.

fyúXt

■ V
 МГДИЛТИЗГЙ й
Ж1 МЛ Г.
_>. ■ ' - - i- • »VTi»iii ■ .- .... • • -'„-".-г ;-Л?:

-- w«v . .ab-i jEg miVf i i; n.: «rtl Л Ш.

Fr ancisci Baconis
DE VíRULAMIO,
VICE-COMITIS
SANCTT ALBANI,
De dignitate & augmenté
fcientiarum , : •
L i в R i IX.
AD REGEM SUUM. . "
'Edit¡o nova , cum Indice Rerum ac '
Verborum locupletijfimo.

Lucd. Batav.
uífud Francifcum Moyardum £¿
Л Jrianum Wijngaerde.
Anno 1645.
 Amiçe Lector.

HОс Opus de Augmentis Scientia-

rum, Novo ejufdem Autoru Or
gano fi pramittatur , non modo necef.
fariam ei lucem probet ; fed & Par-
titiones commet fcientiarum qua pri
mant Inßaurationis magna partent
conflituunt quas idcirco auäor in ipfo
Oraanilimine retraclarenoluit. Яле
te[cire vßeJiam^.~~~~.
втадотшсА]
.REGIA II
 GuiLLELMUS RaUVLEY,
Sacrae Theologie Profeflor,
llluftriffimi Domini
D. Francisci Baronis
di Veruiamio,
Vice-Comitis Sandi Albani ,
Sacellanus,
Lectori S.

: Um Domino meo placuerit,

1 eo me dignari honore, ut in
cdendis Operiius fuis , opera
mea ufus lit ; non abs re fore
exiftimavi, û Leftorem dealiquibus,
qui ad hunc primum Tomum perti
nent, breviter moneatn. Traftatum
il uim, de Vignitate & Augmenta Scien
terum , ante aimos oflodecim edidit
Dominatio fua, Lingua patria, in duos
tantummodo Libros diftributum , Sc
Rtgu [ha Majefiati dicavit , quod 8e
\ J nunc
 Ad Lector.
«une facir. Non ita pridem animum
adjecit, ut in Latinam Linguam тег-
teretur. Inaudierat iiquidem,illud a-
pud Exteros expeti : Quinetiam fo-
lebat fubindedicere , Libros moderna
•LinguU conferiptos , non ita multo poli
dcccchircs. Ejus igitur Tranflationem ,
ab hifignioribus quibufdam Eloquen
te Vins elaboratam, propria (juoque
Jlecenfione caftigatam , jam emittic.
Ac Liber primus certe , quafi mera
Tranflatio eft , in paucis admodum
mutatus : Ac reliqui Ocio , qui Parti
ttones Scientiarum tradunt, arque úni
co anre Libro contiuebantur , ut no
vum Opus , Sc nunc primum edirum ,
prodit. Caufaautcm precipua, quae
Dominationem fuam movit , ut Opus
hoc retraftaret , & in plurimis ampli- *
ficaret, eafuic ; Quod in Inßaurationt
Magna ( quam diu poftea edidit ) Par-
titiones Scientiarum pro prima Inflau-
ration'ts Parte conftituit ; quam feque-
retur Novum Organum , dein Hifloria
Naturalis , Sc iic deineeps. Cum igitur
reperiret, Partem earn de Partitiontbus
Scientiarum jam pridem elaboratam,
. licet minus iolide quam Argument!
lDignitas poftularet) optimum fore
pueavit, í¡ retraftaretur, & redigere-
< ■ tut
 Ad Lectori m.
turin opusjuftum & complétais. At-
que hoc раЛо Fidem fuam liberari
intelligir, de prima Parte Inftaurationit
przftitam. Quantum zàOpus ipfum ,
non eil Tenuicatis тех , de eo ali—
quid prasfari. Prarconium ei, quod
optime convcñiat j exifti'mo futurum,
illud , quod Pemofthenes interdum
dicere folebat de rebus geftis Athe-
nieniîum veterum ; Laudatorem Ш di-
gnum tjfe folummodo Temput. Deum
Opt. Max. obnixeprecor, utproDi-
gmtate Operи , Fru&us uberes , diu-
turnique, ScjÎHêtori, BcLeBori coa-
lingant. . ■■■-:»» -•

t 4 trParti.
Particiones Scientiarum , &
Argumenta .fingulorum
Capitum.

L i в. и. ;
CAp. I.
' г 'л * . * * '* "
Artitio Vniverfalis Dodrinse
Humain, jn Hiftoriam , Poe-
íim , Philofophiam: Secundum
tres Facilitates Intelleäue; Me.
moriam; PbantafiamiRationem:g*í!¿/-
(jue eadem [Partitio competat eti.ua
Theologicis.
Саг. II.
Partitio Hiftoria: in Naturalem , &
Civilem: Ecclefíaftica & Literaria fub
Civili çemprehenfis: Partitie Hiftoria;
naturalis, ел Subjedoy««,/'» Hiftoriam
Generationum, Prstergenerationum »
& Arnum.
Cap. III.
Partitio Hiftorix Naturalis fecunda,
ex Ufu (£>Finefuo , in Narrativam, ö"
Indudivam ; Quodque Finis nobilißi-
тш Hiftorix Naturalis fit,ut minifiret,
& in ordinefit, ad condendam Philofo
phiam ; quem Finem intuetur Inducti
va.
 Partitiones Scientiarum.
va. Partitio Hiftorix Generationurn,
in Hiftoriam cœleftium , Hiftoriam
meteororum , Hiftoriam Globi Terra:
& Maris: hiftoriam maftarum , five
CoJlegiorum majorum, £5* hiftoriam
fpecierum, five Collegiorum miaorum.
Cap. I V.
Partitio hiftoria: civilis , in Ecclefia-
fticam , literariam, (¿ ( qui generis no-
men retinet ) civilem: Qutdque hiftoria
literaria defideretur. Щи* conficiend*
prtcepta.
Cap. V.
De dignitate difEcultate hiftori«
civilis.
Cap. VI. .
fartitio prima hiftoria; civilis (ípe-
cialis J in memorias , siniquitates ,
hiftoriam juftam.
Cap. VII.
Partitio hiftoria: juftx , (»chronica
tcmporum, vitas perfonarum , & rela-
tiones accionum: еягит partium ex-
pUcatio.
Cap. VIII.
Partitio hiftoria; tcmporum,г» hifto
riam univcrfalem , & particularem.
Vtriusque commoda , & incommoda.
Cap. IX.
Partitiofecunda hiftoria; tcmporum ,
Î 5 «
 Fartitiones Scienti0rum.
in Annales, & айа diurna.
Cap. X.
Partid»fecunda hiftoriae civilis ( fpe-
cialis . ) /'»mcram, ó-mixtam.
Саг. X I.
Partitio hiftorias Ecclefíafticx ¡ i»
Eccleíiafhcam fpecialem , hiftoriam ad
Prophetias, i^hiftoriam N-emefcos.'
Cap. XII.
De Appendicibus hiftoria: , qut tire»
verba hominumÇquemadmodum hiftoria
ipfa circa fafta ) verfantur: Partitio ea-
rum in orationes , epiftolas , i¿ apo-
phthegmata. ,-
Cap. XIII.
Defecundo membro principali doétri.
na: humana?, nempcV oth. Partitio Рое-
feos in narrativam , dramaticam , £i
parabolicam. Exempla parabólica; /Wa
proponuntur.
Ы В. nr.
Cap. 1.
Partitio fcientiae in Theologian), &
Philofophiam. Partitio Philot'ophiac m
doftrinas tres.- De Numine , De Natu
ra , De Homine. Conftitutio Philofo-
phise prima; , tu Matrit communis om
nium.
' Cat.
 ■ Partitiones Scientiarutn.
Cap. IP.
Di ïh'eologia Naturali: & Dodri-
na¿í Angelis ó» Spiritibus,qua ejufdem
eil Appendix.
Cap. 111.
Partitio Naturalis Philofophix , in
fpeculativam , operâtivam: quodque
ilUdua , & inintentione tradantis , &
incorpore tradatus , figregari debeant.
Cap. IV.
Partitie dodrinx fpeculativx de Na
tura, in Phyficam, ( fpecialem, )&Me-
taphyficam: Quarum Phyfica cauiam
emcientem, gfmateriam: Metaphyfica
caufam finalem, & formam, inquirir.
Partitie Phyfícx ( Spec. ) in dodrinas
rtV'principiis rerum , de fabrica reruai,
five de mundo , ßf de varietate rerum.
Partitio doctrina: de varietate rerum, in
dodrinam de concretis, ¿» dodrinam
rfeabftradis. Partitio d odrina; de con
cretis , reiicitur ad eafdem Partitiones,
quasfufcipit hiftoria naturalis. Partitio
dodrinx de abftradis, in dodrinam de
Scnematifmis materix , (¿ dodrinam
de motibus. Appendices dus, Phyficx
fpeculativx: Problemata naturalis,
placita antiquorum philofophorum.
Partitio Metaphyficx, in Dodrinam de
formis , ó* dodrinam de caufis finali-
bus. Cap.
 Partitiones Seientiarи/я.
С a p. V.
Partitie operativa: doflrini Л natu
ra, in Mechanicam , c^Magiam: 6}ил
refondent partibtu fpeculativarPhylicx
Mechanica , Metaphyíícac Magia. Ex-
furgatto -vocabuli Magias, appendices
dm operativas : Invcntarium oputn
humanarum , Catalogus Polychre-
ftorum.
С а р. V I.
De magna Philoíophia: Naturalis ,
tarn fpeculativae, quam operativas , Ap
pendice Matlieraatica : S¡uodque inter
Appendices pottus poni debet , quam inter
fcicntiaslubftantivas. Partitio Mathe
matics, in puram, mixtam.
LIB. IV.
CAP. I.
Partitio doitrinas</ehomine, in Phi-
lofophiam humanitatis , & civilem.
Partitio Philofophiac humanitatis , in
doftrinam circa corpus hominis , <¿>
do&rinam circa animam hominis.
Conftitutio uniut doftrinas generalis dt
natura ,ßve <&ftatu hominis. Partitie
doûrinas de ilatu hominis , in doñri-
nam de perfonahominis , & ¿/efoedere
animi é« corporis. Partith doctrinas dt
perfona
 Partitiones Scientiarum.
perfona hominis , in dodrinam de mi-
feriis hominis, (¿de praerogatiyis. Par-
tttio doftrinae de fœdere , in do drinam
de indica t!onibus,c^í/í impreífiombus.
■Ajpgnatio phyfiognomiae ó» iflterpre-
taciouis fomniorum naturahum , do-
ünaxde indicationibus.
Сл r. IL
ar titio dodrinae circa corpushomi-
nis , in Mcdicinam , Cofmeticam , A-
thleticam , ¿> voluptariam. Partitie
Medicina; in officia tria; vid. in confcr-
yarionem fanitatis , curationcm mor-
botum , (¿ prolougationem siis.ff¡uod-
quepars pofiretna de prolongatione vita:
disjungi debeat à duabus rehauts.
Cap. III.
Partitie philofophia: humana; circa
aaimam, in dodrinam de ípiraculo, <¿p
dodrinam de anima fenfïbili ,ßve pro-
duda. Partittofecunda ejufdcm l'hilofo -
phia: , in dodrinam de fubftantia ¿>
facultatibus anima: , t$ dodrinam de
ufu, ф objcdis facultatum. appendices
dut doditnx de facultatibus anima?,
doilrina de ilivinatione naturali,
doctrina de fifcinatione. Diflributio
facultatum anima: fenfibilis , in mo
urn, ¿r fcn fura.
LI В.
 Tartitiones Sctentiarum.
LIB. V.
С A P. I.
Fartitio doftrinx cirça ufum (¿ ob-
jefta faeultatum animx human* , tri
Logicam,& Echicam. Partitie Logicx,
in attes inveniendi, judicandi, retinen-
di, ¿«tradendi. - ^
Cap. II.
Fartitio inventiva: , in inventivam
artium (¿ argumeutorum : §¡uodqu»
prior harum ( qua emmet ) defideretur.
Fartitio inventiva; artium, г» experien-
tiam literatim , & organum novum.
Delineado experiential literata;.
Cap. III.
Fartitio inventiva; ârgumentorum ,
in promptuariam, & topicam. Fartitio
tópica;,»'» generaletn, particularem.
Exemplum topics particularis , in in-
quifitionc de gravi (¿ levi.
Cap. IV.
Fartitio artis judicandi , in judicium
per indu£tionem , & per fyllogifmum.
Quorum print aggregatur órgano novo.
Fartitio prima judiciiper fyllogifmum ,
in reductionem reftam , & inverfam.
Fartitio fecunda ejus, in analyticam ,
(¿ dodlrinam (/«Elenchis. Fartitio do
ctrina:
 Partitiones Scientiarum.
cl ri na: ¿fElenchis %in Elenchos fophi-
fmaturo.Elenchps Hermenia^CfElen-
chos imaginum , five idoloruni. Par
tido i Jolorura , лп idola tribus , ldola
fpecas , & idola fori. Appendix artis
judicandi , vid. De Analogía dcmon-
íliatioQum pro Natura fubjedi.
Cap. V.
Partido artis rctiuendi five retenti
va: , in dodrinam de adminiculis me
moria*, ö> doctrinam de memoria ipfá.
Partitio dodrina: de memoria ipfa , in
pramotionem, ¿«emblema.
LIB. VI.
Cap. I.
Partitio traditivae; in dodriiiam de
órgano fermonis , dodrinam de me-
thodo fermcnis, ó> dodrinam de illu-
írratione fermonis. Partitio dodrina:
de órgano fermonis , in dodrinam de
notis rcrum, de locutione , & de fcri-
ptione. ®¡uarum du&pofteriores G rani
maticam conflitaunt, ejufque partitiones
fünr. Partitio dodrina: de notis rerum,
in Hietpglyphica , & Charaderes rea
les. Partitio fecunda Grammatics: , in
litcrariam, (¡f philofophantem. Aggre-
gatio Poefeos quoad metrum ,л</ do
ctrinara de locutione. Aggregat™ do-
ítrinae
 Partitiones Scientiarum.
ftrinae de ciphris , ad do¿timara dt fcri-
pcione.
С A P. I I.
' Doctrina de inethodo fermonis.
xenftituitur ut pars traditiv.Tfubftantiva
f¿principalis. Nomen ei inditur pruden-
tia traditiva?. ^.numerantur mcthodi
genera diverfa , '& fubjunguntur torum
commoda, & incommod.%.
Cap. III.
De fandamentis ó» officio doftrinae
de illuftratione fermonis ,y7wRhetori-
сзг. appendices tres Rhetoricae , qut ad
promptuariam tantummodo pertinent:
colores boni & mali, tam fimplicis ,
quam comparati : antithera rerum :
formulae minores orationum.
Cap. IV.
Appendices generales dut traditivac»
critica, ó> pardagogica.
LIB. VII.
Саг. ï.
Partitio Ethicae , in doftrinam de
exemplari, & Geórgica animi. Partitio
exemplaris (fcilicet boni) in bonum
fimplex , (¿ bonum comparatum. Par
titio boni fimplicis , in bonum indivi
dúale, (¿ bonum communionis.
Cap.
 Txrtitiones Scientiraum:
Cap. II.
Partitio boni individual^ , vel fui ta
ris, in bonum aflivum £> bonum pafli-
vom. Partitio boni paffivi , in bonum
conièrvativum, (ft bonum perfeâivum.
Partitio boni communionis, «officia
generalia, e£> reipeciiva.
Cap. III.
Partitio doítrinae de cultura animt,
in doétrinam de charaíieribus animo-
rum, de affeftibus , (¿ de remediis, five
curacionibus. Appendix ào&ùnx ejuf-
dem , de congruitate inter bonum ani-
mi, & bonum corporis.
L I В. VIII.
Cap. I.
Partitio docbinac civilis , in doflri-
aam de çonverfatione , doftrinam de
aegotiis, doârinam de Imperio, fi
ve Repub.
С A P. 1 1.
Partitio do¿trina; de negotiis , in do
ctrinara de occafionibus íparfis , (¿ de-
¿trinam Ataxabitnyhx.Mxemplum do-
¿trinx de occafionibus fparfis,«: para-
bolis aliquibiH Salomonis, Pr*cepta de
ambitu yitx.
Cap.
 tartitiones Säentiarum.
Cap. III.
Vartitionei doftrinae de Imperio five
Rcpup. omittuntur: Tantum adit us fit
ж/defiderata duo : Doftrinam de pro-
ferendis finibus Imperii, ö" doflrinam
de juftitia univerfali , five de fomibus
juris: Excmpla utriufipitj.
LI Вь' IX.
Cap. I.
Vartitiones Theologia: inípirata: o-
mittuntur : Tantum aditm fit ad defi-
derata tria : doírrinam de legitimo ufd
racionis humana; in divinis, doftrinam
de gradib.üs unitatis in Civitate Dei, ó"
emanaciones fcripturarum.

Fran
ч

I
Francisci Baronis
De V e ¡lula mio,
Vice-Comicis iän&i Albani ,

De dignitate & augmenta

fcientiamm-, ,
Libek Primus.
Ub Veceri Lege,Rex Optime,
étant & fpontanea; Oblatio-
nes, & quotidiana Sacrificia;
Hace ex tituali cultu , illar ex
pii Alactitate profeclae. Arbitror cqui-
d«m , debeti tale quidpiam Regibus à
Setvis fuis j utfeilicet quifque non fo-
lùm Meneris fui Tributa, fed & Amo-
ris Pignora deferat.Atque in priptibus
illis, Ipero me miniraè defuturum ; In
pofteriori autem genere dubitavi,quid
potiffimùm fumerem:Satius autem vi-
fumeft, hujufmodi aliquid deligere ,
quod potiús ad Perfonae tuce Excellen-
A tiam,
г De Aug m. Scient.
tiam , quàm ad Negotia Corona; fpe-
claret.
Ego faepiflîmc de Majeftate tuâ , ut
debeo, cogitans, ( midis aliis five Vir-
tutis , five Fortuna: tua; Dotibus ) ma
gna prorsùs afficioradmiratione, cùm
intueorExcellentiam earumin te Vir-
tutum , Facultatumque , quas Philo-
fophi Intelleituales vocant: Capacita-
tçm Ingenii tot & tanta complexam ,
Firmitudinem Memoria;, Prehenfionis
Velocitatem , JudiciiPenetrationem ,
Elocutionifque Ordinem, fimul & Fa-
cilitatem . Subit profeclo Animum
quandoque Dogma illud Platonicum,
quo aileritur, Scientiam nihil aliud с¡Je ,
quam Reminifcentiam; Antmumque na-
turaliter omnia cognofcere , native luci ,
quam ípecus corporis obumbraverat,fub-
inde redditum. Certèhujus rei ( fi in
quo alio ) relucetin Majeftate tuâ Ex-
emplum infigne j cui adeo prompta eft
Mens ad concipiendam Flammam, ubi
vel levifllma earn excitaverir"t>bjeda
Occafio, vel minima aliena; Cognitio-
nis fcintilla arFuIferit.Qu.emadmodùra
igitur , de Regum fapienciifimo, Sacra
perhibet Scriptura , Corillifuiffit, tan-
quam Armam Maris: cujus quanquam
Mufla praegrandis,Partes tarnen minu-
tiflimx;
 tiífima:; fíe Mentís indidit Deus Maje-
ftati tua: crafím plané mirabilem , qua;
cùm maxima quxque compleftatur ,
minima tarnen prehendat , пес patia-
tur efrluere: Cum perdifficile videatur,
velpotiùs impoffibile in Natura, ut
idemlnftrumcntum,&grandia Opera,
& pufilla aptè diíponat. Quantum ad
Elocutionem tuam.occurrit illud Cor-
nelii Taciti de Augufto Cafares Augu-
ßo, inquit , profluens ; & qütprineipcm
virum deceret , eloquentia fuit. Sané (ï
rectè rem perpeüdamus,omnis Oratio
aut laboriofa, aut affefhta,aut Imita-
trii , quamvis alioquin excellcns , ne-
fcio quid fervile olet , пес fui juris eft.
Tuum aucem dicendi genus veré Re.
gium eft, profluens tanquàm à Fonte ,
& nihilominùs,(îcut Natura; Ordopo-
ftulat, Rivis diduilum fuis, plenum fa-
cilitatis felicitatifque , imitans nemi
nem, nemini imitabile. Atqueficutin
Rebus tuis , quce tàm ad Regnum ,
quam^td Dornum tuam fpeftant , Vir
tus videtur cum Fortuna certare; Mo
res fcilicet optimi cumfelici Regimi-
ne ; Spes tus olim patienter & pié co
hibirá:, cum fauftâ & opportunâ fpera-
torum adeptiones Thori Conjugalis
faudafides, cumfruftu Conjugii bea-
A i to.
4 De Aug m. Scient.
to, in Sobóle pulchcrrimâ;Pia,& Prin
cipe Chriftiano digniflima ad pacem
propenlio, cum (¡mili vicinorum Prin-
eipum inclinatione, in idem votum fe-
liciter confpirantium: Sic Sc in intelle-
dûs tui Dotibus non levior exoritur
Iis & aemulatio , fi cas, qua: à Natura
ipsâ prabita: funt & infufae , cum in-
ftruftiífima gaza multiplicis Eruditio-
ais, Sc plurimarum Artium Scientiâ
committamus. Ñeque verô facilè fue-
rit, Regem aliquem poft Chriftum na-
tum reperire, qui fuerit Majeftati tu«,
Literarum Divinarum & Humanarum
varietate & cultura comparandus.Per-
currat, qui voluerit , Imperatorum &
Regum feriem , & juxta mecum fen-
tiet. Magnum certè quid Jam praefta-
re Reges videntur , fi delibantes alio-
rum Ingenia ex compendio fapiant,
aut in Cortice Doclrin.x aliquatenus
haereant, aut denique literatos ament,
evehantque. At Regem, & Regem na
tura, veros Eruditionis Fontes Kaufif-
fe , imà ipfummet Fontem Eruditio
nis eile, propè abeft à Miraculo. Tuae
vero Majeftati etiam illud accedit,
quod in eodem Pectoris tui Scrinio,
Sacrae Liters cum profanis recondan-
tur, adeout cum Hermete illo Trif
megi-
 megifto, rriplici gloria infigniaris, Po-
teftate Regis , Illuminationc Sacerdo-
tis.Eruditipne Philofophi. Cum igitut
alios Reges longé hac laude f proprie
qua» tua eñ ) fuperes , iqaam eft , ut
яол folum prifentis Seculifama, &
admiratione3celebretur,aut etiam Hi-
ftoriarum lurnine pofteritati tranlmir-
tamr, verum ut folido aliquo in Opere
incidatur,quod & Regis Magni poten-
tiam denotet, & Regis tam iniignitcr
Doñi Imaginem referat.
Quare ( ut ad Inceptum reverrar)
nulla potior mihi vifa eft OWatip ,
quam Traftatus aliquis eo lpeftans.
Huj us Argumentum duabus conftabac
Partibus. In priori f qua; levior eft, ñe
que ramen ullo modo pranermittenda)
de Scientis & Literatura per omnia
excellentia agendum eft ¡ & fimul de
Mérito eorum , qui in iifdem prove-
hendis operam ftrenue & cum judicio
impcndunt. Pofteriot vero Pars (quod
Caput rei eft ) proponet, quid in кос
genere hucufque adum fit , & perfe-
ftum; infuper & ea perftringet qua» vi-
dentur defiderarij ut quamvis non au-
fimfeponere , aut deligere, tua; quod
praccipuè Majeftati commendem , ta-
toen multaâc varia repra»fentando,Re-
A } gias
6 De Aug m. Scient.
gias tuasCogitationes excitare poflîm,
uc proprios Pectoris tui Thefauros
excutias , atque inde pro magnanimi-
tate tua, atque fapientia.optima quae-
que , ad Artium & Scientiarum Tér
minos proferendos, dcpromas.
In ipfo Veftibulo prions Partis , ad
purgandam viam, & quad indicendum
iîlentium, quo melius audiantur Te-
flimonia de Dignitate Litcrarum , abf-
que Oblatrationctacitarum Objedio-
num, ftatui primo loco liberar* literas
opprobriis , & vilipendiis, quibus Ím
petu eas Ignorantia , fed Ignorantia ,
1 üb non, uno fchemate : modo in
Theologorum Zelotypia, modo in
Politicorum fupercilio , modo in ipfo-
rum Literatorum erroribus fcfe often-
tans. Sc prodens. Audio primos dicen-
tes, Scientiam inter ea elle , qua: parce
cauteque admittenda Amt. Scientix
uimium. Appetitum fuilTe primum
Peccatum, unde Hominis lapfus ; ho-
dieque barreré Serpentinum quid in
ca, liquidem Ingrediens tumorem in
ducir; Scientia inflat. Salomonem cen-
fere : Faciendi libros nullum ejfe finem,
multamqueleñionem carnit eßeaffltäie-
пет ¡ Sc albi , In multa Sapientia mul-
tam ejfe indignationem ¡ Si , Qui äuget
 L I В E R I. 7
{cunt гam , augere & dolorem. D.Paulo
monitum tfle , Ne decipiamttr per inn-
Hem philcfophiam : Qnin & experientia
notum efle, docbifimos Viros, Haere-
ticorum Coryhaeos; dodiflíma Sécula,
in Atheifmum proclivia fuifle ; Con-
templationem denique Secundarum.
Caufarum , authoritati Prima: Caufa?
derogare.
Ut igiturFalfítatem hujus Dogma-
tis, Fundamentaque ejus male jaita a-
periamus, cuivis obviam eft, iftos non
percipere, Scientiam, quaîLapfum pe-
perit, non fuifle purám illam , primi-
geniamque Scientiam Naturalem , cu
jus lumine Homo Animalibus in Pa-
radifo addüüis , Nomina ex Natura
impofuit ; fed fuperbam illam Boni &
Mali,pet quam excutereDeum.fibique
ipfe legem figere ambivit. Nequecertc
vis ulla Scientix, quanta quanta fit,in-
fiat mentem , cum nihil implere Ani-
mum, nedum diftendere poflit, prater
DeumJDeique contemplationé.Quare
Salomon, de duobus palmariis Inven-
tionis fenfibus ( Vifu atque Auditu )
loquens , ait, Oculum -videndo, aurem
audiendo non fatiari. quod fi non fît
Impletio , fequitur, Continens majus
efle Contento. Haud aliter de Scien-
A 4 tia
 S D E A U G M. S С I E N г.
tia ipfa, Animoque humano,( cui Sen-
fus funt tanquam EmiiTarir) définit his
verbis, qux Calendario fuo, Epheme-
ridique, omnium ïerum témpora de-
fcribenti , fubnectit , ita concludens;
Omnia Veus condidit , ut unumquodque
pulchrum fit m tempore fuo. Mundum
quoqueipfum indidtt Cordt eorum: inve
rtiré tarnen Homo non poteSÎ opus , quod
opérâtм esi Heus , ab initio u/que ad fi-
neni. Quibus verbis baud obfcurein-
auiCj Deum fabricarum ell'eAnimum
humanum inftar fpeculijtotius Mundi
capacem, ejufqflc non minus fitien-
tem , quam ocuhmi Luminis : neque
geiiientem folum confpicere varicca-
tes viciffitudinefque Temporum , ve»
rum etiam perfcrutandi explorandi-
queimmotas atque inviolabiles Na
turae Leges & Decreta ambitiofum. Et
quamvis innuere videatur,fummam il-
lam Natura ceconomiam ( quam ap-
pellat Opus , qmd eperatur Deus ab ini
tio ufqtte adfinem) non pofleínveniri
abHomine; hoc non detrahit captai
humano , fed in impedimenta Do
ctrina; rcjiciendum ; qualia funt Vitas
brevitas , Studiorum divortia, Scienti-
arum traditio prava & infida , pluri-
maque alia incommoda , quibus hu
mana
 Lib HR I. 5
лапа con Jirio irren tur. Si quidem nul.
lam Univerfi partem , ab humana dif-
quüitione alienam eíl'e , fatis clare ali
bi doce:, inquiens, Spritus efi tanquam
lucerna Dei , qua intima arcana explo
rât. Quarc fi tanta fit amplitudo ca-
ptus humani, manifeftum eft, nullum
efle periculum à quantitate Scientia: ,
ut ut diffufa,ue aut tumorem inducat ,
aut exceiHim: à qualitate tan tum, quae
quantulacunque fit , fi abfque Antido
to fuá fuma tu r, malignum quid haber,
arque venenofum , flaruofis fympto-
matis pleniíEmum. Hxc Antidotas,
five Aroma ( cujus mixtio temperan
Scientiam , eamquefaluberrimam efE-
«t , ) eft Charitas, quod etiam priori
daufuUe fubjungit Apoftolus, dicens,
Scientin inflat , Charitas autem idificat.
Cui confonum eft , quod alibi docet.
Si , inquit , Unguis laquar Angelorum ,
nel hornmum, charitatem autem non ha-
Ьеят, faflusfum velut as refinans, aut
cymbalum tinniens. Non quin eximium
quid fit loqui Linguis Angelorum Sc
Hominum , fed quia fi fegregetur à
Charirate, neq; ad commune Humani
Generis bonum dirigatur , porius ina-
nera gloriara exhibebit, quam folidum
fruitum. Ceafuramquod attinet Sa-
A5 lomo
 jo De Днем, Scient.
lomonis, de excelTu legendi fcripendi-
que Libros.&cruciatulpiritus è Scien-
tia oriundo ; Monitumq; etiam Pauli-
nurn , Ne deúpiamur per inanem philo-
fophiam:Ci гейе explicentur ea, opcime
oftendent veros cancellos , quibus hu
mana fcientia circumfepitur, ita tarnen
ut liberum fit ei.abfque omni coarcta-
tione univerfam rerum naturam аш-
plefti. Sunt enim limites ttes. Primus,
neita felicitatem collocemus in Seien-
tia , ut interim Mortalitatis noftrae
Obliviofubrepat. Secundus,ne ficuta-
mur fcientia,ut anxietatem pariât, non
animi tranquillitatem.Tertius, ne pu-
temus,poflenos,per Naturae contem-
plationem , Myfteria Divina aiTequi.
Nam quantum ad primum , optime
in«odem Libro alibi fe Salomon expli-
cat. Satis, inquit , perfpexi, Sapientiam
tantum recedere à ßultitia , quantum
Lucem à Tenebris. Sapientis octdi in.ca-
pite ejus , (luitus in tenebris oberrae ; fed
fimul didici, moriendi necejptatem utriq;
ejfe communem. De fecundo certuro eft,
nullam Animi anxietatem, aut pertur-
" bationem, oriri è Scientia.nifi tantum
per accidens. Omnis enim Scieritia, &
Admiratio , ( quae eft fernen Scientia: )
perfejucunda eft, cum autem Conclu-
íiones
 Luir I. n
ííoncs inde dcducuiuur , quae obliqué
rebus noftris applicatx, vel infirmos
metus gignunt, vel immodicas cupidi-
tates, tú dem ú nafcitur Cruciatus ille,
& Perturbado métis,qua de 1 o quim ur:
tunc en im Scientia non eft ampli us Lu
menßccü, (ut voluit Heraclitusille ob-
Ccatas, Lumenßccum optima anima) fed
fit Lumen madid um, atquehumonbus
AfFectuum maceratum. Tertia regula
accuratiorem paulo difquifítionern
poftu!at,neque ficco pede prauereunda
eft. Siquis enim ex Rerum Senfibilium
& Materiatarum intuitu , tantum Lu-
minis aiTequi fperet, quantum ad pate-
faciendam Divinam Natu'ram autVo-
luntatem fufHciet , пл ifledecipitur per
inanem philofophiam. Etenim Contem
plado Creaturarum, quantum adCrea-
turas ipfas , producit Sciendum ;
quantum ad Deum , Admirationem
tantum; qux eft quafi abrubta Scientia.
Ideoque fcitiflime dixit quidam Plato-
nicus :• Senfus humanos folem referre ,
quiquidem rrvelat terrtftrem globum ,
cceUßem vero (¿ fleîîas obfignat. fie fen-
fus référant Naturalia , Divina occlu-
dunt. Atque bine evenit, nonnullos с
doftiorum manipulo in hxrefin lap-
fos eflc , quum ceratis fenfuum alis
it De A u g м. S с i E N т.
innixi.ad Divina evolare contenderent.
Namqueeos , quiautumant, nimiam
Scientiam inclinare mentem in Atheif-
mum ; Ignorantiamque Secundarum
Caufarum , Pietati erga primam ob-
ftetricari : libenter compellarern Jobi
quaeñione.^í» oporteat mentiré fro Deo,
& eins gratia dolum loqui conveniat > itt
ipfi gratificemur?Li<\\izx. enim.Deum ni
hil opeiari ordinario in natura , nid
per fecundas. Cujus diverfum credi fi
vellent,impoftura mera effet, quafî in-
gratiam Dei, Sc nihil aliud, quam Au-
thori veritatis , immundam mendacii
hoftiam immolare. Qijin potius certif-
iimum eft, atque experientia compro-
batum.levesguftusin philofophia mo-
теге fortafle ad Atheifmum, fed pleni-
ores hauftus ad Religionem reducere.
Namq;in limine Philofophiœ , cum
fecunda; caufa:, tanquam fenfibus pro
ximal , ingérant fe Menti Humanas,
Menique ipfain illis hasreat , atque
commoretur.Oblivio primas Caufa; ob-
repere poílit. fin quis ulterius pergal ,
Caufarumque Dependentiam, Seriem,
& Concatenationem, atque opera pro
vidential intucatur , tune fecundum
Poetarum Mythologiam facile credet,
Summum Naturalis Catena; Annulum
Pedi
 LiBEK L ц
PediSolii Jovis affigi. Ut fem el dicam,
Nemo male applicant fobrietaus mo-
dcrationifq; famam captan», po (Teños
nimium progredi, inlibris fiveScriptu-
rarum , five Creatutatum, Theologia
aurphilofophia,exirKmet;quinimo ex
citent fe Homines , & infinitos profe-
flus audacler urgeant urrobiq; & per-
£équantur; cayentes tantum, ne Scien-
tia utanturad tumotem,non ad chari-
tatem.ad oftentationcm, non ad ufum;
& rurfus,ne diftinctas illasTheologiae
Philofophiarque doctrinas, earumque
Lárices imperite mifceant ac cófundát.
Accedamus nunc ad Opprobria ,
quibus literas aíperguntPolitici. Ilia
ejufmodi lunt: Artes emollire ánimos,
Militarique Glorias ineptos reddere :
tum in politicis quoque corrumpe-
re Ingenia ; quae vel nimis curióla efíi-
ciunt ex Varietate Lectionis ; vel ni-
mis pertinacia ex Rigore Regularum ;
vcl nimis túmida ex Magnitudine Ex-
emplorum; vel nimis extravagantia ex
Dillimilitudine Exemplorum : quin
faltcm uteunque avertere & alienare
Auimos à Negotiis, & Aftione.Otii ac
Secefsus amorem inftillantes : dein
Rebufpub. inducere Difciplinae Rela-
xaciouem ,dum • unufquifque
- - promp tior
eft.
14 De Aug m. Scient.
eft ad Difputandum, quam ad Obtem.
perandum. Unde Cato Cenforius,cum
primis Mortalium fapiens , ubi Juven
tus Romana ad Carneadem Philofo-
phum , qui venerat Romam Legatus ,
dulcedine atque Maieftate Eloquen tiae
ejus capta undique conflueret , fre-
quenti Senatu Author fuit, utexpeditis
Negotiis, primo quoque tempore di-
mitterent Hominem , ne Civium Ani
mos inficeret, & fafeinaret, & nec opi-
nantibus Morum Confuetudinumque
patriarum mutationem induceret.Hoc
etiampermovitVergilium, ( dum Stu-
dia fua Patriae exiftimationi pofthabe-
ret, ) ut Artes Políticas à Literariis fe-
gregaret, illas Romanis vendicans, has
Graxis relinquens, in verfibus illis de-
cantatis.
Tu regere imperio populos, Romane,
memento,
Ht tibi erunt artes. ——
Videmus ctiam, Anytum, Socratis Ac-
eufatorem , pro crimine ei objeciffe,
quod vi & veritate Sermonum ac Dif-
putationum fuarum , Authoritatem Sc
Reverentiam Legum, Confuetudinum
que patriarum, apud Adolefcentesim-
minueret; quodque- Artem profiteretur
perniciofam, & periculo plenam , qua
 L I В E R I. ij
quis inftruflus , deterioren) caufara
meliorem faeeret, veritatemque ipfam
Eloquentix apparatu obruerct.
Verum hae Criminationes , cxtax-
que ejufdemfarinae.potiusPerfonatam
Gravitatém prae feferunt , quam Ve-
ritatis Candorem. Teftarurenim Ex-
perientia , íícut unos atque eofdem
Homines,fie una eademque Tempora,
& Rerum Bellicarum , & Optimarum
Artium gloria floruifle. Viros quod
а с einet, exemp lo lit Nobile par Impera-
torum , Alexander Magnus , & Julius
СгеГаг Didator.alter Ariftotclis inPhi-
lofophiâDifcipulus, alter Ciceronis in
dicendo Rivalis. Aut fi quis requirat
potius Literatos, qui in claros Impera-
tores evaferunt , quam Imperatores,
quiinfigniter do£ti fuerunt; prxfto eft
Epaminondas Thebanus , autXeno-
phon Athenienfis: quorum ille primus
fuit , qui fregit potentiam Spartano-
rum;hic autem primus, qui ftravit viîim
ad escrfionem Monarchic Perfarum.
Iftud vero Armorum Literarumque
quafi ConjugiuíTi , clarius adhuc in
Temporibus, quam inPerfonis elucef-
cit,quanto nimirum Seculum Homine
Qbjeûum grandius eft. Ipfa quippe
cademque Tempora, apud^gyptios,
 ïtf D e Aug m. S ci s N т.
Aflyrios , Perfas , Grscos , Romanof-
quc , qua: propter Bellicam Virtutem
maxime celcbrantur , etiam & Literis
plurimum fuerunt nobilitata ; adeo ut
graviffimi Authores Philofophique, &
clariffimi Duces atque Imperatores,
eodem feculo vixerint. Nec fane aliter
fieri poteft. quandoquidem ut in Ho-
mine Vigor Corporis Aaimique funul
fere maturefcunr ,. niíl quod ille huuc
paulo antevertat: fic in Rebufpub. Mi
ll taris gloria Literataque ( quarum ilia
Gorpori relpondet , hxc Animo ) aut
coaeva íunt,autfeproxim¿ confequun-
tur.
Jam vero.Eruditionem politieis im
pedimento eíTe potins quam adjumen-
to, nil minus probabtle. Eatemur om-
nes, temerarium quiddam effe , Empi-
ricis Medicis Corpus & Valetudinis
coram tradere , qui folent pauca quae-
dam Medicamenta , quae illis videntur
Pafrchrefta, venditare, quorum fiduciâ
nihil non audent tentare , cum tarnen
ñeque Caufas Morborum , neque^E-
grotorum Habitus, nequc Symptoma-
tum Pericula , neque veram Sanandi
Methodum calleant. Videmus pariter,
errare eos , qui ad Caufas & Lites fuas
sipediendas adhibent Leguieios , in
Pradi-
 Liber I. 17
Practica potius , quàm in Ii bris Juris
verfatos , quibus os facile oblinitur, fi
quid novum, aut extra Experientix fux
calles tritos occurrat: confimiliter non
poteft non effcpericulofiifimum, que
ries Summa Rcrum Empiricis Conii-
liariis praeeipue maiidarur. Econtrà ,
vix Exemplum adduci porfit Reip. in-
feliciter adminiftratàe , ad clavum fe-
dentibus Viris Eruditis.Quamvis enim
in more íit Politicis Literatos Peda-
ncorurn nomine elevarejHiftoria tarne
VeritatU M»gr(lra,\n plurimisfidem fa-
cit, l'upillares Principes Adulcís longé
praeftitiue, non obftante xtatisincom-
modo, eaip& de caula , quam Policici
fugillant , quod feilicet tune temporis
a lJa»dagogis adminiftratum fit Impe
rium. Quis ignorât, per decantatum il-
lud Quinquennium Neronis, onus re.
rum ineubuiue Seneca; Pxdagogo ?
Quin & Gordianus Junior Decennium
laudisjMifitbeo Paedagogodebuit.Ne-
que infelicius Imperium geflit Alexan
der Severus, dum minor fuit.quo tem
pore omnia procuraban! Mulieres, fed
ex confilio Prxceptorum. Imo conver-
tamus oculos ad RegimenPontificium,
ас nomiuatim Pii Quinti , velSixti
Quinti , noftro feculo , qui fub initiis
iS De Augm. Scient,
fuis liabiti Tant proFraterculis rerum
imperitis: reperiemufque , Afta Papa
rum ejus generis, magis effe folere me
morabilia, quàmeorum, qui in nego-
tiis civilibus & Principum Aulis enu-
triti , ad Papatum afcenderint. Quam-
vis enim ."""qui in Literis vitam maxime
traduxerunt , minus folertes fint atque
verfatiles in Occafionibus prenfandis,
atque accommodandis Rebus ; quo
fpeftant ea , qu«e ab Italis Ragiont di
Stato dicuntur , quorum nomen ipfum
averfatus eft Pius Quintus , folitus di-
eere , 'Effe mera malorum Hominum
Commenta , qua oppontrentur Religioni,
& ■virtutibut Moralibm : in eo camen
abundé fit compenfatio , quod per tu-
tum planumque iterReligionis , Jufti-
tiae,Honeftatis , Virtutumque Mora-
lium, promptè atque expeditè ince-
dant:quam viam qui conftanter tenue-
rint , í Iiis alteris remediis non magis
indigebunt , quàm Corpus fanum Me
dicina. Porro autem Curriculum vitx
in uno Homine , fuppeditare non po-
teftExemplorum Copiam.ad regendos
eventus vitae , etiam in uno Homine.
Sicut enim interdum fit, utNepos, vel
Pronepos , Avum vel Proavum magis
référât , quàm Patrem: eodem modo
baud
 L I В E R I. 10
baud raro evenit, ut Negotia praefentia
magi s quadrent cumExemplis vetu-
ñioribus , quam cum Recentioribus.
Poftremó uuius Ingenium tantum ce
dit Amplitudini Liteiatum , quantum
privati Reditus ^Erario.
Quod fi dctur , depravaciones illas
¿¿impedimenta, q ux à Politicis impu
tantur Uteris, aliquid virium habere Sí
veritatis : attamen íímul monendum ,
Eruditionem in fingulis plus Remedii,
quam malí, aíFcrre. Efto enim , Liters
Tacita quadam vi Animum reddunt
incertum , atque perplexum ; at cené
liquido prxcipiunt, quomodo cogita-
tiones (int cxpediendx, & quouique fit
deliberandum , quando dcmum fta-
tucndum ; imooftendunt , quomodo
res interim abfque periculo trahi pof-
íint , & fufpendi. Efto etiam , Animos
erficiunt magi s pertinaces, & difficiles;
at íímul docent , quae Res Dcmonftra-
tionibus , quae Conjeduris innituntur;
neque minus Diftinclionum & Exce
ption um и (um , quam Сапонит &
l'rincipiorum conftantiam proponunt.
Efto rurfus , feducunt Sc detorquent
Animos Exemplorum vel imparitate »
vcl diffimilitudine. Nefcio ; fed fatis
noxi , cas , tarn circumftantiarum effi-
cacias,
 îo De Aug m. Scient.
cacias, quàm comparationum errores,
& applicationum Cauciones, explicare,
adeo ut in. univerfura magis corrigant
Animos, quam corrumpant. Нгссаи-
tem Remedia infinuant undequaque
Litera; , magna vi , & varietate Exem-
plorum. Perpendat quis Errores dé
mentis Septimi, à Guicciardino, quiei
fuit quafi Domefticus, tàm luculenter
depi¿tos ; aut vacillationes Ciceronis,
in epiftolis ad Atticum , manu propria
ad vivum refeftas ; omninö Inconftan-
tiam , & crebras Confiliorum Muta-
tiones vitabit: Infpiciat Errores Pho-
cionisi Pervicaciam exhorrebit.-Fabu-
lam Ixionis légat ; & nimias Spes, &
hujufmodi Fumos ac Nebulas difpel-
let. Intueatur Catonem Secundum ;
ñeque unquàm migrabit ad Antipodas,
& contraria praefenti Seculo veftigia
figet.
Jam qui putant LiterasDefidiae Ami-
cas eile , Otiique & Seceflus dulcedine
perfundere Animum , mirum praîita-
bunt, fi quaraííuefaciunt Mentem per
petua; Agitationi , Socordiae Patronas
oftendant: cùm contra verè affirmari
poflît, inter omnia Hominum genera,
nullum Negotia amare propter ipfa
Negocia, praeter Liceratum. Alii enim
Res,
 LiberI. a
Res & Negocia diligunt Qmeflus gra
tia . utConduditii opus propter mer-
cedem: Alii Honoris ergojetenim dum
res gerjintjvivuntin oculisHominum,
ciiftimationique fuae inferviunt, alio-
<]ш evaniturx: Aliipropter Potentiam,
^Fortuna: pratrogarivaxn ,- ut Amicos
remunerare , Inimicos ukifci portint:
Alii utFacultatemaliquamfuam.quam
adamant, exerceant , acfibiipfis hoc
nomine faspius gratulentur , & arridc-
aot: Alii denique ut alios fuos Fines
confequantur. Adeo ut , quod de Glo
rious dici folet , eorum Forritudinem
fitam efle in fpedantium Oculis , fic
liujufmodi Hominum Diligentia &
Strenuitas hoc videtur agere,au t ut alii
plaudant , aututipfi intra fc geftiant.
Soli Literati Negotiis & Occupationi-
bus delectan tur , tanquam A dionibus
Naturae confentaneis,& non minus ia-
lubribus Animo, quam Exercitatio eft
Corpori, ipfam Rem, nonEmolumen-
tum intuentes: ita ut omnium minime
fiat defatigabiles.fi modo res fit liujuf
modi , ut Animum pro dignitate ejus
impleat, & detineat. Quod fi reperian-
rur interdura nonnulli:in legend о ftre-
nui , in agendo ceflatores , non hoc à
Literis ortum habet, fed ab imbecilli-
tate,
il De Aug m. Scient.
täte & mollitie quadam Corporis , A-
nimivei quales notât Seneca. Quidam,
inquit , tamfttnt umbrátiles , utputent
in túrbido ejfe, quicquid in luce eft. Ufu-
venire poterit forraffe , ut hujufmodi
ingenii fibi confcii, fe dent Literis ; E-
ruditio autem ipfa, hujufmodi Ingenia
minime indit, aut progignit. Quod fi.
quis illud nihilominus mordicus te-
neat, Literas nimium abfumere tem-
poris, quod alias reftius impendí pot-
fit; aio, neminem adeo diftringi nego-
tiis , quin habeat fua Otii intervalle,
donec Agendi Vices atque ¿Eítus re
fluant, nid aut admodum hebes fit in
expediendis Negotiis , aut parum cum
dignitate ambitiofus in Negotiis cu-
jufcunque generis captandis. Reftaci-
gitur quxrendum, qua in re , & quo-
modo , has fubfecivas horas collocate
oporceatjScudiis an Voluptatibus, Ge
nio an Ingenio indulgendum » Sicut
rede refpondit Demofthenes /F-fchini,
homini voluptatibus dedito. qui cum
per contumeliam objeciflec, Orathnes
ejuílucernam olere : Pol, inquit , mul-
tum interest inter ea , qui ego ас tu ad
lucernam facimtu. Quare neutiquam
metuendum, ne Litera; éliminent Ne
gocia î quinpocius vindicantanimum
 L I S E R I. ij
ab Otio, & Voluptate , quae alias fen-
fim, ad utriufquc damnum , & Nego
tiorum , Sc Literarum , fubintraro fo-
lent.
Dein, quod oggerunt , Literas Re-
verentiam Legum atque Imperii con
veliere , calumnia mera eft , ne proba-
biliter ad criminandum inducía. Nam
qui слсат obedientiam fortius obligare
contenderit , quam Officium oculatum,
una opera aflerat , ccecum manu du-
ctum certiusincedere , quam qui Luce
& Oculis utitur. Imo citra omnem
contro verfiam, Artes emolliunt mores,
teneros reddunt, fequaces , céreos , Sc
ad Mandata Imperii ductiles: Ignoran-
tia contra, contumaces , refractarios,
feditiofos. Quod exhiftoriaclarifllmc
patet, quandoquidem témpora maxi
me indocta, inculta, barbara, tumulti-
bus , feditionibus , mutationibufque
maxime obnoxia fuerint.
De Catonis Cenforis judicio.hoc
dictum ello , meritiflîmas eum blaf-
phemias in Literas luifle poenas , cum
ieptuagenario major , quaft repueraf-
ccns , Graecam Linguam cupidiflïme
addifcercr. Ex quo liquet, priorem il-
lam ccnfuram Gtxcx Literatura; , ex
Affectata potius gravitate, quam quod
 i4 De Augm. Scient.
ita penitus fentirec , Auxilie. Ad Virgi-
liivero Cirmina quod attinet 5 utcun-
queilli libitum fueric Univerfo Mundo
infultare , Romanis allerendo Artes
lmperandi, canteras tanquam Popula
res aliis relinquendo ; in hoc tarnen
manifefto tenetur„Romanos nunquam
Imperii FaftigiumconfcendiíTc', doñee
ad Artium Culmen fimul perveniflent.
Namque duobus primis Cxfaribus, vi-
ris iinperandiperitiffimis , contempo-
ranei erant Optimus Poeta ille ipfe
Virgilius Maro , Optimus Hiftoricus
Titus Livius , Optimus Antiquarius
Marcus Varro , Optimus aut Optimo
proximus Orator Marcus Cicero¡Prin-
cipes certe , ex omni memoria in fuá
quique Facúltate. Poftremo, quantum
ad Socratis Accufationem,id dico tan-
tum; Recordemur temporuni , quibus
intentan eft ; nimirum fub Triginta
Tyrannis, Mortalium omnium crude-
liiíimis, fccleratinimis,Imperioque in-
digniílimis. QuiRerum Sí Temporum
Orbis poftquara circumaclus eilet ,
Socrates ille ( flagitiofus fcilicet^ He-
roibus annumeratuseft , & memoria
ejus omnibus tarn Divinis.quamHu-
manis Honoribus cumulata: quin dif-
putationes ejus tanquam Corruptrices
Morum
 Morara prius habita: , pro praefentiífí-
mis Mentis Moruniquc Antidotis ab
onmil'oíterirate celebrabamur. Atque
iuecfufficiantad refpondendum Poli-
ticis, qui fuperciliofa fcvetitate, aut
fucata gravitate, aufi funt literas incef-
fere contumeliis j qua? tarnen confuta
do imprxfentiarum , niíí quod nefcia-
nms au ad poíleros permanaturi íint
labores noftri , minus neceflaria videa-
tur ; cum Afpeclus , & Favor duorum
literatiífimorum Principum , Elizabct-
ha:Regina;,& Majeftatis tua;,tanquani
Caftoris & Pollucis , Lucidorum Side-
гит , tantum apud nos in Britannia
Literis araorem reverentiamquecon-
ciliaverint.
Nunc ad tertium Vituperationum
genus pervenimus , quod à Literatis
ipfis in Literas redundar, altiufque ex- .
teris folet barreré. Еж vel à Fortuna,
vel àMoribus ; vel à Studiis ipforum
Otiginem ducuut. Quarum prima ex
tra poteftatein ipforum eft , fecunda
extra rem, ut tertia fola proprie in di£-
quilitioncm venire videatur. Quia ta
rnen , non tarn de verq Rerum Pon
dere , quam de Vulgi ¡rftimatione, fer-
no inftiruendus eft , haud abs re f.ie>
rit,etiam de altetis duabus pauca qux-
dam innuerc. В Qua-
гб D е Au g м. S ci e n т.
Quapropter dignitatis Imminutlo-
nes , & quaii Dehoneftamenta , qux à
Literatorum Fortuna Literisimponun-
tur, fumuntut aut à.paupertate & ino- 1
pia.ipforum , aut à Vitas genere obfcu-
ro & umbratili, aut ab oecupationum,
in quibus verfantur , fubjefto non ad-
modumnobili.
Quantum ad paupertatem pertinet,
quodque frequenter ufuveniat , ut li
terati inopes lint , & tenui plerunque
origine,neque tara propere ditefcant ,
ac alii,qui quaeftui folum inhiant: con-
fultum foret , hune locum , de laude
paupertatis, fratribus mendicantibus
( pace eorum dixerim ) exornandum
tradere; quibus Machiavellus non pa-
rum tribuebat , cum diceret , Iam du-
dum aüum effet de regno facerdotum,niß
reverenda erga fratres ас Monachos ,
JSpifcoporum luxum & excejjum compen-
faffet. Pariter dicat quis , felicitatem &
jnagnificentiam Principuin & nobi-
lium , jam olim recidere potuiíTe in
Barbariem , & fordes, nifí deberent li
terals iftis pauperibus civilis vita: cul-
turam & decus. Sed miífis his laudum
aucupiis , notatu dignum eft, quam fa-
cra atque veneranda res , per aliquot
apud Romanos fécula, paupertas ipfa
habita
 L .i в E Ж I. it
habita fueric; qua» tamen Reipub.nihil
trahebat ex Paradoxis. Sic cnim prx-
fatur T. Livius : Aut me amor negotii
fufcepi falljt , aut nulla unquam Refp.
пес major, песfantfior.nec bonis exemplis
ditiorfuit,пес in quam tarnfen ayariti»
luxuriaque immigraverint , пес ubi tan-
fus ас tamdiu paupertati ас parfimonit
bonos fuerit. Quin eciam poftquam
Roma jam degeneraíTet, legimus,curn
СгГаг Dictator collapfam Remp. in-
ftauraturum fe profiteretur , quendara
examicis ejus prompfifle' fententiam,
nihil tamexpeditum cflead id , quod
ageret, quam fi dintiarum honos quo-
quo modo tolleretur. Verum ( inquit )
hsc, ö» omnia mala, pariter cum honore
pccunii. defment, ß neque magißratus, ñe
que alia vulgo capiendo, , i/enalia erunt.
Denique quemadmodum' veré dictum
efr, Ruberem ejfe colorem virtutis , licet
quandoque oriatur ex culpa; ita refle
ftatuas , paupertatem eile virtutis for-
tunam , quamvis interdumà luxu &
incuria acceríatur» Salomonis certe
ha:c eft fententia , Quifeftinat ad divi-
tias, non erit infons: &pra;ccptum, Ve-
ritatem eme , ó" noli venderé fimiliter
fcientiam & prudentiam ; quafi asquum
judicet, opes impendendas.ut doftrina
В г pare
г-8 DeAügm. Sciewt.
paretur;non doctrinan! со vcncndam,
ut opes congerantur.
Quid attiuet dicere, de vita iila prt-
vaca Sc obfeura , quam literatis obii-
ciuntî Adeo tritum Thema eft , atque
ab pmnibus jactatum, otium, & i'çcef-
fum ( modo abiint defidia Sc luxus )
praponerevita: forenfi , & occupâtes,
propter fecuritatem , libertatem , dul-
cedinem , dignitatem , aut fairem ab
indignitatibus immunitatem, utnemo
trattethunc locum, quin bene traftet:
ita humanis coneeptibus in experien-
do,& confenfibus in approbando con-
fonat. Hoc tantum adiieiam, eruditos,
latentes in Rebufpub.& fub oculis ho-
minum minime degentes , fimiles eíTe
imaginibus Caffii Sc Bruti.de quibus.in
elatione Junias non geftatis , cum alia;
plurimx ducerentur, Tacitus, Eo ipfo,
ia<\\útffrtfulgebantt quod non vifebae-
tur.
De occupationum , quae literatis
committuntur, vilitate , illud occurrit,
quod demandeturiifderh puerorum ac
juniorum inftitutio, cujus actatis con-
temptus in Magiftros ipfos redundar.
Caeterum , quam injufta fit haec obtre-
ftatio, fi non ex vulgi opinione, fed ex
fano judiciores perpendatur , inde li
cet
 L I В S R I. if
cet ïftimare , quod diligentiores lint
em nes , in imbuenda refta recenti ,
quam veteri j magifquc folliciti fint,
qualem admoveant terrá teñeras plan
ta; , quam adules : unde liquet, praeci-
puam curam, circa rerum & corporum
initia verfari. Rabbinis,íí placer.porri-
ge aurem , Iuvenes veßri vißonts vide-
bunt , fenesfomniabuntfomnia. Ex
hoc textu colliguut, juventutem е(Ге
setatem digniorein ; quanto nimirum.
revelario accédât clarior per vifiones ,
quam per fomnia. Illud vero notatu
omnino dignum , quod licet pasdago-
gi, velut Simia: Tyrannidis, icena: unt
ludibria, Sí temporum incuria in dele-
ftu ipforam veluti obdormierit , vetus
tarnen querela fit, inde ufque ab opti-
mis & prudentiifimis feculis deducía,
Refp. circa leges quidem tiimium iäta-
gere , circa educationem indiligentes
eue. Qui nobiliflima pars priiez di-
fciplina;,revocata eft aliquatenus quafi
poftliminio in Jefuitarum Collegiis}
quorum cum intueor induftriam ioler-
tiamque , tarn in doftrina excolenda,
quam in moribus informandis , illud
occurrit Agefilai de Pharnabazo, Talis
cum ßs , utinam noßer ejfes. Atque ha-
etenus de opprobriis. è Htetatorum
В 3 for
 jo De Aug м. Sciint.
fortuna & condicione defumptis.
Quod ad literatorum mores, res cft
ifta, potius ad perfonas , quam ad (lu
dia fpeftans. Repèriuntur proculdubio
inter eos, quemadmodum in omnibus
vita: ordinibus & genenbus, tam malí,
quam boni j ñeque propterea non ve
rum eft, ( quod afleritur, ) abire ¡ludid
in mores; atque literas, nifi incidant in
ingenia admodum depravata , corrige-
re prorfus naturam , & mutare in me
lius.
Veruntamen diligenter mihi atque
ingenue rem a:fíimaiiti, nullum oceur-
rit dedecus, literis,ex literatorum mo-
.ribus , quatenus íunt literati , adhae-
lens: nifi forte hoc vitio vertatur, ( cu
jus Demofthenes, Cicero, Catofecun.^
dus, Seneca , plurefque alii infimulan-
tur) quod cum plerungue tempora.de
quibus legunt, illis, in quibus vivunt ,
. & quae prarcipiuntur.illis.qua; aguntur,
meliora fint ; ultra quam par cft con-
¡ tendant , morum corruptelas ad ргаг-
ceptorum & dogmatum honeftatem
retrahere , & prifcae feyeritatis mores
temporibus diflolutis imponere : De
quo tarnen abunde è propriis fontibus
admoncri poflunt. Solon enim inter-
logatus-, an .óptimas civibusfuís der
 Liber I. 51
differ leges ? Optimas, inquit, ex illa,
quits ipfi voluiffent accipere.ltz Plato, v i-
dens corruptiores fuorum civmm mo
te!, quam ut ipfe ferre poflet, ab omni
publico muñere abítinuit, dicens , Sic
cum patria agendum 'ejfe, ut cum paren-
tibus; hoc efl , fuafu , non violently ¡ ob-
teßando, non contefiando. Atque hoc ip-
fum cavet ille , qui à ConGliis Cuefari ,
Non, inquit.W vetera inßituta revoca
rnos , qua jampridem corruptts.moribus
ludibriofunt. Cicero etiá erroris arguit
Catoncm fecuudum , Artico fuo ícri-
bens: Cato optimefentit.fed nocet inter-
dum Reip.loquitur enim.tanquam in Re-
pub. Flatonn , non tanquam infice Ro- *
muli.ldem Cicero molli interpretation
ne excufat Philofoporum difta, & de
creta dürioia:lfli,inqait,ipßpreceptores
& magiftri.videntur fines afficiorum pau
lo longius.quam natura vellet, protuliffe,
nt cum ad ultimum animo contendiße-
fnus , ibi tarnen , ubi oportet , conßßere-
tnus. Ipfemet tarnen potuitdicerc, Mo-
nitisfum minor ipfe rneis : quippe qui in
cundcm lapidem ipfe, licet non tarn
graviter, impegerit. Aliud, quod cmdi-
tis non immetito fortafle objicitur Vi
tium, hujusmodi eft, quod honori, auc
emolumento patriarura fuarum, auc
В 4. domi-
}i De Ane м. S ci ï N т.
dominiorum , proprias fortunas , am
praeiïdia poftpofuerint. Sic ervirh De-
molthenes Athcnieniibus fuis, Mea,
inquit , confilia, fi reite attendatü , no»
funt ejusgeneris ,per qus e¿o inter vos ma-
gnus , vos inter Gr'&cos dejpeclui fitis ; fed
talia.ut mihi[лрепитего.еа haud tutum
fit dare, -vobu autem-femper utile ample-
¿W.Haud aliter Seneca.polrquam quin-
tjuenium illud Neronis, ansrnx erudi-
torum magiftorum confecraíTet ploriar,
dominum luum, omnibus jam flagitiis
inquinatilfimum, libere arque fidenter
nionere non deftitit, magno fuo péri-
culo, ас poftremo praccipitio. Nequç
aliter poteft fe habere res : liquidera
humanam mentent doclrina imbuit ve
ro fen fu frasilitatis fua; , inftabilitatis
fortunx, dignitatis animar, & muneris
fui ; quarum rerum memores , nullo
modo fipi perfiiadere poÜ'unt, fortunas
propria: ampjñudinem , tanquam pix-
cipuum fibi bonorú finem ftatui polie.
Quare fíe vivunt , tanquam rationem
reddituri Dco, & Dominis poft Deum,
five Regibus, five Rcbufp.hac formula,
Лесе tibi lucrifeci,non auté û\a,Eccemi-
hilucrifeci. At politicorú turba.quorum
mentes in doctrina oíficiorum , Sí in
contemplatioiie boui univerfahs , non
fun с
fiitit infrit uta?, & confirmât*, omnia ad
f e referuiUigeretes ft pro centro mun-
di, ac fi omnes linea: in fe.fuifq ; for tu
rns , debeant concurrerc ; de Reipub.
Nävi, licet tempeftatibus jaftata.neuti-
o nam folliciti,modo ipfis in kapha re-
rum fuarum receptus detur & effugiu.
At contri, qui о rti riorum pondera , Sc
Philautia: limites didicerút,munia fuá,
ftationefq;,licet cum periculo.tuentur.
Quodfi forte incólumes permaneant ,
in i'eduionibus,& reram mutation-.bus,
non id artibus , aut vcrfatili ingenio-,
fed reyerentix,quam probitas etiam ab
hoftibus extorquer, tribuendum. Cx-
terum.quod attinetad fidei conltaiuiá,
& officiorura religionem.quas cette a-
nimis hominú inlerit eruditio,urcunq¿
ex quandoqueà fortuna mukicntur ,
aut ex male fanis politicorú principiis
condemnentur , tarnen palam fcil'.cec
apud omnes laudem referent.ut in hac
re, longa defenfione non fit opus.
Aliud vitium Ii cera ris familiäre,
quod facilius excufaii poteft , quam
negari, illud nimirum, quod non faci
le le applicent, & accommodent , erga
perfonas, quibus cum negotiantur,aut
vicunt. Quidefe¿tus è duabus oritur
cauûs. Prima eft animi ipfius magnitu-
B5 do,
34 De Aug м. Sei en т.
do , propter quam agre fe demittere
poííunt ad obiervantiam unius alicu-
jus hominis. A m ami s verba funt , non
fapientis, Satis magnum alten thcatrum
fnmus. Neque tarnen infidas ib о, ill um,
qui aciem animi, inflar oculi, non pof-
íit arque contrahere , ac dilatare , infi-
gni facúltate ad res gerendas efle or-
batum. Secunda vero caufa eñ probi
tas morum & fimplicitas ; quae tarnen
(deledum judkii, non defectum,in illis
arguit. Venenim,& legitimi obfer«
vantiae erga ali quam perfonam limites,
non ultra porrigunt fe, quam ita по(Те
illius mores, ut abfque off'enfione cum
eo verfari, eumque confilio3fi opus fit,
juvare , nobifque interim ipfis in om
nibus caverepoífimus j verum alienes
affeclus rimari, eo fine , ut illum infle-
clas, verfes, í¿ ad libitum circumagas,
hominis eft paru m can di di , fed potius
aftuti, & bifidij id quod in amicitia vi-
tiofum fuerit, erga Principes etiam in-
officiofum. Mos enim Orientis , quo
nefas habetur oculos in Reges defige-
re, ritu quidem barbarus eft, fed figni-
ficatione bonus: neque enim fubditos
decet, corda Regum fuorum , qua: fa-
erae Scripturse infcrutabilia docent,cu-
tiofius rimari.
S uper
 LiberT. ff
Sapereft etiamnum aliud vitium ,
( qui cum hanc partem concludam )
literatis ibepius imputatum , videlicet
quod in rebus exiguis , & externis ,
( vultu .geftu, inceffu , fermombus
quotidianis, & hujufmodi) deficiantirt
tfbfervando decorojundehomines im-
periti, ex iftis minutis , leviculifque er-
roribus, quanti fint in rebus majoribus
tracbndis, conjecturam capiunt. Ve
rum fallir eos plerunque hujuûnodiju-
dicium. imofciantj refponfum fibi efle
à Themiftocle. qui cum rogatus eflet ,
ut fidibus caneret, arroganter fatisipfc
defe, fed ád prxfens inftitutum per-
quam appofite reipondit: Sequidemfi-
dr.im rudern ejfe , fed quo pacíо oppidum
parvum in civitatem magnam evadere
fojftt yfat'u nojfe. Et funtprocul dubio
rnulti politicarum artium apprime
gnari, quibus tamen in communi vita,
& quotidianis reculis,nihil imperitius.
Quinetiam hujufmodi fugillatores a-
mandandi funt ad Platonis Erogium
dePraceptore fuo Socrate,quem baud
abfimilem dixit pharmacopolarumj>y-
xidibus, qua: exteriusinducebantur n-
miis, ululisfatyrifque , intus vero pre-
tiofos liquores & nobiliamedicamen-
ta recóndita habebant: Fatendo fci-
licet,
5¿ D Б А"И G M. S С I EN т.
licet, quod ad vulgi captum, & famam
populärem , prasferret nonnulla levia ,
atquc etiam deformia.cum tamen ani-
mi interiora furamis tam facultatibus,
quam virtutibus eflent repleta. Atque
de moribus literatorum ha:c hactenus.
Interim monere placet, nos nihil
minus agcte , quam ut patrocinemur,
quibufdam profefforum inftitutis ab'
jeclis, & fordidis, quibus & fe ipfos, &
literas dehoneftarunt : quales erant a-
pud Romanos , feculis pofterioribus»
philofophi quidam infamiliis divitum,
menfarumque eorum afTeclx , quos
baud abfurde dicas Barbatos Parafïtos.
Cujus generis quendam lepide defcri-
bit Lucianos , quem matrona nobilis,
catnlum fuum Mclitasum in rheda ge»
ftare voluit: quod cum ille officiofe,
fed indecenter faceret , Pufio lubfan-
uans, Vereor, inquit, ne philo/opkus яа-
ßer i Stoica fiat Cynicus. Ante omnia
vero , nihil tam offecit literarum di-
gnúati,quam crafla &turpis adulado,
ad quam multi, neque hi indocti , Sc
calamos,& ingenia (ubmiCete.Hecubam
in Kelenam , Faußinam in Lucretiam,
( ut ait Du-Bartas ) transformantes.
Ñeque vero nimis laudo.morem ilium
receptum, libros patronis nuncupandi,
cum
 Li i 1 Я I, J7
cumlibri, prasfertim qui hoc nomine
-dignandi , in veritatis cancum & ratio-
nis clientelam fe dare debeant. Melius
veteres , qui non aliis , quam amicis ,
arque xqjialibus , (cripta fua dicare fo-
Jebant, aut etiam nomina ejuûnodia-
micorum traftaribus fuis imponere:
quod fi forte Regibus,aut magnatibus
opus nuncuparent , tum deinum hoc
factum eftjCum argumentum libri per-
fonse tali conveniret. Нагс .a.utem , Sc
fimiliajreprehenfionem potius meren-
tur, quam defeníioncm.
Ñeque hoc dico, quail literatos cul-
pem , fi ad beatos & potentes viros
quatidoque fe applicent. rede enim
Diogenes cuidam cum irriiione rogan-
ti, (Sjui fieret , quod phulofophi divitesfe-
йягепеиг , non di vit es pbilofopbos ? re-
fpondit,non fine morlu, Hoc ideo fieri,
quodpbilofopbi , qmbut rebut indigeant ,
probe tnteUigant, divites non itmn. Huic
affine eft lliud Arirtippi , cui nefcip
quidpetenti cum non atcenderct Dio-
nyfius , ille adorantis more sbjecit fe
ad pedes cjusj qui tum demum aufcul-
rans pctitioni anouit : Sed paulo port ,
quidam dignitatis philofophia: allcr-
tor,- increpuit Ariitippum , quod de-
mittendo fe ad pedes Tyranni pro
tamilla.
j8 De Augm. SoiintI
tantillarephüofophiam ipfarn contu
melia affeciflet: cui ille, Suam id culpar»
nonfuiffe, reipondit,fed Dionyfii.qui au-
res geftaret in pedibm. Quin prudens il
le, non pufillanimis habitus eft , qui in
difputatione quadam cum Hadriano
Caefare vinci fe paflus eft, excufans fa-
ñum , G¡uod щишп effet ei cederé , qui
triginta imperaret hegionibus . Atque
propterea non funt damnandi viri do-
¿li , ubi , cum res póftulat , aliquid de
gravitate fuá remittant, five imperante
neceífitate, five impetrante occaftonc;
quod quamvis humile videatur atque
íervile primo intuitu, tarnen vcrius rem
seftimanti , cenfebuntur non perfona: ,
fed tempori ipfi fervire,
Pergamus nunc ad errores , atque
inania, qua: in ftudiis ipfis virorum do-
¿torum interveniunt , iifque fe immif-
cent; id quod prsecipue & proprie fpe-
ftat ad prarfens argumentum. Qua ia
re non eftinftitutinoftri.erroribus ipfis
patrocinan , fed per eorum cenfuram
& fecretionem , excutere quod fanum
■& folidum eft,atque à calumnia vindi-
care.Videmus enim.in more,pra:fertim
apudinvidos, efle, propter ea, qua; de
pravara funt,etiam ea, qua: impolluta,
&inftatufuo manferunt, fugillare •
quem
 quemadmoduni Ethnici in primitiva
Ecclefia , Chriftianos haereticorum vi-
tiis afpergere folebant. Ñeque timen
conííJium eftmih.i,examen aliquod ac-
curatius inftituere, de erroribus,& im-
pedimentis literarum, quae interiora,&
a capea valgi remotiora ; fed de illis
tantum verba faceré , quaecadunt fub-
comrauni,& populad obfervationc, &
nota, aut fairem ab ea non longe re-
cedunt.
Quare tria praecipue deprehendo va
na & inania in literis.quae anfas praeci
pue praebuerunt ad obtredandum. Eas
enim res pro vanis ducimus , quae auc
falfae funt, aut frivolae j in quibus fei-
licet, aut veritas deficit, aut ufus: Illos
etiam homines vanos & leves exiftima-
mus , qui aut ad faifa creduli , aut in
rebus exigui ufus curioíí. Curiofitas
autem, aut in rebus ípfis verfatur , aut
in verbis; quando nimirum , aut in re-
bus inanibus opera infumitur.aut circa
verborum delicias nimium infudatur.
Quocirca , non certaemagis experien-
tiae , quam reclae etiam rationi confo-
num videtur , ut tres ponan tur doftri-
narum intemperies. Prima eft doftrina
phantaftica,fecu.nda doûrina litigiofa,
tertia doctrina fucata & mollis: vel fie;
Vanas
40 De Aug м. Scisnt.
vanae imaginaciones , vanae altercatio-
nes,vanae atFeftaiiones. Ac quidem or-
diar ab ultima.
Intemperies i fia, in luxutie quadam
otationis fita , ( licet olim per vices in
pretio habita fuerit ) circa Lutheri
témpora miris modis invaluit. In cau-
fa praeeipuefuit , cjuod fervor & effica-
cia concionum tunc temporis ¡ ad po-
pulum demuleendum & alliciendum
maxime vigebat: Illa autem populare
genus orationis pofeebant. Accedebat
odium &contemptus , illis ipfis tem-
poribus , ortus erga Scholafticos , <jui
llylo & feribendi genere utebanturval-
de diverfo , verba licenter admodum
cadentes nova & hórrida, de orationis
ornatu & clegantia parum folliciti,
dum modo cireuitionem evitarent , Sc
fenfus ac coneeptus fuos acute expri
mèrent, arque hinc factum eft, ut pau
lo poñea , major apud plurimos cœpe-
tit haberi verborum cura quam reruns
plerifque magis comptam phrafim, te-
retem periodum , claufularum ryth-
mos , troporum ftellulas j quam pon
dus rerum , rationum nervös , inven
tions acumen, aut judicii limam afte-
ftantibus. Tum demum floruit Oforii
Liiiitaui Epifcopi laxurians & diluta
oratio.
 L I В S R I. 41
oratio. Tunc Sturmius in Cicerone
Oratore Sc Hermogene Rhetore infi
nitum Sc anxiam operant confumpfir.
Turc Carrus & Alcamus apud nos,
prelecb'onibus & fcriptis fuis Cicero-
nem Se Demofthenen ufque ad caelum
evehcntes > Juveuesadpolitum hoc &
florens doctrinar genus invitarunt.
Tunc Erafmiis arripuit anfam intro-
ducendi ridiculam illam Echo, Decern
annos confumpßin legende Cicerone: cui
Echo reíponcüc , one , afine. Scholafti-
corum vero doctrina defpeflui pror-
fusliaheri cœpit , fanquam afpcraác
barbara: Denique ut femel d¡canr,prx-
cipua illorum temporurn inclinarlo, &
ftudium , potius ad Copiam , quam ad
pondus deflexit.
Hicitaqite cernereeft primara lite-
rarum intern periem,quuin,ut diximus.
verbis feuderur , non rebus: cujus etli
è citimis tantum temporibus protulc-
rira exempla , tamea lecundum majus
&rrúnus,S¿ olim placuerunt ejus ge
neris îneptiae , Sc deinceps placebunr.
Jam vero fieri non potelt , quin hoc
ipfum , multum faciat ad doctrina? exi-
ftimationem minuendam&elevandam,
ctiamapud vulgus imperitum, cum vi
vant docturumfcripta , tanquam pri
mant
 4i Ds Auch. Scient.
шага litcram diplomacis , qua: quam-
vis variis calami duftibus , &flofculis
variegata fit, litera tarnen eftunica. Ac
mihi lane videtur petappofita hujufce
vanitatis adumbratio , & quafi Emble
ma, Pigmaleonis illa infania.quid enim
aliud iunt verba , quam imagines re-
гипь, ut niíi rationum vigore animata
fint, adamare illa idem fit , ас ftatuam
deperire?
Ñeque tarnen temeré damnandum
'eft,fi quis philofophix obfcura.&afpe-
ra, verborum fplendore illuftret & ex
polian Hujus enim rei magnaadfunt
cxempla in Xenophonte , Cicerone,
Seneca, Plutarcho, ipfoque etiam Pla-
tone: nec minor eft militas. Quamvis
enim diligentem veri cognitioncm,at-
que acre ftudium philofophiae, res hxc
nonnihil impediat , quoniam praepro-
pere mentem confopit , atque ulterio-
ris difquifitionis fitim & ardorem re-
ftinguit; fi quis tarnen doíbinam ad u-
fus civiles adhibeat, ( fermocinandi vi
delicet , confulendi , fuadendi , argu
mentando & fímüium ) omnia , quae
cupiat.praeparata & adorna ta in hujuC.
modiauthoribusreperiet.Veruntamen
hujufcerei excefíus adeojufte contem-
nitur , ut quemadmodum Hercules,
. cura
 L I S E R I. 4J
cum videret in templo ftatuam Ado
rnáis (Veneris deliciarum , ) indigna-
bandus dixit , Nil fieri es j ita oranes
Herculei literarum púgiles,id eft, labo-
riofi arque confiantes indagatoies ve-
ritatis, hujufmodi delicias & lauticias,
tanquam nil divini /pirantes , facile
ipreyerint.
Faulo fanius eft aliud ftyligenus,ne-
que tarnen ipfum omnino vanitatis
■expers, quod copise illi ж & luxuriae ora-
tionis, tempore fere fuccedit. IUud to-
tum in eo eft , ut vetba fint aculeata,
fententiae concilie, oratio denique po-
tius verfa, quam fufa, quo fit , ut om
nia per hujufmodi artificium , magis
ingeniofa videan tur» quam tevera fuit.
Tale invenitur in Seneca eífufius , in
Tácito & Plinio fecundo moderatius j
atque noftri temporis auribus coepit
elle non ita pridem accommodatum.
Verum hoc ipfum mediocribus inge-
niis gratum elle folet, adeo ut dignita
tem quandamliteris conciliet,attamen
à judiciis magie limatis mérito faftidi-
tur, & poni poffit pro intemperie qua-
darn doftrinae.cum fitvetborum etiam,
& eorum concinnitatis aucupium
.quoddam. Atque haec de prima litera-
lum intemperie dicta funto.
Sequi-
44 De Au g M. Scient.
Sequicur еа intemperies in rebus i-
pfis , quam pofuimus mediam , & liti-
gtofs. fabtilitatts nomine defignavimus.
Eftque ilia , de qua modo dixirnus, alt-
quanto dcterior.Ut enim rerum digni-
tas verborum culrui prxcellit, fie è
contrario odiofior eft vanitas in rebus ,
quam in verbis. Qua in re , increpado
ilia Paulina , non magis ad fuam xta-
tem referri,quam ad (equentia témpo
ra deducipoteft; neque Theologiam
tantum , fed etiam omnes fcientias rc-
fpicete videtur.DnwVa prophanas voettm
novitatcs , & oppofitiones falfi neminis
fcientu . His enim verbis duo figna
indiciaque fcientix fufpcftx atquc e-
menti'tx propouit. Primum eft, vocum
novitas , & infolentia ; Altcrum , rigor
dogmatum , qui ncceflario oppofitio-
nem, & dein altercationes.quxftionef-
que , inducit. Certe quemadmodum
comphua corpora natutalia, dum va
lent integra , corrumpuntur fxpius , &
abeunt in vermes , eodem modo fana
& (olida rerum cognirto fxpenumero
putrefcit, & folviturin fubtiles, vanas,
infalubres , & ( fi ita loqui licet ) ver-
miculatas quxftiones; qua? motu quo-
dam & vivacitate non nulla prxditx vi-
dentur.fed putidx iunt, & nullius ufus.
Hoc
 Hoc genus doctrinas minus fanas &fc
if lam corrumpentis,invaluit prartipue
apud multos exScbolaíticis.qui fummo
otio abundantes., acque ingenio acres ,
leflioneautem impares ( quippc quo
tum mentes concluía: citent in pauco-
rum authorum.praecipue Ariftotelis di-
cbtoris fui fcripris.non minus qua cor
pora ipforú in ccenobiorura cellis ) hi-
ûoriam vero & naturae & temporis ma-
ximaexpartc igr.orâtes;ex non magno
materia: itamine , fed maxima ipiritus,
quafi radii,agitatione.operofiffimas te
las, qua: in libris corum extant, confe-
cerunt. Etenim, mens humana, fi agat
M mareriam,naturam rerum, & opera
Dei contemplando, pro modo materia:
operatur , atqve ab eadem determina-
tur ¡ fin ipfa in fe vacatur* ( tanquam
araneatexens telam) turn demi in ter
minara eil, & parit certe telas quafdam
docttina;,tenuitate fili opcrifqjadmira-
biles, fed quoad ufú frivolas,& inanes.
Harcinutilis fu-btilitas fivecuriofitas
duplexed : & ipectatur aut in materia
ipfa : qualis eil inanis fpeculatio , five
có:roverfiaj cujus generis reperiuntur,
& in Theol.& in Phil.jhaud paucae:aut
m modo , & methodo traítandi ¡ hax
apud fcholafticos fere talis erat. Super
4¿ D E A u g м. S с i ï N т.
unaquaque re propofita formabant
objefliones > deinde objeftionum illa—
rum folutiones.quaefolutiones utplu-
rimum diftinftiones tantam erant ,
cum tarnen ícienwarum omnium ro-
bur.inftar fafeis illius fenis, non in fin-
gulis bacillis , fed in omnibus vinculo
conjunftis confíftat. Etenim fymme-
tria fcientiae , fingulis fcilicet partibus
feinvicem fuftirientibus.eft, & effe de
bet , vera atque expedita ratio refel-
lendi objeftiones minorum gentium :'
Contra, ii fingula axiomata, tanquam
báculos fafeis feorfim extrañas , facile
erit ea infirmare , & pro libito, aut fle-
ftere, aut frangere: ut quod de Seneca
dictum erat , verborum minutiis rerum
frangit pondera ; veré de fcholafticis u-
furpari po(Tu,quteflionitm minutiisfcien-
tiarumfrangttnt n>£»r.Num non in au
la fpatiofa confultius foret , unum ac-
cendere cereum , aut lychnuchum fu-
fpendere, variisluminibus inftrudtumy
qao omnia fimul perluftrentur , quam
in fingulos ángulos quaquaverfus exi-
guam circumferre lucernam ? Atqui
non abfimilis eft eorum ratio,qui non
tam veritatem peripicuis argumentis ,
authoritatibus , exemplis illuftrare ni-
tuntur ; quam in hoc folum incum-
bunt,
 I.iberI. .47
bunt, ut minutos quoique (aupólos
eximan: , ¡i captiunculas expédiant, &
dubitationes foirant ¡ hoc £a£to qui
ñi onem ex quaeftionc gignen'tesjquem-
admodum fit in fupetiori fimilitudine,
ut lucerna in unum aliquem locum
delata , alios circumquaque deíUtuat ,
&obfcuret. Adeo ut Scylla: fabula ad
■yivum exprimat hoc genus philofo-
phii; cujus os & pectus virginem for-
mofam prxferebant , infra vero fuüTe
ajunt
CandidafuccinHam latrantibm in-
t guina monflris.
Sic generalia quidam apud fcholafti-
cos invenias, qui pulchra funt dictu ;
& non perperam inventa ; ubi autem
ventum fuerit ad diftinctioncs , deci-
fionefquç , pro fecundo utero ad vitx
humana: commoda , in portentolas Se
latrantes quacftiones definunt. Itaque
minime mirum, il hoc genus doctrina;,
etiam apud vulgus hominum contera-
tui obnoxium riierit , qui fere folent
veritatem propter controverfias circa
earn motas afpernari , atque exiftima-
re, eos errare orancs , qui nunquam
inter fe conveniant ; cumque videant
doctos homines inter fe digladiari de
rebus nullius momenti, facile illud
Dionyfii
4? > D I A U в M» S С 1 1 N T.
Dionyfii Syratufani arripiunt , Veri»
iß.гfuntfenum otioforum. Nihilominus
certiflimum. cft , Ii modo fcholaftici ad
inexplebilcm fitum vcritatis, & conti-
nuara agitationern ingenii, varietatem
& multiplicitatem leftiomis & contem-
plationumadjunxiffent , infigniapro-
tefto iIIi extitiflent lumina , omnefque
artes & fcientias mirifice provexiflent.
Hadlenus de fecunda lucrarum in
temperie.
Ad tertiam qnod artinet , qua; ad
tallica tem & meudaciurn fpeebt; una
haec omnium turpiífima eft , quippe
qua: ipfam naturam , animamque de-
ftruir fcienriisqux nihil aliud eft.quam
veritatis imago. Nam veritas eflendi,
& veritas cognofeeudi, idem l'unt; nec
plus à fe invicem differunt , quam ra
dius diredus, & reflexus. Hoc vitium
itaque duplex , vel potius duplicatum
eft, impoftura & credulitas ; haec deci-
pitur, illa deeipit. Qux licet videantur
diferepantis natura:, alteraqua: à calli-
ditate quadam , altera a limplicitace
profefta,pleruiique tarnen cocunt. Ut
enim in carmine habetur ,
Percontatorerfffugito ; пят garrultu
idem eß;
innuendo , qui curiofus eft ¡ eundem
elle
 Liber I. 4^
effc & futilem: pariter fit, ut qui facile
credat.idem libcnter decipiat. Quem-
admodum cjuoque fieri videmusin fa
ma , rumonbus ; ut qui cito iifdem fi-
demhabeat, pari facilitate eos auxe-
rit. quod Tacitus prudenter innuit his
ytihis, finguntfimul, creduntque. adeo
finítima: funt, voluntas fall en «si , & fa
cilitas credendi.
Hace credendi recipiendique omnia
( licet levi authoritate munita ) facili
tas , duorum generum cil pro ratione
fubjecbe materia; : aut eniш creditur
îiarrationi , fivefaño , ( utloquuntur
Jurifconfulti ) aut dogmati. In priori
genere videmus, quanto dignitatis de
trimento hic error aíFecent ex Eccle-
fiaflicis hifioriis nonnullas ; qui nimis
faciles fe pracbuerunt, iu prodendis
tranfcribendifquemiMculis , à marty-
ribus , eremitis . anachoretis , & aliis
Tandis viris, atque ab eorum reliquiis,
fepulchriSjfacellis, imaginibus, editis.
Eodcm modo , in naturali hiftoria vi
demus multa temeré , ас parum cum
dcledu autjudicio recepta, & deferi-
prajur liquet ex feriptis Plinii, Carda-
ni , Alberti , Sí plurimorum ex Arabi-
bus , quae commentitiis & fabuloíís
rurrationibus paífim fcateut , iifque
С пои
5<э De Aucm. Scient.
non folum incertis,& neutiquam pro-
batis, fed perfpicue faliîs, & manifefto
conviilis; ingenti Philofophiaî natura
lis dedecote, apud homines graves. Se
fobrios. In quo fane elucefeit Arifto-
telis fapientia, & integritas, qui, cum
diligentem feripferit arque accuratam
hiftoriam animalium , cam parce fi£ta
aut fabulofa admifeuerit : quin potius
audit mies Admirandas,quas memoram
dignas judicavit, in unum com ni enta-
riolum conjecit : prudenrer perpen-
dens , perfpicue vera ( qua; tanquam
bafis experientia; folida , Philofophiae
& feientiis fubfterni poflïnt ) haud te
meré eile cum rebus fufpedae fidei mi-
feenda: & rurfus etiam rara , atque in-
iblita , qua; plerifque incredibilia vi-
dentur.non omnino eile fupprimenda,
neque memoria; pofterorum dene-
ganda.
At illa altera credulitas , qua; non
hiftoriae, autnarrationibus,fedartibus
& opinionibus tribuitur, duplex eft:
autcum artibus ipfis , autcum autho-
ribus in atte nimium credimus. Artes
ipfa?, qua; plus habent ex phantafia , Sc
fide , quam ex ratione , & demonftra-
tionibus , funt prxcipue tres , Aflrclo-
gia, Naturalis Magia} & Akhymia . q ua-
rum
 LlSER I. yi
cam tamen fines non funt ignobiles.
Profitetur enira Aftrologia fiipcriorum
in inferiora influxum Sc dominatum
recludere. Magia fibi proponic natura
lem Philofopniam à varietate ipecula-
tionum ad magnitudinem operum re
vocare. Chymicainfefufcipit, partes
rcrum Heterogéneas , qua: in corpori-
bus naturalibus latent & implicar. cur,
feparare & extrahere: corporaqueipfa,
inquinata depurare, impedita liberare,
immatura perfícere. Sed vix , atque
radones , qua: ducere putantur ad hos
fines , tarn in Theoria i Harum artium,
quam in praxi , erroris & nugarum
plena: funt. Ñeque adeo traditio ipfa-
rum, ut plurimum , candida eft, fed ar-
tificiis & latebris munita. Chymicae ta
rnen hoc certe debetur , quod veré
comparan poffit agricola: apud &(o-
pum, qui è vita exiturus, dixit fî Iiis , Se
Hits vim magnum auri in vinea,nec fittis
meminijfe quo loco defojfam , reliquifle :
qui cum vineam diligenter ligonibus
i
ubique rr
invertiflent, aurum ^quidem
-I
repererunt nullum , fed tamen vindc-
miam infequentis anni, propter fofllo-
nem circa radices vitium , tulerunt
longe uberrimam. Circa aurum confi-
c:endum,haud paucis nobilibusinven-
C i tis,
jb De Aug m. Scient.
tis,& experimentis, turnad referandam
natucam , tum ad ufus vita: apprime
idoneis, quafi facem accendcrunt.
Illa autem credulitas > qua: certos
frientiarum authores , didatoiia qua-
dam poteftate munivit, ut edicant,non
fenatoria , ut confulant , ingens dam
num fcieiUÜS intulit , tanquam preci
pua caula , qua: tamoperc illas atllixit
& depreffit , utabfque infigni aliquo
augmento exangües jacerent. Hinc
nempe factum eft , ut in artibus Mc-
chanicis,piimi inventores pauca exco-
gitaverint, tempus reliqua fupplcverir,
& perfecerit ; at in fcientiis , ptimi au
thores longiflime penetraverint, tem
pus plurima dettiverit , & corruperit.
Sic videmus , Tormentariam , Nauti-
cam , Typographicam , fub initiis im
perfectas , & propemodum informes
ïuifle, & exercentibus onerofas , tcm-
poris vero progreffu expolitas , & ac
commodas. At contra Philofophia: Sc
fcientix Ariftotelis , Platonis , Demo-
criti, Hippocratis, Euclidis, Archime-
dis, in ipfis illis authoribus viguerunt,
traftu tcmporis degenerarunt potius ,
& non minimum ipiendorisamiferunt:
Cujus rei non eft alia ratio, quam
quod in ambus Mechanicis, ingenia
multo
 LiberI. 5)
«mltorum in unum coicrunt, in arti-
bus , & fcientiis überall bus , ingenia
multorum fub uno íuccubuerunt ;
quem tarnen ipfutn faepenumcro fe-
quaces fui pocius dcpravarunt, quam
illuftrarunt. Ut enim aqua non afcen-
detaltius , quam caput fontis , à quo
promanat ; ita doctrina ab Ariftotele
deducía , fupra doftrinara Ariftotelis
nunquam aflürget. Ideoque etiî non
difpliceat regula, oportet difcentem cre
dere: huic tarnen conjungendum eft,
oportetjam edoBttmjudicio fuo Mi. Di-
fcipuli enim debent Magiftris tempo-
rariam folum fidem.judiciiquefufpen«
fionem , doñee penitus imbiberint ar
tes , non autem plenam Hbertatis eju-
xationem,perpetuamqueingenii fervi-
tucera. Quare , ut abfolvam hanc par
tem , hoc tantum adiiciam ; magnis
authoribus fuus f;c confiet bonos , ut
authori authorum , & veritatis paienti
cempori, non derogetur.
Explicavimus tandem tres do¿trinx
intemperies, five morbos;pratter quos
nonnulli funt, non tarn morbi confir
mât)", quam vitiofi humores:qui tarnen
non adeo occulti funt , aut latentes,
quin in multorum fenfum & repre-
hcaiîonem incurrant, ideoque neuti-
C 3 quam
 54 D £ A u g м. S с i£ N т.
quam pcaetermittendi.
Horum primus eft immodicuro ftu-
dium duorumextremorum, anciquica-
tis & noviratis. Qua in re temporis fi-
liae male pacriflauc: ut enim tempus
prolern devorat.fic hxc fe invicem;dum
antiquitas novis invideat augmentis ,
& novitas non fit contenca recentia
adiicere, nili vetera prorfus eliminet,&
reiiciat. Certe confilium Propheca: vera
in hac re norma eft: Statefuper vi/u an
tiguas,&videte qutnam fit -viareíia,
bona , ¿r ambulate in ea. Anciquitas
earn mcretur rcverentiam, at homines
eliquandiu gradum (iftere,& fupra earn
Лаге debeaiu , atque undequaque cir-
cumfpicere , qua? (it via optima: quura
autem de via bene conftiterit, tunc de-
mum non reftitandum , fed alacritci
progrediendum. Sane , ut verum dica-
mus , Antiquitasfeculi, Juventus munit.
Noftra profeclo lu man tiqua témpora,
cum mundus jam fenuericnon ea.quae
computantur otdine retrogrado, an
num fumendo à feculo noftto.
Alius error è priori oriundus, eft fu-
fpicio quaedam & diffidentia , qua: ni
hil nunc poffe invenid autumat , quo
mundus tarn diu carece potuitiac í¡ illa
obje&io conveniret erga tempus , qua
Lucia-
Lucianus impetit Jovcm , caeterofque
Ethnicorum Déos : Miratur enim , сиг
tot olim genuerint liberas , nullos autem
fuofeculo i interrogatque]оcans , ecquid
feptuagenariijam effent , aut lege Pappia
contra fenum nuptias lata conflricli? Sic
videntur homines fubvereri , netem-
puseffoeturnjamfadum fit, &adge-
nerationem jneptum. Quin potius le
vitas hominum , arque ínconftantia ,
hinc optimeperfpici poteft: qui donee
res aliqua perfecta fit, eam mirantuc
fieri pofle; poftquam facta femeleft,
iterum mitantur earn jam ptidem fa-
ctam nonfuifle. Ita Alexandri expedi-
tio in Afiam , habita eil initio.pro va.
fío & atduo admodum negorio; quam
tarnen pofteaplacuit Livio in tantùm
elevare , utdiceret de Alejandro , Nil
aliud, quam bene aufus eft vana contem
ner. IdemColumbo evenit circa Ос-
ctdentalem navigationem. Sed in re
bus intelleftualibus.hoc fit multo fre-
quentiüs. uti videte eft in plerifque
propofitionibus apud Euclidem : qua;
ancequam demonftrentur.mirx viden
tur, & quibus quis non facile aflenle-
rit j poft demonftrationem autem fa-
flam, arripit eas mens per retraftio-
ист quandam ( ut loquuntur Jure-
C 4. con
5¿ De Aug m. Scient.
confuid ) tanquam anee perfpeftas &
cognitas.
Alius error fuperiori affinis , eft eo-
rum.qui omnium fe&arum, arque Нас-
reíium vererum , poftquam excuflae
fuiíTenr, & vcntilatx, oprimam Temper
obtinuifle , pofthabitis aliis , exifti-
mant. Itaque putanr,fi quis de integro
inftitueret inquiíuioneni, & examen ,
non poder non incidere in aliquas ex
rejeftis opinionibus , & poft rejedio-
nem amiffis, & obliterans: quafí vero
tnultitudo , aut etiam fapientes multi-
tudinis deliniendx gratia, non illud
faspe probarint quod populare magis
atque leve fu, quam quod folidum ,
atque alte radices agens. Tempus fi-
quidem íimüe eft fluvio , qui levia at-
que innata ad nos devehit , folida au.
tem & pondus liabentiafubmergit.
Alius error à reliquis diverfus , cft;
praematura atque proterva reduebo
doftrinarum in artes , & methodos j
quod cum fit, plerunque feientia aut
parum , aut nihil proficit, Nim-irum ut
ephebi , poftquam membra & linea-
menca corporis ipforum , perfecle ef-
formatafunt, vix amplius crefcunt:fic
feientia, quamdiu in Aphorifmos ,&
obfervationes fpargituç , crefeere po-
 Liier T. 57
teft , & exurgere , fed methodis femel
circumfcripta , & concluía , expoliri
forfan Si illuftrari , aut ad ufus huma
nos edolari poteft ,non aucem porro
nioJeaugeri.
Alius error iliccedens ipfi, quern po-
ftremo notavimus , eft , quod poft iin-
gulas fcientias, & arces , fuas in claries
diltributas, mox àplerisque,univerfali
rerum cognitioni , & Philofophi* pri
ms, renunciatur; quod quidem profe-
ftui docbrinarum inimiciffimum eft.
Profpectationes fiunc è turribus , aut
locis pra:alcis:&impoflibile eft,ut quis
exploret remotiores , interioxesque
fcicntix alicujus partes , fi ftet fuper
plano ejufdem fcientiae , neque altioris ■
fcientix veluti fpeculam confcendat.
Alius error fluit ex nimia reverenda,
& quafi adoratione intelleftus huma-
ni. unde homines abduxere fe à con-
templatione naturae , arque ab expe-
rientia, in propriis medirationibus &
ingeuii commentis fufque deque volu-
tantes. Carterum prseclaros hos opina-
tores, &( fi italoquilicet) Intelleftua-
liftas, qui tarnen pro maxime fublimi-
bus & dirinis philofophis haberi fo-
lent , re&e Heraclitus perftrinxit. Ho-
mint% , in quit , qutrunt veritatem ьп
С j Muro
58 De Aue м. Scient.
Microcofmisfuis , non in mundo majori.
Refpuuiit enim quafî Abecedarium na
tura; primumque in operibus divinis
tirocinium : quodíi non facerent, po-
tuiflent fortifie gradatim&fenfim.poft
literas íiraplices , & deinceps fyllabas,
ad textum & volumen ipfum creatura-
rum expedite legendum afeendere. At
illi contra, jugi mentis agitatione , ur
gent & tanquam invocant fuos Ge
nios , ut vaticinentur eis , edantque
oracula , quibus mérito & íuaviter dc-
cipiuntur.
Alius error huiepofteriori finitimus
eft , quod homines faspius imbuant &
inñciant meditationcs , & doctrinas
fuas, opinionibus quibufdam , & con-
ceptibus propriis , quos potiifimum in
admiratione habent; aut artibus , qui
bus maxime addicli & confecratiiunr,
cxtcra omnia illis deliciis inficientes, Sc
quad intingentes, licet fuco admodum
fallaci. Sic fua: Philofophiae immifcuit
Plato Theologiam , Ariftoteles Logi-
cam , fecunda Sch ola Piatonis , ( Pro
clus feilicet & reliqui ) Mathematical.
Iftas enim artes folebantilli tanquam
filiólos fuos primogénitos fuaviari. At
Chymici è paucis experimentis, adfo-
cuium & fornaccm , aoyam Philofo
 Liber I. j-j
phiam excuderunt. Et Gilbertus popu-
Jaris nofter Philofophiam aliam es
Magnete elicuit. Sic Cicero, cum varias
opiniones de natura animae recenfens,
tandem inMuficumincidiflet, qui ani
mant e(Te Harmoniam ftatuebat,facetc
dixit, hic ab artefa» non recejpt. Sed de
hoc genus erroribus , appoiite & pru-
denter, ait Ariftoteles.gi« rejpicimt ad
fauca, de facili pronunciant.
Alius error eft impatientia dubitan-
di, & cœca feftinatio decernendi , abf-
que debita &adulta fufpenfione judi-
cii. Nam bivium contemplationis, non
eftdiffimile bivio aciionis , à veteribus
faepius memorato: cujus altera via, ini
tio plana & facilis erat, fine autem im .
pervia; altera ingredienti afperacrat,&
coufragofa ubi paulo procelleris , ex
pedita, & a:quabilis.haud fecus in con-
templationibus , fi quis à certis ordia-
tur, in dubia definet,- fin à dubiis inci-
piat, eaque aliquandiu patienter tolé
rer, in certis exitum reperiet.
Similis error fe oftendit in modo
tradendi doctrinara, qui, ut plurimum,
eft imperiofus & Magiftralis , non in-
genuus& liberalis , ita demumcom-
politus.vt potius fidem imperet,quam
examini iubjiciacur.Non negaverim.in
fum
бО D £ AU G M. S С I Е N T.
fummariis libelli s ,ad praxin deft ina t i s,
hancformulam fcribendi recineri pof-
fe: verum in juftis tradtatibus de fcieu-
tiis utrumque extremum vitandum
cenfeo : tam Velleii Epicurei , nil tara
motuentis,quam ne dubitare de re ali-
qua videretur : quam Socratis, & Aca
demia?, omnia in dubio reliquentium.
Candori potius ftudendum,refque ma
jore auc minore contentione ttaden-
da; , prout rationum momentis par-
cius aut plenius fine probara:.
Alii errores funt in fcopis, quos ho
mines prxfigunc fibi , & in quos cona-
tus fuos & labores dirigunt. Cum e-
nim diligentiores literarum Coryphaei
ad id collimare debeant prxcipue , ut
arti, quam profitenrur , aliquid ргж-
clarum adjiciant: hi contra in fecundis
tantummodo confiftere fathabent,vel
fubtilis interpretis , vel antagoniftas
vehementis &nervofi , vel methodici
abbreviacoris nomen ambientes, unde
reditus & veäigalia feien darum augeri
poiTunt , pacrimonium & fundus mi
nime.
Omnium autem graviífimus error
in deviatione ab ultimo doifrrinarum
fine confiftit. Apperunt enim homines
feientiam , alii ex iufita curiofitate , &
irre-
 Liber Г. ci
irrequieta: alii animi caufa, & delecla-
lioais ; alii exiftimationis gratia: slii
contentionis ergo , atque ut in difle-
teado fuperiores fint: plerique propter
lucrum & vidum:pauciffimi,ut donum
rationis divinitus datum in ufus hu-
mani generis impendant. Plane, .quad
in dodrina quxreretur ledulus , in
quo tumultuans ingenium & arftuans
requiefceret: aut Xyftus five Porticus ,
in quo animus deambulare t liber, &
vagus: aut Turris alta, & edita,de qua
mens ambitiofa & fuperba defpeda-
ret:aut arx & propugnaculum ad con-
tent'tones & pra:lia : aut ofHcina ad
quxftum, & mercatum: Et non potius
locuples armarium , & Gazophyla-
cium , ad opificis rerum omnium glo-
riam, Si vita: humanae fubfidium. Hoc
eniraillud eft, quod reverá dodrinam
atque artes condecoiatet , & attolle-
xet ,flcontemplatio, & adio, ardiore
quam adhuc vinculo copularentur .
Qua cette conjundio talis foret,qua-
lis eft fupremorum duorum Plancta-
rum Syzygia, cum Sacurnus.quietis &
contemplationis Dui,cum Jove.Duce
Societatis agendique.confpirar.Qirtan-
quam cum de praxi atque adione lo-
quor , nullo modo ad dodrinam pro
 6% DeAùg m. Scient.
feíToriam &lacrofam inuuo. Ñeque
enimmefugit, quantopere hocipfum
progreffionem dodbrinx, & amplifica-
tionem moretur. Perinde quidem , uc
aureum malum, anteoculos Atalantas
projeclum , quod ut tollac dum fiectic
fe, curfus interea impedí tur.
Déclinât curßu, яигитцне volubilt
toüit->.
Ñeque rurfus mihi in animo eft ,
quod de Socrate diftúm erat , Vhilofo*
phiam devocare de codo, ut tantummodo
•verfuretur in terris ; hoc eft, Phyficam
feponi, ut Moralis Philofophia & Po
lítica celebrare tur Tola : fed quemad-
modum ccelum & terra fimul confpi-
rant, & confentiunt, ad hominum tu-
endam vitam, atque juvandam; ita fa
ne hie finis efle debet utriufquc Philo
fophia: , ut rejectis vanis fpeculationi-
bus , & quicquid inane ac fter¿le eft ,
confervetur quicquid folidum eft , ac
fruftuofumjut hoc pacto, icieima non
lïctanquam feortum ad voluptatem ,
aut tanquam ancilla ad quxftum ; fed
tanqüamfponfa,adgenerationem,fru-
¿tum , atque folatium honeftum.
Jam explicaíle videor,& quafi diiTe-
¿tione quadam aperuiile, viciólos il] os
humores , aut ialtem eorum preci
puos,
 LlSER I, 6\
puos , qui non folum obftitere profe-
ctui literarum, verum etiam culpandis
iifdem anfam dedere. Quod quidem fi
nimis ad vivum fecerim , meminifle o-
porcetj Fidelia -vulnera amanta,fed do
lofa ofcula malignantU. Urcunque hoc
eerte mihi videor aflecutus, at mercar
fiJcm in fequenti prasconio , cum in
fuperiori cenfura tam libere cgerim.
Neque tamen in animo eft mihi, Pane-
gyricum literarum fcribere , aut hym-
num Muds praecinere,licet forfitan diu
jam in , ex quo facraearum rite cele
brara fint: fed confilium eft.abfque pi-
gmentis, & hyperbolis, verum doftri-
na: contra alias res pondus excipere
& perpeudere,verumque ejus valorem
& pretium ex teftimoniis divinis at-
que humanis exquirere.
Primo igitur qua:ramus dignitatem
fcientia; in archetypo five exemplari :
id eft , in attributis atque adis Dei »
quatenus revelantur homini, & fobric
indagari poiTunt. Qua in re non corn-
petit appellatio doctrina: , cum omnis
doctrina fit fcientia acquifita : nulla
autem cognitio in Deo acquifita eft ,
fed originalis. Itaque aliud quasren-
dum eft nomen , Sapientia fcilicet , ut
facrae fcriptura: eamindigitant.
í4 DeAug m. Scient.
Sicaurem feres habet : In operibus
creationis , duplicem virtucis divina:
emanacionem videmus , quarum una
ad potentiam refertur, altera ad fa-
pientiam : Illa praecipue cernitur ia
creanda mole materiae.haec in pulchri-
tudine foma; difponenda. Hocpofito
notandum eft , nihil in creationis hi-
ftoria obftare , quin fuerit confufa illa
ccelitemequemafla, & materia, único *
temporis momento creata , cui tarnen
difponenda: , digerendasque , fex dies
fuerunt attributi: adeo fignanter Deus
opera potential ас fapientia: difcrimi-
navit. Cuiaccedit, quod de materia;
creatione, memoria; proditum non fit,
dixifle Deum, fiat tœlum (¿ tirru, ficut
de fequentibus operibus dictum eft :
fed nude atque actualiter,Deo< creavit
tœlum terrain : ita ut materia videa-
tur, tanquam manu fafta; forma: vero
introduire ftylum habeat legis, aut
decreti.
Pergamus à Deo ad angelos , quo
rum natura dignatione eft Deo próxi
ma. Videmus, in ordinibus Angelorum
С quatenus fides adhibenda coelefti illi
Hiérarchise, qua; Dionyfii Areopagita:
nomine evulgatur)primum locum ob-
tuure Straphim, Angelos fcilicetamo-
 Liier I. ¿,-
ris-, fecundum Cherubtm, Angelos illu-
minationis : rertium autem locum , &
fee] tientes , Tbronis, Principatibus , c*-
terifque Angelis potentia: & minifterii
concedí : ut ex hoc ipfo ordine ac di-
ílributione clarumfit, Angelos feien-
tiar, & illumina tionis , angelis imperii
& potentia; prxponi.
A fpiritibus,& intelligentiis,ad fot»
mas fenfíbiles & inateriatas depen
dentes , legimus , piiraam fotmarura
creatarum fuiíTe lucem;quae in natura-
libus & corporeis, feientix in fpiritua-
libus atque incorporéis refpondet.
Sic in diftributione dierum,vidcmus
diem, qua requievic Oeus, & contem-
platus eft opera fua , benediftara fuiflc
lupra omnes dies , quibus creata eft &
difpofita fabrica univerfi.
Poft creationem abfolutam, legimus
hominem collocariin Paradifo,utillic
operarctut: quod quidem opus ■ aliud
eflé non poterat , quam quale pertinet
ad contemplandum ; hoc eft, cujus fi
nis, non ad neceifitatem aliquam , fed
ad deleitationem , & adtivitatem fine
moleftia, referri poilit. cum enim tunc
Kraporis , nulla potuerit elle creature
leluiitatio, nullus fudorvultui,nece(i'&-
ivo fequimr.a&ioiies humanas, ad vo-
lupta
66 De Aug m. Scient.
luptatem , & contemplationem , non
ad laborem aut opus, comparatas fuif-
fc. Rurfus prima: hominis adliones ,
quas in Paradifoexercuit,duas lum ma
rias fcientia: partes complexa; funt: bar
erant, infpedtio creatutarum, & impo-
fïtio nominum. Nam fcientia ilia , qua;
lapfum introduxit , ( quod & ante mo-
nuimus) non erat naturalis fcientia cir
ca creacuras , fed moralis fcientia de
bono & malo ; ex hac fuppofitione,
quod Dei mandata , aut vetita , non
effent principia boni & mali, fed quod
alias haberent illa origines ; quorum
Cognitionen* affidavit homo , feilicet
ut totaliter à Deo deficeret , & fibi ipfi
fuoque arbitrio prorfus inniteretur.
Veniamus ad ea , qua: ftatim poil
lapfum contigere. Videmus (ut innú
mera funt facrarum feripturarum My-
fteria, falva femper veri täte hiftorica Sc
literali) imaginera duarum vitarum,
contemplativa: nimirum & activa: , in
perfonis Abelis & Caini, inque eorum
inftitutis, & primitivis vivendi rationi-
bus, delineatam : quorum alter Paftor
erat , (qui propter otium & quietem ,
liberumquecceli afpeftum.typus eft vi
ta; Theoricae)alter agricola,( laboribus
feilicet fatigatus , & afpeftu in terrant
 IlBER I. 6y
deñxus. ) Ubi cerneré eft , favorem ,
eleñionem que divinara , adpaftorem
acceflifle, non ad agricolam.
Sic ante diluvium , facri fafti , inter
pauci/fima , qux de eo feculo memo
ran tur, digna ti funr memoriae prodere,
inventores M ufícar, atque operum me-
tallicorum. Sequenti feculo poft dilu
vium, graviffima poena , qua Deus hu-
manam iuperbiam ultus eft , fuitcon-
fufiolinguarurn.quadodtrina: liberum
commercium , & literarum ad invicem
commuoicatio, maxime interclufa eft.
Defcendamus ad Mofem legiflato-
rcm , & primum Dei Notarium, quern
fcripmrae ornant hoc elogio , quod
gnarus ¿rferitus effet emnis doBrins. Ж-
gyytiorum. Qua: quidem gens inter ve-
tuftifllmas mundi fcholas numeratur.
Sic enim Plato inducit Ägyptium fa-
cerdotem, dicentem Soloni ; Vos Greet
femper pueri eflií , nuÜAtn velfeientiam
antiquitatts , -vel antiquitatem feientu
habentes. Perluftremus cxremonialem
legem Mofis , reperiemusque , praeter
Cnrifti praefigurationem.diftinftionem
populi Dei à gentibus,exercitium obe
diential ,aliosque ejufdem legis ufus
lacros : nonnullos docbflimorura
K&bbinor um., haud mutilera circa earn
nayaffe
6% Ds Aug m. Scient.
navaffe operam , ut fedulo cruerent l
quandoque naturalem , quandoque
moralem fenfum ceremoniarum, & ri-
tuura. Exempli gratia, ubi de lepra di-
citur, Si effloruerit difcurrens Lepra,hото
mundus erit , ($ non recludetur :fin caro
vi-va in eo erit , immunditU condemna-
bitur, Çf adfacer dotis arbitriumfepar»-
bitur. Ex hac lege colligit unus eorum
axioma in natura ; Vutredinempeflilen-
tiorem ejfe ante, quam poßmaturitatem.
Alius morale documentum elicit , ho
minesfiagittis undujtte ceopcrtos , minut
corrumpere públicos mores, quam medio-
criter (¿ ex parte tantum malos : adeo
ut ex hoc, & fimiltbus locis ejus legis,
praeter fenfum Theologicum , haud
paucaadPhilofophiam ipedtantia fpar-
gi videanmr.
Si quis etiam eximium ilium Jobi li-
brum. diligenter evolverit , plenum
eum , & tanquam gravidum, naturalis
Philofophiae Myfleriis deprehendet .
Exempli gratia; circa Cofmographiam,
& cotunditatem terrae , illoloco, Gjui
extendit Aquilonem fuper vacuum , &
appendit terram fuper nihilum.Mh'x pen-
filis terra, polus Ardicus, & coeh con-
vexitas in excimis , haud obfcure infî-
xmautur. Rurfus circa Aftronomiam,&
Aftc
 L Г В В R I. 69
Aireriíraos,ilIis verbis, Spiritus ejus or-
navit ccelos , (¿ obßetricante manu ejus
eduffus eß Coluber tortuofus. Et alio lo
co , nunquid conjungere valebis mieantes
ßeüas Fletadas , aut gyrum Arcluri pote-
rts dijßparei ubi immota configurado
ftellarum fixarum , paribus inrervallis
fempcr inter fe diílantiurn, elegantiftl-
me defcribitur.Item alio loco, quifach
Arciurum,& Oriona,& Нуacias, & In
terior» uíuftri. Ubi iterum innuitde-
preuionem antarftici poli,eamque de-
íignat nomine interiorum Auflri , quia
Auftralee ftellas noftro Hemifphaerio
non cernuntur. Circa generationem
animaliura: Annonficut lac mulfißi me,
fi? ficut cafeum coagulafii me? Sic. Circa
rem metallicam, habet argentum vena-
rum ßuarum principia , (¿ auro locus eß
in quo conßatw.ferrum de terra tollitur,
(¿ lapis Jointus calore in it vert itиг. Ее
fequentia in eodem capite.
Pariter& in perfona Regis Salomo»
nis videmus, donum fapientiz, tum in
peticione ipfius, tum in concelfione di
vina, omnibus terrena; & temporalis
felicitatis bonis prelatura. Virtute cu
jus doui , Si concefllonis , Salomon e-
gregie inflruiftus , non folum fcripfic
iníígnes illas Parabolas , fiye Aphori-
fmos
70 De Aug м. Scient.
irnos de divina atque morali Philofo-.
phia; verum eciam compofuit natura
lem hiftoriam omnium vegetabilium,
à cedroßiper montem , ufque ad mufium
fapermurum,( qua; nihil eft aliud, quam
rudimentum planta: putredinis & her-
Ъх medium ) omniumque etiam , qua;
refpirant, & moventur. Imo idem Rex
Salomon , quamvis excelluerit opibus,
magnificentia asdificiorum , clafle , fa-
mulitio , nominis celebritate , & reli-
quis qua; ad gloriam pertinent , nihil
tarnen, ex ifto gloria; fegete , fibiipfi
decerpit, aut affumit , praeter decus in-
quirendi, & inveniendi veritatem. Sic
enim diferte ait ; Gloria Dei eft celare
•verbum , ¿r> gloria Regís inveftigare fer-
monem. Ac íi divina Majeftas innoxio
illo & benevolo puerorum ludo dele-
¿taretur, qui idïo feabfcondunt,ut in-
veniantur: quafique etiam nihil effet
honorificentius Regibus , quam Dei
collufores elle in eodem ludo; prajfer-
tim cum totingeniis imperent, tantaf-
queopes ргагЛо habeant , quibus om-
nis fecretiinveftigatio abfolvi poflit.
Nec vero aliter hace dilpenfavit
Deus , poftquam Salvator nofter in
mundurn veniffet. Ille enim prius po-
tentiam oftendit fuam in profliganda
'jgno
 L i в н к I. 71
ignorantia , ubi cum doítoribus & fa-
cerdotibus diflereretin Templo, quam
in fubj Uganda natura , tot & tantis c-
ditis miraculis. Adventus quoque ipi-
ritus fandi praecipue adumbratus , at-
que expreflus fuit in iimilimdine , ac
dono linguarum , qua: funt diintaxar,
véhicula fcienti&.
Ita in feligendis illis inftrumentis,
quae adhibuit Deus ad fidem diflemi-
nandam , initio homines evocavit pla
ne indoctos , & illiteratos, prauer-
quam quod Spirirus Saníti árHatu in-
ftrufti fuiflent j quo evidentius virtu-
tem fuam immediatam & divinam
declararet, omnemque humanam fa-
pientiam deprimeret. Quamprimum
autem confilium fuum in hac parte
perimpletum eilet , mox in próxima
íuccerfibne temporum , divinam veri-
tatem fuam , aliis doitrinis veluti pe-
diíTequis comitatam , in mundum im-
mifit. Itaque D. Pauli calamus , (qui
inter Apoftolos folus literatus fuit ) in
feripturis No vi Teftamenti , pra^eipue
à Deo adhibitus eft.
Sic & novimus j complures ex anti-
quis Epifcopis 8i patribus.e'gregie fuif-
ie in omni Ethnicorum eruditione ver-
fatos. Adeo ut ediftum Juliani , quo
cau
?i DeAuc m. Scient.
cautum eit , ne Chriftiani ad Scholas
& Gymnafia œitterentur , perniciofior
machina ad expugnandam fidem Chri-
ftianam , quam cruenta; fuperiorum
Imperatorum perfecutiones , habitum
fuerit. Neque Gregorii primi,Epifcopi
Romani (caetera viri egregii) aemulatio,
& invidentia , qui Etnnicorura autho-
rum & antiquitatum memoriam obli
terare ftudebat , in bonam partem , e-
tiam apud viros pios,accepta eít.Quin-
imo fola Chriftiana Ecclefía , inter in
undaciones Scytharum à plagis Sep-
tentrionalibus, & Sarracenorum ab O-
rientalibus , pretiofas gentilis erudicio-
nis reliquias , jam jam fundi tus pen tu
ras, fin u & gremio íuo confervavit. Nu-
per etiam intueri licet Jefuitas , (qui
partim iludió proprio, partim ex aun u-
latioue adverfariorum , literis ftrenue
incubuerunt) quantum fubíidii.virium-
que , Romana: fedi reparando; &ítabi-
liendx attulerinr.
Quare ut abfolvam hanc partem ,
duo iunt prxcipua officia,& minifteria,
praeter ornatum, Scilluftrationem, quae
fidei religionique humaniores literae
perfolvunt. Unum, quod efHcacia line
iucitamenta, ad divinan) gloriam exal-
tandam . & celebrandam. ficut enim
Pfal
 LiberI. y¡
Pfalm¡,& alia: fcripturar.crcbro nos in
vitant ad conteniplationem , praedica-
tionemque magnificorum , &adraira-
bilium operum Dei ; ita , íí tantum in
eorum ípecie externa , ficut fenííbus
noítris fe exhibent , hasreremus , ean-
dem faceremus injuriam Alajeftati di
vina;, ac fi de opulcntia, & copia nobi-
lillimi Gemmarii, ex iis qua: palam ex-
ponuntur in pérgula, judicaremus. Al-
terum, quod fíngulareremedium.anti-
dotumque exhibeat Philofophia, con
tra infidelitatem & errores. Nam Sal-
vator nofter inquit, Erratit, nefetentes
feripturtti ¿f potentiam Dei. Ubi duos
libros, ne iu errores incidamus, propo-
nit nobis evolvendos : primo volumen -
feripturarum, qux voluntatem Dei, de
in volumen creaturarum , qua: poten
tiam révélant : Quorum pofterior , ve-
luti clavis eft prions , non folum intel-
le&um noítrumaperiens, ad genumam
feripturarum mentem , ex generabbus
regulis rationis , & legibus fermonis
expromendam 5 Sed porro etiam pra:-
cipuefidemnoftram referans, utinfe-
riam ingrediamur omnipotentia: divi
na: meditationem , cujus charaderes
maxime infeulpti ejus operibus , & in-
cififuuc. Tantum ix. divinis teftimo-
D niis,
74 Di Апон. Scient.
niis, acjudiciis, pro vera dignitate &
precio doftrins , diftum edo.
Quantum ad humana teftimonia, Sc
argumenta,tam latus aperitur campus,
ut in traftatu hoc brevi , Sc preflo , de-
leftum potius adhibere deceat, quam
copiam. Primo itaque fummus apud
Ethnicos honoris gradus fuit, divinam
venerationem , cultumque confequi :
(QuodquidemChriftianis efttanquam
frudus vetitus : ) Nunc vero loquimur
feparatim de judieiis humanis. Itaque
(ut eeepimus dicere ) apud Ethnicos,
illequem GtxàApotheojin , Latini Re
lations» inter Divos vocarunt, íupre-
mus honorfuit, qui homini ab homine
tribui poflet : prafertim ubi non ex de
creto , aut edifto aliquo imperii, ( ut
Cxfaribus apud Romanos ) íed ex opi-
nione hominum, Sí fide interna , ultro
deferretur. Cujus honoris tarn excélfi,
gradus quidam erat , & terminus mé
dius.Quippefupra Hamanos honores,
Heroici numerabantur , & divini. In
quorum diftributione hune ordinera
tenuere veteres. Rerumpub. condito-
res, Legiflatores, Tyrannicidx , Patres
Patriae, quique in rebus civilibus opri
me meruerunt,infîgnitifunt titulo He.
roum tanmm,aut Ssmideorum.quales
 LiberI. 75
feere Thefeus, Minos, Romultu , citeri-
que : Exaltera parte .inventores &au-
rhores novarum artiura , quique vita.ni
humanam novis commodis & acceifi-
onibus dotarunt fempet confecrati funt
inter Dcos ipfos majoresj quod Cereri,
Baccho, Mercurio, Apollini ,Sc aliis con-
tigit. Quod certejure, & fano cumju-
dicio factum eft. Nam priorum bene
mérita intra unius ztatis, aut nátionis
limites, fere coërcentur. пес abfîmilia
funt imbribus tempeftivis, & benignis,
qui quamvis frugiferi finr, arque opta-
biles,tarnen pro illa tempeftate tantum,
qua decidunt , atque pro amplitudine
tra¿tns terrae,quam irrigant.utiles funt.
Pofteriorum vero bcnelicia , ut ipfius
folis, & cœleftium munera,temporibus
perpetua, locis infinita funt. Illa rur-
sus, cum contentione , & perturbatio-
ne , ut plurimum coniuníta funt ; harc
habent verum charafterem divina:
prifentiac , veniuntque in aura Uni ,
absque tumultu, aut ftrepiru.
Nequc fane doârinae meritum in ci-
vilibus,& in reprimendis incommodis,
qua; homo homini infert, multum ce-
dit illi alteri , infublevandis humants
ncccflitanb us , qua; ab ipfa natura im-
ponuntur. Atque hoc genus meriti
D 2. opti
J6 D E Al5 G M. S С I E N T.
optime adumbratum fuit fub illa fí£ta
narratione , de Theatro Orpheijubi
iingulse beftioe, avesque congregatae
funr, qua: appetituum fuorum inna-
torum immcmores, piaeda: , ludis,
pugnx , amice placideque una fle-
tere , Citharse concentu , &fuavitate
captae. Cujus fon us ubi auc ccflarec ,
aut majori fonitu obrueretur, omnts
illico animantes ad ingenium redibant.
Qua in, fabula eleganter defcribuntur
ingenia, & mores hominum , qui va-
riis, & indomitiscupiditatibus agitan-
tur, lucri.libidinis, vindicte qui tarnen
quamdiu aures prabent praxeptis &
fuafionibus religionis , legum , Magi-
ftrorum, in libris, fermonibus , & con-
cionibus, eloquenter & fuaviter modu-
lantibus, tarn diupacem colunt , & fo.
cietatem ; fin ifta fileant , aut feditio-
nes , & tumultus obftrcpant , omnia
didiliunt, &in Anarchiam, atque con-
fufionem relabuntuc.
Sed enim hoc clarius cernitur , cum
Reges ipfi, aut Magnates , aut Prsfefti
eruditione prarditi lunt.Ut ut enim fuis
addiílus nimium , partibus videatur,
qui dixit , tum demum Refp. forefelices,
с im aut Vkiiofophi regnant > aut Reges
philofophantur ; Hoc tarnen experientia
no turn
 X i в s R I. 77
mrnim eft , fub eruditis Prinripibus Se
euftodibus Reipub. fécula maxime fe-
licia fuifle. Quamvis enim Reges ipil
fuos habeant errores & vitia , affèfti-
tuis feilicec & pravis confuetudinibus
pro more caecerorum hominum ob-
noxii ; tarnen doebrinarum fi accédât
lamen, anticipara: quidam notities
religionis, prudentii, honeftatis, reti-
nent eos, & ab omni prxcipiti , & im-
medicabiíi exceflu , & errore refré
nant ; aurem femper vellentes , etiam
cum Confiliarii , & Domeitici filent.
Quin Senatores ipfi,& Confiliarii, qui
literis exculti funt , folidioribus inni-
tuntur principiis , quam qui ab expe.
rientia tantum edofti funtjillis ex lon-
ginquo profpicientibus pericula , &
mature propulfantibus , cum ifti tan
tum ex propinquo,& cominus fapianr,
nihil videntes , nifi quod imminet , &
tunc demum agilítate ingenii fui.fe in
ipfo periculorum articulo expediré &
eripere pofle confidentes.
Qua; felicitas temporum fub erudi
tis Principibus (ut femper brevitari
ftudeam, adhjbens non nifi ledtiflima
qua:que exempla, & maxime illuftria )
praceipue cernitur eo in feculo, quod à
morte Domitiani Imperatoris , ufque
D j ad
78 D E A U G M. S С I EN T.
ad Imperium Commodi defluxit ; fuc-
ceflionem ex Principum eruditorum ,
au: certe eruditioni impenfe faven-
tium , compledeme; omniumque, fi
temporalia bona fpedemus , quae un-
quam vidit Roma, totius orbis tunc
Epitome, longe floremiífimo.ld quod
Domitiano, pridie ejus diei,quo inter-
feftus eft , in fournis praemonftratum
erat. Quippe qui videre vifus cft, Ca
put aurai?» ßbi pone cervicem tnatui»
'ejfe. Quodfane vaticinium aureis illis
fubfeqúeutibus feculis adimpletura
eft. De quibus iigillatim , fed breviffi-
rne, verba faciam.
Nerva vir doclus fuit, Apollonia il-
lius Pythagorei familiaris , & quad di-
fcipulus. qui etiam fete cxpiravit ia
verfu illoHomeri:
Telis Phœbe tun UcbrymAi ulcifier»
noflrai.
Trajanut non ipfe quidem dodus,
fed docbrinpe admirator, & erga litera
tos munificus, Bibliothecarum infti-
tutor ,& in cujus aula (licet Impera-
toris Bellicofi) Profeflores & Paedago-
gos gratiofiffimos fuifle , memorias
proditum eft. АЛпапщ curiofillimus
mortalium , & inexplcbilis omnis va-
rietatis & Secrcti invcftigator. Anto
ninut
 ^1 В E R I. 7£
»mmfubtilis& quafi Scholafticus.unde
eciam CyminifeSior vocatus eft. Ex Di
vis Fratribtu autem LUcitu Commodtu,
molliori literarum genere eruditus.
Marcus etiam cognomine ipfo Philo-
fophus.Hi Principes, ut do¿tiffirni,ita
& optimi fuerunt. Nerva clementiifi-
mus Imperator, quique, fi nihil aliud^.
orbi Trajanum dedit. Trajanut , om
nium qui imperarunt, & belli & pacis
artibus maxime florens : Idem Imperii
fines longiilime protulit ; Idem vim
Dominationis modeftiflime cohibuit:
Maximorum etiam extru¿tor operum;
unde c'Cenflantino , Parietaria per in
vidiam vocatus eft, propter nomcn e-
jus tot parietibus malum. Adrianut
temporis ipfíusa:mulus: Injurias enim
& ruinas temporiSjin quoquo genere,
cura Scmunificentia fua.reparavit.^í»-
toninití , ( ut etiam appellatus eft ) vir
maxime Pitts , nativa quadam & infíta
bonitate , omnibus ordinibus gratus ,
cujufque regnum ( licet haud breve ),
omnis calamitatis expers.£«««i Com-
moiut fratri quidem bonitate cedens,
reliquos Imperatores plurimos fupe-
rans. Мягсш vir ad exemplar virtutis
compofîtus, cuique feurra ille, in con
vivio Deorum, nihil habuit, quod ob-
D + jice
 go De Aug м. Scient.
jiceret , praeter patientiam crga mores
uxoris. In hac itaque continua fex
Principum ferie, videre cuivis liceat
feliciilimos fruftus doitrinae, in Impe
rio collocata: , in maxima orbis terra-
rum Tabula dcpiflos.
Jam vero docbina, non in civilia
tantum , atque artes pacis , influxum
habet, fed & in militari vittute exercer
vim fuam acpotentiam ; ut clare per-
fpicitur in cxemplis Alexandri Magni,
Si Caefaris DicTatoris ¡ quorum antea
obiter meminimus , nunc vero ca pau
lo fuíius retraftabimus. Horum virtu-
tes militares, & res in bello geftas, fu-
pervacaneum eilet notare,aut recenfe-
re , cum in eo genere mundi miracula
extiterint: fed de amore ipforum , &
ftudio erga literas , пес non in iifdem
excellentia propria, non alienum erit,
15 pauca fnbjungamus.
Educatusfuit Alexander.cdoftufque
ab Ariftotele , ( Philofopho certe ma
gno ) qui nonnullos è bbris fuis Phi-
lofophicis ei nuncupavitrà latere il Ii us
nunquam difcedebat Callifihencs,ahi-
que pereruditi viri, qui caftra feque-
bantur,& perpetui crant omnium ejus
itinerum &expeditionum comites:quo
autem prctio literas habueric , haud
pauca
 pauca líquido demonítrant: Veluti in-
vidia, qua dignam cenfuit Acbillis for
tunara, quodgeßarura return, laudum-
que fuaruin, Homcrum prœconem in-
venerat:Judicium de pretiofaDariiar-
cula , inter reliqua ipolia reperta , dc
qua cum quxftio moverccur, quidnam
potiilimum dignum eflTet , quod in ea
aflcrvaretur,iple,cum alii alia dicerent,
pro Homeri operibus fententiam tulit:
Epiftola objurgator'ia ad Ariftotelem.
mifla , poftquam libros Phyficorura
edidilTet, in qua expoflulat,quod Phi-
lofophiac Myfteria evulgaflct;fimu]que
refcribit, malle fe omnibus dodrina Sc
cognitione, quam potentia ac Imperto
prxcellere. Sunt- & alia, quae hue fpe-
¿lant. Ipfe vero quam egregie animum,
excoluiiTct doclrina , in omnibus ejus
diitis & refponfis apparet , vel potius
refulgcr, eruditione plcniifimisjin qui-
bus, licet numero pauca lint , qux ad-
hue fuperfint , fingularum fcientiarum
yeftigia alte imprefl'a reperias.
In Moralibus obfervetur primo Alc-
xandri Apophthegma circa Diogenem,
& adverte ( fi placet)fi forte nonunam
ex graviifimis quaeftionibus moralis
Philofophiae conftituat : Vtrum qui
fruitur txtemis bonis,felitior fit , an qui
D¡ come
8i De Auom. Scient.
tontemniucwm enim Diogenem cernc-
ret , tam parvo contcntum , converfus
ad circumftantes.qui ejus conditionem
fubfannabant, tyji eßem, inquit , Ale
xander,optaremejfe Diogenes, ht Seneca
in hac comparatione Diogenem prae-
tulit, cum dicerec,/>/«i erat quod Dio
genes nollet accipere, quam quodAlexan
der pojfet dare.
In naturalibus , obfervetur , illud,
quod crebro ufurpabat , In duabmfe
rebus mortalitatem fuam maxime perci-
pere.fomno (¿ libídine: quod fane didum
ex intima naturali Philofophia de-
promptum eft , non tam Alexandrum,
quam Ariftotelem, aut Dernocritum
fapiens, cum tamindigentia.quam re-
dundantia naturae.per ilia duo defigna-
ta, mortis fint tanquam Arrhabones.
InPoëticiSjobferveturdiâum illud,
quum fanguineè vulneribus ejus ef-
fluente, accerferet unum ex adulatori-
bas , qui ei Divinitatem tribuere fole-
bat, Speña, inquit ; hominis iftefanguit
eß, non tain liquor , qualem dixit Home-
rus yenerisemanu manaffe, vulnerataà
Diomede; hoc diâo & Po'étas.&.aflen-
tatores fiios, & fe ipfum ridens.
In Dialedicis , accipe reprehen/io-
aemillam argutia.rum dialeüicarum,
circa
 circa reiicienda, & retorquenda argu
menta, in difto fuo , quo perftrinxic
Caflandrum, delatores patris fui Anti-
patri repellentem. Cum enim Alexan
der forte dixiflet , Numquid putas, hos
homines tarn longum iterfufcepturosfu-
ijfe, nifijuflam doloris caufam habuijfentï
Refpondit Callander , Imo hoc ipfum
ánimos eis dédit , quodfperabant Iongm -
quitatem vUobftituram , quo minus ca
lumnia proderetur. Euge , inquitRex,
Strophas Ariflotelis.rempro & contra de-
torquentes. Attain en hacipfa, quam in
alio carpebat,arte, cum res poftularer,
in commodum finira uti probe nove-
rat. Ita enim accidit, ut Callifthcues
( quem odio clam habebat , quod no
va; ejus inter Divos relationi refraga-
retur , ) in quodam convivio rogatus
elTei ab una difcumbentibus , ut oble-
clationis gratia ( cum eflet vir elo-
quentiifimus ) Thema aliquodpro ar
bitrio fibi fumeret, de quo fubito dice-
ret; ille autem annuens, & laudes gen-
tis Macedónica; eligens , mirifico cum
omuium applaufu dilTeruit : At neuti-
. quam hoc deledtatus Alexander , fub-
jecit, In bona caufa, facile eft cuilibet etfe
eloquenti. quin -utrte, inquit, ftylum,
quid contra nos pojfis , audiamus. Calti-
ßhe
24 De Aug m. Scient.
fthenes negociû in fe recepit.idque tam
acerbe , tamque aculeate prxftitit , ut
Alexander interpellans diceret , Etiam
malus animus , aijne ac bon» eaufa, mdit
eloquentiam.
la Rhetoricis , ad quae tropi & or
namenta pertinent , ecce tibi elcgan-
tillimum Metaphors ufum, qua Anti-
patrum , imperiofum & tyrannicum
Praefidem perftrinxir. Cum enim ami
cus quidam Antipatri laudaret eum
coram Alexandre, quod tam modera-
tus eilet, ñeque in Perfícum, prout alii
Piaefedi , luxum , ufumque purpurx,
veteri Maccdonix amiclu exuto , de-
generaret, At intus, inquit Alexander,
Antidater eft totus Purpureas. Etiam &
illamctaphora infignis: Cum Parme-
nio ad eum accederé t , in Campis Ar-
bellx; eiqueingentem hoftium exerci-
tum monftraret, qui oculis iubjaccns
noctu, propter infinitum Dumerиm ig-
nium , veluti altcrutn firmamentum,
ftellarum reprsfentabat; ideoque con-
fuleret, ut no&urno praelio illos inva-
deret; Nolo, inqui: Alexander,y»^}«7ir»
•vicioriam.
In politicis, attende graviiTimam il-
lam, & prudentiffimam diftinclionem,
( quam omnis podencas amplexa eft )
qua
 L I В В R I. tf
qua duos exprascipuis ejus amieis, E-
phaftionem & Craterum , difcrevir ,
t]uam diceret , Alterum Alexandrian
amare, alterum amare Regem: Diffimi-
iitudinem maximi pondais , eciam in
ter fideliílimos Regum fervos eonfli-
tueus.quod alii magis Dominorum
fuoram perfonas vero affeftu profe-
ouantur, alii potius moveantur officio
erga principatum ipfum. Spedetur
enam , quam eximie redargueret erro-
rcm , principum Confiliariis familiä
rem, qui plerunque confilia , pro mo
dulo fui anim¿,& fortunas, non Domi
norum, fuggerunt. Cum enim Darius
magnas Alexandro ofFerret condicio
nes, Farmenio ; E¿o, inquit, fi ejfem A-
lexander , acciperem. Subjecit Alexan
der , Et ego quidam , p ejfem Parmenio.
Poftremo, excutiatur acre illud atque
acutum refponfum , ad amicos inter
rogantes, quid fibi refervaret, cum toc
& tanra donaret? Spem, inquit.quippe
qui probe fciret, fubdudis rationibus,
fpem veram efle fortem , & tanquam
liaereditatem , ad magna afpitantium.
Hic Julit Caefaris fors , cum proficif-
cens in Galliam , univerfas opes pro-
fufis largitionibus exliaufidet. Hice-
tiam fois Henrici Ducis Guifii, Nobi-
liffimi
%6 De Auc м. Sei SN т.
lillimi Principis.licet nimium ambitio-
fi. de quo illud iaciebmt,Fœneratorem
eumfuijfe unum omnium Gallorum ma
ximum, te quod omnes opes in nominibus
haberet , atquePatrimonium univerfum
in obligations convertiJfet.Cxtezutn ad
mirado hujus Principis, dura eura mi
hi , non ut Alexandum Magnum , fed
ut Atiftotelis difeipulum propono,lon-
gius fortaflemeprovexir.
Quantum ad Julium Cxfarem, non
eft opus, ut de praeftantia eruditionis
ejus.aut ex educatione,aut ex familia-
ribus , aut ex refponfis fuis , conjeiitu-
ram faciamus. Hscficjuidem eminet
in ejus feriptis , & libris : quorum alii
extant,alii infeliciter deiïderantur.Pri-
mo enim ho die in manibus habetur
infîgnis illa bellorum fuorum hiftoria,
cui nomen & titulum Commentario-
rum duntaxat prxfixit : In quo om
nes pofteri folidum rerum pondus, &
viva tarn adionum quam perfonarum
ílmulachra,cum caftiflima puritate fer-
monis.narrationifque perfpicutate ex
imia j conjunfta admirantur : quas
quidem dotes , non à natura infufas
fuifle , fed à praeeeptis inftitutifque
dodtrinac acquifîtas , teftatur Über ejus
de Analogía ; qui nihil aliud erat.quam
Gram
 L I В E R I. 87
Grammaticalis quxdam Philofophia ;
in quo fedulo dedit operara , ut vox
ad placitum , rcdderetur vox ad lici-
tum ; & confuetudo quoquo modo
loquencíi, ad congruitatem revocare-
tur emendate loquendi; & verba, qua:
funt rerum imagines, rebus ipfis con
venient, non vulgi prorfus arbitrium
requerentur.
Ita etiam veluti monumcntum do-
etrinae, non minus quam potencia; , e-
mendatam ejus edicto habemus com-
putationemanimi; qua; diferte teña-
tur, seque eum gloria: lib i duxiflc ,fí-
derum in cœlis leges pernoflc , ас ho-
minibus in terris leges dedifíc.
Ex libro quoque , cui titulum prx-
pofuit Anti- Cato, facile confiât , cum
tanto Audio accenfiim ad viftoriam
rngenii.quanto belli & armorum, ob-
tinendam i certamen calami tum fufei-
pientem contra maximum со tempore
pugilem, Ciceronem Oratorem.
Rurfus in libio Apoplithegmatum,
qua; collegit,videmus,honorificentius
fibi putaffe,fi feipfuro tanquam iaTa-
bellas aut.CodiciUos mutaret, in quos
prudentia aliorum diâa , graviaque
referrentur; quam fi dicbifua propria ,
yelut oracula facrarcntur , ficut inepti
Pria
88 De Aue м. S ri i NT.
Principes nonnulli, adulatione cotup-
ti, fibi fieri geftiunt. Attamen fi recen-
fere vellem , pleraque ejus difta, ( ut
feci in Alexandro ) funt ea certe hujuf-
modi , qualia notât Salomon , Verba
fapientutn funt tanquam aculei, & tan-
quam davi in ahum defixi. Itaque tria
hictantum proponam , non tam ele-
gantia, quam vi & elîicacia mirabilia.
Primo igitur, Magifter fit, oportet,
loquendi , qui único verbo feditionem
in exercitu comprimere potuit. Sic au-
tem fe res habuit. Romanis mos fuit,
cum exercitum duces alloquerentur,
milites uti eos appellarent: cum Magi-.
ftratus populum.Quirites. Tumultua-
bantur milites Caíaris, acmiífionem
feditiofe flagitabant ; non quod hoc
ipfi cuperent , fed ut hoc poftulato
Caefarem ad alias conditiones adigc-
rent : Ille immotus atque inconcufius
filentfo fado fíe exorfus eft : Ego, Qui-
rites : Quo verbo , eos jam dimiflos
fignificabat . Eo perculfi milites , &
plane obftupefafti.concionantem dein-
ceps perpetuo obturbabant , & poftu
lato illo niifltonis poithabito , contra
obnixe petebant, ut militum appelabio
ens reftirueretur.
Secundum fuit hujufmodi. Regis
No
 Liberi. ¿9
Nomen Catfar fumme affectabat : I ra
que fufaornati func nonnulli, qui ргаг-
tereuntem populari acclaraatione Re
gem falucarent. lile fentiens, acclama-
tionem tenuem fuiffe , ac rarara ; Ne
gotium joco tranfmifit , acfi erratum
effet in cognomine , Ken Rex/um ,in-
quit, fed Csfar. Dictum fanc hujuimo-
di, uiii diligeiuer excutiatur, vigor e-
jus & pondus viz exprimí poílit. Pri-
m um eniin recufationem nominisprx
fe ferebar, fed neutiquá feriain : Dein-
de iogentem quandam contídentiam,
& magnanimitatem monfrrabat ; ac i¡
Carfans appellatio , illuffrior titulus
effet, quam R_egis 5 quod haud fecus e-
Tenit,& ufqu e ш hodiernum diem ob-
tinuit. Sed q uod illius maxime ihter-
erat, hoc di«írum , fummo artificio,
finem luum urgebat. Hoceniminnue-
bat, S. P. Q^R. de re levi, hoc eft, no
mine tantú, ( nam poteftatem Regiam
jampridem h abcb.it ) fecum contende
re , ас tili nomine , quale complures
etiam ex familiis obfeuris gerebant :
Nam cognomen Regis multis Roma-
norum gentilitium erat , quemadmo-
dum & nos fimile quiddam noftro i-
diomate habemus.
Ultimum quod hoc loco répéter*
pía-
JO D E All G M. S CIE N T.
placet.tale fuit.Cum Cçfarpoft bellum
initum.Romam occupaflet, atque fan-
ftius ¿Erarium reclufiílet , ut pecunias
ibi congeftas , in ufus belli tolleret, re-
ßitit Metellus, utpotetunc tempotis
Tribunusj cui СагГаг, Si perfles, inquit>
mortuut es. Dein reprimens fe paulum
fubjecit, Adolefcens , durim efi mihi hoe
dicere, quamfaceré. Dictum tarn mirifi-
ce, ex terrore & dementia conflatum,
at nihil iupra.
Verum ut Caefarem mittamus; Pcr-
fpicuum eft , eum probe fibi confeium
fuae eximia? eruditionis fuiflej ut liquet
ex eo , quod demirantibus nonnullis
Lucii Syllae confilium , in deponenda
Dictatura, cavillans dixit,SyUa nefiivit
literas, diclare non potuits.
Nuncautem tempus videtur impo-
nendi fínem huic diftertationi de ar
ela conjunelione mili taris virtutis , &
literaria;; ( quid enim in hoc genere ,
poft Alexandrum & Caefarem afferri
poteft ? ) nifi quodmoveor uniusalte-
rius exempli dignitate &infolentia,eo
quod tarn fubito tranfierit à ludibrio
ad miraculum. Eft autemXenophon-
tis Philofophi , qui è Socratis ludo
profeérus eft in Afiam, cum Cyro juni
ore, iu expeditione contra Regem Ar
taxer-
 Luit I, 51
taïerxcm. Hic Xenophon со tempo
re peradolcfccns fuit, &nunquama-
ciem, aut caftra viderat , neque tunc
Prxfe£turam aliquam in exercituge-
rcbat, fed tantum fponte , ob amiciti-
am Proxeni , proficifecbatur. Aderat
forte fortuna , cum Falinus à Magno
Rege Legatus ad Grxcos veniret, poft-
quam Cyrus in acie occubuiflet, Grxci
aucem ( Manipulus tantummodo ho-
minum ) Duce orbati , in medio Pro-
vinciarum Perfix , à patria fuá , pluri-
morum milliarium intervallis , & flu-
minibus maximis atque altiífimis in
tercluí! eíTent. Legatio hue fpectabat ,
ut poficis armis atque deditis.fc Regiae
ciernen tix fubmitterent. Cui legationi
antequam publice refponfum eflet ,
complurcs ex exercitu familiariter
cum F aliño coll oq ueban tur. In ter quos
Xenophon ita forte locutus eft. Jmo ,
inquit, Taime, hue duo tantum nobis
jam fuperfunt , arma & -virtus, fi igitur
arma dedamus , cui ufui ( obfecro ) nobis
erit virtus ? At Falinus fubridens , Ni
fallor, iac\uit,Athenienfis es (adolefeens)
& philofophiA incumbís , atque btüula
funt, qu* diets, fed "jalde erras, fi -virtu-
tem veftram Regits copits parem ejfe arbi-
trerii. Eccc ludibriuni. Sequitur mira-
cülum.
fit De Au g м. S ci E к т.
cuIum.Novitius ifle ex Schola,& Phi-
lofophus , poftquam omnes Duces Se
Prsefedi proditione interempti eflenr ,
decern millia peditum Babylone in
Grarciam reduxit, per medias Regis
provincias, omnibus ejus copiis fïuftra
obnitentibüs: Quo fafto fluporem in-
jecic omnibus. Graecis aurem ab eo
tempore ingenres addidit ánimos , &
fpiritus , ad Perfarum Rcgnum inva-
dcndum , & fubvertendum. Quod &
moi cogitavit fane , & defignavk Ja
lon Theflalus ; rentavic & inchoavit
Agefilaus Spartanns ; pcrfecit demum
Alexander Macedo , omnes literati, i-
ftius prxvii egregio facinore incicati.
Pergamus ab Imperatoria, militari-
que virtute, admoralcm, Sc earn, quat
eft hominum privatorum. Primo, cer-
tiffimum eft illud Poetae :
Scilicet ingenuas didiciffèfideliter artes
Emoäit mores, песfinit ejfeferos.
Eruditio liquidem humanas mentes
fcritace atque barbarie exuit. Verunta-
rhen opus eft.ut accertus fit in voce il
la fideliter. Nam tumultuaria cognitio
fleäit potius in contrarium. eruditio ,
inquam , levitatem , temeritatem , at
que infolentiam tollit, dum omnia pe-
ricula&ambigualimulcum reípfa fug
 Líber!.
geritjrationum &argumentorum pon
dera in utramque partem librat¡ prima
queque quce Ce offerunt animo, eiqne
arrident , pro fufpedtis habet ; iterquc
omne tanquam eiploratú inite docet.
Eadem admirationem rerura vanam &
nimiam evellit , radicem ipiam omnis
infirmi confilii : q uippe admiramur res,
▼el quia novx funt , vel quia magna:.
Quantum ad novitatem, nemo eft qui
literas & rcrum contemplationem pe-
nitus imbibcrit , quin illud cordi im-
preffum habeat , Nil novifitper.terrain.
Neque enim puparum ludum , quif-
quam magnopere mirabitur, qui pone
aulxa caput inferens , organa , quibus
moventur, & filaments cernlt. Quan
tum ad magnitudinem , qucmadmo-
dum Alexander Magnus , ingentibus
prxliis & vidloriis in Afia afíuetus,
cumiuterdum acciperet è Graceia lite
ras, de expedicionibus, & dimicationi-
bus q uibu fdam illic fadtis, quz plerun-
que propter pontem aliquem, aut Ca-
ftellum, aut ad iiimmum pro expugna-
tione oppidi alicujus fufcipiebantur.di-
cerefolebat, videri fibi nuncium alla-
tum de ranarum & murium pugna , de
qua Homerut: Sic certe , qui univerfita-
tem rerum.ej ufque fabiicam intueatu t.
 r>4 De A u о м. S с i e n т.
illi terrae globus, cum hominibus fu-
perftantibus ( íi divinitatcm animarurn
feponas ) haudmajus quidpiam vide-
bitur: quam colliculus formicarum ,
quarum alix cum granis, alia: cum о vis
fuis, alia; vacua:, onirics hincinde circa
exiguum pulvifculi acervum, reptant Sc
cnrlitant. Porro eruditio aufçrt , ant
faltem minuit timorcm mortis , atque
adverfaefortunx , quo nihil magis vir-
tutibus moribufque officere folet. Si
enim animus cujufpiam, contemplá-
tione mortaliratis & rerum natura:
corruptibilis imbmus fuerit , & intin-
£tus , juxta cumEpiÄeto fentiet. qui,
cumpridie exiens,mulierculam ob fra
ilara ollam plorantem cernerer,poftri-
die etiam exiens.aliam mortuum fihum
deflcntem confpiceret , dixit ¡ Heri vi
di fragilemfrangí , hodié vidi mortahm
morí. Quare optime, & valde fapienter
Virgilius, cognitionem caufarum cum
metus omnis profiigationc copulavit,
tanquam Concomitantia.
Telix qui potuit rerum cognofcere сaufas ,
Quique metm omnes, (¿ inexorabilefatü
Subjecitpedtbui, ßrepitumque Atherontts
avari.
Nimis Iongum cflet (ingula percurrcre
remedia , qua: fingulis animi morbis
doÉki
 LiberI. 9j
doctrina fuppeditatjaliquando vitiofos
humores expurgans,nonnunquam ob-
írrucliones aperiens .alias concodtio-
nem juvans , alias appetitum excitans,
non raro vulnera ejus & ulcera fanans,
& íimilia. Quare concludam cum hoc
quod videturrationem habere totius,
ita nimirum animum doclrinam difpo-
nere, & fle£tere, ut nunquam protinus
acquiefcat , & tanquam congeletur in
defedtibus fuis, quin incitet ie fempcr,
progreiTumquefpiret.Nefcirilliteratus,
quid fit in fe defcendere , aut Tecum in-
ire radones , aut quam fuavisvita fit,
quae indies fentit iè fieri meliorem ; fi
qua forte virtute pra;ditus fit, earn ven-
ditabit fcilicet , & ubique fpeâandatn
exponet.eaque utetur forfitan commo
de , quam tarnen excolcre , Sc augere
negligit. Rurfus, fi quo vitio laborar,
artem , atque induftriam illud celandi
atque occultandi, minime autem cor-
rigendi, adhibebit ; tanquam malus
meflor, qui perpetuo demetiit , falcem
autem nunquam exacuit.literatus con
tra , non tantum utitur animo , virtu-
temque exercet, fed continuo emendat
fe,& in virtute proficit. Imo ut in fum-
ma dicam , pro certo eft , veritatem &
bonitarem diftingui tantum , ficut fi-
gillumj
 ?iî De Augm, Scient.
gillum , & impreffionem. nam ventas
bonitatem fignat : Et contra, vitiorum
ac perturba tionum procelLe , ex erro
ns & fallîtatis nubibus erumpunt.
A virtute tranfeamus ad potentiam
& Imperium, & difpiciamus, Л ufpiam
inveniatur tanta porcuna, & Regnum,
quanta eruditio hominis naturam in
vertit & coronar. Videmus, dignitatem
imperandi, fequi dignitatem ejus , cui
imperatur. Imperium in belluss, & pé
cora , quale bubulcorum aut opilio-
nufn , res vilis : Imperium in pueros,
quale Ludimagiftrorum, minus bono-
tificum : Imperium in mancipia , po-
tius dedecori eil, quamhonori: Neque
multo praeftantius eft Imperium Ty-
rannorum, in populum fervilem.atque
animis & gencrofa indole exutum.
Unde hoc femper manavit judicium,
honores in liberis Monarchiis.autRe-
bufp., fuaviores effe, quam fub Tyran-
nis; quia Imperium honorificum ma-
gis fupra volentes eft , quam fupra in-
vitos , & coactos. Ideoque Virgilius,
cum ex intimo artificio , inter huma-
nos honores, longe vellet óptimos ex-
promere, quos Augufto Cœfari аШ-
gnaret, in haze ip fa yerba loquitur,
— Vi-
 LiberI. 97
—— Vißorque volentes
Perpopulos datjura, -viamque official
Olympo.
Aft Imperium fciemise , longe celfius
eft quam Imperium in voluntatem .li
cet Jiberam, & non aftridam.IUaenim
rationi, fidei & intelledui ipiî domi-
natur , qui eftaltiflima pars animi , &
voluntatem ipfam regit. Etenim nulla
proculdubio terrena eft poteftas, qua:
in fpiritibus liominum , & animabus,
eorumque cogitationibus , & phanta-
fiis, aftenfu quocjue & fide , thronum,
& quafi cathedram fuam erigir, & col-
bcat, prêter dodnnam , & icientiam.
Ac idcirco videmus deteftabikm illam,
âcimmenfam deleftationem, quaHar-
rcfiarcha:, falfi Propheta:, &impofto-
res magni perfunduntur, & rapiuntur,
poftquam ienferint.in fide & çonfcien-
tus hominum cœpifle fe regnare:Tan-
tamcerte, ut quieam femel degufta-
yent, nullis fere perfecutionibus , aut
tormentis adigi poffit, uthoc regno fe
abdicet. Sicut autem hoc illud eft ,
quod in Apocalypfi dichur , Abyjfusfi
ve profunda Satans.: ita è contratio,ju-
ftus & legitimus in ánimos hominum
dominatuSjveritatisipfa evidentia, ac
eummendatione dulcifllina ftabilitus,
E fane
f>8 D E Au G M. S С I E N T.
fane quam proxime ad poteftatis divi
na: fímilitudinem accedit.
Quod ad fortunas & honores fpe-
âat , munificentia doctrinas non fie ré
gna integra & Refp. locupletat , & di-
tat,ut non hominum etiam privatorum
fortunas & opes amplificet , & evehat.
Vetus enim obfervatio eft , Homerum
pluribus fuppeditaiTe viftum , quam
Syllam, dfarem, aut Auguflum , licet
tot congiaria , tot donativa , tot agro-
ium aflignationes largiti imt. Certe
difficile diftu eft, arma an litera; plu-
íium fortunas conftituerint. Quin fi de
fumma poteflate loquamur , videmus,
fi arma , aut jus ha;reditatis , Regnum
coutulerunt, atüterarum fortifapius
ceffiffe facerdotium , quod regni fem-
per fuit rivale.
Rurfus, fi deleftationem , jucundi-
tatemque fcientix intuearis , multum
fane ilia voluptates alias omnes exu-
perat. Quidenim?num forte affectum
voluptates tanto intcrvallo obleda-
mentafenfuum excédent, quanto voti
allccutio fclix, cantiunculam, aut ccc-
nam : & non pari gradatione , intelle
cts voluptates , eas qua; funt affe-
¿tuum , tranfeendent? In ceteris oble-
cbtionibus fatietas eft finítima,& poft-
quam
 Líber!. 99
quam paulo inveteraverint, ños ipfa-
lum & venuftas marccfcic: quo doce-
mur, non illas liquidas revera volupta-
tes, aciinceras foifle , fed u:nbras tan-
tum, & fallacias voluptatum, non rain
qualicate fuá, quam novitatc jucundas:
unde & volupcuarii fscpius fiunt Mo-
nachi, & ambírioforum principum fe-
neftus, triftior fere eft , & melancholia
obfefla. Scientise autem non eft facie
ras , verum & fruendi, & apperemli,
perpetuo Sí fubinde recurrens viciffi-
tudo; ut neceíTe fít.hujus dcleftationis
bouum, (implex cíTe,non ex accidente,
aut cum fraude. Ñeque illa voluptas,
quam dcpingir Lucretius, ultimum in
animo locum fortitur.
Suave mari magno turbantibui щио-
ra Ventu , (¿c.
Suxve eßJpeílaculum, ( inquit) ßantem
aut ambulantem inlittore,navem intue-
ri tempeßate in mari jadмят : fuave i-
tidem ex edita turri duas cerneré actes
concur/antes in planifie: at nil Anlaut eft
homini,quam mens per dodrinam,in ar
ce u.ritatts coUocata, unde aliorum erro
res & labores dißicere pojfiu.
Denique , ut mittamus vulgaria ilia
argumenta , quod per doftrinam fci-
licet, homo homini in eo prtftet , in quo
E 1 iffe
loo De A u g m. Scient.
ifft bruta : quod ope do&rinœ afcen-
dac homo intelledu ufque ad coclos,
quo corpore non potcft:& alia fimilia:
cum eo concludamus bono hanc dil-
fertationem de literarum excellentia,
ad quod humana natura ante omnia
afpirat , hoc eft , immortalitate , & ar-
tcrnitate. Hucenim lpcctant procrea
do fobolis , nobilitatio familia; , xdifi-
cia, fundationes, monumenta,fama,ac
denique humanorum vororum fum
aia. Atqui vidémus, monumenca inge-
nii, & eruditionis , quanto diutius du
rent, quam ea , qua: opere & manu fa
cta funt. Annon Homeri Carmina, vi-
ginti quinqué a un orum centurias , &
lupia , abíque unius fyllaba: au с literie
jaîlura, duraverunt? Quoípatio innú
mera Palatia, Templa,Caítella,Urbes,
collapfa fu n t , aut diruta. Piclurx , ac
StatuxCyri, Alexandri, Caefaris , imo
Regum & Principum multo recentio-
rum , millo jam funt modo parabiles:
Archetypa enim ipfa , jamdudum con
ic¿la vetuftate perierunt -, exempla au-
tem indies primigenia íimilitudine
mulclantur. Atingeniorum imagines
perpetuo integras manent in libris.nul-
íis temporum injuriis obnoxix.utpotc
qua: jugera renoYationem recipere
poflunt:
 L I В E R I. 101
poffbnt: Quanquam nec imagines dici
proprie poffint, quia perpetuo gene-
rant quodammodo , feminaque iua in
ánimos homiuum fpargunt , atquex-
tatibus fubfequentibus infinitas acio
nes opinionefque fufcitant & progt-
gnant. Quod fi navis invcntum , res
exißimata tam nobilis & admirabilis
fuerit , quae opes roercefque hinc inde
tranfportat, Regiones locis difiunclirli-
raas , participa tionefruduu m & com-
modorum confociat ; quanto rectius
litera; celebrad debent , qua: tanquam
naves falcantes Oceanum temporis ,
remotiílima fécula, ingeniorum & in-
vcntorum commercio & focietate co-
pulantrPorro videmus,noniiullos Phi-
lofophorum , qui maxime immeríí e-
rant fenfibus,minimeque divini,atque
immorcalicacm animas prarfraftc ne
gaban t; hoc tarnen vi veritatis adaftos
concefiiflfe , quofcumque motus Sc a-
clus anima humana abfque corporis
órgano preñare poflit, eos etiam poft
mortem permanere probabile eíTe :
quales nimirum erant intellects , mi
nime autem affeótuum motus. Adeo
fcilicet fcientia immortalis vifa eft res
illis, atque mcorruptibilis.Nos autem,
quibus divina revelatio ilIuxit,concul-
Ej cantes
 /
ioi DbAugm. Scient.
cantes hxc rudimenta , atque offucias
fenfuum , novimus , non íolum men-
tem, fed & affedus perpurgatos , ñe
que animam tantum,fedetiam corpus,
ad immortalitatem affumptum iri fuo
tempore. Sed enim meminerint homi
nes, & nunc,& alias ubi opus fueritjme
in probationibus dc dignitatefcientiar,
inde ab initio fejunxifle teftimonia di
vina ab humanis ; quam methodum
conftanter retinui,feparasim utrunque
explicans.
Quamvis vero ha:c ita fint , nequá
quam tarnen hoc mihi fumo , ñeque
me confequi pofle confido , ut ulla
cauf« hujus pro doctrina peroratione,
aut adione, judicia refcindam: vel Ж-
fopici Galli, qui granum'hordei gemma;
•pritulit ; vel Midi, qui cum arbiter
radas effet inter Apollinem.Mufarum,
■ St PanenijOvium Prxßdem, opulentix
palmara detulit; vel Faridu, qui fpreta
fapientia,acpotentia,primas voluptati
St amori dedit ¡ vel Agrippim, eligen-
tis, Occidatmatrem, modo impcret, im-
perium licet cum conditione deteftan-
da praeoptantis ; vel VlyJJis, qui vetu-
lam pr&tulit immortalitati , typi certe
eorum , qui confueta optimis prxpo-
aunt : plurimaque ejufmodi judicia
■ • '• popu
 LiberT. 103
popularia :Hxc enim antiquum obti-
nebunt : Verum & illud etiam mane-
bit, cui innixa eft femper do-ftrina tan-
quam firmiífimo fundamento , quod-
que nunquam labefaftaripoterit , lu-
flificata eñfapientia Лfilmfun.

