DIDA8CALIA

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

EDIDIT

PRANCISCUS XAVERIUS FUNK

VOLUiMEN I

* •

IN )!
PADERBORNAE
LIBRARIA
MDf.CCCV
SCHOENINGH
IIIAR %5 1955
1725
 PRAEFATIO.

i2um ante duo fere decennia cognoscerem, Sebastianum Drey,

quamvis optime de Constitutionibus apostolorum elucidandis
meritum, de earum origine et tempore minus recte sensisse, et

tractatum de opere componere coepissem, qui sub titulo Die Apo-

stolischen Konstitutionen anno 1891 in lucem prodiit, ante omnia
Didascalia apostolorum, fons librorum I — VI Constitutionum, accu-
ratius mihi perspicienda erat. Paulus de Lagarde hunc librum,
syriace nobis traditum, sane graece restituerat. At versio primi
capitis germanica, quam Dr. Zenker loanni Guilelmo Bickell
communicavit et hic in sua Historia iuris ecclesiastici I (1843),
148 — 150 publicavit, illam versionem non fidelem esse mihi
ostendit. Scientiam libri ergo certiorem consequi studebam, et

Albertus Socin, collega et amicus, Didascaliam syriacam benig-

nissime mihi interpretabatur. Ciim autem cum huius versione
Lagardianam conferreni, Paulum de Lagarde partem libri fere

duodecinTam neglexisse animadverti. Itaque librum ipsum et

quidem latine versum edere decrevi. Cumque maior libri pars

in Constitutionibus apostolorum graece tradatur, has illi addendas
esse censui et textum iam publicatum repeti posse putavi. Editiones
vero duas novissimas, Lagardianam et Pitrianamj accuratius in-

spiciens, brevi neutram sufficere cognovi. Quam ob rem textum

Constitutionum denuo recensere aggressus sum ac codices, quot-
quot mihi innotuerunt, excussi, Viodobonenses, Parisinos et Petro-

burgensem Tubingae, alios, qui mihi non mittebantur, Romae,

Mediolani, Hierosolymis, Constantinopoli; paucos alii benignissime
mihi contulerunt vel inspexerunt. Cum codices multi et in regi-
onibus remotis asservati adhibendi essent, multo tempore opus
erat. Anno 1895 opus meum quidem iam consummatum esse
I*
vidcbatur, at nondum publicandum erat. Eodem anno versio
Didascalia latina vetus inventa atque anno 1900 demum edita fuit.
Brevi post de editione Didascaliae syriacae codicibus hucusque
incognitis paranda certiores facti sumus. Quae subsidia cum
neglegere nollem, quorum nomina in Prolegomenis invenies,
alii,

Didascaliam transferentes in sermonem tritum vel recentiorem,

scilicet gallicum, anglicum, germanicum, me praeveniebant. Attamen
versionem meam latinam niultis exoptatam fore speraverim.
Cum liber VIII Constitutionum abbreviatus ac paululum mu-
tatus tradatur, etiam hic textus edendus eique ceterae scripturae,
quas volumen huius operis alterum complectitur, addendae esse
mihi videbantur.
Superest, ut Bibliothecis, quae codices suos mihi miserunt
aut facultatem eos inspiciendi dederunt^, atque viris doctis, qui de
codicibus, ad quos mihi aditus non patebat, me instruxerunt vel
alio modo adiuverunt, gratias agam maximas.

TuBiNGAE mense Septembri MDCCCCV.

F. X. FUNK.
 5 1150
PROLEGOMENA.

.
DIDACHE APOSTOLORUM.
Constitutiones apostolorum e pluribus scripturis veteribus
compilatae sunt, e quibus duae ad nos pervenerunt, Didache apo-
stolorum, fons partis prioris libri VII, et Didascalia apostolorum,
in qua libri I — VI nituntur. IUa codice a Leone quodam notario
a. 1056 scripto et olim Constantinopoli in Bibliotheca monasterii
patriarchalis Hierosolymitani, nunc Hierosolymis asservato traditur

.
et anno 1883 exeunte a Philotheo Bryennio, metropolita Nico-
mediensi, in lucem edita fuit in libro:
Cum documentum maximae
fere terrarum, ubi litterae christianae vigent, ab
illustrata Equidem eam typis impressi
fuit.
antiquitatis

in
sit,

aliis

libro:
mox
emissa atque
-
ubique

Doctrina
duodecim apostolorum, Canones apostolorum ecclesiastici ac reli-

quae doctrinae de duabus viis expositiones 1887, eodem anno in

volumine I meae Patrum apostolicorum editionis inserui, anno

1901 in editione II Patrum apostolicorum eam textu emendato
iterum recepi. Scriptura cum toties vulgata fuerit et omnibus
praesto sit, in hoc opere non edenda est. Attameii cum tons
sit libri VII Constitutionum, huic textus saltem subiungendus esse
videtur, ut magis appareat, quomodo Constitutor eam transfor-
maverit. Praeterea consentaneum est, veterum testimonia eam
spectantia colligere, quoniani non solum pars Constitutionum est,
sed olim saepius etiam cum his confundebatur. Quae cum ita

sint, etiam in Prolegomenis pauca de ea monuerim,

quidem et

primo loco vel priusquaiii de Didascalia ago, cum haec quidem

in Constitutionibus ordinem priorem obtineat, illa autem hanc

aetate longe superet.

Scripturam antiquissimam esse hodie nemo est qui neget.
Neque vero de eius aetate atque origine omnes plane consentiunt.
i •
II PKOLEGOMENA.

Plurimieam ad saeculum I exiens referunt, nonnulli ad saeculum II

medium. Alii totum libellum Christiano attribuunt; alii, persuasum
sibi habentes, particulam i, 3 — 2, i, quae pauca verba evangelica
continet, in plerisque scripturis autem ab eo dependcntibus deest,
a posteriore interpolata esse, censuerunt, priorem partem vcl
catechesin c. 1 —6 a ludaeo fere annis 100 a. — 50 p. Chr. ad
erudiendos proselytos exaratam fuisse, alteram partem seu librum
ritualem deinde a Christiano confectam et ab auctore huius partis
ipso aut ab alio cum illa coniunctam esse. Revera quaeritur, num
illa particula genuina sit. Omittunt eam praesertim Barnabae epi-
stula c. 19, Canones apostolorum ecclesiastici vel libellus, quem
Germani Apostolische Kirchenordnung nuncupare solent, versio
scripturae latina vel potius versio partis prioris seu descriptionis
duamm viarum, quae sola ad nos pervenit, fortasse etiam sola
a Latinis recepta fuit. non solum auctor Con-
Altera ex parte
stitutionum particulam legit, sed etiam auctor Didascaliae et Hermas
eam cognitam habuisse videntur. Utut autem haec res se habet,
etiamsi particula illa auctori abiudicanda sit, pars ipsa vel descriptio
daarum viarum ea est, quae originem potius christianam quam
iudaicam prodat.
Scripturae mentionem expressam faciunt Eusebius, Athanasius,
Ps.-Cyprianus De aleatoribus, alii, quos in Testimoniis collegi.

Notitiam eius produnt etiam plures, de quibus dixi in editione

mea p. VIII — XXIII et in Patribus apostolicis 1901 t. I p. VI — IX.
Ibidem invenies editiones scripturae atque disputationes de ea
institutas creberrimas.

Hoc loco etiam fragmenti scripturae amplioris mentio faci-

enda quod Testimoniis iam impressis in notitiam meam venit;

est,

volumen enim huius operis secundum ante primum prelo sub-

missum est. In versione epitomes libri VIII Constitutionum apo-
stoloruQT aethiopica, quam G. Horner in libro: The Statutes of
the Apostles or Canones ecclesiastici, a. 1904 publicavit, post
partem primam seu tractatuin de charismatibus tres particulae

aliarum scripturarum insertae sunt, sc. i. Act. 15, 29 seu decretum

apostolorum Christianos
— XIII; VIII, 1—2•^ (. . . );
e gentilibus spectans; 2.

3. Didascalia
Didache XI,
II, 57.
3
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. III

.
DIDASCALIA APOSTOLORUM.
Testes Didascaliae apostolorum/ e qua sex libri Constituti-
onum apostolorum priores prodierunt, pauci sunt. Primo libri

mentionem Epiphanius facit. Appellat eum quidem Diataxin vei

Diataxes apostolorum, unde recentiores plerique eum Constitutiones
apostolorum respexisse coUegerunt. Quae autem e libro profert,

ea non tam huius scripturae sunt, sed similis cuiusdam antiquioris,

ut iam Petavius- et Usher^ perspexerunt, vel Didascaliae, ut hoc
libro vulgato nunc constat. Epiphanius non solum plures scrip-
turae locos H. 70, 10 refert, Audianos eum
allegat, sed etiam
laudasse, ut suam paschae celebrationem vel Quartodecimanismum
probarent. Neque potest non commemorare, librum multis dubiae
fidei esse; ipse autem eum approbat dicitque, eum omnia com-
plecti, quae ad ecclesiae disciplinam attinent, nec quidquam aut
in fide ac catholica professione depravatum aut ecclesiae admini-
strationi ac decretis contrarium continere (ibid.). Secundus testis

estPseudo-Clemens, qui e scriptura sex libros Constitutionum

apostolorum priores formavit, tertius Pseudo-Chrysostomus vel
auctor Operis imperfecti in Matthaeum, qui scripturam sub
nomine libri canonum vel canonum apostolorum laudat. Medio
aevo Bar-Hebraeus eam legit. Accedunt denique praeter versi-
ones et codices eas tradentes duo testes plane incerti, quorum in
Testimoniis mentio facta est, atque is, cui fragmentum aethiopicum
supra p. II laudatum debemus.
P. de Lagarde
1857 librum Audianis adiudicandum esse
a.

dixit/ minime vero sententiam probavit. Prima libri vestigia sane,

ut iam vidimus, in illa secta apparent. Inde autem non sequitur,
librum ab Audianis compositum cum nihil
fuisse, in eo reperiatur,
quod proprie sectae sit. Kattenbusch^ cum perspicere sibi

1 Cf. ad hanc sectionem quae de Didascalia disputavi in libro meo Die

Apostolischen Konstitutionen 1891 p. 28 75; 86 — 92.
^
Not. X
ad Epiphan. Haer. 70.
^ Polycarpi et Ignatii epistolae 1644 c. 6 — 16.
* Cf. Nestle in Zeitschrift fur die neutestam. JVisscnschaft 1902 p. 166.
^ Das Apostolische Symhol 1894 p. 394.
IV TROLKUOMENA.

videretur, clausukim Didascaliae vel potius Constitutiones aposto-

lorum VI, 30, quas solas respexit, ad symbolum referri posse,
quod in legimus quodque Luciani martyris (f 312)
libro VII, 41
esse putat, scripturam huic attribuere ausus est. At ut de multis
aliis taceam, non animadvertit, clausulam (c. 30) libri Con-
sexti
stitutionum minime totam auctoris Didascaliae, sed magna ex
parte interpolatoris esse. Holzhey Didascaliam paulatim e Di-
dache pluribus viris hunc libellum transformantibus exortam ^
atque
tres auctores discernendos esse censuit.- Didascaliam enim cum
scripturis Dionysii Alexandrini comparans invenire sibi visus est,
hunc patrem iam librum legisse, tum ipsum aut unum ex disci-
pulis suis eum transformasse, brevi post ludaeo-Christianum denique
librum in eam formam redegisse, in qua latine et syriace versus

ad nos pervenit. Equidem non video, Dionysium librum cognitum

habuisse; neque in libro duos vel tres auctores discernere possum.
Scriptura potius uni auctori adiudicanda est, neque pars extrema
vel caput versionis syriacae ultimum excipiendum esse videtur,
quod Nau,•"^ cum pars prior clausula terminetur et plura iam antea
exposita repetantur, a posteriore additum esse opinatur. Nam
clausula illa non ea est, quae partem sequentem excludat; liber
non ita compositus est, ut de ordine sententiarum severius iudi-
cemus; denique partem illam extremam non solum duae versiones
veteres, syriaca et latina habent, sed etiam Constitutiones aposto-
lorum testantur. Kohler^ nuperrime scripturam iudaicam fontem
similiter Didascaliae esse putavit ac Didaches, minime vera
probavit.
Harnack^ Novatianos in libro impugnari censens hunc annis
260 — 302 attribuit. Mihi^ ea, quae de hierarchia et de haeresibus
exponuntur, olim partem saeculi III priorem prodere videbantur.

1 Die Ahhangigkeit der syrischen Didaskalia von der Didache: Compte

rendu du quatrieme Congres scientifique international des Catholiques 1898 L
249—77•
2 Theologisch-praHische Monatschrift 1901 p. 515 — 23.
' La Didascalie 1902 p. 166.
4 The Jewish Encyclopedia IV (1903), 587 94. —
° Die Lehre der xwolf Apostel nehst Untersuchungen -^ur dlteren Geschichte
der Kirchenverfassung und des Kirchenrechts (Texte iind Untersuchungen ::ur

Geschichte der altchristlichen Literatur II, i — 2) 1884 p. 242 n. 3.

^ Die ApostoUschen Konstitutionen 1891 p. 50 — 54.

 DIDASCALIA APOSTOLORUM. V
Harnack^ quoque postea idem de tempore scripturae iudicavit.

Modo ea, quae de mansuetudine erga peccatores paenitentes

gerenda in ea leguntur, a posteriore interpolata esse censuit, Hanc
sententiam vero non probavit, et interea etiam interpres vetus
latinus contra eam testimoniuni perhibuit. Altera ex parte quae-
stionem retractans ego^ cognovi, argumenta, quibus olim nisus
sum, minus valida et scripturam ad alteram saeculi III partem
potius quam ad priorem referendam esse. Idem Achelis'' iudicavit.
Harnack-* etiamnunc duos auctores discernendos esse putat, alte-
rum saeculi III parte priore librum componentem, alterum parte
posteriore eum paulum mutantem et fortasse etiam augentem.
Mihi argumenta allata non idonea esse videntiir. Harnack ipse
in universum scripturam certe unam esse agnoscit.
Cum scriptura opus apostolorum omnium commune esse
praetendat et apostoli insuper dicant, Hierosolymis congregatos
se ad repellendas haereses et ad iideles confirinandos Didascaliam
confecisse, apparet, eam in illa urbe conscriptam esse velle. Quod
dicens auctor quidem iide non est dignus. Attamen non prorsus
nos fefellit. Eum in Palaestina vel Syria vixisse, et testes et

ea, quae de ludaismo et Gnosticismo exponuntur, demonstrant.

Achelis^ scripturam in Coelesyria exortam esse censet.
Inter auctores recentiores Didascaliae notitiam primam pro-
dere videtur Abrahamus Ecchellensis, in parte priore libri,

qui inscribitur Eutychius patriarcha Alexandrinus vindicatus (i66i)^

nonnuUos locos ex communicans (p. 15, 156 161). Librum
ea —
deinde I. Guilelmus Bickell'^ in tomo primo Historiae iuris eccle-
siastici (1843) accuratius descripsit et plures locos publicavit, quos
ei Zenker in linguam germanicam verterat. Totam scriptaram
denique Lagarde" a. 1854 syriace Idem eam graece
edidit.

restituere conatus est et Didascaliam puriorem, quo nomine librum

1
Die Quellen der sogenannten Apostolischen Kirchenordnung {Texte iind
Untersuchungen II, 5) 1886 p. 76.
'-
Reviie d'Histoire ecclesiastique II (1901), 798 — 809.
•^•
Achelis et Flemming, Die syrische Didascalia 1904 p. ^66— '].
*
Geschichte der altchristUchen Literatur II, II (1904), 488 — 501.
^ L. c. p. 354—66.
6 Geschichte des Kirchenrechts 1843 ^) 148—159.
'
Didascalia apostolorum syriace 1854.
VI PROLEGOMENA.

insignivit, 1854 ^yp^^ expressit

a. in volumine secundo Analectorum
Antenicaenorum, quae Chr. C. I. Bunsen ^
edidit.

Textus Didascaliae graecus deperditus est. Maiorem autem

partem auctor Constitutionum apostolorum scripturam in usuni
suum vertens servavit, scilicet ea, quae in hac editione non linea
subiecta notantur. Scriptura ipsa nonnisi versionibus traditur,

versione syriaca, quae tota ad nos pervenit, latina, cuius duode-

viginti fragmenta exstant, tertiam fere partem continentia.
Versionis syriacae sex codices noti sunt. Maximae aucto-
ritatis est liber Sangermanensis vel Parisinus, saeculo VIII vel IX
ab Abrahamo diacono scriptns. Fuit olim Florentiae; per Magnum
ducem Toscanae autem Eusebio Renaudot donatus est; deinde
venit in Bibliothecam monasterii Parisini S. Germani; nunc asser-
vatur in Bibliotheca Gallorum nationali numero 62,
insignitus
quondam signatus 38. Est coUectio amplissima canonum et scrip-
turarum ad ecclesiae disciplinam constitutionem cultuni pertinentia.
Primum •1 vel folia i — 89 Didascalia obtinet; sequuntur Octa-
teuchus Clementis syriacus vel potius particulae huius operis,
canones conciliorum veterum ac nonnullae aliae scripturae similes.

Lagarde e codice Didascaliam publicavit, Zotenberg- eum accu-

ratius descripsit, false autem scripturas Didascaliam sequentes
quatuor excerpta e libris I — VII Constitutionum apostolorum esse
dixit. Revera illae scripturae, ut iam dixi, excerpta ex Octateucho
Clementis syriaci sunt, cuius libri octo haec continent: I — Testa-
mentum Domini nostri, quod nuperrime integrum in lucem prodiit;^
IIICanones ecclesiasticos sanctorum apostolorum vel libellum, qui
apud Germanos Apostolische Kirchenordnung appellatur; IV VIII —
particulas libri octavi Constitutionum apostolorum, sc. IV c. — 2;
i

V c. 3 —
16—26; VI c. 27—28; 30—31; 32,
5, 8; II — 12;

33—34; 42—46; 32, I — 10; VII c. 29; 6—9; VIII c. 47 vel

Canones apostolorum.^

1 Analecta antenicaena 1854 II, 225—338.

2 Catalogues des manuscrits syriaques et saheens de la Bthliotheque nationale

1874 p. 22 — 29.
•^
Testamentum Domini nostri lesu Christi nunc primum edidit I. E. Rah-
mani 1899.
4 Cf. Rahmani 1. c. p. X sq. Funk, Das Testament iinseres Herrri 1901
p. 7 sq. Oriens christianus I (1901), 120 — 122.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. VII

Secundum codicem veterem, exaratum a. 1036, 1. Rendel Harris

nuper in Mesopotamia detexit, et apographum libri accuratum, quod
sibi comparavit, Margareta Dunlop Gibson^ cdidit addiditque ver-
sionem anglicam. Codex multis lacunis laborat; praeter singula
verba et particulas minores deiicit initium vel inscriptio et I, i, i;

II, 5, 5—6, i; II, 49, 3—53; , 19; V, 6, 7—9; 14, 3 — 16, 8.

Capita VI et VII non solum aliter ac Parisinus disponit vel ter-

minat, sed in hac sectione etiam ordinem sententiarum turbat.
Denique plura a scriptura aliena exhibet, scilicet initio prologum
et post caput IV versionis vel post librum I Constitutionum apo-
stolorum particulas Testamenti Domini nostri de ordinibus agentes,
Canones ecclesiasticos s. apostolorum, Constitutiones apost. VIII,
34, 1, Canones Addaei apostoli 27, Canones apostolorum et patrum
(de niatrimonio agentes) 20.
I. R. Harris etiam alium codicem in Mesopotamia invenit,

eiusqae lectiones varias Gibson editioni suae addidit. Liber non-

nisifragmentum Didascaliae exhibet; maiore ex parte particulas
ab hac scriptura alienas tradit, etiam duas, quae neque in altero

codice Mesopotamico neque in libro Parisino leguntur.

Quartus codex in Museo Borgiano (Elenco sep. V) vel in

Bibliotheca Collegii Urbani de propaganda fide Romae asservatur.

Assemani in Bibliotheca Orientali III, I, 14 not. 2 iam eius menti-
onem fecit. O. Braun librum nuper invenit, postquam diu latuit;
Nau^ eum paucis verbis descripsit, Gibson lectiones variantes
notabiles communicavit. Continet codex fere eadem, quae liber

Parisinus; Octateuchum Clementis autem integrum tradit, non

solum aliquot fragmenta, inprimis Testamentum Doniini nostri,
—
quod libros I II operis efficit. Nau, qui textum libri cum editione
Lagardiana accurate contulit, codices Parisinum Borgianum ex et

eodem archetypo fluxisse, illum autem meliorem esse iudicat. Idem

sentit Gibson, quae lectiones a suo textu et a codice Parisino
divergentes exscripsit.
Codex Bibliothecae Universitatis Cantabrigiensis 2023, saec.
XIII, coUectionem canonum continens, fol. 169 — 204 excerpta e
Didascalia exhibet, quae ad maiorem scripturae partem, capita

1 Horae Semiticae I. The Didascalia apostolorum in Syriac 1903.

2 La Didascalie 1902 p. 161,
VIII PKOLEGOMENA.

— XX versionis syriacae, pertineiit. Lectiones variantes Gibson

et sub textu (inde a capite XI exeunte) et in appendice cditionis
suae communicavit.
Sextus codex est Vaticanus latinus 5403, fol. i 72 Didas- —
caliae textum syriacum et inter lineas appositam versionem latinam

exhibens. Quo tempore haec versio confecta sit, nota fol. i

indicat: „Scdulitate atque iussu Reverendissimi Domini Francisci

nuncupati Penia Auditoris Rotae peritissimi e syriaco in latinum
sermonem translata est haec didascalia Anno Dominicae Repara-
tionis millesimo quinquagesimo nonagesimo sexto." Haud dubie
eodem tempore etiam textus syriacus scriptus est, et e codice
Borgiano vel potius e codice Parisino defluxisse videtur. Aliquot
loci insignes, quos I. Guidi me rogante benignissime inspexit,
cum hoc codice vel editione Lagardiana consentiunt. Librum,
cuius notitiam Petro Batiffol debeo, accuratius hucusque nemo
contulisse videtur. Nuperrime A. Baumstark de codice eiusque
possessore egit in ephemeride, quae inscribitur Oriens christianus,
t. III (1903), 211 — 214.
Versio latina traditur codice palimpsesto LV Bibliothecae
capitularis Veronensis, qui insuper fragmenta duarum scripturarum
similium exhibet, sc. Canonum ecclesiasticorum s. apostolorum
(c. 18, 5 — c. 30) et Constitutionis ecclesiae quo
Aegyptiacae,
nomine altera scriptura vulgo appellatur. E. Hauler/ qui codicem
maxima cum diligentia eruit eiusque textum edidit, eum saeculo VI
ineunte scriptum et versionem saeculo IV exeunte confectam esse
censet. Cum Constitutio ecclesiae Aegyptiacae, cuius pars prior
simillima est Constitutionibus apostolorum VIII, 4 — 31, non fons
huius libri esse, sed potius ab eo dependere mihi videatur, equidem
non possum non dubitare, num versio ad illam aetatem referenda
sit. Nunc autem de quaestione non est disputandum, quia adhuc
plures textus edendi sunt, ut de ratione inter illas ac nonnullas
alias scripturas intercedente iudicium certius ferre possimus.
Lagarde, ut iam dixi, scripturam graece restituere conatus est.

Opus autem, quod paravit, haud paucis et parvis vitiis laborat.

'
Didascaliae apostolorum fragmenta Veronensia latina 1900. lam antea
de codice pretioso disputavit in tractatu: Eine lateinische Palinipsestubersetzung
der Didascalia apostolorum, qui et in litteris classis philosophico-historicae
Caesareae Academiae Vindobonensis vol. CXXXIV et separatus 1896 apparuit.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. IX

Multos versionis syriacae locos omisit, qui sine dubio ab auctore

Didascaliae scripti sunt; textui interpolato vel Constitutionibus
apostolorum nimiam fidem habuit. Cum in Reliquiis iuris eccles.

ant. gr. 1856 p. IV expresse dicat, Didascaliam apostolorum syriace

versam nullis posterioris aetatis ampullis distentam esse se con-
fidere, eo minus comprehendi potest, cur partem textus syriaci

fere duodecimam SLippresserit.

Revera non est quod dubitamus, scripturam versione syriaca

in universum saltem integram nobis traditam esse. Syrus niani-
feste id egit, ut exemplar graecum fideliter interpretaretur. Modo
verba non anxie transtulit. Saepius pro uno verbo duo posuit
•^ =
vel

et

3,
vocabulum synonymum
fugite et abstinete;
= longanimes
faciamus;
6
3,

discernas et cognoscas; 6,
2
=
i, 3

pulcher
^
estote et patientes; 2, 4
inseruit (ex. gr.

et

10
= gloria
= ut
venustus;
et honor;
I, i,

2,

videat et concupiscat;
6, 8
= onerati
2
2
= servemus
=
oneribus
ut

magnis;

-' =
7, 11
= Dominum
neglegit ac relaxat
= araoveatis
nostrum omnipotentem;
animam suam;
ac reiciatis; 8, 2

10, i
8, 19 -=
amputa et brevem repetiit vel amplificavit.
abstine) et sententiam
Hoc modo autem interpretans librum non adulteravit; immo potius
nihil sectatus fuisse videtur, nisi ut exemplar graecum quam optime
sermone suo redderet. Non desunt sane alia additamenta. In
exordio scripturae versio syriaca lesum appellat magnum Deum,
et in doxologia I, 8, 2 Deo patri et filio adiungit spiritum sanctum.
Illa verba cum neque in Constitutionibus apostolorum neque in

versione latina legantur, certe spuria sunt et a Monophysita ea

inserta fuisse coniecerim ; alter quoque locus, qui in versione latina
non est servatus, coruptus esse videtur. Sed quaerere licet, num
additamenta interpretis sint an non potius librarii alicuius, et utut

haec res se habet, vitia certe non magni ponderis sunt. Quam-
quam autem versio syriaca Didascaliam satis iideliter tradat, textus
graecus, praesertim in eis partibus, quas auctor Constitutionum
apostolorum praetermisit vel mutavit, aegre restitui potest. Itaque
optimum mihi visum est, textum syriacum quam accuratissime
latine vertere. Quo
munere amicus meus Albertus Socin
in

(t 1899) benignissime me adiuvit. Librum syriacum secundum

 PKOLEiiOMENA.

editionem Lagardianam mihi interpretatus est, ct ego eum in

linguam latinam redegi.

Priusquam haec versio prelo subici poterat, tres aliae appa-
ruerunt. F. Nau' scripturam secundum textum Lagardianum in

sermonem gallicum, Margareta Dunlop Gibson'^ secundum

codicem Mesopotamicum priorem in linguam anglicam transtulit,
haec vero non totam scripturam, sed capite versionis syriacae
ultimo (= Constit. apost. VI, 19 — 30) omisso, quod ei ex ratione
supra commemorata non genuinum esse videbatur; I. Flemming^
codicibus Parisino Mesopotamico Cantabrigiensi industrie excussis
vel eorum lectionibus diligenter examinatis versioneni germanicam
instituit, cui I. Achelis dissertationes de origine Didascaliae, de
disciplina ecclesiastica ex ea elucescente et de Novo Testamento
auctoris addidit. Quibus cum versionibus, praesertim tertia, quae
ceteris multo praestat, equidem meam vel Socinianam contuli
eamque collega meo Seybold consulto paucis locis correxi.

Textus versionis syriacae (S) fidelissime codice Parisino tra-

ditur, quo versio nostra nititur. Rarissime tantum codices

in
Mesopotamicus (Sm) et Cantabrigiensis (Sc) ei praestant, et ubi
eorum lectio recepta fuit vel alicuius momenti est, de eis in notis
rationem reddo, codicem Parisinum his locis accuratius Sp de-
signans, cum alias eum etiam littera S sola denotet. Lectiones
illorum duorum codicum creberrimae certe falsae vel valde dubiae,
de quibus lectorem ad editionem Gibsonianam vel versionem
Flemmingianam remitto, mihi praetermittendae esse videbantur.
Neque vero versionem textus syriaci totam exhibeo. Cum
nuperrime versio Didascaliae latina vetus in lucem prodierit, quae
exemplar graecum quam maxime ad verbum vertens etiam fidelior

est syriaca, eam quantum nobis conservata est. Textum

repeto, in
autem codicis Veronensis vel editionis Haulerianae non immutatum
reddo, mihi proponens, non tam versionem illam quam versionem
Didascaliae ipsius edere, in quantum neri potest. Itaque non solum

1 La Didascalie c'est-a-dire UEnseigment catholique des apotres et

des saints disciples de notre Sauveur traduite du syriaque pour la premiere fois
1902. Extrait du Canoniste contemporain,
Horae Serniticae II. The Didascalia apostolorum in English 1903.
2

Die syrische Didascalia iihersei-^t und erkldrt von Hans Achelis und Joh.
3

Flemming 1904 (Texte und Untersuchungen etc, XXV, 2; series nova X, 2).
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. XI

emendationes recipio, quas Corssen et Wendland^ instituerunt^

quatenus eas approbo, sed etiam versionem syriacam et textum

Constitutionum apostolorum respiciens ipse textum latinum veterem
corrigo, ubi lacunis vel aliis vitiis laborat, formis sermonis vulga-
ribus, quibus interpres vel librarius usus est, formas rectas substituo
vel ubi commode fieri potest litteras superfluas uncinis includo, non-
sermonem textum graecum nimis redolentem castigo^
nullis locis

ubique orthographiam vulgatam sequor, Quae versioni veteri ad-

dita sunt, uncinis ( ) signantur; quae in ea delenda sunt, uncinis [ ]
includuntur. Ubi haec signa ad lectorem erudiendum non suffe-

cerint, ratio textus emendati redditur in notis, in quibus etiam

lectiones versionis syriacae notabiles exscribuntur.
Fragmenta versionis latinae veteris nobis conservata secundum
partitionem meae editionis has particulas amplectuntur: I, i — 3, 2;
5, 2-7, 17; 8, 18— II, 2, 4; II, 6, 17-12, i; 14, 9—15. 3;
18, II — 20, 2; 20, 9 — 22, 8; 22, 14 — 24, 4; 26, I — 28, 4; 34, 2
—35y i; 57, 10—59, 3; , 6, 4-8,4; 15, 4— IV, 5, 2; V, 7,
6—27; VI, 7, 2 — 12, i; 12, 15 — 19, 8; 22, 3 — 23, 5; 24, 12
-30, 8.
In textu duas versiones ita distinguo ut particulas in versione
**-
latina vetere deficientes vel syriace tantum traditas signis *l
denotem, in margine superiore insuper litteris S vel L indicem,
uter textus reddatur, syriacus vel latinus.
Versio syriaca, ut confestim accuratius exponam, Didascaliam
in capita digestam tradit. Nemo autem non videt, partitionem,
quam exhibet, non auctoris esse, sed interpretis vel alicuius librarii.
Auctor ipse scripturam non in partes disposuisse videtur. Versio
latina saltem omni partitione caret. Auctor Constitutionum apo-
stolorum vero e Didascalia sex libros cumque ambas scrip-
effecit,

turas simul atque alteram iuxta alteram positam edam, eodem

modo etiam Didascalia mihi dividenda esse videtur. Praeterea

1 Berliner philologische Wochenschrtft 1900 No. 39 — 40. Tres emendati-

ones Hauler, ut mihi per litteras communicavit, codicem relegens confirmatas
invenit, sc. II, 10, 2: effecti : esse et, VI, 23, 5: vincula autem : is incultam
cum, VI, 29, 4: sectari : et cari. Legit II, 18, 13 requiescent, ut iam edidit,
non: et Moneo, nomen virorum illorum de versione castiganda
quiescent.
optime meritorum non omnibus emendationibus, sed insignioribus tantum ad-
scriptum esse.
XII PROI<KOOMENA.

hanc scripturam, in quantum iieri potest, aeque ac illam in capita

€t versLis dispono, ut lector facile videat, quae partes sibi respon-
deant. Ordo sententiarum, si pauca membra brevissinia exceperis,
in utraque scriptura ubique idcni est. Caput de adulescentibus
cducandis solum diversum locum obtinet. Didascalia vel versio
syriaca particulam in capite XXII exhibet, Constitutiones aposto-
lorum IV, ii, cum secundum ordinem illius scripturae in fine

libri V exspectanda sit; versio latina utrimque deficit. Ratio huius

editionis poscebat, ut particulae in utraque scriptura idem locus
attribueretur, et quamquam Didascaliam in hac re magna fide dignam
€sse non nego, ordo Constitutionum mihi praeferendus erat.

Partitio versionis syriacae cum a scriptura ipsa aliena sit, non

€st retinenda. Attamen hoc loco pauca de ea disserenda sunt.
Capita in codice P[arisino] XXVI sunt. Codex M[esopotamicus]
caput XXIII in duo dissecans capita XXVII habet. Ambitus par-
tium in utroque libro idem est, nisi quod capita XXIII et XXIV
codicis capiti XXIII codicis respondent, et exceptis capitibus
VI et VII, ubi in ordo turbatus est. Lemmata capitum in
iongiora sunt quam in P, exceptis capitibus I — III vel potius II— III,
cum exordium capitis I in desit. Praeterea plura capita in
particulas breviores dividuntur, quae inscriptionibus ornatae sunt,
numeris autem carent. Secundum codicem capita et lemmata
haec sunt:
I. De lege simplici et naturali. = I, i —2 secundum meam partitionem
vel Constitutiones apostolorum.
II. Praecipit (sc. hoc caput) omni viro, ut uxori suae soli placeat, neque
se ornet et laqueus fiat feminis, neque amet otium, utque operam navet libris

vitae atque abstincat libris gentium et vinculis deuterosis, neque in balneis lavetur
cum feminis neque se ipsum dedat dolo feminarum meretricum. = I, 3
— 7.

III. Doctrina feminis proposita, ut viris suis tantum placeant eosque

honorent, sollerter et prudenter ac diligenter curam domuum suarum agentes,
neque laventur cum viris, neque se ornent fiantque causa, ut viri irretiantur

ipsaeque eos capiant, sintque pudicae et quietae neque cum viris suis rixentur.

= I, 8—10.
IV. Docet, qualis esse debeat, qui in episcopatum eligitur, et quales eius
mores esse debeant. == II, i— c. 6, ii.

V. Doctrina de iudicio. =
12— c. 11.
II, 6,

VI. De iniqiie agentibus et paenitentiam facientibus. = II, 12 — 18, i.

VII. Ad episcopos. =
II, 18, 2 — c. 24, 4'*.

VIII. Exhortationes ad episcopos, quomodo se gerere debeant. = II,

24, 4'•— 25.

 DIDASCALIA AFOSTOLOKIIM. XIII

IX. Exhortatio ad populum, ut episcopum honorent. = II, 26-^37, 3.

X. De falsis fratribus. = II, 37, 4—43.

XI. Exhortatio ad episcopos et diaconos. = II, 44 — 56.
XII. Ad episcopos, ut mites sint. = II, 57 — 58.

XIII. Instructio populi, ut assidui sint se congregantes in ecclesia. = II,

59-63.
XIV. De tempore constituendi viduas. III, 1—4. =
XV. Q.uomodo viduas decet conversari. III, 5 — 11 (15).^ =
XVI. De institutione diaconorum et diaconissarum. 111, 12 — 13 (16 — 19). =
XVII. De orphanis parvulis educandis. = IV, i
— 4.
XVIII. Q.uod non decet accipere munera eleemosynarum ab eis, qui sunt
reprehensibiles. = IV, 5 — 10.
XIX. Q.uod decet consulere eis, qui propter nonien Christi martyres
aitliguntur. = V, 1—6.
XX. De resurrectione murtuorum. == V, 7 — 9.

XXI. De pascha et resurrectione Christi salvatoris nostri. = V, 10—20.

XXII. Adulescentes decet doceri artificia. == IV, 11.

XXIII.De haeresibus et schismatibus. = VI, i — 10.

XXIV. De constitutione ecclesiae. Refert iterum apostolos congregatos
fuisse ad offendicula corrigenda. = VI, 11 — c. 13, i'^

XXV. Refert iterum apostolos ad ecclesias se convertisse easque stabili-

visse. = VI, 13, i''— c. 14 (18),
XXVI. De vinculis deuteroseos Dei. = VI, 15—23 (19—30).
Supra codicem scripturae prologum praemittere dixi. Eadem
particula praeiixa est Didascaliae arabicae et Didascaliae aethiopicae,
unde in sermones latinum, anglicum et germanicum translata iam
saepius edebatur,- atque ad illas scripturas convenit, quippe quae
non Didascaliam nostram seu puram exhibeant, sed interpolatam
seu libros I —
VI Constitutionum apostolorum, quibuscum nomen
Clementis in ea occurrens coniunctum est, cum Didascalia pura
hoc nomen nusquam prae se ferat. Quae cum ita sint, prologus
de ordinibus ecclesiasticis praeterea uberius et distinctius agat, quam
secundum hanc scripturam exspectare licet, eum non ad Didas-
caliam pertinere vix est dubium. Cum autem particula nunc in
recensione syriaca exstet, hoc saltem loco communicanda esse

1 Numerus* uncinis inclusus denotat caput Constitutionum, quae in hac

sectione et in libro VI plura capita in Didascalia prorsus deficientia habent.
In libro Die ApostoUschen Konstitutionen 1891 versiones p. 216 com-
-

memoravi et recensiones aethiopicam p. 208 et arabicam p. 217 in linguam

germanicam translatas edidi. Recensio arabica una cum reliquis particulis
Didascaliae arabicae additiciis etiam in volumine huius operis altero p. 120 — 121
latine versa exstat.

FUNK, DlDASC. ET GoNSTIT. AP. I. II

XIV PROLEGOMENA.

videtur. Versionem latinam, quam ex versione anglica a Marga-

reta Gibson parata institui, E. Nestle collato textu syriaco benig-
nissime correxit. Particula haec est:
In nomine patris omnipotentis et verbi aeterni et unici filii

et spiritus sancti, unius veri Dei. Incipimus scribere librum Di-

dascaliae, ut sancti apostoli Domini nostri nobis ordinaverunt de
praefectis sanctae ecclesiae, et canones et leges, ut constituerunt
in ea.

Nos igitur, duodecim apostoli unici filii, verbi sempiterni

Dei, Domini et Dei et salvatoris nostri lesu Christi, congregati
unanimes Hierosolymis in urbe magni regis, et nobiscum frater
noster Paulus apostolus gentium et lacobus episcopus urbis supra
niemoratae, instituimus hanc Didascaliam, in qua continentur con-
fessio et fides, et nominavimus omnes ordines instar ordinum
caelestium, et eodem modo iterum ordines sanctae ecclesiae. Et
confitemur, ut unusquisque stet et confiteatur et credat, sicnt ei

a Deo dispensatum est, hoc est episcopus ut pastor, presbyteri

ut doctores, diaconi ut ministri, subdiaconi ut adiutores, anagnostae
ut lectores, cantores ut psalmistae intellegentes et constantes, atque
reliqui laicorum sint auditores verborum evangelii in disciplinam.

Et postquam perfecimus ac confirmavimus hos canones, eos con-

stituimus in ecclesia. Et nunc scripsimus hunc alterum librum
•doctrinae, qui illuminet omnem terram habitabilem, eumque misi-
mus per manus Clementis socii nostri. Et hoc est, quod audiatis,

Christiani Nazareni, qui estis sub sole, et discatis diligenter et

accurate. Et qui audit et observat haec praecepta in hac Didas-
calia scripta, habebit vitam sempiternam atque magnam fiduciam
ante sedem iudicialem Domini nostri lesu Christi filii Dei, qui
nos docuit de magno mysterio, quod est ipsi. Et qui contenti-
osus est neque observat ea, eicietur quasi adversarius et rixator,

ut scriptum est: mala facientes ibunt in tormentum sempiternum,

et bona facientes vitam sempiternam hereditabunt in regno cae-
lorum (Matth. 25, 46).
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XV

C.

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM.
I.

Constitutiones apostolorum olim plerisque iam Epiphanius

c. 375 cognitas habuisse videbatur.
a. Qui cum revera Didasca-
liam legisset, primus illius operis testis est Ps.-Ignatius, qui a
multis quidem ad ideni fere tempus refertur, profecto autem, nisi
omnia fallunt, c. a. 400 scripsit. Non solum sententias plurimas
cum Constitutionibus communes habet, sed Trallianos 7, 3 ad-
hortans, ut episcopum venerentur tanquam Christum, sicut apo-
stoli constituerint, satis clare ad eas provocat. Deinde coUectores
canonum opus testantur, Canones apostolorum, qui Constitutionum
finem faciunt, recipientes, Dionysius Exiguus, qui c. a. 500
sc.

collectionem instituit, primum locum Canonibus apostolorum L

prioribus a se in linguam latinam versis attribuens, loannes

Scholasticus, qui c. a. 560 collectionem confecit atque in ea
Canones apostolorum inseruit omnes, numero LXXXV. Titulus
operis primo prodit in Capitibus Actuum apostolorum, quae sub
nomine Euthalii circumferuntur. Testis eius certus est Aristo-
critus theosophus saeculo V exeunte. Maximus Confessor sae-
culo VII etiam partitionem operis indicat, lectorem ad librum VII
revocans. Anno 692 denique synodus Trullana c. 2 de scriptura
iudicium Canones quidem apostolorum LXXXV ad animarum
fert,

medelam et perturbationum curationem tanquam iirmos stabilesque

recipiens, Constitutiones vero quasi iam olim ab haereticis ad
ecclesiae perniciem adulteratas reiciens.
Quamquam Constitutiones a synodo illa reprobatae sunt,
tamen nec tempore futuro a Graecis neglegebantur. Synodus eas ab
haereticis quidem dicens foedatas esse, ab apostolis vero originem
ducere, ipsa eas magni aestimandi causa fuit. Revera opus etiam
a posteris tanquam scriptura apostolorum saepius laudabatur.

Brevi post synodum Trullanam Anastasius Sinaita vel auctor

Quaestionum et responsionum ad probandas suas sententias plures
locos ex opere descripsit. loannes quoque Damascenus in epi-
stula, quam Cometae scripsit de ieiuniis, Constitutiones respexit

ac testimoniis, quae epistulae adiecit, locurn e libro depromptum

inseruit; Canones apostolorum etiam inter S. Scripturas enumerat.
II*
 *
XVI FROLEGOMENA.

Saeculo XI cum Michael Cerularius Latinis bellum inferret, Con-

stitutiones a Graecis tanquam propugnaculum orthodoxiae pro-
ferebantur. Nicetas Pectoratus ex eis probat, neque in eucharistia
azyma adhibenda neque sabbato ieiunandum neque matrimonium
presbyteris interdicendam esse. Georgius Cedrenus non multo
post duos Constitutionum locos tanquam a divino verbo editos
laudat. Ceteroquin iudicium synodi TruUanae respiciendum erat,
inprimis collectoribus atque interpretibus canonum, Zonarae, Alexio
Aristeno, Theodoro Balsamoni etc. Propriam sententiam medio
aevo nonnisi Photius pronuntiavit. Opus quidem non plane
probat. Ex tribus capitibus enim Constitutiones ei reprehensioni
obnoxiae esse videntur, primum ex mala fictione, deinde quod
contra Deuteronomium criminationes quasdam adducant, denique
quod Arianismum sapiant. Neque tamen in iudicio severo stat.
Addit enim librum a vitiis illis absolvi posse, a tertio utique aegre.
Cf. Testimonia.
Inter Graecos etiam saeculo XIX non defuerunt, qui synodum

fectos esse censuerunt, sed

-
Trullanam sequentes non solum Canones apostolorum ab
etiam Constitutiones. In
his pro-

libro

— 250

^
. 232 (Nau-
pliae

7]
riori attribuunt.
-
1835) Constantinus authentiam operis acerrime defendit.
Similiter Agapius et Nicodemus in libro iudicant, qui inscribitur

^ (Zacynthi 1864).

Cf. Bryennius,
Eruditiores vero viri nuperrime
paulatim sententiam Occidentalium sequentes opus tempori poste-
1883 . ^' .
-

Occidentalibus opus, exceptis Canonibus apostolorum quinqua-

ginta, quos Dionysius Exiguus in latinum versos CoUectionibus
canonum inseruit, et uno (68) ex sequentibus, saeculo XVI demum
notum factum est, cum typis imprimeretur. Humbertus episcopus
Sylvae Candidae, cum Nicetas aliquot locos ex eo depromptos
Latinis opponeret, librum Clementis seu Constitutiones Itinerarium
Petri vel libros Clementinos esse putavit. Editores principes aeque
ac Graeci librum apostolorum in manibus se habere existimaverunt.
Protestantes librum confestim ficticium iudicarunt, ac brevi Catho-
quoque eum apostolis posteriorem esse intellexerunt.
lici Quomodo
autem exortus sit, diu alii aliter senserunt.
 CONSTITUTIONES ArOSTOLORUM. XVII

Saeculo XIX I. S. Drey opus sagacissime perquirens in

dissertationibus de Constitutionibus et Canonibus apostolorum ^

(1832) hoc censuit: libros I VI annis 250 —

300 scriptos esse, —
librum VII saeculo IV ineunte; circa annum 350 librum VIII ex-
ortum eumque e scripturis veterioribus compilatum et ab auctore
cum libris prioribus coniunctum esse; saeculo V exeunte denique
Canones apostolorum adiectos fuisse. I. Guil. Bickell in tomo
Historiae iuris ecclesiastici (1843)'^ sententiam novis argu-
inentis allatis corroboravit, eamque per plura decennia plerique
viri docti in Gennania secuti sunt.
lam anno 1854 -'^utem Lagarde Didascaliam apostolorum
syriace traditam publicavit'^ eamque fontem vel primam libroraai
I — VI Constitutionum editionem esse cognovit. Anno 1883 Philo-
theus Bryennius librum edidit, qui inscribitur
quique fons partis prioris libri VII est. Quibus scrip-

turis in lucem productis rectius de origine Constitutionum iudicari

potuit. lam olim Petavius'^ et Usher,'"' locos Constitutionum (vel

potius Didascaliae) ab Epiphanio allegatos cum textu nobis tradito
comparantes, scripturam veterem a posteriore transformatam esse
perspexerunt. Drey non solum opus in plures partes distinxit,

sed etiam singulas partes diversis temporibus exortas esse atque

in universum saltem tales ad nos pervenisse censuit, quales e
manibus auctorum prodiissent. Nunc manifestum est, ad opus
componendum scripturas antiquiores adhibitas ac transformatas
fuisse. Duae ex illis scripturis nobis notae suiit, easque atque
novam formam, in quam redactae sunt, comparantes, unum auc-
torem perspicimus nianus in eas intulisse vel Constitutionum libros
I — VI et VII confecisse. Idem auctor haud dubie etiam librum VIII
compilavit, in parte prima (c. i — 2) fortasse Hippolyti tractatum
de charismatibus deperditum in usum suum convertens, in reliqua

parte, qua ordines et liturgia describuntur ac regulae ecclesiasticae

proponuntur, disciplinam sui temporis respiciens vel etiani scrip-

turas de illis rebus agentes adhibens, suo more niutans, delens

1 Neue Untersuchimgen iiber die Constitutionen iind Kanones der Apostel 1832.
-
Geschichte des Kirchenrechts I 1843.
3
Didascalia apostolorum syriace 1854.
* Epiphanii opp. 1622 not. X ad Haer. 70.
Polycarpi et Ignatii epistolae 1644 proleg. c. 6-16.
XVIII PROLEiiOMENA.

vel addens. Si Achelis ct Rahmani recte iudicarent, fons libri

principalis nobis etiam traditus esset. Magnam enim partem libri

VIII aliae scripturae fere verbotenus exhibent, scilicet Constituti-

ones per Hippolytum quae dicuntur vel textus graecus epitomen
libri VIII tradens, Constitutiones ecclesiae aegyptiacae quae vo-
cantur, Canones Hippolyti, Testamentum Domini nostri, et hae
scripturae omnes inter se atque cum libro VIII ita consentiunt,
ut e libro VIII textum graecum laudatum, ex hoc Constitutiones
aegyptiacas, ex his Canones Hippolyti atque Testamentum D. n.
aut vice versa e Canonibus Hipp. vel Testamento D. n. Con-
stitutiones aegyptiacas etc. fluxisse colligere liceat. Achelis^ et

Rahmani^ scripturas hunc ordinem habere censent, et ille Canonibus

Hippolyti, hic Testamento D. n. locum primum attribuit. Mihi'^
ordo inversus vel liber VIII fons illarum scripturarum primarius
esse videtur. Quaestio intricata et identidem agitata hic non est
uberius tractanda. Sufficit sententiarum diversarum mentionem
facere atque addere,Testamentum D. n. tam manifeste originem
seriorem prodere, ut minime fons scripturarum haberi possit.
Dixi, totum opus unius auctoris esse vel eum, qui e Didas-
calia et e Didache libros I — VII composuit, etiam librum VIII
compilasse. Nuperrime A. Baumstark cum in codice Musei Borgiani
Didascaliam arabicam secundum versionem copticam institutam
inveniret non solum Constitutiones I — VI, ut codices hucusque
noti, sed etiam librum VII praeter capita 47 et 48 amplectentem,
altera ex parte consideraret, apud Syros librum VIII solum vul-

gatum fuisse, concludendum esse censuit, libros I VII et librum —

VIII duorum auctorum esse atque tertium illam scripturam cum
hac coniunxisse, capita duo commemorata inseruisse, totum opus
in libros (VIII) divisisse atque sic Constitutiones nostras eiFecisse.

Sed versiones orientales parum probant, et opus ipsum aliam

originem satis clare manifestat.^

1 Achelis, Die Canones Hippolyti 1891. Zeitschrift fiir Ktrchengeschichte

XV (1894), 1-4?.
2 Rahmani, Testamentum Domini nostri 1899 p. XVIII LII. —
3 Funk, Die Apostolischeti Konstitutionen 1891 p. 253—61; 267—80; Das
Testament unseres Herrn 1901.
4 Cf. quae disputavi in Theologische Quartalschrift 1904 p. 233—48.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XIX

Quis auctor Constitutionum fuit? Ubi et quo tempore vixit?

Eius patriam Syriam esse iam Drey^ perspexit omnesque con-

sentiunt. Menses prasertim, quos ad tempus describendum com-
memorat, nonnisi in illam terram quadrant. Tempus scripturae
non aeque constat. Mihi plura argumenta probare videntur, eam
non prius quam circa annum 400 confectam esse. Unum ex-
ponere sufficit. Festum nativitatis Domini, quod in Oriente non
ante annum 379 celebrabatur, in Syriam vel patriam auctoris demum
aliquot annis postea pervenit, iam in scriptura locum obtinet. Cf.
V, 13, i; VIII, 33, 6. Nonnulli ei originem paulo priorem attri-

buunt. Omnes autem eam saeculo IV rnedio posteriorem esse

agnoscunt.
Constitutiones artissime cum recensione epistularum Ignatii
longiore cohaerent, iam Usher^ contenderet, Ps.-Clementem
ita ut
eundem esse cum Ps.-Ignatio. Alii putarunt, hunc Constitutiones
exscripsisse. Mihi illa sententia, quam nuperrime Lagarde^ et
Harnack^ approbaverunt, praeferenda esse videtur. Loci paralleli

tam crebri ac praeterea eiusmodi sunt, ut Ps.-Ignatius ea, quae

cum Constitutionibus habet communia, non tam de libro alieno

deprompsisse quam ex ingenio suo dedisse censendus sit. Accedit,

quod Ps.-Ignatius plane eodem tempore vixit et in eadem terra,

ubi Ps.-Clemens.
De theologia auctoris Constitutiones solas respicientes nihil
certi dicere possumus. lure itaque Cotelerius iudicio se abstinuit.
Haud pauci auctorem Arianum habuerunt. Drey^ quidem hanc
sententiam redarguit. Nihilominus nostris diebus plerique eam
retinuerunt. Revera in opere nonnuUa insunt, quae Arianismum
vel Semiarianismum prodere videntur. Eadem autem omnia fere
apud patres catholicos leguntur. Accedit, quod maior pars non
Constitutoris est, sed scripturis veteribus ei tradita est. Opus
ipsum ergo nos dubios relinquit. Aliter autem res se habet, si

auctor idem est cum Ps.-Ignatio. Hic a parte Nicaenorum se

stetisse pluribus locis clare indicat, maxime Philipp. 2, 4 tres

1 Neue Untersuchungen 1832 p. 159 — 163.

2 Polycarpi et Ignatii epistolae 1644 proleg. c. 6.
8 Reliquiae iuris eccles. ant. gr. 1856 p. VII.
* Die Lehre der :^iL'oIf Apostel 1884 p. 241 — 265.
Neue Untersuchungen p. 177 — 194.
XX PROLEiiOMENA.

personas divinas Christum ?] vOt

profitens, ibid. 5, 2
appellans, quae Arianus vel Semiarianus nec dixit nec
dicere potuit. Quamquam autem Nicaenus fuit, attamen iidem
catholicam non est professus. Philipp. 5, 2 animam humanam
Christo abiudicans, ut sine peccato salvatorem fuisse probet, se
a parte Apollinaris stetisse prodit. Huic ergo parti Ps.-Clemens
eis adnumerandus est, qui eum eundem cum Ps.-Ignatio putant.
Et si Apollinarista fuit, etiam magis patet, cur eius theologia aegre
definiri possit. Quamquam enim Apollinaris synodum Nicaenam
sequens filium consubstantialem patri esse professus est, de cetero
eum adeo patre inferiorem esse docuit, ut Arianis vel Semiarianis
adpropinquaret.
Uberius de Constitutionum origine, fontibus, auctore, historia
disputavi in libris: Die Apostolischen Konstitutionen 1891; Das achte
Buch der Apostolischen KonstiHitionen und die verwandten Schriften
neu untersucht 1893 (= Theologische Quartalschrift 1893 P• ^^5
— 666)', Kirchengeschichtliche Abhandlungen (1899), 347 — 72.
Lectorem ad hos revocans ad alia progredior.

11.

Edidit Constitutiones apostolorum primus Fr.

-
Turrianus

&?/ -
in
libro, qui inscribitur:

. .
^. /- Constitutiones
sanctorum apostolorum doctrina catholica a Clemente Romano
episcopo et cive scripta libris octo. Francisci Turriani prolego-
mena et explanationes apologeticae in easdem Constitutiones.

,
Haec nunc primum impressa sunt. Venetiis, ex officina lordani

,,
Zileti MDLXIII. Adhibuit tres codices, quos in Prolegomenis
fol. 17 his verbis describit: (^), - -

, . -
, 6
,?} .' CONSTITUTIONES APOSTOLORUM.

'
^.
XXI

-
,
, ,, - ^'
6
7'/], 6

^ ^.
>,
, -
-,
,,, ,, ^
-, , ^,^, ,-
versionis latinae,quam a. 1578 una cum scholiis et observationibus
Antverpiae publicavit, primum codicem dicit satis quidem antiquum
esse et recte scriptum, sed libro octavo inchoato
.
et
prooemio

imperfecto^
-

addens
quod vocant
in Calabria

appellant,
se
.
eum

eumque quanta
Mariae
invenisse
sacri,
in
quam
bibliotheca
incolae
potuerit diligentia exscripsisse ac
-
monasterii,

cum aliis contulisse. Exemplar secundum seu Siculum declarat

vetus quidem, sed non satis bene scriptum. Exemplar denique
Cretense, quod Antonius Augustinus/ episcopus Ilerdensis, postea
archiepiscopus Tarraconensis emerat eique ad utendum liberalius
commodavit, ut reliquis duobus melius et graece edidisse profitetur
et iatine transtulisse. Editor in eo quidem erravit, quod librum
ab apostolis profectum ac per Clementem conscriptum esse in

Prolegomenis et Scholiis demonstrare conatus est. Ceteroquin

editio optimae notae est. Turrianus codicem Cretensem tanquam
praestantissimum merito ducem secutus est eumque accuratissime
expressit. Rarissime tantum ceteri codices illi anteponendi erant;
saepius eorum lectiones in margine transcriptae sunt.
Textum Turriani, et quidem graecum et latinum, repetierunt
Fronto Ducaeus S. 1. in editione Commentariorum loannis
1 De hoc bibliophilo cf. Graux, Essai sur les origines du fonds grec de
VEscurial (Bihliotheque de Fecole des hautes etudes, 46.fasc.') 1880 p, 280- -306.
XXII PROLEGOMENA.

Zonarae in Canones apostolorum et conciliorum p. 814 — 1044,

Parisiis 1618, Labbe in tomo I Collectionis suae conciliorum,
Parisiis 1662, Whiston in volumine secundo operis, quod inscri-

bitur Christianity reviv'd, Londini 171 1, I. D. Mansi in tomo

primo Collectionis conciliorum, Florentiis 1759. I. B. Cotelerius
in tomo priore operum Patrum apostolicorum novam
editionis
versionem latinam instituit et commentarium eruditissimum ad-
didit, Parisiis 1672. Clericus, qui hoc opus bis Amstelodami
recusit, a. 1698 et a. 1724, in editione altera (a. 1724) in notis
lectiones varias ct)dicum Vindobonensium exscripsit, quorum colla-

tionem Guilelmus archiepiscopus Cantuariensis ei communicaverat,

textum autem Turriani ipse quoque intactum reliquil. Editionem
Clerici alteram repetiit A. Gallandi in tomo tertio Bibliothecae
veterum patrum, Venetiis 1767, pauca tantum ex adnotationibus
omittens, et I. B. Migne in tomo primo Patrologiae graecae,
Parisiis 1857.
Novam textus graeci recensionem instituit Guil. Ultzen,
Suerini et Rostochii 1853. ^ui hoc fuit popositum, ut textum
vulgatum, sublatis innumeris mendis editionum, quas paraverant
Clericus 1724 et Mansi quasque ex veteribus solas in manibus
a.

habebat, codicum manuscriptorum cum Parisiensium tum Vindo-

bonensium, quorum lectiones editio Clerici ipsi suppeditavit, et

interpretum auxiliis ad eam formam redigeret, cuius testes plurimi

€t minime suspecti exsisterent; deinde ut eis locis, quorum cor-
ruptela nulla auctoritate castigaretur, coniectura vel Cotelerii vel
sua mederetur (p. XXIV sq.). emen-
Revera textum multis locis

davit, inprimis verba in editione principe ob homoeoteleuton

omissa, codicibus autem Vindobonensibus tradita recipiens, haud

vero paucis, codici Vindobonensi recentiori nimiam auctoritatem
tribuens, deteriorem reddidit. Praeterea lectiones codicum Vindo-
bonensium ex editione Clerici transcribens saepissime erravit.
Postea rem aggressus est P. Botticher vel P. A. de Lagarde,
quo nomine vir doctus nostrae aetati magis notus est. Duas edi-

tiones paravit. Priore, quam Chr. C. I. de Bunsen in volumine

Analectorum Antenicaenorum secundo Londini a. 1854 publicavit,

€o quidem optime meritus est, quod ea, quae auctoris Didascaliae

quaeque interpolatoris sunt, litteris discernebantur. Textus vero,
quoniam editor codicibus graecis destitutus versioni arabicae et
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXIII

praesertim Didascaliae syriacae, quae recensionem scripturae ad-

modum diversam repraesentat, nimiam attribuebat auctoritatem,
non melior, sed potius deterior redditus est. Quam editionem
minime sufficere Lagarde ipse professus est aliam instituens et ad
textum recensendum libros adhibens manuscriptos. Codices Vindo-
bonenses duos, Parisinum et Coislinianum vel Petropolitanum
maxima cum diligentia contulit, praeterea editionem principem
denuo inspexit. Editio, Lipsiae et Londini a. 1862 publicata,
priores revera multis rebus superavit. Cum autem codicibus illis,

quorum duo nullius pretii et duo reliqui eiusdem familiae sunt,

magnam fiduciam haberet, iieri non potiiit, quin errores crcberrimi
committerentur. Opus ne integrum quidem reddidit, omittens
Canones apostolorum, qui partem eius extremam efficiunt atque,

ut mea editio ostendit, particula ab auctore cum parte

praecedente artissime coniuncti erant.
Denique textum recensuit Cardinalis I. B. Pitra in tomo
priore Historiae et Monumentorum iuris ecclesiastici Graecorum,
Romae 1864. Invenit in Bibliotheca Vaticana septem libros manu-
scriptos. Cognitos etiam eos habuit, qui Vindobonae, Parisiis et

Petroburgi asservantur. Tanquam fundamenta editionis suae dicit

(p.112) se adhibuisse Vaticanum 839 et Vaticanum 1506, parce in

opem adduxisse Coislinianum. Reliquorum codicum lectiones per-
paucas in notis exscripsit. Editio vero priores minime tanto superat,
quanto ex multitudine librorum manuscriptorum laudatorum colligi

potuerit. Fere ubique textus Ueltzenianus repetitus est, codices

nonnisi levissime inspecti sunt. Ne exemplar Turriani principale
quidem in Bibliotheca Vaticana etiamnunc exstare Pitra perspexit.
Dicit potius codices Turriani tres pene ignotos esse (p. 112).
Equidem cum mihi proposuissem, ut Didascaliam syriacam
latine versam ederem eique tanquam editionem alteram Constitu-

tiones adiungerem, primo sperabam harum textum me ex editio-

nibus recentissimis repetere posse, e Lagardiana aut Pitriana. Cum
autem mox animadverterem, editorem alterum codices Romanos
vetustissimos non cognovisse, alterum eos quidem manu versasse,
nec vero iuste adhibuisse, a consilio destiti et textum ipse recensere
decrevi, cumque libri impressi suppetias necessarias non praeberent,
manuscriptos consului.
XXIV PROLEGOJIENA.

III.

Codices, quorum scientiam consecutus sum, hi sunt:

1. Vaticanus 839 (mihi est a), in quarto. Constat e duobus

partibus diversis. Pars prior, membranacea, fol. 174, saec. X vel
XI, continet Constitutiones apostolorum; pars altera, bombycina,
fol. 175 — 312, saec. XIV, post alios tractatus f. 270—312 quatuor
orationes
est integra;

can. apost.
adversus
desinit

85 med.
Muhammedum
enim in verbis
Ultimum ergo folium
^^
exhibet. Prior pars

deperiit.
iam non

Similiter
inter folia 163 et 164 folium deperditum est. Cf. adnot. ad VIII,

40, 3. Codex vitiis quidem non caret. Ob homoeoteleuton vel

aliis ex causis nonnulla omissa, alia minus recte reddita, plura
etiam interpolata sunt (cf. II, 6, 15; 13, 3; V, i, 8; 7, 11. 12.

^.
21; 14, 16; 15, 3; VI, 3, i; VII, 8, 6). Itacismum secutus
librarius praeterea plura false transcripsit. Ceteroquin liber optimae
notae est. Omnia exemplaria in Europa asservata cum vetustate
tum praestantia et integritate superat. Manus posterior eum passim
correxit,
vocabulo ^
menda orthographica emendans,
ante consonantes delens, et in margine lectiones
aliorum codicum, praesertim Vaticani 2088, apposuit easque ad-
et in

notavit praemittens fere semper tv vel 6v Corrector

Turrianus fuisse videtur. Hic saltem, ut infra videbimus, codicem
in manibus habuit et in sua editione expressit, neque alius atque
editor librum tam diligenter castigasse facile censendus est. Ac-
cedit, quod lectiones, quae in margine codicis tanquam tv
vel Iv exstantes leguntur, fere eaedem sunt, quas etiam
ille in margine editionis suae posuit. Sin autem alius, Cardinalis
Sirletus manum codici iniecisse putari potest, qui in Constituti-
onibus apostolorum multum versabatur cuiusque scriptura scripturae
correctoris simillima erat, ut e codice Vaticano latino 6177 apparet.
2. Vaticanus 2088 (= b), olim Basilianus 127, formae
octavae, membranaceus, foliorum non numeratorum fere 250,
saec. XI. Constitutiones lcguntur fol. i — 167, initio autem ac
iine carent; incipiunt enim a verbis
II, 6, 7? et desinunt in verbo VII, 29, 3.

Inde a folio 168 sequuntur Ascetica Antiochi monachi, ab alia

manu scripta. Codex libros Constitutionum tantum indicat, nec

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXV
vero capita librorum. Librarius homo rusticus erat. Scripturam
saepe false intellexit, baud pauca omisit atque addidit, menda
plurima, praesertim ex itacismo exorta, contra orthographiam
misit.

Gi pro
nonnunquam
fere
^Scripsit ex. gr.

f, pro o,

vel l
inprimis
pro
semper, etiam ante consonantes, posuit.
oi
^^
saepissime et in casu imperativi fere

atque alia
pro
eiusmodi;
, et
com-
semper
similiter,

ab
3.

[]
exaratus a
cipit
Vaticanus 1506

monacho

bac parte prorsus integer

traditas non transcripsit.

segregati post VIII, 39 leguntur.

et

}
minore, membranaceus, foliorum 80, duarum columnarum,
(= d),

est.
olim Grottaferratensis, in folio

presbytero Athanasio, initio mutilus.

III,

Canones apostolorum
y, 7. Neque tamen inde
Librarius preces VII, 47

Constitutiones desinunt
I — IV
a.

a reliquis
1024
In-

— 49
fol. 78''.

,
Adiectae sunt autem notae breves ad praedicationem et mortem
apostolorum spectantes,
vetustior exhibet atque Lagarde p.

?
discipulomm Domini.
similes

Codex
eis,

28
subscriptus
quas
1 sq.

^
codex Vindobonensis
publicavit, et

, ,
est:
nomina

/^-
6' , .
erunt, pulcherrime et diligentissime exaratus est.
c'. Liber omnium, qui mihi innotu-
Inscriptiones et

^
numeri et litterae capitum initiales colore rubro exhibentur, in
libro octavo etiam particulae,

se

—
10 — 12.
4.
—
et

Vaticanus 2089
\
, ^
coniunguntur, seu Rubricae quae vocantur, et
nunquam etiam breves

(=
quibus preces ordinantur vel inter

preces, ex. gr.

et

octavae, membranaceus, foliorum 239, saec. XI, a duabus manibus

—
c.

margine prima manus haud raro lectiones varias vel

interpretamenta verborum singularium vel
e), olim
1 1

alias
verba

. 9,
)
cum

. 7
bis

—
denique versus

notas breves posuit.

Basilianus 128,
8)
non-

formae
^<^^

exaratus, quarum alterius sunt folia i — 150 vel orationes quaedam

asceticae (f. i
— 71), Simeonis Stylitae orationes VIII (f. 71 — 107),
Chrysostomi oratio de prophetis (f. 108 — 127) atque Ecloge
dictorum scripturarum divinarum et sanctorum patrum, alterius
folia 151 — 239 vel Constitutiones apostolomtn. Huius scripturae
autem pars minor tantum conservata est. Sectio enim incipit a
XXVI FKOLEGOMENA.

verbis [)]() VI, , 3 '^c desinit in verbis

can. ap. 9. Librarius insuper omisit partem
libri VIII maiorem, scilicet descriptionem liturgiae et ordinationum
atque benedictionis olei et aquae vel c. 5 — 29, sectionem de dis-

tributione primitiarum ac decimarum et reliquiarum eulogiarum

agentem vel c. 30 — 31, descriptionem synaxeos vespertinae ac
matutinae et preces super primitias et pro defunctis pronuntiandas
vel c. 35 — 41, denique finem capitis 46 in verbis
. 1 6 abrupte desinens. Ad librum olirn, ut Mercati vidit atque
mihi benignissime communicavit, folia 109 — 112 codicis Vaticani
21 15 pertinebant continentia duo fragmenta libri V Constitutionum,
scilicet fol. 109 sq. verba 6
8, — 2, 3? 1• m sq.

•\ 14, ij — « 1 6, 3•

Codex proxime ad librum Vaticanum 1506 accedit. Similiter

atque hic Canones apostolorum quatuor priores a reliquis seiungit
et descriptioni synaxeos vespertinae ac matutinae vel potius, hanc
sectionem omittens, Constitutioni Pauli ac Petri de diebus feria-
libus vel VIII, 33 adiungit, atque in plerisque lectionibus cum hoc
consentit. Neque tamen alter ex altero fluxit. Uterque sectiones
exhibet, quae in altero desunt, hic partem libri VIII iam definitam,
ille capita tria postrema libri VII. Itaque uterque ex eodem ex-
emplari vetustiore descriptus est.

5. Ottobonianus 442, in folio minore, chartaceus, foliorum

172, saec. XVI, in fine mutilus, canone apostolorum ultimo et

Constitutionum epilogo deficiente. Cf. Feron et Battaglini, Codices

mscr. graeci Ottoboniani Bibliothecae Vat. 1893 p. 248. Codex
eadem amplectitur, quae Vaticanus 839. Quod enim canon apo-
stolorum ultimus omissus est, id inde explicandum esse videtur,
quod ille in codice VaticaHO non integer exstat. Itaque codicem
recentiorem e vetustiore descriptum esse verisimile est. Et Vati-
canum revera eius fontem esse clare animadvertimus codicem
accuratius inspicientes. Eadem enim omittit, quae Vaticanus, prae-
sertim sectionem VIII, 40, 3 — 41, 8, quae in hoc folio deperdito
deficit. Quo loco plura deesse librarius ceteroquin perspexit et

paginam unam ac dimidiam vaeuam reliquit, et secunda manus

partem lacunae explevit, scribens usque ad VIII, 41, .
Deinde omnia exhibet additamenta supra p. XXIV enumerata, quae
 ^&
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXVII

in Vaticano in eoque solo leguntur. Denique cum hoc fere in

omnibus lectionibus consentit. Pauca tantum exscribo. In libro

V, 19, 2 et in textu et in nota marginali eadem exhibet, nisi

quod in hac 08
praemisit et pro [\6[\6 legit et litteras

praecisas supplevit. Scribit aeque ac Vaticanus II, 28, 8, V, 6, 10

^, II, 39, 3, VI, 27, j 7]}.
Minime igitur est dubium,
Ottobonianum e Vaticano fluxisse. Codex passim correctus est.
In libro VIII praesertim manus secunda capitibus non inscriptis
.titulum

.
Ex.

, ^^
gr.

,
dedit
in capite
secunda manus
vel

8,
inscriptionem
ubi

/
librarius
exstantem
e
delevit addiditque
codice
accuratius
Vaticano
-
definivit.

descripsit

,, ^
Verba capitis 9 ineuntis: ovv 6
librarius codicem Vaticani sequens tanquam inscriptionem
posuit; secunda
ev
manus sectionem
tertia vocabulo
inscripsit:

insuper addidit .
.
Similiter verba capitis 12 ineuntis: 6
tanquam inscriptio exhibentur;
altera
a librario

inanus in margine superiore scripsit: cappo

Easdem
', rubrica -
inscriptiones
Turrianus exhibet. Itaque conicere licet, hunc esse correctorem
codicis vel correctorem inscriptiones ex editione principe de-
sumpsisse.
6. Ottobonianus 391, in folio minore, chartaceus, foliorum
184, saec. XVI, fol. 1^—135 maiorem Constitutionum partem con-
tinens. Liber fatum iniquissimum habuit. Maxima scripturae pars
evanuit, vel per aquas deperdita est. Ne unum quidem foliuni
integrum est. Folioruni priorum fere dimidia pars legi nequit.
Ordo quoque Constitutionum non est servatus. Fol. 40'' sectio
incipit: \ i. e. VIII, 2, 9; fol. 121*"

legitur VIII, 46, fol. 124'' II, 59 inde a versu tertio. Codex itaque
non tam Constitutiones ipsas quam capita operis selecta exhibere
videtur. Quae cum ita sint, operam perdere mihi visus sum in
libro diu versans. Neque vero inde editioni meae detrimentum
iieri mihi persuasum est. Conicere licet librum ex exemplari
adhuc exstante derivatum esse. Utut autem haec res se habet,
liber recentioris aetatis et adeo corruptus est, ut vix ad textum
recensendum aliquid contribuat. De scripturis, quas praeter
XXVIII PROLEGOMENA.

Constitutiones apostolorum continet, cf. Feron et Battaglini,

Codices mscr. graeci Ottoboniani Biblioth. Vat. 1893 P• ^^4 ^9-
7. Barberinus III 55 (= f), in octavo, membranaceus,
saec. VIII vel IX, pag. 562. Continet post Liturgiam S. Basilii

€t alia

64 — 70, 75
48, I —
documenta

2,

nationibus agentia
— 84
et
et

pag. 542
liturgica

praeter
capita
pag.

4
initium
— 5 ^^
—
536 542 Canones apostolorum
partem priorem conclusionis operis vel VIII,
— 562 sub titulo

capitis
^^ — ^7
5
^'^^

vel
capita de ordi-
verba
- -
— - . — 4• Codex pervetustus et

litteris uncialibus scriptus est, abundat autem mendis ex ithacismo

exortis ac simijibus.

fol.
8.
140'"

desinens
praecedens,
Vallicellianus
— 143^

traditur et saeculo
bycina et
tv,

sc.

continet primo
Iotl .F, 68,

Anastasii Sinaitae oratio de

XVI scripta est.
formae quadratae,
initium Constitutionum exhibens,
Particula
sacra
sc.

Reliqua codicis pars est

loco Anastasii Responsiones
miscellaneus,

synaxi,
I,

aeque ac scriptura
1 — 3, 8,

charta
bom-
ad inter-
rogationes de diversis capitibus ecclesiasticis vel potius partem
huius scripturae.

^.
9-
\
Ambrosianus G
'&
Particula Constitutionum

64 sup. (=
.
inscribitur:

m), chartaceus vel

-
-
bomby-
cinus,

et fol.
formae quadratae,
incipiens verbis
1—133
\ -- saec.

opus inde ab hoc ioco

XIV, foliorifm 238, initio mutilus,

et sine
C. .
Canonibus aposto-
II, 22, 5

lorum continens, fol. 134—238 maxime scripturas liturgicas tra-

dens. Initio codex aqua adeo deperditus est, ut maior pars

scripturae iam non possit legi. Cum eiusdem familiae sit, cuius
etiam duo alia exemplaria et quidem vetustiora exstant, nonnisi
libros Constitutionum III— IV et particulas in codice Petropolitano
praetermissas (exceptis capitibus 37 — 39 libri VII) legi ac non-
nullos locos inspexi, qui mihi maioris momenti esse videbantur.
10. Vindobonensis hist. graec. 73 (== v), olim 46, in

quarto, membranaceus, fol. 195, saec. XI vel XII, Constantinopoli

comparatus ab Augerio Busbeckio (11592), ut in primo et ultimo
folio legimus. Constitutiones apostolorum traduntur fol. 2 184, —
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXIX
et quidem ordine recto: modo quaterniones undevicesima (fol.

^
145—152) et vicesima (fol. 153 —160), a bibliopego transpositae,
ordinem inversum obtinent. Fol. i tanquam prologus praefixa

,
est comparatio ecclesiae cum navi, desumpta ex epistula S. Cle-
— 15,
mentis ad lacobum
rrjl
c. 14 incipiens verbis
desinens verbis
eotxs
^
pturae ab alia manu
. Constitutiones sequuntur nonnullae
vetere exaratae, scilicet Constantinopolitanae
scri-

ecclesiae gratiarum actio ob catholicae fidei restitutionem et ever-

sionem haereseos Iconomachicae fol. 185 — 191; S. Theodori
Studitae Ordo asceticus de quantitate et qualitate ciborum fol.

192 — 193*; Precationes sacrae octo fol. 193^—194. Finem facit

subscriptio Theodosii cuiusdam principis, ad quem codex olim

^
pertinuit. Canones apostolorum deiiciunt. Cum autem subscriptio
finem indicans desit et in inscriptione libri octavi expresse etiam
sermo fiat, colligere licet, eos olim
in codice locum obtinuisse et iniuria temporis postea periisse.
Codex diligenter exaratus est; fere ubique ex-
hibet, etiam ante consonantes, non autem t subscriptum. Lectiones
primus Clericus publicavit, nec vero omnes nec modo suffi-

cienti. Collationem accuratiorem Lagarde instituit. Cf. Lam-

beck-KoUar, Commentar. de aug. Biblioth. Caes. Vindob. VIII,
952-958.
II. Vindobon ensis hist. olim 47, in quarto,
graec. 64,
chartaceus, fol. 153, saec. XVI, olim SebastianiTengnagel (f 1636),
ut folium primum testatur. Constitutiones apost. exstant fol.
— 124. — 153

,
I Fol. 125 sequitur Nicolai Doxapatri notarii Con-
stantinopolitani Expositio in S. Gregorii Naz. Tetrasticha iambica.
Constitutiones principio et fine mutilae sunt. — 10 leguntur
-
Fol. i

tituli capitum ac librorum et scholia inde ab II, 14 usque ad

VIII, 46. Textus incipit fol.
' 1 1 verbis /yi^

, 3> 2 ac desinit
VIII, 4^ > deficientibus Canonibus apostolicis. Liber primus et
initium libri secundi partitione et inscriptionibus carent. Inscriptio-
nes incipiunt II, 14, numeri capitum II, 15. Inde a 76 folio
manus secunda scripsit; prima autem in hac parte correctorem
egit. De coilationibus prioribus idem dicendum est, quod de
FUNK, DlDASC. ET GoNSTIT. AP. I. III
XXX PROLEiiOMENA.

Vindobonensi altero. Cf. Lambeck-Kollar, Commentar. VIII,

958-959.
12. Parisinus 931, olim Colbertinus 4491, Regius 2874,
in quarto, chartaceus, exceptis foliis i — 3 et 202-204, quae sunt
membranacea, fol. 204, saec. XVI. Constitutiones et principio
et iine carent. Incipiunt enim verbis

,
fol. 5

II, 4> 5j ^esinunt fol. 193 verbis

dia VII, 47^ ^- ^.
1 94 ~ 20 1 exstant Quaestiones et responsiones de variis rebus
theologicis, eaedem initio et fine mutilae. Folia membranacea
tria priora de arte medicinae agere videntur, posteriora de rebus
theologicis. Bibliopegus libruni male compegit. Ordo foliorum
hic esse debet: 5—97; 138—145; 130 — 137; 122 — 129; 114
121; 106— 113; 98 — 105; 146—193.
Parisinus 1614, olim Mazarinaeus, in quarto, "charta-
13.
ceus, fol. 71, saec. XVI. Continet praeter Martyrium S. Cle-
mentis Romani (fol. i 9), —
Martyrium S. Ignatii a Simeone
Metaphraste conscriptum (f. 13—26), Anastasii Sinaitae orationem
de sacra synaxi et oblivione iniuriarum (f. 53 — 67) ac nonnullos
canones conciliorum veterum initium Constitutionum apost. vel
I, I — 3, 8 (fol. 6S — 71), partem Canonum apostolorum (f. 32 — 36)
atque excerpta ex Constitutionum apost. libris I — V, VII et VIII,

quorum plurima cum particulis prorsus consentiunt, quae in Ana-

stasii

Particula

, ^ &.
Quaestionibus leguntur,

-
8V
Constitutionum

tv
,
et

inscribitur:

ac desinit
ex hoc

in
opere

verbis
desumpta

uq ev,
sunt.

. . ., ergo eadem est cum Vallicelliana. Cf. Catalogus

codd. niscr. Bibliothecae regiae II, 374 sq. Omont, Inventaire de
manuscrits grecs de la Bibliotheque nationale II 1888 p. 107.
14. Petropolitanus 254 (= r), olim Coislinianus 212 et

descriptus aMontefalconio in Bibliotheca Coisliniana 1725 p. 271 sq.,

deinde Petri Dubrowsky, in cuius Museum tempore Revo-
liber

lutionis gallicae vel paulo post pervenit, in quarto, membranaceus,

foliorum 149, scriptus anno 11 11 imperatore Alexio Comneno
-
a
Qov
quodam Theodoro,
(sic) -.
ut subscriptio codicis indicat
Constitutionibus, quae leguntur
: d-sov
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXI
fol. I — 143, succedunt Epitimia Basilii et Theodori Studitae, Ca-
pitula Timothei Alexandrini, Hippolyti ac Dorothei notac de

a libro
alia

29—31;
.
praedicatione ac morte discipulorum
dice editionis Lagardianae p.
insuper (fol.

praetermisit

34>
138''

,
— 139*)
282
praemissus
Constitutiones ipsae
septimo medio multa desunt.
scilicet

8—41 (non solum

VII,
— 284.

26
Domini impressae

est "
in

Canonibus apostolorum

sunt integrae.
Librarius preces atque pauca
— 39, 47 — 49; VIII, — ij,
34, 8 — 39, ut ad VIII, 34, 8
appen-

i
Inde

notatum est); 46, 2 — 16; Canones apostolorum 7 — 11, 18 — 20,

26—27, 30—31,34,36—43,45-47, 58—60, 64,70—71,74—75,
81 — 83, 85. Sectiones tanquam pro ratione libri superfluae omissae
sunt. Codex minus diligenter exaratus est. In accentu ponendo

,
librarius saepe erravit, itacismum secutus multa false scripsit;

V ante consonantes plerumque, nonnunquam etiam

ante vocales omisit; in casu dativo et alias saepe adscripsit, num-
quam vero subscripsit. Manus recens codicem passim correxit,
praesertim ubi omissum fuerat, ante vocales po-
suit. Inter editores Constitutionum primus Lagarde codicem ad-
hibuit et diligentissime contulit. Notas de apostolis supra laudatas

'''.,'-'^,•
infra reddo, et quidem tales, quales codex tradit, nisi quod sigla
solvo et pro in fine vocabulorum pono c, ut lector imaginem
libri accuratiorem accipiat.^
^

' ''
.
-' iv
•:•

^ ^
'
-
'
''& '
.

, , ,.
,& - •:•

•:•

',- '
'
y.

^' & , '

, -
'& -
•:•

iv

'
iv •:•

111*
XXXII PROLEGOMENA.

15. Petropolitanus 241, exaratus anno 1645 Hierosolymis

a Callinico metropolita Caesareae Palaestinae. Librarius ipse de-
clarat, se librum ex editione principe descripsisse, et notam addit,
qua exponit, Constitutiones magna ex parte dogmatibus Latinorum

& '&'' &' '}

.

' /.>'

&
6

&
& -
-'. & ^ ' ^ ,
'' iv
,

&
- &' .

&'^ '
•:•

, •:•

' '
'^ '
^
. ^
&' ' , ,-
•:•

, ' ^.
' ^ , -
, •:•

, .

.,^ ^
' ' &
•:•

&'
' ^
•:•

,
,^'
,.
.
'. •:•

(!)*

^.
'^ &&,
oi)

,.
,' & :•

^ ,, ^-
•:•

^
''
' ,
'-
^ '
•:•

. 6
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXIII

adversari: nihil dicentes de primatu papae, prohibentes, ne quis

vescatur suffocatis et sanguine, ne quis sabbato ieiunet etc. Co-
dicis mentio fit in Catalogo Bibliothecae Hierosolymitanae (1891), I

494; in Catalogo codicum graecorum in collectione Porphyrii

conservatorum p. 6, quem Jernstiidt a. 1885 Petropoli edidit.

16. Bodleianus Miscell. 20zj (= o), olim Meerm. Auct.

T. 2. 4, Meermannius 115, Claromontanus ^^, in quarto, mem-
branaceus, foliorum 184, saec. XI, binis columnis descriptus,
litteris initialibus curiose exaratis et coloratis, utrimque mutilus.
Constitutiones apostolorum I — VI, 23, i traduntur fol. 91 — 184.
Scriptura, titulo carens, incipit ab inscriptione libri primi. Itaque
Coxe, Catalogi codd. mscr. Bibliothecae Bodleianae I (1853),
759, aeque ac auctor Bibliothecae Meermanniae 1824 IV, 15, eam
Institutionem catholicam designavit. Unde evenit, ut omnes diu
tugeret, quae esset illa scriptura. Nostris demum diebus E. Nestle
eam Constitutiones apostolorum esse perspexitJ Accepit colla-

^
tionem codicis, quam Conybeare instituit, eamque liberalissime mihi
communicavit.
sunimam et

designat, praefixa est.

numerum libri

Liber
vel
I
,
Singulis Constitutionum libris inscriptio

ex. gr. inscribitur

qua voce codex librum
:
indicans

ot-

negl . Modo in numerus vel

libro II

deest. Litterae initiales supra memoratae exordium

pericoparum brevium indicant atque crebrae sunt, in capite I libri I

ex. gr. sex. Codex simillimus est libro Vaticano 2088 (= b);

'
non solum easdem fere lectiones habet sed etiam aeque ac hic ,

' ,. &,
mendis orthographicis scatet, saepissime confundens, pro at

,
et

ov ev

''' IC.
6
6
•:•

^ -, ,
6

' 6

'
•'.•

-
•:•

:•

%^ /, ,
•:•

^ Cf. Theologiscbe Literatur:{eitung 1899 • 207-209.

XXXIV T/KOLEiJOMENA.

et ac pro f scribens et alia eiusmodi. Neque tamen alter ex

altero, sed potius uterque e communi fonte fluxit.

17. Hierosolymitanus (= h), olim claustri S. Sabae

liaud procul ab urbe siti, nunc in Bibliotheca patriarchatus graeci

asservatus ac signatus III, 3, in folio, membranaceus, fol. 65,

duanim columnarum, saec. X — XI, desinens VIII, 45 et quater-
nione deperdita parte libri II, sc. 16, 4 — 35, 3 carens. Fol. 65
manus posterior in laudem sermonum Clementinorum nonnulla
addidit, quae autem vix legi possunt. Inscriptiones capitum |in

margine inferiore, nonnullae paucae in margine laterali leguntur;

plurimae vero libro valde praeciso vel atramento pallescente eva-
nuerunt. Numeri capitum non exstant, excepto uno loco, sc. II, 63,
ubi ante inscriptionem legitur . Scriptura mendis non vacat.
et o, , , u et similia saepius confunduntur. Ceteroquin liber

optimae notae est. Descripsit eum ea diligentia, qua brevi tempore

sibiconcesso potuit, A. Ehrhard in Centralblatt fur Bibliotheks-
wesen ed. Hartwig 1891 p. 26 30. —
Cf. Papadopulus Cerameus,
Hierosol. Bibliotheca III (1897), ^^ ^q.

Constantinopoiitanus, asservatus in Bibliotheca S. Se-

18.

pulcri et signatus numero 550, chartaceus, in quarto minore, fol.

310, saec. XVII vel XVIII. Liber, cuius mentionem facit Sathas
iii

hibet
Bibliotheca medii aevi
Addit enim aeque atque haec
inscriptiones capitum
I (1872), 288, ex editione principe
titulo verba
omnes eodem modo ante
. fluxit.

singulos
Ex-

libros,

]
in
in

(jtagovorj,
pagina secunda etiam versus
quod vocabulum in codice insertum est)
editione Prolegomenis adiuncti sunt quique Franciscum (Turri-
, qui

anum) librum post longam oblivionem in lucem produxisse cele-

brant. Insuper lectiones librorum et manuscripti et impressi plane
inter se consentire videbam locos principales inquirens. Cf. Papa-
dopulus Cerameus, Hierosol. Bibliotheca IV (1899), 118, ubi vero
fons libri non est cognitus.

, 19.

?]
Atheniensis

benignissime etiam haec

1
Biblioth. nation.
membranaceus, foliorum 175, saec. XII, libros VIII Constitutionum
apostolorum et librum de haeresibus continens, in fine mutilus.

^
Cf.

892
mihi
. 257•
retulit.
1435

^- Deffner
Codex fol.
(=

^-
s), in quarto,

bibliothecarius
i — 136 Con-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXV
stitutiones fere integras exhibet; desunt particulae VIII, 32 — 34
(de proselytis, de feriis et diebus festis et de horis orationis) et

VIII, 47

- (Canones apostoloram)
exaratae duae particulae:
(fol. 137 )i '^^

. (fol.
;

"^^'^

137•
adiunctae suiit ab

Liber
^ ]
eadem manu

de haeresibus
§8
fol.

138 — 175 recentioris manus est. Particulae in codice Vaticano

839 interpolatae atque ab editore principe receptae desunt. De
aliquot aliis locis, quos mihi quaerenti Deffner descripsit, in notis

refero. De reliquo codex, qui conditionis pessimae est, ita ut

permulti loci legi non possint, mihi non consulendus esse vide-
batur.
20. Athensis 770, in octavo, bom-
bycinus, saec. XIV, miscellaneus, — 56:
-
,/
fol. 53

'

— 33^•
^
?]
\>
. Sic
fol.

particulae
308

laudatae in

codice inscribuntur. Spyridion Lampros, qui in Catalogo codicum

graecorum Montis Athonis II, 430 (Cantabrigiae 1900) verba
refert, ea non explicat. Neque vero est dubium, particulam alteram
partem liturgiae Constitutionum, alteram sententias ex opere ex-
cerptas reddere, atque ad textum recensendum neutram aliquid
conferre.
21. Codices fragmenta libri VIII vel particulas liturgiae vel
constitutiones singalorum apostolorum exhibentes fere innumeri
sunt; cum autem liber pluribus codicibus integer tradatur, sine damno
omnes praetermitti possunt. Pitra in luris eccles. Graecorum
Historia et Monumentis I(1864), 46— 47 multos eiusmodi codices
enumeravit; alios in Catalogis librorum manuscriptorum recen-
tioribus invenies.

IV.

Examen codicum instituturi aVindobonensi64etParisino

931 exordiemur. Quos et a reliquis pluribus in rebus discedere
XXX VI PROLEGOMENA.

et inter se maxime consentire nemo est qui ignoret. Inde a libro

tertio enim titulis librorum communibus praemittunt verba
' (d',

^
'
exempli causa hic
.) adduntque

(sic

.
est:

habent
Titulus
numerum

ambo pro
libri
'
)
capitum.

quarti:
Titulus

6'
libri tertii

\
.\
capitum non

Libros
quartum
) ] {
Similiter reliqui.

^
indicatur.

( ^'
autem dividunt secunduni
in 14, quintum
Liber

)\
in
Modo

24,
sic

sextum
in

in
titulo

inscribitur:

)
capita
in
libri

64,
30,
sexti

tertium
septimum
numerus

(^ ).
(^-

in

in
22,
50,
octavum in 34. Deinde non solum capitibus, sed etiam sectio-
nibus minoribus multorum capitum inscriptiones affigunt, et quidem
has inscriptiones secundarias fere semper

,
in niargine laterali po-

^
nunt, illas autem principales in margine superiore vel inferiore.

Ad II, 25, 10 exempli

ad
gratia exhibent:

, 2: ^ ,'
,
25,
ad verba
. , 26, :

'

(, ^ )
ad verba
^^ , II, 26, 2:
'

locis atque

aliud exhibere vel versum omittere.

. , ad

eisdem verbis indicant, alium codicem vel

II, 26, 3* ^^'^

Porro eisdem

Additamenta codicis Vaticani

alios libros
]

839 plurima
, exhibentes
ad V, 21:
, ,
denotant ad V, 7, 11:

,
7?
ad V, 14, 16: ad V, 15, 3 •

etc. Denique lectiones co-

dicum, ut omnis editionis Lagardianae pagina testatur, fere ubique
eaedem sunt. Prorsus quidem libri non consentiunt. In Vindo-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXVII

bonensi loci S. Scripturae in Constitutionibus apostolorum laudati

in margine allegantur, nec vero in Parisino. In hoc desunt non-
nullae lectiones variae, quae in margine illius denotantur, atque
paucae inscriptiones vel inscriptionum particulae, quas ille exhibet.
Denique textus quamvis rarissime differt. In universum tameii
libri adeo similes sunt, ut aut ex eodem exemplari aut alter ex
altero profecti esse existimandi sint, et si eos accuratius inspexeris,
hoc tibi niagis placebit. Revera Vindobonensis fons Parisini esse
videtur. Non obstant huic sententiae loci dissimiles. Inscriptiones
locor.um S. Scriptiirae tanquam res singularis in Parisino de in-
dustria omissae esse videntur. Inter inscriptiones capitum vel

aliarum particularum paucae facile praeteriri poterant. Inscriptiones

ad II, 24 et VII, 2 in Vindobonensi praeterea eum locum ob-

pro ,.
tinent, ut faeillime

solum fere ubique

minimis conveniunt.

pro
II,
oculuni effugiant.
in rebus
Ambo
33 inscr.
maioribus,

?^ ^,
ex. gr.
Altera

legunt
pro
sed

4 inscr.
Errores codicis Parisini multi insuper e Vindo-
bonensi explicantur, cuius scriptura
legi possit. Quae omnia considerans
II,

saepe eiusmodi est,

ex
saepissime
15,
parte

recte colligere mihi videor,

III,
libri

etiam
non

ut false
in

codicem Parisinum e Vindobonensi fluxisse atque e numero testium

delendum esse.

Etiamsi autem libri fontem communem haberent, nullius aucto-

ritatis essent. lam quae de inscriptionibus librorum, capitum et
particularum minorum retuli, librarium nimiam libertatem sibi

usurpanteni indicant. Sed etiam textus plurimis locis a textu reli-

quorum codicum ita discedit, ut eum non traditum, sed a librario
compositum fuisse manifestum sit. Rem ita se habere cum editio
Lagardiana passim doceat, singulis argumentis non est probandum.
Modo de origine librorum vel potius codicis Vindobonensis pauca
addiderim. Liber cum notas ad vitam ac mortem apostolorum
spectantes contineat, quae in codice Vindobonensi altero vel ve-
tustiore leguntur, et cum hoc etiam lectiones multas communes
habeat, iure coUigimus, librarium hoc exemplar in usum suum ver-
tisse. Altera ex parte liber saepissime cum codice Vaticano 838 facit

vel cum editione principe, qua ille satis accurate exprimitur, ac

praesertim locos exhibet, qui nonnisi illis exemplaribus traduntur.
Itaque non est dubium, eum etiam ab his dependere, et cum quis
XXX PROLEGOMENA.

librum impressum facilius possit consequi quam manuscriptum,

editio princeps librario cognila fuisse censenda est.

Codices Parisinus 1614 et Vallicellianus F 68 cum idem

fragmentum operis atque eundem fere textum tradant, eiusdem
familiae sunt. Fortasse etiam a fainilia librorum modo laudatorum
dependent. Textus quidem saepius diversus est; inscriptio vero
libri, cuius fragmentum exhibent, similis est inscriptioni librorum,

quae illius familiae propria est; lectiones quoque plures eandem

manum produnt, quae textum illius liberius formavit. Quomodo-
cunque autem codices exorti sunt, neque aetas neque textus eius-
modi est, ut eos in numero testium habeamus.
Similiter codices Ottoboniani duo in textu recensendo
praetermittendi sunt. Alter haud dubie ex Vaticano 839 descriptus
est. Alter ex eodem exemplari fuisse videtur. Insuper talis est,

ut vix legi possit.

Codices denique Constantinopolitanum et Petropoli-
tanum 241 inter testes locum non habere iam ex eis apparet,
quae supra de eis dicta sunt.
Nec vero ad textum restituendum editio princeps nobis
opus est. Codices enim, quos Turrianus in manibus habuit, etiam-
nunc exstant.
Codex Cretensis, quo editio nititur quemque editor in omnibus
fere se secutum esse profitetur, est Vaticanus 838 (= a). Rem
ita se habere haec ostendunt. Primo textus codicis et textus
editionis principis mirum in modum consentiunt. Omnia prae-
sertim, quae in codice in eoque solo interpolata vel ob homoe-
oteleuton aliaque ex causa omissa sunt, eliam in editione leguntur

^
,,
vel desunt.Deinde orthographia librorum eadem est. Ubi editor

^ ?]
pro 0VO8V exhibet (II, 28, 8; V, 6, lo; VI, 12, 9) vel

] ,
pro (II, 39, 3; V, y, VI, 27, 7), iisdem locis
i;

et codex hanc formam habet. Insuper uterque scribit II, 9, 2

pro
II,

et
ii, 2
sexcenties
pro
similiter.

ab editore quidem plerumque omittitur,

II,

Ante consonantes
i8,

in
10

codice sae-
-
pissime legitur; in hoc vero, sive ab editore, sive ab alio, fere

semper deletum Denique scholia theologica, quae Turrianus

est.

ex suQ codice protulit, in Vaticano leguntur. Equidem ea in

commentario ad V, 7, 18; 20, 13; VIII, 12, 30 communico.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXIX
Reliquos autem duos libros, quos etiam in manibus habuit, editioni
parandae paucissima vel paene nihil contribuisse editor ipse de-
clarat. Ceteroquin neque hi plane desunt.
Alter codex sine dubio Vaticanus 2088 (= b) est, in quo lectiones
singulares fere omnes leguntur, quas Turrianus in Prolegomenis
fol. 17'' exscripsit scilicet vel potius pro
II,

25, 7•
xal
57,

^) ^,
13,
pro
Quinta codicis
pro
lectio,
pro
II,

quidem non apparet. Deest autem lectio in Vaticano 2088 haud

6o, 4,
cuius mentionem
quod verbum I,
II,

pro
6o,

fecit,
i,

sc.

7, 7 legitur,
- VII,

hodie

dubie, quia liber tempore progrediente mutilus iiebat ac praesertim

folia priora, quae eam continebant, deperdebantur. Turrianus
saltem se codicem integruin habuisse ne verbo

,
satis clare annuit,

quidem librum magna parte carere dicens; et lectionem ad VIII, 3, i

niargini adscriptam non av solum, exhiberi notans

prodit, omnes suos codices etiam illam partem amplexos esse.

Nec vero lectiones in Prolegomenis commemoratae tantum in

Vaticano nostro inveniuntur, sed etiam eae, quae margini adscri-

buntur, et quidem, quod est maximi momenti, eae, quae
omnes, earum, quae

,
seu in duobus reliquis libris exstare dicuntur,
ad unum
-
librum referuntur, maior sane pars, eaeque notabiliores,
^,

,^,
ex. gr. II, 13, 5 pro II, 20, quod in a

,
(
et

,
(=

VI,
textu Turriani) deest,

14)
a ,
4
pro
V,

^^i^i^f^ ,. ^
,
-
II, 57, 12

VI, 8,
pro

VI, 1 6,
VI,

4
5>

pro
^
pro
^Qf^X*]

,
verba

dicens,
pro ,
illo

lectionum unius codicis

siderandum
VII,

quae Turrianus
1 8, 2
pro

loco nonnisi in codice b leguntur.

est, eas
III,

in libro
,
^ ^
pro
VI, 27, 2

2 addit nihil de

nostro non inveniuntur.

non modo ad alterum, sed etiam ad tertium
Accedit, quod

eorum
Nonnullae quidem
origine

At con-

Turriani codicem referri posse, et ex argumentis allatis iam cer-

tissime apparet, librum Turriani alterum esse Vaticanum 2088.
Cum editor libro principali descripto de reliquis pauca dicens
nostrum priorem appellet, codex idem esse videtur cum eo, quem
XL PROLE(iOMKNA.

ante e Calabria se accepisse exposuit. At haec fortasse minus

accurate dicta sunt.
Qui tertius fuerit Turriani liber, difficilius est ad definiendum.
In Prolegomenis de eius textu editor nihil certi dicit. Notae
marginales nec crebrae nec satis distinctae sunt, cum fons, e quo
fluxerunt, non accuratius designetur et lectiones unius libri ad hunc
vel illum codicem referri possint. Praeterea codices Vaticani ve-
tusti 1056 et 2089, qui supersunt, nunc parte priore tertia vel
dimidia carent, cum Turrianus nota II, 5 margini adposita prodat,
omnes suos libros partem illam amplexos esse, atque textum
insuper simillimum praebent. Attamen conicere licet, editorem
unum ex illis libris legisse. Lectiones, quae in partibus librorum
nobis servatis margini adscriptae ad duos codices referuntur, omnes
in utroque

VI, 28, 2 autXyua pro

VII, 33, 4 eg
pro
exstant.
praeter paucas, quas Vaticanus 2088

.
,,
Uterque

pro l^
insuper
quoque
VII, ji,

Uter autem revera Turriano praesto

lectionum

i evXa^tiq pro
VII, 34, 2
unius
exhibet, has praebet:
/3/ T,
^^
fuit?
codicis

Vati-

pro ,
canum 2088
,
canus 2089 partes
hac re nihil dicat.

principis adscriptas, quae in codice

VII, II inscr.
et

capitibus
libri

illa
VIII liturgicas omittit,
Exhibet autem duas lectiones margini editionis

pro
maioris
carentem
momenti

etiam codicem Vaticanum 2089 adhibuisse censeri potest.

1056 non inveniuntur,

est,

referri nequit.
cum Turrianus de

et VII, 33, 3

quia ad codicem Vati-

Itaque Turrianus
scilicet

Nonne Turriani codex tertius autem illis quidem simillimus,

nec vero cum uno vel altero idem fuit? Quod quis coniecerit,
cum editor princeps ad verba VI, adnotet
lectionem
exstat, et
-,
ad V, 19, 2 lectionem,
quae
quam
in nullo
libro
1

codicum laudatorum
Ottoboniano traditam
6,

in notis exscripsi. Ad hunc librum vero ea non quadrant, quae

Turrianus de tertio suo codice in Prolegomenis dicit, scilicet eum
vetustum

Simili
esse.

vel alius similis notitiam

modo etiam lectio
editoris explicanda esse videtur.
certe tertius Turriani codex
nactum

non
,
Itaque potius censuerim, Turrianum huius codicis
esse,

tanti
cum

ponderis
liber

fortasse
iam imprimeretur.

Utut autem haec res se habet,

erat,
autem e

ut eius causa
mendo

lectiones editionis principis exscribendae essent.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLI

Restant nobis codices decem vel undecim, si etiam Barberinum

numeramus, qui particulam libri VIII continet. Inter eos quatuor,
scilicet Vindobonensis Petropolitanus 254, Ambrosi-
73,
anus G 64 sup., Atheniensis, unam flimiliam efficiunt. Simi-
liter inter se conveniunt atque a reliquis discedunt. Neque tamen
ipsi aequales sunt. Primum locum obtinet Vindobonensis, infimum

Petropolitanus, inde a parte libri VII altera plura omittens ac

saepius textum valde adulteratum exhibens.
Deinde unius familiae sunt codices Vaticani 1056 et 2089.
Eidem prope ad illam familiam accedunt. Cum autem plures locos,
quos in ea mutatos fuisse infra videbimus, adhuc integros exhibeant,
saltem Vaticanus 1056, cumalter particulis locos illos continentibus
iam maiore ex parte careat, stirpem vetustiorem repraesentant.

Medius inter illas classes est Hierosolymitanus, plurimos

ex locis laudandis etiam integros, duos vel tres iam adulteratos
tradens.
Vaticanus 838 omnibus illis locis lectionem rectam servavit.
Altera ex parte plura habet, quae apud omnes alios testes desi-
derantur et haud dubie interpolata sunt, scilicet II, 6, 15; 13, 3;
V, I, 8; 7, II. 12. 21; 14, 16; 15, 3; VI, 3, i; VII, 8, 6.
Lociim singularem denique libri Vaticanus 2088 et Bod-
leianus obtinent. Inter omnes codices textum corruptissimum
praebent. Quamvis autem foedati non omnino speruendi sunt.
Haud pauca quidem in eis mutata, sed etiam multa iideliter trans-
scripta sunt.
Cui codici autem vel cui familiae maxima in textu restituendo

auctoritas est? Lagarde codices Vindobonensem 73

attribuenda
et Petropolitanum, qui praeter Vindobonensem alterum et Pari-

sinum 931 soli ei praesto erant, fere ubique secutus est. Haud
dubie autem erravit. Non solum reliquos codices vetustos et
vetustiores non cognitos habuit, sed etiam non intellexit, illos
multis locis textum deteriorem exhibere quam editionem principem.

^^?] ,), ^,
Qui adnotationes
vertet.

SC.
Hoc

:
al
criticas

loco pauca monuerim.

diligenter

^), reliqui

VI,
inspexerit,
Codices

1 4?
6

2
V,
id

illi

7»
facile

habent

8
animad-
II, 26. 5

. :
XLII PKOLEOOMENA.

,
,.
,
38,
.
8

demonstrandum.
.
VIII, 6,
VIII,
1 1

Patet,
verbis Constitutionum offensus est,
^y,
Quae
2 6
lectiones
textum codicum illorum
ita
rectae sint,

ut ea mutaret.
non
:
:

librarii esse,
d-tbq
:
VII,

pluribus est

Primo loco
qui

sive II, 26, 5 ratio insuper ex eo apparet, quod textus vulgatus

propius ad Didascaliam accedit. Locis illis alii plures adiungi
possunt. Cf. II, 55, VI, 15, 4;
i; 30, 10; VIII, 5, 7. Sed ex
allatis iam satis apparet, codices in manus incidisse, quae paruip
lide dignae sunt.
Neque Hierosolymitanus dux haberi potest. Minus quidem
adulteratus est quam illi, maiorem locorum modo laudatorum
partem recte tradens. At tribus saltem locis, praesertim ad spiritum
sanctum spectantibus, corruptus est. Textus insuper vitiis mino-
ribus satis abundat.
Inter codices Vaticanos unum parvae auctoritatis esse iam ex
eis elucet, quae supra de eo dicta sunt. Etiam duo, qui Vindo-
bonensi et Petropolitano propinquiores sunt, crebrioribus vitiis

laborant, praeterea maiore operis parte carent, maxime Vaticanus

2089, ijuam qui in textu recensendo primum locum obtinere
possint. Palma haud dubie Vaticano 838 adiudicanda est. Liber
quidem interpolationibus pluribus corruptus est. Additamenta autem
maxima ex parte non alia sunt ac loci S. Scripturae, inserti ad
argumenta biblica augenda. Uno loco (VI, 3, i) Constitutiones
ipsae causam textus emendandi paene iustam praebent. De cetero
non animadvertimus librarium de consilio textui manus intulisse.
Codex potius optimae notae est, eumque textum in universum
iidelissime servasse inprimis Didascalia et Didache probant. Praeter-
ea liber solus opus fere integrum servavit, Constitutiones una cum
Canonibus apostolorum. lure itaque hunc textum recensens tan-
quam fundamentum adhibuisse mihi videor. Inprimis in scriptura
velponendo et eiusmodi eum secutus sum. At-
tamen caute eum duxi. Ubique reliquos testes diligenter consului,
ne nimiam fidem illi haberem.
Testes autem sunt non solum codices graeci, sed etiam
Didascalia apostolorum et versiones Constitutionum orientales.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLIII

Didascalia in ea saltem parte operis respicienda est, quam Con-

stitutor intactam reliquit, versiones illae etiam in particulis inter-
polatis vel mutatis. Testes cum scripturam alieno sermone tra-

dant, versiones Constitutionum praeterea non ex exemplari graeco,

sed ex aliis versionibus fluxisse videantur, aethiopica ex arabica,
arabica e coptica, non magni ponderis sunt. Nonnunquam autem
cum codices graeci pari fere auctoritate alii contra alios stent, in
textu definiendo adiumentum gratum praebent. Minimi pretii est
ex ratione iam dicta Didascalia aethiopica (= B). Cum autem
typis impressa fuerit, facile eam quisque potest consequi. Edidit
—
eam vel potius capita I XXI et initium capitis XXII (C. A.
I — IV, 13, i), quae sola in codice Societatis biblicae Londinensis
exstant, translatione anglica addita Th. Pell Platt.^

Didascalia arabica (=
A) cum uno tantum membro a textu
graeco distet, maioris momenti, sed praeter paucas particulas,
quas Abraham Ecchellensis libro inseruit, qui inscribitur: Euty-
chius patriarcha Alexandrinus vindicatus 1661, et alias, quas equi-
dem in libro meo de Constitutionibus apostolorum 189 1 p. 217
— 21; 226 — 36 germanice atque in volumine huius operis altero
p. 120 — 136 latine versas edidi, hucusque non publicata Duae est.

recensiones discerni possunt. Altera Constitutiones I — VI am-

plectitur et hanc scripturam non integram exhibet, sed aliquot
particulas omisit, praesertim V, 13 — 16 et VI, 7 — 29, inde a libro III

ordinem mutavit et altera ex parte sex capita adiecit, ipsa autem

codicibus ordinem Constitutionum III — VI diverse mutantibus et
particulas alienas diversis locis ponentibus in plures classes divi-
ditur.Duas classes, eam, quae plurimis codicibus traditur, et eam,
quam Wansleben- legit, in libro commemorato p. 222 — 24 ^^'
scripsi, alias Guil. Riedel'^ exposuit. Altera recensio Constitutiones
I — VII exceptis capitibus 47 et 48 libri VII amplectitur et hanc
scripturam accurate reddit, ordinem non mutans neque aliena ad-
dens praeter prologum ,
qui etiam illi recensioni praefixus est.

Haec recensio haud dubie primigenia est; traditur codice IV

24 Musei Borgiani, et nuperrime ab Antonio Baumstark detecta

^ The Ethiopic Didascalia or the Ethiopic version of the Apostolical Con-

stitutions. Londini 1834.
- Histoire de Veglise d'Alexandrie 1677.
'^
Die Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandrien 1900 p. 28—32.
XLIV PROLEGOMENA.

et in ephemeride Oriens christianus III (1903), 201 — 208 dcscripta

fuit. Cum alteri recensioni praestet, doleo, quod nondum noti-
tiam eius ampliorem habemus. Verumtamen minime dubito, me
sine detrimento notabili ea carere posse. Constitutiones I — VI
etiam in altera recensione leguntur, et liber VII codicibus graecis
ita traditur, ut de textu fere nusquam suspicio moveatur. IUa
autem recensio mihi praesto fuit in versione germanica, quam
Dr. Dannecker e codicibus Parisinis confecit quamque benignissime
mihi communicavit. Consului eam, ubicunque ad textum consti-
tuendum necessaria vel utilis esse videbatur.
Liber VIII Constitutionum maxima ex parte apud Orientales
in scriptura recepta fuit, quae dicitur Canones apostolorum et

partim in LXXI partim in LXXVIII (LXXIX) particulas seu

canones dividitur, et in scriptura, quae octo libros numerans efficit

Octateuchum Clementinum alterum et a graeco nostro seu Con-

stitutionibus apostolorum discernendum. Textum Canonum illorum
thebaicum seu sahidicum Lagarde ^ edidit, I. Leipoldt - eum in

linguam germanicam transtulit addiditque plura scripturae frag-

menta e codice hucusque ignoto, Parisino Copte 130, 3; textum
Octateuchi illius boheiricum seu memphiticum versione anglica

addita H. Tattam•^ publicavit. G. Horner^ textus arabicum et

aethiopicum edidit eosdemque aeque ac textum sahidicum sermone

anglico interpretatus cst. Plures alii textus a viris doctis saltem
describebantur, ex. gr. Octateuchus syriacus ab IgnatioRahmani
patriarcha Antiocheno'^ secunduni codicem, e quo Testamentum
Domini nostri edidit, ab Antonio Baumstark^ secundum codicem
Musei Borgiani El. sep. V. Liber VI Octateuchi syriaci (= Con-
stit. apost. VIII, 27 — 28; 30—31; 32, 18—19; 33—34; 42 — 46;
32, I — 17) a Paulo de Lagarde^ e codice Parisino Didascaliam

1 Aegyptiaca 1883 p. 209 — 91.

2 Texte und Untersuchungen edd. O. de Gebhardt et A. Harnack nov. ser.
XI, i^' 1904. Cf. Theolog. Quartalschrift 1904 p. 429 42. —
3 The Apostolical Constituttons or Canons of the Aposths in Coptic 1848.
4 The Statutes of the Apostles or Canones ecclesiastici edited with Trans-
lation and Collation from Ethiopic and AraUc MSS. ; also Translation of the
Saidic and Collation of the Bohairic Versions; and Saidic fragments 1904.
^ Testamentum Domini nostri1899 P• ^ — ^i•
^ Oriens christianus I (1901), 120 —
22.
^ Reliquiae iuris eccles. antiquissimae syr. 1856.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLV
exhibente fere totus etiam editus est; deest particula paenultima
tantum (= Const. VIII, 46). Mihi versiones orientales, cum
liber VIII optime codicibus graecis tradita sit, iuste praetcimit-
tendae esse videbantur. Modo ad caput 47 seu Canones aposto-
lorum eas adhibui.

Libri VIII maxima pars insuper in scriptura graeca supra p. XVIII

commemorata (= E[pitome]) exstat, quae libro illi propinquissima,
sive eius fons sit sive ex eo fluxerit, in textu recensendo non est

neglegenda. Textus scripturae in tomo II huius operis p. 72 — 96

ipse publicatur.

De apparatu critico

commemorantur.
ithacismo exorta
vocabulis
scriptum
,
codices
quae codices describens de
et

non habent)
haec animadvertas velim.
codicum graecorum ad rem seu sensum pertinentes omnes
Menda autem orthographica et
fere nusquam notavi. Neque de
adiuncto,
rationeni
his rebus dixi.
reddidi.
,
adscripto
Sufficiant
Codicum porro Petro-
Lectiones

praesertim ex
in

(sub-
eo

ea,

politani (p) et Vindobonensis (v) nonnisi lectiones insigniores

exscripsi, praesertini eas, quas uterque liber vcl alter una cum
Ambrosiano (m) exhibet, vel eas, quas Lagarde fere semper sccutus
est, ita ut inde appareat, quomodo tcxtus Lagardianus a meo uni-
verse saltem divergat. De reliquis illorum codicum lectionibus
lectorem ad editionem Lagardianam remitto, in qua numeris et

inscriptionibus capitum cxceptis omnia diligentissime et amplissime

denotata sunt, etiam omne et iota adscriptum;
paucissima tantum praetermitluntur vel false leguntur, ita ut codices
ex ea accurate cognosci possint. Denique codicis Vaticani 2088 (b)
pars prior vel ea, quam etiam codex Oxoniensis (o) ei propin-
quissimus exhibet, diligenter descripta est; in parte posteriore
autem vel inde a capite 23 libri VI, cum liber barbarus sexcenties
manifeste aberret, eae lectiones tantum mihi communicandae esse
videbantur, quae alicuius momenti sunt vel in aliis quoque codi-
cibus exstant.

Apparatui critico subiunxi commentarium. Constitutiones prae-

cipue ex aliis scriptiiris veteribus vel locis parallelis illustrandae
erant, quorum multos me Cotelerio debere profiteor, viro de
litteris christianis optime merito ac nunquam satis laudando.
FUNK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. 1. IV
XLVI PROLEGOMENA.

In textu scripturae I— VII, 32, ubi duae partes discerni pos-

sunt, quarum altera e Didascalia et e Didache transunipta, altera
ab auctore profecta est, in libris I— VI ea, quae Constitutoris sunt,
in libro VII autem ea, quae Didaches sunt, linea subdita notavi, ut
lector statim perspiciat, quomodo illi libri transformati fuerint vel
quae Constitutor de suo addiderit.

V.
Superest, ut de partitione operis pauca dicam.
Opus in libros octo divisum nobis traditum est, et in fine
vel in canone LXXXV ipsum se ita distinctum designat. Dida-
scaliae orientales, arabica et aethiopica, quae Constitutiones I— VI
reddunt, non in libros sex, sed in plura capita divisa sunt. Inde
autem vix colligendum est, illam partitionem non auctoris operis
esse; sed verisimilius est, auctorem Didascaliae arabicae eam non
sufficientem habuisse atque accuratiorem instituisse.
Libri octo praeterea in omnibus codicibus, excepto Vaticano
2088 et fortasse Oxoniensi, in capita dividuntur. Hanc partitionem
autem non auctoris esse, sed alicuius posterioris, satis apparet.

Similiter libri impressi opus in libros ac capita divisum tra-

dunt, atque in universum eadem capita exhibent, cum libri manu-
scripti hac in re paulum inter se divergant. Editorem principem
enim posteriores secuti sunt, inprimis Cotelerius, nisi quod menda
illius typographica correxit et in libris V et VII numerum capitis I

in initio librorum posuit, cum Turrianus eum paulo post exhi-

beret.^ Itaque de partitione recepta vel vulgata dici potest. Quae
cum partitione codicibus tradita quidem non plane consentit. Cum
autem per saecula plura usitata fuisset, mihi servanda esse vide-
batur. Neque vero eam omnino retinui. In editionibus aeque
ac in codicibus plura capita loco prorsus inepto incipiunt (d. I, 3

11,25.26.31; VI, 25). Itaque ubi necessarium vel consentaneum

esse videbatur, initium capitum loco paulo priore vel posteriore
posui, scilicet I, i. 3. 5; II, 23. 25. 26. 31. 33. 38. 44. 53. 61;
III, 8; IV, 3; V, 15. 19. 20; VI, 19. 25. 28; VII, 12. 13. 28. $3- 39•
41. 42.44. 45; VIII, 6— II. 13 — 15. 36—41, et epilogum operis

'
Lagarde caput 63 seu ultimum libri II non signavit, in Jibro VIII
capita 12 et 13 in unum contraxit, numerum 37 autem omisit, ita ut inde a
capite 38 eius editio cum reliquis iterum consentiat.
 CONSTITUTIONES APOSTOI.ORUM. XLVII

insignivi luiniero 48. Capita huius editionis igitur cum capitibus

editionum priorum universe consentiunt; modo non semper accu-

rate eodem loco incipiunt. Ubi vero viam novam ingressus sum,
numeri capitum veteres uiicinis ( ) inclusi suis locis adpositi sunt.

Cf. I, I, 2; 3, 2; 5, 2 etc.
Sin autem editores priores in tantum sequi potui, altera ex

parte capita in versus mihi dividenda esse videbantur. Qua in

re etiam Didascalia respicienda erat, ut consensus scripturarum

manifestior fieret.

Inscriptiones capitum in commentario pono, non in apparatu

critico, et textui graeco adiungo versionem latinam. Lectiones
codicum varias uncinis inclusas addo, nec vero oranes, cum par-
ticulae non auctoris operis sint, sed notabiiiores tantum.
Dixi, non in omnibus codicibus eadem esse neque
capita

editiones eundem ordinem capitum exhibere ac codices vel potius

Vaticanus 838, cuius ab ordine editiones dependent. Ordo codicum
Vaticani 838, Petropolitani ac Vindobonensis etiam accuratius de-
scribatur.

lii
Cum
capita

Caput XI igUur
caput XLIII vel
ille

XI habent;

libro
aeque atque editiones librum primum

incipientes et sic inscribentes:

caput VIII enim in duo

secundo eidem duo codices capita IX,

est eis IX,
XLIV, unde codices
XIII = X, XIV
'
ipsi inter
=
dividunt,

XI
se
X
in

.
et

et sic

discedunt.
capita

d^ai
X
versu 17 caput IX

XII non agnoscunt.

distinguat,

deinceps usque ad
Vindobonensis
ordinem illum persequitur. Capita LX et LXI quidem non denotantur, locum
autem trium capitum obtinent, cum capita duo ultima vel LXII et LXIII
numeris ' et ' inscripta sint. Petropolitanus capita XLIII et LIV non
agnoscit. Itaque caput XLIV in eo est XL, LV = L et similiter usque ad
caput LIX, post quod plura capita non quidem ponuntur, sed numerantur, cum
capita LXII et LXIII in codice sint ' et ve. Nonnulla capita codices
praeterea alio loco incipiunt atque editiones vel Vaticanus, scilicet XV v. 2,

XXXIX

.
V. 4; Petropolitanus insuper XL verbis XXXIX, 5.

Libri tertii caput VI codices eidem in duo distrahunt, v. 3 caput VII

incipientes et inscribentes: ai
Inde a capite VII igitur numero editionis unum addunt. Codex
Vaticanus non solum illud caput dividit, sed etiam XV, quare caput ultimum
vel XX est ei XXII. Capita nova aiiteni in Vaticano inscriptione carent.
Q.ua de causa Turrianus, caput quodque inscribens, ea praetermisisse videtur.
Capita libri quarti in editione et in codicibus eadem sunt.
Libri quinti caput I codices illi tres rursus dividunt, versu 3 caput 11

ponentes, nec vero inscribentes. capite XIV porro, quod est eis XV,
IV*
XLVIII

,^
rKOLF/iOMENA.

quinque capita efficiunt. Itaque caput XVI est eis XX, caput XX vel ultimuni

XXIV. Inscribunt c. 14, 2: ic c. 14, 7• '' ^^'

>]<, c 14, 9'' •

1•
'*?'

Vaticanum sectionem illam partitum esse numerus

^*^

,. c 14, 12'': </>'

Hoc modo etiam

XVI
hv oix<y

codiceni
demonstrat,

,
capitis

qui ei est . Expresse autem codex nihil exhibet nisi inscriptionem primam
eamque succinctam, scilicet verba et numerum ' atque
inscriptionem ad hoc caput attinentern. Unde partitio editionis principis facilc

explicatur. Turrianus libri caput I praeteriit, quia, et quidem in omnibus

codicibus, inscriptione caret, et ubi codices secundum exhibent, primum posuit.

Capiti XIV ea inscripsit, quae in codice Vaticano legit, cum inscriptione
propria vel prima duas sequentes coniungens.
Librum sextum codices eodem modo partiuntur atque editiones.
In libro septimo e parte capitis I altera et parte capitis II priore caput II

efficiunt. Pars igitur capitis II altera est eis caput III, caput III = IV et

similiter deinceps. Capita XLVIL•- XLIX Vindobonensis quidem inscribit, nec

vero numerat; linea ornata ea a praecedentibus separat, ita ut quasi locum
appendicis libri obtineant. Petropoiitanus cuni maiorem huius libri et sequentis
partem omiserit, iam non est respiciendus.

In libro octavo codices cum inter sese tum ab editionibus maxime di-
vergunt. Nonnulla tantum exscribenda esse videntur. Cum priora capita cum
editionibus consentiant, caput IX est codicibus Vaticano et Vindobonensi XII,
X = XIII et similiter usque ad caput XXXII =
XXXV. Cuius capitis singulas
sententias numerantes codices numerum capitum multo adaugent. Vaticano
caput XXXV est LIV, XLII = LXV; Vindobonensi XXXV = LV, XLII =
LXVI, XLVI = LXXI.

D.
CANONES APOSTOLORUM.
Cum Canones apostolorum a Constitutionibus separati col-
lectionibus canonum vulgarentur, nonnunquam evenit, ut in illo
opere aut omnes aut plures saltem omitterentur. Accedit, quod
nonnulli Constitutionuni codices fine mutilarentur. Revera duo
tantum Canones omnes amplectuntur, Vaticani 839 et 1506, et
ultimum ne ille quidem integrum. Vaticanus 2089 iam in canone
IX desinit. Petropolitanus quinquaginta canones tantum selectos
tradit. Vaticanus 2088, Vindobonenses, Parisinus 971 eis omnino
carent. Illis codicibus autem adiungitur Barberinus III, 35 iam
laudatus, cui praeter capita Constitutionum de ordinationibus
agentia etiam canones plures debemus.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORrM. XLIX

Quae ciini ita quoque ad textum restituendum ad-

sint, libri

hibendi sunt, qui coUectiones canonum continent. Tabuhim eorum

confecit Pitra in tomo priore Historiae et monum. iuris eccles.

Graecorum p. 3 sq. Attamen non omnes enumeravit, sed eos

tantum, qui aut praestantiores aetate sunt aut niinus cogniti aut
notabiliores singulari quadam ratione. Equidem nonnisi parvani
partem conferre potui. Inde vero editio vix detrimentum cepit.

Libri, quos legi, mihi textum communiter optime servatum esse

denionstrabant. Fundamentum textus recensendi praeterea non
codices huius classis constituunt, sed potius ii, qui opus auctoris
Canonum ipsuni vel Constitutiones praebent. Cum Canones a
Constitutionibus separarentur et coUectionibus canonum insere-
rentur, summatim quidem summa diligentia describebantur, verba
autem vel forma non aeque observabantur. Quae vim senten-
tiarum non tangebant, facile mutari poterant; quae opus quidem
universum spectabaiit, particulae vero separatae non conveniebant,
etiam mutanda erant.
Codices, quos conferre mihi licuit, hi sunt.

1. Vaticanus 1980 (= ), membranaceus, forma IV, saec. XII,

tbliorum 195, post epitomen libri VIII Constitutionum (f. 5 — 17)
et Capitula Constitutionum (f. 17'— 18') f.
18'' — 28'" Canones
apostolorum exhibens.
2. Vaticanus 1168 (=), membranaceus, forma IV, saec. XI,
foliorum 160, fol. 147 — 153 Canones tradens, nonnullos autem
omittens vel ordine inverso ponens.
3. Vaticanus 827 (= /), membranaceus, in folio, saec. XI
— XII, foliorum 245, fol. 21 — 26 Canones ap. continens, fol. 3
etiam caput Constitutionum praecedens vel caput
VIII ultimum usque ad verba
exhibens

tol.
4•
8 — 289
stolorum
et quidem inscriptum

Palatinus 37^
membranaceus
continens ac
(= ^)>

pluribus
.
saec.
chartaceus
X, fol.

addens scholia.
xal

fol.

i — 13
— ij
epitomes

saec.

Canones apo-
Cf. Stevenson,
.
libri

XV,
13

Codices mscr. Palatini graeci 1885 p. 243.

5. Vallicellianus F 10 (= ), membranaceus, fornia IV,
saec. XII, fol. 252, post duos libellos in volumine II huius operis
impressos, sc. Capitula Constitutionum triginta (f. 22 — 23) et
L PROLEGOMKNA.

Canones apostolorum in synodo Antiochena emissos (f. 24-25),

et pauca alia Canones apostolorum proprie dictos

exhibens inscriptos jitgl xavovtq ). fol. 29 — 37

,
6. Vallicellianus F 47 (= ), membranaceus, forma VIII,
saec. XII, fol. 25 —
31 Canones continens.

7. Barberinus 111, 42 (= ) membranaceus, forma VIII,

saec. XI, fol. 137 — 144 Canones tradens, quos sequuntur /-
scilicet Capitula
Constitutionum XXVIII et XXX,
= C. . VIII, ^^, Nicaenae synodi canon III,

sectiones libri I Constitutionum de barba et capillis.

8. Florentinus vel Laurentianus Plut. IX, 8 (= i^), mem-

branaceus, in folio, saec. XI, foliorum 354, olim Balsamonis pa-
triarchae Antiocheni f c. a. 1200, post epitomen libri VIII
Constitutionum (f. 20 — 29) f. 29—34 Canones apost. praebens.
Cf. Bandini, Catalogus codd. mscr. Biblioth. Medic. Laur. I, 396.
Monacensis 380 (= ), chartaceus, in folio, saec. XIV,
9.

paginarum 568, pag. 153 —

161 Canones tradens atque pluribus
scholia adiungens, quae publicavit Lagarde in Reliquiis iuris eccles.
antiqu. gr. 1856 p. 20—35. Cf. Hardt, Catalogus codd. mscr.
graec. Biblioth. Reg. Bavar. IV, 131 — 183.
10. Parisinus 1614 (=-), supra p. XXX descriptus. Exhibet
maiorem Canonum partem fol. 32 — 37.Ordinem quidem plane
invertit, incipiens canone 21 et postremo loco ponens canonem 32,
et textum saepe corrupit; nonnullos autem canones iidelius ser-

vavit quam reliqui codices huius classis.

11. Parisinus 1320 (==//), membranaceus, forma IV, saec. XI,

foliorum 292, Canones ap. fol. 59—63 exhibens.
12. Parisinus 1324 (== v), membranaceus, in foiio, duabus
columnis scriptus a. 1105, foliorum 389, Canones ap. fol. 51 — 58
tradens.
13. Parisinus 1334 (= g), membranaceus, in folio, saec. X,
foliorum 313, Canones ap. fol. 49 — 53 continens.
Codiccs huius classis universos designo littera K. Cum cre-

briores sint atque secundum gradum teneant, non omnes lectiones

exscribere ausus sum, timens, ne nimium spatium rebus levioribus
usurpem. Lectiones librorum singulorum, nisi alicuius momenti
esse videbantur, omisi. His codicibus etiam Petropolitanus 254
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. LI

adnumerari potest. Cum enim ubique fere cum eis consentiat et

Canones apostolorum non protinus Constitutionibus adiungat, sed
eis Legem apostolorum canonicam (cf. vol. II p. 150 — 153) prae-

ponat, iure conicere licet, eum hanc scripturam non operi uni-
verso vel Constitutionibus, sed collectioni canonum debere. Nolui
autem eum a testibus separare, cum quibus Constitutiones tradit.

Praeter codices manuscriptos ad textum restituendum etiam

libri impressi plures subsidia praebent. Primum locum obtinet
coUectio canonum loannis Scholastici Antiocheni, annis 565 — 577
patriarchae Constantinopolitani, quam Voellus et lustellus in Biblio-

theca iuris canonis 1661 p. 499 — 602 e codice CoUegii Claro-

montani Parisiensis ediderunt. Canones apostolorum exceptis
tribus, scilicet 2, 13, 82, omnes operi inserti sunt. Non omnes
quidem accurate Nonnunquam

,
e Constitutionibus derivati sunt.
vero hanc collectionem verba Constitutionum fidelius servare quam
ceteras iam canon I probat; particula quam loannes isque
inter collectores canonum graecos solus ibi exhibet, certe ad Con-
Canones adiungit, cum in exordio
stitutiones referenda est, quibus
scripturae locum consentaneum non habeat. Scriptura si casti-
gatior nobis proposita esset, haud dubie etiam propius ad Con-
stitutiones accederet. Pitra in luris eccles. Graec. historia et

monumentis I, 14 — 16 plures lectiones publicavit a textu vulgato

differentes et cum textu Constitutionuin consentientes. Equidem
codices aliquot inspiciens idem inveni. Paucas lectiones notavi;
cf. can. 80 et 85. Quamdiu non ab omnibus partibus
textus
correctus est, editionem illam adhibeamus oportet. Designo col-
lectionem I.

Accedunt Canonum versiones veteres. Una, scilicet arabica,

hucusque nonnisi libris manuscriptis cognita est. Quatuor autem

vel quinque, cum syriacae duo exemplaria exstent, typis expressae
sunt, scilicet
I . Latina Dionysii Exigui (= L) canones quinquaginta priores
aniplectens, optime edita in fasciculo primo Ecclesiae occidentalis
monumentorum iuris antiquissimoruni, quem C. H. Turner
1899 a.

publicavit; vel potius duae Dionysii interprelationes, quae autem

ad verbum fere ubique consentiunt; modo ea, quam Turner prinms
in lucem produxit, canones 49 tantum numerat, canones 26 et

27 recensionis vulgatae in unum contrahens.

LII PROLEGOMRNA.

2. Syriaca (= S), quam Ebed lesu Nomocanoni inseruit

atque A. Mai una cum interpretatione latina in Scriptorum vet.

nov. collect. tomo X 1838 p. 8 — 17 edidit;

3. Syriaca altera (= Sl), quam Lagarde ex eodem codice

Parisino, cui debemus Didascaliam apostolorum, in Rcliquiis iuris
eccles. antiquissimis syr. 1856 p. 44—60 publicavit;

4. Coptica (= C), quam primus addita versione anglica

edidit Tattam, The Apostolical Constitutions or Canons of the
Apostles in Coptic 1848 p. 173 212, deinde Lagarde, Aegyp-
tiaca 1883;
5. Aethiopica (= A), quam W. Fell, Canones apostolorum
Aethiopice 1871, publici iuris fecit ac versione latina illustravit.

Versiones ad lectiones tenuiores quidem constituendas pauca

contribuunt. Neque vero neglegendae sunt. Nonnullos canones
fidelius tradiderunt quam collectiones graecae. Collationem vel
interpretationeni versionum syriacarum accuratam Dr. Dannecker
mihi paravit.
lam dixi, Canones una cum Constitutionibus tra-
codices

disponentes.
tradere videntur. Verbum
scriptura
^
dentes in textu recensendo duces esse habendos. Canones auteni
enumerantes non eos sequi debemus, cum aut nullos aut falsos
numeros ponant, sed potius ceteros scripturam haud dubie rectius
Modo ineunte
non repetentes de ordi-
natione episcopi et reliquorum clericorum simul vel uno canone
agunt, non duobus, sicut collectiones canonum, cumque versione
syriaca Lagardiana approbentur, illos secutus sum. Cum autem
altera ex parte numerus canonum LXXXV, quem iam loannes
libri illi ordineni rectius

Scholaticus expresse testatur, servandus sit, canonem proximum

vel tertium collectionum interpretem latinum sequens in duos divisi.

Ceteroquin non solum codices graeci, sed etiam versiones numeros

diversos praebent. Versio syriaca ab Ebed lesu tradita canones 12
et 13 atque ^9 et 50 in singulos contrahens habet in universum
canones 83; versio syriaca Lagardiana 82 canone 48
insuper
omisso; versiones coptica et arabica 56. Liber synodi Aethiopum
quatuor collectiones vel recensiones habet, quarum duae canones 56,
duae canones 81 numerant. Cf. quae in libro de Constitutionibus
apostolorum p. 262 — 265 exposui.
 SIGLA. LIII

SI6LA.

. DIDASCALIA.
L versio latina vetus.
S versio syriaca (codicis Parisini).
Sc versionis syr. cod. Cantabrigiensis.
Sm „ „ „ Mesopotamicus.
Sp „ „ „ Parisinus.

C Constitutiones apostolorum.

II. CONSTITUTIONES.
a codex Vaticanus 839 p. XXIV.
b 2088 p. XXIV.
d „ 1506 p. XXV.
e „ „ 2089/21 15 p. XXV.
f „ Barberinus III 55 p. XXVIII.
h „ Hierosolymitanus III, 3 p. XXXIV.
m „ Ambrosianus G 64 sup. p. XXVIII.
„ Bodleianus Misc. 204 p. XXXII.
„ Petropolitanus 254 p. XXX.

s „ Atheniensis 1435 p. XXXIV.

V „ Vindobonensis hist. gr. 73 p. XXVIII.

G codd. a V.

Didascalia arabica.
An Anastasii fragmenta.
Didascalia aethiopica.
D Didascalia latina et syriaca, in libro VII Didache.
Epitome libri VIII Constitutionum.
L Didascaliae versio latina.
S syriaca.
Turriani editio VIII, 47, 85''— 48.

Canon, apost. cod. Vaticanus 1980.

„ „ „ ,, 1168.

» )» 55 » 027•

„ „ „ Palatinus 376.

y^ „ „ Vallicellianus F 10.

»> » » » ^ 47•
„ „ „ Barberinus III, 42.
p. XLIX— L.
„ „ „ Laurentianus IX, 8.

„ „ „ Monacensis 380.
„ „ „ Parisinus 1614.
» »» »> >5 1320.
»» »> » >5 ^3^4•
»» » >» >j ^334•
codd. «— ^.
FuNK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. I.
LIV SIGLA.

Canon. ap. versio acthiopica.

C 5>
coptica.

L >5
latina.
, p. LI LIl
S >5
syriaca.
Sl >» „ „ syriaca altera.
1 CoUectio canon. loannis Schol.

4- addit vel addunt.

> omittit vel omittunt.

OO transponit vel transponunt.
i. m. in margine.
i. t. in textu.

pr prinium.
sec secundum.
tert tertium.
pr. m. prima manus.
rel reliqui codices.
 ADDENDA ET CORRIGENDA.
Vol. I.

II 1. ) I. interpolatam.
I — 29 in superscriptione paginae numerus libri (I) omittebatur, quare ubique I

praemittas.
28/29 1. 6 adde in notis: Vocem vae vel oval iam Ignatius Trall. 8, 2 et
Polycarpus Phil. 10, 3 verbo lesaiae $2, 5 praemittunt et cum hoc in

Linum dictum conflant, et ille sicut primus testis ita fortasse etiam auctor
est huius modi dicendi. Constitutor locum III, 5, 6 repetit. Ps.-Ignatius
Trall. 8, 3 Ignatium transcribens locum adsimulat formae, quam S. Scrip-

tura vel Didascalia et Constitutiones exhibent, cum Ignatius ipse dictum

lesaiae liberius allegaverit. Dictum illo niodo compositum proferunt
etiam Athanasius, Apol. ad Constant. c. 28 (Migne PG. 25, 631), Gre-
gorius Nyss., De oratione dom. serm. III (ib. 44, 11 54), Chrysostomus,
In Genes. hom. VII, 2; In Acta apost. hom. 46 (ib. 53, 63; 60, 325),

42 ad

142 ad
Patricius,
Cf.

. Confessio
quae E. Nestle exposiiit

.
lege Mt, 13, 9 pro Mt. 13, 19.

libris
1.

81, 29; 117, 16 pro

15
1.

Regnorum; Constitutor autem

16 lege Deut. 19, 17 pro Deut. 19,

c. 21 (PL. 53, 811);
in The Expository Times 1897

I, 5,
syn. Turonensis

2;

7.
a.

p.

Didascalia quidem dicit de

6, 4. 11 distincte
461 c.

13 — 15.

scribit
i.

206 ad 8 1. Luc. 6, 28 (Mt. 5, 44) pro Mt. 6, 44.

211 ad 7 1. I Petr. 2, 9 pro II Petr. 2, 9.

230 ad 20 1. Prov. 29, 17 pro Prov. 29, 18.

245 ad 14 1. Sirach 15, 12 pro Sir. 15, 22.

309 ad
327 ad
365 ad
II

4
1.

1.
1. les. $2,
pro .
II

loann. 13, 17 pro loann,

pro les. 52, i.

13, 7.

398 ad 14 l. Mt. 14, 31 pro Mt. 14, II.

466 ad 5 1. IV Reg. 6 pro Reg. 6.

466 ad 19 1. Mt. 12, 25 pro Mt. 12, 15.

470 ad 4 1. Luc. I. 2 pro Luc. i, 2.

556 ad 19 1. Ps. 103, 9 pro Prov, 103, 9.

.
LVI ADDENDA ET CORRIGENDA.

Vol. II.

XXII. Tejctum Constitutionum ecclesiae aegyptiacae arabicum et textum

eiusdem scripturae aethiopicum integrum G. Horner versione anglica
addita interea publicavit in libro : The Statutes of the Apostles or Canones
ecdesiastici 1904. Textus ambo autem, nisi quod aethiopicus capita
scripturae tria priora etiam plena, nondum decurtata tradit, minoris
auctoritatis sunt, cum a coptico derivata sint. Cf. quae disputavi in

Theologische Quartalschrift 1906 p. i — 27.

-&HH$-.
 TEXTUS.

FUNK, DlDASC. ET GONSTIT. AP. I.

 DIDASCALIA
id est

Doctrina catholiea duodecim apostolorum et sanctorum

discipulopum salvatoris nostri.

I.

5 Dei plantatio vineae catholica ecclesia eius, [et] electi [sunt],

qui crediderunt in eam quae sine errore est vera religio, qui aeter-
num regnum (eius) fructuantur per iidem, virtutem acceperunt et
participationem sancti eius spiritus, armati per ipsum et succincti
timorem eius, aspersionis participes honoriiicandi et innocentis
10 sanguinis Christi, qui fiduciam acceperunt omnipotentem Deum

5 les. 5, I. 2; 6i, 3; Mt. 15, 13. 7 II Petr. 1,11. — 9 I Petr. i, 2.

10 Rom. 8, 15.

1 —4 Didascalia etc. S : > L ]

5 vineae cath. eccl. : et vinea sancta
ecclesiae catholicae S : testes omnes hoc loco inter se divergunt; L textum
rectum tradere videtur, postea autem duo vocabula (et . . sunt) de suo addidit
7 eius fr. per fidem S C : fruct. et per fidem regni eius L |
10 Christi : Dei
magni lesu Christi S

Titulus Deo

-
scripturae versione syriaca vinea a pkntata, quae subinde
traditus genuinus esse videtur. Con- definitur ecclesia calholica vel electi,

stitutor vel auctor Constitutionum apo- qui crediderunt etc.

* *
stolorum verba
ad inscribendum librum I adhibuit. Inscr. —
*

^^] Haec

],
5. Scriptura voces (Rom, verba fere omnia locum obtinent in
12, 7; 15, 4; Eph. 4, 14; Col. 2, 22; inscriptione epistulae Clementis, cuius
I Tim. I, 10; 4, I. 6. 13. 16; 5, i7; nomen auctor operi suo praefixit. —
6, . 3; II Tim. 3, 10 etc.) et les. 5, 2 LXX
(Act. 2,42; 5, 28; 13, 12 etc.) usurpat, vertunt vocabulum
hanc autem saepius. p^^^retinentes; Symmachus Basilio M.

Inscr. Dei plantatio vineae] i. e. et Hieronymo ad illuni locum referen-

 021
02.
.^ - 10 . 5

*'
01

-^**
"
^ ^, , -
. ,,^" ,,
,,
,,
,
,
,
^ ,
10

15

Rom. , , — • 6, 3• —

,
7 7; Petr. 2. 10 les. 5, 2; 3; Mt. 1 5,

12 Petr. , 11. — 14 Petr. , 2.

—3
1 Titulus a
& ,
'^ -
qui in margine

-
:

superiore insuper exhibet

recentiore manu, >h, reliqui codd. initio carent |

4 nume-
rum libri ponens semper sequor a, qui in hoc libro quidem eum exhibet in

margine superiore, in sequentibus autem inscriptioni praefigit; ceteri codd. eum

inscriptioni librorum postponunt

> 7 h : ^ a
| 5 in h plures litterae
: + - evanuerunt
12 .
]
6 ol sec
:

]
I |

praeter d" in a omnia evanuerunt, item nonnulla in sequentibus |

pr >» h j

: ol . a, rf. h 13 |
: . . . ov sl fortasse prae-

; ,
mittens |
13 -\- |
14

tibus (Migne PG 30, 349; PL 24, 76), Vulgata habet: vineam electam. —
interpretatus est Cf. Clem. 2, .
1*
 4 DIDASCALIA , 1—4 (l).

patrem vocare, coheredes et comparticipes dilecti pueri eius: audite

doctrinam sacram, qui promissionem eius desideratis ex iussione
salvatoris, consentienter gloriosis sonitiis eius.
I. Custodite, Dei omnia ad oboedientiam Dei
iilii, agere, et
5 estote beneplacentes in omnibus Domino Deo nostro; si quis enim
iniquitatem sectetur et ea, quae contraria sunt numini [Domini]
Dei [nostri], agat, ut gens iniqua apud Deum qui eiusmodi est

aestimabitur. 2. Abstinete igitur ab omni avaritia et malitia, et

nihil concupiscitis; nam Lege scriptum est: Non concupisces

et in

10 uxorem proximi tui {aut agrum eius) aut puerum aut puellam eius
(neque hovem eius neque asinum eius nec quaecunque eius sunt),
quoniam omne quod tale est desiderium de maligno est. 3. Qui
enim desideraverit uxorem proximi aut puerum aut puellam eius,
iam adulter et fur est et ut corruptor iudicatus a Domino et

15 doctore nostro lesu Christo, cui est gloria in saecula; amen.

4. Dicit enim in Evangelio recapitulans et confirmans et complens
decalogum Legis: Quoniam in Lege scriptum est: Non moecha-
beris; ego autetn dico vohis, id est: in Lege per Moysen locutus
sum, nunc autem ipse vobis dico: Omnis, quicumque intenderit in
20 mulierem proximisui ad conciipiscendum emn, {iam moechatus est eam)
in corde suo. Ita iudicatus est moechus, qu[on]i[am] desideravit.

1 Rom. 8, 17; Eph. 3, 6. — 7 Mt. 18, 17. — 9 Exod. 20, i7.

17 Mt. 5, 27. 28.

2 sacram : Dei S |
3 consentienter : et consentientem S — 6/7 Domini
. . nostri > S C |
7 gens iniqua : gentilis et iniquus S | 8/9 et nihil conc. :

neque concupiscatis quae alterius sunt S |

10 uxorem — agrum eius quae :

proximi tui sunt neque agrum eius neque uxorem eius S [

aut agrum eius S C
11 neque — sunt S C |
12 ornne quod t. est des. : otnnia haec desideria S;
L pro cum viris con-

.
legisse videtur \
14 corruptor : ei qui

cubuerunt S |
iudicatus : + ob impuritatem S |
20 iam m. est eam S C 21 ita |

S C : iste L, qui particula praecedente mutilata hoc vocabulo apodosin incipit

1. De avaritia. — additur, indicat, codices et editiones

Sic inscribitur Numeris ca- caput I. priores hoc loco caput I incipere. Si-
pitum enim in codicibus lemmata ad- militer alias numerum capitis posui,
dita sunt, quae mihi hoc loco potius ubi operis usitata paululum

]
partitio
quam in notis criticis ponenda esse mutanda esse videbatur. Cf. I, 3, 2;
videntur. Textui graeco addo versi- 5, 2; II, 23, i; 25, 2; 26, 4; 31, i;

onem latinam. 33, 2 etc. — i. e.

2. Numerus I, qui uncinis inclusus a diabolo.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^ ,' I, 1—4.

-
5

,-&, ^ , -^ .^ ,
,
^
^. -
.

, '
5

' ^^ .
^ ^ & ' ,,
6 2 (),

0
-
10

3•^
, '. ^ , ,
",

, 15

,' '' ' , ,,

4•

'\
, 6

'*. {)^
,,,
^ 6 . 20

19 Mt.

h
a

>
h L
L cf,
1

:
L
Rom.
5,

C.

8/9
:

10,
8,

27. 28.

4
1
15.

'•
17; Eph.

(
:

a
oo

a |

a h
S,

fine versus)
^,

^&
6.

| 2
—

| 7

|
8 Mt.

9
>
L S
1

h
18,

5
:

+
|

^&
|
17.

yivta^ai h
8
«^^
—

>
10 Exod. 20, 17.

>>
H
4
h

]
|
|
^
:
—

h . . |
: \
12 pr :

> 12/13 a h :

.
1 | ]

D >
ipso
D
et
cf. II, 14,

spiritu
13 ; !>
1 1

sancto
:
'
|
16
.
19/20
^— cf.

a h ,
:

per
>
a
quem
h !

|
16/17
gloria patri
20
cum
a j

21 :
| > | 22 . >» L | 23 h
^. h
]
S : a L cf. nota praecedens | | 23/6 plura
in a evanuerunt

3. Idem Constitutor interpolavit II, 7, 2; 39, 5.

 6 DIDASCALIA , 5— , 2 (l).

5- Qui autem bovem aut asinum concupiscit proximi sui, nonne

furari et abdiicere cogitat ea? Aut hic iterum, qui agrum desi-
derat, non id malignatur, ut terminos eius invadens cogat eum
pro nihilo ei distrahere rem suam? 6. Propter haec igitur homi-
5 cidia, mortes, condemnationes a D(eo) eos, qui tales sunt,
subsequuntur. 7. Eis autem hominibus, qui oboediunt Deo, una
lex est simplex, vera, sine quaestione Christianis constituta ita:
Quod tibi fieri ah alio oderis, tu alii ne feceris. 8. Non vis uxorem
tuam ut quis adtendat in malo ad corrumpendum eam; nec ta
10 proximi tui mulierem adtendas in malo. 9. Non vis pallium tuum
ab alio tolli; nec tu alii tuleris. 10. Non vis vulnerari aut iniu-
riam pati aut detrectari de te; nec tu alii ita facies.

II. Sed maledicat te quis; tu benedic illum, quoniam scriptum

est in libro Numer(or)um: Qui benedicit, benedicetur, et qui male-
15 dicit, maledictus erit. [Propterea] similiter et in Evangelio scrip-
tum est: Benedicite maledicentes vos. 2. Eos, qui vos nocent,
nolite renocere, sed sustinete, quoniam dicit scriptura: Ne dicas:

8 Tob. 4, 15. — 9 Mt. 5, 28. — 11 Mt. 5, 40. 14 Num. 24, 9.

16 Mt. 5, 44. — 17 Prov. 20, 22.

5 aDeo S C ad L 7 ita itaq L sequens q anticipans, >> S 8 oderis

:
|
:
|

S C : non vis L 15 propterea >» S C 17 renocere + et benefacite his qui

| j
:

vos oderunt S

I, 7. sine quaestione Chr. constitutd] ab alio oderis fieri tibi, vide, ne tu

i. e. ut videtur lex adeo clara ac di- aliquando alteri facias.

obnoxia

]
stincta, ut nulli quaestioni sit.

— quod tihi etc] Didache, quae i, 2

prima inter litteras christianas hoc 6. Didascalia ut vi-

]
dictum tradit, pro habet ov detur. Constitutor ergo false legit aut
d^Bleiv. Cum autem Syrus et Con- de industria mutavit.
stitutor illud verbum usurpantes con- 7. Dictum infra III,

.^ -
sentiant, vix dubium est, auctorem eo 15, 4 paulo decurtatum legitur. Cf.

usum esse et Latinum dictum secun- etiam VII, 2, i. Q.uomodo Tob. 4, 15

dum formam usitatiorem reddidisse. LXX et Vulgata reddant, cf. not. in

Infra VII,
bitur,
2,

Cone^-itutor
i,

hanc formam

,- ^
ubi Didache transcri-
reti-
Didascaliam.
II.

nuit,

4, 15
,
alteram auteni addidit.
sic reddunt:
Vulgata
LXX

(4, 16):
Tob.

Qjjod
denda contumelia nec ulciscendo eo,
qui iniuriam fecit.
De red-
 ^
^. ^ ;
6

- -
iOioJtot7JuaO{^ai
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 1, 5— , 2. 7

,
^:
;
']
, ^,^ ^ '',
6

' ,,• ^'.

^]

?7]' ,,

,
-.

-
5

' , ", 6
,
6

- 6 ' ,, 10,

, ^, ^, ^.
'
?".

^
6.

'^
-
", ^ -,
^, ) , . ^
,^

' -
.) ^ , ^, ^'
8.

9- -' . .
* 15

"
' ^ ?] ,,-
' ,, ,,
II.

les. 5, 8.— 7
-.

'
les. 5> 9•
;

~ 9
.
'
,/

Deut. 27, 17•

'\
— 10 Deut.
2.
'
,,
19, •—
-
'
20

25

1 Tob. 4, 15• — 1" Mt. 5, 28. — 18 Mt. 5, 40. — 22 Num. 24, 9.

—
24 Mt. 5, 44. — 25 Prov. 20, 22.

2 >> V I
3 ov D a- : > a h V I
: + ,
— >
^
\
6 |
6 : | 7 a h
8/9 •\- |
9 :
\
>> h
10 sec >• a |
h ] 11 . >
12 h
^ L
^ a S a

& / ^ ^^
cf. : cf, |
|
:

> h 13 14 >• h. a ante

'
: | 1. :
[

/.&

^
, post h, >- 1 > h. a ante
-
| |
1. :

h, post , >» a h : 16
'/.^
|
|

— >h
\<
>" 20
23
|
17
> |
.

21
.

\
:

24
| 17/18
h, ae
'

2
|
> h
h
|
22
|

^• 18 sec
:
 8 DIDASCAIJA 11, 3— , 6 (LS).

noceam mimicum meum, quoniam me nocuit ; sed sustine, ut Dominus

te adiuvet et vindictam faciat super eum, qui te nocuit. 3. Nam
iterum in Evangelio dicit: Diligite odienies vos et orate pro male-
dicentibus vos et inimictim nullum habebitis. 4. Intenti igitur simus
5 mandatis istis, dilecti[ssimi], ut filii lucis inveniamur, cum ea
agimus.
III. Portate ergo, [sicuti] servi et filii Dei, invicem; 2. [ita ut]

vir mulierem suam, non ut superbus aut elatus * sed benignus

sit eiusque manus porrecta ad dandum, et uxori suae soli suavem
10 se faciat eamque honeste contentam reddat atque id agat, ut ab
ea sola ametur neque ab alia. 3. Ne ornes te, ut te videat mulier
aliena et te concupiscat. Sin ab ea coactus peccas cum ea, haud
dubie a Deo tibi superveniet mors in igne, qui durat in omnia
saecula, id est in igne aspero et acerbo, atque cognosces et in-
15 telleges, cum acerbe puniris. 4. Si vero hoc inquinamentum non
committis, sed eam abicis ac repudias, in eo tantum peccasti, quod
cultu tuo effecisti, ut mulier caperetur te concupiscens. Tu enim
eam commovisti, ut tua causa ipsi id accideret, ut in concupiscentia
sua fornicaretur. 5. Neque vero adeo noxius es, quia eam non
20 concupivisti; misericordiam autem Dei consequeris, quia te ei non

dedidisti neque ab ea tibi persuasum est, cum ad te mitteret, neque

3 Didache i, 3; Mt. 5, 44; Lc. 6, 27. 28. — 5 lo. 12, 36; I Thess. 5, 5.

7 Gal. 6, 2; Eph. 4, 2; Col. 3, 13. — 9 Sirach 4, 31.

5 dilecti S C |
7 sicuti L { pro oi) : > S C |
ita ut > S C

Hoc dictum praeter Didasca- Cum Constitutor verba Didaches:

II,

phrasi huius
3.

liam nonnisi Didache

scripturae
i, 3 (et para-
in Constituti-
3.

retinuerit,
^,
eadem hoc loco
infra VII, 2, 2
suppressit
onibus apost. VII instituta) traditum eisque verba S. Scripturae substituit,.

membrum secundum

.
est, ubi autem eo ut videtur offensus, quod verba in
(orate pro maledicentibus vos) alium Didascalia Evangelio attribuuntur.
-
locum habet. Auctor Didascaliae cum
^ III.

]
distincte adEvangelium provocet, verba De ornatu et pec-
fortasse ex scriptura aliqua deperdita cato inde proficiscente. Cf. Clem.
desumpsit. Cum autem Didachen cog- Alex. Paedag. III, 3, ubi auctor de
nitam habuerit et in S. Scriptura alle- ornatu virorum agit.

ganda liberior sit, testis idoneus non est. 2. Cf. I Tim. 5, 18;
Canon. eccles. s. apost. 18, 3; 20, 3»
^^ 6
-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

, ,
',] ^^ , ,,4
II, 3— III, 5.

", 3• ^^*
^

, ^
'' ^ , . , ^
,, ''.
5

,
4-

, , ,' ,,
2.

,. ,
^ ^ ^
III.

-
^,
?!
10

^
7],
'?] , ,, ^ -,
^
-
^ (III)

3• ^^"^^ 7^9

^^^^ /"^
'

^
15

-
4•

ti

10 Gal.
^' 3 Mt.
6,
5,

2; Eph.
0'

44• 45; Luc. 6, 27. 28. 35•

4, 2; Col.
.

3, 13.
5• ^^^

— 8 ^o• 12, ^6; Thess.

^
'

5, 5•
20

4
1 >• a I &^
5
L : .
a h
, .
(+
h,

h) .
a |

^^ > .
1
:

>• ]
6 >> |
6/7 . — |
10
>h 11 : . a |
h
>
4- h
4-
'

14
: .
j

.
16

(
-\-
| 15
h,

|
17
| 13
a h
( . (- cf. D :

)
|

h )ah
''
:
|

^^
|
18 : , a

]
: h, , a j
19 |
:

21 : cf. D |
22 — > |
&
a h 2'6 . .

.
: :
\

—
()
Clem. Hom. XIII, 16:
- ^^
Cf. Ign. ad Polyc. 2, 2.
-
 10 DIDASCALIA III, 6-10 (s).

cogitatione uUa ad hanc mulierem te convertisti, quae cupiditate

in te capta erat. 6. Sed haec repente in te incidit et cogitatione

sua exagitata est et ad te misit; tu autem ut vir pius eam repu-

diasti et ab ea recessisti neque cum ea peccasti; haec vero corde
suo exagitata est, quia iuvenis et pulcher et venustus es atque te
ornavisti eamque commovisti, ut te concupisceret; et fortasse reus
es peccati eius, quia propter cultuQi tuum illud ei accidit. 7. Pre-
care autem Dominum Deum, ne tibi adscribatur peccatum ad illam
attinens. 8. Et si Deo placere vis, et non hominibus, ac speras
10 et exspectas vitam et requiem aeternam, noli exornare pulchri-
tudinem naturae tuae, quae tibi a Deo data est, sed humili animo
eam coram hominibus vilem reddas; similiter noli nutrire capillos
capitis tui, sed eos conscinde, neque eos come neque orna vel
unge, ne ad te pellicias feminas tales, quae capiant vel capiantur
15 libidine. 9. Neque vestitu pulchro utaris neque pedibus tuis cre-

pidas componas, quae libidinem stultitiae fovent, neque anulos ex

auro factos quandoquidem haec omnia et quae-
digitis tuis induas,

cunque naturae addis meretricia sunt. 10. Tibi enim tanquam

homini in Deum credenti non licet capillos capitis tui nutrire

20 et comere et polire, id quod voluptas libidinis est, neque eos
componas neque ornes nec tales reddas, ut pulchri sint.

