£»**

,»Fi

?***>

v •- '
::&&&$£
QJotncll Mnioeraitg ffitbratg
Jtljata, New $orft

BOUGHT WITH THE INCOME OF THE

SAGE ENDOWMENT FUND

THE GIFT OF

HENRY W. SAGE
1891
 Cornell University Library
1905
BV761.A46 A2
 I Cornell University
f Library

The original of this book is in

the Cornell University Library.

There are no known copyright restrictions in

the United States on the use of the text.

http://www.archive.org/details/cu31924029335167
 DIDASCALIA

ET

C0NST1TUTI0NES APO8TOL0RUM

EDIDIT

PRANCISCUS XAVERIUS PUNK

VOLUMEN I

PADERBORNAE
IN L1BRARIA FERDINANDI SGHOENINGH
MDCGCCVI
 DIDASCALIA
ET

CONSTITUTIONES APOSTOLORTJM

EDIDIT

FRANCISCUS XAVERIUS FUNK

VOLUMEN I

—«—<^—*—

PADERBORNAE
IN LIBRARIA FERDINANDI SCHOENINGH
MDCCCCV
 PRAEFATIO.

S£umante duo fere decennia cognoscerem, Sebastianum Drey,

quamvis optime de Constitutionibus apostolorum elucidandis
meritum, de earum origine et tempore minus recte sensisse, et
tractatum de opere componere coepissem, qui sub titulo Die Apo-
stolischen Konstitutionen anno 189 1 in lucem prodiit, ante omnia
Didascalia apostolorum, fons librorum I — VI Constitutionum, accu-
ratius mihi perspicienda erat. Paulus de Lagarde hunc librum,
syriace nobis traditum, sane graece restituerat. At versio primi
capitis germanica, quam Dr. Zenker Ioanni Guilelmo Bickell
communicavit et hie in sua Historia iuris ecclesiastici I (1843),
148 — 150 publicavit, illam versionem non fidelem esse mini
ostendit. Scientiam libri ergo certiorem consequi studebam, et
Albertus Socin, collega et amicus, Didascaliam syriacam benig-
nissime mihi interpretabatur. Cum autem cum huius versione
Lagardianam conferrem, Paulum de Lagarde partem libri fere
duodecimam neglexisse animadverti. Itaque librum ipsum et
quidem latine versum edere decrevi. Cumque maior libri pars
in Constitutionibus apostolorum graece tradatur, has illi addendas
esse censui et textum iam publicatum repeti posse putavi. Editiones
vero duas novissimas, Lagardianam et Pitrianam, accuratius in-

spiciens, brevi neutram sufficere cognovi. Quam ob rem textum

Constitutionum denuo recensere aggressus sum ac codices, quot-
quot mihi innotuerunt, excussi, Vindobonenses, Parisinos et Petro-
burgensem Tubingae, alios, qui mihi non mittebantur, Romae,
Mediolani, Hierosolymis, Constantinopoli; paucos alii benignissime
mihi contulerunt vel inspexerunt. Cum codices multi et in regi-
onibus remotis asservati adhibendi essent, multo tempore opus
erat. Anno 1895 opus meum quidem iam consummatum esse
videbatur, at nondum publicandum erat. Eodem anno versio
Didascalia latina vetus inventa atque anno 1900 demum edita fuit.
Brevi post de editione Didascaliae syriacae codicibus hucusque
incognitis paranda certiores facti sumus. Quae subsidia cum
neglegere nollem, quorum nomina in Prolegomenis invenies,
alii,

Didascaliam transferentes in sermonem tritum vel recentiorem,

scilicet gallicum, anglicum, germanicum, me praeveniebant. Attamen

versionem meam latinam multis exoptatam fore speraverim.

Cum liber VIII Constitutionum abbreviatus ac paululum mu-
tatus tradatur, etiam hie textus edendus eique ceterae scripturae,
quas volumen huius operis alterum complectitur, addendae esse
mihi videbantur.
Superest, ut Bibliothecis, quae codices suos mihi miserunt
aut facultatem eos inspiciendi dederunt, atque viris doctis, qui de
codicibus, ad quos mihi aditus non patebat, me instruxerunt vel
alio modo adiuverunt, gratias agam maximas.

Tubingae mense Septembri MDCCCCV.

F. X. FUNK.
 PROLEGOMENA.

A.

DIDACHE APOSTOLORUM.
Constitutiones apostolorum e pluribus scripturis veteribus
compilatae sunt, e quibus duae ad nos pervenerunt, Didache apo-
stolorum, fons partis prions libri VII, et Didascalia apostolorum,
in qua libri I — VI nituntur. Ilia codice a Leone quodam notario
a. 1056 scripto et olim Constantinopoli in Bibliotheca monasterii
nunc Hierosolymis asservato traditur
patriarchalis Hierosolymitani,
et anno 1883 exeunte a Philotheo Bryennio, metropolita Nico-
mediensi, in lucem edita fuit in libro: /iidax^ tcoi> dcodexa dno-
orokfov. Cum documentum maximae antiquitatis sit, mox ubique
fere terrarum, ubi litterae christianae vigent, ab aliis emissa atque
illustrata
fuit. Equidem earn typis impressi in libro: Doctrina
duodecim apostolorum, Canones apostolorum ecclesiastici ac reli-

quae doctrinae de duabus viis expositiones 1887, eodem anno in

volumine I meae Patrum apostolicorum editionis inserui, anno

1901 in editione II Patrum apostolicorum earn textu emendato
iterum recepi. Scriptura cum toties vulgata fuerit et omnibus
praesto sit, in hoc opere non edenda est. Attamen cum fons
sit libri VII Constitutionum, huic textus saltern subiungendus esse
videtur, ut magis appareat, quomodo Constitutor earn transfor-
maverit. Praeterea consentaneum est, veterum testimonia earn
spectantia colligere, quoniam non solum pars Constitutionum est,

sed olim saepius etiam cum his confundebatur. Quae cum ita

sint, etiam in quidem

Prolegomenis pauca de ea monuerim, et

primo loco vel priusquam de Didascalia ago, cum haec quidem

in Constitutionibus ordinem priorem obtineat, ilia autem hanc

aetate longe superet.

Scripturam antiquissimam esse hodie nemo est qui neget.

Neque vero de eius aetate atque origine omnes plane consentiunt.

II PROLEGOMENA.

Plurimi earn ad saeculum I exiens referunt, nonnulli ad saeculum II

medium. totum libellum Christiano attribuunt; alii, persuasum

Alii

sibi habentes, particulam i, 3—2, 1, quae pauca verba evangelica

continet, in plerisque scripturis autem ab eo dependentibus deest,

a posteriore interpolata esse, censuerunt, priorem partem vel

catechesin c. 1 —6 a Iudaeo fere annis 100 a. — 50 p. Chr. ad

erudiendos proselytos exaratam fuisse, alteram partem seu librum
ritualem deinde a Christiano confectam et ab auctore huius partis
ipso aut ab alio cum ilia coniunctam esse. Revera quaeritur, num
ilia particula genuina sit. Omittunt earn praesertim Barnabae epi-

stula c. 19, Canones apostolorum ecclesiastici vel libellus, quem

Germani Apostolische Kirchenordnung nuncupare solent, versio
scripturae latina vel potius versio partis prioris seu descriptionis
duarum viarum, quae sola ad nos pervenit, fortasse etiam sola
a Latinis recepta fuit. Altera ex parte non solum auctor Con-
stitutionum particulam legit, sed etiam auctor Didascaliae et Hermas
earn cognitam habuisse videntur. Utut autem haec res se habet,
etiamsi particula ilia auctori abiudicanda sit, pars ipsa vel descriptio
duarum viarum ea est, quae originem potius christianam quam
iudaicam prodat.
Scripturae mentionem expressam faciunt Eusebius, Athanasius,
Ps.-Cyprianus De aleatoribus, alii, quos in Testimoniis collegi.

Notitiam eius produnt etiam plures, de quibus dixi in editione

mea p. VIII— XXIII et in Patribus apostolicis 1901 t. I p. VI —IX.
Ibidem invenies editiones scripturae atque disputationes de ea
institutas creberrimas.

Hoc loco etiam fragmenti scripturae

amplioris mentio faci-
enda quod Testimoniis iam impressis in notitiam meam venit;
est,

volumen enim huius operis secundum ante primum prelo sub-

missum est. In versione epitomes libri VIII Constitutionum apo-
stolorum aethiopica, quam G. Horner in libro: The Statutes of
the Apostles or Canones ecclesiastici, a. 1904 publicavit, post
partem primam seu tractatum de charismatibus tres particulae
aliarum scripturarum insertae sunt, sc. 1. Act. 15, 29 seu decretum
apostolorum Christianos e gentilibus spectans; 2. Didache XI, 3
—XIII; VIII, 1-2" (. . . evajysXiov); 3. Didascalia II, 57.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. JII

B.

DIDASCALIA APOSTOLORUM.
Testes Didascaliae apostolorum, 1 e qua sex libri Constituti-
onum apostolorum priores prodierunt, pauci sunt. Primo libri

mentionem Epiphanius facit. Appellat eum quidem Diataxin vel

Diataxes apostolorum, unde recentiores plerique eum Constitutiones
apostolorum respexisse collegerunt. Quae autem e libro profert,
ea non tarn huius scripturae sunt, sed similis cuiusdam antiquioris,
ut iam Petavius 2 et Usher 8 perspexerunt, vel Didascaliae, ut hoc
libro vulgato nunc constat. Epiphanius non solum plures scrip-
turae locos allegat, sed etiam H. 70, 10 refert, Audianos eum
laudasse, ut suam paschae celebrationem vel Quartodecimanismum
probarent. Neque potest non commemorare, librum multis dubiae
fidei esse; ipse autem eum approbat dicitque, eum omnia com-

plecti, quae ad ecclesiae disciplinam attinent, nee quidquam aut

in fide ac catholica professione depravatum aut ecclesiae admini-

stration! ac decretis contrarium continere (ibid.). Secundus testis

est Pseudo-Clemens, qui e scriptura sex libros Constitutionum

apostolorum priores formavit, tertius Pseudo-Chrysostomus vel

auctor Operis imperfecti in Matthaeum, qui scripturam sub

nomine libri canonum vel canonum apostolorum laudat. Medio
aevo Bar-Hebraeus earn legit. Accedunt denique praeter versi-
ones et codices eas tradentes duo testes plane incerti, quorum in

Testimoniis mentio facta est, atque is, cui fragmentum aethiopicum

supra p. II laudatum debemus.
P. de Lagarde a. 1857 librum Audianis adiudicandum esse
dixit, 4 minime vero sententiam probavit. Prima libri vestigia sane,

ut iam vidimus, in ilia secta apparent. Inde autem non sequitur,

librum ab Audianis compositum cum nihil
fuisse, in eo reperiatur,
quod proprie sectae sit. Kattenbusch 3 cum perspicere sibi

1 Cf. ad hanc sectionem quae de Didascalia disputavi in libro meo Die

Apostolischen Konstitutionen 1891 p. 28—75; 86—92.
2 Not. X ad Epiphan. Haer. 70.
1
Polycarpi et Ignatii epistolae 1644 c. 6 16. —
4 Cf. Nestle in Zeitschrift fur die neutestam. Wissenschaft 1902 p. 166.

= Das Apostolische Symbol 1894 p. 394.

IV PROLEGOMENA.

videretur, clausulam Didascaliae vel potius Constitutiones aposto-

lorum VI, 30, quas solas respexit, ad symbolum referri posse,
quod in libro quodque Luciani martyris (f 312)
VII, 41 legimus
esse putat, scripturam huic attribuere ausus est. At ut de multis
aliis taceam, non animadvertit, clausulam (c. 30) libri sexti Con-
stitutionum minime totam auctoris Didascaliae, sed magna ex
parte interpolatoris esse. Holzhey Didascaliam paulatim e Di-
dache pluribus viris hunc libellum transformantibus exortam atque l

tres auctores discemendos esse censuit. 2 Didascaliam enim cum

scripturis Dionysii Alexandrini comparans invenire sibi visus est,
hunc patrem iam librum legisse, turn ipsum aut unum ex disci-
pulis suis eum transformasse, brevi post Iudaeo-Christianum denique
librum in earn formam redegisse, in qua latine et syriace versus
ad nos pervenit. Equidem non video, Dionysium librum cognitum
habuisse; neque in libro duos vel tres auctores discernere possum.
Scriptura potius uni auctori adiudicanda est, neque pars extrema
vel caput versionis syriacae ultimum excipiendum esse videtur,
quod Nau, s cum pars prior clausula terminetur et plura iam antea
exposita repetantur, a posteriore additum esse opinatur. Nam
clausula ilia non ea est, quae partem sequentem excludat; liber
non ita compositus est, ut de ordine sententiarum severius iudi-
cemus; denique partem illam extremam non solum duae versiones
veteres, syriaca et latina habent, sed etiam Constitutiones aposto-
lorum testantur. Kohler 4 nuperrime scripturam iudaicam fontem
similiter Didascaliae esse putavit ac Didaches, minime vera
probavit.
Harnack 5 Novatianos in libro impugnari censens hunc annis
260—302 attribuit. Mihi 6 ea, quae de hierarchia et de haeresibus
exponuntur, olim partem saeculi III priorem prodere videbantur.

1
Die Abhdngigkeit der syrischen Didaskalia von der Didache: Compte
rendu du quatrieme Congres scientifique international des Catholiques 1898 I,
249-77.
2
Theologisch-praklische Monatschrift 1901 p. 515—23.
3
La Didascalie 1902 p. 166.
4
The Jewish Encyclopedia IV (1903), 587—94.
- Die Lehre der
zy/olf Apostel nebst Untersuchungen ijir dlteren Geschichte
der Kirchenverfassung und des Kirchenrechts (Texte und
Untersuchungen ~ur
Geschichte der altchristlichen Literatur 1—2) 1884
II, p. 242 n. 3.
Die Apostolischen Konstitutionen 1891 p. 50 — 54.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. V
Harnack 1 quoque postea idem de tempore scripturae iudicavit.
Modo ea, quae de mansuetudine erga peccatores paenitentes
gerenda in ea leguntur, a posteriore interpolata esse censuit. Hanc
sententiam vero non probavit, et interea etiam interpres vetus
latinus contra earn testimonium perhibuit. Altera ex parte quae-
stionem retractans ego 2 cognovi, argumenta, quibus olim nisus
sum, minus valida et scripturam ad alteram saeculi III partem
potius quam ad priorem referendam esse. Idem Achelis 3 iudicavit.
Harnack 4 etiamnunc duos auctores discernendos esse putat, alte-
rum saeculi III parte priore librum componentem, alterum parte
posteriore eum paulum mutantem et fortasse etiam augentem.
Mihi argumenta allata non idonea esse videntur. Harnack ipse
in universum scripturam certe unam esse agnoscit.
Cum scriptura opus apostolorum omnium commune esse
praetendat et apostoli insuper dicant, Hierosolymis congregatos
se ad repellendas haereses et ad fideles conflrmandos Didascaliam
confecisse, apparet, earn in ilia urbe conscriptam esse velle. Quod
dicens auctor quidem fide non est dignus. Attamen non prorsus •

nos fefellit. Eum in Palaestina vel Syria vixisse, et testes et

ea, quae de Iudaismo et Gnosticismo exponuntur, demonstrant.

5
Achelis scripturam in Coelesyria exortam esse censet.
Inter auctores recentiores Didascaliae notitiam primam pro-
dere videtur Abrahamus Ecchellensis, in parte priore libri,

qui inscribitur Eutychius patriarcha Alexandrinus vindicatus (1661),

nonnullos locos ex ea communicans (p. 15, 156 — 161). Librum
deinde I. Guilelmus Bickell 6 in tomo primo Historiae iuris eccle-

siastici (1843) accuratius descripsit et plures locos publicavit, quos

ei Zenker in linguam germanicam verterat. Totam scripturam
denique Lagarde 7
a. 1854 syriace edidit. Idem earn graece
restituere conatus est et Didascaliam puriorem, quo nomine librum

1 Die Quellen der sogenannten Apostolischen Kirchenordnung (Texte und

Untersuchungen II, 5) 1886 p. 76.

* Revue d'Histoire ecclesiastique II (1901), 798—809.

>
Achelis et Flemming, Die syrische Didascalia 1904 p.366—77.
* Geschichte der attchristlichen Literatur II, II (1904), 488—501.
5 L. c. p. 354—66.
6 Geschichte des Kirchenrechts 1843 I, 148—159.
Didascalia apostolorum syriace 1854.
VI PROLEGOMENA.

a. 1854 typis expressit

insignivit, in volumine secundo Analectorum
Antenicaenorum, quae Chr. C. I. Bunsen 1 edidit.

Textus Didascaliae graecus deperditus est. Maiorem autetn

partem auctor Constitutionum apostolorum scripturam in usum
suum vertens servavit, scilicet ea, quae in hac editione non linea

subiecta notantur. Scriptura ipsa nonnisi versionibus traditur,

versione syriaca, quae tota ad nos pervenit, latina, cuius duode-

viginti fragmenta exstant, tertiam fere partem continentia.
Versionis syriacae sex codices noti sunt. Maximae aucto-
ritatis est liber Sangermanensis vel Parisinus, saeculo VIII vel IX
ab Abrahamo diacono scriptus. Fuit olim Florentiae; per Magnum
ducem Toscanae autem Eusebio Renaudot donatus est; deinde
venit in Bibliothecam monasterii Parisini S. Germani; nunc asser-
vatur in Bibliotheca Gallorum nationali insignitus numero 62,
quondam signatus 38. Est colkctio amplissima canonum et scrip-
turarum ad ecclesiae disciplinam constitutionem cultum pertinentia.
Primum locum vel folia 1 — 89 Didascalia obtinet; sequuntur Octa-
teuchus Clementis syriacus vel potius particulae huius operis,
canones conciliorum veterum ac nonnullae aliae scripturae similes.
Lagarde e codice Didascaliam publicavit, Zotenberg 2 eum accu-
ratius descripsit, false autem scripturas Didascaliam sequentes
quatuor excerpta e libris I— VII
Constitutionum apostolorum esse
dixit. Revera illae scripturae, ut iam dixi, excerpta ex Octateucho
Clementis syriaci sunt, cuius libri octo baec continent: I — II Testa-
mentum Domini nostri, quod nuperrime integrum in lucem prodiit; 3
III Canones ecclesiasticos sanctorum apostolorum vel libellum, qui

apud Germanos Apostolische Kirchenordnung appellatur; IV— VIII

particulas libri octavi Constitutionum apostolorum, sc. IV c. — 2;
1

v c - 3— 5, 8; 16—26; VI c. 27—28; 30—31; 32, 11 — 12;

33-34; 4 2 —4 6 ; 32, 1 — 10; VII c. 29; 6—9; VIII c. 47 vel
Canones apostolorum. 1

1
Analecta antenicaena 1854 II, 225—338.
2
Catalogues des manuscrits syriaques et sabeens de la Bibliotheque
nationale
1874 p. 22—29.
3
Testamentura Domini nostri Iesu Christi nunc primum edidit I. E. Rah-
mani 1899.
4 Cf. Rahmani 1. c. p. X sq. Funk, Das Testament unseres Herrn 1901
p. 7 sq. Oriens christianus I (1901), 120—122.
 DIDASCALIA APOSTOLOKUM. VII

Secundum codicem veterem, exaratum a. 1036, 1. Rendel Harris

nuper in Mesopotamia detexit, et apographum libri accuratum, quod
1
sibi comparavit, Margareta Dunlop Gibson edidit addiditque ver-
sionem anglicam. Codex multis lacunis laborat; praeter singula
verba et particulas minores deficit initium vel inscriptio et I, 1, 1;
n > 5, 5—6, 1; II, 49, 3— S3; HI, 19; V, 6, 7—9; 14, 3 — 16, 8.

Capita VI et VII non solum aliter ac Parisinus disponit vel ter-

minat, sed in hac sectione etiam ordinem sententiarum turbat.

Denique plura a scriptura aliena exhibet, scilicet initio prologum
et post caput IV v«rsionis vel post librum I Constitutionum apo-
stolorum particulas Testamenti Domini nostri de ordinibus agentes,
Canones ecclesiasticos s. apostolorum, Constitutiones apost. VIII,
34, Canones Addaei apostoli
1, 27, Canones apostolorum et patrum
(de matrimonio agentes) 20.
I. R. Harris etiam alium codicem in Mesopotamia invenit,

eiusque lectiones varias Gibson editioni suae addidit. Liber non-

nisi fragmentum Didascaliae exhibet; maiore ex parte particulas
ab hac scriptura alienas tradit, etiam duas, quae neque in altero
codice Mesopotamico neque in libro Parisino leguntur.
Quartus codex in Museo Borgiano (Elenco sep. V) vel in

Bibliotheca Collegii Urbani de propaganda fide Romae asservatur.

Assemani in Bibliotheca Orientali III, I, 14 not. 2 iam eius menti-
onem fecit. O. Braun librum nuper invenit, postquam diu latuit;
Nau 2 eum paucis verbis descripsit, Gibson lectiones variantes
notabiles communicavit. Continet codex fere eadem, quae liber

Parisinus; Octateuchum dementis autem integrum tradit, non

solum aliquot fragmenta, inprimis Testamentum Domini nostri,
quod libros I— II operis efEcit. Nau, qui textum libri cum editione
Lagardiana accurate contulit, codices Parisinum et Borgianum ex
eodem archetypo fluxisse, ilium autem meliorem esse iudicat. Idem
sentit Gibson, quae lectiones a suo textu et a codice Parisino
divergentes exscripsit.
Codex Bibliothecae Universitatis Cantabrigiensis 2023, saec.

XIII, collectionem canonum continens, fol. 169—204 excerpta e

Didascalia exhibet, quae ad maiorem scripturae partem, capita

1 Horae Semiticae I. The Didascalia apostolorum in Syriac 1903.

2 La Didascalie 1902 p. 161.
VIII PROLEGOMENA.

I — XX versionis syriacae, pertinent. Lectiones variantes Gibson

et sub textu (inde a capite XI exeunte) et in appendice editionis
suae communicavit.
Sextus codex est Vaticanus latinus 5403, fol. 1
— 72 Didas-
caliae textum syriacum et inter lineas appositam versionem latinam
exhibens. Quo tempore baec versio confecta sit, nota fol. 1

indicat: „Sedulitate atque iussu Reverendissimi Domini Francisci

nuncupati Penia Auditoris Rotae peritissimi e syriaco in latinum
sermonem translata est haec didascalia Anno Dominicae Repara-
tionis millesimo quinquagesimo nonagesimo sexto." Haud dubie
eodem tempore etiam textus syriacus scriptus est, et e codice
Borgiano vel potius e codice Parisino defluxisse videtur. Aliquot
loci insignes, quos I. Guidi me rogante benignissime inspexit,
cum hoc codice vel editione Lagardiana consentiunt. Librum,
cuius notitiam Petro Batiffol debeo, accuratius hucusque nemo
contulisse videtur. Nuperrime A. Baumstark de codice eiusque
possessore egit in ephemeride, quae inscribitur Oriens christianus,
t. Ill (1903), 211 — 214.
Versio latina traditur codice palimpsesto LV Bibliothecae
capitularis Veronensis, qui insuper fragmenta duarum scripturarum
similium exhibet, sc. Canonum ecclesiasticorum s. apostolorum
(c. 18, 5
30) — c. et Constitutions quo ecclesiae Aegyptiacae,
nomine altera scriptura vulgo appellatur. E. Hauler, 1 qui codicem
maxima cum diligentia eruit eiusque textum edidit, eum saeculo VI
ineunte scriptum et versionem saeculo IV exeunte confectam esse
censet. Cum Constitutio ecclesiae Aegyptiacae, cuius pars prior
simillima est Constitutionibus apostolorum VIII, 4 — 31, non fons
huius libri esse, sed potius ab eo dependere mihi videatur, equidem
non possum non dubitare, num versio ad illam aetatem referenda
sit. Nunc autem de quaestione non est disputandum, quia adhuc
plures textus edendi sunt, ut de ratione inter illas ac nonnullas
alias scripturas intercedente iudicium certius ferre possimus.
Lagarde, ut iam dixi, scripturam graece restituere conatus est.
Opus autem, quod paravit, baud paucis et parvis vitiis laborat.

1
Didascaliae apostolorum fragmenta Veronensia latina 1900. Iam antea
de codice pretioso disputavit in tractatu: Eine lateinische Palimpsestubersetzung
der Didascalia apostolorum, qui et in linens classis philosophico-historicae
Caesareae Academiae Vindobonensis vol. CXXX1V et separatus 1896 apparuit.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. IX

Multos versionis syriacae locos omisit, qui sine dubio ab auctore

Didascaliae scripti sunt; textui interpolato vel Constitutionibus
apostolorum nimiam fidem habuit. Cum in Reliquiis iuris eccles.
ant. gr. 1856 p. IV expresse dicat, Didascaliam apostolorum syriace
versam nullis posterioris aetatis ampullis distentam esse se con-
fidere, eo minus comprehendi potest, cur partem textus syriaci
fere duodecimam suppresserit.
Revera non est quod dubitamus, scripturam versione syriaca
in universum saltern integram nobis traditam esse. Syrus mani-
feste id egit, ut exemplar graecum fideliter interpretaretur. Modo
verba non anxie transtulit. Saepius pro uno verbo duo posuit
vel vocabulum synonymum inseruit (ex. gr. I, 1, 2 axtxsod-s =
fugite et abstinete; 1, 3 doga = gloria et honor; 2, 2 vjcofisivars
= longanimes estote et patientes; 2, 4 jigdaaovreg = servemus
et faciamus; 3, 2 tig to ayotvd-ijvai = ut videat et concupiscat;

3, 6 svfiogcpog = pulcher et venustus; 6, 8 yivcooxeiv = ut

discernas et cognoscas; 6, 10 nt(poQTi6nivoi = onerati oneribus
magnis; 7, 11 naQcurovntvoi = amoveatis ac reiciatis; 8, 2 xov
jcavToxgdroga = Dominum nostrum omnipotentem; 8, 19 xaxa-
(foovil = neglegit ac relaxat animam suam; 10, 1 xiQixoipov =
amputa et abstine) et sententiam brevem repetiit vel amplificavit.
Hoc modo autem interpretans librum non adulteravit; immo potius
nihil sectatus fuisse videtur, nisi ut exemplar graecum quam optime
sermone suo redderet. Non desunt sane alia additamenta. In
exordio scripturae versio syriaca Iesum appellat magnum Deum,
et in doxologia I, 8, 2 Deo patri et filio adiungit spiritum sanctum.
Ilia verba cum neque in Constitutionibus apostolorum neque in

versione latina legantur, certe spuria sunt et a Monophysita ea

inserta fuisse coniecerim; alter quoque locus, qui in versione latina

non est servatus, coruptus esse videtur. Sed quaerere licet, num
additamenta interpretis sint an non potius librarii alicuius, et utut

haec res se habet, vitia certe non magni ponderis sunt. Quam-
quam autem versio syriaca Didascaliam satis fideliter tradat, textus
graecus, praesertim in eis partibus, quas auctor Constitutionum
apostolorum praetermisit vel mutavit, aegre restitui potest. Itaque
optimum mini visum est, textum syriacum quam accuratissime
latine vertere. Quo in munere amicus meus Albertus Socin
(f 1899) benignissime me adiuvit. Librum syriacum secundum
 X PROLEGOMENA.

editionem Lagardianam mihi interpretatus est, et ego eum in

linguam latinam redegi.

Priusquam haec versio prelo subici poterat, tres aliae appa-
ruerunt. F. Nau 1 scripturam secundum textum Lagardianum in

sermonem gallicum, Margareta Dunlop Gibson 2 secundum

codicem Mesopotamicum priorem in linguam anglicam transtulit,
baec vero non totam scripturam, sed capite versionis syriacae
ultimo (= Constit. apost. VI, 19 —
30) omisso, quod ei ex ratione
supra commemorata non genuinum esse videbatur; I. Flemming 3
codicibus Parisino Mesopotamico Cantabrigiensi industrie excussis
vel eorum lectionibus diligenter examinatis versionem germanicam
instituit, cui I. Achelis dissertationes de origine Didascaliae, de

disciplina ecclesiastica ex ea elucescente et de Novo Testamento

auctoris addidit. Quibus cum versionibus, praesertim tertia, quae
ceteris multo praestat, equidem meam vel Socinianam contuli

eamque collega meo Seybold consulto paucis locis correxi.

Textus versionis syriacae (S) fidelissime codice Parisino tra-

ditur, quo in versio nostra nititur. Rarissime tantum codices

Mesopotamicus (Sm) et Cantabrigiensis (Sc) ei praestant, et ubi
eorum lectio recepta fuit vel alicuius momenti est, de eis in notis
rationem reddo, codicem Parisinum his locis accuratius Sp de-
signans, cum alias eum etiam littera S sola denotet. Lectiones
illorum duorum codicum creberrimae certe falsae vel valde dubiae,
de quibus lectorem ad editionem Gibsonianam vel versionem
Flemmingianam remitto, mihi praetermittendae esse videbantur.
Neque vero versionem textus syriaci totam exhibeo. Cum
nuperrime versio Didascaliae
latina vetus in lucem prodierit, quae
exemplar graecum quam maxime ad verbum vertens etiam fidelior
est syriaca, earn repeto, in quantum nobis conservata est. Textum
autem codicis Veronensis vel editionis Haulerianae non immutatum
reddo, mihi proponens, non tam versionem illam quam versionem
Didascaliae ipsius edere, in quantum fieri potest. Itaque non solum

1 La Didascalie c'est-a-dire L'Enseigment catholique des dou^e apotres et

des saints disciples de notre Sauveur traduite du syriaque pour la premiere fois
1902. Extrait du Canoniste contemporain.
Horae Semiticae II. The Didascalia apostolorum in English
2
1903.
Die syriscbe Didascalia uherset%t und erkldrt von Hans Achelis und
3
Joh.
Flemming 1904 (Texte und Vntersuchungen etc. XXV, 2; series nova X,
2).
 DIDASCAL1A APOSTOLOBUM. XI

emendationes recipio, quas Corssen et Wendland 1 instituerunt,

quatenus eas approbo, sed etiam versionem syriacam et textum
Constitutionum apostolorum respiciens ipse textum latinum veterem
corrigo, ubi lacunis vel aliis vitiis laborat, formis sermonis vulga-
ribus, quibus interpres vel librarius usus est, formas rectas substituo
vel ubi commode fieri potest litteras superfluas uncinis includo, non-
sermonem textum graecum nimis redolentem castigo,
nullis locis

ubique orthograpbiam vulgatam sequor. Quae versioni veteri ad-

dita sunt, uncinis ( ) signantur; quae in ea delenda sunt, uncinis [ ]
includuntur. Ubi haec signa ad lectorem erudiendum non suffe-

cerint, ratio textus emendati redditur in notis, in quibus etiam

lectiones versionis syriacae notabiles exscribuntur.
Fragmenta versionis latinae veteris nobis conservata secundum
partitionem meae editionis has particulas amplectuntur: I, i
— 3, 2;
5. 2 -7 5 17; 8> 18— II, 2, 4; II, 6, 17-12, 1; 14, 9—15, y y

18, 11 — 20, 2; 20, 9 — 22, 8; 22, 14 — 24, 4; 26, 1 — 28, 4; 34, 2

—35, 1; 57, 10—59, 3 5 HI, 6, 4-8,4; 15, 4— IV, 5, 2; V, 7,
6—27; VI, 7, 2—12, 1; 12, 15 — 19, 8; 22, 3—23, 5; 24, 12
-30, 8.
In textu duas versiones ita distinguo ut particulas in versione
latina vetere deficientes vel syriace tantum traditas signis % **
denotem, in margine superiore insuper litteris S vel L indicem,
uter textus reddatur, syriacus vel latinus.
Versio syriaca, ut confestim accuratius exponam, Didascaliam
in capita digestam tradit. Nemo autem non videt, partitionem,
quam exhibet, non auctoris esse, sed interpretis vel alicuius librarii.
Auctor ipse scripturam non in partes disposuisse videtur. Versio
latina saltern omni partitione caret. Auctor Constitutionum apo-
stolorum vero e Didascalia sex libros cumque ambas scrip-
effecit,

turas simul atque alteram iuxta alteram positam edam, eodem

modo etiam Didascalia mihi dividenda esse videtur. Praeterea

1 Berliner philologische Wochenschrift 1900 No. 39—40. Tres emendati-

ones Hauler, ut mihi per litteras communicavit, codicem relegens confirmatas.
esse et, VI, 23, 5: vincula autem is incultam
II, io, 2: effecti
invenit, sc. :
:

cum, VI, 29, 4: sectari et cari.: Legit II, .18, 13 requiescent, ut iam edidit,
non: et quiescent. Moneo, nomen virorutn illorum de versione castiganda
ad-
optime meritorum non omnibus emendationibus, sed insignioribus tantum
scriptum esse.
XII PROLEGOMENA.

hanc scripturam, in quantum fieri potest, aeque ac illam in capita

quae partes respon-
et versus dispono, ut lector facile videat,
sibi

deat. Ordo sententiarum, si pauca membra brevissima exceperis,

in utraque scriptura ubique idem est. Caput de adulescentibus

educandis solum diversum locum obtinet. Didascalia vel versio

syriaca particulam in capite XXII exhibet, Constitutiones aposto-

cum secundum ordinem illius scripturae in fine

lorum IV, ii,
versio latina utrimque deficit. Ratio huius
libri V exspectanda sit;

editionis poscebat, ut particulae in utraque scriptura idem locus

attribueretur, et quamquam Didascaliam in hac re magna fide dignam
esse non nego, ordo Constitutionum mihi praeferendus erat.

Partitio versionis syriacae cum a scriptura ipsa aliena sit, non

est retinenda. Attamen hoc loco pauca de ea disserenda sunt.

Capita in codice Pfarisino] XXVI sunt. Codex M[esopotamicus]

caput XXIII in duo dissecans capita XXVII habet. Ambitus par-
tium in utroque libro idem est, nisi quod capita XXIII et XXIV
codicis M capiti XXIII codicis P respondent, et exceptis capitibus
VI et VII, ubi in M ordo turbatus Lemmata capitum in M
est.

longiora sunt quam in P, exceptis capitibus I— III vel potius II— III,

cum exordium capitis I in M desit. Praeterea plura capita in

particulas breviores dividuntur, quae inscriptionibus ornatae sunt,

numeris autem carent. Secundum codicem P capita et lemmata
haec sunt:
I. De lege simplici et naturali. = I, i —2 secundum meam partitionem
vel Constitutiones apostolorum.
II. Praecipit (sc. hoc caput) omni viro, ut uxori suae soli placeat, neque
se ornet et laqueus fiat feminis, neque amet otium, utque operam navet libris
vitae atque abstineat libris gentium et vinculis deuterosis, neque in balneis lavetur
cum feminis neque se ipsum dedat dolo feminarum meretricum. = I, 3 — 7.

III. Doctrina feminis proposita, ut viris suis tantum placeant eosque

honorent, sollerter et prudenter ac diligenter curam domuum suarum agentes,
neque laventur cum viris, neque se ornent fiantque causa, ut viri irretiantur
ipsaeque eos capiant, sintque pudicae et quietae neque cum viris suis rixentur.
= I, 8—10.
IV. Docet, qualis esse debeat, qui in episcopatum eligitur, et quales eius
mores esse debeant. = II, 1 — c. 6, 11.
V. Doctrina de iudicio. 12— c. 11.= II, 6,
VI. De inique agentibus et paenitentiam facientibus. = II, 12 — 18, 1.

VII. Ad episcopos. =
II, 18, 2— c. 24, 4".

VIII. Exhortationes ad episcopos, quomodo se gerere debeant. = II,

24, 4
b — 25-
 DIDASCALIA AFOSTOLORUM. XIII

JX. Exhortatio ad populura, ut episcopum honorent. = 11, 26—37, 3-

X- De falsis fratribus. = II, 37, 4—43-
XI. Exhortatio ad episcopos et diaconos. = II, 44 56.
XII. Ad episcopos, ut mites sint. = II, 57 — 58.
XIII. Instructio populi, ut assidui sint se congregantes
in ecclesia = II
S9-63.
XIV. De tempore constituendi viduas. = III, 1—4.
XV. Quomodo viduas decet conversari. = III, 5— 11 (15).!
XVI. De institutione diaconorum et diaconissarum. III, 12 — 13 (16—
19).
=
XVII. De orphanis parvulis educandis. IV, 1—4. =
XVIII. Quod non decet accipere munera eleemosynarum ab eis, qui sunt
reprehensibiles. = IV, 5 — 10.
XIX. Quod decet consulere eis, qui. propter nomen Christi roartyres
affliguntur. = V, 1 — 6.
XX. De resurrectione mortuorum. V, 7—9. =
XXI. De pascha et resurrectione Christi salvatoris nostri. = V, 10—20.
XXII. Adulescentes decet doceri artificia. = IV, 11.
XXIII. De haeresibus et schismatibus. = VI, 1 — 10..
XXIV. De constitutione ecclesiae. Refert iterum apostolos congregates
fuisse ad offendicula corrigenda. = VI, 11 — c. 13, i*.

XXV. Refert iterum apostolos ad ecclesias se convertisse easque stabili-

visse. = VI, 13, i
b —
14 (18).
c.

XXVI. De vinculis deuteroseos Dei. = VI, 15—23 (19 — 30).

Supra codicem M scripturae prologum praemittere dixi. Eadem

particula praefixa est Didascaliae arabicae et Didascaliae aethiopicae,
unde in et germanicum translata iam
sermones latinum, anglicum
saepius edebatur, 2 atque ad Mas scripturas convenit, quippe quae
non Didascaliam nostram seu puram exhibeant, sed interpolatam
seu libros I —
VI Constitutionum apostolorum, quibuscum nomen
Clementis in ea occurrens coniunctum est, cum Didascalia pura
hoc nomen nusquam prae se ferat. Quae cum ita sint, prologus
de ordinibus ecclesiasticis praeterea uberius et distinctius agat, quam
secundum hanc scripturam exspectare licet, eum non ad Didas-
caliam pertinere vix est dubium. Cum autem particula nunc in

recensione syriaca exstet, hoc saltern loco communicanda esse

1
Numerus uncinis inclusus denotat caput Constitutionum, quae in hac
sectione et in libro VI plura capita in Didascalia prorsus deficientia habent.
2
In libro Die Apostolischen Konstitutionen 1891 versiones p. 216 com-
memoravi et recensiones aethiopicam p. 208 et arabicam p. 217 in linguam
germanicam translatas edidi. Recensio arabica una cum reliquis particulis
Didascaliae arabicae additiciis etiam in volumine huius operis altero p. 120—121
latine versa exstat.
Funk, Didasc. et Constit. ap. 1. II
XIV PROLEGOMENA.

videtur. Versionem latinam, quam ex versione anglica a Marga-

reta Gibson parata institui, E. Nestle collato textu syriaco benig-
nissime correxit. Particula haec est:

In nomine patris omnipotentis et verbi aeterni et unici filii

et spiritus sancti, unius veri Dei. Incipimus scribere librum Di-

dascaliae, ut sancti apostoli Domini nostri nobis ordinaverunt de
praefectis sanctae ecclesiae, et canones et leges, ut constituerunt
in ea.
Nos igitur, duodecim apostoli unici filii, verbi sempiterni
Dei, Domini et Dei et salvatoris nostri Iesu Christi, congregati
unanimes Hierosolymis in urbe magni regis, et nobiscum frater
noster Paulus apostolus gentium et Iacobus episcopus urbis supra
memoratae, instituimus hanc Didascaliam, in qua continentur con-
fessio et fides, et nominavimus omnes ordines instar ordinum
caelestium, et eodem modo iterum ordines sanctae ecclesiae. Et
confitemur, ut unusquisque stet et confiteatur et credat, sicnt ei

a Deo dispensatum est, hoc est episcopus ut pastor, presbyteri

ut doctores, diaconi ut ministri, subdiaconi ut adiutores, anagnostae
ut lectores, cantores ut psalmistae intellegentes et constantes, atque
reliqui laicorum sint auditores verborum evangelii in disciplinam.
Et postquam perfecimus ac confirmavimus hos canones, eos con-
stituimus in ecclesia. Et nunc scripsimus hunc alterum librum
doctrinae, qui illuminet omnem terram habitabilem, eumque misi-
mus per manus Clementis socii nostri. Et hoc est, quod audiatis,
o Christiani Nazareni, qui estis sub sole, et discatis diligenter et
accurate. Et qui audit et observat haec praecepta in hac Didas-
calia scripta, habebit vitam sempiternam atque magnam fiduciam
ante sedem iudicialem Domini nostri Iesu Christi filii Dei, qui
nos docuit de magno mysterio, quod est ipsi. Et qui contenti-
osus est neque observat ea, eicietur quasi adversarius et rixator,
ut scriptum est: mala facientes ibunt in tormentum sempiternum,
et bona facientes vitam sempiternam hereditabunt in regno cae-
lorum (Matth. 25, 46).
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XV
c.

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM.
I.

Constitutiones
apostolorum olim plerisque iam Epiphanius
c. 375 cognitas habuisse videbatur. Qui cum revera Didasca-
a.

liam legisset, primus illius operis testis est Ps.-Ignatius, qui a

multis quidem ad idem fere tempus refertur, profecto autem, nisi
omnia fallunt, c. a. 400 scripsit. Non solum sententias plurimas
cum Constitutionibus communes habet, sed Trallianos 7, 3 ad-
hortans, ut episcopum venerentur tanquam Christum, sicut apo-
stoli constituerint, satis clare ad eas provocat.
Deinde collectores
canonum opus Canones apostolorum, qui Constitutionum
testantur,
finem faciunt, recipientes, sc. Dionysius Exiguus, qui c. a. 500
collectionem instituit, primum locum Canonibus apostolorum L
prioribus a se in linguam latinam versis attribuens, Ioannes
Scholasticus, qui c. a. 560 collectionem confecit atque in ea
Canones apostolorum inseruit omnes, numero LXXXV. Titulus
operis primo prodit in Capitibus Actuum apostolorum, quae sub
nomine Euthalii circumferuntur. Testis eius certus est Aristo-
critus theosophus saeculo V exeunte. Maximus Confessor sae-
culo VII etiam partitionem operis indicat, lectorem ad librum VII
revocans. Anno 692 denique synodus Trullana c. 2 de scriptura
iudicium fert, Canones quidem apostolorum LXXXV ad animarum
medelam et perturbationum curationem tanquam firmos stabilesque
recipiens, Constitutiones vero quasi iam olim ab haereticis ad
ecclesiae perniciem adulteratas reiciens.
Quamquam Constitutiones a synodo ilia reprobatae sunt,
tamen nee tempore futuro a Graecis neglegebantur. Synodus eas ab
haereticis quidem dicens foedatas esse, ab apostolis vero originem
ducere, ipsa eas magni aestimandi causa fuit. Revera opus etiam
a posteris tanquam scriptura apostolorum saepius laudabatur.
Brevi post synodum Trullanam Anastasius Sinaita vel auctor
Quaestionum et responsionum ad probandas suas sententias plures
locos ex opere descripsit. Ioannes quoque Damascenus in epi-
stula, quam Cometae scripsit de ieiuniis, Constitutiones respexit

ac testimoniis, quae epistulae adiecit, locum e libro depromptum

inseruit; Canones apostolorum etiam inter S. Scripturas enumerat.
II*
XVI PROLEGOMENA.

Saeculo XI cum Michael Cerularius Latinis bellum inferret, Con-

stitutiones a propugnaculum orthodoxiae pro-
Graecis tanquam
ferebantur. eis probat, neque in eucharistia
Nicetas Pectoratus ex
azyma adhibenda neque sabbato ieiunandum neque matrimonium
presbyteris interdicendum esse. Georgius Cedrenus non multo
post duos Constitutionum locos tanquam a divino verbo editos
laudat. Ceteroquin iudicium synodi Trullanae respiciendum erat,
inprimis collectoribus atque interpretibus canonum, Zonarae, Alexio
Aristeno, Theodoro Balsamoni etc. Propriam sententiam medio
aevo nonnisi Photius pronuntiavit. Opus quidem non plane
probat. Ex tribus capitibus enim Constitutiones ei reprehensioni
obnoxiae esse videntur, primumex mala fictione, deinde quod
contraDeuteronomium criminationes quasdam adducant, denique
quod Arianismum sapiant. Neque tamen in iudicio severo stat.
Addit enim librum a vitiis illis absolvi posse, a tertio utique aegre.
Cf. Testimonia.
Inter Graecos etiam saeculo XIX non defuerunt, qui synodum
Trullanam sequentes non solum Canones apostolorum ab his pro-

fectos esse censuerunt, sed etiam Constitutiones. In libro IIsqI

rdiv tqicov IsQazLxcov xf\g exxXyolag fta&ficov p. 232 — 250 (Nau-
pliae 1835) Constantinus authentiam operis acerrime defendit.
Similiter Agapius et Nicodemus in libro iudicant, qui inscribitur
n?]d<xZtov rfjg vor/tfjg vr/bg rfjg /iiag ayiag xad-oXixf/g xal ajto-
c>xohxi\g zcov OQ&otiot-cov Exxlrjaiag i)xoi ajtavreq 01 lepol xal
&uoi xavovtg (Zacynthi 1864). Eruditiores vero viri nuperrime
paulatim sententiam Occidentalium sequentes opus tempori poste-
riori attribuunt. Cf. Bryennius, Aidaiij 1883 obX. xfr' xrX.
Occidentalibus opus, exceptis Canonibus apostolorum quinqua-
ginta, quos Dionysius Exiguus in latinum versos Collectionibus
canonum inseruit, et uno (68) ex sequentibus, saeculo.XVI demuni
notum factum est, cum typis imprimeretur. Humbertus episcopus
Sylvae Candidae, cum Nicetas aliquot locos ex eo depromptos
Latinis opponeret, librum Clementis seu Constitutiones ltinerarium
Petri vel libros Clementinos esse putavit. Editores principes aeque
ac Graeci librum apostolorum in manibus se habere existimaverunt.
Protestantes librum confestim ficticium iudicarunt, ac brevi Catho-
quoque eum apostolis posteriorem esse intellexerunt.
lici
Quomodo
autem exortus sit, diu alii aliter senserunt.
 CONSTITUTIONES AFOSTOLOEUM. XVII
Saeculo XIX I. S. Drey opus sagacissime perquirens in
dissertationibus de Constitutionibus Canonibus apostolorum 1
et
(1832) hoc censuit:
librum VII saeculo IV ineunte; circa
libros I— VI annis 250 300 scriptos esse,—
annum 350 libruro VIII ex-
ortum eumque e scripturis veterioribus compilatum et ab auctore
cum libris prioribus coniunctum esse; saeculo V exeunte denique
Canones apostolorum adiectos fuisse. I. Guil. Bickell in tomo
Historiae iuris ecclesiastici primo (1843) 2 sententiam novis argu-
ments allatis corroboravit, eamque per plura decennia plerique
viri docti in Germania secuti sunt.

lam anno 1854 autem Lagarde Didascaliam apostolorum

syriace traditafn publicavit 8 eamque fontem vel primam librorum
I— VI Constitutionum editionem esse cognovit. Anno 1883 Philo-
theus Bryennius librum edidit, qui inscribitur Atdayj] rmv dmdtxa
aicoGTOlcov quique fons partis prioris libri VII est. Quibus scrip-
turis in lucem productis rectius de origine Constitutionum iudicari
potuit. lam olim Petavius 4 et Usher, 5 locos Constitutionum (vel
'

potius Didascaliae) ab Epiphanio allegatos cum textu nobis tradito

comparantes, scripturam veterem a posteriore transformatam esse
perspexerunt. Drey non solum opus in plures partes distinxit,

sed etiam singulas partes diversis temporibus exortas esse atque

in universum saltern tales ad nos pervenisse censuit, quales e
manibus auctorum prodiissent. Nunc manifestum est, ad opus
componendum scripturas antiquiores adhibitas ac transformatas
fuisse. Duae ex illis scripturis nobis notae sunt, easque atque
novam formam, in quam redactae sunt, comparantes, unum auc-
torem perspicimus manus in eas intulisse vel Constitutionum libros
I— VI et VII confecisse. Idem auctor haud dubie etiam librum VIII
compilavit, in parte prima (c. 1 — 2) fortasse Hippolyti, tractatum

de charismatibus deperditum in usum suum convertens, in reliqua

parte, qua ordines et liturgia describuntur ac regulae ecclesiasticae

proponuntur, disciplinam sui temporis respiciens vel etiam scrip-
turas de illis rebus agentes adhibens, suo more mutans, delens

1 Neue Untersuchunfen iiber die Constitutionen ttnd Kanones der. Apostel 1832.
2 Geschichte des Kirchenrechts I 1843.
3 Didascalia apostolorum syriace 1854.
* Epiphanii opp. 1622 not. X ad Haer. 70.
6 Polycarpi.et Ignatii epistolae 1644 proleg. c. 6 — 16.
XVIII PROLEGOMENA.

vel addens. Si Achelis et Rahmani recte iudicarent, fons libri

principalis nobis etiam traditus esset. Magnam enim partem libri

VIII aliae scripturae fere verbotenus exhibent, scilicet Constituti-

ones per Hippolytum quae dicuntur vel textus graecus epitomen
libri VIII tradens, Constitutiones ecclesiae aegyptiacae quae vo-
cantur, Canones Hippolyti, Testamentum Domini nostri, et hae
scripturae omnes inter se atque cum libro VIII ita consentiunt,
ut e libro VIII textum graecum laudatum, ex hoc Constitutiones
aegyptiacas, ex his Canones Hippolyti atque Testamentum D. n.
aut vice versa e Canonibus Hipp, vel Testamento D. n. Con-
stitutiones aegyptiacas etc. fluxisse colligere liceat. Achelis 1 et
Rahmani 2 scripturas hunc ordinem habere censent, et ille Canonibus
Hippolyti, hie Testamento D. n. locum primum attribuit. Mihi 3
ordo inversus vel liber VIII fons illarum scripturarum primarius
esse videtur. Quaestio intricata et identidem agitata hie non est

uberius tractanda. Sufficit sententiarum diversarum mentionem

facere atque addere, Testamentum D. n. tam manifeste originem
seriorem prodere, ut minime fons scripturarum haberi possit.
Dixi, totum opus unius auctoris esse vel eum, qui e Didas-
calia et e Didache libros I — VII composuit, etiam librum VIII
compilasse. Nuperrime A. Baumstark cum in codice Musei Borgiani
Didascaliam arabicam secundum versionem copticam institutam
inveniret non solum Constitutiones I — VI, ut codices hucusque
noti, sed etiam librum VII praeter capita 47 et 48 amplectentem,
altera ex parte consideraret, apud Syros librum VIII solum vul-

gatum fuisse, concludendum esse censuit, libros I VII et librum —

VIII duorum auctorum esse atque tertium illam scripturam cum
hac coniunxisse, capita duo commemorata inseruisse, totum opus
in libros (VIII) divisisse atque sic Constitutiones nostras effecisse.

Sed versiones orientales parum probant, et opus ipsum aliam

originem satis clare manifestat. 4

1
Achelis, Die
Canones Hippolyti 1891. Zeitschrift fur Kirchengeschichte
XV 1-43.
(1894),
2
Rahmani, Testamentum Domini nostri 1899 p. XVIII— LII.
3
Funk, Die Apostolischen Konstitutionen 1891 p. 253 61; 267 80; Das — —
Testament unseres Herrn 1 90 1

4 Cf. quae disputavi in Theologische Quartalschrift 1904 p. 233 — 48.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XIX
Quis auctor Constitutionum fuit? Ubi et quo tempore vixit?
Eius patriam Syriam esse iam Drey 1 perspexit omnesque con-
sentiunt.Menses prasertim, quos ad tempus describendum com-
memorat, nonnisi in illam terrain quadrant. Tempus scripturae
non aeque constat. Mihi plura argumenta probare* videntur, earn
non prius quam circa annum 400 confectam esse. Unum ex-
ponere sufEcit. Festum nativitatis Domini, quod in Oriente non
ante annum 379 celebrabatur, in Syriam vel patriam auctoris demum
aliquot annis postea pervenit, iam in scriptura locum obtinet. Cf.
V, 13, 1; VIII, 33, 6. Nonnulli ei originem paulo priorem attri-

buunt. Omnes autem earn saeculo IV medio posteriorem esse

agnoscunt.
Constitution es artissime cum recensione epistularum Ignatii
longiore cohaerent, iam Usher 2 contenderet, Ps.-Clementem
ita ut
eundem esse cum Ps.-Ignatio. Alii putarunt, hunc Constitutiones
exscripsisse. Mihi ilia sententia, quam nuperrime Lagarde 8 et
Harnack 4 approbaverunt, praeferenda esse videtur. Loci paralleli
tam crebri ac praeterea eiusmodi sunt, ut Ps.-Ignatius ea, quae
cum Constitutionibus habet communia, non tam de libro alieno
deprompsisse quam ex ingenio suo dedisse censendus sit. Accedit,
quod Ps.-Ignatius plane eodem tempore vixit et in eadem terra,

ubi Ps.-Clemens.
De theologia auctoris Constitutiones solas respicientes nihil
certi dicere possumus. lure itaque Cotelerius iudicio se abstinuit.
Haud pauci auctorem Arianum habuerunt. Drey 5 quidem hanc
sententiam redarguit. Nihilominus nostris diebus plerique earn
retinuerunt. Revera in opere nonnulla insunt, quae Arianismum
vel Semiarianismum prodere videntur. Eadem autem fere omnia

apud patres catholicos leguntur. Accedit, quod maior pars non

Constitutoris est, sed scripturis veteribus ei tradita est. Opus
ipsum ergo nos dubios relinquit. Aliter autem res se habet, si

auctor idem est cum Ps.-Ignatioj Hie a parte Nicaenorum se

stetisse pluribus locis clare indicat, maxime Philipp. 2, 4 tres

1 Neue Untersuchungen 1832 p. 159 — 163.

2 Polycarpi et Ignatii epistolae 1644 proleg. c. 6.

8 Reliquiae iuris eccles. ant. gr. 1856 p. VII.

* Die Lehre der \w'6lf Apostel 1884 p. 241—265.
8 Neue Untersuchungen p. 177 — 194.
 XX PROLEGOMENA.

personas divinas bfioxlfiovg profitens, ibid. 5, 2 Christum xfj g>vati

axQEJtxov appellans, quae Arianus vel Semiarianus nee dixit nee

dicere potuit. Quamquam autem Nicaenus fuit, attamen fidem
catholicam non est professus. Philipp. 5, 2 animam humanam
Christo abiuditans, ut sine peccato salvatorem fuisse probet, se
a parte Apollinaris stetisse prodit. Huic ergo parti Ps.-Clemens
eis adnumerandus est, qui eum eundem cum Ps.-Ignatio putant.
Et si Apollinarista fuit, etiam magis patet, cur eius theologia aegre
definiri possit. Quamquam enim Apollinaris synodum Nicaenam
sequens filium consubstantialem patri esse professus est, de cetero
eum adeo patre inferiorem esse docuit, ut Arianis vel Semiarianis
adpropinquaret.
Uberius de Constitutionum origin e, fontibus, auctore, historia
disputavi in libris: Die Apostolischen Konstitutionen 1891; Das achte
Buch der Apostolischen Konstitutionen und die verwandten Schriften
neu untersucht 1893 (= Theologische Quartalschrift 1893 p. 605
.

666); Kirchengeschichtliche Abhandlungen II (1899), 347 — 72.

Lectorem ad hos revocans ad alia progredior.

II.

Edidit Constitutiones apostolorum primus Fr. Turrianus in

libro, Aiaxayai xmv ayiwv axooxoXmv 61a KXr/-
qui inscribitur:
(itvxog xov Poofiaimv ejwSxotiov xe xai xoXixov xa&oXixr) dida.6-
xulia diet fiifiXimv dxxm. 4>oayxi6xov tcqeo^vxeqov xov Tovqqi-
avov jtQoXsyofitva xai dyfilia dnoXoyr/xixd xe xal s§r/yr/xixa sig
xdg aixdq diaxaydg. Tavxa vvv nomxov kxvxmd-rj. Constitutiones
sanctorum apostolorum doctrina catbolica a Clemente Romano
episcopo et cive scripta libris octo. Francisci Turriani prolego-
mena et explanationes apologeticae
in easdem Constitutiones.
Haec nunc primum impressa sunt. Venetiis, ex officina
Iordani
Zileti MDLXIII. Adhibuit tres codices, quos in Prolegomenis
fol. 17 his verbis describit: "EaX ov xgia (dvziyoacpa), h> (tev jra-
Xaibv axonjg xalapQiaq, xr/g xb jtaXaibv
fieydXrjg IXXddog xaXov-
lt£v?]g 8 svqov sym hv xF) ^ovj, xrjg vsag
,
b6riyr,x Q iag rf, xov Jtaxgbq
vvv ImxaXov^vrj, j]v de xovxo ndvv dgxalov.
%teqov 6e xal
avrb dgxalov djtb ZixEXiag, hxsl&ev txo/iioaxo /joi Avxmviog
AvyovGxlvog^ 6 xrjg iXsgdaq sjcioxojioq xoG(iimraxoq xal iXXoyi-
[imxaxoq avrjQ, xmv xe ixxXrjOiaGzixcov xal xmv xoXixixmv v6//cov
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKTJM. XXI
siiJtsigoraTOc. xgixov 6' hi jhuXcuotlqov xal dxgi^ioxtgov dxb
xfjg sjticpavsardxtjg vtjaov Kgr/xrjc, omg 6 avxbg xfjg IXtgdag snl-
Gxoxog darpilwq rnvrjaafxevog edwgrjGaxo (tot. tjv 6e xovxo xov
Gotpov Avdgta xov doavov. jidgxvg Zayag'iag legtvg xgr/g 6 oxog-
dvXiog o EJCiZtySfiEVog f/agacpagag, dvrjg jtenmdtvfievog xal Xoyov
BfiJieigog, vvv 6h xov xfjg xmvGxavxivovjtoXsmg naxgidg%ov xvglov
Imdoacp ejtixgojcog 'Evtrir/Gi Staxgifimv. xovxcov 6s xmv xgimv
avxiygdqxov sv jj.lv tjv dgxaioxarov xal bgdoxaxov, co hv xfj vjto-
xvjtcooet Oxsdbv xaxa jtdvxa TJxoXovd-iJGafitv. xd de Xouid sxovoi
xiva e^/itxxa, xb fisv jigoxsgov i£a>d-sv ig^vEtag tvexev xaxa xb
slxog jcagd xtvog qnXafiadovg G7]fitiw9-ivxa, tJttixa 6e did djieigiaq
xal djia&iag xivbg dvxiygacptcog e6a> [isxafiaXovxa xal xojiov xti-
[tevov a3iox\i]gm6avxa, oiov kjcagd-sig xal xvcpm&ug, dvxl xsjt<pa)-
d-iiq, nvxvmg Ovvxgtyiiv, dvxl rov nvxvdtpiv, tJtififXovfuvog, dvxl
xov S3iiGxgs(f)6^iiV0i, ftajtxiGaxs, dvxl xov yxtrfiaxz, xagd xb nginov,
avxl xov Jiagd xb Ivxgdixov, Xi§sag gcofjaixijg, xxX. In prooemio
versionis latinae,quam a. 1578 una cum scholiis et observationibus
Antverpiae publicavit, primum codicem dicit satis quidem antiquum
esse et recte scriptum, sed libro octavo inchoato et imperfecto,
addens in Calabria se eum invenisse in bibliotheca monasterii,
quod vocant xaxrjgog B. Mariae sacri, quam incolae viav odrf/rj-
xgiav appellant, eumque quanta potuerit diligentia exscripsisse ac
cum aliis contulisse. Exemplar secundum seu Siculum declarat
vetus quidem, sed non satis bene scriptum. Exemplar denique
Cretense, quod Antonius Augustinus/episcopus Ilerdensis, postea
archiepiscopus Tarraconensis emerat eique ad utendum liberalius
commodavit, ut reliquis duobus melius et graece edidisse profitetur
et latine transtulisse. Editor in eo quidem erravit, quod librum
ab apostolis profectum ac per Clementem conscriptum esse in
Prolegomenis et Scholiis demonstrare conatus est. Ceteroquin
editio optimae notae est. Turrianus codicem Cretensem tanquam
praestantissimum merito ducem secutus est eumque accuratissime
expressit. Rarissime tantum ceteri codices illi anteponendi erant;
saepius eorum lectiones in margine transcriptae sunt.
Textum Turriani, et quidem graecum et latinum, repetierunt

Fronto Ducaeus S. I. in editione Commentariorum Ioannis

1 De hoc bibliophilo cf. Graux, Essai sur les origines du fonds grec de

VEscurial (Bibliotheque de I'ecole des hautes itudes, 46.fa.sc.) 1880 p. 280--306.

XXII PROLEGOMENA.

Zonarae in Canones apostolorum et conciliorum p. 814 — 1044,

Parisiis 16 18, Labbe in tomo I Collectionis suae conciliorum,
Parisiis 1662, Whist on in volumine secundo operis, quod mscri-
bitur Christianity reviv'd, Londini 171 1, I. D. Mansi in tomo
primo Collectionis conciliorum, Florentiis 1759. I. B. Cotelerius
in tomo priore editionis operum Patrum apostolicorum novam
versionem latinam instituit et commentarium eruditissimum ad-
didit, Parisiis 1672. Clericus, qui hoc opus bis Amstelodami
recusit, a. 1698 et a. 1724, in editione altera (a. 1724) in notis
lectiones varias codicum Vindobonensium exscripsit, quorum colla-

tionem Guilelmus archiepiscopus Cantuariensis ei communicaverat,

textum autem Turriani ipse quoque intactum reliquit. Editionem
Clerici alteram repetiit A. Gallandi in tomo tertio Bibliothecae

veterum patrum, Venetiis 1767, pauca tantum ex adnotationibus

omittens, et I. B. Migne in tomo primo Patrologiae graecae,
Parisiis 1857.
Novam textus graeci recensionem instituit Guil. Ultzen,
Suerini et Rostochii 1853. Cui hoc fuit popositum, ut textum
vulgatum, sublatis innumeris mendis editionum, quas paraverant
Clericus a. 1724 et Mansi quasque ex veteribus solas in manibus
habebat, codicum manuscriptorum cum Parisiensium turn Vindo-
bonensium, quorum lectiones editio Clerici ipsi suppeditavit, et

interpretum auxiliis ad earn formam redigeret, cuius testes plurimi

et minime suspecti exsisterent; deinde ut eis locis, quorum cor-
ruptela nulla auctoritate castigaretur, coniectura vel Cotelerii vel
sua mederetur (p. XXIV sq.). Revera textum multis locis emen-
davit, inprimis verba in editione principe ob homoeoteleuton
omissa, codicibus autem Vindobonensibus tradita recipiens, haud
vero paucis, codici Vindobonensi recentiori nimiam auctoritatem
tribuens, deteriorem reddidit. Praeterea lectiones codicum Vindo-
bonensium ex editione Clerici transcribens saepissime erravit.
Postea rem aggressus est P. Botticher vel P. A. de Lagarde,
quo nomine vir doctus nostrae aetati magis notus est. Duas edi-
tiones paravit. Priore, quam Chr. C. I. de Buns en in volumine
Analectorum Antenicaenoram secundo Londini a. 1854 publicavit,
eo quidem optime meritus est, quod ea, quae auctoris Didascaliae
quaeque interpolatoris sunt, litteris discernebantur. Textus vero,
quoniam editor codicibus graecis destitutus versioni arabicae et
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXIII
praesertim Didascaliae syriacae, quae recensionem scripturae ad-
modum diversam repraesentat, nimiam attribuebat auctoritatem,
non melior, sed potius deterior redditus est. Quam editionem
minime sufficere Lagarde ipse professus est aliam instituens et ad
textum recensendum libros adhibens manuscriptos. Codices Vindo-
bonenses duos, Parisinum et Coislinianum vel Petropolitanum
maxima cum diligentia contulit, praeterea editionem principem
denuo inspexit. Editio, Lipsiae et Londini a. 1862 publicata,
priores revera multis rebus superavit. Cum autem codicibus illis,
quorum duo nullius pretii et duo reliqui eiusdem familiae sunt,
magnam fiduciam haberet, fieri non potuit, quin errores creberrimi
committerentur. Opus ne integrum quidem reddidit, omittens
Canones apostolorum, qui partem eius extremam efficiunt atque,
ut mea editio ostendit, particula tolvvv ab auctore cum parte
praecedente artissime coniuncti erant.
Denique textum recensuit Cardinalis I. B. Pitra in tomo
priore Historiae et Monumentorum iuris ecclesiastici Graecorum,
Romae 1864. Invenit in Bibliotheca Vaticana septem libros manu-
scriptos. Cognitos etiam eos habuit, qui Vindobonae, Parisiis et
Petroburgi asservantur. Tanquam fundamenta editionis suae dicit

(p. 112) se adhibuisse Vaticanum 839 Vaticanum 1506, parce in

et
opem adduxisse Coislinianum. Reliquorum codicum lectiones per-
pauc^s in notis exscripsit. Editio vero priores minime tanto superat,
quanto ex multitudine librorum manuscriptorum laudatorum colligi
potuerit. Fere ubique textus Ueltzenianus repetitus est, codices
nonnisi levissime inspecti sunt. Ne exemplar Turriani principale
quidem in Bibliotheca Vaticana etiamnunc exstare Pitra perspexit.
Dicit potius codices Turriani tres pene ignotos esse (p. 112).
Equidem cum mihi proposuissem, ut Didascaliam syriacam
latine versam ederem eique tanquam editionem alteram Constitu-
tiones adiungerem, primo sperabam harum textum me ex editio-
nibus recentissimis repetere posse, e Lagardiana aut Pitriana. Cum
autem mox animadverterem, editorem alterum codices Romanos
vetustissimos non cognovisse, alterum eos quidem manu versasse,
nee vero iuste adhibuisse, a consilio destiti et textum ipse recensere
decrevi, cumque libri impressi suppetias necessarias non praeberent,
manuscriptos consului.
XXIV PROLEGOMENA.

III.

Codices, quorum scientiam consecutus sum, hi sunt:

i. Vaticanus 839 (mini est a), in quarto. Constat e duobus

partibus diversis. Pars prior, membranacea, fol. 174, saec. X vel

XI, continet Constitutiones apostolorum; pars altera, bombycina,

fol. 175 — 312, saec. XIV, post alios tractatus f. 270-312 quatuor
orationes adversus Muhammedum exhibet. Prior pars iam non
est integra; desinit enim in verbis fiav&dveiv vftwv rovg viovc,

can. apost. 85 med. Ultimum ergo folium deperiit. Similiter

inter folia 163 et 164 folium deperditum est. Cf. adnot. ad VIII,

40, 3. Codex vitiis quidem non caret. Ob homoeoteleuton vel

aliis ex causis nonnulla omissa, alia minus recte reddita, plura

etiam interpolata sunt (cf. II, 6, 15; 13, 3; V, 1, 8; 7, 11. 12.

21; 14, 16; 15, 3; VI, 3, 1; VII, 8, 6). Itacismum secutus
librarius praeterea plura false transcripsit. Ceteroquin liber optimae
notae est. Omnia exemplaria in Europa asservata cum vetustate
turn praestantia et integritate superat. Manus posterior eum passim
correxit, menda orthographica emendans, v scpeXxvonxdv et <J in

vocabulo ovtcog ante consonantes delens, et in margine lectiones

aliorum codicum, praesertim Vaticani 2088, apposuit easque ad-
notavit praemittens fere semper iv allco vel kv akXotq. Corrector
Turrianus fuisse videtur. Hie saltern, ut infra videbimus, codjeem
in manibus habuit et in sua editione expressit, neque alius atque
editor librum tarn diligenter castigasse facile censendus est. Ac-
cedit, quod lectiones, quae in margine codicis tanquam ev alio?
vel sv aXXoiq exstantes leguntur, fere eaedem sunt, quas etiam
ille in margine editionis suae posuit. Sin autem alius, Cardinalis
Sirletus manum codici iniecisse putari potest, qui in Constituti-
onibus apostolorum multum versabatur cuiusque scriptura scripturae
correctoris simillima erat, ut e codice Vaticano latino 6177 apparet.
2. Vaticanus 2088 (= b), olim 127, formae
Basilianus
octavae, membranaceus, foliorum non numeratorum fere 250,
saec. XL Constitutipnes leguntur fol. 1 — 167, initio autem ac
fine carent; incipiunt enim a verbis tow 'Is&xit/Z jtgdqsxaazov
i/jwv <pd6xcov II, 6, 7, et desinunt in verbo otayvXrjs VII,
29, 3*
Inde a folio 168 sequuntur Ascetica Antiochi monachi, ab alia
manu scripta. Codex libros Constitutionum tantum indicat, nee
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXV
vero capita librorum. Librarius homo rusticus erat. Scripturam
saepe false intellexit, baud pauca omisit atque addidit, menda
plurima, praesertim ex itacismo exorta, contra orthographiam com-
misit. Scripsit ex. gr. saepissime et in casu imperativi fere semper.
ai pro e, co pro o, inprimis liymy.iv pro Xeyofiev, et similiter,
nonnunquam v vel i pro 01 atque alia eiusmodi; v sfpsXxvozixdv
fere semper, etiam ante consonantes, posuit.
3. Vaticanus 1506 (= d), olim Grottaferratensis, in folio

minore, membranaceus, foliorum 80, duarum columnarum, a. 1024

exaratus a monacho et presbytero Athanasio, initio mutilus. In-
cipit [xo]dgdvzt]g xai &eaodf/svog III, 7, 7. Neque tamen inde
ab.hac parte prorsus integer est. Librarius preces VII, 47 49 —
traditas non transcripsit. Canones apostolorum I IV a reliquis —
segregati post VIII, 39 leguntur. Constitutiones desinunt fol. 78\
Adiectae sunt autem notae breves ad praedicationem et mortem
apostolorum spectantes, similes eis, quas codex Vindobonensis
vetustior exhibet atque Lagarde p. 28 et nomina1 sq. publicavit,

discipulorum Domini. Codex subscriptus est: Tegfia ellrjyd-ri

fiifiMo? zcov diazdgemv zmv dyimv djiodzolmv did %£iQog Ad-ava-
olov rov svxeXovq dftfianQeGfivTtQov, (irjvl [kxqz'lcq, xs rjiitga,
6' mga, y ivdixr. er« fityXft Liber omnium, qui mihi innotu-
' .

erunt, pulcherrime et diligentissime exaratus est. Inscriptiones et

numeri et litterae capitum initiales colore rubro exhibentur, in

libro octavo etiam particulae, quibus preces ordinantur vel inter

se coniunguntur, seu Rubricae quae vocantur, et cum his non-
nunquam etiam breves preces, ex. gr. c. 1 1 verba xai fisrd rovro
XeyezcD — xal Xtytrco, et xai b Xabc, djioxQivdofrw v. 7 — 8, xai
— naOiv et xai aGnat,s6&coGav — yvva'ixaq v. 9, denique versus
10—12. In margine prima manus haud raro lectiones varias vel
interpretamenta verborum singularium vel alias notas breves posuit.

4. Vaticanus 2089 (== e), olim Basilianus 128, formae

octavae, membranaceus, foliorum 239, saec. XI, a duabus manibus
exaratus, quarum alterius sunt folia 1 150 vel orationes quaedam —
asceticae (f. 1— 71), Simeonis Stylitae orationes VIII (f. 71 — 107),
Chrysostomi oratio de prophetis (f. 108—127) atque Ecloge
dictorum scripturarum divinarum et sanctorum patrum, alterius

folia 151 — 239 vel Constitutiones apostolorum. Huius scripturae

autem pars minor tantum conservata est. Sectio enim incipit a
XXVI PROLEGOMENA.

verbis [xa>]Xv6fJsvog wo 'A&giov VI, i, 3 ac desinit in verbis

omisit partem
jiavrag rove; slowvrac can. ap. 9. Librarius insuper
libri VIII maiorem, scilicet descriptionem
liturgiae et ordinationum

atque benedictionis olei et aquae vel c. 5—29,

sectionem de dis-
eulogiarum
tributione primitiarum ac decimarum et reliquiarum
descriptionem synaxeos vespertinae ac
agentem vel c. 30—31,
matutinae et preces super primitias et pro defunctis pronuntiandas
ve l c- 35—41, denique finem capitis 46 in verbis og
roaovrov
Ad librum olim, ut Mercati vidit atque
v. 16 abrupte desinens.

mihi benignissime communicavit, folia 109— 112 codicis Vaticani

21 15pertinebant continentia duo fragmenta libri V Constitutionum,
scilicet fol. 109 sq. verba xal nag rjfilv xsrifirjVTai 6 fiaxdgcoq

'Iaxeofiog 8, 1 — IXtytv dice xov xgoytjxov 12, 3, fol. ill sq.

&e]e fiov Ivaxi /is eyxaxiXuiec, 14, 17 — xal xatiOovOi 16, 3.

Codex proxime ad librum Vaticanum 1506 accedit. Similiter

atque hie Canones apostolorum quatuor priores a reliquis seiungit
et description! synaxeos vespertinae ac matutinae vel potius, hanc
sectionem omittens, Constitutioni Pauli ac Petri de diebus feria-

libus vel VIII, 33 adiungit, atque in plerisque lectionibus cum hoc

consentit. Neque tamen alter ex altero fluxit. Uterque sectiones
exhibet, quae in altero desunt, hie partem libri VIII iam definitam,
ille capita tria postrema libri VII. Itaque uterque ex eodem ex-

emplari vetustiore descriptus est.

5. Ottobonianus
442, in folio minore, chartaceus, foliorum
172, saec. XVI, in fine mutilus, canone apostolorum ultimo et
Constitutionum epilogo deficiente. Cf. Feron et Battaglini, Codices
mscr. graeci Ottoboniani Bibliothecae Vat. 1893 p. 248. Codex
eadem amplectitur, quae Vaticanus 839. Quod enim canon apo-
stolorum ultimus omissus est, id inde explicandum esse videtur,
quod ille in codice Vaticano non integer exstat. Itaque codicem
recentiorem e vetustiore descriptum esse verisimile est. Et Vati-
canum revera eius fontem esse clare animadvertimus codicem
accuratius inspicientes. Eadem enim omittit, quae Vaticanus, prae-
sertim sectionem VIII, 40, 3 — 41, 8, quae in hoc folio deperdito
deficit. Quo loco plura deesse librarius ceteroquin perspexit et
paginam unam ac dimidiam vacuam reliquit, et secunda manus
partem lacunae explevit, scribens usque ad (isxa. navxeav VIII, 41, 1.
Deinde omnia exhibet additamenta supra p. XXIV enumerata, quae
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXVII
in Vaticano in eoque solo leguntur. Denique cum hoc fere in
omnibus lectionibus consentit. Pauca tantum exscribo. In libra
V, 19, 2 et in textu et in nota marginali eadem exhibet, nisi
quod in hac xcH 6e Oaftfidrco (itXQiq d/Lexzooocprnviai xaoaxEivovxtq
praemisit et pro [a]jtovr)6xi[C,]6fiEvoi legit djtovrjariC,sad-£ et litteras
praecisas supplevit. Scribit aeque ac Vaticanus II, 28, 8, V, 6, 10
ov&iv, II,VI, 27, 7 (lrjfrtv.
39, 3, Minime igitur est dubium,
Ottobonianum e Vaticano fluxisse. Codex passim correctus est.
In libro VIII praesertim manus secunda capitibus non inscriptis
titulum dedit vel inscriptionem exstantem accuratius definivit.

Ex. gr. in capite 8, ubi librarius e codice Vaticano descripsit

evx*) y, secunda manus y delevit addiditque vjceq xmv fianxi^o-

fisvcov. Verba capitis 9 ineuntis: sjievxeg&co ovv 6 hmoxonoc,
xotdds, librarius codicem Vaticani sequens tanquam inscriptionem
posuit; secunda manus sectionem inscripsit: xtiQo&tGia vtceq xmv
iv ftexavoia, tertia vocabulo zeigofrsoia insuper addidit xal svxrj.
Similiter verba capitis 12 ineuntis: (pr^il de syco 'Idxmftog 6 adeXtpog
'Imdvvov xov Zefiedaiov, a librario tanquam inscriptio exhibentur;

altera manus in margine superiore scripsit: cappo iff, rubrica 6id-

xa§ig 'Iaxmfiov xov ddelqsov xov Ztfisdcdov. Easdem inscriptiones

Turrianus exhibet. Itaque conicere licet, hunc esse correctorem

codicis vel correctorem inscriptiones ex editione principe de-
sumpsisse.
6. Ottobonianus 391, in folio minore, chartaceus, foliorum
184, saec. XVI, fol. 1 — 135
maiorem Constitutionum partem con-
tinens. Liber fatum iniquissimum habuit. Maxima scripturae pars
evanuit, vel per aquas deperdita est. Ne unum quidem folium
integrum est. Foliorum priorum fere dimidia pars legi nequit.

Ordo quoque Constitutionum non est servatus. Fol. 40" sectio

1*

incipit: ngouprjxevoav 6s xal yvvatxsg i. e. VIII, 2, 9; fol. I2I

b
legitur VIII, 46, fol. I24 II, 59 inde a versu tertio. Codex itaque
non tarn Constitution es ipsas quam capita operis selecta exhibere

videtur. Quae cum ita sint, operam perdere milii visus sum in
libro diu versans. Neque vero inde editioni meae detrimentum
fieri mihi persuasum est. Conicere licet librum ex exemplar!

adhuc exstante derivatum esse. Utut autem haec res se habet,

liber recentioris aetatis et adeo corruptus est, ut vix ad textum

recensendum aliquid contribuat. De scripturis, quas praeter
XXVIII PROLEGOMENA.

apostolorum continet, cf. Feron et Battaghni,

Constitutiones
Codices mscr. graeci Ottoboniani Biblioth. Vat. 1893 204 sq.
p.

7. Barberinus III 55 (= f), in octavo, membranaceus,

saec. VIII vel IX, pag. Continet post Liturgiam S. Basilii
562.
et alia documenta liturgica pag. 536—542
Canones apostolorum
64 — jo, 75—84 et partem priorem conclusionis operis vel VIII,
48, 1 —
2, et pag. 542 —
562 sub titulo Atazdt-sig aylcov anoOxo-
Xcov (tvOTixijs Xaxgiag capita 4—5 et 16—27 vel capita de ordi-

nationibus agentia praeter initium capitis 5 vel verba 6 d)v 6e-

Onoxa — - Mcovasl xal 'Aaqmv xal v. 1—4. Codex pervetustus et

litteris uncialibus scriptus est, abundat autem mendis ex ithacismo
exortis ac similibus.
8. Vallicellianus F. 68, formae quadratae, miscellaneus,

fol. 140' — I43 T

initium Constitutionum exhibens, sc. I, 1 — 3, 8,

desinens tig iv, ioxi onaxdfaov. Particula aeque ac scriptura

praecedens, sc. Anastasii Sinaitae oratio de sacra synaxi, charta

traditur et saeculo XVI scripta est. Reliqua codicis pars est bom-
bycina et continet primo loco Anastasii Responsiones ad inter-
rogationes de diversis capitibus ecclesiasticis vel potius partem
hums scripturae. Particula Constitutionum inscribitur: Aiaxayat
xcov aylatv xal Jtavsvfptjf/mv anooxoXmv did Ekrjf/evxog ngoO-
<pwvijd-tl6ai. Bifillov jTQdcixov' xa&oZixrj didaoxaXia xal jtagai-
veGlq Jtegl laixwv iv xstpalaiotc ta'.

9. Ambrosianus G 64 sup. (= m), chartaceus vel bomby-

cinus, formae quadratae, saec. XIV, foliorum 238, initio mutilus,
incipiens verbis sv avx\m d-tfoco xb 6vo//d [iov C. A. II, 22, 5
et fol. 1— 133 opus inde ab hoc loco et sine Canonibus aposto-
lorum continens, fol. 134—238 maxime scripturas liturgicas tra-
dens. Initio codex aqua adeo deperditus est, ut maior pars
scripturae iam non possit legi. Cum eiusdem familiae sit, cuius
etiam duo alia exemplaria et quidem vetustiora exstant, nonnisi
libros Constitutionum III— IV et particulas in codice Petropolitano
praetermissas (exceptis capitibus 37 — 39 libri VII) legi ac non-
nullos locos inspexi, qui mihi maioris momenti esse videbantur.
10. Vindobonensis hist, graec. 73 (= v), olim 46, in
quarto, membranaceus, fol. 195, saec. XI vel XII, Constantinopoli
comparatus ab Augerio Busbeckio (11592), ut in primo et ultimo
folio legimus. Constitutiones apostolorum traduntur fol. 2—184,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXIX
et quidem ordine recto: modo quaterniones undevicesima (fol.

145 — 15 2 ) et vicesima
153—160), a bibliopego transpositae,
(fol.

ordinem inversum obtinent. Fol. 1 tanquam prologus praefixa

est comparatio ecclesiae cum navi, desumpta ex epistula S. de-
mentis ad Iacobum c. 14 — 15, incipiens verbis 'ioixe to jcgay/xa
T?|g IxxlrjOiaq rrji fityaty, desinens verbis oi de Jtdvreg &£m ntgi
rov ovqi<x jcXieiv jtgoOtvxeofrmOav cog dtoxoffl xal xr\q vrjog xal
xov xvftsQVTJrov xatQi. Constitutiones sequuntur nonnullae scri-

pturae ab alia manu vetere exaratae, scilicet Constantinopolitanae

ecclesiae gratiarum actio ob catholicae fidei restitutionem et ever-
sionem haereseos Iconomachicae fol. 185 — 191; S. Theodori
Studitae Ordo asceticus de quantitate et qualitate ciborum fol.

192 — 193*; Precationes sacrae octo fol. 193" — 194. Finem facit

subscriptio Theodosii cuiusdam principis, ad quern codex olim

pertinuit. Canon es apostolorum deficiunt. Cum autem subscriptio
finem indicans desit et in inscriptione libri octavi expresse etiam

jieqI xavovcov txxJLTjGiaOzixdiv sermo fiat, colligere licet, eos olim

in codice locum obtinuisse et iniuria temporis postea periisse.

Codex diligenter exaratus est; v tqsZxvozixbv fere ubique ex-

hibet, etiam ante consonantes, non autem 1 subscriptum. Lectiones
primus Clericus publicavit, nee vero omnes nee modo suffi-

cienti. Collationem accuratiorem Lagarde instituit. Cf. Lam-

beck-Kollar, Commentar. de aug. Biblioth. Caes. Vindob. VIII,
952-958.
11. Vindobonensis hist, graec. 64, ohm 47, in quarto,

chartaceus, fol. 153, saec. XVI, olim SebastianiTengnagel (f 1636),

ut folium primum testatur. Constitutiones apost. exstant fol.

1 — 124. Fol. 125 — 153 sequitur Nicolai Doxapatri notarii Con-

stantinopolitani Expositio in S. Gregorii Naz. Tetrasticha iambica.
Constitutiones principio et fine mutilae sunt. Fol. 1 — 10 leguntur
tituli capitum ac librorum et scholia inde ab II, 14 usque ad
VIII, 46. Textus incipit fol. 11 verbis r>)v yvvalxa [ifj vxegrj-

<pavmv fiTjds aka£ovtv6/iEvos, alt svGnXay/voe, I, 3, 2 ac desinit

VIII, 46, deficientibus Canonibus apostolicis. Liber primus et

initium libri secundi partitione et inscriptionibus carent. Inscriptio-

nes incipiunt II, 14, numeri capitum II, 15. Inde a folio 76
manus secunda scripsit; prima autem in hac parte correctorem
egit. De collationibus prioribus idem dicendum est, quod de
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. HI
XXX PROLEGOMENA.

Vindobonensi altero. Cf. Lambeck-Kollar, Commentar. VIII,

958-959.
12. Parisinus 931, olim Colbertinus 4491, Regius 2874,
in quarto, chartaceus, exceptis foliis 1 — 3 et 202 — 204, quae sunt
membranacea, fol. 204, saec. XVI. Constitutiones et principio

et fine carent. Incipiunt enim fol. 5 verbis rov rbv fjZiov avrov
avaxiXXovzoc, II, 14, 5, desinunt fol. 193 verbis dnQoCixov fiovov
Sid rtjv fitydXrjv aov dogav, xvqie fiaOiXtv VII, 47, 2. Fol.

194 — 201 exstant Quaestiones et responsiones de variis rebus

theologicis, eaedem initio et fine mutilae. Folia membranacea
tria priora de arte medicinae agere videntur, posteriora de rebus
theologicis. Bibliopegus librum male compegit. Ordo foliorum
hie esse debet: 5—97; 138—145; 130 — 137; 122 — 129; 114—
121; 106— 113; 98 — 105; 146—193.
Parisinus 16 14, olim Mazarinaeus, in quarto, charta-
13.
ceus, fol. 71, saec. XVI. Continet praeter Martyrium S. de-
mentis Romani (fol. 1
9), —
Martyrium S. Ignatii a Simeone
Metaphraste conscriptum (f. 13—26), Anastasii Sinaitae orationem
de sacra synaxi et oblivione iniuriarum (f. 53 67) ac nonnullos —
canones conciliorum veterum initium Constitutionum apost. vel
I, 1 —
3, 8 (fol. 68 —
71), partem Canonum apostolorum (f. 32 36) —
atque excerpta ex Constitutionum apost. libris I — V, VII et VIII,
quorum plurima cum particulis prorsus consentiunt, quae in Ana-
stasii Quaestionibus leguntur, et ex hoc opere desumpta sunt.
Particula Constitutionum inscribitur: Aiaxaydi rmv dylcov xal
xavtv<pT][Mov djiooroXcov at did Klyfitvroq JiQogxavqd-sZoai. Bift-
Xlov xqcotov , tv rrj xa&ofaxrj 6i6a6xaXla xal jcagaivsOig xeqI
Xa'ixwv hv xxpalaioiQ, id, ac desinit in verbis eig tv, o e6ti
auiard . . ., ergo eadem est cum Vallicelliana. Cf. Catalogus
codd. mscr. Bibliothecae regiae II, 374 sq. Omont, Inventaire de
manuscrits grecs de la Bibliotheque nationale II 1888 p. 107.
14. Petropolitanus 254 (= r), olim Coislinianus 212 et
descriptus a Montefalconio in Bibliotheca Coisliniana
1725 p. 271 sq.,
deinde Petri Dubrowsky, in cuius Museum liber tempore Revo-
lutionis gallicae vel paulo post pervenit, in quarto,
membranaceus,
foliorum 149, scriptus anno 1111 imperatore Alexio Comneno
a quodam Theodoro, ut subscriptio codicis indicat : d-sov xo 6m-
qov (sic) xal jcovog d-sodrngov. Constitutionibus, quae leguntur
 CONSTITUTION ES APOSTOLORUM. XXXI
fol. i — 143, succedunt Epitimia Basilii et Theodori Studitae, Ca-
pitula Timothei Alexandrini, Hippolyti ac Dorothei notae de
praedicatione ac morte discipulorum Domini impressae in appen-
dice editionis Lagardianae p. 282—284. Canonibus apostolorum
insuper (fol. I38 b — 139") praemissus est "Ogog xavovixoq rmv
aylcov axoOxoXcov. Constitutiones ipsae non sunt integrae. Inde
a libro septimo medio multa desunt. Librarius preces atque pauca
alia praetermisit , scilicet VII, 26—39, 47 — 495 VIII, 1 — ij,
2 9~3 1 ',
34, 8—41 (non —
solum 34, 8 39, ut ad VIII, 34, 8
notatum est); 46, 2 — 16; Canones apostolorum 7 — 11, 18 — 20,
26—27, 30—31, 34. 3 6 ~ 43,45 -47> 58—60, 64, 70—71, 74—75,
81 — 83, 85. Sectiones tanquam pro ratione libri superfluae omissae
sunt. Codex minus diligenter exaratus est. In accentu ponendo
librarius saepe erravit, itacismum secutus multa false scripsit;
v eqeXxvatixov ante consonantes plerumque, nonnunquam etiam
ante vocales omisit; et alias saepe adscripsit, num-
1 in casu dativo

quam vero Manus recens codicem passim correxit,

subscripsit.

praesertim v itpeXxvarixov, ubi omissum fuerat, ante vocales po-

suit. Inter editores Constitutionum primus Lagarde codicem ad-
hibuit et diligentissime contulit. Notas de apostolis supra laudatas
infra reddo, et quidem tales, quales codex tradit, nisi quod sigla
solvo et pro a in fine vocabulorum pono c, ut lector imaginem
libri accuratiorem accipiat. 1
1
^InnoXvzov imaxbnov pw/xrjg' xal Swpo&eov inioxonov zvpov xal
XsQOfxaQTVQoq' neQ'i cwv fta&tjzwv zov xvpiov, onov sxaozog avzwv ixrjpv^s
zb svayyikiov zov xqlozov, xal izsXeiwS-rj :
ovzog ixrjpv^ev iv yaX'iXatai xal iv zotg fxsooyeioig nbvzov
a. TlszQoq'

xal yaXdzaig' xal dalag' xal fli&vviag' xal pwfi>ig ev&a xal iozavpw&rj
vnb dypinna ngscpexzov. iv xgovoig vspmvog /HaoiXiwg gmfiaXiov -:•
/?. TlavXog' ovzog ixr/pv^sv and lepovoaXt]/* few? zov IXXvpixov' xal
izaltag- xal lonavlag- (ityQi gwfil?, BvS-a xal zrjv xscpaXriv dnszfirj&ei vnb
zeSv aoef}wv dpxbvzwv xypvl-ag zov ivosfitji nioztv ziji dvd-pwnoxrjzi
iv ezeoi Xe. izsXsioi&tj de /teza nezpov, iv ziji slprjfiivrj noXsi Qwfxrji :
y. 'Idxwfiog 6 zov t,e(!edaioV ovzog zalg ifi (pvXaXg zov iogar/X zatg
iv ztjl diaonogar evayyeXiod/xevog zov %pioz6v, dvaipslzai fiaxaipa, vnb
rjQwdov zov zezpdpxov •:•

IwdvvTjg b ddeX<pbg avzov' ovzog r^i doija xrjQvoowv, vnb doftt-

d.

ziavov fiaoiXeiog QUJfiqg, i^wgioO-tj iv ndzfimc zrji vrjOW sv&a xal ovv-
sypdyazo zb ivayysXwv avzov' iv zotg zpovoig tpa'Cavov onov xal ztjv
dnoxdXvtptv i&sdoazo- izs&r/ 6h iv i<peoa>i, fxezaQOtog ysyovmg- dib xal b
Xoyog xsxpdztixe ovv zwi ivd>x xal rjXla hi iv oapxl avzbv vndpxeiv
:
III*
XXXII PROLEGOMENA.

15. Petropolitanus 241, exaratus anno 1645 Hierosolymis

a Callinico metropolita Caesareae Palaestinae. Librarius ipse de-

clarat, se librum ex editione principe descripsisse, et notam addit,

qua exponit, Constitutiones magna ex parte dogmatibus Latinorum

s. jivSgeag 6 d6sX<pbq nsxpov ovzog ixijpv^ev ndorj ztjl napaXlw

ft'i9-vviag zs xal novzoV 9pdxr/g xal oxv&lag' (iszsnsiza 6s, inooiv&tj iv
osfiaozovnoXsi zrji fisydXrji' onov napsfi^aXXsi xpdgog xal <pdaig noxafiog-
oi iocixeoov ot di&ionsg olxovocV snstxa iv ndxoaiq xr)g d%a'tag- xal
ioravQio&rj vnb aiysdxov dvB-vndxoV xal ixs&r/ iv naxgaig trig sX).a6og-
fiezsxeSij 6s, iv xwvozavzivovnoXsi (xsza Xovxai zov ivayysXtoxov xal
zt/xo&sov •:•

S. <PlXinnog- oizog iv (povyla ixrjgv^s rov ypiozbv xal iozavpw&tj

iv IsoanoXst zrjg doiag. i'v&a xal izsS-ij :
5. Bap&oXo/taZog- oizog zolg ivdolg zoZg xaXov/xsvoig ivdalfioor
xrjQv^ag zbv %qioz6v xal 6c6(Oxdtg avzotg zb xazd fxaz&alov svayysXiov,
zs&anzat iv ovpjSavovnoXst zrjv xs<paXrjV anozfir^sig' npb zrjg o<payrjg
ixdwp&ilg utantQ 9v?.at; :-
rj. 0w/xag- oizog ixr}pv§s ndp&otg xal fir]6oig' xal ysQ/xavoZg, xal
vQxavoig' xeXsiovxai 6s Xoyxsv&slg- iv noXsi trig Ivdiag, xaXa/xlxtj Xsyo-
fisvrj- xeZxai 6s, iv iSsorj zrjg 6o6p6vr/g •;•

9. Max&aZog b xsXwvrjg- ovzog ziji Sj3(iat6i yXwootj, zb ivayysXwv

avzov ovvsypdtpazo npuizog iv ispovoaXrjfi- rjp/xrjvsv^rj 6s ziji kXXrjVixiji
yXaioorji, vno iwavvov zov t,efie6atov ovzog xr/pv^ag zbv /piozbv iv ispa-
nbXsi T^g ovptag nvpl zsXsiovzai :•

T. Iov6ag laxcafioV ovzog iv ndorj zfji ftsoonoxa/xiai xrjpv^ag zbv

Zpioxbv, vno iov6uiu>v dvaipsZxai Xi&oig- xsZxai 6s iv iSsorj zrji noXsi •:

ca.0a66aZog b XepaZog xal lov6ag- ovzog idsoivoZg ixrjgvgs- zs&anzai

6b iv ooxpaxvtj xfji noXsi zrjg aiyvnzov. ozavpco&iig :
ifl. 'Idxwftog' oizog r]v ddsXcpbg zov xvplov, xaza odxa (!)• xa&iaxaxai

d"s, npdSxog iniaxonog iv IspovoaXrjfi- oizog iftaprvpr/os xaxafiXrjSelg vnb

dvofimv dvdpwv, ix zov nxspvyiov zov vaov rov iv icgovoaXr)ft- xsifxsvov

avzov xdzm xal sxi tfuvxog xva<psvg dvsZXsv avzov naxd^ug xuit §v?.wc
f*e&' oi ipdoxa'C,s xa l/tdzia xal inopsvsxo dnonXvvai avzd •:
Zifuov b xavavixr/g b ^Xwx^g- oizog ixr)gv§s ndorj rrji fioezzavia.
ty.

xal xwv d<pQwv %w(>a. fxsxtncixa 6s iv xij iov6alai xa&laxaxai iv otwv

xrji

iniaxonog- fisxd Idxmfiov zbv 6ixatov, xbv d6sX<pbv xvglov oazig t,r)oag
szrj Qxe, ifiapzvprjae oxavpwS-slg inl d6piavov paoiXimg pui/xrjg :
16. Maz&iag 6s- oizog iv zfji lov6aia ixr/pvge zbv
Xbyov slg div, ix
zmv s[S6otiixovza /laSr/rav ftezd zov xvpiov dvdozaoiv ovyxazaai&-
zr)v
tiri&elg zoZg ta dnoozoXoig, dvzl lov6a- og xal iv zfji
ngwzrji al&ionia
xripv^ag zbv /ptozbv, zsXswvzai xal ze&anzai ixsi :
Aovxag b svayyeXiazrjg- ovzog ovv zwi naiXtoi ixoniaosv iv zmi
is.

ivayyiXicoc zov
tpwxov- ooxig xb svayysXwv avxov xal zag npd£eig X(5v
dnoozoXmv sypaxps &so(p!Xwi inioxontoi dvxw ilag x^g
X fteyaXrjg- ovxbg
 CONSTITUTIONES A POSTOLOBUM. XXXIII

adversari: nihil dicentes de primatu papae, prohibentes, ne quis

vescatur suffocatis et sanguine, ne quis sabbato ieiunet etc. Co-
dicis mentio Catalogo Bibliothecae Hierosolymitanae I (1891),
fit in

494; in Catalogo codicum graecorum in collectione Porphyrii

conservatorum p. 6, quem Jernstadt a. 1885 Petropoli edidit.

16. Bodleianus Miscell. 204 (= o), olim Meerm. Auct.

T. 2. 4, Meermannius 115, Claromontanus 53, in quarto, mem-
branaceus, foliorum 184, saec. XI, binis columnis descriptus,
litteris initialibus curiose exaratis et coloratis, utrimque mutilus.
Constitutiones apostolorum I — VI, 23, 1 traduntur fol. 91 — 184.
Scriptura, titulo carens, incipit ab inscriptione libri primi. Itaque
Coxe, Catalogi codd. mscr. Bibliothecae Bodleianae I (1853),
759, aeque ac auctor Bibliothecae Meermanniae 1824 IV, 15, earn
Institutionem catholicam designavit. Unde evenit, ut omnes diu
tugeret, quae esset ilia scriptura. Nostris demum diebus E. Nestle
earn Constitutiones apostolorum esse perspexit. 1 Accepit colla-
tionem codicis, quam Conybeare instituit, eamque liberalissime mihi
communicavit. Singulis Constitutionum libris inscriptio indicans
summam et numerum libri vel tov Xoyov, qua voce codex librum
designat, praefixa est. Liber I ex. gr. inscribitur : Ka&oXixrj 6l-

daoxaXia xsqi la'ixmv Xoyo^ a. Modo in libro IInumerus vel

Xoyog jS deest. Litterae initiales supra memoratae exordium
pericoparum brevium indicant atque crebrae sunt, in capite I libri I

ex. gr. sex. Codex simillimus est libro Vaticano 2088 (= b);
non solum easdem fere lectiones habet, sed etiam aeque ac hie
mendis orthographicis scatet, co et o saepissime conmndens, e pro at

eaziv ov navXog iv zulg iniazoXalg avzov Xiywv ovvene/xipa de

fiiftvr/zat

fierce zovzwv, zbv dSeXipbv ov o enatvog iv z(Si evayyeXiwf xal ndXiv

dand^exai bfiag Xovxag 6 iaxpog •:•

ig. Mdgxog o evayyeXioxrjg' ovzog iv zfji aiyvnzwt zaig tfl <pvXaig

zaig iv zfji ditxonogai' xr/Qvaoiov zr/v nloztv. xa&ioxaxai inioxonog iv
dXegavdjjeiat zrji fieyaXrji' og xal xo evayyeXiov avviypaxpe, <og nexgog b
dnoozoXog avzaii v<ptjyrjoazo' ov xal vibv 6vofidt,ei iv zfji iniaxoXfji avzov
6 nhoog ovxwg Xiywv dond'Qezai vfiag, ftdpxog o vlbg jxov •:
'

'0 /xev (piXmnog 6 dnb fiij&oatda, xelzai iv tepanoXei, onov xal

•:•

ioxavQw&r} : 6 de eig xovg ejtSon'ixovxa (piXmnog slg wv ix zwv enzd

Siaxovwv' 6 xal xbv xavddxtjv jianxiaag &vyaxioag eaxsv xiooapag' xal
xelzai iv zodXq zijg dai'ag fiezd xal zwv f^vyaxipwv avxov, vaxegov 61,
[xezezeSrjoav :
1
Cf. Theologische Liter atur\eiiung 1899 p. 207—209.
XXXIV PROLEGOMENA.

et ai pro s scribens et alia eiusmodi. Neque tamen alter ex

altero, sed potius uterque e communi fonte fluxit.

17. Hierosolymitanus (= h), olim claustri S. Sabae

haud procul ab urbe siti, nunc in Bibliotheca patriarchatus graeci

asservatus ac signatus III, 3, in folio, membranaceus, fol. 65,

duarum columnarum, saec. X— XI, desinens VIII, 45 et quater-
nione deperdita parte libri II, sc. 16, 4 —
35, 3 carens. Fol. 65
manus posterior in laudem sermonum Clementinorum nonnulla
addidit, quae autem vix legi possunt. Inscriptiones capitum |in

margine inferiore, nonnullae paucae in margine laterali leguntur;

plurimae vero libro valde praeciso vel atramento pallescente eva-
nuerunt. Numeri capitum non exstant, excepto uno loco, sc. II, 63,
ubi ante inscriptionem legitur A. Scriptura mendis non vacat.
co et o, r\, 1, ei et similia saepius confunduntur. Ceteroquin liber
optimae notae est. Descripsit eum ea diligentia, qua brevi tempore
sibi concesso potuit, A. Ehrhard in Centralblatt fur Bibliotheks-
wesen ed. Hart-wig 1891 p. 26 — 30. Cf. Papadopulus Cerameus,
Hierosol. Bibliotheca III (1897), 22 sq.
18. Constantinopolitanus, asservatus in Bibliotheca S. Se-
pulcri et signatus numero 550, chartaceus, in quarto minore, fol.
310, saec. XVII vel XVIII. Liber, cuius mentionem facit Sathas
in Bibliotheca medii aevi
I (1872), 288, ex editione principe fluxit.

Addit enim aeque atque haec titulo verba 61a (itpZimv bxxm. Ex-
hibet inscriptiones capitum omnes eodem modo ante singulos
libros, in pagina secunda etiam versus jtgbg rovg svrevt-ofiEvovq
rfj (naQovoy, quod vocabulum in codice insertum est) filjilcp, qui
in editione Prolegomenis adiuncti sunt quique Franciscum (Turri-
anum) librum post longam oblivionem in lucem produxisse cele-
brant. Insuper lectiones librorum et manuscripti et impressi plane
inter se consentire videbam locos principales inquirens.
Cf. Papa-
dopulus Cerameus, Hierosol. Bibliotheca IV (1899), 118, ubi vero
fons libri non est cognitus.
19. Atheniensis Biblioth. nation.
1435 (= s ), in quarto,
membranaceus, foliorum 175, saec. XII, libros VIII Constitutionum
apostolorum et librum de haeresibus continens, in fine mutilus.
Cf. SaxxeUmv, KaxaXoyoq xmv x^Qoygdymv xfjg e&vtxr/q
fiiPXio-
&rl xrj q
rfjg 'EUadog 1892 p. 257. M. Deffner bibliothecarius
benignissime etiam haec mihi retulit. Codex fol. 1 136 Con- —
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXV
stitutiones fere integras exhibet; desunt particulae VIII, 32—34
(de proselytis, de feriis et diebus festis et de horis orationis) et
VIII, 47 (Canones apostolorum) eadem manu
; adiunctae sunt ab
exaratae duae particulae: xmv dnooxoXmv sdidaS-e xal
Ilotoq Jtov
jcmg jtaoijX&e (fol. 1 3 7') ; 'Ex xmv dnooxoXmv xmv s^doftrjxovxa
xov Omxfjooq XqiGxov ytyovaOiv mq loxogii KXTjfirjg ev xiftxry
xmv vnoxvjimotmv xxX. (fol. 137'). Liber de haeresibus fol.
138 — 175 recentioris manus est. Particulae in codice Vaticano
839 interpolatae atque ab editore principe receptae desunt. De
aliquot aliis locis, quos mihi quaerenti Deffner descripsit, in notis
refero. De reliquo codex, qui conditionis pessimae est, ita ut
permulti loci legi non possint, mihi non consulendus esse vide-
batur.
Athensis fiovfjg IlavxeXer'/fiovog 770, in octavo, bom-
20.
bycinus, saec. XIV, miscellaneus, fol. 53 — 56: Ilegl xijg legag
/ivoxaymyiaq tx xmv djioOxoXixcov diaxdgtmv BifiXiov i( ev xe<pa-
Xdim y (iiXQi xov neoi %£igoxoviaq xov ayiov Atowoiov xov
AQsojcayr'/xov Ex xmv Ilegl xfjq exxXrjOtaoxixTJq ugagxlaq Xoymv
xeqpdXaiov y Jtegl xmv ev xy Ovvdt-ei xeXovpevrnv, fol. 308 — 332:
AidaOxaXiat xmv anoOxoXixmv diaxaymv did KXr/ftevzoq xolg
e&veOi dnooxaXiiaai ev fitfiXiotq rj'. Sic particulae laudatae in

codice inscribuntur. Spyridion Lampros, qui in Catalogo codicum

graecorum Montis Athonis II, 430 (Cantabrigiae 1900) verba
refert, ea non explicat. Neque vero est dubium, particulam alteram
partem liturgiae Constitutionum, alteram sententias ex opere ex-
cerptas reddere, atque ad textum recensendum neutram aliquid
conferre.
21. Codices fragmenta libri VIII vel particulas liturgiae vel
constitutiones singulorum apostolorum exhibentes fere innumeri
sunt; cum autem liber pluribus codicibus integer tradatur, sine damno
omnes praetermitti possunt. Pitra in Iuris eccles. Graecorum
Historia et Monumentis I —
(1864), 46 47 multos eiusmodi codices
enumeravit; alios in Catalogis librorum manuscriptorum recen-
tioribus invenies.

IV.

Examen codicum instituturi a Vindobonensi 64etParisino

931 exordiemur. Quos et a reliquis pluribus in rebus discedere
XXXVI PROLEGOMENA.

et inter se maxime consentire nemo est qui ignoret. Inde a libro

tertio enim titulis librorum communibus praemittunt

verba $$Uov
y' (6', e xxX.) adduntque numerum capitum. Titulus libri tertii

exempli causa hie est: Bi^Xlov y' ev o> jtsgl %rjgmv xal ojtolai
tloiv aXrjd-tlg (sic habent ambo pro dlq&wq) xal bvxoag fflQcu

sxov xscfdXma xs'. Titulus libri quarti: BifiXiov 6' ev m nsgl

bgq.avmv xal ootcag XQV T0V exioxonov Jtgovoelv xmv xoiovxmV
xcf. id'. Similiter reliqui. Modo in titulo libri sexti numerus
capitum non indicatur. Liber sic inscribitur: BifiXiov g ev (p

oiegl axio/idrcov xal Gxaotaoxmv , xal oxi ovxe 0a6iXsia (jlaOt-

Xelav p) ovxe legcoOvvy (legmovvrjv p) frsfiixov EJtaviaxaO&af

fiagi) yag rovxo (xovxov p) xal i/eyloxr/g xifimgiaq a^tov (at-iog p).

Libros autem dividunt secundum in capita 64, tertium in 22,

quartum in 14, quintum in 24, sextum in 30, septimum in 50,
octavum in 34. Deinde non solum capitibus, sed etiam sectio-

nibus minoribus multorum capitum inscriptiones affigunt, et quidem

has inscriptiones secundarias fere semper in margine laterali po-
nunt, illas autem principales in margine superiore vel inferiore.

Ad II, 25, 10 exempli gratia exhibent: oxi ovx eoxiv sXaqigbv

(pogriov ?j smOxoitrj, ad II, 25, 12
ojtmq x°h : Jttgl xmv Xa'ixmv '

avxovq diaxela&ai jcgbq xov sniaxoitov xal xov xXfjgov, ad verba

dcfaige/iaxa xal dsxdxai xxl. II , 26, 1 : oxi ai jtgoo<pogal al
Xeyo/ievai dexdxai omxr/giov dgxt] xov dvbfiaxog siow 'IrjOov'

xb yag 'IrjOovg ovofta Omxrjg eg/iTjvevexai, mg xal ev xm svayysXlm

Xsysf avxbg yag amaei xbv Xabv avxov ajtb xmv dfiagximv avxov'
xb 6e a' (jcgmxov p) Oxoixtlov xov 'ItjOov ovd/iaxog xb Icoxd eoxiv,
oiteg xtjv dsxdxrjv Oq/iaivei, ad verba ai xoxe {hvoiai II, 26, 2:
nola vvv 3igo6<ptgExai avxl xmv jcaXaimv ftvoimv xal djiagxmv
xal dexaxmv xal dcpaige/idxmv ad II, 26, 3: xlg eoxiv ev xy
,

ExxXrjOia. dgxiegtvg xal xiveg Isgeig

xal XsvTxai. Porro eisdem
locis atque eisdem verbis indicant, alium codicem vel alios libros
aliud exhibere vel versum omittere. Additamenta codicis Vaticani

839 plurima exhibentes denotant ad V, 7, 11: xavxa ev xolg

aXXotg ovx svgov, ad V, 7, 21: ovds xavxa ev xolg aXXoiq svgov,
ad V, 14, 16: xal xavxa ovx ivgov ev xolg aXXoig, ad V,
15, 3:
xal xavxa ev xolg Xoinolg ov xelxai, etc. Denique lectiones co-
dicum, ut omnis editionis Lagardianae pagina testatur, fere ubique
eaedem sunt. Prorsus quidem libri non consentiunt. In Vindo-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XXXVII
bonensi loci S. Scripturae in Constitutionibus apostolorum laudati
in margine allegantur, nee vero in Parisino. In hoc desunt non-
nullae lectiones variae, quae in margine illius denotantur, atque
paucae inscriptiones vel inscriptionum particulae, quas ille exhibet.
Denique textus quamvis rarissime differt. In universum tamen
libri adeo similes sunt, ut aut ex eodem exemplari aut alter ex

altero profecti esse existimandi sint, et si eos accuratius inspexeris,

hoc tibi magis placebit. Revera Vindobonensis fons Parisini esse
videtur. Non obstant huic sententiae loci dissimiles. Inscriptiones
locorum S. Scripturae tanquam res singularis in Parisino de in-
dustria omissae esse videntur. Inter inscriptiones capitum vel
aliarum particularum paucae facile praeteriri poterant. Inscriptiones
ad II, 24 et VII, 2 in Vindobonensi praeterea eum locum ob-
tinent, ut facillime oculum effugiant. Altera ex parte libri non
solum fere ubique in rebus maioribus, sed saepissime etiam in
minimis conveniunt. Ambo ex. gr. legunt II, 15, 1 r/yaJtr/fttva
pro ^yajiTj/iiva, II, 33 inscr. fiyf/od-ai pro fjytld&ai, III, 4 inscr.
evdea pro evdtrj. Errores codicis Parisini multi insuper e Vindo-
bonensi explicantur, cuius scriptura saepe eiusmodi est, ut false
legi possit. Quae omnia considerans recte colligere mihi videor,
codicem Parisinum e Vindobonensi fluxisse atque e numero testium
delendum esse.
Etiamsi autem libri fontem communem haberent, nullius aucto-
ritatis essent. lam quae de inscriptionibus librorum, capitum et
particularum minorum retuli, librarium nimiam libertatem sibi

usurpantem indicant. Sed etiam textus plurimis locis a textu reli-

quorum codicum ita discedit, ut eum non traditum, sed a librario

compositum fuisse manifestum sit. Rem ita se habere cum editio

Lagardiana passim doceat, singulis argumentis non est probandum.

Modo de origine librorum vel potius codicis Vindobonensis pauca
addiderim. Liber cum notas ad vitam ac mortem apostolorum
spectantes contineat, quae in codice Vindobonensi altero vel ve-
tustiore leguntur, et cum hoc etiam lectiones multas communes
habeat, iure colligimus, librarium hoc exemplar in usum suum ver-
tisse. Altera ex parte liber saepissime cum codice Vaticano 838 facit
vel cum editione principe, qua ille satis accurate exprimitur, ac

praesertim locos exhibet, qui nonnisi illis exemplaribus traduntur.

Itaque non est dubium, eum etiam ab his dependere, et cum quis
XXXVIII PROLEGOMENA.

librum impressum facilius possit consequi quam manuscriptum,

editio princeps librario cognita fuisse censenda est.

Codices Parisinus 1614 et Vallicellianus F 68 cum idem

fragmentum operis atque eundem fere textum tradant, eiusdem
familiae sunt. Fortasse etiam a familia librorum modo laudatorum
dependent. Textus quidem saepius diversus est; inscriptio vero
libri, cuius fragmentum exhibent, similis est inscriptioni librorum,
quae illius familiae propria est; lectiones quoque plures eandem
manum produnt, quae textum illius liberius formavit. Quomodo-
cunque autem codices exorti sunt, neque aetas neque textus eius-
modi est, ut eos in numero testium habeamus.
Similiter codices Ottoboniani duo in textu recensendo
praetermittendi sunt. Alter haud dubie ex Vaticano 839 descriptus
est. Alter ex eodem exemplari fuisse videtur. Insuper talis est,

ut vix legi possit.

Codices denique Constantinopolitanum et Petropoli-
tanum 241 inter testes locum non habere iam ex eis apparet,
quae supra de eis dicta sunt.
Nee vero ad textum restituendum editio princeps nobis
opus est. Codices enim, quos Turrianus in manibus habuit, etiam-
nunc exstant.
Codex Cretensis, quo editio nititur quemque editor in omnibus
fere se secutum esse profitetur, est Vaticanus 838 (= a). Rem
ita se habere haec ostendunt. Primo textus codicis et textus
editionis principis mirum in modum consentiunt. Omnia prae-
sertim, quae in codice in eoque solo interpolata vel ob homoe-
oteleuton aliaque ex causa omissa sunt, etiam in editione leguntur
vel desunt. Deinde orthographia librorum eadem est. Ubi editor
pro ovdhv exhibet ov&sv (II, 28, 8; V, 6, 10; VI, 12, 9) vel
(i7]»sv pro (Mjdsv (II, 39, 3; V, 7, 1; VI, 27, 7), iisdem locis
et codex hanc formam habet. Insuper uterque scribit II, 9, 2
a/iagrrnvros, II, 11, 2 ddoijrs pro d^arjrs, II, 18, 10 qvOco/im
pro. Qvao/iai, et Ante consonantes v e<pel-
sexcenties similiter.
xvanxbv ab editore quidem plerumque omittitur, in codice sae-
pissime legitur; in hoc vero, sive ab editore, sive ab alio, fere
semper deletum est. Denique scholia theologica, quae Turrianus
ex suo codice protulit, in Vaticano leguntur. Equidem ea in
commentario ad V, 7, 18; 20, 13; VIII, 12, 30 communico.
 CONSTITTJTIONES APOSTOLOKUM. XXXIX
Reliquos autem duos libros, quos etiam in manibus habuit, editioni
parandae paucissima vel paene nihil contribuisse editor ipse de-
clarat. Ceteroquin neque hi plane desunt.
Alter codex sine dubio Vaticanus 2088 (= b) est, in quo lectiones
singulares fere omnes leguntur, quas Turrianus in Prolegomenis
T
fol. i7 exscripsit scilicet xqejiov vel potius ngsjcmv pro Ivxgoixov
n, 57) I 3> sjti/isXovfcsiog pro sjiiOxQecpoiisvog II, 60, 1, Jtvxvmg
OWTQtxsiv pro jtvxvdC,eiv II, 60, 4, fianxioaxs pro (iv^Oaxs VII,
2 5j 7- Quinta codicis lectio, cuius mentionem fecit, sc. kxagd-elg
xal rvqxnfretq pro xen<pa>&eig, quod verbum I, 7, 7 legitur, hodie
quidem non apparet. Deest autem lectio in Vaticano 2088 haud
dubie, quia liber tempore progrediente mutilus fiebat ac praesertim
folia priora, quae earn continebant, deperdebantur. Turrianus
saltern se codicem integrum habuisse satis clare annuit, ne verbo
quidem librum magna parte carere dicens; et lectionem ad VIII, 3, 1
margini adscriptam ev aXXoig, non sv ccXXm solum, exhiberi notans
prodit,omnes suos codices etiam illam partem amplexos esse.
Nee vero lectiones in Prolegomenis commemoratae tantum in
Vaticano nostro inveniuntur, sed etiam eae, quae margini adscri-
buntur, et quidem, quod est maximi momenti, eae, quae iv aXXoig
seu in duobus reliquis libris exstare dicuntur, omnes, earum, quae
ad unum librum referuntur, maior sane pars, eaeque notabiliores,
ex. gr. II, 13, 5 d-iog pro d-sm, II, 20, 7 vjio dvolag, quod in a
et T (= textu Turriani) deest, II, 57, 12 xa xixva sxovaai pro
TSXvaQXOvOai a T, V, 10, 1 ogfiag pro bgydg, VI, 5, 6 figa^?]

(@Qaxty avxixsixo pro avxixuxo, VI, 8, 1 2xgax6vixog pro 2<xxoq-

vlXog, VI, 14, 4 Xfjiifia pro vjioXsi/ifta, VI, 16, 4 (mx&tjxcov xal
vlriov xal xXrjQOVofioav pro jiad-rjxcov VI, 27, 2 xal tvyagiQxiac,
,

xal pro xal, VII, 18, 2 avxijioirjxal pro novqxal. Accedit, quod
verba 616x1 (itxa xloxemg xal tpoftov &sov ovx fjXfts <pvXa£,at xr/i>

IjtayytXlav, quae Turrianus III, 1, 2 addit nihil de eorum origine

dicens, illo loco nonnisi in codice b leguntur. Nonnullae quidem
lectionum unius codicis in libro nostro non inveniuntur. At con-
siderandum est, eas non modo ad alterum, sed etiam ad tertium
Turriani codicem referri posse, et ex arguments allatis iam cer-
tissime apparet, librum Turriani alterum esse Vaticanum 2088.
Cum editor libro principali descripto de reliquis pauca dicens

nostrum priorem appellet, codex idem esse videtur cum eo, quem
XL PROLEGOMENA.

Calabria se accepisse exposuit. At haec fortasse minus

ante e
accurate dicta sunt.
tertius fuerit Turriani liber, difficilius est ad
definiendum.
Qui
In Prolegomenis de eius textu editor Notae nihit certi dicit.

marginales nee crebrae nee satis distinctae sunt, cum fons, e quo
fluxerunt, non accuratius designetur et lectiones unius
libri ad hunc
vel ilium codicem referri possint. Praeterea codices Vaticani ve-
qui supersunt, nunc parte priore tertia vel
tusti 1056 et 2089,
dimidia carent, cum Turrianus nota II, 5 margini adposita prodat,
omnes suos libros partem illam amplexos esse, atque textum
insuper simillimum praebent. Attamen conicere licet, editorem
unum ex illis libris legisse. Lectiones, quae in partibus librorum
nobis servatis margini adscriptae ad duos codices referuntur, omnes
in utroque exstant. Uterque insuper lectionum unius codicis
praeter paucas, quas Vaticanus 2088 quoque exhibet, has praebet:

VI, 28, 2 dosXyata pro afiagria, VII, 31, 1 evka^tig pro evOsfitTq T,
VII, 33, 4 eg vjcagxovotjg pro Ig vxagxfjq, VII, 34, 2 evfrvfirfiei
pro dvvdfiEi T. Uter autem revera Turriano praesto fuit? Vati-
canus 2089 partes libri VIII liturgicas omittit, cum Turrianus de

hac re nihil dicat. Exhibet autem duas lectiones margini editionis

principis adscriptas, quae in codice 1056 non inveniuntur, scilicet

VII, 11 inscr. oXiyomoxov pro oXiyotyvxov, et VII, 33, 3 dvvjtovkov

pro dvvjiovkoc, et ilia maioris momenti est, quia ad codicem Vati-
canum 2088 capitibus carentem referri nequit. Itaque Turrianus
etiam codicem Vaticanum 2089 adhibuisse censeri potest.
Nonne Turriani codex tertius autem illis quidem simillimus,
nee vero cum uno vel altero idem fuit? Quod quis coniecerit,
cum editor princeps ad verba rj/itrEgav yvcofirjv VI, 16, 1 adnotet
lectionem vfiEtigav yvmoiv, quae in nullo codicum laudatorum
exstat, et ad V, 19, 2 lectionem, quam libro Ottoboniano traditam
in notis exscripsi. Ad hunc librum vero ea non quadrant, quae
Turrianus de tertio suo codice in Prolegomenis dicit, scilicet eum
vetustum esse. Itaque potius censuerim, Turrianum huius codicis
vel alius similis notitiam nactum esse, cum liber iam imprimeretur.
Simili modo etiam lectio vfiere'gav yvmoiv, fortasse autem e mendo
editoris explicanda esse videtur. Utut autem haec res se habet,
certe tertius Turriani codex non tanti ponderis erat, ut eius causa
lectiones editionis principis exscribendae essent.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLI

Restant nobis codices decern vel undecim, si etiam Barberinum

numeramus, qui particulam libri VIII continet. Inter eos quatuor,
scilicet Vindobonensis 73, Petropolitanus 254, Ambrosi-
anus G 64 sup., Atheniensis, unam familiam efficiunt. Simi-
liter inter se conveniunt atque a reliquis discedunt. Neque tamen
ipsi aequales sunt. Primum locum obtinet Vindobonensis, infimum
Petropolitanus, inde a parte libri VII altera plura omittens ac
saepius textum valde adulteratum exhibens.
Deinde unius familiae sunt codices Vaticani 1056 et 2089.
Eidem prope ad illam familiam accedunt. Cum autem plures locos,
quos in ea mutatos fuisse infra videbimus, adhuc integros exhibeant,
saltern Vaticanus 1056, cum alter particulis locos illos continentibus
iam maiore ex parte careat, stirpem vetustiorem repraesentant.
Medius inter illas classes est Hierosolymitanus, plurimos
ex locis laudandis etiam integros, duos vel tres iam adulteratos
tradens.
Vaticanus 838 omnibus illis locis lectionem rectam servavit.
Altera ex parte plura habet, quae apud omnes alios testes desi-

derantur et haud dubie interpolata sunt, scilicet II, 6, 15; 13, 3;

V, 1, 8; 7, 11. 12. 21; 14, 16; 15, 3; VI, 3, 1 ; VII, 8, 6.
Locum singularem denique libri Vaticanus 2088 et Bod-
leianus obtinent. Inter omnes codices textum corruptissimum
praebent. Quamvis autem foedati non omnino spernendi sunt.
Haud pauca quidem in eis mutata, sed etiam multa fideliter trans-
scripta sunt.
Cui codici autem vel cui familiae in textu restituendo maxima
auctoritas attribuenda est? Lagarde codices Vindobonensem 73
et Petropolitanum, qui praeter Vindobonensem alterum et Pari-

sinum 931 soli ei praesto erant, fere ubique secutus est. Haud
dubie autem erravit. Non solum reliquos codices vetustos et
vetustiores non cognitos habuit, sed etiam non intellexit, illos
multis locis textum deteriorem exhibere quam editionem principem.
Qui adnotationes criticas diligenter inspexerit, id facile animad-
vertet. Hoc loco pauca monuerim. Codices illi habent II, 26, 5
xa&djtsg at dvvdfieig xm &eqi, reliqui coc 6 XgiOxbg xm jtaxgi,

sc. jtagiordod-m 6 didxovog xoj sjtiGxonm, V, 7, 18 d fj&sXrjOev

Xgiarog : « jtgoasrdy?] Xgiaxoq, VI, 14, 2 xgooxweiv xcu xbv
xvqiov r](icor 'I. XqiOtov xai xb jcavdyiov Jtvtvfia : jcqoOxvvuv
XLII PROLEGOMENA.