Fran-
104
Francisci Baronis
De Virulamio,
Vice-Comitis fanfti Albani ,
De dignitate & augmenta
¡itenüarurru ,
Libe к Secundus,
Ad Regemßtum.
»
Onfentaneum videri po/Tîc ,
tamecfí no» raro fecus eve-
niat, (Rex optime) ut.qui So
bóle numeróla audi funt.qui-
quo immortalitatem fuam in pofteris
ipforum quafí prorfpe£cant,pr2: caeteris
mortalibus fínt folliciti de ftatu fum-
rorum temporum 5 utpotequibus la
cis iutelligunt chariflima illa fuá tan
dem deberé pignora tranfmitti. Elizji-
betha Regina, propter vitam cochbem,
hofpes potius in mundo , quam incola
fuit ; fuá quidem témpora ornavit , &
in mulcis beavit. Enim vero tu« Ma-
jcftati, Ccui Deus pro benignitate fuá
dedit tot fufcipere íiberos.dignos ccrte
qui teperpetuent , cujufquea:cas vi-
geus,
 Liber II. 105
gens, & torus fœcundus, adhuc plûtes
polIicecur)ufquequaque convenu, по л
raodotuum( quodfacis ) feculum ir
radiare; verum eciam ad illa curas cuas
extendere, quae memoria omnis alat,
quxque ipfa incueaturaetcrnitas. Inter
ea autem ( nifi ftudium meum erga li
teras me fallir ) nil dignius eft, aut no-
bilius, quam Ii dotetur Orbis terra-
rum Augmenta Scientiarum folidis &
fruit uohs . Quoufque enim tandem
pauculos uliquosScriptores flatuemus
nobis tanquam Columna* Herculis , ne
fluí ultra in doftrinis progrediamur 3
cum habeamus Majeltatem tuam , in
flar lucidi & benign-i Sideris,quod nos
inrer navigandû conducat & fortunet?
Uc igitur ad rem redcamus : Reco-
lamus jam, & nobifcum perpendamus,
quid Principes Viri, aliique, hucufque
adliterarum amplifícationem attule-
rinr, quid praitermiferint ? Hoc autem
prelle & diftinite excutiamus , fermo-
ne quodam Activo & Mafculo , nuf-
quam digrediendo , nil amplificando.
Ponatur îgitur illud,( quod quivis con
cédât ) opera quseque maxima & difli-
cillima , vel pra:miorum amplitudine ,
vel coniihorum prudentia & fanitate ,
vel laborum conjunctione fuperari :
E j Quo
• об De Aug m. Scient.
Quotum primum.conatum extimutar,
fecundum ambages & errores tollic,
tertium mortalium fragilitati fuccur-
rit . At inter liaec tria , mérito primas
tenet Confilii prudentia Q-fanitas ; hoc
eft, Monftratio, & Delineatio viae геЛзе
& proclivis, ad rem, quae proponitur ,
peragendam. Claudia enim, ( quod dici
iolet ) in via. antevertit Curforem extra
viam . Et Salomon perappofite ad
hanc rem : Ferrum fi retufum fuerit ,
viriùuj utendtim majoribm : quod vero
fuper omniapr&valet, efi[apientia. Qui-
bus verbis innuit , medii prudentem
electionem efficacius conducere ad
rem , quam virium aut intentionem ,
aut accumulationem. Haec ut dicam ,
illud impellit , quod ( falvo femper eo-
rum honore,qur de Literis quomodo-
cunque meruerunt ) perfpicio atque a-
nimadverto , opera eorum atque acta
pleraque , ad magnificentiam potius,
& nominis fui memoriam , quam ad
Scientiarum ipfarumProfeitum & Au
gmenta fpccbflc .: & hteratorum po
tius numerum auxifle, quam artibus
iplîs multum incrementi attuliile.
Aitiones autem & opera, quae ad li
teras amplificandas pertinent , circa
mayerfautur objefta: Circa literarum.
. , fedesj
 Liber ГГ. n¡7
fedes ; circa libros ; & circa perfonas
cruditorum. Qucmadmodum enim a-
qua, five ex ccelefti rore defcendens ,
five ex fontibus fcaturiens , facile dif-
perditur , nifi colligatur in aliqua re-
ceptacula, ubi per unioncm &congre-
gationem fe fuftentare &foveré poflir,
( quem in finem excogitavit folertia
humana Aquaeductus, Ciíternas , S ta.
gna , eaque ctiam variis ornamenti»
condecoravit , qua: Magnificentia: &
Dignitati , n*n minus quam Ufui &
Neceflîtati deferviant ) fimiliter liquor
ifto Scientix pretiofíífimus , five à Di
vina infpirationedeftillet, five è Senfi-
bus exiliac, mox periret omnis , atque
evanefceret , nifi confervaretur in Li-
bris, Tradirionibus , Colloquiis , ac
praicipue in Locis certis his rebus defti-
natis, quales funt Academia:, Collegia,
Scholae, ubi & permanentes habeac fe-
des , & crefeendi infuper & fe congre-
gandi copiam , & facultatem.
Ac primo, Opera, qua; ad Mufarum
Sedes fpeftant , quatuor numerantur :
Adificiorum ftruftura ; Proventuum
Dotatio s Privilegiorum Conceffio ;
Difciplina: Lex & Inftitutio; Qua: om
nia ad feceíTum & otium ( ut pluri-
mum ) conferunt , & ad vacationem à
cutis
 io8 De Aug m. Scient.
curis & mole'liis : qualia funt quae ad
Alvearia conftituenda, in ufum mellis,
requirit Virgilius s
Principio Jedes apibus /latiotfc petendo.,
&uo ñeque ftp -vintи aíitut . &c.
At Opera circa ¿¿¿roí duo funt pre
cipua. Primum Bibliothecaí, in quibus
tanquam Maufoleis , prifcorum San
ctorum reliquiae , vircutis plena: , coa-
dita; tune. Secundo, nova: editionis Au-
etorum , einendatioribus imprelTioni-
bus, fidelioribuíveríionibus , utiliori-
bus commentariis , aiuiotationibus
magis diligentibus , & hujufmodi fa-
mulitio, inícructac & ornata?.
Porro opera , qua: Literatorum ho-
minum Performs reípiciunt,( praeterquá
quod ipil ornandi lint Se promovendi )
funt etiam duo : Remuneratio & deii -
gnatio Lectorum, in artibus jamdu-
dum inventis, & cognitis ; & remune
ratio ac defignatio feriptorum , circa
eas doctrina: partes, qua: non fatis ha-
etcnus excuita: auc elaborara: funt.
H.EC fummatim opera funt & acta,
in quibus inclytorum Principum,alior
rumqueilluftrium virorum promcrita,
erga rem literariam claruecunt. De
particulari alicujus commemoratione,
qui deLiteris bene meruit . cogí tan ti,
occur-
 Liber II. io?
«ccurrit illud Ciceronis , quodeum,
poil redi tum fuum , ad gracias promi-
Icue agendas impulit; Difficile, non ait-
quem ingratum quenquam frtterire .
Pocius ( ex iccipcucatum conidio } fpa-
tium incueamur, quod adhuc reftat in
ftadio decurrendum ; (]uam oculos re-
fieclamus ad ea, qua: à tergo jainpn.
dem reliquimus.
Primum igicur, inter tot totius Eii-
xopac Collegia, prxdariffime fundara,
omnia illa certis Profeífionibus defti-
nata efle demiror , nulla liberis atque
univerfalibus artium & fcientiarum
ñudi i s dedica ta. Nam M quisjudicet,
Do&rinam отпет referenda m eile ad
Ufum & Actionem,гейе fapit: Verun-
tamen facile eil , ido modo prolabi in
errorem ilium »quem Fabula peranti-
qua perftringit ; in qua caetera Corpo
ris Membra litem Ventrículo intende-
iunt, quod ñeque motum pra-berct.ut
artus, ñeque ienfum, ut caput: quam-
vis interea alimentum coftum atque
confecium ventriculus ille ш reliq.uum
corpus divideret : Plane eodem modo,
qui in Philofophia ac Contemplario-
nibus univerfalibus goürum omne
íhidium, inane atque ignavum arbitra-
tUr,non animadvertit, imgulis Profef-
íínní-
no De Aug m. Scient.
(îonibus, & Ambus, exinde luссum Sc
robur fuppeditari. Atque certe perfua-
fum habeo,hanc ipfam haud minimam
cautam fuifle , cur felicior Dodrinse
progreffus hueufque retardatus fit ;
quod opera hifee fundamentalibus
feiennis navata fit tantum in tranfitu ,
ncque hauftus pleniores inde epoti.
Nam fi arborem folito fruftuofiorem
fieri cupias, deramis medicandis fru-
ftra cogitaveris ; Terra ipfa circa radi-
cem fubigenda, & gleba Iœtior admo-
venda, aut nihil egeris. Neque rurfus
filentio praerermittendú eft, hanc Col-
legiorum, & focietatum , in ufum tan-
tummodo Doctrinas Profefloriae , De-
dicationem , non folum feientiarum
incrementis inimicam fuifie; fed etiam
inRegnorum ScRerumpublicar. detri-
mentum ceffifie. Hinc enim fieri folet,
ut Principes delectum habituri mini-
ftrorum , qui Rebus civilibus traftan-
dis fint idonei ; ejufmodi hominum
miram folitudinem circa fe reperiant ;
propterea quod non habeatur Educa
do aliqua Collegiata , in hos ufus de-
ítinata, ubi feilicet homiaes à Natura
ad hoc faitï & comparan, (praeter artes
alias ) Hiftoria:, linguis modernis , li-
bris & traclatibus Politicis , praeeipue
ineum-
 L i в E R 1 1. m
¿ocumbant ¡ ut inde ad civilia muñera
magis habiles, & initrudi accédant.
Quoniam vero Fundatores CoIIe-
giorum plantant , Praeleclionum vero
vigant ; fequitur jam ordine , ut dicam
quid in publicis Leclionibus defidere-
tur, Nimirum , Improbo vcl maxime
tenuitatem Sripendiorum, Praleéiori-
bus fiveArtium, five Profeílionum ,
(praefertim apud nosjaffignatam. Intc-
reft enim inprimis progreflui in Scien-
tiis , ut Leflores in unoquoque gene-
re ex optimis inftruftiftimifque eli-
gantur : utpote quorum opera, non in
ufum tranfitorium.fed adiufficiendam
Sobolem Scientix , in fécula adhibea-
tur. Id fieri nequit,nifi prxmia & con
diciones tales conftituantur, quibus e-
minentiflimus quifque in ea Arte pla
ne contentus efle poffit; ut illi demum
grave non fit.in eodem muñere immo-
ri,neque Prafticam cogitet. Quocirca
Seien tire ut floreant , Militaris lex fer-
vanda Davidis ; Vt ¿qua effet pars de~
fcendentü ad prilium , & тапепш ad
farcinos; Sarcinis male aliter profpe-
flum erit. Sic Lectores in Scientiis funt
tanquain Confcrvatores & Cuftodcs
totius Literarii apparatus, tinde praxis
& militia dcinccps fcieRtiaruminftrua-
J tur;
Ill D в Auc M. S CI E N T.
tur : proinde oequum eft , ut merces i-
pforum lucra Prafticorum exxquarc
poilu. Aliter fi patribus feienthrum
prxmia non conftituantur fatis ampia,
& luculenta, eveniet illud :
Et patrum invalidi referentjejuniaNati.
Defectum nunc notabo alium , in
quo Alchymifta quifpiam in auxilium
advocandus foret ; cum id genus ho-
minum Studiofis authores lint , ut li
bros vendant, fornaces extruant , Mi-
nervam ac Mufas ( tanquam virgines
fteriles ) déférant, ac Vulcano fe appli
cant. Fatendum eft enimvero, tam ad
penetralia coutemplationis , quam ad
operativa; fiuctum, in nonnullis feien-
tiis, ( praefertim naturali Philofophia,
& Medicina ) haud única fubfidia с li-
bris petenda efle.Qua in re neutiquam
omnino ceftavit munificentia homi-
numjquippe videmus,non Libros ma-
gis, quam Sphacras, Globos , Aftrola-
bia, Mappas, & alia fimilia,ut admini
cula quxdam Aftronomiae, & Cofmo-
graphix.comparari, & ftudio prxberi»
Videmus etiam, loca nonnulla, Medi
cina; ftudio dicata , hortos habere pro
fimplicium cujufque generis infpe¿tio-
ne , Sc noticia ; nee ufu mortuorum
corporum ad obfervationes Anatómi
cas
 Libe» П. щ
cas deftitui. Cxceriim hxc ad pauca
ípeftant. In genere , pro certo habea-
tur , magnos , in rebus natura: abdicis
cruendis & reíerandis, progieíTus vix
fieri poíTe , nid ad experimenta, five
Vulcani , íivsDxdali, ( fornacis ícili-
ect, a ut machina;, vel cujufeunque aï-
tenus generis,)íumptus abunde íuppe-
ditentur. Ideoquc íicut principum fe-
cretariis, Sí emiífariis , concedí tur ex
híbele raciones cxpenlarum pro dili
gentes fuis, in explorando & eruendó
res novas & arcana civilia ; íimiliter Se.
cxploratoribus , ac fpeculatoribus na
tura;, fam&cieudum-de expeníis fuis ;
alias de quamplurimis nunquam fíe-
mus certiores. Si enim Alexander ma-
gnam vim pecunia; íuppcditivit Arifto-
teli, qua conduceret venatores, aucu-
pes, pifeatores , Sí alios, quoiiiftru-
d ior accederet ad conferibendam hi-
ítoriam animalium ; cette mnj us quid-
dam debetur iis , qui non in faltibus
natuta; pererrant , led in Labyrinthis
artium viam Ubi a>petiunt.
Defeítus etiamnum alius nobis ob-
fervandus , ( magni certe momenti.)
negledtus quidam cd, in Academia-
rum Reâoribus, coní'ultationis; in re
gibus live fuperioribus, vilitationis; in
huac
H4 D в Aug M. S cíe N т.
hune finem , ut diligenrer coniîdere-
tur, Sc perpendatur, utrum prjelcftio-
ncs , difputationcs , aliaque exercitia
fcholaftica, antiquitus inftituta , & ad
noftra ufque témpora ufitata , conti
nuare fuerit ex ufu , vel potius anti
cuare, aliaque meliora fubftituere. Et-
enim inter Majeftatis tux Cañones
prudentiffimos, illurn reperio. In omni
vel confuetudine , vel exemple , témpora
ßieflandafunt , quando primum res coe-
pta: in quibuifi vel confufio regnaverit ,
vel infcitia.derogat Hind inprimu autho-
ritati rerum.atcjuc omnia redditfujpetta.
Qijamobrem , quandoquidem Acade-
miarum inftituta plerunque originem
traxerintà temporibus , hifce noftris
baud paulo obfcurioribus,& indoctio-
ribus : eo magis convenit , ut examini
dënuo fubjiciantur. Exemplum in hoc
genere,- unum aut alterum proponam,
in rebus qua: maxime obvia; videntur
& familiares. Pro more receptum eft,
(licet, uti mihi ridetur, perperam ) ut
literarum ftudiofi Logicam , & Rhe-
toricam, praepropere nimis addifcant j
artes fane provectioribus magis con
venientes , quam pueris, & tironibus.
Etcnim hx dux, fi vere res perpenda
tur , funt ex artibus graviflimis ; cum
fint
 Liber II. 115
fînt artes ягшт , altera ad judicium,
altera ad ornatum. Quinetiam regu
lara Si norjiiam continent , res & ma-
teriam fubjectam vel difponendi , vel
illuftrandi. Ideqque id agere, ut men
tes rerum ignarae, & rudes , ( qujeque
nondum id college runt, quod à Cice
rone Sylva vel Supeäex appellatur , id
eft, materiem , & copiam rerum, ) ini-
tium ab iftis fcientiis fumant; ( ас fi
cjuis difcere vellet ponderare , vel me-
tiri , vel ornare ventum : ) baud aliud
profefto parit,quam ut harum artium
virtus & facultas (quç permagnae funt,
& latiffime difFuiae ) fere contempts
jaceant , atque vel in puerilia fophi-
fmata afFeâationefque ridiculas, dç-
ce,nerent , vel faltem exiftimati'onc
iba haud parum mulftata: fint. Quin
etiam prematura & intempeftiva ad
has artes acceflio dilutam earum at
que jejunam traditionem actraclatio-
nem neceflario fecum traxit , qualis
nimirum captui puerorum adaptetur.
Alterum exemplum ( quod adducam )
erroris, qui in Academiis jam diu in-
veteravit, ejufmodi eft ; quod fcilicet
inventionis, atque memoriae , in exer-
tiis fcholafticis , fieri folet nimio plus
noxium divortium : Illic liquidem o
ratio-
Il6 D E Au G м. Sei EN T.
radones plerasque , aut omnino pras-
meditatx funt, adeo ut conceptis ver-
bis proferantur, & inventioni nihil re-
linquatur ; aut plane extemporariae.ut
perparum relinquatur memoria:: (cum
in vita communi, & praxi, rarus fit al-
terutrius íftorum ufus feoríim, fed po-
tius mixtura: ipforum¡id eft, Notarum
five Commentariorum , atque diclio-
nisfubitx) ita ut hoc pacto exercitia
ad praxim haud fint accommodata,
nec imago refpondeat vita;. IUud au-
tem in exercitirs perpetuo tenendum
eft ; ut omnia ( quam fieri poteft ) ma
xime repratfentent ea , qux in vita agi
folent ¡ alioqui motus & facultates
menus perrertent, non prxparabunc.
Hujus autem rei Veritas non obfeure
cerní tur, cum Academici ad praxim
fuarum Profeifionuni , vel alia civilis
vita; munia fe accingunt : quod cum
faciunt, hunc, de quo loquimur, defe
ctum, ipfi in fe cito deprehenduntj fed
citius etiamnum alii. Cxterum hanc
partem , de inftitutorum Academico-
rum emendatione , claufula ilia ( ex
Caefaris quadam ad Oppium & Bal-
bum Epiftola defumpta ) concludam ¡
Hoc quemadmodum fieri pojfit , nonnuüa
mihi m mentem veniunt , Q'multa re
ferirá
 L I В H R 1 1. 117
periri pojfunt. de its rebut rogo vos , ut
cogitatUnem fufirpiatis.
Alter defedus , quern obfervo , al-
rius paulo quam praeccdens afcendir.
Qnemadmodum cnim doftrinarum
progreflio, hand parum in prudenti re-
gimme & inftitutione Academiarum
nngularum confiftitjita magnus ad hoc
cumulus accederé poflît , (i Academia:
uni\rerfa: , per totam Europam fparfe,
ar&iorem conjundionem & neceffi-
tudinem contrarièrent. Suntenim, uti
videmus , mulci ordines , & fodalitia,
qua: licet regnis & fpatiis longinquis
disjunfta fint, tarnen focietatem &
tanquam fraternitatem inter feineunt,
& colunt ; adeo ut habeant prarfeílos
( alios provinciales, alios generales , )
quibus omnes parent.Et certe, quem-
admodum natura creat fraternira
tem in familiis ; artes mechanica: con-
trahunt fraternitatem in fodalitiisjun-
ftio divina fuperinducit fraternitatem
in regibus, & Epifcopis ; vota & regu
la: conciliant fraternitatem in ordini-
bus:eodem modo fieri non poteft.quin
intercedatfraternitas illuftris & gene-
rofa , inter homines , perdodrinas Sc
illuminationes , quandoquidem Deus
ipfe Pater luminum nuneupatur.
Poftre-
Il8 De Au.gm. Scient.
Poftíeroo illud queror, ( de quo fii-
perius nonnihil pramiíi ) quod vel
nunquam, vel raro admodum, publica
aliqua extiterit defígnatio virorum i-
doneorum , qui vel fcriberent , vel in-
quifitionem inftituerent, de iüis fcien-
tiarum parcibus, in quibus fatis adhuc
non fuerit elaboratum. Cui rei illud
infervict quam maxime , (i tanquam
luftrum condatur docbinarum,& een-
fus excipiatur , quae ex illis locupletes
íint,& majorem in modum auíte.quae
autem inopes , & deftitutoe. Opinio
enim copia:, inter caufas inopia; eftjat-
que multitude librorum luxuria: potius
quam penurias indicium quoddam prae
ie fert. Qua: tarnen redundantia ( fi
quis rcítcjudicct ) neutiquam dclen-
die antchac feriptis libris , fed novis
melioribus edeudis tolli debet , qui
ejus generis íint , ut , tanquam ferpens
Mofis, ferpentes Magorum dévorent.
Horum, quosenumeravimus , om
nium defeítuum remedia, praeter illius
poftremi , quin etiam ej ufdem poftre-
mi , quoad partem ejus aótivam , quae
fpeítat ad defignationem ícribeiuium,
opera funt veré Bafilica: Erga quae.pri-
vati alicujusconatus, &induftria, fere
ficfehabeatutMarcurius in Bivio: qui
digi-
 LIBER 11. 119-
¿igitum poteft in viam intendere, pe-
dem i aferré non poteft. At ípeculativa
illa pars , quae ad examen dodrinarum
( quid nimirum infingulis defideretur)
pertinet , etiam induftria- hominis pri
van patet. Mihi igicur in 'animo eft,
pcrambulationem dodrinarum, &lu-
ftrationem generalera & fidelem ag-
gredi,prascipue cum inquifitione fedu-
la & accurata , quaenam earum partes
negledœ incultacque jaceant , homi-
num induftria nondum Cubada: , & ad
ufum converfx; ut hujuímodi delinea-
tio, & regiftratio , Se publicis defígna-
tiombus, & pri vatorum fpontaneis la-
boribus facem accendat.In quo nihilo-
minus coníílium eft , hoc tempore o-
mifliones duntaxat & defiderata no
tare; non autem errores &infelicitates
redarguere. Aliud enim eft inculta loca
indicare, aliud culturas modum corri
gere.
Quam quidem ad rem , cum me
comparo,& accingor.nonfum nefeius,
quantum opus moviam , quamque
difEcilcm provinciam fuflineam; etiam
quam fint vires minime voluntati pa
rcs: attamen magnam in fpem vcnio,(î
ardentior mens erga literas amor me
longius provexeritjufurumme excufa-
tione
ne De A u g m. Scient.
tione affeitusjquianon fimulcuiquam
conceditur, Amare 0> Safere. Ncfcius
equidem non fum , candem judicii li
bertärem aliis relinqueudam , quam
ipfc ufurpaverim. Eqaidem libenter ar
que acccperim ab aliis , ac impertive-
rim , humauitatis iliud officium: Nam
qui erranti comiter monftrat viam, & c.
l'rofpicio etiam animo , complura ex
illis, quae tanquam omirta , •& defide-
taca,in Regtílrum hoc noftrum referre
vifum fuerit , in diverfas cenfuras in-
curfura : Alia feilicet quod fiut dudum
perafta, & jam extent : Alia quod cu-
riofitatem fapiant, &fru¿tum promir-
tant pcrexilem: Alia quod nimis ardua
exiftant, & fere impoflibilia qua: ab
hominibus abfolvantur.Ad priora duo
quod attinet,res ipfa: pro fe eaufam a-
gent : circa poftremum de impoffibili-
tate ita ftatuo ; Ea omnia poflibilia. Sc
przftabilia cenfenda, qua: ab aliquibus
perfici poflint , licet non à quibufvis ;
Et qua: à multis conjundim, licet non
ab uno ; Et qua: in fucceffione fcculo-
rum, licet non eodem xvo; Et denique
qua: publica cuta & fumptu , licet non
opibus &induítria fingulorum.Si quis
tarnen fit, qui malit Salomonis illud
ufurparc , Oicit piger , Leo iß in -via ;
quam
 Liber IT. m
quam illud Virgilii , Tojfunt, quiapojfc
•videntur: fatis mihi erit.fí labores mei,
inter voca tancum íive optata mclioris
notae habeantur. Sicut enim haud o-
mnino rei imperitum effe oportet, qui
quiftionem appofite inftituat ; ita nec
fenfus inops videatur, qui haudqua-
quam abfurda optaverit.
Cap. I.
Partttio univerfalis Doctrina: humanse,
inHiftoriam.Poefim.Philofophiam,
fecundum tres InteUeílui Facúltate: ,
Memoriam,Phantafiam,Rationém:
quodqueeádempartitio competat etiatn
Theologicis.
PArtitio Do£lrin& humans, ea eft ve-
riifima, quae fumitut ex triplici Fa
cúltate Animae Rationalis , qлж Do-
ctrinae fedes eft. Hifioria ad Memoriam
refertur , Poefis ad Phantafiam , Phi-
lofophia ad Rationem. Per Poeßm au-
tem, hoc loco intelligimus non aliud,
quam hiftoriam conhftam , (¡ve fabu
las. Carmen enim flyli quidam chara
cter eft, atque ad artificia orationis
pertinet. de quo fuo loco.
Hifioria proprie individuorum eft,
quse circumfcribuntur loco & tempo-
F re.
 иг De А и о м. Sei en т.
ii. Et(î enim hiftoria naturalis circa
fpecies verfari videatur; tarnen hoc fit
ob promifeuam rerum naturalium, (in
plurimis ) fub una ípecie, fímilitudi-
nem ; ut fi unam noris , omnes noris.
Sicubi autem. individua reperiantur ,
quae, aut unica fun tin fua fpecie.veluri
Sol & Luna; aut à fpecie infigniter de-
fledunt, ut rnonftra ; non minus refte
conftituitur narratio de illis in hiftoria
naturali, quam de hominibus fingula-
xibus in hiftoria civili. Haec autem o-
mnia ad Memoria/» fpeftant.
Poeßs,zo fenfu quo diftum eft.etiam
individuorum eft ; confiftorum ad fi-
militudinem illorum , qua; in hiftoria
veramemorantur; ita tarnen ut mo-
dum faepius excédât, &, qua: in rerum
natura nunquam conventura aut e-
veutura 'ruinent , ad libitum compo-
nat, & introducat ; quemâdraodum
facit & Piftoria. Quod quidem Phan-
tafit opus eft.
Philofophia individua dímittit,nequc
impreffiones primas individuorum.lèd
notiones ab illis abftraûas comple&i-
tur ; atque in iis componendis,& divi-
dendis, ex lege natura:, & rerum ipfa-
rum evidentia , -verfatur. Atque hoc
prorfus officium eft arque opifici um
Ratienis. Нжс
 Liber П. щ
Haecautem ita fe habere, fi quisin-
tellucíualium origines pecar , facile
cernee. Individua fola fenfum percel-
lunc , qui ¿ntclleftus janua eft. Indivi-
duorum eorum imagines, five impref-
fiones à fenfu excepre,figuntur ia rne-
•œoria, atque abeunrin earn, à princi
pio tanquam integra?, eodem quo oc-
currunt modo : Eas portea recolic , Se
ruminât anima humana; Quas dein-
ceps aut ßmpliciter recenfet; aut lufit
quodam imitatur ; aut componendo £Í
dividendo digerit. Itaque liquido con
fiât , ex tribus his fontibus, Memoria ,
Phantafia, Sí Rationis , efTe eres illas e-
xnanationes,Pi?e/éí)í, & PhdofophU;ncc
alias aut plures eile poíTe. Etenim hi-
ftoriam & experientiam pro eadem re
* habemus ; quemadmodum etiam Phi-
•loÇpphiam & feientias.
Ñeque ajia cenfemus ad Theologie*
partitione opus efle. DifFerunt certe
informationes oraculi & fenfus, & re,
& modo infinuandiifed fpiritus huma-
nus unus eft , ejufque Arculae & Celias
cxdem. Fit itaque , ac fi diyerfi liquo-
res , atque per diverfainfundibula , in
unum atque idem vas recipiantur.
Quare & Tbeologia , aut ex Hifloriafa-
tra confiât > aut ex Parabolis , quae in-
Fi fiar
' ii4 De Augm. Scient.
ftar divina: Poefeos finit: auc ex PnteptU
f¿ dogmatibus , tanquam perenni qua-
dam Philefophia. Quod enim ad cam
partem pertinet , quae redundare vide-
tur , Prephetiam videlicet , ea HiflorU
genus eft: quandoquidem Hiftoria Di
vina , ea polleat fupra humanam Prar-
rogativa, ut Narratio fadum praecede-
re non minus, quam fequi poflit.
Саг. II.
Vartitio Hiftoriç/'» Naturalem gfCivi-
lem,Ecclefiaftica ¿•Literariafitb Ci-
vili comprehenfa. Partido Hiftörix
Naturalis in Hiftoriam Generatio-
num, Prater-Generationum, Ar-
tium.
Hiftoria aut Naturalis eft, aut Civi- ■
Iis: In Naturali, Natura; res geftac,
&facinoramemorantur; in Civili.Tno-
minum. Elucent prócul dabio Divina
in utrifque, fed m agis in Civilians , ut
etiam propriam HißorU fpeciem con-
ftituant, quam Sacram aut Ecclefiafli-
cam appellare confuevimus . Nobis
vero etiam ea videtur Literarum &cAr-
tium dignitas , ut iis Hifioria propria
feorfum attribui debeat j quam fub
Hißeria Çïvili ( quemadmodum & Же-
 L i i i к II. 125
tleßaßicam) comprehendi intelligimus.
Partitionem HiflorU Naturalts mo-
Jiemur ex ßatu & conditione ipfius
Natura?, quae in triplici ftatu pofita in-
venitur, & tanquam regimen crinum
fubit. Aut enim libera eft natura, &
curfu confueto fe explicans , ut in ca
lis , animalibus , pJantis , & univerfo
naturae appaxatu ; aut à pravitatibus ,
& infolentiis materia: contumacis , Sc
ab impediraentorum violentia , de fta
tu fuo detruditur, ut in Monftris ; aut
denique ab arte & opera humana
conftringitur, & fingitur , & tanquam
novatur, ut in artificialibus. Sit itaque
partitio HiflorU Naturalis, in Hiftoriam
Generationum i Vnter-Generationum ;
& Arttum ; Quam poftremam , etiam
Mechanicam & "Experimentahm appel-
lare confuevimus. Harum prima liber-
tatem natura traitât : fecunda errores ,
tcrtia vincula. Libenter autem hifto
riam arttum , ut hiftorix naturalis lpe-
ciem , conftituimus : quia' inveteravit
prorfus opinio, ic/i aliud quippiam ef
fet ars à natura, artificialiaà naturali-
bus: unde illud malum, quod pleriquc
hiftorix naturalis fcriptores, perfun-
¿tos fe putent, fi hiftoriam animalium,
aut plantarum, aut mineralium confe-
F3 cerint,
uff De Aug m. Scient.
ccrint,omi(Tis artium mechanicarum
experiments . Sed & illabitur etiam
animis hominum aliud fubtilius ma
lum ; nempe , ut ars cenfeatur felum-
modo tanquam additamentum quod-
dam naturae, cujus fcilicet ea fit vis ,ut
naturam ( fane ) vel inchoatam perfi-
cere , vel in deterius vergentem emen
dare , vel impeditam liberare ; minime
veropenitus verteré, tranfmutare, aut
in imis concutere poffit. Quodipfum
rebus humanis prarproperam defpera-
tionem intulit. At contra, illud ani
mis hominum penitus infidere de-
buerat i artificiaba à naturalibus, non
forma , aut eiTentia , fed efficiente fo-
lummodo diff'erre j homini cjuippein
naturam , nullius rei potefeatem efle ,
praeterquam motus, ut fcilicet corpora
naturalia aut admoveat, aut amoveat.
Ubi igitur datur admotio corporum
naturalium , autremotio, conjungen-
do ( ut vocant ) activa paffivis, omnia
poteft homo; ubi non datur,nihil:Ne-
queintereft, fi res npnanturin ordine
ad aliquem effectuai , utrum hoc fíat
per hominem.vel abfque homine. Au-
rum aliquando excoquiturigne , ali-
quando in arenulis purum iaveiiitur ,
miniftrante fibi ipil natura : Iris fimili-
ter
 Liber II. 117
ter fit ex nube rofcida in iiiblimi ; fit
nos. Itaque natura omnia regit : fub-
ordinanrur a litem illa tria ; turfut na
tura; expatiatio natura ; & ars, five ad-
ditus rebus homo: Ideoqueinhiftoria
naturalis tria illa comprehendi par eft;
fecit ; qui hiitoriam naturalem iolus
pro dignitate complexus eft ; fed com-
plexam , minime , ut decuit , imo po-
tiusindignis modis traitavit.
Harum prima habetur mediocriter
exculta: Sequentes c'uxita tenuiter,&
inutiliter tractantur , ut'm'defiderato-
rum clafle reponenda: fint. Ñeque e-
nim reperias fatis inftructam , & locu-
pletem colleitionem operum naturae
eorum, quae à curíii ordinario genera-
tionum , produñionum , & motuiua
aberrarunt, & deflexerunt: five fint ilia
foetus certarum regionura aut loco-
xum Angulares : five temporum even-
tus infolici: five cafuum ( ut ait illej in
genia: five proptietatum abditarum ef-
fedtus : five monadica naturx in fua
fpecie. Non negaverim,inveniri libros
nimio plures, fabulofis experimentis ,
commentitiis fecretis , & frivolis im-
pofturis,ad voluptatem,& noyitatem,
F 4. refer-

V
 ii8 D £ Au g м. S с i î N т.
tefertos : Casterum narrationem gra-
vem & feveram de Heteroditis &
- mirabilibus natura: , diligenter exami-
natara , ac fideliter deferiptam , non ,
inquam,invenio: praefertim cum debi
ta rejeftione, & publica tanquam pro-
feriptione níendaciorum , & fabula-
rum , qua: invaluerunt. Nam ut res fe
nunc habet, fi forte mendacia aliqua
circa res naturales obtinuerint,&: cele-
brata fint, (five quod tantum poffit Te
veren tia antiquitatis,five quod illa de-
nuo examini fubjicere fit moleftum ,
five quod mirifica feilicet ornamenta
putantur orationis, propter fimilitudi-
nes & comparaciones J nunquam po-
fteaexterminantur, aut retraftantur.
Finis hujufmodi operis , quodex.»
emplo fuo decoravit Ariftoteles , nil
minus eft , quam ut curiofis & inani-
bus ingeniis gratificetur , ficut faciunt
rnirabilarii,& prodigiaftri: Verum duas
ob caufaSjUtramque feriam & gravem:
Unam , ut axiomatum corrigatur ini-
quitas: qua: plerunque in exemplis tri-
tis & vulgaris fundamentum habent :
Alteram, quod à miraculis naturae , ad
miraculaartis expeditus fit tranfitus &
pervius. Neque euim huic rei plus in-
eft negotii , prxterquam ut natura: ve
 Liber II. 119
ftigiaperfequaris fagaciter, cum ipfa
Iponte aberret: ut hoc pa&o ройед
cum tibi libuciit, earn eodem loci de-
ducere & compellere poflis. Ñeque
yero praeceperim,ut ex hiftoria ifta mi-
labilium, fuperftitioGe narraciones, de
maleficiis, fafeinationibus, incantatio-
nibus.fomniis, divinationibus,& íími-
libus , pcorfus excludantur , ubi de fa
do & re gefta liquido conftet. Non-
dum
quoufque , effeftus íuperítitioni attri-
buti, ex cauris naturalibus participent.
Ideoque licet hujuímoA artium ufum
& praxim, mentó damnandum cenfea-
mus, tamen à fpeculatione,& confide-
ratione ipfarum , ( íi ftrenue excutian-
tur ) notitiam baud inutilein confe-
quemur , non folum ad delicta, in hoc
genere reorum , rite dijudicanda 5 fed
etiam ad natura: fecreta ulterius ri-
manda.Neque certe haefítandum de in-
greflu & penetratione intra hujufmo-
di antra, & receflu , fi quis fibi unicam
veri taris inquifitionem proponat;quod
& Majeftas tua exemplo proprio con-
flrmavit. Tu enim, duobus illis clarif-
fimis, religionis ac naturalis Philofo-
phix oculis, tales umbras prudenter ac
perfpicaciter perluftrafti ¡ ut te Soli fi-
milli-
IJO D в Au G M. S CIE N T.
milliraum probaveris, qui polluta loca
ingreditur, nec tamen inquinatur. Car-
terum illud monuerim , narrationes
iftas cum rebus fuperftitiofis conj un
cías, feorfum componi,ñeque cum pu-
lis & finceris naturalibus conmiifceri
oportere. Quod vero ad narrationes
attinet, circa prodigia & miracula reli-
gionum; illa certe aut non utique vera
íunt , aut nulla ex parte naturalia j id-
coque ad hifioriam naturalem non per
tinent.
Quantum ad Hißoriam natun fub-
аНл, Scfaäitit, quam mechanicam ap-
pellare iolemusjinvenio fane colleftio-
nes quafdam de agticultura, etiam de
artibus compluribus mechanicis ; fed,
quod poffimum eft in hocgenere.fem-
per negliguntur & reiiciuntut experi-
menta , in artibus fingulis familiaria &
vulgatajqua; tamen ad interpretatio-
nem rfaturae , arque aut plus faciunt,
quam minus trita. Nam labes quxdam
hteris afpergi videatur , fi forte vir»
dofti fe fdbmittant inquifitioni, aut
obfervationi rerum mechanicarum,ni-
ii fuerit eatum , qua: pro arcanis arris,
aut pro rebus admodumraris,autfub-
tilibus reputentur. Quod taminanis
ac fuperciliofa: arrogancia; yitium, me
 Liber II. ijt
rito irrifît Plato, q uando Hippiam So-
phiíram jaftabundura inducit cum So-
cratc difputantem , fincero& folido
veritatis inveftigatore: Qui , cum de
pulchritudine fermo inftitutus eilet ,
pro vago fuo & foluto difputandi mo
re , primum intulit exemplum virginis
pulchrx, dein equaepulchrae,poftrerao
ollae fidilis pulchrre , & afFabrc facbe:
Hoc ultimo exemple Hippias ftommo-
tus, dixit: Stomacharer certe , ( ntfihu-
manitatis ratio me eo adigeret , ) cum
quoquarn difputare, qui exempta tam vi-
lia &fordida allegaret. Cui Socrates,
Te quidem ita decet , cum tam nitidis fis
amtclut veflibus , & pulchrù calcéis: Sc
aliaper Itoniam.Enimvero , ülud pro
certo äffen poflit , grandia exempla
haud optimam aut tutiflimam atierre
informationem. Id quod exprimitur
non infulíe la pervulgata illa fabula
de Philofopho : qui cum ftcllas fubla-
tis oculisintucretur, incidir inaquam:
Nam fi oculos demiiîffet , ftellas illico
in aqua viderepotuiflet: verum fufpi-
ciens in ceelum,aquam in flellis videre
non potuit.Eodem modo fiepe accidit,
ut res minuta: & humiles , plus confé
rant ad notitiam grandium , quam
grandes ad notitiam minutarum. Bene
fiqui
ljt De Aug m. Soient.
fiquidcm notavit Ariftoteles, Cujufque
rei naturam in portionibus ejus minimi*
oftime cerni. Quam ob cauíam , Reip.
naturam perfcrutaturprimo in familia,
& in fimpliciffimis combmationibus
focietatis , ( marid fcilicet Sc uxoris,
parentum & liberorutn , Domini Sc
Servi,) quae in quolibet tuguriolo'oc-
cutrunt. Simili plane rattone natura
hujufce magna; civitatis, (univerfîtatis
nimirum rerum, ) ejufque difpenfatio,
in ptima quaque fymbolizatione , Sc
minimis rerum portionibus.inveftigan-
da eihuti fieri videmus, quod fecretum,
illud natura; ( habitum pro máximo ,)
de verticitate ferri, taftu magnetis ex-
citi ad polos , fe confpiciendum pra>
buit , non in vectibus ferréis , fed in
aeubus.
Ego vero , fi quod fit mei pondus
judicii, fic plane ftatuo ; HiftorU Me
chanic* ufum erga Philofophiam natu
ralem, efle maxime radicalem , & fun-
damentalein. Talern intelligo Philofo
phiam naturalem , qux non abeat in
fumos fpeculationum fubtilium , auc
fublimium ¡ fed quaeefficaciter opere-
tur , ad ftiblevanda vit.e humanas in
commoda. Ñeque enim ad prarfens
tantum juyabir.nectendo&transferen
 Liber II, щ
do obièrvationes unius artis in ufum
»Harum , & inde novas commoditatcs
diciendo; quodnecefle eftfieri , cum
experimenta diverfarum artium in u-
nius hominis obfervationem, & confi-
derationem venient; fed porro ad cali
fas rerum indagandas, & artium Axio-
mata deducenda.lucidiorem facem ac-
cendet, quam haítenus unquam afful-
fit. Quemadmodum enim ingenium
alicujus baud bene noris , aut proba-
ris, nifi aim irritaveris ; neque Proteus
fe in varias rerum Facies , verteré foli-
tus eft , nifi manicis arile comprehen-
fussdmiliteretiam natura arte irritata,
& vexata, fe clarius prodit, quam cum
fibi libera permittitur.
Antequam vero hoc membrum hi-
ftoriae naturalis , ( quod mechanicum
atque experiméntale vocamus,)demit-
tamus, illud adjiciendum;Corpus talis
hiftoria;, non folum ex artibus ipfis
mechauicis, verum & ex operativa par
te fcientiarum liberalium , ac fimul ex
Pra£ticiscompluribu^,( quae in artem
non coaluerunt ) confici deber.e,ut ni
hil utile practcrmittatur , quodad in-
formandum intelledum juvat. Atque
Jucc eft hiflori* naturalis partitio prima.
Cap.
 De Au g m. Scient.
Cit. III.
Partido Hiftorise Naturalis Secunda, ex
Ufu & Finefuo , in Narrativam , ¿»
Inductivam. Quodquc Finis nobiliffi-
mm Hiftoriae Naturalis fit , ut mini-
flret & in Ordine fit ad condendam
Philofophiam , quem Fineta intuetur
Inductiva. Partitio Hiftoriae Gene-
rationum in Hiftoriam Cœleftium :
Hiftoriam Meteororum : Hiftoriam
Globi Terrae & Maris : Hiftoriam
MaflTarum five Collegiorum Majo-
rum : Hiftoriam Specierum five
Collegiorum Minerum.
HIßoria Naturalis , ut Subjeclo tri
plez ( quemadmodum diximus )
ita Vfi* duplex eft: Adhibeturenim.aut
propter Cognitionem rerum ipfarum,
quae hiftorix mandanturjaut tanquam
Materia prima Philofophia;.-. Atquc
prior ilia, quae aut Narrationum j acun-
ditate deleftat, aut P.xperimentorum\i-
fu juvat , atque hujuimodi voluptatis
aut fruftus gratia quaefita eft.longe in
férions notx cenfenda , praeta, *ju*
Jnduñionis vera: & legitima; fylva fît ,
atque fupellex,& primam Philofophia;
mammam praebeat, Rurfus itaque par
ticmur
 Liber II. uf
tiemur kißoriam naturalem , in Karras
tivam,äc InduRivam: Hanc autcm po-
fteriorcm inter Deßderata ponimus.
Ñeque vero aciem mentis alicujusper-
ftringant , aut magna antiquorum no
mina, aut magna recentium volumina.
Satis enim leimus, haberi hiftoriam
naturalem mole amplam , varietate
gratam, diligentia Гагр in s curiofam. At-
tamen il quis ex ea fabulas, & antiqui-
tatem, Sc auitorum citationes , & ina
nes controyerfias , Philologiam deni-
que , & ornamenta eximat , ( quae ad
Convivalesyír«jí»eí,hominumque do-'
Йогит nahe's , potius quam ad infti-
tuendá Philofophiam iunt aecommo-
data, ) ad nil magni res recidet. Longe
autem profefto abeft ab ea hiftoria ,
quam animo metimur. Trimo enim
defiderantur duac Шаг bißorU naturalis
partes, (de quibus modo diximus }
PréLter- Generationum , & Artium , it*
uibus nos plurimum ponimus: Dein-
e, in tenia ilia ( quae reliqua eft ) par
te generali , nimirum de Generationi-
bus, uni tantum , ex quinqué partibus
ejuSjfatisfacit.Siquidem HifiorU Gene
rationum coriftituuntur partes fubor-
dinatx quinqué. Prima Caeleßium.cpix
Phseoomena ipfa íincera compleítitur í
atque
t¡6 De Augm. Scient.
atquefeparata à dogmatibus. Secunda
Meteororum (annumerando etiam Co
metas) & Regionum, quas vocant, Ле
ти: Ñeque enim de Cometis, Meceoris
ignitis.Ventis, Pluviis.Tempeftatibus,
Si reliquis , invenitut aliqua Hiftoria ,
quas ullius fitpretii. Tertia Теггл &>
Maris, ( quatenus funt Univerfi Partes
Integrales ) montium,ïluminum,^E-
fltuira , Arenarum , Sylvarum , Infula-
tum , denique Figurae ipfius continen-
tium prout exporriguntur ; in his om
nibus, potius Naturalia inquirendo &
obfervando , quam Cofmographica.
Quarto.de MaJJts Materu communibtts,
quas Collegia Majora vocamus. ( vulgo
Elementa dicuntur. ) Ñeque enim de
Igne, Aërc , Aqua , Terra , eorumque
Naturis, Motibus , Operibus, Impref-
fionibuSjNarrationes reperiuntur.quat
corpus aliquod Hiftoria: juftum confti-
tuant. Quinta, & ultima , de Coäeßio-
nibus Materie, exquißtü , quae à nobis
Collegia minora, vulgo Species appellan-
tur. In hac autem poftrema fola, indu-
ftria Scriptorum enituit; ita tarnen, ut
potius luxuriata fit in fuperfluis, ( Ico-
nibus Animalium , aut Plantarum. &
fimilibus intumefcens) quam folidis
& diligentibus obferyationibus ditata,
qua:
 L I B в R II. 157
quae ubique in Hißoria Naturalt fubne-
cli debeant. Atque , ut verbo dicam ,
o un i s, quam habemus, Naturalis Hi-
ítoria,tam inquifítione fua, quam con
gerie, nullo modo in ordine adeum
quem dix im us finem ( condendae fcili-
cet Philofophiae ) aptata eft. Quare
Hißoriam Induclivam defiderari pro-
nunciamus. Atque de Naturali Hißoria
bactenus.
Cap. IV.
Tartitio Hiftoriae Civilis, in Eccleiiaßi-'
caHjLiterariam, (qua Generis no-
men retinet ) Ci vilem : quodque Hi
ll ori a Literaria deßderetur. Щшсоп-
ficienda Pr&cepta.
Hlftoriam Civilem in tres fpecies re
ite dividí putamus: Primo Sacram,
five Eccleßaßicam : deinde earn , quae
Generis Domen retinet , Civilem i Po-
flrerao I.iterarum Sc uirtium.Ozdiemui
autem ab ea Specie , quam poftremo u
pofuimus,quia reliquae duœ habentur,
illam autem inter Deßd'erata referre
vifum eil. Ea eil Hißeria Literatura.
Atque certe Hiiloria Mu,ndi,fi hac par
te fueric deftiruta , nonabfimilis cen-
feri poffit Statu« Polypbemi, eruto оси-
 138 De AucM. Sen NT.
lo; cum ea pars imaginis défit, quae in
gerí in m & indolem Perfonas maxime
referai. Hanc licet defiderari ftatua-
mus, nos nihilominus minime fugit,in
Scientiis particularibus Jureconfulto-
rum , Mathematicorum , Rhetorum ,
Pliilofophorum, haberi levem aliquam
mentionem, aut narrationes quafdam,
jejunas, deSeûis, Scholis, Libris, Au-
âoribus, & Succelfionibus hujufmodi
Scienciarum : Inveniri etiam de Rerum
& Arcium Inventoribus tradatus ali-
quos exiles , Si infruAuolos; Attamen
juftam atque univerfalem Literarum
Hifioriam nullam adhuc editam afleri-
mus. Ejus itaque & Argumentum , &
confîcieudi Mo Juin , & Uíum propo-
nemus.
Argumentum non aliud eit,quam ut
ex omni Memoria repetatur , qua: Do-
ftrinae & Artes , quibus Mündt aetati-
bus &Regionibus floruerint. Earum
Antiquitates, progreilus , etiam pera-
•grationes per diverfas Orbis partes ,
( migrant enim Seien tix , non fecus ac
populi ) rurfus declinationes , oblivio-
nes , inftaurationes commemorentur.
Obfervetur íímul per fingulas Artes ,
inventionis occafio& origo ; tradendi
mos & difciplinaj colendi & exercendi
ratio
 L I В X R II. \y)
ratio & inftituta. Adjiciantur etiam Se-
€tx, & Controvertís maxime celebres,
qua; homines doctos tenuerunt ; Ca
lumnia: , quibus patuetunt \ Laudes Sc
honores quibus decorara: Гипс. No-
rentur Auftores pra;cipui,libripr«eftan-
tiores , Schols , Succeíliones , Acade-
miae , Societates, Collegia, Ordines ,
denique omnia quae ad Scatum Litera-
rum fpeftant. Ante omnia etiam id agi
volumus ( quod Civilis Hiftoriae decus
eft,& quafi anima) ut cum eventis eau-.
fae copulentur: videlicet, ut memoren-
tur Natura; regionum ac populorum ;
Indolefque apta & habilis , aut inepta
& inhabilis ad difciplinas diverfas; Ac
cidentia temporum , qux Scientiis ad-
vería fucrint aut propitia; Zeli & mix
tura; Rcligionum ; Malitiz & favores
Legum ; Virtutes denique infignes , &
eincacia quorundam virorum , erga li
teras promovendas; & fimilia. At hxc
om ilícita traftari praecipimus, utnon,
Criticorum more , in laude & cenfura
tcmpus teratur ; fed plane hiftorice res
ipCx narrentur, judicium parcius inter*
ponatur.
De Modo autem hujufmodi Hiflo.
rix confidencia: , illud inprimis mone-
ni us ; ut materia & copia ejus, поп
tan
140 De Au g m. Scient.
tantum ab Hiftoriis & Çriticis pcta-
tur.verum etiam per fíngulas annorum
С ai turias.au r etiam minora in ter valla,
feriatim, ( ab ultima Antiquitate faíto
principio ) libri praecipui, qui eo tem-
poris fpatio conferipti funt, in confili-
um adhibtantur;ut ex eorum non per-
lectione, ( id enim infinitum quiddam
effet) fed deguftatione & obfervatione
Argumenti , Styli , Methodi , Genius
illius temporis literarius, veluti incan-
tatione quadam , à mortuis evocetur.
Quod ad Vfum attinet, hax eö fpe-
¿tant; non ut honor Literaru , & pom
pa , per tot circumfufas imagines celc-
bretur ; nec quia , pro flagranriífimo ,
quo literas profequimur , amore, om
nia quacadearumltatum quoquo mo
do pertinent, ulque ad curiofitatem in-
quirere,& feire, & confervrare avemus:
íéd praccipue ob caufam magis feriam ,
& gravem :Eaeft, ( ut verbo dicamus )
quoniam per taiem, qualem deferipfi-
mus , Narrationem , ad Virorum do-
ctorum , in Doftrinas ufu & admini-
ftratione,prudentiam & íolertiam,ma-
simam acceffionem fieri porte exifti-
mamus; &rerumintelle¿tualium, non
minus quam Civilium motus , & per-
turbationesjvitiaque & virtutes, nota-
ri
 Liber П. ut
ripofle ; & Regimen inde optimum e-
duci & inftitui. Neque enim B. Augu-
ftini , aut B. Ambrofii opera , ad pru-
dentiam Epifcopi, aut Theologi, tan-
tum faceré pofleputarnus, quantum fi
EcclefiafticaHiftoria diligenterinfpici-
amr , & revolvatur.Quod & Viris do-
öis ex Hifloria Literarum obventurura
non dubitamus. Cafum enim omnino
recipit, & temeritati exponitur , quod
exemplis & memoria rerum non ful-
citur. AtquedcH^?<v¿» Literaria hase
di ¿ta fine.
Cap. V.
De Dignitate , & Difficultate
Hiftoria: Civilis.
С Equitur Hiftoria Civilis fpecialis,cu-
^ jus dignitas atque auñoritas , inter
feripta humana eminet. Hujus enim
fidei, exemplaMajorum, viciflkudines
rerum, fundamenta Prüden tia: Civilis ,
hominum denique nomen & fama ,
commiila funt. Ad dignitatem rei ac-
cedit, dificultas non minor. Etenim
animum in fcribendo ad pretérita re-
trahere , & veluti antiquum faceré i
temporum motus , Perfonarum chara-
ftercs , Confiliorum trepidationes, A-
Oio
I4t 'DbAugm. Scisnt.
ftionum ( tanquam aquarum ) ductus,
prstextuum interiora.Imperii Arcana,
cum diligentia fcrutari , cum fide & li
bértate referre , denique verborum lu-
mine fub oculos ponere,magni utiqiae
laboris eft , & judicii; praiertim cum
antiquiora queque incerta, recentiora
periculo obnoxia reperiantur., Quam-
obrem Sc plurima Hiftoriam iftam Ci-
vilem circunftant vitia : dum pleriquc
narraciones quafdam inopes, & plepc-
ras,& plane dedecora-hiftoriarum con-
feribant ; alii particulares relationes,&
Commentariolos opera feftinata &
textu inxquali confarciant; alii capita
tantutn rerum geftarum percurrant ;
alii contra , minima quxque , & ad
fummas aftionum nihil facienda* per-
fequantur ; nonnulli, nimia erga inge
nia propria indulgentia, plurima auda-
¿ter confingant : aft alii, non tarn in-
geniorum fuorum , quam AfFeftuum
imaginem rebus impriman t,& addant,
partium fuarum memores, rerum pa-
rum fidèles teftes : quídam Política, in
quibus fibi complacent, ubique incul-
cent , & diverticula ad oftentationem
quxrendo , narrationem rerum nimis
leviter interrumpant : alii in Oratio-
num, & Concionum , am etiam Afto-
tum
 LilB» П. 145
rum ipforum prolixitate , parum cum
judicio , nimii fint ; adeo uc fatis con.
llec , non invcniri inter Scripta homi-
nnm rarius quicquam , quam Hifto-
riam lcgitimam , & omnibus numeris
fuis oblolutam. Verum nos in pra;fen-
ti partitionem docirinarum inftitui-
mus, ut omifla , non Cenfuram, ut vi-
tiofa notentur. Nunc partitiones Hi.
florU Civilis perfequemur , calque di-
verforum generum : Minus enim im-
plicabuntur Species , fi partitiones di-
verfae proponantur, quam fi una parti-
tio curióle per membra deducatur.
С a r. VI.
Fartitio prim* Hiftoria: Civilis, in Me-
■ morías , Antiquitates , (¿ Hiftoriam
Juftam.
Tjlitoria Civilis tripartita eft , tribus
•**pi¿turarum aut imaginum generi-
bus non abfimilis. Videmus enim ex
piduris, & imaginibus , alias imperfe
ctas , ut quibus ultima manus non ac-
ceflerit ; alias perfedas j alias vero ve-
tuftate mutilates & deformatas. Hißo-
riam iimiliter Civilem ( quae imago
rerum & temporum quxdam eft ) in
tres ípccieSjillis picturamm congruas,
partie
 144 Db Augm. Scient.
partiemur; Memorias CcHicev,Hißoriam>
Inflam j & Antiquitates. Memoria funt
Hißoria inchoata , aut prima & rudia
Hiftori« lineamen ta ; Antiquitates vero
Hißoria deformata funt , live reliquia:
Hiftori« , quaecafuè naufragio tem-
porum erep taz funt.
MemerU, five praeparationes ad Hi-
ftoriam duplicis generis funt; quorum
alteram Commentarios , alteram Regi-
flra vocare ¡>hcct.Gommentarii nudam
acïionû & eventuum feriem ac conne-
xionem proponunt.prastermiifis caufis
rerum & praetextibus , initiis quoque
earundem & occafionibus, confiliis iti-
derti & orationibus , &reliquo A£tio-
num apparatu. Talis enim eft propria
Commentariorum natura : licet Caefari,
permodeftiam quandam cummagna-
nimitate conjunftam , praeftantiflima:,
inter eas, quae extant Hiftoria: , Com
mentariorum nomen indere placuerit.
At Regiflra duplicis natura: funt: Com.
pleüuntur enimaut Títulos Rerum &
Perfonarum, inferie temporum ; quales
dicuntur Tafli, Sc Chronologie: KatA-
Borum Solennitafes; cujus generis funt,
Principum Edida, Senatumn Decreta,
Judiciorum Proceflus , orationes pu
blice habitae,Epiftolœ publice miffae,&
fimilia,
 Lu si II. 147
fini ilia , abfque narra tionis con text a ,
live filo continuo.
Aatiquitatts , feu HifiorUrum Reli
quia, Tunc ( ati jam diximus) tanquam
tabula: naufragii , cum deficiente , &
fere fubmería,rcrum memoria, nihilo-
minus homines indußrii , & iàgaces,
percinaci quadam , & fcrupuloía dili
gentia , ex genealogiis , faftis, titulis,
monumentis, numifmatibus, nornini-
bus propriis & ftylis, verborum ety-
mologiis , proverbiis , traditionibus ,
Archivis& inftrumencis tarn puplicis
quamprivatisHiftoriarumfragmentis,
librorum neutiquam Hiftoricorum lo
ci: difperfis; ex his, inquam, omnibus,
vel aliquibus, nonnulla à tempons di
luvio eripiunt, & conferrant. Res fane
operóla, fed mortalibus grata, & cum
reverentiaquadam conjunfta;ac digna
certe , quec deletis fabulofis nationum
originibus , in locum hujufmodi corn-
men ti tiorum fubftituatur ; fed tarnen
eo minus habens Auctoritatis, quia
paueorum Licentix fubiieitur , quod
paucis curse eft.
In his ImperfeH* HißorU generibus,
defectum aliquem non puto dcfiçnan-
dum,cum fínttanquam Imperfeäe Mi-
fl*} utdefe&us hujufmodi fitexipfa
G earum
1^6 De Aug M. Scient.
carum Natura. Aá Epitomas quodat-
tinct, ( Hiftoriarum certe teredines; &
tineas, ) eas exulare volumus j quod
etiam cum plurimis , qui maxime fani
fuerunt judicii, facimus; utpote quae
coraplura nobiliffimarum Hiftoriarum
corpora exederint, & corroderint, ar
que in farces inútiles dem um redege-
xint.
Cap. VII.
Partido Hiftoriç juíhe»» Chronica.Vi--
tas, & Relationes ; Earumque par
tium explicado.
AT Hißoria Infla triUK eftgenerum,
pro ratione Objefli, quod iibi pro-
ponit rcprarfenrandum. Aut enim Por-
tionem aliquam temporis reprasfentat ;
aut Perfonam fmgularem memoria di-
gnam j aut Ailionem aliquam five rem
geflam ex illuftrioribus. Primum Chro
nica five Annales appellamus ; fecun-
dum Vitas ; tertium Relationes. Inter
qua: , Chronica celebritate & nomine
excellere videntur ; FiV<eautem, fruftu
& exemplis ; Relationes rurfus finceri-
tate & veritate. Chronica namque am«
plitudincm actionum publicarum , &
perfouarum facies externas , & in pu
blicum
 L i в s к II. 147
blrcura verfas.proponunt j Minora au-
tem,qua: tum adRes,tum ad Perfonas
pertinent, omittunt, & filentio invol-
vunt. Cum vero id artificii divinifít
proprium, их. Maximal minimisfußen-
dat, fit &penumero,ut hujufmodiif/'-
fiori», majora tantum perfecuta, nego
tiorum pompam potius, & folenma,
quam eorum veros fomites & texturas
fubtiliores oftendat : quinetiam , etil
Comfilia ipfa addat , atque immifceat,
tarnen granditate gaudens, plus gravi-
tatis atque prudentia; , quam reverá
habent , humanis aftionibus afpers>at;
ut Satyra aliqua poffit efle veriorThu-
manas vita: tabula , quam nonnulla ex
ejufmodiHiftoriis. Contra Vitt, fi di-
ligencer &cumjudicio perfcribantur,
С ñeque enim de Elogiis, & hujufmodi
Commemorationibus jejunis loqui-
mur)quandoquidcm Perfonam fingu-
larem pro Subjeâo fibi proponant , in
qua necefle eft aftiones,non minus le
yes, quam graves , parvas quam gran
des, privatas quam publicas, componi
& commifceri ; íane magis vivas & fi-
das rerum nartationes, & quas ad ex-
cmplum tutius & felicius transferre
poffis, exhibent.' At Relatione: Aûio-
aum ípeciales, (quales funt Bellum Pe-
Gг lofo
J4Ï Di Аосм. Scient,
loponneß, Expedido Cyri, СощигашСя-
tilint , &fimilia) omnino puriorc Sc
inagis fincero veritatis candor* vcftiri
par eft , quam Hißoriof jufi&s rempo-
rura ; quia argumentum in iis deligi,
& fumi poteft habile, & defmitum;at-
queejufmodi, ut deeo noticia , & cer-
titudo bona , & plena informado ha
ben poffit ; cum contra Hifloria ttm-
poris ( praefertim qua: anate Scriptoris
multo antiquior fit ) neceflario inme-
tnoria rerum faepms fatifeat , & veluti
fpatia vacua contineat; qua; ingenio &
conjectura occupari , & fuppleri fatis
licenter confueverunt. Hoc tarnen i-
pfum, quod de Relationura finceritate
dieimus , cum exceptione intelligen-
dum eft. nam fatendum certe eft,(cum
humana omnia ex parte laborent, &
commoda cum incommodis fere per
petuo conjunfta (int ) hujufmodi re
laciones , prsc fertim fi fub ipfa rerum
geftarum témpora edantur, ( cum ik-
pius vel ad gratiam , vel ad invidiam
lcribanrur,)omnium narra tionum m<-
rito maxime fufpeclas efle. Sed rurfus
huic incommodo etiamillud conna-
feitur remedium ; quod illac ipfc Re-
Utiones, cum non ex unaparte folum-
modo, fed pro factionibus. Sc partium
ihidiis,
 L I Я E R I Г. 149
Audit's , ex utraque parte Temper fere
edantur, viam hoc paito quandem ve-
ritati , tanquam inter extrema , ape-
riant Si muniunt: atq; poftquam con-
tentioncs animorum deferbuerint.Hi-
ftorico bono & prudenti , non peflima
hiftorix perfections materia, & Sc-
mentis fan t.
Quod vero ad ea , quae in his tribus
hiftorix generibus defiderari vidcan-
tur ; dubium certe non eft>quin plurimç
hiftorix particulares ( de talibus lo-
quimur quae elle pofllnt ) alicujus dig
nitatis, aut etiam mediocritatis , cum
máximo Regnorum & Rerump. qui-
bus debentur , honoris & nominis de
trimento , hucufque ргг terrai (Гж finr,
quas notare perlongum eilet. Cxtc-
rum exterarum Nationum Hiftorias
Exterorum curx relinquens ( ntfortt
[im inaliena Rep. curiofus ) non poíTum
non apud Majeftatem tuam conque-
ri, de Hiftorix AngKx , qux nunc ha
betur, vilitate &indignitate, cjuatenus
ad corpus ejus integrum ¡ пес non
Hiftorix Scotix iniquitate & obliqui-
tate, quatenus ad Auñorem ejus re-
centiifimum & uberriraum : Reputans
mecum , honoriflcum admodum Ma-
jeftati шаг futurum , atque Opus po-
G 3 fteii
150 D E A u g м. S с 1 1 к т.
fteritati gratiffiraam ; fi quemadme*
dumlufula hase magna: Britaniae , Ce
nunc in unam Monarchiam coalicam ,
adfequentes states tranfmittit ;ita in
una Hiftoria deferipta, à praneritis fae-
culis repeteretur ; eodem modo quo
Hiftoriam decern Tribuum Rcgni If-
raclis, & duarum Tribuum Regni Ju
das, tanquam gemellam. Sacra Pagina
deducit. Quod fi moles hujufmodi hi-
ftoriç, magna certe & ardua.quo minus
exacte & pro dignitate perferibatur,
videatur obfutura , eccetibimemora-
bilem multo anguftioris temporis peri-
odum, qùatenus ad hiftoriam Angliac,
nimirum ab Unione Rofarum ad Uni
onen! Regnorum ; Spatium temporis ,
quod» meo quidem judicio , majorera
recipit eventuum , quae raro fe often-
dunt, varietatem,quam in pari fuccef-
íionum numero ufpiam in Regno
Haereditario deprehendere licet. Inci-
pitenim ab adeptione Corona: mixta ,
partim Armis , partim Jure: Ingrefl'um
liquidem ferrum aperuit, ftabilimen-
tum attuleruntNuptiac ; Secuta igitur
funt témpora illis initiis confen tanca ;
íimillima flu£tibus, poil magnam cem-
peftatem, tumores & agitationes fuas,
-led abl'quc alloua immaai pi ocella, re
tinen-
 Liber II. 151
tinentibus , atque gubernatoris pru
dencia , qui unus inter AntcceíTores
Reges confilio enituit,fuperatis.Ordi-
neproximus fuccedit Rex, cujus accio
nes, licet magis Ímpetu quam confîiio
adminiftraex , non leve tarnen in Re
bus Europas momentum attulerunt,
eas fubinde librando , & inclinando,
prout ipfae propendebant. Quo etiam
régnante, eeepit fieri ingens illa Status
Ecclefiaftici mutatio , qualis raro ad-
modumprodit in Theatrum. Secutus
eft Rex minor.Dein tentamentum Ty-
rannidis , licet illudbreviflïmum fue-
rit , inftar febris Ephemera;. Dein Re-
gnum Pcemina; , extero Regi nuptac.
R infus Regnum Fcernina; folicaria; , Sc
caelibis. Hase omnia dem um excepit
eventus ifte fauftus & gloriofus; nimi-
tum hujufce Infula; Britannia;, à toco
Orbe diviiâ; , in fe unio; per quam Vê
tus illud oraeuium, JEnex redditum,
quod requiem ei pra;monftrabat,
— Antiquum exquirite matrem ;
fupra nobililfimas Gentes Anglia; &
Scotia;, in nomine illo BritannU, An-
tiqu* fua Matns , jam convenientes,
adimpletum fit ; inpignus & tefleratn
neta;, Sc exims errorum & peregrina-
tionis jam reperti. Ita ut, quemad
 Ц1 Di Aue м. S ci ï N т.
modum corpora ponderofa jactata,
antequam ponant Si confiftant, trepi-
dationes quafdam experiuntur; eo Jem
modo probabile videacur, Divina Pro
videntia faétum elle ■ ut Monarchie
ífta, priufejuam in tua Majeílate , Re-
giaque tua Sobóle, ( in qaa fpero earn
in perpctuum fore itabilitam ) conii-
fteret, & confirmara eilet, has tarn va
rias milrinones, & viciilî enclines , tan-
quam przludia ftabilicatis fux,fubirec.
De Vit'u cogitantem, fubit quatdam
Admirado, témpora ifta noftra , haud
nofle bona fua; cum tarn rara fît Com
mémora tio , & conferiptio vi ta rum,
coram , qui noftro faculo clarucrunt.
Etíi enim Reges , & qui abfolutum
Frincipatum obtineant, pauci eile роГ-
íintjl'rincipes etiam in Rep. liberator,,
Rebufp. in Monarchiam convertís )
haud multi ; utcunque tarnen non de-
fuerunt Viri egregii (licet fub Regibus)
quimeliora merentur, quam incertain
& vagam memoria: fux famam, aut e-
logia arida & jejuna. Etenim hac ex
parte, inventum cujufdamex Poëtis
recentioribus, quo antiquam fabulam
locupletavit, noninelegans eft; Fingit
ille.in extremitate fili parcarum.numi-
fina quoddam, feu Monüe penderé, in
quo
 Lib E R II. ijj
quo defandi noraen impreflum lit :
r- r-~-
ftolarij&ñatim abfciil'o filo.numifma-
ta eripere, caque afpotcata, paulo poft
in fiuviura Leches ex gremio fuo pro-
iicerc: Circa fluvium aucem, magnain
avium vim volitare, qua: numilmata
arripunt , ac poftquam in roftris ipfa-
rum paulifper eadem circumtulerint,
paulo poft per incuriam in fluvium de
cedere permittunt: Inter eas vero,Cy-
gnos reperiri nonnullos, qui ii numif-
ma aliquod cum nomine prehende-
rint.illico ad templum quoddam illud.
déferre folebant, immortalitaticonfe-
cratum.HujufmodiitaqjCygninoftris
temporibus fere defecerunt. Quamvis
aucem plurimi hominum , curis & ftu-
diis fuis nimio plufquam corporibus
mortales, nominisfuimemoriam, ve-
luti fumum aut auram defpicianr,
jtnimi nilmagnt laudü egentes ;
Quorum fcilicet Philofophia & feveri-
tas ab ea radiée pullulât, Ne» prim lan
des contempßmui,quam laudártelafaceré
deßvimiu-, Id tarnen apudnos Salomo-
nis judicio non prsjudicabit, Memoria
jußi cum taudibta , at imphrnm поте»
putréfiet : Altera' perpetuo floret , al-
tcrum auc io obüvonern pro tirtit» abic.
9 f aut
154 D в Aue м. S ex en т.
aut in odorem tetrum computrefeir.
Acproptercainco ipfoftylo, vcl lo-
quendi formula , qua: refteadmodum
recepta eft, ut<kfun¿lis tribuatur, (Fer-
licii memoria, pis. memoria, bons memo
ria) agnofeere videmur illud , quod
Cicero ( mutuatus id ipfum à Demo-
fthene ) protulic , Ъопат famam pro-
priam effi pojfejfîone defunclorum. Quam
quidem poileffionem non poflum non
notare, noftro xvo incultam utpluri-
mum , Sc negleûam jacere.
Quantum ad Relatione: , optandum
eflet prorfus,ut multo major circa eas
adhiberetur diligentia. Quippe vix in-
cidit aliqua adió paulo illuftrior , cui
non interüt calamus aliquis ex melio-
ribus , quieam excipere & deferibere
poffit. Quoniam autemis perpaueo-
rum hominum efle debet , qui Hifto-
riam )oftam pro dignitate conferibat ,
( ut ex paucitate Hiftoricorum vel rae-
dioerium fatis liquet ) ideirco fi aftio-
nes particulares, fub tempus ipfum
quogeruntur, tolerabili aliquo feri-
pto memoria; mandarentur, fperan-
dum efftt, exorituros quandoque, qui
Hiftoriam juftain , ope & auxilio ilia-
rum ReUttionum, conkúhcrc poder. II-
lx eniui inflar Seminara efle poflinr,
ande,
 Liber I Г. щ
Hilde, cum ufus foret, hortus am
pias & magnifiais confercretur.
Cap. VIII.
Tartitîo Hiftoriç Temporum,«»Hiito-
riam Univerfalem, Particularem.
ф utriupjue Commoda , & incom
moda.
HIftoria Temporum aut Vniverfalu
eft , aut Particulars ; Haîcalicujus
Regni, vel Reif., vel Nationtt res geitas
compleûitur, illa Vniverfi Orbis. Ne-
que enim defuerunt , qui Hifioriam
Mündt etiam ab Origine fcripfifle vi-
deri volunts Farraginem rerum , &
Compendia narrationum pro Hiftoria
exhibentes : Alii fui temporis res , per
Orbem terrarum memorabiles , tan-
quam jufta Hiftoria comple&i poiTe
poíTe confifi funt , conatu profefto
magnánimo , atque fru&u baud exi
guo. Ñeque enim res humana: ita Im
pedís aut Regionibus diviík funt , ut
non habeant multa connexa; Quare
juvat certe, fata,alicui feculo aut aeta-
ti deftinata, veluti una tabula conten
ta Si defcriptaintueri. Fit etiam, ut
plurima fccipta non contcmnenda,
(qualia funt cx,de quibus antea locuti
íumus,
i¡6 D E Aug м. S с ISN т.
íiimus , Relatione! ) alias forte peritu-
ra , neque prelum fepius pallura , aut
falcem capita ipforufn , in hujufmodi
Hißoriam Generalen* recipiantur, ar
que hoc paito figantur , & cotiferven»
tur. Veruntamen , íi quis rem re-
¿tius perpendat, animadverted tam
fevcras eftc Hißorit y«/?«e Leges , ut eas .
in tanta argument! vaftitate ezercere
vix liceat ; adeo ut minuatur potius
Hiftoriae Majeftas molis granditate,
quam amplificetur. Fietenim, ut qui
tam varia undequaque perfcquitur ,
is informationjs Religione paulatim
remilTa, & diligentia lúa, quae ad tot
tes extendi :ur, in íingulis elangufcen-
te , aurcs populares , & rumores ca-
ptet ; & ex relationibus non admo-
dum Authenticis, aut hujufmodi a-
liqua levidenii materia , Hiftoriam
conficiat. Qyinetiam necefle ei erit,
(ne opus in immenfum excrefcat,)
plurima relatu digna confulto praeter-
rnittere , atque ad Epitomarum ra-
tiones fspius delabi. Incumbit etiam
aliud periculum non parvum , atque
utilitati hiflorix univerfalis ex diáme
tro oppofitum. Quemadmodum c-
nim univerfalis hiftoria , narrationes
aliquas , quas alias forte fuiflent per-
ltu- •
 Liber II. 157
îturx , confcrvat $ ita contra iâepc-
numeto narraciones alias fatisfructuo-
fas.qua: aliter vidurse fuiflent, propter
grata mortaiibus rcrum compendia,
pcnmic*

Cap- IX.
Partitio alia Hiftori* Temporum, м»
Annales, ó" Ada Diurna.
Tiam Hißor'ia Ttmporum rede di-
*-/ viditur in Armales, Se Diaria: Quae
div iíio,licet ex.pcnodis temporum no
mina fumar , tarnen ad deledum re-
rum etiam pertinet. Rede enim Cor
nelius Tacitus , cum in mentionem
Magnificentix quarundam ftruíturarú
incidit, ftatim fubdit , Ex dignitate po-
puli Ro. repertum ejfe, res iüußres Anna-
ИЬш, taha diurnis urbu aäu mandare:
Applicando Annalibus res, quae ad
Statum Rcip. pertinent ; Ada veto Sc
Accidentia leviota , Diariis. Meo uti-
que judicio, valere convenitet difcipli-
nam quandam Haraldicam , in difpo-
nendis non minus librorum , quam
perfonarum dignitatibus. Sicut enim
nihil Rebus Civilibus magis detrahit,
quam Ordinum & Gtaduum confufío¡
ita
ijí De Aug m. Scient.
ica ctiam Au&oritati hiftoriae gravis
haud parum derogat , fi admifceantur
Politicis res levions momenti; quales
funt pompae, & folennitates, & fpefta-
cula , & hujufmodi. Atquefaneop-
tandum eilet , ut illa ipfa diftinâio m
confuetudinem veniret. Noftris vero
temporibus , Diaria in navigationibus
tantum , & expeditionibus bellicis, in
ufu funt. Apud Antiques certe Regum
honori dabatur , ut acta Palatii fui in
Diaria referrentur j quod videmus fa
ctum fuiíTe fub Ahafvero Perfarum
Rege; qui cum noftem ageret info-
mnem, Diaria popofcit; ubiconjura-
tionemEunuchorumrecognovit:At in
AlexandriX>/4rMí,tam pufilla contine-
bantur, ut etiam , fi forte ad menfam
dormiret, in afla reponeretur : Neque
enim ficut Armales tantum gtaria , ita
Diaria tantum levia complexa funt ;
fed omnia promifcue & curfim Diariit
excipiebantur, leu majoris , feu mino-
ris momenti.
Cap. X.
Tartitio fecunda Hiftoria: Civilis , in
Meram, £5" Mixtam.
О s т к i ma vero Partitio Hiße-
ru Civilis ea fit , ut dividatur in
Meram,
 Liber II. ij*
Метят, aut Mixtum. Mixtur* celebres
Aux. Altera ex Scientia Civili. Altera
prarcipue ex Natural/. Introductum eft
enim ab aliquibus genos feribendi, ut
cjuis narrationes aliquas , non in ferie
hiftoria; continuara! , iêd ex deleftu
auctoris exceptas conferibat : deinde
eafdem recolar, & ranquam juminet ;
& fumpta ab iplîs occafione , de rebus
Politicis diflerat. Quod genus hiftori*
Ruminât* nos ianemagnopere proba-
mus,modo hujufmodi Scriptor hoc
agat.&hocfe agere confiteatur. Hi-
ftoriam autem juftam ex profeffo feri-
benti, Política ubique ingerere, atque
per illa filum hiftoria: interrumpere,
intempeflivum quiddam , & moledura
eft. Licet enim hiftoria quarque pru-
dentior, Politicis prarceptis , & moni-
tis, veluti imprargnata fit , tamen Scri
ptor ipfe fibi obftctricari non debet.
Mixta etiam eft hiftoria Cofmogra-
fhica , idque multipliciter : Habet e-
nim ex. hiftoria Naturali,Regiones ipfas,
atque earum Sittu, & Fruilus ; Exjii-
ftoria Civili, Vrbes, Itnperia , Mores: Ex
Mathematical , Climata , & Configura
tions Cœli, quibus traftus raundi fub-
jacent. In quo genere Hiftori* , five
Scientia: , eft quodfeculo noftro gra
tule
l6o De Aue н. S cíe N т.
culemur. Orbis enim terrarum faítus
eft , hac noftra aetate , mirum in mo-
dum feneftratus , atque patens. Anri-
qui certe Zonas Sí Antipodas nove-
lant,
( Ne/que ubi primus equis ariens afflavit
anhela,
lUicfera rúbeas accendit lumina veßier.)
Idqueipíum magis per demonftracio-
nes, quam per peregtinationes.Verum
uc Carina aliqua parva, cœlura ipfum
xmularetur; atque univerfum globurn
tctreftrcm , magis etiam obliquo &
flexuofo, quam cœlcftia folent, itinere
eircumiverit , ea eft noftri feculi prae-
logativa: ita ut prarfcus areas jure in
Symbolo fuo ufurparepoffic.non tan-
tum illud Plus ultra, ubi Antiqui ufur-
pabant Non ultra ; atque infuper illud
Jmitabilefulmen, ubi Antiqui , Non i.
mitabile fulm en ;
Démens qui nimbos, & nanimitabilt
fulmen ;
verum & illud , quod omnem admira-
tionem fuperat, Imitabile Caelum; pro
pter navigationes noftras, quibus circa
univerfum terrae ambitum , coeleftium
corporum more , volvi , & circumagi
foepius conceflum fuit.
Atque haec praeclara, in re Náutica,
atque
 Liber II. хЛ
atque Orbe perluftrando , felicitas, de
ulterioribus ctiam progre!Tibus,ic Аи-
gmentis Scientiatum , ípem magnatn
faceré poflît; przfertim cum divino vi-
deatur Confilio efledecremm , ut haec
duo coxva fine : Sic enira Daniel Pro-
pheta, de noviifimis temporibus verba
faciens.prxdicit, Plurimi periranßiunt,
C3> augebitur feientta-, quafi perrranfi-
tus, Ii vc per ! uft ratio mundi.atque rrtul-
tiplexAugmentum Scieutiarum,eidcai
fcculo deirinarentur : Sicut magna ex
parte jam completum videmusjQuan-
doquidem témpora noftra, duabus il-
lis prioribus doerrinarum periodis,aut
revolutionibus, (alteri apud Grxcos,
alteri apud Romanos) eruditione non.
multum cédant, eas vero in aliquibus
longe fupeicnt.
Cap. XI.
Tartitio hiñoriac Ecclefiaftica; , in Ec-
clefiafticam fpecialem , hiftoriam ad
Prophetias.ö1 hiftoriam Nemefeos..
TJ Iftoria Eccleßaßica in genere , eafi-
dem fere cum hißeri» Civilipuñ-
tiones fubit. Sunt enim Cbrentca ~EcAt'
paßten, funt VÙ4 Patrum, funt Relatie-
ntt de Synodn » & reliquis ad Ecelefiam.
igt D E A u g m. S с i s N т.
fpeítantibus. Proprio vero nomine,
recle dividitur in hißoriam Ecclefiaßi-
tmn ( Generis nomine fervato* ) Sí hi
ßoriam ad Prophetin* , & hißoriam JVe-
mefeos five Providentia. Prima, Ecclefi*
militantü témpora , & ßatum diverfum-
memorat: five illa fludtuet , at Arca in
diluvio: five itineretur , ut Arca in ere-
tno: five confiftat.ut.iirfл in templo:ho'c
eft , ßatum Ecclefia in perfecutione , in
motu, & inpace. In hac parte, defe&um
aliquem non invenio , quin fuperfunt
m illa complura potius quam defuntï
Iliad fane optarem, ut maflae tam prae-
grandi.virtus quoque & fiuceritas nar-
tationum refponderent.
Secunda pars, qua? eft hißoria ad Pro*
phetias , ex dtiobus Relativis conibt,
Prophetia ipfa » & ejus Adimpletione i
Quapropter tale efle debet hujus ope
ns ínftitutum , ut cum fingulis ex fcri-
pturis Prophetiis , eventuum Veritas
conjungatur; idque per omnes mundi
states , turn ad confirmationem fidei,
tum ad inftituendam difcipliná quan-
dam , & peritiam , in interpretatione
Prophetiarum,quxadhuc reftantcom-
plendx.Attamen in hac rcadmittenda
eft ilia latitudo , qua; Divinis vaticiniis
propria eft &familiaris; ut adimpletio-
nes
 Li ввк II. 1б)
nés eorum fiant , & commenter , к
punctualiter: Referunt enim Auctoris
lui naturam; cMiunus dies tanquam mille
anni , & mille anni tanquam anus dits:
atque licet plenitudo,&faftigium com-
plementi eorum, plcrunque alicui cer
ta: aetati, vel etiam certo momento de-
ftinetur ; attamen habent interim gra-
dus nonnullos, & fcalas complément!,
perdiverfas mundi auates. Hoc opus
defiderati ftatuo, verum talc eft,ut ma
gna cum fapientia, fobrietate , & reve
renda tractandum fit , aut omnino di-
mittcndum. *
Tertia Pars , quae Hiftoria Neme/eos
eft , fane in calamos nonnullorum pio-
rum virorum incidir , fed Поп fine par
tium (ludio: pccupata eft autem in ob-
fervanda divina illa conveniencia , quae
nonnunquam intercedit, inter Dei vo-
luntatem Revelatam , & Sectetam.
Quamvis enim tarn obfcurafint Gon-
filia & Judicia Dei , ut homini animait
fint penitus infcrutabilia , quinetiam
fiepius eorum oculis, quiprofpiciunt è
tabernáculo, fe fubducant ; Divina; ta
rnen Sapientix vifum , aliquando per
vices , ad fuorum confirmacioriem , &
confufionem eorum, qui tanquam fine
Deo funtin mundo,eaquafimajoribus
chara
j¿4 De Aug м. Scient.
chara & eribu s defcripta , Ce proponcre
confpicienda ,uti ( ficut loquitur Pro-
pheta ) quivis etUmincurfu eaperleger*
pofftt; hoc cftjUt homines mere fenl'ua-
les & voluptarii, qui Judicia illa divina
pranervehi feftinant , neque cogitatio-
nes fuas in ea unquam defigunt.tamen,
quamvis propere currant , & aliud a-
gant,ipfa agnofeere cogantur. Talia
liint vindi&ac ferae & inopinx ; falutes
fubito affulgentes, &infperat;e ¡ con
filia divina per ambages rerum tortuo-
fas, & ftupendas fpiras , tandem fema-
nifefto txpedientia j & fimilia: Qiue
valent, non folum adconfolandos áni
mos fidelium , fed ad percellendas &
convincendas confeientias improbo: ц.
Cap. XII.
De Appendicibus hiftoría: : qu* cire»
Verba hominum (qttemadmodum hi-
ftoria ipfa circa fada) -Jtrfantur: Var
tillo еягшп in epiftolas , & apo-
phthegmata.
T non faftortim folummodo hu-
mani generis , verum etiam ditle-

hifioruipCi inferantur, quatenus ad res

geftas
 L ib i R II. щ
eeftas perfpicue & graviter narrandas
ïaciant , & deferviant. Sed diña five
•verba Humana proprie cuftodiun t Libri
Orationum, Epiflolarum , & Apophtbe-
gmatum. Atque Orationts ianevirorum.
prudentium, de negotiis & caufis gra-
vibus & arduis habita; , tum ad rerun
ipfarum notitiam, turn ad eloquentiam
mulcum valent. Sed majora adhuc ргае-
ftantur auxilia adinftruendam pruden-
tiam civilem ab Epiftolu , quae à viris
magnis de negotiis feriis miilir funt.
Etenim ex -verbis hominum , nil fanius
aut prxftantius , quam hujufmodi Epi-
ßoU. Habent enim plus nativi fenfus ,
quam Orationesj plus etiammaturita-
tis , quam colloquia fubica. Eidem
quando continuantur fecundum fe-
riem temporum, ( ut fit in illis , qua: à
Legatis.Prarfeclis Provinciarum,& aliis
Imperii Miniftris , ad Reges ,vcl Sena-
tus,vel alios Superiores fuos mittun-
tur ; aut viciffim ab Imperantibus ad
rniniftros, ) funteerte ad hißor.iam,ipix
omnibus, pretiofiflimafupellex.Neque
Apophthegmata ipfaad delcftationem
& ornatum tantum profunr, fed ad res
gerendas etiam , & ufus civiles. Sunt
enim ( ut aiebat ille ) veluti Secures aut
Mucrvnes r¿*r»w,qui rerum & nego
tiorum
 i66 De Augm. Scient.
tiorum nodos , acuminc quodam fe-
cant , & penetrant: Occafiones autem
redeuntin oibem , & quod olimeiat
commodum , rutfas adhibeti , & pro-
defle poteft ; five quis ea tanquam fua
proférât , five tanquam vetera. Neque
certe de militate ejus rei ad civilia du-
bitari poteft, quam Carfar Diftator o-
pera fua honeftavit; cujus Liber utinam
extaret, cum ea.qux ufquam habentur
in hoc genere , no bis parum cum dele-
flu congefta videantur.
Atque hic difta fint de Hifioria , ea
fcilicet parte Doflrina:, quae refpondet
uni ex Cellis , five Domicilii* Intcllectus,
qua: eft Memoria.
Cap. XIII.
Defecunda Membro principali Do£tri->
ax, nempe Poeíi. Рлгшю Poefeos in.
Narrativam, Dramaticam , Ç$ Para-
bolicam. Exempla Parabólica: tri»
proponuntur.
T Am ad PoeÇm veniamus. Pceßs eft ge-
•*nus doflrina: , verbis plerunque ad-
ftriftum , rebus folutú & licertiofuraj
Itaque , ut initio diximus , adPhanta-
ftam refertur , qua; iniqua, Si illicita
prorfus rerum conjugia & divortia
com-
 Liber II. îgj
comrainifci , & machinan folet. Ptefit
aucem (uc fupra ianuimus ) duplici ac-
cipitur fenfu , quatenus ad Vería , yel
quatenus ad Ä« refpiciat. Priore fcnfu,
Sermonis quidam Character eñ:Carmen
enim ft y li genus, & elocutionis formu
la quxdam ; nec ad res pertinet: Nam
& vera narrado carmine, & ficta ora-
tione folutaconfcribi poteft. Poírerio-
re vero fcnfu, conftituimus eam , ab
initio , Doclrina Membrum Principale,
eamquc juxra hifloriam coUocavimus ,
cum nihil aliud fit , quam HifiorU Imi
tado ad Placitum. Nosigiturin parti-
tionibus noftns, veras doftrinarum ve
nas indagantes, & perfequentesjnequc
confuetudini & divifionibus reeeptis
( in multis ) cedentesj Satyras , & £/«-
gias, & Epigrammata,&. Odas, Si hujuf-
modi.ab inftituto fermone remove-
mus; arque ad philofophiam & artes
orationis rejicimus. Sub nomine au-
tem Poefios.de Hifloria ad Plaut um con
fióla, tantummodo traebmus.
Partitio Poefios , ventfima , atque
maxime ex proprietate, praeter illas Di-
vifiones.qux funt ei cum Hifloria com
munes, ( funt enim fiä» Chronica, Vita
fiiU, fiel* etiam Relationes) ca eft.ut fit
aut narrativa; aut Dramática; aut P/t-
rabo
 i¿8 De A u g m. S с i e n t.
rabolic». Narrativa prorfus hiftoriam
imitator , ut fere fallat , niii quod res
cxcollat fxpius fupra fidem.Dramatic*
eft veluti hiftoria Spe¿tabilis;nam con-
ftituit iraaginem rerum tanquam prx-
fentium; hiftoria autem tanquam prx-
teritarum.- Parabólica vero eft hiftoria
cum typo , qux Intelleflualia deducir
adfenfum.
Atque de Poefi Narrativa , five earn
Heroicam appellare placer , modo hoc
inteliigas de Materia, non deVer/it,
ea à fundamento prorfus nobili ex
citara videtur.quod ad dignitatem hu
mana: naturx in primis ípeítat. Cum
enim mundus fenlibilis , fit anima ra-
tionali.dignitare inferior,viderur Poefis
hxchumanx Naturx largiri , quae Hi
ftoria denegat, arque animo umbris
lerum utcunque iàtisfacere,cum fotida
haberi non poñlnt. Si quis enim rem
acutius introípiciat , firmum ex Poefi
fumitur argumentum , magnitudincm
rerum magis illuftrem, ordinem magis.
perfeítú, & varietaté magis pulchram,
animx humana: complaceré , quam
in natura ipfa , poft lapfum , reperire
ullo modo poffit. Quapropter,cum re*
geftx , & éventas, qui verx hiftoriae
lubiiciuntur , non fint ejus amplitudi-
nis,
 L I В Е К IT. líy
nis , in qua anima humana fibi fatisfa-
ciat , prarfto eft Foefis, qua: facia magii
Heroica confingat: Cum hiftoria vera
fuccc Jus rerum , minime pro mentis
Virtutum & Scelerum, narret; corrigic
earn Pot/Is, Sc exitus,& fortunas, fecun-
dum mérita, Sc ex lege Ncmefeos, ex-
hibet: Cum hiftoria vera , obvia rerum
fatietate Se fimilitudine, anima: huma
nas faftidio fit ; reficit earn Peeßt, inex-
peâata, & varia, & vieilli tu d m um ple
na caneas. Adeo ut Pocfis ifta, non fo-
Jum ad deleítationem , fed etiam ad
animimagnitudinem,& ad mores con-
ferat.Qyare & mérito etiam diviiiitatis
cujuspiam particeps videripoílit ; quia
animum erigir, Se in fublime rapit ; re
rum fimulachra adanimi defíderiaac-
commodaudo , non animum rebus
( quod ratio facit, &: hiftoria, ) fubmit-
ten Jo. A tq ue his quidem illecebris , Se
congruicate , qua animum humanuni
de m ule et, addito etiam confortio Mu»
fices, unde fuavius iufinuari poílít, adi-
tum fibi patefecit , uç honori fucrit
etiam íkculis plane rudibus , & apud
Nationes barbaras, cum alia: Docbina:
prorfus exclufae eíTent.
Dramática autem Poefts, qua: Thea-
tium habetpro mundo, ufu eximia eft,
H fifa
 *70 De Aug m. Scient.
fi fana foret.Non parva enira eflepoffet
Theatri , & Difciplina, & Corruptela:
AtqueCorruptelarum , in hoc genere,
abunde eft;difciplina plane noftristem-
poribuseft negleiäa. Attamen licet in
Rebufp. modernis liabeatur pro re lu
diera a¿tio theatra!is,nifí forte nimiura
trahit è Satyra, & mordeatj tarnen a-
püd Antiquos curas fuit, ut ánimos ho-
miuum ad virtuteminftitueret. Quine-
tíam Viris prudentibus, & magnis Phi-
lofophis, veluti animorum plectrum
quoddam cenfebatur. Atque fane ve-
riífimum eft , & tanquam Secretum
quoddam Naturas , hominum ánimos,
cum congregan fint, magis quam cum
foli fínt,afredibus & impreífionibus
patere.
At Pcefis Parabólica , inter reliquas
erninet , & tanquam res facra videtur.
& auguftajcum praefertim Religio ipfa,
ejus opera plerunque utatur , & per
cam commercia Divinorum cum hu-
manis excrceat. Attamen & hacequo-
que, Ingeniorum circa Allegorias levi
tate & indulgentia , contaminata in-
venitur. Eft autem ufus ambigui, atque'
ad contraria adhibetur. Facit enim atL
Involucrum ; facit etiam ad Illufiratto-
netn. In hoc Docendi quídam Ratio, in
illo
 LIBER II. 171
illo Occultandi Artificium quaeri vidc-
; tur. Нгес autem Docendi Кяш.цах. fa-
: cit ad ШнЦгяшпет , antiquis fscculis
plurimum adhibcbatur. Cum enim ra-
tionis humana: inventa , & concluíío-
»es, { etiam ex quae nunc tritaï , & vuU
gatae funt ) tunc temporis novae & in-
, iuetae effent , vix iliam fubtilitatem ca-
. piebant ingenia humana , niíí propius
cae ad feníutn , per hujufmodi íimula-
i chira, & exempla.deducerentur. Quare
omnia apud tilos , fabirfarum omnigc-
narum , &.ParaboIarum , & ¿Enigma-
tum , & fimilitudinum, plena fuerunt.
Hinc teflerae Pythagorae , /Enigmata
Sphingis , ¿fEfopi Fabulx , Se hmilia.
Qiiinetiam Apophthegmata veterum
Sapientium fere per fíniilitudines rem^
demonftrabanc.HincMenenius Agrip
pa apud Romanos { Gentem eo fa:culo
minime literatam) feditionem fabula
repreffit. Denique ut Hieroglyphica
Literis: ita Parabola; Argumentis erant
antiquiores. Atque hodieeriam& Tem
per, exírnius eft', Si fuit, Parabolarmn
vigor, catti nec Argumenta tam perfpi-
cua , nec vera exempla tam apta , eíTe.
poflînt.
Alter eft ufus PoefeosParabolia.^ño-
ri quafi contrarius , qui facit ( ut dixi-
H г mus)
f
17t D E Aue м. Sei EN T.
mus ) ad Involmrum ; earum nempe
rerum, quarum dignitas tanquam yelo
<juodam difereta efle mereaturrhoceft,
cum occulta & Myfteria Religionis,
Política;, & Philofophiae , Fabulis &
Parabolis veftiuntur.Utrum verqfabu-
Jis veteribus Poëtarum , fubfit aliquis
fenfus myfticus,dubitationem nonnul-
lam habet: Atque ipfi certe fatemur,
nos in earn fen ten tiara propenderé , uc
non paucis Antiquorum Poëtarum
ïabulis , Myfterium infufum fuifle pu-
temus. Neque nos mover , quod ifta
pueris fere,& Grammaticis relinquan-
tur, & vilefcant,ut de illis contemptim
fententiam feramus: Quin contra,cum
plane conftet, feripta ilia, qua; fabulas
illas recitant.ex Scripcis homiuum.poft
literas lacras, eile antiquísima, & lon
ge his antiquiores fabulas ipfas ; ( ctc-
nim tanquam prius crédita; & recepta;,
non tanquam excogítata; ab illis Scri-
ptoribus refetjintur ) videntur efle in
flar tenuis cujufdam aura:, qua; ex tra-
ditionibus Nationum niagis Antiqua
rum, in Grascorum fiftulas inciderunr.
Cum vero, qua; circa Harum Parabola-
rum iuterprctationem , adhuc tenta ta
íint, perhomines fcilicet imperitos,nec
ultra locos communes doftos , nobis
nullo
 Liber II. ijj
nullo modo fatisfacianr;Philofophiam
fecundum Parabolas antiquas , inter
Deßderata referre vifum eft.Ejus autem
operis Exemplum unum aut alteram
fubjangemus . Non quod res fit forraffe
rami , led ut inftitutum noftrum ferve-
mus. Id hujufmodi eft, ut de operibiis
illis , quae inter Deßderata ponimus ( fi
quid paulo obfcurius ) perpetuo aut
frtcepta ad opus illudinftruenduni, aut
Exempta proponamus: ne quis forte
cxiftimet , lerem aliquam tan tum N0-
tionem , de illis mentem noftrara per-
flrinxifle , nosque Regiones fient Au
gures, animo tantum metiri,nequeeas
lugrediendi vías node. Alram áliquam
partem in Foéfi defiderari non inveni
mos •, quin potius cum planta fit poefis,
qua: veluti a terra luxuriante , absque
cerro íemine, germinaverit, fupra cas-
teras dodrinas excrevit , & difíufa eft-.
Verum jam exempta proponemus , tria
tantum numero, unum è Katuraltbue,
è Politico unum , atque unum demquç
с Moralibus.

H 3 Zxtm-
174 DeAugm. Scieht.
Exemplum primum Fhilofophitfan;? dum
Parabolas jíntiquas, in Naturalibus.
De VniverfoffecunduPabulam Pañis.
Д Ntiqui generationem Pañis in
•г- * dubio reliuquunt. Alii enim cuma
Mercurio genitum ; Alii longe alium
generationis uiodum ei tribuunt. A-
lunt enim Procos univerfos cum Pene-
lopetem habuiflc , ex quo promifcuo
concubituPwa communem fijium or-
tum cfle. Neque prartermittcnda eft
tertia ilia generationis explicado :
Quidam enim prodiderunt, eum Iovis
SiHybreos { id eft , Contumelia, ) filium
fuiffe. Utcunque orto , Para illi foro-
les fuifle perhibentur : qua; in Греса
fubterraneo habitabant : Pan autera
morabatur Tub Dio. Effigies Partit ta
lis ab antiquitate defcribitur : Cornu-
tus, Cornibus in acutum furgentibus,
,& ufquc ad ccclum faftigiatis ; corpore
toto hifpidus & yillofus ; barba inpri-
rnis prpmiiTajfigura bifprmiSjhximana
quoad fuperiora, fed fcmifera & i,n ca
pia; pedes definente. Geftabat autem
infignia poteftatis ; finiftra fiftulam ex
feptcm calamiscdmpaôam.dextra pe
dum five baculum , iiipcrius curvum
& inflexum.Induebatur Cblamyde ex
feUt
 pille Partialis. Poteftates ei & muñera
hujuímodi attribuuntur , ut íítDeus
venatorura , etiam paftorum , &in u-
nivcrfum Ruricolarum ; Prasfes item,
montium. Erat etiam , proximus à
Mercurio, Nuncius Deorum. Habeba-
tur etiam Duz & Imperator Nympha-
rum,qux circa cum perpetuo Choreas
ducere & tripudiare íblcbant : Comi-
tabantur & Satyri , & his fcniorcs Sile
nt. Habebat infuper poteftatem terro
res immittendi, praeíertim inanes &
fuperftitiofos,qui & Panici vocati funt.
Res geftoe autein ejus non multa; me-
morantur : Illud prascipuum , quod
Cupidinem provocavit ad ludam, à quo
etiam in certamine viflus eft. Etiam
Typhonem Gigantem retibus implicavit
& cohibuit.Atquenarrant infuper.cum
Ceres шcerta, & ob rap tam Proferpinam
indignara , fe abfcondiflet ; atque Dü
oranes ad earn inrertigandam ruagno-
pere incubuiíTent , & fe per varias vías
difpertiti eflent ; Pañi foiummodo ex
felicitate quadam contigiffé, ut inter
venandum eam inveniret, & indicaret.
Aufus eft quoque cum Apolline de vi-»
¿loria Mufices decertare , atque etiam
Mydajudice prâelatus eft ; ob quodju-
* dicium Mydas afminas aures tulit, Ted
H 4 clam
i7¿ D б A u g м. Scient.
clam & fecrero. Amores Tunis nulli
referuntur, aut fakem admodum rari •,
c]uodmirum, ínter turbara Deoram,
prorfus tam profufe amatoriam , vide-
ripoifit. Illud folummodo ei datur ,
t]uod Echo adamaret , qux etiam uxor
ejus eft habita; atque uiiam prxterea
N y mpham ,Syringam nomine;in quam
propter iram & vindiftam Cuptdinu
(quem ad luclam provocare non reve-
ritus eilet ) incenlus eft. Etiam Lunani
quondam in altas Sylvas fevocalTc di
eu ur. Neque etiam prolem ullam fuf-
cepit ; ( quod fîmiliter mirum eil, cum
Cii, praefertim mafculi,prolifici admo-
vtum eflent ) nili quod ei attribuatur
tanquam filia; mulierculaquxdaman-
cilla ; lambe nomine ; quae lidiculis
narratiunculis oblcclare hoipites fole-
bat, ejufque proles ex conjuge Eche
elle à nonnullis exiftimabatur. Тлга-
bola talis elle videtür.
Pan ( ut & Nomen ipfum etiam Co.
nat) Viniverfum five Vintverfitatem Re-
rum repraefentat Sc proponit. De hu jus
Origine duplex omnino fententia eft,
atque adeo elle poteft. Aut enim à Mer
curio eft , verbo fcilicet divino , ( quod
& Sacra: Litera: extra controveriiam
ponunt; Philofophi ipfi, qui magis Di-
••••'j - 1. vini
 Liber II. 177
vini habiti funt,viderunt) aut ex confit-
fis rtrum Stminibtu. Etenim quidam с
Philofopbis feinina rerum etiam fub-
ftantia infinita ftatuerunt; unde opinio
de Homoiomerisfluzic, quam Ana-
xagoras aut invenit , aut celebravit.
Nonnulli vero magis acute & fobrie
cenfebant , ad varietatem return expe-
diendam fufEcere , fi femina , fubftan-
tia eadem.figuris varia, fed cettis & de-
finitis, eflent ; &reliquain pofitura St
complexufeminum ad invicem роле-
bant : ex quo fonte opinio de Atomis
emanavit: ad quam Democritus fe ap-
plicavit, cum Leucippiu ejus auctor
fuiflèt. At alii , licet un um rerum Prin-
cipium afiererent, ( Aquam Thales,Ki-
rem Anaximenes , Igncm НегясШш )
tarnen illud ipfum principium aftu u-
nicum,potentia varium & difpenfabile
pofuerunt , ut in quo rerum omnium
femina laterent. Qui vero inatetiam
omninofpoliatam, &informem, &ad
formas indifFerentem introduxerunt >
( ut Flato óc Arißoteles ) multo etiam
propius &propenfius ad parábola; fi
gurara acccíleruut. Pofuerunt enim
Mattriam tanquam publicar» Meretri'
cem, Formai vero tanquam Procos : Ad-
co ut orones dererum principiis opi-
H J nio-
178 De Aug м. S tie NT»
niones hue rcdeant , & adillam diftri-
bution era reducán tur, utmundus fit,
vel à Mercurio , vel à Penelope & Precis
omnibus. Tertia autem Generatio Pa
nts , ejufmodieft, ut videantur G racei
aliquid deHebraeis myfteriis , vel per
,/Egyptios internuncios, vel uteunque»
inaudiviíTe. Pertinet enim ad ftatum
mundi,non in metis natalibus fuis,led
port lapfum Adami , morti & corrup-
tioni expofitum, & obnoxium faftum.
Ille enim flatus, Dei, & peccatt , ( five
contumelix)proles fuit, ас manet.Fuit
enim peccatum Adami ex genere Con-
tumelU, cum Deofimilisfieri veUet.lta-
que triplex ifta narratio de Generatio-
ne Panis, etiam vera videti poifit,fi rite
& rebus & temporibus diftinguatur.
Nam ifteP*» ( qualem cum nunc in-
tuemur & complecbmur) ex Verbo Di
vino , mediante confufa Materia ( qua;
tarnen ipfa Dei opus erat) & fubin-
trante Prtvaricatione , & per eam cor-
ruptione, Ortum habet. ■
Naturae rerum , Fatarerum forores
vere perhibentur, &ponuntur. Fat»
enim vocantur, onus rerum , St dura-
tiones, & intetitus,atquedeprefliones
etiam, & eminentiae, & labores, & fe-
licitates,denique conditiones qu^cun-
. • que
 Liber II. tjf
que Individui: qua: tarnen niiî in Indi-
viduo nobili ( utpoce homine , aut ur
be y aut gente ) fere non agnofcuntur.
Atqui ad idas conditiones tam varias t
deducir Individua illa fingula Pan, Re-,
tum fcilicet Natura; ut tanquam eadem
fit res ( quatenus ad Individua ) catena
Naturae & filum Parcarum: Ad hxcin-
fuper finxerunt Antiqui, Fanem Temper
Tub Dio morari , fed Parcas fub fpecu
ingenti fubterraneo habitare, atque in-
de maxima pernicitate ad homines Cu
bito advolare: quia Natura.atynz Uni-
verfi facies, fpecbbilis eft & apcrta; at
Fata Individuorum occulta , & rápida.
Quod fi Fatum accipiatur largius , ut
omnem prorfus eventum.non llluftrio-
res tantum , denotet , tamen urique &
eo fenfu oprime convenit cum Univer
sitäre Rerum ; cum ex ordine Naturae-,
nil tam exiguum fit, quod fine caufa
fiat; & rurfus nil tam magnum, ut non
aliunde pendeat • adeo ut fabrica ipfa
Natura , fuo firm & gremio , omnem
eventum & minimum & maximum
compleftatur;& fuo tempore certa Le
ge prodat. Itaque nil mirum , fi Pare*
-ut forores intradufta; fint.&certe
legitima?. Nam Fortuna Vulgi filia eft,
Si leyio.ribus tantum Philofophis pi*-
.i cuit.
тЗо De Aug m. Scient.
cuit. Sane Epkurtu , non folum profa-
num inftituere fermonem , fed eciam
deiîpere videtur.cum dixit, Ргфяге
crederefabulam Deorum , quam Fatum
ajferere, ac fi quicquam iu univerfo eile
poílit inftar InfuUe» quod à rerum nexu
feparerar. Verum Epicurus Philofo-
phiam fuam naturalem ( ut ex ipfius
verbis patet)morali fuae accommodans
& fubiiciens , nullam opinionem ad
mitiere voluit, qaa: animum premeret
& morderet , atque Euthymiam illam
■( quam à Democrito acceperat ) lacefle-
let aut turbaret. Itaque fuavitati cogi-
tationum indulgens, potius quam Ve-
ntatis pariens, plane jugumja¿tavit,&~
tarn Fati necetlitatem , quam Deorum
nietum repudiavit.Verum de Farcarum
germanitate cum Fane fatis diâum
eft. ...
Cornua autem mundo attribuuntur,
abimo latiora,adverticem acuta. Om-
nis enira rerum natura inflar PyramL-
dis acuta eft.Quippe Individua, in qui-
bus baiis natura: exporrigicur , infinita
funt; ea colligunturinfpecies , & ipfaj
multíplices; fpecies rurius inlurgunc
in genera, atqHie hxc quoque afcca-
dendo inmagis generaba contrahun-
■tur i ut tandem natura , tan quam in
unum
 Ii в er II, iSt
unum coire videatur ; quod Tigura \\\&
pyramidalt Cornuum Pants fignificatur.
Aliram vero minime eft , Panu cornua
ctiam caelum feme ; cum excelfa natu
ra: , five idea; univerfales , ad Divina
quodammodo pertingant. Itaque &
catena ilia Homert decancata , ( caufa-
rum fcilicet Natural] um ) ad pede m
Solii Jovis fixa memorabatur ; ncque
quifquam (utvidere eftjMetapbyficam,
& qua: in Natura sterna , & immo
bile funt , tractavit , atque animum à
fluxu rerum paulifperabduxit, qui non
iimul in Theologiam Naturalem inci
dent ; adeo paratus & propinquus eft
tranfitus , à vértice illa Pyramidis , ad
Divina.
Corpm autem Natur* elegantiífimc
& venflime depingitur htrfutum , pro
pter rerum radios. Radii enim Tunc
tanquam naturae crines , five villi: Ar
que omnia fere vel magis vel minus ra-
diofa funt: Quod in facúltate vifus ma-
nifeftiflimum eft ; nec minus in omni
vi г tu te magnética, & opera tien e ad di-
fraus. Quicqujd enim operatur ad di-
ftans , id etiam radios cmittere recle
djeipoteít. Sed maxime omnium pro-
minet Barba Рдяи, quia radii corporura
cœlcftium , & prxcipuc Solis , maxime
ex loa
i8i De Au g m. Scient.
ex longinquo operantui & penetrant:
Adeo ut fuperiora terra; , atque eti-am
interiora , ad diftantiam nonnullam
plane vertcrint & fubegerint, & fpiritu
implcrerint. Elegantior autem eft figu
ra de Barb* Panù , quod & Sol ipfe,
quando parte fuperi ore ejus nube ob-
voluta , radii inferius erumpunt , ad
alpeftum barbatut cernitur.
- Edam corpus naturx reftiflîme de-
ictibitur biforme , ob differentiam cor-
porum fuperiorum, & inferiorum. Illa
enim ob pulchritudinem , & motus se ■
qualitatem & conftantiam , nec non
Imperium in terrain & terreftria, méri
to fub humana figura rcpraefentantur ;
cum Natura humana ordin is & Domi-
hationis particeps fit : Hxc autem ob
perturbationem , & motus incompofi-
tos , & quod à cceleftibus in plurimis
regantur , bruti animalis figura conten
ta eflè polîunt. Porro eadem corporis
biformis defcriptie.pertinet ad partici-
pationem ipecierum: Nulla enim natu
ra: (pedes , fimplex videri poteft.fed
tanquam ex duobus participa» , &
concreta. Habet enim homo nonnihil
ex bruto , brutum nonnihil ex planta,
planta nonnihil ex corpore inanimate¿
omniaque«ycra bifonniaiiint, & ex
v - - •> ípecie
 L I В S R II. lgj
fpecie fuperiore & inferiore compaûa.
Acuti/IIma autem eft allegoria dePedi-
hits C/í/rXjpropter afcenfionem corpo-
rum terreftrium , verfus regiones aeris
& cceli, ubi etiam penfilia fmnt, & inde
deiiciuntur , rrjagis quam defcendunt.
Capra enim animal fcanforium eft, ca
que с rupibus penderé, acque in praeci-
pitiis hxrere amat; Similiter etiam res,
licet inferiori globo deftinatx, faciunt,
idque miris m od is , ut in nubibus Sc
meteoris manifeftiifimum eft.Imo non
fine caufa Gilbertus , qui de Magnete
laboriofilïïme , & fecúndum viam ex
périmentaient confcripfit , dubitatio-
nem injecit ; Num non forte corpora
gravia , poft longam à terra diftan-
tiam.motum veríus inferiora paulatina
exuant. u
Infignia autem in manibus Panií po-
BUntur duplicia ¡ Alterum Barmenitz
alterum Imperii. Fiflula cnim ex feptem
íftlam'u , concentum rerum & harrao-
niam ] ííveconcordiam cum dtfcordia
miftam , ( quse ex fepterá' ftellarum er
ran ti um motu conficitur¿)cvidenter o-
ftendit. Ñeque enim alii , praeterquam
feptem Planetarum , inveniuntur it»
cœlo errores , íive cxpatiationes manfc-
feftae, qu« cum squalitate ftellarum fi-
> xarum,
IÍ4 De Aug m. Scient.
xarum , earumque perpetua & invaria-
bili ad fe invicem diftantia compofitx
& tempera ra, tum conftantiam fpecie-
ium , tum fluxum individuorum tueri
&.ciere poflint. Si qui vero fint Planetas
minores, qui non confpiciuntur;tî qua
etiam mutatio in coclo major, (ut in
Cometisnonnullis fuperlunaribus ) vi'
dentur illa profe¿to tanquam fiftulx ,
aut omnino mura, aut ad tempus tan-
tum ftreper* 5 utpote quarum opera-
tiones vel ad nos nonperlabantur ,vel
harmoniam illam feptem filtularura
Pañis non diu interturbent. Pedum au-
tem illud Imperii.aobiüs translatio eft,
propter vias Natura partim recias, par
tim obliquas. Atque Baculus ille , five
Virga , verfus fupetiorem partem prx-
cipue curva eft, quia omnia providential
divinx opera in mundo fere per amba
ges & circuitus fiuntjUt aliud agi videri
poíiit, aliud revera agatur,ficiit Iofephi
vendido ta Mgyptum , & firailia.Quin-
etiam i* regimine humano omnipru-
dentiore , qui ad gubernacula fedenr
populo conveniente, per prxtextus &
vias obliquas felicius qua: volunt.quam
ex directo fuperinducunt & infinuaar.
Etiam ( quod mirum fortafle videri
poffit ) m rebus mere naturalibus , ci-
t - • • -í tiui
 L i в i r II. i8j
tius Naturam fallas quam premas: Ad-
co , quae ex directofiunt , inepta fiint.
Se fe ipfa impediunt ; cum concia , via
obliqua & inímuans molliter fluat , &
effeclum íortiatur. Vefiu Pantí & ami-
culum , ingeniofe admodum ex Pelle
ГлпЫи fuilTe fingitur.proptet maculas
ubique fpaifas. Cerium enim fíellis ,
maria infulis , tellus floribus confper-
güntur j Atque etiam íes particulares
rere variegata: efle folent circa fuperfi-?
ciem, quae veluti lie: Chlatnys eft.
Officium auccm Vana nulla alia re , .
ram ad vivum proponi atque explicaii
pocueiit, quam ctuodDi«* Venatorum
iir. Omnis enim nacutalis aftio , atque
adeo moms & progreífio , nihil aliud
quam Venatio eft. Nam & feientix'&
artes opera fuá venantur > & confilia
humana fines fuos; atque res naturales
ornees vel alimenta fuá, uteonferven-
tur, vel voluptates Sí delicias fuas , ut
períiciantur , venantur ; ( omnis liqui
dem venatio eft aut praedae , aut animi
caufa: ) idque modis peritis & faga-
cibus.
Torva Lana lupum fequitur , luput
ipfe Capellam,
flortntem Cythifum fequitur lafeiva
Capella, ,
Etiam
jZ6 De Aug м. S ci en т.
Etiam Ruricolarum in genere Pan Неш
eft, quia hujufmodi Tiomines magts
feeundum naturam vivunt , cum in ur-
bibus & aulis , natura à cultu nimio
corrumpatur , ut illud Poeta; amato*
rium, verum , propter hujufmodi deli
cias, etiam de Natura fit,
Pars minima eft ipfa fuellafui.
Monitum autem inprimis Prtfes dicitur
Pan , quia in montibus & locis editis
natura rerum panditur, atqueoculis&
contemplationi magis fubiicitur.Quod
alter à Mercurio Deorum nuncim fit
Pan, ea allegoria plane divina eft , cura
prorime ppft Verbum Dei,' ipfa mundi
imago , divina; potential & fapientúe
praeconium fit. Quod & Poëta divinas
cecimt,Cmli enarrant gloriam Dei3atque
opera тяпни ejus indicatfirmamentum.
At Pana obleflant Nympha , anima:
fcilicct: Delicia; enim mundi anima; \i-
ventium funt. Hic autem mérito illa—
rum Imperator , cum illa; Naturam
quxque fuam tanquam ducem fequan-
tur,& circa eum infinita cum variera te,
veluti fingula; more patrio, faltent , &
choreas ducant , motu neu tiquam cef-
fante. I taq ue acute quidam ex recen-
tioribus , facultares anima; omnes.-ad
motum reduxit , & nonnulíorum cz
anti-
 Liber 1Г. 1S7
antiquisráít¿dium & Präzipitationen
notavit,qui memorram , & phanta-
fiam , & rationem , defixis praepropere
oculis in tuen tes & con templantes, vim
cogitativam,quz primas tenet, prseter-
miferunt. Nam & qui meminit , aut
etiam reminifeitur, cogitar-,& qui ima-
ginatur, fimiliter cogi tat; & qui ratio-
ci natur, u ci que cogitât: Denique ani
ma , five àfenfumonita, fivefibi per-
mifla > five in fundionibus intellcdus,
five affcchium & voluntatis, ad modu-
lationem cogitationum i'altat ; quae eft
illa Nymphatum tripudiatio. Una vero
perpetuo comitantur Satyrí & SiUnit
ieneírus feilicet Scjuventus. Omnium
enim return eft actas quaedam bilaris 2c
motu gaud«ns,atque rurfus zeas tarda
& bibula: Utriusque autem xcatis ftu-
dia, veré contemplan», fortafle ridicula
& deform ia videantur, inflar Satyri ali-
cujus aut Silent. De Pánica autem Term
roribta prudentiflimaDodrinapropo-
nitur. Natura enim rerum omnibus vi-
ven tibus indidit metum & formidincm, •
vitx atque cílentix fuac confervatricem,
ac mala ingruentia vitantem & depel-
lentem. Veruntamen eadem Natur*
modum tenerenefeia eft, fed timoribm
felutaribus feroger vanos lemanes ad-
»,..; ; .„ xnifcetj
iS8 D E Aug м. S ci E N г.
mifcct ; adeo ut omnia (Ci intuscon-
fpici darentur ) Panicis terroribus ple-
niífima fint ; praefertim humana ; &
maxime omnium apod vulgum,qui fu-
perftitione ( qua; vere nihil aliud quam
Vantent terrdreü) in immenfum labo
rar & agitatur. praeeipue temporibus
duris , & trepidis , & advetfis. Neque
fuperftitio ifta tanrummodo in vulgo
régnât, fed ab opinionibus vuigi etiam
in fapientiores aliquando infilit, Ut di
vine Epicurus ( (i cartera qua; deDiis
differuit ad hanc normara fuifient ) lo
curas fit .• Non déos vulgi negare profa-
num , fei vulgi opiniones Diis applicart
frofanum. ■■ • ■
Quod vero attinet ad Audatiam Pa
ñis , Sí Pugnará per provocationem cum
Cupidine ; id eo fpedat , quia materia
non caret inclinatione & appetituad
dirtolutionem mundi , & recidivatio-
ncm inillud С liaos antiquum,nifi pre
valida rerum concordia ( per Amorem
five Cupidinem fi guiñea ta ) malí tía Se
ímpetus ejus cohiberetur,&in ordinem
corapellerctur. Itaquebono admodum
hominum & rerum fato fit, ( vel potius
immenfa bonitate divina ) ut Pan illud
certamen adverfum experiatur , & vi-
¿tus abícedat. Eodcm prorfus pertince
......-i & illud
 L I В E R II. 189
& illud de Typhone in retibus implicato,
quia utcunque aliquando vafti &in-
tumores fint , ( id quod
Typhon ionat ) fiveintumefcant maria,
fi veintumefcant nubes, five intumefcat
terra , five alia , tamen rerum natura
hujufmodi corporum cxuberantias at-
que infolcntias retí ineztricabili im
plicar & coercet , & veluti catena ada
mantina devincit.
Quod autem Inventio Ccrerts huic
Deo attribua tur , idque inter venatio-
ncm; reliquis autem Diisnegetur,licet
tedulo quxrentibus , & illud ipfuma-
gentibus ; monitum habet verum ad
ra odum & prudens:hocfcilicetj ne re
turn utilium advitam & cultum inven
tio, à Philofopbiis abftraitis, tanquam
Diis majoribus, expedetur , licet totis
viribus in illud ipfum incumbant ; fed
tantummodo à P«»«,ide(V, experientia
fagaci , Sc rerum mundi notitia unirer-
fali; qua; etiam cafu quodam, ac veluti
inter venandum, in hujufmodi inventa
incidere folet. UtiliiEma enim quaeque
inventa experienriac debentur, & veluti
douaria quxdam fuere cafu in homines
fparfa.
Illud autem Mufices certamen , ejuf-
quc cventus , lalutarem exhiber, Do-
Í90 Dh Augm. Scient.
¿trinara, atque earn qua:rationi &ju-
dicio humano geftienti, & fe efteren ti ,
fobrietatis vincula miicere poffit. Du
plex enim videtur efle Harmonía , Sc
quafi Muße», altera Sapientix divins,
altera Rationis humana;. Judicio сni m
humano, ас veluci auribus mortalium,
adminütratio mundi & rerum , & Ju-
dicia divina fecretiora , fonant aliquid
durum, & quad abfonum: Qua: infeitia
licet afm'mts Auribiu mérito infignia-
tur , tarnen & iliae ip ix aures fecreto ,
non palam,geftantur.Neque enim hu-
jufee rei deformitas à vulgo confpici-
tur aut notatur.
.Pofhemo minime mirum eir,fi nullt
Amares Pani actnbuantur,praeter Con-
jugium £c¿«a;Mundus enim fe ipfo, at
que in fe rebus omnibus fruitur : Qui
amat autcm,rrui vult,neq; in copia de-
fiderio locus eft. Itaque Mundi Amores
elle nulli poflunt , nec potiundi Cupi
do, (cum fe ipfe contentus fit,)nifi for-
taffe Amores Serments. Ii funt Nymfha
Echo , Res non folida, fed vocalis, aut
fi accuratiores lim , Syringa, quando
fcilicct verba , & voces, num ens qui-
bufdam.five Poëticis, five Otatoriis,&
tanquam modulamine , reguntur. In
ter fermones aucem five.voces excel-
lenter
 L I В E R II. ipt
lenter ad conjugium mundi fumitur
Tola Echo : Ea enim demum тега eft
Philofophia , quae mundi ipfius voces
fidclillime reddic, & veluti dictante
mundo confcripta eft; & nihil aliud eft
quam ejufdera fimulachrum & refle-
zio ; neque addit quicquam de pro
prio , fed tantum itérât, & reíbnat.
Nam quod I.unam Panin altas fylvas
aliquando íevocaflet, videtur pertinere
ad congreflum fenfus cum rebus ccc-
leftibus, five divinis. Nam alia eft En-
dymion'u ratio, alia Pank : Ad Endy.
tnionem dormicntem fponte fe demit-
tit Luna ; liquidem ad intelleûum lo-
pitum, &a íenfíbus abdudum , quan-
doque fponte influunt divina : Quod
û accerfantur & vocentur à fenfu, tan-
cuam a Pane, turn vero non aliud lu
men praebenr, quam illud,
6¡uale fub incertain Lunam fid luce
maligna
ЕЯ iter in Sylvis. —— . ,: ¿
Ad mundi etiam fufEcientiam & регт
feílionem percinet, quod freiem non
eclat. Ule enim per partes generar; per
totum qnomodo generare poífit , cum
corpus extra ipfum non fit ? Nam de
Muliercula illa lambed FiUa Pants puta
tiva, eft fane ea adjectio quaedam ad
ijr De Augm. Scient.
fabulam fapicntiíUma. Per illarn enira
reprscfcntantur eae.quae perpetuis tem-
poribus paifim vagantur, atque omnia
impleot, vaniloqua: de rerum natura
docWna: , re ipfa infruftuofa: , genere
quad fubdititix , garrulirate vero in-
tcrdum jucundae, inter dum mo leiht Sc
importuns.
Exemplum alttrum Philofophu , fecun-
dum parabolas antiques in Politicis.
De Bello fecundar» fabulam Per fei.
PErfeus, Orientalis cum fuiflet, mif-
fus traditur à Pallade , ad obtrun-
candam Medufam, qux popalis pluri-
mis ad Occidentem , in extremis ibtrit
partib us, maxima: calami rati fuit.Mon-
ftrum enim hoc, alias crudele & imma-
ne, etiam afpeftu tarn dirumatq; hor-
rendum fuit, ut eo folo homines in Ta
xa vertcret. Erat autein è Gorgonibtu
una, Medufa , ac Tola inter eas înorta-
lis, cum reliquae paffiva: non eilent.
Perfettt igitur ad tarn nobile facinus fe
comparans,arma ac dona à tribus Diis
mutuo aeeepit; Alosa. Мегсипв,х.э\зхы
fcilicet,non axillares; a Plutone autem
Galeam ; Scutum denique à Pallade, &
Speculum. Ñeque tarnen ( licet tanto
apparatu mitructus ) ad Medufam reda
perrc
 Liber II. i<>;
perrexit,fed primum ad Gtaos divertit.
Еж forores, ex altera parente , Gorgo-
nibut eranc ; Atque Gm iftae canae et-
iam à nativicate erant, & tanquam ve-
tulx. Oculus autcm iis tantummodo
& dens erat omnibus unicus ; quös
ptout extie foras quam que contige-
rat, viciffim geftabant , revería: autcm
deponcre folebant. Htnicitaque ocu-
Jum , atque hune dentera illx Verfeo
commodarunt. Tum demum , cum fe
abunde ad deílinata perficienda inítru-
flum judicaret, ad Medufam propera-
vit, impiger & volans-lllam autem of-
fendit dormientem , neque tarnen a-
fpeftui ejus((î forfan evigdaretjfecom-
mitterc audebat, fedeervice reflexa, Se
in Speculum illud Palladu infpiciens.at-
que hoc modo iitus dirigens , caput
Meduft. abfcidit : Ex fanguine autem
ejufdcm, in terram fufo, ftatim Pcgafui
alatus emicuit : tranftulit S: caput au
tem abfciiTum Рег/сш in Scutum Palla-
di* iuferuit , cui etiamnum fua manfit
vis, utadejus intuitum omnes ceu at-
toniti aut fiderati obrigerent.
Fabula сопййа videtur de belligeran-
di ratione & prudentia. Atque primo
omnis bellifufceptïo debet elfe tanquam
Miflio À tallade; non à Venere certe, (ut
I bellum
 J94 D в A и с м. S ci в N т.
bellum Trojanum fuit )aut alia levi ex
caufa ; quippe cum in Confiliis foli-
dis Decreta de bellis fundari oporteat.
Deinde de Genere Belli eligendo , tria
proponit fabula praeeepta, fana admo-
dum & gravia. Primum eft , ut defub-
jugatione Nationum finitimarum quis
non magnopere laboret. Nequeenim
eadem eft Patrimonii , & Imperii am
plificando ratio. Nam in pofleífionibus
privatis.vicinitas Praediorum Ipedatur,
led in propagando Imperio , Occafio,
& Belli confaciendi facilitas, &fru¿tus,
loco vicinitatis elfe debent. Itaque
Terfem , licet Orientalis , tarnen tarn
longinquam expeditionem , ufque ad
extremum Occidentem , minime detre-
clavit. Hujus rei exemplum infigne eft
in belligerandi diverfa ratione patris &
filii Regum , Philippi Sc Alexandra. Ille
enim in finitimis bellis occupatus , ur
bes paucas Imperio adjecit, idque non
fine maxima contentione & periculo.
Quippe qui & alias, & praeeipue in Ргл-
lio Chironeo, in ultimum dilcrimen ad-
du¿tus fuit: At Alexander longinquam
expeditionem bene aufus in Perfas ,
Nationes infinitas fubjugavit , magis
itineribus quam prarliis fatigatus. Hoc
ipfum adhuc clanus cernitur.in propa-
gationc
 Liber II. ipj
gatione Imperii Romanorum. qui , pro
tempore, ex parte Occidentis , vix ultra
Liguriam arm i s penetraverant , eodem
tempore Orientis provincias ufquead
Montem Taurum Armis & Imperio
complexi funt. Etiam Carolas Oñaviu
Rex Galiii, Bellum Britannicum ( quod
matrimonio tandem compolicum eft )
non admodum facile expertus, expedi-
tioné illam Neapolitanam longinquam,
admiranda quadam facilitate & felici
tate tranfegit. Habenteerte hoc bella
longinqua , ut cum iis manus confera-
tur , qui Militia: & Armis invaforis mi
nime fint affiled, quod in finitimis Ce
cas fe habet. Etiam & apparatus in hu-
jufmodi expeditionibus folet eflc dili-
eentior & inftruitior ; & terror apud
hoftes ex ipfo aufu & fiducia major.
Neque etiam fere poffit fieri in illis ex
peditionibus remotis , pet hoftes , ad
quos tarn longo itinere pervenitur, di-
verfio aliqua aut invafio rcciproca.qua:
in belligerandi ratione cum finitimis
fapius adhibetur. Caput autem rci eft,
quod in fubjugandis finitimis , Occa-
fionum deleftus in angufto verfatur; at
û quis longinquiora nondetreftet.po-
terit pro arbitrio fuo eo transfère bel
lum, ubiaut difciplina militaris maxi
11 me
J<>6 D E Au G M. S С I EN T.
me eft enervata,aut vires nationis plu-
rimum attritx & confumpta:, aut dillî-
dia civilia opportune oborta , aut ali*
hujufmodicommodicates fe oftendanc.
Secundum eft , ut femper fubfit Сян[л
Belli jufta , & pia , & honorifica , & fa-
vorabilis : Id enim alacritatem , torn
militibus ,-tum populis impenfas con-
ferentibus , addit , & focietates aperit
& conciliât, & plurimas denique com-
moditates habet. Inter caufas autem
belli, admodumfavorabilis eft,ea,qux
ducit ad debellandas tyrannides , fub
cjuibus populus fuccumbit, & profter-
nitut fine animis & vigore , tanquam
fub Aßießutn Af«</«/i;quod etiam Her-
culi Dirinitatem conciliavit. Romanis
certe magna religio fuit, ftrenue & im
pigre accurrere adfocios mendos , lï
quoquomodo opprefli fuiílcnt. Etiam
bella ob vindidam juftam ferefempec
felicia fuerunt , iicut bellum adverfus
Brutum & Cajfmm , ad vindicandam
mortem C&f»rts,Sevtrt ad vindicandam
mottem Pertina as ; limit Bruti ad vin
dicandam mortem Lucretu. Denique
quicunque bello calamitates hominum
& injurias , aut levant , aut vindicant ,
fub Perfeo militant. Tertium ut in om
ni bello fufcipiendo vera lit JEßimatio
virium;
 Liber II. 1^7
virium ; atque refte perpendatur , u-
trum bellum fit tale.quod confici & ad
cxicum perduci poilu, ne quis vaftas &
infinitas fpes perfequatur. Ptudentcr
enim Perfeus inter Gorgonat ( per quas
bella rcprasfentantur) eam dclegit.quac
in fuá natura mortalis erat , ñeque ad
impoflibilia animum adjecit. Atque de
iis , qua: in fufcipiendo bello delibera,
tionem fubeunt , ha:c pratcipit fabula,
reLiqua ad belligerationcm ipfam per
tinent.
In bello maxime omnium profunt
illa tria Dona Deorum , adeo ut Fortu
nara ipfam fere regant & trahant. Ac-
cepit enim Perfeus Celeritatemï Mereu-
rio, Occultationem Conßliorum ab Orco,
Sc Providentiam à Pallade: Neque caret
allegoria, eaque prudentiflima , quod
AU illa; Celerhatit in rebus confiden
t's ( cum Celeritas in bello plurimum
poífit ) Talares, non Axillares fueiint ,
atque pedibus , non humeris addita? ;
quia non tarn in primis belli aggreifi-
bus , quam in iis , quae fequuntur , &
primis iubiidio funt , Celeritas requi-
ritur. Nullus ehira error in bello ma
gis frequens fuit ; quam quod profe-
cutiones,& fubfidiarij impetus, initio-
lum alacritati non refpondeant. At
I 3 Galea
I 98 D E A UG M. S CI E N T.
Galea Plutonis ( quae homines invifibi-
ks reddere folebat ) manifefta parabo
la eft. Nam Conßliorum Occultatio poft
celeritatem , maximi ad bellum eft mo-
menti. Cujus etia'm Celeritas ipfa pars
magna eft. Celeritas enim confiliorum
evulgationem praevertit. Ad Galeam
P/«fí»íí,fpe¿lant,ut unus bello praefit ,
cummandatis liberis ; Confultationes
enim cum multis , habent aliquid po-
ti us ex Crtflis Martis , quam ex Galea
Vluton'u. Eodem fpectant praetextus
varii, & defignationes ancipites , & fa-
mi emiflanx , quae oculos hominura
aut perftringunt, aut avertunc , atque
vera confiliorum in obfeuro ponunt.
Etiam cautiones diligentes & fufpica-
ces, de literis, de legatis, de perfugis ,
& complura alia , Galeam Plutonu or
nant, & revinciunt. At non minus in-
tereft, Confilia Hoßiur» explorare, quá
fua occultare.Itaque Galen Plutonu ad-
jungendum eft Speculum Palladü , per
quodhoftium vires, inopia, occulti
fautores, difÏÏdia & facciones, progref-
fus, confilia cernantur. Quo шаш ve
ro tantum fortuitorum fufcipit ratio
belli, utnec in cofiliis propriis occul-
tandis, nec in hoftium explorandis,
nec in celeritate ipfa , multum fiducia;
ponen
 Liber II. 199
ponendum íit , ideo ante omnia lu
men Jum Palladis Scutum , Provident!*
fciJicetjUC quam minimum Fortuna re-
linquatur. Hue pertinent , explorato
vias mire, Caftra diligenter munire ,
(quod in milita modernain defuetudi-
nem fere abiitj Caftra vero inflar ur-
bis m units, Romanis adadverfos prx-
lii erentus erant ) acies ftabilis & or-
dinata , non nimium ñdendo cohorti-
bus levis a fm a turar, aut etiam e qui tum
turmis ; denique omnia qu<e ad foli-
dam & follicitam Defenfivam fpecbnt:
cum plus valeat inique in Bellis Scutum
Palladar'quam Gladitu ipfe Mart'u. Ve
rum Perfeo utcunque copiis aut animis
inftructo, reibt aliud quidpiam , ma-
zimi per omnia momenti , antequam
bellum incipiatur : Nimirum, ut diver-
tat ae Grtas. Grtt, autem frodittones
funr, bellorum fcilicet forores , non
Germanas illa: quidem.fed generis no-
bilitate quad impares. Bella enim ge
neróla, proditiones degeneres &turpes.
Earum defcriptio elegans eft, ut Cant à
nativitate lint , & tanquam VetuU ,
propter perpetuas proditorum curas ,
& trepida tiones.Earum autem vis (an
tequam in manifeftam defe£tionem e-
rumpant ) aut in Oculo , aut in Dente
I 4 eft.
200 D E A U G M. S С I E N T.
eft. Omnis enim fadio, à ftatu quopi-
am alienaca,& in proditionem propen-
fa, & JpecuUtur, & mordet. Atquc hu-
jui'modi Oculm & Dens tanquam com
munis eft. nam quicquid didicerunt &
noverunt ,• fere per manus ab una ad
alteram tranfit & percurrit. Et quod ad
Hentern attinet , uno quafi ore mor
dent , & eadem fcandala jactant i ut Cl
unam audias , omnes audias. Itaque
Perfeo funt iftae Grit conciliandx , at-
que in auxilium adducendx,prxfertim
ut Oculum Si Dentem iuum ei comruo-
dent ; Oculum ad indicia ; Dentem ad
rumores lerendos , Sc invidiam con-
üandam , & ánimos hominum íollici-
tandos. Poftquam vero omnia bene
fuerint ad bellum prccparate difpofíta ,
illud inprimis curandum, quod Perfetu
fecit . ut Medufa dormtens inveniatur.
Prudens enim belli fufceptor femper
fere hoftem aflequitur imparatum , &
fecuritati propiorem. Denique in iplîs
belli adionibus atqueinfultibus , i lie
Intuitu! in ßeculum íWWfi.adoperan-
dus eft.Plurimi enim ante ipfa pericula
res hoftium acute & attente introfpi-
cere poflunt i at in ipfo Periculi articu
lo, aut terrore, ofFunduntur, aut peri
cula nimium précipites & à fronte fpe-
ftantj
 Liber II. ioi
dan t s ande in illa temeré raunt , vin-
cendi memores» vitandi obliti. At neu-
trum h orum fieri debet , fed in fpecu-
lum Palladü , cervice reflexa, infpicien-
dum, ut impetus refte dirigat'ur , abf-
que vel terrore , vel furore.
A bello perfefto & viftoria, fequun-
tur effeûa duo. Pegaß ilia Generatio Sc
Excufatio. quae fans evidenter Famam
dénotât , qua; per omnia volat , &vi-
âoriara celebrar, & reliquias belli faci
les & m vo tum ceden tes efficit. Secun
dum, Geftatio Capíttí Medufa in Sento ;
liquidem nullum praefidii genus huic
ob praeftantiam comparari poifit. Vm-
cum enim facimuinßgne Sc memorabi-
le, féliciter geftum & perpetratum ,
omnes hoftium motus obrigefeere fa-
cit, atque malevolentiam ipfam ftupi-
dam reddit.
Exemplum tertium Philofophu fecun-
dumparabolas antiauas , in Morali-
bus. De Cupiditate ,fecundum fabu
lant Dion y fi.
NArrant , Stmelem , Io-uU pellicem ,
poftquam juramento eum inviola-
bili ad votum indefinitum obftrinxif-
fet, petiiíl'e, ut adamplexus faos acce-
deret talis, qualis cum lunone coníueC
 ici De Aug m. Scient.
íct. Itaque illa ex conflagratione pcrii t.
Infans àutem,quem in utero geftabat,
àPacre exceptus, in femur ejus infutus
eft , donee meufes feetui defiinatos
compleret.Ex quo tarnen onere Iupiter
interim nonnihil claudicaban Itaque
Puer, quodjovem , dum infemore e-
j'us portaretur , gravaret & pungeret ,
Dionyfi nomen accepit, Poftquam au-
tem editus effet j apud Proferpinam
per aliquot annos nutritus eft. Cum
vero adultus effet , ore fere muliebri
confpiciebatur, ut fexus yideretur tan-
quam ambigui . Etiam extinctus &
fepultus quondam erat ad tempus , &
non ita multo poft rcvixit. Atque pri-
majuventa vitis culturara, atque adeo
vini confectionem & ufum primus in-
venit , & edocuit. ex quo Celebris fa-
ftus,& inclytus, orbem terrarum fub-
jugavit, & ad últimos Indorum tér
minos perrexit. Curru autem veheba-
tur à Tigribus trafto j circa eum fub-
fultabant Dtmones deformes. Cobalt
vocati , AcratttSy & alii. Одт & Mußt
comitatui ejus fe adjungebant. Uxo-
xem autem fibi fumpfit Ariadnem , à
Thefeo defertam & rclidam. Arbor ei
facra erat Hederá. Etiam facrorum &
cerera oaiar um inventor & infti tutor
habe
 Liber II. îoj
habebatur ; ejus tarnen generis,quae Sc
fanática; erant , & plena: corruptela-
rum , atqueinfuper crudeles. Furores
quoque ímmittendi poteftatem habe-
bat. Certc in Orgyis ejus, à mulieribus
furore percitis , duo viri infígnes dif-
cerpti narrantur, Penthetu & Orphtm :
Ule , dum arbore confcenfa fpectator
eorum , qua; agerentur , curiofus efle
voluiffet j Hic, cum lyram fuaviter&
perite putfaret. Atque hujus Dei res
feftae , cum lavis rebus fere confun-
untur.
Fabula videtur ad moresfttüaacxtt
vix quicquam in Philofophia Morali
melius inreniatur. Dcfcribitur autem
fub Perfina Bacchi, Natur» Cupiditatis,
five affeftuum & [perturbationum ani-
mi. Primum igitur , quodad Natalia
Cupiditatis attinet ; Orgio Cupiditatis
omnis, licet nocentiffimx, non alia eft,
quam Вопит apparent. Sicut cnim
virtutis mater eft bonum exiftens , fi-
militer cupiditatis mater eft bonum
apparens. Altera Iovis ( fub cujus per-
fona anima humana reprxfentatur )
uxor legitima , altera pellex : quae ta
rnen Iunonis honores xmuletur, tan-
quam Semele. Concipitur vero Cupidi-
tM in vote »W/«';«,prius temeré concef
го4 D Е A u g м. S с i н N т.
fo , quam rite intelledo & judicato.
Atque poílquam eíFetvefcere cœperit ,
Mater ej us (natura fcilicet & ipecics
boni ) ex nimio incendio deftruitur Se
périt. Proceflus autem cupiditatis à
conceptu fuo talis eft : Illa ab anime
humano (qui ejus eft genitor ) & nu-
tricatur, & oceultatur, prxcipue in in
feriore parte ejus, tanquam/i/wor« i at
que animum pungir , &convellit, &
deprimit , adeo ut acciones & decreta
ab ea impcdiantur,& claudicét. Qijin-
etiam poftquam confenfu & tempore
confírmala eft , & in aítus erumpit, ut
jam quaíi menfes compleverit , & edita
plane (it atque nata , primo tarnen ad
tempus nonnullum apud Proferpinam
educatur, id eft, latebras qu&rit , atque
clandeftina eft , & quaíi lubterranea ;
doñee remotis pudoris Se metas frtn'ts ,
& coalita audacia, aut virtutis alicujus
prxtexcum fumit, autinfamiam ipfam
contemnit. Atque illud veriífimum eft,
omnem affeftum vehementiorem tan-
quam ambigui fexus eíTe. Habet enim
lmpetum -virilem , impotentiam autem
muliebrem. Etiam illud praxlarc, Bac-
chum mortuum revivifeere : Videntur
enim affeclus quandoque fopiti, atque
extincb,fed nulla fides habenda eft eis,
ne
 Liber II. 105
ne fepultis quidem : iîquidem priLita
materia, & occafione, refurgunt.
De Inventione Vitts parabola pru-
dens eñ: Omnis enim affedtus ingenio-
fus eft admodum & fagax , ad invefti-
gandum ea » quae ipfum alant & fo-
veant. Atqui ante omnia, quae homini-
bus innotuere , Vitium ad perturbatio-
nes cujufcunque generis excitandas &
inâamrâandas po.tentiffimum eft , Sc
maxime eftlcax , ,arque eft Cupiditati-
bus in genere inftar fomit'u communu.
Elegantiíllme autem ponitur AfftñtU
five Cupiditas.Provinciarum fubjugator,
& cxpcditioni s infini cx fufceptor:Nun-
quam enim partis acquiefcit, fed appe-
titu infinito , ñeque fatiabili , ad ulte
riora tendit, & no vis íemper inbiat. E-
tiam Tigres apud Affeäus ßabulant , &
ad Currum eorum fubindc jugantur.
Poftquam enim Affettus Curulis efle
cœperit, non pedeflrts, fed vidot ratio-
nis , & quafi Triumpharor faftus , in
cmncs , qui adverfantur aut fe oppo-
nunt , crudelis eft , & indomitus , ac
immitis. Facetum autem eft, quod cir
ca Currum Bacchi fubfultant illi Di
manes deformes 5c ridiculi. Omnis e-
nim affectus vehementior progignit
aiouiSjia Oculis,& Ore ipfo,& Geftu*
indc-
íc6 De Aug m. Scient.
indecoros & inconditos , fubíultorios
& deformes ; adeo ut qui fibi ipfi for-
taflein aliquo affeftu ( veluti ira, arro-
gantia, amore) videatur magnificus &
tumidus,aliis tamen appareat turpis Se
ridiculus. Confpiciuntur autem in Cu-
piditatis comitatu Mußt. Ñeque enim
reperitur ullus'fereafFe¿tus , tam pra-
vus & vilis , cui non blandiatur aliqua
doftrina. Нас enim in re, ingeniorum
indulgentia & procacitas , Mufarum
Majeltatem in immenfum minuit ; ut,
cum duces vita; & íigniferi efle de-
beant , fintnon raro Cupiditatum pc-
diflequae, & obleûatrices.
Inprimis vero nobilis eft illa Alle-
goria , Bacchum amores faos in earn ef-
iudifle, qua; ab alio reliña erat & fafti-
dita. Cercifliinum enim eft , afFeclusid
petere atque ambire, quod Experientia
jam pridem repudiavit. Atque norint
omnes,qui afFedtibus fuis fervientes &
indulgentes , pretium potiundi in im
menfum augent , ( five honores appe
lant , five amores, fivegloriam , five
fcientiam , five alia quxcunque ) fe res
reliñas petere,& à compluribus, per o-
mnia fere fécula, poft experimentura ,
dimiffas & repudiatas.NequeMyfterio
caret, quod Hederá Eaccho facra fuerit.
hoc
 Liber II. 207
hoc enim. duplici modo convenic. Pri-
rnum, quod Hederá hyemevirefcaf, de-
inde, quod circa totw ( arbores, pa
rieres, a?dificia) ferpat, accircumfunda-
tur, & fe actollat. Quod ad primum e-
nim attinet , omnis Cupiditas per Re
nt tent'1am, & Vetitum, & tanquam An-
tiperiftafin ( velutiper frigora Bruma:
Hederá ) virefcir, ac vigorem acquiric :
Secundo , äffecim aliquis in humana
anima praedominans , omnes ejus a-
ftiones & decreta , tanquam Heder*
circumfepit ; nequefere quicquam pu
rum invenías , quo illa Claviculas íuas
non imprimât. Ñeque mirum eft , fi
Superflitiofi Rittet Baccho attribuantur ,
cum omnis fere male-fanut affeclttt in
pravit Religionibtu luxurietur : adeo ut
Haireticorum colluvies Bacchanalia
Ethnicorum fuperarit ; quorum etiam
iuperftitiones , non minus cruentas,
quam turpes extiterunt. Ñeque itidem
mirum eft, fi Furores Л Baccho immitti
putentur , cum & omnis AffeUtu in ex-
ceffu yíw.veluti Furor brev'ts Ct,&, fi ve-
hcmentius obfideat & incurabat , in
Infania ficpius termine tur. Illud autem
de Pentheo Sc Orphée inta Orgia Bacchi
laceratis,evidentem Parabolam habet»
cum affe&us quifquc prseyalidus erga
 ic s De Aug m. Scient.
duas res fit afperrimus atque infenfif-
íímus i quatum altera eil Inqmfitio in
tum curiofu, altera, Admonitio falutara
Sc libera. Ñeque auxilio fuerit , fi illa
inquilino fiat tantum contemplationis
aut fpeÄandi gratia , tanquam arbore
confcenfa , abfque omni animi malí-
gnitace; Ñeque rurfus,fi admonitio il
la , multa cum fuaritate & dextericate
adhibeatur ; Verum utcunque non to
lerant Orgya aut Pentheum aut Or-
pheum. Poltremo,illaCfl»/«/w Perfen*-
rum lovis Se Bacchi , ad Parabolam re
ite traduci poteft ; quandoquidem Res
geflí. ncbiles, & clara:, atque mérita iu-
fignia & gloriofa , interdum à Virtutt
& recia ratione & magnanimitate, in
terdum autem à latente affeftu Sí oc
culta Cupiditate ( utcunque fama: &
laudis celebritate utraque res paritet
audeat ) proveniant ; ut non facile fit
iftinguere fada Dionyfik faclis lovis.
Verum in Theatro nimis diu raora-
mur ; tranfeamus ad Palatium Animi i
cujus ümina majori cum venexatione
& cura ingredi conyenit.