21 pulchri : S legisse videtur pro

6. ovccl .] Similiter II, 62, i; . 189 ed. Potter:

&. ,
III,

^ ]
8.

illaesum
5, 6.

guentis delibutus.
.] .
et
Cf.

e,
, 8, 24.
—
— --
pruriens et capillum
fluentem habens
Clemens
vel un-
Al. Paed.
.

simile
.]
denotat speciem nectendi et
nendi comas; voces
IUud vocabulum

In sequentibus auctor vel interpolator

etiam accuratius pronuntiat:
et

quid significare possunt.

-
compo-

Christi-
II, 8; III, II, 60 — 63 disputat, quae anus ne capillos tumefaciat nec carpat
Christianis de capillis et unguentis neque arte formet crispos vel flavos
observanda sint. reddat, —
ov .]
Vulgata
versum sic reddit: Neque in rotundum
9. De usLi calceamentorum vel cre- attondebitis comam necradetis barbam.
pidarum et anulorum cf. Clem. Al. Vox hic obscura est; secun-
dum contextum de

]
Paed. II, 11; III, 11, 58. 59; Chrysost. capillaraento aliquid
Hom. in Calendas c. 5. — dicere videtur. Alias, ut supra v. 9,
Clemens . Paed. II, 3, 37 feminalia vel fascias denotat.
 '•
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

'{^*' ' III, 6—10. 11

^&,
^^'

' ,,
.
d^eov
6.

-, ^ ,
,,

\
,

,
tig ,-
,,

& ,
&,
::
^,

wa
,,"

,.^ ^.
^ ^,
. ^
^ ,
/.
8.

-
-
10

15

^7] ,, 9• f^^^^^

,
.
^,
\ ^ ^ .- 20

, 1 Exod. 20, 13. 17• — 8 Mt. 18, 7• — 23

?],
Tim. 6, 11.
25

•. >> ocf. D:>ahpv|4 —

1/2
>
|
2
. ..
^ & ^
a 5 : h, de 6 : h | 7 :

.
|

|
h - cf. II, 10, 2 :

, >

.
a 8 h j
9 |
13 -\-

14 . : 15 D :

^ ()
|

G a- fortasse recte, nolui autem a codicibus consentien-

tibus discedere |
15 16 \
16 :

-
20
a
h,

a h :
18
a- h
:

; 21
\

>»
cf. D
|
:
|
10
a ,
|
a- h :

j
23 ]> ,
| 23/24 > |
24 >
:
, f^' '^^ ^ h> f'<? ^v j
25 ^' : ,
, // h, a |
a h :
 12 DIDASCALIA III, H \, 2 (SL).

II. Neque corrumpas vestigia barbae tuae nec commutes figuram

naturae faciei tuae, nec mutes eam, ita ut alia sit, ac Deus eam

creavit, volens Quae si feceris, anima tua vitam

hominibus placere.
perdet, et reddes eam abiectam coram Deo Domino. 12. Tanquam
5 homo igitur Deo placere volens adtende, ne eiusmodi facias, et
abstine ab eis omnibus, quae Dominus odit.
IV. Nec circumambules nec circumvageris otiosus in vicis,
inanis male viventium spectator, sed arti tuae operique tuo animum
intende, studeque facere, quae Deo accepta sunt, ac verba Domini
10 perpetuo meditare.
V. Si vero dives es neque opus est tibi arte, quae te nutriat,

noli inaniter ambulare et vagari, sed omni tempore stude adire

ad fideles et eadem sentientes, et cum eis coniunctus meditare
verba salutifera eaque disce; 2. sin autem, mane domi ac perlege
15 Legem et Regum libros et Prophetas ** et Evangelium, pleni-
tudinem eorum [omnium].
VI. Gentiles autem libros penitus ne tetigeris. 2. Quid enim

16 omnium > S C
II. Respicit hunc versum Michael adeo severe, lectionem librorum gen-
Cerularius. Cf. Testimonia. — Clemens tilium reprobant. Cf. Clem. Recognit.
Al. Paed. III, 3, 18—25 p. 263—67; X, 15. 42; loann. Cass. Collat. XIV,
III, II, 60—65
289 ne barba ton-
p. 12; Isid. Sent. III, 13. Mentio quoque

&
deatur admonet, quippe quae a Deo facienda est somnii illius, quod refert

data sit viro tanquam signum generis Hieronymus Ep. 22 ad Eustoch. c. 30,
et melioris naturae atque faciei digni- quo tanquam Ciceronianius flagellari
tatem et auctoritatem paternam prae- sibi visus est. Canon XVI Statutorum
beat.
IV.

., ov

Q.uod oportet
ecclesiae antiquorum vel concilii Car-
thaginiensis
scopos
legere
quod dicunt quartum
praesertim
vetat, dicens:
libros
Ut
epi-
gentilium
episcopus

.^ .&
de eis

oporteat legere.
2.

VI.
satagere, qui
operi suo vacare.
2.

V.
Cf. VI, 23, 6.

. .] Cf.
male

II,

Quod
vivunt, sed

Q,uos scripturae libros

5?» 6•

oporteat
gentilium libros non legat, haeretico-
rum autem pro necessitate et tempore.
Plures autem lectionem librorum
rum tanquam ad eruditionem compa-
randam utilem ac paene necessariam
comprobant. Revera omnes fere patres
doctrina et eruditione conspicui libris
illis

Tert.
legendis
De
operam navaverunt.
idolatr. c. 10; Clem. Strom,
illo-

Cf.

abstinere ab omnibus gentilium libris. I,9; Orig. apud Eus. H. E. VI, 18. 19;
— Similiter alii auctores, etiamsi non Gregor. Naz. Orat, 43 (20); Hieron.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

- ^ , 11— VI, 13

"
111, 2.

/ ^ ,&
ijtsijtsQ

,,
6 vouoq
^'. )' .

,,^
\, *'.
,, 6
6
5

^,
- ' , }
.
,
, .,
IV. ,
-,

. ]
^}
. -/
10

^ ' ,'
, -)
0, ,,
^,
2.

, 15

, (] '\
'
^
^ ,
,. -
V.
,
, .,. 2 (V). ,
2.
20

2
,

-^
3Lev.
8; Deut. 6,

pr a h
6
:
19, 27;

^'
7•

a-

1
21,

4
i
^ 5•

j
—

h
5 Lev. 19, 27.

|
h |
3

8
>>
:
—
a

|
h
6/7
9 Gen.

8
, 27.

,
—
—
6
16 los.

h
:

,
| \
|

9 a h : •. \ -f- ^V^ 10 -{- j

12 «> a h : , + ^cc^ a
> |
13 :
\
a h D :

14 post hanc vocem in litura et antea ut videtur ditto-

.
^ {)
r/ :

graphia

21
^,
>>
|

a,
14/15

22
>
h
18
|
a

19 f t
:

: ly

1
'
h,
|
h

a-,

|
--
|

24
h,
| 16
a-

+
20
:
(i. m.)

a
h

|
25
:

a
|

h
17

:
:
 14 DIDASCALIA VI, 3 ) (l)•

tibi est cum alienis verbis vel legibus aut pseudoprophetis, quae
facile levioribus hominibus errorem praestant? 3. Nam quid tibi

deest in verbo Dei, ut ad illas gentiles fabulas pergas? 4. Si vis

(hi)storias [legere] discurre(re), [et] habes Regnorum; si autem

5 sophistica et poetica, habes Prophetas, in quibus totius poetiae et
sophistiae maiorem narrationem invenies, quoniam Domini, qui
solus est (sapiens), [sapientia et] sonitus sunt. 5. Si vero canti-
corum desideras, habes Psalmos; si autem initium generationis
mundi, habes Genesim; aut si leges et praecepta, habes gloriosam
10 Domini Legem. 6. Ab omnibus igitur [his tam] alienis et dia-
bolicis scripturis fortiter te abstine. 7. Tamen et cum Legem
legis, (cave deuterosin, simpliciter in ea lege), ab omnibus prae-
ceptis eius et mandatis longe te abstine, ut non te veteribus et
qui non possunt solvi laqueis conliges et oneres; nam etsi ali-

15 quando legis deuterosin, tantum ad hoc lege, ut scias et magni-

fices Deum, quia de tantis et talibus nos ligaturis eripuit. 8. Hoc
autem tibi sit ante oculos, ut cognoscas, quid est lex et quae post
legem secunda ligatio his, qui per legem et per repetitam alliga-
tionem in deserto tanta peccaverunt, et quanta eis imposuit onera.
20 9. Lex autem est, quae locutus est Dominus Deus, antequam

+
7 sapiens S
Mosis magni S
10 his tam :
C
}
]
sapientia et
gloriosam
>» S C 11 scripturis L rebus S, >> C; L magis interpretamentum
j
:
>» S
librum Exodi
:

—
C | 8 Psalmos
S, pro
: + David S |

legens
9 Genesim
^
quam versionem exhibuit 12 cave lege S 13 mandatis S creaturis L
| |
:

ut non ne te ipsum in errorem inducas neque S

: 15 deuterosin S cf. C |
:

bis L 1 17/19 quae post — onera : quae vincula deuteroseos, quae post legem
eis data sunt, qui in lege erant et ob deuterosin omnia peccata in eremo com-
miserunt S; testes ita inter se discedunt, ut locus vix sanari possit |
20 lex +
prima S

VI, 7. deuterosin] Latinus vocem cum lectio illa modo commoda, modo
. 8 vertit: secunda liga- incommoda secum trahat, ut bono vel
tio, alias: secundatio. Syrus vocem malo animo suscipitur. Etiam plures
retinet, et ego eam adhibeo praeter locos adnotavit Cotelerius. Cf. Daniel,

particulas versionis latinae veteris con- Etudes dassiqiies dans la socicte chre-
servatas. De vi vocis cf. Constitut. quem librum in linguam ger-
tienne,

apost. not. manicam transtulit I. M. Gaisser 1855.

* *
—. Laudavit hunc locum Ana-
Ep. 70 (84) ad Magnum Orat. Q.uod stasius Quaest. LXV.
vero veteres diversum de hac re iu- 4 — 5. Auctor hic quinque classes
dicium pronuntiant, non est mirandum, librorum V. T. discernit: historicam,
 ; '
CONSTITliTIONES APOSTOLORUM

?]
VI, 3 — 9.

,
15

,, & , ^^
jtaQaTQiJteL 7^Q ^^' ^^^
^^ Zeijtti

,
3•

-, ^ ^, i'ra 6];
,
,
4•

,-
5

^
5.

.. ],
'
' tloiv.

,,
' ,
, , 6.

. ^ . ^^
.

8.
^,
?)
10

15

}
^ 9•

10
1

| 7
:

.
h |
3

.
-^
^> > |
]
6

a h
6

a, & |
:
h

D
|

h
:
4

-f-
|

^^ a
:

h
- :

c>o
:

^
: . .

—
|

— >
11

14, 15
h |
|

18
> h

:
|

>
13

a
15
|
12
^
|
16 rf
\
14
>
|

j
13/16

17
-{•

-
sophisticam et poeticam, lyricam, ar- fecerunt et idolis servierunt, et a quibus
chaeogonicam, paraeneticam. Cyrillus Christus salvator homines liberavit.
Hieros., Catech. IV, 35, Genesim non Uberius de hac re agit infra VI, 18 — 23,
seorsum enumerans, quatuor classes ad quem locum lectorem revoco. Hic
habet: libros Legis, historicos, poeti- animadvertas velim, sententiam Didas-
cos, propheticos. Gregorius Nazian- caliae per interpolatoreni diminui. In
zenu5, Carmen XII (Migne PG
37, 474) illo libro enim iector admonetur, ut
tria genera enumerat: libros historicos, deuterosin omnino caveat; in Consti-
poeticos, propheticos. tutionibus vero, ut, si non ab omnibus
7. Auctor distinguit legem et deu- mandatis adscitiis, saltem a quibusdam
terosin. Illa est decalogus, haec com- se abstineat, — .] Eadem
plectitur omnia, quae Deus Israelitis fere verba Constitutor inseruit VI, 22,
mandavit, postquam in eremo vitulum I. 8.
 16 DIDASCALIA VI, 10— VII, 2 (L)•

populus vitulum faceret et ad idololatriam converterctur, id est

decalogus et iudicia. Et ea autem, quae post idololatriam eis man-
davit et digne ut ligationes imposuit, tu [autem] tibi vincula noli
adtrahere. lo. Nam salvator noster propter nihil aliud venit, nisi
5 iit legem impleat et vincula secundationis legis iniirm[arjet. Unde
eos, qui de plebe ei crediderunt, solvens ab ipsis vinculis ita eos
vocavit dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis,

(et ego reficiam vos). ii. Tu ergo, qui sine onere es et legis

simplicem et Evangelio consonantem Legem et ipsum Evangeliuni

10 et Prophetas nec non et Regnorum, scire debes ex ipsis, quia
quanticumque iusti fuerunt reges, a Domino multiplicati sunt in
hoc saeculo, et repromissio perpetuae vitae eis in regno Dei per-
manet, quanticumque autem reges idololatrae et praevaricatores fu-

erunt a Deo, pessime in celeritate perierunt (iudicio iuste definito)

15 et a regno Dei alienati sunt et pro refrigerio poenam exceperunt.
12. Ergo haec cum legis, valde poteris in fide crescere et aedi-
iicari. 13. Et iterum, cum in foro ambulas, balneis virilibus utere,
ut non, cum ostendis corpus tuum revelatum in confusione, et tu

in laqueo incidas et facile facias mulierem in te laqueari. 14. Ob-

20 serva ergo, ne talia agas, et vives Deo.
VII. Discamus vero, in Sapientia quid dicat sanctum verbum
2. Fili, custodi mea verha, et mea mandata absconde apud te ipsiini;

4 Mt. 5, 17. — 7 Mt. II, 28. — 22 Prov. 7, 1—27.

6 de plebe > S |
8 et ego ref, vos S C |
et legis : lege S cf. C
10 Regnorum : Regum S | scire debes : ut scias S cf. C 1 14 iudicio iuste
definito S cf. C |
16 leges L |
17 iterum — ambulas : postea surge et pro-
gredere in forum S ]
virilibus : + i^sc vero balneis feminarum S j
19 facile
. . mulierem cf. C not. : > S C |
20 vivis L, litteras i et e saepe confundens
21 discamus : disce S

13. Veteres Christianos, mores gen- Nicephorus H. E. XIV, 50 laudant

tilium sequentes, nonnunquam balneis etiam ascetas, qui balneas promiscuas
virorum ac mulierum promiscuis usos adibant, ut cupiditates superarent vel
€sse testantur quoque et improbant potius se iam cupiditatum experles
Clemens Alex. Paedag. III, 5 ; Cypri- esse probarent. contra non solum
anus De habitu virg. c. 19; De lapsis Christiani plerique, sed etiam nonnulli
c. 30; Epiphanius H. 30 c. 7; Hiero- gentiles consuetudinem turpitudinis et
nymus Adv. lovian. II, 35; Nilus Ep. plenam proscripserunt. Cle-
periculi
II, 211; Conc. Laodic. c. 30; Conc. mens Alex. 1. c. versum Hesiodi laudat
Trull. c. 77. Evagrius H. E. I, 21 et huc spectantem. Hadrianus imperator
, CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^ '^} VI, 10 VII, 2. 17

•?/,
^'•?]
,,
,
*

", .
'
,,^,

,
,
^]. .

, , ' 5

&,

,^
, ,.& ,,•
7]•

,^
",

13.
^,

1 2.
^,
-& ^.
^
10

14.

2. ,,,
VII.

8 Mt.
^,
5, 17•
,
6 Mt. II, 28. —1 Cor. 6, 15.
.
'
— 20
6

Cor. 7, 35•
—
20

22 Prov. .

1 ?.?
'
7,

h D :
+ ^ect -
& a cf. VI, 20, ^:* 2 h,

&
|
. . |

j
a | |
8 iVa hopvABD:-|-
a 6 a h

-
| |

D : >
:
9
10 ^ a
|

h :
-\-

&.
\

11
h,

(
\ |
|

13
18 a h
:

\
|
14 h
^^^
|

pv)hopvAD:-|-
16
|
|
17
|
19
-
a cf. c 3? 8 | 20 h j
. . j
21 rj/

a D : /. ^ . h

lavacra pro sexibus separavit.

Aurelius
Alexander Severus ea denuo
prohibuit,
FUNK,
lavacra

postquam Heliogabalus ea
DlDASC. KT CONSTIT. AP.
mixta
Marcus
summovit.
Romae

1.
admisit.
gustae ed. Peter 1865
VII.
muliere prava.
Cf. Scriptores Historiae

—
I,

.
19. 63.

Didascalia duas lon-

2
Au-
244.
De
 18 DIDASCALIA \, 3-13 (l.)•

fili, honora Deum, ei valebts plus, d absque illo alium ne timeas.

3. Custodi mea mandata, et bene poteris vivere, mea autetn verba
siciit pupillam oculi; impone digitis tuis el scribe ea in laiitudine
cordis tui. 4. Dic sapientiam sororem tuam esse, notam autem pru-
5 dentiam fac tibi, iit te custodiat nmliere aliena et maligna, si te

verbis gratiosis coeperit abalienare. 5. De fenestra enim domus suae

in plateas prospiciens, quemcumque viderit iuvenem insipientem trans-
euntem per angulum (in) itinere domus eius et loquentem in tenebris
vespertinis, cum nocturna quies est, 6. mulier autem ei occurrit spe-
10 ciem habens meretricis, qiiae facit iuvenum evolare corda; luxuriosa
est autem et effrenata, in domo autem non quiescunt pedes eius

tempore enim aliquo foris vagatur, tempus autem in plateis per omnes
angulos obsidet. 7. Et post haec adprehendens osculata est eum,
inriiborato autem vultu dicit ad eum: 8. Sacrificium pacificum mihi
15 est, hodie reddo vota mea; propter hoc exii in occursum tuum, de-
siderans faciem tuam, inveni te; institis extendi lectum meiim, tapetis
autem stravi ab Aegypto; aspersi lectum meuni de croco, domum
autem meam de cinnamomo. 9. Veni et fruamiir amicitiis usque ad
lucem, veni, involvamur in amore; non enim est maritiis meus in
20 domo; abiit iter longum, ligaturam pecuniae accipiens in manu sua;
post dies multos veniet in domum suam. 10. Seduxit autem illiim per
multam loquelam, laqueis autem labiorum adtraxit eum. 11. Quique
secutus eam est percussuSj sicut bos ad occisionem ducitur et ut canis
ad ligaturam et sicut cervus sagitta percussus in hepar ; festinat autem
25 sicut avis in laqueum, nesciens, quoniam de anima est ei certamen.

12. Nunc igitur, fili, audi me et intende verbis oris niei. Ne de-
clinet in itinere (etus) cor tuum (neque adpropinques portae domus
eius neque deambiiles in viis eius), multos enim plagans occidit, et

sine numero sunt, quos interfecit; in itinere inferorum domus eius

30 deducens in inferiora mortis. 13. Filij meae sapientiae intende et
meo intellectui ojfer aurem tuam, ut custodias cogitationem bonam;

)0 Prov. 5, I
— 14.

3 latitudine : LXX, tabulas S j

5 maligna : adultera S legens
pro \
6 domus suae -|- et e vestibulo S |
19 veni >> S ,.

23 percussus cf. C : ut puer S 25 de — certamen

|
anima sua pergit ad :

mortem S !
27 eius S 27/28 neque adpr. —
|
eius S > L LXX, partem viis :

posteriorem exhibent textus hebr. Peschitta Vulgata, pars prior exstat Prov,
. , , ], .-
,
CONSTITUTIONES ?0501.0, VII 8—7. 19

3• f^^^ov

^ - 6

,
4•

6 '
,
5

^ , ^' ., ,
^.
), ?}

10

-
?] , ^
6.

'
6
^,
.
'
'
6^
,, 7]'6^
,,
,
,
'
, ^''.
*
6'

6
*',
6 60
15

20

1 Prov. y, 4—18. — 19 Prov. 7» 21. 22.

>
h

' ^ i

h
h ,
4
|

b
> j
2 a |
3

-
^ ^^
] : |
: :
\ \
\

6 D : a h LXX | |
7 ^; > LXX |
9
11 > |
12 |
13 a h :

LXX 14 a a h L LXX + S 15

^
| : |
:

| -f |
16 h , , ;

\
17/18 — >> |
19 ?./] : . h \ : h
h L :
\
20 [/ + |

5, 8 29 in itinere . . deducens : itinera . . deducentia S LXX |

31 custodias
cog. bonam : te custodiat consilium meum S

giores Proverbiorum partes de muliere

prava agentes easque integras exhibet.
7.

definit
^] esse speciem avis marinae ]e-
Hesychius

Constitutiones
tatas
inserunt.
easdem partes decur-
proponunt et priori alium locum
Infra in descriptione mulieris
fortissimilis ratio inter libros intercedil.
.
vissimae,
circumagitur, unde

denotare videtur:
Vtxhnxn
quae facile

^^lhoc\oco
a quovis
homo

facile captus.
levis dicatur

2*
vento
 20 DIDASCALIA VII, 14 -VIII, 2 (LS).

sensus antem labiorum meorum rnando iibi. 14. Noli intendere

fallaci nmlieri; inel enim destillal de lahiis mulieris meretricis, quae
ad tempus quidem impinguat fauces tuas ; poslea vero amariiis felle
invenies illud et acutius magis qtiam gladius bis aciitiis. 15. Insi-

5 pientiae enim pedes deducent eos, qui utuntur ea, cum morte in in-

fernum; vestigia autem eius non permanent; itinera enim vitae non
sequitur ; fallaces aiitem viae eius et non bene cognitae. 16. Ntinc
igitur, fili, audi me et noli infirmos facere meos sermon^s. Longe
fac ab illa tuuni iter, noli accedere ad portas domus eius, ut non
10 prodas aliis vitam tuatn et ttiam conversationem his, qui sine miseri-
cordia sunt, ut non repleantur alieni tiiis viribus et tui labores ve-
niant in domos alienorum et paenitearis in ultimis, cum deterentur
carnes corporis tui; et tunc dicis: Quomodo odio hahiii disciplinam
et increpationes declinavit cor nieum, noii audiebam vocem obiurgantis
15 me nec opponebam aureni meam ? Paene factus sum in omni malo.
17. Et ut non per multa extendamus correptionem, si qua praeter-
misimus, sicut sapientes, quae ** pulchra sunt, ea deligite vobis
e sacris libris et ex Evangelio Dei, ut confirmcmini et amoveatis
ac reiciatis a vobis omnia prava atque innocentes inveniamini in

20 vita aeterna apud Deum.

VIII. Mulier vero subiecta sit viro suo, quoniam vir capiit est

mulieris, et caput viri in via iustitiae incedentis est Christiis. 2. Post

Dominum nostrum omnipotentem, Deum nostrum et patrem saecn-
lorum, praesentis et futuri, et dominum omnis spiritus et omnium
25 virtutum eiusque spiritum vivum et sanctum, quibus sit honor et

21 Eph. 5, 22, 23; I Cor. 11, 3; Prov. 8, 20.

1/2 noli —
10 tuam conversationem
hortantibus me S
mulieri >> S
manent (vel: habent requiem) S,
obv :
|

-
4/5 insipientiae

LXX, annos
LXX
L LXX
:
:

videntur
tuos S |
peccati S
L
15
legens
meam
j

:
6 per-

-|- ad-

VIII, 2. post domimim — amen] Nau est, auctoris Didascaliae an uon potius
et Gibson hanc particulam ad versum additamentum sit. Syrus interpres
praecedentem adiunxerunt. — eiiisque etiam in doxologia librum terminante
spiritum v. et 5.] duaeritur, num haec VI, 30, 8 spiritum sanclum patri et

particula, quae in Constitutionibus de- filio adiunxit.

,
8.
CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM

' ,, ,^ ' VIl, 8~V1II, 2.

-
-
21

,
''
, ,
] ,
".
^
,,^
,
,
;
. . ,
9• ^"^ ,^ -

'

,^^- ,
, '
, ^.
\-
, , 10

, ,. - VIII. ," ,,
^.
-
15

^, ,
,
16 Eph.
1 Prov,
5,
"

5,

22. 23;
3. 4•

I
—
Cor.
-* Prov.
11,
,,^'*

3;
9, 18.

Prov.
—
8,
6 Prov.
20.
7, 26. — 7
2.

Prov. 5, n — 14•
20

^^
10

16
-\-

>
,:

\
.
)
-\-
:

<3f

\
yal
h
10/11

h |
17
a |

h
a h
:

^
:

\
h

17/18
:
LXX
,

>> a
'-^

i
|

>»
7

.\

20
^ ^|
12
15
D LXX
( ^^ h
]
j

19
\

:
9 -
'^
,

•
\

.
Tf 1
21

VIII. 1 1, 3, loquitur de obsequio a muliere

viro praestando, allegat versus princi-
De uxoris virum diligentis et castae pales Proverbiorum c. 31 et ullimo
subiectione erga maritum. — Prope ad loco aeque ac Didascalia Prov. 12, 4.
hoc caput accedit Clemens Al. Paed. Brevem descriptionem uxoris bene mo-
III, II, 63-67 p. 291: laudat I Cor. ratae idem exhibet Strom. IV, 20.
 '2^1 \)\\i\^i)k\x\ vm, a 12 (s).

gloria in saecula saeculorum, amen, time virum tuum, mulier,

et reverere eiim, eique soli placere stude et parata esto ei servire,
et manus tuae sint ad lanam et cogitatio tua ad fusum, sicut dixit
in Sapientia: 3. Mulierem foriem quis inveniet? Aestimabilior est

5 gemmis pretiosis, et confidit in ea cor viri eiuSj et victus eam non

deficiet; adiuvat enim virum suum in omnibiis rebns, atqiie facit, iit

nihil ei desit in vita eiiis. 4. Lanani et linuin manibus suis redegit

ad res pulchras. Proba gubernatrix est, quasi navis negotians, et

de longe congregavit omnes divitias suas. 5. Surrexit nocte et dedit

10 victum domestkis et opiis ancillis, et consideravit agrum et emit, et
de fnictibiis manuum suarum plantavit possessiones. 6. Accinxit
lumbos suos fortitudine et firmavit brachia siia^ et gustavit, qiiia

boniim est operari, et non exstincta est lucerna eius tota nocte; ex-
tendit cubitos suos in sollertia et manus suas ad fusum. 7. Mamis
15 suas porrexit paiiperibus, et de fructibus siiis dedit inopibus. 8. Neque
vir eius sollicitiis erat de domo, quia omnes filii domtis ipsius vestiti
sunt stola duplici; viro suo indumenta fecit ex bysso et purpura.
9. Conspicuus est vir eius in portis, quando sederit in concilio seni-

orum. 10. Et fecit in domo sua sindones ac cingula et vendidit

20 Chananaeis. Virtus et deciis est indumentum eius, et laetabitur in
novissiino die. 11. Os suum sapienter ac prudenter aperuit, et ordine
loquitur lingua eiiis. Angiistae sunt semitae aedium eius, et panem
otiosa non comedit. Os suuni aperuit sapienter ac recte, et lex
misericordiae in lingua eius. 12. Liberi eiiis surrexerunt et divites

25 fiebant et laudabant eam, et laetabitiir de eis in diebus novissimis.

Et vir eius praedicavit eam, et multae filiae acqiiisierunt divitias. Et

]. 4 Prov.

1 a
31,

>» h
10—31.

V ot (> a) ov ^ a h

)
: |
. . :
j

2 ^ a a cxj h 3
.

^
|
. : |
|

h. 1. a^ post , >h |
4 + h |
5 -{-
\

7 8 a , h

-
:
| \

9 a^ h : a, (== ,
>
LXX
13
h |
10
.
]
10/11
D LXX
12
14
LXX
- |

^
:
-f- J \

>h 15 6 16 -\-

.
! | | \)

LXX j
sec > 17 |
: h, + «^^ 18
|
-(- LXX |
19 : post
> +
h,

h |
. ]> D
\
20
a
\

h : LXX,
h |
22
,
:
,
^7] ,
, ^,
CONSTITUTIONES APOSTOLOliUM

^
VJIl,

^,
, 3

^?]
12. 23

&' ,, , ^' 6
3•
, -
; 5

-, .
Xifhmv

^
^' ^. ,
) , .
4•

5• ^^^^ ^^*'" 10

,, 6.

, ,, -
'
-,
.. .

,
15

&
,
.
'
,,.
9•
8.

^,
1 1 .
,
,-. 6 , -
-
20

25

,^ , ^ . ^ '

,
12.

6
^, 0

'
23
25
26/29
- 5 Prov.

:
,
51,

-|-

—
.h
\
10

24
|
31•

h
h
D
LXX

>
:

25/26
|
|

27
28/1
a

h |
h
28
—
|
LXX
26
|

•{-
>

a
a.

(?)
i

D : -|- h LXX 29 j
30 : post 6 .
[ -f |
31 ;
 24 DIDASCALIA VIII, 13 2:5 (SL).

multas res magnas fecit, et omnes feminas supergressa est. 13. Nam
iniilier timens Deum benedicetur, el timorem Domini ipsa praedicabil.
14. Da ei de fructihiis ipsius, qui conveniunt ad labia eius, et ipsa
praedicetnr in porlis, et itbique praedicetur vir eius. 15. Etiterum:
) Mulier fortis est corona viri sui. 16. Didicistis ergo, quantam
laudem a Domino Deo accipiat mulier pudica et virum amans,
quae fidelem se praestitit et Deo vult placere. 17. Tu ergo,
mulier, noli te ornare, ut placeas aliis viris, neque meretricis cirros
et vestimenta induere neque calceos inducere, ita ut illis similis
10 fias, quae tales sunt, eos alliciens, qui illis rebus capiuntur. 18. Et

si hoc opere impudicitiae peccatum non committis, attamen eo

peccavisti, quod coegisti illum * desiderare autem pecca-
te. Si

veris, et tu perdidisti vitam tuam et connoxia facta es animae

illius. 19. Et postea, si peccaveris in uno, despiciens te iterum
15 ad alium transibis, (sicut dixit in Sapientia: Impitis) ciini venerit
inprofundum inalorum, conteninit, et veniet infamia et improperium.
Quae talis autem est, iam (vehementer) vulnerat(a est; et laqueat
animas insipientium. 20. Discamus igitur et eas, quae tales sunt,
quomodo triumphat per ipsam Sapientiam sanctum verbum.
20 Dicit autem ita: Siciit inaures in nare porci, ita miilieri malivolae
species. 21. Et iterum: Sicut lignum vermis exterminat, sic perdit
virum mulier malefica. 22. Et iterum: Mulier stulta et saeva in-
digens pane efficitiir, quae nescit ruborem; in ianuis domus suae sedet
super sellam adparens in plateis, advocans eos praetereuntes, diri-

25 gentes iter in viis suis, et dixit: 23. Ouisque ex vobis insipiens est,

5 Prov. 12, 4 - 15 Prov. 18, 3. — 20 Prov. 11, 22. — 21 Prov. 12, 4. —

22 Prov. 9, 13—18.

14/15 peccaverit . . se . . aliud transiet L i

15 sicut d. in Sapientia Im-
pius S cf, C I
16 vehementev cf. C : prorsus S i
18/21 discamus — species
> Sp 1
25 insipiens : adulescens S

1 \
| 1/2 h | 2 £»' > a

> 3 — — >
5
1

\
:

:
h LXX
|

9 10
]
6 oia | 6/7
:

>> |
.

10
. .|
3/4
c^
:
| 8
\
:
j

8 >
.
.,
, h cf. . |
11 . : h | |
ro a h :

12 : h \ . : ro |
13 . :

IJ. - III, 2, 5 • 253:

.] Clemens . Paed. ?.'
.
. ' , ^ , 13.
0'
14.
CONSTITUTIONES APOSTOLORIM

'*. 15. \
,,
VIII,

,,
!] -23. 25

*'. ^, '',
- 5

.
6.

,
1

, &. .

^ ^, -
^,
7]
1^)

^
'
§
.
,
^
. ,
, -
- 0
1 8. \
,
\

15

,'
, ^ , ' -^ '
19. '^« ,

^ - ^, ^.
",
. ^
6 {)^ ,' ^] 20

- ,
20.

,, '

'
,,'2
". \''.,' ,".
, 21.
25

,,
''. 23.
^, ^ 22.

25 Prov.

^^
4 Prov.
1 1,

|
12, 4•
22. —

|
— 5 Prov. 14,
26 Prov.

|
14 ro a
h \

h
?.& .
12, 4.

15/16
\
17
.
"

:
— 11) Prov. 18,
27 Prov, 21,

h
/. 15
3•

9•

| 18
-

19•

|
23 Eccl.

ob.

16
:

,
7, 27.

aliud
—

L
j

^
a- h j
19 6 |
20 ^ : |
21 -\-
\

23/25 -
> | 23 > |
24 a h : 1> |
«t >a j

25/27 — > 27 a | + |
28
a h : 29 |
>
 2(1 DIDASCALIA VIII, 24 IX, 4 (L).

declinet ad me; et eis, qiii sine sapientia sunl, praecipio dicens: Panes
absconsos in priina stmviter edetis et aqiiam furtivam dulcem bibetis.

24. Et nesciens est, quia terrigenae apud eam pereunt, et in petauruiu

inferorum occurrit. Sed fuge citius et noli remorari loco eius ^neque

5 tolle oculos tuos neque eam adspicias). Et iterum: Melius est habitare
in angulo obscuro quani cum muliere linguosa et rixosa. 26. Nolite
igitur eas, quae tales sunt, Quae mulieres imitari, vos Christianae!
fidelis vis esse, viro tuo attende, ut placeas illi soli, et, cum in

platea ambulaveris, caput tuum vela veste, ut per velationem magna

10 obscuretur pulchritudo tua. 27. Et noli depingere vultum tuum

a Deo per naturam tibi factum. Deorsum adtendens iter tuum
confice undique veste te cooperiens.
IX. Declina autem et balneum, ubi viri lavantur, quod super-
fluum est mulieri; nam etsi non fuerit in civitate vel in regione
15 balneum (mulierum), in eo balneo, ubi viri lavantur, mulier fidelis

non lavetur. Si enim vultum tuum veias, ut ab alienis viris non

videaris, quomodo nuda cum alienis viris in balneum ingrederis?
2. Si autem non est balneum muliebre, quo utaris, et vis contra
naturam cum viris lavari, cum disciplina et cum reverentia, cum
20 mensura lavare. 3. In talibus enim balneis non frequenter lavetur
nec diu lavetur nec in meridie, sed, etsi potest fieri, nec per sin-

gulos dies. 4. Hora autem sit tibi superflui illius balnei decima;

5 Prov. 21, 9. 19.

1/2 panes — bibetis : accede suaviter ad panem absconsum et aquam

f. d. S I
4/5 neque t. — adspicias S |
6 rixosa :
-f- ii^ interioribus domus S cf.
Prov. 25, 24; item infra c. 10, 2 | 10/11 et noli — factum : neque orna faciem
oculorum tuorum S |
13/14 quod sup. est mulieri >• S j 15 mulierum S !

20/22 in talibus — dies : neque omni tempore neque omni die neque meridie S |

22 superflue L

24. petaurum] Latinus vocem grae- structiones II, 19. Clemens 1. c. III,

cam retinuit; Syriis vertit: 2, 6 p. 254; II, 66 p. 292 declarat,

profundum. illis artificiis hominum opificem et

malam

.
* archetypum contumelia affici et

24. .] i. e. artem creaturae Dei anteponi.

ne genas vel oculos vel capillos colo- IX. avkXovead^cci -
ribus depingas. Eundem corporis cul- Q.uod mulier non
tum daninant Clemens Al. Paed. II, debet cum viris Javari. — Cf. quae
8. 12; III, 1. 2. 21; Tertullianus De supra ad c. 6, 15 adnotata sunt,
cultu feminarum; Commodianus In- 2. ?.. )..\
 .
.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

agtOxeiv , ^ ds
VIII, 24 -IX,

dvai
4.

^
•
27

" ., & ,,,

2/j.

6 ^, ,,
, '*'
, 5

. ,
^.
^,
IX.

*
^' ,
•,
- ; 2.

15

. 4•
3• (^

^Qf^ ^^ ^oi
, *^ ' ^*

3
.
6 Gen.

1 .
,

S -.^
|
31

4
:

).
& h
|
6
| 2 a h

-f
: ro?

|
|

rf' a |
7
h
h
'
1

.
^
: !
| j

10 > 10/11 12 fi
-\-
|

|
ro
\

> |
13 ' :
|

h
:

15 ?.. h j
|
16 ( supra
lineam) |
> j 18 rfe > |
:
\
. :

Cum Didascalia hoc loco de balneis 23, 21.. 22. Ceteroquin usus multiplex

]] ,
promiscuis agat, Constitutor vocabulo erat. His balneum ad sanitatem sus-
suppresso de balneis muliebribus tentandam vel munditicm corporis re-
loquitur. Cf. quae exposuit Corssen stituendam saepius opus erat quam
in Zeitschrift fiir neutestamentl. Wtssen- illis. NonnuUi lavacro plane abstine-
schaft 1(1900), 341 — 43. - bant, ut lacobus frater Doniini teste
Cf. Ps.-Ign. Her. i, 2. Hegesippo apud Eusebium H. E. III,

47
3.

frequentiores ac non necessarias

nant etiam Clemens Al. Paed.
p. 282; Cyprianus
Hieronymus Ep. 4$ c. 4; 125 c. 7
(Migne PL 22, 481. 1075); In lerem.
De
Lavationes
dam-
III,

lapsis c. 30;
9,
23,
stribus

]
4.

stitutor,

superfluo,
5 et

?.] c.

cum
Hieronymum De
2.

i.
quod
e.
.
Sic scripsit
Didascalia dicat de balneo
est
quarta hora post meri-
viris

Con-
illu-

—
 28 DIDASCALIA , 1 1 (l).

oportet enim te constitutam fidelem ab omni parte oculorum

aspectum et conventionem, quae in tali balneo fit, iugere.
X. Ne autem sis litigiosa ad omnes, prae cetera adversus
virum tuum, excide hoc malum quoniam fidelis es, ut vir
a te,
) tuus, si est fidelis aut gentilis, propter te non scandalizetur et
blasphemet in Deum et tu vae heredites apud Deum Vae, inquit, :

per quem nomen Dei blasphematur inter gentes; 2 si autem iidelis

est vir tuus, cogatur dicere, ut sciens scripturas, quod scriptum
est in Sapientia: Melius est habitare in deserto quam cum muliere
10 linguosa et litigiosa. 3. MuUeres igitur per confusionem et man-
suetudinem religionem ostendite ad conversionem et fidei auctum
de ethnicis quanticunque sive viri sunt sive mulieres. 4. Et si

pau)cis ipsi admonuimus et correximus vos, sorores et filiae et

membra nostra, tamen sicut sapientes et vos quae bona sunt et

15 sine reprehensione quaerite vitae istius documenta, ut sciatis, per

quae possitis regno Dei nostri propinquare et bene placentes
repausare.

& 6 les. 52,

3 prae cetera
praeterea
pro
L |
5. —
(=
5 fidelis aut
legens
)&
9 Prov. 21, 19.

>> S j
Corssen (cf.

5/6 scand. et blasph.

\
Ronsch,

16 bene :
:
Itala et Vulgata p.

cogatur blaspheraare L,
bonis operibus S
412) :

diem. contextu

morem improbat
(v. 3)
meridie balnea petiisse apparet. Q.uem

christianam adhortatur, ut nonnisi circa

vesperam
referente
octavam horam
lavetur.
multos

auctor et mulierem

Hadrianus imperator
Aelio Spartiano
in publico
c. 22
neminem
iani

ante
nisi

.
anus Apol.
aegrum

hora lavandi loquitur.

X.

loquace.
c.

De
42 de honesta

}
lavari passus est. TertulJi-

muliere contentiosa
et salubri

et
OFl

.
.
CONSTITLTIONES APOSTOLOKDM

ovOav

, -
^ 6?
,
X, 14.

,^
29

1]

,
,
,
0
,,
, -, ^7]
^'^ - '
^. ,,''
-'*.
,,
*'.
6

,
2.
5

.
^. 10

-
, ,
, ^.
^ 5^
,
4• ^^^ ^^ ^^' &-
^- 15

6 les. 52, 5• ~ •> Prov. 21, 19.

6
>
^^
1

1
:

a
d^

h :
>
^ 1 (jf >
!
5
2

, -^ ,
+
:
h
a \
1
3
(^
7
:

>
^. h,

j 7/8
—
^
-- :
\

^
!
10 : |
11 \
12 ]> |
15 h |

Tirxvoaa^ui a-
: -\-

D
(sirailiter
: ~& a
a h,
Turrianus),
|
16
-&
-f"
>
, -^ ,
|
17
+
|

. iav
est de marito in

sive gentili,
f/ ] postea
Hoc
universum, sive
v,
loco sermo

2 speciatim
fideli

de
fideli.

unum ex
iure offendit.
Locutio Syrum interpretem
librariis Constitutionum sine
et
 .
. Pastor, qui constituitur in episcopatu presbyterii et in

ecclesiis omnibus et parochiis, oportet eum sine querela esse,

irreprehensibilem, alienum ab omni iniquitate, virum non niinus
annorum quinquaginta, quoniam per quandam rationem iuveniles
5 luxurias et diabolica vitia aufugisse iam videtur et ab eis, quae a

falsis fratribus in multos iactantur, blasphemiis, qui ignorant verbum

Dei, quod in Evangelio est: Quoniam, inquit, qui dixerit verbum
otiosum, reddet rationem pro eo Domino in die iudicii. De verbis
enim tuis, ait, iustificaberis et de verbis tiiis condemnaberis. 2. Sit

10 igitur, si possibile est, [ad omnia] eruditus; et si sine litteris est,

3 Tit. I, 6. 7; I Tim. 3, 2. — 7 Mt. 12, 36. 37.

1 pastor : de episcopatu audite pastor S cf. C |

in episcopatu : in visi-
tatione L, pastor et princeps in presbvterio S i 1/2 et in eccl. — parochiis : in
ecclesia et in omni parochia S 5 |
diab. vitia . concupiscentias inimici S
7 Dei

I, I.

bie usurpavit
Syrus
quentes
plerumque
et
: illud S 10 ad omnia

in episcopatu]

vocem
|

Conslitutor de episcopo lo-

testantur
S C

, .
Auctor haud du-

quamque Vulgata
>

quam
I.

episcopatu,
peritus
Otl

vero
Quod

sermonis. —
,-
excluditur ab
qui expers est litterarum,
Turrianus,
vertit: visitatio. Cf. les,

]. "
10, 3; lerem. 6, 15; 10, 15; Luc. 19, haud dubie textum suum falsum re-

44; I Petr. 2, 12. Ego verti: in epi- spiciens, hoc caput inscripsit:

scopatu, cum illa vox sensiim auctoris

non recte reddat. Etiam Latiims noster
ita vertit infra v. 3; c. 2, 3. — tn . eandem,
ecclesiis etc.'\ Ecclesiae et parochiae sed similem aetatem Siricius papa
auctori idem esse videntur; haec autem postulat Epist. I, 9 decernens: usque
vox quasi accuratior illi addita est. — ad annum aetatis trigesimum clericum
dtaholica vitia] Similiter Syrus: con- in ordinibus minoribus versari, deinde
cupiscentiae inimici. Ideo nolui emen- per quinque annos diaconum ac per
dare, quamquam suspicio mihi exoritur, decem annos presbyterum esse, deni-
Constitutoris textum fideliorem esse. que, i. e. annos XLV natum, cathedram
episcopalem adipisci posse. Zosimus,
 10 .

'
.
'
Ein2::hOmiN

^
&, , ,
-,
AIAKONS^N.

- 5

', ''%,^^,
, ^], , ,' ?^]
) ,,
^
^ 2.
10

5 Tit. , 6. 7; Tim. )5 10 Mt. 12, 36. — 11 Mt. 12, 37•

^^ ^
+
^
^
2
>
>>

i. t.
j

^
|

5/6
8
:

10
|
7
a h
|
3

D
a
:
h
-f
!> a
i. m.
j

:
5
- |

13
a h :

>> a ^
|
12
.' a

()
h
h
:

D : a
|

Epist. ad Hesych. c. 3, similem aeta- XXX requirunt, eandem aetatem, quam

tem requirere videtur, nec vero satis synodus Neocaesareensis (514 325) —
distincte pronuntiat. Canon Silvestri c. 1 1 modo ad adipiscendum presby-
papae suppositicius XI annos pro sin- teratum postulaverat. lustinianus, Nov.
gulis gradibus
ante annum LV ad episcopatum
ita disponit, ut nemo
ele- )
123 c. I, annos
?..] Canones
XXXV requirit.

ecclesiastici
—

.
vetur. Lex autem non semper obser- apostolorum 18, 3 praecipiunt, ut pres-
vari poterat. lam Didascalia permittit, byteri aetate provecti sint,
-
]
casu postulante etiam virum natu mi-
norem episcopum eligi. Brevi post Cf. Doctrina XII aposto-
numerus diminuebatur. Synodi Aga- lorum ed. Funk p, 62. Similiter auctor
thensis 506 c. 17
524 et Arelatensis infralll, i, i de senectute viduarum dicit.

c. I ad presbyteratum vel episcopatum 2. Virum litterarum

suscipiendum nonnisi aetatem annorum expertem etiam Canoiies ecclesiastici
 32 DIDASCAMA , 3 , 2 (LJ-

sed notitiam habens verbi [divinij et stabilis aetate. 3. Si autem

in parochia modica ordinandus est episcopus et non invenitur,
qui tempora aetatis iam transisse videatur et testimonium habere
et sapiens, est autem iuvenis et testimonium habet ab eis, qui
5 CLim eodem sunt, quia dignus est ad episcopatum, et per iuvenileni
aetatem per mansuetudinem et bonam conversationem senectutem
ostendit, probetur et, si ab omnibus tale testimonium habet, con-
stituatur [episcopus] in pace. 4. Nam et Salomon duodecim
annorum constitutus regnavit in Israel, et losias in iustitia octo
10 annorum constitutus regnavit, similiter et loas, cum esset septem
annorum, regnavit. 5. Unde, etiamsi iuvenis est, tamen ut man-
suetus sit, timidus et quietus, quoniam dicit per lesaiam Dominus
Deus: Super quem respiciam, nisi super mansuetum et quietum et

trementem verba mea semper? Similiter et in Evangelio dicit ita:

15 Beati mansueti, qiiia ipsi hereditabiint terram. 6. Sit autem et

misericors, quoniam (iterum) dicit: Beati misericordes, qiiia ipsis

miserebitur Deus. quoniam iterum dicit:

7. Similiter et pacificus,
Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. 8. Sit autem et sine
(omni) malitia et iniquitate et malignitate, quoniam dicit iterum
20 Beati mundo cordej quia ipsi videbunt Deuni.
II. Sit ergo sobrius, castus, (constans), ornatus, non turbulentus,
non vino nmlto deditus, non percussor, sed innocens, non litigiosus,

non avarus ; non neophytus, ut non infletur et in iiidicinm incidat

{diaboli), quoniam omnis, qui se exaltat, humiliabitur. 2. Talem

8 IHReg. 2. — 9 IV Reg. 22, i ; II Paral 34, i. — 10 IV Reg. 11, 21. —
13 les. 66, 2. — 15 Mt. 5, 5.
— 16 Mt. 5, 7. — 18 Mt. 5, 9. — 20 Mt. 5, 8.
—
21 I Tim. 3, 2—6. — 24 Luc. 14, 11.

1 divini > S C I
stabilis : provectus S j
8 episcopus >SC I
IG iterum S C j

dicit -\- in Evangelio S | 16/17 ipsis m. Deus : ipsi misericordiam consequentur S i

19 omni S

apostolorum
mittunt,
C |
21 constans S C, hic post

16, 2 in episcopatum ad-

nec vero requirunt peritiam
4.

Salomoni regnare
€] |
24 diaboli S

Eandeni
C

incipienti attribuunt
aetatem

sermonis, sed mansuetudinem et cari- Eupolemus, rerum scriptor saeculi I

tatem erga omnes. lustinianus Nov. 6 a. Chr., ab Eusebio Praepar. evang.

c.4 autem edicit: Litteras ignorantes IX, 30 prolatus, Chrysostomus ad les.
omnino nolumus neque unum ordinem 3, 4, Hieronymus Ep. 72 c. 4 et In les.
suscipere, clericorum videlicet pres- 3, 4, Ps.-Ignatius Magn. 3, 4, Mar. ad
byterorum ac diaconorum, tam sacras Ign. 3, 3. Textus S. Scripturae vul-
orationes docentium quam ecclesiarum gatus de ea nihil habet. Codex vero
et canonum legentium libros. Alexandrinus III Reg. 2, 12 addit:
 , ^ ^. ^ CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 1, 3 2, 2. 33

^^ // 3• ^^ ^^^ ^<^ ^^
-
?]^ }
,
,
8, :

,
,'^
&,
^^ .
? )

.
,
•?](,

- 4•
^
^^'^ 7^Q
-
-
7j

d \
,,, )
^' ,, '
*^;
J- ( 10

' ,,
\'
, , )
'\
,,

, ^*'.
6.

,
7- ' -
,, ^ ^^'.
,,

?]-
15

, , ' ,, , ^-
V 8.

^]
,
' , ,
, ,," "^ '\
' ,&,
-
20

,
II. ,, ,

^)
,,
^^' 6 . 2.

7 III Reg. 2. — 8 IV Reg. 22, ; II Paral. 34, . — 9 IV Reg. 11,21. —

, — 13 Mt. — — — —

&
11 les. 2. 5, 5• 15 Mt. 5, 7• 16 Mt. 5, 9• 19 Mt. 5, 8.

21 Tim. 3, 2 — 6. — 24 Luc. 14, 11.

& &^
1 : |
. :
\
a
—
|

2 > 3/4 > a |

3 |

5 > D h

( ()
j
G |
: a |
8

LXX
> 9

> a
ahoL:>pvS
] 18/19
j
11 > 1
LXX
|
12

a
\

|
14
23
: ovv
D
|

|
:

^
16/17
?^^
—
-|-
a

^ocl
h

a |
24 -\-

sienses
,
(inscriptio particulae)

. et quaedam
nonnulli codices Pari-
editiones:
11. '.
oporteat episcopum etreliquos clericos.
Q.ualem esse

FUNK, DlDASC. ET CoNSTIT. AP. I. 3

 34 DIDASCAI.IA , 2, 3 4, 1 (LS).

decel esse episcopum, uniiis iixoris virum, curam domus suae bene
agentem. 3. Ita ergo probetur, cum manus impositionis acccpit,
et sic ordinetur in episcopatum, si est castus, si uxorem castam
aut iidelem habuit aut habet, si filios pie educavit et erudiens
5 produxit, si ii, qui intra domum eius sunt, reverentur eum ct

honorant eum et omnes subditi illi sunt. 4. Si enim, qui se-

cundum carnem illius proprii sunt, seditionem faciunt adversus
eum et non parent ei, quomodo ii, qui foris domum *l eius sunt,
curae ipsius commissi se ei subicient?
10 III. Et examinetur, an sine macula sit in rebus saeculi et iii

corpore suo; scriptum est enim: Inspicite, an sit niacula in eo,

qui sacerdos est faciendtis. 2. Sit autem et ira vacuus, quia Do-
minus dicit: Ira etiam prudentes perdit. 3. Et sit misericors et
beiievolus et caritate plenus, quia dicit Dominus: Caritas operit

15 multitudinem peccatoruni.

IV. Et manum porrigat ad dandum, et amet orphanos ac

viduas, et amet pauperes ac peregrinos, et sit promptus ad mini-
sterium suum et assiduus in ministerio et animum suum conterens
1 I Tim. 3, 2. 4.
— 11 Lev. 21, 17. — 13 Prov. 15, i. — 14 I Petr. 4, 8.

3/4 uxorem — habet : uxor eius fidelis et casta est S 4 pie S (accurate
in timore Dei) C : caste L, iterum legens

2. .] Constitutor digamiam ab episcopatu excludere.

hunc locum respiciens accuratius de Pauci tantiim locum de bigamia, non
matrimonio clericorum infra VJ, 17 de digamia successiva, interpretati sunt,
agit ibique praecipit, ne clericus mere- ut Theodorus Mopsvestenus (Catena
tricem aut ancillam aut viduam aut graecorum patrum in N. T. ed. Cramer

repudiatam
uxorem

esse , , in

habeat.
matrimonium ducat
Unde
loco etiam invitis codicibus legendum

quod vocabulum plane nihil dicit, nisi

quod verbis praecedentibus vel Didas-
caliae dictum est. Auctor Didascaliae
non
apparet,
vel
hoc
VII, 23 — 26) et Theodoretus Cyrensis
ad I Tim. 3, 2 (Opp. ed. Hal. 1772
III, 653), vel Chrysostomo ad I Tim.

3, 2

putaverunt,
referente

scopqs uxorem haberet vel

tantum episcopus
(ed.

apostolum
Bened.
velle,

eligerelur.
XI,
ut
599)
epi-

uxoratus
De di-

non exponit, qualis esse debeat uxor gamia successiva locum etiam auctor
episcopi vel presbyteri. Id tantum cum Didascaliae intellexisse videtur. Certe
Paulo apostolo dicit, episcopum unius interpolator eum ita interpretatus est.
uxoris virum esse debere. Q.uae verba Tertullianus quoque ita sensit, De ex-
fere ab omnibus ita intellegebantur, hortatione castitatis c. 11 de sacerdote

eum solum episcopum eligendum esse, de monogamia ordinato, De mono-

qui semel tantum uxorem duxisset, vel gamia c. 12 de clero monogamiae
,
^, ' , ^ ". '
,,08 ehai

,^
,,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^*
II, 2, 3—4, 1.

3•
,,"
35

^,. ^&, ,
,
; ,
5

^?
' ^'^ ,,^ , -
III.

' ,
4• ^^ Y^Q ^^ xccTa

10

,,
'
/

, ,,
oov7]V

,,, ^''
,, '
, ,
IV.
-- ,,'
. 2.

. 3•

,/
£i>^«>

?}*\
15

1 Tim. 3, 2. 4• — 12 Lev. 2, ly. — 14 Prov. 15, . — 15 loann.

13, 35• — 18 Tim. 2, 1$.

-.
^&
1 (> h aWi)a [2 a- cf.

\, 17, 3 • a h , |
4 a cf. D :

, h |
-\- h |
5
h a a h 6 8
^. >
1 |
: 1
:
|

.
avtov ,
|
\
9
|
12
|

-\-
:

>
j
10 foioi
a D
:

: -^ , h
13 + 14 rfe 16

.,^
j |
|

17 :

iugo adstricto dicens. Universe etiam grediente lex non mitior fiebat, sed
nonnisi monogami in clerum admissi potius severior.
esse videntur. Q.uae Tertullianus De III.

monogamia c. 12 et Hippolytus Philo- qui-

soph. IX, 12 Catholicos vituperantes bus probandus sit, qui designatur in

.-
dicunt, ea contrarium non probant. episcopum.
Regula temporibus veterrimis nonnun- 2. .] Canones eccles.
quam observari non poterat. Hic in- apost. 20, 2: ?)
super

scitos
dicit,

bigamos vel trigamos

fuisse.
Callisto pontifice

Tempore autem
in ordines ad-
denium

pro- , IV. ^^
' ^^ X^Qfj

3*
-
 36 I»II)AS(;ALIA IV, 4, 2 , 4 (s).

et inconfusibilis, et sciat, cui magis opus est accipere. 2. Htenim

si vidua est, quae possidet vel sibi suppeditare potest, quae opus
sunt in corporis senectute, alia vero non vidua, quae inops est

vel ob morbum vel ob liberos educandos vel ob infirmitatem

5 corporis, huic potius manum porrigat. 3. Si quis autem edax est

vel crapulae deditus vel otiosus et in rebus ad vitam necessariis

premitur, non est dignus eleemosyna, immo nec ecclesia.

V. Sit ergo episcopus non personarum acceptor, neque divites

revereatur neque eis blandiatur plus quam par est, neque pauperes
10 despiciat vel neglegat neque se super eos extollat. 2. Et cibo ac
potu vili ac tenui utatur, ut possit invigilare hortando ac monendo
licentiores. Neque sit astutus nec gulosus nec voluptarius nec
cupidinum amans neque amans bonorum ciborum. 3. Neque sit
iracundus, sed sit longanimis in admonendo et valde soUicitus in
15 doctrina, et assiduus in scripturis Dei sollicite legendis, ut scripturas

accurate vertat et interpretetur, et Legem ac Prophelas comparet

cum Evangelio, quomodo verba Legis ac Prophetarum concordent
cum Evangelio. 4. Ante omnia autem sit bonus interpres legis

1 II Tim. 2, 15.

1 inconfusibilis = C cf. II Tim. 2, 15; S accurate : non

erubescens \
12 gulosus = li^^iJ em. Duval : S p^5J, quam vocem Nau Gibson
Flemming diverse interpretantur : C
1 capita IV et V transposuit tl 2 iv

] h '

-
\ : \

8 > a 4 h 7 8 -\- 9 >

^ |
11
j

a :
|

h LXX |
]
|

> > >

,- . (
h 13 |
14 | |
. . |
15
'

18 h |
-{ |
\

19 a : h |
a j 20/21 )

^, Quod oportet epi-

.
scopum

sit
.
largiendum, sed quandoque
Q.uod cuilibet viduae
sit ante-
personarum, quodque debet esse nio-
ribus moderatis et victu frugali.
in iudicio esse acceptorem

ponenda nupta indigens, et quod voraci, 1. ?..] Canones

ebrioso, pigro eleemosyna non sit eccles. apost. 20, 2:
praebenda.
7. Cf. Ps.-Ign. Tars. 9, 2.
V. 2. .] Haec S. Scripturae

~ verba interpolator etiam

laudat.
II, 9, 2; 47, 3
,
. CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

}
2 (IV). ei

?]?, 1:
II,

.
4, 2-5, 6.

^-
,'
37

,,
^ ,, ^.
3•

^',
f^

4• ^ 5

, '*. ^^^
' ,^
&-
,
5•

". ^ ' ,,,

10

-
. ,
\
" & , .-
6.

^', .
15

, ,,**', ,,/ ".

V. 6

*' \ ^
, ,, ",

'
2.

^
,
,
3-

^
, ,^,, --
, ,,, , . ^ ., 6

4• >^
20

25

^,
5• 6 ?}'
'*, '
,,
''. 6. Jr 30

7 Prov. 19, 24. — 9 Eccl. 4, 5• " 10 Prov. 23, 21. — 12 Prov. 23, 31. —
17 Lev. 19, 15. — 18 Exod. 23, 3. — 19 Deut. i, 17. - Deut. 16, 20. —
28 loann. 5, 39. — 29 loann. 5, 46.

et hic

30
. .
textum

>
h
.
h
D
26
,
: -
similiter correxit

h sic fere
,
a
a
1

semper
h
21
(>

:
j
)
25
>
+ rfe

|
a

27 «t
|
22

:
rff

!
^9
>
26 ro
28
..|
a-

23
i.

>
m.,
7co/.v-

|
 38 DIDASCALIA II, ,, 5 —, 5 (s).

ac deuterosis, explicans et ostendens, quid sit lex fidelium et quid

vincuhi iniidelium, ne quis ex eis, qui in tua potestate sunt, sus-
cipiat illa vincula tanquam legem imponatque sibi onera gravia et
fiat filius perditionis. 5, Ergo sollicitus sis et animum adtcndens
5 ad verbum, episcope, ut, si tibi possibile est, omne verbuin inter-
preteris, ut in multa doctrina populo tuo cibum praebeas ac potum,
quia in Sapientia scriptum est: Adtende ad herham campi, ut oves
tiias tondeas; et collige gramen aestatis, ut habeas oves ad vestimenta
tua; adtende et curam age de grege tuo, ut agnos accipias.
10 VI. Episcopus ne turpe lucrum sectetur, praesertim de gentilibus;
detrimentum potius sit capiens quam inferens, neque amet divitias

neque detrectet nec falsum testimonium det, nec sit iracundus nec
contentiosus, nec ambitiosus nec duplicis animi nec duplicis linguae,
nec calumniis nec detrectationibus aures praebeat nec personam
15 accipiat, nec festa gentilium appetat, nec fraude inani utatur, nec
cupidus sit nec avarus, quia haec omnia ad opera daemonum
pertinent. 2. De omnibus his rebus episcopus universum suum
populum instruat atque moneat. 3. Et sit sapiens et humilis et
corripiat ac doceat in doctrina et disciplina Dei, et probe sentiat
20 proculque absit ab omnibus huius mundi negotiis malis et ab omni
mala cupidine gentilium. 4. Animum acriter advertat, ut a prin-
cipio cognoscat malos, et vos eos vitetis. Omnes homines amet,
quippe qui sit iudex integer, et omnia, quae in hominibus pulchra
cxistunt, haec sint in episcopo. 5. Si enim pastor expers est

4 loann. 17, 12. 7 Prov. 27, 24. — 10 Tit. i, 7; 1 Tim. 3,

12 Mt. 19, 18.

.
-- > .

,
a 2 3

'
1 | |
:

: a., \
4: h : , a |
5 a-

sit
VI.

nec advocatus.
I.
.
turpi lucro deditus
Episcopus ne
nec fideiussor
-
-
noster
c. 57,
] ,
Hunc Clementis locum Ps.-Clemens

2—4;
haud dubie
IV, 2, I.

Eadem
transcripsit.
—
habet Didache
.
Cf.

.] Clem. epist. ad lacobum

-
c. 5 2, 4.

4. ] Cf. III, 5» •
.
^
],
,
,, ,] ]
)
.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,
II, , 7-6, 5.

,
39

.
,'\ )] \
,,^'
/,

,
)
,
"
,,, ,
^,
,
,
,
,
VI.

,
-,
-,
,,
,, ''.
,
5

,
,, ^,
?!
^ ^
,, ,
.
- {^
- 5

,
^ - ' 2.

,
,
, , , ^,
'' , , ,,
- 4
^.
**. ^
-
-
,
3•
,,

20

^ , }
,
^'
5 Os.
'
5•

, 12. — 7 Tit. , 7; Tim.

6

3, 8. — 10 Mt.
4•

19, 18.
fi>Ti^

— 18 Lev
- 25

15.

6
>
51•

^ >
14/1
8 -?. |

—
11
\
9

> 14
\
14
: .
Wb
|

sec
: -. a

&.
| :

&
|
|

1/16 : . \ 16 a h :
|

: 17 h. 1. a cf. D : post h |

18 ,
|
19 > |
h | 20 > '

h 22 . ^. > | > [

-\- ^

22/23 a : h , |
24 :

h : a, 2 > .
, .
\ \

j
26 ojv :
 40 DIDASCALIA II, (J, (J 1•} (s).

omnis iniquitatis, etiam discipulos cogere potest et moribus suis

bonis incitare, ut factorum suorum imitatores fiant, sicut dixit

Dominus in Duodecim prophetis: Et erit sicut sacerdos ita et

popiilus. 6. Exemplar enim vos populo esse oportet, quia et vos

5 exemplar habetis Christum. Estote igitur vos quoque bonum
exemplar populo vestro, quia Dominus dixit per Ezechiel: -. Et
factum est verbum Domini ad me hoc modo: Homo, loquere ad filios
populi tui et dices ad eos: 8. gladium cum indiixero super terram,
popidus terrae illius sumit virnm e medio eorum eumque sibi facient

10 speculatorem, tit videns gJadium venientem siiper terram annunliet

biiccina et popidum moneat et omnis audiens aiidiat sonum hiiccinae
et si non se ohservaverit veneritque gladius et tulerit eum, sangiiis
ipsius super caput eius erit; qiiia non se observaverit audiens soniim

buccinae, sanguis ipsiiis super caput eius erit ; si autem se custodierit,

15 animam siiam liberavit. lo. Si vero speculator viderit gladiiim

venientem et non insonuerit buccina et populus non se custodierit et

gladius venerit tuleritque de eis animam, ille quidem propter peccata

sua capitur, sangiiinem atitem eius de manu speciilatoris requiram.
II. Gladius ergo iudicium est, buccina evangelium, speculator
20 episcopus constitutus super ecclesiam. I2. Oportet ergo, episcope,
te praedicantem contestari atque affirmare de iudicio, sicut in

Evangelio

33,

—
1—6.

>
2

&^I Cor.
—
est,

>
4,

22 Ezech.
quoniam
16;

post
)
II,

>
|

6
33,

h
i; I

|
7—9.
tibi

+
,
^
Thess.

post
quoque Dominus

.
i, 6; 2, 14.

a
|

|
3
5
8
10
—

^
dixit:

3 Os. 4, 9.

+
:
13.

11
h
|
Et

6 Ezech.

/6
4
tii,

^ &
: | |
:

;.
-j-
h
^ov b h 13
: hic incipit cod. Vat,
b
2088 vel b j

14/16
12 + iocv b
— - |

^
]
I

> >
|
15
- h |
16 b \
17 b |
18 :

^
: b j
19 |
21 > b |
ioojv : b,

> > \

---
ce>i ^j)f 22 b : ip. h 24:

.
\
\
j

>
- 26 h
|
25 ?J
b |
ro : b |
: 6 i 27 :

> >
&
b
b,

b
:.•
30

h
b
|
33
a
^
|

h
:
28

cf.
(f?)

31

D
b

:
\
—
35
b

b ,
|
29 df pr

,
a,

> b
|

b
b
j

\
>
|

6. Cf. Ps.-Ign. Eph. 15, 2. Antiochus Hom. 121.

^' 6
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,,
?] -,
^
,
II, 6, 6— 13.

yevyjd^fjvat,
41

6
*'.
6
'
(fv' ,^ '

^ ,
-
^
,
6.

. \
,^Si.v

^".
6

.
".
^,
^ 5

&,
.
,
' &^ ' olxfo
8. ,,
10

,
'^,' , } »'\
^^ '^

&,
9•

. ,, , , 15

20

, -, ^,
'
, - , , , 25

,
,.
,
,
.
,^ ^
&'
),
1 2.
1 1,
'*,
^),
^ 30

,
—
. 2
7 Mt.
Cor.
5, 19•
4, 16; II,
—
; Thess.
11 Ezech. 33,
,
7—9•
6; 2, 14.
—
—
20 Ezech.
3 Os.
13.

33»
4, 9•
2. 6.
—
-
6 Act. , .
24 Ezech.
35

33. 3-5•
 42 DIDASCALIA II, (i, 14-8, 1 (SL).

humo, ie coustitiii speculatorem donmi Israel, iit audias sermonem

ex orc meo et moneas et adhorteris quasi ex rne. 14. Et si dixero
ad iniquum : iniquns morte morietiir, et tu non praedicaveris et

dixeris, uf se custodiat iniqtms ab iniquitate sua, iniqiius propter

iniquitatem suam morietur, et sanguinem eius de manibus tuis re-
quiram. 15. Tu vero si admonueris iniqutim, ut via sua con-
vertatiir, et se non custodierit, iniqiuis in iniqiiitate sua morietur, et

tii liberas animam tuam. 16. Propterea vos quoque, quia vos
sequitur accusatio eorum, qui peccant ignorantes, praedicate et

10 obtestamini, et eos, qui conversantur sine disciplina, monete et

corripite palam. Ob haec igitur, quia saepe dicimus ac repetimus,

fratres, non accusamur; nam ex multa doctrina ac saepe audiendo
fit, ut homo erubescens bonum faciat avertatque se a malo. 17. Nam
et Dominus dixit in Lege: Audi, Israel, et usque adhuc non audi-
15 erunt. Et in Evangelio siaTiliter saepe praedicat dicens: Qui habet
aiires audiendi, aiidiat. Et non audierunt nec ei, qui sibi vide-
bantur audiisse, quia in perniciosas atque horrendas l* haereses
cito devenerunt, de quibus continuo dicetur.
VII. Non enim credimus, fratres, lotum quemquam adhuc
20 agere gentilium exsecrandas iniquitates, quoniam notum est omni-
bus, quod, si quis peccaverit iniquum aliquid post baptismum, hic
in gehenna condemnatur.
VIII. Suspicamur autem et blasphemari nos a gentilibus eo,
quod iam non eis miscemur nec compopulamur cum eis. Et per
25 falsitatem gentilium veritatem fratres nostri adsecuti sunt, de quibus
dictum est in Evangelio: Beati eritis, cum improperaverint vobis

14 Deut. 6, 4. — 15 Mt. II, 15; 13, 19. — 26 Mt. 5, 11. 12.

18 continuo : verbum iudicii S ! 20 gentilium -f• iniquorum S

' 1

b
ovx b h
5
i 2

-
b
a
|

|
4
6 —
^•
h,

> h \

^ :
]

+
&-
b ]

. -
.
VII. mitiorem fuisse quam tempore auctoris
Q.ualem oportet esse eum, Didascaliae.
qui per baptismum est initiatus.

2. .] Cf. , , 3- VIII.
Haec addens interpolator prodit dis- De eo, qui in calum-
ciplinam erga paenitentes suo tempore niam vel reprehensionem incurrit.
 -
,, ,,
'\^
, , ^.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

?]'
^'
'\
II, 6,

,^
14—8,

' ,,,
1.

14•
43

, '%
15. xccl

*\ 1 6.

,,, , -
,/
5

, 7^ {^
6

,.- ^ 0, '*.
- ij. xai 10

^
. ^
- ,
, ,^,, '^
VII.
d
,,

,
",
\
,,
^'*

15

,
, ^
,-, '
^. VIII.

^,
2.

-
20

2
,, , 6

4 lerem. 26, — 5 Ezech. H• — 6 Deut. — 8 Mt. —

^
2. 3• 3, 6, 4. 11, 15.

9 Prov. I, 8. 12 loann. 17, 3. — 15 Rom. 6, 3. — 26 Mt. 5, 11. 12.

>
&
:
(Exod. 15, 26), a |
7 sec b |
8 b \,
a 10 sec > 11 > a rfe a 12 > b

^
| | 1
: |

12 13 h 13 b 15 + b 1G

-
:
\ ) |

: b + b |
: |
17
. : b 18 b |
> b |
19
+ b \ :
\ > b |
20 b |
j

21
24
,

)
b, -
b, ut alias

b h
saepe
.
[
25
6
^
et

:
confundentes

^, b
a

|
:
|

r.
22
(6
-|- ^ b
\

b,

: 2 :
 44 DIDASCALIA II, 8, 2—10, 1 (L).

{et persecuti vos fuerint) el dixerint omne malum conlra vos menti-
entes ; gaudete et laetamini, quoniam merces vestra magna est in
caelis ; sic enim persecuti sitnt prophetas. 2. Si quis ergo blasphe-
matur per mendacium, beatus est, quoniam temptatur. Dicit enim
5 scriptura: Vir, qui non est temptatiis, non est probatus Deo. 3. Si
quis autem convictus fuerit, quia egit aliquid iniquum, qui talis

est, non est Christianus, magis autem per hypocrisim Domino

mentitus est. 4. Unde ab his, qui tales sunt, cum convicti fuerint
verius, cum iiducia se abstineat episcopus, qui sine offensione est
10 et non accipit personain.

IX. Si autem et ipse non est bonae conscientiae et personam

acceperit propter quoddam turpe lucrum ^vel propter dona, quae
accepit), et pepercerit ei, qui inique peccat, ct permittit eum in

ecclesia manere, X. hic coinquinavit ecclesiam suam ad Deum et

15 ad homines, et multos neophytos et catechumenos et iuvenes et

est et per

&&
5

1
?

et pers. v. f. S
hypocrisim suscepit pietatem S

b
C |
5 a

2
Deo > S |
7

h ^
magis — mentitus est
12/13 vel — accepit

- -
3 a
:

S
sed

h
cf.
mendax
C

-d/; t] b,

^
:
1 |

-^ , -^ , -& h, 4 > a b,

?.&
j |

(hic similiter fere seraper), h |

8 > b '

10

18
-^ >
b

b h
b

b
j

,
|

14

|
11

a
a
|
b

h
17
[

:
15
h,

,
b

b
j

b
16

|
[
13

>
b
h

,
|

,,
2. perfecti inMatthaeum ad Matth. 3, 12
-] Verba exstant lac. , 1 2.

- 13: hom. Si non fuerit quis

III scribens:
tentatus, non potest esse probatus.

,- Praeter lacobum 11, 12. 13 etiam Si-

.
6 ^ Dictum autem vix ex hoc loco
formatum fuit, sed Evangelii deperditi
esse videtur. Cf. Resch, Agrapha 1889
. . .

.
rach 34, 10 simile quidquam dicit. Cf.
Ropes, Die Spruche
IX.

bere esse muneribus pervium.

dJoov
lesii

Episcopum
1896 p. 124.

de-

p. 187.

caliam
De
myst. V,
bapt.

resurrect. mort.
AUegant dictum praeter Didas-
et Constitutiones Tertullianus
c.

17,
20, Cyrillus Hieros. Cat.
Chrysostomus Hom, de
c. 4 (ed. Bened. II, 428).
. ^ X.

parcit peccatori, culpa

I.
Quod
6

episcopus, qui temere

non careat.
Cf. ,
(fei-

3, 6;
Respicit illud etram auctor Operis im- VIII, 47 can. 53,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 2 45

'^'.
II, 8, 10, 1.

•'
) (\{>,
' , ' 6 ^, tvtxsv
h^

^
2. 7]7)•7
,,
,' ,
3-

6?] , -fj

]
&'\
5

, ,,
?] .
- ,
,
\
\ '^.
?)

4•

., ,
10

7] IX.

2.
,

1•^

, - '
?]
7]'
,,

3-
^']
/,
'
". ,"
?^
, ".
*''
, 20

. '^0

, ,^^ ^, } 6 '^ 2

,
,
25, 7•
4 ?

^•
—
-
) Mt.
21 Deut.
23,
17.
3• —
7. —
18 Deut.
' \

22 Prov. 22, 10.

16, 20. —
—
Deut.
25
,,"
I
,
Reg.
ly.

2.
— Exod.
15. —
30

80 Mt. 18, 7.

item 1. 19 et similiter fere semper 20 b |

21 > '

h | 22 b (
b, \
24 h | 25 7 :

(i.
h
m.
:
r.)
:

28 ^eoi
|
,
:

' b
^. b
|
6 sec
|

b h
29
> b

|
|
26
|
|->0
:

b
a
 46 DIDASCALIA II, 10, 2 11, 2 (L).

iuniores puellas perdet cum eo. 2. P'ropt er intemperantiam

enim iniquitatis, videntes eum, qui talis est, inter se, incipient
discernere apud se et imitari eum, et ipsi scandalizabuntur, et

participes effecti infirmitatis eius peribunt cum co. 3. Si autem

5 viderit hic, qui peccat, episcopum et diaconos innocentes et alienos

a crimine et gregem mundum constitutuni, primum quidem non

Lisurpat contemnere et ingredi in synagogam per conscientiam
suam semet ipsum reprehendens; 4. si autem inventus fuerit in-
erubidus et non confundatur et ingressus fuerit ecclesiam, arguitur
10 et corripitur ab episcopo; 5. circumspiciens singulos et in nullo
offendiculum inveniens tam in episcopo quam in eis, qui cum eo
sunt, confusus cum grandi reverentia et fletu egredietur pacifice
stupens, et mane(bi)t mundatus grex, et ille egrediens flebit ad Deum
et paenitebitur de his, quae egit, et habebit spem; et totus grex,

15 cum viderit lacrimas illius, correptioneni apud se sentit, quoniam

qui peccat perit.
XI. Propterea igitur, episcope, festina, ut mundus sis [ex]
operibus, et agnosce[re] locum tuum, quoniam in omnipotentis
virtute positus es, observans siinilitudinem Dei omnipotentis. 2. Et
20 ita in ecclesia sede verbum faciens quasi potestatem habens iudicare
pro Deo eos, qui peccaverunt, quoniam vobis episcopis dictum
est per Evangelium: Quodcumque ligaveritis super terram, erit
ligatum et in caelo.

22 Mt. 18, 18.

2 enim iniquitatis S cf. C : suam sine sensu effecti L, legens

pro vel \
enim L 5eum S C :
;
et alienos > S C; inter-

pretamentum esse videtur 6 gregem totum S

|
-\- |
7 contemnere et > S
13/14 flebit . . paenitebitur 00 S 18,19 quoniam |
— Dei omnip. quoniam :

tanquam imago Dei omnipotentis constitutus es ac locum Dei omnipotentis

tenes S

>
kabq
1

-\-
a I

-
2
b
: Je b
h 6
|

,
b
b
|
5
|
pr : b
a h,
|

.
| |

aaovt^oa > /}

&
b : (L cf. . 5) 8 b h i 9
pvjlO^'>pv|o>abo| b h |
r^] ,
h |
11 : b, \
-\- h \

XI. '^' . .]
Quo- Cf. c. 20, ; 25,6; 26, ; 34j ij ^ >
modo episcopus debeat iudicare pec- 31, 2; VIII, 44. Ps.-Ign. Trall. 7, 4;
catores. Philad. 4, 7; Smyrn. 9, 2—4.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 47

,^,- ^^ ,
II, 10, 2 11, 2.

. ] , ^,
xal 6 ,, 2.
^'%

'^ . ]
6
\ - ^- 5

' & -, ^,
, &,
?]^, ^^
, ^,-
10

^. ^^
'
*,
.,
, ',
^
, ^
4•

,
,
-^

{^
^-
15

,^ , ^ ,^ ^ , 6
20

,,, ^ ,
XI. ttvai

^, -
,.
., ^,
2.

'^.
,'
, 2'>

30

14
16
1

12 IV Reg.
Mt.

h
:
|

dh b,
^
b
8,
5•
6.-5
—

>
17
28 Mt.

\
\
h
Reg.
i8,

i
i8.

12

h
; Num. 6. —

20
+
b
b h
|

'^-
10

h
.
Reg.

.
>
b
6.

b h
—

1
11 los.

-\-

21
>
y.

-
b
h
'

-
| , |

b 22 > a b h 24 a h, h b
.
1
: :
\

25,26 h |
29 : ^»^ L |
a D :

b h 30 a : b h
 48 DIDASOAIJA IJ, 12 , 4 (LS).

XII. ludica, episcope, cum potestate ut Deus, sed paenitentes

" SLiscipe cum caritate Deus [omnipotensj, et incrcpa ct
sicut

roga ct doce, quia Dominus Deus cum iuramento promisit pecca-

toribus se veniam daturum esse, sicut dixit per Ezechiel: 2. Ei
4) tii, homo, dic ad domum Israel: Sic locuti estis: iniquitates nostrae
et peccata nostra sitper nos sunt, et in eis tabescimus ; quomodo £rgo
vivere poterimus? Dic ad eos: Vivo ego, Dominus Adonai, dicit

iiolo mortem peccatoris, sed iit convertatur impius via sua mala
et vivat. Paenitentiam igitur agite atque avertite vos viis vestris

10 maliSj et non moriemint^ domus Israel. 3. Hic ergo spem praebuit

peccatoribus paenitentiam agentibus, ut salutem consequantur
paenitentia sua, ne desperantes maneant in peccatis suis addantque
eis, sed paenitentiam agant et plorent ac fleant super peccata sua
et convertantur ex toto corde.
15 XIII. Porro qui insontes sunt, sine peccatis maneant, ne in-

digeant fletu et gemitibus et angore et remissione. 2. Unde enim

scis, homo, qui peccas, quot sint dies vitae tuae in hoc saeculo,
ut converti possis? Quia ignoras exitum tuum ex hoc saeculo,
mori potes in peccatis tuis sine paenitentia, sicut dictum est per
20 David: In inferno quis confitehitur tibi? 3. Propterea sine periculo
manet omnis, qui parcit vitae suae et sine peccatis manet, ut etiam
iustitia antea ab eo facta ei conservetur. 4. Tu ergo, episcope,

4 Ezech. 33, 10. II. — 20 Ps. 6, 6.

1 potestate S C : fiducia L |
Deus + omnipotens S j
2 omnipotens Sp,
> Sm I
8 mala Sm C : > Sp

— >
- 1 + a 2/4

&
! |
,

2 cvj a }
7 2 h : . jio. h , , 6 &6 {8 ^
rw > b 9 : b j
> b j
(LXX) |

10 otr a : > b h 11 |
D :
-f a h,

.
b 14
b j
12
h |
^ b |
V6
[
16 wc
a

>
h j

|
18
,
: b !

,. - .
19 : b j
20 > |
21 b |

/?. a j
22 -\- \
b |
23 a |
: b |

25 1
26 pQst h |
. . a :

<& XII.

Doctrina
- sunt, et huius rei
XIII. '^'
exempla

Fugiendum esse
varia.

-
de modo, quo paenitentes tractandi delictorum experientiam.
 , ^, ,
COXSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 12-13, . 49

^,
'
,
XII. ovv,
d^soQ - ^,
.
' \
^ - , ^,
' ^ '
,,
6 &
,' 2.

,.
Oic
5

, ,^
^^
,,
djro
,
7]
: 3•
.

^
10

, ' 15

^.
,
, & .,
XIII.

, -,
]
&, ^
,
,,
-.
'
)
'' ; 3•
2.

'
^^^ ^'^^
,^
;
20

, }-- ' 25

.
'^,

,
,
,

'
4• ^'^^

^]. 5•
-
^^ ^^^
30

7 Ezech. n- — 23 Ps. — 27 Prov. 24, - 28 Mt.

^
3 3> 6, 6. 27. 25.

b , > h '

27 + \
28 :

32 .
29

> b
>b ;

a |
h,

b
b |

31/32 ''
-f
b 1

FUNK, DlDASC. CoNSTlT. . . 4

 50 DIDASCALIA II, 13, 5 14, 6 (S).

sic iudica primum severe, et deinde suscipe cum benignitate et

misericordia, si promiserit se paenitentiam acturum esse, et increpa
eum, ange eum, persuade ei ac succurre ei XIV. iuxta verbum,
quod sic per David dictum est: Ne tradas in perniciem animmn
5 confitentem tibi. 2. Et similiter in leremia dicit sic de paenitentia
peecatorum: Numquid qui cadit, non resurgit, aut qui aversus est,

non revertetur ? Quare aversus est populus meus aversione impudenti

et confirmati sunt in voluntate sua et noluerunt paenitentiavi agere
ac converti? 3. omnino
Propterea igitur suscipe paenitentem, nec
10 dubitans nec prohibitus ab eis, qui immisericorditer dicunt, non
oportere cum talibus coinquinari. 4. Dixit enim Dominus Deus:
Patres pro filiis non morientur nec filii pro patribus. 5. Et rursus
in Ezechiel sic dicit: Et factiis est sermo Domini ad me dicens:
Homo, terra cum peccaverit mihi et deliquerit coram me, extendam
15 manuni super eam et conteram ex ea fulcimentiim panis, et

immittam eam famem et delebo de ea honiines ac pecora; et si fuerint

in

tres viri in ea, Noe et Daniel et lob, ipsi in sua iustitia servabiint

animas siias, ait Dominus Adonai. 6. Apertissime ergo scriptura

ostendit, iustum, cum fuerit cum iniusto, non interire cum eo,
sed omnem hominem iustitia sua vivere et, si cohibitus fuerit.

4 Ps. 73, 19. — 6 ler. 8, 4. 5. — 12 Deut. 24, 16. — 13 Ez. 14, 12 — 14.
4 in perniciem Sp sec. 111. : >» Sm Sc

&
&^
1 &£ b h I
>> b |
3 h cf. c. 14, 18; 15, 3; 22, 8 etc. j

b b >b 4 b !>

10
:

-\-
b
b
|
|

?]
11
|
b h
tert >> b
|
6
|

|
12
-\-
|

b |
r/ >• b
b |

|
8
|

b
|

a b h : |
12/13 -{ , . b |

1S zy ^ h 17 b h «i
?.
\
: |
|

b |
18 b j
a, b |
20
21 + b 21/22 — a > b h 22 23
' '
:

..
j

b 24 a b, > h 25
'
: : |
|

>

,
a : h, b |
ot >> b |
26 pr >» b |
: a |

,
29 b 30 >> b 32 >- 33 -+-

,
:
[ |

^ XIV.

.
,
- - iustus, etiamsi

pereat
cum peccatore
cum eo. Codd.
versetur,
:
)-
debere . recipi
De eis,

paenitentem,
qui affirmant
et quod .
, ^;
,
' ^
/'
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,, ,,
II, 13, )— 14, 0.

^'.
51

,
,

?] -
".
^
,^ ' '
,, tvi

^
XIV. ?^],

, ,;
,
^7]

;- ,,
". 2.
,,
)
10

^^ ,,,,&
".

.
3•

,,^
-
^
?]

15

20

?/,
^ ,^,',,
4•
". ,,
-
25

''.
.
,
y

,,
,
,^ , '
30

^". 6.

14

xtii
1

ler.

I
Deut.
3, 22.— 21
33/34 ini —
h
,

|
1

^&
7-

34 tni
— 6 Luc. 15,
Ezech. 18, 20.

. .
: fzul
7•— 9 Ps. 73»
— 22 Ezech.

:
. .
^9-

^
^
14, 13. 14.

.
— H
—
^^^- ^, 4.

33 Mt.

4*
5.

5,
—
45.
 52 IMDASCALIA II, , 7 — 10 (Slj.

propter peccata sua cohibcri. 7. Ht in Sapientia iterum dicit:

Oninis homo fime peccatorum suorum constringitur. 8. Unusquisque

ergo laicorum rationem reddet de suis peccatis, et nemo laedetur
aliorum ** delicto. 9. Neque enim ludas nos nocuit, cum nobiscum
5 oraret, sed solus periit. Nam et in arca Noe duo iilii eius salvati
et benedicti sunt, Cham autem, iilius eius, non, sed semen eius
maledictum est; bestiae etiam, quae ingressae sunt, exierunt.
10. Non ergo oportet his, qui parati sunt ad mortem et oderunt
fratres et diligunt crimina et cum occasionibus mortem quaerunt,

2 Prov. 5, 22. — 4 Act. i, 17. 18. — 5 Gen. 6—9. — 7 Gen. 7, 14;

8, 19.

3 laicorum : filiorum saeculi S accurate |

5 Noe -|- ^t S |
6 filius eius

+ alius S I
6 non -f benedictus est S |
7 exierunt : bestiae ex. S

XIV, 9. hestiae etc] i. e. etiam be- 7—10; 14—1-5; 18; 21. Georgius
stiae

Cham
etiam
maledicto non tangebantur, cui
subiacebat.
Callistus in
Similitudinem arcae
Philosophumenis
Ham. Chron. c. 53.
8.

stitutor Cham
] His verbis Coii-
solum poenas dedisse

^
IX, 12 ed. Duncker p. 401 adhibet;
urget. Lectioni vlov contextus
loquitun autem de animalibus mundis
omnino adversatur.
et immundis, ut in ecclesia peccatores

esse posse demonstret, Tertullianus 10. ;itfrA.]Hoc dictum

De 24 eadem similitudine
idolol.
c. etiam VIII, 43, 3 legitur, verbis vero
corvum quidem et milvum et
exponit, omissis, et in

lupum et canem ac serpentem, nec Excerptis e libro VIII Constitutionum

vero idololatren in arcae typo haberi. institutis. Praeter Ps.-Clementem lo-
Cyprianus De eccles. cath. unitate c. 6; cum allegant Ps.-Ignalius Smyrn. 9, i

Ep. 69 c, 2; 74 c. II ; 75 c. 15 simi- Clem. Alex. Strom. IV, 22, 137; 26,

]
litudine sententiam suam de baptismo 173; TertuUianus De idololatria c. 20;
nonnisi in ecclesia catholica valide Augustinus Meditationes Opus c. 39, 5 ;

tribuendo probat. imperfectum in Matthaeum 3,12 hom.

*
III s. f. Resch, Agrapha 1889 p. 265,

^ - Amat verba dictum Domini vel Evangelii de-

, , ,
7.

Constitutor lusus verborum,

II,

-
5,
24,

3 /, .
3 rj7
Exhibet
^, perditi esse conicit.

(jy ^ )&,
videtur verbis lesaiae 62, 11:
-
-
Mihi dictum niti

,
&.
-
VI, 2 3, 7

7
— ; 8; 21.
5^, 5

28, 7
Cf. VIII, 12,
?
30—33; 31» 3•
Hos versus exscripsit
demptore
. loquitur,
Propheta sane de

Veteres autem Scripturam allegorice

non de homine.
re-

Anastasius Q.uaest. XXXV. interpretantes verba non anxie serva-

'.,, , xivovvtvost 6
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,,
,
II, 14, 7—10.

& /
53

.
6

^,',,. ^
^ ,,
*
'
'^,

,
,, ^''
8. -
5

,& ,, ,
. . *
. 10

"
6 6

,
oi

6
,,'
, ,, ,
9• ^^

15

^. *
* -
-,
,,
8 Act.
^,
,
—
^
.3 II

I,
Tim.
17. 18.
.
2, 5-

—
—4
9 Act.
—
Gen. 8, 23.
8. — 12 Gen.
—
^^^
—
6-9.
6 Gen.
—
7. 8. —
14 Deut. 24, 16.
7 Gen. 19;
—
los. 6. —
18 Gen.
^0

&
7. 8. 19 Gen. 19. los. 6. 20 Exod. 12.

{
9

13 ^^,
V

a h
1

h
!>

b)
b
>
—
|

';

16
b

,
|

sed punxit
>
+
e^r

:
r.

(. b
:

11
b
.
|
10

s |
|
b

f $
b
j

>« h
7

b,
:
j

/
3
anoXsan'

j
rfe

14
19/20 7f^//.
b
:

a-

s
\

10/11
b
8

Anast.
12 ot

:
|
5

.
> b
>>
\

. h
: : '
:
| ]

20 ( a) a b h : 06 a. h : b |

21 ~> h i
22 : b

bant.
super scribit:
minus
Clemens Alex. loco

dictum de
, mercede
priore in-
ac nihilo-
hominis
interpretatur.

Jesu 1896 p.

XIV,
45
Cf. Ropes,

i).
{Texte und Untersu-
Die Spriiche
 54 DIDASCAMA II, , 11—16 {L).

vos adtendere; alius enim pro alio non morictur. ii. Sed vos
iuvate infirmos et periclitantes et errantes et liberate eos de morte,
non secundum duritiam cordis et voluntatem hominum, sed se-
cundum Domini Dei nostri voluntatem et praeceptum. 12. Non
5 enim oportet te, episcope, cum sis caput, caudae adtendere, id
est laico [velj seditioso homini, qui facile ducitur ad alterius per-
ditionem, sed solum intendere verbo Domini Dei soli. 13. Qaod
enim non potest quis perire pro alterius peccatis aut coinquinari

manifestum est. Ut extollatur et abscidatur haec suspicio et

10 malignorum hominum mens, per Ezechiel sic dicit Dominus Deus

noster: 14. Et factum est verbum Domini ad me dicens: Quare
dicitis vos paraholam hanc in terra Israel: patres manducaveriint
iivaui acerbam et dentes filiorum indiirati sunt? Vivo ego, dicit

Adonai Dominus, si amplius diceUir parahola haec in Israel. Quo-

15 niain omnes animac mme sunt, qiiemadniodum anima patris, ita

et anima filii meae sunt; et anima, quae peccat, ipsa morietur.

15. Homo auteni, qui erit iustus, qui facit iiidicium et iustitiam, in

montibus non mandiicahit et ociilos stios non extollet ad desideria

domus Israel et uxorem proximi sui non contaminabit et ad mulierem
20 nienstruatam non accedet hominem inopem non deprimet et pignus
et

debentis reddet et rapinam non rapiet et panem suum esurienti dabit

et niidnm operiet tunica et pecuniani siiam in usuram non dabit et

superabundantiam non accipiet et ab inmstitia avertet maniuii suam,

iiidicium iustuni faciet inter virum et inter proximum eiiis et in
25 praeceptis meis ambulavit, instificationes nieas custodivit, iit faceret
eas: iustus est hic, vita vivet, dicit Adonai Dominns. 16. Et si

Deut. 18, 13. 44. — 11 Ezech. 18, 1 — 32.

—

-
1 alius morietur >» S |
3 voluntatem : sermonis et cogitationis S j

3 4sed — praeceptum > S |

6 vel > S C 6 facile > S I 7 soli S cf. C :

—
|

de his L |
7/8 quod — quis : ne autem existiment se S | 9/10 manifestum
mens : iterum cogitationem eorum malum praecide; etiam S |
11 quare : homo
qu. S I
18 desideria : LXX, idola S, item infra v. 17 |
20 inopem
>- S LXX, item infra j
21 et rapinam — dabit >» S .

"?, -
12.

Henoch
14- ]
invenitur Deut. 28, 13. 44; les.
103, 11.
.

azonfirmat Origenes, Selccta in Ezech.

. .'\

Hanc
Haec imago

lectionem
9, 14;
18, 2 scribens:

,
^
LXX
/-.
legunt:
(ed.
iv

Bened.
^
t)

Ill, 432)•
)
 ", ' ,, ^
^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 11 16. 55

,
14,

,,^
iT^QOj;

<
bTtgov

^ ^
- ". .

^ ^^ ,
, \
rfj

,,
?) ,,
' ^',
5

'', 0^)^
,
'
, .
', 12.

.^' ^, ,
,
, ,
10

,
, .^ , ' '
]'
&5
% ^
13.

^ ?)
15

>} '
;
,.
,
,] .,
,
- 14.
'
,,
6
20

\
^'
'', ^, ,
, ,- 1 6.
6

,/
^. 25

1 Prov. 5, 22. — 2 les. 62, 11. -^ 6 Mt. 9, 12. — 7 Mt. 18, 14. —
11 Deut. 28, 15. 44.

7
2
-\-

>b
b
:
—

|
20 Ezech.

(>
|

)
3
b
18,

.> |
2

8
— — 5.

h | 4
>>
28 Ezech.

'
^' 18, 9— 11.

h
>> b |

a, 10 b h 11 aioJvag + rojv b |

;> b > b | b

., .
|

16 (Jv > + b 19 b 20 b
.
| |

21 22 a- , a,

.
:

b h LXX b 23 £/ > >

', h 25 a h
i

|
| \
|

26 -{- -\- h '

h |
27 + b |

28 . :
 56 DIDASCALIA II, 14, 17—22 (l)•

genuerit filiiim pest{ilent)em, effiindentem sanguinem et facientem pec-

cata, in via patris sui iusti non ambulavit, sed in montibus manducavit
et uxorem proximi sui contaminavit et mendicum el paupereni de-
pressit et rapinam rapuit et pignus non reddidit et in sinmlacra
5 adposuit oculos suos, iniqiiitatem fecit, cum usura dedit et super-
abundantiam accepit: hic vita non vivet, omnes has iniguitates fecit,
morte morietur, sanguis eius stiper ipsum erit. 17. Si autem gemierit
filiiifn et viderit oninia peccata patris sui, quae fecit, et timiierit et

non fecerit secundum ista: in montibus non mandiicavit et ocidos

10 suos non posuit ad desideria domus Israel et uxorem proximi sui
non contaminavit et hominem inopem non depressit et pignus non
pigneravit et rapinam non rapuit, panem simm esurienti dedit et

niidiim operuit vestimento et ab iniquitate avertit manum suam,

usiiram et superabnndantiam non accepit, iustitiam fecit et in prae-
15 ceptis meis ambulavit: non morietur in patris sui iniquitatibus, vita

vivet. i8. Pater autem eius, si tribulationem tribulaverit et rapuerit

rapinam, contraria fecit in medio populo meo, et morieiiir in sua
iniquitate. 19. Et dicitis: qidd est, quod non recepit iniquitatem
patris filius? Ouia filius iustitiam et misericordiam fecit, omnia
20 legitima mea conservavit et fecit ea, vita vivet. Anima autem, quae
peccat, ipsa morietur ; filiiis vero non accipiet iniustitiam patris sid
neque pater accipiet iniustitiam filii sui; iustitia iusti snper ipsiim

erit, et iniquitas iniqui super ipsum erit. 20. Et iniquus, si convertat

se ab omnibus iniustitiis suis, qiias fecit, et custodiat omnia mandata
25 mea et faciat lustitiam et misericordiam, vita vivet et non moriettu\
Omnia delicta eius, quaecumque fecit, non erunt in memoriam in :

sua iustitia, quam fecit, vita vivet. Numquid voluntate volo mortem
iniusH, dicit Domimis Deus, quam ut avertat se via sua mala
et vivat ? 21. Cum se autem averterit iustus sua mstitia et fecerit
30 iniqtdtatem secundum omnes iniqidtates, quas fecit iniquus, omnes
iustitiae eius, quas fecit, non erunt in memoria; in delicto suo, qiia

excidit, et in peccaHs suis, quibus peccavit, in ipsis morietur. 22. Et

dixistis: non dirigit via Domini. Audite nunc omnes, domus Israel:
numquid via mea non dirigit? (Nonne via vestra non dirigit?)
35 Cum convertet se iustus sua iustitia et faciet delictum et morietur
in delicto, quod fecit: in ipso morietur. Et in convertendo se iniqims

ab iniquitate sua, qtiam fecit, et faciet iudickim et iustitiam: hic

animam suam custodivit. Et odit et avertit se ab omnibus iniqni-

,
AUyu .
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

] II, 14, 17—20. 57

,
,

^''.
'
.
,
/
^
" . '^ ^-
'
,,]

'
8. 5

,
1

'^
&'
',
,
oixatoOvv7]v

,
;

' ".
19-

, ,
,,, ,,^

^,' 10

,,

—
^'^.
, 20.

—
^}
'

—
1»

3 Ezech. 1 8, 13. 5 Ezech. 18, 19. 8 Ezech. , 20. 11 Ezech.

18, 24. — 16 Ezech. 18, 27. 28.

2 : eV b |
3 a : b h | > a [

4 -}- h \
a b / >> a |
6 >> b j
^' :
|

>b — >
7

+ de h 10
j

.—
:

>b
h |
9
11 >- b 12
b
- |

) . . .
| |
|

b , a h 12/13 >> b
:

.— |
|

13
h I
14 ^
, >
.
a-

>
(i. m.
b
+
j
£v
15 ^ :
b D > ah :

b |
|
13
a b
ot' :

h :

^
36
25 iustitiam

in ipso
LXX, aequa
morietur
et misericordiam

> S
est

;
38
S
et
|
L LXX
omnes >> S
odit >> S
: iudicium

LXX
|
34 nonne
et iustitiam
—
S
dirigit
j
33
S
dirigit

LXX
:

16. in via patris etc] sc. filius. Ac- via etc. Latinus autem textum graecum
curatius igitur scribendum est: qui in vel LXX verbotenus reddit.
 58 DIDASCALIA , U, 23-15, 7 (LS).

tatihus suis, qiias fecit: vita vivet et non morietur. 23. Et dicent
donius Israel: non corrigit via Domini. Numquid via mea non
corrigit, Nonne via vestra non corrigit? Ideoque
domiis Israel?
iiniimqiiemque secunduni viam ipsiiis iudicaho, domus Israel, dicit
Adonai Dominus: Converthnini et avertite vos ab omnibus impie-
tatibus vestris, et non erunt vobis in poenam iniquitatis. Proicite
vobis omnes impietates veslras, quas impie fecistis in me, et facite
vobis cor novum et spiritum noviim: et iit qiiid moriemini, domiis
Israel? Quoniam nolo mortem morientis, dicit Adonai Dominus,
10 sed convertimini, iit vivatis.

XV. Videte, filioli dilecti nostri, quomodo misericors est

Dominus Deus noster et in nos bonus et amabilis et consolatur

peccatores, ut convertantur, et quotiens de ipsis repetens dicit,

non relinquens locum suspicionis his, qui duro corde et sine

15 misericordia volunt iudicare et aperte expellere eos, qui pecca-
verunt, tamquam non relinquatur illis paenitentia. 2. Sed Deus
non sic, sed et eos, qui peccaverunt, vocans ad paenitentiam
bonam spem habere facit, et (eos), qui non peccaverunt, non
[eos] suspicari iubet, tamquam participes (se) portare aliorum
20 peccata. 3. Gratanter autem paenitentes suscipite, gratulantes.
Similiter autem per eundem prophetam de paenitentia *l sic dixit:
4. Et tu, homo, loquere ad filios populi tui: lustitia iusti eum non
liberabit in die, quo malum fecit; et miqiiitas iniqiii non nocebit ei
ui diCj quo conversus fuerit ab iniquitate sua, et iustus non potest
25 vivere in die, quo peccat. 5. Et si dixero iusto, qiiod vita vivet,

et confisus in iustitia sua fecerit imquitatem: omnis iustitia ei non

iinputabitiir, sed in iniquitate, quam operatiis est, morietuf. 6. Et
si dixero iniquo, quod morieris, et averterit se peccato suo feceritque
iudicium ac iustitiam et pignus acceptuni restituerit rapinamque, quam
30 rapuit, reddiderit et in mandatis ac praeceptis vitae ambulaverit, ita

ut non faciat iniquitatem : vita vivet et non morietiir; et omnia

peccata, qiiae commisit, ei non imputabuntur ; iudicium ac iustitiam
fecit, vita vivet. 7. Et dicent filii populi tui: via Domini Adonai
non est aeqtia; loquere ad illos: vestrae ipsorum viae non sunt aequae.

22 Ezech. 33, 12 — 20.

2 corrigit : xazoQx^olhW, aeqiia est S 4 domus Israel >S |
9 morientis :

peccatoris S 1
11 dilecti nostri S C : dilectionem nostram et L !
16/20 tanquam
,
,'
4( '^.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

xcd ^*'.
II,

, ,
14,

'
21-15,

2
3.

1. \
59

^, & ^,--
,,^

' , ^
',-
XV. ^,
, ^ ,
{} '\ 6

^
-
5

^ ,,,'^. 6 10

,,
-
^ '^, ,
2.

. ,
3• €(
-
15

, 6)^ ,,
— —
20

7
b h
?.
2 Ezech. 8,

-
:

10
h |
?)
30.

b
6 Exod. ^4, 71 ^'^h.

LXX

b
b
| 2
|
9/10 ?.
^ a h,
, 3•

>>
11 les. 40,

.
6
.
^,

11
2.

-
|

}-
:
|

sec >b 13 >• b -\- b 15

{
| j

a h : a- vocabulo punctis signans) ,

b |
1 de + b |
17 -\- |
18
b '

20 h |
-|-
VMQ<^ h ,
21

— gratulantes : L hic ordinem perturbavit et textum paululum mutavit; parti-

culam vocans — suspicari v. 2 posuit v. i post qtii peccaverunt, et verba gra-
ianter etc. v. 3 adiunxit versui 2 particulam sic exhibens: irratanter aiiteDi

paenitcntes suscipi et i{ratulari iubet; itaque verba L sunt, modo nonnuUa cor-
recta, ordo autem S

XV. ^ -
&.
Q.uod sacerdos nec peccata neglegere
debeat nec promptus esse ad vin-
dictam.
 60 DIDASCALIA II, 15, 8—16, 3 (s).

Cum enim recesserit iustus iustitia sua feceritque iniquilalem mori-

etur in iniquitatc sua; et cum recesserit iniquiis ab iniquitale siia

feceritque Uidicium ac iiistitiam, vivet in eis. 8. Oportet igitur,

episcopi, secundum scripturas vos iudicare peccatores cum clementia

5 ac misericordia. Si enim eum, qui iuxta fluvium ambulat et lapsat,
sinis, eum in fluvium propulsavisti, deiecisti ac caedem commisisti.
Si quis vero iuxta fluvium lapsat et interiturus est, confestim ei

manum porriges eumque educes, ne penitus intereat. Ita igitur

facies, ut et populus tuus admoneatur et sapiens iiat et peccator non

10 omnino pereat.
XVI. Cum autem videris aliquem deliquisse, acerbe ferens iube
eum eici foras, et cuni egressus fuerit, irascantur ei et iudicium
de eo faciant eumque extra ecclesiam detineant, ac deinde ingressi
pro ipso rogent. Etenim pro peccatoribus salvator noster patrem
15 rogavit, sicut scriptum est in Evangelio: Fratres mei ignorant, nec
quid faciant nec quid loquantur ; sed si fieri potest, ignosce eis,

2. Itaque tu, episcope, iube eum intrare et examine facto, an paeni-

tentiam agat ac dignus sit, qui in ecclesiam recipiatur, impone
ei dies ieiunii secundum delictum
hebdomades duas vel tres eius,

20 vel quinque vel septem, et sic dimitte eum, ipsi locutus omnia^
quae conveniunt ad admonendum ac docendum, et increpa eum
et dic, ut humiliter secum maneat et oret rogetque in diebus

ieiunii, ut dignus fiat remissione peccatorum, sicut scriptum est

in Genesi: Peccasti? Qniesce; ad te erit conversio tua, et tu do??ii-

25 naberis eius. 3. Et Mariae Mosis sorori, cum locuta esset adversus

15 Luc, 23, 34. — 24 Gen. 4, 7.

15 fratres mei Sp : pater mi Sm C

XVI, I. fratres etc.'] Auctor dictum mansuetudinem maximam manitestat.
Domini liberius usurpat. Yerhafratres Synodi Illiberitana c. 300, Arelatensis
mei, nec quid loquantur, sed fieri 314, Ancyrana 314, Neocaesareensis,
potest, Luc. 23, 34 non leguntur. Con- Nicaena 325, et Canones paenitentiales
stitutor
reddit.

XVI.

paenitentia,
locum
Cf. VI,

quo pacto peragatur.

,&.
et
S. Scripturae

18, 4.

quis illius
accurate

modus
De
et
Basilii

hic
M. aliorumque poenas multo
maiores statuunt. Delicta minus gravia

Apocalypsin
Nicolaitis
respici

quicunque fornicatus
pacem
videntur.

hunc
2,

acciperet.
6 (Migne
errorem
esset,
Victorinus
PL 5,

tribuit:

octavo die
In
321)
ut,

2. .^ Auctor 3 — 4. Anastasius Q.uaest. VI.

anokriTca,
.^, , ^^,
7^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM,

4•
b
^^^ ^^
rovd^tTTJTai
^^' ^^
I!, 15,

6
4-16, . 61

^)]
- ^' ,,
, }}^ & ,'\ \
?)
^, ^ ,
-' 5

,/
-
, )^^ 6
•", ,^ 10

-
'

".

^
(,
2.
-' XVI.

', ^,,,^,,,
\
, ,,,
6

)
6
?^,
". }
^^

?] ^
,
,, 7]0
),
^^

, ;, ' ,,
^
6 '^. ^^

3• (]

7 ler. 12, .— 8 Zach. , 3- — 10 Mal. , 6. — 17 Luc, 23, 34• —

&
24 Ps. 129, 3• 4•

(^ & 9
, —

^^ -
1 b item 1. 2 | 1/2 >> h !
2 b |

>
/.&
^^
:

67
b
6
|

:
->
3 >> h

b
|

j
|
4
12
: .
:

:
h,

. b j
b

b |
|
6
b

:
|
15 | ^ ]> |
:

rt

ante
b
. 1
18
h
b.

•>b
|
19
:
. \
16
:

b |
20
b | (
a h
[
17

:
a h
)
:

b +
-
21 ^«^ b h 22 vovd^. b h
.
i
1 |

{>
|

: b) (fj) b j
23 ro ;
24 :
+ b |

a h : b i
25 b '
26 :
\
:
 62 DIDASCALIA II, 16, 4—17, 4 (s).

Mosem i\c deinde paenitentiam ageret et digna fieret remissione,

dictum est a Domino: Si pater eius spuens spuisset in faciem eius,
deberet eriihescere et septem diebus segregari extra castra; et postea
ingredietur. 4. Ita igitur et vos oportet facere : eos, qui se
) paenitentiam a peccatis suis acturos esse promittunt, sicut convenit
ad delicta eoruin, segregetis ex ecclesia, et postea suscipiatis ut

patres misericordes.
XVII. Si vero episcopus ipse in offensa est, quomodo pro-
grediatur et inquirat delicta alicuius vel eum increpet et de eo
10 decernat? 2. Nam propter acceptionem personae vel propter munera,
quae accipiunt aut ipse aut diaconi, non habentes conscientiam bonam,
non poterunt contendere ad episcopum adiuvandum; verentur enim
audire tanquam a viro impudenti verbum in Evangelio scriptum
Qiiid vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in iiio oculo
15 non consideras? Hypocrita, eice primum trahem de oculo tuo, et

tunc perspicies, ut educas festucam de oculo fratris tui. 3. Propterea

ergo episcopus cum diaconis vereatur, ne audiant verbum Domini
a peccatore tanquam viro impudenti; nescit enim periculum esse,
si quis adversus episcopum loquitur et in vico illo toto scandalum
20 oritur; nam peccator tenui mente est nec parcit animae suae.
Itaque ergo obunamquamque rationem, ubi episcopus timet, simulat,
quasi peccatorem ignoret, praeterit eum non increpans neque vitu-
perans. Et propterea satanas, cum occasionem nactus fuerit per
unum, etiam aliis potitur. Absit, ne hoc fiat. 4. Et ita eveniet,
25 ut parochia talis sit, ut rursus confirmari non possit. Si enira
multi sunt delinquentes, malum maius iit, et quoniam peccatores

2 Num. 12, 14. — 14 Mt. 7, 3. 5; Luc. 6, 41. 43.

2 : | 3 bis h |
vnsg b j

^ .-
4 : b |
5 h, |
6 b |
7 :

^
a sequentia usque ad c. 35? 3 desunt in h quaternione
deperdita i
8 b |
10 (-[- ), |
11
b | 12 , b |
}
a b j

13 | ^j ]> b |
^' sec >b
-\- b 14 pr >b 15 : b

.
| | j
|

18 r/ a b :
|
21 b |
23 b |

XVII, 2. potenmt'] sc. diaconi. Episcopum debere esse irre-

* ^,
'" prehensibilem utpote formam subiec-
XVII.
- torum.
4• Anastasius Q.uaest. LX.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM 63

,; "' '
II, 16, 4-17, 4.

/.-
- } ] ,
^,
;
,
^
" '
(&
]
, , 4•
6
,&' ,,
ar
6
5

^,
.

. , -
^; XVII.
,
10

,
,,
^
".' ?
,,' 2. 6

,
15

^) '' ^ '
^
,,
) 0,

,.
oi)v

, , , 6
; 3• 6 20

' ,
' -
-25

?] .
, ^\ ^
4•

,,?]

Gen.
,"
45 7• —
,

'^
,,

Num.
,,
12, 14. — 15 les. , 23. — 18 Mt. 7,
.
3 Luc.
30

6, 41• — 28 Cor. 5, 6; Gal. 5, 9. — 30 Eccl. 10, i. — 31 Prov. 29, 12.

>

-
r« toiavza b 24 ol bvbg b 25

/
:
|
j

25 26 cv. b |
26 b | 27 a |

a 29 , - , , -
b
|

tS - c^> \ 30
|

\ 31 :

b
 64 DIDASCALIA II, 17, 5 18, 4 (s).

corripiuntur et convincuntur, ita ut paenitentiam agant, in

unoquoque incitamentum ad peccatum oritur et impletur, quod

dictum est: Domus mea domus orationis vocatiir, vos aulcm fecistis
eam speluncavi latronum. 5. Sin autem episcopus non tacens a
5 peccatoribus se avertit, sed increpat et vituperat et reprehendit et
obiurgat et angit peccatorem, etiam ceteris tremorem ac timorem
iniciet. 6. Namque episcopum admonitione oportet esse delictorum
et mortis propulsatorem et iustitiae conciliatorem, castigatione ac
doctrinaducem bonorum operum, et praeconem ac exaltatorem
10 bonorum, quae futura atque a Deo promissa sunt in loco vitae
aeternae, et similiter praedicatorem irae venientis in iudicio Dei
minantem ignem acerbum, qui non exstinguitur nec perferendus
est. Et gnarum eum oportet esse operis voluntatis Dei, ne quem-
quam contemnat; dixit enim salvator noster: Videte, ne quemqnam
15 contemnatis, nec unum ex his pusillis, qui in me credunt.
XVIII. Uniuscuiusque ergo curam habeto episcopus, et eorum,
qui non peccaverunt, ut maneant sicut sunt sine peccatis, et eorum,
qui peccaverunt, ut paenitentiam agant, eisque remissionem pecca-
torum dato, sicut scriptum est in lesaia, ubi Dominus dicit: Solve
20 omnia vincnla iniqiiitatis, et rescinde omnes ohligationes violentiae
ac fraudis. 2. Tu ergo, episcope, doce et corripe et solve per

remissionem, et cognosce locum tuum quasi locum Dei omni-

potentis, et quod accepisti potestatem peccata remittendi; nam
vobis, episcopi, dictum est: Qiwdciinque ligaveritis in terra, erit

25 ligatum in caelis, et quodcunque solveritis, erit solutum. 3. Sicut

ergo potestatem habes solvendi, cognosce te ipsum et mores tuos
ac conversationem tuam in hac vita, ut conveniant loco tuo.
4. Sine peccatis vero nemo hominum est, quia scriptum est:

3 Mt. 21, 13; Luc. 19,46. — 14 Mt. 18, 10. — 19 les. 58,6. — 24 Mt. 16,9.

- -
3 vocatur

3
+
a
omnibus populis

3/4 ov
Sm

b 5 /- a :

-
| |

, , b |
6 b |
: b j

,
7 >• b 8 b a :

(- )
| |

, b |
a : , -,

^,
XVIII.

oicc
6 -
,.
Quoa
peccet
lator.
oportet episcopum curare,
plebs, quia ipse est
ne
specu-
, , -
• • CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

''
,
11, 17,

'
5—18, 4- 65

(. , }- ,
, *
-
-
,
,,
,".-,'
". ,
*' , , ,,
^ -,, -
5• ^^^ 7^9 ^^^ '^^^

,,
5

^- -
6. 10

, , ',--
-
, ^ *'
,^
XVIII.
d

6
", 2.
,^,
15

20

}
^' ,^7] '\
'

^, ^ ,,
^' ,,
,
.
-
,- .
,,-
, ,
,
. -*'. 3•

,^^"
"., -' 4•
25

30

6 Mt. 21, 13• — 9 Lev. is, 31. — 1 Os. 10, 13. — 19 Mt. 18, 10. —
22 II Reg. 12, 13. — 28 Luc. 12, 48.

> b I
9 >> b |
12 | .
. ^- cvs b ^

^
14 dxovoy : i] b, el ffi' |
16 : b |
17 6

^
a j
19 h |
b 1 23 ro a |
24
— ccTto&avijg > ! >b ! 26 > b > b |
b \

27 |
28 > b |
: de b ! > |
29
30 : b |
b
FUNK, DlDASC. GoNSTIT. . . 5
 6 DIDASCALIA II, 18, 5—7 (s).

Nemo mundus est sorde, neque si unus dies vita illius in mundo,
5. Propterea priorum iustorum ac patriarcharum vita et conversatio
morum conscripta est, unoquoque eorum
ut inanifestum fiat, in

vitium etiamsi parvum exstitisse, ut notum sit, sine peccatis Do-

5 minum Deum solum esse, sicut per David dixit: Quia iiistificaris
in verhis tuis et vincis in iudiciis tuis. Parva enim iustorum sordes
nobis relaxatio est et consolatio ac spes, quoniam et nos, si paulum
peccaverimus spem remissionis habemus. 6. Nemo ergo sine
peccatis est. Tu autem, quoad potes, irreprehensibilis esse stude
10 et de unoquoque sollicitus esto, ne quis propter te offensus pereat.

Nam laicus sui tantum curam gerit, tu vero uniuscuiusque onus

in te suscepisti, et maius est pondus, quod tu portas; ciii enim
Dominus miiltum dedit, multum quoqtie ab eo petit. Quia igitur
onus uniuscuiusque in te suscepisti, vigilans esto; nam scriptum
15 est Dominum ad Mosem dixisse: Tu et Aaron portabitis peccata
sacerdotii. 7. Quapropter tanquam de multis rationem redditurus
curam omnium sustine, ut conserves sanos; et peccatores admone
et reprehende et ange, eosque subleva remissione, et si is, qui
peccavit, paenitentiam agit ac lacrimatur, recipe eum et tota ecclesia

20 pro eo orante ei manus impone ac deinde permitte, ut in ecclesia

sit; at somniculosos et ignavos converte et excita et confirma
et roga et sana, sciens, quantam mercedem habeas, si haec facis.

1 lob 14, 4. 5. — 5 Ps. 50, 6. — 9 1 Tim. 3, 2.

— 12 Luc. 12, 48. —
15 Num. 18, I. — 22 Mt. 5, 12.

6 parva ]> Sm C |
18 subleva + paenitentia et Sm

5. Similia dicunt Irenaeus Adv. haer, ad ecclesiam revertens Eusebio H. E.

IV, 27; Chrysostomus De paenitentia V, 18, 12 referente non solum cleri,

hom. II et III; In Gen. hom. XXIX; sed etiam laicorum vestigiis advolve-

]
Augustinus De doctrina christiana III, batur. Haec erat regula. Nonnunquam
23; De natura et gratia c, 35. autem fieri potest, ut necessitate co-
"j, gente populus consuli non posset vel
Cf. II, 4^, 2. Temporibus episcopus et populus de peccatore re-
veteribus episcopus de peccatore in cipiendo dissentirent. Serapioni Alex-
communionem recipiendo populum andrino morituro pax et eucharistia
consulebat et hoc intercedente paeni- confestim data est, postquam eam
tentem reconciliabat. Cyprianus Ep. petiit. Cf. Eus. H. E. VI, 44. Cypri-
64 c. 1 Therapium episcopum vituperat, anus Ep. 59 c. 15 exponit, quantus
quod sine petitu et conscientia plebis sibi labor sit persuadere fratribus, ut
peccatori paceni concesserat. Natalis ipsi recipiendis nialis curandisque con-
 ^,' , ^ ,- CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 18, 5—7. 67

,
'
^
. , , , -
*'.
,, 5• ^^^'

^
' ^ ,
5

,
' ^ ^.
*' , , , ,
-
,,
; 6.

'
-
6

'
10

,,

, ,
'\ ,
-
,

-,
,
,,, ^, ,
' ,
^
21 Mt.
, .
1 lob 14, 4.

5, 12.
5• — 8 Prov. 20, 9. — 10 Tim. 3, 2. — 14 Num. 18, . —
20

10
1

.
o|otU>bo|ai>>bop
:
b

:
|
b

&.
|
2

(. )
b
.
a .
a

.
11
:

|4
a- b

:
b
j

b
| 8
,
. .

(?) >
b
b
|
6
| 9
b

: Jf b
>» b
|
3 rf
co b

b
:

.
] |
|
|

12/13 : b) b |
12 >> |
13
OC >> a 15 : b >> b 17
.
| 1 |

[/ . : b |
18 j

b ; 19 b |
b j >b | 20 > b |

22 a b :
|
a

.
sentiant. Synesius,
presbyterum
reconciliavit.
scopo manum
populo
— &]
imponente
67, Lamponium
postulante

peccator
non
Epi-
paenitens
Cf.
Ep. 17
II,

imponebant.
41, 2; 43,
c. 2
recipiebatur

episcopus
i.
in

et clerus
ecclesiam.
Teste Cypriano

6*
manum
 68 DIDASCALIA , 18, 8—15 (SL)•

8. Sin autem neglegens es, periculum super te veniet. Dixit enim

Dominus de episcopis populum neglegentibus sic per Ezechiel:
9. Et factum est verbum Domini ad me dicens: Homo, prophela de
pastoribus Israel et dic ad eos: sic loqnitur Dominiis Adonai: vae

5 pastoribus Israel, qui pascunt semetipsos, neque oves meas pascebant

pastores. lo. Lac comeditis et lanis operiimini et crassum occiditis,

et oves non pascitis ; quod aegrotum fuit, non sanastis, et quod in-

firmum, non confirmastis, et quod confractum, non alligastis, et quod

erravit, non reduxistis, et quod perieratj non quaesivistis , sed aim
10 violentia et inliisione castigastis eas; et dispersae sunt oves meae,
quoniani non erat pastor, et factae sunt in devorationem omnibus
bestiis agri. Et oves nieae dispersae sunt et erraverunt in cimctis
montibus altis et in omnibns collibus excelsis, et super omnem faciem
terrae oves meae dispersae sunt, nec quisquam est, qui eas sectetur
15 easque requirat. 11. Propterea pastores, audite verbum Domini
Adonai: pro eo, qiiod oves meae factae sunt in rapinam et devorati-
onem ommbus bestiis agri, quia eis non erat pastor, neque quaesierunt
pastores oves meas, sed pascebant pastores seipsos, et oves meas
pastores non pascebant ; propterea, pastores, audite verbum Domini,
20 sic dicit Dominiis Adonai: ecce ego ad pastores, et reqiiiram oves
meas de manii eorum, et cessare faciam eos, iit idtra non pascant
oves meas nec pascant amplius pastores seipsos, sed liberabo gregem
meum e manu eoriim, et non erit eis in escam. 12. Sic enim dicit

Dominus Adonai: propterea requiram oves nieas et visitabo eas; sicut

25 visitat pastor oves suas in die inibris, quando in medio earum est,

ita visitabo oves nieas l* et congregabo illas ab omni loco, in qiio

dispersae erant illic in die nubis et globi; et educam illos de nati-
onibiis et congregabo eos de regionibus omnibus, et inducavi illos in

terram ipsorum et pascam illos in montibus Israel et in convallibtis

30 et in omni habitatione terrae. 13. In pascua bona pascam illlos,

in monte alto Israel; et erunt cubilia eorum illic et dormient et illic

requiescent in deliciis optimis, in pascua pingiiia pascentur in mon-

tibus Israel. Ego pascam oves meas, et ego reficiam eas et scient,

quod ego sum Dominus. 14. Haec dicit Dominus: qiwd pertit,

35 requiram, et quod errat, convertam, et adtrihim alligabo, et qiiod

defecit, confortabo, et quod est forte, custodiam, et pascam illas cum
iudicio. 15. Et vos, oves, haec dicit Dominiis Deiis: ecce ego dis"
cernam inter ovem et oveni, arietem et hircum. Et non est {sufficiens)
8.

,,
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,'. -
', \'' II, 18, 8—10. (59

& -, ,
, ,
,,
'

' ,
'*.
, ''.
9• ^^^^

.
,,
^ , ,,'
•?]
10

\
, , ,
'^. 15

2 Ezech. 34, 2 — 5. — 10 Ezech. 34, 8• — 12 Ezech. 34, ^o.

& 1

>
]> b
\
2 a,

a
ot a^

j
6 '&
D
3
|
7
-}-

LXX
|
b
|
|
4 -
pr >• b
D
j

.
9 b 10 a cf. : b |
sec a cf. :

> b pv|lloi>bo| 12/1 — > 13

-}- b 1 14/16 — > b |
1 a

3 Ezech. 34, 1
— 31•

10 et inlusione Sm cf. C : >> Sp cf. c. 20, 1 1 ; 21, i j

28 omnibus >
S LXX I
29 et in convallibus >• S |
30 habitatione : loco deserto S 31 et

erunt cub. e. illic : erit gloria splendoris eorum S j 33/34 et scient — haec
> S 1 34 Dominus 4- Adonai S j
37 oves + nieae oves gregis mei S |

38 sufficiens : LXX, parvum S

XVIII, 10. cum violentia et i. cast. episcopus Romanus proferebat, ut man-

eos] Locus repetitur infra c. 20, 11, suetudinem probaret, quam peccatores
ubi etiam versione vetere latina ser- libidinosos paenitentia acta recipiens
vatur. exercebat. Cf. etiani Epist. cleri Roni.
inter Cypr. ep, VIII, i ; Ps.-Cypr. Ad
8. Haec verba Ezechielis teste Ter- Novatianum c. 14; Aphraatis Hom.
tuUiano De pudic. c. 7 etiam Callistus VII, 12 ed. Bertsch 1888 p. 128.
 70 T)II)ASCAMA , 18, 16-20, 1 (l).

vobis, quod bona pascna pascehatis et residua pasciia pedibus vestris

conculcabatis et decolatam aquam bibebatis et residuam pedibus vesiris
turbabatis, etoves meae conadcatione[m] pedum vestrorum pascebantur
et aquam turbatatn pedibus vestris bibebant? i6. Propterea haec
5 dicit Dominus Deus: ecce discerno inter medium ovis firmae el inter

medium ovis infinnae; lateribiis et humeris vestris impellebatis ^ et

cornibus vestris ferivistis) et omne, qiwd deficiebat, vexabatis ; el

liberabo oves meas et amplius non eriint in direptionem, et iudicabo

inter mediimi arietis ad arietem. ij. Et suscitabo illis pastorem
10 unum, et reget eos servus meus David et erit eoruni pastor ; et ego
Doniinus ero illis in Deum et David in medio eorum princeps: ego
Dominus lociitus sum. Et disponam cum David testamentnm pacis,
et exterminabo bestias malas de terra, et habitabunt in deserto et

dormient in saltibus. i8. Et dabo eis percircuitum montis mei, et

15 dabo vobis pliiviam benedictionis. Et ligna, quae in campo sunt,

dabunt fnictum snum, et terra dabit vires suas, et habitabunt in
terra sua in spe pacis et scientj qiwd ego sum Dominiis, dum contero
kigum ipsoruni; et eripiani eos de manu ipsorum, qui illos in servi-

tutem redegenint, et afnplius non erunt in direptionem nationibus, et

20 bestiae terrae amplius non manducabimt eos; et habitabunt in spe,

nec erit, qiii exterreat eos. 19. Et siiscitabo eis plantationem pacis,
et ultra non ertint fame pereuntes super terram, et non fient ampltus
obprobrium fiationum. 20. Et scient, qiiod ego suni Dominus Deiis
ipsorum et ipsi populus meus. Domus Israel, dicit Dominus, et vos
25 (^oves meae et oves) gregis mei estis et ego Dominiis Deiis vester,
dicit Domimis Deiis.
XIX. Audite, episcopi, et audite, laici, quomodo dicit Do-
minus: Et iudicabo arietem contra arietem et ovem contra ovem, id

est episcopum contra episcopum et laicum contra laicum et laicum

30 contra episcopum.
XX. Diligite ergo et honorate episcopum et timete sicut
patrem et dominum et secundum Deum. Episcopis ergo dictum

28 Ezech. 34, 17.

2/3 et decolatam — turbabatis >• S | 3/4 conculcationem p. v. p. et

> S 1 6/7 et cornibus v. ferivistis S LXX |

9 medium ar. ad arietem : oves
et oves S I
ad : et L, LXX | 10/11 ego — Deum et : servus meus S ]

12 David : eis S |
13 deserto -j- confidenter S |
14 percircuitum m, m. : bene-
dictionem circa montem meum S | 15 pluviam : -|- in tempore suo, et erit
II.

, , xal

-,
,
.-
CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM 11, 18, 11

,,'
20, 1. 71

' ^ •, , ^ , ,,
^** ; 1 2. ' 5

". , , , ,
'

XIX.

'\ ' ^- 6 ^' ,, 10

-,
.,. ,
- .-
,'
- - .
,
2.

3•

-,-,
- 1j

,^ , , , XX.

Ezech. 34> ?— — 6 Ezech. 30• y^- —

6

10 Ezech. 34> 7•
20

^/
1 19• 34>

^
b

-{

—
21
!
2
5
a. h

cf.

—
:
:

LXX

]> b
|
b
11

>
19
cf.

i
,-\

LXX
-\-
^b

b
|
6
h

|
\

'(
a
3

:
\2
6
b
"^
b |

b
\

,
a
20
]

>
|

a b
16

17/18
3/4
:
+

|
:

pluvia S 17 in spe pacis : confidenter S |

22 fame pereuntes : parvi et de-
relicti S |
25 oves m. et oves S LXX |
29/30 et laicum c. episcopum >» S j

31 diligite — timete : an laicus diligat laicum et iterum an laicus diligat epi-

/
scopum eumque honoret et timeat S |
32 secundum Deum : deum post Deum

. ^ .
omnipotentem S

,
^
XIX. ^'

pastor ovium neglegens poenas solvat

6

Quod
-
et ovis
XX.

Q.uomodo
non oboediens

positis oboedire debeant.

subiecti episcopis sibi prae-
pastori puniatur.
 72 DIDASCALIA II, 20, 2 5 (LS).

est per apostolos: Qui vos aiidit, nie audit, et qui vos spernil, me
spernit el eiim, qui me misit. 2. Similiter episcopus *! amet laicos
ut filios eosque educet ac calefaciat studio caritatis quasi ova, ex
quibus pulli oriuntur, vel eos tanquam puUos foveat et educet,
5 usque dum adulti sunt in avem alatam. Omnes ergo doce et
admone, et qui castigatione digni sunt, eos castiga et ange, sed
ad conversionem, neque ad eversionem, et corrige ad paenitentiam
et increpa, ut vias eorum rectas ac planas facias eorumque con-
versationem in mundo in ordinem redigas. 3. Qtiod sanum est,
10 cHstodi, id est, eum, qui est firmus in fide, diligenter custodi et
omnem populum pasce in pace. Et qiiod infirmum est, confirma,
id est, eum, qui tentatur, admonitione corrobora. Et quod aegrotum
est, sana, id est, eum, qui aegrotat fide divisa, cura per doctrinam.
4. Et qiiod contritum est, alliga, id est eum, qui concussus est vel

15 vulneratus aut confractus in peccatis suis claudicatque aberrans a

via iustitiae, alliga, id est, sanaeum obsecratione et admonitione

et subleva eum a delictis eius et animum ei inice ac praedica, eum

spem habere, et alliga et sana eum, et introduc eum in ecclesiam.

Et qiiod errat, adhortare, id est, eum, qui in peccatis relictus et
20 eiectus est, ut increpetur, ne sinas eum foras maner^, sed doce
et admone et converte eum et recipe eum in gregem tuum, hoc
est in populum ecclesiae. 5. Et qiiod periit, require, id est, qui
ob multitudinem delictorum suorum spem abiecit et perniciei se

dedit, ne sinas eum penitus perire, ne forte per multam socordiam

25 et neglegentiam dormiat et graviter dormiendo vitae suae obli-
viscatur et abeat et egrediatur e grege suo, hoc est ex ecclesia,
et in perniciem incurrat; si enim extra caulas est et abit a grege,

1 Luc. 10, 16. — 4 Mt. 23, 37. —9 Ezech. 34, 16. —

11 Ezech. 34, 16. —
12 Ezech. 34, 4. — 14 Ezech. 34, 16. — 19 Ezech. 34, 16. —
22 Ezech. 34, 16.

b
2

1
similiter

:
: +

.
^^^

f^
S

|
6
a ]
8
. rtxva h
:
|
^-
b |
9
.

XX, . qui VOS audit etc] Auctor stitutionum auctor appellat etiam II,

locumS. Scripluraedecurtatum exhibet. 26, 3; 27, 6; 57, 16. 18; VII, 42, i;

Similiter infra c. 32, 2. VIII, 11, i; 12, 4. 5. 28; 46, 10.

*'
^ * Hunc locum Ps.-Ignatius Trall. 7, 3

I. ^] episcopum Con- respexit.

 ,
^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

'
- ,.
II,

6
20, 2—5. 73

, ^
6 6

" , -
,, 9^

^
,^

'^,, ,
2. , ^
&,, 6 ". 5

,^ ' ,*' ^
0,
-
?]6 -, }

10

",,' ",
3• »'^^ ,

'

^
,,
,,
", '
1»

--
4• ^^^

, ^, -
?] " .^ ,, - &,
',
' - ,,
20

- ?)
",
^
^
5• ;»^^ ^^ 25

^,
, 6. — 8 — —

^ ^^
4 Luc. Mt. 23, 37• — 12 Ezech. 34, 16. 14 Hzech. 34, 16.
15 Ezcch. 34, 4. — 17 Ezech. 34, 16. — 21 Ezech. 34, 16. — 25 Ezech. 34, 16.

V I
10/11
b 12 .— > 12 : () -
14 sec :
3
b \ ^ \
:

18 ^' > .
j /;
b |

fcV

b ,+
>>

avaoJov
ro sec
22
>b
b |
19

Ji
h

>b
\

j
b
26/27
a,

. :
21
25
|
.-
27
:

h + b | 28 pr : 29 b
 74 80. II, 20, (>— 9 (SL).

lupi eum circumvagantem devorabunt, et penitus interibit; tu vero

eum require et admone et doce et converte et exhortare et con-
firma eum, ut vigilans sit, et praedica ei, eum spem habere, idque
praecide ex eorum sensu, ne id dicant vel existiment, quod prius
5 dictum est: Delicta tt peccata nostra veniant siiper nos, et nos in
eis contabescimiis, quomodo ergo vivere possumus? 6. Neque enim
decet eos hoc dicere vel sentire neque existimare, spem eorum
praecisam esse ob multitudinem peccatorum, sed sciant, magnam
esse misericordiam Dei, qui cum iuramentis et bono consilio
10 veniam promisit peccatoribus. 7. autem peccat neque
Si quis
novit scripturas nec coniidit de longanimitate et misericordia Dei
nec iinem remissionis et paenitentiae perspicit, is propter inscitiam
ipsam in perniciem incurrit. 8. Tu ergo tanquam pastor com-
patiens, plenus caritatis et misericordiae et gregi attendens, re-
15 quire et numera gregem tuum, et quod aberravit sectare, sicut
Dominus Deus lesus Christus magister noster bonus ac salvator
dixit: Relinque nonaginta novem in montihns, et vade quaerere unam,

quae aberravit, et si inveneris eam, impone eam in hiimeros ttios

gaudens, quia invenisti, quod aberravit, et porta et misce eani gregi.
20 9. Itaque etiam tu, episcope, audi et require eum, qui periit, et

sequere eum, qui aberravit, et reduc eiim, qui secessit; nam pote-
statem habes ** dimittere in remissione, qiiod qiiassatum esi, Christi
vultum portans. Per te salvator dicit his, qui peccaverunt: Remit-
timtur tibi peccata tua; fides tua salvum te fecit, vade in pace!

SEzech. 33, 10. — 9 Ezech. 33, 11. — 17 Luc. 15, 4—6; Mt. 18, 12. 13. —
20 Ezech. 34, 16. — 22 Luc. 4, 19. — 23 Luc. 7, 48. 50; cf. Mt. 9, 2; Mc. 5, 34.

^
22 in remissione : peccata delinquenti S j
23 his . . peccaverunt : ei . .

peccavit S

1 b |
elq a : , b | ^ b j

4 . . . . h |
b |
5 b |
ft

>» b 8 . : b |
11 > (

12 : b |
13 {^' ) >> b |
15 a |

8. relinque etc] Auctor narrationem Evancrelium des Petrus 1893 p. 59

evangelicam in formam mandati re- sqq.
degit, Infra V, 14, 15 orationem lon- *

gam a se compositam Domino attribuit. 8. Cf. Tert. De pud. c. 7 — 9; Ps.-

De libertate, quam in S. Scriptura ad- Cypr. Ad Novat. c. 14.

hibenda sibi usurpat, cf. Th. Zahn, Das 9. Cf. Tert. De pud. c. 11.
-
7],
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

xal

^, ,,
II, 20, 6—5).

6
75

,
})

,
,- .,- ,-
^*' ; 6.
, , ^, 6

6
-
,,
5

, , ^
,
,/

, 6
6

-
',, ^ -
10

,
'^,
*',
,,
,
-
6
6
^
. -- , ,
15

8.
^7] ,

^, ,,-
?],
6 ^ 6
7,
20

,, ,
, - \

,,, ^ ,, ,
,
'^.
,,*'' 9•

'
",
2

3 Ezech. 33j ^^- 8 loann, ii. i2. — , — 13 Ezech. 33, 11. — 22 Luc.
15, 4—6; Mt. 18, 12. 13. 26 Ezech. 34, 16. — — 28 Luc. 4, 19. — 29 Luc.
7, 48. 50; cf. Mt. 9, 2; Mc. 5, 34.

17
18
:

:
:

aberrat
:
b

|
|

plura interpolat
20
na.Qa

b
:

i
a :

24 tv
|
b,

18
;^. b
'
sec
|

|
>
a
^
|
|

:
:

19/2

b
>>

^. b
i
a,

—
26/27
(
-j-

|
-
-
..
i

a j
: b j
28 : b \

: b i
a
 7^3 DIDASCALIA , 20, 10—21, 2 (^•

. Pax vero est tranquilla ecclesia, quam solvens

in eos, qui
peccaverunt, restitue sanos, immaculatos, bonam spem gerentes,
efficaces, in opere dolentes, sicut peritus et condolens medicus
omnes sanans, qui per peccata plagati sunt. Non enim opus habent
r> ii, qui sani sunt, medicum, sed qiii male habent. Ut medicus
ii.
ergo super ecclesiam constitutus noli cessare offerendo medicinam
his, qui m peccatis aegrotant; sed omni modo cura eos et sana
et integros redde ecclesiae, ut non incurras in hoc verbum, quod
dicit Dominus: Et in potentia enidiebatis illa cum inlusione.
10 XXI. Non potens nec austerus nec durus nec abscisus nec
sine misericordia, noli inludere populo, qui sub te ligatus est,

abscondens ab eo paenitentiae locum. Hoc enim est, quod dicit:

Et in potentia eriidiebatis ea cum inliisione. 2. Si ergo durius agas

cum laicis et fortiter corripias eos ita, ut abicias eos et proicias et

4 Mt. 9, 12. — 9 Ezech. 34, 4. — 13 Ezech. 34, 4.

1 tranquilla : tranquillitatis S |
3 efficaces in op. dolentes : assiduos in
operibus oneris et tribulationis S 4 qui et maxime eos qui S per pecc.
plagati sunt : in peccatis
|

suis erraverunt S,
:

iegens
]

pro -
|
5 ut : et tu quoque episcope S i
9 -erudiebatis : subiecistis S,

item c. 21, I 1
10 nec durus > S

II. et in potentia etc]

&& ^.
dubie Ezech. 34, 4 allegat. LXX textu
vulgato locuin quidem sic reddunt:

Vulgata autem habet

Auctor haud

cum austeritate
:

cum potentia. Et
II.

& ^. Cf. Tert.

ferscheid-Wissowa
XXI.
De pud.
p.
c.

237, 15

una tantum parte audita

9 ed. Reif-
— 18.

Quod
-

]
imperabatis eis et periculum sit

hoc textu consentiunt

biblia

&
manuscripta verbis
ea,

-
quae plura iudicium facere et
cont''a eum, qui nondum convictus
poenam decernere
est.

,.
habet,
gens
—

modo pro
Holmes et
addunt, scilicet

quae verba etiam Constitutor

Cf.
le- duos
dicti
2.

triplicem. Sirach 28, 14. 15

describitur calumnians
alios discordias serens.

apud Occidentales
i.

usitati
e. linguam
?.
et

Talmud
inter

menti-
Parsons, Vetus Testamentum graecum onem facit, scilicet linguam tertiam
cum variis lectionibus (1798—1827) tres occidere, detrahentem, auscultan-
ad Ezech. 34, 4; Field, Origenis Hexa- tem et insimulatum. Scholion II ad lo-

,.
plorum quae supersunt II (1867), 864. annis Climacis Scalae gradum II si-

Field et Nestle {Zeitschrift fiir neutestam. militer dicit:

IVissenschaft I,

illam Theodotionis esse censent.

1900, p. 177) versionem

) &'
 -^ ^ ,,,, ,',^'-
CONSTITUTIOXES APOSTOLORUM II, 20, 10— 21, 2. 77

jtiOTtg , '^ .

,,^
- , ",,
'\
7]•
, - 6
.
' ,,^' 5

d
d -, ,,
7].
' 10

'^
, ,,,
,
,,

, ,
^, ,
, ,
, XXI. "-, ^, .

,
15

, ,
,
,
- , , '

,
, -
12
,
& -.
,, " ,,
les.
,
-
5 Mt.
40,
9» 12.

II. —
— 7 Luc. 19, 10.
23 Sirach 28, 14.
6

— 11 Ezech. 34, 4•
2,

" H Mt. 20, 25.

20

1 : -{ a 1 2 a : b,

^- ,
>p|7/h.
/.
1. abov: ante (hic bis) |

() a :

-
b 3 b | 4 b [
> b
L : a b, \
a |
b
L : a cf. S 6 c^ [ 7 . .

{.
|

>:v3 a j
8 a b :
|
b |
11 (Mj•}

b ) a- b : 2i \
\2 : ;rv b |
14 a b f

> 1
16
20 pr > a, ?)
[
17
a cf. c.

> b
14, 3 •

+
.
b
.
v^,

b
b
|
19
21
'
similiter deinceps

a b
|

22 ' a !
|
}' :
|

b [ 24 : . b
|
 78 DIDASCALIA II, 21, 3 7 (l).

non suscipias, qui peccaverunt, sed absque miseratione abscondas

ab eis paenitentiam et conversionem, et cum non fueris cooperans
eis, disseminas oves ad escam bestiarum agri, id est maligni(s)
saeculi huius hominibus, magis autem non hominibus, sed bestiis,

5 hoc est gentilibus et haereticis. 3. Ei enim, qui expulsus est de

ecclesia, mox se adiungunt et sicut agnum bestiae, ita eum illi

comedere existimant, et per tuam abscisionem is, qui expulsus

est, ad gentiles revertetur (aut haeresibus implicabitur/ et omni
modo ab ecclesia et ea, quae in Deo est spes, alienabitur, et per-
10 ditionis eius tu eris reus. 4. Et cum paratissimus es eos, qui
peccant, expellere et iam non reversantes suscipis eos, incurris in
verbum Domini, ubi dicit: Pedes illorum ciirrunt ad malignitatem,
veloces ad ejfnndendum sanguinem; contritio et infelicitas in viis

eorum, et viam pacis non cognoverunt, 5. Via autem pacis est

15 salvator noster, qui et dicit nobis: Dimittite, et dimittetur vohis,
(date et dabitur vohis), hoc est; date remissionem peccatorum et
recipietis. Nam et docuit nos incessanter orantes dicere: Remitte
nohis dehita nostra, sicut et nos remisimiis debitoribus nostris. 6. Si
ergo non remiseris his, qui peccaverunt, quomodo recipies? Nonne
20 econtra per tuum ipsius os te conligas dicens remisisse, et non
remisisti, sed interfecisti? 7. Qui enim de ecclesia pellit eum,
qui convertitur, interiicit euni pessime et sanguinem eius effundit

12 les. 59, 7. 8; Rom. 3, 15 — 17. — 15 Luc. 6, 37. 38. — 17 Mt. 6, 12

Luc. II, 4.

2 et conversionem >• S |
2/3 et cum non f. c. eis : minister es reditus
miquitatis S |
3 malignis S C |
hoc est > S enim S C
|
ei : etenim L j

6 agnum b. ita : bestiae malae S I 8 aut h. implicabitur S C |

10 et cum :

quia S 11 incurras L 15 nobis > S dimittite et d. vobis dimittite peccata

,
:
I
| |

peccatoribus, ut vobis quoque peccata vestra dimittantur S I

16 date et d. vobis
S C I
16/17 et recipietis : ut vos quoque remissionem accipiatis S [
18 remi-
simus : remittimus S; auctor legisse videtur pro quod
restitutum est in
vertitur

>
b
a b
1

>
12
:

b 5 rdJ
C

|
|

aliquem sine misericordia quid aliud

b,

:
19 recipies

14
b
|
7
| /6
: accipies remissionem

+
|
3

h
^«^ b
|
^
facit nisi

|
—
9
^ - >
S

b
|

6
21/22

b
|
>
pr
41
|
eum

15
|
qui con-

pr
^-
cf.

:
:

b |
16 \
b |
: (is b | 17 :
-
&^ ^
- ,
, CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 21, 3-7.

' -
79

'

-
^,
^
^^,
,-
^ 7]^
^.
,

^
3• '^ 5

^ ^
6

^\
, ^, •) '

-
, ^ ^ 10

, ,
.
^'' , ,
4• ^^ 7^Q

&'
, 0 -
15

' -
„01

^, ,-
7 ,, - '\
^
6• ". 5•

,
,
6

-
,,,

,,'
20

25

,
*'.

^-,
7«,
6.

;. ;

.
-
30

7 loann. 8, 44• — 17 les. 595 7• ^5 Rom. 3, 15 — 18. — 21 Luc. 6, 37• 38•

24 Mt, 12; Luc. II,

'
6, 4.

r. b 18 | 21 > b 1 22 pr : -}- b |
-
— > |
23 . : . b |
24 a :

.
,
. (
6.

;
b | 25 : b | b |
26
a b : |
27 : ) b |
27/28 —
> b . : a j

28 : a | 29 b [
30
 80 DIDASCALIA 11, 21, 8 22, 4 (L).

sine' misericordia. Si autem iustus iniuste a quoquam gladio inter-

fectus fuerit, apud Deum in requie est in refrigerium, 8. Qui
autem pellit de ecclesia et iam non suscipit, in aeternum pessime
et amare interficit eum et perpetuo et pessinio igni in escam
h tradit eum, qui expulsus est, non adtendens ad misericordiam
Domini et reminiscens eam, quae super paenitentes est, bonitatem
eius nec hac in re tanquam exemplar sumens eos, qui in multi-
tudine peccatorum in paenitentia acceperunt remissionem a Deo.
XXII. Oportet autem te, episcope, ante oculos habere et
10 ea, quae praecesserunt, et ab exemplum sumere et
eis discere
curationem animarum et admonitionem ac correptionem et ad-

hortationem eorum, qui paenitentiam agunt et quibus adhortatio

opus est. Adhuc et ad iudicandum, ad comparationem causae,
per multam doctrinam exquirere Dei voluntatem, sicut ipse fecit,

15 ita et vos oportet facere in iudiciis. 2. Audite, episcopi, ad[huc]

haec, quae talia sunt, iuvamentum similitudinis. 3. Scriptum est

in quarto libro Regnorum et in secundo Paralipomenum [quod

est praetermissarum] sic: 4. In diebus filius erat duodecim anno-
runi Manasses, ciim regnasset, et imperavit quinquaginta annos in

1 Sap. 4, 7. — 18 IV Reg. 21, i — 17.; II Paralip. 33, i — 13.

2 in refrigerium > S C |
4 eum et : et Deus eum vS 6 Domini Dei \
:

S C 7 hac in re t. ex. sumens eos qui C : accipiens exemplum Christi nec

—
I

respiciens eos qui S : obiectans eos qui tales sunt et L i

10/13 et ab eis
opus est S : simul ad scientiam sanitatis ad eos qui corripiendi sunt et ob-

^ -&
trectandi L corruptus et aegre sanandus [
15 vos S nos L iudiciis
: ! : + De
Manasse L ad S C 17 Regnorum | |
: Regum S j
quod est praeterm, : inter-

pretamentum 18 diebus illis S | +

2
a
) :
1

pr > a
b
i
3
,
^ b
a
post
: ^. b
a

\
j 1/2
|

a |
— .
a b
|

|
5
8 --
> !

9 > b ]
b \ 10/11 :
\

11
b

^
18
a b
14/15

21
-\-
h

b,
\
|

. .
19
11/12

?)

& :

^'
ij

:
>
,
^
b

b
ft
|
15
b
23
,
'
-f
|
13
b |

b
a
|
20
b
b

|
(
14

25
|
16 > a

b
•

^'

,- .
!

| |

+ |
26 > sl \
27 : a |
30 rj/ (> s)

^ XXII. "Ori

- exemplum proponatur
vitis, Ezechia huiusque
Quod magnum
in David,

filio
paenitentiae

Manasse.
Nine-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 21, 8-22, 4. 81

' ,
^ &' ,,^^
^- . -
,
,^ , , ,,

^,
'"
8.

6
6
5

. ,-,','
9• ^^^
- 6 -
- 10

-
6
'
. " -
,-^-
.
6
,,'*

-
,, 6 15

^
^
\ .- , -
- -
- -
2.

,,,
0,

}
0}

^
-**
^,
-
)

^-
^
20

,
; , , ^, ^
;

,
' , ^
'
' 4•
;
>}^^
3• ,
-
25

30

2 Gen. 4.-3 — . — —
24 .— 26 IV Reg.
Sap.
20.
4,
—
7• l-i

30 IV Reg. 21,
Ps. 102,
— 17;
23 II Reg. 12, 13.

-13.

, , ^,
II Paralip. 33,

a > b . (. —
^
s :
|
30/31 b s)
b cf. D :

a ]
31
+ ^(^^ ^ \
apsvA:>bo
FUNK, DlDASC. CoXSTIT. . . 6
 82 DIDASCALIA II, 22, 0—8 (l)•

Hierusalefu; et nonien matris eius Epsiba. 5. Et fecit malignum coram

Domino ahominationihus gentilium, quos disperdidit Dominus facie
filiorum Israel. Et conversus est et aedificavit excelsa, quae deslruxit
E:(echias, pater ipsius, et constituit sculptilia Bahalim et erexit altare
5 Bahal et fecit condensa sicut fecit Achab, rex Israel, et fecit altaria
omni militiae caeli et adoravit omnem virtutem caeli. Et aedificavit
altare in domo Domini, in qua dixit Dominus: in domo Hierusalem
ponani nomen meum. 6. Et serviit altaribus Manasses et dixit: sit
nomen meum in aeternum. Et aedificavit altaria omni militiae caeli
10 in utrisqiie atriis domus Domini; et ipse transponebat filios suos per

ignem in Gae-Banaemon et auguriabatur et' maleficia faciebat et

fecit sibi pythones et procantatores et praescios et multiplicavit facere
malignum in ociilis Domini, iit irritaret eum. 7. Et posuit scidptilem
et fusilem condensi imaginem, quamdomo Domini, in qua
fecit in
15 dixit Dominns ad David et ad Salomonemy filium eius: in domo hac
in Hierusalem, {quam) elegi ex omnibus tribubus Israel, et ponam

nomen meum in aeternum, et non adponam movere pedem meum

terra hrael, quam dedi patribus ipsorum, ita tamen, si custodierint
omnia, quaecumqiie mandavi eis secundum omne praecepttim, quod
20 mandavit eis servus meus Moyses. Et non audierunt [eum]^ et sediixit

eos Manasses, ut facerent malignum in oculis Domini super gentes,

qiias Dominus
abstulit facie filiorum Israel. 8. Et locutus est

Dominus super Manassem et super populum eius in manu\s] servorum

suorum prophetarum dicens : propter abominationes iniquas, quas fecit
25 Manasses, rex luda, ex omnibus, quibus fecit Amorraeiis coram ipso,

et peccare fecit ludam in simulacris eius, haec dicit Dominiis Deus

Israel: ecce ego inducam mala super lociun istum ita, ut omnium

1 Aphiba S |
2 abominationibus : iuxta abominationes S LXX |
4/5 et
erexit a. Bahal > domo sec +
S |
7 altare -f daemonibus S |
Domini S |
8 alta-

ribus excelsis S
: 11 Gae-B. valle Bar Hinnom S
|
15 hac : |
-|- et S |
17 et >
S LXX 20 eum > S C LXX 23 iii manu LXX
I
per S |
: 1
27 locum istum :

Hierusalem et ludam S C LXX

>
>
.—
13
b

^^
1 'Etp.

riy

b
>
:

|
a,

>
.

h
b
a

|
b

|
7/16
8
|

>
^/
2
b

b
—
j

L
&-
.
5

:
^
b |
:

14
—
|
10
:
b

cf.
|

>
6

D >
:

j
11
b
^
aberrat
a
.
|
|
b j

|
8
—
7/8

b L
b
:

:
^, ,7] . ^
& €, ^-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 11, 22, 5-8.

5•
83

^'
& ?]
,
,
',^
, ,^, ^ .
, -
^ ] 5

, -
6. 10

,
'
^
, •67]

-,. ^, ^, - ^, - 15

,
, ^ ^
?] ,
-^
j.

^,
20

,, 6

-,
. 25

^. 8. -
7]
^,^ , ^
^ ' 30

yi - b
a
)
j
14/15
a b | 16 (
L cf. II Paral, ^},
|
17
6 : {- ,
> 1

(
L >
18 . . b : ro . . ro a |
20 j

21 : b [
;+ b ]
22 > b
.
|

j 24 a) 6 . b | 27/28 |
28
. >boj29oao:>bpvl31o>b
6*
 84 DIDASCALIA , 22, 9-12 (LS).

audientium resonent utraeque aures ; et extendam mala super Hieru-

salem, mensuram Samariae et ponderationem domus Achab, et delebo
Hierusalem sicut deletur alabastrus unguentis; evertitur et evertitur

in faciem suam, et retribuam reliquias hereditatis meae " et tradani

5 eos in manus inimicorum eorum, erimtque in direptionem ac rapinam
cunctis adversariis suis, eo qiiod fecerunt malum in oculis meis et

irritaverunt me ex die, qua eduxi patres eorum ex Aegypto, et usque

ad hanc dieni. 9. Et iterum Manasses effndit sanguinem innocenteni
multum, donec impleret Hierusalem hominibus caesis de fine ad finem,
10 propter peccata sua, quibiis peccavit quibusque peccare fecit etiam
ludam, ut faceret malum coram Domino. 10. Et duxit super eos

Dominus principes virtutis regis Assur, et comprehenderunt Manassem,

et vinxerunt euni ac ligavernnt catenis, et duxerunt eum in Baby-
lonem, et incluserunt eum in domo carceris plane ligatiim ac ferro
15 vinctum, et dabatur ei panis ex furfuribus parvo pondere et parva
mensura aquae cum aceto mixtae, iit viveret, compressus ac languens

valde. 11. Et ut vehementer coangustatus est, quaesivit faciem

Domini Dei sui, ac humiliavit se valde coram Deo patrum siwrum,
et oravit ad Dominimi Deum dicens: 12. Domine, Deus patriim

19 Oratio Manassis.

1 mala > S |
3 alab. unguentis : b LXX, hydria S |
ever-
titur sec : et cadit S |
4 retribuam : dabo in ruinam S ]
12 virtutis regis C Opus
imperf. in Matth. : > S

9— 11; ()
&.
XXII, 15—16; XXIII, 3; Verbis
XXIV, I. Has particulas tacite ex- II Paralip. 33' ^^ confestim . 1 2 suc-
scripsit auctor Operis imperfecti in cedunt verba Ita-

Matth. I, 10 hom. I: cf. Testimonia. que illa ex traditione ludaeorum vel

8. ] Hanc vocem IV Reg.

ex
fortasse
libris

canonico, cuius
apocrvphis
e libro illo
desumpta
Hebraeorum non
Sozomenus H. E. IX, 17
sunt,

.
21, 13 Lucianus martyr in sua Bibli- mentionem facit.

orum recognitione usurpat. Cf. Libr. 10 — 16; XXIII, I. Georg. Chron.

V. T. canon. ed. Lagarde 1883 p. 389. c. 60.
Textus vulgatus LXX aeque ac Di- 12. Oratio Manassis, ut II Paralip.
dascalia habet vocem b p, 33, 18. 19 traditur, scripta fuit in

Cf. E. Nestle in Expository Times Historia regum Israel et in Historia

IX, 77•

Haec
10.
in S.
_

Scriptura non
— '^
legiintur.
Hozai. Oratio, quae hic legitur,
est et ex

e quo
eodem
ea, quae
fonte fluxisse videtur,
v. 10 de
ficticia

captivitate
Tcaxa '^ ,
^, ^
,
^
CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM

xal
II,

^,
22, 9—12.

^
, -
85

- ^
5

, ,
, - ^^
' ^.
^
'^ , , 10

9-

^. ' .
^,
-, 15

^
,
,,
.
^ ,
II.

^ 12.
&
,
,
-,
^ , ^
20

^
24 Oratio Manassis.

3
1

b
-\-

9
!

^e >
b
b
;
b

*
]
.
|
12
:

|
7
b,

| 15
. - |
2
a j
8
b
a [

' b
].