6ia XgiOxov xov xvgiov tjficov tv x<p Jtavaytco jivsv/iati, VII,

'I.

Osfiaq (lira Xqhjtov xcci nvi.vy.axoq, aylov

8 61a 'irjOov :
38,
XqiOxov, VIII, 6, 11 6 xov Jtaoaxlrjxov jtoofioZevq 6 d-sbq xov :

xaQaxZrjTov, VIII, 37, 2 xov xvtv/iaxoq jigofioXevq : 6 xov

jtvsvfcaxoq xvgioq. Quae lectiones rectae sint, non pluribus est

demonstrandum. Patet, textum codicum illorum librarii esse, qui

verbis Constitutionum offensus est, ita ut ea mutaret. Primo loco

sive II, 26, 5 ratio insuper ex eo apparet, quod textus vulgatus
propius ad Didascaliam accedit. Locis illis alii plures adiungi
possunt. Cf. II, 55, VI, 15, 4;
1; 30, 10; VIII, 5, 7. Sed ex
allatis iam satis apparet, codices in manus incidisse, quae parum
tide dignae sunt.
Neque Hierosolymitanus dux haberi potest. Minus quidem
adulteratus est quam illi, maiorem locorum modo laudatorum
partem recte tradens. At tribus saltern locis, praesertim ad spiritual
sanctum spectantibus, corruptus est. Textus insuper vitiis mino-
ribus satis abundat.
Inter codices Vaticanos unum parvae auctoritatis esse iam ex
eis elucet, quae supra de eo dicta sunt. Etiam duo, qui Vindo-
bonensi et Petropolitano propinquiores sunt, crebrioribus vitiis

laborant, praeterea maiore operis parte carent, maxime Vaticanus

2089, quam qui in textu recensendo primum locum obtinere
possint. Palma haud dubie Vaticano 838 adiudicanda est. Liber
quidem interpolationibus pluribus corruptus est. Additamenta autem
maxima ex parte non alia sunt ac loci S. Scripturae, inserti ad
argumenta biblica augenda. Uno loco (VI, 3, 1) Constitutiones
ipsae causam textus emendandi paene iustam praebent. De cetero
non animadvertimus librarium de consilio textui manus intulisse.
Codex potius optimae notae est, eumque textum in universum
fidelissime servasse inprimis Didascalia et Didache probant. Praeter-
ea liber solus opus fere integrum servavit, Constitutiones una cum
Canonibus apostolorum. lure itaque hunc textum recensens tan-
quam fundamentum adhibuisse mihi videor. Inprimis in scriptura
velponendo v scpsZxvaxixov et eiusmodi eum secutus sum. At-
tamen caute eum duxi. Ubique reliquos testes diligenter consului,
ne nimiam fidem illi haberem.
Testes autem sunt non solum codices graeci, sed etiam
Didascalia apostolorum et versiones Constitutionum orientales.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLIII

Didascalia in ea saltern parte operis respicienda est, quam Con-

stitutor intactam reliquit, versiones illae etiam in particulis inter-
polates vel mutatis. Testes cum scripturam alieno sermone tra-
dant, versiones Constitutionum praeterea non ex exemplari graeco,
sed ex aliis versionibus fluxisse videantur, aethiopica ex arabica,
arabica e coptica, non magni ponderis sunt. Nonnunquam autem
cum codices graeci pari fere auctoritate alii contra alios stent, in
textu definiendoadiumentum gratum praebent. Minimi pretii est
ex ratione iam dicta Didascalia aethiopica (= B). Cum autem
typis impressa fuerit, facile earn quisque potest consequi. Edidit
earn vel potius capita I— XXI et initium capitis XXII (C. A.
I— IV, 13,1), quae sola in codice Societatis biblicae Londinensis
exstant, translatione anglica addita Th. Pell Piatt. 1
Didascalia arabica (= A) cum uno tantum membro a textu
graeco distet, maioris momenti, sed praeter paucas particulas,
quas Abraham Ecchellensis libro inseruit, qui inscribitur: Euty-
chius patriarcha Alexandrinus vindicatus 1661, et alias, quas equi-
dem in libro meode Constitutionibus apostolorum 189 1 p. 217
— 21; 226 36 germanice atque in volumine huius operis altero
p. 120 — 136 latine versas edidi, hucusque non publicata est. Duae
recensiones discerni possunt. Altera Constitutiones I— VI am-
plectitur et hanc scripturam non integram exhibet, sed aliquot
particulas omisit, praesertim V, 13 — 16 et VI, 7 — 29, inde a libro III

ordinem mutavit et altera ex parte sex capita adiecit, ipsa autem

codicibus ordinem Constitutionum III — VI diverse mutantibus et
particulas alienas diversis locis ponentibus in plures classes divi-
ditur.Duas classes, earn, quae plurimis codicibus traditur, et earn,

quam Wansleben 2 legit, in libro commemorato p. 222—24 de-

3
scripsi, alias Guil. Riedel exposuit. Altera recensio Constitutiones
I — VII exceptis capitibus 47 et 48 libri VII amplectitur et hanc
scripturam accurate reddit, ordinem non mutans neque aliena ad-
dens praeter prologum qui etiam illi recensioni praefixus est.
,

Haec recensio haud dubie primigenia est; traditur codice K IV

24 Musei Borgiani, et nuperrime ab Antonio Baumstark detecta

1 The Ethiopic Didascalia or the Ethiopic version of the Apostolical Con-

stitutions. Londini 1834.
2 Hlstolre de Ve'gllse d'Alexandrie 1677.
J Die Kirchenrechtsquellen des Patrlar chats Alexandrien 1900 p. 28—32.
XLIV PROLEGOMENA.

et in ephemeride Oriens christianus III (1903), 201 — 208 descripta

fuit. Cum alteri recensioni praestet, doleo, quod nondum noti-
tiam eius ampliorem habemus. Verumtamen minime dubito, me
sine detrimento notabili ea carere posse. Constitutiones I VI —
etiam in altera recensione leguntur, et liber VII codicibus graecis
ita traditur, ut de textu fere nusquam suspicio moveatur. Ilia

autem recensio mihi praesto fuit in versione germanica, quam

Dr. Dannecker e codicibus Parisinis confecit quamque benignissime
mihi communicavit. Consului earn, ubicunque ad textum consti-
tuendum necessaria vel utilis esse videbatur.
Liber VIII Constitutionum maxima ex parte apud Orientales
in scriptura recepta fuit, quae dicitur Canones apostolorum et

partim in LXXI partim in LXXVIII (LXXIX) particulas seu

canones dividitur, et in scriptura, quae octo libros numerans efficit

Octateuchum Clementinum alterum et a graeco nostro seu Con-

stitutionibus apostolorum discernendum. Textum Canonum illorum
thebaicum seu sahidicum Lagarde 1 edidit, I. Leipoldt 2
eum in

linguam germanicam transtulit addiditque plura scripturae frag-

menta e codice hucusque ignoto, Parisino Copte 130, 3; textum
Octateuchi illius boheiricum seu memphiticum versione anglica
3
addita H. Tattam publicavit. G. Horner 4 textus arabicum et

aethiopicum edidit eosdemque aeque ac textum sahidicum sermone

anglico interpretatus est. Plures alii textus a viris doctis saltern
describebantur, ex. gr. Octateuchus syriacus ab IgnatioRahmani
patriarcha Antiocheno secundum codicem, e quo Testamentum
5

Domini nostri edidit, ab Antonio Baumstark 6 secundum codicem

Musei Borgiani El. sep. V. Liber VI Octateuchi syriaci (= Con-
stit. apost. VIII, 27— 28; 30—31; 32, 18—19; 33-34; 42-46;
3 2> 1
— 1 7) a Paulo de Lagarde 7
e codice Parisino Didascaliam

1
Aegyptiaca 1883 p. 209—91.
2
Texte und Untersuchungen edd. O. de Gebhardt et A. Harnack nov. ser.
XI, i b 1904. Cf. Theolog. Quartalschrift 1904 p. 429—42.
3
The Apostolical Constitutions or Canons of the Apostles in Coptic 1848.
' The Statutes of the Apostles or Canones ecclesiastici edited with Trans-
lation and Collation from Elhiopic and Arabic MSS.; also a Translation
of the
Saidic and Collation of the Bohairic Versions; and Saidic
fragments 1904.
6 Testamentum
Domini nostri 1899 P- XI. X—
G
Oriens christianus I (1901), 120—22.
7
Reliquiae iuris eccles. antiquissimae syr.
1856.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLV
exhibente fere totus etiam editus est; deest particula paenultima
tantum (= Const. VIII, 46). Mihi versiones orientales, cum
liber VIII optime codicibus graecis tradita sit, iuste praetermit-
tendae esse videbantur. Modo ad caput 47 seu Canones aposto-
lorum eas adhibui.

Libri VIII maxima pars insuper in scriptura graeca supra p. XVIII

commemorata (= Efpitome]) exstat, quae libro illi propinquissima,
sive eius fons sit sive ex eo fluxerit, in textu recensendo non est
neglegenda. Textus scripturae in tomo II huius operis p. 72 — 96
ipse publicatur.

De apparatu critico haec animadvertas velim. Lectiones

codicum graecorum ad rem seu sensum pertinentes omnes in eo
commemorantur. Menda autem orthographica et praesertim ex
ithacismo exorta fere nusquam notavi. Neque de v E<peXxvGTixdi,
a vocabulis ovrco, axQi et /isxqi adiuncto, imxa adscripto (sub-
scriptum codices non habent) rationem reddidi. Sufficiant ea,

quae codices describens de his rebus dixi. Codicum porro Petro-

politani (p) et Vindobonensis (v) nonnisi lectiones insigniores
exscripsi, praesertim eas, quas uterque liber vel alter una cum
Ambrosiano (m) exhibet, vel eas, quas Lagarde fere semper secutus
est, ita ut inde appareat, quomodo textus Lagardianus a meo uni-
verse saltern divergat. De reliquis illorum codicum lectionibus
lectorem ad editionem Lagardianam remitto, in qua numeris et

inscriptionibus capitum exceptis omnia diligentissime et amplissime

denotata sunt, etiam omne v l<pe%xv6Tixbv et iota adscriptum;
paucissima tantum praetermittuntur vel false leguntur, ita ut codices
ex ea accurate cognosci possint. Denique codicis Vaticani 2088 (b)
pars prior vel ea, quam etiam codex Oxoniensis (o) ei propin-
quissimus exhibet, diligenter descripta est; in parte posteriore
autem vel inde a capite 23 libri VI, cum liber barbarus sexcenties

manifeste aberret, eae lectiones tantum mihi communicandae esse

videbantur, quae alicuius momenti sunt vel in aliis quoque codi-

cibus exstant.

Apparatui critico subiunxi commentarium. Constitutiones prae-

cipue ex aliis scripturis veteribus vel locis parallelis illustrandae

erant, quorum multos me Cotelerio debere profiteor, viro de

litteris christianis optime merito ac nunquam satis laudando.
Funk, Didasc. et Constit. ap. 1. IV
XLVI PROLEGOMENA.

In textu scripturae I— VII, 32, ubi duae partes discerni pos-

sunt, quarum altera e Didascalia et e Didache transumpta, altera

ab auctore profecta est, in libris I— VI ea, quae Constitutoris sunt,

in libro VII autem ea, quae Didaches sunt, linea subdita notavi, ut
lector statim perspiciat, quomodo illi libri transformati fuerint vel
quae Constitutor de suo addiderit.

V.
Superest, ut de partitione operis pauca dicam.
Opus in libros octo divisum nobis traditum est, et in fine

vel in canone LXXXV ipsum se ita distinctum designat. Dida-

scaliae orientales, arabica et aethiopica, quae Constitutiones I— VI
reddunt, non in libros sex, sed in plura capita divisa sunt. Inde
autem vix colligendum est, illam partitionem non auctoris operis
esse; sed verisimilius est, auctorem Didascaliae arabicae earn non
sufficientem habuisse atque accuratiorem instituisse.
Libri octo praeterea in omnibus codicibus, excepto Vaticano
2088 et fortasse Oxoniensi, in capita dividuntur. Hanc partitionem
autem non auctoris esse, sed alicuius posterioris, satis apparet.

Similiter libri impressi opus in libros ac capita divisum tra-

dunt, atque in universum eadem capita exhibent, cum libri manu-

scripti hac in re paulum inter se divergant. Editorem principem
enim posteriores secuti sunt, inprimis Cotelerius, nisi quod menda
illius typographica correxit et in libris V et VII numerum capitis I

in initio librorum posuit, cum Turrianus eum paulo post exhi-

beret. 1 Itaque de partitione recepta vel vulgata dici potest. Quae
cum partitione codicibus tradita quidem non plane consentit. Cum
autem per saecula plura usitata fuisset, mihi servanda esse vide-
batur. Neque vero earn omnino retinui. In editionibus aeque
ac in codicibus plura capita loco prorsus inepto incipiunt (cf. I, 3
11,25.26.31; VI, 25). Itaque ubi necessarium vel consentaneum
esse videbatur, initium capitum loco paulo priore vel posteriore
posui, scilicet I, 1. 3. II, 23. 25. 26.
31. 33. 38. 44. 53. 61;
5;
III,8; IV, 3; V, 15. 19.20; VI, 19. 25. 28; VII, 12. 13. 28. 33. 39.
41. 42.44.45; VIII, 11. 13 6— —
15. 36-41, et epilogum operis

1
Lagarde caput 63 seu ultimum libri II non signavit, in iibro VIII
capita 12 et 13 in ununi contraxit, numerum 37 autem omisit, ita ut inde a
capite 38 eius editio cum reliquis iterum consentiat.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XL VII
insignivi numero 48. Capita huius editionis igitur cum capitibus
editionum priorum universe consentiunt; modo non semper accu-
rateeodem loco incipiunt. Ubi vero viam novam ingressus sum,
numeri capitum veteres uucinis ( ) inclusi suis locis adpositi sunt.
Cf. I, i, 2; 3, 2; 5, 2 etc.
Sin autem editores priores in tantum sequi potui, altera ex
parte capita in versus mihi dividenda esse videbantur. Qua in
re etiam Didascalia respicienda erat, ut consensus scripturarum
manifestior fieret.

Inscriptiones capitum in commentario pono, non in apparatu

critico, et textui graeco adiungo versionem latinam. Lectiones
codicum varias uncinis inclusas addo, nee vero omnes, cum par-
ticulae non auctoris operis sint, sed notabiliores tantum.
Dixi, non in omnibus
capita codicibus eadem esse neque
editiones eundem ordinem capitum exhibere ac codices vel potius
Vaticanus 838, cuius ab ordine editiones dependent. Ordo codicum
Vaticani 838, Petropolitani ac Vindobonensis etiam accuratius de-
scribatur.
Cum ille aeque atque editiones librurn primum in capita X distinguat,
hi capita XI habent; caput VIII enira in duo dividunt, IX
versu 17 caput
incipientes et sic inscribentes : Ilepl zov fj.rj xaXlwnl^sa&ai yvvalxa morrjv
xal OTtmq ccvttjv iv dyoga xal navxa%ov diayh'sa&ac XffV-
In libro secundo eidem duo codices capita IX, X et XII non agnoscunt.
Caput XI igitur est eis IX, XIII = X, XIV = XI et sic deinceps usque ad
caput XLIII vel XLIV, unde codices ipsi inter se discedunt. Vindobonensis
ordinem ilium persequitur. Capita LX et LXI quidem non denotantur, locum
autem trium capitum obtinent, cum capita duo ultima vel LXII et LXIII
numeris £' et get' inscripta sint. Petropolitanus capita XLIII et LIV non
agnoscit. Itaque caput XLIV in eo est XL, LV = L et similiter usque ad
caput LIX, post quod plura capita non quidem ponuntur, sed numerantur, cum
capita LXII et LXIII in codice sint vt' et ve'. Nonnulla capita codices
praeterea alio loco incipiunt atque editiones vel Vaticanus, scilicet XV v. 2,

XXXIX v. 4; Petropolitanus insuper XL verbis [iij xoivaivskmaav XXXIX, 5.

Libri tertii caput VI codices eidem in duo distrahunt, v. 3 caput VII

incipientes et inscribentes: Onotq at xW ai f^cftfTptj/zevag ocpstXovaiv sxsiv
rag itQoodovg. Inde a capite VII igitur numero editionis unum addunt. Codex
Vaticanus non solum illud caput dividit, sed etiam XV, quare caput ultimum
vel XX est ei XXII. Capita nova autem in Vattcano inscriptione carent.

Qua de causa Turrianus, caput quodque inscribens, ea praetermisisse videtur.

Capita libri quarti in editione et in codicibus eadem sunt.

Libri quinti caput I codices illi tres rursus dividunt, versu 3 caput II

ponentes, nee vero inscribentes. E capite XIV porro, quod est eis XV,
IV*
XLVIII PROLEGOMENA.

quinque capita efficiunt. Itaque caput XVI est eis XX, caput XX vel ultiraum

XXIV. Inscribunt c. 14, 2: id nsgl 'lovda xov ngoSoxov, c. 14, 7: i'C, oxi

ov avintagrjv 'lovdag xvgiov nagadtdovai xacg fia^tjxaZg xa

ev xiS ibv
b ir{ xa nsgl xov owxijga Ttgoek&ovxa iv x<5 olxoi
liveti'iQitt, c. 14, 9 :

Kaid<pa xal "Avva xal naga Ihldxu), c. 14, I2 b <#' dnodti&q xwv tov :

Xgiaxov 7ia9tjfidza>v ix ygatptxujv fxagzvpiwv. Hoc modo etiam codicem

Vaticanum sectionem illara partitum esse numerus capitis XVI demonstrat,
qui ei est x . Expresse autem codex nihil exhibet nisi inscriptionem primam
eamque succinctam, scilicet verba nsgl xov 'Iovda, et numerum t'C,' atque
inscriptionem ad hoc caput attinentem. Unde partitio editionis principis facile

explicatur. Turrianus libri caput I praeteriit, quia, et quidem in omnibus

codicibus, inscriptione caret, et ubi codices secundum exhibent, primum posuit.

Capiti XIV ea inscripsit, quae in codice Vaticano legit, cum inscriptione
propria vel prima duas sequentes coniungens.
Librum sextum codices eodem modo partiuntur atque editiones.
In libro septimo e parte capitis I altera et parte capitis II priore caput II
efficiunt. Pars igitur capitis II altera est eis caput III, caput III = IV et

similiter deinceps. Capita XLVII— XLIX Vindobonensis quidem inscribit, nee

vero numerat; linea ornata ea a praecedentibus separat, ita ut quasi locum
appendicis libri obtineant. Petropolitanus cum maiorem huius libri et sequentis
partem omiserit, iam non est respiciendus.
In libro octavo codices cum inter sese turn ab editionibus maxime di-
vergunt. Nonnulla tantum exscribenda esse videntur. Cum priora capita cum
editionibus consentiant, caput IX est codicibus Vaticano et Vindobonensi XII,
X = XIII et similiter usque ad caput XXXII =
XXXV. Cuius capitis singulas
sententias numerantes codices numerum capitum multo adaugent. Vaticano
caput XXXV est LIV, XLII = LXV; Vindobonensi XXXV = LV, XLII =
LXVI, XLVI = LXXI.

D.
CANONES APOSTOLORUM.
Cum Canones apostolorum a Constitutionibus separati col-
lectionibus canonum vulgarentur, nonnunquam evenit, ut in illo
opere aut omnes aut plures saltern omitterentur. Accedit, quod
nonnulli Constitutionum codices fine mutilarentur. Revera duo
tantum Canones omnes amplectuntur, Vaticani 839 et 1506, et
ultimum ne ille quidem integrum. Vaticanus 2089 iam >" canone
IX desinit. Petropolitanus quinquaginta canones tantum selectos
tradit. Vaticanus 2088, Vindobonenses, Parisinus
971 eis omnino
carent. Illis codicibus autem adiungitur Barberinus III, 35 iam
laudatus, cui praeter capitaConstitutionum de ordinationibus
agentia etiam canones plures debemus.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. XLIX

Quae cum ita sint, libri quoque ad textum restituendum ad-

hibendi sunt, qui collectiones canonum continent. Tabulam eorum
confecit Pitra in tomo
priore Historiae et monuui. iuris eccles.
Graecorum p. Attamen
3 sq. non omnes enumeravit, sed eos
tantum, qui aut praestantiores aetate sunt aut minus cogniti aut
notabiliores singulari quadam ratione. Equidem nonnisi parvam
partem conferre potui. Inde vero editio vix detrimentum cepit.
Libri, quos legi, mihi textum communiter optime servatum esse

demonstrabant. Fundamentum textus recensendi praeterea non

codices huius classis constituunt, sed potius ii, qui opus auctoris
Canonum ipsum vel Constitutiones praebent. Cum Canones a
Constitutionibus separarentur et collectionibus canonum insere-
rentur,summatim quidem summa diligentia describebantur, verba
autem vel forma non aeque observabantur. Quae vim senten-
tiarum non tangebant, facile mutari poterant; quae opus quidem
universum spectabant, particulae vero separatae non conveniebant,
etiam mutanda erant.
Codices, quos conferre mihi licuit, hi sunt.

1. Vaticanus 1980 (=a), membranaceus, forma IV, saec. XII,

foliorum 195, post epitomen libri VIII Constitutionum (f. 5 — 17)
et Capitula Constitutionum (f. 17'— i8 v ) f. i8
v
— 28 r
Canones
apostolorum exhibens.
Vaticanus 1168 (=|3), membranaceus, forma IV, saec. XI,
2.

foliorum 160, fol. 147 —

153 Canones tradens, nonnullos autem
omittens vel ordine inverso ponens.
3. Vaticanus 827 (= /), membranaceus, in folio, saec. XI
—XII, foliorum 245, fol. 21—26 Canones ap. continens, fol. 3

etiam caput Constitutionum praecedens vel caput epitomes libri

VIII ultimum usque ad verba vjtodidxovoi xal dvayvtiioxcu v. 13

exhibens et quidem inscriptum Kavovsg exxZiyOiaOxixol xmv aylmv
dnooxoXmv aotoOxaXevxei; dia KXrj(isvxoq.

4. Palatinus 376 (= d), chartaceus fol. — 17 saec.

1 XV,
fol. 18—289 membranaceus saec. X, fol. 1 — 13 Canones apo-

stolorum continens ac pluribus addens scholia. Cf. Stevenson,

Codices mscr. Palatini graeci 1885 p. 243.

5. Vallicellianus F 10 (= f),
membranaceus, forma IV,
saec. XII, fol. 252, post duos libellos in volumine II huius operis
impressos, sc. Capitula Constitutionum triginta (f. 22—23) et
 PROLEGOMENA..

'Can ones apostolorum in synodo Antiochena emissos (f. 24—25),

et pauca alia Canones apostolorum proprie dictos 29 37 fol. —
exhibens inscriptos Jttgl EVTat-iac xavovtg tcov aylcov ajioOroXmv.
6. Vallicellianus F 47 (=5), membranaceus, forma VIII,

saec. XII, fol. 25 — 31

Canones continens.
7. Barberinus 42 (= if) membranaceus, forma VIII,
III,

saec. XI, fol. 137 —

144 Canones tradens, quos sequuntur Aid-
ra§ig tcov aylcov dnoaroXcov jisqI xaQnocpogicdv scilicet Capitula ,

Constitutionum XXVIII et XXX, Tcov aylcov dxooxoXcov IlirQov

xal IlavXov diaxa^iq = C. A. VIII, 33, Nicaenae synodi canon III,

sectiones libri I Constitutionum de barba et capillis.

8. Florentinus vel Laurentianus Plut. IX, 8 (= #), mem-

branaceus, in folio, saec. XI, foliorum 354, olim Balsamonis pa-
triarchae Antiocheni f c. a. 1200, post epitomen libri VIII
Constitutionum (f. 20 — 29) f. 29 — 34 Canones apost. praebens.

Cf. Bandini, Catalogus codd. mscr. Biblioth. Medic. Laur. I, 396.

9. Monacensis 380 (= x), chartaceus, in folio, saec. XIV,
paginarum 568, pag. 153 —
161 Canones tradens atque pluribus
scholia adiungens, quae publicavit Lagarde in Reliquiis iuris eccles.
antiqu. gr. 1856 p. 20 — 35. Cf. Hardt, Catalogus codd. mscr.
graec. Biblioth. Reg. Bavar. IV, 131 — 183.
10. Parisinus 1614 (=A), supra p. XXX descriptus. Exhibet
maiorem Canonum partem fol. 32 37. — Ordinem quidem plane
invertit, incipiens canone 21 et postremo loco ponens canonem 32,
et textum saepe corrupit; nonnullos autem canones fidelius ser-

vavit quam reliqui codices huius classis.

11. Parisinus 1320 (=//), membranaceus, forma IV, saec. XI,

foliorum 292, Canones ap. fol. 59 — 63 exhibens.
12. Parisinus 1324 (= v), membranaceus, in folio, duabus
columnis scriptus a. 1105, foliorum 389, Canones ap. fol. 51 — 58
tradens.
13. Parisinus 1334 (= g), membranaceus, in folio, saec. X,
foliorum 313, Canones ap. fol. 49 — 53 continens.
Codices huius classis universos designo littera K. Cum cre-
briores sint atque secundum gradum teneant, non omnes lectiones
exscribere ausus sum, timens, ne nimium spatium rebus levioribus
usurpem. Lectiones librorum singulorum, nisi alicuius momenti
esse videbantur, omisi. His codicibus etiam Petropolitanus 254
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. LI

adnumerari potest.Cum enim ubique fere cum eis consentiat et

Canones apostolorum non protinus Constitutionibus adiungat, sed
eis Legem apostolorum canonicam (cf. vol. II p. 150—153) prae-
ponat, iure conicere licet, eum hanc scripturam non operi uni-

verso vel Constitutionibus, sed collectioni canonum debere. Nolui

autem eum a testibus separare, cum quibus Constitutiones tradit.

Praeter codices manuscriptos ad textum restituendum etiam

libri impressi plures subsidia praebent. Primum locum obtinet
collectio canonum Ioannis Scholastici Antiocheni, annis 565 — 577
patriarchae Constantinopolitani, quam Voellus et Iustellus in Biblio-
theca iuris canonis 1661 p. 499 — 602 e codice Collegii Claro-
montani Parisiensis ediderunt. Canones apostolorum exceptis
tribus, scilicet 2, 13, 82, omnes operi inserti sunt. Non omnes
quidem accurate e Constitutionibus derivati sunt. Nonnunquam
vero hanc collectionem verba Constitutionum fidelius servare quam
ceteras iam canon I probat; particula xoivvv, quam Ioannes isque
inter collectores canonum graecos solus ibi exhibet, certe ad Con-
Canones adiungit, cum in exordio
stitutiones referenda est, quibus
scripturae locum consentaneum non habeat. Scriptura si casti-
gatior nobis proposita esset, haud dubie etiam propius ad Con-
stitutiones accederet. Pitra in Iuris eccles. Graec. historia et

monumentis I, 14 16 plures lectiones publicavit a textu vulgato

differentes et cum textu Constitutionum consentientes. Equidem
codices aliquot inspiciens idem inveni. Paucas lectiones notavi;
cf. can. 80 et 85. Quamdiu non ab omnibus partibus
textus

correctus est, editionem illam adhibeamus oportet. Designo col-

lectionem I.

Accedunt Canonum versiones veteres. Una, scilicet arabica,

hucusque nonnisi libris manuscriptis cognita est. Quatuor autem

vel quinque, cum syriacae duo exemplaria exstent, typis expressae

sunt, scilicet
1 . Latina Dionysii Exigui (== L) canones quinquaginta priores
amplectens, optime edita in fasciculo primo Ecclesiae occidentalis
monumentorum quem C. H. Turner a. 1899
iuris antiquissimorum,
publicavit; duae Dionysii interpretationes, quae autem
vel potius

ad verbum fere ubique consentiunt; modo ea, quam Turner primus

in lucem produxit, canones 49 tantum numerat, canones 26 et

27 recensionis vulgatae in unum contrahens.

 LII PROLEGOMENA.

2. Syriaca (= S), quam Ebed Iesu Nomocanoni inseruit

atque A. Mai una cum interpretatione latina in Scriptorum vet.

nov. collect, tomo X 1838 p. 8—17 edidit;

3. Syriaca altera (= SI), quam Lagarde ex eodem codice

Parisino, cui debemus Didascaliam apostolorum, in Reliquiis iuris

eccles. antiquissimis syr. 1856 p. 44 — 60 publicavit;

4. Coptica (= C), quam primus addita versione anglica

edidit Tattam, The Apostolical Constitutions or Canons of the

Apostles in Coptic 1848 p. 173—212, deinde Lagarde, Aegyp-
tiaca 1883;
5. Aethiopica (= A), quam W. Fell, Canones apostolorum
Aethiopice 1871, publici iuris fecit ac versione latina illustravit.

Versiones ad lectiones tenuiores quidem constituendas pauca

contribuunt. Neque vero neglegendae sunt. Nonnullos canones
fidelius tradiderunt quam collectiones graecae. Collationem vel
interpretationem versionum syriacarum accuratam Dr. Dannecker
mihi paravit.
lam dixi, Canones una cum Constitutionibus tra-
codices
dentes in textu recensendo duces esse habendos. Canones autem
enumerantes non eos sequi debemus, cum aut nullos aut falsos
numeros ponant, sed potius ceteros scripturam haud dubie rectius
'
disponentes. Modo scriptura ineunte libri illi ordinem rectius
tradere videntur. Verbum xeiqotoveio&cd non repetentes de ordi-
natione episcopi et reliquorum clericorum simul vel uno canone
agunt, non duobus, sicut collectiones canonum, cumque versione
syriaca Lagardiana approbentur, illos secutus sum. Cum autem
altera ex parte numerus canonum LXXXV, quern iam Ioannes
Scholaticus expresse testatur, servandus sit, canonem proximum
vel tertium collectionum interpretem latinum sequens in
duos divisi.
Ceteroquin non solum codices graeci, sed etiam versiones numeros
diversos praebent. Versio syriaca ab Ebed Iesu tradita canones 12
et 13 atque 49 et 50 in singulos contrahens habet in universum
canones 83; versio syriaca Lagardiana 82 insuper canone 48
omisso; versiones coptica et arabica 56. Liber synodi Aethiopum
quatuor collectiones vel recensiones habet, quarum duae canones
56,
duae canones 81 numerant. Cf. quae in libro de Constitutionibus
apostolorum p. 262—265 exposui.
 SIGLA. LIII

SIGLA.
I. DIDASCALIA.
L versio latina vetus.
S versio syriaca (codicis Parisini).
Sc versionis syr. cod. Cantabrigiensis.
Sm „ „ „ Mesopotamicus.
Sp „ „ „ Parisinus.
c Constitutiones apostolorum.

II. CONSTITUTIONES.
a codex Vaticanus 839 p. XXIV.
b 2088 p. XXIV.
d 1506 p. XXV.
e 2089/21 1 5 p. XXV.
f „ Barberinus III 55 p. XXVIII.
h „ Hierosolymitanus III, 3 p. XXXIV.
m „ Ambrosianus G 64 sup. p. XXVIII.
o „ Bodleianus Misc. 204 p. XXXII.
P „ Petropolitanus 254 p. XXX.
s „ Atheniensis 1435 p. XXXIV.
v „ Vindobonensis hist. gr. 73 p. XXVIII.
G codd. a — v.

A Didascaiia arabica.
An Anastasii fragmenta.
B Didascaiia aethiopica.
D Didascaiia latina et syriaca, in libro VII Didache.
E Epitome libri VIII Constitutionum.
L Didascaliae versio latina.
S » „ syriaca.
T Turriani editio VIII, 47, 8$ b — 48.
Canon, apost. cod. Vaticanus 1980.
1 168.
827.
„ Palatinus 376.
„ Vallicellianus F 10.

F 47.
„ Barberinus III, 42.
n p. XLIX-L.
» „ Laurentianus IX, 8.

„ Monacensis 380.
„ Parisinus 1614.
1320.
1324.
1 JJ4-
K codd. -s.
Funk, Didasc. et Constit. ap. I.
LIV SIGLA.

A Canon, a p. versio aethiopica.

C „ coptica.
L ., latina.
'
p. LI-LI1.
S „ syriaca.
SI „ syriaca altera,
1 Collectio canon. Ioannis Schol.

+ addit vel addunt.

> oraittit vel omittunt.

transponit vel transponunt
i. m. in margine.
i. t. in textu.

Pr primum.
sec secundum.
tert tertium.
pr. m. prima manus.
rel reliqui codices.
 ADDENDA ET CORRIGENDA.
Vol. I.

p. II 1. 5 1. interpoktam.
p. 1—29 in superscriptione paginae numerus libri (I) omittebatur, quare ubique I
praemittas.
p. 28/29 !• ^ adde in notis: Vocem vae vel oval iam Ignatius Trail. 8, 2 et
Polycarpus Phil. 10, 3 verbo Iesaiae 52, 5 praemittunt et cum hoc in
unum dictum conflant, et ille sicut primus testis ita fortasse etiam auctor
est huius modi dicendi. Constitutor locum III, 5, 6 repetit. Ps.-Ignatius
Trail. 8, 3 Ignatium transcribens locum adsimulat formae, quam S. Scrip-

tura vel Didascalia et Constitutiones exhibent, cum Ignatius ipse dictum

Iesaiae liberius allegaverit. Dictum illo modo compositum proferunt
etiam Athanasius, Apol. ad Constant, c. 28 (Migne PG. 25, 631), Gre-
gorius Nyss., De oratione dom. serm. Ill (ib. 44, 11 54), Chrysostomus,
In Genes, hom. VII, 2; In Acta apost. hom. 46 (ib. 53, 63; 60, 325),
Patricius, Confessio c. 21 (PL. 53, 811); syn. Turonensis a. 461 c. 1.

quae E. Nestle exposuit in The Expository Times 1897

Cf. p. 13 — 15.
p. 42 ad 1. 15 lege Mt. 13, 9 pro Mt. 13, 19.
p. 81, 29; 117, 16 pro KaoO.tttov 1. Buoueiwv. Didascalia quidem dicit de
libris Regnorum; Constitutor autem I, 5, 2; 6, 4. 11 distincte scribit

tag Baatlslovg.
142 ad 16 lege Deut. 19, 17 pro Deut. 19, 7.

206 ad 8 1. Luc. 6, 28 (Mt. 5, 44) pro Mt. 6, 44.

211 ad 7 1. I Petr. 2, 9 pro II Petr. 2, 9.

230 ad 20 1. Prov. 29, 17 pro Prov. 29, 18.

p. 245 ad 14 1. Sirach 15, 12 pro Sir. 15, 22. .

p. 309 ad 11 1. Ies. 52, 11 pro Ies. 52, 1.

327 ad 3 1. ftiqiv pro fil&V.

365 ad 4 1. Ioann. 13, 17 pro Ioann. 13, 7.

398 ad 14 1. Mt. 14, 31 pro Mt. 14, 11.

466 ad 5 1. IV Reg. 6 pro Reg. 6.

466 ad 19 1. Mt. 12, 25 pro Mt. 12, 15.

470 ad 4 1. Luc. 1. 2 pro Luc. 1, 2.
p. 556 ad 19 1. Ps. 103, 9 pro Prov. 103, 9.
LVI ADDENDA ET CORRIGENDA.

Vol. II.

XXII. Textum Constitutionum ecclesiae aegyptiacae arabicum et textum

eiusdem scripturae aethiopicum integrum G. Horner versione anglica
addita interea publicavit in libro: The Statutes of the Apostles or Canones
ecclesiastici 1904. Textus ambo autera, nisi quod aethiopicus capita
scripturae tria priora etiarn plena, nondum decurtata tradit, minoris
auctoritatis sunt, cum a coptico derivata sint. Cf. quae disputavi in
Theologische Quartalschrift 1906 p. 1 — 27.

•-**«-
 TEXTUS.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I.

 DIDASCALIA
id est

Doetrina eatholiea duodeeim apostolorum et sanctorum

discipulorum salvatopis nostri.

I.

5 Dei plantatio vineae eatholiea ecclesia eius, [et] electi [sunt],

qui crediderunt in earn quae sine errore est vera religio, qui aeter-
num regnum (eius) fructuantur per fidem, virtutem acceperunt et
participationem sancti eius spiritus, armati per ipsum et succincti
timorem eius, aspersionis participes honorificandi et innocentis

10 sanguinis Christi, qui fiduciam acceperunt omnipotentem Deum

5 Ies. 5, i. 2; 6i, y, Mt. 15, 13. 7 UPetr. 1, 11. — 9 I Petr. i, 2.

10 Rom. 8, 15.

1 —4 Didascalia etc. S : > L |

5 vineae cath. eccl. : et vinea sancta
ecclesiae catholicae S : testes omnes hoc loco inter se divergunt; L textum
rectum tradere videtur, postea autem duo vocabula (et sunt) de suo addidit . . I

7 eius fr. per fidem S C fruct. et per fidem regni eius L

: 10 Christi Dei |
.

magni Iesu Christi S

Titulus scripturae versione syriaca vinea a Deo pkntata, quae subinde

traditus genuinus esse videtur. Con- definitur ecclesia eatholiea vel electi,
stitutor vel auctor Constitutionum apo- qui crediderunt etc.
stolorum verba xccQ-o?.ixtj SidaaxuXia
ad inscribendum librum I adhibuit. Inscr. x^9 l i — nXrj&vv&sirj] Haec
5. Scriptura voces didaoxaXia (Rom verba fere omnia locum obtinent in
12, 7; 15, 4; Eph. 4, 14; Col. 2, 22 inscriptione epistulae Clementis, cuius
I Tim. 1, 10; 4, 1. 6. 13. 16; 5, i7 nomen auctor operi suo praefixit. —
6, t. 3; II Tim. 3, 10 etc.) et J/tfa/jJ utinekwv ix/.txrog] Ies. 5, 2 LXX
(Act. 2,42; 5, 28; 13, 12 etc.) usurpat, vertunt ctfxnilov aiogrjx, vocabulum
hanc autem saepius. pnto retinentes ; Symmachus Basilio M.
Inscr. Dei plantatio vineae] i. e. et Hieronymo ad ilium locum referen-
 AIATATAI
T2N Ari2N AII02T0A&N
AIA KAHMENT02.

BIBA10N A.

KAQOAIKH AIAA2KAAIA IIEPI AAJKQN. 5

Ol djcooxoloi xal ol jiqsG$vxeqol jtaGi xotg eg s&vcov mGxsv-

Gaoiv xbv xvQiov 'fyoovv XgiQxov „xdg ig vfilv xal
sjtl eigrjvrj
anb" xov navxoxgdxogoc, „fttov" did „xov xvgl ov" rj/icov ,,'IqGov
Xgioxov nXr]&vv&dr)" sv emyvmte i avxov.
Qeov (pvxeia fj xa&oXixr] sxxXrjaia xal dfiJtsXmv avxov exXex- 10
xog, ol jtsMiGXEVXoxsg elg xrjv ctxXavrj fttoospEiav avxov, 01 xr\v
aicoviov xagjtovfievoi 61a niGxtcaz, fiaGiXelav avxov, dvva/Jiv avxov
tlXrjpoxsg xal (isxovGiav ccyiov jiVEVftaxoq, mxXiGfiEvot 61a 'IrjOov
xal EvoxsgviGftsvoi xbv <poftov avxov, gavxio/iaxog //e'roxot xov
xi/iiov xal a&coov aifiaxos, xov XgiGxov, ol xaggrjOiav ilXtjrpbxet; 15

7 Rom. 1, 7; I Petr. 1, 2. — 10 Ies. 5, 1. 2; 61, 3; Mt. 15, 13. —

12 II Petr. 1, 11. — 14 I Petr. i, 2.

1 —3 Titulus a : at zaiv aylwv dnoazoltov diazd^eiq p, qui in margine

superiore insuper exhibet dpx'l ovv &t<3 zaiv dnoozolixuiv diazd&wv, 61a-
zayal ruiv dnoazoXwv avyy(ta<petaai nsol KXrjfisvToq ndnna ''Pwfirjg xal
fia&tjzov Ilstgov v recentiore manu, >ho, reJiqui codd. initio carent |
4 nume-
rum libri ponens semper sequor a, qui in hoc libro quidem eum exhibet in
margine superiore, in sequentibus autem inscriptioni praefigit; ceteri codd. eum
inscriptioni librorum postponunt | 5 in h plures litterae evanuerunt ]
6 ol sec
> o I
7 inl h o p v : slg a |
Xgiazbv : + xal 9-sbv o |
12 did n. (JaaiXeLav •

praeter 6 in a omnia evanuerunt, item nonnulla in sequentibus | avzov pr >h ]

dvva/ziv : 01 d. a, xal zr/v 6. h 13 ayiov |

: ... ov a fortasse tov prae-
mittens |
13 Irjaov + Xqwzov o |
14 ozepvioftivot o, ivazspvtad/isvoi p

tibus (Migne PG 30, 349; PL 24, 76), Vulgata habet: vineam electam. —
interpretatus est a/xnslov ix?.exzi]v; ivozeyvto/tevoi] Cf. I Clem. 2, 1.

1*
 4 DIDASCALIA I, 1— t (l)-

dilecti pueri eius: audite

pattern vocare, coheredes et comparticipes
qui promissionem ejus desideratis ex
mssione
doctrinam sacram,
sonitiis eius.
salvatoris, consentienter gloriosis
I. Custodite, Dei omnia ad oboedientiam Dei agere, et
filii,

5 estote beneplacentes in omnibus Domino Deo nostro; si quis enim

iniquitatem sectetur et ea, quae contraria sunt numini [Domini]

Dei [nostri], agat, ut gens iniqua apud Deum qui eiusmodi est

aestimabitur. 2. Abstinete igitur ab omni avaritia et malitia, et

nam et in Lege scriptum est:

nihil concupiscitis;
Non concupisces

10 uxorem proximi tid {aut agrum eius) aut puerum aut puellam eius
sunt),
(neque bovem eius neque asinum eius nee quaecunque eius
quoniam omne quod tale est desiderium de maligno est. 3. Qui
enim desideraverit uxorem proximi aut puerum aut puellam eius,

iam adulter et fur est et ut corruptor iudicatus a Domino et

15 doctore nostro Iesu Christo, cui est gloria in saecula; amen.

Dicit enim in Evangelio recapitulans et confirmahs et complens
4.
decalogum Legis: Quoniam in Lege scriptum est: Non moecha-
beris; ego autem dico vobis, id est: in Lege per Moysen locutus
sum, nunc autem ipse vobis dico: Omnis, quicumque intenderit in
20 mulierem proximi sui ad concupiscendum earn, {iam moechatus est earn)
in corde suo. Ita iudicatus est moechus, qu[on]i[am] desideravit.

1 Rom. 8, 17; Eph. 3, 6. — 7 Mt. 18, 17. - 9 Exod. 20, i7. —

17 Mt. 5, 27. 28.

2 sacram : Dei S |
3 consentienter . et consentientem S — 6/7 Domini
. . nostri > S C |
7 gens iniqua . gentilis et iniquus S | 8/9 et nihil cone.
•

neque concupiscatis quae alterius sunt S |

10 uxorem —
agrum eius quae :

proximi tui sunt neque agrum eius neque uxorem eius S aut agrum eius S C
|

11 neque — sunt S C 12 omne quod t. est des.

|
: omnia haec desideria S;
L pro zovxotv legisse videtur zoiavrtj |
14 corruptor : ei qui cum viris con-
cubuerunt S I
iudicatus : + ob impuritatem S |
20 iam m. est earn S C |
21 ita

S C : iste L, qui particula praecedente mutilata hoc vocabulo apodosin incipit

1. Ilepi TiXeovegiag. De avaritia. — additur, indicat, codices et editiones

Sic inscribitur Numeris ca- caput I. priores hoc loco caput I incipere. Si-
pitum enim in codicibus lemmata ad- militer alias numerum capitis posui,
dita sunt, quae mihi hoc loco potius ubi partitio operis usitata paululum
quam in notis ponenda esse
criticis mutanda esse videbatur. Cf. I, 3, 2;
videntur. Textui graeco addo versi- 5, 2; II, 23, 1; 25, 2; 26, 4; 31, 1;
onem latinam. 33, 2 etc. — ix zov tcovtjqov] i. e.

2. Numerus I, qui uncinis inclusus a diabolo.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM I, 1—4. 5

xov navxoxgdroga &ebv jtarega xaXelv, GvyxXrjgovofioi xal Ov(i-

xov Tjyanrjusvov naidbg avxov' dxovGaxe didaOxaXiav
fieroxoi
isgdv, ol avxexo/ievoi xfjg enayyeXiag avxov ex ngodxayfiaxog xov
dcoxfjgog, dftoaroixcog xalg evdogoiq tpfroyyalg avxov.
I. <PvXdooe6&s, ol d-sov vloi, ndvxa elg vxaxorjv &sov jigaGGeiv, 5
xal yiveo&e evdgeOxoi ev oidoi xvgicp rep d-ecp fjficov edv ydg rig
dvo/iiav lieradicdxy xal xd kvavx'ia xcp d-eX^yaxt rov foov jcoiy,
cog jcagdvofiov e&voq xcp d-ecp 6 xoiovxog XoyiofrrjOexai. 2 (I), ajt-
sxso&e ovv jidorjq jcXeovei-iag xal ddixiag- xal ydg sv xm Ncficp
yiygajixar „Ovx exid-v/irjaeig xijv yvvalxa xov nXtjOiov 6ov oidh 10
xbv dygov avxov ovde rov Jtalda avxov ovxe rrjv naidioxrjv avxov
ovxe xov poog avxov ovxe xov vnotpyiov avxov ovxe ooa rov xXrjOiov
Gov sOxiv", oxi r\ jcdaa xovxcov sjti&vyia ex xov xovtjqov vjcdgxsi.
3. 6 ydg emd-vfirjOaq rr\v yvvalxa rj xbv natda r] xrjv naidicxrjv
xov jtXfjOlov rjdrj xaxd didvoiav fiotxbg xal xXejtxrjg sOxiv, edv fir) 15

fisrayvcp, xal xixgixai vitb xov xvgiov r)ficov 'irjoov XgiOrov, a)

i) 66S,a elg xovg alaivaq' dfirjv. 4. Xsyei ydg sv xcp EvayyeXlco,

dvaxecpaXaiovfievoq xal dxr/gi^cov xal jiXrjgcov xtjv dexdXoyov xov
Nofiov, ,,6xi sv rep Noftcp yeyganxac Ov fioixevoeiq' eyed 6e Xiyco
vy.lv", rovr eGrtv ev xcp Noficp xcp did Mcovdecog eyeb sXdXr/Oa, 20
vvv 6e 6 avxbg vfilv Xeyco' ,,Hdg, oOxig EfiftXetyei slg rr)v yvvalxa
rov jcXrjOiov Jtgog ro ejti&vfifjdai avxrjv, r]6t] efioixevdsv avxrjv sv
xjj xagdia airov". ovrcog exglfrr] fioixbg xax' evvoiav 6 ejtid-vfirjdac.

1 Rom. 8, 15. 17; Eph. 3, 6. — 8 Mt. 18, 17. — 10 Exod. 20, 17. —
19 Mt. 5, 27. 28.

1 naxspa xaXstv :cvop v 2 avxov o 3 rov o 4 bpooxolxog | > | > |

h p v L ofiooToixov a A S, ofnooxvxovv o 5 <pvXdooao&ai h S-cov viol

: | |

ahL cviop v anavxa a 6 yivso&s a v L S ylvtoSai h o p evdpsotoi

:
I
| |

o L cf. c. 10, 4 dpsoxol a h p v 7 itoisl h v 8 s&vog : o o xoiovxog | | > |

> o 8/9 cme/eg o (in fine versus)

I
9 ovv dnb o 11 ova's ovxe | + |
:

h v tbv naXSa
I
xrjv nctidiaxrjv co o ovzs ovds o . 12 ovxs pr
. |
: |
•

ovds o ovxs xov vizog'vylov avxov

I
o ovds o 12/13 xov nXtjoiov a h > | |
:

xco nl. o p v I
13 rj > o I
16 xal o p v cf. D : > a h ! 16/17 <u i? 6o§a
p v D cf. II, 14, 11 : 61 ov tj d. xdi &iw a h o, per quem gloria patri cum
ipso et spiritu sancto A B | 19/20 iv xui — h'axiv> o 20 Mcooscog |
a |

21 vvv : xal vvv o \

elg xt/v > o | 22 t/dij ifi. avxtjv > o L 23 ovxwg h p |

v S : ovxog a o L cf. nota praecedens j

o xax' svvoiav ijii&. h | 23/6 plura
in a evanuerunt

3. idv fir) fifxayvtZ] Idem Constitutor interpolavit II, 7, 2; 39, 5.

 6 DIDASCALU I, 6— II, 2 (l).

5. Qui autem bovem aut asinum concupiscit proximi sui, nonne

furari et abducere cogitat ea? Aut hie iterum, qui agrum desi-
derat, non id malignatur, ut terminos eius invadens cogat eum
pro nihilo ei distrahere rem suam? 6. Propter haec igitur homi-
5 cidia, mortes, condemnationes a D(eo) eos, qui tales sunt,

subsequuntur. 7. Eis autem hominibus, qui oboediunt Deo, una

lex est simplex, vera, sine quaestione Christianis constituta ita:

Quod tibi fieri ab alio oderis, tu alii ne feceris. 8. Non vis uxorem
tuam ut quis adtendat in malo ad corrumpendum earn; nee tu
10 proximi tui mulierem adtendas in malo. 9. Non vis pallium tuum
ab alio tolli; nee tu alii tuleris. 10. Non vis vulnerari aut iniu-

riam pati aut detrectari de te; nee tu alii ita facies.

II. Sed maledicat te quis; tu benedic ilium, quoniam scriptum

est in libro Numer(or)um: Qui benedicit, benedicetur, et qui male-
15 dicit, maledictus erit. [Propterea] similiter et in Evangelio scrip-
tum est: Benedicite maledicentes vos. 2. Eos, qui vos nocent,
nolite renocere, sed sustinete, quoniam dicit scriptura: Ne dicas:

8 Tob. 4, 15. — 9 Mt. 5, 28. — 11 Mt. 5, 40. — 14 Num. 24, 9. —

16 Mt. 5, 44. — 17 Prov. 20, 22.

5 a Deo S C ad L 7 ita : |
•
itaq L sequens q anticipans, > S |
8 oderis
S C : non vis L 15 propterea
| >S C |
17 renocere : + et benefacite his qui

vos oderunt S

I, 7. sine quaestione Chr. constituta] ab alio oderis fieri tibi, vide, ne tu

i. e. ut videtur lex adeo clara ac di- aliquando alteri facias,

stincta, ut nulli quaestioni obnoxia sit. * *

— quod tibi etc.] Didache, quae I, 2

prima inter litteras Christianas hoc 6. <p6ftoi] Didascalia <povoi ut vi-

dictum tradit, pro [iioeiv habet ov detur. Constitutor ergo false legit aut
&e).iiv. Cum
autem Syrus et Con- de industria mutavit.
stitutor illudverbum usurpantes con- 7. o ov fttoelg] Dictum infra III,
sentiant, vix dubium est, auctorem eo 15, 4 paulo decurtatum legitur. Cf.
usum esse et Latinum dictum secun- etiam VII, 2, 1. Quomodo Tob. 4, 15
dum formam usitatiorem reddidisse. LXX et Vulgata reddant, cf. not. in
Infra VII, 2, i, ubi Didache transcri- Didascaliam.
bitur, Constitutor hanc formam reti- II. Ilepl xov ftrj dv9vPpi£siv ij dfiv-

nuit, alteram autem addidit. LXX Tob. vaoSat xbv dSixovvca. De non red-
4, 15 sic reddunt: xal o f/iaelg, fit]- denda contumelia nee ulciscendo eo,
divl noirjoyq, Vulgata (4, 16): Quod qui iniuriam fecit.
 CONSTITOTIONES AVOSTOLOKUM I, 5— II, 2. 7

5. o ft xbv fiovv 77 xbv bvov Inid-vurjOag ovx enl xm xXetyai xai

IdiojioLfjoao&cu rj xai djrayayeZv avxa diavoEixai; r) b xbv ay gov
ndXiv emfi-vfijjoaq xai em/ieivag xy xoiade diad-tOsi ov ^lOVTjgsv-
sxai, twreag bgoyXvcpr/Oag dvayxdorj xbv e%ovxa xov /irjdsvbq djto-
doofrai avxm; <pr)Glv ydg Jtov o Jtgocprjxrjc' ,,Oval 01 Ovvdnxovxtg 5
olxiav jtgbg oixiav xai dygbv itgbg dygbv Eyyitpvxsg, I'va xov
jtX?]Oiov dqiiXoivxai xi". 61b Xeysf „Mrj olxrfiEXE fiovoi sjtl xijg

yrjg; rjxovoftr] xa mxa xvgiov 2a@acbd- xavxa". xai aX-

ydg tig

Xa%ov ,,'Emxazdgaxog b [lexaxid-slg ogta xov nXr/olov avxov, xai

igsl nag b Xaog' rivoixo, yevoixo". did <pr\Oiv b MmOi]g' „Ov 10

fttxaxivrjOeig bgia xov jtXrjoiov Gov, a e d-ivxo 01 jtaxegsg Oov".

6. diet xavxa ovv qpdpoi, d-avaxoi, dixaOxr/gia, xaxadlxai Jiaga xov

dsov xolg xoiovxoig hnaxoXovd-ovOi. 7. xolg 6e vjirjxooig d-sm

avd-gmjtotg slg vbfiog &sov djiXovg, dXrjfrrjg, C,mv ovxog evvjidgyef
,"0 Ov (iiOEig vcp' tzsgov 60I yEvtGfrai, Ov aXXco ov xoirjOttq". 15

8. ov (iovXei xfi yvvaixi Oov xiva eftfiXeipai xaxcog elg 6ia<pfrogav

avxrjg' firjde ov xt] xov JtXrjoiov oov yvvaixi xaxojj&a>g axevioyg.

9. ov ftovXei Oov xb l/idxiov dgd-fjvar (/tj6e Ov xb xov exegov
agyg. 10. ov &sXscg nXrjyfjvai, Xoidogrjfrrjvai, vftgiO&ijvar (11)61

ov aXXop xavxa dia&fjg. 20

II. 'AXXa xaxagaxal Ooi xvg; Ov EvXoyrjOov avxov, 0x1 yiygan-

xai lv xij fiifiXcp xojv 'Agid-ficov ,,'0 evXoycov oe EvXoyrjxai, xai b

xaxagoifiEVog Oe xExaxrjgaxai" . bfjoimg xai sv xm EvayysXicp yi-
yganxar „EvXoytlxE xoig xaxagmy.ivovg vfiag". 2. ddixovjisvoi

dvxadixrjor/xs, c\XX' vjtofisivaxs, oxt Xsysi rj ygayrf „Mt) eljcijg- 25

fir]

5 Ies. 5, 8. — 7 Ies. 5, 9. — 9 Deut. 27, 17. — 10 Deut. 19, 14. —

15 Tob. 4, 15. — 17 Mt. 5, 28. — 18 Mt. 5, 40. — 22 Num. 24, 9.
—
24 Mt. 5, 44. — 25 Prov. 20, 22.

2o>opv|3ov DAa .>ahopv|5 nQocprfxtj? + 'Ioaia? ! 2 : o,

tjoatu? v 6 xai — iyyi&vves > p

I
6 xov rw o 7 oixrjarjze a h |
: |
!

8/9 dXXaxov + Uyei o 9 xov nlyoiov naxsgmv o p avxov > h o v |

: |
;

10 ysvoiro sec > a I

Matvorjg h v | 11 a s&svxo 01 oov n.p v > ,

12 xavxa h o p v L cf. A B xovxo a cf. S <p6po<; : |

&avaxov o xov a o |
:

> h p v I
13 Sew xov »sov o
: 14 anXovq "> p |
v |
£<5v h. 1. a : ante

altj&fig p v, post ivvmxQyu h,> o 15 ov > o |

|
ool h. 1. a :
ante i<p

erepov yeveo&at o p,
h, post a ylvso&ai o p v 16 ifi- > v yeveo&ai h : |

—
|

fiXeipaoSac o 17 xtjv yvvalxa o 17/18

|
/xrjds do&tjvai h 18 xb sec
. . |
> |

> o 20 xavxa
I
o 21 ool a >
oov h, oe o p v ov h v 22 'Apt&/*wv :
|
: | > |

yalftinv o 23 xexu&doatai o 24 rjfta? o 25 ddixjofjxe

h | \

I
 8 DIDASCALIA II, 3— III, 5 (LS).

noceam inimicum meum, quoniam me nocuit; sed sustine, ut Dominus

te adiuvet et vindictam faciat super eum, qui te nocuit. 3. Nam

iterum in Evangelio dicit: Diligite odientes vos et orate pro male-

dicentibus vos et inimicum nullum habebitis. 4. Intenti igitur simus

5 mandatis istis, dilecti[ssimij, ut filii lucis inveniamur, cum ea

agimus.
III. Portate ergo, [sicuti] servi et filii Dei, invicem; 2. [ita ut]

vir mulierem suam, non ut superbus aut elatus ** sed benignus

sit eiusque manus porrecta ad dandum, et uxori suae soli suavem
10 se faciat eamque honeste contentam reddat atque id agat, ut ab

ea sola ametur neque ab alia. 3. Ne ornes te, ut te videat mulier

aliena et te concupiscat. Sin ab ea coactus peccas cum ea, haud

dubie a Deo tibi superveniet mors in igne, qui durat in omnia
saecula, id est in igne aspero et acerbo, atque cognosces et in-
15 telleges, cum acerbe puniris. 4. Si vero hoc inquinamentum non

committis, sed earn abicis ac repudias, in eo tantum peccasti, quod

cultu tuo effecisti, ut mulier caperetur te concupiscens. Tu enim
earn commovisti, ut tua causa ipsi id accideret, ut in concupiscentia
sua fornicaretur. 5. Neque vero adeo noxius es, quia earn non
20 concupivisti; misericordiam autem Dei consequeris, quia te ei non
dedidisti neque ab ea tibi persuasum est, cum ad te mitteret, neque

3 Didache 1, 3; Mt. 5, 44; Lc. 6, 27. 28. — 5 Io. 12, 36; I Thess. 5, 5.

7 Gal. 6, 2; Eph. 4, 2; Col. 3, 13. — 9 Sirach 4, 31.

5 dilecti S C |
7 sicuti L (aig pro 01) : > S C |
ita ut > S C

II, 3. Hoc dictum praeter Didasca- 3. Cum Constitutor verba Didaches:

liam nonnisi Didache 1, 3 (et para- seal ov% i'^srs i%9Qov, infra VII, 2, 2
phrasi huius scripturae in Constituti- retinuerit, eadem hoc loco suppressit
onibus apost. VII instituta) traditum eisque verba S. Scripturae substituit,
est, ubi autem membrum secundum eo ut videtur offensus, quod verba in
(orate pro maledicentibus vos) alium Didascalia Evangelio attribuuntur.
locum habet. Auctor Didascaliae cum III. IIspl xuD.wniojiov seal trjq ist-
distincte adEvangelium provocet, verba etd-cv afiapzlag. De ornatu et pec-
fortasse ex scriptura aliqua deperdita cato inde proficiscente. Cf. Clem,
desumpsit. Cum autem Didachen cog- Alex. Paedag. Ill, 3, ubi auctor de
nitam habuerit et i^S. Scriptura alle- ornatu virorum agit.
ganda liberior sit, testis idoneus non est. 2. ivfierddoTos] Cf. I Tim. 3, 18;
t Canon, eccles. s. apost. 18, 3; 20, 3.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 3— III, 5. 9

xiao/xai xbv ex&gov fiov a (te r}6ixrj6tv, aXX' vzcofteivov, 'tva Cot
poj^d-TjOy 6
xvgioq xal sx6ixiav sxaydyt] xco ddixovvrl Os". 3. xal
yag naXiv h> xm EvayyeXicp Xsytf ,,'Ayaxaxs xovq sx&govq ifimv,
xaXcoq noitlxs xolq fiiOovOiv hfiaq, xal jcgoosvxso&s vjtsg xmv
lx7]QtaC,6vxcov v/iag xal 6icox6vx<av xal sosofte viol xo v
naxgbg 5
iifimv xov kv xolg ovgavolg, oxi xov rjXiov avxov dvaxiXXsi em
Jtovrjgovg xal dya&ovq xal (igsxei ml 6ixa iovg xal ddixovc".

4. TCQOOtxojfiiV ovv, dyamjxol, xalq evxoXalq xavxaiq, 'tva „xixva

<pa)xbq" svgsd-cbftev jigaOOovxeq avxdq.
III. BaGxd&xs ovv, 01 6ovXot xal viol xov &sov, dXXrjXovq- 10
2. 6 (ttv avijQ xr\v yvvalxa, /z>) vnsgr,<pavog /irjde dXaC,mv, dXX'
svOnXayxvoq, sv/isxd6oxog, xf/ 161a. yvvaixl /idvov ftovXofievog ctgs-

Gxuv xal xavxTjv xoXaxevsiv evxl/xcog, Ojxov6d^cov xaxa&v/iiog

ilvac aixfj, (III) (if) xaXXami$6(isvoq dq xb dygtv&fjvai xiva
txsgav snl yag dvayxao&eig vjt' avxijg aftagxtfoeiq slq
601. 3. slxs 15
avxr'/v, frdvaxog jcagd &eov tmXsvOsxai 601 almvioq tv alo&ijoei
3
XLxgmq xoXaC,o(iivw' 4. slxs fir) jtoir'/Osiq xb fivoog, dXX anoGsi-
odfisvoq avxrjv agvrfcy avxo, xal xovxo fyagxsq, il xal fiy sjii6?]c,
fiovov 6s xb 61a xov xaXXajjtiOfiov Oov jrayi6svoai yvvalxa tig
xb sjti&vfiijOai Oov ejcoirjGaq yag xtjv xovxo xad-ovGav 6iu xfjq 20
oge^smq fioixsvd-rjvai sjtl Got. 5. dXX' oi>x ovxatq aixiog vitugxstg
61a xo (iij TcgoGajtoGxslXal Os xtq ejcI Oe Jisjiayi6svt/£vy •
ov yag
Ov ened-vfirjOaq avxrjq' /ir) ow£jtt6i6ovq 6s avxjj eavxbv sXsrjfrrjor]

3 Mt. 5, 44. 45; Luc. 6, 27. 28. 35. — 8 Io. 12, 36; I Thess. 5, 5.

10 Gal. 6, 2; Eph. 4, 2; Col. 3, 13.

1 iiov a >
001 ftorj&rjoq p v L 001 /?. 001 o, /?. 001 h, os sxdtxrjot] a
I
: I

4 twv fiiaovviwv o 5 vftag xal <5iwx6vt(ov a h (+ iftac; h)

|
xal 6. v/taz :

p v xal ditoxovtiov
I
o 6 rolg o 6/7 inl n. > /9pt/ft
|
o 10 xal > |
— > |

viol >
h 11 trjv yvvalxa nQog tr/v savrov y. taxio a vneptjcpavaiv h o
I
: | |

Hyde aXa'Cfav : /a.. dlaq'ovevofisvoQ h, > o |

13 xolaxsvovv o onovdatfav|

+ xal h j
14 avzrj slvai p v 16 stspav a h A cf. D |
: vewrtpav o p v j

avxrjq +
X &1 o 16 naga
\
zov o +
17 ntxQdUg (tiixqciQ o) | xoL (xo\at,o-
ftivov h o) a h o : xoX. Tuxpcog p v |
aXXa o p v 18 avto avrai o, avztjv a
|
:
1

iniarfi : i<p 'lar/g h, i<pijaiq o, notr'/aijg a 19 xaV.anla/jatog o

|
sig TiQug o \
:
\

21 op^ewg : bodosaig o cf. D | 22 61a xb — nsnayidivfitvtj >o |

inl oh
a h : inl ool p v | 23 fj.rj o. 6e : /Mr/de o. o

— xolaxsviiv] Clem. Horn. XIII, 16: #6ra>s <pi).sl xal xaxaipti.sl xal xo-
rj ouxpQwv (yvvrj) xov avSga IvSiu- Xaxsvet. Cf. Ign. ad Polyc. 2, 2.
 10 PIDASCALIA III, 6 — 10 (S).

cogitatione ulla ad hanc mulierem te convertisti, quae cupiditate

in te capta erat. Sed haec repente in te incidit et cogitatione
6.

sua exagitata est et ad te misit; tu autem ut vir pius earn repu-

diasti et ab ea recessisti neque cum ea peccasti; haec vero corde

5 suo exagitata est, quia iuvenis et pulcher et venustus es atque te

ornavisti eamque commovisti, ut te concupisceret; et fortasse reus
es peccati eius, quia propter cultum tuum illud ei accidit. 7. Pre-
care autem Dominum Deum, ne tibi adscribatur peccatum ad illam
attinens. 8. Et si Deo placere vis, et non hominibus, ac speras
10 et exspectas vitam et requiem aeternam, noli exornare pulchri-
tudinem naturae tuae, quae tibi a Deo data est, sed humili animo
earn coram hominibus vilem reddas; similiter noli nutrire capillos
capitis tui, sed eos conscinde, neque eos come neque orna vel
unge, ne ad te pellicias feminas tales, quae capiant vel capiantur
15 libidine. 9. Neque vestitu pulchro utaris neque pedibus tuis cre-

pidas componas, quae libidinem stultitiae fovent, neque anulos ex

auro factosdigitis tuis induas, quandoquidem haec omnia et quae-

cunque naturae addis meretricia sunt. 10. Tibi enim tanquam

homini in Deum credenti non licet capillos capitis tui nutrire
20 et comere et polire, id quod voluptas libidinis est, neque eos
componas neque ornes nee tales reddas, ut pulchri sint.

21 pulchri : S legisse videtur xa).rjv pro ovXyv

6. zov oval xkrjQ.~\ Similiter II, 62, 1; p. 189 ed. Potter: wv ftsrgov jj xpsla,
III, 5, 6. (ir\ rj noXvte?.sta ytvea&ea.
10. aiaorjv xtX.] Illud vocabulum
8. zo inb Ttjg <pvot(ot; — tcqog- firj denotat speciem nectendi et compo-
tnixali.(07iit,s] Cf. I, 8,24. — xaxaxvi- nendi comas; voces dnoxvfia et ftsQi-

Z,o,uevov xt>..] i. e. pruriens et capillum otj)? simile quid significare possunt.

illaesum et fluentem habens vel un- In sequentibus auctor vel interpolator
guentis delibutus. Clemens Al. Paed. etiam accuratius pronuntiat: Christi-

II, 8; III, 11, 60—63 disputat, quae anus ne capillos tumefaciat nee carpat
Christianis de capillis et unguentis neque arte formet crispos vel flavos

observanda sint. reddat. — ov noirjotxe xtL] Vulgata

versum sic reddit : Neque in rotundum
9. De usu calceamentorum vel ere- attondebitis comam nee radetis barbam.
pidarum et anulorum cf. Clem. Al. Vox dml-ve'cg hie obscura est; secun-
Paed. II, n; III, 11, 58. 59; Chrysost. dum contextum de capillamento aliquid
Horn, in Calendas c. 5. — rrjs xpetag dicere videtur. Alias, ut supra v. 9,

ftovov] Clemens Al. Paed. II, 3, 37 feminalia vel fascias denotat.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM III, 6—10. 11

vjio xvgiov zov &eov zov eIjiovzos' „Ov fioixsvOsig" xal' „Ovx ,

£3ti&v(i?J6 siq^.6. si yag sxsivr] d-saOafiEvr) Os r) dxaigcog ooi

ovvavTTjoaOa sJiXijyrj xrjv didvoiav xal jigoosjiefiipev Ooi, 6v de
cog S-soae^fja ygvijoco avxfjv djte6%ov ze xal oi>% ijfiagxEg riq avztjv,

exe'ivt) fisvroi zr/v xagdlav tzgav/iazio&i], sv(iog<pov vscoztgov vji- 5

agxovtoq oov xal xExaXXcojriOftEVOv, mors sgaod-fjval oov, svoxog
tvgioxfj ov tov EXEivr\q Jtagajixwfiaxoq, cog alziog avzy GxavddXov
ysvo/tsvog xal tov ,,oval" xXrjgovo/iog. 7. 61b dsijft-rjzi xvglov
zov &eov, ojicog fiTjdiv Ooi did zovxov xaxbv Oxrjgiy&fj- ov yag
av&gcojioig Os %gi] agioxtiv slg ct/iagxiav, aXXd d-scp tig oOioxrjxa, 10
geo^c zs xal dvajcavoscog xrjq almvlov dvxt'xEO-D-ai. 8. zb vnb
zfjg cpvoscog ooi dsdo/itvov ex 9-eov xdXXog ft?/ JigoGsmxaXXcom^E,
aXXd xamivocpgovcog fisxgiaOov avzb Jigbg dvd-gcbxovg, ovxcog zrjv
zgixa oov zfjg xofirjq (tij jtagazgscpcov, fidXXov 6s Ovyxonzcov xal
xa&aigcov avzrjv, iva /zi] xaraxvt^o/isvov oov xal aOxvXzov zrj- 15

govvzoc zrjv xscpaXr/v rj xaxafjEfivgiOfitvov Oov EJiaydyyg osavzcp

rag ovxcog dygsvofisvag ?} dygtvovOag yvvalxag. 9. ftrjds ejiize-

ZTjdsv/iEVfl ool zfj sod-fjri XQtfO]] £ic djidnqv, //rjds dva^vgldag r\

xgrjjtlddg oov zolg itool xaxoxi%vcog vxoggdipyg , aXXd zb zijg

Oifivozrjzog xal zrjq J^pe/ac fiovov /trjds XQvorfXazov Ocptvdovijv 20

zolg daxxvXoig Oov xsgifryg, ozi xavxa Jidvxa txaigiO/zov zex/irjgia
VJidgxti, amg nagd zb ngoorjxov kjurrjdsvcov ov jtoitjastc dixaicog.

10. mOxcp yag Ooi bvxi xal dvd-gamcp zov &tov ovx eS,eOz'iv Ooi
zgtcpsiv xctg xgixag xfjg xtcpaXrjg xal xoitiv OiOoijv, o koziv Ona-
zdXiov, rj djtoxvfia r} /isgiOZTjv z-qgstv ov6e /ir/v oyxonoislv 25

1 Exod. 20, 13. 17. — 8 Mt. 18, 7. — 23 I Tim. 6, n

1/2 xal cf. D

ovx ini». a h p v > 4 dneoxov o | 2 ooi o : > |
—
uvrfjv > a I
maze .'wangQ h 7 evq. ov tov ix. n.
5 fiivzoi : /xbv h, <5h o |
6 |
:

svoioxere 001 to ix. napanTWfiazi o avTy h p 2 v cf. II, 10, 2 onjrjje |

:

a p, > o 8 yivofxsvoq h 9 xaxbv Sia tovtov p v 13 fxeTQiaoov + av o

I
|
|
;

14 xoutj? fir) n. xt<pa).rJQ fArj 7iaoaoT(>eq>a>v o

: 15 xa&aipwv D xa&aiQwv |
:

GA I
xaTaxzeviC,oiiBvov a 2 fortasse recte, nolui autem a codicibus consentien-
tibus discedere 15 16 rrj^ovvrsq o |
16 1} xaTafie/*. xal xaza(taQit,<D[xtvov o |
: \

oavrdj h, avziu o \
18 ool : oov o | xcx9n a<u ° I
19 xaxoTiyyux; a 2 h o p v :

-vaiq a |
vnoQpdrpqq a 2 h (vnoQarprjq) p cf. DA : vTtogptyjTjq a v, dnooiyciq o i

20 xal a h o xal to p v 21 oov

: j
> o |
ndvxa Tama p v |
eratpiofiov

offspiofioq o I
23 xal > |
i^OTriv o |
o 24 xal
23/24 ooi Tpstpsiv o > | > |

otootjv v . clooTjV p, elq sv a h, s'lq 25 ^ //sptot^v p

tv o |jj ftcplq rqv o, :

v, /xepio/xbv h, fis/xepiofxivtjv a ovdh a h o ovte p v :

n f/epio/triv rj i) |
 12 DIDASCALU III, 11— VI, 2 (SL).

ii. Neque corrumpas vestigia barbae tuae nee commutes figuram

naturae faciei tuae, nee mutes earn, ita ut alia sit, ac Deus earn

creavit, volens hominibus placere. Quae si feceris, anima tua vitam

perdet, et reddes earn abiectam coram Deo Domino. 12. Tanquam
5 homo igitur Deo placere volens adtende, ne eiusmodi facias, et

abstine ab eis omnibus, quae Dominus odit.

IV. Nee circumambules nee circumvageris otiosus in vicis,

inanis male viventium spectator, sed arti tuae operique tuo animum
intende, studeque facere, quae Deo accepta sunt, ac verba Domini
10 perpetuo meditare.
V. Si vero dives es neque opus est tibi arte, quae te nutriat,

noli inaniter ambulare et vagari, sed omni tempore stude adire

ad fideles et eadem sentientes, et cum eis coniunctus meditare
verba salutifera eaque disce; 2. sin autem, mane domi ac perlege
15 Legem et Regum libros et Prophetas I* et Evangelium, pleni-
tudinem eorum [omnium].
VI. Gentiles autem libros penitus ne tetigeris. 2. Quid enim

16 omnium > S C
11. Respicit hunc versum Michael adeo severe, lectionem librorum gen-
Cerularius. Cf. Testimonia. — Clemens tilium reprobant. Cf. Clem. Recognit.
Al. Paed. Ill, 3, 18—25 p. 263—67; X, 15. 42; Ioann. Cass. Collat. XIV,
III,11, 60 —
65 p. 289 ne barba ton- 12; Isid. Sent. Ill, 13. Mentio quoque
deatur admonet, quippe quae a Deo facienda est somnii quod refert
illius,

data sit viro tanquam signum generis Hieronymus Ep. 22 ad Eustoch. c. 30,
et melioris naturae atque faciei digni- quo tanquam Ciceronianius flagellar!
tatem et auctoritatem patemam prae- sibi visus est. Canon XVI Statutorum
beat. ecclesiae antiquorum vel concilii Car-
IV. On ov 61Z nsQiegya'C1 ta&ai thaginiensis quod dicunt quartum epi-
jovg xaxws 5(i»r«{, aU.a rw olxsiw scopos praesertim libros gentilium
epyto oxold'Qsiv. Quod non oportet legere vetat, dicens: Ut episcopus
de eis satagere, qui male vivunt, sed gentilium libros non legat, haeretico-
operi suo vacare. rum autem pro necessitate et tempore.
2. Cf. VI, 23, 6. Plures autem lectionem librorum illo-
V. IloTa trjg yQayrjq ftipxia 61I rum tanquam ad eruditionem compa-
avayivwoxtiv. Quos scripturae libros randam utilem ac paene necessariam
oporteat legere. comprobant. Revera omnes fere patres
2. v«a;u x. v.] Cf. II, 57, 6. doctrina et eruditione conspicui libris
VI. UsqI xov anexsa&ai navxtov illis legendis operam navaverunt. Cf.
twv e£o>#iv fiiftf.iwv. Quod oporteat Tert. De idolatr. c. 10; Clem. Strom.
abstinere ab omnibus gentilium libris. I,9; Orig. apud Eus. H. E. VI, 18. 19;
— Similiter alii auctores, etiamsi non Gregor. Naz. Orat. 43 (20); Hieron.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 11— VI, 2. 13

oia^aivtiv re xal jtXdaoovxa ovXtjv diaxt&Elv rj S,avd-ojtoitlv avxtjv,

sjtsiJtsg xal 6 vofto: ajtayogsvei cpdoxmv ev xm /Ssvxegovofiim'
„Ov xoiifieTE vfili> QiOorjv ovdh dvagvgidag" . u. XQV & ovdh
ysveiov rglxa diatpfrsigeiv xal xijv jiog<pr]V xov dv&gmnov jtaga
<pvoivE§aXXdo6stv „Ovx dnofiadagmoexE" ydg, <prjOlv 6 Nofiog, 5
„xovg Jtmymvag vfimv". xovxo ydg yyvait-lv svjtgejth c 6 xx'iGaq
Enoii]0£v fredc, dvdgdai 61 dvdg/xooxov Edixaicootv ov ds xavxa
noimv did dgeGxEiav svavxiovfitvog xm vo/xm, fidsXvxxog yevrjoy
xagd d-Eop xm xxiGavxi as xax' tlxbva savrov 10. lav ovv dtXyg .

&ed> dgioxsiv, dxoOxov ndvxcov mv /nasi avxog, xal firjdiv ngaaoe 10

xmv avxcp djcageoxovtrnv
IV. Ovx s6i] cog jtExdfiEVog xal dXm/iEVog ev xalg gvjiaic,
axaigoEJiojcxTjg xmv xaxmg C,mvxmv, dXXa xy xtyyy oov xal xm
sgyco oov ngodiymv xd xm d-em <plXa ava^tjxsi noulv, xal xd xov
Xgioxov Xuyia dvafii/ivrjOxofisvog dirjVExmg fisXha. 2. Xiyei ydg f] 15
ygaq>r) Qoi, oxi „sv xm Noficp avxo v /lEXsxtJGsig fjfisgag xal vvxxog,
jiegijtaxmv ev dygm xal ev o'lxm xa d-r)yiEVog, xal xoixa^Ofisvog xal
diaviOxdfievog, Iva owifjg ev Jidoiv".
V. 'AXX si xal xXovGiog vjcdgxeig, XQ slttV T tX VT]^ xgog xd
xgitpeo&ai ovx exmv, gt^bg (irj yivov firjde dxaigojtegmdxrjxog' 20
dXX' eixe jcgoosgxy xolg moxolg xe xal ofiodogotg, 6v(i{idXXmv xd
^monoid ngoGofiiXei grj/xaxa' 2 (V). el 6h (irj, xa&E^ofisvog svdov
dvayivmOxE xov Nojiov, xdg BaOiXilovg, xovg IIgo<pijxag, tydXXs xovg
"Yfivovg, diigxov EXifisXmg xd EvayysXiov xd xovxmv 6v/mXr}gmfia.
VI. Tmv i&vixmv [JtfiXlmv ndvxmv djctx ov - 2 - T ^ 7^9 <J0 * 25

3 Lev. 19, 27; 21, 5. — 5 Lev. 19, 27. — 9 Gen. 1, 27. — 16 Ios.
1, 8; Deut. 6, 7.

1 Sia^ttivovxa a 2 |
diaxi&evai h |
3 aioorjv a h : aeiaorjv p v, tig o tjv o ]

ovdh prah:^opv[4 TQiyag h o |

5 (prjalv >o | 6/7 evTipineg — inoltjaev :

tnoiotv 6 xxiaaq avxaq o 7 avdpa o 8 noimv noymv o 8 SiaQsaxeiav h v

|
|
: |
;

9 9-toi a h o tcu S-. p v:elxova rr/v o 10 dnooxov I

dnb o uq&xts o + | + |
|

12 (ii; >o p v nexofisvog alio : Ticuxiofievog p v,

I
xal ifxnsQinax&v a + |

xal dXoifitvog >o |

13 dxatQoenonxTjg : dxaipoq, tn6nxr\g o |
xal a h D :

1}o p v A I
14 epyq) : post hanc vocem in o litura et antea ut videtur ditto-
graphia | 14/15 xov Xo. a o : Xoiaxov h p v |
16 fisXtx?]Oti h o p 17 xal |

xoixaQofievog > o |
18 dvioxdfisvog p v |
avvtyg a 2 (i. m.) o (avvislg) :

ovvfjoi a, ovvrjg h p v XQ^ tt ° 20 QSfi/}6g

|
19 el ptftftovg
: rj o | XP B U ' h, I
:

xovg 6<p&aX/j.ovg o dxaiooTtsoindxrjxog a 2 -ndxtxog o -nsQinaxog a h p v

|
, :

21 tt >o 22 Tipbg oftMag o (ir\ye o 24 vftvovg

I
Sa6 a 25 xmv xd |
| + |
:

alosxixu fir) dvayivwaxrjg, xwv h, firjdev 001 X(5v o

 14 DIDASCALIA VI, 3—9 (l).

tibi est cum alienis verbis vel legibus aut pseudoprophetis, quae

facile levioribus hominibus errorem praestant? 3. Nam quid tibi

deest in verbo Dei, ut ad illas gentiles fabulas pergas? 4. Si vis

<hi)storias [legere] discurre<re>, [et] habes Regnorum; si autem

5 sophistica et poetica, habes Prophetas, in quibus totius poetiae et
sophistiae maiorem narrationem invenies, quoniam Domini, qui

solus est (sapiens), [sapientia et] sonitus sunt. 5. Si vero canti-

corum desideras, habes Psalmos; si autem initium generationis
mundi, habes Genesim; aut si leges et praecepta, habes gloriosam

10 Domini Legem. 6. Ab omnibus igitur [his tarn] alienis et dia-

bolicis scripturis fortiter te abstine. 7. Tamen et cum Legem

legis, (cave deuterosin, simpliciter in ea lege), ab omnibus prae-
ceptis eius et mandatis longe te abstine, ut non te veteribus et
qui non possunt solvi laqueis conliges et oneres; nam etsi ali-
15 quando legis deuterosin, tantum ad hoc lege, ut scias et magni-
fices Deum, quia de tantis et talibus nos ligaturis eripuit. 8. Hoc
autem tibi sit ante oculos, ut cognoscas, quid est lex et quae post
legem secunda ligatio his, qui per legem et per repetitam alliga-
tionem in deserto tanta peccaverunt, et quanta eis imposuit onera.
20 9. Lex autem est, quae locutus est Dominus Deus, antequam

7 sapiens S C |
sapientia et >SC | 8 Psalmos : + David S |
9 Genesim

-f Mosis magni S ]
gloriosam : librum Exodi S, pro tvdo^ov legens e^odov j

10 his tam : >SC |

11 scripturis L : rebus S, > C; L magis interpretamentum
quam versionem exhibuit |
12 cave — lege S |
13 mandatis S : creaturis L !

ut non : ne te ipsum in errorem inducas neque S |

15 deuterosin S cf. C :

bis L I
17/19 quae post — onera : quae vincula deuteroseos, quae post legem
eis data sunt, qui in lege erant et ob deuterosin omnia peccata in eremo com-
nviserunt S; testes ita inter se discedunt, ut locus vix sanari possit |
20 lex -f
prima S

VI, 7. deuterosin] Latinus vocem cum lectio ilia modo commoda, modo
dsvzeQwoiv v. 8 vertit: secunda liga- incommoda secum trahat, ut bono vel

tio, alias: secundatio. Syrus vocem malo animo suscipitur. Etiam plures
retinet, et ego earn adhibeo praeter locos adnotavit Cotelerius. Cf. Daniel,
particulas versionis latinae veteris con- Etudes classiques dans la societe chre-
servatas. De vi vocis cf. Constitut. Heme, quem librum in linguam ger-
apost. not. manicam transtulit I. M. Gaisser 185 s.
* „ * 1 — 6. Laudavit hunc locum Ana-
Ep. 70 (84) ad Magnum Orat. Quod stasius Quaest. LXV.
vero veteres diversum de hac re iu- 4 — 5. Auctor hie quinque classes
dicium pronuntiant, non est mirandum, librorum V. T. discernit : historicam,
 CONSTITUTION ES APOSTOI.OEUM VI, 3—9. 15

xai aXXoxgioiq Xoyoiq 7} v6[ioiq rj ysvdojigocprjxaiq, a 6fj xai

xagaxgexsi t% jtiGxtmq robe, sXaipgovq; 3. xl yctg ool xai XetJtei
sv xm voftm xov &sov, iva sjt' exsiva xa efrvofiv&a ogftqGyq;
4. slxs yag laxogixd 9-sXsiq diegxso&ai, 'ixtiq xaq BaGiXsiovq- slxs
GoquGxixa xai noir\xixd, lytic, xovq IJgoqpi/xac, xov 'Icofi, xov 5
IIaQOi[iiaoxjjv, sv olq jiaGrjq noirjGsmq xai Gotpioxslaq jtXtlova
dyxivoiav svgrjGsiq, oxi xvgiov xov fiovov Gavpov <p&oyyai tlGiv.
J. shs aGfiaxixmv bgtyq, tysiq xovq TaXfiovq- lixs dgxaioyoviaq,
iXsiqx h v rivmiv s'ixs vofiifimv xai jtagayysXimv, xov svdogov
xov xvgiov Nofiov. 6. jtdvxmv ovv xmv aXXoxgimv xai diafio- 10
Xixmv loxvgmq ebroojfou. 7. nXr\v xai xov Nofiov dvayivmGxmv
xmv sv avxm sjtsiGaxxmv ctjcooxov, d xai ftrj jidvxmv, alia xivmv
xmv xijq dsvxegmosmg- fiovov 6e ngog iGxogiav dvayivmOxs, elq
xo yivcoGxsiv oe xai 6oS,dC,stv xov &sov, oxi and xoiovxmv xai
xoGovxmv sggvoaxo Oe 8i.Gy.mv. soxm ds 601 xgo oyftaXfimv
8. 15
yivmOxeiv, xl vdfioq (pvGtxbq xai xi xa xijq dtvxsgcbotmq xd xs
sv xfi sgrffim xolq fioGxopioirjGaGi dod-ivxa ent'iGaxxa. 9. vdfioq
ydg sGxiv, a sXdXt]Gsv xvgioq 6 frsoq ngo xov xov Xabv

1 vofxoiq r) Xoyoig h |
3 i&vo9vfta a, a£wv6fj.v9a h |
4 laxogixd : gixo-
gixd o BaaiXsiovg
j
: ftiftXovg o | 6 ao<piaxsiag : oo<plag h o |
nXsiova : xb
xiXsiov o 7 xvgiov I
: xov x. o |
xov >p v | ao<pov o D : + &sov ahp v
10 xov xvgiov o D : x. xov 9sov a h p v |
dXXoxgitov . . dia^oXixiov 00 o
11 loxvgbg o I
nXrjV — dnooxov > o |
12 xwv > o p v |
13/16 fiovov —
dsvzspwosmg > h |
13 dvayivaioxs sig xb > o |
14 do§dt,siv -\- as o |

14/15 xai xooovxtov >o I 15 as iggvauxo p v |

16 xs >o |
17 xijq {loa^o-
noitjostog h |
18 a : xiva a

sophisticam et poeticam, lyricara, ar- fecerunt et idolis servierunt, et a quibus

chaeogonicam, paraeneticara. Cyrillus Christus salvator homines liberavit.

Hieros., Catech. IV, 35, Genesim non Uberius dehacre agit infra VI, 18 — 23,
seorsum enumerans, quatuor classes ad quern locum lectorem revoco. Hie
habet: libros Legis, historicos, poeti- animadvertas velim, sententiam Didas-
cos, propheticos. Gregorius Nazian- caliae per interpolatorem diminui. In
zenus, Carmen XII (Migne PG 37, 474) illo libro enim lector admonetur, ut
tria genera enumerat : libros historicos, deuterosin omnino caveat; in Consti-
poeticos, propheticos. tutionibus vero, ut, si non ab omnibus

7. Auctor distinguit legem et deu- mandatis adscitiis, saltern a quibusdam

terosin. Ilia est decalogus, haec com- se abstineat. — si xai fir/ xxL] Eadem
plectitur omnia, quae Deus Israelitis fere verba Constitutor inseruit VI, 22,

mandavit, postquam in eremo vitulum 1. 8.

 16 DIDASCALIA VI, 10—VII, 2 (L).

populus vitulum faceret et ad idololatriam converteretur, id est

decalogus et iudicia. Et ea autem, quae post idololatriam eis man-
davit et digne ut ligationes imposuit, tu [autem] tibi vincula noli
adtrahere. 10. Nam salvator noster propter nihil aliud venit, nisi
5 ut legem impleat et vincula secundationis legis infirm[arjet. Unde
eos, qui de plebe ei crediderunt, solvens ab ipsis vinculis ita eos
vocavit dicens: Venit e ad me omnes, qui laboratis et onerati estis,

{et ego reficiam vos). n. Tu ergo, qui sine onere es et legis

simplicem et Evangelio consonantem Legem et ipsum Evangelium

10 et Prophetas nee non et Regnorum, scire debes ex ipsis, quia
quanticumque iusti fuerunt reges, a Domino multiplicati sunt in
hoc saeculo, et repromissio perpetuae vitae eis in regno Dei per-
manet, quanticumque autem reges idololatrae et praevaricatores fu-

erunt a Deo, pessime in celeritate perierunt (iudicio iuste definito)

15 et a regno Dei alienati sunt et pro refrigerio poenam exceperunt.
12. Ergo haec cum legis, valde poteris in fide crescere et aedi-
ficari. 13. Et iterum, cum in foro ambulas, balneis virilibus utere,
ut non, cum ostendis corpus tuum revelatum in confusione, et tu
in laqueo incidas et facile facias mulierem in te laqueari. 14. Ob-
20 serva ergo, ne talia agas, et vives Deo.
VII. Discamus vero, in Sapientia quid dicat sanctum verbum:
2. Fill, custodi mea verba, et mea mandata absconde apud te ipsum;

4 Mt. 5, 17. — 7 Mt. 11, 28. — 22 Prov. 7, 1—27.

6 de plebe > S |
8 et ego ref. vos S C | et legis : lege S cf. C ;

10 Regnorum : Regum S |
scire debes . ut scias S cf. C I 14 iudicio iuste
definito S cf. C [
16 leges L | 17 iterum —
ambulas postea surge et pro-
gredere in forum S |
virilibus : + nee vero balneis feminarum S 19 facile |

. mulierem cf. C not. : >S C |

20 vivis L, litteras i et e saepe confundens
21 discamus : disce S

13. Veteres Christianos, mores gen- Nicephorus H. E. XIV, 50 laudant

tilium sequentes, nonnunquam balneis etiam ascetas, qui balneas promiscuas
virorum ac mulierum promiscuis usos adibant, ut cupiditates superarent vel
esse testantur quoque et improbant potius se iam cupiditatum expertes
Clemens Alex. Paedag. Ill, 5; Cypri- esse probarent. E contra non solum
anus De habitu virg. c. 19; De lapsis Christiani plerique, sed etiam nonnulli
c. 30; Epiphanius H. 30 c. 7; Hiero- gentiles consuetudinem turpitudinis et
nymus Adv. Iovian. II, 35; Nilus Ep. periculi plenam proscripserunt. Cle-
II,2ii; Cone. Laodic. c. 30; Cone. mens Alex. 1. c. versum Hesiodi laudat
Trull, c. 77. Evagrius H. E. 21 et hue spectantem.
I, Hadrianus imperator
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 10— VII, 2. 17

tiomXoXaxorjOai, xovx sOxiv r\ dsxdXoyog •

a 6e d/xaoxijoaoiv avxolg
ejtSTt&T], deOfia 6v lavxm /zfj kmOjtdoy. io. 6 yag 6coxr\Q rjumv
ov oi
ixegov xt „?'iZ&sv, rj tva xJLr]Q036y xbv v6(iov xal xovg
xgotptjxag" xal xa deo/ia xijg devxsgojGecog xcov snetGaxxcov rj

navoy rj (tsxa&ij
'

&« /«(> xovxo jtgooxaXovfiEVog fj/iag sXsyev 5

„dsvxs Jtgog fie jcdvxeg oi xojcicavxsg xal jiEq>ogxiO(iivoi, xdym
avajiavooo v/xdg". n. ov ovv, dvayvovg xbv Nbfiov Ovjupmvov
ovxa xm EvayysXim xal xolg Dgog>tjxaig, dvayivcooxe xal xdg
BaOiXsiovg, oncog eldtvai exoig, bnoooi dixaioi kyivovxo PaOiXslq
xal T)vgtj&T)6av iutb &eov, xal fj kjtayysXia xfjq almviov C,mfjg 10
avxolg ddfisiviv nag? avxw, oOoi 6e fiaOiXelg k&nogvevOav djib
freov, kv djcoaxaoia avxcov Ovvzofiaig dncoXovxo xq xov Q-eov
dixaioxgiola xal xrjg avxov £a>rjg koxsgrj&rjoav, dvxl dvaxavGecog
alcovlav xoXaOiv xXrjgcood/isvoi. 1 2. xavxa ovv avayivmOxmv, noXv
xfj moxei avi-Tjfrelq JigoOoixodofirj^rjO^ XgiOxm, ov Oco/ia xal 15
(isXog xvyxdvEig. 13. jtsguiaxcov 61 kv xy dyoga xal XovOaOd-ai
^oyXo/iEVog, xgrjoq fiaXaveicp dvdgsiq), iva fifj 61a xb kxidsixvvvai
6s Omfia kv doxy/im dxoxaXvipsi yvvatt-lv »? {hsdoaO&ai ftkav oi%
agfi6C,ovOav dydgdoiv rj Ov xayidsvd-fjg »? nayidsvOyg Em Oavxm.
14. tpvXdooov ovv xa xoiavxa, iva (itj Xdftyg ftgoxovg xfj savxov ipvxfj- 20
VII. Md&oj/isv ydg, kv xfj Hotpia xi Xeysi 6 dyiog Xoyog'
2. „Yie, (pvXaGGe kftovg Xoyovg, xdg 6e kfidg kvxoXdg xgvipov Jiaga

3 Mt. 5, 17. — 6 Mt. 11, 28. — 15 I Cor. 6, 15. — 20 I Cor. 7, 35.

—
22 Prov. 7, 1.

1 eldtoXolaxyrjoai h o p v A D : + x <*i nooxonoirjaai xbv Trap' AL-

yvnxioig Aniv a cf. VI, 20, 1 \ avzoig . . deo/Au ^o 2 snszs&tj avxolg h,
|

izsfhj u |
oeavcw a | dntandatg o [
3 "va hop vABD :
-f- pvotjtai zovg
vnoSlxovq zi\q dvzixeiftevtjg opyfs xal a | zovg vo/tovg o | 6 tiqoo [is a h
A D . > o p v 9 fiaoiXelag o
I |
eldivai -f zi o |
ezt/g h, exeig o p v |

OTcoaoi . OTMog oi o 10 9-eov a | h o •

p »xov J. | 11 avtip : avzwv o j

13 avxov : avzwv o |
14 noXXrj h o |
16 xvyxavrj o \
17 imdelxvva&ai o j

18 as a h o to p v doxrj/xovw p v
: | |
&sdoao&soat o |
19 nayiSsvatjg rj

nayidsv&rjosi o oavz(p (asavtui I pv)hopvAD:-(- zdg ovzwg sva-

Xtoxovq yvvalxag a cf. c. 3, 8 20 (pvXaoos h
| |
zfjg . . xpvxfjg o p 21 iv z§ j

2og>iu zt Xsysi a D : zi X. iv xf/ a. h o p v

lavacra pro sexibus separavit. Marcus admisit. Cf. Scriptores Historiae Au-
Aurelius lavacra mixta summovit. gustae ed. Peter 1865 I, 19. 63. 244.
Alexander Severus ea denuo Romae VII. Hsgl yvvaixbg yavlrji. De
prohibuit, postquam Heliogabalus ea muliere prava. — Didascalia duas lon-
FUNK, DlDASC. ET CoNSTIT. AP. I. 2
 IS DIDASCALIA VII, 3-13 (L).

filt, honora Deum, et valebis plus, et absque illo alium ne timeas.

3. Custodi mea mandata, et bene poteris vivere, mea autem verba
sicut pupillam oculi; impone digitis tuis et scribe ea in latitudine

cordis tui. 4. Die sapientiam sororem tuam esse, notam autem pru-
5 dentiam fac tibi, ut te custodiat a muliere aliena et maligna, si te

verbis gratiosis coeperit abalitnare. 5. De fenestra enim domus suae

in plateas prospiciens,quemcumque viderit iuvenem insipientem trans-
euntem per angulum {in) itinere domus eius et loquentem in tenebris

vespertinis, cum nocturna quies est, 6. mulier autem ei occurrit spe-

10 ciem habens meretricis, quae facit iuvenum evolare corda; luxuriosa

est autem et effrenata, in domo autem non quiescunt pedes eius;

tempore enim aliquo foris vagatur, tempus autem in plateis per omnes
angulos obsidet. 7. Et post haec adprehendens osculata est eum,
inruborato autem vultu dicit ad eum: 8. Sacrificium pacificum mihi
15 est, hodie reddo vota mea; propter hoc exii in occursum tuum, de-
siderans faciem tuam, invent te; institis extendi ledum meum, tapetis

autem stravi ab Aegypto; aspersi tectum meum de croco, domum

autem meam de cinnamomo. 9. Veni et fruamur amicitiis usque ad
lucem, veni, involvamur in amore; non enim est maritus meus in
20 domo; abiit iter longum, ligaturam pecuniae accipiens in manu sua;
post dies multos veniet in domum suam. 10. Seduxit autem ilium per
multam loquelam, laqueis autem labiorum adtraxit eum. 11. Quique
secutus earn est percussus, sicut bos ad occisionem ducitur et ut canis
ad ligaturam et sicut cervus sagitta percussus in hepar ; festinat autem
25 sicut avis in laqueum, nesciens, quoniam de anima est ei cert amen.

12. Nunc igitur, fili, audi me et intende verbis oris met. 'Ne de-
clinet in itinere {eius) cor tuum {neque adpropinques portae domus
eius neque deambules in viis eius), multos enim plagans occidit, et

sine numero sunt, quos interfecit; in itinere infer orum domus eius
30 deducens in inferior a mortis. 13. Fili, meae sapientiae intende et

meo intellectui offer aurern tuam, ut custodias cogitationem bonam;

30 Prov. 5, 1 — 14.

3 latitudine : ixluzoq LXX, tabulas S |

i> maligna : adultera S legens
TioQvtjg pro novijpag | 6 domus suae + et e vestibulo S 19 veni
|
S >
—
j

23 percussus cf. C : ut puer S |

25 de certamen : anima sua pergit ad
mortem S |
27 eius S |
27/28 neque adpr. — viis eius S : >L LXX, partem
posteriorem exhibent textus hebr. Peschitta Vulgata, pars prior exstat Prov.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, VII 3—7. 19

Osavxta. 3. sinov x?/v oofpiav oi/v d6sXqprjv slvai, xr\v 6s g>govr)6iv

yvcogl/irjv xsgutoirjGai Gsavxm, iva as xqgtJGy and yvvatxbq dXXo-
xglaq xal jtovrjQdg, kav 6s Xoyoiq xolg ngbg x®Q lv s(i(iaXr}xai.
4. goto yag &vgL6oq olxov avxqq slq xaq nXaxslaq oiagaxvotxovGa,
ov av I6?jxcov dfpgovmv xsxvmv vsaviav ev6sfj <pgsvmv nagajto- ,5

gsvofisvov sv dyoga sv 6i66oiq olxov avxfjq xal XaXovvxa sv

6x6x61 s6nsgivm, f/vixa av y rjGvxla vvxzsgivr) xal yvo(pcb6qq,
5. rj 6s yvvrj owavxa avxm sl6oq sxov6a jcogvixov, rj otoiel vscov
h^htxaOd-at xag6iaq, dvsjtxsgco^isvrj 6s sGxi xal aomxoq, ev oixm
6e ov% Tj6vxa£ov6iv 01 Jt66sq avxfjq- xq6vov ydg xiva sgco ge/iperai, 10
Xgovov 6s sv nXaxslaiq nagd otadav ycovlav svs6gsvsi. 6. slxa
sniXa^o/isvrj sqpiXtjOsv avxov, avai6sl 6s xgooconco xgoGslnsv
avxov Qvaia sigrjVixTj jioi s6xiv Orj/isgov, aJco6l6a>/ii xaq sixdq
fiov tvsxsv xovxov egrjX&ov slq Gvvdvxrfilv Gov, Jto&ov6a xo Gov
ngoGmnov svgrjxd 6s
%
xrjgiaiq xixaxa xtjv xXivtjv /iov, d[i<pixdjcoiq 15

6s eGxgcoxa xolq cut Alyvxxov 6uggayxa xrjv xolxrjv [iov xgoxop,

xbv 6s olxov [iov xivvafiol/im "

eX&e xal ccjioXav6o3/isv (piXlaq satq
og&gov, 6svgo xal syxvXiG&co/isv sgcoxi", xal xa s£fjq, oiq sm<pigsr
7. ,,'AjisjcXdvrjGsv 6s avxov xoXXy b/xcXia, $go%oic, xs xolq euro
XsiXsmv sgwxsiXsv avxov 6 6s sm?jxoXov&?j6sv avxrj xsjccpmd-slq" 20 .

1 Prov. 7, 4 — 18. — 19 Prov. 7, 21. 22.

1 aavrwi h \
ebiov a h v, sins o |
arjv > o |
2 yvwptfiov a |
3 xal
novtjQag > o j
xolg : xrjq h | 4 &VQida>v o |
5 ov : <bv o |
ivdsij : iv deofj o |

6 o't'xov o D : ol'xcov a h p v LXX |

avrotg o|7 }>o p v LXX |
9 dva-
7izEQWp.£vr) o I
11 ivedosvsi > p v | 12 sltcsv o \ 13 avibr a h . avrw o
p v LXX I
14 i'vsxa a | no&ovaa a h o L LXX : + idstv p v S |
15 rfraxcc :

rsxttxata o |
/iov + anixloiq o |
16 diioayxa h v, dtsgava o, di' epava p [

xqoxov o I
17/18 swg — £yxvlio9a>iuev > o |
19 noXlfi : iv 71. h I xs : 6s
h L I
xolg : xdiv o |
20 avxy + inag^rje o |
xs<p<pm9-slg o

5, 8 I
29 in itinere . . deducens itinera . . deducentia S LXX |
31 custodias
cog. bonam : te custodiat consilium raeum S

giores Proverbiorum partes de muliere 7. xempm&sig] Hesychius xen<pov

prava agentes easque integras exhibet. definit esse speciem avis marinae le-
Constitutiones easdem partes decur- vissimae, quae facile a quovis vento
tatas proponunt et priori alium locum circumagitur, unde homo levis dicatur

inserunt. Infra in descriptione mulieris xenipoq. Verbum xs7i<fi(o9slg hoc loco

fortis similis ratio inter libros intercedit. denotare videtur: facile captus.
2*
 20 DIDASCALIA VII, 14 -Till, 2 (LS).

sensus autem labiorum meorum mando tibi. 14. Noli intendere

fallaci mulieri; mel enim destillat de labiis mulieris meretricis, quae

ad tempus quidem impinguat fauces tuas; postea vero amarius felle

invenies illud et acutius magis quam gladius bis acutus. 15. Insi-

5 pientiae enim pedes deducent eos, qui utuntur ea, cum morte in in-

fernum; vestigia autem eius non permanent; itinera enim vitae non
sequitur; fallaces autem viae eius et non bene cognitae. 16. Nunc
igitur, fili, audi me et noli infirmos facere meos sermones. Longe
fac ab ilia tuum iter, noli accedere ad portas domus eius, ut non

10 prodas aliis vitam tuam et tuam conversationem his, qui sine miseri-

cordia sunt, ut non repleantur alieni tuts viribus et tut labores ve-
niant in domos alienorum et paenitearis in ultimis, cum deterentur
carnes corporis tui; et tunc dicis: Quomodo odio habui disciplinam

et increpationes declinavit cor meum, non audiebam vocem obiurgantis

15 me nee opponebam aurem meant? Paene factus sum in omni malo.
17. Et ut non per multa extendamus correptionem, si qua praeter-
misimus, sicut sapientes, quae *t pulchra sunt, ea deligite vobis
e sacris libris et ex Evangelio Dei, ut confirmemini et amoveatis
ac reiciatis a vobis omnia prava atque innocentes inveniamini in

20 vita aeterna apud Deum.

VIII. Mulier vero subiecta sit viro suo, quoniam vir caput est

mulieris, et caput viri in via iustitiae incedentis est Christus. 2. Post

Dominum nostrum omnipotentem, Deum nostrum et patrem saecu-
lorum, praesentis et futuri, et dominum omnis spiritus et omnium
25 virtutum eiusque spiritum vivum et sanctum, quibus sit honor et

21 Eph. 5, 22, 23; I Cor. 11, 3; Prov. 8, 20.

1/2 noli —
mulieri S >
4/5 insipientiae L LXX
| peccati S 6 per- : |

manent (vel: habent requiem) S, eQet&ezai LXX videntur L legens oQaxcu :

\

10 tuam conversationem abv fiiov LXX, annos tuos S

: 15 meam ad- | : +
hortantibus me S

dominum
VIII, 2. post —
amen] Nau est, auctoris Didascaliae an non potius
etGibson hanc particulam ad versum additamentum sit. Syrus interpres
praecedentem adiunxerunt. eiusque — etiam in doxologia librum terminante
spiritum v. et s.] Quaeritur, num haec VI, 30, 8 spiritum sanctum patri et
particula, quae in Constitutionibus de- filio adiunxit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM VII, 8— VIII, 2. 21

°- xat jcdXiv Xsysi' „Mtj xqogexe (pavly yvvaixi'

fisXt ydg dno-

%uXicov yvvaixbq xogvrjq, iq xgbq xaigbv Xmaivsi Gov

GxaC,£i curb

g)agvyya, vGxegov (isvxoi nixgoxsgov yoXfiq EvgrjGsiq xal tjxovtj-

(livov fiaXXov fiaxaigaq 6iGx6(iov". 9. xal ndXiV ,,'AXXa djio-
nt]8riOov, /utj kyxQoviGyg (iij6e smGxrjGyq obv 6/ifua jrpog aixijv 5
noXXovq yaQ xgmGaGa xaxafiEpXrjxsv, xal dvagi&nrjxol eIgiv, ovq
nsqiovsvxEv" . 10. et 6h ftrj, (prjGi „[iExaftsXrj^t]Gi;] ejc £6%axcav
G ov, Tjvixa dv xaxaxgifimGiv Gagxsq Gojfiaxoq Gov, xal sgslq '
Tims,
EfilG?]Ga natdtlav, xal sXsyxovq 6ixalmv s£-exXivev t) xag6ia fiov;
ovx rjxovov <pmvfjq Jtaidsvovxoq (is xal 6i6aGxovxoq fis, oi stag- 10
sfiaXXov xb ovq (iov nag bXiyov Eysvofiqv ev navxl xaxm'.
1 1 . iva 6s fiij did jcXeiovcov jcagExxsivatfisv xdq (lagxvgiaq, xal
eI xiva jcagtjxafisv, oi Goipoi, lavxolq xd xaXd sjiiXsyovzEq ex xcov
Ieqcov yga<pcov, EjiiGXEgsovad-s jcagaixovftsvoi jcdvza xd (pavXa siq

xb boiovq EvgsQ-ijvai vfiaq ev C,a>fj alcovim jcagd &s<5. 15

VIII. ,,'H" 6s „yvvrj vjzoxaGGsG&m xca lavxfjq dv6gi, oxi xe-

g>aXr) xfjq yvvaixbq 6 dvr)g iuidgxEi, xov 6s dv6gbq xov Jtogsvo-
ftdvov ev 06m 6ixaioGvvrjq xsqiaXr) sGxiv 6 XgiGxoq, xov 6s XgiGxov
xsfpaXfj b" EJtl jidvxmv „&Eoq" xal Jtaxtjg avxov. 2. (isxd ovv

xov jiavxoxgdxoga 9-sbv rjfimv xal Jtaxsga, xov xs svsGxcoxoq xal 20

xov (isXXovxoq aicovoq xvgiov, naGrjq xs xvoijq xal 6vvdfiEmq
drj/iiovpyov xal xov ?'/yajir)fiivov avxov vlbv xov xvgiov rj/iwv
,

1 Prov. 5, 3. 4.
— 4 Prov. 9, 18. — 6 Prov. 7, 26. — 7 Prov. 5, 11 — 14.
16 Eph. 5, 22. 23; I Cor. 11, 3; Prov. 8, 20.

5 fir] . xal fir) a |

oov xb abv h o LXX |
7 fiixafishj&r)g o |
9 ilsy-
Xovq : bl. ds h o |
Sixaiuiv a h A : dixalovq o, >pvBD LXX |
i^sxXiv o j

10 (ptovi,v o I
na^eXafiov o 12 rfs firj h p v
10/11 naQifialov p /tr/ <Sh d, v, |
:

fir] o naQUTiivaifiiv
I
13 01 ao<pol bavzoig 00 o 15 tvps&rjvat vfiag c^j o
| | |

16 r<y iSimi h +
17 xov 6h o 17/18 xov nog. dvdoo? o
|
19 xe<pa?.t] > | \

+ ioxiv o inl navxiov I

navTOxaaxoQU hopvAB:>a|20
nya o :
j

xs >o p v 21 xvgiov ts ndotjg o j

VIII. Ilsgl vnoxayrjg yvvatxbg ngb? II, 3, loquitur de obsequio a muliere

avdga xal ipildvdgov xal awipgovog. viro praestando, allegat versus princi-

De uxoris virum diligentis et castae pales Proverbiorum c. 3 1 et ultimo

subiectione erga maritum. — Prope ad loco aeque ac Didascalia Prov. 12, 4.

hoc caput accedit Clemens Al. Paed. Brevem descriptionem uxoris bene mo-
III, 11, 63—67 p. 291: laudat I Cor. ratae idem exhibet Strom. IV, 20.
 22 DJDASCALIA VIII, 3—12 (s).

gloria in saecula saeculorum, amen, time virum tuum, o mulier,

et reverere eum, eique soli placere stude et parata esto ei servire,

et manus tuae sint ad lanam et cogitatio tua ad fusum, sicut dixit

in Sapientia: 3. Mulier em foriem quis invenietl Aestimabilior est

5 gemmis pretiosis, et confidit in ea cor viri eius, et victus earn non

deficiet; adiuvat enim virum suum in omnibus rebus, atque facit, ut

nihil ei desit in vita eius. 4. Lanam et linum manibus suis redegit

ad res pulchras. Proba gubernatrix est, quasi navis negotians, et

de longe congregavit omnes divitias suas. 5. Surrexit node et dedit

10 victum domesticis et opus ancillis, et consideravit agrum et emit, et

de fructibus manuum suarum plantavit possessiones. 6. Accinxit

lumbos suos fortitudine et firmavit brachia sua, et gustavit, quia
bonum est operari, et non exstincta est lucerna eius tota nocte; ex-
tendit cubitos suos in sollertia et manus suas ad fusum. 7. Manus
15 suas porrexit pauperibus, et de fructibus suis dedit inopibus. 8. Neque
vir eius sollicitus erat de domo, quia omnes filii domus ipsius vestiti

sunt stola duplici; viro suo indumenta fecit ex bysso et purpura.

9. Conspicuus est vir eius in portis, quando seder it in concilio seni-

orum. 10. Et fecit in domo sua sindones ac cingula et vendidit

20 Chananaeis. Virtus et decus est indumentum eius, et laetabitur in
novissimo die. 11. Os suum sapienter ac prudenter aperuit, et ordine
loquitur lingua eius. Angustae sunt semitae aedium eius, et panem
otiosa non comedit. Os suum aperuit sapienter ac recte, et lex
misericordiae in lingua eius. 12. Liberi eius surrexerunt et divites
25 fiebant et laudabant earn, et laetabitur de eis in diebus novissimis.
Et vir eius praedicavit earn, et multae filiae acquisierunt divitias. Ei

4 Prov. 31, 10 — 31.

1 xbv a : > h o p v |
Si (> a) ov . . toj 9sw a h o A : » pvj
2 ivTQttnarj o |
avxbv > a |
avxw . UQiaxovaa a:~h op v| 3 avxiu
h.l...a, post vnuQ-iovaa. o, h p v 4 61a zov h 5 yvvalxa >
de o | + | + |

7 ovx anoQ. axvlmv o 8 fitjpvaafievtj a fiVQevofisvi] o p v, svQttfiht) h

|
.
|

9 evxenota a 2 h svx("]otu> a, evxQtoroq (= evxeqozajg) o, evxprjarov p v

LXX wotl h 10 noQivo/jiivt] o 10/11 dvtaiario o 12 xwv
I I LXX | \
>opv |

13 dvat,<uoa[iivi] ioxvQwq p A D LXX 14 ripeoev o figa-

-adfxsvoi o. + |

>
|

Xeimvag o xal \
h 15 avrij? 6 kvxvoq o 16 exzsvtj o
| rag -f dh p v |
\

LXX avrij? sec

I
o 17 adpaxrov > y_sXQt"S Svpa? h,
I <Sh o 18 xbv | + \

iv tui ol'xo o ttvxr g -\- oxav nov XQ»vit,ei p B LXX 19 sialv post £v6ed.
I t :
|

h, >o arokaq dvaaag o 20 x^vidag o nogyvpa?

I
savxfjq h 22 xwv
j |
+ |
:

xal h p xwv xax.

I >
D xaxotxovvxaiv a h xaxoixwv p LXX, xaxoixtcur o,
j
:
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM VIII, 3—12. 23

ItjGovv xbv XgiGxov, di ov r) doga xm &em, (pofifj&rjTl Gov xbv

avdga, m yvvai, xai Evxgdnrjd-i avxav, avxm fiovip dgiGxovGa,
avrm vjtdgxovGa evageGxog ev xalg diaxoviaig avtov, iva xai em
6ol fiaxagio&fj 6 gyfjg dice xfjg 2o<piac xfjg XtyovGrjg did 2oXo-
fimvxog xade- 3. „rwalxa dvdgelav xlg EvgrJGsi; xipimxEga 5
rfe eGxiv Xifrmv noXvxEXmv en avxfj f) xagdia
rj xoiavxrj, fragoel
xov avdgbg avxfjg, r) xoiavxrj GxvXmv ovx dnogfjGEf evsgysl ydg
xm dvdgl dyad-d xaxd ndvxa xbv ^iov. 4. fir/gvaafievrj sgiov xai
Xivov enobjGev ev\gijGxa
eyevexo cog vavg xalg xsQOtv avxfjg,
GvvdyovCa avxm xbv ffiov. 5. xai avl-
iftnoQEvofievrj (laxgod-ev 10
Gxaxai ex vvxxmv xai edmxev figoi/iaxa xm olxm xai egya xalg
&eganaivaig' fiemgrjGaGa yeoigyiov engiaxo, dnb 6e xagnmv xmv
Xeigmv avxfjg Ecpvxevoev xxfjfia. 6. dva^mGa/itvrj xr)v oGtpvv avxfjg
TjQEtaev xovg eavxfjg $Qa%lovag, xai eytvGaxo, oxi xaXbv xb egyd-
^eaO-ai, xai ovx anoGfiivvvxai 6 Xvxvog avxfjg oXrjv xfjv vvxxa' 15
tov? nr/xeig avxfjg exxelvsi eig xd xgij6i[ia, xag ^etpag avxfjg
egeidei elg axgaxxov. 7. %elgag 6e avxfjg difjvoigev nevrjxi, xagnbv
6e egexeivev nxmxqJ. 8. ov <pgovxiC,ei xmv ev olxm 6 avfjg avxfjg,
ndvxeg ydg ol nag avxfj elGiv evdedvfievoi diGGag GxoXdg, xai
XXaivag enoirjGev xm dvdgi avxfjg, ex fivGGov xai nogg>vgag evdv- 20
fiaxa. 9. negifiXenxog 6e yivtxat tv nvXaig 6 dvfjg avxfjg, fjvlxa av
xd&rjxai ev Gvvedgio? (texa xmv ngeGfivxegmv xmv xaxoixovvxmv.
io. Givdovag enoirjGev xai dnedoxo xolg <Polvi^iv, negiC,m[taxa 6e
xolg Xavavaioig' Igxvv xai evngineiav evedvGaxo, xai evtpgdvd-rj
ev rjfie'gaig eGxdxaig. 1 1 . oxofia avxfjg dirjvoi&v 6o<pwq xai ngoG- 25
rjxbvxmg, xai xaS,iv eGxeiXaxo xfj yXcoGGy avxfjg ' axtyvai diaxgifial
oixmv avxfjg, Olxa 6e oxvrjga ovx egxxyev xb Gxbfia avxfjg avoi^ei
Gotpmg xai evvofimg, -freofiol 6e kXErjjioGvvrjg eni xfjg yXmGGijg avxfjg.
12. dvEGxrjGav xcc xexva avxfjg xai nXovrrjaavxa rjveGav avxrjv,
xai b avfjg avxfjg injjVEGEi' avxr]v. noXXal d-vyaxigEg ixxr/Gavxo 30

nXovxov, noXXai EjioirjGav dvvafiiv Ov 6e vjiegxEiOat xai iuiEgfjgag

5 Prov. 31, 10—31.

xax olxov v, + trjq yrjg h p LXX | 23/4 aivdovag — dvrjQ avrijg > p i

23 (pivoiSiv o I
24 ia-fyv h D B : do^av a o p v A LXX |
r)v(pgav&rj o \

25 axofitt : to ax. h |
ao(pbg o \
25/26 7i(toae/6vzu>g h |
26 oxtyval -f- Sh a j

26/29 oxiyval —
xexva avxijg >
o 27 dvoiysi h 28 ^ketjfioavvr/e a p | | (?)

D : + avrrjg h v LXX 29 nlovxfjaaaav rjvfoev o 30 xai post 6

f |
: a.

uvxrjq o I
noilal fihr o +31 inoifioavxo o xaUvneQxrjoai o
| |
 24 D1DASCALIA VIII, 13—23 (SL).

multas res magnets fecit, et omnes feminas supergressa est. 13. Nam
mulier timens Deum benedicetur, et timorem Domini ipsa praedicabit.
14. Da ei de fructibus ipsius, qui conveniunt ad labia eius, et ipsa

praedicetur in portis, et ubique praedicetur vir eius. 15. Et iterum

5 Mulier fortis est corona viri sni. 16. Didicistis ergo, quantam
laudem a Domino Deo accipiat mulier pudica et virum amans,
quae fidelem se praestitit et Deo vult placere. 17. Tu ergo, o
mulier, noli te ornare, ut placeas aliis viris, neque meretricis cirros
et vestimenta induere neque calceos inducere, ita ut illis similis
10 fias, quae tales sunt, eos alliciens, qui illis rebus capiuntur. 18. Et
si hoc opere impudicitiae peccatum non committis, attamen eo
peccavisti, quod coegisti ilium ** desiderare te. Si autem pecca-
veris, et tu perdidisti vitam tuam et connoxia facta es animae
illius. 19. Et postea, si peccaveris in uno, despiciens te iterum
15 ad alium transibis, (sicut dixit in Sapientia: Impius) cum venerit
inprofundum malorum, contemnit, et veniet infamia et improperium.
Quae talis autem est, iam (vehementer) vulnerat(a est) et laqueat
animas insipientium. 20. Discamus igitur et eas, quae tales sunt,
quomodo triumphat per ipsam Sapientiam sanctum verbum.
20 Dicit autem ita: Sicut inaures in nare porci, ita mulieri malivolae
species. 21. Et iterum: Sicut lignum vermis exterminat, sic perdit
virum mulier malefica. 22. Et iterum: Mulier stulta et saeva in-
digens pane efficitur, quae nescit rub or em; in ianuis domus suae sedet
super sellam adparens in plateis, advocans eos praetereuntes, diri-
25 gentes iter in viis suis, et dixit: 23. Ouisque ex vobis insipiens est,

5 Prov. 12, 4—15 Prov. 18, 3. — 20 Prov. 1 1, 22. — 21 Prov. 12, 4.

—
22 Prov. 9, 13—18.