.Frau
i
го?
Fr A N с i s с i Baronis
De Verulamio,
Vice-Comitis fan&i Albani ,
De dignitate & augmeniü

Liber Te rtiuS,
Ad Regem[нмт.
Cap. I.
Tartitio SctentU in Theologiam ¿>
Philofophiam. Partido Philofophi«
in Doûrinas tres ; De Numine , de
Natura, de Homine. Confiitutio Phi-
loíbphix Prima,«; AUtris communis
omnium.
Iftoria omnis (Rex oprime)
humi incedit, & Ducis potius
officio , quam Lucís perfun-
eitur : Poefis autem doítrin*
tanquam fomnium : Res dulcís , &
varia , & volens vickri aliquid in fe
habere Divini; quod etiam fomnia
veadicant . Verum jam tempus eft
mihi.
 HO DeAuOM. SCIENT.
mihi, ut evigilem , & me humo attol-
hm , PhilofiphU & Scitntiarum liqui
dum sethera fecans.
Scimtia aquarum fímilis eft. Aqua-
rum alia; defeendunt ccelitus , alije e-
mananc è terra. Etiam Scientiarum pri
maria partido í amenda eft ex fontibus
fuis. Horum alum alto fiti funt , alii
hie infra. Omnis enim Scientia dupli-
cem fortitur informationem. Una in-
fpiratur divinitus, altera oriturà fenfu.
Nam quantum ad illam , qux Docendo
infunditur, Scientiam ; Cumulativa ea
eft, non Originalis : ficut etiam fit- in
aquis, qua? prêter fontes primarios,ex
aliis rivulis in fereceptis , augefeunt.
Partiemur igitur Scientiam, in Theolo-
giam & Philofophiam. Theologiam hic
intelligimus Injpiratam five Sacram ,
non Naturalem ; de qua paulo poft di-
¿turi fumus. At illam ( Injpiratam ni-
mirum ) ad ultimum locum refervabi-
mus, ut cum ea fermones noftros clau-
damus; cum fit portus, & Sabba-
thum humanarum contemplationum
omnium.
Philofophii autem Objeiitum triplex,
Dem, Natura, Homo: Et triplex itidem
Radiut Rerum. Natura enim percutir
intellect um Radio direclo; Deus au rem,
propter
 Liber III. zu
propter medium inzquale ( Creaturas
fcilicer ) Radio refracto; Homo vero, fibi
monitratus & exhibitus , Radio reflexo.
Convenir igitur partiri Philofophiam in
Docbrinas tres ; DocJrtnam de Numine,
Doflrinam de Natura , Doärinam de
Homine. Quomam autem Partitiones
Scientiarum non funt lineis divertís fi-
miles, quae co'eunt ad unum angulum ;
fed potius ramis arborum,qui conjun-
guntur in uno trunco, (q ni etiam trun
cas ad fpatium nonnullum integer eil
& continuus, antequam fe partiatur in
ramos; ) ideirco poftulat res, ut priuf-
quam prioris partitionis membra per-
fequamur, conftituatur una Scientia V-
niverfalis,c[ax fit Mater reliquarum,&
habeatur in progreflu Doätinarum,
tanquam portio viae communis , ante
quam viae fe feparent , & difiungant.
Hanc Scientiam, Philofophis, prim*, five
etiam SapientU ( quae olim Rerum Di
vinarum atque humanarum Scientia de-
finiebatur ) nomine infignimus. Huic
autem Scientia nulla alia opponitur ;
cum ab aliis Scientiis , potius limiti-
bus, intra quos continetur , quam re
bus & fubjeiito différât, faftigia fcilicec
return tantummodo traitans. Hanci-
pfam utrum inter Defiderata reponere
opor
 иг De Aue м. Sc i Е N т.
oporteat, hasíito ¡ fed arbitrer ramea
pañi deberé. Equidem invenio farra-
gi-nem quandam , & maflam incondi-
tam Dodtrinae , ex Theologia Naturali ;
ex Lógica; ex parribus quibuCdam Phy.-
fie*, veluti de Principiis , Sí de Anima,
compoficam, & congeftam,& íublimi-
tatc quadam fermonis, Hominum qui
feipfos admiran amant , tanquam m
Vértice Scientiarurn'collocatam. Nos
vero, miflofaftu, id tantum volumus,
ut defígnetur aliqua Scimtia , quae fit
Receptaculum Axiomatum, qux parti-
cularium Scientiarum non fint pro
pria , fed pluribus earum in commune
competant.
Plurima autem id genus Axiomat»
efle nemo ambigat. Exempli grada , Si
intqualibus tqualia addai , omnia erunt
imqualia: Regula eft ex Mathematics:
Eadem & in Ethic'u obtinet , quatenus
adjuftitiam Diítributivam ; Siquidem
injuftitia Commutativa, ut Paria Im-
paribus tribuantur, Ratio ЛЦш taris
poftular; at irt Diftributiva.niíí Imparia
Imparibus praeftentur , iniquitas fueric
maxima. <g«<e ineodem tertio conveniunt,
& interfe conveniunt.-Refill a eft i tiJem
ex Mathematics; Verum fimul tam po
leas in Lógica, ut Syllogiímifit Fun
 L I Б E R II I. IT)
damentum. Naturafepotifßmumprodit
in minimis; Regula eft in Phyßc'u , tarn
valida, ut etiam Democriti Atomos pro-
duxerit ; Veruntamen earn refte adhh-
buit Ariftoteles in Politicis , qui Con-
templationem Reip. orditur à familia.
Omnia mutantur , nil interit: Regula
itideni in Fhyficis ; hoc modo prolata;
Quantum Natигл, пес minuitur, пес äu
get ur: Eadem competit TheologU Natu-
rali,&cvziiata;Omnipotentitifunt opera:
jíliquid ex nihilo faceré , ¿r> aliquid in
nihtlum redigere: Quod etiam Scriptura
teftatur, Didici , quod omnia opera , qua
fecit T>eus, perfeverent in perpetuum¡non
poffumus eis quicquam addere, пес aufer
re. Interitus rei arcetur per reduBionem
ejus ad principia: Regula eft in Phyßcü;
Eadem valet in Politicis , ( ut refte no-
ta vit Machiavellus)cum illa.quce inter-
itufn Rerump. maxime prohibent, ni
hil aliud feré íint , quam reformatio
carum, & reduftio ad antiquos mores.
Tutredo ferpens , magis contagiofa eß,
quam matura ; Regula eft in Phyßcis ,
eadem infignis etiam in Moralibus;c\im
Homines profligatiillmi , & maxime
facinoroíi , minus corruptela; inférant
publicis Moribus.quam qui aliquid vi-
dciuur habere fanitatis & virtutis , &
ex
 1Г4 De Au g m. Scient.
ex parte tantum mali finit. 6¡ued côn-
fervativum eftformt majori* , id асИъг-
titt poteiuins : Regula eft in Phyßcis.
Eccnira, uc non abicindatur ipfe rerura
nexus , nee detur (ut loquuntur ) va
cuum, facit ad confer vandam fabricant
Univerfi. Ut vero gravia congregentur
ad madam terra; , facit ad conlervan-
datn tantum rtgionem denforum. Ita-
que prior motus pofteriorem domat.
Eadem tenet in Peliticis. Nam qua: fa-
ciunt ad confervandam ipfam Politiam
in fuá Natura , validiora funt,quam
qua? ad Bene eile Particularium inRep.
membrorum conducunt. Similiter ea
dem locum habet in Theologia.Etenim
in Theologicis virtutibus , Charitas,
qua: eft virtus maxime communicati-
va, pra: reliquis omnibus eminet. Au-
getur vis agentisper Antiperißaßn Con-
trarii: Regula eft in Phyßcis. Eadem
mira praeftat in Politicii-,cam omnis fa-
c"tio,ex contraria ingruenre, vehemen
ter irritetur. Tonus difcors in concordent
aftutum definens, Concentum commen-
dat: Regula eft Mußct. Eadem in Ethi-
cis & Affeäibus obtinet. Trcpus ille
Muficus,« claufuU aut cadentia, (quam
vocant) cum jamjam adejfevidcatur,
placide elabendi ¡ convenu cum Tropo
Rheto
 Liber III. гц
Rhetorico Expeflationem eludendi. Fi-
diumfonuí tremulutt eandem affert au-
ribus voluptatem, quam Lumen.Aquac
aut Gemma; infiliens, Oculis ¡
•—Splendet trémulofub lamine Vontut.
Organa Senfuum cum Organis Reßexio-
num conveniunt.
Hoc in Perjpecliva locum habet ; Ocu-
lus enim fimilis fpeculo, five aquis. Et
in Acouflicailn&tatncntú. enim audi tus
obici intia cavernam fiinilç.Harc pauca
enumeraffe fufficiet ad exempla.Qijin-
imo Magia Perfarum ( qua: in tantum
eft celébrala ) in eo potiffimum vcrfa-
batur, ut architecturas & fabricas , rc-
rum naturalium, & civilium, fymboli-
zantes ncfcaret.Neque ha:c omnia, qua:
diximus, & alia huj us generis, íimilicu-
dines raerat funt , ( quales hominibus
fortafleparúperfpicacibus videri pof-
fmt ) fed plane una eademque natura;
veftigia aut fignacula , diverfis materiis
& fubjeâis ímprefla. Atque ha:c res
adhuc fedulo traftata non eft. Invenías
fortafle in fcriptis,quae ab ingeniis cel-
fioribus promanaruntlmjuímodLíxífl-
tnata raro & fparfim inferta , ex ufu
Argument! quod traitant : Corpus ve
ro aliquod talium Axiomatum , qux
vim habeant quandam primitivem Sc
fum
 г\6 Ds Augm. Scient.
fummariam ad Scientias, nemo com-
pofuit; cum tamen fit res ejufmodi,
quae infigniter Naturam unam faciat ;
quod PhilofophUpritni munus efle au-
tamant.
Eft & alia hujus PhilofophU priirn
pars, quae, fi ad vocabula refpicias, vê
tus eft ; fi ad rem, quam defignamus,
nova. Eft auxem Inquifitio de Condi-
tionibm adventitiií £«//«,(quas Tranf-
cendentes dicere potlumus ) Ряисо ,
Multo ; Simili, Diverfo; Pojßbili, Impof-
fibili; etiam Ente, & Non Ente; atque
ejufmodi. Quandoquidé enim ifta fub
Phyfica proprie non cadant , Diflerta-
tio autem Dialéctica circa ea, magis ad
argumentandi rationes , quam ad re-
rum exiftentiamfítaccommodatajcon-
fentaneum omnino eft , ut hxc Con
templado (in qua nonparumeft di
gnitatis & utilitatis ) haud deferatut
prorfus, fed in fcientiarum partitioni-
bus,nonnullum faltem inveniat locum:
Veruntamenhocintelligimus fieri de
beré, longe alio, quam quo traftari fo-
let, modo. Exempli gratia: Nemo, qui
de Multo & Pauco verba fecit.hoc egit,
utcaufareddatur, cur alia in Natura,
tarn numerofa & ampia fint , & efle
porfint , alia tam rara & módica: Non
certe
 Liber III. г?7
certe.Fieri non poteft.utinRerum Na
tura, tanta fit copia auri, quanta ferri,
tanta rofae, quanta graminis.tantafpe-
cificati, quanta non fpecificati. Simili
ter, Nemo, qui de Simili Se Diverfi dif-
feruit, fatis explicavit, cur quafi perpe
tuo inter /pedes </;4w/âi,inrerponantur
íartkipia quídam , qua; funt ípeciei
ambigua;; velutimufeus inter putredi-
ném & plantam ; pifees qui narrent &
loco non moventur , inter plantam Se
animal; forices, & mures , Se alia non-
nulla, inter auimalia ex putredine & ex
femine prognata ; vefpertiliones inter
aves Se quadrupèdes ; pifees volantes
( qui jam notiílimi funt ) inter aves &
pifeesj рЬосж inter pifees & quadrupè
des ; & alia hujufmodi. Ñeque rurfus
caufam indagavit quifpiam , cur cum
fimilia fimilibm gaudeant , ferrum fer-
rum non trahat , quod magnes facit,
ñeque aurum ipfum aurum , licet ar-
gentum vivum alliciat. Circa hxc,& fi
milia , in Difceptatione de Tranfccn-
dentibm illis, altura eft filentium: Ora-
tionis enim apices , non rerum fubtili-
tates.fecuti funt homines. Quamobrem
horum Tranfcendentium, five Conditio-
пит Entium adventitiarum inquifitio-
nem vetam, & folidam , fecunoum na-
K tura-,
ti8 Di Aug м. Scient.
tura:, non fcrmonis \çges,Philofophiam
primam reciperc volumus. Atquc de
Philofophia prima ( five de Sophia ) quam
inter Defiderata haud immerito retuli-
mus, Ьжс dida fint.
Саг. II.
De Theologia Naturali : (ff Doctrina
de Angelis Ö" Spiritibusjj«« ejufltm
eft Appendix.
f^Ollocataigiturfuainfede Commit-
Scientiarum Parente, inftar Bere-
cynthia: tanta gaudentis coelefti fobole;
Omnes Ccelicolas , omnes Supera alta
tetuntes;
revertamur ad partitionem illam triú
Philofophiarum, Divins., Naturalis , Sc
Humant. Nam Theologia Naturalis,
Philofophia etiam Divina recte appella-
tur. Definitur autem haec , ut lie talis
Scientia,ka potius ScientU fein tilla,
cjualis de Deo haberi poteft.per lumen
Naturae , & Contemplationem Rerum
creatarum : & rationc Objefti fane
Divina, ratione informationis, natura
lis cenferi poteft. Hujus ScientU limi
tes ita vere fignantur , utadAtheif-
mum confutandum,& convincendum,
& ad legem naturae informandam , fc
ex ten
 L Г 3 E R III. 21»
«tendant j ad religioncm autem ad-
firuendam non proferantur.Quamob-
rcm nec Deus unquam edidit mira-
culum , quo convcrteretur Atheus ;
quia poterat ipfo natura: Lamine ad
noticiara Dei perducij verum miracula
ad convertendos idololatras & fuper-
ftitiofos defignata funt, qui Numen a-
gnoverunt , led in Cultu ejus aberra-
runt j quoniam non fufficit Lumen
Naturae, Dei voluntati declaranda:,aut
Cultui ejus legitimo prodendo. Sicut
euim Opificis potentiam & peritiam
oftendunt opera ejus,imaginera autein
minime ; fie Opera Dei, Conditoris o-
mnipotcntiam & Sapientiam often
dunt, Imáginem ejus haudquaquani
depingunt. A tque hac in re, Ethnico-
rum opinio à Гасга veritate reccdit. 1 1 Li
fiquidem Mundura Imaginem Dei fta-
tuebant, Hominem Mundi. At Sacra:
Litera? haud tali honore Mundum di-
gnantur, ut Dei ufpiam Imago dica-
tur, fedfolummodo Opus Manuum e-
jus ; Hominem vero Imaginem Dei
immediate fubftituunt.Quocirca.quod
fit Deus, quod rerum habenas traftet,
quod fumme Potens, quod Sapiens Sc
Praefcius, quod Bonus , quod Reniu-
11 era tor, quod Vindex , quod Adoran-
K i dus,
no De Aug m. Scient.
dus , etiam ex operibus ejus dcmon-
ilrari , & evinci po teft : & admirabilia
complura fecreta circa attributa ejus
& multo magis circa regimen & dif-
penfationcm fuper univerfum , etiam
ïobrie ex iifdera elici & manifeftari
queunt; eftque iftud argumentum à
nonnullis utiliter pertracbtum.Verum
ex intuitu rerum uaturalium , atque
humana: rationis principiis , de fidei
myfteriis vel ratiocinari, vel etiam fua-
dere vehementius, aut rurfus ea curio-
fius introfpicere , & ventilare, & de
modo Myfteriiinquircre, haud tutum
meo judicio fuerit.Dafidei qtufideifut.
NamvelEthnici.inilluftriilla & divina
de aurea catena fabula,hoc ipfum con-
cedunt . quod Iovem de Cœlo ad Terrai
deducere пес homines potuertmt, пес Vit;
e contrario y quod Iupiter pertrahere eos
potuerit с Terra ad Caelum. Quare fru-
itra fudaverit, qui cœleftia Religipnis
arcana, noftrae rationi adaptare cona-
bitur : Decebir potius, mentes noftras
ad coeleñisveritatisThronum adoran-
dum attollere.In hac igitur parteТАм-
logit Naturalis, tantum abeft, ut defe
ctum aliquem obfervem , ut excefl'um
potius reperiam ; ad quem fubnotan-
dum paulum fum digreflus , propter
maxima.
 Lib E R III. in
maxima incommoda & pericula, qua:
ex eo tum Religioni, tum Philofopnias
impendent ; utpote qui & Religionem
Haereticam procudit, & Philofophiam
Phantafticam & Superftitiofam.
Secus eft, quod ad Angelorum & Spi-
rituutn Naturam attinet ; qua nec in-
icrutabilis eft, nec interdicta ; ad quam
etiam , ex aiHnitate , quam habet cum
anima h,umana,Aditus magna ex parte
eft patefaftus. Praecipit cette Sacra
Scriptuta; Пето vos decipiat in fublimi-
tatefermonum, & religione Angelorum,
ingerensfe in ta , qui non novit. A tra
men fi hoc monitum diligcnter per-
pendas , duo duntaxat in со vctita rc-
peries ; Adorationem fcilicct , qualis
Deo debetur, Angelorum, & fanáticas
de iis opiniones , vel ultra creaturx
fortem eos efferentes , vel ampliorem
de iis cognitionem , quam quis revera
adeptus íír, venditantes. Cacterum fo-
bria circa illos incjuiíítio , qua; vel per
rerum corporeatum fcalam ad eorum
naturam pernoíccndam afcendat ; y el
in anima humana , velutiin Specalo ,
earn intueatur, neutiquam prohibetur.
Idem de Spiritiímñatuenáam Immun-
dif , qui à ftatu fuo decidetunt. Con-
fortium cum iis, atque ufus operas eo-
K 3 rum,
 иг De Aug м. Scient.
rum, illicitus eft , multo magis qualif-
cunquccultus vel Veneratio. At con
templado & cognitio illorum natura: ,
poteftatis , illuño'num , non folum ex
locis Scripturae Sacra , fed ex ratione ,
aut experientia,haud poftrema pars eft
fapientia: fpiritualis. Sic certe Apofto-
lus ,' Strategematum ejtu non ignarifu-
mut. Ac non minus Dunonmn Natu-
ram inveftigare in Theologia Natural»
conccditur, quam Venenorum in Phyß-
ca , aut Vitiorum in Ethica. Hanc au-
tem ScientU partem de Angela Si D<e-
tnonilm , inter Defiderata numerare
non licet , quippe qua; ab haud paucis
lit tentata : Л-quius effet , ut Scripto-
rum in hoc genere pars haud parva.auc
yanitatis , aut fuperftitionis , aut fub-
tiliratis inutilis, arguantur.
Cap. III.
Vartitio Naturalis Philofophia: in Spe-
> culativam (¿ Operativam : quodque
ills dui , &in intentione Traclanttt ,
& in Corpore Tractât ut fegregari de-
beant.,.
~KA lila igitur Theologia Naturali ( cat
* inquiíitionem de Spiritibm, ut ap-
pendicem atcribuimus ) acccdamus ad
fecun
 Li г i X III. 2i)
iècundam partem ; videlicet ilkm de
Natura, five Philofophiam Naturalem;
Optime Democritus ; Scientiam de Na
tura , in porfundts Mioeris , (¡ve Puteis
latere demerfam. Non male Chymici j
Vulcanum alteram Naturam ejje , quin-
etiam id celeriter perficere , quod Natu
raper ambages , ¿T temporis morasfolet.
Quidni igitur Philofophiam in duas
partes fecemus, Fodinam & Fornacem ;
& duo conftituamus Philofophorum
Muñera, Operarios in Mineris, & Fabrosl
Sane utcunque videamurhxc perlu-
fum loqui ; tamenhujus generis parti-
tionem unliflimam eil'c ecu fem us, cum
proponetur vocabulis familiaribus &
fcholairicis ; hoc eft, ut dividaturUe-
ilrina de Natura , in inquifitionem сяи-
farum , & produBionem effecluum ; Spe-
culativam (¿ Operativam.Altera Natu
ra: vifcera perlcrutatur , altera Natu-
ram veluti fuper incudem efFormar.
Neque mefugit quam arfto copulen-
tur vinculo, Caufa & ejfeäus , ut expli-
cationem eorum aliquatenus conjungi
fit песеЯе. Attamen quandoquidem o-
mnis folida & fruftuofa Naturalis Phi-
lofophia , duplicem adhibeat fcalam ,
camque divcrfam j Afcenforiam & Def-
ctnforiam; Ab Experientia ad Axioma-
• К4 **>
114 De Aue м. Soient.
ta¡Sc ab Axiomatibm ad novit Inventa,
eonfultiffimum judico, ut ha; duas Par-
tes , Spéculâtiva Sí Operativa, & in in-
tentione Traclautis , & in corpore
TraÄatus, í'cparentur.
Cap. IV.
Partitio doctrina: fpeeulativoe de Natu
ra, «jPliyíicam Specialem , & Me-
taphyficam : quarum VhyGcz Cau-
fam Eflkiehtcm & Materiara i Me-
taplivfica Caufam Finalem (¿ For-
jnam inquirit. Partitio Phyficae in
doctrinas de Principiis rerum , de
fabrica rerum five de mundo , (¿ de
varietate rerum. Partitio Phyfíca: de
vanetate rerum , in doctrinara de
Concretis, &doiílrinam deAbñra-
ctis. Partitio doctrina: de Concretis,
rejicitur ad eafdem partitiones , qutu
fufeipit hiftoria naturalis. Partitio
doctrina: de Abftractis in doctrinam
de Schematifmis Materia:, ¿>do-
ctrinam de Motibus. Appendices du*
Phyficae fpeculativa: , Problemata
naturalia, Placita antiquorum Phi-
lofophorum. Partitio Metaphyficar,
in doctrinara de Formis , & dodri-
nam de Caufis Finalibus.
Natu
 Liber III. 11;
l^Aturalts PhilofopbU partem , qua:
^ Spéculâtiv.j eft,& Theorica,in Phy-
ßcam Specialem , Sí Metaphyficam divi-
derc placet. Atque in hac partitione
attendant homines , nos vocabulum
MetaphyfiCA ufurpare.fcnfu à recepto &
vulgato difcrepanti. Hicautem locus
ad moncndi videtur, de noílro,in gene
re, circa ufum vocabulorum , inilituto.
Id hujufmodi eft , ut tarn in pra:miflo
vocabulo Metaphyfict , quam in aliis ,
ubi conccptus & notiônes noftra: novx
faut, 5c à receptis recedunt , maxima
eerte cum Religioneantiqua vocabula
letineamus. Cum enim futurum fpere-
mus , ut ordo ipfe , & dilucida rerum
ezplicatio,quam fubjungere conamur,
nos à prava vocabulorum ( quibus uti-
mur ) intelligentia libèrent ; in ceteris
omnino avemus ( quatenus fine verita-
tis acfcientiarum difpeudio fieri poífit )
vcl minimum ab antiquorum aut opi-
nionibus aut loquendi more deflcdte-
re. Qua in re Anftotelis confidentiam
proinde fubit mirari ; qui impetu quo-
dam percitus contradiäionis», & bel
lum univerfas Antiquitatiindicens,non
folum nova artium vocabula pro libitu
cudendi licentiam ufurpavit; fed etiaai
prifcam oraaem fapientiam extinguere
К j *
%i6 Da Auc м. Scient.
& delere annifus eft.'Adeout ñeque
nominet ufpiam authores antiques ,
ncque dogmatum eorum mentionem
ullam faciat, nifi quo aut homines per-
ftringetet, aut placita redargueret. Sa
ne Ci famam nomini fuo, ac fequacium
turbam affectaverit , hoc tationibus
fuis inprimis accommodatum. Siqui-
dem in veritatePhilofophicaaflerenda,
Se recipienda, idem contingit, quod in
veritate divina ; Veni in nomine Patris,
пес recipitis me, fi quis venerit in nomine
fiio , cum recipiet'u. Sed ex hoc cœlefti
Aphorifmo, li.quem prarcipue defigna-
veritjfpedtemus; ( nempe Anrichriñum
o'mnium fœculorum Impoftorem ma
ximum ) colligere licet, iftud ipfum,
Venire in nominefiuo , nulla Antiquita-
tis, aut ( fi ita loqui licet ) Paternität«
habita ratione , rem mali ominis elle
ad veritatem ; utcunque cam fzpenu-
mero comitetur illa fortuna , Bum re
cipient. Ceterum de viro tarn eximio
«rte , & ob acumen ingenii mirabili ,
Ariílotele, crediderim facile, banc am-
bitionem eum à difcipulo fuoaccepif-
fe,quemfi>rtafle xmulatus eft; ut (i illc
omnes nationes . hic omnes opiniones
fubigeret, &Monarchiatn quandam
in contcmplatiombus íibi conderet.
 Liier III. 117
Qiianquam fieri poffit.ut apud aliquos
tétricos , & linguz acerbx , firaili cum
difcipulo fuo titulo infigniretur.
Felix terrarum pndo,non utile munde
Edittu cxcmplttm : —
Eodem modo ,
Felix doctrina prado, ¿re.
Nobis yero ex alteraparte (quibus,
quantum cálamo valemus, inter vetera
& nova in Uteris foedus & commer
cium contrahere , cordi eft ) decretum
man« , Antiquitatem comitari uf¡ne
ad aras; atque vocabula antiqua reti
ñere , quanquam fenfum eorum & dc-
finitiones fxpius immutemus ; fecun-
dum moderatum illum Sc laudatum,ia
Civilibus , novandi modum , quo re-
rum ftatu novato,verborum tarnen fo-
lenniadurent;quod notât Tacituí;E¿-
dem magifiratuum vocabula.
Redcamus igitur ad aeeeptionem
vocabuli Metaphyfic*, noftro fenfu.Pa-
tet exiis , quarlupra dilTeruimus , dif-
jungere nos Pliilofophiam primam à
Metaphyfica , quae haftenus pro re ea-
dem habitas funt. IUam Communem
Scient/ягum parenttm, hanc Naturalu
Thilofophiét portionem pofuimus. Atqui
PhilofophU prim* communia Si promif-
cua Scientiarum Axkmata atögnavi-
mus.
ii8 De Aug м. Scient.
mus. Eciam Relativas , Sc Adventitial
Entium Conditions ; ( quas Tranfcen-
ientes nominavimus ) Multum , Pan-
turn; Idem, Diverfum j Pojftbile , Impof-
fibile ; & hoc genus reliqua ; eidcm at-
tribuimus; id folummodo cavendo, uc
Pli yfice, non Logice traflentur. At in-
qmfi'tioném de Deo,Vna¡Bono ,Angelis,
Spiritib m , ad Theologiam Naturalem
rettilimus. Mérito igiur quarri polîir,
quid tandem fit , quod Metaphyfic* re-
linquatur î Cette ultra Naturam nihil,
fed ipfius Natura; pats multo praeftan-
tiffima. Atque profeclo, citra veritatis
dii'pendium,huc ufquede vetetum fen-
tentia refpondere liceat, Phyficam ea
«aclare, qua: penitus in Materia meria
funt,& Mobilia; Metaphyßcam Abftra-
£ta magis,& Conftantia. Rurfus Phyfi-
cam in Natura fupponere exiftentiam
tanturo , &motum , & naturalem ne-
ceflîtatem : At Metaphyßcam etiam
mentem &Ideam. Nam kucfotte te
die ea, quam dicemus, res. Verum nos
cam , mida fermonis fublimitate, per-
fpictlc & familiariter proponemus.Par-
titi fumus Naturalem Phtlofophiam , in
caufarum inquifitionem, & produñionem
ejfeciutttn. Inquifitionem Caufarum in
Theoricam conjecimus. Earn niPbyfi-
cam
 Liber III. îij.
cam Sc Metaphyßcam partiti fumus. Er
go necefte eft.ut yera differentia harum
iumaturex natura caufar um , cjuas in-
quirunt. Itaqueabfque aliqua obfcu-
ritate, aut circuitione, Phyßca eft, quae
inquirir de Efficiente & Materia, Meta-
phyßca, qua: de Forma & Fino.
Phyßca ig\car,Caufarum vaga, &in-
certa , & pro modo fubjedi , mobilia
complectitur ; caufarum conftantiam
non aflequi.tur.
Limut ut hic durefcit , (¿ hue ut сегя
liquefiit-j,
Vno eodçmque ignej.
Ignis duritici caula , fed in limo ; Ignis
colliquationis caufa , fed in cera, l'ar-
tieraur autem Phyficam in doctrinas
tres. Natura enim aur coüeBa tn unum;
am fufa & jparfa eft. Colligitur vero in
unum Natura , aut propter communia
rerum omnium principa ; aut propter
unicam integralem univerß fabricam.
Icaque haec Vnio Natura duas pepene
Phyfia. partes : unam de principia re
rum ; alteram defabrica Vniverfi , five
de mundo , quas etiam Doctrinas de
fumm'tt appellare confuevimus. Tertia
doûrina (quae de Naturaßiarfa&vefu
fa traitât ) omnimodam rerum varieta-
tem, & fummfis minores eslubet.Ex lvis
jgitui
1)0 D E A U С M. S С I Е N T.
igitur patct , tres omnino rcperiri do-
ffrinas Phyficas. De Principes Kerum ;
De Mundo five de Fabrica Kerum; Sí de
Natura multiplia üveßiarfa; quaepo-
ftrema ( ut diximus ) omnimodam re-
rum varietatem continet; eftque veluti
glofli prima, aut Paraphrafis circa Na-
turx interpretationem. Harum triam
partium defideratur lotahtet nulla; Ce-
terum quam vere & folide tradentur ,
non eft hic definiendi locus.
At PhyßcamJparfam five de varieta-
te гегиот, rurfus in duas partes dividi
ng us ; Phyficam de Concretis , Sc Phyfi.
tarn de Naturis. Altera ( utJ,ogicis vo-
cabulis utamur) inquirir, dc fubftantiis,
cum omni varietate fuotum acciden-
tium : Altera de accidentibus, per om-
ncm varietatem fubftantiarum. Veluti,
fi inquiratur de leone , autquercu,
illa complura divería accidentia (ufful-
ciunt : Contra, fi inquiratur de calore,
aut gravitate , ilia plurimis diftinflis
fubflantiis infunt. Cum vero omnis
Phyfica , fita fit in medio , inter Hifio-
riam Naturalem Sí Metaphyßcam;Vtiot
pars ( fi refte advertas ) Hiflori* Natu-
rali prepior eft , pofterior Metaphyfia.
Phyßca autem Concreta eandem fubil
divilionera , quam Hifloria Naturalis ;
It
 Liber III. tjt
ut fît vel circa Caeleßia; vel circa Meteo-
ra ; vcl circa Globum tern Sc Maris, vel
circa Collegia majora , quae Elementa
vocant j vel circa Collegia minora , five
Species; etiam circa Prttergenerationcs ;
Se citez Mechanica. Ecenim in hifce o-
. nimbus, Hißoria Naturalis fîchim ip-
fum perfcrutatur & refere j at Phyfic*
itidem Caulas : fed intellige hoc de
Canfis fluxis, materia fcilicet & Efficien
te. Inter hafce Phyfic* portioncs ,
manca prorfus & imperfecla eft ea,quae
inquirit de Cceleflibtu, cum tamen pro
pter nobilitatem fubjefti precipua: ho-
minibus cutí eíTe deberet. Etenim A-
fironomia fundata eft in Pharnomenif
non male; fed humilis eft , & minime
etiam folida: At Aftrologia in plurimis
triam fnndamento caret. Certe Aftro-
nomia talem offert humano intelleftui
yiftimam, qualem Prometheus olim ,
cum fraudem Jovi fecit : Adduxitille,
loco bovis veri, pellem bovis , grandis
& pulchri, ftramine, & foliis , & vimi-
nibus fufFarcinatam. Exhibetfimiliter
& Aflronomia , exteriora Cœleftium
( Aftrorum dicimus numerum , fitum ,
motus,periodos ) tanquá pellem Cccli,
pulchram, & in Syftemata afFabre con-
cinnatam : Ac vilcera defunt ( rationet
nempe
z)i De Aucm. Scient.
nempe Vhyßa) ex c\\x\bns(Hypotheßhuf
Aftronomhis adjunclis ) eruatur Theo
ria; non quae Phamomenis tantum fa-
tisfaciat, ( cujus generis complures in-
geniofe confingi poflcnt,) fed qua: fub-
ltantiam, & motum , & influxum Cot-
leftiujn , prout revera funt , proponat.
Explofaenim fere jam pridem funt il
la ¡ Raptus primi mobil'u ; & Solidität
Culi ( ftcllis in Orbibus fuis tanquam
clavis in laquearibus infixis, ) Nec.
multo melius afleritur ¡ Quod lint di-
■verßPoli Zodiaci&Mundi; Quod fit
Secundum Mobile Renitentia: in adver-
fum primi mobilisraptus rQuod om
nia in Cedo ferantur per Circuios perfe-
¿ios i Quod fint Eccentrici , ScEpicyli ,
quibus motuum in Circulis perfettis
Coaftantia fcrvetur ; Quod à Luna in
fuperius nulla fit Mutatio , aut Violen-
tia; Et hujufmodi. Atqueharum fup-
pofitionum abfurditas , in motum ter
ra: diurnum ( quod nobis conftat fal-
fiflimum eiTe ) homines impegit. At
vix quifquam eft , qui inquifivit caufas
Phyiicas , tum Ao.Stfbßantta Coeleßium
tam S cellari , quam interftellari , tum
de Celeritate Sc Tarditate Corporum
Coeleftium ad invicem , tum de Incita-
tioneMotm diverfa m eodem Planeta ,
tum
 Liber III. 133
tarn de ¿lo t пит Conftcutione ab Ori
ente in Occidentem, aut è contra, de
que Progreffionibtu, Stationibtu , & Ke-
trogradationibtu, tum de Motuum Sub-
latione , & Cafu , per Apoga:a & Peri-
gaea, tum de Motuum Obligatione , vel
per fpiras fe vcrfus Trópicos texendo
& rerexendo,velper finuationes, quas
Draconcs vocant , tum de Polis Ratio-
пит, cur m agis in tali paite cceli fid
fint , quam in alia , tum de Aüigationt
quorundam Planetarum ad Diftantiarrt
certam a Sole: Hujus , inquam , gene
ris ¡nquiíitio vix tentata eft.fed in Ma
thematics tantum Obfervationibus Sc
Demonßrationibus infudatur . Ese au-
tem oitendunt , quomodo hxc omnia
ingeniofe concinnari Sc extricaii pof-
iint , non quomodo rere in Natura
fubíiítere. Etmotus tantum apparen
tes, & machinara ipforum fidtitiam, Sc
ad placitum düpofitam, non caulas ip-
fas, Sc veritatem rerum indicant.Quo-
circa male Aßronomia, qualis nunena-
betur , inter Artes Mathematical , non
fine diguitatis fuse difpendio, numera-
tuncum debeat potins, fi proprias par
tes tueri velit , conftitui Phyßc* pars
quafi nobiliflïma. Quicunque eniin
Superlunarium Sí Sublunarium confiera
diyor-
 254 D E Au G M. S С I E N T.
divorcia contempferit , & MaterU -Aß*
petitut Sc Vaffiones maxime Catholictu ,
( quae in utroque globo validae funt, &
univcrfitatem rcrum tranfvetberant )
bene perfpexerit ; is ex illis , quae apud
nos cernuntur , lucukntam capiet de
Rebus Cœleflibus informationem , Sc ab
iis è contra , qua; in Coelo fiunt , haud
pauca de Mottbus Inferioribus, qui nunc
lacent,perdifcet;non tantum quatenus
hi ab illis regantur , fed quatenus ha-
beant'paffiones communes. Quamob-
rero. hanc partem AflronomU , quae
Phyficaeñ, defiderari ñitmmus. Earn
Ajlronomiam vivam norainabimus, ad
ditferentiam bovis illius Promethci ,
fuffarcinati , & folummodo figura te
nus bovis.
At Aftrologîa multa fuperftitione ге-
ferta eft, ut vix aliquid Canum in ea re-
periatur. Attamen earn potius expur.
gandam , quam prorfus abticiendam
effecenfemus.Quod fi quis haue feien»
tiam , non in ratione , aut ContempU-
tionibui Vhyßcis,kA in coeca experientia,
Sc complurium faeculorum obfervatio-
ne, fundatam eile contendat , ideoque
Rationum Phyßcarum examen reiieiat,
quod jaitabant Chalda:i:is eadem ope
ra Sc Auguria revocet, & Arulpicinam,
&
 Lib ir III. i]f
Sc exta , & omnígenas fabulas deglu
tían Nam & hxc omnia , uc diutina;
expericntia:,& per m ami s traditz difci-
plinx , dictamina faille allerebantur.
Nos vero, & ut Phyfict porcionera,A-
ßrologiam recipimus,& non plus ei ,
quam ratio & rerum evidentia conce-
dit,cribuimus;demptisfuperititionibus
¿tcommentis. Ut vero rem paulo at
tendus introfpiciamus ; Primo , quam
inane illud commenrum;Quod finguli
Flanea vicijfîm per horas régnent , ut
fpatio viginti quatuor horarum , régna
iua ter répétant, prater horas tres íu-
peruumerariasîAttamen hoc commen-
tum nobis divifíonem hebdómadas
( rem tam antiquam , & tam late rece
ptara ) peperit, ut ex alternatione die-
rum manifcitiffimepatct; cumin prin
cipio diei fequentis.regnct femper Pla
neta , à Planeta prions diei quartus;
propter tres illas horas , quas diximus
iupernumérarias. Secundo , pro com-
menco vano reiicerenon dubitamus,
dociггnam de thematibus cœli, ad púnela
temporis certa , cum diftributione domt-
rum > ipías fcilicet AftralogU delicias ;
qua: Bacchanalia quaedamin Coslefti-
bus exercuerunt: Necfatis miraripof-
fumus , viros quofdam egregios , & in.
Afir».
 1)6 De Au g м. S cu NT.
jiflrologia Principes , tam Ievi ad ifta
altruenda argumento innixos eile. A-
iunt enim , quando illud prodit expe-
rientia ipfa , Solflitia, JEqmnoZlia , No-
vilunia, Plenilunia,Sc hujufmodi ftel la
tum Rtvolutiones majores , manifefto &
infignitet operari fupet corpora natu
ral i a ; necefle effe , utfofiturafltllarum
magis ехаЯл & fubtiUores, effeftus quo-
que magis exquifitos & occultiotes
producant. lili vero feponere prirao
debuerant , Operationen fobs per calorem
mxntftflum;Si fímilitcr Luns. -vim quan-
dam Magneticam , fuper incrementa x-
fluum femimenftrua : ( nam fluxus&
refluxus maris quotidianus alia res
eft : ) his vero fepofitis , reliquas Plant'
шит vires fuper N atu rali a ( qua tenus
expetientiacomprobantut ) tenues ad-
rnodum, & infirmas, & quafi latitantes-
repetient , etiam in Revolutionibus ma-
joribttt. Quate contrario ptorfus modo
concludere debuerant. nimirum ; cum
revolmiones Шл majores tam patum
poffint; exaBas illas Sí minutaspoßtn-
rarum differentias nihil omnino virium
obtinete. Teniofataliailh, quod ho
ra nativitatis aut conceptions fortu
nara fœtus regat , hora inceptionis
fortunara incep ti, hora quzftionis for
tunara
 Liber III. 157
tunam rci inquifitae , atque ( ut verbo
dicamus ) doBrintu de nativitatibus ,
ehâionibus, Sí qutßionibus.SdbiuSmoAi
levitates, maxima ex parte, nihil certi
aut folidi habere,& rationibus phyficis
plane redargüí & evinci , judicamus..
Illud igitur magis attinet dicere , quid
tandem in Aßrologicis retineamus , aut
probemus? Atque in iis.qua: probamus,
cpààdefideremHSÎ Nam h uj us poftrcm«
rei gratia ( nempe ejus quo J defidera-
tur ) fermonem nunc inftituimus , cum
alias cenfuris ( ut ßepe diximus ) non
vacemus. Atque inter recepta certe ,
doclrin,im de revolutionibus, plus fanita-
tis , quam reliqua , habere cenfemus.
Verum id optimum faiítu foret,fi Regu
las quafdem prxfcribamus, ad quarum
trutinam & normam Aßrologica exa-
minentur j ut utilia retineantur , reii-
ciantur inania. Prima ca fit.dc qua jam
ante monuimus , Revolutions majores
retineantur , valeant minores horofcopo-
rum (¿' domorum. Illa: inflar tormento-
rum grandium,iñus fuos à longinquo
jacere queunt , hae tanquam arcus mi
nores Ipatia evadere & vires déferre
non poiiunt. Secunda eft ; Operatio coe-
leflium in corpora omnígena non valet,fed
tanturn in tentriora, qualia funt humo-
res,
 138 D н Auc м. S ci E N т.
res , aër , & fpiritus: Arque hic tarnen
excipimus operationes caloris, folis &
cœleftium , qui & ad metalla , Se ad
plurima fubcecranea proculdubio pé
nétrât. Tertia cil: Omnis operado cœle-
f:ium,potius ad majfas rerum extenditur,
quam ad individua: Oblique tamen per
vertit etiam ad individua nonnulla: Illa
feiliect, quae ex individuis ejufdera fpe-
ciei funt maxime paffibilia,& tanquam
ceta mollior , veluti cum conflit ario
aeris peftilens, corpora minus refiften-
tia occupât , magis refiftentia praeterir.
Quarta eft praecedentinon diílimilis:
Omnis operatio cœleflium , non inpunBa
temporum, aut anguftias minutas, fed in
ßiatia majora defluit & dominâtиг: I ca
que praedictiones de temperacuris anni,
verae elTe 'poffint , de diébus fingulis,
pto vanis mérito habentur. Poftrema
eft, ( quae etiam prudencioribus Aftro-
logis iemper placuit ) quod nulla infit
uiflrisfatalis neceffitat ; fed quod incli
nent ea potius , quam cogant. Addi-
mus &illud , ( in quo in partes Afiro-
logii, iifuerit emendata , non obfcure
venire videbimur ) nimirum quod no-
bis procerto conftec, cœleftia in fe ha
bere alios quofdam in flux us , praeter
Calortm & Lumen. Qui tamen ipil, fe
cundara
 Liber III. ij?
cundum regulas illas, quasjam pofui-
mus, & non aliter , valent. Verum illi
in intima Phyßca latent , & longiorem
diflertarionempoftulant.Vifum eft igi-
tur nobis (bis, quae diximus, rite per-
penfís ) inter Defiderata repouere A-
(Irolegiam his principiis noftris confen-
taneam;Atque ficut Aftronomiam^xix.
phyficis rationibus nitatur , Aßrono-
tniam Vivam nominavimus ; ita&^i-
flrologiam, qua: per eafdem regitur, A-
firologiam Sanam appellare placet. Cir
ca quam recle conficiendam», licet ea
quae diximus non parum profutura
fint; pauca tarnen addemus » more no-
ftro,quae liquido proponent,& ex qui-
bus fit coagmentanAa. , Si ad qua: adhi-
benda. Primo in Aftrologiam Sanum re-
cipiatur doBrina de commixtionibm ra-
diorum, conjunctionibus fcilicet & op-
pofitionibus, &reliquis Syzygiis , five
Aipectibus Planetarum inter ie: Plane-
tarum autem per Signa Zodiaci Per-
tranfimm , & Locationem fub iifdem Si-
gnis , etiam huic parti , de commixtio-
nibus radiorum , affignamus :Locatio
cnim plane ti fub figno, eft conjunftio
quídam ejufdem cum ftellis figni :
Quinetiam ficut conjunciones , ita &
eppofitiones, & reliquae Sy^gu Planeta-
l+o De Aug м. Scisnt.
rww.ergafieliatfignorum notandae funr;
quodadhuc plenefaitum non eft. At
commixtiones radiotum ftellarum fi-
xarum adinvicem , utiles quidem func
ad contemplationera de fabrica mun-
di, &regionumfubjacentium Natura;
ad praediftiones minime , quia Temper
eodem modo fe habent. Secundo re-
cipiantur Accefflones fingulorum Pla-
lietarum propius ad Perf>endiculum,aut
Recejfiones ab ipfo , fecundum Regio-
nuffl climata : Habent enim Planets
íinguli, non minus quam Sol , fuas ag
itates, hyemes , in quibus fortius aut
infirmius radios jaciafat, propter ratio-
nem perpendiculi. Etenim nobis du-
bium non eft,quin Luna pofita in Leo
ne, fortius operetur fuper corpora na-
turalia, apud nos , quam pofita in pi-
feibus: Non quod luna fub Icône ad
cor refpiciat,fub pifeibus ad pedes (fic-
ut fabulantur ; ) fed propter eleva по
пет verfusperpendiculum , & appro-
ximationem ad fiellas majores , ca-
dem prorfus ratione, qua & Sol. Ter
tio rccipiantur Apogsa & Perrgta Pla-
netarum, cum debita difquifitione , ad
quae pcrtineat Planets, -vigor in fe ipfo ,
ad qua: Vicinitat ad nos. Planeta cuim
in Apogio , five exaltatione fua , ma
g's
 Liber III. 441
gis alaccr eft ; in Perigaeo autem , five
cafu fuo, magis coraraunicat. Quarto
recipiantur ( uc fummatim dicamas) o-
mnia reliqua Accidentia motut Plane
tarum ; quales fingulorum in itinere
fuo accelerctiones, retardationes,progref-
fiM , ßatienes , retrogradationes ; quales
-diflantu я Sale, combußiones , augmenta
& diminutions luminis,eclipfés;S¿ Ci qux
fine alia; Etenira faciunt hxc omnia,
ut Planetarum radii,velforrius,vel dc-
bilius, diverfis denique modis & virtu*
tibus , operentur. Atque quatuor ifta
ad Radiationes SteUarU ipedtant. Quin
to recipiantur,qua: Naturas ftellaruin,
five erraticarum.five fixarum.in propria
fuaElTeinia, & aftivitate , rcferare &
detegere ullo modo queant : qualis
magnitudo ; qualis color & ajfreclus :
qualis fcintillatio & vibratio lutninis :
qualis fitus verfus polos , aut Mquino-
Bium : Quales AßerifmL qua; aliis fiel-
lis magis immixts. , qua; magis filitarin :
quaefuperiores, qua; inferiores ; qua; ex
fixis intra vias Solü & Planetarum, (Zo-
diacum fcilicet.Jqua; extra: quis ex Pla
uens -velocior , quis tardier : quis/ял-
•veatur in 'Eclíptica , quis pervagetur in
latitudine : quispoflit eSTe retrogradas,
quis minime: quis potiatur omnimodam
L diflan
 цг De Augm. Scient.
dißantiam à Sole, quis alligemr quis
moveatur celerius in Apogio , quis in
Pm¿<efl:Deuique Anomalia Mart'u,tx-
patiatio Venerü,Si Labores five Paffiones
*- admirandae,quae non femel & in Ve
nere deprehenfae funt : & fi qua: fint a-
lia? Poftremo recipiantur etiam ex tra-
ditione, natura Sí inclinations Plane-
tarum particulares ; atque etiam fiel-
larumfixarum ; qua;, quandoquidem
magno confenfu tradantur.non levitcr
( prxterquam ubi cum Phyficis rationi-
bus plane difcordant ) rejiciendae funt.
Atque ex talibus obfervationibus coa-
gmentatur Afirologia fana ; & fecun-
dum eas tantum , fchemata cceli &
componere & interpretan oportet.
Adhibeturautem^í/íro/^/V» fana: ad
prodiciones fidentius, ad eleäiones cau-
tius, ad utraque autem intra términos
débitos. Pr&àicliones fieri poílint, de
Cometis futuris,qui(ut noftra fert con
jetura ) prenuncian poflunt : & de o-
mni genere Meteororum , de diluviis ,
ficcitatibus, ardor¡bus, conglaciationibui,
terr& motibtu , irruptiombus aquarum,
eruptionibtts ignium , ventis Sc plu vu,
majoribus, annt variis tempeflattbus, pt-
ßilentiis,morbis grajfantibus, übertäte Sí
caritatefrugum, beUis.fedittonibus , fe
 Liber 1 1 Г. 14$
Bis, tranfmigrationibus fopulorum , de-
nique de omnibus rerum vel natu-
ralium vel civilium motibus , aut itf-
novationtbus majoribus : Ad magis au-
tem Jpeciali* , Sc forte fingularia , prt-
difltones iftae ( licec minore cerritudi-
ne ) deduci poilint, fi reperds primo
hujufmodi temporum inclinationibus
generalibas , acri judicio vel Phyfico
vel Politice, applicentur illis fpeciebus
aut individuis , quae hujufmodi acci-
dentibus maxime fint obnoxiajveluti fi
quis ex praecognitione tempeftatura
anni, eas reperiet (exempli gratiajma-
gis oleis quam vitibus , magis phthifi-
cis quam hepaticis , magis incolis col-
lium quam vallium , magis monachis
quam aulicis, (propter viäusrationem
divetfam)propitias aut perniciofas.Aut
iï quis excognitione influxus , quem
coeleftia haben: fuper fpiritus huma
nos, rep.eriateum talem elTe, ut magis
populis quam regibus , magis viris do-
ctis & curiofis, quam animoiis & ntili-
taribus, magis voluptariis ,■ quam ne-
gotiofis aut pohticis, faveat autad-
verfetur. Hujufmodi autem innúmera
funt, fed ( quamadmodum diximus )
non rantum cognitionem illam gene
ralera, qux fumicur ex aftris, (qua: funt
L z agen-
144 De Aug м. S c iè NT
agencia , ) verum etiam particularem
fubjeftorum ( qua; funt paffiva) requi-
lunt. Ñeque eleBiones prorfus rcjicien-
dx funt ; fed parcius illis, quam pr&di-
ßionibus fidendum. Videmus enim in
plantacionibus, & feminationibus , &
infitionibus, aetatum luna; obfervano-
nes.non efle res omnino frivolas. Sunt
& multa ejus generis. Verum & eU
Biones iftse, etiam magis , quam Prodi
ciones , per noftras regulas cohibendz
funt. Atque illud fcmper attenden-
dum ; valere Ektfiones in illis tantum
cafibus > ubi & virtus cceleftium talis
lit, qux non fubito tranfeat ; & atlio
inferiorum fímiliter talis, qua; non fta-
tim abfolvatur ; quemadmodum fit in
illis exemplis,qu<»menioravimus:Nam
nec incrementa Luna; fubito tranfi-
guntur , nec incrementa Plantarum.
Punftualitas vero temporis omnino
repudianda. Inveniuntur autem & ta-
lia complura ( quod quis minus putet)
in úellionibus úrea «•w/ie.Quod fi quis
nos compellat eo nomine , quod,ei
quibus ifta Aflrolopa emendata elici
poffit , &rurfus, ad qua; urüiter adki-
beri, aliquid monftravimus ; quis vero
fit eliciendi modus, ueutiquam docui-
mus : Ule minus xquus fuerir, cum ar
tera
 Liber III. î4f
i tem ipfam ( cujus debitores non (a-
mus ) à nobis exigat. Hoc tarnen circa
illudipfum , tjuod petit, monebimus 5
Qgatuor tantum eile modos, quibus
ad hanc fcientiam via fternatur. Primo
per experimentafutura ; Dein pet expe
riment* pretérita ; Rurfus per traditio-
net; Ultimo per rationes Phyficas. At-
que quod ad experimentafutura , quid
attinet dicere ? cum ilia feculis com-
pluribus ad eorum copiam comparan-
dam indigeant; ut de iifdem cogitatio-
nem fufciperc fruftra fuerit. Quod ve
ro ad experimenta pretérita-, Ea ccrte in
manu hominum funt ; licet res fit la-
boriofa, & multi otii. Poffint enim A-
firolegi ( fi fibi non defint ) omnes tM-
fut majores, Cvelutiinundationes , pe-
ftilentias, prxlia , feditiones , morte»
Regum) fi placet, & ilmilia, ex hrftoriaä.
fide deproraere : & fitum cceleftium,
non fecundum tbematum fubtilitaté,
fed juxta regulas cas revolutionum,
qua; à nobis adumbratae funt , qualis
fuerit ikb iifdem temporibus , intueri:
ut ubi manifeftus fuerit eventuü con-
fenfus Sc confpiratio , ibi Prsdiclionft
norma probabilis conftituatur. Qua-
tenus ad Traditiones : Eas ita ventilare
oportet, ut quae cum rationibus Phyficis
L j maai-
t
 14* D E A и о м. S с i E N т.
manifefto pugnent, è medio tollantur:
qua; veto cum iis bene confentiant, e-
tiam aucloritate fua valeant. Qyan-
tum denique ad Phyßcas rationes : Iliac
maxime huic inquilitioni accommo
dât* him, qux de catholicis materia;
appetitibus , & paflionibus , & de mo-
tibus corporum fimplicibus & genui-
nis inquirunt. His enim alis ad Ccelc-
Ша lib ma tena ta alcen di tut tutiilîme.
Atque de Aflrologiafana hacTxnus .
InfanU autem Aflrologia ( prxter
ea, qux à principio notavimus , com-
menta ) alia quídam pattitio íupereft
non prxcermitrenda : qux tarnen ab
Aflrologia fecludifolet, & in Magium ,
quam vocant , Coelefiem transferri. Ea
nacía eft mirum commentum ingenii
humani, nimirum, ut benévolas aliquit
fitm Aftrorum in ßgillu aut fignaculit
( puta metalli , aut gemma: alicujus ad
intentidnem proprix ) excipiatur, qux
Horx ejus felicitatem alias prxtervo-
laturam detineant , & quafi volatilem
figant. Quemadmodum graviter Ule
conquetitur , de tarn nobili apud An.
tiquos arte, jampridem amilla,
Annnltu infufo non vivit mirm Olymp«,
No» mag'u ingentes humili fub Inmute
Phoebos
; -i fert
 Liber II Г. 247
Fert Gemma , aut celfo divifas cardine
Lunas. »
Ccrte reliquias Sanítorum, earumque
virtutes, recepit Ecclefia Romana, (ñe
que enim in Divinis & Immateriatis
fluxus temporis obeft ) verum ut con-
dantur reliquia: Coeli, quo hora , qua:
receffit, & tanquam mortua eft , revi-
viícat & continuetur , mera eft fuper-
ftitio. Miflaigiturhaecfaciamus, nifi
forte Mufae Aniculae jam faûae fint.
Pbyficam Abßraftam in duas partes
reâiffime dividí pofte ftatuimus : Do-
Rrinam defchematifmù materia , & do-
Brinam de appetitibus & rnotibtu. U-
trofque curfim enumerabimus , unde
veras PhyficA de AbftraBis adumbratio
quaedam deduci poflit. Schematism
materi&,i\xat,denfum, rarum, grave, le
ne, calidum , frigidum , tangibile, pneu-
tnaticum,volatile,fixum,determinatum,
flutdum, humiâum, ficcum, pingue, cru-
dum, durum, molle, fragile,tenfile, poro-
fum, unitum, fp'irituofum, je)unum,fim-
plex, compositum , abfolutum, imperfects
miflum,fibrofum atque venofum, fimpli-
cit pofitur* five щиит:fimilare, disimi
lare:Jpecificatum , non jpecificatum : or-
ganicum, inorganicum: animatum , ina-
nimatum : neque ultra rem extendi-
L 4 mus»
148 DeAug m. Scient.
mus. Senßbile enirn & infenßbile, ratio
nale Sc irrationale , ad doclrtnam de ho
mme rejicimus. Appetituum vero Sc
motuum duo genera Amt : Sunt enim
vcl mottet [implicit , in quibus radix o-
mnium naturalium actionum continc-
tur,pro rationc tarnenfchematifmorum
matera: vcl motut compoßtifivc produ
ct! : à quibus ultirrlis recepta Philofo-
phia ( qua; parum de corpore nature
ftringit ) aufpicatur. Debeot autem ha
ben hujufmodi mot tu compoßti ( qua-
les Гипг^елггл/к^соггирпо, & reliqui)
pro peniis quibufdam, autßumm'ts mo
tuum ßmplicium, potius quam pro mo
nks primitivis. Motui ßmplices funt ,
motut AntitypU, quem vulgo motum ,
ne hat penetratio dimeniionum , vo-
cant: Motut Hextet, quem motum ex
fuga vacui appellant: Motut hbert.itч ,
ne detur compreífio aut extenúo prae
ternaturalis: Motut in jp'htram novam,
five ad rarefaitionem & condenfatio-
nem: Motut nexutfecundi,Civc ne detui
folucio continuitatis : Mottet congrega
tions majortt , live ad mailas connatu-
ralium l'uorum , qui vulgo dicitur mo
tus naturalis : Mottet congregations mi
nora , qui vulgo dicitut Sympathix &
Antipatbiae: Mottet dtjponens , five ut
-. . partes
 Li век III. 149
partes benccollocenturin Toto : Mo
tus affimilationts five multiplications
Naturas fax fuper aliud : Motus excita,
tionis , ubi Agens nobilius motum in
alio latentem & fopitum excitât : Mo
tusßgilli five imprejßonis , operado fei-
iieet abfque communicatione fubftan-
tiac : Motus Regius , five cohibitio rcli-
quorum motuum à motu predomi
nante: Motus abfque termino, five rota-
tio fpontanea : Motut trepidationts;Cwc
Syftoles & Diaftoles , corporum fcili-
cet, qua: locantur inter commoda 5c
incommoda : Poftremo decubitus , five
ixhorrentia motut, qua; etiam plurima-
tum rerum eft cauflativa. Hujufmodi
funt Motus Simpltces , qui ex penetrali-
bus Natura; vere prodeunt : quique
complicati, continúan", alternati, froe-
nati , repetiti, & multis modis aggre-
gati, Motus illos Compoßtos, five Sum-
mas Mstuitm, qua; receptar funt.aut il-
iis fimiles , conftituunt. Summt, mo
tuum, funt decantati illi motus , Gene
ratio, Corruptio, Augmentatio, Diminu
tif, Alteratio, (¿ Latió : Etiam Mixtio,
Separatio.Ferßo.SaperCant tantum tan-
quam Appendices Vhyßct,Mcnfur* Mo
tuum : Quid pofllt Quantum, five Do-
ßs Natur* i Quidpoffit Dißantia? id
•• ï L5 quoi
15b De Aug м. Scient.
quod Orbis virtutis five Añivitatis
non male vocatur. Qyid poilînt inci-
tatio Se tarditas ? Quid brevis aut lon
ga mora ? Quid vit aut hebetudo rei ï
Quid ßimulut perißafeos ? Atque hx
funt Phyfic&ver& de Afiraäis partes ge-
nuinx. Etenim, \afchematifmU mate'
ru, in Motibutfimplicibut,infummis fi
ve Aggregationibus motttum , Se in men-
furis motuum, PhyÇtca de AbßracJis ab-
folvirur. Nam Moturn -uoluntarium i»
animalibut : Motum quifit in añionibut
Senfuum : Motum phantafiA,appetitut Se
■voluntatis, Motum mentis , decreti , Se
Inteüeäualium , ad proprias DoSrinas
amandamus. IUud tarnen iterato mo-
nemus, Univerfa hxc, aux diximus ,m
Pbyfica non ulterius traftari , quam ut
Materia Se Efficient ipforum : Retra-
¿tantur enim in Metaphyfic» , quoad
"Formas Se Fines.
PhyßcA fubjungemus Appendices in-
lîgnes duas , qux non tam ad mate-
liam , quam ad modum inquifitionis
ipecbnt: Froblematanaturalia, & Pla-
tita antiquorum Philofophorum. Prior
.Natura multipliât five Jparfit Appendix
eft : Secunda Natur* unitл, five Sum
marum: Utraque ad (olertem dubita-
»«wpertiiiet, qux Scientu pars eft non
con
 Liber III. îjr
contemnenda. Nam Froílemata parti
culares dubaat-iones compledtuntur :
Tlacita generales circa Principia & Fa.
bricam.Probletnatum exemplum nobile
eft in libris Ariftorelis : Quod genus
operis meruit certe, non folum ut po-
fterorutn laudibus celebraretur, verum
etiam ut eorum laboribus continuare-
tur : cum dubitationts indies oriantur
novx. Attamen in hac re adhibenda
eft cautio magni u tique momenti. Du-
biorum commemoratio & propofitio du-
plicem in fe habet fructú-: Ileum quod
Pbilofophiam muniat contra errores :
quando id quod non plane liquet,noa
judicatur, autafleritur, (ne error erro-
rerh gigneret ) fed fuípenditur de eo
judicium, & non fit pofitivum : Alte-
rum, quod Dubitationes , in codicillos
relatar, totidcm fpongia: funt , qua; in
crementa Scientix perpetuo ad fe fu-
gant, & aliiciant; unde fi t, u t ilia, qua:,
nifi ptxcefRfient Dubitatienes , leviter
& ficco pede ttanfmifia fuiíTent, Dubi-
tationum admonitu attente & ftudiofe
obferventur. Verum ha: duae utilitates
vix unum compenfant incommodum,
quod, nifi fedulo prohibeatur.fe ingé
rer : Nimirum quod Dubitatio , fi fe-
meladmittaturtanquam jufta, & fiat
151 De Aug m. Sciint.
quafi Authentica, itatira Defenfores in.
utramque partem fufcitabit, qui etiam
pofteris eandem Licentiam Dubitandi
tranímittant : adco ut homines inge
nia fuá intendant & applicent ad hoc,
ut alatur potius Dubitatio , quam ter-
minetur aut folvatur. Cujus quidem
rei exempla, & in Juriíperitis, &in A-
cademicis, ubique occurrunt : quibus
moriseft, ut Dubitationem feme! ad-
miíTatn, perpetuam с1Ге veliut,uec mi
nus Dubitandi, quam Aßerendi audo-
r'amenta ampteftantur : Cum tarnen
ille demum fit ingeiiii ufus legitimus,
qui ex Dubiis Certa faciat , ñonqui
Certain Dubium vocet. Quare Kaltn-
darium Dubitationum , five Problema-
tum in Natura, & defiderari aflero , &
íufcipi probo: Modo cura: fit, ut aufta
Scientia in dies (quod fietprocul du
bio fi nos audiant homines) qua: clare
difcufià: fiiu Dubitationes, ex Albo de-
leantur. Huic Kaiendario aliud addi
cuperem,non minus utile : Cum çnim
in omni inquifitione inveniautur hace
tria , pcrßicue Vera , Dubia, per/picue
Faifa : utiliflïmum foret, Kaiendario
Dubiorum, Kalendarium Falßtatum , &
eirorum popularium , vel in Hiftoria
naturali, vel iuDogmatibus graflan
tium,
 Liber III. 453
rium,adjungere:neillx amplius Scien-
tiis moleibe eiTent.
Quod ad Placita antiquorum Philo-
fopkorum , qualia fuerunt Pythagor* ,
Vhilolai, Xtnophantf, Anaxagort , Par-
menidts, Leucippi, Democriti, aliorum :
( quae homines contemptim percur-
rerc folent : ) non abs refuerit paulo
modeftius in ea oculos coniieere. Etii
enim Ariftoteles,moreOttomanorum,
regnare fe haud tuto pofle pu caret, nifi
fratresfuos omnes contrucidaiïet : ta
rnen iis, qui non reguum aut magifte-
•rium,fed veritatis inquiiïtionem atque
illuftrationem fibi pioponunt,non po-
teft non videri res utilis , diverfas di-
veriorum, circa rerum namras,opinio-
aes , íub uno afpcftu intueri. Ñeque
tarnen fubeft fpes quod Veritas aliqua
purior, ex illis,aut iimilibus Theoriis,
íperanda ullo modo fit. Quemadmo-
dum enim eadem Phenomena , iidem
calculi, & Ptolomxi principiis Aftro-
numicis, & Copernici competunt : ita
experientia ifta vulgaris , quautimur,
atque obvia rerum faciès, pluribus di-
verfis Theoriis fe applicare poteft: Ubi
ad гейат veritatis indagationem lon
ge alia feveritate opus fuerit. Elegan
ter cnim Ariftoteles : Infantes primo
ЫЬн'
if4 Db Aug m. Scient.
balbutientes , quafvis mulleres appellate
matres,pofl autem propriam matrem dif-
cernere. Sic certe puerilis experiencia ,
omnera Philofiphiam appellabic ma
trem : adulta veto Matrem veramin-
ternofcet. Interea juvabit Philofophiat
difcrepantes , veluti diverlas Natur*
Glojfat, ( quarum una fortafle uno lo
co, alia alio eftemendatior, ) pcrlegc-
rc. Optarim ieitur , ex vitis antiquo
rum Philofophorum , exfaíciculo Plu-
tarchi de Placitis eorum , ex citationi-
bus Ariftotelis , ex fparfa mentione ,
habetur in aliis libris , tam Eccle-
fiafticis > quam Ethnicis, ( Laítantio,
Philone, Philoftrato, &reliquis) opus
confici, cum diligentia & judicio , de
AntiquU Philofipbits. Tale enim opus
nondum extare video. Attamen hic
moneo, ut hoc fíat diftinfte : ita ut fin-
gula: VbiUfophU feorfum componan-
tur, & continuentur : non per títulos
& fafciculos ( quod Plutarchus fecit )
excipiantur. Qijatvis enim Philofophi*
integra fe ipfam íuítentat : atque do
gmata ejus fibi mutuo & lumen &
robur adiiciunt : quod íi diftrahantur,
peregrinum quiddam & durum Conane.
Certe quando apud Taciturn lego Fa
cía Neronis aut Claudii.circumftantiis
Tem-
 L I В S R III. ljj
Temporum, Perfonarum, & Occafio-
num veftita; nil video quod à prebabi-
litate prorfus abhorrcat : cum vero ea-
dem lego in Suetonio Tranquillo, pec
capita, & communes locos , minimc-
que in ferie temporis reprasfentata ,
Portenta quxdam videntur , & plane
incrcdibilia. Ncqueabfimilis«ft ratio
PhilofophU, quando proponitur inte
gra , & quando in frufta eoncifa & dif-
iefla. Nequevero ex hoc Placitorum
PhilofopbtA Kalcndario nuperas T heo-
rias & dogmata excludo ; Sicut illam
Theophraßi Paracelfi , eloquenter in
Corpus quoddam,& Harmoniam Phi-
lofophix, redañam à Severino Dano ;
Aut Telefii Confcntini , qui Parmenidis
Philofophiam inftaurans , Arma Peri-
pateticoruminillosipfos vertits Aut
Patricii Veneti, qui Platonicorum fu
rrios fublimavit ; Aut Gilberti Popula-
ris noftri, qui Philolai dogmata repo-
fuit ; Autalterius cujufcunque, fi mo-
do dignus fit. Horum vero ( quoniam
volumina integra extant)Summa: tan-
tum inde conficiendae , & cum carteris
conjungendx. Atque de Phyßca cum
jîppendicibtu hace diéla fint.
Quantum ad Metaphypcam , affi-
gnavimus jam eiinquifitionem Caufa-
rum
15Í De Aug m. Scient.
rum Formaïtum & Finalium -, quae aflî-
gnatio, quatenus ad Fermas , incailum
Fada videatur. Iuvaluit liquidem opi
nio atque inveteravit , rerum formas
ejfentidles , feu veras differentias , nulla,
humana inveniri diligentia pofle. Quae
opinio interim nobis elargitur , atque
conccdir, Inventionem Formarum ex
omnibus Seiend« partibus digniiU-
mam efle , quae inveftigetur , íi modo
fieri poflit , ut reperiantur. Ad inven
tions poflibilitatem vero quod attinet,
funt certe ignavi regionum explórate
les , qui ubi nil mil Caelum & Pontus
videtur, terras ultra efle prorfus ne-
gant. At manifestum eft, Platonem, vi-
rum fublimis ingenii , ( quique veluti
ex rupe excelfa omnia circumfpiciebat)
in fuá de Ideis doctrina , Formas ejft
verum ScientU objeSum, vidifte; utcun-
que fententiae hujus veriflimas frudum
amiferit, Formas penitus à materia ab-
ftradas, non in materia determinaras,
contemplando & prenfando : linde
fadum eft , ut ad fpeculationes Theo-
logicas diverteret; quod omnem natu
ralem fuarn Philofophiam infecit &
polluit. Quod fi diligenter , ferio , &
iincere,ad actionem, & ufum & oculos
conyertamus ; non difficile erit difqui-
rerc,
 L i в i R III. 157
rere, & notitiam affequi, qua; íínt ilJac
Forma , quarum cognitio res humanas
miris modis locuplecare &bearepof-
fit. Subftantiarum cnim Forms [uno
homme excepto, de quo Seriptura, For-
mavit hominem de limo tcrr¿,&(j>iravit
infadem ejus Jpiraculum -vitt j non ut
de caueris fpeciebus , Froducant Aqua,
producá! Terra ) fpecies, inquam, crea-
tiirarum ,( prout nunc per compofitio-
ncm & transplantationem inveniuntur
multiplican, ) ita perplexa: fuDt &
complicata; , ut aut omnino de iis in-
quirerefruftra fitjautinquifitio earum,
qualis efle poteft, feponi ad tempus, &
poftquam formt fimplicioris Natur*
rite explorât* iînt,& invents , tum
dcmum inftitui debeat. Quemadmo-
duin enim nec facile eflet,nec ullo mo
do utile ,formai» foni inveftigare ejus,
qui verbum aliquod conftituat, cum
verba , compofitione & tranfpoíítione
literarum , fint infinita: atíbniquili-
teram aliquam íimplicem exprimât ,
formam inquirere, quali fcilicet colli-
íione , quali inftrumentorum vocis ap
plication , conftituatur , comprehen-
íibile eft , imo facile: qua; tarnen For
mat literarum cognitas adformas ver-
borum illico nos deducent. Eadem,
pror
 îj8 DeAugm. Scient.
prorfus racione , format» inquirendc*
Leonis, S¡uercus,Auri, imo eciam aqua,
aut aeris, operam quis luferit: Formant
vero inqaueie denfi,rari; calidi,frigidi:
gratis, levis, tangibilis , pneumatici, vo
latile, fixi ; & fimilium , tamfchemati-
/тогит.цаят motuum.quos in Fhyfica
traclanda , magna ex parte , enumera-
vimus,( & formas primt. clajfis appellare
confuevimus ) quique ( veluti liters
Alphabeti ) numero baud ita multi
funt, & tamen Fffentias & Formas om
nium fubftantiarum conficiunt & fufti-
nent ; hoc, eft, inquam , illud ipfum ,
quod conamur; quodque earn partem
Metaphyficn , de qua nunc inquirimus,
confticuit & dimnit. Neque haec ofli-
ciunt , quo minus Fhyfica eafdem Na
turas confideret quoque.ut dictum eft,
fed tancum quoad caufasfluxas. Exem
pli gratia, fi de caufa inquiratur albedi-
riit 'm nive , vel fpuma ; rede redditur,
quod fît fubtilis intermixtio aëris cum
aqua. Нжс autem , longe abeft , ut fit
forma albedinis , cum aer etiam pulveri
vitri aut cryftalii intermixtus , albedi-
nem fimiliter procreet , non minus
quam fi admiíceatur aquae ■ verum
Caufa Fjjßciens illa tantum eft , qua: ni
hil aliud quam vehiculum eftformt. At
 L i в i к 1 1 Г. 159
in Metaphyßca, fi fiat inquifitio, hujuf-
modi quidpiam reperics: Corpora duo
diaphana intermixta , portionibus eo-
rum opticis, fimplici ordine five asqua-
liter collocatis, conftituerc albedinem.
Hanc Metaphyfice partem defidcrart re-
pcrio. Nec mirum; quiaillo inquirendi
modo , qui hucufque in ufum venit,
nunquam in feculum comparebunt
Rcrum Forms. Radix autem mali hujus,
ut & omnium , ea eft ; Quod homines
& propere nimis , & nimis longe , ab
cxperientia , & rebus particularibus,
cogitationes fuas divellere&abftrahere
confueverunt.&fuis meditationibus &
argumentationibus fe totos dedere.
llius autem hujus partis Metaphyß
ca , quam deßderatis annumero , duas
obcaufas vel maxime exceliit. Prima
eft,quodfcieruiarum omnium officium
fit , & propria virtus , ut experienriae
ambages, & itinera longa, ( quantum
veritatis ratio permittit) abbrevientjac
proinderemedium veteri querimoniae
afterant , de vita brevt & arte longa.
Illud vero optime praeftatur, Axiomata
Scientiarum in magis generalia,& quae
omni materia: rerum individuarum
competant , colligando & uniendo.
Sunt enim Jcientu inflar pyramidum,
 lío De Aug m. Scient.'
quibus HiftoriaSí Ex^«rí'«M¿*,tanquam
Baiîs única fubfternuntur ; Ac proinde
Bafis naturalis Philofophit eft Hiflorict
naturalis: Tabulatum primum à Bali
eft Phypca; Vertici proximum Metaphy-
fica: Ad conum quod attinet & pun
ctum verticale , ( opus quod operatur
Dens à principio u/que adfinem-.Summa-
riam nempe natигл legem J hxfitamus
mérito , an humana poflit ad illud in-
quilîtio pertingere. Casterum hace tria,
vera? funt Scientiarum confabulacio
nes, funtque-apud homines propria-
feientia inflaros» & Theomachos, tan-
quam tres moles Gigantea?.
Ter funt conatiimponere Ptlio Offam,
Scilicet atque OJftfrondofum involve*
re Olympum.
Apud eos vero , quifeipfos exinanien-
tes , omnia ad Dei gloriam referunt ,
tanquam trina illa acclamatio, Sánele,
Sänke , Sánele. Sanftus enim Deus in
inultitudine operum fuorum , Sanctus
in ordine eorum , Saaäus in unione.
Quare fpeculatio illa Parmenidis &
Piatonis ( quamvis in illis nudafuerit
fpeculatio J excelluitramen; Omnia per
fcalam quandam ad unitatem afcendere.
Atqueilla demum Scientia ca:teris eft
prarftamior , qua: humanuni intelle
ctum
 Liber III. гб1
«ftum minimum multiplicicace onerat.
quam liquet tft'cMetaphyßcam: quip-
ре quae contemplatur pnecipue fimpli-
ees illas rerum Formas , ( quas iuperius
Format prim* claffis nominavimus : )
quandoquidem licet numero paucx ,
tarnen conmenfurationibus Sc coordi-
nationibus fuis omnem varietatë con-
ftituunt. Secunda res, quae hane Me-
taphyfica partem de formis nobilitat,
hxc nimirum eft ; Quod poteftatem
humanam cmancipet maxime, & libe-
ret ; eamquein ampliffimum Sc aper-
tiflîmum operandi campum educat.
Nam Phyfica per anguftos & impedi-
tos calks humanam operam dirigit;
Natura: ordinaria; flexuofos tramites
i mi ta ta. Sed lau undiquefuntfapienti.
bus vit; Sapient íí nimirum ( qua: à Ve-
teribus rerum divinarum & humana-
гит feientia definiebatur ) mediorum
copia & varietas femper fuppetit. Cau-
■ft enim Phyßcty novis inyentis infimili
materia lucem&anfam pracbent : At
qui Formam aliquam novit , novit e-
tiam ultimam pojJ¡bilitatem fuperindu~
cendi naturam illam in omnigenam ma-
teriatn, eoque minus inter operandum
reftringitur, & alligatur, vel ad Mate-
r'u Baßm.ycl ad Conditioner» Efficients.
Quod
í6i D e Au с м. S ci e nt.
Quod genus Scientix eleganter defcri-
bitetiam Salomon,etil fenfu magis di
vino , No» яг¿iabuntur grejfttí tut , &
current non habebts offendiculum. Int el-
ligit (cilice! , Sapientu vias , nec angu-
ftiis, nec obicibus obnoxias elle.
Metaphyfien pars fecunda eft finaltum
caufaritm inquifuio, quam non ut prt-
termijfam, fed ut male соüocatam nota-
mus. Solent enim inquiri inter Phyfica,
non intet Metaphyfica. Quamquarn ii
ordinis hoc folum vitium effet , non
mihi fuerit tanti. Ordo enim ad illu-
ítrationem pertinet , neque eft ex Cub
ilar tia Scientiarum. At here ordinis in«
verfio, defectum infignem pepcrit , 5c
maximam Philofophiç induxit calami-
tatem. Traftatio enim caufaritm fina
ltum in l'byficis , inquifitioncm caufa-
rttm phyficarum expulit & dejecit, effe-
citque ut homines in iftiufmodi fpe-
ciofis & umbratilibus caufis acquiefce-
rent, nec inquifitionem Caufarum rea-
lium, & vere Phyficarum, ftrenue urge-
rent, ingenti Scientiarum detrimento.
Etcnim reperio hoc factum clic , non
folum à Platone , qui in hoc littorc
Temper anchoram figit , verum etiam
ab Ariftotele, Galeno, &aliis , qui fse-
pilHmc ctiam ad Ша vada ímpingunt.
Etenim
 Liber III. líj
Etcnim qui caufas adduxeiit hujufmo-
di , Palpebral cum filis , profifi <¿p -vallo
ejfe , ad munimentum oculorum : Aut
Corii in Animaltbuifirmitudinem ejfe ad
profellendos calores (¿fiigora : Aut OJfa
pro columnit & trabibus à natura indu-
ci, quibtufabrica corporis innitatur: Aut
Folia arborum emitti, quo fiuätu minus
patiantur à Sole & Vento : Aut Nubes
infublimefieri, ut terram imbribus irri
gem : Aut Terram dinfari (¿ folidari, ut
ßatio & manßofit Animalium : & alia
(imilia: Is in Metafhyßc'ti non male ifta
allegarit , in Phyficis auté nequáquam.
Imo, quod coepimus dicere, hujufmo-
di fermonum difeurfus ( inftar remora-
rum ) uti fingunt ( navibus adhxren-
tium ) Scientiarum quaii velificationem
&progteffumretardarunt¿ ne curium
fuum tenerent , & ulterius progrede-
rentur: &jampridem efFecerunt , ut
phyficarum caufarum inquifitio, negle-
¿ta deficeret, ac filentio praetcriretur.
Quapropter Philofophia naturalis De-
mocriti,&aliorum, qui Deum& meu
tern à fabrica rerum amoverunt ; &
ftrufturam univerh infinitis Natura:
prxluïïonibus & tentamentis , ( quas
uno nomine/лги;» zatfortunam voca-
bant ) attribuerunt j & rerum particu
larium
a¿4 De Au g m. Scient.
larium taufat, materia: neceílitaci , fine
intermixtione caufarum finalium , aífi-
gnarunt; nobis videtur , ( quantum er
fragmentis & reliquiis Pliilofophia:
corum coniieere licet,) qua ten us ad
exufas phyfitas, multo folidior fuiftc , Se
altius in Naturam penetrafíe ; quam
illa Ariftotelis , & Platonis: Hanc unl
earn ob caufam.quod ï Iii in caufis fina-
libus nunquam operam triverunt ; hi
autem eas perpetuo inculcarunt.Atque
magis in bac parte aceufandus Anfto-
teles , quam Plato : quandoquidem
fontetn caufarum finalium , Deum fei-
licet . omiferit , Sc Naturam pro D«
fubftituerit, Caufasque ipfas finales,fo-
tius ut Lógica: Amatol', quam Theo-
logiae,amp!exus fit.Nequeharc eo dici-
rnus , quod caufit Шаг finales verae non
fini , & inquilitione admodum dignar,
in fpeculationibus Metaphyfic*. , fed
quia dam in Vhyficarum Caufarum pof-
felTiones excurrunt , & irruunt, mifere
eamprovinciam depopulantur , & va-
ílant. Alioquin,fi modo intra términos
fuos coerceantur: magnopere halluci-
nantur , quicunque eas Phyficit caufis
adverfari aut repugnare patent. Nam
eaufa reddita, quod Palpebrarum pili о-
çulos maniant , nequáquam fane répu
gnât
 Luir III, ic<¡
répugnât alteri í Iii , quodpilofitasfoleat
tontingere humiditatum orificii* ,
Mufcofifontes, Sic.
Neque caufa reddita , quod Coriorum
in animalibutfirmitudo pcrtinet ad coeli
injurias propulfandas .adverfamr illi al
ten, quod illafirmitudo fit ob tontraclio-
nem pororum , ex intimis corptrum , per
frigust tf depndationem aeris. Et 11c de
rcliquis: Confpirautibus optime urrif-
que caufis j nifi quod altera intentio-
nem , altera fimplicem confecutionem
denotet. Ñeque vero ifta res in dubium
yocat providentiam divinam , aut ei
quicquam derogat: fed potius eandem
miris moiiis confirmatj& evehit. Nam
lieu t in rebus civilibus prudentia poli-
tica fuerit multo altior & mirabilior, it
quis opera alioxum , ad Hi о s fines Sc
defidcria , abuti poflît , quibus tarnen
nihil confilii fui impertir , (ut interim
ea agant , quae ipfe velit.neutiquam
vero fe hoc faceré intelligent , ) quam
íi confilia fuá cum Adminiftris volun
tatis fux communicaret : Sic Dei Sa
piencia cíFulget mirabilius,cum Natura
aliud agit, providentia aliud elicit}
quam fi fingulis fchematibus, & moti-
bus naturahbus, providentiae charaftc-
res eflent impreflî. Scilicet Ariftoteli,
M poll
 г(6 De Aug м. Scient.
poftquam Naturam Finaliítts Caußs
impraegnaflct:iie/«»"Ä/»2«e nihilfruftra
faceré, fuique votifemper ejfe compotem ,
(fiimpedimenta abeßent, ) Sc hujufmodi
multa со fpeftantia pofuiflct ; amplius
Deo non fuit opus: At Democrims &
Epicurus , cum Atomos fuas praedica-
bant.couïquc à fubtilioribus nonnullis
tolerabantur ; verum cum ex eorum
fortuito concurfu , fabricam ipfam re-
rum,abfcjue mente coaluiíTe aíTererent,
ab omnibus rifu excepti funt. A deo ut
rantum abfit, ut Cauft. Phyfic* homines
à Deo & Providentia abducant,ut con
tra potius Philofophi illi,qui in iifdem
cruendis oceupati fueran t, nullum exi-
tum rei reperiant, nifi poftremo ad
Deum & Providentiam confugiant.At-
cjue haec de Metaphyfica di£la fint : cu-
jus partem de Coups Finalibus, in Libris
& Phyficis , & Metaphyficis traflatam
non negaverim , in his геДе , in illis
perperam, propter incommodum inde
fecutum.
Cap. V.
Partitio Operativas Doctrina? de Natu
ra , in Mechanicam , (¿ Magiam :
refondent Partibm Speculati-
\a: : Phyfica: Mechanica , Metaphy-
ûat
 Liber III. i6j
íes Magia : ф Expurgatio Vocabuli
Magiae. Appendices dus. Operativa: ;
Inventarium Opum humanarum,^
Catalogus Polychreftorum. ■

f~\Perativam de Natura íímiliter in

^^duas partes dividemus.idque ex ne-
ceífitate quadam. Subiicitur enim hxc
divifio divifioni priori Doctrint Specu
lative. Phyfica íiquidem , & inquiíitio
Cattfarum Efficientium , & Materalium ,
producit Mechantcam: At Metaphyßca,
& in<\mí\t\o formarum , producit Ma-
giam: Nam Caufarumfinalium inquiíi
tio fterilis eft, &, tanquam virgo Deo
confecrata , nihil parit. Ñeque nos fu-
gir j efle & Mechanicam faepius mere
Empiricam , & Operariam qua; à Phy
fica non pendeat; Verum banc in Htflo-
riam Naturalem conj ecimus; à Philofo-
phia naturalt fegregamus. Loquimut
tantum de ea Mechanica , qua: cura
caufis Phyfms conj unДа eft. Verunta-
incn incervenit quaedam Mechanica ,
quae nec prorfus Operaría eft , neque
tarnen Philofophiam proprie attingit.
Operum enim inventa omnia , quae in
hominum notitiam venerunt ; aut cafu
occurrerunt , & deiuceps per mahus
tradica funt ; aut dc indiftria quaefita ,
4б8 De Augm. Scient.
Quae autem incentionalitei inventa
funt , Ilia aut per CaufarumÄ Axio-
matumlucem erutafunt: Aut per ex-
teniionem quandam , vel ttanslatio-
jiem , vel compoiitioneni inventorura
priorum deprehenfa ; qua; magis inge-
niofa quídam res eft , & iagax, quam
Philoíbphica.Hancveropartern,quam
ncutiquam contemnimus , non multo
poft.cum de Experientia. Literata inter
Lógica tractabimus , curíim perftringe-
xnus. Enimvero Mechanicam , de qua
nunc agimuSjtraflavit Ariftoteles pro-
mifcuc; Hero in Spiritalibus ; etiam
Georgius Agrícola, Scriptor recens,
diligenter admoclum in Mineralibus;
Aliique quaroplurirai in fubjeftis par-
ticularibus:adeo ut non habeam,quod
dicam de OmiJJisia hac partejniiî quod
Mechanic* promifcua.fecundum exem-
plum Ariftotelis, diligentius debuiflent
concinuari , per labores Recentiorumj
prsefertim cum dcleclojeoqpn Mecha-
nicorum , quorum aut Cauix magis
obfcurae , aut Eifedus magis nobiles.
Verum qui in hifce iniiftuut , quafi O-
ras tantum maritimas perreptant.
Fremendó littustniquum.
Meo iïquidem judicio , vix poflît ali
quid in Natura radici tus vertí , aut iu-
novari,
 Liber III. t¿?
novan, velper cafus aliquos fortuitos,
vel pertentamcnta experimentotum ,
vel ex luce Caufarum Phyfícarum , fed
folummodo per inventionem forma-
rum. Siigitur defiderari eam partera
Metaphyfic*, quae àeformis agit, pofut-
mùs, íequitur , ut Naturalis etiam Ma
gia-, quae ad eam eft Relativa , fimiliter
defideretur. Verum hoc loco poftulan-
dum videtur , ut vocabulum iftud M¡t-
gi* , in deteriorem partem jara pridern
acceptum,antiquo & honorífico fenfui
refti t uatur.E tenim Magia apud Perfas,
pro fapicntiafublimi , & feientia con-
fenfuum rerum univeríalium , accipie-
batur ; atque etiam tres illi Reges, qui
ab Oriente ad Chrifium adorandùm.
yenerunt, Magorum nomine vocaban-
tur. Nos vero eam illoin ienfu intel-
ligimus, ut fit feientia , .quae Cognitio
nen!formarum abditягum ad opera ad
miranda deducat, atque,quod dici Го-
let, Aäiva cum faflivís conjungtndo,
Magnalia Naturae manifeftet. Nam-
quantum ad Naturalem Magiam ( quae
in libris plurimorum volitat) crédulas
quafdam & fuperftitiofas traditiones,
& obfervationes, de Sympatküs & An~
ttpathiis rer»»»,atque de Occultis £5* ß>e*
afias frofrietMibm complectcntem ,
Mj cum
гуо De Au g м. S с iEN т.
curn frivolis ut plurimum experimen
ts, potius occultandi artificio,& larva,
quam reipfa admirandis: non erraverit
iane, qui earn dixerit, à fcientia, quam
quaerimus, tantum diftare, quoad veri-
tatem natura? , quantum Libri rcrum
geftarum Arthuri ex Britannia , aüt
Hugonis Burdegalenfis , & hujuimodi
Heroum umbratilium, difFeruntà Саг-
laris Commentariis , quoad veritatem
hiftoricam. Manifeftum cnim efl: , Cas-
farem majora rêvera perpetrafle,quam
illi de Heroibus fuis confingere aufi
funt ; fed modis faciendi minime fabu-
lofis. Hujufmodi doûrinas bene ad-
umbravit Fabula de Ixione s Qui cum
Junonis , Potentia: Deae , concubitum
animo fibi defignaret.cum evanida nu
be rem habuit; ex qua Centauros in
Chimaeras progenuit. Sic qui infana
& impotenti cupiditate feruntur ad ea,
quae per imaginationis tantum fumos
& nebulas cerneré fe putant.loco ope-
run.", nil aliud quam fpes inanes, & de-
formia quaedam ac monftrofa fpeclra ,
fufcipient. Hujus autem MagU Natu
ralis, levis & degeneris, operatio fuper
homines, fimilis eft foporiferis quibuf-
dam medicamentis¡qux fomnum con
ciliant, atqueinfuper inter dorm ien-
dum,
 Luit III. 171
dum, laeta & placentia foninia iinmit-
tunt. Primo euim intellectual huma-
num in. foporem coniicit ; canendo
■ proprietäres fpecificas, & virtutes oc
cultas, & tanquam cœlitus demiflas,&
per traditionum fufurros folummodo
perdifcendas ; unde homines ad veras
Cauflas emendas, & indagandas, non
amplius excitantur, & evigilant, fed in
hujufmodi otiofis & credulis opinio-
nibus acquiefcunt : Deinde vero innú
mera commença grata , & qualia quis
optaret maxime, indar fomniorum.in-
íinuat. Atque operas pretium eft nota
re , in illis fcientiis , quae nimium tra-
hunt ex phantafia & fide, (quales funt
MagiAi ifta levis, de qua nunc lo qui
ñiиг, Alcbymia,Aflrologia,!í alise con-
fimiles) media fua,&Theoriam,folere
efle magis monftrofa, quam Finis ipfe
eft. Sc actio , quo tendunt. Veriio ar-
genti, aut argenti vivi , auc alicujus al-
terius metalliin aurum.rcs credicu du
ra : Attamen longe verifimilius eft, ab
homine , qui Tonderts , Colorùfinvi,
Malleabilit & Extenßbilts, Sixi etiam
& Volatilis, naturas cognitas & peripe
cias habuerit; quique iimiliter prima
mineralium femina & menftrua dili-
gentcr introfpexitj pofle aurura multa-
M 4. &
171 De Aug m. S«c i e n t.
& fagaci molftione tandem produci ;
quam quod pauca Elixiris grana , pau-
cis momentis , alia metalla in aurum
verteré valeanc , per aftivitatem ejuf-
dem Elixiris, qua; naturam fcilicet per-
ficere & omni impedimento liberare
poflit. Similiter, feneftutis retardatio,
autgradus alicujus juventutis inftau-
ratio, non facile fidem repexiat : Atta-
men longe verifimilius eft,ab homine,
qui naturam Arefaclionis, & Spirituum
fuperfilida corporis depr&dationes bene
norit , quique Naturam Ajfimilationis,
atque alimentationis , vel perfections,
vel pravioris, perfpexerit, Naturam e-
tiam Spirituum, & quad Flamm* Cor-
poris,z\ias ad confumendurn appofitz,
alias ad reparandum, notant, роЛе per
dix tas , balnea , unftiones , medicinas
proprias , accommodata etiam exerci-
tia , & fimilia , vitam prolongari ," aut
vigorem juventutis , aliqua ex parte,
renovari : quam quod hoc fieri poflit
per guttas pauculas aut fcrupulos ali
cujus pretiofi liquoris , aut quinteffentit.
Rurfus , ex aftris fata clici polie , non
ftatim aut facile homines confenferint:
Illa vero, quod horanativitatis, ( quae
i'xpifllme ex plutibus accidentibus na-
turalib us,vel accélératur, y el diíFer tur, )
vice
 LiBHR III. XJf
y'vzx totius fortunam regat , aut quod
hora quzítionis , fit cum re ipfa , quae
quaeritur , confatalis , meras nugas di-
xeris.Attamen canta exereet humanuni
genus impotencia & intemperies , ut
non foluui, qua: fieri non polluât, (îbi
fpondeant , fed etiam maxime ardua,
iínemoleftia aut fudore tanquam fe
riantes, fc adipifei poiTe confidant. Ve
rum de Magia haftenus, cujus & voca-
bulum ipfum ab infamia vindicaviraus,
& fpeciem verarrr à' faifa & ignobili
fegregavimus-.
Hujus vero partis Ofer/tt/'v^fcilicee
de Natura , duae funt Appendices ,ma-
gni utraque pretii. Prima eft, ut fiat
Inventarium opum human'arum , quo
excipiantur & breviterenumerentur o-
mnia hominum bona & fortuna:, ( five
lint ex fructibus Se proventibus Natu
rae , five artis } qua: jam habentur , &
quibus homines fruuntur, adjeftis iis,
qua: olim irmotuiíTe conftat, nunc au-
t:m perierunt : ad hunefinem , ut qui
ad nova inventa, accingitur, de jam in-
ventis ,& «stantibus , negotium fibi
non facellat. Hoc vero Inventarium
magis eric artificiofum.magifque etiam
utile , fi qua: communi hominum opi-
nione impojfibüta reputantur , in uno-
MJ quo
i74 De Aug m. Scient.
quoque genere adjunxeris: atque vina',
próxima impojfibtlibtts , qua; tarnen ha.
bencur, copules, ut altetum humanara
inventionem acuat , alterum quadan.
tenus dirigatjUtque ex his Optati-vis.tf
Potentialtbus , Activa promptius dedu-
cantur. Secunda eft , ut fíat Kalenda.
rium eorum experimentorum , quae ma
xime Polychrefla funt , & ad aliorum
inventionem faciunt,& ducunt. Exem
pli gratia , Zxperimentum artificiales
conglaciationis aqua , per glaciem cum
fale nigro , ad infinita pertinct : Hoc
cnim modum condenfationis fecretum
revelat, quo homini nihil eítfrudtuo-
lius. Prsfto enimeft ignie adrarefa-
¿Honesjverum in condenfationibus la-
boratur. Plurimum autem facit ad in-
veniendi compendium , fi hujufmoJi
Polychrefla proprio catalogo excipian-
tur.
Cap. V I.
Di magna philofophix naturalis , tarn
Speculative, quam Operativae, ap
pendice, Mathematica: quodque inter
appendices potim poni debet , quam
intet fcientiasíubftantivas. Partim
Matlicmaticav» puram; (¿ m ix tarn.
Optimc
 Ii be R ПГ. rff
/~\Ptime Ariftoteles ,-Phyßcam &
Mathematicam generate Prañicam
five Mechanicam. Quare cum jam, tam
Speculativam , quam Operati-vam par
tem Doärina de Natura,tra&averimus,
locus eft, ut de Mathematica dicamus,
quae ad utramque eft fcicntia auxiliary.
Haec iiquidem in Philofophia recepta,
thyßca & Metaphyßct pars tertia ad-
jungitur. At nobis ifta rctractantibus
& recolentibus , fi earn ut fcientiam
fubftantivam,Sc principalem, defignarc
in animo eilet, magis confentaneum
videretur , & rei ipfius Naturae , & or-
dinis perfpicuitati , ut conftitueretur
tanquam portio Metaphyßc&.Quantitas
enim(quae fubjechim eft Mathematics)
materia; applicata, veluti dofis Naturae
eft, & plurimorum effeftuum in rebus
Naturalibus caufativa : ideoque inter
formai Ejfentiales numeranda cü.Figur*
autem & numerorum potentiain tan-
tum apud antiquos valere vifa eft , ut
Democritus principia varietatu rerum ,
in figuris atotnorum praecipue colloca-
ycrit ; Ac Pythagoras Naturam rerum
ex numerii conftitui afleruerit. Illud
interim verum eft , quantitatem inter
formas naturales ( quales nos cas intel-
ügimus ) omnium maxime efic abftra-
äzm,
tyS De Au gm. S ci Е» т.
¿tam,'& à materia feparabilem : Quod
ipfum in caula fuit , cur & diligentius
excultâ , & acrius inquifitaab ho mini
bus fuerit , quam alix qua:cunque for
mt , quae omnes in materia magis lunt
immcrfae. Cum enim in hominum ani-
mis plane infitum fit , ( plurimo certe
cum fcientiarum detrimento ) atgene-
ralium quafi campts liberes , magis quam
particularity fylvts Sc feptu deleften-
tur.nil repertum eft Mathematicis gra-
tius , Se j ucundius , quo appe ci tus ift'e
expatiandi & meditandi exploretur.
Etfi autem hxc vera fint.nobis tarnen,
qui non tantum veritati & ordini , ve
rum etiam ufui & comrnodis hominum
confulimus, fatius demum vifurn eft ,
Mathematical, cum & in Pbyßcis, Sc in
Metapbyficü , Sc in Mechanics , Sc in
Magien, plurimum polleant , ut om
nium appendices , Sc copias auxiliares',
defignare. Quod etiam quodammodo
faceré compellimur.propter delicias &
faftum Mathematicorum , qui hanc
fcientiam Fhyfic* fere imperare difcu-
piunt. Nefcio enim quo fato fiat , ut
Matbematica Sc Logica,cyix ancillarum
loco erga Phyficam i"c gerere debebanr,
nihilominus certitudinem fuam przea
jactantes, Dommatum contra ехегсеге
prse«
 Liber III. 177
prasfumant. Verum de loco, & Digni-
tate hujiis fcientiae, minus curandum :
de re ipfa videamus.
Mathematics aut fura eft,aut mixta.
Ad/>«rd»»referuntur fcienciaf, quae cir
ca quantitatem occupata: funt, a Mate
ria & Axiomatibtu Phyßcu penitus
abfiraäam. Еж dua: funt, Geometría Sc
Arithmetical Quantitatem altera conti-
nuam , altera diferetam traftans. Quae
dux artes, magno certe cum acumine
& induftria,inquifi ix & traclatas funt ;
veruntamen Sc Euclidts labtribttt , in
Geometricis,-a\h\\ additum eft à fequen-
tibus , quod intervallo totfeculorum
dignum fit i & doEbina de folidit, nec à
veteribus, nec à modernis , pro rei ufa
& exceltentia, inftrufta Sc aufta eft. In
Arithmeticis autem , nec fatis varia &
commoda inventa funt fupputationum
compendia , prsefertim circa Progreßta-
nes , quarumin Phyßcts ufus eft non
medioeris : nec Algebra bene confum-
mata eft: atque Artthmetica illa Pytha-
gorica & Myftica , quae ex Proclo & re-
Tiquiis quibuidam Euclidis eeepit in-
ftaurari , expatiatio quxdam fpecula-
tionis eft. Hoc enim habet ingeniurti
humanuni , ut cum ad folida nonfuffi-
ciat, inüipeivacaneisfe atterat. Mixt»
habet
 гу% Di Augm. Scient.
habet pro fubjefto Axiomata & Portio-
nti Pbyfieos : G¡uantitatem autem con-
fiderat, quatenus eft ad ea elucidanda,
& demonftranda,& aftuanda , auxilia-
ris. Multae fiquidem Naturae partes,
nec fatis fubtiliter comprehendi, nec
fatis perfpicue demonftrari , nec fatis
dextre & certe ad ufum accommodari
poflint , fine ope & interventu Ma-
thematic*. Cujus generis funt PerJpeéJi-
•va, Mufica, Aflronomia.Cofmographia,
Architeciura, Machinaria, & nonnulls
ali±. Cxterum in Mathematicis mixt'u
integras aliquas portiones Defideratat
jam non repcrio , fed multas in pofte-
rum praedico,fi homines non ferientur.
Prout enim Phyfica , majoraindies in
crementa capiet , & nova Axiomata
educet , eo Mathematics opera nova in
multis indigebit , & plures demum
fient Mathematics, mixt*.
Jam autem DoBrinam de Natur»
pertranfivimus , & Defiderata in ipfa
notavifnus. Qua in re fi à prifcis &
receptis opinionibus difceiTerimus,eo-
que nomine contradicendi anfarn cui-
quam praebuerimus; quod ad nos atti-
net , ut diflentiendi ftudium longe à
nobis abeft » ita etiam & contendcndi
confilium. Si hasc vera fun t ;
 Liber III. 17*
Non мпгтшfurdu , répondent om
niafylvt.
Vox Natura: ingeminabit, etil vox ho-
minum reclamet.Quemadmodumau-
tem Alexander Borgia dicere folebat ,
de expeditione GalloruraNeapolitana,
Eos vtniffe cum creta in manibut , qua
diverforiafua notarent, non cum armit,
utperrumferent ; Sic nobis magis cordi
eft Pacificus Veritatis Ingreflus ; ubi
quad creta confignentur animi, qui
tantum hofpitem excipere poflint ;
quam qui pugnax eft, viamque fibi per
contentiones & lites fternat. Abfolutis
igitur duabus partibus Fhilofophit , de
Numine, & de Natura , teftat tercia de
Homincj. •