22/23 - b
>
|

b
18
j
23 96 >
b 1 19
a
^
|
24
> |
22
b
:

Manassis dicuntur. Praeter auctores unum vel alterum versum orationis

Didascaliae et Constitutionum eam laudantes. Verecundus Africanus (saec.
agnoverunt Didymus De trinitate III, VI) commentarium in orationem scrip-
21 (PG 39, 908); Ps.-Chrysostomus sit, quem edidit I. B. Pitra, Spicilegium
Hom. in Publicanum et Pharisaeum Solesmense IV, 91 — 100. Scholion in
c. 2 ; Antonius Monachus Mclissa II, 94 loannis Dam. S. Parallelis V, 7 post
Theodorus Studita Sermo catech. 93 II Paralip. 23, 11 — 13 et in Chronico
TheophanesCerameus Hom. 56, aliique Georgii Hamartoli c. 60 allegatum
 86 DIUA8CALIA , 22, 13—14 (SL).

meorum, Deiis Abraham et Isaac et lacob el seminis eoruni iusti,

qui fecisti caeliim et terram ciim omni ornatu eorum, qui ligasti

mare et erexisti mandato verbi tiii, qui claiisisti abyssum et signasti

eam limendo ac glorioso nomine tuo, quem omnia pavent ac tremunt
5 facie virtutis tiiae, quia impatibilis magnificentia gloriae tuae et

intolerabilis ira comminationis tiiae in peccatores, infinita vero et

immensa misericordia promissionum tiiarum, qiioniam tu es Dominus

longanimis, misericors et vald^ benignus et paenitens super mala
homimim,
10 misisti
et tu, Domine, secundum suavitatem
remissionem paenitentibus
miserationum tuarum decrevisti paenitentiam peccatoribus in salutem.
peccatis , bonitatis tuae pro-

et multitudine

13. Tii ergo, Domine Deiis iustonini, non posuisti paenitentimn iustis,

Abraham et Isaac et lacob, qiii non peccaverunt tibi, sed posuisti

paenitentiam super me peccatore, quia super numeruni arenae maris
15 multiplicata siint peccata mea; neque spiritum habeo, ut exaltem
caput meum prae multitudine iniquitatmn meariim. Et nunc, Domine,
iuste cnicior et iiixta meritum meiim langueo, vincius ac ciirvatus
vinculis multis ferreis, ita iit caput meum non possim sursum tollere;
neque enim dignns sum, qui ocidos meos tollani et intuem' et ad-
20 spiciam altitiidinefn caeli prae magna iniquitate scelerum meonim,
quia mala coram te feci et irritavi iram tuam, erigens idola ac
multiplicans abommationes. i/\, Et mmc flecto gemia cordis mei
ante te, deprecans bonitatem tuam. Peccavi, Domine, peccavi, et

quia iniquitates meas ego cognosco, peto rogans te: remitte mihi,
25 Domine, et ne perdas me cnm delictis meis, neqtie in aeternum
irascaris super me servans peccata mihi, neque condemnes me nec
decidas me in infima terrae, quia tu es Deus paenitentium. Et in
me Domine, ostende bonitatem tuam, quia l* indignum me
igitur,

salvum facies secundum {multam) misericordiam tuam, et glorificabo

80 te semper in omni vita mea, qiioniam te laudant oinnes virtiites

29 multam S C

^
etiam
dicens:
I.

"^
S.

,
Africanum testem profert

tv

(PG 95 ^435
Hoc testimonium autem
(al.

>
€)
5
.
valde dubium
est auctor
qui de cratione
gintastudien
est,

III,

etiam auctorem orationis esse

strare conatus est.
Primus
Didascaliae, et
testis certus

disputavit in Septua-

1899J IV, 1903»

E. Nestle,

^^^'^'^

demon-
110, 287),
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORIM

^ II, 22, 13—14. 87

,
)
6
xai
6
^ ) ;» ,

^ ,
6

,
5

, ,
-,^
, ^ ,
^
\

,
^ ' \,
. ^.
'
, ^,
6
^ -
- ,
d
10

^ -
^ , '^
^

,
^ ,, -., - 15

-
,3 , ^ ,^ ^.
., ,
' , ,
20

^ ,)
14- xcii

,
'
, , ,
' , ^ - 2

' ,
,
^.
30

-
&
b

.
26
:
3/1

> b
:
4^

1
(

18
b
.b

|
|

27
j
—
9

b
\

f/
>
19
>
>

|
b

.
a
b

[
:

:
|

10
7

^—
^
+
+
b
f^

D
|
.
h
20
|
:

11
\

:
a |

17

^^
> b

|
: +
> ,
22
a
|
12

|
b,

>
28
—
j"

a ! + ;
28/30 > b j 29/30 . . . sl :

7
 88 DIDASCALIA II, 22, 15—23, 2 (l).

caelorum et glorificant in aeternum; amen. 15. Et exaudivit vocem

eius Dominus et miseratus est eum; et facta est circa eum flamma
ignis et liquavit omne quod circa eum erat ferrum; et sanavit
(Dominus) Manassem de trihulatione eius et revertit illiim in Hieru-
b salem super regmim siuim. 16. Et cognovit Manasses Dominum
dicens: ipse solus est Dominus, et serviit Domino Deo soli in toto

corde suo et in tota anima sua omnes dies vitae suae et imputatus
est itistus. Et dormiit in pace cum patrihiis siiis ; et regnavit Amos,
filius eiuSy pro ipso.

10 XXIII. Audistis, iilioli dilecti[ssimi] nobis, quomodo Dominus

ei, qui pessime idololatra fuit et innocentes interfecit et paenituit,
remisit, id est Manasse, praesertim cum peius peccatum non sit

[aliud] idololatna[e]; sed locus paenitentiae concessas est. 2. Si

quis autem ex apparatione peccat, remissionem non habet, sicut
15 scriptum est: Si auteni dixeris in corde tuo: sancta mihi erunt,

1 11 Paralip. 33, 13. 16. 20; IV Reg. 21, 18. — 15 Deut. 29, 19.

1 amen >> S 2 eius Manassis S 4 Dominus S C

|
:
| |
6 est :
+ Deus S |

6 Deo >> S 8 in pace >> S Amon S, item deinde 10

I
| j
nobis >> S I
11 ei

qui pessime S pessime ei qui L 13 aliud

: S C 14/15 |
> j
ex appar. — corde
tuo : dicit S

XXIII, 2. Auctor plures S. Scripturae I — 3. Ad hanc sectionem prope ac-

locos in unum conflavisse videtur: si cedit Cyrillus Alex., Hom. XIV de
autem etc. Deut. 29, 19; et extendam exitu animi et de secundo adventu
PG

'
Ezech. 6, 14 vel 14, 9; et disperdam s. f. (Migne 77, 1088), nec vero
—

,
tam prope, Con-

-
lerem. 24, 9; dicit D. Ezech. 14, 11. ut e Didascalia vel e

,
et extendam] His verbis incipit apo- stitutionibus hausisse dici possit. Scri-
— disperdam 0
,
dosis. etc.'] Haec particula bit enim:
proxime accedit ad ler. 24, 9. ubi autem

.
in
pro

,
signum deest,

^
Cf. Ezech. 14, 8, ubi
multi codices legunt

] ^ '
' ,
&, !4

.
-
cant,
'
^^
^
1$.

,
XXIII.
Neque haec
leguntur neque verba
—

exemplum
. 1 6.

eos, qui ex conteniptu pec-

sit
in

Amos.
—
S. Scriptura

. ,
 ,
'
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

. Oov
II, 22, 16—23, 2.

15.
8U

.
,
?],
1 6. , '^
^^ 5

, ^. -^-
,
,
)
^.
' ^
^- ^ ,'-
"^,
\.

- 10

1 8.

, , 15

, 4.

, ,
^, - , ^ ,
6

^
, ". 6

^
,
XXIII.
20

..
,- '
,
(XXIII).

',
25

^
,
2.

' ,"
1 II Paralip. 33» 5• 5• 6. 20. 22; IV Reg. 21, 18. — 28 Deut. 29, 19.

+ ^
2
b ^ b |

;> b
.
7
. b

' ^
|

b
3
^ >' b j

b ^
^^
] |
| |

'
b

^
: >
a |

13
a
11/13
j
10

>> b
'^.
|
&^
—
b

,
|
11
>> a |

b
\\
\
:

a |
:

14
b ,

>
b ; b |
15 + ^«^ |
16 a,

> >
^ :

2
inl
|
17
,
Mavaaayg
b a- i. m. |
. |
19
-f-
b
b |
|
20
24
:

>
a |
22

4• Georg. Chron. c. 61.

 90 DIDASCALIA II, 23, 3-24, 3 (l)•

quia ambulaho in reversione cordis mei: et extendmn manum meam

super ipsuni, et disperdam eum in signum et in similitudinem, dicit

Dominus. 3. Nam Amos, (Manasse filius/, cogitavit cogitationem

et

praevaricationis malam et dixit: Pater meus in iuventnte multas

5 iniquitates fecit et in senectute paenituit; et ego nunc ambulabo, sicut

desiderat anima mea, et in novissimo convertar ad Doininufu. 4. Et

fecit malignum coram Domino, et regnavit annos duo[decim] sohmi,
et exterminavit illiim Dominus Deus in celeritate de terra bona sua.
XXIV. Adtendite igitur, laici, ne quis ex vobis cogitationem
10 Amos in cor suum confirmet et velociter pereat. 2. Similiter,
episcope, conserva, quantum potes, eos, qui non peccaverunt, ut
sine peccato maneant, et eos, qui a peccatis convertuntur, sanans
suscipe. 3. Si autem paenitentem, cum sis sine misericordia, non
susceperis, peccabis in Dominam Deum, quoniam non es per-
15 suasus nec credidisti salvatori Deo nostro, ut faceres, sicut ille

1 Ezech. 6, 14; 14, 9. — 2 ler. 24, 9; Ezech. 14, n. — 4 ? — 6 IV Reg.

21, 19—23; II Paralip. 33, 21 — 24. — 15 loann. 8, 3 — 10.
1 mei + Dominus sic dicit S 2/3 dicit Dom. >> S 3 Man. filius S C

..
: | j
^

7 duo S C I
9 laici : infideles S j
15 nec credidisti ;> S

1 710^. : b ]
: b |
2 -{-

a |
:
^ , -{- b \
a (semper) b,
semper 3 b 4/5 , .

&^
\ {

(+
7/8
b)

,
(-{-

b |
8
b) b

,
post
|
5
^ h
:

\
13
m
b
-j-
^V'^
]

b |
cf.

. 6, 1 1 :

~ j

^
14 b b 16 ^. : b,
'
j j
j

+ a j 17 b 19 : 6 ^^ h :

'
j \

+
21
b
dvov^b

a- i.

>
m,,
b
|

i.
a |

t.
22
a-

>> b
.
.2 a

\
23 ^ +
:

b 24
>pv|27^ebo|ro>>aboj
| 20 +
|
b

^
j

.
|

- ; 2,
XXIV. '^'

Quod Christus lesus

VII, 36, 2; VIII,

esse dicatur.
& ,
passus vel mortuus
Auctor ergo verbum vei
33 Christus

Dominus advenit, ut per paenitentiam sententiam haud parum adamavit. —

servaret peccatores.
3. .] Cf. VII, 38, 7.
?]
Dubitandum
^]
est, num
Cf. VIII, 12, 33•
Arianus vel
— ^^] Natura im-
59, 3:
2: ov
^,
&,
Similiter
VII, 25,
cum
II, Semiaranus
passibilis is solus est,

Deus.
sic dixerit.

qui natura est

,
^'. '
. '
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

3•
/
11, 23, 3—24,

6
4. 91

^^,, ' ,, !4

^ . -
6
7]67] 5

-
- ,
4• ^^'•

^ ' - 6 ^
,,
XXIV.

?)
.?] ,
^. ^
2.,
,, ,-,
-
*'.
,
6

3• ^^^ ^^
--
-

'^ ,^, ^
^ -*\,,
-,
oixatoOvv?]v

' - 20

<,^ ,.^'
d
^,
^
,,
-. 4• ^ 2

-
, .
, ,
3
27 Mt.
?

9,
—
9.
6 IV Reg. 21,
— 28 Mt. 26. —
,,'*
19—26; II Paralip. 33.

30 loann. 21, 15. —

,,''
21 — 24.
33 Act.
-- 24

9,
-

les. 9, 6.

15.
—
30

28 \
: b j
29 b |
30 a
31 b i
, b
 92 DIDASCALIA II, 24, 4—25, 2 (LS).

fecit in ea muliere, quae peccaverat, quam statuerunt prcsbytcri

ante eum, et in eo ponentes iudicium exierunt; scrutator autem
cordis interrogabat eam, si condemnassent illam presbyteri; cum
autem dixisset: non, dixit ad eam: Fade, nec ego te condemno.
4. Hunc salvatorem, regem et Deum nostrum, episcopi, pro-
spectorem vobis habere oportet et eius imitatores esse, mansuetos,

quietos, viscera habentes, misericordes, pacificos, sine ira, docibiles,

exhortatores, susceptores, obsecratores, non iracundos, non per-

cussores,non contumeliosos, non elatos, non superbos, non vino
10 multo deditos, non ebriosos, (non inflatos, non luxuriosos), non
in vano expendentes, non ut aiienis, sed sicut propriis his quae a

Deo dantur utentes, moderatores sicut bonos dispensatores Dei, qui

incipiet rationem ab ea quae in vobis est dispensatione exigere. *l

XXV. Satis ergo vobis sint, quae sufficiunt, victus et vestitus

15 et quae omnino necessaria sunt, et praeter id quod decet ne
utamini oblatis tanquam alienis, sed moderate. 2. Ne luxuriemini
nec delectemini in rebus ecclesiae collatis; operario enim sufficit

vestitus ac victus. Ut boni ergo dispensatores Dei ea, quae dantur

ac conferuntur ecclesiae, iuxta mandatum bene administrate pupillis
20 et viduis et afflictis et peregrinis, scientes vos Deum habere rati-

onem a vobis petentem, quippe qui hanc dispensationem vobis

2 Act. I, 24; 15, — 4 loann.

8. 8, 11. —6 1 Petr. 3, 4.
— 7 I Tim. 3, 2.
—
8 Tit. I, 7. — 12 I Petr. 10. — 4, 13 Luc. 16, 2. — 17 Luc. 10, 7.

3 si cond. illam presb. : num condemnaverunt te presbyteri, filia mea S |

4 non + Domine S |
5 hunc : hic (= hac in re) S Deum S C
|
: dom L |

]
episcopi S C : episcope L j
10 non inflatos non lux. S cf. C isf moderatores
i
:

constitutos S C

6. Animadvertas, iam Didascaliam 2. . . Haec

pericopen de muliere adultera valde interpolatoris vel Constitutionum sunt.
controversam vel loann. — 8, Didascalia Num. 18 laudat, ut

,
7, 53 11 Infra
cognitam habere, nec demum Con- demonstret,Christianis quoque decimas
stitutiones. et primitias Eodem fere
dandas esse.

.
XXV. TIsqI tempore Origenes In Num. hom. Xi, 2
6 primitias et decimas dari vult. De
primitiis iam Didache c, 13 dixit. Epi-
De primitiis et phanio H. 80 c. 5 Paulus I Cor. 9, 7
decimis, et quomodo debeat episcopus populos adhortari videtur, ut, quae ad
cx eis vel ipse accipere vel aliis dis- alendos sacerdotes necessaria sunt, iu-

tribuere. stissimis suis laboribus quaesita sup-

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM 5—25, 93

-
,€ -
II, 24, 2.

5.

-,
, ^ -, ,,
7]0 ''. 6.

, --
,
6

'^
, ,
, ,]' ,
5

,
,, *\
.

,
, ,
,
, ,
^
,
,, ,",
„'\ '],
, ,,,
6

*'
,
, , - ,, 10

^
^,
&&, ^'.^ ,
XXV.
- - *
6
15

^^ , -,
'

6'\ 2.
,, 6

, - -
1
-
Luc. 7,
'

47• — 2 loann. 8, $, 10. —

(XXV)

4 Act. , 24; $, 8. — 6 loaiin.

20

8, II. —8 Petr. 3, 4- — 9 Tim. 3, 2. — 10 Tit. , y. 14 — Petr. 4, 10. -

15 Luc. 16, 2. — 18 Luc. 10, 7.

. ,

^. .-
1 -\- b |
c^ b
.
j
|

^ ..^^^ ^
: b \
1/2 (Jov b |
2 >> 4/5 nvvS-avo-

.
|

b 6 h >> b 7 b D + a
8 ^ a
|

]
, \

^ b |
|

b |
:

| 10
|

>
,
:
b
-. {
11 ^?)
b
|
>>
>> b

|
16
|
13
a |
15
b
: >ri; b

|
|

>> b
14
. . .

!>>
|

17 b, ] ?} b |
18 : a |
19 : 3
>
\

.
20
b 24
b |

b
|
21 b |
23 :

peditent offerendis primitiis, oblationibus ac reliquis id genus.

 94 DIDASCALIA II, 2, 3 —7 (s).

commisit. 3. Dispertite igitur et oiiinibus indigentibus date; sed

vos quoque nutrimini et vivite ex eis, quae ecclesiae conferuntur,
nec vero ea soli consumentes, sed cum egentibus communicantes,
ut sine offensa apud Deum sitis. Deus enim episcopos vituperat,
5 qui ex avaritia et soli utuntur rebus ecclesiae collatis nec com-
municant cum pauperibus, et dicit sic: Lac comeditis et lanis
operimini. 4. Namque episcopos nutriri oportet rebus ecclesiae
collatis, nec vero eas consumere. Scriptum est enim: Non ligahis
us hovi trituranti. 5. Quemadmodum igitur bos in area laborans
10 sine capistro edit, nec vero omnia consumit, ita et vos laborantes
in area, id est in ecclesia Dei, de ecclesia nutrimini, quemadmodum
et levitae in tabernaculo testimonii ministrantes, quod erat omni
ex parte figura ecclesiae; nam hoc etiam ex eius nomine apparet;
tabernaculum enim testimonii ecclesiam praemonstrat. 6. Levitae
20 ergo in eo ministrantes ex eis, quae ab omni populo offerenda
Deo donabantur, muneribus et portionibus et primitiis et decimis
et sacrificiis et oblationibus et holocaustis, sine impedimento
nutriebantur, ipsi eorumque uxores et filii ac filiae. Cum eorum
opus esset ministerium tabernaculi solum, propterea terra inter
25 filios Israel sortita eis non obtigit, quia collationes populi erant sors

Levi et tribus eius. 7. Et vos igitur hodie, episcopi, populo vestro

estis sacerdotes et levitae, ministrantes tabernaculo Dei, sanctae
catholicae ecclesiae, et adstantes semper coram Domino Deo
6 Ezech. 34, 3. — 8 Deut. 25, 4; I Cor. 9, 9. — 25 Num. 18, 20.

XXV, 5. ex eius nomine etc] Ety- nantem voci syriacae ecclesiam desig-
mologia obscura est; versio Didascaliae nanti simileni esse.
syriaca et

inter se consentiunt,
Constitutiones non plane
hae autem textum 7.

Eadem
.
*
-]
-
Didascaliae hic fidelius vel accuratius interpolata sunt VI, 23, 2. Si-

tradere videntur

pinquas
et

habere
quam
Constitutiones sequimur, auctor voces

videtur;
etiam ex nomine tabernaculum prae-
monstratum fuisse
illa.

alteram
dicit
Itaque

alteri

testimonium eccle-
enim,
si

pro-
III, 3

.
militer in
legimus:
Testam. XII patriarcharum

Proxime ad locum
accedit Eusebius Demonstr. evang. I,
10, 29 commemorans
&,
oh

siae. Nestle (^Zeitschrift

Wissenschaft 1901 p. 263) vocem

urgens cogitat de martyrum
fur neutestam.
- ^- -
ecclesiis, sed etiam denotat, vocem h.e-

braicam tabernaculum testimonii desig- ^

, , .
.
^-- , -",,'^-'-
^ , ?)
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

3• ^«<>^
II,

^^
2, 3-7.

^^
95

^ -' 5

,,
- ,

,,
,'. ,^

,,
,
'';

", ,
^'.
,
- 4• 5^«^
10

] ],
,
j-

, , 6
-,
7] , .,
,
^
^,
7]^
ot 15

- } - 6.

, ,
, ., , ,
Tcal
20

25

^, , - ]
-
.

— —

.
7 Ezech. 34, 5• ^ les. 5, 8. 9 Lev. 19, i8. 11 Deut. 25, 4;
Cor. — 24 Num.

^
9, 9. 18, 20.

^ 2/3 — >> b 3 fc^ >> , — ^.

-
j

> b 5 b >> b b |
7 |
8
a : b ]
S/if b |
9 |

10 12 (+ ) b
>
|

14 b 14/15 b 15 >b 18

-
| |

b 1
19 : a i 22 : b | at >a ]
> b a |
23 «t
>a b
a
0 >> b
j
28
1
b
^^ [
?/»• + |
26
b |
29 ; ^
: b
b
|
 i)6 DIUASCALIA II, 25, 8—12 (s).

nostro; vos igitur populo vestro estis sacerdotes et prophetae et

principes et duces et reges et mediatores Dei ac tidelium eius,

et acceptores verbi ac praecones idque evangelizantes et gnari

scripturarum et proniissionum Dei et testes voluntatis eius, qui
omnium peccata portatis et de omnibus rationem reddetis, qui
audistis, quam acerbe vobis minetur verbum, si neglexeritis nec
praedicaveritis voluntatem Dei, quibus est periculum perniciei
acerbum, si populum vestrum; quibus a Deo promissa
neglexeritis
est multa merces, quae non aufertur neque eripitur vobis, et decus
10 inenarrabile in gloria magna, si pulchre ministraveritis tabernaculo
Dei, ecclesiae catholicae eius. 8. Sicut igitur suscepistis onus
omnium, ita etiam ministerium victus ac vestitus aliarumque rerum
necessariarum ab omnibus, qui apud vos sunt, vos accipere decet.
Et similiter ex donis a populo vobis subiecto datis nutrite dia-
15 conos et viduas et pupillos et egentes et peregrinos; namque
decet te, tanquam dispensatorem fidelem curam
episcope, sustinere
omnium. Quemadmodum enim peccata portas omnium tibi sub-
iectorum, ita maiorem laudem omnibus accipies a Deo. 9. Nam
imitator Christi es, et sicut ipse peccata omnium nostriim tulit,

20 ita te quoque peccata omnium tibi subiectorum ferre oportet.

10. Dictum est enim de salvatore nostro in lesaia sic: Vidimiis
eum non hahentem specieni neque decus, sed species eius erat sine
gloria et minor quam filiorum hominum. Homo plagarum erat et
sciebat ferre infirniitatem ; quia vultus eius mutatus erat, despicie-
25 hatur nec reputatus est in oculis nostris. Ipse aiiteni tulit peccata
nostra et ingemebat propter nos, et nos eiim putavimns percussum et

doloribus affectum et humilitatum, et ipse afflictus erat propter peccata

nostra et attritiis propter iniquitates nostras, et plagis ipsius omnes
sanati sumus. 11. Et iterum dicit: Ipse peccata multorum tidit, et

30 propter iniquitatem eorum traditus est. Et in David et in omnibus

Prophetis et in Evangelio quoque salvator noster pro peccatis
nostris rogat, cum ipse sine peccatis fuerit. 12. Sicut ergo vos

16 Luc, 12, 42. — 19 I Petr. 2, 24. — 21 les. 53, 2—6. — 29 les.

—

^.
53, 12. - 32 les. 53, 9; I Petr. 2, 22.

etiam Eus.
Const. c. 16,
Dem.
9 p.
ev. I, 6, 50;
253 ed. Heikel 1902;
De
Cf.
laud.
In Ps. 92, 16
turgia Chrysost. ed.
— ] Migne PG 23, 1096; Li-
Hammond
Sic
p. 11 1.

secundum
 , , -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 2, 8—12.

^''
97

' ^ , •?} , -
ycal ,/l7jOov

^ ,
^- ,
7/, -- ,
5

^ , - ,^

^ .
'^'
*
}],
' -, ^ 10

&.
^/
<}, -",
, , - 9•

,,
^

,, . .
8.

-
,,^^
15

^ ". 1 1, ,,
^" . 1 2.

1 Hebr. 4. 4• — 8 Luc. 11, 52. 14 Petr. 2, 24. — 17 les. 53» 4•

^
18 les. 53» 12,

> b
1 * 7
+ ;^; b

-f
3 ..
b |
>> b
b |
|

7/8
4
^ ^. :
|
6 .

b
.

8 + b + b 9

<
| |

•^ ?.
|

13 a, b 14 b 15
.
[ |

-\- h h 15/16 b
.
\

.
\

—
|

17 b \
18 : .
b

^
:

Hebr. 4, 1 4 Constitutiones Christum Similiter II, 26, 4; 35, 3;

insuper appellant V, 6, 7; VII, 58, 3; Origenes In Levit. hom. II; Basilius
47, 2; VIII, 46, 4. Similiter Clemens M. Constitut. monast, c. 22; Hiero-
Alex. Protrept. c. 12, 102; Strom. nymus Ep. 64 In Malach.
II, c. 5 ;
2, 5—7;
21, 1 34; Origenes Contra Celsum V, 4; Gregor. Naz. Ep. 79; Chrysostomus
Eusebius Demonstr. evang. IV, 16, 53; De incomprehensibili Dei natura hom.
17, 13; De laudibus Constant. c. i. 3; II, 2 (de Zacharia); Isidorus Pelus. Ep.
Cyrillus Hieros. Catech. I, 6. Didas- III, 20; Anastasius Sinaita De s. synaxi
calia semel, sc. II, 26,

Christo loquitur.

FUNK,
—
DlDASC. ET CONSTIT. AP.
i,

&
de pontifice

I.
(PG89,83 5); EpiscopiAegypt.et clerus
Alex. apud Evagrium H. E. II, 9, 16.
 98 DIDASCALIA , 25, 13-20 (S).

exemplar habetis Christum, ita et vos exemplar estote populi

vobis subiecti, et sicut ipse peccata tulit, ita et vos peccata populi
ferte. Ne putetis facile ac leveonus esse episcopatum. 13. Propterea
ergo, sicut accepistis onus omnium, ita fructus, quos accipietis a
5populo universo, vobis res sunto, quas necessarias habetis, et bene
nutrite indigentes, quippe qui ei rationem reddetis, qui petit, qui
non errat neque evitandus est. 14. Nam sicut loco episcopatus
deservitis, ita decet vos loco episcopatus nutriri, ut sacerdotes et
levitas et ministros ministrantes coram Deo, quemadmodum in
10 libro Numerorum scriptum est: 15. Locutus est Dominus ad Aaron
et dixit: tu et filii tui et domus patris tui siiscipietis peccaia san-

ctuarii, et tu et filii tui suscipietis peccata sacerdotii vestri. 16. Et

fratres tuos, filios patris tui, tribuni Levi, sume tecum, tt sint praestu
tibi et ministrent tibi, et tu et filii tui tecum ministretis ante hoc
15 tabernaculum testimonii; ad vasa autem sancinarii et ad altare
levitae non accedent, ne moriantur, ipsi et vos ; sed tibi praesto erunt,
et custodient custodias tabernacnli testimonii iuxta omne ministerium
tabernaciili. Et alienigena non accedet ad te. 17. Et custodite
custodias sanctuarii et custodias altaris, et non erit indignatio in

20 filios IsraeJ. Et ecce, accepi fratres vestros levitas de medio filiorwn

Israel; dono dati sunt Domino, iit ministrent ministerium tabernaculi
testimonii. 18. Et tu et filii tui tecum servate sacerdotium vestnim
iuxta omne ministerium altaris et quod intra velum est, et ministrate
ministerium vestrum tanquam donum sacerdotio vestro datum, et

25 alienigena, qui accesserit, morietur. 19. Locutusque est Dominus ad

Aaron et dixit: ecce dedi vobis custodias primitiarum omniuni eoruni^
quae mihi filiis Israel sanctificata sunt; tibi tradidi ea pro officio

et filiis tuis post te lege aeterna. Et hoc vobis erit ex omnibus

sanctis sanctificatis, ex frnctibus et oblationibus et omnibus sacrificiis

30 eonim, et ex omnibus delictis et omnibus peccatis eorum, quae retri-

biiunt mihi ex sanctificatis, tibi erit et filiis Uiis. In domo sanctuarii

comedetis ea; quidquid sexus est masculini, comedetis ea, tu et filii

tui; sancta erunt tibi. 20. Haec tibi erunt primitiae donorum eoruvt
ex ommbus portionibus filiorum Israel. Tibi ea dedi et filiis tuis et
"35
filiabus tuis teaim lege aeterna. Quisquis mundus est in donio tua,

vescetur eis. Omnes primitiae olei et omnes primitiae vini et pri-

mitiae frumenti, quascunque Domino dabtint, tuae erunt: quisquis

mundtis est in domo tua, vescetur eis. Et omne quod ex voto
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 2), 13 16. 99

, ,, ,
.-
,
ovv

, , . -
1 3-

,,, ?]
-
14.

'
&,

^ -
'
}

,
\ 6
^,

.
15. ,,
6.
10

3 Mt. II, 30. — 9 Num. 18, . — 11 Num. 18, 8 — 10.

1 : b > b 2 b
'
| |
|

>
. . (- )
|
b |
3 b,

- a |
4/5
, -
.) ( ) >
: b |
6 : a b |

b ] 7/8 \
8 b |
b |
9 :
?/ .
b !
9/10 — b [
10 a :

b D 12 b |
. > b

3 Mt. II, 30. — 10 Num. 18, 1 — 32•

7*
 100 DIDASCAI.IA II, 2, 21—25 (s).

reddiderint filii Israel, tuum erit. 21. Et omne, qiiod vulvam aperil

cunctae carnis, quidquid Domino offerunt ab hominibiis usque ad

pecora, tuum erit. hominum redimenda sunt,
Primogenita autem
atque primogenita pecorum, quae non munda sunt ad offerendum,
5 eorumque redemptio est post unum mensem et ultra; redimes ea quin-
que siclis pondere sanctiiarii, id est viginti siclis argenti. Primogenita
vero houm et primogenita oviuni et capraruni non redimes: sancti-
ficata sunt; sanguinem eorum effundes ante altare, et adipes offeres
in odorem suavitatis Domino; et caro eorum tibi munda erit, et

10 pectusculum consecratiim et armus dexter tua erunt. 22. Omnes

portiones sanctuarii, quas ojferunt filii Israel Domino, tibi dedi et

filiis tuis et filiabus tuis tecum lege aeterna; et pactum in aeternum

erit coram Domino, tibi et semini tuo post te. 23. Locutusque est
Dominus ad Aaron et dixit : in terra eorum non hereditabis, et pars
15 non erit tibi inter eos, qiiia ego pars et hereditas tua in medio fili-
orum Israel. Et filiis Levi ecce dedi omnes decimas filiorum Israel
in hereditatem pro ministerio eorum, quod ministrant in tabernaculo

testimonii. Et non accedent ultra filii Israel ad tabernaciilum testi-

monii, ne committant peccatuni mortiferum ; Levitae autem ipsi mini-

20 strabunt minisierium tabernaculi testimonu, et ipsi portabunt peccata
eorum lege aeterna in generationibus suis. Et in medio filiorum
Israel non hereditabtmt hereditationes, quia decimas filionim Israel,
quascunque obtulerint Domino, dedi Levitis in hereditatem. Propterea
dixi eis : in medio filiorum Israel non hereditabunt hereditatem.
25 24. Et locutus est Dominus ad Mosem ac dixit ei: loquere ad Levitas
et dices eis: si acceperitis filiis Israel decimas, quas ab eis vobis
dedi in hereditatem, offeretis et vos ex eis oblationem Domino, decimam
ex decimis, et reputabitnr vobis tanquam oblatio vestra sicut frumentum
de area et sicut oblatio de torculari. Ita et vos offeretis oblationem
30 Domino ex omnibus deciniis vestris, qiias accipietis ab omnibus filiis
Israel; et dabitis ex eis oblationem Domino, Aaron sacerdoti. Ex om-
nibus donis vestris offeretis oblationem Domino, ex primitiis, quae ipsi
ex eis sanctificata simt. 25. Et dices ad eos: si primitias eius obtu-
leritis ab eis, reputabitur Levitis quasi fructus de area et fructus de
35 torculari. Et comedetis eas in omni loco, vos et homines domuum vestra-
runij quia haec merces vobis erit pro ministerio vestro in tabernaculo
testimonii. Et propter hoc non peccatum capietis, si ex eis obtuleritis

primitias eius. Et sancta filiorum nuffJN^lkidis, ne moriamini.

 ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 25, 17. 101

,
^' 6\

, ^
^ &^
^,
^
'*.
, ij. ', ,, ,
, &^
-'
"
6\

.
5

10

7 Num. 8, 12—21.

^
1

b ]
b

9
b
:

>b
|
6
:
|
b
3
>
|

b
a,
&
^ •]
|
|

7
:

b |
\

7>
b
:

|
b

|
5
8
|
,

10
item infra

>
>> b
b
a
|

^
11 a j
12 b a- : a |

: b

6.
cem hoc loco
codices graeci (a b o) exhibeant, sed
-] Cum
solum
-
tres
( )
habent
Constitutor
omittere.

Didascaliam
LXX
(Num.
pro

aut
^
i8,

huius
9).

etiam Syrus interpres testetur, nolui auctor S. Scripturam ialse transcrip-

eam cum codicibus duobus reliquis sisse videtur.
 102 DIDASCALIA II, 26, 1- (SL).

XXVI. Audite ergo etmm vos, laici, electa Dei ecclesia. Nam
et prior populus ecclesia vocabatur; vos autem estis l* catholica
sacrosancta ecclesia, regale sacerdotium, multitudo sancta, plebs
adoptata, ecclesia magna, sponsa exornata Domino Deo. Quae
5 primum dicta sunt, tu nunc audi: delibationes et decimae {et>
primitiae sunt principi sacerdotum Christo et ministris eius, de-
cimae salutaris, initiiim (n)om(i)nis decima. 2. Audi tu, sacra
et catholica ecclesia, quae decem plagas aufugisti et decem verba
accepisti et legem didicisti et fidem tenuisti, quae decimam cogno-
10 visti et in iota credidisti in initio nominis, et in perfectione gloriae
eius coniirmata es: quae tunc erant sacrificia, modo sunt orationes
et precationes et gratiarum actiones; quae tunc fuerunt primitiae
et decimae et delibationes et dona, nunc sunt prosphorae, quae
per episcopos offeruntur Domino Deo in remissionem pecca-
15 torum. 3. Isti enim primi sacerdotes vestri; qui tunc erant (sacer-

dotes et) levitae, modo sunt diaconi, presbyteri, viduae et orphani.

3 I Petr. 2, 9. 4 Apoc. 21, 2. — 8 Exod. 9, 14. — Exod. 34, 28;

Deut. 4, 13.

3 sacrosancta sancta et perfecta S 5 <et> S C 7 nominis S C audi tu

,,.
: 1
| |

cf. S C : audite L |
7/8 sacra et : Dei S |
9/10 decimam cognovisti et >S |

10 perfectione gloriae S C : finem in gloriam L 14/15

|
remissionem pecca-
in

torum >> S C I
15/16 sacerdotes et S cf. C |
16 diaconi presbyteri 00 S :

7
XXVI,
vel
que subinde
et facile
I . et

v. 2
primitiae]
excidere potuerit
Cum

primitiae et decimae
particula
cum- ,^ ).a&y

coniungantur, Syrus lectionem rectani *

servare videtur. Textui autem Latini XXVI.

favet,

tias (
principi sacerdotum
)
quod lusum verborum exhibet,
dicens, oblationes et decimas
esse
(). —
primi-
attribuendas
9. Ad
tatem unusquisque de clero ordinatus
sit a Deo.
cuius formam et digni-

inititim

littera

lesu, vel
nominis
,
,
decima]
quo
quam vocem Con-
sc.

incipit
decima
nomen
3.

Didascalia enumeret,
ones
Animadverte,

adiciant.
quos ordines hic
quos Constituti-
Didascalia vero infra

stitutor V. 2 exhibet quamque Latinus etiam lectoris et subdiaconi mentionem

Episcopum iam

-
ibi aecima vertit. Auctor ergo legem facit. Cf.11,28, 5; 34, 3.
decimarum ex nomine lesu confirmat. Ignatius Smyrn. 8, i; Trall. 3, i cum

ixel { ^)
Epiphanius H. 8 c. 5 scribit: Kal Deo
presbyteros
patre, diaconos
cum
cum
apostolis
lesu Christo,
comparat.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,
II,

, --
26, 1—3. 103

,
XXVI. lixovOaTe

' ,,
,
^,
^}'
)
^'
, '^'-,
,
?],
^
6 ,,^
^ -
5

^
. , ^
, , )
7],

:^ ,,
7]
-
2.

\]
hjoov,
•~
'
10

3
,
15

)
^. ^
\
'
,
3•

20

2 Exod. 19, 5• 6. — 4 Hebr. 12, 23. — Petr. 2, 9• — ^ Apoc. 21, 2.

9 Exod. 9, 14• - 10 Exod. 34, 28; Deut. 4, 13.

>
1 a 3 O^eov : post
^ & , > b |
6 ..
. >)
,

.
S : >> a
sec a b
L
:

> b
|

|
8
b

- - b,
|

\
7
8/9
sec

.-
>>boj97y>bo|10 , b |
.. |

—
^ /
11
>
1)/16
<{^
b 14

b
b

.
|
—
19
: >> a

b
|

b
12 13

>b
|

15 at pr >> b

r^
| 15
|
-\-

>
.

>> b
16/17
-\- \) \
b

—
|

-
>>

.
a

:
|

:
12

>>
!

OL — >b |
20 |
sec >> b |
21 :

Diaconi autem cuni lesu Christo prop- vit. Anomoeus in Ps.-AthanasiiDialog.

terea comparari videntur, quod epi- de s. Trinilate I c. 27 episcopum,
scopo eos aeque oboedire ac ministrare presbvterum, diaconum comparat cum
oportet, ac salvator Deo patri oboedi- patre et filio et spiritu sancto.
 104 DIDASCALIA II, 2V>, 4 8 (l).

4. Primus vero sacerdos vobis e[s]t levita episcopus: hic est, qui
verbum vobis ministrat et mediator vester est; hic est magister ct
post Deum per aquam regenerans pater vester; {hic princeps et dux
vester), hic est rex vester potens; hic loco Dei regnans sicuti

5 Deus honoretur quoniam episcopus in typum Dei prae-

a vobis,

sidet vobis. 5. Diaconus autem in typum Christi adstat; ergo

diligatur a vobis. 6. Diaconissa vero in typum sancti spiritus hono-

retur a vobis. 7. Presbyteri etiam in typum apostolorum spectentur
a vobis. 8. Viduae et orphani in typum altaris putentur autem

10 a vobis.

^
3 loann. 3, 5.

1 et S I
3/4 hic pr. et dux vester S C ]
4 hic est rex v. potens : hoc
loco S C, ante hic est magister L |
loco . . regnans S : locum . . sequens L,
seu interpres pro legit seu librarius pro regnans scripsit
sequens \
Dei : omnipotentis S j
5 Dei -}- omnipotentis S

deinceps
b
2
|
^
^^
:

b
.

]
d^.

8
b
b
(
3
\

\
^
9
:
+
6 ^ h
:
\
b |

b
4
h
,
| 7

^ a |
b

10
,
:

^
iteni

^^o

a cf. : -|- b, . . |
: b '
11 >^
4. primus sacerdos et levita] Haec dum autem est, Hippolytum teste Hie-
verba Constitutorem offendisse viden- ronymo, Epist. 36 ad Dani, c. 16,
tur, quippe qui de primo sacerdote scripsisse: Isaac portat imaginem Dei
tantum loquatur, sed intellegi possunt; patris, Rebecca spiritus sancti.

episcopi revera ambo munera sunt, 8, Viduae et orphani cum altari com-
quae olim primi sacerdotis et levitarum parantur, quia donis sustentabantur^
erant; modo horum munus magna ex quae iideles in altari ponebant. Cf.
parte per diaconos exercet. Supra v. 3 infra III, 6, 3; 14, 2; IV, 3, 3. Ps.-Ign.
levitae sane cum diaconis comparantur; Tars. 9, i. iam Polycarpus
Viduas
infra v. 5 vero diaconus minister epi- Phil. 4, 3 altare Dei appellavit. Ter-
scopi designatur, non proprium munus tullianus Ad uxorem I c. 7 scribiti
habens, sed ea faciens, quae ab epi- Viduam allegi in ordineni nisi univirani

scopo ipsi committuntur. non concedit (apostolus); aram enim

* ^ * Dei mundam proponi oportet; et sub-
4. ^^ Sic Constitutor inde de sacerdotio viduitatis loquitur»

episcopum appellat, cum Didascalia Methodius Sympos. V c. 8 viduas cum

dicat, episcopum locum Dei obtinere altari ludaeorum aeneo comparat, iii

ac Dei instar honorandum esse. quo offeranturvituli et decimae et

6. Similitudo inter diaconissam et oblatae voluntariae Domini sacri-

in

spiritum sanctum, quam statuit Didas- ficium cedentes, autem cuni

virgines
calia, Constitutionibus repetitur; alias altari aureo. Ps.-Hieronymus, Ep. de
non inveniri videtur. Commemoran- septem ordinibus ecclesiae c. 5 (PL
^ , . . CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 26, 4—8. 105

--
, ' , ^,
"
ol 4• ^ ^^
(XXVI)

, -
,^ .' --
^' , ,,'

^,
5

'', '
^-
- .
, ^., ,
, 6

- 6
,,

6
^ '' ,/
^. 6
. 6 - 10

-, , , 6.

'
15

, .^ -' -

--
20

, ,
,
--

, -^
6 ,,-
-
&
^,
25

&
•.
'*. 8.

6 loann. 3. 5• — 9 Ps. 8, 6. — 10 Exod. 22, 28. — 23 Mt. 28, 19. 20.

— D
>> b
9 b \
14
autem verba —
a b cf. : xaihantQ
"
.
s, in s erasa sunt 14
'

. ^
|

+ ^ \1
tavTov

^ >
-
j

\
16 h
^^^

\
s

16/17
a
|

18
: ante

. :
( > b)
b
&.
s,

19
h
c^^ b | 17
:

:
' h \

b,

[ |

b 20 b ]
21 a D : rfe b |
26 tf : < |

27 Oi > a -\- | |
28 df b
-\- b | post b
 106 DIDASCALIA II, 27, 1—4 (l)•

XXVII. Sicuti ergo non licebat alienigenam, qui non erat

levita, otierre aliquid aut accedere ad altare sinc sacerdote, ita

et vos sine episcopo nolite aliquid facere. 2. Si quis autem sine

episcopo facit aliquid, in vano illud iiicit; non enim illi imputabitur
in opus, quia non decet absque sacerdote aliquid facere. 3. Pros-
phoras ergo vestras sacerdoti offerte, sive per vos ipsos sive per
diaconos, qui[que] suscipiet et, ut decet, dividet unicuique. 4. Epi-
scopus enim optime novit eos, qui tribulantur, et unicuique dat
secundum dispensationem, ut non unus aut frequenter [et] in ipso
10 die aut in ipsa hebdomada accipiat, alius autem nec semel. Horum
aliquem tribulari cognoscens sacerdos magis, sicut dispensator Dei
facit [et] cum ipso, sicut decet.

1 I Reg. 15, 13.

1 alienigenam S C eum L
: 2 offerre aliquid . . acc. ad altare ^v:» S '

6 sacerdoti : episcopo S cf. C 9 j

et > S C |
10/11 horum aliquem : quem
enim S |
11 cognoscit L sicut |
: et S |
disp. Dei S : dispensatur Deus L ,

12 et > S I
cum ipso : ei multum boni S

1/3 — : \
1 a D :

>> b \
. . >- b 3/4 — > b |

4 b b 6 b 7 b

^
: | | |

>
:

b
b
11
.
|
a,

:
?
.
:
i

|
12
6 :

a
. b
( .)
h
|

|
10
, - b |

+ )
:
b |

16
18 fi

:
|
15
b
a b
b
(post
18
- -\-
b

,
1 \
|

b b | . : b |
19 b

30,

.
^
€ ,,
, ,
pellat, et
53)> diaconos altare Christi ap-
quidem ut videtur, quia mi-
nisterium altaris eis incumbit.
XXVII. '^'

Quod horrenda res sit,

Smyrn. 8,

etiam Ign. Magn. 4; Polyc.

Ep. 33 c. I.
:

Philad.
. 7,

4,
2:

i ; Cypr.
-
Cf.

hominem se immittere in aliquam 4. DeOzia cf. loseph. Antiqu. IX, 10;

dignitatem sacerdotalem, ut Coritae, Eus. Dem. Evang. VI, 16, 36—38.
ut Saul, ut Ozias.
4 — 5. Cf. Ps.-Ign. Magn. 10.
I. . .] Hoc
3,

auctor haud dubie ex Ignatio mutuavit, 5. De Coritis, Dathan et Abiron

qui fere iisdem verbis Trall. 2, 2 scribit etiam infra sermo est.
 ^^ ,
^?.
XXVII. ,,-
CONSTITUTIONES APOSTOLORIM

'i2c ovj'
II, 27, 1

avtv
6. 107

'
^.
.
2.

,, , ,,
, ^,
3•
,
^^ 7^9 ^
",
4• ^^'^ ^^
- 5

,, , {)^ 10

&'
*\ ^
*'
,,

, , ,
,
,
, ,; '- \ ,
6
,^'^
5• ^^
6
^^^
15

^
;

?]
--
20

, , ,^ -
^
,
;

6.

([ } '

{^ ,^
, '

?]
25

^,
'
—
-^.
—
30

^
6 Reg. 15, 15. 7 II Peralip. 26, 16-21. 11 Hebr. 5, 5• 6.

— —
Ps. 109, 4•

b 21
18 Num.

b
16.

' 20 Num.

! 22
16.

()
-
a : b
D
|

' ^^ -
26 b : post , >» a |
27 b :

) >
- : -{-
a

;
,
29 b (')
|

(^. )
28
:

,
a |
b |

a 1
30
:

a
b,

b
 108 niDASCALIA II, 28, 1—6 (LS).

XXVIII. His iterum, qui agapam desiderant facere et petunt

aniculas, hanc, quam scit tribulari, frequenter etiam mittat; ^et
iterum si quis dona viduis offert, ei, quae inops est, plurimum
mittet). 2. Et haec pars, quae ex consuetudine sacerdoti debetur,
5 separetur, etiamsi non est praesens in agapis et erogationibus, in
honorem omnipotentis Dei. 3. Sicut ergo unicuique presbyterarum
datur, duplum dabitur singulis diaconis in honorem Christi; qua-
druplum autem ei, qui praeest, tamquam in omnipotentis gloriam.
4. Si quis autem et presbyteros voluerit honorare, duplum sicuti
10 diaconis dabit illis; nam et ipsi tainquam apostoli et consiliarii

honorentur episcopi et corona ecclesiae; sunt enim consilium et

curia ecclesiae. 5. Si autem ** et lector est, accipiat et ipse una

cum presbyteris. Omni ergo dignitati unusquisque ex laicis vene-
rationem debitam impertiant muneribus et honoribus et verecundia
15 saeculo consentanea. 6, Fiduciam magnam habeant erga diaconos,
ne omni hora molestiam exhibeant principi, sed per ministros
indicent, quae volunt, hoc est per diaconos; neque enim ad Do-

9 I Tim. 5, 17.

1 agapam — aniculas : viduas ad agapas invitat S |

2 mittet S |
2/4 et
iterum — mittet S j
7 honorem S C : sacerdotio L, aut false vertens aut pro
legens

XXVIIl. quia verisimile est anus saepe viduas

^. sed minus recte.

^
fuisse,

De con- praesertim, Epiphanius H. 79 c. 4

ut
vivio et qua ratione quilibet cleri ordo docet, maiores natu inter diaconissas
a vocatoribus honorandus sit. — Aga- seu viduas appellabantur. Synodus

7] &.
pae vel convivia antiquitus inter Chri- Laodicena c. 1 1 vetuit
stianos instituebantur ad caritatem fra-
ternam augendam et pauperes suble-
vandos. Amplissime eas Tertullianus 3. Diaconus duplum portionis ac-

^ ,
Apolog. c. 39 descripsit. Cf. quae cipit, Didascalia insuper de duobus
disputavi in Revue d'histoire eccl. IV duplis rectori vel episcopo dandis lo-

(1903), I —23; V, 5 — 15. Aliter Batiffol, quitur. Tertullianus De ieiunio c. 17

^
Bulletin de litt. eccl. 1904 p. 184—201. praesidentibus bonorem binis partibus

I. vel deputatum fuisse refert.

quod vocabulum v. 3 adhibetur, i. e. 4. Didascalia arbitrio fidelium per-
anus. Cf. II, 57, 12, ubi et mittit, num presbyteris portionem as-
commemorantur. Syrus signent, Constitutor haec suppressit;
interpretatur viduas, non quidem false, nec vero semper presbyteris^ parteni
^, ,. XXVIII.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

dg , II, 28, 1

6
— 6.

,
^
109

. 3 -,
>
2.

,,
, -
(
, ,
^^ 3• ^^^^^ ^^

.' , 5

, '\,
4• '^^^'^ ^^

. ?]6. 5• ^^ ^^ ^^'

.
, -' , ,
'
\
6.
15

-
6
^
-/& & ( -
-
-
2

b
Luc. 14, 13.

b
a,
'

;
^ :

b
b
h
|
—

:
|

j
8

3
1

b
.
Tim.

L
5,

,
;
17•

>
b
a
b
|
5
|

|
8
|
7
)
:
b |

b
:

>
\

[
|
:
,
:

a b :
j
-{ b |
9 >> b

^
|

b |
: ;<; b j
10 : b |
: b |

11 a D : b |
15 >^ b | eV a : > b
15/16 r^ . . : h (.) 17
.
! . . . .

'
\

^
: b | 18 a : b

dari vult, sed {amdiu solum,

circa

5.
sermonem

etiam ecclesiae erant,

non erat
doctrinae laborant.

constitutus et diaconus lec-

in quibus lector
quamdiu

Ergo
adiungunt.
6. -]
tanquam singulas portiones accipientes

ergo diaconos ministros appellat.

militer synodus Sardicensis
. . Didascalia

c. 8,
Si-
Infra
toris raunere fungebatiir. Animadverte III, II, i; VI, 17, 2; VIII, 28, 8 per
etiam, quod Didascalia lectori eandem Constitutorem nomine et
portionem assignat quam presbyteris, VIII, 10, 13, nomine sub-
scilicet duplam, Constitutiones unam diaconi vel etiam reliqui ordines mi-
tantum, cantorem vero et ostiarium nores significantur.
 110 DIDASCALIA II, 28, 7—29 (S).

Deum omnipotentem accedere aliquis potest nisi per Chri-

stum. Omnia igitur, qiuiecunque facere volunt, per diaconos
episcopo manifesta reddant, et postea faciant. 7. Nam prius quo-
que in templo sanctuarii nihil oiferebatur et nihil fiebat sine sacer-

5 dote. 8. Et iterum in templo idolorum gentilium impurorum et

abominabilium et contemptibilium usque ad hodiernum diem tem-
plum imitantur; longe vero absit domum contaminationis com-
parare cum domo sanctificationis ; attamen in opere suo ridiculo
sine sacerdote suo impuro nihil offerunt nihilque faciunt, sed
10 putant, os lapidum esse sacerdotem impurum ipsum, et exspectant,

ut faciant, quae ille eos facere iubet, et de omnibus, quae facere in

animo habent, cum sacerdote impuro deliberant et sine eo nihil
faciunt; et putantes, accepta fore ea, quae faciunt, eum honoraiit
et ante eum se prosternunt quasi in honorem lapidum mutorum^
15 qui in parietibus inserti sunt, et tamquam ad cultum spirituum
impurorum et malorum et nequam. 9. Si ergo illi, qui inanes
sunt et falsas consuetudines sequuntur nec spem habent, sed in
spe vana errant, student ac cupiunt domum sanctuarii imitari
atque eos, qui idolis ipsorum ridiculis deserviunt, omni honore
20 honorant: quare ergo vos, quibus notum ac manifestum est vos
credere in veritatem, quispem certissimam tenetis et regem
gloriae exspectatis, qui nunquam interibit et nunquam dissolvetur,
non eo magis Dominum Deum honorare debetis per antistites

vestros? Existimate ergo episcopum os Dei.

25 XXIX. Nam si Aaron, qui verba Mosi data Pharaoni inter-

pretabatur, propheta dictus est, quemadmodum Dominus ad Mosem

dixit: Ecce deum constitui tc Pharaoni, et Aaron frater tuus tibi
erit propheta: cur non vos quoque internuntios verbi prophetas
esse existimatis eosque Dei instar colitis?

1 loann. 14, 6. — 27 Exod. 7, i.

mv >b
. - -
1 : f b : 2 -|- b

^
| j
I f

3 ]> | 4/5 a : b cf. D |

5 -{- \
h , '^ a. \
6 b, , \

7 >> , b , >> a

-
: j

.
+

.
a |
>> |
8 :

b [
. . cv^ |
10 : b (

XXIX. Q.uae sit dignitas

episcopi et diaconi.
:
^
. ,
^^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM,

d^hcp ,
II, 28, 7-29.

. IH

, .
& .
.
,,
]^
,,^* 5

*',
^
,
,,,
6 8.

^ ^
, ,
- '

10

,] ,
,
15

;, ,
XXIX.
^
},
9• ^^'

,
^^^

^,

,
, ,
-
&
, 20

^
'^ , '
^ ^^
,, 6
6 ^ 25

. — —

^
1 14, 6. Mal. 2, 7. 27 Exod. 7» •

&
13/14
b
13
. —
j
11
a b,
a,

>> b 1 14
\
b
13/1
, +
-\- b
b ;

j
12
—
-{-
>> b
>
(

\
|

1 7)
>>
ovi9hp
a 20
2. 17
: &*» ^ a \
19
b j
b j

:
b

^
|

b j

21

a :
b
>- b
| ^ ^ b

27
|

post
|
24
b
b

|
i

28
22

'
a '.

2
a :
:
a b
rtw b
b,
]
|

26
:
 112 DIDASCALIA , 30-32, 2 (s).

XXX. Nunc auteni Aaron nobis est diaconus, Moses vero

episcopus. Si ergo Moses a Domino deus appellatus est, a vobis

quoque episcopus tanquani deus honoretur et diaconus tanquam

propheta.
5 XXXI. Propterea ergo quasi in honorem episcopi oninia,
quae facitis, ei indicetis et per eum perficiantur. 2. Ht si quem
graviter afflictum esse scis ac nescit episcopus, dic ei; sine eo
autem nihil fac quasi in eius ignominiam, ne probrum ei inferas
tanquam pauperes neglegenti. 3. Nam qui aut verbo aut opere
10 episcopo infamiam parat, delinquit in Deum omnipotentem; et
iterum si quis diacono maledicit aut verbo aut opere, Christum
offendit. Propterea et in Lege scriptum est: Deis tuis non con-
viciaberis, et principi populi tui non maledices. Ne quis ergo de
idolis lapideis Dominum loqui putet; sed deos appellat praepositos
15 vestros.
XXXII. Et iterum Moses Numerorum, cum dicit in libro

murmuraret populus adversus ipsum et Aaron: Non adversus nos

murmuratis, sed adversus Dominum Deum. 2. Salvator quoque

noster dixit: Qui vos reicit, rne reicit et eum, qui me misit. Quam

12 Exod. 22, 28. — 16 Num. 14, 2. — 17 Exod. 16, 8. 19 Luc.

10, 16.

2/3 si ergo — episcopus >> Sm

XXXII, I. De populo contra Mosem

€t Aaron murmurante sane in libro
Numerorum 14 et 16 sermo est. Dic-
tum autem, quod auctor profert, non
in
Qui
illo libro, sed Exod. 16, 8 legitur.
error Constitutori fortasse occa-
Q,uod

] oporteat
episcopo aliquid facere.
3.
diaconum

Didascalia etiam de
maledictis in diaconum congestis agit.
Q.uem versum non Syrus
sed Constitutor delevisse videtur.
sine

addidisse,
Di-

^.
sionem praebuit

XXX.
*

oportet laicos oboedire diaconis.

loci mutandi.
*

Quomodo
dascalia
de iniuriis

adiungit,
omittant.

'
XXXII.
in versibus quoque proximis
dicens diaconum
cum

"
Constitutiones
episcopo
illum

ter
2. Constitutor disputat rationem in-
patrem et filium intercedentem
modo .
.
scholastico vel dialectico inter- Q.uod oporteat
pretans. diaconum praeter voluntatem episcopi
XXXI. dare alicui;in calumniam enim epi-

vivsv scopi id cessurum.

 XXX.
' -^- , -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

d
4.')
, 30— o2,

6
2.

^,
113

6
. , 2. 6
6

, ,
' -
6 5

..) ^
, \ 6
6

^, ' 10

- -
, ., ' (XXXI)

^
2.

, ^.
'
15

& , ^'' ,,
^ 3• ^

^,
, , ,, , - ,
^
20
,,- *'.

. , ,
XXXII.

2.

^,
6
6 , 25

8 — 9 Deut. 8, — 18 Exod. 22, 28. — 21 Ps. 81,

' ^-
les. 9, 6. 15. 6.

^
&
9
..
b
+
1 6

14

b
,

:
j

&
ji.

3 :

.
:

b
6 :

|
b
|

16
4

|
|

9/10
.
8

b
b
b
b

b
^|

15
|
2
5/7
:
.

\ VJ
18
:

.
b

a :
|

rftw
b
11

.
b
|
|
.
8/9

13

)
,
>
b

:
b
|

+
j

'
7

b
12

D
,

. .
|
: b |
:
|
b :

> a LXX |
20 > |
b | 21 -{-

b LXX ;
23 : h, |
24 : b |

|
26 -j- b
FUNK, DlDASC. GONSTIT. . . 8
 114 DIDASCALIA II, H2, 3—33, 2 (s).

enjm vel parvam spem habere potest, qui maledicit episcopo vel
diacono? 3. Nam si quis laicum fatiiiim vocat vel Raca, con-
demnatur ab tanquam unus ex insurgentibus adversus
ecclesia
Christum, quia inanem appellat fratrem suum, in quo Christus
) hahitat, qui non est inanis, sed repletus, vel fatuum eum, in quo
spiritus Dei sanctus habitat plenus omnis sapientiae, quasi per
eundem spiritum fatuus sit, qui in eo habitat. Si quis ergo laico
unum ex his dicens huic condemnationi universae obnoxius in-
venitur: quanto magis, si quid adversus diaconum dicere audet
10 vel adversus episcopum, per quem spiritum sanctum Dominus
vobis dedit, et per quem verbum didicistis et Deum cognovistis et

perquem Deo quem signati estis, et per

cogniti estis, et per
quem filii lucis facti estis et per quem Dominus in baptismo, im-

positione manus episcoporum, testimonium praebens super unum-

15 quemque vestrum sacram emisit vocem suam dicens: Filins meus
es tu, ego hodie genui te.

XXXIII. Propterea, homo, agnosce episcopos tuos, per quos

es iilius Dei, et dexteram, matrem tuam, et ama eum, qui post

Deum pater tuus et niater tua est. Nam quicunque patri vel matri
20 maledicit, morte moriatur. 2. Vos autem honorate episcopos, qui

2 Mt. 5, 22. — 4 Eph. 3, 17. — 5 Rom. 8, 9. — 6 Act. 6, 3. —

11 Gal. 4, 9. — 13 loann. 12, 36; I Thess. 5, 5.
— 15 Ps. 2, 7. — 19 Exod.
21, 16. — 20 Mt. 16, 19.

18 matrem tuam Sp C : >> Sm

.]

,
3. Verba secundum con- aliquot bibliis substituta sunt, quo-

,, . , ,,
textum ad baptismum Christi referenda rum exemp]ar etiam auctor Didas-
sunt. Matth. 3, 17 vox de caelis dicit: caliae legisse videtur. Secundum Evan-
6 6 gelium Ebionaeorum vox de caelo ter
Luc. 9? 3 5 •
— locuta est: i. b 6
Teste 2.

De consensu evang. ,
&-
Augustino II, }.

vero in codicibus nonnullis 6 * -

.&
14, 31 illa

Didascaliae vel Constitutionum verba (Epiph. . 30 C. 13).

legebantur, quae etiam plures patres XXXIII.
in baptismo Christi de caelo prolata
esse referunt. Cf. lust. Dial. c. 88 et Q.uomodo sacer-

103; Clem. Al. Paedag. I, 6, 25; Lact. dotes utpote parentes spirituales hono-
Instit. IV, 15,
VIII, 9; Hilar. ad Matth.
ergo Ps. 2, 7 verbis
3; Method.
3, 17.

supra
Sympos.
Verba
allatis in
I. . ]
randi ac veneratione digni habendi sint.

explicanda esse videtur, quod episcopus

Elocutio inde
&
'
,-,
^'
".
,-,
-'
xal
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

6
6
II, 32, 3-38,

^
'* -
2.

'*
,,/75

,,
;
115

" ;
^ , " ^„•-
3• ^^ y^Q

'
„?]

'
6
-
,,^
5

,
-'',
^, ,
'
,, '*
(
,,
^^, '
,, ,
-
10

^' XXXIII.
,
^ , ?]
.- , ,
**.
6

2 (XXXIII)
,,
6, - 15

, -
, '% *' ' 0 ,

^;
,^
20

1 Num. 12, 8. — 3 Exod. 1 6, 8. — 5 Mt. 5, 22. — 8 Gal. 4, 9•

—
10 Ps. 44, 8. — 11 loann. 12, 36; 1 Thess. 5, 5.
— 13 Ps. 2, 7. — 18 Exod.
20, 12. — 19 Exod. 21, 16.

1 a |
> b |
3 > a |
>> b |
4 yoyy.
>
'> - >. >
(
b , |
5 : b |
6 b |
6. :

b |
a |
7 tV j
. tV a j
8 a |

| 8/9 b |
10/11 . >> b |

12 b b 15 b 16 b)

^
|

.
\ |

+ b !
: | |
a :

b 17 : . a | 18 >> b |
a b :

hoiov
|
-\-

-\-
b |

b
20
|
22 - :

: S: b
b i

21 post

in baptismo homini manum imponens 2. . .] Auctor de confir-

quasi mater fideliuni fit. Similitudo matione loquitur. Ad verba cf. Act.
Constitutori minus placuit. Itaque in 2, 4; 4, 8. 31 ; 9, 17; Eph. 5, 18.
sequentibus deleta est.

8*
 116 DIDASCALIA II, '6)i, 3—34, 3 (SLj.

vos solverunt a peccatis, qui per aquam vos regeneravertint, qui

spiritu sancto vos repleverunt, qui verbo tanquam lacte vos nutri-
erunt, qui doctrina vos confirmarunt, qui admonitione vos stabili-
verunt et eucharistiae Dei sanctae participes fecerunt atque pro-
5 missionis Dei consortes ac coheredes vos constituerunt. 3. Hos
reverentesomni honore honorate; hi enim a Deo vitae et mortis
potestatem acceperunt, non ut iudicantes peccatores ac condem-
nantes mortis ignis aeterni resecent et reiciant condemnatos, id
quod absit neque fiat, sed ut recipiant ac vivificent eos, qui se
10 convertunt et paenitentiam agunt.
XXXIV. Hi ergo vobis principes sint et sicut reges a vobis

considerentur, et honores revera eis oiFerte tanquam regibus; per

vos enim ipsi eorumque domestici ali debent. 2. Namque scriptum
est in primo libro Regnorum sic: Lociitus est Samiiel omnia verba
15 Domini ad popidum, qui ah eo regem posiulabant, et dixit eis: haec
est lex regis, qui super vos regnabit: filios vestros siiniet et ponet in
currihus suis facietque praecursores et constituet chiliarchas ac cen-
**
turiones, et metent messem eius et vindemiam instituent, et facient

vasa hellica eius et [facere] vasa in curribus eius; et filias vestras

20 accipiet in ungiientarias et focarias et pensarias; et agros vestros
et vineas vestras et oliveta vestra bona sumet et dabit servis suis

et semina vestra et vtneas vestras decimabit et dabit euniichis suis

et servis suis; et servos vestros et ancillas vestras et armenta bona
vestra et asinos vestros sumet et decimabit in operibiis suis et greges
25 vestras decimabit, et vos eritis servi illius. 3. Hanc rationem
obtinet et episcopus; si enim ibi, cum tantae multitudini (rex)
regnaret, sicuti et in Osee scriptum est: Et erat miiltitiido filioriim

Israel sicut arena, quae est secus mare, quae non potest numerari
nec mensurari, secundum ergo ratam et multitudinem plebis suae
30 et ministeria accipiebat: et modo episcopus de populo accipiens
ibi quoscumque loci dignos esse existimaverit presbyteros con-
stituet et consiliarios sibi et contractatores, diaconos et subdiaconos

1 loanii. 3, 5. — 2 Act. 8, —15. I Cor. 3, 2. — 5 Eph. 3, 6. —

12 Rom. 13, 7. — 14 I Reg. 8, 10—17. — 27 Os. i, 10.

19 vasa bellica eius et > S |

facere : L noielv praecedens repetiisse
videtur |
20 unguentarias : textrices S |
focarias Vulgata : frarias L |
pensarias :

neaaovaag LXX, paniiicas Vulg. |

foc. et pens. : ministras domui suae mini-
strantes S |
25 hanc S : ipsam L | 25/26 h. rationem obtinet secundum hanc
:
?]6,
,
' ^ . -
,,^ ",
^, ^ ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

tv
II,

,
33, 3—34, 3.

-
--
tv
117

,- , .
^ -
3•

, XXXIV. ^
-, . ] - ' 2.

/
10

^. ,* ^ - 3• ^^ Y^Q ^^^^

- 20

— — — —

&^
1 loann. 5, 5• A^t. 8, 15. 2 Cor. 3, 2. Mt. 16, 19. 6 Eph.
3, 6. - 8 Mt. 25, 41• — 13 Rom. 13, 7. — 14 Reg. 8.

S : |
^. : b 4
.
[

— b >> 8 a
-
:
| |
|

9 b 12 b cf. D : post a ] 12/13

: . | 13 : bo|14?e>>bopv|
a ci.

20
D :

> a
a ;
b

:
b |
|
^^
18
h,
.
-+-

:
b j
16
b
b
|
19
:

>
-f-

b
-»'

ergo similitudinem existimetur S |

26 rex S C | 29 ratam (rationem ?) et >> S j

£uae : illius S j
30 ministeria : -j- quae ei opus erant S |
32 contractatores :

assessores S

3. .] Didas- principibus et regibus praestantiores

calia hic negationem adiungente sen- sint sacerdotes.

tentia paulum mutata exhibetur. 3. Constitutiones de alimentis epi-

"
.-
scopo et clericis praestandis dicunt,
XXXIV. Didascalia vero de adiutoribus episcopo
Quod e populo sumendis.
 118 DIDASCALIA II, 34, 4 35, 1 (l^S)*

intra domum ministrare eis. 4. Nam quid plus est dicere? Ille

quidem, qui diadema portat, rex, corporis solius regnat siiper terrarn

solum solvens aut ligans; episcopus autem et animae et corporis

regnat ligans et solvens siiper terrani caelesti potestate; magna enim
5 et caelestis et deifica data est ei potestas. 5. Episcopum ergo dili-

gite ut patrem, timete sicuti regem, honorate ut Deum, fructum

et operam manuum vestrarum ad benedictionem vestram offerte,
deciirias vestras et primitias et delibationes et dona dantes ei;

et ipse utetur eis, et eis, qui indigent, dabit omnibus, unicuique

10 sicuti dignus est. 6. Et erit oblatio tua suscepta Domino Deo tuo
in odorem suavitatis, in latitudinem caelorum, in conspectu Domini
Dei tui, et benedictus eris, et multiplicabit super bona promissionis
suae, quoniam scriptum est in Sapientia: Anima benedicta omnis
simplex ; benedictio autem siiper caput porrigentis. 7. Incumbe in
15 labore, adsiduus esto in operandum et offer, quoniam Dominus
adlevavit vos de vinculis et sustulit a vobis coUare constrictionis
et evacuavit a vobis iugum grave, toUens a vobis secundationem
legis secundum bonitateni suam, sicuti scriptum est in lesaia:
Dicente eis, qni in vinculis erant: exite. Et iterum: Educere de
20 vincidis ligatos. Et in David dicit: Et in compedihus conligatos eius
non sprevit. Similiter et in Evangelio dicit: Venite ad me omnes,
qui lahoratis et onerati estis, et ego repausaho vos ; tollite iugum
meum stiper vos et discite me, quoniam mansuetus sum et humilis
corde, et invenietis requiem animabus vestris; iuguni enini nieum
25 suave est et onus meiim leve est.

XXXV. Si ergo secundum donationem gratiae solvens re-

pausavit vos et eduxit in refrigerium, iam non ligans sacrificiis et
oblationibus et pro peccatis et purificationibus (et votis) et donis
et oblationibus et holocaustis et ** feriis et panibus appositiciis et

observationibus purificationum, denique decimis et primitiis et

2 Mt. 16, 19. — 11 Exod. 29, 18. 25. 41 etc. — 13 Prov. 11, 25. 26. —
19 les. 49, 9. — les. 42, 7. — 20 Ps. 68, 34. — 21 Mt. 11, 28—30.

5 et caelestis et deifica caeli, id est omnipotentis S

: 11 latitudinem |
:

excelsis S 18 suam -f- magiiam S

|
26 ergo Dominus S 27 iam noii
| + |

ligans ne rursus ligati sitis S 28 oblationibus S

: orationibus L, cuius lectio
|
:

tolerari nequit, cum auctor orationes certe non spreverit; paulo post quidem

rursus oblationes commemorantur, L autem diversas voces graecas illo voca-

bulo reddidisse videtur | 28 et votis S |
29 et holocaustis :
-f- et combusti-
 ;
, ^ ,
,. - , , -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

4. tl oel
II,

'
;-}4,

6
4—35, 1. 1 U>

,^'
. , ,
6

5• ^'^
5

, -
, , ,
^ 7] . , ,) -,
10

,
6
,,
,,
**
,^*'
6.

^ ,^ 15

^ XXXV. ,
,- .

, avayw§iv,

^14 Exod, 29, 18. 25. 41 etc.

L : -& a b
—
^
16 Prov.

[
2
11,

'/.
26.

b
- |
3 b
20

6 >> 4 > b 5 b 6 b
.
| :

&
|
|
]

8 . rf b , a 12 b +
^
: | :

/.
|

h
-\-

19
a :

b
b
s

|
18
,

>> b
>- b
b
!
|

20/21
|
..
b |
13
>> b |
;> b

|
21
|
17
:

—'>b
b |

onibus L- supra illam vocem eamque explicaturus > S

,,,
ut videtur, | feriis :

en L in fine folii; Flemming vertit Ldsungen

,
XXXV, I. oblationibiis pro peccatis extollit Chrysostomus De sacerdotio
-
. . et /'///«/»5] Si auctor priore loco

)
-
III, i, ubi scribit:

.,
scripsit (vel
postea etiam vocem
—
solam usurpare potuit. Fortasse
autem hoc vel illo loco aliam vocem
synonymam adhibuit, et interpres eam
et In II

XXXV. "
Cor. hom. XV, 4 5.

eodem vocabulo reddidit. Q.uod lex et evangelium

4.Similiter sacerdotium super regnum praecipiant oblationem munerum.
 120 DIDASCAI.IA II, :}',, 2 36, 2 (s).

portionibus et donis et sacrificiis, quae omnia eis quasi vi im-

posita sunt, ut ea darent, vos autem eis non estis ligati: oportet
vos scire verbum Domini, qui dixit: Nisi abiindaverit mstitia
vestra plus qiiam scribariim et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum
) caeloriim. 2. Ita ergo abundabit iustitia vestra plus quam deci-
marum et primitiarum et oblationum illorum, cum facitis, sicut
scriptum est: Vende omnia, quae habes, et da pauperibus, 3. Ita

ergo tu fac et serva mandatum per episcopum et sacerdotem et

mediatorem tuum apud Dominum Deum; tibi enim praeceptum

10 est dare, illi autem dispensare. 4. Neque rationem petes ab epi-
scopo neque observabis eum, quomodo regat ac perficiat dispen-

sationem, vel quando det aut cui aut ubi, aut an bene aut male
aut convenienter det; nam rationem Dominus Deus,
ab eo petet
qui dedit in manus eius hanc dispensationem eumque dignatus
15 est sacerdotio tanti loci. Propterea ergo ne observes nec rationem
petas ab episcopo nec maledicas ei, ne insurgas adversus Deum
vel offendas Dominum.
XXXVI. Ante oculos tuos sit, quod tibi dictum est per lere-

miam: Numquid dicet lutiim figulo: non operaris nec manus habes,
20 sicut is, qui dicit patri stio et matri suae: qiiid generas me? 2. Sim-
pliciter vero operare ac fac in domo Dei, et omni tempore scripta
sit ac posita in corde tuomemoriae tuae obversetur vox
et

redemptionis, renovationis legis, sicut Dominus dixit Diliges :

3 Mt. 5, 20. — 7 Mt. 19, 21 19 les. 45, 9. 10. — 23 Deut. 6, 5;

Mc. 12,

2 .30; Luc. 10, 17.

|
4
-\-

: .
b j
3
| 5/6
)
—
/} . > |
5
[
a ,
|

XXXVI, . numquid -

.
etc] Auctor addens:
effatum lesaiae attribuit leremiae, qui
18, 6 similitudinem luti et fignli
habet, sed aliter versam.

c.
2.

34,
Prov.
6 cum
Hc

II, 25
*

Didascalia
versu sequente exhibet.
quidem

supra
/.
& XXXVI.
,
Dei mandalorum,
Commemoratio decem
et quomodo ea hic
&
4. Cyrillus Alex. Ep. 78 (PG 77, 363) edisserunt.
queritur, quod ab episcopis ratio ex- 1. Constitutiones post initium capitis
igatur dispensationis sumptuum, qui confestim valide a Didascalia discedunt.
eis eveniunt, sive ex ecclesiasticis re- 2. .] Cf. VI, 23, 3;
ditibus, sive ex fructu aliunde percepto, VII, 36, 4; Ps.-Ign. Magn. 9, 3.
 ' ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 3, 2—36,

'
,. 2. 121

^ , ". /,
2.

-
,',
-
od-ai

, ,^ - y
'
5

'%*', ) ,,
, ".
-
.
,
3-

4-
,'
,- ,
,? .
10

^
XXXVI. ^^ '\,,^ ,. 7]
20

, ^& , ,.' -
,,
9''
-

,
2.

2 Mt.
,
2. — — - —
25

5, 7 Ps. III, 9. 8 Prov. 16, 6. 9 Prov. 11, 25.

21 Deut. 6, 5.

5/6 . RQifio&ai rv_ b

b
| 6
| -f
+
b i
7/8
b |
a

a
:

cf.
+
:

, b LXX 9
&-
|
:

hic pergit h

16

> b
h
b
//

24/25
b

^
|
10

,
h
|

'

+
13

20

. .
:

^ b
'> h
? b

22
b

-f

\
|

?,
2
12
|

:
15

>
h

:
!

b
.

21
:

h
b h

|
|

/
17

26
:
^9D

post

-f
h |

>> b
&.

:
|

|
19
:

^
,
h
+
+
,
 122 DIDASCALIA II, 36, 3-37, 1 (s).

Dominum Deum tuum ex tota anima tua et ex tota virtute tua.

3. Virtus ergo vestra possessio terrestris est. Neque labiis tantum
vos Dominum diligatis, sicut populus ille, super quem reprehen-
dens dicit: Hic populus mc honorat labiis snis, cor autem eiiis valde
5 longe est me; 4. sed tu dilige et honora Dominum ex tota
virtute tua et ofFer ei sacriiicia ipsius assidue omni tempore, neque
amovearis ab ecclesia, et cum acceperis eucharistiam sacrificii,

omnia, quae in manus tuas veniunt, mitte communica cum

et

peregrinis; haec enim episcopo collecta sunt ad peregrinos omnes

io sustentandos. 5. Propterea, quantum potes, sepone ac provide,
quoniam Dominus in Lege dixit: Non apparebis coram me vaciius.
6. Tu igitur fac opera bona et sepone tibi thesaurum aeternum in
caelo, ubi tinea non cornimpit nec fures furantur. 7. Et sic faciens

ne iudices episcopum tuum nec fratrem tuum; nam vobis laicis

15 dictum est: Nolite indicare, ut non iudicemini. 8. Si enlm iudicas

fratrem tuum et condemnas, noxium putas fratrem tuum, id est
te ipsum noxium declarasti; nam tu condemnaris cum noxiis.
9. Episcopis vero potestas data est iudicandi, quoniam eis dictum
est: Estote priidentes trape^ae.
20 XXXVII. Decet igitur episcopum, ut instar eiuSj qui probat
argentum, discernat malos a bonis et eos, qui prorsus mali sunt,
reprobet et reiciat, eos autem, qui duri sunt et ob aliquam causam

4 les. 19, 3; Mt. 15, 8. — 11 Exod. 23, 15. — 12 Mt. 6, 20; Luc. 12, 33. —
15 Mt. 7, i; Luc. 6, 37. — 19 ?

^^]

^
. 6. Constitutor Domino, philus Apol. pro Origene praefatio;
qui Exod. 23, 15 loquitur, sacerdotes Cyrillus Hieros. Catech. VI, 36; Basi-
substituit. Cf, Deut. 16, 16; Sirach liusM. In les. i, 22; 3, 2, 5, 20;
35, 6. — ?..] Cf. c. 59, i. Chrysostomus Cur in pentecoste Acta
VIII, 34 — 39. — . ^] Cf. apostolorum leguntur c. i; Hieronymus
Ep.
VIII, 32, 18. 1 19 c. 11; Cyrillus Al. In les, 3, 3

9. . .] Cf. etiam Deut. Comment. in loannem IV, 5, 12; Adv.

]
, 1 6; 1 6, 1

Hoc mandatum
8.

sime tanquam dictum Scripturae pro-

— /.
veteres saepis-
- Nestorium
Domino
tribus laudatis
I, i etc.

attribuitur, per
Dictum plerumque

Paulo apostolo,
Cyrillum locis
Fere-
ponunt: Apelles apud Epiphanium H. batur, ut videbatur, traditione orali vel

44 c. 2; Clemens Alex. Strom. I, 28, libro aliquo apocrypho melioris notae.

177; Origenes In Matth. 22, 23. 24; Cf. Resch, Agrapha 1889 p. 116 117; —
24, 4. 5; Ps.-Ciemens Homil. II, 51; 233 —
239 (Texle und Untersuchungen
III, 50; XVIII, 20; Dionysius Alex. V, 4) Ropes, Die Sprilche Jesu 1 896
;

apud Eusebium H. E. VII, 7, 3; Pam- p. 141 (ibid. XIV, 2).

.
.--.^ ,
- -, . **' CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 36, 3—37, 1. 123

, 4• yi(^caia

' '
3• fovelQ

,. , , ^ ^,,
•(
5•

-
6. ,, ^', 5

001
' , , -
.
,,'' ,,
'
10

,
'*.
,, , -
''.
,,^
8.

'- ,
9• '^^^

'
*',
,, '', ,,-
15

',
,,
XXXVII.
,,
.

^^''.
'', ' -,
,,
20

— — ~

-- -
3 Mt. 19, 19. 5 Exod. 23, 15. 10 Prov. 3, 9• 12 Mt. 6, 20;
Luc. 12, 33• — 17 2ach. 7, 9. — 17 ? — 20 Luc. 6, 37; Mt. 7, i. —
—

-
22 loann. 7, 24. Luc. 12, 57.

>> h
2
tavTov b h
b o, - |
a,

4
sed
.
erasum |
3
;> b |
h
5
|
a b
b
:

6 -\- b ]
>> b |
6/7 + b |

7 h : a, , b |
7/8 : h
>h
\

8 1 rw >> a |
9 . . ^. : .. b |

10 — >b |
b | 11/12 :

. b |
12 tr >b |
: h, , -\• b

^
|

13 a b 14 abpj^'abhoA: 1 +
^^
| |

>>bo|18cf€hpvA:

^,
b b i 17 a b

^
j

- .
19 -\- b |
20 a h : b ,
22 -{• h

XXXVII. De accusatoribus et dela-

toribus, et quod iudex non debet facile

- eis credere

hibita diligenti inquisitione.

vel non credere, sed ad-
 124 DIDASCALIA II, 37, 3—38, 2 (s).

imperfecti, tanquam imperfectos relinquat in fusura. 2. Laico

autem non licet iudicare proximum neque onus in se suscipere,
quod non est ipsius; nam pondus huius oneris non laicorum est,
sed episcoporum. 3. Propterea ergo, si laicus es, ne laqueos tibi

5 impone, sed iudicium eis relinque, quibus de eo ratio reddenda

est; tu vero studepacem habere cum omnihus, et dilige membra
tua, fratres tuos, quia Dominus dicit: Dilige proximum tuum sicut

te ipsum. 4. Sin autem fratres falsi sunt, qui ducti invidia vel
aemulatione adversarii ac satanae in eis operantis aliquein fratrum
10 detrectant mendaciter vel etiam veraciter, sciant, unumquemque,
qui haec sectatur, ita ut aliquem accuset vel convicietur, iilium
esse irae. 5. Deus non est. Ira enim est satanae
Et ubi ira est,

neque unquam per hos fratres mendaces permittit concordiam fieri

in ecclesia. 6. Quare cognoscentes eos homines dementes, priirio

15 nolite eis fidem habere; et secundo, vos episcopi et diaconi, cavete

eos, et si eos quid de aliquo fratrum dicere auditis, XXXVIII
attendite eum, quem detrectant, et investigantes sapienter ct perspi-
cientes eius conversationem, et si reprehensione dignus invenitur,
agite secundum doctrinam Domini scriptam in Evangelio: Corripe
20 eum inter te et ipsuni et vivifica eum, si paenitentiam agat ac se
convertat; et si ei non persuasum fuerit, corripe eum inter duos vel

tres, ita ut impleatiir dictiim: In ore dtwrum vel trium testium stet
omne verbiim. 2. Quare aulem, fratres, necesse est testimonium
in ore duorum vel trium testium niti? Quoniam pater et filius

25 et spiritus sanctus testimonium perhibent operibus hominum. Ubi

enim admonitio doctrinae est, ibi etiam disciplina est ac conversio
errantium. Propterea in ore duormn vel trium testinm stat omne

6 Rom. 12, 18. — 7 Mt. 19, 19. — 9 Eph. 2, 2; II Thess. 2, 9. —

11 Eph. 2, 3. — 19 Mt. 18, 15. 16. — 22 Deut. 19, 15. — 24 I loann. 5, 7.
—
27 Mt. 18, 16; Deut. 19, 15.

XXXVIII, quoniam pater etc] Ad- .] Auctor ante

. -,
2. 5. 0710V
notavi I loann. quoniam verba oculos habuisse videtur Ign. Philad.

.^
5, 7,

Didascalia huic loco similia sunt. Nec 8, I : oi) dh eortv

vero contendo, auctorem hunc locum S^fog ov
profecto respexisse vel comma loan- XXXVIII. "Or/
neum cognitum habuisse. Facile fieri

potuit, ut verba ex se ipso diceret.

Quod
 '
, ,,
xal ' -
- ,5 --
-- .' ^ -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

ov '' ;
11,

2.
37, 3—38, 2. 125

, ^ .,
3•
5

- ^ ''.
,
^" 4• ^^ ^^^ ^^ ,,-

- -
,
' ,,
-
,
5•

, ,
, - , , . ,• ^
, ^
6. 1 5

, ' ,?]^
-, .
, .
\
-
,- ,
^
-,
,
, '
XXXVIII.

,, ,
,
2. ,,
*',
-*',
- ,,
-
20

25

8 Dan. 13. -- 9 Gen. 39• — ^ Tim 6, 11. — 10 Exod. 23, 7• —

12 Eph. 2, 3. — 22 Mt. 18, 15. 16. — 26 Prov. 14, 33.

>
.,
2 : b |
5 // pr ]
6 1,
b j
-\- b | 8 : b |
|

9 a b h 10 b \\ 6 \2
.
: | |
: :
\

&
b 13 6 . h h

+
|

b
b
15
a- i.
:

m. |
.
\
14: a.

, 6.
:

a |
17
\

. a |
b
18
:

j
16
>
| 19 : h, h \
: b |

20 b |
21 b |
: b,

22 b |
24 h [ 25 : b |
27 h
 126 DIDASCALIA IJ, '8, 3-39, (j (S).

verhum. 3. Si vero non audierit, reprehende eum coram ecclesia

universa; sin autem. ecclesiam non aiidierit, te lanquam elhnicus

ac publicanus repntetiir. 4. Vobis enim dixit Dominus, episcopi,
ne talem deinde in ecclesiam recipiatis ut Christianum nequc com-
5 municetis cum eo; nam et ethnicos vel malos publicanos in eccle-
siam non recipis nec cum eis communicas, priusquam se con-
verterint, promittentes se futuros esse credentes et mala opera
non ultra facturos esse. Propterea enim Dominus noster ac sal-

vator locum paenitentiae eis dedit, qui peccaverunt.

10 XXXIX. Etenim ego Matthaeus, unus ex duodecim apostolis,
qui vobis in hac doctrina loquuntur, prius fueram publicanus et
nunc, quia credidi, misericordiam consecutus sum, priorum operum
paenitentiam egi ac dignus habitus sum apostolus esse ac praeco
verbi. 2. Et iterum loannes quoque propheta praedicavit in Evan-
15 gelio publicanis nec praecidit spem eorum, sed eos docuit, quem-
admodum conversarentur, cumque rationem peterent, dixit eis

verbum : Nolite postiilare ultra id, quod vobis mandatum ac propo-

situm est. 3. Et Zachaeum paenitentiam agentem iterum Dominus
recepit, cum ipsi supplicaret. 4. Neque ethnicos a vita arcemus,
20 cum se converterint atque removerint ac reiecerint a se errorem
suum. Tanquam ethnicus ac publicaniis igitur
5. a te reputetur,
qui malorum operum et mendacii convictus est. 6. Et si postea
se paenitentiam acturum esse promiserit, sicut et ethnicos, cum
voluerint ac promiserint paenitentiam se acturos esse, dixerintque
25 se esse credentes, recipimus in congregationem, ut verbum audiant,
nec vero communicamus cum eis, donec sigillo accepto perfecti

1 Mt. 18, 17. — 8 Hebr. 12, 17. — 10 Mt. 9, 9. — 17 Luc. 3, 13. —

18 Luc. 19, 2. — 21 Mt. 18, 17.

oporteat delinquentes privatim arguere stat. Statuta ecclesiae antiqua, olim

et paenitentes recipere secundum con- synodo Carthaginiensi IV attributa,

stitutionem Domini.
- 84 praecipiunt: Ut episcopus nullum

-
c.

. XXXIX.

6.
Exempla paenitentiae.
.] De
prohibeat ingredi ecclesiam et audire
verbuni Dei, sive gentilem, sive hae-
reticum, sive ludaeum, usque ad mis-
catechumenis loquitur auctor, quos ad sam catechumenorum (Harduinus, Coll.
audiendum Dei verbum in ecclesiam concil. I, 984). Similiter paenitentibus
admissos et lecto verbo, priusquam permittebatur verbum Dei audire. Cf.
preces incipiebant, dimissos esse con- descriptio liturgiae VIII, 4 — 9.
-/^^

,
'',* 7]
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

3
' , '
,. -,
(XXXVIII). lav ovv
,,
-]
II, 38, 3—39,

6
6.

}
127

^. ],
hd-vixbv
^ 4• ^^ ^^
^7 ^^'

- 5

7] ,
,. , 7]- -,
,
6 -.
10

,-, -, 2. 6

'
15

3• ^^ ^^ '^^^

,,,
.-
&
],
2 Mt. 8,
,.
, , -
-,
17-
5•

—
»^?

8 Hebr. 2,
-,
,".

.—
^'*

10 Mt.
4•

9, 9•
6.

— 18 Luc. 3, 13• —
20

25

21 Mt. 18, 17.

2 b b b c b h

- - &
j |
3 <ic :
|
:

a D b 4 > 5 b
?,^
|
: | |
]

(» :
|
7 h a- :
, a,

b |
b 1 h [
9 : post b |

6 b h >a 10 ';^ a 11 ^/ aDAB:>bhopv|

-
: :

.
|

&^
12 b >> b b 16

^
: \ : |
| |

b h b 17 18 b h

-
!
] \

post
>

:
—
:

^'

^^
21
a

>
]
1)

a |

b
b

]
pr
|

>»
^'
b
>b
|
de a b

|
|
22
: ri h

|
b
25
] 24
|
20
h

b
\
23

|
>- h |

:
 128 DIDASCALIA II, 40, 1—41, 1 (s).

fuerint: ita nec cum communicamus, donec fructus paenitentiac

his

ostenderint, ingredi autem eis licet, si verbum audire volunt, ne

penitus intereant; in oratione vero ne communicent, sed egre-
diantur, quia et ipsi, videntes se non esse participes ecclesiae, sese
5 subiciunt et paenitentiam agunt priorum operum atque operam
dant, ut in ecclesia ad orationem admittantur, et ei, qui eos ut
gentiles ac publicanos egredi vident et audiunt, timent caventque,
ne peccent, ne idem ipsis eveniat et excludantur ex ecclesia ut
convicti peccati vel mendacii.
10 XL. Nec vero prorsus eos impedibis, quominus in ecclesiam
veniant audiantque verbum, episcope. Namque et Dominus noster
ac salvator non prorsus repudiavit ac reiecit publicanos et pec-
catores, sed etiam comedit cum eis. Propterea murmuraverunt
super eum Pharisaei dixeruntque: Comedit cum publicanis ac pecca-
15 toribus. Deinde respondit salvator noster et adversus cogitationes
ac murmurationem eorum Non est opus valeniilnis
dixit: medico,
sed male habentibus. 2. Ideo cum eis, qui peccatorum convicti
sunt quique male habent, conversamini eisque aggregamini, et

eorum curam habete, et loquimini cum eis et consolamini eos et

20 suscipite et facite converti.

XLI. Si quis autem postea conversus paenitentiae fructus
ostenderit, tunc et ad orationem eum admittite sicut gentilem.

.]
14 Mt. 9, II. — 16 Mt. 9, 12.

^ XL. ov -^ - c. 39; Origenes In Lev.

Tertullianus De paenit.
hom. XV,
c. 7;
2;
Ambro-
Quod oporteat sius De paenit. II, 10; Augustinus Ep.
hostiliter affici erga eum, qui semel 132 n. 2. Constitutor hic delicta le-
vel iterum peccavit. viora respicere videtur, quae saepius
I. Qui peccatum capitale remittebantur. Infra II, 43, 2 — 4 autera
committebant,

,
et remissionem admittebantur.

regula illa:

Hermam Pastor. Mand. IV, i,

eam autem de paenitentia vel
scilicet

homicidium et adulteriuni, olim semel

tantum ad paenitentiam ecclesiasticam
Inde
idololatriari],

quam
8,
post

remis-
qui
ab ecclesia,

XLI.

.-
calumniator recidivus plane abscinditur

- Quomodo
sione peccatorum in baptismo facienda oporteat recipere paenitentem et quo-
intellegere videtur, praedicant Clemens modo agere cum peccaloribus et quan-
Alex. Strom. II, 13, 56; Q.uis dives do ab ecclesia abscindere.
 , ', ^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 40, — 41, 129

, ^,, -
1 I.

^,-
. \\ ^ ^, ^
,
& \
"*

^^,
5

, , ) 10

^ ,
,XL.
,
.
^,
'
-
^
, ,
, ^
,
^'
'

^ -
-
^^.
6

,,
2.
15

,
". ^.^
,
^ , 3•
,,',
^
".
20

,
^
,,

, ,
^ ,' ,'
,
XLi.

. -
-
25

^ ^^
15 Mt. 9, 12. — 19 les. 3 5> 3•
— 22 Prov. 14, 29. — 24 Luc. 15, 11—24. —
28 Luc. 15, 21.

2 b | 3 a b |
4 rfe : b | /6
—
S

post
>> b
:

b
b
|
6
b
13/14
'
j

sec >b
a |

h
7

b
9
1

|
:

14
1
b

pr
>> b
-f
>
j

"
b
b

|
^
|
b
13 -
b
|

^
|

16 : b |
17 : ds b | 19 :

/. b 21 b |
22 b | >ab |

b 23 b [
24 h | >b |
25
> b
FUNK, DlDASC. CoNSTIT. . 1. 9
 130 DIDASCALIA II, 41, 2 (i (s).

2. Quemadmodum igitur gentilem baptizas ac postea recipis, ita

et huic manum impones, omnibus pro eo precantibus, ac deinde

eum introduces et participem facies ecclesiae, et erit ei in loco
baptismi impositio manus; namque aut per impositionem manus
5 aut per baptismum accipiunt participationem spiritus sancti.

3. Propterea tanquam medicus compatiens omnes peccatores cura

omnemque prudentiam adhibe et aflfer sanationem ad vitam eorum
sustentandam, neque sis paratus abscindere membra ecclesiae, sed
utere verbo ligationum et castigationibus lenitatum et emplastro
10 deprecationis. 4. Si enim ulcus altum fit carne tabescente, cura
illud et aequa medicamentis salutaribus; sin autem foetidum fit,

purga illud mordaci medicamento, id est verbo correptionis. 5. Si

-^
vero caro exoritur, scabe eam et coaequa acri medicamento, id

.
3
^
€st comminando

: ro b
>
b h
iudicium.

b
|

| 6
:
:

:
6.

ov .\)

gV
Et

,
|
si

7
\
cancer

2
exsistit,

4
:

a
causticis

|
:

b
ure

b [

.
1
|

8 a 9 > b h b 10
-
:
| | |

.
-
^
: b ]
. . >> a |
11 b |
12
h, , b, |
>> h ;
rf?/ :

h \
14: : h \
b | 15 pr >> b >> h 18
|
16 |
:

-\- h, \ 19/20 \
23 a- supra lineam >> a 25 : [

> b b 26/27 — :

(' )
|

b j
28 : b |
b .

] 2.

Christianus propter peccalum ex

^- Similiter Tertullianus
Miserum est secari et
De
cauterio
paenit. c.

exuri
10:

ecclesia exclusus paenitentia acta per et pulveris alicuius mordacitate cruci-

manus impositionem in eam recipitur, ari. Cf. etiam Tert. Adv. Marc. II,

similiter ac proselyta per baptisnium 16; Scorp. c. 5; Lucifer Calar. Mo-

in ecclesiam suscipitur. Itaque veteres riendum esse pro Dei filio c. 13.
paenitentiam appellabant baptismum 5 — 7. Origenes In lesu Nave hom.
secundum, baptismum lacrymarum, VII, 6 dicit: Haec non ideo dicimus,
baptismum paenitentiae. ut pro levi culpa aliquis abscindatur;
4. .] sed si forte commonitus quis et cor-
Cf. VIII, 9, 5• Cypi"• . 2 5- Cetero- reptus pro delicto semel et iterum ac
quin 'paenitentes non plane restitue- tertio nihil emendationis ostenderit,
bantur; peccatores enitn convicti infra utamur medici disciplina; si oleo per-
VIII, 47 can. 61 ab ordinibus sacris unximus, si emplastris mitigavimus,
excluduntur. Itaque verba illa de com- si malagmate mollivimus, nec tamen
munione tantum intellegenda sunt. cedit medicamentis tumoris duritia,

5. .^ solum superest remedium desecandi.

 ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,.,^ II,

xaXtlod^ai
41, 2-0.

'\
131

.,
^
, '
,
^,
' \
-' ,
^, ] 2.

, -
5

^
,^,, , -
,

-
3• ^^'^

,
'^^^ '^^^ f^V

6
-''.
, '
4• ^''
]
,,
10

15

6
- 6
,,-
- ,, ,
]
*', 20

, , •, ^
'
- ^
6

' ,

,^
. , ,
, ''.
-,
5• ^^''

-'
^^
25

^/,
6.

^,, ' ^ ?}

', -fj'
30

-
(
29/30
12 Luc.

)
b,
:
-
-\-
15,

]
.3^• 32.

h
b
"

h,
18 Ps. 50, 14•

>» b
:

30
-\-
j

.
29 rfs

.
>» b
—
>> b
,
20 Ps.

b
|
|

,
50,

|
82
11

j/
— 13•
:

h,
a,

31
b

- ,
|

9*
 132 DIDASCALIA 11, 11, 7—42, 3 (S).

eum, id est imponendo multa iciunia reseca et purifica ulcus pu-

tridum. 7. Si vero cancer maior fit et superat etiam caustica,

iudica, quod membrum sit foetidum, deinde cum aliis medicis
consilium iniens et multum meditans abscinde membrum illud
5 foetidum, ne totum corpus corrumpat. 8. Ne facile igitur promptus
sis ad secandum nec protinus festines nec curras ad serram multis

dentibus armatam, sed prius utere scalpello et scinde ulcus, ut

aperte videatur ac perspiciatur causa morbi occulti, qualis intus
sit, totum corpus doloris expers conservetur. 9. Sin autem
ut
10 aliquem vides paenitentiam non agere neque uUam spem praebere,
tunc cum tristitia et luctu abscinde eum et eice ex ecclesia.
XLII. Si vero falsa est accusatio calumniae et vos pastores
cum diaconis mendacium tanquam veritatem amplectimini aut
propter personarum acceptionem aut propter munera, quae acci-
15 pitis, et commutatis iudicium, volentes facere, quod acceptum est

malo, et eum, qui accusatur quidem, sed alienus est a culpa,

exterminatis et eicitis ex ecclesia, rationem reddetis in die Domini,
quia scriptum est : Non accipies personam in iudicio. Et iterum scrip-
tura dicit: Munus excaecat oculos videntium et mutat verba iustorum.
20 Et similiter dixit: Salvate oppressos et iudicate pupillos et defendite
viduas ; et: ludicium iustum iudicate in portis. 2. Cavete ergo, ne
personam accipientes incidatis sub iudicium verbi Domini, qui
dixit sic: 3. Vae eis, qui amarum faciunt dulce et dulce amarum
— — —

&
18 Deut. I, 17. 19 Exod. 23, 8; Deut. 16, 19. 20 les. i, 17.
—

^-
21 Deut. I, 16; t6, 18. 23 les. 5, 20. 23.

9
1

a h : f' b
|
)> b

10
|
3/4

a |
a b

|
5
h |
4

a
h \ 7
(
h,

b h
superscripsit),
|

- b |
11
b
a ho
12
: b , > |

b 14
: b,

'
:
]
i

^
\

15 b , |
16 post a |

— ^ ^h ^ h 19 .
&
16/17 b \ 18 ^ \
\
:

. h \ 20 ^ pr > b | 22 de > h |
ante b |

-{- 23, : . >b 24

.
\ \ |

b 25 a h 23, 8 : h Deut. 16, 19, j

XLII,
tentiae altera
4• 9^0 iudicio

Auctor respiciensLuc.6, 37
tura legitur,
eam composuisse videtur.
ad verbum
etc.'] Pars sen-
in S. Scrip-
XLII.

bere esse acceptorem personarum.

. ludicem non de-
 ,
', ,.^
*\ '
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 41, 7 42, 3. 133

-
- ,
J.
' ,,
,
.
, -^, ,.- ?]
8.
, ^ -
,
5

' ^}, 10

9-

^
,,'*
?/ ", ,, '*, ' ,,-
", ' ,, ,,
, 15

^
XLII.
^'.
& -
,, , -
&
',' , , 20

,,
,,
^ ,,-

'
"
'', 25

,,"
3 les. ,
''.
,,
6.
2.

— 14 Deut. 17, — Lev. 15, 31• — l^ Lev.

,. 3•

', 15• -
30

(
7• 19,
16 Exod. 23, 3.— Deut. 17. — 23 Exod. 23, — 24 Deut.
i, 7. 27, 25. —
Deut. 16, 19; Exod. 23, — 26 8. 23. — 30 20.
les. 5, les. 5,

27/2 — a — m., >> a- i. a) b h

cf. D
^
primo exhibent —
& (. deinde

^
:
3"),
— (. 2), postremo praemissis verbis oi
particulam — (. 3^) pro scribentes
\
30 -|- b
 134 DIDASCALIA II, 42, 4 43, 2 (S).

et lucem vocant tenebras et tenebras lucem, qui iustificant impium

pro munere eius neque agnoscunt innocentiam innocentis. 4. Cavete
autem, ne quem noxium declaretis et malos adiuvetis. Nam
iniuste

alios iudicantes iudicatis vosmet ipsos, sicut Dominus dixit: Qiio

5 iiidicio iudicaveritis, iudicabimini, et qiiemadmodum ccndemnaveritis,

sic condemnabimini. Propterea in memoria et in mente habete hoc

verbum: Ignoscite, et ignoscetur vobis, et nolite condemnare, ne con-
demnemini. 5. Si autem sine acceptione personae est iudicium

vestrum, episcopi, respicite, qualis sit iste, qui fratrem suum calum-
10 niatur. Si frater est mendax et ex invidia aut zelo calumnias
intulit, ut turbet ecclesiam Dei et interficiat illum, quem accusavit,
expellens eum ex ecclesia et tradens gladio ignis: iudica eum
severe propter malum, quod fecit adversus fratrem suum. 6. Nam
*secundum suum ipsius sensum, si potens erat aures iudicis capere,
15 igne interficit fratrem. Scriptum est: Qui sanguinem honiinis effu-

derit, eius sangnis effundetur pro sanguine, quem ejfudit.

XLIII. Si homo talis invenitur, velut interfectorem eum cum

magna vituperatione ex ecclesia expellite, et post aliquod tempus,
si paenitentiam se facturum esse promiserit, admonete eum et

20 castigate severe, et postea manus imponentes eum in ecclesiam

recipite, attendentes tamen ac custodientes eum, ne iterum alteri

molestiam inferat. 2. Et si videtis, ingressum eum iterum similiter

seditionem movere et alios accusare ac calumniari et machinationes
facere et super multos mendaciter accusationes afferre, eicite eum,
25 ne iterum ecclesiam devastet perturbetque; nam talis, etiamsi intus
est, cum non decori sit ecclesiae, supervacuus est neque utilitatem

— —

Haec
4 Mt.

XLIII, 3.

particula
7,

et
2; Luc. 6, 37.

cessahit alt. et probrtim]

deest in LXX
7 Luc. 6,

Prov.
^. 37.

calumniatores.
15 Gen.

Quomodo
9, 6.

puniendi sint

22, 10, legitur autem in textu hebraico I. .] Calumniator

et in Vulgata, ubi locum particulae ergo aliquamdiu prorsus ab ecclesia
sequentis obtinet. Cum ergo versus excludebatur; deinde admittebatur ad
in his duobus texlibus membro tertio, paenitentiam; denique paenitentia acta
in LXX membro secundo careat, ab recipiebatur. Peccatores, de quibus
auctore Didascaliae totus et integer supra II, 16 sermo est, citius ad paeni-
laudatur. tentiam admittuntur.
2—4. Calumniatori ergo nonnisi una
paenitentia praebebatur. Aliter saltem

XLIII. / Constitutiones II, 40, i.

•'
,
-,
-'
-'
^-, , ^^''
,,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

'', 4• ^^^ 7^9

'
jtixqOv,
, 42, 4—43,

,,
2. 135

, ,,, ' -
, ,
?]-
\ . j- ^^* ^w
5

6.

' ,,^ '

\
**'
(]

,
,,
*

'*. ,,
10

^ ^*', ' ,,

-
,,

,^ ,, XLIII.
,
, **.
,
, .^,
15

, , , 2.

- -
20

9, 6.
3 Mt.
—
7,

15 Deut. 19, 13.

^'
2; Luc. 6, 37•
6

—
— 9 Prov.
24 Prov.
6, 2.

11, 11.
—
,
11 Deut. 19, 19. — 14 Gen.
25

&^ 1 tert
b
>> h

b
|

|
4&^9 6
j
3 ah:o;<•.

:
b j
bopv|(w:rcMbo|
: a
a'|
|

b h | 6/7
. . -
-
:

+ ^' b cf, D 7 >^ h 8 a : h, ,

'
j |

b , hi quatuor vocem cum praecedente particula construentes | 8 :

, > 11 , 12 > 13 h ,

.
| |
: b
a, > b |
14 cfe : b h | or< > b h |

15 17 b cf. D 18 |
19

—
b [

b
20
h
|

>
23 ,
b
cf. D
h,
:
b h

h |
|

a
a b

a
|
24
b

^
:
)
|
21

h ,
>
a |

|
|
22
h ,
 136 BIDASCALTA (, 43, 3-5 (s).

praebet. 3. Videmus enim, homines ab ortu in corporibus membra

superflua habere, exempli causa digitos vel aliam carnem super-
fliiam, et haec, cum in corpore sint, inhonesta et indecora esse
et corpori et homini, quia superflua sunt, cum autem ab artifice
5 abscissa fuerint, hominem illum pulchritudinem ac decorem corporis
recuperare nihiloque egere, quia hoc superfluum ab eo abscissum
fuit, immo eo magis apparere in pulchritudine sua. Secundum
hanc imaginem ergo et vos pastores agite, quoniam ecclesia corpus
est nosque membra sumus, qui in Deum credimus et sumus in
10 amore, in timore Dei, sicut mandatum traditionis accepimus.
Propterea eum, qui mala meditatur adversus ecclesiam et membra
turbat amatque vituperationes et accusationes inimici, hoc est

seditiones et lites et calumnias et insusurrationes et contentiones

et quaestiones et accusationes et obiurgationes et dissensiones;
15 qui eiusmodi amat et periicit, in hoc certe inimicus operatur, et

etiamsi intro est in ecclesia, alienus est ecclesiae et familiaris

inimici, cui servit in ipso operanti, et evertit ac conterit ecclesiam;

hic ergo, si intus manet, dedecori est ecclesiae propter blasphemias
suas et propter multam seditionem; nam ecclesia Dei per eum in
20 periculum incidit, ne dissipetur: hunc igitur tractate, sicut scriptum
est in Sapientia: Educ maluni e congregatione, et cum eo egrediatur

lis eius, et cessabit altercatio et probrum, cum in congregatiom sedens

vobis omnihus probrum inferat. 4. Cum enim bis ex ecclesia egressus

fuerit, recte abscissus est eoque magis ecclesia nunc ornata est in

25 statu suo, quia pax in ea oritur; nam haec in ea defuit, cum ex

hac hora ecclesia maneat sine blasphemia ac sine tumultu. 5. Si
vero mens vestra non est pura aut propter acceptionem personae
aut propter dona divitiarum impurarum, quae accipitis, et malum
sinitis apud vos manere aut expellitis et eicitis ex ecclesia bene
30 conversantes et inter vos educatis multos malos, litigatores et

dissipatores et dissolutos, blasphemationem congregationi ecclesiae

affertis et periculum creatis, ne his rebus eam dissipetis, vobismet
ipsisautem periculum mortis attulistis et privati estis vita aeterna,
quia hominibus placuistis ac deviastis a veritate Dei propter ac-
35 ceptionem personae et multorum donorum inanium, et dissipastis

ecclesiam catholicam, filiam Domini Dei dilectam.

21 Prov. 22, 10.

 ,
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 43, 3- 4. 137

. ^,, - 7^Q '^^^^ '^^^

,
3• *^^

-
,
^ ,
, , ^ 7] (
- 5

, \

,,,
, ,
', -]
, , 10

^;^ , -
-
-
\
-,
,
15

'
4•

,
, , , , ,'
, , , , .^
, 20

1 lac. 3> 6.

1
'
pr
7
:
|

b
sec
j
:

]> b
|
4
|
8
b
b !
|
- :

> (.
b , a !
b |

(. )
9 b) b

.
|
10
-
.
h, b \
h |
11
h, b : a ]
12 >> b |

+ b 13 b 14 b
.>
:
| j

&
j

^
1
b ;
18
. b
h
(. )
|
|

?.
>
:

b |
(6
b
) b
19
|
17

. :
'.

7. b i
20
> b |
h ] &22
b
:
| 21 >- |
 138 DIDASCALIA II, 44, 1—45, 1 (s).

XLIV. Studete igitur, episcopi curn diaconis, recti esse ad

Dominum, quia dixit Dominus: Si mecum recti estis, et ego vobis-
ciim rectus ero, et si cum contentione mecum ambulaveritis, et ego
citm contentmie vobiscum ambulabo, ait Dominus exercituum. Estote
ergo recti, ut digni fiatis accipere laudem a Domino neque vitu-
perationes illi contrarias. Unanimes igitur estote, episcopi et dia-
coni, et cum diligentia pascite populum unanimiter, quia vos
ambo unum corpus esse debetis, pater et filius, quia secundum
imaginem dominii estis. 3. Et omnia diaconus ad episcopum re-
10 ferat, sicut Christus ad patrem; quaecunque autem potest, ordinet,

cetera vero episcopus iudicet. 4. Attamen diaconus sit episcopi

auris et os et cor et anima, quoniam, si vos ambo unanimes estis,

per concordiam vestram etiam in ecclesia pax est.

XLV. Pulchra est sane Christiano haec laus, cum nemine

15 habere negotium malum ; si vero operante inimico alicui exoritur

2 Lev. 26, 23. 24. 27. 28. — 8 Eph. 4, 4. — 14 I Cor. 6, i

XLIV, I. Effatum Domini, quod ex- XI) In Lucam 16, 17 et Macarius

hibet Didascalia, totum in S. Scriptura Chrysocephalus (saec. XIV) In Matth.

, &,
&
non

.
exstat, neque in textu vulgato orat. XIII, 9, hic his verbis : opd^oi
neque
do pars
verbis ait
in lectionibus Holmesianis.

altera, eaque sine clausula vel

Domimis exercituum, ad Le-
Mo-
'
,
viticum 26, 23—24 vel 27 — 28 referri Allegant hi duo dictum ad verba Christi
potest, ubi ea legimus, quae Consti- explicanda Matth. 5, 18 et Luc. 16, j
tutiones exhibent. Conferre cum hac dicentis, unum quidem iota neque
ne
parte licet ler. 23, 2, Similis sententia apicem unum legis periturum esse.
legitur etiam I Reg. 30. Consti- Cf. Migne PG 743. 766; Clementis

^
2, 9,
tutor Tim. 2, 15 alle-
verba Pauli II Alex. opp. ed. Potter p. 1013. 1020,
gans se locum totum legisse prodit. Macarius dictum attribuit Clementi
Vox oQ&oi enim ei ansani praebuit Paedagogo,
scribendi
solum in Didascalia
.
invenitur.
Locus non
Inter
Iradidit, locus

dus esse videtur.

i. e. Alexandrino.
ad Hypotyposes referen-
In libris Clementis
Si recte

veteres auctor libri Praedestinati (c. a. nobis traditis non legitur. Et si locus
440) I, 65 (PL 53, 610) eum cognitum profecto etiam a Clemente laudatus
habuit, contra haeresin Coluthianorum fuit, libri alicuius sacri vel apocryphi
Deum ad populum dicentem inducens: deperditi esse censendus est. Si Ma-
Si ambulaveritis recti, et ego vobiscum carius vei alius, quem secutus est, de
ambulabo rectus; si autem ambulave- hac re se fefellit, conicere licet, auc-
ritis perversi, et ego incedam vobiscum torem Didascaliae vel alium veterem
perversus, Deinde medio aevo dictum verba Domini Lev. 26, 27 28 ampli- —
* *
laudant Nicetas Heracleensis (saec. ficasse.
,,- XLIV.
CONSTITUTIONKS APOSTOLORUM

ovi\
II, 44, 1

' ) 45, 1.

vjto
139

'\
ejtioxojte,

' ^^
7]',
". ,,
^*',
-)], ^^,
&,
,,^

,
xat

.
, ^,, ^, , 2 (XLIV).
5

' , ,
,
'' , - ,, 10

^ ^
?']

'' ,
•7\
3•

, ^. , 6
^
15

,, ^, .
,
4-

,
' XLV.
20

5,

& & ^ &

13.

.^
2

3
-
II Tim.
10 Cor.

|
2,

tx
15.

,
a,

:
—
;
|
Lev. 26, 27. 28.
Eph.

4
|

10
4,

8
4•

,
—

. .
—
19 Exod. 18.

^— >
4 Ps. 17, 26. 27.

,
—
+
:
|
21

6
—
Cor.
8

a
6,
Thess.
1—8.

LXX
b
.h
j

&
b i
9 : b |
14
(-
J \

b 15 : b |
: a j
16 -\-

& > > ,

&
a |
d' a 17 b j
19 |
h h :

a 22 ^; b

^.
:
i

XLIV.

diaconus debeat sublevare

scopi et negotia leviora dirigere.
4•

lacobum
{}]
etiam appellatur Epist. Clementis ad
c.
episcopi

12; Isid. Pelus. Ep.

Q.uod
onus epi-

diaconus

I,
-

29;
IV,

Quod
1

esse iubetur.
XLV.

troversiae et
88.

Al. Strom. VII,

—

Christianis
/]
diaconus infra

non conveniant con-

altercationes.

14,
Cf. Clem,
^^^^

84
. -
—
— 85,
III, 19, 6
 140 DIDASCALIA II, 45, 2—40, 5 (s).

tentatio eique fit iudicium, studeat ab eo liberari, etiamsi aliquid

detrimenti passurus sit; niodo ad iudicium gentilium ne adeat.
2. Neque suscipiatis testimonium a gentilibus adversus aliquem no-
strum; nam per gentiles inmiicus insidiatur servis Dei. 3. Propterea
) quod gentiles ad sinistram stabunt, sinistram eos appellavit. Sal-

vator enim noster nobis sic dixit: Nesciat sinistra vestra, quid
faciat dextera vestra.
XLVL Gentiles ergo ne cognoscant lites vestras, neque ab
eis testimonium adversum vos suscipiatis, neque invicem apud eos
10 litigetis, sicut etiam in Evangelio dicit: Redde Caesari, quae Cae-
saris sunt, et Deo, quae Dei sunt. 2. Paratus igitur sis detrimentum
facere, ac maxime stude pacem habere; nam si quid detrimenti
capis in rebus saecularibus pacis causa, apud Deum tibi incre-
mentum fiet, utpote Deum timenti et iuxta mandatum eius viventi.
15 3. Sin autem fratres, quod absit, invicem controversiam habent,
confestim intellegere debetis, praepositi, non fratrum opus in

Domino perficere eos, qui ita agere audent. 4. Si vero unus ex

iiliis Dei reperietur lenis et oppressionem patiens, hic est filius
lucis. Qui autem durus et audax et oppressor ac blasphemator

20 est, hic est acceptor personae, et inimicus in eo operatur. In-

crepate igitur et reprehendite et obiurgate et eicite eum quasi in
disciplinam, et postea, sicut prius diximus, recipite eum, ne prorsus
intereat. Nam si tales castigantur et arguuntur, non multa erunt
vobis iudicia. 5. Sin autem nesciunt verbum dictum a Domino
25 nostro in Evangelio dicente: Ouoties, si frater meus in me pecca-
veritj dimittam ei? et sibi invicem irati et inimici facti sunt, docete
et castigate eos et pacem facite inter eos, quia dixit Dominus:

&
6 Mt. 6, 3. 10 Mt. 22, 21; Luc. 20, 25. 18 loann. 12, 36.
25 Mt. 18, 21.

XLV,
liter infra

Opus imperfectum
XIII; cf.
3, gentiles
III,

Testimonia.
*
14, i.

in
. . sinistram] Simi-
Locum
Matthaeum hom.
respicit
XLVI.

. - Quod

,.^ -
*
* oporteat fideles litigare apud in-
2. 6 ,] Cf. Herm. Past. fideles neque ex his quempiam vo-
Mand. IV c. 3, 4: care in testimonium adversus Christi-
anos.
I. Cf. Clem. epist. ad lacobum
c. 10.
^- ,^ -^.,
7]
,
CONSTITUTIONKS APOSTOLOKUM II, 45, 2-46, 5.

2.
141

, ^ .
-
^,
5

, •, ,,, XLVI.
•'

,
\
2.
6
-
^
,
-**,

^. -',
.
,
'
10

,
\9^7)

, -. , ^ 15

&
^.

€
7}, -
' , ,
-,
^'
^,
.
,
,, -,
, -
-
, 5• XQV ^^ ^^^
6
,, '' 4•

, -
,,
'^^* ^^^ /"^^

6 25
20

' 6
0
, , ^ ; '' ;

9 ' ' :
&^
10 Mt. 22, 21
26 Mt. 18, 21. 22.

6
1

+
b
,,
; Luc. 20, 25.

b | 7
b
—

|
12 Mt. 17, 24—27.

10
b
b
|

|
2

h
8 b h
:
— 20 loann.

] &'
a b
12, 36.

]
>
b
—

h
|

&^
b |
11 a |
13 h |
14 : b |

D > +
-.
15 a cf. b h b 16 ft ot b 17
.>
:
|
: |

b 18 post b , >
~ b 19 ;fat + ^ h
:

21 : (=
|

h,
18/19
\

h 21/22 > b 22 ,
| 24 ;> b j
25 a h
|

:
+ b
b,
 142 I)I1)AS(;ALIA , 46, 6 48, 1 (Sj.

Beati pacifici. 6. Et scito decere episcopum cum presbyteris iudi-

care caute, sicut salvator noster dixit nobis ipsum interrogantibus:
Otioties, si frater meus in nie peccaverit, dimittam ei? usque septies?
Ipse autem, Dominus noster, docuit nos dixitque nobis: Non
5 septies tantiimj dico vohis, sed usqtie septuagies septies. . Sic enim
vult Dominus eos, qui vere ipsius sunt, nihil unquam adversus
alium habere neque irasci alicui, atque eo minus homines desiderare
iudicia inter se habere.

XLVII. Sin autem quid accidit ac fit inimico operante, apud

10 vos iudicentur, quemadmodum et vos iudicari vultis. Primum
iudicia vestra fiant secunda sabbati, ut, si quis exsurgat adversus
sententiam verborum vestromm, vobis spatium sit usque ad sab-
batum, ut negotium componatis et dissentientes inter se pacificetis

ac concilietis die dominica. Ergo assistant omnibus iudiciis pres-

15 byteri ac diaconi cum episcopis, iudicantes citra acceptionem per-

sonae. 2. Cum advenerint igitur duae personae et amhae adstiterint
simul in iudicio, sicut scriptura dixit, iudicium ac litem inter se

habentes, recte eis auditis edite verbum sufFragii et operam date,

ut eos in caritate conservetis, priusquam sententia in eos evadat,
20 ne in aliquem ex cum frater sit, a vobis eveniat condemnatio
eis,

iudicii terreni. Namque ita iudicetis, quemadmodum et vos iudi-

cabimini, quasi iudicii particeps et assessor et consiliarius et

spectator et iudex sit pro vobis Christus. 3. Si qui vero accu-

santur a quopiam arguente, quod non recte conversantur in via
25 Domini, similiter audientes ambas personas investigate cum dili-
gentia tanquam de vita aeterna aut morte dura et acerba senten-
tiam ferentes. Qui enim iuste accusatus ac condemnatus et ex
ecclesia segregatus est, vitae et gloriae aeternae expers factus est
et apud homines ignominiosus et apud Deum obnoxius.
30 XLVIII. ludicetis igitur secundum magnitudinem delicti

.
cuiuscunque cum misericordia multa, et inclinemini paulisper,

XLVII.
^
1 Mt. 5, 9.

Otl
— 3 Mt. 18, 21. 22.

.- Quod
—

,
16 Deut. 19, 7.

--
agere.

die
I. ,]
oporteat in secunda sabbatorum forum

hebdomadis
XLVIII. "Ort
vel die lunae.
i. e. secundo
oporteat
licto irrogare,

delinquentis.
eandem poenam

—
Constitutor transformavit.
Hoc
in
Quod
omni de-
sed variam pro varietate
caput fere totum
''.
^ ^ 6.
CONSTITUTIONES APOSTOI.ORUM

^^ 6 <,^ II, 46,

tlrai

. ^
0-48, 1. 143

,^ ^".' ^, ,
, ,,
^
.

, ^^ ,
XLVII.

. ' ,, ,),-
/]

,,&
.,-
^" -
10

,
2.

, ,
''
,^
, , ,
^
'

\
^.
15

^, , )-
3- 20

,,^' , &, ,,-

. ^-
6

^
, XLV1II.
'^'' 6

,
\ ^ -
25

5
5 Mt.

1 ^ 5, 9•

abho:o;<.
b
— 12

2
Tim.

|
6,

8
1 1. —
bol3^'pr>bo|4
-^— -^
14 Deut. 19, 17•

( ?),
— 24 Deut.

{- )
16, 20.

b |

^
b h | 9 a, h, |
13
b ;
14 ;fat > 14/15 > b |
16
hopv:cv>ab|17 b |
18 ^>b |
19 h \
. :

b 21 (. ) b 23 \ b

'
24 b m |
25
|

:
:

b, ' \

\
26
:

b
j

a |
28 b |
«> b ] b | 29 :

b
 144 DIDASCALIA II, 48, 2-49, 3 (Sj.

ut vivificetis sine acceptione personae magis quam ut perdatis eos

condemnantes, qui iudicantur. 2. Si quis vero innocens est et a

iudicibus per acceptioneni personae condemnatur, iudicium iudicum

iniquorum nihil ei apud Deum damni afferet, sed eum etiam iuvabit,
5 quoniam exiguum tempus iudicatus est inique ab hominibus, postea
vero die iudicii pro eo, quod inique condemnatus erat, iudex erit
iudicum iniquorum. 3. Vos enim iudicii iniusti mediatores fuistis;
ideo a Deo mercedem accipietis et eiciemini ex ecclesia Dei
catholica, et implebitur in vobis illud: Quo iudicio iudicaveritis,

10 iiidicahimini.
XLIX. Propterea cum sedetis iudicaturi, adveniant et adstent

ambae personae simul; non enim fratres eos appellamus, donec

pax inter eos facta fuerit; et investigate caute ac diligenter de
controversiam ac litem inter se habentibus. 2. Et primum de
15 accusatore inquirite, an et adversus ipsum accusatio exsistat aut
an non adversus alios quoque incriminationem intulerit, et rursus

an non forte ex aliqua inimicitia priore aut ex litigatione aut ex

invidia orta sit eius accusatio, et qualis sit conversatio eius, an
humilis neque irascens nec calumnians, et an viduas et pauperes
20 et peregrinos non sit turpis lucri cupidus et an
amet, et an
qaietus et diligens amansque omnes, an sit misericors eiusque
manus porrecta ad dandum, et an non sit edax et avidus et op-
pressor et ebrius et luxuriosus et piger; nam cor perversum mala
meditatur, hoc urbes perturbat omni tempore; et an ab eo facta sint
mundo.
25 mala, adulterium et fornicatio et eiusmodi, quae sunt in

3. Sin autem accusator expers est harum rerum omnium, notum

est iam et manifestum, eum fide dignum esse ac veram eius

9 Mt. 7, 2. — 23 Prov. 6, 14.

5
1

h >> a b
3l

.
\
2 :

a
b
6
j

sec
4
>
& b 7 . b
>> h
j

^ -^ ^ ^
:
| | j
|

8 rJ8 > a h : b |
11 : h \

b !
12 > b j
: . h |
13 >> b |
>> |

a h

^
XLIX,
!

accusato auctor agit

XLIX.
14
.

2. primum

* ^
:

de accusatore]
c. 50.
*
|
h |
15
+ «
De
h
:

j 20/21
|
16

esse decet accusatores et testes.

I. .]
. .
b

Huic sectioni re-

:
|
17
.
Q,uales

spondet caput 50 de accusato agens.

^: , ^ ^ ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

', ^ ,,
, , rt
II,

^.
48, 2—49, 3.

.-
145

,
2.

,
, ,
6
{^
5

7]
,
^
- , ' , ^
10

^ .' ^,
&^,^ - 3•

,
^ -
^ ^, , 15

],
^^"
, -
,, XLIX.
.

, ,
,,'^ ,,'
20

^
).

. ,,- ,
2. 25

*'.
'
,,
3 •

; &
aoJ
,

30

17 Mt. 7, 2. — 28 Deut. 19, 15; Cor. 13, .

.
tv eig. tavtovg b

^ / ^-
h, 21 b
(
[ :
|

22 :
) m , b \

bo^'>bopv!24 -\- b
b 27 > b [
-f ^«^ b |
28
|
29 | 30 a h : > b
FUNK, DlDASC. GoNSTIT. . 1. 10
 146 DIDASCALIA II, 49, 4—50, 4 (s).

accusationem. Si vero compertum eum perversum et litigiosum

tit,

esse nec recta opera eius, notum est, eum testimonium falsum
afferre fratri vestro. 4. Si ergo reperitur ac cognoscitur iniustus,

increpate eum et eicite ad tempus, donec paenitentiam agat et se

5 convertat ac fleat, ne et quem alium ex fratribus nostris bene
viventem blasphemet aut ne quis alius ei similis, in vestra con-

gregatione sedens ac videns illum non vituperari, et ipse adversus

aliquem ex fratribus nostris audeat ita agere et intereat a Deo.
5. Si peccator autem vituperatur et castigatur et ad tempus eicitur,

10 qui eum imitari instituit ac facere instar eius, videns eum eiectum
esse, is quoque timebit, ne ipsi idem eveniat, atque se subiciet et
vivet apud Deum, et apud homines nulla re veniet in ignominiam.
L. Ac deinde de iudicando idem consilium inite, deliberantes
inter vos et inquirentes, qui eius mores sint ac conversatio in
15 mundo, an non forte multas reprehensiones de eo audieritis aut
an non multa mala ab eo facta sint. 2. Si enim apparet opera

mala ab eo peracta esse, verisimile est, etiam reprehensionem in

eum factani veram esse. Sed etiam iieri potest, ut prius quidem
peccatum peregerit, hac culpa autem nunc ei obiecta innocens
20 sit. 3. Propterea diligenter haec inquiratis, ut cum magna cau-
tione ac veritate sententiam feratis. ludicate recte de eo, qui
noxius invenitur, ac ferte iudicium. 4. Et qui ex eis in iudicio
vestro non stat, increpetur et e congregatione eiciatur, donec
paenitentiam egerit et episcopum vel ecclesiam deprecatus ac con-
25 fessus fuerit se peccasse et paenitentiam acturum esse; et sic

multis adiutorium exsistet neque fiet, ut alius, videns illum in

ecclesia sedentem non increpari nec vituperari, et ipse sicut hic

agere audeat, reputans eum apud homines vivere, cum apud Deum

2
9
^
perditus

1
sit.

a
b
j
4
j

|
..
h |

:
a |
2
>> h
-\-

|
6

^.
b
]> b
j

|
7
>
b
:
b

|
- b
|

^ --
b j
10 a- |
: b |
11 a 1
15 h \

16 > b |
fi >> b |
17 \ 17/18 . . :

L. . .] Auctor Di-
dascaliae haec in parte priore seu de
. Quod fieri potest, ut ex prioribus accusatore agente (c. 49, 2) posuit.
malis alicui in secundis fides adstruatur.
,,
, ,^,', , ^-
-
CONSTITI TIONES APOSTOLORUM II, 49, 4— oO, 4.

kv
147

,-,., ^' ^-., £ 4•

,
, ". , - -
' 5• '^^^ ^^ /"

,,
'

10

^
, , , ', ,
^ , ,,.-
L.

, 2 (L).
15

, , ^ . '
20

^
^'^

-'
3•

, . ^
-- 25

^ , , •.
)],

.
4• /^^'^ ^^

,^ 6 30

— — 4 Act. — 10 Exod. 23,

Dan. 2 Reg. 21.

&
3 Mt. 26. .
1 1 3- III - 6. 7. 2.

f£ .

-j- jWjy
. €L h,

19
. . y \

|
^^ — b |
20
>> b |
18 ft pr
a |

'^ h

^
' \
: ^ajy b |
21 h | 22 >> b |

24 (. sic fere semper) b |

26 h |
:

&/ b h
:
| 28 -j-

b |
a
30
|

' h,
>> |

|
^ bo |

6
29
:

10*
>> a |
 148 DIDASCALIA II, 51, 1—52, 1 (S).

LI. Si vero unam tantum personani auditis, altera non prac-

sente nec se defendente contra culpam allatam, ac festinanter, non
consiliantes neque investigantes, iudicium fertis et condemnatis
iuxta verba mendacia, quibus fidem habetis, cum illam non prae-
5 sentem nec se defendentem condemnaveritis, corani Deo consortes
eritis eius, qui falsum testimonium attulit, cum eo
et a Deo cru-
ciabimini. Nam dixit Dominus in Proverbiis: Qui instigat in

iudicio alieno, est sicut qiii apprehendit caudam canis. Et alio loco
similiter dixit: ludicate iudicium iustum. Et item dixit: ludicate
\0 pupillos et iustificate viduas. Et iterum dicit: Liberate oppressos et

omne chirugraphum iniquitatis discindite. 2. Sin autem imitamini

senes illos in Babylone, Susannam
qui testimonio falso contra
dato eam iniuste condemnaverunt in mortem, vos quoque iudicii
et condemnationis illorum participes fietis. Nam Susannam quidem

15 Dominus per Daniel de mana iniquorum eripuit, senes autem illos

sanguinis eius reos ad ignem damnavit.
LII. Discernamus valde res sacras a rebus terrenis. Attamen
dicimus: videtis, fratres nostri, quomodo, cum homicidae ad pote-
statem adducuntur, iudices diligenter adducentes interrogent et

20 inquirant, quae ab illis facta sunt, ac deinde iterum malefico dicant,

7
10 les. 58,
Prov. 26,

}.^
6. —
17.
12 Dan. 13.
— 9 Deut. i, 16; loann. 7,

.
24. les. I, 17,

].
LI. ov Exempliim
Quod opor- iusti iudicii capiatur de cautione, quam
teat in iudiciis alteram tantum partem in sententiis iudices gentiles adhibent.
audire. — Scenam iudicialem describit Opus
2. S. Scrip- imperfectum in Matth. 25, 31 hom. 54
tura Dan. i, 62 (Vulg. 1 3, 62) id solum sic: Criminosas personas iudex audi-
dicit: Tra- turus in publico tribunal suum collocat
ditio autem ludaeorum, cuius menti- in excelso, circa se constituit vexilla
onem faciunt Origenes Ep. ad Aristi- regalia, ante conspectum suum ponit
dem et Hieronymus Ep. 54 c. 10; super mensam calliculam, uiide tribus
Comment. ad lerem. 29, 21 — 23 et digitis mortem hominum scribat aut
ad Dan. 13, 5. 62, Achabum et Se- vitam; hinc inde officiales ordinate
deciam pseudoprophetas, quos rex Ba- medio secretario ponun-
consistunt, in
bylonis frixit in igne (ler. 29, 22), et tur genera horrenda poenarum, quae
senes duos calumniatores Susannae non solum pati, sed et videre tormen-
eosdem
LII.

^
fuisse ferebat.

- tum est; stant iuxta parati tortores,

crudeliores
tota iudicii facies
aspectu quam manibus;
cuiusdam schematis
tav
LI.

?^ ,
?)},^ ^^
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM,

^ >
,
II,

?]
51, 1 52, 1.

jtoielud-ai.

-
149

, ,
' ,,"
'\
^,
,,
2.
,
?] ^
6
5

;^
, ^
^,
,,
6

^7];
10

' , ,
,
, , LI1.
". ^

'
1

20

6 Prov. 26, 17. — 7 Daii. 13. — 13 Dan. 13, 48• 49•

^ >>
1

12 6V >>
:

,
.
13
a |

>> b h
a,
cf.

!
D

.
13/14
.
:

&. >> a b h

(?) h |
10
j

:
5
a |

,
14 b : a h LXX | 18 : b 1

19 b ]
: h

terrore vestitur; et cum ad medium --

-, . -
productae fuerint criminosae personae,
ante interrogationem iudicis ipsius iu-
dicii

Chrysost.
IV,
I.
I.

], ]
terribili

—
discutiuntur aspectu.
De Lazaro

i. e.
concio

inquisitionem
II,
Cf.

2; Caes. In Apoc, 19,11

Acta
25.

]
ss.

Aug.);
Claudii, Asterii
Act. s. Eupli
Cf.
(PG 106,401);
c. 3
Andreas

(BollanJ.
c.

—
3 (ed.

-
praeviam. Ruinart-Galura II, 432).
.

, -
Basilius Ep. 79 s. f. scribit: Ol Cf. Melanges G. B. de
Kossi 1892 . 29—40 (Suppl. aux Me-
langes J'archt'ol. et d'hisi. de VEcoh
/ranfaise de Rome t. XII).
 150 DIDASCAI.IA II, 52, 2—53, (S).

num haec ita sint; et quamquam confitetur et annuit, non con-

festim ad mortem eum mittant, sed multis diebus de eo iterum
inquirant et velis interiectis simul deliberent et consilientur multum,
et deinde postremo iudicium capitis de eo ferant, et manibus ad
5 caelum sublatis contestentur: insontes sumus sanguinis hominum.
Hoc quamquam gentiles sunt nec noverunt Deum nec
faciunt,

retributionem a Deo accipiunt pro eis, quos iudicant iniuste ac

condemnant. 2. Vos auteiii cognoscentes, quis sit Deus noster
et qualia iudicia eius, iudicium ferre audetis de insonte? 3. Nos

10 igitur vobis consilium damus, ut diligenter et cautissime inquiratis,

cum sententia iudicii vestri, quam fcrtis, continuo ascendat ad

Deum; et si iuste iudicaveritis, retributionem iustitiae a Deo acci-
pietis et nunc et in futuro; sin autem iniuste iudicaveritis, iterum
sic retributionem a Deo consequemini. Studete igitur, fratres,
15 dignari laudem accipere a Deo neque vituperationem, quia Dei
laus est hominibus vita aeterna, vituperatio vero Dei eis mors
sempiterna.
LIII. Itaque vobis cordi sit, episcopi, non festinos esse sedendi
in tribunali celeriter, ne cogamini aliquem condemnare; sed prius-
20 quam veniunt et ante tribunal stant, admonete eos et pacem facite

inter eos, quibus est iudicium invicem ac lis, et docete eos primo,
non decere hominem irasci, quia dixit Dominus: Omnis, qui ira-
scitur fratri siio, reus erit iudicio. 2. Et secundo, si evenerit, ut
exoriatur aliqua ira operante inimico, continuo eodem die eos
25 oportet placari et reconciliari et inter se pacem habere. Namque
scriptum est: Sol non occidat super iram tuam adversus fratrem
tuum. Et in David iterum dicit: Irascimini, et nolite peccare, hoc
est: cito reconciliamini, ne ira permanente iracundia exsistat ac

peccatum operetur. In Proverbiis enim dicit: Anima, quae appre-

30 hendit iracundiam, moriatur. 3. Et iterum Dominus quoque noster

22 Mt. 5, 22. — 25 II Cor. 13, 11. — 26 Eph. 4, 26. — 27 Ps. 4, 5.

29 Prov. 12, 28.

LIII, I. omnis qiii irascitiu- etc] Vox quidem ut Constitutor pro ha-
a duobus quidem testibus (Sm C) bent odoL Non est autem dubium,
traditur. Contextus autem demonstrare auctorem illum locum laudare, non
videtur, auctorem Didascaliae eam vix Prov. 19, 16, quem locum Gibson ad-
scripsisse. notavit.
2. aniina etc] LXX Prov. 12, 28 * * *
xdxsirov -, ^ ^ CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

{^
ovx
II,

Im
52, 2-53,

',
3. 151

,
OQOV 6

^ -, ^ ^)
&. , , - -
5

, ,
2 (LIII). 6

&:
{)•6• ,
^. ^ , -,, ^
3• ^^f^

^'
- 10

*'
^,- , ?]' -
LIII.
.
,,
/

^
.
, 6

^'*•, , ". ,,
15

", ,
2.

„6
,
'
.
6 ,,
,,'*
3•
,,7] ^'*,
-
^ 6
6
20

^
{
16 Mt.

b h
b

b
i

a)
5,

4/5
^'

|
:
22.

12
—

\)

^
^
VJ Eph.

>b
sec
|

>-
8
j

a b
|
4,

post

10

'
26.

j
— 20 Ps.

'^ h
b
|

-{-

|
j
4,

2
5

11

\
5.

13
—
:
22 Prov.

'
>b
'^'

a |
h
b
9
12, 28.

1
j
4 sia-
7 --

h |

-.
14 : b 15 16 et in a evanuerunt
. |

15

b
.V.

|
b
20 ^ i
18
:

>>
:
|

b
19
.
b

+
|
17
i
rj/ ^ ante

b ] 21/22
:
b \

>> h |
22 : h. \
23 pr >> a i
sec ^ b

LIII.

.'
tet Hdeles inter se discordare.
Q.uod opor- h.

cum
2.

1.

.
.]
sequentes Didascaliam; infra VII, 4
LXX
Sic Constitutiones
 152 niDASCAlJA II, 53, 4 54, 1 (s).

ac salvator dixit: Si offers munus luum ad altare et ibi recordatus

fueris, quia frater tuus iracundiam aliqnam hahet adversus te,

relinque ihi munus tiaim ante altare, et vade prius reconciliari fratri
tuo, et tunc veniens offer muniis tuum. 4. Munus autem Dei est

5 oratio et eucharistia nostra. Si ergo iracundiam habcs adversus

fratrem tuum aut ipse habet adversus te, neque oratio tua ex-
audietur neque eucharistia tua accipietur, et invenieris vacuus ora-
tione et eucharistia propter iram, quam apprehendisti. 5. Et
oportet hominem omni tempore orare assidue; qui vero irati et

10 iracundi sunt adversus fratres suos, eos Dominus non exaudit, et

licet ter in hora ores, nihil lucraberis; non enim exaudieris propter
inimicitiam tuam adversus fratrem tuum. operam 6. Propterea si

das ac studes, ut Christianus sis, sequere verbum Domini, qui

dixit: Dissolve omnes colligaliones iniquitatis, et rescinde omnia
15 vincuL•' violentiae ac fraudis. 7. In te enim salvator noster posuit
hanc potestatem, ignoscendi fratri tuo, qui in te deliquit, usque
septua^ies septies, hoc est quadringenta nonaginta. 8. Quoties
ergo fratri tuo iam dimisisti, ut nolis ei iterum dimittere? Sed
iracundiam habes et inimicitiam retines et in iudicium vis venire:
20 ergo oratio tua impeditur. 9. Etiamsi autem implevisti quadrin-
genta nonaginta ei dimittens, adde etiam propter te ipsuni, et in
benignitate tua sine ira ignosce fratri tuo. Et si propter fratrem
tuum non facis, deliberans vel propter te ipsum fac et dimitte pro-
ximo tuo, ut orans exaudiaris ac munus acceptum offeras Domino.
25 LIV. Propterea ergo, episcopi, ut munera vestra et orationes

. — —

^-
1 Mt. 5, 23. 24. 14 les. 58, 6. 16 Mt. 18, 22.

^^ -
7
1

a h | 7/8
:

/. .
b j

. >^ ^
i^foJ
b
:
|
3

b |
>
h,

8
j

b
5
|
6
h |
10
a

^
+
)

h m |
11 : h, >b |
h |
12 b j

/
14 : 1 16 -\- \
20 cv: a i
21 6
)
(post
b
m
1 24
,
]
>> b
a |

|
:

h
a

b
|

25
22

|
28
>> b
h j
|

27
b
>> b

:
|
23

a, - : .

h 29 «> b b > a 30
}. >>
| | |

b 31 h ^?} >> b 32 b 33 h,

"
| ! | |

LIV.

. Q.uod oporteat
- episcopos
memoriani suggerere.
de pace per diaconum in
 '
^^ - ^ ^^ - CONSTITUTIONKS APOSTOLOKLM

^^ ,,'
II, 53, 4 54, 1. 153

/
Iv

, sxel

\
'
5• XQ^i ^^
,
6*'.

^
^^,^'- ,
4•

,
,^

'
^
.
5

. -,
',^ \, '
6.
,

- , 6
6 {)• 10

'
'
,
,,
'
,
,' '^,
^ ",
". .
,,

^
} 15

^ ,, '',
,,

8.

,,'*.
.
*''

,
^.^ ,'^
20

^; 25

9- ',
*'
,, , , ^,,
-
^.
30

LIV.
1 Mt. 5, 23. 24. — U Lev. 19, 7• — '' Deut. 23, 7. — 19 Ps. 7, 5•
—
21 les. 58, 6. — 22 Mt. 18, 22. 26 Zach. 8, 17. — 27 Mt. 5, 22-24. —
32 Mt. 5, 45•

34 : h
 154 DIDASCAMA II, 54, 2—55, 1 (s).

accepta sint, ciim statis in ecclesia oraturi, diaconus alta voce dicat:
Adestne aliquis adversus proximum suum aliquid habens? Si vero
reperiuntur, qui iudicium ac litem inter se habent, supplicare debes
et pacein facere inter eos. 2. Qui in domum ingrediunttir et dicunt:
5 pax huic domui, et pacem evangelizant
pacem afferunt. 3 Si et .

ergo aliis pacem praedicas, multo magis tibi pacem esse necesse
est cum fratribus tuis. 4. Ut filius lucis igitur et pacis omnibus

esto lux et pax cum nemine litigans, sed esto benignus erga omnes
et pacificus et adiutor Dei, ut multiplicentur, qui salvantur; nam
10 haec est voluntas Domini Dei. 5. Qui autem inimicitiam ac lites

et controversias et iudicia amant, hi Dei inimici sunt.

&
LV. Dominus enim

4 Luc.

2
h
a,

&
| 5
10, 5.-7

d^eov :
a principio singulas

loann. 12, 36.

b h

|
8
\^ ]
b
—

:
|
8 Mt.

7
bis

-
;<•.
^ :

b
5,
generationes ad paeni-

|
16.

&m
9
b j
4
b h
a h :
a-

>
: ^-
:

^ j

:
10
?. m |
11
m |

b |
h : ra>
cv> h ]
, a b

> b
j

-.
|

12 ^ \
li a [
//iy : b |
15 , h j

>h
«V h b 16
.+ - a, h 17

^
|
:
|
|

h 19 ^. b 21 + h 22

^.
: |
\

) ^^ b 23 rfe >fOft b h : -\-

-
| | \

b 25 : /, b |
26 |
b h |
27 :

a 28 >> a 29 €>r a b : -\-

-
1 \ | |

.
1.

Tempore
matio
progrediente
desiisse
.]

videtur.
Sic
haec
Didascalia.

Saltem
procla-
nec
LV.
-'
&-
liturgia infra VIII, 4—15 proposita Enumeratio va-
nec alias invenitur. Ceteroquin pro- rme providentiae et quemadmodum
clamationes satis diversae erant. Cf. ab initio Deus per singulas generati-
adnot. ad VIII, 6. ones ad paenitentiam omnes homines
2. . . .] les. 57, 19: vocaverit.

& , . .] Q.uod Didascalia

6
. .] Num.
Eph.

16,

,. 5•
2,

^cc''
17:

II
—
Tim.
]
paucis verbis indicat, id Constitutiones
copiose illustrant.

decim quidem
stolorum numero
Paulum Constitutor
—
discernit,

habet.
sed in apo-
Infra VIII,
—
a duo-

2, 19: voJ 4> Paulus vocatur,

Cf. Ropes, Die Spriiche Jesii 1896 p. 27 et VIII, 46, 13 tredecim apostoli com-
(Jfexte und Untersuchungen XIV, 2). memorantur.
-
, -
,
' , , -
. ,, ^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

-)
6
11, 54, 2—55, 1. 155

-
'-,
2. 5

)
- ",
", ,,
7} ,^ . {^
,,

^. 10

,, "' ^.
^ &, ^., , 4• ^^f^ ^Q(>

.,
15

\
- & , 5• ^' Y^Q ^^^'

)
LV. -

,)
*^0
^,

^
-
, , ,
'
"
7]
^,
-
20

, ,
" ,
& f

'
'

,,
7,

'

-
'
-,-
25

30

6 Luc. , — 5• S Eph. 2, 17. — II Tim. 2, 19. — 12 loann. 12, 36.

32 Mt.

&
4, 17.

h m 29/30 , h 1 31 f)t h ,
> : yul ' b [
32 , h
 156 DIDASCALTA II, 5, 2 56, y, (s).

tentiam et vitam vocavit pcr prophctas et iustos. 2. Et nos apo-

stoli quoque, qui digni habiti sumus testes esse adventus eius et

praedicatores verbi eius divini, ex ore Domini lesu Christi audi-

vimus et probe scientes dicimus, quae sit voluntas eius et voluntas
5 patris ipsius: ne quis intereatj sed omnes homines credant et vivant.
LVI. Hoc enim est, quod docuit nos orantes dicere: Fiat
voluntas tua in terra sicut in caelo, ut, quemadmodum angeli caeli
et virtutes et omnes ministri gloriiicant Deum, ita etiam in terra
omnes horaines Deum glorificent. 2. Voluntas igitur eius est

10 vivificare omnem hon>inem, et hoc est gaudium eius, ut multi

sint, qui salvantur. Qui litem agit vel inimicus est proximi sui,
minuit populum Dei; nam aut accusatum eiciens ex ecclesia minuit
eam et facit, ut Deus animam horainis amittat, quae vivebat; aut
per litem eicit et removet se ipsum ex ecclesia, et sic iterum
15 adversus Deum
Deus enim salvator noster sic dixit:
peccat.
Oninis, qui non est mecum, contra me est; et omnis, qui non con-
gregat mecnm, spargii. 3. Tu ergo non es is, qui Deum iuvet,

populum congregans, quia perturbator ac dispersor gregis es et

— — — 19—21. --

^
4 Rom. 12, 2. 5 lonnn. 3, 16. 6 Mt. 6, 10. 7 Ps. 102,
8 Ps. 148, 11 — 13. — 10 loann. 6, 40. — 16 Mt. 12, 30.

2. / .'] Cf. V, 8, ;
set, s. cenae eum interfuisse Hiero-
VI, 14, i; VII, 46, 2; VIII, 4, i. Ut nymo Catal. c. 2 referente dicens.
auctor Didascaliae (VI, 12), sic Con- Ceteroquin VI, 14, i non
Constitutor
stitutor lacobum fTatrem'Domini extra solum similiter ac hoc loco lacobum
collegium collocat ac discipulis Do- apostolis adiungit, sed etiam Paulo
mini LXXII adnumerat, et tres lacobos anteponit, ita ut prope ad sententiam
statuit, duos apostolos proprie dictos, eorum accedat, qui e lesaia 17, 6 apo-
Zebedaei filium et filium Alphaei, ac stolos quatuordecim fuisse collegerunt,
fratrem Domini et episcopum Hiero- duodecim a Domino electos vel primos
solymitanum. Idem senserunt veteres et duos postea assumptos, quam inter-
fere omnes, Hegesippus apud Eusebium pretationem statuit Eusebius (Mont-
H. E. II, 23, 4, Clem. Recognitiones faucon, Collectio nova patrum 1706
I, 44. 66. 70, Cyrillus Hieros. Catech.
IV, 28; XIV, 21 etc. Clemens Alex.
autem apud Eusebium H. E. II, i, 3. 4
distincte de duobus lacobis dicit, epi-
scopo Hierosolymorum et filio Zebe-
daei, ita ut

Alphaei habcre videatur.

illum
Evangelium
eundeni cum filio
^
II,422; Migne
Hieronymus ad

. ^
uvaL
-^
LVI, &
PG
les.
24, 210) cuiusque

17, 6

S^fov

Q.uod voluntas Dei

meminit.

ev
ev-

sit,

secundum Hebraeos quoque lacobum ut omncs homines \n pietate consen-

fratrem Domini inter apostolos recen- tiant instar virtutum caelestiuni.
- . ^-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,, ^'
)
II, 55,

2.
2-56, 3. 157

^&^ ,,,*' ,
^ , ^' - ,,

-
5

^'^
.
,' ,,^ ^- ,,''
,,

, ^,
LVI. 6 10

^
^ . ^- .- \
\ ^',

15

, ^ , - ^
2.

-, , *^ ,^
,
20

''.
, ^ -,
1 Act. 9, — 5 Rom.
15.
3•

12, 2.
,
—
^, ,
7 loann. 3,
,/

16.
6

- 11 Mt. 6,
-
10. —
25

12 Ps. 102, 19—21. — U Ps. 148, II- 13. — 15 loann. 17, 3. — 18 loann.
—
6, 40.

^ 1

b,
23 Mt.

> b
12,

h
5
30.

^
8
b |
6 sec >b
b
j

9 f/VTO)
7
.
: vlov

- - |

^
|
:
|

b 12 ^^ >> |
: b

^
| i

{lavtai h 13 ooqaQojaiv a |
14 : . a. \ ^ b
15 b | > !
: b |
16 b |

> b 18 >> b 19 h 21 h
(
1 :
|

) b |
24 + b |
25 :

III,
.
5, 18.
. . '\ Cf. Euseb, Demonstr. evang.
 158 DIDASCALIA II, 56, 4 57, ij (S).

adversarius et inimicus Dei. Noli igitur perpetuo excitare lites

aut controversias aut procacitatem aut inimicitiam aut iudicia, ne

quem dispergas ab ecclesia, quia in virtute Domini Dei congre-
gavimus e cunctis gentibus et e cunctis linguis et adduximus in
5 ecclesiam cmn multo labore ac contentione et periculo continuo, ut
voluntatem Dei tacientes implerenuis triclinium acciimbentium, hoc
est ecclesiam sanctam catholicam, ut gauderent et exsultarent ac
coniiterentur glorificarentque Deum, qui vocavit eos ad vitam.
4. Vos ergo, laici, pacem mutuo habete, et tanquam columbae
10 prudentes studete implere ecclesiam et eos, qui feri sunt, con-
vertere et mansuefacere et in eam introducere. Et haec est merces
magna a Deo promissa, si liberaveritis eos ex igne et adduxeritis

ad ecclesiam confirmatos et credentes.

LVII. Vos autem episcopi nolite esse duri neque tyranni
15 neque iracundl neque asperi populum Dei manibus vestris tra-
in

ditum, nec solvite domum Domini neque dispergite populum eius,

omnes homines, ut Deo cooperemini, et congregate
sed convertite
credentes cum magna mansuetudine et longanimitate et patientia
et sine ira et per doctrinam et orationem tanquam ministri regni
20 aeterni. 2. In congregationibus vestris autem, in ecclesiis sanctis,
conventus vestros facite quovis modo pulchro et disponite sollicite

loca fratribus cum verecundia. Segregetur presbyteris locus in

^.
3.

LVII.
II

16 Mt. 26, 61.

Cor. II, 23. 27.

^/
— 18 Eph.
— 6 Mt. 22, 10.
4,

Descriptio
2.

-
— 19 Act.
—

caput
9
2,
II

42.
Cor. 13, 11.

codice Vindobonensi epistulae

XIV una cum
,— Mt. 10, 16.

?.&.
initio capitis
—

illius

XV
ecclesiae et cleri et quid facere debeat Constitutionibus tanquam prologus
unusquisque clericorum vel laicorum praefixus est, Cf. Prolegomena. Hip-

]
congregatorum in synaxi. polytus De Antichr. c. 59 quoque ec-
2—4. Hanc particulam amplificans clesiam cuni nave comparat, similitu-

"
^
Constitutor hausit e Clenientis epistula dinem autem aliter explicat.

. , --
ad lacobum c. 14, ubi legimus:
^
3. Forma oblonga domus
ecclesiae plerumque construebatur. —

,
6
, ,-
. .

^,
6
6
stitutiones
versa esto.
in
domus
.] Secundum Con-
ecclesiae in orientem
Didascalia de parte
orientem versa loquitur exponitque
partes, quas singuli
domus

Christianorum
>
, ,^ , , -
, ,
-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 56, 4—57, 3. 159

,,

-
", '
\
?] /,
,, '\
^ - -
' ., '
4• '^^^ ,
^ -
,
-
5

^^. ,
, , ^' ,, §]
6

,, , , ,
, -,^,
, ,
,
LVII.

-
),
?/^

'
&,
15
7]&,
- ,. ^
,,^ ^'*. 2.

'
6

2 II

12 les. 15, 19.

Cor. II, 25. 27.
—
, ,- 17 I Tim.
— 4 Mt. 22, 10.
6, 11.
— 9 II Cor. 13, u.
3•

— Mt.
'^^^

10, 16. —
20

2 -\- b h |
3 -\- |
4 b |

5 xal >> b I
7 b j
f^eov : v, d^eov b |
-\-

—
ovv b h
11 :
I
8/9
m
b 13
|
12
a
>>
h :
b
.
^ |
>> b

b
h
|

|
10

LXX
a h
>
a
b

h :
|

.
j |

, > —
b
>
>
b
b 20
15
14

:
: 6
h j

h
16
|
b

.
&.: >
h |

:
14/15
b !
17 Ja
b
>
|
|
18
h,
b |
22 |
a

classes obtineant ; ad quam partem modo aedificatae esse videntur. Basi-

versus autem ecclesia exstruatur, non lica S, Sepulcri Eusebio Vit. Constant.
dicit. Apparet autem ex eis, quae ex- III, 36 referente haud dubie ad ori-
ponit, auctorem velle, ut templa ad entem versa erat, cum basilica Tyri
orientem spectent. In Oriente pro- eodem H. E. X, 4, 38 narrante for-
fecto ecclesiae plerumque semper hoc tasse situm inversum haberet. So-
 1 DIDASCALIA II, 57, 4—5 (^)•

parte doinus ad orientem versa. 4. Et in medio inter eos situm

sit episcopi solium, et cam eo sedeant presbyteri ; similiter auteni

in parte altera ad orienteiii versa viri laici sedeant. 5. Ita enim

decet in parte domus ad orientem versa presbyteros sedere cum
5 episcopo et post hos laicos ac deinde fcminas, ut, cuni surgitis

]^
orantes, praepositi surgant primi et post eos viri laici, deindc
iterum feminae. Nam versus orientem oportet vos orare, sicut et

crates H. E. V, 22
gularem situm ecclesiae AntiochiaeSy-
tanquam rem sin- parte laterali collocabatur. — -
Secundum
riae commemorat, eius altare referens hunc morem presbyteri )
non ad solis ortum spectare, sed ad i?^i(j;f07rwappellabantur. Reliqui clerici,
occasum. Eodem fere tenipore Pau- iam diaconi, non sedebant, sed stabant.
linus Nolanus Ep. 32 ad Sever. c. 13 5 — 7. Habes hic ordinem, qui in

(PL 61, 337; ed. Hartel 1894 p. 288) libris legendis observabatur. Cf. II,

quidem etiam in Occidenteillum morem 59, 4; V, 19, 3; Vm, 5, 11; Basil. M.

usitatiorem appellat. Romae autem Hom. XIII, i; hab. in Lacizis c. r,

antea regula
videtur, cum
niae ad occidentem spectent.
(fOQia] Duo ergo
inversa

orientali utrinque adiuncta erant pasto-

observata
basilicae urbis antiquissi-
—
vel parti ecclesiae
- esse 6. Cotelerius versum
versuum
est: lector praecinebat initia

Psalmorum, populus postrema succine-

bat.

pulus adeo
At dubitare licet,

Psalmorum gnarus
ita

primo,
interpretatus

num po-
fuerit,

phoria. In altero infra VIII, 13, 16 ut ita praelegenti respondere posset,

comperimus reliquias eucharistiae as- deinde, num vox ad illum
servatas esse. In eo etiam munera modum referenda sit. Mihi Constitutor
ad eucharistiam destinata praepara- alium moduni respicere videtur. Atha-
bantur. Quod respicit Paulfnus Ep. 32 nasius De fuga sua c. 24 scribit, in
c. 16 secretarium basilicae Nolae ex- throno sedentem se praecepisse, ut
structae alterum inscribens: Hic locus diaconus legeret psalaium, populus
est veneranda penus qua conditur et auteni responderet (-^^/): Q.uo-
qua I
Promitur alma sacri pompa mi- niam in saeculum misericordia eius.

nisterii. Alterum pastophorium videtur duae verba alteram partem singulorum

idem esse ac diaconicum, in quo asser- versuum Psalmi CXXXV efficiunt et

vabantur vasa altaris (Synod. Laodi- facile ab universopopulo dici poterant,

cena c. 21), vestes sacrae (Typ. Sabae cum pars prior a diacono vel lectore
c. 2) et libri sacri, quorum meminit recitaretur. Augustinus Confess. IX, 12
Paulinus alterum secretarium inscri- refert, Evodium cantare coepisse psal-
bens: Si quem sancta tenet meditandi mum omnemque domum ei respon-
in lege voluntas |
Hic poterit residens disse: Misericordiam et iudicium can-
sacris intendere libris. tabo tibi Domine, versum primum
i. e.