14/15 peccaverit . se . aliud transiet L |

15 sicut d. in Sapientia Im-
pius S cf. C I
16 vehementer cf. C : prorsus S |
18/21 discamus — species
> Sp I
25 insipiens : adulescens S

1 dpeoxiai o 1/2 yvvatxaJV ovx eoxiv h

|
ftaxaiwv o
2 iv a |
| > i

(poftoq o |
avrr) >o
xaonuiv xapnbv o 3/4 xai |
3 doxe
avxrjg o — :
|
— > |

5 noV.al oo<pal h LXX 6 ola o 6/7 owcpQtov

.
(pi).. cx3 o 8 eivai ftovtei
|
| . .
|

xvqIw o inl tv o 9/10 jj ivdvfiata

J
: o 10 fii/xov /irj o
|
to a rtw > |
•
|
:

p v, xov h o cf. v. 18 11 xdl y. si xuv yap h ovx o to a h o

I
:
| > |
:

vol p v 12 to tov h xb ft-

I fiovm xb o 13 fisxa x. dvayxaoaoa insv.
: |
|

17. fiijdh xd xyg txaipiQofiivtis £>- III, 2, 5 p. 2,53: ov yap yvvaixoq,

nUyncixa xxL] Clemens Al. Paed. d)X ixalgaq xb (pu.oxoafxov.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VIII, 13—23. 25

xaOag. 13. pevdelq dgeOxsiai xal fidzaiov xdXXog yvvaixbg

i
firj

sOr m iv apj -
ywrj ydg svOsfiijg svXoyslxai, g>6@ov ds xvglov avxij
aivsixm. 14. $bxs avvf] dxb xagndiv xsiXtoiv avjf,g, xal alvsio&oo
sv xvXaig 6 dvfjg avxr)q". 15. xal xdXiv „rwi] dvdgsia oxs<pavog
xa> avdgl aixfjg". xal ndXiv „IIoXXal yvvalxsg (pxodofirj Cav 5
oixov". 16. ftsfiafrrjxaxs, bnola eyxco/iia ywrj Ocotpgmv xal <piX-
avdgog Xafiffdvsi djtb xvgiov xov &eov. 17. « otioxij xal dgsOxrj
xvgicp ftovXei slvai , co yvvai, firj xallmji'itpv em xm dgtGxsiv 6s
aXXoxgioig dvdgdaiv, firjds xa xfjg Ixaigi^o/itvrjg s/utXeyftaxa ?]

ivdv/iaxa 7/ vxodtaeig fti/iov (pogslv sm. xb vndysO&ai as xovq eig 10

xa. xotavxa jrayidsvoftsvovg. 18. xal ydg si Ov ovx em xb d/iag-
xavsiv xavxa noielq xa fevatj, sxl 6s xb fiovov xaXXcojci&ad-ai,
ovd ovxmg sx(pevt->) xrjv dlxqv slg xa fiexd xavxa, dvayxdoaoa
sjtsvsx9"fjvai 60I xiva eig xb sJiifrv/ifjGai Oov, xal fii] savrfjv <pvXd-
§«<?« sm. xb (tqxs as vnom-atlv af/agxia fi?jxe [irjV exsgovg oxav- 15
ddXcp. si 6h xal a/iagxtfosig svdovaa eavxrjv, xal Ov sjtXrjUfiiXrjGag
xdxslvov svoxog xrjq tyvx?jg sysvov. 19. slxa d(iagxrj6a6a svp svi,

wOm-g djcoyvovOa elodjta§, t<p' ixegov exxgajtrjoy ndXw djtrjXy?)-

xvla, xafrd g>rjOiv b frslog Xoyog' ,','Oxav sXO-t] doefirjq sig pdfroq
xaxmv, xaxaqigovsl' sjtsgxsxai ds avxm dxifiia xal bvsidog". i] 20
ydg xoiavxt] Xoutbv acpeidmg xsxgatftsvi] Jtayidsvsi ipv^dg d<pg6va>v.
20. (idd-cofisv ovv xal rag xoiavxag Jtmq &gia[i(3svEi 6 frelog Xoyog
tpdaxmv ,'E(iiOrjOa ijteg xbv d-dvaxov Ovv xfjv yvvalxa, ijxig sOxl

9-ijgev/ia xal Oayrjvt] xagdiag, dsofiol 6s at ytlgsg avxfjg". 21. xal

sv aXXoiq' ,1'Q.am-g evmxiov xgvoovv sv givl vog, ovxmg yvvaixl 25

xaxo<pgovi xdXXog". xal jtaXiv ,"S2ojtsg sv §vXq> OxmXrj^, ovxmg

dnoXXvoiv dvdga yvvrj xaxojcoiog". 22. xal TidXiV ,,KgslOOov
olxslv sjtl ymviaq vxaid-gov, ?} fitxa yvvaixbg yXmOOoidovg xal
fiaxifirjg". 23. (irj ovv fiifisiofrs xdg xoiavxag yvvalxag bfielg at

4 Prov. 12, 4. — 5 Prov. 14, 1. — W Prov. 18, 3. — 23 Eccl. 7, 27.

25 Prov. 11, 22. — 26 Prov. 12, 4. — 27 Prov. 21, 9. 19.

roiavxa dnsvty^rjvai o |
14 ro a o : rw h p v [
15 (ir\xs as : /xl xi afjv o J

vnoTiiatv o \
a/xayxyfiaxi h |
15/16 ex^og oxavdalo? o |
16 ds : yaQ p v |

ivdvovaa avxtjv o oavxqv h 17 dfiapxioa s<plsvl o 18 hxipov a, aliud L

| |
|
:

hxi$ovq a 2 h o p v 19 slask&tj 6 do. o 20 tj xal o 21 loinbv

I
xtj o |
: | + |

23/25 ifiior/aa aUotg— p 23 ovv o 24 ds a h> o v at a | > |

: > | > |

25/27 uiantQ ndliv — o 27 avdpag a >

xqsiooov iaxiv o |
28 inl |
+ |

ywviaq a h o iv ywviu p v 29 f/t]f^ta»at o yvvalzaq

• o |
|
>
 26 DIDASCALIA VIII, 24— IX, 4 (l).

declinet ad me; et eis, qui sine sapientia sunt, praecipio dicens: Panes
absconsos in prima suaviter edetis et aquam furtivam dulcem bibetis.

24. Et nesciens estj quia terrigenae apud earn pereunt, et in petaurum

inferorum occurrit. Sed fuge citius et noli remorari loco eius (neque
5 tolleoculos tuos neque earn adspicias). Et iterum: Melius est habitare

in angulo obscuro quam cum muliere linguosa et rixosa. 26. Nolite

igitur eas, quae tales sunt, mulieres imitari, vos Christianae Quae !

fidelis vis esse, viro tuo attende, ut placeas illi soli,cum in et,

platea ambulaveris, caput tuum vela veste, ut per velationem magna

10 obscuretur pulchritudo tua. 27. Et noli depingere vultum tuum
a Deo per naturam tibi factum. Deorsum adtendens iter tuum
confice undique veste te cooperiens.
IX. Declina autem et balneum, ubi viri lavantur, quod super-
fluum est mulieri; nam etsi non fuerit in civitate vel in regione
15 balneum (mulierum), in 'eo balneo, ubi viri lavantur, mulier fidelis

non enim vultum tuum velas, ut ab alienis viris non

lavetur. Si
videaris, quomodo nuda cum alienis viris in balneum ingrederis?
2. Si autem non est balneum muliebre, quo utaris, et vis contra

naturam cum viris lavari, cum disciplina et cum reverentia, cum

20 mensura lavare. 3. In talibus enim balneis non frequenter lavetur
nee diu lavetur nee in meridie, sed, etsi potest fieri, nee per sin-

gulos dies. 4. Hora autem sit tibi superflui illius balnei decima;

5 Prov. 21, 9. 19.

1/2 panes — bibetis : accede suaviter ad panem absconsum et aquam

f. d. S I
4/5 neque t. — adspicias S |
6 rixosa : + in interioribus domus S cf.
Prov. 25, 24; item infra c. 10, 2 | 10/11 et noli — factum : neque orna faciem
oculorum tuorum S | 13/14 quod sup. est mulieri 15 mulierum S > S |
I

20/22 in talibus — dies neque omni tempore neque omni die neque meridie S |

22 superflue L

24. petaurum] Latinus vocem grae- structiones II, 19. Clemens 1. c. Ill,

cam nezavQov retinuit; Syrus vertit: 2, 6 p. 254; 11, 66 p. 292 declarat,

profundum. illis artificiis hominum opificem et
* archetypum contumelia affici et malam
24. fitj xuxaL,(oyQix(pti xzL] i. e. artem creaturae Dei anteponi.
ne genas vel oculos vel capillos colo- IX. Ilepl rov i*rj ovMoveo&ai yv-
ribus depingas. Eundem corporis cul- valxa dviSpdoiv. Quod mulier non
turn damnant Clemens Al. Paed. II, debet cum viris lavari. — Cf. quae
8. 12; III, 1. 2. 21; Tertullianus De supra ad c. 6, 13 adnotata sunt,
cultu feminarum; Commodianus In- 2. yvvaixetov tSe ovtoi ^al. xx)..]
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VIII, 24— IX, 4. 27

XQiOrtaval ijidgxovGai. jtiGxrj 6s dsXovGa tfvcu x<p am dvdgl

XQOGexe em xb dgeGxEiv avxm [lovcp, bv dh xalg jtXaxEiaiq GxsjrovGa
xijv xsqpaXrjv Gov' did yag xfjq smxaXvipewq djtoxkeioetg xi)V d-sav
xolq JtEgisgyoxegoig. i\. (it) xaxaQcoygdrpEi Gov xb vjtb 9-eov
jtSJioirj/ievov ngoGmnov ovdev yap iv Goi, o xoGfirJGecoq dssxai, 5
eneijiSQ „navxa, oGa ijioirjGsv" 6 d-ebg, „xaXd Xiav" '
aGeXyrjq de
kv xaXcp EJCixoGfiTjGig XByyixov %dgiv ivvffgi&i. xdxm ^XtJtovGa
xi/v odouioglav Gov jcoiov jcsgixaXvxxovaa savrtjv, xad-cbg jcqexsi
yvvaiUv.
IX. JJEQuGxaGo xcu xi/v iv ffaXavEiqi (isxa dvdgmv axaxxov 10
yivoy.ivr{v XovGiv jtoXXcc yag xd dlxxvcc xov Jtovrjgov. dvdgoyvvov
ywfj jiiGxij (ir) XoveGd-w d yag xtgixaXvnxExat xb ngoGwjtov
xr\v an dXXoxgimv dvdgmv oipiv fiexcc aidovq xgvjcxovGa, Jtmg
yvfivrj (isxa. avSgaiv f) xoiavxrj sig Xovxgbv elGsXBvGsxai ; 2. yvvai-
xsiov 6b ovxoq fiaXavslov , Bvxdxxmg (tsxd aidovq //BfCExgrjiiEVCoq 15

Xoveg&co. 3. [irj jiegiGGoxsgav 6b XovGiv AoieiGd-m, [irjdh jtoXXqv

fiTjds jtoXXaxig /ajdh iv (tEGq xfj riytiga, aXX' eI dvvaxbv (irjde xad-'

fjliigav. 4. coga 6e Got EGxm xaxxrj fj xfjq xaigoXovGiaq dsxaxr)'

6 Gen. 1, 31.

1 9-ei.ovoiv o
n. de 0-ei.ovoa : moral
2 xb a h r<5 o p v oxine h |
:
| I

3 dnox).teig o ovv aol o 6 inohjoev + iv aol p v <f' a 7 iv

| 4 Qeov : | | |

x. inixoofirjOig inix. elg xdXXog h :xdXXw inixooftTjoet o ti/Jp/gst h | | |

10 fierce dvdQwv >

o 10/11 araxrov yiv. cv> o |
12 niorr) yvvr) p v si | |
:

rj o nsQixttXvnrsrcu
I
yvvrj p v +
rb TiQooamov o 18 dri r&v h | > |
: I

15 [iu\. ovrog h I
evrdxvog o fisfisr^mhog o|
16 nousaS-u) {01 supra I

lineam) o |
firjde tzoMtjv >
o 18 rffe o aoi oil o r. r) rijg
| >
raxrrjg o
|
: |
:

Cum Didascalia hoc loco de balneis 23, 21. 22. Ceteroquin usus multiplex
promiscuis agat, Constitutor vocabulo erat. His balneum ad sanitatem sus-

ovx suppresso de balneis muliebribus tentandam vel munditiem corporis re-

loquitur. Cf. quae exposuit Corssen stituendam saepius opus erat quam
in Zeitschrift fur neutestamentl. Wissen- illis. Nonnulli lavacro plane abstine-

schaft 1(1900), 341— 43. — tvrdxrwg, bant, ut Iacobus frater Domini teste

ftsfisrptHievios] Cf. Ps.-Ign. Her. i, 2. Hegesippo apud Eusebium H. E. Ill,

3. (iri nepiooorepav] Lavationes 23, 5 et Hieronymum De viris illu-

frequentiores ac non necessarias dam- stribus c. 2.

nant etiam Clemens Al. Paed. Ill, 9, 4- xaipokovoiag] Sic scripsit Con-

47 p. 282; Cyprianus De lapsis c. 30; stitutor, cum Didascalia dicat de balneo

Hieronymus Ep. 45 c. 4; 125 c. 7 superfluo, quod est dxaigolovola. —

(Migne PL 22, 481. 1075); In Ierem. dsxdrr/] i. e. quarta hora post meri-
 28 TtlDASCALIA X, 1—4 (l).

oportet enim te constitutam fidelem ab omni parte oculorum

aspectum et conventionem, quae in tali balneo fit, fugere.

X. Ne autem sis litigiosa ad omnes, prae cetera adversus

virum tuum, excide hoc malum a te, quoniam fidelis es, ut vir
5 tuus, si est fidelis aut gentilis, propter te non scandalizetur et
blasphemet in Deum et tu vae heredites apud Deum : Vae, inquit,
per quern nomen Dei blasphematur inter gentes; 2 si autem fidelis

est vir tuus, quod scriptum

cogatur dicere, ut sciens scripturas,
est in Sapientia: Melius est habitare in deserto quam cum muliere
10 linguosa et litigiosa. 3. Mulieres igitur per confusionem et man-
suetudinem religionem ostendite ad conversionem et fidei auctum
de ethnicis quanticunque sive viri sunt sive mulieres. 4. (Et si

pau)cis ipsi admonuimus et correximus vos, sorores et filiae et

membra nostra, tamen sicut sapientes et vos quae bona sunt et

15 sine reprehensione quaerite vitae istius documenta, ut sciatis, per

quae possitis regno Dei nostri propinquare et bene placentes
repausare.

6 Ies. 52, 5. — 9 Prov. 21, 19.

3 prae cetera (=
fidhata) Corssen (cf. Ronsch, Itala et Vulgata p. 412) ;

praeterea L |
5 fidelis aut >
S 5/6 scand. et blasph. cogatur blasphemare L,
j
:

pro oxavda/.to&elg legens dvayxaa&sig 16 bene bonis operibus S \ .

diem. E contextu (v. 3) multos iam nisi aegrum lavari passus est. Tertulli-
meridie balnea petiisse apparet. Quem anus Apol. 42 de honesta
c. et salubri
morem improbat auctor et mulierem hora lavandi loquitur.
christianam adhortatur, ut nonnisi circa X. lis p2 fjtaxifiov xal ylwoooJiSovs
vesperam lavetur. Hadrianus imperator yvvamog. De muliere contentiosa et

referente Aelio Spartiano c. 22 ante loquace.

octavam horam in publico neminem
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM X, 1—4. 29

del ydg at jtiGxrjv ovGav ex navxbc xal ndvxoxs xtjv jcoXvoqtd-aXfiov

jceQiEQyiav tptvysiv.
X. To 6e fid%i(i6v gov Jtgbg xdvxag, (idXiGxa 6s xal ngbg
tbv dvdga gov, Jieglxotyov jtiGxrj vndgyovGa, 'iva Gov b dvrjg, lav
fl
JiiOxbg r s&vixoc, firj 6cd Ge GxavdaXiG d-slg pXaGg>rj(if]Gy {hsbv 5

xal Gv xov oval xXrjgovofiog svQE&fjg naga &e<5. „Oval" ydg,

q>r\G'w, „6i ov xb 6vo/id fiov $XaG<pr)nuxai sv xolg sfrveoiv". 2. si

<Jg jtiGxbg vjtaQ%ei Gov b dvrjg, dvayxaGd-iJGsxai cbg sldcbg xdg

ygatpdg eIkeIv xb gijfia xb ysygaiifievov sv xy 2o<pia' „KqeIGGov
oIxeIv iv EQfinca, rj (lEta yvvaixbg yXcoGGmdovg xal fiaxlfirjg" • 3- ai 10
ovv yvvalxsg did xfjg aldovg xal ngaoxr\xog xr\v d-EOGefisiav svdslx-
vvG&e Eig ejciGxgotptjv xal. Jigoxgonrjv jtlGxscog xal xotg exxbg
jtaGiv eXxe yvvai§iv tlxs dvSgaGiv. 4. xal el 61 oXiyoov vovd-s-
XTjGavxEg EJtaiSsvGaiiEV iftdg, ddsX<f>al xal &vyaxtgsg xal (isXrj

tjhoov, cog Goqial xal avxal aXoidogrjxoi xov fiiov, IxC^xeIxe [la&rj- 15
/laxa yivmGXEiv, 61 oov dvvqGEG&E xfj xov xvgiov rjfioov syyiGai

ftaGiXsia EvagsGxmg xal dvaxavGaofrai.

6 Ies. 52, 5. — 9 Prov. 21, 19.

1 6cT : 61 o I
as > o |
2 nsQiSQysiav h o | 3 nyog navtag — uvdyu
aov > o I
xal > p v | 5 niazog •
aniotoq a |
9-sov : zbv 9. h, 9sd> o \

6 Ev^e&f/g a h : evpsQrjat] v, -9qosi p, ysv^asi o |

7 fiov >o | 7/8 si di :~

I 6s o I
10 iv : in o |
11 xal + r»Jc o |
12 ixzbg >o |
15 v/taiv h |
dlv6(o-
Qixoi o I
ftiov : + 6iafts!vats a dva- |
16 rjftaiv > p v |
17 'dosozwq o |

?iavaao9ai a- o D -aea&e a h, -navea&ai p, -so&e v, : sis aiuivui +

alaivav d/x^v o (similiter Turrianus), xa&olixt] 6i6aaxaXla nsol Xa'ix&v +
rsxs).soxai v

1. iav y Ttiorog] Hoc loco sermo fideli. Locutio Syrum interpretem et

est de marito in universum, sive fideli unum ex librariis Constitutionum sine

sive gentili, postea v. 2 speciatim de iure offendit.

 II.

I. Pastor, qui constituitur in episcopatu presbyterii et in

ecclesiis omnibus et parochiis, oportet eum sine querela esse,

alienum ab omni iniquitate, virum non minus

irreprehensibilem,
annorum quinquaginta, quoniam per quandam rationem iuveniles
5 luxurias et diabolica vitia aufugisse iam videtur et ab eis, quae a
falsis fratribus in multos iactantur, blasphemiis, qui ignorant verbum
Dei, quod in Evangelio est: Quoniam, inquit, qui dixerit verbum
otiosum, reddet rationem pro eo Domino in die iudicii. De verbis
enim tuis, ait, iustificaberis et de verbis tuis condemnaberis. 2. Sit

10 igitur, si possibile est, [ad omnia] eruditus; et si sine litteris est,

3 Tit. i, 6. 7; I Tim. 3, 2. — 7 Mt. 12, 36. 37.

1 pastor : de episcopatu audite pastor S cf. C |

in episcopatu . in visi-
tatione L, pastor et princeps in presbvterio S J
1/2 et in eccl. — parochiis : in

ecclesia et omni parochia S

in 5 |
diab. vitia . concupiscentias inimici S |

7 Dei Mud S 10 ad omnia [

S C >
I, 1. in episcopatu] Auctor haud du- I. Oxt zb dyQafi/uaiov eivai, t'u-

bie usurpavit vocem iniaxonrj, quam nstQov ds xov Xoyov ov xmXvti npbg
Syrus et Constitutor de episcopo lo- imaxonrjv. Quod non excluditur ab
quentes testantur quamque Vulgata episcopatu, qui expers est litterarum,
plerumque vertit: visitatio. Cf. Ies. peritus vero sermonis. — Turrianus,
io, 3; Ierem. 6, 15; 10, 15; Luc. 19, haud dubie textum suum falsum re-
44; I Petr. 2, 12. Ego verti: in epi- spiciens, hoc caput inscripsit: "Oxi XQV
scopatu, cum ilia vox sensum auctoris xbv inioxonov eivai nenaidevfiivov
non recte reddat. Etiam Latinus noster xal s/jmsiQov xov Xoyov.
ita vertit infra v. 3; c. 2, 3. — in 1. ixdiv nsvxijxovxa] Non eandem,
ecclesiis etc.] Ecclesiae et parochiae sed similem aetatem Siricius papa
auctoriidem esse videntur; haec autem postulat Epist. I, 9 decernens: usque
vox quasi accuratior Mi addita est. — ad annum aetatis trigesimum clericum
diabolica vitia] Similiter Syrus: con- in ordinibus minoribus versari, deinde
cupiscentiae inimici. Ideo nolui emen- per quinque annos diaconum ac per
dare, quamquam suspicio mihi exoritur, decern annos presbyterum esse, deni-
Constitutoris textum fideliorem esse. que, i. e. annos XLV natum, cathedram
episcopalem adipisci posse. Zosimus,
 BIBAIOX B.

11EPI EIIIXKOn&X HPESBYTEPSiX KAI AIAKONQN.

I- HsqI <?e xmv emcxonmv ovxmq tjxovOafisv nagd xov xvgio v
W&»' xbv noi/zeva xbv xa&ioxdfisvov kniaxojiov siq xaq sxxXtjolaq
kv jiday nagoixla 6sl vndgxsiv dviyxXrjxov, dvsjiiXrjjtxov, dvs- 5
Jtatpov xdaqg ddixiaq dv&Qmjtmv, ovx sXaxxov kxcov xevzfjxovxa,
oxi xgonm xivl xdq vecoxsgixdq dxat-iaq xal xdq egmd-ev 6ia[loXdq
kxjisg>svyd>q votdgxsi ngbq xdq xivcov ipsvdadeX<pa>v siq TtoXXovq
kmysgofisvaq @XaO<prj{iiaq ov yivmOxovxcov &eov xb kv x<p
gijfia
EvayysXim- ,"0q av XaXrfiq gij/ia dgyov, dnodmOsi nsgl avxov 10
Xoyov xm xvgica kv rj/isga xgiosmq", xai jtdXiv ,'Ex xcov Xoycov
6ov dixaico&rjoy, xal ex xcov Xoymv 6ov xaxadixao&rfoy" 2. ioxco .

ovv, si dvvaxov, Jtsnaidevfiivoq' si dh xal dygdfifiaxoq, dXX' ovv

5 Tit. i, 6. 7; I Tim. 3, 2. — 10 Mt. 12, 36. — 11 Mt. 12, 37.

2 xal > o I
diaxovwv + xlrjQixmv %r\Q(jiv o |
3 ovrwg > a | 5 dsT
vna.Q%£i.v >o I
5/6 dvsna<pov : d/tszo/ov o |
7 dza&ag a h o v i. m. . ini-
9v/iiag p v i. t. | 8 txnsyvywq o |
10 Evayyellu) a h o D : + sigrjfihov p v |

/.aXtjaji a h o eint] p v |
12 xazadixaaS-ijaij a h v xazaxQidjori o p :

>
|

13 si dvvaxov a j
si da xal dyp. a).)! ovv {ov o) h o p v D xal a :

Epist. ad Hesych. c. 3, similem aeta- XXX requirunt, eandem aetatem, quam

tem requirere videtur, nee vero satis synodus Neocaesareensis (314 325) —
distincte pronuntiat. Canon Silvestri c. 11 modo ad adipiscendum presby-
papae suppositicius XI annos pro sin- teratum postulaverat. Iustinianus, Nov.
gulis gradibus ita disponit, ut nemo 123 c. 1, annos requirit. XXXV —
ante annum LV ad episcopatum ele- zqotiw zivl *rA.] Canones ecclesiastici
vetur. Lex autem non semper obser- apostolorum 18, 3 praecipiunt, ut pres-
vari poterat. lam Didascalia permittit, byteri aetate provecti sint, zqotiu) zivl
casu postulante etiam virum natu mi- dns^o^svoi zrjg npbg yvvalxaq ovv-
norem episcopum eligi. Brevi post slevoswg. Cf. Doctrina XII aposto-
numerus diminuebatur. Synodi Aga- lorum ed. Funk p. 62. Similiter auctor
thensis 506 c. 17 et Arelatensis 524 infralll, i,i de senectute viduarumdicit.
c. 1 ad presbyteratum vel episcopatum 2. dypd/tftazog] Virum litterarum
suscipiendum nonnisi aetatem annorum expertem etiam Canones ecclesiastici
 32 DIDASCALIA I, 3— II, 2 (L).

sed notitiam habens verbi [divini] et stabilis aetate. 3. Si autenl

in parochia modica ordinandus est episcopus et non invenitur,

qui tempora aetatis iam transisse videatur et testimonium habere
et sapiens, est autem iuvenis et testimonium habet ab eis, qui
5 cum eodem sunt, quia dignus est ad episcopatum, et per iuvenilem
aetatem per mansuetudinem et bonam conversationem senectutem
ostendit, probetur et, si ab omnibus tale testimonium habet, con-
stituatur [episcopus] in pace. 4. Nam et Salomon duodecim
annorum constitutus regnavit in Israel, et Iosias in iustitia octo
10 annorum constitutus regnavit, similiter et Ioas, cum esset septem
annorum, regnavit. 5. Unde, etiamsi iuvenis est, tamen ut man-
suetus sit, timidus et quietus, quoniam dicit per Iesaiam Dominus
Deus: Super quern respiciam, nisi super mansuetum et quietum et

trementem verba mea semper? Similiter et in Evangelio dicit ita:

15 Beati mansueti, quia ipsi hereditabunt terrain. 6. Sit autem et

misericors, quoniam (iterum) dicit: Beati misericordes, quia ipsis

miser ebitur Deus. 7. Similiter et pacificus, quoniam iterum dicit:

Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. 8. Sit autem et sine
(omni) malitia et iniquitate et malignitate, quoniam dicit iterum:

20 Beati mundo corde, quia ipsi videbunt Deum.

ergo sobrius, castas, (constans), ornatus, non turbulentus,
II. Sit

non vino multo deditus, non percussor, sed innocens, non litigiosus}
non avarus; non neophytus, ut non infletur el in indicium incidat
(diaboli), quoniam omnis, qui se exaltat, humiliabitur. 2. Talem
8 III Reg. 2. — 9 IV Reg. 22, 1 ; II Paral. 34, 1. — 10 IV Reg. 11, 21. —
13 Ies. 66, 2. — 15 Mt. 5, 5. — 16 Mt. 5, 7. — 18 Mt. 5, 9.
— 20 Mt. 5, 8.
—
21 I Tim. 3, 2—6. — 24 Luc. 14, 11.

1 divini >SC |
stabilis : provectus S |
8 episcopus >SC I
16 iterum S C I

dicit + in Evangelio S |
16/17 ipsis m. Deus : ipsi misericordiam consequentur S )

19 omni S C |
21 constans S C, hie post xoofiioq |
24 diaboli S C
apostolorum 16, 2 in episcopatum ad- 4. gudixaez^g] Eandem aetatem
mittunt, nee vera requirunt peritiam Salomoni regnare incipienti attribuunt
sermonis, sed mansuetudinem et cari- Eupolemus, rerum scriptor saeculi I
tatem erga omnes. Iustinianus Nov. 6 a. Chr., ab Eusebio Praepar. evang.
c.4 autem edicit: Litteras ignorantes IX, 30 prolatus, Chrysostomus ad Ies.
omnino nolumus neque unum ordinem 3, 4, Hieronymus Ep. 72 et In Ies.
c. 4
suscipere, clericorum videlicet pres- 3, 4, Ps.-Ignatius Magn. Mar. ad
3, 4,
byterorum ac diaconorum, tam sacras Ign. 3, 3. Textus S. Scripturae vul-
orationes docentium quam ecclesiarum gatus de ea nihil habet. Codex vero
et canonum legentium libros. Alexandrinus III Reg. 2, 12 addit:
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 1, 3^2, 2. 33

efiJtsiQOi rov Zoyov, xafrrfxcov rjj r Xixla.

t
3. el 6h xal ev nagotxia
f/ixga vjtctQXOvay Jtov JigoPefirjxcbq rep xgovm /itj svgiaxrjxai fis-

[iagxvgrj(iivoq xdi Oocpbq tlq ejitoxojtrjv xaxaOtad-fjvai, vsoq de

y
exit, [xt[iagxvgi][iivoq vjcb xmv Ovvovxcov avxm mq agioq exi-

Cxojtijc, 61a xfjq veoxrjxoq ev Jtgaoxijxi xal svrat-ia yfjgaq sm- 5

dsixvvfiivog, doxi/taOfreiq, si vjio xmv ndvxcov ovxmq ftagxvgsixai,

xa&iaxda&co h> slgrjvy. 4. xal ydg SoXo/icbv 6co6exasxT]q rov
IogaijX efiaoiXevOtr, xal 'Icoolaq ev dixaioOvvy oxxm ercov sfiaoi-
Xivosv, ofiolcoq 6e xal 'Icoaq ejera sxdov rjggsv rov Xaov. J. ojOxe
tl xal veoq, aXXd Jtgaoq vjtagxsxco deiXoq xs xal 7]6vyj.oq, on Xiytt 10
<J(« xov'Hoatov xvgioq 6 d-soq' ,,'Em xlva emftXeipm, dXX rj sitl

xbv ngaov xal rfivyiov xal xgifiovxd fiov xovq Xoyovq diaxavxoq";
Ofiolmg xal ev r<n EvayysXico ovxmq' ,,Maxdgioi ol xgasiq. on
avxol xXygovofiijoovOi xrp> yf\v". 6. sOxm 6'e xal eXerifiatv, oxi

jtdXir £igt]xaf „Maxdgioi ol sXerifiovEq, bxi avxol sXet]&iJ6ovxai". 15

7. toxco 6h xal Elgrjvojtoioq, oxi jtdXiv Xeyer „Maxdgioi ol slgrj-

vonoioi, 6x1 avxol viol d-sov xXrjd-ifiovTai". 8. yivtod-co ds xal

EvovvtidTjxog, Jidor/q xaxiaq xal novr/giaq xal ddixiaq xsxa&ag-

fjt'voq, oxi ndXiv slgrjtai' „Maxdgioi 01 xa&agol zy xagdia, on
avxol xbv &sbv oipovxai". 20
II. "Eoxat ovv xal ,,vr)(pdXioq, 6oi<pgcov, xooftioq", svora&ijq,
axdga'/oq, ,,/it] xdgoivoq, /itj jtX^xxrjq, aXt tjcisixijq, a(ia%oq, dtpiX-
dgyvgoq' (irj vso<pvxoq, Iva [if] rvgxo&slq slq xgi/ia sfutsOrj zov
dia[i6X>ov, on Jtaq 6 vtpcov lavzbv xaxsivoifrrfitxai" 2. zoiovzov

7 III Reg. 2. — 8 IV Reg. 22, 1 ; II Paral. 34, 1. — 9 IV Reg. 11,21. -

11 Ies. 66, 2. — 13 Mt. 5, 5. — 15 Mt. 5, 7. — 16 Mt. 5, 9. — 19 Mt. 5, 8.
-
21 I Tim. 3, 2—6. — 24 Luc. 14, 11.

1 ziAneiQoq zov : xexrog o |

rov X. : twv >.6yojv p v |
xa&ijxov a o |

2 /irj > o I
3/4 xal iniaxonov o p
ootpbq — fiSfiaQXVQTjuevog > a |
3 [

5 TtffavtijTt p v 6 el > o navrojv ovrwg p v D xotovtuiv a h o 8 6xxu>

I
|
: |

izaiv > o 9 'Icovag o 11 xvpiog > h 12 tiq&ov o p v D raneivbv a h |

—
|
I

LXX diunavtbg
I
ahoL:>pvS
LXX 14 di ovv p v 16/17 tarai j |

xt.rj&rioovTui a >
18/19 xexa&apta/ievog a 23 veoyvtov o gf/neo/j + xal
| \ |

nuyidu a |
24 Tansivu)9i'jasTac + usqI miaxonov ci()/ovtos ovfifti (ovfxftlov)

•o (inscriptio particulae)

izaiv duidexa, nonnulli codices Pari- II. Oiov eivat zprj zov iniaxonov xal
sienses et quaedam editiones : vlbq zovg lomovg xXrjpixovq. Qualem esse
izaiv daidexa. oporteat episcopum etreliquos clericos.
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 3
 34 DIDASCALIA II, 2, 3—4, 1 (LS).

decet esse episcopum, unius uxoris virum, cur am domus suae bene
agent em. 3. Ita ergo probetur, cum manus impositionis accepit,

et sic ordinetur in episcopatum, si est castus, si uxorem castam

aut fidelem habuit aut habet, si filios pie educavit et erudiens

5 produxit, si ii, qui intra domum eius sunt, reverentur eum et

honorant eum et omnes subditi illi sunt. 4. Si enim, qui se-

cundum carnem illius proprii sunt, seditionem faciunt adversus

euin et non parent ei, quomodo ii, qui foris domum ** eius sunt,
curae ipsius commissi se ei subicient?
10 III. Et examinetur, an sine macula sit in rebus saeculi et in

corpore suo; scriptum est enim: Inspicite, an sit macula in eo,

qui sacerdos est faciendus. 2. Sit autem et ira vacuus, quia Do-
minus dicit: Ira etiam prudentes perdit. 3. Et sit misericors et
benevolus et caritate plenus, quia dicit Dominus: Caritas operit

15 multitudinem peccatorum.
IV. Et manum porrigat ad dandum, et amet orphanos ac
viduas, et amet pauperes ac peregrinos, et sit promptus ad mini-
sterium suum et assiduus in ministerio et animum suum conterens

1 I Tim. 3, 2. 4. — 11 Lev. 21, 17. — 13 Prov. 15,1. — 14 I Petr. 4, S.

3/4 uxorem — habet : uxor eius fidelis et casta est S , 4 pie S (accurate :

in timore Dei) C : caste L, iterum legens ae/^vwg

2. fiiag uvdQa xrX.] Constitutor digamiam ab episcopatu exciudere.

hunc locum respiciens accuratius de Pauci tantum locum de bigamia, non
matrimonio clericorum infra VI, 17 de digamia sue cessiva, interpretati sunt,
agit ibique praecipit, ne clericus mere- ut Theodorus Mopsvestenus (Catena
tricem aut ancillam viduam aut
aut graecorum patrum in N. T. ed. Cramer
repudiatam in matrimonium ducat vel VII, 23—26) et Theodoretus Cyrensis
uxorem habeat. Unde apparet, hoc ad I Tim. 3, 2 (Opp. ed. Hal. 1772
loco etiam invitis codicibus legendum III, 653), vel Chrysostomo ad I Tim.
esse (tovoyd/uov, non fiovoyafxov, 3, 2 referente (ed. Bened. XI, 599)
quod vocabulum plane nihil dicit, nisi putaverunt, apostolum velle, ut epi-
quod verbis praecedentibus vel Didas- scopus uxorem haberet vel uxoratus
caliae dictum est. Auctor Didascaliae tantum episcopus eligeretur. De di-
non exponit, qualis esse debeat uxor gamia successiva locum etiam auctor
episcopi vel presbyteri. Id tantum cum Didascaliae intellexisse videtur. Certe
Paulo apostolo dicit, episcopum unius interpolator eum ita interpretatus est.
uxoris virum esse debere. Quae verba Tertullianus quoque ita sensit, De ex-
fere ab omnibus ita intellegebantur, hortatione castitatis c. 1 1 de sacerdote
eum solum episcopum eligendum esse, de monogamia ordinato, De mono-
qui semel tantum uxorem duxisset, vel gamia c. 12 de clero monogamiae
 CONSTITDTIONES APOSTOLOBUM II, 2, 3—4, 1. 35

6s „6sl slvai xbv ejiLgxojcov [iidg dv6ga" ysyevrj/itvov „yvvaixbg"

fiovoydfiov, „xaXmg xov idiov olxov TcgosGvcoxa". 3. ovrmg ydg
doxif/a&ofrm, bjcoxav xfjv xeigoroviav Xa^dvcov xad-iaxaxai iv
xm xojtqj xr)g EJtiaxojt^g- si eoxi Gsfivog, niGxbg xal xoGfiiog, si
yvvalxa Gsfivr/v xal xiGxtjv sxsi rj lo^xtv, si xtxva 9-soas^g 5
ava&QEipaq xal ev vov&eola xvgiov jtai6svGag Jtgor/yaysv, d 01
xax olxov avxov, svXa^ovfisvoi xal evxgsjtbfisvoi avxov, vjtrjxooi
ndvxsg slolv avxw. 4. d yag 01 xaxd Gagxa I6101 avxov xgbg
avxov GxaGidC,ovGiv xal dnsi&ovGiv, ncoq 01 sgeo xfjq olxiag avxov
I6101 ysvofisvot avxm vnoxayrjoovxai; 10
III. Aoxi(iat £Gd'(o ovv,
!
si a(ico(i6g eCxiv xtgl xdg fiimxixdq
Xgdag- yiyganxai ydg- „Ma>y.o6xojttl6&s xbv fisXXovxa elg legco-
ovvtjv jtgoxeigi&od-ai". 2. vjtagxsxm ovv xal uogyrjrog, oxi Xsysi
? 2o<pia' ,,'Ogyrj xal <pgovifiovg dnoXXvGiv". 3. sGxm 6s svonXay-

Xvog, afidi'avooq, ayajtr/xixog, bxi Xsyet xvgtoq- ,,'Ev xovxcp yvat- 15

Govxai ndvxsg, 6x1 s/iol [ia&rjxai sGxs, sccv a yaxaxs dXXtjXovg".
IV. 'Eaxm xal sv[isxd6oxog, q>iX6xr}goc, <ptX6f-evog, vjirjgsxixog,
tvdidxovog, svGxvXxog, avtnaloxvvxog, sldmg xbv /i&XXov bvxa

1 I Tim. 3, 2. 4. — 12 Lev. 21, 17. — 14 Prov. 15, 1. — 15 Ioann.

J
3> 35- — 18 II Tim. 2, 15.

1 6s > h I
fiiaq yvvaixbg dvdpa ysy. o p v 2 fiovoydfiov |
a* A cf.

VI, 17, 3 : fiovoya/xov a h p v, -fiog o 4 asfivbq niozbq a cf. D

\ : niozbq
osfivbq p v, niozbq h o xbofiioq -4- xal osfivbq h o 5 ntoztjv xal asfivrjv
| |

h o S'/oi a hoxyxcv a o
I
iozrfxsi h p v
I
6 npoorjyaysv o 8 si yap 01: ] |
:

01 yap o 9 xal ansiO-. > o avxov

I
avzio o, avtdJv p 10 "dtoi + avzov p, [
:
|
:

avzai v yevd/xsvoi o 12 yap

I
fifj a ftwfiooxo7ieZoi}£ a D
]
-tto&ai h + |
:

o p v I
13 Xsyn -f- rj ypa<pfj xal o |
14 6s > o | 16 iaxai fia&rjzal o |

17 (pO.oxrjQoq : tpiXoxQi-azoq o

iugo adstricto dicens. Universe etiam grediente lex non mitior fiebat, sed
nonnisi monogami in clerum admissi potius severior.
esse videntur. Q.uae Tertullianus De III. Tlva ygrj 6oxifidt,so&ai zbv
monogamia c. 12 et Hippolytus Philo- inlaxonov npoxii-Q't,6fisvov. In qui-
soph. IX, 12 Catholicos vituperantes bus probandus sit, qui designatur in

dicunt, non probant.

ea contrarium episcopum.
Regula temporibus veterrimis nonnun- 2. dopyqzoq xzX.] Canones eccles.

quam observari non poterat. Hie in- apost. 20, 2: fxij opylloi, bpyij yap
super dicit, Callisto pontifice demum dnoXXvoiv avtipa (ppuvifiov.
bigamos vel trigamos in ordines ad- IV. Ozt ovx sxdaty xy(? a <? s * fisza-
scitos fuisse. Tempore autem pro- 6i6ovat, «AA' io&' ozs xal ztjv vn-
3*
 3(3 DIDASCALIA IV, 4, 2—5, i (s).

et inconfusibilis, et sciat, cui magis opus est accipere. 2. Etenim

si vidua est, quae possidet vel sibi suppeditare potest, quae opus

sunt in corporis senectute, alia vero non vidua, quae inops est

vel ob morbum vel ob liberos educandos vel ob infirmitatem

5 corporis, huic potius manum porrigat. 3. Si quis autem edax est

vel crapulae deditus vel otiosus et in rebus ad vitam necessariis

premitur, non est dignus eleemosyna, immo nee ecclesia.

V. ergo episcopus non personarum acceptor, neque divites

Sit

revereatur neque eis blandiatur plus quam par est, neque pauperes
10 despiciat vel neglegat neque se super eos extollat. 2. Et cibo ac

potu vili ac tenui utatur, ut possit invigilare hortando ac monendo

licentiores. Neque sit astutus nee gulosus nee voluptarius nee
cupidinum amans neque amans bonorum ciborum. 3. Neque sit

iracundus, sed sit longanimis in admonendo et valde sollicitus in

15 doctrina, et assiduus in scripturis Dei sollicite legendis, ut scripturas

accurate vertat et interpretetur, et Legem ac Prophetas comparet

cum Evangelio, quomodo verba Legis ac Prophetarum concordent
cum Evangelio. 4. Ante omnia autem sit bonus interpres legis

1 II Tim. 2, 15.

1 inconfusibilis = dvenalaxvvxoq C cf. II Tim. 2, 15; S accurate non :

erubescens |
12 gulosus = tC 1 BJ em. Duval S p 1 EJ, quam vocem Nau Gibson
:

Flemming diverse interpretantur : TQvcprjxrjq C

1 capita IV et V transposuit p | si •
y o |
2 iv rmi jiiioi inaQxttv h |

3 xal > a 1
4 insxxeivdru) h | 7 xovxov o 8 xoXnov -f avxov o 9
|
o |
> |

xi,v x t H' a P v I
11 6iSQQ<oyora a o . ditQQijuiva h p v LXX xal Qaxiodrj |

>h o I
13 dovq o I
14 {medgov o |
yap > o iazlv xov > p v
|
. . |
15 dnpoow-
noXrifinxoi o ]
18 Mwiiatj h p |
TiQooumov -\- iv XQioti p v |
nevr/xoi; o |

It) dixaitui; a v . dixawq hop <$ia>§tiq a | 20/21 XQO(pr\ {xQViprj o) xal

avSqov dsoiJtivrjv nQoxQiveiv, xal oxc eoxaXfiivov. Quod non oportet epi-
xrnagiaya, (xe&vov), dpyui ov fiexa- scopum in iudicio esse acceptorem
didovai xQtj. Quod non cuilibet viduae personarum, quodque debet esse mo-
sitlargiendum, sed quandoque sit ante- ribus moderatis et victu frugali.
ponenda nupta indigens, et quod voraci, i. fi^xs nXovawv xt?..] Canones
ebrioso, pigro eleemosyna non sit eccles. apost. 20, 2: fir\xt tiqoocdtiov
praebenda. nXovalov lafifldvovxet; /xrjde nivijxa
7. Cf. Ps.-Ign. Tars. 9, 2. xaxadvvaoxevovzeg.
V. Ozt yQV dnQooionoXrjnxov slvai 2. dixaiwq xx?..] Haec S. Scripturae

xov iniaxonov iv xy> xQivetv xal xb verba interpolator etiam II, 9, 2; 47, 3
9]9-og fxexgiov xal xr/v Siaixav aw- laudat.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 4, 2—5, 6. 37

a^iov vjtoXijtysmg. 2 (IV). si yag xrjga xtg vjtdgxovOa rj 6vva-

fisvr] Exagxsiv sv xop film xd xgyjOxt'/gia, sxiga 6s ov X^ga, dXX'
EidsTjt; vnaQxsi xal 6id voOov >} xsxvoxgo<piav Jrj 6i do&s'vsiav
Xsigmv, sjcl xavxrjv fiaXXov sxxsivdxco xr/v %UQa. 3 . si 6i xig cog
xaxa<payag rj (itfrvOoe rj dgybg sv xolg (liaxixolq O-Xl^sxai, ovx 5

toxtv dgiog smxovgiag, ovxs firjv ExxXtjOiaq &sov. 4. Xsysi yag

?j yga(prj jtsgl xovxcov (padxovOa, oxi ,,xgvi[)ag oxvrjgbg xtjv Xtlga
avxov vjtb xbv xoXnov ov dvvtfosxcu ajtsvtyxslv avxr/v tig to
c
oxofta avxov". 5 xal utdXiv „ O dgybg jiigisXafisv xag %slgag
.

avxov xal t<paysv xag ddgxag avxov' Mag yag (isd-vaog xal Jtogvo- 10
xojtoq 3zxa>xsvosi, xal svdvosxai disggmyoxa xal gaxa!6rj nag
vjivoidrjg". 6. xal sv dXXoig' ,,'Eav 6s slg xag tpidXag xal xd
jrox^gia 6epg xovq 6<pfhaXfiovg oov, vaxsgov xsginaxydsiq yvfiro-
xtgog vjtigov" . 7. mg dXrj&Sg yag (irfvrjg sdxlv r) dgy'ia xov Xifiov.

V. "Eaxoo 6s 6 sjtioxojcog djtgo6amdXT]jixoq, [itfxs xXovOtov 15

tvrgsjtdf/svog ?} xoXaxsvmv Jtagd xb jcgoofjxov, /itjxs jtivqxa nag-

ogmv tj xaxa6vvaGxsvmv. 2. „Ov Xtjiprf' yag, <ft]oh> b &sbq xw
Ma>ofj, „jtg6ooojtov nXovoiov, xal nivtjta ovx sXsrfosig sv xglosi,

oxi xov xvgiov f) xgloig"' xal otdXiv „Aixalmq 6im%si xb 6lxaiov".

3. xgo<piii xal jcoxco XvOizsXrjg xal avxdgxrjq vxagytxa) b smOxonoq, 20
I'va 6vvr)&fj vi]<ptiv jtgbg xb vovd-txslv xovq djcai6svxovq' saxoj fxi]

6djtavog, firj xgv<pr}xijg, fit] r 6v^iog,

t
fit] xg^]Oxocpdyog. 4. s6xa> 6s
dvt£,ixaxoq, (laxgd&v/zog sv xalg vovd-sdiaig, jioXv6i6axxixog, [is-

Xsxcbv xal 6nov6at CQV sv xalg xvgiaxalg (JipXoig, jcoXvg sv dva-

l

yvmOjiaOiv , iva xag yga<pdq sxiftslcog sgfirjvtvq, b\iooxolyo3g xolg 25

Ilgotptjxaiq xal xop N6[/q) xb EvayysXiov igfiqvsvmv bfioiaig xop
EvayysXicp Gxoi'/slxmOav al ex Nbfiov xal JJgo^rjxmv sg[irjvtlai.

5. Xsysi yag b xvgioq 'itjOovg' ,,'Egsvvaxs xag ygacpdq, oxi avxal

tloiv al fiagrvgovGai otsgl sfiov", xal jidXiv ' „nsgl yag Efiov

Mmar/g tygaxptv". 6. xgb xdvxcov 6s 6ia6xoXsvg dyafrbg yivtadco, 30

7 Prov. 19, 24. — 9 Ecd. 4, 5. — 10 Prov. 23, 21. — 12 Prov. 23, 31. —
17 Lev. 19, 15. — 18 Exod. 23, 3. — 19 Deut. 17. — Deut. 16, 20. — 1,

28 Ioann. 5, 39. — 29 Ioann. 5, 46.

Tiozog A. k. avx. vnapyszw 001, (o (> o) inlaxons "va dvvrj&rjq o a 2 i. m.,

et hie textum similiter correxit j
21 sarw + dh a |
22 dh > p v 23 nolv- |

didaxxixbq h D : -dtdaxrog a o p v [
25 bfxoOTOixoq o |
26 xb Evayy. squ.
bfioiaig > o I
26 lynrjvtvwv a h A : > p v |
27 al : xal o \
28 yap > o |

30 Wloivafj? h p, h sic fere semper

 38 DIDASCALIA II, 5, 5—6, 5 (s).

ac deuterosis, explicans et ostendens, quid sit lex fidelium et quid

vincula infidelium, ne quis ex eis, qui in tua potestate sunt, sus-

cipiat tanquam legem imponatque sibi onera gravia et
ilia vincula
fiat filius perditionis. 5. Ergo sollicitus sis et animum adtendens

5 ad verbum, episcope, ut, si tibi possibile est, omne verbum inter-

preteris, ut in multa doctrina populo tuo cibum praebeas ac potum,
quia in Sapientia scriptum est: Adtende ad herbam campi, ut oves
tuas tondeas; et collige gramen aestatis, ut habeas oves ad vestimenta

tua; adtende et curam age de grege tuo, ut agnos accipias.

10 VI. Episcopus ne turpe lucrum sectetur, praesertim de gentilibus
detrimentum potius sit capiens quam inferens, neque amet divitias

neque detrectet nee falsum testimonium det, nee sit iracundus nee
contentiosus, nee ambitiosus nee duplicis animi nee duplicis linguae,
nee calumniis nee detrectationibus aures praebeat nee personam
15 accipiat, nee festa gentilium appetat, nee fraude inani utatur, nee
cupidus sit nee avarus, quia haec omnia ad opera daemonum
pertinent. 2. De omnibus his rebus episcopus universum suum
populum instruat atque moneat. 3. Et sit sapiens et humilis et
corripiat ac doceat in doctrina et disciplina Dei, et probe sentiat
20 proculque absit ab omnibus huius mundi negotiis malis et ab omni
mala cupidine gentilium. 4. Animum acriter advertat, ut a prin-
cipio cognoscat malos, et vos eos vitetis. Omnes homines amet,
quippe qui sit iudex integer, et omnia, quae in hominibus pulchra
cxistunt, haec sint in episcopo. 5. Si enim pastor expers est

4 Ioann. 17, 12. — 7 Prov. 27, 24. — 10 Tit. 1, 7; I Tim. 3, 8.

12 Mt. 19, 18.

1 iaxiv vofioq a |
2 xal xi d. dniaxwv > o 3 inlaxone
| o en. o :
|

eI : 7j a, tj o I
4 epfiTjvtvoyi; hop: -vevtjc: v, -vevav a 5 yxoii&c o a 2
|
1

VI. Ilepl rov ft?) tivat zbv ini- nttQefiKenXiytievovn.Qayfitt.xi- ov yaQ

axonov aia/QoxeQiSrj, fit\xe S'e eyyv- xqixi)v xal dixaoz?)v XQtjficizwv xxl.
aa&ai tj ovvijyoQeTv. Episcopus ne Hunc Clementis locum Ps.-Clemens
sit turpi lucro deditus nee fidejussor noster haud dubie transcripsit. Cf.
nee advocatus. c. 57, 2—4; IV, 2, 1. — ftr] diyvatftoq,
1. fir) raig xov fiLov ngayfiaxeiaiq fit) diyXaxjooq] Eadem habet Didache
xxX.] Clem, epist. ad Iacobum c. 5: 2, 4.
ftr/xe iyyvrjtr)v ytvofievov fir]xe avv-
rjyoQOv fitjde kxeQw xivl fiiwnxip 4. toxiv r] vntt(jy_ei\ Cf. Ill, 5, I.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOROM II, 5, 7—6, 5. 39

vofiov xal devvegcaaiv Siaigmv, xal dstxvvwv, xl vo/ioq sOxlv

mdxoov xal xl dsOfia dnloxoov, %va firj xiq vjioxeOy xolg dsOfiolg.
7. ioiijisXov ovv xov Xoyov, mioxons, iva, ei dvvaxov 001, jcavra
xaxa Xe^iv IgfiijvEvayq xal ev jioXXy didaxfi jcXovolmq xQirpyq xal
3ioriC,yg xov Xaov Gov xov ipmxiGfibv xov vofiov. „<Pa>Ti6axt" 5
ydg, (prjolv 6 &eoq, „savxolq <pooq yvcooscog, cog sxi xaigoq"
VI. Eaxco 61 ,,b sniGxojtog fir) alGxgoxegdrjg" , xal fidXiGxa
im xcov e&vcov, pXajtxofievoq fiaXXov r) ffXdjcxcov, firj nXeovsxxrjq,
fir) dgjia§, fir) djtoGxEgrjxrjg, firj <piXojtXovGiog, fir) fiiGojixooxoq , fiij

xaxdXaXoq, fir) ipEvdofidgxvq, fir) {hvfimdrjq, fir) cpiXbfiaxog, fir) xalq 10

xov ploy Jtgay/iaxsiaig ovftjieJiX eyfitvoq, fir) syyvoifisvoq xiva r]

ovvTjyoQcov dixaiq yjgrifiaxixalq, fir) <piXagxoq, fir) diyvcofioq, fir)

diyXcoGGog, fir) Jtgbq dta(3oXr)v r) xaxaXaXidv piXrjxooq, fit] vjto-

xgixrjq, fir) xalq eogzalq xcov e&vcov Ejiogeyofitvog, djtdxaiq xevalq
fir) XQCOfisvoq, fitjds Emd-VfirjXixog, fir) (piXdgyvgog, on Jtdvxa xd 15
xoiavxa EX&gd xov 9sov vmdgyrei xal dai/iovoov q>iXa. 2. xavxa
6'e Jtdvxa 6 sjtioxojcoq xal xolg Xaixolq diaPsftaiovfiEVog jtagayyeX-
Xixm, kvayoov avxovq ftifirjxaq ylvsGd-ai xov tavxov xqojiov ,,Ev-
Xafislg" ydg, (prjOlv, „jioir\6axE xovq vlovq 'lGgar]X". 3. eOxco 6e
oorpoq, xajtEivofpQcov , vov&Exrjxixbq iv xalq xvgiaxalq jtaidslaiq, 20
xaXoyvcoficov, djtoxtxayfiEVog jtdGiv xolg ev xcp film Jtovrjgolq
EJcixrjdEVfiaOcv xal TtaGaiq kd-vixalq EJtid-v/ilaig. 4. egxoo EVJtgoG-
xaxxoq, 6§vq Jtgbq xb yvmvai xovq cpavXovq xal <pvXaG0E09-ai djt'

aixcov, (jpiXoq 6s cov jtdvxmv, dixaioxgixixoq, xal oGa xaXa ev

dvO-gmjioiq sGxiv r] vjidg%£i, xavxa b mloxonoq iv lavxti) xe- 25
xxr'jGd-m' 5. oxi dvsitlXrjJixog ddixiaq cov 3ioifir)v xovq Idiovq avxov

5 Os. 10, 12. — 7 Tit. 1, 7; I Tim. 3, 8.

— 10 Mt. 19, 18. — 18 Lev.
15. 1 -
3

6 o &sb? > p v J
8 i&vixaiv p v 9 firj %(i7iag xal o.qk. o
|
•
|
fiij dnoax.
> o I
noXXoiiXovoLoq o 11 avvnXsxo/itvog o
|
14 inogsyo/isvos |
: elonopiv-
ofievog o [
14/15 andratg — ^gioftivog > o |
14 xatvalq a v |
15 firj sec : /ir/de a |

15/16 ndvta xd roiavra ravta n. o 16 indgxei a h o xvyxdvei p v •

|
:
|

ravra zd avzd o 17 6 inlaxonog h. ]. a cf. D

: post Xa'ixoZg h o p v
\
:
[

18 yeveo&cu o avxov o 19 <pt]olv > o noirjoexe h 20 xaneiv6<pQo>v > o

| | | | |

vovD-snxbg h o p 22 xal n. £&v. inid-vfilatg o ndaaig > p v i'axtu

|
> | |

+ ih o 22/23 evngoaxaxxoc a sviiQoaxoxog h p v, svnpoooxog o 24 mv

\
: |
:

<i> h dixatoxQ. I
Sixawg XQixixog a, SiaxQjjXixog o 25 ij > o
: iv £. o | |

iniaxonog o 26 dd. o>v ov dd. o 7101/ifvwv o

|
: \
 40 DIDASCALIA II, 6, 6—13 (s).

omnis iniquitatis, etiam discipulos cogere potest et moribus suis

bonis incitare, ut factorum suorum imitatores fiant, sicut dixit

Dominus in Duodecim prophetis: Et erit sicut sacerdos ita et

populus. Exemplar enim vos populo esse oportet, quia et vos

6.

5 exemplar habetis Christum. Estote igitur vos quoque bonum

exemplar populo vestro, quia Dominus dixit per Ezechiel: 7. Et
factum est verbum Domini ad me hoc modo: Homo, loquere ad filios
populi tut et dices ad eos: 8. gladium cum induxero super t err am,
populus terrae illius sumit virum e medio eorum eumque sibi facient

10 speculatorem, ut videns gladium venientem super terram annuntiet

buccina et populum moneat et omnis audiens audiat sonum buccinae;
et si -non se observaverit veneritque gladius et tulerit eum, sanguis
ipsius super caput eius erit; quia non se observaverit audiens sonum
buccinae, sanguis ipsius super caput eius erit; si autem se custodierit,

15 animam suam liber avit. 10. Si vero speculator viderit gladium

venientem et non insonuerit buccina et populus non se custodierit et

gladius venerit tuleritque de eis animam, ille quidem propter peccata

sua capitur, sanguinem autem eius de manu speculatoris requiram.
11. Gladius ergo iudicium est, buccina evangelium, speculator
20 episeopus constitutus super ecclesiam. 12. Oportet ergo, episcope,
te praedicantem contestari atque affirmare de iudicio, sicut in

Evangelio est, quo.niam tibi quoque Dominus dixit: 13. Et tu,

2 I Cor. 4, 16; 11, 1; I Thess. 1, 6; 2, 14. — 3 Os. 4, 9. — 6 Ezecli.

33, 1—6. — 22 Ezech. 33, 7—9.
nporperpaoQat
1 h 2 yeviaS-ai o p 3 npotprjTrjq -f- (iarjh h 4 xal > | |
j

yap xa&v)g xal p « Xpioxog

: 6 XQ- p v 5 noislv TipwTOV o p 5/6 dig j
: | |

— diddoxsiv p v 6 leys 1 6 Xovxa? a >8 xov 9sov rdiv ovQavwv o j + [

:
]

5'ctp o> eivai post dst p v, post v/xai; o

I
10 tov Xaov o : 11 xvptog | \
:

6 x. h j
vov 2088 vel b 12 xal
^Is'^exiri). iav b : hie incipit cod. Vat. | + |

ix + zov b h o
dvayysteig o 14/16 xal ovx
I
13 diaipvla^m b o
dno- | |
—
{havtlrai > o 15 tov > h 16 dno^dvij b 17 xwv yBiQwv b o
| 18 avrov : | |
|

zov o dnooTQtipy I
-xpei b o 19 ip-vow 21 o b iSwv Idiwq b,
: j | > | :

i'Sc cue o /j.}) o 22 rcQOOfjirjvvaei b o

I
>
ipv%riv t?jv ip. h 24 i v > a
| |
•
j
[

ijxeoaTlvt] p v 25 rj b to |
> |
: xal to b o |
26 dxovaag : 6 ax. h |
27 oti :

ooTiq b, (SoiTjg o 28 odXniyysg |

bo|29rf£pr>pv[o>bo| r^g ixxlij-
oiag b o j
30 del ^bo dianapxvpao&ai a, -p«tr«t b o xal dta^efiai-
ovo&ai > b o p v I
31 jispl — dtafxapTvptjo&e > b o j
yap
J

> a |
dia/xap-
Tvpnatjxs h I
33 iMfxiTai o |
35 oT?iplt,aTai o, OTijptgatat b |
ixuoTQitpatai
b o I
to. avTa a h cf. D : Tama b o, avtd p v

6. Cf. Ps.-Ign. Epb. 15, 2. Antiochus Horn. 121.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 6, 6—13. 41

fiafryxdq avayxdoei xal did xijq dvaGxgocpfjq avxov jigorgeipaGd-at

xcov Idimv avxov Jtoiyfidxcov f/ijjyxdq dt-iovq yevy&fjvat, cbq Xiyei
nov xal 6 ngocpyxyq- „Kal eGxai xad-cbq b tegtvq, ovxcoq xal 6
Xaoq". 6. xal ydg 6 xvgioq fjficov xal didaGxaXog 'lyGovq XgiGx bq
o vlbq xov $tov ygi-axo Jtgcoxov jtoulv xal xoxs didaGxuv, coq 5
xov Xtyef ,^i,v yggaxo 6 'lyoovq noitlv re xal didaGxeiv". 616
qyaiv ,"Oq d' dv noiyGy xal 6i6d£,y, ovxoq (i iyaq xXy&yGtxai iv
x>] flaoiXeia xov d-eov". 7. Gxonovq ydg tlvai del v/idq too Xacp
xovq emGxbdiovq, oxi xal ifitlq Oxojcov exexe xov XgiGxov. xal
vfieiq ovv ylveG&e oxoxol dya&ol xcp Xacp xov d-eov, bxi Xiyei 10

xvgioq did xov 'IeC,exiyX ngbq txaoxov ificov qxiaxmv' 8. ,,1 ih

dv&gcojcov, Gxojiov dedcoxd Ge xcp oixcp 'logarjX, xal dxovGy ix

oxofiaxoq [xov Xoyov xal dtatpvXdt-etq xal diayyeXilq avxov nag
sftov. 9. sv xcp Xe'yeiv //e xcp dvoficp' Qavdxco djto&avy, xal ovx
eXdXyGaq xov diaGxtiXai dvofiov ix xfjq dvo/Jiaq avxov, b dvofioq 15
exelvoq sv xy dvo/iia avxov ccjio&avelxai, xal xb ai/ja avxov ix
xfjq ov ds idv 6iaGxtiXy xcp dvofiop djtb
%£igoq Gov ex^yxijoco'
xfjq bdov avxov djiooxgexpai an aixfjq, xal (ifj dxoGxgtipi], avxbq

iv xfj dvo/iia avxov djto&avtlxai, xal Ov xr\v tyvxtfv Oov iggvGco''.

10. cboavxcoq xal ,,/jdxaiga noXefiov edv y egxo/ievy, xal Gxifiy 20
6 Xabq Gxoxbv etc jtgocpvXaxrjv xal idcbv avxrjv egxo(iivrjV /if/

xgo/iyvvG);] xal Xdfty ipvxyv, y fiev tpvxfj xy dfiagxia. avxfjq eXycp&y,

xb tie alfia ex %etgbq xov Gxojiov ix^yxyd-r'jGexai, oxi ovx eor/fiarsv
iv xii Gyfidvjj xy xegaxivtj xal (iy cpvXd^yxai
ddXmyyi' idv 6e
25
b dxovGaq xal y [idxaiga xal Xdfly avxov, xb aifta avxov
eXd-y
ix' avxov eGxai, oxi ovx i<pvXdc,axo dxovGaq xfjq xegaxivyq, b
6e q>vXaS,d[itvoq xfjv ipvxrjv avxov iggvGaxo", xal b Gxojioq, oxi
iorifjiavev, C,coy CfiGexai. 11. /idxaiga (jlv eoxiv y xg'iGiq, GaXmys
61 xb \egbv tvayyeXiov, Gxonbq 6e xaxaGxa&elq xy exxXyoicc
in'iGxoxoq, ov 6tl xygvGGovxa 6ia/iaQxvgeG&ai xal diaftePaiovo&ai 30
xegl xfjq xgiaicoq. 12. edv ydg fir] diayyeiXyxe xal diaftagxvgr]G&e

xcp Xacp, elq v/idc y dfiagxia xcov dyvoovvxcov evge&yGexaf 61b

xovq dvaGxge<f>o(ievovq iv djcatdevoia vovd-extlxe xal eXeyxtxe

fiexd naggyGiaq, xovq dyvoovvxaq diddoxsxe, xovq intGxafitvov g

Gxygi^txe, xovq neJtXavyf/evovq ijtiGxgeq>txe. 13. xa avxd mol 35

2 I Cor. 4, 16; 11, 1 ; I Thess. 1, 6; 2, 14. — 3 Os. 4, 9. — 6 Act. 1, 1.

— 7 Mt. 5, 19. — 11 Ezech. 33, 7—9. — 20 Ezech. 33, 2. 6. — 24 Ezech.

33. 3-5-
 42 DIDASCALIA II, 6, 14—8, 1 (SL).

homo, ie constitui speculatorem domui Israel, ut audias sermonem

ex ore meo et moneas el adhorteris quasi ex me. 14. Et si dixero

ad iniquum: iniquus morte morietur, et tu non praedicaveris et

dixeris, ut se custodiat iniquus ab iniquitate sua, iniquus propter

5 iniquitalem suam morietur, et sanguinem eius de manibus tuis re-

quiram. 15. Tu vero si admonueris iniquum, ut a via sua con-
vertatur, et se non custodierit, iniquus in iniquitate sua morietur, et

tu liber as animam tuam. 16. Propterea vos quoque, quia vos

sequitur accusatio eorum, qui peccant ignorantes, praedicate et

10 obtestamini, et eos, qui conversantur sine disciplina, monete et

corripite palam. Ob haec igitur, quia saepe dicimus ac repetimus,

fratres, non accusamur; nam ex multa doctrina ac saepe audiendo
fit, ut homo erubescens bonum faciat avertatque se a malo. 17. Nam
et Dominus dixit in Lege: Audi, Israel, et usque adhuc non audi-
15 erunt. Et in Evangelio similiter saepe praedicat dicens: Qui h abet
aures audiendi, audiat. Et non audierunt nee ei, qui sibi vide-

bantur audiisse, quia in perniciosas atque horrendas »* haereses

cito devenerunt, de quibus continuo dicetur.
VII. Non enim credimus, fratres, lotum quemquam adhuc
20 agere gentilium exsecrandas iniquitates, quoniam notum est omni-
bus, quod, si quis peccaverit iniquum aliquid post baptismum, hie
in gehenna condemnatur.
VIII. Suspicamur autem et blasphemari nos a gentilibus eo,
quod iam non eis miscemur nee compopulamur cum eis. Et per
25 falsitatem gentilium veritatem fratres nostri adsecuti sunt, de quibus
dictum est in Evangelio: Beati eritis, cum improper averint vobis

14 Deut. 6, 4. — 15 Mt. 11, 15; 13, 19. — 26 Mt. 5, 11. 12.

18 continuo : verbum iudicii S |

20 gentilium + iniquorum S

1 ovx b h I
2 elxoxoq b o |
4 SiafiaQrvQai h, dtaifiaQTvpi o \
avzovg b |

I'aoq b o j
5 aov xrjq <p<i>vrjq a |
6 apa — <prjatv >b o | ?.a<S : + iav ctxoij
axovotjq xvqi'ov xov &eov xal noiijat/g to dya&ov xal to ev&es iv 6(f>&a).-

Olov xqv sivat xbv fiefivq-

VII. mitiorem fuisse quam tempore auctoris
fiivov. Qualem oportet esse eum, Didascaliae.
qui per baptismum est initiatus.
2. iav [iti fiETayvui xtL] Cf. I, 1, 3. VIII. IIspl ovxoyavTov/ie'vov tjvoi
Haec addens interpolator prodit dis- ilsyxofxhov. De eo, qui in calum-
ciplinam erga paenitentes suo tempore niam vel reprehensionem incurrit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 6, 14—8, 1. 43

xcbv avxmv Xsyovxtg, d6sX(f>oi, ov% dfiagxrjOo/ieda' tx yag xov

noXXdxig axovsiv slxog xivag 6vomjci]d-svxag xav djiaS, xi xdiv
xaXcov jtoirjoai xal xcov %ovr\gmv xagatxrjcao'd-ai. 14. Xtysi yag
61a xov jtQocprjxov frsog' „Aia fi agxvgsi avxolq xavxa, locos
dxovoovxai x?jg gxovfjq 6ov", xal ndXiv ,,'Eav aga dxov GcoOiv, 5

sav aga svdcoOiv". 15. xal 6 Mmaf/q cpr\Giv xm Xacp' „"Axovt,

'lOgaiyX, xvgiog b d-sog Gov xvgiog siq eoxiv" 16. xal b xvgiog .

Iv x<5 EvayysXicp jtoXXdxig fiifivrJGxexai Xiymv ,,'0 lyoov coxa

axovsiv dxovsxm", xal 6 Go<pbg 2oXo(tmv yrjGiV „"Axove, vie, na i-
6siav jtaxgog Gov, xal (tfj dutcooy {rsG/iovg /t rjxgoq Gov" . 17. xal 10

ovx tfxovGav xal ol 6oxovvxsg 6'e dxrjxosvai Jiag-

(itXgi orjfisgov

ijxovGav, xaraXshpavxs g „xbv tva xal fiovov dXrjd-ivbv d- eov" xa i

eig xctg oXs&giovc xal deivdg aigsGiig xaxaGvgsvxsg, Jcsgl mv
avd-iq sgovfisv.
VII. TvmGxbv 6s sGxm vfilv, dyanrjxoi, bxi „ol fig jtxiGd-svxeg 15

tigxbv &dvaxov xov xvgiov 'IrjOov", ovxixi ocpsiXovaiv dfiagxdvsi v

ol xoiovxoi. cog yd g 01 dno&avovxsg dvsvsgyrjxoi Jtgog dfiagxiav

vjtagxovGiv, ovxmg xal ol GvvaJto&avovxsg xm Xgio xm aitgaxxoi

xgbq aiiagxiav. 2. ov mGxsvo/isv ovv, ddsXfpoi, Xovad/isvov xiva
xb xrjg ^coTjg Xovxgbv Ixi jtgaGOsiv xd xcbv dvoftmv aGsXytjfiaxa- 20

6 6s d/iagxijoag fisxd xb fidnxiGpa, ovxog, sav (i/j (isxayvw xa l

navarjxai xov JtXrjf/fisXelv , sig yssvvav xaTaxgiftjjosxat.

El 6s xig vjtb dnioxoov Gvxo<pavxi]9-?] 6id xb fitjxixi
VIII.
avxolq awaasXyaiveiv, yivmGxsxm, bxi fiaxdgiog b xoiovxog vji-
dgxsi nagd &tm, xa&wg xal b xvgiog sv xm EvayysXicp Xiytr
25

„Maxdgioi iaxs, oxav 6vei6iamGtv vfiag % 6imgmoiv )} siacootv

4 Ierem. 26, 2. 3. — 5 Ezech. 3, 11. — 6 Deut. 6, 4. —

8 Mt. 11, 15.
9 Prov. 1, 8. — 12 Ioann. 17, 3. — 15 Rom. 6, 3. — 26 Mt. 5, 11. 12.

ixolq fiov (Exod. 15, 26), xal ndliv a 7 xvyiog |

sec> b o |
8 fivr/oxexat b v,

tivrjfiovevsrs a 10 aov sec> o 11 ol

|
a <ft |
> |
: ydo a |
12 u). n &ivbv > b o j

12/13 xal eig : ilg b |

13 xaraovo&evzeg b o |
15 eora) + iv b |
16 rov

ddvatov : zb ovofia b o Xoiorov b o p ovxea ovx p v 17 wc

|
'Itjoov + |
: |

y. ol . ol yap b o 18 vTidp/ovoiv. xvy/avovaiv b o ol > b o

|
19 afi.a{>- | |

tiav + rvy/avovaiv b o ov ov o ovv > b 20 nodtTSiv b o v6/iwv o

|
: \ |
| j

21 oixaig 0, ovrcog b, ut alias saepe o et a> confundentes |

22 yhvav a |

24 ovvaoiXyeTv b, -ytjv o \
on fi. b xoiovxog a p v : b (0 xiovziog b,
x.

xotovxmg o) ozt naxdotog b h o |

25 &e(i> : xai 9. b o |
xvowg v/*"* b °+ I

liyei : l<pn P v !
26 V P r : xal ° P v
 44 DIDASCAUA II, 8, 2—10, 1 (L).

{et persecuti vos fuerint) omne malum contra vos menti- et dixerint

entes; gaudete quoniam merces vestra magna est in

et laetamini,
caelis; sic enim persecuti sunt prophetas. 2. Si quis ergo blasphe-

matur per mendacium, beatus est, quoniam temptatur. Dicit enim

5 scriptura: Fir, qui non est temptatus, non est probatus a Deo. 3. Si
quis autem convictus fuerit, quia egit aliquid iniquum, qui talis

est, non est Christianus, magis autem per hypocrisim Domino

mentitus est. 4. Unde ab his, qui tales sunt, cum convicti fuerint

verius, cum fiducia se abstineat episcopus, qui sine offensione est

10 et non accipit personam.

non est bonae conscientiae et personam
IX. Si autem et ipse
acceperit propter quoddam turpe lucrum (vel propter dona, quae
accepit), et pepercerit ei, qui inique peccat, et permittit eum in
ecclesia manere, X. hie coinquinavit ecclesiam suam ad Deum et

15 ad homines, et multos neophytos et catechumenos et iuvenes et

1 et pers. v. f. S C |
5 a Deo > S |
7 magis — mentitus est : sed mendax
est et per hypocrisim suscepit pietatem S |
12/13 vel — accepit S cf. C

1 xpevdoifisvoi b o I
2 xwi ovoavwt h |
3 ^Xaoiprjftrj&sirj a h : -9ij r] b,

-9rj r) o, ~4Hj v, -9ft p I

tpevftaxt b, xpsvofiaToq o |
i Tip > a | 5 £Xs%9ij b,

£).Xe%9r) o (hie similiter fere semper), iXeyx&fir/ h |

8 xal yfttlq > b [

10 dXq&wq > b o |
11 ftizaftaXXwvzcu h, -ftdXovzai o p v 13 dn(iooo>- |

Tiolrj/xnrov b o |
14 vnd(j%ti b o [
15 yevd/xsvoq b o 16 (peiaqrat h | |

afiu.QTrfiu.VToq b o, -twvtoq a |
17 xvgiaxr)q : deonortxfjq b o |
tijq > p v |

18 dixuioq b h o p |
diw^ei a h p : dtio^rj v, diot-exai b o 1 ?.rjfi\pii b o,

2. dvrjQ ddoxLfioq dnetpaoTOS n. perfecti inMatthaeum ad Matth. 3, 12

9e<fi] Verba exstant lac. 1, 12. 13: hom. Si non fuerit quis
Ill scribens:
fiaxaQtoq dvrjo, oq vnofisvsi net- tentatus, non potest esse probatus.
ouafiov, otl doxi/xoq ytvo/xtvoq Praeter Iacobum 11, 12. 13 etiam Si-
Xr/ipeTut xbv OTiifavov zrjq £(orjq, . . . rach 34, 10 simile quidquam dicit. Cf.
o yaQ 9ebq an eipaOToq ioTiv xa- Ropes, Die Spruche Iesu 1896 p. 124.
xwv. Dictum autem vix ex hoc loco IX. "On ddwpodoxrjTov elvat %ofi
formatum fuit, sed Evangelii deperditi tov inloxonov. Episcopum non de-
esse videtur. Cf. Resch, Agrapha 1889 bere esse muneribus pervium.
p. 187. Allegant dictum praeter Didas- X. "Oil 6 sniaxonoq axoncuq tpa-
caliam et Constitutiones Tertullianus doftevoq tov TjftaoTtjxdzoq vnukioq
De bapt. c. 20, Cyrillus Hieros. Cat. ylvsTai. Quod episcopus, qui temere
myst. V, 17, Chrysostomus Hom. de parcit peccatori, culpa non careat.
resurrect, mort.c. 4 (ed.Bened. II, 428). 1. a>q afrtoq oxavddXov] Cf. I, 6;
3,
Respicit illud etiam auctor Operis im- VIII, 47 can. 53.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 8, 2—10, 1. 45

xafr vfimv jtav mjvrjgbv g'jfia tpevdo/ievoi ivtxev sfiov' x a ^Q STS

xal ayaXXtaod-e, ozi 6 fiiod-bq ificov jcoXvq ev xolq ovgavolq".
2. el ovv xiq ftXaOprjfirjfreir] em tyevOfiaxi, fiaxdgioq 6 xoiovxog'
?.iyei ydg rj ygacprj' ,,Avr)g ddoxtfiog ajteigaOzoq jcagd xm d-em".
3. tl 6t xig eXeyx&i] Jtgd§aq zi dvofiov, b zoiovzoq ov fiovov 5

ta vTOV efiXaipev , dXXa xal $Xa6(pr]filav jtgoOexgityev xm xoivm xrjq

ix xXrjOiaq o mfiaxi xal xr] didaOxaXia, mq fit] jioiovvxwv txeiva,
a Xeyofiev elvai xaXd' xai oveidiodrjoofied-a xal r)fielq vmb xov
xvgiov, oxi ,,Xeyovoiv xal ov JioiovOiv" 4. o&ev xovq zoiovxovq
eXeyx^evxaq dXrj&coq nagaizrfiezai fitxd Jiaggrjalaq emGxoJtoq, 10
el fir) fitxafidXcovxai xbv zgonov.
IX. Ov ydg fiovov auigoOxoxov eivai xQf] rov enlOxoJtov,
aXXh xal djtgoQcoji6Xr]jixov , ev xq7]6t6xt)xl 6m<pgovit,ovxa xovq
dfiagxdvovxaq. 2. el tie xal avxbq ovx tvoweidrjxoq vxdgxcw,
jcgoamjtoXrjnxrjg yevbfitvoq did xira aloxgoxtgdrj dcogoXrjipiav 15
(fiioexai xov dvofimq dfiagxdvovxoq, edoaq ev xfj exxXr]Oia fieveiv
avxov, Jtagaxovdaq xrjq d-eiaq xal xvgiaxrjq ycovrjg xrjq Xeyovatjq'
,,Jixaicog dtmgei xo dixaiov ov Xrjipy ngoomnov ev xglaei' ov
dixaimaeiq xov doeffrj' ov Xrjtpr] dmga erii tpvxf], xd ydg dalga
exxxxpXol bfd-aXfiovq oo(pmv xal Xvfiaivexai gijfiaza dixaioav". 20
3. xal ev dXXoiq cpr/olv ,,'E§agtlxe xbv novrjgbv eg vfimv avxalv"'
xal 6 2oXoficov Xeyei ev Ilagoifiiaiq' ,','Ex$aXe Xoifibv ex ovvedglov,
xal ovveS,eXevoexai avzm velxoq".
X. '0 6e fir) jtgooe'xcov xovzoiq axgizmq cpeioezai em xm
otytiXovzi xifimg'iav, mq 2aoi>X em zcp jjyd y xal 6 'HXtl em 25

xolq vlolq xotq ovx eldoOi xbv xvgiov, b xoiovxog efiefirjXmOev

xal xr)v olxeiav dgiav xal xr)v xov &eov exxXrfilav xrjv xaxd xr)r
Jiagoixiav avxov. adixoq ovv ovxoq xal &em xal bo'io iq av&goijtoiq,
ok alxioq o xavddXov xoXXoig vtotpmxidxoig xal xaxrjxovfitvotq
tfu
ytvofitvoq, exi 6e veoiq xai reatq xrj rjXixtic ov xo „ovai negifievt i

4*? — 9 Mt. 23, 3. — 18 Deut. 16, 20. — Deut. 1, 17. — Exod.

25, 7. 8. — 21 Deut. 17. 7. — 22 Prov. 22, 10. — 25 I Reg. 2. 15. —

30 Mt. 18, 7.

item 1. 19 et similiter fere semper 20 exTvy'/.ovoiv b o 21 (pijolv > o

|
|

ffapars h p |
b, ).vfi<Sv o
22 napoi/ila b 24 cpelarjtai h
|
h/iov 25 zcp |
|

to b 'Aydyj
txya[i o,
: naa b b sec b o 26 6 roiovrog|
on obzoq a > |
:

(i. m. r.) o 28 #«« I

rw 9. b o 29 vsoyvroig p v 30 yevdfievog b o
: j | |

viuvlaiq p v rrjv r\}.ixiai b h o naQotfievet o

l

vtaiq : | |
 46 DIDASCALU II, 10, 2—11, 2 (l).

iuniores puellas perdet cum eo. 2. P(ropt\er intemperantiam

videntes eum, qui talis est, inter se, incipient
enim iniquitatis,

discernere apud se et imitari eum, et ipsi scandalizabuntur, et

participes effecti infirmitatis eius peribunt cum eo. 3. Si autem

5 viderit hie, qui peccat, episcopum et diaconos innocentes et alienos

a crimine et gregem mundum constitutum, primum quidem non

usurpat contemnere et ingredi in synagogam per conscientiam
suam semet ipsum reprehendens; 4. si autem inventus fuerit in-
erubidus et non confundatur et ingressus fuerit ecclesiam, arguitur
10 et corripitur ab episcopo; 5. circumspiciens singulos et in nullo
offendiculum inveniens tarn in episcopo quam in eis, qui cum eo
sunt, confusus cum grandi reverentia et fietu egredietur pacifice
stupens, et mane(bi)t mundatus grex, et ille egrediens flebit ad Deum
et paenitebitur de his, quae egit, et habebit spem ; et totus grex,

15 cum viderit lacrimas illius, correptionem apud se sentit, quoniam

qui peccat perit.
XI. Propterea igitur, o episcope, festina, ut mundus sis [ex]

operibus, et agnosce[re] locum tuum, quoniam in omnipotentis

virtute positus es, observans similitudinem Dei omnipotentis. 2. Et

20 ita in ecclesia sede verbum faciens quasi potestatem habens iudicare

pro Deo eos, qui peccaverunt, quoniam vobis episcopis dictum

est per Evangelium: Quodcumque ligaveritis super terrain, erit

ligatum et in caelo.

22 Mt. 18, 18.

2 enim iniquitatis S cf. C suam : sine sensu effecti L, legens dvoovvreg

pro dvofilav vel dvofit'ccq j
S C
eum : enim L 5 |
et alienos > S C; inter-

pretamentum esse videtur |

6 gregem +totum S 1 7 contemnere et > S [

13/14 flebit . . paenitebitur 00 S |

18/19 quoniam — Dei omnip. : quoniam
tanquam imago Dei omnipotentis constitutus es ac locum Dei omnipotentis
tenes S

1 b > a 1
2 yag xr\v : 6h b o | dxfjiftiag avo/j.ov b o |
5 zip pr : xpv b |

).ubq +
avtov b o avxbv h | |
6 fikmei p v, ftXsnov b o |
a/Aayxdiv a h,

ufiaQzbv b o -zavmv p v (L : cf. v. 5) |

8 xaxcupgovt'joat; > b h o j
9 rtjV

ovvstdrjatv p»|10^>p"|o>abo| ot^av bh o p |

xrj xiftwrdi p v,

ttjv mfitoxbv h I
11 edpaoai : a idQaosv b, didQaosv o |
wq -\- o h |
xfjq

XI. Othd? X9V T bf inioxonov 1. Ttdvxwv apxsiv dv&ptoTtwv xx)..]

xQivsiv xovq afi.aQxdvovxaq. Quo- Cf. c. 20, 1; 25,6; 26, 1; 54, 1; VII,

modo episcopus debeat iudicare pec- 31, 2; VIII, 44. Ps.-Ign. Trail. 7, 4;

catores. Philad. 4, 7; Smyrn. 9, 2—4.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 10, 2—11, 2. 47

xal 6 „6vixbg nvXog fa r<p TgaxyXm xal 6 ffvfr og", fa m bxodixog

vjhxqXEi. 2. did ydg ttjv rfjc, dxgioiag dvofilav, fiXinovxsg top
xoiovxov avxcbv agxovxa, fa lavxoig diaxgi&rjoovxai, xal xgrjod-
fitvoi rt'j avxrj vooco CvvajioXe'a&ai avxm arayxao&rjOovxai, cog
rm 'Isgo^odfi 6 Xabg xal
Ovvag d/isvoi avxcp. 3. ft xm Koge oi 5
6e fiXexoi b dfiagrmv rbv imaxoxov xal Tovg diaxovovg dd-movq
eyxX?j(iaxog xal to Jioifiviov xa&agbv vndgxov, ngwxov f/sv ov
xoXfirjoei xata<pgovrjOaq rig exxbjOiav &sov eioeXd-tlv, jtXrjOOofiEvog

zfi OvvsidTJOti avxov' ei de xal nag' ovdev rjyjjadfisvog eIoeX&oi,

rj jtagaxgfjfia sXeyx^atrai, dig b 'Ot,d txl xrt g xificoxov aipdfterot; 10
maze kdgdoai, xal dog 'Axag enl xfj xXojcy x ov dva&t/iaxog, xal
cog rieC,ei em Tolq xov NsEfidv XQW a0iV >
xal xagctvxixa rifjat-

grjd-rjOexai, 1) vov&exov/isvog vjtb xov jtoifitvog sig fitxdvoiav

vxax&qotxai. 4. JiEgtftXeipd/jEVog ydg xovg xaQ-' 'iva xal fa ovdtvl
[toifiov Evgioxmv ovxs xagd xcp sjiioxojtw ovxe firjv xagd xco 15
vjc' avxov xtxayiiivcp Xacp, alaxvvd-tlg [isxa aldovq xul jtoXXmv
daxgvmv egeXtvOexai eigrjvixcoq xaravswyfitvog, xal [ievei xexa&a-
giOfiivov to Jioifiriov, jigoOxXavOn te xa> d-Ecp xal ^Exavorfiti
t<p' olg rjfiagxEV, xal e£ei sXjdda' xal xb noi/iviov oXov, ftsaod/iEVOV
exeivov xd ddxgva, vov&eaiav ^§ei, bxi b dfiagzcbv Sid (itxdvoiav 20
ovx anoXXvxai.
XI. Aid tovxo ovv, m ejiiOxojie, 6jtovdaC,£ xad-agog tlvai xolg
egyoig, yvcogitptv xov xcmov Oov xal xfjv agiav, rag Q-eov tvjtov

Exmv fa dv&gmdioig tco jtdvTOJV agxsiv dvd-gmjicov, legscov, (laoi-

Xecov. dgxovxcov, jtaxigcov, vldJv, didaGxdXcov xal jcdvxcov bfiov 25
xmv vjzr/xomv. 2. xal ovxcog fa kxxXrjOia xad-iCpv top Xoyov
jioiovfiEiog, igovoiav ex cov xqiveiv Tovg fjnagxrjxoxag, oti
cog

vfilv Tolg emoxojcoig Elgrjxai' ,"0 edv dtjoyxe sjtl Tr/g yf\g lozai
6ede(iivov fa xco ovgavm, xal lav XvOrjXE sjtl Trjg yft g eOTai
XeXv/ievov fa too ovgavcp". 30

1 Mt. 18, 6.-5 III Reg. 12; Num. 16. — 10 II Reg. 6. — 11 Ios. 7.
—
12 IV Reg. 5. — 28 Mt. 18, 18.

Klonijq h I
dva9)jfiaTO? hp|12u>s + obho| yii'QJ) b o |
xul + rj h [

14 yap de b, > o |
15 //.oi/mr : /xovov b o [ ovxs tc. t. iniaxonw >b o |

16 avrcov b o I
17 sigrjvixbg h |
20 ixslvov zct c^> h j
> b h o |
21 dnol-
Ivro b I
22 w > a b h |
24 xm a p v . xb h, xwv b o a^f/v |
: s/f iv b |

25/26 xwv in. 6/tov h |

29 iv : xal iv o L |
xw ovpavai a D rotg ovQa-

volq b h o p v I
30 rc5 ovgavu) a v : xolg ovQuvolq boh
 4* DIDASCALIA II, 12—13, 4 (LS).

XII. Iudica, episcope, cum potestate ut Deus, sed paenitentes

** suscipe cum caritate sicut Deus [omnipotensj, et increpa et

roga et doce, quia Dominus Deus cum iuramento promisit pecca-

toribus se veniam daturum esse, sicut dixit per Ezechiel: 2. Et
5 tu, homo, die ad domum Israel: Sic loculi estis: iniquitates nostrae
et peccata nostra super nos sunt, et in eis tabescimus ; quomodo ergo
vivere poterimus? Die ad eos: Vivo ego, dicit Dominus Adonai,
nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur impius a via sua mala
et vivat. Paenitentiam igitur agite atque avertite vos a viis vestris

10 malis, et non moriemini, domus Israel. 3. Hie ergo spem praebuit

peccatoribus paenitentiam agentibus, ut salutem consequantur
paenitentia sua, ne desperantes maneant in peccatis suis addantque
eis, sed paenitentiam agant et plorent ac fleant super peccata sua
et convertantur ex toto corde.
15 XIII. Porro qui insontes sunt, sine peccatis maneant, ne in-

digeant fletu et gemitibus et angore et remissione. 2. Unde enim

scis, homo, qui peccas, quot sint dies vitae tuae in hoc saeculo,
ut converti possis? Quia ignoras exitum tuum ex hoc saeculo,
mori potes in peccatis tuis sine paenitentia, sicut dictum est per

20 David: In inferno quis confitebitur tibi? 3. Propterea sine periculo

manet omnis, qui parcit vitae suae et sine peccatis manet, ut etiam
iustitia antea ab eo facta ei conservetur. 4. Tu ergo, episcope,

4 Ezech. 33, 10. 11. — 20 Ps. 6, 6.

1 potestate S C : fiducia L |
Deus -f- omnipotens S |
2 omnipotens Sp,
> Sm I
8 mala Sm C : > Sp

1 fiiz' p v j
<£q + 6 a I
2/4 nQoolanfiuvov — fisxavoovvxuq > p v |

2 Hsbq yap ^ a |
7 'Adtovat xvgioq a h x. AS. b
: o, 6 &sbg p v
x. 8 *>'
™
J

> b o j
9 k; dnb b o |
avxov > b o |
anooxQu<prixe p v (LXX)
10 ovv ap:>bhov|llo olxoq o ivxavSa p v D
| + 6 ?.6yoq a h, :

ctvS-stq A. b o |
12 ilnidaq b |
13 avxovq a h o ixdwamoi p, sxSdaovatv j

b o I
14 x?.avoe>oi h ]
rw &sw p v |
16 wq > o |
18 fisvstv : fisvxoi b |

19 m dswvxai : ,uijds b o |
20 xal > p v |
21 Tj/xspa b o |
tfoetg iv rwrff
no ft. a 22 aov j?
I
+
o dfiagriaiq b o 23 sotai a dia xov iv xiS b |
j | : j

25 e^odov p v 26 napaiveT post ).6yoq h

I
cfta 2. xov a. )Jya>v a p |
v :

XII. At6etoxa).ia, onwq x&V ngoo- sunt, et huius rei exempla varia.
<psgso&ai xolq pexavooiotv xal xov- XIII. "Oxi <pevyciv XPV *">* «/*<*</-
xojv nagadtlyiittxa didyopa. Doctrina xtj/iaTcav xfjv ncipav. Fugiendura esse
de modo, quo paenitentes tractandi delictorum experientiam.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 12—13, 5. 49

XII. Kglve ovv, co ejciOxoxe, (itxa e^ovoiag cog &eog, aXXd

Tore fitxavoovvxag xgooXapPdvov 6 {hedg ydg d-eog eoxiv eXeovg.
trnJiXr/OOE xolg a/xagxdvovoiv, vov&e"xei xovg fifj em6xge<povxag,
itagaxdXei rovg eaxcoxag e/ifievEiv xolg xaXolg, rovg fiexavoovvxag
Jtgoadixov, oxi xvgiog 6 &ebg fiExd ogxov enr\yyeiXaxo acpeGiv 5
Jtagao%£iv xolg fiexavoovOiv scp olg fj/iagxov. 2. Xiyst ydg die
xov It^ixitjX' „Elxbv Jtgog avxovg' Zco eyed, Xsysi l4.6covat xvgiog,
el ^BXr/Ocoxbv d-dvaxov xov dfiagxcoXov, dXX' r} ev xco dnooxgetyai
xov aGeftfj ex x?jg bdov avxov xfjg xovrjgag xal tfiv. EnidxgdcpiqxE
ovv ajtb xcov odcov v/icov xcov Jtovrjgcov xal ivaxi axo&vr}6xEXE, 10

oixog IagarfX"; 3. Evxav&a eveXmdag sjioitjoev xovg ?j(iagxi]x6xag,

oxi, lav (tExavorjOcoOiv , IXjtlda OcoxtjQiag t^ovCiv, fi^ jioxe cog
dn?]Xy>jx6xeg iavxovg exdcoOiv xalg Jtagavofiicug, dXX' Eyovxeg
iXjclda Ocoxrjgiag eniQxgacpevxeg ngooxXavacoOiv d-ecp jieoI xmv
dfiagxicov avxcov xal fiexavofjOcoOiv ex xagdiag egevfisviodpievoi 15

avxov, xal Xrjtyovxai Jiag' avxov xrjv d/ivrjOxlav cog Jiagd jiaxgbg

dyad-ov.
XIII. Tovg fievxoi dva/xagx?)xovg xoiovxovg fieveiv %gr] xal
fir/ yotiav e^eiv xfjg ne'igag xcov afiagxicov, ojtcog fit] de'covxai

odvvfjc, Xvjtrjg xal xXav&ficov dcpeQecog. 2. xi ydg oidag, dvd-gcoTCE, 20

dfiagxt'/Oag, el ftfisgag ev xcpde xco [ticp CflGeig, iva xal (tExavoTJGqg;

oxi adrjXog r/ e§o66g oov ex xov (liov vjidg%£i, xal ev dfiagxia
xEXtvxifiavxi fitxdvota ovx eOxiv, cog Xsysi did xov Aav'id' ,,Ev
6e xco ady xig e§0[ioXoyt]6exai 601" ; 3. 6eI ovv sxotfiov etvai ev

dya&olg, iva dvev Xvjtrjg xrjv bdbv exe'ivi/jv OxeiXco/ie&a. dib xal 25
jtagaivtl d-tloq X oyog 61a SoXoficoyxog xov oocpov Xeycov oof
,!Exoi/iaC,£ Elg xrjv st-odov xd egya Oov", iva fir/ E XiXsiipy rjfilv xi

xcov xaXcov, dioneg xal xalg jievxe ev xco EvayyEXicp Jiagfrevoig

did (icogiav eneXeuiEV xb x fjg svGsfieiaq sXaiov, xal dji£(3Xijd-r]6av
xov vvjicpcovog. 4. 61a xovxo dxivdvvog (ievei nag 6 cpeidbyttvog 30
tj/c tavxov C,cofjg xal fievcov dva^dgxrjxog, oxcog xal xdg xgo-
yEyovviag vji avxov dixaioOvvag avxcp ovvxqgfjoy. 5. Gv ovv

7 Ezech. 33, 11. — 23 Ps. 6, 6. — 27 Prov. 24, 27. — 28 Mt. 25.

naQtxLvaiv b o, > h j
27 aov +
xal nuQaoxtva^ov elg xbv dygbv a 28 rale |
:

t<3v o I
29 <5ia (xioqIuv >b
intXt Intro h, iveXeintv b o [xal
|
unoapsaaaai +
tag >.a/x7iddag zijg &eoyvcoa(ag a \ ant^Kpr^aav b o 31/32 yeyovvtag b o | [

32 dix. avzcp > b o

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 4
 50 DIDASCALIA II, 13, 5—14, 6 (S).

sic iudica primum severe, et deinde suscipe cum benignitate et

misericordia, si promiserit se paenitentiam acturum esse, et increpa

eum, ange eum, persuade ei ac succurre ei XIV. iuxta verbum,

quod sic per David dictum est: Ne tradas in perniciem animam

5 confitentem tibi. 2. Et similiter in Ieremia dicit sic de paenitentia
peccatorum: Numqitid qui cadit, non resurgit, aut qui aversus est,

non revertetur? Quart aversus est populus mens aversione impudenti

et confirmati sunt in voluntate sua et noluerunt paenitentiam agere

ac converti? 3. Propterea igitur suscipe paenitentem, nee omnino

10 dubitans nee prohibitus ab eis, qui immisericorditer dicunt, non
oportere cum talibus coinquinari. 4. Dixit enim Dominus Deus:
Patres pro filiis non morientur nee filii pro patribus. 5. Et rursus
in Ezechiel sic dicit: Et factus est sermo Domini ad me dicens:

Homo, terra cum peccaverit mihi et deliquerit coram me, extendam

15 manum meam super earn et conteram ex ea fulcimentum panis, et

immittam in eamfamem et delebo de ea homines ac pecora; et si fuerint

tres viri in ea,Noe et Daniel et lob, ipsi in sua iustitia servabunt

animas suas, Dominus Adonai. 6. Apertissime ergo scriptura
ait

ostendit, iustum, cum merit cum iniusto, non interire cum eo,
sed omnem hominem iustitia sua vivere et, si cohibitus fuerit,

4 Ps. 73, 19. — 6 Ier. 8, 4. 5. — 12 Deut. 24, 16. — 13 Ez. 14, 12—14.

4 in perniciem Sp sec. ni. : > Sm Sc

1 &s6q b h o J
(prjoiv >bo I
3 iliov a h cf. c. 14, 18; 15, 3; 22, 8 etc. |

olxxetQfidiv b o I
vnoaxo/uevog b o |
avxw > b o |
4 fisxad-etxw b |
xov > |

KQoq : f(g b o | x^QV *! b h o |

6 ovQavcS + xal &tl yr\q b o |
8 avrdi b o |

10 dib + xal b o I
11 o tert >bo |
12 eniaxQtxpei b | vi "> b o |
dniotysxpiv
a b h o : dneozQCKprj p v |
12/13 dnooTQO<pi]v + novijQav o, n. xal b |

13 if/ > b o I
17 avfifioXvvsa&ai :ovvavatiiyvva&ai p v |
/xt/de b h o |
«i
yap Totccvrat b o |
18 iativ b o |
XQixtHv a, dyplwv b o |
20 Xoyoiq p v i

21 iv + iM b o I
21/22 xal dvo/ila — eaxai aoAB:>bhpv| 22'23 xov
ad. dd. : ddlxij/jta ddixrjoai b o |
24 £71' a : dn b, > h p o v |
25 t|
a p v : an h, > b o |
01 > b o v | 26 xal pr >b o |
avxoi : ovroi a |

29 yd(j : de b o |
30 dkh]koig > b o |
32 xolq >h |
33 uvaxeMovzoq +
XIV. /7fpi xmv Xeyovxwv jxrj de%- iustus, etiamsi cum peccatore versetur,
so&ai jizxuvoovvxa, xal oxt Stxaioq, non pereat cum eo. Codd. p v:"Oxi
xdv avvcativ a^aQT(oXm,ov avvanol- XQV t^vyiiv ov xrjv iv ?.6yu> xoivio-
Xvxai avxep. De eis, qui affirmant non vtav 7rpoj xovg unaQzdvovxaq, dkla
debere recipi paenitentem, et quod xtjv iv egyw.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 13, 5 — 14, 6. 51

ovxmg xgtvs mg dsm 6ixaC,cov „Tov ydg xvglov, <p>jaiv, ?) xgioig".

jcgmrov ovv an s^ovaiag xov svoxoi ' xaxacUxaC,s -
EJtetxa fJExd
eXsovg xal olxriofio v xal ngooXitysmg olxtiov, vmoxvovfievog avxm
acoTTjQiav, si (itxd&oixo xov xgonov xal ngbg f/sxavoia v
xmgj'fiei
[isxafieXofiEVov 6h arxxpcov ngoodtxov, fiEfiv?]fiEvog xov xv giov 5
eljiovxog, oxi „xagd yivsxai ev ovgavm em t vl duagxmXm uexo-
voovvxi".
'
XIV. Eav61 xov (isxavoovvxa /zrj ngoadtSg, em^ovXoig avxov
Exdoxov jiagexsig, emXa&of/avog xovAavld Xiyovrog- „Mr) nagadwg
xolg ftqgioie xpvxrjv E^ofioXoyovfiEvrjv dot", i. 6cb nagog/imv sig ]0
(isxdroiav 6 "Iegsftiag Xiysf „Mrj 6 ninxmv ovx dvioxaxai r) b
anoaxglycov ovx emOxgiqiEi; xi bxi dn£Oxgty>£v b Xaog fiov dno-
oxgocpijv dvcudfj xal xaxExgaxrjd-rjOav ev xi] ngoaigiou aixmv;
emOxgdgjrjxe, viol a<p£6xt]xox sg, xal sycb Idopfiai xd Ovvx gif/fiaxa
vfiaJv". 3. digai ovv xov [lExavoovvxa, fir] dioxd^cov bXcog //yds 15
xags[iJioo*i£6fiEvog vxb xwv dvrjXEciJg Xeyovxcav (ir) dslv xoiovxoig
Ov[i[ioXvveGd-ai Xoyov xolvcoveXv avxai ydg at QvfiftovXlai
fitjxs

ayvoovvxcov elaiv &sbv xal xr) v avxov ngovoiav, aXoycov ds dxgixcov

xal &7]gimv dfisiXixxmv ov ydg yivaaoxovOiv, oxi xgr) (f,vXdc>6E0&ai
ov x?)v iv Xoycp xoivoa viav jtgbg xovg afiagxdvovxag, dXXd xljv 20
ev sgym. 4. ,,/lixaioovvrj ydg dixalov ejc' avxov loxai, xal dvofiia
avofiov ejc avxov EQxai" . xal jtdXiv „ri) eav dfidgx?] jioi xov
ddixfjoai ddixrjfia, xal exxevco xr]V x&gd /xov ejc avxr/v xal ovv-
xgiipw ejc avrijg axr)giyy.a dgxov xal E§ajtoOxsXw Eig avx?)v Xi/zbv

xal EgoXo&gsvGa) «g avxrjg av&gconov xal xxr/vog' xdv oboiv 01 26

xgslg avdgeg sv y.£Om avxf/g, JVoje xal 7co# xal AavirjX, avxol ev
xt] dixaioavvrj avxmv OoioovOiv xdg tyvxctg avxmv, Xiyti '46a>vcu
xvgiog". 5. 6aq>EGxaxa dsdrjXwxsv r\ yga<prj, oxi Cvvdiv dixaiog
adixcp ov OvvajcoXXvxai [iex avxov. ev ydg xm xoofim xovxm
xal dixaioi xal adixoi dXXr\Xoig awayeXdC,ovxai xoivatvia ftiov, 30

ov xal ooioxtjxog, xal xovxo ovx dftagxdvovaiv ol d-eoyiiXelg

"
ftfjv

[iifi'rjxal ydg lioiv xov Jtaxgbg avxmv xov iv xolg ovgavoig, xov
„xbv rjXiov avxov dvaxsXXovxog EJtl dixaiovg xal ddixovg, xal
figixovxog avxov xov vexov km Jiovrjgovg xal dyad-ovg". 6. xal

1 Deut. 1, 17. — 6 Luc. 15, 7.— 9 Ps. 73, — 19. 11 Ier. 8, 4. 5.

—
14 Ier. 3, 22. — 21 Ezech. 18, 20. — 22 Ezech. 14, 13. 14. — 33 Mt. 5, 45.

xal o I
33/34 inl — dya&oiig : inl novrjQovq ay. xal flQi%ovtoq enl Sixaiovq
a.

xal adixovq h )
34 inl n. x. dyaS-ovg : novr/Qolq x. dya&oTg p v
4*
52 DIDASCAUA II, 14, 7—10 (SL).

propter peccata sua cohiberi. 7. Et in Sapientia iterum dicit:

Omnis homo June peccatorum suorum constringitur. 8. Unusquisque

ergo laicorum rationem reddet de suis peccatis, et nemo laedetur
aliorum ** delicto. 9. Neque enim Iudas nos nocuit, cum nobiscum
oraret, sed solus periit. Nam et in area Noe duo filii eius salvati

et benedicti sunt, Cham autem, films eius, non, sed semen eius

maledictum est; bestiae etiam, quae ingressae sunt, exierunt.

10. Non ergo oportet his, qui parati sunt ad mortem et oderunt
fratres et diligunt crimina et cum occasionibus mortem quaerunt,

2 Prov. 5, 22. — 4 Act. 1, 17. 18. — 5 Gen. 6—9. — 7 Gen. 7, 14;

8, 19.

3 laicorum : filiorum saeculi S accurate |

5 Noe + et S |
6 filius eius

+ alius S I
6 non + benedictus est S |
7 exierunt : bestiae ex. S

XIV, 9. bestiae etc.] i. e. etiam be- 7 —

10; 14—15; 18; 21. Georgius
stiae nialedicto non tangebantur, cui Ham. Chron. c. 53.
Cham subiacebat. Similitudinem arcae
8. ei? x<3v vltov] His verbis Con-
etiam Callistus in Philosophumenis
stitutor Cham solum poenas dedisse
IX, 12 ed. Duncker p. 401 adhibet;
urget. Lectioni slq xbv vlbv contextus
loquitur autem de animalibus mundis
omnino adversatur.
et immundis, ut in ecclesia peccatores
esse posse demonstret. Tertullianus 10. Idov &v&Q<imoq zrP.JHoc dictum
De idolol. c. 24 eadem similitudine etiam VIII, 43, 3 legitur, verbis vero

corvum quidem et milvum et

exponit, tiqo UQoawnov avzov omissis, et in

lupum et canem ac serpentem, nee Excerptis e libro VIII Constitutionum

vero idololatren in arcae typo haberi. institutis. Praeter Ps.-Clementem lo-

Cyprianus De eccles. cath. unitate c. 6; cum allegant Ps.-Ignatius Smyrn. 9, 1

Ep. 69 c. 2; 74 c. 11 ; 75 c. 15 simi- Clem. Alex. Strom. IV, 22, 137; 26,

litudine sententiam suam de baptismo 173; Tertullianus De idololatria c. 20;
nonnisi in ecclesia catholica valide Augustinus Meditationes c. 39, 5 ; Opus
tribuendo probat. imperfectum in Matthaeum 3, 12 horn.
* *
Ill s. f. Resch, Agrapha 1889 p. 265,

7. dva/idQtrjXov dxiftwprjxov] Amat verba dictum Domini vel Evangelii de-

Constitutor lusus verborum. Exhibet perditi esse conicit. Mihi dictum niti

II, 24, 3 na&civ xbv x% (pvasi dnaO-rj, videtur verbis Iesaiae 62, 11: 'Idov
2 5> 3 /(xoftevoi, dl).d /xtj Ttuoaxpaj- au>xr)Q ool (xy ftvyaxgl 2iwv) Tiaga-
jxivoi, 58, 5 dStXipbv dig tpO.ddeXcpov, ytyovtv exwv xbv eavxov fiioSov,
VI, 23, 7 ivvv/iovq, d)J' ov%l napa- xul to epyov avxov tiqo npoo-
vojxovq, 28, 7 <pi\ri$ovov xbv <pc).6- mnov avxov. Propheta sane de re-
Q-sov. Cf. VIII, 12, 30 — 33; 31, 3. demptore loquitur, non de homine.
7 — 10; 18; 21. Hos versus exscripsit Veteres autem Scripturam allegorice
Anastasius Quaest. XXXV. interpretantes verba non anxie serva-
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM II, 14, 7—10. 53

ovdsv xivdvvevou 6 dixaioq ex xovxov ev yag xcp Oxadiw xal

vixt]xal xal vixaifievoi slalv, ev 6s x cp 6xeq>dvcp (ibvoi ol yswaimq
aymviodfiEvoi- „ov6slg tie 6x£<pavov xai, sav /it] vo/il/icoq d&Xr)67j".

J. sxaoxoq yap jisgl kavxov eS,o(io Xoytjoexai, xal ov ,,/it) GvvajtoXsCrf'

o &Eoq „rbv dixaiov fisra xov dd ixov", enujtsQ Jtag avtcp xb 5

dva/idQXTjxov axi[ia>Q7]xov. ovxe y ag xov Ncoe xaxixXvOEV, ovxe

xov Acbx xaxeyXe&v, ovxe xtjv !P««/3 OvvajtaiXEOev. 8. el 6e fiov-
Xeo&s yvwvai xal xd Icp' tj/icov y EVOfieva, 'iovdaq Ovv rjf/lv mv
sXafitv xov xXjjgov xrjq diaxoviaq , ov xal TjfitZq, xal 2ificov b
fidyog xr]v ev xvgicp otpgaylda' dX X' ixaxsgoq avxcov dvadaix&uq 10
(favXoc, o fjhv I'lyt-axo , 6 6e nagd (pvGtv Ijcxdfitvoq owexgifirj.
xal ev xf] xiftwxqj Ndis xal ol viol avrov vjifjgxov, dXXd xovrjgbq
o Xd// Evgs&Eig [lovoq elq xmv vlmv idi^axo xifiagiav. 9. si de xal
„3taxig£q vjchg jcaidmv ov xifimgovvxai ovxe viol iutsg naxigmv"
dfjXov mq ovxe yvvalxsq vxsg avdgcov, ovxe oixixai viieg 6eGj[Oxo3v, 15
ovxe OvyyevEiq vjtsg ovyyEvmv, ovxe (piXoi vrieg <pilmv, ovxe dixaioi
vjthg ddixoav, dXX' exaoxoq vxeg xov oixelov sgyov xov Xoyov
djiaixTj&rjoExai. ovxe yag Ncoe vxhg xov xoOfiov dixqv elOExgdx&r/,
ovxe Amx vjilg 2o66\imv sjtvgjioXtj&T], ovxe 'Padft ixsg 'legixovv-
xlmv £0(pdyrj, ovxe 'IogarjX xuteg Alyvxximv ' ov yag fj owoixTjdiq 20
xaxaxgiVEi xovq dtxaiovq Ovv xolq adixotq, dXX rj xrjq yvaifirjq

buovoca. 10. ov %grj ovv xolq txoifioiravdxoiq xal iiiOav&goijcoiq

xal (piXsyxXrinoOiv xal (itxa ngo<paO£mq d-avaxojcoioiq JtgooixEiv.

3 II Tim. 2, 5. — 4 Gen. 18, 23. — 6 Gen. 7. 8. — 7 Gen. 19; Ios. 6. —

8 Act. 1, 17. 18. — 9 Act. — 8. 12 Gen. 6-9. — 14 Deut. 24, 16. — 18 Gen.
7. 8. — 19 Gen. 19. — Ios. 6. — 20 Exod. 12.

1 xivdvvevei b o I
« r. : iv xovxw b o |
3 Ss : -/uq b o |
5 xov >
o p v I
xov >pv I
elneo nag avzov b o |
7 dnolsatv o \
8 ysvdfisva o |

9 xlffQOv : &qtov o, sed punxit |

10 xvgim : ;(5 p » |
10/11 dvadeix&slg
(dvstieix&rj b) — (fvaiv > o |
11 ancly^axo b, unr\y£,axo a 2 j
12 ol >bo |

13 evQS&tj b o I
fiovoq + xal b o s |
elg xwv v\wv bos Anast. etg xov
vlov a h v, >p I
zi[iajQiav : xrjv r.os |
xal >hpv |
14 naidiov : xexrwv p v |

ov : ovxe h |
16 (pi).mv : xaiv <p. b |
dixaioq p v |
19/20 'Zf Qi£. : tuiv leg. b o |

20 'Iaoarjk (6 toy. a) a b h o ol iooatjkixai p v : |

ov yap a h : ovxe bopv |

21 ovv >
h 22 ovv xoivvv b o |
•

bant. Clemens Alex, loco priore in- interpretatur. Cf. Ropes, Die. Spritche

super scribit: idov xvqloq, ac nihilo- Jesu 1896 p. 45 {Texte und Untersu-
minus dictum de mercede hominis chungen XIV, 2).
 54 DIDASCALIA II, 14, 11 — 16 (t).

vos adtendere; alius enim pro alio non morietur. n. Sed vos
iuvate infirmos et periclitantes et errantes et liberate eos de morte,
non secundum duritiam cordis et voluntatem hominum, sed se-
cundum Domini Dei nostri voluntatem et praeceptum. 12. Non
5 enim oportet te, o episcope, cum sis caput, caudae adtendere, id
est laico [velj seditioso homini, qui facile ducitur ad alterius per-
ditionem, sed solum intendere verbo Domini Dei soli. 13. Quod
enim non potest quis perire pro alterius peccatis aut coinquinari
manifestum est. Ut extollatur et abscidatur haec suspicio et
10 malignorum hominum mens, per Ezechiel sic dicit Dominus Deus
noster: 14. Et factum est verbum Domini ad me dicens: Quare
dicitis vos parabolam banc in terra Israel: patres manducaverunt

uvam acerb am et dentes filiorum indurati sunt? Vivo ego, dicit

Adonai Dominus, si amplius dicetur parabola haec in Israel. Ouo-

15 niam omnes animae meae sunt, quemadmodum anima patris, ita

et anima filii meae sunt; et anima, quae peccat, ipsa morietur.

1 5 . Homo aut em, qui erit iustus, qui facit indicium et iustitiam, in

montibus non manducabit et oculos suos non extollet ad desideria

domus Israel et uxorem proximi sui non contaminabit et ad mulierem

20 menstruatam non accedet hominem inopem non deprimet et pignus
et

debentis reddet et rapinam non rapiet et panem suum esurienti dabit

et nudum operiet tunica et pecuniam suam in usuram non dabit et

superabundantiam non accipiet et ab iniustitia avertet manum suam,

indicium iustum faciet inter virum et inter proximum eius et in
25 praeceptis meis ambulavit, iustificationes meas custodivit, ut faceret
eas: iustus est hie, vita vivet, dicit Adonai Dominus. 16. Et si

5 Deut. 18, 13. 44. — 11 Ezech. 18, 1—32.

1 alius — morietur > S |

3 voluntatem : sermonis et cogitationis S |

3 4sed — praeceptum > S |

6 vel > S C j
6 facile > S | 7 soli S cf. C :

de his L |
7/8 quod — quis : ne autem existiment se S |
9/10 manifestum —
mens : iterum cogitationem eorum malum praecide; etiam S |
11 quare : homo
qu. S I
18 desideria : iv&vfiT/ficcTa LXX, idola S, item infra v. 1 7 | 20 inopem
> S LXX, item infra |
21 et rapinam — dabit > S

12. xitpalijv . . ovqk] Haec imago 18, 2 scribens: "Ofupag iaxlv rj a/xap-
invenitur Deut. 28, 13. 44; Ies. 9, 14; zia, alftodiao/tbg r\ iv zT
tl
a/japric;.

Henoch 103, 11. toil dt avtrjq vexpozr/g, odovxeq r/

14. TjfiaxSiaoav] Hanc lectionem Svva/xtg ipv^rji; (ed. Bened. Ill, 432).
confirmat Origenes, Selecta in Ezech. LXX legunt: iyojjKpiaaav.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 14, 11—16. 55

txtgog ydg vnig exsgov ovx dxo&avt lxai, aXXa „6sigalq xdJv tavtov
a/xagxtdiv sxaaxoq Orpiyysxai", xa'r ,
,'Idov avd-gmnoq xal xb Igyov
avxov jcgb ngoooinov avxov ". n. 6tl 6e r)/idq @or]{hstv xolq
voaovoiv xal xivdvvsvovOiv xal ocpaXXoytvoiq, xal ooov olov xt
xjjjcagaivioti xov Xoyov vyid^siv avxovq xal gvsad-ai ex 9-avdxov 5

„ov xgtiav yag sxovOiv ol laxvovxsq laxgov, dXX' ol x axcoq s%ovxtq",

tJTiidt) ,,ovx soxiv &ilr)[ia s/iJtgood-tv xov xaxgoq, iva djt6X?]xai
slq xmv /uxgdiv" ov yag xr)v xmv oxXrjgoxagdimv dvd-gmjcmv
{tovZtjOiv loxav xgq, aXXa xtjv xov 8-sov xal jtaxgbq xmv oXmv
xijV did Itjoov XgiOxov xov xvgiov f/ficov, m >) 66§a ilq xovq 10
alcovac' d(ir]v. 12. ovds ydg dixaiov xt(paXr)v bvxa os, m tjiloxoni,
ovga ngooixtiv, xovx soxiv Xa'ixm GxaOimdsi dv&gmjtqj, eiq sxigov
ctJKoXtiav, dXXa &sq5 fiovcp. dgxsiv ydg Oi XQV X(^ v xmiqxbmv,
ov f/i]v xal vn avxmv dgxso&af ovxs ydg vlbq agxei xaxgbq
xaxd xov xfjq ytvsotmq Xoyov, ovxs dovXoq xov xvgiov avxov xaxd 15

xov xr)q sS,ovoiaq, ovxs (laftr/xijq didaOxdXov, ovxs oxgaximxrjg

fiaoiXsmq, ovxs fir)v Xa'ixbq smoxojiov. 13. xegl ydg xov fir/ doxelv
xovq ytXrjGidCovxaq ddixoiq xy xov Xoyov didaxfj OvftfioXvvsOd-at
7) xoivmvslv xalq avxmv dfiagxiatq b 'IeCtxirjX sxxojcxmv xr)v xmv
xaxo?jdmv vnovoiav Xsytf 14. „Ti vf/tlq Xeyexe avxolq xr)v naga- 20
poXqv xavxrjv tm yr/q 'lagat'jX '
ol naxsgsq stpayov ofupaxa, xal oi

bdovxiq xmv xs'xvmv j)(iojdiaoav ; C,m sym, Xiysi 'Admva'l' xvgtoq,

si sxl toxai iv vy.lv Xtyo/jsvrj t) jtagafioXrj avxi] sv xm 'iogatfX. oxi

Jtaoai al ywxal Sfiai iloiv, ov xgojiov ij ipvxr[ xov Jtaxgoq, ovxmq

xal ij ipvxr/ xov vlov sfirj tOxiv. 15. r/ tyvx'i 1) dfiagxdvovOa 25
avxi/ coto&avsixai ' b ds avfrgmjtoq, oq 'saxai dixaioq, noimv xgi/ja
xal dtxaioOvvrjv" , xal iSfiq smXsymv xdq Xoutaq dgsxdq smoq>ga-
yi&xai Xiymv 16. „'0 xoiovxoq dixaioq vndgxu, C,mft CrjOsrai,

1 Prov. 5, 22. — 2 Ies. 62, 11. — 6 Mt. 9, 12. — / Mt. 18, 14. —
11 Deut. 28, 13. 44. — 20 Ezech. 18, 2 — — 5. 28 Ezech. 18, 9— ir.
2 rlfiapTiaiv : dvo/uiujv p v |
3 dtt : el h | i xal xivdvvevovaiv >bo |

7 iiinS)) + xal b o I
dnoD.VTUi b o |
8 rrjv >p v |
av&gammv h o p v :

dvdQwv > b 10
a, (> b o) Xq. > h 11 aiwvag +
I
'Ir/aov |
tojv almvwv b o [

ULifjv> b dixaiov > b o 15 ys

I
p v rod havxov xvgiov b o |
vvrj<jsa>s I
|

16 xov > o t^ovoiaq + Xoyov b o

I
19 eavzdiv b o 20 tnivoiav b o |
| |

21 o/x'faxa? p v 22 a [
r\
iyofi<plaaav
ftojiiieaoav : r^i. 5
v, atfi. p, dfiod. a,

boh LXX Uysi b o 23

I
> p v soziv b 25 xal > h v
lid. j
sri |
a |

26 avxfj + xal o p v ]
dixaw? + xal b o |
noir,oei h |
27 xctq + 6h b |

28 6 x. : ox 1 ovxoq o
 56 DIDASCALIA II, 14, 17—22 (l).

genuerit filium pest(ilent)em, effundentem sanguinem et facientem pec-

cata, in via patris sui iusti non ambulavit, sed in montibus manducavit
et uxorem proximi sui contaminavit et mendicum et pauperem de-

pressit et rapinam rapuit et pignus non reddidit et in simulacra

5 adposuit oculos suos, iniquitatem fecit, cum usura dedit et super-
abundantiam accepit : hie vita non vivet, omnes has iniquitates fecit,

morte morietur, sanguis eius super ipsum erit. 17. Si autem genuerit
filium et viderit omnia peccata patris sui, quae fecit, et timuerit et

non fecerit secundum ista: in montibus non manducavit et oculos

10 suos non posuit ad desideria domus Israel et uxorem proximi sui
non contaminavit hominem inopem non depressit et pignus non
et

pigneravit et rapinam non rapuit, panem suum esurienti dedit et

nudum operuit vestimento et ab iniquitate avertit manum sitatn,

usuram et super abundantiam non accepit, iustitiam fecit et in prae-

!5 ceptis meis ambulavit: non morietur in patris sui iniquitatibus, vita

vivet. 18. Pater autem eius, si tribulationem tribulaverit et rapuerit

rapinam, contraria fecit in medio populo meo, et morietur in sua
iniquitate. 19. Et dicitis: quid est, quod non recepit iniquitatem
patris filius? Quia filius iustitiam et misericordiam fecit, omnia
20 legitima mea conservavit et fecit ea, vita vivet. Anima autem, quae
peccat, ipsa morietur ; filius vero non accipiet iniustitiam patris sui
neque pater accipiet iniustitiam filii sui; iustitia iusti super ipsum
erit, et iniquitas iniqui super ipsum erit. 20. Et iniquus, si convertat
se ab omnibus iniustitiis suis, quas fecit, et custodiat omnia mandata
25 mea et faciat iustitiam et misericordiam, vita vivet et non morietur.
Omnia delicta eius, quaecumque fecit, non erunt in memoriam in :

sua iustitia, quam fecit, vita vivet. Numquid voluntate volo mortem
iniusti, dicit Dominus Deus, quam ut avert at se a via sua mala

et vivat? zi. Cum se autem averterit iustus a sua iustitia et fecerit

30 iniquitatem secundum omnes iniquitates, quas fecit iniquus, omnes
iustitiae eius, quas fecit, non erunt in memoria; in delicto suo, quo
excidit, et in peccatis suis, quibus peccavit, in ipsis morietur. 22. Et
dixistis: non dirigit via Domini. Audite nunc omnes, domus Israel:
numquid via mea non dirigit? (Nonne via vestra non dirigit?)
35 Cum convertet se iustus a sua iustitia et faciet delictum et morietur
in delicto, quod fecit : in ipso morietur. Et in convertendo se iniquus
ab iniquitate sua, quam fecit, et faciet indicium et iustitiam: hie
animam suam custodivit. Et odit et avertit se ab omnibus iniqui-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 14, 17—20. 57

Xtyei Admvdi xvgioq. xal eav jivvrjGtj vlov loifiov, exyiovxa

alfia, sv naxobq avxov xov dixaiov ovx snoQSV&r/".
xT] bdcp xov
17- xal sjcayaymv xa sSjfjg, sjidysi xolg xsXsvxaioiq „Za>?J ov '

C,r]6exctf jtaOag xdg avofiiag xavxaq sjcoirjOsv, ftavdxm dnod-a-

vslrai, xb al/ia avzov sjt' aixbv eaxai. 18. xal sqsixs' Ti bxi 5
ovx sXafitv b vlbq x?jv adixiav xov Jtaxgbq i) xr(v dixaioavvr/v
avxov , dixaioOvvrjv xal sXsoq Jtejtoirjxcoq" ; xal sgslg avxolg'
,,H xpvx^ rj afiagrdvovOa avxfj dxo&avsixaf vlbg ov Xrppsxai
adixiav jcaxgog, xal Jtaxijg ov Xrjifsxai adixiav vlov' dixaio6vv?j
dixaiov ejc avxov eoxai, xal dvo/iia dv6[tov tx avxov eOxai". 10
19. xal (itz bXiya q>rjOiv ,,'Ev x<5 dnooxgsipai dixaiov ix xijg

6ixaioOvv?jg avxov xal xoirjoai adixiav, xaxa jzdoaq xdg avofiiag

avxov'jiao'ai al dixaioavvai avxov, ag sjtoirjCsv, ov ,«/?} fivqo&dio'iv
sv xf) avxov y ^dixrjOsv, xal sv xy a/iagzia avxov >}
adixia
rj/iagxev, sv avxy djiod-avslxai" 20. xal fisx' bXiya sndysi' 1» .