Fían
Francisci Baronis
.Db Vbrulamio,
Vice-Comitis fan&i Albani ,
De dignitate & augmentis
fc'tcntiarttm-, ,
Liber Q^uartus.
Ad Regemfitum.
Cap. I.
Partitio doftrinae de homine, in Philo-
ipphiam humanicacis , & ci viler.:.
Partitie Philofophiae humanitatis ,
in doctrinara, circa corpus hominis ,
¿p doclrinam circa animam hominis.
Conßitutio unites doctrina; generalis
de Natura, five, de ñatu hominis.
Partitio àoâiinx de ftatu hominis ,
in doctrinara de perfona hominis, ö*
¿efccdere auimi (¿ corporis.Partitio
doctrina: de perfona hominis, in do-
ârinam de miferiis hominis , & de
Íiraerogativis» Partitio doctrina: de
osdere , in doctrinam de indicatio-
Hibus,©1 de imprefliombus, AJpgna-
m
 Liber IV. %Si
tio Pbyfiognomiar, & interpretatio-
nis fomniorum naturalium , doftri-
nx de indicationibus.
Iquis me (Rex optime) ob ali
quid eorum , quae propofuf ,
auc deinceps proponam , im
perar , aut vulncret , ( praeter-
quam quod inrra prxfidia Majeftatis
tuœ tutus eiTe debeam,) fciar is,fe con
tra morera & difciplinam militia; face-
re. Ego enim Buccinator tantum, pu-
gnam non ineo,unus fortaile ex us, de
quibus Homerus:

mtif£t.
Hi enim inter hottes , etiam infenfîfll-
mos & acerbiffimos , ultro citroque
inviolati ubique commeabant. Neque
vero noftra Baccina homines advocar
& excitar, ut fe mutuo contradiftioni-
bus profcindanr.autfecum ipli prxlien-
tur Se digladientur ¡ fed potius ut pace
inter ipíos fafta coujunftis viribus , fe
advenus Naturam Rerum comparent,
ejuíque Edita & Munita capiant & ex-
pugnent , atque fines imperii human»
( quantum Deus Opt. Max. pro Boni-
tare fuá indulferit) proférant.
Veniaœus nuucad camó'cwww ,
ad
xSi De Aug m. Scient.
ad quam nos ducit Oraculum anti-
quum:Nempead Scientiam noflri. Cui,
quo magis noftra interfit , eoincum-
bendum eft diligentius. Haec Scicntia
hoinini pro fine eft Scientiarum , at Na
tur* ipjim portio tantum. Atquc hoc
pro Regula ponatur generali : Quod
omnes Scientiarum particiones ica in-
telligantur, &adhibeantur,ut fcientias
îèccnt & divellant , ut perpetuo evite-
turfolutio continuaяш in frientiis. Hu-
jus etcnim contrarium particulares
Scientias fteriles reddidit , inanes , &
erróneas , dum à fonte & fomite com
mun! non aluntur» fuftentantur , & re-
äificantur. Sic videmus Ciccronem
Oratorera , de Socrate &ejus fchola
conquerentem , quod hicprimus Fhi-
lofophiam à Rhetorica diiiunxcrit, unde
facia (it Retborica.ivs loquax & inanis.
Confiât fîmiliter.Sententiam Coperni-
ci de Rations Terr*,(<\ax nunc quoque
invaluit ) quia Phaenomenis non répu
gnât, ab AfironomicU Trinc'tpiïs non
poffe revinci; à Naturalis tarnen Phile-
fophi* Principïts , rede pofitis , pofle.
Artem denique Medicam videmus , fi à
Naturali Philofophia deftituatur , Era-
piricorum praxi baud multum prxfta-
re.
 Liber IV. 183
re. Hoc igitur pofito , accedamusad
Doñrinam de homine. Ea duplex eft.Aut
enim contemplatur hominem fegrega-
tum , aut Congregatum, atque in Socie-
tate. Alteram harum Philofiphiam hu-
manitatts: Alteram civilem vocamus.
Jj Thibfophia humanitatts , five humana ,
■;■ ex partibus fimilibus illis , ex quibus
S homo ipfe, conlîftit : Nempe ex Scitn-
■:, tiií г quae circa Corpus, & ex Scientiis ,
S qui circa animam veriantur.
'■„ Verum priufquam diftributiones
Particulares perfequamur , conftitua-
mus Scientiam unam generalem , de
natura Sí fiatu hominis : Digna enim
j certe res eft,ut emancipetur axcScien-
tia , & in Scientiam feorfum redigatur.
Confkitur autem ilia exiis rebus, qua;
funt tarn corporiy quam animt. commu-
; . nes. Rurfus, Ьзгс Scientia de natura, Sc
; ßatu hominis , diftribui poteft in duas
j partesj Attribuendo alteri naturam ho
minis indivifam : alteri vinculum ipfunt
anima. & corporis : Quarum primam
doBrinam de pcrfona hominisSzznn&XA.
doBrinam defiedere vocabimus. Liquet
autem, hoce omnia, cum fint communia
& mixta, prima: illi divifioni , Scientia-
rum circa corpus , (¿feientiarum circa
animam verfantium , aûlgnari non po-
teifle. £>»-
 г$4 De Aug m. Scient.
Dottrina de perfona hominis duas res
prxcipue compleditur ; Contempla-
tiones fcilicet de miferiis humani gene-
ru\ & de ejufdem prtrogativit , five ex
cellente. Atque deploratio bumana-
rum ¿rumnarum eleganter & copiofe à
compluribus a dorna ta eft, ram in Scri
pts Philofophicis,quam Theologicis»
Eftque res & dulcís fimul, & falubrts.
At ilia de prerogative, digna vifa res
nobis, qua: inter Defiderata рюропа-
tur. ElegantUTirae cette Pindarus ( ut
plerunque folet ) inter laudandum
Hieronem ait, Eum decerperefummifa
tes ex omnibus virtutibus. Equidem-
plurimum ad magnanimitatetn & hu
manuni decus conferre pofle putarem :
fi ^«»///««(utloquuntur Scholaftici)
live Summitates (ut Pindarus ) humans
natura; colligerentur j prxcipue ex hi-
ftorix fide. Illud eft , quid Vltimum 8c
Supremum£aeih,c]uo unquam humana
natura per feafcenderit , in fin culis &
corporis & animi dotibus. Quanta res,
quae de Casfure narratur , quod Ama.
nuenfibus quinqué fimul dißare CufFe-
Ceriti Quin & exetcitationes ilia: anti-
quorum Rhetorum, Protagorae , Gor-
giaej etiam Philofophorum , Callifthe-
nis, Poffidonii,Carncadis,ut de quo vis
The-
Ii tum nobilitant. Res autem ufu minor,
at oftentatione Sí facúltate fortafle
major,, quam de Archia Magiftro fuo
memora: Cicero ; Hum magnum питe-
rum optimorum verfuum.de its rebus,qui
tum *gerentur,potuijfe dicere ex tempore.
Tot millions hominum nomina red-
dere potuifle Cyrum aut Scipionem ,
magnum Метопа, decus. At virtutum
moralium palmx non minus celebres ,
quam lntcücctualium. Quantam rem
in exercitio PatientU exhiber hiftoria
illa vulgata de Anaxarcho.qui quaeftio-
ni & tonnen eis fubjectus , linguam
( indicii fpem ) dentibus prxfcidit , &
in os TyrannLexpuitîNeque tolerantia
cedit, (licet dignitatepluiimum,) quod
fee ulo noftro accidit in В urgundo quo-
dam , Principis Aurafioneniis intetfe-

prorfus gemicum edidit: Quinetiam

cum forte • fraftum aliquid defuper ia
caput aftantis cujufpiam incideret , u-
ftulatus.jam nebulo , & in mediis tor-
mentis, rifit ; Qui tarnen paulo ante ¡
cum cincinai capillitii, quos gellabat ,
ton-
i%6 De Aug m. Soient.
tonderentur, fleverat. Animi quoquc
mira ferenitas , Sc fecuritm , íub iplüm
templa mortis,\n pluribus enituit.Qua-
lis fuit ilia Centurionis apud Taciturn:
Is, cura à milite, qui cum ex imperato
occifurus effet , juberetur , ut cervices
porrigeret former, K//»*»j,inquit ille,
ttt tarnfortiterferias. At Joannes Dux
Saxonia: , cum inter ludiim fcaccho-
rum, Diploma , quo nex ejus in pofte-
rum diem mandabatur, allatum effet ,
aftantem quendam ad fe vocavit , Si
fubridens ; Speäa, inquit, пит non po
tières partes ludí bujtts teneam. Iße,enim
( ad Colluforem innuens ) me mortno ,
jacíaBit,fuas potiores partes/«¿^«.Nofter
vero Morus, Anglix Cancellarius.cum
pridie quo moriturus effet , tonfor ad
eum veniret, (miflus fcilicet ad hoc, ne
forte capillitio promiffo effet apud po-
pulû in fpecbculo miferabilior,) eum-
que interrogaret , num tonderi placc-
ret J renuit ; atque ad tonforem ver-
fus , Mihi , inquit , ент Rege de capite
meo controverfia eil; Antequam vero il
la terminatafuerit, fitmpttts in Hind no»
faciam. Quin & idem, fubipfum mor
tis articulum, poftquamjam caput in
truncum fatalem reclinaffet , rurfus fe
paululum crexit , & barba, que ei erat
pro-
 Liber IV. 187
ff promiflîor , leniter amota, At cent
¿áe,inquit,»e» offendit Regtm. Verum,
.- ne hoc loco longioresfimus, fatis pa-
j. tet, quid vclimus ; ncrape, ut miracula
natura human*, virefque ejus & virtu-
Z tes ultima; , tarn animi, quam corpo-
s ris , in volumen aliquod colligantur ;
¡ quod fueric inftar faftorum de huma-
nis triumphis. Qua in re inftitutum
Valerii Maximi & C. Pliniiprobamus,
di 1 igentiam & judicium cor um requi-
' rimus.
Quantum ad doSirinam defxderefi
ve de Communi vinculo animt (¿ cor
poris : Ea in duas partes tribuí poifit.
, Quemadmodum enim inter fcedera-
tos intercédant , & mutua rerum fua-
rum commuñicatio , & mutua officia ;
fie feedus iftud anima: & corporis dua-
bus lïmiliter rebus continetur : Nimi-
rum ut deferibatur ; quomodo hic duo
( anima feilicet & corpus )fe invicem de-
* tegant, (¿ quomodo invicem infe agant ;
notifia five indicatiorie , & imprejfione.
Harum prior, ( deferiptio fcilicet.qua-
' lis poffit haberi notitia de anima, ex
' habita corporis : aut de corpore , ex
accidentibus animi ) duas nobis pepe-
? rit artes , utramque praîdiftionis : In-
quifitionibus alteram Ariftotelis, alte
iî8 DeAugm. Scihnt.
ram Hippocratis decoratam. Quan-
quamautem témpora recentiora has
artes fuperftitiofis & phantafticie mil
iaris pollaerint , repurgatae tamen , ac
in integrum reftituta^&fundamentum,
habent in natura folidum , &fructum
edunt ad vitam communem utilem.
Prima eft Phyfiognemia.qux per corpo
ris lineamenta , animi indicat propen
siones : Altera fomniorum naturalium
interprétât io , qua: corporis ftatum , &
difpolitioncm, ex animi agitationibus '
detegit. Inbarumpriore, partem non-
nullam defiderari perfpicio. Siquidem
Ariftotcles ingeniofe & folerter cor
poris fabricam, dum quiefcit.trafta-
vit¡ eandem in motu( nimirum geftus
corporis ) omiíit ; qui tamen non mi
nus artis obfervationibus fubjiciuntur,
& majoris funt ufus. Eteuim linea-
mentacorporis, animi inclinaciones &
propenfioneí generales oftendunc ;
Oris autem & partium motus & ge
ftus, infuper aditus,& témpora, & pre -
fentis difpofitionis & voluntatis figna,
declarant. Ut enim aptiffimis atquee-
legantiffimis Majeftatis tua? verbis u-
tar, Lingua auresferit, Geßui -vero оси-
los aäoquitur. Hoc vero benenorunt
Veteracores complures,& aftuti homi
nes,
 Liber IV. iSp
nés , quorum oculi in aliorum vultu &
geftibus habitant;idqueincommoduni
luum trahunt, utpotciu quo facultatis
& prudentix fux pars maxima vcrtatur.
Necfanenegari poteft , hocipfum , fi-
rnulationis m altero Iiidicem eíTemy-
fticum , & monere homines optime
de eleftionibus temporum & oppor-
tunitacum , adeundi perfonas ; qux ci
vilis prudentix pars eft non parva.Ne-
moaucem putet, hujufmodi folertiam
aliquid quidem valere circa homines
individuos j fub reç;ulam autem non
cadere: Nam ad unum fere modum
omncs ridemus, & ploramus,& erubc-
fcimus, & frontem contrahimus; & fie
(• at plurimum ) de motibus fubtiliori-
bus. Si quis autem hie Chiromanti&
meminit , fciat , rem efle prorfum va-
namj&in hujufmodi fermonibus,quos
tradramus , nee dignam quidera qua:
nominetur. Quod vero ad famniorum
naturalium tnterpretationem attinet:
Res eft quorundam laboribus pertra-
ftata,fed plurimis ineptiis fcatens.Ulud
tancum in prxfentia innuo.Bafim iliam
huic rei , quae maxime eft folida , non
fubfterni. Ea hujufmodi eft ; ubi idem
fit ab interna caufa, quod fieri quoque
folet ab esterna , a&us ille cxternus
N tranfit
IJO D E A UG M. S CI E N T.
tranfit in fomnium. Similis eft floma-
clii oppreifio, ex craffb vapore, atquc
incubitu ponderis externi: I taque qui
incubo laboran: , pondus fibi fuperim-
poni , magno cum apparatu circum-
ftantiarum,iomniant. Similis vifcerum
penfilitas , ex fluftuum agitatione in
mari , & ex flatu circa prxcordia colle-
fto:Itaq; Hypochondriaci faepius Na-
vigationes &Agitationes fuper aquas
iom niant. Sunt & innúmera id genus.
Pofterior pars doürintfoederis, (quam
imprefßonem nominavimus ) in Artem
nondum redadla eft, fed obiter tantum,
& carptim , inter alios traftatus , ali-
quando intervenit. Ilia eandem Anti-
ftrophen'cum priori habet.Quippe duo
confiderat : Aut quomodo & quoufque
humores (¿ temperamentum corporis im
mutent ал¡mam , in eamque agami Aul
rurfus , quomodo £5* quoufque , animt
pajftones , vel apprehenfiones , immutent
■ corpus, & in illudagant! Horum prius
in re medica interdum trañari vidc-
mus: at idipfum fe miris modis reli-
giónibus inferuit. Fharmaca enim pn-
icribunt Medici , quae morbts animt
perfanandis inferviaur, ut incuratioai-
bus mania?, &melancholiae:quinetiam
medicinas poirigunt , ad aoimum ex
hila-
 Liber IV. îji
hilaran dum, ad cor muniendum,arque
inde fortitudinem augendam , ad in-
genium acuendum , ad memoriam ro-
borandam, & iïmilia. At dixtx,& déle
stai ciborura & potuum,& abluciones,
& aliae circa corpus obfcrvanda: , in
fefta Pythagoraeorum & in Haerefi
Manichaeorum , & in Lege Mahomed,
omnem modum fuperant. Ordinatio-
nes quoque Legis Cxremonialis, San
guinis Sc ЛJipis efura prohibentes , ac
animalia типJa ahimmundis diflin-
guentes , ( quatenus ad cibi ufum ) &
plurimae íunt,& prxcifa;. Imo Chriñia-
na fides ipfa ( quamvis à Caeremonia-
rum nube libera & ferena)ufum tamen
retinetjejuniorum , abftinentiarum,&
aliarum , quae ad corporis macerado-
nem & humiliationem fpeftant, tan-
q uara rerum non mere ritualium , fed
etiam frucbiofarum. Atqui radix o-
mniumhujufmodi prasceptionura,prê
ter ipfam caeremoniam , & exercitium
obediential, in hac re confíftit, de qua
loquimur : Nirnirú quod anima cora-
padatur corpori.Si quis autem j udicio
infirmior exiftimet , iftas Corporis in
Animam Impreffiones.aut Immortali-
tatem Animas in dubium revocare, aut
Imperio Animae in Corpus derogare ;
Nг lcvi
 z$z De Aug м. Scie NT.
levi,Dubitationi leve Refponfum fuf-
fccerit. Exempla petat, vel ab Infante
in Utero Matris: qui fimul cum Matris
Affectibus compatitur,& tanren с cor
pore matris fuo tempore excluditur:
vel à Monarchis , cjui licet potentes, à
fetvorum Ímpetu quandoque flecrun-
tur, falva interim Majeftate fua Regia.
Jam quod ad partem reciprocara ,
( de anima Sc affcñibtts ej us in corpus a-
gentibus ) ilia quoque in medicina lo
cum invenit. Nemoenim Medicus ell
paulo prudentior , quin accidentia ani-
mi , ut rem maximi ad fanationcs iuas
momenti, quoique omnia alia remedia
plurimum vel adjuvet.vel impediat,
confideret&tractet.At aliud quippiam,
quod hue pertinet, parce admodum,
nee pro rci vel fubtilitate, vel utilitate,
inquifitum eftjquatenus fcilicet( miflis
affeitibus ) ipfa imaginatio anima , -vel
cogitatio perquam fixa, (¿ veluti in{idem
quandam exaltata , -valeat ad immutan-
dum corpus imaginantiñ Quarnvis enim
vim habeatad nocendum manifeftam,
baud tamenindefequitur.pari potentia
prxditum efl'e ad fubveniendum. Non
inagis liercle, quam fi quis concluíerit,
quoniam reperitur aliquisacr ita pe-
ftileus , ut fubito intcrimac } deberc
quo
 Liber IV. îjj
quoque eue aliquem aerem ita falu-
brem , ut Decumbentem fubito refti-
tuat. Atque hxc inquilino nobilis
profefto eilet ufus , verum ( ut ait So
crates) Natatore Delio indiget , quia
mergitur in profundo. Rurfus inter has
doctrinas de foedere , five confenfibus
anima; & corporis , non alia fucrit ma-
gis neceilaria , quam illa diípofitiode
fedibus propriis & domiciliis , qux úngu
la: anima facúltate: habent in corpore
ejufque organ'u. Quod genus Scientist
qui fedtati fuerinr, non défunt, fed quae
babcntur in plerifque , aut controverfa
funt , aut leviter inquifita ; ut majori
diligentia & acumine opus fit. Nam
fententia introducía à Platone¡qua in-
teUeclus in cerebro , tanquam in arce
coUocatus eft , animofitas ( quam ills
fatis imperite iracundiam vocavit, cum
tumori Scfuperbii fit propiot ) in corde,
toncupifcentia . autem & fenfitalitas in
iectnerc ; neque prorfus contemnenda
eft , neque cupide recipienda. Rurfus
nec collatio facultatum illarum intelle-
ilualium ( Phantaß* , Rationts , Memo
ria ) fecundum ventrículos cerebri,Qtto-
ris erpers eft. Atque DoBrinam de Na
tura Hominis indivifa , ас etiam de Foe-
dire Animi & Corporis, explicavimus.
N } Саг.
 De Aug m. Scient.
Саг. IL
Partido àoûunx circa corpus hominis
in mediemam; (¿ voluptariam. Par-
titio medicina: in officia tria , vid. i»
Confervarionem Sanitatis,Curatio-
nem Morborum , & Prolongatio
nen» Vita:: Quodquc Pars poflrema de
Prolongation Vita; difiungi debeat
à duabut reliquú.
T"\ Oñrina circa согрш hominis eandem
recipit divifionem , quam bona cor
poris ipfius , quibus infervit : bona cor
poris hnmani quatuor tum : Sanitas ,
forma five pulchritudo , vires , voluptas.
Totidem igitur ScientU: Medicina,Cof-
mttica, Athletica, & Voluptaria , quam
Tacitus appellat Eruditum luxum.
Medicina ars in pri mis nobilis , &
ex generofiffima profapia , fecundum
Poetas. Illienim introduzerunt Apol-
linem primarium Mecidinae Deum; cui
Pilium dederunt Afculapium , Deum
itidem , & Medicina: Profeflorem :
Quippe cum Sol in Naturalibus fit vi
ta: author, & fons , Medicus ejufdem
confervator , & tanquam fcaturigo al
tera. At decus longe illuftrius accedit
Medicina: ex operibus Serva tons , qui
 L I В E R IV. 295
& animx & corporis Medicus fuit : Et
ficut animam, doctrina: fuae caeleftis.ita
corpus , miraculorum fuorum obje-
¿tum veluti proprium conftituir. Nuf-
quAi enim legimus , miraculum ali-
quodab copatratum circa honores,
aut pecunias, (prster unicum, quo tri-
butum redderetur Cxfari ) fed tantura
circa corpus humanum , aut confer-
vandum, aut fuftentandura, aut perfa-
nandum.
Subjectumiftud Medicint (corpus ni-
mirum humanum ) ex omnibus , qua*
Natura procreavit , maxime eft capas
remedii ; fed viciffim illud remedium ,
maxime eftobnoxium errori. Eadem
namque fubjecti fubtilitas & vatietas ,
ut magnam medendi facultatem prae-
bct.fic magnam etiam aberrandi facili-
tatem. Qgocirca quemadmodum Ara
ifta ( praefcrtim quo nunc habetut mo-
do ) inter prxcipue conjecturales ; ita
inquifitio ejus rep oncnda eft inter fum-
mc arduas , & accuratas. Neque pro-
pterea cum Paracelfo & Alchymiftis
ita dcfipimus, ut putemus.inveniri in
corpore humano, quae fingulis Univer-
iitatis Rerum Speciebus ( Stellis, Mine-
ralibus , & aliis ) refpondeant, ficut illi
fabulantur, leyiter & crafla Minerva
N 4 tra
IJIÍ D ï A U G M. S С IE N T.
traduccntes Emblema illud Vcterum
( quod homo effet Мгсгосо/тш , five
Epitome totius Mundi ) ad hoc com -
mentum fuum. Vet um nihilominus
hue tes redit, ut ( quod occepimiïfcdi-
eere ) non invciiiatur inter corpora
naturalia aliquod tam multipliciter
compoiitum, quam corpus humanum.
Videmus enim , herbas & plantas ex
terra & aqua nutriri ; animalia ex her-
bis& fructibus: hominem vero excar-
nibusipforum animalium, (quadrupe-
dum , avium , pifcium ) etiam ex her-
bis, granis, fructibus , fuccis Si liquo-
ribus variis > non fine multiplici cum-
mixtione, conditura, & praparatioue
horum corporum , priufquam homini
iiutincibum. Adde quod animalibus
tivendi modus fit fimplicior , affectuf-
quc,qui in corpus agant, pauciores, &
ad unum fere modum operantes ; ubi
homo , locis habitationum , excrcita-
tionibus, affeftibus, fomno & vigiliis,
vices prope infinitas vatiatum muta-
tionum fubit. Ufquc adeo verum eft ,
unam,inter res cañeras, corporis humant
madam , maxime fermcntatam , &ex'
plurimis coagmentatam eflc. At anima
contra fubitantiarumeft fimpliciffima,
u t non male cecineric ille :
 L i в i n IV. 297
' Vurumqut reliquitD
JEthereumJenfum , atque Aurai[im
plicit ignem.
Uncle minime eft: mirandum, Animant
lie collocatam, requiem non invenire,
juxta axioma illud, Motum verum шгл
locum ejfe rapidum,placidum in loco. Ve
rum ut ad rem redeamusj Varia ifta Sc
fubtilis corporis humant compofítio &
fabrica effecit.ut fit inflar organi mufí-
ci operofí Se exquifíti, quod narmonia
Гца facile excidit. Quare apud Poetas,
fumma ratione, Mulica cum Medicina
in Apolline conjiingitur ¡ quiafimilis
fere fit utriufquc artis Genius i atque
in eo confiftat plane Medici officium ,
ut feiat humani corporis Lyram ita
tendere & pulfare,ut reddatur concen
sus minime difeors, & infuavis. Ergo"
dem um ifta fubjeûi inconftantia & va-
rietas , artem reddidit magis conjectu-
ralem : Ars autem tam conjecturalis
cum fit, locum ampliorem dédit non
folum errori , verum etiam impoftura;.
Siquidem omnes alias propemodum
artes , & feientiae , virtute fua & fun
cione, non fuccelTuaut opere , judi-
cantur. Advocatumipfa agendi Se di-
cendi facultas, non exitus caufac,com-
mendat ; Gubernator navis , clavi te-
N j nendi
4jS De Aug m. Scient.
nendi pericia , non expeditiónis fortu
na, fe probat. At Medicut , Sc fortafle
Politicus , vix habentaftiones aliquas
proprias.quibus Specimen Artis Sc Vir-
tutis fuje liquido exhibeant ; fed ab
Eventu prxcipuc Honorem aut Dedc-
cus reportant, iniquiffimo prorfus ju-
dicio.
Quotus enim quifque novit, oegro-
to mortuo , aut reftituto , item Rep.
liante, vel labante, utrum fit res cafus,
an confilii? Fit itaque fxpiffime,ut ira-
poftor palmam , virtus cenfuram réfé
rât. Quin ea eil hominum infirraitas,
Sc credulitas.ut fa;penumero Agyrtam,
aut Sagam, doito Medico prxponant.
Quare Poeta: oculati plane & perfpica-
ces fuifle videnturjcum Afculapio Cir-
cemSororem dederunt, utrumqueè
Sole prognatum ; ficut habetur in ver-
libus , De jEfculapio Phcebigena ,
lile repertorem Medicina talis, & Artis,
Fulmine Phtzbigenant Stygiat detrupt
ad undas.
Et fimiliter de Circe, Solis filia ;
Dines inaccejfts ubi Solu filia lucís
Vrit odoratam повита in lamina ct-
drum.
Omnibus enim Temporibus , fama &
opinione vulgi, Sag« , & Aaicula: , Se
Im-
 L i в н R ÎV. r$y
Impoftores , Medicorum quodammo-
do rivales fuere j & de curacionum ce-
lebritate cum iifdem fere cerrarunt.Ex'
hocdic fodes quid fequitur ? Nempc
ut Medici ita fecum , quemadmodum
Salomon in re graviori¿ & ßul-
ti теш eventtts erit,quidmihiprodeßi
quod majorem fapientií. dedi operamî
Equidem Medicis minus fuccenfeo , fi,
faepenumero vacent alicuialteriftudio,
quod adamant, magis , quam Arti fuae
propria:. Invenies etenim inter eos ,
Poëtas.Antiquarios, Criticos, Rheto-
res , Politicos, Theologos.atque iniis
Artibus magis , quam in profeffione
propria eruditos. Ñeque hoc fit , ut
arbitror, quia (ut quidam Declamator
contra Scientias Medicis objicit ) ha-
beant quae fibi obverfentur objefta tara
fœda & triftia,ut animum ad alia abdu-
cere iis omnino fit opus ; ( Nam qui
homines Rnt.Nifjilhumaniafe alienum
putent ; ) Sed ob hoc ipfum, de quo
nunc agimus ; Nempe quodarbitren-
tur.parum ipfis interefie , vel ad exifti-
mationem, vel ad lucrum , utrum artis
fuae mediocritatem , an perfcftionem
inea majorem aflequantur. Morbi e-
nim radia, vita; dulcedo, fpei fallacia ,
& amicorum commendatio, efRciunt ,
uc
joo De Aue m. Scient.
uc homines facile in Medicis qualibuf-
cunque fiduciam collocent . Verum fi
quis ha;c attentiusperpendar.ea potius
ad culpara Medicorum,quam ad culpa;
excufationem fpeftant. Neque enim
fpem abjicere.fed vires potius intende-
re dtbuerant. Nam fi cui placet obfer-
■vationem expergefacercfuarn , & pau-
latim circumfpicere, etiam ex exemplis
obviis,& familiaribus.facile deprehen-
det,quanuim obtincat imperii, intelle-
Huífubtilitas & acumen, in vari etat em
live Materia, five Forma rerum. Nil
magis varium , quam hominum facies
& vultus;Eorum tamen Diferí mina in
finita retinet memoria : Imo Pj&or ex
pauculis colorum teftis,acieoculi ufus,
& vi phantafix , Sí manus conftantia ,
omnium facics.qui funt,fuerunt,atque
etiam ( fi coram repra:fentarentur ) qui
futuri íunt , peniciilo imitari ac deferi-
bere polfet. Humana voce nil magis
varium ; Hujus tamen difcrimina in
íingulis perfonis facile internofeirnus :
Quinetiam non defunt Motiones &
Pantomimi quídam, qui,quotquot Ii-
buetit, reddere fciunt, & ad vivum ex-
primere. Nil magis varium, quam foni
áiticulati, verba feilicet: Via tamen ini-
ta cft , ca reducendi ad paucas literas
Al
 Liber IV. 301
Alphabeti. Atqueilludveriifimum eft,
non ex со, quod mens humana fit mi
nus fubtilis aut capax, perplexitates &
acatalepfias in Scientiis plerunque
prorenirej fed ex eo potius, quod Ob-
je&um nimis in remoto collocatú fit.
Sicut enim fenfus , procul ab objefto
dirtitus, plurimum fallitur; debite ap-
propinquatus , non multum errat ; ita
m in intelleitu. Solent autem homines
naturam, tanquam ex pracaltaturri, &
à longe defpicere;& circa generalia ni»
mium occupari ; quando (i defcendere
placuerit , & ad particularia accederé ,
refque ipfas attentius & diligentius in-
fpicere, magis vera & utilis lieret coin-
prehenfio. ltaque hujus incommodi
lemedium, non in eo iblum eft, ut Or
ganum ipfum vel acuant,vel roborent,
led fimul ut ad objciitum propius accé
dant. Ideoque dubitandum non eft ,
quin fi Medici, mi.Tis paulifpcriftis ge-
neralibus, Naturae obviam ire vellcnt ,
compotes ejus fierent.de quo ai t Росса,
ht quontam -variant morbi, variabi-
mut artet;
Mille malí ßrecies,millefaltttu tränt.
Quod eo magis faceré debent , quia
Philofophix ipfa; , quibus innituntur
Medici , fue Methodici , five Chymiei,
(Me
jet De Augm. Scient.
( Medicina autem in philofophia non
fimdata , res infirma eft , ) parvi rêvera
funt. Quare fi nimis Geueralia ( licet
vera forent ) hoc Vitium habcant, quod
non bene homines ad aftioncm dedu
cán: , certe majas eft periculum ab illis
generalibus,quae in fe faifa funt:atque,
loco deducendi , feducunt.
Medicina igitur ( uti perfpeximus )
adhuc taliter comparata eft , ut fucric
magis oftentata,quam elaborata:etiam
magis elaborata , quam amplificata ,
cum labores in earn infumpti, potius
in circulo , quam in progreíTu fe exer-
cuerint. Plurima enim in ea video à
Scriptoribus iterara, addita pauca. Earn
in tres partes dividemus , quae tria ejus
ofHcia nominabimus.Primum eft Con-
fervatio Sanitatis , fecundum Curatie
Morborum , tertium Prolongatio Vitt.
At iftud peftremufn, non videntur Me
dici, tanquam partem principalem artis
fua: agnovifle , verum idem reliquis
duobus fads imperiteimmifcuiíTe. Pu-
tant enim,fi propulfentur morbi,ante-
quam ingruant, & curentur poftquam
invaferint , Prolongationen! vi« ul-
trofequi. Quod licet minime dubium
fit , tarnen parum acute profpiciunt,
horum ucrumque ad morbos cantum
per
 Libes. IV. jej
pertinere, & ad earn folummodo vit*
Prolongationen , qua; à morbis abbce-
yiatur & intercipitur : Atqui filum i-
pfum vita; prodúcete, ас mortem , per
refolutionem fimplicem , & atrophiam
fenilem, fenfim obrepentem , ad tem-
pus fummovere , Arguments eft,quod
nemo ex Medicis pro diguitate trafta-
vit. Ñeque vero fubeat ánimos homi-
ttum ille fcrupulus,'ac fi ha;c res fato &
divina: Providentia; commifla, in artis
officium & munusjam primum à no
bis revocatetur. Providentia enim pro-
culdubio mortes quafcunque , five ex
violentia, five ex morbis.five ex decur-
fu aetatis, pariter regit : Neque tamerv
ideo praeventiones & remedia excludit.
Ars autem,& induftria humana, natura;
& fato non imperant , fed fubminift-
rant. Verum de hac parte paulo poft
dicemus ;ha;ctantum interea prxfati,
ne quis tertium iftnd officium Medici
na;, cum duobus prioribus, ( quod fetc
adhuc factum eft ) imperite confundat.
Quodad officium tuend& Sanitatit
attinet, ( ex officiis pra;diflis Medicinx
primum ) multi de eo fcripferunt, cum
in aliis rebus fatis imperite , tum ni-
mium ( ut arbitramur ) deleftui cibo-
rum , minus quam par eft , quanfitati
eorum
 J04 DeAug m. Scient.
eorum tribuentes. Quin & in quanti-
tateipfa, tanquam Philofophimora-
les , mediocritatera nimis laudarunt j
cum& jejunia in confuetudinem verla,
& viftus liberalis , cui quis aiTueverir,
melius fanitatem tueantur , quam iftx
mediocritates , qua: naturam ignavam
fere reddunc , neque exceffus , neque
indigentiae, cum opus fuerit , patien
tera. Exercitationum autem fpecics ,
qua: in fanitate tuenda plunmum pol-
lent , nemo ex Mediéis bene diftinxit,
autannotavit ; cum vix inveniatur ali-
qua inclinatio in morbum.qua: non
exercitatione quadam propria corrigi
poflît. Morbis renum globorum lufus
convenir, pulmonum l'agittatio , fto-
machi deambulatio & geftatio-, arque
aliis alia:. Verum cum Jiaec pars , de
Valetudinis confervatione , fecundura
totum tractata (it , defeftus minores
perfequi non eft noftri inftituci.
Quod vero ad Curationem Morbo-
r«»»attinet, illa demum pars eft Medi
cina in qua plurimum laboris infum-
-ptum eft, licet frudu fatis tenui. Con-
tinet autem Doclrinam de Morbis, qui-
bus corpus humanuni fubjicitur , una
cum eorundem Caußs, Symptomatibus,
ii Medelis. In hoc fecundo officio Mc-
I- . j tUcint,
 L I В E R I V. J05
; dicins. , multa fiint quae defiderantur:
g Ex his pauca , fed maxime iníignia,
proponemiis , quae enumerarte latis
duxerimus , abfque aliqua ordinis aut
¡i methodi lege.
Prim urn eit .Intermijfio diligentia il-
lius Hippocraeis , utilis admodum & ac-
curarx,cui morís erat, narrativam
componerc, cafuum circa oegrotos fpe-
cialium; referendo qualis fuiflet morbi
natura , qualis medicatio, qualis even-
tus. Atque hujus rei nadis nobis jam
exemplum.tam proprium atque infi-
gne , in eo fcilicet viro , qui tanquam
Parens Arcis habitus eft, minime opus
erit, exemplum aliquod forinfecum ab
alienas artibus peterejVeluti à Pruden-
tia Jurifconfultorum , quibus nihil an-
tiquius, quam illuftriores cafus, Si no
vas decidoncs, feriptis mandare ; quo
melius fead futuros Cafus muniant. Sc
inftruant. lftam proinde Continuation
пет Medicinalium Narrationum defide-
rari video ; pracfertim in unum corpus
cum diligentia & judicio digeftam .
Qijam tarnen non intelligo ita fieri
deberé amplam , ur plane Vulgata , Sc
qua: quotidie obveniant, excipiat; ( Id
enim infinitum quiddam eilet , ñeque
ad rem:) Ncc ruifus tarn anguftam, uc
folum
}o6 De Aiigm. Scient
folummodo Mirabilia &Stupenda ( id
quod à nonnuUis fa&um eftjcomple-
¿tatur. Multa enim in Modo rei , &
Circumftantiis ejus, nova funt , quae in
Ge»ereipfo nova non funt: Quiautem
ad obfervandum adjiciet animum , ei
etiam.in rebus.quae vulgares videntur,
multa obfervatu digna occurrent.
Item in Disquifitionibus Anatomicis
fieri folet, ut qua: torpori humano га
univerfum competant, ea diligentiifi-
me, ufquead curiofitatem, & in mini
mis quibufque , notentur: At circa va-
rietatem , qua: in diverfis corporibus rc-
peritur, Medicorum diligentia fatifcit.
Ideoque Anatomiam fimplicem lucu-
lentiifime traftari aflero , Anatomiam
comparatam defiderari ftatuo. Partes
enim fingulas rede perfcrutantur ho
mines, earumque Confiflentias.Piguras,
Sims: fed Шлгит Partium diver/am in
diverfis hominibus figurar» & conditio -
пет minus obfervant. Atquc hujus
omiffionis caufam non aliam cfle ar-
bitramur, quam quod ad primam in-
quifitionem infpeilio unius aut alte-
rius Anatomía fufficere poifitjadpoftc-
riorem vero ( qux comparativa eft, &
cafum recipit ) necefle eft, ut pluri ma-
rum difte&ionum attenta Sc perfpicax
obfer
 Liber IV. 307
obfcrvatio adhibeatur. Prior eriam res
eft, in qua homines do¿ti, in praledio-
nibus fuis , & in ccetu Aftantium , Ce
jadiare poflunt: at fecunda ea eft , qua:
tacita & diutina experientia tantura
acquiri poteft. IUud interea minime
dubium eft, quod internarum partium
figura & ftruítura parum admodum
externorum membrorum varietati &
lineamentis cedat ; quodque corda,
aut jecinora , aut ventriculi, tam diifi-
milia fiat in hominibus , quam aut
frontes , aut nafi , aut aures. Atque in
his ipiis difFerentiis partium interna
rum , reperiuntutfaepius Cauffk conti
nentes multorum Morborum ; quod
non attendentes Medici , humores in-
terdum minime delinqucntes crimi-
nantur: cum ipfa Mechanica partis a-
licuj us fabrica in culpa fit. In quorum
Morborum cura , opera luditur , fi ad-
hibeantur Medicina: alterantes , ( quia
res alterationem non recipit ) fed e-
mendanda res eft , & accommodanda,
feu pallianda , per victus regimen , &
Medicinas familiares. Similiter , ad
Anatomiam Comparâtam pertinent ac
curate; obfervationes , tam Humorum
omnigenum , quam Vefligiorum & Im-
freflionum Morborum , in corporibus
variis
 jo3 De Au g m. Sciïnt.
variis difleftis. Etenim humores in A-
natomiis , tamquam purgamenta & fa-
ftulia, fere practermitti iolenc, cum ta
rnen in primis neceflarium fit notare,
quales&í quam multíplices íint humorum
diíFerentium fpecies ( non nimium in
hac re tribuendo divilionibus eorum
receptis ) qui in corpore humano ali-
quando inveniantur , & in quibus Ci-
vitatibus, & Receptaculis, quilibec ipfo-
rum, fedes & nidulos fuos figere potif-
fimumfoleat; quoquejuvamento aut
damno; atque his fimilia.Itidein Veßi-
gia Se Impresiones morborum,Sc Interio-
rum Partium ab iis Ufiones Sc devafia-
tiones , in diverßs Anatomiis cum dili
gentia notanda ; Nempe Apoftemata ,
Ulcera, Solutiones Continuitatis, Pu
trefacciones, Exefiones, Confumptio-
nes, nul us Contracciones , Extenlio-
nes, Convulfiones, Luxationes, Diflo-
eationes, Obftruitiones, Repletiones,
Tumores , una cum omnibus Materiis
Prxter-Naturalibus, quae in corpore
humano inveniuntur, (veluti Calculis,
Carnofitatibus , Tuberibus, Vcrmi-
bus , & hujufmodi : ) Нагс ( inquam )
omnia , & his íímilia , per earn , quam
diximus , Anatomiam comparatam , &
multorum Medicorum Experimenta
in
t. Liber IV. 309
in unum collata, magna cum cura per
ol quin & componi debent. At -varictat
S ifta accidentium in Ашиншш aot pet-
tí fundorie t rada tur, aut filentio pr.t-
jir teritur.
jS De illo vero altero defeftu circa
sj natomtam, (ncmpe cjuod non fieri con-
..• fueverit in corporibus vivis ) quid atti-
net dicere 3 Res enim bxc odióla, &
barbara, & à Celfo rede damnata. Ne-
que taméillud minus verum eft, (quod
annotatum fuit à Prifcis ) poros com
plûtes, & meatus, & pertuiiones , qua:
i tint ex fubtilionbus , in Anatomías
л di lie Д ionibus non cora parère ; quippe
qua- in cadaveribus occludun tur & la-
ы tent 5 cum in Viventibus dilatentur, &
poífint е(Ге confpicui. Itaque, ut& u-
iui confulatur fimul& humaaitati,non
' eil omnino rejicienda Anatomía Vivo-
rum, ñeque ad fortuitas Chirurgico-
rum infpecliones ( quod Celfus fecit )
remittenda : cum hoc ipfum bene ex-
pediripoflît , per diíTedionem Bruto-
rum Vivorum, qua?, non obñante fua-
tum partium diflîmilitudine ab litirna-
nis , huic inquiiîtioni, adhibito judi-
> cio, fatisfacere poffint.
, Item in inquifitione illorum de Mor-
f tu, inveniunt Morbos coœplurcs, quo s
I Jnft
 fio D E Aug м. Sc i E N т.
jnfanabiles decernunt, alios jam inde à
principio morboram, alios poft talem
quampiam petiodum. Ita ut L. Syllar
& Trium-virorumProfcriptiones , res
nihili fuerint,pra; Mcdicorum proferi-
ptionibus, per quas tot homines ini-
quiffimis edidtis morti dedunt ; Quo
rum tamen plurimi minore cum di/fi-
cultate evadunt , quamilliolim inter
proferiptiones Romanas. Ñeque igi-
tur dubitab о in ter Dí/Wír«ta reponere
opusaliquod de Curationibut Morbo-
rttm, qui habentur pro Infanabilibus;
ut evocentur & excitentur Medici ali-
qui egregii, & magnanimi, qui huic o-
p^ri, quantum largitur natura rerum,
incumbant ; quando hoc ipfum , lliot
morbos pronunciare infanabiles , neglc-
ftum & incuriam veluti lege fanciat, &
ignorantiam ab infamia exima t.
Item ut paulo ulterius infiftam : E-
tiam plane cenfeo ad officium Medici
pertinere, non tantum ut Sanitätern re-
fiituat : verum etiam ut dolores & cru-
ciaiut Morborum mitiget : Ñeque id i-
pfum folummodo , cum illa mitigado
DoloriSjveluti Symptomatis periculo-
íi, ad convalefcentiam faciat & со n du
cat ; imo vero cum abjeíta prorfus o-
nmifanitatis ipe, Excejfwn tan tú prx-
beac
 L I В E R I V. JIl
beat e vita magis lenem & placidum. Si-
quidcm non parva eft felicitatis pars,
( quam fibi tantopere precari folebac
Auguftus Caefar) illa Eutbanapa; Quas
etiam obfervata eft in Exceflu Antoni-
ni Pii, quando non tam Mori videre-
tur , quam dulci & alto fopore excipi.
Scribitur etiam de Epicuro, quod hoc
ipfum fibiprocuraverit.cum cnim mor
bus ejus habereturpro defperato,ven-
triculum & fenfus , meri largiore hau-
ftu & ingurgitatiore obruit. unde il-
lud in Epigrammate,
—— Htnc Stygias ebritu baufit aquas.
Vino fcilicet Stygii laticis amaritudi-
nem fuftulit. At noftris temporibus ,
Medicis quaiî Religio eft, acgrotis,
poftquam deplorati fint, affidere ; ubi
meo judicio , íi officio fuo, arque adeo
humanitati ipfi decile nolint, & artera
edifcere, & diligentiam pra:ftare debe-
lent , qua animam agentes, facilius &
mitius с vita demigrent. Hanc autera
partem , inquifitionem de Euthanafia
txteriori ( ad difFerentiam ejus Eutha-
naÇu, quae anima: praeparationem re-
fpicit ) appellamus, eamque inter Deß-
derata reponimus.
Item in Curationibut Morborum il-
lud generali!« äeßderari reperiojQuod
Medici
 jii De Aug m. Sei en т.
Medici hujufce aîtatis, licet generale}
intentiones Curationum non male per-
fcquautur , particulares tarnen Medici-
гш,<\их adeurationes morborum fin-
gulorum, proprictate quadá fpetfiant,
aut non bene norunt, aut non religio-
fe obfervant. Nam Medici traditionurn
& experiencia: probata: frudum Magi-
ñralitatibus fuis deftruxerunt, & fuftii-
lerunt ; Addendo, & demendo, & mu-
tando circa Medicinas, proutiis libitú
fuerit; & fere Pharmacopoeorum more
Quid pro Quo fubftituendo ; ita fuper-
be imperantes Medicina: , ut Medicina
non amplias imperet Morbo. Demptis
enim Theríaca, & Mithridatio, & for-
tafle Diafcordio, & Confeccione Al-
kermes , & paucis aliis Medicinis , ad
nulla fere certa Pharmaca fe religiofe
&fevere aftringunt.Nam Mcdicamen-
ta illa, qua: in ofEcinis proftant vena-
lia, potius in promptufuntad inten
tiones generales , quam accommoda ta
&propnaad curationes particulares;
Siquidcm fpeciatim nullum morbum
magnopere refpiciunc , verum genera
ting ad obflrudior.es aperiendas.con-
codiones confortandas , intemperies
alterandas pertinent. Atque hinepra:-
.cipuefit, ut Empirici & Vecula: fjepe-
nume-

/
 L i в i X IV. m
numero in curandis morbis felicius o-
perentur , quam Medici eruditi , qaia
Medicinarum probacarum confe&io-
nem & compoíitioné fideliter & fcru-
pulol'e retinent.Equidem memini,Me-
dicum quendam apud nos in Anglia
Practica celebrem,Religione prope Ju-
dxum , Librorum lectione tanquam
Arabern , folitum dicere, Medici veflri
Huroptifunt quidem viri docii , fed non
norwit particulares curationes morbo -
rum. quinetiam idem ludere folebat ,
parum decore, dicendo, Medicos noflrot
fimiles ejfe Epifcopii , ligandi &folvendi
claves habere, & nihil amplias. Sed uc
ferio, quod res eft.dicamus; Plurimum
referre cenfemus , fi Medici aliqui, &
erudirione & praftica in(igniores,opus
aliquod confidant, de Medicints pro-
batis & experimentalibus , ad morbos
particulares. Nam quod fpeciofa quis
ratioae nixus, exiftimet.decere, Mcdi-
cum docium ( habita ratione comple-
xionis aegrorum,a:tatis,tempeitatis an-
ni, confuetudinum, & hujufraodi ) po-
tius Medicinas ex tempore aptare ,
quam certis aliquibus pracfcriptis infi
riere ; id fallax res eft , & expecientia:
non litis attribuit , judicioplus nimis.
Sane , queiMadmodum in Rep. Roma-
O na,
3t4 De Augm. Scient.
ла , Cives erant utiliífimi , & oprime
compoli ti , qui aut Confules Populo
£я vcbanc.au t Tribuni in partes Senatus
inclinabant: ita in hac Materia, de qua
agimus , Medicos eos probamus , qui
aut in magna eruditione , traditioncs
experiencia: plurimura faciuntjautin
Praclica iníigni.Mctbodos & generalis
Artis non aípernantur. Modificaciones
vero Medicinarum ( Ii quando fit opus
eas adhibere ) potius in yehiculis Ca
rum excrcendx l'une , quam in ipfo
corpore Medicinarum ; in quo nil no-
vandum , abfque evidenti neeeifitate.
Hanc igitur partem , qux de Medicina
Authtntic'u & Poßtivu tiaâet.defiderari
ftatuimus. Res autem eil , qua: teman
non debet , abfque acri & fevero judi-
cio,& tanquam in Synodo Medicorum
fcleûorum.
Item , inter prxparationcs Medici
narum , miran fubit, ( pracfertim cum
Medicina ex Mineralibus'z Chymicis in
tantum cveftx & celebratx fint ; cum-
que tales Medicina: tutius adhibeantur
ad exteriora , quam intro fumantut )
neminem adhuc inventum, qui ptr ar-
tem thermos Naturales & femes Medi
cinales imitari annixus fuerit : cum ta
rnen in confeflbfit, Thermas illas &
fou
 Luit IV. jry
os fontes , virtutes fuas , ex venis Minc-
ralium , per qua« pcrmeanc > oanctfct i
: quinetiam , in manifeftum hujus rei
,,i documentum , bene norit humana in-
di dufttia difcernere & diftinguere per
Ы Separaciones quafdam, ex quo genere
it Mmeralium hujufmodi aquae inrician-
.:: tur , veluci an ex íulphure » vitriolo ,
t chalybe, autaliquo fimili. Quae natu-
; talis aquarum tinftura,fi adarrificiofas
tompofitiones reduci poflet , fuerit in
po teftate hominis , & plura genera ea-
tum ( prout ufus poftulat ) eflicere , &
Í temperamentum ipfarum pro arbitrio
i regere. Hanc igitur partem , de Imita-
f tione Natur* in balneis Artificialibm ( re
I procul dubio & utili , & in promptu )
deßderari cenfemus.
Ne vero fingula fcrupulofius exe-
quamur, quam velinftituto noftro.vel
hujufce Tractatus Natuise convenit,
claudemus hanc pattern defcclus al-
terius cujufdara enumetationc ■ qui
maximi nobis videtur momenti:Nimi-
runi quod Mcdendiratio,c\wx obtmuir,
fit nimio plus compendwfa , quam ut in-
{igne aliquid , aut atduum , prxftare
poffir. Etenim judicio noftro , opinio
fuerit magis blanda, quam vera, fi quis
exiítimct.Medicamentum aliquod tam
Ô г po
ji5 D E Aug м. Scie N т.
pocens auc felix fieri pode , ut ufus
ejus (implex curationi alicui graadiori
fufficiat. Mirabilis profefto foret Ora
tio, qua; pronunciata, aut etiam ikpius
repetirá,vitium aliquod,animo penitus
iulitum , aur inveteratum , corrigere
aut tollere poflit. Longe cerre abeir.
Verum quae in Natura eximie poflunt
& pollent , funt ordo , profecutio , fe
ries , vicilfitudo artificiofa. Quae licet
majus quoddam in prxcipiendo judi-
cium.majoremquein parendo conftan-
tiam, requirant; tarnen eftecluum ma-
gnitudine abunde rem compenfant.
Etfi autem ex opera Medicorum quo-
tidiana , quam , invifendo, aflidendo,
prxfcribendo, aegrotis praeftant, puca-
ret quifpiam,haud fegniteripfos cura-
tionem perfequi, atquein eadem, certa
quadam via , infifterc : Tarnen Ii quis
ea , qua: praeferibere & miniftrare tole-
antmedici.icutius introfpieiat.inv einet
pleraque vacillationis & inconitantiz
plena , & qua: ex tempore exeogiten-
tur, & in meutern illis veniant, abfque
certo aliquo aut praevifo Curationi s
tramite. Debuerant autem etiam ab
initio , port Morbum bene perfpcílum
&cognitum,feriem curandi ordinatam
meditan, ñeque ab ea abfque gravi
cania
 Liber IV. )ij
caufa difccderei Atquefciant pro cerco
Medici , pofle ( exempli gracia ) cria
fortafle aut quatuor Medicamenta ad
morbum aliquem gravem curandum
rtfte praeferibi, qua? debito o rdine &
debico intervalle fumpta, curationem
prxftent: quorum íingula,fi per fe tan-
lum fumerentur, aut íi ordo mvertere-
tur , aut intervallum non fervaretur,
fuerint prorfus nocitura.Neque tameu
id volumus , ut omnis fcrupulofa &
fuperfticiofa curandi ratio in pretio fit
tanquam optima, (nonmagis , quam
omnis Via arcU , via fit ad Cœlum : )
verum us «que recb fit via, ас arfta &
diflicilis. Hancaurem partem , quam
filum medicínale vocabimm , deßderari
ponimus. Atquehxcilla funt , quae in
Doctrina Medicina de Curatione Mor-
borum defideramus:aiñ quod reitet uni-
cum.quod pluris eft, quam ilia omnia.
Defideratur nimirum Philofofhia natu
ralis vera & activa , coi Medicina Scten-
tia inaedificerur. Cacterom illa non eft
hujusce Tradtatus.
Tertiam partem Medicina, pofuimus
illam de Prolongations vita , quae nova
eft, & defideratur: Eftque omnium no-
biliflima. Si enim taleaüquid inveniri
poffir, non verfabitur tantum Medici-
O j na
ji8 De Aug м. S ci E N т.
na in Curatlonttmfirdibm ; пес Medici
ipfi propter Necejfitattm folummodo
honorabuntur , fed utique propter do-
num mortalibus,ex terrenis.quafi ma
ximum, cujus poterunt efle, fëcundum
Deuin, Difpenfatores & Adminiftri.Li
cet enim Mund'44 homini Chriftiano,
ad ttrram promijfionts contendenti,tan-
quam Егетш fit ; tarnen in Eremo ipfa
proficifcentibus, calceos & veftes(Cor-
pus fciUcet noftrura, quod animx loco
Tegmiuis eft ) minus atteri, Gratia; di
vina: M un us quoddam xftimandum.
Нас de re, quia eft ex optimis,eamque
inter Defiderata pofuimus.ex more no-
ftro, & mónita dabimus , & Indicia, &
Prxcepta.
Primo monemttt.tx Scriptoribus, cir
ca hoc Argumentum , neminem elle ,
qui aliquid magni, ne dicamus aliquid
fani, repererit. Ariftoteles certe Com-
mentarium de hocedidit perpufillum,
in quo nonnihil ineft acuti : quod ipfe
omnia elle vult, ut folet. At Receutio-
res tara ofcitanter, & fuperftitiofe , de
hoc fcripferunt.ut Argumentum ipfum
ob eorum vanitatem, tanquam vanum
& vecors haberi cceperit.
Secundo monemtíí.iplas intentiones,
qua: hue fpectant, mcdicorum, res ni
 Liber IV. jij
hili effe, & cogitationes hominum à re
potins abdacere, quam vetfus earn di
rigere. Sermocinantur enim , mortem
in deftitutionccalidi & humidi confi
riere : Deberi itaque calorem natura
lem tonfortari, humorem autem radi-
calem foveri : Perinde ac fi hace res ju-
fculis, aut lactucis & malvis, aut amy-
do, aut jujubis.aut rurfus aromatibus,
aut vino genetofo,aut etiam fpiritu vi-
ni » & oleis Chvmicis , confici poffit.
Quae omnia obfunt potius,quam pro-
funt.
Tertio monemm,ut homines nugarl
definant, nec tam faciles fint, ut cre-
dant, grande illud opus, quale ell Na
tura?, curfum remorari &'retrovertere,
poíTe hauftu aliquo matutino , aut ufu
alicujus pretiofx medicinas ad exitum
pçrduci : non auro potabili, non mar-
garitarum eflentiis, Si fimilibus nugis:
fed ut pro cerro habeant , írolongxtio-
nem Vitt eue rem operofam,& quae ex
compluribus remediis , atque eorum
inter fe connexione idónea , conftet .
Ñeque enim qaifquam itaftupidus ef
fe debet, ut credat,quod nunquam fa
ctum eft adhuc, id fieri jam poflfe , nifi.
per modos etiam nunquam tentatos.
Quarto montmut.uz homines rite a-
O 4 nimad-
 Зго D i Au е м. S eis R т.
nimadvertant Sí diftinguant> circa ea,
qux ad vitamfanam, & ea, qux ad vi
rar» Ungarn, conferre pollunt. Sunt o
nim nonnulla , qux ad fpiricuum ala-
critatem, & fundionú Robur, & Mor
bos arccndos, ptofunt : qua: tamft de
fumma vitx detrahunt, & Atrophiam
fenilem abfque Morbis accelerant :
Sane & alia , qux ad Prolongationen!
vitx, & Atrophiam fenilem longius
fummovendam juvant : fed tamen non
ufurpantur abTque periculo Valetudi-
nis ; Adeo ut qui iis utentur ad Pro
longationen! vita; , debeant (¡muí in-
commodis occurrere, qux alioquin ex
corum ufufupervenire poiîînt. Arque
Mónita ha&enus dedimus.
Quod ad Indicia attinet ; Tale hu-
jus rci ( quam Animo metimnr ) pla-
fma eft. Confervantur res & durant
duobus modis : A ut in Identitate : Aut
per Reparationen!. In Identität eßta, ut
tnufca autformica infuccino : tíos , aut
iomum , aut Lignum, in Confervatoriu
ïlivalibut : Cadaver inter balfama. Per
Réparâtionem, ut in Mamma Si in Me
chanics. Operanti ad Prolongationen
r/f*,utroque genere utendum eft,(dif-
junfta minus poflunt ) corpufque hu
manuni conferyandum , quemadmo
 Liber IV, jn
dum Inanimate conferventur : Ac rar«
fus quemadmoduni Шатта conferva-
tur ¡ Ac demquc quadantenus at Me
chante» confervancur. Tres igiturfunc
ad prolongandam Vitam intenciones :
Retardatio Confumption'u : Probitas Re
parations, & Renovatio ejus, quod cce-
pit veterafcere. Confumptio fit a duabus
deprtdationibm : Depredation с jpiritut
innati ; & deprtdatione Aeris ambientis.
Prohibitio utriufque duplex : Aut fi Ar
gentia ilia fiant minus Pndatoria,&\it ft
Patientia ( Succi fcilicet corporis ) red-
dantur minus Dcpndabilia. Spiritus fie
minus Prtdatoriut,ñ autfubflantia den-
fetur , ut in ufu Opiatorum Si Nitratt
rum, Sí in Contrifiationibus: Aut Sjjtan-
titate minttatur , ut in Dutis Pythagori-
c'u & Monaflicu : Aut Motu leniatur, Ut
in Otto & TranquiUitate. Aer ambiens
fit minus Prtdatoritts , fi aut minus in-
calefiat à Radiii Solu , ut in Regionibua
frigidioribiet, in Speluncu , in Montibtu,
Sc ш Columnu Anachoretarum: Aut
fummoveatur à Corpore,at in См/с </«»-
_/л, & in plum'u Avium, & in «/» G/« &
Vnguentorum abfque Aromatibus. Succi
Corporis redduntur minus deprtdabiles,
fi aut £>«r; fa¿ti lint , aut Rofcidi five
ileojî. Durit ut in Vittuaßiero , vita xa.
, , .95 Гг'£'"
jzt Di Aug m. Scient.
Frígido : ЕхегшягютЬш robuftts: Bal
nea quibufdam Minera-libia. Rofcidi,M
in ufu Dulcium, & abßinentia 'z Salfis &
Actdu, & maxime omnium in tali Mi-
fitonc Potut, qua; fit Partium valdc tt-
nuium &fubtilium, abfq; tarnen omni
Acrimonia aut Acedine. Separatio fit
per Alimenta : Alimentado autem pro-
movetur quatuor Modis : Per Conco-
clicnem Vifcerum ad Extrufionem Ali
menti, ut in confortantibut ziifitra prin
cipal;a : Per excitationem partium exte-
riorum ad attraBionem aliment! , ut in
exercitationibut & fricationibus debitis,
atque unciionibm quibufdam & Balneu
appropriatingtt praparationem alimenti
ipfius , ut facilius fe infinuet , & dige-
ftiones i pías quadamtenus anticiper, ut
in variis & artificiofis modis cibi con-
diendi, potm mifcendi, pantsfermentan-
di, & horum triam virtutes in unum re-
digendt: Per confortationem ipil us ultt-
mi aeim afftmilattonu , ut in fimno ttm-
feßivo , & appltcattonibm quibufdam
txttrioribtu. Reno vatio ejus, quod coc-
pit veterafeere, fit duobus modis : Vel
per Intenerationem habitm corporis i-
pfius, ut in ufu Malaciffattonum ex Bai
ndt, Emplaftrts, Sc VnBionibtu: qua: ta-
lia lau ut imprimant , non txtrahant:
 Liber IV. j£}
Vel yttexpurgationemfucci-vcter'u, Sc
fubfiitmionem fucci novi, ut in tempe-
ftivis & repetitu purgationibut ,fanguinit
Mijfionibm, & Dt&tn attenuantibtts , Se
quaeflorem corporis reftituunt. Atque
de Indiciis haftenus.
Prtcepta, quanquam ex ipfïs Indiciis
plurima pofllnt deduci ; tria tarnen ve-
luti prascipua fubjungerc vifura eft.Pne-
ápimm primo, ut Prolongado ritte ex-
pectetur potins à Dixtis ftatis, quam à
Regimiae aliquo viftus familiari ; aut
ctiam à medicamentorum particula-
xium excellentia. Etenim , qnx tanta
▼irtute pollent , ut naturam retrover-
tere valeantj fortiora plerunque funt,
& potentiora ad alterandum, quam ut
ilmul in aliqua Medicina componi ,
multo minus in viftu familiari inter-
ipergi poffint. Supereft itaque ut feria-
tim, & regulariter , Se ad témpora cer
ta, & vicibus certis recurren tia, adhi-
beantur.
Secundo pr&cipimtu , ut Prolongatio
Vitt, expeftetur potius ab operatione
in Spiritus, & à Malaciflatione partium,
quam à modis alimentandi. Etenim,
cum Corpus humanum,ejufque Fabri
ca ( millis externis ) à tribus patiatur ;
Spiritibusfcilicet;Parabusj & Alimen
tis 5
ji+ De Aug м. Soient.
tis; Via prolongation i s vitae per alt-
men candi modos longa eft ; atque per
multas ambages Sí circuicus : Ac vis
per operationes fuper Spiritus, & fuper
partes, multo breviores funt, & quibus
citius atl finem defideratum perveni-
tur-.Eo quod Spiritus íubito patiantur,
& à vaporibus, & ab affedtibus, qu;e
miris modis in eos poflunt: partes i-
tem , per Balnea , -am Ungüenta, aut
Emplaftra , qux íubitas etiam impreí-
íiones faciunt.
Tertio prtcipimiu , quod Malacifla-
tio partium per Exterius , fieri debet,
per Confubflantialia , Impriment!» , Sc
Oceludcntia. ConfnbfiantiaUa enim be
nevolo partium amplexu libenter exci-
piuntur, Se proprie ixialaciflant. Impri-
mentiaautan, & virtutem Malacifl'an-
tium , tanquaiu véhicula, facilius & al-
tius deducuut,atque ipfa partes nonni-
hil expaudunt. Oceludcntia autem, vir
tutem utrorumque retinen t, & paulif-
per figunt, & pcrfpirationcm , quse eft
res MalaciiTationioppofita, ( quia hu-
inidum emittit,) cohibent. Icaquc per
lia; с tria ( fedpotius otdine difpolita,&
fuccedentia, quam commixta ) res ab-
folvitur. Interim in hac parte mone-
musj non earn clic iiucutionem Mala-
 Lisír IV. 3ij
ci íTationis, tic nutria: parces per extc-
lius ; fed Tantum ut eas reddar magis
idóneas ad nutriendum. Quicquid e-
nim magis ari Jum eft , minus eft acti-
Tum ad aflimilandum. Atoue de Pro-
longationt Vitt., quae eft pars tenia Me-
dtcint , novitcr afctipta, ha'c diera ñnt.
Veniamus ad Cafmeticam, qua; certe
pattes habet civiles,partes rurfus effoe-
minacas. Corporis enim mundicia , Sc
decor honeftus, rcfte exiftiiiiatur pro
manare à modeftia quadam morum,&
à reverenda -, inprimis ergaDeum, cu
jus creaturae lumus ¡ tum erga focieta-
tem, in qua degimus ¡ tum etiam erga
nofmetipfos , quos non minus , imo
magis , quam alios revered debemus.
Verum adulterina illa decoratio , quae
fucos & pigmenta adhibet, digna certe
eft illis defeftibus, qui cam femper co-
mi tan tur, cum non lit , aut ad fallen-
dumiatisingeniofa , aut ad utendum
fatis commoda,autad falubritatem fa-
tis tuta & innocua. Miramur autem ,
pra vara hanc coniuetudinem fucandi ,
leges cenforias.tamEcclefiafticas.quara
Civiles,quae alias in luxuriant circa ve-
ftes, aur cultus capillorum effecmina-
tos , admodum fuerint fevera:, ita din
fugiûe.Legimus certe de Wfabtle,quod
pigmen
jitf De Augm. Scient.
piçmentis faciem obliverit ; verum de
Eßhera, Si luditha,mï taie perhibetur.
Pecgamus ad Athltticam. Earn fen-
fa intelligimus paulo largiori , quam
accipi confuevi t. Hue enun referí mus,
quiequid verfatur circa conciliandam
qualemcunque ( quam corpus huma
nuni fufeipic ) Habilitatem ; five fit A-
gtlitatu, five Tolerantis. Quarum Agi
liten duas habet partes, Robar Si Vele-
citatem : Ac Tolerancia itidem duas, vel
Indigentiarum Naturalium patiemiam,
vel iu Cruciatibus Fortttudinem. Quo
rum omnium videmus faepenumero
exempla infignia,in practica funambu-
lorum , in duro viftu hominum quo-
rundam Barbarorum, in ftupendis viri
bus Maniacorum, & in conítantia non-
nullorum inter exquifita Tormenta.
Imo fi aliqua alia reperiatur facultas,
qux in priorem partitionem noncadit,
( qualis in Vrinatoribui faepe confpici-
tur , qui mirifice Anhelitum cohibere
poíTunt ) ad hanc ipfam Artem aggre-
gari volumus. Atque quodtalia fieri
quandoque pofilnt, manifeftiíliraú eft:
At Phil jfophia & inquifitio caufarum
circa eadem fere neglecb jacec : hane
arbitramur ob caufam , quod homini-
bus perfuafum fit , hujufmodi Magifte
 Liber IV. $17
ría Natur«, fol um mo do vel expecu-
liari cercorum horainum indole, ( quae
Tub difciphnam non cadic , ) vel à diu-
tiua , ab annis ufque puerilibus , con-
fuetudine,(quae pocius imperari, quam
doceri folet ) obcincre. Quod etfi ve
rum prorfus non iît, tamen defeclm
hujufmodirerum quid accinec notare?
Certamina enim Olympics jam diu
ceflarunt: Tum ctiam in ejufmodi re
bus mediocritas fuflîcit ad ufum: Ex-
cellenria autem mercenaria; cuidam o-
ften tationi fere infervit,
Poftremo accedimus ad artes volu
ntarias. Eas fecundum fenfus ipfos dif-
pertitae funt : oculos obleftat praecipue
PiBoria , cum aliis artibus innumeris,
quae ad magnificent iam fpeciant , circa,
xdificia , hortos , veftes , vafa, calices,
gemmas , & fimilia. Autes demulcet
Mufica , quae tanta vocum , fpiritus,
chordarum, varietate, & apparatu, in-
ftrucla eft. Olim etiam Hydraultca , pro
Coryphseis quibufdam Artis ejus habi
ta funt, quae nunc ptope obfoiererunt.
Atque Artes, quat ad Vifum, aut Audi-
t um fpeclant , pre alus praeeipue Libe
rales habita; funt: Sen fus hi duo magis
cafti: Scientiae magis eruditae , quippc
qui ctiam Mathematical?}, veluti Ancil
 ji8 De Augm. SciiiÍt.
lam, in Familiis fuis habeant: Eciam
altera ad memoriam & demonftratio-
ues , altera ad mores & affeftus animi
ttonnihtl refpicit. Reliquorum fenfuum
óbleftationes , arque artes circa ipfos,
minus in honore funt , veiuti Luxuria,
quam Magnificentia: propiores. un
güenta, odoramenta, Delicia; & Cupe-
diz Menfarum , maxime autcm Incita-
menta Libidinis, reftius cenfore, quam
Doftore indigent. Optime fane à qui-
bufdam annotatum eft , nafcentibus &
crefcentibus Rcbufpub. Artes Militares
florere ; in flatu & culmine pofitis Li
berales ; at ad declinationem & deca-
fum vergentibus Voluptarias. Hasc ve
lo actas noftra , vereor ne tanquam in
decafu felicitatis , in Artes voluptarias
inclinet. Quare ifta milla faciamus.
Cum Artibus Voluptariis Icculares co
pulo. Deceptiones liquidem Seníuum,
inter Deleftationes Senfuum reponeo-
dx funt.
Jam vero tranfeurfis Dolfrinis illis,
circa corpus humanum, ( Medicina , Co.
fmetica , Athletica , Voluptaria ) illud
obiter monemus ; Cum in carport hu
mano tot Res in confiderationem ve-
aiam, partes, humores, funciones,facili
tates , accidentia: cum que ( li nobis
i iutc
 Liber IV. ji$>
i; integrum effet ) conftitui oportuiffet
corpus unicum Doflrinti de corpore hu-
t mano, qua: ifta omnia complecWetur,
( ft mile illi Dettrina de anima , de qua
mox dicemus : J tarnen, ne artes nimis
g multiplicentur , neve veteres artium
limites, plufquam neceffe fuerit, tranf-
ponantur, DoiJrinam de partibus corpo-
( rjs humant, Atfunclionibui, de humori-
bus, de reßiratione, defomno.de genera-
tione , dcfœtu Si geflatione in utero , de
Augmentts, de pubertate, de canicie, de
, imptnguatione , & fimilibus , in Corpus
Medtcinaie.ày\mus ; licet ad officia illa
tria non proprie pertincant ; fed quia
corpus ipfam hominis , lit per omnia
I Medicina Subjedum. Mo/um autem
<voluntarium , & fenfum , ad Dolirinam
de anima reiicimus , liquidem Anima
partes in his duobus funt potiores. Ar
que fie Doñrinam, quae circa corpus ho
minis verfatur, quod Anim& pro taber
náculo duncaxat eft, claudimus.
С A P. III.
Partitio Philofophix humana: circa a-
íiimam, in Doiílrinam de fpitaculo;
£S"doc~trinam de anima l'eníibili p-vt
producía. Partido fecunda ejufdem
Philofophia: in Doftrinam de fub-
ßan
jjo De Aug m. Scient.
Лап tia 0" faculta tibus anima;, & do-
drinam de ufu ö" objedis faculta-
tum. Appendices duo dodrinx de fa-
culcatibus animae ; Dodrina de di-
vinatione nacurali , (¿ dodrina de
fafcinatione. Diflributio facultatum
anima; fenfibilis {»motu фГепСит.
•\7Eniamus ad doBr'mam de anima
v humana ; è cujus thefauris , omnes
citeras docîrintt depromptae funt. Ejus
dux funt partes 5 Altera tradat de ani
ma rationali, qua; Divina eftjAltera de
irratienali , quae communis eft cum
Brutis. Notavimus autem paulo fupe-
rius С ubi A&formis loquebamur ) diffé
rentes illas duas animarum emanacio
nes , qua; in prima utriufque creatione
fe danc confpiciendas;Nimirum, quod
altera ortum habuerità Jpiraculo Dei,
altera è matrieibus Elementorum. Nam
de animt rationalis generatione primi
tiva, ita ait Scriptura , Formavit homi-
nem de limo terrt , jpiravit infaciem
ßiraculum vit*. At generado animt
Irrationalität Brutorum, fada eft per
verba illa, Producat aqua, Producat ter-
ra.Hxc autem anima (qualis eft in ho-
minc)iMMM rationali organum tantum
eft, atque originem habet & ipfa quo-
que,
 L i в в к IV. ))i
que, quemadmodum inBrutii, ¿limo
terra: : Neque enim di&um eft. Forma-
vit corpus hominis de limo ««rr«,fed For-
mavit hominem ¡ integrum fcilicet ho-
minem , excepto fpiraculo. Quam ob
rem partem primam doctrina, generala
circa animam humanam , doctrinal» da
Jfriraculo appcllabimtis ; Secundara ve
lo, doctrinar/} de animafenfibili five pro-
duela. Neque tarnen , cum hactenus
Bhilofophiam fol am tra£temus,(quippe
Sacram Theologians in fine operis collo-
cavimusjpartitionem iftam íTheologia
uiutuaremus, nifi etiam cum principiis
Philofophu conveniret. Pluiimx enim,
& maxima: funt anima human* praecel-
lentix fupra animas Brutorum , etiam
Phiiofophantibus fecundum fenfura
mauifeftae. Ubicunque autera tot &
tantarum invenitur Exccllentiarum
Sy m boi u m.ibi mérito Temper conflit ui
debet diíFerentia fpecifica. I taque no
bis non nimium placet confufa illa &
promifeua philofophorum de anima
funclionibui traftatio ¡ ac fi anima hu
mana, gradu potius, quam fpecie, dif-
ctiminata e lie t ab anima Brutorum :
Non aliter, quam Sol inter Adra , auc
Aurum inter Metalla.
Subjungenda eft etiam partido alia
doflri
 jjl D E AU G M. S CI ï N T.
doitrint generalis circa animar» huma-
nam, ancequam de fpeciebus fufius lo-
quamur.Etenim, qua: de fpeciebus po-
ftea dicemus , utramque partitionem ,
tum illam, quam jam modo pofaimus,
tum iftam , quam nunc proponemus ,
limul tra&abunt. Secunda igitur parti-
tio fit, in doBrinam de fubfiantia & fa-
cultatibus аттл, Sc doBrinam de и/и &
ebjcBis facultatwn.
Prauniílis itaque his partitionibus
gcminis, ad fpecies accedamus. Doctri
na de y£»v»c«/0,eademque de fubfiantia
лттл rationalti , compleftitur inqui-
íitiones illas de Natura ejus ; Utrum
nativa fit ilia , an adventitia : fefara-
Bilis , an infeparabilu : mortalts , an im
mertalis : quatenus legibus materia alle
gata, quatenus minime : 6c fimilia. Que
vero hujus fant generis , licet ctiam in
Philofophia, & diligentiorem & altio-
rem inquifitionem fabirepoilint.quam
ajhuc habetur , uteunque tarnen in ti
nt , Religioni determinanda & dirfini-
enda rcdius tranfmitti cenfemus : Ali
ter enim,erroribus haud paucis,& fen-
fus illufionibus omnino exponentur.
Etenim, cum Subfiantia animt.ia crea-
tione fuá , non fuerit extracta aut de
ducía ex mafla Cceli & terrae , fed im- •
media.
 L i в в R IV. }}j
mediate infpirata a Deo ; cum que le
ges Cceli & terra:, fint propria fubjefta
Philofophix;quomodo poiïït cogtritio
de fubßantia aritms. rationalu ex philo-
fophiapeti & haberi? Quinimoabea-
dem infpiratione Divina hauriatur , à
qua fubfiantia аттл primo emanavit.
Doñrina vero de animafenßbili, five
froduBa , eciam quatenus ad fubftanti-
am ejus , veré inquiritur : At ea inqui
lino nobis quad defiderari vidctur.
Quid enim ad doñrinam de fubßantia
anima faciunt, Acius ultimas, Síforma
corporis, &hujufmodi nugae Logic*? A-
nima fiquidemfenfibilis, five Brutorum,
plane íubftantia corpórea cenfenda eft,
à calore attenuata, & facta iuvifibilis ¡
Aura( inquam ) ex natura flammca &
aerea cóflata, aeris mollicie ad impref-
aftionem vibrandam dotata ; partim
exolcofís, partim ex aqueis nutrita j
Corpore obducb, atque in animalibus
perfeftis in capiteprxcipue locata ; in
nervis percurrens,& fanguine fpirituo.-
fo arteriarum refe£ta& reparata. quera
admodum Bernardinus Teleíus,& Di-
ícipulus ej us Auguft inus Donius.aliq ua
ex parte, non omnino inutiliter , aflc-
ruerunt.Itaque de hac ¿»0r«w»,diligen.
tier
j ¡4 De Augm. Scient.
tiorfîatinquiiirio:Eo magis.quod hste
res non bene i n celled a , opiniones fu-
perftitiofas, & plane concaminatas , &
dignitatem anima humana peffim e con.
tuteantes, de Metempfycbofi,Si lußrati-
enibus animarum per periodos anno-
rum, denique de nimis propinqua ani
ma humant erga anima) Brutorum per
omnia cognatione , peperit. Eft autem
hsc anima in Brutis anima principalis ,
cujus corpus Brutorum Organum ; In
nomine autem, Organum tantum & ip-
fa anima rationalis , (¿ Jpiritus potius
appellatione quam anima indigitari
poflit. Atque deßtbßantia anima aa-
tenus.
Facilitates autem anima notiiïïmx
funt; IntelleBus, Ratio .Phantaßa, Me
moria , Appetitus , Voluntas , denique
univerfx iliac, circa quas verfantuc
Scientix Lógica:, & Ethics: : Sed in do
ctrina de anima , origines ipfarum tra-
ftari debent, idque phyfíce, prout ani
ma: innata: (inc.& adhxreant :«_/;« tan
tum ip(arum,& Objella, i llî s alteris яг-
tibus deputantur. Atque in hacparte
nihil egregii ( ut nobis videtur ) adhuc
repertum elt;quanquam defiderari cam
haud fane dixerimus.Habet etiam pars
ida de facultatibus anima appendices
doMi
 L i s E а IV. jjj
duas ; qua: & ipfae , quemadmodum
tratlantur , potius rumos nobis exhi-
bucrunt , quam fiamraam aliquam Iu-
cidam veritatis : Altera harum ell do
ctrina de divinationt naturali ; Altera
de fafcinatione.
Divinationem ab Antiquis, nec ma
le, in duas partes divifam habemus ;
Artifitialem, & Naturalem. Artificial!*
ratiocinando,ex indicatione lîgnorum,
praediftiouem colligit. Naturalis , ex
ipfa animi praefenfione interna,abfque
fignorum adminiculis, prxfagit. Arti
ficials duplex. Altera argumentatur ex
caufis. Altera cx experiments tantum,
cœca quadam auctoritate. Qux pofte-
fterior, utplurimum, fuperftitiofaeft.
Quales erant Ethnicorum Difciplinx,
circa injpecitonem extorum , volatum a-
nium , &iimilia. Etiam Chaldxorum
Aftrologia folennior , non multo me-
lior. Kiart'fictalis Divinatio utraquc,
inter diverfas Scientias fpargitur. Ha
bet Aftrologut pradiûiones fuas cx fi-
tu aftrorum.Habet etiam Median has;
de morte ingrueute ; de convalefcen-
tia j de iymptomatibus morborum fu-
perventuris; ex urinis,pulíibus,afpe¿tu
argrorum, & (imilibus. Habet & Poli
tico* fuasj О urbem venaient,^ citofer
itu-
55* De Aue м. Scient.
ituram ,fi Emptorem invenerit ! Cujus
Vaticinii fides non diu morara eft ; im
plexa primum in Sylla, poftea in Car
fare. Hujufmodi igitur pra:dictiones ,
praefentis non funt Inftituti , verum ad
artes proprias remitti debent. Natura-
Its autem Divinatio, ex vi fcilicet inter
na anirai ortum babens , ea dcnium
cil i de qua nunc agitur. Hic dupiez
eft; Altera nativa : altera per influxum.
Nativa hoc nititur fuppofítionis fun
damento: Quod anima in fe reduela,
atque collecta, nec in corporis organi
diftufa , habeat ex vi propria eflentix
fux , aliquam prxnorionem rerum fu-
turarum: Illa vero oprime cernitur , in
fomnis , ecftafibus , confiniis mortis,
rarius inter vigilandum , aut cum cor
pus fanum (it ac validum. Hujufmodi
vero flatus animi, procura tur fere, aut
adjuvamr.ex abítinentiis , atque illis
rebus , quxanimam à muneribus cor
úa natura abfcjuc impeditionibus ex-

dam fecundariam , à Prasfcienria Dei

& Spirit uum excipiatjCui etiam idem,
qui
 Luir IV. 3j7
qui priori , (latus & regimen corporis
confert. Hadem enim animae fevocatio
efficit , uc & lua nacura impeníius aca
rar, & Divinorum Influxuum fit magis
fufceptiva: Nifi quod in Divinationibtu
per Influxum anima fervore quodam ,
atque. tanquam Numinis praefentis
Impatientia , ( qua: apud Prifcos Sacri
Furoris nomine vocabatur) cor-ripiatur:
in Divinations autem Nativa , quieti
potius & vacationi propior fit.
Fafcinatio autem , eft vis & aftus
imaginations intenfivus in corpus al-
terius: (vim enim imaginations fuper
Corpus proprium ipfius imaginantis
fuperius perftrinximus. ) In hoc genere
, fchola Paracelfi , & ementitac naturalis
Magia cultores.tam fueruntimmodici,
ut imaginations impetum & appre-
henfionem miraculapatrantifidei tan-
tumnon exasquarint. Alii ad fimilitu-
dinem veri propius accedentes ; cum
occultas rerumenergias & impreifio-
nes, fenfuum irradiationes , contagio-
nam de corpore in corpus transmisio
nes , virtutum magneticarum delatio-
nes acutius intperentur ; in earn opi-
nionem deveneáunt.quod multo magis
à Spiritu in Spiritum (cum Spiritus ргж
rebus omnibus fit, & ad agendum ftre-
P nuus,
338 Ds Au g M. S с t Е N т.
juris, & ad paciendum tener & mollis)
imprcfiïoncs, & dclationes,& commu-
iiicaciones fieri potuerint. Unde incre-
buerunt opiniones, Ьйж quad popula
res , De Genio fuperiori , De homini-
bus quibufdam infauftis & ominofis,
De iítibus amoris & -invidiam, & alia;
bis íi railes. Atque huic conjunct a eft
difquifitio.quomodo Imaginario i/itat-
di & fortificar» poflit? Quippe fi imagi
nario fortis tantarum fit virium , ope-
raepretium fuerit nolle , quibus modis
cam exaltan , & feipfa majorem fieri
detur ? Atque hie oblique , пес minus
periculofe , fe infinuat palliatio quí
dam & defenfio maxima: partis Magit
c&remonialis. Speciofus enim fuerit prat-
textus , ceremonias , charafteres , in-
cantationes, gefticulationes , amulcta,
& fimilia , non ex aliquo tácito aut
Sacramentali cum maiis Spiritibus
contractu vires nancifei ; fed eo perti-
nere cantum, ut Imaginario Uliuf, qui
his utitur , roboretur & exaltetur:
Quemadmoduni etiam in Religione,
uíus imaginum , ad mentes hominum
in rrrum contemplatione defigendas,
& devotionem Precantium excitan-
dam , invaluit. Attamen mea talis eft
Sententia;Eciam fi dccur,vim imagina
tions
 L i в E R I V.
tionis effe utique potentem , atque in-
fuper Ceremonias vim illaminrenderc
& roborare; poíito denique , quod ad-
hibeantur Cxremonix ad hancinten-
tionem lîncere , atque tanquam r (.-me
dium Phyficum, abfque aliqua'vel mi
nima cogitatione de invitandis pec
ipfas auxiliis Spirituum: haberi nihilo-
minus debent pro illicitis , propterea
quod fententiae illi Divina: , adverfus
faomincm propter Peccatum latz , ré
pugnent & recalcitrent.7»fudorc vultus
comedes partem tuum. Siquidem Magi*
ejus generis , egregios illos fruclus ,
quibus Dcus Prerium Laborem com-
ftituit, adipifcendos proponit, per pau-
cas, eafque faciles , & minime opero-
fas obfervantias.
SuperfuntDo¿7r<»<e duae, qua; ad fa-
cultates animt, inferioris , five fenfibilis,
praecipue fpeclant , utpote'qua; cum
organis corporcis maxime communi
cant. Altera de motu voluntario:' Alte
ra defenfu Sc ftnfibtli. In priori harum,
etiam alias fatis jejune inquiííta, unica
pars fere integra deeíl. Etenim de offi
cio & fabrica commoda nervorum &
rnufculorum, & aliorum qua: ad hone
mo tum ícquiruutur ; quasque pars
corporis quiefcat, dum alia moveatur;
P i tum
J40 D E A UG M. S CI Б N T.
tum quod liujufcc moms re£tor &
quad auriga fit imaginario; adeo ut di-
iriiiTa imagine, ad quam motus fercur,
fía:i m intercipiatur & fiftatur motus i-
pfe, (ut cum deambulamus, fi alia íub-
eat cogitado actis & defixa , continuo
confiíhmus; ) Sc alia; nonnullx íubtüi-
tates non mala: , in obfervationem &
inquifitionem jam pridem vcnerunt.
Quomodo vero compresiones, & di-
latationes, & agitationes Spiritus,(qui
procul dubio motus fons efk ) corpo-
ream & craflam partium molem fle-
âat, excitet,aut pellat, adhuc diligen-
ter inquifitum & tradatum non cft.
Ñeque mirum, cum anima ipfa fenfibi-
lis hactenus potius pro chtelechia &
funftionequadam habita fit, quam pro
fubftantia. At qnando jam innotuerit,
ipfam efle fubltantiam corporcam Se
materiatám, neceff'eeft etiam, ut, qui-
bus nixibus aura,tam pufilla & teñera,
corpora tam erarla & dura in motu го-
nere poflît, inquiratur. De hac parte
igitur, cum defideretur.ñat inquifitio.
At Azfenfu Si fenpbili longc uberioc
& diligentior adbibita eft inquifitio,
tam in Traftatibus circa eagenerali-
bus, quam in artibus fpecialibus , ut-
pote PerJ}c¿hva, Muficat(\aa.m veré ni
hil.
 Liber IV. 341
hit ad i nít i nimm : quandoquidem illa
tanquam defiderata poneré non liceat.
Sunt tarnen dine pattes nobiles &iniî-
gnes , quas in hac doftrina defiderari
Üatuimas ; Altera de differentia perce-
ptionii Si fenfta : Altera deforma iucif.
Atque differentiam inter perceptio.
nem Si fenfum , bene enucleatam, de-
buerant Philofophi Traciatibusfuis de
fenfu Si fenfibili pramittere.utrem ma
xime fundamentalem. Videmusenim,
quad omnibus corporibus naturali-
bus inefle vim manifeftam percipiendt :
etiam eledtionem quandam arnica am-
pledtendi , inimica & aliena fugicndi.
Neque nos de fubtilioribus pcrceptio-
nibu» tan tum loquimur, veiuti cum
Magnes ferrum allicit. Flamma ad na-
phtnam affilit ; Bulla bullas approxi-
matacoit; Radiatio ab objecto albo
diflilit ; Corpus animalis mtilia alfimi-
lat, inutilia excernit; Spongix pars (e-
tiam fuper aquam elevata) aquam at-
trahit , aerem expellit ; Et hujufmodi.
Etenim quid attinet talia enumerare ?
Nullum fiquidem corpus ad aliud ad-
motum illud immutat, autab illoim-
mutatur, nid operationem procedat
perceptio reciproca.Píro/>/> corpus mea
tus, quibus le iníinuat: Perdpit impcr ú
F 5 alterius
 341 D в Au с м. S с i E N т.
alterius corporis, cui cedit : Percipit a-
motionem alterius corporis,à quo dc-
tinebatur, curo fe recipit : Percipit di-
vulfionem fui continui , cui ad tempus
reiîftit : Ubique denique eft Perceptio.
Aër vero calidum & frigidum tam acu
te percipit, ut ejus Perceptif fit longe
fubtilior , quam traftus humani ; qui
tarnen pro calidi & feigidi norma ha-
betur.Duplex igitur deprehenditur cir
ca hanc doärinam hominum culpa: A-
lia, quod eam intaftam & intracîatam
( cum tarnen fit res nobiliífima)plerun-
quereliquerunt: Alia, quod qui huic
contemplationi forte animum adje-
cerunt , longius , quam par eft , pro-
vcfti funt , & Senfum corporibus o-
mnibus tribuerunt : ut piaculum fere
fit.ramum arboris avcllere.ne forte in
flar Polydori ingemifcat.At debucraot
illi differentiam Perceptionu & Senfin ,
non tantum in comparatione fenfibi-
lium ad infenfibilia , fecundum corpus
integrum, explorare, ( veluti planta-
rum & animalium,) verum etiam in
.corpore ipfo fenfibili animadvertere,
quid in caufa fit, cur tot a£tiones ex-
pediantur, abfque omni tarnen Senfu !
Cur alimenta digefantur, egerantur ;
Humores & Suca, furfum , deorfum,
feran
 L i в E R I V. J4j
ferantur j Cor& Pulfus vibrent;Vifce-
ia, fua quasque opificia, ficut officina:,'
pioducant 5 Et tarnen haec omnia , Sc
compluia alia, abfque Senfu fiant? Ve
rum homines non latís acute , qualis
fit aftio Senfut, viderunt , atque quod
genus corporis, qua: mora, qua: con-
duplicatio impreflionis ad hoc requi-
rantur,ut dolor vel voluptas fequatur?
Denique àifferentiam intet Perceptio-
nem fimplicem,& Sen/am, nullo modo
noffe videntur; пес quatenus fieri pof-
lit Perceptio abfque Senfu. Neque enim.
haec verborum tantú controverfia eft,
fed de re magni prorfus momenti. Dc
hac igitur doñrina ( ut in primis utili,
& ad plurima fpecîante) melius inqui-
ratur : Quandoquidé etiam circa banc
rem infcitia tantum apud nonnullos
ex Antiquis Philofophis potuerit , ut
omnibus fine difcrimine corporibus a-
nimam infundí putaverint : Neque e-
nimvidebant, quomodo Мош cum
difcretione fieri potuetit abfque Senfu ;
aut Senßu adefle abfque Anima.
De Forma Lucis quod debita non.
facta fueritinquifitio, ( praefemm cum
in PerfaeHiva ftrenue elaborarunt ho
mines ) ftupenda quaedam negligentia
cenferi pofl.it, Etenim , пес in Perffu-
P 4 Шуя,
344 De Aug m. Scient.
¿¡¿■va, пес alias, aliquid de Luce , quod
valeat, inquifitum eft.Radiationes eju;
tractantur, origines n.inimc. Sed coi-
locatio demum Perßiiv* inter Mat le
vaitид, hunc ipfiam defeclum , & alios
fimiles peperit; quia à Phyficis präma
ture difcclTum eft. Tracbtio autcra de
Luce, & cauffis ejus , in Phyficis rurfus
iuperftitiofafere eft, tanquam de re in
ter Divina & Naturalia media; adeo ut
quidam ex Platonicis , earn materia
ipfa antiquiorem introduxerint. Cum
enim fpacium eilet difflatum , id pri-
mum lumine , poftea vero corpore im-
pletum fuifle , vaniflimo commente*
afleruerunt : quando tarnen Scriptutz
Sacra; , niaflam Coeli & Terrae , tene-
brofam , ante Lucem creatam , diferte
pofuerint. Qua; vero phyficc & fecun-
dum fenfum de ea tract an tur, ea ftatim
ad Radiationes defcendunt , ut pa rum
Phyficx inquifitionis circa banc rem
extet. Debuerantautem homines con-
templationes fuas fubmitterç paulif-
per, & quid fit Corforibus omnibus Lu
dáis commune inquirere , tanquam de
Forma Lucís. Etenim quam immenfa
eft corporis differentia ( fi cx dignitate
confiderentur ) inter Solem & Lignum
putndum } aut fquamas etiam piiciura
putri-
 .Liber IV. }45
pútridas ? Inquirere eciam debueranr,
quid tandem in cania lit , eut aliqua
ignefeant , & Lucem ex fe jaciant cale-
facla , alia miniirie î Ferrum , metalla,
lapides, vitrum, ligna , oleum, fevum,
ab igne vel flammam vibrant, velfal-
tem rubefeunt: At aqua.aër, acérrimo,
& tanquam furenti calore fervefacla,
nihil tarnen Lucís adipiieuntur , пес
fplendeut. Quod Ii quis hoc eo fieri
putet, quod proprium (it Ignis hteere,
Aqua autem Sc A er Igni otnnino inimi-
ca iint ; is fane nun'quam pet obfeura
Noctis in aqua faifa , teaipeftate cali
da, remigavit ; cum guttulas aqux ex
rcmorum conculfione fubfilientes, mi-
care& lucefcere videre potuiflet. Quod
etiam fit in fpuma maris ferventi.orc,
quam Pulnionem martnunf vpcant .
Quid denique habent commune cum
flamma & ignitis Cicendulae & Ludo
lfe ; & Muíca Indica , qua: Cameram
tptam üluftrat ; &; oculi quoruodam
Animalium in tenebris ; & Sacsharum.
inter radendum , aut frangendum ; &
fudorequi no£tca:ituofa fcftinantis; Sc
alia nonQulla > Quin Sc homines tapi
parum in hac re viderunt , at plerique
fcintillas è filice a'crem attritum pu-
tent. Atcamen quando a'ér calore non
Pj igne
 34<> De Augm. Scient.
ignefcat,& Lucem manifefto concipi аг,
quomodo tandem fit , ut noctux , &
feles, & alia nonnulla animalia , nodtu
cernant ? Adeo ut ipfi aeri ( quando vi-
fio abfque Luce non tranfigatut ) nc-
celTe fit incite Lucem aliquam natiram
& genuinam , quamvis tenuem admo-
dum & infirmara , quae tamen fit radiis
vifivis hujufmodi animalium propor-
tionata , iifque ad videndum lufficiat.
Verum hujuicemali ( utplurimorum )
cauda eft, quod homines, ex Inftantus
particularibus , Formas Naturarum
Communes non elicuerunt ; Id quod
nos tanquam fubje&um proprium Me-
taphyfia pofuimus: Quae & ipfa Phyß-
CA , five DoBrin* de Natura , pars eft.
I taque de Formate Originibus Lucís fiat
In quid do , eaque interim inter Defide-
глмропашг. Atqucde D&Brina circa
fubflantia animt , cam Rattonalis quam
Senfibilis , cum Facultatibusfuis, atque
de ejufdera VoBrint Appendicibus, bxc
dicta fiat. .;*■!•

Fran-
 347
Francisci Baronis
Ds Verulamio,
Vicc-Comitis ian£ti Albani ,
*De dignitate & augmentk
¡ctenÚArumj ,
Liber Qui n tus.
Ad Regemfuum.
Cap. I.
Tartitio doftrinae circa ufum & objefta
facultacum animx humana: , in Lo-
gicam,$>Ethieam. Partitio Lógica:,
in Artes Inveniendi, Judicandi, Re-
tinendi, Tradendi.
¡ Odrina circa Intelleftum ¡[Rez
• oprime) atque illa altera «гсл
I Voluntatem hominis,in natali-
bus fuis tanquam Gemellae
funt. Etenim illuminationis ¡zuritas , Sc
arbitrii libertas , fímul inceperunt , fi-
mul corruerunc. Ñeque datur in Uni-
verfitate Rerum , tam intima Sympa-
thia, quam illa Veri & Boni. Quo ma-
gis ruboii fucrit Yiris doftis, ii Scien
tist
343 D i Au g м. Scie NT.
tiafint tanquam Angelialati , Cupidi-
tatibus vero tanquam Serpentes qui
humi reptant; circumgerentes animas,
inftar fpeculi fane, fed menftruati.
Venimus jamad doBrinam circa и-
fum biobjeBafacultatumanimthum».
пл. Illa duas habet partes , eafque no-
tiflîmas, & confenfu receptas; Logkam
& Ethicam: Nifi quod doBrinam crvi-
lem , qux vulgo ut pars EthicA colloca-
tur, jam ante emancipaverimus , & in
integram doBrinam de homine congré
galo, five in focietate , conAituerimus ;
hic tantum de hominefegregato tractan
tes. Lógica de IntelleBu & Ratione; E-
thica-àc Volúntate, Appetitu, & AffeBi-
Ьш diil'erit : altera decreta, altera асЪо-
nes progigiiit. Verum quidem eñ.quod
phantafia in utraque provincia , tarn
Judicial! , quam Miniíteriali,Legati cu-
jnfdam, aut Internuncii , aut Procura-
tons reeiproei, vices gerit. Nam fenfus
idola omnígena phantafia; tradit , de
quibus poftea ratio judicat. At ratio
vieiffim idola ele&a & probata phan
tafia: tranlmittit , priufquam fiat exe-
cutio decreti.Siquidem raotum volun-
tarium perpetuo pracedit, eumque in
citât phantafia : adeo ut phantafia fit
utrique, tamrationi, quam yoluntati,
mftru
 L i в £ R V. }49
inftrumentum commune: nifi quod Ja
nus ifte D lirons fit, & duas obvertat fa
des : facies enim rationem afpiciens ,
veritatis habet effigiem ; facies autem
actionem afpiciens, effigiem Bonitatis:
qua: tarnen fint facies ,
— Quales decet effefororum.
Ñeque vero merus & nudus Internun
tius eft phantafia ; fed áu¿ioritatem
non exiguam, velaccipit, vel ufurpat ,
praeter delationem fimplicem mandad.
Reéte enim Atiftoteles : Id Imperii ha
bet anima in corpus , qüod Dominus in
rnancipium : Ratio него in phantafiam ,
quod in libera Civitate Magißratus in
Civem : Ad quern poffit fua vice redire
Domiiiatio.Yidemus enim quod in iis,
quae funt fidei & teligionis , phantafia
fupra ipfam rationem fcandat & evc-
hatur .- Non quod ¡Iluminado Divina
locum habeat in phantafia, ( quinpo-
tius in ipfa arce mentis & intelleftus: )
verum quemadmodum gratia Divina
in virtutibus , utitur motibus volunta
tis ; ita (imiliter Gratia Divina in illu-
minationibus, utitur motibus phanta
fia: ; unde fit ut Religio femper aditum
fibi ac viam ad animum quoefierit , per
fimilitudines, typos, parabolas , vifionts ,
infomnia. kurius baud humik eft re-
gnura
jjo De Aug m. Scient.
nam phantafiae in perfuafionibus , à vi
cloquearía: infinuacis. Nam ubi per o-
racionis artificia hominum Animi de-
mulccntur,inflammantur, & in quam-
çunque partem pertrahuntur ; totum
illud fit per exufcitationem phantaúx,
quae impotens jam fada , non folum
rationi iafultat , verum eidem vim
quodammocro facic , partira occxcan-
do.partim extimulando. Neque tarnen
cauíla videtur , cur à partitione priore
difcedamus. Nam phantafia fcientias
vere non parit .• Siquidcm Poëfis ( qua:
à principio phantafia: attributa eft} pro
lufu potius ingenii, quam pro fcientia,
habenda. Potcftatcm autem phantafia:
in naturalibus, doctrinas de anima pau
lo ante affignavimus. Earn vero, quam
habet cum Rhetorica cognationem ,
Uli ipfi arti С de qua infra tradtabimus )
remitti par cit.
Pars ifta human« PhilofophU, qu:e ad
Logtcam fpedat , ingeniorum plurimo-
rum guftui ac palato minus grata eil ;
& nihil aliud videtur , quam ipinofz
fubtilitatis laqueus ac tendicula. Nam
ficut vere dicitur , Scientiam eße ammi
pabulum: in in hoc pábulo appetendo,
Sí deligendo , plerique palatum naeli
fun( Iiia'cliurum fimik in deferto :
quos
 Lieu V. jji
quos cupido inceífit redeundi ad ellas
сягпшт;Маппла\пъхп faftidium cepit:
Qua:,licet cibus fuerit cœleftis, minus
tamen fentiebatur almus & fapidus.
Eodem modo ( ut plurimum J illas
ScientU placent , quae habent infufio-
nem nonnullam carnium magis efcu--
lentam. Quales funt Hifloria Civilis ,
Mores , Prudentia Política , circa quas
hominum cupiditates, laudes, fortuna?
v.crruntur & occupatae funt. At iñud
lumen fiecum , plurimoram mollia &
madida ingenia ofFendit,& torret. Ca>
terum unamquamque rem .propria fi
placet dignitate metiri, Kattenes Scien
tU reliquarum omnino claves funt.At-
que quemadmodum Manus inflrumen-
tum inflrumenterum, Animaformafor-
marum,iiA & illae,-i4«« artium ponen-
dasfunt. Neque folum dirigunt, fed &
roborant; ficut fagittandi ufus & habi
tus, non tantum facit , ut melius quis
collimct , fed ut arcum tendat fortio-
ittn. > • *-.'«■ . ■'• • /.*.»-. .■
Artes Lógica quatuor numero funt j
divifse exfinibus fuis, in quos tendunt..
Id enim agit homo in Kationalibus:
A ut ut inveniat , qaod qu&fiverit : Aut
jttdicet , quod invenerit :Aut retineat ,
quodjudiMvtril : Aüt tradat , quodre-
tinui-
jj-г De Au с m. Sei IN т.
tinuerit. NeceíTe jgitur eft , ut rotidem
lint Artes Rattonales. Ars Incluífit tonn ,
fen InvenitionU : Ars Examints,feu lu-
dtcii : Ars CuflodU.Cca MemorU: & Ars
Elocutionu feu Traditionis, De quibus
jam figillatira dicemus.
Cap. II.
Partitio inventiva? , in inventivam ar-
tiutn , $" argumentorum : 6}uodqUe
prior barum {qut tminet) defideretur.
Partitio inventiva: artium in expe-
rientiam literatam;c^ organum no
vum. Delineatio experiencia: liters.
fNventionis duae funt fpecies , valde
■'profedo inter fe difcrepantcs ; Una
artium &fcientiarum ; altera argumen
torum & fermonum. Priorem barum.
deßderari piorCas,pronuncio. Qui qin
dem talis mihi videtur efle dcfeclus -,
ac fi quis in inventario conficiendo
bonorum alicuj us Defunfti ¡ta referat :
Numerate fecun'u nihil.Ut enim cartera
omnia pecunia parantur ; ita & pec
hanc artem reliqua? acquiruntur. Ar
que ficut India Occidentalis nunquam
nobis inventa fuilTet , nili pracceiTiilct
Acus Náutica? Inventio.-licet Regiones
Шх immeufxjYexfprix Motus pufillus
 Liber V. jjj
ßt : Ita non eft cur mirctur quiípiara ,
in Artibus perluftrandis & promoven-
dis ampliores progreflus fados non
eíTe ; quandoquidem Ars inveniendi &
perlufirandifcientias hadenus ignore-
tur.
Hanc fcientia: defiderari partem,pla
ne in confeffo eft. Primo enim Dileäi-
ся nihil profitetur,imo ne cogitât qui-
dem , de inventendit artibtu , five Me-
chankisSyst{ quasvocant) Ltberalibut,
aut etiam deillarum operibus , harum
vero axiomatibttt eliciendis ; fed quafi
príeteriens homines alloquitur, & di-
mittit, edicens, ut Cu/que infuá arte
credant.CelCus, vir prudens,nonfolum
Medicus , ( licet morís fit omnibus, in
laudes Artis propria; efFundi) graviter
& ingenue , de Empiricis & Dogrrati-
cis Medicorum feilis loquens.fatetur}
Medicamenta (¿ remedia prius fuifle in
venta, de cAufis vero & rationtbus pofle-
ritts difceptatum , non ordine converfo ,
caufas ex natura rerum primo erutasfu-
tjfe , eafque inventioni remediorum ргл-
luxifie.At Plato non femel innuit, Var-
ticularia infinita ejfe maxime: rurfus, gê
neralia minus certa documenta exhiberez
Medullär» igitur fcientiarum , qua arti-
fex ab imperito dißinguitur , in mediis
propo
 }j4 De A u g м. Sc i в м т.
propofitionibfts conpßere , quai per fnen
iasfcientias tradidit & docutt experten~
tia. Quin & iIii , qui de primis Rcrum
Invencoribus, aut Scicnciarum Origi-
nibus, verba fecerunt , cafum potius ,
quam artera celebraran: ; Atque ani-
malia Bruta, Quadrupèdes, Aves , Pi-
fees , Serpentes, amplius quam Homi
nes , tanquam Scientiarum Doctores ,
introdiizerunt.
Diftamnü Genitrix DiHia carpit abide,
Vüberihm taulem foliü &flore comantí
Purpureo, non iüaferU incognita caprü
Gramina.cü tergo volucres htferefagitt*.
Adeo ut minime minim íit , (cumia
more apud Antiques rubric rerum mi
lium inventores confecrare) apud/E-
gyptios, gentem prifcam , ( cui pluri-
rax Artes initia lua debent , ) templa
plena fuiíTe (imulacris Brutorum ; ho-
minum vero ftmulachris prope vacua;
Omnigenumque Deum monflra.&la*
trator Anub'u ,
Contra Neptunum , ($ Venerem, an-
traque Minervam , &c.
Qitod ft malis , ex traditione Grx-
corum , artes potius hominibu s, ut in-
ventoribus , tribuere : haudquaquam
tarnen dixcris , Prometheum ad ignis
invencionera contemplaciones adhi-
buiíTe:
 Liber V. 355
buiíTe : aut cum Silicem primo percu-
tctec , fcintillas expeebffe : fed cam in
illud incidí lle.atque ( uc aiunt ) Furtum-
lovifeciffe. Ita ut, ad artium inventio-
nera quod attinet , caprae fylveftri pro
emplaftris , philomelae pro modulatio-
nibus Muficis , ibidi lavationibus inte»
ílinorum, operculo ollae,quod diflîliit,
pro re tormentaria, denique ( ut verbo
dicamus ) Cafui , aut cuivis alteri rei ,
plus debeamus, quam Dialefticae. Nec
vero multo aliter fe habet modus ille
inveniendi , quem recle deferibit Vi
gilius ,
Vt variai ufut meditando extunderet
Artes
Paulatim
Non enim alia hic proponitur inve
niendi methodus , quam cujus Bruta
ipfa funt capacia, & quam crebro ufur-
pantrnimirum attentiffima circa unara
rem follicitudo.ejufque perpetua exer-
citatio, quas fui confervandi neceflîtas
hujufmodi animantibus imponir. Cice
ro enim veré admodum ¡ C/w uni rei
deditus , ¿p Naturam , $ Artem ftpe
vincit. Quare fi praedicetur de homi-
nibus ,
—— Labor omnia vinciu,
Imfrohut , & duru urgent in rebus e-
gefias: Eh am
 3j6 De Augm. Scient.
Etiam de Brutis fimiliter quaeritur,
G^uis cxpedrvitpfittacofuum Xajfi Î
Corvo quis auclor fuit , ut magna fic-
citatelapillos immitteret arbori cava?,
ubiaquam forte confpexerit , ut fur-
gentera laticem roftro poflet attingere?
Quis viam monftravit apibus, qui per
aërem , tatiquam vaftuin mare , agros
floridos, licet mulmm ab alvearibus
diflttos j folent petere , & favos fuos
dermo repetere ? Quis formicam do-
cuitjUt grana in colliculo fuo reponen-
da circumroderet prias , ne repolira
germinarent , & fpem fuam illuderent?
Quod fi in verfu illo Virgiliano quis
notet verbum illud Extnndere , quod
difBcultatem reij & verbum illud Fau-
latim, quod tarditatem innuit ; redibi-
mus , unde profeiti fumus , ad Agy-
ptiorum illos Deos; cum hactenus ho
mines modice ra:ionis facúltate , neu-
tiquam vero officio artis ufi fint , ad
inventa detegenda.
Secundo hócipfum quod alien mus,
( fi advertatur paulo diligenttus ) dc-
monftrat Induñionis forma, quam pro-
ponit Dialeiiica ; qua fcilicet fcicntia-
rum principia inveniantur , & proben-
turj qua* vitiofa plane eft , & incompe-
tens, & naturam tantum abeft uc perti-
cut,
 1 i в i í V. JJ7
ciat , ut etiam earn pervertat & detor-
qucac. Qui enim modum acute intro-
fpexerit , quo ros ifte arthereus Seien-
tiarum , fimilis Uli , de quo loquitur
Poeta,
Aerei meüis cxleflia dona,
colligatur ; (cum& Scientix ipfae ex
exemplis fingulis, partim uaturalibus,
partim artincialibus , tanquam prati
floribus &horti,extrahantut ) reperiet
profec"to,animum fuapte fponte,& na«
tiva indole, induäionem folertius con-
ficere , quam qua; deferibitur. á Diale-
¿licis:Siquidem ex nuda enumeratione
particularium ( ut Dialcûici folent )
ubi noninvenitur inftantia contradi
ctoria , vitiofe concluditur ; neque ali
quid aliud hujufmodi lnduäio produ
ct , quam comjeduram probabilem.
Quis enim in fe reeipiet , cum particu
lars, qua: quis novit, aut quorum me-
minit, ex una tantum parte compa
rent; non delitefcere aliquid , quod
omnimo repugnet ? Perinde ac fi Sa
muel acquieviflet in il Iis Ifai filiis,quos
coram addudos videbat in domo , &
minime quaeílviflet Davidem , qui in
agro aberat. Atque hax Induäionisiox-
nia ( Л verum omnino dicendum fit )
tarn pinguis eil & crafla, ut incredibilo
videa-
jjg D в Aug м. S с i в N т.
vi dea tur , tarn acuta & íubtilia ingenia
( qualia in his rebus meditaciones Cuas
exercuerunt ) potuifle eam mundo ob-
trudere:Nifi illud in cauiTa fuiflet.q uod
opera feftinata a"d Theorias & Do
gmata contendifíent: Particulada au-
tem, (praîfertim moram iniis longio-
lem ) ex faftu quodam & elatione ani-
mi.defpexiflent. Uli emm exempla, five
inftantias particulares , vice liftorum
aueviatorum adhibuerunt ad fumnio-
vendam turbam , ut dogmatibus fuis
■vi am aperirent ; neutiquam autem ea
indeab initio in confîlium advocarunt,
ut legitima fieret & matura de rerum
veritate deliberado. Cette perculferit
ánimos pia &religiofa quxdam admi-
ratio , cum videainus , eadem calcara
veftigia, ad errorem ducentia , in Divi-
nis & humanis. Qijeraadmodum enim
in Divina Veritate pereipienda argre
quis in animum inducat , ut fiat tan-
quam par vulus; ita in Humana perdif-
cenda provéelos , utique puerorum
more, prima induclionum elementa
adhuc legere & retraftare , res humilis
exiftimatur, & quafi contemnenda.
Tertio, fi concedatur, principia
Scientiarum ex InduBwnc , quautun-
tur, vcl fenfu & experientia, rede polFe
con
 Li* i ft V. к*
conftitui, certiifimum eft tamcn , axio-
mata inferiora ab iis per Syllogifmum
non poffe ( in rebus Naturalibus , quae
participant ex Materia ) recle & tuto
deduci. In Syllogtfmo enim fit reduftio
propofitionum ad principia per propo-
íítiones medias. Hasc autem five Inve-
niendi five Probandi^ orma in Scicntiis
Popularibus ( veluti Ethicis , Politkis,
Legibus , & hujufmodi ) locum habet:
Imo & in Theologicisi quandoquidem
Deo pro bonitatefuaplacuerit captui
humano fe accommodare: At in Phyfi-
cis , ubi natura opere , non adverfarius
argumento conftringendus eft , elabi-
tur plane veritas ex manibus ; propter
longe majorem naturalium operatio-
xtum , quam verborum fubtilitatem:
Adeo ut fuccumbente Syllogifmo, lndu-
Rionis ( vera; fcilicet & emendatae ) offi
cio ubique opus fit , tarn ad Principia
magis generalia, quam ad propofitio-
nes inferiores. Nam Syllogifmi ex pro-
pofitionibus confifturt j Propofidones
ex verbis ; Verba Notionum teflerae
funt.Quarefinotionesipfac (qua; Ver
borum anima; fimt ) male & varie à
rebus abftrahantur ; tota Fabrica cor-
ruit. Neque laboriofa vel confequen-
tiarum argumentorum, vel veritatis
 j(ío De Aug м. Sciint.
propoficionura examinado, rem in in
tegrum unquam reftituec; cum error fit
( ut loquuntur Medici) in Digeßioni
prima; qua: à funftionibus fequenttbus
nen reäificatur. Non igitur abfque
magna & evidenti caufa evenit , ut
complures ex Philofophis ( aliqui au-
tem eorum maxime infignes ) Acade-
mieifuerint & Sceptici , qui Scient:.*
humana: & Syllepfiura certieudinem
fuftulerunt , ultra verifimilitudinem
autprobabilitatem negantes, earn рег-
tingere. Inficias non iverim, vifum eile
nonnullis , Soçratem , cum Scientix
certitudinem à fe amoveret , per Iro-
niam tantum hoc feeifle ; Sc Scientiam
dijfimulando ßmulajfe: Renunciando
feilicet iis, quae manifefto feiebabut eo
modo , etiam qua: nefeiebat , feire pu-
taretur. Neque etiain in recentiore
Academia (quam amplexus eft Cicero)
ilia Opinio Acatalepfu admoduin fin-
cere culta fuit. Etenim qui Eloquentia
floruerunt , hanc fere íectam fibi de-
fumpferunt , ut in utramque partera
copiofe diflerendi gloriam aiTequeren-
tur: undc à via illa recia, per quam ad
Veritatem pergeredebuiftent.tanquam
ad deambulationes quafdam amœnas,
animi caula inftitutas, deflexum eft.
Сои
 L i в s R V. jíft
Conftac tarnen , nonnullos fparfim in
utraque Academia(veteri & novajmul-
Ю magis inter Scepticos, Acatalepfiam
iftam umpliciter& integre tenuiflè.Ve-
rum in hoc maxime ab iliis peccatum
eft ; quod fenfuum percepciones calu-
mniabantur; unde Scienticu radicitus
evcllebant. Senfus vero, licet fsepenu-
mero homines autfallant.aut defti-
tuant, poifint tamen multa adiuti in
duitria ad Scientias fuificere;Idque non
tam ope inftrumentorum, (licet & ha:c
quoque aliqua ex parte profint ) quam
Experimentorú ejus generis, quce Ob-
jccta lubciiiora.quam pro fenfus facúl
tate ad objecta lenfu comprehcnfibi-
lia, producere queant. Debuerant au-
tempotius defectum hac in parte im-
putaffe mentis tumerroribus.tum con-
tumacix,qux rebus ipfis morigera eile
recuiàt,& prayis demonftrationibus, Sc
modis ratiocinandi, & condudendi.ex
perceptione fenfuum , perperam infti-
tucis. Haec autem loquimur, non quo
intelleftui detrahatur , aut negotium
totum deferatur , fed quo intellectui
auxilia commoda comparentur & fub-
miniltrentur, quibus rerum ardua Sc
natura: obfeuritatem vincere poffit.
Nemo enim tanta poller manus con-
Q_ flan-
}6г De Aug м. S ci en т.
ftantia, aut ctiam liabitu,ut rcdam li-
neam ducere, aut perfectum circulum
circumfcribere , manu libera poííit ,
quod tarnen ope regula:, aut circini,fa-
cere in promptu eft. Haec igitur res i-
píaeft, quam paramus , & ingenti co-
natumolimur ¡ ut fcilicet mens per ar
tera fiat rebus par ; utque inveniatur
ars quacdam indicii & direítioriis , qux
cañeras artes , earumque axiomataat-
que opera detegat , & in confpedum
dec Hanc enim mérito defiderari po-
fuimus.
Ars ifta indicii ( ita enim cam appel-
labimus) duas habet Partes: Aut enim
defertur indicium ab experimenta ad
experimenta:Aut ab experiments ad axi-
omata, quae & ipfa nova experimenta
defignent. Priorem harum ¿xperienti-
am Literatam nominabimus , posteri
orem vero lnterpretationem natura, fi
ve novum Organum. Prior quidem ( ut
alibi attigimus ) vixpro Arte habend*
eft, aut Parte PhilofiphU , fed pro faga-
citate quadam ; unde etiam earn vena-
tionem Pañis ( hoc погаси ex fabula
mutuati ) quandoque appellamus: At-
tamen qucraadmodum poilit quis , ia
viafua, triplici modo progredi : aut
cum palpât ipfe in tenebru : iutcumal
teriui
 L i в в R V. jíj
terttts manu ducatur, ipfeparum vident :
aut denique cum veßigialumine adhi
bit о regat : fimi liter cum qui s experi
menta omnígena abfque ulla ferie aut
methodo tentet: ea dem um mera eft pal
patio: Curtí vero nonnulla utetur in ex
perimentando directione , (¿ ordine, per-
inde eft ас ß manu ducatur.Atque hoc
illud eft , quod per Experientiam Lite-
ratam intelligimus. Nam lumen ipfum,
quod tertium fuit , ab Interpretatione
natura , five novo Organo , petendum
eft.
literata experientia, five venatio Pa
ñis, modos experimentad! tractat:Eam
( cura defiderari pofuerimus, neque res
fit plane perfpicua)pro more & inftitu-
to noftro aliquatenus adumbrabimus.
Modus Experiment audi prçcipue proce-
dit, Aut per variationem experimeftti :
Aut per produBionem experimenti ; aut
per tranflationem experimenti : Aut per
inverftonem experimenti ■• Aut per com-
pulftonem experimenti : Aut per applica-
cationem experimenti : Aut per copula-
tionem experimenti : Aut denique per
fortes experimenti. Univerfa vero ifta
cohibita funt, citra términos axiomam
alicujus inveniendi. Ilia enim altera
pars de novo Organo,omnctn tranflati-
Q__i onem
 3¿4 De Augm. Scient.
onem experimentorum in axiom ata , ant
axiom.it um in experimentaS\bW\aàÀC3X.
Vartatio experimentifit primo in ma~
teria ; fcilicet,quando experimentara in
jam cognitis.certae materia fere adhae-
fit ; nunc vero in illis, qua: fímilis funt
fpeciei, tentatur:Veluti confeäio papyri,
in pannis lineéis tantum probata etc ,
in fericis minime,(nifi forte apud Chi-
nenfesi) Nequerurfus in filaceis.com-
pofitus ex fetis & pilis, ex quibus con-
ficiturf quod vocamus ) camelotum i
Ñeque denique in laneis,goiTypio , &
pellibus; quanquam.ha:c tria poftrema
magis efle videntur heterogénea. Ica-
que admifceri poifint potius , quam
per fe utilia efle. Item Infitio in arbori-
busfruBifcr'u in ufu eft : In arboribus
fylveftribus raro tentara > licet perhi-
bctfir, ulmum in ulmuminfitam mirat
producerefoliorum umbras. Infitio e-
tiam in floribus , rara admodum eft ,
licet hoc jam cceperit fieri in rofís Muf-
catellis, quae rofis communibus félici
ter inoculantur. Eciam -variationem in
parte rei , inter variaiiones in materia
ponimus. Videmus enim ,/urculutn in
trunco arboris infitum felicius pullula-
re, quam fi terr.e indatur. Cur non tí
fernen cepac.capiti alterius cepx viridit
indi-
 Ln i i V. jtfj
inditum, felicius germiner.quam fi nu
da: terrae coramiflum fuerit? Atque hie
radix pro trunco variatur, ut haec res
infició quardam in radice videri poifit.
Variado experimenti lie fecundo in effi
ciente : Radii folis per fpecula combu-
rentia, calore ica intenduntur , uc ma*
tcriam , quaeignem facile concipiat ,
accendere poffint : Num & radii lunas,
per eadem.ad lenilliraum aliquem gra-
dum teporis aftuari poflunc , ut vide-
amus , utrum corpora omnia cccleftia
íinc poteftate calida? Item calores radi*
ofi , per fpecula fcilicet , intenduntur :
Ñum etiam calores opaci ( qualesfunt
lapidum & metallorum antequam
candeant ) idem patiuntur;an potius
funt luminis in hac re partes nónullaí
Item fuccinum (¿ gagatesfricata paleas
t ra hunt : Num etiam & ad ignem te-
pefa&a ? vartatio experimenti fit tertio
in qumtto : circa quod diligens admo-
dum eft adhibenda cura, cum hoc mul-
ti circumftent errores. Credunt enim
homines, auûa aut multiplicara Quan
titäte, pro rara augeri aut multiplican
virtuté. Et hoc fere poftulant & fuppo-
nunt.tanquam res fit Mathematics cu-
jufdam certitudinis:Quodomnino fal-
fiffimú eft. Qhbtu plumbem unius libra;
Q3 à turri
 jSS De Aug м. Sciïnt.
à tutri demiíTus (puta) decern pulfuum
fpatio,ad terrain defcendit:Num Glo
bus duarum Librarum ( in quo Impe
tus ifte, Motus ( quern vocant ) Natu
ralis , duplicari debet ) fpatio quinqué
pulfuum terram feriet ? At illc xquali
fere tempore defcendet , neque acce-
lerabitur juxtarationem Quanti. Item
fulphuru (puta ) drachma una femilibrz
chalybis admifta , earn fluere faciet &
colliquari : Num igitur uucia fulphu-
ris, quatuor libris chalybis , ad colli-
quationem fufficiet ? Atilludnon fe-
quitur. Certum enim eft, obftinationem
tnaterU in patiente , per quantitatem ,
augeriamplius, quam aäi-vitatem vir
tuos in agente. Porro nimium , seque
fallir aeparum. Etenim in extoSieni-
bus , & depurationibus metallorum, er
ror eft familiaris , ut ad excocbonem
promovendam, aut calorem fori.acis.
aut additamenti quod injiciunt , mo-
lem augeant. Atillafupramodum au-
tta operationem impediunt ; propte-
rea quod vi & acrimonia fuá multum
ex métallo puro in fumos vertäut &
afportcnt; ut & j achira fiat ; & malía ,
qua; remanet, magis fit obftinata &
dura. Debent igitur homines- ladibri-
um illud raulieris ¿Efopi cogitare : que
fpexa-
 Liber. V. $£7
fperatat , ex duplicata menfura hordei
gallinam fuam duo ova quotidie pari-
tutam. At illa impinguata nullum pe-
pcrit. Prorfus non tutum fuerit alicui
experimento natural* confidere, nifi fa-
Q.A fuerit probatio , & in minore & in
majore Quanto. Atque de -variation*
experimenti hactenus.
Produciio experimenti duplex : Repe-
titio, & Extenßo : Nimirum , cum aut
txperimentum iteratur , aut ad fubtiliu*
quiddam urgetur. Repetitionis exem-
plum taie fit. Spiritus vint fit ex vino
per deítillationem unicam: cirque vino
ipfo multo acrior & fortior : Nam eti-
am fpiritus vini ipfe dcftillatus , five
fublimatus , fc ipfum fortitudine «que
fuperabit ? At Repetitio quoq; non abf-
que fallacia eft : Etenim, tum fecunda
exaltatio,prioris exceffum non œquat:
tum etiam f«epenumero per iteratio
ner» experimenti , port (latum , five A-
cmen quandam operationis, tantum,
abeft utprogrediatur natura, ut potius
relabatur. Judicium igitur in hac re
adhibendum. Argentum vivum, in lin-
teo , aut alias in medio plumpi lique-
fadi, cum refrigefeere cœperit , infer-
tum , ftupefit : nec amplius fluit. Num
& idem argentum vivum, fi fepius im-
Qj. miflum
 3¿8 De Augm. S cien т.
miíTum fuerit, ita figetur , ut fiat mal-
Jeabile ? Exttnfionis exemplum tale
fit : А^ил infummo pe fita , & peníilis
facta, & per roßrum vitri oblongum in
vinum dilutum immerfa , lepara bi с a-
quam à vino : vino in fummum fc pau-
latim recipiente.aquain imo fubfiden-
te: Nura etiam , quemadmodum vi
num & aqua ( corpora fcilicet diverfa )
hoc ingenio feparantur , poifintquo-
que partes vini (corporis nimirum
integri Jfubtilioresà craílioribus fepa-
rari; ut fiat tanquam deftillatio pet
pondus, &in fummo reperiatur ali-
quid fpiritui vini proximum , fed forte
delicatius ? Item magnes ftrrum inte
grum trahit : Nam etiam fruit um ma-
guetis in diiTolutione ferri immerfum,
Ferrum ad fe alliciet, & fe ferro bbdu-
cet? Item, verfirium Acut Nautict fe
ad polos mundi applicat: Num etiam
eadem via & confecutione, qua Cœle-
itiaî Videlicet, ut fi quis acum in con
trario fît и, hoc eft , in puncto A ultra Ii
ponat , & paulifper teneat , ac deiude
vim omittat : num forte acus ad Se
ptentriones fe conferet , eligendo po-
tius rotare pet Occi deinem in Situm
defideratum, quam per Orienté? Item
Лигum Argentнт vivum ,juxta pofi-
tunrt
 LIBER V. ja?
tum, imbibit. Num vero autum rceipit
ill ud argentum vivum intra fe, fine ex
te níiorie molis fuá?, ut fiat mafia qua?-
dam ipfo auro ponderofior ? Item, ho
mines memoriaferviunt, со ¡locando ima
gines per[онагum in loci*. Num etiam
idem aflequentur miffis locis , & affi-
gendo acciones ant habitus perfonis ?
A tque de Produclione Experiment! hac-
cenus.
Tranfiatio experiment! triplex: Aut à
Natura velcafitinartem : Aut abarte
■иel practica alta in aliam: Aut à parte a-
licu)m artü in partem diverfam ejufdem.
Tranflationu à natura aut cafu in ar-
tem innúmera funt exempla : adeo ut
omnes fere artes mechanic?, à renui-
bus initiis , natura aut cafu praebitis ,
ortum habuerint. Adagio reeeptum e-
tat , botrum contra botrum citim ma-
turefeere : Id quod de rnutuis amicitias
operis & o/fieiis increbuit. At noftri ,
Cydra; ( vini feilicet ex pomis ) confe
ctores, hoc optime imitantur. Cavent
enim , ne poma tundaiitur, aut expri-
mantur, antequam nonnullo tempore
in acervos conjefta mutuo contaftu
maturucrint 5 unde nimia potus acidi-
tas emendetur. Item, lridum arttficio-
[arum imitatio ex afperfione fpiíTa gut-
Q_5 ш1а"
 570 De Aug m. Soient.
tularum.ab iiidibns naturalibus ex na
he rofeida , facili dudu translata eft.
Item тоdut defiillandi, vel ex alto peti,
ex imbribus feilicet , autrore ; vcl ex
humili illo experimento guttaram , in
patinis, ollis aqua: bullientis fupetim-
pofîtis, adhaerentium, defumi potuic.
Tonitrua autem Sí fulgura imitari veri-
tus quis eilet, nifi operculum Monachi
illius Chymici , magno ímpetu & fra-
gore,fubito infublimejafturo,fubrao-
nuillet.Verú quo hate res magis exera-
plis abundet, eo pauciora adducere o-
pus fueiit. Debuerant autem homines,
fi illis utilia inquirere vacaret , natura-
lia opificia & operationcs fingulas, at
tente, & minutim. Sc ex compofito in-
tueri j & fecum perpetuo &acriter co
gitare, qua: il am ex ipfis ad artes tranf-
ferri poilmt. Speculum enim artis na
tura. Nec pauciora funt experimenta,
qua: ab arte in artem , feu a frañua in
fraííicam transferri poflunt ; licet hoc
rarius in ufu fit. Natura enim ubique
omnibus occurrit ; at artes fingulae ar-
tificibus tantum propriis cognitç funt.
Specilla ocularia ad vifum debilem ju-
vandum inventa funt. Num & commi-
nifci quis queat aliquod inftrumcntum
quod auribus appeafum, furdaftris ad
audicn
 Liber V. 371
audiendum juvct ? Item imbalfamatio
nes Í5" tnel cadavera conftrvant ; Annon
poifit ali quid ex his, in medicina tranf-
ferri.quod ctiam vivis corporibus pro
fit ? Itemfigillorum praBica in cera.cx-
mentis,& plumbo.antiqua fuit: At hare
etiam impreífioni in chartis , five arti
typographical, viam monftravit. Item
fal in coquinaria carnes condit , idque
melius hyeme, quam asílate. Annon,
hoc ad Balnea utiliter transferri poilit,
eorumque temperamentum , quando
opus fuerit, vel imprimendum, vel ex-
trahendum. Item Sal, in nupero Expe
rimento, de Conglaciationibus Artificia-
Uhus, magnas vires ad condenfandum
obtinete reperitur : Annon poifit hoc
transferri ad Condenfationes metal-
lorum : cum jampridem notum fit , a-
quas fortes, ex nonnullis falibus com-
poiïtas , deiieere & precipitare arenu-
las Auri, ex metallis aliquibus, auro i-
pfo minus denfis ! Item Picloria , Ima
gine Memoriam rei renovat:Annon hoc
traduftum eft in artem eam , quam vo-
cant, MemorU .' De his in genere mo-
nitum fit : Quod nihil ad imbré quen-
dam inventorum utilium , corunJcm-
que novorum,veluti cœlitus deducen-
dum, tantum valere poilit, quantum, (I
571 Dé Augh, Scient,
experimenta complurium artium me-
chanicarum , uni homini , au: paucis,
qui le invicem colloquiis acuere pof-
fmCi in noticiam veneriut:ut per banc,
quam dicimus , experiment огнт trans-
lationem, artes fe mutuo fovere, & ve-
luti coinmixtione radiorum,acccndere
poflinr. Quamvis enim •viarationalu
per Organum longe majora fpondeat:
attamen hxc fagacitas.yçx exp'erientiam
liter,nam , plurima interim ex lis , qu*
in proximo funt , in genus humanuni,
tanquam miíTilia apud Antiquos Do-
nativa , projiciet & fparget. Supereft
illa tranflatio departe art'u in partem di-
verfam ¡ quae parum difFert à traníla-
tione de arte in artem:Verum quia ar
tes nonnulla; fpatia magna occupant,
ut etiam tranßationem experimenterum
ferre intra fe ípfas poflînt , banc etiara
fpeciem tranflationu fubjungere vifum
eft. Pra:cipue, quia maguí prorfus eft
in nonnuÜa arte momenti. Plurimum
enim ad artem medicina, amplifican-
dam profuerit, fi experimenta parta il-
lius medicina de curationibtu morborum
ad partes illas detuendafanitate.Sc pro
longation vita, trausferantur. Si enim
ofiatum aliquod inßgnc,zd fpirituunijiu
morbo peihlcnü j furibuudam incen-
íiouem
 Liber V. 373
fionem reprimendam , fuffécerit ; non
dubitet quifpiam, quin fimile aliquod,
debita dofi familiäre redditura , eciam
inceniîonem eam glifcentem , & obre-
pentem, qua; per œtatem fit, aliqua ex
parte fraenare & retardare poífit. Atque
de tranflatione experimenti haftenus.
Inverßo experimenti fît, cum contra»
rium ejus quod experimento confiât,
probatur. Exempli gratia: Calidum per
ßiccula intenditur: Num etiam frigi-
dum.?Item talidum fe diffundendo.fertur
tarnen potius in furfum : Num etiam
frigidum fe diffundendo , fertur magis
in deorfum ? Exempli gratia, accipias
bacillar» ferreum , illudquein uno fine
calefacias ; & deinde erigas ferrum ,
parte calcfacla fubtus tocata ; in fupe-
riore parte manu appofita , aclutum
manum aduret : parte autem calefacta
fupra locata , & manu fubtus , multo
tardius aduret. Num etiam , fitotum
bacillum calefiat, & finis alter nive,vcl
fpongia , in aqua frígida tinéta, made-
fiat.Si nix aut fpongia fuperius locetur,
num ( inquam ) frigus deorfum mittet
citius, quam inferius locata , furfum ?
Item, Radtifoltsfupra album diíliliunt,
fupra nigrum congregantur : Num e-
tiam umbra: fuper nigrum difpergun-
tur,
374 De Aug m. Scient.
tue , fuper album congregantui î Id
quod in loco tenebiofo, luce per fora
men exiguum tancum immiíTa , fieri
videmus, ubi imagines rerum, quae fo
ras funt, fuper papyrum, qua: alba eft ,
excipiuntur, fuper nigram minime. I-
tem, venafrontis ad dolorem hemicrani-
tum inciditur,: Num etiam hemicra-
nium fcarificatur adfodam ? Arque de
Inverfione experiment! haften us.
Compulfio experimenti fit.ubi urgetur
& producicur experimentum , ad anni-
hilationem , vel prirationem virtucis :
lu reliquis enim venationibus, fera ca-
pitur tancum: At in ifta, occiditur.Ex-
emplum Compulfionis tale eft. Magnet
ferrum trahit : Urge ergo ferrum , auc
urge magnecem , uc amplias non fiat
attra&io: Veluti, num forte, ft magnet
uftus fuerit , aut in aquis fortibus ma-
ceratus , vi'rtutem fuam deponet , aut
faltem remittee! Contra,í¡ clialybs aut
ferrum in crocum martis redigantur ,
vel in chalybem , quern vocant ptxpa-
ratam , vel etiam in aqua forti folvan-
tur, num adhuc ea alliciat magncs?
Rurfus , Magnes ferrum trahit per uni-
verfa, qux novimus, media , nempefi
incerponacur aurum , argentum , yí-
trum. Urge igitur aliquod medium, ft
 L i в E R V. J7;
fieri poifit, quod vircutem intercipiat :
Probetur argentum vivum: Probentur
oleum, gummi, carbo,ignitus, & alia ,
3 quaeadhuc probata non funt. Item,
introduBafunt nuper Perjpiciila,<\\ix vi.-
fibilia minuta miris modis multipli-
cent. Urge ufum eorum , vel ad fpecies
: tarn pufillas, ut amplius non valeant ;
vel ita grandiufculas, ut confundan tur.
Scilicet, Num poterunt ilia in urina
clare detegere ca.quae alias non perfpi-
cerentur?Num poterunt in gemmis,ex
omni parte puris, & nitidis, grana auc
nubéculas confpicienda dare ? Num &
pulvifculainfole( qua; Democrito pro
Atomis fuis , & principiis rerum , fal-
fiflime objiciebantur ) tanquam cor
pora grandiufcula monftrare ! Num
pulverem crafllufculum, ex cinuabari,
& ceruffa, ita oftendere diftributum.uc
appareant hie granula rubra, illic alba?
Num rurfus , imagines majores ( puta
faciem, oculum, &c. ) in tantum mul
tiplicaras oftendere , in quantum puli-
cem, aut vermiculum ? Num byflum ,
aut hujufmodi textile linteum delica-
tius,& paulo apertius.itaforaminatum
oftendere, acfi eflet rete ? Verum in
compulfwnibu* experimentorum minus
inoramur , quia fere extra limites ex
perte»-
j7¿ De Augm. S ciENT.
perientU literati, cadunt , & ad cauftU >
Sc axiomata , & novum Organum po nus
fpeítant. Ubicunque enim fit negativa,
aut privativa, aut exclufivaj cœpit jam
p.rxberi lux nonnulla ad inventionem
formarum. Arque de compulßone exfe-
ívwe»//ha¿renus.
Applicatio experimento nihil aliud eft,
quam ingeuiofa traduftio ejus , ad ex
perimentum aliud aliquod utile. Excm-
plum tale fit. Corpora qutquefitas ha-
bent dimenfiones ,fua pondera : Aurura
plus ponderis , minus dimenfionis ,
quam argentum: Aqua, quam Vinum.
Ab hoc traducitur experimentum utile,
ut er menfura impleta, & pondere ex
cepto , poílis dignofcere quantum ar-
genti fuerit admixtum auro , vel aqu*
vino, quod fuit Everns* lllud Archime-
dis. Item, Carnes in nonnuüts cellù cinta
pittrefiunt , quam in aliü : Utile fuerit ,
experimentum hoc traduccre ad digno-
fcendos aeres , magis aut minus ialu-
bres; ad habita tionem; ubi feil, carnes
diutius vindicentur à putredine : poffit
idein applicari adrevelandas falubr lo
res aut peftilentiorts tcmpeftates an-
ni. Verum innúmera funt ejufmodi.
Evigilent modo homines , & oculos
perpetuo , alias ad naturam rerum , a
lias
 Liber V. 377
liasaduíus humanos vertant. Atque
de appltcatione experiment! h acte nus.
Copulatio experiment! eft applicatio-
Bum nexus & catenajcum.qua: fingula
profutura non fuiftent ad ufum ali-
quem , conncxa valeant. Exempli gra
tia ; Refas aut fruñus ferotinot habere
tupis: Hoc fiet, fi gemmas prarcociores
avellas 5 Idem fiet, fi radices, ufque ad
ver adultum , denudes, & aëri expo
nas ; At multo magis fi copuletur u-
trumque. Item, ad refrigerandnm ma
ximefaciunt glacies , & nitrum : utrun-
2ue commixtum multo magis.Verum &
arc res per fc perfpicua eft. A tramen
fallacia ei iaepe fubeirepofllt, (ut & o-
mnibus, ubi défunt axiomata ) il copu
la Hat ex rebus, quae diverfis , & quafi
pugnantibus modis, operantur. Atquc
de copulatione experimenti hailenus.
Reftantfortes experiment!. Hie vero
experimentandi modus plane irratio.
calis eft, Si quafi furiofus, cum aliquid
experiri relie animum fubit , non quia
aut ratio, aut aliquod aliud experimen-
tum, te ad illud deducat, fed prorfus ,
quia fimilis res adhuc nunquam tenta-
ta fuit. Haud tarnen icio , an in hac
ipfa re ( de qua nunc agimus ) non a-
huii magnum lateat:fi inquam ornocm
37$ D в Aug м. S с iE N т.
japidem in natura moveas. Magnalia
enirn naturx fere extra vias tritas Sc
órbitas notas jacent, ut etiam abfurdt-
tas rei aliquandojuvet. At fi ratio fi-
mul comitetur.id eft.ut & manifeftum
fit , fimile experimcntum nunquam
tentatum faille , & tarnen caufa fubfic
magna.cur tentetur, tum vero hxc res
ex optimis eft, & plane iinus naturx
excutit. Exempli gratia : In opération»
ignii fuper aliquod corpus naturale, alte»
rum horum haften us Temper cvenit,ut
autaliquid e/olet, (velutiflamma, Sc
fumus , in combuftione vulgari ) aut
("altem fiat feparatio partium localis ,
& ad nonnullam diftantiam , ut in de-
ftiltatione, ubi feces fubfident»vapores
in reeeptacula, poftquam luferin t, con-
gregantur. At deßillationem claufam
( ita enim earn vocare poflumus ) ne
mo mortalium adhuc tentavit : Verifi-
mileautem videtur , vim caloris, fi in
tra clauftra corporis fua in alterando
edat facinora;cum neejaftura fiat cor
poris, пес etiam liberado; tum demum
hunc materix Proteuin,veluti manicis
detentum , adcomplures transforma
ciones adafturam , fi modo calor ita
temperetur & alternetur , ut non fiat
yaforum confraftio. Eft enim hxc res
mam
 L I В I R V. 375
matrici iîmilis Naturali, ubi calor ope-
ratur, nihil corporis aut emittitur,aut
feparatur : Nifi quod in matrice con-
jungatur alimentario: verum quatenus
ad verfionem eadem res videtur. Tales
igitur funt fortes experimenti.
Illud interim , circa hujufmodi ex-
perimenta,monemusj ut nemo animo
concidat , aut quafí confundatur.íí ex
perimenta, quibus incumbit , expecta
tion! fua: non refpondeant. Etenim
quodfuccedit, magis complaceat ; at
quod nonfuccedit, iarpenumero non
minus informat.Atque illud femper in
animo tenendum, (quod perpetuo in-
culcamus ) experimenta lucifer» etiam
adbuc magis quam frudifera arabien-
da eiTe. Atquc de literata Experieutia
hxc did a fint , quae ( utjam ante dixi-
mus ) fagacitas potius eft, & odoratio
quaedam venática , quamfeientia. De
novo Organo autem filemus, ñeque de
со quicquam prxlibamus ; Quoniam
de со ( cum fit res omnium maxima)
opus integrum ( anímente favore divi
no ) conficere nobis in animo ed.