4. .'] Hunc cathedrae epi- Psalmi C. Methodius Sympos. XI, 2

scopalis locum nonnullae ecclesiae an- hymnum dc virginitate ita composuit,
tiquissimae usque hodie conservant. ut una e virginibus psallat, reliquae
Medio aevo cathedra prope altare in vero succinant ac respondeant {yna-
 ,
^. ,. -^ -'
) -- ) ^&
. ^^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

4• 6
II, 57, 4—7.

7\
^, *
161

5-

. 1 ,
' 6

*
,
, ,
,', --
'^
-
10

.
-
6.

Jf >
1

b
)
.

>b
6
^'

> a
b
|

5
,
^ . .
|
2 : h |
15

-
: |
:

b
8 ri'
j
6
a
b
>
.

|
.

b |
11
h
b

:
:

|
'iv
|
7
b |

b
.
,
:
|

, ?
. a
a
|

|
a h

12
|

.
a h : >> b : h 13 :

)
|

ante b , > |
a b | 14 : (= b, >> |

1 b h j
16 a | ^ |
17 cv> b |

), "^ et
b

hae quidem semper eundem

. .
, ,?. -
^ .-
versum: Versus Sozomenus .. V, 19 s. f.

eiusmodi a populo pronuntiatos, post-

quam lector singulos psalmi versus vel
etiam plures recitavit, vel alias for- Ps.-
De

.
mulas precum breves, ut Alleluia et Dionysius hierarchia eccles. c. 3, 2:
eiusmodi, vox
videtur, fortasse etiam doxologias,
psalmis singulis adiungebantur. Cetero-
denotare
quae ' . . .

-
-
-
quin
.
C. 3
207

FUNK,
scribit:
ubique idem
^'^ clericos
Kai

DlDASC. ET CONSTIT. AP.

fuit. Basilius
Neocaesarienses

,
(/ -
-
,

I.
sacri
.

gelia per
per lectorem recitarentur, Evan-
diaconum
.]
vel
Cum ceteri libri

presbyterum
11
 162 DIDASCALIA II, 57, 6-8 (s).

scitis, quod scriptum est: Date laudem Deo, qui ascendit in caehim
caeli ad orientem. 6. Diaconorum autem unus semper adstet
oblationibus eucharistiae, et alter foras stet ad portam spectans
introeuntes, et postea, cum vos offeretis, simul ministrent in
5 ecclesia. 7. Et si quis inventus fuerit non suo loco sedens, in-

crepet eum diaconus, qui intus est, faciatque eum surgere ac sedere
in loco ipsi convenienti. 8. Namque cum caulis Dominus noster
ecclesiam comparavit. Sicut enim videmus animalia rationis ex-
pertia, putamus boves et oves et capras, secundum genera ac

1 Ps. 67, 34.

legebantur. Mos in singulis ecclesiis lium, usque hodie durat, Testantur

diversus erat. Sozomenus H. E. VII, 19 eum inter veteres Chrysostomus In
scribit, Alexandriae solum archidiaco- Matth. hom. I, 8, Philostorgius H. E.
num Evangelium legere, alibi diaconos, III, 5, Isidorus Pelus. Ep. I, 136, Liber

^
in multis ecclesiis solos presbyteros, pontificalis in Vita Anastasii. Sozo-
alicubi in praecipuis festivitatibus epi- menus H. E. VII, 19 refert, Alexan-
scopos, ut Constantinopoli primo die driae non assurgere episcopum, dum
festivitatis paschalis. — leguntur Evangelia, addens se neque
.] Haec de ordine vidisse neque audivisse, hoc alibi us-
intellegenda sunt, quem Evangelia in quam fieri.

exemplari vel in ecclesia Constitutoris 9. Morem hic descriptum testatur

obtinebant. Ordinem illum auctorVIII, praesertim Chrysostomus in fine ho-
47 can. 85 exhibet. Hoc autem loco miliae saepius indicans, patrem vel

Matthaeus et loannes Marco et Lucae episcopum etiam locuturum esse. Ci.

anteponuntur tanquam apostoli Con-

stitutiones pronuntiantes.

.] Constitutor cum
— ol
aliis
-
Evan-
edit.

120.
(Gamurrini
Bened.
Et
II, 362. 622. 633; VI, 11
Peregrinatio
p. loi, Ge3'er p.
Silviae c.43
93) ritum
1.

gelium secundum Marcum attribuit festi Pentecostes Hierosolymis cele-

Marco consobrino Barnabae, quem brati describens dicit: Aguntur etiam
Paulus Col. 4, 10. II et Philem. 23 omnia, quae consuetudinaria sunt agi,
vel adiutorem nominat cu- praedicant presbyteri, postmodum epi-

iusque Actus apostolorum 12, 12. 25; scopus. Ecclesia Alexandrina etiam in

15» 37• 39 rnentionem faciunt. Cum hac re ab aliis ecclesiis Orientis dif-

autem Marcus evangelista discipulus ferebat. Socrates H. E. V, 22 et So-

et interpres Petri appelletur, alii eum zomenus H. quo
E. VII, 19 tradunt, ex
a comite Pauli discernunt, inter re- Arius presbyter concionibus nova dog-
centiores Baronius Ann. 45 n. 46, Co- mata invexerit, ibi solum episcopum
telerius ad hunc locum, Tillemont sermonem ad populum habere, nec
Memoires t. II, Patritius De Evangeliis vero presbyterum. Eundem morem
1853 I, 35 aliique plures. Plerique olim Africa latina habuisse videtur.

autem illius sententiae esse videntur. Optatus De schismate Donatist. VII, 6

8. Mos standi, dum legitur Evange- tractandi munus episcoporum esse di-
 ^ ^, . CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 57, 8—12. 163

' ,, ",
^, ^, , -
'
-
({:6
?/

6
\
8.

, . ,, 5

?/'. 9• ^^^^ ^Sv^

, ] ,- .
6

&, ^
6 .

II. el

.
^.
,
]
^]
12. ,
6

-],, 10

15

5 Deut. 27, — Deut.

^
3^•

?.
9• 5,

- -
1/3

7y'8
a- |
6
—
sec >>pv]7o>>bo|
h,
'^>

b
h

8
\
1 : ,

>> b
-
|
\
3

: b
:

9 b
a,

' ^
| | !
j

7]^ m

•
10 b |
at a h : ot b |
b |
11 -\-

13
^ a |

h
a

,
;
12
-\-

-\-

a b
b |

h
b
14
:

d'f
,

b
-\-

|
h
h
[

^^
| |
:

.
|
|

1 : . b | 16/1 : b

cit. Cf. Cypr.

Saeculo IV exeunte ibi presbyteris sal-
. 5 5 ^. 14; 58 c. 4. Zonaras
synodi Laodicenae
-
c. 11

tem praesentibus episcopis loqui non describunt tanquam

-
licebat. Mox autem haec consuetudo,

quam Hieronymus Ep. 52 c. 7 repre-

hendit, desinere coepit.

eius Vita
lam Augu-
stinum presbyterum coram episcopo
evangelium praedicasse Possidonius
c.

Ep. 41 gaudet, quod Carthagine deni-

5

que presbyteri praesente episcopo ser-

refert, et Augustinus
in — ^
eorum, qui navem intrantes recipiebant.
Cum
rent, in
vectores etiam de itinere erudi-
Clementis epistula ad lacobum
vel
. \. e.

mones ad populum habeant.

10.

stodia
tf.]

harum portarum
Infra VIII, 20,
distincte
i ; 28, 6 cu-
munus
c.

tur
14
[/
infra
^
cum catechistis comparantur.

.]
^, 20
Fere eadem legun-
in oratione super
—

diaconissarum appellatur. Balsamon et diaconissam prdinandam recitanda.

11*
 164 DIDASCALIA II, 57, 9 (s).

genera cubare ac surgere et pasci ac ruminari neque ullum eorum

a propinquis separari, et rursus animalia campi singula cum simi-
libus in montibus ambulare, ita in ecclesia quoque iuniores seorsum
sedeant, si locus est, si non, stent pedibus; aetate vero provecti
5 sedeant separatim, pueri autem stent seorsum, aut patres ac matres
eos ad se assumant, et stent pedibus; et adulescentulae iterum
seorsum sedeant, si vero non est locus, post mulieres stent; quae
nupserunt et adulescentes sunt ac liberos habent, seorsum stent;
anus ac viduae seorsum sedeant. 9. Et diaconus provideat, ut

+
- -
.
1 rfs b I
3 |
5 : b :

« > /6 () (= ,9-
b,

| 6/7
m
|
pr a j

:
?/ :

( )
^) b
b
|
6
|
1
7-
.

]
b h : a, a- i. m. |

12. .] Cf. VIII, 12, 2. Didascaliam et Constitutiones testantur

^
, 13. Diaconi Clemens Al. Strom. VII, 7, 43; Ter-
De

^
II, II providere iubentur, ne tullianus Apol. c. 16; Basilius M.
quis tempore liturgiae exeat. Inde hic spiritu s. c. 27, 66; Ps.-Iustinus Ad

]
locus intellegendus esse videtur. — orthodoxos quaestio 118; loannes Da-
.] Similiter VIII, 11, mascenus Orthod, fid. IV, 13 aliique.

10; Chrysost. In Acta apost. hom. 24 Eandem consuetudinem habebant multi

c. 4. gentilium, ut Clemens et Tertullianus

14. Synodus Nicaena 1. c. referunt. —

c. 20 praecipit, ut Christiani die do- .] Q.uae confestim de paradiso et

minica et tempore Pentecostes (i. e. homine ex eo deiecto dicuntur, in

a Pascha usque ad Pentecosten) stan- Praefatione infra VIII, 12, 18 — 20 le-

tes orent. Cuius moris iam Tertulli- guntur. Nihilominus versus non pro-
anus meminit De corona c. 3 scribens: prie ad illam orationem referendus
Die dominico ieiunium nefas ducimus est. Constitutor de paradiso hic haud
vel de geniculis adorare; eadem im- dubie nonnisi ideo loquitur, quod ad
munitate a die Paschae in Pente- orientem situs erat, ad quem preces
costen usque gaudemus. Irenaeus in Orationem proxime dimissioni
fiebant.

libro de Pascha referente Ps.-Iustino catechumenorum et paenitentium ad-

Ad orthodoxos quaest. 1
1
5 eum a tem- iungens eamque dicens ab omnibus
poribus apostolorum coepisse tradit. fieri indicare videtur orationem quam
Testantur consuetudinem multi patres vocant universalem, quae infra VIII, 10
saeculorum IV et V. Etiam synodus legitur. Sed neque haec accurate hoc
Trullana 692 c, 90 prohibet, ne quis loco intellegenda est. Auctor potius
a vespera sabbati usque ad vesperam de precibus fidelium universe loqui
sequentem genuflectat. Medio autem videtur.
aevo res in desuetudinem abiit. f — ' 17 — 18. In hac particula Constitutor
.] Christianos veteres ad orationem universalem respicit eique
orientem versos preces recitasse praeter osculum pacis praemittit. Infra hoc
^, ,,-, ^, ,
,

7]
^^.
,
^, ^
,
&-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^'

xccl

13.
-^, , II, 57,

- 13—18.

fj

6
165

'
, ^, ]'
eio 10

,
6
&?]
,
14. y-cCi
.^ 15

,,^ ",^ --
^, -
, -^, &. -
.
6 20

, -
^
IJ.

' 6.

,
, ' , ^- 6
. ij.

. 1 8.
25

^
of}ai b
17 Ps. 67, 34.

a-
7/8

11
|
9
a,
h
b h
j
8 at sec >> a
|

,
!

|
10
h,
b
b
|

h,
|

.-
:

a,

^^
\

m +
.> b
[

13
-\-

18/19
h,

b ,
(Jf xcci |

|
14
23
b
:
|
12
a |

a b
^'

17
:
[ \

27/28
h
.
25
:
m
{
|
26
) b [
28 >
27
a h
.

!
.

29
b
a
[
 166 DIDASCALIA II, 57, 10-58, 2 (SL).

unusquisque intrantium in suum locum se conferat nec quisquam

ex eis in loco non convenienti sedeat. lo. Similiter diaconus
provideat, ne quisquam susurret vel dormitet vel rideat vel nutet.
II. Sic enim in ecclesia oportet l* cum disciplina et sobrietate
5 vigilare et intentam aurem habere ad verbum Domini.
LVIII. Si quis autem de parochia frater aut soror venerit,
diaconus requirat ab ea, si adhuc virum habet, si vidua est aut

fidelis et si de ecclesia est et non de haeresi. Et sic iam per-

ducens eam faciat in decreto loco sedere. 2. Si autem presbyter
10 de ecclesia parochiae venerit, suscipite eum, presbyteri, communiter

6 parochia : + alia S |
7 aut >S |
8 haeresi : una haereseum S j
10 de
eccl. parochiae : e congregatione alia S

1 h j + j
3 sec > b |
6 . .

h |
• + ^«^ b h | !
7/8 — h (pr.

VIII, II, 9 lo-ii, 1-6)

illi

succedit. Inde autem non potest col-

(VIII,

ligi, librum octavum ab alio compiia-

tum esse ac secundum. Apparet or-

dinem liturgiae in hoc capite non accu-
ratius servari. Ante orationes vel ora-

tionem fidelium osculum pacis nusquam

, , ,
et

I.

litteras
quod
neglegentes esse.
in eis recipiendis

.]
commendatitias vel communi-
catorias afferens, quae ab episcopo ei
tradi solebant, qui in aliam ecclesiam
i.
non debemus

e.

locum habuisse videtur. se conferebat. Didascalia earum non

19 — 20. Preces episcopi orationem mentionem facit, sed praecipit tantum,
universalem a diacono recitatam se- ut Christiani advenae inquirantur. Non

^ ,
quentes infra VIII, 11 exstant, ab
vero, quae hic leguntur, diversae sunt.
Animadvertas
illius:

- ,
verba episcopi
autem

v. 7:
6
initium

atque
capitis
eis

offi-
et
postulans autem eas non excludit.
Paulus
eis loquitur.
I Cor. 16, 3;

Crescentem commendat eiusque soro-

rem. Agunt de litteris praeter Con-
stitutiones VIII, 47
II

Polycarpus Philipp.

can.
Cor.

33
3, i

c.

synodi
lam
de
14

cium vespertinum
20.

repetuntur in oratione
—
VIII, 36, 2;

]
pro
37,
Verba
defunctis
5. Illiberitana c.

c.

cena
9. Antiochena 341
c.
2$. 58, Arelatensis 314

41, Carthaginiensis 343

c. 7 — 8, Laodi-
— 348
VIII, 41, 8. c. 7, 407 c. 12, Chalcedonensis c. 11.

anus
).
21.
12—15.
LVIII.

et
Huic particulae respondet VIII,

edd. sequentes
De hominibus
,- (false Turri-

commendatis
13,

517
2
Agathensis 506 c. 38, Epaonensis

—
c.

3.
6.

odo Carthag. IV adscripta

Statuta ecclesiae antiqua syn-

cipiunt: Episcopi vel presbyteri

visitandae ecclesiae ad alterius eccle-
siam venerint, in gradu suo suscipi-
c. 33 prae-
si causa

vel peregrinis laicis clericis episcopis, antur et tam ad verbum faciendum

xal
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

, ,
- . ,.
II, 57,

19.
19—58, 2. 167

,, 6
6 ,
5

06
) 6^ 6

",
6
6
] ,,
6 ''.

6
66
6,6
6 *
6,

6^ -
20.
6,
6^
, 10

^,
.,
6&6.
,
6 , 6, 6•6
6 2.

-,
-'
6' ^6,

,
6 6^
6-
-
- 15

,
666
6,
',
66,
^6 6,LVIIL

, 6 ' ^,,66^.
6,
6\
6

'
)
6
20

25
2.

6 Num. 6, 24—26. — 9 Ps. 27, 8. 9. — 10 Act. 20, 28; Petr.i, 19. —

-& &^^ -&

Petr. 2, 9•

manus
>> h
, i.

11
m.) opvA:>abm|9
. : h \
pr >b
:
j

h \
: ante
12 >b |

m
.
14

.
b , >>
b
15
,
;> m
|

| 16/17
b |

.
:

|
17 .
b
:

20
b
h :
|
18

. > .& >

a ,
a b : h
,
post
h |
21 -
^
23
h,
:

^
b
h
22
\
.
|
sec

27
>
> b,
|

a b
^
|
:

fi :
|
24
h |
rfe
h

>> h
|
tert :

b 1
26
b
- |
 168 DIDASCALIA II, 58, 3 — fi (l).

in loco vestro. Et si episcopus advenerit, cum episcopo sedeat

eundem honorem ab eo recipiens. 3. Et petes eum tu, episcope,
ut adloquatur plebem tuam, quoniani peregrinorum adloquium ^et
admonitio) iuvat admodum; scriptum est enim: Nullus propheta
:h susceptus est in patria sua. Et in gratia agenda ipse dicat; si

autem, cum honorem tibi reservans, non velit, super

sit prudens et

calicem dicat. 4. Si autem, cum sedes, alius quis aut alia super-
venerit honorabilior secundum saeculum aut (peregrinus aut/ de
ipso loco, tu, episcope, cum dicis verbum Dei aut audis aut
10 legis, noli propter personarum acceptionem relinquere ministerium
verbi tui et disponere eis sessoria, sed permane [injquietus et noli
mediare verbum; fratres autem eos suscipient. 5. Sin vero locus
non fuerit, qui dilectionem fraternam habet et caritatem et honorem
vult dare, surgens concedet eis locum, et ipse stabit. Si autem
15 iuvenioribus sedentibus senior aut anicula surgens concesserint
locum, tu, diaconus, circuminspice de iuvenioribus, qui magis
iunior est aut iuvencula, et exsurgere facies eam et sedere eam,
quae locum concessit; eam vero, quae non cessit exsurgens, facies

posteriorem omnibus stare, ut discant et ceteri concedere hono-

20 ratioribus. 6. Si autem egenus aut egena sive de loco sive pere-
grinus supervenerit et praeterea senior aetate et locus non fuerit,

5 Luc. 4, 24. — 7 lac. 2, 1—9.

3 peregrinorum S C : peregrinus cum L | 3/4 et admonitio iuvat ad-

modum S cf. C : dat deiubat populum L j
6 super : saltem s. S |
7 sedetis S [

8 peregrinus aut C cf. v. 6 : aut ex congregatione alia (post de ipso loco) S |

9 Dei : Domini S j
11 sed -\- sicut es S |
13/14 honorem v. dare S : hono-
rabilis est L |
15 iuvenioribus : adulescentulis vel adulescentulabus S 1
17 eam :

hos S I
17/18 eam quae :eum qui surrexit et S |
18 eam vero — exsurgens :

et queni fecisti surgere, eum abduces et S |

19 discant : castigentur et d. S |

19/20 honoratioribus S C : maioribus aetate L |

20 sive de loco >> Sp

quam ad oblationem consecrandam naeo apud Eusebium H. E. V, 24, 17

invitentur.

3.

phanius, Ep. ad loann. Hieros.

] Sic Epi-
c. 3
referente in ecclesia consecrandi
nus honoris causa Polycarpo concessit.
— elq ] Didascalia
mu-

habet:
inter Hieron. ep. 51, Hierosolymis con- super calicem. Episcopus peregrinus
cionem habuit, quae autem causa ri- ergo, si non eucharistiam totam cele-
xarum cum episcopo huius urbis fiebat. brabat, saltem calicem consecrare de-
Cf. Gennad. De viris illustr. c. 21 et 99. bebat. Hic mos autem non valde dif-
— .'] Sic Anicetus Ire- fusus fuisse nec diu mansisse videtur.
'
, ,.
^ ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 58, 3—6.

&&
,
169

?] ' 3• ^^'^

,
^
-^
„77]'',

,
,
, ' ,,
^
-
€
.
, ^]
^'.

, 4•
„\''

^^ ^^ ^^
5

10

^ ,
. , ,' ,
,
- ,

,
-
5• ^^ ^^ 6 15

' ,
^'
.
, ^ -
-
, 4 Luc.
6.

loann. 4> 44• — 8 — 9•

20

&.
4> 24; cf. lac. 2, 1

1 > a |
: b |
2 :

-•
b 4 + a 5 h 6 a

^ &
d'

{
| | }
|

uvvoai , h 7 b, >) b h
, -
:

&>
\ |
|

sec a b !
8 b |
b, |
9
a. : h , b (.) \
10 6 sec >> b |
11 &tov :

^. b . . ]> b j
13 b h : a ]

h
-
^
b

^
13/14 16 17 -}- it b
(
| j
|

) D

& h h
b a b cf. : -|- |
18 a :

b | \
h |
b |
20 ^' :

b j
D : a, h, |

21 a

Quamobrem Constitutor consecrationi bant. Similiter catechizandi saltem in

calicis

4. iv
ergo vel saltem
^&
populi benedictionem substituit.

in ecclesia,
.] In Syria
cuius erat
nonnullis partibus Occidentis sedebant,
cum
Cf.
in Africa latina

Augustinus De
plerumque
catechiz.
starent.
rudibus
auctor, praedicator et auditores sede- c. 13, 6.
 170 DIDASCALIA , 59, 1—3 (l)•

tu, episcope, talibus locum ex toto corde fac, etiamsi tu ipse super
humum sederis, ut non fiat apud homines a te personarum ac-
ceptio, sed apud Deum ministerium tuum placeat.
LIX. Docens autem iube et hortare populum in ecclesia fre-

5 quentare et penitus numquam deesse, sed convenire semper et

ecclesiam non angustare, cum se subtrahunt, et minus membrum
facere corpus Christi. Unusquisque autem non de alio hoc cogitet,
sed de se ipso, quoniam dictum est: Qui non colligit mecum, spargit.
2. Nolite ergo vosmet ipsos, cum sitis membra Christi, spargere
10 ab ecclesia, cum non coadunamini; Christum enim caput habentes
secundum promissionem ipsius praesentem etcommunicantem
vobis, nolite ipsi vos neglegere nec alienare salvatorem a membris
suis nec scindere nec spargere corpus eius nec praeponere Dei
verbo necessitates temporariae vitae vestrae; sed die dominica
15 omnia seponentes concurrite ad ecclesiam. 3. Nam qualem ex-

8 Mt. 12, 30. — 9 Eph. 5, 30. — 10 Eph. 4, 15, 5, 23.

3 placeat :
+ quoniam expedit numquam deesse ab ecclesia L, sectionera
sequentem similiter inscribens ac S |
7 angustare : minuere S cf. C j
11/12 praes.
et commun. vobis L C : participes estis nostri S |
15 ecclesiam :
+ quoniam
haec est gloria vestra S |
15 nam : si non S

LIX, 2. Cum auctor dicat, Christum mos matutinum ac vespertinum se ex-

nobiscum communicare, Syrus inter- hibent. Ilie incipit: Deus, Deus meus,
pretatur, Christum dixisse, nos cum ad te de luce vigilo. In hoc v. 2
ipso communicare.

(.
LIX.

Quod
*

debeat unusquisque
^- mane
psalmista dicit: Elevatio
arum
hora niatutina
Athanasius
Cassianus
sacrificium vespertinum.
recitari vult

De virginitate c.
De instit. coenob.
manuum me-

etiam Ps.-
20.
III,
Illum

Cf,

3.6;
ac vespere collectarum esse studiosus.
1.

Didascalia universe tantum de synaxi

. .] Benedictus Regula
3.

loquitur.
Didascalia nonnisi de die dominica
Constitutiones
c. 12. i8.

illi sabbatum
loquitur; Constitutiones monent, ut adiungunt vel potius praemittunt, quod
synaxis cotidie mane ac vespere fre- in Oriente post saeculum IV medium
quentetur. Q.uid autem in eiusmodi paulatim diei dominicae aequipara-
synaxi fiat, auctor v. 2 indicat. Infra batur. Cuius consuetudinis initium
— 39
VIII,

2. ^35

pro synaxibus matutina

eliguntur, quoniam
synaxes
vespertinae accuratius describuntur.
.] Psalmi 62

ipsi
matutinae

tanquam
et

et vespertina

psal-
140
et testantur synodus Laodicena (ann. 360
— 390)
Expos.
in locis
etiam sabbatis
c. 16.

fidei c. 2 3 referens,

sacros conventus
49. 51,

celebrari,
et Epiphanius
quibusdani
et

non solum
synaxes
 ^. ,.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 59, 1—3.

^, "^
171

LIX. ,^ ^ , • ,, ,
^

-,
'
'

\
6

,
'
' ".^',*\ ,/
2.

-
10

15

-
^^ ^
,'
§\
,& . 3• 20

^
11 Mt. 12, 30. 12 Eph. 5, 30• — 13 Eph. 4, 1$; 5> 23. — 20 Ps.
62. 140.

()' .
&-
3 a 4 : b :

^ h -?.6^ |

h
8
10
7

b |
\

11
a,

+
b |
9
|
b

12
|

6
+
:
^ |

b
b
|

|
-f-

12/13
|

(^:»
|
13 h, a |
>* |
b |
14/15
: m j
1 a b |
16 : b |

h \
18 : b |
20 : h |

. . > b

die dominica. Cf. quae exposui in libro gratiarum actio seu Praefatio et preces
de Constitutionibus apost. p. 83—84; hanc sequentes (VIII, 12). Sin autem
93—94. Infra V, 20, 17; VII, 23, 5—4; hae preces cum Praefatione pro una
VIII, 33. 47 can. 66 etiam ieiunium oratione habenda sint, tertia est inter-

sabbato interdicitur.
4.

quas Constitutor alludit

] Tres orationes, ad
et quarum me-
cessio per
Sin fortasse
de officio
diaconum
(>6 legendum
recitata (VIII, 13).

matutino, de liturgia eucha-

esset, locus

minit synodus Laodicena c. 19, viden- ristica ac de liturgia vespertina expli-

tur esse preces universales (VIII, 10), cari posset.
 172 DIDASCALIA , (, 1—3 (LS).

cusationem daturus est Deo, qui non convenit in eodem die audire
salutareverbum et nutriri ** alimento divino in aeternum manente?
LX. Nam de rebus temporalibus et diem et horam durantibus
operam datis, ut eas consequamini, res aeternas autem neglegitis;
5 et curam habetis lavandi et cibi ac potionis ventris aliarumque

rerum, quibus nutriamini, rebus autem sempiternis non navatis

operam, sed contemnitis animas vestras nec studetis ecclesiae, ut
audiatis et accipiatis verbum Dei. 2. Et si errantes respexerimus,
quam excusationem habebitis? Si gentiles enim, cotidie e somno
10 surgentes mane eunt, ut adorent ac serviant idolis suis, et ante
omnia negotia et omnia opera eunt, ut idola sua adorent, et iterum
in festis suis et in coetibus suis non otiosi sunt, sed diligenter
conveniunt, non solum incolae, sed etiam e longinquo venientes;
itemque theatrum suum spectaturi congregantur veniuntque omnes;
15 3. similiter vero et ei, qui abs re vocantur ludaei, feriantur uno
ex sex diebus et congregantur in synagoga sua nec prohibentur
nec neglegunt synagogam suam nec contemnunt ferias suas, cum
tamen exinaniti sint a virtute verbi, quia non crediderunt, itemque
etiam nomine ludaeorum, quo se nuncupant, ludaeus enim
a
20 denotat confessionem; sed non sunt confessores; non enim con-
fitentur necem Christi, quam contra legem fecerunt, ut paeniten-

1 eodem L cf. C : Domini S

1 b |
3 : \
+ h -{- /b [

^ m >

'
|
4 b | }
6 post

LX.

. Exemplum
?. -
-
ad aemu-
'',
,
quam
lerem. hom. VIII
scripsit:

^^
c. 7 vero, post-

-
-
ludaeorum
concursus.

Die
. -&
lationem inducens vanus gentilium ac
ad delubra

Spriiche Jesu 1896

und Untersuchungen XIV, 2), haec ver-
et

p.
.
synagogas

.] Ropes,
26 (Texte
addit similiter

p. 42.
3.
.
:

.
,, Cf. Ropes 1.

.]
c.

.
ba minas auctoris esse censet. Si Con- Sic patres passim, ex. gr. Augustinus
stitutor Ez. 16, 51 respexit, sane liber-

.-- Enarratio in Ps. 47, 12; 67, 28; 68, 36;

'
late maxima usus
].
. est,

Ez. 16, 52:

—
Origenes
Contra Faustum XXII, 86.
Alex. Strom. , 5, 31 autem:
Clemens
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

, II, 59,

.
4—60, 3. 173

- -
rfj ^i^^Qc/• xal rf] ?]
xvgiaxfj

^ ^ ^^^^

;
4•

6 ] 5

,
• LX.
•^
^.
' „• -
, ;
6

, ; 10

,
6 *',

,
,/){^
" ^ , ^^

,
; 2.

, -, ^ - 20

,
'
3 • xad•

^ ,
1 Ezech. 6, 51• 52•
'-,
& ^ , 25

' b
''^

b,

12
|
8
|

?} +
+
|

>b
b
11
|
!
\

b
a |

+
7

|
b
•' >
b
b
>
j

|
| 7/8

|
b

>b
:
|

13
14 -
b |

b |
16
:

|
•'
23 ^
b
-|-
[
d' a,

b
)
j

.
19
b
b i
'
24/25
:
h,

|
—
27
. |
21

|
> b
b

>
|
26
b
|

Jj) a : rfe h
(-f
,
j
 174 DIDASCALIA , 60, 4-01, 1 (s).

tiam agentes salventur: 4. si ergo qui non salvantur, omni tempore

operam eis navant, in quibus neque utilitatem neque auxilium
habent, quam excusationem is habebit apud Dominum Deum, qui
a conventu ecclesiae se subducit neque gentiles imitatur et eo,
5 quod congregationem non frequentat, se contemnit ac neglegit
seque abalienat et mala facit? 5. Quibus Dominus per leremiam
dixit: Leges meas non ctistodistis, sed neque secundum leges gentilium
conversati estis; et paene superastis eos in inalis; et: Si mutaverunt
gentes deos suos, quamquam hi non sunt dei, populus meus mutavit
10 gloriam suam pro re inutili. Quam excusationem ergo habebit,
qui contemnit conventum ecclesiae nec frequentat? 6. Et si quis
praetextu operis saecularis allato sese retinet, sciat quod artes is,

fidelium opera subsecundaria appellantur, opus autem verum est pie-

tas. 7. Artes ergo vestras tanquam opus subsecundarium ad victum
15 vestriim parandum exercete; opus autem verum vobis sit pietas.
LXI. Operam igitur date, ne unquam a conventu ecclesiae
vos subducatis. Si quis autem conventum ecclesiae Dei relinquit
et conventum gentilium
in inlrat, quid is dicet et quam excusa-
tionem habebit apud Deum in die iudicii, quia reliquit ecclesiam

,
20 sanctam et verba Dei viventis, quae viva sunt ac vivifica possuntque
eruere et liberare ab igne ac vivificare, et ad conventum gentilium

^'&- . —
7 Ezech. 5, 7; 16, 47. 8 ler. 2, 11. — 17 I Cor. 8, 10.

1 a b h : ^T/ V, >> 2 >h :

^
|
I

D
4
8
+
b
b
b
|
3/4
|

, -
6
,
h |
cf.

h |

[
7
:

'd :
b,
a b

j
. h

+
|

LXX LXX

&
10 : a |
b |
: . a h |

11 >> b : b 12
-
-
:
| |

b 13
^ 14 16 h 18

& -
| | |

b rfe + |
19 b ]
20 : |
>> b h |

+
- - , 2

- -"
21 h |
23 b |

b
b
|
,
29
|
35
b
h
a b
\
|

sec
:
>
h,

]
30
h
b
^'
,
+ fic
a- -
b
j

|
33 - h,

LX, I^g^s — conversati estis] Haec LXI.

aegre ad
5-

ler. 16, 11 et 10, 2 referri ^. Q.uod sit

possunt, accuratius autem cum Ezech. fas anteponere saecularia divinis.

5, 7 et 16, 47 consentiunt. i. .] i. e.

ad gentiles, ludaeos et haereticos. Cf.

* *
* III, 62, 3.
 ] ,
&' ^ ^,,
& ^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

jtejtoi7]xOTSQ,

^ 6
II, 60,

,-
^
4—61, 1.

4•
175

^^

; 5• ^'^ 6
' 5

^^, ^ ,,
) ' ^ ,
'',
,,

*', ,,
,'
, ^". , ,,
6 ",
-'

,
10

^; 6 (LXI).

,,,
-.
15

^ , ,
,-,*<

,
,

",
, ,, ".
.

,'-
^,
20

,,
LXI.

; - d
-
^- 25

^
^ -
-
^
,
6

,
' -
, ^ & -
,,
,,^ '
,
30

,
6 .
16 Ps. 140,
5,

4•
7;
—
^'
^
47•
20 Joann.
-

— 8 ler, 3,

6, 27.
1

—
^'^,

1. — 9
22 loann.
&,
ler. 2, 11.

6, 29.
—
—
10
25
ler. 2, 10. 11.

Cor. 8, 10.
—
—
35

31 Ps. 25, 4. 5. — 33 Ps. I, I. 2.

 176 DIDASCALIA II, 61, 2 «2, 2 (s).

se contulit, avidus videndi theatrum? 2. Propterea uni ex illis

aequiparabitur, qui ibi intrant, quia avidus erat audiendi et accipi-

endi historias verborum eorum, quae sunt hominum mortuorum

et spiritus satanae; mortuae enim sunt ac mortiferae et avertunt a
5 iide et deducunt ad ignem aeternum. 3. Studetis vero rebus mundi
et operam navatis negotiis saecularibus, et neglegitis currere in
ecclesiam Domini Dei altissimi ad
catholicam, filiam dilectam
doctrinam Dei accipiendam, quae manet in saecula et vivificare
potest accipientes verbum vitae. 4. Estote ergo assidue congre-

10 gati CLim fidelibus, qui vivunt in matre vestra eccle^a vivente ac

viviiicante.

LXII. Et cavete, ne conveniatis cum eis, qui intereunt in

theatro, quod est conventus gentilium erroris et interitus. Qui
enim conventum gentilium, uni ex eis aequiparabitar et
intrat in

15 vae consequetur. 2. Nam dixit Dominus Deus per lesaiam ad

eos, qui tales sunt: Vae, vae eis, qui spectaculo veniunt. Et

25, 5
13

i
a |
II

6
Cor.

b
6,

^.
14.

12
—

b
7
16

|
h
?

9
|

b h :
b
b h |
|

10
, a [
|
- cf. Ps.

b
15
13

b
b
a

19
|

|
15/16
:

^ b
b
|
18
[
14

20 >> b
. .

.
22
h j
b

a
- ;

.
:

{ ^
| |
|

b |
23 : b |
h |
24 >> b !

b h |
b |
25 b) -{ a |

26 b , h | 27 : h \
28 -\-

LXII, vae vae Dictum neque Londinensis IV Ap«

^^
2. etc.'\ glotta 1657 t.

in libro lesaiae neque in alio loco pend. p. 369, Fortasse igitur auctor

& 9
S, Scripturae legitur, Sed in Targum hunc locum ante oculos habuit et,
hierosolymitano seu Pseudo-Ionathani, cum ei locum lesaiae adiunxerit, neg-
ut collega meus Vetter mihi com- legenter illi prophetae adscripsit. —
municavit, Deut. 28, 19:
, - LXII.
*
*
''
*

. - Q.uod
, sic redditur: Maledicti vos, cum oporteat omnes gentilium impietates
ingrediemini in domus theatrorum aversari.
vestrorum et in loca spectaculorum 2. Cf. ad hunc versum VII, 6. Con-
vestrorum ad abolendum praecepta stitutor hic a Didascalia discessit. For-
legis; et maledicti vos, cum exibitis tasse dictum lesaiae attributum prius
ad negotiationem vestram. Cf. Poly- ei ansam mutandi praebuit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM , Gl, 2—62, 2. 177

•, ^
,,
^ ,
, ''.
^7]
2. ,
}
/, ,
-
-
,
^ ,^ ' ^^ \
,
5

-
, ,^''' -
o{>7jrai

,,,
", )
^ ' ^&
, ^ ,,
". 3•

-
^

{)^

,
, ,, ,,
: 4• ,::
'*
*'.
^ ,^- -
^,

,
, '^ , 5• 20

'' . -
^
,,
'
^
25

, -
.
LXII.
^,

,
, , ^, , ^,
^ , ,
9 ler. 15, 17. — 11 lob 31,
2.

5• 6. —
6
,

19 Act. 20, 28. — 20 Col. , 15. —

30

23 Eph. 27. - 27 II Cor, 6, 14 16.

^^
5,

m >a
30 rfe

—
h
xal

^.
|

31
(}eov b

>> b
;
29 b
:
a- : h
b
| <:
] >h |
>> b
31/32 -
FUNK, DlDASC. CoNSTIT. . 1. 12
 178 DIDASCALIA II, (]2, 3—63, 1 (s).

iterum dicit: Feminae speciaculo venientes, venite; natn popuUis

esl, in qiio non est priidentia. Mulieres ergo ad etclesiam vocat,
eas, quas vocavit et liberavit eduxitque e spectaculo theatri; ct
apprehendit et accepit eas, ac docuit nos, ne amplius illuc eamus.
5 Dicit enim in leremia: luxta vias gentium nolite discere. Et iterum
in Evangelio dicit: In viam gentium ne ahieritis. 3. Hic ergo monet
et adhortatur nos, ut prorsus fugiamus omnes haereses, quae sunt
urbes Samaritarum, et iterum, ut valde fugiamus conventus gen-
tilium neque intremus in congregationes peregrinas, et ut theatrum
10 prorsus fugiamus et coetus, qui idolorum causa fiunt. 4. Fidelis
enim ne appropinquet quidem coetui, nisi ut victum corporis et
animae emat. Abstinete ergo ab omni inani spectaculo idoloruni
et a festiscoetuum eorum.
LXIII. Qui iuniores sunt in omnibus negotiis
ecclesia, in
15 necessariis diligenter sine socordia ministranto cum magna mode-
stia ac verecundia. Omnes vos igitur iideles/ in omni die et in
omni tempore, si non estis in ecclesia, operibus vestris studete,
ut in omni tempore vitae vestrae aut in eis perseveretis, quae
Dei sunt, aut in opere vestro operemini et nunquam otiosi sitis.

— —
LXIII.
1 les. 27,

,
Otl
II.

ov

,&
5 ler. 10, 2. 6 Mt. 10, 5.

atque Aquilam (Act, 18, 2. 3). Am-

-
plius non dicit. Hegesippus autem
apud Eusebium H. E. JII, 20, 4 nepotes

,'
yrJQ
ludae fratres Domini tradit agrum co-
luisse. Q.uam notitiam auctor lemmatis

capitis etiam Tertulliano attribuit; sed

6 '^. Quod inter fa]£us est atque in errorem eo induclus
fideles qui otiosus fuerit, non debeat esse quod non Hegesippum
videtur,
comedere, quoniam qui cum Petro ipsum legebat, sed Eusebium ex eo
erant et reliqui apostoli fuerunt pisca- haurientem et post eum tanquam alte-
tores, qui cum Paulo et Aquila taber- rum persecutionis Domitiani testem
naculorum fabricatores, qui cuni luda Tertullianum producentera. Similiter
lacobi agricolae Hegesippo et Tertul- ac Constitutor Hieronymus Ep. 125
]iano Romano narrantibus. c. 1 1 universe dicit, apostolos habentes
I. .] S. Scriptura docet, potestatem de evangelio vivere labo-
piscatoriam inter apostolos exercuisse rasse manibus suis. Augustinus De
Petrum, Andream, lacobum Zebedaei opere monachorum c. 19 —
2oautem ex
et loannem eius fratrem (Matth. 4, 18. I Cor. 9, 4—6 colligit Paulum et Bar-
21. Marc. I, 16. 19. Luc. 5, 10), Pau- nabam solum manibus suis operatos
]um scenofactoriae artis fuisse similiter fuisse.
,,^,' '^,
^*'.
",
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,,
*',
'^
^^, \
II, 62, 8—63,

,,
1.

-
,,
179

^ ^^^ ,,
,
6 5

' '
,. , ,
^^*. 3• ^^^^

^ 10

^
.
.
, ,
- ^
'
, ^
, ,- 4•

--
^
15

LXIII.
,
,- , , - 7], 20

''
'*
,, , ,,'*
,,".
,,
,,

25

1 Num. 23, 23. — 2 1 Reg. 15, 23. — 3 Lev. 19, 26; Deut. 18, 10. ii;
—

.
5 ler. 10, 2. 21 I Tim. 16.

. .
5,

-&^ --
&-
{)^
b
14

signum
()
1

11
b,
b

b
b
indicat verba
h
|
|

1/1
a

19
15
h :

i.
h
[

..

m. addita
|
b h

12
&
-\-

rf'
|

:
,
5

fuisse;
|

b h
b
>>
i

j
|

>
20/21
b

13
>b
h
a

margine autem valde praecisa locus

|
3
:

. |

b
—
7
h

|
+

18
|

: &
h,

:
b

>
a
j

h,

evanuit
25 pr
|

: /
21 >- b
b !
|
22
:
pr >> h
j^. b
1 24 h |

12*
b [
 180 DIDASCALIA II, Gli, 2 h (S).

2. Dicit enim Dominus: Imitare formicam, piger, et sectare vias

eins, et fias sapientior illa, quae, cum non colat nec coactorem habeal

nec sub potestate sit, colligU in aestate viciuni suum et»reponit cibuni
niultum in messe. 3. Et iterum dicit: Fade ad apem et disce, quo-
5 modo operettir, quae opus suum sapienter perficit et de cuius laborc
affertur divitibus ac pauperibus ad cibum; amatur ac laiidatiir,

quamquam exigua est robore; honorat sapientiam et celebris facia

est. 4. Usquequo, piger, dormis? Qiiando consurges e somno tuo?
Paululum dormis, et paululum dormitas, et patdulum sedes et pau-
10 lulum manus tuas in pectore tuo ponis, et consequetur quasi viaior
paiipertas et egestas quasi homo sollers. Si vero impiger fueris,
multi et uberes fient iit fons provenius tuij et paupertas ut cursor
deficiens longe te recedet. 5. Laborate igitur omni tempore; labes
enim irreparabilis est pigritia. Si quis autem apud vos non operatur,
15 hic nec manducet. Nam pigros odit Dominus Deus; piger enim
non potest esse iidelis.

^
1 Prov. 6, 6. 7. — 4 Prov. 6, 8— 11. — 14 II Thess. 3, 10.

1/2 — > |
2 Id^L h |
3 h : a LXX, >- b [

b : b , h |
4 pr a h : 7j b
sec a h : , h b -\- h

,
\ 1
|

^
6 , 8 : b h 8/9

-
| [
\

9 b : a- i. m. addens item Turrianus fol. 50'',

fortasse per errorem; codex saltem hanc lectionem exhibens hucusque non est

+
&
inventus a 10 a,

^
: :
| |

boA|ft>bho:>>apv LXX j
11 : b
>

&
12 de pr >> b : b |
13 | 17
LXX il8obo:^ahpvj pr : a |
1 19
b h LXX 20 |
b : cf/' a h |
?J
(a-, a) :

h 21 > |
22 [
23 pr >
^
|
| |

sec >h 24 -f- | \

subscripsit
, , ',
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 63 2,-5. 181

^ ,,^.^ ^
dvai. 2.
'
,'^ 7],
,

' -, -
, ^-; ,,,, ,^,
-
3• ^/
) 5

-''
,.
§
,
. 4• ^^^^ ^^' ,'
?]'
10

-
, *'. ,
^ 6

-
15

5- ,
'', ,
' ,, ",
- ,' - .
'\
6.

,,

.
2 Prov.
17 Eccles. 4,
6,

5.
d
,,

-
6—8.
—
—
18 Prov.

,
^ '
10 Prov.
19, 24.

'
6,
—
9— H•
20 Eccl.
—
''.

10, 18.
-'''

16 Prov. 12, 11; 28, 19.

— 22 II

,
Thess. 3,
—
10.
20

m
 III.

. Viduas autem constituite eas, quae non sunt minores quin-

quaginta annis, ut quodammodo propter aetatem longe absint a
suspicione, se futuras esse duorum virorum. 2. Si iuniorem con-
stitueritis in loco viduarum eaque non ferens viduitatem propter
5 iuventutem nupserit, ignominiam afferet gloriae viduitatis et rati-

onem reddet Deo, primo quod duorum virorum fuit, deinde quod
Deo promisit se viduam futuram esse atque sicut vidua accepit
1 I Tim. 5, 9•

I. Titulus deest. c. II Clementis Homilia XII, 36

et in

I. .] Quae I Tim. 5, 9 — 13 iisdem hominibus ecclesiasticis adiun-

de viduis dicuntur, de diaconissis in- guntur. Ab Origene In lesaiam hom.
tellegenda esse videntur et a veteribus VI, 3 (De la Rue III, 117) dicuntur
intellecta sunt. Itaque viduae et dia- ecclesiastico honore dignae, In Lucam
conissae saepe non minus confundun- hom. 17 (III, 953) in ecclesiastica
quam

. -
tur distinguuntur. In Didascalia dignitate constitutae ut episcopi, pres-
diaconissae nonnisi viduae esse viden- byteri, diaconi, In loannem tom. 32
tur, quibus ministerium ad feminas c. 7 (IV, 422)
pertinens commissum erat. Consti- Chrysostomus autem
tutiones autem maius inter eas dis- ordinem viduarum suo tempore pro-

^
crimen faciunt. Subiciunt III, 7, i prie iam non exstitisse testatur, Hom.

]
viduas diaconissis; praecipiunt VI, 17, in illud vidua eligatur c. (ed. Ben.

,.
3

ut diaconissae primo e virginibus, se- III, 313) dicens: KaS(J

cundo demum e viduis univiris eli-

gantur, et VIII, 20 diaconissas iiiter —

ordines sacros enumerant, viduas autem Cum diaconissae tempore progrediente
VIII, 25 inter ordines ecclesiasticos, non solum e viduis, sed etiam e virgi-
in quos candidatus sine manus impo- nibus eligerentur (iam Ignatius Smyrn.
sitione recipiebatur. Cum autem viduae 13, I virgines laudat vocatas viduas),
olim diaconissae essent, intellegimus, hoc apostoli decretum saepius negle-
cur tanti aestimatae fuerint. Salu- gebatur. TertuUianus De virg. vel. c.9
tantur ab Ignatio Smyrn. 13, i. virginem cognitam habuit in viduatu
Clernente Alex. Paed. III, 12, 97 p. 309 ab annis nondum viginti collocatam.
inter personas electas collocantur una Basilius M. can. 24 quoque de viduis
cum presbyteris, episcopis, diaconis. ecclesiasticis iunioribus dicit. Tertul-
Ad uxorem I, 7, De
Tertulliano lianus quidem praeceptum inculcat
praescriptionibus c, 3, De monogamia similiter atque auctor Didascaliae et
 .

. ,,
. ^ os

2.
XHPS2N.
^%
5

^(], -
,-,,, ^^'"avf]
^, ^
,, ^,
^'. 3•
-,
^^^ XQV f^V ^QO-
,,*^
.
10

— —
Tim

&
3 5» 9• 9 1 Tim. 5, n• 10 Eccles. 5, 4•

,
b

.
b
^ ^&
1

5
h m ,
:

-\-
h

:
b

b,
,

m
b
similiter in libris sequentibus

|
6
s

6/7
\

quae verba Turrianus

^ -
(^&
: ^ a

illis
j

|
4

in textu addidit
(-)
- -
|
3

h
b
\

|
.
:

omittens
;

-
ante
^ +
&
^
\
10 : h,

b :
cf. nota ad
ante «vr?7
lin.

m
9
,
! 11
>
^ b |
a h : ,
pr -\- -
m ,

,.
b

anno 390 Theodosius imperator cf. XII, 36, ubi Petrus dicitur
Cod. Theodos. lib. XVI tit. II 1. 27;
Sozom. H. E. VII, 16. Synodi autem
'
Chalcedonensis c. 1 5 et Trullana c. 14 Clem.
nonnisi annos quadraginta praescribunt. Recogn. VI, 16, ubi Rufinus ultima
Viduas quidem non nominant; earum verba interpretatur: Instituit etiam or-
canones autem haud dubie etiam ad dinem viduarum. Ps.-Ign.
-
Philipp.

2.

viduarum,
]
viduas in ordine diaconissarum collo-
candas referendi sunt.
i.

cf. 2, i ;
e.

VIII, 25
viduatus vel ordo
; Clem. Hom.
15,

5.
I

Ign. Ant. II,

:

"Avv^]
TO

cf.
.
.]
Ps.-Ign. Philad.,4, 8.
—
Similiter Ps.-
 184 DIDASCALIA , 1, 2, 2 (s).

nec mansit in viduitate. 3. Si iunior autem exiguum tempus cum

viro suo fuit et vir eius decedit aut ex aliqua alia causa separatio
fit et manet apud se singularis, in honore viduitatis exsistens, a
Deo beatitudinem acclpiet, quia imitata est viduam Sarepthis Sido-
5 niorum commorantem, apud quam sanctus angelus, Dei propheta,
subsedit, aut erit sicut Anna, quae Christi adventum praedicavit,
et testimonio accepto propter virtutem suam honore honorabitur
in terra ab hominibus et gloriam a Deo in caelis consequetur.
II. luniores vero viduae in loco viduarum ne instituantur,
10 sed adiuventur ac subleventur, ne ratione inopiae secundas nuptias
facere cupiant et exoriatur negotium offensionis. 2. Hoc enim
sciatis, eam, quae semel nupsit, iuxta legem etiam secundo nubere,
eam autem, quae ultra progreditur, esse meretricem.

4 III Reg. 17, 9—24. — 6 Luc. 2, 36—38.

II. iuxta legem etc.'\ Auctor, ut ex et Laodicena c. i secundis nuptiis

praecedentibus apparet, secundis nup- paenitentiam parvam tribuebant. Con-
quidem non favet, sed eas legitimas Chrysostomus In vidua

^,, , oJV-
tiis tra illud eli-

putat nec prohibere vult. Similiter gatur c. 5 (ed. Ben. III, 315):

Paulus apostolus I Cor. 7, 9; I Tim. ovv

14; Hermas Mand. IV, 4, 2; Clemens

.
5,

-
Alex. Stom. III, 12, 82 p. 548; Epiph.

. .
^
H. 59 c. 6; Expos. fid, c. 21. Methodius
Sympos. 12 Cor. 9 interpretans

,
III, 7,

- '
] . , --
II,

Quod — .] Gre-
cavendum sit, ne quis viduas iuniores gorius Naz. Orat. 37 c, 8 tertias nup-
constituat propter suspicionem. tias appellat, Basilius M.
2. Haec inserens can. 4
Constitutor sententiam Didascaliae ya//i«v^
invertit, quae hoc loco non viduam Similiter iudicant Graeci
ecclesiasticam vel continentiam pro- fere omnes. Epiphanius autem H. 59
fessam ante oculos habet. Ceteroquin c. 6 mitiorem sententiam pronuntiat,
plures veterum de secundis nuptiis in et omnes paucis exceptis.
Latini
universum severius iudicabant, non Augustinus De bono viduitatis c. 12
solumMontanistae, sed eliamCatholici: n. 15 hominibus de tertiis et de quartis
Athenagoras Legat. c. 33, Tertullianus et de ultra pluribus nuptiis quaesti-
Apolog. c. 46, Minucius Felix Octav. onem moventibus respondet, se nec
c. 24, 3; 31, 5; Origenes In Lucam ullas nuptias audere damnare nec eis

honi. 17 (III, 953), Basilius M. can. 4. verecundiam numerositatis auferre. —

Ecclesia digamos a sacris ordinibus Gre- .]
arccbat. Synodi Neocaesareensis c. 7 gorius Naz. Orat. 37 c. 8: 6
 CONSTITUTIONES ArOSTOLORUM 111, 1, 4—2, 2. 185

6
,
^
4.

] &
^ ^ )^ ?,
,
&. ?]
?}
'
^, 6

,^,,^,"' ,,
)^
^, //
5•

'*,
5

10

^ .
^, ^?],
^ ^-
^
•
^^, ' ^
-.
^-
-
II.

15

,
, , ^, , ,
?!
2.

, ?]
20

.
& &
^ -
Avv?j a
4

2 xai
III

& m
Reg.

>m 4
>m
:
&&
17, 9 — 24• —

j
5
b h
6 Luc.

^/
h

+
|
2,

b h
?? b
36

m
— 38.

7
,
: a,
b

b
j

8 )'/-
b |

& ^^ - & .-
{ | |

b h, a cf. Luc. . b Jf•

^ 2, 37
: :
|
:
1

a^ i. m., > a 1
+ \
9 : dno \
10 b |
11
: m |
a b : h |

12/13 m |
13 : /. b |
14
m |
17 b |
18 b | | 20 :

21 b h 22 h m

.
| : | |

: J' a, >> b b

Basil. . can. 4 et 80 declaravit, et Leo VI eius filius, cum

ut tertias nuptias sic etiam sequentes nihilominus anno 906 quartum matri-
nomine designare videtur. monium iniret, a Nicolao Mystico patri-
Basilius Macedo (867—886) quartum archaConstantinopolitano excommuni-
coniugium tanquam irritum catus est.
 18() DIDASCALIA III, 8—4, 4 (s).

III. Propterea et succurrite iunioribus, ut in castitate Deo

adhaereant. Operam ergo eis impende, episcope. 2. Et memor
esto etiam pauperum eosque manu suscipe ac nutri.
IV. Si qui inter eos sunt, qui non sunt vidui aut viduae, et
propter paupertatem aut propter morbum aut propter liberos alendos
auxilio indigentes sunt in penuria, omnibus te oportet operam im-
pendere omniumque curam tenere. 2. Qui enim dona dant, non
suis manibus ea viduis dent, sed tibi conferant, ut tu, qui calami-
tosos maxime cognoscis, tanqiiam bonus dispensator eis dispertias
10 e donis tibi datis. Namque Deus novit dantem, etiamsi non ipse
occurrit. 3. Et si dispertis, dic eis nomen eius, qui dedit, ut
nominatim pro eo precentur. 4. In omnibus enim scripturis Do-
minus de pauperibus admonet ac praecipit, maxime si participantes
sunt, et rursus per lesaiam addit sic dicens: Frange esurienti panem
15 tuum et pauperem tecti expertem induc in domum tiiam; et si videris

9 I Petr. 4, 10. — 13 Gal. 6, 10. — 14 les. 58, 7.

13 maxime si : sic vertimus respicientes contextum vel vocabulum sequens

etiam S

. b |
2 hvi >> b |
3 b |
4 : -

'
h 6 oo 8 : b 11/12

^] ->
| j
i

m 16 : b a^ i. m.

-
|

>m 16/17 : ^' h 18 : b ,

.
|

-
|

19
h
:

b, -m b |
20
h 22
b |
21

. ?. m
post
23

-
:
|
| 1

h
b
h
b h
m
|
25
: - -
a

:
h
+
a.
:

,
m
b

(. )
b
i

,
j
24/25
sec

a
>
m
|

j
|
26

jj
0> b h
:

>
]
b

j/
|
27
(ft
|

.-
) :

3• .] Hoc loco Con- 2. .] Cf. VIII,

slitutor Paulum sequens viduis iunio- 10, 14.
-'
ribus secundas nuptias concedit easque IV.
.
confirmat argumentis,
de neophyto non ordinando
vitiis

III.

)
non expetendis

esse decet viduas (veras) et

ab episcopo debent adiuvari.
. & quae apostolus

altulit.

Q.uales
et

quomodo
(+
de di-

esse
-
que indigenti benefacere.

testatur,
3. Cyprianus Ep. 62
Quod

nomina beneficorum publicata

esse, ut pro eis preces fierent.
Hieronymus Ad lerem. 11, 15. 16
liter

(Migne PL 24, 755); Ad Ezech. 18, 8

(PL 25, 17$).
oportet unicui-

c. 5
quoque

Simi-
& ,
,, -
xal
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

j. 6
III, 2, o-4,

d-ebc
5. 187

, ^ "
, .,
",
6
rfj

,,^
,,^' ,,

-
,, ^
5

,
^
,
.,, '^ , ),
,,'*,,
,,'*
III. 7}•\
,,
,,*' ^",
10

-. ,-
2.

\
,, ^ -
- 15

^' ,-'^',
IV.

^. , ; 0

,
2.

20

,,
-
.
^,' ,,
^,
3• ^^^

^,
6

^^
. , 6
4•
,
XQV 7^9 ^^

'^
. ^,
'
\
--
6
25

^ ,,^ ,
6 ,, ,- \
5• ^^ 30

2 Gen. 2, 24. — Tim. 5, 14• — 4 Tim. 3, 6; 6, 9• — 8 Tim.

— — — 10. — 28 Luc.

'
5, 10. 12 Sirach 7, 52. Vo Tit. , y. 21 Petr. 4,

6, 50. — 32 les. 58, 7.

ii b I
29 ni , 32/33 >> b ] 33 : +
b «)' -{• 2
 188 DIDASCALIA III, 5, 1—5 (s).

niidum, operi eum, et domesticos carnis tuae ne despexeris. Itaque

omni modo pauperibus consulatis.
V. Omnis vero vidua debet esse mitis et pacata et quieta et

malitiae et irae expers, neque garrula nec clamosa nec volubilis

) linguac nec litium amans, et si quid turpe fieri viderit vel audierit,

esto quasi non videns et quasi non audiens. 2. Nihil autem aliud
curet vidua nisi orare pro dantibus et pro tota ecclesia. 3. Ab
aliquo quidpiam interrogata ne protinus respondeat praeterquam
de iustitia solum ac de iide in Deum; atque eos, qui catcchizari
10 volunt, ad praepositos mittat eisque, qui eam interrogant, det re-
sponsum solum. z). De dissolutione idolorum et quod nisi unus
Deus est, et de tormento et de requie et de regno nominis Christi
et de eius dispensatione non debet loqui vidua nec laicus; cum

enim loquuntur doctrinam nescientes, verbo iniamiam afferunt.

15 5. Nam Dominus noster verbum evangelii cum sinapi comparavit;

sinapis autem, nisi arte condita fuerit, amara est et acris eis, qui
ea utuntur. Ideo Dominus noster in Evangelio dixit viduis ac
laicis omnibus: Ne mittatis margaritas vestras ante porcos, ne con-

3 I Tim. 5, 13. — 7 I Tim. 5, 5. — 15 Mt. 13, 31. — 18 Mt. 7, 6.

^^
1 : (f b 1
3 : b ]
4 \
6 >b |

.
16
:
: b
b
:
9
|
14/15
pr >m |
11

b , '^ h
pr ]> a

.
c>o
|

>> b
j
15
b |
11/12
b |

.
|
\

h b 17 pr > m
.
| | |

> m \S >- m 20 Je > b 1

21
.
]

)
^
'

: b |
22 : (>> b
23 m |
24 ?.•8 : / b | 25 : ^. m j

V, 4• Constitutor viduis de dissolu- mentum ex S. Scriptura nanciscatur.

tione idolorum et de monarchia Dei Cf. 11, II, 2.

. &
* *
loqui permittit, nec vero de aliis arti- *
culis fidei christianae. Auctor Didas- V.
caliae
pres

iungens,
sit,

5.
mihi idem dixissse
locum non recte intellexisse vi-
detur, verba illa non cum particula
praecedente,

viduis
auctor de suo ingenio
Cum
textum non mutavi.
sed

ac laicis
cum sequente
autem
et

res

omnihus]
dicit,
Syrus inter-

non

ut argu-
con-
certa

Haec
morum

.]
2.
1.

Polyc. ad Philipp.

3 — 6.
^ Cf.
curae esse debet.

Polyc.
Didache,
Quod

4,

Nonnisi de praeambulis
3
4,

:
2,

.
viduae

3.

.
4; 3,

.-
probitas

2. 7.

fidei,
8.

r.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM III, G— 5, 18i>

,
4, 5.

}^'
?. . ]'
ajTO . 6.

,,, ^-
, -
,,7] ^
'',
". .

, ' ,,
^
5

' ,/, ,
.
", 6

,
', ",
,/'
''. 9• 5««' ,/
10

, ,
". '^
, ^, , ,, ,
V.
- , ,,,
6

&.
15

. ,
, 2. \
^^^
^ - ?]

^,,
^^ & .
-
, ^ -
-
3• 20

^5 - ^,
.
4• fiova

. 25

5-

. , , ,
6
?

'

-, - 6 ,,
,
30

9 Prov.
27 Mt.

Ti

m ,
>
!
2 Dan.

b
19,

13,

1
4,

17.

31.

25/26

a
—
—
&^
24. — 5 Prov.
11 Prov. 21,
30 Mt.

.
h
:

29
7, 6.
13.

—
a
b
16,

|
27
6.-6 Ps.
— 14 Tim.

|
30 .
I

>> h
|
40, 2.
5, 13.

|
— 8
— 19

28 rf'

b h
a
I

|
Ps.
Tim.

m |

:
5, 5.

26
-f
9.

-
—
—

m
 lilO DIDASCALIA III, 5, 6—6, 4 (s).

culcent eas pedibus suis et adversus vos convertantur ac dirumpant

vos. 6. Cum enini gentes cognoscere volentes verbum Domini
audiunt, si non dicitur firmiter, prout decet, in aedificationem ad
vitam aeternam, et praesertim quia a muliere eis dicitur de in-

5 carnatione Domini nostri ac de passione Christi, potius derident

et contemnunt verbum doctrinae quam laudibus celebrant, et rea
fit magni iudicii peccati.
VI. Non decet ergo neque necessarium est, ut mulieres do-
ceant, et praesertim de nomine Christi et de redemptione passi-
10 onis eius. 2. Nam non ad hoc estis constitutae, ut doceatis,
maxime viduae, sed ut oretis ac rogetis Dominum
mulieres ac
Deum, quia Dominus Deus lesus Christus magister noster nos
duodecim misit, ut doceamus populum et gentes; erant enim
nobiscum discipulae Maria Magdalene et Maria filia lacobi et altera
15 Maria, neque emisit, ut nobiscum populum doceant. Si enim
necesse fuisset, ut mulieres docerent, magister noster has ipsas
iussisset nobiscum docere. 3. Sciat autem vidua se altare Dei esse,
et in domo sua sedeat perpetuo, neque aberret nec vagetur in
domibus iidelium, ut accipiat; nunquam enim altare Dei alicubi
20 aberrat nec vagatur, sed uno in loco fixum est. 4. Vidua ergo
non debet aberrare nec vagari inter domos; quae enim aberrant
et inverecundae sunt nec quiete in domibus manent, quia non

8 I Cor. 14, 34. — 13 Mt. 28, 19. — 14 Mt. 27, 56. 61.

1 pedibus suis Sm C : > Sp

VI, 4. non viduae, sed viduH] Syrus

interpres
lexit vel
ludum verborum non
pro legit . intel-
nonnisi loco allegato et parallelo Marc.
6, 3 commemorantur.
sequuntur, apparet, Constitutorem
de cognatis vel consobrinis cogitasse.
Ex eis, quae
non

,
Q.UO autem sensu vocabulum usurpa-
ut ita dicam, viduae loqui licebat, nec vit? Graeci fere omnes censuerunt,
vero de mysteriis. losephum e priore coniuge filios et

,.
&
VI. ov filias habuisse: Origenes In Matth.
^- tom. X c. 17 (III, 462); Epiphanius
Quod oportet H. 78 c. 8. 9; Chrysostomus In Matth.
mulieres docendi munere fungi, quia horn. 5 c. 3.

indecorum et quales mulieres Do- ^] Cf. quae

^
est, 3.

minum sequebantur. adnotavi II, 26, 8.

2. ai Sorores lesu 4. Cf. Ps.-Ign. Philad. 4, 8.
 ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IH, 5, 6--6, 4. 191

".
^,
6.

,
. ,
,& jtooh^

])

& '7], .
VI., ,,'^

ocodsxa
,,' ,
-''.
,,

6
-,
2.

10

, ^08

,- ,, *',
'

^
\

?] ,, .

^
6

^
3•

]
4•
,
- '
,
,
'
'\

- ^
^,

.
xad^-
20

25

6 les. 52, 5• — 11 Mt. 28, 19. — 13 Mt. 13, 56. — 14 Mt. 27, 56. 61. —
17 Cor. II, 3• — 25 Prov. 7, n•

/. 1

:
b 2 >> b
b
|

|
3
'
>>
>> b
|

|
r/ a-,
h
>
|

a
4
|
.
-
5 b | > m |
-)- ( b)
b j >m j
6 ijf a h : m , >» b j
9 b j

10 pr > b sec > b h 12 m 13

-& ^
i

^
| \

> >b
^
ti'
b

m
14 de

: -^
|
19
+
a h,
j

-
^ sec
h \

,
b
b
\
|

&>
15

|
20/21
«
:
m |

^.
16
b
. .
19/20
b
&-
b
\

21 0m j
m |
22 >> m [
m
23 : \) a 7/ :
^jj b , >h 24 b
.
| |
}

25 h
{^ ) :

b
a |

> b
: :
 Iii2 DIDASCALIA III, (], 5-7, 3 (SL).

viduae sunt, sed viduli et nihil aliud meditantur, iiisi quod paratae
sunt ad accipiendum, et quia loquaces sunt et verbosae et I*
<'detrec)tatrices, litium commissatrices, impudoratae, impudicae;
quaeque s'i tales non iudicabuntur dignae eo, qui
fuerint, eas
5 vocavit. 5. Non enim ad comniune synagogae refrigerium in

dominica die conveniunt, ut vigilent, quae tales sunt aut qui tales

sunt, sed aut dormitant aut verbosantur suavia quaedam, ut et

alii captivi ducantur per ipsos ab adversario maligno, qui non

perraittit sobrios esse in Domino; qui tales sunt et ingrediuntur
10 eiusmodi vacui in ecclesiam, et magis vacui iterum egrediuntur,
quoniam non audiunt verbum ab eis, qui docent vel legunt, et

suscipere illud in auribus cordis sui non possunt. 6. Similes ergo

inveniuntur qui eiusmodi sunt his, qui ab Isaia significantur, sicuti
dicit: Auditu aiidietis et non intellegetis, et videntes videhitis et non
15 videbitis; impinguatum est enim cor popiili huius, et auribus graviter
audierunt et oculos siios ciirvaverunt, ut non videant ociilis et auribus
audiant.
VII. Simili ratione et earum viduaruni, quae tales sunt, clausae

sunt aures cordis, ut non sedentes intus in domibus suis ad-

20 loquantur Dominum, sed discurrunt ad exinventionem lucri et

per verbositates quae adversarii sunt desideria agunt. 2. Quae

talis ergo est vidua, non est conligata altari Christi, quoniam
scriptum est in Evangelio: unum et dixerint Duo si convenerint in
monti huic: tolle et niitte te in mart, fiet. 3. Videmus ergo ali-

25 qu[ant]as viduas non convenire, quia non impetrant, cum petant.

Quae tales itaque fuerint, tamquam operationem rem ipsam ex-
istimant et ex eo, quod avare accipiunt, et cum deberent fructuari

9 I Petr. 5, 8. — 14 les. 6, 9. 10. — 23 Mt. 18, 19; 21, 21,

1 viduli C : caeci S !
7 suavia quaedam : de aliqua re S |
8 maligno :

satana S |
10 magis vacui S : evacuatores L |
19 aures S C : oculi L |
20 dis-

currunt + festinanter S | 23 et : et de quacunque re petierint dabitur eis, et

—
si S
fuerint
I
24'25 aliquas >- S
>> S |
27 ex eo quod >> S
|
25 non convenire
|
cum : pro ut L,
petant >> S C | 26 tales itaque

-
novaS^ai ad verbum vertens ] 27/1 fructuare sibi aut L : opera bona facere

. et S

> b

VII.
1

4 . :
:

. h
b
\

|
:

Q.uales sunt fdsae viduae.

h
b,
\
2/S
j
5 :
,
.
' , , ,
//
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

5• ^^ 7^9 ^^^ ^
/, *
, ,-
III, 6, 5-7, 3. 193

7], ,
, , -
, ^ -
') ,,^
' ^, \
\
6 10

^\

., . , ^ ^
VII. ^?]

--
15

,, -
2.

3•

- 20

?]'
, —
- 25

--
7 Petr. 5, 8. 11 les. 6, 9. 10.

m 6 :
+ a; versum 5 omisit totum
fere librum III decurtans m p, b

'
| |
7 :

|
b |
8 cvj b |

^m
b
"^ > : b |
9
h
. .

h
13 a b h
10
: ^D -{ ^«^
b |
11 |

m
a

,
|

autem etiarn ea addit, quae in adhuc sequuntur

- |
16 + b j

.
19
22^ :
+

b
:

b
^
:

m
sl,

h |

<<»

|
b

h
|

25
\
h

m
j

23
b
20

>
|

|
:
18

24
h
:

: b
h
b
+
\

-f ^f
[

|
21

m
b |
«
:

|
j
17
:

24/25
ot b
b
a
-h
|

FUNK, DlDASC. GoNSTIT. . 1. 13

 194 DmASCALIA III, 7, 4-f] (l).

sibi aut dare episcopo ad susceptionem peregrinorum aut tribu-

lantium repausationem, ad amarissimas usuras commodant et de
solo manimona cogitant; quarum Deus est sacculus: ubi est the-^

sanriis eorum, ibi et niens eoruni est. 4. Illa enim, quae ad circum-
5 eundum iam instituta est, ad opus spiritale non recte sentit, servit
autem mammonae, id est lucro, Deo vero placere non potest nec
ministeriis eius abunde oboedire poterit, quoniam voluntas eius
circum multa occupatur et ad lucrum magis festinat. 5. Tamen
etsi adstat interpellare et rememorata fuerit, ubi debeat ire propter
10 accipiendum lucrum aut quia amicae suae oblita est verbum ali-

quod dicere, et, cum stat, iam non orationi intendit, sed ei quae
circumvenit eam cogitationi. Quae talis ergo fuerit, nec exauditur
citius, quia dereliquit precem et mens eius ventilatur et non ex
toto corde offert Deo precem et pergit magis ad inspirationes
15 maligni, quae non possunt salvare eam, et amicae suae exponit
eas, quoniam nescit, qui ei locus creditus est vel quo gradu digna
efFecta est. Quae autem Deo placere vult vidua, sedens intra
6.

tectum suum quae Domini sunt sapit, noctu et die incessabili ore
sinceram precem offerens, et impetrat pro his, quibus petit, cum
20 sinceram precem fundit, quoniam mens eius ad hoc solum vacat.
Nec enim voluntas eius avara est ad accipiendum nec desiderium
eius est, ut multum expendat ad expensa sua. Nec oculis aliquid
potest desiderare, quia nec vidit aliquid tale nec insedit menti eius,
nec, cum audit, in verba malorum adcommodavit aurem suam aut

3 Phil. 3, 19. — Mt. 6, 21. — 5 Mt. 6, 24. — 17 I Cor. 7, 32. —

18 1 Tim. 5, 5.

3 quorum L |
sacculus : + et venter S j
cst : -j- ut accipiat S f

6 id est : et servit S cf. C |

6 lucro : + immundo S !
7 abunde : perpetuo
orans ac rogans S cf. C |
8 circum — festinat : magnopere capta est cura

quaestus immodici S |
10 lucrum : aliquid S cf. C 1
12 nec : oratio eius in
nihilo S |
13 citius quia : 00 S |
15/16 quae — eas cum amicis suis
: et loquitur

de re inutili S 1
16 qui — creditus est : quomodo ad fidem pervenerit S j

19 offerens : -\- coram Domino S 1

pro his quibus : quaecunque S |
19/20 cum
— fundit > S I
22/23 oculis — menti eius : oculus eius aberrat, ut aliquid

videat et concupiscat et mentem suam impediat S |

23 insedit : impedit S |

24 nec + q L cum audit umquam aut Corssen 24/1 aut — habuit quia

^
: : :
| |

non egreditur nec circumambulat foris S

4. .'] Cf. Polyc. Phil. 4, 3.

',
,.^" ,'
jculv
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

6 ^
III, 7, 4-6.

,,-
195

, , ^^ 4• V 7^9
,

(>^) : ^- 5

, ^, - ,
^ , ,'
, 7],
''.

^ ^
,,' 6 5• ^^' 7^9
10

?^ ,
^'
,^ , ^
.
/] rf

^ , ^ -
,
, 6. 15

] - , ^-,

^
^ - ^' & &,
20

, 1 Phil. 3» 9• ~ 2 les. 22,

,
13; Cor. 15, 32. — 5 Mt. 6, 24.
- —
—
25

9 Mt. 6, 21. — 16 Cor. 7, 32. — 17 Tim 5, 7• — 18 ludith 9. 12.

24 Prov. 7, II.

.
•
/7 >
2

b
10

, -(^
:

'

15
:

a, +
m

:
{)

»?
|

h
11
|

19
^&
2

m
b

b
|
8
b

b
,
|

m
+
13
|

^?.
b

:
:

:
|

h
b
3 at
. ,

;<.
j
|
12 ds
14
b
:

h
:
|

18
+
b
9

20
|

'&
|
4
4/5

b
?y

b
^.

\
:

-
j :
j
\

, h >« —
b

26
b !
j

25
21
a b
a ]

h
21/22
: 'm |
ro
>» b |

:
22
post
h |
23
\

13*
 19() DIDASCAMA III, 7, 7 8, 1 (l).

ipsa ministravit, quoniam nec curam habuit. De liis ergo nihil

poterit impedire orationi eius. 7. Sic igitur castitas cius et

inturbulentia est Deo accepta, et mox, cum coeperit petere

aliquid a Deo, praeveniet precem quoniam quae talis est eius,

5 vidua non diligens pecuniam neque turpilucrum amans nec avara

nec gluterix, sed magis mansueta, sine turbulentia [agens omnia],
religiosa et verecunda et sedens in domo sua 8. et lanam deforis
accipit, ut magis praebeat tribulantibus quam ipsa alicui sit molesta,
ut accipiat ab eis, rememorans eius viduae, cui in Evangelio testi-
10 monium fertur a Domino, quae veniens misit in ga:{ophylacium
denarios minutos duos, quod est quadrantes ; quam cum vidisset
magister et Dominus noster cordis scientiam habens, dixit nobis:
discipuli mei, ista vidua pauperrima plus omnibus misit eleemo-
synam, quoniam omnis populus de ahundantia sua misit, haec autem
15 omnem vitani suam vel substantiam, quam habehat, in caelo sibi
thesauri:{avtt.

VIII. Sinceras ergo oportet esse viduas, subditas episcopis et

diaconis et reverentes et trementes et metuentes episcopuni sicut
Deum, non habentes potestatem in aliquo nec absque dispositione
20 aliquid facientes et citra consilium aut imperium episcopi, et ne
velint ad aliquem pergere ad bibendum aut manducandum aut
ieiunare cum aliquo aut accipere ab aliquo quicquam aut manus
alicui imponere et orare, ut superius diximus, absque consilio

4 Mt. 21, 22. — 7 Prov. 31, 13. — 10 Mc. 12, 42—44.

2/3 castitas . . et int. : tranquillitas mansuetudo et castitas S !

3 est — et

S cf. C cum
: sit Deo manifesta L |
6 gluterix : cupida S |
magis : perseverans
in oratione S cf. C |
agens omnia >» S C |
8/9 tribulantibus — ut : vel tri-

buat aliis neque aliquid S |

12 niagister Dominus c>o S cf. C
. . 1
13 plus
omnibus : ab omnibus plus L |
14 omnis populus omnes S C 15 : |
vel sub-
stantiam >> S C, additamentum interpretis j
15 16 in caelo sibi thes. : misit
tanquam thesaurum S | 18/19 et metuentes sicut Deum : post diacunis L j

20 consilium aut S > |

episcopi : + vel loquentes cum aliquo nisi ut con-
silium dent conversionis S 23 ut sup. diximus super aliquem S

-
|
:

VII,

videtur.
8. deforis] Sic in
interpres syllabam ex reddere

* *
verbo

tet
VIII.

episcopum
ab indignis
"
. - ov

Q.uod
accipere viduam
vel alium fidelem.
opor-
vel
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 7, 7-8, 1. 197

^'^^
&, ' , ^^
, ,,
, ,, , , ,'"
,
'
, , , , ,' '*. .
,,'\

'
,
5
^?]
{^ ' - 8.
?)
?],
^,
, ,,,-"' "',, -
,' , - 10

,. ^
,, ". -
, ,,,
^,
-
,,'

, 2 Mt. 21, 22. — 3 les. 58, 9• — 9 ^. 31,

^^ 3• — H ^*^• 12, 42—44•
20

.
6>.
&] '
.
/
1

b
h m
—
1
b
3
:

>
b
b
>
m
b
|
|

|
>>
:
a
post

+
|

b
2

!
pr >-

'
m
b m
j
2/3

,
>
>>
b |

&
7 >> j
8 b |
9 \

b 11 : h \
b |
a |
12 >
. +
b !
: incipit d |
14 ;> d
() |
b d 1
16 Je
D

&
a cf. Luc. 21, 4 1 b h cf. : ante
a, > d m + b ]
17 |
18 pr
> d m . . . > b h 18/19 — > b d
.
|

&. >
20
cf. D : ?.&
a |

a h,
: h
d
|

m
21 b | h

. Animadvertas, quomodo Didas- Didascalia porro viduae manus impo-

calia et Constitutiones de ordinibus sitionem attribuit, quam Constitutor
inter se difFerant. Vidua cum in illa non agnoscit, maiorem partem ver-
scriptura eadem esse videatur ac dia- suum 2 — 5 supprimens.
conissa, in hac diaconissae subicitur.
 198 DIMSCALIA III, 8, 2 9, 1 (LS).

episcopi vel diaconi. Si quid autem non iussa fecerlt, corripiatur

illa, quae sine disciplina est. 2. Quid enim scis, mulier, a quo
accipias aut de cuius diaconia edes aut pro quo ieiunas aut cui
manum commodasti? Nescis, quia rationem reddere habes Domino
5 pro unoquoque eorum in die iudicii, quoniam communicas ope-
ribus eorum. 3. Tu quidem, vidua indisciplinata, vides con-
viduas tuas aut fratres in infirmitatibus positos: ad membra tua
non festinas, ut facias super eos ieiunium et orationem adhuc et
manus impositionem? Dicis autem non vacare tibi et fingis te
10 male valere. Apud aliqu[ant]os vero, qui sunt in peccatis aut
extra synagogam, quoniam multa donant, paratissime ceieritatem
tuam praestas illis. Confundemini, quae tales estis, quia non solum
amplius [aj viris, sed et [a] presbyteris et [ab] episcopis vultis
sapere. 4. Scitote igitur, sorores, quod, pastores vestri si quid
15 vobis disposuerunt una cum diaconis suis et audieritis eos, Deo
vos oboedistis; et secundum iussionem episcopi si cuiquam com-
muni<castis), ** sine vituperatione estis apud Deum, et omnis
frater ex numero laicorum episcopo oboediens eique se subiciens,
quoniam hi rationem reddunt pro omnibus; sin autem non ob-
20 oeditis consilio episcoporum et diaconorum, hi innocentes sunt
delictorum vestrorum; vos autem rationem reddetis omnium, quae
facitis secundum voluntatem vestram propriam, viri aut mulieres.
5. Unumquemque enim, qui orat vel communicat cum homine ex
ecclesia eiecto, iuste oportet cum hoc numerari; nam ad dissolu-
25 tionem et ad interitum animarum hi sunt. Si quis enim cum
homine ex ecclesia eiecto communicat et orat neque oboedit
episcopo, Deo non oboedit, et coinquinatur eumque non cum illo

sinit ad paenitentiam venire; si enim nemo communicat cum eo,

paenitentiam (iidt et flet et orat atque precatur, ut recipiatur, et
paenitentiam aget omnium, quae facit, et vivet.

IX. Mulierem aut baptizare vel a muliere baptizari non appro-

bamus, quia hoc illegitimum est et magnum periculum ei, quae

5 pro unoqu. eoxum L C : de unaquaque harum rerum S |

9 impositi-
onem :
-f et visitationem S | 9/10 vacare . . valere .^v:) S |
10 aliquos : alios S i

22 propriam :
-f ^ut vestri, vos viduae Sm

IX, I. non approhamus] Auctor le- ^ ;-5 1893 p. 60, eum ActaTheclae
nissime iudicat. Zahn, Das Evangeliiim respexisse censet.
^,. ,,- ; } *
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

2 (VIII).
tv
^
III, 8, 2—9,

,
,
1.

d 0£

-
199

, 5

^
,,&) .^%^-^ ,^
' - '

^".
^.
' ,,
?] '

. ^^,
,^
6
, 3•

-
^-
- 15

IX.

9 Exod. 20,
-.

— Deut. 23, 18.

'- ^,
, 20

^
17.

1 a h j
b |
r/ pr b D : a. d h w \ ^ \
el :

d dh -\- b 2 / >> m (> d)

' b d

^
'

\
|
:
j

a |
3 r/ : b h |
c>o d | 3/4 :

b |
4 : h |
5 ^ + *^ b |
6 d j

>h rw >> a 7 b , 8 (-

.
| j |

m | >b j
9 -\- |
: b |

1\ H : , b , > h m 13 > h a b h :

.
| |

d m 14 h |
15 . >b |
17
-\- d i. m. 18 : h ]
m |

19 : m, |
b , 1 21
h + d ]
22 sec : h

-
IX.

. Q,uod non
oportet
impium
enum.
mulieres baptizare,
est et a Christi doctrina ali-
quoniam
200 DIDASCALIA III, 9, 2—3 (Sj.

baptizat, et ei, qui baptizatur. 2. Si enim liceret a muliere baptizari,

profecto Dominus ac magister noster a Maria matre sua baptizatus
fuisset; baptizatus est autem a loanne, sicut et alii e populo.
3. Nolite igitur vobis periculum struere, fratres et sorores, con-
versantes praeter legem evangelii.

10
3 Mt.

3
>> b
:
3,

I
13.

8
b

d ,
|
5 ^ b d
(>> b)
,
b d | 6

()
a |
h

b
] 7

|
> b

>
m
b
a
\

11 + ^^^' m 13 b d m ^' >h 14 b h

- a-

]]
|
:
|

a d 16 >h j
pr >> b |
18 b h, j

. , .] Constitutiones debet laicus opus sacerdotale fa-

multo severius iudicant quam Didascalia.

—
3.

dotes solum vel per episcopos et pres-

byteros impertiendum
Baptismum per

esse
sc. III, 6,

sacer-

hoc loco
.

vero
I. ]
cere,baptisma vel sacrificium vel manus
impositionem vel benedictionem.

solum ante oculos habet. Necessitatem

saltem in baptismo conferendo
Auctor regulam

Constitutor annuit et infra c. 11, i regulam superare ipse annuit VIII, 46,

20, 2 distincte dicit addens, diaconos 16 et omnes semper censuerunt. lam

in sacramento conferendo illis mini- TertuUianus extra ordinem laicis ius
strare. Potestas baptizandi VIII, 28, 3
baptizandi expresse attribuit. — -
46, 1 1 diaconis etiam expresse abiu- . .] Haec verba, repetita
dicatur. Cf. Canones apost. 47, 49, 50. VIII, 46, II, benedictionem denotant
Similiter Maximus Confessor ad Dio- a presbytero aut ab episcopo imper-
nysii Caelest. hierarch. c. 3, Balsamon tiendam, vel benedictionem privatam
ad Canonem apost. 49. Altera ex aut publicam, ut e Basilii M. canone 27
parte diacono ius baptizandi concedunt colligere licet. Infra VIII, 6, 10; 7, 3;
absolute synodus Illiberitana c. 77, 8, 4; 9, 7; 15, 6 preces super cate-
Cyrillus Hieros. Catech. 17 c. 35; cum chumenos, competentes et fideles pro-
auctoritate episcopi TertuUianus De nuntiandae appellantur.
baptismo
ferianos
c. 17, Hieronymus Adv. Luci-
in necessitate Gelasius
X— XI.
XI.
Georg. Chron. c. 151.
-
-
,
c. 4;

,
Ep. 14 c.
7 (Epist. Rom. pont. ed.
Thiel 1868 p, 366); Paschae tempore

episcopos
1, 1035). —
phanius H. 79 c. 2—4
] .
Canones synodi Romanorum ad Gallos
c. 7 (Harduini Concil.
Negat quoque Epi-
in christiana reli-
coll.

.
presbyterum
Q.uod praeter
nulli
episcopum
reliquorum
-
vel
cleri-

&
gione esse debere vel corum licet ea exercere, quae sunt
4.

X.
, .^ ov -
Similiter Epiphanius H. 79 c. 3. sacerdotum,
soli convenit,

3.
et

oulli
quod ordine episcopo
vero
Hoc verbo Consti-
alii.

Q.uod tutor semper significat ordinationem

,,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

-^,' yag,
6 '\
7)
08
III, 9, 2-^11,

. 3.

, 2. ti
201

. ," . , ^^
, ,," 5

,,

tac.
;^ - , -,
^
,,'^,
3• ^

^^
*
'
-

10

-
4• *^ ^^ ^^^ ^'^^' ^-^^

, ^,. ^ ^, \
' 15

,. ^ - ,
. /'

. ^^ .
, 2. ,, ''
^'''
,, ' 20

' ' ,
, , ^,

. '
XI.

, 25

2.

3•

- -
-
.

, .
' 30

2 Cor. II, 3• — 4 Gen. 2, 21. — 6 Gen. 3, 16. — 13 Mt. 3, 3• —

Mt. 28, 19. — 20 Hebr. 5, 4. — 23 II Paralip. 26.

18 b d |
ri > m |
19 b j
20 ' b d h :

b
(+

,
a'-)

.
|
21/22

h |
|
25 ' b
h
|
:
h

28
|
22
a. h
h :
,
h |

et
23

m ,
\
d
27 -
b
j

h |
30 h |
31
 202 BIDASCALIA III, 10, 1—6 (s).

X (xii). De invidia vero vel aemulatione vel obtrectatione

vel murmuratione vel lite vel loquacitate vel iactantia vel de re-
pugnantia antea vobis diximus, has res Christianum non decere;
m autem ne nomen quidem unius ex his rebus inhaereat.
viduis
5 2. Quoniam vero, qui mala operatur, artificia et opera multa
habet, intrat in eas, quae non sunt viduae, et de eis gloriatur.
Sunt enim, quae se ipsas quoque viduas esse dicant; opera autem
nomini convenientia non faciunt; propter nomen enim viduitatis
non sunt dignae, quae introeant in regnum, sed propter fidem et
10 opera. Si ergo bona facit, glorificabitur et accepta erit; si vero
mala facit et opera adversarii operatur, vituperabitur et eicietur e
regno aeterno, quia reliquit res aeternas et desideravit ac dilexit
res temporales. 3. Videmus autem et audimus viduas esse, in
quibus inest invidia mutua. 4. Si enim anus socia tua induta
15 fuerit vel quid acceperit ab aliquo, vidua, videns sororem tuam
adiutam esse, si vidua Dei es, debebas dicere: 5 (xiii). Benedictus
Deus, qui anum sociam meam adiuvit. Et glorificabis Deum ac
postea euQi, qui subministravit, et dices: Opus eius suscipiatur in
veritate, et recordare eius, Domine, in bonum in die retributionis
20 tuae, et episcopi mei, qui recte coram te ministravit ac dispertiit

eleemosynam, prout decet, quia anus socia mea nuda fuit atqae
adiuta est, et adde ei gloriam ac tribue ei coronam honoris in

die revelationis adveutus tui. 6. Similiter et vidua, quae accepit

eleemosynam a Domino, oret pro eo, qui hoc ministerium praebuit,

X, 5. et glorificahis

Constitutor haec verba tanquam partem

orationis exhibet. Syrus particulam for-
tasse minus recte
— suhministravit]

vertit.
,
]
orare pro
2.
eis,
duomodo
qui dant necessaria.
e.
oportet viduas

eleemosynam secun-

-
i.

* dum locutionem Act. 6, i ; I Cor. 16, 1 5;

clericorum, et ab eo distinguit II Cor. 8,4; 9, 1. 13, ubi vocabulum illud

&€ vel manus impositionem, quae ministerium eorum significat, qui chri-

^
extra ordinationem fit et etiam pres- stianae caritatis officia aliis praestant,
byteris competit. Cf. VIII, 28, i. 2. vel beneficiorum subministrationem.

ostiarios
XII. .
Animadvertas autem,
ordinationibus

] locum non

hortatio ab invidia.
I.

XIII.
VIII,

II,
4

6;
in

— 22
obtinere.
sectione

III,
psaltas

5.
De-
de
et
Cf. IV,
Sim.
vel
I,
I,

9;

eleemosynam dare,
Herm. Mand. II, 6;
Dam.
allegato
S.
i;

II,

Parallelis
(Migne
7. 2.

7.

PG
Herm. Mand.
Verbum
similiter

ut
in

e
c. 14, 2;
loco in loannis
Doctrina Petri
95, 1461),
denotat:
V,
II,

i,

cuius
6;
iv

3;
 , \ ^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 12, 1-13, 2.

-
203

,
XII.

' ,,, ^, ^-'-

, ,
?] , . 2.
CiXov

6
]

'
,^ , ^,^. , 10

,^ , -
3-

)^. 4• ^^'^^ 7^9

15

,& , ^' ^-
d

- XIII. 6 6
(],
,

^-
20

?
^
3
1
\

^' pr a b d
abho:>dmpv|Je>dmpv|4
. ) 2.

:
^]

h m
'
|
2
.
^,
b |

b
25

5
8
10
^^
h,

h
b
|
similiter deinceps

]
.
h,

& ^ ^^ ^ j
|
6
>>
11
m
a |

| 9
h,
:

: post
b

h
|

|
7/9 d
a

&
b | 15 |
:

+ m
. - - b 16 h

-
:

&
| |

>d >
-
18
19 20

2/26
,
,
-\- 3.

1,

d
\
6 sec

: -9
]> b
b
j

h,
d
|
20

|
| 23/25
24
a

^
|
19

a
m

|
—
:

d- :

b
>> b
h
|
[

26
,

25
|
23

:
h

- d
a

h
 204 DIDASCALIA III, 10, 7-10 (s).

(xiv) occultans nomen eius tanquam sapiens, ut iustitia eius

fiat apud Deum neque apud homines, sicut dixit in Evangelio:

Te faciente eleemosynam nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua,

ne, cum patefacis ac manifestas nomen, orans pro eo, qui dedit,
5 manifestum iiat ac veniat nomen eius ad aures gentilium et gentilis

audiat, cum hic sit vir sinistrae. 7. Nam et accidit, ut, si quis
fidelium te audit, exeat ac loquatur, cum non deceat exire ac
manifestari ea, quae fiunt vel dicuntur in ecclesia, quia is, qui
eiectus est ac loquitur de eis, Deo non oboedit et proditor fit

10 ecdesiae. Tu vero ores pro eo occultans eius nomen, et sic

implebis, quod scriptum est, tu et viduae tales, quae estis altare

sanctum Dei lesu Christi. 8. Nunc autem audimus viduas esse

non conversantes secundum praeceptum, sed id tantum agentes,
ut mendicent et aberrent ac vagentur. Et ea, quae accepit ele-
15 emosynam a Domino, si est insipiens, palam respondens ei, quae
eam interrogat, revelat ac patefacit nomen dantis, quo audito haec
niussitat ac reprehendit episcopum dispertientem aut diaconum
aut eum ipsum, qui donum dedit, dicens: Nonne sciebas me tibi
propiorem esse et magis oppressam illa? Neque scit hoc non
20 secundum voluntatem hominis factum esse, sed iuxta niandatum
Dei. 9. Si enim testaris eique dicis: Propior tibi eram, et sciebas
me nudiorem esse illa, debes cognoscere eum, qui ordinavit, et
silere nec contendere cum eo, qui ministravit, sed ingredi in
domum tuam et in faciem tuam te proiciens confiteri Deo pro
25 vidua socia tua et orare pro eo, qui dedit, et pro eo, qui mini-
stravit, et rogare Dominum, ut tibi quoque aperiat portam gratiae,
ac confestim Dominus audiet orationem tuam invidiae expertem,
et mittet tibi gratiani potiorem quam viduae illi sociae tuae, unde
non sperabas te ministratum iri, et probatio perseverantiae tuae
30 laudabitur. lo. Aut nescitis in Evangelio scriptum esse: Cum facis
eleenwsynam, noli tuba canere ante homines, iit videaris ah eis, sicut

hypocritae faciunt; nam in veritate dico vohis, receperunt mercedem

1 Mt. 6, I. — 3 Mt. 6, 3. — 30 Mt. 6, 2.

6. iustitia] i. e. eleemosyna. — vir partem extremam etiam Gregorius Naz.

sinistrae] Cf. II, 45, 3. Orat. 24 c. 24 ]audavit et Nicetas eius
* ^ * interpres false ad Constitutiones apost.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, U, 1—3. 205

, XIV. "^H

- ,
ev jtoiovoa
^'^ , oixtlov
-

^ ,
,,
?] ^, ^, ^ ira
,,

^
6

,
,
- ,^
-
,
-
^
ij

,, 6
'*.
6
".
2. *
^},
5

?] ,
^;, , ^
' ,
; »-
10

, ^. , - 3•

2 Mt.
,
6, 2. — 3 Mt.
,^ 6, 3, 4• — 7 Mt. 6, 4-
^ ^
15

1 :

+
, m |

>ad
h |
3 ^
&
a |
tV |
4 b h d- i. m. : cf. Matth. 6, 3

-
|

4 + 70 d i. m. V I
5 j/ : b |
6 + ( b |
not >> b ( ^ :

>
ii p,

>
b
d
,
;
7 ^EOv :

'
>b
m
a,

|
10
|
8
- . — >>
b,
a |
9,

\
10
11
:

' pr a sec |
d ,

^ h \
12

^>
pfat a |

^
pr >» b |
13 / h m : sl, / b d i b |

^
14

- d h
>b
17/18
|
1
'^^

.!

—
,
: ante
m |
m, ante
-{ ^ b | 15/1G
|
h
,
|

{. ) b
j

|
18 a,
:

de b |
: h,
b j
19 h, \
b d h a- : >> a m

retulit.

sensu
XVIII,
10,
^X> 24.
3;
Latini
illo

7,
Gregorius
8;
quoque diaconiae nomen
usurpant:
XXI, ,
.
Cassianus CoII.
2;
Ep.
8, ;
VIII,
9. 7;
20;
. secundum Domini
non debet se iactare
constitutionem
nec nomen suum praedicare, quae mu-
Q.uod

XIV. ov nus tribuit.

 206 DIDASCALIA III, 10, 11 — 11, 4 (s).

snam. ii. Si Deus igitur mandavit, ut niinisterium fiat in occulto,

et ita ministravit is, qui ministravit, quare tu, quae in occulto
accepisti, Aut iterum quare tu mendicas, quae
palam clamitas?
non solum vituperas ac murmuras sicut aliqua, quae non est vidua,
5 sed etiam maledictum emittis, sicut gentiles? I2. Aut non audi-
visti, quod scriptura dicit: Omnis, qui benedicit, sit benedictus, et
omnis, qui maledicit, sit maledictiis. Et similiter in Evangelio quoque
dicit: Benedicite eis, qui vobis maledicunt. Itemque dicit: Cum intra-

veritis in domunij dicite: pax huic domui; et si domus digna fuerit

10 pace^ pax vestra veniet super eani; si autem non fuerit digna, pax
vestra ad vos revertetur.
XI (xv). Si ergo pax ad eos, qui eam miserunt, revertitur,
eo magis maledictio revertetur super eos, qui eam emiserunt in-

aniter, quia is, super quem emissa erat, non fuit dignus male-
15 dictionem accipere. 2. Omnis enim, qui inaniter alicui maledicit,

sibi ipsi maledicit, quia scriptum est in Proverbiis: Sicut passeres

volant et aves, sic maledicta inania revertentur. Et iterum dicit:

Qui proferunt maledicta, insipientes sunt. 3. Sub iigura enim apis

repraesentamur, sicut Dominus dicit: Vade ad apem et disce, quo-
20 modo operetur ; opus suum sapienter perficit et de eius labore ajfertur
divitibus ac pauperibus ad cibum; et amatur ac laudatur, quamquam

exigua est robore. Sicut ergo apis exigua est robore et cum pupu-
gerit aliquem, aculeum relinquit et sterilis fit ac confestim moritur,
ita secundum hanc similitudinem et nos fideles omne malum, quod
25 alii facimus, nobis ipsis inferimus. Nam quod oderis tibi fieri, neque
alteri tu feceris. Propterea omnis, qui benedicit, est benedictus.

4. Admonete igitur ac reprehendite eas, quae sine disciplina sunt,

6 Gen. 27, 29 cf. Num. 24, 9. — 8 Mt. 6, 44. — Mt. 10, 12. 13. —
16 Prov. 26, 2. — 18 Prov. 10, 18. — 19 Prov. 6, 8. — 25 Tob. 4, 15. —
26 Gen. 27, 29. — 27 I Thess. 5, 14.

>> m
1

V 4
b |
tj7

: '
sv n. :

h 5
b j

:
3
h
ni

)
|

'
pr

,
j |

h \\ \
Q -\- h | 7 -f b d cf. Matth. 10, 13 | j/ : ,
b 9 dmpvjlOi7>h| -{- h

]
1 \

XV. ^' Christianis maledicere.

^.
conviciari proximo; alienum
Q.uod non
enim
decet
est
put
3•

scribit.
XVII, ',
Codex
quod autem
a hic incipit ca-
non in-
 , , ] CONSTITUTIONES AFOSTOLORUM

^
III, 14, 4—15, 4. 207

'
'
,
avTfj

,
^'.
,
,'
& ^
,] ^ ,
, -
7].
,^
5• -^fc/f^

?
^^
4.

)
\ 6
],
]

*^. , ij

',
\ &,
^
XV.

,
€6' ,, ^
", ,
,. 6
2. 6
10

' ^ , '\ ,,
,
3-

^ ., , 7/
,,'* ,,
, , ^, '\
20

, ",
^,
,,^
6
^' ,,
&,
(

". 4• ^,
^^
,,"
25

5 Gen. 27, 29 cf. Num. 24, 9• — 6 Luc. 10, 5. 6; Mt. 10, 12. 13. —
15 Prov. 26, 2. — 17 Prov. 10, 18. — 21 Ps. 7, 16. — 22 Prov. 26, 27. —
24 Tob. 4, 15. _ 25 I Thess. 5, 14.

a
> b |
11

^9• b d
d,

> 14
h |
>» d
b
|
12
15
m |

&
13 a :

' >> m
I | j |

b d m cf. LXX 16 17
'
| |

^ h
|

b 20 h 1
>> m |
«V b |
a b : d m |
21
>» 23 ante > m a h,

& .
: h, |
:

> b d m f tg m |
23/24 —
>> h, obelus lacunam indicat, sed margine praecisa nihil amplius legi potest |

24 >> m |
24/25 , ( ?) b d j
2 : -{• b,

[
: /. , a ]
26 h 1
b h
 208 DIDASCAIJA III, , 5 12, 2 (s).

et iterum exhortamini et confirmate et confortate eas, quae iuste

conversantur. Procul ergo sint viduae a maledictionibus, quia ad
benedicendum constitutae sunt. 5. Itaque neque episcopus nec
presbyter nec diaconus nec vidua maledictionem emittat ex ore
suo, ne maledictionem sortiantur, sed benedictionem. Operam
autem da, episcope, ne quis laicorum maledictionem proferat de
ore suo; nam tu omnibus prospicis.
XII (xvi). Propterea, episcope, constituas tibi operarios iusti-

tiae, adiutores populum tuum ad vitam adiuvantes. Qui tibi placent

10 ex populo universo, eos eligas ac diaconos constituas, virum, ut
curet res multas necessarias, niulierem ad ministerium feminarum.
Sunt enim domus, in quas diaconum ad mulieres non potes mittere
propter gentiles, mittes autem diaconissas. 2. Nam et in multis
aliis rebus necessarius est locus mulieris diaconissae. Primo cum

8/9 iustitiae : operis eleemosynae Flemming

XII, 2. primo] De aliis diaconissae sancto ungere, cum diaconissa reli-

ministeriis v. 4 sermo est. — cum quum corpus illiniat. Didascalia et

mulieres etc] Ministerii diaconissarum Constitutiones etiam unctionem capitis

vel viduarum in baptismo feminarum commemorant, quam episcopus in
adhibendo meminerunt Testamentum manus impositione perficiebat quamque
Domini nostri II, 8 ed. Rahmani p. 129, non de confirmatione intellegere licet,
Ps.-Hieronymus ad Rom. 16, i, Statuta quoniam ipsa quoque baptismum prae-
eccles. antiqua synodo Carthaginiensi cedebat (cf. v. 4). Videtur hoc modo
IV adscripta c. 12. Epiphanius H, 79 secundum Didascaliam episcopus par-
c. 3 ; Expos fid. c. 20 (21) inprimis mu- tem unctionis administrasse et Con-
lieres baptizandas a diaconissis unctas stitutor hunc ritum retinuisse, quam-

fuisse refert. Didascalia addit, mulie- quam alium addidit. Alias de hac
ribus vel diaconissis deficientibus bapti- caeremonia apud veteres nihil certi in-

zantem quoque mulieres unxisse. Con- veni. Ritus autem diversus erat. In
stitutor haec non habet. Tempore vero Testamento D. n. II, 8—9 ed. Rah-
etiam posteriore presbyteros mulieres mani p. 129 — 131 primo baptizandus
unxisse ex loannis Moschi Prato spirit. ungitur ab episcopo post abrenuntia-
c. 3 apparet. Canones Hippolyto ad- tionem oleo exorcizato, deinde a pres-
scripti c. 19, 12 (ed. Haneberg p. 76; bytero confestim post baptismum oleo
Riedel, Die Kirchenrechtsquellen des gratiarum actionis, postremo ab epi-
Patriarchats Alexandrien 1900 p. 212), scopo spirituni sanctum invocante et

de unctione baptizati agentes, sexum manum imponente iterum oleo i. e.

non discernentes in universum saltem chrismate. Didascalia de una unctione

dicunt, sacerdotem totum corpus un- tantum loquitur, de ea, quae mulieri-
gere et caput et faciem. Constitutor bus a diaconissis praestabatur et bap-
dicit, diaconum frontem mulieris oleo tismum praecedebat. Cf. de ea Conslit.
' .
' ,
, -,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

5• }^^
III, 15, 5—16, 2.

-- 209

06€,
. , \ , '^,
;], - 5

, , , ^,
XVI.

'.
. . \
^5

,
10

, 1/2 —
m., >> d)
2.

—
d- i.
^
m., >» d
>> b
|
2 >> b | 2/3 -
15

(
(d- i. |
3 sec : ittjy b j

4 pr : b |
5 b |
: b |
7
d-
9
i, m., > d

-
I

>
8
b 11
h)
>
:

h
post
^ :
b d
^. m
|

d- i. ni.
a
12 - |

()
|
| |

>b

& &
, m
.
h
h '

m
b |

(forma
cva

in Didascalia usitatior) a b

^b
|
13 |

: - :

a
m
:
d h
|
16
[
14

rel |
18
b
|

,
15

a h m
m
:
|
h \

> b
b d
|
-
|

h,

.
VI, 17; VII, 22.42; Clem. Recognit. Canonibus apostolorum adhibita. —
III, 67; CyrilL Catech. myst. II, 3. De .] Cf. Clem. epist.
altera unctione,
et baptismum sequitur (cf. Constit.
quae in chrismate fit ad lacobum
XVI.
c. 16.

^
1. c), quoniam ad eam administrandam

diaconissis non opus erat, auctori non

erat dicendum. 2. ]
baptismi initiatione.

diaconissae ministeriis agit.

stitutionibus vero particulae
Didascalia
De divina sancti

. 4 de
In
nihil
Con-
aliis

re-
5. . . . .] spondet, cum Constitutor illum versum
Locutio creberrime a Constitutore in omiserit.
FUNK, DlDASC, ET GoNSTIT. AP. I. 14
 210 DIDASCALIA III, 12, II• 4 (SL).

mulieres in aquam descendunt, a diaconissa oleo unctionis ungendae

sunt in aquam descendentes. Et ubi mulier ac praesertim diaconissa
non invenitur, baptizantem oportet ungere eani, quae baptizatur.
Ubi vero mulier est ac praesertim diaconissa, mulieres non decet
5 conspici a viris; praeterquam in manus impositione ungas caput
solum, quemadmodum olim sacerdotes ac reges in Israel unge-
bantur. 3. Et tu iuxta hanc similitudinem in manus impositione
ungas caput eorum, qui baptismum accipiunt, sive virorum sive
mulierum; ac postea, cum tu baptizas vel cum diaconis praecipis
10 baptizare vel presbyteris, diaconissa, ut praediximus, ungat mulieres,
vir autem pronuntiet super nomina invocationis Deitatis in
eas
aqua. Et cum ascendit ex aqua, quae baptizatur, eam suscipiat
diaconissa ac doceat et erudiat, infragile esse sigillum baptismi in
castitate et in sanctitate. 4. Propterea dicimus, valde desiderari et
15 maxime necessarium esse ministerium mulieris diaconissae, quia
etiam Dominus ac salvator noster a mulieribus ministrantibus 7nini-
strabatur, quae erant Maria Magdalene l* et Maria lacohi et losephi
mater et mater filiorum Zehedaei. Tu ergo in aliis rebus diaconis-
sam necessariam habebis, et ut eas gentilium domos ingrediatur,
20 ubi vos accedere non potestis, propter fideles mulieres, et ut eis,
quae infirmantur, ministret, quae necessantur, et in balneis iterum
eas, quae meliorant, ut lavet.

16 Mt. 27, 55. 56.

17 Maria sec + filia S loseph L, lose S

|
18 Zebedaei -|- cum aliis
|

mulieribus S |
ergo : quoque S 20 ubi|
mulieres —
ubi mulieres fideles :

sunt S I
21 ministret : visitet ac m. S |
21/22 in balneis — meliorant : eas
quae coeperunt convalescere ex morbo S

.
c.
4,

17,
dicit:

arab.

466).
.
iW

.']
c.

—
.
Sed VII,

Similiter
22, 2

22 (Harduini Conci]. coU.

.']

—
Canones Nicaeni

.^
Similiter
Constitutor

Con-
^}

I,
in

I,

Cum
Christum,
dicantur et
1.

2.

2.
Cf. VII, 22,

Cf.
et

fiant.
quare singula

2. Ps.-Ign.

V,7, 30; VI, 15,4; VII, 22,1.

Constitutor baptismum in mortem
lesu dari dixerit, ei explicandum
m eo et

Philipp.

est,

,
stitutor dicit de sacramento confirma- cur in formula baptismi etiam pater et
tionis baptismo adiuncto. spiritus sanctus locum obtineant. Pa-
XVII. trem nominari censet, quia sit auctor

cai. Quam causam habeat baptismus

- filii

baptismo
eumque miserit.
testem appellare videtur, quia
testis fuit,
Spiritum sanctum

sicut
in Christi

docent Epi-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 16, 3-17,

, 2. 211

, ^ ^.'
,,
.
**
, ,
'
,
& ,
,,
,
?]
3• «-^^^ ]

^,
5

, '- 4 (^^D• ^^ ^^^^ ^

10

^ ,^^,^.' 6
6

15

,
'

,
, -
'
XVII.

, -
, ' -
7 II Petn 2, 9•
2.

— Tim. 3, 5• — 18 Rom. 6, 3•
3•
20

1 : ante b , >- h | 1/2 : tff b d

( >» )
|

^
2 h |
3 h |
: b |
4/5
>
,
b d |
6 >> b |
7 b |
8 : b,

, + '^fov d j
h | 8/9 m |

,
9

^( .
+

^
>>

-f
m

phanius Expos.
Naz. Orat. 31
15
m

\
)

b
-{•

29; 39 ^- ^^•
c.
b

fid. c.
b
|
|
|

h
11

^
19

5
+

et
\
^«^«^

20

Gregorius
:

-{-
|
:
(les.

d
\
62, 2) a

.
|
b

^
|

m
|

h h
9/10
-\-

^
|

m
16

\
h |

-\-
]
(f'
b
d
h
\

j
14
17

-
:

3- Chrysost. Adv. ebriosos sive de (ed. Bened. II, 443).

resurrectione lesu Chr. honi. c. 4: Cf. Ps.-Iust. Q.uaest. 137.
14*
 212 DIDASCAIJA III, IH, ] (l).

XIII (xix). Diaconi sint in actibus similes episcopis suis, sed

exercitatiores et non malum adpetentes lucrum, ut bene ministrent;
secundum multitudinem ecclesiae [sufficientes] erunt, ut et seni-
oribus mulieribus, quae invalidae sunt, fratribus et sororibus, quae
5 in infirmitate detinentur, possint placere in celeritate ministeria
sua complentes. Et mulier circa mulieres festinabit, diaconus vero,

2 I Tim. 3,

3 sufficientes >SC j
ut L C : -{- possint discernere et adiuvare unum-
quemque S |
4 invalidae sunt S C : iam non possunt L |
b,6 possint — com-
plentes : unicuique eorum parent ministerium ipsi conveniens S

4. 6 STiL . 0•\ Cf. VI, 18, 4; Christi resurr. orat. I et V, Migne PG

26, 2. Sic patres saeculi IV Deum 46, 601 ; 683; Epp. 3 et 39; Antirrhet,

patrem saepe designant: Eusebius H. c. Eunom. sescenties (cf. C. Holl, Am-

E. VII, 17; Athanasius Ep. I ad Serap. philochius 1904 p. 213); Antirrhet. c.

c. 28; Orat. c. Arianos III, 15; Basi- Apoll. c. 5. 17. 32. 36. 40. 42. 44.
lius M, Adv. Eunomium I, 12. 15; 52. 53; Ps.-Ignatius Philad. 6, 3 ; Theo-
Gregorius Nyss, Adv. Maced. c. 13; doretus H. E. I, 25; C. Nestor. ed.
Q.uod non tres dii sint,Migne PG Schulze IV, 1047; Hilarius Pict. In Ps.

45, 129; Antirrhet. c. Eunom. saepis- 51 c. 10; 52 c. 6; 54 c. 6. 8. 19;

sime; Epiphanius H. 69 c. 43; Ps.- 55 c. 5 ; 56 c. 4 etc. Testes ostendunt,
Ignatius Tars. 2, i; 5, i; Philipp. 7, i. locutionem nequaquam Arianismum
— ^] Cf. V, 20, 12; sapere. Cf. quae de ea et priore dis-
VII, 38, 6; 43, 2; VIII, 7, 8; 35, i. putavi in libro Die Apostolischen Kon-
Locutio ad filium designandum saecu- stitutionen 1891 p. 99 — 101. Codices
lis IV et V usitata. Adhibent eam optimi etiam loann. i, 18 exhibent
Eusebius De laudibus Constantini c. 12; ^, et Hort, Two Dis-
Arius apud Athan. De syn. c. 15, sertations 1876 p. 1—72, illam lecti-

Epiph. H. 69 c. 6; Eunomius Apolo- onem pro vulgata

geticus c. 15. 21; auctor Operis im- recipiendam esse ostendere conatus
perfecti in Matth.

19, 17; 24, 40. 41

patres fidei Nicaenae: Alexander Alex.
;
i, 20. 25; 4, 2;

porro autem etiam

5, 9;

.
est.

XVIII.
Qualis esse debeat baptismo
6 -
apud Theodor. H, E. I, 3 ; Athanasius initiatus.

Contra geiites c. 41 ; Contra Apoliin. I — 2. Anastasius Q,uaest. I.

II, 5 ; Basilius M. Adv. Eunom. II, i 1. xrA.] Formula

De spiritu sancto c. 6. 8. 9. 45; Ep. 38; renuntiandi diabolo legitur VII, 41, 2.

Cyrillus Hier. Cat. XI, 3 ; Epiphanius 2. Oratio dominica cum legatur in

Ancoratus c. 3 (ter); H. 30 c. 20; Didache, repetitur VII, 24. —
57 c. 5; 64 c. 8; 65 c. 5; 69 c. 32. 73; .] Haec verba iam non esse Do-
73 6—8; Gregorius
c. Naz. apud So- mini cum codices S. Scripturae vetu-
zomenum H, E. VI, 27; Gregorius stissimi tum alii tcstes probant. Cum
Nyss. Orat. catech. magn. praef. ; In autem Christiani oratione Domini velut
 ,^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

ovvajtod^ai^ilv,

&, 6
III,

'. 17,

^,
4—19,

6
1.

4•
213

,
^«^^(>

, , ,
6 6

XV1IL ^
^, ^,,
-
5

6
, , , ^, ,
^
^
{^
' ^
,,
\\
2.

'
'
^,
,^
,
-
- 10

, )\'
\

, ",
' 15

.
,
,
,, '^ ^ ^
XIX.

- '
20

3 loann. 15, 26; 16, 13. 4• — 7 Rom. 8, 17. — 11 Mt. 6, 9—1}. —

21 II Tim. 2, 15.

2
23
>
. m
pr a d

>
:

5/6
(ie
b h

>
m
d m
|

h
sec

m
|
7
a d

/
h

7/8
:

+
b m
S^eov a

+
|

...
| | |

+ + — >>

&
b b
m 1
11/16
9
—
^«'^
: ' d
|

]
10/11
12 b |
14 ;

b |
15 : b | > |
17
> : b |

+ b 18 a-, a 20 , -\- m

.
| :
|
\

formula orationis uterentur. preces XIX. 6

doxologia concludebant, et usu long- Q.ualis debeat esse diaconus. — Con-
aevo doxologia cum precibus paulatim stitutor partem capitis priorem valde
adeo in unum concaluit, ut tempore transformavit omittens, transponens,
posteriore librarii nonnulli eam in S, addens.
Scriptura recipere non dubitarent.
 214 DIDASCALIA III, 13, 2 5 (l)•

quoniam vir est, et circa viros et ad peregrinationem et ministe-

rium et servitium ad iussionem episcopi paratissimus et mobilis
sit. 2. Ita ergo unusquisque proprium agnoscat locum, in festi-

natione eum impleat; et unum sentiendo, unum spirantes et duo

5 corpora in una anima portantes cognoscite, quantum sit ministe-
rium diaconiae. 3. Sicuti dicit Dominus Deus in Evangelio: Qui
vult esse inter vos niaior, sit vester diaconus, et qui vult esse inter

vos primus, sit vester servus, sicut filius hominis non venit ministrari,
sed ministrare et dare animam suani redemptionem pro multis: ita

10 ergo et vos diaconos oportet facere, ut, si necessitas vos exegerit

et animam pro fratre ponere per ministerium vestrum, ponatis.
Nolite dubitare; nec enim Dominus et salvator noster haesitabat
serviens nobis, sicuti et per lesaiam mandatum est: lustificare
iiistum hene servientern multis. 4. Si ergo Dominus caeli et terrae
15 nobis serviit et omnia passus est propter nos et sustinuit, quo-
modo non magis nos oportet hoc facere pro fratribus, quia imi-
tatores eius sumus et locum Christi sortiti? Nam et in Evangelio
invenietis scriptum, quomodo Dominus noster succingens se linteo
et accipicns in pelvi aquam recumbentibus omnibus nobis veniens
20 lavit pedes nostros et detersit [de] linteo. 5. Hoc autem faciens
ostendebat fraternam caritatem, iit et nos invicem hoc faciamus.

6 Mt. 20, 26 -28. 13 les. 53, II. — 18 loann. 13, 4. 5. — 21 loann.

13, 14. 1$.

1/3 et ad — sit : et paratus sit oboedire ac se subicere praecepto episcopi,

et si quo mittitur ministraturiis vel quid alicui dicturus, operetur et laboret S |

4 eum impleat S cf. C : inpleto L |

duo S : dno (= domino) ? L |
6 Deus :

et salvator noster S 7 vult — et qiii > S 10/12 ut — dubitare etiamsi

^
:
| |

animam vestram pro fratribus vos ponere oportet in ministerio, quod a vobis

desideratur S |
16 non >> S |
fratribus : + eumque sequi (vel: eique similes
fieri) S !
16/17 imitatores S C : discipuli L, pro legens

XIII, 2. duo corpora in una anima] ficilior quam altera. Diaconi, de quibus
Hauler pro duo legit dno. Cum autem caput agit, cum ministri sint episcopi,

littera dubia sit, etiam duo legi potest, duo corpora portare dici poterant.

cumque Syrus hanc vocem habeat, ita Auctor sic loquens fortasse etiam re-
legendum esse videtur. Etiam con- spexit Paulum Rom. 7, 21—25 de in-
textus lectioni favet, cum voci una teriore homine et corpore mortis, de
vox duo magis respondeat quam do- lege membrorum repugnante legi men-
mino. Locutio quidem singularis est; tis dicentem.
sed sensu non caret, et certe non dif-
, ,
^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 19,

, ,' 2—5. 215

,
,
3•
, ,,
\
\ ,
-^ *'.

,,
2.

-.
-
-
5

.
6 6
?^,
*'' \
;]

* ^-, 6
^"
10

;', \
, ,,

^'* ,
,, ''.
.,
,
4• ^^ ^^^ ^

' 15

,',
& ,,

", '*. 5•

.*' ,, - ,,

^
,
,
" '

,,
,,
,,*'

*'.
-
20

3 les. 53 II• — 7 Mt. 20, 28. — 11 loann. 15, 13• — 17 Mt. 20, 26. 27. —
19 les. 53, II. — 20 loann. 13, 4. 5. — 24 loann. 13, 14. 15,

1 ^SQanevei b |
h |
3 : rf. b , + ^«^ b |
6
b i
7 sec >>• b d h m 9 m | 10 : m 1
1011
(^
i

a D : b ) b d h m |

11 > d h (^etvai a |
12 : b |
14 :

h 1
h, m (-) |
16 a b d h m :

b h 17/18
?.
:
: | . . :

m
.

19
.

h \
22
|
>b
>d
i
18 19

m
i

|
>b
24
. .

| 19/20
b
:

. .
. .

\
m
20 -
2. Cf. Ignat. ad Polyc. , 2.
 216 DIDASCALIA , 13, 6—7 {h).

Si ergo Dominus hoc fecit, vos, diaconi, nolite dubitare, ut super

impotentes et iniirmos hoc faciatis, quia operarii veritatis estis^

Christi exemplo succincti.cum dilectione, non 6. Ministrate igitur

murmurantes nec dubitantes; nam si ita agitis, secundum hominem
5 facitis ea et non secundum Deum, et mercedem vestram similem

diaconiae vestrae accipietis in die visitationis. 7. Oportet ergo

vos, diaconi, visitare omnes, qui egent. Et de his, qui tribulantur,
renuntiate episcopo; et debe(ti)s anima eius esse et mens, ad
omnia excussior(es) et oboedien(te)s ei.

4 Eph. 6, 7. 8, — I Pelr. 2, 12.

1 nolite : vultisne S |
4 nam si ita agitis : sin autem, si S j
8 mens S C :

eritis L

^
6. si ita agitis] i. e. murmurantes et Synodus Nicaena c. 4 quidem vult,

dubitantes, Syrus membrum sequens ut omnes provinciae episcopi in ordi-

particula conditionali adiungens idem nando episcopo intersint, addit autem,

, -
dicit. * ^ * in necessitate tres sufficere reliquis per

XX. vnb litteras consentientibus. Synodus Are-

. ' Q.uod episcopus a

' -
tribus
6 latensis
secrator septem
minimum
314 decemens
vel,

tres alios episcopos

si
c.

non
20, ut con-
potuerit,
secum
vel duobus episcopis debeat ordinati, assumat, octo vel saltem quatuor
non autem ab uno; id enim esse irri- postulat. Synodus Antiochena 341
tum. — Totum caput Constitutoris c. 18 praecipit, ut omnes provinciae
et praecedentibus nulla ratione appa- episcopi conveniant aut saltem pars
rente adiecta est. Auctor priusquam maior. Constitutor ergo numerum
partem de clero agentem reliquit et etiam magis minuit quam synodus
ad rem aliam progressus est, etiam Nicaena. — ?..] CL•
pauca de ordinando episcopo ac reli- VIII, 47 can. i.

quo clero dicere voluisse videtur. 2. De facultatibus presbyteri et dia-

I. .'\ Repetuntur haec coni cf. VIII, 28, 2 — — 3.

VIII, 27, 2; 47 can. Episcopum a i. . .] i. e. benedicere vel benedicti-

tribus saltem episcopis ordinandum onem dare populo. Cf. II, 57, 19;
fuisse docet iam historia Novatiani, III, 10, I not.; VIII, 28, 1—2. Bal-
qui tres episcopos coegit, ut manum samon ad synodum Constantinopoli-
sibi imponerent (Eus. H. E. VI, 43, 8). tanam sub patriarcha Nicolao habitani
 ^- , CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, III, 6-20, 217

'
19, 2.

- ,, &
; ^. ^ , -
6

^
JtoirjOai

6.

^
7]

,
-^ , .
^,
.
5

XX.

^-,
wq

, ^- ''
10

^
, ,,, ,
-
,," ,,
'

2.
- 15

, ,
' .5 Eph. 6, 7• 8. — 6 Petr. 2, 12. — 14 loann. 8, 17; Mt. 8, 16.
20

1 xai
b, -+ oao|2aV>»bo|3
|
/ujy a b h : ^jy
^
d m
-\-

|
5
h | |
4
h
- i

.—
{
di' : a j
>> b |
6 >- b [
9 a b D : \\
(rf > h) m m |
10/11 >m |
11
>> m . : h 12 h 13 b

-
| \ |
|

( >d

^
14 15 rfe 16 b ) a b
..
: | |
|

d6 a : >b d h , + ^«^ ^ 17/18 :

b 20 a |
subscr. m,
. .. , '

Quaest. IX
-- ,
-
dicit:

(Migne PG 138, 948).

 IV.

.
autem orphanus fuerit de Christianis puer vel virgo,
Si quis

bonum quidem est, si quis fratrum non habens iilium puerum

habuerit in locum filii, virginem vero accipiat, qui habet [puerum,
id est] filium, qui tempore nuptiarum possit eam accipere; et sic
5 opera eius consummabitur ad ministerium Dei. 2. Si qui autem
non sunt tales, sed ambulant, ut hominibus placeant, confusionem
habentes propter divitias suas et contemnunt membra orphanitatis,
ipsi in tales incident, qui abundantiam eorum consumant: Quae
enim non manducarunt sancti, manducahunt Assyrii; et: Regionem
10 vestram in conspectu vestro alienigenae consummabunt eam.
II. Vos ergo, episcopi, solliciti estote de educatione eorum,
ut nihil eis desit. 2. Et virginem, quamdiu velit nubi, date fratri;

8 ? — 9 les. I, 7.

3/4 pueruni id est > S C [

4 qui . . accipere : cui . . dare S cf. C |

5 consummata est L 7 et contemnunt >> S C, interpretamentum ut videtur |

9 manducabunt S C manducarunt L 10 vestram :vestro eorum eo- |

. . : . .

rum S 12 fratri viro uni ex fratribus S

I
:

m
4 sciv b

6 ;> m
a-

6
D
>
: /Va a d h
b ! ^ h m
|

: a d,
h
b
|

, 2. quae enim etc] Particula enim illa verba e Didascalia recepit, deinde
auctor indicat, dictum Scripturae vel numero singulari adhibito perrexit,

proverbium aliquod se proferre. Locus, librarius autem mox

Constitutionum
quem primum allegat, cum in S. Scrip- anomaliam ab auctore exortam emen-
tura non legatur, libri alicuius apo- davit. — .] Consti-

".
cryphi aut potius dictum proverbiale tutor distincte dictum alius sequi an-

-
]
ex sensu S. Scripturae formatum esse nuit.

videtur. Ad partem dicti alteram sal- II.

tem propius accedit lerem. 27 (hebr. Q.uomodo epi-

,50), 17:
,.- 6
'- scopus debeat providere
I.
pupillis,

Cf. Barn.
—
^] —

]
21, 2, 8.

Eadem fere verba leguntur

. Titulus deest. in Clementis epistula ad lacobum c. 8
. Cf. III, 13, 2. et 9, et ex ea aeque ac verba II, 6, i

2, . . . .] 57, 2 — 4 interpolata, a Constitutore

Ut testes textus ostendunt, Constitutor deprompta esse videntur.
^, .
., .

^
^ -
,
]'
.
, //
}
2.
, ^ ,
5

, 10

, \ '*,
, -
&
„0

", ^ '^ '

' ,
,
,^
,, 15

''.
,, ,, .
, ,
,
, ,, , ,
,
^. ^,
- 20

2.

, &, - —U — 1 —
12 Ps. 67,

-. 6. ? les. , j. 20 Mt. 25, 3 5• 36.

> d j

b
,.
^ a 7
> m ,
b h (-)
>
|

>b
b
9
|
8

-
j
d, |

> b j
9/10 h : de
a h m j
10 b j
11 : m |

12 rf' h 13 : r. h |
: b h | 14 >m 15
!!> m '

15/16 >b |
16 -\-

b d 17 >h -f- a |
h |
18 :

^m
d, 19
^ h ,

^
:

}-
|

m 20 b |
: b |
21 b |
a :

b d h
b 23
!

m
i

[
^
22
. .
h |

:
b d
b,
|
:
 220 DIDASCALIA lY, 3 (l).

puer[um] autem accipiens substantiam artem discat, ut mercedem

dignam accipiat per artem, ut possit construere sibi et ea quae
ad artem necessaria sunt instrumenta, et iam non gravet eam,
quae (a) fratribus in eum facta est sine dolo caritas.

5 III. Nam vere beatus est, qui potest iuvare se, ut non tribulet

locum orphani, peregrini et viduae; haec autem gratia a Deo est.

2. Vae autem his, qui habent et cum dolo accipiant aut qui possunt

sese iuvare et accipiunt. Unusquisque vero de accipientibus dabit

rationem Domino Deo in die iudicii, quare acceperit. 3. Si enim
10 in orphanitate constitutus est aut in paupertate aut per senectutis
defectionem aut propter aegritudinis infirmitatem aut propter fili-

orum, quia multi sunt, nutrimenta accipit, qui talis, inquit, est, et
laudabitur; altare is enim Dei deputatus est, a Deo et honorabitur,
quoniam sine dubitatione pro his, qui dant illi, frequenter orat et
15 non otiose accipiebat, sed pro eo, quod dabatur illi, merc^edem
reddebat per orationem), quantum virtus illius admittebat. Hi
igitur in aeterna vita a Deo beatificabuntur.

3 I Tim. 5, 16. — 7 Didache i, 5; Herm. Mand. II, 5 ?

1 acc. substantiam : cum adoleverit S |

2 ut : et vir factus S |
6 per-
egrini . . viduae cv^ S |
6 haec — est >> S | 7/8 aut — accipiunt >- S |

9 quare : quomodo S |
10 in orphanitate — paupertate : in pueritia orphanus S
cf. C I
12 quia m. sunt >> S j
12 inquit >> S C |
13 est : -}- ideo S |
14/15 sine
dub. — orat . . non ot. accipiebat 00 S |
15/16 mercedem r. p. orationem C :

orationem oiferebat loco mercedis S, mercis L

II, 2. acc. substantiam] Syrus dicit: ^ . .

. -
progressus ae^ate, id quod contextui

-
.&
consentaneum est. Si Syrus recte *

tradit,

modo
,
auctor fortasse scripsit

vertens ac supra
et Latinus
III, 7, 8,
eodem
verbo
Can.
p.
2.

38.
56 edd. Riedel
.']
et
Cf. Athan. (?)
Crum 1904

sensum huic interpretati- III.

oni accommodatum, voci ipsi autem Qui-

adversantem attribuere cogebatur. nam adiuvandi sint secundum domini-
III, 2. Locus proxime accedit ad cam constitutionem.
Didachen i, 5: oval 1 IV, I. Anastasius Quaest. XIV.
. , 6 ', I. 6 .] Dictum in Evan-
et ad Hermae Mandatum II, 5 : ovv geliis non legitur. Actus apost. 20, 35
autem id Domino ipsi attribuunt di-
',
(
- ^,^, ,
,
, ^
^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 3. 221

7].\ ^
-,, , , -^ 5

,'
III.

()
". ''
6

& 2. ,,) 10

^,
^
,^^ ''. 3• ^ i"^^

-
^]6'
, ^ 15

, -

'
&.
. 7)&8

4 Tim.
6

6.
, , ^
— 9 Act. 20, 35• — 10 Didache ,
-
5;
-
Herm. Mand.
20

-
5.

^
II,

7
9
5 ?

b
'^
:
\

post
12
m
m |
2

:
|

b
5

|
b,
sec

b d
>
:

|
|
3 Vv' a

7/8
\
a
^'
|

:
m
h

h
|

h,

|
6
c^ b

12/13
h

b d
|
|

8
4

^ b d

— 9-
11
h
17
:

>
a- i. m.,

: ^
h
>> a
|
12

h D, >> d ]
|

17
b |
13
h |
15
m
|

sec
|
14

^^^ +
> b |
a d
16
b
:

|
^ a b
rel |

18 b | |
19 : h

,
.]
centes:

p. 150. —
Cf. Resch,
Cf. VII, 28, 2.
Agrapha 1889
2.

quem
dache
videtur,
mini profert.
?,.] Constitutor locum,
auctor Didascaliae libere e Di-
et Hermae Pastore deprompsisse
distincte tanquam dictum Do-
Cf. I, 2.
 222 DIDASCALIA IV, 4, 1 — 5, 1 (l).

IV. Qui habent autem et in hypocrisi accipiunt aut iterum,

CLim sunt pigri et cum debebant operari et iuvare sese et alios,
ipsi accipientes praestabunt rationem, quoniam pauperum fidelium
gravaverunt locum. 2. Qui enim habet pecunias et non erogat
5 eas aliis neque ipse utitur, sed thesaurizat thesaurum sibi, qui perit,
locum sortitus est serpentis super thesaurum dormientis et peri-
clitatur per momenta, ut cum eo deputetur. 3. Qui autem habet
(et accipit) in hypocrisim, non credidit Deo, sed iniquo mam-
monae; lucri causa verbum in hypocrisi portat et est repletus
10 incredulitate. Qui talis ergo fuerit, periclitabitur et deputabitur
cum infidelibus in condemnatione. 3. Qui ergo dat simpliciter
omnibus, bene dat, sicut est illi, et est innocens. Qui autem
propter tribulationem accipit (et) se pascit scite, [et] bene accipit
et a Deo in vita aeterna constitutus glorificabitur.
15 V. Episcopi ergo et diaconi, observate altari Christi, id est

viduis et orphanis, cum omni diligentia curam facientes de his

quae accipiuntur cum scrupulositate, qualis est ille, qui dat, aut

3 lob 22, 7.-8 Mt. 6, 24.

2 sese et > S C |
5 sed : in terra S | 6 locum s. est serpentis S C :

consimilabitur serpenti L !
7 per momenta >> S |
eo (sc. serpente) S : thesauro
suo L I
8 et accipit S |
10 et dep. : deputari S j
11 in condemnatione >> S j

12 bene — illi : dans bene facit S ]

13 et S j
se pascet scitus et L : cum
parsimonia eis utitur quae accepit S |
14 constitutus : et in requie aeterna S |

15 obs. altari : estote assidui in ministerio altaris S 17 accipiuntur : dantur S

1 01 h o, di^ d An ;
2 b d |

>m >
4,

6
5
^ m
>m
V I

|
a |
5 inl b d
a j

:
D :
d \

fV rel
, .
j
a-

7]&
i. m.,
sec
m
a
ah:>bdmopv|
|
j

7
4 h

a
|

.
8 b >> h 9 >> b 10 h

.
|

.
| |
| j

11 >> b |
13 b, m |
14 b |

14/15 ^. >» b |
18 pr >> a ]
19 \
20
m — >h

.
c>o , b 1 20/21 >> b |
20 |
21 a j

IV. De ava- Theolog. Literatur^eitung 1903 . 656;

ritia. Theolog. Reviie 1904 p. 151.
2. .'\ Cf. Basilius V.
. De legendis gentilium libris c. 8,

Phaedr. Fab. IV, 19; Orat. de hac Cum quanto timore oporteat collati-

praesenti hominis vita et de serpente ones dominicas sumere.

Hippolyto adscripta et nuperrime in- 2. Ecc]. 2, 25 et Zach. 9, 17 Con-
venta, cuius summa communicatur in stitutor etiam VII, 20, i —2 inseruit.
 IV. ^O
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^ , ?]
IV, 4, 1—5, 4.

,\ ^,
223

„7] *'.
-
'
2 (IV).

,- , ^^ ^^,
'^ , ) '
\ 5

,
,,'^^
'\ ,,
,,
, ,^ *^.

, ,.^ , ,- -
^

^ ,
3•

{^ ,^'
6, ,& 4• '^^
*
,,
-- 10

'
,
'^,,
,
,, -
^
V.

.
,,"

,
'*,

)
,,
^ ,,
'^
-'^.
2.

;
,,*' ,
15

20

,. \
-
,^,; ^''
' ^]
^", {^,
,,^ j• ^f^^ 6 25

''.; 4•
6

6
*, - 30

3 lob 22, 7•— 6 lob 20, 18. — 8 Prov. 11, — 9 Mt. 24. — 4• 6,
— 1 lob 20, 15• — 18 Ps. 145, — 19 Eccl. V25. —

^
13 Eccles. 6,

)
2. 7. 2,
— Zach. 17. — 23 Ps. 103, 14. 15. — 25 Mt. 26. 31. 32.

^
21 Ps. 144, 16. 9, 6,

24 |
: h ,
25 >> b | 26 >> h m |

ovde a(ihA:>>bmopv| |
27 :

b , + b j
28 > b 29 . .

h m, . . b | + d j
-\- 6
b |
b |
30 b
 224 DIDASCALIA IV, 5, 2 6, 4 (l.S).

illa, quae dat, ut adescentur. 2. Iterum atque iterum dicimus,

quoniam altare de laboribus iustitiae accipere debet ** et viduae
ministerium sanctum et acceptum offerent coram Deo omnipotenti
per filium eius dilectum et spiritum eius sanctum, cui gloria et
5 honor in saecula saeculorum. 3. Operam ergo et laborem im-
pendite, ut in ministerio cordis puri ministretis viduis, ut, quae
orant rogantque, ea confestim dentur una cum orationibus earum.
4. Sin autem episcopi socordes sunt neque in has res operam
navant propter personarum acceptionem vel ob divitias immundas
10 vel quia eas neglegunt neque indagant, rationem non simplicem
reddent.
VI. Accipiunt enim ad victum pupillis et viduis subministran-
dum a divitibus, qui homines captivos in carcere tenent vel qui
servis suis male utuntur vel dure tractant oppida sua vel pauperes
15 premunt, 2. vel a sordidis et ab eis, qui corporibus suis abutuntur,
vel a maleficis vel ab eis, qui detrahunt et addunt, vel ab iniustis
actoribus vel ab iniustis accusatoribus vel a iudicibus personam
accipientibus, 3. vel ab eis, qui coloribus pingunt vel idola faciunt,
vel ab aurificibus et argentiiicibus et aerificibus furibus vel a publi-
20 canis iniustis vel ab eis, qui simularnt se visa videre, vel ab eis,

qui pondera mutant vel dolose metiuntur, vel a cauponibus aquam

admiscentibus, 4. vel a militibus iniuste conversantibus vel ab ho-
micidis vel a speculatoribus condemnationis vel ab omni magistratu
imperii Romani, qui in bellis maculati sunt et sanguinem inno-

21 Prov. 20, 10. 23. — les. i, 22. — 24 Prov. 6, 17.

1 ut adescentur (i, e. escentur, rnanducentur) : ad cibos S |

2 quoniam
altare etc. : altare, quoniam viduae, cum ex opere iustitiae nutriuntur, mini-
sterium sanctum etc. S |
5 saeculorum -\- amen Sm

VI.

ones recipiendae
iciendae.
.
VI-VII;IX-X.Anastas.auaest.XII.

sint
Q.uorum
et quorum
oblati-
re-
43 c.

Carthaginiensis
52,

vel Statuta ecclesiae antiqua

synodi Illiberitana

Autisiodorensis 585 (578)0. 17, Tole-

tana 675 c. 4.
quae vocatur
c.
c. 28,
quarta
93. 94,

I. Oblationes peccatorum vel ex- 2. Cum gentiles cauponariam parum

communicatorum per ecclesiam reici- honestam esse censerent, ut Plato De
endas vel reiectas esse temporibus legibus XI, non est mirum, Christi-
veteribus testantur Epiphanius Expos. anos de cauponibus, mercatoribus et

fid. c, 23 (24), Gregorius Naz. Orat. negotiatoribus severe iudicasse, Cf.

 ,, ,
'^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

xai
IV, 6, 1—5. 225

,
' . ., -- & -^
di' )

' ^*'
5
VI. ' /y

,, '', 2.

,,
, ''
'^
^ ^
^ -
,,
'^. *
'

- ^ ,
3* iq
,, ,,
"'

, ) ,
, ,
- )
\
-. 4• &-

.^,
15

,
5•

?],
^' ,,
20 Prov.
,-
3 Ps. 145,
y

20, 10. 23.

9• ~ 8 Sirach 26, 29.
— 21 Luc. 3, 4•
— 10 les. , 22. — 11 Deut. 23, !
-
20

1 b , ,
.
:
|

> b 3/4 . h 4 dt' a b h •' d m

-
|
:

? -\- d m j
ro5 — ?&: a b h :
|

d m 7 b, 8 a 10 de b m

{
: |

11 >> b h > h 12 >> b |

13 rw : a
14
18/19
18
22
m ,
h
h)
|

—
sec

[ 20
-{•

. h

b
\ 15/16
:

| 21 -\-
b
b
1

]
-\- b

Tertull. De idololatria c. 11; Lactant. 5. Tertullianus

Instit. V, 17; Epiphan. Expos. fid. c. De pudic.
9 c. publicaiios ex officio

23 (24); Gregor. Naz. Ep. 2; Opus peccatores appellat. —

imperf. in Matth. 21, 12; 22, 5. . .] Cf. Clem. epist. ad lacobum
FUNK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. I. 15
 226 DIDASCALIA IV, 6, 5—7, 2 (s).

centem effuderunt sine iudicio, qui iudicia pervertunt, qui furti

causa improbe ac dolose conversantur cum paganis et omnibus

pauperibus, 5. et ab idololatris aut immundis aut usuras et super-
abundantias accipientibus. 6. Qui igitur rebus ab illis provenien-
5 tibus nutriunt viduas, noxii in iudicio invenientur in die Domini,
quia scriptura dixit: Melius est comedere olera in caritate et amicitia
quam mactare tauros saginatos in odio. 7. Cum enim vidua nutritur
pane solo ex opere probitatis, proderit ei; cum autem multa ei
dantur ex opere iniustitiae, detrimentum ei erit. 8. Et iterum cum
10 nutritur ex opere iniustitiae, ministerium et orationem suam non
potest offerre in puritate coram Deo; neque, etiamsi iustissima
est et orat pro improbis, oratio ipsius exauditur pro illis, praeter-
quam pro se sola, quia Deus cordium inspector cum iudicio ac
discretione suscipit orationes. 9. Cum autem precantur pro eis,

15 qui peccaverunt et paenitentiam agunt, exaudientur preces ipsarum.

Qui vero in peccatis sunt nec paenitentiam agunt, ei non solum
non exaudientur orantes, sed improbitates suas etiam commemorant
coram Deo.
VII. Propterea, episcopi, fugite et evitate subministrationes
20 talium, quoniam scriptum est: Non offeres in altari Dei quidquam
nec pretii canis nec mercedis meretricis. enim viduae ob suam 2. Si

caecitatem orant pro fornicatoribus et legis transgressoribus neque

exaudientur, non accipientes, quae rogant, necessario infamiam
verbo regimine vestro malo, quasi non Deus bonus atque

/
infertis sit

23, il

)
1

/
3 Ezech. 18, 17.

+
^^ \
d

4
d
An,
—

^ m>>
6 Prov. 15, 17.

h,

b
b
|
|
3
— 13 Act,

-{-
2
i,

\
24; 15,

,
8. —

:
20 Deut.

,
a

a.
[

,
\

, ,
5/6 |
7 h ci. , 5? 2; 6, 4. 1 1 •

rel b Q '^ h : , op|o>*dmpvi9

.
\
| \

. — .]
&, )
eorum mu-

]
C. sc.

nera. Interpolator Accusativo negle-

genter Genetivum subiunxit.
6. Cum S. Scriptura no- Q.uod indignorum homi-
men prophetae reticeat, variae ferun- num quamdiu ii tales sunt,
oblationes,

Cotelerius.
VII. -
tur sententiae, de quibus copiose agit

al
non modo non placant Deum, sed con-
tra ad indignationem
I. Anastasius Q.uaest.
eum
I.
provocant.
 , ^ ,
, ,^ ,. -,,-
, ^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

)
IV, 6, 6-7, 2. 227

^,-
&^* 6.

, ^.
, ,
,'
\
, 6
, 6 -

- ' ,, fj

6 ^)

'
, -, ^
'*. 8.

,
6

,
, • ,', ]

^ - '

'\
1 5

.
^^ "' !
.-
^
,,
- VII.
9 (^^D- ^^ /^^^
20

^ ,
-, . ,
2.

,,"
'^'
6
25

3 Prov. 17, 15. — 7 III Reg. 13. — 12 Ps. 36, 16. — 15 Act. , 24;
—
15,
26

]> a
+
b d
8.

III

I
—
Reg.

J/ :
16

'
14.

d
ler.

|
—
m
j/

b
:
15,
28 Act.

^V
j
&
13
;

,
7,

>>
1

8,
6.

18—20.

m
b
—

+
|
10
|
23 Deut. 23, 18.

11
^) ^
>> a
X^pcc
-\-

:
.
-

m
25 IV Reg.

|
14
8.

b ,

b !
16 a b h : d m |
: h |
17
a : rel LXX j
18 b |
19 >m | 19/20 >
m 23 a- i. m., a 25 + odpvAn |ra>o|
3({^
]

25/26 a |
26 >> a d |
27 + rjv b |
28 m ,
ovdi An
 228 DIDASCALIA IV, 7, 3 9, 2 (s).

largiens. 3. Cavete ergo magnopere, ne ministretis altari Dei sub-

ministrationibus illegitimis; non est enim, quod dicitis: nescimus.
Nam audistis, quod scriptura dicit: Recede ab iniquo, et non timebis,

et tremor non appropinquabit tibi.

5 VIII. Et si dicitis: hi sunt, qui soli eleemosynas dant, et nisi

ab eis sumamus, unde pupilli ac viduae administrabuntur atque
afflicti? dicit vobis Deus, quod ideo accepistis dona levitarum,
primitias et sacriiicia populi vestri, ut nutriamini atque etiam ab-
undetis neque inopia pressi accipiatis ab improbis. 2. Sin autem
10 ecclesiae tam pauperes sunt, ut egeni a talibus nutriendi sint,

praestat vos fame perire quam accipere ab improbis. 3. Indagate

ergo ac probate, ut accipiatis a fidelibus, qui participes sunt eccle-
siarum et recte conversantur, ut nutriatis afflictos; ab exconi-
municatis vero nihil accipite, usque dum membra ecclesiae fieri

15 merentur. 4. Sin autem inopia laboretis, dicite fratribus, et inter

se collectam facient ac dabunt, atque sic ministrate in iustitia.

IX. Et docete ac dicite populo vestro, quod scriptum est:

Honoru Dominiim de opere probitatis et de primitiis omnium fructnum

tuorum.

6
2. Ex iusto ergo fidelium labore nQtrite ac vestite in-

^. b
3 les. 54, 14.

a
post
h
^
& :

:
—

d
b
18 Prov.

m
|

d m
b

.
3,

,
|

,
^
9.

: h

b
\
2

b
|
d

|
:

|
ov vd ^

m
\

8
^

:
4 x^eov
b
h
^

h
:

.-
:
|
7 : |
|

, , ^/'
, '^

^
VIII. c* 3 :

^ Mitior
xai autem est sententia synodi S. Patricii

c. 2 Contentus tegumento et alimento

&.
:

Quod praestet ex proprio labore dare vi-

^. tuo
quia
cetera dona
non sumit
(Harduini Concil. coU.
iniquoruni
lucerna, nisi quo alitur
I, 1794).
reproba,

^
duis, quamvis exilia et pauca sint, quam
ex donis impiorum,
exsistant;
quam ab
2.

militer Tertullianus
etsi

De
multa
fame enim perire praestat
impiis collationem accipere,

idolol. c.
et

.]
magna

Si-

12;
,
Quod
IX. '^'

populus
debeat ad benefaciendum pauperibus
a
6
sacerdote provocari
6

Chrysostomus In Matth. hom. 85 (86) exemplo Salomonis sapientis.

 ,,
•' ''
CONSTITrilONES ArOSTOLORUM IV, 7, 3—9, 2. 229

,^" ,
".
&80,
',,,
,
•
, , • ' ,,

,,
d-'*
-".
{^
3-

,
, ^
VIII.

,
*,^ ^-
,
,
^ , .
-,
,' -
-
;

2.
10

15

\
,
^ ,,-. ,-
6
'^. 3•
'

.
4• ^^ ^£ 20

,
IX.

6 les.
, 54, 4• — 16 Ps. 140,
^'.
— 28 Prov.
2,

^•
6'
, ,,
25

5. 3.. 9•

>» d 9 d

&& '
1
: |
d, a h [
10 >-
m !
h m cf. D + : , a b d | 11
b D : do^u a d h 12 Vv' m , > |
13 /(< : b,
a ;
14 : + «V , b m 1

^
| |

16 b | 19 : -\- h, . . \

20 post >b +
d h
,
:
: d,

b,

:
j

a m !
21
b |
23 b
b d
|
b

25
|

|
22 -
,
a b

.m :

b
|
d m ,
h,

b |
,
| 27
j

b |
 230 DIDASCALIA IV, 10, 1-11, 2 (S).

digentes, et quae ab eis dantur, sicut praediximus, dispertite in

tempore ad redemptionem fidelium, liberantes servos et captivos
et vinctos et eos, qui vi abducti et qui a multitudine plebis con-
demnati sunt et qui ad venationem vel ad metalla vel ad exilium
5 damnati sunt, quique ad ludum condemnati sunt et afflicti. Eant
diaconi ad eos et unumquemque eorum visitent eisque dispertiant,
quod eis opus est.

X. Si vero unquam fit, ut cogamini a quopiam improborum

inviti accipere aliquid argenti, nolite eo uti ad cibum, sed, si paulum
10 est, impendite in lignum ad ignem faciendum vobis et viduis, ne
vidua inde accipiens inopia afflicta aliquem victum sibi emat. 2. Et
sic viduae, iniquitate non pressae, precantes omnia bona a Deo
accipiuntv quae rogant atque orant, omnes simul, singulae quoque
earum seorsim, et vos iterum non eritis capti in his peccatis.
15 XI. Docete filios vestros artificia apta ac salubria ad pietatem,
ne propter otium luxuriae inserviant neque, a parentibus suis non
instructi, mala opera faciant sicut gentiles. 2. Propterea nolite eis

parcere, eos arguentes et castigantes et erudientes; nam castigantes

eos non interficitis, sed potius vivificatis eos, quemadmodum et
20 Dominus noster nos docet in Sapientia sic dicens: Castiga filiiim
tuum, quoniam sic ei spes est; nam perciitis eiim virga, liberahis

18 Prov. 23, 13. — 20 Prov. 29, 18. — 21 Prov. 23, 14.

& ^ ,^ &
+
m
2
d

& .
3 a mult, plebis

h,
b |
7
d h
+

m
Sm

b
Sc

>>

|
:

|
b

a
iniuste

b
|

|
5

3l
Sp

.
cf.

h,
a

D
h An

b d
:
:>>bdmopv!

h
8
:
h ]
6
h,
9
d
:
3

| 9
h
b d
G
^
\

Didascalia hoc caput, quod

.,
XI.
Syro vigesimum secunduni, inter
-
]
est
libros V et VI Constitutionum locum
habet. Respiciens ordinem huius ope- Constitutio, ut, si quis impius
ris particulam in fine libri IV pono. vi pecuniam sacerdotibus proiecerit,
* *
* in ligna et carbones eam insumant,
2. sc. c. 8, 4, quem nec vero in escas.

^'\
locum auctor
collectio

, praeter
adiuvandos adhibenda
X.
respicit,

viduas
addens,

sit.
et
quomodo
orphanos

-
3.

Cf. VII, 2,
XI.
parentibus et
ov rj7

3.

filiis.
. .

.rj7

De
xal, ^
,,,, - , ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 10, 1 — 11, 2.

-
23 L

, - ^/, .
'
,^
''.
'
5

•
2. ,,
^- . .
,-^ .] ,- '
,

6
6
'

^^
^^] -
3• ^
10

. '^, 4• 15

, , ^- ,. 5•
-

,
XI. „01 20

^ '*,

^
2.

,
,, ,
,,
,-'^ ,
-
.
' '
25

— — — —

.-
5 Prov. 24, II. 12 Lev. 19, 6. 20 Eph. 6, 4. 26 Prov. 23, 13.
28 Prov. 29, 17; 19, 18.

cimpvjo>>bdopv|10^: b h 11 >a

^
[
:
;

b , h |
b |
14/15 a
d h : b m |
1 -{- b |
h |

h \\ a- i. m. : m , a d 1 17 h [
m |

18 sec > b d m ]
19 (-[- b ) b d |

21 : m |
23 b d |

23/24 r. y. m |
24 b |
25 :

, { in rasura) m |
27 abo!o>dmpv|28 :

. b >> m i
a h
 232 DIDASCALIA IV, 11, 8-5 (s).

autem animam eius de inferno. 3. Et iterum dicit: Quicunque

parcit virgae, odit filinm suum. Virga nostra autem est verbum Dei
lesu Christi, sicut et leremias baculum nuceum vidit. Omnis ergo,
qui parcit filio suo dicere verbum castigationis, odit filium suum.
) 4. Docete igitur filios vestros verbum Domini, et comprimite eos
verberibus, et subicite eos ab adulescentia verbo pietatis vestro,
et nolite eis dare potestatem, qua se extollant super vos, parentes
suos, ac praeter consilium vestrum nihil faciant, neque eant cum
aequalibus suis congregari et delectari; ita enim discunt inanitatem
10 et capiuntur fornicatione atque cadunt. 5. Quod si fit sine paren-
tibus eorum, parentes rei erunt iudicii animarum eorum corani

1 Prov. 13, 24. 3 ler. I, 11. — 5 II Tim. 3, 15. — 7 Sirach 30,

8
II.

6
12,

3 .
>
:
h
havtov
7
m
-|-
v, .
m |

:
b d
:
j
^
(~
b
b
b d

)G
|
|

|
5 ovv

9 ^ +
>b
b
h
[

10 — ^ pr. m.,

..
a, i. rn.

stz.

-\-
.
m.

a,
>>
-\-

]
13
h

h,
\
\\
>> d
/u. ,
|
:

14
\

a-,

b,
|

b
-|-
| 15
b
b d
b
|

a-
&-
12/13
m

i, m.
:

'
|
:
|

+
m
b
^ |
18
d h m 20
b
rj/ >> b
|
^?^ >> d |

>• b
:

21
m
( +
|
19

-
| | |

b b |
22 |
: m | 25 ^ m : ^' h , ,
, &6 h

^
b d ^' a |
-\- j 26

^
b
|
28 >> b |
29
,
h |

m
+ ^^ d m

.
|
31 ^'
+
-

^
1
32 \\ : b d |
b |
34

.]

.
6. XII.

. ).
&
Clem.

-
epist. ad lacobum

Chrysostomus
c. 7:

Gen. hom.
- De

oporteat
pibus.
XIII.
famulis et dominis.
^Ev

subici saecularibus
quibus
princi-

,'
,59 c. 3:

- I,
I. Cf.

17; Tert. Apol.

I Clem. 61,

—
c.
i;

30—35.
lust. Apol.
Ps.-Ign.
^]
-,
9
Ant. II, 2.

Martyrium Polycarpi
-
,
Similiter 10, 2

, %
. ,.
docet : . .

,-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

, ^ IV, H, 3—18, 1. 233

ov
^".
'\
,
, ,
.
3•

", ' ,,
6 ,'
-
qvOjj

-
, ,
5

, 4•
-

.
, '-
^,
,,
^ , '^

- 10

^, ^ ^,
^. ,
, j- ^"' ^^^

15

,
6.

^ - ^-
?/

, ?] ^. 20

^.
XII.

,
, ^ . , ^,
6

, ,

,,
,^-
2. 6
3• ^ ^^ ^^

,
^ ^
, .
^- , 6

-, .
,
4• 6 6
d 30

.
3,
,,^

15.
1
— 10
Prov. 23, 14.
Sir. 30, II. 12.
— 2 Prov. 13, 24.
- 21 Eph. 6, 5
—
; I
*''
3 Sirach 30, 12.
Petr. 2, 18. —
, 26 I
—
Tim.
8 II

6, 2.
&,

Tim.
—
28 Eph. 6, 6; Col. 3, 22. — 30 Col. 4, i. — 32 I Petr. 2, 13. — 33 Rom.
13, 4. 6.
 234 DIDASCALIA IV, H, 6 (s).

Deo; et iterum si permittentibus illis sine disciplina sunt ac pec-

cant, rursus vos, parentes eorum, pro eis rei eritis coram Deo.
6. Propterea operam date, ut eis suo tempore feminas eligatis

eosque matrimonio iungatis, ne adulescentes in impetu iuventutis

5 fornicentur instar gentilium atque vos rationem reddatis Domino
Deo in die iudicii.

-
—
^
1

^^ h
-\-

>bo|6o>d|7
b
supra lineam

:
|
3
ovv a
+
|
6
|

&
2
'^ov h |
5

|
m

+
\
:

-\-
a |

a |
b d
>
6/7
d
^ 9
|

b |

-
|

c<) h : \
abdop:>>hmv|10

^ ^.
b h j
12 12/13 b : d h m, a |

13 b d : rel |
15 b |
>» a \

--
subscripsit m, ' ,
'

XIV. De virgini-

,
]
bus. Cf. VIII, 24, ubi quasi com- ac sententiam eodem dicto Solo-
pendium huius capitis habes. monis confirmavit.
I. .] Similiter 2. — Item VIII,
Constitutor III, i, 3 viduam monuit, 24.
,
,, ,.- ,
, , . CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

2.
IV,

^*', •
13, 2—14, 3.

, 235

, &,-
6

XIV.
, ?/

-
5

•,
.^\
, ^, ,
7]
^ ,
7}
,
,,^
2.

,-
,
10

,,.
,

.,3•

, 15

2 Rom. 13, 8. — 4 Cor. 7, 25. — 7 Eccles. 5, 4• — 9 Cor. 7, 34•

 .
. Si quis Christianus autem propter nomen Dei et propter
iidem ac caritatem ad ludos damnatus fuerit vel ad bestias vel ad
metalla, ne oculos ab eo avertite, sed ex labore et ex sudore faciei
vestrae mittite ei, unde vivat et militibus ipsum custodientibus
5 mercedem solvat, ut allevetur et curae particeps fiat, ne penitus
affligatur beatus frater vester. 2. Qui enim ob nomen Domini
Dei condemnatur, hic martyr sanctus, angelus Dei vel deus in
terra a vobis reputetur, spiritualiter indutus spiritu sancto Dei; per
eum enim Dominum salvatorem nostrum videtis, quia dignus
10 habitus est incorrupta corona et testimonium passionum illius re-

novavit. 3. Propterea vos fideles omnes oportet ex possessionihus

vestris siihministrare et recreare per episcopum vestrum eos, qui
martyres fiunt. 4. Si vero est, qui nihil habeat, ieiunet, et quod

3 Gen. 3, 19. — 9 I Cor. 9, 25. — 10 Phil. 3, 10. — 11 Luc. 8, 3.

9
11/12
2

>>
> m
b d h^

'^
7 - m

\
V

. .
+
I
^«t
d^sov

9
V I
:

^'

:
.
h
. ^'

j
\

d
b h

8
+

|
elc
Vf'

11
|
3

a h
.