,',Ev xm djtoGxgstyai avofiov anb xrjg avofiiag avxov fjg sjtoirjGtv,

xal Jtoirjoei xgifia xal dixaioOvvrjv, ovxog xrjv ipvir)v avxov
s<pvXa§sv xal aycsoxgsipsv dxb jtaOmv xmv dosffsicov avxov cbv

3 Ezech. 18, 13. — 5 Ezech. 18, 19. — 8 Ezech. 18, 20. — 11 Ezech.
18, 24. — 16 Ezech. 18, 27. 28.

2 sv xal sv b o p 3 inayayuiv a inaytov b o h p v

|
: |
ov > a ]

i xavxaq -\- ag b o 5 ioelxai a b o v

|
11 a | > |
6o>bo|>?:oo|
7 avxov dixaioOvvrjv >bo |
sleoc; : eXawv h | 9 xal naxr/Q — >bo
vlov |

dtxaioovvtj + ds h |
10 xal av. — soxat >b o |
11 iprjolv >b 12 not- o |

fjaui : noirjoai b o, 7ioirjou a h p v | 12/13 xaxa n. 1. av. avxov >b o

13 naoui at Six. avxov z- (i. ra. + iv aXlo) b o D > a h p v : |
13 ov : xal
ov h I
14 g r^S. — avxov > b o |
lo avxjj : xavxrj b o |
iitdyet a b h o :

(prjolv v, > p

25 iustitiam et misericordiam L LXX : iudicium et iustitiam S |

33 dirigit :

xaxsv<9vvst LXX, aequa est S |

omnes > S 34 |
nonne — dirigit S LXX j

36 in ipso morietur > S |

38 et odit > S LXX

16. in via patris etc.] sc. filius. Ac- via etc. Latinus autera textum graecum
curatius igitur scribendum est: qui in • vel LXX verbotenus reddit.
 58 DIDASCALIA II, 14, 23—15, 7 (LS).

tatibus suis, quas fecit: vita vivet et non morieiur. 23. Et dicent
domns Israel: non corrigit via Domini. Numquid via mea non
domus Israel? Nonne via vestra non corrigit? Ideoque
corrigit,

unumquemque secundum viam ipsius iudicabo, domus Israel, dicit

5 Adonai Dominus: Convertimini et avertite vos ab omnibus impie-
tatibus vestris, et non erunt vobis in poenam iniquitatis. Proicite

a vobis omnes impietates vestras, quas impie fecistis in me, et facite

vobis cor novum et spiritum novum: et ut quid moriemini, domus

Israel? Ouoniam nolo mortem morientis, dicit Adonai Dominus,
10 sed convertimini, ut vivatis.

XV. Videte, filioli dilecti nostri, quomodo misericors est

Dominus Deus noster et in nos bonus et amabilis et consolatur

peccatores, ut convertantur, et quotiens de ipsis repeten* dicit,

non relinquens locum suspicionis his, qui duro corde et sine

15 misericordia volunt iudicare et aperte expeliere eos, qui pecca-
verunt, tamquam non relinquatur illis paenitentia. 2. Sed Deus
non sic, sed et eos, qui peccaverunt, vocans ad paenitentiam
bonam spem habere facit, et (eos), qui non peccaverunt, non
[eos] suspicari iubet, tamquam participes (se) portare aliorum
20 peccata. 3. Gratanter autem paenitentes suscipite, gratulantes.
Similiter autem per eundem prophetam de paenitentia ** sic dixit:
4. Et tu, homo, loquere ad filios populi tui: Iustitia iusti mm non
liberabit in die, quo malum fecit; et iniquitas iniqui non nocebit ei

in die, quo conversus fuerit ab iniquitate sua, et iustus non potest

25 vivere in die, quo peccat. 5. Et si dixero iusto, quod vita vivet,

et confisus in iustitia sua fecerit iniquitatem: omnis iustitia ei non

imputabitur, sed in iniquitate, quam operatus est, morietur. 6. Et
si dixero iniquo, quod moneris, et averterit se a peccato suo feceritque
indicium ac iustitiam et pignus acceptum restituerit rapinamque, quam
SO rapuit, reddiderit et in mandatis ac praeceptis vitae ambulaverit, ita

ut non faciat iniquitatem: vita vivet et non morietur; et omnia

peccata, quae commisit, ei non imputabuntur ; indicium ac iustitiam
fecit, vita vivet. 7. Et dicent filii populi tui: via Domini Adonai
non est aequa; loquere ad illos: vestrae ipsorum viae non sunt aequae.

22 Ezech. 33, 12—20.

2 corrigit : x<xtoq&oZYXX, aequa est S 4 domus Israel S 9 morientis

| > |
:

peccatoris S |
S C
11 dilecti nostri dilectionem nostram et L
:
16/20 tanquam j
 CONSTITTJTIONES APOSTOLORUM II, 14, 21—15, 3. 59

snoirjOev,Cmy ^rjotxai xal ovx djcod-avtlxai" 21. xal egfjg' .

,,ExaOxov xaxa xaq bdovq vfimv xgivdi vfiaq, olxoq 'logarjX, Xtysi
Adeovdi xvgioq"
XV. 'Ogaxt, xixva f/ficav tfyamj/ueva, jtcoq tvOnXay%voq fitxd
dixatoovvr/q xvgiog 6 &tbq rjfimv, dya&bq xal cpiXdvd-gmjtoq, xal 5
,,dfrmcbv ovx d&oamoti xbv tvojov ", xal xbv smoxgtcpovxa xgod-
itfitvoq xal ^coojtoicov, fir) xaxaXucdtv xojiov vjcovoiaq xolq ajtrj-

vcoq ftovXofitvoiq xgivsiv xal xsXeov axoaxgiqieOd-ai xovq dfiag-

xdvovxaq xal fir) xoivmvtlv avxolq Xoymv JtagaxXrjxixmv xgbg
fitxdvoiav ljiavayayf.lv dvvafiivmv, oiq tx xmv Ivavximv 6 &tbq 10
did 'Haaiov XJyti xgbq xovq ejiiGxonovq' „TlagaxaXtlxs, jcagaxa-
Xtlxt xbv Xabv fiov, hgtlq, XaXrjoaxs tig xr)v xagbiav ^ItgovOaXrjft".
2. %gr) ovv ifidc avxov dxovovxag jtagaxaXtlv xovq r/fiagxrjxbxaq
xal xgbq ftsxdvoiav xagogfiav xal tviXxidaq jtoitiv, xal fit) vuco-
voe'iv cog xowmvixovz yivofiivovq xmv jtXrjfifitXrj^ti'Tmv avxolq 15
tvexev xrjq tic avxovq dydjir/g. 3. aOfitvmq be xovq fiexavoovvxaq
jigooStxtod-t, yaigovxe: lx avxolq, fitxd iXiovg xal olxxigftcov

xglvovxtg xovq dfiagxdvovxag' lav ydg xbv xagd xoxafibv ffadl-

t,ovxa xal fiiXXovxa oXiOfraivsiv xsgalaig cooaq slq xbv xoxafibv

ififidXyq avxl xov /apa fiaXXov 6gtS,ai, ecpbvtvadq Oov xbv adsXipbv, 20
diov fiaXXov xm oXiOfraivovxi exidovvai btgidv, 'iva fifj xtXumq

2 Ezech. 18, 30. — 6 Exod. 34, 7; Nah. 1, 3. — 11 Ies. 40, 1, 2.

1 ovx : ov fit) b o LXX | 2 v/xag o'lxog Input)). > p v [

6 d&wov o \

7 xaza/.t/yag h fxexavolag b o |
|
9/10 loyov napaxXyrtxbv . . dvvd/xevov
b h o p2 10 enavayaytlv b o
[
: huyuyelv a h, ivdyetv p v |
11 nuQa-

xalelze sec b o p >

13 avxov |
>b dxovovxag
o | +
xal b o 15 xoivco- j

vixovq a h v xoivwvovg a 2 (ix in:

vocabulo xoivwvixovg punctis signans) p,
xoivovg b o IP dh I
+ xal b o |
17 avxolq + xal p v |
18 xgivrnvruq o
|

xbv nagd co b o 20 j efifid?.).eig h |

/naXXov + y.eTQ a h I
21 reUwg p v

gratulantes : L hie ordinem perturbavit et textum paululum mutavit; parti-

culam vocans — suspicari v. 2 posuit v. 1 post qui peccaverunt, et verba gra-

tanter etc. v. 3 adiunxit versui 2 particulara sic exhibens: gratanter autem

paenitentes suscipi et gratulari Met; itaque verba L sunt, modo nonnulla cor-

recta, ordo autem S

XV. "Oxi y,Qr xbv iipia fitjnoxe Q.uod sacerdos nee peccata neglegere
t

debeat nee promptus esse ad vin-

nuyoQuv xd ufiaoxnuaxa pyre uqo-
yeipov elvai ir to ziiMooila&ai. dictam.
 60 DIDASCALIA II, 15, 8—16, 3 (s).

Cum enim recesserit iustus a iustitia sua feceritque iniquitatem tnori-

etur in iniquitatc sua; et cum recesserit iniquus ab iniquitate sua
feceritque indicium ac iustitiam, vivet in eis. 8. Oportet igitur,

episcopi, secundum scripturas vos iudicare peccatores cum dementia

5 ac misericordia. Si enim eum, qui iuxta fluvium ambulat et lapsat,
sinis, eum in fluvium propulsavisti, deiecisti ac caedem commisisti.
Si quis vero iuxta fluvium lapsat et interiturus est, confestim ei

manum porriges eumque educes, ne penitus intereat. Ita igitur

facies, ut et populus tuus admoneatur et sapiens fiat et peccator non

10 omnino pereat.
XVI. Cum autem videris aliquem deliquisse, acerbe ferens iube
eum eici foras, et cum egressus fuerit, irascantur ei et iudicium
de eo faciant eumque extra ecclesiam detineant, ac deinde ingressi
pro ipso rogent. Etenim pro peccatoribus salvator noster patrem
15 rogavit, sicut scriptum est in Evangelio: Fratres mei ignorant, nee
quid faciant nee quid loquantur; sed si fieri potest, ignosce eis.

2. Itaque tu, episcope, iube eum intrare et examine facto, an paeni-

tentiam agat ac dignus impone
sit, qui in ecclesiam recipiatur,
ei dies ieiunii secundum delictum
hebdomades duas vel tres eius,

20 vel quinque vel septem, et sic dimitte eum, ipsi lotutus omnia,
quae conveniunt ad admonendum ac docendum, et increpa eum
et die, ut humiliter secum maneat et oret rogetque in diebus

ieiunii, ut dignus fiat remissione peccatorum, sicut scriptum est

in Genesi: Peccasti? Qidesce; ad te erit conversio tua, et tu domi-
25 naberis eius. 3. Et Mariae Mosis sorori, cum locuta esset adversus

15 Luc. 23, 34. — 24 Gen. 4, 7.

15 fratres mei Sp : pater mi Sm C

XVI, 1. fratres irfc] Auctor dictum mansuetudinem maximam manifestat.
Domini liberius usurpat. Verba fratres Synodi Illiberitana c. 300, Arelatensis
mei, nee quid loquantur, sed si fieri 314, Ancyrana 314, Neocaesareensis,
potest, Luc. 23, 34 non leguntur. Con- Nicaena 325, et Canones paenitentiales
stitutor locum S. Scripturae accurate BasiliiM. aliorumque poenas multo
reddit. Cf. VI, 18, 4. maiores statuunt. Delicta minus gravia
» hie respici videntur. Victorinus In
XVI. Ilepi fieravolas, xultiq avefjq Apocalypsin 2, 6 (Migne PL 5, 321)
6 xqotcoi; xal oTiwg xaxoQ&ovtai. De Nicolaitis hunc errorem tribuit : ut,

paenitentia, et quis illius modus et quicunque fornicatus esset, octavo die

quo pacto peragatur. pacem acciperet.
2. ipSonudaq 6vo xtL] Auctor 3—4. Anastasius Quaest. VI.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM, II, 15, 4-16, 3. 61

axohycai, onmq xai 6 Xabq vov&stijtcu xai 6 cifiagxtjoaq jxr/ xaxd

jtav djtoXrjxai. 4. del 6e Os, m ejtioxoxs, fit'jxe Jtagogav xd
a/iaQTrj/jata xov Xaov, /irjxe xo vq fiexavoovvxaq ajtoOxgitpsofrai,
ojicoc f/rj diaip&eig yg cog dxeigoq xb noifiviov xvglov xai (pavXioyq
avxov to ovofia x6 xaivbv to elq xov Xaov avxov ejtixed-tv, xai 5

oveidiod-rjoy xa&djteg xai 01 utaXaiol jioifitveq, xeqI atv eXtyev o

l
&ebq xm Iege//la' ,,Hoifiiveq noXXol ducpd-eigav xov dfijteXmvd
fjov, hfioXvvav xrp> xXiygovo/Jiav ftov", xai ev aXXoiq' ,,'Euil xovq
jcoifievaq jcagmgvvd-i] 6 &v(ioq /xov, xai SJtl xovq dfivovq ogyiO-
d-r/Oofiai" , xai ev exegoiq "
,'Y[i£lq 01 legelq 01 <pavXi£ovxeq to 10
ovofid fiov".
XVI. 'Idmv de Ov xov rjfiagxtjxoxa, Jitxgav&elq xeXevOov
avxbv E^m ^Xrjd-fjvai' xai e^eX&ovzi alxol xixgaiveod-mOav 01
didxovoi, xai emtflxovvxeq xaxejexmoav avxbv sgm xfjq exxXr\6iaq,
xai siOsXd-ovxsq vJthg avxov as egmxdxmoav xai yag vjteg xmv 15

rjfiagxrjxoxcov 6 Omxrjg xov naxiga rjgiov, mq yiygajtxai ev xm

EvayyeXico' „ndxtg, aq>eq avxolq, ov yag oidaoiv, Jtoiovoi".

2. xoxe Ov xeXevOeiq eloeX&etv avxov, xai dvaxgivaq, el fiexavoel

xai aS,ioq eoxiv elq exxXrjoiav olmq nagadsy&rjvai, Oxifimoag avxbv
6vo xgelq 20
f/fie'gaiq vrjOxeicovxaxd xb dfidgxtjfia, efidofiddaq rj »}

nevxe ]) enxd, ovxcoq avxbv djtoXvOov, eljtaq avxop, oda dg/io^ei

?l/iaQT?]x6xi elq vovfteolav exutXrjOOovxa didaCxsiv xai nagaivtlv,

onmq (leivq jtag' eavxm xajteivoq>govmv xai Sebfievoq xov d-eov
xv%Eiv avxov evfievovq, xai XeysiV ,,'Ectv d vofiiaq jcagaxrjgtjoy,

xvgie xvgu, xiq vji oOx?joexai; on xagd Ool iXaO/ioq eOxiv". 25

3. xoiovxov yag xi yjie(i(paivei xa i xb tv xfj rtveOsi elgrjftevov

7 Ier. 12, 10. — 8 Zach. 10, 3. — 10 Mai. 1, 6. — 17 Luc, 25, 34.

24 Ps. 129, 3. 4.

1 anoXlvxai b o, item 1. 2 | 1/2 onwg — anoXrjxai > h |

2 ndvxa b o |

lir\xe : ixri h 3 xov h \

> |
4 xvqIov : xov x. h, xov %oioxov b o |
6 xai

> p v j
6/7 o 9-ebg > p v |
12 ntxpav&eig : xai n. b o \
xeXsvatj? b o |

13 p.rjfUjvat : Qifpijiai b o |
i^sX&ovxi ccvtvj : i§eXS(5xi uvxov b o \
ntxgai-
veo&wouv xQiveo&woav p v 15 elosl&ovxog o as
: p v iomxaxwoav | | > |
:

nuQuxaXixwoav b, napaxaXovvxeg o 16 ql-lov xov naxspa p v 17 a h \

|
:

xl b o p v 18 ov b o 19 slq exxLI
>
ixxXt)olaq b o oXwg (oXoq o p) j
: |
:

ante elg ixxX. h p v | oxiftajoag oxiXpooov b o 20 rtfiEQaiq a h rjftepag

: |
:

b o p v 21 enza I
+ xai b o etnwv h o 22 el? vov&. ijftaQxtixoxi b h o
|
| |

SiSaaxsiv ds did. : el (e't >

b) drj b o 23 xb 9(5 o 24 Xeyeiv avxbv b o
| \
: + |

naoax/jo^i a h o v :
-Qna^g b p |
25 aov b o p j
26 yap xi yao o : ]
xi : xoi o
 62 DIDASCALIA II, 16, 4—17, 4 (s).

Mosem ac deinde paenitentiam ageret et digna fieret remissione,

dictum est a Domino : Si pater eius spuens spuisset in faciem eius,
deberet erubescere et septern diebus segregari extra castra; et postea
ingredietur. 4. Ita igitur et vos oportet facere: eos, qui se
5 paenitentiam a peccatis suis acturos esse promittunt, sicut convenit
ad delicta eorum, segregetis ex ecclesia, et postea suscipiatis ut

patres misericordes.
XVII. Si vero episcopus ipse in offensa est, quomodo pro-
grediatur et inquirat delicta alicuius vel eum increpet et de eo
10 decernat? 2. Nam propter acceptionem personae vel propter munera,
quae accipiunt aut ipse aut diaconi, non habentes conscientiam bonam,
non poterunt contendere ad episcopum adiuvandum; verentur enim
audire tanquam a viro impudenti verbum in Evangelio scriptum:
Quid vides festucam in oculo fratris tui, et trabem in tuo oculo
15 non consider as? Hypocrita, eice primum trabem de oculo tuo, et
tunc per spicies, ut educas festucam de oculo fratris tui. 3. Propterea
ergo episcopus cum diaconis vereatur, ne audiant verbum Domini
a peccatore tanquam viro impudenti; nescit enim periculum esse,
si quis adversus episcopum loquitur et in vico illo toto scandalum
20 oritur; nam peccator tenui mente est nee parcit animae suae.
Itaque ergo ob unamquamque rationem, ubi episcopus timet, simulat,
quasi peccatorem ignoret, praeterit eum non increpans neque vitu-
perans. Et propterea satanas, cum occasionem nactus merit per
unum, etiam aliis potitur. Absit, ne hoc fiat. 4. Et ita eveniet,
25 ut parochia talis sit, ut rursus confirmari non possit. Si enim
multi sunt delinquentes, malum maius fit, et quoniam peccatores

2 Num. 12, 14. — 14 Mt. 7, 3. 5; Luc. 6, 41. 43.

2 olxelov : dcxalov o |
3 T<S bis h | vnsp Motor) xrj Magidfx b o |

4 avxw . avxrj b o |
5 i/j.nxviov b, ivsmvsv o |
6 ixQanrj b o |
7 vfiag .

rj/tag a v, sequentia usque ad naaa UTilrj c. 35, 3 desunt in h quaternione

deperdita ]
8 toTg b o ]
10 narepag o (+ 01 0) v, yvrjolovg p | 11 iv tiqoox.
avrbg b o 12 eni^ek&tj p v, it-et.9?] b o
I
|
^trjaai o \
dSixrma a b o [

13 TtgoaioTioXr/iplag p v rj dtu dwQoltjXpiav | > b o p v |

ij sec >b o |
dia-
xovoi + avxov b o I
14 o pr >b j
15 dn§aydystat o |
xQiatg . xylfia b |

18 yiyyafifievov xi a b o : aigrjfjihov oxi p v |

21 xovxo b o | 23 Sqixvxu b |

XVII, 2. non poterunt] sc. diaconi. (xivmv. Episcopum debere esse irre-

* prehensibilem utpote formam subiec-

XVII. Oxi dveniXrjTixov ilvcii yj>r] torum.
xbv inlaxonov wg xvnov xbv dp/o- 4. Anastasius Quaest. LX.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 16, i— 17, 4. 63

xcp^Kcuv- ,lH(iaQTtq; fjOvxaGov"' xovx' eoriv (i?j xgoo&rjg. oxi

yag xov a[/agx?']6avxa 6tl vjtig xov oixsiov jcXrjniiEXrjfiaxog alo'/vv-
EoQ-ai, Ixavbv xb Xoyiov xcp Mcoofj vxhg Maglaq sigrjfiivov,
rjvixa rfgiov cuftd-fjvai avxy' <pi]Glv yag avxco 6 d-soq' „Ei 6
naxt]g avxf/g nxvcov svsnzvotv sig xb jtgoomjiov avxfjg, ovx av 5
ivtxgum]; Ijcxd r,(itgag dyogiG&rixeo e§co xtjg xage/j(}oXrjg, xal
/Jtxa xavxa elasXevOexai" . 4. ovxcoq ovv xal vfidg 6iov sGxlv
jcoislv, xovg scp ctfiagxiag Xiyovxag fisxavoElv dcpogi^stv y^govov
cogiGfisvov xaxd xrjv dvaXoyiav xov ditagxrjfiarog, sjtcixa [itxa-
voovvxag jcgooXa/jftdviOfrai, cog jtaxigsg vlovg. 10
XVII. Ei di ejiitixojioq avxbg sv ngoGxofifiaxi vjidgxsi,
xiog txi sjrestX&ot. sxtyjxijGai ddixijfiaxd xivog 1} lmxiy.fj6ai xivt,
61a jtgoGcojtoXrjipiav rj 61a dcogoXtjtplav )) avxbg y 01 didxovoi
ovx ijtdgyovxEg evovvtidrjxoi ; 2. bxav yag b dgxoov alx-ft xal b
xgixrjg Xaftftdvrj, xal ov diE^dysxai rig xiXog xgloig' „xoii'om>oV 15
6e „xXtJixcov xal xglasi XVQ C" V °v xgoosxovxsg" , ov dvvtJGovxai
01 xmb xov EJtioxoxov Gvvsni[iaxElv xcp imoxojtcp. sgovoiv yag
avxco xb sv xcp EvayysXicp ysygafifit'vov „Ti fiXtxeig xb xdgtpog
xb tv xcp ocp&aXftcp xov ddsXcpov 6ov, xtjv ds doxbv xi(v sv xcp

idicp dcpfraX[/cp ov xaxavoilq" ; 3. tvXafteiodco oir b smoxojtoq 20

ovv xoiq diaxovoiq avxov axovGai grj/id xi xoiovxov xovx sGxiv
Hi) didozco acpogiiijv. yag a/iagxdvmv sxcxv id ij xivd 6(iotab
avxco dgcovxa, olxodofir/d-rjotxai sig xb xa a vxd noitlv tlxa o
xovrjgbg, 61 tvbq dcpogfi^v Xa$cbv, sig txtgovg tvsgytl, o fir/
ytvolxo^ xal ovxcog SiaGrgacprjGsxai to yioifivtov jtXtiovcov yag 25
bvxcov xcov afiagxavovxmv , jtXticov sGxai xal t) 61 avxcov sjti-

xsXov/iev?] xaxia. 4. ctfiagxia yag avst-iXeyxxog kavxfjg xsigcov

yivtxai xal sig aXXovg xt)v diavofirjv XafifidvEf sjtsl xal „C,v(J?j

fiixgd xXtjgcofia tpvgdpaxoq doXoV, xal sig xX sjtxtjg sig oXov E&voq
xb (ivoog sjcr/yaysv, „xal [ivlai fravovoai oajtgiovOiv oxsvadiav 30
j)6vO[iaxog sXaiov" , xal .fiaOiXscoq vnaxovovxog Xbyov adwov,

1 Gen. 4, 7. — 4 Num. 12, 14. — 15 Ies. 1, 23. — 18 Mt. 7, 3; Luc.

6, 41.
— 28 I Cor. 5, 6; Gal. 5, 9. — 30 Eccl. 10, 1. — 31 Prov. 29, 12.

xa avxd : xoiavxa b o |
24 Si evoq > b o |
25 xaxaaxQa^atxat. p v |

25'26 yap ovxcov ~ b o |

26 dia zovxwv b o |
27 avkltyxxoi a xeipcov |

kavxr/g a |
29 p v, nltjQOi p
Tif.i/ptj
2
(pvpdftaxa v, ipvpn p, cpvpa/xa p'-| |

610X01 b o I
tS-voi ri tv o 30 fravovoes o oanpovoiv o
I
31 iXaiov | |
:

jXVQOV b o
 64 DIDASCALIA XI, 17, 5—18, 4 (s).

non corripiuntur et convincuntur, ita ut paenitentiam agant, in

unoquoque incitamentum ad peccatum oritur et impletur, quod
dictum est: Domus tnea domus orationis vocatur, vos autetn fecistis
earn speluncam latronum. 5. Sin autem episcopus non tacens a

5 peccatoribus se avertit, sed increpat et vituperat et reprehendit et

obiurgat et angit peccatorem, etiam ceteris tremorem ac timorem
iniciet. 6. Namque episcopum admonitione oportet esse delictorum

et mortis propulsatorem et iustitiae conciliatorem, castigatione ac

doctrina ducem bonorum operum, et praeconem ac exaltatorem
10 bonorum, quae futura atque a Deo promissa sunt in loco vitae
aeternae, et similiter praedicatorem irae venientis in iudicio Dei

minantem ignem acerbum, qui non exstinguitur nee perferendus

est. Et gnarum eum oportet esse operis voluntatis Dei, ne quem-
quam contemnat; dixit enim salvator noster: Videte, ne quemquam
15 contemnatis, nee unum ex his pusillis, qui in me credunt.

XVIII. Uniuscuiusque ergo curam habeto episcopus, et eorum,

qui non peccaverunt, ut maneant sicut sunt sine peccatis, et eorum,
qui peccaverunt, ut paenitentiam agant, eisque remissionem pecca-
torum dato, sicut scriptum est in Iesaia, ubi Dominus dicit: Solve

20 omnia vincula iniquitatis, et rescinde omnes obligationes violentiae

ac fraudis. 2. Tu ergo, episcope, doce et corripe et solve per

remissionem, et cognosce locum tuum quasi locum Dei omni-

potentis, et quod accepisti potestatem peccata remittendi; nam
vobis, episcopi, dictum est: Ouodcunque ligaveritis in terra, erit

25 ligatum in caelis, et quodcunque solveritis, erit solutum. 3. Sicut

ergo potestatem habes solvendi, cognosce te ipsum et mores tuos

ac conversationem tuam in hac vita, ut conveniant loco tuo.
4. Sine peccatis vero nemo hominum est, quia scriptum est:

3Mt. 21, 13; Luc. 19,46. — 14 Mt. 18, 10. — 19Ies. 58,6. — 24 Mt. 16,9.
3 vocatur -f- omnibus populis Sm

3 vyisivoiv a | 3/4 ?Mifibg ov noXvg cpvXaxxiwg b o |

5 npoaaxpij a o :

-xprjxai v, -xpoixo p, noQsvasi b j

6 noiovixtv b o |
xvqlov : xov 9eov b ,

7 stiI > p v I
xbv afiapTccvovTa b o |
8 HgeXeyxetv b o |
vnoTtLs'Qtiv a :

2
-niaC,nv p v, inoGTtjQL^stv {-t,iov o) b o | orifiovv a : oxifisiv p v, axl(pciv p ,

XVIII. Oxi XCV r ° v intaxonov Quod oportet episcopum curare, ne

ipQ0vxit,siv, 071(oq 6 kaog jxtj 7i?.ij/u- peccet plebs, quia ipse est specu-
,ufP.;/, 61a xb ilvui e.vzbv axoitov. lator.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 17, 5—18, 4. 65

navxeg ol yjt' avxbv yjcqgixai Jiagdvo/ioi" ovxco xal ngofiaxov •

tymgaXsov /lExadidmaiv ixsgoig x fjg voOov, /if] ^oaptO^er xmv

vyiaivovxmv ngofidxmv, xal avd-g mnog Xoi(im66mv noXXoiq cpv-
Xaxxsoq, xal xvcov XvdOy GvOxe&Eig kmxivSvvog Jtavxi, cb 6' av
JtQOOaipy. idv ovv xal av&gmnov jtagdvo/iov /if/ xrjg kxxXrjOiag 5

xov &£Ov x co Qi acollsv > „^oirjao(iEV xbv olxov xvgiov OjtrjXaiov

XyGxmv" 5. . fez ydg sjtl xcov d/iagxavbvxmv /if] aagaaimndv,
aXX sXiyxEiv, vovd-Exslv, vjiomie^eiv , oxifiovv vt]6xslaig, ojcmq xal
xoiq hxegotg evXdfteiav e/iJioirjoy „EvXa^Elg" ydg, (pqoiv, „3toir}oaxe
xovg vlovg IOgatfX". 6. %gfj ydg xbv EJiioxoJtov xal xcov d/iag- 10
xicov xmXvxfjv did xfjg vov&solag yivsd&ai, xal xfjg fexaio6vvr\g
Oxojiov xal xcov rjxoi/iaG/isvmv two &eov dyad-cov xr\gvxa xal
xijq fieXXovorjg bgyf/g ev xf] xgioei diayysXxfjqa, onmg /ifj xaxa-
<pQOvrjGaq xf\g xov &eov cpvxovgyiag axovoy did d/iEXsiav xb ev
xco 'Qgtjs slgrj/isvov ,]lvaxi jiagidimjtrfoaxE dos^siav xal xbv 15
xagjtbv avxfje sxgvyrjoaxs"
XVIII. Ildvxcav ovv 6 kmdxonog cpgovxi£,txm , xal xmv /if)
r}/iagx7]xbxmv , iva /livmdiv dva/idgxr/xoi, xal xmv d/iagxavovxmv
iva /isxavomdiv Xsysi ydg b xvgiog ngbg v/iag' ,,'Ogdxe, /if/

xaxa<pgovt}OrjxE Evbg xmv fiixgmv xovxmv". 2. xal xolg (isxa- 20

voovoiv dcpsdiv fedovai xgr) '

a/ia ydg xm eIjceiv xiva xmv jiXtj/i-

/j£X?]ddvxmv yvrjdla dia&idEf ,'H/idgx?jxa xco xvglcp", djtoxgivExai

xb Jivsvfia xb dyiov „xal xvgiog dcpfjxsv 001 xfjv d/iagxlav
d-dgcsi, ov fif] djto&dvyig" . 3. yvmgiC,E ovv, at kjtidxojts, xb
dgiw/id oov, bxi cog xov SEd/iEiv ExXr/gcodm xfjv ei-ovdiav, ovxmg 25
xal xov Xveiv. sl-ovdiav ovv 'iymv xov Xveiv yvcogiC,E Osavxbv
xal dgimg xov xonov Oov ev xmde xm film dvadxgicpov, tldmg,

oxi nXsiova avxbq dnaixrjd-rjOy xbv Xbyov. „Qi" ydg, <prjdi,

„jtag£&£vxo jtoXv, jcEgiddoxsgov ajtaixr}dovdiv xag' avxov". 4. dva-

(tdgxrjxog //ev ydg dv&gcojcmv oidslg Jiags§ xov ysvofiEvov 61 30

6 Mt. 21, 13. — 9 Lev. 15, 31. — 15 Os. 10, 13. — 19 Mt. 18, 10.
22 II Reg. 12, 13. — 28 Luc. 12, 48.

> b o I
9 tptjolv > b o v 12 I
tov rjToifiuOfievov o \
ay. strjQvxa 00 b o |

14 axovay : i] xbnov b o 17 <pgovx. 6 inl-

b,p v si o ]
Ai |
16 xaQnov : |

4Jxonoq a rjfiag b o 23 to ayiov nvsvfm a

19 fiezavori<S(oaiv b o 24 ddpoti | | |

— > >
I

ano&avyq >pv|eS>bo|26 ovv b tov ).vsiv b o havxbv b o | | ]

27 zovov o 28 tov b o yap I

de b o <ptjol >
p v 29 na(>c&eTa>|
: \ > |

jcolvv o 30 fihv yap

I
yap ov b av&pumoq b o : |

Funk, Diba.sc. et Constit. ap. I. 5

 66 D1DASCALIA II, 18, 5—7 (s).

Nemo mundus est a sorde, neque si unus dies vita illius in mundo.
5. Propterea priorum iustorum ac patriarcharum vita et conversatio
morum conscripta est, unoquoque eorum
ut manifestum fiat, in

vitium etiamsi parvum exstitisse, ut sine peccatis Do- notum sit,

5 minum Deum solum esse, sicut per David dixit: Quia iustificaris
in verbis tuis et vincis in iudiciis tuis. Parva enim iustorum sordes
nobis relaxatio est et consolatio ac spes, quoniam et nos, si paulum
peccaverimus spem remissionis habemus. 6. Nemo ergo sine

peccatis est. Tu autem, quoad potes, irreprehensibilis esse stude

10 et de unoquoque sollicitus esto, ne quis propter te offensus pereat.
Nam laicus sui tantum curam gerit, tu vero uniuscuiusque onus
in te suscepisti, et maius est pondus, quod tu portas; cui enim
Dominus multum dedit, multum quoque ab eo petit. Quia igitur
onus uniuscuiusque in te suscepisti, vigilans esto; nam scriptum
15 est Dominum ad Mosem dixisse: Tu et Aaron portabitis peccata

j. Quapropter tanquam de multis rationem redditurus

sacerdotii.

curam omnium sustine, ut conserves sanos; et peccatores admone

et reprehende et ange, eosque subleva remissione, et si is, qui
peccavit, paenitentiam agit ac lacrimatur, recipe eum et tota ecclesia
20 pro eo orante ei manus impone ac deinde permitte, ut in ecclesia
sit; at somniculosos et ignavos converte et excita et confirma
et roga et sana, sciens, quantam mercedem habeas, si haec facis.

1 lob 14, 4. 5. — 5 Ps. 50, 6. — 9 I Tim. 3, 2.

— 12 Luc. 12, 48. —
15 Num. 18, 1. — 22 Mt. 5, 12.

6 parva > Sm C j 18 subleva + paenitentia et Sm

5. Similia dicunt Irenaeus Adv. haer. ad ecclesiam revertens Eusebio H. E.

IV, 27; Chrysostomus De paenitentia V, 18, 12 referente non solum cleri,

hom. II et III; In Gen. hom. XXIX; sed etiam laicorum vestigiis advolve-
Augustinus De doctrina Christiana III, batur. Haec erat regula. Nonnunquam
23; De natura et gratia c. 35. autem fieri potest, ut necessitate co-
7. sladsxov ndarjq rfJQ ixxlrjoiug gente populus consult non posset vel
(Ssofiivtjg] Cf. II, 41, 2. Temporibus episcopus et populus de peccatore re-
veteribus episcopus de peccatore in cipiendo dissentirent. Serapioni Alex-
communionem recipiendo populum andrino morituro pax et eucharistia
consulebat et hoc intercedente paeni- confestim data est, postquam earn
tentem reconciliabat. Cyprianus Ep. petiit. Cf. Eus.- H. E. VI, 44. Cypri-
64 c. 1 Therapium episcopum vituperat, anus Ep. 59 c. 15 exponit, quantus
quod sine petitu et conscientia plebis sibi labor sit persuadere fratribus, ut
peccatori pacem concesserat. Natalis ipsi recipiendis malis curandisque con-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 18, 5-7. 67

m^_av&g coxov, snsl ysyganxar „Ov6elg xad-agbg cbtb gvnov,

ov6' av fiia fa^ga f] ^cofj avxov".
5. 61a xovxo xal xcov ngoys-
ysvrj/isvcov 6ixaimv xs xal Jtaxgiagxcov
01 $ioi xal at avaOxgoyal
avsygdcprjOav, ov% sxsivovg oveidifafisv dvayivcoaxovxeg, dXX '
'jyg

iva fjfislg /isxavomfiev xal svsXm6sg yivcofisd-a cog dcpiasmg xsvS,6- 5

tuwoi^ xa ydg sxsivcov gvjcq fyexega adqiaXeia xal nagaiveOig,
oxi xal rjfielg dfiagxtfaavxsg, say fiexavorjomfiev, Gvyyvcofirjv st-ofisv,
sjtelyiyQajtxai- „Tlg xavx^asxai ctyvrjy s siy X r\v xag6lav, rj xig
X
xaQQTjOidosxai xa&agbg sivai djib dfiagtigg" ; 6. ovdslg ovv ava-
(idgxtjxog- Ov ovv xaxd 6vva[uv Oxovdage dvsnlXrjjtxog slvai, xal 10
nsgl Jtdvxcov fisgi/zva, (trj did as xig OxavdaXiO&elg djcoXyxai. 6
ydg Xa'ixbg savtov fiovov fisgifiva, av 6s jcsgl ndvxcov, cbg
Jtsgl

jcXelov symv $dgog xal fisl£ov $aOxdt,<nv cpogxiov ytyganxai ydg •

'

„Kal einsv xvgiog jcgbg

XijipeOfrs xag Mmvafjv av xal 'Aagmv
afiagxiag xrjg hgareiag". nXsiovmv ovv dnoXoyov/ievog 7. cog jtsgl 15
Jtsgl Jtdvxcov (pg6vrit,s, xal xovg (isv vyielg ovvxrjgei, xovg 6s

tjfiagxTjxoxag vov&sxei, xal Oxificov sv xy vrjOxsla xy d<ps0si h

eXdygwov, xal jtgoaxXavGavxa slotifyov Jtdarjg xfjg sxxXr\aiag
ijieg avxov 6sofisvrjg, xal xeigo&sxrjGag avxov sa Xombv slvai
sv xm jtoifivico' xovg 6s vnvcodsig xal jcagsi/xsvovg £j[iGxgs<ps, 20
vxoaxtfgi^s, JiagaxdXsi, &sgdji£vs, sjiLGxdfisvog, ijXixov fiiod-bv s%sig
xavxa sjtixsXcov, Sajcsg ovv xal xiv6vvov, sdv dfisXfjg xovxcov.

1 lob 14, 4. 5. — 8 Prov. 20, 9. — 10 I Tim. 3, 2. — 14 Num. 18, 1. —

21 Mt. 5, 12.

1 insidrj b o |
2 fiia rjp. a : fiiai rjfiSQai p, fitag ij/xs^ag b o v 3 rs | :

xexva o|o(>bo|ai>bop|4 sxsivovg . . dvayivcooxovxsg 00 b |

5 svsl.mg b o |
yiviu/xs&a a p . ysv. a 2 b o v j
dtpsoiv b o |
6 yap : dh b o )

Qvnrj fjfj.. : Tiaiofiura (tit. o) r^iexeQiov b o | 8 ineidrj b o | 9 ovv >b o |

10 6vvujji.lv : rrjv 6. aov b o |

11 tisqI : dice b o |
/xfj >o |
dnok^vvai b o |

12/13 TcdvTtov tog n).. : zriiv (> b) nXetovcov b o |

12 wg >p v |
13 extuv
ftdpog cm p v zdg a 15 (og tcsqI
I
> ]
: aicmsQ b o j
ovv > b o | 17 xal
ox. iv xy v. oxiXfiov sv vr/aTsia b o
: |
18 ikd<p(>vvs p v ngooxXavaavTag |

de%ov b o I
19 avTiov b o |
avTovg b o |
Xombv >
b o 20 £nioTQ£<pe b | > |

22 tTCLTsXtav a b o : notwv p v | dftsXrjorjg a

sentiant. Synesius, Ep. 67, Lamponium paenitens recipiebatur in ecclesiam.

presbyterum populo postulante non Cf. II, 41, 2; 43, 1. Teste Cypriano
reconciliavit. — ^sipo^STijaag] Epi- Ep. 17 c. 2 episcopus et clerus manum
scopo manum imponente peccator imponebant.
5*
 68 DIDASCALIA II, 18, 8—15 (Sk).

8. Sin autera neglegens es, periculum super te veniet. Dixit enim

Dominus de episcopis populum neglegentibus sic per Ezechiel:
9. Et factum est verbum Domini ad me dicens: Homo, propheta de
pastoribus Israel et die ad eos: sic loquitur Dominus Adonai: vae
5 pastoribus Israel, qui pascunt semetipsos, neque oves meas pascebant
pastor es. 10. Lac comeditis et lanis operiimini et crassum occiditis,

et oves non pascitis; quod aegrotum fuit, non sanastis, et quod in-

firmum, non confirmastis, et quod confractum, non alligastis, et quod

erravit, non reduxistis, et quod perierat, non quaesivistis, sed cum
10 violentia et inlusione castigastis eas; et dispersae sunt oves meae,
quoniam non erat pastor, et factae sunt in devorationem omnibus
bestiis agri. Et oves meae dispersae sunt et erraverunt in cunctis
montibus altis et in omnibus collibus excelsis, et super omnem faciem
terrae oves meae dispersae sunt, nee quisquam est, qui eas sectetur
15 easque requirat. n. Propter ea pastor es, audite verbum Domini
Adonai: pro eo, quod oves meae factae sunt in rapinam et devorati-
onem omnibus bestiis agri, quia eis non erat pastor, neque quaesierunt
pastores oves meas, sed pascebant pastores seipsos, et oves meas
pastor es non pascebant; propter ea, pastores, audite verbum Domini,
20 sic dicit Dominus Adonai: ecce ego ad pastores, et requiram oves
meas de manu eorum, et cessare faciam eos, ut ultra non pascant
oves meas nee pascant amplius pastores seipsos, sed liberabo gregem
meum e manu eorum, et non erit eis in escam. 12. Sic enim dicit
Dominus Adonai: propter ea requiram oves meas et visit abo eas; sicut
25 visitat pastor oves suas in die imbris, quando in medio earum est,

ita visitabo oves meas t* et congregabo illas ab omni loco, in quo

dispersae erant illic in die nubis et globi; et educam illos de nati-
onibus et congregabo eos de regionibus omnibus, et inducam illos in

terrain ipsorum et pascam illos in montibus Israel et in convallibus

30 et in omni habitatione terrae. 13. In pascua bona pascam illlos,

in monte alto Israel; et erunt cubilia eorum illic et dormient et illic

requiescent in deliciis optimis, in pascua pinguia pascentur in mon-

tibus Israel. Ego pascam oves meas, et ego reficiam eas et scient,
quod ego sum Dominus. 14. Haec dicit Dominus: quod periit,
35 requiram, et quod err at, convert am, et adtritum alligabo, et quod
de fecit, confortabo, et quod est forte, custodiam, et pascam illas cum
iudicio. 15. Et vos, oves, haec dicit Dominus Deus: ecce ego dis-
cernam inter ovem et ovem, arietem et hircum. Et non est (sufficiens)
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 18, 8—10. 69

8. Xeyei ydg jcgbq xovq dftEXovvxaq xov Xaov kjtiQxoJtovq 'IsL,exiriX

„Oval xolq jcoi/iici xov 'IagarjX, oi ejtoifiaivov tavxovq' ov xd

ngoftaxa xoiiiaivovOiv ol noifievsq, aXX' eavxovq. xb ydXa xaxe-
o&isxE xai xd sgia nsgifidXXsod-e, xb toyvgov 6<pd£ex£, xd xg6(3axa
ov jtoi/taivexE xb evoxXovfisvov ovx Ivi6y>v6ax£ xal xb agga>6xovv 5

ovx Idoaa&E xal xb awxExgifi/iivov ov xaxedtjoaxs, xb s^m6[tivov

ov xaxsjteOxgeipaxe xal xb dnoXmXbq ovx styxTjOaxe, xal ev xgdxet
enaidevOaxs avxct ftexa EfiJtaiyfiov' xal dieOndgrjOav xagd xb /it]

sivai jtoi(iiva, xal syevovxo slq xaxdftocofia otdai xolq Q-rjoioiq xov
dovfiov". 9. xal ndXiv „Kal ovx t^eL^xrjOav ol jcotfieveq xd 10

XQofiaxd [iov, xal enoifiaivov ol Jtoineveq iavxovq, xd 6e ngo$axd

(iov ovx ejtoi/iaivov" . 10. xal (isx oXlyov ,,'ldoi) tym Jtgbq xovq
Jtoi/iivaq, xal £x£Tjxr}6(0 eycb xd xgofiaxd fiov ex xsigbq avrcov,
xal xaxaxavOm avxovq xov jtoifiaivsiv xa Jtgoftaxd /iov, xal ov
3ioi[iavov6iv ext ol Jtoi^ieveq eavxovq, xal gvOo/xat xd ngofiaxd 15
(iov ex %sigbq avxmv, xal ovx edovxai avxolq siq xaxd^gw/xa"

2 Ezech. 34, 2 — 5. — 10 Ezech. 34, 8. — 12 Ezech. 34, 10.

1 ya$ >bo I
2 o a, ol a 2 j
3 ngofiaru +
(iov p v alia b o 4 neoi-
| |

jialsoft-ai o j
5 aooatotov a [
6 i'ao&ai o |
7 ovx inioToixpaxaL o xal pr b | > |

9 rig > b o I
10 6ov/xov a cf. D : dyoov b o p v LXX |
xal sec a cf. D :

> b o p v itJixrjoav pv|ll ot

I
b o 12/1 iSov liywv > |
— >o |
13 ex
+ T?jgb 14/16 xal xatan.
I
avvuiv b 15 qvoio(iui a — > |

3 Ezech. 34, 1
— 31.
10 et.inlusione Sm cf. C >
cf. c. 20, 11
: 21, 1Sp 28 omnibus ; | >
S LXX 29 et in convallibus >
30 habitatione S loco deserto S
|
31 et : |

—
I

erunt cub. e. illic : erit gloria splendoris eorum S 33/34 et scient haec |

> S I
34 Dominus + Adonai S 37 oves rueae oves gregis mei S
|
+ |

38 sufficiens : Ixavbv LXX, parvum S

XVIII, 10. cum violentia et i. cast. episcopus Roraanus proferebat, ut man-

gos] Locus repetitur infra c. 20, 11, suetudinem probaret, quam peccatores
ubi etiam versione vetere latina ser- libidinosos paenitentia acta recipiens

vatur. exercebat. Cf. etiam Epist. cleri Rom.

* , * inter Cypr. ep. VIII, 1; Ps.-Cypr. Ad
8. Haec verba Ezechielis teste Ter- Novatianum c 14; Aphraatis Horn,

tulliano De pudic. c. 7 etiam Callistus VII, 12 ed. Bertsch 1888 p. 128.

 70 DIDASCALIA II, 18, 16—20, 1 (l).

vobis, quod bona pascua pascebatis et residua pascua pedibus vestris

conculcabatis et decolatam aquam bibebatis et residuam pedibus vestris

turbabatis, et oves meae conculcatione[m] pedum vestrorum pascebantur

et aquam turbatam pedibus vestris bibebant? 16. Propter ea haec
5 dicit Dominus Deus: ecce discerno inter medium ovis firmae et inter
medium ovis infirmae; lateribus et humeris vestris impellebatis {et
cornibus vestris ferivistis) et omne, quod deficiebat, vexabatis ; et

liberabo oves meas et amplius non erunt in direptionem, et iudicabo

inter medium arietis ad arietem. 17. Et suscitabo illis pastor em
10 unum, et reget eos servus meus David et erit eorum pastor; et ego
Dominus ero illis in Deum et David in medio eorum princeps: ego
Dominus locutus sum. Et disponam cum David testamentum pads,
et exterminabo bestias malas de terra, et habitabunt in deserto et

dormient in saltibus. 18. Et dabo eis percircuitum montis met, et

15 dabo vobis pluviam benedictionis. Et ligna, quae in campo sunt,

dabunt fructum suum, et terra dabit vires suas, et habitabunt in
terra sua in spe pads et sdent, quod ego sum Dominus, dum contero
iugum ipsorum; et eripiam eos de manu ipsorum, qui illos in servi-

tutem redegerunt, et amplius non erunt in direptionem nationibus, et

20 bestiae terrae amplius non manducabunt eos ; et habitabunt in spe,

nee erit, qui exterreat eos. 19. Et suscitabo eis plantationem pads,
et ultra non erunt fame pereuntes super terram, et non fient amplius
obprobrium nationum. 20. Et scient, quod ego sum Dominus Deus
ipsorum et ipsi populus meus. Domus Israel, dicit Dominus, et vos
25 (oves meae et oves) gregis met estis et ego Dominus Deus vester,

dicit Dominus Deus.

XIX. Audite, episcopi, et audite, laici, quomodo dicit Do-
minus: Et iudicabo arietem contra arietem et ovem contra ovem, id

est episcopum contra episcopum et laicum contra laicum et laicum

30 contra episcopum.
XX. Diligite ergo et honorate episcopum et timete sicut
patrem et dominum et secundum Deum. Episcopis ergo dictum

28 Ezech. 34, 17.

2/3 et decolatam — turbabatis > S | 3/4 conculcationem p. v. p. et

> S I
6/7 et cornibus v. ferivistis S LXX |
9 medium ar. ad arietem : oves
et oves S I
ad : et L, 7ipoc LXX meus S
| 10/11 ego — Deum et : servus |

12 David eis S 13 deserto + confidenter S

: [
14 percircuitum m. m. bene- j
:

dictionem circa montem meura S 15 pluviam -f in tempore suo, et erit| :

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 18, 11—20, 1. 71

11 • xcet sjiupEQEi xai jcgbq xbv Xabv Xtymv ,,'Idov syd> XQivm
ava (isGov jtQofidxov slq jtgofiaxov, xai xqiov jcqoq xqiov. (lij

(uxgbv tjv vy.lv, oxi X7]v vofirjv xi]v xaXijv evetteofre, xai xa xaxa-
Xoma xfjq vofif/q xaxsnaxelxs xolq Jtoaiv v/icov, xai xa jigofiaxa
3
xa naxij/iaxa xmv jiodaiv vfimv ijod-iov" ; 12. xai exiysQEi fiex 5
oXlya "
„Eai yvaiOEOd-s, oxi sycb xvgioq xai vfislq xgofiaxa xfjq

voftfjq (iov "

av&Qoaxoi fiov eOxe, xai sycb ftsbq vfimv, Xsysi Adwva'i
xvQioq".
XIX. Axovoaxs, ol emcxonot, xai axovoaxs, ol Xa'ixoi, Sq
iprfiiv 6 d-eoq' „Kqlvco xqiov jigbg xqiov xai jcgoftaxov ngbq 10

jcQoftaxov", xai Jtgbq xovq jcoi/iivac Xiyei' Kgid-TjOeod-e evexev xfjq

axsiQtaq avxcov xai xfjq eiq xa JtQofiaxa diag>d-OQaq, xovx sOxiv
mlGxonov JtQoq ejiIgxojiov xqivco xai Xa'ixbv jcgbq Xa'ixbv xai
agxovxa Jigbq aQ%ovxa. 2. Xoyixcc yag xa Jigoffaxa xai ol xgioi
ovxoi, dXX' ovx aXoya, iva (ifjxoxe eiJtij 6 Xa'ixoq, oxi syd> jiqo- 15
fiaxov tlut xai ov Jioi/iijv. 3. mOjteQ 6e xop xaXm jioi/ievi xb (i?j

axoXov&ovv jcQoffaxov Xvxoiq exxeixai tlq diatpd-ogdv, ovxa>q x<5

xovtjqcd jioifisvi xb dxoXov&ovv jtgodrjXov e%ei xbv d-dvaxov, oxi
xaxaxQoigexai avxo. 6ib <j>evxxeov dnb xmv g&oQemv jioifisvmv.
XX. Tbv (livxoi jioifisva xbv dyad-bv 6 Xa'ixoq xi(idxa>, 20

ayaitdxm, <po$ei6d-co d\q xaxsQa, coq xvqiov, coq dsOJtoxrjv, mq

1 Ezech. 34, 17—19. — 6 Ezech. 34, 30. 31. — 10 Ezech. 34, 17.

2 tlq a b o :xai t Iq p v |
fA.rj >bo |
3 tjv >pv I
ijfitv o | 3/4 Xonta
b o I
5 rjo&tov : enivev b o cf. LXX |
6 oXiyov b p TtQo^axa a b o |
:
+
nQoftaxa p v cf. LXX 11 Xsyti xa I
+ b o 12 dta<poQaq p v 16 Ttotfirjv
| |
:

-f- xai ovSiva Xoyov ifiavxov Ktnoitjfiai, d)J.' 6 tioiiatjv otpcxai xai avxbq
ixovoq sianQayJt-tiattai xtjv imp iftov dlxrjv a |
61 b o p v : yap a |
17/18 Xvxoiq-
— dxoXovS-ovv > b o I
19 air a b o |
(pd-ogonotuiv b o |
20 ftev p v |

21 dyanarw — xvqiov > a |

w$ dioTtozrjV : <bq dvvdaTTjv o, >
p v

pluvia S I
17 in spe pacis : confidenter S |
22 fame pereuntes parvi : et de-

relicti S | 25 oves m. et oves S LXX [

29/30 et laicum c. episcopum > S |

31 diligite — timete : an laicus diligat laicum et iterum an laicus diligat epi-

scopum eumque honoret et timeat S |
32 secundum Deum . deum post Deum
omnipotentem S

XIX. "On xai 6 noiftrjv d/xeXwq et ovis non oboediens pastori puniatur.

(peQOfievoq usqI za TiQO^axa dixtjV XX. "(Jnmq y.or\ xovq dgy.o/ievovg

xhvvoiv, xai xb itQofluxov (it) txsi- nsi&a(j%eirxoZq aQyovaiv imoxonoiq.
Sagyovvxai not/xevi xoXd'Qezai. Quod Quomodo subiecti episcopis sibi prae-

pastor ovium neglegens poenas solvat positis oboedire debeant.

 72 DIDASCALIA II, 20, 2—5 (LS).

est per apostolos: Qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me
spernit et aim, qui me misit. 2. Similiter episcopus ** amet laicos
ut filios eosque educet ac calefaciat studio caritatis quasi ova, ex

quibus pulli oriuntur, vel eos tanquam pullos foveat et educet,

5 usque dum adulti sunt in avem alatam. Omnes ergo doce et
admone, et qui castigatione digni sunt, eos castiga et ange, sed
ad conversionem, neque ad eversionem, et corrige ad paenitentiam
et increpa, ut vias eorum rectas ac planas facias eorumque con-
versationem in mundo in ordinem redigas. 3. Quod sanum est,
10 custodi, id est, eum, qui est firmus in fide, diligenter custodi et
omnem populum pasce in pace. Et quod infirmum est, confirma,
id est, eum, qui tentatur, admonitione corrobora. Et quod aegrotum
est, sana, id est, eum, qui aegrotat fide divisa, cura per doctrinam.

4. Et quod contritum est, alliga, id est eum, qui concussus est vel

15 vulneratus aut confractus in peccatis suis claudicatque aberrans a

via iustitiae, alliga, id est, sana eum obsecratione et admonitione

et subleva eum a delictis eius et animum ei inice ac praedica, eum
spem habere, et alliga et sana eum, et introduc eum in ecclesiam.
Et quod err at, adhortare, id est, eum, qui in peccatis relictus et
20 eiectus est, ut increpetur, ne sinas eum foras manere, sed doce
et admone et converte eum et recipe eum in gregem tuum, hoc
est in populum ecclesiae. 5. Et quod periit, require, id est, qui
ob multitudinem delictorum suorum spem abiecit et perniciei se
dedit, ne sinas eum penitus perire, ne forte per multam socordiam
25 et neglegentiam dormiat et graviter dormiendo vitae suae obli-
viscatur et abeat et egrediatur e grege suo, hoc est ex ecclesia,
et in perniciem incurrat; si enim extra caulas est et abit a grege,

1 Luc. 10, 16. — 4 Mt. 23, 37. —9 Ezech. 34, 16. — 11 Ezech. 34, 16. —
12 Ezech. 34, 4. — U Ezech. 34, 16. — 19 Ezech. 34, 16. — 22 Ezech. 34, 16.

2 similiter :
-f an S

1 avtov dxovcav ~
p v G rovg I. dg lixva b o
| Qetyav x. S-sp/iaicuv |

b o p v 9-aXniov x. orepytov a 8 voaata voaaiwv b o|

9 dsofisvoi? o- •
|

XX, 1. qui vos audit etc.] Auctor stitutionum auctor appellat etiam II,

locum S. Scripturae decurtatum exhibet. 26, 3; 27, 6; 57, 16. 18; VII, 42, 1;
Similiter infra c. 32, 2. VIII, 11, 1; 12, 4. 5. 28; 46, 10.

„ Hunc locum Ps. -Ignatius Trail. 7, 3

1. dfjyiisQEu &eov\ episcopum Con- respexit.
 C0NSTITUT10NES APOSTOLORUM II, 20, 2—5. 73

aQXiegia &eov, didddxaXov EvOsfisiag- 6 ydg avrov dxovoov

cog
Xgioxov dxovsi, xal 6 avxbv d&sxcov XgiQrbv d&sxsi, xal o xov
XgiGxbv [irj d exofisvog ov dtysxai rbv avrov d-sbv xal Ji arEoa.

,'0 v/itiov" yaQ, (prjGiv, „dxovcov s/iov axovei, xal 6 v/iag d&srmv
ijik ad-ETsZ, xal b efts ad-srcov dB-sxsi xbv dnoOxs'iXavxd [is". 5

2. bpoimg 6 EJtiOxonog cog xsxva rovg Xaixovg dyajcdrco, 9-sXycov

xal d'EQfiaivcov ry Oxovdij rf/g dydjcrjg mg cbd slg jieqijioitjOiv

vooolcov r) cog voaoia dyxaXiC,6fiEVog slg jtEgixoirjGiv ogvi&cov,

xdvrag vov&srcov, jiaGi rolg xXrjxriOpov smd£0[i£Voig sxiJiXrjG-
ocov, aXXd fitj jtXrjGGcov, vjcojcieC,cov slg evxgontfv, dXXd (irj slg 10
dvaxgom'jv, vov&excov slg £%ioxgocpr]v, sjiixifimv slg diog&ooGiv

xal EV&vrrjra jtogslag' „rb l6%vobv cpvXaGGmv", rovr sGn to 3.

'

sdgaiov ry niGru aOfpaXsg r/jgcov, xbv Xabv slgrjvixcog jioi/iaivcov

„rb EVOxXovfisvov sviGyycov", rovr son to Jiuga^ofisvov sv rf/
vovfhsGia Gxsggojtoioov „rb aggwOrovv laifisvog", rovr' son xb 15

vo6ovv ex xFjg xioxsojg iv 6i%ovoia did xfjg didaGxaXiag d-sga-

xsvoov 4. „to ovvrsrginnEvov xaradsCfioiv", xovx' sGxi xo
jisnXavTjfiEVOv r) to xarsay/isvov sv dfiagxlaig
xb r£&gav0(i£vov rj

slg ymXslav bdov ErndsG/ioiv did xagaxXijrtxfjg vov&sOiag, sXa-

(pgvvmv dnb jiaganroo^idrcov xal evsXxiv noimv, ovxcog goofiaXsov 20

iv xy ExxXyoia dxoxa&iora, Enavdymv sv xy jtoinvy „rb eS,(o-

Ofiivov wioxgstps", xovx' son to ev djiagriaig yEVO/iEvov xal slg

smrifiTjOiv Ex^Xrjfisvov (ir) smv sgco diafiivsiv, dXXa jtgoGXa^a-
vdfisvog xal ImOrgiqioov anoxaHora sv xr] xoi/ivy, xovx sOnv
sv xep Xaco xfjg d/xcofiov kxxXrjGiag. „xb 6s dxoXcoXbg hcCflxsi", 25
5.

ttovt sGxi xb vjib jiXrjd-ovg oiagaxxco[idr(ov savrov dnsXnioav

rfjg Gmrrjgiag [irj saGyg rsXscog djtoXso&ai, to vxb xoXXfjg tpv^smg

xal vmxsXlag xd&vavov ysv6[iEV0V xal did fiagtog vxvov xr\g

eavxov C,oofjg sjitXad-ofisvov xal (laxgav djioGraxfjOav xfjg Idiag

i Luc. 10, 16. — 8 Mt. 23, 37. — 12 Ezech. 34, 16. — 14 Ezech. 34, 16. -
15 Ezech. 34, 4. — 17 Ezech. 34, 16. — 21 Ezech. 34, 16. — 25 Ezech. 34, 16.

p v 10/11 d)J.a fin sis dvaveonrjv >p v |

12 nopelag : unb (inl o) novtj-

piag b o
I

12'13 ro kdy. — zrjpwv to dopaVsg tij niazei laivQmxtQOV b o |

>
I

14 vb sec : xbv b o |
iv > p v |
18 xb xsOoavafihov ij o |
il xo xax.

iv >p I
xb sec >b o v |

ixxX.
19 imie/jiftwv a, imSivvmv v |
21 dnoxa&iaxwv

b o, 22 imoxQiywv b o xbv b o yevd/xsvov o 25 dftw/iov

+ xal o |
|
|
|

mtvuvwfxov Tiiaxswg b o de b o 26/27 an. xijg d^tXniaavxt o

|
27 xe- > |
: \

XsiwQ b o xpi&wq yvyjxijg b o 28 xal pr ij p v 29 dnooxdvxa b o

I
+ |
:
I
 74 DIDASCALIA II, 20, 6—9 (SL).

lupi eum circumvagantem devorabunt, et penitus interibit; tu vero

eum require et admone et doce et converte et exhortare et con-
firma eum, ut vigilans sit, et praedica ei, eum spem habere, idque
praecide ex eorum sensu, ne id dicant vel existiment, quod prius
5 dictum est: Delicto, et peccata nostra veniant super nos, et nos in
eis contabescimus, quomodo ergo vivere possumus? 6. Neque enim
decet eos hoc dicere vel sentire neque existimare, spem eorum
praecisam esse ob multitudinem peccatorum, sed sciant, magnam
esse misericordiam Dei, qui cum iuramentis et bono consilio
10 veniam promisit peccatoribus. 7. Si quis autem peccat neque
novit scripturas nee confidit de longanimitate et misericordia Dei
nee finem remissionis et paenitentiae perspicit, is propter inscitiam
ipsam in perniciem incurrit. 8. Tu ergo tanquam pastor com-
patiens, plenus caritatis et misericordiae et gregi attendens, re-
15 quire et numera gregem tuum, et quod aberravit sectare, sicut
Dominus Deus Iesus Christus magister noster bonus ac salvator
dixit: Relinque nonaginta novem in montibus, et vade quaerere unam,

quae aberravit, et si inveneris earn, impone earn in humeros tuos

gaudens, quia invenisti, quod aberravit, et porta et misce earn gregi.

20 9. Itaque etiam tu, episcope, audi et require eum, qui periit, et

sequere eum, qui aberravit, et reduc eum, qui secessit; nam pote-
statem habes * * dimittere in remissione, quod quassatum est, Christi
vultum portans. Per te salvator dicit his, qui peccaverunt: Remit-
tuntur tibi peccata tua; fides tua salvum te fecit, vade in pace!

5Ezech. 33, 10. — 9 Ezech. 33, 11. — 17 Luc. 4—6; Mt. 15, 18, 12. 13.—
20 Ezech. 34, 16. — 22 Luc. 4, 19. — 23 Luc. 48. 50; Mt.
7, cf. 9, 2; Mc. 5, 34.

22 in remissione : peccata delinquent S ]

23 his . . peccaverunt : ei . .

peccavit S

1 ware b o |
tig {loQav a : floQU p v, tig ftpaioiv b o | av > b o j

4 vjxuiv . vfilv . . vfieig b o | avtrj az^xw/xe&a b o |

5 '^ijaw/xtv b o |
el
> b' o I
8 i/tov xal n. rjfiuiv b o [
11 xovr ianv xbv diapoXov >p v |

12 ovv : yag b o |
13 fierce (f*e&' p v) oqxov > b o |
15 fttrdvoiav a |

8. relinque etc.] Auctor narrationem Evangelium des Petrus 1893 p. 59

evangelicam in forrnam mandati re- sqq.
degit. Infra V, 14, 15 orationem Ion- *

gam a se compositam Domino attribuit. 8. Cf. Tert. De pud. c. 7 — 9; Ps.-

De Hbertate, quam in S. Scriptura ad- Cypr. Ad Novat. c. 14.
hibenda sibi usurpat, cf. Th. Zahn, Das 9. Cf. Tert. De pud. c. 11.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 20, 6—9. 75

noiftvi^g, cog xal Xvxoig jcsqijcsCscv sig ffogdv, 6v dvaQr)x£i xal

vovd-ercov smaxg£(p£ xal vtjg)eiv jtagaxdXu xal sXjclda vjtoOMEigs,
[17] GvyxcoQmv avxco Zsyeiv xb vno rivcov sIqtj(isvov, oxi „xd
atis/ir/fiaxa tj/icov £<p f)ftif, xal fj[iElg iv avxolg xrjx6(isd-a, xal
Jicog C,r)66(i£d-a" ; 6. si olov re ovv, Idiojtoietod-co 6 EJtiOxojiog 5

rb JcXrjft/ieXTjfia, xal Xsyixco xop fj fiagxTjxoxi, oxi 6v /iovov sjti-

Oxgsipov, xdycb xbv vnsg Gov -9-dvaxov dva6eS,0(iai, cog 6 xvgiog

xbv vjtEQ iftov xal ndvxcov. „'0 jtoi(it)v ydg 6 xaXbg xr\v tyvyr(v
avxov xld-rjGtv vjcsg xcov jtgofidxcov, 6 ds fiiod-coxbg xal ovx a>v
nomr\v, ov ovx s6xi xd ngofiaxa xbv Xvxov egxo- Idia, d-eooQEl 10

(isvov", xovx soxiv xbv didftoXov, „xal acpirjoiv xd ngofiaxa xal

(fttvysi, xal 6 Xvxog agjtd^si avxd". 7. sidivai ovv jigoOtjxsi, oxi
xolg TjfiagxTjxoOiv EvOjiXayxvog cbv b frsbg [tExd ogxov <fiexdvoiav
EJiTjyysiXaxo' 6 6s dfiagxrjoag xal xt)v EJtayyaXiav xov &eov xijv
ileal (isxavoiag dyvocov xal xb /zaxgod-vuov xal dvst-ixaxov avxov 15
pr) tniaxd(i£Vog, 'ixi (it)v xal rag dyiag yoaydq xdg xavxrjv xtjqvO-
OovOag ov yivcoGxoov, dxs (it) fiEjiad-qxcbq Jtagd Oov, vnb avoiaq
anbXXvxai. 8. Ov 6e cog cpiXoOxogyog noi(ir)v xal cog Gnovdaloq
vo/isvg dvatflXEi dgid-pcov xt)v jtoi/ivrjv, xb XbIjiov ex^tjxei, cog

xvgiog b d-sbg 6 dyad-b g jcax?)g fjnoov, ajtooxsiXag xbv kavxov 20

vlbv jtoifiEva xaXbv xal Ocoxrjga xov SidaOxaXov tj/icov 'IrjGovv,

ejiixgeipag avxco „saGai xd kvtvrjxovra ivvia emi xd ogr], xal

aogevd-TJvai sm
xov ytsnXavr/fiEVOv, xal svgovxa dgai
xr)v CflxrjGiv

km xovq tavxov oojiovg xal (ptgsiv soil xrjv Jioiptvrjv, yaiQ 0VTa ^ nt
xy EvgiOEi xov anoXcoXoxog". 9. ovxoag ovv vxrjxoog yivov xal 25

Ov, m emaxojts, „£x^rjXcov xb dnoXmXoq, xaxev&vvoov xb JtsnXa-

vrt (iEvov, EmGxgicpmv xb d<pe6x6g" s§ovoiav ydg £%sig Emaxgiysiv
xal „djioOX£XX£iv xed-gav6fisvovg ev d<pe6£i". 61a oov 6 Oooxrjg

Xeysi xop nagsiHEVop sv dfiagxiaig- „'A(p£ovxai Gov al d/iagxiai, r)

3 Ezech. 33, 10. — 8 Ioann. 10, 11. 12. — 13 Ezech. 33, 11. — 22 Luc.
15, 4—6; Mt. 18, 12. 13. — 26 Ezech. 34, 16. — 28 Luc. 4, 19. — 29 Luc.
7, 48. so; cf. Mt. 9, 2; Mc. 5, 34.

17 cits : wars b o |
naQu : vtisq b, mo o |
vnb avoiaq > a, + xal o I

18 dnoU.vxai : plura interpolat p |

18 ok sec > o p v |
19/25 ok — anolm-
lozag : aberrat p |
20 xvpwg a : 6 *. b o v |
o »so? : xal ». b o |
ay. n.

ijfidiv : ay wg noi/x^v v b o 24 iv xn noifivtj a -/aiQotv b o 1^26/27 nsnla-

|
|

b o 28 anooxillav dno/.veiv b o
'

vtjfiev a j
aiptaxog d<piaem<; fcopevov
: |
:

61a oov : ok xal b o d<piwvxacotc a |

 76 DIDASCALIA II, 20, 10—21, 2 (l).

io. Pax vero est tranquilla ecclesia, in quam solvens eos, qui

peccaverunt, restitue sanos, immaculatos, bonam spem gerentes,

efficaces, in opere dolentes, sicut peritus et condolens medicus
omnes sanans, qui per peccata plagati sunt. Non enim opus habent
b ii, qui sani sunt, medicum, sed qui male habent. 1 1 . Ut medicus
ergo super ecclesiam constitutus noli cessare offerendo medicinam
his, qui in peccatis aegrotant; sed omni modo cura eos et sana

et integros redde ecclesiae, ut non incurras in hoc verbum, quod

dicit Dominus: Et in potentia erudiebatis ilia cum inlusione.
10 XXI. Non potens nee austerus nee durus nee abscisus nee
sine misericordia, noli inludere populo, qui sub te ligatus est,

abscondens ab eo paenitentiae locum. Hoc enim est, quod dicit:

Et in potentia erudiebatis ea cum inlusione. 2. Si ergo durius agas

cum laicis et fortiter corripias eos ita, ut abicias eos et proicias et

4 Mt. 9, 12. — 9 Ezech. 34, 4. — 13 Ezech. 34, 4.

1 tranquilla : tranquillitatis S [
3 efficaces in op. dolentes : assiduos in
operibus oneris et tribulationis S |
4 qui : et maxime eos qui S |
per pecc.
plagati sunt : in peccatis suis erraverunt S, legens 7is7iXavtjfievoig pro ns-
n}.i]y[tsvovq I
5 ut : et tu quoque episcope S |
9 erudiebatis . subiecistis S,

item c. 21, 1 I
10 nee durus > S

11. et in potentia etc.] Auctor haud 11. Cf. Tert. De pud. c. 9 ed. Reif-.

dubie Ezech. 34, 4 allegat. LXX textu ferscheid-Wissowa p. 237, 15 — 18.

vulgato locum quidem sic reddunt: xal XXI. "Or* xivdvvog /tovof-iepfj xqi-
xb xad-HQyaoao&s iaox&w.
ia-fVQOV aiv nou]0ao9ai xal xifiwQiav opiaai
Vulgata autem habet cum austeritate : xuxaxov firjdenw iksyxfrewoe. Quod
imperabatis eis et cum potentia. Et periculum sit una tantum parte audita
hoc textu consentiunt ea, quae plura iudicium facere et poenam decernere
biblia manuscripta verbis xal xb iofy- contra eum, qui nondum convictus est.
qov — fio'/Sio addunt, scilicet xal iv 2. zptxxrjv y?.waaav] i. e. linguam
xpdxst inaidsvaaxs avta xal iv triplicem. Sirach 28, 14. 15 yXwaaa
naiyvio), quae verba etiam Constitutor xqixtj describitur calumnians et inter
habet, modo pro xal iv naiyviu) le- duos alios discordias serens. Talmud
gens fisxa ifxnaiyvov. Cf. Holmes et dicti apud Occidentals usitati menti-
Parsons, Vetus Testamentum graecum onem facit, scilicet linguam tertiam
cum variis lectionibus (1798— 1827) tres occidere, detrahentem, auscultan-
ad Ezech. 34, 4; Field, Origenis Hexa- tem et insimulatum. Scholionll adlo-
plorum quae supersunt II (1867), 864. annis Climacis Scalae gradum II si-
Field et Nestle (Zeitschrift fur neutestam. militer dicit: KaxdXalog t/"OT xplfio-
Wissenschaft I, 1 900, p. 1 77) versionem ).ov i'xsi y).waaav tavxi/v yaQ xal
illam Theodotionis esse censent. xbv uxovovxa, io&' ozs dh xal xbv
* xaxa).akovtxsvov fD.anxti.
 CONSTITDTIONES APOSTOLORUM II, 20, 10—21, 2. 77

jtioxig aov atdcoxtv as, nogtvov tig tigr]Vt]v". 10. tlgtjvt] 6b

yaXtjvog eoxiv xov Xgioxov txxXrjOia, tig r]v Xvcov rove ijfiag-
i]

xtjxoxaq dxoxaQ-iOxa vyitlg xal dfioifiovs, tviXm6ag, 6nov6aiovg,

tgyootovovg sv xolg dya&olg tgyoig, cog efuteiQog xal 6v/iJta&r)q
laxgbg navxaq Icofievoq xovq sv dftagxiaig jttJcXrjyfitvovg- „ov" 5

7«P „XQ^av tyovaiv ol loyvovxtq laxgov, dXX' oi xaxcog exovrsc'

ijX&ev ydg 6 vlbg xov dvd-gcojtov CflxfjGai xa l OcoGai xb jttJtXa-
vrjfisvov" ii. laxgbg ovv Siv xr)q ixxXrjOiag xov xvgiov, xgoOays
.

&EQajteiav xaxaXXtjXov txdoxcp xcov voOovvxcov, jcavxl xgooicp

d-sgdjteve, vyiaC,s, Goiovq djioxa&iaxa xfj sxxXtjoia. nolfiaive xb 10
jcoifiviov fir] „tv xgdxti fisxd EfiJiaiyfiov" cog xaxsgovOid^cov, dXX'
„mq noifit]V xgrjGxdg xcp xoXjtm Cvvdycov xd dgvla xal xdg sv
yaGxgl tyovdaq xagaxaXcov".
XXI. "Eoo 6b yr_gi]Qx6g, dya&oq, t)jtioq, d6oXoq, dipevdr/g, fit)

6xXt]goq, fit) avd-d6t]q, fit) dnoxofioq, (it) dXaC,c6v, fit) dvfjXEtjq, 15

fit] xtxvcpcofiivog, fit) dvd-gamdgtoxoq, (it) 6siX6g, fit) 6iyvcofioq,

(it) kfinai^mv xolg VJtb at Xaolg, fir) cmoxgxmxcov an avxcov xd

xov d-tov vdfiifia xal xovq ntgl (itxavolag Xoyovg, fit) ng6%eigog
ngbg xd s§co6ai xal sxfiaXstv, dXXd dGq>aXr]g, fit) qnXsjiixi(ir]xt]q,
fit) jtgojttxt]g, fit) xaga6sx6fiti>og xaxd xivo g fiagxvgiav &vev xgccov 20

fiagxvQcov, xal xovxcov dv 6 xgojtoq t) fiefiagxvgtjfievog jtdXai,

xal ti fir/ and exd-gaq xivovfievoi i) cpd-ovov. 2. tlol ydg jtoXXol

EJtixaiQEOixaxot, jig oyXcoGOoi, „xgixxr/v yXcoodav" Ifpvxtg, fuOa-
6tXq>oi, tgyov xid-ifisvoi axogmC,tiv xd Xgioxov jtgo^axa, cov si

5 Mt. 9, 12. — 7 Luc. 19, 10. — 11 Ezech. 34, 4. — 11 Mt. 20, 25.
12 Ies. 40, 11. — 23 Sirach 28, 14.

1 Si : + xal h/ii/v a |
2 yaltjvbq a v : yahviwoa b, yallvei Jiaa o,

>p|ijh. yaltjvbq p v (hie bis) Xgioxov a A B

1. abov: ante &eov |
:

b o p v 3 ivelnslq b o 4 eftneigixdiq b o 5 largo? ndvxaq

I
o lu>-
| |
>b
ftsvoq p v L l<5 a b, Iwv o a/tapria a nenlrjyutvovq b o (nenlrj/tftevovq')
: | |

L nenkavrjjxhovq a p v cf. S 6 yap xpetav c^ p v 7 ^vrjaai

:
amaai |
|
. .

00 a I 8 div a b o : indgywv p v |
npoodyaye b o | 11 /it] iv xgdvsi (iyxp.
b o v) a 2 b o p v : iyxQaxeia [in a |
12 xQr\oxoq : %v b o | 14 eau> a b o |

adoloq > p v |
15 dvijltriq a cf. c. 14, 3 : dveXttjq b o p v, similiter deinceps |

16 dvd-gamondQfOxoq o |
17 hefinal'Qwv xovq . Xaovq b o
. |
19 dX).' a b [

20 fin pr > a, iifj ngonsrrjq > b o |

cevsv + nvbq xal b o 21 edv p v
|
|

22 an a |
xtrov/ievog o p v |
ij : xal b o |
24 Xqioxov : xov Xg. b o
 78 DIDASCALIA II, 21, 3—7 (l).

non suscipias, qui peccaverunt, sed absque miseratione abscondas

ab eis paenitentiam et conversionem, et cum non fueris cooperans
eis, disseminas oves ad escam bestiarum agri, id est maligni(s)
saeculi huius hominibus, magis autem non hominibus, sed bestiis,

5 hoc est gentilibus et haereticis. 3. Ei enim, qui expulsus est de

ecclesia, mox se adiungunt et sicut agnum bestiae, ita eum illi

comedere existimant, et per tuam abscisionem is, qui expulsus

est, ad gentiles revertetur (aut haeresibus implicabitur) et omni
modo ab ecclesia et ea, quae in Deo est spes, alienabitur, et per-
10 ditionis eius tu eris reus. 4. Et cum paratissimus es eos, qui
peccant, expellere et iam non reversantes suscipis eos, incurris in
verbum Domini, ubi dicit: Pedes illorum currunt ad malignitatem,
velocesad effundendimi sanguinem; cuntritio et infelicitas in viis

eorum, et viam pads non cognoverunt. 5. Via autem pacis est

15 salvator noster, qui et dicit nobis: Dimittite, et dimittetur vobis,

{date et dabitur vobis), hoc est: date remissionem peccatorum et
recipietis. Nam et docuit nos incessanter orantes dicere: Remitte
nobis debita nostra, sicut et nos remisimus debitoribus nostris. 6. Si

ergo non remiseris his, qui peccaverunt, quomodo recipies? Nonne

20 econtra per tuum ipsius os te conligas dicens remisisse, et non
remisisti, sed interfecisti? 7. Qui enim de ecclesia pellit eum,
qui convertitur, interficit eum pessime et sanguinem eius effundit

12 Ies. 59, 7. 8; Rom. 3, 15 — 17. — 15 Luc. 6, 37. 38. — 17 Mt. 6, 12;

Luc. 11, 4.

2 et conversionem > S |
2/3 et cum non f. c. eis . minister es reditus
iniquitatis S |
3 malignis S C |
5 hoc est > S enim S C
|
ei : etenim L |

6 agnum b. ita : bestiae malae S I 8 aut h. implicabitur S C |

10 et cum :

quia S 1 11 incurras L |
15 nobis > S j
dimittite et d. vobis . dimittite peccata
peccatoribus, ut vobis quoque peccata vestra dimittantur S |
16 date et d. vobis

S C I
16/17 et recipietis : ut vos quoque remissionem accipiatis S |
18 remi-
simus remittimus S; auctor Iegisse videtur dcprjxafiev pro d(picfiev, quod
restitutum est in C |
19 recipies : accipies remissionem S |
21/22 eum qui con-
vertitur . aliquem sine misericordia quid aliud facit nisi S

1 diaaneiQuq b, di&oneiQCuz o |
3 nal.Xov — dv&Qwnois > b o |
4 i&vi-
xolq > b o I
5 no : xal b o | 5/6 7ipo<mal£ovoiv p v 6 a>s pr p v cf. A : I

> a b o I
UQvoftoQa p v 7 yap I
+ xal b o 9 17 b o 11 z^g pr
|
xal > |
:

b o I
12 yivrj p v 14 oxvriqoxriQOV b o| | 7iffoads^ota9ai b o | 15 iniaxQa-
<pfota b o I
16 dXoyovvza o |
laaaa&ai b o |
ydg : de b o | 17 zaxtvoi :
 CONSTITUTIONES APOSTOLOBDM II, 21, 3—7. 79

xaQad&xso&ai 9-sXsic, xovg Xoyovg dxgixcog, 6ia6jtegelg Gov x"

oioifiviov xal Jtagadcoosig Xvxoig sig xaxd^gcofia, xovx' eOxi 6ai-
fioGtv xal jiovrjQOls dv&gcojioiq, fiaXXov 6h ovx dv&gainoig, aXXa
d-rjQioig dvd-gcojioEidiow , s&vixoig xal 'IovdaiGxatg xal algsoicoxaig
a&eoiq . 3. xcp ydg exftXrjQ-tvxi xr\q sxxXrjaiag tid-vg jtgoGxeXaQ- 5
ovGiv 01 Xvfiscoveg cog Xvxoi xal cog dgva fioghv r/yovvxai, xigdoq
idiov iffovfievoi xr\v exsivov dxmXsiav xal jag 6 xovxcov jiax? g t

didftoXog dvd-gcoxoxxovog eOxiv •

xal b did xrjg Ofjg dxgidiag ddixcoq
dcpogiOd-sig xal a&vpict 6v6xE&elg xal 6Xiyoipv%7]Cfag ?] elg sd-vt)

dji0JtXavi]d-7]6exai r} rig algtOsig Gv[ino6i6d-rj(iexai, xal xavxsXcog 10

xfjq IxxXrjOiag xal xfjg sig &ebv sXjcidog ajiaXXoxgicod-rjOsxai xal

GvfiJiodid-d-rjoexai vjcb cxGE^siag, xal ysvtJGy ov xfjg sxsivov dotco-

Xelag 'ivoxoq. 4. ov ydg dixaiov eOxiv, sxoifiov jAv eivai sxfidXXeiv
xbv rjfiagxTjxoxa, oxvTjgbv 6s vndgxEiv sig xb jtgoGdsxsO&ai xbv
smGxQEcpovxa, xal jcgoxeigov (iev elg xb djcoxojtxEtv, dvTjXsfj <?£ 15

elg xb xbv aXyovvxa ladd-ar negl ydg xcov xoiovxcov Xtyti r)

d-eia ygacpiy „0l xodeg avxcov sig xaxiav xgEjpvGiv, xaxivoi sloiv
xov exxeeiv alfia' Ovvxgi/ifia xal xaXaixcogia sv xalg bdoig avxcov,
xal bdbv elgrjvrjg ovx eyvcoOav ovx eoxi v cpofioq d-sov gjisvavxi

xcov b<pd-aX[icov avxcov". 5. bdbg 6s eigrjvrjg EOxiv b Ocoxrjg fjficov 20

'Irjdovg XgiOxbg, bg xal I6i6a^ev rjfiag Xsycov ,,'Hcptxe, xal

dtpsfrrjosxai vyXv •
dldoxe, xal do&7J6£xat v/ilv", xovx saxiv didoxe
dcpeCiv a/iagxicov, xal dcpsd-tfciExai ifilv xa Jtaganxcofiaxa , cog xal

61a xfjg Evxfjg fjfidg sTcaidevOiv Xsyeiv Jigbg xbv d-sdv ,?Acpzg

tjfilv xa oystXijfiaxa rjficov, cog xal fjiislg dcp'iEfiEV xolg dcpsiXsxaig 25

rjficov". 6. sav ovv fir d<pfjx£ xolg rjfiagxrjxoOiv, ncog vfisig

Xyipsci&E xfjv dcpeoiv xcov dfiagxicov vficov ; ovxl xovvavxlov eavxbv

decifievsig, Xiycov dcpiivai xal firj dcpicov; xco tavxeov Cxbfiaxi svav-

xicod-ri6E6&s, XsyovxEg dcpiEvai xal fir] dcpiEVxe g. 7. yivcoOxexe

ydg, oxi 6 xbv m ddixTJoavxa hx$dXXcov n_ xbv hxioxgicpovxa 30

7 Ioann. 8, 44. — 17 Ies. 59, 7. 8; Rom. 3, 15 — 18. — 21 Luc. 6, 37. 38.

— 24 Mt. 6, 12; Luc. 11, 4-

xal r. b o I
18 ixyiui o |
21 6 > b o |
22 vfitv pr : + xovx eaviv b |
6t-

Sozs — ifj.lv > o I

23 vfilv xa n. : xa ni, v/xdiv b o 24 ngbg xbv a -.ngoQ
|

b xa npbg p v 25 6<p. TiaQamw/xaxa b o dyioLiev b o 26 d^fjrs

o, : |

—
|

a bo vuplsze p
: v 27 xovv. xoTg (xoT o) ivavxioiq b o 27/28 eavxbv
|
: |

d(f>iu>v b o >eavxbv d. Xeytav p v A

I
eavxov? dsaftevsxe Xeyovxe? a : j

28 dyiwv dyievxei; ov
:
a 29 dyiovxe? b o v 30 exfialtiv o | j
 80 DIDASCALIA II, 21, 8—22, 4 (l).

sine misericordia. Si autem iustus iniuste a quoquam gladio inter-

fectus fuerit, 8. Qui
apud Deum in requie est in refrigerium.
autem pellit de ecclesia et iam non suscipit, in aeternum pessime
et amare interficit eum et perpetuo et pessimo igni in escam

5 tradit eum, qui expulsus est, non adtendens ad misericordiam

Domini et reminiscens earn, quae super paenitentes est, bonitatem
eius nee tanquam exemplar sumens eos, qui in multi-
hac in re
tudine peccatorum in paenitentia acceperunt remissionem a Deo.
XXII. Oportet autem te, o episcope, ante oculos habere et
10 ea, quae praecesserunt, et ab eis exemplum sum ere et discere
curationem animarum et admonitionem ac correptionem et ad-

hortationem eorum, qui paenitentiam agunt et quibus adhortatio

opus est. Adhuc et ad iudicandum, ad comparationem causae,
per multam doctrinam exquirere Dei voluntatem, sicut ipse fecit,

15 ita et vos oportet facere in iudiciis. 2. Audite, o episcopi, ad[huc]

haec, quae talia sunt, iuvamentum similitudinis. 3. Scriptum est

in quarto libro Regnorum et in secundo Paralipomenum [quod

est praetermissarum] sic: 4. In diebus filius erat duodecim anno-
rum Manasses, cum regnasset, et imperavit quinquaginta annos in

1 Sap. 4, 7. — 18 IV Reg. 21, 1 — 17.; II Paralip. 33, 1 — 13.

2 in refrigerium > S C 4 eum et |
: et Deus eum S 6 Domini Dei [
:

S C I
7 hac in re t. ex. sumens eos qui C : accipiens exemplum Christi nee
respiciens eos qui S : obiectans eos qui tales sunt et L |
10/13 et ab eis —
opus est S : simul ad scientiam sanitatis ad eos qui corripiendi sunt et ob-
trectandi L corruptus et aegre sanandus ]
15 vos S : nos L |
iudiciis : + De
Manasse L ad S C 17 Regnorum | | . Regum S |
quod est praeterm. : inter-
pretamentum 18 diebus + illis S |

1 tpovsvg zoi dde).<pov avzov ioziv a 1/2 xal alfia dd. avzov o |
— > I

2 avzov pr > a 3 9ebv a o zbv 9. b p v gxdixTj&qoszat o 5 (jiazalmg

I
•
| |

a v ddixmg b o p, b o post d<popta9sig fthv a £xfta).d>v a b 8 dya&o-

:
\
| |

avvtjr p v I
9 zovg > b o | dfiapzyifidzatv b o | 10/11 dvalztov : dvsziov o |

11 dexo/tevog b o | 11/12 zbv fiszavoovvza p v |

13 slq zbb \
14 nQoode^aaQtti
b o t
14/15 eXeo? y. x. xq'ioiv > b o |
15 i'dsv b | avzbv b o |
16 ae eu > a I

18 ezi + <fh o I20 xal o p v A

19 y a o
r\ : ij v, si b p, + o b o |
:

a b 21 x(tiv7] b, xqlvsi o 5 si b o 23 dno&dvsig a v 25 svxoftevov b

I
|
: I
|
|

pa? -f adov p v 26 avzov a v 27 6r) dsl a 30 z% (> s) z&v | > |

:
|

XXII. Ovi fisya nagads ty/ia fisza- vaaaijg. Quod magnum paenitentiae
volag uQoxsizai davld xal NivsvTzat, exemplum proponatur in David, Nine-
'Ei;sxiag rs xal b zovzov vtbg Ma- vitis, Ezechia huiusque filio Manasse.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 21, 8—22, 4. 81

firj xbv ddeXybv avxov xal ai/ia exxeei

JtQoodtxdfievog cpovtvei
cogKdiv AfteX xov adeXcpov avxov, xal xb alfi a avxov ftocov jcgbg
&ebv ix£r]xr]&ri6sxcu „dixaiog" yag ddixcog cpovev&elg vjtb xivbg
m

naga &ecp „ev dvajcavoei eOrai" elg xbv alcova, cboavxcog xal 6
/laxaimg d<pogiO&elg vnb xov emOxonov . 8. b jievxoi exftdXXcov 5
cog xbv dvaixiov, mxgoxegog cpovecog b xoiovxoq, oix
Xoifibv
dcpogcov elg xb xov d-eov iXeog, ovde (ivrjfiovevcov avxov xr/v ejtl
xolg (isxavoovOiv dya&oao'vvT]V, ovds Xafifidvcov Oxonovq xcov
xoiovxcov xovg ex jtXrj&ovg naganxm^dxcov ev fiexavoia elXrjcpoxag
acpeatv. 9. did xovxo ixa/icoxegog 6co(iaxixov cpovecoq b xbv aval- 10
xiov anogglnxcov . cboavxcog xal 6 fii] Jigoodexoiievog xovg fiexa-
voovvxag GxognlC,ei xa xov XgiOxov, xax' avxov yivdfievog' cog
yag dlxaiog eoxiv b &ebg ev xcp xglveiv xovg d/iagxcoXovg, ovxcog
eXer^icov ev xcp jigoodexe6&ai xovg emOxgecpovTag' ,,eXeog" yag
„xal xgioiv ffiev" avxcp 6 d-eog>iXrjg Aavid. 15

XXII. Xgij de oe, at enldxone, ngb otp&aXpcov exeiv x,al xa

jcgoatdevxoxa xal efijtelgmg avxoTg xe%gfj6Q-ai ngbg vov&edlav xcov
Oxvjixixcov ?] xagaxXiqxixcov deofievatv Xoycov exi xal ev xcp
xglveiv oe dixaiov xcp xov d-eov et-axoXov&elv &eXrj/iaxi, xal y
&ebg dixa%ei xovg d/xagxdvovxag xal emOxge'cpovxag, jtagajiXrjOicog 20
xal Oe xgiveiv. 2. r/ yag ovyl xal xbv Aavid oXiO&qOavxa dvei-

diOag did xov Ndd-av xal elnovxa fiexavoeiv evd-vg xal xov d-avdxov
Xvxgovxai Xeycov „0dgOei, ov firj aJto&dvyg" ; 'Icovav fir] 9-eXrj-

Oavxa Nivevixaig xrjgvgai vjcb ftaXdoo-qg xal xrjxovg xaxajtod-rjvai

noirJ6aq, ev^a/ievov ev xoiXta, dvtjyayev ex cp&ogag xf v ^cofjv 25 t

avxov; 'E^exiav jzgbg oXly ov xvcpco&ivxa, evgd/ievov (isxd 6a-

xgvcov, d<pfjxev xov eyxXtf/iaxog; 3. dxovOaxe dtj, co emOxonoi,
jcgbg xa xoiavxa ofyeXifiov vnodeiypa' yeyganxai yag ev xfi

xexdgxq xcov BaOiXeicov xal ev xfj devxega xcov IlagaXeuiofitvcov

xjj xcov rjfiegcdv ovxcog' 4. „Ylbq MavaOOrjg ev xcp fiaOiXeveiv 30-

avxbv dcodexatx?]g, xal jievxrjxovxa Jtevxe -exTj e@a6iXev6ev ev

2 Gen. 4.-3 Sap. 4, 7. — 14 Ps. 102, r. — 23 II Reg. 12, 13. -

24 Ion. — 26 IV Reg. 20. — 30 IV Reg. 21, 1 — 17; II Paralip. 33, 1 — 13.

rjiASQutv a p s v ; > b o I
30/31 vlbg Mav. (jxav. viog it,extov b o s) —
Siodtxaizrjq b o p v A B cf. D xal dned-avev : i'C,exlaq, xal efiaoi'Xevoev
6 vlbg avzov [lavaooijq, ixmv SioSexa iv rat fiaoileveiv avrov a \
31 nsvzij-
xovxa + xal a |
nerve apsvA:>bo
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 6
 82 DIDASCALIA II, 22, 5—8 (l).

Hierusalem;et nomen matris eius Epsiba. 5. Et fecit malignum coram

Domino abominationibus gentilium, quos disperdidit Dominus a facie
filiorum Israel. Et conversus est et aedificavit excelsa, quae destruxit
Ezechias, pater ipsius, et constituit sculptilia Bahalim et erexit altare
5 Bahal et fecit condensa sicut fecit Achab, rex Israel, et fecit altaria
omni militiae caeli et adoravit omnem virtutem caeli. Et aedificavit
altare in domo Domini, in qua dixit Dominus: in domo Hierusalem
ponam nomen meum. 6. Et serviit altaribus Manasses et dixit: sit
nomen meum in aeternum. Et aedificavit altaria omni militiae caeli
10 in utrisque atriis domus Domini; et ipse transponebat filios suos per
ignem in Gae-Banaemon et auguriabatur el maleficia faciebat et
fecit sibi pythones et procantatores et praescios et multiplicavit facere
malignum in oculis Domini, ut irritaret eum. 7. Et posuit sculptilem
et fusilem condensi imaginem, domo Domini, in qua quam fecit in
15 dixit Dominus ad David et ad Salomonem, filium eius: in domo hac

in Hierusalem, {quam) elegi ex omnibus tribubus Israel, et ponam

nomen meum in aeternum, et non adponam movere pedem meum a

terra Israel, quam dedi patribus ipsorum, ita tamen, si custodierint
omnia, quaecumque mandavi eis secundum omne praeceptum, quod
20 mandavit eis servus meus Moyses. Et non audierunt [eum], et seduxit
eos Manasses, ut facerent malignum in oculis Domini super gentes,

quas abstulit Dominus a facie filiorum Israel. 8. Et locutus est

Dominus super Manassem et super populum eius in manu[s] servorum

suorum prophetarum dicens : propter abominationes iniquas, quas fecit
25 Manasses, rex Iuda, ex omnibus, quibus fecit Amorraeus coram ipso,

et peccare fecit Iudam in simulacris eius, haec dicit Dominus Deus

Israel: ecce ego inducam mala super locum istum ita,ut omnium

1 Aphiba S |
2 abominationibus . iuxta abominationes S LXX |
4/5 et
erexit a. Bahal > domo sec -|- Domini S 8 alta-
S |
7 altare + daemonibus S | |

ribus excelsis S
: 11 Gae-B. valle Bar Hinnom S| 15 hac -f et S 17 et > :
| |

S LXX 20 eum > S C LXX 23 in manu LXX

I per S 27 locum istum | : |
:

Hierusalem et Iudam S C LXX

1 'Ey. : £\i(3av b o |
2 ovx an. xal ovx dneoxQeipev b o
: 3 xvgtog j

> o I
xwv > a, t. vlujv > b o I
5 xaxenavoev b 6 xal dveax. Baal |
—
> b o I
xfj : t(S a | 7/16 xal inoirjoev — Q-epa<peiv : aberrat p | 7,8 xal
in. — ovgavov > b o | 8 naoy — SvoiaoxriQiov v cf. D >
: a |
(axoiSofitjasv :

dvsaxrjasv b o |
9-vaiaoxriQiov b o L
-fata v 10 xal
: v 11 {rvoiaoz7?pwv b
|
> | j

13 SvoiaoxrQiov b o |
xrjq axQaxiaq b 14 avxoq ovxmq b o difjyev b
| L :
|
:
 CONSTITUTIONES APOSTOLORTJM II, 22, 5—8. 83

IegovGaXtjfi, xal bvofia rfj fitjxgl avxov 'Eipifld. 5. xal exolrjGev

xb JiovrjQov ovx dxeGxexo dnb xcov ftdeXvyfidxmv
evcojtiov xvglov,
xcov kfrvmv cov egmXo&gevGev xvgiog djib ngoGmnov xcov vlmv
'iGgar/X' xal eneGrgetyev MavaGGijg xal cpxo66ft?]Gev za vtyrjXd,
a xaxeGnaGev 'EC,exlag 6 Jtaxrjg avrov, xal eGxrjGev GxrjXag xy 5
BdaX xal dveGxyGev d-vGiaGxygiov xy Baal, xal exolrjGev aXGy,
xa&cbg exolyGev *Ayaa$ (laGiXevg 'ICgayX' xal enolyGev &vGiaGx?]gi,a
jtaGy xy Gxgaxia xov ovgavov, xal mxoddfiyGev &vGiaGxrjgiov ev
olxcp xvglov, ev cp einev xvgiog Jigbg Aavld xal jcgbg SoXofimva
xbv vlbv avxov Xeymv, oxi ev avxm d-foco xb bvofia fiov. 6. xal 10
'iox?]Gev MavaGGfjg d-vGiaoxrjgia, xal ev avxolg edovlevGev xy

BdaX, xal einev eGxai xb ovoftd fiov elg xbv alcova, xal coxo-
66(ir)6e &vGiaGx?jgia ev xalg dvolv avXalg o'lxov xvqiov xy Gxgaxia
xov ovgavov' xal avxbg difjyev xd xixva avxov ev nvgl ev rh
Bevevvofi, xal exXijdovl&xo xal ecpagfiaxevexo xal ejtolyGev ey- 15
yaGxgi/ivd-ovg xal enaoidovg xal yvcoGrag xal d-egacpelv, xal
exXtj&vvev xov jioiyGai xb jcovqgbv ev ocp&aXfiolg xvglov xov
jtagogy'iGai avxov. 7. xal ed-rjxev xbv ycavevrbv xal xbv yXvxrbv
xov aXGovg, xrjv eixbva rjv ejcolrjGev, ev olxcp xvglov, ev cp e£,eXe-

t-axo xvgiog d-eGd-ai xb bvofia avrov exel ev 'IegovGalyfi xy dyla 20

ji'Xei elg xbv alcova, xal eijiev ov ngoG&yGm rbv noda fiov
GaXevGai djtb xrjg yijg xov 'iGgayX, yv edcoxa rolg jcaxgdaiv
avrcov, jcXtjv eav g>vXd§covrai xaxd ndvxa oGa evexstXdfitjv avxolg,

xaxa jtaGav evxoXyv, yv evexelXaxo b dovloc fiov McovGrjg. xal

ovx yxovGav, xal enXdvyGev avxovg MavaGGtjg xov jtoiyGai xb 25

jcovygbv evcojtiov xvglov vxeg xd eQ-vy, a egfjgev xvgiog anb

xgoGcoxov xcov vlcov 'iGgatfX. 8. xal eXdXyGev xvgiog erii Ma-
vaGGf/v xal xbv Xabv avxov ev %eigl dovlmv avrov rmv
em
jtgoqyyxcov Xeymv dv&' mv oGa enoiyGev MavaGGtjg b ftaGiXevg
'lovda rh fideXvyfiara t« Jtovrjgd ravra dnb ndvrmv mv enolrjGev 30
6 'Afioggaiog efiJigoGd-ev avrov, xal et-qftagrev rbv lovdav ev rolg
eldcoXoig avrov, rade Xeyei xvgiog 6 d-ebg 'iGgarjX' l6ov eym cpegm

dtriyayiv a v 14/15 T« Bevsvvofi L cf. II Paral. 33, 6

|
yefiaval (-vh v, :

y&polv b o) ev ovo/xari a b o v 16 &epag>slft o v 17 rov Tioiijaai > v

|
| |

18 xbv . rbv b o L
. xb xb a p v %a)vevxwiov p v 20 ayia
: . . p v
|
|
> |

21 xal e'lnev elnetv xal b o ov

: oakevow ovSh b 22 xov
\ + b o | > |

,US(oxa p v 24 M. (fuootje a) o d. fiov b o 27/28 Mavaoorj 28 iv xei-Ql

a | |
I

6. avxov > b o I
29 a o : > b p v I
31 o > t
6*
 84 DIDASCALIA II, 22, 9—12 (LS).

audientium resonant utraeque aures; et extendam mala super Hieru-

salem, mensuram Samariae et ponder ationem domus Achab, et delebo

Hierusalem sicut deletur alabastrus unguentis; evertitur et evertitur

in faciem suam, et retribuam reliquias hereditatis meae * * et tradam

5 eos in manus inimicorum eorum, eruntqne in direptionem ac rapinam
cunctis adversariis suis, eo quod fecerunt malum in oculis meis et

irritaverunt me ex die, qua eduxi patres eorum ex Aegypto, et usque

ad banc diem. 9. Et iterum Manasses effudit sanguinem innocentem
multum, donee impleret Hierusalem hominibus caesis de fine ad finem,
10 propter peccata sua, quibus peccavit quibusque peccare fecit etiam
Iudam, ut facer et malum coram Domino. 10. Et duxit super eos

Dominus principes virtutis regis Assur, et comprehenderunt Manassem,

et vinxerunt eum ac ligaverunt catenis, et duxerunt eum in Baby-
lonem, et incluserunt eum in domo carceris plane ligatum ac ferro
15 vinctum, et dabatur ei panis ex furfuribus parvo pondere et parva
mensura aquae cum aceto mixtae, ut viveret, compressus ac languens

valde. 11. Et ut vehementer coangustatus est, quaesivit faciem

Domini Dei sui, ac humiliavit se valde coram Deo patrum suorum,
et oravit ad Dominum Deum dicens: 12. Domine, Dens patrum

19 Oratio Manassis.

1 mala > S |
3 alab. unguentis : b ukdpaazQog LXX, hydria S ever- |

titur sec : et cadit S |

4 retribuam : dabo in ruinam S 12 virtutis regis C Opus
|

imperf. in Matth. : > S

XXII, 9 ii ; 15 — 16; XXIII, 3; Verbis rjyayov {a.vtbv) slq BaftvXaiva

XXIV, 1. Has particulas tacite ex- II Paralip. 33, 11 confestim v. 12 suc-
scripsit auctor Operis imperfecti in cedunt verba xal dig £&Xlfi>] xx).. Ita-
Matth. 1, 10 hom. I; cf. Testimonia. que ilia ex traditione Iudaeorum vel
* * ex libris apocrvphis desumpta sunt,
fortasse e libro illo Hebraeorum non
8. to nvgiov] Hanc vocem IV Reg. canonico, cuius SozomenusH. E. IX, 17
21, 13 Lucianus martyr in sua Bibli- mentionem facit.
orum recognitione usurpat. Cf. Libr. 10—16; XXIII, 1. Georg. Chron.
V. T. canon, ed. Lagarde 1883 p. 389. c. 60.
Textus vulgatus LXX aeque ac Di- 12. Oratio Manassis, ut II Paralip.
dascalia habet vocem o aAa/Jaarpo?. p. 33, 18. 19 traditur, scripta fuit in
Cf. E. Nestle in Expository Times Historia regum Israel et in Historia
IX, 77. Hozai. Oratio, quae hie legitur, ficticia

10. xal tfv deSsixsvoi; — o(p6Spa~\ est et ex eodem fonte fluxisse videtur,
Haec in S. Scriptura non leguntur. e quo ea, quae v. 10 de captivitate
 CONSTITCTIONES APOSTOLORUM II, 22, 9—12. 85

xaxa snl 'Isgov6aXr)(i xal 'lovdav, mors xavrbg dxovovrog avrd

Tjxfai ctficpoxsga xa area avxov, xal sxxsvco ejil 'IsgovGaXfjfi xb
fiirgov Su/iags'iag xal rov Ora&fibv olxov
'A%aaP, xal dxaXsiipco
rfjv %gov6aX}jii, xa&cbg ajtaXeicpsrai to xvgiov djtaXsupofjevov,
xal xaraOrgsipm sxl xgoGmnov avrov xal djcodcooofiai to vjco- 5
Xst/i/ia rfjg xtypovo/iiaq xal nagadcoOm avrovg slg xtlgaq
fiov,
sx&gcov avxcov, xal sOovxai slg diagxayfjv xal Jigovofirjv nadi
xolg EZ&Qois avxcov dv&' cbv baa snoirjOav xovtjgd sv 6<pdaX[tolg
fiov, xal rjaav xagogyi^ovxsg (is cup i)g fjfisQag s§i)yayov xovg
xaxsgag avxmv ex yf\g Alyvjcxov xal stag rrjg rj/iigag ravrfjg. 10
9. xal ys alfia dfrcoov s^ssv Mavaaaijg xoXv 0<p6dga, ecog ov
sjtXfjOev ttjv 'lsgovaaXrjfi Ordfia sxl Orbfiari, jcXtjv and rcov
d(iagru5v avrov cbv st-rjfiagrsv xbv 'Iovdav xoirjoai xb xovrjgbv
sv o<p&aX/iolg xvgiov. xvgiog e£ avrbv rovg io. xal iqyaysv
agxovxag rfjg dvvd/ismg rov fiaGittmg Aoovg, xal xarsXdffovro 15
xbv Mavaoafjv sv dsG/ioig xal sdtjOav avrbv sv xsdaig ynXxaig
xal rjyayov avrbv sig BafivXcova' xal ?)v dsdsftsvog xal xaraOsOi-
drjgm/itvog oXog sv olxco cpvXaxfjg, xal sdidoxo avxco ex xtxvgcov
agrog sv 6ra&/icp ffgaxvg xal vdcog Ovv ogsi oX'iyov sv ftsrgm,
mars tfjv avxov, xal fjv Ovvsxo/xsvog xal odvvco/isvog 6<p66ga. 20
II. xal dig fiiaimg s&Xi^rj, s^ijrrjOsv rb otgboconov xvgiov rov

&eov avrov, xal srajisivm&rj Ocpbdga djib xgoocoxov xvgiov xov

d-sov rcov xarigmv avrov, xal xgoOqvgaro xgbg xvgiov rbv frsbv
Xsycov 12. Kvgis navxoxgdxog, b d-sbg rcov xarigcov r^icov, rov

24 Oratio Manassis.

1 <os o |
TidvTwg b o |
dx. avtd : uvtoj b, avvov o |
2 ^-/Jl aaL a I

3 ora&fjbv + tov b o |
5 nooownov p v |
7 TioovoftrjV xal diaQTi. a j
8 inoi-
tjdiv b o |
9 fis > b o |
£<f>' o \
12 inlfywoev o | 15 xijliv dvvdfisa/v b o |

AaaovQ p v |
xati).afiov b p | 18 idedozo b o | 19 iv fihgto > p v |
22 xai ;

i<oc b o | 22/23 zov &eov > b o | 23 tov 9-sbv >a |

24 navzoxQaToiQ b o p v

Manassis dicuntur. Praeter auctores unum vel alterum versum orationis

Didascaliae et Constitutionura earn laudantes. Verecundus Africanus(saec.
agnoverunt Didymus De trinitate III, VI) commentarium in orationem scrip-
21 (PG 39, 908); Ps.-Chrysostomus sit, quem edidit I. B. Pitra, Spicilegium
Horn, in Publicanum et Pharisaeum Solesmense IV, 91 — 100. Scholion in
c. 2; Antonius Monachus Melissa II, 94; Ioannis Dam. S. Parallels V, 7 post
Theodorus Studita Sermo catech. 93; II Paralip. 23, 11 — 13 et in Chronico
TheophanesCerameus Horn. 56, aliique Georgii Hamartoli c. 60 allegatum
 86 DIDASCALIA II, 22, 13—14 (SL).

meorum, Deus Abraham et Isaac et Iacob et seminis eorum iusti,

qui fecisti caelum et terrain cum omni ornatu eorum, qui ligasti
mare et erexisti mandato verbi tui, qui clausisti abyssum et signasti

earn timendo ac glorioso nomine tuo, quern omnia pavent ac tremunt

5 a facie virtutis tuae, quia impatibilis magnificentia gloriae tuae et

intolerabilis ira comminationis tuae in peccatores, infinita vero et

immensa misericordia promissionum tuarum, quoniam Dominus

tu es

longanimis, misericors et valde benignus et paenitens super mala

hominum, et tu, Domine, secundum suavitatem bonitatis tuae pro-

10 misisti remissionem paenitentibus a peccatis eorum, et multitudine

miser ationum tuarum decrevisti paenitentiam peccatoribus in salutem.
13. Tu ergo, Domine Deus iustorum, non posuisti paenitentiam iustis,
Abraham et Isaac et Iacob, qui non peccaverunt tibi, sed posuisti
paenitentiam super me peccatore, quia super numerum arenae maris
15 multiplicata sunt peccata mea; neque spiritum habeo, ut exaltem
caput meum prae multitudine iniquitatum mearum. Et nunc, Domine,
iuste crucior et iuxta meritum meum langueo, vinctus ac curvatus
vinculk multis ferreis, ita ut caput meum non possim sursum tollere;
neque enim dignus sum, qui oculos meos tollam et intuear et ad-
20 spiciam altitudinem caeli prae magna iniquitate scelerum meorum,
quia mala coram te feci et irritavi iram tuam, erigens idola ac
multiplicans abominationes. 14. Et nunc flecto genua cordis mei
ante te, deprecans bonitatem tuam. Peccavi, Domine, peccavi, et

quia iniquitates meas ego cognosco, peto rogans te: remitte mihi,
25 Domine, et ne perdas me cum delictis meis, neque in aeternum
irascaris super me servans peccata mihi, neque condemnes me nee
decidas me in infima terrae, quia tu es Deus paenitentium. Et in
me igitur, Domine, ostende bonitatem tuam, quia ** indignum me
salvum fades secundum (multani) misericordiam tuam, et glorificabo
30 te semper in omni vita mea, quoniam te laudant omnes virtutes

29 multam S C

etiam I. S. Africanum testem profert valde dubium est. Primus testis certus
dicens: naQa (al.
'ioToprjzai tisqV) est auctor Didascaliae, et E. Nestle,
A<pQixavm, on iv tw Xiysiv (udijv qui de oratione disputavit in Septua-
tov Mavaaarj xa Ssofia SisQQttyrj gintastudien III, 1899; IV, 1903, eum
ovxa xul s<pvyev (PG 95, 1435
oiStfttci etiam auctorem orationis esse demon-
no, 287). Hoc testimonium autem strare conatus est.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 22, 13- U. 87

Afigaafi xal 'Idadx xal 'iaxmfi xal xov dJtegfiaxog avxow xov
Oixaiov, 6 Jtoif/dag xov ovgavbv xal xr/v yfjv
dvv Jiavxl xm xoO/xp
avxmv, 6 ne6rjdag xfjv d-dXaddav xm Xoym xov ngodxdyfiaxog dov,
o xXeidag xr)v afivddov xal dg>gayiddfievog avxfjV xm (pofiegm xal
iv66§m ovofiaxi dov, ov jtdvxa (pglddei xal xgefiei and jcgodmnov 5
6vvdftec6g dov, oxi ddxexxog r) fieyaXoxgexeia xfjg dot-rjg dov xal
dvvjtodxaxog r) ogyi) xrjg em dfiagxmXovg dm-iXfjg dov, hfiexgr]xov
xe xal dvegixviadxov xo eXeoq xfjg emxyyeXiag dov oxi dv si
xvgiog fiaxgofrvfioq, evdxXay%vog, jtoXveXeog xal fiexavocov em
xalg xaxiaiq xmv dv&gmjimv oxi dv, 6 &eog, xaxd xijv xgqGxoxtjxa 10
xfjg dya&mdvvrjg dov enr/yyeiXm fiexavolag dyediv xolg fjfiagxr}-
xodiv, xal xm nXrj&ei xmv olxxigfimv dov mgidag fiexdvoiav
ttfiagxmXolg elg dmxrjgiav. 13. dv ovv, xvgie 6 &ebg xmv dixaimv,
ovx ed-ov fiexdvoiav dixaioig, xm 'Afigadfi xal 'Idadx xal 'laxmp,
xolg ovx rjfiagxrjxodiv dot, dXX* ed-ov fiexdvoiav ex eftol xm dfiag- 15
xmXm, 616x1 rjfiagxov vjteg dgid-fibv ipdfifiov d-aXdddrjg. enXrj-
&vvav at dvoftiai fiov, xvgie, ejtXrj&vvav al dvofilai fiov, xal
ovxexi elfil agiog dxevidai xal I6elv xo vipog xov ovgavov anb
nXrj&ovg xmv d6ixicov fiov, xaxaxafinxofievog jtoXXm 6edfim
di6rjgov, 616x1 nagmgyida xov &vftov dov xal xo Jiovrjgbv evmmov 20
dov ijioirjda dxrjdag $6eXvyfiaxa xal nXrjd-vvag xgodox&idfiaxa.
14. xal vvv xXlvm yovv xagdiag fiov, 6e6fievog xrjg jcagd dov
Xgqdxoxrjxog. rjfidgxrjxa, xvgie, r)fidgxrjxa, xal xag dvofiiag fiov
eym yivojdxm' dXX' alxovftai 6e6ftev6g dov dveg fioi, xvgie, dveg
xal fir/ dvvaxoXedyg fie xalg dvofi'iaiq fiov, fir]6e elg xov almva
fioi, 25
firjvidag xtjgrjdrjg xd xaxd fioi, fir]6e xaxa6ixddyg fie ev xolg xaxm-
xdxoig xrjg dv el b &ebg xcov fiexavoovvxmv, xal
yfjg' 6x1
ev eftol 6ei§eig xr)v dya&mdvvrjv dov, oxi dvd§iov ovxa dmdeig
fie xaxd xb noXv eXtoq dov' xal alvedm Oe 6ianavxbg ev jcddaig
xalg r/fiegaig xfjg C,mf~jg fiov, oxi de vfivel izada f] 6vvafiig xmv 30

3/1 6 nsdrioaq — dfir/v : xal ra s^rji zi\q ivyJlQ « v(iilq ovx dyvo-
tire p I
4 xal a<pQ. avrf/v >b o |
7 zr,q inl a/*, gov xotq inl afiaQxmXolq
b o I
8 tf : iff b o I
9 svanXayxvog /naxpo&vfio? a |
even).. : + xal b, xal
itaxgoQvftot; xal o |
xal > b o |
10 av + si v |
11 gov >b o |
12 xal rv>
nX. : xaxa to nlrjOog b o |
jxexdvoiav + xal b |
17 xvqls > v, xvqis —
fiov > b o 18 ovx o 19 I
I dd. : dvoniaiv o |
20 aidtjQoi o |
22 fxov > v |

26 fioi fiov b o I
27 el > a |
o &ebg b o D A : 9eog &ebg a v |
28 iv :

,in a I
dei&iq + naaav v |
28/30 oxi — fiov > b o 29/30 ev it.
|
x. y. a, :

nuoaq xag ? (liftag v

 88 DIDASCALIA II, 22, 15—23, 2 (l).

caelorum et glorificant in aeternum; amen. 15. Et exaudivit vocem

eius Dominus et miser atus est eum; et facta est circa eum flamma
ignis omne quod circa eum
et liqnavit erat ferrum; et sanavit
(Dominus) Manassem de tribulatione eius et revertit ilium in Hieru-
5 salem super regnum suum. 16. Et cognovit Manasses Dominum
dicens: ipse solus Dominus, et serviit Domino Deo
est soli in toto

corde suo et in tota anima sua omnes dies vitae suae et imputatus
est iustus. Et dormiit in pace cum patribus suis; et regnavit Amos,
filius eius, pro ipso.