CAR»
38o De Aug м. Scient.
Cap. III.
Turtitio Inventiva: Arguracntorum , in
Promptuariam,&Topicam.P*rf/"/¿#
Tópica:,/» Generalem,& Particula-
гет.Е#г;»/>/«/яТорка: Particulars,
inlnquißtione. De Gravi & Levi.
"iNventio Argumentorum , Inventio
'proprie non eft. Invertiré enim efti-
gnota detegere , non ante cognita re-
cipere , aut revocare. Hujufce autem
Inventwnts ufus atque oificium non
aliud videtur, quam ex mafia Scicntix,
quae in animo congefta & rteondita
eft , ea qua; ad rem aut quasftionem
inftitutam ficiunt, deitre depromere.
Nam oui partim, ant nihil , de íubje&o
quod proponitur, innotuit, ei Loci /л-
ventionis non profuut ¡ Contra ,cui
domi paratum eft, quod ad rem adduci
poilit ; is etiam abfque arte , & Lock
Inventionis , argumenta tandem (licet
nonitaexpedite& commode ) reperiet
& producet. Adeo ut hoc genus Inven
tionis ( ficut diximus ) Inventio proprie
non fit; fed redudio tantum in memo,
riara , five fuggeftio cum applicatione.
Attamen , quoniam vocabulum inva-
luit , & reccptum eft , vocetur fane In~
ventio -, Siquidcin etiam fera: alicujus
vena-
 *
venatio , & Inventio, non minus, cum
ilia intra vivariorum fepca indagatur,
quam cum in faltibus apertis, dici pof-
ííc. Miífis vero verborum fctupulis , il-
lud со oft et > (cop um & ti nem hujufce
rei, efle promptitudiuem quandam, &
cxpeditum ufum cognitionis noftne,
potius quam ejufdem amplificado-
nem, aut incremen tum.
Atque ut parata fit ad diflerendum
copia, duplex ratio iniri poteft. Aut ut
defignetur, & quafi indice monftretur,
ad quas partes rem indagare oporteat;
atque haec eft ea , quam vocamus To-
picam. Aut ut jam antea compoíita
íint,&in ufum repolira argumenta,
circa cas res, quae frequentiusincidunt.
Sc in difeeptationem veniunt. atque
banc Vromptuariam nominabimus.
Hascautem pofteriortanquam Sctentu
pars vix dici meretur, cum in diligentia
potius con fifia t , quam in eruditione
aliqua artificiofa. Veruntamen hac in
parte Arifioteles , iiigeniofe quidem,
ícd tamen damnofe, fophiftas iiii tem-
poris deridet , inquiens: Perinde illos
facere, acfi qui* calcearium profeffut, ra-
tionem calcei conficiendi non doceret , fed
txhiberet tantum calceos complurtmos,
diverf* tarnformt, (¡uam magnitudints.
Atta
 jgi DeAugh. Scient.
Actamen hic regcrere liceat ; Calcea-
rium , fi in ofHcinanil calceorutn ha-
berct , nequeeos confucrct nifi roga-
tus } cgenum prorfus manfurum , &
perpaucos inventurum cmptores. Sed
longe aliter Salvator ncfter,de Divin»
Scientia verba faciens , inquit, Omnu
Scriba doBus in Regno Coelorum ,ßmilu
eft homini Patrifamilias , qui preferí de
Thefaurofuo Nova i$ Vetera. Videraus
etiam , prifcos Rhetores oratoribus
praceepifle , ut ргагйо haberent Locet
Communes varios,jam pridem adorna»
tos , & in utramque partem tractates
& illuftratos : Exempli gratia ,profen-
tentia Legis adverfus Verba Legü , e
contra: Pro Fide Argumentorum adver-
fiíí Tefiimonia, & e contra. Cicero au-
tem ipfe , longa doftus experientia,
plane afferit , pofle Oratorem diligeu-
tem & fedulum jam pracmcditata &
elaborata habere, qiuEcunque in difce-
ptationem venient : Adeoutin cva.'x
ipfius actione, nihil novum , aut (libi
tum inferi necefle fuerit, prxter nomi
na nova, & circumftantias aliquasfpe-
ciales. At Demofthenis diligentia &
follicitudo eo ufque proceffit, ut quo-
niam primus ad caufam aditus , & in-
grefTus, ad ánimos audi tor um prarpa-
randos.
 L I 3 E R V. }8}
rancios, plurimum virium haberet, o-
peraepretium putaret , compluta con-
cionum & orationum exordia compo-
nere & in promptu habere. Atque haec
excmpla & automates mérito Ari-
ftotelís opinioni preponderare pof-
fint, qui nobis Audor foret, ut Vefli»-
rium cum Torfice commutaremus. Ita»
que non fuit omittenda hace pars do-
Яг'та circa Promptuarinw,De qua hoc
loco fatis. Cum enim fit utrique , tarn
Logicae,quam Rhetorical, communis;
vifum eft cam hic inter Lógica curfim
tan tum perftringere ; pleniorem ejus
tractationem adRhetoricam rejicien-
tibus.
Partem alteram Inventiva ( nimi-
rum Topicam ) partiemur in Generalem
& Particularem. Generalis illa eft, qux
in Dialeäica diligenter & abunde tra
slata eft;utin ejus explicationc morari
non fit opus. Illud tarnen obiter mo-
nenchim videtur , Topicam iftam non
tantum in Argumentationibus , ubi
cum aliis manum conferimus ; verum
& in meditationibus , cum quid nobif-
cumipfi commentamur , aut revolvi-
mus , valere. Imo, ñeque folummodo
in hoc fitam efle, ut inde fiat foggcftio,
aut admonitio , quid affirmer* , aut
Ф
j84 De Aug m. Scient.
a/ferere-yecam ctiam quid inquirere.iut
interrogare dcbearaus. At prudes inter
rogate, quafi dimidium fcientix.Rcâe
íiquidcm Plato, Qui aliquid qutrit , id
ipfum, quod quarit, generali quadam nt-
tione ccmprehendif.aliter,qutfieri potefl,
Ut illud, cumfuerit inventum, agnofcatt
Idcirco qno amplior & certior fuerit
anticipado noftra; eo magis directa &
compendióla erit inveftigatio. Iidcm
igitur illi loci, qui ad intelledus noftri
finus intra nos excuticndos, & conge-
ftjra illic Scientiam depronicndam ,
conducen:, etiam ad Scientiam extrin-
fccus hauriendam juvabunt : Itautii
prafto fucritquis rcignarus & per i tus,
commode & prudenter de ea interro
garía nobis poilît , & fimiliter auclo-
res,& libri,& partes librorum.qui nos
de iis, quarquxi'imus, edoceant & in
forment, utiliter deligi & evolvi.
At Tópica particulars, ad ea.qux di-
cimus, longe confert magis, & pro re
fruftuoiiflîma habende ell. Illius certe
mentio levis à noniiullis Scriptoribus
facta eft, fed integre, & pro rei digni-
tate, minime tractata. Verum milium
facientes Vitium illud & faitum , qux
nimium diu regnarunt in Schoüs : vi-
delicetjUt quae prsefto ßnt,infinita fub-
cüica
 L i в s к V. jíj
tilitate perfequantur ; qua: paulo rc-
motiora , ne actinganç quidem : nos
fane Topicam Particularem , tanquam
remapprime utilem,ampleftimur, hoc
eft, locos inquifitionis Si invtntionis, par-
ticularibus fubjeclts & fcientiis appro
priates. Uli autem , mixtura; quídam
íiint ex Lógica & Materia ipfa, propria
lmgularum Scientiarum. Futilem enim
cíTe confiât, & angufti cujufdam animi,
qui exiftimet , artem de Scientiis in-
veniendis perfeótam jam à principio
excogitari & proponi pofle , eandem-
que poftea in opere poni & exercerí
deberé. At certo iciaut homines, Artes
inveniendi folidtts & veras adolefeere
incrementa fumere cum ipfis inventis:
Adeo ut cum quis primum adperícru-
tacionem feientu alicujus acceflerit ,
poílit habere Vncepta Inventiva non-
nulla utilia: poftquam autem amplió
les in ipfa Scientia progrelfus fecerit,
pofllt etiam & debeat nova Invent'umis
Frtcepta excogitare , qua: ad ulteriora
cum felicius.deducant. Similis eft fane
hxc res via: mice in plan i ti с: poftquam
enim via: partem aliquam fuerimus
emenfi.non tantum hoc lucrati fumus,
ut ad exitum Itineris propius accelTe-
limus ; verum etiam ut , quod reftat
R via:,
 De Aue m. Scient.
vix, clarius profpiciaraus: Eodem nio-
do,in Scientist, gradus Itineris quifque,
ca, quae à tergo reliquit, praeterveftus,
ctiam illa, quaefuperfunt , propius dat
in confpeftum. Hujus autem Topics
Exemplum, quoniam earn inter Defi-
derata reponimus.fubjungere vifum eft.
Tópica particulara , five Art¡culi In-
quißtion'tt de Gravi & Levi.
t. Inquiratur , qualm (int Corpora ,
qttt motus gravitatis funtfufceptibilia,
qualia quilcvhaús fi qu& fint Mediä,
five Adiaphora: Natura;?
2. Pofi inquifitionem de Gravitato
& Levitate fimplicem , procedatur ai
inquifitionem comparatam; Qutnims-
rum ex Gravibus plus, qu& minus pon
dèrent in eodem Dimenfo .* Etiam , qu*
ex Levibut çelerius ferantur in altum,
qua. tardius?
5. Inquiratur de eo, quidpojfit (¿ ope-
retur Quantum Corporis ad Motum
Gravitatis? Atque videatur boc primo
aß-cclu quaßfupervacuum, quia rattones
Motus debeant fequi Rationes Quanti.
Sed ret aliter fe habet. Nam licet in Lan-
cibus, Quantitas Gravitatem Corporis
ipfitts compenfet,[viribus corporis sindique
coeuntibus per repercüjjionem , five riß
 LlBlR V. 387
fienttarn lancium ziel traits ) tarnen ubi
parva dutur refiflentia ( veluti in Deca-
fu corporum per aerem ) Quantum
Corporis partim valet ad incitationem.
Defcenfus : Cum viginti pendo plumbi,
ejr libra una, eodem ferefijatio. cadant.
4. Inquiratur utrum Quantum
Corporis ita augeri poßit , ut Motus
Gravitatis prorfus deponatur î utfit in
globo terre , qui penfilis eft , non cadit.
Vtrum igitur poffint effe alia mafia tam
grandes, ut fie ipfitfiuftentent l Nam latio
ad centrum terra res ficiitta eft: Atque
cmnis mafia grandis motum lationu
quemcunque exhorret , nifit ab alio appe-
titu fortiori vincatur.
j. Inquiratur de eo, quidpojpt ¿r> ope-
retur reliftentia corporis medii , vel oc-
currentis ad regimen motus gravitatis.
Corpus vero deficendens, aut penetrar Ö"
fecat corpus occurrens: Aut ab eo fiftitur.
Si penetret,fit penetratio: Aut cum levi
refiflentia, ut in Aere: Aut cumfortiori,
ut in aqua. Si fiftatur , fifiitur , aut refi
flentia dijpari , ubifitpr&gravatio , utfi
lignumfiuperponatur сегл. Aut dqua.vel-
titifi aqua fiuperponatur aqua, aut li
gnum, ejufidem generis ligno. Id quod ap-
pellat Schola{ apprehenfwne quadamjna-
»<)Non ponderare corpus nifi extra
R г locura
 j38 De Augm. Scient.
locum íuum. Atque hас omnia motum
gravitatis variant: Aliter enitn moutn-
turgravia in lancibus, aliter in decafu:
"Etiam aliter ( quod mirum videri pojjit )
in lancibuspendentibus in aere , aliter in
lancibus immer-fis in aqua: aliter in deca
fu per aquam, aliter in natantiius five
vecltsfuper Aquam.
6. Inquiratur de во, quid pojfit ¿r o-
^ peretur iigura Corporis defcendentis,
ad regendum modum gravitatis? ч/eluti
figura lata cum tenuitate, cubica, oblon
ga, rotunda , pyramidalis. & quando fe
■vertant corpora, quando eadem , qua di-
mittuntur, pofiturapermaneant^i
7. Inquiratur de eo , quid pojftt t¿ 0-
perefKrCominuatio &progreilio ipfius
Cafus five Defcenfus, ad hoc, ut majori
incitatione& Ímpetuferatur!& qua pro
portion & juoufque in-jalefcat ilia inci
tât10 ? fiquidem veteres le-ji contempla-
tione opmatifunt, ( cum motus naturalit
fit ifie ) eum perpetuo aitgeri & intendi.
8. Inquiratur de eo , quid pojftt ej> 0-
peretur Diftantia auc proximuas Cor
poris defcendencis à Terra, ad hoc , ut
celerius cadatxaut tardius,aut etiam non
omnino, (fimodofuerit extra orient ac-
tivitatitglobi terrd, qua Gilbert! opinio
fuit: ) Atque fimul de eo , quid operetur
 L I В E R V. 589
к Immerfio Corporis Defcendentis ma-
I gis in profundum tcrtx,aut Collocacio
t ejufdem propias ad íuperñciem terra:?
s Etenim h&c res etiam motum variât , ut
e eperantibm in Minera perjpecîum eft.
p 9- lnquiratur de eo, qutdpojfit (¿ 0-
peretur Differentia Corporum,per qax
motas gravitatis diffunditur & corn
il municatur : atque utrum щие commu-
nicetur per corpora molliя ¿fporofa , ас
per dura (¿filida: veluti fi trabs Lands
ßt ex altera parte Lingula lignea, ex al
tera argéntea, licet fuerint reduele, ad i-
dem pondus, utrum non progignat varia-
tionem in lancibusîSimtliter¡utrum Me-
tallum, Lance, aut Veficoc inflat*,fuper-
impofitum, idem ponderecj/W in 1' un
do Lands ?
10. lnquiratur de eo, quidpoffit & 0-
ptretur, in communicatione Motus Gra
vitatif , Diítantia corporis à Librami-
nc : Hoc eSi, cita (¿fera perceptio incubi-
tus, ßve depreffionts : Veluti in lancibus;
ubi alterapars trahis eil longior, (licet re
ducía ad, idem pondus ) an inclinet hoc
ipfum lancem ? Aut in tubis arcuatis, ubi
longior pars certe trahet aquatn, licit bre
vier pars , fañafcilicet capacier , majtti
contineat pondus aqu*.
1 1. lnqttiratur de eo , quid pojfit In-
.R} ter
5?o D E Au g м. S ci en т.
termixtio five Copulado Corporis Le
vis cum Corpore Gravi, ad clevandam
corporis gravitatem in pondere anima-
littm vivorum £5° mortuorum ?
Ii. lnquiratur de fecrecis Afceniî-
bus ó<Defceníibus partium leviorum
& graviorum in uno corpore integro:
ande fiant fipe accuratefeparationes ? ut
infeparatione vint ¿raqui: in afcenßone
floris, laft'ts, & ßmilibtts.
ц. Inquiratur , qua: iltLinea & Di-
reftio motus Gravitatis , &quatentu
fequatur vel centrum terri, id est , maf-
fam tern, vel centrum corporis ipßus, ii
eß, Nexum partium ejus. Centra enim
illa ad demonßrationes aptafunt,in Na
tura nihil valentu. '
\\Jnquiratur de CóparationcMotus
Gravitatis cüMotibus a\.i\s;quosfalicct
vincat.quibus cedatiVeluti in Motu (qui
appellät)yiolento,mottu gravitatis com-
pefcitur ad tepus: Etiam, ей pondus Unge
majttsferri ab exiguo magnete attoüitur,
cedit motш gravitatis motuifympathu.
Tj. Inquiratur de Motu Aëri,s, utrum
feratur furfum , an ßt tanquam adia-
phortuí&uod difficile eil inventn, nifi per
experimenta aliquMXquifita. Nam emi-
catio aeris i» fundo aqut, fit potan per
plagam aqiu.quam per tnotum atrts,cum
; ... >^cm
it, Lim V, 591
0 idem etiam fiat in ligno. Лег antcm aeri
in commiftus nihil prodit , cum non minus
J|S levitatem exhibeat aer in aere,quamgra-
vitatem aqua in aqua: In bullaautem, e-
3j xili obduBapellicula, ad tempusfiat.
16. Inquiratur , quis fit Terminus
,1 Levitatis ? Neque enim quemadmodum
centrum terra pofuerunt centrum gravi-
tatUyVolunt (credo) ut ultima convexitas
Caelifit terminus levitatis. An роим ,
'veluti gravia videntur eoufqueferri , ut
decumbant , rjp tanquam ad immobile ,
ita levia eoufqueferantur , ut rotari in-
cipiant , & tanquam ad moturnfine ter
mino ?
17. Inquiratur , quid in сaufa fit , cur
Vapores & Hah rus eoufque in ahum, at
fita efi Regio ( quam votant ) media aè-
ris , ferantur ? cum & crajfmfcuU fint
MaterU, t¿ Radiifaits per vices ( noliи
fcilicet ) cejfent.
18. Inquiratur de Regimine Motus
Flamrax in furfum. &¡uod eo abflrufius
efi, quiafingulis momentisfiamma périt,
nifi forte in medio Flammarum majo-
rum : Etenim fiamma abrupta , à conti-
nuitatefua, purum durant.
19. Inquiratur de Motu in furfum
ipfius Adtivitatis Calidi. veluti tum ca
lor in ferro candente citins ¿Ufeit infur
fum, quam in deorfum. Exera-
jji De Aug м. Sc iE N т.
Exemplum igitur Topic* particular»
tale fit : IUud interim , quod moiiere
occœpimus, iterum monemus, Nempe
ut homines debeant Tópicas particula
res Cuas alternare, ita ut poft majores
progreffus aliquos, in inquifitione fu
tios , aliam & fubinde aliam inftitu-
ant Topicam ; iï modo Scientiarum
faitigia confcendere cupiant. Nos au-
tcm Topicis particularibus tantum tri-
buimus , ut proprium opus de ipfis , in
fubjedis naturalibus dignioribus , &
obfcurioribus , conficere in animo ha-
beamus.Domini enim quxitionumfu-
inus , rerum non item. Atquede In
ventiva hactenus.
Cap. IV.
Tartitio artis Judicandi , м Judicium
per Inducbonem , ó> per Syllogi-
ímum. Quorumprius aggregatur Or
gano Novo. Partim prima Judicii
per Syllogifmum , »»Reductionem
Rcc*am , Inverfam. Partitiofe
cunda ejus in Analyticim , ф Do-
clrinam De Elenchis. Partitio Do
ctrina; de Elenchis, in Elenchos So-
phifmatum,Elenchos Hermenia:.^
Elenchos Imaginum.five Idolorum.
Partitio Idolorumj in Idola Tribus,
 Liber V. $j>$
Idola Specus, ©• Idola Fori. Appen
dix Artis Judicandi , -videlicet de A-
nalogia Demonftrationum peo Na
tura Subjedi.
•T'Ranfeatnus nunc ad Iudicinm , five
Artem ludhiandi , in qua agitur dc
»ntura probationum , five demonftratio
num. la arte aucem ifta Iudicmdi{ ut
etiam vulgo receptum eft ) ant per In-
duftioncm, aut per Sillogifmum conclu-
ditur. Nam Enthymemata , & Exem
pta, illorum duorum Compendia tan-
tum funt. Ac quatenus ad Indicium ,
quod fit per Induçiionem , nihil eft ,
quod nos decinere debeat : Uno fiqui-
dent eodemque mentis opere illud ,
quod quacritur, & invenitur, & judica-
tur. Neque enim per medium aliquod
res tranfigitur, fed immediate , eodem
fere modo , quo fit in fenfu. Quippc
fenfus in Objeftis fuis primariis limul
& objefti ipeciem arripit , & ejus veri-
tati confenrit.Aliter autem fit in Syllo-
gifmo ; cujus probatio immediata non
eft, fed per medium perficitur. Itaque
alia res eft Inventio Medii , alia Judi
cium de Confequentia Argumenti. Nam
primo difcurrit mens , poftéa acquic-
fcit. At Inductions formam vitiofam
R 5 prorfus
 j54 De Аис m. Scient.
prorfus valere jubcmus ; legitiman) ad
novum Organum lemiitimus. Itaque
de ludido fer Induäionem hoc loco
Cuis.
De illo altero per Syllogifmum quid
attinet dicere ? cam íubtiliflimis inge-
îiiorum limis ha:c res fere attrita fit,
& in multas minutias redada. Nec
mir um, cum fit res , qua; cum intelle
ct humano mgnam babear fympa-
thiam. Nam animus humanus miris
modis ad hoc contendit , & anhebt ,
ut non penfilis fit , Ted naneifeatur ali
quid fixum & immobile , cui tanquam
firmamento in tranfeurfibus Sc difqui-
fitionibus fuis innitatur. Sane quem-
admodum Ariiloteles probare cona-
tur , inveniri in omni motu corporum
aliquid quod quieicit , & fabulam an-
tiquam de Atlante , qui ipfe erccbis
Cesium humeris iuitinuit.pereleganter
ad Polos Mundi traducit , circa quos
coverfiones expediuntur.-Similiter ma
gno iludió appetunt homines, aliquem
habere intra fe cogitationum Arbi
tern, aut Polos , qui intellect us fluetu-
ationes Sc vertigines aliquatenus re
gant j Timentes fcilicet , nc Ccelum
îpforum ruat. Itaque ad Principia
Scientiarum conftituenda prxpropere
 L I В E R V. J.jy
feftinarunt , circa qux omnis difputa-
tionum vaiietas verteretur, fine peri-
culo ruina: & cafus : Nefcientes profe
rto, eum , qui certa nimis propere ca-
ptaverit,&in dubiis finiturura: quiau-
tem Judicium tempeftive cohibuerit ,
ad certa perventurum,
Manifeftum eft igitur , Artem hanc
ludicandi per Syüogifmum , nihil aliud
effe , quam redu¿tionem propofitio-
n um ad principia per medios términos.
Principia autem confenfu recepta in-
telliguntur, atque à quxftione exi-
muntur. At terminorum mediorum
inventio libero ingeniorum acumini
& inveftigationipermittitur.Eft autem
reduBio ilia duplex , directa fcilicet , &
inverfa.Direifa eft, cum ipfa propofitio
ad ipfum principium reducitur : Id
<\v\oAprobatio eflenfiva vocatur. Inver-
fa eft , cum contradictoria propoímo-
11 is reducitur ad contradiftorium prin-
cipii j quod vocant probationem per in-
commodum. Numerus vero termino
rum mediorum , five fcala eorum mi-
nuitur , aut augetur, pro remotione
propofitionis à principio.
His pofitis , partiemur Artem Ittdi-
cü ( ficuc vulgo fere folet ) iaAnalyti-
çam , & Doclrinamde Elencbis : Altera
indi-
 }5¿ De Au g м. S с i б NT.
ind'icat, altera cavet : Analytica cnim
veras formas inftituit , de confequen-
tiis argumentorum; quibus fi varietur,
five deflecbtur , vitiofa deprehenditur
efle conclufio. Atquehoc ipfum in fe
elenchum quemdam five redargutio-
nem continet. Rectum enim ( ut dicitur)
£5"fiú Iudex efl , & cbliqui. Tutiffimura
niliiloraijius eft, Elenchos, veluti moni
tores adhidere, quo facilius detegan-
tur fallaciae, Judicium alioquin illaq ue-
aturse. In Analytica vero nihil defide-
rari reperimus. quinpotius oneratur
fuperfluis quam indiget acccflîonibus.
Dßclrinam de Elenchüjn tres partes
dividere placet: Elenchos Sophifmatum,
Elenchos Hermenii , & Elenchos lmagi-
nmn five ldolorum. Doßrina àztlenchu
Sophifmatum apprime utiiis eft: Quam-
vis enim pinguius fallaciarum genus,
à Seneca, non infeite comparerur cum
pra:(ligiatorum technis : in quibus
quo pa&o res regeratur nefeimus ; ali
ter autem fe habere rem quam videtur,
fatis novimus: Subtiliora tarnen S^W-
fmata пап folum id praeftant , innen
habeat quis quod refpondeat ; fed 3c
Judicium ipfum ferio confundunt.
Hic Pars de Elenchis Sophifmatum
praeclare traciata eft дЬ Ariftotcle,quo-
ad
 Liber V. 39^
ad Pr.Tcepta : Etiam a Piarone aclinic
melius,(]uoadExempIa:Nec|ueillud ta
rnen in pcrfona Sophiftarum Antiquo
rum, ( GorgU , Hippii , Protagort, Eu-
thydemi , & reliquorum ) verum etiam
in Periona ipfius Socratis , qui cum il-
lud Temper agat,ut nihil affirmet, fed à
cxteris in medium addufta infirmçt,
ingeniofíífime Objeftionum, Fallacia-
rum , & Redargutionum Modos ex-
prcifit. Itaque in hac parte nihilhabe-
mus quod defideremus. Illud interim
notandum ; quamvis ulura bujus do-
ârina: probum , & praicipuum, in hoc
pofuerimùs.ut redarguantur fophifma-
ta ; liquido nihilominus patere , ufum
ejus degenerem & corruptum , ad cap-
tiones & contradicciones per illa ipfa
fophiíraata ftruendas & concinnandas
fpectare. Quod genus façultatis etiam
pro eximio habetur , & haud parvas
affert utilitates. Licet eleganter intro
ducía fit à quopiam illa differentia in
ter ©ratorem & fophiftam ; quod alter
tanquam Leporarius Curfu praeftet ;
alter tanquam Lepus ipfe Flexu.
Sequuntur Elenchi Hermenu. ita e-
nim ( vocabulum potius,quam fenfum
ab Ariftotele mutuantes ) eos appella-
bimus. Redigamus igitur hominibus
in
3?í De Aug м. Scient.
in memoriam.ea quae à nobis de tranf-
ceadentibut & de adventitiis entium
conditionibus , five adjunclis , ( cum de
Philofoph'iaprima ageremus ) fuperius
dicta fint. Ea Гипс, majus, minus, mul-
tum, paucum , prius , pofieriut , idem ,
dtverfum, potentia, actus > habitus , pri-
•vatio, tatum, partes, agens, patient, me
tas, quits, ens, non ens,íc fimilia. Inpri-
mis autem merninetint & notent, dif-
rum contemplationes : videlicet quod
polfint inquirí vel Fhyßce , vclLogict,
Phyßcam autem circa eas tractacioncm,
Vhilofophis. prims, affignavimus. Super-
eft Lógica: Eavero ipfa eft res, quam
in prxfenti Doclrinam de Elenchu Her-
menii. nominamus. Portio certe eft
hxc doctrina: fana & bona. Hoc cnim
habent nociones illa: generales & com
munes, ut in omnibus diiputationibus
ubique incercurranc; adeout nifi accu-
race, Sc anxio cum judicio , bene jam ab
initio diftinguantur ; univerfo difputa-
tionum lumini caliginem miris modis
ofFufun fint,&eo rem fere deducrurx,
ut definanc difpucaciones in pugnas
verborum. Ecenim xquivocationes, &
malxacceptiones vetborum , ( prefer
tim hujus generis ) funt Sophifmat» So-
pbtfmA-
I L I В В R У. J99
phifinatum. Quare etiam melius vifum
s, eft, iftarum traftationemfeorfum con-
j ftituere; quam eam,vel in Vhilofophiam
j primam five Metaphyficam recipere; vel
... ex parte Analytic* fubjicete , ut Arifto-
teles fatis confufe fecit. Dedimus au-
tern ei nomen ex ufu , quia verus ejus
g ufus eft plane redargutio, & cautio cir
ca ufum verborura. Quinimo partem
illam de Predicamentis , fi re&e infti-
tuatur, circa cautiones de non confun-
dendis aut tranfponendis definitio-
num&divifionum terminis,pra:cipuum
ufum fortiriexiftimamus, & hue etiam
referri malumus. Atque de Elenchu
HermenU haftenus.
Ad Elenchos vero Imaginum five ido-
lorum quod attinet,funt quidem Idc 1л,
profundiflîmae mentis humanas falla
da?. Ñeque enim fallunt in particula-
ribus , ut casterae , Judicio caliginem
offundendo,& tendiculas ftruendo: fed
plane ex praedifpofitione mentis prava*
& perpcram conftituta , qua: tanquam
omnes intelleitus anticipationes de-
torquet & inficit. Nam mens human*
( corpore obducla & obfufcata ) tan-
tum abeft utfpeculo piano, xquali , Sc
claro fimilis fit, quod rerum radios
fincere excipiat &refk£tat, utpotius
 4oo De Augm. Scient.
fie indar fpeculi ¿licujus incautad , pie-
ni fupetftitiouibus & fpecbis. Impo-
nuntur a utem intelledui Idola, au t per
naturam ipfam genera humant généra
ient: aut per naturam cuju/queindivi-
dualem : aut per verba, five naturam
communicativ.tm. Primum genus idola
tribus, Secundum idola (pecus,Tertium
idola fori vocare confuevimus. Eft &
quartum genus, quod idola theatri ap-
pellamus > atque fuperinductum eft à
fravis Theoriis, five Philofophiis , Si per-
verßs Legibus Demonßrationum : Ve-,
rum hoc genus abnegari poteft & de-
poni: Itaque illud in prxfentta omir-
temus. At reliqua plane obfident men-
tera, nequeprorfus evelli poflunt. Igi-
tur non eft, quod quis in iftis Analyti-
cam aliquarn expectet : fed Doctrin» dt
'Elenchis eft , circa ipfa Idola , Doftrina
primaria. Ñeque ( fi verum omnino
dicendum fit ) Doñrina de Idolis, in ar-
tern redigi poffit: fed tantum adhiben-
da eft, ad ea cavenda , prudentia qux-
dam contemplativa. Horum autera
Traûationem plenam & fubtilcm ad
.Novum Organum amandamus :pauca
generaliter tantum de iis hoc loco di-
cturi.
ldolorum Tribus exemplum taie fît.
Natura
 Liber V. 401
Natura intelleätts humant magis affici
tar affirmativis & aäivts,qud negativis
privattvis ,cü rite & ordine xquum
fe utrique praebere debeat. Atille, (i
res quipiam aliquando exiftat & tene-
at : fortiorem recipit de ea imprefTio-
nem, quam fi eadem longe pluries fal
lar, aut in contrarium eveniac. Id quod
ornais fuperftitionis & vana: creduli-
tatis quart radix eft. Itaque rette re-
fpondit ille , qui, cum fulpenfa tabula
in templo monftraretur eorum , qui
vota (obérant, quod naufragii pericu-
lum efFugiíTentj atque interrogando
premeretur, annon turn demum Ne-
ptuni Numen agnofceret/ quasfiyit vi-
ciffim, At ubifitnt Uli depict! , qui poft
•vet* nuncupata ptrierunti Atque eadem
eft ratio fuperftitionum, fimilium , fic-
ut in Aftrologicis, lnfomniis, Omini-
bus, &reliquis. Alterum Exemplum
eft hujufmodi : Animus humanut ( cum
lit ipfe fubftantia aeqtialis & uniformis)
majorem pr&fupponit & affingit in na
tura rerum .eqnalitatcm,¿? uniformita-
tem, quam re-vera eft. Hinc comracn-
tum Machematicorum , In cœlcftièus
emnia moveri per Circuios perfeBos ,
rejiciendo lineas (pirales : Hinc etiam
fit , quod cum multa lint in Natura
Mono
4oi De Au ом. Scient.
Monódica, Sc plena imparicatis ; affin-
gat tamen fcmper cogitado humana,
Relativa, Parallela, Sc Coniungata : Ab
hoc enim fonte elementum ignis cum
orbe fuo introduiítum eft , ad confti-
tuenù'um quaternionem cum reliquis
ttibus, Tetra , Aqua, Aere. Chymici
autem fanaticum inilruxerunt rerum
univerfarum Phalangem , inanifllmo
commento inveairi fingences , in qua
tuor illis fuis elementis, ( Coelo , Aere
Aqua, & Terra, ) fpecies ííngulas par-
alíelas invicem,& conformes. Tertiurn
Exemplum eft fuperiori finitimum ;
quod homo fiat quafi norma (j ficcu-
lum Nature : Neque enim credibile eft,
( fi iingula percurrantur & notenrur)
quantum agnien ldolorum Philofo-
phix immiferit naturalium opetatto-
num ad fimilitudiné aclionum huma-
narum redudio : Hoc ipfum, inquam,
quod putetur , talia uaturam faceré ,
qualia homo facit. Neque multo me-
liora funi ifta, quam harreíis Anthroft-
morphitarum , in cellis ac folitudine
ftupidorum Monachorum orta : Aut
fententia Epicuri huic ipfi in pas>ani-
fmo refpondens.qui Diis humanam fi
gurant tribuebat. At non opus fuit
Velleio Epicúreo interrogare, Сит
Dim
 L i v. г R V. 405
Deut Coelum Stellit Luminibus , tan-
qum Mdilis , ornajfet I Nam fi iummus
ille Opifex ad modum jEdilis Ce geffi-
flet, in pulchrum aliquem & elegan
tem ordinem Aellas digerere debuiflet,
operofis Palatiorum Laquearibus con-
iimilem.cum è contra aegre quis often-
dat, in tarn infinito Stcliarum nume
ro figuram aliquam vel quadratam ,
vel triangulärem , vel reitilinearem.
Tanta eít Harmonía: diícrepantia ;
inter fpiritum hominis , & ípiritum
mundi.
Quod ad Idola Specut attinet.illa or-
tumnabent ex propria cujufque natura
£f animi corporis , atque etiam ex e-
ducatione & confuetudine , fortuitis
rebut, qua; fingulis hominibus acci-
dunt. Pulcherrimum enim Emblema
eft illud de Specu Vlatonk. Siq'uidem fi
quis(miHa ilia exquifira Parabola; fub-
tihtate ) à prima infantia, in antro, aut
caverna obfcura & fubterranea,ad ma-
turam ufquc a:tatem degeret , & tunc
derepente in aperta prodiret , & hunc
cccli & rerum apparatum contueretur;
dubium non eft, quin animum ejus
iubirent & perftringerent quampluri-
mx mux Se abfurdiffimse phantafia?.
Nos vero fcüicet fub atpeftu cceli de
 404 De Aug m. Scient.
gimusiinterea tarnen animi in cavcrnis
corpoium noftrorum conduntur ; ut
infinitas errorum & falfitatum imagi
nes hautire necefle fit.fi è fpccu fuá ra
ro tantum & ad breve aliquod tempus
prodeant , & non in contemplatione
naturx perpetuo , tanquam fub dio
morcntur. Emblemati fiquidem îlh.i';
Specie Platonis optime convenir Para
bola illa HeraclitijQuod hominesfeien-
tuts m Mündts proprüs,(¿ non in Muni»
majore qutrant.
At Idol» Fori moleftiífima funt , qu«
ckfiedere tácito inter homines , de verbis
С nominibus impoßtis, fe in intellectual
infinuarunt. Verba autem plcrunque
ex captu vulgi induntur; atque per dif
férentes , quarum vulgus capaz cü,
res fecant ¡ Cum autem intelleftus a-
cutior , aut obfervatio diligentior res
melius diftinguere volet , verba obílre-
punt. Quod vero hujus remedium tft,
( definitiones feilicet ) in plurimis huic
malo mederi nequit , quoniam & ipfx
definitiones ex verbis confiant, & verba
gignant verba. Etfi autem pntemus,
verbis noftris nos imperare-, &iHud fa
cile dicta fit, Loquendum ejfe, utvnlgsu,
fentiendum , ut fapientes. Quinctiatn
vocabula artium ( qu« apud peritos
loi um
 L'l Б E R V. 405
folum valent) huic rei fatisfacerevideri
po(fint;& defiuitiones (de quibus dixi-
mus ) artibus prarmiflx , ( fecundum
prudentiam Mathematicorum ) voca-
bulorum pravas acceptioues corrige-
re valeant , accamen haec omnia non
fufEciunt , quo minus verborum pra:-
ftigix &c incantacioncs plurimis modis
feducant , & vim quandam iutelleûui
faciant, &irapetum fuum (more Tar-
tarorum iagittationis ) retro in Intel-
leftum ( unde profecía funt ) retorque-
ant. Quare altiore , & novo quodam,
remedio, ad hoc Malum opus ell. Ve
rum haec jam curfim petftringimus, in
terim deßderari pronunciantes banc
doftrinam, quam Elenchos magnos, five
de Lióla Animi humant nativis (¿ лЛ-
wntitiü , appellabimuSi Ejus autcm
Tradarionem legitimam ad Organum
novum referimus.
Supereft Artts Iudicandi Appendix
quasdam infignis,quam etiam deßdera
ri ftatuimus. Siquidem Atifloteles rem
notavit, modum reinullib.iperfecutus
eft. Ea ttaâit,quales demonßrationes ad
quale! materias , fivefui] eäa , applkari
debeant: ut haec dodhina tanquam/и-
dicationesjudicationum contineat. Op-
time euim Ariftoceles , Ñeque demon
4<5<í De Auc м. Sei en т.
ßrationes ab oratoribut , ñeque fuaßones
Л Mathematicu requiri deberé monee.
Ut fi in Probationis genere aberrecur,
judicatio ipfa non abfolvatur.Quando
vero fine quatuor demonflranonum
genera, vel per confenfum immediatum
& notioncs, vel per induñionem, vel per
Syllogifmum, vel per éam ( quam rede
vocat Ariftoteles ) demonßrattonem in
erbem,( non à Notioribus fcilicer.fcd
tanquam de Piano, ) habenc haede-
monftrationes fínguhr certa fubjecta ,
& materias feientiarum in quibus pol-
leut, alia , à quibus excluduntur. Ete-
nim rigor & curiofitas, pofeendopro-
bationes nimium feveras.in aliquibus,
multo magis facilitas & remiflîo in ac-
quiefeendo probationibus levioribus
in aliis, inter ea funt numeranda, qax
detrimenti plurimum &: impedimenti
feientiis attulerunt. Arque de Arte In
dicando haec d¡£la fint.
i" J С a r. V.
Fartitio Artis Retinendi p-ve Retenti
va;,/» do&rinam de adminiculis me
moria; , ¿> doctrinam de Memoria
ipfa. Partido dotílrina: de Memoria
ipfaj/'ePraenotionem, (¿ Emblema.
Arten
 Liber V. 437
ARtem Retinendi five Cußodiendi in
duas ¿odrinas partiemur: Doéiri-
nam fcilicct de Adminkulis Memoria. :
¿r Doclrinam de Memoria if/a. Aámi-
niculum Memoria plane Scriftio eft: At-
que omnino monendum , quod Me
moria fine hoc adminiculo, rebus pro-
lixioribus & accuratioribus, impar firj
ñeque ullo modo, nifi de Scripto , re-
cipi debeat. Quodetiamin Philofophia
InduBiva , & Interpretation Natura,
praecipue obtinet : Tain enim poífit
quis cakulationes Ephemeridis , Me
moria nuda, abfque ícripto abfolvere,
quam Interpretationi Natura; per Me-
ditationes & vires memoria: nativas
& nudas fufficere ; nifi eidem memo
riae per Tabulas ordinatat miniftretur.
Verum mifta Interpretation Natura ,
qua: Doftrina nova eft.etiam ad Vete-
res & Populares Scientias haud quic-
quam fere utilius efle poífit.quam Me
moriae adminiculum foliduin & bo-
num; hoc eft, Digeßum probum , & e-
radit\im;Locorum Communium.Ncquc
tarnen mefugit ; quod relatio eorum>
quaelegimus , aut difcimus , in Locos
communes , damao eruditionis ab ali-
quibus imputetur, ut quae leflionis
curium remoretur,& Memoriam adfe
rian-
 4o8 De Aug m. Scient.
riandum invitee. Attamen quoniam
adulterina res eft feientiis , praecocem
eile & promptum ? nifi etiam folidus
fis & multiplicité! inftrudtus ; diligen
ciara & laborem in locis commun ¡i:»
congerendis magni prorfus rem efle
ulus, Se firmitudiuis, in ftudiis.judica-
mus ¡ Teluti quae Inventions copiam
fubminiftret; & aciem Iudtcii in unurn
contrahat.Verum eft tarnen, inter me-
thodos & fyntaxes Locorum соттн-
nium, quas nobis adhuc videre conti-
git, nullam reperiri , quxalicujus fit
pretii: quandoquidem in titulis fuis
faciera prorfus exhibeant magis ferio-
la:, quam Mundi, vulgares Sc pa:dago-
gicas adhibentes diviííones.non autem
cas , qua? ad rcrum medullas & inte
riora quovis modo pénètrent.
Circa Memoriam autem ipf»m fatis
fegniter & languide videtur adhuc in-
cfuifitum.Extantcertede z^Jlrtt qusc-
piam : Verum nobis conftac, turn me-
liora praecepta d.c Memoria confirman-
da baberi poife, quam illa ars compJc-
¿litur; tum PraíHcam illius ipfius attis
meliorem inflitui ро!Ге, quam qui re
cepta eft. Ñeque tarnen ambigimus.ffi
cui placet hac arte ad ofteutationem
abuci J quin poífint praîftaii per cam
non-
 Liber V. 409
Bonnulla mirabilia, Sí pórtentela: Sed
nihilominus res quafî fterilis eft , (eo
cjuo adhibetut modo ) adufus huma
nos. Ac illud interim ei non imputa-
mus , quod Naturalem Memoriam de-
ftruat, & fuperoneret, ( ut vulgo obji-
citur , ) fed quod non dextre inftituta
fit, ad auxilia memoria: cofnmodanda,
in negotiis & rebus feriis. Nos vero
hoc habemus, (fortaûe ex ¡renere vita;
noítrx Politics) ur.quse artem jaftant,
ufum non ptxbent, parvi facia'mus.
Is'am ingentem numerum nominum,
aut verborum femel recitatorum , eo-
dcm ordine ftatim repetere, aut verfus
complures de quovis argumento ex
tempore conficere , aut quicquid oc-
currit Satyrica ahquafimilitudine per-
ftringere , aut feria qusque in jocum
verteré, aut contradiclione & cavilla-
tione quidvis eludere, & (imilia, (quo
rum in facultatibus animi haud exigua
eft copia, qusque ingenio & exercita-
tione ad miraculum ufque extolli pof-
íiinc,) ha:c cette omnia & his fimilia
nos non majoris facimus , quam fu-
nambulorum & mimorum agilitates
& ludiera. Etenim eadem ferme res
funt: cum hase corporis , illa animi vi
ribus abutantur j& admirationis forfî-
S tan
4io De Aue M. S с ib NT.
can aliquid habeaDt,dignicatis parum.
Ars autem MemorU , duplici nititur
intentione ; Vr&notiont; & Zmblematc.
?r&notionem vocamus abiciflionem
quandam in veftigationis infini tx. С um
cnim quis aliquid revocare in memo-
nam conatur 5 fi nullam prxnotionem
babeat , aucperceptionem ejus quod
quaerit; qua:rit certe,& rnolicur, &hac
iliac difcurrit ■ tanquam in Infinito.
Quod fi certain aliquam prxnotionem
babeat ; ftatim abfcinditur Infinitum ,
& fit difcurfus memoria; magis in vici-
no; lit venatio damx, intra lepra. Ita-
que&ordo manifefto juvat Memoriam.
Subeft enim Vrmotw , id, quod q u.xri-
tur, tale efle deberé, ut conyeniat cum
ordinc. Similiter carmina facilius dif-
cuntur memorirer, quam profa. Sie-
nimhxretur inaliquo verbo; fubeft
írí»o//u,ralc deberé efle verbum.quod
conveniat cumverfu. Atque ifta Pr«-
notio eft Artificíala Memoria pars pri
ma. Nam ra Artificial^ Memoria Locos
habemus jam antedigeftos & pararos:
Imagines ex tépore, prout res poftulat,
conficimus. At lubeft Рглпош , talem
efle deberé Imaginem, qualis aliquatc-
nus conveniat cum Loco. Id quod vel-
licat Mcmoriam, & aliquo modo mu
nit
 L i в а к V. 4ix
I nit ad rem, quam quarrimus. 'Emblema
I vero deducit intellectuale ad fenfibile:
, Senfibileautemfemper fortius percutit
Mernoriam, atque in ea facilius impri
matur , quam intellecluale. Adeo ut
, etiam Brutorum memoria per fenfibi
le excitetur; per i ntellectuale, minime.
Itaque facilius retineas imaginem ve-
natoris lepotem perfecjuentis , aut
pharmaco.paei pyxides ordinantis , aut
pedan tii oration em haben tis, aut pueri
verfus memoriter recitantis , aut mi-
mi in fcena agentisjquam ipfas Notio-
nes Inventionis, Difpofitionis, Elocu-
tionis , Memoria;, Actionis. Sunt &
alia , qua: pertinent ad Memoria;» ju-
vandam ( ut modo diximus ; ) fed Ars,
qua; jam habetur , ex his duobus jam
prxmiíTis confiñit. Particulares autem
artium defedus perfequi.fuerit ab in-
ftituto noñro recedere. Igitur de Arte
Retintndt, five Cußodts, hxc difta fint.
Jam vero ad quartum mcmbrum Lo
gics., quod Traditionem & Elocutionem
tra&at, ordine pervenimus.

Fran
FrAncisci Baronis
De V eru i a m i о ,
Vicc-Comitis fan£ti Albani,
De dignitate & augmentis
fcientiaruntj ,
Liber S e x t us.
Ad Regemfuum.
Cap. I.
Partido Traditivas , in Do&rinam de
Organo Sermonis : Dodrinam de
Method о Sermonis i ¿r Doílrinam
de IUuftratione Sermonis. Partido
Doftriuae de Organo Sermonis, in
Doftrinam de Notis Rerum : De
Locucione : 0" De Scriptione. Quo
rum dus. pofleriores Grammaticam
conflituunt, ejufque Particiones fun;.
Partido Doftrina; de Notis Rcrura,
in Hieroglyphica, ö1 Chataftercs
Reales. Partidofecunda Grammari-
cx , in Literariam , Philofophan-
tem. Aggregatio Pocfeos.quoadMe-
trum , ad Doftrinam de Locutionr.
Aggregatio Doftrinae de Ciphns ai
Doctrinara Je Scriptione.
 Liber VI. 41}
! Onceditur ccrtc cuivis ( Rex
! optime) Se ipfum & Sua ride-
l re & ludere. Quis igitur novit,
num forte opus iftud no-
flrum , non defcriptum fuerit ex libro
quodam veteri , reperto inter libros
famofiiïïmae illius Bibliothecx Sanfíi
Viéïorù ; quorum Catalogum excepit
Magifter Francifcus Rabeltfiutî Illic
enim invenitur liber , cui Titulus eil ,
Formicarium Artium. Nos fane pufil-
lum acervura pulvifculi congeflimus ,
& fub eo complura Scientiarum & Ar
tium grana condidimus , quo formiez
reptare poffint , Se paulatim conquief-
cere , & fubinde ad novos fe labores
•accingere. At Regum fapientiffimus
pigros quofcunque remittit ad formi
cas : Nos autem pigros eos homines
pronunciamus , quibus , acquifîtis uti
tantum, cordi fit;neque fubinde novas
Seien tiarú Sememes & Mefles faceré.
Accedamus nunc ad Arttm Traden-
di , five Proferendi , Sí Enunciandi, ea ,
qua; Inventa, Judicata, ac in Memoria
repoíitafunt j quam nomine generali
Tradttivam appellabimus. Ea omnes
artes circa verba Scfermones compleiiti-
tur. Quamvis enim ratio , fermonis
Tcluti anima fit , tarnen in traebndo
S3 dis
 414 De Aue м. Scient.
disjungi debent ratio & fcrmo ; non
minus j quam anima, & corpus. Tradi-
tivam in tres partes dividemus, Docln.
nam circa Organum Serments , DocJri-
nam circa Methodum Serments , & Dt-
¿Irinam circa Serments Iüußrationem.ü-
ve Ornaturn.
Doctrina de Organo Sermonis vulgo
recepta , quae & Grammatica d:ci tur
duplex eft: Altera de Locutione , Altera
de Scriptione. Reite enim Ariftoteles ,
Cogitathnum Tejfera verba , Verborum
liten. Utrumque Grammatica afligna-
bimus. Verum ut rem altius repeta-
mus , antequam ad Grammaticam &
partes ejus jam dictas veniamus,in ge
nere de Organo Traditiva dicendum
eft. Videntur enim efle proles quardam
Traditiva alia: praster Verba & Literas.
Hoc igitur plane ftatuendum eft:Quic-
quid ícindi poffit in differ en tías lacis
numerofas , ad notionum varietatcm
czplicandam , ( modo différencia: illx
feiifai perceptibiles fint) fieri pofleve-
hiculum cogitationum de homine in
hominem. Nam videmus , Nationes
Linguit diferepantes Commercianon
male per Geftus exercere. At in Practi
ca nonnullorum , qui furJi & muri u f-
queà Nativitate fueran с, & alias cran:
 L i в i я V I. 415
ingenioil , m iros vidimus h ab cri inter
eos & amicos fuos, quieorum geflus
perdidicerant , Diálogos. Quinetiarn
notiflímum fieri jam cœpit , quod in
China & Provinciis ultimi Orientis, in
ufu hodie fint CharaBeres quidam
Reales, non Nominales; qui fciiicet nec
literas, nec verba, fed res &notiones
exprimunt.Adeo ut Gentes complures«
linguis prorfus difcrepantes.fed hujuf-
modi Charaderibus ( qui apudillos
latius receptifunt) confentientcs.lcri-
ptis communicent:Eoufque,ut librum
ali quem huj ufmodi character ibus con-
fcriptum, quzque Gens, patria lingua
legere &reddere poflît.
Not* igitur Kerum, quae abfque ope,
eut medio Veríorum, Res íígnificant,
duplicis generis íunt: Quarum prius
eerius ei congruo ; Alterum ad placitum
fignificat. Prioris generis funt , Htero-
glyphica & Geflus: Polterioris vero , ii,
quos diximus , Charañeres Reales. Hit-
roglyphicorum ufus vetuftus admodum,
& in veneratione quadam habitus:
Praîcipue apud .íEgyptios G entern val-
de antiquam: Adeo ut videantur Hiero-
glyphka , fuiíTe Scriptio quaedam Ante
nata , & lenior ipíis Elementis Litera-
rum , nifi forte apud Hebraeos. Geflus
S4 а теш,
 4i¿ De Aug m. Scient.
auteln , tanquam Hieroglyphic* tranfi-
toriafunt. Quemadmodum enim ver
ba prclata volant , (cripta manen t ; tta
& Bieroglyphica.Gefitbus exprefla.tranf-
cunt, depida durant. Cum enim Pe
riander, confultus de confervanda Ty
rannide, Legatum aft are j ubere t ,a tcjuc
ipfe in horto deambulans , fumraitates
riorum eminentiorum carperet , ad fe
dern Procerum innuens; non minus u-
fus eft Hieroglyphico, q\iüia fi id in char
ca depinxiilet. Illud interim paret,K¡s-
roglyphica & Geßus , Temper cum re C-
gnificata aliquid (Imilitudinis habere;
& Emblemata qusedam cfle ; unde cas
Kotos Rerum ex congruo norainavimus.
At Cbaraäcrcs reales , nihil haben ter
Emblema te , fed plane furdi funt, non
minus, quam ipía elementa literarum,
& ad placttum tantum efficti , conlue-
rudine autem tanquam pacto tácito
recepti. Illud interim liquet , vafta ip-
forum multitudine ad fcribendum o-
pus eifc: tot enim c(Te debent , ciuot
funt yocabula radicalia. Hie igitur
portio Doñriní de Organo Sermonis,
qua; eft de Notts Rerum , nobis ponitur
pro Defiderato. Etil autem tenuis poflit
videri eile ejus ufus , cum verba Sc feri-
ptio per literas fiat Organa Traditiv*
 Liber VI. 417
longe commodüfima ; vifum eft tarnen
nobis,veluti reí non ignobilis.aliquam
hoc loco mentionem ejus faceré. Tra-
¿tamus enim hic , veluci numifmata
rerum intclleftualium. Nec abs re fue-
rit, noffe , quod , ficut numrai poflint
conti« ex alia materia praeter aurum
& argentum , ita & Nou Rerum alias
poflint cudi , praeter Verba & Literas.
Pergamus igitur ad Grammaticam.
Ea vero , veluti viatoris locum erga
cañeras fcieutias obtinet, non nobilem
i 11 um quidem , fed inprimis tarnen ne-
ceíTaríum, praefertim cum fcientiae, no-
ftris feculis , ex linguis eruditis , non
vernaculis , potiflimum hauriantur.
Necjue tarnen dignitas ejus parva cen-
fenda eft, quandoquidem antidoti cu-
jufdam vicibus fungatur contra male-
diJtioncm illam confufionis lingua-
rum. Sane hoc agit induftria humana,
ut fe reftituat & 'redin tegtet in benedi-
etioribus lilis, quibus culpa fuaexcidit.
Atque contra maledicbonem primara
generalem de fterilitate terrae , Come
tiendo panem fuum in fudore vultusfui,
leliquis artibus omnibus fe munit Si
inftruit. At contra fecundam illam de
confufione linguarum , advocar in au-
xilium Grammamam: Ejus , in linguis
S 5 qui
4i8 D« Aug m. Scient.
ufus eft*: In externis perdiicendis , la-
tior: Ampliilimus veroinillis linguis,
quae vulgares eflc deiierunt, & in fibris
tantum perpetuantur.
Grammaticam etiam biparti tarn po-
nemus, ut alia fit literaria, alia philofo-
pbica. Altera adhibetur fimphci ter ad
linguas , nempe ut cas quis , aut ccle-
rius pcrdifcatyautemendatius&purius
loquatur: Altera vero aliquatenus Pbi-
loiophix miniftrat: Qua in parte oc-
currit nobis , Cxfarem libros de Ana-
logia confcripíiffe:atque dubitatio fub-
iit , utrum illi hanc , quam dicimus,
GrammaticamVhilofofhicam tract anuí-
Sufpicamur tarnen , nil admodum in
lilis fuifle fubtilius , aut íublimius, fed
tantum przeeptiones tradidiíTe de ora-
tione caita & integra, ñeque à confue-
tudine loquendi prava , ñeque ab affe-
clationc aliquorum vitiata & polluta.
in quo genere ipfeexcelluit. Verunta-
men hac ipfa re moniti , cogitatione
complexi fumus Grammaticam quan-
dam , qux non analogiam verborum
ad invicera, fed analogiam interverba,
& res, íive rationem , fedulo inquirat:
citra tamen earn , qua; Logicae fubfer-
vir , Hermeniam, Veftigia eexte ratio»
DU
 L'»«t ~ vi.
tí. 41?
419
nis verba funt: Itaque veftigia etiam
aliquid de corpore indicant. Hujus
igitur rei adumbrationem quandam
tenuem dabimus.Primo autem minime
probamus curiofam illam inquifitio-
nem , quam tarnen Plato Vir eximáis
non contempfit , nimirum de impofi-
tione & Originali Etymologia nomi-
num.fupponendo, ac fi ilia jam à prin
cipio ad placitum indita minime fuif-
fent, fed racione quadam & fignifican-
ter detivata Se dedufta.Materiam certe
elegantem, & quail ceream , quae apte
fingí & flefti poffit ; quoniam vero an-
tiquitatum penetralia perferutarivide-
tur , etiam quodam modo venerabi-
lem ; fed nihilominus parce veram , &
fruftu calTam. Illa démuni, ut arbitra-
mur , foret nobiliffima GrammaticA
(pecics, fi quis in Unguis plurimis , tani
eruditis, quam vulgaribus, eximie do-
ñus , devariis linguarum proprietati-
bus traftaret ; in quibus quaeque ex
cellât , in quibus deficiat , oftendens.
Ita enim & Ungut mutuo commercio
locupletari poflint ; & fiet ex iis , qua:
in fingulis Linguis pulclua funt, ( tan-
quam Venus Apellis ) Orationis ipfius
quaedam formofiflimaima»o,& exem
plar quoddam infigne, ad ienfus animi1
rite
410 D г A u g м. S ci S N т.
rite exprimendos. Atque una ctiam
hoc pa<5lo capientur figna haud levia ,
fed obfervatu digna , ( quod fortaflc
quifpiam non putarec ) de ingeniis Se
moribus populorum & nationum , ex
linguu ip forum. Equidem libenter au
dio Ciceronem, notantem, quodapud
Graacos défi: verbum , quod Latinum
iliud ( Ineptum ) reddat ; Propterea ( in-
quit ) quod Grdcis hoc Vitium tarnfami
liäre fuit , ut illud in fe ne agnofeerent
quidem: Digna certe gravitate Romana
Cenfura. Quid illud quod Graeci in
compofitiombus vetborum tanta li-
centia ufi funt, Romani contra ma-
gnam in hac re feveritatem adhibuc-
lunt? rianecolligat quis, Gradeos fuifle
artibus. Romanos rebus gerendisma-
gis idóneos. Artium enim diñiuctiones.
verborum compofitionem fere exi-
gunt: At res & negotia , fímpliciora
verba poftulant. Quin Hebrari tantum
compofitiones illas refugiunt , ut ma-
lint Metaphoraabuti , quam compofi
tionem introducere. Quinetiam verbis
tarn paucis & minime commixtis utun-
tur, ut plane ex lingua ipfa quis pcrfpi-
ciat , Gentem fuiíle illam Nazaracam,
& à reliquis gentibus feparatam. An-
non & illud obfervatione dignum, ( li
cet
 L ri i t VI, 411
Bi cet nobis modetnis Spiritus nonnihil
redundat ) antiquas linguas plenas de-
clinationum, cafuum, conjugationum,
temporum , & fimilium fuifle : modcr-
!¡ uas.his fere diftitutas,plurima per prae-
pofitiones & verba auxiliaría fegniter
expediré. Sane facile quis coniiciat, (ut-
cunque nobis ipíí placeamus ) ingenia
'., priorum feculorum noftris fuifle mul
to acutiora & fubtiliora. Innúmera
funt ejufmodi , qua: juílum volumen
complere poflint. Non. abs re igitur
fuerit , Jrammafuam Philofophantem
я Simplici & literariadiñiaoueie, & dt-
fideratam poneré.
Ad Grammaticam etiam pertinere
judicamus omnia ilia, quae verbis quo-
quo modo accidunt, qnalia funtyäi;«*,
mtnfura, accentus. At prima ilia litera-
rura fimplicium cunabula ( nempe qua
percuflione lingua;, qua apertura oris,
qua adductione labiorum , quo nifu
gutturis , fingularum literarum fonus
generetur ) ad Grammaticam non per
tinent, fed portio funt doRrint itfinis,
fubfenfu &fenfibili traftanda. Sonus ,
de quo loquimut , Grammatkus , ad
is«^¿0»¿*f tantumpertinet, & Dyßiho-
nias. Ularum qiuedam communes funt:
Nulla eiiim eft Lingua , quin vocalium
. . con
4ii De Augm. ScisMT.
Concurrentium hiatus , aut confonan-
tium concurrentium afperitates aliqua-
tenus refugiar. Sunr & aliae refpedhvac,
quae fcilicet diverforum populorum
auribus grata: aut ingrats accedunt.
Grлея Lingua Diphthongis fcatet: La
tina longe parcius. Lingua Hijpanica
literas Tenues odit, easque ftanm ver-
tit in medias. lingua qua: ex Gothis&a-
xere i afpiratis gaudent: Multa Гипс
ei ufmodi. Verum ha: с ip ta for talle plus
fatis.
ht Menfura Verbnum ingens nobis
corpus artis peperit , Poefim fcilicet,
non quatenus ad materiam . de qua
fupra , fed quatenus ad ftylum & figu-
ram verborum , Verfus nimirum , iive
Carmina. Circa qua: ars habetur quail
putîlla, exempta accedunt grandia , Si
infinita. Ñeque tarnen ars illa ( quam
jProfodiam Grammatici appellant ) ad
carminum genera &menfuras edocen-
das tantum reftringi debet : Adiicicn-
da enim funt prxcepta , quod carmi
num genus , cuique materia; , five fub-
jeíto, optime conveniat. Antiquihc-
roica carmina hiiloriis Se encomiis ap-
plicaverunr: Elegos querimoniis, ¡ara
bos invecbvis, lyricos odis & hymnis.
Ñeque bxc peuderuia recentioribui
Toccis
 L i в s R VI. 4t)
Po'étis in Lingua propriis defuit : illud
reprehendendum , quod quidam Anti-
quitatis nimium ftudiofi , Lingua* Mo
dernas, ad menfuras antiquas ( Heroi
cas , Elegiacas , Sappliicas , & с. ) tra-
ducere conati íiiat", quas i p far um Lin-
guarum fabrica refpuic , nec minus au-
rcs exhorrent. In hujufmodi rebus,
fenfus judicium , artis przceptis prac-
poneudum, ut ait ille,
Coenafercula nofirл
Mallem convivís quam placuiJJ'e Cocis.
Ñeque vero ars eft, fed artis abufus,
cum illa naturam non perficiat , fed
pervertat. Verum quod ad Voefim atti-
net : five de Fabulis , five de Metro lo-
quamur, eft illa , ut fuperius diximus ,
tauquam kerba luxurians, fine femine
nata, ex vigore ipfius terre, germinans.
Qu,are ubique ferpit , & latiffime dif-
fufa eft, ut fupervacuum foret de defe-
¿libus ejus follicitum efle. De illa igi-
tur cura eft abiicienda. Quod vero ad
accent tu verborum , nil opus eft de re
tarn pufilla dicefe : nifi forte illud quis
notatu dignum putqt ; quod Accentm
Verborum exquifite , Ассепш autcm
Sententiarum nentiquam in obferva-
tionem venit. Attamen illud fere uni-
verfo generi humano commune eft, ut
vocem,
 414 De Aug м. Scisnx-
vocera in fine periodi fubmittant , in
interrogatione élèvent, & alia hujuf-
modi nonpauca. Atque de Gramma
tical parte, quae ad Locuttonem ípeétar,
haäenus.
Quod ad Seriftionem attinet, ea aut
Alphabeto vulgari perficitur , ( quod
ubique recipitur, ) aut occulto & priva
te , de quo inter fingulos convenit ,
quod Ciphrat rocant. At Orthographia
•vulgaris etiam controvertían! Sc quat-
ftionem nobis peperit : Uttum fcilicet
eodem verba fcriberc oporteat , quo
pronnuciantur modo , an potius ex
more confueto? At ilia Scriptio quae re
formata videri poflit, ( ut fcilicet Scrip
tio pronunciation confona fit , ) eft ex
genere inutilium fubtilitatum. Nam Si
ipfa pronunciatio quotidieglifcit , nec
conltans eft:& derivationes verborum,
praefertim ex Unguis extrañéis , pror-
fus obfcurantur:denique cum ex more
recepto fcripta, morem pronunciandi
nullo modo impediant , fed liberum
relinquant , quorfum attinet ifta no-
vatio ?
Ad Ciphrat igitur venicndum.Earum
genera haud pauca funt. Ciphra (impli-
ees:Ciphr* non fignificantibus Characie-
ribus ¿ntermixt* ¡ Ciphrt duplicts Litt
 Liber VI. 415
ras uno Chareclere complex* ; Ciphr* ro-
tt.Ciphrs. clavis.Cipbrt •verborum1i\\x.
Virtutes autem in Ciphris requirendz
tres funt : Ut fínt expedita:, non nimis
operóla; ad fcribeadum : Ut fint fidar,
& nullo modo pateant ad Deciphran-
dum : Addo denique, ut, fi fieii poffit,
fufpicione vacent. Si enim epiftohe in
Manus eorum devenieiit , qui in eos ,
qui icribunt, aut ad quos fcribuntur,
poteitatem habeant, tametfi Ciphra
îpiaiidaiît, & deciphratu impoflibi-
lis , tamen íubjicitur haec Res Exam i ni
Sc Qijacftioni. nifi Ciphra fit ejufmo-
di> quae aut fufpicione vacet , aüt exa-
minationem eludat. Quod vero ad e-
Jufîonem examinis attinet , fuppetic
inventum ad hoc novum atque utile,
quod cum in promptu habeamus ,
quorfum attinet illud intet defiderata
referre.nec potius id ipfum proponereî
Hoc hujufraodi eft ; ut habeat quis
duo Alphabeta: unum literarum vera-
rum, alterum non fignificantium : Et
fimul duas Epiftolas involvat : unam
qua: fecretum deferat: alteram, qualem
verifimile fuerit fcribentem miflurum
fuiiie,abfque periculo tamen. Quod fi
quis de ciphra fevere interrogetur ,
porrigat ille Alphabetum non-figni
4i¿ De Augm. Scient.
ficantium, pro veris Uteris , Alphabe-
tum autem verarum literarurn pío
Non-fignificantibus ; hoc modo inei-
det examina tor in Epiftolam il lam ex-
teriorem , quam cum probabilem in-
veniet , de interiori Epiftola nihil fuf-
picabitur.Uc vero fufpicio omnis ab:::,
aliud inventum fubiiciemus.quod cet
te, cum adolefcentuli eflemus Pariiiis,
excogitavimus , nec etiam adhuc vi-
fa nobis res digna eft, quae pereat.Ha-
bet enim gradum eiphrae altiifimum :
nimirum ut omni» fer omnia (îgnificari
poffinr : ita tarnen , ut feriptio quae in-
volvitur, quintuplo minor (it; quam
ea cui involvatur : Alia nulla omnino
requiritut conditio , aut reftrictio. Id
hoc modo fiet. Primo , univeríx litera?
Alphabeti in duas tantummodo literas
folvantur, per tranfpofitionem carura.
Nam teanfpoficio duarum literarum ,
per locos quinque,diíFereutiis triginta
duabus, multo magis viginti quatuor,
( qui eft numerus Alphabeti apud nos )
íurRcet. Hujus Alfhabet i exemplum
tale eft.

Exem
т. Iftil VI. 417
Exemplum Alphaleti Biliterarii.
Л В С D £
* Лаяла. ааяяЬ. яааЬа. яяяЬЬ. аяЬяя.
ù F G H I К
аяЬяЬ. яаЬЬа. аяЬЬЬ. яЬяяя. яЪяяЬ.
L M N О Р
% аЬяЬя. яЬяЬЬ. abbaa. яЬЬяЬ. яЬЬЬя.
t- R S Г V
S лЬЬЬЬ. Ьяяяя. ЬяаяЬ. ЬаяЬя. ЬаяЬЬ,
!« ЬаЬяя. ЬяЬяЪ. babba. ЬяЬЬЬ.
VV X Г Z.
Ñeque leve quiddam obiter hoc
' modo perfedlum tft. Ecenim ex hoc
ipfo patet modus , quo ad omnem lo
ci diftantiam, per obj eda , quae vel vi-
' fui , vel auditui fubjici poffint, fenfa
: animi proferre, & fignificare, liceat : fi
modo objeda ilia duplicis tantura
1 differentiae capacia funt, veluti per
campanas, per buccinas,per flammeos,
per fonitus tormentorum,& alia qua;-
cunque. Verum ut inceprura perfe-
quamur , cum ad fcribendumaccinge-
ris, Epiftolaminteriorem in Л1рЬяЬе-
tum hoc BiLtcrarium folves. Sit epató
la interior ,
i Exemplum Solutionis.
F V G E
Л ab ab. baabb. аяЬЬя. аяЬяя.
Praefto
4i8 De Aug m. Scient.
Praefto fimul fit aliud Alphabetum
iifirme , nimirum , quod iingulas Al
phabet! communis literas, cam capitales,
quam minores, duplici forma , proue
cuique commodum (it , exhibeat.
. Exemplum Alphabet's biformu.
F У G E
a ab ab. baabb. a abb a: я ab a л.
Manere te voló denec venero.
Tum demum epiftola; interiorizan
faíbe biliterata , epiftolam exterioxem
bifirmem literatim accommodates , Sc
polka deferibes. Sit epiftola exterior;
Manere te voló , doñee venero.
Exemplum Accommodationu.
О P §L
abbaa. a b b ab. abbba. abbii.
R S T V
b aaaa. ba я ab. b a ab ». baabb.
VV X r z
babaa. babab. babba. babbb.
Appofuimus etiam exemplum aliud
largius ejufdem ciphrx , Jcnbendi o-
mnia per omnia.
Epiftola interior , ad quam delegi-
mus Epiflolam Spartanam,miCCzmoliai
in Scy talc.
Perditt res. Mindarm cecida. Milites
efuriunt. Ñeque hinc nos ex tricare,пс yic
hic dmtius manere pojfumue,
a.b.
 Liber VI. 41»
, я. Ь. а. Ь. а. Ь. я. Ь. а. Ь. а. Ь. я. Ь. а. Ь.
$ Л. А. я.я. B.B. b. b. С.С. с. с. D. D.d.d.
а. Ь. a. b. а. Ь. а. Ь. я. Ь. а. Ь. а. Ь. а. Ь.
' Е. Е. ». е. F. F. f.f. G. G. g.g. H.H. h.h.
л. b. a. b. a. b. a. b. я. b. a. b. я. b. я. b.
и 1.1. i.i. К. К. *. *. L.L.I. I. MM. т. т.
л. Ь.я. b. я. b. я. b. я. b. я. b. я. b. я. b.
N.N. п.п. О. О. о.о. P.P. р-p. §b§Lq-<i-
, а. Ъ. я. Ъ. а. Ь. я. Ь. я. Ь. я. Ь. я. Ь. я. Ь.
f R. R. r.r. S. S. i. s. T.T. 1. 1. V. V. v.v.
a. b. я. b. я. b. я. b. я. b.
". и. u. Vf. VV. vv. vv. X. X. x. X.
a.b. a.b. a.b. a.b.
r.r.y.y.Z.Z.^x..
Epiftola exterior , fumpta ex epiftola
prima Ciceronis,\n qua epiftola Sparten»
mvolvitur.
Ego omni officio, acpotiui pietate erg*
te , aterísfatisfacio omnibus. Mihi ipft
nunquam fatisfacio. Tanta eft enitn ma-
gnitudo tuorum erga me meritorum, Ht,
quoniam tu , nifiperfecta re , de me non
conquiefti;ego, quia non idem in tua сан-
fa efficio,vitam mihi efteacerbam putem.
In caufa hiefunt. Ammonias Kegú Le-
gatus aperte pecunia nos oppugnat. Res
agitur per eofdem creditores , per quos ,
cum tu aderas, agebatur. Regis caufa, fi
quifunt qui velint , qui paratifunt , 0-
mnes ad Pompeium rem deferri volunt.
Scnatus
 D в Aug m. S cri N т.
Senatus Religionis calumniar» , nan rtli~
gionc , fed malevolentia , (¿ Мим RegU
Largitionis invidia, comprábate &c.
Doctrina autcm de ciphrit aliam fe-
cum traxit áoñrinam erga ipfam relati-
vam. Ilia eft de Dcciphratione, five re-
feratione Ciphrarum : licet quis Al-
phabetum Ciphrae autpadum de late-
bra penitus ignoret. Res fane eft ilia,
Iaboriofa fimul & ingenióla, & arcanis
Principum , veluti & ilia prior, dicata.
Attamen prxcautione folerti fieri poû
fit inutilis ; etfi quomodo Res nunc fe
habent, magni prorfus fit ufus.E renim
fi ciphrae introducía: client bona; & fi
dèles , plurimx fuerint , qux operara
Deciphratoris prorfus eluderent,& ex-
cludercnt ; qux tarnen fin t finis com-
modx, & expeditos , ad legen Jam, aut
feribendum. Verum impericia & infei-
tia Secretariorum & Amanuenfiura ,
inaulis Principum tanta eft,ut maxima
plerunque negotia ciphris infirmis &
futilibus committantur.
Intetea fieri potcft , ut fafpicetar
quifpiam.nos in enumerationc.& quafi
" cenfu artium , id agere, ut fcientiarura
copix ( quas veluti in aciem adduci-
itius ) auctx & multiplicatx,magis fint
admira tioni ; cum tarnen numerus Ca
rum
 L i л» VI. 4jr
rum forte oftentari, vires tam brcvi
Tracbtu vix explican poffinr. Veruia
nos inftitutum noftrum fideliter urge-
mus , atque, in hoc globo fcientiatum
conficiendo , etiam Ínfulas minores,
aut rcmotiorcs, omitti nolumus. Ñe
que vero ( ut arbitramur ) perfundo-
rie, licet curfim, cas artes attingimus ;
fed potius nucleos&medullas ipfarum,
ex multa materiz maña, ftylo acuto
cxcerpimus. Cujus rci judicium ipfis
illis,qui inhujufmodi artibus peritifli-
rai funt, petmittimus. Cum enim ple-
rique , quimuhifcii videri volunt ,hoc
fete habeant j ut vocabula & exteriora
art i um paflim jactantes , illarum igna-
ris admirationi,Magiftris ludibrio lints
fperamus , noftra contrarium ptorfus
eventum habituta, ut peritiflimi cujuf-
que in artibus fingulis judicium maxi«
me detineant , cxteris minotis fint.
Quod vero ad artes illas , qux mino-
rum quafi gentium videri poflunt ; fi
quis exiñimet, nos, nimium quid ipfis
tribuere ; circumfpiciatille, & videbit,
homines in provinces fuis, magnos fa
ne & celebres, cum ad Metropohm aut
, fedcm imperii forte migraverint.turbae
fere immifceri, & inferioris nota: eile:
fimiliter mirum non eft , artes iftas le-
viores ,
4}г De A ugm. Scient.
viores,juxta artes Principales & fupre-
mas collocatas , dignitate rain m ; cum
tarnen iis , qui operam illis praecipue
impenderint, res videantur utiquc roa-
gnae & praeclarae. Atque de órgano fer-
rnouis haec dicta (int.
Саг. II.
Docbina de Methode fermonis conßi-
tuitur ut pars traditivaefubflantiv*
(j principals : Nomen et inditur Pru-
dentia traditivae. Enumeran tur Mc-
thodi Genera diverfa ; &fuíjungun-
tur eorum commoda ¿r incommoda.
*7Eniamus ad doñrinam de méthode
" fermants. Ez pars Dialéctica: traerán
confuevit. Etiam locum \t\ Rhetoric*
per nomen Difyofnionu reperit. Vetura
collocatio ejus in famulitio aliatum
artium , in caula fuit , ut plurima qnx
ad ipfam fpeftant,cognitu utilia,prx-
termilla (inc. Viíum igitur eft nobis ,
Doñrinam Subflantivam 6í Principale/»
de Methode conftituere, quam nomine
generali Prudent iam Traditiva appel-
lamus. Itaque Methodi Genera (cum
varia íint ) enumerabimus potius, qui
partiemur. Atque de única Methodo.Si
Dichotomiis perpetuis, ml attinet di-
ccre:
 L I В E R VI. 4; J
cere : Fuit enim Nubecula quxdam
Dodtrina:, qua; cito tranííit : Res certe
Ii m id &'levis , & fcientiis damnofíílí-
ma. Etenim hujufmodi homines,cum
MetbodiCux Legibus res torqueant ; &
quaecunque in Dichotomias illas non
apte cadunt, aut omittant , aut prarter
Naturam iuflecbnt ; hocefliciunt, ut
quafi Nuclei & Grana Scientiarum
exilian t, ipli áridas tantum & deferías
Siliquas ftringant. Itaque inania com
pendia parithoc genus Methodi.Colidi
feientiarum deftruit.
Conftituatur igitur prima differen
tia met ¡jo di , ut fit aut magiflralü , aut
initiative*. Ñeque тего verbum initia
tive ita intelligimus , quafi bare initia
feientiarum tantum ita traderet, illa
do£lrinam integram ; Verum contra
( vocabulum àfacris mutuantes ) earn
dicimus methodum initativam,(\\\% ipfa
feientiarum myfteria recludat , & dé
nuder. Magifiralis liquidem docet uti
iis qux dicuntur ; initiativ» vero po
táis ut examen fubeant : Altera feien-
tias difeemium vulgo j Altera tanquam
filiis feientiarum tradit:Dcnique,altera
pro fine habet,fcientiarum(quales jam
funt ) ufum ; Altera earundem conti-
nuationem, 6c ulteriorem progreflum.
T Harum
 D E Aug м. S g i en т.
Harum pofterior, via videtur defería t¿
interclufa. Ita enim adhuc fcientia: tía-
di confueverunt , quad ex pacto , tam
docens quam difcens, errores afcifccre
eupiaut. Etenim quidocet , eo docct
modo, quo maxime diétis fuis fides a-
ítruatur , non quo illa coinmodidíme
cxamini fubjiciantur: Se quidifeit, fibi
exemplo fieri, non legitimam difquifi-
tionem prxftolari expetir; ut magis fit
ci cordi, Non Dubitare, quam non Er
rare. Ita ut & Magifter , amorc glome
infirmicacem fcientia: fuae prodere ca
veat, & Difcipulus, laborisodio, vires
proprias experiri nolit. Scientia vero,
q ux aliis tanquam tela pertexenda tra-
ditur , Badem Methode ( fi fieri poíüt )
animo alterna eñ infinuanda,quafrimi-
tm inventa eñ. Atque hoc ipfum fieri
lane poteft in fcientia per induBionem
acquifita: Sed in anticipara ida & pre
matura fcientia (qua utimur ) non fa
cile dicat quis, quo itinerc ad* earn,
quam naclus eft, fcientiam pervenerit.
Attamen fane fecundum majus & mi
nus, poflît quis fcientiam propriamre-
vifere, & veftigia fux cognitionis fimul
& confenfus remetiri , atque hoc pa
ció fcientiam fie tranfplantarc in ani-
mum alicnum.ficut crevitiu fuo. Arti-
l'4S
 Lus» VI. 4}í
t bus enim idem ufuvenit quod plantis :
í {i planta aliqua uti in animo habeas, de
: radice quid fiat nil refert:fi vero tranf-
; ferre cupias in aliud folum , tutius eft
gl radicibus uti, quam furculis. Sic tradi-
ii tio, (quae nunc in ufu eft) exhiber plane
tanquam truncos ( pulchros illos qui-
dem ) feientiarum , fed tarnen abfque
•j radicibus , fabro lignario certe com«
t modos, at plantatori inutiles. Quoi
fi, Difciplinx ut crefeant , tibi cordi
fit, de truncis minus fis follicitus j ad
f id curam adhibe, ut radices illxfac,
j etiam cum aliquantulo terra: adhx-
, lentis , extrahantur. Cujus quidem
, generis traditionis, Methodttt Mathe-
maticorun» , ir eo fubjefto, fimilitu-
dinem quandam habet; generatim au-
tem non video, quid aut in ufu fit, aut
u quid quis inquifitioni ejus dederit o-
; peram ; proinde earn inter deßderat*
numerabimus , eamque Traditionen*
Lampadu , five Meihodum ad filies ap-
л pellabimus.
Sequitur aliud Methodi difcrimen,
priori intentioni affine.reipfa ferecon-
trarium. Hoc enim habet utraque Me-
' thodus commune.ut vulgus auditorum
à feledtis feparet. Illud oppofitum ,
quod prior introducit modum Tra-
: T г deu
4îf> De Aug m. Scient.
dendifolito apertiorem;altera, de qua
jam dicemus , occultiorem. Sit igitur
difcrimen talc , ut altera Methedus fit
Exoterica, altera Acroamática. Etenim
quam antiqui adhibuerunt prxcipue in
edendis hbris difFercntiam , eam nos
transferemus ad ipfum modum Tra-
dendi. Qiimetiam Acroamática ipfaa-
pud Vcteresin ufu fuit, atque pruden-
ter,& cum judicio, adhibita.At Acroa-
tnaticum five JEnigmaticum iftud dicen,
di genus, pofterioribus temporibus de-
honeftatain eft, à plurimis,qui eo tan-
quam lumine ambiguo & fallaci abufi
funt,ad merces fuas adulterinas eitru-
dendas. Intentio autcmejus eaeflcvi-
detur, ut traditionis involucris vulgos
( profanum fcilicet ) à Secrétis Scien-
tiarum fummoveatur j atque ilü tan-
tum admittantur , qui aut per manus
M3giftrorum , parabolarum interprc-
tationem nacci funt, aut proprio inge-
mi acumine & fubtilitatc intra velum
penetrare poffint.
Sequitur aliud Method: diferimen,
magni prorfus ad Scientias moment^
cum fcilicet Scientix traduntur,aut
per Aphorifmos, aut Methodice. Notatu
e:iim inprimis di;;num eft , in conluc-
tudinem plerunque venifl'e, ut homi
nes
 Liber VI. 457
nés ex pauculis axiomatibus & obfer-
-vationibus, in quovis moclo fubjeito ,
artem conftituant quafi compleum &
folenncm , earn ingenii quibufdam
Commentationibus fuffarcinando ,
Exemplis illuftrando , & Alethodo re-
vinciendo. At illa altera Traditio per
Aphorifmos , plurima fecum fert com-
moda, ad qux traditio methodica non
attingit. Primum enim de Scriptore
fpeeimen dat, utrum ille leviter & per-
funftorie Scientiara hauferit , an peni-
tus imbiberit. Aphorifmi enim , niii
prorfus forent ridiculi , necefle eft , ut
cx medullis Sc interioribus Scientia-
rum conficiantur. Abfcinditur enim
illuftratio & excurfioj Abfcinditur va
rieras exemplorumj Abfçinditurdedu-
ftio & connexio ; Abfcinditur deferi-
ptio Practica; : ut ad materiem Afhori-
fmorum nihil relinquarur, praeter co-
piam obfervationum bene ampiara. I-
gitur ad Apborifmos non fufficiet quiC-
piam , imo de eis'nec cogitabit fane ,
qui fe neutiquam copiofe & folidein-
ftruftum ad feribendum perfpexerit.
A tin Methodis
— Tantum feries junüuraque pottet ,
Tantü de medio fumptis accedit honoris ;
utfpeciem artis , nefeio cujus, pracla-
T) 1«,
45S De Aug м. S cien т.
ix ikpenumero reportent ea , cjuat (î
fülvantur, fegregentur,&denudentur,
ad nihil uni fere recafura f oren t. Sec un.
do , Traditio Methodica , ad fidem &
confenfum valet ¡ Ad indicaciones de
Praxi minus innuit, Siquidem demon-
ftrationem quandam iu orbe pit fe
fert , partibus fe invicem illuminanti-
bus , ideoque intelleiStui fatisfacit raa-
gis; quia vero aciiones in vita commu-
ni fparguntur, non ordine componun-
tur , ideo magis iifdem conducunc e-
tiarafparfa documenta. Poftremo, A-
phorifmi , cum Scientiarum porciones
quafdam & quad frufta tantum exhi-
beant > invitant ut alii etiam aliquid
adjiciant & erogerit ¡ Traditio vero
Methodica , dum Scientiam integram
often tat, fecuros illico homines reddit,
quad jam fumma adeptos.
Sequitur aliud Methodi diferimen,
magni Sc illud quoque momenti: cum
fcilicct Scientist traduntur , aut per
affertiones adjecTa probationibtts, aut per
quißiones una cum determ¡nattonibui.
Hancautempofteriorern MethodumH
immoderatius quis perfequat ur, Scien
tiarum prorectui non minus illaoHicit,
quamfortunis& progreffibus exercitus
cujufpiam impedimento Sc Jamao to
re: ,
 Liber VI. 4j.j
ret , fi in minims quibufque caftcllis
aut oppidis cxpugnandis fubinde har
rear. Etenim fi quis in acie fitfuperior,
& fummae belli fedulo incumba:, mi
nora illa loca ultro fe fubmi tt-nt.lllud
tarnen inficias non ierim.urbem ali
quant magnam & munitam à cergo
relinquere, haudquaquam Temper tu-
cum efl'c: Eodem modo , confutatiom-
bus in Scientiarum tradicione tempe-
randum , iifque parce ucendum: & ad
hoc tantum.ut majores prxoccupatio-
nes animorum & prxjudicia frangan-
tur, minime autem ut leviores dubita-
tiones excitentur & provoccntur.
Sequitur aliud Methodi diftrimen,uc
icilicet Methoim fit fubjecl& materia
au* traBatur accommoda. Alio enim
modo traduntur Mathematica , ( qua;
funt inter Scientias maxime aburada
& fimplicia: ) alio Política , qua; maxi
me funtimmerfa & compoiita. Nequc
( ut jam diximus ) Methodus uniformis
in materia multiform! commode fe
habere poteft. Equidem queraadmo-
dum Topical particulares ad iuvcnien-
dum probavimus,ita Methodos particu
lares ad tradendum fimiliter aliquate-
nus adhiberi volumus.
Sequitur aliud Methodi difcrimen.ia
T 4 tradca-
440 DbAugm. S»iimt.
tradendis Scieatiis cum judicio adhi-
bendum.lllud autem regitur per infor-
mationes & anticipaciones de Sciencia
( qu« tradeuda eft ) in aniinis difcen-
tium prius iufufas Scimpreflas. Aliter
enim tradi debet Seien tia , quae ad áni
mos hominum nova &peregrina pror-
lus accedit, aliter ea , qua: opinionibus
jam pridem imbibitis & receptis &
aflinis & familiaris. Ideoque Ariftote-
les Democritum fugillarecupiens, re
verá eum lauda: ¡ S/( inquic ) ferio dif-
putare velimm, nonfsBarifimilitudtnts,
&c. id.vitio vertens Democrito , quod
in comparationibus eilet nimius. At
illi, quorum documenta in opinionibus
popularibus jam fedes fuas colloca-
runt , non aliud habent , quod agant,
nifi ut difputent & proben t. lilis con
tra , quorum dogmata opiniones po
pulares tranfeendunt , gemino labore
opus eft: primo ut intelligantur , quz
affermit ; deinde ut probentur: Ita ut
neceflum habeant confugere ad auxilia
límilitudinum & translationum , quo
fe captui hominum infínuent.Vidcmus
igitur,fub infantia doctrinarum, fxcu-
lis rudioribus, cum Syllepfes íllx, qux
jam facta: finit vulgares & tri ta: , noirx
fueran: Sc inaudita;, omnia parabolis &
Ami-
 'Liber VI. 441
fimilitudinibus plena fuifle. Alias eve-
nilTet , ut qua: proponebantur , aut
abfquc nota (eu attentione debita
tranfmifla , aut pro paradoxis rejefta
fuiflcnt. Etenim Regula, quaedam eft
Traditivae, quod Scientia omnis qu¿An
ticipât ionibusfivepnfuppofitionibus non
efi confona,à fimilitudinibus (ff сотряга-
ttombíafuppetias petere debíat.
Atque de Methodorum diveríis gene-
ribus hace di&a fint ¡ iis videlicet , qua:
antehac ab aliis norata non fuerunt :
Nam quantum ad carteras illas Metho-
dos , Analytkam , Sy/laticam , Di&reti-
cam, etiam Crypticam , Homericam , Sc
íimiles , xeclefunt еж inventa: & diftri-
butœ;'Neque caufa videtur.cur illi»
immoremur.
At Methodi Genera hujufmodi funt.
Tartes autem duac;A!tera de dijpofitione
totius operis , vel argumenti libri alicu-
j us; Altera de limitatione propoßtionum.
Etenim ad Architedturam fpedat, non
folumfabrica totius atdificii, fed etiam
efFormatio & figura columnarum, tra-
bium, & fimilium. Methodws vero, vcl-
uti Scientiarum Architeftura cft. At
que hac in parte melius meruit Ra
mus, in optimis illis Regulis ( *«Р»л«
qr%ätti , кат Trurlès , xxS-' aúii , &с. )
Т 5 reno
441 D s Aug м. S с i в N т.
renovandis , quam in uoica fua Metho
de & Dichotomies obtrudendis. Vetun-
tamen nefcio quo Fato fit , ut huma-
nis ( ficuc faîpius fingunt Poet* ) rebut
pretiofijfîmùfemper adhibeantur perni-
cioßßtmi qmque cufiodes. Certe cons
tes Rami , circa illam propofitionura
lim am, conjecit eum in epitomas illas.
& Scientiatum vada. Aufpicato enim
& felicis cujufdam Genii duetu proeef-
ferit oportet . qui Axiomata Scienria-
rum convertibilia faceré attentaverit,&:
non (im ni ea reddiderit Circularía, aut
in femet recurrentia. Conatum nihilo
fecius Rami in hac parte utilem fuifle
non intïciamur.
' Superfuntdua: adhuc Propoßtionum
Limitationes, prater earn ut riant Con
vertibles : Altera de Extenßo»e\ altera
de ProduÜione ipfarum. Sane habent
Scientis , fi quis refte advertat , praeter
profunditatem , alias duas dimcnûo-
nes; Latitudinem icilicet, acLongitu-
dinem fuam. Ac profundiras quidera
ad ipfarum Vcritatem & Realitatem
refertur : Ha; enim funt, qu« folidita-
tem conferunt. Quantum ad reliquas
duas, Latitude aeeipi & computan po-
teft de Scieneia in Seien tiam-, Longitu-
do vero fumiturà fumma propoütione
 Lib Eil VI. 44J
ad imam in eadé Scientia. Altera fines
& veros Scientiarú términos comple-
¿titur.ut propofítiones proprie, non
promifeue traftentur; & evitetur repe
tido, excurfio,.confufío omnis: AÍtera
normam praferibit , quoufque & ad
quem particularitatis gradum propo
fitiones Scientiarum fint deducendi.
Sane dubium eft.quin aliquid exercita-
tioni & Prafticaefítrelinquendum; O-
portet fiquidem AntoniniVii vitium e-
vitari.ne fimusCumini Señores in Seien-
tin, neve divifiones ad Ínfima quaeque
multiplicemus. Itaque qualiter in hac
parte nobis ipfi tempcremus , inquifi-
tione plane dignum eft.Videmus enim
nimium Generalia ( nifi deducantur )
parum informare , quin potius homi-
num Pradticorum ludibrio Scientias
exponere, cum mhilo magis ad Pracli-
cam faciant, quam Chorographia Or-
telii univerfalis ad viam monftrandam
qua; Londino ducit Eboracum. Certe
Regula; optima; fpeculis ex Métallo
non infeite aífimilantur , in quibus
cernuntur utique imagines , fed non
antequam expolita fuerint ; Sicjuvant
demumRegula: & Pra:cepta,poftquam
Exercitationis limamfubierint. Quod
II tarnen, ufque à principio, Regula: il-
 444 Dt Augm. Scient,
Jsc fieri poffínt nitidx , & quaiî cryltal-
linx.id optimum fada foret, quando-
quidem exercitatione aflidua minus
indigebunc. Atque de Scientia Metho-
di (quam Prudentiam Traditiv* nomi-
navimus ) hxc dida fmt.
Neque tarnen illud prxtermitten-
dum, quod nonnulli, viri magis tumi-
di, quam do£ti, infudarunt circa Me-
thodum quandam , légitimât Mtthtü
nomine haud dignam, cum potius lit
Methodui Impofturx ; quae tarnen qui-
bufdamArdelionibus acceptiflîmapro-
cul dubio fuerit. Hxc Methodus ita
Scientia: alicuj us guttulas afpergit, ut
quis feiolus fpecie nonnulla Eruditio-
nis ad oftentationem poflît abuti. Ta
lis fuir Ars Lullii ; talis Tffocofmia à
nonnullis exarata;qux nihil aliud fue-
runt , quam vocabulorum artis cujul-
que mafla & acervus j ad hoc , ut qui
voces artis habeant in promptu.ctiam
artes ipfas perdidicille exifiimentur.
Hujus generis Collectanea о Irkin am
-teferuntveteramentariam, ubi "prxfe-
gmina multa repcriuntur, fed nihil
quod alicuius fit pic tu.

CAÍ.
 Liber VI. 44j
Cap. III.
D#Fun Jamentis ö" Officio Rhetoric*.
Appendices tres Rhetoricae, que ad
Promptuariam tantummodo perti
nent : Colores Boni & Mali, cam
íimplicis, quam Comparan : Anti-
theta Rerum: Formula; minores O-
rationis.
4?Enimusjam ad НаВгтят de lüa-
ßratione Sermonis. Ea eft, qua: Khe-
torica dicitur , five Oratoria. Scientia
certe Si in fe egregia, & egregie à Scri-
pcoribus exculta. Eloquentia autem.fi
quis vere rem a:ftimet,Sapientia procul
dubio eft inferior. Videmus cnirn ,
quanto intervallo haec illam port fe re-
linquat , in verbis quibus allocutus eft
Mofem Deus , cum illemunus fibi de-
latum propter defectum Elocutiouis
recufafl'et , Habes Aarenem, Ule erit tibi
Vice Oraloris , tu vero ei Vice Hei. At
fruítu, & populad exiftimatione, Sapi-
entta Eloquentix cedit.Ita enim Salo
mon, Sapiens corde appellabitur prudens,
fed dulcís eloquio majora reperiet. *Haud
obícure innuens , Sapientiam famam
quandam Si admirationem cuipiam
conciliate: at in rebus gerendis,& vita
com
 44<» Di Aug m. Scient.
cpmrmini , Eloquenciam praecipue eiTe
eificacem. Ad Artis stio hujus cultu-
ram quod actinet ; Ariftocelis erga
Rhctores fui temporis .¿Emulado , ar
que Ciceronis ftudium acre & vehe-
mens, illi nobilitandae toris viribus in
cumbers, cum longo ufu conjun&um,
in caulla fuerunr, ut in libris fuis de
hac Arte couferiptis fe ipfos vicerinr.
Dein Exempta illa luculenriflîma hu-
jufee Artis , quae in Orationibus Demo-
flhenis & Ciceroais habenrur.Praccepro-
rum acumini & diligencia: addita,pro-
feiilus ipfius geminarunt. Quare, qua:
in hac Arte defiderariinvcmmas.verík-
buneur porius in Coüeüionibus quibuf-
dam , quae ranquam PediUequae huic
Arri prxlto fine , quam in Difciplina Sc
ufu Arris ipfius. Nam etiam tum , cum
PromptuarU cujufdam inter Logic»
menrionem faceremus , uberioraejus
rei Exempla in Rhetoricts pollicici fo
rtius.
Veruntamen ut morenoftro , circa
radices hujus Artis, giebain paululum
aperiamus & fubigamus ; Rhetoric*
certe Vhantafn , quemadmodum D'm-
leBica Intellettui fubfervir. Eftquc , ll
quis al ci lis rem penetret , Officium Sc
munas Rhetoric* non aliud , quam ut
»71«*
 L i я E R V Г. 447
rationis dictamina phantafi* applicet
commendet ,ad excitandum appititum ry
■uolur.txtem. Regimen enim rationis
impeti & perturban videmus tribus
modis : Vel per illaqueationem fophi-
fmatum, quod ad Dialeftitam pertinet;
vel per pnßigias -verborum , quod ad
Rhetoricam ; vel per affeciuum violen-
tiam, quod ad Ethicatn. Quemadmo-
dum enim in negotiis , quae cum aliis
contrahimus, vinci quis & perduci Co-
let, vel Afiu, vel Importunitate, vel Ve-
hcmentia,\ia etiam in ilia negotiations
interna , quam nobifcum excrccmus,
aut argumentorum fallaciis fubruimur,
aut impreffionum & obverfatitnum ajji-
dmtate follicitamur& inquietamur.aut
affeciuum impetu concutimur & rapi-
mur. Ñeque vero tarn infelici ter agi-
tur cum natura humana , ut illa: arces
& facilitates ad rationem deturban-
dam valeant , neutiquam vero ad cau
ri с m roborandam & ftabiliendam: Ve
rum ad hanc rem longe magis. Finis
enim Dialectic* cñ, docere forrnam ar
gumentorum , ad przfidia intelleftus,
non ad infidias. Finis itidem Ethic*,
afFe&us ita componere, ut rationi mi
litent , non autem earn invadant. Fi
nis denique Rhetoric*, Phantaiiam im
443 Ds Aug м. Scient.
plere obverfatonibus & iîmulachris
qua: rationi fuppetias fcrant , non au-
tem earn opprimant. Abufus enim ar-
ns ex obli quo taut um intervenant,ad
çavendum , non ad utendura.
Quapropter in Platone fumma fuit
iuiquitas ( licet ex non imraerito erga
Rhetores fuitemporis odio otta ) cum
Rhetoricam inter artes voluptarias col-
locavit : earn (îmilem elle dicens Co-
quinar*,<\ux non minus cibos falubrcs
corrumperet, quam in falubrcs gratio-
res redderet,condimentorum variecate
& deliciis abutcns. Abfît autem, ut o-
ratio non frequentius verfetur in re
bus honeftis ornandis , quam in turpi-
bus oblinendis: Hoc enim ubique prx-
fto ell : Siquidem nemo eft, quin ho-
neftius loqustur,quam aut fentiat, auc
faciat. Sane à Thucydide optime no-
tatum eft, tale quidpiam folitum tu.de
obiici Cleoni; quod, cum fcmper dcte-
riorcm partem tueretur.in hoc moltus
eiTet, ut eloquentiam Si fcrmonis gra-
tiam carperet. Probe quippe ; cum fei
let , de rebus fordidis & iudignis non
poíTc quempiam pulchre loqui ; at de
rebus honeftis , facillime. Eleganter
Plato ( licet jam in Trivio decantetur)
VirtusJ¡ convict daretur , ingentes fm *-
, intra
 Liber VI. 44J
mores concitaret: At Rhetorica virtutcm
Se bonum dcpingit plane, & red dit
quafi confpicuum.Cum enim corpórea
effigie, illa l'enfui monßrari nequeant,
fupereft ut per ornatum verboruin ,
Phantafix, reprcefentatione, quantum
fieri poteft,viva,coram lîftantur.Siqui-
dem mos Stoicorum , mérito derifus
eft à Cicerone ; qui concilis & argutis
fententiis & concluiîonibus , virtutem
animis hominum imponere fatage-
bantjquç res parvum habet cum phan-
taiïa & volúntate confenfum.
Porro, fi afFectus ipfi in ordinem
compulfi , & rationi prorfus morigeri
eflent i verum eft , nullum magnopere
futurum perfuafíonum & infinuatio-
num, quae aditum ad mentem praeberc
poilînt, ufum ; fed fatis fore, fi res ipfae
nude & fimpliciter proponantur , Sí
probentur. Verum Affectus contra,
tantas feceiîïones faciunt ; quinetiam
tantas turbas & feditiones movent ,
(fecundumillud,
Video meliora , proboque,
Deteriorafequor )
ut ratio prorfus in fervitutem Sc cap-
tivitatem abrepta foret, nifi Eloquen-
tiac Suada efficeret , quo minus Phan-
talia à partibus affcüuunj ftaret , fei
potius
4jo De Auo m. Scient.
potius opera ejus, fœdus ineatur intet
racionem, & phanrafiam , contra afFe-
ûus. Notandum eft enim , affcftus i-
pfos ad bonum appareils Temper ferri,
arque hac ex parte aliquid habere cum
latione commune : verum illud inte-
rcft ; quod Affetïus intuentur pr*cipue
bonum in pnfentia ; Ratio proficient in
longum , etiamfuturum , (¿ infnmm*,
Ideoqu&cum quz in prxfentia obver-
fentur , impleant Phantafiam fortius,
fuccumbit plerunque ratio , & fubju-
gatur. Sed poftquam eloquentia &
i'uafionum vi effeftum (it , ut futura &
remota conftituantur & confpiciantur
tanquam prxfen tia > tum demum ab-
euntc in partes rationis phantafia , ra
tio fit fuperior.
Concludamus igitur, non deberi
magis vitio verti Rhetoric* , quod de-
teriorem partem cohoneftare fciat ;
quam Dialectic* , quod Sophifmata
concinnare docear. Quis enim nefeit,
conrrariorum eandem rationem cfl~e,
licet ufu ppponantur ? Porro non eo
tantum diftert Dialéctica à Rhetoric*,
quod ( ut vulgo dicitur) altera inftar
pugni , altera inftar palma? fit; ( altera
iciheet prefle , altera fufe tractet; ) ve
rum multo magis , quod Dialéctica ra
tiouem
 Lib ■ ж VI. 451
tionem in fuis Naturalibus ; Rh:toneя,
qualis in opinionibus vulgi fita eft ,
confideret. Prudencer igitur Ariftote-
les Rhetoricam incei Ddeclicmn Sc E-
thicam cum Política, collocat, cum ex
ueeifque participée. Siquidem proba
tions & demonftrationes Dialectic*. ,
univerfis hominibus funt communes ;
at probationes & fuaßones Rhetoric* ,
pro ratione auditiorum variari deben t;
uc quis tanquam Muficus, auribus di
vertis fe aecommodans, fit demum
Qrphem in Sylvit , inter Delphinac
Arion.
Qux quidem applicatio & variado
orationis ( Ii quis ejus perfe&ioncm Sc
culmen defideret ) eo ufqae extendi
debet ; ut fi eadem ipfa apud diverfos
homines lint dicenda , apud fingulos
tarnen aliis atque aliis verbis fit uteri
num. Quanquam hac parte eloquentiç
( Política feilicet & Negotiofa , in pri-
vatis fermonibus ) máximos oratores
plerunque deftitui certum fit; dum or-
natum & formulas elegantes orationis
captantes, volubiji ilia application. Sc
charadenbus fermonum , quibus ver-
fus fingulos uti confultius foret , exci-
dunt. Çerte, non abs re factit, circa
hoc ipfum, de quo nunc dicimus , no.
vara
 4fi De Aug м. Scient.
vam infticuere inquifitionem , eamque
nomine PrudentU fermonu prt-vati in-
digitare , atque inter Defiderata repo-
nece : Rem certe , quam quo attentius
quis recogitet, eo pluris faciet. Utrum
veto haec inter Rhetorica , an Política
collocetur , haud magni refert.
DcfceHdamus modo ad defiderat»
in hac arte , qua? ( ut ante diximus ) e-
jus funt generis , ut pro appendicibut
porius cenferi debeant, quam pro por-
tionibm artи ipfius,& pertinent omnia
ad Promptuariam. Primo igitur non
invenimus , qui Prudentiam îllam, fi-
mul & diligentiam Ariftotelis , bene
perfecutus fit, aut fupplererit. Hicni-
mirum coepit colligere.yîg»* popularía,
five colores boni ас malt apparenta , torn
ßmplic'ts, quam comparan, qui funt veré
Sophifmata Rhetorica. Sunt autem exi-
mii ufus, prasfertim ad negotia,& pru
dentiam fermonis privati. Labores ve
ro Ariftotelis circa colores iftos in tri
bus cIaudicant.Primo,quod cum mul-
ti fint , paucos admodum recenfeat.
Secundo, quod Elenchos íuos non ba
bean:, adjundos. Tertio, quod videcur
ille ufum eorum ex parte ignorafle. ti
fus enim eorum , non magis ad pro
band um, q uam ad afficiendum & cora-
moren
 L i в s R VI. 4f)
movcndum fubfervic. Complures li
quidem loquendi formula , quae idem
íignificant,. varie tarnen afficiunt.Nam
longe fortius penetrat.quod acumina
tum eft, quam quod obtufum ; licet in
ipfapercuflîone vires a?qualitcr indan-
tur. Nemo eft certe , qui non magis
afficiatur, audiens ■ lnimici tut de hoc
mires triumphos agent-,;
Hoc libactis velit ,& magno mercen-
tur Atridi ;
quam Ii fímplicicer dicatur, Hoc rebut
tuts incommodabit. Itaque mucrones
j it i & aculei fermonum , minime tunc
negligcndi. Cum vero hancrem, ut
Deßderatam, proponamus, ex confue-
tudine noftra , illam Exemple fulcie-
mus ; Vr&cepta enim minus rem illu-
üraverint.
Exempla colorum bonitf mali.tam
ßmplicts, quam comparait.
Sophifma.
X, S¡uod laudant homines & celebrant,
Вопит , quod vitupérant (¿ reprehen-
dunt, Malum.
Elenchut.
Fallit Sophifma quatuor modis , fei-
licet , Auc propter ignorantiam ; Aiw
propter malam fidem ; Aut propterfltt-
dia ôcfaílionesjhat propter ingenia lau-
d,ito ■
4j4 De Au o m. Scient.
datorum & -vituperatorum. Propter
ignorantiam s Quid vulgi judicium ad
examen boni& mali? Melius Phocion,
qui , cum populus ei prater folitum
applauderet , quaefivit. Кит forte deli-
quifíetl Propter malum fidem, Laucan
tes enim & vituperantes fuam rem ùe-
pius agunt , ñeque loquuntur ut feu-
tiunt.
Laudat venales , qui vult extrudere,
merces.
Item , malum efl , malum eft, inquit
"Emptor ;fed cum recefferit , tum gloria-
bitur. Propter faliiones; Cuivis enim
patet , confuefcere homines , eos qui
iuarum partium funt, immodicis effer-
re laudibus , qui autem contrariarum
funt, infra meritum deprimere. Pro
pter ingenia ; Alii enim natura facli
iiint , &• compofiti , ad adulationem
fervilem j Alii contra momi & tetrici;
Ut laudando & vituperando , fuis In
geniii tantum obfecundent , parum dc
veritate folliciti.
Sophifrna.
г. &Hod etiam ab mimi: is laudatur,
magnum bonum, quod -vero etiam ab a-
micts reprehenditur, magnum malum.
Sophifma fundamento hoc niti vi-
detur, quod qua; ingratiis & contra
anirai
 L i в I ft VI.
animi noftri affectum & propen fio-
ncm loquimur , eá ipfa vim vcritatis à
nobis extorquere, facile creditur.
Kltmtbm.
Fallit Sopbifma propter a/lutiam,tam
inimicorum , quam amicorum. Inimici
enim laudes quandoque tribuunr.non
invite, nec à vi vcritatis coafti, fed cas
tarnen deligcntes,quxinimicisfuis in
vidiam & pericula confiare poilînr.
Itaque apud Graecos , fuperftitio quje-
dam invaluit, utcrederent , fi quis ab
altero laudaretur, animo malévolo, &
propolîto nocendi, narïbut ejttt puflu-
lam annafei folere. Fallit itcrum, quia
laudes interdum impertiunt inimici,
tanquam praefatiunculas quafdam , ut
portea libcrius & malinofius calum-
niarentur. Ex altera parte, fallit etiam
hoc Sophifma propter aftutiam Ami
corum. Soient enim & illi vitia amico
rum interdum agnofcere , & predica
re, non quod aliqua vis Veritatis eos
cogat, fed ea eligentes, qua: minimum
amicos fuos lxdere poflunt , ac fi cae
tera quidem viri optimi efient. Fallit
iterum, quia Amici c[\xoc\ae repreben-
(Tonibus fuis ( fi eut de Inimici laudibus
diximus) tanquam praefatiunculis qui-
bufdam utuntur , quo paulo poft in
laudes effufius excurrant. So-
45¿ De Augm. Scient.
Sophifma.
j. Cu)ut Privatio bona, id ipfum Ala-
Ш.сщш Privatio mala.id ipfum Вопит.
Elenchus.
Pallit Sophifma duobus modis : Aut
propter comparationem boni & malí:
Aut propter fuccefftonem boni ad bo-
num, aut mali ad malum. Propter com
parationem : Si bonum fuerit gcneri
humano, privari efuglandium, noa
fequitur, quod malus ille erat.fcd De-
dona bona.Cframelior.Nequc fi ma
lum fuit Populo Syracufano.Dionyíio
Seniore privari, fequitur quod Diony-
iius ille bonus fuerit.fed minus malus,
quamJunior.PropterS«fíe^íí»íOT.-Ete-
nim privatio boni alicujus non femper
dat locum malo, fed quandoq; majori
bono, ut cum flos decidit, fruetus luc-
ccdit. Nec privatio alicujus mali dat
femper locum bono.fcd interdum ma
jori malo. Nam fublato inimico Clo-
dio, Milo fimul & fcgetcm gloria; per-
didit.
Sophifma.
4. §}uod bono aut malo vicinum eil ,
id ipfum itidem bonum,aut malum :quod
•vero remotum еЯ à bono , malum ; quid
à malo, bonum.
Habet lioc fere rexum natura, ntqvix
natura
 Liber VI. 45?
natura fua conveniunt, etiam lucís
conveniant, qua; vero contraria' natu-
I ix funt, etiam intervallis diftent: Cum
iingula , amica fibi aflociare , inimica
iurnmovere gaudeant.
JiUnchut.
Sed Fallit Sopbifma tribus modis:Pri-
mo propter deßituiionem.Cecundo pro
pter obfcuratUnem, tertio propter pro-
teítionem. Propter dcftitutionem;):'ii¿ut
qua: in fuo genere ampliffima funt , &
maxime excellant , omnia , quantum
fieri poteft, ad fe trahant , & in vicino
quarque pofita deftituant , ac quad in
edia confieront. Itaque inpropinquo
arborum grandium virgulta nunquam
laeta reperies. Recle etiam ille .Divtt'u
fervi maximefervt.Nec male caviilatus
eft, qui inferius famulitium in Aulis
Principum , Teilorum vigilïit compara-
vit ; qui , Pefta fua in proximo attin-
gunr, ip& autem jejuniis addicuntur.
Propter obfeurationem ; Etenim & hoc
habent qua:que , in fuo genere , prac-
itantilfima, ut licet próxima non exté
nuent , aut deftituant , tarnen obfeu-
rent, & obumbrent. Quod etiam de
Sole notant Aftronomi , quod fit fcili-
cet afpeñu bonus, conjundione & ap
proximate, malus. Propter proteäio-
V nein;
4j8 D В A UG M. S С IE N T.
пет j Nam non folum res coeunt &
congregantur propter confortium , &
naturae fimilitudinem , fed etiam ma-
lum ( praäfertim in civilibus ) confugit
adbonum.ut lateat,& protegatur.Ita-
que fcelerati homines petunt Afyla
Divorum , & vitiura ipfum fe in virtu-
tis umbram recipit;
Sipe Intet vitium proximitate boni.
Contra & bonum fe agçregat adr ma-
Si^
lum, non propter coníortium , fed ut
illudconvertat,& reformet in bonum.
Itaque & medici magis accedunt ad
œgrotos, quam ad fanos ; & Servatori
noftro objeftum eft, quod Converfart-
lur cumpublicants & peccatoribut.
Sophilma.
5. Cut aten partes, zielfeñi ,fecun.
das unanimiter deferunt, ( cumfinguU
Principatum ßbi vendicent ) melior rtlt-
quU videtur : Nam primas qutque ex
%elo videturfumert , fecundas auttm ex
vero & mérito tribuere^i.
Ita Cicero arjrumentatur.feftam A-
cademicorum , quae Acatelepiïam re
nuit, Philofophiam fuilfe prxftantitli-
mam. Interroga enim (inquit) Stii-
cum, qui fecia fîtpotior ; Olefuam citt-
rii anteponet : Heinde quifecundas te
ntât, Acadtmicamfatebitur. uige (imili-
ut
 L i в н R VI. 4J9
ter cumEpicureo;{qui St oici vix ajpeftum
tolera-vcrit ) poßquam fv.am Seciam col-
locarit infummo,coüocabit Academicam
in proximo. Similiter, vacance diénta
te aliqua , Princeps fi competitores
ííngulos interrogaret , quem poft fe
potiífimum commendare vellcnt, vcri-
íímile eft.fecunda illorum vota,in cum
qui praîcipue dignus , & optime meri-
tus fuerit, concurfura.
Elenchus.
Fallit Sophifma propter Invidiam.
Solent enim homines , proximc poft
fe, & faclionem fuam, in eos inclinare
3c propenderé, qui reliquorum maxi-
me fint enerves & imbelles, quique eis
minimum moleftix exhibuerunt, in o-
dium illorum, qui illis plurimum in-
fulcarunt, aut incommodarunt.
Sophifma.
6. Cujíes exceüentia vel ехирегяпйл
tnelior, id uto genere melius.
■ Hue pertinent/or»»»/* Шх uíitatx ;
2Ve pervagemur in generalibus : Confé
râmes particularem aliquem cum paj-ti-
ctilari, &c.
Elenchus.
Viderai hoc Sophifma fatis nervo-
fum ; & magis Dialetticum quiddam,
quam Rhetoricum. Attamen incerdura
V a fal
4¿o De Aug m. Scient.
fallir. Primo, quia fuut res haud pau-
cx, periculo pluiimura obnoxia; , qua:
tamen, fi évadant, cxteris antecellant.
Ira ur genere finr deteriores , quiafae-
pius periclitantur &excidunt; Indivi
duo autem nobiliores. In hoc numero
ç& gemma Martia, de qua Gallicum A-
dagiumj Filius Farifiorum , ô> GtmmA
Menfis Mardi , fi ex Ulis évadât ипш,
erit inflar decern aliorum. Adeo ut in
genere Gemma Maij Gemmae Martij
prarftec , fed tamen in individuo op
tima Gemma Martii optima; Gcmmx
Maij prsferatur. Fallit fecundo ; pro
pter naturam rerum , in aliquibus ц-
neribus aut fpeciebus magis äqualem , in
aliquibus magis intqualem : Quemad-
modum in obfervationem venir , cu-
mata calidiora generaliter ingenia
producere acutiora j at in frigidiori-
bus ingenia ilia, qua: eminent, criara
acutillïmis calidarum rcgionum prx-
ftare. Similiter, in cxercitibus coruplu-
ribus, li res duello inter fingulos ttant-
igererur , fortalle ad unaui partem ac-
cederet Vitoria; fi copiis univcrfis,in
alteram. EteniraexcellentixSc exupe-
rantiœ cafum recipiunt ; at genera na
tura aut difciplina reguntur. Quine-
tiam in genere metallum lapide pre
 Liber VI. 461
tioiîus ; Attamen Adamas pratcellit
auro. Sophifma.
7. 6¡uod rem integrar»fervat.bonum;
GUtodfine receptisefl, malum: Namfe
recipere non poffe , impotentu genus eß;
Potentia mitem bonum.
Hincconfinxit ./Efopus fabulam de
duabus ranis ; quas in magna iiccitatc,
cum aqua; ubique deficerent, delibe-
rarunt, quid lîbi demum agendum ef
fet. Prior autem; Defccndamus (inquit)
in puteum profundum, neque enim veri-
' ßmile еЯ ibi aquam defuturam. Cui al
tera ita regetit 5 Quin fiforte ibi queque
aqua deficiet, quomodo extnde rurfus a-
fcendere poterimm ! Firmamentum au
tem hujns fophifmatis eftjQnod aftio-
nes humana? adeo fint incerta:,& peri-
culis expofitaî.ut illud optimum videa-
tur,quod plurima habeat efFugia. Hue
fpeftant formula; illœ.qua: in ufu funt;
Obligatum plane & obftriBum te reddest
Non tantum , quantum voles , fumes ex
fortunare. Elènchui.
Fallitfophifma primo, quia in ailio-
nibus humanis fortuna urget , ut ali-
quid demum decernatur. Etenim ut e-
leganter à quopiam diftum eft ¡ Etiam
non fiatuere, eil aliquid flatucre : Adeo
uti.cpaiumcro confilii fufpenfïo plu-
V } rib us
4¿z DîAugm. SciïNT.
ribus nos implicet neceffitatibus;quam
fi aiïquid ftamiflemus. Vidctur autem
ifte morbus quidam animi , fimilis ci,
qui reperitur in avaris : Sed tranílatus
à cupiditate retinendi opes, ad cupidi-
tatem retinendi arbitriura & potefta-
tem. Siquidem avarus frui non vulr,
ne quid detrahat de ihmma; Ita Si hu-
jufmodi fcepticus nil exequi vult,ut o-
mnia ei fint integra. Fallit fecundo,
quianeccífitas , & illud ( quod aiunt )
lacia eft alea.ftimulos addit animis ¡G c-
ut inquit ille , Ctterií fares, necejfitm*
certeJuperiores eflü.
Sophifma.
8. 6¡uod quis culpafuá contraxh,ma-
juí malum, quod ab extemit imfa::tиг,
■тгпш malum.
Hujus rei cauiïa eft , quod morfus
confcientix adverfa conduplicet: Con
tra, confcium fibi cfl'e.quod culpa quis
vacet , magnum prxbet in calamicate
folatium. Itaque Poeta: ea pathemata
maxime exaggerant, tanquam defpe-
rationi propiora, ubi quis i'e ipfum ae-
cufet, & difcruciet ;
Seque unum clamar caujfamque сл-
putque malorum.
Contra , calamitates virorú infignium
eleyat & diluit inuocentix & menú
con
 Liber VI. 4Í5
confcientia. Porro cum malum ab a-
liis incentatur , habet quivis , quod li
bere conqueripoffit, unde dolores fui
exhalent, ñeque cor fuffocent: Etenim
iis, quae ab injuria hominum profeÄa
funt, indignari folemus, aut ultionem
meditan , aut denique Nemefím Di
vinara vel implorare , vel expeftare :
Qujnetiam , fi à fortuna i pía inflictum
quid fit, tarnen datar quxóam cum li
tis ipfis expoftulatio ;
Atque Deos, atejue Afira vocat crude-
lia Mater.
Contra , ubi quis malum aliquod fua
tulpa contraxerit.ítimuli doloris intlu
vertuntur, animumque magis vulne-
rant, & confodiunt.
hlenchtu.
Fallit iftud Sophifma,¡>rimo propter
(pern ; quae malorum magnum eft An-
tidotum. Etenim culpae emendado ,
Гжре in noftra poteftate fita eftj Fortu
na; vero minime. Itaque Demofthe-
»es , nonfemel cives fuos hujufmodi
verbis affatus e&-,Quod adpr&terita pef-
fimum, id adfutura optimum eft. Quid
hoc tandem fit ? Hoc ipfumfiilicet , quod
-veßra tncuria (¿ culpa res -veflr& malefe
habeant - Nam fivos officio vefiro per o-
mnia perfunñi ejfetis , mhilominui
V 4 Statut
 4¿4 De Aucm. Scient.
Statut vefler, ut nunc, laboraßet, ne ß>es
qu'tdem rejiqua ejfet , eum futurum ali-
quando meltorem. Cum vero Errores "ve-
Jiri in caußa petißimum fuerint; confi-
dendum plane.Vos,illis emendatis, prifti-
num /latum veßrum recuperaturos. Si
militer Epi£tetus de gradibus tran-
quillitatis ánimi verba faciens;Infin-.u
locum illis ar tribuir, qui alios асcufant:
Superiorem iis, quifi ipfis; Supremum
vero illis,qui пес alios, necfe ipfis. Fallit
feciin Jo, propter inütam animis huma
ras fuperbiam ; qua xgre adducuncur
. homines , ut errores proprios agno-
fcant. Hoc vero ur évitent, patientiam
adhibent longe majorem, in iis mal is,
qua; culpa fua contraxerunt. Etenim,
quemadmodum fieri videmus , ut cum
culpa admitía fit, neque de Auftore
conítiterit , fupra modu excandefcant
homines & tumultuentur : quod li
pofteain noritiam pervenerit, culpam
illam ad filium, aut uxorem , autgra-
tiofum aliquem perrinerc , ftatim le-
dantur turba? & confilefcunt : Eodem
modo fit, cum res aliqua accidit, pro
pter quam neceífitas incumbit,culpam
in nos ipíos rccipiendi.Id quod in mu-
lieribus facpiflime confpicitur , qux ii
quid infeliciteregerunt , contra con-
 Liber. VI. 4^
fenfum parentum,aut amicorumjqua-
lecunque infortunium fequatur , illud
fedulo difliraulabunt.
Sophifma.
9. Graduiprivationis major videtur,
quam gradia diminution!* : & rttrfut ¡
gradui inceptionü major videtur quam
gradm incrementi.
Canon eft in Mathematicis ; nuïltts
ejfe rationes nihili ad aliquid. Itaq; gra-
dus nullitatis, & quiddicatis , majores
videntur gradibus incrementi , & de
crements Sicut monóculo durius eft,
unum perderé oculum , quam utrum-
que oculum habenti. Similiter, com-
plures liberos habenti, gravius eft, ul
timum, qui fuperftesfuerit.filiuma-
mittere, quam reliquos priores.Itaque
& Sibylla, cum duos priores libros
combullîflet.pretium tertii duplicavit:
Siquidem illius amillîo gradin fuiiTec
frivationts, non diminutions.
Elenchtu.
Fallit Sophifma primo , propter eas
res, quarum ufus in fufEcientia qua-
darn, fivecompetentia, hoc eft.Quan-
titate determinara , confiftit. Si quis
enim obligetur pcenaliter ad folutio-
nem certae pecunia; fumma; , ad diem
certum ¡ grayius ei fuerit, nummo uni-
V 5 со an
^66 D в Aue м. S с i в NT.
со aüreo carere, quam fi, pofico quod
ille unicus patati non potucrit , deef-
fent etiam decern alii. Similiter in de-
coftionibus fortunarum , damnofior
■vidctur gtadus obaerationis.qui primus
fortem minuit;quam extremus,qui ad
egeftatem redigit. Hue fpeftant for
mulae ilia: ufitatx ; Sera in fundo parfi-
monia : Parum intereft, utrum nihil ha
beos, an quod nihiljuvet, &c. Fallit fe-
cundo.propter illud Principium in na
tura, quod corruptio uniut.ßt generatio
alteriiu. Adeo ut gradtu ipfe privatie-
n'ts ultima;,minus interdum incommo
der, quoniam anfam & ftimulum prar-
bet nova; alicui rationi ineundx. Unde
ctiam Demofthenes farpius conqueri-
tur apud Cives fuos; Conditiones minen
Utiles, & honoríficas,quai Л Philippe im-
pofitas fitbibant, nihil aliud ejfe,quam a-
limenta qutdam ipforum ignavit [li
cordu ; ut multo iisfuijfet fatius illu o-
mnino carere , propterea quod hoc раЯо
indujlria iüorum melius acut peJit ad a-
lia paranda remedia. Novimus cerré
Mcdicum qucmdam , qui , mulieribus
delicatis , querentibus female habere,
fed tarnen à medicamentis omnibus
abhorrere , folebat dicere, non minus
facete, quam morofe; Vobit omnino
ерш
 Linn VI. 41Í7
орш tñ, ut deteriut valeatu , quo midi-
camenta, etiam qutlibet, libenter tolere-
t'ts. Quinetiam ipfe gradut privations,
iïve indigentiae ultima? , falutaris efle
poilu, non tantum ad excitandam in-
duftriam, verum etiam adimpetandam
patientiam.
Qijodad fecundum membrum hu-
jasSepbi/тмм,illud eodem,quo prius,
fundamento ( de gtadibus quidditatis
& nullitatis ) nititur. Hinc tanta ufur-
pantur.de initiis negotioru.pratconia.
DimidiU faiïi.qui bene cœpit,habet,tfc.
Hinc Aftrologorum fuperftitio.qui ju
dicium faciunt de difpofitionc aut for
tuna hominis, ex momento íívearticu-
lo nativitatis, aut conceptus.
Elenchut.
. Fallu fophima primo, quoniam in
nonnullis primae rerum inceptioncs
nihil aliud funt , quam qua: Epicurus,
in I'hilofophia fua, appellat tentamen-
ta; id eft, rudimenra quxdam, qui ñi-
hilifunt, nifiiterentur, autprovehan-
tur. Itaque in hoc cafu, gradus fecun-
dus dignior vidctur& potentior.quam
primus : Quemadmodum in plauftris,
cquus qui penultimus eft,plus confcrc
ad motum plauftri, quam primus. Et
iam non inepte dici íoleti Convitium
rege
4¿8 De Aug m. Scient.
regeßum , iUttd ejfe, quodpugna fit гейт.
Prius enim fortaíTe prauervolaturum
fuifl'et. Itaque prius malo principium
dédit , fed pofierim modum abftulit .
Fallit Sophil'ma fecundo , propter
dignitatem peifeverantiaci qua: in pro-
greflu, non in aggreflu fita eft. Etenira
cafus , aut natura, primum impetum
progignerc poflunt ; at affettus tan-
tummodo maturus, & judicium , con-
ftantiam. Fallit tertio in iis rebus.qua-
rú natura & curfus Ordinarius in con-
trarium rei incepta: fcrtur. Ita ut pri
ma inceptio perpetuo evacuetur, nili
vires continuentur. Quemadmodum
in'foumulis illis ufitatis dicicnr; Hon
progredi, eñ regredi : Et, 6¡ui non profi-
cit. deficit: Ut in curfu in adtcrfum
montisjRemigatione in adverfum gur-
gitis : At contra, fi in declivi montis
motus ineipiat ; aut fecundo Flumine
remigatio iiat; tum gradm ineeptm lon
ge potiores partes tenet. Porro ifte t»-
lor, non tantum extenditur ad ¿r.x.i-.fi
inceptions , qui fit à pot er.: :л ad опыт,
comparatum cum gradu , qui fit ai täu
ad incrementum : Verum etiam adgra
dient qui (It ab Impôt entia ad potenttarn,
comparatum cum gradu , quifit à рмея-
tiaad айит. Etenim grados aíimpo-
tentiA
 Liber VI. 4Í9
tenti.t adpotentiam.major videtur.quam
à potentia ad аЯит.
Sophifma.
10. Quod ad ■vèritatem refertur, тл-
jm esi: quam quod ad opinionem. Modu-s
autem, f¿ probado ejm, quod ad opinio
nem pertinet, hic eii, quod qtm , fi clam
putaret fore, facturât non effets.
Ita pronuncianc Epicurei At felici
tate Stoicorum, in virtute colleta, quod
iimilis fit felicitan Hiftrionis in Seena;
qui fi à Speâatoribus & plaufu eorura
deftitueretur , animis ftatim concide-
ret. Itaque virtutem per ignominiam,
Ъопит théâtrale vocant. Aliter fit in
divitiis. de quibus il le,
Populos mefibilat ; At mihiplaudo.
Itidem Voluptate.
Gratafiib imo
Gandin.corde premens , vultu fimu-
lantepudortm. .
Elenchin.
Fallada hujus Sophifmatis fubtiliot
paulo eft ; licet reíponfio ad exem
plair:, quod adducitur , facilis. Ñeque
cnim virtus eligitur^re^/er auram po
pulärem. Cum etiamillud praecepium
íit, Vt quii maxime.omnium fe ipfwn re-
-vereatur. Ita ut vir bonus , idem fuc-
xit iníolitudine,idem in theatro. Licet
forte
470 Di Лаем. Scient.
forte intendatur virtus nonnihil per
laudes, quemadmodum calor augetur
perreflexionem. Sed hoc fuppofitio-
nem negat , non fallaciam redargüir.
JLltnchus vero talis eft. Dato , quod
virtus ( praefertim ea , quae labores &
confliclus fubit ) non eligetetur , nifi,
quod laudes &fama earn com i tari lb-
leant; haudinde fequitur, quod appe-
titus & motus ad virtutem , non (it
pratcipue propter fe. Siquidem fama ,
polfit elle cauda tantum imfulßva,i\it
fine qua non ; neutiquam efficient , aut
confiituens. Exempli gratia : Si duo
fuerint equi, quorum unus, calcaribus
non admotis , quxvis baud fegnitcr
prxftaret : at alter , calcaribus admo
tis , priorem longe fuperaret : Fo/rc-
rior îitc (arbitrer) palmam referet , &
proequo meliore judicabitur. Nequc
quenquam judicii fani commmoverit
formula illa ; Apage Щит equum, cujus
ípiritus fui funt in calcaribus. Quando-
qaidem enim inltrumencum ordina-
rium equitanti fit calcar, ñeque ullo
modo oneri aut impedimento ei fie ;
non minoris propterea xftimandus cit
equus , qui calcari incitatur : Neque
etiam ille.alter, quiabfque calcaribus
mira prxftct, eo ipfo melior , fed deli
cado!
 L I в я R VI. 47t
catior rantum habendus eil. Simili ra-
tione, gloria & honor, virtuti, pro fti-
mulis & calcaribus, fubferviunt: Ac li
cet virtus, fine illis , paulo futura effet
Janguidior ; tarnen cum Temper illa
pnefto fint ei , etiam non invitata; nil
officit , quo minus virtus propter fe
quoque expetatur. I taque recïe redar-
guitur ilia pofitio ; Nota ejus rei, quod
propter opinionem , & поп propter veri-
tatem eligitur , hue eft, quod quU,fi clam
putaret fore, faßurus nonfuiffeLj.
Sophifma.
It. §¡uod opera f£ virtute noftra par
tum eft , majus bonum ; Quod ab alieno
beneficio , vel ab indulgentiafortune, de-
latum eft, minus bonum.
Cauík hujüs rei ha; funt. Primo,
propter jbcm defuturo. Siquidem in ali-
orum gratia , aut fortunx ipfius ventis
fecundis , non multum ineft certitudi-
nis 5 Propria vero induftria.aut virtus,
Temper domi adfunt. Adco ut,poft-
quam boni quid nobis hoc modo pa-
ratum fuerit, maneant etiam eadein
instrumenta , in nóvos ufus parata,
quin & confuetudine & fucccflureddi-
ta validiora. Secundo, quia quod alieno
beneficio adipifcimur,zyas etiam aliis de
bitores fumtts : cum , quae per nos ipíi
com
47i De An« м. Scient.
comparaverimus.nihil onetis fccü tra-
hant. Etiam fi quid indulgencia Divi
na in nos cumulaverit, rembutionem
quandam erga Dei Bonitatem efflagi-
tat.quod homines pravos & improbos
mordet , ubi in priore genere illud
Prophetae ufuvenerit,£<ef*»/«>•, ©• exul
tant, immolant plagtsfuis , &facrißcant
reti fuo. Tertio , quia ел , qut à virtute
noflra minime profecíafunt , nullafequi-
tur laus & exißimatio. Quae enim Uli-
citatis flint , admirationein quandam
pariunt, laudem minime. Sicut ait Ci
cero ad Carfarem: ejut miremur ,habt-
mus; (¡u& UnJemus, expeclamus. Quar
to , quia qux induflria propria acqui-
runtur , cum laboribns Se contentune
fere conjuncta funt ; quod nonnullam
habet in fe Suavitatem ¡ uti Salomon ,
Suavü çibus à venatu.
Elenchsts.
At quatuor inveniuntur colores oppo-
fiti , qui rem in contrariam partem in-
clinant.poíTnitque eile prioribus inflar
Шепекогит. Primo, <\шлfelicitas vide-
tur elfe fignum quoddam (¿ charaätr
favoris diziini : Sc propterea , tura ш
nobismetipfisconñdentiam Sí alacri-
tatem generat , tum apud alios лийо-
ritateraSc reverentiam. Felicitas autem
-rt _
 Liber V Г. 47)
ifta etiam fortuita compleclitur ,-ad
quae virtus a;gre afpirat ¡ Veluti cnm
I Caefar ad Navis Gubernatorem , áni
mos addendo, dixir.Ctfarem portas, &
fortunam ejus. Quod íi dixiflet , Cefa-
• rem portas , & virtutem ejus , frigidum
prorfus fuiilct folatium pericliranti in
procella. Secundo, quia ea, qut virtuti
aut indujiria procédant ,/unt imitabilia,
Sc aliis patent , cum felicitas fit res mi-
mitabilis , & praerogativa qua:dam ho
minis individui. Itaque.in genere vi-
demus, res naturales artificial! bus prx-
poni, riuia imitationem non rccipiunt.
Quod enim imitabile eft , potentia
vufgatum eft. Tertio, quae ex felicitate
proveniunt, bona videntur gratuita, пес
laboribus empta : at quae virtute pro
pria , pretio veluti acquifita. Itaque
eleganter Plutarchus, de rebus Timo-
leontis, hominis longe fortunatiífimi ,
cum rebus Agefilai & Epamironda: ,
qui uno a:vo vixerunt, comparatis , di
xit : Illas Homert Carminibusfwffefimi-
les, qui cum alms excellant , Jponte etiam
ßuere TJtdeantur, quafi Geniumfapere.
Quarto , quia , quod prêter jpem aut
fréter expeäatum contingit. , gratius , ó1
majore cum -uoluptatein hominum áni
mos influit. Illud verp neutiquam com-
.. petit
47+ Dï Auc m. Scient.
petit iis , quae propria cura Si ambitu
comparateur.
Sophifma.
■ i i.&uodex pluribus confiât (¿ divifi-
bilibus , eft majus to , quod ex раисю-
ribus , dp magis «пит: Nam omniaper
fartes confiderata majora -videntur:
6¡uare &pluralitaspartium , magnitudt-
пет ргл/ifert: Fortius autem opérâtиг
pluralitas partium , fi ordo abfit: Nam
inducitfimilttudinem infiniti, (У impedit
comprehenfionem.
• Sophifma iftud videtur etiam primo
intuitu fallax,& quaii palpabile: Siqui-
dem , non pluralitas partium tau с um,
fed majoritasearundem,potent confti-
tuere totum auftius. Attamen abripic
hoc ipfum Sophifma faepius phantaúam;
quinetiam inlidiatur fenfui. Etenira
afpe&ui ipfi brevior videtur via in pla-
nitie, ubi nihil intercurrat quod vifum
frangat, quam in tali trachi terrae , ubi
fimul confpiciuntur arbores, autaedifi-
eia , aut aliud aliquod lignum , quod
fpatium metiri & dividerc poAt. Sic
enim bene nummato , poltquam arcas
fuas, & marfupia , diviferit , & digefle-
rit, major etiam quam antea fubitdivi-
tiarum phantafia. Habet etiam vim in
ampliticationibus , (I res in pluies por
ciones
 Lu ir VI. 475
tiôncs dividatur.atquefingulaîfeorfum
tractentur. Hoc vero adhuc magis
phantafiam implet , fi fiat promifcue,
& fine ordine. Confufío enim multitu-
dinis opinionem générât. Siquidern
qua; ordine oftcnduntur , aut propo-
nuntur.tum ipfa magis finita apparenta
tum certum praebent argumentum, ni
hil efle prastermiíTum. At contra , qux
confufe reprxfentantur > non folum in
Ce numeróla putantur, fed & fufpicioni
locum relinc] uunt, leñare adhuc plura,
quae omittuntur.
Elenchtts.
Pallit Sophifina. Primo, ubi quis am-
pliorem praeceperit de re aliqua opi
nionem , quam pro vera rei ipfius ma-
gnitudine. Etenim cum hoc fit, diftri-
butio falfamillam opinionem deftruet,
Sc rem in veritate fua , non autem cum
amplificatione , monftrabit. Itaque fi
quis morbo aut dolore corripiatur ,
horas longiores ei videbuntur , abfque
horologio , aut clepfydra , quamfiiif-
dem menfurentur. Nam fi taedium &
vexatio morbi , tempus videri longius
facmnr, quam revera eft.at computatio
temporis errorem illum corrigit , Si
brevius farcit , quam opinio illa faifa
conceperat. Etiamin planifie , contra
quam
47< De Àucm. Scient.
quam fuperius diftum eft , aliquando
evenit. Licet enim vifus in principie
viam oftentet breviorem fenfui , quii
indivifa eft: tarnen fi ex eo obrepat opi
nio de longe minori intervalle quam
repentur: opinionisejus vanre fruftta-
tio erficiet, ut videatur demuro etiam ,
quam revera eft , production Itaque fi
quis opinioni alicujus faifa; de magni-
tudinerei cujufpiam velificari cupiat ,
caveat à difttibutionibus , fed rem in
tegrant utique extollat. T a\Ut Stphifm»
fecundo , fi diftributio ea diftrahatur,
non autem fimul obverfetur , aut uno
aípedu vifum feriat. Itaque fi flotes in
horto aliquo in piltres torulos diftin-
guantur , majoris quantitatis ipeciera
praebebunr.quam fiomnes in uno toto
firoul ctefcerent j Modo toruli illi.ocu-
lis fimul fubiiciantur; Aliter cnim unio
diftributioni diftraclae pratvalebit. Sic
reditus eoium majeures videntut , qui-
bus przdia & latifundia fua vicinaaut
conjuncta funt. Nam fi fpatfim fin
fint , non veniunt tam facile fub afpe-
ftum. Fallit Sophifma tertio , propter
dignitatem unitatis , fupra multitudi-
nem. Omnis enim corapofitio , mdi-
gentix in iîngulis lignum çft cereiflï-
mum; ubi illud ufu venir,
4 . Е/
 L i в E R V I. ~ 477
Et qui non profunt fmguh , multa
juvant.
Itaque Maris parces potiores, Martha,
Martha , attendu ad plurima , unum
fufficit. Hinc ilia fabula jEfopi dc vulpe
& feli.Jadabat cnim vulpcs, quancas
artes haberet , & efFugia , quibus fe à
canibus eriperet ; Felis autem fe unico
tanuim coufidere auxilio dixit , utpote
quce tenuem fcandendi facultatem ha
berec. Quod camen reliquis illis vulpi-
nis longe praeftantius praefidium fuit-:
unde Adagium; Multa novit vulpes,fed
felts unum magnum. Qijin etiam in hu-
jus fabula: fignificatione morali idem
cernitut: Nam potenti & fido amico
nui, plus prafldii habet, quam arces &
artutix complurimx.
Arque haec exempli loco fufficient.
Supereft autem nobis ej aünodi tolorum
numerus ctiam magnus , quos olim
adolescentes congeifimus: attamen
fine illuftracionibus fuis, atque Elen-
chü ; Quos hoc tempore concinnarc
non vacat: ideoque colores illos nudos,
abfque illuftrationibus fuis , ( cum Su
periores i(H veftiti prodeant , ) propo-
nere , minime nobis confentaneum vi-
detur. Iliad incerim monemus , rem
iftam , qualiscunquc ea viden poilu,
haud
 473 De Au см. Scient.
baud parvi , judicio noftro , eiTc pretii:
ucpote quae ex Philofopbia prima , & ex
Política , Sc ex Rhetorica , participée.
Atque Azfignispopularibui , five colori-
I tts bonne тли apparentis , tam fimpli-
c'tt, quam comparati, haâenus.
Secunda ColleBio , ejuce pertinet ad
Promptuariam , Se defideratur , ea cft,
quam Cicero ( ut fuperius in Logiu
diximus ) innuit ; cum prxcipit , ut in
promptu habeantur Loci communes in
utramque partem difputati & tractati.
Quales font , Pro verbis legt* , Sc Pre
fententia legis , Sc c. Nos vero hoc prsc-
ceptum , etiam ad alia extendimus ; ut
non ioíum ad genus judiciale , fed
etiam ad deliberativum & demon/rra-
tivum adhibeatur. Omnino hoc volu-
rnus , Locos omnes , quorum frequens
eil afus , ( five ad probationes & refu-
tationcs , five ad fuafiones , & diflua-
fiones , five ad laudes & vituperia fpc-
£lcnt ; ) meditatos jam haberi , eofque
ultimis ingenii viribus, & tanquam im
probe^ prorfus praeter veritatem, ar-
tolli & deprimí. Modum autem hnjus
Colleäionu , tam ad ufum.quam ad
brevitatem, optimum forecenfemns.fi
hujufmodi Loci contrahantur in fen-
tentias quafdam acutas & concitas ;
tan
 Li в i & VI. 47>
tanquam glomos quofdam , quorum
fila in fufiorem difcurfum, cum tes po-
ftulat, explican poífint. Atque fimilem
quandam diligentiam in Seneca repe-
rimus, fed in hypothefíbus five cafibus.
Ejus generis cum plurima paraca ha.
beamus , aliquaad exemplum propo-
nere vifum eft. Ea autem Antitheta Re-
rwwjnominamus.