. .
.

\
:

+
:

10
h
iVa b d
b

&
\
oo a
6

a
m
|

|
:

12
|

"^ h
|
m
: S^sov h

m
a
a h

h
D

h
j

j
:

m 15
b d

b
m

|
a |
16
|

h |
19
b
:

\ 17
ro b

b
h
|
| 13
\
-{-

-f• b
\
:

18
]
21
. h, >
:

. ^-- .^ De hoc ieiunio

.
3•

dicunt etiam Hermas Sim. V, 3, 8 et

Origenes Lev. hom. 10 c. 2 (De
Q.uod eis, qui la Rue II, 246), qui ex quodam libello

propter Christum ab infidelibus affli- ab apostolis dictum laudat: Beatus est,

guntur, aequum sit ut fideles necessaria qui etiam ieiunat pro eo, ut alat pau-
praebeant secundum Domini consti- perem.
tutionem.
 10 MAPTYPS^N.
.

- , -
, ,
.
7]
,
2.

''
5 -
,, ,
^
^-
^
6

-
.
, ,, ,,
-fj

6
,'

'*,
)
5

10

& ,,"
*' -. , ,,^ 15

'
3•

,,
'*
,
' ,. -
6
,
.\ ^ ,
, ^, ^, " - 4• ft 6 ,,
6
20

25

6 Gen. 3, 19• — 10 Luc. 6, 35• — H Cor. 4, 4- — 13 Cor. 9, 25.

—
14 Phil. 3, 10. — 16 Luc. 8, 3. — 23 Mt. 19, 21. — 25 Mat. 7, 21.

a h : b d m I
22 ; post b d |
sec
> b 23 -\- b |
24 rjyv + d |
>> b |

: b
 238 DIDASCALIA V, 1, 5 2, 1 (s).

die illo erogavit, id destinet fratribus. Sin autem in abundantia

versaris, pro facultate tua oportet te eis subministrare vel omnem
substantiam tuam tradere, ut liberes eos ex vinculis, quoniam hi
sunt Deo digni et filii implentes ipsius voluntatem, sicut dixit
5 Dominus: Omnis, qui confitehitur me coram hominibus, confitebor et
ego eiitn coram patre nieo. 5. Neque erubescatis ire ad eos, ubi
vincti sunt, et hoc facientes hereditabitis vitam aeternam, quoniam
participes facti estis martyrii eorum. 6. Discimus enim, quem-
admodum Dominus noster in Evangelio dixit: Venite ad me omnes
10 benedicti patris mei, possidete regnum vohis paratum constitutionibus
mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi mandiicare ; et sitivi, et de-
distis mihi bihere; hospes eram, et collegistis me; et nudus fui, et

cooperuistis me; infirmus fui, et visitastis me; et eram in carcere, et

venistis ad me. 7. Tunc respondebunt iusti dicentes: Domine, quando

15 te vidimus esurientem et pavimus te, vel sitientem et dcdimus tibi

potiim, vel midum et cooperuimus te, vel infirmum et visitavimus te,

vel hospitem et recepimus te, vel in carcere et veninius ad te? 8. Et

respondens dicet eis: quodcunque fecistis uni ex his parvulis et ex-
iguis, mihi fecistis. Et tunc ibunt in vitani aeternam.
20 II. Si quis autem, Christianum se esse dicens, labitur, a satana

tentatus, et convictus fuerit malefactorum et condemnatus faci-

norum, sive furti sive homicidii, a talibus digredimini, ne quis

4 Mt. 7, 21. — 5 Mt. 10, 32. — 9 Mt. 25, 34—40. — 19 Mt. 25, 46.

> '>
( m

^
2 re d I
: ovv h j 3 j
4 b I
a
h D : + >> b d ) bdmopvA|5tt>gab

^
h : d m |
: ; b |
b |
8 b |

&
edd
+ h i
8/9
9
. .

d h m
scribo secundum h
, b,
m cf. V,
a
6,

- 8 :

.
. . \
:

h \
a b j
10 : b, >> h |
: post
— ^
' '
a, >> h 13 : a j
13/14 /^f >- b 1
14 sec >> d !

,
14/15 >> b 15 ?.8^ b 16 : + a,

&
| j
\

1
17 » sec : a |
18/19 ^' ter >> b 18 |
sec :

>> h 20/21 ..

,
a |
18/19 |

. .
, 22

\5.
: |
:

+ \
5•

Constitutor infra
. . &] c. 6, 8 de baptismo
Cf. quae
[^ Quod fugienda
-
II. "
sanguinis ac de baptismo fluminis dicit. sit

dum
cum falsis

in malitia perseverant.
fratribus consuetudo,
 ,^'\ CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^
V, 1, 5—2,

,, -
1. 239

,'
,
'
&^ ^, 6

*'. 5• ^^^

?] , - 5

^-
-aLy

,
.
,,
6.
•?,^,
6
,
(^
iq

^ ^
- , ^-
]
-;- ' ,
;', .^ ; \ ^ -
-
;
,
, ,

8.
,

;
. .
7]
5

^
tvl 20
?)
'^ , .
^
, - ,- , ,
^^
\
^ 25

&
1 Act. 9> 5• — 3 Mt. 10, 32. — 11 Mt. 25, 34— 40• — 21 Mt. 25,46.

',
, &'^
&,
^ , ', ^-- ?],
- ,
,
.
;
-

&
tvl

24
,
b j
a ex Matth. 25, 41
2
b
. .
— 4^
h
|

\
23
25 -\-
b
h
|

\
26
j
 240 DIDASCALIA V, 2, 2—3, (S).

vestrum tentetur ab eis, qui illum tencnt. 2. Si enim te com-

prehenderit teque interrogaverit dicens : tu quoque Christianus es

sicut hic, non potes negare te esse Christianum, sed confiteris;

neque vero tanquam Christianus condemnaris, sed tormentaris
5 tanquam operator malefactorum; interrogat enim, an sis, qualis
hic, atque confessio tua tibi vacua erit, et si negas, abnegas Do-

minum. Propterea recedite ab illis, ut sitis sine offendiculo. 3. Si

qui vero fideles sunt in molestia iniquitatis, tanquam facientes
mala opera comprehensi et inclusi vel capti, eis tanquam membris
10 vestris magno studio ac multa patientia suppetias ferte, ut liberetis
eos e rnanu nefariorum. 4. Si quis autem eis appropinquans cum
ipsis comprehenditur et sine crimine propter fratrem in discrimen
venit, beatus iste, quia Christianus vocatus est, confessus Dominum,
et vivet coram Deo. Nam si quis eis appropinquaverit, qui ob
15 nomen Domini capti sunt, et cum eis comprehensus fuerit, beatus
erit, quod universo hoc comitatu dignus fuit.

III. Et itemm, qui propter fidem persecutionem patiuntur ac

iuxta mandatum Domini a civitate in civitatem migrant, suscipite

ac recreate eos, eosque suscipientes gaudete, quod persecutionis
20 eorum participes facti estis. 2. Dixit enim Dominus noster de eis

in Evangelio sic: Beati cum

estiSy persecuti vos fuerint ac male-
dixerint vohis propter nomen meum. 3. Nam Christianus, qui per-
secutionem patitur et martyrium nanciscitar atque interficitur

propter fidem, hic est homo Dei, neque ab homine inde persecu-
25 tionem patietur, quia agnitus est a Domino.
18 Mt. 10, 23. — 21 Mt. 5, II. — 23 I Tim. 6, 11.

2
5
-.
b d h
1/2 comprehenderit

3.
b d
8
b
:

|
6
a b
i 4
. ^'

^?] ?.&
+

pr

:
>
gentilis

-f
>
|

m ]
Sm
. :

10
|

^
d h
|

|
b

8/9
h
]

a,
. :

\
>m
7

b d
-.
,
|

.
9 |
:

, ( rasura) m | + b |
11
m >bd

-
d h : b d 15 pr

,
| |

III. &-
- quamvis adsit periculum.
—
oppressis
[/.
oportet
Q.uod propter Christum
manum porrigere,
^] .

tur VIII, 45,

Eadem
i.
fere verba repetun-
 241
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 2-3,

-
V,

.
2, 4.

7}, ''
7^
r] -
^,
2.

-.
], 5

-; .- ,
^^]
,-.
,
3•

4• '^^^ 7^9 ^^^' /"^^?

,
, ,
' ,
) ,
III.

^. &,
}],
(]

^ 2.
10

15

&, ^ ". ' ,,

-^

,,
)
,-,'
^^ '
", -
,,^
3• ^ca

,,
' 20

, ' ^•
, ,
4•^ , ^'\
—
^ ,,^
6

— H
^".
— —
25

9 Act. 4, 6. 10 Act. 5, 4• L^c. 6, 22. 33• 13 Mt. 10, 23.

18 Mt. 5, II. 12. — 22 loann. 15, 20. — Mt. 10, 23. — 23 loann. 16, 33.
—
24 Mt.

> d I
10,

.17. 18. 22. — 28

^
I

b
Tim.

|
6,

16
11.

h b d |
-
>
b |
17 >> d m |
18 : b |
19 ;«^' >>
b 20 |
21 -\- b |
22 et + '<'««
|

&
-\- et)

)
(1.

b > b |
b |
23 b \ :

m |
24 >> a |
b |
a-, >> a |
25 -\-

>h
& m

FUNK,
: ^. b

DlDASC.
: h,

GoNSTIT.
+
.
m

.
|
27 |
28

16
|
 242 DIDASCALIA V, 4, 1—5, 1 (s).

IV. Sin autem negat, dicens se non esse Christianum, scan-

dalum appellatur et ab hominibus persecutionem non patitur, a
Deo autem reicitur propter abnegationem suam nec partem regni
aeterni accipit cum
secundum promissionem Domini, sed
sanctis
5 cum iniustis eius sors erit, 2. quia Dominus Deus dixit: OmniSy
qui negaverit me ac verba mea coram hominibus vel me eriibuerit,
erubescani et ego eum ac negabo coram palre meo, qui in caelis est,
cum veniam in virtute ac gloria iudicaturus mortuos et vivos. 3. Et
iterum scriptum esse invenietis: Omnis, qui amat patrem sumn
10 aut matrem plus quam me, non est me dignus; et omnis, qui amat
filium sumn aut filiam super me, non est me dignus ; et omnis, qiii
non accipit criicem suam gaudens et exsultans et sequitur me, non
est me dignus. Et omnis, qui perdiderit animani siiam propter me,
inveniet eam; et omnis, qui animam suam vult servare, abnegans,
15 perdet eam. Qiiid enim lucratur homo, si mundum universum com-
parat, animae vero suae detrimentum patitur, aut quam dabit homo
commutationem pro anima sua ? 4. Et iterum : Nolite timere eos,
qiii occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius
me timete, qui possum et animam et corpus perdere in gehenna.
20 V. Quisquis sane artem aliquam discit, adspiciens magistrum
suum ac videns per virtutem ac peritiam eum perficere artiiicium
suum, et ipse affectat eum imitari atque opus perficere, quod ipsi

commissum est, ne ab illo audiat conyicia; si vero inferior est in

5 Mt. 10, 33; Luc. 9, 26. 8 Mt. 24, 30; — II Tim. 4, i, 9 Mt. 10,
37~39• —
15 Mt. 16, 26. 17 Mt. 10, 28. —
2 non Sm, >> Sp

1/2
+
. >>bo|l/^jJ>h|2
+
+
>
b h j

-
^
>> b i
3 tV d h |
b |
5 b |
6

in
IV,
unum
2.

ipsi attribuit.
Auctor

ofifensus esse videtur.

tres S. Scripturae locos

conflat et verba Pauli Christo

Q.ua libertate Constitutor
Saltem duoslocos
9. IV.

et exitiale sit
Quod horrendum
negare Christum.

.
extrenios sive Mt. 24, 30 et II Tim. 4, 1

oniisit. V. "Ori
4. me tiinete qui possum] Auctor ite-

rum S. Scriptura magna cum libertate Q.uod imitari oportet Chri-

utitur, et Constitutor verba Doniini stum in patiendo et aemulari eius
restituit. tolerantiam.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 4, 1 — 5, 1. 243

^ -,
- , '^-
, ,,,
IV.

,-
-, ,,

,^ ,. -,
,, ^'
^,
'',

--
5

-
,,
'*' '
2.

, ,,
--
\
-
\

''.,' 3• '^^^
,]'
, 10

- ,, ', ^
'

, ,
15

, , -; -- '*
' ]".
20

; 4• ^^^^ ^'^' }>^

V. ,
,
25

2 loann. 12, 25. — 3 Dan. 5, 23. — 6 Mt. 25, 41. — 10 Mt. 10, 33;
Luc. 9, 26. — 14 Mt. 10, 37—39. — 19 Mt. 16, 26. — 21 Mt. 10, 28.

9
b
:

>* d
:
m
b
b

|
. |
8
:
b m

>
|
11
] 8,9

—
b |
—
10
> h |
12
:
>> h |

--
(-^ \
13 -\- b |
b !
14 >» b |
>> h
— —
|

15,16 6 > b m |
1617 ;> m j

16 : b ;
17 : b |
18 > j
19 :

b a b h : m d |
20 >* b \

>» b 22 |
23 + b |
27 -|-

16*
 244 DIDASCALIA V, 5, 2-f;, 2 (s).

rebus sibi commissis, non est perfectus. 2. Et nos igitur, ma-

gistrum ac praeceptorem habentes Dominum nostrum, quare non
imitamur eius doctrinam et mores? 3. Ille enim reliquit divitias

et pulchritudinem et potentiam et gloriam, ac sic venit in pau-

5 pertatem ; et renuntiavit quoque Mariae matri suae benedictae et

fratribus et etiam propriae vitae, ac passus est persecutionem usque

ad crucem. Hoc autem propter nos sustinuit, ut nos, qui e populo
sumus, liberaret a vinculis et ab obligatione, sicut «supra diximus,

et vos, qui e gentibus estis, liberaret a cultu idolorum et ab omni

10 iniquitate atque vos compararet. 4. Si ergo ille propter nos ita

passus est, ut salvaret nos in ipsum credentes, neque erubuit:

quare nos non imitamur eius passiones, ipso nobis tolerantiam
largiente, idque nostra causa, ut liberemur a morte ignis? 5. Ipse
enim nostra causa sustinuit, nos autem propter nos ipsos. Aut
15 Dominus noster necesse habet, ut ipsius causa patiamur? Sed id

solum vult, ut probet ardorem iidei nostrae et voluntatem animae

nostrae.
VI. Renuntiemus ergo parentibus et cognatis nostris et omni-
bus, quae in hoc mundo sunt, et vitae quoque propriae. 2. Oportet
20 quidem nos orare, ne ingrediamur in tentationem ; si vero vocamur
ad martyrium et interrogamur, confiteri, et si patimur, sustinere, et

20 Mt. 26, 41.

8 et ab obligatione (vel damnatione) Sm : e domo lignorum Sp; cum

auctor haud dubie vincula deuteroseos ante oculos habeat, fortasse etiam sic

scripsit; sed lectio Sm, quippe quae tradita sit, praeferenda esse videtur; Well-
hausen in Gott. gel. An:(eigen 1905 p. 260 textum Sp ita correxit, ut sensus
sit: ut nos . . liberaret a vinculis per arborem factis, sc. comedendo de arbore
cognitionis; at auctor vincula deuteroseos non a peccato in paradiso com-
misso derivat, sed ab idololatria in eremo facta.

1 ( >- a 1
: ovx b |
2 sec >> b h m |
4 ^ b j

: b 5 : b |
6 >m | a b h :

-
|

^
.
, VI.

'

Q.uod oportet fidelem neque

neque meticulosum propter ignaviam,
sed fugere propter cautionem,
in

2,
periculum
repositam coronam.
3•

15
^"^
et II
— «]
Tim.
inciderit, decertare

Constitutor
4, 10 in unum
et cum
ob

loann.
con-
temerarium esse propter securitatem flavisse videtur.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 2—6, 2. 245

.
5,

,
], ,^, ;
,
,, &,,-
,
,
,
],
3•
2.

"-', ^
' , ' -
5

•
d

;
. ,
, & ^
, ' , &,' 5-
4• *^ ^^^

, '
10

;
^^ ,,
".
,
, -
15

, ^."'
.
^
, ,,
'
2.
,
,,''^
20

9 Luc. 14, 35• — 14 Sirach 15, 22. — 16 lob 35? 7• 8. — 21 Mt. 26, 41

iVfov m , S^fov d 8 > d ro a b h :

^
j
i

m , d |
9 b |
10
.— a b h ,

pr
:

:
d i. m.

b
:

|
12 ^9 b
d i.

|
11
t. m
h
cf.

-\-

|
Luc. 14, 33
b h
12/13
10/11
11 12

[^ —
|
|

:
.

^ m
b
18
15
:
b
b

h
|

|
13
|

a,

19
14
corr a-
-\-

. .
|
6

.
b
16
i

+
> b
b
|

>*
j
17
- -+
6

&
j

d |
20
b |
b
21
|

j/

+
— : '>> d |
. . :

(.,) b i 22 b
b
j
tTt

|
*'«t

>> d
h |
23 :
 246 DIDASCALIA V, 6, 8-8 (s).

si cruciamur, gaudere, 3. et si nos persequuntur, non perturbari,

4. quoniam non solum nos servamus ab inferis ita facientes, sed
etiam novellos in fide atque audientes docemus, ut ita faciant et
vivant coram Deo. 5. Si vero defecerimus in iide Dominum,
erga
5 abnegantes propter carnis infirmitatem, sicut dixit Dominus noster:
Spiritus quidem promptus est et paratus, caro autem infirma, non
solum nos ipsos perdimus, sed etiam fratres nostros interficimus

nobiscum. 6. Videntes enim abnegationem nostram doctrinam

erroris se doctos esse putant, cumque labefacti fuerint, nos pro
10 eis, sicut pro nobis ipsis, rationem reddemus unusquisque Domino
in die iudicii. 7, Sin autem coniprehensus et adductus ad prin-
cipem abnegas spem, quam habes in Dominum iide tua sancta,
et hodie quidem absolveris, cras autem febri corriperis et in cubili

recumbis, aut stomachus tuus dolore te afficit, ita ut cibum capere

15 non possis, sed eum reddas doloribus gravibus, aut afflictaris, quod
venter tuus mordet vel unum ex membris tuis dolet vel ex visce-
ribus tuis eicis sanguinem et fel propter dolores graves, aut tumor
tibi exsistit in uno ex membris tuis et secaris manibus medicorum
atque in multis cruciatibus et tormentis moreris: quid ergo tibi

20 profuit abnegatio tua, quam commisisti, aut aiii cuiquam? Ecce

enim anima tua venit in dolores et tormenta, et vitam tuam in
saecula saeculorum coram Deo perdidisti et ureris ac cruciaris sine
requie in aeternum, sicut dixit Dominus Omnis, qui amat animam :

suaniy perdet eam, et omnis, qui perdiderit animam suam propter

25 me, inveniet eam. 8. Christianus abnegans ergo amat animam

suam breve tempus in hoc mundo, ne moriatur propter nomen

Domini Dei; in aeternum autem perdit personam suam in igne,
animam suam in gehennam mittens, quoniam abnegavit eum Chri-
stus, sicut dixit in Evangelio: Omnis, qui me negaverit coram
30 hominibus, negabo et ego eum coram patre meo, qui in caelis est.

Quos autem Dominus negat, ei eiciuntur ac mittuntur in tenebras

^^
^
6 Mt. 26, 41. — 23 Mt. 10, 39. — 29 Mt. 10, 33. — 31 Mt. 8, 12;
22, 13.

sav >> b .
&
1 I
:

b d h |
-\- b |
2 /Ujy sec
a b : rel |
3 post b ] +
b 6/7 -f b |
7 : b d |
8 Je a-

i. m., > a 9 -\- h \

b 1
10 :
.
lav

& - -
-
^
^,^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 6, 3—7. 247

,-
,,
^*
,^
3•

^, --
5

\
-". ^'
, ^. ,,
--
''^
,,-

,,
4•

)
, 5• ^^ ^^ 10

^ ,
^.
'
^, .
,,^
,
' -
'
6.

^"'
15

,^, -,^ ,

?^ 6

, 20

- ^ , ,,-, ^',
^-
25

2 loann. 15; II Tim. 4, 10. — 3 Rom. 2, 29. — 6 loann. 12, 43.

^
2,

8 Tim. 6, 12. — 17 Luc. 22, 40. — Mt. 26, 41. — 20 Tim. I i, 3.

26 Mt. 8, 12; 22, 13.

'
xai

14

b
^
b

21
b
(*
1

,
13

a 1
)
y^
22
b
b o,
,
|
>>

,
>b
:
\

b h
11

1
b

17
j
i.

&
(.
,

23
|
m. |

13 14
)
xaSv(f.
b

b h
b,

-\-
|

+
|
:

12

(
•'

18
h,

b
-\-

a |
|

19
j
15

^'
a h

.
b
,

>h ^' > h Jov a m, -{• xai m |

24 b, |

26 : b d
 248 DIDASCALIA V, (J, 9 7, 2 (s).

exteriores, et ihi erit fletus et stridor dentiuni, quoniam dixit: Omnis,

(jui amat animam suam plus quam me, non est me digmis. 9. Con-
tendamus igitur, ut animas nostras commendemus Domino Deo,
et si quis martyrio dignus factus fuerit, accipiat gaudens, quod

5 dignus factus est tanta corona ac per martyrium est ipsius exitus
ex hoc mundo. Dixit enim Dominus noster salvator: Non est
discipulus siiper magistrum; sed perfectus sit omnis, siciit magister
eius. Dominus noster ergo omnes has passiones in se suscepit,
ut nos salvaret, et consensit tolerare plagas et conviciis affici -et

10 in facie conspui ac bibere acetum et fel, et postremo sustinuit in

crucem affigi. 10. Nos igitur, qui eius discipuli sumus, et imi-
tatores ipsius fiamus, Si enim ipse omnia sustinuit ac passus est
nostra causa usque ad tormenta, nos vero propter nos ipsos, quanto
magis nos debemus sustinere patientes? Neque decet nos haesi-
15 tare, quia hoc consilium nobis dedit, ut, etiamsi in carbonibus
ignis urimur, credamus inDominum nostrum lesum Christum et

in Deum patrem ipsius, Dominum Deum omnipotentem, et in

spiritum eius sanctum, quibus gloria et honor in saecula saecu-

lorum, amen.
20 Deus omnipotens per Deum salvatorem
VII. Resuscitabit nos
nostrum, sicut promisit; resuscitabit autem nos a mortuis omnino
in ea forma, in qua nunc sumus, immo cum gloria magna vitae

aeternae, nulla re nos deficiente. 2. Etiamsi enim in profunda

maris iacti vel a ventis sicut glumae dispersi sumus, intra hunc

^^
Mt. 10, 37. 39. — 6 Luc.

^ 6, 40. — 9 Mt. 27,

^
28—35.

^&
1 ov : b -\- 6 b j
3 :

b |
4 |
-\-

(^. . >) b
h m : a, b ^/ : ' b |
:
1

h, -
^
]

b d h
:
b
>> b
|
5

,
|
7
4- <^ m
:

j
()
b

m
[

b
|
|
8
-|"
-

,
VII. De resurrectione variae demonstrati-
(sic d, ones (de Sibylla, et quid Stoici de

didit:
, >> rel, Turrianus ad-
\ -
^.
phoenice ave).

c
2.

4
Cf.
— 8.
Athenag. De resurrectione
,
^) ^ *'
, -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

6
V, 6, 8—7, 2. 24

& ' , ,
; 8.

. '
, .
' ,, 8^, ^,, ^,
-
,
5

".
^
9•

,'&,, 6 6
'
^,
,& ^^
,,
,
,
^
^, ,
'*, .
-

^ ^-
^,
,
//, ov&hv

^ ^ ,'
.
5

,
,
VII.

^, , ,
^ ,
^.&^ '

^
2.
20

25

2 Phil. 3, ; 4, 4• — 8 Luc. 6, 40. — 9 Mt. 27, 28 — 35. — 13 Luc.

&
23, 46. — 16 Dan. — 17 loann. 17, — 18 Hebr. 4, 14. — 19 Act.

&
3. 3.

35; Hebr. 11, 6

.
7,

b d I
9 -}- xal a |
>- m |
11
b d b 13 dpv|14o>>ho|
^
I
j
-+-

17
m
^ ,
b
a b
16
^
:

-\-

>
h |
ovdiv b

^. b
|

|
-\-

a h
b d

-
: S^sov
[

d
b '
dv b i

18
' b
b ]
20
21
:

hanc sectionem

^
-f- |
:.

b inscripserunt (.) \
[

23 h |
24 |
a : rel ;

|
26 >
b sec : b h
 250 DIDASCALIA V, 7, 3— (s).

mundum sumus, et totus mundus manu Dei continetur. In manu

eius enim exsistentes nos resuscitabit, sicut dixit Dominus noster
salvator: Capillus de capite vestro non peribit, sed in patientia vestra
possidebitis animas vestras. 3. De resurrectione autem et de gloria
5 martyrum dixit Dominus in Daniel sic: Multi de his, qtii dormiunt
in terrae latitudine, resurgent illo die, alii ad vitam aeternam, alii

ad opprohrium et ignomimam et ad dispersionem; et qui intellegunt,

refulgehunt sicut luminaria, quae in caelo sunt, et qui confirmati
sunt in verhOj sicut stellae caeli. 4. Tanquam solem autem et

10 tanquam lunam, caeli luminaria, lumen gloriae promisit se daturum

esse eis, qui intellegunt et nomen ipsius sanctum confitentur ac
martyrium subeunt; nec vero martyribus tantum promisit resur-
rectionem, sed etiam omnibus hominibus. 5. Dicit enim in Eze-

chiel sic: Et facta est super me maniis Domini, et eduxit me in

15 spiritu Dominiis, et posuit me in medio campi, qui erat plenus ossibus

et circuniduxit me per ea, et erant multa ac sicca valde; et dixit

ad me: Fili honiinis, viventne ossa ista? Et dixi: Tu nosti haeCj

Domine Adonai. Et dixit ad nie Dominus: Vaticinare de ossibus

istis, et dices eis: ossa arida, audite verbum Domini; sic dicit Do-
20 minus Adonai ossibus his: Ecce, ego intromittam in vos spiritum,
et vivetis, et dabo super vos nervos, et condam super vos carnem, et

vestiam vos ciite, et dabo in vobis spiritum, et vivetis ; et cognoscetis,

quia ego sum Dominus. Et prophetavi, siciit praecepit mihi, et cum

prophetarem, facttis est sonitiis ac conimotio, et accesserimt ossa, qs

25 ad os. Et vidi, super ea nervi et carnes ascenderunt, et obdiicta est

super ea cutis desuper, et spiritus non erat in eis. Et dixit ad me

Dominus: Propheta ad spiritiim ac dic: sic dicit Dominiis Adonai:
Veni, spiritus, ventis quatuor atque intra in 7nortuos istos, et vivant.

Et prophetavi, siciit praecepit niihi, et ingressus est in ea spiritus, et

30 vixerunt sieteruntque super pedes suos cum fortitudine magna. Et

locutus est Dominus ad me: Fili hominis, haec ossa sunt domus
Israel, qui dicunt: aruerunt ossa nostra, ac periit spes nostra, et non
sumus ; sic dicit Dominus Adonai: Ecce, ego aperiam sepulcra vestra,

et educam vos ex eis, populus meus, et inducam vos in terram Israel,

35 et scietis, qtiia ego Dominus, cum aperuero sepulcra vestra, ut

3 Luc. 21, 18. 19. — 5 Dan. 12, 2. 3. — 14 Ezech. 37, i — 14.

7 et ad dispersionem >> Sm C
 ^
,, -,-'' ' ,,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, — 5.

?]
251

•
vjtb

^ , '
'\
3-

7] '' ,-
,/ (
,,
6

3 ,,
.

*^.

-
5

,
, ,
- ^,
6 '*. 4•

-
^?
10

, - ^-
,,
?}'
\
„6 {^

,
&,
''. 5•

-
.
,,
-
,/!4'^
15

2 Luc. 21, 8. — 4 Luc. 2, 19. — 6 Dan. 12, 2. 3• — 14- Eccles.

12, 14. — 17 Ezech. ^j, 11. 12. 14.

h \
m
3 ^
|
2
h
>>
\
m (
o^ b
b |
5 df
|

>
-
b i
6,7
h j

d i. m.
LXX
7 ev y^ b d i. m. | > m
m
|
8
. - . .

^
(^j b d 1
>> d 1
j
9 :

10
b d m
,
:
b |
?. m

a h 11
LXX
:

|
post
\
2i m

m
d,
:

post
|
h , d h

:
b
+
j
LXX

-^ |

d |
12 de : m, >> |
b 13 +
> 6 m 1
b
b . :

:
b
h |
|

. m.
16
14 >> a
>> h
19
|

>
|

17
tv'

h
d h
-\-
|

b |
18 -
>>

]
|

(^]
angeli
3.

VIII, 13 verba
Gabrieli attribuit.
non exprimit.
Dan.
Textus

10, 12
sacer
Cassianus Coll.
— i4angelo
nomen 5•

prQXatur:

ausschrden.
. Similiter germanice:
Suidas inter-
-
 252 DIDASCALIA V, 7, 6—11 (SL)•

educam populum tneum e sepulcris ; et daho in vobis spiritum meum,

et vivetis ; et habitare vos faciam in terra vestra, et scietis, quia
ego Dominus sum, qui locutus sum atgue Jeci; et requiescent omnes
habitatores terrae, ait Dominus. 6. Et iterum per lesaiam l* dicit

5 [Dominus]: Sed cadent inhahitantes; et resurgent mortui, et exsurgent,

qui in monumentis sunt ; ros enim, qui te est, sanitas eis est, terra
autem impiorum peribit. . Multa quidem et alia (tam) per lesaiam
quam et per alios prophetas dicta sunt de resurrectione et vita
permanente in gloria iustorum, et de impiis similiter et infamia
10 et evacuatione ruinae et de absolutione et condemnatione; 8. id

vero, quod dictum est: Terra autem impiorum peribit, id est corpus
eorum, quod de terra est (et) cuin turpitudine in terram depu-
tabitur, propter quod non coluerunt Deum, et in ignem cum

poena incident. 9. Nam et in Duodecim prophetis ita dictum

15 est : Videte, contemptores, et respicite et videte mirabilia et avertimini

et segregamini, quoniam opiis ego operor in diebus vestris, quod non

credetis, si quis enarraverit vobis. 10. Et haec quidem et [ab] his
plur[ior]a de infidelibus vel his, quinon credunt de resurrectione,
dicta sunt et de his, qui abnegant et non coluerunt Deum, et de

20 praevaricatoribus et de gentilibus, quoniam videbunt gloriam fide-

lium et avertentur, ut depereant in igne infideles. 11. Nos vero

5 les. 26, 18, 19. — 11 les. 26, 19. — 15 Hab. i, 5.

5 Dominus >SC |
sed — mortui : omnes iacentes et mortui vestri re-
surgent S | exsurgent :
-J- omnes S | 6 sanitas : ros sanitatis S |
7 tam Corssen I

de S 10 ruinae et casu S C absolutione dissolutione et re-

&^ ]
9 in : et I
: cf. [
:

iectione S 11 est corpus de corpore S 12 S 13/14 cum et

in poenam S
LXX
|

|
15/16 avert. et
:

18 infidelibus vel >» S

dicit

segregamini :
|
et

convertimini ad interitum S,
| p.

-:

]
8. — Plane ea- sus reiecisse, sed ei resurrectionem
dem verba leguntur VIII, 41, 4 in ora- pollicitum esse, secundum quem lo-

tione pro mortuis, cum etiam VIII, 41, 4 intellegendus

9. Constitutor exemplo sanctorum est.

et Christi mortem non esse supplicium 10. Alludere vide-

^
peccatorum probans de peccatis pro- tur ad morem antiquum, de quo dicit

— 20
priis

legimus,
dicit.

Deum
Infra

datum servaturo immortalitatem pro-

misisse, inoboedientem autem non pror-
VIII,
primo homini man-
12, 10 Zonaras ad TruUanum canonem

(
tv noleai dh
, 5 1
 & &
CONSTITUTIONKS APOSTOLORUM V, 7, 6—11. 253

,, , •,
". \ ^ ^-

,^ '\
\9,
, 6.

],

,
.
^ ,
,\
-, , §
,
, 8.
\
\
j.

,-, \ 5

.
* -,
^ ,
, ",^ ,
^^^
-
-
9•

6 5

,
,
II.
^ . 6
.
,,?)

- 20

3 les. 26, 19. — 8 les. 66, 24. — 10 Gen. 5, 24; IV Reg. 2, 11.
— IV Reg. — —

^
III Reg. 17. 4. IG loann. 11, 25. 20 Gen. 2, 7.

1 >» b |
2 : d | + b |

a d h : kkaltioa b m v, + h |
4 : post yy d, > m
V LXX I
5 m | 5/6 post m | 6 sec
> 6 > . +
b
b
11
6/7
>b 12
|
9 |
10

.:
: h ,
a 13 - ^«^

^
|
:
\

d h |
14 {>\{} h | ^^ > b d | h
^b
j

d 15 pr + b 15/16 m
.
j
|
:

16 >h + h ? sec > h 17 >b «>b d m

19 pr > a 1 : . b, |
20 > a
20/21 : a-' supra lineam, > a | 21 h s :

b d , m , > a | . . ^ h

,
, -- -, .
d -
 254 DIDASCALIA V, 7, 12—13 (I^•

credere didicimus per Domini nostri resurrectionem a mortuis et

nostram certam esse resurrectionem, quam nobis repromisit ipse,

qui non fallit Deus. 12. Nam et ipse salvator pignus resurrectionis
nostrae fuit, cum primus resurrexerit. Nam vos, qui ex gentibus
vocati estis, scitis, quoniam et gentiles de resurrectione futura
legent et audiunt a Sibylla illis dictum et praedicatum sic: 13. Sed
cum iam omnia pulvis et cinis ftierint facta et igneni sedaverit Deus
immortalis, qui ctiam accendit, ossa et cinerem ipse Deus iterum [est]

virorum formahit, in mortales autem iterum statuet, ut ante erant.

10 Et tunc iam iudicium erit ipso iudicante Deo, iudicans iteruni saecti-

lum; et eos, qui impie peccaverunt, hos denuo cooperiet terra; quanti
aiitem pie gesserunt, vivent iterum in mundo, spiritum Deo dante
{et vitam) simiil et gratiam ipsis piis; omnes etenim tunc se videhunt.

6 Orac. Sibyll. IV, 179—185. 187. 189—190 ed. Geffcken.

2 resurr. — repromisit S reprornissione met L 46 nam vos — audi-

-
: \

unt : et qui e gentibus legunt, legunt audiuntque etiam inter gentiles de re-
surrectione S 7 sedaverit S vitaverit L 8 qui quem S 9 virorum C S

,.
|
: : :
| |

vivorum L 13 vitam C >> Sm >> S

/
(?) |
et Sp, piis

,
|

, ^-
&^,
zy
1 : -j-

^
6

,. 6 (Gen. 2, j),

(Gen.
3, 19)? a;
clausulas textus et huius particulae respiciens fortasse conicias, hanc sectionem
a librario ob
particula careant
dum est

VII, 12.
|
homoeoteleuton omissam esse;

>d
cumque

lam Clemens Alex. Strom.

|
tV >d j
3 ^
a plures alias interpolationes exhibeat, aliter sentien-
b |
cum autem omnes

3/4

Versus Sibyllini
^ reliqui

laudati
libri

cum
j

13.
VI, 5, 43 vel potius auctor Actuum textu vulgato (ed. Friedlieb 1852 p. 98;
Pauli, cuius scripturam ille respicere Rzach 1891 p. 102; GefFcken 1902
videtur, ad Sibyllam provocat. Cf. Th. p. non quidem prorsus, sed
loi sq.)

Zahn, Geschichte des neutestam. Kanons paene ad verbum consentiunt. Ps.-Iu-

II, 827. 879. stinus Quaest. et rep. ad orthod. 74
* ^ * ad Sibyllam provocans fortasse Con-
12. . .] Cf. VIII, stitutiones Clementis et huius epistu-
42, I. lam ad Corinthios confudit.
 . CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 12 13. 255

'*.

,
,^' ^
^ ,
- 1 2.
,/'* ,^,?], ,,
6
5

' - 6

. , , ^
', ^ ^, ,
- 13.

,
,^., ,' - ,
- 15

,
" ^, ' ,
'
0'

8 lon.
1
'
loann.
2.-9
'

5,

Dan.
25. —
3. 6.
5 loann. 11.
12. —
'
14 Orac.
— Mc.
^'

5. — 6 Luc. —
Sibyll. IV,
. 7.

179—185.
7 1 Cor. 15, 20.
187. 189—190
—
20

ed. Geffcken.

4 iaziv a b h : d m |
7 b -f- ,,
'
|

a ex loann. 11, 25 sec -{- b 9 fV :

',
&
| |

>
10
b , +
h |
11
d h | TJdtj : ' b |
13
, a, '
d \

b
14
|
a m
d
:

|
-
h
17
:
a,

a
b ,
|
b
d
a h,
|

m
15
| 16
b |
|

.
b
:
j
:

d
: '
b [

a
a

-\-
\

b 19 a d 19 20 — : a- i. m., > a
(. )
|
|

19 rfe b i
h, b , d \

20 b h D (LS) :
+ d m , ut hexametrum integrum
reddant |
a h m |
21 bhmopv|(i6bdo|
b h b d h j
22 •' : b |
23 d |
d m :

a b h , >
 256 DIDASCALIA V, 7, 14—20 (-

4. Non solum ergo, carissimi, a Sibylla dictum est et manifestatum

de resurrectione, sed et per sacras scripturas; nam Dominus ludaeis
et gentilibus simul etiam Christianis in unum praeadnuntiavit prae-
dicans eam, quae a mortuis futura est hominum resurrectio. 15. Nam
5 et per mutum animal, quod unicum est,
id est per phoenicem,
manifeste nobis de resurrectione ostensionem Deus fecit. 16. Nani
si esset par aut multi, ipsi multi velut phantasma videri poterant

hominibus; nunc autem videtur, cum ingrediatur, quia solum est.

17. Post quingentos enim annos ingreditur in Aegyptum ad eum

10 locum, qui vocatur Solis Ara, portans cinnamomum, et orat contra

orientem et succenditur a se ipso et comburitur et fit cinis; de

cinere autem fit vermis, et hic vermis crescens [de]formatur et fit

iterum phoenix perfectus et tunc recedit denuo et pergit ibidem,

unde et venit. 18. Si ergo et Deus per mutum animal ita id

15 exemplum resurrectionis nobis ostendit, multo magis nos credentes

resurrectioni et repromissloni Dei, etiamsi martyrium nobis super-
venerit, quasi qui talem digni sumus adsequi gloriam, coronam ut
portemus incorruptam in vita aeterna, 19. gaudentes ad tam mag-
num hoc donum et dignitatem gloriae Dei, id est ad martyrium,
20 properemus ac libenter illud cum gaudio suscipiamus, credentes
Domino Deo, quia per gloriam suam clarificatos resuscitabit nos.

20. Sicuti in principio Deus praecipiens verbo mundum construxit

1 et manifestatum : gentilibus S 4 nam ;> S 7 aut multi >> S velut

| | |

phantasma >> S 1
8/9 cum — post : unus solum, semel per S 1 1 succenditur |
:

ignis s. S I
12 hic vermis >> S |
14 id : in L

dotus
15. De phoenice
73, Plinius Histor. natur, X, 2,
II,
ave agunt Hero-
Similia autem reperiuntur etiam apud
.
Clemens ad Corinthios I, 25, 2 5, — auctores non suspectos ante et post
Physiologus c. 7 (Lauchert, Geschichte synodum Nicaenam, Exscribo non-
des Physiologus 1889 p. 237), Origenes nuUos locos. lustinus Dialog, c. 56
Contra Celsum IV, 98, Eusebius, Vita ed. Otto 1877 p. 192 dicit:

Constantini IV, 72, Cyrillus Hieros.

^) (d^eov
-
Cat. XVIII, 8,
c.

c. 13,
84, Tertullianus
Ambrosius Hexaemer. V,
De
,
Epiphanius Ancoratus

] .
resurrectione
23, 79;
^,

'
In Ps. 118 serm. 19, 13, alii.

18. Haec Irenaeus Ad haer. III, 8, 3

verba Graecum orthodoxum adeo of- interpretans Ps. 32, 9 vel 148, 5: Cui
fenderunt, ut in margine codicis Vati- ergo praecepit? Verbo scilicet. Cf.

cani a scriberet: etiam V, 18, 2. Origenes quamquani

 . ^ -
,', CONSTITUTIOXES APOSTOLORUM V, 7, 14-18. 257

,, ,
14. xal

', ^•, , --
^
6,
, 15.

, ^^ ^-
& , \ 10

,
,
-,
,,;, , . 1 6.

15

- ,,
. ^ ^ ,-
,- 6
ij.

20

, , 1 8.

6
, '',
,,

a
h
«
:

,
b
17

ohmpv:o'tad|c>
b
Rom.

b
m
,
m
4,

.
17•

h,
j

|
-
—
2

..
22 Gen. , .

b
m
h
,

\
|
3

10
b

> b
|

|
:

a d
:

9
b
b
j
\
b

d :
|

d
:

b h
| 4

m
h

rel
j

|
-
-a

d m
|
9/10
| 10/11
|

-f-

(} '^«^ b
:

|
12
m
a |
[

13 . :

(
: b |
d | 13,14 |
14 b )

: b d, h, d i. m. |
15 . . > b |

)
17 : ov d, >> b : b j
h
>

^
19 : post b d, post |
20 ra d |

: m, ;> |
22 > h | 23 :
[

24 .. : /^ ^^ s \
:

m , (= d i. m.
FUNK, DlDASC. ET GoNSTIT. AP. 1. 17
 258 DIDASOALIA V, 7, 21 22 (l).

dicens: Fiat liimen, dics, nox, caelum, terra, mare, volatilia, nata-
tilia, repentia et quadrupedia, arbusta, et universa per verbum eius
creata sunt et [dejformata, sicuti et scriptura significat, et ipsa
creatura per oboedientiam testimonium Deo, qui ea fecit, perhibet
5 de eo, quod facta sunt ex non constitutis resurrectionem signifi-

cantia; sicuti ergo omnia fecit, ita et hominem, qui et plasma

eius proprium est, multo magis vivificans resuscitabit. 2i. Si
enim ex noii constitutis mundurn construxit, facilius ex constitutis
hominem, cum sit plasma eius, vivificans resuscitabit, sicuti et in
10 semine hominem [dejformans in utero perfectum reddit. 22. Si
igitur omnes homines resuscitat, ut dicit per lesaiam: Qiioniam
videbit omnis caro salutare\ni\ Dei, multo niagis salvat, viviiicat

1 Gen. I, 3—26. — 11 les. 40, 5; 52, 10.

1 dies nox cvd S j

2 repentia : + terrae S \ 8 facilius : multo f. S [
12 vivi-

^ ^&
ficat : et resuscitat S

1 h |
>m |
3 h \ Q
> b //?} post h . > b -\-

/
| |

8 m 10

&
\ |
: b |

> b 1
a : b h , d m |
12 + ^^^ h
)
|

+ b 12/13 : b |
13 : a |
:
\

17/18 b d | 18 h |
m |
-|-

hac in re suspicionem movere potest, decoris omavit etc. De Trinit. IV, 16;
commeraorandus est, quia propius ad V, 5 respiciens Gen. i, 6
—7 idem de
locum nostrum accedit. Scribit Contra
()
Celsum II, 9:
-, Deo
Deo
dicente vel iubente (patre) et de

,
faciente (filio) loquitur. Athana-

"
,,-
^
,,& " , -]
-
sius De
32, 9 interpretans scribit:
decretis

&6
,
Nic. syn. c. 9 Ps.

"' &
& ,, ^ &' . ;

&,
Contra Chryso-

--
.
VI, 60. Hilarius Ps. 118 Nun
6
Similiter ibid,
-
c. 10
stomus
interpretans

.
Gen. hom. 8

'
]
dicit:

, Ovdh

Et recte contra Arianos

c. 3 Gen. i, 26

ed. Vindob. 1881 p. 480: Caelum ex loquens.

praecepto Dei ipse firmavit, mundum 20. bv .] Cf, VII, 38, 5;
cx iussu paterno iii hanc speciem tanti Method. Sympos. II, 6.
,
, ,,,
' ,
.
,
, ,
^, ,xal
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7,

,/,
19-22. 259

-,,
-
^^... , ,
, ,' 19.
5

^, ^ '
20.
10

-
^^ , &' ,,^^ ", ^
",
"^' ,,
,,
15

'
^,".
' ^
,
", ,, -
,
^
^ •'
21 . 6 ^^ ^ 20

,
6
, ;
, '
,,

^ ' ,, ,
". - , 22. 6 ^' ,,
25

13 ler. 1,5. — 14 Zach. 12, . — 18 Gen. , 26. 27. — 22 lob 42, 18. —
23 lob 10, 10 — 13. — 28 Ps. 118, 73.

21 >
m
d
|
18 19
|
22 jJ +
^
y.ul —
^f/a d |
>> b d
a h :
|
19
b
post
d,
h |

m LXX 23 6 m : , -{- h

^
i |
\

b 24 m LXX . ^• 24/25

,
: :
| |

:
f>- b d h | 25 ^ >> h | //f c>obdo|rfbdo|
b d m : a h |
27 d | 28 + 6

^ a ex Luc. 18, 17 |
^> a
17*
 260 OIDASCALIA V, 7, 23—26 (l).

fideles suos. 23. Et iterum iidelium fideliores constitutos martyres

in maiori gloria fortiores suscitans consiliarios adoptabit sibi et

salvabit eos, quoniam eis quidem, qui simpliciter discipuli eius

fideles sunt, gloriam stellarum habere eos pollicitus est; martyribus
5 vero luminarium non deficientium gloriam aeterni luminis ful-
gentem per omne tempus (se) praestaturum repromisit. 24. Sicut
discipuli ergo fideles Christi omnia credamus ab eo nos accepturos

quae repromissa nobis sunt bona in vitam aeternam, si imitati

doctrinam eius et patientiam fuerimus. 25. De generatione enim
10 eius, quae per virginem fuit, et de adventu eius et voluntate pas-
sionis persuasi sumus per divinas scripturas, quomodo prophetae
omnia praenuntiabant de adventu eius, de quibus manifestum est

nos persuasos cordibus confortari; sicuti et daemones trementes

nomen eius magnificabant adventum eius. 26. De his vero, quae
15 iam fluxerunt, de quibus et praediximus, et vos persuasi estis; nos
enim abundantius perspeximus, et conversati sumus cum eo et

concibavimus et participes et testes adventus eius fuimus. Ea vero,

quae futura sunt, de repromissionibus eius magna et inenarrabilia

4 Dan. 12, 3. — 13 lac. 2, 19. — 16 Act. 10, 41,

1 martyres + vivificabit et S | 2/3 et salvabit eos >> S 7 fideles >> S j

—
|

12/13 de quibus confortari : et omnia impleta ac confirmata sunt in cor-

dibus nostris S |
15 pers. estis : credidistis et perfecti estis S |
15/16 nos —
eo multo magis nos qui cum ipso eramus eumque oculis nostris vidimus S

^
:

^ ^ 4

9robdo|7/>bo|
12
h |

m
6

>
h

b
\

|
'
a b h

:
b
:

b
-f-

|
j

10

14
et
>
b d
:
^ h
m
|

|
d m

a-
|
8

d |

supra iineam,
|

>
b
b
b

a
,
|

/
|
: |
:
|

: ; b |
15 >h |
b D : a d h
m (
16 -\- b |
df a h : + b d m [
17 >>
d h m -{- b \ > h |
17/18 — a b
o:>dhmpv|20 : h \ 22 a d h : b ,
, m |
23 a |
a b h : d,

m |
24 : b d , + <^'*' b h |
)

25. Quae in hoc versu legunlur, vero non adeo inter se consentiunt,
similia sunt verbis, quae referente ut alter ab altero derivandus sit. Cf.
Clemente Alex. Strom. VI, 15, 128 E. v. Dobschutz, Das Kerygma Petri
Petrus in Praedicatione dicit. Loci 1893 p. loi.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 28-28. 2f)l

oov '\ ,^
*',
(^^7]
t§f'jQ' ,,
, ^,
'*.
{^?]

^
,
8 ^^ '*. 23.
, ,,
- ^^6

- 6
6
6
5

^ . ^
,
'
-
-, ^
^
\
6

. ,^ , , .
'
24.
,
^^' ,
10

-
15

, ,, 6 6

, ,
''.

.
25•

^,
, 6
,} 6
26. 6

;]. 2,
-
20

,^ . 25

,
17 Ps.
1

144,
'
6

Ps. 102, 14.

17. —
—
2'6
2 Ps. 158,
Num. 17,
5. 6.

8. —
16. —
24 Mt.
28.

G les. 64, 7.

9, 2. —
, — 13 Dan. 12,
25 Mt. 12,
-
^
10.
3.
—
—
30

26 loann. 9, 1—7. — 27 Mt. 14, 17—21. — 29 loann. 2, 3— n. — 30 Mt.

17,

25
24—27.

h
b

bo27 opr>»bho|
|
j . :
b |
26 eV
h,
> b d j .
j
28 .:

>> rn
(.
30
d
b) b
i. m.
|

, m
 262 DIDASCALIA V, 7, 27—9, 5 (LS).

dona accipi sperantes credimus. 27. Omnis enim fides nostra in

hoc est, cum probemus onines repromissiones eius et credimus
veras esse eas; nam et si ad martyrium vocati in confessione
nominis eius exierimus de hoc mundo, innocentes inveniemur et

5 purgati ab omni delicto et ab omni peccato, quoniam dicit in

David de martyribus ita: Beati, quorum remissae sunt *l iniqiiitates

et quorum Dominus non imputai
tecta sunt peccata; beatus vir, cui
peccata. VIII. Beati ergo sunt martyres atque mundi ab omnibus
delictis et exemti et abducti ab omni iniquitate, sicut dixit de

10 Christo et de martyribus eius in lesaia: Ecce, iustiis perit, et nemo

considerat, et homines probi auferuntur, et nemo recogitat, quia

facie malitiae colligitur iustus ; et sepulcrum eius in pace erit.

IX. Haec autem dicta sunt de eis, qui pro nomine Christi
martyrium subeunt. Peccata remittuntur in baptismo etiam eis,

15 qui a gentilibus accedunt intrantque in ecclesiam Dei sanctam.

2. Quaerimus iterum, ciii non impntentur peccata? Eis, qui similes

sunt Abraham et Isaac et lacob et omnibus patriarchis, sicut et

martyribus. Audiamus ergo, fratres. Dicit enim scriptura: Quis

3.

gloriatur dicens: mundus sum peccatis, aut quis confidit dicens:

20 innocens sum? Et iterum: Non est homo mundus sorde, neque
etiamsi unus dies est vita eius. 4. Omnis ergo. qui credit ac bapti-
zatus est, ei peccata remissa sunt priora. 5. Post baptismum autem,
etiamsi non peccavit peccatum mortis vel eius particeps factus est,
sed adspexit tantum vel audivit vel locutus est, iterum reus erit

6 Ps. 31, I. 2. — 10 les. 57, I. 2. — 14 Ps. 31, i. — 16 Ps. 31, 2. —

18 Prov. 20, 9. — 20 lob 14, 4. 5.

1 accipi : nos accepturos esse S j 1/3 in hoc — eas : probatur an credamus

promissionibus eius futuris S j
23 24 etiarasi —
Sm; Sp addit hanc
iterum >>
glossam: vidit, id est, si quis mulierem adspexit ad concupiscendum eam;
calumniam et malum sermonem vel hoc dictum
audivit: : omne verbum inane,
quod homines loquuntur etc.

, h b 2 a m + ovv m

.
1 | |
d' |

-
|

&]
3

30.

legunturVIII,
3, 5.

VIII.
—
b

.]
1, 10.
|
haviov b

Cf. III, 17, 2.

Eadem
Cf. Ps.-Ign.
|

fere verba
Smyrn.
4

—
.
et
h | 4/6

Stephano martyre primo.

IX.
martyribus.
De lacobo fratre Domini

De falsis
^, .
,-
.
^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

29.
V, 7, 29—9,

^O^
1.

-
263

,, * ^ -
,,
5

^-
d , , -
'^., - ,-^
-" ,
,- 10

•'
^ . , -
',
3 ^ • ^^^ ^^^ "^^

., '
-
15

, &, ,
VIIL
6
6 6
^ 2.

,
^ 20

6
^*,
CW
IX.

3 Act.
,,''
7]'
10, 41•
6
,,

— 6 Act.
—
,,

,
,,'

3• —
^*'' ,
7 Mc. 16, 15; Mt. 28, 19.
— 22 Ps. 115,
'\
'^
,,"
—9
— 23
-
Rom.
25

(
6, 3. - 12 Act. , 9. 13 Mc. 16, 16. 15. Prov.
10, 7. — 24 les. 57, I. — 27 Prov. 10, 7. — Prov. 14, 5.

> m I
9 c^ b d 1
m | > h 1 10 b |

11 h m |
12 . , b {
13 > m |
14
. : , m |
16 , : b |

>b
-{- a m. 17

- incipiunt quatuor folia codicis

•
i. 1 |

Vaticani 21 15 olim ad codicem 2089= e pertinentia |

18
c>o h m 21 m : rel |
-\- b \
>>
d m 22 pr >> b e h |
23 . . a h :

. . b d e m LXX |
24 -\- h |
:

e |
25 -\- d e m |
26 h |
27 + b
 264 DIDASCAMA V, 9, f) 11, 2 (s).

peccati. Qui autem in martyrio egreditur

6. e mundo propter
nomen Domini, beatus ille. Qui enim fratrum in martyrio ex hoc
mundo egrediuntur, eorum peccata tecta sunt.
X. Propter hoc Christianum cavere oportet sermonem inanem
5 et verba scurrilia ac turpia; etiam diebus dominicis, quibus lae-
tamur ac delectamur, nemini licet aliquid scurrile loqui vel quod
adversarium est pietati, quemadmodum Dominus quoque noster
nos docet in Psalmo per David sic dicens: Et nunc reges intel-

legiie, et erudimini vos omnes, qui iudicatis terram; servite Domino

10 in timore, et exsultate ei cimi tremore; cavete in disciplina, ne quando
irascatur Dominus et pereatis de via iiista; brevi enim super vos
exardescet ira eius; heati omnes, qui confidunt in eo. 2. Decet ergo
nostra festa et exsultationes nos agere cum timore ac tremore.
Christianus quippe iidelis neque cantilenas gentilium ejffari debet
15 neque ad leges conventuum alienorum accedere, quia
et doctrinas
contingere potest, ut cantilenis etiam nomen idolorum memoret.
Quod absit a fidelibus. XI. Dominus enim per leremiam homines
vituperat sic dicens: Dereliquerunt me et iuraverunt in eis, qui
non sunt dii. Et iterum dicit: Si Israel se converterit, ad me se

20 convertat, ait Dominus ; et si impudicitias suas ahstulerit ex ore suo

et coram facie mea ac iuraverit:
timuerit vivit Dominus. 2. Et
rursus dicit: Aiiferam nomen idolorum ex ore vestro. Et per Mosem
iterum eis dicit: Ad ^elum me provocaverunt in eo, qui non est

deus, et idolis suis irritaverunt me. Et in omnibus scripturis de

25 hoc loquitur.

3 Ps. 31, I. — 6 Col. 3, 8, Eph. 5, 4. -- 8 Ps. 2, 10—13. — 18 ler.

5, 7. — 19 ler. 4, 1 — 2. — 22 Zach. 13, 2. — 23 Deut. 32, 21.

&, -
,
—

,
2/3 VR8Q >• h, omissa sunt notata, nec vero leguntur |

2/3 — d i. m. | 3 -\- e \ b dh

,
^
( ^,
(+ ,,,
X.

^ ^/
^,
). Moralis admonitio,
-
sciviam,
stultiloquium,
mentionem idolorum
I.

XI.
.
delicias

]
(iram
cantilenam

Cf.
vel
II,
immodicam,
gentilem,
daemonum).
46, 6.
-
.
quod oporteat fugere vanos sermones, Admonitio docens fugiendum esse ido-
turpiloquia, dicacitates, ebrietatem, la- lolatriae scelus abominabile.
,, ,
^
, ., , ^, - ov
CONSTITUTIOXES APOSTOI.ORUM

txxaia
V, 9, 2-1,

^*.
2.

2. 6
265

,
, ^. ^^. ,-.
\
^,
5

^^ ' ,,
'^.
^
,.
?}

10

.
,
2.

6 6

aihfp

-
& ,,.
15

XI.

^'
2.
) ^, ^^ 6

^,
^",
'',
' ,/ ' ,, ", ^.
20

Col. 3, 8; Eph. 5, 4- — 10 Ps. 2, 11. — 19 ler. 28 (51), 18. —

20 ler. 5, 7. — 21 Zach. 13, 2. — 22 Deut. 32, 21.

/- >
>» m
: ovv
7 /. b i

:
b |

i. m. |
b | 6 xai
a e h m cf. inscr.

>9-
:

^ h
b
b d

11
10
a- |

>
8
pr >
12
a b
b |

>
»)

b
:

sec
b

:
|

e
b
m
,
>> a

|
|
9

:
, +
b 14 -\- b 15 tvoixrjaei h, d

-
:
j

m
i.

17
m.,

m
h
e

,
i. m.
similiter
j
tv
ambo
a
fere
h :

semper j
18 ',
b

jJ
a
d e
:
|

b d
h

,
b
I
\^
d
b
i. m.
: xai
I ^ m |

-f-
:

e cf. D
d
'
i.

20
m. |

>b |
:

21 oioi
e,

:
 266 DIDASCALIA V, 12, 15 (s).

XII. Nec solum in idolis non licet fidelibus iurare, sed etiam
neque in sole neque in luna. Ait enim Dominus Deus per Mosem
sic: Mi popule, videntes ne adoretis ea; nam in lucem vohis data
sunt super terrani. Et per leremiam iterum ait: luxta vias gentium
5 nolite discere, et signis caeli nolite metuere. 2. Et per Ezechiel
sic dicit: Et introduxit me in atrium domus Domini inter vestibulum
et altare, et vidi ibi viros dorsa habentes versus templum Domini
et facies ad orientem, et adorahant solem. Et dixit mihi Dominus:
Fili hominis, numquid parum est domui Iiida abominationes islas

10 facere, quas hic faciunt, quia terram repleverunt iniquitate ac con-

versi sunt ad irritandum me? Et ipsi stmt lU irrisores, et ego faciam
in furore, neque parcet ocidus meus neque miserebor; et clamabunt
ad aures meas voce alta, et non exaudiam eos. 4. Videtis ergo,
dilecti nostri, quam durum et acerbum sit iudicium, quod Dominus
15 in ira sua faciet de his, qui adorant solem vel per eum iurant.

5. Itaque fideli non licet iurare neque per solem neque per unum

3 Deut. 4, 19. Gen. I, 15. — 4 ler. 10, 2. — 6 Ezech. 8, 16 — 1<

16 Mt. 5, 34.

' &
^ ^ ^
^
XII.
3 ne : solem et lunam ne decipiarnini eis neque

ac recte interpretatur.
lecta in Ezech. 8,

' "^
—
Sm cf.

14:
C

Tb
Origenes, Se-

^
licet cantilenam ethnicam
&. Q.uod
canere ne-
(ed. Bened. Chamos lud,
III, 423)•
II, 24 deus Ammonitarum appellatur,

Num. 21, 29; IV Reg. 23, 13; ler.

que per idolum iurare neque auguria 48, 7. 13. 46 deus Moabitarum, et idem
neque auspicia neque divinationes ne- fuisse videtur cum Moloch, qui III Reg.
que palpitationes neque observationes 11, 5. 7. 33; IV Reg. 23, 13 ipse deus

iudaicas respicere; impium enim id Moabitarum vocatur. Cf. Creuzer,

est et cognitioni Dei repugnans. — Symholik und Mythologie der alten
Titulus capiti parum respondet. Volker II (1811), 81; Schenkl, Bihel-

Num.
2.

memoratur.
est idem, et
25, I — 3
.^ Beelphegor
deus Moabitarum com-
Nomen quocum
a Baal,
ab urbe Phegor seu Phogor
Lexikon
Welte,
1791 — 94. —
des erat
I, 507; V, 493;
Kirchenlexikon

urbs Aegypti mferioris,

in ostio partis Nili.
]Wetzer und
ed. II

Cultus ab ea pro-
t,

Men-
I,

sita

(Deut. 3, 29) sortitus est. — Tham- fecta paulatim tota Aegypto propa-
muz Vulgata Ez. 8, 14 Adonidem vocat gabatur.
jteQi

'
&
' ,
XII.

^
Ov
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,,
oe ji£q\

'
^),,
V, 12, 1—5.

'%
^,
267

^,
,
,,
'\ ^, ^- ^
^, -^'. 2.

,
,
,
, , - 10

^ , '., , , , 15

, 3• ^^'

,, }
^ ^, ; ,
^^?] ' , * ^, 20

,
-'* .
,
- 5• ^^^ XQ^ '^^^
^.

,,
4•

25

^
3 Deut. 4, 19• — 5 ler. 10, 2. — 7 Gen. , 15. — 8 Rom. , 25. —
10 Exod. 32, 4• — 11 Num. 25, 3; lud. 2, 13; Ezech. 8, 14; III Reg. 11, 5. 7.
—
14 Ezech. 8,

b ]
1 (+ e
16. — 17 Ezech.

m
b
h
|
|

4
ft
2

>b
8, 17. 18.

'
b d h

9 10
—
:

h
24

|
I

—
7
Tim.

a,

>
6, 11.

m
b
>> b
—

|
|

8 ^
25 Mt.

10
5, 34.

- ^
| | |
:

post m i
^' a m : b, dehopv| 11
m ^
^
: iv h \
: h, m, b, \
\2
pr : b h sec : h 1
a b, d e ,
h 13 h pr 13/14 14
.
18
h
:
|

15
m i
.
j

-\-
>b
:

b
h
|
|

19
17
>> b d
: a- supra lineam,
20 ^
\

>
-\-
a [

h 21 ]> b |
d j
24 : , . m. | >
25 : . h , . m
 268 DIDASCALIA V, 11?, fj 13, 1 (s).

ex aliis caeli signis vel per elementa, neque ore suo commemorare
nomen idolorum, neque ex ore suo emittere malcdictionem, sed
benedictioiies et psalmos et scripturas dominicas ac divinas, quae
sunt fundamentum veritatis fidei nostrae, et praesertim diebus
5 paschae, quibus omnes fideles toto mundo ieiunant; 6. sicut dixit
Dominus noster et magister, cum interrogarent eum Quare disci- :

puli loannis ieiunant, tui autem non ieiunant? Et respondit eis

dicens: Non possunt ieiunare filii nuptiarum, qiiamdiu sponsus cum

illis est ; venient autem dies, cum auferetur ah eis sponsus, et tunc
10 ieiunahunt in illis diebiis. Nunc autem per opera sua nobiscum
est, visui vero procul est, quia ascendit in altitudines caeli sedetque
ad dexteram patris sui. Xill. Propterea, cum ieiunatis, orate et

6 Mc. 2, i! 8 Mc. 2, 19. 20.

Xni. Apostolos tempore passionis Naz. Orat. 38 festum anno 379, et ut

Domini ieiunasse narrat etiam Evan- videtur primum, celebratum est. Anti-
gelium Petri v. 27. ochiae Chrysostomus anno 388 homi-
* *
*
liam in diemChristi natalem (ed. Bened.
5. .] Cf. II, 354 — 366) pronuntiavit, in qua (c. i)

Epiph. . 19 c. ; Statuta ecclesiae dixit, nondum decimum annum esse,

antiqua c. 61. e quo hic dies Syris manifestus esset
XIII — XX. Haec capita excerpsit vel festum ageretur. Hierosolymis

,
Anastasius Q.uaest.
XIII.

Enumeratio
oel /,&.
festorum
LXIV.

Domini, quae
luvenali episcopo
andriae
in notitiam
non receperunt et
Cyrillo
venit.

more vetere etiarn-

nunc nativitatem Domini festo Epi-
(425 — 458),
episcopo (412—444)
Armenii
Alex-

festum

oportet observare, et quando unum- phaniae celebrant. Cf. Usener, Das

quodque eorum debeat celebrari. — Weihnachtsfest 1 889 (Religionsgeschicht-
Cf. Ps.-Ign. Philipp. 13, 5. Uche Sttidien tom. I), et quae dispu-

I. Festum nativitatis Domini saeculo tavi in libro de Constitutionibus apost.

IV ineunte Romae originem sumpsit, p. 83 — 84 et in Kirchengeschichtliche
et inde a decennio VIII saeculi IV in Ahhandlungen und Untersuchungen II

Oriente recipiebatur. Epiphanius anno (1899), 3^o~^5 C. Hol], Amphilochius

5

375 festum nondum cognitum habuit, 1904 p. 107— II o. Cf. infra VIII, 33,6.
H. 51 c. 16—27 et Expos. fidei c. 21 Festum Epiphaniae vel baptismi
2.

nativitatis Domini die Epiphaniae vel Christi teste Clemente Alex. Strom.
die VI mentionem fieri do-
lanuarii I, 21, 146 p. 408 Basilidiani primi
cens. In Oriente festum a Basilio M., agebant. Mox autem etiam ab ecclesia
cui sermonem in Christi nativitatem recipiebatur, primum a Graecis, deinde
debemus, invectum esse et a Cappa- a Latinis. Saeculo IV ubique in usu
docia in regiones finitimas pervenisse erat, Constitutor eo Dominum suam
videtur. Constantinopoli teste Gregorio divinitatem ostendisse dicens signum
 . CONSTITUTIONKS APOSTOLORUM

] ' V, 12, 6-13, 3. 269

,,
^,/
.
7] ,, '^,

^ ^," ' , , 6.

"
'^ ^
6
^
^ ij

&6?}
,
,-
5

'

" "
\ &, ; ,
^.- ^
, -
,, ,,

6
,,
10

-
^*
^,
.
. ^ ,
' 11.

6
2. •'
3• f^^^' ^^
15

3 Mt. 5, 34—36. — 5 Mt. 25, 16-22. — 8 xMt. 5, 37. — 11 Rom. i, 28.

^^
1 ;> h, + a |
2 -\- h I : d , >>
b 3 b 5 ?. a- i. m., ). a 6 ^' b 7 m

- -
: :
| | |

>
V I

h
a,

|
18
corr
a.

a-

.
\
8
|
11
:
(^
-\-

inscripsit
h |

b d 1 +
h \

b
a-,

|
|
11/12
a | 10

b 13/14 '. b |
14 a | + ^^ fii

. b h : .m, a. d \
Ib b | /) >> b |

h |
16 : b , >> m |
17 a h | « a b h :

r/v d m : , >> m
in nuptiis Canae patratum ante oculos vel lanuarii. Modo Basilidiani teste Cle-
habuisse videtur. Infra VIII, 33, 7 de mente 1. c. id die XV mensis Tybi vel X
divinitate in baptismo Domini pate- lanuarii celebrabant. Epiphanius H. 51
facta loquitur. Praeterea Graeci eo c. 16, 24, 28 quidem Christum die VIII
nativitatis Domini meminerunt, quam- Novembris baptizatum fuisse censet,
diu haec non suo die celebrabatur. festum Epiphaniae autem tanquam
Epiphanius H. 51 c. 16, Expos. fid. festum nativitatis Domini in die VI
c. 21 Epiphaniani simpliciter diem lanuarii collocat. Cf. etiamHieronynius
nativitatis Domini appellat. Nonnun- ad Ezech. i, 1—3.
quam festum appellaba- 3. Q.uadragesima primum a synodo
tur, cum hoc nomine alias festum Nicaena c. 5 commemoratur et haud
nativitatis designaretur. Agebatur fe- dubie non multo ante exorta est. Te-
stum ubique die sexto mensis decimi stimonia, quae praebent Canones qui
 270 DIDASCALIA V, 14, 1 (Sj.

rogate pro pereuntibus, sicut et nos fecimus, cum salvator noster

pateretur.
XiV. Nam cum eo tempore, quo adhuc nobiscum erat, prius-
quam cum eo comederemus, nobis dixit: Hodie
pateretur, pascha
5 in hac nocte unus ex vobis me traditurus est. Et diximus ei, unus-
quisque nostrum: Numquid ego, Domine? Et respondens nobis

4 Mt. 26, 21. — 6 Mt. 26, 22.

XIV — XVII. De ieiunio hebdomade poris diebus stationum per totum an-
paschali peragendo dicens auctor dis- num et omnibus diebus hebdomadis
putat etiam de passione Domini et sanctae, dominica excepta, ieiunabant.
hanc hebdomadis sanctae chronologi- leiunium feriae quartae inprimis pro-
am proponit: i. secunda sabbati vel ditione ludae revera confirmari non
decima lunae seu mensis Nisan lesus potuit, nisi s. cena nonnuUis diebus
in domo Simonis leprosi erat, ludaei antevertebatur.
de eo occidendo consulere coeperunt,
ludas clam ad eos se contulit eisque
promisit, se Dominum ipsis traditurum
esse (17, I — 4); 2. tertia sabbati vel sub nomine Hippolyti Romani arabice
undecima lunae lesus cum discipulis circumferuntur c. 20 et Origenis In
pascha comedit (14, 5. 20); 3. quarta non sunt digna.
Lev. hom. 10, fide
sabbati proditus et comprehensus et Post synodum Nicaenam testimonia
in domo Caiphae custoditus est (14, creberrima suiit, Q.uadragesima sae-
4. 6); 4. quinta sabbati Pilato traditur culo IVamplectebatur sex hebdomades,
(i4> 7)5 5• sexta sabbati seu die para- nec vero ubique easdem, sed in ple-
sceves, id est, cum secunda sabbati risque ecclesiis festo paschae, in eccle-
decima lunae declaretur, decima quarta siisautem a Constantinopoli usque in
lunae, iudicatur et crucifigitur (14, 9). Phoeniciam sitis dominicae palmarum
Auctor ergo, cum Evangelia lesum praecedentes (Sozom. H. E. VII, 19).
die ante morteni pascha comedisse Haec disciplina, quam Constitutor quo-
tradant, dicit, lesum id tribus diebus que sequitur quadragesimam a ieiunio
antea fecisst, atque ludaeos ipsos tri- hebdomadis sanctae discernens, pau-

]
bus diebus ante tempus festum per- latim Oriente toto in usum venit. Cf.
egisse, sacerdotibus et senioribus po- quae de origine et progressu ieiunii

pulum de tempore decipientibus, ut paschalis exposui in Kirchengeschichtl.

lesum sine tumultu comprehenderent Ahhandlungen und Unters. I (1897),
(17, 6 — 7). Similiter Epiphanius H. 51 241 — 78. — . oe
c, haud dubie Didascaliam sequens.
26, Sabbato enim praeter sabbatum heb-
Cui autem auctor noster suam chrono- domadis sanctae Graeci non ieiunabant.
logiam debet? Num in Evangelio ali- Cf. c. 15, 2; 20, 16; VII, 23 2. 3;
quo apocrypho eam legit? Sectionem VIII, 33, I.

totam diligenter consideranti mihi ipse

eam effinxisse videtur,
confirmaret, qua Christiani tum tem-
ut disciplinam De
3

XIV.
— 4;
^
sacr. ieiun.
XIV, I.

c.

& ,
20.

3.
loannes Dam.
 ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

.,
, ^ , ^^. ?]
V, 13, 4—14, 3. 271

^ ,
" ,, ' ^.
XIV. 7]
4• /"f^' «c
5

, .
, ,-
^, '
, & 2.
?/

,-
10

15

'
'

12 loann. 12,
,
*'. 3• ^^^^

6, —
,,^

17 loann. 13, 21.

,
, , -
—
, ,, *'
18 Mt. 26, 22.
;

20

-
b
10
4-
m
2 rf

h,
!
>

yf b
^ h

:
b
5 6
2/8

post

-\-
—
a,

b
b

|
>> b
|

15
9
h

b
|
3
|

,
a :
+
>
^
rel j
:

d h
d |

d
|

\
8

-\-
13
h |
4

b
{

17 |
sec >» b h cf. Mt. 26, 21; Mc. 14, 18 j
19
+ b '^ \ w 19,'20 . 6 .

-
'

d,
' \
:

m 20 b post m

&
onibus ad hoc caput spectantibus Pro-
-'
.
'
legomena V.
I. Cf. Didascalia c. 17, I 2. Primus —
mensis est aiictori Didascaliae mensis
De passione Domini, Nisan secundum computationem He-
et quid in singulis diebus actum sit braeorum. Constitutor ei substituit
eorum, quae ad passionem pertinent; Xanthicum vel Nisan Syro-Macedonum,
et de luda; quod non intererat ludas, qui mensi Aprili Romanorum respon-
quando Dominus tradidit discipulis det. Cf. Ideler, Lehrbuch dcr Chrono-
sacramenta. — Cf. de aliis inscripti- logie 1831 p. 180.
 272 DIDASCALIA V, 14, 2 6 (s).

ait: Oui porrigit manuni suatn mecum in paropsidem, hic est. 2. Et

surrexit ludas Iscariotes, qui erat unus ex nobis, et abiit, ut euni
traderet. 3. Deinde nobis dixit Dominus noster: Anien, dico vobis,
modicum tempus est, et relinquetis me; scriptum est enim: Per-
5 ciitiam pastorem, et dispergentur oves gregis eius. 4. Et venit ludas
cum legis peritis et sacerdotibus populi ac prodidit Dominum
nostrum lesum. Hoc autem factum est quarta sabbati. 5. Cum
enim pascha comedissemus tertia sabbati vespere, exivimus iri mon-
tem Oliveti, et nocte comprehenderunt Dominum nostrum lesum.
10 6. Et sequente die, quae est quarta sabbati, in custodia permansit
in domo Caiphae principis sacerdotum; et eadem die convenerunt

1
Mt. 26, 23.

-f
— 3 Mt. 26, 31.

m j
—
:
9 Mt. 26, 50.

^ ,>
>» d, + ocvTor b
— 11 Mt. 26,

|
2 ^ 57.

,
^
c>o m m d 3 b

'
: 4/5

,
| |
: ]

((> d) . - |
4 5 m |
7 d ]

9 ]> d m 10 b m | |
11 +

a ex Matth. 27, 9 —
', ^^ 13 <:^

.
|

b d h 15 : Je b -{- h 16
?/^ +
| \

+ fxv b |
17 ^^^ t> |
18 > b j

m m >
m
>> d
. 20 or
m
22
+
a h |
22/23
,

\
23 ro b 24 :

'/
| j

-{- h \ 2b + b |
-\- b h [
27 +
5• Haec inse- singer 1876 p. 221, dicit, ludam cuni
rens Constitutor turbat chronologiam. apostolis panem quidem sumpsisse,
lam priusquam illa verba a Domino sed postquam in aqua intinctus bene-
pronuntiata sunt, vel ante sacram ce- dictione privatus fuerit, ac tum prodi-
nam ludas pactus erat cum ludaeis, torem abiisse neque bibisse calicem.
Constitutor ludam ante sacram cenam
6. rj/ '^J^^ Aliter Didascalia.
decessissc censet. Item Tatianus, Vic-
7. Didascalia dicere videtur, ludam tor Capuanus (Migne PL 68, 340),
sacrae cenae interfuisse. Distincte hoc Ammonius, Harmon. evang. c. 155
docent, et quidem recte, Chrysostomus (ed. Schmeller 1841), Aphraates Hom.
De proditione ludae hom. I, 3 II, 5
Hieronymus In Matth. 26, 23; Augu-
stinus In loann. 6, 48;
III, 1

(ed. Schulze
; Theodoretus
III, 238).
Ad I Cor.
Ephraem, In
;

13, 18; In Ps.

c. 1
.
XII, 4 (ed. Bert 1888 p. 188), Hilarius
Iri

30,
Matth. cap. 30.

2; VII, 25,
primi testes esse videntur Gregorius
^ 4•
—
Cuius
Similiter VI,
. .
locLitionis

hebdom. s. serm. IV, 6 ed. Lamy I, Naz. Orat. VIII, 18 (PG 35, 809) et

422, Evangelii concord. expos. ed. Moe- Epiphanius H. 55 c. 6.

 , CONSTITUTIONES APOSTOLORUM,

^,,
V, 14, 4-9.

'
273

',
'^,
tv
6

'
6

-
' ^
,,'
''.
,-, , ,, ^'
^ ' 5««^'

,
5
4•

, ,, ",
;

OL
^". ^^ , , ^ ;, 5• ^^^
,, )
,,

^
10

* , , *'. 6. ^

' -,, , \
,,- '% 6

, , ,, ,,^
,,",
.
,
15

,? - '*' '^^

•)

, - ' ,, ,
, {,
^-
^,
^
".
\

*
,
'
-.

".
,,
8.

-^
9• ^^^
25

,
'

, , , ^^

*
3 Mc. 14, 20. — 4 loann. 13, 26. — 5 Mt. 26, 25. — 7 Mt. 26, 24. —
10 Mt. 26,
19 Luc. 22, 39.

30
b |
28
,
15.

• ' &'
— 14 loann. 16, 32.
— 20 loann. 18, —

b |

b
30^31
a- |
r>>j

32
.
i.

h
:
-
22 Luc.

:
\
16 Mt. 26,
22, 42.
34;
—
|
25 Mt.

29
b
Luc. 22, 34.

r>yv

|
26, 45.

>>
31
m
—

h
j

FUNK, DlDASC. CoNSTIT. . . 18

 274 DIDASCALIA V, 14, 7—9 (S).

principes populi atque consilium de eo inierunt. 7. Ht iterum

proxima die, quae est quinta sabbati, duxerunt eum ad Pilatum
praesidem, et rursus in custodia mansit apud Pilatum nocte post
quintam sabbati. 8. Parasceve illucescente, eum vehementer coram
5 Pilato accusaverunt, nec quidquam veri producere poterant, sed
falsa testimonia contra eum proposuerunt et a Pilato occisionem
petierunt. 9. Et cruciiixerunt eum ipsa parasceve. Per sex igitur
horas passus est in parasceve, et illae horae, quibus crucifixus est

2 Mt. 27, 2.-5 Mt. 27, 11—26. — 6 Mt. 26, 59.

.
2

>
' ^
3 f
]> h
>
1

m
:
:

-\-

7
b
b
|

a
4
j
8
b

^.
|

>> b
h
:

|
9
{
5 ^ :

: ra
m
a,

.
b d h
+
b !
|
d

>b
b
6 Oi sec
i. m. [

^
10 b 11
-^^
|
:
i |
|

9-
b |
13 , b, | 14/15
b d 1
15 -f- ot b |
19 b d : a h m LXX [

20 -\- h |
21 : b |
: b |
22 h |

23 h h 25
.
-\-

.
| |

m ,
b
b |
29
b
b

|
:

32
'm
|
26
|

:
b
.
|

m
m
|
30
b

|
34
|

a
28
h :

-
XIV, 9—12. Ut lesum per tres dies 10. loannes 18, 13. 24 e contrario
completos vel per
mortuum
demonstret, auctor tempus
titur: primum diem
vel

sex parasceves priores, quibus de

in
tres dies ac noctes

corde terrae

constituunt horae
Do-
sic
fuisse
eme-
tradit,

et

thaeus
refert.
11.
lesum primo ad
ab hoc ad Caipham missum esse.

—
26,
]
-]
.
60 ad iudicium Caiphae
Annam ductum

Hoc Mat-

i. e. ad
mino iudicium
tres horae sequentes, quibus terra ob-
scurabatur; diem secundum horae para-
fiebat, noctem primam

34,
14. ^
crimen maiestatis.

. Unde haec
.]
chronologia? Chro-
Item VIII,

sceves reliquae, noctem secundam nox nicon paschale p. 5, 219 ed. Dindorf
parasceven sequens; diem tertium dies
sabbati, noctem tertiam horae tres
sabbato succedentes. Cf. quae adno-
(Migne

gisse, non
PG
meliores loann. 19, 14
92, 78. 534) refert, codices

;^. Marcus 15, 25 cruci-

^ le-

tavi ad Testimonium VI. fixionem ad horam tertiam refert.

14—18. Cf. Ps.-Ign. Trall. 9, 5.
,-,,,
, ,
,
, ,,-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 14, 10—15. 275

. -
,, ,
,
^ ',
' ^ •
-
'^, 6
',,
,,
7],
.
*'
"^ -
5

, ''
".
^ •, '

'
". 1 1,

'
,,- 10

^
,,

12.

,,, 15

*',
,,^ ,
,, - ,
,
,, , ' '

", '^,
'
20

,
- ^, , , '
**. 13.

- , •. - , 14.
25

. ,,'', - ",
,' ,
,,

,, - 15.
30

, ", '
1 Mt. 26,
6'\

— 3 Luc. 23, 2.-6 Ps. 21, 13. — 7 loann.

6-J. 18, 13. —
10 loann. 18, 38. — 11 Mt. 26,60. — 14 Luc. 23, — 16 Luc. 2. 23, 21. —
18 Ps. 26. 12. — 19 Ps. 21, 17. — 21 12, — 29 Mt. 27,
ler. 8. 34. 35. —
30 Luc. 23, 33. — 32 Ps. 68, 22. — 33 Ps. 21, 19.
18*
 276 DIDASCALIA V, , 10 15 (s).

Dominus noster, dies reputatae sunt. lo. Ac deinde tenebrae

factae sunt tres horas, et nox reputata est, et iterum a nona hora
usque ad vesperam tres horae dies, et postea rursus nox sabbati
passionis. ii. In Evangelio autem Matthaei sic scriptum est:

5 Vespere sabbati, prima sahbati liicescente, venit Mana el altera

Maria Magdalene, ut viderent sepulcrum, et terrae motus factus est
magnus, quia angelus Domini descendit et lapidem revolvit. 12. Et
iterum dies sabbati, et postea tres horae noctis post sabbatum,
quibus requievit Dominus noster et resurrexit. 13. Et impletum
10 est id, quod dixit: Oportet filium hominis facere in corde terrae
tres dies et tres noctes, sicut scriptum est in Evangelio. Et iterum
scriptum est in David: Ecce, mensurasti dies meos. Quia ergo tam
exigui erant hi dies ac noctes, sic scriptum est. 14. Ea nocte
igitur, qua lucescebat prima sabbati, apparuit Mariae Magdalene et

15 Mariae filiae lacohi, et mane prima sabhati ivit ad Levi, et postea

etiam nobis ipsis apparuit. 15. Dixit autem nobis, nos erudiens:
Utinam ne mea causa ieiunetis his diebus, aut ego opus habeo,
ut affligatis animam vestram? Sed fratrum vestrorum causa hoc
fecistis; et sic faciatis his diebus, quibus ieiunatis, et quarta sabbati

1 Mt. 27, 45. — 5 Mt. 28, I. 2. — 10 Mt. 12, 40. — 12 Ps. 88, 46. —
14 Mc. 16, I. 9; Mt. 28, 9. — 17 les. 58, 4. 5.

1 3. quia — noctes] Gibson hanc Levi Alphaei nominatur. Accedit, quod

particulam cum praecedente construxit lesus nostro Levi haud dubie Hiero-
et verbis sic scriptum est novum ver- solymis apparuit; Evangelium Petri
sum incepit. vero de Levi iam in Galilaeam reverso
14. Ma?-iae filiae lacohi] Constituti- dicit. Quis autem est ille Levi? Ma-
ones verisimiliter textum Didascaliae gistri cuiusdam Levi Acta Pilati menti-

',
hic servantes

distincte
habent
et Marc. 1 5, 40

mater lacobi nominatur.

illa
xy
Maria
Sy-
onem
apparuisse
faciunt, nec vero Christum
narrant.
cundum Hebraeos porro Hieronymo
Evangelium
ei

se-

rus Genetivum false interpretatus esse De viris illustr. c. 2 referente tradit,

videtur. Cf. Resch in Texte und Unter- Christum post resurrectionem mox la-
suchungefi X, 2 p. 762. — Levi] cobo fratri apparuisse. Nemo veterum
Hic vir non est Matthaeus vel Levi autem tradit, lacobum etiam Levi ap-
Alphaei (Marc. 2, 14), cum subinde pellatum fuisse. duaestio solvi nequit,
apostolis opponatur, e quorum numero Cf. Zeitscljrift fur neutest. IVissenschaft

iste erat. Quae cum ita sint, auctor II, 151 sq.

haec referens non Evangelium Petri

secutus esse censendus est. Levi enim, 15 XV, I. Tota hac sectione Do-
de quo in hoc v. 60 sermo fit, distincte minus loquitur. Ad sermonem com-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 14, 16—19. 277

^'
, ^'^ ,
"
yyKal 1 6.

,, '^,
,, ,
' }, ^ ,,,, ,
'\
. ,
*\ ^ &
^
", .

, ^,,,
?]'
,,
; 5

, ' ,,*^. ,,'^ 1 8.

,,
19. xcu
10

-
', ^
^", ,
.
,^*'
,
?]

15

^
1 les. 5 3> 12. — 2 Mt. 27, 45• — '^ Zach. 14, 7. — Mt. 27, 46. —
— — — —

& ^
6 Luc. 23, 34• 7 Luc. 23, 46. 11 Mt. 12, 40. 12 Mc. 16, i. 9.

14 Luc. 24, 18. — 15 Mc. 16, 14. — loann. 20, 19.

,
^&
a^vvv,
1

\
4
h

'
:
m
+
, &
, .',^. ,
|
2 »

.
b h , similiter fere semper \
'6
ov :

& ^^
'

-
r^ 6

a 4/ >b pr >m
.
| | |

6 + e : r/ b e . + r/ a 7 :

. , .
| |

b e |
m , h |
9 h |

4- e 10 : b |
11 : post b |

m
13

15 >
h
b

b
|
|

fl••

16
14 ^^
-f r^ b e
>> b d
m
b
|

\
>> e

b
:
|

^ -f «^«^ b
m
d e |

]
| |

ponendum auctor varios S. Scripturae 17. Haec verba

locosmagna cum libertate usurpavit. addenda erant, ut numerus trium di-
15. iitinam — vestram] Locus ad erum, quibus Dominus in sepulcro
similitudinem verborum expressus est, erat, impleretur. Parasceve vel finis
quae Deus apud lesaiam $8, 4. 5 lu- parasceves primus dies erat, tertia nox
* * sabbatum sequens.
»
 278 DIDASCALIA V, , 16—20 (s).

et parasceve omni tempore, sicut scriptum est in Zacharia: leiu-

nium quarta et ieiunium quinta, quae est parasceve; prima enim
sabbati vobis non licet ieiunare, quoniam est resurrectionis meae.
i6. Propterea prima sabbati non numeratur in numero dierum
5 ieiunii passionis, sed a secunda sabbati numerantur, et sunt quinque
dies. Ergo ieiunium quarta et ieiiinium quinta et ieiunium septima

et ieiunium decima erunt domtii Israel. 17. secunda sabbati ergo

ieiunate sex diebus prorsus usque ad noctem post sabbatum, et
hoc reputabitur vobis hebdomas. 18. Decima autem quia prin- —
10 cipium nominis mei Yod est — in qua renovatio ieiuniorum erat,

non secundum consuetudinem prioris populi, sed secundum novum

testamentum, quod vobis constitui, ut ieiunaretis quarta sabbati
pro eis, quia quarta sabbati coeperunt animas suas perdere atque
me comprehenderunt. 19. Nox enim sequens tertiam sabbati est
15 quartae sabbati, sicut scriptum est: Et facta est vespera, et factuni
est mane, una dies. Vespera igitur diei sequentis est. 20. Tertia
enim sabbati vespere pascha meum vobiscum comedi, et nocte

1 Zach. 8, 19. — 6 Zach. 8, 19. — 15 Gen. i, 5.

daeis dicit. — sicut scriptum etc.'\ Auctor anorum parasceve, quae tamen feria

ieiunia Christianorum e Vetere Testa- sexta est, et ad interpretationem sta-

mento confirmare vult atque nititur biliendam addit, dies ieiuniorum non
praesertim verbo Zachariae 8, 19, quod a prima sabbati, qua Christiani non
liberius explicat. Propheta de ieiunio ieiunent, enumerandos esse, sed a se-
mensibus quarto (die IX, quo Hiero- cunda, non animadvertens, secundum
solyma a Chaldaeis capta sunt, cf. ler. eandem regulam alterum ieiunium non
52, 6), quinto (die X, quo urbs et in feriam quartam cadere, sed in quin-

templum incendio vastata sunt, cf. ler. tam.

52, 12 — 14), septimo (die III secundum
16. quinque dies] scilicet usque ad
traditionem, ob occisionem Godoliae,
parasceven, quae v. 15 quinta decla-
cf. ler. 41, I —
decimo (die X, quo
2),
ratur, si dies inde a feria II seu se-
obsidium Hierosolymorum a Nabucho-
cunda sabbati enumerantur.
donosor capessebatur, cf. IVReg. 25, i)
ludaeis peragendo loquitur; auctor 18 — 19. Dictum Zachariae de deci-
vero noster de ieiunio diebus certis ma ad ieiunium feriae IV refertur,

observando dicit; mensibus ergo inter- cumque haec feria, si dies post vel

pretes LXX sequens dies substituit, trans octavam numerantur, proprie sit

cumque numeri ad dies ieiunii Christi- undecima, auctor eam a vespere diei

anorum non plane quadrent, non sine praecedentis incipit; insuper hoc ieiu-

artificio ad finem sibi propositum per- nium eo confirmat, quod decima littera

venit. Subinde ludaeorum ieiunium vel i nomen lesu incipit ac significat.

quinta interpretatur de ieiunio Christi-

 , -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

.- V, 14, 20. 279

, -
20 (XV).

)
,,
, , -
?]

-'
'^' 5

—
a (corr a-),
1
Luc. 19, 41• 44•

a |
2
>b
:

j
:

4
-{- . b e
sec
,
>a
\
b

6
i.

>
j
m.

5
m

^
|

h
j

\
7
>b
d |

sec
d e
| 4

>
m

b
:

: ^ b
|

\
-
4/

, 20.
et inscribunt:

Codices
Editores hic caput

neque caput neque

.
XV ponunt

inscripti-
-
Domini
comprehensione.
fere omnes.
logia Didascaliae
refert,

plius prorsus quadrat.

quae

Relicta
est
Similiter posteriores

explicatio
autem chrono-
non am-
Si
eadem cum

sacra cena
onem agnoscunt, caput sequens potius in vespera feriae quintae facta est,

infra incipiunt. Coutextum respiciens proditio, quae eam sequebatur, non

sectionem capiti XIV adiungo. — - prius fieri potuit. —
.] Cf. c. 20, 16; VII 23, 2; .] De ieiunio stationis ad ieiunium
can. ap. 69.
Didache
Hermas Sim. V,
—
8,

]
i
Horum dierum ieiunii iam
et sub nomine
i, i —2 mentionem
Didascalia feria
hebdomadis sanctae
stitulor

quod ad
minus accurate
cantum solvebatur, erat
galli

ieiunium sabbali sancti, et hoc termi-

transiliens
dicit. leiunium,
Con-

).
faciunt.
quarta ieiunandum esse docet, quia nabatur ad galli cantum non tam diei
Dominus ea vel potius nocte feriam septimi vel sabbati, quam post diem
exordiente comprehensus est. Petrus septimum. Cf. c. 18, 2; 19, 2. Tem-
Alex. Can. 15:
- (- pus vero ieiunii paschalis solvendi non
Libique idem
Alexandrino, Ep. ad Basilidem
erat. Testibus Dionysio
c. i, et

^ Itetii Eusebio ad loann. 20, i (Catena patr.

Epiphanius . 51 c. 26; Expos. fid. gr. in S. loannem ed. Corderius 1630
c. 21, haud dubie a Didascalia depen- p. 448) alii solvebant ieiunium ad sab-
dens; cf. Testimonia. Augustinus Ep. bati sancti vesperam, alii circa mediam
36 c. I 3 n. 30 quoque dicit: Cur autem noctem sequentem, alii dominica illu-

quarta et sexta maxime ieiunet ecclesia, cescente idque tardius vel citius. Mo-
illa ratio reddi videtur, quod conside- rem, quem Constitutor commendat,
rato Evangelio ipsa quarta sabbati . . tesle Dionysio ecclesia Roraana seque-
consilium reperiuntur ad occidendum batur. Agnoscunt eum porro Epipha-
Dominum fecisse ludaei, Constitutor nius H. 75 c. 6; Expos. fid. c. 21;
ieiunium feriae quartae ad proditionem Cassianus Coll. XXI, 25. Synodus
 280 DIDASCALIA V, , 21 , 2 (s).

ceperunt me; ieiunate ergo ea. 21. Iterum autem et in parasceve

pro eis ieiunate, quia ea me crucifixerunt medio in festo azymorum
suorum, sicut in David praedictum est: Mediis in festis suis posu-
erunt signa sua, et non cognoverunt. 22. Vos igitur perpetuo his
diebus ieiunate omni tempore, et praesertim qui e domo gentium
estis. Quoniam enim populus non oboedivit, illos a caecitate et

ab errore idolorum liberavi eosque suscepi, ut propter ieiunium

vestrum et eorum, qui e domo gentium sunt, atque ministerium
vestrum illis diebus, cum precamini atque oratis ob errorem et

10 interitum populi, precatio et oratio vestra suscipiatur coram patre

meo, qui in caelis est, quasi ex uno ore omnium in terra fide-

lium proveniens, et remittantur eis omnia, quae fecerunt in me.

Propterea et in Evangelio praedixi vobis : Orate pro inimicis vestris,

et heati, qui lugent super interitum infidelium. 23. Propterea

15 cognoscite, fratres, quod ieiunium nostrum, quod in pascha ieiu-
namus, propter praevaricationem fratrum nostrorum ieiunabitis.
Etiamsi enim vos oderunt, oportet nos eos fratres nominare, quo-
niam in lesaia nobis sic scriptum est: Appellate fratres eos, qui
vos oderunt et reiciunt, quia glorificatur nomen Domini. 24. Pro
20 eis ergo et pro iudicio et perdition^ loci oportet nos ieiunare
et lugere, ut gaudeamus et exsultemus in mundo futuro, sicut
scriptum est in lesaia : Gaudete omnes, quicunque lugetis super Sion.

Et iterum dicit: Consolari eos omnes, qui lugent super Sion, pro
cinere oleum laetitiaej et pro spiritu maerore oppresso indumentum
25 gloriae.
XV. Oportet igitur nos eos miserari et credere et ieiunare
et orare pro eis, quoniam, cum Dominus venisset ad populum,
non credebant ei docenti, sed docirinam eius auribus suis praeter-
mittebant. 2. Propterea, quia non oboedivit hic populus, suscepit

3 Ps. 73, 4. 5. — 13 Mt. 5, 44. — 14 Mt. 5, 5. — 18 les. 66, 5. —

22 les. 66, 10. — 23 les. 61, 2.

21, medio infesto aiymorum] FQsXum cima quarta lunae mortuum esse cen-
azymorum proprie dictum paschae seat. Nomen illud autem etiam festum
succedebat; incipiebat a decima quinta Mazzot et festum paschae designahat,
lOnae et per dies septem celebrabatur, et hoc sensu ab auctore usurpatum
inter quos primus habebatur dies festu5 esse videtur. Cf. Schanz, Kommentar
magnus. Qui dies hoc loco vix in- iiher das EvangeUiim des h. Matthaeus
tellegendus est, cum auctor lesum de- 1879 p. 508.
 , ' ,] ?]
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

r^^iQOi ,
.
^,
V, 14, 21 — 15, 2. 281

] ,^ ^}, &^,
2.
5

,^ , ., ' - ,,'^
"'. 07]

*'
' .& , -" ,
, ^
-
XV.

,,
?]
7],
,, 10

'
2.

6 Ps. 73. 4• 5• — 10 Petr. 2, 9• 10. — 12 1 Petr. 2, 10.

1 + d ] 2 : b
—
|

\
b |
3 c^ b | 3/4 .
>

&
b 4 m |
:
|
6 : +
, e cf. LXX |
7 > e | : ante
m — >> b | 8 b e |
9 : -\-

.
d i. m.
: rf. |
+
13
^v
> |
;?(;

:
b |
11
b |
h
:
| 11/12

22. Evangelio]
sum ad Evangelium provocantem
Auctor hic le-

in-
. Cf.
XX, 19. Nicetas
20;
C. 20, 16; VII, 23,
Pect.
3•

Adv.
ducit. Similiter lesus in Epistula ad Romanos de azymis etc.
[/ .]

-
Abgarum apud Eusebium H, E. Adv.

^&
I, 13, 9 21. bv Cf. Tert.
Scripturam (loann. 20, 29) appellat. — lud. c. 10

^ &
s. f.

arctissime
^
super interitum infidelium]

,
coniunguntur, in
leguntur.
cum

Cum
dicto
Haec verba
Domini Mt. 5, 5
Evangelio autem non
auctor ea longo ser-
XV,

.
moni inseruerit, quem Domino quidem
attribuit, ipse autem confinxit, ea non -
ex Evangelio deperdito deprompsisse, Enumeratio propheticarum
sed potius ad sententiani suam pro- praedictionum, quae Christum prae-
bandam de suo ingenio addidisse cen- dicant, quarum eventum ludaei intuiti
sendus est. propter malevolentiam eum esse Chri-
* stum Dei non crediderunt et Dominum
Trullana 692 89 praecipit, ut fideles
c. gloriae ad crucem condemnaverunt. —
usque ad mediam magni sabbatinoctem
ieiunent.

23, 2; VIII, 33j

—
• —
^ Cf. VII,
Sic
caput novum,
hoc loco codex

praefigunt, capite sequente incipiunt.

cui
v.

numerum
Reliqui
XX ()
libri
 282 DIDASCALIA V, 15, 3-16, 3 (s).

vos, fratres ex gentibus, et aperuit aures vestras ad oboedientiam

cordis, sicut dixit Dominus et salvator noster per lesaiam pro-
phetam: Apparui eis, qui non quaerebant me, et inventus sum ab
eis, qui non requirebant me, et dixi: ecce ego, ad gentem, quae non
5 invocavit nomen meum. 3. De quo ergo sic dixit, nisi de gentibus,
quianunquam cognoverunt Deum et quia idolis serviebant? 4. Post-
quam autem Dominus noster venit in inundum et docuit vos, vos,
qui credidistis in eum, credidistis Deum unum esse, et iterum
credent, qui digni sunt, usque dum impletur numerus eorum, qui
10 salvantur, mille milia et centena milia milium, sicut in David
scriptum est. 5. Super populum ei non credentem sic dixit: Tota
die manus meas expandi ad populum incredidum ac contradicentem,
qui graditur in non bona et ambulat post peccata sua, populum
irritantem coram me.
15 XVI. Videte igitur, quomodo populus irritaverit Dominum
nostrum, in eum non credens. Ideo dicit: Irritaverunt spiritum
sanctum, et conversus est eis in inimicitiam. 2. Et iterum alio loco
de eis dicit per lesaiam prophetam: Terra Zabulon, terra Neph-
thalim, via maris, trans lordanem, Galilaea gentium, populus, qui
20 sedet in tenebris, lucem vidistis magnam, et qui sedent in tenebris et

in umbra mortis, lux orta est eis: 3. Qui sedent in tenebris, eos
dixit, qui ex populo crediderunt in Dominum nostrum lesum;
propter caecitatem enim populi tenebrae magnae super eos etfusae
erant, qui videntes lesum eum esse Christum non agnoverunt nec

3 les. 65, I. — 10 Ps. 67, 18 cf. Dan. 7, 10. 11 les. 65, 2. 3.

—
16 les. 63, 10. — 18 les. 9, i. 2; Mt. 4, 15. 16.

17 conversus est eis C : conversi sunt S

4. Deum unum — qui digni sunt] populum in tenebris sedentem gentiles

Versus fragmenta Praedicationis Petri
tradita
VI, 5,
per Clementem
39; 6, 48 in
Locus Didascaliae autem brevior est,
quam ut eius auctorem ab illa scrip-
memoriam
Alex. Strom.
revocat.
declarat.

22;
3. .
XVI. De
Clem.
*

2,
-
titulo
*

4; 59»
d.
2.
*

.] Cf. VIII,

-
c. 15.
tura dependere concludamus. 2. .] Cf. VI, 26, ;
XVI, 3. qui sedent in tenebris etc] VII, 41, 3; VIII, , ; 2, 7- 3•
Sirailiter Opus imperfectum in Matth. Constitutor nusquam quidem filium

4, 16 hom. VI haec verba de ludaeis

interpretatur. Origenes in Matth. tom. vel appellat. Inde

XVI, 3 (ed. Lommatzsch IV, 7) autem vero est colligendum, eum Ari-
 ,
'* - '
-,
, , , -
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 15, 3—16, 2.

,,
283

-,
--
, ,,
,
-
'
-
6

^
,,&
*'. 3• f^^
iOov , 5

,
.
-'
-
,, , , ' ,,^94•

,'
'^,

*\
,,'

XVI.
. ,, 6

^ , 5

,, , -'*. 2.

^,
^ -
-, 20

8
> h
1

11 les. 65,

2
d (e
Petr. 2, 9-

10 david

&
2.

i.
3.

m.)
—
h

, -
,

^
&
:
&
p,

'
|
4
— 3 les. 65,
16 les. 63, 10.

similiter saepius
b

b d
|
3

e
|
.

|
6

|
—

11
:
10 Ps. 67, 18

:
m

(Ps. ^o, j),

a- |

:
,

a
-\-
cf.

a ex Ps. 67, 18
6

j
Dan.

9
Q,
7,

-{-
10.

|
—

pr >> h m >b d e |
12 >d j
ante

^^
b d e LXX |
13 . : b |
14
b d a, b, h | 15 e |
b D : > rel |
b d
h ra : a |
-\- b j
-\-
\

16 d 17 +
19
>> d e m
+ ^
'
|

b h
b
: f|
|

a
b,

20
|
>> b
|

m
h
18/19

:
j

b , - .b |

a &€ d e h

anum vel Semiarianum fuisse. Cum expressionem illam recentioris aetatis

aequalem apostolis se fuisse simularet esse, vocabulum Nicaenum ei vitandum
et patres saeculi IV minime ignorarent, erat.
 284 DIDASCAMA V, 16, 4 —7 (S).

perspexerunt eum, neque ex scripturis prophetarum neque ex

operibus et curationihus eius. 4. Vobis autem, qui e populo \n

lesum credidistis, dicimus: discite, quemadmodum testetur nobis

scriptura dicens: Viderunt lucem magnam. Vos igitur, qui credi-
) distis in eum, vidistis lucem magnam lesum Christum Dominum
nostrum, et iterum videbunt, qui credunt in eum. 5. Qui vero
sedent in umbra mortis, vos estis, qui ex gentibus estis, quia in
umbra mortis eratis sperantes iii idololatria neque Deum cogno-
scentes. 6. Postquam autem apparuit nobis lesus Christus Do-

10 minus et magister noster, vobis orta est lux, qui vidistis et

exspectastis promissionem regni aeterni et abstinuistis a moribus
et actionibus erroris prioris neque iterum idolis servitis, sicut servi-

vistis, sed iam credidistis in eum ac baptizati fuistis, et orta est vobis
lux magna. quoniam populus non oboedivit, tenebrae
7. Ita igitur,
15 erant; oboedientia autem vestri, qui ex gentibus estis, lux est.
8. Propterea ergo precamini et orate pro eis et praesertim diebus
paschae, ut orationibus vestris remissione digni iiant et conver-
tantur ad Dominum nostrum lesum Christum.

^
4 les. 9, 2. 6 '13 les. 9, 2.

m
& -m
.
1 |
b h |
2 -\- b | 3 d,

b m 5 b h a h : + ff^iv b d

&.
] |

V LXX I
7 > b | > b |
9 :

rel
b
12
| 11
:
' h
a m
15
cf.

& III, 6, 6 :

^. h
rel |

m
m :

^^
| | : \ |

17 a, corr a- | 20 £ : df b |
21 pr ;> m |
23 fi? >- m

&
|

^ b d m 24 b d : a h

&&
?.
|
|

,.
27 >> b |
28 b |
a \
h |
29

-^
32
:

:
m
h |
d i. m.

>> b
. |

|
'
post
b h
|

m
|
30
, -f* h
b,

m | \
: >> m, -f
b |
33 b ]
a (d h ?) j
34
: b |
d

5. qui . S. in umhra mortis etc] colebant idola et daemones, quorum

Similiter Opus imperf. in Matth. 4, 16 cultura eos ducebat ad raortem aeter-
hom. VI: In regione autem et umbra nam.
mortis sedebant gentiles, aut quia ini- * * *

quitates mortiferas faciebant, aut quia 5. Ps.-Ign. Magn. i, 2.

 &
ovx

,,
,', - ,
. ,
-
CONSTITUTIOXES APOSTOLORUM V, 16,

,,
8—9.

3• ^^*
285

7^9

, - , - ,
, ^ ^ , '^'* '
,

^'.
^,
4•

,,,
^^^ ^^ ^'^
5

'
,,^
^ ,
^, , ^ ^ , " 6 ;

5• ^'^
10

",
,,
d-".-
^^^

,,^"
,
,,
". ^
^^"
.
-"
'
,
6.

, ,," ^
,,
,,

,,
-
^^

20

,, " . ,,"
^5

,^ ,,^ ^
,
8. 6

£ ^' . ,
^ ",

,
9• ^"£?^*
--
^^

3 les. 7, — 5
4• les. 9, 6. — 9 les. 53, • — H les. 6, 9. 10. — '

13 Mt. 21, 43. — 15 Gal. 4, 9. — 20 loann. i, 9. — loann. 17, 3.

—
22 Rom. 6, 3. — 23 Petr.
I 2, 2. — 24 I Cor. 6, 19. 20. — 27 Mt. 21, 43. —
30 Mt. 21, 28. 29.
 28() DIDASCALIA V, 17, 16 (s).

XVII. Oportet igitur, fratres, dies paschae vos accurate in-

quirere et ieiunium vestrum facere cum omni diligentia. Incipite

vero,cum fratres vestri, qui e populo sunt, pascham iaciunt, quo-
niam Dominus ac magister noster, postquam pascha nobiscum
5 comedit, traditus est a luda post hanc horam et confestim in-
cipiebamus lugere, quia a nobis ablatus erat. 2. luxta numerum
lunaesecundum computationem nostram, secundum computati-
onem Hebraeorum fidelium, decima lunae, secunda sabbati con-
gregati sunt ac venerunt sacerdotes et seniores populi in atrium
10 Caiphae principis sacerdotum et consilium inierunt, ut tenerent
lesum et occiderent. At timebant dicebantque: Non in die festo,
ne Uimultus fiat in populo. Omnes enim ei adhaeserunt ac pro-
phetam eum habiierunt propter miracula curationis, quae faciebat
in medio eorum. 3. lesus autem in illa die in domo Simonis
15 leprosi erat et nos una cum eo, et exposuit nobis, quae ei eventura
erant. 4. ludasautem clam egressus est a nobis, sperans se
Dominum decepturum esse, et profectus ad domum Caiphae, ubi
congregati erant principes sacerdotum ac seniores, dixit eis: Ouid
mihi dahitis, et ego vobis eum tradam occasione data? Illi autem
20 constituerunt dederuntgue ei triginta argenteos. 5. Et dixit eis:

Parate adulescentes armatos propter discipulos eius, ut nocte, cum

egressus locum desertum, veniam vos ducturus.
fuerit in Et
paraverunt adulescentes, atque prompti erant eum comprehendere;
ludas vero opportunitatem quaerehat, tit eum traderet. 6. Propter

25 catervas autem universi populi, quae ex omni civitate et ex omnibus

vicis advenerant in templum, ut pascham facerent in lerusalem,

consilium ineuntes sacerdotes et seniores iusserunt ac decreverunt,

ut statim festum iieret, ut sine tumultu comprehenderent eum.
Hierosolymitae enim occupati erant immolatione et comestione

11 Mt. 26, 5. — 12 Mt. 21, 46. — 14 Mt. 26, 6. — 18 Mt. 26, 15. —
24 Mt. 26, 16. — 27 Mt. 26, 5.

XVII, 1. incipite etc] Laudat lociim nonnulli recentiorum de decima lunae

Epiphanius H. 70 c. 10; cf. Testi- et secunda sabbati interpretantur. Cf.
monia. Hilgenfeld, DerPaschastreit 1860 p. 222.
3. in illa die] i. e. in decima lunae, Plerique autem lesum paulo prius Be-

,
secunda sabbati, cf. V. I. loannes 12, i thaniae fuisse censent. Cf. Belser,
lesum Bethaniam venisse refert Geschichte des Leidens und Sterhens des

8 quae verba Herrn 1903 . 21 — 23.

, CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

xal
-, ,
,,
V, 16, 10—17,

,-
2.

--
287

'^'
^, '* ,,
. -
,
.
5
()^'
,
, ,, , ,,,
".
-
-
^ '
.- , -',
^,
XVII.

-,
-
-1 Mt. 21, 35•
2.

— 2 Hebr. 1 1, 37• — 3 Mt. 23, 35• — ^ Mt. 21, 39•

15

— —
& ^
5 Mt. 21, 42. 7 Ps. 17, 44• 45• 14 II Cor. 6, 15.

62 .

b d
h,
.

i
:

m
. .

b
,
b

>b
|
4
\

|
>> b
+
a-,

b d j
\

6
S
: . ,
b
-
:

— >

^
b , d 7/8 >> d 9 h
.
) - ^ .m
| | |
|

10 post a, ante ]
11 :

:
ad hanc

' (=
b
vocem d

adnotat d
i.

b d
\
m. exhibet colore rubro scriptum
12

i.
m
m. colore rubro
(?)
j
13
m :

& + tfe
h

i&
,
a |

|
14

15 /Jv
>
>- b
a ,
|
14 15 -
d,

4. occasione data] Haec verba desunt modo pascha debeat celebrari (et quan-
in S. Scriptura. Fortasse non auctoris do, et quod non oporteat cum ludaeis
sunt, sed Syri interpretis, qui etiam festum agere).
vocem Mt. 11, 28 red- I. .']
dere solet verbis: oneribus magnis Cf. can. ap. 7. Aequinoctium vernale
(vel: gravibus) onerati, Cf. I, 6, 10; in festo paschae celebrando terminus
II, 34, 8; VI, 22, 6.

XVII.
(+ , ^ *

). Q.uo-
anni
festum
est, non observato fit, ut
quo
anno peragatur.
bis Etiam
Constantinus M. Epist. de festo paschae
(Socr. H. E.
cum ludaeis neque bis
I, 9) monet,
anno
ne festum
fiat.
 288 DIDASCALIA V, 17, 7— lii, 1 (s).

paschae, et populus extraneus universus nondum venerat, quoniam

deceperant eos de diebus, ita ut vituperarentur apud Deum, quod
in omni re errabant. 7. Propterea tribus diebus ante tempus
pascham fecerunt, undecima lunae, tertia sabbati. Dixerunt enim :

5 Quia universus populus errat post eum, nunc tempore opportuno

comprehendamus eum ac postea, cum omnis populus advenerit,
occidamus eum coram omnibus, ut hoc plane cognoscatur ac
populus universus se convertat ab eo. 8. Itaque nocte, illucescente
quarta sabbati, tradidit eis Dominum nostrum, mercedem vero
10 dederunt ludae decima mensis, secunda sabbati. Propterea apud
Deum reputati sunt ut qui secunda sabbati eum comprehenderunt,
quia secunda sabbati consilium inierunt, ut eum comprehenderent
et occiderent, et perfecemnt iniquitatem suam in parasceve, sicut

Moses de pascha ita: Fobis ohservandum est

dixit decima iisque
15 ad decimam quartam, et tunc sacrificahit pascham omnis Israel.
XVIII. Propterea a decima, quae est secunda sabbati, diebus
paschae ieiunabitis atque pane et sale et aqua solum utemini hora
nona usque ad quintam sabbati; parasceven tamen et sabbatum
integrum ieiunate, nihil gustantes.
20 XIX. Congregati estote in unum et insomnes ac vigilantes
totam noctem precantes ac orantes et legentes Prophetas et Evan-

4 loann. I2, 19. — 14 Exod. 12, 3. 6.

7. trihus dielms ante tempus] sc. ante 1. oivov xal .] Inde

decimam quartam lunae, quae v. 8 apparet, tempore Constitutoris esum
tempus paschae designatur. Epiphanius carnium quadragesima proprie dicta

H. 5 1 c. 26 de duobus diebus loquitur. etiam licitum fuisse, cum alioquiii heb-

Cf. Testimonia. domadi sanctae non fuisset interdicen-

XVIII. diehus paschae

locum Epiphanius H, 75 c.
etc]

6;
Laudat
cf. Test.
dus.
2.

.]
. -
3. /] in Syria
mensis Martius. Cf. Chrysost. In diem
appellatur plures omni ex
His

stantur etiam Irenaeus apud Eus. H. E.

diebus Christianos
parte ieiunavisse te-

nat. lesu Chr. hom. c. 5

(ed. Bened. V, 24, 12, Dionysius Alex. Epist, ad
II, 362). Aequinoctium vernale igitur Basilidem c. i, Epiphanius Expos. fid.

circa annum 400 in Syria ad diem XXII c. 21, autem de pluribus quoque
qui

.
XVIII.
.
Martii referebatur, Alexandriae ad
XXI, Romae ad diem XVIII.

de magna paschae hebdomade.

Constitutio
diem

]
ieiuniorum continuorum diebus loquun-
tur,

quentis.
de

—
tribus,

sc.

]
quatuor vel
hebdomadis sabbatum

ieiunium sabbati sancti teste Didascalia

sex. —
se-
Graeci
.
, ', ^ ',
3•
CONSTITCTIONES APOSTOLORUM V, 17, 3^19, 1. 289

, , , ' -.
,} ,,
5

XVIII.

^ \ '
., ' , ^, 10

, ^ .^
2.

, ^ XIX.
6
^
,,
/,
'^.
^^'.
'
15

—
1 ^.
16 Mc. 2, 20; Luc.

inscripsit
5> 35• 19

hanc sectionem
.
I^s. 5 3> 2; Mc. 15, 28.

'
:

&-
2 m . b d ,
.
:
|

Xti 2> h |
: -\- d . . |
3 :

\>\ a, corr a-, d i, m. colore rubro 6

{. , m ,
\

^
h) b d h d i, m. col. rubro
(= )
/ 4 b, -m 5
: . a, + f»^ h 1
\

6 d |
7
|

^
:

a. \

>
-{-
\

b 9 > d m 10 m , |
b |

b 11 -|- m |
14 b | 15
> m >>abo o>d|
17
+
+ ^ b h |
h | 16 :

a,
6
corr a- |
d,

18 h |
|

19

iam saeculo maxime inculcabant. parasceves sanctae pluris aestimant. —

Similiter saeculis posterioribus, idque .] Cf. Didasc. c. 12, 6.

-
-
€0 magis, cum post saeculum IV illud
sabbatum unicum toto anno esset, quo
ieiunabant.
Trull.
FUNK,
c. 89.
Cf. Balsamon ad synodum
Contra Latini ieiunium
DlDASC. ET CONSTIT. AP. I.
XIX.

.
sabbati et de die resurrectionis.
De pervigilio

19
magni
 290 DIDASCALIA V, 19, 2 5 (s).

gelium et Psalmos cuni timore ac tremore et diligenti supplicatione

usque ad horam noctls post sabbatum tertiam, et tunc solvite

ieiunium vestrum. 2. Ita enim ieiunavimus et nos, cum patcrttur
Dominus noster, in testimonium trium dierum, et vigilavimiis
5 precantes et orantes ob interitum populi, quoniam errantes non
confitebantur salvatori nostro. 3. Ita et vos orate, ne Dominus
recordetur culpae eorum usque ad iinem propter dolum, quem
commiserunt in Domino nostro, sed ut eis det locum paenitentiae
et conversionis et remissionem impietatis. 4. Nam ille, qui gentilis
10 erat et e populo alieno, Pilatus iudex, operibus iniquitatis eorum
non consensit, sed aqua accepta lavit manus dicens: Innocens ego
sum sanguine htiius viri; populus vero respondens dixit: Sanguis
eius super nos et filios nostros. 5. Et imperavit Herodes, ut cruci-
figeretur, et passus est Dominus noster pro nobis in parasceve.

8 Hebr. 12, 17. — 11 Mt. 27, 24. — 12 Mt. 27, 25.

XIX, 4. Herodes] Non Pilatum, sed orem, nec tamen eum omnino obser-
Herodem lesum condemnasse etiam vandum esse dixit. Cf. Ambros. De
Evangelium Petri v. 2 tradit, et auctor Elia et ieiunio c 10; Basil. M-. De
Didascaliae idem referens fortasse hanc hom. I, 10; Chrysost. In Genes.
ieiunio
scripturam secutus est. Idem sen- hom. IV, 7; hom, VIII, 8; Paschas.
tire

de

&, ^ ^
- ,
scribens:

,
videtur
recta fide,
Ps.-Origenes
Migne PG
in Dialogo
11, 1832,
inter Leonis ep.
..
horae respondeat, apparet,
.']
3 c. 3.

Cum

a secundo die, legen-

—
terminus
diei, sed

. dum esse,

nibus testibus
i e.

quamquara verba ab om-

uno excepto traduntur.
*

2. .'\ Innocentius Verba facile legi

. ad Decentium 4: Nam utique poterant, eo facilius, cum verba

,
c.

constat apoDtolos biduo isto in tristitia c. 18, i locum obtineant, et

et in moerore fuisse et propler metum si pro vespera substituebatur secundus

ludaeorum se occuluisse; quod utique dies, vox i. e. quinti diei, de-

non dubium est in tantum eos ieiu- lenda erat. Inde autem a vespera quinti
nasse biduo memorato, traditio usque ad cantum ieiunium solvi

]
ut diei galli

ecclesiae habeat, isto biduo sacramenta posse Constitutor dicere videtur respi-
penitus non celebrari. — ciens ieiuniumseverum, quod parasceve
-'] Illum terminum, quem et sabbato observandum erat. Cetero-
etiam Socrates H. E. V, 22, nonnullos quin textum dubium esse haud nego.
observasse testatur, iam Didascalia 3. De pervigilio pa-

habet; hunc Constitutor addidit tan- schae cf. Epiph. Expos. fid. c. 21;
quam hominibus religiosioribus magis Lactant. Instit. VII, 19, 3; Hieron. Ad
convenientem et suo tempore usitati- Matth. 25, 6.
2 (XIX).
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

?]•
,
*, '
V, 19, 2—5. 291

,
^
,
,
,,
-, 7].
,
,
'
?']
3• ^-
^
-
-
5

,^ ^
10

- ^
,
^' 15

'
4•

„4^
'
;
', ,
"^ ^,
66&'\

.
",

J• ^^^^ 6
,,
,,

6 20

6 ,

14 Hebr. 2, ly. — 16 Mt. 27, 24. ~ 17 Mt. 27, 25. — 19 loann.

19, 15• 6. 12.

&
d h

442
:
m

i.
1

-
V
s
: ante

m
2

m., quae verba etiam Turrianus

|

>
b o,

a
,
:
a b

etiam a
a
:
h :
b,

i.
-, >>

rel

bdhmopsvA
t.,
|
J

4/5

i.
s 1

sed addidit
a :

—
-.
b d

m. exscripsit praemittens

i. m.
a b
s

rel |

5
j

^'

|
An

>h

5 7
: av

Ottobonianus
a
4
:
|
3

—
\

-
j

> >
b m,
a, corr. a-
h \

i
5/6
7/8 rj/ . . .
h
>> b
|
6

+
j
8 ^s |
7
b |
10
b |

15 >>
b
b
|
11
17
>> b
d m
[

|
19
m
,
b |
12
b
sec >> a
|
20 - |

a h
—
a b

: -
h

b
:

m
-|-

> |
22 '^ post
d | 21
h m |
b
23
| 21/22

19*
 2112 DIDASCALIA V, 19, 6—20, 2 (S).

6. Maximc igitur oportet vos ieiunare in parasceve et sabbato et

vigilare atque attentos esse in sabbato et legere Scripturas et

Psalmos et precari et orare pro eis, qui peccaverunt, et exspectare

ac sperare in resurrectionem Domini nostri lesu usque ad horam
5 tertiam in nocte post sabbatum. 7. Et postea offerte sacrificia
vestra, et tunc manducate et laetamini ac gaudete et exsultate,
quoniam pignus resurrectionis nostrae Christus resurrexit, et hoc
vobis legitimuni esto perpetuo usque ad consummationem saeculi.
8. Namque eis, qui non credunt in salvatorem nostrum, mortuus

10 est, quia spes, quam habent in eum, mortua est; vobis autem, qui

creditis, Dominus ac redemtor noster resurrexit, quia spes, quam

habetis in eum, immortalis ac viva est in saecula. 9. leiunate ergo
in parasceve, quia illa die populus se ipsum occidit, salvatorem
nostrum crucifigens; et iterum in sabbato, quia in eo requievit
15 Dominus Haec est dies, qua quam maxime ieiunare
noster. 10.

debetis, sicut et beatus Moses horum omnium propheta iussit.

Quoniam enim scivit per spiritum sanctum ac iussus erat a Deo
omnipotenti, qui sciebat, quid populus filio ipsius dilecto lesa
Christo facturus esset — sicut et tunc denegaverunt eum per
20 Mosem eique dicebant: Quis te constituit principem et iudicem super
nos? — propterea iam pridem devinxit eos luctu sempiterno, se-
gregans eos eisque imponens sabbatum; erant enini luctu digni,
quippe qui vitam suam denegaverunt et in vivificatorem suum
manus intulerunt atque in mortem eum dederunt. Propterea iam
25 multo ante eis imposuit luctum de interitu eorum.
XX. Videamus autem et animadvertamus, fratres, multos
homines in luctu suo sabbatum imitari, iterum eos, qui sabbatum
observant, luctuni imitari.Lugens enim lucernam non accendit:
2.

neque populus sabbato propter mandatum Mosis, quod ipsis sic

7 Exod. 12, 24. — 20 Exod. 2, 14.

XX. servi per totam hebdomadem pascha-

(& a). Prae- lem ferientur.
dictio prophetiae de Christo Domino. 2. Ps.-Ign. Magn. 11, 3. — dva-
I. y .] Itaque Graeci domi- ?.] Primas homilias hoc festo
nicam primam post pascha pronuntiatas debemus Gregorio Nys-
appellant. Latini eam vo- seno et Chrysostomo. Augustinus
cant dominicam in albis. Infra VIII, 33 Ep. 54 c. I festum ubique celebrari
Constitutiones etiam praecipiunt, ut testatur. Cf. Socr. H. E. VII, 26.
 ^
CONSTITUTIONES AIOSTOLORUM

'
,^ {)^
V,

^
19,

'\
6—20, 2.

'*,
293

, ^,
^''
'
7], ^ ,,,
,,
,/, 6
^'^
-,
6.

", ' ,
,
,, ,
, , ^, , ". , 10

,' ,,
'% r / ^ ,,
-

^, . , , ,,
^ ". 15

, ^?,
6 8. '-

,
^ ,
. ?]
XX.

2.

,
.
&' -
20

25

1 Ps. 2, . 2. — 4 les. 14, 19. — 6 Ps. 81, 8.-8 Ps. 11, 6. —

9 Ps. 40, II. — 12 Luc. 22, 19; I Cor. 11, 24. — 15 Exod. 12, 24. —
— —
IG Cor. II, 26.

( 21 loann. 20, 25. 24 Act.

-
I i, 3.

3 : b |
4 waei b d m : cy^: a h LXX |
6
m >h >
7. ev
: ;<•.

a b d
| 7
: >> h m
j 8
|
9 dt >> b
a |

1 10 Jia
:

. i

inscripsit
8/9

nf(ji

b
:

1G
. d h
d 16 17
a d
\

h
11

-^ }:

+
bmpvA|c»>»b| 1
b 17
b

6
|
14

(^ b
a b

18 jj > 19 - :
|

ante d m , >b |
|

20 (. b)
|

b b 21 dmpv!^}>•bdoj?):bo23
& ,^
:
|

h |
tV — : kvrj (= tv ^/) b
—
|

24 >> b |
b d m j
a |
25
d
 294 DIDASCALIA V, 20, ' 6 (s).

ab eo datum est. 3. Lugens non lavatur: nec populus sabbato.

4. Lugens non parat niensam: nec populus sabbato, sed vespere
parant et imponunt sibi, luctu menti ipsorum obversante, qui manus
inlaturi erant in lesum. 5. Lugens neque opus facit neque loquitur,

5 sed sedet in tristitia: ita etiam populus sabbato; dictum cst enim
populo de luctu sabbati sic: Non moveas pedem tuum ad faciendum
opus, nec loquaris verbnm ore tuo. 6. Quis ergo testatur, sabbato
eis luctum esse? Scriptura testatur dicens: Deinde planget populus,
familia adversus familiani, familia domus Levi seorsum et mulieres
10 eorum seorsum, domiis ludae seorsum et mulieres eorum seorsum,

1 Exod. 16, 23; 35, 3. 4 Exod. 16, 29. ~ 6 les. 58, 13. — 8 ^ach.
12, 12. 13.

2 Bbov -\- h 3 ccv : > d 6 >h

.
I
j
|

>m +
7

12
LXX
16
' h |
d
:
|
b d
8
|

-{-
|
a
10 fV
,
15
>
corr a-

b
+
d
;

|
|
9

^^ b
14

16/17
:

|
b |

a
11
h
a
d

h
:
h,

^
LXX
svv.

18
:

|
;f.

b d

d
b,

>
b
>d

- m
|

| |

, m h 22

&
h, | 19 | |
:

m + /

}
|
-\- h |
b |
24 d |
h,

m m
6 . b
b,
b d

31
|

a d
26
|
28
b ,
:
+
ante
m
|

. a, +
\
^ci^

-\-
d
|

-27
b
h |
32
|
h
30
?.& b
:

b 33 |
34 : (/ b

Exod.
vel
XX, 3

i6,

coquant;
—

diantur de loco suo (ad

ligendam),
maneat;
7•

Exod. 35,
Moses
23, ne sabbato
Exod.

sed unusquisque apud se

Israelitis praecipit

16,

3,
mannam

ne succendant
operentur
29, ne egre-
col-
ubi
notantur.

calia,

brabatur
3.

stitutor aliud
^
ludaeorum
*

c. .
^

]
traditiones de sabbato

festum inserit ac Didas-

festum expiationum, quod cele-
decima septimi
*

mensis
Con-

vel
ignem in habitaculis (ad cibum paran- Septembris et quo ludaeis animas af-

dum). Auctor Didascaliae etiam dicit, fligere seu ieiunare praecipitur Lev.
ludaeos sabbato non lucernam accen- 16, 29; 23, 27; Num. 29, 7. Sub finem
dere neque lavare. Q.ui ritus in S. versus autem illud festum cum altero
Scriptura non commemorantur, facile confunditur. Mensis Lous, quem co-
autem ex illis mandatis exoriri poterant. dices b mensi Gorpiaeo praemittunt,
Cf. Orig. De principiis IV, 17; Selecta apud Syro-Macedones idem erat cum
in Exodum 16, 23 ed. Bened. II, 125; mense Augusto et a Syris Ab appella-
In Num. hom. 23 c. 4 ib, II, 358; In batur. Cf. Ideler, Lehrbuch der Chrouo-
epist. ad Romanos VI, 12 ib. IV, 588, logie 183 1 p. 180.
 , jrauav
- ,
^^&^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 20, 3—0.

:-
295

. , ,,-
^
*'
,
5

'^' ,,"
* , ,, 9^, ,, , \
' ''.
^-
&
3

,,
^
(XX)•

, ^
' ' 5^«' ?]
10

,^ "
-,
' ^-
'% ,,

^, , ,
' 15

, ^ ^.
.

,
,

4•

, ^,,^-
'
,
] 20

^
^ . * -, 25

5-

,,-
'". ,-'
^ .
,,'
''.

^, - 30

;) ,,
6.

^ ' , 6

' Cor — — 5 Tim. ; Rom.

2 Mt. 26, 64; 15, 25. 4 Mc. 13, 26. II 4,
2, 6. — 6 loann. 19, 57; Zach. 12, 10. 12. — 9 Lev. 16, 29. — 11 Thren.
4, 20. - 12 Bar. 3, 35 — 37. — 21 Act. 2, i. — 27 Gen. 19, 24. — 29 Gf^n.
32, 30. ~ 80 Gen 18. - 31 Exod. 3, 2. — 32 Deut. 18, 15. 19.
 29G DIDASCALIA V, 20, 7-) (s).

sicut et post luctum Christi usque nunc nona mensis Abicon-

gregantur ac legunt Lamentationes leremiae et plangunt et plorant.

7. Nona autem dicit >9•, //• vero signiiicat Deum. 8. Super Deum
igitur plangunt, super Christum, qui passus est, et respectu Dci
5 salvatoris nostri super se ipsos et interitum suum. Quapropter,
fratres, quis ploraret, nisi haberet luctam? 9. Propterea et vos
lugeatis pro eis die sabbati paschae
sequentis; ac deinde in resurrectione Christi laetaniini ac delecta-

3
4
/
1 avTov
:

a d
b

j
I

.\)
2
\
^ m
'.
h
|
,
5
b m

m
\
usque ad tertiam horam noctis

.
3/4
|

:
2/3

—
/?.
post
b ]
.
^/
'
b j

^
b 6 a 9 10/14 :

..
j |

|
10 : |
12
b h — d +
^ & .
post |
12/14 :
\
12/13
m |
14 >> m |
1 : b |
h |
17 b |

>
^ 21
a

b
m
19

23 a
-f ^«^
—
h : +
>» b
b
b
m
,
\

LXX
|
-\-

21/22
(+
24
m \
20

)
>
—
:

m
b,

S - post
h

-
d |
-\- b d [
d |

>> d
27
30
1
25
post
-f

b
b
\

-\-
!

28
b d
-f-

h
cvj

b
31
b h
j
29
+
|

b
]> d
: ^ m
a
|

-\-

.
| | |

33 b |
34 rji > b |
3 cum sequentibus con-
struit h i

'
.
6. Ahi] Abi vel Ab est mensis quintus Rectius scholium in co-
ludaeorum, et nono mensis die, decimo, dicibus d et V dicit: '^'
si ille dies sabbatum erat, populus ^,
ieiunabat ob destructionem templi. Cf.
Ideler,

p. 243.
Lehrbucb der Chronologie 183
Constitutor v, 3 illi mensi , «' ;^
-
Ariani
substituit Gorpiaeum. quidem similiter senserunt. Eunomius
-
13. &
Similiter VIII, 12, 30. Ad illum locum
.]
in Apologetico c. 15 et 27 filium

5-
-
in codice a Graecus quidem adnotavit: appellat. Altera ex parte
Ov
, ).
(Turrianus adhuc
{^
scholium
vero non solum oppugnatores Eunomii,
Basilius M.
sentenliam illam non reprehenderunt,
et Gregorius Nyssenus,

totum legere potuit; nunc plurima sed etiam patres orthodoxi cum ante
verba praecisa sunt); ad hunc: tum post synodum Nicaenam eodem

, ay - modo
64.
locuti

127; Irenaeus Adv. haer.

sunt: lustinus Apol.
III, 8, 3;
I,
 0^18
, ^^?
^ ,,
'' -, ,
APOSTOLORUM V, 20, 7-12.

''.
207

,
.

/'^^
-"
. . ,'
-
,,
8. 5

,,
, ,-
'
^ ,
'
-
,
^ ,
-
-
0,
10

, '
, -, ] ^
- ^
],
, -,
''.
,,
9• ^^Q^

,
15

",
,
^ - 6
' ,,
,
,, ,
^,
'*, .

^ '\
". ,
20

,
6

11.

, ,, ^" ,," * 25

^ ^ .- „)^
-, ,
^''

,
12.
-
^ ^^,
, , , ^, ,
^
,, '^

-"'
30

^^

2 los. 5, 14. — 4 1 Reg. 12, 3.-6 Ps. 44, • — 8 Ps. 44, 4- 6. 8. —

1 Prov. 8, 22—25. — 19 Prov. 9, . — 20 les. u, . .— 28 Zach. 9, 9.
—
25 Dan. 7, 13. 14. -- 27 Dan. 2, 34. ~ 31 Thren. 4, 20.
 298 DIDASCALIA V, 20, 10—12 (s).

mini coram eis et solvite ieiunium vestrum, et reliquias ieiunii

vestri sex dierum offerte Domino Deo. Qui vero multas divitias

habetis, servite pauperibus et inopibus eosque recreate diligenter,

ut accipiatur merces Ut igitur quarta decima
ieiunii vestri. lo.

5 paschae advenerit, sic eam servate; neque enim mensis neque dies
cuiusque anni cadit in idem tempus, sed mutabilis est. Vos ergo,
cum populus ille pascham facit, ieiunate et vigilias vestras studete
periicere mediis in azymis eorum. ii. Prima autem sabbati de-
lectamini omni tempore; nam peccati reus est omnis, qui animam
10 suam affligit prima sabbati. I2. Propterea neque licet cuiquam

9. qui vero etc] Cf. Barn. 21, 2. IV, 6, 7; 7, 4; V, 5, 2 (cf. Massueti

10. neque enim mensis — mutalnlis] Dissert. III de Irenaei doclrina c. 58
Secundum annum solarium enim pascha 59 ed. Stieren 294); Theophilus Ad
II,

in varios menses et dies cadere potest, Autol. II, 10; Origenes Contra Celsum
cum secundum annum lunarium, qui VI, 60; De principiis praef. c. 4; Ep.
apud ludaeos vigebat et cuius com- ad Coloss. ed. Bened. IV, 692; Basi-
putatio in tempore festi definiendo lius Adv. Eunomium IV vel quisquis
valet, quodammodo stabilis sit, Itaque huius libri auctor fuerit p. 282 (PG
auctor lectores monere potuit, ut ie- 29, 680); Epiphanius Ancor. c. 68;
iunium paschale eo tempore institue- H. 74 c. 5; Hilarius De trinit. III, 12
— 13.
rent, pascham peragunt.
quo ludaei
Altera ex parte ieiunium hebdomade
certa circumscribit, praecipiens
ut Christiani ieiunent
usque ad sabbatum,
a feria secunda
nocte sabbatum
c. 18,
adnotavi,
Cf. etiam
ubi
aliter versa, legitur.

14.
.] Cf.
eadem

c.
—
7,

]-
quae ad cap.
sententia,

30.
7,

modo

Heb-
18

sequente ieiunium solvant ac resur- domadem paschalem totam a veteribus

rectionem Domini celebrent. tanquam festum babitam fuisse inde a
10 II. Respicit hos versus, accu- saeculo IV multi testantur. Constitu-
ratius particulas: vos ergo — cum liones idem de hebdomade pentecostes
azymis eorum (10); nam peccati reus decemunt. SimiliterPaenitentiale grae-
— sabbati (i i), Epiphanius H. 70 c. 1 1 cum antiquum iiiter dies festos, quibus
cf. Testimonia. omni ieiunio absolvuntur,
paenitentes
12. leiunium paschale secundum Di- cum hebdomade paschae hebdomadem
dascaliam duravit usque ad horam ter- pentecostes vel spiritus sancti ponit.

tiam noctis sabbatum sequentis et do- Cf. Morinus, Comment. hist. de disci-
niinicam introducentis. Incidit ergo in plina in administratione sacram. paeni-
tres horas dominicae idque dominicae tentiae 1682 II, 88—90; 115. Medio
principalis, quoDominusresurrexit qua- aevo hebdomas pentecostes etiam in

que secundum regulam ecclesiasticani Occidente tanquam festum apparet.

minime ieiunandum erat. Ideo auctor Synodus Moguntiaca 813 c. 36 hebdo-
urget nonnisi tempore paschali illis ho- mades paschae et pentecostes totas
ris ieiunandum esse, neque vero alias. expresse inter dies .festos recenset.
Cum autem disciplina rationi paruin
-, -.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^
^•.
i}. ovv
V, 20, 13

- •,
18. 299

' ^
)?;^, ' - ,,''

-
,
.,
^,
,,^ ' *'. 14.

15.
5

,,
, ' - ".
' ,, ^ 10

,, ^ • , '*. 1 6.

, '^
- ,-
^ ,
. -
,,
**. ij.

1 8.
-
15

20

12

.
4 loann.
Reg. ,
18 Ps. 108, 24.

post
1

-f-
>> b d

b m
b
3,

15.
36.

|
—

13
|

h
- 9 Exod.
14 lon.

|
|

a d

11
>> a
1/2
+
m
3,

sec >> b
4.

15
5.

-
^
|

pr >> h
-
34, 28; III

&-
|
h
—

6
|

]
Reg.
15 Esth.

4 dg
.

:
.

+
19, 8.

17
b

+
4,

|
—
16.

a
7
|
10 Dan. 10,

h
b
—

| 9
—
|
ludith 8, 6.

12
h |

d
2
2. 3.

m
>> b
—
—

:
|

| |
a ]
b |
18/19
d m | 20 sec >> a b

consentanea esset, numerus dierum stolorum nominatur. Cf. Nilles, Ka-

festorum paulatim minuebatur. — lendarium manuale II(i88i), 454 457. —
'] Huius

]
ieiu- Balsamon, Resp. ad interrog. Marci 53,
niiConstitutor primus mentionem facit, de ieiunio septem dierum circa festum
idque fortasse invenit. leiunium apud apostolorum loquitur.
Graecos adhuc viget, durat autem nunc
usque ad festum apostolorum Petri et 18. .
Pauli, iinde ieiunium sanctorum apo- Cf. c. 14, 21.
300 DIDASCALIA V, 20, 12 (S).

praeter pascham ieiunare tribus illis noctis horis, quae sunt inter
sabbatum et primam sabbati, quia haec est nox primae sabbati.

]
Attamen in pascha solum ieiunabitis tribus illis noctis horis, con-
gregati in unum fideles in Domino.

19. , Cf. quae ad- sianus Instit. III, 9. Augustinus Ep, 36

] 4 morem etiam
notavi II, 59, 3. Sabbato ieiunare in ad Casulanum c. 2 n.
Oriente illicitum habitum vel saltem multis occidentalibus populis christianis
non ieiunatum fuisse praeter Consti- adscribit. Consuetudo contraria maxi-
tutorem primi referunt Basilius De ie- me in ecclesia Romana vigebat. —
iunio hom. I, 7. 10; II.. 4. 7 de quinque i. e. tempus a pascha
tempore Q.uadragesimae
ieiunii diebus usque ad pentecosten vel Q.uinquage-
dicens; Chrysostomus In Gen. hom. simam. Hoc tempore genu flecti iam
13 c. 2; Peregrinatio Silviae c. 27, i; synodus Nicaena c. 20 vetuit. Eo
44, I ed. Geyer 1898 p. 87. 95; Cas- ieiunia laxata fuisse praeter Constitu-
TfJQ

, &
,- , -.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

7].
6
19.
V, 20, 19.

*
-
301

'

.
5

> b
1 &
5
+
h
h |
2 sniztk.
|
del ^^ b |
^^^ h |
2/3
d m |
—
subscr,
m
torem primus Cassianus Collat. XXI, ob causam synodus Laodicena c. 51
19 — 20 referre videtur. — decernjt, ut inQ.uadragesimamartyrum
.] Si toto terapore natalitia sabbato et dominica celebren-
Q.uinquagesimae, eo magis diebus fe- tur tanquam diebus, quibus non ieiu-

stis ieiunium vitandum erat. Q,uam nabatur.

 VI.

. Ante omnia cavete omnes haereses odio dignas et malas

. et abominabiles, et fugite eas ignem ardentem atque ad-
quasi
haerentes eis. Si quis enim schisma faciens se ipsum ad ignem
condemnat una cum eis, qui ipsum sectantes errant, quanto magis,
5 si quis it in haereses se immergere? 2. Nam hoc sciatis, quod,
si quis principatui studet ac schisma conatur facere, locum Corach
et Dathan et Abirom consequetur, ipse et qui cum ipso sunt,
atque cum eis igne punietur. 3. Etenim etiam Coritae erant
levitae et in tabernaculo testimonii ministrabant, et principatui
10 studebant et concupiscebant summum sacerdotium. 4. Et coepe-
runt magno Mosi maledicere tanquam femina gentili utenti, quia
Aethiopissam uxorem haberet cum ea, et et macularetur multi
alii et domus Samri, qui fornicabantur in urbibus, cum ipso essent
et populus, qui cum ipso erat, immundus esset et frater ipsius
15 Aaron princeps factus esset idololatriae, populo suo faciens con-
flatile ac sculptile.

b
b
,
6

2
Num.

&
^ ^ ?> (- .-
-
16.

a,

+
—
+
12

^c^^
Num. 12,

(.
a- j
i.

> b)
8. —

a
13

:
Num.

rel
b
|
25.

5
|
4

) b |
:

6
>>

I. Didascalia ante hanc sectionem . Cf. Ps.-Ign. Trall. 2, 3; 10, 8.

caput de libris educandis exhibet, quod

.- ^
supra IV, 11 legitur. 3. xal /ac] i. e. Aza-
* ^ * rias, qui et Ozias vocatur, Illo no-
I. mine regem appellat liber quartus re-
ov gum, exceptis versibus 30, 32 et 34
Quinam schismata facere ausi non capitis XV, ubi in LXX autem item

efifugerunt supplicium. — Codices hac legitur; hoc nomine Paralipo-

inscriptione carent. mena, excepto I Paral. 3, 12.

 .

.
^ ,. . /7 ^,
,
r ^ iY.

--' .
, , 5

, /,
-
.^ , *
2.

,-
-
^ '
10

^
-, . 3•

,-,
d
, } ',, 15

.
'

^, 6

— —

^
9 Num. 6. 13 Num. 12, . 8. 14 II Paralip. 26, 16—21.

.
9
&
b

^.
(bvdr/vox.
b !
b,

,
b

b d
>> h

, >>
| 7

b) b d
:
|
12
>

a-

h,
i.
b d

m.
d
b
|
|

cf.

a
>> d 8
10 f / -|- ^^^ h
:

D
(
:

13
>>
-
|

rel

a h
|
|
11

b,
c>sj h |

.
|

14 d h h, a 15 >> a h
['\6
: | :
|
cfe
|

+ ^«^ b d 16 :
|
^' >> a |
17 :

incipit codex e j
a h : rel |
: a | 18
b I
19 : h
304 DiDASCALIA VI, 2 — 3, (S).

II. Et mala loquebantar de Mose, III. qui omnia illa prodigia

et signa populo operatus erat per Deum, qui praeclara illa ac
mirabilia opera in eorum beneficium perfecerat, qui Aegyptiis decem
plagas intulerat, qui mare arundineum diviserat, ita ut quasi murus

3 Exod. 7—12. — 4 Exod. 14.

b ) rel
1

|
4
:

> |
b a-

aufivov b h
i. .\' |
neoi :
a h :

b, > |
(-
5 i/ovcsh b |

>
xal b I
6
+
a o, corr a- |
fXntQ b e | ^7 •
^'^< a b

: d e |

9
a |

b
b h
h
14
d e
I

i
yciQ
12

fere
- ^

semper
>
!

b e
!
b

18
|

15
13
a

>
e,

>> h |
h
17
j
\
b 8
post
e

+
semper
a h

'^f^t-
d

^^
|

> ,

,
19 . . . c^ r/ b 21 -\-

&
\
:
|

b |
b e |
22 e |
/>d e [
22/23 —
> b | 23 b |
24 :

h b 25 b d e a h

,
: :

, ,
-,
| |

, , ^,,
LXX 26 b d |
27 -\- b d e s | +
- &,
tol

^
III, . Similiter Aphraates Hom. IV, $ concinnitas orationis e Didascalia ex-
ed. Bert . 57. plicatur, quae c. 2 (C. A. c. 2,

- 3

ovvy
II.

^ &. -
neque regno neque sacerdotio
*

Quod
fas sit
3,

surrectionis
Mosem
i) legebat:

.
revertens
Constitutor pluribus in-
exemplis interpolatis
primo
,
scripsit:
ad

]
c. 3, i

insurgere. —
I, Cf. Ps.-Ign. Sniyrn. 9, 3.
— deinde autem Didascaliam verbotenus
Cf. secutus est disparitatem casuum neg-

^
Chrysost. In illud vidi Dominum hom. legens. Altera ex parte inconcinnitas
IV, 5
(ed. Bened. VI, 127). orationis explicat interpolationem in

2—4.
III.
Cf. Ps.-Ign.
::
(
Magn. 3, 9, 10. codice a institutam.
brarius textum sibi
Illa

propositum plura
offensus li-

,
'.
^ De
6
virtute
a)

Mosis et de
&-

in-
inserens corrigere studuit,
dicibus d e
sativo
casus mutaretur ac accu-
dativus substitueretur.
cum

—
in co-

fidelitate gentis ludaeorum et de mi- .] Haec Mosis prodigia

raculis, quae Deus per illum edidit. repetuntur c. 20, 6; VIII, 12, 26.

I. Cf. Acta Pilati c. 9, 2 ed. Tischen- Verba —

dorf. — . . .'] - leguntur etiam VIII, i, 6. Cf. lust.
 , - ;
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 2, 1-3, 1. 305

, , II.

, ,
ovv,

,
6

,
6

^' ,
fj,

-
,,
. , '^ ,
-6

-.
6 2.
5

*
*';
- 4•
3•

,
^ ^^^

^^ ,,
*'%
6

,,
,,

,,
'

,,
10

,-
6 15

' ,; "'
,,
^.

;
; '; '
''
6.
)
;

,,
;
20

" ; .
' '*;
, ,
,, -
,,
25

,
III.

3 \
'
30

7 II Reg. 1 8^20. — 8 Num. 6. — 11 II Reg. $, 3-4•

1 — 13 II Reg.
20, . — 15 Act. 13, 22. — 18 Num. 16, 13. 4• — 21 Num. 12, 2. — 22 Num.
16, 3. — 24 Exod. 2, 14. — 26 Num. 12, 3. 29 Ex. 7—12. — — 30 Ex. 14.

. . ^
eavTov
tibus
V I
pro
sec
a

>
\
j
27/28
27
h | 28/29
. .

d e s

h
|

|
d e

29
-> s, et similiter in

+
h |
28
sequen-

s
+
|

29/30 . > | 29 d |
30 s,

b
FUNK, DlDASC. GONSTIT. . . 20
 30() DIDASCALIA VI, 3, 2-0 (S).

aquae hinc inde starent, et quasi per desertum siccum populum

duxerat atque demerserat inimicos eorum et qui ipsis mala fecerant
et omnes, qui cum eis erant; qui fontem aquae eis reddiderat
dulcem et ex petra dura eis elicuerat rivum, ita ut biberent ct
5 satiarentur; qui e caelo eis mannam deduxerat et una cum manna
eis carnem dederat, qui columnam ignis in nocte in illuminationem

et deductionem eis tribuerat et in die nubem in umbraculum, qui

in deserto eis manum porrexit in constitutionem legis tribuitque

decem verba Dei. 2. Et mala loquebantur de amico et servo

10 bono Domini Dei, gloriantes in iustitia et exsultantes sanctitate
et ostentantes munditiam ac fallaciter prae se ferentes religionem.
Et ita tanquam mundi et diligenter sanctitatem observantes locuti
sunt: Nolumus inquinari cum Mose et cum populo, qui cum eo est,

quia immundi sunt. 3. Et surrexerunt ducenti quinquaginta viri

15 et abduxerunt, ita ut deiicerent a magistro Mose, quasi de se sen-

tientes, se Deum magis glorificare eique studiosius servire; per
multitudinem enim populi illam praedictam unum turibulum turis
Deo Domino ofFerebatur, schismatici vero illi, ducenti quinquaginta
cum ducibus suis, eorum unum turibulum
offerebant unusquisque
20 turis, ducenta quinquaginta turibula, quasi magis pii et mundi et

industrii essent quam Moses et Aaron et populus, qui cum eis

erat. 4. Neque eis profuit multitudo ministerii ipsorum schisma-

tici, sed exarsit ignis Domino eosque consumsit, et combusti sunt

viri illi ducenti quinquaginta, tiiribula manibus suis tenentes; et terra
25 aperuit os suum ac devoravit Corach Dathan et Abirom ac taber-
et

nacula eorum et instrumenta et omnia, quae cum eis erant, descen-

deruntque vivi in infernum ad supplicium. Et sic devorati sunt per
terram principes erroris schismatis, et viri illi ducenti quinqua-
ginta, qui erraverant, igne combusti sunt populo universo vidente.
oO 5. Multitudini vero populi Dominus pepercit, in quibus erant multa
peccata; Dominus unumquemque secundum opera ipsius iudicabat
et magno populi numero pepercit; illos autem, qui se putabant

mundos ac sanctos esse ac plus ministrare, devoravit ignis, quo-

niam in schismate erant. 6. Et locutus est Dominus ad Mosem et
35 ad Aaron: Tollite turibula aenea ex focis et reddite ea laminas

3 Ex. 15, 25; 17, 6. — 5 Ex. 16. — 6 Ex. 13, 21. — 8 Ex. 20-40. —
14 Num. 16. — 23 Num. 16, 35. — 24 Num. 16, 32. 33. — 34 Num. 16,

36-38.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^^ ^ ?
^, VI, 3, 2. 307

, ,^ ,^
xai ot^

^:
' -
, - 5

^ ^
-
^ , ".
,, 10

'\ ,,
',' -
2.

", ,,
,
^ '', ^,
' ,
,,/
^
,,
15

^
". , ' 20

3 . 15, 25; 1 7» 6. — 5 . 1 6. — 6 }, 2. . — 8 . 2~4. ——

. • — — 17

. '
10 33' II• — 12 Deut. 34, 14 Num. 6, 15. Num. 14, 4•
18 Num. 16, 32. 33•

2 h {- b ) b d e
sec >> b 4
a :

4/5
rel |

a 5 . |

-
:

^
\
| |

CO >b 6 d e h a
.
\ |
| |

bv e, . b |
7 ,
d e [
: post b d e ]
10 b |

- |

-
( ,

&
: b \
11 ]> b |
: e j
a h e :

b d
14 2l d |
a h : + ^ov
a d :
rel LXX |
13
e h ,
e |

b |
17 -d |

,
: + h |
18 ]
:
|
20 a b :

] &
rel

(^) ^ -
Dialog. c. 131. — ;! ^
^2, ^•/ . .
Origenes Selecta

^' -
in lerem.

30^)•
(ed. Bened.
ry
III,

20*
 308 DIDASCALIA Vi, 3, 7—5, 1 (S).

tenties et ohdiicite eis altare, ut videanl filii Israel neque amplius ita

faciant ; et ignem alienum exstingue illic, quia turibula peccatorum

sanctificavit in animis ipsorum. 7. Videamus ergo et animad-
vertamus, dilecti, finem schismatibus evenientem. Quamquam
5 enim apparent tanquam mundi et sancti ac verecundi, consum-
matio iinis eorum est in igne et in incendio aeterno. 8. Hoc
igitur vobis terrorem iniciat, quod etiam ignis schismatis igne
iudicatus est, non quia sanctificavit turibula, sed quia in animis
suis ea sanctificaverunt; id est, quare ignis opus suum periiciebat,

10 cum ipsi in cordibus et animis suis crederent, turibula sua sancta

esse. 9. Decebat enim ignem ad ministerium praevaricationis et

ad exacerbationem Dei adhibitum eis non oboedire, sed desinere

eis servire vel exstingui neque comedere nec comburere nec con-
sumere ea, quae imposita erant. Nunc autem cum voluntatem
15 Domini Dei non faceret, sed oboediret schismati, ideo dictum
est: Et igneni alienum exstingue illic, hoc est autem: Dominus
ignem iudicat igne.
IV. Quodsi schismatibus illis, quae se Deum glorificare putant,

haec comminatio et iudicium impositum est, quid eveniet haere-

20 sibus eum blasphemantibus? 2. Vos autem e scripturis oculis
fidei videntes, laminas aeneas altari affixas esse, cavete, ne faciatis
schismata neque incidatis in schismata; nam signum et similitudo

interitus schismatum erant filii domus Corach et Dathan et Abirom,

et omnis, qui eos imitatur, interibit instar eorum. 3. Cum igitur

25 fideles sitis ac gnari, valde procul estote a schismatibus et ad ea

ne accedite in aliqua re, quemadmodum Moses de eis dixit ad
populum: Separamini viris illis duris neque accedite ad omnem-
rem, quam habent, ne intereatis cum eis in omnihis peccatis eorum.
Cumque exardesceret ira Domini super schismata, scriptum est:
30 Populus fugit eos atqiie dixerunt: ne et nos terra deglutiat cum eis.
4. Ita igitur et vos, qui certamen facitis pro vita vestra, fugite
schismata eosque reicite, qui ita facere volunt, quia novistis locum
condemnationis eorum.
V. Quod vero ad haereses pertinet, neque nomina earum
35 velitis audire nec contaminetis aures vestras, quia Deum non solum
non glorificant, sed etiam blasphemant. [Itaque Domino non
12 Num. 16, 30. — 16 Num. 16, 37. — 21 Num. 16, 39. — 22 Num.
16, 38. — 27 Num. 16, 21. 26. — 30 Num. 16, 34.
^^ IV. El ovv
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

atvoc, &
^ , .
,,
YI,

; 2.
4, 1—5,

)^
1.

^
30i^

, ^
^
j-

^,
-' ,,^^
^'
, - -,
' ,/^
,
,,
•, 10

V.
".
^ ^ ^,
^
- 15

6
pr
15
>
1

:
10

a
^
:
Num. 6,

^
:

b e
d e
21. 26.

-, h d Q

d i. m.

>
]
j
—

7
d e
\

-
11

2 ^ II

|
Cor.

>d

14
6,

|
3
17; les. 52,

a (^olv a-) v,
>> b |
10
.

->
ahp|oi>bdeo
b
b e

a d
i
4
a-

|
i.

12
m.

|
|

2/3 et ignem — ipsorum >> Sm |

3 ipsorum : + igne Dominus iudicat
ignem eo, quod ignis a Domino egressus est ac conibussit eos, qui tus ob-
tulerunt potestate non accepta Sp i. m. | 25/2 et ad ea — inscitiam : et offen-

sionibus et divisionibus, sicut Dominus noster dixit: Vae homini, per quem
scandalum venit; rectum et melius est ei, ut mola asinaria suspendatur in collo
eius et demergatur in mare (Mt. 18, 7. 6) Sm |
36/1 itaque — laudes S i. m.,
locus glossa esse videtur

.-
8.

IV.

facit,

sed qui a
,
.
Cf. Orig. In

'
iion
*

qui se
piis abscedit.
Num. hom.
^

' Q.uod
separat
*

6
6
IX,

--
schisma
ab impiis,
i V.
, --
reiectus fuerit Israel falso nominatus,
demonstratur ex propheticis praedicti-
onibus.
i. Cf. Ps.-Ign. Philad.
Q.ua de causa

2, i.
6
 310 DIDASCALIA VI, 5, 2—7 (s).

placent haereticorum precationes neque orationes nec laudes.]