10 XXIII. Audistis, filioli dilecti[ssimi] nobis, quomodo Dominus

ei, qui pessime idololatra fuit et innocentes interfecit et paenituit,
remisit, id est Manasse, praesertim cum peius peccatum non sit

[aliud] idololatria[e]; sed locus paenitentiae concessus est. 2. Si

quis autem ex apparatione peccat, remissionem non habet, sicut

15 scriptum est: Si autem dixeris in corde tuo: sancta mihi erunt,

1 II Paralip. 33, 13. 16. 20; IV Reg. 21, 18. — 15 Deut. 29, 19.

1 amen >S |
2 eius : Manassis S |
4 Dominus S C | 6 est : + Deus S |

6 Deo > S 8 in pace > S |

Amon S, item deinde |
10 nobis > S |
11 ei

— corde
I

qui pessime S : pessime ei qui L |

13 aliud >S C |
14/15 ex appar.
tuo : dicit S

XXIII, 2. Auctor plures S. Scripturae 1 — 3. Ad hanc sectionem prope ac-

locos in unum conflavisse videtur: si cedit Cyrillus Alex., Horn. XIV de
autem etc. Deut. 29, 19; et extendam exitu animi et de secundo adventu
Ezech. 6, 14 vel 14, 9; et disperdam s. f. (Migne PG 77, 1088), nee vero

Ierem. 24, 9; dicit D. Ezech. 14, 11. — tam prope, ut e Didascalia vel e Con-
et extendam] His verbis incipit apo- stitutionibus hausisse dici possit. Scri-
dosis. — disperdam etc.] Haec particula bit enim: 01 Xiyovzsq' iv vtoztjci
proxime accedit ad Ier. 24, 9. ubi autem dfiapzrfowfisv xal ivyijoci [iszavorj-
in signum deest. Cf. Ezech. 14, 8, ubi awfisv, vnb tiaifiovcov ifi7iait,ovzai,
pro els epii/xov multi codices legunt xal zkevdt.ovzai, xal tog sxovatwg
slg ar/fisTov. d/xagzdvovzeg zrjg /xezavolag ovx
* * d&ovvzai, alX iv vsoztjzi vnb zi\g

zov &avdtov dgsTtavtjs S-sptt,oviai,

15. xal oixzeigrjoev — S-Xlipewg tos Hfificuv 6 rov 'lagarjk fiaaiXevs,
avzov] Neque haec in S. Scriptura b xal rov &ebv nagogyioas did zovg
leguntur neque verba xal ikdzQSvosH novrjgovs avzov XoyiOjxovs xal zdg
— dixaiog v. 16. fteftrjXovg avzov ivvolas. 01 yap
XXIII. IJgos zovs ex xazaygovrjoe- Xeyovzeg' otj//.egov dfiagzyowitev xal
(os d/xagzdvovzas eozw nagddeiy/ua avgiov (itzavoqouifiev, ol zoiovzoi
'A/xiog. In eos, qui ex contemptu pec- efiazaiw&tjoav, iv zots diakoyto/iots
cant, exemplum sit Amos. , qvzuiv.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 22, 15—23, 2. 89

ovgavcov xal Gov eoxiv f] doga eiq xovq aimvaq- dfitjv. 15. xal
kxrjxovaev xf\q <pmvijq avxov xvgioq xal mxxeigrjGev avxov xal
eysvexo xegl avxov qpAog nvgoq, xal exdxrjOav ndvxa xd xegl
avrov 6'idrjQa, xal laGaxo xvgioq xbv MavaGGfjv ex xfjq 9-Xiipemq
avrov xal exeOrgexpev avxbv eiq 'IegovOaXrjfi e:tl xrjv (iaOiXeiav 5
avxov. 16. xal eyvm MavaOOrjq, 6x1 xvgioq avxoq eOxiv &ebq
(tovoq, xal eXdxgevGev fiovcp xvgim xm &em ev oXy xy xagdia
avxov xal ev oXy xf] tyv%fj avxov Jtdoaq xdq rjfiegaq xfjq C,m?jq
avxov, xal eXoyiGd-rj dixaioq. 17. xal negielXev xovq freovq xovq
aXXoxgiovq xal xb yXvnxbv eg oixov xvgiov xal xdvxa xa d-vQia- 10
c
Gxygia, a coxodbf/TjOev ev ogei oixov x vglov xal ev IegovGaXij[i,
xal eS,e[iaXev egco xfjq noXemq' xal xaxmg&mGe xb &vOtaOx?jgiov
xvgiov, xal ed-vGiaGev ex avxm &voiav Gmxrjgiov xal aiveGemq,
xal efatev MavaGGrjq xm 'iovda. xov dovXeveiv xvgim xm frecp
iGgatjZ. 18. xal exoifirjd-i] ev elgtfvy fiexd xmv xaxegmv avxov' 15
xal eftaGiXevGev Afimq b vibq avxov dvx avxov, xal exoirjoev xb
jiovqgbv evmxiov xvgiov xaxd Jidvxa, oGa ejcoirjGe MavaGGr/q
Jtaxrjg avxov ev ngmxoiq, xal xagmgvvev xvgiov xbv &ebv avxov".
XXIII. 'HxovGare, xexva xo9-rjxd fj[imv, ojcmq xvgioq b frebq
xbv eidmXoiq xgoGavaG^ovxa xal jtoXXovq dd-movq (povevGavxa, 20
ftgayemq xifimgrjGafievoq, jiexayvovxa xgooeXdftexo, xal d<pelq avxm
xa xXfjfifieXrjfiaxa exeGxgetpev avxbv xegl xfjv fiaGiXeiav ov fiovov
ydg d<pirjGiv xolq (lexavoovGiv , dXXce xal eiq xfjv xgoxegav aS,iav
avxovq exavdyei. (XXIII). [ieiC,mv eldmXoXaxgeiaq ovx eoriv
d/iagxia, eiq frebv ydg eGxiv dvGGe(3sia' dXX' ofimq xal avxij 61a 25
yvqaiaq fiexavoiaq Gvyxe%mgi]xai. 2. edv 6e xiq ex xagaxdS,emq
dfiagxdvq, xeigd^mv xbv &ebv mq fir) exeS,iovxa xolq xovrjgolq,

b xoiovxoq a<pe6iv ov% e^ei, xdv Xeyy nag' eavxm' ,''06id y.01

1 II Paralip. 33, 13. 15. 16. 20. 22; IV Reg. 21, 18. — 28 Deut. 29, 19.

2 eiorjxovaev b o |
xvoiog x. <p. avxov b o 3 avrov b o | |
6 xvQiog

+ b 9sbg b o |
&sbg > b o [
7 jibvm xvq'ko tv b r<5 &f(p | > b o | rf
b o : > a p v j
10 ra yXvnva b o |
11 oq(l oixov p v A : oqtj olxw b o,

o)'x(o a I
11/13 xal iv /ip.
c
— xvq'iov > a |
11 iv navra zee &vatuaztjQia
:

iv o I
13 xvq'iov > b o I
tdvotv p, e&vov b o |
avib a 14 'IovSu xov
| >
b o xvol(p r«5 cv> b 15 avxov + xal ixaiprj iv xrfiui b'Qcc p |
16 dfabv a,

>
I I

dfiudiv o I
17 Mavaaorjs o |
19 ijfiaiv > b o |
20 xbv xtov a : |
22 tisqI
a : inl p v, si? b o a- i. m. |
/?a<7. + avxov b |
24 avxovq o >
2 — 4. Georg. Chron. c. 61.
 90 DIDASCALIA II, 23, 3—24, 3 (l).

quia ambulabo in reversione cordis mei: et extendam manum meant

super ipsum, et disperdam eum in signum et in similitudinem, dicit

Dominus. 3. Nam Amos, (Manasse filius), cogitavit cogitationem

et

praevaricationis malam et dixit: Pater mens in iuventute multas

nunc ambulabo, sicut
5 iniquitates fecit et in senectute paenituit; et ego

desiderat anima mea, et in novissimo convertar ad Dominum. 4. Et

fecit malignum coram Domino, et regnavit annos duo[decim] solum,
et exterminavit ilium Dominus Dens in celeritate de terra bona sua.

XXIV. Adtendite igitur, laid, ne quis ex vobis cogitationem

10 Amos in cor suum confirmet et velociter pereat. 2. Similiter,

episcope, conserva, quantum potes, eos, qui non peccaverunt, ut

sine peccato maneant, et eos, qui a peccatis convertuntur, sanans

suscipe. 3. Si autem paenitentem, cum sis sine misericordia, non
susceperis, peccabis in Dominum Deum, quoniam non es per-
15 suasus nee credidisti salvatori Deo nostro, ut faceres, sicut ille

1 Ezech. 6, 14; 14, 9. — 2 Ier. 24, 9; Ezech. 14, 11. — 4 ? — 6 IV Reg.

21, 19—23; II Paralip. 33, 21 — 24. — 15 Ioann. 8, 3 — 10.
1 mei : + Dominus sic dicit S | 2/3 dicit Dom. >S \
3 Man. filius S C j

7 duo S C I
9 laici : infideles S |
15 nee credidisti >S
1 nop. : novtjpevofiat b o |
dvaoxp. : anXoxrjXi b o |
2 novrjpag -+- xal
xoxs ftsxavorjoco a |
xai :
> p v, + o b o | d/twv a (semper) b, aji/xuiv o
semper | 3 iXoyioaxo b o | 4/5 no?J.cc nap. ix vsoxrjxoq p v, noXXa ex ve.

(+ jxov b) TjfiaQTiv (+ xal naprjiofitjoev b) b o |

5 yrjpa : xeZ ysiprj b o [

•7/8 yivofxivovQ p, y sva/uevovg b o | 8 avxbv post 9sbg b |

13 ini + xtjv

p v kavxov xtjprjoei b o
I
ovvxbfKog cf. I, 6, 11 avv xdi d/tdig m p v |
:
|

14 dnoXtofnivog b o atrjpi'Qixu) b o 16 9tp. ds%. Sspansveiv b, -mv o

j
J
:
\

d's +
xbv a 17 rj/xapxtjoev b o 19 did
I
o &sbq 61a b o 6i bv dia yap j
:
|
:

xbv dvov b o I
dneoxeiXev +
tig xbv xooftov p v 20 inl xijg b o p | + j

21 ysvtj&fjvat a |
22 axavpui xxX. a p v oxavpbv xal Sdvaxov xal xa<pr\v :

b o a2 i. m., i. t. a 2 axavgov xxX. 23 na&eiv avxbv b o 24 xbv 9-sbv

| + |

Xoyov > b o I
avxov >b o j
25 xov >pv|27^fbo|ro>abo[
XXIV. "Oxi Xpioxbg 'Itjoovg xv- VII, 36, 2; VIII, 1, 10; 12, 33 Christus
Qiog napeyevsxo aitapzwXovg oaioat ovy%a>pqoei &sov passus vel mortuus
did fitxavoiag. Quod Christus Iesus esse dicatur. Auctor ergo verbum vel-

Dominus advenit, ut per paenitentiam sententiam haud parum adamavit. —

,servaret peccatores. xbv xjj <pvasi dnafHj] Cf. VIII, 12, 33.

3. dniaxsiXsv xxX.] Cf. VII, 38, 7. Dubitandum est, num Arianus vel
— ovve%(uQ7ioev na&siv] Similiter II, Semiaranus sic dixerit. Natura im-
59, 3: ovyxcoprjoavxi naSeZv, VII, 25, passibilis is solus est, qui natura est
2: ov xal ovvizajprjoag na&siv, cum Deus.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 23, 3—24, 4. 91

yevoixo, ore jcogsvOofiai sv xfj dva<iTQO<pfj xfjq xagdiaq fiov xijq

novqgdq". 3. xoiovxog ydg rig sysvsxo xal 'A/tag 6 xov Mava66r)

v i°S- <f>n°"iv 7»P V yga-Wt' „Kal xageXoyiOaxo Afimg XoyiOfibv

xagafiaGscog xaxbv xal eijcev 6 Jtaxrjg fiov ex vsbxtjxog xoXXa

jtag?]vb(i?]6ev xal sv yrjga fiexeyvm- xal vvv eycb nogevaofiai xad-a 5

sm&vfisl 7) tyvyfj fiov, xal vOxegov sm6xgttpa> jtgbg xvgiov. 4. xal

sjcolrjOev xo Jtovrjgbv evo&mov xvqLov Jtagd ndvxaq xovq yevo-
fievovg efutgoGd-sv avxov, xal st-coXo&gevOsv avxbv xvgioq 6 &ebg
sv xayei sx xrjq yrjq xrjg dya&rjq avxov' xal sjcsd-svxo avxm 01
jtaldsg avxov xal sd-avdxmOav avxbv sv xm oixa> avxov, xal 10
eftaoiXsvOsv ex?] 6vo fibva".
XXIV. IlgoGexexs ovv, 01 Xalxoi, fir) xiq s§ vficbv xbv Xo-
yiOfibv xov Afimg enl xagdiav avxov Ox-qgit-r], xal soxai owxbfimq
anoXXvfievog. 2. bfioicog b sjiioxonog Ovvxygeixoa, xa&b dvvaxai,
xovg fir) r)fiagxr]xoxag dva/iagxrjxovg fislvai, xal xovq djcb dfiag- 15
ximv ejti6xgs'(povxaq d-sganevmv 6e%eo9-m. 3. edv 6e fiexeyvcoxoxa
dvr]Xer)g mv fir) xgoode'^rjxai, afiagxrjoei eig xvgiov xbv &sbv avxov,
dixaicov eavxbv vjteg xi]v exeivov bixaioOvvrjv xal fir) xgooXafi-
fiavbfievog ov jcgoOedsgaxo did XgiOxov, 61 bv dneOxsiXev xbv
vlbv avxov ml yrjg xolg dv&gmxoiq mq avfrgmnov , 61 bv sv- 20
doxrjGsv sx yvvaixbg avxbv ysvvrjd-fjvai xbv jtoirjxr)v dvdgbq xal
ywaixog "
ov "/agiv, fir) (peiodfievog oxavgm xal d-avdxm xal xa<pq,
Ovvsycagr]Oev xad-siv xbv rfj (pvOsi djca&r), xbv vlbv xbv dyajtrjxbv,
xbv &sbv Xbyov, ,,xbv xfjq fcsydXrjg avxov ^ovXfjg ayysXov", ojzmg
xovq vnoxeifisvovq %-avdxop gvGrjxai xov &avdxov. 4. xovxov 25

xagogyil^ovoiv 01 fir) ngoobeybfievoi xovq fisxavoovvxaq. ovxoq

ydg Maxd-alov sfis xsXmvrjv bvxa xb Jtgoxegov ovx emjoyvvd-rj'
xal Ilixgov, dgv rjadfievov avxbv bid deoq xgixov xal did fiexa-
vo'iaq eS,iXea>odfievov xal jcgoOxXavOavxa Jtixgcoq, xgoOrjxaxo xal
jioifisva xmv 16'imv dgvimv xaxsOxrjOev xal HavXov Se xbv Ovv- 30

ajtoOxoXov i)fimv, xoXXa xb jtgbxegov eig rjfiaq exixgiipdfisvov

xaxd xal 0XaG(p?}fir]6avxa siq xb bvofia xb dyiov, dnoQxoXov dvxl
dimxxov jtgoexeigidaxo, „Oxevoq" avxbv „sxXoyr)q" dvadeiS,aq.

3 ? — 6 IV Reg. 21, 19—26; II Paralip. 33, 21—24. — 24 Ies. 9, 6. —

27 Mt. 9, 9. — 28 Mt. 26. — 30 Ioann. 21, 15. — 33 Act. 9, 15.

28 dgvovfievov o Ssog SixaorrjQiov b o 29 nQoaede^axo b o

\
: |
|
30 dpvcov a |

31 tiqojxov b o ivzpixpdftevov p v, dvadsi^a/ievov b o

I
 92 DIDASCALIA II, 24, 4—25, 2 (LS).

fecit in ea muliere, quae peccaverat, quam statuerunt presbyteri

ante eum, et in eo ponentes iudicium exierunt; scrutator autem
cordis interrogabat earn, si condemnassent illam presbyteri; cum
autem dixisset: non, dixit ad earn: Vade, nee egg te condemno.
5 4. Hunc salvatorem, regem et Deum nostrum, o episcopi, pro-
spectorem vobis habere oportet et eius imitatores esse, mansuetos,

quietos, viscera habentes, misericordes, pacificos, sine ira, docibiles,

exhortatores, susceptores, obsecratores, non iracundos, non per-

eussores,non contumeliosos, non elatos, non superbos, non vino
10 multo deditos, non ebriosos, (non inflatos, non luxuriosos), non
in vano expendentes, non ut alienis, sed sicut propriis his quae a

Deo dantur utentes, moderatores sicut bonos dispensatores Dei, qui

**
incipiet rationem ab ea quae in vobis est dispensatione exigere.
XXV. Satis ergo vobis sint, quae surEciunt, victus et vestitus
15 et quae omnino necessaria sunt, et praeter id quod decet ne
utamini oblatis tanquam alienis, sed moderate. 2. Ne luxuriemini
nee delectemini in rebus ecclesiae collatis; operario enim sumcit
vestitus ac victus. Ut boni ergo dispensatores Dei ea, quae dantur
ac conferuntur ecclesiae, iuxta mandatum bene administrate pupillis
20 et viduis et afflictis et peregrinis, scientes vos Deum habere rati-

onem a vobis petentem, quippe qui hanc dispensationem vobis

2 Act. 1, 24; 15, 8. — 4 Ioann. 11. — 6 Petr.8, I 3, 4.

— 7 I Tim. 3, 2.
—
8 Tit. 1, 7. — 12 I Petr. 4, 10. — '13 Luc. 16, — 2. 17 Luc. 10, 7.

3 si cond. illam presb. : num condemnaverunt te presbyteri, filia mea S j

4 non + Domine S |
5 hunc : hie (= hac in re) S |
Deum S C dom L :
)

episcopi S C : episcope L j
10 non inflatos non lux. S cf. C 12 moderatores
|
:

constitutes S C

6. Animadvertas, iam Didascaliam 2. dsxaxwv x. x. txna.Q%u>v\ Haec

pericopen de muliere adultera valde interpolatoris vel Constitutionum sunt,
controversam vel Ioann. 7, 53—8, 11 Infra Didascalia Num. 18 laudat, ut
cognitam habere, nee demum Con- demonstret, Christianis quoque decimas
stitutiones. et primitias dandas esse. Eodem fere
XXV. IIsqI a7ia(>%<jiv xal dexaxwv, tempore Origenes In Num. hom. XI, 2
xal onwg ocpelkst 6 iniaxonoq rj primitias et decimas dari vult. De
avToq (tera}.a[ifidvsiv il; avxaiv rj primitiis iam Didache c. 13 dixit. Epf-
exepoig diavifieiv. De primitiis et phanio H. 80 c. 5 Paulus I Cor. 9, 7
decimis, et quomodo debeat episcopus populos adhortari videtur, ut, quae ad
ex eis vel ipse accipere vel aliis dis- alendos sacerdotes necessaria sunt, iu-
tribuere. stissimis suis laboribus quaesita sup-
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLOKUM II, 24, 5—25, 2. 93

5- xct a',22% xivl d/iagxmXm yvvaixl Xsyei ,'A<pimvxai aov at afiag-

xlai at jioXXal, oxi ijydnrj6aq noXv". 6. exigav 6s xiva fjfiag-
Trjxvlav s6xr}6av oi Jtgz6$vxsgoi Sfmgoad-sv aixov, xal en avxm
ftiftevoi xrjv xgioiv sS,fjXDov 6 6h xag6ioyvmdxi]q xvgioq, nvd-6-
jisvoq avxrjq, si xaxsxgivav ccvxtjv oi Jtgs60vxsgoi, xal smovOrjq, 5
„oxi ov", s<prj jtgbq avxrjv ,"Ynays ovv, ov6s syca Cs xaxaxglvco".
7. xovxov xbv Omxffga, fiaOiXsa xal d-sbv r)(imv, 3 emtixoxoi,
oxojrbv ifiaq s%siv dsl, xovxov (iifirjxdq slvai, „ngaslq, fjGvxiovq",
svOnkdyyyovq, sXsrjfiovaq, slgrjvixovq, dogyrjxovq, „6i6axxixovq" ,
smoxQsnxLXovq, slodexxixovq, otagaxXrjxixovq, „y,r) jtXrjxxaq, fii] 10
ogyiXovq" (itj vftgioxaq, fir) aXa^ovaq, fir) vnsgonxixovq, fir) olvo-
cpXvyaq, fir) fis&vaovq, firj slxaiodaxavovq, fir) xgv(p?]xdq, fir) noXv-
danavovq, mq dXXoxgloiq, cdX' mq Idioiq xolq xov &eov 66fia6iv
firj

Xgco/isvovq mq xa&sOxmxaq aya&ovq olxov6(iovq, mq fisXXovxaq

ajiaixsld&ai xagd xov frsov xov Xoyov. 15
XXV. Avxdgxrj kytixm xgoqprjv xal dfitpiaOfibv b smOxojtoq
xbv xfj xgsia xal x?J Osfivoxrjxi ngootjxovxa •
fir) xolq xvgiaxolq mq
aXXoxgioiq xsxgrjO&m, aXXd fiefisxgrjfis'vmq- „a£,ioq yag sgydxrjq
xov fiiofrov avxov etixiv" . 2. fir) OxaxaXbq firjds nsgnsgoq, dXXa
fiovmv xmv
ovOxadv scpisfisvoq, (XXV) xa dcdbfisva xax
jcgbq 20
svxoXrjV -8-sov xmv 6sxaxmv xal xcov dxagxmv mq Q-sov avd-gmjtoq
avaXiOxsxm xa slagiegoftsva em Jtgocpdosi Jtsv>jxmv sxovOia xaXmq
'

olxovofisixm 6g<pavotq xal XW ai ? xa ^ &Xi$ofi£voiq xal gsvoiq ctjio-

govfisvoiq, mq sxmv -D-sbv Xoyi6xevxr)v xovxmv xbv eyxsigiOavxa

1 Luc. 7, 47. — 2 Ioann. 8, 3, 10. — 4 Act. 1, 24; 15, 8. — 6 Ioann.

8, 11. —8 I Petr. 3, 4. — 9 I Tim. 3, 2. — 10 Tit. 1, 7. — 14 I Petr. 4, 10. —
15 Luc. 1 6, 2. — 18 Luc. 10, 7.

1 xivl + avrov b o |
aftapzaJ.oj yvv. cm b p |
dcpiovxai v, dtpeovteg p |

aov : 001 b |
1/2 aftaoTiai + oov b o |
2 or/ rjy. noli > o | 4/5 7iw9avo-
fievog b o p j
6 eincv b o |
ovv > b o | 7 r\fitov b o D : + 'It/oovv ap v |

8 v/tag a > zovzov 00 b o npaig b o rjovxovg o 10 eihgt. doS.

|
del, | | |

naoaxl. >
b o 11 firj vneoonxixovg b o 13 &eov
|
xv b o 14 xe- > |
: |

XQriiitvovg o, -voig b dyadovg oix. xa&fOTdZxuq a 15 dnaitsTo&ai

|
. | . .

xbv Xoyov Xoyov drt. p v xov

: p v 16 avraQxrjv b o » b o | > | |
o> |

17 yriQla b, yeipca o |
fifj >bo |
18 xe%p. : xal %priO&a> a |
19 fiijds : firj a |

20 dipifievog b o |
6tS(o(itva o |
21 xal xwv > b o p |
23 opcpavoig •
xolg
opifi. b o I
24 ).oyioxr)v b o

peditent offerendis primitiis, oblationibus ac reliquis id genus.

 94 DIDASCALIA II, 25, 3—7 (s).

commisit. 3. Dispertite igitur et omnibus indigentibus date; sed

vos quoque nutrimini et vivite ex eis, quae ecclesiae conferuntur,
nee vero ea soli consumentes, sed cum egentibus communicantes,
ut sine offensa apud Deum sitis. Deus enim episcopos vituperat,
5 qui ex avaritia et soli utuntur rebus ecclesiae collatis nee com-
municant cum pauperibus, et dicit sic: Lac comeditis et lanis
operimini. 4. Namque episcopos nutriri oportet rebus ecclesiae
collatis, nee vero eas consumere. Scriptum est enim : Non ligabis
os bovi trituranti. 5. Quemadmodum igitur bos in area laborans
10 sine capistro edit, nee vero omnia consumit, ita et vos laborantes
in area, id est in ecclesia Dei, de ecclesia nutrimini, quemadmodum
et levitae in tabernaculo testimonii ministrantes, quod erat omni
ex parte figura ecclesiae; nam hoc etiam ex eius nomine apparet;
tabernaculum enim testimonii ecclesiam praemonstrat. 6. Levitae
20 ergo in eo ministrantes ex eis, quae ab omni populo offerenda
Deo donabantur, muneribus et portionibus et primitiis et decimis
et sacrificiis et oblationibus et holocaustis, sine impedimento
nutriebantur, ipsi eorumque uxores et filii ac filiae. Cum eorum
opus esset ministerium tabernaculi solum, propterea terra inter
25 filios Israel sortita eis non obtigit, quia collationes populi erant sors
Levi et tribus eius. 7. Et vos igitur hodie, episcopi, populo vestro
estis sacerdotes et levitae, ministrantes tabernaculo Dei, sanctae
catholicae ecclesiae, et adstantes semper coram Domino Deo
6 Ezech. 34, 3. — 8 Deut. 25, 4; I Cor. 9, 9. — 25 Num. 18, 20.

XXV, 5. ex eius nomine etc.] Ety- nantem voci syriacae ecclesiam desig-
mologia obscura est ; versio Didascaliae nanti similem esse,
syriaca et Constitutiones non plane * » *

inter se consentiunt, hae autem textum 7. Xoyixdg x. dvai/xdxzovg &vaiag]

Didascaliae hie fidelius vel accuratius Eadem interpolata sunt VI, 23, 2. Si-
tradere videntur quam ilia. Itaque si militer in Testam. XII patriarcharum
Constitutiones sequimur, auctor voces III, 3 legimus: tcqoocp&qovol 6i xvgta)
oxtjvtj et exxkrjoia alteram alteri pro- oafif/vevwdiag Xoyixrjv xal dval/iax-
pinquas habere videtur; dicit enim, xov Proxime ad locum
it(/o<s<pOQttv.

etiam ex nomine tabernaculum prae- accedit Eusebius Demonstr. evang. I,

monstratum fuisse testimonium eccle- 10, 29 commemorans ret ae/iva trj?

siae. Nestle (Zeitscbrift fiir neutestam. Xqlgxov zQanetfls &vfxaza, Si iuv

IVissenschaft 1901 p. 263) vocem fiag- xaXhs^ovvzeg zag dvai/xovg xal Xo-
zvqlov urgens cogitat de martyrum yixag avzqi zs n^oatjvslg Qvolag Sia
ecclesiis, sed etiam denotat, vocem he- navzbg filov zip inl ndvzwv tcqoo-
braicam tabernaculum testimonii desig- (psguv 9-eio dia xov ndvzwv dvwzdxov
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 25, 3—7. 95

avxcp xavx?jv xi\v olxovofiiav. 3. jtddi 6s xolg 6eofiivoig fierce

6ixatoOvvrjg emfiegit,ovxeg, xal vfielg avxol xgcofievoi ex xmv

xvgiaxcov, dXXd fir/ jtagaxgcofievoi, eOd-iovxeg e§ avxcov, dXXd fir]

xaxEOthiovzeg avxa fiovoi, xoivojvovvxsg 6'e xolg %gy£ov6iv, djtgbo-

xoztoi d-em yiveO&E' eav yag fiovoi avxa dvaXoiorjxe, ovEidiad-rj- 5
aeo-d-e naga &eov Xeyovxog cog ngbg ajiXrJ6xovq xal fiovocpdyovg'
„Tb ydXa xaxeod-lexe xal-xd egia xegifiaXXeOd-e", xal ev aXXoig'
„Mr) oixrjdExe fiovoi em xijg yrjg"; 61b xal ev xcp Nbficp ngoo-
xexaxxai vfilv ,,'AyajtrjOeig xbv jiXrjGiov aov cog Geavrbv" . 4. xal
xavxa Xtyofisv, ovx iva fir fiexaXafi$dvr]xe vfimv xcov oiovcov, 10

yeyganxai ydg' „Ov (pifioiGeig fiovv dXocovza", dXX' 'iva fiefiexgrj-

fievcaq fiexa 6ixaioCvvrjg. 5. bv xgojtov ovv 6 fiovg, egya^bfisvog

ev xT\ aXco dxrjficoxog, eOd-iei (lev, dXX ov xb xav xaxsOd-iei,

ovxcog xal vfielg, egya^bfievoi elg xr\v aXat, xovx edxiv elg xfjv

exxXrjOiav xov d-eov, ex xfjg exxXrjOiag eod-iexe, bv xgojtov xal 01 16

Xevlzai 01 Xeixovgyovvxsg x% axrjvfj xov fiagxvglov, rjxig r\v xvnog
xrjg exxXrjOiag xaxd ndvxa, Jtgodexi 6e xal ex xov ovbfiaxog
fiagxvgiov xrjg exxXrjdiag fj Cxrjvrj jtgocoglC,Exo. 6. svxavd-a yovv
ol Xevlxai xf] axrjvfj jtgoae6gevovxeg ex xcov elg xr\v ngooqiogdv

xov Q-eov didofievcov vjcb Jiavxbg xov Xaov dcogcov xal dcpaigs- 20

fidxeov xal djiag%oZv xal 6exaxcov xal ftvOicov xal xgooqiogcov

fiexelxov dxcoXvxcog, avxol xal at yvvaixeg avxcov xal ol viol xal
at frvyaxegeg avxcov eneidrj 6e xb sgyov avxcov r/v Xeixovgyla xfjg

oxrjvfjg, 61a xovxo ovx eXaftov ev xotg vlolg

xXrjgododiav yr\g

elo<pogal xov Xaov xXrjgododia xov Aevl xal 25

'IogarjX, bxi al
xXrjgovofiia xijg cfwXr\g avxov. 7. vfielg ovv 6rjfisgov, co ejtloxojioi,

eOxe xcp Xaco ificov legelc, Xevlxai, ol Xsixovgyovvxeg xfj lega

Oxrivfj, xfj dyicc xafroXixfi sxxXrjOia,

xal nageOxcoxeq xm &v6ia-

Oxrjgiqj xvgiov xov &eov rificov xal oigoadyovtEg

avxcp T«g Xoyixdg

7 Ezech. 34, 3. — 8 Ies. 5, 8. — 9 Lev. 19, 18. — 11 Deut. 25, 4;

I Cor. 9, 9. — 24 Num. 18, 20.

2/3 ix xwv b o 3 s'£ avrwv >pv, <'£

— nugaxQ. xazea». > |
—
> b o 5 »sov b o v
!
yap b o tavxa b o 7 io&lere pv|8
I
>
oixnasxe |
|

a ; -atjTe b o p v 8/9 ngoayeyQanxai b o 9 wlv p v havxbv o p v | | |

10 xovxo o p v 12 tpya'Qofievog (+ fiexa Sixaioavvrj? o) 6 fiovc b o_ |

> b o 18 ovv
I

14 sk -xv* «l<° > b 14 15 iv z7l &***-n<> l <* b o

' !
15 ^«i I

>a > a b o 23 at
I

b o 19 ol xal a |
22 avxol xal avxol b o at
. | |
01 |

>a b xb >b o I
avxotg b o 26 xl^ovotila
|
-Soala b o
fa + n ° P I
: |

aylas xal xa&oXtxiji txx). n ola? b o 29 xw xw 9m

I

b o
uvxwv a I
28 xfji |
 % DIDASCALIA II, 25, 8—12 (s).

nostro; vos igitur populo vestro estis sacerdotes et prophetae et

principes et duces et reges et mediatores Dei ac fidelium eius,
et acceptores verbi ac praecones idque evangelizantes et gnari
scripturarum et promissionum Dei et testes voluntatis eius, qui

5 omnium peccata portatis et de omnibus rationem reddetis, qui

audistis, quam acerbe vobis minetur verbum, si neglexeritis nee

praedicaveritis voluntatem Dei, quibus est periculum perniciei

acerbum, si neglexeritis populum vestrum; quibus a Deo promissa

est multa merces, quae non aufertur neque eripitur vobis, et decus
10 inenarrabile in gloria magna, si pulchre ministraveritis tabernaculo
Dei, ecclesiae catholicae eius. 8. Sicut igitur suscepistis onus
omnium, ita etiam ministerium victus ac vestitus aliarumque rerum
necessariarum ab omnibus, qui apud vos sunt, vos accipere decet.
Et similiter ex donis a populo vobis subiecto datis nutrite dia-

15 conos et viduas et pupillos et egentes et peregrinos; namque

decet te, episcope, tanquam dispensatorem fidelem curam sustinere
omnium. Quemadmodum enim peccata portas omnium tibi sub-
iectorum, ita maiorem laudem omnibus accipies a Deo. 9. Nam
imitator Christi es, et sicut ipse peccata omnium nostrum tulit,

20 ita te quoque peccata omnium tibi subiectorum ferre oportet.

10. Dictum est enim de salvatore nostro in Iesaia sic: Vidimus
eum non habentem speciem neque decus, sed species eius erat sine
gloria et minor quam filiorum hominum. Homo plagarum erat et
sciebat ferre infirmitatem ; quia vultus eius mutatus erat, despicie-
25 batur nee reputatus est in oculis nostris. Ipse autem tulit peccata
nostra et ingemebat propter nos, et nos eum putavimus percussum et

doloribus affectum et humilitatum, et ipse afflictus erat propter peccata

nostra et attritus propter iniquitates nostras, et plagis ipsius omnes
sanati sumus. 11. Et iterum dicit: Ipse peccata multorum tulit, et

30 propter iniquitatem eorum traditus est. Et in David et in omnibus

Prophetis et in Evangelio quoque salvator noster pro peccatis
nostris rogat, cum ipse sine peccatis fuerit. 12. Sicut ergo vos

16 Luc. 12, 42. — 19 I Petr. 2, 24. — 21 Ies. 53, 2—6. — 29 Ies.

53, 12. — 32 Ies. 53, 9; I Petr. 2, 22.

aQzicpewt; avtov 6sdiddyfis9a. Cf. In Ps. 92, 16 Migne PG 23, 1096; Li-
etiam Eus. Dem. ev. I, 6, 50; De laud. turgia Chrysost. ed. Hammond p. in.
Const, c. 16, 9 p. 253 ed. Heikel 1902; — fxiydlov ap/ifpeo?] Sic secundum
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 25, 8—12. 97

xal avai/idxrovg 9-vOiag did „7tj6ov rov (ityaXov dgxisgscog"'

v/islg rolg ev vfilv Xalxolg ears Jigoyrjxai, agxovrsg xal rjyovfisvoi
xal fiaOtXelc, iieotrai d-sov xal rcov niGrmv avrov, ol doxElg
ol

rov Xoyov xal dyysXrfjgEg, ol yvdJGrai xmv ygacpmv xal <p&6yyoi

xov &eov xal /idgrvgsg rov d-sXq/iarog avrov, ol jcdvrcov rag 5
afiaotiag fta6rd£,ovreg xal jcsgl xdvrcov djtoXoyovfisvoi' olg, cog

r]xov6axe, efifigifrdig b Xoyog djteiXsl, hav xgviprjxe eg dvd-gco-

jtoov „rr/v rrjg yvcodscog xkstda"' olg xlvdvvog bXe&giog, lav /it]

diayy£iXr]TE xb d-sXrj/xa avrov rop vq>' v/xag Xaop' olg naga d-eov
ui6&bg
t
atyEvdrig xal xXeog dvexditfyrjrov hv dog;;, xaXmg Xsirovgyi]- 10
<>aoiv xxi Gxrjvfj xfj ayia. 8. dbg ydg xb ffdgog v/isrsgov, ovxcog
xal rag diaxovlag xoov xgocpmv xal xdg aXXag XQ £ ^ a ? v/islg xag-
Jiovod-E. 9. fii/iijxal ydg eoxe XgiOxov xov xvgiov, xal cog ,,avxbg"
jtdvxcov ,,rj(ioov xdg dfiagxiag dvrjvsyxsv" ejiI xb £,vXov, Oxavgco-
fte'ig b dfiojfiog vneg xmv xoXaCecog aS,ia>v, ovxcog xal ifiag rov 15

Xaov rag afiagrlag egidioJioieW&ai %gr\. io. slgqrai ydg nsgl rov
oatxrjgog ev 'Hoata, oxi „ovxog xdg auagrlag r^ioov yegei xal jcegl
ijficov odvvdrai". n. xal jidXiv „Avrbg auagrlag jcoXXcov
dvrjVEyxEV xal did rag avopiag avrcov xagedo&rj" . 12. ooOJtsg

1 Hebr. 4, 14. — 8 Luc. 11, 52. — 14 I Petr. 2, 24. — 17 Ies. S3, 4- —

18 Ies. 53, 12.

1 'Itjoov +
yy b o 3 xal z. n. avrov
I
b o 4 dyyklzwoeg o 6 xal oiq > | \
. .

> b I
7 yxovoate +
thus b o xpvipst b 7/8 eg dv&. av9-Qomov b o
| |
:
|

8 zXtlda + xal yvwoiv b o xivdvvog + insoyszac b |

9 diaazrjlrjzai o |
|

9edi o I
13 cog avztiig waavzwg b a, 14 zm l-vka) b o 15 dfivbg o p
|
|
[

aqlwv + iSvOionSL zbv nga b o rjfisig b 15/16 zug dfi. rov Xaov b o
\ | |

17 ovzox; rjpmv zdg apt. b 18 avzbq — nolloiv |

b avzbg rag a/i. zwv n. :

b o avzwv : tj/jkuv p v A

Hebr. 4, 14 Constitutiones Christum mozwv] Similiter II, 26, 4; 35, 3;

insuper appellant V, 6, 7; VII, 38, 3; Origenes In Levit. hom. II; Basilius

Similiter Clemens M. Constitut. monast. c. 22; Hiero-

47, 2; VIII, 46,4.
Alex. Protrept. c. 12, 102; Strom. II, nymus Ep. 64 c. 5; In Malach. 2, 5— 7;
21, 1 34; Origenes Contra CelsumV, 4; Gregor. Naz. Ep. 79; Chrysostomus
Eusebius Demonstr. evang. IV, 16, 53; De incomprehensibili Dei natura hom.
17, 13; De kudibus Constant, c. 1. 3; II, 2 (de Zacharia); Isidorus Pelus. Ep.

Cyrillus Hieros. Catech. I, 6. Didas- III, 20; Anastasius Sinaita De s. synaxi

calia semel, sc. II, 26, 1, de pontifice (PG89.835); EpiscopiAegypt.et clerus

Christo loquitur. — /teaizai &eov xal Alex, apud Evagrium H. E. II, 9, 16.
"
Funk, Didasc. et Constit. ap. I.
 98 DIDASCALIA II, 25, 13—20 (S).

exemplar habetis Christum, ita et vos exemplar estote populi

vobis subiecti, et sicut ipse peccata tulit, ita et vos peccata populi
ferte. Ne putetis facile ac leve onus esse episcopatum. 13. Propterea
ergo, sicut accepistis onus omnium, ita fructus, quos accipietis a
5 populo universo, vobis res sunto, quas necessarias habetis, et bene
nutrite indigentes, quippe qui ei rationem reddetis, qui petit, qui
non errat neque evitandus est. 14. Nam sicut loco episcopatus
deservitis, ita decet vos loco episcopatus nutriri, ut sacerdotes et
levitas et ministros ministrantes coram Deo, quemadmodum in
30 libro Numerorum scriptum est: Dominus ad Aaron
15. Locutus est
et dixit: tu et filii tui et domus patris tui suscipietis peccata san-
ctuarii, et tu et filii tui suscipietis peccata sacerdotii vestri. 16. Et
fratres tuos, filios patris tui, tribum Levi, same tecum, et sint praesto
tibi et ministrent tibi, et tu et filii tui tecum ministretis ante hoc
15 tabernaculum testimonii; ad vasa autem sanciuarii el ad altare
levitae non accedent, ne moriantur, ipsi et vos; sed tibi praesto erimt,
et custodient custodias tabernaculi testimonii iuxta omne ministerium
tabernaculi. Et alienigena non accedet ad te. 17. Et custodite

custodias sanctuarii et custodias altaris, et non erit indignatio in

20 fiUos Israel. Et ecce, accepi fratres vestros levitas de medio filiorum

Israel; dono dati sunt Domino, ut ministrent ministerium tabernaculi
testimonii. 18. Et tu et filii tui tecum servate sacerdotium vestrum
iuxta omne ministerium altaris et quod intra velum est, et ministrate
ministerium vestrum tanquam donum sacerdotio vestro datum, et

25 alienigena, qui accesserit, morietur. 19. Locutusque est Dominus ad

Aaron et dixit: ecce dedi vobis custodias primitiarum omnium eorum,
quae mihi a filiis Israel sanctificata sunt; tibi tradidi ea pro officio

et filiis tuts post te lege aeterna. Et hoc vobis erit ex omnibus

Sanctis sanctificatis, ex fructibus et oblationibus et omnibus sacrificiis
30 eorum, et ex omnibus delictis et omnibus peccatis eorum, quae retri-

buunt mihi ex sanctificatis, tibi erit et filiis tuis. In domo sanctuarii

comedetis ea; quidquid sexus est masculini, comedetis ea, tu et filii

tui; sancta erunt tibi. 20. Haec tibi erunt primitiae donorum eorum
ex omnibus portionibus filiorum Israel. Tibi ea dedi et filiis tuis et
35 filiabus tuis tecum lege aeterna. Quisquis mundus est in domo tua,
vescetur eis. Omnes primitiae olei et omnes primitiae vini et pri-

mitiae frumenti, quascunque Domino dabunt, tuae erunt: quisquis

mundus est in domo tua, vescetur eis. Et omne quod ex voto
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 25, 13—16. 99

ovv ifislg dxojioi sOrs, ovrcog xai axojcbv sxere xov XgiOroV cbg
ovv avrbg ndvrmv v/icov, ovroog xai ifiilg roov vq> vfiag Xa'ixcov.
(it) ydg vofii^tre, on tvxsgeg rj hla<pgbv (pogriov eOrlv rj EJti6xonrj.
13. XQV ovv cog xb (idgog cpegere, ovrcog xai rcov xagjtcov jcgoo-
>

rovg fisrakafifidvsiv xai rolg dsofievoig fiexadidovai, cog koyov 5

ixplgovxag xqo dnagaXoyiCxoog vfiag fieXXovxi XoyiOxsveiv. 14. del

ydg rovg xfj exxXr/ala xgoOsdgevovxag ex xf/g sxxXrjdag diaxgi<pe-
Od-ai, are isgtlg, Xevixag, xgo&dgovg, Xeixovgyovg frsov, xad-cog kv
fiifiXoo xoov Hgi&fioov yiygaxrai xsgl rcov legsoov 15. „Eal elnev
xvgiog jtgbg 'Aagoov ov xai 01 viol Gov xai 6 olxog jiargiag Gov 10

XrfipeOd-e rag dfiagxiag rcov ayioov, rfjg Isgarsiag vftoov. 16. Idov
diSooxa vfilv rf/v diarrjgrjOiv rcov djtagxoov and itdvroov rcov

3 Mt. 11, 30. — 9 Num. 18, 1. — 11 Num. 18, 8 — 10.

1 axoTtol : iniaxonoi b o |
xai >p v |
inlaxonov b o |
2 rj/xwv b o |

xai > p v i<p o xoa/iixwv b o

I
3 vo/jiar/xac b, vo/u£e a 4/5 xai xwv
I
| |

x. 71Q. xaQTtovq (-nov o) tcqwxov b o 6 v<ps%ovxaq

: -xsg a p v, -xai b |
:
|

fiblXtiv b o 7/8 xpe<peo»ai o

I
8 o'ks b 7tQoasd(>ov? b 9 ftlftXai
|
x§ jS. | |
:

b o 9/10 xai
I
—
'Aapdiv (fiapav o) b 10 naxgiaq a p v xov 7iatQO? > |
:

b o D I
12 xr\v diax. vfj.lv b o |
and n. xwv > b o

3 Mt. 11, 30. — 10 Num. 18, 1 — 32.

 100 DIDASCALIA II, 25, 21—25 (S).

reddiderint filii Israel, tuum erit. 21. Et omne, quod vulvam aperit

cunctae carnis, quidquid Domino offerunt ab hominibus usque ad

pecora, tuum erit. hominum redimenda sunt,
Primogenita autem
atque primogenita pecorum, quae non munda sunt ad offerendum,
5 eorumque redemptio est post unum mensem et ultra; redimes ea quin-
que siclis ponder e sanctuarii, id est viginti siclis argenti. Primogenita
vero bourn et primogenita ovium et caprarum non redimes: sancti-

ficata sunt; sanguinem eorum effundes ante altare, et adipes offeres

in Domino; et caro eorum

odor em suavitatis tibi munda erit, et

10 pectusculum consecratum et annus dexter tua erunt. 22. Omnes

portiones sanctuarii, quas offerunt filii Israel Domino, tibi dedi et

filiis tuis et filiabus tuis tecum lege aetema; et pactum in aeternum

erit coram Domino, tibi et semini tuo post te. 23. Locutusque est

Dominus ad Aaron et dixit: in terra eorum non hereditabis, et pars

15 non erit tibi inter eos, quia ego pars et hereditas tua in medio fili-

orum Israel. Et filiis Levi ecce dedi omnes decimas filiorum Israel
in hereditatem pro ministerio eorum, quod ministrant in tabernaculo
testimonii. Et non accedent ultra filii Israel ad tabernaculum testi-

monii, ne committant peccatum mortiferum; Levitae autem ipsi mini-

20 strabunt ministerium tabernaculi testimonii, et ipsi portabunt peccata
eorum lege aetema in generationibus suis. Et in medio filiorum
Israel non hereditabunt her edit ationes, quia decimas filiorum Israel,

quascunque obtulerint Domino, dedi Levitis in hereditatem. Propterea

dixi eis: in medio filiorum Israel non hereditabunt hereditatem.
23 24. Et locutus est Dominus ad Mosem ac dixit ei: loquere ad Levitas
et dices eis: si acceperitis a filiis Israel decimas, quas ab eis vobis
dedi in hereditatem, offeretis et vos ex eis oblationem Domino, decimam
ex decimis, et reputabitur vobis tanquam oblatio vestra sicut frumentum
dc area et sicut oblatio de torculari. Ita et vos offeretis oblationem
30 Domino ex omnibus decimis vestris, quas accipietis ab omnibus filiis

Israel; et dabitis ex eis oblationem Domino, Aaron sacerdoti. Ex om-

nibus donis vestris offeretis oblationem Domino, ex primitiis, quae ipsi

ex eis sanctificata sunt. 25. Et dices ad eos: si primitias eius obtu-

leritis ab eis, reputabitur Levitis quasi fructus de area et fructus de
35 torculari. Et comedetis eas in omni loco, vos et homines domuum vestra-
rum, quia haec merces vobis erit pro ministerio vestro in tabernaculo
testimonii. Et propter hoc non peccatum capietis, si ex eis obtuleritis

primitias eius. Et sancta filiorum Israel non polluetis, ne moriamini.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 25, 17. 101

7]yia6fih>cov fioi jtaod xmv vlmv 'IagarjX- aol dedmxa avxd slq
yigaq xal xolq vlolq aov fisxa at, vofiLfiov almvtov xal xovxo
haxai vy.lv and xmv fjyiaa/ievmv, hx xmv xaqnmydxmv xal
ano xmv dmgmv xal ajcb jtdvxmv xmv {hvGiaiv xal cuto xdatjq
JcXrjMielsiaq xal jcsgl dfiagxtmv, xal oOa dxodiddaoiv fioi dutb 5
ndvxmv xmv dylmv, aol 'eOxai xal xolq vlolq aov Iv xm dyim
(pdyeo&s avxd". „Udaa dnagxfi sXaiov xal
17. xal (isx oXlya -

olvov xal aixov, oaa dv dmaiv xvgim, aol dedmxa avxd, xal xd
jigmxoyevvrffiaxa Jidvxa aoi dedmxa, xal aol egel xdv dvd&efia'
nav ngmxoxoxov avd-omnov xal xxrjvovq xa&agov xal dxa&dgxov 10
xal &voiaq xal Oxtj&vviov xal figayniovoq de^iov xolq cegevaiv
JiQOOavrjxn xal xolq Xoinolq xolq Jtagafiivovaiv avxolq Xevixaiq"

Num. 18, 12—21.

1 nagd zaiv : ngmv b o |

vtdjv : iv o |
aoi : av b o, item infra |

2 xsigag b |
fierce as >b
3 eaxw p v 4 ndvxwv | p v 5 dnodidoaoiv a
|
> |
:

anoSiSioaiv b o p v 6 r«Jv b o | >

7 <pdysod-ai b p v 8 didmaiv b
| | |

avxm b 9 aol ipsl p v avvegge 1 a, iostg b o dvd9r]tiu p v 10 nav

|
: p v | | > |

11 OTTj&rjViov a 12 ngoaavrjxei
|
2
-tjxeiv a p v boa
xolq XoinoTq b o : | > j

avxolg : xolg b o

16. navxwv zwv 9-vaiwv] Cum vo- (p v) omittere. LXX pro &votwv
cem ndvzwv hoc loco non solum tres habent &vaiaa/jtdxwv (Num. 18, 9).

codices graeci (a b o) exhibeant, sed Constitutor Didascaliam aut huius

etiam Syrus interpres testetur, nolui auctor.S. Scripturam false transcrip-
eam cum codicibus duobus reliquis sisse videtur.
 102 DIDASCALIA II, 26, 1—3 (SL).

XXVI. Audite ergo etiam vos, laid, electa Dei ecclesia. Nam
et prior populus ecclesia vocabatur; vos autem estis I* catholica
sacrosancta ecclesia, regale sacerdotium, multitudo sancta, plebs
adoptata, ecclesia magna, sponsa exornata Domino Deo. Quae
5 primum dicta sunt, tu nunc audi: delibationes et decimae (et)
primitiae sunt principi sacerdotum Christo et ministris eius, de-
cimae salutaris, initium (n)om(i)nis decima. 2. Audi tu, sacra
et catholica ecclesia, quae decern plagas aufugisti et decern verba
accepisti et legem didicisti et fidem tenuisti, quae decimam cogno-
10 visti et in iota credidisti in initio nominis, et in perfectione gloriae
eius confirmata es: quae tunc erant sacrificia, modo sunt orationes
et precationes et gratiarum actiones ;
quae tunc fuerunt primitiae
et decimae et delibationes et dona, nunc sunt prosphorae, quae
per episcopos offeruntur Domino Deo in remissionem pecca-
15 torum. 3. Isti enim primi sacerdotes vestri; qui tunc erant (sacer-
dotes et) levitae, modo sunt diaconi, presbyteri, viduae et orphani.

3 I Petr. 2, 9. — 4 Apoc. 21, 2. — 8 Exod. 9, 14. — Exod. 34, 28;

Deut. 4, 13.

3 sacrosancta : sancta et perfecta S [

5 <et> S C |
7 nominis S C 1 audi tu
cf. S C : audite L |
7/8 sacra et : Dei S [
9/10 decimam cognovisti et >S )

10 perfectione gloriae S C : finem in gloriam L | 14/15 in remissionem pecca-

torum > S C |
15/16 sacerdotes et S cf. C |
16 diaconi presbyteri : .^o S

XXVI, 1 . et primitiae] Cum particula xioacq dotpaXiQoftevt], "vet firj Xd&y

xal vel et facile excidere potuerit cum- rj/xaq xb tioxa, rj dsxdq, xb tcqioxov
que subinde v. 2 primitiae et decimae axotxslov xov '[tjoov SvoLtaxoq.
coniungantur, Syrus lectionem rectam * * *

servare videtur. Textui autem Latini XXVI. Etq xivoq xxmov xal dt-iav
favet, quod lusum verborum exhibet, i'xaaxoq xcuv iv xcp xXrjQco xsxaxxai
dicens, oblationes et decimas primi- napa &scji. Ad cuius formam et digni-

tias (anapxaq) esse attribuendas tatem unusquisque de clero ordinatus

principi sacerdotum (dp^if^ft). — sit a Deo.
initium nominis decima] sc. decima 3. Animadverte, quos ordines hie
littera xb (coxa, quo incipit nomen Didascalia enumeret, quos Constituti-
Iesu, vel ri dexdq, quam vocem Con- ones adiciant. Didascalia vero infra
stitutor v. 2 exhibet quamque Latinus etiam lectoris et subdiaconi mentionem
ibi decima vertit. Auctor ergo legem facit. Cf. II, 28, 5; 34, 3. Episcopum iam
decimarum ex nomine Iesu confirmat. Ignatius Smyrn. 8, 1 ; Trail. 3, 1 cum
Epiphanius H. 8 c. 5 scribit: Kal r/v Deo patre, diaconos cum Iesu Christo,
ixiX (naga xolq 'Iovdai'viq) dnodexd- presbyteros cum apostolis comparat.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 26, 1—3. 103

XXVI. 'Axovaaxa xavxa xal vfitig, ol Xaixo't, r) exXexxt) ex-

xXrjOia xov #eov xal yag 6 Xabg ngoxsgov „&eov Xabg xal e&vog
^yiQ"" covof/d&ro, xal v//elg ovv eoxe ayia xov &eov Isgd sx-
xXtjala „djcoy£yga(i(/£v>] sv ovgavm PaoLXsiov IsgdxEVfta, s&voc
,

aytov, Xabg dg nsgutoitjOiv, vvficprj XExaXXmniGnEvrf' xvglm rep 5

&E(»- axxXrjOia /jEydXt], ExxXtjOia niOxif a xqoxeqov eqqe&tj, vvv
h'coxi^ov mpaiQi(iaxa xal dexdxai xal dnagxalxco dgxtsgEl XgtaxqJ
xal xolg Xtixovgyovdiv avxm, dsxdzai Oeazrjgiov, dgxrj bvdfiaxog
'h/oov. 2. axovE, isga xafroXixrj ExxXrjOta, r) xijv dExdjtXrjyov
ExjaifEvyvZa xal xi v dsxdXoyov EiXrj(pvla xal xov vbfiov (lE/iaQ-r)- 10
t

xvla xal xrjv niGxiv xsxgaxrjxvZa xal sril xov xvgtov 'IrjOovv
MEMGXEvxvla xal xr)v dexdda syvmxvla xal km xb Icoxa, oxsg
EOxlv dgxrj ovdfiaxog 'IrjOov nsmOxEvxvla xal xb ovo/ia avxov
,

EJtovofia^ofiEvt] xal km xfj xeXeco3Gei xfjg 66§rjg avxov kaxrjgiyfikvr/ •

al xoxt frvoiai vvv £v%al xal dsiqOtig xal sv%agi6xlai, at xoxe 15

djcagxal xal dExaxai xal dtpatgs/taxa xal dojga vvv ngoaipogal
at did xmv halcov kmaxojimv jcgoGtpsgonEvai xvglm x<5 d-Em did
'IrjOov XgiOxov xov vjeig avxmv djio&avovxog. 3. ovxoi yag
eIoiv vfiwv ol dgxugElg' ol 6s IsgEig vfimv ol jtgsGfivxEgoi, xal
01 Xsvlxai i(imv ol vvv didxovoi xal ol dvayivwoxovxsg ifiZv xal 20
ol mdol xal ol jtvXmgoi, al didxovoi vfimv xal al XW M xc& <*'

2 Exod. 19, 5. 6. — 4 Hebr. 12, 23. — I Petr. 2, 9. — 5 Apoc. 21, 2.

'9 Exod. 9, 14. - 10 Exod. 34, 28; Deut. 4, 13.

1 dxovexe a i
3 xov 9-cov : post ixxkrjoia p v, > b o |
6 /xey. ixxl.
Z> o ixxXtjoia sec a b ixXtxxr\ : p v |
ege&i] b o, ip^&rj p v |
7 xal sec

p v A S a L >
xal dnagxal I
> b o |
8 dsxdzaig b, -teg o | 8/9 dpxv
ov. 'IrjOov >bo|9i$>bo|10 nspupviu o, -v'ix b |
xal x. 6. ell. >o
—
[

11 xvgtov b o p : >av I
12/13 xal xtjv d. nsTiiaxevxvTa > a | 12 oneo
3> b o I
14 ovofjiaCfttxivri b o p inl | + xrj 60^1] xal b o |
ioztjp. : sneoTrj-
Qtyiiivt) xal Xafinovaa b o 15 at pr
| >b o |
vvv + dh b o | svx*l x - dtrfotjg o |

10/16 xal d. — cmap/al >b j

15 at > o | 16/17 ngooyooal al : dh tiqoo-
<piQ£xu.i b o 19 iloiv
j
v/uaiv iv p v siaiv b|
eloiv >
lepeZg v/xdiv o |
— > [

ol dh — nQEO^vxtQOi > b |
20 Xaixai o xal sec b o 21 v/xuiv v/iiv o
| > j
:

Diaconi autem cum Iesu Christo prop- vit. Anomoeus in Ps.-Athanasii Dialog,

terea comparari videntur, quod epi- de s. Trinitate I c. 27 episcopum,

scopo eos aeque oboedire ac ministrare presbyterum, diaconum comparat cum
oportet, ac salvator Deo patri oboedi- patre et filio et spiritu sancto.
 104 DIDASCALIA II, 26, 4—8 (l).

4. Primus vero sacerdos vobis e[s]t levita episcopus: hie est, qui
verbum vobis ministrat et mediator vester est; hie est magister et
post Deum per aquam regenerans pater vester; (hie princeps et dux
vester), hie est rex vester potens; hie loco Dei regnans sicuti

5 Deus honoretur a vobis, quoniam episcopus in typum Dei prae-

sidet vobis. 5. Diaconus autem in typum Christi adstat; ergo
diligatur a vobis. 6. Diaconissa vero in typum sancti spiritus hono-

retur a vobis. 7. Presbyteri etiam in typum apostolorum spectentur

a vobis. 8. Viduae et orphani in typum altaris putentur autem
10 a vobis.

3 Ioann. 3, 5.

1 et S I
3/4 hie pr. et dux vester S C |
4 hie est rex v. potens : hoc
loco S C, ante hie est magister L |
loco . . regnans S : locum . . sequens L,
seu interpres pro aQ%wv legit dxoXov&aiv seu librarius pro regnans scripsit

sequens \
Dei : omnipotentis S 5 Dei -4- omnipotentis S
|

xov A. b o 3 yvmaemq
2 Xoyov ntaxecuq b o 4 ovxwq b o, item
: | + |

deinceps $eov xbv 9. b o

|
5 61 6 61 b o r)/xa<; b
: 7 v/tajv &sbq |
: | |
:

<£v b xbv 9sbv b o 8 xovxov o 9 avxov p v avttav b o,

I
|
a 10 &sov<; |
: > |

a p v cf. B : +
tov Xuov b, x. X. aov o yap f/hv ovv b o 11 iiii S-eov |
: |

4. primus sacerdos et levita] Haec dum autem est, Hippolytum teste Hie-
verba Constitutorem offendisse viden- ronymo, Epist. 36 ad Dam. c. 16,
tur, quippe qui de primo sacerdote scripsisse: Isaac portat imaginem Dei
tantum loquatur, sed intellegi possunt; patris, Rebecca spiritus sancti.
episcopi revera ambo munera sunt, 8. Viduae et orphani cum altari com-
quae olim primi sacerdotis et levitarum parantur, quia donis sustentabantur,
erant; modo horum munus magna ex quae fideles in altari ponebant. Cf.
parte per diaconos exercet. Supra v. 3 infra III, 6, 3; 14, 2; IV, 3, 3. Ps.-Ign.
levitae sane cum diaconis comparantur; Tars. 9, 1. Viduas iam Polycarpus
infra v. 5 vero diaconus minister epi- Phil. 4, 3 altare Dei appellavit. Ter-
scopi designatur, non proprium munus tullianus Ad uxorem I c. 7 scribit:

habens, sed ea faciens, quae ab epi- Viduam allegi in ordinem nisi univiram
scopo ipsi committuntur. non concedit (apostolus); aram -enim
* * * Dei mundam proponi oportet; et sub-

4. sniyeioq £««;] Sic Constitutor inde de sacerdotio viduitatis loquitur,

episcopum appellat, cum Didascalia Methodius Sympos. V c. 8 viduas cum
dicat, episcopum locum Dei obtinere Iudaeorum aeneo comparat,
altari in
ac Dei instar honorandum esse. quo offerantur vituli et decimae et

6. Similitudo inter diaconissam et oblatae Domini sacri-

voluntariae in
spiritum sanctum, quam statuit Didas- ficium cedentes, virgines autem cum
calia, Constitutionibus repetitur; alias altari aureo. Ps.-Hieronymus, Ep. de
non inveniri videtur. Commemoran- septem ordinibus ecclesiae c. 5 (PL
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 26, 4—8. 105

Jtag&s voi xal ol 6g<pavol ifimv. 4. 6 6e xovxmv jtdvxmv dvoa-

rsgoq 6 ciQXisQEvg eouv, (XXVI) 6 enlaxonoq. ovxoq Xoyov 61a-
xovoq, yvojosmq <pvXa§, /isaixtjq »eov xal iificov sv xalq ngbq
a vxov XaxgEiaiq- ovroq didaOxaXoq EV6s{JEiaq ovroq /isra &sbv ,

narrjQ v/imv, ,,61 vdaroq xal nvtvfiaroq dvaysvvrjoaq" vfiaq slq 5

vlo&eoiair ovroq ag^cov xal r)yovfievoq ificov, ovroq v/imv fiaOilevq
seed ovroq vfiSv imysioq d-Eoq fiexd &eov, oq 6<ptiXet
dvvdoxijq,
rfjq jcag
vfimv xi/ifjq dnoXavEiv. jrsgl ydg xovxov xal x<a v bfioimv
avxov 6 fobq sXiyev ,/Eycb sing- &tol tore xal viol vipiarov
x avrtq", xat „6sovq ov xaxoloyrfitiq" 6 ydg kmoxoutoq jtqo- 10
xa&E&o&m v/imv cbq &sov dt-ia rsrifiTj/iEvoq, xgarel rov xXr/gov tj

xal x ov Xaov jtavrbq agxEi. 5. 6 ds didxovoq xovxm nagiOxd-

0&a> oq XgiGxbq xm jiaxgl, xal XEixovgysixco avrcp sv Jtdoiv
afiEfiJtxcog, cbq o XgiOxoq, cap eavr'ov noicov ov dev, xa doeOrcc
Jtoisl rm jcargl Jtdvroxs. 6. r) de diaxovoq slq xvnov rov dyiov 15
xv£V(/axoq rsri[M]6&a> v/xlv, [tydev dvsv rov diaxovov ngdrrovoa
7) (p&Eyyofit'vr], mq ovds 6 jtagdxXrjxoq dq>' eavxov n Jioitl rj XaXsl,
dXXd 6o§dC,cov rov Xgiaxbv xegifisvei xb s xtivov ^EX^fia' xal cbq
o vx eOxiv slq rov Xgiaxbv JtiO xEvOai dvsv rfjq xov Jtvsvfiaxog 61-

d aOxaXiaq, ovrcoq dvEV rfjq diaxovov /iTjds/iia Jtgooirco yvvfj xm 20

diaxovm rj xcp smoxonop. 7. o'i xe JigEOftvxEgoi siq rvxov v/icov
rmv djtodroXmv ifilv VEVOfiloQ-mOav diddoxaXoi eCrmoav &eo-
yvmoiaq, EJisidr/ xal xvgtoq rj/iaq anodriXXcov eXejev ,,Ilog£v-
d-Evrsq [lad-r/rEvOaxs otavra xd sd-vq, (2ajcxl£ovxsq avxovq slq xb
ovo/xa xov Jtaxgbq xal xov viov xal xov dyiov Jtvtvfiaxoq, 6i6a6- 25
xovxsq avxovq xijgEiv xdvxa, oOa svEXEiXdftrjv iftiv". 8. a'i rt

XVQ aL xal °i ogtpavol tlq xvjiov xov &vGiao'XT]giov XEXoyioQ-wOav

ifilv all xe xag&svoi slq xvjiov xov &vfiiaxrjgiov rEriy/rjO^mdav
xal xov d-vfiidfiaroq.

5 Ioann. 3, 5. — 9 Ps. 81, 6. — 10 Exod. 22, 28. — 23 Mt. 28, 19. 20.

> b o XQurrjOiQ b |
14 tug — nazQi a b o cf. D : xa&antQ al Svvdjxsig
—
I

rut 9ew
p v s, in s autem verba a5j narpl erasa sunt |
14 tioiwv ay
iavrov p v 7ioiwv -\- xi s ovdtv ante
J
|
: d<p' savzov s, >bo J
15 rj : sI b |

rov >
p v 16 fir/ b o 16/17 nydrz. rj
I I
(?j > b) <p9-eyy. co b o |
17 ovd' b,
ovfr o I
note I rj lai.sl cv> a |
18 zlv Xq. . avzbv b o |
19 nvsvfiazog : napa-
xlrjzov b o I
20 npooetzewv b o |
21 zi a D : 3s b o p v |
26 zs : dh o |

27 01 > a o p I
OQ<pavoi + vfxuiv p v |
Xsloyiofyrjoav o |
28 cfs b o p I

zvjiov + xal avzal b o |

zszi/i. post Bv/itd/iazog bop
 106 DIDASCALIA II, 27, 1—4 (l).

XXVII. Sicuti ergo non licebat alienigenam, qui non erat

levita, offerre aliquid aut accedere ad altare sine sacerdote, ita

et vos sine episcopo nolite aliquid facere. 2. Si quis autem sine

episcopo facit aliquid, in vano illud facit; non enim illi imputabitur
5 in opus, quia non decet absque sacerdote aliquid facere. 3. Pros-
phoras ergo vestras sacerdoti offerte, sive per vos ipsos sive per
diaconos, qui[que] suscipiet et, ut decet, dividet unicuique. 4. Epi-
scopus enim optime novit eos, qui tribulantur, et unicuique dat
secundum dispensationem, ut non unus aut frequenter [et] in ipso
10 die aut in ipsa hebdomada accipiat, alius autem nee semel. Horum
aliquem tribulari cognoscens sacerdos magis, sicut dispensator Dei
facit [et] cum ipso, sicut decet.

l I Reg. 13, 13.

1 alienigenam S C : eum L \
2 offerre aliquid . ace. ad altare ^ S J

6 sacerdoti : episcopo S cf. C |

9 et > S C |
10/11 horum aliquem quem :

enim S |
11 cognoscit L |
sicut : et S |
disp. Dei S : dispensatur Deus L |

12 et > S I
cum ipso : ei multum boni S

1/3 w; — nonTxs . fiijdsv noisixs ccvev xov isptojg p 1 ovv a D |

:

> b o v A j
(ir) , kevhrjv > b o 3/4 ftijibv inioxonov
I
b o — > |

4 fxvzo : havxov b o avxov b o 6 fisfxazalovxai b o 7 ftaxatonovsl b

| | |

p : (tuxaia n. a, fidxawv novel woo o '0$iag 6 6 6'Q. b o 10 xaxa/xaveig |

: |

> b o I
11 (xr) iM/*r)oa[ievo<; m? : fit/fiiadfisvog a p (ov firj/x.) v, fiifxr r
odftevog b o |
Xqiozov xbv Xq. p v
: 12 yeveo&ai b o aQxiegea b !
|
|

nsQLSfisvfv b o p v |
13 ov si o +
15 o Xgtoxbg a b o (post eavtbv b o) |

A B o lepevg p v
: | 16 bavtbv sig ixbv b o ).a[3d>v b o 18 ovyl xal
: I | +
b o ]
xal xi b o |
Asvl (p. : Xsvixtxrjg b o | 19 yeyhvoivxat b o j
inava-

30, 153), diaconos altare Christi ap- avsv xov inioxonov //r/dbviiodooeiv,
pellat, et quidem ut videtur, quia mi- Smyrn. 8, 1 /it/delg zcopig xov ini-
:

nisterium altaris eis incumbit. oxonov xs Tipaooexm xwv dvrjxovxwv

XXVII. Oxi cpptxwdsg dvdpwnov sig xr)v ixx/.rjolai; Philad. 7, 2: %<oplg
huvxov tniQQinxSLV d^tw/xaxl xivi xov inioxonov ftrjdhv noistxs. Cf.
iSQaxixm, o>g 01 Kopelxai, wg 2aovl, etiam Ign. Magn. 4; Polyc. 4, 1; Cypr.
ibg '0£,tag. Q.uod horrenda res sit, Ep. 33 c. 1.
hominem se immittere in aliquam 4. DeOzia cf. Ioseph. Antiqu. IX, 10;
dignitatem sacerdotalem, ut Coritae, Bus. Dem. Evang. VI, 16, 36-38.
ut Saul, ut Ozias.

Svev xov imox6nov (i. n.\ Hoc

1. 4 ~5. Cf. Ps.-Ign. Magn. 3, 10.

auctor haud dubie ex Ignatio mutuavit, 5. De Coritis, Dathan et Abiron

qui fere iisdem verbis Trail. 2, 2 scribit etiam infra sermo est.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOBUM II, 27, 1—6. 107

XXVII.
ovv ovx r)v sS,bv aXXoytvfj, fir] ovxa Xsvixrjv, jtgoG-
"£iq

iviyxai xi xgoGtX&tZv dq to d-vGiaGxrjgiov avtv xov leoicog,

rj

ovxmq xal ifitZq avtv xov hmoxoxov (irjdtv xoitZxe. 2. si 6i rig

avtv rov iniGxojtov xoist xi, dq /xdxrjv xoisZ aixo ov ydg avxm '

dq tgyov XoyiG&rjGtxai. 3. mq ydg ZaovX avtv xov HafiovrjX

6 5
JtgoGtviyxaq tfxovotv, oxi ,,/itfiaxaimxai Got", ovxmq xal ndq Xai-
xbq avtv xov Isgimq sntxtXmv xi fiaxaiojcovtZ. 4. xal cog 'OQaq
6 fiaGiXtvq, ovx mv Itgtvq xa xmv Itgicav tnixsXmv, eXmgmd-r]
61a xagavofjiiav, ovxmq xal x dc Xa'ixbq ovx axi/uagr/xoq eGxai,
xaxaq)govrJ6ac &sov xal xmv avxov xa xafiavtlq itgimv xal xfjv 10
xi /ir/v dgxaoaq tavxco, fir) /iifirjadfitvog Xgi oxbv, oq „oi>x tavxbv
e doi-aoev yev^BfjVai dgxiegtvc, dXXd" nsg iifitivtv axovGai xov
naxgog' ,lQfioGEV xvgioq xal ov (itxa(ieXr)i)-TjOtxai Gv itgtvq slq '

r ov almv a xaxa xrjv xd£,iv MsX%iGtdix". 5. d ovv dvtv xov

x axgbq 6 XgtOxbq ov 6o§dC,si tavxov, xmq olbv xt dv&gmjiov 15

tavxbv tlq ItgatOvvrjv emggixxeiv, [ir] Xafibvxa xb dgia>f/a naga

xgsixxovoq, xal Jtoittv txsZva, a [ibvoiq xolq isgevOiv tt-eoxiv ; ?}

ov%l 01 Kogtlxai, xaixoi x?]q Atvl <pvX?]g bvxeq, icvglxavGxoi

kytvovxo, enavaGxdvxtq MoaGy xal 'Aagmv xal Jttgl xmv fir] xad-rj-

xovxmv avxoZq d/iiXXoiftEVoi ; xal Aa-d-dv xal Afisigmv ^mvxtq 20

xaxtffrjoav tlq adov, xal gdffboq ^XaGtr/GaGa eGxeiXev xmv noXXmv
xtjv avoiav xal xov vjtb fttov xugoxovrj&tvxa dgxiegta dvedei^tv
6. ngoGfjXtL ovv xal vftaq, ddeXcpoi, xdq d-vGiaq v[imv ^xoi jcgoo-
g:ogdq xcp EJCiGxojtm xgoGcpsgeiv tavxmv rj did mq dgxitgtt, 1}
61'

xmv diaxovmv. dXXd xal xdq anagxdq xal xdq dexdxaq

ov firjv 6e 25

xal xd sxovoia avxm ngoGaytxt avxbq ydg Gacpmq yivmGxsi xovq '

&Xi@OfiEVOvq xal txdoxco didmGi jtgbq xb dg/io^ov, oxmq f/rjdeiq

r/ nXuGxdxiq xfj avxy r/fiiga rj xf] avxf/ tfidoftddi Xa/xfidvy, txsgoq

dt [iT]6e oXcoq' dixaiov ydg eGxiv [idXXov xoZq frXiftof/t'voiq xaxa

dl?']&etav hnagxtZv, rj xoZq vofii^o/itvoiq d-XifttGd-ai. 30

6 I Reg. 13, 13. — 7 II Peralip. 26, 16—21. — 11 Hebr. 5, 5. 6.

l:-j Ps. 109, 4. — 18 Num. 16. — 20 Num. 16.

oza&tvtsq b 21 Sdr/v b o earriaev o 22 avoiav a p v A B drofttav b o

|
j |
:
|

26 TiQoauyE b o oatpaig post yivwoxti p, \

a 27 /jrjdiiq b (fir/dele) D
: > |
:

fir/ dels a o p, fir\ rU? v A 28 nlsiazaxig b o Xafiftiivy -v<ov dclq b,

| > j
:

-vojv dijg o 29 fttjde b {firjS') o p v ovdb a

I
xax a 30 vofiLCfitiivoii a b r | |

o A : + ij mirpitofievois (ini<prjt,. v) p v, ?} s7t«pifii^Ofievoig p-

 108 DIDASCALIA II, 28, 1—6 (LS).

XXVIII. His iterurn, qui agapam desiderant facere et petunt

aniculas, hanc, quam scit tribulari, frequenter etiara mittat; <et
iterum si quis dona viduis offert, ei, quae inops est, plurimum
mittet). 2. Et haec pars, quae ex consuetudine sacerdoti debetur,
5 separetur, etiamsi non est praesens in agapis et erogationibus, in

honorem omnipotentis Dei. 3. Sicut ergo unicuique presbyterarum

datur, duplum dabitur singulis diaconis in honorem Christi; qua-
druplum autem ei, qui praeest, tamquam in omnipotentis gloriam.
4. Si quis autem et presbyteros voluerit honorare, duplum sicuti

10 diaconis dabit illis; nam et ipsi tamquam apostoli et consiliarii

honorentur episcopi et corona ecclesiae; sunt enim consilium et

curia ecclesiae. 5. Si autem ** et lector est, accipiat et ipse una
cum presbyteris. Omni ergo dignitati unusquisque ex laicis vene-
rationem debitam impertiant muneribus et honoribus et verecundia
15 saeculo consentanea. 6. Fiduciam magnam habeant erga diaconos,
ne omni hora molestiam exhibeant principi, sed per ministros
indicent, quae volunt, hoc est per diaconos; neque enim ad Do-

9 I Tim. 5, 17.

1 agapam — aniculas : viduas ad agapas invitat S |

2 mittet S |
2/4 et
iterum — mittet S j
7 honorem S C : sacerdotio L, aut false vertens aut pro
yepag legens lepslav

XXVIII. LIcqI doxiji xal onwg XPV I 1" 3 verisimile est anus saepe viduas
ixaaxov xay/xa xov xXt\qov vnb xwv fuisse, sed minus recte. Hgta^vxiSeg
nQooxalovfueviDV Ti/taoHai. De con- praesertim, ut Epiphanius H. 79 c. 4
vivio et qua ratione quilibet cleri ordo docet, maiores natu inter diaconissas
a vocatoribus honorandus sit. — Aga- seu viduas appellabantur. Synodus
pae vel convivia antiquitus inter Chri- Laodicena c. 1 1 vetuit xag Ityofiivag
stianos instituebantur ad caritatem fra- nQeapittdag r/Toi ngoxa&rifihag iv
ternam augendam et pauperes suble- ixxlyaiet xaSiataa&ai.
vandos. Amplissime eas Tertullianus 3. Diaconus duplum portionis ac-
Apolog. c. 39 descripsit. Cf. quae cipit. Didascalia insuper de duobus
disputavi in Revue d'histoire eccl. IV duplis rectori vel episcopo dandis lo-
(1903), 1— 23;V,5 — 13. Aliter Batiffol, quitur. Tertullianus De ieiunio c. 17
Bulletin de I'M. eccl. 1904 p. 184—201. praesidentibus honorem binis partibus
1. 7ti>Eofivze(>ag] vel nQtojivTidag, deputatum fuisse refert.
quod vocabulum v. 3 adhibetur, i. e. 4. Didascalia arbitrio fidelium per-
anus. Cf. II, 57, 12, ubi %ij(>ut et mittit, num presbyteris portionem as-
TtQeojivTiQCu commemorantur. Syrus signent. Constitutor haec suppressit;
interpretatur viduas, non quidem false, nee vero semper presbyteris partem
 CONST 1TUTIONES APOSTOLOEUM II, 28, 1—6. 109

XXVIII. Tolg slq dydxrjv tjxoi 6ox')v, <»? o xvgioq mvo/iao'sv,

3iQocuQov(iEvoiq xaXslv Jigeofivxegaq, rjv emGxavxai ol 6idxovot
#XipO(ievT]v, avxr/v xXsiOxdxiq jtsfiJtsxmoav. 2. d<pogi&6frm de
tv xrj doxv xo xcp jioifisvi sd-ifiov, Xsym 6s xo xfjq axagxfjq, mq
i£ Q £l, x <*v (ii] nagy xfj doxy, £ k xifiijv &sov xov xrjv is gaxslav 5
avxm kyxsigidavxoq. 3. cbosl 6h Ixdoxy xmv Jige6$vxi6mv didoxai,
timXovv 6i6o6&m xolq 6iaxovoiq slq ys'gaq XgiOxov. 4. xolq 6s
jtgs6(ivxsgoiq, mq av xd/ivmOiv jtsgl xov xijq 6i6aOxaXlaq Xoyov,
dutXfi xal avxolq d<pogi£sO&m r/ fioTga slq xdoiv xmv xov xvgiov
ajtoOxoXoav, mv xal xov xojtov qyvXdoOovoiv mq GvfifiovXoi xov 10
sjtioxojcov xal xfjq hxxXrjolaq oxscpavoq' slotv ydg ows6giov xal
fiovXr] xfjq ixxXrfilaq. 5. ft de xal avayvmarrjq s6xiv, Xa/iftavsxm
xal avxbq fiolgav fiiav elq xi/ifjv xmv XQ O<pr]xmv mOavxmq xal
xpaXxmdbq xal jtvXmgoq. sxdoxm ovv dt-im/iaxi 01 Xa'ixol ttjv
Jtgoofjxovoav xififjv ve/isxmOav sv xolq 66/iaOi xal xaxd xov
xfj 15
$lov svxgony. 6. firj ga6imq 6"b svoxXsixmoav rqj agxovxi, dXXd
61a xmv vjirjgexmv a ftovXovxai Orj/iatvixmOav, tout' soxi 61a
tcov 6iaxovmv, jigos ovq jcXsov naggrjOia^sOd-mOav ov6e yag xca

1 Luc. 14, 13. — 8 1 Tim. 5, 17.

2 TiQoaiQOVfisvovg o j
xai.slv > p v | 7iQsaftvzi(>ag -xsgav p v, :

-xsQovg b |
rfv : ag b o |
3 9-?.i^Ofj.svag avxag (avxa o) b o 4 s9-ifiov p v
|
:

id-ijxiov a, eSio/tov b o |
Xiysxw dfj rui b o |
5 napy : naoi] b o xov z<3 o | :
|

6 iyxsiQiaavti b o aroel b o L oaov a p v 7 SinXovv

| a yepag : | > |
:

do^av b o Xpiaxov xov %q. p v, 9eov b o 8 xafxvovoiv o v diSaoxa-

j
: | |

Xiag a b A SiaxovLag o p v ).6yov

: dirjvsxwg b o 9 SmXri xal o | + |
>b |

Z&Qixa b o v I
xvq'wv : yv b o |
10 (bv : oi b o |
avfx^ovloi •
ovvsSqoi b o |

11 slalv a D : iaxlv b o p v |
15 ztfxrjv vsftexwoav o >b | ^ a o >b
p v I
15/16 rj? . . . Svrponf/ : xoTg . . . svnoeneT b o (imp.) )
17 dm zwv
ivr. : Si havxdiv b o | 18 n).eov a : tiXsiwv b o, nXiiu) p v

dari vult, sed tamdiu solum, quamdiu tanquam singulas poftiones accipientes
circa sermonem doctrinae laborant. adiungunt.
5. st de xal dvayvaiaxtjg] Ergo 6. vnrjQextov . dtaxoviov] Didascalia
etiam ecclesiae erant, in quibus lector ergo diaconos ministros appellat. Si-

non erat constitutus et diaconus lee- militer synodus Sardicensis c. 8. Infra

toris munere fungebatur. Animadverte III, 11, 1; VI, 17, 2; VIII, 28, 8 per
etiam, quod Didascalia lectori eandem Constitutorem nomine vntjQexai et
portionem assignat quam presbyteris, VIII, 10, 13, nomine vntjQsaia sub-
scilicet duplam, Constitutiones unam diaconi vel etiam reliqui ordines mi-
tantum, cantorem vero et ostiarium nores significantur.
 110 DIDASCALIA II, 28, 7—29 (s).

minum Deum omnipotentem accedere aliquis potest nisi per Chri-

stum. Omnia igitur, quaecunque facere volunt, per diaconos
episcopo manifesta reddant, et postea faciant. 7. Nam prius quo-
que in templo sanctuarii nihil offerebatur et nihil fiebat sine sacer-
5 dote. 8. Et iterum in templo idolorum gentilium impurorum et
abominabilium et contemptibilium usque ad hodiernum diem tem-
plum imitantur; longe vero absit domum contaminationis com-
parare cum domo sanctificationis ; attamen in opere suo ridiculo
sine sacerdote suo impuro nihil offerunt nihilque faciunt, sed
10 putant, os lapidum esse sacerdotem impurum ipsum, et exspectant,

ut faciant, quae ille eos facere iubet, et de omnibus, quae facere in

animo habent, cum sacerdote impuro deliberant et sine eo nihil
faciunt; et putantes, accepta fore ea, quae faciunt, eum honorant
et ante eum se prosternunt quasi in honorem lapidum mutorum,
15 qui in parietibus inserti sunt, et tamquam ad cultum spirituum
impurorum et malorum et nequam. 9. Si ergo illi, qui inanes
sunt et falsas consuetudines sequuntur nee spem habent, sed in

spe vana errant, student ac cupiunt domum sanctuarii imitari

atque eos, qui idolis ipsorum ridiculis deserviunt, omni honore

20 honorant: quare ergo vos, quibus notum ac manifestum est vos
credere in veritatem, qui spem certissimam tenetis et regem
gloriae exspectatis, qui nunquam interibit et nunquam dissolvetur,
non eo magis Dominum Deum honorare debetis per antistites

vestros? Existimate ergo episcopum os Dei.

25 XXIX. Nam si Aaron, qui verba Mosi data Pharaoni inter-

pretabatur, propheta dictus est, quemadmodum Dominus ad Mosem

dixit: Ecce deum constitui te Pharaoni, et Aaron frater tuus tibi

erit propheta: cur non vos quoque intemuntios verbi prophetas

esse existimatis eosque Dei instar colitis?

1 Ioann. 14, 6. — 27 Exod. 7, 1.

1 idv : sI b o |
xov >bo |
Xqioxov : xvq'iov p v |
2 00a + xal b )

3 (pav. xw SnioxoTUp > o | 4/5 ayluofxa ti a v : ayiaafiaxi b o p cf. D |

5 7tgoas<pigsro +« p [
n b o v, > a |
6 ipvXagei b, -l-ovoi p, -Xaaatj o |

7 Tiov >pv I
'Ayyalot; p v : MttXa%lac; A B, ayysXo? b o, > a |
noo<piJT>]?

+ oxl ayyeXoq xvptov TtavzoxQaroQOQ iaxiv a |

xal > p v |
8 fivaaQolg :

fttsgoTg avxwv b o |
ftvaapoiq . . fldsX. cv> p v | 10 inl : and b o | xi%w-

XXIX. Tc'? jy dl-la xov imaxonov xal xoZ diaxovov. Quae sit dignitas
episcopi et diaconi.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM, II, 28, 7-29. Ill

xavxoxgdrogi d-ecp xgooeX&elv eGxiv, sav jifj diet rov XgiGrov.

ovreoq ovv xal ol Xaixol ndvxa oca fiovXovrai did rov diaxovov
epavega rep exiOxonep noielxcoeiav , xal ovrco xaxd xb doxovv
sxilvm kicireXelreoaav. 7. ovSe yag ngoxegov tv rep hom dyiatifid
xl JtgoOtcpsQtxo rj eylvtrb n avev rov legieoq. .,XtiXr)" yag Jegeeoq 5
epvXdgerai yveoGiv, xal vofiov ex&xr/Govoiv ex xov oxo/xaxog
avxov", <p?]oii> jtov 'Ayyaloq 6 jtgoeprirr]q. 8. el yag xal ol xeov
daifiovcov fteganevral sv rolq fivGagolq xal pdeXvxroiq xal dxa-
d-dgroiq xgooox&io/iaOiv avreov dxgi rov devgo res. ayia (it(iovvxai •

xal ftaxgav (lev ovyxgloecoq

xb (IdiXvyfia xsxeogid&eo xeov 10
ejcl

3tht v tv xotq hpnalypaoiv ctvxeov avev rov fuegecoq ovd'tv

etyieov,

ngooepegovOiv ovdh ejcixeXovGiv, aXXa Orofia vofii&voi rcov li&mv

xov (iiegia, xegifitvovreq, xl ngodxa^u jcoitiv avxolq, xal jeeivxa,
a av xgo0xd§rj avxolq, ixelva emnXovoi xal avev avxov xotovOiv
ovdev xal rificoOiv avrov xov fiugta xal Genxbv avxov fjyovvrai 15
to ovofia elq n/irjV rcov dipvxeov godveov xal elq Xaxgelav xeov
Jiovrigeov nvtvfidrcov 9. d ovv extlvoi, fidraia xal etpevOfitva
6oS,dC,ovxeq xal ex ovdevl pe0aiep exovxeq rrjv havrcov eXxida,
ejiiri]devov6i fiifitiod-ai rd ayia, Jiodep dlxaiov vficxq, rovq rijv
<pavoxdx?}v mOnv xal dxpevdij kXnlda exovraq xal evdoS,ov xal 20
almviov xal adidutrcorov enayyeX'iav dnexdexofievovg, rif/dv did
xeov ngoeOreoreov xvgiov rov &tdv, fjyovf/evovq oro/ia freov tlvai
rovq ejiioxoxovq;
XXIX. El yag Aageov, ejceidrj i)yyelXtv rep <Pagacb naga
Mcooecoq rovq Xoyovq, ngoeprjrrjq elgrjxat, Meoafjq 6e &ebq xov 25
<Pagacb ebq ftaesiXevq 6/iov xal dgxiegevq, eoq epr/Civ 6 &ebq jcgbq
avxov ,,0eov re&eixd oe rep <Pagaco, xal 'Aagebv 6 ddeXepoq Gov
torai Oov ngoeprjrrjq" , diarl jirj xal vfielq rovq fieoiraq vficov rov
Xoyov Jigoepr/xaq elvai vofiiGrjxe xal ebq d-eovq Oeftaod-qGeOd-e;

1 Ion. 14, 6. — 5 Mai. 2, 7. — 27 Exod. 7, 1.

QLOtai b o J
11 (iijiQeag a, Ispeeog b o p, + avtuiv b \
12 xuiv >b o |

lld-ov o I 13 (iqepia a b, legsa p 13/15 ns^ifiivovxeq

|
— /xiepea > p |

13/14 xal n. — avToig > b o 14 exelva xal b v + ]

avrov -\- ov o \

15 ovdev a |
17 dieipsvofiivu a j
19 inaqdiviuaoiv b [
rj/tag b o |
ttjv

> a I
20 ipavoxaxrfv (paveptoxirxu- x-qv b o \
ifaiida : ayemtjv b o j

21 ddiatysvorov b o dvexde%6nevoi b o 22 rjyov/tevoi a b o v &sov

| j |
:

xvq'lov b o 9sov slvai 00 p v 24 r/yyeiiev a 25 rov rcu b o 26 6/j.ov

I j
J
: |

a A : >
b o p v 27 &sbv post as b o 28 h'orai a o
j
eanv b, saxm p v |
:
 112 DIDASCAUA II, 30-32, 2 (s).

XXX. Nunc autem Aaron nobis est diaconus, Moses vero

episcopus. Si ergo Moses a Domino deus appellatus est, a vobis

quoque episcopus tanquam deus honoretur et diaconus tanquam

propheta.
5 '

XXXI. Propterea ergo quasi in honorem episcopi omnia,

quae facitis, ei indicetis et per eum perficiantur. 2. Et si quem
graviter afflictum esse scis ac nescit episcopus, die ei; sine eo

autem nihil fac quasi in eius ignominiam, ne probrum ei inferas

tanquam pauperes neglegenti. 3. Nam qui aut verbo aut opere

10 episcopo infamiam parat, delinquit in Deum omnipotentem; et

iterum si quis diacono maledicit aut verbo aut opere, Christum

offendit. Propterea et in Lege scriptum est: Deis tuts non con-
viciaberis, et principi populi tui non maledices. Ne quis ergo de
idolis lapideis Dominum loqui putet; sed deos appellat praepositos
15 vestros.
XXXII. Et iterum Moses dicit in libro Numerorum, cum
murmuraret populus adversus ipsum et Aaron: Non adversus nos
murmuratis, sed adversus Dominum Deum. 2. Salvator quoque
noster dixit : Qui vos reicit, me reicit et eum, qui me misit. Quam
12 Exod. 22, 28. — 16 Num. 14, 2. — 17 Exod. 16, 8. — 19 Luc.
10, 16.

2/3 si ergo — episcopus > Sm

XXXII, 1. De populo contra Mosem Quod non oporteat diaconum sine

et Aaron murmurante sane in libro episcopo aliquid facere.

Numerorum 14 et 16 sermo est. Die- 3. TiQoomatei] Didascalia etiam de
turn autem, quod auctor profert, non maledictis in diaconum congestis agit.
in illo libro, sed Exod. 16, 8 legitur. Quem versum non Syrus addidisse,
Qui error Constitutori fortasse occa- sed Constitutor delevisse videtur. Di-
sionem praebuit loci mutandi. dascalia in versibus quoque proximis
* „ * de iniuriis dicens diaconum episcopo
XXX. "Onws x&V xovg la'ixovq adiungit, cum Constitutiones ilium
neiQ-ctQxsTv xolq diaxovoig. Quomodo omittant.
oportet laicos oboedire diaconis. XXXII. "Oxi xqv *bv Siaxovov
(itj

2. Constitutor disputat rationem in- naga iniaxonov tiidovou

yvwfitjv xov
ter patrem et filium intercedentem zivi- inl diufioXij yap xov iniaxonov
scholastico vel dialectico modo inter- xovxo n^d^si. Quod non oporteat
pretans. diaconum praeter voluntatem episcopi
XXXI. Ox 1 fiij XQV x °v Siaxovov dare alicui; in calumniam enim epi-
avsv xov t-maxonov xt npaxxeiv. scopi id cessurum.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 30—32, 2. 113

XXX. Nvv yag v/ilv fisv 6 'Aagow egxiv 6 didxovog, McovGtjg

6s o sjtiGxonog' si ovv sgge&T) MmvGfjg vjco xvgiov d-eog, xai
Vfitv o eniGxoxog &sbv xsxifiiJGd-m xal 6 didxovog cog Jigo-
slg
yrrjTTjq avxov. 2. cog yap 6 XgiGxbq avev xov naxgbg ovdhv xoiel,

ovxcaq ovdh 6 didxovog avsv xov emGxojiov xal coGnsg vlbq 5

avev xov naxgbg ovx %Gxiv, ovxmg o vdh didxovog avsv xov sjii-
Oxojtov xal mGneg vxoxgemg vlbg Jtaxgi, o vxm xal Jtag didxovog
•

hxioxojim' xal mGxsg b vibg ayyeXo g eGxiv xal ngoqprjxrjc xov

jiaxgog, ovxmg xai b didxovog ayyeXog xa l ngo<prjxrjg sGxlv xov
EJtlGXOJtOV. 10
XXXI. Aib xal jtdvxa xd EJtixeXovfieva vn avxov eig xiva
efitpavrj xol eniGxonoj yiveG&m xal di avxov xeXeiovG&m, (XXXI)
firjdev de noisixm xb GvvoXov avev xov EniGxbnov \ir\di xivi didoxm
xi avev xijg exeivov yvojftqg. 2. eav yag cog d-Xifiofievov xivbg
Xd-d-ga xov sjtiaxojcov didm xivi, eig Xoidogiav xov emoxonov 15

doSoei, xal diapdXXei avxov dig dfieXovvxa xmv d-Xiftofievrnv. 3. o

6e ejiIgxojiov i) Xoycp 7/ sgyop xaxoXoymv d-ecp ngoGjcxaiei, ovx
dxovGag avxov einbvxog' ,,Oeovg Gov ov xaxoXoyrjOeig' '" ov yag
jieqI Xi&cov rj gvXmv ngoGoy^iGfidxmv svofio&exei, fideXvxxmv
bvxmv 61a xfjv tyEvdmvv/iiav, dXXd xeqI xcov legemv xal xcov 20
xgixmv, olg xal eljtev, oxi ,,9-eoi eGxe xal viol vrpiGxov".
XXXII. El ovv yivcoGxsig, ob didxovs, &Xiff6(iev6v xiva,
vnofivrjoag xov EmGxonov, ovxmg dldov aXXd fit] Xa&gaimg eig

Xoidogiav avxov xi ejtixeXei, iva fifj xaxayoyyvGfidv eysigyg xax'

avxov. 2. ov ydg xax avxov 6 yoyyvOfibg yevrjaexai, dXXa xaxa 25
xvgiov xov d-sov, xal dxovGexai 6 didxovog xal ol Xoinol, mq

8 Ies. 9, 6. — 9 Deut. 18, 15. — 18 Exod. 22, 28. — 21 Ps. 81, 6.

1 o'A. ioziv ioziv Aaowv b o 2 o in. S-sbg xal in. b o ipQrj&t] v,

: |
. |

ioTj9i) p 3 dig I
o b o 4 inoisi b o 5/7 xal intoxonov
: |
b o 7 vno- | > |

ZQSoq p v, vnoxeiQiog b o 8 imoxoiup : i<5 lit. b o 8/9 rat natQi b o |

»
| |

9 iaxi xal ngcxpTJzris p v 9/10 t<5 iniaxonw b o 11 rtlov/ieva b o 12

| | |

in. yiv. ysvsad-coaav tw in. b o tsXsiova&euaav o

:
13 avsv yvu>fxr\q j | +
b o 14 yvdiftTjg : ngonxa^soiq b o |
15 <fid(p a : <f(5 b o, 6iS6tu> p v |
xivi
I

+ xal Siaftalbv b o | 16 6ii(oaiv bop |

17 n X. n ^9YV ' tvoiodrjnoze

Xoyw b o |
ovx ax. : rj ovx rjxovoag b o |
18 avzov : rov p v |
oov b D :

> a o p v A LXX 20 ovtwv p v

|
npooovo/xlav b o > | | 21 vyiozov +
ndvzeg b o A LXX 23 zov oov zbv b, xovzov o 24 xazay.
|
: [
: xal yoyy. b o |

ineyeloTjq o \
26 didxovog <og b o +
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 8
 114 DIDASCALIA II, 32, 3—33, 2 (s).

enim vel parvam spem habere potest, qui maledicit episcopo vel
diacono? 3. Namfatuum vocat vel Raca, con-
si quis laicum
demnatur ab tanquam unus ex insurgentibus adversus
ecclesia

Christum, quia inanem appellat fratrem suum, in quo Christus

5 habitat, qui non est inanis, sed repletus, vel fatuum eum, in quo

spiritus Dei sanctus habitat plenus omnis sapientiae, quasi per

eundem spiritum fatuus sit, qui in eo habitat. Si quis ergo laico
unum ex his dicens huic condemnationi universae obnoxius in-

venitur: quanto magis, si quid adversus diaconum dicere audet

10 vel per quem spiritum sanctum Dominus
adversus episcopum,
vobis dedit, et per quem verbum didicistis et Deunt cognovistis et
per quem a Deo cogniti estis, et per quem signati estis, et per
quem filii lucis facti estis et per quem Dominus in baptismo, im-
positione manus episcoporum, testimonium praebens super unum-
15 quemque vestrum sacram emisit vocem suam dicens: Filius mens
es tu, ego hodie genui te.

XXXIII. Propterea, homo, agnosce episcopos tuos, per quos

es filius Dei, et dexteram, matrem tuam, et ama eum, qui post

Deum pater tuus et mater tua est. Nam quicunque patri vel matri
20 maledicit, morte moriatur. 2. Vos autem honorate episcopos, qui

2 Mt. 5, 22. — 4 Eph. 3, 17. — 5 Rom. 8, 9. — 6 Act. 6, 3. —

11 Gal. 4, 9. — 13 Ioann. 12, 36; I Thess. 5, 5.
— 15 Ps. 2, 7. — 19 Exod.
2i, 16. — 20 Mt. 16, 19.

18 matrem tuam Sp C •
> Sm
3. vibg xzL] Verba secundum con- aliquot bibliis substituta sunt, quo-
textum ad baptismum Christi referenda rum exemplar etiam auctor Didas-
sunt. Matth. 3, 17 vox de caelis dicit: caliae legisse videtur. Secundum Evan-

Ovtoq iaziv o vlog jjlov o dyrnirjxog, gelium Ebionaeorum vox de caelo ter
iv 10 evdoxrjoa, Luc. 9, 35: ovxog
— locuta est: 1. Sv fiov si o vlog
dycmrjToq, avtov dxovsrs. Teste dyajir/rog, iv aol evdoxyjoa, 2. iyw
Augustino De consensu evang. II, arjfisQov ysyevvrjxd as, 3. ovxogiativ
14, 31 vero in codicibus nonnullis ilia 6 vlog fiov 6 dyanrjzog, £<p ov sv-
Didascaliae vel Constitutionum verba doxr/aa (Epiph. H. 30 c. 1 3).
legebantur, quae etiam plures patres XXXIII. "OiKog -/j>ij zi,uao9ai rovg
in baptismo Christi de caelo prolata ispslg xal asnzovg rjysla&ai nvsvfta-
esse referunt. Cf. lust. Dial. c. 88 et zixovg ovzag yovslg. CLuomodo sacer-
103; Clem. Al. Paedag. I, 6, 25; Lact. dotes utpote parentes spirituales hono-
Instit. IV, 15, 3; Method. Sympos. randi ac veneratione digni habendi sint.

VIII, 9; Hilar, ad Matth. 3, 17. Verba 1. degiav zrjv ft. aov] Elocutio inde
ergo Ps. 2, 7 verbis supra allatis in explicanda esse videtur, quod episcopus.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 32, 3—33, 2. 115

Aagdtv xal Magid/u xaxaXaX^Gavxsg McoGicog rjxovGaV „/7c5g ovx

etpofirfdTjTe xaxaXaXrjOai xaxa Mmor) xov frsgdnoyxog [toy" ; xal

naXiv avxog o MmGrjg (prjoiv xolg sxiGwaxfrelGiv avxcp' ,,Ov ydg

xafr rjfimv 6 yoyyvGfibg vficov soxiv, aXXd xaxa xvglov xov ftsov
rjficov". 3. si yag 6 Xa'ixbv „slgt]xcbg gaxdv i] (imgbv" ovx axi- 5
[icogrjxog, cog vfigioag xb xov XgiGxov ovofia, xl dv xig xaxa sjii-

Gxoxov shcy; 61 ov xb ayiov jtvsvfia sv vfitv b xvgiog sdcoxsv

sv xy %Eigofr sola , 61 ov ayia doyfiaxa ixefiad-^xaxe xal „d-sbv
kyvcoxaxs" xal sig XgiGxov jtsjiiGxsvxaxs, 61 ov „syvc6od-t]xs vjtb
9-sov", 61 ov EG<pgayiGd-i]xs „kXaicp dyaXXiaG scog" xal fivgcp Owe- 10
Gscog, 6i ov „vlol tpcoxbg" dvsdslx&Tjxe, 6i ov xvgiog sv xcp xpco-
xiG/icp v/icov, rf xov sniGxbnov XEigod-eGia /lagxvgcov, scp sxaxsgcov
vficov xrjV Isgav sgsxsivsv cpmvi]v Xsycov ,,Ylog fiov si Ov, sycb
Gyj/xsgov ysysvvrjxd 6e".
XXXIII. Aid xov sjiiOxojtov oov b frsbg vlonoislxal os, av- 15
&gams' yvojgiC,£, vis, xtjv 6s§idv, xfjv (irjxiga Gov xal Gxsgys, xal
xbv fisxd 9-sbv ysvofisvov Gov naxsga Gifiov. 2 (XXXIII) si ydg
jcsgl xcov xaxa Oagxa yovsoov (pr/olv xb d-slov XoyioV „Ti/ia xbv

naxsga Gov xal xrjv fiyxsga Gov, iva ev Got yivrjxai", xal' „'0
xaxoXoycbv naxsga rj [irjxega fravaxcp xsXsvxdxco" jcoGco fiaXXov 20 ,

xsgl xcov jtVEVfiaxixcbv yovscov vfitv b Xoyog nagaivsGsi xifiav

avxovg xal Gxsgysiv, dig Evsgysxag xal jigsa^svxdg xgbg d-sov;

1 Num. 12, 8.-3 Exod. 16, 8.-5 Mt. 5, 22. — 8 Gal. 4, 9.

—
10 Ps. 44, 8. — 11 loann. 12, 36; I Thess. 5, 5. — 13 Ps. 2, 7. — 18 Exod.
20, 12. — 19 Exod. 21, 16.

1 Magia a |
Miuoimt; > b o |
3 6 > a |
<pr\aiv > b o |
4 6 yoyy.
vfiwv > b o, vftwv > p v I
5 Xa'ixov Xalxoq 6 b o |
6 xw b |
av
ov. xi :

ovofiaxL iav b o |
xax a |
7 iv > p v j
6 *. iv v/xlv a |
8 /UQoxovla a |

doyfiaxa ayia p v 8/9 xal &s6v iyv. b o 10/11 xal (i. avvsaews
|
b o > | > j

12 fivocov b o ixdxepov b 15 ISionoislxai b o 16 yvwoi^s (yvwoioai b)

I
| |

+ ovv b o degidv di-lav A xiji ftijXSQoq o axsQys a o v:

xal ax. xal | |
:

>
I

b p 17 oifiov
j
xal a. xovxov a : |
18 <ptjolv b o |
Selov a b o :

ootov p v Xoyiov j
Xsyn b o 20 + |
noow : nwq ovv b o I
21 ifilv post
fxaXXov p v napatveasi v/ilv b o
j
+ |
22 9e6v : xbv 9. b

in baptismo homini manum imponens 2. ayiw nv. nl.~\ Auctor de confir-

quasi mater fidelium fit. Similitudo matione loquitur. Ad verba cf. Act.

Constitutor! minus placuit. Itaque in 2, 4; 4, 8. 31; 9, 17; Eph. 5, 18.

sequentibus deleta est.

8*
 116 DIDASCALIA II, 33, 3—34, 3 (SL).

vos solverunt a peccatis, qui per aquam vos regeneraverunt, qui

spiritu sancto vos repleverunt, qui verbo tanquam lacte vos nutri-
erunt, qui doctrina vos confirmarunt, qui admonitione vos stabili-
verunt et eucharistiae Dei sanctae participes fecerunt atque pro-
5 missionis Hos
Dei consortes ac coheredes vos constituerunt. 3.

reverentesomni honore honorate; hi enim a Deo vitae et mortis

potestatem acceperunt, non ut iudicantes peccatores ac condem-
nantes mortis ignis aeterni resecent et reiciant condemnatos, id
quod absit neque fiat, sed ut recipiant ac vivificent eos, qui se
10 convertunt et paenitentiam agunt.
XXXIV. Hi ergo vobis principes sint et sicut reges a vobis
considerentur, et honores revera eis offerte tanquam regibus; per
vos enim ipsi eorumque domestici ali debent. 2. Namque scriptum
est inprimo libro Regnorum sic: Locutus est Samuel omnia verba
15 Domini ad populum, qui ab eo regem postulabant, et dixit eis: haec
est lex regis, qui super vos regnabit: filios vestros sumet et ponet in
curribus suis facietque praecursores et constituet chiliarchas ac cen-

turiones, et metent messem eius et vindemiam **

instituent, et facient

vasa bellica eius et [facer e\ vasa in curribus eius; et filias vestras

20 accipiet in unguentarias et focarias et pensarias; et agros vestros
et vineas vestras et olivet a vestra bona sumet et dabit servis suis;
et semina vestra et vineas vestras decimabit et dabit eunuchis suis
et servis suis; et servos vestros et ancillas vestras et armenta bona
vestra et asinos vestros sumet et decimabit in operibus suis et greges
25 vestras decimabit, et vos eritis servi illius. 3. Hanc rationem
obtinet et episcopus; si enim ibi, cum tantae multitudini (rex)
regnaret, sicuti et in Osee scriptum Et erat multitudo filiorum
est:
Israel sicut arena, quae est secus mare, quae non potest numerari
nee mensurari, secundum ergo ratam et multitudinem plebis suae
30 et ministeria accipiebat: et modo episcopus de populo accipiens
ibi quoscumque loci dignos esse existimaverit presbyteros con-
stituet et consiliarios sibi et contractatores, diaconos et subdiaconos

1 Ioann. 3, 5. — 2 Act. 8, 15. — I Cor. 3, 2. — 5 Eph. 3, 6. —

12 Rom. 13, 7. — 14 I Reg. 8, 10 — 17. — 27 Os. 1, 10.

19 vasa bellica eius et > S |

facere : L noielv praecedens repetiisse
videtur | 20 unguentarias : textrices S |
focarias Vulgata : frarias L pensarias :
|

nsaaovaag LXX, panificas Vulg. | foe. et pens. : domui suae mini-

ministras
strantes S |
25 hanc S : ipsam L | 25/26 h. rationem obtinet secundum hanc :
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 33, 3—34, 3. 117

xovg „6i vdazog vfiag dvayEvvrjoavxag" , xovg xm ayicp jcvsv/iaxi

nXrjgcdoavxag, xovg xm Xoycp yaXaxxoxgotpijOavxag, xovg ev xy
didaOxaXia. dvafrgetyafiEVOvg, xovg ev xalg vov&Etiiaig 6xT)oi£,avxag,
xovg xov ocoxtjqiov Omftaxoq xal xov xt[ilov aifiaxog d^imOavxag
v t*ag, xovg xcov ctftagxicov XvOavxag xal xfjg dyiag xal Isgag sixa- 5

QiGxiag nsxoxovg novqCavxag xal xfjg EjiayysMag xov '&sov xoivm-

vovg xal OvyxXtjgovofiovg ftsfievovg i[iag. 3. xovxovg EvXaffovfisvoi
xifiaxs jcavxoiaig xifialg' ovxoi ydg naga &eov t,a>fjg xal ftavdxov
t^ovoiav tiXrppaenv ev xm 6ixdC,siv xovg fjfiagxrjxoxag xal xaxa-
dixa^Eiv slg {hdvaxov jtvgog alcoviov, xal Xveiv a/iagxiaiv xovg 10
IniGxQEtpovxag xal Cfxtoyovslv avxovg.
XXXIV. Tovxovg dgxovxag TjyelO&E vfiarv xal jiaCiXEig vo/ii-
£exs, xal daopovg tag ^aOiXsvGi ngoGcpigEXE' e£ vfimv yctg avxovg

xe xal xovg Ovvoixovg avxcov XQE<p£6&ai XQV- 2 - **? 2a(iovi]X

diExdgaxo ngbg xov Xabv jceqi xov fiaOiXemg ev xy ngmxy xcov 15

BaOikEimv xal Mmafjg jieqI xmv Ieqewv, ovxwg xal r)(iEtg vfilv

3. si ydg exeI jtXfjd-og xrjXi-

negl xcov EJtiOxojimv 6iaxa60o/iE&-a.
xovxov fiaaiXimq dvaXoymg xag vjirjQEOiag sdidov, no6m fiaXXov
ovxl xal vvv 6 smOxonog Zafiftdvsiv 6<peIXei Jiag' vfimv xa ex
xov d-EOv avxm mgiO/iiva xgbg §iaxgo<pr\v avxov xe xal xcov Ovv 20

1 Ioann. 3, 5. — Act. 8, 15. — 2 1 Cor. 3, 2. — 5 Mt. 16, 19. — 6 Eph.

3, 6. - 8 Mt. 25, 41. — 13 Rom. 13, 7. — 14 I Reg. 8.

3 iv : xf) Sidaoxalia xal o \

iv raZs vov&. : xal vov9eala b |
4 xal
— «|. xal a'lfjtazot; zov zifiiov dgiwoavza b o |
8 &i(o a
5 v/tas >p " | |

9 iXdfiaoiv b o |
12 nysloSs b o A cf. D : post paotXels a p v 12/13 vo- |

ftt&ze : xal v. p v | 13 daafiovg : 6<oaiq b o |

14 H>b o p v |
ovvoixovg
a cf. D
ivoixovg b o p v
: |
cue + yap b o 16 lepewv b p v A B
|
: + iv
Tu> Xtvizixui a vfiwv b o [
| 18 aval. : del aXoyatq b o 19 ovxl | > b o |

20 xov Z> a I
avzov avzw b, avzo o

ergo similitudinem existimetur S |

26 rex S C | 29 ratam (rationem ?) et >S ]

suae : illius S |
30 ministeria :
+ quae ei opus erant S |
32 contractatores :

assess ores S

3. iv zep 6ixut,eiv xzL] In Didas- principibus et regibus praestantiores

calia hie negationem adiungente sen- sint sacerdotes.

tentia paulum mutata exhibetur. 3. Constitutiones de alimentis epi-

scopo et clericis praestandis dicunt,

XXXIV. "Ozi dgxovzwv xal fiaoi- Didascalia vero de adiutoribus episcopo

Xiwv eiolv xQtizxovQ 01 tepslg. Quod e populo sumendis.

 118 DIDASCALIA II, 34, 4—35, 1 (LS).

intra domum ministrare eis. 4. Nam quid plus est dicere? Me

quidem, qui diadema portat, rex, corporis solius regnat super terram
solum solvens aut ligans; episcopus autem et animae et corporis
regnat ligans et solvens super terram caelesti potestate; magna enim
5 et caelestis et deifica data est ei potestas. 5. Episcopum ergo dili-

gite ut patrem, timete sicuti regem, honorate ut Deum, fructum

et operam manuum vestrarum ad benedictionem vestram offerte,
decimas vestras et primitias et delibationes et dona dantes ei;
et ipse utetur eis, et eis, qui indigent, dabit omnibus, unicuique
10 sicuti dignus est. 6. Et erit oblatio tua suscepta Domino Deo tuo
in odor em suavitatis, in latitudinem caelorum, in conspectu Domini
Dei tui, et benedictus eris, et multiplicabit super bona promissionis
suae, quoniam scriptum est in Sapientia: Anima benedicta omnis
simplex ; benedictio autem super caput porrigentis. 7. Incumbe in

15 labore, adsiduus esto in operandum et offer, quoniam Dominus

adlevavit vos de vinculis et sustulit a vobis collare constrictionis
et evacuavit a vobis iugum grave, tollens a vobis secundationem
legis secundum bonitatem suam, sicuti scriptum est in Iesaia:

Dicente eis, qui in vinculis erant: exite. Et iterum: Educere de

20 vinculis ligatos. Et in David dicit: Et in compedibus conligatos eius

non sprevit. Similiter et in Evangelio dicit: Venite ad me omnes,

qui laboratis et onerati estis, et ego repausabo vos; tollite iugum
meum super vos et discite a me, quoniam mansuetus sum et humilis
corde, et invenietis requiem animabus vestris; iugum- enim -meum
25 suave est et onus meum leve est.

XXXV. Si ergo secundum donationem gratiae solvens re-

pausavit vos et eduxit in refrigerium, iam non ligans sacrificiis et

oblationibus et pro peccatis et purificationibus (et votis) et donis
et oblationibus et holocaustis et ** feriis et panibus appositiciis et
observationibus purificationum, denique decimis et primitiis et

2 Mt. 16, 19. — 11 Exod. 29, 18. 25. 41 etc. — 13 Prov. 11, 25. 26. —
19 Ies. 49, 9. — Ies. 42, 7. — 20 Ps. 68, 34. — 21 Mt. 11, 28—30.

•
5 et caelestis et deifica : caeli, id est omnipotentis S |
11 latitudinem
excelsis S |
18 suam + magnam S |
26 ergo + Dominus S |
27 iam non
ligans : ne rursus ligati sitis S |
28 oblationibus S : orationibus L, cuius lectio
tolerari nequit, cum auctor orationes certe non spreverit; paulo post quidem
rursus oblationes commemorantur, L autem diversas voces graecas illo voca-
bulo reddidisse videtur |
28 et votis S | 29 et holocaustis : + et combusti-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 34, 4—35, 1. 119

avxcp xXtjgixcov; 4. si 6s 6tl xai xi xgoo&sivai xm Xoycp, jtXelov

ovxog Xafiftavaxm, rj sxelvog xb naXaiov 6 per yag Gxgaxicoxixd
[tova disijisv, jcoXs/iov xai slgijprjv avadsdey/jsvog slg (pvXaxr/v
Qcofidxcov 6 6s xtjv slg d-sov IsgcoGvvrjV, Gcofia xai ipvyjjv nagai-
xov/isvog xivdvv cav. oGcp xolvvv tyvp} Gcofiaxoq xgsixxcov, xogovxco 5

isgcoGvvT] fiaoiXsiag' ydg avxrj xai Xvsi xovq xi/imgiag

dsP/ievei
7] acpsascog at-iovg. 5. 610 xbv sMoxonov Gxt'gysiv ocpsiXsxs tag
xaxiga, tpoftslG&ai cog fiaGiXsa, xi/iav xe cog xvgiov, xovg xagjcoiig
vficov xai xa sgya xcov yeigdov vficov slg tvXoyiav vficov ngoG-
cpsgovxsg avxcp, xaq anagyag vfimv xai xdg dsxdxaq vficov xai xa 10

acpaigsjiaxa v/imv xai xa dcoga vficov 6i66vxsg avxm dig Isgsl &sov,
ccjiagyqv oixov, oivov, eXaiov, ojtcogaq, sgsag, xai ndvxcov cbv
xvgiog 6 {f-soq sjtiypgijysl iifilv. 6. xai sGxai 001 rj ngoGcpogd gov
dsxxij „eig oOfiijV svcodiag" xvgicp xcp {hscp Gov, xai svXoyrfisi
xvgiog xa tgya xcov ysigcov Gov xai jtXrj&vvsl xa dya&a xrjg yfjg 13

Gov, knsinsg ,,svXoyia slg xsq>aXr)v xov //sxa6i66vxog"

XXXV. Xgtj 6s vfiag yivcoGxsiv, oxi, si xai sggvGaxo vfidg
xvgiog xrjg 6ovXsiag xcov snsiGaxxcov 6sG(icov xai s^yaysv vfidg
tig dvdrpv^iv, (itjxsxi saGag vfiag frvsiv dXoya C,cia jcegl d/xagxicov
xai xa&agiG/iov xai dnonofiJiaicov xai Xovxgcov Gvvtymv xai nsgi- 20
gavxrjgicov, ov 6rjjtov xai xcov slocpogcov v/idg tjXsvd-sgcoGsv cbv

14 Exod. 29, 18. 25. 41 etc. — 16 Prov. 11, 26.

1 npoollfivca o : -&ijvai a b p v |
2 xw nalaitii b o |
3 fiovov b op j

£ k > P v I
4 ttjv >bo I
5 xoaovxov xai b o | 6 avxrj o p v |
xovs : xrjg b o |

8 r. ts p v A : zi/taxai b o, xi/xav a |
12 an. : inaQyovxi b o |
iXaiov + xai
b o I
i(teag a : i?.aiag p v, > b o |
nav b o |
13 aov >bo |
17 yivwoxeiv

+ xai xovxo b o 18 o xvQiog b o |

xij? dovl. > b |
deofiaiv : i&vwv b o |

— wv > b
I

19 ava\pv/r\v b o |
i(iaq >b o |
20/21 hiqI Qavx. o p |
21 ov o

onibus L- supra illam vocem eamque explicaturus ut videtur, > S I

feriis :

en L in fine folii; Fleraming vertit Lbsungen

XXXV, 1. oblationibus pro peccatis extollit Chrysostomus De sacerdotio

. . et oblationibus] Si auctor priore loco III, 1, ubi scribit: le^ojavvtj?, »J
xo-

scripsit 7iQoa<pooaTg nspl (vel vnhp) aovxov dvatttyoj paoO.eiug taxrjxsv,

afiaQxioiv, postea etiara vocem iiqoo- ooovnvevfiaxoq xaloaQxbqxo (xiaov,
(pooul solam usurpare potuit. Fortasse et In II Cor. hom. XV, 4—5.

autem hoc vel illo loco aliam vocem XXXV. "Oxi TtaoaxsXivorxai nl

synonymam adhibuit, et interpres earn v6(ioi xa(ino'po(iSLV, (oouvxwq xai xb

eodem vocabulo reddidit. ivayytliov. Quod lex et evangelium
4. Similiter sacerdotium super regnum praecipiant oblationem munerutn.
 120 DIDASCALIA II, 35, 2—36, 2 (s).

portionibus et donis et sacrificiis, quae omnia eis quasi vi im-

posita sunt, ut ea darent, vos autem eis non estis ligati: oportet
vos scire verbum Domini, qui dixit: Nisi abundaverit iustitia
vestra plus quam scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum
b caelorum. 2. Ita ergo abundabit iustitia vestra plus quam deci-

marum et primitiarum et oblationum illorum, cum facitis, sicut

scriptum est: Vende omnia, quae habes, et da pauperibus. 3. Ita

ergo tu fac et serva mandatum per episcopum et sacerdotem et

mediatorem tuum apud Dominum Deum; tibi enim praeceptum

10 est dare, autem dispensare. 4. Neque rationem petes ab epi-
illi

scopo neque observabis eum, quomodo regat ac perficiat dispen-

sationem, vel quando det aut cui aut ubi, aut an bene aut male
aut convenienter det; nam rationem ab eo petet Dominus Deus,
qui dedit in manus eius hanc dispensationem eumque dignatus
15 est sacerdotio tanti loci. Propterea ergo ne observes nee rationem
petas ab episcopo nee maledicas ei, ne insurgas adversus Deum
vel offendas Dominum.
XXXVI. Ante oculos tuos sit, quod tibi dictum est per Iere-

miam: Numquid dicet lutum figulo: non operaris nee manus habes,
20 sicut is, qui dicit patri suo et matri suae: quid generas me? 2. Sim-

pliciter vero operare ac fac in domo

Dei, et omni tempore scripta
sit ac posita in memoriae tuae obversetur vox
corde tuo et

redemptionis, renovationis legis, sicut Dominus dixit: Diliges

3 Mt. 5, 20. — 7 Mt. 19, 21. — 19 Ies. 45, 9. 10. — 23 Deut. 6, 5;

Mc. 12, 30; Luc. 10, 17.

2 Evayy. -j- ovzcog b o j

3 vfiviv (> o) rj (Six. cv> p v |
nXiiiov a v,

nXkiov o I
4 ovztog : xal our. o ] 5/6 ev zip — lepeiov > o | 5 nXslor p v j

XXXVI, 1. numquid etc.] Auctor addens: txaaroq yap rjn<l>v T<Sv 161-
effatum Iesaiae attribuit Ieremiae, qui wv xaxwv diuosi Xoyov zm navxotv
18, 6 similitudinem luti et figuli quidem xpizy.
habet, sed aliter versam. XXXVI. 'Ynofivqoig zuiv dsxa rov
* „ * 9-eov ).oyi(ov, xal oTtmg avza ivravQa
2. Prov. 11, 25 Didascalia supra diayoQtvovoiv, Commemoratio decern
c. 34, 6 cum versu sequente exhibet. Dei mandatorum, et quomodo ea hie
4. Cyrillus Alex. Ep. 78 (PG 77, 363) edisserunt.
queritur, quod ab episcopis ratio ex- 1. Constitutiones post initium capitis
igatur dispensationis sumptuum, qui confestim valide a Didascalia discedunt.
eis eveniunt, sive ex' ecclesiasticis re- 2. oaftftazieis xzk.] Cf. VI, 23, 3;
ditibus, sive ex fructu aliunde percepto, VII, 36, 4; Ps.-Ign. Magn. 9, 3.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 35, 2—36, 2. 121

ocpsiXsxs xolg IsgsvOiv, xal x cov slg xovg 6tonsvovq svjioiicov.