Excmpla Antitbctcrum.
Nobilitas I.
Pro.
QVibut virtus à Generepenittu inftя
eil; iijam non mali ejfe nolunt ,fed
nequeunt-,.
Nobilitas Laured, qua tempus homi
nes coronat.
Antiquitätг etiam in monumentis mor
tals veneramur ; quanto magis in vivts ?
Si Nobilitatem familiarum contem-
nas, qut tandem erit differentia , inter
fobolem'hominum, brutorum t
Nobilitas virtmem invidu fubducit,
grattA tradit.
Contra.
RAro ex virtute Nobilitas ; rarius ex
Nobilitate Virtm.
Nobiles
48o De Aug m. Scient.
Nobiles Majorum deprecatione ad ve
ntant fiepius utuntur,quamfujfragatione
ad honores.
Tantafilet ejfe indufiria hom'mum no-
<uorum,ut Nobtles ргл illïs tanquam Sta-
tu£ videantur.
Nobiles infladio reßieäant nimis fi
fe ; quod tnali curfiru eil.
Forma I I.
Pro.
Deformes naturam uleifeifolenu.
Et Virtus nil aliud,quam intern* for
ma; & forma ml aliud, quam externa
virtKS.
Deformes fe à contemptu , per malt-
tiam utiquefuam, vindicare cupiuní-,.
Forma virtutes fplendere faett , vitia
ruberem.
Con.
Virtus, ut gemma nobilis , mcliiu in-
feritur fine multe auro & ornatu.
Quod vefiu lauta deformi, hocforma
improbo.
Similiter plerunque leves funt > quos
forma ornât, (¿quos movéis.
Juventus III.
Pro.
?rim& cogitationes, &juvenum confi-
lia, plus habent e Nammen.
Senesfibifapiunt magis : ali'u, Cr Re
public*, minus. Si
 L i в к R VI. 481
Si conß>ici daretur,magis déformât a-
nimos quam corpora feneHus.
Sene; omnia metuunt, pnter Heos.
Con.
Inventus pxnitentii campus.
Ingenitus ettjuvenibus fenilis auclori-
tat'ts contemptus ; ut quifque fuo pénenlo
Tempus, ad qua confilia non advoca-
tur, пес rata habeíj.
Senibus veneres mutantur in grattas.
Valetudo. I V.
Pro.
Cura valetudinü animum httmilem
facit, & corporifupplicem.
Corpusfanum, hoßes anim& eß ; JE-
grum , ergaftularius.
Nil tarn fummas авгопит promovet,
quam profyera valetudo : at contra , in
firma,fertatur nimu.
Con.
Sipe convalefcere.eß ßpejuvenefcertJ.
"Excufatio valetudmis polychrefia ; ad
quam etiam fani confugimus.
Nimis arelo foedere corpus animt fan
gt t fanitas.
Et lecius magna imperia adminißra-
vit, & Leclica magnos exercitus.
Uxor Sc Liberi. V.
Pro.
X Che-
4SI Di Aug m. Scient.
Chariten Keif, ineipit à familia.
Vxor Liberi difeiplina qu&dam hu-
manitatts, at cœlibes tetrici ö feveri.
Ccelibatus ¿r Orbitoí ad nil aliud con
férant, quam ad fugam.
Morti facrificat, qui liberes non pro
créât-/.
Citera felices , in libera fere infortu-
natifunt: ne Divina Sorti nimium ap-
propinquent hommes.
Contra.
6¡ui uxorem duxit.tf liberos fufeepit,
cbftdesfortuna dedit^.
Generare , (¿ liberi , humana funt;
creare, £f opera, Divina.
Brutorum aternitasfoboles : Virorum
fama, mérita, & inßituta.
Оесопоткл rationes, publicas plerun-
que evertunt.
Aliquibtii fortuna Priamiplacuit, qui
fuis omnibus fuperßes fuicj.
Divirix V I.
Pro.
Divitias contemnunt, qui defp~tränt-,.
Invidia divitiarum, virtutem efftcit
Deam.
Dum Vhilofophi dubttant , utrum ai
virtutem, an voluptatem omnia fint re
ferenda, collige inflrumenta utriufquej.
Virtits per divitias vertitur in com
mune botlttm. С -.:.-.>
 Liber VI. 485
Cetera bona provinciale*» habent ad-
miniftrationem, divitUfoUgeneralem.
Contra.
Divitiarttm rnagnarum vel cuflodia
tñ, vel dißienfatio quidam, velfama,at
nuUus ufus.
Annon vides lapill'ts , & id genus deli
ctis., fingi pretia, utpofltt ejfe aliquis rna
gnarum divitiarum ufus ?
Multiydum divitiufuis omnia venalia
fore crediderunt,ipfi in primis venierunt.
Non aliud divitias dixerim.quam im
pedimenta virtutts. Nam virtuti (fS ne-
ceßariifunt, & graves.
DivitU bona ancilla, peflima domina.
Honores V 1 1.
Pro.
Honores non Tyrannorum, ( ut loquun-
tur)fed Providentiл Divinx calculifunt.
Honoresfaciunt & virtutes & vitia
conjpicua: Itaque illas provocant,h&c re-
frunantj.
Non mvit quijpiam, quantum in vir
tutts curfu profecerit : nifi honores ei
campum pr&beant apertum.
Virtutts, ut rerum aliarum , rápidas
motus eil ad locum, placidas in loco : Est
antem virtutts locus honos.
Contra.
Dum honores abpetimus , libertatem
ехштш. Xi Hono-
4?4 De Auch. Scient.
Honores dant fere Voteflatem carum
Rerum , quos optima Conditio eft Nolle ,
próxima Non pojfe.
Honorum afcenftti ardutts -, ftли о lu
brica, regreffics pr&cefs.
Qui in Honorefunt.vulgi opinion? mu-
tuentur oportet, m fe ipfos beatos putent.
Imperii. VIII.
Pro.
Telicitatefrui, magnum ban urn ell,fed
earn ¿raliis impertiri poffe,adhuc ma-us.
Reges non hominttm inflar ,fed aftro-
rum funt. Nam & in fingidos , "ó" я»
témpora ipfa, magnum habent influxum.
Qui Dei vices gerunt, its refiftore, non
tantum 1ф Majeftatií Crimen efl , fed
Theomachia quidam.
Contra.
Quam miferum , habere nil fere quod
appetaf, infinita qut mettias.
Qui in lmperitsfunt, (¡milesfunt Cor-
paribus Cœleflibus,qut magnam venera-
tionem habent, requiem nullam.
Nemo humans fortts ad Deorum con
nivía admittitur, nifi ad Ludibrtum.
Laus, Exiíhraacio. I X.
Гго.
Virtut'ii radii reflexi laudes.
Laus Honortt eft, ad quem liberie fuf-
fia¿iis per ven itur.
Hon«
 Liber VI. 485
Honores à diverfis Politiis conferun-
tur,fed laudes ubiquefunt Ubertat'u.
Vox populi habet aliquid Divinum.
Nam quomodo aliter tot capita in mum
conftjirare pojftnt I
Nemirerts,ß vulgus vertus loquaturъ
quam honoratieres : quia etiam tutius
loquitur.
Contra.
Tama deterior Iudex, quam Nuncia.
Quid viro bono cum faliva vulgit
Tama velutifiuvitts, levia attoUit,fo-
lida mergitj.
Infimarum virtutum apud vulgus.
laus eft, medtarum admirâtio , fuprema-
rum fen/us nullus.
Laus magis ex oftentations , quam ex
mérito : & ventoßs magts accedtt , quam
realibtis.
Natura. X.
Pro.
Confuetudinis progrejfus eft Arithme
tics, Natur* Geometricus.
Vt in Rebuftjublicts fe habent Leges
communes erga confuetudines,eodem ma-
do in fingulufe habet Natura ad Confut-
tudinem.
Confuetudo contra naturam , quafi
Tyrannis quadam eft : & cito ас levi oc-
cafione carruitj.
X) Contra.
4$¿ Di Au с ы. S cu N т.
Contra.
Cogitamusfecundum natitram , loqui-
murfecundum Frtcepta: fed agimus fe
cundum Ccnfuetudinem.
Natura Pedantius quidam efl , Con-
fu etudo Magißratus.
í ortuna. X I.
Pro.
Virtutes apertt laudes partum,occultt
fortunas.
Virtutes officiorum laudes pariunr.fa-
cultatum ¡fortunas.
Fortuna veluti galaxia, hoc eß.nodus
quarundam cbfcurarum virtutum , fine
Nomine-).
Fortuna faltem obfiliasfuas honoran-
da efl, confidemiamfcilicet,i¿ auäorita-
tem.
Contra.
Stultitia unius,fortuna alterius.
In Fortuna illa pr&cipue laudaverhn,
quod cum non eligat, non tueatur.
Viri Magni, dum invidiam virtutum
fuarum declinarunt,inter fortum culto
res repertifuntj.
Vita. X 1 1.
Pro.
Abfurdum esl, Accidentia Vit* magit
amare, quam Vitam ipfam.
Frtftat ad omnia¡mam ai viriutem,
cur
 Liber VI. 487
curriculum longum, quam brevem.
AbfqueJpatiü vit* majoribus ,nec per-
ficere dafür, пес perdifcere, пес posnitere.
Contra.
Philoßphi , dum tantum apparatum
adverfus mortem coüigunt , ipfam magit
timtndam effecerunt-i.
Mortem homines timent , quia ne-
fciunt , ut pueri tenebral.
Non invenías intir humanos affectum
tarn pufiäum,quifi intendatur paulo ve-
bernentins, non mortis metum fuperet.
Mori veUe,non tantumfortis.aut mi-
fer , aut prudent , fed etiam fafiidiofus
potcH.
Superftitio. XIII.
Pro.
6¡ui z.elo peccant, non probandiJed ta
rnen amandi funt->.
Mediocritxtes moralibus debenturiex-
tremitates Divinu.
Sttperflitioßts, Religioftcs Defignattu.
Fabulofiffma qutque Portenta cujuf-
vis Religiones , citius crediderim: quam
hit omniafine Numin'e fieri.
Contra.
Vt Simit; fimilitudo cum homine, de-
formitatem addit : ita Superflitioni , fi
militudo cum Religions.
6¡uale odium cíi affeüationit in civi-
X 4 libtcs ,
488 De Aug m. Scient.
libut, taiefuperflitionii tn Divinii.
Pnftat nullam habere dt Diu opinii-
nem, quam contumeltofam*
Non Epicuri Schola,fed Stoa, uettret
República* perturbavit.
Non cadtt in mentem humanara , ut
Çit merus Atheifia Dogmate : fed magni
Hypocritt ,funt viri Atheißt:quiSacra
perpetuo contreclant , fed numquam ve-
rentur.
Supcrbia. XIV.
Pro.
Superbia etiam vitiis infociabilu : at-
que ut venenum veneno, ita haudpauc»
vitiafuperbia expeüuntur.
Facilu ., etiam alienis vitiis cbnoxiut:
Superbus, tantum fuis.
Superbia , ft ab aliorum contemptuad
fui contemptum afçendet , fitt demura
Fhilofopbta.
Contra.
Hederá virtutum ac bonorum om
niumfuperbia.
Спеха vitia virtutibtu tantum con
traria: Superbiafila contagiofa.
Superbia optima vitiorum condition*
caret, id efi, latebru.
Superbus , cum cuteros conteranit , f*
interim negligit.
Ingraticudo. X V.
, . " Pro.
 Liber VI. 489
Pro.
Crimen ingrati animi , nil aliud eil ,
quam perßjicacia qutdam in caufam be
néfica collati.
Dum grati erga quo/dam efle volu-
mut-.nec ctteru Iußitiam praßamm , net
nobis ipfis Liiertatem.
Benefi.cn gratia eo minus reddendaeß,
quod depretio non confiât.
Contra.
Crimen ingrati animi , non fuppliciit
coercecur, fedfuriispermittitur.
Aríiiora funt vincula beneficiorum,
quam officiorum: quare, qui ingratas , e-
tiam injußus, (¿ omnia.
Ea eil conditio humana. Nemo tarn
publicafortuna natm est , quin privat«
(j> Gratiét,ó> Vindiclt.,fe omnino debeat.
Zuvidia. XVI.
Pro.
Naturale est exprobrationem fortunt
fu& 0differ.
lnvtdia in Rebujpub. tanquamfalu -
bris oßracifmus.
Contra. • ■
Invidia Feßos dies non agit.
Nemo virtuti invidiam reconciliave-
rit prtter mortem.
Invidia virtutes laborious exercet , ut
Inno Hcrculer».
X 5 Impu-
490 De A u g m. S c.i e n t.
Impudicicia. XVII.
Pro.
Zelotypu debetur,quod caftitas fit fu
lla virtus.
Multa triftïtia opus eñ, ut quis Vent-
rem rem feriam putet.
Quidvel diitt partem , vel munditU
ßieciem, velfuperbUfiliam , inter virtu
tes collocas !
Amorum, ut aviumfylveflrium, null*
proprietas eil , fed jus pojfeffione trtns-
fertur.
Contra.
Vejftma Circes transformatio impudi-
citia.
Jmpuditus prorfus reverentiamfui ptr-
diditiquodfir&num eß omnium vitiorum.
■ Omnes, ut Taris , quiformt eptionem
faciunt, prudentii & poteuta jaäuram
faciunt.
In Veritatem non vulgarem incidit
Alexander : cum Sотпит & Ventrem,
Mortis Arrhabones effe dixit.
Crudelitas. XVIII.
Pro.
Nulla virtutum tarn ftpe rea efl,quam
dementia.
Crudelitas , fi à vindicta eR, luflui*
til: fiàpericulo , prudentia.
Qui Mifericordiam mímico impera:,
fibt denegat. Ntit
 L i s в X VI. 4Я
Non fipiui Vhlebotomia necejfar'ufunt
in curationibus, quam cades in civil;bits.
Contra.
Cadibtts graffari,autVer&,aut Furia efi.
Crudelitcu viro bono femperfabulofa
ejfe videtur, fiftio Trágica.
Gloria vana. XIX.
Pro.
Qui fitas laudes appétit , alionan fi-
muí appétit militâtes.
Qui tarnfobrius eSi, ut nihil alienum
caret , -vereor ne & publica aliena putet.
Ingenia in quibus aliquid inane eñ.fa-
cilius curam Reipub, recipiunt.
Contra.
Gloriofifemperfalliófi, mendaces, mo
biles, nimii.
Thrafo Gnathonis prada.
-■ Тигре eñ proco follicitare anciüam: eïl
autem "virutis anciUa Laus.
Juftitia. XX.
Pro.
Imperia & PolitU , IufiitU tantum
aida amentafünf. Si enim Iuftitia aliter
po0t exerceri, illis minimefuerit opus.
Iuftitia debetur.quod homo homini fit
Dens, non lupus.
Iußitia etfi vitia tollere nonpojftt, ta
rnen hoc efficit, ut non Udant.
Contra.
Si
4J1 De Aug m. Scient.
ft' hoc eil j иfium effe;Qui tibi fieri no
lis , ся alterinenfaceré , dementia de-
mum Iußitia eil.
Sifuum caique tribuendum eil , cette
& -venia humanitati.
Quid mihi aquitatem narras, сum [л-
pienti omnia inequalta ßnt ?
Ccnfidera qualif reorum conditio fue-
rit apud Romanos , & pronuncia, lufii-
tiam с Repub. non ejf*->-
Vulgaris tfia Iußitia Politiarum, Phi
lofophus in aula: hoc esl,facit tantum «J
Reverentiam Imperantium.
Eortitndo. XXL
Pro.
Kil terribile niß ipfe timor.
N¡1 aut in voluptatefolidum , eut ia
virtute munitum, ubi timor infifiat.
6Usi pericula apertis ocults intuctur.nt
exctpiat, zdvertit & ut evitet.
deten virtutes nos à dominatu libé
rant -vitiorum.fortitudofola à dominatu
fortuna.
Contre.
Prtelara virtue veüeper¡re,ut perdu.
Preclara virtus quam etiam ebritiu
inducit.
Vitéfue prodigue, aliena periculofiu.
Virtusférrea atatis fortitudo.
Temperancia. XXII.
Гго.
 ; 1 1 » i ж vi. 4<>j
Pro.
Eadtmfere vis abfiinendi (¿fuflimdi.
Vniformitates, concordu, &menfitr&
motuum , coeleftiafunt , & characteres
At erni: .tt vs.
Temperantia , velut {rigor*falubria,
animt -vires toüigit ö"firmat.
Exquifiti (¿ vagi fenfut Narcotien in
digent : fimiliter & afieciut.
Contra.
Negativ* ifit virtutes non placent :
nam Inno centiA/n pr*ftant,non menta.
Languet mens,. qui exceffibut caret.
Amo viriutts,qu£ excelltntiam ailio-
n'u inducunt, non hebetudinem paffionU.
Cum confinantes animi motus ponts,
paucos ponts : Nam pauperis ел nume
rare ресш. .
Ißa ( non uti, ut non appetaí-.Non ap-
fetere , ut non time** ) pußUanimifunt
diffidentu.
Conftantia, XXIII.
Pro.
Bnfis virtutum confiants** .
M'fir esi , qui qualts ipfefuturut ßt,
non novit.
ImbectUittts humani judicii , rebut i-
pfis confiare non potefl: quarc faltem fibi
confiée. ■
Etiam viti'u deettt antrat confianti*-
Si
494 De Au g m. Scient.
Si ad fort us. Inconftantiam accédât
etiam inconfiantia mentis, inquantis te-
nebris vivitur i
Fortuna , tanquam Proteus ,ß perfe
veres , adformam reditu.
Contra.
Confiantia, utjanitrix morofa, multa
utiliajudicia abigit.
JEquum efi, ut confiantia res adverfas
bene toleret ; namfere inducit.
Stultitia breviffima optima.
• Magnanimitas. XXIV.
Pro.
Si animus femel generofos fines opíM-
verit.fiatim non modo virtutts circum-
flant.fed £3* Numina.
Virtutes ex habitu, aut prtceptis,gre
galesfunt : ex fine, Heroic*.
Contra.
Magnanimitas efi virtus poética.
Scientia, Contemplatio. XXV.
Pro.
Ea demum voluptas eilfecundum Na-
turam, cujxt non elifatietas .
Dulcijftmus profltedm in errores alio-
rum fiibjacentes.
&uam lonum efi, orbes ment'ti habere
concéntricos univerfo î
Omncs ajfeótuspravi, falf*. afiimatit-
nesfunt-.ata, eadefunt bonitas ó" vera*/.
Contra.
 Libe» VI. 49J
Contra.
Contemplatio, ßieciofa inertia.
Bene cogitare , non multo mel'tui еН,
quam benefomniare.
Orbem Numen curat, tupatriam.
Vir politicut etiam Contemphtiones
ferit-i.
'Litera:. XXVI.
Pro.
S< de rtbm minut'u, librifcriptiforent,
<vix uüut effet experientie uftu.
Leíiio eñ converfatio cum prudenti-
hut •" Attiofere cumftultis.
Non inutiles fcientii exißimandtfunt,
quarum in fe nuUtu eñ uftu , fi ingeni*
acuant, & ordinentu.
Contra.
ln Academi'ts difcunt credertj.
&ил unquam ars docuit tempeflivum
*rtis ufum ?
Supere ex regula , (¿ ex experientia,
plane contraria rationesfunt : ut qui al-
teri affuefaéíut pt , ad alterum fit ine*
ptus. ■
Art^ isfipifftme inepltu uftu eñ , ne ft
nulíuí.
Hoc fere omnes Academici habent ,ut
ex qualibet re foleant agnofcere quod fa-
ciant, & non addifcere quod nefciant.
Promptitudo. XXVII.
Pro.
4í>£ Di Aug í*. S ci en t.
Pro.
Opportun» prudentia non eft, qua ce
lera nan eil.
6¡ui cito errat, cito errorem emenda;.
Qui ex compofito t¿ non obiter pru-
Леш eft, nil magnifacit.
Contra.
Tradentiл non alte petitиг qua prt-
ßo eil.
írudentia,ut veftis, levis¿¡ua expedita.
Cujus confilia non matur.it dtlibtra-
tio, пес prudentiamttas.
G¡u& ad bre-ue tempus excogitantur,ad
breve tempusplacenta,
Taciturnitas in Secretis. XXVIII.
Pro.
Taciturno nil reticetur , quia omnia
tuto communicantur.
Quifacile loquitur quafeit , loquitur
(¿ qui ne/bit.
Secretis ettarn myfteria deber, tur.
Contra.
Varietät morum optime animum col-
locat in ficreto. r
Taciturnitat confefforU virtus.
Taciturno omnia reticent нг , quia fi-
lentium rependitur.
Tecius. ignoto proximui .
Facilitas. XXIX.
Pro.
Am*
 Liber VI. 4J7
Amo virum alieno affeíiui obnoxium,
fed tamenjudicium ab obfequio revocan-
tem.
Flsxibdem eße , ad natигam auripre-
xime aceedit.
Contra.
Facilitai, ludicii qusdam inepta pri
vatio .
Facilium beneficia , debita videntur ;
negationes, injurit.
Sibigratiam habet, qui àfacili aliquid
impétrate.
Facilem omnes Difficultates premunt ;
мат omnibus fe implicate.
Facilis ferefe recipit cum pudores.
Popularität. XXX.
Pro.
Vrudentibus eadem fere placent , at
ßultorum varietati occurrcre, prudentiл
efl.
Colere populum, efl coli.
6¡ui ipfi magni viri funt , neminem
unumfere habent , quem vereantur , fed
populum.
Contra.
Gjui valde 'cum flnltis congruit , ipfi
fufpeclus effe potefl.
Qui turbi placet,fere & Turbos mi'
feet-,.
Nü modérâtum vulgo gratnm eft.
InfimA
4p8 .Di Aug m. Scient.
Ínfima a¡fentatio eil affentatio vulgi.
Loquacitas. XXXI.
Pro.
Quifilet , ям alios habetpro fuffceS'u,
aut JujpeäM eft.ipfe fibi.
Cufiodia omnes infelices ; miferrim*
filentii.
Silentium ftultorum -virtus: Itaqut
геЯе-ИИ filent. Si prudens es , finitus es:fi
ßultus, prudens.
Silentium , veluti nix , infidas oppor
tunum.
Cogitationes in profluentefaniffim*.
Silentiumfolitudinis genus. Opinions
fie venditat, qui filet. Silentiit, пес pravo»
cogitationes egerit, пес bonos difiribuit.
Contra.
Silentium verbis, & grattant addit, &
auttoritatem.S,
Silentium, vWitifemnus quidam,altt
prudentiam.
Silentium fermentatio cogitationum.
Stylus, prudentií. filenttum.
Silentium ambit veritatem.
Diffimulatio. XXXII.
Pro.
"Diffimulatio, compendiaríafapientia.
Non idem dicere.fed idemJpeÁart de-
bemus.
Etiam in animo deformis nudittu.
Diß.
 Liber VI. 499
J>ißmulatio & deceri eü, (¿ pnßdio.
Sepes conßliorum, dißimulatio.
Aliqui bonofuo faUuntur.
Qui indißimulanter omnia agit , tqut
decipit : пят plurimi, attt capiunt , aut
non creduntj.
lndißimulatio nihil aliud , quam ant
rat impotentia.
Contra.
Cum cogitare fecundum rerum ver't-
tatem non poßimus , at loquamur fecun
dum cogitationem.
Quibus artes civiles fupra captum in-
geniifunt, iis dißimulatio pro prudentia
erit-i.
Qui dijfimulat , precipuo ad agendum
inftrumento feprivat, Fide.
Dißimulatio dißimulationem invitât.
Qui dißtmulat, liber non ett.
Audacia. XXXIII.
Pro.
ßoeet improbare, qui verecundatur.
Quod aäio oratori,id audacia viro ci-
vili, primum, fecundum, tertium.
Confitentern verecundiam amo, accu-
fantem odi.
Confidentia morum, ánimos promptius
fociatj.
Placet obfeurus vultus , &perß>icua
oratio.
Contra.
500 De A u g м. Sc i in т.
Contra.
Audacia ftztltitU viator.
Inverecundia inmilis.nifi ad impofiura.
Confidentia,fiultorum tmperatrix.pru-
dentium fcurra.
Audacia eil ftupor quidam fenfus,cum
malitta voluntatis.
Ceremonia:. Piinfti. AfFeûatio.
XXXIV.
Pro.
Vultut (¿ geftm decora moderatio.ve-
rum condimentunfvirtutis.
Si & in vertís vulgoparemus, quid ni
in habit¡1, & geftis i
6¡ui in levibus , & quotidiana confut-
tudine , decus non retinent , fit licet vtr
magnus, noris tarnen , hunc tantttm cer-
tis horisfapert->.
Virtus (¿prudentia fine punan, vehtt
peregrin* UnguA funt;nam vulgo nan in-
telliguntur.
Qui vulgi fenfum per congruitatem
non novit , is , fi пес per obfervationtm
noverit, omniumflultijpmus eR.
РипШ Tranfiatiofunt, virtutis in lia-
guam vernaculam.
Contra.
Quid deformius, quamfctnam in vi-
tam transferrer.
£x ingenuitate decorum, ix arte oui.
Álagu
 L i в s R VI. ✓ foi
Mugis placent ceuujfau bucct , & ca-
lamifirata coma , quam cerujfati & cala-
mifirati inores.
Qui animum ad tant exiles obferva-
tiones applicat, magnt cogitationis capax
non esl.
AffeBatio Ingenuitat'u.putredo lucens.
Joci. XXXV.
Pro. '
Oratorum ara)ocus.
6¡u¡ in omnibus modeflum leporem mi-
fcet, Itbertatem animi relinet.
Res efi fupra opinionem Política, faci
le tranfire àjoco adferium, àferio adjo-
cum.
Veritatis , alias non perventurt , ftpe
•vehiculumjocus.
Contra.
iflos deformitatum ac concinnitatum
aucupes quis non contemnat ?
Kerum magnitudtnem eluerejoco, im-
probum artificium esl.
locos tum conßdera, cum rifu deflituti
funt.
Faceti ifti fere non penetrant ultrafu-
perficiem rerum, ubijocifedeseñ.
Vit jocus ad feria momenti Aliquid
habet, tbi levitas puerilis eft.
Amor. XXXVI.
Pro.
-' . Annon
joi De Augm. Scient.
Annan vides, ompesft qu&rere Ï at a-
mansfolusfe invenit.
Non eft melior ordinario animi, quam
ex imperio ajfeclus alicujus infignis.
Qui fapit , Deßderium qu&rat : nam
qui non aliquid infigniter appétit, ei o-
mnia ingratafunt, & t&dio plena.
Quid ni in Vnitate acquiefcat Vnus?
Contra.
Amort multum debetfcena,nihil vita.
Nil tam varii nominis eil , quam a-
mor : Nam res, aut tam flulta eft , ut fe
nefciat, aut tam turpis, utfefuco codât.
Odi ißos monophrontiftas.
Augufia admodum contemplado amor.
Amicitia. XXXVII.
Pro.
Eadem facit amicitia , quafortitude,
fedfuavius.
Suave Condimentum omnium bono
rum amicitia.
Peffimafolitudo,non veras habere a-
tnicitias.
Digna malt fidei ultio, amicittis pri
van.
Contra.
<5¡ui amicitiof arcïas copulat , noves
necejfitates fibi imponit.
Animi imbecilli eft, partir:fortunam.
Adulado. XX XV III.
Pro.
 Liber VI. joj
Pro.
Adulatio magis ex more , quam ex
malitia.
Laudando inflituere ¡femper formula
fuit debita potentioribus.
Contra.
Adulatio ßylusfervorum.
Adulatio calx vitiorum.
Adulatio aucupii illudgenus, quod, fi-
tnilitudine vocis, AvesfaU.it.
Adultationis deformitat cómica , no-
cumentum tragicum.
Auribus mederi,difficillimum.
Vindifta. XXXIX.
Pro.
Vindicta privata Iuftitia agrefiis.
Qui vim rependit, legem tantum vio
lât, non hominem.
Vtilis metus ultionis ptivati, j Nam
leges nimiumfepe dormiunt.
Contra.
Qui injuriam fecit , principium malo
dedit, qui reddidit, modum abfiulit.
Vindicta, quo magis naturalis, eo ma
gis coercenda.
6¡ui facile injuriam redidit,is fortajfe
tempore, non volúntate, pofterior erat.
Innovatio. X L.
Pro.
Omnis medicina innovatio.
jo4 De Aue m. Scient.
Qui nova remedia fugit, nova mala
opperitur.
Novator maximttt ttmpus\ quïdni i-
gitur tempus imitemur ?
Exempta remota inepta funt ; Recen-
tia corrupta & ambitiofa.
Imperitii & contentiofis permitte , ut
ad exempla res agant.
Sicut qui nobtlitatem in familiamin-
troducunt, dignioresferefunt pofterit.it*
novationes rerum plerunquefrtftant ils,
qui ad exemplafiunt.
Morofa morum retentio, res turbulen
ta eil, ¿que ас novitas.
Cum perfe res mutentur in deterius,fi
conßlio in melius non mutentur,qua finis
trit mali ï •
Моги fervi, temporis ludthria.
Contra.
Novi partus deformes funt.
Hullus auäor placet'j prêter temptu.
Hulla novitas abfqttt injuria ¡ nam
prtfentia convcllit.
Qui ufu obtinuere,fi non bona,at fal-
tem apta interfefunt.
6)uts novator tempus imitatur,quod no
vationes ita infinuat , utfenfiu fallant !
&uod pr&ter (pern evenit, cut prode:!,
minus accepturn ; cut obeft , magis mo-
lefium.
Mora-
 Liber VI. joj
Mora. XII.
Pro.
Fortuna multa fefiinanti vendidit, qui.
bus mor.~.nton donat.
Hum initia rerum amplecli propera.
тш, umbras prenfamut.
Fluéiuanabus rebut advertendum,in-
üinanttbus agendum.
Prima aclionum Argo committenda
fitnt, extrema Briareo.
Contra. . .. .
Occapo primum anfam vafis porrigit,
deinde ventrem.
Occafw inßar Sibylle minuit oblatum,
pretium äuget.
Celerit of, orci galea. -
. 6ju& maturefiunt , judicio fiunt ; qutt
fero , per ambiturn .
Prsparatio. X L 1 1.
. Pro.
6Wparvis copiis rem magnam aggre-
dttur, fingit Opportunitäten, ut fleret.
Parvis apparatibm non fortuna , fed
prudentia 'emitur.
Con.
Optimas terminm parandi, prima oc-
cafio agendi.
Nemo fljeret,fefortnnant apparatu //-
¿arepoflb.
Alteratio аррагаш ¿r añionis, Poli.
.; Y tica
joS Di Augm. Scibnt.
tica funt : Difiincïo túmida & infelix.
Magnus apparatta.prodigtu & tempo-
ris, ¿r rerum.
Principiis obftare. X L 1 1 1.
Pro.
Tlura periculafaäunt,quam vincmt.
Minus operis efl,pericule remediumad-
hibere, quam progrejfut ejut obfervare &
cufiodirt-j.
Non jam leve eñpericulum,filevt vi-
deatur.
Contra.
Docet, periculum progredi.qui accingi-
tur, & periculumfigit remedio.
Eriam in remedia periculorum , levis
pericula fubßßuntj.
Pr¿fiat cum paucis remedia, aus in~
valuerunt,rem habere: quam cum minit
fingulorum. .
Confilia violenta. XL I V.
Pro.
&¿ü lenem iftam prudtntiam ample-
Üunturjis augmenta malifalubrúe /mat.
Neceflîtas, quA violenta coñfulit . ел-
dem exequitur.
Contra.
. Omne remedium violentum,pregnaiu
no vi mali.
Violenta confilia nemo dat, prater tram
metum.
Su(pi-
 Liber VI. 507
Sufpicio. XLV.
. Pro.
Diffidentia,nerviprudentU,atfufp"icio
medicamentum arthriticum.
Mérito ejusfidesfujpeéla eft, quam fu,
ß>icio labefacit. Sufrido fragilem fidem
folvit.fortem intendiu.
Contra.
Sufrido fidem abfolvit.
Sujpicionum intemperies eïl Mania
quidam.CivilU.
Verba Legis. X L V I.
Pro. .
Non eil interpretado , fed divinado,
qui. recedit à litera.
Cum receditur à literajudex tranfit in
legiflatorem.
Contra.
Ex omnibut verbu eliciendui est fen-
fui, quiinterpreteturfingula.
Pejfima tyrannis lex in equuleo.
Pro Teftibus contra Argumenta.
XLV II.
Pro.
Secundum Oratorem , nonfecundum
caußm pronundat , qui argumenta ni-
ütur.Qui argument's potius credit,quam
teflibits: etiam Ingenio magis debetfi-
dere, quamfenfui.
TutHmforet argumenta credere,/! ho-
Y X mines
jo8 De Au с м. Sei en т.
mines nihil abfurdifacerent.
Argumenta, cum fint contra tefiimo-
nia, hoc prtßant . ut res mir» viiU.u иг,
non autem ut vera.
Contra.
Si teßibta credendum fit contra argu
menta,fufficit, tantum judicem effe , non
furdum.
Argumenta antidotum contra venené
tefiimonioram.
lu probationibus tutifßmo ereditar ,
nus. rarijfimt mentiuntur,
Atque Ьжс Antithet», ( qua: nunc
prapoíüimus ) fortafle tanti nonfue-
rint.Sed cum jam olim paraca & colle
cta à nobis eflent, noluimus diligencie
noftrse juvenilis fruftum perire:Pra>ler-
tim cum, ( fi quis acucius introfpiciac )
femitia fine, non ßores. In illo autera
adolefcentiam plane lpirant, quod fine
in- morali , five demonßrativo genere,
uberiora ; in deliberativo , & judictaU,
perpauca. ,
Tertia Coüeclio , quae percinec ad
yromptuariam, atque eciam deßdtratur,
eft ea,quam vocare phcct.Fcrmulitrm
Mtnorum. IItoe autem lunt, velucivcrti-
bula, pofticie , antc-camcrac , re-camc-
гж , tranfitus , & c. Orationis , <\\ix
iudü-
 Liber VI. 50?
indifcriminatim omnibus fubjedis
competeré pofflaf, Quales funt prsfa-
tiones , condufiones , digresiones , tranfi*
tiones , promisiones , déclinâtiones , ¡C
plurima ejufmodi. Quemadmodum
enim in aedificiis , plurimum facit & ad
voluptatem , Si ad ufnm , ut frontifpi-
cia, gradus , oftia, feneftrse , aditus,
tlranfitus,'& hujufmodi, commode d¡-
ftribuantur; eodem modo etiamin o-
ratione fie, ut additamenta & interpo.
fitiones iftae , ( fi decore & perite for-
mentur &collocentur) plrmmum tum
gratia; , turn comraoditatis , univerfa:
orationis flruftura: adiieiant. Harum
Formularum Exemplum unum autal-
terum proponemus, ñeque diutius iif-
dem immorabimur. Etíi enim fint res
baud exigui ufus, tarnen cum nihil in
hisaddamus de noftro.fed tantum for
mulai nudas, ex Demofthene, aut Ci
cerone, aut alio quopiam feleüo Au-
£tore> deferibamus , inferius quiddam.
videntur,quá ut in eo tempus teramus.
Ex.empla Formularum minorar».
. Concluiio Deliberativa:.
Sic & culpam pr&tcritam fas erit re-
dimere, (¿futuru incommoda eadem 0-
pera proßiicere.
Pamtionis accuratx Corollarium.
Y j yt
jio De Aug m. Scient.
Vt omnes inteUigant, nihil me & fub-
terfugere voluijfe reticendo,aut cbfcurar»
duendo.
Tranfîtio cum Monito.
Verum hic ita pr±tereamus, ut tarnen
intuentes (j remettantes, relinquamut.
Tríeoccupatio contra opinioncm
inveteratam.
Taciam , ut intelligatu in tita cau/a ,
quid res ipfa tulerit, quid error affinxt-
rit, quid invidia conflaverit-,.
Hsc pauca enumeraffe.ad Exemple,
fatis fuerit : cum quibus , Appendices
Rhetoric*, quae ad Promptuariam fpe-
dant, concludimus.
Cap. IV.
Appendices generales du* Traditivx :
Critica, & Pedagógica.
çtlperfunt dux appendices Traditiv*
"in genere ; Altera Cr/rtc*. AItera Pe
dagógica. Sicut enim pars Traditiv*
prxcipua in Scriptione Librorum conG-
îlit , itapars ejus relativa in Librorum
verfatur Lettione : Lettio autem , ycI
Magiftrorum ope regitur, vcl induftria
huic rei in 1ervi un t ЪоЯг'та illa; , quas
dizimus , dux.
Ad
 Lu er VI. 511
Ad Criticar» ípe¿tant,primo Autho
rum probatorum limata СоггеШо , f£ e-
mendata Editio ; quibus & ipforura
Authorum honor vindicatur, & Studi
oiis lumen pra:fertur. Qua tarnen in re
itudiis haud parum detrunenti intulit
quorundam hominum diligentia te
meraria. Criticis enim haud paucis mos
eft, ubi* inciduntin quidpiam , quod
non intelligunt.vitium ftatim in exem-
plarifupponcre.Veluti inillo locoTa-
citi : Cum quxdam Colonia jus Afyli
apud Senatum aflercret , narrât Taci
tus, non xquis admodum auribus,qux
ab iis proferebantur, fuifle ab Iinpera-
tore & Senatu audita : Itaque Legati ,
caufa diffilï, bonam pecunia? fummam
T-ito Vinio dederunt , ut eis patroci-
naretur.Hoc itaque pafto res obtinuit:
Tum ( inquit Tacitus ) Diputas &
Antiquität Colonie valuit : quail Argu
menta, quz antea levia videban tur, ac
cedente precio novum tum pondus ac
ceptent. At Criticus quidam , non ex
infimis.verbum Tum expunxit,& Tan
tum repofuit. Atquehac prava Critico-
rum confuetudinefaftum eft.ut (quod
non nemoprudenter notavit)£xe»j/>/^-
ria maxime cafligatafint/лр enumero mi
nime omnium My?*.Quinimo,ut verum
Y 4 dica
jii DeAugm. Sci'ent.
dicamus , nifi Critici fuerinr eruditiin
Sciciuiis illis , de quibus Libri ab ipfi<
editi traitant , pcriculo diligentia eo-
mm non vacar.
Secundo ad Criticam fpeftant, Aut'
borum Interpretatio & Explicitic, Ссу,-
mintarii, Scholia, Not&, Spicilegia, Si fi-
milia. lmftiufmodi autem labonbus,
peffimus ille Criticorum nonuHosqua-
й morbus invafít , ut multa ex obicu-
rioribus tranfiliant , in fatis-vero per.
fpicuis ad faftidium ufquc immoren-
tur , Si expatientur. Scilicet , nontam
illud agitur, ut Author ipfe illuftrerur,
quam ut Criticus ille multiplicem fu-
am cruùuioncra, & varum leclionem,
ubique arrepta occaíione, oftenret.
Optandum inprimis foret , ( licet hxc
res ad Traditivain principalem , noa
ad appendices pertir.eat ) ut qui Ar
gumenta obfeuriora Si nobiliora per-
traclet Scriptor , i'uas ipfe explicario-
nes fubjungat; ut & textus ipfedigref-
iionibus. aut explicationibus non ab-
rumpatur ; & Nota? à Scriptoris mente
non recédant. Cujufmodi quidpiam
fuípicamur ¿etTbeone Euclidu.
Tertio, ad Criticam fpeCtar, Cquod
etiam nomen cidem indidit ) de Ait-
tboribus, quos edttnt, breve *üqiee$jn¿i-
атт
 Liber VI. jrj
ctum inttrponere ; Si illos cum czteris
Scriptoribus,qui cadera tradlant, com
parare j ut per hujufmodi cenfuram,
ftudioíi Si de librorura deleclu mo-
ueantur, & ad ipfam ledionem eorum
inftruftiores accédant. Atquehoc ul
timum , eft Criticorum tanquam Ca
thedra , quam certe noftra a:tate obli-
teraverunt Viri nonulli magni, majores
certe, noftro judicio, quam pro modu
lo Criticorum.
Ad Vidagogicam quod attinet , bre-
viífimum forct dictu; Confule Scholas
lefuitarum : Nihil cnim, quod in ufum
venir» his melius. Nos tarnen pauea
more noftro monebimus , tanquam
fpicas legentes. Omnino inflttmiontm
pueritU juventutts collegiatam pro-
bamus ; Non in atdibus pnvatis ; Non
fub Ludimagiftris tantum.Adeft adole-
fcentulis in Collegiis a:mulatio major
erga aequales ; Adeft quoque ipfe vul-"
tus & afpeílus virorum graviumjquod
facit ad verecundiam , Sc. teneros áni
mos etiam à principio conformât ad
exemplar : Denique funt quidem plu-
riraa educationu collegia:* commoda.In
ordme autem & modo difciplinae , illud
inprimis confuluerjin ; ut caveaturà
compendia > & à prteocitate quadam do-
Y 5 Brin*,
 {14 D s Aug м. S с ib м т.
ßrint, quae ingenia reddat audacula,3c
magnos profeílus potius oftentct,
quam faciat. Quin Scfavendum non-
nihil ingeniorum libertati , ut fi quis ,
quae ex more difciplinae funt , faciat,
& fimul tempus ac alia , in quce pro-
penfus eft, fufFuretur, ne utiquc co-
nibeatur. Porro operae pretium fue-
rit , diligenter animadvertere , ( quod
fortaffe adhuc non fuerit notacum ) ef-
. fe duos ajfuefaciendi Sc exercendi & prt-
parandt ingenia modos , eofque tan-
quam antiftrophos. Alter incipit afa-
. cilioribus.&C ad tnagii ardua paulatim de
duett ; Alter abinitio duriora imperat
(y urget , ut iis obtentis , facilioribus
quis etiam fuaviter perfungi poiîit.Alia
cnim eft Methodus, incipere natarc cum
utribus , qui fublevent ; Alia, incipere
faltare cum calcéis ponderoíis, qui ag
gravent. Ñeque facile eft dichi, quan-
' tum Methoderum prudens intermii no
conférât ad promovendas , tarn animi
quam corporis , facultares. Item appli
cant) (¿ deleHu* fiudiorum , pro natura
ingeniorum qua: erudiuntur,res eft fin-
fularis & ufus & judicii ; quam etiam
ene & vere notatam & pcrfpeûam
Magiftjri parentibus adolcfcentium de-
beet; ut de genere ñtx, cui£lios fuos
defti-
|( Im» Vi, 5ij
deftinent , confulere pofllnt. Verum ,
u Sc illud attendus paulo obfervandura,
. non tantum in iis, ad quae natura quif-
que fua fertur , longe máximos fieri
profeftus ; fed etiam ad ea, ad qua: vi-
tio natura: quis maxime fuerit inhabi-
a" lis , reperiri in ftudiis; ad hoc proprio
delectis, remedia & curationes. Exem
pli gratia; Si cuipiam ingenium tale fir,
quale eft avium , ut facile abripiatur,
* nee per moram ( qualem oportet ) in-
ventum eíTe fuftineat; Remedium huic
rei praebebunt Mathematics, in quibus
fi evagatur paulo mens, de integro re-
novanda eft demonftratio. Etiam exer-
citiorum , in erudiendo , partes liquet
efle vel máximas. At illud à^aucis no-
tatum eft , quod exercitiorum debeat
efle non folum prudens inftitutio , fed
etiam prudens intermiifio. Optimefi-
quidem Cicero notavit, quod in exer-
citiis plerunque excerceri contingat , non
minus vitia, quam facúltate: ; adeo ut
malus habitus, quandoque fimulac-
quiratur,& fe infinuet cum bono. Ita
que tutius eft, intermittere exercitia, Sc
fubinde repetere , quam affidue conti
nuare & urgcre. Verum de his fatis.
Sunt certe ha: res primo afpeflu mi
nus grandes & folcnncs, fedfruftuofce
' , tamen
\
Jlfi D E A U С M. S CI E N T.
tarnen & efficaces. Quemadmodum
enim in plantis , ad felicitatem vel in-
fclicitatem ipfarum, plurimum faciunt
inj utia:, aut auxilia , quaeiifdem , cura
teñera: fuiíJent , intervenerint ; quem
admodum etiam incrementa illa im-
menfa Imperii Romani , mérito à qui-
bufdam attibuuntur virtuti & prudcn-
tî* fex illorum Regum , qui eidem in
pueritia fuá velun Tutores fuerunt»
aut Nutritiv: Sic cene cultura &iiiíü-
tutio annorum puerilium , aut tcneri-
orum,eas habet vires, licet latentes, &
minime in cujufvis obfervatkmem in-
currentes , quas neque temporisdiu-
turnitas , jieque laborum ailiduitas &
contentio , portea, arrate rnaturiore,
pollînt ulio modo агquiparare. Non
abs re fuerit etiam, notare , facúltate*
vel mediocres , fi in magnos Vitos aut
res magnas inciderint , graves Se iniig-
nes interdum producere effeclus. Ejus
rei ponemus exemplum memorabile ;
Quod, eo magis adducimus , quiaje-
fuita: candem difciplinam non viden-
tur afpernari , fano ( ut nobis videtur )
judicio. Atque res , qux fi fit Profeflo-
ria, infamis eft:Verum difciplinaria la-
£b, ex optimis eft. Intelligimus autem
Л-clionem T/xatralem.Quippc quae me
mo
 Liber VI. 517
itioriam roborat ; vocis & pronuncia
tions toivum atque.efficaciam tempe-
rat i Vultum & geftum ad decorum
eomponir, ïiduciam non parvam con
ciliât , deniqueoculishominum juve-
nes afl'uefacit. Erit autem exemplum è
Tácito defumptum , Vibuleni cujuf-
dam , olim Hiîhionis j .tunctemporis
autem militantis in Legionibus Pan-
nonicis. lile, fub exceflu Augufti, fedi-
tionem moverat ; ita ut Blil'us prafe-
chis aliquos ex leditiolîs in carecrem
coujiccret. Milites vero impreílione
fafta j illos erFradis carceribus libera-
ruut. At Vibu!enus,apud Milites con-
cionabundus , fie orfus eft ; Vos ( in-
c]uit)/jii innocentibus &mifcrrimk lucem
(¿ ßiiritum reddidtßis : Sed quis fratri
meo •vitam , quis fiatnm mihi reddtt ?
quem miffum ad vos a Germánico exer
ça и , de communibus commodis , nolle-
proxhnx jugulavit per glad:atores fuos ,
quos in exitium Militum habet atque ar
mât. Reßwndc.BUfe, ubi cadaver abjece-
ris. Ne hofies quidem fepulturam imti-
dent. Cum oftulU , cum lachryma dolo
rem meum implevero , me queque truci-
darijube, dum interfectos,nullum obfee-
lus.fed quia utilitati Legionum 'confuleba-
mus,hifepeliant. Quibus veibis mvidia:
ac
5i8 De Aug m. Scient.
ас coniternationis nimium quantum
concivit. Adco ut,nifi brcvi poftea in-
notuiflet, nihil horumfuiffe, quin e-
tiam fratrem eum nunquam habuific,
vix à Proefefto Milites manus abftinu-
iflent : Ule vero rem totam, tanquam,
fabulam, in fcena peregit.
Nunc vero , ad Colophonem per-
venimus tractams noftri de doñrmit
гашпаНЬшЛа quibus licet à partititni-
but receptis interdum receíTerimus ¡
nemo tarnen exiftimet , nos illas oro
nes improbare partitienes , quibus uí¡
non fumus. Duplex enim nobis impo-
nitur necelTitas partitiones mutandi :
Una, quia hace duo , nimirum , res na
tura próximas in uñara claflem redi-
gere, & res ad ufum prometidas conji-
cere in unum cumulum , fine ipfo, &
intentione , funt omnino diverfa. Ex
empli gratia, Secretarius aliquis Regis
aut Reip. in mu Ix o chartas fu a s ita
procul dubio díRribuk, ut qux íímilis
lint Natura: , fimul componat, veluti
fesdera feorfum, feorfum mandata, li-
tetasab Exterisj literas domefticas,
& (imilia , feorfum omnia. Contra ,
in ferinio aliquo particular! , illas fi-
mnl componit , quas licet divctfi ge
neris fant,fimul tarnen ufuiforc exi'fti-
met:
 Liber VI. ji<>
met : Sic nimirum in hoc univerfali
fcientix Repofitorio nobis , pro natu
ra rerum ipfarum , partitiones erant in-
ftituenda: : cum tarnen , fi particularis
aliqua Scientia fuiflet pertraclanda ,
Partitiones fuiflemus fecuti , ufui &
"praxi potius accommodates. Altera
neceffitas partitiones mutindi eft ,
quia Deßderatorum ad Scientias adje-
âio, & eorum cum reliquis in integrú
corpus reda&io,etiam, per confequen-
tiam J Scientiarum ipiarum partitiones
tranftulit, Nam ( demonftrationis gra
tia ) efto, quod ^rtes , quas habentur ,
rationem habeant Numeri 15, adjedis
autem Deßderatis Numeri 20. Dico
quod partes Numeri 15. non funt eae-
dem partes , quae Numeri 20. Nam
partes Numeri 15. funt 3. & 5. Par
tes vero Numeri 20. funt 2. 4. 5. & 10.
Itaque patet.quod haec aliter fieri non
potuerint. Atque de Scientiis Logicis
hxc difta fin t.

Fran- .
fio
Fr ANC i sci Baconi*
De V e ru l a m i q ,
Vice-Comitrs iàn&i Albani ж
"De dignitate & augmentis
fciet!tiarum-> ,
• Liber Septimus.
Ad Regemfuum.
С А Г. I.
Partitie Ethicx , in Dpftrinam de Er-
emplari , ($» Geórgica animi. Parti-
tioExemp\ans,(fiilicet Boni) in Bo
num Simplex. ¿«Bonum Сошра-
ratum. Partim Boni Simplicis , in
Bonum Individuale, ö" Bonum
■ Communionis.
Erventum eft ( Rex optime )
ad Etbicam , qux Voluntattm
humanam intuetur & traftat.
Voluntatem gubernat red»
. ratio, feducit bonum apparcns;Volun-
tatis ftimuli affeftus, miniftri organa
& monis Yoluntarii. De hac Salomon,
Ante omnia ( inquit ) cuflodi, Fili , cir
iиит, nam indefrocedunt aHionts vitt.
In
 Liber V П. 5«
In hujus Scientií. pertraftatione , qui
de ea leripferunr, perinde mihi fecille
videntЦГ| ae ii quisfiribendi artem tra-
derc pollicitus , pulchra tantum exhi-
beat exemplaria, literarum tam fimpli-
cium quam copulacatum , de cálamo
vero ducendo , aut modis charafteres
efformandi , nihil prarcipiat: Ita & ifti
propofuerunt nobiá exemplaria bella,
S)L luculenta, atquc deicnptiones five
imagines accuratas, boni, virrutx, offi-
ciorum, felititatis , tanquam veta obje-
¿ta , & Icopos volnntatis & appetitus
bumani: Verum quomodo quis poffit
optime ad hos feopos ( excellentes
iàne, & bene ab illis pofitos ) collima-,
re , hoc eft , quibus inflitutis animus,
ad illa aflequenda fubigi & compeni
polTit,auc nihil praccipiunt , aut per-
functorie , & minus utiliter. Diflera-
mus г quantum libuerit , virtutes mo
rales in anime humano eile habima-
liter ,. non naturaliter : Diftinguamus
folcnnicer, inter fpiritus generofos , Se
vulgus ignobile , quod Uli rationum
momentis , hi pramio aut poena , dti-
cantur: l'ra?cipiamus ingenióle , ani-
mum humanuni, ut reciificetur, inflar
bacilli, in coutrariam partem inclina-,
lionis fus fie£ti ppoitere : Aliaque in
5it D в Aug m. Scient.
fuperhujufmodi hinc inde fpargamus:
Longe tarnen abeft , ut Ьжс & alia id
genus, abfentiara rei excufent , quam
modo lequirimus.
Hujufce negleftus caufamhauda-
liam effb reor, quam latentem ilium
fcopulum, ad quem tot ScientU navi
cular impingetes,naufragia paffe funt:
Nimirum, quodfáftidiant Scriptores
verfari in rebus vulgatis , & plebeiis ,
qua; nec fatis fubtiles fincad difputan-
dum , nec fatis illuftres ad ornandum.
Sane baud facile quis verbis afTequa-
tur , quantam calamitatem attuierit
hoc ipfum , quod dicimus: quod ho
mines ingénita fuperbia , & gloria va
na, eas materias tracbtionum, eofque
modos tradandi fibi delegerint , quae
ingenia ipforum potius commended,
quamLcdorum utilitatibus inferviant.
Op time Seneca , Nocet Ulis eloquentia,
quibu* non remmfacit cupiditatem , fed
fui: Siquidem Scripta taliaefle debent,
ut amores documentorum ipforum,
non doftorum, excitent. Ii igitur recta
incedunt via , qui coniiliis fuis id pre
dicare poífint , quod fecit Dcmofthe-
nes, atque hacclaufula ea concludere,
e¡uißfeceritis, non Oratorem duntdxtt
inprtftntM laudabitU , fed vofmes ipfos
ettarn
 L i в в R VII. 5íj
etUm , non ita multo pofl fiatu rerum
•vefirarum meltore. Ego ccrte , ( Rex
optime ) ut de me ipfo , quod res eft,
loquar , & irriis qua: nunc edo , & in
iis, quae in pofterum meditor , Digni
tatem ingenii & nominis mei ( li qua
fit ) farpius feiens & volens projicio,
dum commodis humanis inferviam:
Quique Architecbis fortafie in Philo-
fophia & Scientiis eile debeam , etiam
Operarius &Bajulus, & quidvis de-
mum fio ; cum haud pauca , qua; om-
nino fieri neceflc fit, alii autem obin-
natam fuperbiam iubterfugiant , ipfe
fuftineam , & exequar. Verum ( ut ad
rem redeamus ) quod ccepimus dicere,
delegerunt fibi Philofophi in Ethica
maflam quandam materia: fplendidam
& nitentem, in qua potiifimum vel
ingenii acumen , vel eloquentiasvigo-
rem venditare pofiiut. Qua: vero Pra-
¿licam maxime inftruunt, quandoqui-
dem tarn belle ornari non poífint,
maxima ex parte omiferunr.
' Neque tarnen debuerant Viri tam
eximii defperafle de fortuna, fimili ei,
quam Poeta Virgilius, & fibi fpondere
aufus , & revera confequutus eft ; qui
non minorem, eloquentia: , ingenii, &
eruditionis , gloriam adeptus eil , in
expU-
5i4 De Aucm. Scient.
explicando obfervationes agriculture,
quam JEnex res geftas Heroicas euar-
raudo. • -
Nec[um animi dubius, -verbis ta vin~
cere, magnum
. Quamfit, ö> angufiit his addere rebut
honorem.
■ Certe, fi ferio hominibus cordifit,
non in ocio fcribere , quae per otium
legamur, fed revera vitam a&ivamin-
ftruere Sc fubornare: Géorgie» ifta ani
mi humani non minore in precio apud
homines haberi debebanc , quam He-
roicx ills effigies virtutis, boni, Sc fcü-
citatis,\a quibus cam operofle eft infu-
darum.
Partiemur igicur Ethicam in doctri
nas principales duas; Alteram deexem-
plari five imagine boni ; Alteram dere-
gimint & cultura animi , a mm etiam,
partem Geórgica animi appdlarecon-
luevimus: Ша naturam boni defcribit,
hxc regulas de animo ad illa conforman
do pra:fcribit.
Doctrina de exemplar's ( qui boni
naturam intuetur Sc defcribit ) bonum
confiderat , autfimplex , aut сотрагж-
tum ; aut genera ( niquam ) boni, auc*
gradue. In pofteriorehorum , difputa-
tiones illas infinitas , & ipcculatiooes
cuca
 Liber VIL ^5
circa boni fupremwn gradum, quem
felicitatem, beatitudinem ,fummum bo-
num vocitarum , ( qua: Ethnkis inftar
Theologia: erant) Ciuiftiana tandem
fides fuftulic. Si miflas fecit. Qiiemad-
modum enim Ariftoteles ait , Adelef-
centes pojfe etiam beatos ejfe ,fed non ali
ter, quam jße;eodem modo, à Chriftia-
. na Eide edocti , debemus nos omnes
minorum & adolefcentum loco ftatue-
re , ut non aliam felicitatem cogite-
mus, quam qua; in Spe fita eft.
Liberati igitur, bonis avibus, ahhac
doctrina, tanquam de ccelo Ethnico-
rum;(Qua in parte procul dubio eleva-
tionem naturae humana: attribuerunt
majorem quam cujus illa eilet capax :
Videmus enim quali Cothurno Sene
ca ; Vere magnum, habere fiagilitatem
hominis, fecuritatem Dei ) Reliqua certe
ab Ulis, circa doñrinam exemplaris, tra-
dita , minore aut veritatis aut fobrie-
tatis jaétura , magna ex parte recipere
pollumus. Etenim , quod ad naturam
boni poptivi & fimplicis fpeftat , illam
certe pulcherrime , & ad vivum, -veluti
in tabulis eximiis, depinxerunt; Virtu-
tum & officiorumfiguras.poßturas, gene
ra , affinitates , partes,fubjefia, provin
cias, añioncs, difèenfationes , diligentii
. fime
 ft¿ De Aue м. S cu NT.
fimefub oculos reprasfentantes. Ne-
que hic finis: Nam hsec omnia animo
humano , magno quoque argumento-
rum acumine & viracicate ■ & fuafio-
niim dulcedine , commendarun t atque
iniinuarunt: Quineciam ( quantum
verbis prseftari poffit ) eadem contra
pravos & populares Errores, & inful-
tus, fideliífimemuniverunt. Quatenus
vero ad naturam boni comparati, huic
rei etiam nullo modo defuerunt; In
conflituendis trmis Ulis ordinibus bono
rum , in coUatione vita contemplativa
cum activa , in difcriminatione virtutis
tum reluBatione , (jp virtuttsjamfecuri-
tatem nacíл , él" confirmait, in confii¿iн
& pugna honefti (¿ utilis , in vtrtutum
interft libramine , nimirum cui queque
prtpónderet, & íimilibus. Adeo ut hanc
partem de exemplari ; infigniter excul-
tam jam е(Ге,& Antiquos , in ea re,
mirabiles fe viros pra:ftitiíre,rcperiam:
Ita tarnen , ut Philofophos longo poíl
fe intervalle reliquerit, quia & ltrenua
Theologorum diligentia, in officii; , ö»
virtutibus moralibus , & cafibus confcim-
tÍ4 , peccati circumfcriptionibus pen-
íitandis & determinandis, ezercitata.
Nihilo fecius ( ut ad Philofophos
ledeamus ) íl illi ( antequam ad popa-
lares
 Libia VII. 517
lares & receptas notiones , virtutti,
vitii; doloris, voluptatis. Se cxtcrorum,
per , & radices ipfas boni & raali , 8c
radicum illarurn fibras indaga Л en t; in-
gentem , meo judicio , lucemillis om
nibus , quae portea in inquifitionem
Ternura fuiflent.affudiflent: Anteom.
nia, h naturam rerum non minus quam
axiomata mordió, coníuluiíTent ; do
ctrinas fuas minus prolixas , magis au-
tem profundas ¿reddidiflenc. Quod,
cum ab Ulis, aut omnino omiflum, aut
confufe admodum tracbtum fueric,
nos breviter retraétabimus ; & fontes
ipfos rerum moralium aperire & pur
gare conabimur , antequam' ad doctri
nan* de cultura animi, quam ponimus,
ut Deßderatam , perveniamus. Hoc
enim ( ut arbitrara ur ) de ¿irmam de
«xemplari novis quodammodo viribus
donabit.
Inditus eft arque impreílus unicui-
que rei appetitus , ad duphcem natu
ram boni ; Alteram , qua res totum
quiddam eßinfeipfa: Alteram , qua eft
fars totius alicujus majorü. Atque po-
fterior haec illa altera dignior eft , &
pottntior, cum tendat ad confervatio-
nem form*, amplioris. Nominetur pri
ma ,
 Jl8 D E A U G M. S С I E N T.
jma , bonum individúale , five fuitatis.
pofterior, bonum communionis. Ferrara
Sympathia particulari fertur ad rna-
gnetemrat fi paulo ponderofius fuerir,
Amores illos deferit./C tanquarn Bo
nus civis & amator patria: , terram pe
tit .regionem feilicet connaturalium
fuoram. Ulterius paulo pergamus-,
Corpora denfa & gravia terram pe-
tunt > congtegationem magnam cor-
porum denforum: Attamen , potius
.quam natura rerum divulfioncm pa-
tiatur.&detur ( ut loquuntur ) vacuum,
corpora hujufmodiin furfum ferentur,
&cefiabuntab officio fuo eigs. terram,
ut prxftent Officium fuum Mundo ipli
debitum. Ita quafi perpetuo obtinet,
utConfervatio Гогот* m agis Commu
nis minores Appetitus in ordincm re-
digat. AtPraîrogativa iûa Bonis Com
munionis iîgnaturpra:cipue'in nomine,
fi non degeneraverit , juxta memora-
bile illud Pompeii Magni dictum, qui,
quo tempore Romam fames preiue-
ret , anaonac importando; Prxpofttus ,
vehementiifimeautem ab amicisinter-
pellatus,ne Mari , atroce tempeftate
ingruente , fe committeret , illud tan-
tum refpondit, Necejfe efl, ut earn, ma,
m vivat» : Adeo ut Tita: defiderium
( quod
 Liber VII. jzj»
( quod in individuo maximum eft ) a-
mori & fidei in Rempub. apud eum
non preponderant. Sed quid mora,
murî Nulla, omnibus feculis , repcrta
eft vel Philofophia , vel Seda , vel Re
ligio , vel Lex , auc Difciplina , qua? in
tantum communionis bonum exalta-
vit , Bonum vero individúale depreffit ,
quantum Sánela Fides Chrifiiana: unde
liquido patcat , unum eundemque
Deum fuifle , qui creaturis Leges illas
naturae , hominibus vero Legem Chri-
itianam dedilîet. Propterea legimus ,
nonnullos ex Eleflis & Sanftis Viris ,
optafle fe potius erafos ex Libro Vita,
quam ut falus ad fratres fuos non per-
veniret i Ecftaíi quadam charitatis &
impotenti deiiderio boni commumonu
incitatos.
Hoc pofitum , ita ut immotum ma-
neat & inconcuilum , nonnullis ex
graviffimis in Morali Philofophia con-
troverfiis finem imponit. Primo enim
C^utftionem illam déterminât ; de vita
contemplativa acíivi freferenda ; idque
contra lententiam Ariftotelis. Omnes
fiquidem rationes , quas ab illo pro
contemplativa affermuur, bonum priva
tum relpiciunt,atque individui tantum
ipíius voluptatem , aut dignitatem,
Z quibus
jjo De Aug м. S ci en т.
cjuibus in rebus contemplativa palmara
hand dubic reportât. Etenim contem
plativa non abfimilis eft comparationi ,
qua ufus eft Pythagoras , ut Philofo-
phix & contemplationi honorem ас
decus affereret. Qui ab Hierone,
quifnam effet, interrogans, refpondir;
Hieronem non latere , (fiforte unquam
Olympicis certaminibus interfuijfet ) id
ibi loci contingtre , ut veniant to ; Alii
fortune fus. in agonibus periculumfa3u-
ri : Alii vero ut mercatores , ad mercet
diflrahendas: Alii ut amicos undiqut
Confluentes convenient , & epulis ac hi-
laritati indulgerent: Alii denique ut сл-
terorum ejfent JpeBatores : Se autem u-
num ejfeex Ulis , quij^eciandi gratia ve-
nerit. Verum homines nolle debenr,in
hoc humana; vitae thcatro , Deo &
Angelis folum convenire , ut SpcBata-
res fint. Neque fane fieri potuit, ut hac
de re dubitatio in Ecclefia uncjuam
fufcitaretur: ( utcunque plurimis in
ore fuerit diftum illud , pretiofa in оси-
lis Domint mors SanSorum ejus: Ex quo
loco mortem illam civilem &ioftituta
vita: monafticae & regularis attollere
folebant:)nifi illud etiam una fubeuet,
quod vita ilia monaftica mere contem
plativa non fit , verum plane in orncivs
Ecclc
 Liber VII. 551
Eccleíiafticis verfetur ; Qualia funt ju-
'• gis oratio, & votorum iàcrificia , Deo
> oblata: Librorum item Thcotogico-
ф ■ rum , multo in otio , confcriptio , ad
Legis Divina; docbinam propagan-
dam: quemadmodum S: Mofes fecit,
.cum per tot dies in montis fcccilu.
moratus eíTet. Quinetiam Henoch,
ab Adamo Septimus , qui videtur fuiíTe
princeps Vitt, contemplativa ,( etenim
• cum Deo ambulajfe perhibetur ) nihilo-
.>' minus Ecclefiam ProphetU Libro ( qui
e tiara à Sancto Juda citatur ) dotavit.
Contemplativam vero quod attinet me-
ram , & infeipfa terminatam, quarque
radios nulloSjfive caloris five luminis,
in focietatem humanam difFundat, nc-
feit earn certe Theologia.
Déterminât etiam quaiftionem, tan
ta contentione agitatam, inter Scholas
Zenonis & Socratis ex una parte, qui
felicitatem in virtute , aut fola , auc
adornara,(cujus femper in offieiis vita;
partes potiilima: ) coüocarunt: &reli-
quas complures Sedas & Scholas , er
altera parte: veluti Scholas Cirenaico-
rUM £f Epicur&orum : qui earn in vo-
lupcate conftituerunt, Virtutem autem
j ( ficut fit in Comœdiis aliquibus , ubi
Hera cum fámula veftem mutat )
¡i Z í plane
 531 D в Aug м. S cíe Ñ т.
plane апсШзт ftatuerunt: utpote (ine
qua voluptati commode miniftrari
non poffet : ne'c minus illam alteram
Epicuri Scholam,c\\iaft reformatam;c\ux ■
felicitatem nihil aliud eile prxdicabat,
quam animi tranquillitatem & fereni-
tatem, à perturbationibus liberi, & va-
cui ¡ ас Ci Jovem. de folio deturbate
yellent , Sc Saturnum cum aureo fecu-
loreducere, quando neque xftas nec
bruma fuiífent , non ver, nec autum-
nus, fed una &a:quabihs aéris tempe
ries : denique & illam explofam Pyr-
rhonis (j Herilli Schelam , qui /пат
autumaverunt felicitatem infcrupulis
quibufque animi prorfus eliminandis,
nullam ftatuentcs fixam & conftanrcm
boni aut mali naturam , fed aftiones
pro bonis aut mahs habentes , prout
ex animo, motu puro & irrefradto, aut
contra, cum averfatione & retuftatio-
ne , prodirent ; qua: tarnen opinio in
Htrefi Anabaptiflarum rcvixit , qui
cúnela mctiebantur juxta motus & m-
Itinclus Spiritus , Sc conftantiam vel
vacillationem fidci. Liquet autcm.iib,
. qua: recenfuimus , omnia ad privatam
animorum tranquillitatem , & com-
placentiam , nullo modo autem ad
bonum commmwnis, fpeclarc.
Por
 Liber VII. jjj
Porro redarguit eriam Philofophiam
Epicleti, qui hoc utitur praefuppofito ;
Felicitatem in iis poni deberé , qua: in
poteftatc noftra func , ne fcilicet fortu
na: & cafibus fimus obnoxii : quafl ve
ro non multo fuerit felicius , in redis
& generoíís intentionibus , & finibus,
qui publicum bonum ampledantur ,
fucceíl'u dcftitui , Sí fruftrari , quam in
omnibus , qux ad privatam tancum
fortunara noftram referuntur , Voti
perpetuo compotes fieri! Sicut Confal-
vus , Neapolim dígito Militibus in-
dicans.generofa voce teftatus eft, Mul
lo fibi optatiusfore, unumpedem promo-
•Vendo, ad interitum certum rucre, quam
ttniut pedis recejju vitam in multes an
nos prodúcete. Cui eciam concinit cae-
leftis Dux & Imperator , qui pronun-
cïav'n,Confcientian bonam juge ejfe Con-
vivium ; Quibus verbis aperte fignifi-
cai , mentem bonarum intentionum
fibi confcum.utcunque fucceflu carcat,
verius& purius , & natura: inagis coii-
fentancum prarbere gaudium , quam
univerfum ilium apparatum , quoin-
flrui poffit homo , rel ut defideriis fuis
fruatur , vel ut animo conquiefçac.
Redarguit itidem PhilofophU abufum
*'¡2¿,arca Epideti tempera graflàri cce-
-. ¿3 ptum:
 534 De Augm. Scient.
jptum: Ncrape quod Philofophia verfa
fuerit in genus quoddá vita: Profeflo-
rium,& tanquá in ArtenuQuafi fcilicet
inftitutum Philofophiae eflït, non ut
perturbaciones compefcerentur & ei-
tingiierentur;fed ut caufç & occafiones
ipfarum evitarentur & lummoveren-
tur: Ideoque particularis quxdam vitx
ratio ad hoc о btinendum ineunda ef
fet : introducendo fane , tale genus fa-
nitatis in animum, quale fuit Herodici
in corpore:cujus meminit Ariftotcles ;
illum feilicet nihil aliud per totam vi-
tam egifle , quam ut valetudinem cu-
raret ; & proinde ab infinicis rebus ab-
ñineret, corporis interim ufu quail
m ni tat us . Ubi 11 hominibus officia ío-
cietatis confeñari cordi fu, illa demum
valetudo maxime eft expetenda , qux
quaílibet mutationes Sí impetus quoC-
cunque ferre Sc vincere queat. Eodcm
modo & animus ille demum теге Sc
proprie fanus & validus cenfendus eít,
<jui per plurimas & máximas tenta-
tiones & perturbationes perrumpere
poteft. Ita ut optime Diogenes diiillc
Vi íIis fit ; qui eas vires animi laudant,
qH£ non ai саше abfiinendum , fed ad
fortiter fuflinendutn -valerent ; quacque
animi impetum , etiam in maximis
ptx-
 Li в i и VII. 5)j
praecipitiis , cohibere poífint; quaeque
( id quod in equis bene Illbachs lau-
datur ) prasftenr, ut brevilfimo fpatio ,
& íífterc fe, Si verteré poífint.
Poftremo , redarguitidem tenerita-
dinem quandam intptitudmem ad mo-
rigerandum, in nonnullis ex antiquiifi-
mis Philofophis , & maxime in venei
racione habitis , nocatam : Qui nimis
facile fe à rebus civilibus fubduxerint,
ut indignitatibus & perturbationibus
fe exuerent , arque magis, fua opinio-
nc , ilhbati , & tanquam Sacrofandti ,
viverent:Ubi confentaneum eflet, con-
itantiam hominis vereMoralis talem
forcqualemidem Confalvusin nomi
ne militari requirebat : Nimirum uc
honor ejus contexeretur tanquam h
tel* crajjtore : minimeque tam tenui ,
ut quidvis illud vellicare & lacerate
p оflic.
С A p. II.
Txrtitio Boni Individualis.W Suitatis,
in Bonum Aflivum, (¿ Bonum Paf-
fivum. Partitio Boni Paflivi , in Bo
num Confervacivum , & Bonum
perfe£tivum.P£>7/«0 Boni Commu-
nionis, in Officia Generalia , & Re-
fpeftiva.
Z 4 Repe
 55« D E A u g м. S с i ï N т.
■p Epetaraus igitur jam , & perfequa-
* mur primum bonum individúale. Sc
fuitatis. Illud partiemur in bonum aiti-
•vum , & bonum fajjivum. Ecenim haec
quoque differentia boni ( non abíi-
inilis certe illis appellationibus , qux
Romanis in Oeconomicis erant fami-
liares, Promi fcilicec , & Condi ) in uni-
verfa terum natura imprefia reperitur:
Pra;cipue autem fe prodis in duplici
rerum creatarum appetitu : altero , fe
confervanAi & mtmiendi: altero, fe muU
íiplicandi Sí propaganda : Atque hic po-
fterior,qui attivut eft,& veluti Promus,
potétior videtur & dignior: Ule autem
prior, qui pajfivut eft,& veluti Condus,
inferior cenferi poteft. Etenim in uni-
veríitate rerum natura coeleftis przcU
pue agens eft; atnatura terreftcris,PnM-
tns. Etiam in deleftationibus animau-
tium , major voluptas eft generandi,
quam pafcendi. In oraculis quoque
Divinis pronunciatur, Beatius ejft tUre,
quam accipere. Quin & in vita commu-
ni, nemo invenitur ingenio tam molli
Sc eftœminato , quinpluris fa<riat ali
quid quod ei in votis erat , perficete,
& ad cïitumperducere , quam fenfua-
litatem aliquaro , aut deledtametitura.
Atque ifta quidem boni aäini prasemi-
nenua
 Liber VII. jj7
nentia in immenfum cxaltatur , ex in
tuitu conditionis humanae, quod fit &
îTiortalis , & fortuna: iítibus expofita.
Nam fi in voluptatibus hominum po(-
fet obtineti perpetuitas atque certi
tude), magnum pretium eis accederet,
propter fecuritatem & moram. Quan-
doquidem autem rem videmus hue re
cul cre ; Magni ¿fiimamus mort tarditis:
Si, Ne glorieris de craflino; nefeis partum
diet: mirum minime eft , fi omni con
tention feramur ad ea quae temporis
injurias non rcformident.Ea vero nul-
la efle poíTunt , praeter opera noftra :
licut diciz\ir,Operaeorum fequuntur eos.
Eft & altera preeminencia boni aclivi
baud exigua, indita & fultentata ex eo
affeítu.qui humana; naturae, ut comes
individuus , lateri adherer : Amorfci-
licet novitatis , aut varietatis. lile vero
in fenfuum voluptatibus(qua: bonipaf-
fivipzis ílint vel maxima) anguftus ad-
modum eft, nee latitudinem habet ali—
quam infignem: Cogita quitmdiu eaAem
feceris; Cibus , fomnus , ludta ; per hum
circula, curritur. Mori -volle, non tantum
fortis , aut mifer, aut prudens,fed etiam
faflidiofus potefl. At in aclis vitx noftra;,
&inftitutis, & ambitienibus, infignis
eft varieras j Eaque multa cura volu-
Z 5 ptate
5j8 D в A u с м. S ci E N т.
ptate percipitur.dum inchoarnus. pro-
gtedimur , inrerquiefcimus, regredi-
mur.ut vires augeamus,'appropinqtu-
mus, denique obtinemus , & hujuf-
modi ; Ut vcrcadmodum dictum fit ,
Vitafinepropofuo , lánguida & vaga eft.
QuodfimulSc prudentibus & ftultnli-
mis competir, ut air Salomon j Pro di-
fiderio qturit cerebrofu;, omnibus immi-
fcetfe. Quinetiam vidcmus, Reges po-
tenrillîmos , ad quorum nut um, qui-
cunque fenfibus grara funt.parari pol-
fent.nihilominus procuraflc fibiinter-
dum defidcria humilia & inania ( qué-
admodum Cirharafuir Neroni , Gla-
diatoria Commotio, Ant ontno Aurigatio,
&aliaaliis) qua: ramen ipfis fueriot
omni affluentia voluptatum fenftia-
lium potiora. Tanto volupratem ma
jorem afFerrur aliquid agamus, quam
ur fruamur ,
Illud interim paulo attentius л о ran-
dum eft , bonum acîivnm, individúale ,
à bono communionis prorfus diftcrrc ;
quanquam nonncinquam ambo coïn
cidant. Quamvis enim bonum ifludin-
dividual?, aSlivum , fepe opera bene-
ikentia? ( qux ex virtuiibns tommuni-
enii eft J pariar & producá t ; illud ta
rnen interdi , quod illa opera ab ho
 Lib E R VII. 5jv
minibus plurimi fiant, non animo ali
os juvandi.aut beandi, fed plane prop
ter fe atque poteniam & amplicudinem
propriam. Id quod optime cernitur ,
quando bonum activum in aliquid im-
pingit, quod fit bono communionis con-
tranum. Siquidem Gigantea illaanimi
conditio, qua abripiimtur magni ifti
orbis terrarum perturbatores, (qualis
fuitL. Sylla , & plurimi alii , licet in
modulo longe minore : qui videntur
ad hoc anhelare , ut omnes felices &
¡erumnofi fint.piout fibifuerintamici,
vel inimicijatque ut mundus tanquam
ipforum prœfcrat imaginem: qua; vera
eft Theomachia, ) hasc inquam ipfa afpi-
rat ad bonum лй«г>ияз, individúale, fal-
tem apparens , etfîà bono communionis
omnium maxime recédât.
At bonum Pajfîvum partiefnur , in
"Вопит Confervativum , & Bonum per-
feclivum. Etenim inditus eft unicuique
rei triplex appetitus , quatenus id Bo
num SuitatiSyfive individui. Primus, ut
fe confervet : Secundus , ut fe perficiat.
Tertius,wife multiplica, five dijfundat.
Atque hie pofttemus appetitus ad bo
num 'activum refertur,de quo jam mo-
do diximus. Superfunt igitut reliqua
tantum duo , quse diximus , bona. Ex
54<э D E A u g м. S cíe N т.
quibus yïxczWxx. perfeñivum. Minus c-
nim quiddam eft , confervare rem in
fuo ftatu : Majus vero, eandem ad na-
turam fublimiorem eveherc. Repe-
riuntur liquidem per res univerfas, na
turae aliqua: nobiliores, ad quarum di
gnitatem & excellentiam,natura; infe
riores afpirant , veluti ad origines &
fontes mos. Sic de hominibus non
male cecinitille:
Igneus efi olüs vigor , (¿ cothftis trigo.
Homini enim , affumptio aut approxi-
matio ad Divinara autAngelicam na-
turam, eft formae (une perfeclio. Cujus
quidem boni perfeiïivi prava & ргх-
poftera imitatio,peftis eft ipfa vit* hu
mana; , & turbo quidam rapidus , qui
omnia abripit, & fubvertit. Nimirum,
dum homines, ezaltationis vice for-
malis atque eíTentialis, coeca ambitio-
ne advolant ad exaltationem tantum-
modo localem. Quemadmodum enim
a:g'ri,remedium malifui non invenien
tes , de loco in locum corpus agitant
& volvunt; quafi mutatione loci à
fe ipfis abfcedejre , & internum malum
efFugere poffint : Eodem modo evenit
in ambitione , ut homines, fîmulacbro
quodam falfo naturx fuse exaltandx
abrepti,nihil aliud adipifcantur, quant
 L i i i R VII. f4i
loci quondam celiitudinem & faftigiú.
Вопит vero confervativum nihil ali
ud eft, quam receptio & fiuitio rerutn
natura noflra congruentium. Hoc v-ero
bonum, licet maxime fit (implex, & na-
tivum ; tarnen ex bonis videtur mollif-
iimum atque infimum. Quin & hoc
ipfum Боинг» recipit differentiam
rionnullam, circa quam partim vacilla-
virjudicium hominum , partim omifla
eft inquifitio. Boni liquidem fruitionis,
five, quod vulgo dieitur,/'«£«»<ft digni-
tas, & comrnendatio, aut in finceritate
fruitionis fita eft.aut in ejufdem vigore:
Quorum alterum inducit & prxftat a-
qualitas, alterum autem varietas & vi-
crjjitudo: Alteram minotem habet mix-
turam mali, alterum imprefllonem
magis fortem & vividam boni. Ca;te-
rum, horum utrum melius, ambigitur :
Dein, num natura humana utrumque
íimul apud fe retiñere poífit , non in-
quiritnr.
Atque quantum ad id , de quo am
bigitur , ventilari ccepit illa controver
sia inter Socratem & Sophiftam quen-
dam. Ac Socrates quidem aflerebat ,
felicitatem fitam efe in animi pace con
fiante, & tranquillitatr.fophifta vero in
hoc, Fi quis tnitltPtm арреш, & multum
 541 D £ A u g м. Scient.
fi-ишг. Quin & ab argumcntis dela-
pfi funt ad convitia; Dicente Sophifta ,
Félicitâtem Socratis.ßipitis vel lapгdis ejfe
feliaitatem ; è contra Socrate, Sophiß*
felicitatem,}elidíate ejfefiabiofi, quiper
petuo pruriret , & fcalperet. Ncquc ta
rnen défunt uttiq; fententiae fuá firma-
menta. Nam Socrati aflentitur vel Epi-
curiSchola ipfa.quae virtutis.ad felicita-
tem, partes efle máximas • non diffite-
batur. Quod fi ita fit, cerco certius eft,
virtutis majorem efle ufum in perrur-
bationibus fedandis,quam rebus cupi-
tis adipifcendis. Sophiftt autem non-
nihil fufFragari videcur ajfertio ilia ,
cujus à nobis mentio modo fada eft ,
quod videlicet bonum perfeBivum bono
confervativo fitfuperius ; Quippe quia
cupitarum rcrum adeptioncs naturam
vidçantur fenfim perficcre : Quod licet
vere non faciant: tarnen & motus ipfe
in circulo, fpeciem nonnuLlam pracfe
fert rnotus progrejfivi.
At fecunda qu*ßio,(Num fcilicet iM-
tura humana non poßtt ¿r animi их:-
quillitatem , (¿ fruendi vigorem , Çimul
retiñere ? ) rite diffama , priorem illam
reddit otiofam & fupervacaneam. An-
non enim videmus , baud raro ánimos
nonnullorum ita tactos & compofitos,
ut
 Liber VII. 54}
ut Toluptatibus afficiantur velmaiime
cum adfint, & tarnen earum jacluram
non grávate ferant.' Ita ut feries illa
Philoíophica, Non mi, ut non appetas ¡
Non appetere , ut non metutu , videatur
elle pufilli cujusdam animi,& dir'riden-
tis , Sane , Doéirinip'etxque Philofo-
phorum videntur efle paulo timidiores,
Si cavere hominibus . plufquam natu
ra reruni poftulat.Veluti, cura mortis
formidinem medendo augent.Etenim,
cum nihil aliud fere vitara humanara,
faciant, quam mortis quandam prae-
parationera & difciplinam , quomodo
fieri poflltjUt ille hoftis mirum in mo-
dura non videatur terribilis , contra
quem muniendi nullus fit finis? Melius
Poeta , ( inter Ethnicos ; )
6¡uifinem vitt extremum inter mu
ñeraponit Naturs.
Similiter & in omnibus annifi funt
Philofophi animum humanuni redde-
re nimis uniformem & harmonicum :
eum motibus contrariis & extremis
minime afluefaciendo. Cujus caufara
arbitror fuifle , quod ipfi vita; fe priva
te dedicarunt , à negotiis & aliorum
obfequiisimmuni & libera:. Quinpo-
tius imitentur homines prudentiam
gernmariorum ; qui ü forte in gemma
inve-
j 44 Ds Aug m. Scient.
ingeníame nubecula aliqua,auc glacie-
cula , quae ita pofl'et eximí , ut magni-
cudini lapidis non nimium detrahacur,
earn tollunt ; aliter veto intaflam earn
telinquunt : Pari tatione , ferenitati a.
nimomm ita confulendum eft, utnon
deflruatur magnanimiras.Atquede te
ño individuali haftenus.
Poftquam igitut de bono fuitatit
( quod etiam particulare, privatum, in
dividúale , appellare folemus ) jam di-
xerimus repetamus bonum communie-
»ii.quodfocietatem intuetur. Iftud no
mine officii vocari confuevit: Siquidem
vocabulum officii magis proprie attti-
buitur animo bene dilpofito erga altos:
vocabulum virtutis animo intra fe ri
fle formato & compofito. Verum ifta"
pars , primo intuitu , ScientU civils At
hen videtur: Actamen,fi diligentius at
iendas , non ita : Siquidem traflat re-
ie ipfum, neutiquam vero in alios. Ar
que lient in architeflura , alia res ел ,
poftes, trabes, & carteras xdiñcii partes
effbrmare , & adardificandi ufum pre
parare ; alia aucem, eafdem ad inricera
apeare & compaginare : Sicut etiam ш
mechanicis , inftrumentum aut machi-
aam fabricare & coníiccre ■ non idem
eft,
 Liber VII. 54 5
eft, quod fabricatuni erigere, movere .
& in opere poneré : Sie doctrina de con-
jugatione if[я bominum in civitate , five
focietate , differt ab ea , quae eos-reddit
ad hujufmodi Societatu commoda con-
formes, & bene affeiitos.
Ifta fars de officiis,tûita in duas por-
tiones rribuitur. quarum altera traebt
de officio hominis in commüni : altera de
efficits sfecialibus çy rejfeäivn , pro fin-
guloiúm profeflione, vocatione,ftatu,
perfona,& gradu. Harum primam, fa-
tis excultam , diligenterque à veteri-
bus & aliisexplicatam , jam antea re-
tulimus : Alteram quoque , fparfim
quidem traclatam, licet non in corpus
aliquod integrum Scientia; digeftam ,
reperimus. Neque tarnen hoc ipfum»
quod fparfim traftefur , reprehendi-
liaus ; quin im о de hoc argumento per
partes feribi longe conful-tius exiftima-
mus. Quis enim tanta fuerit vel per-
fpicacia , vel confidentia j ut de offieiis
peculiaribus & relativis, dngaloium or-
dinum & conditionum, perite & ad
vivum difeeptare & diffinire poflît,aut
fuftineat г Traftatus autem, qui expe-
rientiamnon fapiunt , fed ex notitia
rernm generali & Scholaftica tün-
tummodo deprompti funt de rebus
hujuf
 54¿ D E Au G м. Sc IE N т.
hujufmodi, inanes plerunque evaduni
& inutiles. Quamvisenim aliquando
contingat, fpectatorem ea animadrer-
tere , qua: luforem fugiant ; atque ja-
ñetur proverbium quoddam magis
audaculum , quam Гапшп, de cenfuia
vulgi circa a¿tioiies prhicipum Jiantem
in valle oftime perluflrare montent ; op
tan Лит tan, en inprimis eilet , ut non
niiî expertiílimus & verfatiflîmus quif-
que fe hujufmodi argumentis imraif-
ceret.Hominum enim ipeculatirorum,
in matetiis activis, lucubrationes, iis ,
qui in agendo fuerint exercitati.nihilo
meliores videntur.quam diuertationes
Phormionis de bellis xftimatx funt ab
Hannibale , qui cas habuic pro Гош»
niis & deliriis. Un и m duntaxat vitium
illos occupât , qui de rebus, ad Гил m
munus , aut artem , pertinentibus fi
brös conferibunt j quod feilicet in illis
ipfîs Spartis fuis ornandis,atque atrol-
lendis, modum tenere nefeiant.
In hoc genere Librorum , piaculum
foret, non memmiffe( honoris caufaj
excellentiíTimiillius operis, à Majefta-
te tua elucubrati, De Officio Regie Scri
ptum enim hoc plurimos inrra fe cu-
niulavit ac recondidit Thefauros. tam
conípicuos , quam cxcultos , Theole
 L i в ï R VII. J47
git, Ethict, Si Politic* ; infigni cum a-
fperfionealiarum artium: Eftque.meo
s judicio, inter Scripta, qua; mihi perle
gere contigerit, prxcipuefanum & Co-
I lidum. Non illud ullo loco, aut inven-
tionis fervore a:ftuat, aut in diligentia;
frigore torpetaut dormitat: Non ver-
tigine aliquando corripitur , unde in
ordine fuo fervando confundatur aut
excidat : Non digreiïïonibus diftrahi-
tur, ut illa, quae nihil ad rhomb um
funt,expatiationealiqua flexuofa com-
pleftatur : Non odoramentorum aut
pigmentorum fucis adulteratur ; qua-
libus illi utuntur, qui Leftorum po tins
delecbtioni , quam argumen ti natura;
inferviunt: Ante omnia vero , fpiritu
valet iftud opus , non minus , quam
corpore , utpote quod Si cum veritati
optime confentiat , & ad iifum fit ac-
commodatiifimum. Quinetiam vitio
illo.de quo paulo ante diximus,(quod,
fi in alio quopiam , in Rege certe , &
Scripto de Majeftate Regia, toleran-
dum fuerit ) omnino caret: Nempe,
quod culmen & faftigium Regium
non immodice aut invidiofe extollat :
iîquidem Majeftas tua Regem non
depinxit aliquem , jijfyrU aut Ftrfi*,
gloria & externo faltu nitentem , Sc
coruf
J48 D E Au g м. S с i к N т.
corufcantem: fed veré Mofem , aut Da
viden, P altores fcilicet Populi fui. Ne-
que vero mihi unquam memoria exci-
det diÄum quoddam vere regium ,
quod in lite graviíllma terminanda,
Majeítas tua, pro facro illo , quo prx-
ditus es , Spiritu, ad populos regeudos
pronunciavit ; Nimirum , Reges juxt»
Leges Regnorum fuorum gubernacula
ггаЯаге , auemadmodum $ Deusjuxta
Leges Naturtt(¿ xqueraroprirogathum
tlltimfuam , qiu Leges tranfcendit , лЬ
tilts ufurpandam , ас à Deo vidimus «-
furpari poteßatem Miractila patrañas.
Nihilo tarnen fecius , ex Libro illo al
tero , à Ma j cítate tua conferipto de
Libera Monorchia, fa t is omnibus mno-
tefeit, non minus Majeitati tux cogni-
tam efTe & perfpeftam plenitu dine n
poteltatis Regiac , atque Vltimitates
(ut Scholaftici loquuntur ) Jurium Rc-
galium , quam Officii & Munerts Re
git Limites & Canccllos.Nondubitavi
igitur in medium adducere Librum il
ium à Majeftatis tua: cálamo exara-
tum , tanquam exemplum primarium
& maxime illuítre, Trañatuum de pt-
culiaribus ßf rejfeäivis ojficiis. Quo de
Libro, quae à me jam dida funt , dixif-
fem profeftojíi ante Annos mille à
 Liber VI I. 54>
Reg« quopiam conícriptus fuiffet. Ne-
que vero me movet Decorum illud ,
quod vulgo praefcribitur , ne quis co
ram laudetur : modo Laudes illa: пес
modum excédant , пес intempeftive ,
aut nulla data occafione, tribuantur.
Cicero certe , in luculentiífima illa
Oratione fua pro M. Marcello , nihil
aliud agit, quam ut exhibeat tabulam
quandam, íingulari artificio depicbm,
de Laudibus Caefaris , licet coram ipíb
Oratio illa haberetur. Qijod & Phnius
fecundus erga Trajanum. Itaquejam
ad propofuum revertamur.
Pertinet porro ad banc partem de
officiis reßefiivis vocationum , ¿rprefef-
fionum ßngularum , doclrina alia , tan-
quam priori relativa, five oppofita ; ni-
mirum de fraudibtn , cautela , impoßu-
ru> & vititi ipfarum : Siquidem depra-
vationes & vitia officiis & virtutibus
opponuntur. Neque omnino de his,
in plurimis Scriptis Sc Traftatibus, fi-
letur: fed fa:pe,ad illa notanda, faltem
obiter excurritur. At quo tandem mo
do ? Per Satyram fcilicet , & Cynicc
( more Luciani ) potius , quam ferio &
graviter. Etenim , plus opera: impeu-
ditur, ut pleraque in artibus, etiain u-
tilia & fana, maligno dente vellicen-
tur,
 jjo De Aug м. S cien г.
tur. Sc ad ludibrium hominibus expo-
nan tur , quam ut, quae iu üfdem cor
rupta funt & vitiofa, fecernantur à fa-
lubribus & incorruptis. At optime
Salomon: @¡u&renti derijorifcientiam,
iff* fe abfcondit ,fedJludiofq fit obviam.
Quicunqueenim ad fcientiam accedit
animo irridendi&afpernandi, inveniet
proculdabio qua: cavilletur plurima,
ex quibus vero doftior fiat , perpauca.
Verum , Tra&atio hujus , de quo lo-
quimur, argumenti,gravis & prudens,
atque cum integritate quadaiu Se fin-
ceritate conjuufla , inter munitiífima
virtutis ac probitatis propugnacula
videtur numeranda. Nam ficut fabulo-
fe perhibetur de Bafilifio , fi primus
quempiam confpexerit , illico homi-
nem perimit j fi quisillum prior, Ba-
filifcos perit: pari ratione , fraudes,
impofturae , & malas artes , fi quis cas
prior detexerit , nocendi facúltate pri-
vantur; quodfi illa: praevenerint , tum
vero , non alias , periculum créant. Eft
itaque quod gradas agamus Machia-
vello , & hujulmodi Scriptoribus , qui
aperte & indiífimulanter proferunt ,
quid homines faceré foleant, non quid
debeant.Fieri enim nullo modo poteft,
ut conjungaturftrptntin» illaprudente
cum
 Liber VII. 5ji
cum innocentia columbina , nifi quis
inali ipfius naturam penitus pernofcat.
Abfque hoc enim deerunc virtuti fua
praîfidia & munimenta. Imo , neque
ullo modo poffit vir bonus & probus
malos Sí improbos corrigere& emen
dare , nifi ipfe prius omnia malitix la-
tibula & profunda exploraveric. Ete-
nim , qui judicio plane eorruptofunr,
& depravaro , hoc habent , ut praefup-
ponant , Honeftatem in hominibus
ab infcitia & fimplicitate quadam mo-
rnm oriri , atque ab eo tantum , quod
fides habeatur Concionatoribus , &
Paedagogis, item libris, prarceptis mo-
ralibus, & iis, qui vulgo prxdicantur &
decantantur, fermonibus: Adeo ut,ni-
fi plane perípiciaotjopiniones fuas pra
vas , ас corrupta & detorta principia ,
-non minus Ulis qui hortantur & ad-
monent, quam fibi ipfís , efle explora-
ta , & cognita , Probitatem omnem
morum & confiliorum afpernentur:
Juxta Oraculum illud Salomonis mi-
rabile: Non recipit fluíais verba pruden-
tit, nifi ea dixeris, qui verfantur in cor-
de ejus. Hanc autém partem , de caute
la , Sc vitiis reßteclivis , inter Deßderata
numeramus ; eamque nomine Satyr*
ferU , five Traclatus de interioribus re-
rum, appellabimus. Etiani
 551 DeAucm. Scient.
Etiam ad doürinam deofficiis refpeciivis
pertinent officia mutua , inter maricum
& uxorem , parentes & liberos, domi
num &fervum: Similiter leges amici-
úx , & gratitudinis: Nec non civiles
obligationes fraternitatum collegio-
rum;etiam vicinitatiS; acfimilium: Ve
rum intelligatur hoc femper , illaiñic
traftari, non quatenus func partes
focietatis civilis , ( idenim ad Foliticxm
refertur, ) fed quatenus animi fíngulo-
lorum, ad Alzfocietatis "vincula tuenda,
inftrui & prxdifponi debeant.
At doctrina de bono communionit
( quemadmodum & illa de individuals)
bonum traftat, nontantum fimpliciter,
fed & compárate: Quo fpeftat, officia
perpendere, inter, hominem & homi
nem ; inter cafum & cafum ; intet pri-
vata & publica; inter tempus prxiens
& futurum. Sicut videre eft in animad-
verfione illa fevera & atroci L. Bruti ,
contra filios fuos , illam à plerilque in
cœlum laudibus efferri ; At alius quü-
piam dixit;
Infelix, шеищиеferont eafata minores.
Id ipfum licet intueri in cocoa ilia , id
quam iriyitati funt M. Brutus , C. Caf-
/ius, & alii. Illic enim , cum ad ánimos
cxplorandos, circa confpirationcm in
caput
 Liber VII. j5)
caput Cxfaris intentatam, QuxfHo af-
tuce mota effet, ( »um licitumforet Ту-
rannum occidere! )Ibant Conviva: in o-
piniones diverfas ; Dum alii dicerent,
plane licere , Sjuod Servitut ultimum
effet malorum: Alii minime, Quod Ту-
rannis minus exitialù effet, quam bellum
ci-vile. Tertium autem gémis, vcluticx
Schola Epicuri , alTerebat , lndtgnum
effe, prudentes periclitari pro flultis. Ve-,
rum plurimi lune cafus de officiis com-
parata, inter quos frequenter ille in
tervenu : Vtrum Л lufiitia defieclendum
fit,propter faintem Patria,aut hujufmodi
aliquod inßgne hопит in futuro ! Circa
quemjafon Theflalus dicere folebat:
Aliquafunt injuße facienda , ut mult*
jufle fieri poffmt : Verum replicado in
promptueft: Autborem prtfentis lußi-
tit, baba: Sponforem future, non h ibes.
Sequantur homines, qua: in praefentia
bona & juila funt; futura divina; Pro
videntia: rémittentes. Atque circa do-
ñrinam de txemplari, five de bono , ha:c
Jicta fiat.
Cap. III.
Partitio Doctrina: de Cultura Animi ;
in Doctrinam de Characteribus A-
nimorum; De Affectibusjó» De Rc-
A a mediis
554 De Aug m. Scient.
mediis five Curationibus. Appendix
Doctrina; ejufdem de Congruitace
inter В onum Animi,& Bonura Cor
poris.
NUncigitur , poftquam defiuclu vi-
t& ( íenfu intelligimus Philofophi-
co ) verba .fecerimus ; fupercft , ut de
Cultura Animi , quae ei debetur , dica-
mus : Sine qua pars prior nihil aliud
videtur , quam imago quxdara , aot
ítatua , pulchra quidem afpeftu , fed
motu & vita deftituta. Cui fenrentia:
Ariftoteles ipfe difertis verbis fuffraga-
tur: Necejfe eft igitur de virtute dicere, (¿
quidfit , & ex quibus gignatur. Inútil*
enimferefuerit , v'trtutem quidem nofte,
acquirend* autem ejus modos & viat
ignorare. Non enim de virtute tant um ,
qua jpecie fit, quirendum eft,fed & qut-
modofui copiant facial : Vtrunque enim
volumus , & rem ipfam noflc , (¿ ejus
compotes fieri: Hoc autem ex voto non
fuccedet , nifi fciamus , £5" ex quibus , (j-
quo modo. Verbis adeo expreliis, atque
etiam, iterato , hanc partem inculcar;
quam tarnen ipfe non perfequitur.Hoc
íimiliter illud eft , quod Cicero Cato-
ni Juniori , veluti laudem non vulga
rem , attribuit j quodlcihcet PhiloCo
phiam
 Liber VII. 5Jj
phiam amplexus effet , non difp'utandi
caufa ut magna pars , fed ita vivendi.
Quamvis autem , pro temporum , in
quibus vivimus, focordia , paucis curas
fit, ut aràmum fedulo colant , & com.
ponant, & vitae rationem adnormam
aliquam inftituant ; ( fecundum illud
Senecx , de partibus vits. qui/que delibe*
rat ; defumma nemo: adeo ut ha:c pars
cenferipoflit fupervacua: ) illud tamen
minime nosmovet.ut earn intadam
relinquamus , quin potius cum illo
Hippocratis Aphorifmo concludimus;
6J»/' gravi morbo correpti , dolores non
fentiunt, iis mens igrotat. Medicina illis
bominibus opus eft , non folum ad cu-
randum morbiim , led ad fenfum ex-
pcrgefaciéndum.Quod fi quis obiiciat,
animorum curationem , Theologiae
Sacrx mutins effe, veriifimum eft quod
afferit ; At tamen Philofophiam Mora-
lem in famulitium Theologia: recipi,
inftar ancillae prudentis , & pediffequas
fidelis, qnx ad omnes ejus minis prac-
fto fit , & minfftret , quid prohibeat?
Etenim quemadmodum in Pfalmo
habetur, quod Oculi апсШл perpetuo ad
mantes domina refticiunt : cum tamen
minime dubium fit , quin haud pauca
ancillx judicio & cura; relinquantur:
Лаг eodem
55í De Aug m. Scient.
eodem modo & Ethita obfequium
Theologu omnino praeftarc debet, ejuf-
cjue praeceptis morigera eil c,ita tarnen
Ut & ipfa , intra t'uos limites , hau J
pauca lana & utiiia documenta con-
tinere pollir.
Hanc igitur partem ( quando prar-
irantiam ejus in animo recoló ) in cor
pus doclrini Hondura redadam , non
poííum non vehementer mirari.Eam
igitur, ex more noftro , cum inter De-
ßderata collocemus, aliq.ua ex parte
adumbrabimus.
Ante omnia igicur in hac re ( ßcut
Sc in univctfis , quae fpcctant ad Pra
ctican) ) ratio nobis ell fubduccnda ,
quid in noftra fitpoteftate , quid non.
In altero enim datur alteratio, in alte
ro vero applicatio tantum. Agricolx
nullum eftimperium , aut in naturam
loli, aut in a'éris temperies; Itidem ncc
Medico i aut in cralui & conftiturioné
naturalem aegri, aut in accidentium
varietatem.Atin cultura animi,ic гоог-
bis ejus perfauandis , tria in coniide-
rationem vcniunt ; Charaiicra dizerfi
difpofttionum ; Affeäus , çy Remedia :
Quemadmodum & in corporibus me-
dicandis proponuntur illa tria ; comfit-
xio , live conßitHtio igri , твтЬш, Sí cu.
Mtflh
 Liber VII. j57
ratio.Ex illis autem tribus, poitremum
tantum in noftra poteftate iîtum eft;
priora duo non item. Verum & in illis
ipfis,quar in poteftate naîtra non funt,
non minus diligens facienda eltinqui-
iîtio, quam in illis , о их poteftati no
ftra: fubjiciuntur. Etenim illorum per-
fpicax Se accurrata cognitio fubfter-
nenda eft deBrint. de remediis.nt eadem
commodius Si felicius applicentur.
Neque enim veftis corpori aptari pof-
fit, nid menfara corporis ante eicipia-
tur.
Primus igitur articulus , âoûr'ms. de
cultura animi, verfabitur circa diverfos
charefieres infcenrorum five dijpofitto-
»<w».Neque tarnen loquimur de vulga
ris illis propenfionibus in virtutes &
vitia , autetiam in perturbationes , &
affeûus : fed de magis intrinfecis , &
radicalibus. Sane fubiit япгоит , eti-
am in hac parte , nonnunquan* admi
rado, quod à Scriptoribns, tarn Ethicïs,'
quam Politicis , ut plunmum negleâa
aut prstermiifa fit; cum utrique feien-
tiaî clarilfimum luminis jubar affun-
dere poilit. In Traditionibus Afirolopa
non infeite omnino diftiníia funt in
genia , & difpofition^s hominum , ex
prxdominantiis Planetarum j quod
Aa J alu
5jS D E A U G M. S С I E N т.
alii à Natura faâi fine ad contempla-
¡iones; лй/'adres civiles; üVúadmiü-
tiam : alii ad атЫшт ; alii ad amo
res ; alii ad artes ; alii ad genus vita
varium. Item apud Poetas ( Heroi
cos , Satyricos , Trágicos ..Cómicos )
fparguntur ubique íiaiulachra inge-
niorum, licet fere cum exceffu , & pra
ter modum veritatis. Quin & hoc
ipfum argumentum , de diverfrs chara-
Qeribus ingenioritm , eft ex iis rebus , in
quibus fermones hominum commu
nes ( quod valderarOjinterdum tarnen
contingit ) libris ipfis funt prudentio-
res. At longe optima hujus Traftatus
fupellex & fylva peti debet ab Hißo-
r/V/Vprudcntioribus: Neque tarnen ab
Eiogiis tantum , qua; fub obitum per-
fona: alieujus illuftris fubneílere fo-
lent , fed multo magis ex corpore in
tegro Hifloru , quotieshujufmodi per-
fona veluti Scenam confeendir. Illa
enim in tertexta imago, potior videtur
defcriprio.quamElogii Centura: Qua-
lis habetur apud T. Livium , Africa:.:,
& Catonis Majoris : Apud Taciturn ,
Tiberii, Claudii , & Ncronis: Apud He-
rodianum , Septimii Severi : Apud Phi
lippus Comiucum , Lodovici undetimi
Gallorum Regis: Apud franeifeum
„, Guie*
 Liber VII. jj9
Guicciardinum , Ferdinand/ Hiß/ani,
Maximiliani Cißtris , Sc Leonis , Sí Cíe-
mentís, Poutificum. Ifti enim Scripro-
res, harura Perfonarum , quas fibi dc-
pingendas delegerunt , Effigies quafi
perpetuo intuentes , nunquam fere
Rerum Geftarum ab ipíís mentionem
faciunt, quin & aliquid infuper de Na
tura ipforum infperganc. Eciam non-
nullae , in quas incidimus , relatione* de
condavibus Pontificum , charafteres de
moribus Cardinalium bonos exhibue-
runt: ficut & Literas Legatorum , de
Confiliariis Principum. Fiat itaque ex
ea,quam diximus, materia ( quae certe
fertilis eft & copiofaj Traftatus dili-
gens, & pleuus. Ñeque vero volumus,
ut charaBeres ifti in Ethicis( ut fit apud
Hiftoricos, & Poetas,& infermonibus
communibus, ) excipiantur , tanquam
imagines Civiles integra:: fed potius
ut imaginum ipfarum linea:, & duñus
magis fimplices. quae inter fe compo-
fitae &commixtae quafcunque effigies
conftituunt. quot Si quales ea: fan, &
quomodo inter fe connexae , & fubor-
dinatae ; ut fiat tanquam artificióla St
accurata ingeniorum & animorum dif-
fe&io, atque ut difpofitionum , in ho-
minibus individuis , fecreta prodantur,
Aa 4 atque
5бэ DeAugm. Scient.
atque ex coram noticia , curationum
animi praccepta recluís inftituantur.
Ñeque vero eharatteres ingeniorum,
ex natura impreíli , recipi cintura in
hune Trafitatum debcnt; fed & illijqui
alias animo imponuntur,exfexu.ttate,
patria, valetudine, forma , & íimilibut:
atque infupecilli , qui ex fortuna , vel-
uti Principum , Nobáium , tgnobilium ,
divitum , pauperum , Magißratuum,
idiotarum ,fel¡citim , Arumnoforum , &
hujufmodi. Videmus enim , Plautum
miraculi loco habcre,quod Senexquis
íit beneficusj Benignitas hujus , ut Ado~
lefcentuli eft. D. autem Paulus , feveri-
tatem difeipliua: erga Cretenfes prseci-
piens ( Increpa eos dure ) ingenium
Gentis ex Poeta aecufat, Cretenfesfem-
per mendaces, malí Befiií, Ventres pigri.
Salufiius id in Regum Ingeniis notât ,
quod apud eos frequensfíc, Contra
dictoria appeterc. plerunque RegU vo-
luntates, ut vehementesfunt, fie mobiles,
f&peque ipftfibi adverfa. Tacitus obfet-
vat, honores & dignitates ingenia ho-
minum in deterius fxpius Acelere .
quam in melius ; Solus Veßiafianus mu-
tatus eft in melius. Pindarus illudani-
madvertit, Fortunam iubitam & in-
dulgencem, animosplerunque enerva
re, Sc
 JÉ, 1 В E R VII. 5ft
re, & folverc 5 Sunt , qui magnamfelici-
tatem concoquere non pojfunt. l'lalmus
MMltltt, facilius efle modum adliibere
Sc temperamentum , in fortuna: ftatu,
quam in incremento: Divit'u ß afflu
ant , nolite cor apponere. De íimüibus
quibufdam obfervationibus ab Arifto-
tele in Rhetoricis mentionem obiter
fa Да m , noninticior , пес noninalio-
rum Scriptis nonnullis fparfim: Verum
nunquam .adhuc incorporais: fuerunc
in Mtrahm Phibfophiam: Ad quam
prineipaliter pertinent. Non minus
certe quam aduigriculturam,Tra£\atus
dediverfitate<foli & gleba;: Aut ad Me
dicinar», Tradtatus de complexionibus
aut habitibus corporum diverfis. Id
autem nunc tandem fieri oportet , nid
forte imitari velimus temeritatem Em-
piricomm , qui iifdem utuntur medi
camentos ad acgrotos orancs , cujuf-
cunque iint conftitutionis.
Sequitur doéîrinam de charaäeribus
doärina de afficlibus , t£ perturbationi-
bus , qui loco morborum animifunt,
ut jam dictum eft. Quemadmedum
enim Politici prifei de Democratiis
dicere folebant ; Qijod populus effet
mari ipfißmilU , Oratores autem ventu :
Quia ticut Marepztk placidum forer.
Aa ; Sc
 De Au g m. Scient.
& tranquillum , niiï à Ventis agitaretut
Si turbaretur ; fie & Populas effet na
tura fua pacatus & tradabilis , nifi à
ftditiofis Oratoribus irapelleretur , 8c
incitaretur: Simifiter vere affirmait
potlit, naturam mentis humant feda-
tam fore,& fibi conftantem, fi affeñus,
tanquam venti , non tumultuarentur,
ac omnia mifcercnt.Et hic ruxfus fubiit
nova admiratio , Ariftotelem , qui tot
Libros de Ethicit conferipfir, Affeclus,
ut membrum Ethics Principale, inillis
non tradafle; in Rhetoricts aurem, ubi
tradandi interveniunt fecundariofqua-
tenus feilicet Oratione cicri autcom-
moveri poilînt ) locum illis repetiffe:
( In quo tarnen loco , de iis , quantum
tarn paucis fieri potuit , acute & bene
diffèruit: ) Nam difceptationes ejus de
voluptate Sc dolore huic Tradatui mil
lo modo íatisfaciunt : non rnagis,
quam, qui de luce & lumine tautum
feriberet, de particularium colorum na
tura fcripfiffe diceretur: Siquidcm ve-
lupias & dolor erga affeclus particulares
ita fe habent , ut lux erga Colores. Me-
liorem certe in hoc argumento ( qua-
tenus ex his, quae nunc extant , conii-
cere liceat ) diligentiam adhibuerunt
Stoici ; attamen talem , quxpotiusin
< • diffi-
 Liber VII. yöj
diffinitionum fubtilitate, quam in tra-
йаш aliquo pleno, & fufo,confifteret.
Equidem reperio etiam libellos, quof-
datn elegantes , de nonnullis exajfecli-
btti; veluti de ira, de inutile verecundia,
fc aliis perpaucis.Sed fi verum omnino
dicendum fit , Doftores hujus ScientU
prascipui funt Poett Si Hißorki, in qui-
bus ad vivum depingi & diilecari folet,
Quomodo Ajfekus excitandi funt &
accendendiï Quomodo lcniendi & fo-
piendiî Quomodo rurfus contineñdi
acrefnenrndi , ne in aftus erumpant?
Quomodo itidem fe , licet comprelíi
& occultati, prodant î Quas operario-
nés cdant? Quas vices fubeant ? Quali-
ter fibi mutuo implicentur ; Qualiter
inter fe digladientur & opponanrur'Et
innúmera hujus generis. Inter qux
hoc ultimum plurimi eft ufus in mora-
libus & civilibus 5 Qualiter ( inquam )
affeSus affeäum in ordinem cogat ; &
altexius auxilio , ad alterum fubjugan-
dum , uti liceat ? Veñatorum & aucu-
pum more, quibeftiae opera ad beftias,
volucris alicujus ad volucres capien-
das,utuntur: Quod fortafle aliter ex
fefe, abfque Brutoruih auxilio, homo
tam facile praîftare non pofllt. Quin Sc
hoc fundamento nititur excellens ille ,
& per
564 De Aucm. Scient.
5c per omnia patens, ufus in Civilibus,
prtmii Stpaent ; qua: Rerumpub. colu-
men funt ; cum ajfeclus illi prédomi
nantes ,formidinü &fpei , alios omnes
affeclus noxios coerceant&fupprirnauc.
Etiam y íicut in regimine Status , nou
raro fit ut factio factions in officio
contineatur,(imiliter fit & in regimine
mentis interno.
Pervenimus nunc ad ilia , quae in
noftra funt poteftate, quaeque operan-
turinanimum, voluntatemque &ap-
pctitum afficiunt, & circumagunt , id-
eoque ad immutandos mores pluri-
mum valent. Qua ¡uparte debuerant
Philofophi ftrenue &gnaviterinquirc-
re , De viribus tf energía confuetudinss ,
excrcitationis, habitas , éducations, imt~
talionis , Amulationis , convictus, amici-
ti& , taudis , reprehenfionis , exhortatio-
ritt,fam&, legum, librorum .fludiorum ,
Se fi qux- funt alia. Hase enim funti/la,
qua; regnant in Moralibtts ; Ab i/lis a-
gentibus animus patitur & difponiturj
Ab íft is veluti ingredientibus , confi-
ciuntur pharmaca, qua: ad confervan-
dam & recuperandam animifanitatem
conducant j quatenus remediis huma-
h¡s id prxftari poffit. Ex quorum nu
mero uaum aut alcerumfeligcmus» m
 L i в n VII. 5^5
quibus paululum immorabimur, ut
reliquis fintexemplo. De confuetudine
igitur, & Habita, pauca delibabitnus.
Opinio ilia Ariftotelis plane mihi
videtux anguftias quafdam contem-
plationis & negligentiam fapere : cum
afleticin illas aûiones, qui naturales
funt, Confuetudinem nihil pofle: exem
ple) ufus,Quod/í lapis militesprojiciatur
in ahum, ne inclinâtionem quidem ¡ponte
afcendmdi acquirit : quinctiam , quod
f&pius videndo aut audiendo , nihilo me
lius aut videmiis, aut audtmus. Quam-
yis enim hoc teneat in aliquibus , ubi
Natura eft peremptoria;(cujus rei cau-
ias reddere in prarfentia non vacat)ali-
ter tarnen in i Iiis fit , in quibus natura,
fecundum latitudinem quandam.pati-
tur intentionem & remiifionem. Sane
videre potuit , Chirothecam paulo ar-
<5tiorem, manui fa:pius inducendo , la-
xiorem reddi ; Baculum ufu & mora in
contrarium flexus fui naturalis incur-
yari , & in eodem ftatu paulo poft du
rare; Vocem exercitando , magis fieri
robuftam & fonoram; Frigora JEflum-
que confuetudine toferari ; & ejufdem
generis complura. Quae quidem po-
Iteriora duo exempla propius accedunt
ad. rem y quam quae ab ipfo adduda
funt.
jíá D в Aug м. S cíe N т.
lune. A teamen, utcunque hoc fe ha-
beatjquo magis verum fuerit, tarn vir-
tutes , quam vitia, in habitи conßßere ;
eo magis ei contendendum fuerat , ut
normas praeferiberet, quomodo hu-
jufmodi habitus fuerint acquirendi,
aut amovendi. Pluriraa liquidem con-
fici poffinr praeeepta de prudenti in-
ftitutioneexercitationum , animi noa
minus quam corporis. Illorum paní
cula recenfebimus.
Primum erit, ut jam à principio ca-
veamus à penfis , vel magis arduis , vel
magts pufillis, quam res poftulat : Nam
fi oneris nimium imporiatur, apud in-
genium mediocre bene fperandi ala-
critatem obtundes ; apud ingenium fi
ducie plenum opinionem concitabis,
qua plus fibi polliceatur.quam prxfta-
re poífit ¡ Quod fecum trahit focordi-
am. In utroque autem ingenii tempe
ramento fiet ut experimentum expe-
¿tationi non fatisfaciat : Idquod ani-
mum femper dejicit , & confundir.
Quod fi penfa leviorafucrint, magna
inducitur, in progreflîonis fumma fa
ctura.
Secundum erit, ut ad exerceniamfa-
cultatem aliquam, quo habitus compare-
tur, duo inprinus temper* obfervtntur :
Alte«
 Liber VII. <¡6y
Alterum , quando animus oprime fue-
rit ad rem difpofitus; Alterum,quando
peilime-'Ut ex priore , plurimum in via
promoveamus ; 'ex pofteriore, nodos
obicefque animi contentione ftrenua
deteramus, unde témpora media facile
& placide labentur.
Tertium eritillud praeceptum,cujus
Ariftoteles obiter meminit ; Vt totis vi-
ribui Ccitra tarnen vitium ) nitamur in
contrarium illius , ad quod natura maxi
me impellimur ; Sicut cum in adverfum
gurgitis remigamus , aut Baculum in-,
curvum, ut redum fiat , in contrarium
fledimus.
Quartum Praceptum ex illo Axio-
mate pendet,quod veriifimum eft; A-
nimum ad qu&cunque felieius trahi &
fitavitu, ß illud, quo tendimui, in inten-
tione operantü nonfit principale,fed tan-
qitam aliud agendo fuperetur ; quoniam
ita fert natura , ut neceflkatem &*im-
perium durum ferme oderit. Sunt &
alia multa, qua: militer prœcipipoffint,
de Regimine Confuetudinis: Confuetudo
eoim,fi prudenter & perite inducatur,
fit revera ( ut vulgo dicitur ) altera na
tura : Quod fiimperite & fortuito ad-
miniftretur, erit tantum /йи/л naturx ,
quae nihil ad vivum imitetur, fed infei
te tantum > & deformiter, Si-
j«î De A ug m. Scient.
Similiter, fi de Libris & Studi'u , eo-
rutnque ad Mores virtute & influent ia ,
verba faceré vellemus;numnam défunt
plurimapra:cepta,& confilia frucluofa,
eo fpedtantia ? Annon unus ex patri-
bus, magna com indignationc , Psefim
appellavit vinum danonum : cum reve
ra progignat plurimas tentaciones, cu-
piditates , & opiniones vanas ? Annon
prüden s admodum, & digna, quae be
ne perpen-datur, eft Sententia Ariftote-
lis, lu-vents non effe idóneos moralts Phi-
lifiphU auditores : quia in illis pertur-
bationum aeftuatio nondum fedata eft,
пес tempore & rerum experientiacon-
fopita г Arque ut verum dicamus, an
non ideo fit , ut Sctiptorum prifcorura
praîftantiiEmi libri & fermones С qui
bus ad virtutem homines erHcaciflirae
invitati funt : tam auguflam ejus maje-
flatem omnium oçulis rcprxfentando ,
quam opiniones populares, in virttms
ignominiam , tanquam Habitu Paraß-
torum indutas , derifui propinando )
ram parum profint , ad vitas honefta-
tera , & mores pravos corrigendos ,
quia perlegi Si revolví non confucve-
runt à viris aetate Sc judieio maturis ,
fpd pueris tantum & tironibus relin-
quumur I Annon & hoc verum eft, Ju
icnes
 Liber VIL ¡69
▼enes multo minus Política quam E-
thict auditores idóneos efle.antcquam
religiont Sí doñr'ma de monbus Sí offi
cia plane imbuantur : ne forte judicio
depravan & corrupti , in earn opinio-
лет ventant, noneflererum differcn-
tias morales veras & folidas , fed om
nia ex utilitate , aut íucceíiu me tienda,
ficut Poeta canit ; .
Pro/perum &felix fcelus virtm vacatur.
Sí rurfus ,
lile crucem pretium Jcelerii tulit , hk
Diadema*
Ac Poeta; quidem haec Satyiiee & per
indignationem loqui videntur. Atií-
bri nomnilü politici idem ferio & pofí-
tive fupponunt. Sic enim MaccÍ3vello
dicere placet, 6¡uodfi contigijfet Ctfa-
rem Bello fuperatumfmjje , СatHiña ipfe
fuijfet odtejior : Quafi vero nibil inter-
fuiflet , prarter fortunara folam , inter
Furiam quandam , ex libídine Sí fan-,
guiñe conflatam.atque animum nccel-
fum. Sí inter homines naturales , ma
xime omuium (fi ambitio abfuinetjfuf-
cipiendtim. Videmus etiam ex hoc ip-
fo , quam neceíTarium fit , homines
doctrinas pías Sí ethicas , antequam Po-
liticam deguftenr, plcnis faucibus hau-
rire : Nimiium,quod qui in aulisPrin
cipum,
j7o D в Au g м. S с i en т.
cipum , & negotiis civilibus , à ceneris
( ut aiunt ) unguiculis innutrici funt ,
nunquam fere finceram & internara
morum probitatem ailequantur :
quanto minus il acceflerit etiam libro-
rum difciplina Porro,& in documen-
tis ipfis moralibus , vel falten>aliqui-
bus eorum , annon caucio pariter et
adhibenda, ne indc fiant homines per
tinaces , arrogantes, & infociabilcs ,
juxta illud Ciceronis de M. Catone :
HicBona , qu&videmttt, divina (¿egre
gia , ipfitti/citóte effe propria : цил aon-
nunquam requirimut , ел funt omni*
non à natura , fed à Magiflru. Sunt Sc
axiomata alia complura, de iis , qui à
fiuditi Si libris, hoininum animis inge-
nerantur. Verum eft enim quod dicit
ille, Abtuntfludia in mores : Qaod pa
riter aifirmandum de caeteris lilis te-
bus , conviêiu , fama , legibtu patria, 8C
teliquis, quas paulo ante receníuiraus.
Caeterum animi quidam ell cultura,
qu* adhuc magis aecurata Se elabó
rala videtur.quam reliquar.Nititur au-
tcm hoc fundamento : 6¡uod omnium
mortalium animi, cert'u temporibm , rt-
periantur in ftatu perft¿liore,aliu, in (la,
tumagis depravato. Hujus igitur cul
tura mtentio fuerit & iaftitutura , uc
 Liber VII. 571
bon» illa témpora foveantur; Prava ve
ro tanquam ex Kalendario deleantur,
Sí expungantur. Ac bonorum quidem.
temporum fixatio duobus modisprocu»
ratur : votU , autfaltem confianti¡fimit
animi decretis , Sí obfervantiU atque
exercitationibut; qua: non tan tum in íe
valent, quantum in hocquod animum
in officio & obedientiajugiter conti-
neant. Malorum temporum obliterated
duplici itidem tatione perfici poteft :
Redemptione aliqua , vcl expiatione ргл-
teritorum, & novo Vits, inftituto , veluti
de integro. Verum haec pars ad religio-
uem plane fpeftare videtur ; Ncc mi-
rura ; cum Moralii fhilofophia vera &
genuina (lient ante dictum cñ) ancillx
tantum vices erga Theologiam fiip-
pleat.
Quamobrem , concludemus hanc
partem de cultura Animi cum eo Re-
medio.quod omnium eft maxime com-
pendiofum, & fummarium , &rurfus
maxime nobile & efficax, quo animus
ad virtutem efformetur,&in ftatu col-
loceturperfectioni proximo. Hocau-
tem eft, Vtfines vit& ailionumque deli-
gamut , ér nobtt ipfts proponamut , re
cios,& virtuti congruos, qui tarnen tales
finí , ut eos ajfequendi nobis aliquatenm
Mí*:
 tyi De Auc m. Scient.
fuppetatfacultas. Si enim haec duo fup-
ponantur : ut & fines atlionum fine ho-
nefti , & boni. Se decretum animi de iù
ajfequendis , (¿ ohtinend» .fixum fit Se
confians, fequetur , uc continuo vertat
& efformet fe animus, una opera , in
virtutes orones. Atque hace certc ilia
eft operatio,qux Natur* ipfius орш ré
férât , cum reliquat, quae diximus, vi-
deantür е(Ге folummodo ficut opera
mania. Quemadmodum enim Stmtu*-
ritts, quando fimulachrû aliquodfcul-
pit aut incidir, illius folummodo par
tis figuram effingit,circa quam manus
occupata eft , non autem externum:
( veluti fi faciem efformet , corpus re-
liquum rude permanet & informe /â-
xum, donec ad illud quoque pervene-
rit:) Econtra vero Nefигл, quando flo
rem molitur, aut animal, ruiimenta
partium omnium fimul parit, & pro-
ducit : Eodem modo, quando virrure*
habitu acquiruntur, dum temperantias
incimbimus , ad fortitudinem aut re-
liquas parum profîcimus ; quando au
tem rcftU (y honefiis Vinibut nos dedi-
caverimus penitus, & devoverimas,
quxcunque fuerit virtus, quam animo
noftto commendaverint & imperave-
rint fines illi, repçriemus nos jamdu-
dura
 Liber VII. $7}
dum imbutos, & praedifpofitos habili
tate & propenfioncnonnulla, ad earn
aflequendam &expriraeudam. Atque
hic poífit efle ftatus ille animi , qui c-
gregic ab Ariftotele defcribitur : & ab
со, non •virtutis , fed divinitatis cujuC
dam charaftcre infignitur. Ipfa ejus
verba hsec funt: lmmanitati autem con
fiaitaneum eft, opponere earn , quAfupra
humanitatem eft,heroicam five divinar»
Vtrtutem. Et paulo poft, Nam utfern*
ñeque -vitium, ñeque virtus eft, ßc ñeque
Dei. Sed hic quidem ßattu aitins quid'
dam virtute eft : iüe Aliudquiddam à
■vitio. Plinius certe Secundus, ex licen-
tia magniloquentia; ethnicx , Trajani
vir: utcm, divina; , non tanquam uni-
tamentum , fed tanquam exemplar,
proponit , cum ait: Opus non effeho-
minibtti , alias ad Heos precesfundere ,
quam ut benignos &que(¿propitiosfe do
minos mortalibui prdßarent ; ас Tra-
janus pmßitijfet. Verum haec profa-
nam Ethnicorum Ja&autiam fapiunt ,
qui umbras quaídam corpore majo
res prenfabant. At Religio vera , Sc
fanДа fides Chrifliana , rem iplam
petit : imprimendo animis hominum
charitatem ; qua: appofitiffime vincu
lum perfeñionii appellatur , quia yinu-
tes
 j74 De Aug m. Scient.
tes ofnnes fimul colligac , & revincir.
Sane elegantiífime diftum. eft à Me-
nandro , de amore fenfuali, quiDw-
fium ilium perperam imitatur : Amor,
melior Sophifta Lavo, ad humanam vi-
tam. Qijibus innuit , morum decus
melius ab amore eíFormari , quam à
Sophifta & pra:ceptore inepto , quem
Livum appellat. Siquidem univerfis
fuis operoíís Regulis & Preceptioni-
bus hominem tam dextre & expedite
efEngere nequeat.ut fe ipfum & in pre-
tio habeat,& fe belle in oranibus com-
ponat, quam amor facit. Sic procul-
dubio , li animus cujufpiam, fervore
Charitat'u ven incendatur, ad majo
rem perfeftionem evehetur, quam per
univerfam Ethicam DoHrinam ; Qur
Sophifl* profedo habet rationem , (i
cum altera illa conferatur. Qnine-
tiam, íicut Xenophon refte oblèrva-
vit, cuteros affieñttí , licet onimam mt-
toüant , eum tarnen diflorquere & dif-
componere per etflafes & exceffut fuos:
amorem vero filum , eum fimul ¿- di
latare , & componere : Sic omnes alije
humana?, quas admiramur,dotes,dum
naturam in majus exaltant , exceíTui
interim funt obnoxia; : fola autem
Charit** non admittitexceflum. An
gel»,
 Liber VII. j7j
geli , dum adpotentiam, divinar pa-
rcm, afpirarent, praevaricati funt,& ce-
ciderunt : Afieñdam, fif tro fimilis Al-
tijftmo, Homo dum ad Scientiam Di
vina: patem afpiraret,pra»varicatus eft,
& lapfus : Eritis faut Dit : fcientes bo-
num £3* malum. Verum ad fimilitudi-
nem , Divina: Bonitatis aut Charitatis
af pirando , nec Angelus , пес homo,
unquam in periculum venit.autveniet.
Imo ad hanc ipfam Imitationem etiam
invitamur : Diltgite inimités veßros, be-
nefacite his , qui oderunt'vos, & orate
pro perfequentibtes & calumniantibut
no s, utßttsfilii patris veßri, qui in cœlis
tSi, quifolemfuum oriri facit' fuper bo
nos & malos, & pluitfuperjußos & in-
jußos. Quin & in ipfo Archetypo Na
turae Divina: , verba fie collocat Reli
gio Ethnica,(0/tf«w«« Maximus,) Scri-
ptura autem Sacra pronunciar; Miferi-
cordia ejusfuper omnia opera ejus.
Hanc iraque moralu doctrina par
tem , de Georgien animi , jam abfolvi-
mus. In qua, fi ex intuitu portionum
ejus , quas perftrinximus , quis exifti-
mer, operam noftram in hoc tantum-
modo litam eile, ut eain artem feu do-
Brinam redigeremus, quae ab aliis feri-
pcoribus prstermiffa fint, tanquam
vulga-
j7í De Aue м. Sc t E N T. .
yulgata & obvia.fc per fe fatis ciar» &
perlpicuaj fuo judicio libere utatur.
Interim illud meminctit, quod ab ini
tio monuimus,propo(itum à nobis ef-
fe, non rerum pulchritudinero , fed il
ium ,& veritatcm fedtari. Recorderur
ctiam paulifpercommentum illud Pa
rabola; antiqure.de geminisfomnipertit.
Sunt gemint Somni forts. , quarum du
ra fertur
Cornea, qua -veris facilis datur exitui
umbra ;
Altera cand'eti perfecta niton Elephants,
Sedfaifaad соеШ mittut infomnia Manes.
Infignis fane magnificencia Peri* e-
burnet; tarnenfomnia vera per corneam
commeanr.
Additamenti vice poni роЛк circa
Doßrinam Ethicam obfervatio ilia, in-
yeniri ni mir um rclationcm Sc congrui-
tacem quandam, inter bonum animi,Sc
bonum corporis. Nam ficut bonum cor-
foris confiare diximus ex fonttäte ,
pulchritudine, robore, ас voluptate > fie
animi bonum, Ci juxta moralts dotlrin*
fcita illud contemplemur, hue tendere
perfpiciemus ; ut animum reddat fa-
пит, Se à perturbationibus immunem;
Pulcbrum ; verique decoris ornarncntis
cxcultum; lortem, ac agilem ad omnia
 Liber VII. 577
vitre mania obeutida ; denique non
fiupidum, fed voluntatis Sc folacii hone-
fti fenfum vivide recinencem. Нгс au-
tcm , fient in corpore , ita Se in animo,
raro (imuL omnia conjunguntur. Facile
enim videre eft muiros , ingeiiii viri
bus & fortitudine animi pollentes ,
quos infeftant ramen perturbaciones;
quorunque etiam moribus viz aliquid
elegantiae aut venuftatis afpergicur:
Alios , quibus abunde eft in monbus
elegancia: & venuftatis , illis tamen
non fuppetit ,'aur probitas animi , ut
velint, aut vires, ut poifint refte agere:
Alios, animo praditos'honefto , atque
à vitiorum labe repurgato , qui tamen
nec fibi ipfis ornamento funt, nec Reip
utiles:Alios,qui iftorum fortaffe trium
compotes func , fed tamen Stoica qui
dam triftitia & ftupiditate prxditi ,
virtutis quidem aftiones exercencgiu-
diis nonperfruuntur. Quod fi contin-
gat, ex quatuor iftis duo aut tria ali-
quando concurrere , rariffime tamen
fit, quemadmodum diximus, ut omnia.
Jam vero Principale iftud membrum
philofophit human&, qua: hominem con-
templatur,quatenusex corpore confiftit
atque anima, fed tamen fegregatam , Sc
citr&ßcietatem , à nobis pertractatum
eft. Вb Fran-
57»
FrAncisci Baronis
de Verulamio,
Vice-Comitis fan£ti Albani ,
De dignitate & augmenta
fcientiartim-> ,
Liber Octavus.
Ad Regem [ант.
С A P. I.
Tartitio Do&rina: Civilis , in Doclri-
nam de Converfatione : Doftrinam
deNcgotiis : (¿ Dodtrinam de Im
perio, five República.
Ems eft narrado, ( Rex Opri
me ) convenirte complures
Philofophos folennirer , co
ram Legaro Regisexreri , at-
cjue fingulos pro virili parre Sapien-
riam fuam oftenraíTej ur haberer Lega-
rus , qusc rcfcrrer de mirabili fapienria
Graecorum. Unus tarnen exeorum nu
merofiltbat, & nihil adducebat in me
dium : adeo ut Legarus ad cum con-
vc'.Tus diceret: Tu vero quid bates, quid
referam ? Cui ille : Refer { inquic ) Reri
tuo.
 Liber VIII. J79
tue, te invenijfe apud Grdcos al'tquem.qui
tacerefcirtt. Et quidem oblitus eram,
in hac artium Synopfi , artem tacendi
interfere: Quam tarnen (quoniam ple-
runque deßderetur ) Exemplo jam pro
prio docebo. Etenirn, cum me tandem
crdo rerum ad illud deduxerit,ut pau
lo port de arte Imperii traftandum fit,
cumque ad tantumRegem fcribam.qui
perfeftus adeo ineaartefit Magifter,
ipfamque ab incunabulis luis hauferit:
Nee omnino immemor eíTe poffim,
qualem apud Majeftatem tuam locum
fuilinuerim: confentaneum magis exi-
ftimavi, me ipfum tacendo de hac re, a-
pud Majeftatem tuam , quam fcriben-
do, probare. Cicero vero, non folum
artis, verum etiam eloquentia: cujuf-
dam, quae in tacendo reperiarur.memi-
nit. Cum enim feimones nonnullos
fuos, cum alio quodam ultro citroqne
hábitos, in epiftola quadam ad Atti-
cum commemoraffet , fic fcribit : Hoc
loto , fumpfi aliquid de tua eloquentia;
nam tacui. Pindarus vero, ( cut illud
peculiare eft, ánimos hominuminopi-
nato.fententiola aliqua mirabili,veluti
virgula Divina, percutere ) hujufmodi
quidpiam ejaculatur: Interdum magis
afficiunt non dicta, quam dicta. In hac
Вb г parte
580 Ds Aug м. Sen N т.
parte igitur , гясеге, aut quod filencio
proximum eft , brevis admodum eue
decrevi. Verum , antequam ad artes
impcriipecvemzm , baud paucade aliis
doclrim civilis portiombttt Гипс prsmit-
tenda.
SmnÙA civilis , verfatur circa fubje-
ftum , quod cauerorum omnium ma
xime eft Materia; immerfum: ideoque
dilHcillime ad axiomata reducitur.
Sunt tarnen nonnulla , quae banc diffi-
cultatem levant. Primo enim.qucmad-
ntodum Cato ille Cenforius de Roma
nis fuis dicere folitus eft : Ovibus tos
pmiles ejfe , quarum gregem integrum
minore quit molcflia ageret > quam иг..un
AÎiquam: quoniam fi paucas ex grege , ut
rtiiam ineant viam, propeller■* pojjîs, Ci
tera ultro fequentur : Similiter , hoc
quidem refpeftu , Ethicx munus eft
quodammodo illo politics: diíficilius.
Secundo , proponit fibi Ethica, ut ani
mus bonitate interna imbuatur, & cu-
muletur:At civilisfeientia nihil amplius
poftulat prater bonitatem externan) :
Hxcenim aàfocietatem fufficit. Icaque
non raro accidit,ut regimen fit bonum,
témpora mala: Siquidem in Sacra Hi-
ftoria illud non femel occurric { cura
de Rcgibus bonis & piis narratur } Sed
алЪие
 Li в ïr VIII. 581
adhuc populas non direxerat corfuum ad
Dominum Deum Patrum fuorum. I ta
que, & hoc quoque refpeiru , duriores
partes (am Ethics. Tertio, hoc habent
Refpub. , ut tanquam machina: gran-
diores tardius moveantur, nec fine
magno molimine ; undc haud tarn cito
labefactantur : Sicut enim in ,/Egypto
feptem anni fertiles , fíenles feptem,
fuftentatunt: itain Rebufpub. p riorum
temporuinbona inftitutio efficit, ut
fequentium errores non ftatim perni-
ciem inférant : At iïngulorum homi-
num decreta , & mores , magis fubito
fubverti folent. Hocdenique Ethicam
gravât, Politic* fuccurrit.
Scientia civilis tres habet partes ,
jnxta tres focietatis añiones lumina
rias : DoBrinam de converßitione ; De
cirтят de negotiis : & doch-inam de Im
perio five Repttbl. Tria fiquidem func
bona, quae exfocietate civili homines
íibi parare expetunt : Solamen contrai
folitudinem, adjumentum in negvtiis , &
proteciio contra injurias. Suntque lftse
tres prüden tia: plane inter fediverfx,
& fiepenumero disjuníbe; Prudencia in
converfando, prudentiain negotiando, (¡f
prudenti.% in gubernando.
Emm vero, quod ad converfationem
... Вb } atti
581 De Augm. Scient.
steinet, illa cette affeftata efle non de
bet , at multo minus negle&a : cum
pruderitia in ejus rooderamine , & de-
cus quoddam morum in feipfa praefe
ferat, & ad negotia, tarn publica.quam
privata, commode adminiflranda, plu-
rimumjuvet. Etenim ficut adio on-
tori tanti habetur, (licet fit externum
quiddam ) ut etiam illis alteris pani-
bus , qua; graviores Sc interiores vi-
dentur, anxeponatur ; codein fere mo
do , in viro civiii , tonverfatio , ejufque
regimen , ( utcunque in exterioribtis
occupetur) fi non fummum , at certe
eximium locum invenit. Quale enim
pondus habet ti«//f«ipfetejuiquecom-
pofitio? Rccteioeca ; :
Nec vultu deftrue verba tuo.
Poterit enim quis vim orationts, vid-
tu labefaftare , & plane prodere. Qum.
Scfaäa, non minus quam verba , vulm
pariter deftrui pofllnt , fi Ciceroni erc-
damus. Qyi , cum fratri arFabilitatcm,
commendaret erga Provinciales , nou
in hoc earn potifhmuin fitam dixit, ut
aditus praîberet ad fe faciles, nifi etiam
vultu iplo comiter accedentes excipe-
ret. Nil intereft habere oflium apertum,
vultnm tlaufum. Videraus quoque, At-
ticum, fub primum Ciceronis cum Cx-
t ■ iâic
 Liber VII Г. 5S3
fire congrelTum, bello adhuc fervente,
diligenter & ferio Ciceronem per Epi-
ftolam manuille , de vultu ícgeflu ad
dignitatem & gravitatem componen-
dis. Quod fi tantum polfit oris & vul
tos folius moderatio , quanto magis
fermo familiar'ts,8c alia, quae ad convsr-
fationem pertinent? Atque fane fumma
& compendium decori & elegautiae,
lnorum in hoc fera fita funt.utquafi
aequa lance & propriam Dignitatem
& aliorum metiamur& tueamur:Quod
etiam non male expreffit T. Livms ,
( licet alii rei intenrus ) eo perfonac
characlere ; Ne ( inquit ) aut arrogant
•uidear , aut obnoxius : quorum alterum
eft alien t libertatis obliti , alterum fu&.
Ex contxariaveroparte.fi urbanitati,
& elegantix morum externa: , impen-
fius ftudeamus, tranfeunt illae in affe-
ctationem q.uandam Deformem, Si
Adulterinam. 6¡uid enim deformitu ,
qua Scenam in Vitam transferre? Qrtm-
etiam, licet in exceiTiim ilium vitiolum
minime prolabantur • temporis tamen
nimium in hujufmodi leviculis abfu-
mitur , animulque ad curam ipfarum,
magis quam oportet, deprimitur. Ide-
oque ficut in Academiis , adolefcentes
litctarum ftudiofi , at fodalium con.
Вb 4 gref
 5S4 De Au g m. Scient.
grcifibus plus fatis indulgentes.mone-
ri folent à prseceptonbus , Arruca efe
fares témpora : fie certe alfid ua ifta , in
co'nverfationibus decorum , animi in-
tentio, magnum gravioribus medita-
tionibus furtum faciunt. Deinde , qui
primas adeo in urbanitate obtinent, Se
ad banc rem unam quafi nati videntur,
hoc fere habencut fibi ipfis in ilia foil
eomplaceant, & ad virtutes folidio-
res,& celfiores , vix unquam afpirent:
Quando econtra, qui fibi in hac pant
. defeftus funt confeii , decus ex bona
exiftimatione qusrunt : Ubi enim ad-
eft bona exiftimatio , omnia fete de
cent: ubi vero illa deficit, tum demum
à commoditate mo tum, atque urbani-
tate , fubfidiumpetendum eft. Porro,
adres gerendas, vixgravius aut fre-
quentius reperias impedimentú,quara
hujufce decori externi curiofam nimis
oblervationem , atque illud alterum,
quod huic ipfi infervit, nimirum , an -
xiam temporis atque opportunitatum
eleftionern. Egrcgie enim Salomon:
Qui reß>tcir ad ventos, non feminat ; qui
rejpicit ad nubes, non metit. Creanda li
quidem nobis eft opportunitas firpius
quam opperienda. lit verbo dicamus,
urbana ifta mor urn compofitio , vcluti
г vertís
 L i з в я VIII. 58$
veftis animi eft, & proinde veftis com-
moditates referre debet. Primum e-
nim talis cflc debet, ur fit in ufu cora-
tnuni : Rurfus, ut non fit nimis delica-
ta aut lump tuüía : Deinde, ita confici-
enda, ut ii qua lit in animo virtus,cam
exhibeat maxime confpicuam ; fi qua
deformitas,eandem fuppleat,& occul
te: : Poftremo, & fupet omnia , ne fit
nimis arda , atque ita animum angu
rtet, ut ejufderrf motus in rebus gcren-
dis cohibcat & impediat. Verum hare
pars feientie. avila de converfatione ele
ganter prefecto à nonnullis traftara
eft, neque ullo modo tanquam defide-
rata reponi debet.
Саг. II.
Tartitio Doârinx de Negotiis ; in Do-
¿trinam de Occafionibus Sparlis, ó*
Doctrinara de Ambitu Vita?. Exem-
plttm Doftrinx de Occafionibus
Sparfis, «cParabolis aliquibus Salo-
monis. Fncepta de Ambitu Vit*.
T\Oc~îrinam de negotiis partiemur in
dottrinam de occafionibus fyarfis , &
doftrinamde ambitu vit& : Qjjarum al
tera univerfam negotiorum varietatem,
corepleCiitur , & vita; communis ran-
Bb j quam
5&¿ Di Aug м. Scient.
quam Ammuenßs eft ; Altera , eatan-
tum , qua; ad profriam cujufquefortu
nar» amplificandam fpeftant, excerpit,
& fuggerit', quae fingulis , pro intimis
quibufdam rerurn luarum tabellis aur
codiüllii eile poffint. Verum antequam
ad fpecies defcendamus , aliquid circa
doärinam de negotia in genere prxfa-
bimur. DoBrinam de negotii*, pro rei
momento, traftavit adhucnemo, cum
magna, tarn literarurh,quam literato--'
rum , exiftimationis jaftura. Abhace-
nim radice pullulât illud malum, cjood
notam eruditis inuffit; nimirum erit-
ditionem ¿r prudentiam civilem глго яЛ-
modum conjungi. Etenim fi quis refte
advertat,ex prudentüs illis tribus.quas
modo dixinius ad vitam civilem /pe
ñare , illa converfationis ab eruditis
fere contemnitur , tanquam fervüe
quiddam , atque infuper medicationi-
bus inimicum. Quod vero ad illam de
Repub. adm'mißrand» , fane, fi quaado
rerum gubernaculis admoveantur eru-
diti, munus fuum incommode fufti-
nent ; Verum ea promotio continue
paucis. De prudmtta autem negotiandi,
(qua de nunc loquimur) in qua vita
humana plurimum veríatur, nulli om-
nino libri conlcripti habenrur : pnter
pauca
 Liber VITT.' 5S7
pauca quxdam mónita civil!л 'т fafci-
culum unum àutalterum collecb.qua:
arriplitudini hujus fubjefti nullo modo
refpondent. Etenim fi libri aliqui exta-
rent de hoe argumento , ficut de ce
teris , minime dubitaverim , quin viri
eruditi , aliquo experientiae manipulo j
inftrudi.ineruditos, licet diutina expe-
rientia edodtos , longe fuperarent , Se
proprio'illorum (quod clicitur ) areuuß ,
magis è longiquo fetirent.
Ñeque vero eft cur vereamur , ne
feientis. hujus tam varia fit materia, ut
fub praeceptionibus noncadat: Multo
íiquidem anguftiot eft , quamillaRe^.
adminiftrandü feientia ¡ quam tarnen
apptime videmus excultam. Hujus ge-
ntúsprudentU , apud Romanos , opri
mís temporibus , extitifle videntur
nonnulli profesores. Teftatur enim
Cicero, morisfuiíTe, paulo ante fuá
fécula, ut Senatores, prudentia , & re-
rum ufu maxime celebres, [Coruncami,
Curii, Ldii, & alii, ) ílatis horis in fo
ro deambularent , ubi civibus copiam
fui facerent , & confulcrentur, non de
1 jure,fed de negotiis omnigenis : Velu-
ti de filia elocanda,five defilio educando,
ßve de pr&dio coemendo, de сотгяЯи, ac-
cufattone , defenfione , aut alia quacun-
que
jS8 D E Aug м. S cíe N т.
que re , qux in vita communi intetvc-
niat. Ex quo liquet,prudentiam quan-
(I ,im eíTe tonplium dandi , etiam in ne-
gotiis privatis , ex univerfali return
civiliura cognitione & experientia pto-
manantem , qui exerccatur quidem
in cafibus particularibus , extrahatur
autcm ex generali cafuum conlimili.
um obfervatione. Sic enim videmus, m
eo libro , quera ad fratrcm confcripíit
Q^Cicero, de petitions confulattu, ( qué
unicum à veteribus habemus , quan
tum memini, traftatum, de negotioali-
quo particular} ) quanquam ad coaíxíi-
11 m dandum, de re tum prüfend , po-
tifllmum fpciTUret , plurima tarnen
contineri axiornata política , qux non
ufum (o him temporaium, fed normam
quamdam perpetuam, circa elecciones
populares prxfcribant. In hoc genere
autem nihil invenitur , quod ullo mo
do comparandum fît cum apborifmis
Ulis, quos edidit Rex Salomon : De
quo tcftatur Scriptura, Cor <//»/i«Jim-
ßar arens. maris : Sicut enim arenx
maris univerfas orbis oras circundan!,
ita Si Sapientia ejus omnia humana,
non minus quam divina.complexa eft.
In apborifmk vero illis, prxter alia mi-
gis Theologica, reperics liquido haud
pauca
 Lib BR VIH. 5S9
pauca prxcepca & mónita civilia pra:-
flantilTima , ex profundis quidem fapi-
entiae penetralibus fcaturientia , atque
in ampliífímum varietatis carapum ex*
currentia . Quoniam vero doíirinam
de occafîonibtuß/arßs ( quae doürintdt
negotiu portio'cft prior ) inter defidera-
ta rcpoiiimus , ex more noftro paulif-
per in ilia immorabimur : Atque ex-
emplum ejufdem,ex aphtrifmis live pa-
rabolis illis Salomonis dcfumptum ,
proponemus. Ñeque vero quis , ut ar-
bitramur , nos mérito fugillare poflît ,
quod ex Scriptoribus Sacra: Scripturae
aliquem ad fenfum politicum traha-
mus : Equidem exiilimo , fi extareec
commentarii ilIi Solomonis ejufdem ,
de natura return , ( in quibus de omni
•vegetal?iIi , à mufco fuper murum adce-
drum libarit , itemque de animahbtu ;
confcripfit ) non illicitum eíTe , eos fe-
cundum fenfum naturalem in terpreta-
li : Quod idem nobis liceatin ioliticU.
Exemplum portionit doclrinoe de
occafionibus fparfis,«* para-
bolis aliquibus Salomonis.
Parabola.
i. Mollis Refëonfio fiangit tram.
Explicarlo.
Si incendatur ira Principis vel Su
perio-
550 De Augm. Scient.
perioris adverfus ce , & tua: jam fint
îoquendi partes, duo praecipit Salo
mon : Alterum , utfiat reßionfio ; Alte
rum, ut eaiem fit mollis. Prius continec
tria prarcepta. Primo, ut caveas àfilen-
tío trifiitf contumaci : Illud enira , aut
culpam totam in te recipit , ac (i nihil
habeas, quod refpondere pofllsjautDo-
minum occulte iniquitatis infimulat,
ас fi aures ejus , defenfioni, licet juibe,
non paterent. Secundo , ut caveas Л re
comperendinanda , ñeque tempus aliud
ad defenfionem poftules : Hoc enim ,
aut eandem notam inurit, quam prius,
nimirum Dominum tuum nimia men
tis perturbatione efferri j aut plane
fignificat, te artificiofam quandam de
fenfionem meditari, cum in prompta
nihil habeas:Adco ut optimum femper
fuerit, aliquid in pracfentia, & è re ni-
ta,in excuïationem tuiadducere. Ter
tio , Ut fiat prorfus rejponfio : Reßtonfie,
inquam , non mera confejfio , aut mera
fubmijjio , fed aliquid apologia: 8c ex-
cufationis infpergatur : Neque enim
aliter tutum eft faceré , nifi apud inge
nia valde generofa & magnánima; qux
rara admodum funt. Sequitur pofte-
riore loco, ut Reßionfio fit mollu , mini
me praîfr.i£ta, aut afpcea.
Рагд-
 Liber VIII. 591
Parabola. '
■ г. Servm prudent dominabitur in fi-
hum fiultum ; Et partietur h treditatem
inter fratret.
Explication
' In omni familia, turbata & difcordi,
fcmper exurgir alíquis Jervui , aut¿«-
milü amicut , praepotens, qui pro arbi
trio fe gerat, ad lites familia; compo
nendas, cuique, eonemine, & familia
tota,& dommus ipfc,funt obnoxii. li
le, fi fuam rem agat , familia: mala fo-
vet, & açjjravat:
qo fin fidelis revera fuerit
& integer , plurimum certe meretur:
Adeo ut etiam tanquam inter fratres
haberi debeat.aut (altem procurationem
hireditatis accipere fiduciariam.
1 Parabola.
j. Vir Sapiens , fi cumfinito conten
derá,five irafcatur, five rideat, no» in
venid requiem.
Explicatio.
Monemur faspius , ut congrefium im-
paremfugiamus, eo fenfu, Ne cumpoti-
oribus decertemus. At baud minus utile
eft monitum , quod hie exbibet Salo.
moii,iVt cum indigno contendamos. Ini-
qua enim prorfus forte hxc res tranfi-
gitur. Siquidem , fi fuperiores fimus ,
nulla fequitur vidoria : fi fnperemur ,
magna
59t De Aug m. Scient.
magna indignitas. Neque juvat etiam,
in hujufmodi contentione exercenda ,
ii iuterdum veluti per jocum agamus ,
interdum cum faßu& contemptu.Nita
quocunque nos vertamus, leviores in-
de efficiemur , neque commode nos
explicabimus. PcíTime autem fir, fi hu-
julmodi perfona , qui cum contendi-
mus, ( ut Salomon loquitur , ) aliquid
affine habeat cum finito , hoc cd, u fit
audaculus , Sc temerarius.
. ., ■ Parabola.
4. Sed cunáis [ermonibiu , qui di-
cuntur , ne accommodes aurem tuam, ne
forte audiasfervum tuum maledicenttm
tibi.
Explicado.
Vix credi poífic , virara quantum
perturber mutila curtofitas , circa illas
res , quae noftra interfunt : Nimitum ,
quando fecreta ilia rimari fatagimus ,
qua; detecta & inventa , a-grirudincm
quidem animo inférant, ad con filia au
tem expedienda nihil juvent. Primo e-
nim fequitur animi vexatio & inquieta
do , cum humana omnia perfidix &
ingratitudinis plena iint. Adeo ut, û
comparan pofl'et fpeculum aliquod
magicum, in quo odia , & quxcunquc
contra nos ullibi comino ventut , ietii-
ert
 Lll ED VIII. }fi
eri polTemus , melius nobis foret, fi
protinus projiccretur & collideretur.
Hujufmodi enimres, veluti foliorum
murmura funt , & brevi evanefeunt.
Secundo curiofitas ilia animumfufyicio-
mbut nimits onerat ; quod confilhs ini-
miciflînuim eft , eaque reddit incon-
Oantia , & complicata. Tertio eadem ,
mala ipfa fipiffimefigil,alias pntervola-
tura: Grave enim eft confeientias ho-
min run irritare; qui.fí latere fe putent,
facile mutantur in melius, fin depre
cíenlos fe fentiaiit , malum malo pel-
lunr. Mérito igitur fummae prudentiae
Ml
tribuebatur Pompcio Magno, quod1
Sertorii charras univerfas,nec à fe per-
leftas , necaliispermiflas , igni proti
nus dedi fier.
Parabola.
5. Advenit veluti viator paup er:es,
(y* Xgtflos quafi vir armât ш .
Explicatio.
Eleganter defcribitur in parabola,
quomodo prodigis , & circa rem fami
liärem iiicuriofis, luperveiîiant naufra
gio fertunarum.k principio enim pede-
tentim, & palfibus lentis , inflar viato-
ris, advemt ob&ratio.&i fortis diminutie ,
ñeque fere fentitur : At non multo
poli invadir egeflas , tanquam vir ar
mants,
594 D E A U G M. S CI E N T.
mattu , manu fciticet tarn forti, & po
tente , ut ei amplius refifti non poffit :
cumapud Antiquos recle diftum fit,
neceffitatem ex omnibui rebut ejfe fortif-
fimam. Itaque viatori occurrendum,
contra armâtum muniendum.
Parabola.
6 . &ui erиdit deriforem, ipfefibi inju
riar» facit : & 1ut <*rgmt tmpium, fibi
macular» generate.
Explicatio.
Congruit cum prxccpto Salvatoris,
Vt non mittarrius margaritas noflras an
te forces. Diftinguunturautcmin hac
parabola aftiones pr&ceptionis, & repre-
henfionts ; Diitinguuntur itidem perfo-
Dx deriforu, ôçimpii: Diftinguitur po-
itreiao id quod rependitur. In priore e-
nim rependitur opera lufa -, in posterio
re, etiam & macula. Cum enim qais
erudit & inftituit deriforem , jaBur*
primura fit temporis ¡ Deinde Se alü со-
natum irrident , tanquam rem vanam,
&operam male collocatam; Poftremo
derifor ipfe fiientiam, quam didicit.fa-
fiidio habet . At majore cum periculo
transigitur res in reprehenfione impii ;
qui non folum impius non aufcultar;
fed & сопша obvertit , & rcprehenlo-
rem.odiofum iibi jam fa¿tum,aut con-
• fcftim
 L i в I R VI II. 5¡>j
feftim convitiis profcindit, autfaltem
poftea apud alios criminatur,
e :.: ; Parabola.
7. Filiusfapiens Utificat patrem: Fi
lms vero fiultus mceßici* est matrifux.
; Explicatio.
Diftinguuntur folatia atqueaegritu-
dines ceconomici , patris videlicet Sc
matr'u, circa liberas fuos. Etenim filim
prudent & ^»gijpiiecipuo filado züpa*
tri, qui virtutu pretium melius novit,
quam mater ; ac propterea filii fui in-
doli,ad virtutem propenfa:,magis gra-
tulatur : Quinetiam gaudium illi for-
tàfle afFert inftitutum fuum , quod fi-
littm tain probe educarit.illique hone-
ÍUtem morum , praeceptis & exemple»
imprefferit. Econtra mater calamitati.
filii plut compatitur & indolet ; tum ob
affectum maternum magis möllern , Sc
teiierum; tum fortafle indulgentiae fuse
confcia, qua eum corruperit, & depra-
yaverit. .
г. . , i .. Parabola.
8. Memoria jufii cum laudibus ; at
nomen impiorum putrefcet.
Explicatio.
Diftinguitur inter famam worum
bonorum , & malorum , qualis efle fo-
leat poll obttum.yiris enim icaw.extin-
-iv.u cb
 ¡$6 Di Aug м. SciEN т.
fta invidia , ( quae famam corum ,
dum vixcrant, carpebat )nome» conti
nuo efflorefcit , & laudes raagis indies
invalefcunt : At trim malts (licet fama
eorum, pergratiam amicorum & fa-
ftionis fua; hominum,ad breve tempus
manferit ) paulo poft faftidium nomir.it
oboritur , & poftremo laudes illa; eva-
niíU \ainfamiam, & velu ti in oderm
gravem Sí tetrum, definunt.
Parabola.
j. 6¡ui conturbat domumfuam.fofll-
debit ventos.
Explicado.
Utile admodum moni tum , de dif-
cordiis Sí turbis domefticis . Pluhmi
ettim, ex dijjidiis uxorum, aut exbsredj-
tionibusfiliorum , aut mutationibusfrt-
quentibusfamilu.migaa. fibi fpondent;
ac (i inde , vel animi tranquillitas , vel
ferum fuarum admiuiñrato felicior,
Ubi obventura foret. Sed plerunquc
abeunt fpes fuae in •ventos. Etenira,tum
mutaciones illa», ut plurimum , non
cedunt in melius ; tum etiam , pertur-
bacores ifU familia; fus , moleftias va
rias , &ingratitudinem eorum, quos,
aliis praeteritis, adoptant , Sí delignnt,
fxpenumero experiuntur.Quin &hoc
pacto rumores fibi piogignunc non
 Lib ir VIII. 5J7
óptimos, & famas ambiguas : Ñeque
enim maie à Cicerone notatum eftj O-
mnemfamam à domefiicis manare. II-
trunque autem malum per ventcrum
pojfejfiontm eleganter à Salomonc ex-
pnmitur : Nam & expeñationis fruflra-
tio, & rumorumfufcttatio, venus recle
comparantur.
Parabola.
lo. Melior efl finis orationit , quam
principium.
Explicatio.
Corrigit^are¿0¿»errorem frequen-
tiífimum.nonfolum apud eos.qui ver?
bis prxcipue iluden t, verum euam a-
pud prudentiores. Is cd, quod homi
nes de ferтопит fuorum aditи atque
ingrejfu magis fint folliciti , quam de
exitu, Sí accuratius exordia & praefa-
tiunculas meditentur, quam extrema
orationum. Debuerant autem пес illa
negligere, & ifta , ut longe potiora,
pra:parata & digefta apud fe habere;re-
volvences fecum,&, quantum fieri po-
teft, animo profpicientes,quis tandem
exit tis fermonis Cit (atuius , Sc. quamodo
negotia inde promoveri & maturari
poíCnt. Neque hie finis. Quinimo
non epílogos tantum, &[ermonum , qui
ad ipfa negotiaßefiant, egreffus, roedi
tari
598 De Aug m. Scient.
tari oportet ; verum etiam & ülorufn
fermonum cura fufcipienda, quos fub t-
pfum difceffum commode ó» urbane in-
iicere pofßnt, licet à negotio prorfus alie-
nos. Equidem'notfi Cûnlîliarios daos,
viros certe magnos, & prudentes , &
quibus onus rerum tune praecipue in-
cumbebat; quibus illud fuit perpe-
tuum , & proprium, nt quoties cum
Pfincipibus fuis de negotiis ipforum
communicarent , colloquia in rebus
ad ipfa negotia fpeitantibus nunquam
terminaren!; verum femper, aut adjo-
cum, aut aliud aliquid quod audire e-
rat volupe, diverticula qua;rercnt ; at-
que ut adagio ¿icitur,fermones marinos
aquaßuviatili fub extremum abluerent.
Ñeque hoc illis inter artes poftrcmum
егагГ .■ •
Parabola. ♦
1 1. Sicut mufcî mortus.faeterefaciunt
unguentum optimum , fic hominem pre-
îiofum fapientia çygloria , parva flul-
litia.
Explicatio.
Iniqua admodum & mifera eft con
ditio hominum virtute рглс<Лепшт,
( ut optime notât parabola ) quia erre-
ribut eorum , quantunivis levißmis,
nullo modo ignofcitur.Verum, quem-
tdrno
 Liber VIII.
àdmodum in gemma, valde nitida,mi-
niroum quodque granulum, aut nube
cula, oculos ferit, & moleftia quadain
afficit: quod tamen fi in gemma vitio-
fiore repertum foret, vii notam fubi-
ret : Similiter in virisfingulari virtute
proctitis , minima queque vitia ftatim
in oculos & fermones hominum in-
currunt, & cenfura perftringuntur gra
viore : qua; in hominibui mediotrïbttt
aut omnino laterent, autveniam faci
le reperirent. Itaque viro valde pru-
denti parva ftultitia; valde probo par-
vum peccatum ; urbano Sc moribus
eleganti paululum indecori , de fama
& exiftimatione multum detrahit. Ad-
eo ut non peífimum foret viris egre
gia, fí nonnulla abfurda ( quod citra
vitium fieri poflit ( aftionibus fuis im-
mffeerent; ut libertatem quandam fibi
retineant, & parvorum defeâuum no
tas confundant.
Parabola.
iz. Homines derifores civitatem per-
dunt,fapientes vero avertunt Calamitate.
Explicado.
Mirum videripoffit, quod in defcri-
ptione hominum , qui ad Refpubl. la-
befaitandas Sc perdendas veluti na
tura comparad & facTi funt , delegerit
Salo
¿oo De Aug m. Scient.
Salomon Charadercm; Non hominis
íuperbi & iníoleiuis ; Non tycannici &
crudelis ; Non temerarii & violcnti;
Non impii & fcelerati ; Noninjufti&
opprcíToris ¡ Non feditiofi & turbulen
te Non libidjnofi & voluptuarii ; Non
dcnique infipientis Sc inhabilis: Sei
deriforis. Verum hoc fapientia ejus Re
gis, qui Retumpubl. confervationes &
evcríiones optinie погас , digniffimum
eft. Ñeque enim fi milis fere eft peftis
Regnis & Rebufpub., quam fi Coníi-
iiarii Regum , aut Senacores , quique
gubernaculis rerum admoventur , fmt
ingenio derifores. Hujufinodi caim ho
mines, periculorum magnicudinem, ac
forces videan cur Senacores, temper ex
ténuant ; iifque , qui pericula , prouc
par eft, ponderanc, veluci timidis inful-
tanc: Confulcandi & deliberandi ma
turas moras , & me Ji tatas difceptacio-
nes, veluci rem oracoriam, & cxdii ple-
nam , & ad fummas rerum nihil fa*
cientcm, fubfannanc: Faniam ad quam
Principum Confilia pr^cipue funt
componenda, mfalivam vulgi , &rem
cico prartervolaruram , contcmnnnr :
Legum vim & auftoricatem, uc rctica-
la quxdam, quibus res majores mini
me cohiberi debeanc, nilmorancur:
Conû
 LiBEXVIIJ. 601
Confilia & prxcautiones , in longum
proficientes, utfomnia quidam , Sc
apprehenfioaes melancholicas , reii-
ciuut : Viris revera prudentibus , & re-
rum peritis , atque magni animi , &
coafilii , diikeriis & faceciis illudimt :
Deniquc fundamenta omnia regiminis
pchtici fimul labefictaut. Qujd ma-
gis attendendum eft, quiacuniculis,íc
non Ímpetu aperto , hxc res agitur:
Neque ccepit eile inter homines(prouc
meretur) fufpedta.
Parabola.
I ? . Princeps,qui libenter prtbel auns
verba mcndacii, omnesfervos habet im
probos.
Explicatio.
Cum Princeps talis fucrit, ut fufur-
ronibus , & fycophantis, abfqucjudi-
cio faciles & crédulas aures pra:bear,
fpirat oinnino, tanquam à parte Re¿is.
aura peftilens , qua: omnesfervos ejus
corrumpit, Scinficit. Aliimetus Prin-
cipis rimantur, eofque narrationibus
fictitiis exaggerant: Alii invidiam furias
concitanr.prxlerrim in óptimos quoi
que : Alii criminationibus aliorum ,
proprias fordcs,& confeientias malas,
eluunt : Alii amicorum fuorum hono-
ribus & defideriis velificanc, competi-
Cс tores
бог De Aug м. Scient.
tores eorum calumniando, & morden-
do : Alii fabularum argumenta, contra
inimicos fuos,tanquam in fcena,com-
ponunt. & innúmera hujufmodi. Ar
que haecilli, qui exfervis Principis in
genio funt magis improbo. At lili e-
tiam , qui Natura probiores funt. Ht
melius morati.poftquam in innocentia
fua parum prariidii efle fenfcrinr,(quo-
niam Princeps vera à falfis diftingucrc
non novit) morum fuorum probita-
tem exuunt,& ventos áulicos captant,
iilque fervilem in modum circumfc-
runtur. Nihil enim ( ut ait Tacirus de
Claudio) tutum eïi apud Principtm,cu
ya animo omnia funt tanquam indita ry
jujfa. Atque bene Cominaeus ; Prtfiat,
fer-jum ejfe Principes, cujus fujpicionum
non esi finis, quam ejus, cujus crtduUta-
tis non eíi modus.
Parabola.
14. Iuflus miferetur anitr.x jumenti
fui ; fed mifericordia impiorum crudtles.
Explicado.
Inditus eft,ab ipfa Natura, homini,
mifcricordi& affectus nobilis , & cxccl-
lens ; qui etiam ad animalia bruta ex
tendiШГ ; qui, ex ordinatione divina,
ejus imperio fubiiciuntur. Iraque ha
bet ifta mifericordia analogiam quart-
dam
 Liber VIII. ¿03
dam cum iilaPriiicipis erga fubditos.
Quinetiam illud certiflîmum eft, quod
quo dignior eft auima , eo pluribus
compaciatur. Ecenim anima; angufta:,
& degeneres., hujiifmodi res ad fe ni
hil pertinere putanr : At ilia, qua: no-
bilior eft portio univerfi, ex commu-
nione afficitur. Quare videmus , fub
veteri lege haud pauca fuifle praece-
pta, non cam mere c&remonialia, quam
mifericordiét inßituttva : Quale fuir il
lud, de»«» comedendo carnem cum [an
guine ejus ; Sc fimilia. Etiam in fedis
ElTaeorum, & Pythagorœotum, ab efu
animaüum omnio abftincbanr. Quod
etiam hodie obtinet ( fuperftitione in-
violata ) apud incolas nonnullos Im
perii Mogolleniis . Quin & Turcas
( Gens licet, Sc ftirpe & difciplina,cru-
delis, & fanguinaria ) Brutis tarnen e-
leemofynas largirifolent ; neque ani
malium vexationes & torturas fieri fu-
ftinent. Verum, ne forte hasc qua; di-
ximus , omnis generis mifer.icordi& pa
trocinan videantur, falubricer fubjun-
çit Salomon , impiorum mifericorditts
ejfe crudeles. Ex funr, quando homini-
bus fceleratis & facinorofis parcitur,
juftitiae gladio feriendis : Crudelior e-
aim hujufmodi mifericordia , quam
Сс г cru-
¿o4 De Aug m. Scient.
crudclitas ipfa. Nam crudelitas eser-
cetur in fingulos : at mifericordia illa
univerfum facinoroforum exercitum,
conceda impunitate,in homines inno
centes armât & immittit.
< Parabola.
15. Totum ß>iritum fuum proferí ñul-
tut ; atfapiens refervat aliqutd in paßt-
rum.
Explicatio.
Corrigit parabola pra:cipue ( ut т:-
clctur ) non hominum vanorum futili-
tatem,qui dicenda,tacenda,facile pro-
ferunt: non Parrhefiam illam,qua abl-
que difcriminc & judicio in omncs &
omnia involant : non garrulicatcm ,
qua ad naufeam ufque aliis obftrepunt:
fed vitium aliud magis occulcum ¡
nempe fetmonis regimen minime o-
mnium prudens & politicum; hoc eft ,
cum quisita fermonem ( in colloquiis
privatis ) inftituit , ut , quzcunquem
animo habet , qua: ad rem pertinere
putet , fimul, & tanquam uno fpiritu ,
& oratione continúate, proférât. Hoc
enim plurimum negotiis officit. Siqni-
dem primo, oratio intertifa, Sc per par
tes infufa,longe magis penctrat,quam
continuara; quoniam in continuât!
pondus reruni non diítincle & Cgiila
 Liber VIII. tfot
tim excipitur, uec per morara nonnul-
lam iiihuct, fed rario racionen) , ante
quam penicus infederir , expellir. Se
cundo, nemo ram porenti Si felici clo-
quentia valer , ur primo fermonis im-
peru eum, quem alloquitur, mu:um Se
elinguem plane reud.it: quin & alter ali-
quid vieiffim refpondebir , & fortailc
objicier. Tum vero accidir , ur quae in
icfurarionem aur replicarionem refer-
vanda fuiiTenr, prxmifl'a jam , & antea
delibara , vires fuas & gratiam amife-
rint. Tertio , fi quis ea , qua: dicenda
funr.non ûmul effundar, fed per partes
cloquarur, aliud primo , aliud fubindc
injiciensjfenriec ex cj us, quem alloc; ui-
tur, vulru , Se refponfo, quomodo iin-
gula illum affecerint , quam in parrem
. accepra fuerint; ut, qua: adhuc reftanc
dicenda, cautius aut iupprimar, aut ex-
cerpat.
Parabola.
16 Si Spiritta poteftatem habentts ad-
Jcenderitfaper te, locum tuum ne dimife-
rit, qina curatiofaciet ceffare magna pec-
cata.
Explicatio.
Pratcipit parabola, quomodo fe quis
gerere debeat , cum iram arque indig-
nationem principi* incurreric. Praecep-
Cс 3 um
боб DeAug m. Scient.
tum duplex : Primo, ut non dimittu
locum fuum : Secundo, ut curationi, tan-
quam in morbo aliquo gravi , diligen-
ter & caute attendxt. Confucverunt
enim homines , poftquam commet- 5
contra fe Principes fuos fenferint , par
tim ex dedecoris impatientia , partira
nevulnus obverfando refricent , pat.
tim ut triftitiam & humilitatem eorum
Principes fui perfpiciant.fe à muneribus
& funftionibus fuis fubducere , quin-
etiam interdum ipfos Magiftratus , Se
Dignitates quas gerunt , in Principum
manus reftituere. At Salomon, haac
medendi viam, veluti noxiam , impro-
bat ; idque fumma profedto ra f. о ne.
Primo enim,dedecta ipfum nim'u Шлрн-
bücat ; unde tum inimici,atquc invidi,
audaciores 'fíunt ad hedendum ¡ tum
amici tirai diores ad fubveniendum.Se
cundo, hoc pacto fit , ut Primipis irm ,
quae fortafle, í¡ non evulgaretur, Cpon-
te concideret , magisfigatur , Sí , veluti
principio jam fació hominis deturban-
di , in ptaecipitium illius. feratur. Po-
ftremo, Secejftd iñe.aliquidfitpit ex ma
lévolo, Sí temporibusinfenfo ; Id quod
malum indignationis,malo fufpicionis
cumulât. Ad curationem autein perti
nent ida. Pnmo.civcar ante omnia, ne
JtmdÀ
 Liber V III. «07
flupiditate quadam , aut eciam animi
tintions, indignationem Principts minime
[entire, aut indc , proue debeac, affici ,
videatur : Hoc eft, ut & vultum , non
ad triftitiam contumacem,fed ad mœ-
ftitiam gravem atque modeftum com-
ponat : Sc in rebus quibufeunque a-
gendis fe minus folito hilarem&lae-
tum oftendat : Quin & in rem fuam.
erit, amici alicujus opera, & fermone ,
apud Principem uti, qui, quanto dolo-
ris fenfu in intimis excrucietur,tempe-
ftive iniinuet. Secundo , occafionei om-
nes,\c\ minimal, fedulo evitet, per quas
autmipfa , quae indignationi caufam
praebuit, refi-icetttr , aut Princeps denuo
cxcandeicendi , & ipfum , quacunque
de caufa , coram aliis objurgandi , an-
fam arripiat. Tertio , perquirat etiam
diligenter occafîones omnes,in quibus
opera ejus principi grata ejfe pojßt ; ut Se
volúntatela promptam redimendi cul
para prxteritam oftendat ; & Princeps
fuus fentiat, quali tandem fervo.fi eum
dimittat,privarife contigerit. Quarto,
Culpa ipfam, aut fagaciter m alios tranf-
ferat j aut animo îllam non malo com-
mijfam efle infirfuet ; aut etiam maliti-
am illorum ,qui ipfum Régi detulerunt ,
vel rem fupra modum aggrayarunc ,
Ce 4 indi
без De Auch, Scient.
induct. Dcniquc in omnibus evigilet ,
& curationi fit internus.
Parabola.
1 7 . Primut in caufafuajufittt : turn
Ttmt altera pars , inquirit in turn.
Explicatio.
Prima in unaquaque caufa informa
tion fi paulifper animo judias infedent,
altas radices agit , euinquc imboit , it
occupât ; adeo ut argre elui pen': t , nil!
aut manifeña aliqua fal fitas in materia
informationis, aut artificium aliquod
in eadem exhibenda deprehendatur.
Etenim nuda & (implex defenfio, licit
juila fit & praeponderans , vix prxjudi-
cium informationis primae compend
ie, aut libram juftitise femel propen-
dentem ad equilibrium redúcete , per
fe valet. Itaque & judici tutiflimum ,
ut nihil, quod ad mérita cauíx fpedat,
praelibetur , ptiufquam utraque pars
iimul aadiantur;& defenfori optimum,
fi judicem fenferit praeoccupatum . in
hoc potiifimum ( quantum dat caufa )
incumbere, ut verfutiara aliquam , &
dolum malum, ab adverfa parte, in ju
diéis abufum adntbitum , detegar.
Parabola.
18. Qui delicate à putritia nutritftr-
ium , pvflcafentiet turn contumaeem.
Expli-
 Liber VIII. ¿09
Fxplicario.
Servan Jus eft , Principibus Sc Homi
nis, ex coníilio Salomonis, in gratia &
favore fuo.ergayénwj modus. Ь triplex
eft. Primo,uc promovianturpergradin ,
non per faltas : Secundo , ut interdum
ajfucfiant repulfe : Tercio , ( quod bene
prxcipic Macciavellus ) ut habeantprt-
oculisfuisfemper aliquid , quo ulteritu a-
Jpirare poflint. Miß cnim h.ec fiant, rc-
portabunt proculdubio Principes , in
fine, àfervis fuis, loco animi giáti , £c
officioli.faflidium Sí contumaciam.Et-
enim , ex promotions fubita , oritur
infolentia ; ex perpetua deííderatorum
adeptione impatientiarepulß ; Deniq;
fi vota define, deerititidem alacritas be
induftria.
Parabola.
19. Vidifti virwn veloctm in opere
fuo ; coram Regibtís fiaba, nee erit ínter
ignobiles.
Explicado.
Inter virtutes, quas Rcges.ín deleftu
fervtrum , potillimum fpectant Si re-
quirunt, gratirfima eft pra: cundis cele-
ritos, Sc in negotiis txpediendis ftrenuitas.
Viri profunda prudentia Regtbiis luípc-
fli , utpote"qui nimium fine inlpeíto-
res,& dóminos fuos.infcios & invitos,
Сс5 inge
6io De Aug m. Scient.
ingenii fui viribus ( tanquam machina)
circumagcre poílint. Populares, invifi }
utpotc qui Regum Luminibus offici-
unt, & oculos populiin fe convertunt.
Animoíi , pro turbulentis ficpe haben-
tur, & ultra, quam par cít.aufuris. Pro-
bi, & vitae integra;, tanquam difficiles
exiftimantur, nec ad omnes nutus he-
riles apti. Denique non eft virtus alia,
qua: non habeat aliquam qüafí um
kam K qua Regum animi ofFendantur ;
Sola velocittts admandata, nihil habet,
quod non placeat. Infuper , motus a-
nimorum regiorum céleres funt , &
mora; minus patientes. Putantcnim,
fe quidvis efficere poiTe; Illud tantum
deefle, ut cito fiat. Itaqueante omnia
iis grata eft celcritas.
Parabola."
20. Vidi cúnelos viventes, qui ambu
lantfub file, сum adolefeentefecundo, qui
tonfurgit pro eo.
Explicatio.
Notar parabola vanitatcm hominum,
qui fc agglomerare folent aAfucceJfores
defignatos trincipum. Radix autem hu-
jus rei eft infania ilia , hominum ani-
mis penitus à natura infita ; nimirura
ut fpes fuas nimiumadament. Vix e-
nim reperitur, qui non deledetur m»
 Liber VIII. ftt
gis iis, qua: fferat, quam iis , qua: ftui-
tur. Quinetiam novitas humana: na
tura: grata eft , & avide expetitur. In
fuccejfore autem Principa ifta duo con-
currunt ; Spes & Novität. Innuit au
tem parabola idem , quod olim didum.
erat; primo à Pompeio ad Syllam; po-
ftea à Tiberio de Macrone; Plures ado
rarefolem orientem , quam eccidentem.
Neque tarnen imperantes multum hac
re commoventur , auteam magnifa-
ciunt, ficut nec Sylla , nec Tiberius fe
cit, fed rident potius hominum Ievi ta
ten) , nec pugnant cum fomniis : Eft
autem ( ut aiebat ille ) ßes vigilantu
infomnium.
Parabola.
г i. Erat Civitas parva , pauci in
ta v'tri ; Venit contra earn.Rex magnus,
¿l> vadavit eam,inßruxitque munitiones
pergyrum, &perfefta eft obfidw: inven-
tufque eft in éa vir pauper (у fapiens , &
liberavit earn perfapientiam fuam ; &
nullm deinceps recordatus eft hominis
tilitu pauperis.
Jîxplicatio. '
Defcribit parabola ingenium homi
num pravum & malevolwn. Ii in rebus
duris , & anguflis , confugiunt fere ad
viros prudentes, S: ftrenuos, licet antea
coa
 6ii De Auom. Schnt.
contempmi hábitos. Quamprimum
autera tempeûas tranfíerit, ingrati de-
mum erga confervatores fuos repe-
riuntur. Macciavellus vero , non fuie
caufa/inftituit qua:ftionem,K/er ingra-
tior effet erga beneméritos, Princeps , ant
populas! Sedinretim utrunque íngrati-
. titudinis arguit. Attamen hoc non fo-
lum ex ingratitudine Principis aut po-
puli oritur , fed accedit plerunque his
invidia procerum , qui fccreto indolent
evcntui , licet felici & profpero , quia
ab ipfis profeftus non fit: ItaqueSt
merkum hominis exténuant, & îpfum
depnrount.
Parabola.
гг. Iter pigromm, quaßfepes ßinarä.
Explicatio.
E I ega n t¡ fiî m e о fien di t pягаЬоЫ , pi-
gritinm in fine laíoriofam eífe. Diligen
tia enim, & fedula pr«paratio,id prx-
Itant , ut pes in aliquod offendiculum
non impingat; fed ut complaneturvia,
antequara ineatur : At qui piget eft,8c
omnia in extrcmum momentum exe
cutions dilFcrt , neceíle eft, ut perpe
tuo, & fingulis paifibus , quafi per ru-
bos & fentes inccdat,qui cum fubinde
detineant, & impediant. Idem obfet-
varipoilitetiam in fmuliarcgenda; in
qua,
 Liber VIII. '¿13
qua,fî adhibeatur cura& Providentia,
omnia placide & veluti Iponte proce-
dunt, abfque ftrepita & tumultu : Sin
hxc dcíint, ubi major aliquis motus
intervenerit, omnia (¡muí agenda tur-
matiin occurrunt i tumultuantur fer-
vi , aedes perionant.
Parabola.
lî- Sii' cogncfcit in juJieio f.uitm,
non benefuit ; lfle & pro bucceUa pa
rus defcret verilatem.
Explicado.
Prudentiifime notât Parabola, in ju-
dice magis perniciofam eile facilitaient
morum , quam corruptelam muncrum.
Muñera cnim haudquaquam ab o-
innibus deferuntur: at vix ulla eft cau-
fa,in qua non inveniatur aliquid.quod
fle¿lat judiéis animum , üpcrfonas re-
Jpiciat. Alius enirn rcfpicietur , utpo-
pularis ; Alius, ut maledicus; Alius, uc
dives ; Alius, ut gratus ; Alius.ut ab a-
mico commendatus. Dcnique omnia
plena funt iniquitatis ubi dominatur
rejpeä'.uperfonaram; & levi omnino de
caufa, veluti pro bucceUa pants, judi
cium pervertctur.
Parabola.
г ±. Vir pauper calumnian; pauperes,
fimilis eil imbri vehementi, in quo para-
turfames. Ex
6i4 De Augm. Scient.
Explicatio.
Parabola ifia antiquitus exprefla &
depifta fuit fub Fabula Hirudinis , u-
triufque uimirum, plena;, & уасиае.Рдя-
peris enim & famelici oppreffto longe
gravior eft , quam oppreßto per divitcm
Si repletion ; quippe quae omnes exa-
ctionum technas , & omnes nummo-
rum ángulos, perquirir. Solebat hoc
ipfum etiam fpongiis aftimilari,quae a-
ridae fortiter fugunt , madidae , non i-
tem. Monitum autem utile continet -,
tum erga Principes , ne praefefturas
provinciarum,aut Magiflratus.viris in-
digentibus, & obaeratis, committant ;
tum erga populos, ne Reges fuos cum
nimia' egeftate confliclari permittani.
Parabola,
if. Tons turbatm pede , ¿« -ven» cor
rupta,efljufi ut cadens coram impio.
Explicatio.
Prxcipit parabola, rebufpublicisante
omnia cavendum elTe de inicuo & in-
famijudicio , in caufa alijua celebri 5:
gravi, prarfertim ubi non abfolvitur
innoxius,fed condemnatur infons.Et-
enim injuriae inter privaros graffantcs,
turbant quidem & polluunt ¡atices ;*■>
ßitU, fed tanquam in rivitlis. Verum
judiciainiqua, qualiadiximus , à qui-
bus
 LiBiR VIII. ¿i$
bus exemplaperuntur,/e»/ej ipfos ju-
ftitU inficiunt, & inquinant.Poftquain
enim tribunal ceflcnt in partes injufti-
tii , flatus rerum vertitur tanquam in
latrocinium publicum: Fitque plane,
ut homo hominifit 1нрш.
Parabola,
itf. Noli ejfe amicm homini iracundo,
пес яп Luitto cum hominefuriofo.
Explicado.
Quanto religiofius amicitiz jura
inter bonos fervanda & colenda funr ,
tanto magis cavendum eft , jam ufque
à principio , de prudente amicorum de-
leäu. Atque amicorum natura & mo
res , quantum ad nos ipfos fpedtanr,
omnino ferendi funt. Cum vero necef-
iitatem nobis imponunt , qualem erga
alios perfonam induamus,& geramus,
dura admodum , & iniqua , amicitise
conditio eft. Itaque iutereft inprimis,
ut prareipit Salomon , ad vitae pacem,
&pnfidia, ne res noftras cum homi-
nibus irxcundis, & qui facile lites &j ur
gía provocant , aut fufcipiunt, com-
mifceamus. Iftud enim genus amico
rum perpetuónos contentionibus &
fàdionibus implicabit: ut aut amici-
tiam abrumpere -, aut incolumitati
propria; deelle, cogamur.
Para
6iä DkAug m. Scient,
Parabola.
47. 6¡ui celat delittum^qtarit am'tct-
tiam ; fed qui alter»ferment repetit ,fe-
paratfcederatos.
Explicado.
Duplex, concordiam traftandi, Se
ánimos reconciliando via. Alcera, qu«
incipit ab amneflia; Altera , qua; à re-
petitione injuriarum,C\ihj\xngendo apo
logias, Sí excufationes. Equidem me-
mmi fentenciam viii admodum pru-
dentis & politici , 6¡ui pacem trattat,
non répétais condition/but dijfidii, и ma
ga ánimos dulcedine concordit fallit ,
quam ¿quítate componit. Verum Salo
mon , íilo feilicet prudentior , in con
traria opinioue eft ¡ & amnefliam pro
bat , repetitionem prohibée. Eteoim in
repetitione hxc infunt mala ; turn quod
ca fit veluti unguts in ulcere; turn quod
periculum impendent a nova altercatio-
ne , ( liquidem de injuriarum rarioni-
bus inter partes nunquam conveniez)
tera denique quod de ducat rem ad арЪ-
Ugias ; Atutraque pars mailt videri
potius offen fam remififle, quamadmi-
lifle excufationeni.
Parabola.
28. In omni opere bono erit abw.dan-
tia ; ubi autem verbafuntplunma , ibi
Gequenter egeßai. Ex
 Liber VIII. ¿17
Explicatio.
Separat Salomon hac parabola fru-
fluni laboris UngttA, & laboris manuum;
quad ex alcero proveniat egeflas, exal-
tero abundantia.Eteaim liefere perpe
tuo , ut , qui multa effutiunt , jaftant
multa , multa promittunt, egeni lint ,
nec erriolumeutum capiaut ex illis re
bus Je quibus loquuntur. Quinetiam,
ut plurimum , mduftrii minime funt ,
autimpigri ad opera ; fed tantummo-
do fermonibus fe , tanquam vento,
pafeunt & fatiant. Sane » ut po'éta lo
quitur, Qui filet, e(lfirmm. 1s qui con-
icius eft.le ш opere prolicere.fibi plauT
dit, & tacet : Qui vero econtra con-
fcius eft,auras fe inanes captare,multa
& mira apud alios prxdicat.
Parabola.
19. Melior efl correptio manifefia ,
quam amor occulta.!.
Explicatio.
Reprehendit parabola moHitiem a-
micorum , qui amicitia: privilegio non
utuntur in admoncudo libere & auda-
fler amicos , tam de erroribus , quam
de perieuhs luis. Quid enimfaciam ( fo-
let hujufmodi mollis amicus dicere ) eut
quo me vertam ! Amo iUum quantum
quit, maxime ; meque, ß quid illi adberfi
conti'
6i8 De Aug м. Scient.
continent, ipfiut loco libenterfiubfiitut*
rim : Sed no vi ingenium ejut ; fi libere
cum eo egero,animum iüius ojfendam\fal.
tem contriflabo : Neque tarnen proficiam:
Atque cuius tum ab amicitia mea alie
nado, quam ab iu,qu& in animo fix» Ья-
bét, abducam.Ha'juCmoii amicum, tan-
quam énervera, & inucilem, redargüir
Salomon j atque plus utilitatis ab in
mico manifeßo , quam ab ejus generis
amico,(umi pofle pronunciar. Siqui-
dem eafortafle audire ei contigeritab
inimico per contumeliam , qui amicus
muffacprae nimia indulgencia.
Parabola.
30. Prudens advertit adgrejfiu fetos ;
Stullm divertit ad dolos.
Explicarlo.
Daae funt prudentU fpecies. Alrera
vera & fana : Alrera degener & faifa ,
quam Salomon ftultitïa nomine appel-
lare non dubitar. Qui priori ie dede-
rir, viis & veftigiis propriis caver, peri-
culis profpiciens , mcdicans remedia :
proborum opera ucens, concra impro
bos fe ipfum muniens; caucus inceptu,
recepcu non imparacus ¡ in occafiones
accencus , concra impedimenca Rie
naus : cum innumeris aliis. quae ad fui
ipfiiis acliones & greffas revendes fpe-
, " Étant.
 Lib в я VIII. 619
¿tant. At altera fpeciet, tota eft confu
ta exfallaciis & aßutiu, fpemque ponit
omnino in aliis circumveniendis , iif-
deinque ad libitum effingeudis. Haue
mérito rejicit parabola, non tantum ut
improbam, fedetiam mflultam. Pri
mo enim, minime eft ex iis rebuSj quae
in noflrafunt poteßate.nec etiam aliqua
confianti regula nititur : Sed nova quo-
ridie comminifcenda funt ftrategema-
ta,prioribus fatifcentibus,& obioletis.
Secundo, qui vafri & fubdoli hominis
famam ícopinionem femel incurrerit,
pricipuo fe.ad res gerendas inßrumen-
to prorfus privavit , hoc eft ,fide : Ita-
que omnia parum votis fuis confen-
tientia experietur. Poflremo, artesifit,
utcunque pulchrt. nideantur ,' & compla-
eí«»í;attamen faepius fruftrantur.quod
bene notavit Tacitus : Confilia callida
& audacia , expeclatione lita , traäatt*
dura, e~cer.ui trißia*
Parabola.
;r. Noli effejußm nimium , песfapi-
entior.quam oportet, cur abripiareßtbitoi
Explicatio.
Sunt témpora ( ut inquit Tacitus) i»
quibus magnu virtutibus certijfimum eß
exitium, Atque hoc viris virtute & ju-
ftitia egregiis , aliquando fubito , ali-
quando
 бго De Aue м. Scient.
quando diu ante pravifum, contingit.
Quod iî adjungatur etiatn prudencia ,
hoc eft , ut cauti fint , & ad propriam
incolumitatem evigilent , tum hoc lu-
crantur.ut ruina eorum fubito obveni-
ac ex occulcis omnino & obfcuris con-
lîliis, quibus Si evitetur invidia, & per-
nicies ipfos imparatos adoriacur.
Quod vero ad illud Nimium , quod in
Parabola ponitur,( quandoquidem non
Petiandri alicujus , fed Salomonis ver
ba funt ifta; Qui mala in hominum vi
ta lirpius notât , nunquam ptxcipic )
intelligendum eft, non de virtute ipia,
( in qua Nimium non eft , ) fed de vana
ejus atque invidiofa affe&atione , &
oftentatione. Simile quiddam innuit
Tacitus de Lepido , Miraculi loco po-
nens , quod nunquam fervilis alicujus
fententix auclor fuiflec , & tarnen tarn
faevis temporibus incolumis manfïiTet:
Subit ("in quit ) cogitatio, Uttum bdcfa
ta regantur, an etiam fit in noftra pott-
fiate , curfum attendлт tenere , inter de-
forme obfequium,& abruptam contuma
ciam, mediumyfericulo jtmul (¡y indigni-
tate vacuum.
Parabola,
ji. Dafapienti occafionem , fif adit-
tur ei fapientia.
Expli-
 Liber VIII. 611
Explicado.
Diftinguit Parabola inter Sapien-
tiam illam, quae in verum habitum in-
creverit, Se maturuerit , & illam, qua:
nacat tan tum in cerebro Si concepeu,
aut fermone jadatur, fed radices altas
non egerit. Siquidem prior, oblata
occaíione, in qua exerceatur,iIlico ex-
citatur, accingitur, dilatatur, adeo uc
fe ipfa major videatur : Pofterior vero,
quae ante occafionem alacris erat , ос
cafione data, fit attonita & confufa, ut
etiam ipfi, quiea fe praeditam arbitra-
batur, in dubium vocetur, annon pra>
ceptiones de ea fuerint infomniamera,
& ípeculationes inanes.
Parabola.
35. Qui laudat amiсum voce alta,fur-
genio mane, erit iUi loco maledietwrits.
Explicatio.
Laudes moderata;, & tempeftivae, &
per occafionem prolatae , famae homi-
num atque etiam fortunae , plurimum
conferunt;Atimmoderatx,& ftrepera:,
& importune effufa:, nihil profuntjimo
potius, ex lenteima taraholt, impetife
nocent. Primo enim manifefto fepro-
dunt , aut ex nimia benevolentia oriun
das, aut ex compofito affeHatas, quo col-
laudaturn potius fallís prasconiis deme-
tean
 4ii\ De Aug м. Scient.
reantur, quam veris attributis ornent.
Secundo , laudes para. & modeflt,invi-
tant fere prtfentes, ut ipfis etiam aliquid
adiiciantiptofaCx contra & immodicar,
ut aliquid demant&detrahant. Tertio,
( quod caput ret eft ) conflatur illi in-
vidia, qui nimium laudatur; cum laudes
omnes nimia , videantur fpectare ad
coatumeliam aliorum , qui non minus
merentui".
Parabola.
}4. G¡uomodo in aquis revendent
faciès:fie corda hотinum manifeflafunt
prudentibus.
Explicado.
Diftinguit Parabola inter mentes pru
dentaim , Si ctterorum hominum ; Illas
aquis autJpeculis comparans , qux fpe-
cies & imagines rerum recipiunt ; cum
alteras fimiles fint tern , aut lapidt im
polite, in quibus nihil reflefticur.Arque
eo magis apte comparätur animus hi-
tninis prudentis ad ¡peculum; quia inRe
culo imago propria fpectari poilit , una
cum imaginibus aliorum: Id quod oculis
ipfis fivejpeculo non conceditur. Quod
fi animus prudentis adeo capax fit , ut
innúmera ingenia & mores obfervare
& internofcerepoffit; fupercfl.ut detur
opera, quo reddatur non minus сити
 Liber VIII. 61}
applicatione , quam repr&fentatione;
G¡uifapit,innumerif moribtu aptus erit.
Д Tque his Salomùnis Parabolis , diu-
■"tius fortaiTe immorati fumus.quam
pro modo exempli; dignitace & rei
ipfius, & au&oris, longius provecli.
Neque tantum in ulu erat apud He-
braeos, fed alibi etiam Prifcorum fa-
pientibus frequentirfimum j ut fi cujuf-
piam obier va ci о in aliquid iucidiflet ,
quod vitx communi conducibile finf
ice, id redigeret & contraheret in bre
vem aliquamfententiam,ve\ Parabolam,
yel etiam Fabulam. Verum, quod ad
fabulas , ( fient alias diflum cft ) illae
exemplorum vicarii , & fupplementa,
olim extiterunt: Nunc quando témpo
ra hiftoriarum copia abundent , ad ani-
matum feopum redtius & alacrius col-
limatur. At modus feribendi, qui opti-
me convenir argumento tam vario &
multiplici, ( quale cft trañatus denego-
tiis&c occaßonibus parfis ) aptirfimus ille
eilet , quem delegit Macciavellus , ad
traftandas res Políticas ¡ nimirumper
oblcrvationes ■ five difmrfus ( ut lo-
quuntur ) fuper hifloriam & exempta.
Nam feientia , qui recenter , & quafi
inconfpe&u noftro , ex particularibus
elici-
 ¿14 De Апом. Scient.
elicitur , viam oprime novit particu
lada deuuo tcpetendi: Atque cette ad
Pradlicam longe conducir raagis , cum
difcurfus five difceptatio fub exemplo
militât , quam cum exemplum difce-
ptationi fubjungitur. Neque enim hie
ordo rantum fpeclatur , fed res ipfa.
Cum enim exemplum iratuitur tan-
quam difceptationis bafis , univerfo
cum circumilamiarum apparatu pro-
poni folet , qua: diicurfum interdum
corrigant , interdum fupplcant ; unde
fit loco exemplaris ad imiracioncm , Sc
prailicam : Ubi econtra exempla , in
gratiam difceptationis ad duela , fuccin-
cle & nudecitantur, & tanquam man-
eipia, nutus tantum difceptationis ob-
fervant.
Hoc vero diferiminis opera; pretium
fuetir obfervalTe ; quod ficut hiftorU
temporum oprimam pratbeut mate-
riam ad difcurfus fuper Política , quales
funtilli Macciavelli , ita hißorU vit»-
rum optime adhibentur ad document*
de negotiis; Quoniam omnem occaiîo-
nam & negotiorum , tarn grandium
quam leviorum , varietatem coinple-
ciuntur. Imo reperire eil bafin ad prt-
ceptiones de negotii* иtraq иe illa hijhri*
adhuc commodiorem: Ea cft.utdif-
cutlus
 Liber VIII. 6ц
difcurfus fiant fuper epiftolas , fed pru-
dentiores, & magis ferias; quales funt
illae Ciceronis ad Atticum', & aliae. Si-
quidem epifloU magis in proximo, &
ad vivum, uegotialolentreprrcfcntarc,
quam vel Annales , vel wtt. Quare
jam , & de materia , Si de forma, por-
tionis primae , dcclrinn de negotiis, qua:
traftat oocafionesßarfas, diximus.eam-
que inter defiderata numeramus.
Eft & alia portio ejufdem doclrint ,
qux tantum difFert ab illa altera , de
qua diximus , quantum fapere , &c fibi
fapere. Altera enim movere videtur
tanquam à centro adeircumferentiam;
Altera tanquam à circumferentia ad
centrum. Eftcnim prisdentia quxdatn
conßlüaliis impertiendi , cíl vero & alia
fais rebus proßiiciendi: Atque hae non-
nunquam conjunguntur , fsepius fepa-
rantur. Multi iiquidem in fuis ipforunt
rationibus inftituendis prudentiifimi
funt , qui tarnen in rebufpub. admini-
ftrandis , aut etiain confiliis dandis,
nihil valent : Formicas fimiles ; qua;
creatura fapiens eft ad fefe tuendum,
fed horto plane noxia. Нжс virtus fibi
fapiendi , Romanis ipfis , licet patriaî
optitnis curatoribus, non ignota fuit:
unde Comicus , Шт polfápitnsf.ngit
6i6 De Augm. Scient.
fortunam fibi. Quin & in Adagium
apudipfos vtrfum eft , Taber quisque
fortune proprit. Et Livius hancipiam
Catoni Majori tribuit:/» hoc viro tanta
■vis animi £? ingenii inerat, ut quocunqut
loco natuseßet , ßbi ipfefortunam failu-
rttt vider'etur.
Hoc genus prudential , fi quisipfum
profiteatur, & palam venditet, femper
Labitum eftjtion modo non Policicum,
yerum etiam infaüftum qüiddam , &
inaufpicatum : Sicut in Timotheo A-
thenienfi obfervatum eft : Qui, poft "
quam prxdara multa facinora , in de-
cus & commodum civitatis fuae , edi-
diflet, atque Adminiftrationis fuae (fic-
ut tum moris erat ) populo rationem
redderet ; fingula couclufit hac claufu-
la j Atque in hac refortune partesfue-
runt nullt. Contigit vero ut polt id
temporis nurquam ei quicquam fé
liciter ceflerit. Sane nimis datum hoc,
Si altum fapiens. eodcm fpeilans, quo
Ezechielis illud de Pharaonc 5 Dicis,
' Tluvitti eß meus, & ego feci memetipfum.
aut illud Habacuc prophets: ; Exul
tant , f¿ facripcant retifuo. aut illud e-
tiam Poeta; , de concemptore Deum
Mezentio:
Dextr*
 LibïR VIII. Í17
Dextra mihi, Deut , & telum , quod
mifftle libro,
Nunc adßnt. 1
Denique, Julius Caefar , nunquam
( quod mcmini) impotentiam cogitati-
onum fuarum arcanarum prodidk, nifi
fimili diûo : Cum enim Arufpex ei re-
ferret, exta reperta fuiiTe non bona.ad-
murmuravic fubmifle : Frunt Utiera
cum volo. Quod etiam diftum , mortis
faae infortunium non diu prxceífit.
Verum exceflus iftc fiducia: ( ut dixi-
mus ) res ut profana , ita femper infe-
lix. Quapropter , Viris magnis, & verc
fapientibus, vifum, fucceflus quoilibet
felicitan fua:,non virtuti,aut induftria?,
tribuere : Nam & Stylla,felicem fe, non
Magnum cognominavit;& Caefar (me
lius quam fupra ) ad navis gubernato-
rem ; Cifarem vehit , £3* Fortunam ejus.
Attamen iftac fententia: ; Faber quif-
quefortune fut , Sapiens dominabitur a-
firis , Invia virtuti nulla efl -via,zc finsi-
les; fi intelligantur Sc adhibcanmr po-
tius pro caicaribus ud induftriam ,
quam pro ftapedibus ad infolentiam ,
magifque ut progignant in hominibus
decretorum conftantiam & robur,
quam arrogantiam & jactantiam, tan-
quani fanas & falutares mérito habitx
Dd i funt
6i3 De Au g m. Scient.
funt,ac ptocul dubio in peitoribus Do
minum magnaniraorum fcdcm non-
nullam occuparunt , eoufque ut cogi-
tationes taies quandoque œgre difli-
mulent.Videmus enim.Auguftum Cx-
farem ( qui cum Avúnculo fuq com-
paratus , potius ab illo diverfus quam
inferior fult.fed Vir certc paulo mode
rador } fubfinem vitas petiifle ab ami-
cis, qui le£tum ejus circumftabaHt, ur,
poftquam expiraflet , fibi pUuderent ,
quafi coufeius fibi fuifl"et,»j/M«» vit* à
ft commode tranfaclum. Haec quoque
doBrinA portio inter deßderata nume-
randa eft : Non quin in praxi , etiam
nimio plus quam oportet, ufurpataít
& frequentata : Veïum quod bbri de
illa filent. Quamobrem ex moreno-
ftro, ficut in priore , nonuulla ejus ca
pita recenfebimus : Eamque fabrum
fortuna,, five ( ut diximus ) doclrinam de
ambitu -vit* nominabimus.
Ac primo quidem intuitu , novum
quoddam & infolitum argumentum
traftare videbor : docendo homines,
quomodo fortuna fute fahrt fie.ri pof-
íint : Doârinam cene, cui quivis li-
benner fe difcipulura addixerit , doñee
difficultatem ejufdem habuerit per-
ípeftam. Non enim leviora funt, aut
Ç1U-
 I I 1 I t VIII. 619
pauciora, aut minus ardua, (parad
fortunar» comparandam requiruntnr,
quam quae ad virtutem : Reique eft ar
que difHcilis ac fevera, fieri vere Point
eur» , ас vere Moraltm. At hujus doäri-
n& pertraäatio plurimum ad litera-
rum, tum deem, tum pondas , pertinet.
Intereft enim inprimis honoris literaru,
ut homines ifti pragmatici fciant , era-
ditionem haudquaquam avicular, qua-
lis eft alauda, fimilem effe, quae in fub-
lime ferri , & cantillando fe оЫейагс
foleat ; at nihil aliud : quinimo ex ac-
cipitris potius genere eflc, ut qui in al
to volare.ac fubmde,curn vifum fueric,
defcendere , & prardam rapere novit.
Deinde & ad perfeHionem literarum
kocipfum fpeftat , quia legitima: in-
quifitionis vera norma eft , ut nihil in.
veniatur in globo materia , quod non ha-
beat para/Mum in globo cryfiallino , five
intelleBu. -Woe eft , ut nihil veniat in
TraBkam, cujus non fit etiam ЛоЯг'тл
aliqua & Theoria. Ñeque tarnen litera:
hancipfam fortune architeBuram aliter
admitantur, aut arftimant, quam ut o-
pus quoddam inferioris generis. Ne-
mini enim fortuna propria, pro dono
effefui, à Deo concefto,ullo modo dig
na retributio effe poflu. Quin & non
Dd j raro
¿30 DeAugm. Scient.
raro fit , ut viri virtutibus egregii for
tuna: fu« fponterenuncient , ut rebus
fublit^Ptibus vacent. Digna tarnen eft
fortuna , quatenus virtutis ас beneme-
rendi Organum eft , fua quoque ßiccu-
latione Sc doärina.
Ad banc doftrinam pertinent prae-
c epta , nonnullafummaria , nonnulla
Jparfa Se v/M-M.Prxceptafummaria ver-
fantur , circa veram notitiam , Sc alio-
rum, Sefui. Primumigitur prarceptum
(in quo car Jo notitis aliorum vertitur)
illud conftituatur , ut procuremus no
bis ( quantum fieri poflit ) ftneflram
illarn, quam olim requifivit Momus.
lile, cum in humani cordis fabrica tot
ángulos & receíTusconfpicatus eíTet,id
reprehendit , quod defuiflet/íijí^r* ,
per quam in obfeuros tilos & tortuo
sos anfraäus infpicere quis poffit.
Hanc autem/елeftram obtinebimus, fi
omni fedulitate nobis inform arionem
comparemus , & procuremus , de per-
fonis,quibufcum intercedunt uegotia,
particularibusj earumqueingenüs, cu-
piditatibus , finibus, moribus, auxilüs
Sc adminiculis,quibus praeeipue fufful-
ciuntur & valent ; Sc rurfus, defeebbus
& imbecillitatibus , quaque ex parte
maxime pateant&obnoxiifint» ami
 • L i в в R VI II. 6¡i
eis , faftionibus > patronis , clientelis i
rurfufque inimicis , invidis , competi-
toribus; etiam temporibus & aditibusj
( Sola ziiri molles aiitm & tdmpo ra
noris ¡ )
denique inftitutis, & normis, quas fibi
praefcripferunt ; & iîmilibus. Quin-
£tiam , non folum informado capien-
da eft deferfinit , fed infuper de aèlio-
nibiu particularibus , qua: de tempore
in tempus in motu funt , & tanquam
fub incudes Quomodo regantur &
fuccedant, quorum ftudiis foveantur.à
quibus oppugnentur, cujufque fint
ponderis & momenti, & quid fecutn
trab i.»:, & hujufmodi.Etcuim alliontt
praifentes noH'e,& in feplurimum pro-
deft, Si îllud infuper habet , quod abs
que hoc , etiam perfonarum noticia
valde futura fit fallax & errónea. Mu-
tantur enim homines fimul cum a-
¿tionibus : Si alii funt , dum aítioní-
bus ipfis implican tur Si obfidentur:
alii , poftquam redierint ad ingeni-
um. Atque ha: de rebus particularibus
informationes , quae tarn ad performs f
quam ad aciiones fpe¿tant , funt tan
quam propofitiones minores in o-
mni activo Syllogifmo. Nulla etlim
obfervationumautaxiomatum ( un de
; Dd 4 con
i)i De Aug м. S ci in т. .
conficiuntur majores propofitioneï
políticas .) Veritas » aut excellcntia , ad
concluiionis firmamentum fufficcre
poffit, fi in minore propofitione fuerip
erratum. Quod vero hujufmodi noti
fia comparan poflït, fidejuffbr nobis
eft Salomon, qui ait ; Confilium in cor-
de vtri, tanquam aqua profunda,fed -vir
prüdens exbauriet illud. Quam vis ali
tem ipia notifia non catiat fub ргатсе-
ptum , quoniam individuorum eft ¡ ac
lamen mandara de eadem clicienda
militer dari poflunt.
Notifia hominum fex modis elici &
liauriri poteft : per -vulttts & ora ipfo-
rum ,per verba, yttfaßa, perlngeniA
iua ; p.erjfoeifuos ; denique per rela
tione; aliorum. Quantum ad l ultiu ac-
tinet , minime nos moveat verusada-
v¡LVira,fronti nullaßdes:L\cet enim hoc
îpfum non perperam dictum fit , de
•vultm Scgeßus compofitione externa
& generali j attamen fubfunt fubtilio-
res quidam motus,&labores oculorum,
cris, -vultos; & gefitu: Ex quibus refera-
tur & paret ( ut eleganter ait Cice
ro ) veluti Janua quidam animi. Quis
Tiberio Ciclare oceultior? At Tacitas
no'tans charafterem &modum loquen-
di diverfum , quo ufus eft Tiberius in
V • laudan-
 L i в s R VIII. 6ц
laudando apud Senatum Res à Ger
mánico & à Drufo geftas , delaudibus
Germanici fie ; Mugis injpeciem ador-
natis verbis , quam ut penиusfenfire vi-
deretur. Delaudibus Drufific ; Paucio-
ribus,fedi»tentior, &fida oratione.Ite-
rum Tacitus, eundem Tiberium, alus
etiam utnonnihilpelluciduro, notans:
Inaliü ( inquit ) erat veluti eluttantium
•verborum: folutitu vero loquebatur,
quandofubveniret. Sane difficile repe
tíame fimulationis artifex aliquis tam
pcritus Si egregius : autvultus aiiquis
ita coaftus, Si, ut ille loquitur ,jujjui ¡:
quia fermone artificiofo & fimulato-
riopoflit iftas notas fejungere, quin
aut Termo fît folito folutior , aut magis
vagus & oberrans , aut magis áridas Sc
qua fi clachtns.
Ad verba hominum quod attinet.funt
quidem illa ( ut de Urinis loquuntuc
Medici ) meretricia. Sed ifti meretricii
fuá optimc deprehenduntur duobus
rnodis : Cumfcilicet^rfl/ггиягиг verba
aut ex improvifo , aut in perturbatione.
Sic Tiberius , cum ex Agrippinae vernae
verbis aculeatis fubito commotus ef
fet, & non nihil abreptus , extra inna
ta: fimulationis términos pedem pro-
tulit j Audualixc (inquit Tacitus) гл-
Dd 5 ram
 ¿34 De A u g м. Scient.
ram occulti peüor'ts vocem elicuere¡corre-
ptamque, Gnco verfu , admonuit , Ideo
Udi , quia non regnaret. Quare Poeta
perturbationes hujufmodinon infcite
appellat torturas , quod ab iis fecreta
fua prodcre homines compellantur ¡
• — Vino tortm £5" ira.
Ipfa fane teftaturexperientia , paucos
admodum reperiri.qui erga arcana fua
tam fidi fint, animumque gérant adeo
obfirmatum , quin interdum ex ira
cundia ; interdum ex jactancia , inter
dum e^intima erga amicum benevo-
tentia, interdum ex animi imbecillita-
te, qui fe mole cogitationum onerati
amplius non fuftineat, interdum de-
nique ex alio quopiam aff'eítu.huimaí
animi cogicationes révèlent &com-
municent. Ac ante omnia firms animi
èxcutit, fi fimulatio fimulationem im-
pulerit ; juxta Adagium illudHiipa-
norumj Die mendacium, & ernes veri-
tatem.
Quin &/<г## ipíis, licet humani a-
nimi pignora fint certiffima,non pror-
fus tarnen fidendum , nifi diligenterac
attente penficatis prius illorum & m»-
gnitudine.Sc proprietate. Illud enim ve-
r'\R\m\xm;Fraítsfibi in parvis fidem pre.-
ftruit, ut majore emolumentofallut. Ita
las
 L i в в R. VII E
lus vero fe ipfum In ipfoflare lapide pu-
tat, ubipnco prAdicat , ii melius lolito
tradletur , abfque caufa manifefta.
Erenim officia ifta minora homines
reddunt ofcitantes, & quafi confopi-
tos, tarn ad cautioncm, quam adindu-
ftriam;AtquereûeàDemoithene ap-
pelltfntur alimentafocordU. Porro Pro
prietäten* Sc naturam nonnullorum
faBorum , ettam quae bencficiorum loco
habentur, fubdolam & ambiguam, lu-
culenter cernere4icet ex eo quod An
tonio Primo impofuit Mutianus: Qui
poll redicum cum eo in gratiam , fed
fide peffima.plurimos ex Antonii Ami-
cis. ad dignitatis evexit ; Simul amicis
ejui pr&feflurat & tribunatus largitur.
Hoc autem aftu Antonium non mil-
nivit, fed exarmavit penitus Ц. defola-
vit , amicitias ejus ad fe transferendo.
Certiifima autem davis , ad ánimos
hominum referandos , vertitur, in ri-
mandis & pernofcendis , vel ingenia Sc
nattirit ipforum , velfinibus Si infenti-
onibut . Atque imbecilliores certe Sc
fimpliciores, ex ingeniU ; Prudentiores
autem, & teftiores , ex finibus fuis op-
time judicantur. Certe prudenter & fa
cete ( licet meo judicio minus vere)
diftumfuit à nuntio quopiamPonti
ficis,
¿}6 De Augm. Scient.
ficis , fub reditu ejus àLegatione apud
Nationem quandam.ubi tanquam Or
dinarius refcderat. Interrogatus de de-
le£tu Succédons fui , confi lium dedit ;
tiullo modo mineretur aliquii , qui extmie
frudens ejfet ¡fedpotius mtdiocriter tan-
tttm , quoniam{ inquit ) ex prudentiori-
hus nemo facile conjiciet , 'quid •verifimilt
foret illius gentu hominesfailures. Sane
non raro intervenir ille error, & ma
xime familiaris eft Viris Prudentibus ,
üt ex modulo ingenii propra alios
mctiantur.ac proindc ultra fcopum fs-
pius jaculentur,fupponendo quod ho
mines majora qiixdam meditentur, Si
inn deftiuent > & fubtilioribus technis
rttantur, quam qua; illorum ánimos
unquam fubierint. Quod etiam ele
ganter intuit Adagium Italicum , quo
notatur ¡ Nummorum, prudentU.fidet ,
femper minores invenirirationes , quam
quit putaret- Quare in levioris ingenii
homimbus , quia multa abfurda fact
um , capienda eft conjectura potius er
propenfionibus ingeniorum , quam ex
deftinationibusfinium. Porro , Princi
pes quoque(fed longe aliamobcau-
lam ) ab ingeniis op time judicantur :
Vrivati a u tern exfinikin. Principes enim
fafligiuni adeptihumanomm defideri
oniBi
 Liber VIII. 637
orum , nullos fcre íibi propofitos fines
habent, ad quos prarfertim vehemen
ter & conftanter afpirent : ex quorum
finium fitu & tiiftainia, reliquat um fua-
rum añionum poffit excipi & confici
Direftio & Scala: Id quod inter alia,
caufa eft vel precipua , ut corda ecrum
( quod Scriptura pronunciat ) fint in-
fcrfttabilia. At privatorum nullus eft,
gui non fit plane veluti viator , & pro-
ficifcatur intente ad aliquain itineris
mctara , ubi confiftat : unde non male
divinare quis poterit,quid fafturus fit,
aut non facturus. Si enim in ordine fit
quidpiam ad finem fuum, probabile eft
facturum: Sin fit in contrarium finis,
rhinime. Neque defintum v&iingenio-
rum in hominibus diverfitate infor
mado capiendaeft fimpliciter tantum,
fed & compárate: Quid feilicct praedo-
minetur , & reliqua in ordinem cogat?
Sic , ut videmus , Tigellinus , cum fc
Petronio Turpiliano inferiorem fen-
tiret in voluptatibus Neroni minift-
randis & praguftandis , Metus{ utait
Tacitus ) Kcronis rimatus efl , & hoc
pacio aemulum evertir.
Ad notitiam quod attinet dchomi-
nuni-animis fecundariam , nimirum ,
ерж ab aliorura relatione defumitur ,
brevi-
¿33 D E Aug м. Sc iE N т.
brevitcr dicere fufficiet. Defectus & vi-
tia didiceris oprime abinimicis: Virtu*
tes & facilitates ab amicis : Mores &
témpora a famulis: OpinionesSc medi-
tationes ab intimis familiaribus , cum
quibusfrequentius colloquia mifcent.
Fama popularis levis eft,& fuperiorum
judicia minus certa:Etenim coram illis
tccliores incedunt homines. Veriorfa
ma e demeflieis emanat.
Verum ad inquifitionem iftam uni-
Terfam via maxime compendiaría in
tribus confiftit . Primum , ut amicitias
multM comparemus , cum ejulmodi
hominibus , qui multiplicem variam
habent, tarn rerum , quam perfonarum,
notitiam: Inprimis veroenitendum, uc
faltem fingulos habeamus pratft o, qui,
pro negotiorum atque homiuum di-
verfítate, nos de unaquaque re certio-
res faceré & folide informare poûint.
Secundo, ut prudent temperamentum &
medio critatem quandam perfequamur,
& in libértatefermonu , Si in t.ici t limi
tâte : frequentius libertatem usurpan
tes : at, cum res poftulat, _///?«/;;<;«. Li
berten íiquidem in fermone, etiam alios
invitât & pro vocat , ut pari libértete ег-
ga nos utantur : Et íic multa dedueie
ad notitiam noitram : At t/uiturnitus
bdcra
 L ib !» VIII. 6f9
fiJern conciliât, cfficitque, ut anient
homines fecreta fua apud nos , can-
quam in fmu,dcponere. Tertio,is no
bis paulatim acqiiirendus eft habitai,
ut vigilante & praefente animo, in o-
mnibus colloquiis & aftionibus, fimul
& гет,^и<е inflat, geramut, & alia, qui
incidunt , obfervemui. Nam ficut Epi-
âetuspneipit, ut Philofophm , in fin-
gulis fuis aftionibus, ita lccum loqua-
tur : Et hoc volo , & etiam inßitutum
fervare ; Sic Politico* in fingulis nego-
tiis ita fecum ftatuat ; Et hoc volo , at-
que etiam aliquid, quod in futurum ufui
ejfepofßt, addifeere. Itaque, qui eo funt
ingenio , ut nimium hoc agant , & toti
fint in praefente negotio , quod in ma-
nibus habent, de iis autem, qua inter-
veniunt.nec cogitant quidem, (id quod
in fe agnofcit Montaneus , ) illi certe
Miniftri Regum aut Rerumpubl. funt
vel optimi , fed ad proprias fortunas
claudicant. Interim cautio ante om
nia adhibenda , ut impetum animi &
alacritatem nimiam cohibeamus > ne
multa feiendo , ad nos multis immi-
feendum feramur. Infelix enim quid-
dam eft, &ítemerarium , Polypragmofy-
ne. Itaque ifta quam comparandam
praecipirnus , notifia rerum & perfona-
rum
¿4° De Aug m. Scient.
rum varieras hue tandem redit , ut &
rerton , quas fufeipimus, Slbominum,
quorum opera utimur, magis cum ju-
dicio delectum faciamus , unde cuneta
& magis dextre, & magis tuto, difpo-
ncre & adminiftrare feiamus.
Notitiam aliorum fequitur notifiafui.
Etenim non minor diligentia adhiben-
da eft, fed major potins, ut nos de no-
bis ipfis, quam de aliis , vere Se accu-
rate informemus. Quippecum oracu-
lum illud, Nofie te ipfum , non tantum
fit canon prudentix univerfalis , fed &
in Politicu praecipuum locum babeat.
Optime enim homines monet S. Ja
cobus, cum , qui vultum in (p'eculo con-
fideravit , obltvifci tarnen illico , qualis
fuerit: Ut omnino frequenti infpectio-
ne fit opus. Idque tenet etiam in Po
liticù. Sed Jpecula feilicet funt divetfa:
Nam fyeeulum Divinum , in quo nos
contueti debemus , eft verbum Dei :
Speculum autem Politicum , non aliud
eft , quam Status Reruin , & Tempo-
riun, in quibus vivimus.
Examen igitur accuratum.nec quale
elle folet, Sui nimium Amant is , iníti-
tuendum eft homini , de propriis/liW-
tatibui, virtutibui & adminicula, nec-
B on de defecfibw, mbabilitattbm,&. tb
 Lu í» VIII. 64Г
ßaculis : ita rationem fubducendo , ut
hace perpetuo in majus , illa autem mi-
noris potius, quam reverá funt , a:fti-
mentur. Ex hujufmodi autem exami
ne in confiderattonem veniant quae fe-
cjuuntur.
Prima conßderatio fit, quomodo ali-
cui homini.moribufque & naturas fuav
cum temporibm conveniat ; quae fi in-
Tentafuerínt congrua omnibus in re
bus, magis libere & folute agere,& fuo
ingenio uti liceat: fin fit aliqua antipa-
trHa,tum demum in univerfo vitae cur-
fu magis caute & tiefte eft inceden-
dum,miñufque in publico verfandum.
Sic Tiberius fecit, qui moruro íuorum
fibi confeius, cum íaeculo fuo non op
rime convenientium , ludos públicos
nunquam fpeftavit : quinetiam per
duodecim continuos annos poftre-
mos nunquam in Senatum venit: ubi
contra Auguftus perpetuo in oculit
hominum vixit : quod & Tacitus ob-
fervat ; Alia Tiberio morum -wtf.Eadem
& Periclis ratio fuir.
Secunda fit conßderatio, quomodo
alicui conveniat cum profejftonibm ¿r .
gencribtu via , quae in ufu & pretio
runt, quorumque fibi deleftus fit fa-
ciendus : ut fijara, decretum non fit de
< •'- - , genere
¿4¿ De Aug m. Scient.
genere vita , maxime apcum & ingenio
fao congruum fumât : fin jam ptidem
id genus vi cae , ad quod minus à natura
fadus eft , fuerit ingreffus , fub prima
occafione fe fubducat , & novam con-
ditionem arripiat. Id quod à Valenct-
no Borgia videmus faâum , ad vitam
facer dotulem à patre innutrito : quam
tarnen poftea ejuravit , fuo obfecutus
ingenio , & vita: militari fe appiicuit :
quanquam Principatu seque ac S acer ■
dotio indignus , cum utrunquehomo
peftilens dehoneitaverit.
Tertia fit confidentio , quomodo fe
habeat quis, comparatm ad äquales Sc
¿malosfuos,axxos rerifimile fit eum ha-
biturum in fortuna fua competitorcs:
eum ne vitx curfum teneat , in quo
maxima inveniatur virorum egregto-
rum folitudo : atque in quo probabi-
le fit, fe ipfum, inter cxteros , maxime
poíTe enitere. Id quod à С. Cxfarc fa
ctum eft : qui a]} initio Orator fuit , Sc
caufas egit : & in Toga potitlimum
verfabatur : Cum vero vidiffet, Cicero-
nem, Hortenßum, Caiulum,cloc\uzat\x
gloria excellere , Rebus vero Bellicis
darum admodum neminem , prxter
Pompeiurm deftitit ab incepto, & Po
tencia: illi Civili mulcum valcdiccrc
jubens,
 Libïk VIII. ¿43
jubens, tranftulit fc ad artes militares,
&'Imperatorias : Ex quibus ad fum
ín um rerum faftigium confeendit.
Quarta fit conßderatio, ut naturae fuat
& ingenii rationem habeat quis.in de-
ligendit amicis, ac necejfarits : Siquidem
divcrfis diverfum genus amicorum con
venir ; aliis iolcnne, & taciturnum ;
aliis audaz, & jaflabundurn ; & com-
plura id genus. Certe notatu dignum
eft, quales fuerint d»«f/'Julii Cacfarij
( Antonius , Hirtius , Paufa, Oppius,
Balbus , .Dolabella , Pollio, reliqui:)
lili fcilicet jurare folebant, Ita vívente
C&fari mortar; infinitum ftudium erga
Caefarem pras fe ferentes j erga omnes
alios arrogantes & contemptoies:Fue-
runtque homines in negotiis geren-
dis impigri , fama , & exiftimatione,
mediocres.
Quinta fit conßderatio, ut caveat quis
fibi ab exemplü : ñeque ad imitationem
aliorum fe inepte componat : quad
quod aliis fuerit pervium , etiam fibi
patere necefle fit: neutiquam fecum.
reputans,quantum fortafle interfuerit,
inter fuum, & illorum, quos ad exern-
plum fibi delegit, ingenium & mores.
In quem errorem manifefto incidic
Pompeius,qui,ut Cicero feriptum reli
quit,
 644 De Aug m. Scient.
quit , toties folitus erat dicere : Syiï*
potuit, ego non potero ? Qua in rc vehe
menter libi impofuit , cum ingenium
& rationes agendi Sy'.Us à fuis toto
codo (ut ajunt) dtßarent : cum alter
ferox effet , violentus , quique faflum
in omnibus urgeret : alter gravis , le-
gum memor , omniaque ad Majefta-
tem &faraam componeos , undelon.
ge minus erat, ad perficienda qua? co-
gitatat , efficax & validus. Sunt & a-
liœhujus generis pneeptiones : vetutu
hae ad exemplum reliquarum Cub-
cient.
Ñeque vero, Nojfefeipfum , homini
fufficit, fed ineunda etiam eft ratio Ce
cum, quomodo fe oftentart, declarare,
denic\\icßeBere fie èr effingere, commo
de & prudenter .poffit. Ad oflcnttn-
dumfe quod attinet, nihil videmus ufa
venire frequentius,quam ut qui virtu-
tis habita fit inferior , fpecic virtutis
externa fit potior. Non parva igitur eft
prudentia: prajrogativa , fi quis arte
quadarn, & decore , fpecimen fui apud
alios exhibere poffit: virtutes fuas,nw-
rita, atc[\iefortiinam etiam, (quod fine
arrogantia aut faftidio fieri poffit )
commode oflentando ; contra, vitia,
defeBtu , infortunia Sc dedecera, artifi-
 L i В E R V 1 1 1. ¿45
ciofc oecultando : illis immorans, eaf-
que veluti ad lumen obvertens j his
iubterfugia quxrens.aut apte ea inter,
pretando clucns : & fimilia. Itaque.de
Mutiano , viro fui temporis prudentif-
iimo, & ad resgerendas irapigerrimo,
Tacitus; Omnium, qus. dixerat ,fece-
ratque.arte quadam Oflentator. Indiget
certe res haec arte nonnulla , ne tce-
dium & contemptufn pariat: Ita ta
rnen, ut ofientatio quípiam, licet ufque
ad vanitatisprimum gradum, vitium fit
potius in £;¿;V#,quam in Politic'u. Sic-
ut enim dici folet de calumnia , Auda-
Her calumniare , femfer aliquid h&ret :
iïç, dici poflit de jaftantia , ( nifi plane
deformisfuerit & ridicula, ) Audaäer
tevendita.femper aliquid huret. Hiere-
bit certe apud populum , licet pruden-
tiores fubrideant. Itaque exiftimatio
parta apud plurimos , paueorum falti-
dium abunde compenfabit. Qijod fi
¿fta.de qualoquimur,yí<¿í>yíí»w/(7 de-
center Sí cum j udicio regatur ; Exem
pli gratia ; Si nativum quendam pe
ctoris candorem & ingenuitatem pra:
feferat: aut ÍI illis temporibus adhi.
bearur,vel cum pericula circunftantCut
apud viros militares in bellis,) vel cum
aliiinvidia flagrant : aut fi verba , qua;
4^6 Di Aug m. Scient.
ad laudes proprias pertinent,tanquam
aliud agenti excidiílevideantur; mini-
meque vel ferio, yel prolixe nimis , iis
infiftatur : aut fi ita quis ie laudibus
honeftetjUt fimul etiam cenfuris & jo-
eis erga fe non abftiueat : aut fi deni-
que hocfacit.non fponte.fed tanquam
laceffitus.&alioruminfolentiis & con-
tumeliis provocarus: non parvum cer-
te haec res exiftimationi hominis cu-
mulumadiicit. Neque fane exiguus eft
eorum numerus; qui , cura natura fmt
magis folidi, & minime ventofi, atque
proptereahacarte.honori fuo velificá-
di.careant.Moderationis fuas, nonnul-
la cum dignitatis jactara» dant pcenat.
Verum nujufmodi oßcntationem vir-
tutis utcunque aliquis infirmiore judi-
cio, & nimium fortafle E/¿»c«í,impro-
baverit : illudnemo negatit , dandam
faltem eiTe operam, ut virtus per ¿ncu-
riam judo fuo pretio non frauderur ,
& minoris , quam revera eft, arftime-
tur. Ha:c vero , in virtute atftimanda,
pretii diminutio , tribus modis folet
coutingere: Primo, quando quis.in
rebus gerendis, fe, & operam fuam.of-
fert & obtrudit, non vocatus , aut ac-
cerfitus : Hujufmodi enim otíic::- .
munerationis loco eíTe folet, fi non re
pudien
 Liber VIH. -g^j
pudientur. Secundo, quando quis in
principio rei gerendas viribus fuis ni-
mium abutitur ; & quod fenfim erat
praeftandum, uno Ímpetu effundit; Id
quod rebus bene administratis ргаг-
properam conciliât gratiam , in fine
autem fatietaté inducit. Tertio, quan
do quis virtutis fua; fruftum, in laudi-
bus, plaufu, honore, gratia , fibi prae-
bitis , nimis cito & leviter fcntit , at-
que in iis fibi complacet. de quo pru-
dens habetur monitum : Cave ne in-
fuctiM rebut majoribm videaru,fi h&c te
res parva, ßcuti magna, deleclat-,.
Defeciuum enimvero fedula occupa
tio > minoris haudquaquam momenti
eft , quam virtutum prudens & artifi-
ciofa oflentatio. Defeclus autem occul-
tantur, & latent maxime, triplici qua-
dam induftria, & quafi tribus latebris:
Cautione, fr&textu, & confidentia. Cau-
tienem dicimus, quando iis rebus pru-
denter abltinemus , quibus pares ncm.
fumus : Ubi contra, ingenia audacula,
S¿ inquieta, fe facile ingerunt, fine j u-
'dicio, rebus, quibus non infucverunt;
& proinde defeitus fuos proprios pu-
i "blicant, & quafi proclamant. Vruex-
; tum dicimus, cum fagaciter,& pruden-
\ teVjViam nobis ftcmimus & munimus,
qua
t+t . D в Au g м. S с ib N т.
qua benigna & commoda de vitiis Se
defect. bin noftris fiat interpretatio ¡
quai! aliunde pcovenientibus . aut alio
teudentibus , quam vulgo exiftiraatur.
Etenim, de latebris viciorum non ma
ie Poëta, •
S&pc Utet vitium proximitate boni.
Qijare , fi quem, defectum m nobis
ip ils perceperimus , opeta danda,ut
perfonam & praetextum virtutit fini-
tima, mutuemur, fub cujus umbra la-
teat. Verbi gtatia, tardo gravitât ptae-
texenda, ignavo Imitas , il fie de cete
ris, lllud etiam utile, probabilem ali-
quam caufam ob tendere , & in vulgus
ípargere, qua addudri , ultimas vires
noítras promete refugiamus i ut quoi
non pojjimus , nolle videamur. Quod ad
confidentiam attinet.impudens cette cil
rcmedium , fed tarnen ccrtiflîrnum at-
que emeaciffimum: Nempc , ut quis
ea oranino coutemnere, & vilipenderé
fe profiteatur , quae revera aiTcqui non
poilït: Mercatotum prudentium more,
quibus folenne eft , & proprium , ut
pretium mercium fuarum attollanr,
aliotum déprimant. Eft tarnen & aliud
confidentU Genus , hoc ipfo impudea-w
tiusj Nimirum , perfricla ftonte defe-
Hut fuos ctiam opinion; obtrudere , 2c
\eru
 Liber VIII. 64$
venditare, quafiin Us, quibus maxime
*iefti tuitur.ie eminere credat. Atque ut
hoefacilius caueris imponat , fein iis
rebus,quibus rêvera plurimum poller,
fingit diffidentem. Qiiemadinodum
fieri videmus in Poëcis. Poëra enirn
carmina fua reciraiite.iï unum aliquem
veriîculum nonadmodum dixerirpro-
bandum, audias illico : Atque hic ver-
fin pluris mihi cenflitit , quam reliquo -
rumplurimi. Tum vero alium quem-
piam verfum adducet , quaíi iibifufpe-
¿tura, Sc de to, quid pures , feifeitabi-
tur, quem fatis norit , inter plurimos
elle optimum, & cenfura: minime ob-
noxium. Ante omnia vero ad hoc,
quod nunc agitur, ut fcilicetfpccimen
fui quis edat coram aliis illuftre, & jus
lb um in omnibus retinear , nilmagis
intercile j udico, quam ne quis per ni
mia m fuam naturz bonitatem, & fua-
vitatem, fe exarmer, & mjuriis Sc con-
tumeliis exponac : Quin potius in o-
mnibus aliquos animi liberi , Sc gene
ro Ii, & non aculei minus quam mel-
lis intra fe geftantis , igniculos, fubin-
de emittat. Qyc quidem munira vita;
ratio , unacuni prompro & parat о ad
fei contumeliis vindicandum animo ,
aliquibus ex accidente imponitur , Sc
Ee necef
tfjo DbAugm. SclBNT.
neceifitate quadam inevitabili , pro
pter aliquid infixum in perfona auf
fortuna fuá : veluti fit in deformibus, Si
(puriis , & ignominia aliqua mulclatis:
unde hujufmodi homines.fi virtusoon
défit , felices plerunqueevadunt.
Quod vero ad fe declarandum atri-
netj id alia res omnino eft ab oftenta-
tione fui, de qua diximus. Ñeque enim
ad virtutes aut defeclm horoinum re-
fertur : fed ad añiones vit*particulares.
Qua in parte nihil invenitur magis
Politicum, quam ut Mediocritas quar-
dam fervetur, prudens & fana, in fenfa
animi, circa acciones particulares, aj-e-
riendo , aut recondendo. Licet enim
profunda taciturnitas , & confiliorum
oceultatio , & is rerura gerendarum
modus , qui omnia ccecis & ( ut mo
derns lingua; potius loquuntur) fur-
dis artibus &mediis opcratur, res fit
& utilis , & mirabilis: tarnen non raro
cvenit , ut ( quod dicitur ) Difßmulatio
errorespariât , qui difftmulatorem ipfum
illaqueant. Nam viderons, vitos políti
cos, maxime omnium infignes , libere
Si indiflimulanter fines,quos peterent,
palam proferre non dubitafle. SicL.
Sylla manifefto pra: Ce tulit ,fe,emnes
mortales vel felices , vel infelices fieri ,
enfer*,
 Liber VIII. tfji
сирire , prout fibi ejfent velamici , vel
inimisi. Sic СагГаг, cum primum profe-
clus eft in Gallias , nil veritus eft pro-
fiteri: fe mailtprimum ejfe in villa obfcu-
ra, quamfecundum Rom*. Idem Criar,
caepto jam bello , diílimulatorem mi
nime egit, fi audiamus,quid Cicero de
illo prsdicet. Alter ( Cœfarem innuens)
non reeufat , fed quodammodo poftulat ,
ut , ut eft , fie appelletur Tyrannus. Si
militer videmus , in Epiftola quadam
Ciceronis ad Atticum , quam minime
fuerit Auguftus Ca;far diflîmulatorj
qui in ipio inçreflu adres gerendas,
cum adhuc Senatui eilet in deliçjis,
folitus tarnen erat in concionibus apud
populum jurare illa Formula : Ita pa
rentis honores confequi liceat. Iliad au-
tem non minus quiddam erat , quam
ipfa Tyrannis. Verum eft , ad invidiam
paululumleniendam , folitum eum fi-
mul adftatuam Julii Cacfaris , qua; in
Roftris pofita erat , manum pretende
re. Homines autem ridebant , & plau-
debant, & admiraban tur, & inter fe ita
loquebantur: Gjuidhocefti Qualis Ado-
lefcens f Sed tarnen nihil malitix in eo
fufpicabantur, qui tarn candide & in
genue , quodfentiret , loqueretur. Et
ifti quidem, quos nominavimus , pro-
Ee г fpera
<5¿ De Aug m. Scient.
fpera omnia confecuti funt: Pompeáis
contra , qui ad eofdem cendebat fines,
fed viis raagis umbroßs & obfcuris ,
(iîcutTacirus de eo loquitur, Occulticr,
пвп melior : atque Saluftius fimiliter
idem infimulat, Ore probo.animo inve
recundo: ) id prorf us agebat , Sc innu-
mcris technis moliebatur, utcupidita-
tes fuas & ainbitionem alte recondén
elo , interim Rempublicam in A nar-
chiam & Confufionem redigeret, quo
ilia feneceflario in finus ejus conjice-
rct , atque hoc paito tumma rerum ad
eum deterretur , quafi invitum & reni
tentem. Cum vero hoc fe putaret со n -
fequutum , faítus Confuí folus ( quod
nunquam cuiquam contigiflet ) minio
plus ad fines fuos proficiebat, со quod
etiam illi , qui procul dubio eum Vail
lent adjuturi, quid vellet non petcipe-
rent. Adeö ut tandem coaclusfir, tri-
tam & vulgarem inireviam, utfcilicer,
prxtcxtu le Czfariopponendi.arma &
cxercitum compararet. Adeo lenta,
cafibus obnoxia, & plerunque infelicia
folent eile ea confilia, qua: profunda
dijfîmulatione obteguntur ¡ Qua de re,
idem feníiíle videtur Tacitus , cumfi-
mul.itioms artificia tan quam inferioris
fubfellii prudentiam conftituit, prz
ягиЬш
 Liber VIII. : ¿53
ttrtibus politicis: illam Tiberio, has ve
ro Augufto Cœfari attribuens.Etenim,
de Livia verba faciens , fic loquitur;
Quod fuiflet ilia cum artibus mariti ,
Cfßmulationefilii , bene compoßta.
Quod ad animum fleäendum Sc ef-
> fingendum attinet ; Totis viribus cerré
i incumbendum , uc animus reddatur
occafionibus & opporcunitatibus ob-
fequens , neque ullo modo erga eas
durus autrenicens. Neque enim ma-
jus fuerit impedimentum ad res ge-
rendas, aut fortunas hominum confti-
tuendas , quam ill ud ; Idem manebat ,
neque idem decebat : videlicet, cum ho
mines iidem funt , & natura fua utun-
tur, poflquam occafiones fe mutave-
rint.Benc itaque Livius.cum Catonem
majorem introducir , tanquam fortu
ne fuse architeclum peritimmum, illud
fubjungit; quod ei fuerit ingenium
vtrfatil». Atque hinc (it, quod ingenia
gravia & lolennia , & mutare nefcia ,
plus plerunque habeant dignitatis ,
quam felicicatis. Hoc vero vitium in
aliquibus à natura penitus infi turn eft,
qui fuopte ingenio funt vifiofiSino-
dofi,&L ad verfandum inepti. At in aliis
confuetudine obtinuitfquçeft altera na-
(ига)ащис opinione quadam, (qua; iA
Ее 3 ani-
654 De An g м. Scient.
ánimos hominum facile obrepit ) ut
minime mutandam- fibi purent rerum
gerendarum rationem,quamiprius bo-
nam & profperamiînt experti.Pruden-
ter enim obfervat Macciavellus in Fa-
bioMaximo.quod prifiinumfuum tfin-
•veteratum cunclandi ó1 belli trahcndi
tnorem retiñere mordicas voluerit , cum
natura belli effet alia, & acriorapofluU-
ret confilia. In aliis porro idem vmum
ex inopia Judicii progignitur;cum ho
mines periodos rerum & aftionura
non tempeftive difcernant ; fed tarn
demum fcvertant, poftquara oppor-
tunicas jam elapfa fit. Tale quidpiam
in Athenienfibus fuis redarguit Dé
ni ofthencs , cos aiens efle rußten fi-
tnilei, qui in ludo Gladiatorio ft proban
tes , femper pofl plagam acceptam in tarn
partem muniendam feutum transférant
qua parcufft funt, nonprim. In aliis mr-
i'us hoc ipfum contingit, qui opera m ,
in via ea quam femel mgreffi funt col*
locatam, perderé gravan tur, nec reeep-
tui canerefciunt,fed potius, fe occafï-
onibus fuperiores fore , confian tu fuá
confídunt. Verum illa animi ■oifioßt* ,
Screnitentia,k quacunque illa tandem
radice pullularit , rebus gerendis, &
fortuna; hominum, eft damnofiiîîraa :
Nihil