2. Propterea gentiles iudicantur ob inscitiam, haeretici vero tan-
quam adversarii Dei condemnantur, quemadmodum et Dominus
et salvator noster lesus dixit: Erunt haereses ac schismata; et

5 iterum : Vae mundo scandalis; necesse est enim, iit veniant scandala
et schismata; verumtamen vae homini, per quem veniunt. Tunc 3.

igitur audivimus, nunc vero etiam videmus, quemadmodum et

scriptura tradit per leremiam dicens: Pollutio egressa est siiper

omnem terram. Et hae pollutiones haereseum egressae sunt erant-

10 que quasi ad confirmanda corda nostra et ad fidem nostram cor-
roborandam, quod, quae antea sunt dicta, vera sunt; ^cct enim,
facta et impleta sunt. 4. Omne enim opus Domini Dei a populo
transivit ad ecclesiam per nos apostolos, atque populum removit
ac reliquit, sicut scriptum est in lesaia: Reliquit populum suum,
15 domum lacob, et relicta est lerusalem et luda cecidit, et linguae
eoriini in imquitate sunt neque oboediunt Domino; et relinquam vi-
neam; et ecce, relinquetur domus vestra deserta. 5. Reliquit ergo
populum illum et implevit ecclesiam ac reputavit eam quasi mon-
tem habitationis et thronum gloriae et domum excelsam, quemad-
20 modum dixit in David: Mons Dei, mons pinguis, mons caaiminum;
quid piUatis esse montem cacuminiim? Mons ille, quem elegit Deus
sedere in eo; Dominus in eo hahitabit in saeculum. Videtis ergo,
quomodo aliis dicat: Quid piitatis? Eis scilicet, qui errant putantes,
alias esse ecclesias. Namque una est, quae est mons habitationis
25 Dei. 6. Et in lesaia iterum dixit: Fiet in diebus novissimis, con-
stitutus erit mons domus Domini Dei lacob in vertice montium et

excelsior collibiis, et adspicient ad eiim omnes gentes, et venient gentes

multae et dicent: venite, ascendamus ad montem Domini et ad domum
Dei lacob, et docebit nos viam suam et ambulabimus in ea. Et
30 iterum dixit: Fient signa et prodigia in populo Domino Sabaoth et

eOy qui habitat in monte Sion. Et in leremia iterum dixit: Thronus

excelsus locus sanctificationis nostrae. 7. Quia igitur populum reli-

4 Mt. 24, II. 24; I Cor. 11, 18. 19. — 5 Mt. 18, 7. — 8 ler. 23, 15. —
14 les. 2, 6; 3, 8; 5, 6. 9.
— 17 Mt. 23, 38. — 20 Ps. 67, 16. 17. — 25 les.

2, 2. 3. — 30 les. 8, 18. — 31 ler. 17, 12.

17 deserta : -|- significat Deum reliquisse populum ludaeorum et templum

atque venisse ad ecclesiam gentium Sp, lemma in textu insertum |
24 una -j-

ecclesia Sm
. -
- ,',,
6
^
,,-
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

2.
VI,

yfjv*',
5, 2—3.

, ,
%, 311

?]'\
-^]
&,
"'
\
' '',

,
^ , 3•
',
-
-
,,
5

,- -
10

, -
,,
' , ''
"^ ' ,,& 6
*',
, 15

1 ler. 23, 15. — 4 ler. 12, j. — 6 les. 5, 6. — 8 les. i, 8. — 12 Sir.

24, 23. — 14 Ps. 67, 16. 17. — 16 ler. 17, 12.

3
>
pr >> h
5
i
4 ^ +
|

d e
+
a- i. m.
e

+
|
+
b
^«t h
6 ov
j

.
| |
[

h ovrf' ov h, ov e, b 7 h
^
:
| \
:
I

b | 8 : post , -|- e, > |

tV >> [

9
'> a, h,

. e, h \
: a |

- h h
10 d' d 11 12

^, -
| | \
:

?
|

12/13 |
14 + h i. m. |
b h [

— ?.8 >
|

16/1

V, 2. erunt h. ac schismatd] Haec Mihi potius verbis Domini Matth. 24,

verba tanquam dictum Domini etiam 11. 24:
lustinus Dialog. c. 35 et Didymus De et verbis
trinitate III, 22 proferunt. lustinus Pauli I Cor. 11, 18. 19, ubi de schis-

^ .
insuper Dial. c. $1 ad dictum
- ,
alludit matibus inter Corinthios apostolus lo-
.

,
Dominum inducens dicentem: quens addit:
combinatis ortum esse vi-

,. ,
Similia tradit dQXur. Ci.Funk,DieApost.Konstituttonen
Ps.-Clemens Hom. XVI,
, 6
21

,
scribens: p.

.
.
1

96.
72
75•
— 74; Theo/. Quartahchrift 1892
Ropes, Die Spriiche ]esu 1896

Resch, Agrapha *

1889 . 173 — ^7^, dictum ex Evange- 3. Cf. Orig. in Mattli. tom. XIV
lio apocrypho desumptum esse putat, c. 19 ed. Lommatzsch III, 312.
 312 DIDASCALIA VI, 5, 8 — iJ, 1 (S).

quit, templum quoque dimisit desolatum, velum scindens et aufercns

ab eo spiritum sanctum eumque emittens in eos, qai ex gentibus

credideruiit, sicut dixit per loel: Effundam de spiritu meo super
omnem carnem. Abstulit eniin spiritum sanctuni et virtutem verbi
5 et omne ministerium a populo illo idque collocavit ecclesia sua.
8. Secundum igitur hanc similitudineni etiam satanas tentator abiit

ab illo populo venitque super ecclesiam, et abhinc non amplius

tentabit illum populum, quia per opera sua mala ceciderunt in

manus ipsius, sed paratus est ecclesiam tentare ibique operari et

10 inducere super eam afflictiones et persecutiones et blasphemias et
haereses et schismata.
VL Et olim in illo tempore haereses ac schismata in illo

1 Mt. 27, 51. — 3 loel 2, 28.

6 satanas : + indicat etiam satanam populum ludaeorum reliquisse neque

amplius eos tentaturum esse atque venisse super ecclesiam S, lemma ut supra

1 ?. + ^ci^ ^ I
2 a b h : d e LXX |
3
?/
+
9
V I
4

>b e
+
11
b d e
b h

>>
|
8
e
(

j
5

13
:

>b
>
|
14
b
|
6
|
^
b d
>> h

|
:

15
|
7
b
h
j

17 b 18 + h 19 b
^^
| |
j

>> : h, > b | + ("/C^ ) b a^ i. m |

>d
20

24 ( a
a d
d i. m.

a-
|

LXX
i.
22

m.)

Smyrn.
+
|
22/23
^^

•
a j

|
.—
:
h

recensens, PhilastriusDe haer.

|
fV
ool >b
b
e

| 25
|
|

23 ' b
post
h

— 28,
}

.^
5 7• Cf• Ps.-Ign. 7, c. i

VI. - Ps.-Hieronymus Indiculus de haeresi-

bus, Isidorus Orig. VIII,

3. ' .] 5.

Hiero-
Quod etiani apud ludaeos nymus Adv. Pelag. II, 25 : Pharisae-
exstiterit diversarum haereseum odiosa orum est hoc superciliuni, ut peccata

Deo doctrina. propriae voluntatis referant ad condi-

1-8. Gf. Ps.-Ign. Philipp. 4; Philad. toris iniuriam et illius iustitiam caluni-

6, 3. De sectis ludaeorum inter ve- nientur. losephus Antiquit. XIII, 2

teres etiam disputant Hegesippus apud docet, eos fato tribuere, quaecunque
Eus. H. E. IV, 22, 6, Ephraemus in geruntur, nec tamen homini voluntatis
appendice Expositionis Evangelii con- assensum adimere, dicentes, omnia
cordantis ed. Moesinger 1876 p. 287, quidem ex Dei consilio fieri, in homine
Epiphanius H. 14—20, H. 10—13 prae- autem esse voluntatem accedendi ad
terea quatuor haereses Samaritanorum virtutem aut vitium.
'
,
CONSTITUTIONES APOSIOLORUM

,'
VI, 5, 4—6, 1.

-
313

^
£V

, ''
XtyeL
6
'

^
^'.
, ,,4• ^^^' ^^^ ^«^
',
'^^ -
, , ,,
,,'^ 5

&^\ , 7]'\
- *'
{
Xiyii

, ^, ,,
,
-"' ,
f,Ka\ 6

- 10

,'
6
, , ,
,,^, ^ , .
- ^.-
^,
5• ^^^ 7^9
- ,
^ , \-
- 15

'
7- ,
, ' ,, , ,
" '
^. 6.

-
20

,„•,
' ,, ,,'
6

^
;

0 '%
-
' ", 25

, VI.
''.
.
2. 30
3• ^««

1 les. 2, — 4 Mt. 27, 51• — 6 Mt.

2. 23, 38. — 8 loel 2, 28. —
18 lob 1—2. — 19 Zach. — 21 Luc. 22,
3, i. 31. 32. — 22 Zach. 3, 2. —
25 Zach. 3, 4. — 28 Luc. 22, 32. — 30 Act. 5, 17; Mt. 22, 23.

26 >b |
h |
27 ^— :

. d \

sec >h |
28
|
b
^
!

h \
30
h
.
|

:
b |
29
b
: inscripsit
314 DIDASCALIA VI, 7, 1 (s).

populo erant; nunc vero satanas machinatione mala filios ecclesiae

eiecit et operatus est haereses et schismata.

VII. Initium haereseum autem sic erat. Simonem quemdam

&, ^- .- --
magnum invasit satanas, qui minister ipsius iam pridem fuit.
2. Cumque nos gratia Domini Dei nostri et virtute spiritus sancti

&^ ^
1 e i. m. : e i. t., d v,

0-801 h,

2 ife >
^ b I
3
a p,

et
'. perrexit
:
b
inscripsit
o, et facillime confundi potuerunt

, ,-
\

6 : b e i. m. | |
7 \ :

h : h \
\\ : h |
>> d |
>> b j

4. Masbothaeorum

solum auctores ad
inter veteres
v, i —8
non
laudati
-
et De
praeter Epiphanium, sed etiam Theo- vita contemplativa c. 3 de Therapeutis
doretus Haeret. fab. I, i et Sophronius
.
Ep. ad Sergium (Hard.
III, 1287) mentionem faciunt.
difficiilimum est ad explicandum.
quae exponunt W.
ddische Religion 1889 p. 180; Lagarde,
Brandt,
Coll. concil.

Nomen

Die man-
Cf. VII.

.
'^ ,- Unde prodierint
Mitteilungen IV (1891), 137—140, Hil- haereses, et quis fuerit impietatis eo-
genfeld, Zeitschrift ftir luissenschaftl. rum dux et auctor.

Theologie 1905 p. 48. — 1. De Simone mago praeter Actus

.] Cf. VIII, 12, 25. Clem. Hom.
, apost. cf. lust. Apol. I, 26. 54; Iren.

.
XI, 34:
6
Adv. haer.
VII,
I, 23; Clem. Alex. Strom.
17; Clem. Homil. passim; Eus.
— -
]
H. E. II, I. 3 etc.

5- Cf. Epiph. . ly. lustinus Dial. . .] Similiter lustinus Apol.

c. 80 Hemerobaptistarum mentionem , 20. — .] lustinus
nomine Baptistarum. Ps.- -
facit sub
Clemens Hom. I, 23 loannem Bapti-
stam appellat.
1. C.

2.
:

. Similiter Philip-
6. Q.uae et de tempore et de doc- pum diaconum appellant apostolum
trina Ebionaeorum vel Ebionitarum Tertullianus De bapt. c. 18; Chryso-
dicuntur, probant, eos sectam non iu- stomus In Gen. hom. 33 c. 2; etiam

]&
daicam, sed christianam esse. Cum Clemens Alexandr. Strom. III, 6, 52
autem non minus ludaei essent quam p. 535, nisi forte Philippum apostolum
Christiani, a Constitutore et Ephraemo in raente habuerit. Constitutor vocem
1. c. illis adnumerantur. nonnisi de apostolis proprie dictis

7. Simi- usurpat; cf. II, 24, 4; VI, 9, i; VII,

liter Philo Q.uod omnis probus liber 2, 12. Fortasse ergo Philippum dia-
c. 12 de Essaeis dicit: conum cum apostolo confundit.
,
, ' -,
, •, ^'
CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM

4• ^^^
YI, 6, 4—7, 2. 315

6.

^ ,' ^
, , '^
^.
-, jrivaxac
5• ^^^

-
• 5

.
,,. ,
-
8. .
J.

,
6

^ \
.
,
^ . ,-
VII. 7/ 5

' , - 6

^
2.

- - ^
& ^
^
' ,^ ,
, -
20

18 Act. 8.
, - 25

.
^ omnia usque ad
-{• d e, -\- b ]
: haec et c. 30, i

. kxav >> e >d

.
>>
b &&
I
13
{
e,
|

b |
17
| |
16 zcva
b d e
:

'

b d e h
.
^
: ante h 18 h ut videtur pr. m.,

.
| |

sed corr. |
20 >> |
22 e |
2 .
>> . . co \
> b e |
26 ^ >> h |

+ ccvtov b e |
28 b |
b |

d
 316 DIDASCALIA VI, 7, 3—8, 1 (SL).

virtutes sanationis perficeremus in lerusalem et impositione manus

nostrae participatio spiritus sancti tribueretur accedentibus, tunc
pecuniam ** multani obtulit nobis cupiens, sicuti Adam per de-
gustationem ligni scientiae a ligno vitae [eum] alienavit, ita et

5 nos per dationem pecuniae a datione Dei voluit circumvenire et

per pecuniam mentem nostram occupare, ut commutantes [dejtra-
deremus illi virtutem sancti spiritus pro pecunia. 3. Sed cum
omnes in hoc moti fuissemus, intendens Petrus ad propinquum
Simonis diabolum dixit: Pecunia tua teciim erit in interitiim ; non
10 enim erit tihi participatio neque sors in hoc verbo.
VIII. Cum autem divisissemus inter nos duodecim uncias sae-
culi et exivi(sse)mus ad gentes, ut in omni mundo praedicaremus
verbum, tunc inspiravit diabolus et concitavit plebem, ut mitterent

4 Gen. 3.-9 Act. 8, 20, 21.

4 ligno >S j
10 neque sors >> S |
11 duod. uncinas saeculi : universum
mundum in duod. partes S

VII, 2. in lerusaleni] Similiter Actus simile est auctorem hac scriptura usum
Petri apocryphi c. 23 Simonem cuni esse aut eius fonte vel Actibus Pauli,
apostolis Hierosolymis congressum in quibus epistulas illas apocryphas
fuisse narrant, Cf. Acta apost. apo- insertas fuisse coniecit Zahn, Geschichte
crypha edd. Lipsius et Bonnet I (1891), des neutest. Kanons II (1890), 592 — 61 r,

71. Actus apostolorum canonici, quos et Acta Pauli coptica nuper inventa
auctor universim sequitur, de Samaria et a Carolo Schmidt a. 1904/5 duabus
loquuntur, et Constitutor praedecessore editionibus, maiore ac minore, publi-
correcto narrationem huius scriplurae cata ostendunt. Cf. P. Vetter, Der
suscepit. Auctor Didascaliae hoc loco apokryphe dritte Korintherhrief 1894;
igitur scripturam illam respexit, nisi E. Hennecke, Neutestamentliche Apo-
forte rem liberius tractavit. Cf. C. hryphen 1904 p. 357 — 383 ; A. Harnack,
Schmidt, Die alten Petrusakten 1903 Untersuchmigen uber den apokryphen
p. 147• Briefiuechsel der Korinther mit dem
VIII, I. divisissemus] De divisione Apostel Paiilus in Sit\ungsherichten der
apostolorum cf. Lipsius, Die apokryphen kgl. preufi. Akademie der Wissenschaften
Apostelgeschichten (1883), 11 — 15. —

,
I 190S I.

— Simoni] Simon
-
Cleohium et Cleobius *

tanquam haeretici commemorantur ab VIII.

Hegesippo apud Eusebium H. E. IV, 22

et in epistula Corinthiorum ad Paulum

epistulae Pauli tertiae

praemissa.
errores
haereticis
leguntur,
adscribuntur.
qui
et

In hac epistula etiam tres

infra
apocryphae

Itaque
c. 10,

veri-
i
.
1—2.
I.

loco supra
] Quinani

c. 7,
successerint
impietati, et quas haereses induxerint.
Cf. Ps.-Ign. Trall.

i
Similiter
laudato. —
Simonis

11,

-
i —
lustinus
3.
 ^
\

^ '^ ],-
CONSTITIJTIONES APOSTOLORUM 317

-
VI, 7, 3 8, 1.

-. , 3• 'i(^cb^ ^£

,,
*',
&
-^ - ,'-
', 7],
^^,
' 5

' . ,-, 4• 10

? ,,
^
- - ^'-,
^' ,
^ ^
::
,".
^
- 15

,?.^ ,,

^^ '
5•

*'. 20

VIII.

, 7]
2
7
^ 4 Act.

1
8,

mi&evTsg b

b
19.

-\-

|
—

8
e
12 Act.

h
b j
8,

+
20—23.

b
^
-\-

|
9
—
Q^sov
> b
19 Act.

|
5
>
8, 24.

e
b
(.
!
\

10
>- ) b
a
e
[

&
11 : b \
b j
12 : a b,
>
>
a b
20
d

}
b

. .
14

:
^
oQoj rel
b
'^ h
:

|
.
;; a

\
19
21
17

.
post

+
>
: - & e |

>> a
|
b

|
22
|

+
b
^

|
b

fV
:
>
|

e |
. >b

21/22
h |
18

b
^.
|
16

, in-
|

scripsit sectionem sequentem : b

}
\

.
Ps.-Ignatius Trall. 11, hunc Epistula Corinthiorum ad Paulum apo-

(
3

virum appellat, quod no- stolum 2 (Vetter, Der apokryphe dritte

men autem idem est cum illo dicente Korintherhrief 1894 p, 58), Hegesippus
Epiphanio H. 5 1 c. 6: apud Eus. H. E. IV, 22, 5, Thecdoretus
Cuius et quidem Simoni Haer. fab. I, i vel potius
adiuncti praeterea mentionem faciunt ut apud Eusebium 1. c),
318 DIDASCALIA VI, ), 1 (l).

post nos pseudoapostolos ad intaminationem verbi. Et obtulerunt

de populo Cleobium quendam et iunxerunt eum Simoni, ct postea
iterum alios post illos.

IX. Simon ergo et qui cum eo erant post vestigia mea Petri

1/2 obtulerunt iunxerunt : elegit . . iunxit S i

4 Simon — eo : qui
cum Simone S

Opus imperfectum
(Cleonius), Sophronius Ep. ad Sergium
(Hard. III, 1287).
hoc viro dicunt Hegesippus apud Eus.
—
in Matth.

/]
24, 5

De
etiam quosdam Catholicos nimis ortho-
doxos

lastrius
esse
De
40 scribit: Secun-
haer.
dicit.

c.
— ]- Phi-

H. E. IV, 22,

Hom. II,

Ps.-Tertullianus
princ. IV,
5

17;
;

24; Recogn.
Hippolytus Syntagma
apud Phot. Biblioth. 121; Ps.-Clemens

c. i
I,

Contra Celsum
54;
Origenes
II, 8—

I,
11

De
]
dus aeonas similiter docens factos ad-
serit,

Adv. haer.
cione
tamen

et
I,

Encratitis,
infinitos.

Loquitur de Saturnilo (Iren.

—
24; Epiph. H. 23), Mar-
qui et nuptias
a.9f-

et
57;
VI, 11; In Matth. 24, 4; In loann. usum carnis ac vini damnabant. —
tom. 13 c. 27; Epiphanius H. 13, alii- .] Clemens

.
que. Cf. quae disputavit Hilgenfeld, Alex. Strom. III, 4, 25 p. 522 fere

Dle Ketiergeschichte des Urchristentums eisdem verbis dicit:

(-
1884 p. 155 — 161, Constitutor Cle-
idem )
& &
mentina legisse videtur, quae 1. c. Cf. infra c. 10, 3•

tradunt, quod refert, sc. Simonem dis- Pseudonymi Nicolaitae appellantur,

cipulum Dosithei fuisse eumque supe- quia originem false a Nicolao diacono
ratum e primatu eiecisse. -- ducebant.
.] Non est

morare, qui de haereticis

opus auctores
illis

& comme-
referunt.
IX.
-
,
Modo animadverterim, Marcum esse
discipulum
Constitutore mentio non
Valentini,

•\
cuius

, ,
.
fit.

'^,
ipsius

-
a
(. ^ a )'

.,
2. i. e. cf.

c. 10, 2. Epiphanius H. 3 1 c. 2 de Q.uomodo Simon, cuni qui-

Valentino dicit:

Carmen adv. Marc. , j

^ :
busdam
precibus Petri
cipitatus
praestigiis

pedes et
volare instituisset
ex alto deorsum prae-
manuum extremi-
Tantos esse deos Basilides credere tates fregit: narrat Clemens, Hege-
iussit, quantos et dies annus habet. — sippus, lustinus, Irenaeus. — Georg.
.] Hanc doctrinam Marcioni Chron. c. 121.
vel Marcionistis attribuunt Rhodon I. lam inscriptio capitis indicat, qui-
apud Eus. H. E. V, 13, 4, Adamantius iiam inter veteres de Simone egerint.
De recta nde dial. I, Athanasius De Constitutor narrationem Didascaliae
decretis syn, Nic. c. 26, Cyrillus Hieros. V. I amplificansPs.-Clementem secutus
Catech, XVI, 4. 7; Epiphanius H. 42 est. Utra vero scriptura usus sit, Ho-
c. 3 aliique. Gregorius Naz. Or. II, 37 miliis an Recognitionibiis, definiri non
,
'- ^ ,^,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 8, 2—9, 1. 319

,
. -
' ,
, -, , , ^,
6
5

,,. ,
2. -,

- 10

/]
IX.
^
'', 6 ^
-
,
?]
-,
, , 15

13 Act. .— 16 Luc. 19, 2.

&
. e
2
;

h
e [
:

-
b

h
|

| 6 .
>>
b d
:
|
3
j
>> b

b e a-
|

:
4

i. m. |
7
b
\

| . h |
:

^ &-&
|
9 | 10 h e : h ^ \
b i

-
h, b ]
: b inscripsit

\
12 a b h : d e |
>> a |

13 b d e |
cv: h |
14 -{ b |
15 |

+ rff b 17 rf >- h b 18
-^ | | | |

?. . Ham.
b a- : a h, d e cod., Cedr. |

corr. a-

&-
a,

potest. Cf, quae exposui in libro Die

&
codices tradunt; formam
Apost. Konstitutionen 1891

109 -I
c. 12,

F)av, Antiquit.
II.

5, cum
r^? /7«;.a/ar/v^^ mentio
—
VII, 46,

XIX,
/ .] Item
3

fiat.
p.

apud Eusebium
70-72;

losephus pat, ^
De
autem
Etiam Origenes utramque formam eo-
dem sensu,

orat.
sc.
testes graviores habent.

disdpulum
C Cels.
^^ esse, usur-
I, 12; II, 9.

^
7 38; c. 13, 5;
. . II, , 3 dicit, urbcm antea C. Cels. III, 29; V, 42; De mart.

--
auctor
^^]formam
appellatam
Supra c.

adhibuit,
esse.

8, i
c.

illam
p.
48;

88; Strom.
De orat. c. 26, 4.
formam Clem.
I, 1$, 69
Protr.

p.
Cf. eliam
c.

356^57; ad
11, 115
ad

et hanc formam etiam hic quatuor hanc lust. Apol. I, 1 5 ; Eus. H. E. V,

320 DIDASCALIA VI, 9, 2—5 (l).

sequebantur pervertentes verbum. 2. Et cum venisset Romam,

valde depopulatus est ecclesiam, multos deexhortans et adoptans
sibi, et gentiles seducebat magicis operationibus et virtutibus, sicuti
in una die procedens vidi illum per aera volantem, et ferebatur.

3. Et subsistens dixi: In virtute sancti nominis lesu excido vir-

tutes tuas. 4. Et sic ruens femur pedis sui fregit. 5. Multi quidem
tunc abscesserunt ab eo; alii autem, qui digni illo fuerunt, man-
serunt cum ipso, et tunc prima illa iixa est haeresis illius et per

ceteros pseudoapostolos operatus est diabolus.

1 perv. verbum S : seducentes populum L | 2/3 adoptans sibi L C :

praedicans se posse volare S |

4 et ferebatur >S |
5 sancti > S

1 amov e I
2 b d |
^h \
Q : \

2L

?^
h :

Ham.
d e Ham.,
. b |
\xri
D
.\\.\
> h
:

-
Cedr. |
d e cf. : a b j

. .
.-
8

h ,
b

d e
|

e |
11
Ham.
:

|
+
b
b |
|

12
9

b |
13
|

h
:

a h Cedr.
Ham. Cedr.
:
b

:
>
|

a b d e f -|- e |
: |
avzy >h j
14 r^J ^^ i
^«^« h

IX, 4• Actus Petri apocryphi c. 32 3. In Didascalia et Constitutionibus

(Acta apost. apocr. edd. Lipsius-Bonnet Petrus solus Siraonem impugnat. Eo-
I, 83) narrant, Simonem ad terram dem modo referunt Actus laudati apo-
cadentem crus

^ in tres partes fregisse cryphi et nonnulli alii auctores. Multi

ac deinde lapidatum fuisse. autem Petro Paulum adiungunt: Mar-
tyrium et Acta Petri et Pauli (Lipsius

13,8. — Auctor Clemen- p. 118 — 234), Cyrillus Hieros. Catech.

tina ante oculos habet, ubi
propheta vero vel propheta
sermo

et
2
mone Romae
5•
est.

intellegentes scripserunt
De—
Nonnulli

congressu Petri
librarii

facto Clementis Homiliae

Recognitiones iam non loquuntur.
. passim de
veritatis

hoc non

cum Si-
VI, 15;
c. 28, aliique.

4.

saltem,
c. 32
Petri et Pauli
Sulpicius

stitutor ipse finxisse videtur.

quam
ed.
.] Hanc orationem Con-

Lipsius
exhibent
Severus Chron.

p. 83,
Actus

166, Acta
Orationes

Martyrium
Petri
II

c. 56 p. c. 77
Agunt autem de eo uberius Actus Petri, p. 211, plane diversae sunt.
€t Lipsius, horum editor (Acta apost.
apocrypha I p. X), Constitutorem
5. .] Hanc vocem Acta
non habent,
Actus Petri cum Simone in usum su-
um vertisse censuit. Res vero non 6. Origenes Contra Cels. I, 57 dicit,

liquet. Constitutor nonnisi narrationem toto orbe non triginta Simonianos

Didascaliae auxit, neque est, cur ea, posse reperiri, et VI, 11, nusquam
quae addidit, ad illam scripturam ipsam gentium hos haereticos nunc videri.

referamus. At minus recte.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^
^,
VI, 9, 2—6. 321

> .
,
'

2 (IX).
,
^ -^ ,, ^)] -
5

^
&?]

. •' ,, d

- ,
^,
3•

- 10

^
., ,,
,
-
•,
'
^
15

*
^
oQ
,
, ^, ,
,,-

'-
-*' ,'
7]
4• ^^^

5
,- 20

^ 5 .
,^.^' ^,
5• '^^^
6

25

-
6 ?)
*
'^, . . 6
6.

30

()
20
24 '/.
18

15 inl b e
a
Tim.

:
:

b
1
16

|
6,

23
&^
11.

h
b d e

|
:

,
23/24
+
.
,
| ^^
post
:

|
19
(/, b )
bdeo|26oah:>>bcleo
,
:
+ ^<^^

,
b d
b
h
|

/.
|

i
e |
28 e 1 : b [
h \

29 h
FUNK, DlDASC. CoNSTIT. . , 21
 322 DIDASCALIA , 10, 15 (l).

. Et erat quidem ut Lege et illis omnibus aequaliter lex,

Prophetis non utantur et ut omnipotentem Deum blasphem[ar]ent

et resurrectionem non credant; cetera autem diverse per doctrinas

suas inspergebant. 2. Alii enim multos docebant non debere

5 nubere, dicentes, quia qui noii nube(re)t castitati studeret; ^et/ per
castitatem sensus suos ad haeresim detulerunt. 3. Alii iterum ex
ipsis neque carnem sumere docebant, dicentes, ea, quae animam
habent, non debere manducari. 4. Alii autem dicebant a sola
porcina carne debere se abstinere, ea vero, quae in lege sunt
10 munda, debere manducari et secundum legem circumcidi. 5. Alii

1 aeq. lex : una lex in terra S, pro legens |

ut Lege et

S : decreta (legens ut videtur, et titi cum accusativo construens)

et ut L I
2 omnipotentem S C : patrem L \ 3,4 cetera — inspergebant : et m
aliis rebus iuxta varias sententias docebant commovebantque S |
4 multi S |

5 et S I
6 castitatem — detulerunt : sanctitatem sententias haeresis suae prae-
dicabant S

X, I. Corinthii in epistula supra Didascaliae interpretari videtur, Hae-

(8, i) laudata Paulo scribunt, Simonem resiologi hanc doctrinam Gnosticis non
—
et

esse,
Cleobium docere: Prophetas non
recipiendos,

Cf. Vetter

p. 378; Harnack ].
2. multos] Auctor

respiciens,
].

non
Deum non omnipotentem
neque esse resurrectionem
c. p. $ 3

c.

omnes,
; Hennecke
p. 17.

sic scribere potuit,

sed
carnis.

multos
1. c.
26,
.
teste

13,
-,
adscribunt.
Adv. haer.
3

5
;

Rhodone
dicebat,
I,

Clem. Strom.

)!
rjoovf/

23,

?)
4;
.
III,
24,

vel Eusebio H, E. V,
.]

4.

.]
5;
Cf. Iren.

—
25,

Apelles

-
3;

tantum doctrinam secutos esse. For- . Cf. Pilastrius c. 91.

tasse autem Syrus lectionem rectam 2 3• Repetuntur et amplificantur,
servavit. quae iam c. 8, 2 exposita sunt.
.']

&-
2. Praecepta tria

. X.
Marcionis,
Constitutiones
Encratitarum
commemorant.

^
aliorumque
Didas-

^.
calia h. 1. (v. 2) de interdictione matri-
—

]-
Quomodo haereses et inter monii solum dicit.

se et a veritate discrepent. .] Epiphanius . de En-

1 — 3. Cf. Ps.-Ign. Trall. 6, 3 ; Philad. cratitis:
47 c.

-
— -
6,

trina
I,
1

.
3.

Gnostici
^ Deum omnipotentem
Qua doc-
. .

blasphement, ea demonstrant, quae 3- .] i. e. Christiani etiam

—
]
Constitutor addidit.
Constitutor iterum sententiam
legem Mosaicam observandam
docentes et Christum hominem solum^
esse
,, , , ,
^, ,-
X.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^
VI, 10, 1—3.

6
323

, , ^
,.,] , ^^,'-
*
2.
^,
-
5

, ,
&
-. -
\
), '
10

-, ^, , 3•

-
7 -- ^
15

1
10 Tim.

:
4, 4•

h, b |
b 2 - . |
b | :

-
b 3 b pr >> a b h d e

^
: :
| |
| |

4 b d e c>o h |
6 : b j

post e |
8 >> b |
e h |

+ b |
9 b |
11 |

h a b h d e 12 iV h, tVa b d e

-
: |
:

&
|
|

13 h |
>> b |
1 e |
d e |

a h : d e , b \ 16 . .

h
>
corr
b , +
a-, >> h
a

|
:

19
a j
.
b
rel | \
17
|
18
h
sec
\

:
:

a,

quamvis
tantes.

dixit

cuisse

. 491;
—
sanctum

quos sine verecundia scortari

quosque etiam carne abuti do-
Clemens
III, 4,20
et

?.]

Strom.
,
prophetam pu-
i. e.

523 refert,
II,
Nicolaitae,
c.

20,
8,

quem
118
2
Constitutor
vel

pius accedit,
non
^
potius

-,
illumexscribentem,
haud dubie secutus
Eusebium

praeponens,
adquem
H. E. 29
etiam pro-
exhibens,

non post-
21*
III,
est,

verbo
 324 DIDASCALIA VI, H, 1 2 (L•)•

vero aliter docentes seditiones faciebant et ecclesias depraeda-

bant.
XI. Nos autem, qui (sanctum et) rectum catholicae ecclesiae
verbum ante praedicaveramus, revertebamur iterum ad ecclesias
5 et inveniebamus illos ad alias voluntates fuisse praeventos. 2. Alius

b
3 sanctum S

3
levai :

.
C
b
1 et

cxi
|

h
rectum

2
1
5
C
d,
: recte S

|
e |
&&+ d e
b h
|
]

8
+ e j
h \
9 b |
/. |
b j
10 ^' pr a b h :

XI,

ponens.
.]
naeus Adv. haer.
I.

cuisse, ab ingenito
—
iterum] Respicit auctor 8,

Respicit Carpocratem,
1,

Deo
.
25, i
quem
refert
virtutem lesu
Ire-

do-
i. Deo
Petrus

cogn.
Oehler
,
usurpantur.

Christ. ad Gent.
Simonem

III,

,
3. 4•

, 310;
;
Clem. Hom. XVI, 16

II

III,
interrogat:

; Epiph.
Ps.-Iust.

5; V,
.
i.
dia

Cf.

76 ed.
Q.uaest.
—
Re-

ov
esse missam, mundi fabricatores
ut .] Respiciens locutionem
eftugere posset et per omnes trans- illorum, qui filium secundum et spiri-

,
,
gressa et in omnibus ascenderet ad tum sanctum tertium Deum nomina-

^
]
eum, ut Epiphanius H. 27 c. 2 bant, dicit, De.um patrem non cum his

hanc sententiam reddit, confundendum esse, quippe qui solus

,
^
^^ ] ^-
aeternus

et

lust.

^
IV,
2.

Christos

6.
Apol.
—
sit

Valentinianos duos
vel principio careat.

inducentes.
I, 58,
Contra Marcionem

Cf.
Tert.
filios

Iren.
vel duos

Adv. Marc.
sc.
I, i

^
. -
XI..
cationis.

. ,
. ?.^^

Enarratio apostolicae praedi-

. .] Ita Deum
- supplendum
codice a adnotavit:

retulisse

ut auctor indicat,
verbis
.,
est.

Verba
videtur,
ut

verba
ex praecedentibus
Graecus quidam

illa

Haud dubie
ad sequentia

nec
false,

vero
in

appellari vetat Constitutor, quoniam verbis ad-

nihil sui ipsius causa et pater esse iungens. Cf. Ps.-Ign. Philipp, 2, 4;
potest, quod ingenitum est,
et quia Her. 7, 2. Constitutor ergo spiritum

,
neque a se neque ab alio genitum sanctum non creaturam putat, sed

,
esse accurate dicendum est.
autem etiam dicere possunt,

, -
nullo esse.
miles:
Voces

Itaque vel illae vel aliae si-

.,
Deum

saepe de
a
potius
Arianis,
merandus
4.

5-8.
creaturis opponit.
sed eorum adversariis adnu-

Cf. Ps.-Ign.
est.

Ps.-Ign. Philad. 6, 4-
Magn. 11, 2.
Itaque

3.

6.
non
^
, (]
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^ VI, 11, 1-7. 325

Uvai,

,, ''.

,
\^ 7]
, ,,
, ^,
^ -
. '^ ,, -'^ ,, ^'^, 5

,
,
, ' , ,, '',
, , ,,5 ,-
^
10

,
, , , -
^ , 2.

& ^^
3• ^^'^

^ &.
^ '%
^ -
^ ''
*
^ '
4•

5• ^,^
20

'\
,,

4 Eph.
,,
6.

2, 3• —
8• '
5 loann. 12,
,,''

36; Luc. 10, 6. —

.
9
^
-
Tim.
.
6, 16. —
25

13 Col. , 15. — 21 Tim. 4, 4- — 23 Gen. , ^i. - 24 Hebr. 13, 4.

—

.
25 Gen.

-
9, i.

d e V I
10 11 — > |
10 b e j
11 .
14
:

19/20
\•
\

1 ,
+
:
| 13

h \
h

>
>
|

15 16
a |

b
e
b

|
|

+/
—
20
^^ . -
a

;fa^
h

:
a, corr a-

|
15

rel
a b e

|
|

18/19
12

18
h
b d e h

bdeo:>ahpv
:

.
:

b d e
d
b |

a,

^
|

21 : a | , corr a^ 1 ^sov cv; b j

22 >
b i > |
24 , h | b i
25 >>
!
26 h
 326 DIDASCALIA VI, 12, 1—3 (LSJ.

quidem castitati studebat, alius autem a carne et vino se abstinebat,

alius iterum a porcina, et quanta ex vinculis secundationis legis

erant, observabat.
XII. Quapropter, cum universa ecclesia periclitaretur et hae-
resis facta esset, convenientes nos duodecim apostoli in unum in
Hierosolyma tractavimus, quid deberet fieri, et placait nobis scri-
bere unum sentientibus catholicam ** hanc didascaliam ad con-
firmandos vos omnes, in qua constituimus et decrevimus, ut colatis
Deum omnipotentem et lesum filium eius Christum et spiritum
10 sanctum, utque utamini scripturis sacris et resurrectionem mor-
tuorum credatis et creaturas eius omnes cum gratiarum actione
adhibeatis et matrimonium ineatis. 2. Dicit enim in Proverbiis:

Deo desponsata est Dominus

mulier viro. Et in Evangelio iterum
noster dicit: Qui creavit ab initio, masculum et feminam creavit
15 eos et dixit: propter hoc dimittet vir patrem suum ac matreni et

adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Quae ergo Deus
coniunxit, homo non separet. Sufficit autem fidelibus circumcisio
cordis spiritualis, sicut dixit per leremiam: Incendite vohis lam-
padem, et nolite serere super spinas; circumcidimini Domino Deo
20 vestro, et circumcidite praeputia cordis vestri, viri luda. Et in loel
iterum dicit: Scindite corda vestra, neque vestimenta vestra. Et
quod ad baptismum adtinet, vobis unus sufficit, peccata vestra
prorsus vobis remissa faciens. Non enim dixit lesaias, ut lavemini,
sed: Lavamini ac mundi estote. 3. Facta est autem nobis quaestio
25 magna ut hominibus pro vita certantibus, nec vero nobis tantum
apostolis, sed etiam populo cum lacobo episcopo Hierosolymorum,
secundum carnem fratre Domini nostri, et cum presbyteris ac
diaconis eius et cum ecclesia universa. Ante aliquod tempus enim
quidam ludaea Antiochiam descendebant docebantque fratres: Nisi

13 Prov. 19, 14. — 14 Mt. 19, 4—6. — 18 ler. 4, 3. 4. — 21 loel

2, 13, — 24 les. I, 16. — 29 Act. 15, i.

1 castitati : sanctitati S |
4/5 et h. f. esset : ut haereses in ea fierent S |

9 Deum -\- patrem Sp

2. vino] De hoc c. 10 nondum ser- nem maxime ex parte, ordinem scrip-

mo erat. — quanta] Cf. c. 10, 4. turae mutans, infra c. 14 et 15, i ex-
XII, I — 2. Constitutor hanc sectio- hibet.
 ^
, ^
-^
, . . - av
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, H, 9—12,

aXt
2. 327

^ ^, ,,-- ,
8.

.
-.^
9• ccvaoraOiv
5

-,
^'^
", , ,,- ,
&*,
- ,
,,- ^",

^' ^,'
^'
-, ' ,, ,,
XII.
,
,,
6
^,
6
,,

*'.

'%
6

15

'^ . ,, *^
2. ,,

,,, 20

^
Rom. ,
4 26. — 6 loann. , . — 7 Tim. 1 2, 5• — 9 Gen. 49> •—
— 14 Act. , 16—26. — 16 Ps.

&
10 Num. 24, 17. — 11 les. 1 1, ; 9, 6. 108, 8;
Act. , 20. — 19 Act. 15, .

iv post b d e | ]> h j
b |
4 |

6 -\- b |
8 e| 9obdehop j
>> d |

b 10 pr >- d 10/11 6 11 b 12

.
: |
: |

b 14 d e h |
16 : 7. b j + ^«^ b |

> 17 \
: b e |
18 rf > |

19 + a e 20 >
^]
|

. Symbolum brevi exprimitur, et 10. Cf. c. 26, 2.

erroribus 10 commemoratis hic Sic teste Artemonis adversario ano-

,
c.

verac doctrinae opponuntur. Similiter nymo apud Euseb. H. E. V, 28, 6

symbolum supra V, 6, 10 respicitur. Theodotus coriarius Christum appel-
Articulus de filio VI, 30, 8 uberius ex- lavit. Idem vero senserunt Ebionitae,
Xeue
ponitur.
1896 I, 22—
Cf.

bolo auctoris disputavit.

,
Jcirchlicbe Zeitschrift

ubi Th. Zahn de sym-

qui in sequentibus respiciuntur.
XII.
^. Contra eos, qui
-
Christum quidem confitentur, tamen
iudaice vivere volunt.
 328 DIDASCALIA VI, 12, 4-8 (s).

circumcidimini ac iuxta legem Mosis conversamini et vos mundos

servatis in cibis omnibusque aliis rebus, non potestis salvari. Et
exorta est eis multa contritio ac quaestio, et fratres Antiocheni cer-
tiores facti, nos omnes congregatos fuisse ac venisse, ut de hac
5 re inquireremus, miserunt ad nos viros fideles et scripturarum
gnaros, ut discerent de hac quaestione. Qiii cum Hierosolyma
venissentj nuntiaverunt nobis de quaestione sibi exorta in ecclesia
Antiochenorum, et surrexerunt quidam ex schola Fharisaeorum, qui
crediderunt, dicentes, qiiia oportet eos circu?ncidi ac legem Mosis
10 servare. 4. Cumque iterum alii vociferarentur ac sic dicerent,
tum ego Petrus surrexi et dixi ad eos: Viri fratres, vos qiwque
scitis, quod diebus prioribus, cum apud vos essem, Deus elegit per
me audire gentcs evangelium et credere, et cordium inspector Deus
testimonmm perhibuit enim centurioni apparuit eis. 5. Cornelio
15 angelus ac de me ei dixit, et hic me accersivit. 6. Cum autem

ad eum profecturus essem, demonstratum est mihi de gentibus

credituris ac de omnibus cibis. Ascendi enim in tectuni, ut orarern,
et vidi caelum apertum et vas quoddam quatuor initiis ligatum et

suhmissum ac descendens in terram, in quo erant omnia quadrupedia

20 et serpentia terrae et volatilia caeli, et venit vox ad nie dicens:
Simon, surge, occide ac manduca, Ego autem dixi: Absit, Domine,
quia nunquam manducavi omne immundum et commune. Et venit
alia vox secundo dicens: Quod Deus puriflcavit, tu commune ne
dixeris. Hoc autem factum est ter, et assumptum est vas in caelum.
25 7. Et deinde deliberans cognovi verbum Domini dicentis: 8. Ex-

e i. m.
—
1 ^-
2 Act.
17 Act.

7
15, 2.

d h
10,
—

,
9—16.

a
6 Act. 15,

b
d e h
^
|
—

b.e
25 Deut.
4.

9
b
|
5.

3
|
-
32, 43.

a,
10 Act. 15,

sed corr
:
a !

|
2

6
.
7.

^ |
8.

,
4/5
—

.
:
14 Act. 10,

b d
.
e
:
|

-
|

& .
\

&
14/15
b

,
|

b |
16
|
11

19
a | 17
b e
b h
|
12
j

:
18 6.
inscripsit
>> b
:
j
14 >- b

^
-
|
|

^
|

\
b |
20 \
21 :

b b | 22/23 — ^ h \
22 ) : h \
sec
> a 26 ^ a |
c^ b !
a. b h D :

d e 27 : e i. m. b e |
 ^
,, &
"
- ^, ^
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^,,
VI, 12,

^.
3—8.

3•
329

^^-

-
,^
67]'',

,
\4 ,
", ,
- , ,,,," '
^-- " ,,, '
,, ,
5

,^ ^, ' xaV

'
, 4• (^^^^^^

^?]
<^^

--

,
. ,
,
6^
^ ^ ^
'
^, ^
6.

,, ' , , & .
-
".
&
'
5•

''
,,

,,
, 5

20

^. , ,
''
'
^, .' ^ ,
. 25

^ ^, , 0

^
ji 6

,-
.
'
"'
2 Act. 15,
19 Act. 10, 9—20.
8.

2. — 6 Act. 15, 4. 5• — 10 Act. 15, 7• 8. - 14 Act. 10, i—l

30

29 r/ a b h : ro / d e 1
30 ' b d h |
b ]
31
b |
: b j
32 > b
 330 DIDASCALIA VI, 12, 9-13 (s).

sultate gentes ciim populo, et quomodo ubique de vocatione gentium

locutus est. 9. Et surgens profectus sum et intravi in domum
eius. Cumque10. coepissem loqiii verbum Domini, spiritus sanctus

descendit super eum et super omnes gentes, quae ibi praesentes

5 erant. Deus igitur dedit illis spiritum sanctum sicut et nohis, nec
discrevit inter nos et eos in fide, purificans corda eorum. 11. Nunc
ergo qiiid tentatis Detim imponere iugum siiper cervices discipuloriim,

quod neqiie patres nostri neque ?ios portare potuimus? Sed per gra-
tiam Domini nostri lesu Christi credimiis nos salvari, quemadmodum
10 et illi. Ad nos enim venit Dominus ac solvit nos ab illis vinculis
dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis et 07urihus gravibus onerati
estis, et ego reficiam vos. Tollite iugum meum super vos et discite

me, quia mitis sum et humilis cordt, et invenietis requiem ani-

mahus vestris; iugimi enim meiim suave est et onus menm hve. Si

15 ergo Dominus noster nos solvit ac levavit, quid vos vobis ipsis

imponere vultis suffocationem? 12. Deinde tacuit omnis multitudo,

et ego lacobus incepi ac dixi: Firi fratres, audite me. Simon
narravit, quemadmodnm prius Deus dixit, e gentibus se sibi electunim
esse popiihim nomini siio; cni concordant verba prophetanim, sicut

20 scriptum est: Post haec erigani et aedificabo tabemaculum David,

quod decidit, et riiinas eius aedificabo et erigam, ut requirant reliqui

homines Dominum et omnes gentes, super quas invocatum est nomen

meum, dicit Dominus, praedicans haec saeculo, 13. Propterea ego
dico, ne quis inqnietet eos, qui ex gentibus convertuntur ad Deum,
25 sed scribatur ad eos, nt abstineant malis et idolis et sacrificato et

11 Mt. II,

d e
8 eneatv
sec >>
b
2 Act.

&
£).8
LXX
a. \
10,
28—30.

9
|
3 6
23.

e
—

e
—

b,

1
3
17 Act, 15,

-
—
10 ovd^tv a h
12/13
Act,

.
-
10,

:
44;
12 — 20.

:
-
.
II,

\ 3
15.

rel

. |
,
—

10/11
.
5 Act.

rf/

d
n.
15,

—
:

13
8 — 11.

b
|

>
a
b

*
| |
I |

+
15
: b
>h
b d e
14
| 1/17
|
19,20
|

h
—
>>
|
17 '
|
14/15

>> b
^ e
|
22
|

+
h |
b e
19 -h
;

23 : . \
24 \
26 b d e j
28 b j
29
>> b | 30 b |
>1 >> b |
31 a |
h |
-'',
^ CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,
' ,,,
,,^
,
VI, 12, 9 — 13.

, 331

^ , ^
^, , - '- €7]
^,
-'^. 9• ^(^f^ ^Q

'
,,
5

^ , \--
'
7] ",
-, '
.

.
- , „ 10

^,
;
- -,
,, - 1 1,

-,- -'
'^

15

'''
^
.
, ^'^,
' 1 2. , , ,,?] 20

-'
'
,,
& ^
-, - .
,
^ , '/&, '-
, &' '.
-
25

"
13.

^,
'
'^, ,,^
—
^ ^) 30

- —
1 loel 2, 32. 2 Ps. 21, 28. 29. — 7 Act. 10, 44; 1 1, 5• 10 Act.
15, 9• — 11 ^'^ct. 10, 34. 35• 45• — 14 Act. 15, 10. 11. — 20 Act. 15, 12—20.

32 4" ^" d 33 b, | post

a
 332 DIDASCALIA ^, 12, 14 — 18, 1 (SL).

suffocato et sanguine. 14. Tunc placuit nohis apostolis et episcopis

et presbyteris cum universa ecclesia, eligere viros ex nohis et mittere

cum eis, qui cum Barnaha ac Paulo erant et inde venerunt. Et ele-
gimus ac destinavimus ludam, qid nominabatnr Barsabbas, et Silam,
5 viros notos inter fratres, scribentes per manus eorum hanc epistulam
15. Apostoli et seniores et fratres fratribus qui sunt Antiochiae atqiie
in Syria et Cilicia ex gentibus salutem. Quoniam audivimus, quos-
dam vobis timorem iniecisse verbis, qiiae pervertebant animas vestras,
quos non emisimus, placiiit nobis omnibus unanimiter, omnibus nobis
10 congregatis, eligere viros ac mittere ad vos citm dilectis nostris, qui
simt ciim Barnaba, quos emisistis. Misimus aiitem ludam et Silam,
qui et ipsi verbo vobis referent de his rebus. Visuni est enim spiritiii
sancto et nobis, ut non ultra onus vobis imponatur, quam haec neces-
saria, sed l * ut abstineatis vos ab idolis immolato et sanguine et

15 suffocatione et fornicatione, quibiis custodientes vos bene agite,

Valete
XIIL Et epistulam quidem transmisimus [eis], et ipsi aliquantos
dies in Hierosolymis remansimus simul et conquirentes de com-

1 Act. 15, 22. — 5 Act. 15, 23—29.

4 Barnaba S |
13/14 quam h. necessaria C : >> S |
14 vos : + ab eis

quae necessaria sunt S

1 :
|
17 eis >>

a,
SC
b |
^»^ (post b ) &-
b e h |
3 : e : -{- , h a
- D :

&
|

> rel 5 a ]> rel b 6 b 7

)
: j
: |
j

&
d e h , b 11 b h 13 d 14

^
j | |

e (i. m. h j
b |
15 >> e |
16 > j

b d |
17 : b |
18 a d e i. m. :

>b

]
rel 1
19 h |
a e |
h |

a h S. S. j 20 . . oo b |
21 b e , a

13. Gen. 9, 4 Noe Theodorus et Theodoretus In Gen.

ac filii eius carnem cum sanguine non quaest. 39, 51, 55, praecipue respici-
comedere iubentur. Reliquos patri- entes Gen. 29.

. ^
i,

archas Constitutor ex indole sua ad- 15. Cf. K. Bockenhoff, Das aposto-
iunxit, Docent autem ante diluvium lische Speisegeseti in den ersten fiinf
copiam carnis vescendae non esse Jahrhunderten 1903.
factam etiam TertuUianus De ieiunio XIII.
c. 4, Origenes In Gen. hom. I, 17, Q.uomodo oporteat se-
Basilius De ieiunio orat. I, 5, Chryso- parari ab haereticis.
stomus In Gen. hom. XXVII, 5, Hiero- 2. Cf. c. j8, 4. Ps.-Ign. Philad.
nymus Adv, lovinianum I, 18; II, 15, 3, 4. Apodosis c. 14, I sequi videtur.
 ,
. ,'^'
, ,
CONSTITIJTIONES APOSTOLORUM VI,

-
,
12, 14 — 13, 3. 333

,
)
''
^,
14. ,,
,, oXrj ^
5

^ , -
'
.
15.

,-, , •, \ ), ^-
^ 10

,,
^
15

.
, ^
ow '

& ^^ \

, ' , XIII.

,
&''.

^.
20

,
2 (XIII).
25

' , 3•

^,
2 Gen. 9, 4•
,, ''
— 3 Act. 15, 22—29. — 28 Mt. 7, 5• — 29 Mt.
,,
24, 11. —
30

^
30 Ps. 62, II. Cant. 2, 15.

(corr a-) 22 ovv >> h 25 ;> a (corr a-)

-
| 1
|
[

;> b :

> |
26 : b |
b
h 27 abhoiivdepvl : G
.
|

?.. . '^ h \
28 a h S. S. j
:

h ;
: G, + b j

b j
29 pr >> d e |
30 b |
 334 DIDASCALIA VI, 13, 2 - 3 (l)•

muni utilitate ad emendationem nec non etiam catholicam hanc

doctrinam scribentes et tractatum consilii nostri adversus eos, qui
nunc erraverunt, 2. statuimus redire iterum (ad) ecclesias, sicuti
in principio [fuerunt] praedicationis, et secundiare et confortare
5 fideles, abstinere se a praedictis scandalis et non suscipere eos,
qui false subnomine apostolorum venient, cognoscentes eos per
commutationem verborum et ab actione operarum suarum, quo-
niam hi sunt, de quibus dixit Dominus: 3. Venient ad vos in
indumentis ovium, ab intus autem suni lupi rapaces; ex fructihiis

8 Mt. 7, 15. 16.

&
2/3 tractatum quod deliberavimus et reputa-
statuimus : consilium,

-
vimus de eis, qui iam erraverunt, confirmavimus et constituimus, denuo nos

>
convertere et

7
10/11
1

a)be
S 4 et secundiare

d
h
|

|
8
11
S

a
cf.
|
2
D:>>dhpv|4

+
: ^. b
a h

a
j
&^ & :

10
|
>h
>>
a,
rel

|
6
|

corr a^
3

|
+
|
12
a (post
h

b
j

de:>>ahopv rf>>bop| 13o;>bo| +

- - 14 a

.^ .
|
|

15 > d (&. . post d |

16

^
a h : b d e h, h tojv d
.
|
|
{

17 : b |
a, corr a- | 18 > a |
19/20
— a b h d

-
:

e S 20 h 22 a b h : d e 23 b
-&
| | j

e , e i. rn. 24 a |
2 > b |
27
h 28 > b |
30 , h |
31 >> |

31/32 e |
32/33 — : >> , inscripsit

(?) \
32 . . :

a h e,

.
:
|

b d |
:
|
33 + '^glI j >b e | 34
>

&,
35 a b h d e

.
a : rel S. S. b :

.
| j
|

35/1 :

XIV. - c. 10, I. — .] Consti-

tutiones filium et spiritum sanctum
Q.ui prae- Deo patri, ut ita dicam, subordinant,
dicaverint doctrinam catholicam, et cum Didascalia eos illi coordinet. Si

quae sint eorum praecepta. Constitutor scripturam sibi propositam

1. a. VIII, 4, I. mutaverit, ideo nequaquam Arianis ad-
I — = 5 Didasc, c. 12, i — 2. numerandus est. Formula, quam ante-
2. ^iov .] Haec opponuntur doc- ferre voluit, etiam apud Catholicos usi-

trinae haereticae, cuius mentio fiebat tata erat.

'- ,
'\", ,^/,, 6^'%' --
,
-,• ,/
CONSTITLTiONES APOSTOLORUM

6
VI, 14, 1—4.

6
335

5
'
)
, ' , '^'
,,
^,^ ,^,,'
,
,
6

7]
^ ,^
"'
•
^
XIV.

'^
' ^
^
-
-
- 6

„6
10

,
, ,^
,, ^ ^,, ,-
2.

^
', , , -
-
20

^-
3• '^^' ^^^?

'', ' 6
^
,
6
,,"
,,^
,,'
^ /
2

, . ,," ,
''. 4• ^"^^ f^V^
30

,, "
,,

^ ^ '' ,

1
, ,
Mt. 24, 12. 13. — 3 Mt. 7, 15•
'

16. —
'
6

^'
6 Mt. 24, 11. 24.
6

— 8 Mt. 10,
,,

35

2—4. — 11 Act. I, 26.— 13 I Tim. 2, 7. — 14 Act. 9, 15. — 25 Prov.

19, 14. — 26 Mt. 19, 4. 5. — 30 Mal. 2, 14. 15. _ 33 Mt. 19, 6.
336 DIDASCALIA VI, 13, 3 (•

eoriim cognoscetis eos ; adtendite vobis. Exsurgent enim pseudochristi

et psendoprophetae et seducent multos, et quoniam abundabit iniquitas,

& ^^^^ ^
1 Mt. 24, II— 13.

1 vobis : -|- a talibus S

^
&. >1 I
2 : ^ \ +
b d e (^-) h
j

2/3
a 3
:

&6 a
- {^
-
a-,

^
| \
: e,

b h 4 a, corr a^ b <i e : a h LXX,

-
|

!
cv:) b d e |
5 h |
6 >

&-
b h \
'^ h \
a b : rel j
7
-&

^
a h : rel |
a h : rel, + b d e i 7 8
> D
]>>

-^
j

rel
8

|
d | 10/11
^ h |

d e
—
|
d e
10
>>
|

-\-
5•.

et inscripsit
d \
a b h cf.

a d
:

\
•, {

>b

,^
11 b h |
12 h, b |
14 b |
Je
>> b +
+ ^
b |
16 df : b j
16/17 i
17 b j

> ; —
20 ^> h [

h |
|

post
18
e |
b h |

.
19
|
>> b
- ]

^
est.
5-

XV.

,.
.
Similiter
quod ex versu 4 supplendum
c. 15, i.

^,
.] sc.

Quod
vatianorum, Apollinaristarum agnoscit,
baptismum
Montanistarum, Sabellianorum
quarum haereseum
Die Ketxertaufangelegenheit
christl.

2.
autem

Kirche nach Cyprian 1902.

Auctor hoc versu baptismum a
reicit.
Eunomianorum,

Cf. J. Ernst,
et reli-

in der alt-

i.

stitutor
]
nec oporteat rebaptizare nec recipere
baptismum ab impiis collatum,
€st baptismus, sed

baptismum haereticorum om-

Cf.
inquinamentum.
can. 46.
qui non

Con-
sacerdotibus catholicis improbis tradi-
tum
47.
irritum censere videtur,
Revera
Origenes autem In Matth.
(ed. Lommatzsch
ol

III,
haeretici sunt.

i$6) scribit:
t.
Cf. can.

XII, 14

.),
nino irritum esse censet. Similiter
Basilius M. can. et Synodus (
]
i 47.
Arelatensis 314 c. 8 baptismum hae-
reticorum in nornine trinitatis traditum .. Cf. VIII,

?
3•

agnoscit; synodus Nicaena c. 19 non- 2, 4; Basil. c. : OL

]
nisi Paulianistas rebaptizandos esse de-
Canon VII synodo Constantino- -
cernit.

politanae 381 falsae adscriptus,

vero disciplinae ecclesiae graecae sae-
testis

4.
. Cf. can. 47•
—
culo V vigentis, baptismum Arianorum, .] Cf. ,
Macedonianorum, Sabbatianorum, No- 17, 2; V, 7, 30.
^ , - , ^
'.'^ -
,-
, &, *
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

& 6
VI, 14, 5—15,

-)
„*\
5.

„6
337

,,

'
, ^
^ . - ,
"*
5• l^V"^^ ^^
5

^ ,
%^{)•

,
-
,,^"
'^ \
XV.
, ,, ^
".
) - 10

".
2.

- ,,
' . ,'
,
^,
)

6 6
6 -
,,

15

,
,, .,,, - ^'
" ,,'
'
3• ^^' 7^9 ^<>^
20

, 4• ^^ l^V^ ^^

-
^, .
- -, '
,
5• £ 6
^, 25

30

^ ^
d e |
a j
21 + ^r/ b |
23 a. \
d q h :

> a b 24 -|- Oi b 25 a b h : + ^«^ d e

-
|
|

26 -\- b i
: >b , -{- j

h
:

.i

|
29
| 28,29
b
. . . .

3 Prov. 8, 22. — 4 Sir. 25, 26. — 5 Gen. 2, 18. — 8 ler. 4, 4•

—
11 Rom. 6, 3. — 12 Mt. 28, 19. — 15 Eph. 4, 5- — 17 Rom. 6, 3.
—
20 Os. 4, 6. — 24 Hebr. 6, 6.

FUNK, DlDASG. ET CONSTIT. AP. L 22

338 DIDASCALIA \', 13, 3 (l).

refrigescet
salvus erit.

•(^
carilas multorum.

-
Oui autem

. —
^^ > &^/
> &^ sustinuerit in finem, hic

&
1 : | 2/3 6 b 4 kf:yojv
+
;>

^
a b

1
a b
h
a,
:
8
|

d e
5
. . >> d
|

b d e
ri^
h

:
]
9
ri

|
&&
|

e h, rf
: ;{;

|
b d h
b

13
[

a |
|

14
>> b
h
-{-
a

:
|

-
6
12

b |

?}//' d, +
b ;

\
16
\
: ,
. .
b 1

b |
19 c)e >
! 18
b |
- :

6. dilationem baptismi et paeni- apostolorum apocrypha 185 1, edd. Lip-

tentiae usque ad mortem patres passim sius et Bonnet 1891/903; Hilgenfeld,

invehuntur, et clinici seu aegri in lecto Novum Testamentum extra canonem

baptizati non ad clerum admittebantur receptum IV 1866; ed. II 1884; Zahn,

teste Cornelio Ep. ad Fabium apud Geschichte des neiitestamentl. Kanons

Eus. H. E. VI, 43, 14 et synodo Neo- 11(1890/92), 621 — 910; E. Hennecke,
caesariensi c. 12, Tertullianus De bapt. NeutestamentL Apokryphen 1904.
c. 18 et De paenit. c. 6 autem cuncta- 2
— 3. Nicetas Pect. Adv. Romanos.
tionem baptismi utiliorem esse censet. 3. NonnuUi librorum Veteris Testa-
7. Infantes in periculo mortis con- menti apocryphorum quoque ad nostros
stitqti semper baptizabantur. Consti- dies pervenerunt. Cf. E. Kautzsch, Apo-
tutor primus universe infantes bapti- kryphen u. Pseudepigraphen d. A. T. 1900.
zandos esse dicere videtur, et inde a — .^
saeculoVbaptismus parvulorum ubique Cf. c. 10 — 11; 14, 2- 3. —
in usum venit. Etiam Gregorius Naz. .] De Basilide eiusque
Orat. 40 c. 28 quaerit, num parvuli asseclis dicit Irenaeus Adv. haer. I,

baptizandi sint,
quod periculum
censet triennium aut aliquanto brevius

.
vel longius
XVI.
De
ac respondet:
urgeat;

tempus exspectandum

Timoth. Constant. De receptione haer.

libris falso inscriptis.
de
ita,

reliquis

esse.

—
si

)
24,

^
IV,

.
.' -
5

7,

XVII.
:

7
nomina quoque quaedam
gentes quasi angelorum; Eusebius H.E.
:

De clericis praecepta
(-
affin-

2. 0 . ] Simonis coniugalia.
vel Simonianorum scripturarum mentio- . .] sc. II,

nem faciuntClem.Recognitiones 11,39; 2, 2, ubi autem nonnisi de episcopo

Hippolytus Philosoph. VI, 9—19; Hiero- sermo iit. — .] Com-
nymus In Matth. 24, 5; Ps.-Dionysius mercium coniugale igitur clericis illis

De div. nominibus VI, 2; Praefatio permittere videtur. Ceteroquin tum

arabica ad concilium Nicaenum (Hard. temporis clerici magna ex parte etiam
Concil. coll. I, 523). Cleobii libri alibi in Oriente continentiam observabant,
non commemoranlur. — tn sed sua sponte aut morem sequentes,
. . .^ Cf. Tischendorf, qui iam exoriri coeperat. Cf. Epiph.
Evangelia apocrypha 1853, ed. II 1876, H. 59 c. 4; Socrat. H. E. V, 22. Lex
Apocalypses apocryphae 1866, Acta continentiae m Oriente postea demiim
&, ^, , ,•^\
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^] ",
VI, 15, 6 — 17, 1.

-;]
339

,' ,"^ ,".

,/
6. 6

,, , ,,-

7•
",, , ,
^ ^'
\ ,,

^
XVI.
, . ^'
,'
^ .,
^'.

,"
10

. - ^ 2. 15

,
,,,,'
3-

\
,
,-^
,
- ' -'
20

, ^. ?]. -^ 4• ^^
'
25

--, XVII.

1
, --
loann. 3> 5• — 2 Mc. 6, 1 6. — 6 Sir. 5, 7• — 7 Prov. 3, 28. —
30

8 Eph. 6, 4. — 9 Mt. 19, 14• — 29 Tim. 3, 2. 12; Tit. , 6.

+ ,
b 20
. ^«^ h 22

&& & -
j
[
b e :

a, corr a- i. m. |
ol ante ixvfjaav b | 23 : y. b |

24 |
>>depv|t)'£beopv|25 b |

26 e, |
28 >b |
+ ^«^
b , deinde inscripsit
\
30 pr + | 30/1 , a
22*
 340 DIDASCALIA VI, U, 1-2 (l)•

XIV (xviii). Qui [sustinuerint etj non fuerint perversi et qui

a perversione paenituerint, permitti in ecclesia, eos vero, qui iam
tenti sunt in perversione et non paenitentur, eici (ex ecclesia)
decrevimus et separari a fidelibus, quoniam haeretici facti sunt,
5 et omni modo abstinere ab ipsis et neque per
praecipi iidelibus
verbum neque per orationem communicare illis. 2. Hi enim sunt
adversarii et contrarii ecclesiae. De his nobis fidelibus praecipiens

Dominus dixit: Adtendite fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum,

et in civitates Samaritanorum nolite ingredi. Hae enim sunt civitates

10 Samaritanorum, id est haereses perverso itinere ambulantes, de

quibus in Proverbiis dixit Dominus: Est via, quae videtur apud

8 Mt. i6, 6.-9 Mt. 10, 5- — 11 Prov. 14, 12.

1 sustinuerint et >> S cf. G |

3 ex ecclesia S cf. C |
9/10 hae id est

>* S I
11 Dominus >> S

a lustiniano imperatore Nov. 6 c. i nisi lectoribus et cantoribus concedit.

§3.4;i23c. leta synodo Trullana Subdiaconus cum ordinibus tum ma-

692 c. 48 data est, et quidem episcopis ioribus tum minoribus adiungi posset,
solis. Cf. quae exposui in Kirchen- disciplina ad eum attinens vacillabat
geschichtl.

I (1897),
Ahhandlimgen und Untersuch.

.] Haec
121 — 55. —
erat vetus disciplina
- ac varia erat.
stantur Sozomenus H.
phanius Expos.
Severiorem

fid. c.
E. I,

20 (21).
morem te-

23 et Epi-
Syn-
ecclesiae, ut Paphnutius in synodo odus Trullana c. 6 canonem aposto-
Nicaena Socrate H. E. I, 11, Sozomeno lorum laudatum sanxit, sed etiam eos,
H. I, 23 et Gelasio Cyz. Hist. concilii qui in clerum accedentes matrimonium
Nic. II, 23 referentibus declaravit et inire volunt, expresse admonuit, ut

]
multi alii testantur. Synodus autem hoc facerent, priusquam subdiaconi
Ancyrana 314 c. 10 diaconis niatri- ordinarentur.
monium concessit, si in ordinatione 3. Cf. can. apost. 18. Cum Paulus
ipsa id sibi postulaverant. monogamiam nonnisi clerico praeci-
2. Epiphanius Expos. piat, Constitutor eam etiam uxori clerici

20 (21) dicit, in necessitate lec-

fid. c. imponit; neque vero primus hoc fecit,

tores etiam ex eis sumi posse, qui post sed morem satis usitatum secutus est.

prioris uxoris obitum cum altera sese lam enim Siricius (384—98) Epist. ad
copularint, — ?..] Himer. Tarrac. c. 8 de numerosis cleri-
Ministri vel subdiaconi hoc loco una corum coniugiis dicens allegat prae-
cum reliquis clericis ordinum minorum ceptum V. T. Lev. 21, 13 14: Sa- —
potestatem matrimonii ineundi nan- cerdos uxorem virginem accipiat, non
ciscuntur. Etiam Basilius can. 69 eis viduara, non repudiatam, non mere-
hanc licenliam dare videtur. Infra tricem; et Concil. c. 4 eum, qui vi-

can. 26 Constitutor matrimonium non- duam duxit, e clero excludit (Hard. I,

,
.
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM YI, 17, 2—18, 2. 341

- -, - •, '
-
2.

^
ij

, '', .. ,,
&, , 5

-.^ ' -,
^ &"'
,
, ,
,, ' XVIII.
4•
3•

10

-
, ^
--
,
,
15

& .
, . ,, —
,^"
~
, ,,,
2.

20

&. ^ 8 Lev. 21, 14. 10 Tim. 5, 9• 12 Thess. 5, 18. — 21 Prov. 14, 12.

> b
>> b
3 e
|

:
:

^' a b,
b, ot
d h
, > a |

h
b |
2/3
>> b
'
i j) i
|
|

4
^^.
>> a e

^. V I
5 h |
5/6 a d e cf. can. apost. 26 :

^ h b 6 h 8

^
p, | |
7 \
/J
pr ;> |

> e 12
+
a |

-[-
a
\
|

h
:

|
^' h
13 ^ |

:
9
^. b
b
|
]

/-
11

b |
18
|
17
b
,
b
|
14

| 19
a,

pr :
b

ot b,
a-
|

>
|
16

|
b, - b
|

'
|

sec : ot b 20 + d |
21 b |
> b

850/58. Regesta pont. Rom. ed. Jaffo- 4. Similiter lustin. Nov. 6 c.

-
6.
Kaltenbrunner
Innocentius
C.

Leo
4— 5,

615/52).
I Ep.
ad Exsup.
5
(401

c.
I,

3;
C.
40
— 17)
12
sq.).

Hard.
Ep. ad Victric.

c.
,
5
Similiter

1000/3);
(PL 54,
. XVIII.

endam impiorum haereticorum

munionem.
Cohortatio invitans ad fugi-
-
coni-
 342 DIDASCALIA VI, 14, 3 —7 (l>).

homines recla esse, posteriora vero eius veniiini ad intimum inferni.

3. Hi sunt, de quibus amare et durissime statuit Dominus: Non

illis dimittetiir, neque in hoc saeculo neque in futuro. zj. Quoniam
populus non credens Christo est et manus iniciens in filium
5 hominis ingerebat eum blaspheinans. et dixit Dominus: Dimittetur

illis. Et iterum de illis Dominus dicit: Pater, nec quid fecerant

nec quidqidd dicimt sciuni; si possibile est, remittes illis. 5. Similiter
et gentes filium hominis et crucem negant, sed et his remissio
fluxit. 6. His vero, qui sive de plebe sive de gentibus crediderunt,
10 per baptismum remissio de pessimis operibus data est, sicuti dixit

Dominus lesus: Propterea dico vohis: omne peccatum et hlasphemia

remittetur hominibus ; (blasphemia auteni spiritus sancti non remit-
tetur, neque in hoc saeculo neque in futuro; et quicumqne dixerit
verbum adversiis filium hominis, remittetur ei) ; quicumque aiitem
15 dixerit verbum adversus spiritum sanctum, non illi remittetur neque
in hoc saeculo neque in futiiro. 7. Hi ergo spiritum sanctum
blasphemant, qui oinnipotentem Deum apertissime cum hypocrisi
blasphemant, id est haeretici, qui sacras scripturas eius non susci-
piunt (vel) qui male cum subdolositate in blasphemio suscipiunt
20 eas, qui catholicam ecclesiam, quae est susceptorium sancti spiritus,

2 Mt. 12, 32. — 5 Mt. 12, 31. — 6 Luc. 23, 34. — 11 Mt. 12, 31. 32.

1 posteriora : per seriora ? L |

5 eum : -|- cui manus intulerunt S
8 et crucem : propter cr. S |
11 lesus + Christus S | 12/14 blasphemia — ei S
16 ergo + qui S |
17 apertissime : temere S |
18 non > S |
19 vel S C

XIV, 4. iniciens — ingerebat\ Syrus 23, 34 autem dictum profert, postquam

bis idem verbum habet, sc. intulit, V. 33 narravit, milites Christum et duos
particulam autem sic reddit: in euni latrones Unde Corssen,
crucifixisse.

(Christum) manus intulit blasphemans verba Domini apud Lucam ad milites

filium hominis, in quem manus intulit. Romanos eosque solos referenda esse
Latinus quoque idem verbum legisse, censens, atque considerans, Didascaliam
secundo loco autem vocabulo syno- iam V. 4*^ de ludaeis manus in Chri-

.
nymo vertisse videtur, nisi loco priore stum et de Domino eis
inicientibus
scripsit: ingerens. Conicere licet, auc- veniam praebente dicere et vocabulo
torem more hebraico scripsisse: hm- iterum v. 4^^ adhibito indicare, v. 4''

Corssen in scrip- alium locum seu eiusdem Evangelii

tura infra laudata conicit ingreditur seu alius introduci, coUegit, auctorem
pro ingerebat. — Dimittetur illis] Di- Didascaliae hic non solum Evangelia
dascalia distincte dicit, Dominum cruci- synoptica, sed etiam alias scripturas
fixum ludaeis veniam petiisse, Lucas secutum esse. Cf. Zeitschrift fiir die
evd-Tjg tivai,

,
3•

^ -'
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

oe

,**,
6

,,
,
-^
VI, 18, 3

--
— 5.

'
'\
343

,, ^,^,
5

^ ^^

^
•'
^^

,
,,
" .,,
,
^'
{^
' -
-
,
5•

6
<^^^

,, 15

3 Mt. 24, 24. — Mt. 12, 32. — 13 Cant. 2, 15. — 1 Prov. 13, 20.

-
>> b h
verbum
;fi; b h
iv&?c b d

ita

I
9
|

^'

legi potesl
7 ot
:
e

a
>> h
d e

h
|
:

|
|
8
10 &^
11 ngoaiovTOJv
a h

+
:
LXX
b
|
ot
|

f^>

!
a
:

9/11
a-

13/14
|
i.

13
.
d

m., fortasse ex
>»
.
a
|

d-.
3,4

h
—
|
^e, ubi
:

{yiv. b ) >» a 14 15 a, corr a- j

16 + d e h

neutestam. Wtssenschaft I (1900), 339 populo ludaeorum autem, etiamsi ei

—41. Mihi Lucas fons esse videtur. non credebat eumque cruciabat et
Dictum Domini Luc. 23, 34 non tam blasphemabat; dimittetur illis, sc. Mt.
ad milites mandatum prae-
nonnisi 12, 31.
fectorum exsequentes quam ad ludaeos
Christum morti tradentes spectat. Cf.
Schanz, Konwientar
lium des h. Liicas 1883 p. 544; Belser,
iiber das Evange- 3.

1899 (Texte und Untersuchungen V, 4),

] Resch, Agrapha

Die Geschichte des Leidens des Henn immerito hic dictum Domini ex evan-
416. V. 4" sane de cruciatu gelio evangeliis canonicis priore de-

' -]
1903 p.

Domini sermo fit; verba dimittetur illis proniptum invenire sibi visus est. Cf.
non ad Christum in cruce pendentem Ropes, Die Spriiche Jesu 1896 p. 37
referenda sunt, sed sensum ampliorem (ibid. XIV, 2), —
habent. Auctor v. 3 exponit: haere- Similiter Irenaeus Adv, haer. 11, 9, 2;
ticis quidem a Domino Mt. 12, 32 Opus imperf. in Matth. 12, 45.
dictum esse : non dimittetur illis etc, 4. Cf. c. 10, I ; Ps.-Ign. Philad. 3, 4.
 344 DIDASCALIA VI, 14, 8—11 (•

in detrectationibus blasphemant; hi sunt, qui ante iudicium futurum

sine excusatione a Christo iam nunc condemnati sunt. Quod
enim dicit: Non tali[s] remittetur, sententia condemnationis ^est /,

quae illis exiit. 8. Et haec statuentes et unum sentientes egressi

5 sumus unusquisque iterum ad priorem sortem adquaestus sui, con-
firmantes ecclesias, quoniam ea, quae praedicta sunt, impleta sunt
et occulti lupi adfuerunt et falsi Christi et'falsi prophetae manifesti
facti sunt. 9. Procedente autem tempore et fine saeculi adpro-
pinquante plures et peiores erunt, ex quibus eripiet vos Dominus
10 Deus. 10. Eos vero, qui intellexerunt in ea, quae sine Deo est
perversio, in multa correptione et verbo doctrinae et obsecratione
sanantes incolumes in ecclesia sivimus. Eos autem, qui mortaliter
laesi sunt in verbo perversionis, magis autem sine verbo per-
versione, cum insanabile haberent vulnus, eiecimus, ut neque in-

15 quinent electam sanctam catholicam ecclesiam Dei neque velut

scabies transeat aut serpat putredo et omnes maculet, sed munda
et sine macula et incolumis (et illibata) ecclesia permaneat Do-
mino Deo. ii. Et haec per civitates omnes in universam terram

3 Mt. 12, 32. — 7 Mt. 7, 15; 24, 24.

3 tali (vel: talibus) : eis S |

4 quae : quia L j
8 proc. autem : notum
est enim ac manifestum, quia proc. S 10 intellex. in revertebantur ab S \
:
j

12 sivimus S dimisimus L 13 magis

: verbo >> S 15 electam >> S |
— |
j

ecclesiam ecclesiam puram S 17 et illibata S C

^ ^-
:
-f- |

1 ovoh h i
ovTE b V I
2 : . a i
a b d e :

h ^a |
: b |
3 d e h |
6
b d e : a, b d e h a- i. m., An | 7 // a h
An

,
: f

b d e
( d e

d (i.
V,

10
m.
r^ b

iVfc),
|

,
|
a e
b

h
( |
|

13
>> a
super
>h
/

|
|
8
posito)
14 ot sec >> d
:
post
viuL b

: a (corr a^), avaioi b j

ot >d |
17 ort + ft |
:

. exiit\ i. e. ^^. Corssen, nomine prophetae leu vulgaverunt,

vocabulo (juae addens iatn, interpreta- edidit coptice versione germanica ad-
tur: quae in iliis impleta est. Equidem iecta 1892 und Unter- Schmidt in Texte

interpretor: quae contra illos prolata suchungen edd. Gebhardt et Harnack

est. Idem Syrus dicere videtur. t. VIII.
* ^ * 9. .^ Ps.-Ign.

6-7• Anastasius Q.uaest. LII. Eph. 9, 4; Magn. 9, 5; Philad. 3, 2;

7, lov] Libros, quos Gnostici sub Smyrn. 7, 1; Trall. 8, i.

 ] , 345

,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 18, 6—11.

^^'. ^^,
,
' ^', -^ 6
6.

6 Javio

*\
,,,
.
5

,, &;
& 0
0'
(^ , ,

8.

,
",
' ,
,,
,,, ,-
6
".
^\ 10

9•

,
^ 6 ,
,,

,,
' ,., ^
&^ 6
15

^,
'' ;

,
,^^ -
'* 20

,
,

,,'
'*. .

, ,,^ 2

& ,
1 .
-.

1 Ps. 49' 8• — 2 Ps. 138, 21. 22. — 7 II Paralip. 19, 2. 3•

—
10 II Paral. 20, 37• — 1«^ ^^s. 57, 21. — 14 Mt. 7, 15. — les. 56, 10. —
—
& Tim.
17 Luc. 18, 8. 18 Mt. 24, 12. 24. 22 I i, i.

-h 18 post h, >> b a -|- ro h 20 tv -f ro?

^
: | |
I j

b h I 21 + h | >h |
: 22|

>» a h 1
:
|
23 > | 2 | 26 -{•

a | 27 h, b i
b | 28 -\-

b : a, ^b , -{- Tc d e \
29 + (haav b |

b cf, D : rel \ b cf. D : -|- rel

 3-16 DIDASCALIA VI, 15, 1—3 (^)•

fecimus, relinquentes hanc catholicam doctrinam digne et iuste

ecclesiae catholicae ad commemorationem contirmationis creden-
tibus contestati.
XV (xix). Qui autem convertentur de populo, ut credant
5 Deo et salvatori nostro lesu Christo, iam priorem conversationem
ne teneant observantes vincula vana et purificationes et segrega-
tiones et aspersiones baptismi et escarum discretiones, quoniairi
dicit vobis Dominus: Ne mementote antiquonim, et ecce facio nova,
qiiae nunc exorientur, et scietis ; et dabo in deserto viam. Desertae
10 ante erant ecclesiae, in quibus modo divina et sine errore via
religionis christianae firmata est. 2. Cognoscentes igitur Dominum
lesum Christum et universam eius dispensationem, quae a principio

facta est, scitote, quondam, salubrem,

quia dedit legem simplicem
sanctam, in qua et salvator proprium nomen infixit. Decalogum
15 enim proferens signiiicavit lesum; X enim iota signiiicat, iota
autem initium nominis est lesu. Lex ergo Domini irreprehensibilis,
convertens animas, Et alia multa ubique sic dicta sunt; nam et in

completione scripturarum propheticarum iam in fine per Malachiam

loquens, qui nuncupatur et angelus, Dominus ita dixit: Mementote
20 legis Moysi, pueri mei, quomodo vobis dedit praecepta et iustitias.

3. Et salvator similiter, cum mundaret leprosum, ad legem eum

transmisit dicens: Pergens ostende te principi sacerdotufn et offer

munus purgationis tiiae, sicuti praecepit Moyses, in testimonium illo-

8 les. 43, 18. 19. — 16 Ps. 18, 8. — 19 Mal. 4, 6. — 22 Mt. 8, 4.

6 teneant : teneatis, fratres S | 6/7 et segregationes >» S ! 8 nova 4•

omnia S |
9 quae — scietis : quae spero vos cognituros esse S |
10 12 divina
— dispensationem : est via magna et scientia pietatis erroris expers et nova
et manifesta, lesus Christus et omnis eius dispensatio S ]
13 salubrem : puram S |

14 sanctam + decem S, •|• (i.

vitae S |
15 X : e. I) L |
16 lex ergo : de lege
ergo testimonium perhibet Dominus in David sic dicens: lex S |
20 mei :

.
Dornini S cf. C

XV, 2. Cf. I, I, 7. — X enim iota 5.] minat, ut speciem adaugeat, scripturam

i. e. ab apostolis profectam esse. De lasone
Cf. II, 26, 1 — 2. — tn fne per Mala- Act. 17, 5—9, Idem praeterea una
cf.

chiani] Hic enim in collectione scrip- cum Timotheo, Lucio et Sosipatro

turarum propheticarurn locum ultiraum Rom. 16, 21 salutatur, quem locum
obtinet.
II.
*

tor plures aposlolorum discipulos no-

*

.]
*

Constitu-
auctor haud dubie ante oculos habuit.

. XIX.
Contra improbantes legem.
?.
08 ^
?/ - ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 1|), 1—3.

hgevOiv
347

, , -
6VV0V ^,

- , , ,
^^ , ^/ ^
^ ,
,,-
,,&,
XIX.

'*.
,, '^
^- 5

10

^, ,,
2 (XIX).

, -, ,,-,^ - ,,,
&, ^ ,,
15

*', \
,'*. ^,
,,^
',,,^
,,-
3• ^'^

,- **,
20

— — —

^
5 Rom. 6, 21. - 10 II Cor. 5, 17• 13 les. 8, 20. 15 Ps. 18, 8.

17 Mal. 4, 6. — 21 Mt.

^/
- -
8, 4. — 23 Luc. 17, 14.

3
5/6 ^ 1

|
9
h (cum sequentibus constructum),
a d

> a b
:

i
e h,

viov b

-
b

, - -
]
|

6
b

a
,

,
cf. c.

: (Jjy

corr a-
|
II
:

14,

!
7
10
>
|
.

b
b

i
d e

a |

14
-
(-
|

a b

(-)

'
:
\
;15 a b e h : d |

b (. : d e . m. colore rubro \
b e |

16 b e |
16/17 d |
17 >h j
b |

18 b , d , e |
b |
21 a,

corr a- | 22 -\- b d |
23 >> b

Didascalia de sanatione unius le- quam Lucas 17, 12 — 19 habet, eam-

]
3-

prosi loquitur, quam narrantMatthaeus que cum illa singulari niodo permiscet.
8,2 — 4etLucas5, 12 — 14. Constitutor — Luc. 17, 14 autem
adiungit historiam decem leprosorum, Dominus ad decem sanatos loquitur.
 348 DIDASCALIA VI, 15, 4- 16, 3 (l)•

rum. Quoniam non destruit legem, sed docet, quid sit lex et

quid secundatio legis, dicit: Non veni destruere legem neque pro-
phetas, sed adimplere. Lex ergo est indestructibilis, secundatio
autem legis Lex vero est decalogus et iudicia,
temporalis. 4.

5 sicuti testimonium praebet lesus Dominus dicens: lota, id est unus

apex, non transibit lege. lota quidem est, quod non transibit a
lege; iota autem significatur per decalogum nomen lesu, apex vero
signum est extensionis ligni. Nam et Moyses et Helias erant cum
Domino in monte, id est lex et prophetae.

10 XVI (xx). Lex ergo est decalogus et iudicia, quae, antequam

vitulum faceret populus et idololatriaret, locutus est Dominus.
Nam lex vocata est specialiter propter iudicia. 2. Lex autem haec
simplex est et non habens onerantes parationes escarum
levis,

neque sacrificia neque combustionum oblationes. In hac lege de

15 ecclesia et de praeputio dicit, sed dispensationem solam modo dicit

de sacrificiis ita: Si aiitem facis mihi altare, de terra facies illud;

si autem ex lapidibus, non facies illos sectos; quoniam ferramentum
tuum immisisti, inerit in eo: maciilatum est. Non ergo in bipenne
facies, sed de manuali, quod est medicinale ferramentuiri, quod et
20 circumcidit praeputium. 3. Non autem dixit: (Fac; sed: Si) facis
altare; non imposuit necessitatem, sed quod futurum erat signi-

2 Mt. 5, 17. — 5 Mt. 5, 18. — 16 Exod. 20, 24. 25. — 20 Ex. 20, 24.

1 quoniam : ostendens quia S | 1/2 destruo . . doceo . . dicat L, haud

dubie corruptus 4 temporalis -f- et solvitur S 5 id est
]
S 6 est >> S | > |
j

7 iota autem lesu —

quod notum est e \tgt per decalogum, qui est nomen
:

lesLi S 8 signum
I
ligni —
est lignum obliquum crucis S 12 specialiter
: |
:

revera S 13 oner. p. escarum pondus nec distinctionem escarum nec tura S

|
:
j

14/15 de ecclesia modo dicit —

erudit solum de gubernatione ecclesiae et :

de carne non circumcidenda; dicit enim S |

17 non — sectos : facies illud de
integris nec de sectis S |
18 inerit in eo >> S LXX | 18/19 ergo — quod et :

de ferro scalpri, quod est scalprum medici, quo S |

20 fac sed si S C |

21/1 significavit S : alterare L

4. iota quidem etc] Locutio obscu- absolute atque ludaeis Exod. 20, 24
rior est, sensus autem satis clarus. mandare, ut faciant altare. Num auctor
XVI, I. Cf. I, 6, 8, fortasse alium textum legit ac ab om-
2. si facis etc] Auctor haec verba nibus testibus traditum? Videtur textum
V. 3 urget. Notandum est autem, sacrum secundum suam sententiam cum
neque textum hebraicum neque LXX interpretatus esse tum amplificavisse.
neque Vulgatam neque Peschitham 3. significavit] Hauler lectionem La-
ita vel conditionate dicere, sed potius tini traditam vel verbum alterare re-
',,
'^'
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

, VI, 19, 4—20,

,',^
3. 349

, ' ,,
ov
•?}
,,,
, ^ '* '
^'*,
. 4• ^cd

• - -, 7ca\

'., , -
,
6
5

'
^ 6

-
10

.
XX.
-
' ,
^ .
d

,,
2.

,,],^,
^'
,
-
'
" 6 -,
' 1 5

;"'
.

3• '' ,,
2 Mt. 5, 8. ly. — 5 Mt. 17. 3
—• — 6 ^^^ R^g• 19» ^O- — 8 loann.

& (^ . -
— 11 Exod. 2C. — 12 Exod. 32. — 17 Exod. 20, 24. 25.
15, 15•

1 + ' } b |
: b |
2 |
-\- e h |
3 :

^b, -|- d e |
h \
4: : d e, > a | >a |

5 pr >bh | ) : '. b d e |
: h |

9 -\- b |
13 : b |

-\- b \
14 : b |
15 b j
16 |

b |
17 Jf > |
a h : rel !
> b |
-\-

\> \
b e j
>> b |
18 a j
a : rel

tinuit et subaudiendum esse coniecit superflua et lectio Syri sufficiens est,

imposuit necessitatem. Corssen pro- qi-.are hanc praefero. De cetero sensus
posuit altare, et vocem a verbo dixit non est dubius. Auctor exponit, Deum
dependere censuit. Mihi neque illa populo suo sacrificia mandasse non
interpretatio placet neque haec emen- iam eo tempore, quo legem dedit, cum
datio, qua duae tantum litterae quidem de altari tum nonnisi conditionate lo-
delentur, cuiautem contextus obstat; queretur, sed postea demum, cum po-
nani vocabulum altare, si auctoris esset, pulus eum reliquisset eique idolum prae-
non cum verbo remoto, sed cum pro- posuisset. * * *

xime praecedente construendum esset.

Locus haud dubie corruptus, nec vero
illo simplici modo sanandus, sed saltem
',
&.
XX. 6

Q.uae sit lex naturalis

-
et
verbum tale, quale Syrus exhibet, ad- quae invecticia, et quam ob causam in-
dendum est. Altera ex parte vox altare vecta fuerit. — Anastas. Quaest. XLVI.
 350 DIDASCAIJA VI, Ifj, 4 (i (h).

ficavit. 4. Non enim sacrificiis egebat Deus; sed quoniam et antea

Cain et Abel, cum non fuissent postulati, a semet ipsis hostiam
offerunt et oblatio eorum internecionem fraternani operata est, et
Noe similiter, sed reprehensus est, propterea hic dicit: Si sacri-
5 ficare desideras, cnm non indigeani, sacrifica. 5. Haec ergo simplex
et levis et flicillima lex est. 6. Sed cum populus Deum denegasset,
qui per Moysem in tribulatione ipsorum visitaverat illos, qui signa
in manu et virga fecit, qui Aegyptios decem plagarum poena per-
cussit, quirubrum mare divisit in separationibus, qui transduxit
10 illos in medio aquae sicut in deserto arido, qui inimicos et ad-
versarios eorum submersit, qui (in) Myrra[m] amarissimum fontem
per lignum indulcavit, qui de petra rupis produxit illis ad saturi-
tatem aquam, qui per columnam nubis et per columnam ignis
adumbrabat eos et ducebat, qui de caelo mannam eis praebuit et
15 de mari carnem dedit eis, qui de nionte legem dedit eis, hunc
2 Gen. 4, 3 — —4 8. Gen. 8, 20. — Ps. 49, 8—14. — 6 Exod. 3.
—
7 Exod. 4 — 12. — 9 Exod. 14. — 11 Exod. 15, 23. 25. — 12 Exod. 1 7, 6.
—
13 Exod. 13, 21. — 14 Exod. 16. — 15 Num. 11, 31. — Exod. 20.

^
1 Deus S C dns L 5 haec ita S 6 facillima neque exigua verbis S
: |
:
[
: i

8 manu virga S C
. . o^ L 10 sicut in d. a. in arido sicut in deserto S
: |
: |

^^
S C Myrra Morath S 13 nubis ignis S C 00 L "

11 in !
:
|
. . ;

1 : ^. , antS^. d e |
b | 2 ]> a

+
> b 5 d^voiav &(
b j

c^ h
]> brj/

|
^ j
3
:
rjot] :

.9^.
b,

|
6
|
ante

+
4- cuin — postuJati] i. e. cum non Unde conicere licet, eos hanc Didas-
esset
ones:
est]
ab

Auctor hoc
^.
eis postuJatum,

de suo
—
Constituti-
reprehensus
addidit vei
caliae

imperf.,
partem cognitam vel ante oculos
habuisse, praesertim auctorem Operis
qui in Matth. 11, 30 etiam
S. Scripturam liberius interpretatus scribit, Deum, quidquid mandaverit, in

est, quae Gen. 8, 21 quidem refert, ira sua mandavisse post idolum fabri-
Deum sensum hominis in malum pro- catum.

]^
num esse dixisse, nec vero, eum Noe *

reprehendisse. 4— 11; XXII, 2—8. Georg. Chron.

6. propterea iratus est etc] Similiter c. 128.
Aphraates, De distinctione ciborum 4. Cf. Iren. Adv. haer.
hom. XV, 7 ed. Bert p. 268, et auctor IV, 17, 5.^

Operis imperf. in Matth. 8, 3 ; 1 1, 1 1. 30; 5. .] Verba in S. Scrip-

23, 4 impositionem deuterosis ad ad- tiira non leguntur, sententia autem

orationem vituli referunt eiusque so- Ps. 49, 8 — 14, quem locum auctor
lutionem ad verba Domini Matth. 11,28, fortasse respexit.
quae Didascalia infra c. 17, 6 exhibet. 6. .] Cf. c. 3, 1.

••ih»
5 >»
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, VI, 20, 4-6. 351

^ ^^ ^.
, ^ -
jceQii{)-f]xtv,

^/
^/
-, ] '
4• ^^ 7^Q
-

,
6
]
-,
, '
-,
-, ^ .
&,
^
'^,
, ^
-
^
-
,
\
^ 5• ^^^ ,,
5

,,
^^
'\
,
' -,
)
-*' '

6.
'

10

& '',- ,^ *',, , ,,

*1,

, ^
, ^ , ^,-
^',
- ,,
15

20

,
-
, ^,
32, 4•
&-,
—
-
2 Gen. 4.

14 Ps. 105, 20.

8.

— 20 Excd.
22. — 8 Ps. 49. 8—14.
— 1 Exod. 3.

—
— 16 Exod.
— 10 Ps. 49>
4—12.
—
—
2.
18 Exod. 14.
— 13 Exod.
—
—
25

- .^
19 les. 65, 13. 15, 23. 25. 21 Exod. 17, 6. 22 Exod. 13, 21.

xal
i^vaiav
^
24 Exod.

e
16.

|
V i

11
b
9
— 25 Num.
|
7

a |
11,

d e
12
|
31. —
a
>> b
|
26 Exod. 20.

:
j
tf
b,
:
oo
d
|
,
g^
|
8 \}veiv

> b
b ,
|
:

13 e h |
14 > | | 15 :

16 h >> e 17 y.ai a a b > rel

.
:
i
tj/ |
:
j
:
|

18 > &a?.. c^ d 19 22 b d

.
| | 1

cf. D : > rel | 23/24 + b |

24 : nov b |

25 — > d |
: e cf. c. 3, i, -|-

b cf. D
 352 DIDASCALIA VI. 16, 7 12 (LS).

denegaverunt dicentes: Non habemus Deum, qui praecedat nos

et fecerunt vitulum fusilem et adoraverunt eum et sacrificaverunt
sculptili; propterea iratus est Dominus et in furore irae suae cum
misericordia bonitatis suae alligavit illos in secundatione legis et

5 obstrictione o(ne)ris et in duritia catenae. 7. Itaque non iam

dixit: Si facies, sed dixit: Fac altare et sacrifica incessanter, quasi
qui talia egeret, et comhure frequenter. 8. Et necessitatem im-
posuit illis et ab escis separavit eos. 9. Extunc discretiones esca-
rum, extunc animalia munda(e) et immundae carnis signiiicantur,
10 extunc segregationes et purificationes et baptisma et aspersio,
extunc sacrificia ** et oblationes et mensae; inde holocausta et

dona .et panes propositionis et victimae combustae et primitiae et

sacrificia redemtionis et hirci pro peccatis et vota et multa alia

mirabilia; nam propter multitudinem peccatorum consuetudines

15 inenarrabiles eis sunt impositae. 10. Neque in uno eorum stete-

runt, sed Dominum rursus exacerbaverunt; quare in deuterosi legis

adiecit eis caecitatem convenientem operibus ipsorum, sic dicens:

Si in quo peccata reperiuntur morte plectenda et moritur eumqiie

appenditis in ligno, corpiis eius non per noctem permanehit in ligno,
20 sed sepelietis illiid in eodeni die, quia maledictus est omnis, qui
appenditur in ligno, ut, cum Christus venturus esset, non possent
eum agnoscere, sed crederent eum reum esse maledicti. ii. Ob-

caecandi causa igitur haec eis dicta sunt, sicut lesaias dixit: Ecce,

ego annuntiaho iustitiam meani et mala tua, et non proderit tibi.

25 ludicio iustitiae enim Dominus eos iudicabit eisque sic faciet propter
eorum iniquitatem et duritiam cordis, sicut Pharaoni, sicut Do-
minus eis dixit per lesaiam : Audietis, neque intellegetis, et videbitis,
neque cognoscetis ; nam cor huiiis popidi incrassatum est, et oculos
suos clauserunt et aiires siias ohturaverunt, ne convertantur, ne quando
30 videant oculis sids neque aiidiant auribus suis. 12. Et in Evan•••

gelio iterum dixit: Incrassatum est cor huius popidi, et oculos stios

clauserunt et aures suas obturaverunt, ne quando convertantur.

1 Exod. 32, I. — 2 Exod. 32, 8. — 4 Deut. 28, 48. —

6 Exod. 20, 24. —
Cf. Deut. 27, — 11 Exod. 25, 30. —
5. 7. 13 Lev. 3 10. — —
18 Deut. 21, 22. 23. —
23 les. 57, 12. — 27 —
les. 6, 9. 10. 31 Mt. 13, 14—16.

5 obstrictione — catenae imposuit : et eis onera gravia et iugum durum S j

6 facies : + sicut antea S |

7 combure fr. : sacrificia continua S, verba cum
sequentibus construens
7
' ,, ',^ --
'7]0
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 20, 7—11. 353

,
6

'%
&,
^ ^
.
'
,, ^-' ^, ^
' ,, ,/
7]•
7]",
d^eovq,
ad-vOav )'
J,
'',

- 5

,
, ' , , ,
'"^- ,, ,,, -, .
9• ^ca

'
8. /

--
' 10

^, ,,
15

^
0
0,
", ,,,
'
6

' 7]•
^ § ^',,
.
,
^, '',
20

1 .

11 Gen.
-^ ^
- -
,
2 Exod.
. 32,
—
. — 5 Deut.
16 Exod. 32,
28, 48. — 6 Exod. 20, 24. — Cf. Deut. 27,
— 17 Deut. — 20 Deut.
//
-
5. 7.
—
25

1
1, 31.

3
4.

a, + 4
6,

^
4. 6,

5 -
5.

&
: :

7
| 1 \

: b d e 1
7 : b |
8 iV a h : b
+ (^
d e
>h
^ •:
!

\
11
|
9
:
b
|
|

12
10
h
b e h
13
- - j

&
\

b
b
17 ' ^^ ^^ -&
b

19
|
h
16
+
1
15

^«^ h
:
.
|

.
:

a |
:

:
a, .
.

+
e h
|

,
b
+
—
| +
:

20 sec :> e 21 pr > 21/23 tTit >b

.
| | |

>
|

23 h 24 b 25 r« >d
(
| | |

>
|

26 pr a : b , rel j
i)^. : />fty b) b
FUNK, DlDASC, ET CoNSTIT. . I. 23
 354 DIDASCALIA VI, 17, 1— (SL)•

(xxi). Beali autem simt oculi vestri, (jiiia videni, et aures veslrae,
(juia audiunt. Soluti enim estis a vinculis et reLixati a deuterosi

legis et liberati a servitute acerba, et maledictuin sublatum ac

remotum est a vobis.
5 XVII (xxii). Deuterosis legis statuta est propter fabricationem
vituli et idololatriam ; vos autem per baptismum liberati estis ab
idololatria, et a deuterosi legis, quae propter idola erat, soluti

estis. Nam in evangelio legem renovavit et implevit ac confir-

mavit, et deuterosin legis solvit et abrogavit. Ideo enim venit,
10 ut legem confirmaret et deuterosin legis abrogaret ac repleret
potestatem libertatis hominum et annuntiaret resurrectionem mor-
tuorum. lam 2. prius autem ante adventum suum per prophetas
adventum suum praedixit, atque populo, ad quem venturus erat,

pronuntiavit. Etiam de populo inoboedienti et de solutione deu-

15 terosis legis praedicavit, sicut dixit per leremiam : Utquid mihi tus
de Saba ajfertis et cinnamomum de terra longinqua ? Holocautomata
vestra mihi non sunt accepta, et victimae vestrae non placuerunt
mihi. Et iterum dixit: Holocautomata vestra colligite cum victimis
vestris et comedite carnem, quia non mandavi vohis, qiiando eduxi
20 vos de terra Aegypti, nec de holocaiUomatihus nec de victimis. Et
revera non mandavit in lege, sed in vinculis deuteroseos legis,

postquam idolis servierunt. 3. Et iterum per lesaiam dixit: Quo

mihi est multiiudo victimarum vestranim, ait Dominus? Pleniis simi

holocaustis arietum et adipe agnonim, et sanguinem taurorum **

25 nolo, etsi veniatis, iit videam vos. Quis enim exqidsivit haec de

8 Mt. 5, 17. — 15 ler. 6, 20. —

'
18 ler. 7,

^ &
21. 22. — 22 Its. i, 11 — 14.

corr
> b 10
13
>
—
^ 16
1
a-'

t
j

<i

\
6
]
1/2

pr

14/15
:
>b
:

.. - |

>> b
:
h j
2

>d
18
|

|
b h
7
11

:
|
4

>> b
b e
e

e,
j
12

d
d e h,

\
|
9

15

'> b |
:

19
h
b

^ h
a,

.
|

..
, ,
a b 20 -\- e |
e |
22 b |
b h ;

'
,
XXI. XXII.

Q.uod adsciticia
6

erat
-^-
lex
Q.uod simus sub gratia, non autem de sacrificiis, quam Christus adveniens
sub servitute legis inductae, qui in sustulit.

Christum credimus. i. .'] Cf. . 51 J> 6, 7.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM 1—22, 355

,
VI, 21, 3.

'' ^
,,

.,
^, , XXI.

,
^-
, , ,
'^ 08 tva d^tbv
}
-
'

-
'

,,
/, , ,
-
2. ,,''

,, "'
, '*'
5

,
,
-
,& ,
^, - .
.-- 10

,
, , ,,
XXII.

^ - -
^ 15

,-^" ^, ^'% . '

,,
-, '

,,
- ,-
; 2. 20

^. '^
-, ,,
^ ^ ' ;

'% ,,

"^,
25

, ,
' ^,^ ; ' ^'^. ^^^

,' •-'
3• ^^'^

,,
30

3 Mt. 3, 6. — 5 loann. 15, 5• — ^ Ezech, 20, 25. — 14 Mt. 5, 7• —

19 Mt. 16, 24. — loann. 6, 67. — 23 ler. 6, 20. — 25 ler. 7, 21. 22.
—
29 les. I, II — 14.
23
25 8 ..
b
:
:

30
ante iy
e i. m.
:
,
\
26
d e,

\
27
|
b

31
cf.

:
D LXX
.
. .
|
24
\
f^r

29
>> b

b
|

-\-

ovdh d hav d
23*
 356 DIDASCALIA VI, 17, 4—0 (l.)•

nianibus vestris? Calcare atriimi tneum non adponeiis adhuc. Si

adferatis fnihi similaginem, vanum; incenstim ahominatio mihi est;
numenias vestras et sabbata et diem magnam non suffero; ieiunium
et vacationeni et ferias vestras odit anima mea. 4. Et in omnibus
5 scripturis convenienter dicens despicit per sacrificia secundationem;
sacrificia enim, sicuti praediximus, in secundatione scripta sunt.
5. Si ergo et ante adventum suum libertatem hominis et incredu-
litatem populi et destructionem secundationis significaturus corrigit,
(multo magis), cum venisset ipse omnipotens, secundationem
10 destruxit. Neque enim aspersionibus neque aliis consuetudinibus
usus est neque sacrificia obtulit neque holocausta neque quanta
in secundatione legis offerenda scripta eraiit. 6. Quid aliud nisi
destructionem secundationis faciens et nos solvit vocans de vin-
culis et dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis,

15 et ego vos repausabo? Agnosciinus ergo, quoniam salvator noster

non gentibus, sed nobis, qui ex Hebraeis discipuli eius fuimus,
dicebat et a labore et ab oneratione nos eduxit. Qui autem non
ei oboediunt, ut releventiir et de vinculis secundationis legis ex-
eant, et Domino non credunt, qui vocat eos ad solutionem et

20 remissionem et refrigerium, et semet ipsos ligant oneribus secun-

dationis non bonis.

14 Mt. II, 2

vanum; incensum
2 sacriiicium vanum S 2,3
:
'

est; numenias v. etc. :

sunt numeniae vestrae etc. S 3/4 non suffero; iei. et |

vac. : non accepta mihi
sunt ieiunia v. et feriae v. S 4 ferias festa S |
:
|
despicit : abrogat S |

6 in S de ? L 7 suum
: eius L I
7/10 libertatem :
|
— destruxit : annuntiavit
et de adventu et de populo inoboedienti manifestavit et de solutione deute-
roseos legis multa locutus est, multo magis, postquam venit, deuterosin legis

omnino ac prorsus abrogavit S [

7 hominis : eius L |
9 multo magis S cf. C |

10 aspersionibus : + neque baptismatibus S |

12 in sec. S : ad secundationem L |

offeris L i
13 faciens : manifestans S |
nos solvit vocans > Sp |
19 Domino :

Deo S I
21 non bonis : gravibus et inutilibus S

>
4
1/2
> b e h L LXX
w
|
\
2 ov :

b
\

|
:

sec
b
>
,
|
5
e

.
|
>* h
.
|

XVII, 5- libertatem hominis] Cf. .. bum ;iaro(>^£)i;y(Ezech. 18,29) sic red-

- corrigit] Suprall, 14, 23 Latinus ver- didit. — neque etc] Constitutor aliter.
 ;, ,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 22, 4—5. 357

^^
^ , ,-
' ?)

4•'0,, "
•' ^ ^
" ,,^
.

-,
, , 5

' "'
,& ^ ', '
, '^.
,,
,,
'
10

)• ;

^,, ,
*'.

-
15

, - ^"
", • & ,,
,,^'

, ''\ ,,,^
^
^'*
^,
,,
^
. 5• ^^ ^^^
20

,, -
^ \
)
,. 7 ^
,-
25

6 Am. 5, 23. — 8 Reg. 15, 22. — 10 Ps. 49» 9• 12 14. — — 16 Prov.

21, 27. — 18 Os. 9, 4• — 20 Ps. 50, 12. 19. —
23 Luc. 2, 21.

. h :
>
'
b | 7

b d e
,
, . d
12 iav
\
10
—
h
>
|
11
12/14
a,

& ^ ^^ ^
j |

— d 13 h 15/16 ^. b d e

&
:
|
|
|

16 b |
17 >- d e |
b |
> b |
18 «t >>
d e !
: h | \
20 a d e Ham. : b h
(-f xal)
a h
b e
I

25
V Cedr.
b

;> d
|

e
;

:
22
rf h
|
|

26
^9
22/23
:

b
:
' d
b d e
|
23
|
djy >
 358 DIDASCALIA VI, 18, 17 (LS).

XVIII (xxiii). Ipse enim Dominus Deus, qui legem et secun-

dationem illis dedit, in lege quidem perhibet testimonium vitam
esse in ea his, qui utuntur ea, secundationem auteni manifestat
vinculum esse caecitatis. Ubique enim distinguit, legi testimonium
5 perhibens et convincens, et in lege quidem nos esse iubet. Omnis
enim, qui non est sub lege, (s)in(e) lege est; propterea testi-

monium perhibet legi ita: Sed in lege Domini voluntas eius, et in

lege eius meditabitur die et nocte; non sic inipii. 2. Videmus, fratres,

iustos quidem beatificari per ipsum in iustitia et in legis conver-

10 satione, iion autem ita impios; neque enim sunt iusti neque con-
sentiunt legi neque meditantur eam. Ergo impios illos dixit, qui
non utuntur lege. 3. Nam et in evangelio coniirmat legem. De
vinculorum autem onere et de secundatione provocans nos educit.
Quia vero aliud est secundatio, et in David distinguens dicit:

15 Diriimpamus vincula ipsorum et proiciamus nobis iugum eorum.

4. Videte, quomodo tamquam ex sono unius vocis
spiritus sanctus
dicit et populi cogitatum adnuntians adserit iugum quidem esse
legem, vincula autem secundationem. lugum ergo legem hac-
propter dicit, quia veluti iugum boum imposita tam super
est
20 priorem populum quam etiam super ecclesiae populum, sicuti et
modo in ecclesia est tam super nos, qui de populo vocati sumus,
quam super vos, qui de gentibus misericordiam estis consecuti.

5. Utrosque igitur in id ipsum congregat et gubernat, vincula

autem merito vocavit secundationem. Nam quoniam ad idolo-
25 latriam conversus est populus, ideo illis secundatio ad onerationem
** addita est; vincula enim iuste imposita sunt, sicut populo tunc
evenit, ecclesia vero non est ligata. 6. Ezechielem autem discer-

nere facit eique adnuntiat, aliud esse legem vitae et aliud legem
secundam mortis; dixit enim sic: Eduxi eos de terra Aegypti, et

30 duxi eos in desertum, et dedi eis praecepta mea, ac iudicia mea

manifestavi eis; quae faciens homo vivet in eis. Ac deinde repre-
hendens eos, quod peccaverunt neque legem vitae custodierunt,
repetit illis sic dicens: Ego dedi eis praecepta non hona et iudicia,
quibus non vivent. ludicia autem, quae non vivificant, vinculorum
35 sunt. 7. Propterea et verbum, in deuterosi legis antea dictum,

2 Mt. 19, 17. — 7 Ps. I, 2. 4. — 15 Ps. 2, 3. — 29 Ezech. 20, 10. 11. —

33 Ezech. 20, 25.
.'\
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

,
' ',, ^ ' -
VI, 23, 1—3. 359

XXIII.

' ,/ -
,^ , , ,''.,
^^ , ,, ,,,
6
6

}^6 -'*
'*,
, 6
,'
' 2.
0

6
5

. -, ^, ' , 3• ^
6
10

2 Deut. 6, 4• —3 loann. 17, 3• — 4 Lev. 19, 18. — 6 loann. 13, 34•

7 Mt. 5, 21. 22. — Mt. 5, 27. 28. — 9 Act. 20, 35. — 10 Mt. 5, 43. 44.
11 Mt. 38. 39.

^
5,

>b
1 rf
h
, iii
|
I

4
2

hoc verbo desinens

|
3
^v
|
7
+ ^«^

: rf
h,

d
|
|
b
5
>
| ?.8
a
>>
e

|
j
b

8
- |

'^ h Q \
9 :
|
11 + *^«^ ^ 13 a, corr a-

1 Deus : et salvator noster S |

2 in : de S |
3 in ea : eam S j
6 sine
lege : iniquus S, ut videtur j
9/10 conversatione : observatione S
—
|

10;11 sunt — legi : iustis nec lege delectantur S I 13 vinculorum secun-

datione : lege S |
14 est : + i^x aliud S j
16/17 sono — cogitatum : ore
mundi dicit et eius cogitationem S

XVIII, I. in lege . . vitam esse in ea\ legis, et quaenam ex ea abolevent vel

Dicendi modus hebraicus. mutaverit vel transtulerit.
4. Interpretatio
artificiosa.

Principes
loquuntur.

XXIII.
6 ,
—
terrae
verborum Psalmistae
populi cogitatuin adn.^
enim verba laudata

^.
2.

autem minus
6
dubie respexit Matth.

Constitutionum enim ad vocem

supplendum

supplendum

addidit VII, 2, 4.
est ,
?..] Constitutor haud

diligenter.

loci S, Scripturae hic et in sequentibus

est

.]
verbum
5, 43, 44, scripsit
Ex contextu

Similia Constitutor
iubendi.
e sensu

Quomodo Christus fuerit perfector 5. Cf. Ps.-Ign. Magn. 9, 3.

 360 DIDASCALIA VI, 18, 8—12 (SL).

ad obcaecandum populum caecum est, scilicet: Maledictus est

omnis, qui appenditur in ligno. Ita enim de illo sentiebant, qui

dignis dat ac distribuit benedictiones, eum in maledicto esse.
Quare cum eum non agnoscerent nec post signa per eum facta
5 in niundo, cum pateretur, illud verbum secundum eorum opera

iuste statutum est in caecitatem populi et impedivit, quominus

crederent viverentque. 8. Ideo et in lesaia sic dixit: Quis est

caecus, nisi servi mei? Et obcaecati sunt servi Dei. Et eduxi po-
pulum caectim, qui oculos hahentes non vident, et aures eorum sunt
10 surdae. Secundum hoc verbum propter opera eorum oculi caeci
facti sunt ac aures eorum surdae sicut Pharaonis. Ideo una cum
hoc verbo et deuterosis legis statuta est, quam statuit Moses, et
deuterosin legis appellat iudicia, quae non sunt bona nec possunt
vivificare. 9. Qui ergo in se suscipiunt, quae ob idololatriam
15 statuta sunt, vae hereditabunt. Vae enim eis, qui peccata sua longa
reddimt sicut funiculum longtim et sicut ligamen iugi vituli iniqui-
tatem suam. Cum iugum vituli, vincula
enim iugum vinculorum sit

legis populo impositae quasi funiculum longum propter peccata

aliorum, quae ante tempora et generationes sibi contraxerunt:

20 omnis, qui sub lege esse studet, reus est cultus vituli; deuterosis
legis enim non nisi ob idololatriam statuta est; nam vincula propter
idololatriam confirmata sunt. 10. Qui ergo in haec intuentur,
captivi et idololatrae sunt. Ideo omnis, qui aniniam suam ligat,

dignus est vae, eumque idololatriam profiteri oportet. Qui igitur

25 talis est, confirmat etiam maledictum, quod est super salvatore
nostro. Deuterosin enim legis sustinens confirmas etiam male-
dictum super salvatore nostro, et captus es vinculis et dignus vae
ut inimicus Domini Dei.
II. Propterea, fratres dilecti, qui credidistis e populo, desistite
30 a vinculis, quibus vos ligare vultis. Dicitis, sabbatum dominicae
anteponendum esse, scriptura dicente, quia in sex diebtis Deiis
omnia fecit, ac septimo omnia opera sua complevit eumque sancti-
ficavit. 12. Interrogamus vos ergo, quid prius sit, Alef an Tau.
Quod enim maius l* est, principium saeculi est. Similiter per
35 Moysem Dominus Deus dicit: In principio fecit Deus caeliim et
1 Deut. 21, 23. — 3 Ps. 20, 7.-7 les. 42, 19; 43, 8. — 11 Exod.

9, 12 — 35. — 13 Ezech. 20, 25. — 15 les. 5, 18. — 31 Gen. 2, 2. 3; Exod.

20, II. — 35 Gen. i, i. 2.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^] YI, 23, 4—5. 361

, ' - ,
b

,&'
,
\

,
, -,^ ^' . , -^*.
•€. 4•

,,
'^^'^

,
6

^, - ,,* 5• '^^

^
^,{ - ',
,•
*
10

1 Luc. 2, 51• — Exod. 20, 10. — 4 Gen. 49» ^o. — 5 Deut. 10, 20. —
6 Mt. 5, 34. — 8 Rom. 6, 3. — 10 Lev. 21, 17. — 12 Rom. 12, i. —

^
13 Mt. 26, 26-28.

> (
6 ^ 1

:
di'

h
h

|
h,

12
I

-f
dpyeia^

r?7% :
h,

d e 1
8
pr >
|

a
-{-
3
^
>>
\ 'd
a |

^
4 b d e h
|
11
|

35 Deus : salvator noster S

1 . in sex diehiis etc] Similiter syn- sponderunt episcopi: dicente scriptura:

odus Caesareensis, quae praesideTheo- Et factum est vespere et factum est
philo Caesareensi tempore Victoris mane primus dies. Inde secundus,
pontificis Roraani se congregatam fu- tertius, quartus, quintus, sextus et sep-
isse fatetur, cuius acta vero saeculo timus, in quo requievit ab omnibus
VI vel VII in Britannia ficta esse operibus suis, Q.uem diem sabbatum
Krusch, Studien ^ur chnstlich-mittel- appellavit. Cum ergo novissimus sit

alterlichen Chronolos^ie iSSop. 304— 3 lO, sabbatum, quis potest esse primus nisi

demonstravit, diem dominicam primam dominicus"? Cf. Mansi, Concil. coll.

esse probat. Dicit enim: „Primum I, 715; Lag2LTde, MittdlungenlW (iS^i)y
nobis inquirendum est, quomodo in 274 — 282, ubi acta nuper denuo im-
principio mundus fuerit factus, et cum pressa sunt.
hoc fuerit diligentius investigatum,
tunc poterit ex eo paschalis ordinatio
] ^
salubriter provenire.
quem diem primum credimus
episcopi:
creatum in mundo? Responderunt:
dominicum.
xit: quomodo
Theophilus episcopus
potest
Dixerunt

probari,
ergo

quod
di-
.
5.

, . 3j 3•

Matth. 26, 28: ei

Eusebius

^
Chrysostomus

-
..

primus dominicus sit dies factus? Re- ;

 302 DIDASCALIA VI, 18, lli— 17 (LJ-

terrani; terra autem erat invisibilis et incomposita. Ht post haec

infert et dicit: necdum septimo manifestato.
Et factiis est dies unus,
Quid ergo maius esse suspicamur, id, quod iam factum est et
constat, aut id, quod necdum manifestatum est et nec speratur,

5 quia futurum est? 13. Et adhuc aliud interrogamus vos: Filii

vestri novissimi natu benedicti sunt aut primitivi? quoniam et

scriptura dicit, quod lacoh inter primitivos benedictus est, et: Filius
primogenitus ?nihi Israel, et: Omne masculum aperiens matricem
matris henedictum Domino. 14. Ut autem vos confirmemus iii fide,

10 audite, si prima dies et novissima aequales sunt. Quomodo? Ita-

que discite: invenietis scriptum, quoniam dies Domini iit mille

anni: dies hesternus, qui trmisiit, et ciistodia nocturna. Dies unus
crgo mille anni in regno Christi, in quo et iudicium erit; custo-
dia[m] enim nocturna[ni] iudicium significat, quod est poena tene-
15 brarum his, qui condemnati sunt. 15. Dies ergo manifestatur,
cum medium cursum incipit habere sol, similiter et luna, quia
secuta erit; nam id dictum est: Ecce facio prima siciit novissima
et novissima siciit prima, et: Erunt novissimi primarii et primarii
novissimi, et: Nolite recordari antiqiia et cogitare; ecce facio nova,

20 qiLue nimc orienhir ; et: In diebus illis et in tempore illo non dicent
adhuc: arca testamenti sancti Israel, non ascendet in cor nec visi-

tahitur {nec conficietur) iam. Sed ipsum sabbatum intra se cum

resupputatur, sabbatum ad sabbatum, fiunt octo dies; octava igitur,
quae super sabbatum est, una sabbati. 16. Unde, fratres, omnes
25 dies Domini sunt; dicit enim scriptura: Domini est terra et pleni-
tiido eius, orhis terrarum et universi inhahitantes in ea. Si itaque
volebat Deus post sex dies vacare nos, primum utique patriarchae
et qui ante Moysem fuerunt iusti omnes vacassent aut forte et ipse
Deus cum universa creatura. 17. Nunc autem universa dispensatio
30 [quod dicit semper gubernatur sub-
Graecus oeconomia] iriundi,

inde non cessantibus sphaeris nec punctum horae a motione sueta

2 Gen. 1,5. — 7 Gen. 27, 19. 36 ? — Exod. 4, 22. — 8 Exod. 13, 15;

34, 19. — 11 Ps. 89, 4. 5. — 17 Barn. 6, 13 cf. Mt. 19, 30. — 18 Mt.
20, 16. — 19 les. 43, 18. 19. — 20 ler. 3, 16. — 25 Ps. 23, i.

3 suspicatur L, dicitis S |
10 si ]> S |
11 quoniam + i" regno eius S |

12/14 dies unus — nocturna > S |

14 iudicium — poena : de iudicio autem
dixit, quod est carcer S 17 erit + solem S 18 erunt S : ita e. L 21 sancti
—
| | |

Israel L LXX : > S Vulg. |

22 nec conficietur S LXX Vulg. |
22/23 intra
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

'
^. ''
VI, 23,

oe
6—7.

-
363

,,
,
' ,, ,' , ^ 6.

''
6 5

, '', 6
'

,^

8,
,
2 Ps. 112,
. 2.
'
3;
".
Mal. , 1 1.
^7]
.

5 Deut. 6, 6.
,," , ,
j. 7 Ps. , 2.
,,
9 Ps.

2 ?,( + ^«^ ^ t) LXX 3 : d i. ], \

-f a b |
4 h |
: ) b d e |
>» a

ad sabbatum : adnumeratur sabbato et S j

27 vacare : uno v. S |
31 sphaeris S :

emolumentis L, elementis Corssen

13, lacoh etc] Verba ipsa in S. Scrip- 15. ecce — prima] Neque hoc dictum
tura non leguntur. Auctor autem lo- iii S. Scriptura legitur. Partem alteram
cum Genesi 27, 19 composuisse vi-
e
detur, ubi lacob simulans se esse Esau
primogenitum rogat patrem, ut ipsum
benedicat, vel e Gen. 27, 36, ubi Esau
mini exhibet Barnabas
oh '.,
mia cum exordio tanquam verbum Do-
6, 13 scribens:

Similiter Hip-

.
queritur, quod lacob primogenita et polytus Dari. IV, 37 ^d. Bonwetsch
benedictionem ipsi surripuit. Similem I (1897), 284, 12:
libertatem hic sibi vindicavit ac supra Diclum for-
II,20, 8. Eodem argumento usus est tasse e libro aliquo apocrypho haustum
Ephraem, Serm. ad noct. domin. re- est. Fieri autem etiam potuit, ut verba

surrectionis c. 4 dicens : lus primo- Doniini Luc. 13, 30 vel Mt. 19, 30
geniti a sabbato abstulit (dies domi- illo modo ab aliquo repeterentur, qui
primo- simui in mente habuit
nica), sicut lacob, qui factus est
genitus.
sermones
Cf.
ed.
S.

Lamy
Ephraemi
I, 542.
hymni
Origenes
et .
. vel
les. 43, 19:

Apoc.
Resch, Agrapha
21, 5:

In Exod. hom. VII, 5 autem inde, 1889 . 201, locum dictum Domini
quod die dominica Deus pluit manna agraphum esse censet ; contradicit Ro-
de caelo et in non pluit
sabbato pes, Die Spriiche Jesu 1896 p. 43 (Texte

^
(Exod. 16), iam tunc dominicam 110- und Untersuchungen XIV, 2).
stram praelatani esse sabbato iudaico 17. Cf. Orig. In Num. hom. XXIII, 4.
colligit. Auctor homiliae de occursu
Domini Chrysostomo false attributae 6. Cf. I, 4, 2.

(ed. Bened. II, 812) diem octavam 7. — Cf.

diem septimam expulsisse eo probat,
quod Christus die octava circumcisus
est.
II,

scribit:
14,

.
7. Paulus I Cor. 9, 21

H^eov, '- de se
 .3(54 DIDASCALIA VI, 18, 18 19, 3 (•

universa, et perennis motio eorum ex praecepto Domini fit. Si

autem Vacabis tu, inquit, et filiiis tuus et puer tuus et ancilla tua
et subiugale tunm, quomodo ipse operatur pariens, providens,
nutriens, gubernans nos et creationes suas et in die sabbati oculum
5 circumeunt moventia se omnia et operantur? i8. Sed haec ad
tempus ad formae similitudinem facta sunt; nam et hoc similitudo
est septimanae requietionis, septimum millesimum annum signi-

iicans.

XIX (xxiv). Dominus vero noster et salvator veniens et

10 similitudines implevit et parabolas ostendit, et ea, quae salvant,

docuit, et ea, quae nihil iuvant, destruxit, et ea, quae non salvant,

solvit, non solum per semet ipsum docens, sed et per Romanos
inspirans, et templum deposuit, altare cessare faciens et sacrificia
destruens et omnia quae in secundatione praecepta erant vincula
15 destruens. Nam et Romani lege utuntur, secundationem autem
praetermiserunt, propterea et (eorum imperium) confirmatum est.
2. Tu autem, si hodie sub secundatione desideras esse Romanis

imperantibus, quae sunt secundationis facere non potes: neque

enim lapidare malignos neque interficere idololatras neque mini-
20 steria sacrificiorum facere neque vitulae cinerem in aspersione
facere neque aliud quicquam de his, quae sunt secundationis, com-
plere, sed nec contingere illa. Scriptum est enim : Maledictus
omnis, qui non immanet in verbis libri huius, ut faciat ea. 3. Irn-

2 Ex. 20, 10; Deut. 5, 14. — 19 Deut. 22, 21. 24. — 20 Deut. 17, 5.
—
Nmn. 19, 10. — 22 Deut. 27, 26.

1 universa — eorum >> S | fit >> S |

3 providens : et flare faciens
ventos S ]
4 gubernans nos oculum
et : operantur
cibat facit nos S |
4/5 — :

flare ac fluere et operatur S tanquam similitudo S sunt

|
ad formae sim. : |
:

+ sicut alia multa tanquam similitudo posita sunt S 6/7 et hoc septimanae |
. . :

sabbatum S 10 ostendit ]
explicavit S 13 inspirans
: operans S 16 eorum |
:
|

iraperium S 20 cinerem in asp.

|
purificationes et aspersiones S 21/22 com-
: |

plere . . contingere : perficere . . servare S |

23 inmanet — huius : servat
haec verba S

XIX, I. tempJum deposuit .] Auctor destructum est, ut etiam si velint lu-

Operis imperf. in Matth. 24, 6 hom. 48 daei postmodum legem servare non
scribit: Nam nisi templuni illud de- possint, aut de pascha aut de sacri-
structum non
fuisset, observantia legis ficiis aut de ceteris festivitatibus. Al-
facile fuerat compescenda; ideo autem tera ex parte Eusebius, Dem. evang.
 ooqJ,
, ^
'
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

7?
VI, 24, 1-5. 3G5

", ,, , ,
-
7?],
^ , ", 6 ,,

, ^
^ ^ ., '^ XXIV.

\
eav '(

-
, ',
(XXV)
,,
'\ ,'
- ,,
", ' ,,
2.

^,

-
^'^
,' 15

, ' -
3• ^^*
-,
• - -.
" ,,
^^^

( ,'-
4• ^^^^

20

, ,,
'^ 5•

3 Bar. 4. 4• — 4 loann. 13, 7• 13 loann. 19, 15• — loann. 11, 48.

20 Gal.

14
16
3
-\-
3,

tert
post
>> h
d
^
10; Deut. 27, 26.

|
4

|
18,20
d
|
|
8

—
d e, .
b e |

a e
9
|
1
a-
b

i.
j
6
a.

m.,
(Si

h h

;> a
: -\-

+
iv

19
Q
h

d e
h
21 a b h : d e LXX cf. D

&' -
I, 3, exponit,
in Palaestina
Mosis mandata ludaeis
habitantibus
com-
posita fuisse, nec vero in diaspora
quoniam hi plura praecepta
niorantibus,
omnino custodire non poterant. Cf.
solum im-

.
mino, etiam per Romanos legem
Quod placuit
-
Do-
iu-

'-
etiam, quae disputat Origenes In epist. stitiae demonstrari; quod Deus ludaeos
ad Romanos VI, 7 (ed. Bened, IV, 578). propter impietatem in Christum ad
* *
captivitatem redactos tributo subiecit.
XXIV. -
2 — 5. Georg. Chron. c. 128.
 366 DIDASCAl.IA VI, 19, 4 20, 1 (l).

possibile autem est, cum in dispersione inter gentes sitis, ut secun-

dationem implere possitis. Unde, cum eam contingere coeperis,
sub maledictum incides et conligando temet ipsum vae possidebis
et obtinebis maledictum, quod adversum salvatorem est, ^ct)
5 tamquam Deo resistens condemnaberis. 4 (xxv). Sequens vero
Christum benedictiones possidebis. Non est discipulus super ma-
gistrum. Hoc oportet nos sequi et nomine evangelico contentos
esse et a secundatione omni modo nos abstinere, sicuti ipse
Dominus, cum regnum hominibus committeret et manifestaret,
10 quod iuste deberent custodiri praecepta ipsius, secundum tempora
et legis definitiones fecit. 5. Habentes itaque evangelium recapi-
tulationem et verticem legis, signaculum quod plus est a lege,
a prophetis, ut evangelio, nolite nihil aliud quaerere. Secundatio
enim destructa est, lex autem coniirmata est, et qui volunt esse
15 sine lege, inviti sub lege sunt. In Lege dicit: Non occides. Si

quis ergo interfecerit, a lege per Romanos condemnatur et sub

lege est. Si ecclesiastica vero regula et evangelica forma utamur
et contenti eis simus, et spes nostra in Dominum non diminuetur.
XX (xxvi). Observate igitur vos ab omnibus haereticis, qui
20 Lege non utuntur neque Prophetis et Deo omnipotenti non oboe-
dientes inimiciintur et abstinent[es] se a cibis et prohibent nubere

3 Deut. 21, 23; Gal. 3 13. — 6 Mt. 10, 24. — 15 Exod. 20, 13.

2 cum :

evangelium, sectaris legem S

10 iuste S : iusti
omnis qui S

L |
10/11
|

secundum
|
4 et S
9 manifestaret
|

—
7/8

fecit
hoc
(=
:
—
) esse

omni enim tempore

: si

S :
eum
cognosceret
sectaris per

iuste ex-
L |

sistit institutio legis S 1

11 leges definitionis L |
12 verticem I. signaculum :

obsignationem 1, S |
12/13 a >> S |
13 ut evangelio >> S j
16 a lege per R. : ex
lege Romanorum S |
17 forma : virtute S j
19 omni haeretico L | 20/21 oboe-
dientes S C : credentes L

5. habentes — quaerere] Corssen hunc nihil aliud quaerite nisi quod est in

locum graece ovv hoc contentum.

-
sic restituit:

- XXV. Inscriptio ( ^ .)
randus
. Mihi textus traditus tole-
et particula posterior

legenda esse videtur: a lege

ita intel-

et a pro-
XXVI. "
capiti praecedenti adiuncta est.

' •'
&
,)- (-\-

phetis, cum sint quasi evangelium, d e ). Q.uod fugere oporteat haere-

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM VI, 25, 1 — 26, 2. 367

' ^ --
^.
^
£>

^, ^ '/,
^^
XXV.
6

,
, ^ -, .
, - -, . --
^?]
2.
5

,. ,
XXVI. 10

, ,^ ^'
^^
^
vj]Olv

, 2 Deut.

^
2.
- 15

-& &
12, 13. 14•

2 | + ^

&
'lovoaiac a cf. Am. 4, 5• 3
+ a, a- |
5 :

>
|
sec -f
> -
. a |

d-eivai h,

13
d Q
h
-&
|
e
1
|
a

b |
:

d
rel

[
:
|

17
. ..
6
|

:
a,

post
h

+
|
7

d
b d e

e,
\

>
10
a
a

j
|

>> h |

ticos ut animarum perditores (et quid virgine natum fuisse. Constitutor vero
singulae haereses sentiant, similiter epistulam illam apocrypham non cog-
etiam in VIII et IX et X capite). — nitam habuisse, sed haec de suo ad-
Cf. Ps.-Ign. Trall. 6, 3. 4; Philad. 6, didisse videtur, ut Gnosticos seu Do-
1-6. cetas impugnaret. —
I. Didascalia dogmata haereticorum .] Haec contraGno-
c. 10 laudata repetit. Constitutor secti- sticos dicere videtur, quia hi Christo
onem ex ingenio suo iterum amplificat, inter aeones locum inferiorem assig-
sicut similiter c. 10 fecit. — nabant.
?..] Similiter Corinthii in epi-

]
2. Monarchiani impugnantur, primo
stula ad Paulum supra c. 8, i laudata Ebionitae ac Theodotus eiusque asse-
V. 14 Simoni et Cleobio praeter alios clae, deinde Sabelliani. —
errores hunc attribuunt: lesum Chri- Haec verba sententiam
stum non secundum carnem e Maria praecedentem quidem illustrant. Q.ui
 368 DIDASCALIA VI, 21, 1 (l).

et resurgere in carne nolunt, tamquam nolentes manducare et

daemones volunt resurgere spiritales in phantasmatibus;

bibere, sed
quique condemnabuntur in perenni igne in aeternum et ibi iudi-
cabuntur. Fugite ergo ab ipsis, ut non simul cum eis pereatis.
5 XXI (xxvii). Si qui vero observantes secundum secundationem
custodiunt consuetudinaria, naturae et seminis sui cursus et ad-

proximationes mulierum, primum quidem cognoscant, sicuti prae-

diximus, quoniam ex secundatione, quod adversus salvatorem est

maledictum, vane confirmant ad propriam condemnationem; postea
10 dicant, in quibus horis aut diebus observant, ne orent aut eucha-
ristiam percipiant aut librum contingant, quoniam a sancto spiritu

evacuati sunt; per baptismum enim sanctum spiritum accepimus,

qui cum his, qui iuste conversantur, semper est et observat illos.
Mulieri (num)quam separatur propter naturalem meatum et com-
15 mixtionem, sed semper adest et custodit eos, qui illum possident,
sicuti in Proverbiis dicit Dominus: Ciim autem donnis, custodiat
tCy et cum siirges, adloquatiir te. Et iterum in Evangelio similiter
dicit Dominus: Omni habenti dahitur, et ahiindabit; ab eo aiitem,
qiii non habet, et qiwd se putat habere, tollettir ab eo. Ergo his,

20 qui habent, additur illis; ab his autem, qui putant se in aliquibus

diebus non habere, et id, quod in aliis diebus putant se habere,

5 Lev. 12, 15. 22. — 16 Prov. 6, 22. — 18 Mt. 25, 29.

1 resurgere in c. nolunt : in resurrectionem corporis non credunl S |

3/4 in perenni — iudicabuntur : in aeternum et in igne perenni cruciabuntur S |

6 naturae et S : naturaliter L |
9 vane —
condemnationem : confirmant et

inutiliter se ipsos noxios reddunt S 10 horis diebus cv^ S quoniam 11

{
j
. . |
:

dicant nobis an S j
12 acceperunt S |
13/14 observat — separatur neque ab :

eis recedit S |
14 numquam Hauler : quae Corssen | 14/15 commixtionem -f•
nuptiarum S |
15 sed : sedens Corssen |
19 putat S : sperat L pro
legens vel verba confundens), similiter subinde et v. 2 et 9 j
20,21 iii

al. diebus >> S |

21 in aliis d. >> S

XXI, I. praediximus] sc. c. 19, 3. in Christo non denegantes. Locus eti-

* ^ * am quamdam vituperationem involvit.
Christum hominem purum dicit fuisse, Itaque colligere licet, Constitutorem
idem doceat necesse est, eum instar aeque ac Arianos et ApoUinaristas
hominis ex anima et corpore consti- Christo animam adiudicavisse. Ps.-
tisse. Sed quaeri potest, num Catho- Ignatius, qui Philad. 6, 3 singulari illa

licus ita locutus fuisset idque haereticos locutione ipse utitur, Philipp. 5,2 di-
ante oculos habens humanam naturam stincte dicit, salvatorem animam hu-
,
^
, '
' ^ , ' hvcu
CONSTITUTIONES APOSIOLORUM

trsQOL
VI, 26, 3—27, 1.

tivat
369

, -
'

, -
3•

&
;

,
,,
^'
, ,
,
^^ -
-
5

.
.
,, , ^
*
^ 10

, ^
-
,
XXVII.

- 15

^, - '
, ,,
-,

14 Lcv. 12. 15. 22.

-, ,
— 20 Prov. 22.
, ,
,- 20

6,

14
3

a- i.
>
m.,
:

h
a
j

,
>
6
'
a
a

19
|
4

"
'
b h
b e
a b h
b
|
1/16
|
:

20/1
9
d e
h |

e
.
|
13/14
16
.
|
5/7

^' .- h
—
h |

manam habuisse. d e ). De observationibus

i9^fov] i. e. Deum patrem secundum iudaicis et ethnicis (fluxu seminis, pol-
contextum ad locutionem patrum vete- lutione in somno, concubitu, menstruis,
rum. Cf. quae adnotavi ad Ili, 17, 4. commixtione legitima, partu, abortu,
aa)(a^^ Similiter do- macula corporis, humatione mortui vel

,
3.

, ,
cuit

^ etiam Origenes.
Gnosticos ante oculos habere videtur.

,
Auctor autem

-
ossium,
rum).
sepulcro vel differentia cibo-

,
XXVII. I. De more Christianorum

, ,,
, -
?.{-\- veterum legendi
Alex. Paed.
VII, 7, 49 p. 861; Chrysost.
hom. III, I

Hieron. Ep. 52 ad Nepot.

;
II,
libros sacros cf.
lo,

In Gen. hora.
96 p. 228; Strom.
De Lazaro
XXIX, 2
c. 7.
Clem.

FUNK, DlDASC. GoNSTIT. . 1. 24

 370 DIDASCALIA VI, 21, 2-5 {h).

toUitur ab ipsis. 2. Si enim putas te, mulier, in septem dicbus

in sessione fuisse et a sancto spiritu vacuatam, si defuncta fueris
in diebus illis, vacua et sine spe ibis. Si autem spiritum habes
semper, ab oratione vero et gratiarum actione et a libris subter-

5 fugis, cogita, quia et oratio per sanctum spiritum suscipitur et

gratiarum actio per sanctum spiritum sanctificatur et libri, cum

sancti spiritus sonus sint, sancti sunt. Si ergo in te habes sanctum
spiritum, vane, inaniter observas sancti spiritus opera tangere,
sicuti et ii, qui dicunt: Quicumgue iuraverit in altari, nihil est;

10 qui auteni iuraverit in dono eius, quod desuper est, debet. Quibus
dixit Dominus: Stidti et caeci, qiiid est niaius, munus aut altare,

quod sanctificat munus? Qui ergo iuraverit in altari, iurat in illo

et in omnibus, quae sunt super ipsum; et qui iiiraverit in templo,
iurat in eo et in hahitante in illo; et qui iuraverit in caelo,
15 iurat in throno Dei et in eo, qui snper ipsum sedet. Si itaque
sanctum spiritum possides, fructus vero eius contingere observas,
et audies similiter a Domino Deo Christo: Stulta et caeca, quid
est maius^ panis aut sanctus spiritus, qui sanctificat panem? 3. Ergo
si spiritum sanctum possides, vana observas et vana custodis. Si
20 habes sanctum spiritum, quid est, quod observas? Sanctus enim
spiritus possidentibus se semper adest, et ab his, a quibus reces-
serit, longe est semper. Si autem ab aliquo sanctus spiritus vel

uno die recesserit, in hunc mox immundus spiritus ingreditur,

sicuti dixit Dominus: Cum exierit immundus spiritus ah homine,.
25 circiiit per inaquosa loca, id est per eos, qui non sunt baptizati,

homines, et, cum non invenerit refrigerium, dicit: in domum meam

revertar priorem, unde exii. Si ergo veniens invenerit vacantem et
mimdatum, tiinc vadit et adprehendit secum alios septem spiritus
maligniores se, et venientes habitahiint in homine illo, et fiunt novis-
30 sima hominis illius peiora prioribiis. Quare ergo cum egressus
fuerit immundus nusquam requiem invenit? 4. Discite,.
spiritus,

quoniam omnis homo repletus est, fidelis quidem de sancto spiritu,

infidelis autem de immundo, et ingressum non suscipit alieni

spiritus. 5. Qui vero per baptismuni reiecit et deposuit et libe-

35 ratus est ab immundo spiritu, sancto repletur. Si itaque bonum

1 Lev. 15, 19. — 9 Mt. 23, 18. — 11 Mt. 23, 19—22. — 17 Mt. 23, 19. —
24 Mt. 12, 43—45.
1 putas S C : speras L ]
2 in s. fuisse et : profluvii tui esse S |
3/5 si
] avTcp".
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

2. ,?]
,
,
VI, 27, 2—5. 371

.
,
^].
3•
?)
,
,- . 0
^-
-, 5

, . ^^
, ^ &
^(],
, ^ -,
,
- 4•
6
10

5-

, ^ , ^.
- 15

)/
1 Lev. 15, 19• — ly Act. 5, 3• — loann. 8, 44•

- ^h
7€
7
1

b d
+
(i. m,
e |
4 ^
b
:

|
f t b,

e
|

|
9
: a-

:
:

i.

el h
m., >» a

\
h \
b
e,+
+ ^
:

d h
h,

cf. .
d
8
\

10 b j
11 : \
13 post h |
14
d 17 d | > d e

— cogita : si autem spiritus sanctus in te est, animam tuani omni tempore

custodis ab oratione et a scripturis et ab eucharistia sine impedimento; cogita
ergo S I
5 suscipitur : exauditur S |
6 sanctificatur : accipitur et s. S |
cum
>> S I
7 sint : et S I
8 vane in. observas (= cf. 20, i) : quare te
ipsam retines S i
9 nihil est : non peccat S |
10 debet : peccat S |
quibus •

sicut et S 1
17 Deo : nostro lesu S |
18 sanctus >S |
18/19 qui — sanctum :

quem S 1
19 vana — custodis : stulta, inanes observationes observas S |
si +
non S I
20 quid — observas : quomodo operaris iustitiam S i
22/23 longe —
recesserit >> S [
23 mox >- S |
24 sicuti d. Dominus >S |
25 baptizati : ad
aquam descendentes S |
30 quare : discite qu, S |
31 discite >> S |
32 est +
spiritu aut spiritu sancto aut spiritu immundo S |
32/33 ingressum — spiritus •

natura eius non suscipit alienum spiritum S

2. gratiarum actio p. s. sp. 5.] Epi- hebraicum prodit. Cf. v. 8.

clesin respicit. — et audies] Sic apo- * * *

dosin incipiens auctor modum dicendi 4. Cf. Herm. Mand. XI.

24*
 372 WDASCALIA VI, 21, 6-8 (•

operatus fuerit, permanet in illo spiritus sanctus, et manet repletus,

et immundus locum non invenit. Quia omnes homines a propriis
spiritibus pleni sunt, et non recedent a gentilibus inspirationibus

penitus, quamdiu gentiles permanent, etiamsi bonum faciant: nulla

5 est alia cutatio, ut abscedat ab eis spiritus immundus, nisi per
sacram purgationem et sanctum baptismum. Ita ergo cum non
possit ingredi, nusquam revertetur ad eum, qui illum reiecit et de-
posuit. Qui autem repletus est sancto spiritu, non illum suscipit.
6. Tu autem, mulier, sicuti dicis, etiamsi in diebus sessionis
10 tuae vacua sis, ab immundo repleris spiritu; convertitur enim in

te et invenit locum vacantem, et erit in sempiternum in te im-

mundi et mundi spiritus ingressus et egressus et perpetuum bellum.
Unde stulta, quae talis est, suspicio a vobis speratur? Et ex eo,
quod tales observationes custoditis, per suspicionem vacatio in

15 vobis a sancto spiritu erit et repletio ab immundo, et ita erit vitae

reiectio et combustio aeterna. 7. Dicito mihi vero postea, mu-

lier: septem diebus tuae suspurgationis vel sessionis tuae immunda
tibi secundum secundationein, et inveniris post septem dies
eris

tamquam non baptizata et purgaris aut baptizaris, ut videaris quasi

20 mundata, et, quod est perfectum, purgationeni peccatorum cum
non inveneris, aeterno igni daris tamquam non baptizata. Secun-
dum enim tuam suspicionem immunda permanes, et nihil tibi
prodest septem dierum vana abstinentia, sed contrario e(s)t nociva,
quia per conscientiam inquinata es et sicuti coinquinata condem-
25 naris. 8. Haec igitur super omnes cogitate, qui seminum cursus
et adproximationes mulierum observant; nam quae tales sunt ob-
servationes omnes stultae et nocivae sunt. Si enim cursum seminis
quis passus et adproximans mulieri baptizetur, et stratum suum
17 Lev. 15, 19. — 25 Lev. 15, 3 — 18.
2 invenit : -\- enim plenus est spiritu saiicto,
qui illum non suscipit S |

3 recedent + spiritus immundi S 5 curatio potestas S

|
: |
eis : eo L |
6 sacram
— baptismum : spiritum Dei mundum et sanctum S |
7/8 nusquam — de-
posuit : revertitur et ad eum redit, ex quo exiit S |
13 unde — operatur :

itaque, stultae, hae res eveniunt vobis propter opiniones vestras ac propter
observationes, quas observatis S |
16 dicito inihi : dico tibi S |
18/22 et in-
veniris — secunduni enim : quomodo septem diebus praeterlapsis sine bap-
tismo te purificas? Et si baptizaris, eis, quae credis, dissolvis baptismum Dei
perfectum, qui peccata tua penitus tibi remissa fecit, et inveniris in malis
peccatorum tuorum priorum ac traderis igni aeterno. Et si non baptizaris,
 ^ ,
, ^.
xal

&,
7], . ,
,
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 27,

6.
6—7.

,
373

,
, ^., ^ , )]'
, &,
5

, ,, \9
.

,,^ , ^ ,,
'
^,
10

15

&
^ -^
& '^
11 Eccles.

2
5
Cotel.
d
12,

|
3
.

h
-

h
8
h 4
|
13

6
Num. 19.

d e

&d 10
|
|

G : conicit
a-
:

-\-
vel

.
| | | \

b d e 11 b e j
a h, b : >• d e |
13 b h |

b, d |
14 57 : b d e

secundum S | 23 abstinentia : observatio S | 27/28 cursum s. p. . . adproxi-

mans m. 00 S

8. adproximans muHeri haptiietur] abstinere. Isidorus Hisp. De eccles.

losephus Contra Apion. II, 16 apud offic. I, 18, 9: Coniugatis abstinendum
Euseb. Praepar. evang. VIII, 8, 21 (ed. est coitu plurimisque diebus orationi
Heinichen I, 382): - debent vacare et sic deinde ad Christi
corpus accedere. Hieronymus Ep. 48
/.&. Hunc lavandi morem c. 1 5 refert, Romae fideles domi qui-

Christiani quoque plures observabant, dem semper communicare, nec vero

praesertim Romae. Gregorius M. Ep. post copulam carnalem statim ecclesias
XI, 64 scribit: Vir cum propria con- ingredi, et illam consuetudinem tan-
iuge dormiens nisi lotus aqua intrare quamScripturae adversariam impugnat.
* *
ecclesiam non debet; quamvis enim de *
hac re diversae hominum nationes 6. Dionysius Ep. ad Basilidem can. 2
Romnnorum tamen

]
diversa sentiant, censet, tempore profluvii mulieribus
semper ab antiquioribus usus quidem nec vero ad men-
admistioneni propriae coniugis
vacri purificationem quaerere
fuit

et

et
post
la-
ab
sam sacram accedere.
licere orare,

Cf, Orig. De
—
princip. praef.
.
ingressu ecclesiae paululum reverenter c. 6; Cyrill. Hier. Catech. 11, 4 etc.
 374 DIDASCALIA VI, 21, <)— 22, 1 (l)•

lavet, et erit illi hoc fatigatio numquam deficiens a baptismo et a

lavationc rerum et strati sui, et nihil aliud poterit agere. Si enim
post seminis cursum et commixtionem secundum secundationem
baptizaris, necesse te est et hoc facere, ut, etiam si soricem cal-

5 caveris, baptizeris; et si os[sum] morticinum aut pellem aut os-

[suum] vulneratum monumentum tetigeris,
et debes baptizari. Et
numquam cxis mundus; nam et calceamentis de mortuorum ani-
malium et vitulorum immolatorum pellibus calcearis et vestibus

de similibus lanis cooperiris, et nunquam poteris mundari et sacra-

10 tissimum baptismum infirmas et renovas delicta tua et in peccatis

tuis prioribus inveniris et secundationem in te recipi[e]s et con-

firmas et vituli idololatriam. 9. Suscipi/en)s enim secundationem

in te recipis et idololatriam, propter quam secundatio posita est; et
aliena et vetustissima peccata /// funiculum longum et ut legis
15 vinculuni, iugum et lorum [et iugum] ipse tibi induces et vae ad-
trahes; secundationem confirma(n)s etiam [in] maledicto, quod
adversus salvatorem fuit, consentis, et maledicto contra benedicti-
onem et Christum benedictiones dividentem dignis testimonium
praebens maledictiones possidebis. Si qiiis enim maledicit, niale-
20 dicUis est, qualium maledictionum et qualium et quantarum con-
demnationum rei erunt, qui salvatoris nostri Domini Dei male-
dictum laudant.
XXII (xxviii). Unde fugite a talibus observationibus, dilecti[s-
simi], et cum acceperitis solutionem, (vosm)et ipsos nolite con-
25 ligare et a Domino et salvatore relevati (vos)met ipsos nolite
onerare, sed penitus nolite observare et putare tales esse inqui-
nationes et quaerere segregationes aut aspersiones aut baptismata
aut purgationes. Secundum secimdationem (enim post) tactionem

4 Lev. II, 29 — 31. — 5 Num. 19, 16. — 14 les. 5, 18. — 16 Deut.

21, 23. — 19 Num. 24, 9. — 28 Num. 19, 11 — 18.

2 str. sui : a stratu suo L \ b/Q et si — baptizari >S [

7/8 calciamenta
de raortuis animalibus et a vitulis immolatis . . vestes L |
9 cooperiris : + et

ossi insistens vel in coemeterio intrans lavari debes S cf. 1. 6 —7 \

9/10 sacra-
tissimum : Dei S j
11/12 rec. et conf, et : confirmas et recipis S |
12 susci-
piens S j
14 aliena et v. p. : peccata aliorum priora S j
ut fun, S : et fun. L |

legis : plaustri S |
15 iugum — iugum >- S |
16 confirmans S |
17/19 maled.
— test. praebens : id quod contra b. et qui benedictionis dividit d. Chr. male-
dictum est test. pr. L : contemnis Christum regem benedictiones dispertientem
dignis S I
20 est : + ^t quicunque benedicit, benedictus est S |
22 laudant :
 ^^
& ,,, .^ .
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

8.
VI, 27, 8-28, 1. 375

^,
, ' , . ]^
,-
XXVIII. "^
5

.^ ]
7] '^,
7]0
•
'
^-
" ,,
"

".
,,' ^QXfJG
,,-
^
&,
-
-
10

16
^, (XXVIII)

1 Lev. II. — 9 Lev. 1 8, 24. — 11 Mt. 19, 4• — 12 Gen. , 28.

> d m. d
2
4 ?y >
1

d
:

^' >- d e
b,

12
i
j

3
:

:
i.

:
, -\-\\'^\)\
d > |
16 ^' h
\

confirmant S | 23/24 dilecti S C |

26 putare S : sperare L | 26/27 inquinationes :

+ et vos continere propter has res S j

27 segregationes aut >S |
28 enim S |

post t. : si quis accedit ad S

9. et ynaledicto — possidehis] Hanc par- — ] ). De nefando>

ticulam Corssen Latini verba sequens
sic graece restituit:

.--- amore puerorum, adulterio, fornicati-

one (et commixtione cum bestiis, quod
haec sint fiagitia

iniqua et iniusta, et quare

que eorum interdictum
contra naturam,

sit
unumquod-
ac puniatur).
illa

']. I. . .] Sic Constitutor.

XXII. Summam huius capitis Con- Didascalia de observationibus iudaicis
stitutor c. 30,

c. 28, 7.
I —7 exhibet, v. 5 autem

, -,
loquitur.
Ephes. hom. XII,
Sed et Chrysostomus
ۥ/'.
In

,
3

- .
,
*

,
.,
XXVIII.
(+ xai

,' ,
..
--
^
, d e [-
,
Cf. Tert. De praescript. c. 40.
 376 DIDASCALIA VI, 22, 2—5 (l).

monumenti vel mortiii [etj baptizantur. 2. Vos vero secundum

evangelium et secundum sancti spiritus virtutem et in memoriis
congregantes vos et sacrarum scripturarum facite lectionem et ad
Deum preces indesinenter offerte, et eam quae secundum simili-

5 tudinem regalis corporis Christi est acceptam eucharistiam offerte

tam in collectis vestris quam etiam et in coemeteriis et in dor-
mientium exitibus, panem mundum praeponentes, qui per ignem
factus est et per invocationem sanctificatur, sine discretione orantes

offerte pro dormientibus. Qui enim Deo crediderunt, secun-

3.

10 dum evangelium, etiamsi mortui fuerint, non sunt mortui, sicuti

Dominus et salvator noster dicit Sadducaeis : De resurrectione
mortnornm non legistis, qtiod scriptum est, quoniam ego sum Deus
Ahraham et Deus Isaac et Deus lacoh ? Non est Deus mortuorum,
sed vivoruni. 4. Nam et Elisaeus propheta, cum dorinisset, vetu-
15 stissimum iam mortuum suscitavit; tetigit enim corpus eius corpus
defuncti et suscitavit illud. Numquam vero hoc fuisset, nisi corpus
illius, qui dormierat, sanctum fuisset et repletum sancto spiritu.

5. Unde ergo eos, qui requiescunt, sine observatione tangentes

nolite abominari, et quod in consuetudinibus est, id nolite segre-

20 gare; nam et ea, quae fluxum patiebatur, cum tetigisset salubrem

II Mt. 22, 51. $2. — 14 IV Reg. 13, 21; II Cor. 3, 32. — 20 Mt. 9,
20—22.

1 et >- S 4 preces
I
ministerium vestrum : et orationem vestram S |

indesinenter : sine murmuratione S 5 acceptam S |

C : regalem L |
7 exitibus
S C : exinitioneL |
8 sine discretione : nec divisus et S |
11 et salvator

> S I
20 fluctum L 1 salubrem : salvatoris nostri S

&^
1 ixO^Qu -{ a |
2 b d e |
a b h : d
e V j
: b a- \. va. \
'd oe . . h \
-{•

h \
b d |
4 b d e |
d' d |
10 b d e |

b e }
12/13 d, . b |
13/14 ov —
;> h 13 e 14/15 d h 15 a b h

-.
I | |
:

d e 15/16 — >>

.16 d,

&
|

^
e |
o^t |
18 : d |

18/19 |
20 h |
21 \
23/24 h |

24 > a sec > 1

25 : e \ , e \
:

. —
d e
31
32
-\-

: b
6
b d e
,
|

+
>>
+
h
^
| 27/29
h
a,
|
^ :
:

^. a
h
|

|
|

34
 , ^^ .,
CONSTITUTIONKS APOSTOLOKUM YI, 28, 2 — 377

,
7.

,
, xca
2.

,
?)

^
^. 3•

, ,^,
<^^ ^^ 7^9 5

-
'] . , , 10

.)
,, , ,],
, '
'
4•

,,
6
^]
, - ^- 15

,' ,,-", '

,,,, ,
0
,.
01
^
*'.
' >
) ^^
-
- ,, -
^
5• ^(^
'*
,,
^-
,,'*,
20

^
^
", '
,
'
".
, ^
,^

^- *' -
25

^'
,-
6 6. „6
30

ir

-
, .
13 Lev. 18, 22; 20, 13.
.

— 16 Exod. 22, 19. — 17 Lev. 20, 10; Deut.

— 24 Gen. 27. 28. —
^,

- 35

22, 22. — 18 Deut. 25, 17. 18. — 21 Prov. 19, 13. i,

25 Prov. 19, 14. - 26 Ps. 127, 3. 4. — 29 Hebr. 13, 4.

 378 DIDASCALIA VI, 22, —9 (^)•

fimbriam, non est reprehensa, sed tum sanata perfectam remis-

sionem peccatorum meruit. 6 (xxix), Itaque, cum naturalia pro-
fluunt uxoribus vestris, nolite convenire illis, sed sustinete eas et,

scientes propria membra esse, diligite sicut proprias animas, sicuti

et in Malachia, qui nuncupatus est angelus, in Duodecim prophetis
scriptum est: 7. Oiwniam Dominus contestatus est inter mediutn
te et mediam mulierem iuventiitis tuae, quam dereliquisti: et ipsa
particeps tua; et non alius fecit et reliquum spiritiis eius. Et dixistis:

Quid aliud quaerit Dominus nisi semen ? Et custodite (vos) in spiritu

10 vestro, et miilierem iuventutis tuae ne derelinqiias. 8. Et mulier

ergo, cum in menstruis est, et vir, cum iii cursu seminis, et vir
et mulier legibus ad nuptias convenientes et ab alterutrum ex-
surgentes, non
sine observatione et loti orent, et mundi sunt.