Xsysi ydg b xvgiog v/ilv sv xcp EvayysXicp' ,,'Eav fii] JisgiOGsvOt]
vfimv ij dtxaioovvt] nXslov xcov ygafifiaxecov xal <PagiGaicov, ov
firj slGsXd-rjxe slg xr)v fiaGiXtiav xcov ovgavcov". 2. ovxcoq ovv
JiXsovaGsi fj dixaioovvr) ificov, sv rep jtXsov vfiag ngovoiav moist- 5

6d-ai xcov Isgscov xai xcov ogepavcov xal xcov '/jiqcov, cog ysyganxai "

„E6xogjii0Ev, s6coxsv xolg Jisvr/Giv, rj 6ixaioGvvrj avxov /isvsi slg

xovg aicovag", xal ndXiv ,,'EXsrjfioGvvaig xai niGxsGiv cutoxa-
d-aigovxai afiagxlai", xai jtdXiv ,,Wvxi) svXoyrj/isvrj jcaaa anXrj".
3. ovxcoq ovv jtoirJGeig Gv, cog 6 xvgiog 6isxd£,axo, xai dmasig xcp 10
isgsl xa ocptiXofisva avxcp, cucagxfjv aXcovog xai Xtjvov xal jcsgl
af/agxicov, cbg fisoixij -d-sov xai xcov 6t0fxsvcov xad-dgoecog xal
nagaixrjGsco q. as (isv yag 6i66vai ngoGrjxsi, olxovofislv 6s sxslvov
axs jhxov6(iov xal 6ioixr)xr)v xcov IxxXijOiaGxixcov Jtgay/iazcov.

4. ov [isvxoi XoyiGxsvGsig xbv miGxojtov ov6s nagaxr}g^GEig x?t v 15

oixovofiiav avxov, ncog smxsXtl rj jioxs rj x'iGiv rj Jtov r) si xaXcog

rj cpavXcog rj 6tovxcoq' sysi yag XoyiGxijv xvgiov xov frsbv xbv
syXSigidavxa slg xdq X £ '0 ft S avxov xr)v oixovofiiav xavxrjv xal
xaxa^imGavxa avxov xrjq IsgcoGvvr/g xov xr/Xixovxov xojtov.
XXXVI. IJgb ocpQ-aX/icov s^s xbv xov ndvxoxs -9-sov cpofiov, 20

fis/iVTj/isvog xcov 6sxa xov 9-sov Xoylcov „dyajtav xvgiov xbv 9-sbv"
xbv iva xal fiovov „eg oXrjg xrjq ioxvoq", fifj xgoGavsxsiv sldoiXoig
r) xiOiv sxsgoig, mq 9-solq aipvx° l S *) cxXoyoig rj dalfioaiv. 2. yl-

vmGxs drj/iiovgyiav 9-sov 6iacpogov, dgxrjV XafiovGav 61a XgiGxov'

xal Gaftfiaxisig 61a xbv Jtavodfisvov [isv xov xoistv, ov navGa- 25
fisvov 6s xov utgovostv, Ga^axiGfibv ftsXsxr/g vdftcov, ov /apeou

2 Mt. 5, 20. — 7 Ps. in, 9. — 8 Prov. 16, 6.-9 Prov. n, 25.

21 Deut. 6, 5.

5/6 tiqov. Jiotfio&cu c^ b | 6 lepiiov + v/iuiv b | xi("" v a p v A B : + xal

Tiavtuiv twv dtofiiviov b o |
a; + xal b o I 7/8 tig zovg aiwvag a cf. AB :

t'rngzov aiiivog v, tig xov aliUva xov aiwvog LXX 9 naoa anhi} bop |

hie pergit h 10 ov xal ov b o 12 z<5v 6. Stofiivui h xa&. xai xa&a-

|
: |
: | :

Qiotcog ij b o 13 ngooqxeig b oI
15 xov b h o A D oov xov a p v | \

16 avxov xijv olxov. p v entxsltl dtoixel h 17 tyti b o

|
19 xov :
| > | +
xoiovzov xal h |
20 6<p&a).fiu)V + ovv h |
21 6ixa : post 9eov h |
xov 9sov
> b o 9tov + oov b o 22 I
xf/g >bo | io/vog + oov m p v A, +
>b
I

xal h I
24/25 dtik . . fiiv o | 25 ov filj p v |
26 fit).ettj o |
ropov h o,

vofiov b
 122 DIDASCALIA II, 36, 3—37, 1 (s).

Dominum Deum tuum ex tota anima tua et ex tota virtute tua.

3. Virtus ergo vestra possessio terrestris est. Neque labiis tantum

vos Dominum diligatis, sicut populus ille, super quern reprehen-
dens dicit: Hie populus me honorat labiis suis, cor autem eius valde
5 longe est a me; 4. sed tu dilige et honora Dominum ex tota
virtute tua et offer ei sacrificia ipsius assidue omni tempore, neque
amovearis ab ecclesia, et cum acceperis eucharistiam sacrificii,

omnia, quae in manus tuas veniunt, mitte etcommunica cum

peregrinis; haec enim episcopo collecta sunt ad peregrinos omnes
10 sustentandos. 5. Propterea, quantum potes, sepone ac provide,
quoniam Dominus Lege dixit: -Non apparebis coram me vacuus.
in

6. Tu igitur fac opera bona et sepone tibi thesaurum aeternum in

caelo, ubi tinea non corrumpit nee fures furantur. 7. Et sic faciens

ne iudices episcopum tuum nee fratrem tuum; nam vobis laicis

15 dictum est: Nolite iudicare, ut non iudicemini. 8. Si enim iudicas

fratrem tuum et condemnas, noxium putas fratrem tuum, id est

te ipsum noxium declarasti; nam tu condemnaris cum noxiis.
9. Episcopis vero potestas data est iudicandi, quoniam eis dictum
est: Estote prudentes trape^itae.
20 XXXVII. Decet igitur episcopum, ut instar eius, qui probat
argentum, discernat malos a bonis et eos, qui prorsus mali sunt,
reprobet et reiciat, eos autem, qui duri sunt et ob aliquam causam

4 Ies. 19, 3; Mt. 15, — 11 Exod.

8. 23, 15. — 12 Mt. 6, 20; Luc. 12, 33. —
15 Mt. 7, 1; Luc. 6, 37. — 19 ?

6. fir) 6<f>9-%g] Constitutor Domino, philus Apol. pro Origene praefatio;

qui Exod. 23, 15 loquitur, sacerdotes Cyrillus Hieros. Catech. VI, 36; Basi-
substituit. Cf. Deut. 16, 16; Sirach lius M. In Ies. 1, 22; 3, 2, 5, 20;
35, 6. — OQ&(>i'£a>v xt?..] Cf. <-.
59, 1. Chrysostomus Cur in pentecoste Acta
VIII, 34 — 39. — 7i(i6 71. t(jyov\ Cf. apostolorum leguntur c. 1; Hieronymus
VIII, 32, 18. Ep. 119 c. 11; Cyrillus Al. In Ies. 3, 3

9. xptfta 6. xo.] Cf. etiam Deut. Comment, in Ioannem IV, 5, 12; Adv.
1, 16; 16, 18. — y. tQaiit'CXxai do- Nestorium I, 1 etc. Dictum plerumque
xtfioi] Hoc mandatum veteres saepis- Domino attribuitur, per Cyrillum locis
sime tanquam dictum Scripturae pro- tribus laudatis Paulo apostolo. Fere-
ponunt : Apelles apud Epiphanium H. batur, ut videbatur, traditione orali vel

44 c. 2; Clemens Alex. Strom. I, 28, libro aliquo apocrypho melioris notae.

177; Origenes In Matth. 22, 23. 24; Cf. Resch, Agrapha 1889 p. 116 117; —
24, 4. 5; Ps,- Clemens Homil. II, 51; 233 —
239 (Texte und Untersuchungen
III, 50; XVIII, 20; Dionysius Alex. V, 4); Ropes, Die Sprfiche Jesii 1896
apud Eusebium H. E. VII, 7, 3 ; Pam- p. 141 (ibid. XIV, 2).
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 36, 3—37, 1. 123

agyiav. jtaoav exvofiov ejti&vfiiav anmGai, jtaGav Xvfcrjv xtjv sjiI

diaqp&ogg dv&gmjtmv, Jtadav ogyrjy. 3. yovelg xi/ia obq ahlovg
yeveGemg 4. „ccycata xbv jcXtjOiov Gov cog Geavxov"' xoivarvei
.

ftlov xolg deofievoig

5. emogxiav xal jtoXvogxiav /idxacov qievye'
.

ov yag d&mmd-rjGy. 6. ,,/irj 6(p&Hg Jtaga xolg legsvGiv xevog", 5

xal xd txovGid Gov evdsXexi-fav jtg6G<pege' xal xrjg XgiGxov hx-
xXrjoiag fti] djioXeiaov, 6gd-giC,a>v a'g avxr/v oigb jiavtbg egyov,
xal jtdXiv eajtegag eig avxrjv andvxa evxagiGxco v xco dsm vneg
mv Got xtjv C,mrjv xtxdgtoxai. 7. egyonovei, ev6eXexiC,e, xoxla,
jcgoofpege xvgiqt xd exovGid gov „Ti(ia" yag, (prjGiv, „xbv xvgiov 10
djtb Gcov dixaimv jiovmv". 8. slg xbv xogfiavav o dvvaGai ftdX-
Xoov, xoivmvEL xolg §svotg iv 1} 6vo ?} nevxe Xenxd' „d-rjGavgiC,e

Geavxoo xbv ovgdviov jtXovxov, bv ovxs oijg ovxs xXejcxai Xv/ta-

vovvxai". 9. xal Jtoimv ovxmg, fiij xglve xbv enioxonov Gov ?)

xbv GvXXaixov sav yag xgivijg xbv ddsX(p6v, xgixijg eyivov [irjdevog 15

Gs jcgoxsigiGa/ievov xolg yag legtvaiv sjtexgdjirj xgiveiv fiovoig,

bxi eigrjxai avxolg' ,,Kgifia dlxaiov xgivaxe", xal jcaXiv ,,riveGd-e
xganeCpxai 66xi(ioi" . 10. v/iiv 6e ovx mixexganxai' xovvavxiov
ya g eiggxai xolg ggco xov dgioi/iaxog xov dixaoxixov yjtdgxovGiv
„Mi] xglvexe, xal ov fir] xgifrrjGeG&e". 20

XXXVII. Tbv emGxojtov del xgiveiv bgQ-mg, xad-mg

fievxoi
yeyganxai '
, Ti/v dixaiav xgiGiv xgivaxe", xal dXXaxov' „Ti 6e

3 Mt. 19, 19. — 5 Exod. 23, 15. — 10 Prov. 3, 9. — 12 Mt. 6, 20;

Luc. 12, 33. — 17 Zach. 7, 9. — 17 ? — 20 Luc. 6, 37; Mt. 7, 1.

—
11 Ioann. 7, 24. — Luc. 12, 57.

2 diwp&opav b o, -gag a, sed g erasum |

3 ytvvtjoswg h |
oov a b o A :

>h p v j
iavrbv b h p v |
4 xal no)., fidxaiov > b o |
5 ul<pd-rjo>i b o |

6 iiQoo-ffiEQtxvqIo) b o p + Xqiotov b o 6/7 ixx>.r\aluq I

> I
+ oov b j

7 dnoXsinov h v -h'nov a, -lei/xnavov p, dyiozaao b o 7/8 tig

: |
: npbg b o )

8 tig avTrjv andvxa> h to} a 9 001 r. ?. xty. r. C. ao<

| > |
:
^P" *" b ° 7 I

10 npoofpSQt — oov > b o xbv xvgiov

I
iptjolv b o |
11/12 o dvvaoai fidUmv :

ov o. fidlUiv xav b o | 12 tv > b o Xtnxd |

: Ximuiv h, ij hnxd p, + xal^ b o |

13 oavxw a b I
14 xoivai abpi^abhoA: ixijd's p « |
15 ddel.ybv +
oov b o A I
(^(Vou b o I
17 z«2 Tiet;.^ > b o |
18 rfs h p v A : yag a b o j

19 dixaoxixov +
$ didaoxalixov b o |
20 xpi»i'l oto»t a h : xotS-ijzt b o v,

xpt#f p I
22 dllayov dh h +
XXXVII. Z7£<>2 xutrjyoQOiV xal xdotwg. De accusatoribus et dela-

ovxo<pavxwv, xal oniog XQn n &°- m toribus, et quod iudex non debet facile
credere vel non credere, sed ad-
ytiQwg nioxtvttv j? dnioxtlv xovxoig eis

tbv xgixijv, d).).d fjitxa dxpipovq £$£- hibita diligenti inquisitione.

 124 DIDASCALIA II, 37, 3—38, 2 (s).

imperfect!,tanquam imperfectos relinquat in fusura. 2. Laico

autem non licet iudicare proximum neque onus in se suscipere,

quod non est ipsius; nam pondus huius oneris non laicorum est,
sed episcoporum. 3. Propterea ergo, si laicus es, ne laqueos tibi
5 impone, sed iudicium eis relinque, quibus de eo ratio reddenda
est; pacem habere cum omnibus, et dilige membra
tu vero stude
tua, fratres tuos, quia Dominus dicit: Dilige proximum tuum sicut

te ipsum. 4. Sin autem fratres falsi sunt, qui ducti invidia vel

aemulatione adversarii ac satanae in eis operantis aliquem fratrum

10 detrectant mendaciter vel etiam veraciter, sciant, unumquemque,
qui haec sectatur, ita ut aliquem accuset vel convicietur, filium
esse irae. 5. Et ubi ira est, Deus non est. Ira enim est satanae
neque unquam per hos fratres mendaces permittit concordiam fieri

in ecclesia. 6. Quare cognoscentes eos homines dementes, primo

15 nolite eis fidem habere; et secundo, vos episcopi et diaconi, cavete
eos, et si eos quid de aliquo fratrum dicere auditis, XXXVIII
attendite eum, quern detrectant, et investigates sapienter et perspi-
cientes eius conversationem, et si reprehensione dignus invenitur,
agite secundum doctrinam Domini scriptam in Evangelio: Corript
20 eum inter te et ipsum et vivifica eum, si paenitentiam agat ac se

convert at; et si ei non persuasum fuerit, cor ripe eum inter duos vel
tres, ita ut impleatur dictum: In ore duorum vel trium testium stet
omne verbum. 2. Quare autem, fratres, necesse est testimonium
in ore duorum vel trium testium niti? Quoniam pater et filius

25 et spiritus sanctus testimonium perhibent operibus hominum. Ubi

enim admonitio doctrinae est, ibi etiam disciplina est ac conversio
errantium. Propterea in ore duorum vel trium testium stat omne

6 Rom. 12, 1 8. — 7 Mt. 19, 19. — 9 Eph. 2, 2; II Thess. 2, 9. —

11 Eph. 2, 3. — 19 Mt. 18, 15. 16. — 22 Deut. 19, 15. — 24 I Ioatin. 5, 7. —
27 Mt. 18, 16; Deut. 19, 15.

XXXVIII, 2. quoniam pater etc.] Ad- 5. onov de opyij xtL] Auctor ante
notavi I Ioann. 5, 7, quoniam verba oculos habuisse videtur Ign. Philad.
Didascalia huic loco similia sunt. Nee 8, 1 : ov <Si /tepiofiog ionv xal OQyrj,
vero contendo, auctorem hunc locum &ebg ov xaxoixsi.
profecto respexisse vel comma loan- XXXVIII. "On %prj zoiig afnaQid-
neum cognitum habuisse. Facile fieri voviag idta'Covzwg ££eXtyx etv xai
potuit, ut verba ex se ipso diceret. zovg fisxavoovvtag TiQoode%eoftai
„ xaza tt/v rov xvq'iov diaxa^iv. Quod
 CONSTITUTIONES. APOSTOLORUM II, 37, 3—38, 2. 125

xal dq>' tavrcov ov xgivsTS to 6ixaiov" ; 2. yivsG&s ovv cog agyv-

govofioi ejciGTrjfiovEg' xad-djteg ydg ovroi ra q>avXa tow voftiG-
(larcov dnoxg'ivovGiv, t« 6e 66xi/ia oIxeiovvtcu, tov avTov 6fj
TQOJtov xal tov EjtiGxojtov xqt] to. fisv a/im/zcc xaTey_siv, zd 6s
s^ti/ico/ia rj d-egajtsvsiv fj dviaTcog voGovvTa dnoggioiTSiv, xal fit] 5

TaxBeog xotctsiv /itj6e olo6fjjcoT£ jtiO TSveiv. 3. syxcogei ydg Tivaq

xal 61a C,rjXov rj <p&6vov xazd Tivog ddeX<pov sr6Tr]GaG$ai ipsv6fj

xaTrjyogiav, cog 01 6vo ngsGfivTsgoi em Tr/g ScoGavvrjg sv Ba$v-

Xcovi, xal f) AiyvjcTia sjtl tco 'ico Grjcp. 4. Ov ovv cog „d-eov
dv&gcojtog" t« zoiavTa fifj xgoxe'igcoq 3iaga6exov, iva ,,1**1 dveXyig 10
tov dd-mov xal dnoxTelvrjg tov dixaiov". 5. 6 ydg ToiavTa naga-
dsXEO&ai d-sXcov dgyijg Jtazrjg eGtiv [idXXov ?} sigrjvrjg' ojiov 6e
ogyrj, sxsl xvgiog ovx sGtij>' fj ydg dgy?}, tov GaTavd vjcdgxovGa
tplXrj, Xtyco 61 fj xagd to 6lxaiov xivovfisvrj 6 id tcov tpsv6a6sX(pcov
ovddxoTE bjiovoiav ysvsG&ai dtpir/Giv sv Tfj sxxXrjGia. 6. od-ev 15
ImyivcoGxovTtg Tovg ToiovTOvg acfgovag, egiGTag, smxaigsGixaxovg,
(ifj jiiGtevete avTOtg, dXXd xal xagaTrjgeiG&e Tovg TOiovTOvg,
dxovoVTsg tl nag avTcov xaTa d6eXg>ov, on ov6lv sv orp&aXfiolg
avTcov <povog, x al ov Tig ovx vxovo& xaTaftaXXovGiv av6ga.
XXXVIII. Si) ovv jtgoGexs too xaTr/yogr/d-evzi, ev Gocpia 20

jtagaTTjgcov ttjv dvaGTgocpfjV avTov, Tig xal bnola Tvyxdvsi '

xal
ti ivgoig avTov aXrj&evovTa, xaza tt/v tov xvgiov 6i6axfjv jtoirjOov,
xal fiovov xagaXaffcbv top xaTrjyogrjd-svTa „eXey£ov avTov", oncog
(lexayvcp, fir/6tvog Goi GvfiJtagovTOg. 2. „si 6s ov jieiGd-elrj"

yevofisvog 6evTsgog rj Tg'vtog, ovtcog amep vx66si§ov to jcXrjfi- 25

lieXijfta, vovfrETfjGag avTOV ev ngaoTrjTi xal nai6ela, oti ,,'ev

xagdia dyafrfj dvajtavGEzai Gocpia, sv 6s xa g6icc d<pg6vmv ov 61a-

8 Dan. 13. — 9 Gen. 39. — I Tim 6, 11. — 10 Exod. 23, 7.

12 Eph. 2, 3. — 22 Mt. 18, 15. 16. — 26 Prov. 14, 33.

2 ovtoi xa : exelvoi ra fiev b o |

5 tj pr > p v A |
6 olg dtjnors h,

olg ov rff I b o j
niaxiveiv + note b o |
8 inl ztjg : zwv ml b o |
Swaavvrj o |

9 T(j5 a b h o tov p v : |
10 n$o%. napad. c-o b o [
11 6 ov o \
12 is :

yaQ b o 13 xvQioi 6 : x. a |
14 is a h : ifj b o p v |
xtv. iid : xtvovfisvoi
I

01 nctQcc b o I
15 dcpiijOtv y. bjiovoiav a, bfi. dcpitjOiv ysv. b o j
16 tpiOTag

+ 'QrjXwr&q b o a 2 i. m. I
xaiocoixdxovg a |
17 avzovg a |
18 n > o p v j

dis).(pu>v o I
19 ov : o h, onov b o n; |
• ovislq b o |
xctTafialovoiv p v |

20 to xartjyopri&hv b o 21 nola b o zvyydvsi inttQ%ri b, nagsxsi o |

|
:
|

22 svprii b o 24 naQovzoq h 25 ovzmg

I
avrbq b o 27 dvanavszai h o |
: |
 126 DIDASCALIA II, 38, 3—39, 6 (s).

verbmn. 3. Si vero non audierit, reprehende eum coram ecclesia

universa; sin autem ecclesiam non audierit, a te tapquam ethnicus

ac publicanus reputettir. 4. Vobis enim dixitDominus, episcopi,

ne talem deinde in ecclesiam recipiatis ut Christianum neque com-
5 municetis cum eo; nam et ethnicos vel malos publicanos in eccle-

siam non recipis nee cum eis communicas, priusquam se con-

verterint, promittentes se futuros esse credentes et mala opera
non ultra facturos esse. Propterea enim Dominus noster ac sal-

vator locum paenitentiae eis dedit, qui peccaverunt.

10 XXXIX. Etenim ego Matthaeus, unus ex duodecim apostolis,

qui vobis in hac doctrina loquuntur, prius fueram publicanus et

nunc, quia credidi, misericordiam consecutus sum, priorum operum
paenitentiam egi ac dignus habitus sum apostolus esse ac praeco
verbi. 2. Et iterum Ioannes quoque propheta praedicavit in Evan-
15 gelio publicanis nee praecidit spem eorum, sed eos docuit, quem-
admodum conversarentur, cumque rationem peterent, dixit eis

verbum : Nolite postulare ultra id, quod vobis mandatum ac propo-

situm est. 3. Et Zachaeum paenitentiam agentem iterum Dominus
recepit, cum ipsi supplicaret. 4. Neque ethnicos a vita arcemus,
20 cum se converterint atque removerint ac reiecerint a se errorem
suum. 5. Tanquam ethnicus ac publicanus igitur a te reputetur,
qui malorum operum et mendacii convictus est. 6. Et si postea
se paenitentiam acturum esse promiserit, sicut et ethnicos, cum
voluerint ac promiserint paenitentiam se acturos esse, dixerintque
25 se esse credentes, recipimus in congregationem, ut verbum audiant,
nee vero communicamus cum eis, donee sigillo accepto perfecti

1 Mt. 18, 17. — 8 Hebr. 12, 17. — 10 Mt. 9, 9. — 17 Luc. 3, 13. —

18 Luc. 19, 2. — 21 Mt. 18, 17.

oporteat delinquentes privatim arguere stat. Statuta ecclesiae antiqua, olim

et paenitentes recipere secundum con- synodo Carthaginiensi IV attributa,

stitutionem Domini. c. 84 praecipiunt: Ut episcopus nullum

XXXIX. UttQaSelyfxaxa inl fxizoL- prohibeat ingredi ecclesiam et audire
voiag. Exempla paenitentiae. verbum Dei, sive gentilem, sive hae-
6. wg xal zovg iS-vixovg xxl.] De reticum, sive Iudaeum, usque ad mis-
catechumenis loquitur auctor, quos ad sam catechumenorum (Harduinus, Coll.
audiendum Dei verbum in ecclesiam concil. I, 984). Similiter paenitentibus
admissos et lecto verbo, priusquam permittebatur verbum Dei audire. Cf.
preces incipiebant, dimissos esse con- descriptio liturgiae VIII, 4 — 9.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 38, 3—39, 6. 127

W^oxerat^ 3 (XXXVIII). eav ovv jteiofa] em axo/iaxog xcov

^Q^j^vji mv, ev dv I%or „el 6e xi QxXrjgvvoixo, elite xy exxXrjoia.'
eav 6e xal xavxi]q Jtagaxovoy, eOxoo Coi cbq 6 ed-vixbq xal 6
xekcovtjs", xal ftrjxexi avxbv cog Xgioxiavbv Jtagadejov ev ex-
xfj
3
x/.?]Ola, aX X
e&vixbv jiag aixov. 4. el 6e ffovXoixo fiexavoelv,
cbq 5
xQOOkafifiavoxr ovdh yag xbv ed-vixbv ?} xbv xeXcovrjv elq xoivco-
viav 3taQa6i%f] jtglv rj (texayvcp exaOxoq avxcbv ex xcov Jtgoxegcov
t

aOejJTjuaxcov •
xolq ydg /isxafieXofievoiq xonov fiexavolag mgiOtv
xvgioq fjftcov 'IrjOovq 6 XgiGxbg b vlbg xov &eov.
XXXIX. Kal ydg eycb Maxd-aloq, ex xcov dcodexa xcov ev 10
xijoe xfi didaoxaXia. XaXovvxcov vy.lv, tlfil djiodxoXog, xal avxbg
cop xeXcovrjg (iev jcgoxegov, vvv 6e diet xov mOxeveiv. tfXeijftevoq
fiexeyvcoxcog xe xcov jtgoxegcov xgat-ecov xal rjgicofievog dxo6xoXoq
tivai xal xrjgvS, xov Xoyov. 2. xal Zaxfaloq, bv b xvgiog JtgoO-
eXafiexo ev fiexavoia derjd-evxa avxov, bfioimg xal avxbq xeXcovrjq 15
rb jcgoxegov vxfjgxev . 3. rjdrj 6e xal Oxgaxicoxai xal xeXcovcov
Q'fXoq, jtgoOeXd-ovxeq xcp xvgiaxcp jcegl jiexavoiaq Xoym, dxovovai
jcagd xov xgogrfxov 'icodwov (iexd xb ^djixiOfia' „MrjSev jcXeov
xaga xb diaxexayfievov vfilv jcoielre". 4. bfiolcoq 6e xal xolq
ed-vixolq ovx ajceyvcooxai fj £corj, eav y.exavor\6avxeg xfjv dmOxiav 20
ajtopdXa)6iv. 5. „cbq xeXcovrp ovv 1} e&vixbv" e%e xbv enl xaxcp
egyco eXey%d-evxa xal (if] fiexayivcoOxovxa. 6. eav 6e vOxegov
\iexavoyi, cbq xal xovq ed-vixovg, bjtoxav 9-eXcoOi (texavoelv xal
em6xge<f>eiv ex xfjq jtXdvrjq, elq exxXr\Oiav jcgoodexoped-a, ojccoq

xov Xoyov dxovcooiv, ov /itjv xoivmvovjiev avxotg, (ie%gig ov xtjv 25

2 Mt. 18, 17. — 8 Hebr. 12, 17. — 10 Mt. 9, 9. — 18 Luc. 3, 13.

21 Mt. 18, 17.

2 I'yji b I
axlrjQvvetai b o |
3 <Se : ovv b o |
xavxr/g b h o p v : rijg

ixxXtjaiag a A D |
tavio 001 : tatai b |
4 xal > p v |
5 povlezai b o |

6 7j xal p v A ]
7 naQadi/ji h v a- : -<Js£« p, -dfyov a, naQadsyexai fj

txx/.rjala b o xarayvdi b o avxbv h 9 6 XQiazoq post xov &eov b o

| I
|
:
|

vlbg b h v a o p A
10 ix tig a: >
11 rrjds |
: |
aDAB:>bhopv|
12 wv ovv b ft'sv J
>
b nooxigov xb Tip. p v moxevoat fit b o 16 vn-
|
: | |

d^xiov xb tiqoxsqov b h o oxQaxiwxdiv b o 17 Xoyov? o 18 fir)6ev b h | | |

o p v firj&iv a
; 19 xtxay/jievov b ds a b | xe h o p v 20 ovx h |
: |
> |

^ >—p v 21 ctnofiaXovoLv b o ij
I
b o 22 xaxayivwoxovxa b 23 fiexa- | > | \

vo fj &sXwoi a xal pr p v >

Qslovoiv b o 24 ix xrjq nXavtjg
I > | |
:

post voxegov fisxavoy b o |

7ipood°ex(6/bte9a p v |
25 dxovowotv b o \
/text? 1 ?

ov a%Qt P v
.
 ]28 DIDASCALIA II, 40, 1—41, 1 (s).

fuerint: ita nee cum his communicamus, donee fructus paenitentiae

ostenderint, ingredi autem eis licet, si verbum audire volunt, ne

penitus intereant; in oratione vero ne communicent, sed egre-

diantur, quia et ipsi, videntes se non esse participes ecclesiae, sese
5 subiciunt et paenitentiam agunt priorum operum atque operam
dant, ut in ecclesia ad orationem admittantur, et ei, qui eos ut
gentiles ac publicanos egredi vident et audiunt, timent caventque,
ne peccent, ne idem ipsis eveniat et excludantur ex ecclesia ut
convicti peccati vel mendacii.
10 XL. Nee vero prorsus eos impedibis, quominus in ecclesiam
veniant audiantque verbum, episcope. Namque et Dominus noster
ac salvator non prorsus repudiavit ac reiecit publicanos et pec-
catores, sed etiam comedit cum eis. Propterea murmuraverunt
super eum Pharisaei dixeruntque : Comedit cum publicanis ac pecca-
15 toribus. Deinde respondit salvator noster et adversus cogitationes
ac murmurationem eorum Non est opus valentibus
dixit: medico,
sed viale habentibus. 2. Ideo cum eis, qui peccatorum convicti
sunt quique male habent, conversamini eisque aggregamini, et

eorum curam habete, et loquimini cum eis et consolamini eos et

20 suscipite et facite converti.

XLI. Si quis autem postea conversus paenitentiae fructus
ostenderit, tunc et ad orationem eum admittite sicut gentilem.

14 Mt. 9, 11. — 16 Mt. 9, 12.

XL. "Oti ov iz&gw&aig <Sia-

y.Qi) c. 39; Origenes In Lev. horn. XV, 2;
xiio9cti nsgl xbv «Wgij dtvxepov Tertullianus De paenit. c. 7; Ambro-
ifiaptdvovTa. Quod non oporteat sius De paenit. II, 10; Augustinus Ep.
hostiliter affici erga eum, qui semel 132 n. 2. Constitutor hie delicta le-

vel iterum peccavit. viora respicere videtur, quae saepius

1. Sevxeqw] Qui peccatum capitale remittebantur. Infra II, 43, 2 — 4 autem
committebant, scilicet idololatriam, calumniator recidivus plane abscinditur
homrcidium et adulterium, olim semel ab ecclesia.
tantum ad paenitentiam ecclesiasticam
et remissionem admittebantur. Inde XLI. "Onwg dsl npooleod-at xbv
regula ilia: fiia ftszdvoia, quam post ficravoovvta seal onwg diayivso&ou
Hermam Pastor. Mand. IV, 1, 8, qui npbg xovg afiapTavovrag xal note
earn autem de paenitentia vel remis- ixxonxetv xfjg ixx).t]aiag. Quomodo
sione peccatorum in baptismo facienda oporteat recipere paenitentem et quo-
intellegere videtur, praedicant Clemens modo agere cum peccatoribus et quan-
Alex. Strom. II, 13, 56; Quis dives do ab ecclesia abscindere.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 40, 1—41, I. 129

Gcpgaylda Xafiovzsg ZEXsimd-coGiv, ovxoo xai zolg xoiovzoig, fisxQig

ov fisxavolag xagjtbv emdsit-coaiv, smxgsjtofiEV elGEgxEO&ai, oncog
zov Xoyov dxovovzeg fir] xsXdcoq &g6rjv dnoXmvzaf fir) xoivoavel-
zmoav 6s sv xfi jrgoGEvxfj, dXX' sl-egxEO&mGav fiszd xi)v dvayvmoiv
zov JVofiov xai xmv Ilgoyrjzmv xai xov EvayyeXiov, ojimg diet. 5
zov s^ievat emfieXxicoQ-coOiv xov (tiov, Gxovdd- xi]v avaGxgo<pr)v
£ovxsg xdg GvvdS-siq dnavxdv oOrj/isgai. xai xf] dsrJGEi GxoXd&iv,
jcsgl

bxmg xai avxol dvvrj&coGiv sl6dexfrr)vai, xai ol frew/ievoi avzovg

xaxavvycoGiv xai aG<paXEGxEgoi yivmvxai, EvXafiovfisvoi xolg bfioioig
JlEQMEGElV. 10
XL. Ov fiEvxoiys pdeXvgy
xov xsguiEGovxa svl xai dsvxsgco
ocpaXfiaxi, m ejciGxojce, ovds xmXvGsig avxbv zov xvgiaxov Xoyov,
ov6e xoivrjg diaixrjq avxbv et-coGeig, ejieixeq ov6e b xvgioq nagi]-
ZEixo fiExaxmv zeXmvmv egHeiv xai xmv afiagzmXmv, xai vjio
xmv <PagiGaimv syxaXovfiEvog xsgl xovzov sXsysv „Ov xQ^ av 15
tXOvGiv ol laxvovxeg lazgov, dXk' ol xaxmq exovxeq". 2. xolg
3
ovv ctfiagziag dcpogtG&ElGiv nag' vftmv xai GvvavaGzgsvpEGfrs
6i

xai GvvavXi&Gd-e, snifieXovfievoi, nagaxaXovvzsg, vxo6xt]gl£ovxeg,

Xsyovxeq avxolg' ,,'lGxvQaxs, xelgeq dvsifiev ai xai yovaxa jcaga-
XeXv/itva" . 3. jcagaxaXslv ydg XQV zovg jtsv&ovvzag xai xolg 20
oXiyoipvxovOiv Jtgofrvfiiav Stdovai, oxmq fir) xf] dfiszgia xi)q Xvjtrjg
elg acpgoGvvrjv xoagrJGcoGiv, exeijceg b „6Xiyoipvxog JGxvgmg dcpgmv".
XLI. El 6e xig kmGzgaqielq fiszavoiag xagjtbv sjtidsi^rjxai,
zozs xaitig jtgoGevxr/v alGdtt-aG&s avzov, cog xov vlbv xov dno-

XmXoxa, xov damxov, xov fisxa jtogvmv fiucooavxa xr)v nazgixqv 25

ovaiav, zov xoigovg fioGxovxa xai xtgaximv £ftJtXr]Gd-r)vai em-
d-vfiovvxa xai fir) xvyxdvovxa, fisxayvovxa xai jtaXivdgoftrjoavxa
Jtgbg xov jiazsga xai eIjiovzw ,','Hfiagzov rig zov ovgavbv xai

15 Mt. 9, 12. — 19 Ies/35, — 22 Prov. 3. 14, 29. — 24 Luc. 15, 11—24. —

28 Luc. 15, 21.

2 xaonovg b A I
3 xeXswg a |
dnoXXovxai b 4 ds ovv b o 5/6 xai
|
: |

xov — piov >b o I

6 fteXxiw&woiv a |
7 neQi fierce b o anavxiav b o
: j
|

8 &ewf*evoc : 9-ewQovvzeg b o avrolg h 9 evXafiovftevoi

| | + fir\ b o |
13 61-
alzqs avxbv <^> b o 13/14 nagsxrjQrjxw b o
|
14 xwv pr | >b o |
io&ieiv
post aftapxto?.(5v b o p v |
xwv sec >b o p v | 15 xwv >bo |
xovtwv b I

16 ioyvovxE? vyievovxsg b o 17 ovv rfs b o a/xagxiav o

: | : [ |
19 Xsyovxeg :

xai /. b o 21 6).iyoipv%oig b o p 22 %w(>yoovotv b o

I
| |
o> abo |
la^vQog
b o p v 23 xaonovg b o 24 de£ao9e h wg xov vlbv xov
I
| | >bo | 25 xov
iiowxov >bo
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 9
 130 DIDASCALIA II, 41, 2—6 (s).

2. Quemadmodum igitur gentilem baptizas ac postea recipis, ita

et huic manum impones, omnibus pro eo precantibus, ac deinde

eum introduces et participem facies ecclesiae, et erit ei in loco
baptismi impositio manus; namque aut per impositionem manus
5 aut per baptismum accipiunt participationem spiritus sancti.

3. Propterea tanquam medicus compatiens omnes peccatores cura

omnemque prudentiam adhibe et affer sanationem ad vitam eorum
sustentandam, neque sis paratus abscindere membra ecclesiae, sed

utere verbo ligationum et castigationibus lenitatum et emplastro

10 deprecationis. 4. Si enim ulcus altum fit carne tabescente, cura
illud et aequa medicamentis salutaribus; sin autem foetidum fit,

purga illud mordaci medicamento, id est verbo correptionis. 5. Si

vero caro exoritur, scabe earn et coaequa acri medicamento, id

est comminando iudicium. 6. Et si cancer exsistit, causticis ure

1 xXtj&rjvai b h o I
fistd . ov fi. b o |
2 MQOosldfleTO : vneds^axo b o |

3 xov to b p o<pd£ag xs
: oydgaxe o, eoya&v p v 4 rjvippaivsxo xal
I
. |
:

£V<PQ. p v xiov b o 6I
av iv o >
7 xexadaoio/tevov a avxmv b o
I | |
|

8 dnoxaxaarriatjq a 9 tov b o p v Xov/xuxog h Sid|

ix b o 10 rj/j.. > | |
: |

XCiyaiv : %. xwv rjfiexepwv b o |

to > a 11 oaf.ev&evTwv b o
. . to | |
12 sn-
syxctXiorjTai h, iyxakiorj p v, iyxaXian -001 o 001 > h b, | |
dr\ : Sidn
b o I
14 Se : ae b [
ovtq)? b o |
15 xal pr > b o p 16 > h 18 |
o |
ijv^ero :

+ ts b, tots o 19/20 oxriQit,(uv o 23 aov a supra lineam >

|
25 2
: a |
ndvxaq
— nQoayhowv
J

> b o I
S-sodntvaov b | 26/27 zifiviov : zexvov ol'xiov delists

xal aosig (i'aaig o) i7ci<psocav b o |

28 ivisi? : <p£(>£iv tig b o ]
yXvxala b o,

2. dvxl xov ?.ovo(iaxog rj xsl(>o&s- Similiter Tertullianus De paenit. c. 10:

ola] Christianus propter peccatum ex Miserum est secari et cauterio exuri

ecclesia exclusus paenitentia acta per et pulveris alicuius mordacitate cruci-

manus impositionem in earn recipitur, ari. Cf. etiam Tert. Adv. Marc. II,

similiter ac proselyta per baptismum 16; Scorp. c. 5; Lucifer Calar. Mo-

in ecclesiam suscipitur. Itaque veteres riendum esse pro Dei filio c. 13.

paenitentiam appellabant baptismum 5 — 7. Origenes In Iesu Nave horn,

secundum, baptismum lacrymarum, VII, 6 dicit: Haec non ideo dicimus,
baptismum paenitentiae. ut pro levi culpa aliquis abscindatur;

4. elg xr)v npoxsQav d^iav dnox.~\ sed si forte commonitus quis et cor-

Cf. VIII, 9, 5. Cypr. Ep. 25. Cetero- reptus pro delicto semel et iterum ac
quin non plane restitue-
paenitentes tertio nihil emendationis ostenderit,

bantur; peccatores enim convicti infra utamur medici disciplina; si oleo per-
VIII, 47 can. 61 ab ordinibus sacris unximus, si emplastris mitigavimus,
excluduntur. Itaque verba ilia de com- si malagmate mollivimus, nee tamen
munione tantum intellegenda sunt. cedit medicamentis tumoris duritia,
5. xefivaiv xalwv % gypia 7iq.] Ji) solum superest remediura desecandi.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 41, 2-6. 131

evwmov aoy t
xal ovxexi elfil agioq x aXtlG&ai vlog Gov", fierce

fiovGixcov 6 tptXoxexvog jcaxrjg jigoGeXd fiexo, xal xr(V dg%aiav GxoXt)v

xai xbv daxxvXiov xal xd vjcodr/fiaxa ajtodovs, 6<pdt-aq xe xbv
Gixevxbv fiboyov rjixpgaivexo fiexd x ajy cpiXmv. 2. ovxmq ovv xal
Gv nolei, co emax one' ccXX' Sojttg xbv e&vixbv XovGag tlodtxy 5

fiixa xr)v didaoxaXtav, ovxm xal xovxov x«(w#£T»7'cag, ^g dv

fiexavola xexad-agfievov, jcdvxcov vuieg avxov jigoGevyofievmv
catoxaxaGxrjaeig avxov tig xr/v dgx,aiav avxov vofir)v, xal eoxai
avxoo dvxl xov XovOfiaxog r) yeigofteGia' xal yag diet xr/g em-
Q-eGtmq xcov T)fiexegcov %eigcov edidoxo to Jivevfia xb ayiov xolg 10
niGxevovOiv. 3. xav xig xcov fir) GeGaXevfitvcov ddeXcpcov avxov
eneyxaXeGq Got, oxi 6r) xaxrjXXdyrjg avxcp, eijee Jtgbg avxov „2v
jtdvxoxe fiex' efiov si, xal xd e/ia jcdvxa 6a eaxiv' tvcpgav&ijvai
dh edei xal yagrpiai, oxi 6 ddeXtpog Gov ovxoq vexgbg r)v xal
dvetflGiV, xal dnoXcoXcbc xal svgt&rj" 4. oxi yag ov fiovov xgoo- 15
dt%txai b 9-ebg xovq fie xavoovvxag, aXXd xal elg xrjv ngoxigav
dS,lav djtoxa&iGxr/Giv, Ixavbg fidgxvg b d ytoq Aavld, 6g fiexd xtjv
elg xbv Ovgl av afiagxlav rfiyexo xcp d-tcp Xiymv ,,'Anodog ftoi
xijV d yaXXiaGiv xov Gmxr/giov Gov, xal Jtvevfiaxi f/ye/iovixcp Gxr]-
gitiov fie", xal jtdXiv ,,'AnoGxgstpov xb oigoGamov Gov djib xcov 20
dfiagxicov fiov, xal jtaGaq xdg dvoftlag fiov e§dXeifov •
xagdiav
xa&agav xxioov iv efioi , b #eog, xal xvsvfia ev9-eg eyxaiviGov ev
xolg eyxdxoig fiov fir) djcogglxprjg fie anb xov jcgoGmnov Gov, xal

xb jivevfid G ov xb ayiov fifj dvxaveXyg ait efiov". 5. xal oh

ovv cog Gvfuza{hr)q laxgbg xovg r)fiagxrjxoxag ndvxag ftegdjteve, 26

Xgoifievog ocoxrjgioig Jigbg Porj&eiav dycoyalg, fir) fiovov xifivcov r)

xaicav i) grjgia jtgoGcptgcov, dXXd xal exideGficov xal fioxcov xal

evielg yXvxia cpdgftaxa ejcovXcoxixa xal xaxafigeycov Xoyoig Jtaga-
xXrjxixolg. 6. edv de xolXov r) xb xgavfia, 9-geipov avxb 61
efinXdaxgcov, iva yefiiG&ev Igov xcp dgxlcp dnoxeXEGd-ff eav 6e 30

gvxav&fi, xoxe xd&agov H^gim, xovx' eanv Xoycp emxifiryxixm-

edv d"e iutegoyxov yevrjxai, dgifiel xoXXvgicp ego/idXiGov avxo,

12 Luc. 15, 31. 32. — 18 Ps. 50, 14. — 20 Ps. 50, 11— 13.

-xela v, -xia p |
inovX. xal > b o |
29 ds > b |
xollov 37 . xioliu b o |

29/30 Si ifmXdoTpwv h v A : Sia xwv ifi. p, fjdst enTiXaoxQW a, oldiam

(oiiSsw o) iiinlaazQut b o |
30 'Ivayep. >
b o |
dnorelsaei o |
31 enixi-

fZ7jTtx(5 : + nagaxXrjTtxwi h, + 7 7iapaxkt]Tixd> b o A |

32 fyiftv h, Sgifiol p,

dgvjiv b, dgv/jit o
9*
 132 DIDASCALIA II, 4-1, 7—42, 3 (S).

eum, id est imponendo multa ieiunia reseca et purifica ulcus pu-

tridum. 7. Si vero cancer maior fit et superat etiam caustica,

iudica, quod membrum sit foetidum, deinde cum aliis medicis

consilium iniens et multum meditans abscinde membrum illud
5 foetidum, ne totum corpus corrumpat. 8. Ne facile igitur promptus
sis ad secandum nee protinus festines nee curras ad serram multis

dentibus armatam, sed prius utere scalpello et scinde ulcus, ut

aperte videatur ac perspiciatur causa morbi occulti, qualis intus

sit, ut totum corpus doloris expers 9. conservetur. Sin autem

10 aliquem vides paenitentiam non agere neque ullam spem praebere,
tunc cum tristitia et luctu abscinde eum eteice ex ecclesia.
XLII. Si vero falsa est accusatio calumniae et vos pastores
cum diaconis mendacium tanquam veritatem amplectimini aut
propter personarum acceptionem aut propter munera, quae acci-
15 pitis, et commutatis iudicium, volentes facere, quod acceptum est

malo, et eum, qui accusatur quidem, sed alienus est a culpa,

exterminatis et eicitis ex ecclesia, rationem reddetis in die Domini,

quia scriptum est : Non accipies personam in iudicio. Et iterum scrip-
tura dicit: Munus excaecat oculos videntium et mutat verba iustorum.
20 Et similiter dixit: Solvate oppressos et indicate pupillos et defendite
viduas; et: Indicium iustum indicate in portis. 2. Cavete ergo, ne
personam accipientes incidatis sub iudicium verbi Domini, qui
dixit sic: 3. Vae eis, qui amarum faciunt dulce et duke amarum

18 Deut. 1, 17. — 19 Exod. 23, 8; Deut. 16, 19. — 20 Ies. 1, 17. —

21 Deut. 1, 16; 16, 18. — 23 Ies. 5, 20. 23.

1 xavxrjQiaov avxai b o | 3/4 iTii&rjvat a b h p |

4 xaxddeo/tov b, xaxd-
deofia vnopalXrjV o |
dXX' >o |
imxtvexat o |
5 ujotcsq h |
7 (p&apij b h o v |

9 inl a h : Et's b o p v I
10 itguixa a |
dnoaxefiaxa a o v (v tj superscripsit),
djioaxe/i/jtaxa b p |
11 noiwv a ho noibv b v,
:
p dvaXykq dvalveig b, > |
:

-Xvet; o I
xrjpriay : noirjasi b o |
12 ansaxXrjQOxdixa b o 14 i^aigstxai o |
|

to o I
15 noi7\aaxai b o, noieixe p v |
16 nXovaiov post TiQooamov a |

16/17 TtXovatov — xqIok; > b o | 18 37 >b o > b 19 xb wq

| 77 | \p. : dig

\p. h I
20 rj pr >b o p v 22 6e h o p v
| > |
dXXoxQiov ante vnaQxovta b o |

dn(u<jTj<j9e + <fi v |23 xvgiov xov x. p v : |

d&wov > b o 24 TtctQaxd^ai |

b o I
25 dixaia a h p v Ex. 23, 8 : Sixalwv b o Deut. 16, 19, Stxaiov A |

XLII, 4. quo iudicio etc.] Pars sen- XLII. "Oxi x&V dnQoawnoXrftxov
tentiae altera non ad verbum in S. Scrip- slvai xbv xqixtjv. Iudicem non de-
turalegitur. Auctor respiciens Luc. 6,37 bere esse acceptorem personarum.
earn composuisse videtur.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLOEUM II, 41, 7—42, 3. 133

ajtsiXfi xgioemq' xav vofitj yevr/xai, xavx?jgla6ov avxb xal xi)V

GTjjiedova Ixxotpov, 6xi$<o6aq vrjOxtiaiq. 7. eav 6s xavxa x oir/Gyq
xcu^ yvcpq, 6x1 ,,anb itodmv scoq xtcpaXfjq ovx eoxi /idXay/ia kuti-

deivcu ovxs eXaiov ovxs xaxa6eOfio vq", ctXX ejtexxeivexai r\ vofii)

xai JigoXa/iftdvsi 3ia6av iaOiv, mq tj ydyygaiva Jtav fieXoq OrjnovOa, 5
tote fisxa noXXr\q Gxiipemq xal Ov/ifiovXiaq xal exsgatv iaxgmv
e/uttigcov axoxoipov xb 6ta6ajcsi> /xeXoq, iva fit] xb nav 6iatp&agf]

G&fia xfjq exxXrjOiaq. 8. (ifj Qadicog ovv lod-i Jtgoxtigoq elq xb

ajtoxojcxsiv, fi?]de xaxecoq em xbv fivgi66ovxa Jtgiova ogfta, aXXd
jtgmxov xqoj o/iiXtj, xa dnooxrjfiaxa diaigmv, ojccog xb tvxbq eyxii- 10

fisvov alxiov xrnv nbvmv jtoicov txxgid-ev avaXyeq xb Ocofia xrjgrjOy.

9. eav 6e xtva afitxavotfxaog l%ovxa fiXixyq xal djtsOxXrjxbxa, xoxe

[itxa Xvxrjq xal Jiev&ovq avidxwq sxovra xr\q exxXrjOiaq djtbxoTcxe
'

,,'EgagsZze" yag „xbv jcovtjqov e§ ificov avxcov", xat „EvXa^elq

JioiTJOtxE xovq vlovq 'laga r/X", xal jcdXiv „Ov ngooamov
Xrp\>TQ 15

ev xgiaei nXovoiov" , xa'r ,,IIsvrjxa o vx eXerjOeiq Iv xgioei, oxi xov

xvgiov ?] xgloiq",
XLII. Eav 61 ipev6fjq fl % xaxiqyogia xrjq 6ia@oXfjq xal vfieiq
ol Jtoifiivtq ovv xolq 6iaxovoiq xb tyev6oq mq dXrjQ-eiav jcaga6e-
§tj6&£ rj dia ngoocoxoXrjipiav rj 6ta 6coga)v egaXXayr/v, fiovXojievoi 20
xb ageOxov xm 6ia$6Xcp jcoielv, xbv xaxr/yogovfievov [itv, vndg-
Xovxa 6e xov eyxXr/fxaxoq ctXXoxgiov dnmorjo^e xrjq ixxXrjaiaq,
Xoyov vcpigexe ev xy ri(isga xvgiov, oxi yiyganxaf „ jLd-coov xal
6ixaiov ovx djtoxxevstq' ov Xrjtyq 6c5ga naxdgai xpvxtfv xa" yag
,,6wga exxvipXol 6g>&aXftovq Ootpcov xal Xv/iaivexai gr\[iaxa 6ixaia", 25
xal jtdXiV ,,Oi 6ixaiovvxeq xbv doeftrj svexev 6ojgwv xal xb dixaiov
xov 6ixaiov aigovxeq". 2. jigooixeze ovv, fifjjcmq jigoOojjioXrjjcxai

yevdfievoi vjtoJteOrjxe r(] ipavf] xov xvgiov xavxy. 3. <pvXa06e6&e

ovv xb xaxaxgiveiv xivdq d6ixa)q xal awqyogelv xolq Jiovrjgolq'
„Oial" yag „xm Xiyovxi xb jtovTjgbv xaXbv xal xb xaXbv jiovr\g6v, 30

3 Ies. 1, 6. — 14 Deut. 17, 7. — Lev. 15, 31. — 15 Lev. 19, 15.

16 Exod. 23, 3. Deut. 1, 17. — — 23 Exod. 23, 7. — 24 Deut. 27, 25.

Deut. 16, 19; Exod. 23, 8. 26 — Ies. 5, 23. 30 Ies. — 5, 20.

27/2 7i(>ooi%£Tt —
<pwg a (itQoaezete — zavtrj > a2 i. m., a) b h o A
cf. D : p v primo exhibent ipvXaooio&s — ro xaXbv novtjpov (v. 3 a), deinde
HQoaiysrs — zavry (v. 2), postremo praemissis verbis oval ol Xeyovxig
particulam zb mxgbv — axozog <pu>Q (v.
b
3 ) pro zw zi&tvu scribentes ol
zi&ivzcq I
30 yap -+- <pijalv b o
 134 DIDASCALIA II, 42, 4—43, 2 (S).

et lucent vocant tenebras et tenebras lucem, qui iustificant impium

pro munere eius neque agnoscunt innocentiam innocentis. 4. Cavete
autem, ne quem noxium declaretis et malos adiuvetis. Nam
iniuste
alios iudicantes iudicatis vosmet ipsos, sicut Dominus dixit: Quo

5 iudicio iudicaveritis, iudicabimini, et quemadmodum condemnaveritis,

sic condemnabimini. Propterea in memoria et in mente habete hoc

verbum Ignoscite, et ignoscetur vobis, et nolite condemnare, ne con-
:

demnemini. 5. Si autem sine acceptione personae est iudicium

vestrum, episcopi, respicite, qualis sit iste, qui fratrem suum calum-
10 niatur. Si frater est mendax et ex invidia aut zelo calumnias
intulit, ut turbet ecclesiam Dei et interficiat ilium, quem accusavit,
expellens eum ex ecclesia et tradens gladio ignis: iudica eum
severe propter malum, quod fecit adversus fratrem suum. 6. Nam
secundum suum ipsius sensum, si potens erat aures iudicis capere,
15 igne interficit fratrem. Scriptum est: Qui sanguinem hominis effu-
derit, eius sanguis effundetur pro sanguine, quem effudit.

XLIII. Si homo talis invenitur, velut interfectorem eum cum

magna vituperatione ex ecclesia expellite, et post aliquod tempus,
si paenitentiam se facturum esse promiserit, admonete eum et
20 castigate severe, et postea manus imponentes eum in ecclesiam
recipite, attendentes tamen ac custodientes eum, ne iterum alteri

molestiam inferat. 2. Et si videtis, ingressum eum iterum similiter

seditionem movere et alios accusare ac calumniari et machinationes
facere et super multos mendaciter accusationes afferre, eicite eum,
25 ne iterum ecclesiam devastet perturbetque; nam talis, etiamsi intus
est, cum non decori sit ecclesiae, supervacuus est neque utilitatem

4 Mt. 7, 2; Luc. 6, 37. — 7 Luc. 6, 37. — 15 Gen. 9, 6.

XLIII, 3. et cessabit alt. et probrum] zifjKOQela^ai. Quomodo puniendi sint

Haec particula deest in LXX Prov. calumniatores.
22, 10, legitur autem in textu hebraico 1. dnoovvdywyov xz?..] Calumniator
et in Vulgata, ubi locum particulae ergo aliquamdiu prorsus ab ecclesia
sequentis obtinet. Cum ergo versus excludebatur; deinde admittebatur ad
in his duobus textibus membro tertio, paenitentiam ; denique paenitentia acta
in LXX membro secundo careat, ab recipiebatur. Peccatores, de quibus
auctore Didascaliae totus et integer supra II, 16 sermo est, citius ad paeni-
laudatur. tentiam admittuntur.
* * 2—4. Calumniatori ergo nonnisi una
paenitentia praebebatur. Aliter saltern
XLIII. Oncvg y_(i^ xovq avxoipavtag Constitutiones II, 40, 1.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 42, 4—43, 2. 135

to nixgov yXvxv xai xb yXvxv mxgov, xcp xi9-svxi xb tpdog Oxoxog

xai to Oxoxog cpcog". 4. sav yag ixsgovg adixcoq xaxaxgivrjxs,
xa& eavxaiv dnocpaivEOd-E, oxi Xiyei xvgiog' „'£ii xgifiaxi xglvsxs,
xgi&TJOsa&e, xai cog xaxadixdC,EXE, xaxa6ixaa9-rjasods". 5. d ovv
njiQoOcojtoXrjnxoag xq'ivexe, ImyvmOEOd-E xbv xaxr\yogovvxa xaxd 5

tov jtX?]6iov avxov fiagxvgiav tyEvdij, xai hjtidei^ag avxbv Ovxo-

cpavxrjv, fidoxavov, cpovsa, xagaGOovxa cog xaxbv dvxiXoyiaig,
aoxaxov ev xolg Xoyoig, havxep svavxiov s<p' olg cpd-syysxai xai
aZioxofisvov grjuaoiv Idiov axofiaxog' „nay\ g yag avxco la%vga
E (f)EOxr)xtv x a Idia %siXr]"' ov fiExd xovg skiyxovg xfjg ipEvdoXoyiag 10
xgivsig dnoxoficog xai xq iiajaiga xov jtvgbg jtagadcoOEig, „xal
noiirjOEig avxm bv xgoxov movrjgsvOaxo noifjGai xcp xXrjolov".
6. odov yag xb ex avxm EcpovsvGEv xbv ddsXgiov, xgoXafimv xa
coxa xov xgixov' yiyganxai 6e, oxi ,,'0 Ixyimv al/ia dvd-gamov
avxl xov aifiaxog avxov ExyvQ-riGExai" , xai' „'E§agslg xb a'ljja xb 15
avaixiov ajtb Gov, xb ex^vO-ev fidxrjv".
XLIII. IIoiTJosig ovv avxbv axoGwdyatyov dig cpovia ddsXpov.
EjtEixa xgbvov diaGxdvxoq, idv Xiyq (isxavoslv, GxifioiGaxE avxbv
vrjOxsiaig, xai /i£xd xavxa XEigod-ExrjGavxsg avxbv jrgoads^aod-E,
aOcpaXiodfiEvoi /ievxoi avxov, /ir} xiva xagdSfl jtdXiv. 2. si 6s 20
nuXiv eIgeXQ-cov bfioicog GxaGid&i, ov jtavofievog xov xagaGGsiv
xai xaxaxsgxofiEiv xcov ddEXtpcov, ex cpiXovsixiag fidfiovg sjii-

rrjdsvcov, sxfidXsxE avxbv mg Xoifiov, iva firj xfjv sxxXrjGiav Xv/iai-

vrjxai xov d-sov' b xoiovxog yag xaga^ag GvviGxrjOi jioXeOiv

ovxoq ydg xdv eoat rj, (irj jcgsnmv xfj ExxXtjOia, jcegioobg xai 25

3 Mt. 7, 2; Luc. 6, 37. — 9 Prov. 6, 2. — 11 Deut. 19, 19. — 14 Gen.

9, 6. — 15 Deut. 19, 13. — 24 Prov. 11, 11.

1 to tert > h [
3 xvgiog a h : 6 x. bopv|^:«5bo| xglvexs :

xgivexat b o | 4 XQi&rjOEo9cu b o j
toq : u> a |
xaxadixd^txai . . xaxa-
dixao&rioea&ai b o| 6 ftagxvQiav : fiapTvoyoavTa a a dnodsL&s b h o| 6/7 ovxo- |

(pdvrrjv + rj b o cf. D | 7 TUQaooovca >

h 8 eavzeo a eavzbv h, savzov p v,
|
:

avxov b o, hi quatuor vocem cum praecedente particula construentes |

8 £<p :

£v v, > p I
11 XQiveic; p, xptvtjg o |
12 noiijaat > o |
13 zb h • rto b o,

£).a).rjOev a, > p v I
TigoaXa^wv b |
14 tie : yao b h o |
ozi > b h o v |

15 i^EQEtq o I
17 noiTjoezai b o cf. D |
18 ozrjX^moazai o |
19 avzbv ngoad.
cvj b o I
20 do(pa?.t'C,6/xevoi b b o |
nod^tj b o |
21 ndliv > p v j
22 zuiv
ddi).<pwv h p v A cf. D : zbv dSeX<pbv a b o |
<pi}.ovsixelaq a |
/iio/tovv h v,
xaxwq b o 23 expale, h, ixfiakelxs a 24 &sov Xqioxov p v xoiovxog |
: |

—
I

nbi.eoiv > b avviaxa h nolsaiv a A

\ nokei h o v, 7io?.dg p
|
:
 136 DIDASCALIA II, 43, 3-5 (s).

praebet. 3. Videmus enim, homines ab ortu in corporibus membra

superflua habere, exempli causa digitos vel aliam carnem super-
fluam, et haec, cum in corpore sint, inhonesta et indecora esse
et corpori et homini, quia superflua sunt, cum autem ab artifice
6 abscissa fuerint, hominem ilium pulchritudinem ac decorem corporis
recuperare nihiloque egere, quia hoc superfluum ab eo abscissum
fuit, immo eo magis apparere in pulchritudine sua. Secundum
hanc imaginem ergo et vos pastores agite, quoniam ecclesia corpus

est nosque membra sumus, qui in Deum credimus et sumus in

10 amore, in timore Dei, sicut mandatum traditionis accepimus.

Propterea eum, qui mala meditatur adversus ecclesiam et membra
turbat amatque vituperationes et accusationes inimici, hoc est

seditiones et lites et calumnias et insusurrationes et contentiones

et quaestiones et accusationes et obiurgationes et dissensiones;
15 qui eiusmodi amat et perficit, in hoc certe inimicus operatur, et

etiamsi intro est in ecclesia, alienus est ecclesiae et familiaris

inimici, cui servit in ipso operanti, et evertit ac conterit ecclesiam;

hie ergo, si intus manet, dedecori est ecclesiae propter blasphemias
suas et propter multam seditionem; nam ecclesia Dei per eum in
20 periculum incidit, ne dissipetur: hunc igitur tractate, sicut scriptum
est in Sapientia: Educ malum e congregatione, et cum eo egrediatur
lis eius, et cessabit altercatio et probrum, cum in congregatione sedens
vobis omnibus probrum infer at. 4. Cum enim bis ex ecclesia egressus
fuerit, recte abscissus est eoque magis ecclesia nunc ornata est in
25 statu suo, quia pax in ea oritur; nam haec in ea defuit, cum ex
hac hora ecclesia maneat sine blasphemia ac sine tumultu. 5. Si
vero mens vestra non est pura aut propter acceptionem personae
aut propter dona divitiarum impurarum, quae accipitis, et malum
sinitis apud vos manere aut expellitis et eicitis ex ecclesia bene
30 conversantes et inter vos educatis multos malos, litigatores et

dissipatores et dissolutos, blasphemationem congregationi ecclesiae

periculum creatis, ne his rebus earn dissipetis, vobismet
affertis et

ipsisautem periculum mortis attulistis et privati estis vita aeterna,

quia hominibus placuistis ac deviastis a veritate Dei propter ac-
35 ceptionem personae et multorum donorum inanium, et dissipastis
ecclesiam catholicam, filiam Domini Dei dilectam.

21 Prov. 22, 10.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 43, 3—4. 137

(laxaioc Tvyx&vsi, dmXmv o6ov to ex avTcp to dco/ia tov Xgi-

Gtov. 3. si ydg tiveq tcov dvd-gconcov, ysvvcofisvoi xal 3isgi60d
xmv OcofiaTcov /ieXtj jtQ06rjQTr^iiva fyovTsg, olov SaxTvXovq ?}

vJesQCaQxco/MXTCi, jiegixojiTOvdiv ag> savTcov ravxa 61a ttjv angi-

neiav, xal ovdefiia ngoGyivETai djtgejtEia, dnoXafiovTOg tov av- 5
9-gctmov did tov tsxvitov ttjv (pvOixtjv tvxoOfiiav, xoGcp fiaXXov
vfielg, 01 otoifniveq, Trjg sxxXtjOiag vnagxovOrjq OcoftaTog doxiov xal
fisXcov vyisivcov tcov em &e6v jiiOtevovtcov sv cf6$co xvqiov xai
aydoiy, oTav svqe&-jj ev fieXoq xsgiooov, jiovtjqo. tpgovovv xal tco
XoiJtcp ocofiaTi djtgEJisiav Efixoiovv xal %Ei(id£oi> avTO Oxdoei xal 10

(*<xX.y xal xaTaXaXia, jiageypv avTcp tyoyovq, otgdyfiaTa, (leofiovg,

xaxaXaXidg, eyxXrj/iaTa, axaTaOTaoiaq, xal to. TOiavTa tov 61a-
ftoXov kvsgyjjfiaTa exteXcov cog av xt%EigoTovrjfiivog vtco tov 61a-
fioXov 6xv@aXi£eiv ttjV ixxXtfiiav diet (3XaO<pr]/iicov xal jtoXXfjg
dxaTaOTaoiag xal egidoq xal di%o6Taolag; 4. ovTOq ovv, dsvxsgov 15
egm Ttjg ExxXrfiiag fiXrjd-Eiq, dgicoq axeTfirjd-rj Ttjg tov xvgiov Ovva-
ycoyfjg' xal fiaXXov vvv XEx6o/*r]Tai rj tov xvgiov txxXr}Oia ?} to
jigcoTov, ote to jisgiTxov exexttjto xal eavTy dvoixEiov fisXog'
616 dnb tov vvv d^XaOgirj/iTjTog sOtiv xal aoxv^dXiOxog, novrjgcov
dnaXXayiloa, doXicov, Xoidogcov, dvjjfiEgoav, jcgodoTcov, fiiOoxdXcov, 20

cpiXtjdovcov, xevo66§cov, djtatrjXcov, 6o^o6oe(.cov , sgyov d-Efiiveov

diaojcsigeiv, fiaXXov ds 6iaOxogniC,Eiv to. tov xvgiov dgvla.

1 lac. 3, 6.

1 xo pr : xal p v |
xb sec : nav xb p v |
4 ntoioaf/xuiiiaza b o |
xon-
lovoiv o I
7vndpxovTsg bop ow/xazog >b o]8 vyicvovzwv b o \ zwv :

o b o, > a moztvutv b o |
9 <pQovovvza (a<pp. b) b o |
10 ifinotovvza xal
/SLiiaQovxa h, iv noiovvzi (s/uti. o) xal %eif>tdE,ovzi b o |
avzm h o |
11 nap-
i-/_ovxa h, nagexovxi b o |
yoyovg : <po/iovq a |
12 iyx).. dxazaozaolag >bo |

zotavza + za b o |
13 xcxslq. : xal %EQovrnievoq b o |
14 axvpaXit,<ov b o |

15 epiSog x. Si%, >b o |

ovzoq ovv : xowvxog <Sv (ov o) b o 17 xvqiov |
:

9sov b I
18 nQOxtQov h I
exexxqxo >b o eavzijg b o 19 novrjowv xal
I
|
:

n. b o 20 doteoxiajv (adol. o) XoidaiQiuiv b o 21 <piXrjdova>v

I
| >o |
xsvod.
dnaxtj'/.uiv >
b o xi&t/xevwv h 22 xvplov |
&eov p v |
:
 138 DIDASCALIA II, 44, 1—45, 1 (s).

XLIV. Studete igitur, episcopi cum diaconis, recti esse ad

Dominum, Dominus: Si mecum recti estis, et ego vobis-
quia dixit
cum rectus ero, et si cum contentione mecum ambulaveritis, et ego
cum contentione vobiscum ambulabo, ait Dominus exercituum. Estote
5 ergo recti, ut digni fiatis accipere laudem a Domino neque vitu-
perationes illi contrarias. Unanimes igitur estote, episcopi et dia-
coni, et cum diligentia pascite populum unanimiter, quia vos
ambo unum corpus esse debetis, pater et Alius, quia secundum
imaginem dominii estis. 3. Et omnia diaconus ad episcopum re-
10 ferat, sicut Christus ad patrem; qua^cunque autem potest, ordinet,

cetera vero episcopus iudicet. 4. Attamen diaconus sit episcopi

auris et os et cor et anima, quoniam, si vos ambo unanimes estis,
per concordiam vestram etiam in ecclesia pax est.

XLV. Pulchra est sane Christiano haec laus, cum nemine

15 habere negotium malum ; si vero operante inimico alicui exoritur

2 Lev. 26, 23. 24. 27. 28. — 8 Eph. 4, 4. — 14 I Cor. 6, 1-

XLIV, 1. Effatum Domini, quod ex- XI) In Lucam 16, 17 et Macarius

hibet Didascalia, totum in S. Scriptura Chrysocephalus (saec. XIV) In Matth.
non exstat, neque in textu vulgato orat. XIII, 9, hie his verbis : 'Eav op&oi
neque in lectionibus Holmesianis. Mo- nQOf fie tjxjjts, xdyto op&dt; ngog
do pars altera, eaque sine clausula vel vfiag' iav nXdyioi nopevrjo&e, xdyu>
verbis ait Dominus exercituum, ad Le- nXdywq, leyei xvptog rwv dvvd/tewv.
viticum 26, 23 — 24 vel 27 — 28 referri Allegant hi duo dictum ad verba Christi
potest, ubi ea legimus, quae Consti- explicanda Matth. 5, 18 et Luc. 16, 17
tutiones exhibent. Conferre cum hac dicentis, ne unum quidem iota neque
parte licet Ier. 23, 2. Similis sententia apicem unum legis periturum esse.
legitur etiam I Reg. 2, 30. Consti- Cf. Migne PG 9, 743. 766; Clementis
tutor verba Pauli II Tim. 2, 15 alle- Alex. opp. ed. Potter p. 1013. 1020.
gans se locum totum legisse prodit. Macarius dictum attribuit Clementi
Vox 6q9oI enim ei ansam praebuit Paedagogo, i. e. Alexandrino. Si recte
scribendi 6(jffoto(jisTv xxX. Locus non tradidit, locus ad Hypotyposes referen-
solum in Didascalia invenitur. Inter dus esse videtur. In libris Clementis
veteres auctor libri Praedestinati (c. a. nobis traditis non legitur. Et si locus
440) I, 65 (PL 53, 610) eum cognitum profecto etiam a Clemente laudatus
habuit, contra haeresin Coluthianorum fuit, libri alicuius sacri vel apocryphi
Deum ad populum dicentem inducens: deperditi esse censendus est. Si Ma-
Si ambulaveritis recti, et ego vobiscum carius vel alius, quem secutus est, de
ambulabo rectus; si autem ambulave- hac re se fefellit, conicere licet, auc-
ritis perversi, et ego incedam vobiscum torcm Didascaliae vel alium veterem
perversus.. Deinde medio aevo dictum verba Domini Lev. 26, 27 — 28 ampli-
laudant Nicetas Heracleensis (saec. ficasse. * „ *
 CONSTITUTIONKS APOSTOI.ORUM II, 44, 1—45, 1. 139

XLIV. 2i> ovv, co sjtioxojts, OjtovdaC,s a/ia xm vnb 6"s xXr\gm

„OQ^oro(ielv xov Xoyov xf/g dXrj&siaq", oxt key si xvgiog' ,,'Eav
JtXayioi noQsvrjOd-s, xdycb light; vfiag jtXayimg jcogsvoo/xai" , xal
aXXaxov' „Msxd boiov o6iw&rj0y, xal fisxd dd-mov d&mog soy,
xal fisra oxgs^ Xov diaoxgiipsig" baimg ovv jcogsvsOd-s, tva .
5

ixdXXov snalvov xaxagimd-rjzs vnb xov xvqiov rj fcsfitpsmg sx xov

svavxlov. 2 (XLIV). bfiocpgovsg ovv ovxsg agog dXXtjXovg, m
sjtioxoxoi, sigrjvsvExs /isx' aXXr]Xmv, avi/jtaO-stg, (piXddsXyoi, (isxd
axgifisiag noifiaivsxs xov Xaov, 6[io<pg6vmg didaOx ovxsg xovq vg>
v/uag ofioyvrnfiovslv xat „xb avxb xsgl xmv avxmv do§d£eiv, OJtcoq 10

fir/ xi %v vyiv GyiGnaxa, rjxs 6s sv omfia xal sv Jtvsv(ia, xaxrjgxiO-

(isvoi xm avxm vol xal x fj avxy yvcofiy" xaxa x^ v xygiaxf/v d-tOiv.

3. xal ndvxa (isv 6 didxoiwg xm EJtiOxoJtm dvatpsgsxm, tag

Xgioxog xm jtaxgl' dXX' oaa dvvaxai, tvd-vvexm 61 savxov,
Xafimv Jtaga xov emoxonov xtjv s^ovoiav, mz XgiOrbg naga 15

xov naxQog xb Tigovotli'' xd 6s vnsgoyxa sjtioxojcog xgivsxco.

4. jtXrjv soxm 6 didxovog xov ejiioxojiov dxorj xal dcpfraXfibg xal

oxofia, xagdia xt xalfir} y xd jtoXXa /jsgiftvcov rpv^fj, i'va

dXXd fiova xd xvgimxsga, mOJts g xal o 'Iodmg x m

sjtioxojtoq,

Mmvofj disxdgaxo, xal djiedsxd-r] avxov ?) Ov/ifiovXia. 20

XLV. KaXbv (isv ovv sOxi xm Xgioxiavm syxmytiov Jtgbg

firjdsva £%siv ngdyfiaza' si ds sx xivog svsgytiaq rj ycsigao/xov

2 II Tim. 2, 15. — Lev. 26, 27. 28. — 4 Ps. 17, 26. 27. — 8 I Thess.

5. 13. — 10 I Cor. 1, 10; Eph. 4, 4- — 19 Exod. 18. — 21 I Cor. 6, 1—8.

3 nogsvso&e a, nooeveo9ai o, nopevosio&s p, + ngbg fie a LXX |

iikayiwq npbg v/xag p v 4 xal fisxd a. a. eo% p v 6 inaivtov b o

| > j |

d^KO&rjte p v ix vnb p v 8 avfina&ei?

I
fierce
:
wg ovfj.il. xal <ptl.|
— :

xal b o 9 noifxatvovzsg p v 10 zdiv avxwv navimv b o 14 sv&vvdza) b

I
|
: | |

avrov b o 15 naga xal b o Xgiozoq xvQcog a 16 nazQoq

:
to dr/ftt-
|
: | +
>
I

ovQytlv a I
d' a |
17 xov > b o |
19 p v |
"Io^ojq b h : LaidoQ o p v,

l&d>e a I
22 ix : xal b o

XLIV. "On xvn *br didxovov ini- IV, 188. — xpvxy] xal ai'aS-tjaig xov

xb fidpog xeiv imaxoniov

xov<pt"C,eiv intaxonov diaconus infra III, 19, 6

xal (fievSvvciv xa xovipoxsQa. Quod esse iubetur.

diaconus debeat sublevare onus epi- XLV. "Oxi /xfj Ttgoaijxov Xgiaxia-

scopi et negotia leviora dirigere. voiq avxiloyiai xal dianlrixxiauoi.

4. 6<p9aX[i6g] episcopi diaconus Quod Christianis non conveniant con-

etiam appellatur Epist. Clementis ad troversiae et altercationes. — Cf. Clem.
Iacobum c. 12; Isid. Pelus. Ep. I, 29; Al. Strom. VII, 14, 84—85.
 140 DIDASCALIA II, 45, 2—46, 5 (s).

tentatio eique fit iudicium, studeat ab eo liberari, etiamsi aliquid

detrimenti passurus sit; modo ad iudicium gentilium ne adeat
2. Neque suscipiatis testimonium a gentilibus adversus aliquem no-
strum; nam per gentiles inimicus insidiatur servis Dei. 3. Propterea
5 quod gentiles ad sinistram stabunt, sinistram eos appellavit. Sal-

vator enim noster nobis sic dixit: Nesciat sinistra vestra, quid
faciat dexter a vestra.
XLVI. Gentiles ergo ne cognoscant lites vestras, neque ab
eis testimonium adversum vos suscipiatis, neque invicem apud eos
10 litigetis, sicut etiam in Evangelio dicit: Redde Caesari, quae Cae-
saris sunt, et Deo, quae Dei sunt. 2. Paratus igitur sis detrimentum
facere, ac maxime stude pacem habere; nam si quid detrimenti
capis in rebus saecularibus pacis causa, apud Deum tibi incre-

mentum fiet, utpote Deum timenti et iuxta mandatum eius viventi.

15 3. Sin autem fratres, quod absit, invicem controversiam habent,
confestim intellegere debetis, praepositi, non fratrum opus in

Domino perficere eos, qui ita agere audent. 4. Si vero unus ex

filiis Dei reperietur lenis et oppressionem patiens, hie est filius

lucis. Qui autem durus et audax et oppressor ac blasphemator

20 est, hie est acceptor personae, et inimicus in eo operatur. In-

crepate igitur et reprehendite et obiurgate et eicite eum quasi in

disciplinam, et postea, sicut prius diximus, recipite eum, ne prorsus
intereat. Nam si tales castigantur et arguuntur, non multa erunt
vobis iudicia. 5. Sin autem nesciunt verbum dictum a Domino
25 nostro in Evangelio dicente : Ouoties, si frater mens in me pecca-
verit, dimittam eil et sibi invicem irati et inimici facti sunt, docete
et castigate eos et pacem facite inter eos, quia dixit Dominus:

6 Mt. 6, 3. — 10 Mt. 22, 21; Luc. 20, 25. — 18 Ioarm. 12, 36. —
25 Mt. 18, 21.

XLV, 3. gentiles . . sinistram] Simi- XLVI. "Oxi ov XQV toi>£ moxovg

liter infra III, 14, 1. Locum respicit inl xwv dniaxiov dixa^to&ai ovze
Opus imperfectum in Matthaeum hom. fir v t£ avewv xiva xakslv eig [taQ-
t

XIII; cf. Testimonia. zvpiav xfjv xaza Xgtaziaviuv. Quod

* „ * non oporteat fideles litigare apud in-
2. 6 didftoXog xt)..] Cf. Herm. Past. fideles neque ex his quempiam vo-
Mand. IV c. 3, 4: ttjv nolvn).oxiav care in testimonium adversus Christi-
tov diafi6).ov, otl Tioti'joei xi xaxbv anos.
tolg dovXoit; xov 9sov xal novr/Qiv- 1. Cf. Clem, epist. ad Iacobum
atrai sig avxovg. c. 10.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM II, 45, 2—46, 5. 141

smovniifj nvi jtgayjia, Onovda&xco diaXvsod-ai avxo, xav dey

0Xa^rjvai xi, xal fir] egxsG&m sjtl xgixijgiov s&vixov. 2. dXXd (ir)v
-
fiTjds dvixsad-e xoO/itxovg dgxovxag xaxd xcov r)(i£X£gcov 6ixdC,£iv
dia yag avxcov 6 didpoXog emxrjdsmi xolq dovXoiq xov freov, xal
ovsidog ejisyeiQEi cog fir) hypvxmv r)/icov tva O0(pbv xbv dvvd/iEVOV 5
(tsxccSy @Qaftsv oca xo dlxaiov ?} xdg dvxiXoyiag diaXvOai.
XL VI. Mr) ovv ytvmOxtxmOav xd s&vrj xdg Jigbg dXXrjXovg
v/icov diacpogdg, firjxE xad- iavxmv fiagxvgiav Jiagadsxeo&s xovg
djtioxovq, htjxe xgivead-s «r avxcov, firjxE dyei/Lexs xi xovxoig
ngbq OvvriXsiav rj cpogov, dXXd „dn66ox£ xd xaiaagog xaiaagi 10
xal xd xov -9-eov xcp &e<5", olov rpogov r] xr\v6ov r) 6L6gax(iov,
cog xal 6 xvgiog fj/icov dove xbv Oxaxfjga djcTjXXdytj jrgayfidroav.
2. algov ovv fiaXXov ftXdjtxsod-ai xal xd otgbg eig?'jVT]v 6JtovddC,eiv

ov fiovov jtgbg xovg ddsXcpovg, dX Xd xal jcgbg xovg dmoxovq'

pXaftslq yag xcov fiicoxixoov xi xd xgbg &sdv ov Eflfitai&ijoy, dxe 15

&E06£(3t]g vjidgxtov xal xax' EVxoXrjv Xgidxov £cov. 3. si 6h adsXcpol

eig dXXt)Xovg exovoiv, fir] yivoixo, avxo&sv voelv ocpsiXexe 01
jtgoTjyovfievoi, bxi 01 xoiovxoc ovx dtfsXfparv sv xvgico egyov bjii-

xeXovQiv, dXXd fiaXXov kx&gmv jioXsfilcov. 4. xal slg (isv avxcov

Evge&rjOsrai r\mog, Ejcisixrjg, „<f>coxbq xexvov", sxsgog 6s dvijftsgog, 20
av&ddrjg, jiXeovExxrjg '
b ovv xaxayivco6x6ft£Voq ejzixifido&a), acpogi-
t^tOd-co, dixr/v xfjg (iiGadelcpiaq xivvvxco, sixa fiexa/iEXofiEVog ngoo-
Xa/ifiavEO&w xal ovxm 6cocpgovi^6(iEVOi, ErnxovypiOovOiv v//lv xd
°**
xgixrjgia. 5. XQV s xal OvyxcogEiv xd Big aXXr]Xovg adixrf/iaxa,
ov xov g xgivovrag, dXXd xovg 'ixovxaq etc savrovg, xad-cbq 6 25
xvgiog dntcprpaxo kfiov Hixgov £gmxr]oavxog avxov „Hoodxig
dfiagx7jO£i rig efts b ddsXipoq fiov, xal d<prj6a> avxm; Icog Ijtxdxig"
xal djibvxog' „Ov Xiyco 601 'Icog enxdxig, aXt Icog ifido/JTjxovxdxiq

10 Mt. 22, 21; Luc. 20, 25. — 12 Mt. 17, 24—27. -- 20 Ioann. 12, 36. —
26 Mt. 18, 21. 22.

1 <movduZ,eo&<i) dcalvoaaSai b o |
2 t&vixaiv o ]
dixat,£i.v > h |

Se%eoSai b o
6 fietaqv + m^ v b o I
7 yivoaxhw b |
8 fitjde b h o | |

9 in in b o p |
xovrwv b o |
10 ipogov h p v A <po/3ov a b o a?.).' h : | |

anoSm b o |
11 didgayiiov a o |
13 ipov h o 14 dniarovq dyamjzovg b o
|
: |

15 n a cf. D : > b h o p v j
npbg +
xbv b o 16 ft : 01 b o 17 voelv | |

6<p. > b o I
18 iv xvQltf : post imxslovaiv b o, >pv |
18/19 'sgyov inix.
00 b o 19 xal iav h 21 6 ovv +
o n (= o ef) b, o ov r\ o xaxa- |
: |

>
I

ycvaJoxouev b o 21/22 d<poQit,eo&<o b o |

22 xivvvixw b, xivvixm p, |

zotvvvsxu) o 24 xal b o 25 xa»a>g a h A

I
>
z«! b o p v [
: +
 142 DIDASCALIA II, 46, 6—48, 1 (s).

Beati pacifici. 6. Et scito decere episcopum cum presbyteris iudi-

care caute, sicut salvator noster dixit nobis ipsum interrogantibus
Quoties, si frater meus in me peccaverit, dimittam eil usque septies?
Ipse autem, Dominus noster, docuit nos dixitque nobis: Non
5 septies tantum, dico vobis, sed usque septuagies septies. 7. Sic enim
vult Dominus eos, qui vere ipsius sunt, nihil unquam adversus
alium habere neque irasci alicui, atque eo minus homines desiderare
iudicia inter se habere.

XL VII. Sin autem quid accidit ac fit inimico operante, apud

10 vos iudicentur, quemadmodum et vos iudicari vultis. Primum
iudicia vestra fiant secunda sabbati, ut, si quis exsurgat adversus
sententiam verborum vestrorum, vobis spatium sit usque ad sab-
batum, ut negotium componatis et dissentientes inter se pacificetis

ac concilietis die dominica. Ergo assistant omnibus iudiciis pres-

15 byteri ac diaconi cum episcopis, iudicantes citra acceptionem per-

sonae. 2. Cum advenerint igitur duae personae et ambae adstiterint
simul in iudicio, sicut scriptura dixit, indicium ac litem ^inter se
habentes, recte eis auditis edite verbum suffragii et operam date,
ut eos in caritate conservetis, priusquam sententia in eos evadat,
20 ne in aliquem ex eis, cum frater sit, a vobis eveniat condemnatio

iudicii terreni. Namque ita iudicetis, quemadmodum et vos iudi-

cabimini, quasi iudicii particeps et assessor et consiliarius et

spectator et iudex sit pro vobis Christus. 3. Si qui vero accu-

sants quopiam arguente, quod non recte conversantur in via
a
25 Domini, similiter audientes ambas personas investigate cum dili-

gentia tanquam de vita aeterna aut morte dura et acerba senten-

tiam ferentes. Qui enim iuste accusatus ac condemnatus et ex
ecclesia segregatus est, vitae et gloriae aeternae expers factus est
et apud homines ignominiosus et apud Deum obnoxius.
30 XL VIII. Iudicetis igitur secundum magnitudinem delicti

cuiuscunque cum misericordia multa, et inclinemini paulisper,

1 Mt. 5, 9. — 3 Mt. 18, 21. 22. — 16 Deut. 19, 7.

XL VII. Oxi x&ij &v devxeQu oaft- inayeiv xijXiOQiav inl ndatjg 7tXr//x-

fldxiov TiOLslad-ai tag dixag. Quod fieXelag,dXXa diacpopov ngbg to Sia-

oporteat in secunda sabbatorum forum <poqov xov a/tapxavovcog. Quod non
agere. oporteat eandem poenam in omni de-
1. dsvxspce oaftfldxcov] i. e. secundo licto irrogare, sed variani pro varietate
die hebdomadis vel die lunae. delinquentis. — Hoc caput fere totum
XLVIII. Oxi (ir\ %(>rj xr\v avxrjv Constitutor transformavit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 46, 6-48, 1. 143

tjtxa". 6. ovxmq ydg &sXti 6 xvgioq dXrjO-mq ilvai avxov fiad-rjxdq

xai (itjdhv s%siv xaxa iirjSsvbq nmxoxs, olov ogyijv a/isrgov ?]
dvfiov avr/fisgov rj tm&vfilav ddixov rj //tooq dojtovdov. xovq
J.
ovv ogyil^ojiivovq ovfiPiPd&Te slq (piliav, xovq sx&gaivovxaq "?
oftovotav, oxi Xsyti xvgioq- „Maxdgioi ol sigrjvojcoioi, oxi avxol 5
vi ol &eov xXr]&rjaovxa i"
XLVII. 7a dixaoxijgia v/icov yivso&oa dtvxsga 6a$$dxmv,
onrnq, sdv dvxiXoyia scoq Cafipdxov xfj djcoijpdasi ificov ysvrjxai,
sxovxeq adsiav dvvrjfrsirjxs sv&vvai xr\v dvxiXoyiav xal slgrjvsvoai
slq ttjv xvgiaxr/v rove, dtayego/isvovq jcgbq dXXr/Xovq. Ov/ijcagi- 10
OrcoOav ds xqj dixaaxr/glm xal ol Sidxovoi xal ol ngsOfivxsgoi,
dngoomjioXrjJtxmq xgivovxtq <aq „&sov av&gmjioi" fisxd dixaio-
Qvvrjq. ovv txaxsgoov xmv ngoomnmv, xa&cbq
2. Jiagayevofisvatv

xal o Nofioq Xsysr „2xt]6ovxat sxdxsgoi sv fitacp xco xgixrjgioy,

olq sOxiv i] dvxiXoyia"' xal dxovOavxsq avxoJv, baicoq avsviyxaxt 15
xdq tpTjtpovq, OJtovdd^ovxsq cpiXovq avxovq d/icpoxtgovq xoifjOai
Jtglv djtotpdosmq xfjq xov sjclOxojcov, odimq (ifj sgsXfrot km yf/q

xgioiq. xaxd xov dfiagxfjoavxoq, xad-oxi xal sv x<x> dixaOxrjgim

Ovfiiprjpov e%a xal OvicOxoga xfjq 6'ixrjq xov XgiOxbv xov &eov.

3. si 6s xivsq sv ftXaOqirm'iaiq xov jifj xaXmq bdsvstv sv xvglep 20

sXsyxoivxo vjto xivoq, 6/ioimq dxovOavxsq sxaxsgojv xmv jigoOmmvv,
xov xs xaxr/yogov vxoq xal xov xaxrjyogov(iivov, aXXa (ifj jtgoXrjipsi
/i/]6s novofisgmq, dXXct (isxa 6ixaioovvrjq, cbq vjthg \mf]q aicovlov
rj d-avdxov 6i66vxtq djcotpaoiv ^Aixaimq" ydg, <prjO\v 9-soq, „6i-
oii-si xb dixaiov" "
6 ydg 6ixaiwq xifia>gr/&elq xal d<pogiO&slg nag' 25
vficov ala>viov C,ojfjq xal 6oS,rjq dxopXrjxoq ys'yovsv xal jtagd dv-
&go37ioiq boioiq dxifioq xal Jtagd d-tcp xaxddixoq.
XLVIII. Mrj ndorjq 6s a/iagxiaq rijv avxf/v tcoieZO&b dno-
qaQiv, aXt sxaOxrjq 16'iav, [itxd jtoXXfjq (pgovrfisaiq xgivovxsq

5 Mt. 5, 9.
— 12 I Tim. 6, 11. — 14 Deut. 19, 17. — 24 Deut. 16, 20.

1 dXij&stg b o I
2 dfisiQizov bo|3^'pr>bo|4 avfiftiftai^E b o |

5 xvQioq abho:o*. pv] 8 dvtiXoyiag q (rfj o ?) a7io<paaiq (-ouq o)

b o I
ylverai h |
9 dvvrj&slzs a, -S-slTai b, -S-rjrai o j
13 naQttyLVOfievotv
b o p v I
14 xal > p v A| 14/15 xal — saxiv > b o |
16 <piXovq avxovq
h o p v : cv a b I
17 il-e?.(h} b |
18 iv >bo |
19 iprjipov b o |
rijq 6. • siq

tiixrjv b o I
21 iXsyxoixo (ill. o) b o |
23 firjdi : t\ p v |
d>q V7ts(i : ulcmeQ b o |

24 dovxsq p v dixuioq b m p 25 nap £§ b, dip o 26 ytvofxtvoq b o

| |
:
| |

nap a 28 ciTtdatjq b o dh
|
b o Ttotsiarjtai rf/v avtrjv b o 29 exaoxijq
| > | |
:

ixdaxco xr)V b o
 144 DIDASCALIA II, 48, 2—49, 3 (s).

ut vivificetis sine acceptione personae magis quam ut perdatis eos

condemnantes, qui iudicantur. 2. Si quis vero innocens est et a

iudicibus per acceptionem personae condemnatur, iudicium iudicum

iniquorum nihil ei apud Deum damni afferet, sed eum etiam iuvabit,
5 quoniam exiguum tempus iudicatus est inique ab hominibus, postea
vero die iudicii pro eo, quod inique condemnatus erat, iudex erit
iudicum iniquorum. 3. Vos enim iudicii iniusti mediatores fuistis;
ideo a Deo mercedem accipietis et eiciemini ex ecclesia Dei
catholica, et implebitur in vobis illud: Quo iudicio iudicaveritis,

10 iudicabimini.
XLIX. Propterea cum sedetis iudicaturi, adveniant et adstent

ambae personae simul; non enim fratres eos appellamus, donee

pax inter eos facta fuerit; et investigate caute ac diligenter de
controversiatn ac litem inter se habentibus. 2. Et primum de
15 accusatore inquirite, an et adversus ipsum accusatio exsistat aut

an non adversus alios quoque incriminationem intulerit, et rursus

an non forte ex aliqua inimicitia priore aut ex litigatione aut ex

invidia orta sit eius accusatio, et qualis sit conversatio eius, an
humilis neque irascens nee calumnians, et an viduas et pauperes
20 et peregrinos amet, et an non sit turpis lucri cupidus et an
quietus amansque omnes, an sit misericors eiusque
et diligens
manus porrecta ad dandum, et an non sit edax et avidus et op-
pressor et ebrius et luxuriosus et piger; nam cor perversum mala
meditatur, hoc urbes perturb at omni tempore; et an ab eo facta sint
25 mala, adulterium et fornicatio et eiusmodi, quae sunt in mundo.
3. Sin autem accusator expers est harum rerum omnium, notum
est iam et manifestum, eum fide dignum esse ac veram eius

9 Mt. 7, 2. — 23 Prov. 6, 14.

1 nl>]fifiehjfidv(ov a |
2 rj : xal b o p 4 vrjaxsiaq axrj^t^aq b o
| |

5 i'xaoxov h : > a b o p v |
avxiSv a | >
6 xal sec b o >
7 dXXa h | |

8 rffe > a h J
oLQXovva : eiq apx- b o 11 iybdov
|
t^ey&rjq b o sxovatwq : |

b o I
12 xbv dia > b o |
Xi&iov : xwv h 13 xb > b xa > o 'edQaaev
X. | | |

a h 14 noieTo&s
I
e'gixe h 15 npog : |
: elq o |
16 yivsa&ai b o |
17 xbv
/uw&bv X. drcb 9sov p v yap av h |
+ |
20/21 savxovq iv sIq. : iv sip.

XLIX, 2. primum de accusatore] De xaxTjyoQOvq xal ixuQXVQaq. Qpales

accusato auctor agit c. 50. esse decet accusatores et testes.
* » * 1. nQuixov xxX.] Huic sectioni re-
l
XLIX. 0noiovq slvai x&V T °v<S spondet caput 50 de accusato agens.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 48, 2—49, 3. 145

exaOxa xcov jrXrjfifieXov/ievcov, xd xe Gfiixgd xal xa (leydXa, xal

a XXcoq egyov, xal Xoyov ndXw exegcoq, xal Jigod-iaeooq i] Xoidogiaq
i)vjioXr'iiptax; diacpogmq' xal xovq (lev vjiofiaXelq fiovaiq dneiXalq,

xovq de jtevtjxmv yogr/yiaiq, aXXovq de vrjOxe iaiq Gxiftcooeiq, xal

txegovc dcpogioeig exaoxov xgbq xb fieyed-oq xov eyxXrj/iaxoq avxov. 5

2^ xal ydg xal 6 vdfioq ov navxbq dfiagxrj(iaxoq xtjv avxr/V ejcoi-

eixo xi/imgiav, aXXa dXXmq fiev xa tig irebv xal elq legea xal sig
ieqov xal elq legelo v, exegmq de xa elq fiaOiXea xal dg%ovxa xal
Gxgaximxrjv xal vjtrfxoov, bfioxifiov ?] olxexrjv, rj elq xxrjfia rj elq
aXoyov, xal jtdXiv jcagrjXXayfiivatq xa elq yovelq xal avyyevelq, 10
aXXmq xa eg ecpod ov, xal xa dxovoicoq ixegcoq' xal xolq jiev
{hdvaxov r) did Gxavgov rj xov did Xi&cov, xolq de Qrjfiiav »J

fiaoxiyaq ?] to xa bfioia jtaO-elv olq edgaGav . 3. ovxovv xal vfielq

xcov dia^ogcov d/iagxrjfidxcov diacpogovq noielofre xal xdq xi/ico-

glaq, iva firj xiq adixia nagefineoovoa xivrjoy xov &eov jtgbq 15
dyavdxxrjGiv • r\q ydg dv ddixov xgloeatq fiealxai yevrjGd-e, xavxrjc
xal xov ajtb d-eov Xrjipe6&£ /iiGd-ov „<a" ydg „xgifiaxi xgivexe,
xgi&r/Oeofre"
XLIX. Kad-ioavxeq ovv exl xb xgixr/giov, nagovxcov exaxegmv
xcov jigoGoojtcov, ov ydg egovfiev ddeXcpcbv, fie%giq ov eavxovq ev 20
elgrfvy djtoXdfimGiv, egevvdxe dxgificoq Jiegl xcov evexofievcov •
xal
jtgcoxov Jiegl xov xaxrjyogovvxoq, el Jtgcoxov xovxov xaxrjyogeZ ij

xal exigoiq xiolv eyxXr^iaxa xaxevTJvo%ev, xal el [ifj ex fie'/iipecoq

avxmv f] (piXoveixiaq xal xb eyxXtj/ia vjioxeixai, xal bjtoia xiq rj

dvaoxgoq>Tj avxov xmdgxei. 2. xal xoiovxoq de cov evGvveidrjxoq, 25

fir/ jtiGxeveGftco fiovoq, Jtagdvofiov ydg xo xoiovxov, aXX' eyexm
xal txegovq fidgxvgaq bfioiovq avxcp xov xgojcov, xad-cbq 6 No/ioq
Xeyer ,,'Em Oxo/ia xoq dvo xal xgicov fiagxvgcov Gxa&T/Gexai Jtav
grj/ia". 3. diaxi de tinofiev xbv xgojcov avxmv ejtigrjxeTGd-ai

bitoloq xiq xvyxdvei; eiceidr] jcoXXdxiq eyycogel xal xovq dvo xal 30
xovq jtXeiovaq km. xaxcp fiagxvgf}6ai xal Gv[i(pc6vcoq ngoGxffvai

17 Mt. 7, 2. — 28 Deut. 19, 15; II Cor. 13, 1.

avzovg h, iv sip. xal dydnrj savtovg b o 21 ano).. ovvaQfiwoovoiv b o |

:
j

22 tiqojtov rovxov tiqo zovzov ov (ov v) in p v, tiqo zoviov b o

: x«xr\- |

yoQrjOtv boj^'>bopv|24 avrwv -f- xai ex&aag xal <p$6vov b o |

ola b o 27 xbv xqotiov

I
b o xaS-uig >
xal b o p 28 dvio (xaQxvQotv + |

xal xgiwv p v |
29 sina/iev o|30n?ah:>bmopv
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. I. 10
 146 DIDASCALIA II, 49, 4—50, 4 (s).

accusationem. Si vero compertum fit, eum perversum et litigiosum

esse nee recta opera eius,notum est, eum testimonium falsum
afferre fratri vestro. 4. Si ergo reperitur ac cognoscitur iniustus,
increpate eum et eicite ad tempus, donee paenitentiam agat et se
5 convertat ac Heat, ne et quern alium ex fratribus nostris bene
viventem blasphemet aut ne quis alius ei similis, in vestra con-
gregatione sedens ac videns ilium non vituperari, et ipse adversus
aliquem ex fratribus nostris audeat ita agere et intereat a Deo.
5. Si peccator autem vituperatur et castigatur et ad tempus eicitur,

10 qui eum imitari instituit ac facere instar eius, videns eum eiectum
esse, is quoque timebit, ne ipsi idem eveniat, atque se subiciet et
vivet apud Deum, et apud homines nulla re veniet in ignominiam.
L. Ac deinde de iudicando idem consilium inite, deliberantes
inter vos et inquirentes, qui eius mores sint ac conversatio in
15 mundo, an non forte multas reprehensiones de eo audieritis aut
an non multa mala ab eo facta sint. 2. Si enim apparet opera

mala ab eo peracta esse, verisimile est, etiam reprehensionem in

eum factam veram esse. Sed etiam fieri potest, ut prius quidem
peccatum peregerit, hac culpa autem nunc ei obiecta innocens
20 sit. 3. Propterea diligenter haec inquiratis, ut cum magna cau-
tione ac veritate sententiam feratis. Iudicate recte de eo, qui
noxius invenitur, ac ferte iudicium. 4. Et qui ex eis in iudicio
vestro non stat, increpetur et e congregatione eiciatur, donee
paenitentiam egerit et episcopum vel ecclesiam deprecatus ac con-
25 fessus fuerit se peccasse et paenitentiam acturum esse; et sic

multis adiutorium exsistet neque fiet, ut alius, videns ilium in

ecclesia sedentem non increpari nee vituperari, et ipse sicut hie
agere audeat, reputans eum apud homines vivere, cum apud Deum
perditus sit.

1 wonso b o |
owodvvat; a v |
2 xovg + <5vo b o j
xov > b o p v
2 NapovSal a |
4 /xdgxvgo? h |
avxov > h |
6 xwv >b |
7 did : ix b o |

9 rag /xapTi'piag p v x&v a. S. |

: si xal av(x<pmvoi doxovoiv slvai b o | \ptvdo-
fj.agxvQta b o 10 xm vofiw a'2
I
|
srei : iv b o |
11 avvxaza&. a |
16 zw fiiu> b |

16 xal tpiXoTixwxoQ > b o |

el > b o |
17 /ptj/iar/darp p v |
17/18 17 . . }j :

L. "Oxl iyxwge I xiva xal ix rigors- 1. ti (filoxngog xtX.] Auctor Di-

pwv xaxwv firj anioTslo&aixa Ssvte- dascaliae haec in parte priore seu de
Qa. Quod fieri potest, ut ex prioribus accusatore agente (c. 49, 2) posuit.
malis alicui in secundis fides adstruatur.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLOKUM II, 49, 4—50, 4. 147

xov xpsvdovg, mg xovg 6vo jigsOfivxigovg xaxd SmOavvrjg sv Ba-

ftvXmvi, xal xovg vlovg xcov jcagavbficov xaxd xov Naftov&s sv
SktHaQeia, xcd xb nXfjd-og xcov 'lovdaimv xara xov xvgiov sv 'Isgov-
OaXtjfi xal xara Sxscpdvov xov jigmxofidgxvgog avrov. 4. sOrmOav
ovv 01 fidgrvgsg Jtgasiq, d ogyyroi, smsixslg, dyamqrvxoi, 6m<pgovsq, 5
syxgarsig, djtovrjgoi , Jtioroi, d-EOOsfisig' rj ydg xmv xoiovxmv fiag-
xvgia xal did xov xgonov avxmv fis^aia xal did xijg dvaOxgocprjg
avrmv dXq& rjq xmdg%Et. 5. xmv ds fir] roiovrmv [irj jcagadsxEdd-s
'
xt)v xav OVfigtmvEiv doxmoiv ejiI ry xaxafiagxvgia
fiagrvgiav,
JcgoaxExaxxai ydg sv xoig No/ioig' ,,Ovx soy /lExd xoXXcov sjtl 10
xaxia, ov jtagad sgy dxoyv (laxalav, ov Gvyxara&rjoy fitxa jiXij-
9-ovg LxxXlvai xb dlxaiov".
L. 'Ev fiegsi 6'e xal xov xgivo/isvov sldsvai oepsiXsrs, bnolog
soxiv xy xov ftiov Ovvtj&sia xal dvadrgogyy' el [isfiagrvgrjfiEVog
rov fiiov, eI dviyxXrjxoq, eI boioxrjxa sC,rjXmxmg, si (piXoxrjgoq xal 15
(piXo^tvoq xal (piX6jtxm%og, xal (piXddslepog, si \ir\ aloxgoxsgdrjg xal
fit] ftgmxrjg xal xgrjiiaxoXaiXaty, si ocoepgmv xal (irj aOmxog rj

[is&vOog rj dgyo<f>dyoq, si sv6JiXay%vog xal EVfisxddoxog. 2 (L). si

ydg avxm wcgoxmoxsirai sgya (pavXa, rjdy sx [isgovg aXrj&slg av

slsv xal al vvv avrcp EJtKpsgbfiEvai xaxr/yogiat, eI /itj dv avxm 20
to dixaiov sxsi Ovvaymvi^ofisvov syxmgsl ydg avxbv rj/iagryxsvai
fisv jiors, xovxov 6s xov syxXyfiaxog dd-mov iutdgxsiv. 3. did

dxgipcog xsgl xd roiavxa vij<povxsg, aOtpaXslg xal ftsfialag noiEiad-s

Tae dnocpaOEig xaxd xov sXsyx&svxog' xal sdv (isxd rov d(pogi<S(ibv
OvyyvcofirjV airy xal oigoOJtEOy rep smdxojim xal yfiagxr/xsvai 25

b/zoXoyij, ngood£§a6fr£ avrov. 4. fiyxs d"s rov Ovxocpdvrr/v dri-

fimgtjrov satyrs, iva (irj xal sxsgov riva xaXcog ftiovvxa @Xa6(prj-
firjoy 1} sxsgov Jigoxgsiptjxai xd bfioia avxm dg&Oai, (irjXE /ii)v rbv
sXsyx&s vxa dvv^giQxov, OJimq /irj xal irsgog rolg avxolg svax£&jj.
ovxs yd g fidgrvg xaxmv drijimgrjrog lorai, ov&' 6 jcXyi/fieXmv 30

dixrjg ixrog.

1 Dan. 1 3.
— 2 III Reg. 21. —3 Mt. 26. — 4 Act. 6. 7. — 10 Exod. 23, 2. 1.

tl . . it h, el fiTj . . xal fxri p v |

rj [is&voog — evfj-sradoToq > b o |
18 si pr

+ firj p v [
19 7iQ0V7i6xeti>zcu p v |
dXq&eiai; b o |
20 gnMpepoftcvat avrm a |

xazrjyopiai > b o |
si fifj av : inel h 22 fiiv
fir} b o |
21 h'xi | > b o |

24 ilkyxovxoq {ill. o sic fere a p v semper) b o 26 6/ioXoyel h p v fxijxs Si | |

:

ixtjde b h o 28 sxiqov taa a avT(£

I
o fxrjds bo 29 xal + a | > |
| > |

iva/s&S <xvt<3 avvaxe&n b o

' 30 ovd' h, ovrs p v ovff 6 ovSov o | |
:

10*
 148 DIDASCALIA II, 51, 1—52, 1 (S).

LI. Si vero unam tantum personam auditis, altera non prae-

sente nee se defendente contra culpam allatam, ac festinanter, non
consiliantes neque investigantes, iudicium fertis et condemnatis
iuxta verba mendacia, quibus fidem habetis, cum illam non prae-
5 sentem nee se defendentem condemnaveritis, coram Deo consortes
eritis eius, qui falsum testimonium attulit, et cum eo a Deo cru-
ciabimini. Nam dixit Dominus in Proverbiis: Qui instigat in

iudicio alieno, est sicut qui apprehendit caudam canis. Et alio loco
similiter dixit: ludicate iudicium iustum. Et item dixit: Judicate
10 pupillos et iustificate viduas. Et iterum dicit : Liberate oppresses et

omne chirugraphum iniquitatis discindite. 2. Sin autem imitamini

senes illos in Babylone, qui testimonio falso contra Susannam

dato earn iniuste condemnaverunt in mortem, vos quoque iudicii

et condemnationis illorum participes fietis. Nam Susannam quidem
15 Dominus per Daniel de manu iniquorum eripuit, senes autem illos

sanguinis eius reos ad ignem damnavit.

LII. Discernamus valde res sacras a rebus terrenis. Attamen
dicimus: videtis, fratres nostri, quomodo, cum homicidae ad pote-
statem adducuntur, iudices diligenter adducentes interrogent et

20 inquirant, quae ab illis facta sunt, ac deinde iterum malefico dicant,

7 Prov. 26, 17. — 9 Deut. 1, 16; Ioann. 7, 24. Ies. 1, 17.

10 Ies. 58, 6. — 12 Dan. 13.

LI. On ov zpi] iJ.ovojxsQstq rag ^<ic dnocpdostq daipdltta. Exemplum

xglaett; noieia&ai. Quod non opor- iusti iudicii capiatur de cautione, quam
teat in iudiciis alteram tantum partem in sententiis iudices gentiles adhibent.
audire. — Scenam iudicialem describit Opus
2. £v nvgl xatsdlxaaev] S. Scrip- imperfectum in Matth. 25, 31 horn. 54
tura Dan. 1, 62 (Vulg. 1 3, 62) id solum sic: Criminosas personas iudex audi-
dicit: xal dnsxzeivav avxovq. Tra- turus in publico tribunal suum collocat
ditio autem Iudaeorum, cuius menti- in excelso, circa se constituit vexilla
onem faciunt Origenes Ep. ad Aristi- regalia, ante conspectum suum ponit
dem et Hieronymus Ep. 54 c. 10; super mensam calliculam, unde tribus
Comment, ad Ierem. 29, 21 — 23 et digitis mortem hominum scribat aut
ad Dan. 13, 5. 62, Achabum et Se- vitam; hinc inde officiales ordinate
deciam pseudoprophetas, quos rex Ba- consistunt, in medio secretario ponun-
bylonis frixit in igne (Ier. 29, 22), et tur genera horrenda poenarum, quae
senes duos calumniatores Susannae non solum pati, sed et videre tormen-
eosdem fuisse ferebat. tum est; stant iuxta parati tortores,
LII. IlaQadsiyixa xov dixaiov xpt- crudeliores aspectu quam manibus;
iiazoq r\ twv e§(u&sv dixaatdiv ns(>l tota iudicii facies cuiusdam schematis
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, II, 51, 1—52, 1. 149

LI. Eljiofisv 6e, bxi xgioeiq ov dlxaiov /zo vofiEgtlg noielo&ai.

eav ydg xov tvbg ngoocojtov dxovorjxE, firj xagovxog xov sxsgov
(irjdh ajtoXoyrjOa^iivov Jigbg xb EjiKptgojiEVOv tyxkr/fia, xal Jtgo-
Jiexcoq i§EVEjxr]re rpfj<pov xaxaxgiOEmg, evo%ol x^g dvaigicemq xal
OvfifiEQioraX x<5 ovxocpdvxrj Jtagd d-sm EvgEd-rjoeOd-s xm dixalcp 5

xgixfj' „mg" ydg „b xgaxmv xegxov xvvoq, ovxmq 6 JigoeOxmq

aXXoxgiaq xgiasmq". 2. eav 6h (u/ajrai yEvrjOd-E xmv hv BaftvXmvi
xgsGfivxigmv, o'ixiveq xaxafiagxvgtjoavxEq xt/q 2<x>Gdvvrjq ddixmq
xazsdixaGav avxi/v Eiq d-dvaxov, Evoypi xfjq exeivcov xgiGsmq xal
xaxadixrjq yevrjoeG&E, bxi xfjv fisv 2a>oavvav b xvgioq did xov 10
Aavifjl ex x £l Qog Jtagavbfimv, xovq 6e svoxovq xov
sggvGaxo
ai/xaxoq avxijg jioaOftvxEQOvq ev jcvqI xaxedlxaosv, v/iaq 6h 6i
avxov mvEidiOEV Xeymv „Ovxcoq (icoqoI ol viol 'iGgarjX; ovx
dvaxglvavxsg ovds xb dXtj&sg sjtiyvovxtq xaxexgivaxs d-vyaxsga
^iGgatjX; dvaoxgitpaxs ovv sig to xgixqgiov tpEvdrj ydg ovxoi 15

xaxEfiagxvgrjGav avxfjq".
LI1. QEaOaod-E 6s xal xd xodfiixd dixaGxijgia, mv xy sgovola
ogcofiEV dyo/iEVovq tpovslg, n oifovg, <pag[iaxovg, xv(i^mgv%ovq,
XyGxdg' xal xdg dvaxg'iOEig avxcov Xaffovxsg ol tjyovfiEVOi vjtb
xmv jcgoGayovxmv XiyovGiv xm xaxovgym, si xavxa ovxmg £%£i' 20

6 Prov. 26, 17. — 7 Dan. 13. — 13 Dan. 13, 48. 49.

1 xpioeig : xdg xp. a j

3 xal pvcf. D •
> a b h o j 5 ov/tftspiozal
bop: ovfifizpltat v, ovfiiisxplxui a, ovfiuBxprjxal (?) h |
10 yevtjoSe a v |

fxiv >o I
12 iv >pv I
13 ol >bho pv |
13/14 ovx dvaxp. : ov xaxaxg. o |

14 dXij&kg b o A : aaipig a h p v LXX |

18 op. dyofxivovq : bptofiirovg b o |

19 Xafifidvovzig b o |
vno : napd b o

-terrore vestitur; et cum ad medium nsxdo/xaxa, xaXovoi de xovg itmei-

productae fuerint criminosae personae, poxdxovg npbg rr/v vnip xduv npo-
ante interrogationem iudicis ipsius iu- xEifiiviov oxixpiv, xal noXvv £vo%o-
dicii terribili discutiuntur aspectu. Cf. Xatovai 'ipovov xxX. Cf. Andreas
Chrysost. De Lazaro concio II, 2; Caes. In Apoc, 19,11 (PG 106, 401);

IV, 1. Acta ss. Claudii, Asterii c. 3 (Bolland.

1. draxploeif] i. e. inquisitionem 23. Aug.); Act. s. Eupli c. 3 (ed.

praeviam. — naoane xdofiatoq ptoov] Ruinart-Galura II, 432). — opov

BasiliusM. Ep. 79 s. f. scribit: Ol xov xal \pr}<pov] Cf. Melanges G. B. de
xoo/xov xovxov dpxovxt?, oxav xivd Rossi 1892 p. 29—40 (Suppl. aux Me-
xuiv xaxovpyatv Havaxw xaxadixd- langes d'archeol. et d'hist. de FEcole

Ctiv fxiXXioaiv, (ipiXxovtui xd napa- franfaise de Rome t. XII).

 150 DIDASCALIA II, 52, 2—53, 3 (S).

num haec ita sint; et quamquam confitetur et annuit, non con-

festim ad mortem eum mittant, sed multis diebus de eo iterum
inquirant et velis interiectis simul deliberent et consilientur multum,
et deinde postremo iudicium capitis de eo ferant, et manibus ad
5 caelum sublatis contestentur: insontes sumus sanguinis hominum.
Hoc quamquam gentiles sunt nee noverunt Deum nee
faciunt,
retributionem a Deo accipiunt pro eis, quos iudicant iniuste ac
condemnant. 2. Vos autem cognoscentes, quis sit Deus noster
et qualia iudicia eius, iudicium ferre audetis de insonte? 3. Nos

10 igitur vobis consilium damus, ut diligenter et cautissime inquiratis,

cum sententia iudicii vestri, quam fertis, continuo ascendat ad

Deum; et si iuste iudicaveritis, retributionem iustitiae a Deo acci-
pietis et nunc et in futuro; sin autem iniuste iudicaveritis, iterum
sic retributionem a Deo consequemini. Studete igitur, fratres,
15 dignari laudem accipere a Deo neque vituperationem, quia Dei
laus est hominibus vita aeterna, vituperatio vero Dei eis mors
sempiterna.
LIII. Itaque vobis cordi sit, episcopi, non festinos esse sedendi
in tribunali celeriter, ne cogamini aliquem condemnare; sed prius-
20 quam veniunt et ante tribunal stant, admonete eos et pacem facite

inter eos, quibus est iudicium invicem ac lis, et docete eos primo,
non decere hominem irasci, quia dixit Dominus: Omnis, qui ira-
scitur fratri sito, reus erit iudicio. 2. Et secundo, si evenerit, ut
exoriatur aliqua ira operante inimico, continuo eodem die eos
25 oportet placari et reconciliari et inter se pacem habere. Namque
scriptum est: Sol non occidat super iram tuant adversus fratrem
tuum. Et in David iterum dicit: Irascimini, et nolite peccare, hoc
est: cito reconciliamini, ne ira permanente iracundia exsistat ac
peccatum operetur. In Proverbiis enim dicit': Anima, quae appre-
30 hendit iracundiam, moriatur. 3. Et iterum Dominus quoque noster

22 Mt. 5, 22. — 25 II Cor. 13, 11. — 26 Eph. 4, 26. — 27 Ps. 4, 5.

-
29 Prov. 12, 28.

LIII, 1. omnis qui irascitur etc.] Vox quidera ut Constitutor pro \pvx<*l ha-
f txrj aduobus quidem testibus (Sm C) bent bdoi. Non est autem dubium,
traditur. Contextus autem demonstrare auctorem ilium locum laudare, non
videtur, auctorem Didascaliae earn vix Prov. 19, 16, quem locum Gibson ad-
scripsisse. notavit.
2. anima etc.] LXX Prov. 12, 28 * * *
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 52, 2-53, 3. 151

xdxtivov Ovyxaxa&s/isvov ovx svd-EOjg sm xi\v xoXaOiv avxov

exjtefiJiovOiv ,aXXd nXsioGiv rj/iEgaig noiovvrai avxov xtjv egtxaOiv
(isr a ov/ifiovXiov noXXov xal Jtagajtsxda/iaxog
/isoov xsXsvxalov
ogov xal rpfjyov d-avdxov 6 fieXXmv sxysgtiv xax' avrov, ngbg
xov rjXiov sjtdgag rag xslqag, diafiagxvgsxai dd-coog vxdgxstv xov 5
aifiaxog xov dvd-qmjiov, xaixoi ovxsg ed-vixol xal ov yivmGxovxsg
fteioxTjxa rj xi)v slg avxovg dxb d-EOv dfivvav vjtsg xcov dvaixicog
xaxaxgiMvxmv. 2 (LIII). v/ieig tie, yivmoxovxsg, xig 6 &Eog jjficov
xal oxoia xd xg[y.axa avxov, jtcog dv xaxd emjosiav dvvrjosofrs
xivi axotpaOiv dovvcu. xfjg xgidsmg vfimv nagaxgfjpa yiva>6xofiEVt]g 10
d-sm ; 3 .
xal si fisv dixalmg ixglvaxs, dixaicov d/ioi^cov xaxa§ico-
ftrjoeod-E xal vvv xal slg avd-tg- si 6s adixcog, ndXiv xcov b/ioicov
xsvt-so&s. fjHElg (lev
ovfi^ovXsvofisv vfilv (i&XXov ovv, ddsXcpoi,
snaivcov dgiovo&ai xagd &sq3 r ipbycov, oxi d-sov ETcaivog £<otj
almviog dvfrgaijioig, coonsg ovv xal 6 ipoyog ftdvaxog dtdiog. 15
LIII. Jib yiv£6#£ dixaioi xoixai, slgrjvojtoioi, dogyr/xof „b
doyi^ofiEvog" ydg „xm ddsXtpw avxov sixfj svoxog sorai xq xqLoei".
2. eI 6s xal avfi^fj ag svsgysiag xivbg ogyiO&fjvai vfiag xaxd xivog,
„6 rjXiog fii] smdvExm sxl xfj ogyfj v/icov. ogyi&O&s" ydg, <pr]Olv
b Aavid, „xal fit] d/iagxdvsxs", xovx sdxiv xa%scog diaXXaOOsOd-s, 20
OJtcog (ir/ 7] sjcifiovoc ogyr) iwrjOixaxia ysvrjxai xal dfiagxiav dnsg-
ydarjxai- „*Pvxal" ydg „(ivtpixdxcav slg frdvaxov", tprjolv b
2oXo(imv. 3. Xsysi dh xal 6 xvgiog fjficov xal Owxrjg 'IrjOovg 6

16 Mt. 5, 22. — 19 Eph. 4, 26. — 20 Ps. 4, 5. — 22 Prov. 12, 28.

1 avyxazazi&t.usvov p v inl slg b o | : |

2 d).Xd : d)J.' £v h |
i sio-
<pi(tsiv b o 4/5 n(iog tov rj).tov post ytlQag b o
I
j
5 6iajxa(>xvQaxai b |
7 &eo-
TtjTa b h o I ij : xal slgbo |
8 xctTaxptflivTcuv -f- dno<psvyovoiv a |
9 nola o |

xaxd (xar a) InriQSiav > b o 10 j

rjfxuiv o p v |
11 (xijivaze >b o | dixalw
dfiotftrjv b o I
12 xal sec > a b o | slg > b o j
13 avfi^ovXsvmfisv h |

14 9sw : Ssov b 1 15/16 (uonep ovv xal o et dixatoi xptzal in a evanuerunt |

15 ipoyog 0-. dtdiog •

&dvazog dmviog toziv b o |
17 svoxog ante zuj ad. b o |

rtjg xpioscug b o |
18 xal > p v 19 £nidvvait(o o zy opyf/
|
zdi naQOQ- |
•

yio/taj b o I
20 tovr' soztv : xov b 61a).).. -\- zovz' eoztv b 21/22 xal a/A.
| j

dnsQydorjtai > h |
22 yd(t d's h | 23 xal pr > a I
6 sec > b

LIII. On ixrj y_Qrj xaz' d>J.Tj).(i>v 2. tpv/al xzl.~\ Sic Constitutiones

sysiv zovg marovg. Q.uod non opor- h. 1. sequentes Didascaliam; infra VII,
tet fideles inter se discordare. cum LXX bdoi.
 152 DIDASCAUA II, 53, 4—54, 1 (s).

ac salvator dixit: 5/ offers munus tnum ad altar e et ibi recordatus

fueris, quia frater tuus iracundiam aliquam habet adversus te,

relinque ibi munus tiium ante altare, et vade prius reconciliari fratri
tuo, et tunc veniens offer munus tuum. 4. Munus autem Dei est

5 oratio et eucharistia nostra. Si ergo iracundiam habes adversus

fratrem tuum aut ipse habet adversus te, neque oratio tua ex-

audietur neque eucharistia tua accipietur, et invenieris vacuus ora-

tione et eucharistia propter iram, quam apprehendisti. 5. Et
oportet hominem omni tempore orare assidue; qui vero irati et

10 iracundi sunt adversus fratres suos, eos Dominus non exaudit, et

licet ter in hora ores, nihil lucraberis; non enim exaudieris propter
inimicitiam tuam adversus fratrem tuum. 6. Propterea si operam
das ac studes, ut Christianus sis, sequere verbum Domini, qui
dixit: Dissolve omnes colligationes iniquitatis, et rescinde omnia
15 vincula violentiae ac fraudis. 7. In te enim salvator noster posuit
hanc potestatem, ignoscendi fratri tuo, qui in te deliquit, usque
septuagies septies, hoc est quadringenta nonaginta. 8. Quoties
ergo fratri tuo iam dimisisti, ut nolis ei iterum dimittere? Sed
iracundiam habes et inimicitiam retines et in iudicium vis venire:
20 ergo oratio tua impeditur. 9. Etiamsi autem implevisti quadrin-
genta nonaginta ei dimittens, adde etiam propter te ipsum, et in
benignitate tua sine ira ignosce fratri tuo. Et si propter fratrem
tuum non facis, deliberans vel propter te ipsum fac et dimitte pro-
ximo tuo, ut orans exaudiaris ac munus acceptum offeras Domino.
25 LIV. Propterea ergo, episcopi, ut munera vestra et orationes

1 Mt. s, 23. 24. — 14 Ies. 58, 6. — 16 Mt. 18, 22.

1 7iQoa<p. zb Swqov : npoa<f>S(JOV b o I

3 aov > p u |
5 Swqov aov +
sfiTipoo&ev zov 9-vataoT>]i)iov b o |
9s<5 : zw $eu>i h, 9-e ov b o |
6 E/ft? a v |

7 tx s ' a h v I
7/8 ovre al tv/ag. a. tiqooS. >bo ]8 imxsifisvijv h 10 oi% |

vnaxovii h mpv I
11 /pij : del h, >b o |
Xvav h 12 Tipoosvl-aoS-ai b o
|
|

14 <pikovq : (piXovvtaq vuaq o |

16 ov -\- ,utj o, | 20 1 Ivai &eXttg cva |
21 o
aanrjQ (post il-ovolav p v) 6 xvpiog a 22 r<5 b o ah b o 23 Tfzpu-
:
[ > | > |

xoalatq b o 24 r)<Sr]s a d<ptwxag h 25 d<ptivai h 27 xal ovvzypeTg

| ]
x. | |
:

ov'CflZSlq m p v, > b o I
<-;£#pa/va>v b o |
28 v<pooaq b o : v<poga a, v<po-
Q&oai hmpv|29ra>bo| zizgaxoatag b |
ovvt/wyijoag > a | 30 sli
dya9. > b o |
31 avzbv h j
fiij > b o |
32 d<pttvat b v | 33 inaxovtj h,

LIV. Ozi xprj rove tTiioxonovq za episcopos de pace per diaconum in

TitQt slgrjVTji did zov dtaxovov vno- memoriam suggerere.
[iifAVTjoxsiv z<u ?.aiu. Quod oporteat
 CONSTITUTIONKS APOSTOLOttUM II, 53, 4—54, 1. 153

XgiGtb q ly EvayysXioiq' ,,'Eav jcgooysgyq xb Scogov Gov sju xb

dvoiaoxrjgiov xal sxel /ivt]G&f]q, on 6 d6sX(poq Oov fyei xi xaxa
Gov, a<psq sxel xb Scoqov Oov SfiJcgoG&sv xov frvGiaGrrjgiov xal
vxaye otgmxov 6iaXXdyrjd-i xm a6sXcpm Oov, xal roxe sX&mv ngoO-
(psgs to dmgov Gov". 6s sGxiv &sm // ixdoxov jtgoGtvx>]
4. bmgov 5
xal evxagiGxia' sav ovv sxyq xi xaxa. xov d6sX<pov Gov 7) avxbq
£Xll Xl xaxa gov, ovxs ai JtgoOtvxai gov tloaxovod-tJGovTai ovxs
ai svxagioxiat Gov jcooGdtxd-rJGovTai did xrjv vjioxsi(iivrjV ogyrt v.