I
 L i в i л VIII. ess
Nihilque magis Politicum, quam ani-
mi rocas reddere cum rotis fortuna:
concéntricas, & fímul volubilcs.Atque
de prtceptts duobtiifummarits, circa For
mat Architeeuram,h.3.£tzans. Vracepta
autem Jparfa baud pauca funt ¡ Nos
tarnen pcrpauca deligemus, pro modo
exempli.
Primum pr&ceptum eft j Vaberfortu-
ял , amufle fua perite utatur, camque
rite applicet ; Hoc eft, animum aflue-
faciac , ut rerum omnium prctium &
valorem xftimet , prouc ad fortunan»
Sí fines fuos magis aut minus condu-
cant ; Hocque curet fedulo, non per-
funftorie.Mira enim res, fed veriifima;
Inveniuntur plurimi , quorum mentis
pars Lógica ( fi ita loqui licet ) eft bona
Mathcmatica peflima : videlicet, qui dç
rerum confequentiis fatis firmiterju-
dicant ; de prètiis vero imperitiífime.
Hinc fit , ut alii privata Sc fecreta cum
Principibus colloquia , alii auras po
pulares , tanquam magna adept) , ad-
mirentur,cum fit utrunque faepenume-
ro res & invidia & periculo plena : Alii
autem res metiuntur ex dificúltate
atque opera fua in eis impenfa: fieri o-
porterc exiftiman tes,ut quantum mo-
verint tan tum etiam promoverme: Si c-
Ec 4 Ы
é<¡6 D E Aug м. S ciin't.
ut Cslàr de Catone Ucicenfi , vclut
per Ironiam , dixit , narrando , quam
îaboriofus fuerit & ailîduus , &qgali
indefatigabilis , neque tarnen multum
ad rem } Omnia ( inquit J magnofludio
agebat. Hinc etiam illud accidie, ut ho
mines fœpius feipfos fallant ; qui, G
Magni alicujus aut Honorati viri ope
ra utantur, iibi omnia profperapro-
mittunt;cum illud verum iîr.nongran-
diiKma qua-que Instrumenta, iedap-
tiffima, cuius &felicius opus quodque
perficere. Atquead Mathematicamvz-
ram animi informan dam , opera; preti-
um efr, illud inprimis nofle,& deferip-
tum habere, quid ad cuj ufque fortu-
nam conftituendam & promovendam
primum ftatui debeat, quid fecundan),
& iicdeinceps. Primo loco emcr.d.uio-
nem animi pono, animi enim imftdi-
menta (¿ nodes tollendo & compla
nando, citius viam fortuna; aperucris ,
quam fortunx auziliis animi impedi
menta fuftuleris. Secundo loco ofes po
no , & pecuniam. Quam fu m m o loco
plurlmi fortafi'e collocavertnt. cum
tanti Л с ad omnia ufus. Verum earn
opinionem , fîmilem ob cauflam abju-
dico, atque Macciavellus fecit , inali*
re > non multum ab ca dil'crcpante.
>j * . V Cum
 Liber VIII. й57
Cum enitn vetusfuerit Sententia, Pe-
ctmiam efe ñervos beUi¡ille contra, non
alios cíTe nervös bellt afl'eruit, quam
nervös worum fortium Sc militarium.
Eode-n prorfus modo veré afferi pof-
fit; Ñervosfortum, non eíTe pecuniam,
fed potius animi vires, ingenium, for-
titudinem , audaciam , conftantiam ,
rnoderationem, induftriam , & fimilia.
Tertio loco colloco famam & exifli-
mationem ; eo magis , quod illa xltus
quofdam habeant, & témpora, quibus
fi non opportune utaris , difficile eric
rem in integrum reftituere. Ardua e-
nim res , famam prascipitantem retro-
vertere. Poftremo loco pono honores ,
ad quos certe faciiior aditus per u-
numquodque ex illis tribus, multo
magis per omnia conjunfta , darur ,
quam fi ab honoribttt aufpiceris , & de-
inde ad reliqua perrexeris.Verum,ut in
ordine rerum fcrvando haud parum
eftmomenri, ita non multo minus in
fervando ordine temporis ; Cujus per-
turbatione ftequentiifime peccatur ,
dum ad fines tum properatur , quando
initia effent curanda j atque dum ad
maximaquçque fubito advolamus.quç
in medio poíita funt, temeré tranfilien-
tes.At illudrefte praecipitur;giW»a»e
inßat, agamw, Ee5 Se-
658 De Augm. Scient.
Secundum prtccp turn eft , ut cavea-
mus , ne animi quadam magnitudinc ,
& prxfidentia, ad magis ardua , quam
рас eft , fecamuc ; neve in advecfum
fluvii remigemus. Optimum enimcon-
filium circa fortunas hominums
■ Fatit accede, Deifque
Circumipiciamus in omnes partes , &
obfervemus,qua res pateant, qua dau-
fae & obftrudae fint, qua proclives, qua
ardua: ; neque viribus noftris, ubi non
patee aditus commodus , abutamur.
Hoc fi fecerimus , & à repulía nos im
munes praeftabimus , & in negotiis fin»
gulis nimis diu non haerebimus,& mo-
derationis laudem reportabimus , &
pauciores oiFendemus , & deniquefe-
licitatis opinionem acquiremus : dum
quae fpontefortaiTeeventurafuiffent,
noftrae in duitria: accepta ferentur.
Tertium pr&ceptum cum proximo
prxcedente nonnihil pugnare videre
poffit ; licet, probe \a relledum , mi
nime. Illud hujufmodi eft: Ut occaû-
ones non femper expedemus , fed eas
quandoque provocemus , & ducamus.
Quod etiam innuit Demofthenes ,
magniloquentia quadam. Et qucm.-J-
modum reeeptum efl, ut exercitum duett
Imperator , ßc à cordâtк -virи resipf*
¿mun~
 L i в ï r VIII.
ducendt, ut quA iffis videntur, eageran.
tur , ¿r no» ipfiperfequi eventut tautant
coganmr. Etenim.fî diligenter attenda-
mus, duas obTervabimus , eafque diT-
çrepantcs Tpecies , eorum , qui rebut
habeantur. Alii liquidem occafionibus
commode fcmnt uti , fed nihil ex fe
moliuntur, aut excogitan! ; Alii toti
funt in machinando > qui occafiones ,
quae opportune incidunt , non arri-
piunt. Harum facultatum altera, alteri
non conjuncta , manca omnino & im
perfecta cenfeuda eft. .>•■
. Qyartum eft pneeptum; ut nihil fuf-
cipiamus , in quo needle fit, temporis
plurimum infumere j verum ut verficu-
lus ill eaurem Temper vellicct.
Sed fugit interM , fitgit irreparabiU
-'*>■■ temptii. ' . ;u.' ■ -v
Neque alia Tubeft caufla , curii, qui
profeffionibus laboriofis , aut rebus
íimilibus , Te addixerunt , veluti Jure-
conTulti, Oratores, Theologi doûio-
res, Librorum Scriptores, & hujuTmo-
di, in fortuna Tua conftituenda, & pro-
movenda , minus lint Tolertes , quam
quod tempore ( alias Tcilicet infump-
to ) indigent ad particulada perno-
ice nda , opportunitates captandas , &
machi-
 i6t> D E Aug м. S cien т.
machinas, qui ad fortunam fuam Гре-
tbent, comrmnifcendas,& meditandas.
Quinetiam in aulis Principura & Rc-
buîpub. eos reperias , & ad fortunam
fuam promovendam , & ad aliorum
invadcndam , maxime efficaces , qui
nullo publico muñere fuuguncur , (cd
in hoc, de quo loquimur, r.mb'r.ii vit*,
perpetuo oceupantur.
Quintum eft prteeptum; Ut naru-
ram quodammodo imitemur, цъх ni
hilfach fruflra. Id <]uod fa&u non erit
admodum difficile , ii negotia noftia
omnium generura perite commifcea-
mus & contezamus. In finguhs enim
añionibus ita animus eft inftiruendus
& prxparandus,atqueintentiones no-
ftrae alia? aliis lubftctr.enda: , & fubor-
dinandx : ut , fi in aliqua re voti com
potes in fummo grail* fieri non pofli-
mas, in fecundo tarnen liceat confifte-
re , imo vel in tertio : Quod fi nec in
aliqua omnino parte rei barere aut
confiftere poffimus, turn vero ad a-
lium quempiam ( praeter deftinatum )
finera , operain impenfam fleftamus
Sin nec in prtfenti aliquem Fructum
demetere queamus, faltem aliquid ex
ea extrahamus, quod \a futurum pro-
lit: Si vero nihil folidi, nee in prtftnti
nec
 Liber VIH. 66i
пес in Futuro, indc elicerc detur, fata-
gamus falcem , ut aliquid exißimationi
noftrrE indc accrefcat: Et alia id genus:
rationes temper à nobis ipfís exigen-
do , quibus conftct, nosfruftus ali
quid, plus minus , ex fingulis actioni-
bus &con(iliis noftris percepifle : ñe
que ullo modo permit tendo , ut tan-
quam confufi ac confternati animum
illico defpondeamus , -fi forte fcopum
principalem non licuerit attingere. Ni
hil enim minus convenit viro Politico,
quam uni rei unice eile in ten tum. Qui
enim hoc facitjOccaíionum innúmera-
rum jaitura mulftabitur jquac rebus a-
gendis ex obliqao intervenirefolent,
quoique fortallc magis fuerint propi-
tix & commoda; ad alia eux poftea u-
fui futura lint, quam ad ea, quae in ma-
nibus habeamus. ldeoque bene callea-
mus illam Regulam :' Шс oportet face-
re, ö> ¡Üa non omitter
- Sextum eft prtceptum.ut nos reiali-
cui uimis peremptorie non aftringa-
mus: quanquam cafui videatur.primo
intuitu , minus obnoxia : Sed Temper
habeamus , vel feneftram apertam ad
evolandum : velpofticum aliquod fe-
cretum ad redeundum.
Septiraum рглсершт , eft antiquum
... ' illud
 66г Di Auch. Sciint,
illud Biantis; modo non ad perfidiam,
Ted ad cautionem, & moderationero,
adhibeatur : Et ames tanquam inim'utu
futurum, & oderи tanquam amaturт.
Nam ucilitates quafque.mirum in mo-
dum , prodit 5c corrumpit, fi quisni-
mium ie immerferi: amicitiis infelici-
bus, moleftis & turbidis odiis.aut puc-
lilibus Sc futilibas aeraulationibus.
. Haec exempli loco circa docirimm
de ambitu vit* fufficient : lllud enim
hominibus in memoriam fubinde re-
ducendum eft, longe.abeffe, utadum-
btationes iftoe , qupus utimur in defi-
deratis, loco juftorum traetatuum po-
nantur : fed eiíe folummodo tanquam
fchedas aut fimbrias,es quibus de tela
integra judicium fieri poílic. Ñeque
rurfus ita dcfipimus, ut fortunara abf-
que tanto, quantum diximus.molimi-
ne minime paran afleramus. Probe e-
nim novimus, cam tanquam Cpoate in
gremium aliquorum defluere: Alii au-
tem earn diligentia Tola & alüduitatc ,
( cautione noneulla afpera) abfque ar
te multa aut operóla , adipifcuntur.
Verum ficut Cicero, Oratorem perfc-
c~tum depingens, non id vult , ut cauli-
dici finguli tales efl'e debeaut,antpof-
fint : ac rurfus , ficut in Piiacipe auc
Aulico
 Liber VIII. (6)
Aulico defcribendo ( quod nonnulli
tracbndum fufceperunt ) modulus ef-
fingicur , prorfus fecundum artis per-
feihonem, non autem fecundum Pra-
âicam vulgatam : idem & nos in Poli
tico inftruendo praftitimus ; Politico
( inquam } quoad Fortunar» proprium.
Enimvero, illud utique monendum,
prtcepta , quae circa banc rem delegi-
mus & propofuimus, omnia ex genere
corum efle , quae bont artes vocantur.
Quod enim ad malas artes attinet: Si
quis Macciavello fe dederit in difcipli-
nam : qui praîcipit, Virtutem ipfam non
magnopere curandam.fed tantumfycciem
ejus , in publicum verfam : quia virtutit
fama & opinio homini adjumento fit ,
•virtus ipfa impedimento : quique alio
loco praecipit ; Vt homo Politicus illud
tanquam fundamentum prudentU [ил
fubfternat , quod pr&fupponat , homines
non recle пес tuto ad ea , qua volumus ,
fleíii aut adduci pojfe , pnterquam felo
metu: ideoque det operam , ut omnes,
quantum infe efl, obnoxiifint , at que in
periculis & angußiis conflituti: i ta ut
Politicus fuus videatur eííe, quodltali
àicunt, feminater ßiinarum: Aut fi quis
axioma illud, quod à Cicerone citatur,
amplcfti velic; Cadant amici , dummodo
inimi-
66+ De Aue м. Scient.
inimici intercidant ; Sicut Triumviri
fecerunt , qui inimicorum incericum
amicifllmorum exitio redimeba.ru: Aut
fi quis L. Catilinz imitator eile ▼clic»
ut Re rum pub. incendiarius fiat & per.
turbator , quo melius in aquis turbidis
pifeari & fortunam fuarn expediré
poffit; Ego, ( inquitjyî in fortunis meis
incendiumfit excitatum, id non aqua,fei
ruina reflinguam: Aut fi quisiliudiv-
iândri ad fe transférât , qui dicere fole-
bat; Pueros ¡¡lacentis , viros perjurtismlli-
ciendos: Cum aliis ejufdem farinz pré
vis, ac perniciofis dogmatibus ; Quo
rum ( ut fit in exteris rebus omnibus }
major eft numerus , quam reítorum &
fanorum:Si quis ( inquam ) hujufmodi
inqainata prudentia deledctur: non
ierim inficias , cum ( quandoquidem
legibus charitatis & virtutis omnibus
feipfum folutum,fortuna: folummodo
mancipan: ) pofle, majore compendio,
& celerius, fortunam fuam promove
ré. Fit vero in vita, quemadmodum
& in via , ut iter breyius fit foedius &
cosnofiusrneque fane,ut per viam me-
liorem quis incedat, multa circuitionc
opus eft.
• Tantum vero abeft , ut homines ad
hujufmodi artVpravas Ce applicarc o
çoi-
 L I В I R V I 1 1. í¿j
porteat; utpotiusfane (fimodo iint
apud le, feque fuftinerevaleant, neque
ambitionis turbine & procella in ad-
vcrfum rapiantur ) ante ocutos propo-
nerc debeant ; non folum mundi cho-
rographiam generalem illam , quod
omniapnt vanitas , (¿ vexatio Spiritus ;
verum etiam & illam magis fpecialein,
videlicet, quod ipfum ejfe , fejundum
à bene ejfe , maledidionis loco fit, &
quo grandius fit ejfe, eo major fit roa-
lediftio ; quodque ampliflimum virtu-
tis prxmium fit ipfa virtus 5 Quem-
admodum & ultimum vitii fuppli-
eium eft vitium ipfum ¡ ficut egregie
Poeta ;
&u£ Vobis, qiu digna, viri, pro laudi-
s bus iflis
Pr&mia pojfe rearfolvi ? Pulcherrima
primum
Diimorejque dabunt -ve/lri ; ——
& econtra non minus veré ille de fce-
leratis , atque eum ulcifcentur moresfui.
Quinetiam Mortales , dum in omncs
partes cogitatipnes fuas agitant , Sc
diffundunt, ut fortunis fuis recle pro-
fpe&um atque confukum fit , interim
in mediis i His animi transcurfibus ad
divina judicia Se providentiam ictcr-
nam oculos attollere debent : quae ibe-
V... j piffi
666 Dz Лаем. Scient.
piílime impiorum machinationes , &
con filia prava , licet profunda, fubver-
tit, & ad nihilum redigit ; fecundum
illud Scripturae, Concepit Iniquität em,
fartet -uanitatem. Imo , ccii injuriis &
malii artibm abftineant : attamen hxc
jugis & irrequieta anhelatio ad ardua
fortuna;, abfque ceflatione,& quafi fi
ne fabbato , tributum temporis noftri
Deo dcbitum minime folvit : Qui , ut
videre eft, facultatum noftrarum déci
mas, temporis autem feptimas , exigit
& fibi feponit. Quorfum cnim fueiit,
os gérere in coeli fublircia ereftum ,
meinem vero hurni proftratam,& pul-
Ycrem inftar ferpentis comedentem?
Quod etiam Ethnicos nonfugit;
Atque afflgit humo Divin* ParticuUm
Лигл.
Quod fi in hoc fibi quifquam adblin-
diatur , quod fortuna fua , utcunque
earn malis artibus obtinuerit, recle ad
deereverit : ficut de Augufto Cxlare,
& Septimio Severo, folitum erat dici,
Vebuiffh iües , am nunquam nafci , out
nunquam mori ; tanta in ambitu for
tuna: fux patrarunt mala , tanta rur-
fus, fumma adepti, contuletunt bona:
intelligat nihilominus, hanc malorum
per bona compenfationexa poil £»-
âuta
 Liber VIII. iéj
dum probari, coafilium autem hu-
jufmodi mérito damnari. Abs re po-
ítremo nobis non fuerit, in curfu ifto
incitato , & férvido , verfus fortunara
noftram, frigidam pauliiper aipergere,
hauftam è diderio illo non inelegante
Caroli Quinti Imperatoris.in Inftitu-
tionibus fuis adFilium : lmitarifortu-
nam mores mulicrum,qu& procos plus ni
mio ambientes, plerunque fuperbe aver-
fantur. Verum hoc ultimu remedium
pertinet ad eos.quibus guftus ex mor
bo animi corruptus eft.Innitamur po-
tius homines lapidi il1i , qui Theologi*
& PhilofophU eft tanquam Angularis,
quae idem fere aflerunt de eo quod pri-
mumqu&ri debeat. Etenim Theologi*
edicit : Primum quirite regnum Dei , 0
ißa omnia adjicientur vobis. Philofo-
phia autem fimile quiddam jubet: Pri
mum quirite Bona animi;cttera aut ad-
erunt , aut non oberunt. Quamvis au
tem hoc fundamentum, humanitus ja-
dum.interdumlocetur fuper arenas,
quemadmodum videre eft in M. Bruto,
qui in cam vocem , fub exitum fuum,
prorupit ;
Te celui, virtus, ut rem: aß tu поте»
inane es:
at idemfundamentum , divinitus loca-
tum,
568 De Auc m. Scient.
tum, fipmatut feraper in fetra. Hic au-
tem doÜrinam de ambit a vitл, & fimul
docirinam generalem de negotii* , con-
cludimus.
С A P. III.
Partitiones Doftrinae de Imperio Jive
Repub. omittuntur ; Tantum Aditiu
fit ad DeCideratî duo , Doctrinara de
Proferendis Finibus Imperii,©1 Do-
¿trinam de Jufticia Univ tiCali,five dt
Fontibus Juris.
VEnio jam ad artem imperii, iîv e do
cirinam de Repub. adminißranda :
Sub qua eciam Oeconomica continetur,
ut familia fub civitate.la hac parre,£c-
uc jam antea dixi , (îlentium mihi îm-
peravi. Neque tarnen prorfus dimdcre-
debui, quin poilîm de illa fortalTe non
imperite autinutiliter diflerere : arpó
te qui longa experientia cdoftus , Sc
per tot munerum & bonorum gradus
ad ampliilimum Regni Magiftratum,
favore Majeftatis tua; indulgenti (Timo,
aullo mérito meo, evedus fuerira,
eundemque Magiftratum pet aunes
quatuor íntegros gcíTerim : & quoJ
pluris eft , Majeftatis tux Maudatis &
Colloquiis perannos oclodccim con-
c tiuuos
 Liber VIII. 669
tinuos afluevcrim ; quod etiam è fti.
pice aliquo Politicuni exculpere po-
tuiflet : ) quique etiam , inter omnes
actes , plutimum temporis in Hiftoriis
& Legibus contrivetim. Qupt omnia
.non jadantia ad Polleros refero, fed
quia ad literarum dignitatem nonnihil
pertinere putem , quod homo quii-
piam , ad literas potins quam ad aliud
quicquam natus , & ad res gerendas
nefcio quo fato contra G enium fuum
abrcptus , ad civilia tarnen muñera
tarn honorífica & ardua fub Rege pru-
dentiífimo aíTumpcus fueric. Verum,
fi quid circa Politicam poíthac partu-
riet otium meum , eritfortaffe proles,
aut abortiv» , aut poflhuma. Interim,
ne fcientiis omnibus,jam veluti in fub-
felliis fuis collocatis , Sedes hxc tam
excelfa omnino vacet , decrcvi duas
tantum civilisfcientU porciones , qua;
ad arcana imperij non pertinent , fed
funt natura; magis communis , ut dtfi-
derata , notare , earumque , more no-
&io,exempla proponere.
Cum artes imperii, tria officia política
complecbntur ¡ primo , ut imperium
confervetur ; fecundo , ut beatum effi-
ciatur , fltrens : tertio , ut amplifict-
tur.finefaut e)ttí longius proferantur ■• de
duobus
 gjo De Auo м. Sciint.
duobus primis officii} , maxima ex par
te , egregie à nonnullis 'tradatum eft,
de tertio íiletur. Illud itaque inter de-
fiderata reponemus , & more noftro
exemplumejas proponemus , cam i-
Brint partem confulem paludatum , fire
doBrinamde proferendi? imperiffin&»s,
nominantes.
Exempter» traclatus fummariide
proferendi! finibus imperii.
Diirum Themiftoclis, fibi ipii appli-
catum, incivile certefait , & inflaron);
fin de aliis, atque in genere, prolatum'
fuiflet, prudentem fane obfervationem
& pergravçm cenfuram complétai vt-
deretur.Rogatus in convivio.ut cytha-
ram pulfaret, refpondit , fubbiu fe ne-
fcire, aterum pojfe oppidum parvum in
magnam civitatem evehere. Ifta certc
verba, ad fenfum politicum tranflata,
facilitates duas , multum inter fe dis
crepantes , in iis, qui rcrum gubcrna-
cula traitant, oprime defcribunt &: di-
ftinguunt. Etenim,fi Regum confilia-
rios , fenatores , aliofque ad negotia
publica admotos,qui ufquam fuerunr,
attente intueamur, repericntur profe-
fto ( licet rariffime ) non mill i , qui re-
gnum aut civitatem è parvis ampia el»
. necre poffint; fídicines tara en, lint val»
de im-
 L ib ut VIII. 4yt
de imperiti: Econtra autem alii quam»
plurimi, in cithara, aut Lyra, ( hoc eft,
aulicis tricis ) miri artifices , qui tan-
turn abeft ut Rempubl. amplificare pof-
iint , at potius à natura com paran vi-
deantur ad ftatum Reipub. bcatum &
florentem labefacbndum & everten-
dutn.Sáne, artes illa; degeneres,&prx-
ítigiar,quibus facpenumero Confiliarii,
atque Rerum Potentes , & gratiam a-
pud Principes fuos , & famam in vul-
gus, reportan:, baud aliud nomen rac-
rentur , quam peritU cujufdam fidicu-
larix, utpote cum fint res magis gratse
in prxfens , & artificibus ipfis orna
mento, quam ad Rerumpub., quarum
funtminiftri , opes, & amplitudinem ,
.utiles aut accommoda;. Occurrent
proculdubio & alii Confiliarii, atque
Reipub. Gubernatores , minime fper-
nendi, qui fint negotiis pares, poffint-
que res commode adminiftrare.eafque
à manifeftis prscipitiis & incommodis
confervare, à virtute tarnen illa Re
rumpub. ereflrice & amplificatrice
longo intervallo abfunt.
Verum, qualefcunque demum fue-
rint operarii, conjiciamus oculos in
opus ipfum ; Qualis nimirum cenferi
debeat yera Regnorum Si Rerumpub.
Magni'
Cji. De Au g m. Scient.
Magnitude , Si quibus arttbm obtintri
polfit:Dignum profcfto argumentum,
quod principes perpetuo in manibus
habeant , Sí diligeiucr mediten t.ir ,
quo пес vires fuas inmajus animan
tes , inceptis fe vanis & nimia arduis
implicent ; necrurfus eafdem plus x-
quo defpicientes, ad coníilia pufillani-
ma & meticulofa fe demittanr.
Magnitude Imperiorum , quoad mo-
lem & territorium , menfurz fubjici-
tur, quoad redi tus, cal cu h s. Numerus
civium , & capita, cenfu ; Urbinm Sc
oppidorum multicudo & amplitude,
tabulis excipi poíTuut. A tramen non
reperitar inter civilia res errori magis
obnoxia , quam verum & intrinfecum
excipere valorem , circa -vires & copiai
imperii ali cujus. Allí railatur regnum cx-
íorum,noa glandi,aut nuci alicui gran-
diori, Cedgrpno finapis,<^xiod inter gra
na eft minimum , quod tarnen habet
interim intra fe proprietärem quan-
dam Sc fpiritum innatum, quo fe & ci-
tius attolíat , & latius diffundat : Eo-
dem modo invenire eft Régna & Sta
tus, ambituquidem & regionum tra-
flu valde ampia, quae tarnen îàfina
ultcriui proferendoSiAut latius imperan-
dum , funt minus apta ; Alia contra,
dimcn-
 Liber V.HI. 673
Kmenfionc fatis exigua , qui tarnen,
jafes, in quibus maximse Monarchic
inxdificentur, eile poífínr.
i. Urbes municas , plena armamen
taria, equorum propagines gencroGc,
cur rus armati, elephanti, machina; ae
quo tormenta bellica omnígena , & íi-
milia, funr certe ifta univerfa nihil a-
liud, quam ovis in Juta pelle leonina ,,
nifi gensipfa , ftirpe fuá, & ingenio, fit
fottis, & militaris. lino, nec numerus
ipfe copiarum multum juvat, ubi mili
tes imbelles funt & ignavi. Recte e-
BÍm Virgiliusj Lupus numerum pecorum
non curat .Excercitus Períárum in cam-
pis Arbelx oculis Macedonum tan-,
quam vaftum hominum pelagus fub-
jiciebatur , adeo ut Duces Alexandri,
nonnihilipfo fpectaculo perculíi , Re-
gemintecpellarent.atque ut nodu prç-
üum committeret, ei Audorcs erant:
Quibus ille, Nolo (inquit) fujfurari vi-
äoriam. Ea autem etiam opinionc fuie
facilior Tigranes Armenius, caftrame-
tatus in quodam colle cum exercitu,
quadringentorum millium. Cum fpe-
¿taret aciem Romanorum, qu<e qua-
tuotdecim millia non exceíTit, contra
fe tendentem, in dicterio illo fuo fibi
complacuit ; Eue (inquit) hominum
FF. ' ,r.
Й7+ D E Aug м. S ci E N т.
fro legation'e nimio fita quam ofortet ;
pro fugna longe mintu. Eofdcm tarnen,
priufquam occubuiflet fol , fatis mul
los, ad ilium inrinita-ftrage profligan-
dum, cxpertus eft. Innúmera funt ex-
empla,quam fit multitudinis cum for-
titudine congreflus impar. Primo igi-
tur pro re certiffima & exploratiflima
de'cernatur , & ftatuatur , quod caput
omnium, qua: ad magnitudincm regni
autftatus ipeftent, fit , uifopulus ipfc
fit flirfe & ingenio bellicofu*. Atque ¡1-
lud magis triturri quam verum , quod
nervi belli fint petunia, fi defint nervi
lacertorum in gente molli & efFœmi-
nata. Rede cnim Crcefo oftentanti
aurum refpondît Solon ; At fi quit (i
Rex ) venerit, qui melius, quAtn tu,fer-
rumgefiet , illiprofeclo toturn hoc cedtt
лигum. Quare, quicunque is tandem
fit, Princeps aut Status , cujus fubditi
nativi & indigent non fine animofi &
militares , potentiam fuam admodum
fobrie xftimet : Atque econtra, Princi-
p'es.qui dominan tur in gentes animo-
fas & martias , norint illi fatis rire*
fuas, fi fibi alias non defint. Quodat-
tinet ad copiiu mercenarias,( quod folet
adhiberi remedium , cum cofUiuriv*
defuut } plena func omnia exempli* ,
' i qui
 Liber VIII. ¿7j
quibus liquido pater,quod quicunque
flatus illis innitetur , potent fortaffi;
peanas, ad tempus breve , nido majo
res extendere , fed deficient iilae paulo
poft.
г. Benediílio luda , Sc Ijfacharis , in
unum nunquam convenient : Nimi-
rum , ut eadem Tribus aut Gens , fit
firnuT, & Leonis Catulus, Sc Aßnuspro
cumbent inter Sarcinttt. Ñeque un-
quam fiet , ut populus tributis oppref-
ius, fortis exiftat & bellicofus. Verum
eft , coilationes publico confenfu fa-
ctas, minus ánimos fubditorum dejice-
re, & deprimere , quam qua: ex impe
rio mero indicuntur. Id quod liquido
yidere eft ill tributis Germania inféri
ons, quas excifas vocant : atquealiqua
ex parte in iis , qua;fubfidia nominan -
tur apud Anglos. Etcnim notandum
eft ,' fcrmoncm jaminftitui de animis
hominum, non deopibus. Tributa au-
tem , quae ex confenfu eonferuntur, &
quae ex imperio imponuntur , etfi ea
dem res fint, quoad opes exhanrien-
das , varie tarnen omnino ánimos fub'
ditorum afficiunt. Statuatur igitur Sc
hoc, populum tributis gravatum , ido-
neum ad imperandum non efle. • .
3. Adfpirantibus ad magnitudinem
Ff г Regnis
6j6 De Aug м. Scie NT.
Regiiis & Statibus,prorfus cavendum»
ne Kobiles & Patriai, atque ( quos vo-
camus ) Generoß , majorem in modum
multipliceiuur. Hoc enim eo rem de
ducid ut plebs Regni fit humilis & abje-
¿ta ; Sc nihil aliud fere quam Nobili-
um mancipia & operarii. Simile quid-
dam fieri videmus in fylvis caeduis ;
quibus, fi major, quam par eft, cau-
dicum íive arborum majorum rchn-
quatur numerus , non renafceturíylva
fincera, & pura ; fed major pars in vê
pres & dumos degenerabit. Eodem ,
modo in muunibm , ubi numerofior
jufto eft nobilitasjtm plebs v il is & igna
va : atque eo demnm res redibit.ut nec
centefimum quodque caput fit ad ga-
leam portandam idoneum : praefertim
fipeditatum fpeftes; qui excrcitus plc-
runque eft robur prxcipuum ; Unde
fuccedet magna populado , vires exi
gua;. Nufquam gentium, hoc quod di-
co , 1 aculen eins com probar um eft ,
quam exemplis Anglia: & Galliae .
Quarum Anglia , quamvis territorio,
& numero incolarum , longe inferior,
potiores tarnen partes ferefemperin
bellis obtinuit : banc ipfam obcauf-
fam, quod apud Anglos coloni , & in
férions ordinis homines , militiz h.a.
t. . » biles
 Liber VIII. £77
bites Cm, ruftici Gallia: neu item. Qua
in re, mirabili quadarn & profunda
prudentia excogitatum eft ab Henri
co Séptimo Anglia? Rege, ( id quod in
vita ejm Hißeria [añas traâavimus ) ut
pradia minora atque domus agricola-
tionisinftituerentur, qua habeantccr-
tum eumque mediotrem agri modum
annexuih , qui diftrahi non poifir, eo
fine, ut ad viftum liberaliorem fuffici-
at ; utque agricultura ab iis exercere-
tur , qui dotnini fuerint fundi, aut (al
tem uíufruJluarij , non conduclitii auc
mcrccnanj. Nam ita demutn chara-
¿tereni ilium , quo antiquam I taliam
infignivit Virgilios» merebitur Regie
aliqua :
— Terra potent armis, atque ubere gleba.
Ñeque príetereunda eft iUa pars popu-
li, (IquJE Angliae fere eft peculiaris,. лес
alibi ( quod Icio ) in ufa,nili forte apud
Polonos ) famuli fcilicet nobilium: Hu-
jus enim generis etiam inferiores ,
quoad peditatum , agricolis ipfís mi
nime cedunc Quare certiffimum cft ,
quod magnificencia & fplcndor ille
bofpitalis , atque famulitia , & veluti
fatellitia ampia, quae in more funt apud
Mobiles Sí Generofosin Anglia , ad
potentiam militaren) apprime condu
is i j cant,
678 DeAugm. Scient.
cant : ubi contra, Nobilium obfcura &
magis privata & in fe reducta vitae ra
tio copias militares minuit.
4. Panda eft omnino opera, ut ar
bor ifta Monarchie , qualis fuit Nebu-
chadnezaris,T>»»faCT habeat fatis am-
flum , & robuflum , ad ramos fuos &
frondes fuftcntandos : Hoc eft , ut nu
merus indigenarum , ad fuhditos rxtr»-
neos cohibendos, fatis fuperque fuffici-
•at. Uli igiturflatus ad imperii magnitu-
dinem bene comparad funt , qui ш
civitatis facile & libenter largiuntur.
Vana fiquidem fuerit opinio , pofle
manipulum hominum , utcunqueani-
mis & confilio excellant , regiones ni
mio plus ampias & fpatiofas imperii
jugo cohibere & frxnare.Id ad tcm pus
fortaffe faceré poífint , fed diuturnita-
tem hace res non aíTequitur. Sparttni
parci fuerunt , & difficiles in cooptan-
dis novis civibus. Unde , donecintra
parvos limites dominad funt , res eo-
rum firma: fiierunt,& ftabiles.Atpoft-
quam limites fuos ccepiftent proferre ,
& latius dominan , quam ut ít/rps
Spartanorum , turbam Exterorum im
perio commode coerceré poflet, po-
tentia eorum fubito corruit. Nulla un-
quam Refpub. íínus fuos ad dotos ci.
 Lieux VIII. су-»
»es recipiendos tarn profufe laravit ,
ruam ЖфиЫкя Котяпл.\х.щ\\^ par c-
rat, inftituto tam prudenti , fortuna ,
cum in Imperium toto Orbe amplifli-
mura fuccreyerint. Moris apud eos e-
rac ,jut ci-vitat'u prompte elargiri : id-
que in fupremo gradu : Hoc eft , non
folum jus commercij , jus connubij , jus
hireditatis ; verum ctiam jus fuffragtj
Sijuspetitionis , five bonorum : Hocque
rurfus , non fingulis tantum perfonis ,
Ted totis familiis , imo civitatibus , Sc
nonnunquam integris nationibus ,
communicarunt. Hue adde confuetu-
dinem deducendi colonias , quibus Ro
manee ftirpes in folum exterum trank
plantabantur. Quae duo inftituta fi fi-
mul componas, dices profec"ro > non
-Romanos fe diffudifle fuper Univer*
fem orbein : fed contra , orbem nni-
■verfum fe difFudifle fuper Romanos:
iQax fecuriffima proferendi imperii eft
ratio. Subir mirari faepius Imperium Hi-
ßianorum ; quod tam paucis indigent*
tot Regna Sc Provincias amplexaíi &
fnenarepoflït. Atcerte Hifpania: ipfae
pro arboris ftemmate fatis grandi ha-
beri debent -, cum Longe ampliorem
contincant Regionum tractum , quam
Roma? aut Sparta;, fub initiis fuis,con-
ïf 4 tige
4So D e Aug m. S ci eh t.
tigcrat. Porro, quamquam jus civitaü
fttis parce foleant Hilpani impertiré,
quod proximum tarnen eft , faciuat;
Quippe qui cujufcunquenationis !io-
mincs ad militiam fuam ordinanam
promifcuîadmittant. Quineriam fum-
mum belli Imperium haud raro ad
duces natione non Hifpanos deferunt.
Attamen & illam ipfam videnturnon
ira pridem , indigcnarum pauciratem
feniîfl'e, eiquefuccarrerecupiiffe; ut ex
pragmática,faniïioiu.hoc anuo promul
gara, cerneré eft. ■ * .
j. Cerriflïmum eft, artes tntchanicas
fedentarias, qua: non fub dio , fed fub
recio exercentur, arque manufañuriu
delicatas, ( quaedigitum potius ,ouam
brachiumrequirunt) fuá natura mili-
taribus anirais efle contrarias, ln uni-
verfum.populi bellicofi feriari gaudent,
& pericula quam labores minus cxhor-
rent. Arque in hoc ingenio fuo non
funt admodum reprimendi . il ánimos
ipforum in vigore confervaie cordi
nobis fit. Magno iraque adjumenro
Sparrx, Athcnis , Roma-, aliifqueaori-
quis Rebufpub. fuit , quod babucriot
non ingenuotp.f Ccd fervos- plerun
quorum iaboribus íftiuímodi opifccia
expediebantur. Verum mancipiorum.
 Lib er VIII. m
ufas, part legem chriftianam receptam,
maxima ex pacte abiit in defuetudi-
ncm. Huic vero rei proximumeft , uc
artes ifta: alienigenis tantum permit-
tancur;i]ui propterea alliciendi,aut fai
rem facile recipiendi fun t. Nativorum
autem plebs ex tribus gencribus homi-
nam conftare debet, nempc , ex agri-
colis : famulis ingenuis: Si artifictbus;
quorum opera robur Si lacertos -viriles
poftulaut; cujufraodi ûintfabri ferra-
rij , lapidarij, lignarij , Si funiles. non
annumerando militiam defcriptam.
6. Ante omnia ad imperij magnitu*
dtnem confère , ut gens aliqua armo-
rumfiudium profiteatur , tancjuam de-
cus luum , Si infticutum vita: prima-
rium, & in praecipuo honore habitum.
Qli* enim à nobis adhuc dicta funt,ad
habilitates tantum ergaarmafpeftant:
Quorfum autem habilitas , fi non rei
ipli incumbitur , ut producatur ina-
£tum? Romulus ,( ut narrant, autfin-
gunt ) poflquam è vivís exceflerat.il-
lud civibus fuis legavit , ut ante omnia
rem militarem colerent, unde in caput
orbis terrarum urbs eorum infurgerec.
Imperij Spartani fabrica univerfa (non
nimis prudenter quidem,fed diligenter
tomen ) ad ilium finem & fcopunv
Ff 5 com-
 6St D E Aug m. S ci en t.
compofita eft & conftrufta, ut cives fui
belligeratores eflent Perfarum & Ma-
cedonum. Idem erat inftitutum,fed non
tam conftans aut diutuinum. Вп'гляя/,
Gellt, Germ/mi, Gothi , Saxones , Nor-
tnanm, Sc nonnulli alii , etiam ad tera-
pus armis fe praecipue dedidcrunt.T*r-
c* idem inftitutum , lege fua haud pau-
lulum extimulati , hodie retinent , fed
magna cum militia: fua; ( ut nunc eft )
declinatione. In Europa chriftiana,
gens quae illud adhuc retinet & pron-
tetur, folifunt Hiß>ani. Verum res eft
tam liquida, & manifefta, unumquem-
que in eo proficere maxime, in quo
plurimum impendit ftudii , uc verbis
non indigeat. Satis fît innuifle , defpe-
randum omnino alicui nationi effequx
non ex profeflo arma & militia m cold:,
iifque przeipue ftudeat & incumba:,
íibi veluti ultro obventuram infignem
aliquam imperii magnitudintm: Contra
autem , ccniffimum eiTe temporis ora-
culum, nationes illas, qui in armorura
profeflîone &ftudiis diutius permanfc-
rint, ( id quod Romani Turcaeque po-
tiflimum fecere ) m iros in imperio am
plificando faceré progreftus. Quin Sc
illa: , quae bellica gloria per unius taa-
tummodo feculi fpatium floruerc; inde
tajara,
 Liber VIII. 683
tarnen, único illo fieculo , earn imperii
amplicudinem aflecutae funt , quam
longo poft tempore, etiam remifla illa
armorum difciplina , retinuerunt.
7. Precepto praecedcnti affine eft;
Ut flatus quis utatur ejufmodi legibui
& confueiudinibut , quae j aftas illi cauf-
fas, aut faltem pranextus , arma capef-
fendi, tanquam in promptu miniftrent.
Etenim, eaefl: infitaanimis hominum
juftitiae apprehenfio.ut bellum, ( quod
tot fequuntur calamitates ) nifi gravem
ob cauflam , faltem fpeciofa , inferre
abftineant. Turcis prarfto eft femper,
& ad nutum , belli caufla ; Propagado
fcilicet legis & feflae fus. Romani,
quanquam pro magno decore Impera-
toribus apud eos fuerit , ü fines imperij
ipforum protuliffent , tarnen ob hanc fo-
•lam cauíTam, at finesproferrentur, nun-
quam bella fufceperunt. Afpiranti igt—
tur ad imperium nationi illud in more
lit: Ut fenfum habeat vividum & acrem
injuria alicujus , vel fubditis fuis limi-
taneis , vel mercatoribus vel publicis
miniftris , illatse ; neque à prima pro-
vocatione diutius torpeat , aut tarder.
Item, prompta fit & alucrii ad auxilia
mittenda fociis fu'u.Sc fœderat'u:\à. quod
perpetuum erat apud Romanos: Adeo
- : Ut, fi
 684 De Aug m. Scient.
ut, fi forte in populum fœderatum,cni
etiamcumaliisfœdus defcnlïvum in
tercederé! , hoftihs impreflio facta ef
fet ; atque ille à plurimis fuppetias pe-
tereti Romani omnium primi femper
adeflent, beueficii decus neminipr*-
ripiendum relinquemes. Qupd vero
attinet ad bella , antiquis temporibus,
propter ßatuum conformitatem quan-
dam , aut corrtfyondentiam , tocitem,
ge(la , non video . in quo jure ilia fun-
data lint. Talia fuerunc bella , qua: à
- Romanis fufeepta étant ad Grxciam
in Libertatem vindicandam: Talia à
Laccdxmoiiiis Se Atheuicuiïbus . ad
conftituendas aut evertendas Demo
cracias, & Oligarchias: Talia quando-_
que Шага funr,&Rebufpub. aut Princi-
pibus, lub prxtextu , fubditos alíenos
protegendi , &à Tyrannide liberandi.
Ad rem prxfentem fufficiat , ut illud
deçernatur : Non eiTe eipectandam
flattti alicui imperii amplitudinem^ mû
ad quamyis occafionem juftam fc ar-
niandi protinus expergifeatur.
8. Nullum omaino corpus, fivelir
illud naturale five politicum , abfque
exercitatione fanitatem fuam tueri'que-
at. Regno autem, aut Reipub., juitom
atquehouorificum bellum loco Ulabris
«er-
 L i b e it VIII. 685
txerchationis eft. Bellum civile profe-
£to inftar caloris'febrilis eft: At Bellum
externum inflar calons ex motu , qui
valet u Jini inprimis conducir. Ex pace
enim dcíide atque torpente & emol-
liiuitur animi,& corrum pun tur .mores.
Sed utcunque res fe habeat quatenus
ad alicujus flatus felicitatem , magni-
ttidinis proculdubio intereft , ut quad
femper in armis fit. Atque: exercitus
vetcranus , perpetuo tanquam iubve-
xillis habitus y etil res fit magni pro
culdubio fumptus & impenfae, attamen
ejufmodi eft y ut ftatui alicui quafi ar-
bitrium rerum inter viciaos, aut faltem
pluriinum exiftimationis ad omnia
conférât. Id quod.infigniter cerneré eft
in Hifpanis, qui jam per annos centum
& viginti exercicum veteranum , ad
aliquas partes, licet non Temper ad eaf-
dem,aluerunt.
9. Maris dominium , Monarchic
quasdam epitome eft. Cicero,de Pom
peii contra Cxfarem apparatu.tcriber.s
ad Atticum: Conßlium ( inquit) Pom
peii, plane Themifiocleum eft: futat enim,
qui maripotitur,eum rerumpotiri.Atque
Catfarcm Pompeius proculdubio de-
laiTafl'et, & attriviflet, nifiinani fiducia
iafiarus , ab illo incepto deftitiflct.
ГглИя
 6Z6 De Aug m. Scient.
Prdia »¿w*íí/i,quanti fuerint rao men
ti, ex multis exemplis patet. Pugna ad
Aftium orbis imperium determinavit.
.Pugna zà Infulas Curfilares circulum ta
naribus Turcae/>ofuit. Multoties certe
evenit , ut vidorix navales finem tu m-
шх belli attulerint.Sed hoc factum eft,
cum alea hujufmodi pracliorum, totius
belli fortuna commifla eft. Illud mini
me dubium , quod qui maris potitur
Dominio i in magna libértate agit , &
íantum , quantum velit , de bello fa-
mere poteft: Ubi contra , qui terrcftri-
bus copiis eft fuperior , nihilominus
plurimis anguftiis conflidatur. At ho-
die, atque apud nos Europxos , fi un-
quam , aut ufpiam , potentia naval-j
( qua; quidem haic Regno Britannu in
dotem ceffit ) fummi ad rerum faftigia
momenti eft; turn quia pleraque Eu-
ropx regna mediterránea fimpliciter
non funt , fed maxima ex parte mari
cinfta;tum etiam.quiautriufque Indix
thefauri & opes , imperio Маги , veluri
accefforium quiddam exiftunt.
i o. Bella moderna , yeluti in ttnthrk
gefta, cenferi pofTunt , prae gloria & de-
core vario , quae in homines militares ,
prifcis temporibus , à rebus bellicis rc-
iilire folebant. Habcmus hodie.for
 lis n VIII. 687
tafle ad ánimos faciendos , Ordtnes
quofdam honoríficos njjlitiae , qui ta
rnen jam fa&i funt & armis Sc togae
communes. Edam in /cutis gentilitiis
fiemmata nonnulla habcmus : Infuper
hofyitia qua:dam />«¿/«:*,militibus eme-
ritis & mutilatis deftinata , & hujuf-
modi. Verum , apud Veteres , in locis¿
ubi viftoria; parta: funt , extrufta tro-
phsa-, Laudationesfúnebres, Símonumen-
ta magnifica occumbentium in bello. Co
roní. civicd, militares, fingulis conceflïr.
Nomen ipfum /»j/xfnwuw.quodpoftea
Reges maximi à belli Ducibus mutuati
funt. Redeuntium Ducum , bellis pro-
fpere confcílis , celebres triumphi. Do-
nativa, atque largitiones ingentes in mi
lites,fub'exercituum dimiffionem.Haec
( inquam ) tot & tanta fuerunt , & tarn
infigni fplendore corufcantia.ut рейо-
ribus mortalium , etiam maxime con-
flaciatis, igniculos fubdere , eaque ad
ellum inflammare , potuerinr. Ante
omnia vero mos lile triumphandi, apud
Romanos , non res erat ex pompa , aut
fpetfaculnm quoddam inane, fed inter
prudentiflima plane nobiliffimaque
inflituta numerandus. Utpote qui in
fe hace tria haberet; Ducum decut &
gloriam ; Aerarii ex ß>oliis locupletatio-
nenr,
6S8 De Augh. S cient.
пет, & donativo. militum.Vetam honor
triumphi fortaíTe Monarchiis non corn-
petit, praeterquam in perfonis regis ip-
fius , autfiliorum Regis Quod etiam.
tern poribus Imperatorum Romxob-
tinuit Qui honorem ipfum criumphi.
libi & filiis fuis, de bellis , quae prxfen-
tes ipii eonfecerant , tanquam peculia-
rem refer varunt: Veßimenta autemfo-
lummodo, & inßgnia triumphal/a, aliis
Ducibus indulferunt.
Verum, ucfermones hos claudamus;
Nemo eft ( ut teftatur Sacra S crip cura )
quifollicite cogitando ,potefl apponere ad
jlaturamfuam cubitumunum; In pufil-
lo fcilicet corporis humant modulo:
Caeterum, in magna Regnorum & Re-
rumpub. fabrica Imperium amplificare
Scfines proferre, Reges penes & Domi
nantes eft.Nam prudenter introducen-
do leges , inftituta, & confuecudines,
quales jam propofuimus , & alias hts
fimiles, pofteris , &feculis futuris, ma~
gnitudinis fementeiH fecerint. Verum
ifta confilia apud Principes raro tra-
¿tantur^, fed res fortunx pleiunqac
committitur.
Atquehxchabuimus , qua: de profe-
rendis imperii finibus in prxfeotia oc-
currunt. Verum quorlum ißa com
mon
 Liber VIII. 68?
mematio ; cum Manarchia Remana,
futura fit inter mundanas (ut creditur)
ultima? Nifi quod nobis, inftiiuto no-
ftro fidis , neque ufpiam de via decli-
nantibus, ( quandoquidem amplificaría
imperii fuerit inter officia tria Politices
termim ) illud omnino pretermitiere
nonlicuerit. Reftat jam defideratum з\-
terum ex iis , qua: pofuimus , duobus,
nimirum, de Iuflitia univerfali , five de
fontibusjuris.
Qui de Ltgtbtùs fcripferunt , omnes
vel tanquam Philofophi, vel tanquam,
Jurifconfulti , argumentum illud. tra-
¿taverunt. Atque Philofophi propo-
nunt multa , diftu pulchra , fed ab ufa
remota. Jurifconfulti autem, fuae.quif-
que Patriae Legum , veletiam Roma,
narum, aut Pontificiarum, placitis ob-
noxii Se addidli , judicio fincero non
utuntur , fed tanquam è vinculis fer-
mocinantur. Certe cognitie ifta ad vi-
ros civiles proprie fpectat : qui oprime
norunt , quid ferát focietas humana,
quid falus populi , quid séquitos natu
ralis , quid, gentium mores, quid Re-
rumpub, formas diverfa: : ideoquepoí-
fint de legibuiycx principiis &praeceptis¿
tam xquitatis naturalis , quam poli»
tices, decernere. Quauiobremidnunc
aga
íjo De Au с m. Scient.
agatur , ut fontesjufiiti* , Si utilitat'st
public* , petantur , & in iingulis jur'u
parcibus charaBer quidam & ideaju/h
exhibxatur, ad quam particulaiium rc-
gnorum & Rerumpub. Leges probare,
acque inde emendationem moliri.quif-
que, cui hoccordierit & curae, polfit.
Hujus igitur rci , more noftro , extm-
plum, in titulo, proponemus.