9. Quicumque autem alienam uxorem sollicitans inquinaverit post

2 Lev. 18, 19. — 6 Mal. 2, i4. 15.

tum sanata >> S

1 1/2 perfectam r. tectam r. L, | : r. omnium S j

5 angelus + Domini S 6 Dominus S 8 tua L C +

i
> |
: ^t uxor foederis
tui S LXX 9 Dominus Deus S
I
semen + mundum S : | |
vos S cf. C |

12 legibus >
S 13 et non nam non S

,,^ , -
|
:

8—9. Similia exhibet Opus imper-

fectum in Matth. 23, 26 hom. 44 s. (+ ^rat
^-
f.

Cf. Testimonia.

d e ). Quomodo

]
92
8.

odor. In Lev. quaest. 21;

Ezech. 18,

.
Cf.

225; Strom.
6. —
bvexev

Clem. .
III,
.

Paedag.
11,
/.]

72
-
Cf.
Hieron. In

.
II,
The-

543;
10,
oporteat mulieres subiectas esse
suis et viros diligere uxores suas
quod convenientes
laverint, puri sint,
fornicatorem lavatio non purget).
inter sese, etsi
adulterum autem
viris

(et

non
et

—
Chrysost. In Gen. hom. 38,
. . &]^. II Tim.
c. 2.

3,

Simi-
4:
1—2
13, 2; Her. 4,
ad Celantiam
Cf. Ps.-Ign. Ant. 9,

c.
I. Hieron. Ep. 148 ad
26.
i ; Philipp.

liter Origenes In Ps. 7, 15; In Ez. 4. .] Theanus

&
hom. III, 5—6; In Matth. XI, 14; In Pythagoricae elegans fertur apo-

;
Luc. fragm. ed. Bened. 582; phthegma, quod laudat Clemens Al.

&
II, III,

981. Marcus Eremita De Strom. IV, 123 619. Q.uae

^
387. 497. 19, p.
iustif. c. 180 PG 65, 958. Hippol. De interrogata,
Antichr.
&. c. 58:

, -
spondit:
-
re-

XXIX.
. — ' .] Hoc
 -
CONSTITUTIONES APOSTOLORUM 379

,
VI, 28, 8 29, 4.

7]^^7] bji'

' ?],
,///^
^,
*'.

'
". "
' -,
8.

', ,, , , ,,
&
6

.
5

'
XXIX. , '',\
-
,,

, '\
10

,/

. ,,"
",
, 2. ,,
'

, ,
,,
' ,
, ^ -,
0
15

' ,' ,,, ". 3•

^
20
\
' '".
^
9 Col.
, ,,
-.
2 Mt.
-
3,
-
18.
9>
—
22.

11
—
Petr.
:
4•

Ezech. 8, 6;
3, 5• 6. —
Lev.
13 Gen. 18, 12.
8, 19.
^
— 7 Tim.
— Eph. 25.
II

5,
3» 4•

28.
—
—
25

6 & ^
15 Prov.

1 ' -
5,

e j
18,

11
a
:
19•

|
8
—

a |
20 Mal.

ovd'
h,

|
2,

b e
14.

13 Oi a h
j
15.

:
h
b d e
|
9
06 b d e
|
avttjv d
]> b d e
|
15
|
4
|
10
a b

h
|

16 a : >> rel I
21 : y. d |
22 : h |
.
>> e | 23 rw : sv rcr> |
26

-, '
&,^ & -
,
illustrat Chrysostomus Cor. hom.
XVIII, dicens: avtiaiv
-'
,
 380 DIDASCALIA VI, 22, 10 28, 4 (l)•

inluminationem [quod dicit Graecus photismaj aut iterum coinqui-

natus meretrici exsurrexerit ab ea, etiamsi omni pelago vel omnibus
fluminibus lotus fuerit, mundus esse non poterit. lo. Cavete ergo,
carissimi fratres, eas quae*tales sunt stultas observationes, et ea,

5 quae immortalitatem praestant, pertinaces (estote) sectari custo-

dientes in uno coniugio corpus vestrum immaculatum et absque
inquinatione, ut participes immortalitatis et regni Dei consortes
efficiamini et promissionem Domini Dei accipientes requiescatis
in saecula saeculorum.
10 XXIII (xxx). Et per plures et similes manifestationes adhuc
habentes vobis clariorerii facere doctrinam, cum ampliaretur scrip-
tura, hic alicubi iam deponimus verbum, ut non per severiorem
veritatem ad satietatem vobis fiat doctrinae nostrae sermo. Unde 2.

nolite graviter ferre de his, quae dicta sunt; nam et ipse Dominus
15 et salvator noster cum severitate respondens his, qui digni erant
condemnatione, dixit: Tollite illos et mittite in tenebras exteriores,

et ibi erit fletus et stridor dentium; et: Abite me, maledicti, in

ignem aeternum, quem praeparavit pater meus diaholo et angelis
eius. 3. Et ignis et gladii opera facit verbum et per leremiam

20 dicit: Verbum Domini sicuti securis caedens lapidem et ignis per-

ambulans et consumens. 4. Gladius ergo et ignis et securis est

16 Mt. 25, 30. — 17 Mt. 25, 41. — 20 ler. 23, 29.

2/3 exsurrexeris . . fueris . . poteris L |

4 fratres >> S i
eas : omnes S j

4/5 et ea — praestant : neque ad eas accedite S |

5 pert. estote s. : studete S j

7 immortalitalis S consortes S C
L C et communionis L
: vitae 13 ad |
: |

satietatem v. fiat breve tantum tempus v. maneat S

: 18 paravit S 19 ignis | |

— facit igni et gladio comparatum est S

: 20 verbum Domini eccQ verba |
:

raea S LXX securis c. 1. ignis 00 S LXX 20/21 peramb. et consumens

9" -
|
. . |

>- S LXX 21 securis necessitas non S

&
:
I

9-
.
,
10. Huic versui respondet in Con-
stitutionibus pars altera versus 7
XXIII,
incipit.

nondum
I —
Constitutor
7. Auctor perorationem

terminaret, particulam praeter-

cum opus suum
c. 30.

" ^XXX.

misit.

.—'
stinus Dialog.

, c, 1
*

3 :

ovoh
.'] lu-
xul
^ d e
(+

). Q,uod ludaeis
 -
&^.
' ^/ ,
,
, CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

^]
' ^],
VI, 30, 1—4. 381

2.
&•,
?]
^
^^ , ^
-
.
XXX.

^
- 5

\ 10

],
,

\
, ,- .'^, ,,

17 Prov.
' ,,
6

Lev. 12;

2 o?.ov
10, 7.

>
Num.
—
h
^".

I
Sap.
19,

3,
11

i.
4• ^^

— 18. —

h |
7^9
, ,,,
*^^", ' ,,

3 eivai
3•

14 Ps. 115,

•\-
?>"

,ov h
6. —

\
i:
15 Ps. 114,

-\-
7.
",

j
15

11 b d e + "^ov d e 12 6 > d 14 fv
-
I
|

h | + hjl6 7y>>bdehp LXX 17 I

d e

ac Gentilibus consuetudo sit, observare martyrum celebrabant ac praeterea

naturales purgationes et morluorum tempore persecutionis conveniebant.
reliquias abominari, a Christianis vero Cf. Eus. H. E. VII, II, 10; IX, 2, i. —
hoc alienum (quos oportet etiam con- .. .]
venire in coemeteriis sanctorum). Cf. VIII, 12, 43J 13' 65 Const^intini
I — 6. In Didascalia haec sectio c. 22 orat. ad sanctorum coetum c. 12;

'
legitur.

)
Macarius Magn. Apocrit.
& ) ( ]- Cyrill.

H. 75
Catech. myst. V, 9 — 10; Epiph.
hom.

,
1. III, 40 c. 7; Chrysost. In acta
( — .

& - ) .
ed. Blondel 1876 p. 139: XXI, 4.

Socrates . . VII, 46: {-

- -] 2.

teriis Christiani veteres

.
coeme-
anniversaria
sostomus
-?.
Hebr.

.
horn. IV, 5
Chry-
-

;
 .82 DIDASCALIA VI, 23, 5—8 U^)•

audientibus veritatem verbum, quod populus non libenter audivit,

cum argueretur a Domino et magistro nostro, sed non crediderunt,
putantes esse sicut est ferrum et ignis, eo, quod non faciebant
audientes, quae ab eo dicebantur; dura enim illis videbantur verba
5 ipsius. 5. Sic itaque dicebat illis: Quid me dicitis domine, domine,
et non facitis, quae dico ? Similiter ergo et scriptura nostra quibus-
dam videtur severissima esse propter veritatem suam. 6. Si enim
scripsissemus humaniora ad gratiam hominibus, multi a fide potu-
issent debilitari et nos rei pro eis essemus. 7. Sicuti ergo medicus
10 non diu tenere sapiens putredinem per medicamina et emplastra,

sed ad acutiorem venit curationis medelam, id est ad ferrum et

cauteria, per quae sola obtinet infiririitatem et sanat eam, similiter

verbum Domini his quidem, qui audiunt illud et faciunt, empla-
strum et cataplasma et malacma est, his vero, qui audiunt et non
15 faciunt, ferrum et ignis esse videtur.
8. Ipsi ergo, qui potens est aperire aures cordium vestrorum,
ut suscipiatis quae ininistrata sunt eloquia Domini per evangelium
et per doctrinam lesu Christi Nazareni, qui crucifixus est sub
Pontio Pilato et dormivit, ut evangelizaret Abraham et Isaac et

20 lacob et sanctis suis universis tam finem saeculi quam resurrecti-

onem, quae erit mortuomm, et exsurrexit a mortuis, ut ostendat
et det notis suis pignus resurrectionis, et in caelis susceptus per
virtutem Dei ct spiritus eius, et sedentis ad dexteram sedis omni-

1 loann. 6, 41—67. — 5 Luc. 6, 46. — 16 Macc. i, 4. — 22 Mc.

16, 19. — 23 Hebr. 8, i.

3 putantes S : sperantes L |
esse — ignis : esse, sicut est, ferrum et

ignem Corssen |
sicut est : durum sicut S |
et ignis >> S |
3/4 fac. audientes :

eis oboediebant S 8 humaniora profuse S 9 pro eis sanguinis eorum S

-
:
|
:
| ]

12 obtinet — eam : medicus superior ac victor fieri statimque sanare potest

aegrotum S |
eam : eum L [
13 Domini >> S |
13/14 emplastrum : sicut e. 'S j

16 cordium v. S C : cordis vestri L |

17 quae min. sunt : acuta S,
2L verbo derivans j
22 notis suis : nobis ut cognoscamus S
cf. C I
23 Dei + patris sui S cf. C |
eius : sancti S

Doxologiam componens auctor

8. 8 10. ovv .^ Cum.
symbolum, proprie articulum de filio in periodo Didascaliae nihil desideretur,
in usum suum convertit. Cf. VI, 12, 1 Constitutor sub finem verba ol ov in-
not. * * * serens ordinem turbavit.
,
(9,
' - ovx '
CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM

Xiyu
VI,

6
30, 5—9. 383

--, ,
,,
^ ^; & 6 •6 6

^
'. ,
, ,
^'. 5•

6
^? 5

^ 6. 6
,,
,
-, ^
, '
^
, -
6
. ^ .

^
,
15

.^, ^
, -
^ ,' ^ ,-
^
8.

^- -
,,"
20

^ '^ 25
,,
9• '^

^ 30

2 Mt. 22, 31. 32. — - 4 Luc. 20, 38; Exod. 3, 6. — 7 IV Reg. 13, 21.
—
10 Gen. 50, i. — 11 Exod. 13, 19; los. 24, 32. — 25 Mt. 24, 30. — 29 Mc.
16, 19. — 30 Act. I, 9.

&
>> a
6
h
h,

e
b e
+
13 od-ev
-&
|
21
e
.
|
\

>b
9

>
:

e
post

d
|
|

22 &
19 {^
b d

:
j
]

|
10
16

27
:

+
a
19/20
h
|

e
|

18

[
--
12
384 , 23, 8 (l).

potentis Dei super Cherubin, qui veniet cum virtute et gloria iudi-
care vivos et mortuos: ipsi est potentia et gloria et magnitudo et

regiium, patri et filio, qui erat et est et erit et nunc in generationes

generationum et in omiiia saecula saeculorum. Amen.

1 Ps. 79, 2. — Mt. 24, 30; II Tim. 4, i,

2 vivos
4 omnia >> S

1
. .

h
mortuos

j
2 &^
(
b d e
cvj

9 dt
S |

- ( (^
d
3 et

|
8
filio

d
: ipsius

a b e
10
ac spiritui

h
.
:
sancto

d
)
S

d^sw

^-
: j
|

: ) ) d

]
ed.

,
10.

De
Origenes
. .
in

Rue IV, 41 de Christo

loann. t. , 40
- ^
Constitutoris verba fortasse
. Num
eundem

^) ,
la dicit:

- sensum habent?
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 30, 10. 385

,^ '
^ '^, ical

,,-&
-
,,&
*''
,
,- -

-,
0.

^
5

6
,,
'
^
d-*'
-
'
. . — — . —
10

2 Hebr. 8, 3 Ps. 79> 2. 4 Ps. 109, 5 Act. 7> 5 5• 5^•

+
e
( :

h) d e h |
h
a'.*/^»^ :
]

>h, -|-
]>-

Deus
vobis gratiam, vos patres mei sancti, in regno suo; nani vos adduxistis nos ex-
|
11
salvator lesus Christus det

arare hanc doctrinam, cum non fuerimus digni |

subscr. xbXog ?.

FUNK, DlDASC. ET GoNSTlT. AP. 1, 25

 110 .

^
63' '
,
.
£>.
,,'

; ^ ,^
5 jiqo
^'\ ,^' '"
'
' ,'
10

,^- ,'^. '*, 77]' ,,

2.

,
,
, . , *',
,,

-
^,
3•

.^,
15

, -,
. '^ , . 2.
-
4 Deut. 30, 19. - 7 III Reg. 18, 21. — 9 Mt. 6, 24. — 12 Tiin.

4,

8
^
- ^
14

df
10.

^—
>
—
2/3

d
17 Sap.

15
:
.,

:
13; 2, 24.

: post
; ^
hoc scholium addit:

.
h
,
|
9
> |
3

&
-
]> d h
^^ —
|
13

(cf. Sap.
>> b e h
>> h

2, 23. 24)

&-
:

, .
(+
),
(+ "^ ^-
 VII.

DE RATIONE VITAE ET GRATIARUM ACTIONE

ET CHRISTIANA INITIATIONE.

I. Cum
Moses legislator dixisset Israelitis: Ecce dedi ante
faciem vestram viam vitae et viam mortis, ac subiungeret: Elige 5

vitam, ut vivas; et Elias propheta populo denuntiaret: Usquequo

claiidicahitis in ambohns poplitibus vestris ? Si Deiis est Dominus, ite

post eum: nierito etiam Dominus lesus dixit: Nemo potest diwbus
dominis servire; aiit enim unum odio habebit et alterum diliget,

aiit mii adhaerebit, et alterum contemnet. 2. Necessario et nos, 10

secuti Christum magistrum, qui est salvator omnium hominum,
maxime fidelium, pronuntiamus, quod duae sunt viae, vitae una
et mortis altera. 3. Nullam autem habent inter se convenientiam,
magnum enim discrimen est, immo vero prorsus disiunctae sunt,
ac naturalis quidem est via vitae, adscita autem via mortis, non 15

illius, quae ex voluntate Dei exstitit, verum illius, quae ex insidiis

adversarii.

). De naturali via atque I— XVIII, I. Anastasius Fragm. XI

adsciticia, et quod illa ex Deo est hanc sectionem in compendium re-
(vitam praebens), haec vero ex depra- degit.
vatione secundum insidias adversarii 2. bOTL .] Cf. Ps.-Ign.
—
(ad
cum
mortem
e exhibeat:
ducens). Sic

^,
a
floi,
v, Magn. 1,2;
—
sexcenties
] Philipp, inscr.; Eph. 8, 2.

sermo
De viis in S.

est,
Scriptura
de via Domini
et d scholium codicis supra in notis et de via hominum, de via iustorum
criticis allegatum versui 3 adscribat. et de via peccatorum, de via aequitatis
Codices inscriptionem autem versui 2 et de via iniquitatis etc. Viae vitae et
(d vcrsui 3) affigunt eoque caput II mortis commemorantur lerem, 21, 8;
incipiunt, ita ut deinceps uno capite ci. Baruch 4, i ; Prov. 12, 28 ; Matth.
maiorem numerum exhibeant, — Anim- 7, 13 — 14. Deut. 30, 19 Moses non-
advertas, in hoc libro non additamenta nisi de vita et morte loquitur, nec vero
Constitutoris, sed verba Didaches linea de via vitae et de via mortis, ut Con-
subducta esse. stitutor V. I scribit.

25*
 388

/ , ,, '
, ovv
CONSTITlJTIONES

,
II. ?/

* d^tbv

5
,
- ^,, ^'. ,,
\
,^ .
^-
^''
'^, *
„0
, --
tva

2.
,,,

*' , ,, ^,
,
; , &- '^. .
,
,
.
10

*', ,,
^ .
^', ,,^"
3-

15 ,,

^",^
5• £«1^
6

, .
'
^^^
'',

,,;^
,,
,
, , )
,
.

*
4•

,".
20 \ \ ,,
' -
• & , ' ,,,.
,

^ 3•
7>

"' '
; , , ; '
- ^".
-
,,
^'.
,,
\
,
' ,,
,,^*'.

, ,
4•

",
'^' ,,
,, , '' —
'

—
2 Deut. 6, 5; Lev. 19, 18; cf. Mc. 12, 32. 33. 4 Mt. 7, 12.

G Tob. 4, 15. — Mt. 5, 44. 46. 47; Luc. 6, 32. 33. — 11 Deut. 23, 7.
—
14 I Petr. 2, 11. — 15 Mt. 5, 39. — 17 Ps. 7, 5. — 18 Mt. 5, 41. —
19 Mt. 5, 40. - 20 Luc. 6, 30, Mt. 5, 42.
 APOSIOLORVM VH, 2, 1 5. 38iJ

II. Prima igitur est via vitae; eaque est, quam et Lex prae-
cipit, diligere Dominum Deiim ex tota viente et ex tota anima, itnuni
ac soliim, praeter quem alius non est, et proximnm sicnt se ipsutn,

et:

Ouod
Omne, qnod non
tii oderis,
vis tibi fieri, et tu hoc alteri

alteri ne facias.

dicunt, orate pro calumniantibus vos, diligite inimicos vestros.

2. Benedicite iis,
ne facias, id est:
qui vohis -
Quae
5

enim vobis gratia, si diUgitis eos, qui vos diligunt? Etenim ethnici
qiioque hoc facinnt. Vos autem diligite eos, qiii vos oderunt, et ini-

micum non habebitis. 3. Ait enim: Ne oderis ullum hominem, non

Aegyptiiim, non Idiunaeum; nam omnes sunt Dei opus. Fugite 10
vero non naturas, sed voluntates improborum. 4. Abstine car-
nalibiis cupiditatibus et mundanis. Si quis incusserit tibi colaphum
in dexteravi maxillam, obverte illi et alteram; non quod mala sit

ultio, sed quod pluris fieri debeat patientia. David enim dicit:

Si reddidi retrihuentibus mihi mala. 5. Si angariaverit te aliquis 15

unum milliare, vade ciim illo duo; et ei, qiii vnlt teciim iudicio con-
tendere

4-
sec a b
1

b d e
h
^
et

>

>>
5/6
h
&
tunicam tiiam

I
3

eoziv
h
—
iollere,

a h

h
:
dimitte ei

h,

oi;ahD:>>bdepv|
>ab |
7
et pallium;
d e
et qui aufert,

-f de
b d h
h
:

|
:

>
9
- b,

-
: rel 10 :
|
II post |
13 710-
:
| 15 fi? . (+ h) d e h D a- i. m. :

> a b V An | 16 : i. m. e \

d |
18 iV > d

II. trum apost. 1901 1,4 enumeratis addo:

^,
^ xy
-
{^
Aristid. Apol. c. 1 5 Tert. Adv. Marc.
IV, 16; Orig. In ep. ad 9
;

Rom. II c.

codd.), &, ( - (ed. Bened. IV, 486); Epp. cuiusdam

Pelagiani ed, Caspari, Briefe, Abhatid-

raies
(+
admonitiones constitutionum do-
e ).
e
-) lungen,
Rabulas Edessenus
Predigten

geiviihlte Schriften
1890
ci.
p. 5,

G. Bickell, Aus-
der syrischen Kirchen-
9, 18;

niinicarum concordantes cum vetere vater Aphraates, Rabulas etc. 1 874 p. 240.
exhortatione legum divinarum; inter- 3. ov .] Cf. IV, 10, 3.

dictio irae, homicidii, abominandae Ps.-Ign. Magn. 5, 3; Philipp. 4, 3 ; 6, 2.

jibidinis, adulterii atque omnis vetitae 4. .. .] Ve-
(impiae) actionis (sodomiticae). - Co- teres hunc locum haud raro decurtant,
dices hanc mscriptionem versui 8 affi- nec vero adeo ac testes in notis criticis
gunt, ubi caput III incipiunt. laudati. Cf. Tert. De pat. c. 8; Cyrill.
I. .] Locis parallelis in Hieros. Cat. XIII, 5; Epiph. H. 32 c. 6.

editione Didaches 1887 p. 4 - 5 et Pa- - ov .] Cf. VI, 23, 2.

 6.

^ ".-
390

''
^''
6 , , ,,"
-^
CONSTITUTIONKS

^• 6
,,
,,

0 "
^, , '
,.
^
. '^
8. y,Ov
'''
,
,," , .

-,
„7>

'
'
-
,
10

' ,," , ,
,
9• ^y^^

,
"'
,^'^ - -, ,
) -. .
,,

' ,
, ,,"
, ,, " -' ],
"'" ,
'
,
'^. 1 1,

^".
,,

^
12. ,,
^, , 7]^

,
20

,, ^ 7]
",
.^ ^
' ^, ,". 6
5• ,,^(^\
6 .
^ .& ' , '
"'
,,
^,
, ',,,'' 6.

", ^, , ",
.
, )".
2. ,,
,,
2 Ps. III, 5- — 3 Mt. 5, 45• — > P^ov. ], 9- — '* Gal. 6, .—
8 Exod. 20, 15. 11 Exod. 20, 13. - 12 Gen. 2, 24. — 15 Lev. 18, 22. —
 APOSTOLORUM VII, 2, 6—12. 391

quae tiia siint, ne repetas. 6. Petenti te da, et volenti nmttiari

te ne claudas manum; vir enim iusttis miseretur et commodat
omnibus enim vult tribui pater, qui solem siium oriri facit super
rnalos et bonos, et pUiviam siiam demittit super iiistos et iniustos.

7. Aequum igitur est, ut omnibus demus ex propriis laboribus: 5

Honora enini, inquit, Dominum de tuis iiistis laboribus; oportet

autem praeferre sanctos.
8. Non occides, id est, non destrues similem tibi hominem;

dissolvis eniiri, quae recte facta sunt; non quod omnis caedes sit

vitiosa, sed innocentis solius, cum iusta caedes magistratibus solis 10

reservetur. 9. Non vwechaberis\ dividis enim unam carnem in duo:

Erunt enim, inquit, duo in carnem iinam; siquidem maritus et

uxor unum sunt natura, conspiratione, unione, affectu, vita, more,

separantur vero sexu ac numero. 10. Non corrumpes pueros;
naturae enim adversatur vitium ex Sodomis ortum, quae civitas 15

igne divinitus immisso consumpta fuit; maledictus autem, qui talis

est, et dicet omnis poptdus : Fiat, fiat. 1 1 . Non fornicaberis : Non

erit enim, inquit, fornicator in filiis Israel. 12. No7i furaberis.
Achar namque cum in Israel apud Hierichuntem furatus esset,

lapidibus obrutus excessit e vita; et Giezi, quod furtum ac men- 20

dacium commisit, Naamanis lepram in hereditatem accepit; et

ludas res pauperum surripiens Dominum gloriae prodidit ludaeis,

ac paenitentia ductus laqueo se suspendit et crepuit medius diffusaqtie

16 Gen. 19. — 17 Deut. 27, 15. — 18 Deut. 23, 17. — 19 Exod. 20, 14. —
20 los. 7. — 21 IV Reg. 5. — 22 loann. 12, 6. — 23 Mt. 27. — 24 Act.
I, 18.

.
1 ooL e I
2 . '/ ^ .
h
: h ,
9
/. b

b
1 3

12
a b h
-{-
6
: .
:

rel
|

j
4
10
\
Id
d' a :

:
de h
d |
,
15
> d e
e

b d e h
|
8
10/11 d'
|
18
b d e h
. :
|

sec >> a h h | 19 h j
20 sec : h |
21 a :

, rel | 23 -\- h \
24 d h

6. 6 ] Q.uae
sequuntur, ea Constitutor praetermisit,
et quidem, ut viJetur,
in Didache

quia IV,
c. i

3, 2
eleemosyna
sumptum
e scriptura
repetere noluit.
apocrypha de-

iam similia scripsit atque dictum de 12. .] Cf. II, 10, 3.

 392 CONSTITUTIONES

' ' ,,
^'
,
^^.
^& ^,,
III.
,
,,"^,
,
5

^ ."
,,

,
''
^,
. 2.

'\ ,,
^. ,, 3•

''" ',, ,,'

^?^
.,
^'^^
"' 4• ,

,,
' -
10

?] 5•

". , ,,

^",
IV. ,, , , ,,,
". ] „\
^-
,,"
15

^
" ' ., "
,,
".
", ,,
' 6
]'
,,
2.

3• ^^^ 6

, ,
, , ,, ,," , ". 4• ^^
5• ^^^ ^^?/

,
20 ,,

,
?". 6. ,,

,
,
^ , ^ , ^
^".

.. ' - 4• ^^^

.
^^?/

5•
,,

6.
6
".
, ,
3• <>^^

^-

1 Act. 5• — 4 Exod. 22, 1 8. — Exod. 2, 23. — 7 Exod. 20, 17. —

9 Mt. 5> 3^5 34• — 10 Ps. 62, 12. — 11 Exod. 20, 16; Prov. 14, 31. —
— — —

^
13 Prov. 20, 13. 14 Prov. 12, 28. 15 Prov. 6, 2; Ps. 139, 12.

17 Mt. 12, 36. — 18 Lev. 19, 11; Ps. 5, 7. — 20 Hab. 2, 9. — 21 Mt.

24, 51.

d |
ovdh h |
d e h |
3
b | 6 d e
h |
4
|
8
> h |

e
5
|
-^
9
 APOSTOLOKUM , 3, 1 4, 6. 303

snni omnia visceni eiiis ; et Ananias atque Sapphira uxor eius, quo-
niani propria bona rapuerant et tentaverant spiritum Domini, statim
sententia Petri coapostoli nostri morte multati fuerunt.
III. Non incantabis neque vinum miscebis; ait enim: Vene-
jicos non sinetis vivere. 2. Non interticies tilium tuum in abortione 5
neque interimes inf;intem natum; omne enim formatum, quod
animam a Deo accepit, si perimatur, vindicabitur, utpote iniustum
occisum. 3. Non concupisces, quae sunt proximi tui, ut uxoreni
aut serviim aiit bovem aiit ngrnm. 4. Non peierabis; dictum enim
est: Non iurabis omnino; sin minus, saltem pie ac vere iura, quia 10
laiidabitur omnis, qiii iurat in eo. 5. Non dices falsuni testimoniuin,

quoniam qiii calnmniatur pauperem, lacessit eiim, qui illum fecit.

IV. Non maledices: Ne diligas enim, inquit, maledicere, ne
tollaris; neque recordabcris iniuriae acceptae; viae enim eornm,
qui memores sunt iniuriariim, ad mortem ducunt. 2. Non eris du- 15
plicis sententiae neque duplicis linguae; laqueus enim fortis viro
propria labia, et vir linguosus non dirigetur in terra. 3. Non erit

sermo tuus vanus; de omni enim verbo otioso reddetis rationem.

4. Non mentieris: Perdes enim, inquit, omnes, qiii loqiiuntiir men-
daciiim. 5. Non eris fraudator neque mpax: Vae enim, inquit, 20

ei, proximum fraudat fraude mala.

qiii 6. Non eris hypocrita, ne
partem tnam ciim eis ponas.

a-
V
i.
I

m
10 OZL
I
6
:

:
>
>
^
6
b, +
h
yiypccTiTai d e
|
13
!
11
a b
.^ :
:

d e h LXX
b d

'
18 y«i) de d, b h 19

,
: ;

| \

>

( ,
d e

-
/
Ancyrana

,
III. c. 63, c. 21; Basilius can. 2;
), losephus Contra Apionem II, 16 vel
(. > ). Inter- Eusebius Praepar. evang. VIII, 21

,
8,
dictio

ter

19, 2
2.
magicarum artium,
filiorum (mendacii), periurii, falsi testi-
monii.
Procurationem abortus
sitionem vel necationem filiorum prae-
Didachen et

condemnant Epistula ad Diog.

interfectionis

Barnabae epistulam
et expo- {& ,.-
verba losephi repetens.
IV.

(+
d e

Interdictio maledicentiae, irae

nentis ac moris subdoli, otiosi sermonis
),
e)
-
perma-

5, 6; lustinus Apol. I, 27; Athenagoras (contradictionis), mendacii, fraudis, si-

Leg. c. 30; Clemens Alex. Paedag. mulationis.
II, 10, 96 p. 227; synodi Illiberitana 4. Ps.-Ign. Her. 3, 1.
 394

,,
.^ '
^ . / -.
,,"
, ,, ^'.
eOfj

3•
2.

^^
CONSTITUTIONES

^',
yaQ

' ^^*^, , ,, , ^
?});]
5 ,, ". 4• ^^^

,
^
".

^
5- ^^]

' ^7]
10
-
]
,
^'

, • ^ ,
. , \ ,
15

- ^ ,
,,€6" ,
. -
VI.
,, *', ,,

^*'
,^ ..
^ ^ &
' , 2. ]
20

^ ,
,, { ),. ,
. &. .
3• '^^
4• ^^'^ ^'^?/

. ,
, . ^ ,-'
III.

,
2.

^
-', , ^ . •7],

^
3•

,
4•

6 les.
1 Prov.
54, 14.
3,

—
34• —
8 Geii.
2 Deut.
4. —
7]
,
12
ly.

I
—
Reg.
3 Lev.
17.
19,
18. — U
—
17•
III
^,
-^ Prov.
Reg.
9,

2,
)-

8.

32.
—
—
16 I Reg. 15, 23. — Num. 25, 23. — 17 Deut, 18, 10. 11 ; Lev. ^9, 26.
 APOSTOLOKUM VII, 5, 1—6, 4. 395

. Non eris malignus neque superbus: snperbis enim Deus

resistit. 2. Non accipies personam in indicio, quia Domini est iudi-
citwi. 3. Non hominem. Argiiendo argues
odio habebis ullum
fratrem tuum, et non accipies propter eum peccatum; et argtie sapi-
entem, et diliget te. 4. Fuge ab omni malo et ab omni re simili 5

ei: Recede enini, inquit, ab iniquo, et treiuor non appropinquabit

tibi. 5. Ne sis iracundus neque invidus neque aemulator neqiie
furiosus neque audax, ne tibi accidant, quae Cain et Saul et loab;
quoniam primus quidem occidit fratrem suum Abel, quod is fuit
apud Deum praestantior inventus eiusque sacrificium acceptum, 10
secundus vero sanctum David persequebatur, victorem Goliath
Philistaei, invidens ob saltatricum faustam acclamationem, tertius
denique duos exercitus diices confodit, Abner ducem Israel et

Amasam, ducem ludae.

VI. Ne sis augur, quia id ducit ad idololatriam : Augurium
enim, inquit Samuel, peccatiim est, et non erit augtiratio in lacob
neque divinatio in Israel. 2. Non eris incantator aut filium tuiim
liistrans ; non ominaberis neque auguraberis neque auspicaberis neque
disces pravas disciplinas; haec enim omnia etiam lex prohibuit.
3. Ne sis cupitor malorum; deduceris enim in peccatorum nimie- 20

8
11
2
:
(>

a d e
h) ^eoq
()
d |

:
^-. ^
:
a h
|
4

.
:

-\-

b h
e
b
a
b d e

|
j

|
5

12
|

13
9
LXX |

a b
nQoaojnov
h 6
]
|

oc
-\-

a
:

|
14
+
b h,

a b
| 10
|

-d
>d
e

a
|

|
|

,
a d e :
+ '^»' b h |
h 1 17 b h j
18 e |

t] : ovds , >> b ! 19 — a- i. m,, >> a |

. , {,
d e 20 d e 21

,
| | e

^,
^,-
V.
{), VI.

Interdictio malignitatis,
acceptionis personarum, irae, odii erga
homines, invidiae. augurali, incantatione, ominatione, cu-
. >> a), De arte

I. Ps.-Ign. Her. i.
pidine malorum reliquarumque rerum
5,
interdictarum.
'/. .] Haec Con- — 4.

2,
3.

stitutor verba

7 delevit.
addetis
. Did. 3,
I

3.
3. 4
Constitutor ordinem Didaches
invertit.

Cf. Cyrill. Hier. Catech. IV, 37.

 396

] ^. , CONSTITUTIONES

^'
' ^,' , -
.
^. ^ '
ovot tx
jroQVslai xcu 5• ^^
^8

- ^
6.

, ^
,^ , ** '
„

.
.

10
VII.
2. ^^ -
-
^'<>^^ ^^

^'
3•

/, ^'.

,
,,
,,
'%
VIII.

^, ''.

^" , ^ ,^
, ,
15 ,," ,,
^, ^*'. 2.

^.
3• ^^^
4• ^^
6 ,, 6
\ ,,
,

^. ,,
20
^''.

^^
. , ,.
5•

^
&
*'. 6.

. <

^ .,. ,'
( )'
,
,
. ,
?]' , ,
-
5•

6.

&07]

^
".
^ 7• '^^'^^ ^^ ,,

, .
.
8.

^,,
9-

6
.
,^ . ^.
3 Mt. 6, 24. — 5 Ps. 130, . 2. - 9 Num. 12. 14. — 11 Num. 12, 3;
 APOSTOLOKUM VH, 6, )-8, 7. 397

tatem. 4. Non eris turpiloquus neque emissiciis oculis neque

vinolentus; inde enim iornicationes et adulteria oriuntur. 5. Ne
sis avarus, ne vice Dei servias mammonae. 6. Ne sis inanis
gloriae cupidus neque elatus neque altum sapieiis; ex his quippe
omnibus superbiae prodeunt. Memento illius, qui dixit: Domine, 5

7wn est exaltatum cor ^neum, neque elati sunt oculi mei, neqiie am-
biilavi in rnagnis neque in mirabilibus siiper me; si non hnmiliter
sentiebam.
VII. Ne sis murmurator, memor poenarum, quas dederunt,
qui Mosi obmurmurarunt. 2. Ne sis insolens nec malitiosus nec 10
duro corde nec iracundus iiec pusilli animi; omnia enim haec
ducunt ad blasphemiam. 3. Sis vero mitis, ut Moses et David,
quandoquidem

dentia,
VIII.
siquidem
mites possidebunt terram.
Sis longanimis: qui
piisillanimis est vehementer stultus.
enim talis est, multiis est in
2. Sis mise- 15
-
ricors: beati enim misericordes, quoniani ipsi misericordiam con-
sequentur. 3. Esto innocens, quietus, bonus, tremens sermones
Dei. Non te exaltabis ut Pharisaeus, quia omnis, qui se exaltat,
humiliabitur ; et quod altnm est in hominibus, abominatio est apud
Deum. 5. Non dabis animae tuae audaciam, quia vir audax 20
incidet in mala. 6. Non gradieris cum insipientibus, sed cum
sapientibus ac iustis. 7. Morbos et casus, qui tibi acciderint,
placide accipito, et adversa fer sine tristitia, sciens, quod tibi a
Deo dabitur merces, sicut lob et Lazaro.

Ps. 131, I. — 12 Ps. 36, II ; Mt. 5, 5. — 13 Prov. 14, 29. — 15 Mt. 5, 7.

—
— - —

^
16 les. 66, 2. 17 Luc. 18, 14; 16, 15. 19 Prov. 15, 17. 23 lob 42;
Luc. 16.

^
10/11
a b

18
h
4

15 ya(>
-f
.
b

>
a ,
b

e
19 S
|

-
|

/.^
b
|
5
Mojaewg
|
11
:
,

a
:

|
^ ^^
vlol

,&
20 ^^, ,
i'k/.

d e h
b h

6
a,

|
12
|
'b

h |
|

>
8
b

h
21
e,

|
|
14
h
a

>
b e

+
|

^
. VII.

Cf.
a ex Prov.

Interdictio
pervicaciae, superbiae, feritatis.
Ps.-Ign. Eph.
33»

murmurationis,

10, 2.
20

&-
] 22 23

De
VIII.

tudine, patientia.
i.
(

Cf. Ps.-Ign. Her.

-(-
a

longanimitate, innocentia, mansue-

d e) .
3. 5, 2.
 398

,
, ^, ^.
-?!
'
, -
IX. ,,
CONSTITUTIONES

^''

. , 6 2. -
5

.. ' ,,, , ^ -'

10 4-

^ ^
.

XI.
2.

3• ^^^^ ,,"
,
6
^.
,
-' ,,, '
''.

^'
15
6

XII.
;

.
^' "
,
,' ,,"
' ^
2 (XII).
,'
20 , ,^' , ,,,, '\ ,
^ ,
. 3•

4• ^^"^

,
^/' , ,, . - ^ ,, 0

.
IV.

.
^'
,
, ,' 3• ^^ , . 5• ^
'

.
' 2.

4• ^^

, , . 6.

7• ^^
-
1 Hebr. 13, 7• — 7 Num. 16. — 8 Exod, 2. — 9 Deut. , ly. —
10 III Reg. 18. 22. — 11 ler. 45. — 12 II Reg. 12; Mt. 14. — 13 lac. i,

6. 7. — 14 Mt. 14, II. - 16 Sir. 4, 31. — 18 Prov. 16, 6. — 21 Prov.

19. 17.
 ArOSTOLORUM VII, 9, 1 — 12, 4. 399

IX. Eiinif qui sermonem Dei tibi loquitur, glorificabis, eiusque

eris memor die ac nocte, honorabis autem eum non tanquam
originis auctorem, sed tamquam illum, qui tibi ut bene esses
conciliator exstitit; ubi enim doctrina de Deo, ibi Deus adest.

2. Exquires cotidie faciem sanctorum, ut adquiescas sermonibus 5

eorum.
X. Non facies schismata adversus sanctos, recordatus Cori-
tarum. 2. Pacabis dissidentes ut Moses, eosque in amicitiam re-
conciliabis. Domini enim est iudicium. 4. Non
3. ludicabis iuste;
accipies personam in arguendo de peccato, ut Elias et Michaeas 10

Achab arguerunt, Abdemelech Aethiops Sedeciam, Nathan David

et loannes Herodem.

XI. Ne sis duplici animo in precatione tua, utrum futurum

sit an non; dixit enim Dominus mihi Petro in mari: Modicae
fidei, qiiare dubitasti? 15

XII. Noli ad accipiendum quidem manum porrigere, ad dan-

dum vero contrahere. 2 (XII). Si habes, manibus tuis praebe,
ut opereris in redemptionem peccatorum tuorum; eleemosynis enim
ac fide purgantiir peccata. 3. Non dubitabis largiri pauperi, neque
largiens murmurabis; cognosces enim, quis sit, qui mercedem 20
retribuit; ait quippe: Oin miseretur pauperis, Domino faenerat;
secundiim autem datum illiiis, sic retribuetur ei. 4. Ne avertas te ab

'
^ 2 rf'

b i
d

'
'

3 b,

|
10 e
av|4o>bde!8
|
11 ,
d
h
e,

/^,
h |
14 a d h : b d i. m, e j
17
+ b, d |
a |
21 : {)^ b d e

.
&'
& ,
IX.

)
(+
( a) ,? X.

(' . >>
- a). Q.uod

(.
Quod oporteat doctrinae oporteat se disiungere a sanctis, sed
Chrisli magistros pluris ducere quam pacificare contendentes et iudicare iuste
parentes; illi enim bene esse, hi vero et personas non accipere.
nonnisi esse praestant. — Codex d XI.
inde ab hoc capite nonnisi rarissime e). De homine animi
inscriptionem exhibet. duplicis seu parvi (modicae fidei). Cf.
Ps.-Ign. Her. 7, i.

I. .'] Eadem XII. De beneficentia.

fere Constitutor c. 31, 2 addidit. 2. Cf. Ps.-Ign. Her. 5, 2.
 '
400

,'
,, ^,
CONSTITCTIONES

^' , ffrjOl, ,,

5 &
^ '^ , \9.^
XIII.
,^' ,," ', ,,
'^. 5•

?)

?;-

10 ], , ^ - 0
, 2 (XIII).
,,
,
^',

,
{^.
;)
^
3.

^^'.
, . , ,, , -
;), ,,
XIV., 6 fi

,, ^'*
15 2.

20
^' ,
,
,,'^
, ^ , ".
^^

?
'
^ ,, ^''
'*.
,,
-, - ' 3•

,,

,
.^ , ,^
XV. ^*'
,,

8.
,,
-
^; '

,
9-

) ,
. - ..^
^.
,^ ^ -
-
.

, , ^?'] '* '

,
1 1,

]-

^. ,
1
-
Prov. 21, 13. — 8 Prov.
14.
6

19, 18. — 10 Sir. 4, 6. — 13 Col.

1 2.

3,
13.

23. —
 APOSTOLORUM VII, 12, 5—15, 1. 401

indigente: Oiii obturat enim, inquit, aiires suas, ne aiidiat egenteni,

et ipse invocabit, et non erit, qui exaudiat eum. 5. Communicabis
omnia cum non dices propria esse;
fratre tuo et communis enim
participatio a Deo omnibus hominibus praeparata fuit.
XIII. Non tolles manum tuam a filio tuo aut a filia tua, sed 5

a iuventute doce eos timorem Dei: Castiga enim, inquit, filiiivi

timm ; sic enhn erit tibi honae spei. 2 (XIII). Non imperabis in
aniaritiidine animae servo tuo aut ancillae, in eundem Deum con-

fidentibus, ne forte ingeniiscant adversus te et tibi sit ira a Deo.

3. Et vos, servi, dominis vestris tanquam imagini Dei estote sub- 10

iecti cum reverentia et metu, sictit Domino et non hominibus.

XIV. Odio habebis omnem hypocrisim, et quidquid Domino

fuerit placitum, facies. 2. Ne deseras mandata Domini; servabis

autem, quae accepisti ab eo, neqiie addefis in iis neque detrahens

ab iis; iion addes enim verbis illius, ne arguat te et mendax fias. 15

3. Confiteberis Domino Deo peccata tua; et non amplius adicies

ad ea, ut bene sit tibi a Domino Deo tuo, qui non vult mortem
peccatoris, sed paenitentiam.
XV. Patreni tuuni et matrem tuam tanquam tibi ortus
coles

auctores, ut fias longaevus siiper terram, quam Dominus Deus tuus 20

15 Deut. — 17 Prov. 30, — 20 Ezech.

^
4, 2; 12, 52. 6. 18, 23; 33, 11.

22 Exod. 20, 12.

1 bve6evov h D : a , b d e |
post
>bh >
h |
2
|> 8
j

a |
iic
pr
>b
a
h |
5
j
b e |

a |
7 ' e
: tv-

> a 10 ^V > a 11 b d e 12 b d h D :

&
i

a, e, 13 aloyvvy : a > d e

^
| |
|

14 iav
16
d e 1
22
:

h
d e

bis
i
17
>> b,
V I

sec >> a
14/15
b h j
19
(+ b)
h |
20
a b D : c^
& rel |

{^,.
se
XIII.

exhibere debeant famulis

Q.uales
domini,
crisi

sione.
et
a- pr.

legum observantia
m,). De hypo-
et confes-

et quomodo
subiectos.
XIV.
oporteat famulos

-. esse
3.

^V.
Cf, Ps.-Ign. Philad.

De cultu erga parentes.

ii, i.

-
(- , Cf, Ps.-Ign. Her. 4, .
FUNK, DlDASC. ET CONSTIT. . I. 26
 '
402 CONSTlTUTiONES

6 ^ oot'\ 2.

,,
) '. XVI.
". ^)/,
"' ,
,^"
, ,, ^,
,
,. ^ &
XVII.

-
. 2.

,
10

,
^'
, ,
, ,
^
XVIII.

'' ,,,- d 7]
-
15

20 2.
-
,
,
, ^,
^,
,
^ ,
^,
,
,,
, ,
,
, .- ,,'*,
'',
''

,,"
,,"
„'\,,,

-,
^,
,,
,

"*
-^'
,
,

,,,

, ^'. ' ^, ,

,,"
, ^,
,
,
,
,,, '*,
",,,^^,
,
,,
V. '^

,
,
-
,
,
,
^, ,

{)'
,,,

-,
^',
,,,
-
,
2.

,,
^,
^,, '^
?], ,,
*
2 les. 58, .
^^'

— b Rom. 13, 4• — > Rom. 13, 7• —

, -
14 Mt. 15, 19• —
 APOSTOLORUM VIl, 15, 2—18, 2. 403

dat tihi. 2. Fratres tuos et cognatos tuos ne despicias; domesticos

enim semims tui ne despexeris.

XVI. Regem vereberis, sciens a Domino esse electionem;

magistratus eius honorabis ut ministros Dei; vindices enim sunt
omnis iniuriae; quibus grato animo exsolvite vectigal, tributum 5

omnemque collationem.
XVII. Non accedes ad precationem tuam in die improbitatis
tuae, priLisquam amaritudinem tuam deponas. Haec est via 2.

vitae, intra quam vos utinam inveniamini per lesum Christum

Dominum nostrum. 10

XVIII. Via autem mortis in pravis actionibus cernitur; in ea

enim est ignoratio Dei et introductio multorum deorum, unde
caedes, adulteria, scortationes, periuria, cupiditates iniquae, furta,
idololatriae, magiae, praestigiae, rapinae, falsa testimonia, simula-
tiones, corda duplicia, dolus, superbiaj malitia, pervicacia, avaritia, 15
turpiloquium, zelotypia, feritas, elatio mentis, insolentia, timoris
vacuitas, bonorum vexatio, veritatis odium, mendacii amor, igno-
rantia iustitiae. 2. Horum quippe factores non adhaerent bono
neque iusto iudicio; vigilant non ad bonum, sed ad malum; a
quibus longe est mansuetudo et patientia; qui vana diligunt, sec- 20

16 Rom. I, 29. 30. - 20 Rom. 12, 9; loaiin. 7, 24. 21 Rom. 16, 19.
22 Ps. 4, 3; les. 1, 25.

1 : d e, >> b |
001 >d |
3
} e h |
4 ^
-
> d e

^
|

5 e ]
8 h \
13 > a |
: S

18
h i
b

21
! 15
h : - rel

-f
20
a,

h
corr a-

\
j

^
b !

h
e h |

sl (corr a-) e, -
e h |

.}
.&.
XVI.

erga regem
XVII.

scientia precantium.
XVIII.
et magistratus.
De

De munda
subiectione

con-

-
Q.uod via ex

I.

militer
viarum
Funk 1901
in

locum
]
impietate aciniquitate plena

plicandum vocabulum addit

corrector
latinae.

p.
catalogo vitiorum Clem.
obtinet.
insidiis

Barnabas 20,

14.
versionis
diaboli

Cf. Patres apost. ed.

Vocabulum etiam
Hom.
i

&,
adscita
sit.

ad ex-

Duarum

I,
si-

26*
 '^
404

, , ,-
CONSTITUTIONES

),^
'',
-,
, ^. •,'',, ' .- ^,
\
,,^

10
,
'
.
, XIX.

•
XX.
),
,
^", "' ,,
,',
]"'
)
', ,,^
(' -^ ,,
wa Ovvfig
,,

^, .
15
', '',
^,
,,
,
' ^',-
,,
,,

\
2.

''
,,
,," ,

'^
"
20 ^ ,
,^
^ , " ,
XXI.
"
.
;

^'
-

,,, ^ -,
XXII.

,
^,,,
. . , -.,
,, ",
?]
,
^,

VI.

.^, ^,
3• ^^Q^ ^^ ^^
,
, ^. '
2.

' ' ^,

VII. '

2 Sap. 12,
11 Deut.
16 Eccles.

4 .
15, 23.

2, 25.

^.
5- — 6 Mt. 24,
— 12 Mt. 15,
— 20 I

:.^?.. .
4•

11.
—
Cor. 10, 20.
ios.

19.

b
—

ci,
,

>
j. —
14 Gen. 45,
10

|
les.

5 &
18.
, 19; Gen. 9,
— Zach.
3•

9, 17.

d
"
—

D :
 APOSTOLORUM VII, 19, 1—22, 1. 405

tantur remnnerationem, non miserentur inopis, non laborant de

afflicto, non cognoscunt creatorem suum: interfectores liberonim,

in abortione corrumpentes creaturam Dei, aversantes egenum,

opprimentes calamitosum, divitum advocati, pauperum contempto-
res, omni ex parte peccatores. Liberemini, hlii, ab his omnibus. 5

XIX. Vide, ne quis te faciat aberrare a pietate: Ne declincs

enim, inquit, ab ea ad dexteram vel ad sinistram, nt in omnibtis
intellegas, qiiae feceris ; ubi enim a via recta deflexeris, eris impius.
XX. De cibis vero tibi ait Dominus: Bona terrae comedetis,
et: Omneni carnem edetis ut olera herbae, sanguinem vero effimdes ; lO

non enim, quae intrant in os, coinqninant hominem, sed quae ex

ore procedunt, blasphemiae, inquam, obtrectationes et si quid huius-
modi. 2. Tu vero comede medullam terrae in iustitia, quoniam si

qiiid pulchnim, eins est, et si quid boniim, eiusdem; frumenturn

iuvenibus et viniim odoratum virginibus. Oiiis enim comedet aut
quis bibet sine ipso?
XXI. Porro ab idolothytis abstinete; in honorem enim dae-
monum immolant ea, ad contumeliam scilicet solius Dei; ne effi-
ciamini participes daemomim.

. XXII. De baptismo autem, episcope aut presbyter, iam quidem

^ 20

,^ ^
rel i
! 7 h |
: d e
LXX 8 h , a. d h h, -\- a. >>
^.
: :
| \
j

11 |
' \
18 :

d e h

^
j

14 d e |
1 e |
17 + 6

'
a ex II Esdr. 8, 18 h 19 d e

.
:

^/.
| |

XIX. — 2. Cf. Ps.-Ign. Her. , 2.

a pietate declinare
Q,uod
dextrorsum vel
oportet
si-
XXI. " Q,uod oporteat

.
>>
? ,
nistrorsum; admonet enim hoc legis-
lator.

XX.
e )
Q,uod
probare cibum ullum usui accommoda-
oporteat im-
(
abstinere ab esu idolothytorum.

^.
eis,
XXII.
!> ]
Constitutio
quae ad baptismum pertinent,
(+

Dominica (de
e )

et)
tum, sed cum gratiarum actione et '
quomodo oporteat baptizare et in cuius
ordinate sumere. mortem.
 , ^
406

^,
^, , , ,,,-
xal
CONSTITUTIONES

Ot
-

^,,, .
6
-,
5 '*'
, - 2. -
,^.
^^ '^. ^,,^ -, /

10 3• ^^ ^^ fj ,
4• ^Qo

^
6 6
,, ^^'
".
1

-, ^ ^, '.^?]
5•

20 ,7] -,
7&
-,"'
'
- 6 ^
6.

^
,,

, '
. ,-
2

, ,, ,
-. ^
^'
^,
. '
2. ^ ,
' ''.
3•

,,
4-

\
. —
2 Mt. 28, 19. 20. — 13 Mt. 3• 4• — 14 Mt. 4, ^- 2. — 22 Rom. 6, 5.

24 Rom. 6, 4.

2 b e | ^ >> d j
7 -\- \
S (/( h |
 APOSTOLORUM VII, 22, 2—6. 407

antea constituimus, et nunc vero dicimus, quod ita baptizabis,

sicut Dominus iniunxit nobis dicens: Euntes docete omnes gentes,

bapti:(^antes eos iri noniine patris et filii et spiritus sancti, docentes
eos servare omnia, quaecunque niandavi volns, in nomine patris, qui

misit, Christi, qui venit, spiritus sancti, qui testimonium perhibuit. 5

2. Unges autem prius oleo sancto; deinde baptizabis aqua, et

tandem signabis unguento, ut oleum quidem sit participatio spiritus
sancti, aqua vero symbolum mortis, unguentum autem sigillum

pactionum. 3. Quodsi neque oleum adsit neque unguentum, suf-

ficit aqua et ad unctionem et ad sigillum et ad confessionem 10
morientis seu commorientis. 4. Ante baptismum vero ieiunet,
qui baptizatur; etenim Dominus primum a loanne baptizatus et

tn deserto commoraUis, postea ieiunavit quadraginta diebus et qua-

draginta noctibus. 5. Baptizatus autem fuit et ieiunavit, non quod
ipse opus haberet ablutione sordium vel ieiunio vel purgatione, 15

qui natura purus et sanctus est, sed ut loanni veritatem attestaretur

atque nobisexemplum praeberet. 6. Igitur Dominus non baptizatus
est in passionem suam aut mortem aut resurrectionem, nondum

enim horum quidpiam acciderat, sed in aliam ordinationem. Qua-

propter ex potestate ieiunat post baptismum ut dominus loannis; 20

qui vero in mortem illius per baptismum initiatiir, debet prius

ieiunare et tum baptizari, quoniam aequum non est, ut, qui con-
sepultus est et consurrexit, sub ipsam resurrectionem maereat.
Non enim homo constitutionis ad salvatorem pertinenlis dominus
est, quandoquidem Christus dominus est, homo vero subiectus. 25

^
]>•

>
16

.
b h
h

]
24
(:.^
]> e
I
lc)/14

' '
I

?..] Cf. III, 17,2;

:
|
18

sc.
>>
vno
h

d e

III,
e

b h
|
h

1
25

16—18.
]

'/.
10

[
j/

19
:

—
?^>^ d,

d e,

— 84 .
c.
>

:
:

21

20; Ps.-Clemens
'
|
13
1.

9^8;
\

>> h 23
h
..
+ ^«

Tertullianus
Hom.
&
b e

III,
|

De
|
14

75; XI,
h

bapt.
]

Euseb. Demonstr. evang. VI, 22. 35; XIII, 9 — 11; Recognit. III, 67;
2. Cf. III, 16,2—3; 17, I. Didache VI, 15; VII, 34-35. Didache etiam
nec de oleo nec de chrismate dicit, baptizanti ieiunium praescribit, atque
sed de aqua solum, in qua tingendus insuper fideles baptismo assistentes
est baptizandus. ieiunare vult. Similiter lustinus Apol.

4.

ieiunandum fuisse testantur etiam Cle-

6 .] Baptizando I, 61 et Ps.-Clemens Recognition.
VII, 37.
mens Alex. Epit. ex Theodoto §§83 5. Cf. Ps.-Ign. Eph, 18, 2.
 ,
408 iONSTITUTIONES

'^,
XXIII. ,, oh

, . -
5

^
. 3• ^
.
,, ,
-
,
^ ,
,
2.

^^ ^^

,
4•

10

^?] , -
^
6 , .&
, ^, ^,
XXIV.
,
15 ,"
,, -'
,^ & ^0 ,
6

,
6
0,
,
"'
, ", " . '
VIII.

,
^ , &' , ^ &
^' - ,,
,, 7]0^'

6
2.
,, -
,,^
,
16 Mt.
,
1 Mt. 6,

6,
6.
9-15.
— 4 Mt. 26, 13. 14. — 5 Mt. 27. — 14 Mt. 6, 5•
—

^
^
5
>> d e
2

XXIII.
dh
I
10
h |
> a
h
b d e

j
|

15
11
a
An
]

>d
|

6 ro
e

--
|
^^/
|
13
.
h
a

|
D

16/2
:

&
d
h
e,
|

hebdomadis ieiunandum sit

8 ro sec
sed i.
rel

m.
—
|

:
4
/}
?y

a An
|
sec

14

et
:
\
>
-
9

quibus
d |

. Quibus diebus
sit ieiunandum et qua

— 3• Anastasius Q.uaest. LIV.

ratione.
 APOSTOLOKUM, VII, 28, 1-24, 1, 409

XXIII. leiiinia vero vestra ne sint ciim hypocritis ; ieiunant

enim secunda et Vos vero aut quinque
quinta sabbatorum. 2.

diebus ieiunate aut quarta feria et parasceve, quoniam quarta quidem

feria iudicium Dominum condemnans prodiit, cum ludas pecunia

proditionem esset pollicitus; parasceve autem, quia in ea Dominus 5-

mortem crucis passus est sub Pontio Pilato. 3. Atqui sabbatum

et dominicam festos dies habete, quia illud quidem creationis
recordatio est, haec vero resurrectionis. 4. Unum vero dumtaxat
sabbatum vobis observandum est in toto anno, illud, quo Dominus
sepultus fuit, quo ieiunare decuit, non autem festum agere; quam- 10
diu enim creator sub terra degit, plus valet luctus de eo susceptus
quam laetitia de creatione, quoniam creator creaturis suis natura
ac dignitate praestat.
XXIV. Ciiiii antem oraveritis, ne sitis quemadmodnm hypocritae,
sed sicut Dominus nobis in Evangelio praecepit, ita orate: Pater 15
yioster, qid es in caelis, sanctificetur nomen tuum, adveniat regnuni
tnum, fiat voliintas tiia sicut in caelo et in terra; panem nostrum
cotidianuni da nobis hodie, et dimitte nohis debita nostra, sicut et

1. Pharisaeos bis in hebdomade ie- vel etiam quinquies in hebdomade ie-

iunasse ostendit Lucas 18, 12, Dies, iunare; et hunc morem respiciens Cas-
quibus ieiunabant, praeter Didachen et sianus Instit. III, 9 scribit, quod per
ConstitLitiones indicat Epiphanius H. 16 totas anni septimanas iugiter quinis
c, 1. Manichaei quoque duobus heb- diebus ieiunans, nisi duobus salteni
domadis diebus ieiunabant, sed Leonel interpositis refocillatum fuerit, facile
Serm. 43 (de quadragesima 4) c. 5 lassescit ac deficit. — tf/

.]
testante
prima
2.

quinque
et
in

navTf
dies,
honorem
secunda sabbati.
v. ] solis

quibus secundum
suetudinem Orienlalium ieiunare
ac

sc.
lunae

illos

con-
lice-
3.
3.
Cf. quae adnotavi ad V, 14, 20.

Cf. II,

4; Trall. 9, 6.
59, 3.

Sabbatum hebdomadis magnae

4.
Ps.-Ign. Magn. 9,

toto anno unicum erat, quo Orientales

bat quibusque eos tempore quadra-
gesimae ieiunare oportebat, vel omnes
et reliqui Christiani, qui eandeni cum
illis disciplinam sequebantur, ieiuna-
praeter primum et septimum, domini-

/
bant. Cf. V, 20. 19; can. 66. Ps.-Ign.
cam et Hoc quinque di-
sabbatum.
eruni ieiunium Basilius De ieiunio hom.

&^ 7
Philipp. 13, 3.

--
^ /.
I, 7. 10; II, 4. 7 commemorat et primo XXIV.
loco eleganter
appellat. Augustinus Ep. 36 ad Casu- Q.uales esse opor-
lanum c. 4 n. 8 refert, multos, maxime teat eos, qui orant orationem a Do-
monachos, tota vita sua ter vel quater mino traditam.
 , -&,,
410 CONSTITUTIONES

, *', /' .
5
2.

,
;
^
\
,
,
,
,
^ ,
,, ,**;
-

10 ,,
3-

, ^ , ' -
7] ,, *'
, , '-
XXV.
,, -*'.
\
2.

1
,
^ ^,
,
,'
^- ^,-
,
?]

- ,, .- ,
.
3• ^^
20 -

-
,

' . ^,
IX.
'., , "'7^
3• ^(>^^ '^^^

,
,
'
. ,
3•
•. 2.

^^Q'- ^^ '^^^

^. 4• ':;
,
' --
'

5• -
 APOSTOLORUM VII, 24, 2—25, 3. 411

nos dimittinms debitoribiis nostris, et ne nos indiicas in tentationetn,

sed libera nos malo, quia tuum est regnum et potentia et gloria

in saecula, amen. 2. Ter in die sic orate, et praeparate vos,

ut sitis digni adoptione patris, ne, cum eum indigne patreni
appellabitis, probrum ab eo referatis, sicut et Israel, qui olim 5

erat primogenitus iilius, audivit: Si paier ego sum, ubi est honor
tneus? Et si dominus sum, ubi est timor rneus? Honor enim
patrum est sanctitas filiorum, et honor herorum famulorum metus,
quemadmodum utique, quod contrarium est, despectio et imperii
abiectio censetur: Propter vos enim, inquit, nomen nieum blasphe- 10
inatur in gentibus.
XXV. Estote autem semper ad gratias agendas intenti, ut
fideles et grati servi; et de eucharistia quidem ita dicite: 2. Gra-
tias agmius tibi, pater noster, pro quam manifestasti nobis
vita,

per lesum puerum tuum, per quem tum omnia creasti tum uni- 15

versis provides, quem et misisti, ut ad salutem nostram homo

fieret; quem etiam permisisti pati et mori, quem et resuscitans

glorificare voluisti et sedere fecisti ad dexteram tuam, per quem

et promisisti nobis resurrectionem mortuorum. 3. Tu, Domine
omnipotens, Deus aeterne, quemadmodum hoc erat dispersum et, 20
cum fuit congregatum, factus est unus panis, ita congrega ecclesiam

4 Dan. 6, lo. 13. — 7 Mal. i, 6. — 10 les. 52, 5. — 15 Sap. 6, 8. —

21 Soph. 3, 10.

9
> e
3
>
19
d
^( >
|
. .
11
d
?;

>
20
>
|
a

.
[
5

e [
d|6o>>bdh|
»^ff
e
d
|
7
12 tt>c
> h |

.] . — 4• Constitutor orationes Didaches

ed.
2. .
Schulze IV, 1247
Theodoretus
scribit: - 145
duas
2
in unam conflavit atque ordinem

2-3. Anastasius duaest.

. I.
sententiarum mutavit, primo gratiarum
actionem pro pane, deiiide pro calice
pronuntians.
^' ^' ^^
leguntur VII, 35, 10; VIII,
" ^^^^] Eadem
5, 2; 12, 8;
fere

XXV. (. 1 6, 2. Cf. Ps.-Ign. Philad. 9, 2. —

> d v). Gratiarum actio sacramen- ov y.a) .] Cf. II,

talis. 24, 3.
 412

4. ,'^, CONSTITUTIONES

,
-
, ,,-
5

,
,
^'^'
. 5•

, ^.
6.

. , ,
10
^,
^. XXVI.
, 6 -
.

'^,-, 2. -
15

,, ^ 6 ,
-'
. 3• ^^
7)

,,, , '^, -
20

'
^
^, &,
-
^'
*',

.^ 6
6
,,

, ^
' ' ]0& ,, '\
-
^. ,
.
,
, , 2.

,, ''
,
'
&, -
)
. /\
3•

€
^^%

. ,
,
\
5• ^, ,
 APOSTOLOKUM VH, ^5, 4— IG, 3. 413

tuam a iinibus terrae in regnum tuum. 4. Adliuc gratias agimus,

pater noster, pro pretioso sanguine lesu Christi efFuso nostra causa,
et pro pretioso corpore, cuius et haec antitypa celebramus, cum
ipse nobis constituerit inorteni illius annuntiare ; per ipsum enim
tibi gloria in saecula, amen. 5. Nullus porro ex iis, qui initiati 5

non sunt, ex eis comedat, sed soli ii, qiii baptizati fuerunt in
Doniini mortem. 6. Si quis vero non initiatus celaverit se ipsum
et sic communicaverit, iudicium aeternum manducabit, quod non
addictus fidei in Christum, quae fas non erat, sumpsit in suppli-

cium suum. 7. Si quis autem per ignorantiam participaverit, hunc 10

cito instruite ac baptismo initiate, ne contemptor exeat.

XXVI. Post communionem vero sic gratias agite: 2. Gratias
agimus tibi, Deus et pater lesu salvatoris nostri, pro sancto nomine
tuo, quod habitare fecisti in nobis, et pro cognitione et fide et

caritate et immortalitate, quae dedisti nobis per lesum puerum tuum. 15

3. Tu, Domine omnipotens, Deus universorum, creasti mundum
et quae sunt in eo per ipsum, et legem insevisti in animabus
nostris et victui accommoda praeparasti hominibus: Deus sanctorum
et inculpatorum patrum nostrorum, Abraham et Isaac et lacob,
fidelium servorum tuorum; Deus potens, fidelis et verax et in 20
promissis non mendax, qui misisti in terram lesum Christum
tuum, cum hominibus conversaretur tanquam homo, cum sit et
ut
Deus verbum et homo, utque errorem radicitus evelleret. 4. Ipse

22 Bar.

6
/ h
— XXXIX >>
3

4
]> b
I

9
Cor.
3, 37.

r/
1 1,

>

I
26.

d e
14
d I
—

5
G

adD:^i;behpv|7
j
10
Rom. 6, 3.

-\-

bD:>>adehmvll6
—

d e,
7 1

sed
Cor. 11, 29.

i. m.
—

a
^
19 Exod.

+
8
j
12 cap.
3, 16.

XXVI
b h
h |

17 a h D : b d e m |
18 b d e m |

tV >>
23
m

b d
V I

e,
19
:
h,

, b,

& d
d e
|
24
m
- |

,
in
7- Similiter decernit
Respons. canonicis , niodo aliam
rationem

Cf. synod. Trlet.

ponit dicens
(}
IV (633)
: ^.
Timotheus Alex.

c. 57.
/..
vina

.]
XXVI.

3•
communione.
^^ ^^
Similiter c. 33,
[/
Gratiarum actio super

..
2; VIII, 40,
^ di-

3.
 414

,,,?^
4.

,,
"( ^ ,,''
^**
CONSTITUTIONES

,
,, , -
, ]. ,,^'
,^ , ^'
5 5•

10
6

XXVII.
0, '
'\ ,
.
^ ,' -
6.

2.

15
'^. ^
XXVIII. "^
.,
6
2.
, ^*
, ^ .
6
'
,

-^, ,
;^ , ,,
.^ ".-,, ., ^' ,
'
, -.
6.
'',
]'
-"'
^ , ,^ 6

^
, ^^ , ,?]' -
^

.
XI.

.
& ' ,
^- 3•
]
^^
2. 6

4• ^^^ ^^

, ?] . , 5• ^^

,
ij

6.

^'
 APOSTOLORUM VII, 20, 4—28, 2. 415

et nunc per euni memento huiusce sanctae ecclesiae tuae, quam

acquisiisti pretioso sanguine Christi tui; atque eani ab omni malo
libera, et perfice illam in caritate tua et veritate tua, nosque omnes
congrega regnum tuum, quod praeparasti ei. 5. Maranatha.
in

Hosanna filio David; benedictus ijut venit in nomine Dotnini; Deiis 5

Dominus, qiti appariiit nohis in carne. 6. Si quis sanctus est,

accedat; si quis vero talis non est, fiat per paenitentiam. Per-
mittite autem et presbyteris vestris, ut gratias agant.
XXVII. Pro unguento autem hunc in modum gratias agite:
2. Gratias agimus tibi, Deus creator omnium, etiam pro fragrantia 10

unguenti et pro immortali saeculo, quod manifestasti nobis per

lesum lilium tuum, quoniam ad te pertinet gloria et potestas in
saecula, amen.
XXVIII. Qui accedens hoc modo gratias egerit, recipite illum

ut discipulum Christi. 2. Sin vero aliam doctrinam praedicet 15

praeter eam, quam vobis per nos Christus tradidit, huic ne per-
mittatis gratias agere; talis enim contumelia afficit Deum potius

2 Act. 20, 28. — 3 Mt. 6, 13. — 5 I Cor. 16, 22. — Mt. 21,

^
G I Tim. 3, 16.

aov >> d 5 oi]v >bd e avt^j a h D

•' +
1 -j- |
I |

b d e m |
7 >bd e j
ev >> h |
11 h
m 14 >> d |
15 i \
17 > e m
23 b d e h a- i. m.

, -
. (&/.
4. Ps.-Ign. Magn. 9, 3. (+
6.

^
Ps.-Ign. Magn.
,

/' ^-
11, 2.

,
3.

,
^^^^^ ^

>
-' > >
(.
^
e \
). ,
.
^
Ciuoa
e)

^
]

i^ y e )^
,

f^^^ ^ Gra- . .

oporteat mdifferenter ad
• 1 .- * j
communionem
•

(
tiarum actio pro
r mystico
J (divino)
\ y j %* / ^ • • •*
admittere (sed inquirere, an sit pres-
° byter vel episcopus vel diaconus rectae
XXVIII. ov fidei; qui enim non tales sunt, devi-
e) tandi sunt), »
 . -,
416 CONSTITUTIONES

, ^ ,, ^^-
,
)
^'
^ ^
3 (XXVIIl). ob 6

'^ \
, ' OvvtOtv
4•

h
,
.'
. - - 5•

,,
^^^ ?'/ {)^
),
''
-

,
-",
..
. j.

'
\

^^, ,,

,
8.

',

^,
, ^, . ,
, , -,{ .
.
' ^
-
9• ^ccct

1 1,

'
,
6

- ' ,
,. .^, '^ ^^'
12. '

.^'. - ,^,^,,, „6

^ .3, ,'
,
2.

5«
fj

. ^ *•
3• ^^

4• ^^

.
^, ^ ^- ,
•'

,,
XIII.

,,'* \
*'. 2.

,,
-
*''
 APOSTOLORUM , 28, 3— . 417

quam honorat. 3 (XXVIII). Quicunque vero ad vos venit, pro-

betur et sic admittatur; intellegentiam enim habetis et potestis
^ognoscere dexteram vel smistram atque discernere falsos doctores
a doctoribus. 4. Venienti equidem doctori ex animo suppeditate
necessaria; falso autem doctori tribuetis quidem, quae opus sunt, 5

at non recipietis errorem illius, neque etiam una cum eo oretis,

ne cum eo inquinemini. 5. Omnis propheta verus^vel magister,

<qui venit ad vos, dignus est cibo nt operarius sermonis iustitiae.

-
2 lon. 4, II. 8 Mt. 10, 10.

2
b 2
> h |

sec bdeD :
| 2/3
^'ahmv LXX | 5 -|-
post -m
-{ d e m | 6/7 a

3. Quae Didache 11, 3 — 12 de apostolis et prophetis dicit, ea Constitutor

tanquam suae aetati non iam consentanea praetermisit.

FUNK, DlDASC. ET CoNSTlT. AP, I. 27

 ,,^ ^
,
418 CONSTITUTIONES

XXIX.

'* ,
, ,,^/
)
, ^)
5

3-

,
, .
,
^,
'\ 2.

10

, ^
, ,
,
XXX. ,^ ^
-
) -

15 ^,
^,
'^ ,,^ &,
,,
,,
&,
2.

^ ^"
,
^''.

3-

.
. ?}' ^ 5• ^^^
7]
,, 4• ^^^ ^^ ^
\
^Z^^f
'
,
?,
$,,

. ^ ^
6.

'
^^ ^
,
^ ^, ,
XIV.

.
,

^
']. 2.
.

^ , , ^ ,,,,

2 Deut. 28, 5. 4• —
''
^^'.
3 Gen. 27, 37•
3•

—
«^^^ 7^Q

^ ^eut. 7,
^<>^'^ ^^1<^0(.

• — 16 ^^^• ^' ^^- -

 APOSTOLORUM VII, 29, 1—30, 2. 419

XXIX. Omnes primitias provenientes e torculari, area et

bobus et ovibus dabis sacerdotibus, ut henedicantiir reposita in

cellariis tuis et fructiis terrae tuae, utque stahiliaris frnmento et

vino et oleo atque augeantur armenta boiim tiiorum et greges ovium

tuariim. 2. Omnem decimam dabis pupillo ac viduae, pauperi et 5

advenae. 3. Omnes primitias panum calidorum, urcei vini aut

olei aut mellis aut fructuum, uvae aut aliorum primitias dabis
sacerdotibus, argenti vero et vestimenti omnisque possessionis
orphano ac viduae.
XXX. Die resurrectionis Domini, hoc est dominica, convenite 10
assidue, gratias agentes Deo et confitentes de beneiiciis, quae in
vos contulit Deus per Christum liberans ab ignorantia, errore,
vinculis, 2. ut sacrificium vestrum sit irreprehensum et Deo ac-

ceptum, qui de ecclesia sua oecumenica dixit: In omni loco mihi

ojferetiir incensum et sacrificium mundum, quia rex magnus ego 15
siim, dicit Dominus omnipotens, et nomen meum admirahile in

gentibus.

a b e
b
1

:
?.7jvov (J.ivov

d h
a,

h
m
|
4
8
h) +
pr
^'

>>
d e
m
:
|
|

in
7
3
^
r.

hoc vocabulo
d m,

desinit b
\

9
-

^.
I
|

pr :
^' d e m V I
12 > d e h |
13 d h : a e m |
a m :

m m
>> rel I
14 15 y post |
15
. h |
16 d e

&
[

17 ^vola ^. . m |

^/ ^?^ -
XXIX.

stitutio.

XXX.
(. >> ).

Q.uomodo oporteat diem

toris resurrectioni

gatos celebrare.
2.
^.
Hunc Constitutionum
vero Didachen,
De oblationibus con-

{
rcspicit Irenaei
>
nostri salva-
dedicatum congre-

locuni, nec
-
e

frag-
)
' .
obus
tionibus ad
12, 39; 40,
(Malach.
locis sequentibus

dubie Constitutionibus
[/

, 1

verbum consonat,
3.

Funk, Kirchengesch. Abhandlungen und

Untersucb.ll(iS^^), 198—208. Harnack
1). Fragnientum du-
cum

Auctor fragmenti haud

usus
Constitu-
sc. VIII,

est. Cf.

mentum XXXVIII,
Stieren I, 854) dicens:
Pfaffianum
01 --
II (ed. in Texte iind

V,
thaeum
3
Untersuchungen, N. F. 1900
editorem principem vel Chr. Mat-
Pfaff falsatorem declarat.
27*
 5
420

:: ,
(., ^,
, ,
XXXI.

.
, , ^.
,,
CONSTITUTIONES

ot

,-
,,,
2.
^-
2,

3-

.. ,
,«'
.
10

, ,
,,' &
,. , • '
,,"

^^-
,
,
)
5•
4• ^«i^^«

15 ^"

^,
^^^'

,
- 6. ^^ ,,
^.
-

'
. .
' ^^
XV.

2.
,^
-

,
,
4-
,
:^'
,,"
.
."
3•
ot

)
,'

-,
„•
".
,,
XVI.

' ^-
2.
,,
", ^, ,,

4 II
,
Tim. 2, 15. — 9 Mt. 24, 42. — 10 Luc. 12,
^.35• —
3• ^^

12 Mc.
S^-
13, 35. — 13 Luc. 12, 40. 36. 37. — 16 Mt. 26, 41; Ps. 12, 4.
 APOSTOLORUM , 31, 1-6. 421

XXXI. Eligite autem episcopos dignos Domino et presbyteros

ac diaconos, viros prudentes, iustos, mites, non amantes pecuniae,
amantes veritatis, probatos, sanctos, non acceptores personarum,
sermonem pietatis, qai recte
qui valeant docere secent ac tractent
dogmata Domini. 2. Vos vero hos honorate ut patres, ut do- 5

minos, ut beneficos, ut auctores quod bene estis. 3. Arguite etiam

vos mutuo, non in ira, sed in aequanimitate cum benignitate ac
pace. 4. Omnia vobis a Domino praecepta servate. 5. Vigilate
pro vita vestra. Sint lumhi vestri praecincti et lucernae ardentes,
et vos similes hominibus exspectantihus dominum siium, quando veniet, 10

vespere aiit mane aiit galli cantii aut media nocte; qua enim hora
non exspectantj veniet domimis, et si ei aperuerint, beati servi illi,

qiiia inventi sunt vigilantes; quoniam praecinget se et faciet illos

discumbere et transiens ministrabit illis. 6. Vigilate igitur et orate,

ne dormiatis in mortem; non enim iuvabunt vos priora recte facta, 15

extremis vestris a iide vera aberraveritis.

^
si in

.
2 d e h m : a |
5 d |
9 >* e |

> m V I
10 + h |
15/16 . >>
m 16 e |
m

XXXI.
esse oportet eos, qui ordinantur.
2. Cf. II, 20,
{
i; VII, 9,
e

I.
) duales
 ' , .^
422

& '
,' ^^
XXXII. ^Ev

, ,, '*,
& ^,
CONSTITUTIONES

, ' -
6
6
6
,,
2.

&^' , ,
.,,,,^
6

10 ^. , ,, ^'
'' - 3• ^^^
,,

*
,"
, ",
,, 6
,,
'' 4• '^^^

15

^',
,,^^, ,,
5-

20
&^

,
. *\
^
, ,
-
, "
,
.
" ^.
,
-
^
^
,"
' (^ 4•

-
5• ^,,
,, ",

" ^'
,, *'
,,
6. ,,
?,
,,^-

* "".
'

.
* ". ,,^'
, ,'
8.
,

6
6
,,-
phetae
caritas
. et

in odium;
ultimis

nam
APOSTOLORUM

corruptores sermonis, et convertentur oves in lupos et

multiplicata
VII, 32, 1— .

enim diebus multiplicabuntur Msi pro-

iniquitate refrigescet
423

caritas

rnultoriim; odio enim se invicem habebunt homines et persequentur

et prodent. 2. Ac tunc apparebit orbis deceptor, inimicus veritatis, 5

propugnator mendacii, quem Dominus lesus spiritii oris sui inter-

ficiet, qui per lahia interiniet inipium; et multi scandalum patientur

in eo; qiii auteni perseveraverint usque in finem, hi salvi eriint.

3. Tuncque apparebit signiim iilii hominis in caelo, deinde vox

tuhae erit per archangelum, et interea reviviscent qui obierunt. 10

4. Et tiinc veniet Dominns ac omnes sancti cum eo in terrae motti

siiper nubes cum angelis virtutis suae in solio regni, ut condemnet

orbis deceptorem diabolum et reddat unicuique secundum opera
eius. 5. Tunc abihimt mali quidem in aeternum supplicium, iusti

aiitem ibunt in vitam aeternam, hereditantes ea, quae oculiis non 15

vidit et auris non audivit et in cor hominis non ascenderunt, quae

praeparavit Deiis iis, qni diligiint illum; et gaudebunt in regno
Dei, quod est in Christo lesu.

4 Mt. 24, 12. — 6 II Thess. 2, 8. — 7 les. 11, 4. — 8 Mt. 24, 10, —

9 Mt. 24, 13. — 10 Mt. 24, 30. 31. — 11 I Thess. 4, 16. — 12 Zach.
— — Rom. — —

^
14, 5. 14 Mt. 24, 30; 26, 64. 15 2, 6. 16 Mt. 25, 46.
!8 I Cor. 2, 9.

m
.
1
> d e

\
^ m

^
17/18
d
|

|
9/10 oi

13
d e m
—
:

post
Malth, |
10
m
a

d |
h

|
cf.

17
21 r^
D

:
:

a- i.
de viio-

m.
m
:

.
. Praedictio futurorum.
?.-
cum Clementem
'. Alex.
Constitutor
cognitum ha-

T.
5.

iv
Alex. Protrept.
. ] c. 10,
ev
Similiter

94
.

p.
.
Clemens
76 verbis
. O^. beret,

(Texte
haec verba
Ropes, Die Spruche
und Untersuchungen
ei debere poterat.
Jesii 1896
XIV,
p. 21

4)
Pauli laudatis addit: utrumque auctorem e communi fonte
ini / hausisse censet.
 ^' ,
424

XXXIII.

2 (XXXIII).
CONSTITUTIONES

dl•

, ^ ^''
, ,,
t(7jv ^
,,
^,

,- )
^",
,
6
'*
, ,,-
^
^
5

'\
10

, -
0
,, -
^
, (
,,

6 '
6

^,
'

15

,, ),
, ,
^
^.
-
6
3• ^ ^^^

, ,
20

' . ,
,, '\ -
-
, , , ' &-
-, - 4• ^
25
,
^' ' ,, ^*'.
30 5-

3 Esth. 4> 175 Vulg. 14, 12. — 5 Exod. 3, 16.— 6 loel 2, 13. — 15 Cor.
— 20 — —
9,

12
^
24.

&
22, 17.

2
— 30
lac.

Gen.

e |

>>
4,

a
17,

|
14;

|
19.

+
13
Eccles.

d e
|
i,

4 a>V
|
2.

7
>
a d
e
24

j
5
:

d h
Gen.

|
+
e
12.

,
d
>> h
h |
28 Gen.

|
8
14 :
13, 16;

t
|

16 h |
19 d e h | ^ > ^ 20 e a- i. m. j

21 d e h |
>- d ]
a d e |
a |
d |
22
 APOSTOLORUM VII, 33, 1— . 425

XXXIII. Porro tot tantisque eius bonis dignati supplices ei

efficiamur, invocantes illum assidua deprecatione ac dicentes
2 (XXXIII). Aeterne salvator noster, rex deorum; qui solus es
omnipotens ac dominus, Deus omnium rerum et Deus sanctorum
ac inculpatorum patrum nostrorum, qui tuerunt ante nos, Dens 5

Abraham et Isaac et lacoh, misericors et tniserator, longanimis et

miiltae misericordiae, cui omne cor patet nudum et omnis oc-

culta cogitatio apparet: ad te clamant animae iustorum, in te

spes sanctorum nituntur; pater irreprehensorum, te recte invo-

cantium exauditor, qui etiam tacitas appellationes intellegis (per- 10

tingit enim usque ad humana viscera providentia tua, et per con-

scientiam scrutaris uniuscuiusque voluntatem), atque per omnem
regionem orbis mittitur tibi thymiama precationis ac sermonum.
3. Qui saeculum praesens stadium iustitiae instituisti, omnibus

autem apemisti ianuam misericordiae; singulis vero hominibus per 15

insitam cognitionem et naturale iudicium et ex legis instigatione

ostendisti, quod divitiarum non est perpetua possessio, venustatis
non perenne decus, quod virium facile dissolvitur iirmitudo, quod-
que vapor ac vanitas cuncta sunt, sola vero conscientia iidei non
subdolae permanet per medios caelos cum veritate ascendens, 20
futurarum deliciarum dexteram apprehendit, simul et antequam
promissum iteratae per resurrectionem nativitatis praestetur, ipsa
anima spe exsultans laetatur. 4. Ab initio enim, progenitore
nostro Abraham viam veritatis capessente, eum apparendo duxisti,

docens, quidnam esset hoc saeculum; et illius quidem cognitioni 25

praeivit fides, fidei autem consequens fuit pactum; dixisti enim:
Faciam semen tuum sicut stellas caeli et sicut arenam, quae est in

litore maris. 5. Sed et Isaac illi donans sciensque eum ille

d V
24
25/26

&.
:

XXXIII.
a

providentiam variam.
|
a e

h
h

|
|

e
26

a
|

j
6,

30
-\-

Oratio praedicans
:

d
d e

\
\
e

26/27

,
:

dem
|

andam,
e

2.
vJ ,
:

i. m.
. h
a,

:
corr a-
25

fidelibus vel baptizatis

ut auctor
--
c.

]
39, i
|

a
23

]
27
> a

pronunti-
distincte dicit.
Verba
a
|

2 XXXVIII, 8. Haec sectio unam etiam Exod. 34, 6 leguntur, ubi autem
orationem continuam constituit et qui- ante locum habet.
 426

,' ^), \
CONSTITUTIONES

^
, ^ eiJtojv

5
, ^ 0 ^'.
,,
^ 6.
Ot'^'

,',
. '^,
,
. ^, - alojviov

10

,^, ,, , . XXXIV.

6
, ,,^ ^',
-
15

,
^'
, , ^
,
6

,, 2.

-
^ ^^, -
20

25
'
^ ^
, . ,
;
'\
''
3•
,,
«^^^^

*'
'

,,
4• ^^^' ^^^'
,,

30
,
. ,,
,, ,,
£ ^
,
'
5• £^£^«
' ^,
-
2 Gen. 26, 7> — ^ Gen. 28, 15; 48, — 7 Exod. 4• 5• —
Tim. , .—
3; 7•

, . — ,
4• 3,
—

^
10 11 Gen. 2. 6. 13 Ps. 26; 103, 2. 15 les.
40, 22. — 19 Gen. , 5• — 20 Gen. , 9• — 23 lob 38, 11. — 24 Ps. 103,
25, 26. — 30 Gen. , 14.

1 h d | ) : a | 5/6 post
d e 1 6 h |
. \
7 h | + a |
 APOSTOLORLIM , 33, 6—34, 5. 427

moribus similem, eius quoque Deus appellatus es dicens: Ero Deus

tuus et seminis tui post cum pater noster lacob in Meso-
te. Atqui
potamiam iret, per Christum, quem ei ostendisti, locutus es dicens:
Ecce ego snni tecum, et aiigebo te et miiltiplicabo te valde. 6. Et
Mosi iideli ac sancto famulo tuo sic dixisti in rubi viso: Ego sum, 5

qui siini; hoc fnihi nomen est aeterfinm et memoriale generationibiis

generationum. 7. Propugnator generis Abraham, benedictus es iii

saecula.
XXXIV. Benedictas es, Domine rex saeculorum, qui per Chri-
stum fecisti universa et per eum in principio ornasti informia, qui 10
aquas ab aquis firmamento separasti et his spiritum vitalem indi-
disti, qui terram stabilisti et caelum extendisti et singulos creaturas
exacta dispositione ornasti. 2. Tua enim cogitatione, Domine,
mundus in hunc nitorem constitutus est, caelimi vero instar camerae
compactum astris illustratum est ad solatium in tenebris, lumen 15

autem et sol propter dies et fructuum generationem prodierunt,

at luna in conversionem temporum crescens ac decrescens, et nox
vocabatur et dies appellabatur, firmamentum vero in medio abys-
sorum patebat, et dixisti, iit congregarentiir aquae et appareret arida.
3. Ipsum autem mare quomodo quis enarraret? quod quidem venit 20

a pelago furens, recurrit autem ab arena iussu tuo prohibitum;

dixisti enim, quod in ipsa confringentnr fluctus eiiis ; animalibus

vero parvis et magnis atque navigiis perviiim illud fecisti. 4. Postea

germinabat terra, omnigenis floribus ac varietate arborum multipli-
cium depicta; et cunctis lucentia luminaria horum nutritii eundem 25

semper cursum tenent nec ullatenus a tuo mandato variant, sed

quacunque iusseris, ibi oriuntur ac occidunt in signa temporum
atque annorum et hominuiii ministerium alternant. 5. Deinde
animalium diversorum conficiebantur genera, terrestrium, aqua-
tilium,

12

a
volucrum,

,
h
-\-

|
d

h
|

|
amphibiorum; taaeque

17/18
|
17 fi^
-\-

>
h
h
a
|

h
\

|
15
>
18
^^
providentiae

|
: ^
e
artificiosa 30

|
a |

e,

>
h
>
\
19
23 ^'
a

d e
[
20 >> d
d e
e
tV
|
ra
> h
h
2
;
22

- >>
e |

.
] | | |
|

\
-\-

|
d e |
129 ?^/ : e, > h |
32 > d

XXXIV. Oratio praedicans

creationem varian].
 &,'%.
,
428 CONSTITUTIONES

jiQovoLar ^'
5
',
,,
6.

^^^
-
, ^,
^
-'
,
10

,
,-;.
, ^ ,,
^ '
'

^ , , ^,,,".,"
8.

,-
15

,
, - ,&
,
,,^

20

25
,
,
XXXV.

-;
,
, - -
.
^.
,

2.

^
-"' ,,

-
'

5 Gen. , 26. — 15 Rom. j, 6. — 16 Tim. , . — 18 Ps. 146, 5•

—
25 Ps. 18, 2.

^
7
8 d'

2> d e
d e h
3

!
17
21
: )\\
|

13
11
d e
a,
|

>> h
4 ?7 !>
corr.

:
t

|
i.

18
m.

e
\

|
8/9
|

h
14
a.
j

|
6

'

|
12

22
.
+

e
+
:

|
post

19
|
10

d |

a
a

|
|

>>
23
>
e
d e h

.
h

-
|
:

h
20
>>

-\-
a d e

16
a
LXX

a : >>
h
|

26 -{- h + h

]^']
:

]
\ |

6. Cf. c. 38, 5; VIII, c. 39» ^; VIII, 12, 16; 41,4. —

37, 5; 41, 4. — Cf. Eodem elogio hominem de-
 APOSTOLORUM VII, 34, 6-35, 2. 429

sapientiaidoneam unicuique provisionem largitur; sicut enim ad

varia genera producenda non fuit invalida, sic neque diversam
uniuscuiusque curam suscipere neglexit. 6. Atque ad extremum

creationis mandans tuae sapientiae condidisti rationale animal,

mundi civem, dicens: Faciamus hommeni ad imagineni et ad simi- 5

litudinem nostravi, mundi mundum eum constituens, ex quatuor

quidem corporibus formans ei corpus, creans autem ei animam
ex nihilo et donans ei quinquertium sensuum mentemque aurigam
animae praeficiens sensibus. lam ad haec omnia, dominator
7.

Domine, quis condigne explicabit nubium imbribus feracium mo- 10

tum, fulguris splendorem, tonitruum fragorem, ad convenientis

alimenti suppeditationem et ad aeris temperationem maxime con-
cinnam? 8. Homineni vero inobsequentem factum vita ad mer-
cedem proposita privasti, neque ex toto exstinxisti illum, sed brevi
tempore morte soporatum iureiurando ad secundam nativitatem 15

vocasti, decretum mortis solvisti, qui mortuos ad vitam reducis per

lesiim Christum, speni nostram.
XXXV. Magnus es, Domine omnipotens, et magna virtus tua
et sapientiae tuae non est niimerus ; creator, salvator, dives in gratiis,
longanimis et misericordiae largitor, qui creaturarum tuarum sa- 20

lutem non deseris; natura enim bonus es, parcis autem delinquen-
tibus, eos ad paenitentiam provocans; misericors enim est tua
admonitio. Etenim quomodo sustineremus, si ad causam dicendam
statim repeteremur, quando longa patientia exspectati vix ab in-
hrmitate respiramus? 2. Tuam potentiam annuntiaverunt caeli et 25

terra concussa, firmata ac suspensa super nihilum. Mare fluctibus

signat auctor VIII,

thodius
c. 18
Oehler.
(19)
apud Epiphanium
ed.
Clemens
9, 8;

Petavius,
Alex.
12, 16;

Haer.
c. 26
Protrept.
Me-
64
ed.
I,
] 8. Eadem
leguntur VIII, 12, 20.
fere,
—
Locutio maxime apud ApoUi-
naristas usitata. Cf. ApoUinarii
^
niodo amplificata,

I, I, 5 p. 5; Origenes In Genes. hom. sub nomine Gregorii

11; In Lev. hom. V, 2; Gregorius Thauni.

{
I, tradita.
Naz. Orat. theol. II, 22; Gregorius
Nyss.
De
De hom. opif. c. 5,

fide orthod. II, 12, et alii

loannes Dam.
hominem
appellant,etiam ethnici,
XXXV.
^ ). Ora-
ex. gr. Firmicus Maternus Math. III tio cum gratiarum actione praedicans
^rootvn. — .^CiyiW, 12, 17. Dei erga creaturas soUicitudinem.
 ^
430

{^
,
CONSTITUTIONKS

^ ^
,
5
&
,
;; )
,".
jiirfQixvla,
'

3• ^^^
,,
-
",
-, , ,
, , ". -
- ^',
6
^, ,,^,
,
',
0"

,
10 7], ,,

'<^(^^- ,
^, 4•

' ^ ,, &"
&,
,
15

,
,^ ^
, ,
' .
,,
".
,, -", j•

'

20

. , ^,
, '
6.

,
25 ({, &' ^,
3 Ps. 103, 24. — 5 Dan. 8, 13. — 7 les. 6, 3• — 9 Col. , i6. —
10 Ezech. 12. — 11 Gen, 32, 24—28. — 13 II Macc. — 14 Ps. 67, 18. —

& ^&
3, i, 3.

16 les. 40, 22; lob 38, 38. — 19 Ps. 146, 4. — 27 Dan. 3. 6; lon. 2;
IV Reg. 19.

4/5
1 d e
h
|

5
d |

a d 6
de h |
2
. .

^ d, oh xp.

a,
e
sic
|

^,
| |

semper |
8 >> h |
9 -\- d e a^ i. m. ]
11 : ?. h j

12
in

17
h corr
e I
13/14

d |
\
16
e, h |
e j

a
19
15
|
^ a,

e
|

|
,

20
]> d
e h,

h
j

|
:
|
e, h |

21 h j
22 h : >> rel |
23 a |
d 26 e
 APOSTOLOKUM , 3, 3 — 7. 431

agitatum ac innumerabiles nutriens animalium copias arena con-

stringitur, tuam voluntatem veritum, omnesque cogit vociferari:
Ouam inagriificata sunt opera tiia, Doniine; onitiia in sapientia
fecisti, impleta est terra creatiira tiia. 3. Et exercitus angelorum
ardens ac spiritus intellegentes dicunt: Unns sanctns, Fhelmuni; 5
et sancti Seraphim una cum Cherubim sex alas habentibus tibi

victoriae canticum psallentes vocibus nunquam cessantibus clamant:

Sanctus, sanctns, sanctiis, Doniiniis Sahaoth ; pleni siint caeli et terra
gJoria tiia; et ceterae ordinum multltudines, archangeli, throni,

dominationes ; principatns, potestates, virtutes exclamantes dicunt: 10

Benedicta gloria Domini de loco siw. 4. Israel vero, terrena ecclesia

tua, ex gentibus congregata, certans cum caelestibus virtutibus,

nocte ac die /;/ corde pleno et anima volente canit: Currns Dei
decem milibns miiltiplex, milia laetanthim ; Dominus in eis, in Sinai,

in sancto. 5. Novit caelum eum, qui super nihil cameravit illud 15

tanquam lapidenm ciibiim, qui terram et aquam inter se adunavit,

qui aerem, animalium nutritiutn, diffudit eique ignem connexuit
ad calorem et ad solatium de tenebris. Obstupefacit chorus stel-

larum, qui numerantem eas significat et nominantem ostendit;

animalia demonstrant eum, a quo animata sunt, et arbores eum, 20
qui illas produxit. Quae omnia, verbo tuo facta, potestatis tuae
vim repraesentant. 6. Atque ideo debet omnis homo, ex pectore
ipso tibi per Cbristum laudem pro cunctis mittere, utpote per te
universorum dominus. 7. Tu enim es facilis in beneficentiis et

munificus in commiserationibus, qui solus es omnipotens; cum 25

cnim vis, adest tibi potestas; nam aeternum tuum robur etiam
flammam refrigerat et leonibus os constringit et cetos demulcet

.]
3.

Novem
chori recensentur.
autem eis ;
spirituum
. .

caelestium
Infra VIII, 12, 8. 17
ad-
LXX retinuerunt,
interpretatus est:
nius: alteri

Daniel generaliter
nescio
, Symmachus

cui, Cum
unum quemlibet
aiilem
Hierony-
ergo
de
numerantur. Cf. Cyrill. Hieros. Cat. angelis indicaret, cui alius angelus io-
niyst.

III

dc
ed.
V, 6; Theodor. Graec.
Schulze IV, 784
novem angelorum ordinibus primus
sq.
aff. cur.

Distincte
cutus
angelo
est, illi

dederunt.
Cf. VIII, 12, 27. Ps.-Dionys.
— . (]
nomen Phelmuni

De
isti

-
eccles.
dicit Ps.-Dionysius De cael. hierarch, hier. c.

c. 6, 2. — /.]
Vox hebraica 4. iv
4, 5. 5.

xpv/j/ »9f-
''j'i!2'r?, quam Aquila et Theodotion et ,] Similiter VIII, 6, 12; 16, 5.
 ^,,^^,,,>.
432

IjHQtL^ ^
( )
,
CONSTITUTIONES

^],
8.

",
,
'
^ ^ ^
,
-
'
"
^ , 6

-
6

, '^
,,^'

, ,,
,,
^^^^ 7^9
?] , '

, , ,",,, ,
9• ^^'^^

,
,

- ,,"
10

15 , ,, ,,
. ,, ,, ,
,
,, , , - ,-
0. (^
,
&,

20
^, , ^ , ,
\

25
,. ,.,
, , 0
?)

1 II Reg. 24. —4 Ps. 144, — 6 Deut.

3•
, 4, 39• — ^ ^^^. 45» 5•
—
—
29 Reg. 2, 3. — 10 Deut. 3$, 3• — H Dan. 28. 30. — 12 Rom. 11, 33.

&
3,

14 Tim. 6, 16. ~ 20 Hebr. 11, 6.

6
8 ' >>
1

d e h
d e
a. \
|
3/4
-\-

— >- d e,
.

i.
.

|
7 -
m. d apposuit
sec >>
\
d e h

9
|

h
]

\
3
-\-

6 ^-
h
a
h
|

|
|

12

>
a I
d v,

d e
e,

|
14
h,

d h j
17 .> - a |
13

+^
a2 i. m., a I
18 d I 20 sec : h |
21 d |
22
h [
24 d |
26 e h , similiter saepius |

28 + d 1 >* h
 APOSTOLORUM Vli, 35, 8 36, 1. 433

et aegrotantes erigit et facultates rerum convertit, et hostium

copias populumque numeratum, dum superbia exoritur, prosternit.
8. Tu es, qui in caelo exsistis, qui in terra, qui in mari, qui in
terminatis, a nullo terminatus; namque magnitudinis tiiae non est

terminiis. Neque vero nostrum est illud, Domine; famuli tui 5

oraculum est dicentis: Et cognosces corde tuo, qnod Dominiis Deus

tuus, Deiis in caelo sttrsum et in terra deorsum, et non est ampliiis
praeter emn. Neque enim est Deus praeter te solum, sanctus
9.

non est praeter te, Dominus Deiis scientiarum, Deus sanctoruni,

sanctus supra omnes sanctos; nani sanctificati sub vianihus tiiis 10

sunt. Gluriosiis et superexaltatus, natura invisibilis, impervestigabilis

in iudiciis; cuius vita non indiga. duratio immutabilis ac indeficiens,

operatio infatigabilis, incircumscripta magnitudo, perennis decor,
inaccessa habitatio,intransmigrabilis mansio, cognitio aeterna, veritas
immutabilis, opus nullo interventu factum, potentia nullis insidiis i)
exposita, monarchia sine successione, regnum sine fine, robur in-

expugnabile, exercitus numerosissimus. 10. Tu enim es sapientiae

pater, creationis per mediatorem factae conditor tanquam causa,
providentiae largitor, legum dator, indigentiae expletor, ultor im-
piorum et iustorum remunerator, Christi Deus et pater atque pie 20
erga eum se gerentium Dominus, cuius non fallit promissio,
muneribus non corrumpitur iudicium, nulla persuasione mutatur
sententia, nunquam cessat pietas^ gratiarum actio non finitur, per
quem tibi adoratio condigna debetur ab omni rationali et sancta
natura. 25
XXXVI. Domine omnipotens, mundum creasti per Christum
et sabbatum in huius rei memoriam sanxisti, quia in eo ab operibus
quiescere fecisti ad meditationem legum tuarum, et festos dies

]
Vm,

,
6
9.

fuisse,
5,

Verba,
']
i; 12,
cum

denotare videntur,
rj/

7.

dum creandum non materiam opus

iit Constitutor V,
Verba

protinus

Deo

7,
. .

v.
.

repetuntur

ad

18 docet,
ov /

-
10 dicat:

mun-
VIII,

XXXVI.

.
-
medium alienum
12, 7

incarnationem Christi
a
legimus,
genuisse filium.

Oratio
divinitate.

patrem

et
^')-
commemorans
variam erga
-Infra

-
vel Deo ad creandum non opus esse sanctos providentiani.
FUNK, DlDASC. KT GONSTIT. - 1. 28
 ,^
434

, ^ & , '^
tig

00((.'
,'
CONSTITUTIONES

2.
^^
5

^, ,,
\
^'*
^'
^.
''
^ ^, ^,
'' ,, ,
'

^,
&) ,,

&,
^^ 7^9 f

^ '' ^-^.
10 3•

,,

15

''
aXt
,
,- , ,
--
,,-
'^
4•

20

^^,^
.
-, 5•

25

.
,
, - ?],
,, , - " -
^, , -
, 6. , ^
,
1 Prov. 8, 22. — 7 Cor. 15, 5 5•
— ^I Tim. , .— 8 Deut. 7, 6. -

— — —

^
0• 12 Exod. 14, 29. -
9 Gen. 35» l^ Deut. 4, 20. 13 Act. 13, 18.
14 Exod. 20. — 19 Lev. 25. — 20 Lev. 25. — 29 Col. i, 15; loann. i, i.

2
& •.> : ^9^ : g h, 3 >> d
-
&
\ \

>

,
4 toTi h e 6 h 7 e 8 h

.
| j | | |

d 12 sec -\- h \
h |
13 pr >> h | 17
18 \
h |
20 d e ] 20/21
\
22 -\- ^ \
a
 APOSTOLORUM Vll, 3(), 2—6. 435

constituisti in laetitiam animarum nostrarum, ut in recordationem

veniremus sapientiae a te conditae: 2. quomodo propter nos nasci
ex muliere sustinuit, apparuit in vita hac, ostendens in baptismo
suo, quod ipse, qui apparebat, estDeus ac homo; passus est

propter nos permissione tua et mortuus est ac potestate tua re- 5

surrexit: ideoque festum resurrectionis dominica die celebrantes

laetamur de eo, qui quidem mortem, patefecit autem vitani
vicit

ac immurtalitatem ; per ipsum enim gentes ad te adduxisti in

popitlitm peculiarem, verum Israel, Deo carum, qui Deum videt.

3. Nam tu, Doniine, etiam patres nostros eduxisti de terra Aegypti 10

et eripuisti ^.v fornace ferrea atque ex luto et laterum confectione;
liberasti de manu Pharaonis et subiectorum ei, ac per mare quasi
per aridam eos deduxisti et moretn gessisti eis in deserto per multi-

plicia bona. 4. Legem eis donasti decem verborum tua voce

pronuntiatam ac tua manu descriptam; sabbatum servare prae- 15

cepisti, non dans occasionem vacationis, sed opportunitatem pie-

tatis, ad cognitionem potentiae tuae atque eos tanquam in sacro
septo concludens, ut male agere prohiberentur et ut docerentur
utque de septenario exsultarent; propter hoc una hebdomas et

hebdomades septem et mensis septimus et annus septimus, et hoc 20

per circulum recurrente annus quinquagesimus in remissionem.
5. Ut nullam haberent homines occasionem excusandi ignorantiam,
idcirco in omni sabbato feriari permisisti, quo ne verbum quidem
irate quisquam ex ore suo vellet emittere in die sabbatorum;
sabbatum enim est requies a creatione, mundi absolutio, legum 25
inquisitio, laus Dei grata pro iis, quae hominibus donavit. 6. Supra
quae omnia eminet dominicus dies, utpote qui repraesentet ipsum
mediatorem, provisorem, legislatorem, auctorem resurrectionis,
primogenitum omnis creaturae, Deum verbum. ac hominem, ex

22/23 e 23 a post

]
|
j
|

24 > h '
27 d

2. af} Cf. c. 25, 2. — hom. 58 c. 2. Revera autem nomen

^] Similiter VIII, 15, 7. denotat luctantem cum Deo.
Sic veterum plures nomen Israel inter-

pretabantur respicientes Gen. 35, 9. 10 4. .] Cf. II, 36, i;

vel Gen. 32, 28. Cf. Chrysost. in Gen. VI, 23, 3; Ps.-Ign. Magn. 9, 3.

28*
 , ^
43(5

,,
,.- ^ ^- 6,
))^
CONSTITUTIONES

Im.

(^.
5 7•

10
^
^ &.^
\ ^ "
XXXVII.

,,
^,

,
?/-

^,
^

^,
'

15
,,
- -,
^, ' , -^,
, ^",
2. "^

, &,
, ,, - , , \
^,

'
20
?
\
^ 7,
25 ,
,
" '
,
?]
3•

4•
,,
^cc^i^

,
? ,
'
'^, ^'^ ^^

)
9 Luc. , 32. — 10 Roni. , ^. — 13 Ps. 144, 18. — 14 Gen. 4•
—
15 Gen. 8. 12. — 16 Gen. 22. 35, 46. — 17 Exod. 12; Num, 16. — 18 los. 5. —
— 21 lud. 11. — Reg. 7; I Paral. 21. —

/
19 lud. 6. 8. 13. 15. 4. 23 I

24 III Reg. 3. 8. 18. — 25 IV Reg. — 26 2. II Paral 18; IV Reg. 20. 19. —

27 II Paral. 33. 35. — 28 I Esdr. 8; Dan. 6, 14.

+
20
:

V
4

I
12
:

d e

d e V
{'
|

;>
I
e
9 ^7
I

j
5
>

21
vno
h

>
|

pr
d
pr
10

|
>> h
18
:
>

&
rjj
|

d
15

|
j 6
pr>>de|TO>>deh|

|
|
h
19
|
h |
8

h
|

\
11
16
\

22
-\-

h
|

iv

|
 APOSTOLORUM VII, 36, 7—37, 4. 437

Maria natum soluni sine viro, sancte in vita versatum, crucifixum

sub Ppntio Pilato ac mortuum et a mortuis excitatum, sicut

dominica dies tibi, Domine, gratiarum actionem pro cunctis offerre

suadet. 7. Haec quippe est gratia a te exhibita, quae magnitudine

sua omne beneiicium obtexit. 5

XXXVII. Qui promissa per prophetas implevisti et miseratus

es Sion et Hierosolymae misertus es extollendo solium David
pueri tui in medio eius per nativitatem Christi, qiii ex genere eius
secundnm caniein natus est ex sola virgine. Tu, Domine Deus,
nunc quoque suscipe preces labiis prolatas populi tui congregati 10
ex gentibus, qiiae te in veritate invocant, sicut suscepisti munera
iustorum in eorum saeculis. 2. Sacrificium Abel in primis re-
spexisti ac suscepisti sacriiicium, Noe ex arca egressi, Abraham
postquam exiit ex terra Chaldaeorum, Isaac iii puteo iuramenti,
lacob in Bethlehem, Mosis in solitudine, Aaron inter viventes ac 15
mortuos, lesu Nave in Galgalis, Gedeon in petra et velleribus
ante peccatum, Manoe et uxoris eius in campo, Samson in siti

ante delictuni, lephte in bello ante inconsideratam promissionem,

Barac et Debborae in Sisara, Samuelis in Maspha; 3. David ia

area Ornae lebusaei, Salomonis in Gabaon et in lerusalem, Eliae 20

in monte Carmel, Elisaei in fonte sterili, losaphat in bello, Ezechiae
in morbo et in Senacherib, Manasse in terra Cbaldaeorum post de-
lictum, losiae in Phassa, Esdrae in reditu; 4. Daniel in lacu leonum,

'
e h,

6.
:

h j
d
]
|
23
24

.]
a, / Cf.
d e h

c. ^y,
a,

|
27
|
fV >

videntia
d
d,

h |
|

per Christum
25 r(r>
e h,

^
e,
e
i. m. d
|

sanctis collata
26
|

tC.c~

;
;

VIII,
2. 3;
,
Orig. Contra Cels.
12, 32; Ps.-Ign.
II,
Magn.
69; Adam.
11, sunt.
1. . ^] Cf. Clem,
Dial. de recta in
Orig.
Migne
XXXVII.
opp.
PG 1
ed.

1, 1844.
Deum
De la

^ fide

Rue

)^ & ',-
(& ,
sect. IV,

I, 855 C,
60, 4.

cf.

35,
2.

Gen.
3.
^/.]

legimus:
35, 1—8.
Revera

'1>\
&
in

II
Bethel,

Paral.

{^
.
moriam providentiae et
Oratio

variorum beneficiorum, quae Dei pro-

.
continens me-
enumerationem
^/
denotat pascha.
est igitur
rj/
/^

et haec
 438

^
, ,
/ ,,^
C0NSTITUTI0NE8

.
rfj

^
,
5

, . ., 5• ^^^ ^^^ ^^^

-
.
XXXVIII.

],, * , ^' ,
,, ,
,
,' ^ , .
10 2.

'
^,
1

20
,.
6
3•

-,
-
^<^^ ^'^ T^cciQ

.^ 4•
-, 0
^^(^^
0'
,
--
^
] , 3 ', ^
5• ^^^ -

,
,
;
., ^^ - 6.

-
30 . , 7] -,^' -
.

1 .— 2; Dan. 3• — 2 Reg. . — II Esdr. 2—7. — 3 Macc. 2 sq.;

) ^ -" ^
lud. 5, 24. 16 II Reg. 22, 44; Ps. 32, 19; 30, 21.

1 : . a 2 a : d e , h j

^ ?.
| |

3 >• d e d e |
4 ?]?. e, a |
6 rc^ >h |
11 a |

1 7)
13
16
sec
>
:

e
+
17
h |
14
!
18
sl,

-i- h
e

\
|
sec
23 ^
:

:
h j
 APOSTOLOKUM VII, 37, — 38, 7. 439

lonae in ventre ceti, trium puerorum in fornace ignis, Annae in

tabernaculo corain arca, Nehemiae ac Zorobabel in exstructiono

murorum, Mattathiae et filiorum eius in zelo tuo, lael in bene-
dictionibus. 5. Et nunc ergo suscipe populi tui preces tibi cum
scientia per Christum oblatas in spiritu. 5

XXXVIII. Agimus tibi gratias de universis, Domine omni-

potens, quod misericordias tuas et miserationes non removisti a

nobis, sed per singulas aetates ac generationes servas, eripis,

opitularis, protegis. 2. Opem enim tulisti in diebus Enos et

Henoch, m diebus Mosis ac lesu, in diebus iudicum, in diebus 10

Samuel et Eliae atque prophetarum, in diebus David ac regum,
in diebus Esther et Mardochaei, in diebus ludith, in diebus ludae
Maccabaei et fratrum eius. 3. Etiam in diebus nostris auxilium
nobis tulisti per magiium tuum pontificem lesum Christum iilium
tuum. Etenim ex gladio liberavit et alendo eripuit a fame, ex 15
morbo sanavit, a lingua mala protexit. 4. De omnibus tibi per
Christum gratias agimus, qui et vocem articulatam dedisti ad con-
fessionem et linguam aptam plectri similem tamquam organum
subiecisti, gustum commodum et tactum convenientem et visum
et

ad spectandum et auditum ad percipiendam vocem et odoratum 20

ad odores hauriendos et manus ad opus et pedes ad ambulationem.
5. Atque haec omnia ex parva gutta formans in utero etiam animam
immortalem post figurationem donas, et in lucem producis animal
rationale, hominem; legibus eum erudivisti, iustificationibus illu-

strasti; inducens dissolutionem ad breve tempus resurrectionem 25

promisisti. 6. Quae igitur vita sufficiens et saeculorum quanta
longinquitas hominibus satis erit ad gratiarum actionem? Sed id

quidem pro dignitate agere impossibile est, pro viribus autem

praestare sanctum ac pium. 7. Nam exemisti nos ex impietate
eorum, qui plures deos colunt, et eripuisti a secta illorum, qui 30
Christum occiderunt, liberasti ab ignorantiae errore; Christum ad

h V
.
e
i
24
:
a
^^'
|
27 >
-
d |
28
|
30
e h |

h
29
j
31
(Vt

. XXXVIII, IlQooev/Ji
Oratio pro spe
'&
iustis .iUala. Apol.
5• ^•^

I,
/<•

19.
.] Cf. lust.
 440

' , ,
, , *^, ^, ^
CONSTITUTIONES

.'
dq

5
,' ., , 8.
-
,
?)

10
^'
,,^^ &
9• f^ct^f^cc

]
^ '%
^.
XXXIX. '^' ^
^ ,- -
15

^
, ^
^?}. 2

,^
(XXXIX).

, ,^
20
*
' ^
^, '
, ' ^, 6

,^,
^-
^
,
3•

-'
, ! , ^, ,
25

-'
,^ ^
, , -' 6
-^^ ,,

8 Rom. 8, 21. — 23 Gen. -j. i^. — 2d Tim. 2, 4.

3
: >dehvi2
|
4 h |
5
>dehv|6o>v|8
'/.
e h, i. m. e
a h :
\

16 :
d e |

, i. m. d e |
17 ^ d e h : >> a |
23
>> d
rf' a
\

24
26
-f ^«^
-f ^^^
h |

d e h |
h
28
|

>•
+
]
^ d
>>
| 25
e |
h |
 APOSTOLOKUM Vll, 38, 8 89, . 441

homines quasi hominem misisti, qui etiam est Deus unigenitus;

paracletum in nobis fecisti habitare, angelos nobis praefecisti, dia-

bolum dedecore aspersisti; nos, cum non cssemus, tecisti, factos

conservas, vitam admetiris, suppeditas nutrimentum, paenitentiam

pollicitus es. 8. Pro omnibus tibi gloria et veneratio per lesum 5
Christum nunc semper et in saecula, amen.
et 9. Haec meditamini,
fratres, et sit Dominus vobiscum in terra et in regno patris eiiis,

qui et illum misit et nos per eum libercivit ex servitute corruptionis

in libertatem gloriae ac promisit vitam iis, qui per eum in Deum
universorum crediderunt. 10

XXXIX. Quemadmodum igitur vivere debeant, qui in Christi

religione sunt initiati, et quas gratiarum actiones Deo per Chri-
stum destinare, dictum est in superioribus; aequum vero est, ut
et eos, qui initiati non sunt, auxilio destitutos non relinquamus.
2 (XXXIX). Qui ergo ad doctrinam pietatis instruendus est, eru- 15
diatur ante baptismum in scientia de Deo ingenito, in cognitione
de filio unigenito, in persuasione certa de spiritu sancto; discat
creationis diversae ordinem, providentiae seriem, variae legis-

lationis tribunalia; erudiatur, quare mundus mundi

sit factus et cur
civis homo constitutus sit; agnoscat naturam suam, quaenam sit; 20

3. doceatur, quomodo Deus improbos aqua et igne punierit, sanctos

vero per singulas aetates glorificaverit, scilicet Seth, Enos, Enoch,
Noe, Abraham et posteros eius, Melchisedec, lob, Mosem, lesum,
Chaleb Phineem sacerdotem sanctosque singularum aetatum;
et

quemadmodum per providentiam Deus humanum genus non aver- 25

satus fuerit, sed ab errore ac vanitate ad agnitionem veritatis

/.
.^
] ?.
7.

Constitutor interpolavit
ad Diogn.
(}^7
7, 4:
— «^]
Cf. VIII, 41» 5; Eus.
II,

—
24, 3.
Haec
Ep.

De-
VIII,

princ.
nihil
6, 8.

Origenes saepissime
I, 2,

ingenitum
10;

6 expresse

praeter solum Deuni patrem.

12,

i.
6;
sic

dicit,

e.
14,

innatum
3;
loquens
48,

Christianos
fateri

Grego-
3.

De

/-
, ,.
monstr. evang, III, 18; IV, 6, 9. rius Naz. Orat. 25 c. 15 doctrinani
/
3,

'

Deum
aut
Cf.
2. ]
XXXIX.
oror/eiovai^ai.
oporteat catechumenos

patrem appellant aut absolute

nomcn Dei
c. 41, 4; 42,
vel

2;
patris

44,
Q.uomodo
institui.

Sic veteres sexcenties

2;
addentes.
47, 2;
catholicam esse docet:
&s6v (xykrv/iTOi',

quae disputavi

Lightfoot,
-94.
S.
in

schen KonstUutionen 1891 p. 120

Ignatius
libro

1885 II,
eiohai
tva

Die Apostoli-
— 121;
I,
Cf.

90
 {^
^^^,
^ ^ ,.
442

«
. ,
r;oNSTiTUTiONES

,-
^ tXkV-

,, ^
^ rf/

^]
4•
6
oXaw

-
/-

^
, '^
^ , ^ ,^, ' ^,
\ ,,^^]
dh
10

, -" ^^
^
,,
,,' ",
'^' ,,
''

^
,, ,
,^,
'^
^"
•?] / ,,
20

.^ ' - --
^ {^&^. j- ^cci

2
^,
^
- ^ ,
XL.

8 11 Cor.
—
7, . — H
7j

Eph.
—
, 8. — 13 Ps. 8, 7• 28.
—
30. — 14 Tit. 3, 5;

/ ^^
Eph. , 5• 16 Rom. 6, 5• 1" C0I. 3, 5; Gal. 2, 19. 27 Eph. 5, 27.

-
a
&& ^
18 Tf
24
corr a-

4.
2

16

6
:

&
sec

^]
|
7?
:
h, >>
e

doctor audientium, ut ex versu sequente

d e h

|
25
j

i.
j

12

3l

e.
5 ror sec

a
19
: > rel

catechista vel
|
>

d,
|

sed
|
6

i.
d
m.

apparet.
quia
:

|
+
e
23
,
?/

Illo
rf

post

manum imponens
-\-

d,

\
-|-

27

nomine autem
^
«
d \
d e
e |

17 in ]>
j
10
15 bv

d e

appellatur,
proselytos fa-
>
;

3l,
 APOSTOLORUM , 39, 4—40, 1. 443

diversis temporibus vocarit, reducens a servitute et impietate aJ

libertatem ac pietatem, ab iniustitia ad iustitiam, a morte aeterna
ad vitam perpetuam. Haec et his consentanea discat in cate-
4.

chesi, qui accedit. Qui autem manus ei imponit, adoret Deum,

universorum dominum, gratias agens pro creatura eius, quod 5

miserit tilium suum unigenitum Christum, ut salvet hominem

deletis iniquitatibus, utque remittat impietates ac peccata et purget
ab omni inqiiinamento carnis et spiritus, hominemque sanctificet
secundum beneplacitum bonitatis suae atque indicet voluntatem
suam ac illiiniinet ocidos cordis eiiis ad consideranda mirabilia eius, 10
manifestet ei iudicia iustitiae, ut odio haheat omnem viam iniustitiae,

ambulet autem viam veritatis, ut dignus habeatur regenerationis la-

vacro, in adoptionem in Christo, ut complantatus in similitudine mortis
Christi in spe gloriosae societatis necetur quidem peccato, vivat autem
Deo secundum mentem et sermonem et actionem atque adnume- 15

retur in libro viventium. 5. Post vero hanc gratiarum actionem

doceat eum de Domini incarnatione et de passione eius, resur-
rectione ex niortuis et assuniptione.
XL. Cumque iamiam erit baptizandus catechumenus, discat,

quae ad renuntiandum diabolo et quae ad se adscribendum Christo 20

pertinent. Oportet enim illum primum quidem abstinere a con-
trariis et deinde ingredi ad mysteria, cum prius cor suum pur-
gaverit ab omni perversitate mentis, macula et ruga, atque tunc

ciebat catechumenos et catechumenis de creatione mundi atque inprimis ho-

ipsis etiam saepius manum iraponebat. minis, de providentia, de legislatione
Cf. Ps.-Clem. Hom. III, 75; syn. Illibe- (v. 2), de punitione malorum ac glori-
rit. c. 39, Arelat. c. 6, Carthag. W c. 85, ficatione iustorum, de miscricordia Dei
Matiscon. II c. 3. Sulp. Sever. Dialog. erga homines (v. 3); deinde de Do-
II, 4, 9 ed. Halm p. 185 scribit: nec mini incarnatione, passione, resurrecti-
cunctatus (Martinus), in medio ut erant
campo, cunctos imposita universis manu
catechumenos fecit. Locutio docet,

^
one, assumptione (v.
XL.
/&(-\-
/(,
5).

(
^ ?^-
&
tempore

competere
5.
Constitutoris
institutos fuisse a presbytero vel epi-
scopo, quibus solis
dicit VIII, 28,
Catechumeni ergo primo
catechumenos

/eiQof^tolav
i. 2.

institu-
.
e )
Constitutio,
catechumenos (baptizandos)
tv

quomodo

dotibus in initiatione benedici et quae-

?~^

oporteat
a sacer-

endi erant de trinitate (in universum), nam eos doceri conveniat.

 444

^ .
^- ,, . ,
CONSTITUTIONES

^ 2.

'* 6
,, ^*',
^ 7)
3•

,,^-
,,
^^^

10

2 (XLI).
XLI.
^'. 6 ^'
, . '
4-

6 Mt. 28, 19.

'

:).:^
3•

^
>
1

+
d e j
2
j
6 ^/ \
^ t
d e
\ b
|
7 a d
h
h
|

^.
•
e

XLI.
)
/] /'/ , et

(+

Renuntiatio in adversarium
e

(catechu-
^.
spir.
Col.

s.
hom. VI, 4

c. 27 n.
.
6\
illis verbis addit:
Basilius De

nieni) et adscriptio ad Christum Dei,

2. Formulae renuntiationis satanae Cf. Orig. Num. hom. XIII, 4; Hieron.
plures nobis traditae sunt. Tertullianus Am. 6 s, f.

De corona
sed et
c.

manu,
3 scribit: Aquam
aliquanto prius in ecclesia sub
contestamur nos re-
adituri, 3. Chrysostomus
nuntiationis laudatam
1. c. formulam
repetens
. . c.
re-

.
antistitis addit:
nuntiare diabolo et pompae et angelis Cyrillus 1. c. c. 8:
eius. Origenes In Num. hom. XII, 4
(ed. Bened. II, 316): non se usurum Hieronymus 1. c: et sic
pompis eius (diaboli) neque operibus versi ad orientem pactum inimus cum
eius, neque ullis omnino servitiis eius sole iustitiae et ei servituros nos esse
ac

,^ / ,^.
voluptatibus
Hier. Cat. myst. I,
pariturum.
4 — 8:
(1.
Cyrillus

,
),
promittimus. lam Hippolytus,
in s. Theophania
renuntiationem
iunctam fuisse testaretur
et
ei iure attribueretur,

adscriptionem con-
c.
si sermo

9 scribens
[/

,,
Chryso-
stomus Ad illuniinandos catech. 11, 4:
/'^ , -
 APOSTOLORUM , 40, 2—41, 4. 445

demum ad sacramenta percipienda accedere. 2. Nain ut optimus

agricola repurgat prius arvum a supercrescentibus in eo spinis

tuncque serit triticum, ita oportet etiam vos prius omni impictate
ab eis extracta tunc pietatem inseminare et baptismo doiiare.

3. Sic etenim Dominus noster nobis praecepit dicens: Docete prius 5

omnes gentes, et tunc subiunxit illud: Et hapti:<;ate eos in norfiifie

patris et filii et spiritus saiicti.

XLI. Cum ergo renuntiat, qui baptizatur, ita recitet: 2 (XLIj. Re-
nuntio satanae et operibus eius et pompis eius et cwltibus eius et

angelis eius et inventis eius ac omnibus, quae sub eo sunt. 3. Post 10

renuntiationem vero, dum adscribit se, dicat: Et adscribor Cbristo;

4.

de
et'

.
renuntiationem
credo et baptizor in

pactum cum
Certe Origenes praeter

Christo ineundum cognitum habet in

etiam
unum ingenitum, solum verum

odis
illud

fuisse.
c. 29) accedit, ut conicere
cum hac idem vel huic simillimum
Attamen Constitutor formulam
Deum

liceat,

^
Exhortatione ad martyriurn c. 12 ed. vix plane integram repetiit, sed suo

^^^
more paululum
,
Koetschau
08
1899 p.

fiotvai
11 scribcns: Kal
omittens, alia
mutavit, nonnulla verba
addens. Kattenbusch,

'^^,
yu/.ot\utvag x^eov Das
— 273,
Apostolische Symhol
symbolum Constitutionum
I (1894), 260
a

,
( ^^
c.

.'
17 .

/—
1 6: iv
et ibid.

'
Respicit
Luciano martyre profectum
Anliochena
nec vcro probavit.
traria est.

400
componens
ochenae
scripsit
receptum

Constitutor, qui circa

in
et
fuisse

Canones apostolicos
certe canones synodi Anti-
usum suum
et a

Ratio potius con-

vertit,
synodo
censuit,

annum

recte
I0S. 24, 15 25, et Kattenbusch, Das etiam formulani illius synodi repetiisse
apostolische Syiiihol II (1900), 151 n. 24, iudicatur, nisi forte formulam iam in

morem Christianorum abrenuiitiandi ecclesia sua usitatam invenerit. Luci-

diabolo et ineundi pactum cum Christo ano veteres formulam Antiochenam
ex illo Sacrae Scripturae loco expli- secundam adscribunt, Sozomenus H. E.
candum esse suspicatur. III, 5, synodusCariensis a. 387 cf. Soz.
4 — 8. Symbolum in ritu baptismi VI, 12, auctor dialogorum de trinitate
describendo inserens Constitutor sym- septem, qui sub nomine Theodoreti
bolum patriae vel ecclesiae suae ele- circumferuntur, cf. Theodoreti opp.
gisse censeri potest. Symbolum autem, ed, Schulze V, 992.
quod proponit, tam prope ad formulam 4. \)^^ Haec
synodi Antiochenae a. 341 quartam verba desunt in formula Antiochena IV
(conservatam ab Athanasio Ep. de et a Constitutore addita esse putari
synodis Arimini et Seleuciae c, 25, possunt. De voce cf. c. 39, 2

Socrate H. E. II, 18, Hilario De svn- not. Voces /.^ inter-

 446

^ >,
,
,
CONSTITIJTIONES

,
'^
, ,,
-
"
^, '" ^,
,, '
5• "^^^ ^^'^ ^^^^

^ ,
^ ^,
^
,

,,
,,

- ^^
6. ^

10
-
-^ / , - /

15
, , , '''
,,
-
,
, .

^ ^ -
-
14 Luc.
2

4
,
Cor.
33•
8, 6. -

d
3 Col. , 15.

:
— 5 Cor.

h &
8, 6.

-
- 13 Tim.

d e h
4, - —

^
\ |

m. > a ev d e + ^ h 6 + d h ^a

&
a- i. : -\- | | |
|

7 : h j
-j- a |
10 d, sed i. m. dno-

:
\

>
-\-

, -[" /^ a-
|
14

i. m.
d e

19
h
&?'/
|
|

16
15

sl
d
:
|
17
>d
-j-

e h |
19/1
-
d e h : > a

polatae sunt
25,1.
—
II,

Leguntur etiam VIII,

6, 17;
i,

].
V, 16, 6; VI,
i ; 5, i
ochena, interpolata sunt
11, 2; atque leguntur VII, 36, 6; VIII,
—
II,

. .]
61, 4; VI,

Cf. VIII,

.
6, II. 12, 7. 31.

Deest m formula Antiochena, quae , . Svnodus Ant. habet

autem pro exhibet illa voce autem minime

oi) est concludendum, Constitutorem Ari-

Animadvertas anum vel Semiarianum fuisse. Ante-
velim, formulam Constitutoris magis nicaeni vocem nunquam usurpaverunt.
cum fide Nicaena consentire quam Cf. Kattenbusch c. p. 272 et librum

^]
1.

meum

,
formulam syiiodi Antiochenae. Die Apost. Konstitiitionen p. 122.

5. . .] Haec — Formula Ant. addit:

verba, quae desunt in formula Anti- ifiov ^, et de-

 APOSTOLORUM , 41, 5-7. 447

omnipotentem, patrem Christi, creatorem atque opiiicem universo-

rum, ex quo omnia; 5. et in Dominuiii lesum Christum, unigenitum
illius iilium, primogenitnm ornnis creatiirae, qui ante saecula benepla-

cito patris genitus est, non creatus, per qiiem omnia facta sunt, quae
in caelis et in terra visibilia et invisibilia; 6. qui in novissimis diebus 5
descendit de caelis et carnem assumpsit, ex sancta virgine Maria
natus est sancteque se gessit in vita secundum leges Dei ac patris
sui, et crucifixus est sub Pontio Pilato et mortuus est pro nobis,
et postquam passus est, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit
ad caelos et sedet ad dexteram patris, et iterum venturus est in 10
consummatione saeculi cum gloria ad iudicandos vivos ac morttios,

cuitis regni non erit finis ; 7. baptizor etiam in spiritam sanctuni,

id est paracletum, qui operatus est in omnibus ab initio mundi
sanctis, postea vero missus

promissionem

'-.:
<fwg
Haesitabam,
tutori attribuenda essent.
num
salvatoris nostri

haec verba Consti-

Cum
quoque

stolos etiaai omnibus, qui in sancta catholica et apostolica ecclesia

inde post

— ^]
auteni
{
Domini

sunt,

De
est apostolis

guntur
cum
hibeantur, sc.
bis

Pontio Pilato
. .
a patre

lesu Christi, et post apo- 15

et Constitutori adiudicari
)
etiam a Ps.-Ignatio ad-
Magn. 11, 2;

ci. c.
secundum

Smyrn.
23, 2;
le-

pos-

i, 2.

36, 6.
ab omnibus testibus praeter unum tra- — .] Formula

&
01;

]
dantur et ab hoc ob homoeoteleuton Cyrilli Hierosolymitani (Catech. XV, 2)
tacile praetermitti potuerint, in textu et ea, quam Epiphanius Ancor. c. 118
recipienda esse videbantur, exhibet et synodus.Constantinopolitana

esset,
6.

^. Form. Ant.
Si certum
Constitutorem hanc formulam
rescripsisse et de consilio mutasse, ex
: «)/.'
a. 381
videntur,
recepit,
quae
prima
verba
Formula Ant. sententiam quidem habet,
sed his verbis expressam: ov
(?..
symbola
illa

-
esse
continent.

hoc loco colligi posset, eum Arianum . .] Formula Ant.

vel Apollinaristam fuisse. Res autem pro hac sectione exhibet: -
non prorsus liquet.

vocem ^-
Constitutor ipse

- -
,
II, 55, i; VI, 19, 4
usurpat, quae insuper
— -
legitur
--
. &
VII, 39, 5; 43, etc.

.
I

. . . . ^. .

]
71. ini II. Spiritum sanc-

-
. . . .

Deest in formula Ant., quae tum iam in vetere testamento operatum

autem post addit - esse symbola Cyrilli et Epiphanii v. 6
Verba laudata verbis
etiam c. 36, 6 necnon VIII, i, 10 primo urgere videntur.
 448 CONSTITIJTIONES

-' -
5
.
, XLI1.
8. tig

^.5 ^ 2 (XLII).
ug

' dt

, , &
, " 3• ^^^ \
-,
10 \
-.,, ^ ^,

,, ^
'
1
XLIII.
' 2.

, ,- " ,
^
^,
, , ,, ^-

.,, - . 3• ^^^
20

^ , 4• ,
-
25

,
^ ', - , ? ' ,
30

-- )
9 Act. 6. — 18 Luc. , 77; Mt. 22, 51• —
\

22 —

^
8, 9, 2; Tit. 3, 5•

27 Gen. — 32 Hebr. 5•

^ &
2, 15. 16. 4,

6 a. h : d e |
7 h : a d e |

8 h |
9 \
a |
h \
14 -\- d j

16 d^eov :
|
16 post ' | 18 +
 APOSTOLORUM Vll, 41, 8-43, 4. 449

credunt; 8. in carnis resurrectionem, in remissionem peccatorum,

in regnum caelorum et in vitam futuri saeculi.
XLII. Post hanc autem professionem ordine venit ad olei

unctionem. 2 (XLII). Benedicltur autem hoc a sacerdote in re-

missionem peccatorum et praeparationem baptismi. 3. Invocat 5

enim hic ingenitum Deum, patrem Christi, regem omnis naturae

in sensum ac intellegentiam cadentis, ut sanctificet oleum nomine

Domini lesu et det gratiam spiritualem et vim efficacem, remis-

sionem delictorum atque praeparationem confessionis baptismi, ut
is, qui ungitur, solutus omni impietate fiat dignus initiatione 10

secundum unigeniti praeceptum.

XLIII. Deinde venit ad aquam. 2. Sacerdos autem benedicit
ac laudat Dominum Deum omnipotentem, patrem unigeniti Dei,
et gratias agit, quia misit filium suum, qui homo fieret propter
nos, ut nos salvaret, quia sustinuit, ut ille in incarnatione fieret 15
per omnia oboediens, praedicaret regnuni caelorum, remissiofiem
peccatorum, mortiiorum resurrectionem. 3. Ad haec adorat ipsum
unigenitum Deum post eum et per eum, gratias huic agens, quod
mortem pro omnibus per crucem subierit, cuius figuram dedit
baptismum regenerationis. 4. Laudat etiam, quia in nomine Christi 20
Deus cunctorum dominus in spiritu sancto non abiecit humanum
genus, sed variis temporibus varlam providentiam adhibuit: Adae
ipsi in paradiso primum quidem ratione deliciarum dedit para-
disum in habitationem, deinde ratione providentiae mandatum tra-

didit, post peccatum autem per iustitiam eum expulit, per bonitatem 25
vero non ex toto abiecit, sed et posteros eius vicissim erudivit
diversis modis; propter quem in extremo saeculi misit filium suum,
ut homo fieret hominum causa et omnes humanos affectus ex-

Tf d
26 de h

8.
\
21
V

Formula Ant. hos

exhibens seutentiam
boli Xicaeni.

.
I
h
27
1
:

e |
a
28

articulos omittit
extremam sym-
|
22 >

3•
d |

'^ov
25
d e

xal
|
30

.]
—
h
> a

Infra
|

-.
XLU. VIII, 1 2, j. 49 idem de Christo di-
Dc unctione my- citur.

stici olei actio gratiarum. XLIII. lleol

2 — 3• Basilius De spir. s. c, 37 . 66: Gratiarum actio de my-
stica aqua.

FUNK, DlDASC. ET CoNSTIT. AP. 1. 29

 ., , ,
^
450 CONSTITUTIONES

5-

5 ^
'
, \
^ ,, , (] , dh
-
{}^ ]
} ')].

^• '
XLIV.
'',
10

^ &
2 (XLIV).
,
, 6 - 6

,
^
& ,-' .
. 3•

20

•^ ^ XLV.
.
, 6

^
.,
,

2
^ ' - ,
'
') . - 2.

,, -
4 Rom. 6, 2—8. ; 8, . — 7 Mt. 28, 19. — 20 Mt. 6, 9• —
27 II Paral. 5, 12. 13.

^
1 : ^V h j
a, a- |
2 >> h | 5 >> d i

f) e, ro h I
8 d e |
12 d e |
13 elvaL h |
14
e h I
17 : vnb |
18 ot > a d e |
23 a |
24 sec > I

26 : ^i; h 27 oi sec > h

.
17,
- 5.

XLIV.
3.

gratiarum actio.
De mystico unguento
.] Cf. III,

^.
i. Synodus. Laodic. c. 48: oec
 APOSTOLOKUM VIl, 43, 5 45, 2. 451

cepto peccato susciperet. 5. Ipsum ergo et nunc invocet sacerdos

sub baptismum ac dicat: Respice de caelo et sanctiiica hanc aquam;
da vero gratiam et virtutem, ut, qui baptizatur secundum mandatum
Christi tui, cum eodem crucifigatur et commoriatur et consepe-
liatur et consuscitetur in adoptionem, quae in eo fit, ut perimatur 5

quidem peccato, vivat autem iustitiae.

XLIV. Et post hoc, cum bapti~averlt eum in nomine patris et

filii et spiritiis sancti, (XLIV). Domine

linat unguento ac dicat: 2
Deus, qui ingenitus es et dominum non habes, ipse omnium domi-
nus, qui odorem cognitionis evangelii in omnibus gentibus suavem 10

praebuisti; tu et nunc praesta, ut hoc unguentum efficax fiat in

baptizato, quo firma et stabilis maneat in ipso fragrantia Christi
tui, cui ipse commortuus consuscitetur ac convivat. 3. Haec et

his consentanea proferat. Nam haec est potestas impositionis

manuum unicuique factae; nisi enim in unumquodque eorum talis 15

quaepiam invocatio a pio sacerdote adhibeatur, qui baptizatur, in

aquam tantum descendit, ut ludaei, et corporis tantum sordes,
non autem animae deponit.
XLV. Post hoc stans dicat orationem, quam docuit nos Do-
minus. Necessario autem, qui resurrexit, debet stare et orare, 20
quoniam, qai exsurgit, erectus est; et ipse igitur, qui una cum
Christo mortULis est ac resurrexit, stat. 2. Precetur vero ad ori-
entem; etenim hoc quoque scriptum est in secundo Paralipomenon,
quod, postquam templum Domini a rege Salomone consammatum
iuit, in ipsa dedicatione sacerdotes et levitae et cantores sum cym- 25

5.

ergo
tuv
de unctione
)..^ Constitutor
ac
validitatem baptismi dependere sentire
videtur.
XLV. . ]
confirmaiione
loco etiam baptizatus consuetudinem
illam secutus esse dicitur.

bant.
2,

Christiani veteres universe orare sole-

Cf. 57, 14; Tert.
In orientem versi

Apol. 16;

^
II, c.

& -
Oratio recenter initiatorum

. ]'
I.

VI, 4:

—
Chrysostomus In Coloss. hom.

Notum
veteres die dominica et tempore Quin-
quagesimae stantes preces
est,
(v. 3).

Christianos

fudisse. Cf.
Clem.
Basil.
Al.
De
Strom. VII,
spir.

zandus inprimis ad orientem conversus

etiam Chrislo se adscribebat,
mulam
tem pronuntiaret.
Cat. myst.
renuntiationis

I,
s,

2.
c. 27

Cf.
7,
n. 66.
43

Cyrill.

Hieron. In
p.

cum
versus occiden-
856;
Bapti-

for-

Hier.
Am.
9;
Tert. De cor. c. 3 ; syn. Nicaen. c. 20; 6 s. f. ; Ps.-Dionys. De eccles. hierarch.
Basil. De spir. s. c. 27 n. 66. Hoc c. 2, 2, 6; 5, I, 6.

29*
 452

,
' ^ ^,^
CONSTITUTIONES

, ,, , , , ". 3 (XLV).

6,
6
^,

^-
^
^'*,

10
' .^.
, 4•

"
'^(^
^ Oot

', , , . XLVI.
?;^ ^/ ' 2. '^-

, ^ , '' '
6
-'

,'
6
15 3-

' 4•

^?

' ,^ -^
5•

20
- 6. 6

.
6 Ps. 50, 12.

1 d |
6 a |
7 h |
8 d/ a h : •' d e j
tV :

d e 13 fihv > h h 14 d , a
h I
b
—
. e ]
|

1
>h 19
|

h j
18
a 21
d h
e,

-\-
19/20 - |

| |
|

23 /7. : e

3. ] sc. orationem 55, 2. Eusebius H. E. II, i lacobum

.
dominicam,
XLVI.
cf. c.

(+

Quosnam
sancti apostoli miserunt et ordinarunt.
1. iv (] >^7 (
cunt quasi iam mortui aut morti saltem
45,

?//^.]
i.

(episcopos)

Apostoli
e

di-
)
primum
vocat,
IV,
in

154,
5

Chronico

posteriores.
stitutorem
162,
Hierosolymorum
III,

lustum tertium.
1 1

ed.
Symeonem secundum,

Epiphanius H. 64
Similiter
Schoene

ludam lacobi praeter Con-

nonnisi
episcopum

II

Ps.-Epiphanius in
c.
idem
(1866),
12 et

vicini. apostolorum indiculo apud Cotelerium

2. De lacobo cf. quae adnotavi II, ad h. 1. commemorare videtur.
 APOSTOLORUM VII, 45, 3-46, 7. 453

halis et psalteriis steterunt ad orientem, laudantes et confitentes ac

dicentes: Laiidate Duminiun, qiioniani bonus, quoniam in saecidum
misericordia (XLV). Precetur vero haec post priorem
eius. 3
orationem dicens: Deus omnipotens; pater Christi tui,- unigeniti
filii tui, da mihi corpus immaculatum, cor mundum, mentem 5

vigilem, cognitionem non erranteni, spiritus sancti adventum ad

possessionem et certam iidem veritatis per Christum tuum, per
quem tibi gloria in sancto spiritu in saecula, amen. 4. Atque
haec de catechumenis constituere aequum duximus.
XLVI. De episcopis vero, qui a nobis in vita nostra ordinati 10
sunt, indicamus vobis, quod hi sunt: 2. Hierosolymorum quidem
lacobus frater Doniini, quo mortuo secundus fuit Simeon Cleophae
iilius, post quem tertius ludas lacobi; 3. Caesareae autem Palae-

stinae primuni quidem Zacchaeus olim publicanus, post quem Cor-

nelius et tertius Theophilus; 4. Antiochiae vero Evodius quidem 15

a me Petro, Ignatius autem a Paulo; 5. urbis Alexandrinorum

Annianus primus a Marco evangelista ordinatus est, secundus vero
Avilius a Luca et ipso evangelista; 6. Romanorum ecclesiae pri-
mus quidem Linus, Claudiae filius, a Paulo; secundus autem a
me Petro post mortem Lini ordinatus fuit Clemens; 7. Ephesi 25

3. De Zachaeo Caesareae episcopo fuisse tradunt Linum, secundum Ana-

cf. Clem, Hom. III, 72; Recogn. III, cletuni, tertium Clementem. Alii minus
65 66. recte aliter tradunt. Cf. quae disputavi
4. Evodium primum et Ignatium se- in editione II Patrum apostolicorum
cundum Antiochiae episcopum fuisse I (1901), XXXIII — XXXVI et in
tradit Eusebius H. E. III, 22; Chron. Kirchenlexikon ed.ll t. III p. 449—451,
ed. Schoene II, 152, 158. Ignatium atque catalogos Romanorum ponti-
a Paulo ordinatum fuisse praeter Con- ficum, quos edidit Duchesne, Liber
stitutorem nemo refert. Cf. Ps.-Ign. pontificalis I (1886), 1—46. Linum
Ant. 7, I. filium Claudiae atque a Paulo ordina-
3. Eusebius H. E. III, 21 primum tum fuisse nonnisi Constitutor narrat.
Alexandriaeepiscopum appellat Avi- NuUus dubito, quae hic solus de con-
lium, secundum Cerdonem, tertium secratoribus episcoporum tradit, ea ab
Annianum. In Chronico autem p. 154 ipso ficta esse. Cf. Ps.-Ign. Trall. 7, 4.
post Marcum primum locum attribuit Timotheum ecclesiae Ephesinae
7.

Anniano, p. 160 secundum Abilio, episcopatum primum accepisse Euse-

p. 162 tertium Cerdoni. bius H. E. III, 4, 6 refert. De loanne
6. Irenaeus Adv. haer. III, 3, 5; secundo episcopo nihil comperti ha-
Eusebius H. E. III, 2. 13.21; Chron. bemus. Constitutor de loanne pres-
p.156- i6o;HieronymusCatalog.c. 15 bytero loqui videtur, de quo narrat
primum ecclesiae Romanae episcopum Papias vel Eusebius H. E. III, 39.
 454

,
^) ^ ^
CONSTITUTIONES

8.

'
'^' .
9•

&, \
-
^,
5 II.

/,
10

-' & 14-

1 2.

, ,
^ ',
.
13.

ij.
-
'
-
^
15 ^' ,/^' , ,^''
,, •'
.
^ , XLVII.
". ,,
2.
-, ,
-
,

&& -
8 Philem. 10. — 1 — — .

-
Mt. 28, 20. 17 Luc, 2, 14. 18 Ps. 112, 2.

1 >> 2 oigaTbaQ , h, d e, i. m. d
d 6 a e -)
(-d : , h,

>h
a- | 7
>
a |
rfe

+ ^ |
8 a j
89 e |

-
10 h |
h |
13 a |
15 post h \

1 7) >> h 17 capita tria sequentia > d h , ]> etiam VIII, — 15,

et hoc loco addit subscriptionem, quae infra libro exeunte legitur | 18
>> e !
(7f tert + m
8. Ariston prior fortasse est Aristion, mum Smyrnaeorum episcopum fuisse

cuius Papias et Eusebius H. E. III, 39 dicit.

una cum loanne presbytero mentionem 9. Gaius commemoratur Act. 19, 29;
faciunt. Mirum est, Constitutorem hoc 20, 4; etiam Rom. 16, 23 et I Cor.
loco Polycarputn non nominare, quem I, autem traditione maiorum
14, qui
ab apostolis ordinatum esse Irenaeus conservata ab Origene Comm. in Rom.
Adv. haer. III, 3, 4 et Eusebius H. E. 16, 23 (De la Rue IV, 687) primus

III, 36, I referunt. Suidas s. v. eum episcopus ecclesiae Thessalonicensis

secundum Smyrnae episcopum — Demetrii cum laude mentio fit

,
vocat, fuit.

Bucolum primurn. Secutus esse videtur III loann. 12; num autem eiusdem cum
—
Ps.-Pionium,
c.

291 — 336) Bucolum

qui
10 (Patres apost. ed. Funk 1901
in vita Polycarpi

praedecessorem
II, vn ^
a Constitutore
sc.

supplendum est,
nominato, quaeritur.
ut ex versu 7

Polycarpi nominat, nec vero eum pri- 10. Lucius etiam VI, 18, 11 et Rom.
 APOSTOLORUM VII, 46, 8—47, 2. 455

Timotheus a Paulo, loannes a me loanne; 8. Smyrnae Aristo

primus, post quem Strataeas, Loidis filius, et tertius Aristo; 9. Per-
ganii Gaius, Philadelphiae Demetrius a me; 10. a Paulo autem
Lucius Cenchrearum, Cretae Titus; 11. Dionysius Athenis, Tri-
poleos in Phoenicia Marthones; 12. Laodiceae in Phrygia Ar- 5

chippus, Colossensium Philemon; 13. Beroeae apud Macedoniam

Onesimus Philemonis, ecclesiarum Galatiae Crescens; 14. Asiae
parochiarum Aquila et Nicetas, ecclesiae Aeginensis Crispus. 15. Hi
sunt, quibus parochiarum cura• a nobis concredita est, quorum
doctrinae memores semper observate sermones nostros; et sit 10

Dominus vobiscum nunc et in tempora infinita, quemadmodum

ipse nobis dixit, cum esset ad suum Deum ac patrem assumendus:
Ecce enim, inquit, ego vobisciim sum omnibus diebus usque ad con-
siimmationem saecidi, amen.
XLVII. Gloria in excelsis Deo ei in terra pax, in hominibus bona 15

voluntas. 2. Laudamus te, hymnis celebramus te, benedicimus te,

i6, 21 locum obtinet. Titum epi-

scopum ecclesiarum Cretensium fuisse
Paulus Tit. 1, 5
—
innuit et Eusebius H. E.
- XLVII.

Hymnum commemorat
e). Oratio
^( matutina.
Ps.-Athanasius
—
III, 4, 6 dicit. De virg. c. 20 et exordium verbis
11. Dionysium Areopagitam, quem
Paulus Luca Act.
fidem convertit, Eusebius H. E.
17, 34 referente ad
III, 4, 1
omissis transscribit,
et

. -
terminans
Hymnus
primum Atheniensium episcopum fuisse legitur etiam in codice S. Scripturae
tradit. Locum Constitutionum bis re- Alexandrino (et in aliis codicibus) tan-
spicitMaximus Confessor, ut Testi- quam appendix ad Psalmos (cf. Codex
monia docent. —
Marthonem seu Ma- Alexandrinus N. T. ed. Cowper 1860
ronern Tripoli episcopum ordinatum p. XXVIII; Christ, Anthologia graeca
esse a Petro docet Ps.-Clemens Hom. 1871 p. 38) et in Acoluthia triplicis festi,

XI, 36; Recogn. VI, 15.

12. Archippum in verbis Pauli Col.
sc. Basilii,

stomi (Migne,
Gregorii Naz. ac Chryso-
PG

/,
t. 29 p.

^
&
CCCLXVII),

, (,
16—17 docente Theodoreto ad quidem his vQrb\s'/'Yuvog

/
4, nisi et
hunc locum episcopum Colossen-
alii (>> Acol.)• ^,
sium,alii episcopum Thessalonicensium yal
fecerunt. Ac.) ,
, ,
II
13.
Philem.
Onesimi nomen conimemoratur
10, —
Tim. 4, 21 in Galiias seu
missi meminit Eusebius H.

et
14.

fratres
Crescentis

Aquilas et Nicetas seu Faustinus

Faustinianus
Ciementis
in

et
in

E.

Clementinis
a Paulo
Galatiam
III, 4, 8.

comites Petri.
sunt
, ,
,
, .
(},
9. ,
- ,

^, 6
 45 ()

,
Oe,
CONSTITUTIONES

, 0 ,
, -
, ^
.
, ^:;
,,,
3•
d^tov

^^(^^ {^ 6
'^,
^
,,
, '^'
5

, ,^ „0

.
,,, , ,
10 2.

,' XLVIIL
, ,
,
^',
,,,
"
6
''' ,,
& , \
3• ^^^

5 loann. , 29. — 6 Ps. 79? 2. — 9 Ps. 112, . — 11 loann. , 29. —

12 Ps. 64,

,
,
3/4
' 1

,
.
2.

'^
e
Q

|
\

48
. 8 :

—
.
^,
a
•:
|
2
,
^' '
>>

^,
e |
3 j

,
, '^ '^, , ^ -
6

m
6

|
4
6

sec : e 1
:

e
'
\
7

m
^ e \ 13/1
a
i^fw
: 6
— :
e j
10

,
' , ,
/^ .
, & --
6 - (it,v

,,& (^ ' . (, ,
, & -
Ac.)

> Ac),
.
,

' ^,
—
'
(
,, . , Ac.) Ac). ,

^'. ,, & ,
^'
,
,

,, , -
- ,
. ,
, ,. ,/ '
( ^ ((.
(> Ac.)
Ac.)
 APOSTOLORUM VII, 47, 3—48, 3. 457

glorincamus te, adoramus te per magnum pontificem, te veruni

Deum, ingenitum unum, solum inaccessum, propter magnam glo-
riam tuam, Domine rex caelestis, Deus pater omnipotens; 3. Do-
niine Deus, pater Christi, agni immaculati, qiii tollit peccatiim
mundi: suscipe deprecationem nostram, qiii sedes super Cherubim; 5
quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus lesus, Christus Dei
universae naturae creatae, regis nostri, per quem tibi gloria honor
et adoratio.
XLVIII. Laudate, piieri, Dominnm, laiidate nomen Domini.
2. Laudamus te, hyi^mis celebramus te, benedicimus te propter 10
magnam gloriam tuam, Domine rex, pater Christl, immaculati
agni, qui tollit peccatum mundi; 3. te decet laus, te decet hymnus,
te decet gloria, Deum et patrem per filium in spiritu sancto in

^ , . -, ]
'
( Ac.) 2. . .—-
^ Haec verba desunt in

/
noitlv
recensionibus reliquis et haud dubie

&, .,
Constitutoris sunt (cf. II, 25,7; V, 6, 10;

. ( ^,
VI, II, 10; 30, 7; VII, 38, 3); altera ex

]
parte verbis

Haec formula ex tribus partibus constat,

Ac ). addunt
illae

»9^.
.—
3-

duabus ad formulam Constitutionum Recensiones reliquae habent:

adiectis. Pars prima autem ipsa cum ^9, &,
formula consentit, quae codicibus m (cf. supra formula codicis
traditur, nisi quod v. 3 in codice Alex- Alexandrini). Itaque hoc loco filium
andrino verba

data plura
etiam ante
leguntur, in Acoluthia lau-
verba desunt. Formulae
appellant,
patrem. — ^ (]
Constitutor

Haec quoque mihi Constitutorem pro-

autem
. .
etiam

codicum m similis est lormula Mis- dere videntur, eumque hoc loco manum
salis Stowensis, quod publicaverunt hymno tradito apposuisse insuper ex
Warren,
Cehic CJmrch 1881,
action of the
Liturgy and Ritual of the
Mac Carthy, Trans-
Royal Irish Academy XXVII
*0 ^
eo apparet, quod oratio non recta

pater, 6
.
filius.
est Deus
Auctor
est.

(1886), 136 — 268, Probst, Die ahend- autem sententias ita construit, ut 6
Idndische Messe 1896 p. 43 — 55. Hym- idem esse videatur
nus apud Occidentales iam pridem cum Deo
Missa locum obtinebat, apud Orientales
in Officio et quidem in Laudibus. Ita-
in

tina.
XLVIII. "^.
universae naturae creatae.

— Hymnum vespertinum veterem,

Oratio vesper-

que plures recensiones hodie exstant; ab illo autem prorsus diflferentem, pu-
nulla autem prorsus integra vel primi- blicavit Routh, Reliquiae sacrae ed. II

genia haberi potest. Cf. Reviie de t. III, 515. Cf. etiam Gregor. Naz.
VOrient chrctien IV (1899), 280—290. Carmen 32.
 458

,
CONSTITUTIONES

) , tlq aiajvmv
(>
^.
, 4• ,,^

, , ^
5
XLIX. ,,' ^'*.
, 6 ,
6
, ^^' Jtaorj

^ -
,
10 ^
1
0
Luc.
,
2, 29—32. — 6 Ps. 118, 12; lob 51, 18; Ps. 135, 25.
'. — 7 Act.
14, 17. — 8 II Cor. 9, 8.

1 e cf. m : a |
4/ — ^. > e 6 //
'
. .

^'
:

m
'
\

d
. .

> e
e
m
|
7
|

^
+
:
e
e
|
8/9
|
subscr.
(. .
a j

aS-v.
10

)
:

XLIX.
Oratio in prandio.
(>> e
—
)
Ps.-Athanasius
). De
exhibet,
virg. c.

sed
12 etiam hanc orationem
sic exordientem: Ev/.o-
 APOSTOLORUM VII, 48, 4—49. 459

saecula saeculorum, amen. 4. Nunc dimittis servum tiiutn, Domine,

secnndiim verbiim tuum m pace, quia videnint oculi mei salutare
timm, quod parasti ante faciem omnium populoruni, lumen ad re-
velationem gentium et gloriam popiili tui Israel.

XLIX. BenedicUis es, Domine, qiii nutris me ptieritia mea, 5

qiii das escam omni carni: imple gaudio et laetitia corda nostra, nt
setnper omnem siifficientiam hahentes ahimdemus in omne opus bonum
in Christo lesu Domino nostro, per quem tibi gloria, honor et

imperium in saccula, amen.

^,
, ,, ^
]
.,
6

,,
6
6
"
&6

,
6

'
et terminat:

',
atque terminantem:
sic

, ,,
haec adiecta sunt: ,
,-
. ,
Chrysostomus quoque,
55, PG
58, 561, orationem cognitam
habet et fidelibus in usum cotidianum
Matth. hom.
, ^-- "
commendat. Orationi
apud patrem incipit:
autem, quae
6
, .
 . ^8
^
^
^
^. ^
110 .
XEIPOTOMSIN

^-
^ /, 0
5

^,
, '\ -,
10 ' , *', , , '
, ,, 6

15
,
^' ,
'
6
'
,, ,
^
^, , -

20 , ^, .
-
'"'
",
2.

— — 8 loann.
,,

(, ^,
3• ^^ 7^Q
—
6
,,<^^
-

,& , , ,
4 Tim. 3, 6. 6 loann. 17, 3• 17, 6. 4• 10 loann. 17, 25.
— — —

1/3 / 13 Mc. 16, 17. 18.

1 ?,.
capita — XV
-\-
18 Mc. 16, 15.

omittens inscribit
22

h ]
Cor. 14, 22.