5. XQV bs Gvvtxmq ngoasvxsG&ai vfiaq, adeZtfoi' aXX' sjisi6h xcov

sv ogyalq ddixmq tx^gaivovxmv ddsX<polq 6 &sbq ovx sjcaxovsi, 10
xal lav xglq xfjq mgaq ngoGsv^mvxat, XQt] biaXvsiv naoav tyftgav
xal (iixgotpvxiav, iva 6vvmus&a xgoGsvx Ea & m xa&aga x(] xagd'ux
xal dgvjtm. 6. xaixoiye xal sx&govq 6 xvgioq ayajiav jtgoGsxa^sv,
ovxl 6s xal xovq (piXovq fiiGslv, xal 6 vofi od-sxrjq <prjGiv ,,Ov
jiiGrjGuq ndvxa dv&gmitov, ov f/ioqGsiq xbv ddsXcfbv gov xfj 15

btavoia Gov, sXsyfim sXiy§siq x ov ddeXtpov Gov xal ov Xrfrpy 61

avxbv d/iagxiav ov [iiGiJGsiq Aiyvnxiov, bxt xdgoixoq fjod-a nag

avxm •
ov (tiOTJoug 'Idovfialov, 6x1 d6sX<p6q Gov sGxiv", xal 6 Aavld
Xsysr „El dvxansSmxa xolq avxaxodidovoi fioi
xaxa". 7. 6&sv
si XgiGxiavbq slvai d-iXsiq, sgaxoXov&ei xm xov xvglov No/up' 20
,,Avs Jtdvxa GvvdtGftov ddixiag"' sjtl Gol yag b Gmxijg s§ovGiav
sfrexo „dq>iivai df/agxiaq xm d6sX(pm xdq slq OS ysvofisvaq tmq

t(idonr)xovxdxiq sjixd" , xovx sgxiv xsxgaxoGiaq svsvrjxovxa.

8. noodxiq ovv t]6rj dqrfjxaq xm ddsXtpm Gov, iva fiij d-eXqarjg

avxm dcpitvai xal vvv; xai xoi dxovGaq xov 'Isgs/iiov Xsyovxoq, 25
oxi ,,'sxaoxoq xfjv x axiav xov 3iXr)6iov avxov ur] XoylC,sods sv xalq
xagdiaiq v[imv". Gv 6s //VTjGixaxslq xal Gvvxrjgsiq sxd-gav xal
snl xg'iGiv igxy xal (ifjviv vipogaq xal tj xgoosvxri Gov s/iJio6iQsxai.

9. aXX' si xal xa xsxgaxoGia svsvrjxovxa GvvsxaigrjGac atpslq xm

d6sX(pm Gov, jtXsdvaOov xr/v dogyrjGiav sm jtXtlov siq dya&mGvvrjV 30
61 savxov xdv sxs lvoq ur/ jtoiy, dXXdys Gv 61a xbv &sbv Gnov6aC £ :

dxpdvai xm jcXtjgL ov, „onmq ysvq vlbq xov naxgoq Gov xov sv
ovgavolq" xal ngoGsvxo/ievoq vnaxovq mq (piXoq &sov.
LIV. Aia xovxo, m smGxonoi, (tsXXovxmv ifimv slq jtgoGtvxr/v
1 Mt. 5, 23. 24. — 14 Lev, 19, 17. — 17 Deut. 23, 7. — 19 Ps. 7, 5.
—
21 Ies. 58, 6. — 22 Mt. 18, 22. — 26 Zach. 8, 17. — 27 Mt. 5, 22-24. —
32 Mt. 5, 45.

enaxovoi o j
34 iniaxone o j
tig : npdg h
 154 DIDASCALIA II, 54, 2—55, 1 (s).

accepta sint, cum statis in ecclesia oraturi, diaconus alta voce dicat:

Adestne aliquis adversus proximum suum aliquid habens? Si vero

reperiuntur, qui iudicium ac litem inter se habent, supplicare debes

et pacem facere inter eos. 2. Qui in domum ingrediuntur et dicunt:

5 pax huic domui, et pacem evangelizant et pacem afferunt. 3 Si .

ergo aliis pacem praedicas, multo magis tibi pacem esse necesse
est cum fratribus tuis. 4. Ut filius lucis igitur et pacis omnibus

esto lux et pax cum nemine litigans, sed esto benignus erga omnes
et pacificus et adiutor Dei, ut multiplicentur, qui salvantur; nam

10 haec est voluntas Domini Dei. 5. Qui autem inimicitiam ac lites

et controversias et iudicia amant, hi Dei inimici sunt.
LV. Dominus enim a principio singulas generationes ad paeni-

4 Luc. 10, 5.-7 Ioann. 12, 36. — 8 Mt. 5, 16.

2 nXr/otov vfiwv eoxcug b h o |

3 ftt'j xig bis : /xqdslg b o |
4 xQovo&evxeg :

xa&aQu h |
5 xov &eov : xoi xvpiu> b o |
7 yaoiL,o/xi'tovg b h o a- : yaai-
t,6fisvog a, yaQi'Cpjxhoig p v |
8 xvQiog : 6 x. b [
9 nokv a h : noXXia b
o p v J
10 7ipoasvysa9at m p v | x<5 Xam h A B : x<5 9-ew m p v, > a b [

9sov : Xaov m p v |
11 noXXw b o p v |
avxog avxfjc cv> h |
avxbg > b |

12 tavxrjv p v I
14 (xrj npog eavxbv a | fiq : ov b o |
15 ovx' p v, ovce h |

av >h [
aXXwv h |
(piXog b o |
16 yiyvof/svog a, ysv6jj.Evog h |
17 dftovoia
dX.rj&eta h |
19 xov &. dXXoxfjLoi : dXX. 9-tov b o |
21 xaXel + xal h |
22 xov
(> p) 2ii& xal Sti/jl b o p 23 dh xal b h o
|
xov xovg o + |
:
|
de + ndXiv
b I
25 MsXyio. : xov M. b o 26 9w<piXov o Mwvatwg b h p
[ | |
27 ..YaAf,? :

/.£/? a I
28 Toi? Xoinovg o |
rov > a |
29 avxov o |
^ a b o A B : + nvev-

1. fjLTi rig x. r.] Sic Didascalia. LV. 'A7iapl&fj.t]Oig diacpogov tiqo-

Tempore progrediente haec procla- voiag xal onojg i!~ dpyjjg xa»' sxd-
matio desiisse videtur. Saltern nee axrjv yevedv ixaXeoif 6 &cog slg
in liturgia infra VIII, 4 — 15 proposita fiexdvoiav ndvxag. Enumeratio va-
nec alias invenitur. Ceteroquin pro- riae providentiae et quemadmodum
clamationes satis diversae erant. Cf. ab initio Deus per singulas generati-
adnot. ad VIII, 6. ones ad paenitentiam omnes homines
2. xolg iyyvg x. x. //.] Ies. 57, 19: vocaverit.
tiyriVTjv in eiprjvtjv xolg (taxodv xal 1. nQO<prjx<ov xxX.] Quod Didascalia
xolg iyyvg ovolv, Eph. 2, 17: xal paucis verbis indicat, id Constitutiones
iX&wv svrjyyeXioaro ti^vrjv vjxlv copiose illustrant. — xwv dd>dexa —
xolg fiaxpav xal xotg iyyvg. — ovg IlavXov] Paulum Constitutor a duo-
tyvoj xxX.] Num. 16, 5: xal eyvw decim quidem discernit, sed in apo-
6 9ebg xovg bvxag avxov, II Tim. stolorum numero habet. Infra VIII,
2, 19: tyvco xvQLag xovg ovxag avxov. 4, 1 Paulus avvanoaxoXog vocatur,
Cf. Ropes, Die Spriiche Jesu 1896 p. 27 et VIII. 46, 13 tredecim apostoli caiti-

ff TVxte und Untersucbungen XIV, 2). memorantur.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 54, 2—55, 1. 155

anavxdv fiexd xtjv dvdyvmdiv xal xtjv tyaX/imdlav xal xr)v em

xalg YQcupccle didaOxaXiav, 6 didxovog eOxobg xXrjOiov v/imv fiexd
vtyrjXfjq <pmvr)g Xeyexm' Mr] xig xaxd xivog, fit) xig ev vjco xgioei,
iva, edv sige&fi ev nalv dvnXoyia, GvveidrjOei xgov69-evxeg derj-
d-coOiv xov d-eov xcd diaXXaymdiv rots ddeXcpoiq. 1. el ydg xoig 5
ev olx'ia xivbq eloegxofievovg Ttgb jtdvxmv del Xeyeiv „ElgrjvT} xco
oixm xovxcp", cog vlovq elgr/vr/g elgrjvrjv xagi&fievovg xoig agioig,
xad-dtg yeygajtxar „Toig eyyvg xcd xolg fiaxgdv, ovq eyvco xvgiog
bvxaq avxov", noXv fiaXXov xovg ev exxXr/oia &eo v eloegxofievovg
Xg*l Jtgb jcdvxcov enevxe6d-ai xm Xacp xfjv xov freov elgrjvrjv. 3. el 10

dh aXXoiq xavxrjv enevxexcu, xoXv fiaXXov avxog avxfjg evxog

vnctQxixco cbg ,,xexvov cpmxog"' 6 y dg fir) eymv avxijv ev eavxm
ovx eOxiv dS,ionioxog dXXoig avxr\v %<xgi£e<}d-cu. 4. dib ngb jtdvxcov
Xgr) slg elgrj veveiv avxov b ydg ngbg tavxbv fir) oxaoid^mv
eavxov
ovd' ngbq dXXov diafiaxead-rjoexai, ctXX' ioxat elgrjvixog, cptXixoq,
ctv 15

Ovvdycov xd xov xvgiov xal owegybg avxov yivdfievog xgoq xo

nXeovdoai avxm xovg om^ofit'vovg ev bfiovoia. 5. 01 ydg eni-
voovvxeg 'ix&gaq xal (idxaq, dvxiXoyiag xal xglOtig jtovrjgol xal

xov 9-eov dXXoxgioi xvyxdvovOtv.

c
LV. O ydg d-eog, &ebc cov eXeovg, an dgxfjq exdoxrjv yevedv 20
enl fiexdvoiav xaXel did xcov dixaimv xal xmv ngocpr\xa>V xai
xovg (ihv jigb xov xaxaxXvOfiov did xov "Ape X xal 2r)ft xal Zrjd-,

exi dh 'Evcbg xal xov (itx ax e& vxog Evmx eococpgovi^ev, xovg 61
ev xco xaxaxX vOfim 61a xov Nme, xovg ev JSoddfioig 61a xov cpiXo-
gevov Acox, xovg fiexd xov xaxaxXvOfibv did MeXxiOedex xal xcov 25

jiaxgiagxcov xal xov d-eocpiXovg 'Im@, xovg ev Alyvnxm did Mmoemg,

xovg 'IogarjXixag di avxov xal 'Irjoov xal XaXifi xal <Pive'eg xal
xmv Xoutcov, xovg fiexd xov vofiov di dyyeXmv xal 3igo<f>i)xmv
xovg avxovq did xfjg idiag evavd-gmnifiecoq xfjq ex Jiagd-tvov yevo-

/le'vrjq, xovg Jigb fuxgoi) xfjg dvadei£,tcog avxov xrjg omiiaxixfjg did 30

'Imdvvov xo v jigodgo/iov, xovg d' avxovg did xov avxov xal /iexd
xr\v y eveQiv avxov Xeymv „Mexavoelxe, tfyyixev ydg r\ {JaCiXeia

xmv ovgavmv" xovg '

fiexd xo ndd-og avxov di fj/icov xdiv dcodexa

6 Luc. 10, 5. — 8 Eph. 2, 17. — II Tim. 2, 19. — 12 Ioann. 12, 36. —

32 Mt. 4, 17.

ixazog ayiov xal h m p v j

29/30 yevafisft/g o, yLvofiivr,? h |
31 rfs h v,

yhvijoiv h
> p I
dia. rov avxov : xal Si eavxov b o |
32 yivvtoiv p,
 156 DIDASCALIA II, 55, 2—56, 3 (s).

tentiam et vitam vocavit per prophetas et iustos. 2. Et nos apo-

stoli quoque, qui digni habiti sumus testes esse adventus eius et

praedicatores verbi eius divini, ex ore Domini Iesu Christi audi-

vimus et probe scientes dicimus, quae sit voluntas eius et voluntas
5 patris ipsius: ne quis inter eat, sed omnes homines credant et vivant.
LVI. Hoc enim est, quod docuit nos orantes dicere: Fiat
voluntas tua in terra sicut in caelo, ut, quemadmodum angeli caeli
et virtutes et omnes ministri glorifkant Deum, ita etiam in terra
omnes homines Deum glorificent. 2. Voluntas igitur eius est
10 vivificare omnem hominem, et hoc est gaudium eius, ut multi
sint, qui salvantur. Qui litem agit vel inimicus est proximi sui,
minuit populum Dei; nam aut accusatum eiciens ex ecclesia minuit
earn et facit, ut Deus animam hominis amittat, quae vivebat; aut
per litem eicit et removet se ipsum ex ecclesia, et sic iterum
15 adversus Deum peccat. Deus enim salvator noster sic dixit:
Omnis, qui non est mecum, contra me est; et omnis, qui non con-
gregat mecum, spargit. 3. Tu ergo non es is, qui Deum iuvet,
populum congregans, quia perturbator ac dispersor gregis es et

4 Rom. 12, 2. — 5 Ioann. 3, 16. — 6 Mt. 6, 10. — 7 Ps. 102, 19—21. —

8 Ps. 148, 11 — 13. — 10 Ioann. 6, 40. — 16 Mt. 12, 30.

2. ovv 'Iaxwftw xtX.] Cf. V, 8, 1; set, s. cenae eum interfuisse Hiero-

VI, 14, 1; VII, 46,2; VIII, 4, 1. Ut nymo Catal. c. 2 referente dicens.
auctor Didascaliae (VI, 12), sic Con- Ceteroquin VI, 14, 1 Constitutor non
stitutor Iacobum fratrem Domini extra solum similiter ac hoc loco Iacobum
collegium collocat ac discipulis Do- apostolis adiungit, sed etiam Paulo
mini LXXII adnumerat, et tres Iacobos anteponit, ita ut prope ad sententiam
statuit, duos apostolos proprie dictos, eorum accedat, qui e Iesaia 17, 6 apo-
Zebedaei filium et filium Alphaei, ac stolos quatuordecim fuisse collegerunt,
fratrem Domini et episcopum Hiero- duodecim a Domino electos vel primos
solymitanum. Idem senserunt veteres et duos postea assumptos, quam inter-
fere omnes, Hegesippus apud Eusebium pretationem statuit Eusebius (Mont-
H. E. II, 23, 4, Clem. Recognitiones faucon, Collectio nova patrum 1706
I, 44. 66. 70, Cyrillus Hieros. Catech. II,422; Migne PG 24, 210) cuiusque
IV, 28;XIV, 21 etc. Clemens Alex. Hieronymus ad Ies. 17, 6 meminit.
autem apud Eusebium H. E. II, 1, 3. 4
distincte de duobus Iacobis dicit, epi- LVI. "On &ek>jfxa &eov 6/x6<pQorai
scopo Hierosolymorum et filio Zebe- that xovg olvS-qwkovs ntpi rfjv ev-
daei, ita ut ilium eundem cum filio oi/Seiav naQanXriaiioq talq iv ovQavui
Alphaei habere videatur. Evangelium dvvd/xsaiv. Quod voluntas Dei sit,

secundum Hebraeos quoque Iacobum ut omnes homines in pietate consen-

fratrem Domini inter apostolos recen- tiant instar virtutum caelestium.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 55, 2—56, 3. 157

xal xov xfjg ,,sxXoyfjg axsvovg" JJavXov. 2. fjfislg ovv ol xaxa-

gimd-ivxEg eivai ftdgxvgsg xfjg xagovoiag avxov Ovv 'Iaxwftcp xm
tov xvgiov ade/Lgxp xcu. exsgoig i^dofir/xovx a 6vo fia-d-rjxalg xa\
xotg tjtxa diaxovoig avxov ex Oxo//axog xov xvgiov r\[imv Irjoov
Xgi6xov rjxovaafiev xal dxgi^mg sldoxsg Xeyo/isv, „ri eoxiv xo 5

d-ekrj/ia xov &eov xo dyad-bv xal tvdgeOxov xal xeXeiov" xo Sid

ItjOov yvmgio&hv rj[ilv, ,,'iva firjdsig dftoXrjxai, dXXd ndvxsg av-

d-gcojioi" ovficprnvrng „xiOxtvaavxEg" avxm aivov ov/xprnvov dva-
Mt/iipavxsg avxm ,fy)6m6iv" aicavicoq.
LVI. Tovxo ydg tOxiv, o edida£,Ev rjfiag b xvgioq jigootvyp- 10
(itvovg Xtyeiv xm Jtaxgl avxov' „rtvrjdrjxm xo frsXrjfid aov cog

ev ovgavm xal em xfjg yfjg", oncoq, cog at sjtovgdvioi (pvoeig xmv

domyidxmv dvvdfiEcov ndoai 6oS,dC,ovoiv xov d-sbv av^.(pmva)q,
ovxcoq xal em yTt g jidvxeg ol dv&gmjtoi ev evI Oxbfiaxi x al fii a
dta&EOEi do^dCjCooiv xov jiovov d-EOV xov Ev a xal dXrjd-ivbv did 15

xov (tovoysvovg Xgioxov. 2. d-sX Tj/ia ovv avxov eQtiv aivelv

avxov b[io<pg6vmq xal jtgoaxvvElv avxov ovfMpmvcag. xovxo ydg
avxov EOxi frsXrifia ev XgiOxco, noXXovg slvai xovg GmC,o(ievovg
ev avxm, aXXd ftrj tflfiiovv avxov (irjds sXaxxovstv v/zdg xfjv
ExxXfjOiav rj OvoxeXXeiv xov dgi&-/ibv did [iiag ipvxfjg avd-gcbnov 20
v<p v(idJv dvaigsd-EiOrjg, ijxig rfdvvaxo Gmd-fjvai did (isxavoiag,
coicoXexo ds ov fiovov eg Idlag dgyrjg, dXX' rjdrj xal eg v/isxEgaq
£7ii[JovXfjq, xal EjtXrjgmoaxe xo yEygafifisvov ,]0 fit] Ovvdymv /iex

Eftov oxogjii^Ei". 3. xoiovxog 6e, mv oxogmoxrfc, jcgo(idxcov avxi-

Sixog, 9-tov tyd-gog, xmv dgvlmv <p&ogEvq, cbv 6 xvgiog jioifirjv 25

1 Act. y, 15. — 5 Rom. 12, 2. — 7 Ioann. 3, 16. — 11 Mt. 6, 10. —

12 Ps. 102, 19—21. — 14 Ps. 148, 11 — 13. — 15 Ioann. 17, 3. — 18 Ioann.

6, 40. — 23 Mt. 12, 30.

1 tov > b o I
5 idovziq b o |
6 zb sec >b o |
7 'Irjoov : vlov p v |

fitj&fis b, ftTjd's iig h I

8 alwviov ov,u<pwi>u><; b o |
avrw 9 £• aiatvlwg v/t-

vovg aiuiviwq Cjjowfxev avrw b o |

12 tfji > p v| onmq : "iva b o |
inov-
(idviai h o p v I
13 naawv p v |
iio§d'C,u>oiv a | 14 yrjg : tijq y. a |
ol > b

o p v I
15 &ioei b o |
i'va xal >o !
xal : tov b |
16 9elrj/i(tTt b o |
avTov
> b o 18 avzov > b o 19 ilttTTuivvv tj/xag h I 21 rjfiuiv h |
rjdvvaxo :

w
I I

fj (rjv o) dvvKTbv b o I
24 oxopmOTtjS + east xal Tuiv b o |
25 xal
c«v b o

1. inovQuvioi (p. z. doajfjdzojv dvvdfxgojv] Cf. Euseb. Demonstr. evang.

HI, 3, 18.
 158 DIDASCALU II, 56, 4—57, 3 (S).

adversarius et inimicus Dei. Noli igitur perpetuo excitare lites

aut controversias aut procacitatem aut inimicitiam aut iudicia, ne

quem dispergas ab ecclesia, quia in virtute Domini Dei congre-
gavimus e cunctis gentibus et e cunctis linguis et adduximus in

5 ecclesiam cum multo labore ac contentione et periculo continuo, ut

voluntatem Dei tacientes impleremus triclinium accumbentium, hoc
est ecclesiam sanctam catholicam, ut gauderent et exsultarent ac
confiterentur glorificarentque Deum, qui vocavit eos ad vitam.
4. Vos ergo, laici, pacem mutuo habete, et tanquam columbae
10 prudentes studete implere ecclesiam et eos, qui feri sunt, con-
vertere et mansuefacere et in earn introducere. Et haec est merces
magna a Deo promissa, si liberaveritis eos ex igne et adduxeritis

ad ecclesiam confirmatos et credentes.

LVII. Vos autem episcopi nolite esse duri neque tyranni
15 neque iracundi neque asperi populum Dei manibus vestris tra- in

ditum, nee solvite domum Domini neque dispergite populum eius,

sed convertite omnes homines, ut Deo cooperemini, et congregate
credentes cum magna mansuetudine et longanimitate et patientia
et sine ira et per doctrinam et orationem tanquam ministri regni

20 aeterni. 2. In congregationibus vestris autem, in ecclesiis Sanctis,

conventus vestros facite quovis modo pulchro et disponite sollicite

loca fratribus cum verecundia. 3. Segregetur presbyteris locus in

5 II Cor. ii, 23. 27. — 6 Mt. 22, 10. —9 II Cor. 13, 11. — Mt. 10, 16. —
16 Mt. 26, 61. — 18 Eph. 4, 2. — 19 Act. 2, 42.

LVII. diaxvnwotq ixxXrjoiaq xal vavaxoXoyoi xoZq xaxTj/ovatv, xoZq

xXrjpov xalxi txaaxoq STiasXslvdyiti- itiLpaxaiq rd xriJv ddsXcpwv nXrj&oq.
Xsi xwv avva&goil^ojjieviov xXriQixuJv In codice Vindobonensi epistulae illius

jj Xa'ixwv iv xij avvd^ei. Descriptio caput XIV una cum initio capitis XV
ecclesiae et cleri et quid facere debeat Constitutionibus tanquam prologus
unusquisque clericorum vel laicorum praefixus est. Cf. Prolegomena. Hip-
congregatorum in synaxi. polytus De Antichr. c. 59 quoque ec-
2—4. Hanc particulam amplificans clesiam cum nave comparat, similitu-
Constitutor hausit e Clementis epistula dinem autem aliter explicat.
ad Iacobum c. 14, ubi legimus: "Eoixe 3. sntixrjxrjg] Forma oblonga domus
ya.Q olov to nody/xa rr q t
ixx).tj(jtag ecclesiae plerumque construebatur. —
vTj'C /usydXy. .. sortu ovv vfilv o rav- xaxd dvazoXae v.] Secundum Con-
z?]S deanoxrji; &sog, xai naQsixdoHu) stitutiones domus ecclesiae in orientem
6 /zhv xv^tQvijXrjq Xqioxw, 6 npw- versa esto. Didascalia de parte domus
pevg tmoxontp, 01 vavxat nQtapv- in orientem versa loquitur exponitque
xSQOtq, 01 xo'c/aQXOi diaxovotq, 01 partes, quas singuli Christianorum
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 56, 4—57, 3. 159

^[VQ^vjcai Gvvaymyol ex diayoocov id-vcov- xal yXcoGGmv

rj/iEig

„tv xoXXm xal xivdvvm xal xonm 6it]vexei, dyoviiviaig,

[loxfrcp
^^icu^ja^vviaig, dimypoig, xXrflalg, yvXaxalg", iva xb &sXrj(ia
xov freov noirjGavxsg „JiXTjga)Go3ftev xbv xqIxXivov xcov dvaxsi-
Hevcov", xovx' egxiv ttjv lEQav xal xafroXixrjv ExxXrjGiav EVKpqai-
5
vojitvmv xmv xXrjxmv xal dyaXXim/iivcov, v/jvovvxwv xal rfog«-
Cpvzcov xbv xaXiGavxa avxovg 6i' rj/imv aig t,mr)» &£OV
vfisig
oGov xb Icp vfilv diEGxoQjiiGaxs. 4. xal vf/stg ds, 01 XalxoL,
tlQrjVEVExs ngbg dXX?jXovg, OxovddfrvxEg obg ygovijioi xtjv sxxXrj-
oiav avgEiv xal xa vo/ii^o/zEva dygia ExiGxatyeiv slq avxijv xal
10
E&ifisQovv xal dnoxa&ioxav. xal xovxo eoxiv b fityiGxog eg
EjcayysXiaq (iio&bg aaga &eov ,,'Eav egaydyyq eg dva^iov xifiiov,
cog Gxofia fiov s py".

LVII. 2v 6i, b ejtiGxojcog, ego ayiog, dfcojfiog, (if) nX^xxrjg,

(irj ogyiXog, firj djtrjvrjg, dXX' olxodofiog, £mGxQO<psvq, didaxxixog, 15
avegixaxoq, r/mo&v/iog, ngaoq, (laxgod-vfioq, naqaivExixog, Jtaga-
xZr/Tixbg obg „&sov av&Qamog". 2. oxav ds Gvvad-Qoi&ig xijv xoi
&EOV ixxXfjGiav, cog av xv^EQVtjxtjg vrjbq fiEydXqg fisx' smGxtjfi?ig
JtaGrjg xeXeve jioisiG&ai xdg Gvvodovg, jtaoayyEXXmv xolg diaxovoig
mGavEl vavxaiq xovg xonovg exxaGGEiv xolg ddsX<potq xa&dnEQ 20
EJtifidxaig fisxd JcaGrjg EJiifisXEiaq xal GEfivoxr/xog. 3. xal jtgmxov

likv b olxog EGxco kjtifi^xrjg, xaxd dvaxoXdg xExgafi/itvog, eg txa-

2 II Cor. 11, 23. 27. — 4 Mt. 22, 10. —9 II Cor. 13, 11. — Mt. 10, 16. —
12 Ies. 15, 19. — 17 I Tim. 6, 11.

2 dyQvnvlaiq + xal b h o | 3 nlrjyalq + xal o 4 nXr/Qwaavzeg b

|

>
|

5 xal b o I
7 rnx&q b o |
tteuv : ov p v, aiwviov &sov b o v/*eig |
+
ovv b h o I
8/9 dieoxoQTiioaie > — >
dk'/.rjXovg b o 10 aygta
| b o J

11 zovto p v :12 naga

ovzog rn | > o 9s<5t h h v Ab | |
zifiiov a p :

a^iov xal Ttf/iov b o 13 atofia a h |

to b o p v LXX eao: h ax. |
a : o
b o p v 14 afiwfiog o df/..
I
: b >h 14/15 o, — olxodofiog | fir) nXijxrijg

> b o 15 diazaxzixbg h
J
|
16 ngaog > b o 17 > p v 18 aV
[iax(>6&. |
rfs |

> b o j
20 waavei : <uf av h |
tao. vavzatg : a>g av iv avtaiq b o |
zdaasiv b,
ixgrjzsiv b o | 22 evfiijxtjg o |
xaz' a

classes obtineant ; ad quam partem modo aedificatae esse videntur. Basi-

versus autem ecclesia exstruatur, non lica S. Sepulcri Eusebio Vit. Constant,
dicit. Apparet autem ex eis, quae ex- III, 36 referente haud dubie ad ori-

ponit, auctorem velle, ut templa ad entem versa erat, cum basilica Tyri
orientem spectent. In Oriente pro- eodem H. E. X, 4, 38 narrante for-
fecto ecclesiae plerumque semper hoc tasse situm inversum haberet. So-
 160 DIDASCALIA II, 57, 4—5 (si).

parte domus ad orientem versa. 4. Et in medio inter eos situm

sit episcopi solium, et cum eo sedeant presbyteri; similiter autem

in parte altera ad orientem versa viri laici sedeant. 5. Ita enim
decet in parte domus ad orientem versa presbyteros sedere cum
5 episcopo et post hos laicos ac deinde feminas, ut, cum surgitis

orantes, praepositi surgant primi et post eos viri laici, deinde

iterum feminae. Nam versus orientem oportet vos orare, sicut et

crates H. E. V, 22 tanquara rem sin- parte laterali collocabatur. — xa9e-

gularem situm ecclesiae AntiochiaeSy- 'C,bo9(D xb n QiofJvxsQiov] Secundum
riaecommemorat, eius altare referens hunc morem presbyteri ovv&povot tu>
non ad solis ortum spectare, sed ad tTciaxonv) appellabantur. Reliqui clerici,

occasum. Eodem fere tempore Pau- iam diaconi, non sedebant, sed stabant.
linus Nolanus Ep. 32 ad Sever. c. 13 5 — 7. Habes hie ordinem, qui in

(PL 61, 337; ed. Hartel 1894 p. 288) libris legendis observabatur. Cf. II,

quidem etiam in Occidente ilium morem 59, 4; V, 19, 3; VIII, 5, 11; Basil. M.
usitatiorem appellat. Romae autem Horn. XIII, 1; hab. in Lacizis c. 1.

antea regula inversa observata esse 6. Cotelerius versum ita interpretatus

videtur, cum basilicae urbis antiquissi- est: lector praecinebat initia versuum
mae ad occidentem spectent. — Ttaazo- Psalmorum, populus postrema succine-
tpoQia] Duo ergo vel parti ecclesiae bat. At dubitare licet, primo, num po-

orientali utrinque adiuncta erant pasto- pulus adeo Psalmorum gnarus fuerit,

phoria. In altero infra VIII, 13, 16 ut ita praelegenti respondere posset,

comperimus reliquias eucharistiae as- deinde,num vox dxQoaxi/La ad ilium
servatas esse. In eo etiam munera modum referenda sit. Mihi Constitutor
ad eucharistiam destinata praepara- alium modum respicere videtur. Atha-
bantur. Quod respicit Paulinus Ep. 32 nasius De fuga sua c. 24 scribit, in
c. 16 secretarium basilicae Nolae ex- throno sedentem se praecepisse, ut
structae alterum inscribens: Hie locus diaconus legeret psalmum, populus
est veneranda penus qua conditur et autem responderet(i>7ia;eoj;£<»'): Quo-
qua I
Promitur alma sacri pompa mi- niam in saeculum misericordia eius.
nisterii. Alterum pastophorium videtur Quae verba alteram partem singulorum
idem esse ac diaconicum, in quo asser- versuum Psalmi CXXXV efficiunt et
vabantur vasa altaris (Synod. Laodi- facile ab universopopulo dici poterant,
cena c. 21), vestes sacrae (Typ. Sabae cum pars prior a diacono vel lectore
c. 2) et libri sacri, quorum meminit recitaretur. Augustinus Confess. IX, 12
Paulinus alterum secretarium inscri- refert, Evodium cantare coepisse psal-
bens: Si quern sancta tenet meditandi mum omnemque domum ei respon-
in lege voluntas |
Hie poterit residens disse: Misericordiam et iudicium can-
sacris intendere libris. tabo tibi Domine, i. e. versum primum
4. fxsaoq xz?..] Hunc cathedrae epi- Psalmi C. Methodius Sympos. XI, 2
scopalis locum nonnullae ecclesiae an- hymnum de virginitate ita composuit,
tiquissimae usque hodie conservant. ut una e virginibus psallat, reliquae
Medio aevo cathedra prope altare in vero succinant ac respondeant (vna-
 CONSTITUTIONES APOSTOLOB.UM II, 57, 4—7. 1*>1

xsqcov xmv f/sgmv s%mv xa Jtaaxotpogia jrpog avaToXtjv, oOxiq

soixsv vrj'i. 4. xeio&a> 6s /xscoq 6 xov sntCxoxov ftgovoq, nag'
exdxsga 6s avxov xad-s^tG&m xb Jtgeofivxsgiov, xal 01 6idxovoi
naQLOxdod-caOav svGxaXstq xrjq jtXsiov oq sdQ-fjxoq' solxaGi ydg
vavxaig xal xoixdgxoiq. Jigovoia 6e xovxmv slq xb sxsgov (ligoq 5

01 Xa'ixol xad-sCjSad-maav fiexa jtaOrjq tjOv^iaq xal svxa§laq, xal al

yvvalxeq xt%<ngi6[iiv<oq xal avxal xa&e^sod-mGav Oicojctjv ayovGai.

5. [isOoq 6s b avayvmGxr\q s<p' viprjXov xivoq loxcbq avayivmoxixco
xa. Mcoascoq xal 'IrjGov xov Navrj, xa xmv Kgixmv xal xmv Ba-
OiXsimv, xa xmv IlagaXstJiOfiivmv xal xa xfjq 'Ejtav66ov, Jtgbq 10
xovxoiq xa xov xal xa SoXofimvoq xal xa xmv 'Et;xal6sxa
'Imft

ngo<pT]xo5v. dvd 6vo 6s ysvoytsvmv dvayvmOfidxmv, sxsgoq tiq

6.

xovq xov Aavl6 ipaXXsxm v/xvovq, xal b Xabq xa dxgodxiyia vno-

ipaXXixm. 7. (isxd xovxo at Ilgdt-eiq al ?jfisxsgai dvaytvmOxs-

od-moav xal al emOxoXal ILavXov xov Ovvsgyo v rjfimv, aq sjieOxeiXe 15

xaiq ixxXijoiaiq xafr' vtprjyrjOiv xov ayiov nvtvfiaxoq' xal fiexa

xavxa 6idxovoq r] jigsQftvxsgoq dvayivojQxtxm xa EvayysXia,

1 xmv > b o I
£X<ov > a j
naaxocpOQSta p v j
2 eoixev : inixslad-oj h |

Se > b I'fxeoog 6 : sig /xsaov b o 5 vavxaig x.

|
x. : avxalg xal xolg aXXoig
b o I
6 rjovxictg . cvxa§iag ~b o p v 7 xexmptoftevatg
|
avxai a h |
|

8 S' a j
eoxmg > b o |
11 xa xov 'lv xa b o
. xa SoX. xov 2. a SoXo-\
: |

fjLmvxog b o p v egxaidexa h p st- xal dexu b o, Ssxah§ v, Tg a

: 12 <fs |
I

a h : >b o p v I
yevo/xivwv ysva/tevmv b o, Xeyo//svmv p v 13 xovg
: |
:

ante v/uvovg bo, >p v |

axpooxiya a b o |
14 al : s (= al) b, > o |

15 dniaxsiXe b h |
16 v<prjxr\OLV a |
xal >o |
17 Siaxovog tj noeoft. cvs b o |

to evayyeXtov b o

xovsiv), et hae quidem semper eundem dpx eiv T °v f*&ovg, 01 Xoinol vntj-
versum: "Ayvsvm 001 xxX. Versus f_ovoi. Sozomenus H. E. V, 19 s. f.
eiusmodi a populo pronuntiatos, post- 'E^qxov St xuiv yaXfiwv xotg aXXoig
quam lector singulos psalmi versus vel 01 xovxovg dxQipovvxsg xal ^vven-
etiam plures recitavit, vel alias for- tjx sl to ^XrjD-og ev ovftqxDvla. Ps.-

mulas precum breves, ut Alleluia et Dionysius De hierarchia eccles. c. 3, 2:

eiusmodi, vox axoooxixia denotare '0 fiev Isodoxig • dnaoxcTat. xfjg

videtur, fortasse etiam doxologias, quae Isodg xuiv \paXfiw~v fteXojdlag avv-
psalmis singulis adiungebantur. Cetero- adovorjg avxo~i xrfv xpaX/tixrjv Ispo-
quin non ubique idem fuit. Basilius M. Xoylav dndotjg xijg ixx?.7jOtaoxixrjg

Ep. 207 ad clericos Neocaesarienses diaxoafirjoewg.

c. 3 scribit: Kal vvv fzhv Sixfi dia- 7. Siaxovog rj np.] Cum ceteri libri

vsfiri&ivxfQ dvxirpdXXovoiv dXXtjXoig, sacri per lectorem recitarentur, Evan-

entixa ndXiv inizotipavxeg kvl xax- gelia per diaconum vel presbyterum

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 11

 162 DIDASCALIA II, 57, 6—8 (s).

scitis, quod scriptumDate laudem Deo, qui ascendit in caelum

est:

caeli ad orientem.Diaconorum autem unus semper adstet

6.

oblationibus eucharistiae, et alter foras stet ad portam spectans

introeuntes, et postea, cum vos offeretis, simul ministrent in
5 ecclesia. 7. Et si quis inventus fuerit non suo loco sedens, in-
crepet eum diaconus, qui intus est, faciatque eum surgere ac sedere
in loco ipsi convenienti. 8. Namque cum caulis Dominus noster
ecclesiam comparavit. Sicut enim videmus animalia rationis ex-
pertia, putamus boves et oves et capras, secundum genera ac

1 Ps. 67, 34.

legebantur. Mos in singulis ecclesiis lium, usque hodie durat. Testantur

diversus erat. Sozomenus H. E. VII, 19 eum inter veteres Chrysostomus In
scribit, Alexandriae solum archidiaco- Matth. hom. I, 8, Philostorgius H. E.
num Evangelium legere, alibi diaconos, Ill, 5, Isidorus Pelus. Ep. I, 136, Liber
in multis ecclesiis solos presbyteros, pontificalis in Vita Anastasii. Sozo-
alicubi in praecipuis festivitatibus epi- menus H. E. VII, 19 refert, Alexan-
scopos, ut Constantinopoli primo die driae non assurgere episcopum, dum
festivitatis paschalis. — Mard-atog xal leguntur Evangelia, addens se neque
'Iaiavvt]*; xtX.] Haec non de ordine vidisse neque audivisse, hoc alibi us-

intellegenda sunt, quem Evangelia in quam fieri. >

exemplari vel in ecclesia Constitutoris 9. Morem hie descriptum testatur

obtinebant. Ordinem ilium auctorVIII, praesertim Chrysostomus in fine ho-
47 can. 85 exhibet. Hoc autem loco miliae saepius indicans, patrem vel
Matthaeus et Ioannes Marco et Lucae episcopum etiam locuturum esse. Cf.
anteponuntur tanquam apostoli Con- edit. Bened. II, 362. 622. 633; VI, in.
stitutiones pronuntiantes. — 01 avv- 120. Et Peregrinatio Silviae c. 43
cum aliis Evan-
egyol xtA.] Constitutor (Gamurrini p. 101, Geyer p. 93) ritum
gelium secundum Marcum attribuit festi Pentecostes Hierosolymis cele-
Marco consobrino Barnabae, quem brati describens dicit: Aguntur etiam
Paulus Col. 4, 10. 11 et Philem. 23 omnia, quae consuetudinaria sunt agi,

ovvepybv vel adiutorem nominat cu- praedicant presbyteri, postmodum epi-

iusque Actus apostolorum 12, 12. 25; scopus. Ecclesia Alexandrina etiam in
1 5> 39 mentionem faciunt.
37' Cum hac re ab aliis ecclesiis Orientis dif-

autem Marcus evangelista discipulus ferebat. Socrates H. E. V, 22 et So-

et interpres Petri appelletur, alii eum zomenus H. E. VII, 19 tradunt, ex quo
a comite Pauli discernunt, inter re- Arius presbyter concionibus nova dog-
centiores Baronius Ann. 45 n. 46, Co- mata invexerit, ibi solum episcopum
telerius ad hunc" locum, Tillemont sermonem ad populum habere, nee
Mimoires t. II, Patritius De Evangeliis vero presbyterum. Eundem morem
1853 I>
3 5 aliique plures. Plerique olim Africa latina habuisse videtur.
autem illius sententiae esse videntur. Optatus De schismate Donatist. VII, 6
8. Mos standi, dum legitur Evange- tractandi munus episcoporum esse di-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 57, 8—12. 163

a sydt Maxfraiog xal 'iadvvrjq Jtags6w xafisv vf/lv xal ol Ovvegyol

IlavXov xageiXytpoxsg xaxsXstipav vylv A ovxag xal Mdgxog. 8. xal
orgy dvayivmoxofisvov y xo EvayysXtov, jidvxsq ol Mgso^vxsgot
xal ol 6tdxovot xal jtag b Xaog QXTjxsxwOav /isxa jcoXXrjg r\Qv%iag'
ysyganxat ydg- „2}iwjia x al dxovs 'iGgarjX", xal jidXtv ,,2v 6s 5

avxov axfjd-t xal dxovQq" . 9. xal sgrjg jtagaxaXsixwOav ol jcgsO-

{jvxegoi xov Xaov, 6 xa&etg avxcov, aXXd (irj anavxsq, xal xsXev-
xalog uidvxwv 6 sotloxojtog, og soixs xvfisgvrjx'fl. 10. 0rrjxsxw6av
6s ol fiev xvXwgol slg xdg eloodovg xwv dv6gwv <pvXa66ovxsg
avxdg, at 6s 6tdxovot slg xdg xwv yvvaixwv, 6lxr)v vavOxoXoywv ' 10

xal ydg iv xfj oxrjvfj xov fiagxvglov 6 avxdg xagrjxoXovfrsi xvnog.

11. £i 6s xtg evgsfry jcagd xojcov xa-d-s^o/isvog, sjcutXrjOOsG&w vjco
xov 6taxovov cog jcgwgewg xal slg xov xad-r\xovxa avxw xojcov
fttxayeo&a). 12. ov fiovov ydg vrfi, aXXa xal fidv6gy w/toiwxai
fj sxxXrjOia. mg ydg ol jcotfisvsg sxaoxov xwv aXoywv, alymv 15

cprjfii xal Jtgofidxwv, xaxd Ovyysvstav xal r/Xtxiav iCxwdtv, xal

5 Deut. 27, 9. — Deut. 5, 31.

1/3 a eyw — svayytXiov > b o |

1 ol : a a, a ol a 2 1
3 dvaytvcoaxo/xeva a,

-ftevov a 2 I
6 xal sec >pvj7o>bo[ xati-yoat o j
anavxsg : a/xa ndvxsg
o A I
7/8 xsXtvxalov h, -xeov b o |
8 ndvxwv >bo og wg b j
: j
9 bSovg b |

10 avxovg bop| at ah A: 01 bmopv| avxoXoywv b o |

11 yap +
xal a I
napr/xoXov&et + Xoyog xal b o |
xvnog : xvtcov p, + xal iv xco
vaw xov 9-sov a |
12 tig 4- xov (xapxvplov b o I
svps&ijtj o |
tvnov h o |

13 npopiwg h p, npwpevg a b o j
avxbv h |
14 yap : ds b o |
fidvdpa h |

16 xaxd : xal x. b o | 16/1 xal ex. : xa&exaoxov b o

cit. Cf. Cypr. Ep. 55 c. 14; 58 c. 4. Zonaras xdg npsoftvxidag ijxoi npo-
Saeculo IV exeunte ibi presbyteris sal- xaS-rj/xevag synodi Laodicenae c. 1

tem praesentibus episcopis loqui non describunt tanquam i§apx°voag xwv

licebat. Mox autem haec consuetudo, tlatQxofjiivav slg xr/v ixxXtjolav yv-
quam Hieronymus Ep. 52 c. 7 repre- vaixuiv xal xa&eoxojaag avxdg npbg
hendit, desinere coepit. lam Augu- svxa^tav xal onuig xal onov XCV
stinum presbyterura coram episcopo xavxag saxdvai natdsvovoag avxdg.
evangelium praedicasse Possidonius in — vavoxoXoyov] vel vavxoXoywv i. e.

eius Vita c. 5 refert, et Augustinus eorum, qui navem intrantes recipiebant.

Ep. 41 gaudet, quod Carthagine deni- Cum vectores etiam de itinere erudi-
que presbyteri praesente episcopo ser- rent, in Clementis epistula ad Iacobum
mones ad populum habeant. c. 14 cum catechistis comparantur. —
10. al S.I Infra VIII, 20, 1 ; 28, 6 cu- iv xy axrjvy xxX.} Fere eadem legun-
stodia harum portarum distincte munus tur infra VIII, 20 in oratione super
diaconissarum appellatur. Balsamon et diaconissam ordinandam recitanda.
11*
 164 DIDASOALIA II, 57, 9 (s).

genera cubare ac surgere et pasci ac ruminari neque ullum eorum

a propinquis separari, et rursus animalia campi singula cum simi-
libus in montibus ambulare, ita in ecclesia quoque iuniores seorsum
sedeant, si locus est, si non, stent pedibus; aetate vero provecti
5 sedeant separatim, pueri autem stent seorsum, aut patres ac matres
eos ad se assumant, et stent pedibus; et adulescentulae iterum
seorsum sedeant, si vero non est locus, post mulieres stent; quae
nupserunt et adulescentes sunt ac liberos habent, seorsum stent;
anus ac viduae seorsum sedeant. 9. Et diaconus provideat, ut

1 xb + de b o |
3 (tr/ye p'[5 avxaiv . ovxwq b o |
Ttaxsosg •
noso-
pvxsgoi b, -spsg o |
al pr > a | 5/6 iav % : el (r\ o) at (= 37) b o | 6 oxa&rj-
riooav o I
6/7 at 6s r\6r\ ysyajx. : si xs (xai o) ya/xtjxvlai bo |
1 xa x.

syovaai b h ra o p v . xsxvaQxovoat a, xsxva sxovoat a 2 i. m. |

I6iu>g "oxa-

12. xa TiaiSla xxl.] Cf. VIII, 12, 2. Didascaliam et Constitutiones testantur

13. firj napa xb Ivxq61xov\ Diaconi Clemens Al. Strom. VII, 7, 43 ; Ter-
VIII, 11, 11 providere iubentur, ne tullianus Apol. c. 16; Basilius M. De
quis tempore liturgiae exeat. Inde hie spiritu s. c. 27, 66; Ps.-Iustinus Ad
locus intellegendus esse videtur. — orthodoxos quaestio 118; Ioannes Da-
inioxonsixw xxL] Similiter VIII, 11, mascenus Orthod. fid. IV, 13 aliique.
10; Chrysost. In Acta apost. hom. 24 Eandem consuetudinem habebant multi
c. 4. gentilium, ut Clemens et Tertullianus

14. i!-avaoxdvxeg] Synodus Nicaena 1. c. — npoasv§da&waav

referunt.
c. 20 praecipit, ut Christiani die do- xz?..] Quae confestim de paradiso et
minica et tempore Pentecostes (i. e. homine ex eo deiecto dicuntur, in
a Pascha usque ad Pentecosten) stan- Praefatione infra VIII, 12, 18 — 20 le-
tes orent. Cuius moris iam Tertulli- guntur. Nihilominus versus non pro-
anus meminit De corona c. 3 scribens: prie ad illam orationem referendus
Die dominico ieiunium nefas ducimus est. Constitutor de paradiso hie haud
vel de geniculis adorare; eadem im- dubie nonnisi ideo loquitur, quod ad
munitate a die Paschae in Pente- orientem situs erat, ad quem preces
costen usque gaudemus. Irenaeus in Orationem proxime dimissioni
fiebant.
libro de Pascha referente Ps.-Iustino catechumenorum et paenitentium ad-
Ad orthodoxos quaest. 115 eum a tem- iungens eamque dicens ab omnibus
poribus apostolorum coepisse tradit. fieri indicare videtur orationem quam
Testantur consuetudinem multi patres vocant universalem, quae infra VIII, 10
saeculorum IV et V. Etiam synodus legitur. Sed neque haec accurate hoc
Trullana 692 90 prohibet, ne quis
c. loco intellegenda est. Auctor potius
a vespera sabbati usque ad vesperam de precibus fidelium universe loqui
sequentem genuflectat. Medio autem videtur.
aevo res in desuetudinem abiit. tV — 17 — 18. In hac particula Constitutor
dvaxolag x.] Christianos veteres ad orationem universalem respicit eique
orientem versos preces recitasse praeter osculum pacis praemittit. Infra hoc
 CONSTITTJTIONES APOSTOLOKUM II, 57, 13—18. 165

sxaOxov avxcov xb o/ioiov xcp bfioico 6vvtqe%m, ovxco xal ev xy

exxXyoia. ol fisv vecarsgoi Idia xad-e&od-caOav, sdv y xoxoq, ri 6e
[irj, OxyxtxcoOav bgd-ol' ol ds xy yXixia ydy xgoftefiyxoxEq xa&e-
C,eo&o36av kv xdS,Ei, xa 6e jtaidia ioxcoxa jcgoOXafiftavEO-d-coOav
avxcov ol jcaxEgeq xal at (lyxEgsq, al di vsooxsgai jtdXtv idia, sdv 5

y xoxoq, ei 6e firjys, omO&sv xcov yvvaixcov lOxdo&coOav, al dh rjdrj

ysyaftyxvlai xal xa xixva 'ixovOai idia. loxdo&coOav, al jiagd-svoi

6s xal al XVQ ai xal al ^g^vxtdsq ngcoxai jtaOcov OxyxExcoOav rj

xad-E^EOd-mCav . 13. eOxco de xo5v xoncov ngovocov 6 didxovoq,

iv' ExaOxoq xcov EiOEgxofisvcov elq xbv Idtov xojtov bg/ia xal fir) 10

naga xb tvxgo'ixov xad-iCpovxai. bftoicoq b didxovoq smoxonsixco

xbv Xabv, oitcoq (irjxiq ipi&vgioy rj vv6xd§y rj ysXdoy rj vsvoy
Xgr) yag ev IxxXrfiia EJCiOxy/iovcoq xal vycpaXicoq xal sygrjyogoxcoq
loxdvai, ixxExafitvyv tyovxa xr)v dxor)i> siq xbv xov xvgiov Xoyov.
14. xal fcsxa xovxo OvfKpmvcoq djiavxeq tSp.va6xa.vxEq xal m I5

dvaxoXaq xaxavorfiavxEq, fiexct xr)v xcov xaxr/%ov{iEva)V xal xr)v

xcov fiExavoovvxcov st-odov ,,jigo0£v§dod'coaav xcp &ecp xcp ejii-

0E@t]x6xi EJtl xbv ovgavbv xov ovgavov xaxd dvaxoXaq" , vxo-

fiifivyOxofiEVOi xal xrjq dgxaiaq vofiyq xov xaxd dvaxoXaq naga-
dsioov, bd-tv b xgcoxoq avd-gcojioq, d&Exrjoag xr)v svxoXyv bcpEcoq 20
OvfifiovXia. MEiO-d-siq, dxEffXrj&y. 15. ol dh didxovoi [isxa xr)v
jtgoGEvxr/v 01 fxsv xy ngoocpoga xrjq svxagiOxiaq OxoXaC,ixcoOav
vjcrjgExovfiEvoi xcp xov xvgiov Ocofiaxi (lExd (fbftov, ol 6s xovq
bxXovq diaOxoMEixcoGav xal yOvxiav avxolq sfutoisixcooav. 16. Xs-

yexco dh b nagEdxcoq xcp dgxisgst diaxovoq xcp Xaco "

Mr) xiq xaxd 25
xivoq, ftrj xiq ev ijtoxgiosi. 17. sixa xal dajca^sod-cooav aXXrjXovq
ol dvdgsq xal dXXrjXaq al yvvalxsq xb ev xvgicp (piXr}(ia, aXXd /irj

xiq doXicoq, cbq b 'Jovdaq xbv xvgiov tpiXrjfiaxi xagtdcoxEV. 18. xal

fiExd xovxo jtgoOsvxEO&co b diaxovoq vxsg xrjq sxxXrjoiaq jtdoyq

17 Ps. 67, 34.

o&ai b o I
7/8 at de tiixq&svol h |
8 al sec > a |
ndvxcuv b o |
aTTjxircuaav :

larda&waav p v | 9 xbv xonov b h o |

itQouiv | 10 "va b o p v \
bgixav a,

OQfiaii a2 I
11 IvxQOivxov a, lvxqoixwv v, xinov h, npenwv b, ngenov o,
TiQoarixov m p |
btxoiioq + xal b, + de xal p |
axonetxa) b o |
12rj wax.

r] yeX. >b o I
13 yQrjyoQoxojQ b o, iyQtjyoQmg p v |
14 elq : inl a |
17 iv-
do!-ov o I
7t(>oosvzeo9u)oav \ 18/19 vnofivrjaxo/jievoi o |
23 xvgiov a b o A :

Xqioxov h p v J
25 lepil m p w |
26 dana^exwaav o I
27 xw . . tpilrjfiaxi b o |

27/28 nn xiq 6. : /xrjdelq oo).a> {60X0 o) b o |

28 > a h |
29 ciTidorjq a
 166 DIDASCALIA II, 57, 10—58, 2 (SL).

unusquisque intrantium in suum locum se conferat nee quisquam

ex eis in loco non convenienti sedeat. 10. Similiter diaconus
provideat, ne quisquam susurret vel dormitet vel rideat vel nutet.
ii. Sic enim in ecclesia oportet ** cum disciplina et sobrietate

5 vigilare et intentam aurem habere ad verbum Domini.

LVIII. Si quis autem de parochia frater aut soror venerit,
diaconus requirat ab ea, si adhuc virum habet, si vidua est aut

fidelis et si de ecclesia est et non de haeresi. Et sic iam per-

ducens earn faciat in decreto loco sedere. 2. Si autem presbyter
10 de ecclesia parochiae venerit, suscipite eum, presbyteri, communiter

6 parochia : + alia S |
7 aut >S |
8 haeresi : una haereseum S |
10 de
eccl. parochiae : e congregatione alia S

1 rj/xiQuiv h |
ixyioplwv + xal o |
3 xal sec >b o |
6 tvkoyrjoei . .

<pvXa^ti h o |
ae + xal b h o |
ini(pdvei o |
7/8 ilsrjoai — as xal h (pr.

VIII, ii, 9 illi (VIII, io— ii, i-6) et quod in eis recipiendis non debemus
succedit. Inde autem non potest col- neglegentes esse.
ligi, librum octavum ab alio compila- 1. ovazaatv inix.] i. e. etziotoXtiv
tum esse ac secundum. Apparet or- avaTaztxrjv, ypd/x/taza avazazixd,
dinem liturgiae in hoc capite non accu- litteras commendatitias vel communi-
ratius servari. Ante orationes vel ora- catorias afferens, quae ab episcopo ei

tionem fidelium osculum pacis nusquam tradi solebant, qui in aliam ecclesiam
locum habuisse videtur. se conferebat. Didascalia earum non
19^20. Preces episcopi orationem mentionem facit, sed praecipit tantum,
universalem a diacono recitatam se- ut Christiani advenae inquirantur. Non
quentes infra VIII, 1 1 exstant, ab eis postulans autem eas non excludit. Iam
vero, quae hie leguntur, diversae sunt. Paulus I Cor. 16, 3; II Cor. 3, 1 de
Animadvertas autem initium capitis eis loquitur. Polycarpus Philipp. c. 14
iizevyjo&w 6e o dgxtepevs, et
illius: Crescentem commendat eiusque soro-
verba episcopi v. 7: ?j etpqvr) zov rem. Agunt de litteris praeter Con-
&eov uszd navxtav v/jidiv, atque offi- stitutiones VIII, 47 can. 33 synodi
cium vespertinum VIII, 36, 2; 37, 5. Illiberitana c. 25. 58, Arelatensis 314
20. adiaov — Xqiozov aov\ Verba c. 9. Antiochena 341 c. 7 — 8, Laodi-
repetuntur in oratione pro defunctis cena c. 41, Carthaginiensis 343 — 348
VIII, 41, 8. c. 7, 407 c. 12, Chalcedonensis c. 11.
21. Huic particulae respondet VIII, 13, Agathensis 506 c. 38, Epaonensis
12—15. 517 c. 6.

LVIII. UsqI ovoTaTLxdiv rjzoi l-ivwv 2

— 3. Statuta ecclesiae antiqua syn-
Xa'ixwv xXr\Qixuiv intoxonwv, xal odo Carthag. IV adscripta c. 33 prae-
<o; ov XQV difiaqjopelv (false Turri- cipiunt: Episcopi vel presbyteri si causa
anus et edd. sequentes x& sia i<-a<po- visitandae ecclesiae ad alterius eccle-
QtTv). De hominibus commendatis siam venerint, in gradu suo suscipi-
vel peregrinis laicis clericis episcopis, antur et tam ad verbum faciendum
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 57, 19—58, 2. 167

xal navxbg xov xoGfiov xal xcov ev aixm (isgoov xal sxcpogicov,
vjtig xcov tsgimv xal xcov dgxovxcov, vjceq rov dgxiEgsooc xal
rov fiaGiXicog xal xr\g xad-oXov sigr/vrig. 19. xal fisxd xovxo 6
agxiEQEvg EJtEVXOfisvog xcp Xacp elg?]vr]v EvXoysixoo xovxov, d>g xal
Mcoofjg EVEXEiXaxo xolg UgevGiv evXoyslv xbv Xabv xovxoig xolg 5
QfjfiaOiv „EvXoyriGai 6e xvgtoq xal q>vXdS,ai Gs, hmtpavai xvgiog
to jiqoocojiov avxov sjtl (3e xal sXe^Gai ae, sjzdgai xvgiog xb
ngoGamov avxov em Gs xal 8cpi] 601 eIqtjvtjv''. 20. ejievxeG&co
ovv xal 6 En'iGxojiog xal Xsyixoo •
„2<5Gov xbv Xaov Gov, xvgie,
xal EvXoyrjOov xr\v xXrjgovo/ilav Gov, rjv exxtjGco xal jisgi£jioir}6a) 10
xcp xifilcp atfiaxi xov XgiGxov Gov xal sxdXsGag fiaoiXeiov isgd-
xsvfia xal s&vog dyiov" . 21. (lExa 6e xavxa yiVEG&co r) &vGia,
eOxcotoc Jtavxbg xov Xaov xal JigoGevxofiEVOv fjGvx 03 ?' xal oxav
dvEvsx&y, (iExaXafiftavExa) ExaGxrj xdS,ig xad-' savxrjv xov xvgiaxov
Gco/iaxog xal xov xi/iiov ai/iarog, ev xa^a /zsxa aidovg xal EvXa- 15
(jeiaq cog fiaGiXtcog jtgoGsgxbfiEvoi Gm/iaxi, xal al yvvalxsg xaxa-
xexaXvfifitvai xtjv xeq>aXrjV, cog ag/x6C,Ei yvvaixmv xdS,Ei, xgoG-
sgXEG&coOav. cpvXaxxEGd-eoGav 6e al d-vgat, fifj xig ajtiGxog eIgeX&oi

97 a(ivrjxog.

LVIII. El 6t xig cutb Jtagoixiag ddsXipbg tj adEXqpr] exeXBoi 20

GvGxaGiv sjiixo/ii^ofiEvoi, o diaxovog inixgivixco xa xax avxovg,
dvaxgivcov , eI jtiGxoi, si sxxXrjGiaGxixoi, si f/fj djtb algsGecog eIgi

fiEfioXvGiisvoi, xal xdXtv si vitavdgoq q XVQ a xat ovxm yvovq xi '

xax* avxovg, cog etolv dXij&cog JtiGxol xal bfioyvco/iovsg ev xolg

xvgiaxolg, djtaysxoo txaoxov slq xbv ngoGrjxovxa avxop xojcov. 25

2. st 6e xal jtgeGfivxegog anb Jtagoixiag sjieX&oi, jigoodEXEGd-at
imb xcov jiQEGfivxegcov xoivcovixcog' si ds diaxovog, vjtb xa.v

6 Num. 6, 24—26. — 9 Ps. 27, 8. 9. — 10 Act. 20, 28; I Petr.i, 19.

I Petr. 2, 9.

manus i. m.) o p " A : >abra|9 xal pr >b j xvqis : ante xbv Xaov,
> h I
11 rov X(j. aov : iv xv b o |
Xqlotov aov : xv iv h |
12 xal >bo |

14 nooaevex^'i bop, <xvs)Mtj m v |

'ixaatoq b o |
xvQiaxov : xifxlov xal

xvq. b o, >A I
15 iv ragei >m p v 16/17 xazaxtxaXvftfievrjv o 17 yvv.
| \

x. •
yvvail-lv iv ta^rj b o |
18 eiaik&oi a b sloil&t) h o p v, post ij dfivrjxog
:

b o p v I
20 iniX&oi b : ijisXd-t] a v, intioiXd-t] o p, iniaxij h 21 ini- |

xofisvoi b o I
22 si sec >o |
s I ixxl. el : ij ixxX. rj h |
si tert •
eiev b o |

23 el : si fj h \
el in. > b, vnavSpoq j? >o |
24 dXtj&wq > b o |
26 in-
iX&r) h, dniX&ei o \
27 xoivwvixbq a b [
si : 6 h |
6e > h o
 168 DIDASCALIA II, 58, 3—6 (L).

in loco vestro. Et si episcopus advenerit, cum episcopo sedeat

eundem honorem ab eo recipiens. 3. Et petes eum tu, episcope,
ut adloquatur plebem tuam, quoniam peregrinorum adloquium (et
admonitio) iuvat admodum; scriptum est enim: Nullus propheta
5 susceptus est in patria sua. Et in gratia agenda ipse dicat; si
autem, cum honorem tibi reservans, non velit, super
sit prudens et

calicem dicat. cum sedes, alius quis aut alia super-

4. Si autem,
venerit honorabilior secundum saeculum aut (peregrinus aut) de
ipso loco, tu, o episcope, cum dicis verbum Dei aut audis aut
10 legis, noli propter personarum acceptionem relinquere ministerium
verbi tui et disponere eis sessoria, sed permane [injquietus et noli
mediare verbum; fratres autem eos suscipient. 5. Sin vero locus
non fuerit, qui dilectionem fraternam habet et caritatem et honorem
vult dare, surgens concedet eis locum, et ipse stabit. Si autem
15 iuvenioribus sedentibus senior aut anicula surgens concesserint
locum, tu, diaconus, circuminspice de iuvenioribus, qui magis
iunior est aut iuvencula, et exsurgere facies earn et sedere earn,
quae locum concessit; earn vero, quae non cessit exsurgens, facies

posteriorem omnibus stare, ut discant et ceteri concedere hono-

20 ratioribus. 6. Si autem egenus aut egena sive de loco sive pere-
grinus supervenerit et pfaeterea senior aetate et locus non fuerit,

5 Luc. 4, 24. — 7 lac. 2, 1—9.

3 peregrinorum S C : peregrinus cum L | 3/4 et admonitio iuvat ad-

modum S cf. C : dat deiubat populum L j
6 super : saltern s. S |
7 sedetis S |

8 peregrinus aut C cf. v. 6 : aut ex congregatione alia (post de ipso loco) S |

9 Dei •
Domini S |
11 sed + sicut es S |
13/14 honorem v. dare S : hono-
rabilis est L |
15 iuvenioribus : adulescentulis vel adulescentulabus S |
17 earn :

hos S I
17/18 earn quae •
eum qui surrexit et S |
18 earn vero — exsurgens :

et quem fecisti surgere, eum abduces et S |

19 discant : castigentur et d. S |

19/20 honoratioribus S C : maioribus aetate L |

20 sive de loco > Sp

quam ad oblationem consecrandam naeo apud Eusebium H. E. V, 24, 17

invitentur. referente in ecclesia consecrandi rau-
3. npooXaXijoat zip Xaui] Sic Epi- nus honoris causa Polycarpo concessit,
phanius, Ep. ad Ioann. Hieros. c. 3 — eig xbv Xadv] Didascalia habet:
inter Hieron. ep. 51, Hierosolymis con- super calicem. Episcopus peregrinus
cionem habuit, quae autem causa ri- ergo, si non eucharistiam totam cele-
xarum cum episcopo huius urbis fiebat. brabat, saltern calicem consecrare de-
Cf. Gennad. De viris illustr. c. 21 et 99. bebat. Hie mos autem non valde dif-
— iniTfjeipecg xxX.~] Sic Anicetus Ire- fusus fuisse nee diu mansisse videtur.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 58, 3—6. 169
•
diaxovcov £t de xal emaxojtog, ovv xm ejiiOxoxm xa&e&o&a) xr)g
avxfjq di-iovftevoq vjc' avxov rififjg. 3. xal egcoxrjoeig avxov, cb
en'iGxoxe, TigooXaXfjOai xop Xam Xoyovq didaxxixovq, r) yag xmv
$£vwv jiagdxXrjOiq xal vovfrsoia mcpeXiumxdxrj Otpodga' „Ovde)q"
yag ,,Jtgocprjxrjg", yrjoiv, „dexxog iv xy idia naxgidi". emxgttyuq 5
de avxcp xal xr/v evxagiaxiav dvolOac eav de dt evXdffeiav cog
ao<pog xi]v xi[ir]v 001 xrjgmv fir/ &eXrj6y dveveyxai, xav xrjv elq
xov Xabv evXoyiav avxov JtoirjoaOd-ai xaxavayxaOeig. 4. el de iv
xm xa&e&G&ai exegog xig hn&X&oi evoxrjumv xal ivdot-og iv xm
ftim, rj £,evog rj iyxmgiog, 6v en'iOxojtog 6 ngooXalmv xov jctgl 10
&sov Xoyov tj 6 dxovmv xox. ipdXXovzoq rj xov dvayivcoOxovxog,
fir) jtgodmjtoXrjjtrcov xaxaXlnyg xr)v diaxoviav xov Xoyov, iva
diardt-r] avzm jcgoOedglav, dXXd \ieve rjovxiog diaxonxmv 6ov fir)

xov Xoyov rj xfjv dxorjv, 01 de ddsXtpol did xmv diaxovmv jtaga-

dexeO&maav avxov. 5. ri de xonog ovx eoxiv, 6 didxovog, xov 15
/laXXov vemxe^ov iydgaq fiexd Xoyov, dXXd fir) fiex' bgyrjq, kxelvov
xa&todxm' dlxaiov de xovxo xal d<p eavxov xov (piXddeXgiov
jioirfiar edv de dvavevy, iytigag avxov dvayxaO xm~g, 6x1600 ndv-
xcov Oxfjoov, 'iva jtaidtv&mOiv xal 01 Xoutol dvxmagaxmgtiv xolg
ivxifioxtgoiq. 6. si de xxmxbq rj iyxmgioq rj i-ivoq kneXB-oi ngeO- 20
fivxtjq rj vioq xr)v r)Xixiav xal xonog ovx vndgxei, xal xovxoiq

4 Luc. 4, 24; cf. Ioann. 4, 44. — 8 lac. 2, 1-

1 xal >a ovv xaj tniox. vno xmv ovvenioxonuiv b o 2 avxov

I
: | :

avxotg b o I
4 vov$eola evnaoddexxog xal a 5 tmzperfiag h + 6 6' a | |
|

avolaai : dvvoai p, fivoai h 7 001 (ov b, o) xrjv Tifirjv b h 0-sXtj p v

j > |

>
|

t>,v sec a b o 8 evXoyiav avzov 00 b o xatavdyxaoov b, -aav o 9 in-

I |
|

£>.S-oi a : ineX&r] h v, eniael&t) bop (sTteto.) |

10 6 sec >bo |
11 &tov :

xov #. b o I
Xoyov npoedolav a p v
. . 6 >bo |
13 ngooedoiav b h o :
|

tjov/Jcog b o 13/14 xov Xoyov oov h

I
16 fiexd p v 17 xovxo ft b o | | + |

xov (xo b o) a b h o A cf. D udeXipov tog p v 18 noir aai a h noi- : + |

;
:

elo&ai b o p v avavevoei o avxwv h dvayxaoxixwg b o 20 rj £y%d>Qiog

I
| | | :

iv&ade yivrjxai b o iy/,ojpiog A D dyevr)g a, dyevvr/g h, &ayevvijg p v

| :
|

21 xtj rjXixia a

Quamobrem Constitutor consecrationi bant. Similiter catechizandi saltern in

calicis populi benedictionem substituit. nonnullis partibus Occidentis sedebant,
4. iv x<5 xa&e"Qeo&ai xxX.] In Syria cum in Africa latina plerumque starent.
ergo vel saltern in ecclesia, cuius erat Cf. Augustinus De catechiz. rudibus
auctor, praedicator et auditores sede- c. 13, 6.
 170 DIDASCALIA II, 59, 1—3 (l).

tu, locum ex toto corde fac, etiamsi tu ipse super

episcope, talibus
humum sederis, ut non fiat apud homines a te personarum ac-
ceptio, sed apud Deum ministerium tuum placeat.
LIX. Docens autem iube et hortare populum in ecclesia fre-
5 quentare et penitus numquam deesse, sed convenire semper et
ecclesiam non angustare, cum se subtrahunt, et minus membrum
facere corpus Christi. Unusquisque autem non de alio hoc cogitet,

sed de se ipso, quoniam dictum est : Qui non colligit mecum, spargit.
2. Nolite ergo vosmet ipsos, cum sitis membra Christi, spargere

10 ab ecclesia, cum non coadunamini; Christum enim caput habentes

secundum promissionem ipsius praesentem et communicantem
vobis, nolite ipsi vos neglegere nee alienare salvatorem a membris
suis nee scindere nee spargere corpus eius nee praeponere Dei
verbo necessitates temporariae vitae vestrae; sed die dominica
15 omnia seponentes concurrite ad ecclesiam. 3. Nam qualem ex-

8 Mt. 12, 30. — 9 Eph. 5, 30. — 10 Eph. 4, 15, 5, 23.

3 placeat :
+ quoniam expedit numquam deesse ab ecclesia L, sectionem
sequentem similiter inscribens ac S 7 angustare minuere S cf. C
|
: | 11/12 praes.
et commun. vobis L C . participes estis nostri S |
15 ecclesiam .
+ quoniam
haec est gloria vestra S |
15 nam : si non S

LIX, 2. Cum auctor dicat, Christum mos matutinum ac vespertinum se ex-

nobiscum communicare, Syrus inter- hibent. Ille incipit: Deus, Deus meus,
pretatur, Christum dixisse, nos cum ad te de luce vigilo. In hoc v. 2

ipso communicare. psalmista dicit : Elevatio manuum me-

* „ * arum sacrificium vespertinum. Ilium
LIX. "Ozl yQr\ exaaxov oqD-qov xal hora matutina recitari vult etiam Ps.-
hoiiiQaqanovtiaZov sivaL nsQlraqavv- Athanasius De virginitate c. 20. Cf.

d^siq. Quod debeat unusquisque mane Cassianus De instit. coenob. Ill, 3.6;
ac vespere collecta'rum esse studiosus. Benedictus Regula c. 12. 18.

1. etg xrjv ixxlijalav ivdeX. #rA.] 3. Didascalia nonnisi de die dominica

Didascalia universe tantum de synaxi loquitur. Constitutiones illi sabbatum
loquitur; Constitutiones monent, ut adiungunt vel potius praemittunt, quod
synaxis cotidie mane ac vespere fre- in Oriente post saeculum IV medium
quentetur. Quid autem in eiusmodi paulatim diei dominicae aequipara-
synaxi fiat, auctor v. 2 indicat. Infra batur. Cuius consuetudinis initium
VIII, 35 — 39 synaxes matutinae et testantur synodus Laodicena (ann. 360
vespertinae accuratius describuntur. — 390) c. 16. 49. 51, et Epiphanius
2. o(>&gov xrk.] Psalmi 62 et 140 Expos, fidei c. 23 referens, quibusdam
pro svnaxibus matutina et vespertina in locis sacros conventus et synaxes
eliguntur, quoniam ipsi tanquam psal- etiam sabbatis celebrari, non solum
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 59, 1—3. 171

xonov Jtotijosi s§ bXr\q xfjq xagdiaq avxov b diaxovoq, iva (irj

jtgbq dvQ-gamov avxov ysvrjxat rj jtgoOojjcoXrjipiq, dM.ce Jtgbq frebv

r) diaxovia Evdgsoxoq. xb 6' avxb xoieixm xal f] diaxovoq xalq
sjisQXOnevaiq yvvaigiv nxm^alq rjxoi jcXovOiaiq.
.LIX. Aiddoxmv 6e, co ejciOxojie, xeXeve xal jtagaivEi xm lam 5

siq xr/v sxxXrjOiav Iv6eXexLC,elv bgd-gov xal hojtsgaq Exaaxrjq fjfisgaq

xal fiTj djioXsijceOQ-ai xb OvvoXov, dXXd OvvigxEOd-ai dirjvsxcoq, xal
(trjxs xi]V sxxXr/Oiav xoXoftovv kavxbv vyaioovvxa xal Jtagd [tsXoq
jioulv xb Oco/ia xov XgiOxov' ov ydg fiovov jceoI hgimv sggifrr),

aXXd xal Exaoxoq xmv Xa'ixmv xsgl havxov axovixm XoyiC,6[i£voq, 10

on Elgrjxai vjtb xov xvgiov ,,'0 iif) mv jiex efiov xax' s/iov eOxlv",
xal b /irj Cvvdymv fiex' Ifiov 6xognit,EL" . 2. (if) ovv iavxovq (leXr)

ovxEq xov Xgiaxov axogjti^EXE, firj ovvafrgoi&uEVOf XgiOxov

XEipaXrjV sxovxsq xaxd xrjv EJtayysXiav avxov Ovvovxa xal xoivm-
vovvxa vfilv, (irj ccfisXetxe tavxmv fiTjdh djioOxsgslxe xov omxijga 15
xmv olxEimv [tsXcav jirjdE diaigtixE xb avxov fifjdE 6xogni£sxE 6<x>[ia

xa (ieXtj avxov (irjde ngoxglvsxE xov d-siov Xoyov xaq fiimxixaq

Xgeiaq, dXX' exdoxyq rjfiEgaq ovvad-goi^ea&e bgd-gov xal tOjiEgaq
ipdXXovxeq xal jtgoOEvxbfievoi ev xolq xvgiaxolq, og&gov fihv

XiyovxEq ipaXfibv xbv g#', kojiegaq 6h xov g/i'. 3. (idXidxa 6e ev 20

11 Mt. 12, 30. — 12 Eph. 5, 30. — 13 Eph. 4, 15; 5, 23. — 20 Ps.

62. 140.

3 zw (to o) 6' avzui a o |

4 nxtofalq tjzoi : sirs tit. sits b o | tJtoi :

rj h I
7 anoXlntof^ai a, -Xst/xndvso9at b o |
rm ovvoXco o |
aXXa -4- xal h |

8 /XTjzs : fifj p v I
a<paiQovvza b o |
9 noiovv o |
nsgl + Z(Sv b o |
s'ppij&rj p v |

10 avxov b o I
11 xvqiov -f- oti p v |
12 xal 6 fir) : [xrjds b o |
12/13 fisltj

ovts? oj p v 13 bvza I
h, ovzag a | xov > p v fttjdh b o |
14/15 xoivm-
vovvza avvoixovvza : m p v |
15 rjfitv a b o |
16 diaipsizs •
aigszai b o |

SiaaxoQiiiQsxs h |
18 satitQuq : tjfis(>ag b o |
20 Xiyovzsi; : xpaD.ovTsq h j

rbv . . toy > b o

die dominica. Cf. quae exposui in libro gratiarum actio seu Praefatio et preces
de Constitutionibus apost. p. 83—84; hanc sequentes (VIII, 12). Sin autem

93 — 94. Infra V, 20, : 7; VII, 23, 3 — 4; hae preces cum Praefatione pro una
VIII, 33. 47 can. 66 etiam ieiunium oratione habenda sint, tenia est inter-
sabbato interdicitur. cessio per diaconum recitata (VIII, 13).
4. TQslq sv/dg] Tres orationes, ad Sin fortasse zpls legendum esset, locus
quas Constitutor alludit et quarum me- de officio matutino, de liturgia eucha-
minit synodus Laodicena c. 19, viden- ristica ac de liturgia vespertina expli-
tur esse preces universales (VIII, 10), cari posset.
 172 DIDASCALIA II, 60, 1—3 (LS).

cusationem daturus est Deo, qui non convenit in eodem die audire

salutareverbum manente?
et nutriri *« alimento divino in aeternum

LX. Nam de rebus temporalibus et diem et horam durantibus

operam datis, ut eas consequamini, res aeternas autem neglegitis;
5 et curam habetis lavandi et cibi ac potionis ventris aliarumque

rerum, quibus nutriamini, rebus autem sempiternis non navatis

operam, sed contemnitis animas vestras nee studetis ecclesiae, ut

audiatis et accipiatis verbum Dei. i. Et si errantes respexerimus,

quam excusationem habebitis? Si gentiles enim, cotidie e somno
10 surgentes mane eunt, ut adorent ac serviant idolis suis, et ante
omnia negotia et omnia opera eunt, ut idola sua adorent, et iterum
in festis suis et in coetibus suis non otiosi sunt, sed diligenter
conveniunt, non solum incolae, sed etiam e longinquo venientes;
itemque theatrum suum spectaturi congregantur veniuntque omnes;
15 3. similiter vero et ei, qui abs re vocantur Iudaei, feriantur uno
ex sex diebus et congregantur in synagoga sua nee prohibentur
nee neglegunt synagogam suam nee contemnunt ferias suas, cum
tamen non crediderunt, itemque
exinaniti sint a virtute verbi, quia
etiam a nomine Iudaeorum, quo se nuncupant, Iudaeus enim
20 denotat confessionem; sed non sunt confessores; non enim con-
fitentur necem Christi, quam contra legem fecerunt, ut paeniten-

1 eodem L cf. C : Domini S

1 dvaozaoifiov b o ]
3 oka : ndvza o |
diet -+- zov h |
'Ir/oov + j;t b A |

elg rj/jiaq > m p v |

4 dvaazfjvai b o |
5 z<5 >p v |
6 zov aiozrjpiov post

LX. Ilapddsiy/xa npog 'Qfjkov iv- In Ierem. horn. VIII c. 7 vero, post-
ayov r\ Ekkr\vo>v xal 'Iovdalwv fid- quam scripsit: saziv d/xapzy/xaza zrjg

zatog owdgo/ir] inl zovg vswg xal 2odo-

'Iepovoakrj/x, a/xaoz^/jaza xal
zdg ovvaya>ydq. Exemplum ad aemu- fiwv, dkkd avyxpioei zuiv yttpovwv
lationem inducens vanus gentilium ac df/apC7]fxdzmv zrjg'lepovoa?.}]/* Sixai-
Iudaeorum ad delubra et synagogas oovv-i] iazl zd Soddfituv ajxapxrifiaza,
concursus. addit similiter: iSixaiw&r] yap, <p>]ol,
1. edLxaiwd-rj zd sd-vt] v. v.] Ropes, SoSofia ix aov. Cf. Ropes 1. c.

Die Spriiche Jesu 1896 p. 26 (Texte p. 42.

und Untersuchungen XIV, 2), haec ver- 3. 'Iovdag y. e^oftokoyqoig epfi.]
ba minas auctoris esse censet. Si Con- Sic patres passim, ex. gr. Augustinus
stitutor Ez. 16, 51 respexit, sane liber- Enarratio in Ps. 47, 12; 6j, 28; 68, 36;
tate maxima usus est. — idix. 26- Contra Faustum XXII, 86. Clemens
do/xa ix aov]. Ez. 16, 52: xal iSixal- Alex. Strom. I, 5, 31 autem: 'lovdag
woag avzdg vnep oeavzriv. Origenes Svvazbg spfirjvsvizai.
 CONSTITUTION ES APOSTOLORUM II, 59, 4—60, 3. 173

t?7 7l(i*Q$ T °v Qafifidxov xai sv x-q xov xvgiov avaOxaoificp xtj

xvgiaxrti 6jtov6aioxsgmq dnavxaxs, alvov dvajts/ijcovxsq xcp d-scp

xm jtoir/davxi xa oXa diet 'irjoov xai avxbv slq rjfidq e§ajco6xsiXavxi

xcd OvyxmgrjOavxi jcafrslv xai ex vsxgcov dva0xrj6avxi. 4. sjtel
xl dnoXoyr\6sxai xcp $tm 6 firj awsgxo/xsvoq sv xjj6s xij W^ga 5
dxovsiv xov 6mx?jgiov xsgl xfjq dvaaxdosmq Xoyov; sv r) xai xgslq

tv%aq toxcoxsq hmxi.lovy.tv (ivrmriq %dgiv xov did xgimv dvaOxdvxoq

rjfisgmv, sv j] Ilgo<pr]xcov dvdyvmOiq xcd EvayysXiov xrjgvxia xai
d-vaiaq dvatpogd xai xgo^pfjq isgdq 6mgsd.
LX. Ilmq 6s ov jtoXifiioq &sov 6 jcsgl xa jigooxaiga fisv 10

vvxxa xai fisfh' rj/xsgav axov6dC,mv, xmv 6s alcovimv dfisXmv; xai

Xovxgcov (J,sv xai Jtgooxaigov xgo(pf)q lxdox?jq /isxajtoiov/isvoq, xcov
<?e delxagafiovmv ovx sm6xgs<p6(iEVoq ; xcoq 6s ovxl xai vvv sgsl
xcp xoiovxm 6 xvgioq' ,,'E6ixaimd-rj xa s-d-vt] vjtsg vfiaq", coOxsg
xai xrjv 'IsQOvoaXrjfi ov si6iC,mv sXsysv „'E6ixaic6B"r] 266o/ia sx 15

oov" ; 2. si ydg xa sd-vrj s§ vxvov avxcov xad-' rjfisgav avaOxdvxa

xgexsi sxl xa si6mXa xov Xaxgsvsiv avxolq, xai xgb Jtavxbq sgyov
xai jidorjq xgdS,smq xgmxov avxolq xgoOsvxovxai, xai sv xalq
sogxalq xai sv xalq xavrjyvgsoiv avxmv ovx dtpvoxsgovoiv, aXXa
OxoXd^ovOiv, ovx °i xoxixol fiovov, dXXd xai 01 noggmd-sv oi- 20

xovvxsq, xai sv xolq frsdxgoiq avxmv cbq sv Ovvaycoyfj ndvxsq

owigxovxai '
3 . Sfioimq xai oi (idxrjv Xeyopsvoi 'Iovdaloi xad- s§
rjfisgaq dgyovvxeq xf] s$66[tr] rjlisga avviaOiv siq xr)v ovvaycoyrjv
avxmv, ov6sjtoxe xagacpiovxeq r) xagafisXovvxsq ovxs xr^q dgyiaq
avxcov ovxs xrjq Ovvaycoyfjq avxmv, 01 xfjq 6vvd[ismq xov Xoyov 25
sv xf/ dxiOxia avxcov xsvmd-svxsq, xgoaixi 6r) xai ov ovbfiaxoq
eavxovq xaXovOiv 'lov6a' 'lov6aq ydg sS,o(ioX6yrjaiq eg/iTjvsvsxai,

ovxoi 6s ovx siolv s§ofioXoyovfisvoi &sm xb xd&rj/ia xov XgiOxot

15 Ezech. 16, 51. 52.

dvaordasmg p v nepl xov o TQiq a 7 kavaJzeg

| +o 7/8 dvaaravroq | | > |

p v 8 f/
rifieguiv c-o *«2 b o dvayvuioaq b o p v svayyslimv b o A
I
+ I
|
|

xaovxvia b, xvQtixvla o 11 vvxrav b o /ae&' b o p v| rwv 6s

|
xai |
> :

tuJv b o 12 TiQoaxalQov
I
b o exotozrjg -\- rj/Aegaq b o >
nsQinoLov/xsvoi o
| | |

13 TiuQaixsvovrmv b o p inwrpepo/usvog iiuixelovinevoQ b o rf' a,

|
b o : | > j

14 vtisq ij/*ag xa e&vt] b o 16 avxaiv £§ vnvov p v xad-' exdortjv b o

| j + I

19 vozepovoiv h, utiooteqovoiv p v j
21 avxolq b o |
23 xfj rjfis^a (+ xij o)
kpd. b o I
24/25 ovdenoxe — aw. avxwv > b o |
26 6r\ a : dh h p v, del
nov b o |
oi : i§ ov p v |
27 avxovq o | lovSa > b o |
TtdD-oq p v
 174 DIDASCALIA II, 60, 4-61, 1 (s).

tiam agentes salventur : 4. si ergo qui non salvantur, omni tempore

operam eis navant, in quibus neque utilitatem neque auxilium
habent, quam excusationem is habebit apud Dominum Deum, qui
a conventu ecclesiae se subducit neque gentiles imitatur et eo,

5 quod congregationem non frequentat, se contemnit ac neglegit

seque abalienat et mala facit? 5. Quibus Dominus per Ieremiam
dixit : Leges meas non custodistis, sed neque secundum leges gentilium
conversati estis; et paene super astis eos in malts; et: Si mutaverunt

gentes deos suos, quam quam hi non sunt del, populus mens mutavit
10 gloriam suam pro re inutili. Quam excusationem ergo habebit,
qui contemnit conventum ecclesiae nee frequentat? 6. Et si quis
praetextu operis saecularis allato sese retinet, sciat is, quod artes
fidelium opera subsecundaria appellantur, opus autem verum est pie-
tas. 7. Artes ergo vestras tanquam opus subsecundarium ad victum

15 vestrum parandum exercete; opus autem verum vobis sit pietas.

LXI. Operam igitur date, ne unquam a conventu ecclesiae

vos subducatis. Si quis autem conventum ecclesiae Dei relinquit

et in conventum gentilium intrat, quid is dicet et quam excusa-

tionem habebit apud Deum in die iudicii, quia reliquit ecclesiam
20 sanctam et verba Dei viventis, quae viva sunt ac vivifica possuntque
eruere et liberare ab igne ac vivificare, et ad conventum gentilium

7 Ezech. 5, 7; 16, 47. — 8 Ier. 2, 11. — 17 I Cor. 8, 10.

1 xal a b h : /a.tj p v, >o A |

2 iv oig >h j
7ivxvdt,ovoiv •
nvxvwg
ovvTQtxovoiv b o [
3/4 dnooxoBtpofiBvog p v cf. D : dnolsinofiBVog a b h o |

4 fxrjds + xav b o |
6 e<pvXdi^ao9-B h |
ovxb h |
7 enoQBVBO&ai b, nop. o |

8 vnBpfidXXsxat b -sfSdXlszs p, -EjSdXEXE v

o, |
9- xrjg xov p v |
xal +
xd o I
10 ox 1 : 616x1 a LXX dirjX&azai b | |
vyaovg : slg v. a h LXX
>bo
|

11 Xexislfi I
ISeze : oidaxai b o |
12 ovx dfiBlft. ov xaxitpvaiv
b o I
13 riXXd^avxw o |
14 dnoloyrj&rjosxcti o |
16 xov idlov epyov h |
18 ini-
yiai b o I
ds + &bov o |
19 nonTodai b o |
20 dig : iig o |
xal >b h o |

21 dXld + tf/v ftpwoiv h |

23 niaxEvrjXE o p v, niotsvsxai b |
25 xaxa-
Xifxndvtiv o, -XsLjxndv?]V b p 1
vTCSoldt] h, -sidr] b o, -idsi p |
jxlbqov h,
fAiSQuiv b I
29 TtOQSV&rjaei b |
slg sec >
p v 30 7} Big b o | + | 33 doB-
ftovvxwv b o I
35 xaS-edoa a b o p : xaS-sdgav h v a 2 p 2

LX, 5. leges — conversati estis] Haec LXI. Oxi ov% oolov tiqoxqIvblv xd
aegre ad Ier. 16, 11 et 10, 2 referri fiiwxixa x<5v 8-sitov. Quod non sit

possunt, accuratius autem cum Ezech. fas anteponere saecularia divinis.

5, 7 et 16, 47 consentiunt. 1. Big oixov Saifiovrnv xxX.] i. e.

ad gentiles, Iudaeos et haereticos. Cf.

* III, 62, 3.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 60, 4—61, 1. 175

Jtagavofimg xEnoiTjxoxsg, I'va xal (isxayvovxeg Omd-mOiv 4. si

ovv 01 f/r) Om^ofisvoi sv olq ovx ccxpsXovvxai jtvxvd^ovciv, Ov xl
av axoXoyTJCq xvglm xm $sm 6 xfjg sxxXr/oiaq avxov cutooxgsyo-
jisvog xal (irjds xa s&vrj fiifiovfisvog, dXXd 6id xov axoXs'utsC&ai.
gad-vfimv dnoGxaxmv 7) xaxoxoimv ; 5. olg Xsyti 6 xvgiog diet
7} 5
xov 'Isgsf/iov „Td dixaicofiaxd fiov ovx syvXdt-axs, dXX' ovde
xaxd xa 6ixaimfiaxa xmv e&vmv snogsv&rjxs, jtag oXlyov xal
vjisgPdXXtxs avxovg", xal ndXiv ,'E6ixalm6sv xr)v tyviijV avxov
'Iogar/X gjib xijg dovvfrsxorPlovda" , xal st-fjg- „El dXXdtj,ovxai
'i&vtj frsovg avrcov, xal ovxoi oix slolv d-soi oxi 6isX&sxs vr)aovg 10
Xsxitlfi xal I6sxs, xal tig ErjSdg dnoOxsiXaxs xal voTJOaxs 6<p66ga,
si yiyovsv xoiavxa' oxi sxslva fisv ovx dfisifiovoiv xa savxmv
vofiifia, 6 6s Xaog fiov", <pr)6iv , „rjXXdt-axo xr)v do^av avxov, eg
?)g ovx m<psX7]d-r]Osxai". xmq ovv dnoXoyrjOsxal xig oXiymgrjOag
i] sxGxag xfjg kxxXrjolag xov d-sov ; 6 (LXI). si Se xig xr)v xov 15
sgyov xov Idiov ngbqaOiv snupsgmv oXiymgel „ngo(pa6iC 6fisvog >

XQOcpdoeig sv dfiagxiaig", yivmOxsxm b xoiovxog, mg al xi%vai

xmv Jtioxmv sjcsgyid sloiv, sgyov d'e 7) ftsoosfisia. 7. xag ovv
xsyyag vfimv mg iv xagtgym xoislxs tig 6iaxgo<pi]v ificov, egyep
6s X7]v &soOs^siav doxslxs, rng xal b xvgiog sXsysv ,,'Egyd^sOd-s 20
fir/ xr/v {IgmOiv xfjv dnoXXvfisvi]v, aXXd xt)v fisvovOav tig C,ojt)v

alcoviov", xal ndXiv „Tovxo ds sOxiv xb sgyov xov &sov, ha

jtioxevOTjxe slg ov djisoxsiXsv sxslvog".
LXI. 2}jiov6dC,sxs ovv firj6snoxs xr)v sxxXrjoiav xov d-sov
xaxaXixsiV tl 6s xig xovxtjv viisqidoi, slg ftiagbv 6s s&vcov slo- 25
iX&oi r\ slg Ovvaymyr)v Iov6almv tj algsxixmv, 6 xoiovxog xl dxo-
Xoyrjosxai xcp &-sm sv 7jftsga xglosmg;Xoyia &sov tfavxog xaxa-
Xuimv t,mvxa xal C,mojioiovvxa xal 6vvdfisva gvOaod-ai xoXdosmg
almvlov, xal jcogsv&slg slg olxov 6ai\iovmv r) slg Ovvaymyr/v
XgiOxoxxovmv ?) sxxXrjCiav ovx dxovOag xov nov7]gsvoy.svmv , 30
slnbvxog' ,,'E/xiOTjOa IxxXr/Olav jtovTjgsvofisvcov, xal (isxd xaga-
vofiovvroiv ov fir) slosXd-m ovx sxd&iOa (isxa Ovvs6giov fiaxaio-
'

xrjxog, xal (isxct dosffcov ov fir) xa&iom", xal jcdXiv ,,Maxdgiog

dvrig, 6g ovx sjcogsv&7] sv fiovXjj dasfioiv xal sv b6a> dfiagxmXmv
ovx soxrj xal em. xad-^gq. Xoificov ovx sxdd-iosv, dXX' rj sv xm 35

6 Ez. 5, 7; 16, 47. — 8 Ier. 3, 11. — 9 Ier. 2, 11. — 10 Ier. 2, 10. 11. —
16 Ps. 140, 4. — 20 Ioann. 6, 27. — 22 Ioann. 6, 29. — 25 I Cor. 8, 10. —
31 Ps. 25, 4. 5.— 33 Ps. 1, 1. 2.
 176 DIDASCALIA II, 61, 2—62, 2 (S).

se contulit, avidus videndi theatrum? 2. Propterea uni ex illis

aequiparabitur, qui ibi intrant, quia avidus erat audiendi et accipi-

endi historias verborum eorum, quae sunt hominum mortuorum

et spiritus satanae; mortuae enim sunt ac mortiferae et avertunt a

5 fide et deducunt ad ignem aeternum. 3. Studetis vero rebus mundi

et operam navatis negotiis saecularibus, et neglegitis currere in

ecclesiam catholicam, Domini Dei altissimi ad filiam dilectam

doctrinam Dei accipiendam, quae manet in saecula et vivificare
potest accipientes verbum vitae. 4. Estote ergo assidue congre-

10 gati cum fidelibus, qui vivunt in matre vestra ecclesia vivente ac

vivificante.

LXII. Et cavete, ne conveniatis cum eis, qui intereunt in

theatro, quod est conventus gentilium erroris et interitus. Qui
enim intrat in conventum gentilium, uni ex eis aequiparabitur et
15 vae consequetur. 2. Nam dixit Dominus Deus per Iesaiam ad

eos, qui tales sunt: Vae, vae eis, qui a spectaculo veniunt. Et

13 II Cor. 6, 14. — 16 ?

3 ttjv zov &iov ixxX. h |

ixslvtov b o |
5 inixaXeacv p v |
ajif^to-
(iiasv a I
6 ovvxQeytiv b o |
9 fivosodiv b h |
10 (tszd ovvedoiov p v cf. Ps.

25, 5 i
nai^wv b o I
12 'lozaficu b h o : eaza/xai p v, \azdfirjv a |
dixalcov
b o 13 povlr] a p
I
Xoyiav ftiftXicov b o 14 inivolag
|
dnotpavzuiv b o
: |
. . I

15 dndyovzag b o 15/16 dvi^ovxa o 18 TiXslov nixrjq v. avxovi h dno-

| | |

vefiovztg b o 19 xvqIov |
&eov b o p A 20 yap b o :22 rjfilv a v | > |
|

ysytovaiisv b o 23 ixkexzd exxXijoia b o

|
exovreg h 24 tug b : \ | > [

dfiwftot xtxl ccytoi b h o zczeletoftevtj b o 25 ifiag (jmag b) -}- &tov a p

|
| |

26 ovvoxoX. b o, oyo}.d£,tiv h 27 o on h 28 xoivtovla (pwzl TiQog | : I

+
LXII, 2. vae vae etc.} Dictum neque glotta Londinensis 1657 t. IV Ap-
in libro Iesaiae neque in alio loco pend. p. 369. Fortasse igitur auctor
S. Scripturae legitur. Sed in Targum hunc locum ante oculos habuit et,

hierosolymitano seu Pseudo-Ionathani, cum ei locum Iesaiae adiunxerit, neg-

ut collega meus Vetter mihi com- legenter illi prophetae adscripsit. —
municavit, Deut. 28, 19: 'Emxazdpazog * * *
l
av iv zw ilcmoQEvso&al ae, xal ini- LXII. Ozt ndvza zd ElXrjva>v das-
'

xazdoazog av iv zq> exnoQsvsa&al ^rj/xaza dnoazQa<psa&ai xev- Qytod

as, sic redditur: Maledicti vos, cum oporteat omnes gentilium impietates
ingrediemini in domus theatrorum aversari.
vestrorum et in loca spectaculorum 2. Cf. ad hunc versum VII, 6. Con-
vestrorum ad abolendum praecepta stitutor hie a Didascalia discessit. For-
legis; et maledicti vos, cum exibitis tasse dictum Iesaiae attributum prius
ad negotiationem vestram. Cf. Poly- ei ansam mutandi praebuit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 61, 2—62, 2. 177

voftm xvgiov xb avxov xal sv xm voficp avxov fisXsxrJGei

d-sXrjfia

rifisgaq xal vvxxog". 2. 6v 6s, x axaXinmv xmv mGxmv xb gw-

d&goiGfia, rov d-sov x?)v exxXtjo iav, xovq ixslvov vofiovg, hm-
{IXtJtEig em xd GxrjXaia xmv XrjOxmv, ayia ?)yov(itvog, a sxtlvog
fiifirjX.a djtexdkeOEv, xal xoivojtoimv, a sxelvog Exm gioev xal ov 5

xovxo fiovov, dXX' r)6r] xal nofmalg 'EXXrjvmv Gvvxgt'xsig xal sm

xa d-iaxga sxsiyi], ejci&vfitJGag siq xmv siGTiogevofisvmv sxtl Xoyi-
G{h?jVai xal fisxaGxslv dxgoafiaxmv dngsnmv, iva fit) Xsymfisv
(ivoagmv, fir) dxovoag xov 'Iegsfiiov Xsyovxog' „Kvgis, ovx sxd&ioa
iv 6vvs6gim avxmv naiCflvxmv , dXX' svXafiovfirjv anb ngoomjiov io
X^igog Gov", xal xov 'Im@ cpaGxovxog xa ofiow „El 6e xal (itxd
ysXoiaOxmv sjtogsvd-rjv Jtoxi' iaxafiai ydg iv C,vym dixaico". 3. xi
6s fiovXsi f/sxaoxscv xmv tXXrjvixcdv Xoyimv, ovxmv vsxgmv dv-
d-gmjimv s§ emnvoiaq diajioXov doio(pav%-ivxmv vexgojtoid xal
jtioxsmg dvaxgsjixixd xal Jtgbg jioXvd-siav dndyovxa xovg jtgoG- 15
avfyovxag avxolg; 4. vfielg ovv, GxoXdt^ovxsg xoig xov d-sov vofioig,
xal xmv ftimxixmv XQ u ®lV xovxovg r)yeZ6d-£ xifiimxigovq, xal
jtXsiova ri(ir)v vifiovxsg avxoiq Gvvxgtxsxs slq xr)v exxXrjOiav xov
xvgiov, ,,i)v jtsgisjioujoaxo xm aifiaxt" xov XgiGxov xov rjyaycrj-

fievov, xov „jcgmxoxoxov jtaGrjq xxiGsmg" . 5. avxrj ydg d-vydxrjg 20

soxlv xov vipiGxov rj m6ivrjOaGa vfidg did xov Xoyov xr)q xdgixoq
xal fiogtpojoaoa sv v/ilv xov XgiGxov, ov (itroxoi ysvbfisvoi Isgd
fttXrj £6te xal sxXsxxd, ,,/ir) sxovxa GjiiXov rj gvxlda rj xi xmv
xoiovxmv, dXX' mg dyioi xal dfimfiot" sv mGxsi xexeXstmfiEvoi
taxe sv avxm xax' slxova xov xx'iGavxog v/iag. 25
LXII. <PvXa6Gs6&s ovv xov fir) ovGxoXaQsiv xolg dnoXXvfii-
voiq, egxiv ovvaymyrj ed-vmv, slq djtdxrjv xal djimXeiav ovdsfiia
ydg xoivmvia d-sm agog 6id@oXov 6 ydg Gvva{hgoiC,6fisvog fisxa
xmv xd rov diafioXov (jpgovovvxmv siq eg avxmv XoyiGd-rJGsxai
xal xb oval xXrjgovofirjasi. 2. g>evysx€ 6r) xal xd djtgsiif] xmv 30
d-eafiaxmv, xd Q-saxg d (prj/ii xal xaq tXXrjvtxdg Jiofiotdg, ijtaoiddg,
xXrjdovaq, fiavxslag, xad-agiG/iovg, oimviGfiovq, dgvi&oGxojtiag,

9 Ier. 15, 17. — 11 lob 31, 5. 6. — 19 Act. 20, 28. — 20 Col. 1, 15. —
23 Eph. 5, 27. — 27 II Cor. 6, 14—16.

axozoq xal m p 9eov b o 29 xa b o p v a

| |
2
a h : > j
f is i§ avrwv >bo |

30 de h p v |
31 9-eaftav<ov xa &eat$tt Seargatv b o : |
ta >h I
31/32 ena-
oidag — opvt&oox. > b o
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. 1. 12
 ]78 DIDASCALIA II, 62, 3—63, 1 (s).

iterum dicit: Feminae a spectaculo venientes, venite; nam populus

est, in quo non est prndentia. Mulieres ergo ad ecclesiam vocat,
eas, quas vocavit et liberavit eduxitque e spectaculo theatri; et

apprehendit et accepit eas, ac docuit nos, ne amplius illuc eamus.

5 Dicit enim in Ieremia: Iuxta vias gentium nolite discere. Et iterum
in Evangelio dicit: In viam gentium ne abieritis. 3. Hie ergo monet
et adhortatur nos, ut prorsus fugiamus omnes haereses, quae sunt
urbes Samaritarum, et iterum, ut valde fugiamus conventus gen-
tilium neque intremus in congregationes peregrinas, et ut theatrum
10 prorsus fugiamus et coetus, qui idolorum causa fiunt. 4. Fidelis
enim ne appropinquet quidem coetui, nisi ut victum corporis et
animae emat. Abstinete ergo ab omni inani spectaculo idolorum
et a festis coetuum eorum.

LXIII. Qui iuniores sunt in ecclesia, in omnibus negotiis

15 necessariis diligenter sine socordia ministranto cum magna mode-
stiaac verecundia. Omnes vos igitur fideles, in omni die et in
omni tempore, si non estis in ecclesia, operibus vestris studete,
ut in omni tempore vitae vestrae aut in eis perseveretis, quae
Dei sunt, aut in opere vestro operemini et nunquam otiosi sitis.

1 Ies. 27, 11. — 5 Ier. 10, 2. — 6 Mt. 10, 5.

LXIII. On UQybv ov XC'I ioSisiv atque Aquilam (Act. 18, 2. 3). Am-
Tiva twv tuotwv, dig 01 ntgi IIszqov plius non dicit. Hegesippus autevn
ulitiq xal 01 koinol anoozoXoi, 01 apud Eusebium H. E. Ill, 20, 4 nepotes
ds neQl Uavlov xal 'AxvXav axr/vo- Iudae fratres Domini tradit agrum co-
noioi, 01 de ticqI 'Iovdav 'Iaxoiftov luisse. Quam notitiam auctor lemmatis
yr)t iQyaxaf latoQSl^Hyrjainnoq xal capitis etiam Tertulliano attribuit; sed
TsQtvliavbq Pwfjtaloq. Quod inter falsus est atque in errorem eo inductus
fideles qui otiosus fuerit, non debeat esse videtur, quod non Hegesippum
comedere, quoniam qui cum Petro ipsum legebat, sed Eusebium ex eo
erant et reliqui apostoli fuerunt pisca- haurientem et post eum tanquam alte-

tores, qui cum Paulo et Aquila taber- rum persecutionis Domitiani testem
naculorum fabricatores, qui cum luda Tertullianum producentem. Similiter
Iacobi agricolae Hegesippo et Tertul- ac Constitutor Hieronymus Ep. 125
liano Romano narrantibus. c. 1 1 universe dicit, apostolos habentes
1. akielg xtl.} S. Scriptura docet, potestatem de evangelio vivere labo-
piscatoriam inter apostolos exercuisse rasse manibus suis. Augustinus De
Petrum, Andream, Iacobum Zebedaei opere monachorum c. 19— 2oautem ex
et Ioannem eius fratrem (Matth. 4, 18. I Cor. 9, 4—6 colligit Paulum et Bar-
21. Marc. 1, 16. 19. Luc. 5, 10), Pau- nabam solum manibus suis operatos
lum scenofactoriae artis fuisse similiter fuisse.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 62, 3—63, 1. 179

vsxgo/iavrtiag, sjiKpojvrjasig, on ysy gaxraf „Ov ydg sOxiv olm-

viGfibg sv 'Iaxcip, ovdh fiavrEia sv 'IogarjX", xal xdXiv „0lmvi6fia
aftagria sCxiv", xal aXXaxov' „Ovx oicoviflo&s, xal xXrfioGi xal
fiavrsiaig xal EyyaQrgi/ivQ-oig ovx EjiaxoXov&rJ6£x s, q>aQ(iaxoi>g ov
mgixoiTjOEXs". did nagaivsl xal o ^Isgsfilag Xsymv „Kaxd rag 5

odovg xmv s&vcov ftfj JiogEvsO&s, xal djtb xmv Orjfisimv xov oigavov
fit) (poftslGd-t". 3. dioxsg XQ^l *bv nioxbv g)svysiv rag ovvoSovg
xmv aGsftcov ^EXXr\vmv xal 'lovdaimv xal rcov Xommv algtrixmv,
iva fir) rw avOxoXd^siv avxolg %ayl6ag Xdfimfiev xalg savrcav
ipvxatg, pjtmg fir) avvavaOrgEtpofisvoi xalg eogratg avxcov, aixivtg 10
sjci xififj rmv daifiovmv smxsXovvrai, xowmvrfimfisv avrolg xal
rr)g adB^Biag. 4. cpsvxxsai 6s avxcov xal al jiavr\y\,Qug xal xa tv
avralg EmrsXovfisva xalyvia' jciOxov ydg sv navr\yvgsi ov XQV
JtagaftdXXsiv nXtlov xov Gmfidxiov nglaad-ai xal ipvxrjv jttgijtot-
rjoaod-ai xal tregd xiva owmvrJGaGd-ai xmv Jtgbg OvoraOtv dg/io- 15

C,6vxmv. ajcsxEOd-s ovv Jtdorjg xfjg xmv sldmXmv xofHirjg, <$>av-

xaoiag, jtavr/yvgsmq, ovfucoolmv, fiovofiaxiag, xal Jtdorjg d-iag

daifiovixfjg.

LXIII. 01 6h vsmrsgoi xrjg sxxXrjGiag, ev ndoaig xalg %gelaig

doxvmg Xsixovgytlv GJtov6aC,sxB, fisxd jtdorjg Gsfivoxr/xog xolg sgyoig 20

ificov OxoXd^exe, ojimg sv jcavxl xw XQ°' vm vficov ,,rjxs tnagxovv-

xsg" xal „savxolg" xal xolg nsvofiivoig, „ngbg xb fir) smffagslv
xr)v" xov d-tov „kxxXrjOiav" . xal ydg xal rjfislg, C>xoXdC,ovxtq xw
Xoym xov evayysXlov, bfimg xal xmv ejcegyimv ovx dfisXovfisv
01 fisv ydg slaiv eg r)fimv dXislg, ol ds Gxrjvojtotoi, ol 6s yfjg 25

1 Num. 23, 23. — 2 1 Reg. 15, 23. — 3 Lev. 19, 26; Deut. 18, 10. 11.
5 Ier. 10, 2. — 21 I Tim. 5, 16.

1 vexQOfi. a h : vexvo/t. p v, vsxoio,u. b o |

3 xal + ndliv b o |

oloviio&e b o I
xktjdovaig b h o |
5 nepinoiijasTS a o : -noir\oto&s h, -noi-
eta&ai b, -fitaloeze p v |
61b + xal b o j
xaxa >b o |
7 XQV T°v '
£"/.QV v

b o I
11 xOLVwvrjOOfiev h I
12 <f' h |
«i > o | 13 xavxaiq h o niazwv a |
|

14 OiOfxaxlov h [
15 xal St. x. ovva>vr)Oao&ai >h j
avvcov. zwv oviaaa&at :

xa (xaq o) b o |
15/16 ag^.ot,6vxwv : rjiiBxeqav aQfioCfivxa b o ]
18 datfiovixfjq :

aaxavtxijg b o |
19 xatg ixxlr\alaiq b h o |
20/21 fjtexa — axolat,sxe > h,

signum indicat verba i. m. addita fuisse; margine autem valde praecisa locus
evanuit |
21 xco > b o |
22 xal pr > h | 24 bfiolcog h |
Unepyaolav b o [

25 ds pr : alloL b o |
yrjg : xrjg y. b o
12*
 180 DIDASCALIA II, 63, 2-5 (s).

2. Dicit enim Dominus: Imitare formicam, o piger, et sectare vias

eitis, et fias sapientior ilia, quae, cum non colat nee coactorem habeat

nee sub potestate sit, colligit in aestate victum suum et reponit cibum
multum in tnesse. 3. Et iterum dicit: Vade ad apem et disce, quo-
• 5 modo operetur, quae opus suum sapienter perficit et de cuius labore
affertur divitibus ac pauper ibus ad cibum; amatur ac laudatur,
quamquam exigua est robore; honorat sapientiam et Celebris facta
est. 4. Usquequo, piger, dormis? Quando consurges e somno tuo?
Paululum dormis, et paululum dormitas, et paululum sedes et pau-
10 lulum manus tuas in pectore tuo ponis, et consequetur quasi viator
paupertas et egestas quasi homo sollers. Si vero impiger fueris,
multi et uberes fient ut fons proventus tui, et paupertas ut cursor
deficiens longe a te recedet. 5. Laborate igitur omni tempore; labes
enim irreparabilis est pigritia. Si quis autem apud vos non operatur,
15 hie nee manducet. Nam pigros odit Dominus Deus; piger enim
non potest esse fidelis.

1 Prov. 6, 6. 7. — 4 Prov. 6, 8— 11. — 14 II Thess. 3, 10.

1/2 i.tyit — oxvtjQB > I

2 l&i h |
3 sldijbg h p v : Ldwv a o LXX, > b j

yivov b o v I
exclvcij : ixslvov b p, ixelvog h |
4 ovdh pr a h : [tr/de b

p v I
ovdh sec a h : /iijds p v, firj b o |
5 htotfid'Qs o |
TQO<pr)v + aixov h |

6 na^axaToc&tatv v| 8 xal re xal b h 8/9 nopt'Qoviai o

p, napdral-iv m : |
|

9 re b o tnido^og
|
intSwpog a 2 i. m. addens iv a)J.u>, item Turrianus fol. 50 b
:
,

fortasse per errorem; codex saltern hanc lectionem exhibens hucusque non est
inventus xalntQ |
wontQ a 10 da&evijg
: da&svov? a, zt/v ao<piav
|
: +
xi/xrjaaaa nporJxdTj koA|«ibho:>ap» LXX |
11 (tiv : yap b o |

12 ds pr > b o I
otrj&ri : to OTrj&og b o j
13 xal > o |
17 neQie^aXsv o
LXX |I8»bo:>ahpv| avvov pr . kctviov a xare<paysv p v
| 19 tag |

A LXX 20 did b o p v
XtiQag b h [
: Si a h |
tj (a 2 doxqaig a)
doxwoig , :

uv&QU)Kog h I
21 yap >o |
22 ipydtyzai p v |
^ijSe p v 23 6 pr p v | > |

o sec >h I
24 tmv + xui o |
nQoasvtxovtmv a |
subscripsit nspi iniaxonoyv
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM II, 63 2,-5. 181

kgydxai, ngbg to /Jtjdsxoxs fjfiag dgyovg tivai. 2. Xiysi 6s nov

xal 6 2oXofic6v ,"Iofri jtgbg xbv fivgfirjxa, co oxvtjqs, xal CfiXmOov
sldmg tag odovc avxov, xal ysvov exsivov Oocpaixsgog' hxtivcp yag
yscogylov firj vjidg%ovxog, ovde xbv avayxd%ovxa e%cov ovde vxb
deOjtoxTjv cov, sxoifid^sxai d-s'govg xtjv xgo<pr)v jcoXXrjv xs sv xcp 5
afirjxm notslxai x?)v aagd&sOiv. 3. ?} 3togsvd-i]xi jtgbg xijv fisXiGGav
xal (tads, cog sgydxtjg soxlv xijv xs sgyaolav cog Os/ivrjv s/ijtogsv-
sxac rjg xovg utovovg ftaOiXsTg xal idtcoxai Jtgbg vyslav ngoo-
cpsgovxai_, Jio&eivrj 6s sGxi xal sjti6o£og, xaiiitg ovoa xfi gcofirj

aG&aVTjq". 4. xal sgijg- ,1'Ecag noxs, co dxvrjgs, xaxdxstGai, noxs 10

6h eg vdivov lytgd-ijOy; bXiyov fiev iutvolg, oXiyov 6s xdd-rjOai,
[iixgbv 6s rv6xdt,sig, oXiyov 6s svayxaXiCft xsgol Gxrj-d-?]' eixa
nagayivexal Got coGjtsg xaxbg bdoinogog i] nsvta, xal ?] tvdsia
coGjisg dyad-bg dgofievg. sctv 6s doxvog yg, rji-st codJtsg jitjy?] 6
d/irjxog Gov, xal tj tvdsia coGxsg xaxbg dvqg djzavxo/xoXrjosi". 15
5- xal ndXiv ,,'Q sgya^bfisvog x/jv savxov yi\v jiXgoftrfosxat,
agxcov", xal sv aXXoig (prjGiv xdg %slgag
,,'Q dgybg jtsgisXafisv
avxov xal scpaysv xag adgxag avxov", xal eg?)g' ,,Kgvtpa g 6 oxvrjgbg
xtjv %tlga avxov ov 6vvr\Gsxai djcsvsyxslv sig xb Gxbfia avxov",
xal jtdXiv „Aid dgyiav x £l Qd> v xajtsivcod-rjOexai fj 66xa>Gig". 20
6. sgydQsO&s ovv svdsXsxcog- dd-sgdxsvxog ydg sGxiv dgyov ficofiog.
„sl 6s xig fit] sgyd^sxac, ovxog xag' tifitv [irj sG&iixco"' dgyovg
yag fitasl xal o xvgiog b &ebg fj/xov dgybg yag slvai ovx 6<peiXei
ovbslg xcov Q-scp ngoGavsyovxcov

2 Prov. 6, 6-8. — 10 Prov. 6, 9— 11. — 16 Prov. 12, 11; 28, 19. —

17 Eccles. 4, 5. — 18 Prov. 19, 24. — 20 Eccl. 10, 18. — 22 II Thess. 3, 10.

fti/SMov devrtQov v, xslog xov p' (lifl)Jov ticqI imaxonoiv p, xtloq tov
Tiegl iniaxoniov fiifiXiov Ssvtiqov m
 III.

I. Viduas autem constituite eas, quae non sunt minores quin-

quaginta annis, ut quodammodo propter aetatem longe absint a
suspicione, se futuras esse duorum virorum. 2. Si iuniorem con-
stitueritis in loco viduarum eaque non ferens viduitaterri propter
iuventutem nupserit, ignominiam afferet gloriae viduitatis et rati-

onem reddet Deo, primo quod duorum virorum fuit, deinde quod
Deo promisit se viduam futuram esse atque sicut vidua accepit
l I Tim. 5, 9.

I. Titulus deest. c.11 et in Clementis Homilia XII, 36

1. xvP tt ? xtX.] Quae I Tim. 5, 9 — 13 iisdem hominibus ecclesiasticis adiun-

de viduis dicuntur, de diaconissis in- guntur. Ab Origene In Iesaiam horn.
tellegenda esse videntur et a veteribus VI, 3 (De la Rue III, 117) dicuntur
intellecta sunt. Itaque viduae et dia- ecclesiastico honore dignae, In Lucam
conissae saepe non minus confundun- hom. 17 (III, 953) in ecclesiastica
tur quam distinguuntur. In Didascalia dignitate constitutae ut episcopi, pres-
diaconissae nonnisi viduae esse viden- byteri, diaconi, In Ioannem torn. 32
tur, quibus ministerium ad feminas c. 7 (IV, 422) xaza>.iyo/xevai sxxXtj-
pertinens commissum erat. Consti- aiaarixfjv tijj.rjv. Chrysostomus autem
tutiones autem maius inter eas dis- ordinem viduarum suo tempore pro-
crimen faciunt. Subiciunt III, 7, 1 prie iam non exstitisse testatur, Hom.
viduas diaconissis; praecipiunt VI, 17, in illud vidua eligatur c. 3
(ed_ Ben.
ut diaconissae primo e virginibus, se- Ill, 313) dicens: Ka&dnsp yap slot
cundo demum e viduis univiris eli- TiaQ&tvwv yoQoi, ovzu> xai %i}Q<3v to
gantur, et VIII, 20 diaconissas inter TtuXaibv rjoav
x°P '- klsyxovzci] —
ordines sacros enumerant, viduas autem Cum diaconissae tempore progrediente
VIII, 25 inter ordines ecclesiasticos, non solum e viduis, sed etiam e virgi-
in quos candidatus sine manus impo- nibus eligerentur (iam Ignatius Smyrn.
sitione recipiebatur. Cum autem viduae 13, 1 virgines laudat vocatas viduas),
olim diaconissae essent, intellegirr.us, hoc apostoli decretum saepius negle-
cur tanti aestimatae fuerint. Salu- gebatur. Tertullianus De virg. vel. c. 9
tantur ab Ignatio Smyrn. 13, 1. A virginem cognitam habuit in viduatu
Clemente Alex. Paed. Ill, 12,
97 p. 309 ab annis nondum viginti collocatam.
inter personas electas collocantur una Basilius M. can. 24 quoque de viduis
cum presbyteris, episcopis, diaconis. ecclesiasticis iunioribus dicit. Tertul-
A Ad uxorem I, 7, De
Tertulliano lianus quidem praeceptum inculcat
praescriptionibus c. 3, De monogamia similiter atque auctor Didascaliae et
 BIBAION r.

11EPI XHP&N.
I. „XrjQaq 6h xa9-t6rars (irj sXarrov stmv et-rfxovTa", iva
TQOJtm tivl to r?jg Siyafilac avroiv ccvvjcoxtov ftifiaiov vfilv diet.

TTJc rjXixiaq vxagxy. 2. si 6s vsmrtQav xaraOxriCrjts slq to xtjqixov 5

xal (ifj cpsQOvOa ttjv sv vsorrjri x rIQ^ av Y a ftT]®'y> djigsneiav s(i-

jiotrjOsi rfj 66&J rov xrjQixov xal Xoyov v<ps^si xm &sm, ov% on
3
dEVTtQcp yd/zm 6vvf\(p$-ri, dXX on ttjv savrfjq sjtayyeXiav ovx
icpvXat-sv, „xaT<xOTQt]vi<xGa6a rov XqiOtov". 3. 61b XQV V-h xqo-
jesreoq xoitlod-ai rfjv sjtayysXlav, aXXct (isra d6(paXtlaq' „xqsj66ov" 10

yag avrfj ,,s6xiv fif] svt-ao&ai, rj svgaa&ai xal (irj anodovvai".