Exemplum Traiiattts de Iußitia Vni-

verfali , five de Fontibus Juris, in
uno Titulo, per Aphoriímos.
P R o os м i u м.
Aphorifraus i.
TNfoctétate civils ant lex , out vis ve-
r* let. EÜautem & vis quadam legem
fimulans : & lex поппиИл magts vimyi-
piens, quam œquitatem juris. Triplex
eítigitur inj uftitiae fons.vis mera; illa-
queacio malitiofa prttcxtu legis ; (¿ a-
cerbitas ipfttu legis.
Aphorifmus г.
Firntamentum juris privati tale еЯ.
Qui injuriant facit , re militaient tut
voluptatem capit , exemple pericsslasm.
Ctteri tuilitatu aut •uoluptatis ilism
futi-
 Liber VI LT. 6pi
participes non funt , fed exemplum adft
pertinert putant. Itaquefacile co'éunt in
confenfum , ut caveatur fibi per leges j
ne injuria per vices adfingidos redeant.
6¡uodfi ex ratione temporum, ф ctmmu-
nione culpa, id eveniat, ut pluribus ¿>
potentiortbtts, per legem aliquam , peri-
culum creetur, quam caveatur , fadio
folvit legem ; 6¡uod &fapefit-,.
Aphorifmus. 3. v-
At jus privatum fub tutelajunCpa-
blici latet. Lex enim cavet civibus,Ma-
giftratus Legibus. Magißratuum autem
auBoritaspendet ex majefiate imperii, (¿
fabrica PolitU , & Legibus Fundamen
talibus. <P¡uare , fi ex illa parte fanitat
fuerit , ér re^a conflitutio , Leges erunt
m bono ufu; fin minus , parum in its prt-
fidii eritLi.
Aphorifmus 4.
Ñeque tarnen jus publicum ad hoc
tantum Jpeflat, ut addatur tanquam cu-
ßos juri privato, ne illud violetur, atque
cejfent injuria ; fed extenditur etiam ad
' religionem , ¿>> arma , ($ difeiplinam, &
ornamenta , & 0pcs } denique ad omnia,
circa bene ejfe Civitatis.
Aphorifmus 5.
Finis enim (ff fcopus, quem leges /'»-
tueri , atque ad quem juffiones ($fan
Biones
 65>i De Aug m. Sciint.
ilíonesfuas dirigere dehnt, non alius tß,
quam ut civesféliciter devant. Idfiet ,ß
fietate (¿ religione recle inßituti-,moribm
bonefii; armtí adverfus hoßes externos
tuti; legura auxilio adverfusfedttiones
& privatas injurias muniti ; imperio &
magifiratibus objequentes ; copia tyopi-
bus locupletes (Aflórenles fuerint.Harum
a utein rerum inßrumenta ¿r nervifunt
Leges.
Aphorifmus 6.
Atque haue finem optima leg« a{fe-
qutmtur : plurima vero ipfarum aber
rant. Leges enim mirum in modum , 0>
máximo intervaäo, interft différant : ut
aim excella»! , alia mcdiocfiter fe ha-
beant, alU prorfus vitio& (mt. DiBa-
bimus igitur pro judiéis noftri modulo
quafdam tanquam legum leges;'«x qui-
bus informatio peti pofßt,qu'rd in finguüt
legibus bene autperperam poßtum out
conßitutumfitD.
Aphorifmus 7.
Antequam vero ad corpus spfum le
gum parciculariú deveniamus : perßrin- '
gemm pauc'u vircuces ó» dignitat.es Le
gum in genere. Lex bona cet:fen pojjît ,
qucfit intiraatione certa, prxcepto ju-
tta, executionecommoda ; Cum for
ma politic congrua , (j>geaertns vit-
tuteminfubditis. Tiiu-
 LiBEK VIH. 66}
TlTULUS I.
De prima DignitateLegum , ut
fine certa?.
Aphoriímus S.
Legis tantum interefl ut certa fit, ut
abfquehoc пес jufta tjft pojfit. Si enim
incertain voccm det tuba , quis fe pa-
rabit ad bellum ? Similiter, fi incertain
Tjocem det Lex , quisfe parabit adparen-
dumfVt moneattgitur oportet priufquam
feriat. Etiam lUudrcfie pofitum eft: Op-
timam efle Legem , qua; minimum re-
linquit arbitrio Judiéis : Id quod certi
tude ejus pmftat-,.
Aphorifmus 9.
Duplex legum incertitudo:e//er^,»i*
lex nulla praefcribitur: altera.ubi ambi-
guaís" obfeura. Itaque «fecafíbus omif-
fis à lege primo dicendum efi ¡ ut in hit
etiam inveniatur aliqua norma cerritu-
dmis.
De Cafibus omiffisà £ege-
Aphorifmus 10.
-á»»«yíwprudentiaE humanae , cafus
cmnes , quos tempm reperit , non poteß
capere. Non raro itaque fe ofiendunt ca
fas omifli Ó" noyi. In hujufmodi cáfi-
buj,
 Й94 De Augm. Sciïnt.
bus triplex adhibetur remidium , fivt
fupplementum : velper proceiTum ad fi-
milia ; velper ufura exeraplorum, licet
in legem non coaluerint ; vel per jurif-
diíliones.quae ftatuunt ex arbitrio bo
ni viri , & fecundum diferetionem fr-
пят , five ¡U* curiaefuerint Pretoria: ,
five Cenforia:.
De proceffu ad Gmilia , & excen-
iionibus legum.
Aphorifmus II.
■ In cafibus omiifis deducenda eft nor
ma legis à fímilibus , fed came, & cum
judicio. Circa quodfervandí Regulofi-
quentes. Ratio prolifica , confuetudo
fterilis efto , nec generet cafus. hoque
quad contra rationem juris receptum eft,
veletiam ubi Ratio ejta eft оЬГсига.яоя
trahendum eft ad confequentiam,
Aphorifmus iz.
Bonum publicum infígne , rapitad
fe cafus omiflos. S¡uamobrem , quande
Lex aliqua Reipub. Commoda notabili-
ter éf majorem in modum intuttur , (¡y
procurât, interpretatio ejm extenliva
efto, & amplians.
Aphorifmus ij.
Durum eft, torquert Leges, »dhot,*t
torqueant homines. Non placet igitur,
extendi Leges pernales , multo micas
capí-

i
 Liber VIII. 6pj
Capitales, ad delifta nova. §¡uod ß cri
men -vetasfuerit, & legibus notum, fed
profecuti« ejus incidatincafum novum, я
Legibus nonprovifum; omnino recedatur
à placitи juris , pottus quam delicia ma
neant impunita.
Aphorifmus 14.
In Statutis,j«í Jus Commune (ргл-
fcrtim circa ea, quefrequenter incidunt ,
¿r diu coaluerunt ) plane abrogant, non
placet procedí per fimilitudinem ad cafus
omiííos. Quando enim Reßiub. tota lege
diu caruerit, idque in cafibus expreílís ¡
parum periculiefi , fi cafus omiifi expt-
clent remedium à Statuto novo.
Aphorifmus ij.
Statuta , qua manifeflo temporis le-
gesfuere , atque ex occaßonibus Reipub.
tunc invalefcentibus nat&; mutata ratio-
ne temporum , fatts habent , fife in pro-
priis cafibusfußinerepoffint: prtpofierum
autem effet , fi ad cafus omiilos ullo
modo traherentur.
Aphotifmus IS.
ConfequentU non eß Confequentia:fed
ftfii debet extenfîo intra cafus próxi
mos : Alioqui labeturpaulatim addiffî-
milia , &magit valebunt acumina inge-
morum,quam auäoritates legum.
Aphoiiimus 17.
J»
 £i)í De Aug m. Scient.
In Legibus £S" Scatutis brevioritftyli,
exteníio facienda eft liberius. At in Ши,
qutfunt enumerativa cafuum particula-
rium , самim. Kam ut exceptiofirmat
vim Legis , in caßbm non exceptis ; ita
спитerat10 infirmât earn , m cafibut non
enumerates.
Aphorifmus 18.
Statutum explanatorium claudit ri-
vosfl.ituti prions ,nec recipitur poflta er-
tenfïow» alt erutro ílatuto. Ñeque fa
cienda efl fuperextenfio à Indice , ubi
femel cœpit fieri ext enfio à Lege.
Aphorifmus 19.
Solennitas verborum, & actorum ,
nonrecipit extenfionem ad fímilia. Per
dit enim naturam folennis, quod tranfit
Л morcad arbitrium ■■ Et introduäio no-
verum, corrumpit majeftatem veterum.
Aphorifmus. 10.
Proclivis eft exteníio Legis ad cafus
poft-natos, qui in rerum natura non
fuerunt tempore Legis latt. Vel enim ca
fus exprimt non poterat,quia tunc nuUut
erat , cafus omiiTus habeturpro expref-
Co,ßßmiütfmrit ratio.
Arque de extenííonibus I.egum, in
cafibus omiflis , ha?c di Да fuu : Nunc
de ulu cxemplorum dicendum.
De exempUs, & ufu согиш.
Açho
 Liber VIII. 697
f, Aphorifraus h.
De «remplis jam dictndrim efl.ex qui-
bus Jus hauriendumfit , ubi Lex deficit.
Atqui de confuetudine , qu& Legis ßie-
I des cfi, deque cxemplis, qui perfiequen-
tem ufum,in confuetudinem tranfierunt,
tanquam Legem tacitam ,fuo loco dtce-
тш. Nunc autem de cxemplis loqui-
tnttr , qu£ raro & ¡parfim intervenant .
пес in Legis vim coaluerunt, quando, &
qua cautione, normaJuris ab iffis pet ca
dafit, cum Lex deficits.
Aphorifmus 11.
Exempla àtemporibus bonis & mo
derates petendaflint , nan tyrannicts, aut
facliofis, aut dijfohuu. Hujufmodi exem
pla temporis partus Spuriifisnt, & magis
notent, quam dotent.
Aphorifmus zj.
In cxemplis , recentiora habendafunt
pro tutioribtu. S¡uod enim paulo antefa-
¿ium eft, unde nullum ßtfecutum incom-
tnodum , quid ni iterum repetatur ? Sed
tarnen minus habent auéloritatis recen-
tia. Et fiforte res in melius reflitm opus
ßt , receiuia exempla magis feculum
futsmfapiunt, quam геЯят rationem.
Aphorifmus 14.
At vetuftiora exempla caute & cum
ddeiitt recipienda : Decnrfutfiquidem <-
Gg tut*
6$S De Aug м. Sciení.
taw multa mutât , ut quod tempore vi-
ileatur antiquum , id perturhatione , £?
informitate ad pnfentia , fit plane no
vum. Medii itaque temporis exempla
funt optima , vel etiam talis temporis ,
quod cum tempore cúrrente plurimttm
conveniat ; quo aliquando prtftat tem-
pus remotius, magts quam in proiimo.
Aphorifmus 15.
Intra fines exempli, -vel potim cire» ,
fecohibeto, neciüosuUo modo excedito.
Vbienim nonadeß norma Legis , omnia
quafi pro fufpeftis habendafunt. Itaqut
at ¿»obfeuris, minimumfequitor.
Aphorifmus 26.
Cavendum ab exemplorum fragmen-
tis ¿r compendiis : atqueintcgrum ex
empt urn , (¿ uni-verfut tjui procejfm in-
trojpiciendut. Si enim incivile fit, nifi te
ta Lege perfecta, de parte tjmjudteare,
multo magu hoc valere debet in exem-
plis. 6¡u¿ aneipitis funtufm , nißvaldt
quadrent.:
Aphorifmns 17.
In exemplis plurimum interefl , per
quas manui tranßerint, (¿ tranfafl»fmt.
Si c7iim apud (cribas tantum , çjrnini-
ftros juih'tiav-v curfu cuni.jf .v no
tifia manifefla Superiorum , obttnue-
rtnt ; aut tttñm aptid erroium magi-
fttum
 Lib в к 'VIII. tf;¡5>
flrum populum ; conculcandafunt , &
farvi facienda. Sin apud Senatores, aut
Judices, am curias principales . itafub
eculu pofttafuerint, ut neceffefuerit ilia,
approbatipne Iudicum,faliem tacita,mu-
nita fuiffe,plut dignationu habend.
Aphorifmus z8.
Exemplis , qua publicatafuerint, ut-
cunque minusfuerint in ufu , cum tarnen
fermonibws , & difceptationibut homi-
num , agitata ¿>> ventilata extiterint ,
film auftoritatit tribuendum. 6¡u& vero
in fcriniu (¿ archivii manferunt tan-
quam fepulta , (¿palamin oblivionem
tranfierunt, minut. Exempla enim.ficut
aqua, in profluente faniflima.
Aphorifmus 2.9.
Exempla , qus. ad leges Jpeéîant, non
placet ab Hiñoncis petii fed ab aftis pu
blicist tradicionibus diligencioribus.
Verfatur enim infelicitas qutdam inter
hiftoricos vel óptimos , «/legibus, £Í
aftis j udicialibus,»?»fatU immorentur;
aut fi forte diligentia)» quandam adhi-
buerint , tarnen ab authenticis longe
varient^-
Aphorifmus 30.
Eremplum, quod a;tas contemporá
nea aut próxima reßtuit, cum cafasfub-
inde recurreret , nonfacile admittendum
Gg : eft.
700 D E Au G M. S CI EN т.
efl. Ñeque enim tantum pro illo facit ,
quod homines iUud quandoque ufurpa-
runt ; quam contra, quod experti relique-
runtu.
Aphorifmus jr.
Excmpla in confilium adhibentiir,
»o» utique juberit, aut imperant. Igitur
ita regantur , ut auftóritas praucriti
tempoúsßeäatur ad ufum pnfcncis.
Atque de informatione ab cxemp/is,
ubi lex deficir, hxc difta fint. Jam di-
cendú de curiis pra:totiis , & cenforüs.
De curiis prxtoriis & cenforüs.
Aphorifmus jz.
CttrUfunto & jurifdi£liones,j»//?i-
tttant ex arbitrio bout viri,(y dtfcretione
fana, ubi legis norma deficit. Lexemm,
( ut antea diíium eil ) non fußicit cafí-
bus ;fed ad ea, qu& plerunqae mccidunt,
aptatur, Sapientijfima autem res rem
plis, [ut ab antiques dictum eil)& nozi'o-
rü cafuum quotidie auclor, & inventor.
Aphorifmus J5.
Intervenant autem novi cafus gf/'e
criminalibus , quipoena indigent , &i»
civilibus, qui auxilio. Cunas , i
priora illa re/piciunt, cenforias , qiu ad
poßeriora, prarrorias appellamus.
Aphorifreus ; i.
Haben-
 Liber VIII. 701
Habento curiae cenforia; jurifdißio-
nem & poteßatem, non tantum nova de
licia puniendi fedet'iam pœnas à legi
bus confticutas pro delictis veteribus,
augendi, fi cafus fuerint odiofi , & enor
mes, modo non ßnt capitales. Enorme e-
nim, tancjttam novum eft.
Aphorifmus 35.
Habeant ßmiliter curiae praetoriae po-
tcßatem, tarn fubveniendi contra rigo-
rera legis, quamfupplendi defectum le
gis. Si enim porrigi debet remedium ei,
quem lex praeteriit, multo magii ei,quem
vulneravit.
Aphorifmus y6.
Curiae iß* cenforia; (¿ praetoriae i-
mnino intra cafus enormes & extraor
dinarios fe commenta , nee juiifdiclio-
nes ordinarias invadunto ; ne ffrte ten
dal res ad Supplantatiouem legis, ma
ps quam Wfupplementum.
Aphorifmus 37.
Jurifdi&iones ifia in fupremis tan
tum curiis refidento , пес ad inferiores
communicentur. Parum enim abeft à
potefiate leges condendi, poteßat eos fup
plendi, aut extendendi, aut moderandi.
Aphorifmus 38.
At curiae,Vtf<c uni viro ne committan-
tur,fedex pluribus confient. NecDecte-
Gg 3 ta
701 De Augm. Scient.
taexeant cum fílentio -, /«í judices fen-
tentiaefus. radones adducant, idque pa-
hm,atque ad11ante Corona:«* quodipfa
potejíate fît liberum,fama tarnen &cxi-
flimationeßt circumfcriptum.
Aphorifmus 39.
Rubrics fanguinis ne funto 5 пес dt
capitalibus, in quibufcunque curiis , mß
ex lege not» £3* cerca, pronunciado. ln-
dixit mortem Dem ipfe prim : poßea in-
flixit. Nec vita eripienda niß ei, quife in
fuam vitam peccare prius nofletj.
Aphorifmus 40..
In Curiis Cenforiis calculant tertium
tinto ; ut Indicibles nonimponatur nectf-
fiw, aut abfolvendi , aut condcmnan-
di ¡jidetiam ut non liquere pronuncia
re pojjtüt. Etiam cenforia non tantum
pcena,yW ér nota efl° ■' Scilicet.qut я**
infligat fupplicium,/fi/e««»» adraoni-
tionem depnat, aut reos ignomina levi
ф tanquam rubore cafiigetj.
Aphorifmus 41.
In Curiis Cenforiis, omnium magno-
rum criminum, ^fcelerura, aâus in-
choati, ó1 medii, puniuntur , licet tun
fequatur effeftus confummatus : lfqnt
ßt earum curiarum ufiu -vel maximm :
cum ¿p feveritatis interfit, initia fide-
rum puniri ; & dementia, perpetrado
4 new
 Liber VIII. 70$
пет eorum ( puniendo аЯш medios ) in
térêtpi.
Aphorifmus 42:
Cai/endum in prima, ne in Curis Prx-
toriis рглЬелшг auxilium in cafibus3
quos Lex, non tarn omifit , quam pro le-
vibus conrcmpfit,*«/ pro odioíis reme
dio indignos judicavit.
Aphorifmus 43.
Maxime omnium interefl certitudinis
legum (de qua nunc agimus, ) ne Curia:
Praetoria: intumefcant & exundent in
tantum, ut pmtextu rigoris legum mi-
tigandi, etiam r'obur 0" ñervos til in-
cidant , auf laxent ; omnia trahendo ad
Arbitrium.
Aphorifinus. 44.
Decernendi contra Sraturum exprcf-
fum, fubullo tquitatis prttcxtu, cunis
Pra;toriisy«i ne eßo. Hoc enim fifieret,
judex prorfus tranfiret in legis lacoreiu,-
atque omnia ex arbitrio penderent.
Aphorifmus 45.
Apud nonnullos receptum est , ut Ja-
rifdidtio, qu* decernitfecundum aequum
¿p bonum , atque illa altera, qua proce-
dit fecundum)ns (Iridium, iifdem curiis
deputentur : apud alios autem, ut diver-
fis, omnino placet curiarum feparatio.
Seque enim fervabitur diftinftio ca-
Gg 4 fuura,
704 DiAucM. SciiNT.
fuum , fifiat commixtio jurifdiiftionú.
Sed arburium legem tandem trahetj. '
Aphorifmus "46. .
Nonfine caujfa in ufum venerat apud
Romanos album prxcoris , in quo pri-
fcripfit, publicavit , quomodo ipfe ¡ut
diñurus effet. Quo exemple judices in
curiis prxcoriis , Regulin fibi certes,
( quantumfieri poteSl ) profanere , eafijue
publice affigere debent. Etenim optima eß
lex, qui minimum relinquit arbitrio ju
dien ; eptimusjudex, qui minimum fibi.
Verum de curiis iftis fuGus craäabi-
mus, cum ad locum de judieiis venic-
mus ; obirer tantum jam locuti de us,
tjuatenus expédiant , Sc fuppleaoc 0-
mill'a à le«e.
D
De Retroßieclione Legttm.
Aphorifmus 47.
• EU (¿ aliud genta fupplcmenti ca-
fuum omiflorum , cum Icxleçemfu-
pervenit,^««fimulczCus omilîos tra
hit, idfit in legibus,five ftatutis , qua
retrofpiciunt,«/ vulgo loquuntur.Cujut
generи leges raro , (¿ magna cum can-
tione, funt adhibenda, ñeque enrm placet
Janus in legibus.
Aphorifmus 4S.
Gui verba, aut fententiam legis , ca-
JÚO
 Liber VIII. 70;
ptione & fraude eludit,& cir cumfcribit
dignus eft, qui etmm я lege feqoenteí'»-
nodetur.lgitur in cafibus,fraudis ö'eva-
fíonis dolóla: juflum eft , ut leges re-
trofpiciant, atquealtert alteris in fubfi-
diis pnt i ut qui dolos méditât ur , & e-
•verfionem lcgura ptxCeaii\im,fahem Л
fucuris metuaL,.
Aphorifmus 49.
Leges qui aftorutn & inftrumento-
rura veras intentiones contra formula-
rum aut folennitatum defeäus roborant
Cf confirmant , reBißlme pretérita com-
pleftuntur. Legis enim,qu& retrofpicit,
•vitium vel pricipuum eft, quod perttfr-
bet. At hujufmodi leges confirmato
rias ad pacem & fiabilimentum eorum,
qui tranfaftafunt, jpeBant. Cavendum
tarnen eft , ne convellantur resjudical*.
Aphorifmus. 50.
Diligenter atteniendum , ne ел leges
tantum ad prçterita refpicere putentur,
?usl anteada infirmant : fed & ея ,Т}Н&
utura prohibent ^"reftringunt , cum
prarteritis necejjario- connexa. Veluti,fi
qut lex artificibus aliquibus interdicat,
ne mercimoniafua in pofterum •vendant:
hue fonat in pofterum , fed operatur in
prxteritum : Neque enim Hits' alia ra-
tione victim qutrerejam integrum eft.
Apho
70S De Aug м. S с iEN т.
Aphorifmus 51.
Lex declaratoria omriu, licet non ha
bet verba de pretérito, tarnen ad pre
térita,ipfa vi declaradoras,оязя/яв tra-
hitur. Non enim tum mapit Interpre
tado cum declaratur , fed efficitur tan-
quam contemporánea ipfi legi. Itлат
leges declaratorias ne ordinate , nißin
cafibui, ubi leges cum jußitia retroípi-
cere pojfínt-i.
Hic vero cam partem abfolvimus,
quç traftat de incertitudine legum ubi
invenitur lez nulla. Jam dicen dum eft
de altera illa parte, ubi fcilicet 1er ex-
tat aliqua, fed pcrplexa, & obfcura.
De obfcuritate legum.
Aphorifmus Ji.
ObfcuritaS legum , à quatuor rtbtu
criginem ducit : vel ab accumulation?
legum nimia, pr&fertim admixtis ebfo-
letfs : ■vd a defcriptione eàrum ambi
gua , aut minui perßiicua , (¿ dilucida :
vel à modis enucleandi juris negleftis,
aut non bene inflitmis: vel denique , à
co4t¿adi¿tione ér vacillationc judi-
ciorum.
De' accumulatione legum nimia
Aphorifmus, y}.
Dicit
 Liber VIII. 707-
Dicit Vropheta 5 pluet fupcr eos la-
queos. Nonfiunt autempejores laquei,
quam laquei legum , pr&fertim pœna-
lium; Si numero immenfit1, & tempo -
ris decurfiu inutiles , non lucernain
pedibus pr&beant , fed retia potittt ebji-
tiéUULt.
Aphorifmus 54.
Duplex in ufium venit ftatuti novi con-
dendi ratio. Altera, ftatuta priora circa
idem fiubjeclum confirmât & robotat ;
dein nonnuäa addu aut mutac. Altera
abrogat & delet cunóla , qut ante ordi-
natafunt,(¿ de integro legem novara
& uniformem fubftituit. Placet pofie-
rior ratio. Nam ex priore ratione , ordi-
nationes deveniunt complicata & perple
xe : & quodinßat, agiturfane, fed cor
pus lcgum interim redditur ■vitiofium.In
pofieriore autem major certe efï adhiben-
da diligentia, dum de lege ipfa delibera-
tur ; Et anteada ficilicet evolvenda , ¿r
penfitanda , antequam lexferatur : Sed-
optime proceditper Ase legum concor
dia in futurum.
Aphorifmus 55.
Erat in mort apud Athenienfes, ut
contraria legum capita [qu& antino
mias vacant ) quotanntt à fiex vira exa-
minareatur, ó» qut reconcilian non pe
terant.
7c8 De Aug m. Scient.
terant, proponerentur populo , ut de
illis certum aliquid ftatueretur.^W quo
rum exemplum ii, qui poteflatem in Ç\n-
guhs Politiii legum condendarii habent,
fer triennium , aut quinquennium , eut
freut videbitur , antinomias retracian-
to. Et autem à viris , ad hoc delegate,
prittt inß>iciantur, (¿ frtparentur,(¿ it-
mum Comit'm exhibeantur, ut quodpla-
cuerit,ferfuffragia (labiliatur ¿rfigatur.
Aphorifraas 56.
Ñeque vero contraria legum capita
rcconciliandi, & omnia (ut loquuntur)
falvandi,/>ír difiinílionesfubtiles,& qut-
ptas.nimit fedula aut anxia cura eßo.ln-
genii enim hte tela efi : Atque utcimqut
modeßiam quandam ¿r reuerentiam prt
feferat, inter noxia tarnen cenfenia est ;
utpote qut reddat corpus univeifum
legum -varium , maie confitturn. Me-
Uta eil prorfuí, utfuccumbant deteriora,
i¿ meliora fient /ola.
Aphorifmus 57.
Obfoleta: leges , &qut abiermt in
defuetudinem, non mintts quam antino
mias froponantur , à delegatrs ex officie
tollendt. Cum enim ítatutum cxprel-
ium regulariter defuetudine non abrogi-
tur ,fit ut ex contempt и legum obfelel*-
rum fiat nonnuüa ливопШн jaäurt 1-
tum
 Liber VIII. 709
tiam in reliquis : Etfequitur tormenti il-
lud genus Mezentii , ut Leges vivas in
complexu mortuarurn perimantur.^r-
que omnino cavendum est à Gangrena
in legibus.
Aphorifmus $S.
Quin &in legibus ¿•ftatutis obfo-
letis,nec noviter promulgate,cunis ptat-
toriis interim contra ea> decernendi jtti
efio. Licet enim non male dictum fit, ne-
niinem oportere legibus eílcfapientio-
icm, tarnen intcUigatur hoc de legibus,
cum c\ igilan z,non cum dorm: tain. Con
tra rccentiora vero (tatuca [qux juri
p ublico nocere deprehenduntur) non uti-
5«epraetoribus,yé¿regibus & fanftio-
ribus , conííliis.ó-íupremis poteftati-
b as , an>:ilium prtbendi ju4 tfto : earum
executionem per edicia aut aña fujpen-
dendo, donee redeant comitia, aut hujuf-
modi cactus , quipotefiatem habeant eat
abrogandi ; ne[alus populi interim peri-
clitetur.
De novis digeftis
о Ie;rum.
о
Aphorifmus 59.
Quodfi leges alufuper alias accumu
late , in tarn vafia excreverint Volumi
na, aut tanta confufione laboraverint ,ut
tas de integro retraftare,& '» corpusfa-
пит
710 De Ail g m. Scient."
пит é" habile redigere , ex ufit fit ; id
ante omnia agito, atque opus ejufmodi o-
pu¿ heroicum efio : Atque auñores talis
operu, inter legis latores , (¿ inflattrato-
res, rite & mérito numerantur,
Aphorifmus 60.
Hujufmodi legum expurgatio,¿»di-
geftum novum, quinqué rebtu abfolvi-
tur. Primo, omittantur obfoleta , qua:
Juftinianus antiquas fabulas vocat.De-
inde ex antinomiis recipiantur proba-
tiffims, abolcantur contraria;. Tertio-
idem
fonant, atque nil aliud funt , quam ite
rationts ejufdem ret, expungantur i at
que una quxpiam ex iis , qut maxime
«Я perfecla , retineatur vice omnium.
Quarto, fi qui lcgum nihil détermi
nent , fed quatftioncs tantum propo-
nant, eafque relinquant indetifas , fimi-
liter faceiiant. Poflremo, qua verbofx
inveniuntur , Cf nt'mis probu, contri-
bantur magis in arftum.
Aphorifmus 61.
Omninovero ex ufufutrit , in пото
digefto legum, leges pro jure communi
receptas , qua tanquam immémoriales
funt in originefita, atque ex altera par
te itatuta de tempore in tempus Ai-
pcraddita,ywr/ï«» digertrt recompone-

\
 Liber VIH. 711
re : Cum in ¡ilurimis rehuí, non eadem
ßt, injure diсendo , juris communis &
Itatutorum interpretation adminiftrli
tio. Id quodfecit Trebonianus in dige-
fto £5" códice.
Aphorifmus Щи
Verum.in hujufmodi legum regenera-
tione , atque ftruclura nova veterum
legum atque librorum.legis verba^ror-
fw (¿ textum retineto, licet per cento
nes £3" portiones exiguas ens excerpere
neceffe fuerit : Eadeinde ordine contexi-
to. Etfi enim fortajfe commodius , atque
etiam , fi ad геЯат rationem retyicias,
melius hoc tranftgi pojfet per textum по
пит, quam per hujumodi confarcinatio-
nem, tarnen in legibus, non tarn ftylus,
Ó> defcriptio, quam auftoritas, & hu-
jut patronos antiquitas, Jpeßanda est.
Alias videripojjit hujufmodi opus fcho-
lalticum potiui quiddam, i^methodus,
quam corpus legum imperantium.
Aphorifmus 63.
Confultumfuerit in novo digefto le
gum, vetera volumina nonprorfut de-
leri, ö» in oblivionem cederé , fedin Bi-
bliothecisfaltem m*nere; licet ufus eo-
rum -vulgaris promifeuus prohibeatur.
Etenim in caufis gravioribtet, non abs re
fuerit, legum prtteritarum mutationes,
 7ir Dh AucM. Scient.
feries, confedere & infihicere ; ас cent
felenne esl, antiquitatem prifientibtes ad-
fipergere. Novum autem hujufinodi cor
pus legum ab its , qui in politits fingida
habent poteßatem legulatoriam , prorfiit
confirmandurmtïl : neforte prdtextu ve-
tercs leges digerendi , leges novx impo-
nantur occulta.
Aphorifraus £4.
Optandum effet, ut huiufenodi legum
inftauratio Hits temporibus fufeipiatur,
qua antiquioribus, quorum Ива [¿ Opt
ra retraitant , Uteris £5" rerum cogni-
tione ргл/literint. G¡uod fectts in opere
Juitiniani evenit. lnfelix res natnqut efl,
tum ex judicio & delecta atatts minus
prudentis & erudita antiquorum ope
ra mutilantur , (¿ recomponuntur. Ve-
runtamenfiepe ncceflarium eíi,quod non
optimum.
Atque de legum obfcuritate, quat à
nimia &confdfaearum accumulatio-
ие fit, hace dida fint. Jam de deferi-
ptioneearum, ambigua Se obfcura.di-
cendum.
De deficriptione legü perpltxa, & obfiiun.
Aphorifmus ¿5.
Defcriptio legum obfeura oritur,
¿«/Mrloquacitate&verbofiraierarum;
 Liber VIII. 71J
ЯШ rurfus ex brevitate nimia ; aut ex
prologo legis cum ipfo corpore legis
pugnante.
Aphorifmus 66.
De obfeuritate vero legum qm ex
e.irum defcriptione prava oritur ,jam
dicendum eft. Locjuacitas,^«*./» perfcri-
bendo leges in ufttm venit, i¿ prolixitas,
non placet. Ñeque enim , quod vult &
cupit , ullo modo affequitur , fed contra
riar» pótius. Cum enim cafus fingulos
particulares verbis appofitis & propriis
perfequi (¿ exprimere contendat,maiorem
inde fyerans certitudinem ; econtra. qut-
fliones multipliées parit de verbis; ut dif
ficiles procedat interpretatio fecundum
ieiitentiam legis , ( quafanior efi & ve
rier ) /w/i/erftrepitum verborum.
Aphorismus 67.
Nequepropterea nitois concifa (¿ af
fecta brevitas , Majeßatisgratia, Q> tam-
quam magis imperatoria , probanda eft;
prétfertim hisfeculit, neforte fit lex in
flar regula: Lesbia;. Mediocritas ergo af-
fecianda eft ; (¿ verborum exquirenda
generali!as,bene terminât a;qu& licet ca-
1 us comprehenfos non fedulo perfequa-
tur , att amen non comprehenfosjfotti
p erßiicue excludaLj.
Aphorifmus 6Z.
In
714 De Augm. Scient.
In legibus tarnen atque edictis or-
dinariis & politicis , in quitus, ut pltt~
rimum , nemo Iuris confitltum adhibet,
fedfuofenfui confidit , omnia- fufius ex
plican debent, & ad captum vttlgi, tan-
quam dígito , monflrari.
Aphorilmus 6$>.
Ñeque nobis prolog! legum . qui ine
pti olim habiti funt, &■leges introdu-
cunt difputantes, non jubentes , uttque
placèrent , fiprifcos moresferrepoßemus.
Sed prologi ilti legum plerunque (ut
nuncfunt témpora ) necejfario adhiben-
tur , non tarn ad explicationem legis,
quam inflar fuaííonis , ad perferendam
legem in comitiis , & rurfits ad fatisfa-
cieudum populo. Quantumfieri potest
tarnen prologi evitentur, lex ineipiat
я jullione.
Aphorifmus 70. *
lntentio ö> fententia legis , licet ex
praefationibus & przarabulis (utlo-
quuntur ) non male quandoque eliciatur-,
at tarnen latitude am extenúo eins ex
iäis minime peti debet. Sipe enim prz-
ambulum arripit nonnuîla ex maxime
plaufibilibus (¿ Jpecioßs ad exemplum,
cum lex tarnen multo plura complecU-
tur : Aut contra , lex reftringit (¿ Uni-
tat complura, emus limitattonurum-
 Liber VIII. 715
пет in praeambulo inferí non fuerit 0-
рш. 6¡uare dimenfío & latitudo legis
ex corpore legis petenda. Nam prœam-
bulum, ftpe aut ultra, aut titra cadit.
Aphorifmus ji.
Eil verogenut perfcribendi leges val-
de vitiofum. Cumftilicet cafus, ad quem
lex collimat, fufe exprimitur in praeam-
bulo , unde praeambulum inferitur (¿
incorporate ipfilegi: G¡uod (¿ obfcurum
eil, ¿> minui tutum, quia non eadem ad-
hiberi confuevit diligentia in ponderan
do £3* examinando verbts prarambuli,
qui adhibetur in corpore ipfim legis.
Hanc partem de incertimdine'le-
gura , qua; ex mala defcrjptione ipfa-
rum ortum habet, fufius traftabimus,
quandb de interpretatione legum po*
ftea agemus. Atque de defcriptione le
gum obfcura haec dicta fint : Jam dc
modis enucleandi juris dicendum.
De modis enucleandi juris, &
tollendi ambigua.
Aphorifmus fx.
Modi enucleandi juris , (¿ tollendi
dubia, quinquéfunt. Hoc enimfit, aut
per perlcriptiones judiciorum: autper
fcriptorcs authen ticos : aut per libros
auxiliares: aut /»wpraelecliones: autper
refpon
y. 6 D £ Aug м. S ci en т.
tefponfa five confuirá prudentum.
Шс omni» , fi bene iríftituantur, frtß»
erunt magna legum obfcuritacifubfidia.
De perfcriptionejudiciorum.
Aphorifmus 73.
Ante omnia, judicia rcddita in cutiis
fuprerais feprintipalibut, atque cauffis
gravioribus, prtfertim dubiis , qutque
^liquid habent dirficulcatis, aut novira-
tis , diligenter ö" cum fifo excipiunto.
Judicia enim anchors legum iunc , M
leges Reipub.
Aphorifmus "74.
Modus hujufmodi judicia excipieu-
di, & in fcripta refercndi,ra/« eßo.Cz-
fus prtcife , judicia ipfa exaSti perfcribi-
to: Rationis judiciorum ,quai adduxe-
runt judices, adiicito:Czinwxn, adexem-
plum adduSiomm , auirorirarem , cum
cafibus principalibus , ne commifceto :
De advocatorum perorationibus, nifi
quidpiam in its fuerit admodum exi-
mirnn, fileto.
Aphorifmus 75.
Ferions:, qui huiufmodi juJicia ex-
cipiant , ex adyocaris maxime doctis
funto , ßf honorarium, liberale ex pu
blico excipittnto. Judices tpfiab huiuf
modi perfcriptionjbus abßintnto:nefir-
tt oft
 Liber VIII. 717
te opinionibm propriis addicli, autho-
ritotepropria frets , limites referendarii
tranftendante.
Aphorifmus 7 6.
Judicia ilia , in ordine £5" icric tem-
poris, digerito : non per methodum f¿
titulos. Sunt enim fcripta eiufmodi,
tanquam hiftcrix , aut narrationes le-
gum. Ñequefolum afta ipfa,fed & tém
pora ipforum , judici prudent! luctm
prtbeniu.
De fcriptoribus authcnticis.
Aphorifmus 77.
Ex legibus ipfis , qus. jus commune
confiituunt : deinde , ex conftitutioni-
bus five ftatutis: tertio lo со ex judiciis
perfa-iptis , corpus juris tantummodo
conflituitor. Prêter illa, alia authcntica,
aut nulla[unto, aut parce recipiuntor.
Aphorifmus 78.
Nil tamintercfi certitudinis legum,
( de qua nunc traäamus ) quam ut fcri
pta authentica intra fines moderatos
coerceantur, (¿facejfat multitudo enor-
mis Auftorum Doftorum injure;
unde laccratur[ententia legum, judex fit
attonitus , procefius immortales , d/que
advocatm ip[e, cum tot libros perlegere &
vincere von pojfit , compendia [eelat ur.
GloÜa
 7i8 De Au g m. Scient.
G lofla fortajfe aliqua bona ; & tx fcri-
ptoribus clalficis pauci , -jel potins 1er î-
ptorum paucorum paucuhepoitiones,
recipipojfmt pro authenticis.Rí%«oraw
nihileminits mantat ufm nonnulltu in
Bibliothecis, ut eorum ttaclacus in Ri
dant ) unices, л»/ advocaci , cum opta
ftierit : Sed in caujfís agendü , inforo ci
tare eos non pcrmittitttr , пес in auäori-
tatem tranfeuntp.
De libris auxiliaribus.
Aphorifmus 79.
At feicutiam juris, & pracricaro.au-
xiliaribus libris ne nudanto.fed potiui
inflruunto.lifex ingenerefumo. Inftitu-
tiones.De verborum fignificatione.Dc
regulis j uris. Antiquitates legura.Sum-
mae. Agendi formulae.
Aphorifmus 80.
Prtfarandifunt juvenes , (¿ novit;:,
ad feientiam ó> ardua) uns , altu;s ¿r
commodiut haurienda, & imbibendíhper
inftitutiones. Inftitutiones illas ordine
claro ¿r perßiicuo componito. In ilüs i-
pfis univerfum jus privatum percurrito:
non alia omittendo.in aliis pluefatu im
morando, fed exfmgults quídam brevt-
ter delibando, ut ad corpus legum per-
legenditm accejfuro nil fe ofiendat pror-
 Liber VIII. 719
fus novum , fed levi aliqua notione ргл-
ceptum. Jus publicum in inftitucioni-
bus ne attingito, verum illud ex fontU
bus ipfit hauriatur.
Aphorifmus 8r.
Commencacium de vocabulis juris
confiât0. In explicatione ipforum, &fien-
fu reddendo , ne curiofe nimis autlabo-
riofeverfator. Neque enim hoc agitur,ut
definiciones vcrbonim qu<crantnr exa
lte, fed explicaciones tantum.qus. legen-
Ot juris libris viam aperiant faciliorem.
Traftatum autem iflum, per literas al
phabets nedigerito. Id indici alicui ,re-
iinquito: fied coüocenturfimul verba,qut
circa eandemrem verfantur; utalterum
alterißtjuvamento ad intelligendum.
Aphorifmus 8г.
^írfcertitudinem legamfacit (ß quid
aliud) Traâatus bonus & diligent de
diverfis Regulis Juris. Is dignus еЯ, qui
tnaxtmis ingeniis, &prudentiffimis lure-
confiaitis, committatur. Neque enim pla
cent, qus. in hoc genere extant. Colligen-
du autemfiunt regula: , non tantum no
ta, (¿ vulgati ,fied fif alii, magtsfubtiles
& recondite , quA ex legum (¿ rerum
judicatarum harmonía extrahi poffint ;
quales in rubricis optimis quandoque in-
ueniuntur : funtque diftaminageneralia
ratio-
 710 De Aue м. Sei en т.
rationií, qu¿ per materias leéis diverfat
percurrunt , & funt tanquam Saburra
Juris.
Aphorifmus 83.
At fingida Juris , feira aut placira,
non intelligantur pro regulis,/« fierifilet
fattí imperito. Hoc enim ß reeiperetur,
6¡uot leges, tot regulae. Lei enim nil
aliud , quam regula imperans. Verum
eas pro regulis habeto , qua in forma ipfa
juflitii hirent: unde , ut plurimum, per
ju ra ci vi Ii a diverfarum Rerumpubl. ct-
dem regulie fere reperiuntur , nififorte
propter relationem adformas politiarum
_ varient.
Aphorifmus 81.
Pe/?regulam,¿rew'í5'folido -verborum
complexu enuntiatam,adiiciantur exem-
pla deeifiones cafuum , maximelu-
culenti Wexplicacioucm;diftin¿tiones,
(¿ excepciones ad limitationem ¡ co-
gnataaíampliationem ejufdem regulx.
Aphorifmus 8j.
Reäe jubetur ; ut non ex regulis jus
fumatur ; fed ex jure , quodeft , regula
fiat. Ñeque enim ex verbis regulas
d* eft probatio , acfi effet textus legif.
Regula enim legem ( ut acus náutica
polos ) indicat, nonftatuit.
Aphorifmus Sí.
Pc*
 Liber VIII. 711
Prêter Corpus ipfum Juris, juvab/t
«/«¡raAiitiquitaces Legum invifere;qui-
dttt licet ev-anuerit kxxtoúizs.manet ta
rnen Reverencia. Pro Anticjuitatibus
autem Legum habeantur Scripta circa
Leges ¿r Judicia ; five iüafuerint edita,
five non.qua ipfum Corpus Legum tem
pore pr&cefferunt. Harumfiquidem jaciu-
ra facienda non eil. ltaque ex eu utilif-
[ima antique excerpito ( multa enim in-
venientur inania í¿ frivola ) eaque in u-
пшп -volumen redigito : ne antiqua: Fa
bula: , ut loquitur Trèbonianus , cum
Legibus ipfis mifceantur.
Aphorifmus 87.
Practicas vero plurimum interdi , ut
Jus univcríum digeratur ordinc in Lo
cos & Títulos ¡ ad quos fubito (prent
dabitur occafio) recurrcre qua poffit.vel-
uti in prompt uarium paratum ad ргл-
fentes uftts. Hujufinodi Libri Summa
rum, & ordinant fyarfii , t¿ abbreviant
fufa (¿ prolixa in Lege. Cavendum au
tem eil , ne Summx ißt reddant homi
nes promptos ad Prailicam, ceflatores
in feientia ipfa. Eartim enim officium efi
tale, ut ex its recolatur jus , non perdi-
featur. Summa: autem omnino magna
diligentia ,fide, (¿ judiciofunt conficicn-
de, nefurtum faciant legibus.
Hh Apho
711 D E Aug м. S с i en т.
Aphorifmus 88.
Formulas agcndi diverfas in uno-
queque genere colligito. Nam & pradi-
cx hoc interei~i;& certcpandunt illt, ora-
cula (¿ occultaLcgam. Sunt enim non
pp.пса, qut latent in legibus : At in for-
mulis agendi , melius & fufitu perfyi-
ciuntur ; inflar pugni, & palma:.
De Rejponfis Confultis.
Aphorifmus 89.
Dubitationes particulares , que. de
tempore in témpu* emergunt , dirimtndi
aliqua ratio iniri debet. Durum enim
eil , ut ii, qui ab errore cavere cupiant,
ducem vie non ingéniant , verum ut a-
clut ipfe pertclitetur.neque ßt aliquis an
te rem peracla jurit prtnofiendi modut.
Aphorifmus 90.
Refponfa prüden tum,quApetentih:ts
dantitr de j urefive ab Advocatis, five à
Doftoribus , tanta valere auBoritate,
ut ab eorumfententia judici recedere non
fit licitum, non placet. Jura à j uratis iu-
dicibus fumunto.
Aphorifmus 91.
Tentarijadiciz per caufas ©• perfo
ras fiflas, ut to modo experiantur homi
nes, qualiifuturafit legis norma, non
■placet. Dedecorat enim Majeftatem Le
 Liber VIII. 71)
gum , & pro prgvaricatione quapiam
cenfendaest. Judicia antem aliquid ha
bere ex íceaa.deforme eii.
Aphorifmus 91.
Judicium igitur folummodo tarn ju-
djcia , quam refponfa ^confulta/*»-
to. Üb de liubus penden tibus ; hue dt
arduis juris cjuarftionibus in thefi. Ea
confuirá, five in privatjs rebus , five in
publicis, à judicibus ipfis ne pofcito, ( id
inim fi fiat , judex tranfeat in zàsoca-
turn,) fed à Principe, aut Statu. Ab Ulis
Wjudices demandentur. Judices vero,
tali auBoritatefreti , difceptationes ad-
vocatorum , velab his , quorum interefi,
adhibitorum, vel àjudicibus ipfis ,fioptu
fit, aßignatorum, & argumenta ex utra-
que parte, audiunto, (¡¡ re deltberata j us
expediunto , & declarante. Confuirá
hujufmodi inter judicia referunto e-
dunto, Siparts auBoritatis/unto.
De Praleûionibus.
Aphorifmus
Preelecciones dejate,atque cxercita-
tiones eorttm , qui juris fludits incum-
bunt , & operam dant , ita inflituuntor,
ordinantor , ut omnia tendant ad
quacftiones, & controvertías dejute,
fedandas potius , quam excitandas. Lu-
Hh í dus
7Z4 De Aug м. Scient.
dus enim ( ut nuncfit )fere apud cmnei
inflituitur , ¿raperitur , ad altercatio-
nes, & c¡ua:ftiones de jure multiplican
dos , tànquam oftentandi ingenii caufa.
jítqñe hoc vetttt eß malum. Etcr.im
снят apud antiques glori* fuit.tanqu.im
per feäas &faäiones, quxflionts complû
tes de Jure , magis fovere , quam extm-
guere. là nefiat, providetor.
De Vacillatione Judiciorum.
Aphorifmus 94.
Vacillant judicia , vel propter immi-
turam j> prsfeftinam fententiam ; vel
propter aimulationem curiarum ; vtl
propter malam imperitam per.fcri-
peionem judiciorum , г/elpropter viara
pra:biram ad refcillionem eorum nirais
fjcilem &cxpeditam. Itaque pro-viden-
dtim eß ,ut judicia émanent , matura
deliberatione prius habita , atqut ut
curias fe invicem revcreaiitur , atqut ut
judicia p'erferibantur fideliter & pru-
denter: utquevia ad refeindenda judi
cia, (îtarcta, confragofa , &tanquem
muricibus ftrata.
Aphorifmus 95.
Si judicium redditum fuerit de cafu
aliquo in aliqua curia Piincipali , fi~
milts cafus mtervenerit in alia curia ,
neprocedito ^judicium, antcqnam fiat
con
 Liber VIII. 725
confultatio in Coilcgio aliquo judi-
cum majore. judicia enim reddita fi
forte rclcindi neceJJ'e fit,[altem íepeliuu-
tor cum honore.
Aphorifmus. ?6.
Vt curia: de jutisdidione digladien-
tur, (¿ confliclentur, humanuni quiddam
efl; eoque magis, quodfer ineptam qitan-
dam fententiam ( quod boni Sc íh'cnui
ílcjudicis, ampliare juriídictionem cu
ria: ) alaturplane ¡fia intemperies , (¿ cal
car addatur , ubifrxno opus efl. Vt vero
ex hac animorum contentione, curia;, ju
dicia utrobique reddita (qu& nil ad j urif-
didionem pertinent ) libcnter refcin-
dant, intolerabde malum , & à regibus f
aut Senatu, aut Politia , plane ■vmdican-
dum. Pefimi enim exempli res eft, ut Cu
ria:, qui pacem fubditis pr&flant , interfe
duella exerceant.
Aphoriímus 97.
Nonfacilu eßo aut proclivis ad judi
cia reícindenda aditus per appcllatio-
ncs , aut impetitiones de errore, aut
revifus , (¿ fimilia. Receptum apud non-
nullos efl , /«lis trahatur ad forum íu-
perius , tanquam res integra: Judicio
inde datofepofita , (¿ planefufpenfo. Apud
alios vero, ut judicium ipfum manear
infita vigore ,fed executio ejus tantum.
Hh } cef
7i6 D E Aug м. SciiN т.
cejfet. Neutrum placet , nip curix , in
quibus judicium redditum fit , fuerint
humilcs, inferioris ordims : Sed po
nas ,11t & judicium ßet, & procedat ejus
executio: modo cauuo detur я defen-
dente de damnis ó» expcnfis, /judi
cium fuerit refcijfum.
Д Tque hic titulut de Certitudine Le-
■£*gum , ad exemplum Digefli rcliqui
( quod meditamur) fufficiet. Jam vero
doñrinam ctvilcm (quatenus earn nobis
traflarevifum eft) conclufimus. Acque
una cum ea Vhüofophiam humanar» :
Sicut etiam cum Philcfophia humana
Philofophiam in genere. Tandem igi-
tur paululum relouantes, atque ad ее,
quxprxterveítifumus , oculosretro-
fleûentes , hunc tractatum noftrum
non abiîmilem eile cenl'cmus fonis li
lis & prxludiis , quae praßten tant Mufí-
ci , dum fides ad modulacionem con-
cinnanc : Qua; ipfa quidem auribus in
grat um quiddam & atperum exhibent:
ас in caufa funt, uc qux fcquuntut
omnia lint fuaviora : Sic nimirum nos
in animum induximus , ut in ci [hará
mufarum concinnanda,& ad barm orn
ara veram redigenda , operam navare-
rnus > quo ab alus portea pulíentut
cb-ot
 L i в £ н V 1 1 1. ?i7
ciiorda: , meliore dígito , aut pledro.
Sane, cum nobis ante oculos proponi-
nius tempocum horum Stacum, in
quibus liten jara tertio ad mortales
videntur rediifle : & una diligenter
intuemur, quam variis jam nos invi-
ferint inftruíra: prxHdiis , & auxiliis :
quia funt ingeniorum noítri tempo-
ris complurium acumen & íublimitas :
eximia lila monuments feriptorum
veterum , quae veluti tot faces nobis
praduceiu : ars Typographies, Libros
cujufeunque fortuna: nominibus lar
ga manu fuppeditans; Oceani finus
laxati, & orbis ex omni parte peragra-
tus , unde experimenta plurima Priícis
ignota comparuerunt, & ingens accei-
lit Natura li Hiftoriar, cumulus : otium,
quo ingenia optima in Regnis & Pro-
vinciis Europa: ubique abundant, cum
negotiis minus his inlocis implicentur
homines, quam autGrasci, propter
Populares Status, aut propter Ditio-
nurn Amplitudinem , Romani fole-
bant: pax, qua fruitur hoc tempore
Britannia, Hifpauia,Italia, ctiam nunc
Gallia , &íj>üx Regiones non pauex :
confumptio & exinanitio omnium
qua: videntur excogitar! autdicipof-
íe circa Controvertías Religionis,qua:
Hh 4 toc
7i8 De Augm. Scient.
toc ingenia jam diu diverterunt à ca-
teraruin artiam ftudiis : fumma & ei-
cellens Majeftatis eux eruditio , cui
( canquam fheenici Volucrcs) aggre-
gant le undique Ingenia : proprietas
denique infeparabihs , c\ux.tempus ip-
fuiu fcquitut , ut vericaeem indies par-
turiat : Hxc (inquam) cum cogitamus,
non poilumus non in earn fpem ani-
mum erigere , ut exifrimemus, tertiam
haue literarumferiodum duas illas pri
ores , apud Grecos Sc Romanos , longo
inteivallo fuperaturam : modo faltcm
homines, & vires fuas, arque defedus
etiam viriuni fuarum , probe &pru-
denter nolle velinc: arque alii ab aliis
inventionis lampada, non concradiéri-
onis corres accipianc, atque inquifírio-
nem veritatis pro incepto nobili , non
pro deledamento, auc ornamento pu-
tent: Atque opes эс magnrficentiam
impendant in res folidas & eximias ,
non in pervulgaras , Sc obvias. A d la
bores meos quod attiuct , íi cui Ubeat
in eoruin repreheniione , aut fibi , auc
aliis placeré , vecerem certe & ultimx
patientia: petitionem exhibebunt illi :
Verbera , fed audi. Reprehendan! ho
mines quantum libucrir, modo atten
dant Si perpendanc , qua: dicuntur.
ApptU
 Lib ix VIII. 715
Appellatio fane legitima fuerit , ( hcec
res fortaiTe minus ea indigebit) í¡ a pri-
mis cogicationibus hominum ad fe
cundas provocetur, & ab агуо prüfend
ad poderos. Veniamus nunc ad earn,
Scientiam,qua caruerunt dux ílkepri-
i'cx temporum pcriodi, ( neque enim
tanta illis felicitas conceíla eñ) /ясгат
dico & divinitut inßiiratam Theologi-
am , cun&orum laborurn ac peregri-
nationum humanarum Sabbatum , ac
Portum nobilillimum.

Hh 5 Fkan
7J0
Francisci Baronis
dsVerulamio,
Vice-Comítis iàn&i Albani,
T>e dignitate & augment*
fcientiaru?7Lj ,
Liber Nonus.
Ad Regemfuum.
Cap. I.
Tartitiones Theologix inipirara: omit-
ttmtur : Tantum aditm fit ad deG-
derata tria: Doítrinam de Legitimo
ufu Rationis Humana; in DiWnis:
Uoclrinam de Gradibus Unitatis in
CivitateDei: (¿ Emanaciones Scri
ptutarum.
Am yero (Rex oprime) cum
carina parva, qualis noítra el
fe potuit , univerfum ambi-
tura, tarn veteris , quam novi
Orbis , Scientiarum , circumnavigave-
rit , ( quam fecundis ventis , & cur/u,
pofterorum fit judicium)quid fupereft ,
nid ut vota, tandem perfun&i , perfol-
varaus.'Ac reftat adliue TkeolojtisSacrM,
iiic
 Liber IX. . 737
íive Inß/irata. Veruntamen íi eam tra-
âare pergamus , exeundum nobis с
navícula rationU humara, Sc tranfeun-
du m in Ecclefia Navem, Quas fola Леи
Náutica Divina pollet,ad curium reite
dirigendurn. Ñeque enim fufficient
i amplius Stell* Philofophu, qua; Ьайе-
nus prascipue nobis affulferunt. Itaque
par foret , filentiumquoquein hac re
colere. Quam obrem partitiones légiti
mai circa eam omittemus: Раиса ta
rnen , pro tenuitate noftra, etiam in
hanc conferemuSjloco votorum. Id со
magis facimus,quia inCorpore Theo
logie: nullam prorfus Regionem , aut
Traftum , plane defertum , aut incul-
tum, invenimus: Tanta fuit hominum
diligentia , in feminandis , aut tritico,
aut zizaniis.
Tres igitur proponemus Theologia
Appendices , quae non de materia per
Theologiam informat'л, aut informanda,
fed tantummodo de modo informatio
ns , tractent. Ñeque tarnen, circa eos
Tarftatm, (ut in reliqüis confuevimus)
vel exempla fubjungemus , vel pneepta
ctabimus. Id Theologis relinquemus.
Sunt enim illa ( ut diximus ) inftar vo
torum tantum.
1. Prärogativ» Dei totum hominem
com
 731. De Aue м. Sei ENT.
compleâitur: пес minus ad rationem,
quam ad voluntatem humanam, exten-
ditur : ut homo feiiieec inuniverfura
fc ablieget , & accédât Deo. Quare,
íicut Legi Divins obedire tenemur, li
cet reluftetur voluntas,ita Sc Verbo Dei
fidem habere, licet relucîctur ratio. Et-
euim , Ii ea duntaxat credamus , qui
funt raiiooi n oft rae confentanca, reim
auentimur , non mielen : Quod etiam
fufpeda: fidei teftibiis praeftare Cole-
mus. At Vides illa , quae Abrahamoxm-
puiabatur ad jußitiam , de hiijufmodi
re extitit, quam itrifui habebat&w<í¿ :
Qua: in hac parte imago quardam erat
• rationii naturalis. Quanto igitur My-
fleritim ahquod Divinum fuerir mag.'S
abfonum, & incrcdibile , tanto plus in
credendo exhibetur honoris Deo , & fit
victoria fidei nobilior. Etiam & pecca-
tores , quo magis confeientia fuagra-
vantur,& nihilominus Fidem de falute
fua in Dci Miiericordia collocant , eo
Deum majore afliciunt honore: omnis
au rem Deflreratio Deo pro contumelia
eft. Quineciam, fi attente rem регреп-
damus , dignius quiddam cRcredert,
quam fare , qualiternunc feimm. I»
Scientia enim mens humana patituri
feaCü, quia rebus maceriacis refilitjia
- - lUt
 L i в E R IX. 755
&dei\item anima patitur ab anima,
qua: eft Agens dignius. Aliter fe res ha
bet in Statu Gloria: Tunc liquidem
ceflabit Fides, atque cognefeemus ,ßcut
& cognitifhtnut.
Concluciamus igitai,ThtoltgUm Sa-
cram ex Verbo & Oraculu Dei , non ex
luminenatura , aut rationis dictamine ,
hauriri deberé. Scriptum eft eaiw,Cali
enarrant Gloriam Bei : At nufquam
fcriptuin invenitur, Codi enarrant Vo-
luntatem Dei. De ilia pronunciatur ,
jid Legem, & Teftimonia,ß non fecerint
fecundum Vcrbitm ifiud, &c. Neque hoc
tenet tantu.ii in grandibwüWs Myße-
rix, de Deitate,Creatione,Redempttone;
verum pertinet etiam ad Interpretati
onen) perfecliorcm Legis Moralis; Di-
ligite inimicos veßros; benefacite hu , qui
■ oderunt vos Sic. Vtfitis Tiiii Patrts ve-
ßri , qui in coelts eß, quipluit ftlper lußos
Injußos. Qjue certe verba plaulum
illum merentur , Kec vox hominemfo-
nat. Siquidem vox eil , qua: lumen na
tura fuperat.Quinetiam videmus, Poe
tas Ethnicos,prarícrtim cum pathetice
Ioquuntur , expoíhiiare non raro cum
legibui Scdoálrinu moralibm (qua; ta
rnen legibtti divinis multo funt indul-
gentiores & folutiorcs ) ac fi natura:
liber-
754 D E Au g м. ScisN т.
libertan cum malignitatc quadam ré
pugnent :
Et quod natura remittit
Invida Iura negant. ——
Ita Dendamis Indus , ad Alexandri
Nuntios : Se inaudiffè quidem aliquid
de nomine Pytbagora, & altorumfapien-
tum "e Gracia ; Et credere, illas fuijfc Vi-
ros magnos ; Vitio tarnen tilo laborajfe ,
quod fcilicet nimia in reverentia (¿ ve
niratione habuiffent rem quampiam
phantaßkam , quam Legem & Hörem
vocitabant. Quare, пес illud dubitan-
dum , raagnam partem Legis Moralis
íublimiorem efle, quam quo lumen na
tura afcendere poflit. Veruntamcn ,
quod dicitur,-habere homines , er/am
ex lamine & lege natura,, notiones non-
nullas,w/«fts, vitii,juflitU,mjuria,h>-
ni,mali; id veriílimum eft. Notandum
tamen, lumen natura, duplicifignifica-
tione accipi. Primo , quatenus oritur
ex fenfu , inductione , ratione, argu-
mentis , fecundum leges cccli ac terra :
Secundo , quatenus anima; humana;
interno affulget inftincbi , fecundum
legem confcientia,qxix fein til la qua:dam
eft , & tanquam reliquia; , priftinae &
primativa; puritatis . In quo poíleriore
fenfupraecipueparticeps eft anima lu
 L i в s R I«X. 735
eis nonnulIac,ad perfeftionem intuen-
dam & difcernendam legis moraliijQuç
tarnen lux non prorfus clara eft, fed c-
jufmodi, ut potius vitia quadamtenus
1 redarguat, quam de officii* plehein-
formet. Quare , Religio- , five Myfteria
fpecles , five mores, pender ex revelati
ons Divina.
Artamen ufas rationis human* in
fpiritualibus , multiplex fane exiftit, ac
late admodum patet. Nequeenim fine
caufa eft , quod Apoftolus Religioneni
appellaveric Rationalem Cultum Dei.
Recordetur quis cxremonias & typos
yeteris Legis. Fuerunt HU Rationales ,
Sc fignificativae , longe difcrepantes à
CEremoniis idololatrix, & magiae,quae
tanquam furdae & muta: erant , nihil
docentes pleruuque.imo ne innuentes
quidem. Praecipue Chrißiana Fides , ut
in omnibus > fie in hoc ipfo eminet ,
quod auream fervet mediocritatcm ,
circa ufum rationis & dijputativnis[<\\ix
rationis proles eft ) inter Leges EthnU
corum & Mahometi, quae extrema fe-
ftantur. Religio fiquidem Ethnico-
rum, Fideiaut Confeffionis conftantis
nihil habebat ; Contra in Religione
Mahometi , omnis difputatio interdi-
cía eft : Ita ut altera, erroris vagiSc
roul
 73<> D E Au G M. S С I E N т.
mulriplicis j altera , vafce cujufdatn S:
cautac impofturac, faciem prsfe ferae j
Cum fantta Fides Chriftiana rationis
ulam & dijpnationem { fed fecundum
débitos fines ) &C tecipiat & reiiciat.
Human& rationis ufus , in rebus ad
Religionem fpettantibus , duplex eft :
alter, in exflicatione Myflerii , alter , h
iüationibus , quae inde deducuntur.
Quod ad Myfieriorum exflicationem
attinet, videmus, non dedignati Dtrnn
ad infirmitatcm captus noftri fe dc-
mittere ; myfieria fuá ita explicando ,
ut à nobis optime ea poflint percipi;
atque revelationes fuas in rationis ao-
ftne fyllepfes & notlones veluti inocu
lando ; atque infyirationes ad inreiie-
Дит noftrum aperiendum fie accom-
modando, quemadmodtim figura cla-
vis aptatur figure fers. Qua tarnen in
parte nobis ipiïs deefle minime debc-
mus. Cum enim Deus ipfe opera ra
tionis noftra; ia illuminationibtu fuis
utatur , etiam nos eandera in omnes
partes verfareJebemus, quo magis ca
paces fimus ad Myfieria recipienda &
imbibenda . Modo animus , ad ampli-
tudinem Myfteriorum^xo modulo fuo,
dilatetur , non Myfieria ad augufuas j.
aimi coaftringantur.
Quin-
 Lider IX. 757
Quantum vero ad itlationes , noiTe
debemus, relinqui nobis ufum ratioms
Sc ratiotinationit ( quoad Myßeria ) fe-
cundarium quendam Sc rei'pedtivura ,
non ptimitivum Sc abfolutum. Poft-
quam enim articuli, Sc principia Religi-
cnis, jam in lcdibtis fuis fuerint locara,
i a ut à raiiinu examine penitus exi-
mantur, tum demum concedituiab il-
lis itlationes derivare , ас deducere, fe«
' cunduni analogiam ipforura. In rebu*
quidem naturahbus hoc non tenet.
Nam Sc ipfa principia examini fubiiei-
3: untur ; per indueiionem , inquam ; licet
minime per Syllogifmum: Atqueeadem
- illa nullam habent cum rationt repu-
■ gnantiam.ut ab eodem fonte,tum pri-
* mae propofitiones, tum media:, dédu
it cantur.Aliter fit in Religione;Ubi Sc pri-
t mx propofitiones authypoftata: funt,
С atque petfe fubi*ftentes;Et rurfus.non
'(' reguntue ab illa ratione , qui propofi
tiones confequentes deducit. Neque
I tarnen hoc lit 111 Religions Tola, led eti-
i am in aliis Scientiii , tam gravioribus ,
if quam levioribus , ubi (ctlicet piopofi-
p tiones primaria; placitaCaní , non pofi-
;i */*:Siquidem & in illis rationis ufus ab-
4 folutus eflenon poteu.Videmus enim,
■¿r in Ludu, puta Scbacccrum , aut fimili-
bus,
7j8 De Aug м. Scient.
bus, primas Ludí normas,& leges, me
re pofitivas efle , & ad placitum ; quas
recipi , non in difpurationem vocari ,
prorfus oporteat: Utvero vincas , &
peritelufum inftituas , id artifieiofun»
eft & rationale : Eodem modo fit & in
Legibus Hamann : In quibus haud pau-
cx;iunt Maxima, ( ut loquuntur ) hoc
eft, Placita mera Iuris, qux Auäoritate
magis quam rations nituntur ; Nequc
in difceptationcm veniunt ; Quid vero
fit juftilïimum , non abfolute, fed rela
tive ; ( hoc eft ex analogía illarum
Maximarum;) id demum rationale eft,
& latum difputationi campum prxbet.
Talis igitur eft fecundaría illa ratio ,
qux in Theologia Sacra locum habet ,
qux fcilicet fundata eft fuper Placita
Dei.
Sicut vero rationis humant in Divi~
nit ufui eft duplex, it* & in eodem aßt
duplex excejfus. Alter , cum in modum
Myßerii curiofiui, quam par eñ,inquiri-
tur. Alter , cum illationibm tqua tri-
buitur autoritaire principes iphs.Nam
& Nicodemi difcipulus vidcri poflit, qui
pertinacius quxrat; Quomodo ptffet bi-
mo nafci , cum ßt Senex ? Et dtfeipulut
Pauli neutiquam cenferi poflit, qui non
quandoque in doctrmis fais inférât i
 Liber IX. 7?9
Ego.non Dominut : Aut illud, Secundum
Conßlium тент. Siquidem illationièus
plerifqueflylusifte conveniet. Itaque
nobis res falubris videtur, & inprimis
utilis.fi traftatus inftituatur fobrius &
diligens , qui de ufu rationu humant ia
Theologicis utiliter praecipiat , tanquam
Divina quxdam Dialéctica. Utpote
qua; futura fit inflar Opiata cujufdam
Medicina , qua: non modo fpeculatio-
nura, quibus (chola inter Jura laborar,
inania confopiac , verum etiam con-
troverfiarum furores , quae in Eccleíia
tumultns cient , nonnihil mitiget. E-
juímodi tradatum inter deßderata po-
ni mus ¡ & Sophronem , five De legitim»
ufu rationu humana in Divina nomi-
namus.
X . Intcreft admodum pack Ecclefit,\it
foedut Chriftianorum , à Servatore pra>
feriptum in duobus illis Capitibut,<\xix
nonnihil videntur diferepantia , bene
& claré explicetur : Quorum alterum
fíc'dimnit; S¡ui non eti nobiscum,efi con
tra nos: Alterum aut cm fie; S¡ui contra
nos non eft nobueum eft. Ex his liquido
patet, efle nonnullos artículos,in qui
bus qui diílentit', extra fœdiu ftatuen-
dus fit : alios vero , in quibus diffen-
tirc liceat , lalv o foedere. Vincula enim
com
 74« Dt Днем. Scient.
commimionis Chriftianse ponuntur ,
Vna Vides,VYtü Saptifma,&c Non unta
ritus, una opinio. Videmus quoque, tu-
nicam Salvatoris inconfutilem extitifle;
Vtßem autem Ectlefia verlicolorem.Pj-
les. in arifta feparanda? funt à frumen
to ; at "tyania in agro non protinus
evellenda. Mofes , cum certantem rc-
periíTet ¿Egyptium cum Ifraelita , non
dixit.' Cur certatü ? Sed Hadio
о ei-amna-
о,
tojíLgyptium interfecic: Atcuralirac-
litas duos cerrantes vidiflet , quamvis
fieri non potuit , ut utrique caufa jufta
concingeretjita tamen eos alloquitur ;
Fratfes eflis , cur certatis i His itaque
perpenfis , magni videatur res & nio-
menti & ufus eife , ut definiatur, q ил-
Ил tintilla, & quanta; latitudinis ,qu«
ab Ecclefnt corpore homines
divellant , & à Com m imione fidelium
éliminent. Quod fi quis putet,hoc jam
pridem faftum eile, videat illectiam
atque etiam, quam finccre & modera
te. Illud intetim vetifimile eft,earn qui
Pacts rnentionem fccerit , reportatu-
rum refponfum illud Jehu adNunti-
um , ( Nunquidpax eft Iehи i) Quid tibi
(jfpaci?tranß,(yfequereme: cum non
рях , fed partes , plerifque cordi fint.
Nobis nihilominus vifum eft , Tracla-
tum
 Liber IX. 7ц
tum de Gradtbui Vnitatts in Civitate
Dei, ut falubrem & utilem , inter de-
ßderata rcponcre.
5. Cum Script urarum Sacrarum ,
circa Theologiam informandam tantae
fint partes ; de earum Interpretation
inprimis videndum. Neque nunc de
AuBoritate ем interpretandi loquimur,
qua: in confenfu Ecclefia; tirmatur, fed
de modo interpretandi. Is duplex eR ;
Mcthodicut, & Solutus. Etcnim Latices
ifti Diyini , qui aquis illis ex puteis Ja-
cobi in infinitum prxftant , fimilibüs
fere hauriuntur & exhibentur modis ,
quibus aqua; naturales ex puteis fo-
lent : Нас liquidem , aut fub primum
hauftum in ciilernas reeipiuntur, unde
per tubos complures ad ufuin commo
de diduci poflunt ; aut ftatim in va la
infunduntur, fubinde, proutopus eil,
utenda?. Atque modm i 11 e prior metho-
dicut Theologiam nobis tandem peperit
Scholafttcam ; per quam DoÜrinapf
Theologia in artem , tanquam in eißer-
nam, collefta eft ; atque inde Axioma-
tum & Poßtionum rivuli in omnes par
tes, funt difttibuti. At in Interpretandi
modo Soluto duo interveniunt exccjpis.
Alter , ejufmodi prtfuf/ponit in Scriptum
Perfeclionem , U( etiam omnis Philofo
;rhia
74i D E Au с м. S с i ïN т.
phia ex carum fontibus peti debear, ac
iîPhilofophia aliaquxvis , res profana
effet Se ethnica. Нас intemperies in
Schola Paracelíi p.raecipue , пес-non a-
pud alios invaluit: Initia autera eins a
Rabbinis & Cabaliftis defluxerunt.
Verum iftiufmodi homines non id af-
fequuntur quod volunr : Ncque enim
honorem , ut putain , Scriptum defe-
runt , fed eafdem potius deprimuiit &
polluant. Caelum enim materiatum,&
tcrram.qui in Verbo Dei quaefiverit,(de
quo diitumeft;Cœi«»j & terrapertran-
fibunt , Vcrbttm autem meum non per-
tranßbit ) is fane traníltoria inter x-
terna temeré perfequitur. Qjjemad-
modum enim Theologiam in VhilofophU
quaerere, perinde eft, acfi -vivos qutras
inter mortuos: Ita econtra Philojophiam
in Theologia qua:rere , non aliud eft,
quam" mortuos qu&rere inter vivos. Alter
autem Interpretandi modus [ quem pro
exceflu ftatuimus ) videtur primo intui
tu fobrius &caftus ; fed tamen & Scri
ptural ipfas dedecorat. & plurimo Ec-
cleßam afficit detrimento. Is eft, ( ut
verbo dicamus ) quando Scripturt di-
vinitus infpiratt , eodem , quo Script*
humana , explicantur modo. Meminilfe
autem oportet, Deo Scripturarum Au-
 L i в ж к IX. 743
ítori duo illa patere , quae humana in-
geniafugiunt: Secreta nimirum cordis,
Sefuccejfiones temporis. Quamobrem,
cum Scripturarum dictamina, talia fínt,
ut ad cor feribantur , & omniumftculo-
rum vieiffitudines compleftantur ; cum
aeterna & certa praefeientia omnium
' haerefium, contradiftionum , & Status
Eccleííx varii & mutabilis , tum in
communi , tum in eleftis fingulis: In
terpretanda: non funt foluramodo fe-
cundum latitudinemSí obvium fenfum
leci : aut refpiciendo ad occafíonem,
ex qua verba erant prolata: aut praecife
ex contextu verborum praecedentium
& fequentium: aut contemplando feo-
pum diíti principalem ; Sedfic,utin-
telligamus, complefti eas , non folum
totaliter, aut collective , fed distributi
ve, etiam in claufulis & vocabulis lin-
gulis , innúmeros dodrinac rivulos&
venas , adEcclefíae fingulas partes , &
animas fidelium , imgandas. Egregie
enim obfervatum eft , quod Rcßionfa
Salvatoris noftri , ad quaîftiones non
paucas , ex iis , quae proponebantur,
non videntur ad rem, fed quafi imper-
tinentia. Cujus rei caufa duplex eft:
Altera, quod cum cogitai iones eorum,
qui interrogabant , non ex verbis , ut
nos
744 De Au gm. S с is n t.
nos homines folemus , fed immediate
& ex fefc cognoviflec , ad cogitations
eorum,non ad verba refpondit:Altera,
quod non ad eos folura locutus eft, qui
tuncaàerant, fed ad nos etiam , quivi-
•vimttt , & ad omnis dvi ac loci homines ,
quibus Euangalium fueric prxdican-
dum.Quod etiam in aliis Scriptun Lo
ca obtinct.
His itaque prxlibatis , veniamus ad
Traffatum cum, quem défiderart ftatui-
mus. Invcniuntur profedto inter Scrip
ta Theologicd, Libri controverfiarum ni
mio pluies; Theologii. ejus, quam dixi-
mus pofitivam , malla ingens ; Loci
communes ; Traäatttt ¡pedales ; Cafia
Confcient't£ ; Condones & homilU ; De-
nique prolixi plurimi in Libros Scrip-
turarum Commentarii. Quod defide-
ramus атст, eft hujufmodi. Coäeclie
feilicet[uccincla , fana. Sc cum judicio ,
annotationum, Sc obfervationum , fuper
Textiu Scripturt. Particulares ; neuti-
quam in Locos Communes excurrçn-
do,aut controverfias perfequendo, aut
in artis Mcthodum eas redigendo, fed
qua: plane fpariïr fine , 6c nativa;. Res
certe in concionibus do&ioribus , fe
quandoque oñendens , quxut pluri-
mum non perenuant ¡ fed quae in Li
bros
 L i в s R IX. 745
bios adhuc hon coaluit , qui ad polle
ros tranfeant. Cette , qucmadmodum
vina , qua: fub ptimam calcationem
mol liter defluunt, funt fuaviora, quam
qua: à torculari exprimuntur ; quoni-
am hxc ex acino & cute uva: aliquid
fapiant : Similiter falubres admodum
ac fuaves funt doftrinae , quae ex Scrip-
turis Uniter exprejfis émanant пес ad
■Controverftas , aut Locos Communes ,
trahunt. Hujufmodi tractatum l-.тл-
nationes Scripturarum nominabimus.
Jam itaque mihi videor confeeifle-
globum exiguum orb'u intelhtimlu ,
quam potui , fidcliifime j una cum dc-
"fignatione Sí deferiptione earum par
tium, quas, induAria & laboribus ho-
minum aut non confta^tet occupatas ,
aut non fatis excultas, invenio. Quo
in opere , lieubi à Sentencia veterum
receflerim,inteIIigatur,hoc faâum ef-
fс animo proficiendi in melius , non in-
novandi , aut migrandi in */;W.Ncque
er.im mihimet ipfi < aut argumento ,
quod in manibus babeo , confiare po
tui nifi plane decretum mihifiiiffet^//'-
crum inventu , quantum in me fuerit ,
addere : cum tarnen non minus opta-
verim , ctiam inventa mea ab aliis in
poíterum iiipcrari.Quam autem in hac
Ii * re ж-
74* De Àucm. Sciçnt.
re aequus fuerim , vel ex hoc apparet ;
quod opiniones meas propofuerim
ubique nudas, & inermes, ñeque alie
na: Libertad , per confutationes pug
naces, prxjudicare contenderim.Nam
ín iis, quas recle à mepofita funt, Cub
ed fpes , id futurum , ut fi in prima
leftione emergat fcrupulus, aut obje
cto , at in leclioneiterata refponfum
fe ultro fit exhibiturum: In iis vero, in
quibus mihi errare contigit , cettus
fum,nullam à me illatam efle vim veri-
tati per argumenta contentiofa: Quo
rum ea fere eft natura, ut erroribus au-
ftoritatem concilient , rede inventis
dérogent. Siquidem ex dubitatione
error honorem acquirit ; Veritas pati-
tur repulfam.Inferim in mentem mihi
venit refponfum illud Themiftodis ,
qüijcum ex oppido parvo Legatus
quidam magua nonnulla perorartet ,
heminem perftrinxit ; Amice.verbatun
Civitatem deßderant. Certe obiici mihi
reâifïïme porte cxiftimo , quod verba
mea Seculum dcfiderent. Seculum forte
integrum, ad probandum , сатрЫгл
autem Sécula ad perficiendum. Arta-
men , quoniam etiarn res quique ma
xima: initiis fuis debentur , mihifatis
fuerit, Cevdepoßeris.Si Deo immort»!i :
Cujus
 Liber IX. 747
Cujus Numen fupplex precor, per Fi7
Hum fuura Sc Servatorem noftrum , ut
has, & WiíccíxmWzs, Intelleätu humant
victimas, Religione , tanquam Sa/« , re-
fperfas, & Gloria; Гиж immoltu&s ,j>ro-
pitius accipere dignetur.

Novus orbis Scientiarum,

fivedefiderata.
Lib. II.
TjRrores naturx , five Hiftoria prtttr-
generationum. . .
Vincula naturale hiftoria mechanica.
Hiftoria indu&iva,five hifioria natura
lis in ordinead condenda Philofofhiam.
Oculus Polyphemi, five hißorialitera-
rum.
Hiftoria ad Prophetias.
Philofophia fecundum parabolas anpi-
quin. .\
Lib. III.
Philofophia prima five de axiomatibus
feientiarum commtmibut .
Aßronomia viva.
Aftrologia fana.
Continuatio problematum naturalium.
Î'Luitа antiquomm Philofophorum.
Ii 1 Pars
748 De A UG M. S ci E n't.
Pars Meíaphyficí deform'u rerum.
Magia naturalis, ßve deduBioforma-
гит ad opera.
Inventarium ofum humanarían.
Cata¿0gus Polychreßorum.
L i в. IV.
Trumphi hominis ,ßve dtfummatiltu
natura humant.
Phyßognomia corporis in motu.
Harrationes Medicinales.
Anatomía comparata.
De curatione morborum habitorum pre
infanabilibm.
De Euthanaßa exteriore.
De medicina authenticU.
Imitatio Thermarum naturalium.
Pilum médicinale.
De prolongando curricula vita.-
Defubßantia anima Jenßbtlis.
Denixibuißjiritus in motu -voluntario.
De differentia perception^ (¿fenfus.
Radixferjfreßivij ßve deforma luck.
Liber V.
P.xperientia literata,ßve vena:: o Pañis.
Organum novum.
Topic* particulares.
JiUnchi idolorum.
De analogía dtmcnßrAtionum.
- * __
 L I В Ж Я I X. 74»
L i в. VI.
De not'u rtrum.
Grammatica philofophans.
Traditio lampadis, five methodiuaâ
filies.
De prudenttafcrmonis privad.
Colons boni ¿p mali apparentu.tamfim~
plicU, quam comparan.
Anthiteta return.
Formula minbres orationum.
Lib. VII.
S atyra feria , five de interioribtu rerum.
Geórgica ammußve de cultura morum.
■ ■ Lib. VIII.
Amanuenfís vita:, five de occafionibu*
parfis.
Faber fortunas , fivedeambitu vita.
Confuí palada tus , ßve de proferendi
imperiifinibu*.
IdeajuftitU univerfaüs , five defontibue
jurts.
Lib. IX.
Sophron , five de legitim» ufurationis
human* in divina.
Irenxus ,five de gradibui unitatis in ci-
vitatt Dei.
Utres ceeleftes, five émanâtionesferip-
turarum.
FINIS.
Ii j Index
 Index
Rerum & vcrborum.

Aron orator. 445

Abel £3" Cain imago duarum
vitarum. 66
academiarum arBior ccnjunBio
•valdeutilis. H7
academia ¿rfceptici philofophi. 3**
academicorum phtlofophia ргг/lantijfitna
pact* Ciceronem. 45Ï
acatalepftA opinio. 36о ■
accentus -uerborum. 413
acroamaticum dicendi genu* dchentßa-
tum. ' 43 6
aBiones théâtrales maxime utiles. 170
aBiones ad amplificando* littrat circa
■ quot verfentur objeBa. 1O6
aBionum theatralium militas. ¡16
aBionum folennitates. 144
'acuminatumfortius pénétrât quam ob-
tufum. 453
acut náutica -verforium. 3<S
aditutfacilu, Ö" "vultos comis. 5S1
admirâttoproprie quid. U
admiratio Deum ß>eBat,fcientia criatu
ras, . il
'' - aimi-
 R E R U . ¡*. *
admiratiofernenfcienti&. -и
Adrianus/icr«/ invefltgator. 78
adulado literarum dignitati. nocet. 56
tdificii partes efformare aliud,aliud com
paginare. 544
¿Egyptiis plurims. artes debent initiü.tfq.
.lEgyptii vetuflifßmi doctores. 67
iEgypms feptem annos fertiles , totidem
ßeriles habuit. 58Г
tmuli & Äquales confideranii. 64z
¿nigmata dehoneßata. 4.36. corum иfui
& fines. ... ibid.
iquivocationes fünf fophifmata [opkif-
matum. 55)8
jEfculapio quare Circe Л poem data
foror. 19S
ȧimatio virium adbellum necefftria.196
aßeciationes vant. 40
affeclus nemo melius confcripßt quam
. poete ¿r hiflorici. .fâ'
affectas etiam fepulti refurgunt. 404
officios nunquam acquiefcunt. 105. in-
domiti funt inflar tigridum. ibid. de
formes & inconditi. 106. quod expe-
ricntia repudiavit, ambiunt. ibid. he-
. den fimiles. 107. in religionibus Itt-
xuriantur.ibid.funt brevisfuror,ibid.
inquiftionem & admonitionem non
ferunt. ^ . го8
affeclus quomodo différant à ratione. 4+9
1i 4 affeclit*
 * Index
Itjftäm vehementi»res ambigu! funt ft-
хш. го 4
sgens patient. 5Jtf
AgeGlai de Pharnazo diBmn. 19
alacritaí nimia cobibtnda. (¡9
album prûeris */WR.onintios. .704
alcbymia multum habet pbantaß*. 59
alchymifl* & Pancelfus refutantur. 195
Alexander Achilli prtconem Horacrum
invidit. Si
Alexander ab AriítoccIe,Calliuhene a-
liifque edeclue. 80
Alezander Cafandrum perßrmxit,d\-
lifthencm dam odio bâtait. 8J
Alexander aflcntatores irrißt. 8г. Anti-
patrum perflrinxit Parmenione.84
Alexander Magnus. ij
Alexander noUtit fuffurari viSoriam;
Alexanderfummtu logictu.Zi.rhetertb
ptliticu*. ibid.
Alexandri Borgia: dicium. 279
Alexandri expedido in Afia. $5
Alexandrijudicium deVatiiarcuU. 81.
Zpiflala obiurgatoria ad Ariftotelem
mijfa. ibid. decirina quam imperii,
mavult prtceUere. ibid.apofhthem» я
Diogenem. ibid.
Alexandri Severi imperium 17
algebra. 177
alpha-
 R S X. U M.
alphabetum vulgare occultum . 414
altercationes van*- 40
amanuenfuminfcitia, 4jO
amare (¿fapere. izo
ambigua quomodo toäenda. 7iy
ambitio peflu hominum. $40
amici codât,modo inimici interudant.C6\
amicifures tстроги. 584
amici тоveяпtfe invicem. 61 f
amicitia cum quibus contrahendi ad m-
quifitienem animorum. • 6jS
ятиorurn deleЯm fit prudent. 61$
amicorum mollities in admoneodo repre^
hendit ur. 617
amneflia. 6\6
amor & cupido, rerum concordia. 188
amor moresformat optime. j 74
anababtißarum htrefit. 53*
analytica. }3>6
anatomía [tmplcx (¿ comparata. 306
anatomía vivorum. joj>
Auaxarchi patientia. 185
anima divina aun partícula. 666
animafacúltate!. 3 34
animafenfibiüs non tíi entelechia. • 540
angelí сeuderunt. 575
angelarían (¿ Spirituum natura пес ir.~
ferutabilts пес interdicta. Ш. venera-
tioprobibita. ibid.
angeltrttm natura Deo próxima. ¿4-
Ii 5 ange-
 I N D EX
angehrum orAines. ■ ¿4
Angli beUicoß. 67Ä
anima brutorüeñfabflantia согрогеа.Ц)
anima humana doBrina. 330
amina humant praceäentia /ирга ani
mai brutorum. , 331
anima rationaltsfubflantia. 351
animarum emanationes dut. 330
anima quo dignior eo plut copatitur. ¿03
animi bana primum quarenda. 667
animi cultura. 554
animi emendatione oput. 656
animi hominum nunc in perfection nunc
in deterioreflatu reperiuntur. 570
animi hominum qua clave referandi. 6Ц
animi januaJunt oculi, os,-jult us,gtfius,
animi impetum cohibere maximum quid.
534.
animi vexatio (¿ inquietado. 551
animai humanas inflar fpeculi. $
animus humanus nependeat.laborat.^t,
animus quomodofieBendus. íjj
animus -veréfanus ac ■validus. {34
annales quomodo à diaria différant. 157
antinomia. y0j
anthropomorphitarum hareßs. 40*
antiquitas quatenus retinenda. 117
antiquitates quidfint. 144
antiquitat'u ér novitat'tsßttdium. Ц
enti-
 R, В R U M.
antiquitatis reverentia. ■. - , . ' . -■• f+
anticbrifiut omnium f&culorum maxi
mum impofior. ' , ггб
antitheta rerum varia. 479 ufque ad
paginam jo<>
Antonii pii vitium vitandum, 443
Antonius CyminifeBor vocatus. 79
Aoytus Socratis accufator. 14
apes. !.. >.'• -. }5<;
apborifmi unde conficiendi. 43 7
appétituum duo genera. 148
apophthegmata fecures mttcrones ver-
horum. 165
Apotheofis. . ,. . 74
/яfummo pofita. 3 68
л^«<г quam vinüplus ponderit habet. 37 6
aquafaifa lucefcit noch. 34Î
aquí ductus in quemfine excogitatus.ioj
arcana difficulter tegi pojfunt. 63 4
Archias poeta bonus. 28$
Archimedis <ü'ptx.a. 37S
architeäura. 544
argentum vivum quomodoflupefiat. 367
Anftippus Dionylio ad pedesprocidit.)?
Ariftotelcs affeffus non notavit in ethicu
j 61. ejus difcptationes de voluptate £¡í
dolore. ibid.
Ariftoteles Alexandri prtceptor. So
Arifto teles Democritum , dum fugillaty
laudat. ... . ~ 44®
Arifto-
 I К D I X
Áriftoteles imprebatur quod nova ar-
tium vocabulafinxerit.íij.ingenii ad-
mirabilis , fed ambitiofus. lié
Ariftoteles Ottomannis [milts, 153.
comniendatur. ibid, accufatur. 161
Ariftoteles refutatur. )Ss
Ariftotelis animaltum hißoria. 50
Ariftotelis erga rhetores tmulatio. ++<
Ariftotelisfententia de confuetudint reit-
eitur. 5*5
Ariftotelisfententia de virtute. 554
arithmetic*. 177
яп Л natura , & artificialia к naturdi-
bus, quomodo différant. щ £7 feq.
etrsiudicii. . * • 361
art naturxfubminiflrat. joj
art fine ufn parvifacienda. 409. multa
exempla artmm inutilium afferun-
tur. ibid,
artes quid eff.ciant. Ц
artes invtniendi adolefcunt. jSj
artes emoüiunt mores. 23
■artes -liberales'forent repub. in fummo
pofsta. 518
artes logic* quatuor. 35 t
artes maU damnantur. C6)
artes qut ad vifum & auditum fètclant
quare liberales. 317
artibus idem accidit qaod plantis. 43f
articuli inquißtion'u de gravi (¡p ¡ev¡.}$6
&
 Rekum.
fVfequentibus
aßris nulla ineftfatalu ntujfttto. ij 8
aßroUgii. multa commenta refelluntur.
■ ljj. videlicet planetягum fer certof
horat impcrium , iiid. dißribationcs
domorum. ibid. doärint de nativita-
tibus. i)6 &feq.
aßrologia multa fuperflitionibus refería.
154.
nßroUgia multum habet phanthaßt. 50
aflrologU quiji retinendum.^y. quid in
ea defideretur. ibid.
aßrologiafana dcßderatur.i^f. qutmed»
conficienda. 133. Ö*fequentib. ad quid
adhibenda. 141 frfeq.
aßronomia comparatur cum Prometheo.
131. quid ¿r quantum in ilia defidt-
- retur. ilL&fcl'
aßronomia fr aßrologia differunt. 131
Atalanta: malum. 61
Arhcnicufes cubantur à Dcmofthenc.
•<¡J4-
athletica. Ji6
Atlantisfibula. 394
atoma. 177
atomi Democtito non fuerunt principia
. rerum. 375
Atticus Cicetonem monet dtvultutí
geßu. 5»î
AHCupttmmos. J¿3
Augu-
 Index
Augañi domas. . 335
Auguftus non fuit diffimulator. ¿ji. ad
flatпат lulH maxime protendit, ibid,
Auguftus Caefar moriturus ab arnica
• quid petierit. 6iS
Auguftus & Septiraius fumma patra-
runt mala, etiam bona. 666
Auguftusperpetuo in octtlis hominum vi-
xit. £41
лигum aliquando excoquitur igne. \i6
aurum imbibit argentum vivum. 368
aarum plus ponder is , minus dimenfionis
quam argentum habet. 37S
aurum product poteß multa Й?fagaci mo-
littone. 171
authenticifiriptores. 717
auxiliares libri. 718
axiomata convertibiliafaceré ,felicit eil
ingenii. 441
axiomata varia.nz. diverfisfcienti'u ap-
plicantttr. 13 feq. qualia adbuc ne
mo compofuit. 115
B.
T>afilifius aßeßu necat. îfo
■*J bella moderna in tenebr'ts geruntur.

bella non levi de caufafufcipienda. i?4-

quale genta beäi eligendum. ibid,
bella Romanorum quomodo gefla. >9f
belli сан/л. 6S).propagatio legis & feä*.
îbtd.
 Re ru m.
ibid. injuria iUat*. ibid. auxilia fo-
dis mittenda. ibid.
belli caufajußafit. 196
Belli nervtu an pecunia. 65 7
in bello maximeprofunt celeritas, 196.
conßltorum occultatio 198.. providen-
где. 199
bellum advtrftu Brutum Calfium
vindicavit mortem Cœfaris. Scveri ,
Pertinacis, Bruti , Lucrecia mortem
vindicavit» 19 á
bellum Brittannicum á Carolo VIII.
Gallix regegeflum. .195
bellum Philippus & Alexander diver-
fum geßerunt. 194
Bernardas Telefus. JJ5
Biantis verba pr&clara. 661
bibliothecs. • 108
bona animi £3" corporis raro in homine
conveniunt. 577
boni exemplar ßve imago. 524
honi peßtivi natura opfime defcripta.$i$.
etiam comparât!. $16
'bonorum animi & corporis relatio. $-j6
bonum aüivum differt a bono commu-
nionis. .\ 5-38
bonuum commune quantum prwaleat
individuali. . 52?
. bonum communfonit.five officii. 544
bonum individúale. 518
.:..! bonum
 I N D I X
bonum individúale vel aclivum vel paf-
fivum. 53 í
bonum pajftvum dividitur. 539
bonum perfeäivum. 540. confervati-
vum. 541
botrum contra botrum cirius maturt-
fcere. )í9
Britcania: regnum potentta navaliprt-
ceUit. m
В ruti animadverfio in filios. jfi
Bruti diñum quodfub exitu profidit.667
Burgundus quidam principa Aurafio-
ninfa inttrfeñor. 1S5
С.
CJECitadgubernaioremnavis. 47J
Casfarem Cicero laudat coram.j+9
Cae faris libri de analogía. 41 S
Ca:far maluit ejfe primus in obfeuro loco
quadfecundm Roma:. C51
Caefaris verba ad Oppiuni Balbum. nti
calceariui. jl>
calendarium dubitationum & falfit»-
tum. 151
calidum fertur furfum. 37j
calumniare audacler ¿re. 645
capraanimalfcanforium. jjj
carmen quidfit. 167
carminum "jariagenera. 411 ç~ >.:.
_carnes in nonnuUit cellrt cititte futre- .
fiunt. j 76
Carolt
 Rekum.
Caroli V imperatoris diilerium. €¿7
Carei Afcarhi[cripta. 41
Caflii & Bruti imagines 18
«я caßellis expugnando nonfubinde he-
rtndum. 459
в»1ям humanaprudentia поп po-
ttßcapere. 69 i
de catena áureafabula. гго
Catilina incendiaria* rerumpub. 664
Cato Cenforiu» Carneadem dimitten-
dum cenfet. H
Cato Cenforiut linguam grtcam difcit.ij
Cato majorfu* fortuna faber. 616 .
Catonis ingenium verfatile. <íJ3
Catonis minor'u laut Л Cicerone data.
Я4
Cato Vticenfis laboríofut , fed parum ad
rem. * <5jí
taufa phjftct hominem a deo ¿" Provi
dentia non abducunt. гбб
taufarum finalium inquifitiofteril'u. 167
de cantЛи (¿ vitits rejpeüivu deßdera-
tur inquiftio. 5JÍ
celeritoi in ferv'u maxime ípeclatur. 609
Cclfi fententia de anatomía vivorum.
309 . ••1 '
Celfus mtdicut laudatur. 35}
centuria apud Taciturn. г8 í
ceptfernen. 3*4
асenduit. 34$
tha
 L,N D, E X -
cbaracfere,s Chincnfíum. 41)
CharitasfcieñtU antidotus. 9
charitм vinculum perfeclionis. 573. non
admittit excejfum. 574
Çhinenfium charaileres reaies. 44
chiromantia res vana. IS?
Chriftus fummus medicus. i>>4
chronica. H*
chronologia. 144
chymica cm comparanda. $1
cbjmicorum diäum approbatur. 115
cbymicorum nova philofophia. $S
cbjmicorum phalanxfanáticas» 401
Cicero л</ Caefarem. 471
Cicero Catonem accufat.}!. philofopho-
rum dicia duriora excufat. ibid.
Cicero de petitione confulatus. ¡Si
Ciceronis de Socrate querela. • iSt
Ciceronis oratio pro Marcello. 5+j
Ciceronis ftudium eloquentU. 44*
Cicero vocabulum ( ineptum ) grace red-
di poße negat. 410
ciphrarum referatio. 4J о
ciphra. 414.fufpictone careat. 415
civilisfcientia.^Zo . ejus tres partes. 5 Si
civitatis jus liberaliter largiendum. 679
С leoni quid objiciebatur. 44*
ctleflia moventur per circuios perú.::..
401
скпа, ad quam Brutus , Caifius fraUi
i . in-
 R E R U M.
.invitan. < £$г
со¡mtto in Deo eft original». 6{
coUocatio in oratione plurimum gratin
parit. 50?
colonia* deducendi confuetudo. 679
Çolumbi navigatio. SJ
Cominaeifententia. 6oi
comet tpojfunt prtnuntiari. 241
commentлг'й proprie quid. 144
tompcrendinandare cavendum. 590
concordiam traéiandi via duplex. 61S
confidential valde efficax ad occultandei
defeßw. 647
tonfußo linguarum pofl diluvium. 67
congrejfm impar fugiendtu. J3I
£onialvi gtneroje dtcitim. 535
confeienti* lex. 734
confeientioi irritare grave. 595
confervatio rermn qualu. 31O
eonfilia caüida cxfpectatione Uta. 619
tonßlia infelicia , qutprofunda dijjtmu-
latione obtegantur. • 6$z
tonßliarii quidamfidicines. 671. quidam
negotiis pares, ibid.
■eonßliariis empiricis fummam rerum
. mandare periculofum eß. 17
confilii prudentia 0> fanitate optes eß ad
literas. 1 ... ч , io6
conßliorum propriorum occultatio, hofli-
lium explorai10 in bello plurimumpo-
 I N D ВX
te/f. ' ijl
tonfuetudinis magna vis. j ¿4
confuetudo alter» natura. 1¿7 & íJJ
contemplatiocreaturarum producitfeien-
tiam. ' il
tontemplativam vitam nefcit theologia.
tontemplativa vita a&ivt prtferend*.
tontrariorum e/tdem efl ratio. 4fO
in contrarium intendendum. J ¿7
in converfando prudentгя. 5 8i
Copernici fententia de ratione terrt. rt-
vineipotefl. i8r
topU mercenarU multum valent. 674
torporis partes internt tarn dijßmilcsfunt
in hominibus , quam frontes out naß.
?°7
tor tanquam arma maris. 588
corvi. - J5«
tofmetica. }15
treationis hifioria. *4
tredulitat ecclefafticis hißoriis necmt.49
credulus libenter dttipit. 4?
Cretenfcs mendaces. 5«o
critica,
feq. ■(io. quomodo tracJanda. 511- &
criticorum quorundam temtritat. <::.
morbus. fit
Crœfus Soloni aurum ofltndit- <74-
. • cnlpa
 Rilan.
culpa admijfa cum nondum dt authore
confiât hommes valde tumultuantur.
4Ä4.
cupiditatis origo bonum apparens. ioj
curU.700. cenforU 01frdtorU. 701
сиги jurifdiäio -ampliar! multa conten
done non debet. 715
currofitat in literat'u damnatur, $9
curiofitas inutilis. yji
curiofus in aliena república. 149
cufiodiendi ars. 407
cydri. confectores. ■ ¡69
СуminiftiJores. 44 J
D.
Dare, beatiut quam accipere. 53 <f
Daniel de novifßmis temporibtu. i£i
Davidis /«X militarn. ill
décimafacultatum. 666
deciphratio. 430
declamatio in medicos. t99
dtclaratiofui quam fit utiles (¿ quomodo
extrcenda. 6++tffcq.
decreta exeant palam. 701.
defectos quomodo occultandi. 647
deformesfelices evadunt. 6\o
defunäorum pojfefßo bona fama л< 4. ne-
gligitur hoc ли0. ibid,
deijudicia infcrutabilia. 163. & tarnen
maioribscí chara&eribus defcripta.\6+
dei opera oftendüt eiut potWin frfapien-
tiam,
 Index
tiam,№on imaginent. гц
dei opera per ambages fiunt. 184
dei potentis &fapientis duo maximiргл-
cones verbum & mundi imago. 1*5
democratic 5*
Democriti diñum commendatur. 11)
Dcmocriti philofophia folidior eft Ari-
ftotelis £5" Platonis. i6}&feq.
demonftrationum quatuor genera. 406
Çemofthenes civesfuos affatur. 4ÍJ
Demofthencs laudatur. 658
Demofthenis ad Athcnicnfes oratio. 31
Demofthenis diligentia. 381
Demofthenis querela. 46Í
Demofthenis reßwnßo ad./Efchynem.11
Dendamis Indi rejponfio ad Alexan-
drum. 7}4
deo fecreta cordis tffuccefftonts témpora
patent. 74)
depurationis m etallot-um error. $6f
derifor non erudiendus. 594
derifores rempub. perdum. 599
defideria quidam humilia : cithara Ne»
íoni, gladiatoria Comic odo , rnmri
gatio Antonio. 5jS
deftgnatio publica virorum idoneorum mJ
inquirendosfeientios inßituenda. tiS
dcßieratio apud deum eil contumelia- 7Ji
dep.iliandi modus. 170
deßiüatio claufapojptnefieri. . J7*
ieui
 Rekum.
dem ad infirmitatem capita noflri fe dt-
rigit. 7)6
! dens captui humano fe accommodât. 3 jî>
» dens facilitâtum décima;, temporüfepti-
mas exigít. 666
deus primo illiterates ad fidem diffemt-
nandam evocavit. 71
deas fanñus,fanc~ius,fanBus. x6b
deus verbum celat ut tnvmiatur. 70
dialectic*,finis. ,447
dialeílica & rhetorica différant. 450
dialécticafubfervit inteüeílui. 44Ä
diaria différant ab annalibus. 157, quó-
modo in ufa. 158
dichotomie. 431
dies, qua deus requievit, bènediH*. 65
differentia inter oratorem (¡yfophifiam.
?97-
diffidentia error in quibufda. Uteratis. 54
digefium novum. 70?. quot rebut con
fiet. 710
dignita* feientie in archetype qu&rîda.6)
dignitatet ingenia hominum corrum- '
punf. 560
diligentU fi-uclus. 61 1
dimidium facli qui bene cepit habet, (yc.
467.
Diogeriis preciare diäum. 534
Diogenis ad quendam reßionfio. }j
Dionyfi fabula. юг feq.
Diony-
 Index
Dion y dusfinior minus mnlusfuit дият
junier apud Syracufaiios. 456
difciplina prifca revócala til. ¿S
difcipuli quale magiflrssfidan debeant. 53
difcordit domeßica incommoda. 59S
difcurfm fuptr hißoriam ¿y схстр1а.6ц.
fuper eptßolas. fiif
dißjoßsionum charafterts 557. unde fili-
gendi. 558 (¿fiq.
dijjimulatio trrorum. 6fo
dißributio bonorum apud veterts. 74.

divinalit dupltx. ;|<

divinado naturalis. f¡(
doilijjßmi viri hareticorum eeryphai . 7
doctrina de txctllensiii humant generu
• depderatur. 2S4
dochinя de txtmplari. 514
doñrina de homint duplex. iS}
dochina de negotits. 585
doñrina de idolu humans animi dtßdtt
ratur. 40}
doñrina immortalitatem parit. 100
doctrina omnst ad ufum & actionem re
ferenda. IOJ
Joílrina pottntiamfuam etiam in mds-
tia exerces. So
doñünafemper progreffstm fairat. 95
■locht/ti parttlio triplex. Ш
doílrina fedes anima ratsonalüfacsdta*.
m ». ein.
 К В R Ц И.
doâr'tnt. Reculativo partido. lij
doclrino tres intemperies. jp
¿otirina, varia effeéía. - 31
Domitiani vaticinium. 78
dramatum maximut uftu. 169
dubia quomodo toüenda. 71 j
dubitationesfolvend* & ceno terminan
do. í¡ t
dubitattonü kalendarium defideratur. 151

^"'ecclefia arca in diluvio , in eremo , in

templo. 161
cccleßa erttditionem gentilem conferva-
vit. 71
educationis collegiatt commod'a. 5ÍJ
elecciones quatenus retinends..- 144
tlenchifiphifmatum. 390. ab Ariftotele
traciati. ibid. à Piatone 357. elenchi
herméni*. ibid. imagtnum. 39<>
Hhnchorum doctrina. y)6
Elizabetha Auglix regina. 104
.elixir. 17'ъ
eloquentia Augufti; j
. eloquentia (¿fapientia différant. 44$
eloquentiafapientia inferior. 445
emanationesfiripturarum defiderantur.
74J.
emblema pars memoria artificiáis. 411
 Index
empiricorum t ementas. \6 ty 5Й1
Endimion dormiens. 151
Epafninondas Thtbanut. 15
Epiñetiphilofophia. 5Jj
Epifteti prtceptum de philofopho. 6)9
Epiftetifententiafapiens. 94
Epiftetus gradus tranquillitatu fuit.
4Í4.
Epicuri mors. jii
Epicurifententia defatis damnatur.iio
alio ejufdem laitdantur. 188
Epicurus du humanafigura tribuit. 401
epißoU. Щ
epiftola Ciceronis ad Atticum. 61$
epiftola Spartam. 418
epitoma hiftoriarum ut teredines reiiciun-
tur. I4<
Erafmi echo. 41
error in digeflioneprima. ]6o
errores varii quitus liter* impediuntur
. recenfentur a pag. 54 ad ¿1
truditi malum latere. 1S
ernúи ¡o mores emoUit. 91. quidprofère»
efficiat. 9}.
mortis tumorem aufert. 94
truditio non alaud*fed aecipitri fimilu.
619
truditio plus remedii offert quam тмИ.т.9
truditio politicu non eft impedimento. 16
erл.it: a notam quid maxime inur/u. 586
trudi~
 Rekum.
truditum feculum à morte Dominant
ufque ad imperat. Commodum. 77
Effki Pythagorei Л carnium efu abflinue-
runt: .. 605
effe, fejunclum я bene effe, maledíBio. 66$
ethica duplex. 5 14
ethicafrius difcenda quampolítica. 5 69
ithica théologie fámula. 55j
ethicAfinis. 447
ethice partitio. $10
etymologia originales nominum rencien
da. 419
Euclidis geometría. 177
Euclidis Theon. 511
euphonia dyßhonia. 41t
euthanaßa exterior défideratnr. ' jh
examenfui inßituendum. 6 40
excufatio e re nataproferenda. 590
exempla quomodo injure traüanda. 69 7.
exempla recentia reBam rationem non
fapiunt. 697. vetufliora catite recipi-
enda. ibid, fhnt inflar aqua. 699
txemplorumfragmenta abftinendum.^9%
txercitiafcholafiica qualiaeffe diheant.
116
exercitia tut¡tu intermitiere quamfub'
inde repetere. 515
exercitus Pcrfarura in campis Arbelar.í?}
exercitus veteranas quid con ducat. 6ti
К. к % txifli
 Index
txiftimatio bona ubi eft , fire decent om
nia. 584
exfertent ¡я literata. jíj
experientU debentur inventa utilijfma.
1Î9
experimenta licet non femper/accédant ,
tarnen informant. 37?
experimentifortes. 377
experimenti variât¡o. 3 б^.ргоЛиШо. }6j.
tranßatio.i69.inverfio.]j} . compulfio.
374. applicatio 37Í. copulado. 377
Ezechiel de Pharaone. 61S
F.
"CAbius Maximus reprebenditur à Ma-
chiavello. 5+
Tabula jEfopi de midiere. $66. de ranit.
4-6i.de vttlpe (¿feli. 47 7
fabula peratitiqua. 109
fabula philofophi cujufdam. 131
fabula Mencnius Agrippafeditionemfe-
davit. 171
fabula Pcftthci & Orphci. го}
faceré htc oportet , & illa non omitiere.
661 '
facilitas morum in indice corruptela тн-
nerum pernicioßor. 6ц
facilitas nimia eredéndi quantum nocue-
rit. 49
facïiofañionefedatur. 5 64
faciu non omninofidmdum, <¡4
 R- E R U M.
falßtatum kalendarium defideratur. lyj.
Falinus regis Artaxcrxis legatus. 91
fama bonorum (¿ malorum qualú fit pofl
obitum. 5í»5
fama & exifiimatio eftuthabent. 657
fama omn'u à domefiicis mannt. 597
fama ofut ad bellum, гог
famafaliva vulgi . . .« 600
•veriorfama к domefiicis emanat. 63 3'
in familia difcordi humilis quidam fit
prepotent. 591
famulitia &fateüilia ai militarem po
tentiam conducunt. 6jj
famulitium inferios fefiorum vigilia
comparâtur- 457
fafeinatio. '■ 337
fafti & chronologie. 144
fata rtrum quid. 17S
fatis accedendum. 658
feles поЯи cernunt. 3 46
felicitas res mutabHit. 473
feneftra ad evolandum aperta. 661
ferrum fertur ad magnetem , nifiponde
roßus fuerit. 518
fides chriftiana. 73 J
fides infiatugloríe ceffabit. 73 i
fides qitibut habenda.. 551
fiducia cxcejfm infelix. ¿17
filiutfrugi. 5^5. nauci. ibid.
finis afirologit , magie naturalis , (¿ chy-
Ккз mice,
 I я s ix
mice, qui. 51
fontes juris. Í90
formл fnntfcientie verum оЦейит. 25 1
formice. 356
formicafe tuetur, at hortts nocet. 6ц
formicarium artiitm. 413
formidinis & frei affeBui , alios omnes
coercent. 564
formularum minorum colleclio defidera-
tur. Jo8
forlitudinis <fr muhitudinis impares con-
grejfut. 673. dfeq.
fortuna imitatur mulieres. 667
fortunA indulgens ánimos eneriat. 5*0
fortunafronte ingremium infinit. <6r
fortuna vulgifilia. 179
adfortune ardua irrequieta ahclatio.666
fortune doñrina (y Jpeculatio. Í30
fortunefaber amuffefuaperite utatur. 65 5
fortune fabrica defideratur. 618
fortune nervus , -vires animi. 657
infortuneflatи quam incremento modus
facilim tenetur. 561
fortunefue quifque faber. 616. quomodo
id fiat. 618
fortune viri egregii ¡ponte non raro re-
• nuntiant. 6)0
ad fortunam comparandam que requi-
runtur, tarn gravia quam que ad vir-
tutcm. 619
Francus
 Rekum.
Francas Rabelefites. 413
frigidum feraturne deorfum. 373
ironti nullafides. 6jг
facias ferotini quomodo comparandi.
377
fucandafades non efl. 31$
funambuli. %i6
furorfacer. 337
G.
f 1 Alius Alfopicus. 101
~*gemma martti & matt. 460
gemmariorum prudentia. 54J
generalia nimitsm non informante 44$
geometría. . . 177
Georgius agrícola. \ t*8
¿e/?«íí hieroglyphics' 41Í
Gilbertus de magnete exaBefcripßt. 183,
Gilbertus Philolai dogmata repofuit.i$$
glides (¿ nitrum maxime refrigerant.3 7 7
globus plumbeus. 5 if
Gorgones.
Graea:. 193
G ra? ci art¡bits magis idonei. 410
Graecorum licentia in campofittone ver-
borum. 410
grammatica duplex. 414
grammatics ufus exiguas in Unguis ver-
nacitlü, maiorin externis. 41 S
grammaticaphilofophans defideratur.411
grammatica viator efl erga reliquat feien-
Kк4 tiae
 I К D E X
tins. 417. bipartita. 41S
gravi» terram fetunt. 5 18
de-gravi & levi inquifttio. 387
Giegotii primi invidentia. 71
Guiciardinus de Clémente feptimo, Ci-
ceioad Atticum , Ixionis rj> Pho-
cionis fabula, & Cato fecunduscom-
mendantur. 10
H.
adXJtAbitum comparandum duo obfer-
^ ventur timpofa. >¡66
habitШ virtutes £f vitia compleüitur.^66
b ¿refiarihn quo deleüentur imperio. 97
htreticorum coüuvies bacchañaba tthni-
eorum fuperavit. 17
harmonía Japienti* divin* & retionü
human*. i$o
h cbraa lingua. 410
Hebrxi gens nazarea. 42.0
hederá tur Dionyfofacra. íoi
hemicranium. 374
Henoch vité contemplativ* princeps.tfi
Hei rici VII Anglix regis iduium
prudens. 677
Henricus dux Guifii. 85
Heracliti parabola. 404. ejufde verba. 5 7
Hermes qttare trifmegißus. 4
Herodici valetudinii curado. 554
heroës qui. 74
hitroglyfhitorum ufas vetиflus & facer
 R E R Ц M.
apud JEgyptios. 41^
hirudinisfabula. 614.
Hifpani parce impertiuntjus civitatis,at
indigenarum paucitatem jamfentiunt
680. beUicofi. 6Sz. exercttum vetera-
num alum. 6S j
Hijpanicum adagium. 654.
Hifpanorum Imperium. 6Z0
hißoria ad memoriam pertinet. izi. quo-
tuplex. 114
hißoria adprophetias.161.defideratur.16}
hißoria cofmographica multiplex. 159
hißorit Angliae & Scotia: guales. 14?
bifloria appendices. 164. earum partitio.
1Í5.
hißorit civilispartitio />гг'ягл.13 7.14t.143.
fecunda. 158. 15?. dignitas & difficul-
tas. 141. vitia. 142,
hißorit ecclefiafiict partitio. \6i
hißorit generationum partes. 135. 136
hißorit naturalis partitio prima. 114.fe
cunda. 134
hißorit res leviorU moment! plurimum
der0gant. 158
hißoria induВ4va. 135 . defideratur. 137
hißoria jufla.144. ejus partitio.146. leges
feverijßmt. ц(. ei non inferendapoli-
tica. 159
hißoria legitima (¿ abfoluta rarijfime
mvcnit"Г. 14$
Кк j hißoria
 Index
hifloua, literaria deßderatur 137. ejus
conßciendipr*cepta.i)S £5*feq.ejufdem
иfut. 140
hiftorta mera, mixta, & ruminâta. ¡59
hißoria naturalis quem inßnemfaiJa.uS
bißoria naturalefubieilo тр1ех.щ. ufu
duplex. l}4
hißoria nemefeosfeu Providentia. i6i
hißoria temporil qua. 148. univerfalis &
particulars. 15J
ejus partitio in annales & acia diurna.,
47-
hißoricum veritas deeet. 148
Homerus plures aluit quam Sylla aut
Auguftus. 98
homines demi celebres in metrópoli vul
gares. 4)1
hommes mutantur cum aBionibus. 6 у.,
corum notitia non cadit fub prtcep-
tum. 6$г./ех modis elici potest, ibid.
homo ad dei charitat em afutrare debet.
575-
homo cecidit. 575
homo eolio сai ur inparadifo. 6¡
homo homini lupus. 61 {
homoionomit. 710
homo fe abneget (¿ accédât ad deum.~::
honor in liberu monarchiu quam fub ty-
rannis fuavior. 96
hora ¿grotantibus Ungieres vident urfine
her*
 R I R U M.
horologio quam fi hoc ipfo menfuren-
tur. 47j
horafubfecivi. quomodo collotandi. zz
hofits quado fecurus efl invadí debet.zoo
humanuni corpus multipliâter compoß-
tum. zç>6
hydraulica. 317
hypochondriaci. zpo
I.
T Acobi V I. Angliac regit diclum 548.
* ejufdem monarchialiajura. 548
Ianus bifrons. '349
Iafon Thejfalus. 55J
idola mentis humans., fallacU. 3 99
idola tribus, j^ecus, fori theatri. 400
I ehu rejponfum ad nuntium. 740
jefuitarum indußria in informanda iu-
■ventute. 19
jefuiu romanamfedem fiabiliunt. 71
jefuitarum (chola commendantur. 513
Iefabel faciem pigmentis oblivit. $z$
ignominia muläati aliquando felices
evadunt. 650
illationes in fide chrifliana quid. 737
illiterati cacitos (¿ miferia. $j
imaginations vant. 40
imaginum ufut quid efficiat. 33 S
imitatio'aliorü non ineptefufcipienda.6\%
imparities in congreffufugienda. 59 г
impedimenta doclrin*. 8
imps-
 Index
imperandi ars tria copleäitur officia. Í64
imperatores infigniter docli (¿ beüicoß. Ц
imperiifines quomodo proferendi. 6jo
impcriorum magnitude quomodo obti-
nenda. 6ji. menfurs. & calcula fubii-
citur. «71
imperiorum varietal. ?í
imperiumfcientU ali'u longe celfiiu. j»7
impetus animi cohibendut. ()9
impiorum mifericordi& crudeles. (01
impoflura & crudelitas quantum Uteris
noceat. 48 é"fit1
impresiones. 190
imprudentium mens lapidi impolitofimi-
, Its. A 6ll
incubo laborantes. 250
increpatio Paulina. 44
Indis occidentalis inventionis caufa. 3Ç1
India: thefauri. 6%6
judicii direcîion'ts ars defideratur. 3Í1
individuafenfum perceUunt. nj
induct:o.
induclionis forma. )j6
ineptum gr&ce non dicit'ur^ 410
infantes quafv'ts mulierts matres vocant.
tnformatio prima in quav'u caufa iudi-
cem maxime occupât. íoS
ingenia audaculafinejudicio fe ingerunt.
647.
 R В R U M.
ad ingenia exercenda modi duo. 514
ingenia gravia plus dignitatis quamfeli-
citatis habent. ¿53
ingenii pravi £5" malevoli defcriptio. 611
ingenio non omnes iudicandi. ¿35
ingeniorum characleres. 557. unde feli-
gendi. 558 ¿rfeq.
ingeniorum libertatifavendum. 514
ingen:um irritâtum tandem nofcitur. 133
ingratitude erga bene méritos. 6м
injurUjuflitiam polluant. £14
injuriarum repetitio. 616
injufliti*fins triplex. 690
inqutfitionts legitime -vera norma. 619 r
infitiones & infitut truncofurcuius. 364
per inftitutiones juvenes ad ardua juris
diligentia prtparandi. 718
inßrumenta non grandtßma , fed aptif-
fima opus perfiaunt. 6¡6
intelleäus humanus magis afficitur affir-
mativts quam negativa. 401
interrogatto prudent dimidium ftientu.
invenire quidfit. 3SО
inventarium opum humanarum. *73
inventio artiuin defideratur. H1
inventio. 380. non eil. ibid, tópica, jor.
promptuaria. }8t
inventionis logicл ßiecits. 35i
invenmes rerum & artium. P7
invia
 Indiz
invia virtuti nulla eil via. 617
invidia hominum.
Iohannes dux Saxonia;. 1S6
Iobi Uber myßeriü naturalisphilofophU
plenas. 68
Jobi quttßio. Ii
iocularia ars. 318
ira molli refponfofianghur. 5 89
iracunda cum hominibus ne res nofirat
mifceamus. 6ij
iridum artificiofarum imitatio. 369
iter pigrorum quafifepes fpinarum. 611
Iudx & Iflachans benedicíio non con
venant. í7J
iudex qui optimtes. 704
judex perfonas non re/piciat. 6ц
judicandi artis appendix defideratur.4Q$
injudicefacilitas morum <¡uam corruptt-
la munerum perniciofior. 613
judicia anchor* legum. 71Í
judicia dei homini infcrutabilia. 163
judicia dei impiorum machinas fubver-
tunt. 666
judicia nonfacilefunt refcindenda. 715
judicia per perfonas •& caufas filias ten-
tari non debent. 71Г
judien inopia. <•.".• 4
judiciorutn vacillatio. 714
dejudicio five arte iudicandi. 393. л: -
dicio per induciionem. ibid. per fyUt
gifm
 К. В R U M.
gifmum. ibid.
judicium iniquum (¿ infame vitandum
in caufa gravi. 614
Iuliani ediéíum adverftts chrißianos. 71
lulii Casfaris amia. 643. educatio (y
eruditio. %6.analogU. ibid. Anti-Ca-
to, 87. apophthegmata. ibid.
Iulius Caefar. iy
Iulius Caefar ab initio orator. 641
Iulius Caefar arcana nunquam prodidit
nififimili diclo. Cxy
Iulius Casfar feditiofes fedat. 88. regis
nomen affeüat. 89. Metello redon
del , 9o.'deSyl\x dictatura iudicat.
ibid.
minorum infiitutio literates committitur.
18
juris diftiones. 700
¡uris enucleandi modus. 715
juris privati firmamenmm. 6$i.latet fub
tutelajurispublici. ibid.
jus ex quibus exemplis hauriendum. 697
jus publicum privati cuftos. 69 1
jußi manet memoria. 59$
Juñiniani opus non sítate erudita inßau-
ratum. 711
jußitia univerfaits. Í90
jußus miferetur etiam in menti. бог
juvenes non idonei ethices auditores. 568.
multo minus politic*. 5<>?
tuve»
 Index
juventutis infiauratio. 271
Ixionisfabula. 170
К.
V" Alendarium dubitationum & ßdfi-
A" tatum deßderatur. 151-
L.
T aborts manuumtf lingua feparati.617
•^labor omnia vincit. 355
lapidi angulari innitendum. 667. quitfit
theologU philofophia lapis angularis
laudari nemo debet coram. 549
laudes variorum vari*. 45J. feq.
laudes modérait profunt: importun* no-
. tent. 6xi
leBionibus inpublitis quid defideretur.m
leges plurimum differunt. 691
leges posnales multo minus capitales funt
extendenda. 694
leges reipublica anchors.. 716
legesßnt certa. 695
in legibus à gangrana cavendum 709
legibus antiqui fabula non mifcenda. 72.1
in legibus multi cafus omiffi. 6$\
legibus nemo fapientior , quatenu* acci-
piendum. 709
de legibus obfolet'u. 708
de legibus fcripferunt philofoph: & »*•
68J . fedfcrtbunt melius cives. ibid,
legis moralts magna pars fublimior tß,
quam quo lumen natura pojfit afcta-
dert.
 R i л u m.
dire. 754
leguleii in practica petites quam in regain
iuris verfati. 16
legum dignitas. 6g^.extenfie. 694
legum expurgatio five digeflum novum.
710
legum finis & fcopus. 691
legum incertitude duplex. ípj
legum obfcuritas.jix. prologi vitandi.71^
legum regeneratio ($ infiauratio quomodo
fit inftituenda. 711
de legu/n retroßieciione.jc^. obfcuritate.
7'0,6. accumulation» nimia, ibtd.novtt
digefiis. 709. dtfcriptione obfcura. 711
Lepidus nmquamfervttisfententU au
thor. 610
leves gufites in philofophia quid moveant.
il.
lex declaratoria. 70. perplexa. 711
lex reguU Lesbia. 71J
Uber de officio regis , auBore Iacobo An-
: glixrege. $4¿
Itberts аиШ pr&cipue funtfoüiciti defu-
tur'ts temporibus. 104
libertas ferments. 638
Itbri ad naturalem philofophiam & me
dicina purum adjumenti adferunt. 1 1 1
libri auxiliarei. ' 71S
Itbri duoferiptum & creature, 7)
libri nimio pluresfabulofi. 117
libri
 Indiz
libri quibustf quamodo nuncupandi. }t
&Î7-
libri veterum fcriptorum quart parum
profunt. 5*8
libros,¡peñantes ad munus vel artem ан-
ñorum , vivi duntaxat Vitium occu
pât. J4¿
lingue antique Ö" modérât differunt.411
UngutfunuyehiculumfcientU. 71
linguarum confufio poR diluvium. 67
linguarum'variarum proprietates. 411
de Unguis traítatHi quifcribendm. 419
literл humaniores religion's duo officia
perfolvunt. 71
literл magst locupletant quam régna. 98
Utert, non amicefimt defidia.io. necri-
verentsàm legum tonveüunt. 1}. fid
ánimos molliunt &fequacesreddüt.i^
liter* quibut operibtts amplificentur. 106
litert quid efficiant. , 19
liters, tertio ad mortales redeunt. 717
litwarum dignitatis munitio, unde. гб
Uterarum monumenta diutim durant
quam que mяnufacia funt. ico
Uterarum periodus tertia { que noflro hoc
feculo esl ) Grecos (¿ Romanos lon
go intervaäo fuperat. 71t
Uterarumfumma voluptas. 98
literata experientia. jij
Uterati adpotentesfe debent applicare. 3 7
Cr tem
 R.l IHK
(j tempört fervire. 38
literatifrequenter inopes. гб
literati non obferrant decorum. 35
literati occupationibus délectantur. 11
literati quare no fefacile accommodée. 33
literatorum fortuna. 25
literatorum mores. 18
Uteris & bello claripopuli. 15 & i<>
Livia qualis. 6$3
Livius de. urbe Roma. 17
loci communes deßderantur. 478
lo corum communium ufut. 407 &feq\
logict artes quatuor. 351
logic* nuga. 33 J
lógica ¿r ethica. .... 348
lógica ö" rhetorica поп л puerisfed àpro~
■ucctioribw traiïanda. 114
lógica quare minus grata. 350
loquendum cum vulgo, (¿c. 404
Lucianus philofophum parafitum de-
fcribit. 36. Iovem impetit. 55
luctdorum five lucentium quorundam
( abfque igni ) exempla. 34$
lucti forma non inquifita. 34}
lucU origines inquirend*. 346
Lucius Commodui eruditus. 79
Lucretii dictum quo literarum volupta-
tern depingit. 99
lucri & viclus caufa plerique fiientiam
appetunt. 61
Lullii
 I n s ix
L ullü ars impoflura. 444
lupus multitudinem pecorum non curat.
67).
Lucheri temporihm orationis luxuries
hi Vaimt. 40. item odium t¿ conttm-
ptus erga fcholaßicos. ibid,
lux prima creatarum formarum. 6$
Lyfandri diäumperniciofum. 66it
M.
11 If Achiavelli verba. 16
Machiavellus laudatur. 550
Machiavellus reiicitur. 66)
macbinam feufabricantfabricare aliud,
aliudfabricatam érigere. J44
magia слгетотаШ. ) •8
magia cdeftU. 146
magia naturalis defideratur. 169
magia naturalis multum habet phanta-
fiê. . 50
magia Perfarum. 115
magia quid. 169
magi tres, reges. 1(9
magnanimitas in moribut non dtßruen-
da. 544
magnes ferrum attrahit.)6%. de eo plura.
' '74,
magnetem exacte defiripfit Gilbertus.iSj
malacijfatio. J14
malorumper bona compinfatio. 666
mяп1act, ;:»
Mat
 Rekum.
Marcus philofophtts.'j^.patiens erga mo
res uxeris. So
■margarita porcis non projiciendi. 594
marts dominium monarchic epitome. 685.
de со quidfinferit Pompeius £f The-
miitocles. ibid.
martyrum miracula mult'u fabulis fca-
tent. 49
materia informis. 177
mathematica aut pura ant mixta. 277
eins maxima militas. 17З
'mathematica & lógicaphyf¡c& апсШ&.г 7 6
mechanic*. 150
mechanicas artes temporis progreffttsfup-
plevit. 5i
mechanic* hifloris. ufus. 131. qualis defi-
deretur. ij}
medendi ratio nimis compendio/a. 31$
medicamentafoporifera. 170
medid ¿grotos accédant magis quam fa
ltos. 4j8
medid imperium. 55S
medid mag'ts alienofludio quam artipro
prit intend. X99
medid morbos complures male infanabi-
les decernunt. 310
medid natura obviam tunt. 301
medid officium. 310
medidfimiles epifcopis. 31}
mediana authentka pofitiva deßdera-
- {ИГ.
 1 NC IX
tur. m
medians, deus jEfculapius quart. 154
medtein* pArtes tres. joi
medicina & mufica quart a poeta con-
iungantur. 197
medicina multas impoflores- habet. 298
médicinalefilum defideratur. )1 7
medicinales narrât iones deßderantur.fof
medicorum negligentia perftringitur. }oy
&fiq-
medicos ab eventu honorem reportât.198
Medufa. 191. «Pcrfeo obtruncatur. 195
mel & balfamum cadavera confervat. 5 71
membrorum corporis lis cum ventrículo.
109.
memoria artificialis, 410
memoria adminculum. ■ 407
memoria localis. 569
in memoria confirmanda ftgnittr inqui-
fitum. 408
mendacium eruit veritatem. ¿54
Menemus Agrippafeditiontmfabul* je-
davit. ''' 171
Mens humana inflar ßteculi mcantati.
Î99- 4°°-
Mercurius in bivio. 11S
Metallorum depurationes errores habeist.
)66.
metaphyfica deferibttur. «7. ¡kphyfic*
diflinguitur, tit
i met*.
 R E R U M.
metaphyftca eH inquifitio caufarum for-
malium ($ finalium. 15 j
metaphyficé, pars qu& defideratur. ■ 159
metaphyftca producit magiam. 167
methodi genera -varia.^.ufque ad 44c.
partes dun. 441
methodi varu. 441
per methodum traditio. 436
mcthodut impoflurx. , ' 444
methodmfcientiarum architiBurt,. 441
methodmfermorm. 431
Mezentii tormentum. 709
Mczentius deum contemptor. 6x6
militant arsnafcente repúblicafloret.^xZ
militam ars literataqueproximefeconfe-
quuntur. 16
mirabilarii & prodigiaßri. 117
miracula edita funt non adconvertendos
atheosfedfuperflitiofos tdololatras. 2.19
miramur ve( nova vel magna. 93
mifericordu pr&ceptafub lege veteri. 60}
mifericordia erga impíos crudeles. ¿03
mifericordia natura homini indidit. бог
Miíuheus Gordiani minora p&dagogm.
«7« .:
moderation'^ nonnuüi dantpotniu. 646
modus exercendi ingenia. 514
momi tetrici. 454
Momas. ¿30
monachi operculum in fublime jaäum.
370. топя
 Index
monaflica vita non veré contemplativa,
5)0.
monóculo durim , unum perderé acu
tum , quam qui utrumque habet. 46c
monódica multa in natura. 401
in moralibus qua. régnent. 564
morbo correpti qui dolorem non fentiunt
mente ¿grotant. 555
in morborum curatione tria obfervanda.
«Í.
morborum curatio quomodo infiituen-
da. 304. & feq.
mores efformantur melius ab amore qua
afopbißa. 574
morlita innumeris qui fapit aptus ertt.
61).
moriendi necejfitas omnibus impoßta. 10
mors lents placida. |R
■morte non pleclendus niß qui novit prius
fe in vitam fii.im peccajfe. 701
mortis lenis exempla, }H
morumßrenitati quomodo conßulendum.
Morus AngWx caneeBarius. i%é
Mofes duos Agypùos interficit. • 744
Mofes in montaficejfu orans. j)i
Mofes primus hgißator. 67
mos Romanoram aUoquendi ехегсййЛЪ
motusfimplex & compofitus. 148
тоtus terr* diurnusfaifas. if1
motu*
 Rekum,
tnotui varii. i4& (¿feq.
motm voluntarias. 335»
rnulritudinis cumfortitudine impar con-
grejfus. 67 i
mundi omniafunt vanitas. C6y
munditta corporis. 3ц
tnundttí crema-!. 1 318
mundm imago Dei, homo mundi h ni:на
сihmск. ZIJ.
muß cupiditatä comités ¿r pedijfeq. Z06
Mufarum fedes. 107
mufca Indica. 34;
muÇcamortua. 558.
mufita. 32.7
mußсл duplex. 19 э
mußctjuventores. 67
muficus auribui diverfisfe accem тоdat.
Mutianus impofuit Antonis. tfjj
Mutianus vir fui temperie prudentiffi-
mus. 645
myfieriorum explicatio. 73 6
N.
ationes Unguis difcrepantes , geßibut
exercent commercia. 414
natura ajfeciibus turbatur peut mare
venta. 561
natura artis Jpeculum. 370
natura citjufque rei minimis in portio-
ntbus maxime cernitur. 13 1
L 1 natura
 Index
natura divina potentia & fatten tis alte-
rum pr&conium. ]86
ex natura lumtne hab emtu noùones non-
nullas. 7J4
natura magnolia extra -vias fritas ja-
cent. 378
natura odit Imperium perfuafionem ai-
mittit. $67
naturalis actio, mot tu , & progreffto, est
venatio. 185
ex naturalium intuitu fides & ejmmy-
fleria non inquirenda. - 110
naturam citiutfaUas quam premas. 18$
naturam imitemur, qua nihil facit fru-
flra. 660
ad naturas nobili inferiores ajptrant.^o
navales vißoriafinem belli faciunt. 6S6
naufragia ejfugientes votafolvunt. 401
navigattones hoc temporeper univerfum
orbtm. lío
naiiu inventum. 101
náutica асш. ¡6i
Neapolitana expeditie. 195
Nebucadnezaris monarchia. 678
ncgotiandi prudentia 585. deßderatur.^6
negotiandi prudentia à Romanis exer-
cita. \ ' 587
denegotiis doctrina fSuejtu pertitio ibid.
nunquam ab aliquo traclata. $ Sí
negotiorum diverfus finis. *X
Nciva
 R S R U M.
Nerva vir doítus. yt
nitrum (¿alacies maxime refrigerant.}! 7
nobiles ne multiplicentur. 676
nobiliumfamuli. 67 7
nobiliit macipia & operariifunt plebs.676
nobilium multitude in regno compara-
turfflva. 676
noclua úfeles noñu cernant. . 346
nofcettipfum. 6\o & ¿44
not* rerum duplices. 41$
notiones generales quid incommodi fe-
rant. yy%
notiones verborum anime. 359
notifia aliorum ¿39. notifiafui. 640
notifia religionis reges ab errore refrtnat.
77-
novitas natur&humani. grata. 611
novit'atis amor. 537
О.
f\bs.rationis gradus. 4.66
^ ob&ratis & indigentibus pr&fciïur&
non committendí.. ó¡4
oblaciones fpontanei (¿ quotidianafacri-
ficia. i
obliqua via felicior efi reêîa. 181
occafiones aliquando provocando magis
quam exß>ettand£.6j%. quod idem fa-
tetur Demofthenes. ibid,
occafiones (¿machina conjungenda. 659
occafiones redeunt in orbem. 166
L11 cecal
 Index
dccultatio defefíuum necejfaria. Í47
oculi quornndam animaltum lucent- 345
oculus videndo nonfatiatur. 7
cffici* mutua. 551,
de officii* ffiecialibtes reflreclivii. J+S
de officio regis, liber, lacobo Anglii regt
autore. 546
officium hominis in communi. J45
opera qutque maxima quomodo fupcrcn-
tur. IOJ
operum inventa quomodo -venerint in ho-
minum notitiam. 167
Opiatum aliquod quid infigne prtflet. 371
Opportunität ercanda. 584
Opportunität elapfa. 654
orationes. 165
oratio intercifa melior quam continuât».
604.
oratio verfatur in rebus honefits ornan-
dis. 448
orationis finis melior quam principia. $97
orator Aaron. 44j
trator diligentpr&meditatum habet quic-
quidin difceptationem venit. )8i
orator ($fophifia differunt. )97
orbis noftra state mirurn in modumfene-
flratas. 160
ordines Angiorum. ¿4. ty 65
ordinum ö gradmm confußo nocet rebus
civilibm. ij7
ordo
 Re r u m.
ordo rerum & temporil quid prífiet. 657
Organumfermants deßderatur. 41 í
Orphci theairum.
Ortelü chorographia. 443
Olorius Lufitanui. 40
eftentatio decent exifi'tmationem hominis
valdc auget. 645
ofientatione opus. 644
P.
TiАсе cmolliunt animi. ¿85
pedagógica quomodo inßituenda. 51 j
ptdagogi ludtbria. 19
panicus terror. 18S
Pañisfabula.174.gencratio.ibid. effigies,
ibid. poteßates & munera.ijj. res ge-
fla. ibid, amores 17 6. filia. ibid.
Pañis -venatjo. 361
papyri confeBio. 36+
paraboUHcbixh fréquentes. 61$
parabolarum militas. 170
parabolas firibendi modus. 6zj
Paracelfus perßringitur. 357
Paracelfus refutatur. 741
parapti barbati. 3tf
ParidisjW/Vxw». .. 101
partitю dochine humane. ; i / • '. \tl
patientieexempla. 185. & zZ6
Patritius Venettts. . .\t.-i ' aífj
Paul usfolus inter apofiólos literatas. 71
paupertas (¿ egeßas viatori armato
L1 3 fimi-
 I M D В X
fimilis. JJ3
faupertas veneranda. г6
faupenoí virtutis fortuna. 17
pecunia nervut belli quando ntrvm la-
certorum in gente molli deeSi. 674
peditatus pr&cipuum robur exercitttt. 676
Pegafus exfanguide Meduíse. 195
penfa quanta quibufvts ingenia impo run
da. ¡66
perceptio & fenfus diffirunt.i 41.perceptio
quid, ibid.ejut doílrina deflderatur-Hf
Periander confultut de confervandaty-
rannide. 41S
feritia fidicularia quorUndam confilia-
riorum. 671
P eifei fabula. i?iÓ*/'í«
perfonarum refpeñus malus. 6¡J
perQieftiva non traitâta. ■ }4}
perfpiciüa munita uiultiplicant. J75
perturbatio mentis unde oriatur. 10
perturbâtorfamilia poffidebit ventos. $96
perturbationes tortura. 6)4
perverfum aliquorum de artejudictü. 116
phantafia & ratio differun1 348- de ea
plura. 149
Philippi CfAlexandïi diverft belligeran-
di rat iones. 194
philofophi* abuftu. 5H
philofophU circa animam partitio. JJO
philofophi* naturalis partitio mfodinam
ti
 R К R U M.
(¿fornacem zi;.Jpeculativam opt-
rativam. ibid.
philofiphie triplex objeílum (¿ triplex
radius, no
philofophia inants decipit j.quomodo hoc
dictum fit intelligendum. II
philofiphia pwralts pedijfiqua théologie.
555- '
philofiphia naturalis que.
philofiphia quare inprimis ямcribus vi-
guerit. S4f
philofiphia rationit opificium. in
philofiphorum placita. if J
philofiphorum quorundam veterum te-
neritudo ad morigerandum. 535
dephilofiphis antiques optu defideratur.
philofiphut inaquam incident cum in-
tueretur ftellas. Щ
Phocion adpopulism питforte dcliqui.
Phormionis di(futationes- de belüs ab
Hannibale rejecle. 54Í
phyßca à metaphyßca diflinguitur. 118
phyfice appendices. 15
phyfice partitio in tres doclrinat. 119
phyßce /parfit divifio in concretam & ab-^
ßraitam .150. concrete ibid. abflra-
Яе. 147
phyßca producit mechanicam. 167
L14 phy.
pbyfiognomia. ¿88
ptcioriaars. î*7
pifloria comparatur poefi. tu
pifloria memoriam rci rénovât. 37t
Pigmaüonis infanta. 41
pigritia infine labortofa. t\\
Pmdarus litudat Hicroneiti. 184
rindarus fententiofut. 779
Plato л publico manen abßinttit. 1%
Plato Hippiam fophifiam cum Socrate
diftutantcm quam pulchre nitro Лиси.
IJ1.
Piatonis ditlum de virtute. 448
Piatonis dogma. г
Piatonis elogium de prtceptore fut So-
• crate. jj
Plato rhetoricam eoquinaritßmiUmfa
chfed male. 448
Piatonisfententia nequeprorftu conttm-
nenda, ñeque cupide recipienda. 2 !)}
/>/e¿i nativorum tribusgeneribus confiât.
6S1. • - •
Plinius, Cardanus, Albertus гок/м /*-
bulofa fcripferunt. 49
Plinius hiflorU naturalis optimut auBcr.
Plutarchus</eTimoleonte. 47Í
Plinius fccundui Trajanum coram Um-
davit. 549
poefeospartitio. 167
po'efis
 R i R ц м.
poefis human* natur& largitur qui hifto'-
ria denegat. 16Î. divinitattseß parti-
teps. \69.feculu etiam rudibus £9 apttd
Hationes barbaras honorifuit. 169. in-
genii eft lufus. 350
ptefis phantafia. m
poeßs quid. 167. 421. duplicifenfu furni
ture • 1 ' - ' 167
•narrativa five heroica. 168. dramática.
169. parabólica. ■ ''iyo
poefis vinum d&monum, 568
poeta cygni. ' . ■ 151
pottarum mores. 649
politici literatospedaneorum nomine éle
vant. ■ ■ — i. • ' 17
politicorum arrogantia fapbilau'tiaV- 33
politicumfieri res e¡! difficile. 61?
politicm non fit uni rei unice intentm.6íi
polychreftorum catalogas. 174
Polypliemi ftatu». 137
polypragmojyne, res temeraria. ''39
Pompei magni memorabile dictum. yíS
Pompeius occúltiór Caefáre non mclior,
'tfjz. ambitionem recondidit. ibid. ton-
■ fulfolus fací'iu. '■' ■' *ML
Pompeius propter morum difftmilitndi -
пет non potuit prsftare quod Sylla.
Pompeius Sertoii charias non legit. 593
populorttm belUcoforum catalogut.. ¿8 z.
L1j pop*
 I N D В X
populas beüicofm firmat rtgnum. £74
populas comparâtur mart. $61
populas tributo opprejfm nunquam belli-
cofus. <7f
pojfibilia que dicantur. no
cum potentilas non decertandum. 59I
practica ab ethuis omijfa. 51}
prtdi a vicina & conjunéla reditш majo
res apparere fлегши quam dißraäa.
476.
predicamentorum ufut. $99
predicciones & elecciones quatenu» reti
nende. 144
prefeäurenon committende obérâtis. Si4
prejudicium informationu prime vix po-
tefieripi. 6c %
frelationum quorundam ßultißmarum
exempla. 10 1
prelccliones. 71}
prelia navalia quantum momenti ba-
beant 6SÄ
preludia muficorum. 7i<
fremierum & penaram ufas in civdi-
Ьш. 5 64
prxnotif memoria ягtifietain pars prima.
410.
pretoris album. 70+
pragmáticafanctio. ¿So
■princeps mendaciu credent. 601
princeps fufurronibut & fycopbantu nt
crtdat.
 Kerum.
credat. ÍOT
principes creduli pejfimi. бог
principes viris obtratU ргфЯигат ne
commutant. 6i\
principibus fub erudita ftcula maxime
fueruntfelici». 76
principa iram incur r-ens quomodo fe ge
rat. 605
principium rerum mum. 17S
privad non ingeniofedfinejiulicandi.637
probatio per incommodum. 395
problemata Ariftotelis commendantur.
Zfl.
prtblemata placita. 150
pródigos naufragiafortunarum perdant.
m-
proditiones btUorum forores. 199
prolongado vit a res laboriofa. 319. quo-
modo infiituenda. 310. unde exsfie-
ñetur. i 3 13
prolongado vitл defiderat nr. 317
Prometheus. 35+
promt соndi. 53 6
pro/odia. 411
Proteus. >3}
Providentia tierna fr divinajadicta con-
fderanda. 66%
Providentia in bello opus. 1 199
prudentes provident exidum quod vir-
tutibtii imminet. 619
prude»
 I M D I X
prudentes ad venant adgrefftu fuos,fiul-
ti divertunt ad dolos. 61 8
prudentU Species : dus. -vera &faifa. 61 3
prudentia impcrtiendi , itemfuis rebus
projpiciendi. 6Ц
prudentia inquinata. 664
prudentia ferments privatitdeßderatur.
451. 451
prudentium mensJpeculis & oquisfimilis.
6гг.
pfalmi invitant ad contemplationem ope-
rum dei. 73
pfittaci iS6
pueri placentis alliciendi viri perjuras.
<Гб+. ; .. .
pugna WAftium item ad Ínfulas. Curfo-
"lares. 6S6
pulmo- marinât. 34t
putei Jacobi. 741
Pychgorx Hieronem rejponßo. 530
. Q,
QVantitas formA ejfentialis. 275
6¡u¡ philofophU debeat efe finis. ¿1
R.
T> Abbini naturalem (¿ moralan fin-
■ fum ex ceremonies Mofaicis trut-
runt. 67 ö* 6$.
rabbincrum prtdiättm. 19
radiifolts per Specula comburant. 365
radiifilisfuper album difßliitnt. 373
• • - ' i* '„ Rami
 Rekum.
Rami metbodi qut proèentur. 441.441
de ranis ^Efopi fabula. 461
ratio iuxta -verbum dei non audienda.y 30
rationis & diiputationis ufus. 736
rationis regimen tribus modis perturba-
tur. 447
rationis humant, in divinis ufus , item
excepts duplex. 73S
ratio quemo do ab afead us différât. 449
ratio fermonis anima. 413
reconciliandi amices nia duplex. 6 16
reconciliation!! modus duplex. 616
reciorum confultatio £/ vifitatio requi-
ritur ad litprarum incrementttm. 113
reclum &fui judex *ß & obliqui. 3 9 6
r(ducho per medios términos duplex. 395
regesfuos hahent errores. 77
regit voluntates mobiles, j6o.
regijlra quid. 144.
regnorum magnitude quibus artibus ob-
tinenda. 671. nempe gente bellicofa.
673. qui non gravetur tributis. 674.
in qua nobtles (ygeneroft non nimium
multiplicentur. 676. numero indige-
narum. 67S. agricolis , famulis inge-
nuis & artificibus non mecchanicis fe-
dentariis. 680. armorumßudio. tíSi.
jufiis caufis arma capeffendi.6ij. exer-
CUH veteranofeu mtltte perpetua. 685.
maris dominio, ibid, prunits. 687
regnum
 I N О В X
regnum csXorum quart grano finapis
comparatur. 671
regnum dei primo qutrendum. 66 7
regnum quidfirmet. 67 }
regum corda perfirutari nefas. 54
relations. 147.148.154.
remuneratio literatosfovet. 108
renum moréis quid conveniat. 304
refipictntiafers. exempta. 6$ 4
rejpeñui perfonarum damnât иг in judie»
613.
reßionßo mollis frangit iram. 5Î9
de rejponfis & confuitis. 71t
rejpubl. tardius moventur. 581
rejpubl.féliciter adminifiratur л viris t-
ruditis. 17
retinendifeu cufiodiendi art. 407
rex eruditas miraculum. 4
rhetorica. vide etiam , Eloquentia
oratoria.
rhetoric* appendices. 510
rhetoricsfinis. 447
rhetorics, officium. 446
rhetorica inter dialelticam ($politicam
ah Atlftotcle prudenter callo catя. 451
rhetoricam Plato male inter voluptua-
ria collocavit. 44S
rhetoricafophifmata ab Ariftotele colle-
#0.451. in tribus claudicant. ibid.
rhetoricafubvtrtitphantafiam. 44*
vtrtm-
 R brum.
virtutem & bonum depingit. 44.J
roburfcientiarum quomodo confifiat. 46
Romana república cives profufe recepit.
¿79-
Romani ad tuindos [ocios ßrenui (ß
prompti. \$6
Romani imperii incrementa attribuim-
turprudentiifex regum. 5 \6
Romani ovibus fimiles, ,. 580
Romani rebus gerendts mag'u idonei. 410
Remanoruni celebres triumphi & in
gentes in milites largitiones bellofélici
ter geßo. 6S7
Romulus civibtts fitis legavit rem mili
tarem. 681
roßtferotint quomodo comparando. 377
rumor comparatur -ventis. 5J7
ruricoU magis fecundum naturam vi
vant urbanis. 186
S.
SAccharum interfrangendum lucet.}4$
fal in coquinaria carnes condit. 371.
quid in conglaciationibus artificiali-
bus effiaat. ibid, in condenfatione me-
tallorum. ibid.
Salomonis aphorifmi fiveproverbia.^%9
Salomonis fapientia. <>? 70
Salomonis fcntentUqutdam defcientia.
6. 7. 8. 10. 106. 1Í1
falvatoris noßri in terrant adventus. 70.
verba
 In d в X
■verba eius. " 75
falvatoris noflri rejponfa. 745
Samuel Ifai filios vident. jf 7
fanittu quomodo tuenda. 30j
fapiens dominabitur aftris. ' " ' Í17
fapiens fingitfortunara ßbi. Щ
fapiens ß cum (luit0 contendat non inve-
niet requiem. 5?I
fapientes avertunt calamitatem. ¿99
fapientia habitualis к natante dißinäa.
it.
fapicntior quam opportet. 619
fapientium aut precellentium erroriSus
quamvis levijfimis haud facile ignof-
„ citur. 5^8
Sarah rationis image. yji
fcenam in vitam transferre. jSj
fceptici philofophi. 5 во
fchaccorum ludi. 757
fchoUZeaonis , Socratis. 53. Epicurei
Pyrrhonis £3" HcriHi. 5ji
fcholarum pablicarttm commoda. 513
fcholaflicorum flylut tempore Lutheri.40
fcholaßicorum fubtilitates (¿inanes qut-
ßiuncuU.atque altercationes quantum
Uteris noceant. 45.46. 4-»
ßientia aquarum ßmilis. tío
fcientia de converfatione optime traRa-
**- .... 58î
fcieniU appétitus nimias priman pete»'
tut».
 Rekum.
tum. t
fcitntu dignitas in archetype qutrenda.
(}.
fcieiitU limites tres. io
fcientii partitio in theologian Qi philo -
fophiam. 110
feientia efl reminifeentia. г
feientu hauriuntur ex Unguis eruditis.
417-
feientia inflat. 6. non inßal. 7.
feientia lumenficcum. II
feientia omnisjueunda. JO
feientia pabulum animi. 350
feientiarum longitude (¿ latitude. 44t
feientiarum officium abbreviare longa
■ itinera.- ■ z}9
Severinus Dantes. 155
fiveritas cum dementia temperanda.701
Sibylla duos libr0s comburens. 4<5
ßgiüorum practica in cera^ju typogra
phic viam oflendit. ibid.
Л filentio contumaei cavendum. 550
Sixtus quintrn pontifex. 17
Socracis cumfophifla difeeptatio. 541
Socratis elogium à Placone. 360
fol bon ж & malus diverfo rejpeílu. 457
feiern orientem plures adorant quam oe-
eidentem. 611
folennitates verborum & a&orum. 696
Solenis reßonfum Crasfe de auro da
tum
 I M D S X
tum. *74
Solon leges dedlt óptimas. jo
fomni gemine port*. 4 57Í
fomniorum naturalium interpretatio.itZ
fophron in theologia defideratur. 7?>
ßiartam qui non exornant. 54Í
Spartani cives habebant betticofos. 6%i
Spartani parti in cooptandtt no-vis civi-
bts. 67%
fpetilla ocularia. }70
fpecula ex métallo qualia. 44)
ßjeculum divinum & politicum. 640
fpecut Platonis. 40$
Spe futurorum magst quam prtfentium
fruitione deleBamur. 610
fes, malorum antidotum. 46)
es vigilantts infomnium. eit
jpiraculi doBrina. 350
¡piritus in Spiriturn impreffo. }}7
Spontanée, ablationes & quotidian*fiiñi
■ ficià. I
Spuma maris lucefcit. 3 4J
Jpuriifelices evadunt. 650
flans in valle optime perluflrat montan.
54«
ßatuarii mos infeulptndofimuUcrâ. 571
fiatuta temporis leges. 69s
fiatutum explanatorium. 696
ßyli genus concifum & intemperies Itte-
rarum, 4)
feu
 R S R U M.
fcientiarum per aphorifmosfive metho-
thodum tradendarum differentia. 43 6
fcientia fine charitate quid efficiat. 9
fcientiafuperba boni ¿> mali lapfum pe-
perit. . :• 7.66
fcientia univerfalis qua.iH. defideratur.
•bid.
fcriptio adminiculum memorit. 407
dcfcriptoribu* authentictt. 717
fcriptura inttrpretatio quomodo infii-
tuenda. 741
Scylla monftrum. 47
fecretariorum impcritia. 430
ad fitcreta natura referanda fumptibui
СрШ. 11}
fecunda aut terti'u et'tam licet acquie-
fcere. 669
fedentarU artes mechanic* in regno alie-
nigenis autfervis commedandt. 6ii
Semeles Jovis pellex. zoi
femidei. 74
fenateres eruditi meliores aliii. 77
Senatores ingenio derifores. 600
Seneca p&dagogus Netonis per quin
quennium adminfiravit Imperium. 17
Seneca quomodo Neroncva inflituerit.jt
feneñue retardari poteü. гуь
fenex beneficut mtraculum. 5 60
fenfibilefortim percutit memorial». 41t
fenftu (¿fenfibiln überюг inquifitio. 540
fenfki
 Index
fenftu proprie quid. S
fen/шfolem referunt, naturalia référant
divina oceludant. H
feptimi temporis. 666
Septimius Severus debuit aut nunquam
nafa aut пищият mort. . 666
fera parfimonia mfundo eil. +66
fermofamiliarü. ' 583
ftmones cuniïi non audiendi. f?1
jermonem marinum aqua fluviatiliab-
luere. 59*
fermonit anima ratio. 41)
fermonis methodue. 431. ea duplex.^;.
iterum duplex. 43$
fermonu Organum. 414
fermonit regimen minime prudent ry po-
liticum. ¿04
fervi non delicate traHandi.6oi.per gra
din promovendi. - 609
infervu quid potifflmum defideretur.6\o
fervus prudent dominabitttr in flium
flultunu 55 1
flipendia fumptuofa requiruntur adltte-
rarum fcientiarum Cognitionen*.
m. 113.
fiipendiorum tenuitas quantum obpt li
tera, ш
Stoicorum [ententia de virtut с. 464
fludia in mores abtunt. 30 r¡r 5 7^
rumflulto non contendendum. í 91
Scar
 R S R U M.
Sturmii opera /'»Cicerone & Heríno-
genem. 41
fubtilitas litigiofa. 44
fuccejfusfelicitati, non virtud aut indu-
flrii tribuendi. 617
fuccinum paient trahit. 365
fidphur cbalybemfacitfluiré. 3 66
de fummo bono ethnicorum chriflian'ts
non difljutandum. 515
fummus naturalis caten* annulm [olio
Jovis affixus. 11
fuperflitio vulgi , terror esl pánicas. 188
furcuius trunco arbora infittu. 364
furdafter poffitne inflrumento juvari.^jo
fujpicio (¿ diffidentia. 54
fycôphantisprincepfnecredat. 601
Syliae votum. 6jo
Syllzfelix , non magntts. 650
Sylla orbis perturbator. 559
fyilogifmus. 359
fymbolum prtfentis ttatii. 160
fympathia veri & boni intima. 347
• T. , ■ •
'T'Acendi art. 579
■*• taciturnitas fidem conciliât. 63З
Taciti de AaguRo judicium. 3
Tüchijudicium de Claudio. 602.
Taciti fententia de virtute. 619. de Le-
pidojudicium. 6гО
Tacitus in Tiberio пош diverfum mo-
dam
 Indes
dur» loquendi. 6}i
Teleíius confentinm. 2.55
témpora magnis virtutibus exitimus. 19
г smporis non multum infumendum. 6^9
tempusfluvio fimilis. <¡6
terra armis (¿ ubere gleba potens . 677
term globus cum univerfitate coUocatus.
94-
terra penfilis. 387
tirrorespanici qui. iSS
T hemiftoclis diBum incivile. 67 о
Themiítoclis re/ponfum. 74Í
Themiftochs verba. 35
theologia cunBorum laborum ¿r peregn-
nationum fabbathum. 719. haurttur
ex verbo dei non ex natura. 733
theologU tres appendices. 7}l
theologia naturalis. 218. conducit ada-
t'neifmum confutandum. 118. nonad-
ßruendam religionem. x\9
theologia tribus confiât partibus. 113
theologica/cripta innúmera. 744
thermarum arti¡ictaltum compoßtio deß-
deratur. 31j
Tiberius quareludos publicas nuncquam
fttBarit. Í41
Tigeliinus metus Neronis rimatus.6¡7
TigranesArmenus\is Rom а ш s.qu orum
■vires contemnebat , profligatur. ¿73
Tiraoleon homo fertunatijfimus. 47«.
. .1 t¡m
 , Rekum.
ejus res comparantur cum rebus Age-
iilai (S) Epaminondae à Plucarcno.
ibid.
Timotheus athenienßs. 616
tenitrua &fulgura imitamur. 370. eius
inventor monathus. ibid.
topic* partido in generalem & particula-
rem. 383. tópica particularis fumme
necejfaria & fruäuofa. 384.385. at de-
fideratur. 386
traditio lampadis deßderatur. 435
traditio methodica. 437
traditio per aphorifmos. 437
traditiv* partitio eius Organum. 414
T raj ani vita exemplar. 57}
Trajanus doBrim admirator. 78
tranfeendentes conditiones entium qut
ßnt.iiC. illarum doctrina inquifitio
deßderatur. 117
tres doffrins intemperies. 3J
tres intentiones ad vitam prolongandam.
tributa Belgarum exciße vocantur : An-
glorum fubßdia. 675
tributis opprejfus populus beUicofus non
fit. «75
triumphi , trophta , largitienes, corontt,
tituli, privilegia in milites coüata bel
loféliciter gefio. 687
triumphus tria complecbtur bona. ¿87
tunica
 IXDIX.
tnnicafalvatoris. 74«
Turcx eUtmofynas brutis dant. 6oj
Typhon inretibus implicatus. iS?
typocofmia. 444
tyrannum ne lictat occidere. \ 53
V.
^»Alentius Borgia efacerdote miles.6s,i
* ■van itai vanttatum. й6{
varia notanmr imperta. 96
variatio experimenti. 364
-jяпсtatfacierum (¿ иerborum. 300
Velleius Epicure*!. 401
vena frontis ojiando incidenda. 374
venado Pañis. jíi
venatorum mos. j 63
verafama Л domeflicis manat. 638
verba meretrici» quomodo deprehendan-
tur. 633
verbafunt imagines rerum. 41
verbo deifides babenda etiam relujante
ratione. 731
verborum Splendor non damnandus. 41
veritatis & bonitattí difiincito. >5
vert & boni[утрath1.1. } 47
veri obfervantU ¡imites. J4
Vcrulamius regnum adminiftravit. «63.
multes honoris gradusfuflinutt. ibid.
regia alloqiais dtu и/in. ibid. artibuí ,
hifloriis ¿r legibus incubait. 669
Vefpafianus mutatus in melius. 5«o
veßi*
 Rekum.
veßis tcclefi& verßcolor. 74«
via perveniendi adaßrologiam. 2-4)
viäoria navalü. *Sí
vinijpiritue. 3á7
vinum cupiditat'u communis fomes. 105
vinum ex pomis confiâtur. i 69
vires extern* nihil prffiant nißgtnsfor-

metus profligatione copulat, 54. Au-

gufto affignat longe óptimos honores.
97-
Virgilius ßudiapatrUpoßhabuit. '4
virorum illufirium minima queque vitia
ßatim in oculos heminum incurrunt.
599-
virtus à latente affect"* vixpotefl diß'm-
gui. 20$
virtue non curanda , fecundum Machia-
vellum. 66}
virtut imitabilis. 47j
virtus propterfe ipfam eligitur, non pro
pter auram populärem. 4.69-
virtusficonßjiceretur , ingentesfui amo
res concitaret. 448
virtutes intestinales. г
virtuti nulla via eil invia. 617
virtutis diminutio quomodo eontingat.
64*.
Mm •virtu
 Index
virtutis premium virtus. 66$
vifiofi $ nodofi ad verfandum inepti ho
mines. <>jj
vifcofitas animi rebtu gerendis damnofa.

vita brevis , ars longa. 15 9

vit*. ' 147- «51
viti genus eligendum ingenio сongrnum.
6±%.
vitл prolongatio defideratur in medici
na. 317
vita vUfimilis. _ 664
vitiifupplicium ipfum vitium. 66$
yitiumfub umbra virtutis fe recipit.^%.
■ latet proximitate boni. ibid.(¿ 648
umbrt fuper album congregantur. 374
de unitatu gradibus in civitate dti tra-
Bmm defideratur. 741
voluntas fallendi &facilitas credendiji-
nitimi. 49
voluptatis artes. 517
voluptaria floret república declinante.
jz8. -
urbanitas (¿ morum commoditas quan-
do in fubfidium petendum. 584. -veßu
eil animi.fä.qualU ejfe debeat. ibid.
urbes munit t quidfint abfque gentefot ti.
67h
urinatores. 3 16
ufiii'ôr naturam & artem vincit., 35$
 R I R n ».
de vulpetf feli JEfopi fabula. 477
-vultut compoßtio quidprtßet. 581
X.
"VTEnophon Athenienfis. 15
Xenophon cum Ciro juniorein A-
fiani profeclui.yo.Yzhna reßwndet.91
Xenophon exerchum Babylone in Gtx-
ciam reduy.it. 91
Z.
»VEnonis , Socratis & Epicim fchoU
531. Pytrhonis Hcrilli. 551
Zi^ania. 74°

FINIS.
г-
i
к

*
•