2/3 neQt /. .> - h |

7
d
+
|
: m
>
|
15
|
9

. d
.
|
11

>> d
a |
a,

16
corr a- j

:
12
\ h
d e
m
\

v,

d e |
17 e |
18 |
19
5 : d e, -}- (fe a |

I.
+ ^f d e

(
|
20 a, corr a-

'
|
21 >> a |

--
7v' d e m
 VIII.

DE CHARISMATIBUS ORDINATIONIBUS
CANONIBUS ECCLESIASTICIS.
I. Cum
Deus et salvator noster lesus Christus magnum pie-
tatis sacramentum nobis tradat et ludaeos gentilesque invitet ad 5

agnitionem unius ac solius veri Dei, quemadmodum ipse alicubi

gratias de salute credentium agens ait: Manifestavi nomen timm
hominibiis ; opits, qiiod dedisti mihi, consummavi ; cumque de nobis
dicat patri: Pater sancte, etsi miindus te ?ion cognovit, at ego te

cognovi et hi te cognovenint ; merito omnibus simul, utpote qui 10

simus consummati, ait de charismatibus, quae ipse per spiritum
dedit: Signa autem eos, qui crediderint, haec seqiientur: in noniine
meo daemonia eicieni ; linguis loquentur novis, serpentes tollent; et

si mortiferum qiiid biberint, non eis nocebit; siiper aegros manus

imponent, et bene habebunt. 2. Quae charismata prius quidem nobis 15

apostolis tradita sunt, qui omni creaturae praedicaturi eranius evan-

gelium; postea vero necessario iis, qui per nos crediderunt, prae-
bentur, non ad utilitatem ea operantium, sed ad infidelium assen-

).
sionem, ut, quibus non persuasit sermo, hos virtus signorum

, ^, &&
-
flectat

^, .
re et propter
ac pudore afficiat.

quosnam edantur signa

3.

Qua-
Namque

et
signa non nobis fidelibus 20

,
,
^^.
,
^-

, -
miracula (quod charismata sanationum
ac reliquorum signorum
litatem operantium dantur, sed ad per-
non propter uti-

' .
suasionem infidelium, et quod non ne-
-
^ -
cesse est

eis
3.

similia
omnem
Q.uae in
sunt,
v.
fidelem signa facere).
3, 8, 16 — 18
quae Athanasius
leguntur,
in .
^
iv
-
Vita Antonii
chorum dicentem

tnl ^ c. 38 patriarcham
facit:

/^ '
^, -
Ov Oel
mona-
,
.
 "^"
462

, '*
^, ,
,,
CONSTrrHTIONES

, ^, '/ovOaiajv

.
'% ,, ^ ,
^,-
6

,
,,

,
4• ^^^

10

, ^'
. ,,
J-
-

15

*^.
, 6 ^,
6.
,,
{^,
-
^-
20

,,," ,,^
^^"' ,,
)
,,
2
, ^^&
., .
-
^
'

-
^,, ^'
?}

30
8.

, ^,
9•

— 14. —
.

4 Luc. , 20. — 14 Cor. 14, 21 ; les. 28, 11. 12. — 16 Exod. 3

18 Mt. 4, 23. — 20 Ex. 4. 7. — 21 Mt. 11, 5. — 23 II Tim. 3, 8. — loann.

—
18,

7
13.

:
3
14.

h \
30 Rom.

d e
e
m
h \
I, II.

: ;; a, -h
d h m
\

|
^
8
+
a,
^«^ ni
corr a-
|
6
|
10
>d
e
|

>
|

11/12 a 12 -\• h 14

&
. . . . . . | |

> d e a , corr a- ]
d \ 15/16 h |

16 d h [
17 a |
18 e h m , |
19 >
 APOSTOLORUM, VIII, 1, 4-9. 463

cum ludaeorum tum Graecorum. Neque

sed infidelihiis eduntur,
enim daemones eicere nostrum emolumentum est, sed eorum,
qui per Christi operationem purgantur, sicut ipse Dominus
nos erudiens ostendit dicendo: Nolite gaudere, quia spiritus vobis

uhoedinnt, sed gaudete, qiiod noniina vestra scripta siint in caelo, 5

quando illud quidem ipsius virtute iit, hoc autem nostro affectu
ac studio, nobis videlicet ab eo adiutis. 4. Non ergo necesse est,

ut omnis iidelis daemones expellat aut suscitet mortuos aut linguis

loquatur, sed is, qui charismate dignatus est propter aliquam causam
utilem ad salutem infidelium, non sermonum demon- qui saepe 10

stratione, sed signorum operatione conimoventur quique digni

sunt salute. 5. Non enim omnes impii miraculis convertuntur;

cuius rei testis ipse Deus, ut dum dicit in Lege: Quoniam in aliis
Jingiiis loquar populo huic et in labiis aliis, et non credent. 6. Neque

enim Aegyptii crediderunt, cum Moses tot tantaque signa et pro- 15

digia faceret; neque multitudo ludaeorum credidit Christo, Mosis

simili, cum omnem morhum omnemque infirmitatem curaret ; et neque
illos permovit virga in serpentem animata et manus alba facta ac
Nilus in sanguinem versus, neque hos caeci videntes, claudi ambu-
lantes et mortui suscitati; et illiquidem resistebant lannes et lam- 20
bres, huic vero Annas et Caiphas. 7. Sic non omnibus signa

persuadent, sed iis dumtaxat, qui candide de rebus iudicant, quorum

et Deo tanquam sapienti moderatori
causa placet, ut miracula
perpetrentur, non hominum viribus, sed sua voluntate. 8. Haec
autem ideo memoramus, ne, qui charismata huiusmodi acceperunt, 25
se efferant in non acceperunt. 9. Charismata vero dici-
eos, qui
mus, quae per miracula iiunt, quoniam nemo est per Christum in
DcQm credens, qui non acceperit charisma spiritiiale. 10. Ipsum
d e
a d e

30
>h
I 20
:

!
7/

26
m
h

d e
|

h m
,
27 ro
Mt.
a,
\
^a, . /
e |
28
a-

m
|

|
23
:
:

oia d i
h

29
',
22
e |
25
>- h m
d \

^
:

In
6.

Matthaeum comm.
^] ser.
Origenes
c. 117 ed.
scribitur lamnes
unde ausi sunt quidam epistolam ad
et Mambres liber;

Bened. III, 916 scribit: Item quod ait: Timotheum habentem

repellere, quasi
Sicut lamnes et Mambres restiterunt in se textum non
alicuius secreti, sed
Moysi, non invenitur in publicis scrip- potuerunt. Cf. Orig. C. Celsum IV, 5 1
turis, sed in libro secreto, qui supra- Euseb. Praepar. evang. IX, 8.
 464 CONSTITUTIONES

'
.

, ^
-toj

,^-
^,
{)^ 6 alojvmv

''
^ & ] , , \
,,-

,
, ,^ - ^
3
.
10

,. , - ^ 1 1,

, ^ &
, '^
1 2. ?)
^,

,
\
-
,,
20 . ,-- , 13. ,, &^',

2
^. '
^\
,,-^'
/\.

' , ^
^,
,,
''

2 II
6

Cor. 3, 13•

—
,. — 5 Mt. 3, 5• — 9 Act.
— 24 los.
,
1,17.—
5-

—
xcu

18
,,
Cor. 12, 8.
-
10. —
20 Deut.

1
3 3»

^
•
d e
post
j
22 Exod.

4 ^^ h
7,

m
-
h |
9
11
.>
10, 12.

d e
29

12
III

d e
Reg.

^ | 10/11
d e
19, 18.

m
)
| |
|

«' (== d 16 -\- ^ \ >d |

-\-
|

18 post m 20 h m + a d e
-
:
|

|
21 rct > d e | 23/24 m a^ : a |
24
h, d, e |
a d e m : + h | 25 :

e |
h |
d |
27 ^ : m | > d e |

-\- )! m 29 bis a h m : d e
 APOSTOLORUM VIII, 1, 10—15. 465

etenim hoc, liberatum esse ab impio multorum deorum cultu et

credidisse Deo patri per Christum, charisma Dei est, ut et ab-

iecisse iudaicum velamen ac credidisse, quod Dei beneplacito uni-
genitus, qui ante saecula exsistebat, in extremo tempore ex virgine
natus est sine viri concubitu, et quod in vita tanquam homo ver- 5

satus est absque peccato itnplens omnem iustitiam legis, quodque

permissione Dei Deus verbum spreto dedecore crucem sustinuit,
et quod mortuus est ac sepultus et resurrexit in triduo atque post
resurrectionem cum apostolis diebus quadraginta permansit com-
pletaque omni constitutione assumptus est in eorum conspectu ad 10

Deum et patrem, qui eum miserat. ii. Qui haec credidit, non
simpliciter ac citra rationem, sed curn iudicio ac certitudine, is

charisma a Deo consecutus est; similiter etiam, qui ab omni

haieresi servatus fuit. I2. Non ergo quispiam eorum, qui signa
et portenta faciunt, iudicet quemquam iidelium, qui donum ea 15

operandi non sit adeptus; diversa quippe sunt Dei charisniata ab

ipso per Christum tributa; ac tu quidem accepisti hoc, ille vero
aliud quoddam, aut enim sermonem sapientiae vel scientiae aiit

rationem discernendorum spirituum aut praecognitionem futurorum

aut sermonem aptum ad docendum aut patientiam aut continen- 20
tiam legitimam. 13. Etenim Moses homo Dei cum in Aegypto
signa perficeret, non se in populares suos extulit, cumque deus
appellatus fuisset, non superbivit in suum prophetam Aaron.
14. Sed et iesus, Nave filius, qui post illum ductor fuit populi,
quamvis in bello adversum lebusaeos, quod non sufficeret dies ad 25

victoriam, solem stitisset ad Gabaon et lunam ad vallem Ailon, noii

tamen in Phineem aut Chaleb arrogantia elatus est. Neque Samuel,
qui tot mira et inopinata fecit, pium ac Deo carum David nihili
duxit, etsi ambo erant prophetae, et ille quidem pontifex, hic vero
rex. 15. Et cum in Israel essent septem milia sanctorum, qui non 30

] 10. Ps.-Ign. Magn.

—
11, 2. — svdoxicf]

]
polytum hunc locum reddant.
^ —

.]
Cf. VII, 41, 5. . . . .

,
avev

^ ^,
Cf. VII, 41, 6. Hipp.
Contra haer. Noeti c. 17: ytyovcug
Falsator
dixit:
se prodit.

,. Supra VI,

Locutio
—
30,

Consti-
9

— Cf. VII, tutoris in omnibus fere libris usitata.

25, 2; 36, 2; et quomodo Epitome vel Cf. III, 17, 2; V, 7, 30; 20, 2; VII,
Constitutiones quae vocantur per Hip- 22, i.

FUXK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. I. 30

 46) CONSTITUTIONES

/ *'
^-
^,
5

.,^ ^ ^ , ^,
-

10 ,
1

, ^'-
7-

,
,
.
.
,
-
^
-
-
1 6. 6

/
,

' 7J oo&f]

^^
1 8.

15

,
,' & ,. '

,'
19.

20 .
'
20.

^., -

.
21.

25
\
^ 7],
.
^ .
^^ , . -
^
6
22.

2.
* ^,

^
5 Reg. 6.-6 Dan. 6. 3• — 19 Mt. 12, 15.

4 . >> h m ; : //?7 m 5 \
h |
7 a d e,
7, : > h m 1
8 : d e |
10 pr + ra d e | 11
-\- d 14 avoiag h d e 15 d e
16
|

a m
j

d e h 17
|

h - j

(
: :
j |

m — >d (
. .
adeE:>>hmv|28
18
a |
26 d) ^ ^
>> h

d e j
|

29
21

:
e

h
i
23
| 26/27 .
a')
 APOSTOLORUM VIII, 1, 16—2, 2. 467

ctirvaverant genn Baal, ex ipsis solus Elias eiusque discipulus Eli-

saeus miraculorum efFectores fuerunt; non tamen Elias derisit

Abdiam oeconomum, timentem quidem Deum, at signa non faci-

entem; neque Elisaeus discipulum suum hostes perhorrescentem
despexit. i6. Sed enim neque sapiens Daniel, bis ex ore leonum 5

ereptus, neque tres pueri ex ignis fornace liberati nihili fecerunt

reliquos suae gentis homines. Sciebant enim se non suis viribus
pericula evasisse, sed Dei virtute cum signa peregisse tum ab
angustiis fuisse servatos. 17. Itaque nemo vestrum, licet sit pro-
pheta, licet miraculorum operator, se adversus fratrem extollat. 10

Si enim id detur, ut nullus amplius sit infidelis, superflua deinceps

erit omnis signorum operatio. 18. Etenim esse pium ex bona
cuiuspiam voluntate oritur, at miracula patrare ex virtute illius,

qui operatur; quorum primum quidem nos ipsos respicit, secundum

vero Deum ob causas supra dictas operantem. 19. Igitur neque 15

imperator nihili pendat exercitus duces, qui sub ipso sunt, neque
praefecti eos, qui ipsis parent. Nam si non sint, quibus prae-
ficiantur, supervacui erunt praefecti; et si non sint duces exercitus,
non stabit imperium. 20. Quin etiam neque episcopus in diaconos
vel presbyteros se extollat neque presbyteri in plebem; ex utrisque 20
enim coetus compositio exstat. 21. Episcopi quippe ac presbyteri
quorundam sunt sacerdotes, et laici quorundam sunt laici; atque
esse quidem Christianum in nostra consistit potestate; apostolum
vero esse aut episcopum aut quid simile, nostrae non est pote-
statis, sed ad Deum largitorem charismatum pertinet. 22. Haec 25
igitur hactenus dicta sint propter eos, qui digni habiti sunt, ut
charismata vel dignitates acciperent.
II. Illud vero sermoni addimus, quod neque omnis, qui pro-
phetat, pius est, neque omnis, qui daemones expellit, sanctus.

^]
22. —
bis interpolator IV, 10,

muneribus terminavit.
5
Eisdem ver-
sectionem de

-
Clausula igitur
numerant, nec vero inscriptionem exhi-
bent. Turrianus inscripsit:/7f pt

.-
Constitutori attribuenda est.

Quod
vel
II.

daemonas
ov

prorsus omnis prophetizans

eiciens pius est.
6
.Sic in-
c.
1

12
— 5•

1-2. Origenes
— 15
Anastas, duaest.

respiciens
laam exponit, non quemque prophe-
tantem esse prophetam et sanctum.
In
XX.
loann. t. XXVIII
Caipham et Ba-

scribit v. Reliqui codices caput quidem 2. Ps.-Ign. Philipp. 4, 4.

30*
 4G8

,
*^,' ^ -
CONSTITUTIONES

,),
()08
- 6
jtQOSffriTtvOtv

\
Ot \
^.
', , - . , 3• ,'
'

, ,
oOiajdrj-

10 4•

,
-, ^4 ^
. ,-
, ^ ^,

,
5•

,
15

' -
.
20 ,
,^
^ ^
,,,
6.

''^
25

, ^
^
,

^,
^, ^ ,-
,, -
.
'

30

1 Num.
—
'
25. 24. — 2 loann. 11,
—
51
''.

• —
,
13
8.

ler. 35•
—
3^• —
^^^ Num.
25. 31, 17 Act 19, 14. 22 Mal. i, 6; ler. 36, 22. 28 Prov. 3, 34;

^ ^.
I Petr. 5, 5. — 29 Act. 15, 32; 21, 10.

1 pr
h
>d
5
e I
2
a
d
h
|
3
m :
: ^ d e
a i 4
: ovd' d e
e,

j j
|

d |
6 d |
a : rel |
7 h [
 APOSTOLORUM VIII, 2, 3-8. 469

2. Etenim et Balaam ftlius Beor vates prophetavit, licet impius,

et Caiphas, falso nominatus pontifex; multa quoque diabolus prac-
dicit et illius daemones, neque ideo quidem inest eis pietatis scin-
tilla; ignorantia quippe opprimuntur propter voluntariani improbi-
tatem. 3. Liquet igitur, quod impii, quamvis prophetent, non 5

obducunt per prophetiam impietatem suam, quodque qui dae-

mones expellunt, ex eorum discessu non efficiuntur sancti; nam
se mutuo decipiunt, sicut qui ludicra risus causa ostentant, eosque,

qui ad illos advertunt animum, perdunt. 4. Neque vero rex im-

pius amplius rex est, sed tyrannus, neque episcopus inscitia vel 10

animi pravitate constrictus amplius episcopus est, sed ialsum nomen

gerit, non a Deo, verum ab hominibus promotus, ut Ananias et

Samaeas Hierosolymis et Sedecias atque Achias pseudoprophetae

Bab3'lone. 5. Sed et Balaam vates poenas dedit, cum Israel in

Beelphegor corrupisset, et Caiphas postea sui ipsius interfector 15

exstitit, ac iilii Scevae aggressi expellere daemones ab iis vulnerati
fugerunt turpiter, et reges Israel ac ludae, cum impie viverent,
diversa supplicia pependerunt. 6. Constat igitur ementiti nominis
episcopos ac presbyteros non evasuros esse Dei vindictam; dicetur
enim illis nunc quoque: Fos sacerdotes, qui despicitis nomen meum, 20

tradam vos in occisionem, iit Sedeciam et Achiam, quos frixit rex

Babylonis, sicuti ait leremias propheta. 7. Haec autem dicimus,
non quod veras prophetias contemnamus, quas scimus Dei afflatu

in sanctis fieri, sed ut confidentiam arrogantium cohibeamus, illud

addentes, Deum auferre gratiam his; nam superbis Deus resistit, 25

humilihtis autem dat grntiam. 8. Sane quidem Silas et Agabus,

9
11
h
/
^^^.
nostri

m V I
temporis prophetae, non se coaequarunt apostolis neque

15
d e
e,
|

e,
e
h
|

d
]

|
10

16
hi
12 ^a> d
:

|
post
13
/
-\- m
m /.]

\
d e
d
, >> h
|
14
a e |
m

17 ot
|

>> d I
: h m |
19 > h m I

m
28 6
e !

&6 e
d
|
22 ro
d e |
31 ' d e
d e
|
23 h j
27 e |

4. Anastas. Q.uaest. XVI, — nomine vel dignitate episcopi non est

.'] Haec sensu latiore dignus. Cf. autem VI, 15, 2—3. -

intellegenda sunt: episcopus improbus 7«> '] Cf. Ign. Philad. i, i.

 470

. 9.

4 ,
, 7,
\ -,
CONSTITUTIONES

,
^ ", ,
'

5 ', , '
' , ^:' ' .
.
,, ) -
] //

10
^. ,,

, ^'
,,', '
"^- ^,- ;

.
III.

^ , -
15

& , ^,,
, '
, -, 6

'
2.

20
", '. -
-
IV. ^^
^
6

-
,,

1 Exod. 15, 20. ~ 2 lud. 4,4• — 3 IV Reg. 22, 14; ludith 8.

4 Luc. , 2. — Act. 21, 9• — 9 les. 66, 2. — 19 Luc. 10, 16.

2 d h |
e |
m, d e h 3 '
^ ^
d e d e 6 : e I 7 . . e | 7/8
'd
j

\
8 \
e m |
9 -\- h cf. i
10
d m 12 d e | 14/15 a |
15 h j
17
a ! \
19 h , e |
20/21 . .
a d e : ", h m | 21 — >h |
22 f |
d \

23 : a \ f

]
.
9.

400;
Cf.

distincte evangelista et
vocatur.
Clem. Alex. Strom.
Didym. De

Cf.
Hic Philippus Act. 21, 8
trinit.

autem quae adnotavi ad

I,

III,

unus ex Septem
21,
41 •
136
— ^«?^
III.

scriptionem
constituere
aguntur,
"
ea,

summum
capitis

quae
IV
a

ponit).
,

in ecclesia per-

ac potissimum
-
a hic in-
Q.uod

sit.
VI, 7, 2.
 APOSTOLORUM VIII, 2, 9—4, 1. 471

supergressi sunt fines suos, etsi a Deo amabantur. 9. Sed et

mulieres prophetaverunt, olim quidem Maria soror Mosis et Aaron;

post hanc vero Debbora, postque illas Holda et ludith, illa sub
losia, haec sub Dario. Mater etiam Domini prophetavit, et Elisabet

cognata eius et Anna, ac nostra aetate verum tamen

nliae Philippi; 5

non se adversum viros extulerunt, sed custodierunt modum suum.

10. Itaque si et in vobis vir quispiam sit aut mulier alicuius huius-
modi gratiae particeps, humiliter de se sentiat, ut Deum habeat
benevolum Snper quetn enim, inquit,
: respiciavi, nisi super humileni

et quietum et trementem sermones meos? 10

III. Quae igitur prima erant huius orationis, ea exposuimus

de charismatibus, quaecunque Deus iuxta voluntatem suam prae-
buit hominibus; et quomodo eorum, qui mendacia loqui aggre-
diebantur aut alieno spiritu movebantur, mores confutaverit, et

quod saepe Deus improbis ad prophetiam et miraculoram editi- 15

onem usus sit. 2. Nunc vero ad praecipuum ecclesiasticae dispo-

sitionis oratio nos pertrahit, ut et hanc a nobis discentes con-
stitutionem vos, qui Christi nutu per nos ordinati estis episcopi,
omnia faciatis secundum mandata a nobis tradita; scientes, quod
qui nos aiidit, Christum audit; qui vero Christnm audit, Deum eius 20
ac patrem audit, cui gloria in saecula, amen.
IV. Simul igitur exsistentes nos duodecim Domini apo-
stoli hasce divinas constitutiones de omni .ecclesiastico ordine

IV— XXVI. Ad hanc sectionem cf. drei ersten christlichen Jahrhunderte

I. Goar, sive Rituale Grae- 1870; Liturgie des vierten Jahr-
corum 1647. I. Morinus, Commen- hunderts 1893. L. Duchesne, Origines
tarius de sacris ecclesiae ordinationibus du culte chretien 1889; ed. III 1903.
1695.

niani,
E. Renaudot, Liturgiarum ori-
entaliura collectio
Codex liturgicus eccl. univ.
Daniel, Codex liturgicus eccl.
1847 — 53. F. E.
1716. I.

Brightman, Liturgies
A. Asse-
1749.
univ.
E. von der Goltz, Das Gebet
altesten

IV. ntQL
Christenheit 1901.

e ad . 2). De
(-|- '-in

ordinationibus
der

eastern and western 1 1896. C. E. Ham- (episcoporum apostolorum omnium

mond, The ancient Liturgy of Antioch constitutiones). — Codex inscripti-

1897. vSacramentarium Serapionis, edi- onem omittit, sed ad versum 2 notam

tum in huius operis volumine secundo de vita Petri affigit, et similiter infra.

p. 158 — 195. F. Probst, Liturgie der I. Cf. VI, 14, I.

 "
472

, coNSTinjTiONE.s

/^,
, ,
,,

^ .,, -
tjii-

,
2.

\)^ 6
3• ^^

10
,^,
,
. , , ,} . - 4• ^^^

1 '.
] ,
7] ^,
,
, - ^
5• ^^^
\>ebv

^ - -
- ^^,
& ,^^
, ,,
,
, ^.
20
*',

,
, - -
6.

25
^ -
1 Act. 9, 5• - 14 Tim. 3, 4- 2. — 20 Mt. 18, 16.

mV +
d
.
f h , -rtg e : - a m | 2
,
>» f |
6

. [^
a h : d, f, e, a-' i. m, j

.
9/11
ra
—
j
8 G :

>>
+
f 11 f t f
sl- .
+
\ 6 -^
^ \

&
|
: ;^ !
|

12 e f 12/13 e d
^
: | |
:
]
|

15 d f 16 h 17 f ,

&
|
:
| |

e 18 h : f j 20 : m

/
| \
\ |

a d e m
qui vero orationem
\

Mt. |
24
f

non exhibet, sed capita

h (post
-\-
.
e i. m. |

V XXXI
h)
27
—
^ cf. II

omittit
Cor. 13,
x^.
:

e,
 APOSTOLORUM VIII, 4, 2—6. 473

vobis iniungimus, una tum electionis vase Paulo co-

praesentibus
apostolo nostro, tum lacobo episcopo, tum reliquis presbyteris ac
septem diaconis. 2. Primus igitur ego Petrus aio ordinandum
esse episcopuni, ut in superioribus omnes pariter constituimus,
inculpatum in omnibus, a cuncto populo electum. 3. Quo 5
nominato et placente, congregato populo una cum presbyterio
et episcopis, qui praesentes erunt, in die dominica, qui inter
reliquos praecipuus est, interroget presbyterium ac plebem, an
ipse sit, quem in praesidem postulant. 4. Et illis annuentibus
iterum interroget, an ab omnibus testimonium habeat, quod dignus 10
sit magna hac et illustri praefectura; an quae ad pietatem in Deum
spectant, ab ipso sint recte facta; an iura in homines servata, an
domesticae res pulchre dispensatae, an vitae instituta sine repre-
hensione. 5. Cumque universi pariter secundum veritatem, non
autem secunduni anlicipatam opinionem, testificati fuerint, talem
eum esse, quasi ante iudicem Deum ac Christum, praesente scilicet
etiam sancto spiritu et omnibus sanctis ac administratoriis spiri-

tibus, rursus tertio sciscitentur, an vere dignus sit ministerio, ut

in ore duorum omne verbum; atque iis tertio
vel trium testiiim stet
assentientibus dignum esse, a cunctis petatur signum assensionis 20
et alacriter dantes audiantur. 6. Silentioque facto unus ex primis

episcopis una cum duobas aliis prope altare stans, reliquis episcopis
ac presbyteris tacite orantibus atque diaconis divina Evangelia super

II
2.

3.

augustana
. /]
et inprimis c.

III
]
caput eius, qui ordinatur, aperta tenentibus, dicat ad

tv

(691)
i — 12.
c.
sc. in libro

Synodus Caesar-
i distincte dicit,
troni ecclesiarum, altari assistentes et
praesidentes.
s. f. ; Orig. In
Cyrill. Hier.

De
Cf. Tert.
Num. hom.
Cat. I, i;
Deum

De pud.
XI, 4
Epiph, H. 25
;
:

XX,
c. 14
3

].
episcopos nonnisi dominicis festivitati- c. 3; Bas. hom. II,
ieiun. 2; Chry-
bus ordinari.
3—6. Hanc sectionem arabice edidit
Abraham Ecchellensis, Eutycliius 1661
sost.

II,

Migne
448).
In
—
PG
&]
Ascens. hom. c,

66, 141 5: co
i

Synesius Ep. 67
(Bened.

p. 41.
.. .. 6. ^, .] Ps.-Dio-

-
5.

luxta sententiam patrum ecclesiae ple- nysius De eccles. hierarch. c. 5, 3, i:

nae sunt angelis, praesertim tempore

officii divini, atque inter eos primum
locuDi obtinent angeli praesides ac pa- <9. Cf. ibid. § 7~^•
 5
,
474

,
.

, ,^ ,
, ^,
,
,, ' , ,-6
^O ,
6
CONSTITUTIONES

6
^ 6

?)

-
,,,
--
„0
- 6

10
'^,
, -OL
6

-'*'
0
6
6
^ 6
2.

6
6 \
7),
,,
6

, - ,' •
3• <>^

^' -
-
}
,
-

^ ,, /
15

/\. 6

20
, ",
,,^ ,
7],
6
6

6
6

-' (^ 5•

25 ^. 6. .
5 Tim. , 17- — Mt. 19, 17• — 6 Dan. , 42. — 9 II Cor. , 3- —
10 Ps, 112, — 21 Eph. , — 23 Ps. 50,
'
5• 6. 4. 14•

1/17 6 — >* f vel potius folium excidisse videtur, cum pa-

gina 545 in voce S^eov desinat, pagina 546 vocabulis incipiat |

2/3 ]>- h m I 3 a | 5 ^ : ro d |
6 > a i
8
h I
12 > h |
d |
13 -\- d j

h 14 . d 15 > d 16 h 17

{ ]
: :
| | | |

h d h m 18 d f h -j- elg h

{- -
| |
|

V. f d) . Cf. VII, 35; 39, 2; VIII, 12, 6. 7.

d, om- — Cf. c. 15, 7; 38, 4;

nia > ). Invocatio ordinationis epi- 46, 16. Basilius Adv. Eunom. I, 18.

scoporum. 22. 26. 27 impugnat Eunomium hanc

 APOSTOLORUM VIII, 5, 1—6. 475

V. Qui es, dominator Domine, Deus omnipotens, solus in-

genitus ac regem non habens, qui semper es et ante saecula

exsistis, qui omnino nulla re indiges omnemque causam atque
ortum superas, solus verus, solus sapiens, qui solus altissimus es,
natura invisibilis, cuius cognitio expers principii; solus bonus ac 5

incomparabilis, qtii omnia nostij antequam fiantj occultorum cognitor,

inaccessus, domino carens; 2. Deus et pater unigeniti filii tui,

Dei ac servatoris nostri, conditor universorum per ipsum, provisor,

tutor, pater misericordiarum et Deus totius consolationis , qui in altis
habitas et humilia respicis ; 3. tu, qui dedisti leges ac regulas 10
ecclesiae per Christi tui adventum in carne sub teste paracleto
per apostolos tuos ac nos gratia tua adstantes episcopos, qui ab
initio praestitisti sacerdotes in populi tui curationem: Abel in

primis, Seth, Enos, Enoch, Noe, Melchisedec et lob; 4. qui con-

stituisti Abraham et ceteros patriarchas cum fidelibus tuis famulis 15
Mose, Aaron, Eleazar, Phinee; qui in ipsis desumpsisti principes
et sacerdotes in tabernaculo testimonii, qui Samuel elegisti in sacer-
doteni ac prophetam, qui sanctuarium tuum sine ministris non
reliquisti, qui benevolentia prosecutus es eos, in quibus voluisti
glorificari: 5. ipse nunc quoque intercessu Christi tui per nos in- 20
tunde virtutem principalis tiii spiritus, qui ministrat dilecto puero
tuo lesu Christo, quem voluntate tua donavit sanctis apostolis ad
te aeternum Deum pertinentibus. 6. Da in nomine tuo, Deus

^
vocem usurpantem. Altera ex parte 20, 13; VII, 3 5,
VIII, 6, ; 1 2, 8.

Didymus De trinitate I, 27; III, 3 31. 34- 3^; 3> ; 37• 2. Cf. quae
(PG 39, 397. 400. 827) eam adhibet disputavi in libro Die Apost. Konsti-
de patre atque filio, II, i (p. 452) de tutionen p. 165 — 166.

,
spiritu sancto,

morat

&.
5, 2
II, 8 (p. 608)

similiter ac Ps.-Ignatius Trall.

Cf. etiam Basil.

comme-
&sov

^
(Didym.)
5.

referendum
Ancor. c.
Verbum qui-
dem Pneumatomachismum sapere vi-
detur. Nequaquam autem ad eum

68;
est.

H.
Etiam
74 c.
Ephiphanius
5 respiciens
Adv. Eunom. IV, i (PG. 29, 67$). Rom. 15, 8 dicit, (cum
1—7. Oratio locum obtinet in ritu Christo) patri

ordinationis episcopi, quoutuntur laco- saltem. Locutio similis est ei, quae
bitae Alexandrini vel Coptitae, et in V, 20, 1 3 de ministerio filii Jegitur
ritu Maronitarum. Cf. Denzinger, Ritus et de qua ibi disputavi. Praeterea
— 24; 200-201.
Orientalium 1864 11,23

']
2. 6
Similiter , 8, ;
.
II, 20,
•
; V,
considerandum

cum oratione receptam esse.

non
proprie Ccnstitutoris, sed ab hoc una
est, eam fortasse
 ,^, & .
476

-- ^,
CONSTITUTIONES

,
'
5
,
7-, ,," ,,
10
^'
,,,
^"
,
, ,, 7] ,
,
,
-
,,^'%
^, ^
\
,,-

, ^' ,,
15 * , .) ',
8.

.
-
,
^ ^^
9•

-. . ]
20

.
, ^^ , -
^
25 ,//

9
^ --

les.
**,

1
.
Act.
.
58, 6.
,
—
.

12.

24. —
Mt. 18, 18.
2 loan.
—
6

2, 6.
12 Mal.
—
, 11.
?]
7 loan. 20, 23.
— 13 Eph.
—
5,
8
2; Act. 4, 30.
Tit. , 5-
—
—
25 II

f
1

1
Cor. 13, 13.

6
: d f

h
| ^
| 8/9
h \
2 f |

f | 9 Je : 7f
f |

m
3
|
-
10 -
13
m 1
>
15
h
h
m
I
|

14/15
11
^— \
+
:
f 1

f
>> h
(
16
|
14 »)
h

a d
\ 12
-\-

:
^'
+
f |

h
m 18 f >h m 21 + ^«^ f ^ : a h |
22
 APOSTOLORUM VIII, ;), / 12. 477

cognitor cordis, huic servo tuo, quem elegisti in episcopum, pascere

sanctum tuum gregem et pontificem tuum agere, inculpate mini-
strantem nocte ac die, et placando iaciem tuam congregare nu-
merum eoruni, qui salvi fiunt, ac offerre tibi dona sanctae tuae
ecclesiae. 7. Da illi, Domine omnipotens, per Christum tuum 5

participationem sancti spiritus, ut habeat potestatem remittendi pec-

catasecundum mandatum tuum, dandi cleros iuxta praeceptum
tuum et solvendi omne vincidum secundum potestatem, quam tri-
buisti apostolis, utque tibi placeat in mansuetudine et niundo corde,
constanter, inculpate ac irreprehensibiliter offerendo tibi purum et 10

incruentum sacrificium, quod per Christum constituisti, mysterium

novi testamenti, in odorem suavitatis, per sanctum filium tuum lesnm
Christum, Deum ac salvatorem nostrum, per quem tibi gloria,

honor et cultus in sancto spiritu nunc et semper et in saecula

saeculorum. 8. Et postquam ita oraverit, reliqui sacerdotes respon- lo
deant: Amen, atque cum eis omnis populus.
9. Et post precationem unus ex episcopis hostiam offerat in
manus ordinati. 10. Et mane in loco ac throno ad ipsum per-
tinente a ceteris episcopis collocetur, cunctis eum osculantibus
osculo in Domino. 11. Ac post lectionem Legis et Prophetarum 20
ac Epistularum nostrarum et Actorum atque Evangeliorum ordi-
natus ecclesiam salutet, dicens: Gratia Domini nostri lesu Christi
et caritas Dei ac patris et communicatio spiritns sancti cuni omnibiis

/.
&
vobis.

h V i
24
+
Ac universi respondeant: Et
salutationem populum alloquatur verbis exhortationis.

(= ?/') f
h i

27
25 yai >> a
d \
|

28
26
cum spiritu tuo.

-\-
a f : >
12.

d h
d |
29
Et post

|
-
-
25

]
I

d, sed i. m.

6, Item Con- clericorum vel potius secundum con-

stitutiones perHippolytum seuEpitome textum loca Christianorum peccantium
libri VIII Constitutionum apost. atque ac paenitentium.

?.]
.
Constitutiones ecclesiae aegyptiacae
10. Cf.
vel versiones huius scripturae aethio-
Ps.-Dionys. De eccles. hierarch. c.

-
5,
pica et latina, quae solae hanc orati-
3, 6:
onem tradunt e contra Canones Hippo-
;

. . .

lyti c. 3 ac Testamentum D. n. I, 21
locum reddunt verbis: die ac nocte.

7. ?.] Cf. Ps.-Clem. Hom. III, 72. 11. .] Repetuntur haec

— ?.] Gradus et ordines verba c. 12, 4.
 478

'
CONSTITUTIONES

'^
.^, -
VI.
-
,&, . '' .' 3•
2.

^^^^
6

^
(VI)

'
5 4• ^"^

10 ,
,
] ], ,
&,
^]
,,
^ ^,,]
5• i^-^f(> '^(^^

*'
**
6

15

^
,, '*
;] ' ^ , ,, **,
)
, ^,-] '*' ,
;]
,,
6.

-
,-
,

20
'
,,^
, **
25
,**
22
,,
^?]

II
9 Ps.
Cor.
6,

7,
,^
. —
. — 23
II Ps. 36, 4•
II Cor. 6,
—
. -
16; Lev. 26,
-
14 Ps. 118, 12.
12. —
—
.

19 Tit.
24 Ps. 120, 8; 89.
3, 5-
—
17.

^ 1 d |
: sequentia usque ad caput XVI vel partem litur-

giam continentem praeterit f |

2 >> d |
8 >> a | > a |
10
>- d 11 yMpoiwv + d h v, d
I

. |
12
>h
[

. , ^.
13 . . d h | 14 r« |
15 :

h |
17 : h |
>> d |
24 + \

25

VI. d) y) .. et in-

menis. —
Oratio pro catechu-
Turrianus exhibet; '// & cipit

2.
caput verbo
Vox hic et infra
3.

c. 12
 APOSTOLORUM VIII, 6, 1—7. 479

VI. Cumque doctrinae sermonem finierit, dico ego Andreas

frater Petri: 2. Universis consurgentibus diaconus in excelsum
locum ascendens proclamet: Ne quis audientium, ne quis intide-

lium. 3. Ac silentio facto dicat: (VI) Orate catechumeni. 4. Et

omnes fideles pro illis cum attentione orent dicentes: Kyrie eleison. 5
Diaconus vero pro eis precetur dicens: 5. Pro catechumenis omnes
Deum intente invocemus, ut, qui bonus ac hominum amans est,

benigne exandiat eonim preces et obsecrationes, et suscepta eorum

supplicatione opem illis ferat ac det petitiones cordis ipsorum, prout
eis expedit; revelet eisdem evangelium Christi sui, illuminet eos 10
ac instituat, erudiat eos cognitione divina; doceat eos mandata sua
et iiistificationes, inserat in eis castum ac salutarem timorem suum,
aperiat aures cordis eorum, ut in eius lege die ac nocte occu-
pentur; 6. et coniirmet eos in pieta.te, adunet et adnumeret eos
sancto suo gregi, donatis eis lavacro regenerationis, indumento 15

inmiortalitatis, vera vita; iiberet vero eos ab omni impietate et

non det locum adversario contra eos, miindet autem ipsos ab omni
inquinamento carnis et spiritiis, inhahitetque in eis atque inamhulet
per Christum suum, benedicat introitiis ac exitus eorum atque pro-
posita moderetur iis ad commodum. 7. Adhuc intente pro illis 20
supplicemus, ut remissionem delictorum consecuti per baptismi in-
itiationem digni fiant sanctis mysteriis et permansione cum sanctis.

synonyma est cum voce ac libro meo Dic Apost. Konstitutionen

denotat omnes eos, qui nondum ad p. 157 — 158 ambo textus, alter iuxta
ecclesiam, ne in gradum catechume- alterum positus, leguntur. Meminit
norum quidem, admissi erant, quibus orationis catechumenorum et paeni-
autem placebat verbum Dei audire;
nec vero designat catechumenos vel
paenitentes, quorum unus gradus illud
tentium synodus Laodicena
6.

Sic etiam Gregorius Naz. Orat.40 c. 4

^] c. 19.

nomen ferebat; hi enim adhuc rema- baptismum et Orat. 45 c. 13 Christum

nent et postea dimittuntur. Illius di- victimam pro nobis caesam appellat,
missionis vestigia alias non inveni. et Nicetas Serronius censuit, eum lo-

-
Ad
5.

X, 335
— 8. Cum

II
.]

Cor. hom.
— 440)
Cf.

II,
c.

hac oratione
parte ea con.sentit,quam Chrysostomus
15,

5- 8
super catechumenos
mittendos pronuntiandam exhibet.
8.

magna ex

(ed. Bened.
di-

In
,
cutionem a Constitutionibus apost. ac-
cepisse.

.
}]
Dial. c.
Cf. Testimonia.
Cf. VII,

30:
, 3; Ps. 18,
—
-
14; lust.
 480

,
'hq/jv?jv (^eov
. CONSTITUTIONES

,
8. bytiQtod-t,

-,
5

' ,
,' ,,,^^ ^^. 6
}
{)^.
{)^£
9•
d^eov, arptOtv

^^
-

, ^ -' -
.

10 1 1. ^ ^, - - 6
6
6
-
, - 6

^ , ^
7]
6

1 2. \
1
^ ^ " ,,
,, •/' '

,
13.
-
, ,
20
,,' ^- '',
' . -. ' '^,- ' 6
2
^,

^ ^^
d h
, VII.

2 (
16 Ps. 50, 12.

a
> d
12/13
14. ^ca

—
m ]
18

3
II Macc.

. . a d
, 3.

post
:
—

.
21

.
Tim. ,

d |
2.

.
4
h m
/,
13 }< :
| j

h 13 14 d |
14 h |
15 rcw d |
17 >>
a d 18 h |
19 + a |
20 '^ \
2\ 2.
\

— >
23/24

8. Hic versus paucis verbis mutatis

h j
26

defunctis
-^]
c. 41, 2. — — -
-
infra in oratione vespertina
et in oratione matutina c. 38, 2 repe-

titur. Clausula vel formula

c.

commen-
36, 3

^
&. —
lusXinus Apo\.
ota
l, 4<^:

. .] Per-
dationis locum obtinet etiam in ora- egrinatio Silviae c. 24, 6 hunc ritum
tione fidelium c. 10, 21 — 22; in pre- accuratius describit de officio vesper-

cibus c. 13, 9; 14, 3; in oratione pro tino agens, Cf. adnotatio ad caput 35.
 APOSTOLORUM , 6, 8—7, 2. 481

8. Surgite, catcchumeni: pacem Dei per Christum eius petite,

diem quietum ac sine peccato et oinne tempus vitae vestrae, mortem

cbristianam, propitium ac benevolum Deum, vcniam delictorum
vos ipsos soli ingenito Deo per Christum eius commendate; in-
clinate et accipite benedictionem. 9. Porro in singulis horum, 5

quae diaconus proloquitur, ut iam diximus, populus respondeat:

Kyrie eleison, et ante cunctos pueri. 10. Catechumenis autem
capita inclinantibus episcopus ordinatus benedicat eis benedictione
huiusmodi: Deus omnipotens, ingenitus
11. et inaccessus, solus
verus Deus, Deus et pater Christi tui unigeniti filii tui, Deus para- 10
cleti ac omnium dominus, qui per Cbristum discipulos in doctores
constituisti ad pietatis disciplinam; 12. ipse et nunc respice super
servos tuos, catechizatos in Christi tui evangelio, et da eis cor
fwvutn et spiritiim rectiim innova in viscerihus eorum, ut cognoscant
te ac taciant voluntatem tuam, in corde pleno et anima volente. 15

13. Dignare illos initiatione sancta et aduna ad sanctam ecclesiam

tuam et iiic participes divinorum mysteriorum per lesum Christum,
spem riustram, qui pro ipsis mortuus est, per quem tibi gloria et
adoratio in sancto spiritu in saecula, amen. 14. Et post hoc dia-

conus dicat: Exite, catechumeni, in pace. 20

VII. Cumque ii exierint, dicat: 2. Orate energuQTeni et vexati

a spiritibus

9.

nuidia] Cf.
-] Basil.
immundis.

In
sc.

famem
.
Intente
4.

et
—
siccit.
cuncti
facilius

tradita fuit.
pro
ab eo servari,
eis deprecemur_,
si

Reveralocutiononduriorest
oratione vetere
ut

hom. c. 3; Chrysost. In Matth. hom. quampraecedens,de quaconferas c. 5,2.

71 c. 4; Peregrinatio Silviae c. 24, 5; 14. Ps.-Dionysius liturgiam delineans

Testamentum Domini nostri ed. Rah- dimissionis catechumenorum et cner-
mani 1899 I, 26 p. 55. In ritu bap- gumenorum et paenitentium meminit
tismi, quem I. Goar, Euchologion 1647 De eccles. hierarchia c. 3, 2; 3, 3, 6 —7.
-
^ ,]
p. 357

10.

itiscribunt

c.
11.

37, 2.
—
359 publicavit, una cum psalte

Ev/ri

6 96
d
tnl
v.
'/:
orphani commemorantur psallentes.

Durissima locutio,
(>> )'

Siniiliter

ait Cote-
VII.

energumenis.

catechumenis
mula fere
(;>

Silviae haec oratio et

a ci. v. 5).
—
locum non habent, sed orationes pro
In

et fidclibus

ubique est:
Oratio pro
Peregrinatione
duae sequentes

tantum.
Benedicuntur
For-

lerius. Offendit iam veterem librarium catecliumeni, et sic fideles, et fit missa.
adeo, ut textum mutaret. Cf. not. Cf. c. 35, 2; 39, 5; 43, 6. 9.
crit. Non autem necessario ad Mado- 2. ol infra VIII, 12,
nianismum referenda est; potuit ab 47; 35, 2; 38, i appel-
Apollinarista quoque proficisci et etiam lantur, etiam a synodo Ancyrana c. 17.
Fu.NK, DlDASC. ET CoNSTIT. AP. I. 31
 ] &
482

& '/ (&^, 6

yM\
CONSTITUTIONES

&
),-
-
5 ]
.
^,& , ,&. ^ ajto

3• ^'^^

,
,
Ijii-

amojv

10

15
.
^",
,,
,
,
^
& ,, 6
\
",
5 (^^0• ^/^
6

,,
'^^^

)]
4• ^^'

-
''
^ ^^*'

^
,
6.

' ^, ,, '',
20

,
^^, ,
J. ,,

^
^
' ''' 8. ,
,
.
25 ,,

,
' ''. ' ^,
.
6'^

9• ^^^ ^

30

, VIII. 2. -, -
2 Mc. , 27; Luc. 4, 36. — 4 Mc. 5, 9•
"~ 5 Zach. 3, 2. — 10 Mt. 12, 29. —
11 Luc. 10, 19. — 14 lob 40, 24. — Or. Manass. — 15 Luc. 10, i8. —
17 Ps. 105, 9; ,— 5. — 18 Ps. 116, 2. — 19 Ps. 8, 3. — Ps. 148, 2. —
20 Ps. 103, 32. 21 Nah. i, 4. 3. — 23 lob 9, 8. — 25 Ps. 8, 7.

m
9
2

6 :
:

6
h
,
\ 4; 5

qui particulam 6
\

'% .
h, similiter postea

\
6 a )
8
|

&
3

et
>> d
sequentes
h
|
 APOSTOLORUM VIII, 7, 3-8, 2. 483

benignus Deus per Christum increpet immundos ac malos spiritus

ct liberet supplices suos ab oppressione et tyrannide adversarii;
qui increpavit legionem daemonum et originem mali diabolum,
increpet nunc quoque apostatas pietatis et liberet creaturas
ipse
suas ab eorum vexatione et mundet eas, quas magna cum sapientia 5

condidit. 3. Adhuc intente pro ipsis precemur: serva et erige

illos, Deus, in virtute tua. Inclinate, energumeni, atque benedi-

ctionem accipite. 4. Et episcopus deprecetur dicens: 5 (VII). Qui
fortem ligasti et cuncta vasa eiiis diripnisti, qui dedisti nobis pote-
statem calcandi siipra serpentes et scorpiones et super omnem virtutem 10
inimici, homicidam serpentem vinctum tradidisti nobis sicut
qui
passerem pueris, quem omnia horrent ac tremunt facie potestatis
tuae, qui eum decidere fecisti sicnt fulgur e caelo in terram, non

casu locali, sed ab honore in ignominiam propter voluntariam ipsius

inalitiam; 6. cuius aspectus exsiccat abyssos et minae liquefaciunt 15

montes et veritas manet in aeternum, quem laudant infantes et

benedicunt lactentes, quem celebrant atque adorant angeli; 7. qui
respicis snper terram et facis eam tremere, qui tangis montes et

fumant, increpas mare ct exsiccas illud omnia flumina ipsa deserta

et

reddis, cuius mibes piilvis pediim, qiii ambulas super mare tanquam 20
siiper pavimentum; magni patris fili, increpa
8. Deus unigenite,
malos spiritus et libera opera nianuum tuarum ab alieni spiritus
vexatione, quia tibi gloria, honor ac veneratio et per te patri tuo
in sancto spiritu in saecula, amen. 9. Tum diaconus dicat: Exite,

energumeni. 25
VIII. Et iis progressis proclamet: 2. Orate, illuminandi ba-
ptismo. Intente cuncti fideles pro ipsis deprecamur, ut Dominus
similes atramento rubro exhibet > >> d

^ ^-
11 a'^ i. m., a 13
.
| |
(

+ m
'
14
d
ante
> m
a,

i
post
17
d |
16 eig
d |
21
\

a- |
22 pr
—
)

> m

^
>> d d |
23 ]> d j
: d !
-\- d |
27
- :
|
>> h m i
28 >> d |
h,

m m , m

^ ]
30 d h a, d : h

(
i |

'
5.

a.
Inscribunt:

—
d)

ov
hibet oratio Manassis, supra
ad partem priorem accedit
, — ] d) d

I
Locum
(+

II,
;
22, 12;
Esdr. 4, 36.
ex-
VIII.

iamiam baptizandi
2.

VIII, 37,
petentcs (sc.
a).

baptismum)
Oratio pro
sunt.
. 5 et VII,

a Latinis
vel
31*
eis,

41,1;
qui

com-
electi
 484

^^,
, -^,^^ -
C0N8T1TIJTI0NES

5 .
§7] 3• ^'^^

,
^ .
'
^ ^
ofj

^ 5 (^^)•
4•

,,^,
^^
^(^
'^
?7

^",
ayiojv
-
-
{^toj
-

10

^
, ^ ^,
'

15

,.
^,]
,
, , ,

''. '
6. '
^, -
6

5
-

,
IX. 2.

20

, ,,
^ -
" ,
- ,, ,, ''
25
3-

qov" ,, — —
,^ - — —
'

&^
Rom.
1 6, 3• 2 Rom. 6, 5• 9 les. , 6. 11 loann, 3, 5•

^
22 Rom. 16, 20. — 28 II Tim. 2, 26. — 27 Col. 2, 14. — 28 Dan. 12, . —
.

.^
II Cor. 7,

&
18
1

d
-\-

d h
|
h

h
,
a

13
|

a.
7

|
10

\
|
2

pr >> d
19
similiter saepius postea
>
d
h
\

|
m
h |

aXyjd^ovg d
d \
|
5

|
—

>
27
|

a
+

|
sec >> a
24
:
d |
>>
\

12

rf d
8 6

|
a

17

|
]
6

&
:

d h
28
|
&
]> d

. .
26 ^-
:
|

h |

\
 APOSTOLORUM , 8, 3-9, 3. 485

dignos eos faciat, qui baptismate initiati in Christi mortem cum

ipso resurgant fiantque participes regni ipsius ac mysteriorum eius
consortes; adunet et adnumeret eos cum iis, qui salvi fiunt, in

sancta ipsius ecclesia. 3. Adhuc intente pro eis precemur: serva

et suscita eos in gratia tua. 4. Consignati Deo per Christum 5
eius inclinantes se benedicantur ab episcopo hac benedictione:

5 (VIII). Qui per sanctos prophetas tuos praedixisti eis, qui ini-
tiantur ac baptizantur: Lavamini, mundi estote, et per Christum
sanxisti spiritualem regenerationem: ipse nunc etiam respice in
hos baptizandos et benedic eis et sanctifica ac praepara, ut digni lO
fiant spirituali dono tuo ac vera tua adoptione, tuisque spiritua-

libus mysteriis atque aggregatione cum eis, qui salvantur, per

Christum salvatorem nostrum, per quem tibi gloria, honor et
reverentia in sancto spiritu in saecula, amen. 6. Et dicat dia-
conus: Exite, qui illuminandi estis. 15

IX. Et post hoc edicat: 2. Orate, paenitentes. Intente uni

versi pro fratribus nostris in paenitentia versantibus precemur, ut
misericordiae studiosus Deus illis ostendat viam paenitentiae, ad-
mittat eorum retractationem atque confessionem et conterat saia-

narn sub pedibus eoriim velociter liberetque illos a laqueo diaboli et 20

violentia daemonum, atque ipsos eripiat ab omni sermone illicito

et omni actione turpi et mala cogitatione; 3. condonet vero eis

omnia delicta eorum voluntaria pariter ac involuntaria et deleat

quod adversiun eos erat chirographum, et adscribat eos in libro vitae,

vocantur.

Cyrillus
Sunt ei,

Hierosolymitanus
suas celeberrimas habuit.
canonem TruUanum 78 eos
qui catechumenatu
peracto specialiter ad baptismum acci-
piendum praeparabantur, quibusque
catecheses
Zonaras ad

appellat,
'
bantur,
oratio
et &
numerus praecisus esse

hanc inscriptionem promiscue adhibe-

et

cum manuum
ita
d,

.
^-
videtur)

—
ergo secundum

adhiberi poterant,
impositione con-
Voces

quia
a,

Euchologion vetus apud Goaruni

-^ manuum

.
p. 196 iuncta erat vel orationem
et 344 impositio comitabatur.
vel . 195 ct 343 ^<^<^' IX.
Eorum dimissio praeter (> a d). Oratio pro pae-
Constitutiones apost. locum habet in nitentibus. — Cf. Chrysost. De in-
Goaro — 200 compr. Dei natura hom.

^
liturgia a p. 192 edita et III, 7 (ed.
in liturgia S. Jacobi syriaca, c(. Ham- Bened. I, 470); In Matth. hom. 71
mond, Liturgies 1878 p. 65. c. 4 (VII, 699).
5. Codices hic inscribunt: Ev/Ji { ,
2. Cf. c. 10, 8.
 486 CONSTITuTIONES

'^ ^
& ; ''-
tvcourj

4• «OV^ «;•
'' ,,
, ,, '*. «(>-

-
,

5
^,
'/

",
^
^,
5• ^'^^

{}^^

15
&
10 ft^

^
,
., - )
^^

3 ^^ ,^
6.
-
^?/,

'',
,, ,

.
ij

^ -
^ ^. ^,
-
,^ , , '
8 (IX).
.
^
20 ^
,
, ' ^ ^ , -^
25 ,
^ ^ ^ , ".
,,

^ "
,,

,
-,
, 9• ^
-
30
,
,,, 1
" ,, -
loann. , 6. —
;
2 Ps. 102, 14.
'0
— 3 Prov. 20, 9• —
0
4- Sir. 8,
,,

$.
—
—

^
6 Luc. 15, 7. — 10 Ps. 50, 14. — 11 Ps. 16, 5. — 24 Ezech. 33, 11.

26 lon. 3. — 27 I Tim. 2, 4. — 28 Luc. 15, 13. 20. — 30 Reg.III 8, 46. —

31 Ps. 129, 3. 4.

3 -\- d |
4 d |
8 j/ >dh ]
d | 9/10
— : a |
11 m |
12 . — >> a |
 APOSTOLORUM , 9, 4-9. 487

miindet autem ipsos ah oinni inqiiinaviento carnis ac spiritiis, atque

uniat illos restituens in sanctum ovile suum; 4. quia ipse cognoscit
conformationem nostram, quoniam quis gloriabitur mundum se habere

cor, aut quis poterit dicere pnrnm se esse peccato? universi namque
poenis suhiacemns. 5. Adhuc pro eisdem intentius deprecemur, 5

qiiia gaiidium oritiir in caelo siiper uno peccatore paenitentiatn agente,

ut aversi ab omni opere illicito adiungant se ad omnem actionem
bonam, ut hominum amator Deus obsecrationem eorum cito

suscipiat placide, restituat eos in priorem dignitatem ac reddat eis

laetitiam salutaris et spiritu principali confirmet illos, ne amplius 10

moveantur gressiis ipsonim, sed consortes fiant sacrosanctorum eius
et participes divinorQm mysteriorum, ut redditi digni adoptione
consequantur vitam aeternam. 6. Adhuc intente omnes pro ipsis

dicamus: kyrie eleison; salva eos, Deus, et erige misericordia tua.

Suscitati Deo per Christum eius inclinate et accipite benedicti- 15

onem. 7. Episcopus igitur has preces fundat: 8 (IX)• Omni-
potens Deus aeterne, dominator universorum, creator et rector
cunctorum, qui hominem mundi mundum effecisti per Christum
et legem ei dedisti innatam et scriptam, ut legitime viveret tan-
quam ratione praeditus, quique ei, postquam peccavit, tribuisti 20

bonitatem tuam incitamentum ad paenitentiam : respice in eos,

qui cervicem animae et corporis inclinaverunt tibi, quia non vis

mortem peccatoris, sed paenitentiam, ut avertat se via sua mala et

vivat. Qui Ninivitarum paenitentiam recepisti, qui vis omnes

9.

homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire, qui filium hona 25

siia luxiiriose consumentem suscepisti paternis visceribus propter pae-
nitentiam: ipse nunc quoque accipe supplicum tuorum paeniten-
tiam, qiiia non est, qui 7ion peccet tibi; si enim iniquitates observa-
veris, Domine, Domine, qids sustinebit? quoniam apiid te propitiatio

30
13 :

/& d |
15
—
d m [
18 ovv a d : de h
m

&
v; a particulam et plures similes sequentes litteris

maiusculis exhibet aeque atque inscriptiones j

-|- d |

h V I
19 > h |
: d \
20 22/23
h |
24/25 ?./. — : m \
2 m

& .
|

]> d 1
30 m 1 31/32 h m

8. Inscribunt codices a :
 6'
488

,
CONSTITUTIONES

^'' . /
/ ^
?],
'
. -'
. ]4&,
tlg

. ^
1 1, 6

,
5 SV

^.
.
,
2.

' ^ ^ jigoOtX-

-
10

,.
^ ^ 3 (-^)•
-,
^^^Q

--
T^^jQ

&
15

". ,,

5• ^ca

.6
4• ^^^^Q

&
^,
& ^^,
5 -
20

*^ ^.
,,^ 6.

-
.
^, ^, -
25 ^,^-
, ^
iv
8/9
> d 11
sec
sec -f ^Q
16 Mt. 28, 20:

a 6 ^&
—
|
+

&
eV h
7,

>d
:
25.

|
2

|
—

h
|

d
21

pr
6/7

13/14
&
II

>> h

15
Tim.

>d
:
2, 15.

18
a. \
7

;? h
sec

-\-
:

|
9
^h
h
|

|
3 eV

pr
d
19/20
>> h
1
&m
14
:

-.
h
d,

— >h '|

h
j

>d
|

> d h

&
21 : | \ |

m 25/27 — >> a | 26 m, h, d

II. Cum in dimittendis ordinibus hoc loco \o\ adhiberi vi-

prioribus vox usurpetur, detur, quod pars liturgiae prior seu
 APOSTOLORUM , 9, 10-10, 7. 481)

est ; . et restitue illos sanctae ecclesiae tuae in priorem digni-

tatem ac honorem per Christum Deum ac salvatorem nostrum,
per quem tibi gloria et adoratio in sancto spiritu in saecula, amen.
II. Et diaconus dicat: Abite, qui estis in paenitentia.
X. Et addat: 2. Nemo eorum, quibus non licet, accedat. Qui 5

fideles sumus, flectamus genu; precemur Deum per Christum eius;

omnes contente Deum per Christum eius appellemus. 3 (X). Pro
pace et tranquillitate niundi atque sanctarum ecclesiarum oremus,
ut Deus universitatis perpetuani et stabilem suam pacem nobis
tribuat, ut nos conservet perseverantes in plenitudine piae ac 10
religiosae virtutis. 4. Pro sancta catholica et apostolica ecclesia
a finibus usque ad iines extensa oremus, ut Dominus eam incon-
cussam et fluctibus non agitatam conservet atque tueatur iisque ad
consiimmationem fundatam super petram. 5. Et pro sancta
saeciili,

hac parochia oremus, ut cunctorum dominus nobis donet con- 15

sectari sine remissione caelestem ipsius spem et reddere ipsi assi-

duum precationis debitum. 6. Pro universo sub caelis exsistente

episcopatu eorum, qui recte dispertiunt verbum veritatis tuae, ore-

mus. 7. Et pro episcopo nostro lacobo ac parochiis eius oremus,
pro episcopo Clemente et parochiis eius oremus, pro 20
nostro
episcopo nostro Evodio et parochiis eius oremus, pro episcopo
nostro Anniano et parochiis eius precemur, ut misericors Deus
missa quae dicitur catechumenorum df /, xal ivravSa
finita est.

.
^
Oratio pro fidelibus.
dicena c.
Similiter infra

19 de tribus
—
c.

adhibita fideles dimittuntur.

.
16, 10

Synodus Lao-
pro
vox

fidelibus
(cf.. $—6)...
(. 3)

(.
-
-
'
4) ^cl^

-
&
orationibus dicit, quarum una pcr si- (. 6).
lentium, secunda et tertia 3 — 20. Hae preces magna ex parte
Fortasse prima
oratio verbis
signata est.
expleantur.
. . 2 de-
repetuntur paucis
clesin c. 12,
breviorem redactae etiam
40 — 49,
adiectis

et in
post Epi-
formam
c. 13, 4—9.
1 — 6. Chrysostomus De prophet. 4— 15. Similes preces in liturgia Am-
obscuritate hom. II, 5 (ed. Bened. VI, brosiana etiam nunc dominicis Q.uadra-

^
&^^ ,- -
188) hanc orationem respiciens dicit: gesimae pronuntiantur Duchesne,

-
(c(.

Orii^ines ed. et II . 189), in liturgia

' Roniana feriasextahebdomadissanctae.

. Vix dubium
est, huric versum aut

totum aut magna ex parte Constitu-

• toris esse.
 490

, CONSTITUTIONES

,
], \
,,"

^^, 5.. ,
Oowv^,
,, *' 8.

:{}7',

5
7] 9• iv (~)
^^, 6
-
)
, &, .

7]&,
10 7]7].
-. ^, 1 1,

^
1 2.

15 & oOwa ^,

,
&
,
^,
.
•5
-
6

20 .^, ^, 14.
6
13.

]
,
*'
^,
. ^- 15.
6 ,,
25

^, ^.,, ^ -
8
,
6.

'* ^, '
-^,. ^ 6

^ ]. ly.

.
30 6
1 8.

,, *'
] Sap. 4, 8. — 16 Mt. 19, 29. — 17 II Cor. 4, 18. — 18 loaiin. 3, 12.

21 Mt. 4, 23. — 27 . , 22. — 32 Eph. 4, 13.

7
15
2
. >- h 5

m j
a

18
9
d
>> d
|

—
10
d |

>> d
6
:

|
>> d

19
|

m |

>> d
13
|
+
tert >
m
d
h
 APOSTOLORUM , 10, 8—18. 491

illos ecclesiis sanctis suis praestet incolumes, honoratos, longaevos,

et praebeat eis honoratam senectutem in pietate ac iustitia. 8. Etiam
pro presbyteris nostris oremus, ut Dominus liberet iilos ab omni
turpi et prava re et concedat eis integrum et honoratum pres-
byterium. 9. Pro universo Christi diaconio ac ministerio oremus, 5

ut Dominus inculpatam ipsis largiatur ministrationem. 10. Pro

lectoribus, cantoribus, virginibus, viduis et pupillis oremus; pro
iis, qui in matrimonio et liberorum procreatione vivunt, oremus,
ut Dominus misereatur eorum omnium. 11. Pro eunuchis in

sanctitate ambulantibus oremus; pro iis, qui continentem et reli- 10

giosam agunt vitam, oremus. 12. Pro iis, qui in sancta ecclesia
oblationes faciunt et eleemosynas pauperibus dant, oremus; et pro
iis, qui Domino Deo nostro hostias et primitias offerunt, oremus,
ut Deus optimus remuneretur eos caelestibus suis gratiis detque
iis in praesenti centuplum et in futuro vitam aeternam, atque 15
donet ipsis pro temporariis aeterna, pro terrenis caelestia. 13. Pro
recens baptizatis fratribus nostris oremus, ut Dominus eos stabiliat
et firmet. 14. Pro fratribus nostris mala valetudine afflictis oremus,
ut Dominus liberet illos omni morho et omni languore sanosqae
restituat sanctae suae ecclesiae. 15. Pro navigantibus et iter haben- 20
tibus oremus; pro iis, qui in metallis, exiliis, custodiis et vinculis
propter nomen Domini versantur, oremus; pro acerba servitute
oppressis oremus. 16. Pro inimicis et odio habentibus nos oremus;
pro persequentibns rws propter nomen Domini oremus, ut Dominus
mitigato eorum furore dissipet iram adversus nos concitatam. 25
17. Prc iis, qui foris sunt et errore ducuntur, oremus, ut Dominus
illos convertat. 18. Infantium ecclesiae recordemur, ut Dominus
eos in timore suo reddat perfectos et ad mensuram aetatis perducat.

21
.
+ ^&
—
> d I

m
>
-\-

12. Cf. Liturgiac S, Basilii et S.

80
28
d

>> d h
|
23

Chry-
-\-

81
6
>>
^£

av
m

, ',
|
25
d,
>» a

sed etiam delevit

- d
| 27/28

[
|

>> d
29

sostomi ed. Hamniond, Liturgies 1878 . .

. iiy — 8. hoc loco praesertim elucet, liturgi-

,
14—15. Cf. c. 12,4). Chrvsostomus am Constitutionum aetatis prioris esse,
De incompr. Dei nat. hom. quamquam mu-
Bened. I, 468): ) 8
III, 6 (ed. auctor operis nonnulla
tasse vel addidisse censendus est.
 492

19.

,,
^, ,, }]]
. "
"
CONSTITUTIONES

. ^
?7

^} 20.
5

, ^, . ^' 2.

10 ,
",^
^&.
,
,, ,
^
,.
XI.
6

6
6
22.

6
2 (XI).

€
((:
,
^ ^ ^
3• '
15

,
., ,
, , -
,
' }, ,,
4•

-
20 ",
, , ,
, ,"' , - , 5• Ci(>o>7£
7]

25

,
,
& . , ,,

"
,,
, 7]^ ",
6.

",
30 ^,
'
,, ,
,, ^ ,,
, ?
'

2 Mt. 6, 13; 13, 4; Ps. 140, 9. — 10 les. 575 ^5- — 18 Col. , 22. —
— — —

&
19 Eph. 5, 27. 22 Act. 20, 28. 24 loann. 10, 29. 26 les. 45, 5;
— — —
Ps. 61, 6.

> m
1

4
>
?^
loann. 17, 17.

d h I

-\-
a

|
|
2
6
28 Mt. 4, 23.

d m,
h |
29 Ps. 63, 2; 90,

+
6/7
m |
3
5.

.
6.

m |

9 h m : c)e a, >> d 10 h | > h m |

tV > h j
 APOSTOLORUM , 10, 19—11, 6. 493

19• Pro nobis invicem oremus, ut Dominus gratia sua conservet

nos ac custodiat usque ad finem et Uberet nos malo et ab omni-

bus scandalis operantiuvi iniqiiitatem et salvos nos ducat in regnuiii
suum caeleste. 20. Pro omni anima christiana oremus. 21. Salva

et erige nos, Deus, misericordia tua. 22. Surgamus. Orantes 5

intente nos ipsos atque mutuo viventi Deo per Christum eius
commendemus.
XI. Precetur autem pontifex et dicat: 2 (XI). Domine omni-
potens, altissime, qiii tn altis habitas, saticte, qui in sanctis reqmescis,
originis expers, monarcha, qui per Christum dedisti nobis cogni- 10

tionis praedicationem in agnitionem gloriae tuae ac nominis tui,

quod manifestavit nobis ad comprehensionem; 3. ipse nunc quo-

que respice per ipsum in hoc ovile tuum, et libera illud ab omni
ignorantia et prava actione, et da, ut te timore timeat ac dilectione
te diligat et contremiscat a facie gloriae tuae; 4. sis eis clemens, 15

propitius ac exauditor in precibus eorum; et custodi illos inimu-

tabiles, irreprehensos, inculpatos, ut sint sancti corpore atque
anima, non habentes macnlam ant rugam aiit aliquid huiusmodi,
sed ut sint integri nullusque inter eos sit mutilus vel imperfectus.
5. Defensor, potens, personarum non acceptor, sis auxiliator populi 20
tui huius, quem elegisti ex decem milibus, quem redemisti pretioso
Christi tui sanguine, patronus, adiutor, propugnator, custos, murus
tutissimus, vallum iirmitatis, quoiiiam ex Dianu ttw nemo potest

rapere; non enim est alius Deus sicut tu, qiiia in te est nostra
exspectatio. 6. Sanctifica eos in veritate tua, qiioniam sermo tiius 25

veritas est, qui gratiae causa nihil agis, qui decipi non potes; libera
eos ab omni morbo et omni infirmitate, omni delicto, omni iniuria
et fraude, tiviore inimici, sagitta volante per diem, negotio
in tenebris perambulante; et dignare illos aeterna vita, quae est in
Christo tao, iilio tuo unigenito, Deo ac salvatore nostro, per quern 30

>
'/.+
11 h
a,
I
13
corr a- 21
>> h |

h
17
22 ov
'^)\>
tert
—
;> h |
18
a 23 >d
d |

]
| | |
|

''«^ l^
I
24 : h |
a |
29 xai
>> d h m V '

>> h |
30 a |
tV + ^t^J i
32 pr a d
m V : > h a-

22. Cf. c. 14, 5; 36, 2; 38, 2; 41, 2. 4. . Cf.

XI. (evxt] d). c. 12, 49; 48, 3.

Invocatio pro fidelibus.

/
 .
494 CONSTITUTIONES

, )
& ^ '' .
5 {^
^
.
.
6

',
.
0.
, 9• ^^^ ^
/',
6

,
^
, ,
^' ^ ^11
8.

,,-
\

,
^ ^^. ^ ^,
^
10

^
. ^
II.

^,
15

,
,
^],

& . ,
1 2.

20
^
, ^, ' , - - XII.
6
6
2.

^,
,.
' ^'
25 .
' ^
6
^
Rom. 6,
3• (^^

1 6;

.
Cor. 6, 20.

^
, -

&
1 : d \
: . d |
5 d \
8
d + d 9 ro d 10 m

&^
] | \
j

>> h |
d |
12 >hm [ 13 \
14 d \

15 h : ~& a d m |
17 d , a |
:

d \
20 iV a. \
21 >> d | 22 : d \

d : a h m 25 a-, a m ,
.
j

^
h I
: d \
d

9.

quam de
Synodus Laodicena c. 19 post-
. lustinus Apol. ^^ -

.
orationibus dixit (cf. c. 9), I, 65 :

-
pergit:
>&,
^^

, (De la Rue
Origenes
IV, 683) notat:
Ad Rom. 16,16
Ex hoc
 APOSTOLORUM VHI, U, 7—12, 3. 495

tibi gloria et cultus in sancto spirita nunc et semper et m saecula

saeculorum, amen.
7. Postea diaconus dicat: Attendamus. 8. Et salutet episcopus
ecclesiam ac dicat: Pax Dei cum omnibus vobis. Et populus
respondeat: Et cum spiritu tuo. 9. Diaconus vero dicat omnibus: 5

Salntate vos inviceni in oscido sancto ; et clerici osculentur episco-

pum, laici viri laicos, feminae feminas. 10. Pueri autem stent ad
suggestum, ac diaconus alius ipsis praesit, ne inordinate se gerant;
ct alii diaconi deambulent inspiciantque viros ac mulieres, ne
strepitus aliquis oriatur et ne quis nutum faciat vel susurret vel 10
dormitet. 11. Diaconi vero stent ad ianuas virorum et subdiaconi
ad ianuas mulierum, ut nemo egrediatur neve aperiatur ianua
tempore oblationis, licet adveniat quispiam fidelis. 12. Unus autem
subdiaconus det sacerdotibus aquam ad lavandum manus, quae res
signum est puritatis animarum Deo consecrataram. 15

XII. Porro ego lacobus, frater loannis Zebedaei, aio, ut

statim diaconus dicat: 2. Ne quis ex catechumenis, ne quis ex
audientibus, ne quis ex infidelibus, ne quis ex heterodoxis; qui
priorem precationem fecistis, accedite; matres, assumite pueros;
ne quis contra aliquem, ne quis in hypocrisi; erecti ad Dominum 20

.
ciim tiinore ac tremore stemus ad offerendum. 3. Quibus peractis

i.ermone aliisque nonnuUis similibus Con-

mos ecclesiis traditus est, ut post ora- stitutio lacobi fratris loannis Zebedaei.
tiones osculo se invicem suscipiant — Inscriptio Turriani esse videtur.
fratres.

V,
J,
3.

6;
hierarch.
lelos

57,
Cf. Cyrill.
Chrysost.
II, 6;
c.

praebet Probst
17 osculum
3,
De
Ps.-Dionys.
2.
Hier,
prodit. ludae

Alios locos

pacis,
1. c,
Cat.

De

Supra
haud dubie per
myst.
hom.
eccles.
paral-
II,
Codd.
quam
de
2.

e capite
OL
inscriptionem habent;
vita lacobi exhibet,

sunt fideles, ut vox sequens indicat et

36, i apparet.
]
a et d verba capitis priora tan-

cf. c. 4.

Prima oratio
notam

neglegentiam, orationi fidelium prae-

missa est.
autem
— & est

.
oratio
.

stomus De incompreh. Dei natura IV,

]
fidelium c. io~ii.
Chryso-

-^ .
10. Cf. II, 57, 13.
12. Cyrillus Cat. myst. V, 2: ^- dicit, diaconum omnibus praecipere:
5

.]

.
iV«i ?.. Cf. Ps.- . lusti-

/
3.

Dionys. De eccl. hierarch. c. 3, 2; nus Apol. , 6y.

3. 5,

XII.
10.

-
 ))
4)6

)' §
dt
^,
7], &
CONSTITUTIONES

^ tx

^vC)ia-

,^ ^,
6
.
,'--
?]

4•

,
10

",
'. '
.', , '
'.-
"
, 5• ^(^^^
^eov
/

15

^ 6 .

20
,
^ ", ,
,
, , '^., & - ?]
,,

,, ",
5, , , , .

25 ^' rf/

^
9 II Cor. 15, 3• — 17 Eph. 3, 1 5• — 21 Cor. 8, 6. — 25 Rom. 4, 7•

2 >> h m j + h \
3 : h m |
4
d m
^ m j
j

6
a |

m
a

(-),
| 5

>
h | \
\

7 . :

+
16

22
^
havTov d

d h
|

a
post
m
\
8

24
a |

d
12

m
\

1
|

|
d

19
\

+
d h
a

m
pr
|

|
:
|
:

17
ro h
>> h

h |

a
m

21
|
9

|
14
:

:
>

>> d
d
h
d
[

25 > a

— .] (Doctrina XII apost. ed. Funk . ).

Cf. Canones eccl. s. apost. c. 18, i — .] Quod hic
 APOSTOLORUM VIIT, 12, 4—7. 497

diaconi dona ad altare admoveant episcopo, ac presbyteri a dex-

teris illius et a sinistris stent, ut discipuli magistro assistentes;
duo autem diaconi ex utraque parte altaris teneant flabellum ex
tenuibus membranis aut pennam pavonis aut ex linteo ct sensim
abigant parva animalia volitantia, ne in calices incidant. 4. Orans 5

igitur apud se pontifex una cum sacerdotibus et splendidam vestem

indutus stansque ad altare tropaeum crucis in fronte manu faciat

ac dicat: Gratia omnipotentis Dei et caritas Domini nostri lesii

Christi et cotnmunicatio sancti spiritus sit cum omnihiis vobis. At-

que omnes una voce respondeant: Et cum spiritu tuo. 5. Tum 10

pontifex: Sursum mentem, et omnes: Habemus ad Dominum. Et

pontifex: Gratias agamus Domino; et cuncti: Dignum et iustum
est. Et pontifex dicat: 6. Vere dignum et iustum est, ante omnia
laudare te verum Deum, ante creaturas exsistentem, ex quo omnis
paternitas in caelo et in terra nominatur ; solum ingenitum, prin- 15
cipii expertem, rege ac domino carentem, nulla re indigentem,
omnis boni largitorem, omni causa et origine superiorem, semper
uno eodemque inodo te habentem; guo cimcta tamquam e car-
ceribus quibusdam ad exsistendum processerunt. 7. Tu enim es
originis expers cognitio, perpetuus visus, auditus ingenitus, sapi- 20
entia non edocta, primus natura et unus exsistendo ac omnem
numerum superans; qui omnia ex nihilo in rerum naturam pro-

iudicatur, in Oriente propter aerem servavit Liturgia Mozarabica, cf. Migne,

calidum fieri oportuit. Consuetudo PL 85, 115.
autem nec Latinis omnino ignota

]
est. Cf. Cyrill. Hier. Cat. myst. V,
5.
Cf. Consuetudines monasterii Clunia-
— 5;

]
4 Chrysost. De paenit. hom. 9
censis , 30, Spicilegium ed. L. d'Achery (Bened. II, 349).
IV, 142; ed. De la Barre 1723 T, 677.
— '' T« Q.uamdiu clerici
6. Cf. lust.

omnes cum episcopo vel presbytero

Apol. I, 14; Dialog. c. 4—5.
celebrante communionem sumebant, 6-7. Cf. VII, 35, 9-10; VIII, 5,
1—2.

,
saltem in maioribus ecclesiis pluribus

,&&)', — 27. De
calicibus opus erat. 6 Ps.-Dionysius eccl. hier-

&
4. '/..] Chrysostomus De arch. c. 3, 3, 7:
s. pentec. hom. I, 4 (Bened. II, 463):
ov (6
6

FUNK,
. Orationem con-
DlDASC. ET GoNSTIT. . I,
. ^ 32
-
 4118

,
, ''^
, ,, ^",
, ^
CONSTITUTIONES

,
, ,,
alojvojv
,,
-
5

,'
^
, ,
, '*. ^
,,
6

',-
8.

10 '
-'^ , ,
,
'
6

,,,
6

15
. '*
, ^ ** ,
,,
,"
*' ^ 9• <^^ 7^9 ^^ }>^ ^^^
,,

'-
;], 6 6

20
6
,,
,,
"-, .
-
25

^ ^, ^ * ' 12.
.
, ^-
--
2 loann. , . .— 3 Col. , 15. — 4 les. 9, 6. — 5 C0I. , 17;
Cor. 8, 6. — 11 C0I. , 6. — 14 les. 40, 22. — 15 Ps. 103, 2. — lob
26, 7• — 20 Gen. , 1 6.

9 h m 10
+ ^^^ ^ i

+ ^^
4 + ^ctt -
et sequitur

.
| |

linea erasa |
11 h 17 |
a e | 17/18 : d |

19 m |
21 \
23 >> a \

h |
d |
24 , h
 APOSTOLORUM VIII, 12, 8—12. 499

tulisti per unigenitum filium tuum, ipsum vero ante omnia saecula
genuisti voluntate et potentia et bonitate absque intermedio, filiiim
unigenitum, verbum Deum, sapientiam viventem, primogenitum omnis
creaturae, angeliim magni consilii tui, pontiiicem tuum, regem
autem

cuncta
et

ante ,
per ipsum
dominum omnis
per quem omnia.
condidisti
naturae, quae intellegi ac sentiri potest,

et
8.

per
Tu namque, Deus
ipsum cuncta dignaris con-
aeterne,
5

venienti providentia; per quem enim ut essent donasti, per eundem

etiam ut bene essent dedisti; Deus et pater unigeniti filii tui, qui
per eum ante omnia fecisti Cherubim et Seraphini, saecula et 10

exercitus, virtutes et potestates, principatus et thronos, archangelos

et angelos; atque post haec omnia per eum fabricasti hunc qui
apparet mundum cunctaque, quae in eo sunt. 9. Nam tu es, qui
caeliim iit cameram statuisti et ut pellem extendisti, ac terram supra
yiihilum collocasti sola voluntate; qui fixisti firmamentum et noctem 15

ac diem fabricatus es. qui lucem ex thesauris eduxisti et illius

imminutione induxisti tenebras ad requiem animalium, quae in
mundo moventur; qui in caelo solem posuisti ad dominium diei
et lunam ad dominium noctis, atque chorum stellarum in caelo de-

lineasti in laudem magnificentiae tuae; 10. qui fecisti aquam ad 20

potum ac expurgationem, vitalem aerem ad aspirationem et re-
spirationem et editionem vocis, dum lingua aerem ferit, et ad audi-
tum, quem adiuvat in sentienda loquela incumbente ac penetrante;
II. qui fecisti ignem ad solatium de tenebris, ad indigentiae ex-
pletionem et ut calefieremus ac illuminaremur ab eo; 12. qui 25
mare magnum a terra separasti, et illud quidem reddidisti na-
vigabile,

^
hanc vero pedibus perviam effecisti,

^
et

- illud quidem

c.
7.

129.

^. ,
—
lustinus Dialog.
71.

(^
c.
Cf. lust. Dialog.

128:

Sententia
.]
Demonstr. evang. ,
.] Cf.

^
]
.
. .
,
<^.

23:
Eusebius
—

]
nequaquam est Ariana, ut docent Atha- 8. .] Eadem leguntur
nasius Orat. contra Arianos III, 66—67 c. 38, 5 •
— ^90 Sic multi
et Gregorius Naz. Orat. XXIX, 6. Cf. veterum, cum alii, ut Epiphanius H. 65
quae disputavi in libro Die Apost. Kon- c. 4—^5, angelos una cum caelo et terra
stituiionen p. 167. — creatos esse censeant. —
Gregorius Naz. Orat. XX, 7: .] Cf. VII, 35, 3; Ps.-Ign. Trall.
', -/, 10. 6 . .] Item c. 29,
32*
5, 2.

2.
 500

^,
7/,
' ^ ,-
CONSTITUTIONES

,, *' --
5

,
^, '^ -,
13.

', 6
, ,,-

?^
10 14.

,
-,, ,,
6

.
,
,, ,
0
^,
^,
-
15.
-
1

20

,
'^

,
,, ^
^' ^ ,
'
^,
^. 1 6.
, ,,- -
-
)
'^, - -, ^ ]
•^
ofj

,, ,
25

8
1J,

30 ^
,
^' , ,,
^
. , -
,
1 8.

,
&
-
, — — —

^
1 Ps. 103, 25. 5 Ps. 64, 8. lob 38, 8. 18 lob 28, 25,
23 Gen. i, 26. — 31 Gen. 2, 8.

h
8
2 15
a d : , ^" h
|
4
10 . . |

m
5
|
11 m |
|

12
7 |
 APOSTOLORUM , 12, 13—18. 501

animalihus parvis ac magnis refersisti, hanc autem cicuribus ac

indomitis replevisti, variis stirpibus redemisti, herbis coronasti,
floribus decorasti, seminibus ditasti; abyssum
13. qui constituisti
et ingentem molem ei circumposuisti, acervata salsarum aquarum
aequora, eamqiie circumsepsisti portis arenae tenuissimae; qui eam
modo ventis in altitudinem montium attollis, modo in planitiem

sternis, modo in furorem tempestatis agis, modo, ut navigio cur-

sum facientibus sit ad navigationem facilis, in lenitatem serenitatis
ducis; 14. qui mundum creatum a te per Christum fluviis cinxisti,

torrentibus proluisti, perennibus fontibus perfudisti et ad terrae in- 10

concussam ac firmissimam sedem montibus constrinxisti. 15. Imple-
visti enim mundum tuum ac exornasti herbis odoratis et salubribus,
multis variisque animantibus, robustis ac infirmioribus, esculentis
ac operariis, cicuribus ac feris, serpentum sibilis, diversarum volu-
crum clangoribus, annorum circulis, mensiuni ac dierum numeris, 15

tempestatum serie, nubium imbres procreantium cursibus ad fruc-

tuum fetus et animalium conservationem, libramentum ventorum
flantium, cum a te iubentur, multitudinem stirpium et herbarum.
16.Neque solum condidisti mundum, sed et in ipso mundi civem
hominem effecisti et mundi mundum eum constituisti; dixisti 20
enim sapientiae tuae: Faciamus hominem ad imaginem nostram et
ad similitudinem, et dominentur piscibus maris et volatilibus caeli,
17. Ideoque fecisti eum ex anima immortali et corpore dissipabili,
illa quidem ex nihilo effecta, hoc vero ex quatuor elementis; et

dedisti ei in anima quidem rationalem diudicationem, pietatis et 25

impietatis discretionem, iusti ac iniusti animadversionem, in cor-

pore autem donasti quinquertium sensuum atque motuin progres-
sivum. 18. Tu namque, Deus omnipotens, per Christum in Edem
ad orientem plantasti paradisuni, omni genere esculentarum plan-
tarum ornatum, et in eum tanquam in opiparam domum induxisti 30

>> h
a,

^>
corr
I

a'^

d I
|

23
h
18
|

^
15 aad-eveaiv'

]
d
a |
|

2
19
d
h
>d
|
|

j
16
22
30 >d
h,

d
|
1

30 31 < d iviavTOv
|

>> h m |

.
h V I
32 d |
33 :

6.
\.
Cf. Clem.
.
33, 4• 5•

Cf. VIII,
. ed. De la Rue , 86i): ^-
34, 6. Ps.-Ign. Her. 4, 2. Adamantius Similiter Ps.-
De recta in Deum fide sect. V (Orig. lustinus Expos. rectae fidei c. 11.
 502

, - CONSTITUTIONES

,
^',
^.
,^
19.
Jtag'

^
,,
,
•. -
,

^, ---
5

,
20.

,
10

' ,, - ^
15
.^ -^,,, , 2.
,
^ - 0
,

',, ^". -
20

25
&
, ^' ,
,, ,
- ,, ^',
'*
22. 6 -

30
- .
, ^- 23.
,,

,
",

2 Gen. 2, 15. — 3 Gen. 2, 16. 17. — 6 Gen. 3. — 12 Hebr. 6, 17.

—
16 Gen. — 18 Gen. 25. 26. — 19 Gen. 24. — 23 Petr. 2, —

&
4. 4, 5, 5.

Gen. 6-9. — 25 Petr.I 3, 20. — 26 Gen. 19; Sap. 10, 6. — 27 Ps. 106, 34. —
29 Gen. 12. — 31 Gen. 14, 18.

1 >>
d h
m|

m
m
8/9
|
4 + ^
post
h |
h m
d
|

j
6
9
d h
h
|

| j
 APOSTOLORUM VIII, 12, 19—23. 503

hominem, quem, cum efficeres, lege naturali ac insita donasti,

quo intus et ex se haberet cognitionis Dei semina. 19. Intro-
ducens autem eum in paradisiun deliciariini, potestatem quidem
omnium ad participandum ei concessisti, unius vero solius gustatum
in spem meliorum rerum interdixisti, ut, si mandatum custodiret, 5

illius servati mercedem ferret immortalitatem. 20. Cum autem

mandatum neglegeret et tVaude serpentis et mulieris consilio gu-
staret prohibitum fructum, ex paradiso quidem iuste illum expulisti,

bonitate vero tua funditus pereuntem non despexisti; erat enim

opificium tuum; sed qui ei subieceras creaturam, dedisti, ut suis 10

sudoribus ac laboribus sibi pararet victum, te omnia producente,

augente ac maturante; atque eum brevi somno affectum per ius-
iurandum ad regenerationem vocasti, decreto mortis soluto vitam

ex resurrectione promisisti. 21. Neque hoc solum, verum etiam

ex posteris eius a te in multitudinem innumerabilem effusis eos, 15
qui tibi adhaeserunt, gloriiicasti, eos vero, qui a te defecerunt,
punivisti, sacriiicium quidem Abel ut innocentis admittens, munus
fratricidae autem Cain ut detestandi fastidiens; et ad haec Seth et

Enos suscepisti atque Enoch transtulisti. 22. Tu enim es opifex

hominum, vitae largitor, indigentiae expletor, legum lator easque 20
servantium remunerator, transgredientium vindex; qui ingens di-
luvium mundo mtiilisti propter impie viventium multitudinem et
iustum Noe ex diluvio in arca eripuisti una cum octo animabus,
iinem quidem eorum, qui praeterierant, originem vero successu-
rorum; qui horrendum ignem adversus Sodomitanam pentapolim 25
concitasti et terram frugiferam in salsuginem propter nequitiam
illius incolarum redegisti, ac sanctum Lot ex incendio eruisti.

23. Tu es, qui Abraham liberasti avita impietate et mundi heredem

constituisti ipsique Christum tuum apparere fecisti; qui Melchi-

^& ^ ^
sedec pontiiicem divini cultus designasti, multa passum famulum 30

10
corr a-

32
>> h
i

:
15
m
!
11

d
23 ro
|
h

>
|

a d
12
m
h j
|
16
27
^ d h |

a,

h
corr a-
|
30
a :

|
19
rel |
13

-{- d
,
d,

20. Cf. VII,

22. Cf. VII,
34, 8.

35, 10. — ^ .] Cf. lust. Dialog. c. 138.

 504

0
,
, ^,
,, 7
^ CONSTITUTIONES

,
5

10
,^,
,,
.
,^
,

-
,
^ -
-
^,
^^.
,
24. ,

25.

0,

^ ,/^ ,
0
,
'

15

^
,' ,
, ^ .]
, ,, ,,,,,^') 26.

20

^' 7 ,
25
.
' ^
, ,, ,
-.
-,

1
^",
, ,
Gen. 17,
,,^,
19•
7]*%

—
,,
2.

4 Gen, 46, 27. — Gen. 41• —

,,,
r

6 Exod. — 15. —
8 Rom. , 21 — 25. — 13 . 2; les. 20. — 17 . 4— 17• — 19 Num.
8,
— 13. — 23 Ps. 73» 15• — 27 Col. , i6. —
II, 31. — 20 Neh. 9, 19• — 22 los.

28 les. 6, 2.

19
22
>
1/2

& d
6

I
m
h
17

d
|
12

d
|
'
.

|
.

\
6

' d

:
|
a

16
>
|

d h
4
m
d
|

d
|

|
10

18
>

23
a

h
|

I
5

21
d |
h

d
d

|
m

:
:
a-;

post
d h

d |
a,

24
>> d
11

m
^
d

d
|

|
 APOSTOLORUM , 12, 24—27. 505

tuum lob victorem serpentis, originis malorum, declarasti, Isaac

effecisti filium promissionis, lacob duodecim filiorum patrem eiusque

postremos in multitudinem propagasti et ad Aegyptum introduxisti
iii septuaginta quinque animahus. 24. Tu, Domine, non despexisti
loseph, sed illi pro mercede castitatis tua causa servatae dedisti, 5

ut Aegyptiis praeesset. Tu, Domine, Hebraeos ab Aegyptiis op-

pressos ob promissa patribus eorum facta non neglexisti, verum
liberasti, Cumque homines legem natu-
Aegyptios punivisti. 25.
ralem corrupissent et creaturam modo quidem fortuitam arbitra-
rentur, modo autem plus quam oportet honorarent ac tibi, omnium 10
Deo, compararent, non sivisti errore duci; quin potius edito sancto
fiimulo tuo Mose per eum legem scriptam in naturalis adiutorium
tribuisti, et creaturas osteudisti opus tuum esse, errorem vero de
multitudine deorum exterminasti; Aaron et posteros eius honore
sacerdotali decorasti, Hebraeos, cum peccarent, castigasti, cum 15

reverterentur, suscepisti. 26. Aegyptios decem plagis ultus es,

mari diviso traiecisti Israelitas, insecutos Aegyptios delevisti sub-

mersione, ligno amaram aquam dulcescere fecisti, ex petra dura
aquam profudisti, e caelo mannam depluisti, escam ex aere prae-
buisti coturnicem, constituisti nocte columnam ignis ad illustrati- 20

onem columnam nuhis ad umbraculum in aestu; lesum

et die

ducem exercitus declarans, septem gentes Chananaeorum per eum

evertisti, lordanem dirtipisti, fluvios Ethan siccasti, muros prostra-

visti absque machinis et absque manu humana. 27. Pro omnibus

tibi gloria, Domine omnipotens. Te adorant innumerabiles copiae 20

,^
angelorum, archangelorum, thronorum, dominationum, principatuum,
potestatum, virtutum, exercituum aeternorum, Cheruhim ac Seraphim

d h V

filio
,
1

i. .
>

transscripsit
6
h

'
^& ^&
|

' 26

insuper tertia
|
h,

d
+

|
28
d,

>>
d,

verba inclusa exhibet secunda

6

m
6 ^
a

manus nonnuUa ex Gregorii Theologi oratione de

m |
|

27
25

manus loco
'[ d m

eraso]

> d
|

26. Cf. VI, 20, 6. paenit. hom. 9; In diem nat. lesu Chr.
27. Cf. I Clem. 34, 5
— 7; Cyrill. hom. c. 7; De s. martyribus hom. c. 2
Hier. Cat. myst. V, 6; Chrysost. De (ed. Bened. II, 349. 363. 715).
 506

, , '', ' ,
CONSTITUTIONES

^ oh

'\ '
-,
' ^
,^,

,
5 6
'\
28.
". 29.

^,
,
,,
30. , -
^ 6
0
10

,^ , ,(^--
,
6

\
,
-

15

^ ,
^,^^ '^ , -
^ -
^,
^
6 -
20

^
,, ", , ^,
-
, -
, -
^i.
-
25

30
^
,
^'

,
-, . • ^,", ^^ ,,
,,
,,

^2.
''

''
2 Dan. 7, 10. — 4 les. 6, 3• — 6 Rom. , 25.— 8 Dan. 3, 28. —
14. — Mt. — — 25 Rom. —

&
23 loann. , . }, 17. Col. , 15. , 3.

29 Mt. 4, 23. — 30 Act. 5, 12.

]> h m
^>1

h
d
]> h
|
:

m
h |
3 |

?.
7 10 : d |
:

h |
11 h m | 12 d |
13 :

|
14 dh \ \
17 \
 APOSTOLORUM VIII, 12, 28—32. 507

senis alis praediti, binis quidem velantes pedes suos, binis vero
capita, et duabiis aliis volantes ac dicentes una cum mille milibus
archangelorum et denis milibus denum milium angelorum inde-
sinenter ac sine vocis intermissione clamantibus, et omnis populus
simul dicat: Sanctus, sanctus, sanctus Dominiis Sabaoth; pleni sunt 5

caeli et terra gloria eius; benedictus in saecida, amen.

28. Et pontifex postea dicat: 29. Sanctus enim vere es ac
sanctissimus, altissimus et superexaltatus in saecula. 30. Sanctus
quoque unigenitus tuus filius, Dominus noster et Deus, lesus
Christus, qui ad omnia tibi Deo suo et patri cum in varia creatione 10

tum in providentia convenienti ministrans non despexit genus

humanum, quod peribat, sed post naturalem legem, post legalem
admonitionem, post propheticas reprehensiones et angelorum prae-
fecturas (cum legem naturalem una cum lege scripta seu posita
violarent atque ex memoria abicerent diluvium, conflagrationem 15

Sodomiticam, plagas Aegyptiis et caedes Palaestinis illatas, cumque

ilico perituri essent omnes) ex sententia tua ipse elegit, creatcr

hominis, homo fieri, legislator sub legibus, pontifex hostia, pastor

ovis; 31. et te suum Deum ac patrem placavit atque mundo re-

conciliavit cunctosque ab imminente ira liberavit, factus ex virgine, 20

factiis Deus verbum, dilectus filius, primogenitus omnis

in carne
creaturae, et secundum prophetias ab ipso de se praedictas ortus
ex semine David et Abraham ac de tribu ludae; et factus est in
utero virginis formator omnium, qui gignuntur; et incarnatus est,
qui carnis expers; qui sine tempore genitus, in tempore natus est. 25

32. Vixit sancte et legitime docuit, omnem morbum et omnem in-

firmitatem ab hominibus expulit, signa et prodigia in populo edidit;

] ^
cibum et potum et somnum cepit, qui cunctos alimento indigentes

'/.^ d 18 d d 19 h
17/18
20
> d 24
d \ 21
-{-
\

h
\
|

25
>> d
>
|
[

22
h |
28
:

h |

a
.|
|

30 rf
l•^

> d h
|

^
I

—
Cf. Y, 20, 13.

-
30. auctoris elucet?
—
]
}]
catur
31.
?]] Cf. VII, 25,

Cf. Ps.-Ign. Trall.

Paulo ante Deus
.
—
2.

10, 4•
filius
—
vo-
Eodem
^f'?]
XXIX,
c.

Confessione
nasius
; 57
Similiter

2;

De
XXX,
c. 4.

fidei,

synod.
Gregorius Naz. Orat.

7;
;
quam
c.
Epiphanius
sed etiam Arius in

16;
.
exhibet Atha-
Epiphanius
51

versu ergo bis vox vel . 69 c. 7—8.

usurpatur. Nonne inde christologia 32. Cf. VII, 36, 6.
 ,
508

''
\ -
,,

'^.
,,
,- ,
CONSTITUTIONES

33• ^^* ^,
,,
-
5

^
10
, '\
^] ^
-^ -, ,
, '
,
^^^, (]
6
6
-

. ,
, .^ ,,
, ^,^'',,-
34• ^^^ (]

15

.' ^-
^^
0,
35•
* ^, -
, *' ^6. ,, fj

-, ^
, ,,

.
20

, ^'^ ,,
" , ^'
,,
,,,
37• >}^^'
''

,
25

^". 38.
, -^
18
26

6
+
I
1 Ps.
Cor. II, 23.
Cor. II, 26.

d
a |

h
144,

21
d &
&
^
|

15
} 16.
—

9
d
—
20

I
|
loann. 17,
Mt. 26, 26.

12
d h
-\-
1
6.

h
d |
23

>d
d
—

14

m
3 loann. 17,
Cor. 11,

a,

|
sec

17
21/22
>
25. —

d
h
4•

|
—

11
h

—
14 Mc. 16,
25 Mt. 26, 27. 28.

-
|

d h
4

|
:

d
19
19.

m
>> h
—
—

d |

h,

v,

.
| |
|

22 > a I
25 h |
2G d | >m [
 APOSTOLORUM VIII, 12, 33—38. 509

nutrit omneqiie anwial implet beneplacito; manifestavit nomen tuum

iis, qui illud ignorabant; fugavit ignorantiam, pietatem exsuscita-
vit, voluntatem tuam implevit, opus, qiwd ei dedisti, consiimmavit.

33. Atque his omnibus feliciter gestis per proditionem illius, qui
malitiae morbo languebat, comprehensus est manibus flagitiosorum, 5

nempe falso nomine gaudentium sacerdotum ac pontificum, et

populi iniqui; a quibus cum multa passus esset et omnem igno-
miniam sustinuisset permissu tuo, traditus est Pilato praesidi,
iudicatus iudex, condemnatus salvator, cruci affixus, qui pati non
potest, mortuus natura immortalis, sepultus vitae effector, ut illos, 10
propter quos advenerat, a passione solveret et a morte eriperet
ac diaboli vincula rumperet illiusque ex fallacia liberaret homines.

34. Et resurrexit de mortuis tertia die, et quadringenta diebiis

cbmmoratus cum discipulis assumptus est in caelos, et ad dexteram

assidet tibi, Deo ac patri suo. 35. Memores igitur eorum, quae 15

propter nos pertulit, gratias agimus tibi, Deus omnipotens, non

quantum debemus, at quantum possumus, et constitutionem eius
implemus. ,. In qua enim nocte tradebatur, siimpsit panem sanctis
ac immaculatis manibus suis et elevatis oculis ad te, Deum ac
patrem, fregit ac dedit discipiilis dicens: Hoc est mysterium novi 20
testamenti, accipite ex eo, manducate, hoc est corpus rneum, quod
pro multis frangitur in remissionem peccatorum. 37. Siniiliter

calicem miscuit ex vino et aqua, sanctificavit ac dedit iis dicens:

Bihite ex eo omnes, hic est sanguis meus, qui pro multis ejfiinditur
in remissionem peccatorum ; hoc facite in meam commemorationem ; 25
quotiescunque enim manducahitis paneni hunc et bibetis hunc calicem,
mortem meatn anniintiabitis, donec veniam. 38. Itaque memores

-]
27 d m V |
28 post h m |
29 -{ ov \
:

ovv d

]
&
33. af/ Cf. II,

Apollinaris Hierap.
24, 3.
— versu occurrens manufn Constitutoris
prodere videtur.

^ ^]
.
in Chronico
92, 82: 6
paschali ed.

hanc quidem antithesin,

sed plures similes de Christo adhibet
Migne PG 35.
tuntur verba c.

35-39• Nicolaus Methon. De

^^ ^^"^• ^^'''^'•
-
40, 2.

^^• '^^^*^"^•
Repe-

corp.

Hippolytus
Lagarde
Cf. II, 24,
1858
3.
Contra
p.
haer.
56.
Lusus verborum
— 6
Noeti
-]
in hoc
ed.

c.
36.

3,
Cf.

3, 12.
Ps.-Dionys. De eccl. hier.
 510

^
,^', ,,,,
CONSTITUTIONES

-
'^,
,-
5

"'* ^,
, ,, -
39• ^^^ 6, '
,
10

^ 0
,
^,
] ,
0
*
^7]",

^ ,,
-,

.
0'

0,
15

^, -,
, -
, 0 - ,,
^
4^• ^^ 0,
''^ ,
,
20 ^^
,^
"'
^". ,,
0

. ,
/\.,

^
25

^2, ,," , ,
3 Mc. 13, 26. — Petr. 4, 5• — ^ Rorn. 2, 6. — 6 C0I. 3, 7•
11 Petr. 5, - — 20 Act. 20, 28. — 21 Mt. 28, 20. — 22 II Tim. 2, 15.

&
26 Tim. 2, . 2.

1 > h ]
3 . . > 1 m |
5 :

d 10 h : iV d h 14
.
] | |
\

>

^
15 \
16 h, verba quidem notata
>d
sunt, sed
h V I
21
non

m)
i.

:
m. leguntur
h |

d
|

>
|
17

25
d |
pr
22 >
|

d
h
|
[

26
24
h |

.
18

>
(& h
h,

39. Epicleseos, quae hic sequitur, niyst. V, 7; Basilius De spiritu s. c. 27

mentionem faciunt Cyrillus Hier. Cat. n. 66; Chrysostomus De sacerdotio
 APOSTOLORUM VIII, 12, 39-42. 511

passionis eius et mortis et a mortuis resurrectionis atque in caelos

reditus nec non futuri eius secundi adventus, in quo cum gloria
et morUws et reddere singulis iuxta
potestate veniet iiidicare vivos et
opera eorum, offerimus tibi, regi ac Deo, secundum constitutionem
eius, panem hunc et calicem hunc, gratias tibi per eum agentes,

quia nos dignos habuisti, qui staremus coram te ac sacerdotio

fungeremur tibi; 39. et poscimus te, ut super haec dona in con-
spectu tuo proposita placate respicias, tu, qui nullius indiges Deus,
et bene placeas in eis ad honorem Christi tui atque supra hoc
sacrificium mittas sanctum tuum spiritum, testem passiomim Domini 10

lesu, ut exhibeat panem hunc corpus Christi tui et calicem hunc

sanguinem Christi quo participes illius ad pietatem coniir-
tui,

mentur, remissionem peccatorum consequantur, diabolo eiusque

errore liberentur, spiritu sancto repleantur, digni Christo tuo fiant,
vitam sempiternam impetrent, te illis reconciliato, Domine omni- 15

potens. 40. -Adhuc oramus te, Domine, pro sancta ecclesia tua,
quae a finibus ad fines extenditur, qiiam acquisisti pretioso sanguine
Christi tui, ut eam inconcussam ac minime fluctuantem conserves
iisque in saeculi consummationem; item pro universo episcopatu
recte verbum Adhuc rogamus te pro me
veritatis tractante. 41. 20
nullius pretii homine, qui tibi offero, et pro omni presbyterio,
pro diaconis ac universo clero, ut omnes sapientiam docens spiritu
sancto impleas. 42. Adhuc rogamus te, Domine, pro rege et iis,

III, 4; VI, 4 (Bened. I, 383. 424); De 42. Cf. c. 13, 5; I Clem. 61,
s. hom. I, 4 (II, 463). Irenaei
pentec. I. 2.

fragmentum XXXVIII, Pfaffianum II

- 42 — 43. Hae preces desunt supra in

^—
(ed. Stieren I, 854), locum

hibet, dicens: ^
fere ad verbum ex-
-
oratione fidelium.
nensis
saeculi
autem
X
iuxta
Liturgia Mediola-
sacramentarium
post preces pro ecclesia et

, ^
archiepiscopo,

tuo illo imperatore

ergo eodem loco quo
Constitutiones, haechabet: Pro famulo
et famula tua illa

.
patris
Haud dubie autem
Lugdunensis, sed potius a Con-
stitutionibus apost. dependet. Cf.
est

quae
imperatrice
precamur.
tus:
et omni

tyrum memores simus, ut orantibus

eis pro nobis veniam mereamur, Cf,
eorum
exercitu
Et missale Hibemicum ve-
Sanctorum apostolorum ac niar-

adnotavi ad VII, 30, 2. Duchesne, Origines p. iS^ — 191. War-

40—49. Cf. c. 10, 3—20; Cyrill. ren, The Liturgy of Celtic Church 1881
Cat. myst. V, 8—9. p. 230.
 ,,,
512 CONSTITUTIONES

,, /'^
, -
5

,
6

,
, .
, ,,, ,
,
^, , ,
, ',
* '\ 43• ^^^
,
--
, , ^
, ,,
44• ^'^^

10

,,
, ^ '''

.
15

,, , ,
,

, ,, ". -
- -
-
, ,,^
45• ^'"^^

, .6.

20

. ^\

^,
47• ^^^

, .
25

,
6
. 4^• ^^^
-

4 Tim, , . — 11 Petr. 2, 9• — 18 Ps. 118, 114. — 19 Mt 10, 22.

2
h |
^h
15
4 ^ ]>>

-j-
d
iv
|
9
d ] 15/16
h m |
14 /^ ]> d |

17 >> a 19 |
^«t^ + ^ > d |
21 d [
22 +
d 25 r^ d>;!< >> h m ]
>> | 26/27 :
\

27 d

43. Ps.-Ign.Ant. 12.

.] Similiter
—
Liturgia Chryso-
- stomi,
Brightman,
Hammond,
L//iiA-^/(?5
Liturgies
, 3 3 1 •
. 113;
Sacrificia
 APOSTOLORUM VIII, 12, 43—48. 513

qui in siihlimitate sunt, et pro cuncto exercitu, ut res nostrae in

pace versentur, quo totum vitae nostrae tempus in quiete et con-
cordia degentes te glorificemus per lesiim Christuni spem nostram.
43. Adhuc offerimus tibi pro omnibus sanctis, qui a saeculo pla-
cuerunt tibi, patriarchis, prophetis, iustis, apostolis, martyribus, 5

confessoribus, episcopis, presbyteris, diaconis, subdiaconis, lecto-

ribus, cantoribus, virginibus, viduis, laicis et omnibus, quorum tu
nosti nomina. 44. Adhuc offerimus tibi pro populo boc, ut eum
in laudem Christi tui exhibeas regale sacerdotiiim, gentem sanctam;
pro iis, qui in virginitate et castitate vivunt; pro viduis ecclesiae; 10
pro iis, qui in nuptiis honestis ac in progeneratione liberorum
degunt; pro infantibus plebis tuae, ut neminem nostrum reiciendum
habeas. 45. Adhuc poscimus te pro urbe hac et habitantibus in ea,

pro aegrotis, pro dura servitute afflictis, pro exulibus, pro pro-
scriptis, pro navigantibus et iter facientibus, ut omnium sis auxi- 15
liator, omnium adiiitor ac defensor. 46. Adhuc rogamus te pro
iis, qui odernnt nos et iuum nos persequuntur, pro
propter nonien
iis, qui foris sunt et errant, ut adducas eos ad bonum et furorem

eorum mitiges. 47. Iterum rogamus te pro ecclesiae catechumenis

et pro iis, qui ab adversario iactantur, et pro paenitentiam agen- 25
tibus fratribus nostris, ut primos quidem perficias in fide, alteros

vero mundes a vexatione mali, tertiorum autem paenitentiam

suscipias condonesque cum iis tum nobis delicta nostra. 48. Of-
ferimus quoque tibi pro aeris temperatura et frugum ubertate, ut

pro martyribus oblata fuisse testantur cum martyres eo loco recitantur ad

etiam Cyprianus Ep. 39 c. 3 (cf. Ep. 12 altare Dei, non pro ipsis oretur;
ubi
c. 2) et Chrysostomus In Acta hom. pro ceteris autem commemoratis de-
XXI, 4 (PG 60, 170). Cyrillus Hieros. functis oratur; iniuria est enim pro

eorum recordari (),

Catech. myst. V, 9 autem scribit, nos
qui
obdormierunt, primum patriarcharum,
mart3^re orare, cuius nos debemus ora-
tionibus commendari; ac similiter In
Evang. loann. tract. 84 c. i (PL 35,
prophetarum, apostolorum, martyrum, 1847). Cf. E. Lucius, Die Anfdncre
ut Deus precibus et intercessionibus des Heiligenkults 1904 p. 280 sq.

]
eorum nostram orationem suscipiat; 44. Virgines et viduae, quarum hic
et similiter Liturgia lacobi, Brightman mentio fit, sunt eae, quae in ordine
I, 57. Augustinus etiam vetat pro virginum ac viduarum non sunt re-
martyfibus orari Serm. 159 c. i (PL ceptae.
38, 868) scribens: Ideo habet ecclesi- 45. Cf.
astica disciplina, quod fideles noverunt, Clem. 59, 4; lust. Dialog. c. 30.
FUNK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. 1. 33
 ,514 CONSTITUTIONES

,49•

, ,^ ,
, & -
-
] ".
^'^^
,,
'
/
5

,., ' ' . ^,

' ,
,
, ^
(
- J^• ^'^^ ^^

^ '
10 ^. 6

, ^

^
6

. " 6

'^, - ().

^ ^
2. 6 3

^
, , ^
15

^ '\
6

,
,, 4•
-
'^'^(>

. ^,
,, -

^
20

, ,, ^" 5•

- &^.
,

25
". 6.
?^}
,
.
7]^.
2 Ps. 135, 25. — 17 Eph. 5, 2. — 21 Tim. 2, . 2.

-{-
:
1
h | 5/6
|
2

-\-
m
^:

h
'
|
rel

7
]
3
+ ^'
>
|
(8
- d | 3/4

. .
|

,
\

. : tV d 8, 9 : h m |
9 , d m
.
| |

post h , vel potius post quod h addit |

&
14 + *^«^ ti | 15 d h : >> a |
17 a |
18/19
-\- d 19 > d [
20 >» h m |
21 |

?/
I

22 t'v > a I
ra > h |
23 : a h, >> d |
>> d j

26 >> d
 APOSTOLORUM VIII, 12, 49-13, 8. 515

indesinenter bona a te coUata percipientes assidue laudemus te,

qui das escam omni carni. 49. Etiam rogamus te pro iis, qui ob
causam probabilem absentes sunt, ut omnes nos conserves in

pietate et congreges in regno Christi tui, Dei universae naturae

sub sensum et intellegentiam cadentis, regis nostri, immutabiles, 5

inculpatos, irreprehensos; 50. quoniam tibi omnis gloria, vene-

ratio, gratiaruni actio, honor, adoratiO; patri et filio et spiritui

sancto, et nunc et semper et in infinita ac sempiterna saecula saeca-

lorum. 51. Atque omnis populus respondeat: Amen.
XIII. Et episcopus dicat: Pax Dei cum omnibus vobis,
sit 10

ac cunctus populus respondeat: Et cum spiritu tuo. 2. Ac dia-

conus iterum praedicet: 3 Adhuc atque adhuc oremus
(XIII).
Deum per Christum eius; pro munere, quod Domino Deo nostro
oblatum est, oremus, ut Deus, qui bonus est, mediante Christo
suo illud recipiat in caeleste suum altare ad odoreni siiavitatis. 15

4. Pro ecclesia hac et populo oremus; pro universo episcopatu,

omni presbyterio, cuncto Christi diaconio ac ministerio, omni
ecclesiae coetu oremus, ut Dominus universos conservet atque
custodiat. 5. Pro regibus et in sublimi potestate constitutis oremiis,

ut res nostrae paciiicae sint, quo vitam quietam et tranquillam nacti 20

in omni pietate ac niorum castitate degamus. 6. Sanctorum mar-
tyrum niemores simus, ut digni habeamur participes fieri eorum
certaminis. Pro iis qui in fide requieverunt oremus. 7. Pro
caeii

XIII.
temperatura

& . et

pro fidelibus post divinam oblationem.

4—7. In Missali gothico,
frugum maturitate oremus.

Oratio

Migne PL
Suscipe (Do-
6.

sanctis,
Cum 43 pro omnibus
c. 12,
8.

etiam pro martyribus, sacri-

ficium offeratur,
commemorantur tanquam exemplum
hic
Pro recenter

martyres

pro
modo

72, 314, sacerdos orat: Christianis exhibentes, reliquis

] -
mine) nomine tuo debita honoris ob- autem defunctis preces fiunt. Cf. Vita
sequia pro pace ecclesiae tuae, pro Melaniae lunioris I, 28, Analecta Bol-
commemoratione omnium sanctorum, land. VIII, 39. — . .
pro sacerdotum
tate,

cientia
pro regum
rerum et
et ministrorum puri-
pacabilitate, pro suffi-
temporum tranquilli-
( &) .

et sequantur,
. .
Cum

Lucius
43)
preces intercessoriae

1. c.
et antecedant
(cf. c. 12,

tate, pro perseverantia virginum et eliam hanc particulam olim eiusmodi

continentia viduarum, pro orphanorum fuisse et a Constitutore transformatam
tuitione et paenitenlium sublevatione, esse iudicavit. Revera particula a parte
pro salute omnium viventium et pro capitis reliqua divergit. Nihilominus eam
requie defunctorum. duarum manuum essenon contenderim.
33*
 5

'
)
^^
CONSTITUTIONKS

). ,
-,
,
8. / ev

6 {>,

^ **, ^
?/ .
^^. .
6
6
?)
'
( *"
<).

\}
_,/0

,,,
^
,OC

, ,
6
*
,,
'
,,^
'^,
,
-
^?,
,
10

1 ]4,
^ '
,
''
,
.
.
' , ,' ., . 6
1 1,

1 2. 6 -
20
^
, ^
, ,
' ^ , 6
^*.
,,/
13.

xcu
^

^
14.

25
,
, , ^. , IJ. ^cci -

^ 5 ler. 39> 9• ~ 6 ^^^- 4, 27. 30• — 9 Cor. 7, . — 18 Luc. 2, 14.

—
— 20 —
19 Mt. 21,

-
2
9•

—
Ps. 117, 27.

:
21 Mt. 21,

a . m., a- insuper
9.

.
d
\
3
|
7 > d |
9
d |
5 pr
h m
:

|
13
d
^
|

:
pr :

\
d h |

+
h
d |

^
: \ 14/15
. >m
:

& \

&^
18 -\- \
h :
\
19 | 20/21
— >> h 21 d : LXX |
22 m
{>
|

23 a) > d [
24 a | tert > d h |

> d |
25 h |
>> h

.]
10.
hinc adhibetur, cum
Haec formula ab-
in capitibus prae-
cedentibus
9, 10; 11, 6)
(5, 7;
formula
6, 13;
'
7,

.
8; 8, 5;
le-
 APOSTOLORUM VIII, 13, 9 —. 517

baptismo illuminatis oremus, ut confirmentur in fide; omnes alii

pro iiliis obsecremus. 9. Suscita nos, Deus, in gratia tua. Susci-

tati, nos ipsos Deo per Christum eius commendemus. 10. Et
episcopus dicat: Deus, qui magnus et magni nominis es, magnus
consilio et potens operibus; Deus et pater sancti filii tui lesu 5
salvatoris nostri, respice saper nos ac super gregem tuum hunc,
quem per eum delegisti ad nominis tui gloriam; et sanctiiicans

corpus nostrum et animam nostram concede, ut effecti puri ab

omni inqiiinamento carnis ac spiritus proposita bona consequamur;
neminemque nostrum indignum iudices, verum sis noster adiutor, 10
opitulator, propugnator per Christum tuum, cum quo tibi gloria,

honor, laus, gloriiicatio, gratiarum actio et sancto spiritui in sae-

cula, amen. 11. Et postquam omnes dixerunt: Amen, diaconus
dicat: Attendamus. 12. Ac episcopus ita ad populum proloquatur:
Sancta sanctis. 13. Populusque respondeat: Unus sanctus, unus 15

Dominus, lesus Christus, in gloriam Dei patris benedictus es in sae-

cuia, amen. Gloria in altissimis Deo, et in terra pax, in hominibus
bona voluntas. Hosanna filio David; benedictus, qui venit in nomine
Domini, Deiis Dominus, et apparuit in nobis ; hosanna in altissimis.
14. Post hoc sumat et communicet episcopus, deinde presbyteri, 20
diaconi, subdiaconi, lectores, cantores et ascetae, et in feminis
diaconissae, virgines et viduae; postea pueri, tuncque omnis po-
pulus ordine ciim pudore et reverentia absque strepitu. 15. Et

gatur. Codex d vero hanc retinet; culorum priorum tantum, an etiam

eumque sequitur codex f in sectione monachos? Cur hos nusquam nominat,
de ordinibus, quam iterum excipit, cum aetate ipsius haud dubie iam -
primo loco autem vel c. ambiguus stiterint? Forte quia eum haud fugit,

est jUfd•' oi) et

tradens.
(pro
16, 5

) monachatum
Quaestio
recentioris aetatis esse?
facilius poni quam solvi
13. Cf. Cyr. Hieros. Cat, myst. V, 19. potest.
Etiam Didymus De trinitate III, 13 1 5. De ritu communionis cf. Eus.
hunc locum respicere videtur
liturgiae H. E. VI, 43, 18. 19; Cyr. Cat. myst.

, '
de Christo dicens, quod sit

^
V, 21.
I,
Saeculo
65 diaconi etiam
II teste lustino Apol.
panem eucharisti-

39, 86).
14- 0L ]
commemorantLir. Q.uales autem
hoc loco tantum

auctor ante oculos habuit, ascetas sae-

(PG

fideles
cum distribuebant.
facultatis restrictum fuit.
autem id
lam Cypri-
anus De lapsis c. 25 similiter ac Con-
Postea

stitutor dicit, diaconum calicem offerre

praesentibus.
 ^
518

'
' , , CONSTITUTIONES

.. ' (
OxoJtoq 6

'
,.
^ , 1 6.
(Vt

,
2 (XIV).
*-
XIV.

-
.

, ., ,
10

, -, ' \

15

,>
^ , 'XV.

', , 6
^ 3• '^^'
2
^^.
(XV). 6

20

, , ,
6

^.
6 ^ ^7] 6 \
,

25

30
3-

5-
,
,
,^ , ,
,
,,
.
,^ ,.
'
^ , 0
,
0,
4• ^
-
-

&
-& ^
4 Ps.

9
d
d
h
|

\
33•

j
17
25
— 9

. .
>> d j
^^>^• >

d
>
\
^9-

+
22
h
d
—
|
12

|
1^

^+
^ ^^^• ^^> ^9-

a
a d

h
m
15
:

|
23
|
^
&
h m
. |

-\-
:
14 -
m
,
|
 APOSTOLORUM, VIII, 13, 16 -1, 5. 519

episcopus quidem tribuat oblatam dicens: Corpus Christi; et qui

recipit, respondeat: Amen; diaconus vero teneat calicem ac tra-

dendo dicat: Sanguis Christi, calix vitae, et qui bibit respondeat:

Amen. i6. Psalmus autem tricesimus tertius dicatur, dum reliqui

omnes communicant. 17. Cumque universi et universae com- 5

municaverint, accipientes diaconi, quae supersunt, inferant in pasto-

phoria.
XIV. Et diaconus, quando qui psallit fecerit finem, pronuntiet
2 (XIV). Percepto pretioso corpore et pretioso sanguine Christi
agamus gratias ei, qui dignos effecit nos, ut participes essemus 10

sanctorum eius mysteriorum; rogemusque id nobis non in iudi-

cium ac damnationem fieri, sed in salutem, in utilitatem animae
et corporis, in custodiam pietatis, in remissionem peccatorum, in
vitam futuri saeculi. 3. Surgamus: in gratia Christi nos ipsos
soli in^enito Deo et Christo eius commendemus. 15

'. Atque episcopus gratiarum actionem proferat: 2 (XV). Do-

mine Deus omnipotens, pater Christi tui, benedicti filii, exauditor
eorum, qui recte invocant te, cognitor precum etiam eorum, qui
tacent; gratias aginius tibi, quod nos dignos censuisti, qui parti-
ciparemus sancta tua mysteria, quae praebuisti nobis ad plenam 20
persuasionem eorum, quae bene cognovimus, ad custodiam pie-
tatis, ad remissionem delictorum, quoniam nomen Christi tui

invocatum est super nos et tibi adiuncti sumus. 3. Qui segre-

gasti nos ab impiorum communione, aduna nos cum iis, qui tibi

sunt consecrati; firma nos in veritate per sancti spiritus adven- 25

tum; quae ignoramus, revela; quae deficiunt, supple; quae novimus,
corrobora. 4. Sacerdotes inculpatos conserva in cultu tuo, reges
tuere in pace, magistratus in iustitia, aerem in temperie, fruges
in ubertate, mundam in omnipotente providentia; gentes bellicosas
seda, errantes converte. 5. Populum tuum sanctifica, virgines
27 h m ;
28 m |
30 a d h- : navaQxel
h m V

16. Psalmum XXXIII fidelibus com- XIV.

municantibus cantatam fuisse testantur ?.7. Oratio post communi-
Cyrillus Cat. myst. V, 20, Liturgia onem.
lacobi, etiam nonnullae liturgiae Occi-
dentis, de quibus

. 215•
cf.

Liturgia
Duchesne, Or/^m<?i
Maici canitur . XV.
Invocatio post
-
communi-
Psalmus 41. onem.
 , ,
520

, , tv mOTti,
CONSTITUTIONES

tv ayvtia

6,^, ,
,' -*
.,
, y'
5

- ^. ^ 6. 6

10

,
,
,
,& ,'' ,,, ,,
-
. 6
6
- 6

6
6
j.

6 -
6

-
,, 6 6

,
,

6
15

^ , 6
6

20
6
8.

, ^,
60
66
'' ,
6, 66, ,
,
6

,
6 ,,
,-
6'

25 , 66 "' ,
6
& 6, .
6
, -
60
6 ,
6,
6}]

9•

6
6 c>Vi
6,
,,

-
.06
)
.
6
30

31 loann.
XVI.

14
'660^
^6^

Tim.
13, 23.
6, 6. — 16 Gen. 35, 9•
6
. ^.
1 1,

— 19 Ps. 36, 4• — 23 Ps.

6

120, 8.

2 d h eV -|- r^ d 5 ^> ol d fV d 6

.
| |
: j
:
|

;> m I -f m |
9 eV h |
11 h m |

14 pr >> h I
16 >> d h I
m |
-\- d | 20 sec
> h I
d |
23 d \
25 :

d ]
. . >> d |
26 > d |
:
 APOSTOLORUM VIII, 15, 6—16, 1. 521

conserva, coniuges custodi in iide, castos robora, iniLintes ad

maturam aetatem perduc, nuper initiatos firma, catechumenos
erudi ac dignos initiatione redde, nosque omnes congrega in

regnum caelorum in Christo lesu Domino nostro, cum quo tibi

gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui in saecula, amen. 6. Et

diaconus dicat: Deo per Christum eius inclinate et accipite bene-
dictionem. 7. Tum episcopus precetur dicens: Deus omnipotens,
verax et incomparabilis, qui ubique exsistis ac omnibus praesens
es et in nullo es ut aliquid in eo exsistens, qui locis non circum-
scriberis, qui temporibus non vetustescis, qui saeculis non termi- 10
naris, qui verbis non seduceris, qui ortui non es subiectus, qui
custodia non indiges, qui supra extraque interitum es, qui con-
versionem recipere nequis, qui natura es immutabilis, qiii lucem
habitas inaccessam, qui natura invisibilis es, qui omnibus naturis
rationalibus te benevole requirentibus notus es, qui deprehenderis 15
ab iis, qui in benevolentia vestigant te, Deus Israel vere videntis,

in Christum credentis populi tui; 8. propitius factus exaudi me

propter nomen tuum, ac benedic iis, qui tibi inclinarunt cervices
suas, atque da eis cGrdis eonim petitiones, quae utiles sunt, et

neminem eorum abici facias a regno tuo, sed sanctifica illos, 20

custodi, protege, adiuva, libera ab adversario, ab omni inimico;
domus eorum serva; iniroitus eorum et exitiis tuere; 9. quoniam
tibi gloria, laus, maiestas, cultus, adoratio et filio tuo lesu Christo

tuo, Domino nostro et Deo ac regi, et sancto spiritui nunc et

semper et in saecula saeculorum, amen. 10. Et diaconus dicat: 25

^
Ite in pace. ii. Haec de mystico cultu nos apostoli constituimus
vobis episcopis et presbyteris et diaconis.

aot
XVI. Porro de ordinatione presbyterorum ego

>d
-
dilectus a

.
d \ 27 |
29 h |
30 pr >> h j

sec ]> h 31 de >> d , omittunt particulam, verba

vel
inscriptionem exhibentes,
|

.,f

ut hic scribit
semper
h et similiter cap.

quoque capite XXI excepto

XVII, tanquam
-
.
f infra |

d f , hi duo etiam infra semper singularem exhibent,

.^ -
6—10.

XVI.
Inscribunt h v:

Invocatio ordinationis pres-

byterorum.
priora
Similiter deinceps.
capite
ipse
et
— Sic a; d
tanquam inscriptionem exhibent.

sequentibus
composuisse videtur.
verba capitis

Turrianus
inscriptionem
in hoc
 ,
522

^, ' ,, . ,
CONSTITUTIONES

2.

-
jcQiOfiv-

'
TirQOV X^tga tjcl

Jv^:o

'
&,] ( ,'
, , ^
],
3•

^,
6 &6

10

, \^ \
15

&
.

^ ,
,,, .^ ,
4• ^^
^,-
20 ,
,,
, &\
-'% ', •'
5• ^^^ ,

,
25 .
.
, ,
,^ , '
, &
,--
XVII.
2.

- -
'

30
6*'

6 Sap. 6, .
-,
— 12
„6
,,

Tim. 5, ?•
XVIII.

— 17
, ,
Num. 11,
6

16. — 22 II Macc.
1, 3• ~ 30 Rom. 10, 12. — 31 Ps. 65, 5 5 ^^^ 9» 4•

1 > f h 2/3 d \
3 >> d |
4 a d-
 APOSTOLORUM VIII, 16, 2—18, 1. 523

Domino constituo vobis episcopis. 2. Cum presbyterum ordinas,

episcope, manum super caput eius ipse impone adstante tibi pres-
byterio nec non diaconis, et orans dic: 3. Domine omnipotens,
Deus noster, qui per Christum universa condidisti et per ipsum
cunctis prQvides convenienter; in quo eniin potestas est efficiendi 5
varia, in eo et inest potestas providendi variis modis; per eum
enim, Deus, provides immortalibus quidem sola conservatione,
mortalibus vero successione, animae cura legum, corpori expletione
indigentiae: ipse igitur et nunc respice in sanctam tuam ecclesiam
et auge eam; multiplica eos, qui in ea praesunt, virtutemqiie da, 10

ut verbo ac opere ad aediiicationem populi tui laborent. 4. Ipse

nunc quoque respice super hunc famulum tuum, qui suffragio ac
iudicio totius cleri in presbyterium cooptatus est, et imple illum
spiritu gratiae et consilii, ut adiuvet ac gubernet populum tuum
in corde mundo, quemadmodum respexisti in populum electum 15
tuum et sicut Mosi praecepisti eligere seniores, quos implevisti
spiritu. 5. Et nunc, Domine, praesta, servans in nobis spiritum
gratiae tuaenon deiicientem, ut repletus operationibus vim sanandi
habentibus ac sermone ad docendum apto, erudiat cum mansue-
tudine populum tuuni ac serviat tibi sincere, mente pura et anima 20
volente, atque sacra, quae pro populo celebrantur, inculpate per-
ficiat per Christum tuum, cum quo tibi gloria, honor ac veneratio
et sancto spiritui in saecula, amcn.
XVII. De ordinatione vero diaconorum ego Philippus consti-
tuo. 2. Diaconum efRcies, episcope, imponens ei manus, adstante 25
tibi cuncto presbyterio cum diaconis, et orans dices: XVIII. Deus
omnipotens, verax neque fallens, dives erga omnes te invocantes in
veritate, terribilis in consiliis, sapiens cogitatione, fortis et magnus

}
'
>> d
f |

f
|

15
1
12 elg

17
:

h j
d f |

f
13

|
a |
>
d,
f |
pr

f
h
h
+
(
|
16
18 &
h |

h,

a,

,
:

}
f ]
a d |
19 h, d,

20
h
f j

23 f ).
f ]
21
d fh ^*
f,

24
h |

h
f,

(
| ] : \
:
|
\

26 > d f zL c. 16 27 f post d 29 > f

- .
cffc !
] |
|

31 aov f I
-\- \\

3. Ps.-Ign. Philad. 9, 2. Invocatio ordinationis

XVII — XVIII. diaconi.
 524

\ ''' ,,
,, ,
CONSTITUTIONES

,
,
2.

",
5

^
,
6'
^6- , ^
, , 3• ^^*
'^ , 0 -
6>,
JtQOOajnov

10
, ' .,
',
^" , ,
& .
,, '-
XIX.
-
^7]0
6

'',
XX. ,^
2.

' ,
6 ,,

-^ ,
15 6

20

" , ^ ,,^
2.

25

.
XXI.
2. , ? , -' '
,-.

&
1 Ps. 142, . — 2 Ps. 30, 17. — 5 Act. 6. . — 13 II Cor. , 3.
-

. —
-
16 15, 20; ludith 4, 4; Luc. 2, 36; IV Reg. 22, 14. 21 II Cor. 7, ,

&^&
3 f |
4 \ + aylov a |
5
d f 6 f 7 f, similiter saepius
8 + ^ d f
|

| 8/9 d f |
9 •' :
|

f + ^«^ d |
:
\
11 Jf > f , etiam verba
— tanquam inscriptionem habens + h
+*
|
|

11/12 f |
12 : , d |
14 > h |

15 h 16 , d h |
17 :
\
>> h |

18 f h, d \
20 \
22 >> d h
•'
j

23 :24 \
: 25 \
— : haec
tanquam inscriptionem i. m. quoque posuit h | > f |
26 f
 APOSTOLORUM VIII, 18, 2—21, 2. 525

2. exaiidi orationem nostram, Domine, et aiiribus percipe deprecati-

onetn nostram; et ostende faciem tnam super servum tuum hunc,

electum tibi in diaconatus mysterium; et imple eum spiritu et

virtute, sicut implevisti Stephanum martyrem ac passionum Christi

tai imitatorem; 3. et concede ei, ut ministerium sibi traditum 5

probc, constanter, innocue ac inculpabiliter administret atque maiore

grada dignus habeatur, mediatore unigenito filio tuo, cum quo tibi

gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui in saecula, amen.

XIX. De diaconissa vero Bartholomaeus constituo. 2. Epi-
scope, impones ei manus adstante presbyterio una cum diaconis 10

ac diaconissis et dices: XX. Deiis aeterne, pater Domini nostri

lesu Christi, creator viri ac mulieris, qui spiritu implevisti Mariam,
Debboram, Annam et Holdam, qui non dedignatus es ex muliere

nasci unigenitum filium tuum, qui in tabernaculo testimonii et in

templo feminas custodes sanctarum ianuarum tuarum instituisti; 15

2. ipse nunc quoque respice famulam tuam hanc, electam ad

in
ministerium, et da ei spiritum sanctum, et mimda eam ab omni
inqiimamento carnis et spiritus, ut opus sibi commissum perficiat
condigne in gloriam tuam et laudem Christi tui, cum quo tibi
gloria atque adoratio et sancto spiritui in saecula, amen. 20

XXI.
constituo.

.7
XIX — XX.

natione diaconissae.
XIX.
De
2.
subdiaconis

inl
Invocatio in ordi-

vel ordinationem
-
autem ego Thomas vobis episcopis
Q.uando subdiaconum ordinas, episcope, impones
cana 441, Epaonensis 517 c. 21,

Canones apostolorum
c. 26,
Aureliana 533 c. 18 feminas vel dia-
conissas ordinari iam penitus
coptici
vetant.
ordinem
diaconissarum commemorant etiam diaconissarum agnoscunt, nec vero
synodi Chalcedonensis c. 15, Trullana ordinationem vel manus impositionem.

- ,) .
c. 14 et 40; Sozomenus H. E. VIII, 9; Cf. Tattam, The Apostolical Constitu-
Fortunatus, Vita Radegundis c. 12 tions in Coptic 1848 p. 126. Pankowski,
(Migne PL 88, 502). Synodus Nicaena De diaconissis 1866.
c. 19 quoque nominanda est, quae XX, r. ?..] Cf. Ps.-Ign.
autem addens enel (rxl: Ant. 12, 2.

ordi- XXI.
nationem mere caeremonialem decla- Invocatio in ordinatione
rare videtur.
I,
Tertullianus
7; Exhort. cast. c. 15 diaconissas vel
viduas inter ordines recenset. Agnoscit
ordinationeni diaconissarum etiam ritus
Nestorianorum (Denzinger, Ritus Ori-
Ad uxorem subdiaconi (>•

22; d hic exhibet:

2.

fere ubique
Subdiaconus
a,

capita praecedentia, similiter in capite

inde
).
ego addidi respiciens

manus impositionem
a saeculo
acci-
V

entalium II, 261). Synodi vero Arausi- pit. Excipienda sunt Statuta ecclesiae
 526 '
CONSTITUTIONES

',
.

5
{^ -'
' ^, &
^
4• (^'^^
)
^^ '
3• {^tt,

?/
ovQavov
/
,
10
,
,,. ?, ^^ XXII.

6 ,,
2.

'^,
6

6
, •^
^\
3• '^

\96
'

^
.
Oot

15

" ,-, ,
^
4-

,'., ^ -- '

,^ '\,
20
-' \

25
.
'
^
XXIII.
2.
6

,,
-
3-

^
17 II
2

1
Num.
Esdr. 9, 4.

h
3;

d f
Paral. 9.
—

|
|

6
23 Mt.
—

-\-
10,
9 Mc.

f
3.

|
—
^
h
& --
2, 14.

26 Act.

|
d
—

7 (* d
5
12 Ps. 102,
9,

f 1
15.

8
4• —

:
13 Sap.

a d f
{ \
7, 17.

-
—

^
+ f(9de>dfpE| > f |
11 > d f |
13

-
^
d f |
14 -}- f |
, \

14/15 a cf. c. 16, 4; , 2; 20, 2; 2, 4 : > d f h |

pr >> f 1
16 sec >» h |
17 d f |
18 f |
19/20
— ^ f |
19 : h j
20 :

f |
21 ' d f | ?/ > d f |
:

\
22 aiojvag + fl23 cfe>-dhpvE|o>>fh|
f 25 h |
27/1 — > \
27 ?/ : h
 APOSTOLORUM VIII, 21, 3—23, . 527

super eum manus et dices: 3. Domine Deus, conditor caeli et

terrae omniumque, quae in eis continentur, qui in tabernaculo

testimonii aedituos designasti vasorum sanctorum tuo-
custodes
rum; 4. ipse nunc aspice super hunc famulum tuum, qui sub-
diaconus creatus est, et da illi spiritum sanclum, ut vasa ministerio 5
tuo dicata attrectet pro dignitate semperque voluntatem tuam
faciat per Christum tuum, cum quo tibi gloria, honor ac vene-
ratio et sancto spiritui in saecula, amen,
XXII. De lectoribus vero ego Matthaeus, qui et Levi, olim
publicanus, constituo. 2. Lectorem crea imponens ei manum, et 10

Deum Deus aeterne, multus in misericordia et

orans dicito: 3.

miserationibus, qui mundi structuram per ea, quae facta sunt,

patefecisti quique numerum electorum tuorum conservas; ipse et

nunc respice super famulum tuum, cui committitur, ut sanctas

tuas scripturas legat populo tuo, et da ei spiritum sanctum, spirituQi 15
propheticum; Esdram famulum tuum instruxisti ad legendas
4. qui

populo tuo leges tuas, nunc quoque a nobis rogatus instrue famulum
tuum, et da ei, ut opus sibi traditum sine reprehensione periiciens
dignus maiore gradu declaretur; per Christum, cum quo tibi gloria
et cultus ac spiritui sancto in saecula, amen. 20
XXIII. Ego vero lacobus Alphaei constituo de confessoribus.
2. Confessor non fit ordinatione; res enim est volantatis ac tole-
rantiae; magno autem honore dignus est, ut qui coram gentibus
et regibus confessus sit nomen Dei et Christi eius. 3. Quodsi

opus eo fuerit in episcopum aut presbyteruQi aut diaconum, ordi- 25

antiqua vel Synodus Carthaginiensis

quae dicitur c. 5 (Hard. Concil. coU.
IV (
Invocatio in ordinatione lectoris.
d).

I, 979); synodus Aquisgranensis 817 2. Lectori manus imponi eidem qui

c.

p.
6 (Hard, IV, 1062); Constitutio quae
vocatur Aegyptiaca
Canones S.Hippolyti qui dicun-
105 ;

tur c. 7 ed. Haneberg p. 68; Testa-

mentum Domini nostri I, 44 ed. Rah-
mani p. 105 lacobitae Alexandrini vel
Copti
II,

certi
6). De
conipertiim
;

(Denzinger,
ritu
c. 6; cf.

Ritus orientalium
temporis prioris nihil
habernus,
vol.

Cf. quae
II
subdiacono vetant.
tutiones

XXIII.
fessoribus.

3.
leguntur

Confessores
.
per Hippolytum vel Epitome

]
apostolorum

Constitutionum apostolorum.
3.

Eadem
6
I
Accedunt Consli-

—
Clem. 60,

ad
quae

sacros
vocantur
libri

i;

De
VIII

59,
con-

ordines
2.

disputavi in libro: Das Testament un- promoveri solitos esse testantur Ter-
seres Herrn 1901 p. 37—42. tullianus Adv. Valent. c. 4 et Cypri-
XXII. tni anus Epp. 38 — 40. Constitutio Aegyp-
 .
528

^ ^' ', ,^^ 4.

CONSTITUTIONES

^-

, ^ .- ,,
)^. ".

.& .,^ -
^
5 XXIV.

^, , ,,'^ ,, '*'
^
2.

XXV.
2. ' 6

^,
, ^, -, ^
10

,
.
3• ^^ ^^

15
^
, .'^, -
XX
-'
. *^0
2.

\ ^
'

20 ., . -
3• ^^^ ^^ 9^(-
6

a^,

in a
4

h,

a
&
|

manus vetus
Tim.

10
a-
5,

1
8
8.

+
—

d f

^^
h
6

I
\

|
3

15
Cor.

d
f

&^^ &
& '^

j
^ -\-

11
7,

\
25. —

h
a

a
|

|
11 ludith 8; Luc.

4
1

16
d
|

1
2

14
r^

h
a

|
>> d f h

+
f h
9
f
5 |

|
2,

1
36.

f |
f |
f
-\-

G,
|

d f, et ante 6 tanquam inscriptio capitis |

+
>

& +
h a- |
17 h |
h | 19 : f, h

tiaca, Canones Hippolyti et Testamen- XXIV. (d, >> a).

tum Domini nostri, scripturae c. 21, 2 De virginibus.

laudatae, docent, eos confessione ipsa XXV. > De

]
(d, a).

dignitatem diaconi vel presbyteri ob- viduis.

tinere; modo si episcopatum adipisci XX VI. (>> a,

velint, eis

4. ov ]
manum imponendam

vel episcopus, presbyter, diaconus.

scilicet confessor
esse. +
omnes
2.
6 d). De
Hoc munere
Christiani fungebantur, ut docet
exorcistis.
initio
 APOSTOLORUM VIII, 23, 4—26, 3. 529

natur. 4. Si vero aliquis confessor non ordinatus aliquam huius-

modi dignitatem praetextu confessionis sibi arripuerit, is deponatur
et eiciatur; non enim est, quandoquidem negavit Christi constitu-

tionem et est infideli deterior.

XXIV. Idem de virginibus. 2. Non ordinatur virgo; nam 5

praeceptum Domini non habemus ; voluntatis enim est haec certa-

minis gloria, non ad criminandum matrimonium, sed ad vacandum
pietati.

XXV. Et ego Lebbaeus cognominatus Thaddaeus haec de

viduis constituo. 2. Vidua non ordinatur; sed si multo ante 10

amisit virum ac caste et inculpabiliter vixit ac domesticorum optime

curam gessit, ut ludith et Anna, sanctissimae feminae, cooptetur
in gradum vidualem. 3. Quodsi nuper amisit coniugem, ne ei

credatur, sed tempore adulescentia diiudicetur. Perturbationes

enim interdum cum hominibus consenescunt, nisi potiore freno 15

coerceantur.
XXVI. Idem de exorcista. 2. Exorcista non ordinatur; haec
enim certaminis laus pendet a libera et bona voluntate et a gratia

Dei per Christum adventu spiritus sancti; qui enim accepit cha-
risma sanationum, per revelationem a Deo declaratur cunctisque 20
manifesta est gratia, quae est in ipso. 3. Si autem opus eo fuerit

in episcopum vel presbyterum vel diaconum, ordinatur.

Tertullianus De idolol. c. 11 scribcns: exorcistae clericis adnumerantur. Cf.

Q.UO ore Christianus thurarius, si per syn. Carthag. IV, 7. Aliter in Ori-
templa transibit, fumantes aras despuet, ente. Constitutiones apost. exorcistas
et exsufflabit, quibus ipse prospexit? quidem tanquam ordinem ecclesiasti-
Qua constantia exorcizabit alumnos cum similiter ac confessores, virgines
suos, quibus domum suam cellariam ac viduas, nec vero tanquam ordinem

-.
praestat? Ille quidem si excluserit dae- sacrum agnoscunt. Nihilominus autem
monium etc. Cf. etiam Tert. De prae- non cuilibet munere exorcizandi fungi
script. c. 41. lam autem Origenes licebat. Synodus Laodicena c. 26 de-
Contra Celsum VII, 4 charisma illud cernit: ov oel
parti Christianorum tantum attribuit, Bar-
sive clericis sive laicis. Paulo post Hebraeus Nomocanon VII, 8 consti-
Cornelius apud Eusebium H. E. VI, tutionem Pseudo-Clementis sic reddit

43, II exorcistas inter ordines sacros Exorcista non fiat per chirotoniam, sed
recenset, et quidem inter acoluthos et sola iussione et concessione episcopi
lectores, et in ecclesia latina deinde (Mai, Scriptorum vet. nova coU. X, 52).
FUNK, DlDASC. ET CONSTIT. AP. I. 34
 530

^
,^. , CONSTITUTIONES

5 .^
^]
. ,
.
XXVII.

^'
3• ^^^ ^^ ?]
-,
2.

^, -
-
' , '
, ^^-., --
^,
,
XXVIII. 2.

-
^
'
10

^,. , ,
, .
15

,'
-,
' ^
,-
3•

, . , ,^ - 4•

-
20

25 •
,.
.
, ,.,, ,
^ . ,,'^ 5•

-
^^^
6.

8.

?]
<^^

.
r

>
-&
^
10
&
,&
d ^1

&
3
d-
-
a'-'
!
5
>> h
f

>>
|

|
f

7/8
:

|
|

9 —
\
-\-

post
:
d f

d f
|

desinit f subscribens
>> d
\
12
|
2
|

|
3/4
7
>>

+
f

post
|

f,
sec

a-
^

h 12/13 >> h |
13 a d e : + h |
14
- h h |
18 \
22 \
h |
26 ri >> h [

27 \
28 . . : . . d
 }3 ')3>

APOSTOLORUM VIII, p/, 1—, 8. 531

XXVII. Et ego Simon Cananaeus constituo, a quot ordinari

episcopus debeat. 2. Episcopus a tribus vel duobus episcopis ordi-
netur; si quis autem ordinatus fuerit ab uno episcopo, deponatur
et ipse et is, qui ordinavit eum. 3. Quodsi necessitas incidens
coegerit uno ordinari, eo quod propter persecutionem aut
ab 5
aliam similem causam plures interesse non possint, afferat auctori-
tatem mandati plurium episcoporiim.
XXVIII. Idem de canonibus. 2. Episcopus benedicit, non
benedicitur; manus imponit, ordinat, offert; benedictionem ab epi-
scopis accipit, a presbyteris vero nequaquam. Episcopus deponit 10
omnem clericum dignum depositione excepto episcopo; id enim
solus non potest. 3. Presbyter benedicit, non benedicitur; bene-

dicitionem recipit ab episcopo et compresbytero, eamque pariter

compresbytero dat; manus imponit, non ordinat; non deponit,
segregat autem ac excommunicat inferiores, si eam poenam mer- 15
eantur. 4. Diaconus non benedicit; non dat benedictionem, ac-

cipit vero ab episcopo et presbytero; non baptizat, non offert;

ipse vero, cum episcopus aut presbyter obtulit, dat populo, non
tanquam sacerdos, sed tanquam ministrans sacerdotibus. 5. Nulli
autem e reliquis clericis licet opus diaconi facere. 6. Diaconissa 20
non benedicit, sed nec peragit quidquam eorum, quae presbyteri
aut diaconi faciunt, dumtaxat ianuas custodit et presbyteris, quando
baptizantur mulieres, ministrat propter decorum. 7. Diaconus ex-
communicat subdiaconum, lectorem, cantorem, diaconissam, si

&.
absente presbytero res id postulet. 8. Subdiacono non licet segre-

]
25

XXVII. ,
gare neque lectori neque cantori neque diaconissae, non clericum,
non laicum; ministri enim sunt diaconorum.
6- I . ^, Haec vox

^
6 de ordinatione intellegenda est, illa de
Constitutiones, a quot debeat ordinari ceteris manus impositionibus, quae
episcopus (d, >a v, vel potius primum etiam presbytero competebant, cf. v. 2.

, ).,
versum tanquam inscriptionem ex- —
hibent). Hebr. , : Sine ullla contradictione
2. Cf.
XXVIII.
quae adnotavi ad III, 20, i. quod minus
—
]
est,

-
a meliore benedicitur.

( et
Hoc ius testantur

Hieronymus Ep.
2—6. Cf.Ps.-Ign.Her.
109.
Cyprianus Ep.

3,2; Ant. 12,2.

3

Canones de episcopis, presbyteris, dia- 6. Constantinus Harm. Epit. can.

conis et reliquis clericis. T3f. Testim.
34*
 532 CONSTITUTIONES

^.
2.

^ .
' , ,,
XXIX.

/,
6
61

^, ^ 6
?],

'
6
5

10
"
3-

,
, , ,
6 ^,
6

,, -
'
,,
0
.
,
,

^^ ' XXX. .,
", ^'
2. -
'

20
.. .
]
.
^0

,
2.

2
,, , ,
7 Ps.

1
103,

capita
h ] ?^
15.

XXIX— XXXI
:
— 8 Ps. 44,

\
3
>
.
16.

]
de
:
—
>dm
m
12

m \
Tim. , .

4-
|
&
. . ^
>h
a h
\
1

6
2 ro

'
9

13
\
11
a d

: ^V d
:

|
17
-\-

.
h |

> h df > |
sec
\ 12
h
|

|
10/11

18
d \
& :

-\- h 19 : ^ h 21 > d 22 G :

.
| j |

-j- a- | |
25 : h |
26 ^' pr > h

aqua
XXIX.
(sic a).

et oleo.
Gratiarum actio pro
'
XXX.
(d praemittens
textum ipsum tanquam inscriptionem
, a item, sed
 APOSTOLORUM , 29, 1—31, 2. 533

XXIX. De aqua autem et oleo constituo ego Matthias. 2. Be-

nedicat episcopus aquam et oleum; sin vero non adsit, benedicat
presbyter praesente diacono; quando autem aderit episcopus, ad-
sistant presbyter et diaconus. 3. Hunc vero in modum dicat:

Domine Sabaoth, Deus virtutum, creator aquarum et largitor olei, 5

misericors et hominum studiose; qui dedisti aquam ad potum ac

expurgationem et oleuni ad exhilarandum vulium in exsultationeni

laetitiae: ipse et nunc per Christum sanctifica hanc aquam atque

hoc oleum nomine illius, qui obtulit, aut illius, quae obtulit; et

da vim effectricem sanitatis, morborum expultricem, daemonum 10

fugatricem, omnium insidiarum profligatricem per Christum spem

nostram, cum quo tibi gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui
in saecula, amen.
XXX. Idem de primitiis et decimis. 2. Adhuc iniungo, ut
omnes primitiae afferantur episcopo et presbyteris et diaconis ad 15

eorum alimentum, utque omnes decimae offerantur ad alendos

reliquos clericos et virgines ac viduas et paupertate afBictos; pri-
mitiae enim sacerdotum sunt atque iis ministrantium diaconorum.
XXXI. Idem de reliquiis. 2. Eulogias, quae in mysticis ob-
lationibus supersunt, diaconi ex voluntate episcopi aut presbyter- 20
orum distribuant clero: episcopo partes quatuor, presbytero partes
tres, diacono partes duas, ceteris vero, subdiaconis vel lectoribus

exhibentes), De primitiis ac deci- thum episcopum Novatianorum Con-

.
niis. stantinopolitanorum ab ecclesiis nihil
2. Similiter, nec vero plane eodem accepisse nisi singulis diebus dominicis
modo oblationes distribuuntur VII, 29, duos panes eulogiarum,

(
ubi decimae indigentibus tantum, non Theophilus Alex. Can.
autem etiam clericis minoribus adiudi- VII (Hard. 1199) praecipit, ut clerici

cantur. Cf. quae

Die Apost. Konstitutionen
disputavi
p. 172
in libro
— 173.
ea,

S-)
quae
I,

ad sacrificium
offeruntur, post ea, quae in
{
XXXI. mysteriorum usum consumuntur, divi-
cod.) (sic dant, neve catechumenus ex eis fruatur,
d, a V ut c. 27). De oblationibus, quae sed solum clerici et fratres fideles. Hic

]
supersunt.
2.

auctor
Ut
eam partem
e
panis
populo oblati praecipue designat, quae
• .
consequentibus elucet,
et
.
vini
-
a
autem de
videtur.
grius H. E.
stantinopoli iuxta
quando multae
particulis

Et distincte de his
IV, 36
morem
consecratis
dicit

referens,
vetereni,
puri et immaculati cor-
loqui
Evn-
Con-
si

a sacerdote non fuit consecrata. So- poris Christi particulae supersint, pueros
crates H. E. VII, 12 refert, Chrvsan- incorruptos arcessi easque comedere.
 ^
534

. 3• ,,^
.CONSTITUTIONES

Ivomiov ^'^,
-
5

10
,'
2.

^
^, ^
.,^ ^, ,
,
XXXII.

-.
,,

,. '^
,'
^,
6

' ^-, '

3• ^^^ ^^^ '^'-^

^
,

^ , -.
, ,
,,
,
15

-
, ,^ '
,
6 '\
.
4• ^^ l•^^^ ^^^ ^JC^^

,-
20
,
^ ,^ -
,,
,
-. , ^ ^. ^^'
. , ^.
- ,
-^ ^.-
^.
6.
5• f^ <^

8. -

^ -.
25 9• ^^^ ^^^

— ~
.
, --

1 Tim. 2, 3- 4: Cor. 15, 9• 1^ Tit. 2, y, 5.

&
8 ov
2
SL .9i;
d
d e
|

9
3

^ d !

d
7
10
G :

d e
e d i.

sec
ni.

>
|

&
: | |
I

V \ 11 3. \ 12 ov — a (pr. m. i, m.) d e : > h |

ov {ov) d e d e 13/14

-
a : b |
: |

— >
&
exhibet h
h
|
|
d

26
\
16
e
e
d

d
!
|

\
13
17
24
27
cf' a |

—
18
d j

h
15

|
+
28
d

>> d e
h
|
d' a
|

>> vel potius lacunam

^
|
:

22
d e |
 APOSTOLORUM VIII, 31, 3—32, 10. 535

vel cantoribus vel diaconissis, partem unam. 3. Id enim pulchrum

et corani Deo acceptum est, unumquemque secundum suam dignita-
tem honorari; nam ecclesia non confusionis, sed ordinis est schola.
XXXII. Et ego Paulus, apostolonun minimiis, haec de cano-
nibus constituo vobis episcopis et presbyteris. 2. Qui primo ad 5

mysterium pietatis accedunt, episcopo vel presbyteris per diaconos

adducantur et causas exquirantur, quare se ad verbum Domini
adiunxerint; quiqae obtulerunt, testimonium eis praebeant, dili-

genter explorantes, quae ad eos spectant. Examinentur autem

eorum mores ac vita, et an servi sint vel liberi. 3. Atque si quis 10
servus est, interrogetur, cuius domini; et si fidelis est servus, inter-

rogetur dominus eius, atrum ei testimonium perhibeat ; si non

perhibet, reiciatur, donec domino probaverit dignum se esse; si

vero ei perhibet testimonium, admittatur; sin autem ethnici est

famulus, doceatur placere dommo, ut non blasphemetur verhum. 15

4. Rursus si habet uxorem aut mulier virum, edoceantur se mutuo

esse contenti; sin vero non sunt matrimonio coniuncti, discant
non scortari, sed legitimo sociari connubio. 5. Si autem dominus
eius, cum sit quod ille scortetur, non dat ei ux-
fidelis et sciat,

orem aut mulieri virum, excommunicetur. 6. Si quis vero dae- 20

moneni habeat, doceatur quidem pietatem, sed non recipiatur ad
communionem, antequam mundetur; tamen si mors urgeat, re-

cipiatur. 7. Si quis est leno, aut desinat perductorem agere aut

repellatur. Meretrix, quae accedit, aut desistat aut reiciatur. 8. Ido-
lorum artifex cum accedit, aut desistat aut reiciatur. 9. Sceni- 25
corum si quis accedat vir sive femina vel auriga vel gladiator vel
stadii cursor vel ludorum curator vel olympicus vel choraules vel
citharista vel lyristes vel saltationem ostentans vel caupo, aut de-
sistant aut reiciantur. 10. Miles accedens doceatur nemini in-

XXXII.
{-
xavovojv
II;

c.
paulo mitius synodus Arausicana
15.
9-Similiter iudicant de aurigis, panto-

stoli.

4.

6.
d). Canones

Cf. Ps.-Ign. Her.

Similiter decernunt
berit. c. 37 et
varii Pauli

5,

Timotheus Alex.
2.

synodus
apo-

Illi-

Q.uaest.
mimis
c.

De
Expos.nd.
et theatricis

62, Arelatensis
Hieronymus Vita
spectaculis ac
c.
De
2} {24).
--
I

est lanista aut potius ludi procurator.

c.

]
synodi Illiberitana
4—5,
Hilar. c. 16. Cf. Tert.
II

idololatria; Epiph.
c. 20,
 ^
536

^ , ^ ) -
CONSTITUTIONES

5
,
&.
,
^-
,
,
^, ,
^,
^,,^ ^
,,
^,
, ,
, ,
',
,
-
'^' ,,
II.
aoixtlv,

(), -

10

, ,
, & ,
&. ^'
,
,
. 1 2. -

^ '^ &.)
^. 13.

^,
^. ,^^ &.
,
{ ^ ^ - ^^,
15 4•
^^
6. ^ ,^'^,
7]
IJ.

^,
3/4

^ ^
1

^^
Luc.

:
3j 14•

post
-\-

h |
h

8/9
d e
|
dfc

.
>
|
4
d e | 3

—
d e
:

|
i, m.
6 oxpewv h
e

> a, i. m
]
j

&^
a- | 13 h \

. >» e 14 f «i^ — >> G 15 versus post versum 14 h

.
:
j |
3 |

15/16 |
19 h j
a h , d |
ro >d | ^d

,
,,;,,
./?|] Codex e interpretatur i. m.: Disputat de palpitationum
]
nonnulla
potui. —
Eph. hom. XIII,
]
.

exhibens,
.

3 :
quae legere non
Chrysostomus
post

Ad
observatione Ps.-Iustinus
orthod.

Ad
19.

illuminandos catech.
—
] Q,uaest.

Cf. Chrysost.
II, 5
(Bened.
ad
.

& '
II,

1
243)•
2. distincte
concubinam pro uxore,nec vero praeter
dicit, infidelem

. ]
Epiph. Expos.
—
fid. c. 23 : 7«^ 7«)-