3 I Tim 5, 9. — 9 1 Tim. 5, 11. — 10 Eccles. 5, 4.

1 fiijiXtov : loyog b o, similiter in libris sequentibus

3 XVQ a ? o*i x. |
•'

eizeidrj ntQi X1P<"V xttrrjvTijoev 6 Xoyog, XWag xa&laxa (xafrioxdvai del o)

b o I
xa9loxao9at h ildxzovg s i^rjxovza § a p 4 rjfitv b o did
j
| tx : | |
:

b o J
5 yXixiag -f- avzuiv m p vxaxa- | vewzepa xa&toxaxs (-arai) b o |

ozrfoszi h m v, xa&iazazs b 6/7 ivnoir/asi zw b o 9 xazaazQrjVidaa o

| |
|

xazaozo. zov Xqioxov diort /xsza nioxewg xal <pofiov &cov ovx tjl&e zov
:

<pv).d^ai zrjv inayye).iav b, quae verba Turrianus illis in textu addidit omittens
rov ante <pvXdt-ai | ovx S(pv).a^ev ttjv in-
10 do<paXsiag : d/xc>.lag b, +
ayysXiav dioxi [itxd nlazewg xal (poftov 9eov ovx r/X&ov zov <pvXd$ai
xtjv inayysXiav o cf. nota ad lin. 9 11 avzfi a h avxtj p, avxtjv m v, I :

avxrjg b o loxiv ante avxy m p v,

I
b o : evl;ao&ai pr xal dno- > | +
dovvai b o

anno 390 Theodosius imperator cf. XII, 36, ubi Petrus dicitur inloxonov
Cod. Theodos. lib. XVI tit. II 1. 27; xazaazrfaag xal npso^vzsftovg dco-
Sozom. H. E. VII, 16. Synodi autem dexa ooioag xal diaxovovg dsi^aq
Chalcedonensis c. 15 et Trullana c. 14 xal xiQ 1 *'* ovazr/aduevog, Clem,
nonnisi annos quadraginta praescribunt. Recogn. VI, 16, ubi Rufinus ultima
Viduas quidem non nominant; earum verba interpretatur: Instituit etiam or-
canones autem haud dubie etiam ad dinem viduarum. Ps.-Ign. Philipp.
viduas in ordine diaconissarum collo- 15, 1: zb zdyfia zwv xt(»Sv. — xaxa-
candas referendi sunt. axQtjvidoaaa xov Xo.] Similiter Ps.-
2. xyoixov] '• e- viduatus vel ordo Ign. Ant. 11, 1.

viduarum, cf. 2,1; VIII, 25; Clem. Horn. 5. "Avvy] cf. Ps.-Ign. Philad. 4, 8.
 184 DIDASCALIA III, 1, 3—2, 2 (S).

nec mansit in viduitate. 3. Si iunior autem exiguum tempus cum

viro suo fuit et vir eius decedit aut ex aliqua alia causa separatio
fit et manet apud se singularis, in honore viduitatis exsistens, a
Deo beatitudinem accipiet, quia imitata est viduam Sarepthis Sido-
5 niorum commorantem, apud quam sanctus angelus, Dei propheta,.
subsedit, aut erit sicut Anna, quae Christi adventum praedicavit,
et testimonio accepto propter virtutem suam honore honorabitur

in terra ab hominibus et gloriam a Deo in caelis consequetur.

II. Iuniores vero viduae in loco viduarum ne instituantur,
10 sed adiuventur ac subleventur, ne ratione inopiae secundas nuptias
facere cupiant et exoriatur negotium offensionis. 2. Hoc enim
sciatis, earn, quae semel nupsit, iuxta legem etiam secundo nubere,
earn autem, quae ultra progreditur, esse meretricem.

4 III Reg. 17, 9—24. — 6 Luc. 2, 36 — 38.

II. iuxta legem etc.] Auctor, ut ex et Laodicena c. 1 secundis nuptiis
praecedentibus apparet, secundis nup- paenitentiam parvam tribuebant. Con-
tiis quidem non favet, sed eas legitimas tra Chrysostomus In illud vidua eli-

putat nec prohibere vult. Similiter gatur c. 5 (ed. Ben. Ill, 315): wontQ
Paulus apostolus I Cor. 7, 9; I Tim. ovv xaXbv fisv o yd[ioq, XQsiooatv
5,14; Hermas Mand. IV, 4, 2; Clemens de tj nag&evia, ovzto xaXbv /.tsv xal
Alex. Stom. Ill, 12, 82 p. 548; Epiph. o devzepog ydiioq, xgziaaiov ds av-
H. 59 c. 6; Expos, fid. c. 21. tov 6 npmzoc; xal /xovog. Methodius
Sympos. Ill, 12 I Cor. 7, 9 interpretans
ot!x avro xovxo Siyafiiav dnoiptjva-
II. Ozi naQuiztjzeov xa&iazav vsw- fisvog xakov, dX?' a/xsivov xplvag zfjg
rtpac xv& a ? <f«« T0 vTiomov. Quod ixnvQcoaswq. — tgiyafiia *rA.] Gre-
cavendum sit, ne quis viduas iuniores gorius Naz. Orat. 37 c. 8 tertias nup-
constituat propter suspicionem. tias Tiapavofiiav appellat, Basilius M.
2. /xeza inayyeXiav] Haec inserens can. 4 ovx exi yd/xor, dXhi no).v-
Constitutor sententiam Didascaliae yafil<xv, fia).Xov de nogvelav xexo-
invertit, quae hoc loco non viduam Xaaiievtjv. Similiter iudicant Graeci
ecclesiasticam vel continentiam pro- fere omnes. Epiphanius autem H. 59
fessam ante oculos habet. Ceteroquin c. 6 mitiorem sententiam pronuntiat,
plures veterum de secundis nuptiis in et Latini omnes paucis exceptis.
universum severius iudicabant, non Augustinus De bono viduitatis c. 12
solum Montanistae, sed etiam Catholici: n. 15 hominibus de tertiis et de quartis
Athenagoras Legat. c. 33, Tertullianus et de ultra pluribus nuptiis quaesti-
Apolog. c. 46, Minucius Felix Octav. onem moventibus respondet, se nec
c. 24, 3; 31, 5; Origenes In Lucam ullas nuptias audere damnare nec eis
bom. 17 (III, 953), Basilius M. can. 4. verecundiam numerositatis auferre. —
Ecclesia digamos a sacris ordinibus to ds imtp rjjv zQiyufilav xz>:.] Gre-
arcebat. Synodi Neocaesareensis c. 7 gorius Naz. Orat. 37 c. 8: ds vref(>
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 1, 4—2, 2. 185

4. ei 6s xig vscoxsga bXlyov xgbvov 6vv xm dvdgl jioifeaOa xal

ajtofiaXovOa avxbv did xE^svrrjg ?} 61 dcpogitrjq xivog sxsgag, xal
fieivy t(p eavxrjg dcogov exovOa xi]Qzla?> fiaxagla evQed-tjosrcu,
ofioiw&ElOa Tt~] ev 2ag£<pd-oiq Sidmvla x^Q a , xgbg 17V 6 dyiog xov
&eov xqo<p?)tt}<; 'HXlag ms^Evrnd-rj. 5. r/ xoiaixrj s^o(ioim&-7]6sxai 5
'Avvij„xy &vyaxgl <PavovrjX x?] ex (pvZfjg Aotfg, t) ovx dyioxaxo
toy hgov vvxxmg xal he& rjfiEgav xgoO/iEvovoa xalg 6si]6£0i xal
xalg xgoosvxaig, ovoa fihv sxmv oydoijxovxa, £,rjGa6a 6e (lExd
dvdgbg ex xijg nagd-Evlaq avxrjc extj tJtxd", xal xtjv xov Xqksxov

do^doaOa jtagovaiav ) ,dv&-m/ioX oy£ixo xm xvglcp xal sZdtei jieqI 10

avxov jcaOi xotg Jtgoodoxcooiv k yxgrnaiv ev 'Iogar/k"' /) xoiavxrj
fiagxvgiov XafiovOa xifirjd-r/OExai, xXsog E^ovoa xal jcaga dvfhgm-
xoiq ejcI yfjg xal jtagd &em sv ovgavolg xov aimviov Ejcaivov.
II. Ai ds vscQTEgai xVQ ai rig x t1Q ix0V P ev W Evxaoosod-moav,
firjJioxE Jtgoqpdasi xov f/rj dvvaod-ai xg axilv xfjg dxfifjg srii 6evxs- 15
goyafiiav EZd-ovoai sv ngdyfiaxi ys vmvxar EJiixovgElo&mOav ds
xal ^orjd-EioQ-cooav, iva firj jegocpdosi xov ZdnEOd-ai srii devxsgo-
yafiiav sX&ovGai ev Jtgdyfian dngEXEi svOxsd-coOiv. 2. xal xovxo
ydg sldsvai ocpEiZsxs, oxi [lovoya/iia fisv xaxd vofiov yivofisv?]
dixaia, cog dv xaxd yvcofirjv freov VJtdgxovoa, diyafiia ds fiexd 20
sxayysXlav Jtagdvofiov, ov did xt/V ovvdcpsiav, dXXd did xb tysvdog,
xgiya/iia 6e axgadiag QtjfiEiov, xb ds vxsg xfjv xgiyafiiav ^igoipavfjg

4 III Reg. 17, 9—24. — 6 Luc. 2, 36—38.

2 xal > m 4 dfxoiw&tjoezat h oaptnxolg

I
|
o, oapanzijg b |
otdwvi b o |

4 5 xov &£ov > m p v 5 £7ii£evw9?] b h m o v i

: ^si'wS-rj a, il-svctyi&i]
p |

6 "Avvy a m o p : avva bhv|rj/ + ^bo|7 Tiapa/tsvovoa b o |

8 oydor]-
xovta b o p v : 6yd. enza h, lid a cf. Luc. 2, 37 | tfloaaa : xal %. b |
Si .

a2 i. m., > a |
fi£ta -\- xov o |
9 ix : and o |
10 do^uoaoav b o |
11 npoa-
doxioaiv : noooSf/oiievoiq m p v |
'IogarjX a b o A B : ItpovoaXrjft h p.v |

12/13 inl yrjg nagu dv&pwTioig m p v |

13 yijg : zijg y. b o |
14 vnozaa-
aeo&woav m \
17 XvnttoSai b |
18 sX&ovotv b |
iv£x&0J0iv o | 20 Six. dig :

dtxalwg o |
21 inayy£?.iav : zb inayyO.fjia b o |
napdvo/xog h | 22 6s h m
p v • 6' a, > b o I
Tigoipavwg b o

xovxo yoiQwdijg. Basil. M. can. 4 et 80 declaravit, et Leo VI eius filius, cum

ut tertias nuptias sic etiam sequentes nihilominus anno 906 quartum raatri-
nomine nolvya/tla designare videtur. monium iniret, a Nicolao Mystico patri-
Basilius Macedo (867 886) quartum — archa Constantinopolitano excommuni-
coniugium tanquam ov yd/xov iiritum catus est.
 186 DIDASCALIA III, 3—4, 4 (s).

III. Propterea et succurrite iunioribus, ut in castitate Deo

adhaereant. Operam ergo eis impende, episcope. 2. Et memor
esto etiam pauperum eosque manu suscipe ac nutri.
IV. Si qui inter eos sunt, qui non sunt vidui aut viduae, et
5 propter paupertatem aut propter morbum aut propter liberos alendos
omnibus te oportet operam im-
auxilio indigentes sunt in penuria,
pendere omniumque curam tenere. 2. Qui enim dona dant, non
suis manibus ea viduis dent, sed tibi conferant, ut tu, qui calami-

tosos maxime cognoscis, tanquam bonus dispensator eis dispertias

10 e donis tibi datis. Namque Deus novit dantem, etiamsi non ipse
occurrit. 3. Et si dispertis, die eis nomen eius, qui dedit, ut
nominatim pro eo precentur. 4. In omnibus enim scripturis Do-
minus de pauperibus admonet ac praecipit, maxime si participantes
sunt, et rursus per Iesaiam addit sic dicens: Frange esurienti pattern

15 tuutn et pauperem tecti expertem indue in domum tuam; et si videris

9 I Petr. 4, 10. — 13 Gal. 6, 10. — 14 Ies. 58, 7.

13 maxime si : sic vertimus respicientes contextum vel vocabulum sequens:

etiam S

1 <xvafi<ptfi6?.<DS b j
2 svl >b o |
3 vswztQaq b o j
4 SevzsQoq vew-
zepoq h j
6 7ipo£. fiaXf.ov 00 o |
8 nkewvmv noXXwv b o 11/12 /xvjj/jovevs
. |

«i intoxone m p v |
16 t7 yap el'ziveq ei yag zivsq b o a 2 i. m. rj %fj(>oi ]

>m p v I
16/17 xQq'Cfivaiv : -waiv rj h | 18 navzwv ndvxaq b o, navza v:
|

19 Sidoaaiv : 6i6bvxsq b o |
20 >b o |
21 <wf ay. oixovofjioQ post dofjia-

zoq h I
fisQlarj b, -arfi o |
avza h |
22 yivwaxst : yvwgit.ii m p v |
23 [ispi-
Cezai li o p I
S; a h ra v : avzbg bop] 24/25 /tax. >Jys da : ixaxagiofj-svog'
liyszai b o I
25 zlg -f- ioziv m p v |
xnl sec >o |
26 vtieq > b o [
tiqoo-

£vX<dvzcu h m : -yovvcu a -^ovzai b o, ivyovzai p

v, |
anavzaq p v |
27 <p0.o-
xgivovvza b h o : (pvloxgtvovvzaq (<pi>.. m) ampv|j>bliv|jj (si o) rj .

3. vtwzigatq xz?..] Hoc loco Con- 2. zolg iv &)J\pei i^sz.] Cf. VIII,

stitutor Paulum sequens viduis iunio- 10, 14.

ribus secundas nuptias concedit easque IV. "Ozt ndv&' ovzivaovv svdtrj

confirmat argumentis, quae apostolus tvnoislv XQV- Q-U °d oportet unicui-

de neophyto non ordinando et de di- que indigenti benefacere.
vitiis non expetendis altulit. 3. Cyprianus Ep. 62 c. 5 quoque
'Onolaq slvai XQV r «? (+ ov-
III. testatur, nomina beneficorum publicata
zwq v) xqpag xac oncoq imxovQSlo&ai esse, ut pro eis preces fierent. Simi-
naga zov intaxonov. Quales esse Hieronymus Ad Ierem. 11, 15. 16
liter

esse decet viduas (veras) et quomodo (Migne PL 24, 755); Ad Ezech. 18, 8
ab episcopo debent adiuvari. (PL 25, 175).
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 2, 3—4, 5. 187

noQveia xal aOsXysia dva(iq)i{loXog. 3. yag d-sbg (liav yvvalxa

tvl avdgl deda>XEV ev xfj drjfiiovgyia. „£Oovxai" yag ,,01 6vo s lg

odgxa fiiav". vsmxsgaig 6s fisra rr\v xov yigcorov teXevxtjv Ovyxs-

XmgrjcB-co xal 6 devrsgog, 'iva fir] ,,tig xgifia tov diaffoXov e/mie-

ooaoiv xal jiayidag noXXdq xal snid-vfilag dvor/xovg xal sjci^ij/iiovg" 5

ipvxalg, airiveg xoXa oiv jigot-evovoiv jiaXXov, rj dveoiv.

III. Al 6e dhjti-tval XHQ ai tiGiv aL fiovavdgoi vjidggaoai,
„fiagrvgov[isvat" vjtb nXuovmv sgyoig aya&olg", X^IQ al T(P
,,'ev

ovxi, omgigoveg, ayvai, moral, evoeftetg, ,,xsxvoxgo(p7Joaoai" xaXmg

xal ,,^EVo6oxrjOaQai" afisfutroag, cbv xal dvxiXa[tftdv£Gd-ai XQf] °*€ 10
&£m avaxsifiEvmv. 2. dXXd fiyv xal rcov ntv^xmv, d> ejiIoxojie,
(ivfjfiovevs xal avrolg X E ^Q a ogiymv smxovgiaq xal jtgovoiav
avrcov jiotovfisvog, ,,cog &eov olxovbfiog" Evxaigmq sxdorqj dia-
VEficov ret Jigoogioga, xVQ al <? xat bgepavolc xal djtegiOrdroig xal
rolg ev d-XitpEi E§£raC,ofi£voig. 15

IV. Ti yag el rivsg (iij sloiv XVQ M V XVQ 0l > fiorjd-Elag 6e XQXt
tpvGiv did TCEviav 1) 61a vooov ?) did rExvorgorpiav ; xdvxag Oe del

Itpogav xal jtdvxwv kjtinEXsTO&ai. 2. ol yag rd dofiara didovxsq

ovx avToGxtdimg avxd didoaOiv xalg xijgaiq, dXXd owstocpsgovoiv

ctJiXcog, exovoia avrd 6vo(idC,ovx(g, onmg oh miOxdfiEvog xovg 20

&Xifto[i£vovg dxgifimg „cbg dyafrbg olxovofiog" [i£g(£yg avxolg ex

tov 66(iaxog' 6 yag d-Eog yivmOxEi xbv dsdmxoxa, xav djtovrog
avrov ijtb Oov rolg d£0/Jsvoiq fisgiC,rjrai' xal og fiiv t^si rbv rfjg

EVJiodag (iiod-ov, ov tie xbv rrjg svOWEidtfrov olxovo/iiag fiaxa-

giOfiov. 3. Xiys 6s avrolg xai, rig 6 dEdmxmg, 'iva xal eS, ovo- 25
(tarog vuiEg airov jigoOEVxmvrai. 4- XQV y«p tv notslv ndvrag

dvfrgmjtovg, f/rj <piXoxgivovvxa xovrov oOrig y rj exeIvov 6 yag

xvgiog <pr]Of „IIav xl rm alxovvxi Oe didov"' dfjXov 61 cbg rm
XgyQovxi xaxd dXTjfrEiav, xav <piXoq y xav ix^gog, xav ovyyevrjg
xav aX Xoxgiog, xav dyafioq xav yEyafirjxcbg vxdgxxi- 5- ev Jtdoy 30

yag ygacpq 6 xvgiog jtEgl xcov Jtsvrjxmv nagaivtl, Xiymv did /iev
"Eoatov „Aid&gvJiT£ nuvawxi xbv dgrov Oov xal nrmxovg aOxE-
yovg EiOayayE dg xbv olxov oov sdv idyg yv/ivov, jtsgifiaXs, xal

2 Gen. 2, 24. — 3 I Tim. 5, 14. — 4 I Tim. 3, 6; 6, 9. — 8 Tim. I

5, 10. — 12 Sirach 7, 32. — 13 Tit. 1, 7. — 21 I Petr. 4, 10.— 28 Luc.

6, 30. — 32 Ies. 58, 7.

f; b I
29 evyevrjg m p v , 32/33 dareyovg > b v \
33 oov : + Xeywv 001
b o I
iav + Sh a
 188 DIDASCALIA III, 5, 1—5 (S).

nudum, operi turn, et domesticos carnis tuae ne despexeris. Itaque

omni modo pauperibus consulatis.

V. Omnis vero vidua debet esse mitis et pacata et quieta et

malitiae et irae expers, neque garrula nee clamosa nee volubilis

5 linguae nee litium amans, et si quid turpe fieri viderit vel audierit,

esto quasi non videns et quasi non audiens. 2. Nihil autem aliud

curet vidua nisi orare pro dantibus et pro tota ecclesia. 3. Ab

aliquo quidpiam interrogata ne protinus respondeat praeterquam
de iustitia solum ac de fide in Deum; atque eos, qui catechizari
10 volunt, ad praepositos mittat eisque, qui eam interrogant, det re-
sponsum solum. 4. De dissolutione idolorum et quod nisi unus
Deus est, et de tormento et de requie et de regno nominis Christi
et de eius dispensatione non debet loqui vidua nee laicus; cum
enim loquuntur doctrinam nescientes, verbo infamiam afferunt.
15 5. Nam Dominus noster verbum evangelii cum sinapi comparavit;

sinapis autem, nisi arte condita fuerit, amara est et acris eis, qui
ea utuntur. Ideo Dominus noster in Evangelio dixit viduis ac
laicis omnibus: Ne mittatis margaritas vestras ante porcos, ne con-

3 I Tim. 5, 13. — 7 I Tim. 5, 5. — 15 Mt. 13, 31. - 18 Mt. 7, 6.

1 xal did Sid <fh b o

: 3 001 aov b o 4 aoXofiiovxog o 6 xal
|
b : | | > I

ndliv . ndaiv b o 9 6 pr m 11 rov pr

I a >
eiaaxoveiv b o 11/12 xov
| > | |

6tO[i. : nevqxog b o 14/15 dxaxog dopyr/xog

|
m p v 15 xgavyaaa b o ~ |

16 jj.rj ).e^i&rj(ioQ firj dkc^&r;Qoi b o,

: h firi dioo. b o dwooXoyo; > |
> | :

diylwaooq h |
7io).v7tpdyfi(DV b o |
17 xal pr >m o p v toxu) wg fit) ft)..
|

xal > ra p v I
18 cue fii) ax. vnaQ%exa> > m p |
20 <5h b o 21 oaa > |

tiiqI : x-i]V il$ rbv xvqlov b o |

22 xolq rjy. : xal (> o) tig rjyovfxsvovg b o |

23 dvaxQivioOw m p v 1 24 noXv&iov : 7] b o | 25 &tov : rov 9. m p |

V, 4. Constitutor viduis de dissolu- mentum ex S. Scriptura nanciscatur.

tione idolorum et de monarchia Dei Cf. II, it, 2.
loqui permittit, nee vero de aliis arti- * » *

culis fidei cbristianae. Auctor Didas- V. "Oil xal xov tj&ovg inifithjxiov
caliae mihi idem dixissse et Syrus inter- xx\v yjigav. Quod viduae probitas
pres locum non recte intellexisse vi- morum curae esse debet,
detur, verba ilia non cum particula 1. Cf. Didache, 2, 4; 3, 2. 7. 8.

praecedente, sed cum sequente con- Polyc. ad Philipp. 4, 3.

iungens. Cum autem res non certa 2. npooevyjo&ai . . imeQ oi.tjg 1

sit, textum non mutavi. ixx?..] Polyc. 4, 3 : yj'jQag ivxvyya-

5. viduis ac laicis omnibus'] Haec vovaag udialeinxwg ntpl ndvxwr.
auctor de suo ingenio dicit, ut argu- 3 — 6. Nonnisi de praeambulis fidei,
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM III, 4, 6—5, 5. 189

and xmv olxiimv xov Gmgfiaxoq Gov ovx vnegoipy''. 6. xal did
xov Aavir)! Xtysi xm dvvaGxy „Aio, ftaGiltv, t) fiovXt] fiov dgt-
Gaxm Got, xa l xdq dfiagxiaq gov ev eXEtjfioGvvaiq XvxgmGai xal
xaq ddtxiaq gov ev oixxigfiolq oiEvrjxmv". 7. xdi did SoXofimvoq
<pi]Giv ,,'EXirjfioGvva iq xal ji'igxeGiv djtoxa&aigovxai dftagxiai". 5

8. xal did rov Aavld ndXiv Xiybc „Maxdgio q 6 Gvvimv em

Jtxmxbv xal jtivrjTcc, kv fjfiEga %ovr\Qa. QvGszai avxov b xvgioq",
xal xaXiv ,,'Eox6gmOsi>, edmxEV xotq jievtjGiv, 1) dixaioGvvt] avxov
fitVEi elg xbv aimva". 9. xal b SoXoftmv q>r]Giv ,\0 eXecov jtttoyrpv
xvgko davu^u, xaxd ds xb dbfia avxov dvxano6o&r\Gtxai avxm", 10

xal ££$1' >>0<z (pgaGGei xd obxa avxov xov fit) ElGaxovGai xov
dEOfiEVov, xal avxbq EJtixaXiGExai xal ovx saxai b doaxovmv
avxov".
V. Yjtagxtxm 6e jtaGa x }']Q a xgaiia, tjovxoq, smEixrjq, axaxoq,
dogytjxoq, fit) JioXvXaXoq, fir] xgavyaOoq, fit) jtgoyXmGGoq, fir) xaxd- 15

XaXoq, fit) Xesi&tjgoq, fir) diGOoXoyog, ft?] (piXongdyfimv fiXejiovGa

xi oxoXibv rj xal dxovovGa yivbfiEVOV, soxm djq fit] (IXejiovGa xal
mq fit) dxovovGa vjtagxsxm. 2. xal firjdsv exsgov xfj xV9 a y-^Xixm,
ti fit) xb jtgoGtvxeG&ai vjisg xmv didovrmv xal vnlg oXrjq xijq
hxxXrfiiaq. 3. ijiigmxcofiivi] 6e xi vjco xtvoq, fit) gadicoq djto- 20
xgtv£G&m, nXr]V oGa jiegl mGxEmq xal StxaiovGvvrjq xal xf]q ilq

&s6v eXnidoq, dnoGx&XXovGa xolq rjyovftEVoiq xovq &eXovxaq xaxi]-

Xsla&ai xd xr)q svoefisiag doyfiaxa. 4. fiova 6e djtoxgiv£G&m xd
negl dvaxgojtf/g jtoXv&iov jrXdvtjq, djtodsixvvovGa xbv Jtegl fiovag-
Xiaq &sov Xoyov jcegl 6s xmv £§r)q ngojtsxmq xi fit) dxoxgivsGd-m , 25
ojimq fit] xi afia&tiiq <pd-£y£,afiivi] $XaG<pi]fiiav jcgoGxgitpi] xm Xoyco.

5. xoxxcp ydg GtvdjtEmq soixsvai xbv Xoyov xvqioq edoyfidxiGev.

xovxo de soxl didjtvgov, m lav xiq dxeigatq XQ ?l 0,,] ral > xixgbv
avxb tvgrJGei. XQV 7«P &v T0 'S fivGxixolq
fir) xgodoxrjv slvai,
dXX' aGipaXf]' nagaiVEl ydg rjfilv b xvgioq Xiymv „Mr] fidZsxE 30

xovq fjagyagixaq vficov EfiJtgoGd-EV xmv xoigmv, fir]nox£ xaxajiaxrj-

2 Dan. 4, 24. — 5 Prov. 16, 6.-6 Ps. 40, 2.-8 Ps. in, 9. —
9 Prov. 19, 17. — 11 Prov. 21, 13. — 14 Tim. I — 19 5, 13. I Tim. 5, 5. —
27 Mt. 13, 31. — 30 Mt. 7, 6.

n> o I
25/26 dnoxpivea&io — (pSey^afievrj : anoxQivixfiivrj m | 26 Jtpo-
Qiyti b o I
rep >.. : xbv Xoyov a |
27 6 xvgtog > h |
28 d' a |
iovc + 10 m
p v j
cag o !
av h o [
29 avxov b o |
30 alia, o |
fidlexe b h o p : ftdltjxe
m v, fidllexs a
 190 DIDASCALIA III, 5, 6—6, 4 (S).

culcent eas pedibus suis et adversus vos convertantur ac dirumpant

vos. 6. Cum enim gentes cognoscere volentes verbum Domini
a.udiunt, si non dicitur firmiter, prout decet, in aedificationem ad
vitam aeternam, et praesertim quia a muliere eis dicitur de in-
5 carnatione Domini nostri ac de passione Christi, potius derident
et contemnunt verbum doctrinae quam laudibus celebrant, et rea
fit magni iudicii peccati.
VI. Non decet ergo neque necessarium est, ut mulieres do-
ceant, et praesertim de nomine Christi et de redemptione passi-
10 onis eius. 2. Nam non ad hoc estis constitutae, ut doceatis, o
mulieres ac maxime viduae, sed ut oretis ac rogetis Dominum
Deum, quia Dominus Deus Iesus Christus magister noster nos
duodecim misit, ut doceamus populum et gentes; erant enim
nobiscum discipulae Maria Magdalene et Maria filia Iacobi et altera
15 Maria, neque emisit, ut nobiscum populum doceant. Si enim
necesse fuisset, ut mulieres docerent, magister noster has ipsas
iussisset nobiscum docere. 3. Sciat autem vidua se altare Dei esse,
et in domo sua sedeat perpetuo, neque aberret nee vagetur in
domibus fidelium, ut accipiat; nunquam enim altare Dei alicubi
20 aberrat nee vagatur, sed uno in loco fixum est. 4. Vidua ergo
non debet aberrare nee vagari inter domos; quae enim aberrant
et inverecundae sunt nee quiete in domibus manent, quia non

8 I Cor. 14, 34. — 13 Mt. 28, 19. — 14 Mt. 27, 56. 61.

1 pedibus suis Sm C : > Sp

VI, 4. non viduae, sed viduli] Syrus nonnisi loco allegato et parallelo Marc,
interpres ludum verborum non intel- 6, 3 commemorantur. Ex eis, quae
lexit vel pro TirfQag legit nrjQovq. sequuntur, apparet, Constitutorem non
* * de cognatis vel consobrinis cogitasse.
Quo autem sensu vocabulum usurpa-
ut ita dicam, viduae loqui licebat, nee vit? Graeci fere omnes censuerunt,
vero de mysteriis. Iosephum e priore coniuge filios et

VI. "On ovxQtjyvvalxuzdidaoxtiv, filias habuisse: Origenes In Matth.

ungsnhq yap, xal nolai yvvalxsg s"- torn. X c. 17 (III, 462); Epiphanius
novzo tw xvqIw. Quod non oportet H. 78 c. 8. 9; Chrysostomus In Matth.
mulieres docendi munere fungi, quia hom. 5 c. 3.

indecorum est, et quales mulieres Do- 3. &vaiaoTrjQtov &eov\ Cf. quae

minum sequebantur. adnotavi II, 26, 8.
2. al udsk<pal avzov] Sorores lesu 4. Cf. Ps.-Ign. Philad. 4, 8.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM III, 5, 6-6, 4. It* I

OmOtv avxovg ev xolg jcoolv avxmv xal Gxga<ptvxEg grjt-ajGiv ifiag".

6. axovGavzsq yag ol ajtioxoi xbv Jiegl Xgioxov Xoyov ov dsovxcog,

aXX' svdtcog, xal fidXiGxa xbv jcsgl svaco/iaxcoOtcog r) xov Jtd&ovg
avxov, fivxxr/giGavxEg xlsvaOovOiv fiaXXov cog rpEvdi] rj 6o£,daovoiv
xal evoxoq saxai xyg Jtgojtexuag r) jtQEOftvxig xal xrjg ftkaG(pr]fiiag 5

xal to ,,oval" xXrjgovofirjosi. ,,Oval" 6e, cprjGiv, „6l ov xb ovofid

fiov pXaagrrjf/tlzai ev xolg sd-v eoiv".
VI. Ovx sjctxQsjtoftEV ovv yvvalxaq diddoxeiv ev ExxXrjGia,
dXXd (lovov xQoosvxEO&ai xal x<ov didaoxdlcov IxaxovEiv. 2. xal
yag xal aixbg b diddoxaloq rjfiojv xal xvgiog 'Irjoovg b XgiOxbg 10

r//idq xovg doodtxa Jiefityag [tad-rjXEvOai xbv Xabv xal xd sd-vij,

yvvalxag ovda/iov kt^aitEGXEiXsv slg xb xr\gvy(ia, xaitoi ovx doiogmv

Gvvfjv yag fj/xlv rj xe firjxrjg xov xvgiov „xal at ddslq>al avxov"
txi 6h Magla rj MaydaXrjvrj xal Magia ?) 'laxcoftov xal Mdg&a
xal Magia al adeXcpal AaC,dgov xal ^JaXoifirj xal ixegai xivsg. ti 15

yag r)v dvayxalov yvvaiglv diddoxsiv, avxbg dv sxiXtvGs Jtgmxog

xal xavxaig ovv rjfilv xaxrjxtiv xbv laov el yag ,,XE(paXrj yvvaixbg
b avr/g" , ovx eotiv dixaiov xb Xoixbv Gcofia xfjg x£<palr]g i^dgxEiv.

3. yvmgi^Exm ovv rj x*\Q a > oxi &v6iaoxrjgiov eoxi d-sov, xal xa&-

rJGd-m ev xfj olxla avxrjg, fir) fctxd xivog Jigorpdotoag ev xalg xmv 20
jiiOxdtv oixiaig soil x<5 Xa[iftdvsiv slojcogEvofitvrj' ovdh yag jzoxe
xb d-vOiaGxrjgiov xov &iov Jtegixgt'xti, dXX' ev evl xojtcp idgvxai.
4. vjiagxtxm ovv xal rj jcag&svog xal rj xrjga fit) Jttgixgoxag ?]

gEfifiofiEvrj xard xdg xcov dXXoxgimv olxiag' oxi al gE/iftol xal

dvaideiq xal at xoiavrai ovx rJGvxd^ovGiv xovg xodaq ev evI xojtqi 25

6 Ies. 52, 5. — 11 Mt. 28, 19. — 13 Mt. 13, 56. — 14 Mt. 27, 56. 61. —
17 I Cor. 11, 3. — 25 Prov. 7, 11.

1 r)/j.aq b I
2 yap ol > b o |
3 xbv >p v |
owftazwoswq h j
4 (/.vxx.

%lsvdoovoiv . ,uvxxt]pioovoiv b | wq iptvtirj > b o |

rj a'2 , > a |
do^a-
Xfivat o I
5 iativ b o |
trjq TiQonersiaq >m v nQiopvug + r) {tj b) vewq
viMXQiei b o I
xal >m |
6 <5h a h o : yap m p v, >b j
9 vnaxovsiv b o |

10 xal pr >b o I
o sec > b h o | 12 dniaisiliv m p |
13 avvcSv o |
xs
> b o I
14 ds + xal o I
7] sec >bop v |
15 «i >m |
16 didd^ai b o
'

iv npwxotg o \
19 yvu>(iit,exai b | > o
oxi b |
9-iov : xov 5-. b o ]
19/20 xu&-
tjoHw m o : -la&m a h, -eio&<u v, -ioxu> b p |
20/21 elq xdq . . olxiag b o |

21 xb m p I
ovdenoxs yap m p v |
22 kvl >mv |
xa&idQvzai m p v |

23 ovv xai : <Sh b Tiepapexovoa a \ ]

rj : /at) b >h o, 24 nsptpeftfiofxivTi b
|
|

al psfiftot : ipefifiol a |
25 dvaiSelq : al dv. h |
al xocavxai avxoi iavxutq :

(iuvxai o) b o j
xovq 7i6daq >bo
 192 DIDASCALIA III, 6, 5-7, 3 (SL).

viduae sunt, sed viduli et nihil aliud meditantur, nisi quod paratae
sunt ad accipiendum, et quia loquaces sunt et verbosae et I*
(detrec)tatrices, litium commissatrices, impudoratae, impudicae;
quaeque si tales fuerint, non iudicahuntur dignae eo, qui eas

o vocavit. 5. Non enim ad commune synagogae refrigerium in

dominica die conveniunt, ut vigilent, quae tales sunt aut qui tales

sunt, sed aut dormitant aut verbosantur suavia quaedam, ut et

alii captivi ducantur per ipsos ab adversario maligno, qui non

permittit sobrios esse in Domino; qui tales sunt et ingrediuntur
10 eiusmodi vacui in ecclesiam, et magis vacui iterum egrediuntur,
quoniam non audiunt verbum ab eis, qui docent vel legunt, et

suscipere illud in auribus cordis sui non possunt. 6. Similes ergo

inveniuntur qui eiusmodi sunt his, qui ab Isaia significantur, sicuti
dicit: Audita audietis et non intellegetis, et videntes videbitis et non
15 videbitis; impinguatum est enim cor populi huius, et auribus graviter
audierunt et oculos suos curvaverunt, ut non videant oculis et auribus
audiant.
VII. Simili ratione et earum viduarum, quae tales sunt, clausae

sunt aures cordis, ut non sedentes intus in domibus suis ad-

20 loquantur Dominum, sed discurrunt ad exinventionem lucri et

per verbositates quae adversarii sunt desideria agunt. 2. Quae

talis ergo est vidua, non est conligata altari Christi, quoniam
scriptum est in Evangelio: Duo si convenerint in unum et dixerint
monti huic: tolle et mitte te in mare, fiet. 3. Videmus ergo ali-

25 qu[ant]as viduas non convenire, quia non impetrant, cum petant.

Quae tales itaque fuerint, tamquam operationem rem ipsam ex-
istimant et ex eo, quod avare accipiunt, et cum deberent fructuari

9 I Petr. 5, 8. — 14 Ies. 6, 9. 10. — 23 Mt. 18, 19; 21, 21.

1 viduli C : caeci S |
7 suavia quaedam •
de aliqua re S |
8 maligno •

satana S |
10 magis vacui S : evacuatores L |
19 aures S C : oculi L |
20 dis-
currunt -f festinanter S |
23 et : et de quacunque re petierint dabitur eis, et
si S I
24/25 aliquas >S |
25 non convenire — petant >SC |
26 tales itaque
fuerint > S |
27 ex eo quod > S |
cum : pro ut L, tiqo rov «ig sdei xap-
novo&ai ad verbum vertens |
27/1 fructuare sibi aut L : opera bona facere et S

1 alia nrjQa? : thiqolv b o |

vnaQxeiv : sxstv b o |
2/3 dvaidetg dvaiax-
> b o I
4 rvyx- vmxQxovaai b o |
xh xoivov : z<5 b, xbv o |
5 cw? . waneQ

VII. Olai stoiv al xpevdoxfjpcu. Quales sunt falsae viduae.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 6, 5—7, 3. 193

did xb fir) xrjQaq, aXXd nrjgag avxag vjtdgxEiv, hxoifiovg elq xb

lafifidvEiv, qiXvdgovg, xaxaXdXovg, fiaxoavfifiovXovg, dvaidelg, dvai-
oxvvxovg' aixivsq xoiavxai vjtdgxovoai ovx a§iai xov xaXsOavxog
xvyxdvovoiv. 5. ov ydg sjd xo xoivbv xrjg Gvvayaryfig dvdjiavfia
hv x\) xvgiaxy xaxavxdJGiv mq 01 eygjjyogoxeg, dXX' rj vvGxdC,ovGiv 5

rj cpXvagovGiv rj alxovGiv rj exegovq alxfiaXmxitpvGiv ngoGayovxeg

xm xovrjgm, ovx. scovxeg avxovg vrjcpEiv ev xvgicp, dXXd Jtaga-
axevd^ovxeg xoiovxovg avxovg egievai, oloi xcd eloiaaiv, didxevoi
did xb fir) axovtiv xmv didaGxovxmv rj xmv dvayivmGxovxmv xov
xov xvgiov Xoyov jzsgl ydg xmv xoiovxmv xal 'Hoa'iag 6 Jtgo- 10

<prjxrjg Xeyei' ,,!Axofi dxovGexe xal ov fir) Gvvfjxe, xai fiXejiovxeg

fiXEipexe xai ov firj 'idrjxe' ena%vv9-r) ydg rj xagdia xov Xaov
xovxov".
VII. Tov avxbv ovv xgonov xal xoZv xoiovxcav x^gdiv exXeio&r]
xd mxa xfjg xagdiag sig xb fir) xa&£^ofi£vag evdov ev xalq Oxiyaiq 15
uvxcov ngooXaXelv xo? xvgicp, dXXd xegixgexovGag ev emvoia
jiogiOfiov did xcov cpXvagimv xd xov avxixeifiivov SJiid-vfirjfiaxa

jtgdoaeiv. 2. at xoiavxai ovv yr\gai ov xgoGrjgxr/vxai xa &voia-

oxrjgicp xov Xgioxov. 3. slot ydg eviai yjjgai egyaGiav r)yovfisvai

xb Jigayfia, xal eg mv dvaiOxvvxoog alxovGiv xal djtXrjoxcog Xafi- 20

ftdvovotv, r/drj xal oxvrjgoxegovg xovg noXXovg jigbg xb didovai
xaxeoxrjOav dsov ydg avxag dgxslGd-ai xolg exxXrjOiaOxixotg 61a
/xexgioxr/xa yvdtfirjg, ex xmv evavx'imv efiJiegixgix ov(Sal T ovg xmv
jcXovoimv o'ixovg diaaelovOiv svxogiav xQW* xa>v savxalg mi-
CmgevovOai, xal em itixgolg xoxoig 6avelC,ovGiv xal fiovov xov 25

7 I Petr. 5, 8. — 11 Ies. 6, 9. 10.

m o p v I
6 (plvaQovaiv : + rj fiaoxoonevovoiv a; A versum 5 omisit totum
fere librum III decurtans |
noooayovoai m p, npoadnxovxeg b o |
7 ovx iaivxeq :

xal ovx itaoai p avxovg vr/<peiv b o 8 xoiovxovg avxovg 00 b o

|
m |
|

imoloi b o slaiaoiv diaxevot i'oaoiv b o 9 didaaxovxwv

I
avayivmaxov- : |
. .

xwv cv m
p v 10 'Hoalag b o 11 dxovarixe h o p v p\£\pr)XE a h p
I
> |
| |

13 rovxov a b h o : + xal xolq malv avxriZv ftapswg rjxovaav p v A, m

A autern etiam ea addit, quae in D adhuc sequuntur 16 avx&v xal b o | + i

xvoiw + dta Ttoooevxyg b | 7iepixpexovoag : -oaig b |

inivotaig o |
17 <pXva-
Qiuiv : <f>Xoi<XQi(ov a, (pXoiaowv tag b o 18 npaaaeiv
|
avxag b o at 01 b + |
: |

19 Xqiotov . S-sov h | x r"lQ e ? h \

20 ig air e£a> b o 21 npog
: e ig b o |
:
|

22 avxag dpxsTo&at cv> b o | 23 ix al ds ix h

: ift7ieptxp£%ovoai a h |
:

ixnepizQ. b o : intxpexovoai p v m |
24 svnopiav + xe m p v | 24/25 ini-
oiDQEvovoiv b m o p v [
25 /xovov > h
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. I. 13
 194 DIDASCALIA III, 7, 4—6 (l).

sibi aut dare episcopo ad susceptionem peregrinorum aut tribu-

lantium repausationem, ad amarissimas usuras commodant et de
solo mammona cogitant; quarum Deus est sacculus: ubi est the-
saurus eorum, ibi et mens eorum est. 4. Ilia enim, quae ad circum-
5 eundum iam instituta est, ad opus spiritale non recte sentit, servit
autem mammonae, id est lucro, Deo vero placere non potest nee
ministeriis eius abunde oboedire poterit, quoniam voluntas eius
circum multa occupatur et ad lucrum magis festinat. 5. Tamen
etsi adstat interpellare et rememorata fuerit, ubi debeat ire propter
10 accipiendum lucrum aut quia amicae suae oblita est verbum ali-

quod dicere, et, cum stat, iam non orationi intendit, sed ei quae
circumvenit earn cogitationi. Quae talis ergo fuerit, nee exauditur
citius, quia dereliquit precem et mens eius ventilatur et non ex
toto corde offert Deo precem et pergit magis ad inspirationes
15 maligni, quae non possunt salvare earn, et amicae suae exponit
eas, quoniam nescit, qui ei locus creditus est vel quo gradu digna
effecta est. Quae autem Deo placere vult vidua, sedens intra
6.

tectum suum quae Domini sunt sapit, noctu et die incessabili ore
sinceram precem offerens, et impetrat pro his, quibus petit, cum
20 sinceram precem fundit, quoniam mens eius ad hoc solum vacat.
Nee enim voluntas eius avara est ad accipiendum nee desiderium
eius est, ut multum expendat ad expensa sua. Nee oculis aliquid
potest desiderare, quia nee vidit aliquid tale nee insedit menti eius,
nee, cum audit, in verba malorum adcommodavit aurem suam aut

3 Phil. 3, 19. — Mt. 6, 21. — 5 Mt. 6, 24. — 17 I Cor. 7, 32.

18 1 Tim. 5, 5.

3 quorum L |
sacculus : + et venter S j
5 est : +- ut accipiat S |

6 id est : et servit S cf. C |

6 lucro : + immundo S |
7 abunde : perpetuo
orans ac rogans S cf. C |
8 circum — festinat : magnopere capta est cura

quaestus immodici S |
10 lucrum : aliquid S cf. C |
12 nee : oratio eius in
nihilo S I
13 citius quia : o^ S | 15/16 quae — eas et loquitur cum amicis suis
:

de re inutili S |
16 qui — creditus est ; quomodo ad fidem pervenerit S |

19 offerens :
-f- coram Domino S |
pro his quibus : quaecunque S | 19/20 cum
— fundit > S I
22/23 oculis — menti eius : oculus eius aberrat, ut aliquid

videat et concupiscat et mentem suam impediat S |

23 insedit : impedit S |

24 nee :
+ q L | cum audit : umquam aut Corssen j
24/1 aut — habuit : quia
non egreditur nee circumambulat foris S

4. ovvixujq xtL] Cf. Polyc. Phil. 4, 3.

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM III, 7, 4-6. 195

fiafiwva (pQOvri^ovOiv, cbv 6 &sbg xb fiaXXdvxiov, at xb tpaysZv

xal xo Jiitlv xgoxgivovOiv jtaGri g dgsxfjg XsyovCaf „<Pdyco[isv xal
avQiov ydg djco&V7]Oxofisv ", at mg sOxcoxa xavxa sXoyi-
3iico[i£v,

OavTO xal ov% Sg <psvyov xa. 4. 7) ydg tfoxrjxvfa Jtsgl xb XQrjfia-

Toloys.lv dvxl xov d-sov Xaxgsvsi x<p fiaficova, xovx soxiv 6ovXsvsi 5

xq3 xsg6si, x<5 6s d-sq> svdgsOxog tivai ov dvvaxai ov6s xalg

XaxQsiaiq avxov vmqxooq, Ovvsxcog ov 6vva uevrj svxvyjavsiv avxw, l

exl xb agyvgoXoyslv xov vovv xal xr\v didd-sOiv s%ovOa, exsinsg

„6tiov 6 d-TjOavgog, Ixtl xal 7) xagdla avxfjg". J. sv vm ydg
6iaXa(tftdvet, nov xogev&f] Xrj/ifiaxog xdgiv, rj oxi 7) 6slva 7) (piXrj 10
avxfjg emlslrjOxai xal Xoyov xivd xavxy xgoOsvsyxtlv dcpsiXsf
7) 6s xoiavxa Xoyi^o/isvrj ovxixi xi] ngoesvxfi agoOst-si, aXXd xf
k(ijiiotxovoy svvo'ia. 61b xdv jioxs &-sX?J6y jrgoaev§ao&-ai vjtsg
xivog, ovx siOaxovO&TJOsxaf ov ydg s§ oXtjg xagdiag xgo6<ptgsi
xr/v dsTjaiv xvgiop, aXXd fisf^sgiOfievy diavoia. 6. 7) 6s &s<p @ov- 15
Xofitvrj ngo6avi%siv xad-rjfisvtj svdov tpgovsl xd xov xvgiov, vvxxbg
xal r/fttgag dxaxajtavCxop Oxbfiaxi 6srj6iv xgoOcpigovOa slXixgivfj.
oiojceg ovv xal 7) ooqxoxdxr] 'Iov6i{h, fiagxvgovfisvr] sm Gaxpgoovvtj,
vvxxbg xal 7)jisgag edslxo xov d-sov vxsg xov TOQaijX, ovxmq ovv
xal f] 6/ioia avxy XVQ a ivxsv§,iv dxaxdjtavOxoi' vicsg xfjg sxxXrjOiag 20
jtgoOoiosi xo? 9-sm, xal sloaxovosxai avxfjg 61a xb xfjv didvoiav
avxfjg ngbg fiovcp xovxca tjgxfjoQ-ai xal fir)xs jtgbg axXrfixlav \it\xs
Jtgbg em&vfiiav 3ioXv6dx.avov sxxsio&af o xs 6q>&al[ibg avxfjg
dyvbg xal ?) dxor) xad-agd xal at xslgsq afioXvvxoi xal 01 nodsg

jjGvxoi xal xb oxofia ovxs jtgbg Xaiftagyiav ovxs jtgbg cpXvagiav 25

ixoifiov, aXXd XaXovv (isv xd dsovxa, [isxaXa^dvov 6s cbv jtgoo-

1 Phil. 3, 19. — 2 Ies. 22, 13; I Cor. 15, 32. — 5 Mt. 6, 24. —
9 Mt. 6, 21. — 16 I Cor. 7, 32. — 17 I Tim 5, 7. — 18 Iudith 9. 12. —
24 Prov. 7, II.

2 xal to : xal m p v |
2 nQOxglvaaai b o j
3 a" : xal o |
4 17 y.

riaxrjxvla : si yap tjv (qv 0) axevaala b o |

neol : r) n. o, vtisq b |
4/5 to

y.pqfi. : jxaaToXoyiov o, to Xoywv b |

8 dtad-eoiv : diavotav h |
9 iv vw :

ivdi o ]
10 Xafi^avvsi o |
11 £nt\eXr)<jxai + avifjg h |
12 de : yap b o |

rj > b o I
tiqoos&i . TtQOoev&Tai b o | 13 &s\tiq b |
14 oXr/g + trjg b |

(pspst o I
15 xvQi(f TtjV Sirjaiv p v m |
xvgiio Tui x. b o |
18 IovdiS- :

lovdrjQ- o, -delS a, ^ h +
19 idesTO b (
m o p v |
ovv : 20 aviijg
ijv b \

b p, xaixri h |
21 t<p > a |
21/22 dia — avTrjg >b o |
22 xovto h 23 iy- |

xela&ac b o I
25 ijov%oi a b h o : i'ooi mp v |
to azofia : post Xaifiapyiav o |

26 fiSza?.afifidvru>VTa o
13*
 196 DIDASCALIA III, 7, 7—8, 1 (l).

ipsa ministravit, quoniam nee curam habuit. De his ergo nihil

poterit impedire orationi eius. 7. Sic igitur castitas eius et

inturbulentia est Deo accepta, et mox, cum coeperit petere

aliquid a Deo, praeveniet precem eius, quoniam quae talis est

5 vidua non diligens pecuniam neque turpilucrum amans nee avara

nee gluterix, sed magis mansueta, sine turbulentia [agens omnia],
religiosa et verecunda et sedens in domo sua 8. et lanam deforis
accipit, ut magis praebeat tribulantibus quam ipsa alicui sit molesta,
ut accipiat ab eis, rememorans eius viduae, cui in Evangelio testi-
10 monium fertur a Domino, quae veniens misit in ga^ophylacium
denarios minutos duos, quod est quadr antes; quam cum vidisset
magister et Dominus noster cordis scientiam habens, dixit nobis:
O discipuli mei, ista vidua pauperrima phis omnibus misit eleemo-
synam, quoniam omnis populus de abundantia sua misit, haec autem
15 omnem vitam suam vel substantiam, quam habebat, in caelo sibi
thesaurizavit.
VIII. Sinceras ergo oportet esse viduas, subditas episcopis et
diaconis et reverentes et trementes et metuentes episcopum sicut
Deum, non habentes potestatem in aliquo nee absque dispositione
20 aliquid facientes et citra consilium aut imperium episcopi, et ne
velint ad aliquem pergere ad manducandum
bibendum aut aut
ieiunare cum aliquo aut accipere ab aliquo quicquam aut manus
alicui imponere et orare, ut superius diximus, absque consilio

4 Mt. 21, 22. — 7 Prov. 31, 13. — 10 Mc. 12, 42—44.

2/3 castitas . . et int. : tranquillitas mansuetudo et castitas S |

3 est — et
S cf. C cum
: sit Deo manifesta L [
6 gluterix : cupida S |
magis : perseverans
in oratione S cf. C |
agens omnia > S C |
8;9 tribulantibus — ut : vel tri-

buat aliis neque aliquid S |

12 magister Dominus 00 S cf. C
. .
|
13 plus
omnibus . ab omnibus plus L |
14 omnis populus omnes S C 15 :
|
vel sub-
stantiam >S C, additamentum interpretis [
15.16 in caelo sibi thes. : misit
tanquam thesaurum S | 18/19 et metuentes sicut Deum : post diaconis L
>
|

20 consilium aut S |
episcopi : + vel loquentes cum aliquo nisi ut con-
silium dent conversionis S |
23 ut sup. diximus : super aliquem S

VII, 8. deforis] Sic in verbo ex?.ct(x- VIII. "Ozi ov XQV na.Qa ava^imv
fiarovoa interpres syllabam ex reddere Xa/ifidvetv xr\v xV0 av V T° v inlaxo-
videtur. nov rj aXXov niarov. Quod non opor-
* » tet ab indignis accipere viduam vel
episcopum vel alium fidelem.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 7, 7—8, 1. 197

rjxsv did jiovrjv zryv OvOzaOiv' ovzmg ovv Oefivfj xal azdgaxog
vjcdg%ov6a evdgeOzog eOzat too #£g>, xal dfia z<5 alzrjOaO&ai avzi]v
xi 3igo<f)d-doei avzrjv ?] SoOig' ,','Eti" ydg „6ov", (prjoi, ,,XaXovvzog
egco' idov jtdgeifii". j. zoiavzt] <5e ovoa vjcagxetco a<piXdgyvgog,
dzv<fog, fir/ aloxgoxegdtfg, jirj djtlr\6xog, [it) liyvoc,' aXX' eyxgaxTjg, 5
jcgatla, azdgcqpq, evXa^r/g, aldfyoav, xad-ij/iev?] ev ry oixia avzijg
tpdXXovOa, jtgoOtvxofitvt], avayivoaOxovOa, dygvJtvovOa, vrjOzevovda,
&e<p ndvzoxe jtgoOouiXovOa codalg xal vfivoiq' 8. egid rs exXafi-
fidvovoa izigoiq (taXXov emxogqyelxco, iqjttQ avxrj zivog deeo&m,
fiifivt^Oxofctv?] zfjQ ev too EvayyeXim fiefiagzvg?]fitv?]g iutb zov 10
xvgiov yj\gac„ i)zig ,,eX9-ovOa" ev zm legqj ,,e^aXev tig zb yaL,o-
cpvXdxiov zd 6vo Xtxxd, ojttg eOxl xodgdvziqq"'• xal d-eaodfievog
avzrjV 6 xagdioyvmozrjg XgiOzbg b xvgioq fjfiwv xal diddoxaXog
tijtev ,,'Ay.riv Xeyco vftlv, bzi avzrj T] yr\ga nXzlov ndvzwv efiaXiv
tig zb ya^ocpvXdxiov, oxt ol ndvxeg ex xov jcegiGOev/zaxoq avxcov 15

eftaXov, avrrj 6e oXov zbv fiiov avxrjg, ov styer".

VIII. 2t(ivag ovv del elvai rag xtfgag, jteid-ofievag rolg em-
axojcoig xal rolg xgeofivxegoig xal rolg diaxovoig, exi [irjv xal
zalg diaxovoig, evXa^ov/xevag, tvrgsjcofitvag, (pofiovfievag, fir) xaxeS,-
ovOtaCjOvaag firjde jtagd xijv diaxayr/V ri Jioielv d-eXovCaq 6iya 20
yvaif/Tjg zov diaxovov, olov zb ngog ziva dneXd-elv -d-eXovOag em

2 Mt. 21, 22. — 3 Ies. 58, 9.-9 Prov. 31, 13. — 11 Mc. 12, 42 —44.
1 dta fiovr}V : diafiiveiv b o |
ovv >a |
2 rai pr >m p v | 2/3 avzrjv
ti cxa h m >bo
p v I
3 avttjv j
<p>jai : pQSt XaXovvxoq b m o v, > p I

epsZ b o p 5 >bo 1 fir/ u'lgxqox. |

ki%vrj D ° !
"^' iyxQaxr\q >b o |

7 dvayiv. — vrjoztvovoa > m 8 |

v/xvoiq + nvtvfiazixolq b o |
9 s&tsp |

imdesa&a) b o |
11 xvqLov %v b |
clq rd Ifpbv b o |
%fla\ksv a |
12 ra >
b o j
xo]dQavrrjq : incipit d |
14 dfirjv X. vfilv > d |
nleim b d |
16 6h +
ix zov voTeotjfiazoq a cf. Luc. 21, 4 uvzijq b h (haviijq) o cf. D
| ante :

zbv filoi> a, >d ra p v tlyev -j- eflalev b o 17 neiBo/xivoiq o 18 xal pr | |

> d m p v I
zolq . . . zolq >bh o |
18/19 szi — diaxovoiq > b d o |

20 ixrjzs a |
noislv S-sX. : noiovaaq h J
21 to > b o j
an. &ikovaaq b o
cf. D : dneX&ovaaq a h, dntl&ovoav d m p v

1. Animadvertas, quomodo Didas- Didascalia porro viduae manus impo-

calia et Constitutiones de ordinibus sitionem attribuit, quam Constitutor
inter se different. Vidua cum in ilia non agnoscit, maiorem partem ver-
scriptura eadem esse videatur ac dia- suum 2 5 supprimens. —
conissa, in hac diaconissae subicitur.
 198 DIDASCALIA III, 8, 2—9, 1 (LS).

episcopi vel diaconi. autem non iussa fecerit, corripiatur

Si quid

ilia, quae sine disciplina est. 2. Quid enim scis, o mulier, a quo

accipias aut de cuius diaconia edes aut pro quo ieiunas aut cui
manum commodasti? Nescis, quia rationem reddere habes Domino
5 pro unoquoque eorum in die iudicii, quoniam communicas ope-
ribus eorum. 3. Tu quidem, o vidua indisciplinata, vides con-
positos: ad membra tua
viduas tuas aut fratres in infirm itatibus
non festinas, ut facias super eos ieiunium et orationem adhuc et
manus impositionem? Dicis autem non vacare tibi et fingis te
10 male valere. Apud aliqu[ant]os vero, qui sunt in peccatis aut
extra synagogam, quoniam multa donant, paratissime celeritatem
tuam praestas illis. Confundemini, quae tales estis, quia non solum
amplius [aj viris, sed et [a] presbyteris et [ab] episcopis vultis
sapere. 4. Scitote igitur, o sorores, quod, pastores vestri si quid
15 vobis disposuerunt una cum diaconis suis et audieritis eos, Deo
vos oboedistis; et secundum iussionem episcopi si cuiquam com-
muni(castis), ** sine vituperatione estis apud Deum, et omnis
frater ex numero laicorum episcopo oboediens eique se subiciens,
quoniam hi rationem reddunt pro omnibus; sin autem non ob-
20 oeditis consilio episcoporum et diaconorum, hi innocentes sunt
delictorum vestrorum; vos autem rationem reddetis omnium, quae
facitis secundum voluntatem vestram propriam, viri aut mulieres.
5. Unumquemque enim, qui orat vel communicat cum homine ex
ecclesia eiecto, iuste oportet cum hoc numer'ari; nam ad dissolu-
25 tionem et ad interitum animarum hi sunt. Si quis enim cum
homine ex ecclesia eiecto communicat et orat neque oboedit
episcopo, Deo non oboedit, et coinquinatur cum illo eumque non
sinit ad paenitentiam venire; si enim nemo communicat cum eo,

paenitentiam facit et flet et orat atque precatur, ut recipiatur, et

30 paenitentiam aget omnium, quae facit, et vivet.
IX. Mulierem aut baptizare vel a muliere baptizari non appro-
bamus, quia hoc illegitimum est et magnum periculum ei, quae

5 pro unoqu. eorum L C : de unaquaque harum rerum S |

9 impositi-
onem : + et visitationem S | 9/10 vacare . . valere 00 S |
10 aliquos : alios S I

22 propriam :
-f aut vestri, o vos viduae Sm

IX, 1. non approhamus] Auctor le- des Petrus 1893 p. 60, eum ActaTheclae
nissime iudicat. Zahn, Das Evangelium respexisse censet.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 8, 2—9, 1. 199

xo cpayilv nag' avxcp rj jtietv ?} Xafielv xi jtagd two;, el 6s firj

xeXevo&eiOa Jtoitjoei ev xi xovxcov, emxi(ia<Sd-a> vrjOxeia r) acpogiOficp

cog ngojtexrjg. 2 (VIII). xi yag enloxaxai, bjtola xig eoxlv, nag'
rjg Xaft^dvei, ?] ex Jioxamjg diaxoviag jtagaftdXXei xr\v xgocprjv
Jtoxegov eg dgjiayfjg rj hxegag xivbg ov xaXfjg aycoyfjg ; ovx em- 5
Oxa/ievrj rj xrjga, oxi vjieg hvbg exdaxov xovxcov dcoaei Xoyov xco
&ecp dexofitvrj dvaS,lcog 9-eov. ovxe yag ol legeig xoiavxr\g exov-
QiaOfibv 6e§ovxai noxe olov agnayog r) jtogvrjg' ytygcatxcu ya p"
,jOvx ejct&vfirjOeig xd xov jiXr/Oiov", xal' „Ov xgoooioeig fiiad-cojia

Jtogvqg xvgicp xco d-ecp". oi) del ovv de^ecd-cu Jtagd xcov xoiovxcov io
ovxe ftr/v Jtagd dcpcogiOfiEVcov. 3. yiveo&codav 6e at %ijgai txoifioi
ngbg iuiaxorjv xcov evxexaXfievcov avxalg vjtb xcov xgeixxovcov,
xal xaxd xrjv 6idxaS,iv xov em6xojiov jtoieitcoGav cog d-ecp vata-
xovovOai. 6 yag dnb xoiovxov ejtiggrjxov rj djtoOvvaycoyov 6e%6-
lievog xal vjteg xovxov 3igo6ev%6nevog, e/ifieveiv xolg xaxolg ngo- 15
aigovfiivov xal fit] Q-eXovxog fiexa/ieXrj&rjval jcoxe, xoivcovel xovxcp
xfj ngooevxfj xal Xvxel XgiOxbv xov xovg ddixovg djiooxgtcpo^ievov,
xal oixodofiel avxovg 61a xfjg dvaS,iov doaecog xal Ov(i(ioXvvtxai
avxolc, fiij dcpicov avxovg tig fiexdvoiav sXd-eiv, codxe jtgo6xXav~6ai
xal derj&fjvai xov d-eov. 20
IX. Ilegl 6e xov yvvatxag $ajixit,eiv yvcogi^ofiev vfilv, oxi
xivdvvog ov //ixgbg xalg xovxo emyeigovQaiq' 610 ov 6v(iftovXevo-

9 Exod. 20, 17. — Deut. 23, if

1 xw a h I
avxdiv b o |
ij pr b o D : xal a d h p v xt o ft | > |

rj d !
tfs + xal b o | 2 xi > m |
rovxwv : xwv (> d) xotovxtov b d o I

dyooi&o&a) a |
3 xt : xlg b h p xig ioxtv \
c-o d |
3/4 nag yg lafiftdiet
Tiagslg b o |
4 7iaQafitx).Xst : napaxt&exat h|5^+i£bo|6 oxtntQ d |

ddiast loyov <?o h t<5 >> a 7 dvd^ta b o, nagd dva^itov dvd^ta d 8 tSs-
| |
|

Xovrat m noxs b o | >

9 iiXrjOtov -\- aov o nQoooiastg 7ipoo9rjostg b o|
|
:
|

11 6h a ovv d, xoivvv b o p, h m v 13 xal h &s<3 a b h o > | > |

:

9e ov d m p v 14 tnaQaxov h 15 xal vnhg z. npooev/.

I
b o 17 Xvnel |
> |

-\- xov d i. m. 18 xal ov/tfi. ovfiuo?.vv6/tevo; h

I
ov/x/xokvvst m v : |
|

19 avxotq avxovg m v, xal avxbg p dtptslg b o, dtpelg d 21 yvwgl^cufxev

. | J

h p oxi I
+
6 d 22 ov sec ovdh h I
:

IX. "Oxi ov XQV yvvalxag ftanxt- oportet mulieres baptizare, quoniam

'C,etv doefi'tg yag xal xrjg Xgtoxov impiurn est et a Christi doctrina ali-

didaoxaUag aXkoxQtov. Quod non enum.

200 DIDASCALIA III, 9, 2—3 (s).

baptizat, et ei, qui baptizatur. 2. Si enim liceret a muliere baptizari,

profecto Dominus ac magister noster a Maria matre sua baptizatus
fuisset; baptizatus est autem a Ioanne, sicut et alii e populo.
3. Nolite igitur vobis periculum struere, fratres et sorores, con-
versantes praeter legem evangelii.

3 Mt. 3, 13.

3 xaxaleinovxaq b o [
5 diSDQa&t) b d o | 6 yivvijaiv h | 7 6 > b mv \

xal > b o ] 8 inixpinmfxiv b d p, insTQCtpa/xiv a | tfparfvfiv b o |

10 lepetag leoelaig d p v, xal (> b) lepeig dg (ai> o) b o | xov > a |

11 vnb + «"»' m p v I
13 ot3;ji bdmv|jj>h|14 xovxw b h m o p v a2 :

xovxo a d I
16 xov nodyfiaxog >h j
xijq pr >bo |
18 "t.a'ixbv b h, -^aJv o |

1. napdvoftov x. «.] Constitutiones non debet laicus opus sacerdotale fa-

multo severius iudicant quara Didascalia. cere, baptisma vel sacrificium vel manus
3. ^v rof? TiQolapovoiv] sc. Ill, 6, I. impositionem vel benedictionem.
— ifpartCaai] Baptismura per sacer- I. ovxe Xa'ixotg] Auctor regulam
dotes solum vel per episcopos et pres- solum ante oculos habet. Necessitatem
byteros impertiendum esse hoc loco vero saltern in baptismo conferendo
Constitutor annuit et infra c. 11, 1; regulam superare ipse annuit VIII, 46,
20, 2 distincte dicit addens, diaconos 16 et omnes semper censuerunt. lam
in Sacramento conferendo illis mini- Tertullianus extra ordinem laicis ius
strare. Potestas baptizandi VIII, 28, 3 baptizandi expresse attribuit. — tv-
46, 1 1 diaconis etiam expresse abiu- Xoyiav (i. 1} ,«.] Haec verba, repetita
dicatur. Cf. Canones apost. 47, 49, 50. VIII, 46, 11, benedictionem denotant
Similiter Maximus Confessor ad Dio- a presbytero aut ab episcopo imper-
nysii Caelest. hierarch. c. 3, Balsamon tiendam, vel benedictionem privatam
ad Canonem apost. 49. Altera ex aut publicam, ut e Basilii M. canone 27
parte diacono ius baptizandi concedunt colligere licet. Infra VIII, 6, 10; 7, 3;
absolute synodus Illiberitana c. 77, 8, 4; 9, 7; 15, 6 preces super cate-
Cyrillus Hieros. Catech. 17 c. 35 ; cum chumenos, competentes et fideles pro-
auctoritate episcopi Tertullianus De nuntiandae svloyiai appellantur.
baptismo c. 17, Hieronymus Adv. Luci- X — XI. Georg. Chron. c. 151.
ferianos c. 4; in necessitate Gelasius XI. Oxi nXrjV imaxorcov rj npea-
Ep. 14 c. 7 (Epist. Rom. pont. ed. pvxepov ovdevl xwv Xoinwv xlrjpi-
Thiel 1868 p. 366); Paschae tempore xwv enixexpanxac xd xwv tepewv
Canones synodi Romanorum ad Gallos ivtpysTv, xb 6h xt'Qotovetv fxovw
episcopos l.
7 (Harduini Concil. coll. Eitiaxonw nooorjxei, hxipw Si ov-
1, 1035). — tspelaq] Negat quoque Epi- devi. Quod praeter episcopum vel
phanius H. 79 c. 2—4 in Christiana reli- presbyterum nulli reliquorum cleri-
gione esse debere lepslag vel iepiooag. corum licet ea exercere, quae sunt
4. Similiter Epiphanius H. 79 c. 3. sacerdotum, et quod ordine episcopo
X. Oxi ov %qt) "/.aixbv noislv lepa- soli convenit, nulli vero alii.

xixbv epyov, fidnxiofia r} &volav xfporovfjv] Hoc verbo Consti-

3.

r) /stpodeolav 7] evloylav. Quod tutor semper signifkat ordinationem

 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM III, 9, 2—11, 3. 201

(iev emotpaXeg ydg, (idXXov de Jtagdvofiov xal a6e$eg. 2. el ydg

,,xeq>aXr) yvvaixbg 6 dvr/g", ovxog de ut goxeigi^exai rig legmovvrjv,
ov dixaiov dd-exfjdai x?)v dr][j,iovgyiav x al xaxaXuiovxa ttjv dgxr)v

ejcl xb £0%azov eXd-eh> Omfia' yvvr) yag aco/ia dvdgbg ex jtXevgag

ov xal vjcoxei/ievov kxeivcp, IS, ovxeg xal diyge&r] elg xaidmv 5

yeveoiv. ,,Avxbg" ydg ,,oov", <pr}Oiv, ,,xvgtevoei"' dgxr) yag yv-

vaixbg 6 dvrjg, ejzeidt) xal xecpaXtj. 3. el de ev xolg xgoXafiovOiv
diddoxeiv avxalg ovx emxgejtofiev, jtwg legaxevOat xavxaig jtagd
cpvOiv xiq ovyxmgrjoei; xovxo ydg xrjg xmv 'EXXrjvmv dd-eoxrjxog
xo dyvotjfza d-rjXeiatg d-ealg legeiag xeigoxovelv , dXX' ov xrjg xov 10
Xgioxov diaxd^emc. 4. ei die xal edei ijib yvvaixmv ftajcxiC,eod-ai,

jtdvxmg av xal o xvgiog vjco xrjg Idiag firjxgbg efiajixii^exo xal

ovx vxo 'Imdvvov, rj xal rjfidg anoOxtXXcov exl xo fiaxxi^eiv ovvan-

eOxeiXev av i)/jiv xal yvvaixag enl xovxo?' vvv be ovdafiov ovxe
jigooexat-ev ovxe ey ygdtpmg nagedrnxev , eldmg xal xr)v dxoXov&lav 15

xrjg cpvoemg xal x?)v evjtgexeiav xov jcgdy/zaxog, mg xal xrjg

(fvOemg drj/itovgybg xal xrjg diaxd^emg vofiod-exrjg.

X. 'AXX* ovxe Xalxolg emxgejcof/ev vtoielv xi xmv legaxixmv

egymv, olov 9-vaiav 7) fidxxiOfia rj xetgo&eoiav rj evXoyiav fiixgav
rj fieydXrjV. ovx eavxm" ydg ,,zig Xafifidvei rt)v xifjrjv, aXX' o 20
2. ,,

xaXovjxevog vjco xov freov"' did ydg xrjg emd-eoemg xmv xeigmv xov
emoxojtov didoxai rj xoiavxrj aS,ia. 3. 6 de fir) e yxeigiQ&elg xavxr^v,
dXX' dgjidoag avx/jv eavxm, xrjv xi[imgiav xov 'OC,ia vjcooxrjdexai.

XI. AXX' ovxe xolg Xouioig xXrjgixoig exixgexof/ev fianxiCfiiv

olov dvayvcoOxaig rj xpdXxaig rj JivXmgolg rj yjir/gexaig, dXX' rj 25

fiovoig emoxojtoig xal Jigeoftvxe goig, e§vjtr]gexovfievmv avxolg xoZv

diaxovmv . 2. 01 de xoXficovxeg xovxo xmv Kogeixmv vxoioovoi
xrjv dixr/v. 3. ovx ejtixgejiofiev de jtgeafivxegoig xeigoxovelv dia-

xovovg rj diaxoviaoag rj dvayvmoxag r) vmjgexag rj mdovg r) jtvXm-

govg, dXXd fiovoig xolg emoxoxoig' avxrj ydg eoxi xaS,ig exxXrj- 30

oiaoxixr) xal agfiovia.

2 I Cor. 11, 3. — 4 Gen. 2, 21. — 6 Gen. 3, 16.

— 13 Mt. 3, 13. —
Mt. 28, 19. — 20 Hebr. 5, 4. — 23 II Paralip. 26.

18 tniT(>mu>ixev b d o | n > m |
19 ivloyiaq b o |
20 aXl' 6 b d h p :

d).Xa a (+ 2
a' ) o v |
21/22 xwv tniaxbnav h |
22 avrrjv h 23 'O&ov d o p v
| ]

vizooztjoezai xov '0. p v 25 dV.' fj h |

rj a b d p v, si fifj o \
27 xog 1-
Twv b v, xoQTjTwv d h oliiELOOvoiv b o [ |
28 de a h : ovv d m p v, yap b o |

npsofivTepovg h |
30 /xovovq rovg imaxoTiovg h |
31 aQfiodia d
> 202 DIDASCALIA III, 10, 1—6 (S).

X (xn). De invidia vero vel aemulatione vel obtrectatione

vel murmuratione vel lite vel loquacitate vel iactantia vel de re-
pugnantia antea vobis diximus, has res Christianum non decere;
in viduis autem ne nomen quidem unius ex his rebus inhaereat.
5 2. Quoniam vero, qui mala operatur, artificia et opera multa
habet, intrat in eas, quae non sunt viduae, et de eis gloriatur.

Sunt enim, quae se ipsas quoque viduas esse dicant; opera autem
nomini convenientia non faciunt; propter nomen enim viduitatis

non sunt dignae, quae introeant in regnum, sed propter fidem et

10 opera. Si ergo bona facit, glorificabitur et accepta erit; si vero
mala facit et opera adversarii operatur, vituperabitur et eicietur e

regno aeterno, quia reliquit res aeternas et desideravit ac dilexit

res temporales. 3. Videmus autem et audimus viduas esse, in

quibus inest invidia mutua. 4. Si enim anus socia tua induta

15 fuerit vel quid acceperit ab aliquo, o vidua, videns sororem tuam
adiutam esse, si vidua Dei es, debebas dicere: 5 (xm). Benedictus
Deus, qui anum sociam meam adiuvit. Et glorificabis Deum ac
postea eum, qui subministravit, et dices: Opus eius suscipiatur in
veritate, et recordare eius, Domine, in bonum in die retributionis
20 tuae, et episcopi mei, qui recte coram te ministravit ac dispertiit
eleemosynam, prout decet, quia anus socia mea nuda fuit atque
adiuta est, et adde ei gloriam ac tribue ei coronam honoris in
die revelationis adventus tui. 6. Similiter et vidua, quae accepit
eleemosynam a Domino, oret pro eo, qui hoc ministerium praebuit,

X, 5. et glorificabis — subministravit] '/JiQO-q vnhQ twv diiovxtov ta ngbq

Constitutor haec verba tanquam partem raq ^pf/or?. Quomodo oportet viduas
orationis exhibet. Syrus particulam for- orare pro eis, qui dant necessaria.
tasse minus recte vertit. 2. diaxoviav] i.e. eleemosynam secun-
*
, * dum locutionem Act. 6, 1; I Cor. 16, 15;
clericorum, et ab eo distinguit zeiqo- II Cor.8,4; 9, 1.13, ubivocabulum illud

&ertiv vel manus impositionem, quae ministerium eorum significat, qui chri-
extra ordinationem fit et etiam pres- stianae caritatis officia aliis praestant,
byteris competit. Cf. VIII, 28, 1. 2. vel beneficiorum subministrationem.
Animadvertas autem, in sectione de Cf. IV, 1,1; 7. 2. Herm. Mand. II, 6;
ordinationibus VIII, 4 — 22 psaltas et Sim. I, 9; II, 7. Verbum dtaxovelv
ostiarios locum non obtinere. vel dtaxovfia&at similiter denotat:
XII. 'ATiorponr/ fjaoxavlat;. De- eleemosynam dare, ut c. 14, 2; V, 1, 3;
hortatio ab invidia. Herm. Mand. II, 6; in loco in Ioannis
I. TiQotiQrjTai] II, 6; III, 5. Dam. S. Parallelis e Doctrina Petri
XIII. "Onojg del npooevxeo&ui rag allegato (Migne PG 95, 1461), cuius
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEOM III, 12, 1—13, 2. 203

XII. Ilsgl 6e cpd-ovov ?} C,r]Xov rj xaxaXaXiaq r] Egidoq ?j <piXo-

vsixiaq jcgosigrjxai vfilv, bxi xavxa XgiGxiavov dXXoxgia, xal

[taXiGxa em. yjigmv. 2. exeidrj 6e 6 evegymv didfioXoq noXvxgonoq
xal xoixiXoq vjtdgxfov slq rag (i?j
X rIQ a S EfCJiojutEVEi, mq xal 3iqxe
slq rbv Ka'iv
jag XiyovGiv sivai XVQ ai eviai > rd 6e xrjq xrjQsiaq 5

«|t« nagayyiXfiaxa ov jtoiovOiv, mq ov6e 6 Kdiv xd adEXfpixd

dixaiojftara' dyvoovoiv ydg, coq ov xb ovofta xrjq x rlQ lia $ £ ' c $aGi-
Xslav avxdq slcdgei, aXX' r) aXrj9-r)q jt'iGxiq xal xd oGia soya' el

rfe xic xb (i\v bvofxa xrjq x^QEiag xixxrjxai, ejtixeXeI 6e xd xov

dvxixEifisvov EJiixrjdivfiaxa, rj fiEV %??(>£<« avxrjq ov XoyiGfrrjQE- 10

xai, £§co6frsT6a dh xijq fiaGiXEiaq aiwv'ta xoXaOEi xagadod-rJGExai.

3. dxovofiev ydg xtvaq X'lQ a % ^rjXoxvjtovq, tpfrovsgdq, diafloXov q,
fiaOxaivovoaq xalq Ixigcov dviO EQiv al ds xoiavxai ovx eIoIv xov
Xgioxov ovSs xrjq exeivov didaoxaXiaq [/afrrjxgiai. 4. 6iov ydg
avxdq, kvdvd-EiOrjq avxmv Gvyx'jgaq VJto nvoq rj XaftovOrjq dgyvgia 15

r] xgocprjv rj nbfia r) vxodeOiv, Q-saGa/isvaq xijv ddEXgtfjV avxmv

dvaipvgaoav tlneiv
XIII. EvXoyrjxbq b d-sbq 6 dvaipvgaq (iov xtjv ovyx'jgav
evXoyrjOov, xvgis, xal do^aoov xbv diaxovfjOavxa avxfj, xal xb
sgyov avxov dva$airj iv dXrjQ-Eia. jtgbq 6e, xal (ivrjO&rjoq avxov 20
etc dya&bv iv ijfJEga ijiioxojtrjq avxov' xal xov imGxojcov (iov>

xov xaXcaq 601 XEixovgyrjOavxa xal diddt-arxa evxaigov iXErjfio-

Cvvr/v yv/jvfj ovOy xfj ovyyrjgq} (iov ysvEOd-ai, ngood-eirjq avxcp

dogav xal doiyq avxm 6xi<pavov xavxtfoEmq iv rjfiiga dnoxaXvipEwq
imGxonrjq gov. 2. XafiovGa X')Q a T0 '^ l0 ? Gv/1 ' 25
bfioloaq xal r)

jcgoGEVXEO&co xm didovxi avxfj xtjv diaxoviav.

1 rj pr a b d o : xal h m p v |
2 dnelgtjtat b o p xQLOziavotq o | |

3 liil 1 b li o : > d m p v I
*> d p vm 4 nolvnoixiloq b I
op j

5 MQlai; h, similiter deinceps |

6 ovS' a |
Katv xal b o 7/9 XW a ? d
6 : |
I

8 avxovg h |
xal ra oaia epya >mp v | 9 snusXel post avzixei/xhov a :
|

10 (jlsv >b I
avrrj h, avzfj v |
11 s^w^rjaa b, sftoftjjafrat o |
paotXetag +
xov &sov b o I
15 ivdv&eiaag vjio xivoq avyyriQaq rj h |
avxaiv : xijg p,

-|- xfjq m v I
ovy/jjQaq : xrjg o/xolag avxuiv y,rjQaq b o |
16 Qeaoa/tevaiq h |

18 evloyrjxbq + el a [
o sec >d |
fiov > a |
19 diax. : Xeixovgyrjaavia b o |

19/20 xal xb epyov avxov >b o |

20 dvaftairj m v d2 : -par) d, -prjvai a,

-ftaivti p, -^ifidoti h, dvdkafte b | 23/25 yv/ivy eXeoq b o 23 ovy- — > |

Xyowt p, avvrjyOQW d |
nQoaolaijq d |
24 daiorjq a avxnoseaq h 25 slsov d| |
|

25/26 oviMQoaev/Ja&w : -xio&ai h, ngooevyjo9(i> 6h xal b o |

26 xu> : vntQ
xov 6edu)x6xoq xwi h
 204 DIDASCALU III, 10, 7—10 (s).

(xiv) occultans nomen eius tanquam sapiens, ut iustitia eius

fiat apud Deum neque apud homines, sicut dixit in Evangelio:

Te faciente eleemosynam nesciat sinistra tua, quid faciat dextera tua,

ne, cum patefacis ac manifestas nomen, orans pro eo, qui dedit,

5 manifestum fiat ac veniat nomen eius ad aures gentilium et gentilis

audiat, cum hie sit vir sinistrae. 7. Nam et accidit, ut, si quis

fidelium te audit, exeat ac loquatur, cum non deceat exire ac

manifestari ea, quae fiunt vel dicuntur in ecclesia, quia is, qui
eiectus est ac loquitur de eis, Deo non oboedit et proditor fit

10 ecclesiae. Tu vero ores pro eo occultans eius nomen, et sic

implebis, quod scriptum est, tu et viduae tales, quae estis altare

sanctum Dei Iesu Christi. 8. Nunc autem audimus viduas esse

non conversantes secundum praeceptum, sed id tantum agentes,
ut mendicent et aberrent ac vagentur. Et ea, quae accepit ele-

15 emosynam a Domino, si est insipiens, palam respondens ei, quae

earn interrogat, revelat ac patefacit nomen dantis, quo audito haec
mussitat ac reprehendit episcopum dispertientem aut diaconum
aut eum ipsum, qui donum dedit, dicens: Nonne sciebas me tibi

propiorem esse et magis oppressam ilia? Neque scit hoc non

20 secundum voluntatem hominis factum esse, sed iuxta mandatum
Dei. 9. Si enim testaris eique dicis: Propior tibi eram, et sciebas
me nudiorem esse ilia, debes cognoscere eum, qui ordinavit, et
silere nee contendere cum eo, qui ministravit, sed ingredi in
domum tuam et in faciem tuam te proiciens confiteri Deo pro
25 vidua socia tua et orare pro eo, qui dedit, et pro eo, qui mini-
stravit, et rogare Dominum, ut tibi quoque aperiat portam gratiae,
ac confestim Dominus audiet orationem tuam invidiae expertem,
et mittet tibi gratiam potiorem quam viduae illi sociae tuae, unde
non sperabas te ministratum iri, et probatio perseverantiae tuae
30 laudabitur. 10. Aut nescitis in Evangelio scriptum esse: Cum facis
eleemosynam, noli tuba canere ante homines, ut videaris ab eis, sicut

hypocritae faciunt; nam in veritate dico vobis, receperunt mercedem

1 Mt. 6, 1. — 3 Mt. 6, 3. — 30 Mt. 6, 2.

6. iustitia] i. e. eleemosyna. — vir partem extremam etiam Gregorius Naz.

sinistrae] Cf. II, 45, 3. Orat. 24 c. 24 laudavit et Nicetas eius
* , * interpres false ad Constitutiones apost.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM III, 14, 1—3. 205

XIV. 7/ (isvxot sv Jioiocoa dxoxgvipdxm xb olxtlov bvofia

<oq Gotpj], ,,firj 6aXjriC,ov6a sfijrgoa&sv" avxfjq, 'iva ysvjjxai r\ sXs-
uo6vv?] jy xg vnxm ngbq &sov,
7) l xa&mq (piqOiv 6 xvgioq, bxi „Oov
6s noiovvxoq xr\v sXtrj fioGvv7]v (irj yvcoxm rj dgioxtgd Gov, xl
otoul 7] 6s§id 6ov, oxmq y Oov fj sXsrjfioGvvT] iv xm xgvnxm" . 5

xal 7] x*lQ a Jtgoosvxso&m vjc'sg xov 6e6mx6xoq, oaxiq nox' av y,

ayiov &v6ia6x7]Qiov d-tov vjtdgxovoa, „xal 6 JtaxrjQ 6 fiXsjimv sv
xm xQvnxop djto6mosi xm tv xocrjoavxi iv xm cpavsgm". 2. dXX'
ai (it) xax svxoXrjv &sov d-eXovOai y/lQ al <poovxi£ovoiv noXv-
C,ijv

jrsvoxsiv, xiq i) diaxov7]6ct(isvr] xcd xivsq al XafiovOai, xal [ia&ov6a 10

ejti^E/Kjpexai xt] diaxovTjaafitvy Xiyovoa, bxi ovx ydtiq, oxi sym

ooi (idXXov eyyvxiga Jtag' sxsivrjv vnijgxov xal fiaXXov nag sxsivrjv

d-Xi^ojitvrj ; xl ovv jigoixifjrjOaq ixsii'Tjv ifiov; 3. xavxa 6s Xiysi

d(pgmv vjiagxovOa, ov voovOa, oxi ovx avfrgmjiov xovxo d-iXrjua
yiyovsv, dXXd &tov ngooxay/ia. si yag fiagxvgu avxrj, 6x1 tyyv- 15
xe'gm vji^gxEV xal sv nXtiovi lv6sia st-rjxd£txo xal fiaXXov avx7]
yvfivij 7} SXSIV7], 6g>tlXsi voslv xov diaxa^d/isvov xal anooiyrjOaOa
xal pi] [isfiipaitevr] xi]v 6iaxovrjaaOav, tiOsXd-ovOa slq olxov savxrjq
xal tnl TtgoOmnov savxTjv {SaXovOa ixsxtvOai xov &sbv a<psd-r\vai

2 Mt. 6, 2. — 3 Mt. 6, 3, 4. — 7 Mt. 6, 4.

1 jiivxoi : fisv xb o, fi\v ra p v evnoirjoaoa h |

3 npbg xov &eov iv
»
I

xQvnxw a |
iv + o |4 xfjv b h o d 2 i. m. : > a d m p v cf. Matth. 6, 3 |

4 oov -f- to d i. m. v 5 y 5 ijei b

|
6 yJipa : | + d« b o j
not' > b o |
:

1 1 p, sl'r; d o 7 9eov Xoiavov a, [

o 8 tioiovvtl a 9, 10 noXvnsvoxsTv : > | |
:

-neiiaiv b o, iptlontvaxslv m p v 10 /j.a&ovaai b, -aaa o 11 Xeyovaa o | > \ |

oxi pr > a I
or 1 sec >b |
el'deig d p, sfdrjq b |
12 palXov iyy. — xal > a [

nap' ixslvrjv pr >b o | 13 ri h m p v : oxi a, diet xl b d o Xeyovaa b

I
|

14 xovxo >bo I
15 yiyovsv : ante S-ilrj/xa m, ante xovxo p v &sov >» h
|

9iov Tipooxayfia <^> o |

avxrj v, avxfj m |
6x1 + **«* b o | 15/16 iyyvxipwg p,
-xipa d h o I
17/18 dnoa. — jxt^a^ivrj : dnooiyrjoaoav fitj fisfixpaftivijv

(jiefjtip. o) b o I
18 siosX9ovoav a, dnsXQovoa its bo | olxov : xov olxov h,

xov b o I
19 ixsxevoei h, Ixsxe vodxat d |
xov bdhoa :>*ampv 2

retulit. Latini quoque diaconiae nomen negiayyiXXstv zb eavxrj? bvo/xa xrjv

sensu illo usurpant: Cassianus Coll. xaonoyopovoav xaxa xrjv xov xvoiov
XVIII, 7, 8; XXI, 1, 2; 8, 1; 9, 7; Sidta^iv. Quod secundum Domini
10, 3; Gregorius M. Ep. VIII, 20; constitutionem non debet se iactare
IX, 24. nee nomen suum praedicare, quae mu-
XIV. "Oxi ov XQV xo(ind'C,Eiv xal nus tribuit.
 206 DIDASCALIA III, 10, 11—11, 4 (S).

suam. ii. Si Deus igitur mandavit, ut ministerium fiat in occulto,

et ita ministravit is, qui ministravit, quare tu, quae in occulto
accepisti, palam clamitas? Aut iterum quare tu mendicas, quae
non solum vituperas ac murmuras sicut aliqua, quae non est vidua,

5 sed etiam maledictum emittis, sicut gentiles? 12. Aut non audi-
visti, quod scriptura dicit: Omnis, qui benedicit, sit benedictus, et

omnis, qui maledicit, sit maledictus. Et similiter in Evangelio quoque

dicit: Benedicite eis, qui vobis maledicunt. Itemque dicit: Cum intra-
veritis in domum, dicite: pax huic domui; et si domus digna fuerit
10 pace, pax vestra veniet super earn; si autem non fuerit digna, pax
vestra ad vos revertetur.
XI (xv). Si ergo pax ad eos, qui earn miserunt, revertitur,
eo magis maledictio revertetur super eos, qui earn emiserunt in-
aniter, quia is, super quern emissa erat, non fuit dignus male-
15 dictionem accipere. 2. Omnis enim, qui inaniter alicui maledicit,
sibi ipsi maledicit, quia scriptum est in Proverbiis: Sicut passer es
volant et aves, sic maledicta inania revertentur. Et iterum dicit:

Qui proferunt maledicta, insipientes sunt. 3. Sub figura enim apis

repraesentamur, sicut Dominus dicit: Fade ad apem et disce, quo-
20 modo operetur; opus suurn sapienter perficit et de eius labore affertur
divitibus ac pauperibus ad cibum; et amatur ac laudatur, quamquam
exigua est robore. Sicut ergo apis exigua est robore et cum pupu-
gerit aliquem, aculeum relinquit et sterilis fit ac confestim moritur,
ita secundum hanc similitudinem et nos fideles omne malum, quod
25 alii facimus, nobis ipsis inferimus. Nam quod oderis tibi fieri, neque
alteri tu feceris. Propterea omnis, qui benedicit, est benedictus.

4. Admonete igitur ac reprehendite eas, quae sine disciplina sunt,

6 Gen. 27, 29 cf. Num. 24, 9.-8 Mt. 6, 44. — Mt. 10, 12. 13. —
16 Prov. 26, 2. — 18 Prov. 10, 18. — 19 Prov. 6, 8. — 25 Tob. 4, 1 5. —
26 Gen. 27, 29. — 27 I Thess. 5, 14.

1 aviijq b o |
t§ ev n. : evnotovaiv b o |
3 eavTrjs m p v xal pr |

> m v I
4 aXXd ye dXX' hi h : |
5 tvloytjiat : b (> h o) evloyyjfiivog
b h o I
6 Sh +
xal h 7 idv |
+ (t'ev b d o cf. Matth. 10, 13 | jj : et d, tit)
b o I
9 dvaazgiipei dmpvJ10^>h| eigrivrj + r\ h |
inl zov? nt/tip.

XV. On unpens!; zb loidogeTv tbv Christianis maledicere.

nlrjoiov dXXotQiov ydg XQioxiavmv 3. ovxovi'] Codex a hie incipit cu-
rb xuTctQao&at. Quod non decet put XVII, it,', quod autem non in-
conviciari proximo; alienum enim est scribit.
 CONSTITUTIONES AHOSTOLORUM III, 14, 4—15, 4. 207

avrfj to jtXyjppEXrjpa. 4. 6 yag &sbg ivsTsiXaTO zfj ev noiovoq

pi) rgaycpdsiv zi)v svdioi'iav, fj ds Eptppszo, ozi pr) txijgvi-ev
avzrjg to ovopa, iva xal avzr/ pa&ovoa dgdpi] sic, to Xafitlv xal
ov povov spsptpszo, dXXd ys xal xaxrjgazo avzt~], sxiXa&optvrj tov
tlnovTog' ,]0 EvXoymv as svXoyrjTai, xal 6 xaTagmpsvog Os xtxa- 5

zi/gazai". 5. Xiysi de xvgiog- ,"Ozav eIoeqx?)0&£ elq olxov,

Xiysxs' eiQijv?] zqi olxm tovtco, xal kav ft sxtl vlbg slgr/vrjq, 7)

tlQrjvt] vpmv soiavanavOSTai ex avTov sav 6s pi) t'j d§ioq, 1)

EiQrjvr] vpmv Jtgbg ipdg smOTgsipti"

XV. El ovv slorjvr] sjtl Tovq xtptyavTag 1) avxr)v eji ixslvovg 10

xdXiv em6TQk<p£i till Tovg jigorjxapdvovg avTijv did to pi) evqeIv
aglovq avxrjc, jtoXXqi paXXov xardga EJtiozgtipEi Elq xsgiaXt)v tov ?j

adixcoq aizrjv exnt'pipavzog, wq ovx at-iov ovzoq tov Xafislv avT?/i>

Ixiivov, jtgbg ovjisg E^ajisoxdXrj. 2. naq yag 6 pdxrjV Xoidogmv
tavzbv agdzai, xa&d (prjoiv 6 SoXopcov „£iOjcsg ogvsa nszovzai 15

xal ozgov&oi, ovzmq dga paTaia ovx sjisXEVOEzai eji' ovdsvi",

xal uidXiv Xsyti' „Ol ds sxtpsgovTEg Xocdogiag dcpgovsOzaTOi sloiv''.

3. coOxsg ds 7) piXiooa lv t(] dvvdpsi avTfjg do&si'Tjg ovOa, sndv

xXrjgrj Tivd, to xsvzgov dnofidXXsi xal ylvExai OTslga, tov avTov
Tgoxov xal vpslg, tdv jcoitJotjte ddixov slg txigovq, tovto elg 20
savTovg svsgytjoETE. „Adxxov" yag ,,mgv^tv xal dvioxaipsv avzov,
xal spxEOUTai slg [iod-gov, ov ElgydoaTo", xal jtdXiv ,,'0 ogvOOmv
ftd&gov too jiXrjoiov avzov EpjisGtizai elq avzov". ovxovv 6
ysvymv xazdgav szsgov pfj xaTagdo&m' ,"0" yag ,,ptOtlq Ool
dXXm oioir'fisig". 4. 610 vov&sztiTE zdq
ysvsO&ai, ovds djiei&eiq, 25
EJiinXrjOaszs zalg dvaiGyyvTOig, nagaxaXilzs zdq 6Xiyorpvy.ovq,

5 Gen. 27, 29 cf. Num. 24, 9. — 6 Luc. 10, 5. 6; Mt. 10, 12. 13.
15 Prov. 26, 2. — 17 Prov. 10, 18. — 21 Ps. 7, 16. — 22 Prov. 26, 27.
24 Tob. 4, 15. — 25 I Thess. 5, 14.

avzr/v >b o 11 inLOTQiyei d, dvaorpsyei h inl | > d |

12 avzijg m j

noXv a I
iniazgB(psi b d |
13 zov a> 14 ovheq | . <Sv b o |
15 neravzcu
b d m o p cf. LXX |
16 ozQOv&ia O |
in >m v j 17 tmcpSQOVTeq XoidoQlav
b o 20 rjfietg h |
S >m | «V b o | si's a b h o : i<p d m p v |
21 avzov
>mp v avzov a avzog
I

> p v 23 zw nXr\olov ante

I
: fiod-oov h, : h,

>b d mopv avzov iftnsoelzai m p v 23/24 ovxovv — xazaoda&w

I
e l? |

> obelus lacunam

h, sed margine praecisa amplius potest
indicat, nihil legi |

24 ool > m 24/25 yeveo&ai ool

I
ov (o ye ool b d 25 ovde + ov p, ?) v. |
: b,

ool o p !
aX).a> : alio p, alXov ool a j
26 zolq h |
oltyoipvxovoaq b h o v
 208 DIDASCALIA III, 11, 5—12, 2 (s).

et iterum exhortamini et confirmate et confortate eas, quae iuste

conversantur. Procul ergo sint viduae a maledictionibus, quia ad
benedicendum constitutae sunt. 5. Itaque neque episcopus nee
presbyter nee diaconus nee vidua maledictionem emittat ex ore
5 suo, ne maledictionem sortiantur, sed benedictionem. Operam
autem da, episcope, ne quis laicorum maledictionem proferat de
ore suo; nam tu omnibus prospicis.

XII (xvi). Propterea, episcope, constituas tibi operarios iusti-

tiae, adiutores populum tuum ad vitam adiuvantes. Qui tibi placent

10 ex populo universo, eos eligas ac diaconos constituas, virum, ut
curet res multas necessarias, mulierem ad ministerium feminarum.
Sunt enim domus, in quas diaconum ad mulieres non potes mittere
propter gentiles, mittes autem diaconissas. 2. Nam et in multis
aliis rebus necessarius est locus mulieris diaconissae. Primo cum

8/9 iustitiae : operis eleemosynae Flemming

XII, 2. primo] De aliis diaconissae sancto ungere, cum diaconissa reli-

ministeriis v. 4 sermo est. — cum quum corpus illiniat. Didascalia et

mulieres etc.] Ministerii diaconissarum Constitutiones etiam unctionem capitis

vel viduarum in baptismo feminarum commemorant, quam episcopus in
adhibendo meminerunt Testamentum manus impositione perficiebat quamque
Domini nostri II, 8 ed. Rahmani p. 129, non de confirmatione intellegere licet,
Ps.-Hieronymus ad Rom. 16, 1, Statuta quoniam ipsa quoque baptismum prae-
eccles. antiqua synodo Carthaginiensi cedebat (cf. v. 4). Videtur hoc modo
IV adscripta c. 12. Epiphanius H. 79 secundum Didascaliam episcopus par-
c. 3; Expos fid. c. 20 (21) inprimis mu- tem unctionis administrasse et Con-
lieres baptizandas a diaconissis unctas stitutor hunc ritum retinuisse, quam-

fuisse refert. Didascalia addit, mulie- quam alium addidit. Alias de hac
ribus vel diaconissis deficientibus bapti- caeremonia apud veteres nihil certi in-

zantem quoque mulieres unxisse. Con- veni. Ritus autem diversus erat. In
stitutor haec non habet. Tempore vero Testamento D. n. II, 8—9 ed. Rah-
etiam posteriore presbyteros mulieres —
mani p. 129 131 primo baptizandus
unxisse ex Ioannis Moschi Prato spirit, ungitur ab episcopo post abrenuntia-
c. 3 apparet. Canones Hippolyto ad- tionem oleo exorcizato, deinde a pres-
scripti c. 19, 12 (ed. Haneberg p. 76; bytero confestim post baptismum oleo
Riedel, Die Kirchenrechtsquellen des gratiarum actionis, postremo ab epi-
Patriarchats Alexandrien 1900 p. 212), scopo spiritum sanctum invocante et

de unctione baptizati agentes, sexum manum imponente iterum oleo i. e.

non discernentes in universum saltern chrismate. Didascalia de una unctione

dicunt, sacerdotem totum corpus un- tantum loquitur, de ea, quae mulieri-
gere et caput et faciem. Constitutor bus a diaconissis praestabatur et bap-
dicit, diaconum frontem mulieris oleo tismum praecedebat. Cf. de ea Constit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 15, 5—16, 2. 209

i6xvQOJtoielT£ xag dad-EVOvGag, sjiaivelre xag sv oGioxtjxi odsvov-

<J«c " EvXoyeixooav (idXXov xal (tr) XoidogsixmGav, slgrjvonoiEixmGav
xal fifj xoXe/iov EfixoiEixwGav . 5. fttjxs ovv kmGxonog /xtjxe ngsa-
&vx£Qoq fiiJTE diaxovog fiyjrs dXXog rig ex xov xaxaXoyov xov
hgaxixov Xoidogia xi]v yXmGGav (loXvvexco, Iva (if) dvxl svXoyiag 5
xaxdgav xXrjQovofirjoy. sgxco 6h Gjtovdq xal EJcifidXeca xm sjii-
Gxojim, oxcog /jrjdh Xa'ixbg xaxdgav tx<pigy otEgl jcdvxcav ydg
avxco (ieXeiv og>siXei, Jtsgl xXrjQixcov, jieoI nagd-Evmv, nsgl yjqQmv,
3tEQi Xa'ixmv.

XVI. Aid xovxo, co miaxone, xovg owsgyovg Gov x?jg E,a)fjg 10

xal xr\g dixaioGvvrjg igydxag diaxovovg svagsGxovg d-sop jtgoxBigi^ov,

$vg ex navxbg xov Xaov doxi/id^sig sivai a£,iovg xal sig xag xr\g

diaxoriag XP £ a S svGxvXxovg. jigoxdgiGai ds xa\ didxovov xiGxrjV

«'

xal ayiav sig xag xdrv yvvaixmv vjttjgeGiag. egxi ydg, bnoxav sv
nGiv oixlaig avdga didxovov yvvaigiv oi dvvaGai nifixeiv did 15

xovg ajtiaxovg' dxoGxEXslg ovv yvvalxa didxovov diet xag xmv

<pavXmv diavoiag. 2. xal ydg sig jcoXXdg XQua? yvvaixog %gy£o(i£v
diaxdvov. xal Jigcoxov jikv sv xm <pcoxi£eGfrai yvvalxag 6 diaxovog

1/2 inaivslxe — odsvovaag d > d 2 fialXov > b o 2/3 eiQijvo-

2
i. ra., | |

noiekcoaav (d 2 i. m.,> d) — i/jinoieixoioav > b o 3 sec b o |

firjxs : fi-q |

4 fxrjTt pr : firjdh b o | 5 gig \oi6ooiav b o |

fio?.vvsxu> : initio b o |
7 yaQ
A- i. m., > d I
8 avx<3 (avxbv h) : post fisksiv b d o |
fieXXsiv a o p v |

9 neol Xa'ixwv >

h 9ea> x<5 9. m p v d- i. m. 12 Soxi-
b o j
11 xfjg > |
: |

/laosig hop, -darjg b sivai dgiovg oo m p v 13 xpetag b TiQO%el(>ioat

] |
> |
,

xal no. h Siaxovov (forma in Didascalia usitatior) a b (Siaxaivav) o

| Sia- :

xoviaoav d h m p v 14 xal b o 15 dvdgdaiv olxeiag b o ov Svvaoai

| > | |

yvvat^l m 16 drcooxskXeig b o p v, dnooxeXXsiv

p | m | ovv > b o |
did-
xovov a : Siaxovioaav rel 18 (pcorl^ea&ai a h p v |
m : ftaml£,eo9ai b d o |

Staxoiv b, Siaxovov o

VI, 17; VII, 22. 42; Clem. Recognit. Canonibus apostolorum adhibita. —
III, 67; Cyrill. Catech. myst. II, 3. De nsgl ndvtiov xzX.] Cf. Clem, epist.

altera unctione, quae in chrismate fit ad Iacobum c. 16.

et baptismum sequitur (cf. Constit. XVI. Tlfpl fivyotio; d-eiag xov
1. c), quoniam ad earn administrandam ayiov ftanxiafiaxog. De divina sancti
diaconissis non opus erat, auctori non baptismi initiatione.
erat dicendum. 2. ngaixov] Didascalia v. 4 de aliis

« » diaconissae ministeriis agit. In Con-

stitutionibus vero particulae nihil re-

5. ixrjxe a)J.oq xtg ix x. x. x. t.] spondet, cum Constitutor ilium versum

Locutio creberrime a Constitutore in omiserit.
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 14
 210 DIDASCALIA III, 12, 3—4 (SL).

mulieres in aquam descendunt, a diaconissa oleo unctionis ungendae

sunt in aquam descendentes. Et ubi mulier ac praesertim diaconiss a
non invenitur, baptizantem oportet ungere earn, quae baptizatur.
Ubi vero mulier est ac praesertim diaconissa, mulieres non decet
5 conspici a viris; praeterquam in manus impositione ungas caput
solum, quemadmodum olim sacerdotes ac reges in Israel unge-
bantur. 3. Et tu iuxta hanc similitudinem in manus impositione
ungas caput eorum, qui baptismum accipiunt, sive virorum sive
mulierum; ac postea, cum tu baptizas vel cum diaconis praecipis
10 baptizare vel presbyteris, diaconissa, ut praediximus, ungat mulieres,
vir autem pronuntiet super eas nomina invocationis Deitatis in
aqua. Et cum ascendit ex aqua, quae baptizatur, earn suscipiat
diaconissa ac doceat et erudiat, infragile esse sigillum baptismi in
castitate et in sanctitate. 4. Propterea dicimus, valde desiderari et
15 maxim e necessarium esse ministerium mulieris diaconissae, quia
etiam Dominus ac salvator noster a mulieribus ministrantibus mini-
sir abatur, quae erant Maria Magdalene I* et Maria Iacobi et losephi

mater et mater filiorum Zebedaei. Tu ergo in aliis rebus diaconis-

sam necessarian: habebis, et ut eas gentilium domos ingrediatur,
20 ubi vos accedere non potestis, propter fideles mulieres, et ut eis,
quae infirmantur, ministret, quae necessantur, et in balneis iterum

eas, quae meliorant, ut lavet.

16 Mt: 27, 55. 56.

17 Maria sec + fi'i a S |

Ioseph L, lose S I 18 Zebedaei + cum aliis

mulieribus S |
ergo : quoque S |
20 ubi — mulieres : ubi mulieres fideles.

sunt S I
21 ministret : visitet ac m. S |
21/22 in balneis — meliorant : eas
quae coeperunt convalescere ex morbo S

4. tig xvnov xov nv. ,?.] Similiter in Christum, et quare singula in eo et

c. 17, 1. Sed VII, 22, 2 Constitutor dicantur et fiant.
dicit: "va xb fxhv -/piofxa f/ixoyj] 1} 1. Cf. VII, 22, 2. Ps.-Ign. Philipp..

xov ayiov nvtv/xaxog. — xov fihv 1, 2.

uvdga xxL] Similiter Canones Nicaeni 2. Cf. V, 7, 30; VI, 15,4; VII, 22, 1.
arab. c. 22 (Harduini Concil. coll. I, Cum Constitutor baptismum in mortem
466). — xal fxixa xovxo xxX.] Con- Iesu dari dixerit, ei explicandum est,

stitutor dicit de Sacramento confirma- cur in formula baptismi etiam pater et

tionis baptismo adiuncto. spiritus sanctus locum obtineant. Pa-
XVII. Yloiav ulxlav t%ti xb tig xbv trem nominari censet, quia sit auctor
Xpiaxbv fidnxia/utt, xal diaxi xwv iv filii eumque miserit. Spiritum sanctum
avxco txaaxov ktytxai zt xal ngax- testem appellare videtur, quia in Christt

xtcat. Q.uam causam habeat baptismus baptismo testis fuit, sicut docent Epi-
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM III, 16, 3-17, 2. 211

XQiGti fiEV /iovov xb ftixmxov avzcov xm ayim kXaim, xal (iex

avxbv ?) didxovoq aXelxpEi avxdq' ov yag avdyx?] rag yvvaixaq
vjtb dvdgoiv xaxonxEvtG&ai. 3. dXXd fiovov iv xfj y^Eigod-tGia xi)v
xHpaXrjv avxjjq XQi° El 6 ijtioxojioq, ov xgojtov 01 ugilq xal 01
fiaOiXtig xb nooxegov txgiovxo' ov% oxi xal ol vvv ^axxiC,6fiEvoi 5

ugstq x £l Q orov °vi'Tcu, aXX mq djtb xov XgiOzov XgiOxiavoi,

„{ia6iXEiov isgdxtvfia xal e&voq ayiov, ExxXqoia 6-eov, OxvXog xal
kSgaim/ja" xov vvf/cpmvoq, ot oioxe ov Xaoq, vvv 6e rjyajtrj pivot

xal exXexxo'i. 4 (XVI). Ov ovv, m enioxone, kxtivm xm xvnm

Xgiceiq xtjv xE(paX?]V xmv Paxxi^o/iEvrnv, eixe dvdgmv eixe yvvai- 10

xmv, xm ayim sXaim tig xvnov xov jtvEvfiaxixov (iaxxiGfiaxoq'

EXEixa 1} Ov b snioxonoq rj o vjco oh ngeofivxigoq xr/v isgdv £jt

atxoiq tijtcbv xal EJtovofiaOaq sjiixXyoiv jtaxgbg xal vlov xal

ayiov xvevfiaxog ftaxxioeig avxovq ev xm vdaxf xal xov ftsv
avdga vxodEXtOfrm 6 didxovoq, x?jv 6e yvvaixa ?) didxovoq, onmq 15

GEjivongEJimq r] [/sxddooiq xF/q afrgavoxov 0(pgayl6oq yivrjxai xal

[iExd xovxo b Ejtioxojtog XQ l ^T03 *ovq fianxiO&Evxaq xm fivgm.
XVII. "Eoxi x o'ivvv xb [iev ftdjixiO/ia tig xov 9-dvaxov xov
'Ir/Oov didbfiEvov, xb ds vdmg dvxl xatprjq, xb IXaiov dvxl tzve v-
f/axoq ayiov, ?/ Gtpgaylq avxl xov Ozavgov, xb fivgov fisfiaimoiq 20
xf/q bfioXoyiaq' 2. xov naxgbq i) fivrj/ji] mq aixiov xal dnoOxo-
Ximq, xov jivtv/jaxog y OvfiJtagdXr/rpiq mq f/dgxvgoq' 3. ?] xaxd-

7 II Petr. 2, 9. — I Tim. 3, 15. — 18 Rom. 6, 3.

1 ficv : h 1/2 /nex' avzov juexd xovzov 61 b d o

ante %oioei b o, > |
:
|

2 diaxoviooa h dU.d xal b o 4/5 ol fiaaiksig xal ol (pi

1 3 in h o)
|
: 1 >
IeqeZZ b d o 6 xov b o j
7 xal b o >
8 vvfupajvog vvv yxxtxbq b, |
> |
:

WfjKpdixoi o, &eov d xoxs b + 8/9 riyanri(iivoq xal ixlexxbq m p v

I I
|

9 ixltxxol -)- olg insxlti&r] to xaivbv avzov ovofta, (bg /xaozvoel xal
'Hoa'i'ag b Koo<pijxijg liyaiv Kal xafJoovoiv xbv Xabv xb ovofia avxoti xo

xaivbv, b xvowg ovo/xdoet avxbv (Ies. 62, 2) a 9/10 ixsivov xov zvnov |

Xoiorj (xQ^orj o) b o 11 zov ayiov i?.alov b o elg |

zbv h nvevfxaxixov | + |
:

dX}j9i.vov m | nvevfi. fianxiafiaxog ayiov fianx. xal nvevftartxov o 14 f/ev

:
I

>m |
15 Sidxwv b \
tj + xal m |diaxoviaaa h m o p 16 yivtxui b 17 xov | |

fia7izio#evzog b o |
19 'I/]Oov : vlov d o dtdo/jiivov m p v|
<f' d zatprjc | \

+ xal a |
xb + dl b o |
20 rj + di o |
xov > b h o |
xb + ds b o p

phanius Expos, fid. c. 1 5 et Gregorius ovvexd<pij/uev ydo avxw iv xm fiaii-

Naz. Orat. 31 c. 29; 39 c. 16. xlo/taxi xal ovvrjysodqfiev avx<5 61a

3. Chrysost. Adv. ebriosos sive de xov panziofiuxog (ed. Bened. II, 443).
resurrectione Iesu Chr. horn. c. 4: Cf. Ps.-Iust. Quaest. 137.
14*
 212 DIDASCALIA III, 13, 1 (l).

XIII (xix). Diaconi sint in actibus similes episcopis suis, sed

exercitatiores et non malum adpetentes lucrum, ut bene ministrent;
secundum multitudinem ecclesiae [sufficientes] erunt, ut et seni-

oribus mulieribus, quae invalidae sunt, fratribus et sororibus, quae

5 in infirmitate detinentur, possint placere in celeritate ministeria

sua complentes. Et mulier circa mulieres festinabit, diaconus vero,

2 I Tim. 3, 8.

3 sufficientes >SC 1
ut L C :
+ possint discernere et adiuvare unum-
quemque S |
4 invalidae sunt S C : iam non possunt L | 5/6 possint — com-
plentes •
unicuique eorum parent ministerium ipsi conveniens S

4. 6 enl n. 9-eoe] Cf. VI, 18, 4; Christi resurr. orat. I et V, Migne PG

26, 2. Sic patres saeculi IV Deum 46, 601; 683; Epp. 3 et 39; Antirrhet.

patrem saepe designant: Eusebius H. c. Eunom. sescenties (cf. C. Holl, Am-

E. VII, 17; Athanasius Ep. I ad Serap. philochius 1904 p. 213); Antirrhet. c.

c. 28; Orat. c. Arianos III, 15; Basi- Apoll. c. 5. 17. 32. 36. 40. 42. 44.
lius M. Adv. Eunomium I, 12. 15; 52. 53; Ps.-Ignatius Philad. 6, 3; Theo-
Gregorius Nyss. Adv. Maced. c. 13; doretus H. E. I, 25 ; C. Nestor, ed.

Quod non tres dii sint, Migne PG Schulze IV, 1047; Hilarius Pict. In Ps.

45, 129; Antirrhet. c. Eunom. saepis- 51 c. 10; 52 c. 6; 54 i_. 6. 8. 19;

sime ; Epiphanius H. 69 c. 43 ; Ps.- 55 c. 5; 56 c. 4 etc. Testes ostendunt,
Ignatius Tars. 2, 1; 5, 1; Philipp. 7, 1. locutionem nequaquam Arianismum
— fiovoysvrji #foe] Cf. V, 20, 12; sapere. Cf. quae de ea et priore dis-
VII, 38, 6; 43. 2; VIII, 7, 8; 35, 1. putavi in libro Die Apostolischen Kon-
Locutio ad filium designandum saecu- stitutionen 1891 p. 99 — 101. Codices
lis IV et V usitata. Adhibent earn optimi etiam Ioann. 1, 18 exhibent
Eusebius De Iaudibus Constantini c. 12; /jtovoyevTjg &£oq, et Hort, Two Dis-
Arius apud Athan. De syn. c. 15, sertations 1876 p. 1
— 72, illam lecti-

Epiph. H. 69 c. 6; Eunomius Apolo- onem pro vulgata jxovoytvr\q vlbg

geticus c. 15. 21; auctor Operis im- recipiendam esse ostendere conatus
perfecti in Matth. 1, 20. 25; 4, 2; 5, 9; est.

19, 17; 24, 40. 41 ;

porro autem etiam XVIII. Oloq otpsiXti eivai 6 fiefiv-
patres fidei Nicaenae : Alexander Alex, rjl/ivoi;. Qualis esse debeat baptismo
apud Theodor. H. E. I, 3 ; Athanasius initiatus.

Contra gentes c. 41 ; Contra Apollin. 1 — 2. Anastasius Quaest. I.

II, 5 ; Basilius M. Adv. Eunom. II, 1 1. dnorszaynevoq xtk.] Formula

De spiritu sancto c. 6. 8. 9. 45; Ep. 38; renuntiandi diabolo legitur VII, 41, 2.

Cyrillus Hier. Cat. XI, 3 ; Epiphanius 2. Oratio dominica cum legatur in

Ancoratus c. 3 (ter); H. 30 c. 20; Didache, repetitur VII, 24. ore gov —
57 c. 5; 64
s; 69 c. 32. 73;
c. 8; 65 c. xtX.] Haec verba iam non esse Do-
—
73 c. 6 8; Gregorius Naz. apud So- mini cum codices S. Scripturae vetu-
zomenum H. E. VI, 27; Gregorius stissimi turn alii testes probant. Cum
Nyss. Orat. catech. magn. praef.;. In autem Christiani oratione Domini velut
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM III, 17, 4—19, 1. 213

dvGig xb Ovvaxod-avuv, t] ctvddv6iq xb Ovvavaoxfjvaf 4. naxfjg

o hjtl ndvTcov &s6g, Xgioxbq 6 ftovoysvTjg d-sog, 6 ayajcrjxbg vioc,
6 xrjo, dot-qg xvgiog, Jtvsvfia ayiov 6 jtagdxXrjxog xb vnb Xgioxov
jtEfuto/iEvov xal vn kxslvov didaoxoftsvov xal sxeIvov xrjgvxxov.
c
XVIII. O tie Paxxi^ofisvog vjcagxixat dXXoxgioq doiftsiag 5

jcaorjQ, avEvsgyr/xog ngbg dfiagxiav, cpiXoq &eov, ax&gbg diaftoXov,

xXrjgovo/ioq Jiaxgog, ovyxXrjgovdfiog 6s xov vlov avxov, djioxe-
xayfiivog x cp Qaxava xal xolg 6aifio6 iv xal xalg andxaig avxov,
hyvoq, xad-agoq, oOiog, dsoipiXrjg, vlbg xov 9-eov, jtQooevxb/iEVog
cog vlbg xaxgl xal Xiycov mg djtb xoivov xov xmv mOxcov 6vv- 10

aO-goiofiaxog ovxmq' 2. „IIdxeg r^mv ev xolg ovgavolg, kyia-

od-Tjxoj xb ovofid gov eXQ-exw r/ fiaOiXsia oov ysvrj&rjxm xb
d-ikrffid oov cog kv ovgavm xal sutl xfjg yr\g' xov agxov rjfimv xov
EitiovOiov dbg tjjjIv or^/jsgov xal dcpEg fj/ilv xa dcpsiXrfiiaxa fjfidjv,
mg xal ijfiElg dcpisfisv xolg ocpsiXixaig i,fio3v xal y.r) slOEviyxyg H>
r/fiag slg jcEigaOfiov, dXXcc gvOai rjfiag dnb xov itovrjgov", oxi Oov
eoxiv i] flaoiXsia xal tj dvvafitg xal rj dog« slg xovg aimvag' d/irjv.

XIX. "Eoxmoav 6e xal ol Sidxovoi ev jtdoiv d/imfioi mg xal

b EJtiOxojiog, [tovov ds EVdxvXxoxEgoi, avdXoyoi Jtgbg xb nXij&og
xrjg ExxXr/oiag, iva xal xolg ddvvdxoiq vjtrjgtxtiad-ai dvvatvxai 20
mg ,,£gydxai di'SJtaioxvvxoi" '
xal ?] [isv yvvi] xag yvvalxag Ojcov-

3 Ioann. 15, 26; 16, 13. 14. — 7 Rom. 8, 17. — 11 Mt. 6, 9—13. —
21 II Tim. 2, 15.

23 xb pr a d : rot; bhmopv|rosecadhv: xov b mo p

2 vlbg > m p v | 5/6 doefislag ndorjg cv> h |
7 xlrjgovo/jto.g + &sov a |

naxgbg ovyx\rjg. > o |

ds > d m |
x<£ vlui m p |
7/8 dnoxexayixsroq +
fxsv b o 9 dyvbg I
+ xal, oaiog + xal b o |
10/11 wg dub — ovxmg >
m p I
11/16 ovpavolg — tiovtjqov : eiog zelovg d |
12 £X&dxa> b o |
14 6<ptiX.
7iapa7iTW/xaxa b o 15 dig xa&dtg b o d<plsfiev
|
o 17 xal rj 6vv. x. rj
: |
> |

do^a >o xov ngg xal xov viov xal xov ayiov nvg slg b o alajvag
j
elg : |

+ xwv ataivojv b o 18 saxotoav a 2 soxw a 20 xal iv d,

I
^v m P v , | : + I

Svvavxai d

formula orationis uterentur, preces XIX. Olog oyslksi slvai 6 didxovog.

doxologia concludebant; et usu long- Q.ualis debeat esse diaconus. — Con-

aevo doxologia cum precibus paulatim stitutor partem capitis priorem valde
adeo in unum concaluit, ut tempore transformavit omittens, transponens,
posteriore librarii nonnulli earn in S. addens.
Scriptura recipere non dubitarent.
 214 DIDASCALIA III, 13, 2—5 (&).

quoniam vir est, et circa viros et ad peregfinationem et ministe-

rium et servitium ad iussionem episcopi paratissimus et mobilis
sit. 2. Ita ergo unusquisque proprium agnoscat locum, in festi-

natione eum impleat; et unum sentiendo, unum spirantes et duo

5 corpora in una anima portantes cognoscite, quantum sit ministe-
rium diaconiae. 3. Sicuti dicit Dominus Deus in Evangelio: Qui
vult esse inter vos maior, sit vester diaconus, et qui vult esse inter
vos primus, sit vester servus, sicut films hominis non venit ministrari,
sed ministrare et dare animam suani redemptionem pro multis: ita

10 ergo et vos diaconos oportet facere, ut, si necessitas vos exegerit

et animam pro fratre ponere per ministerium vestrum, ponatis.
Nolite dubitare; nee enim Dominus et salvator noster haesitabat
serviens nobis, sicuti et per Iesaiam mandatum est: Iustificare
iustum bene servientem multis. 4. Si ergo Dominus caeli et terrae
15 nobis serviit et omnia passus est propter nos et sustinuit, quo-
modo non magis nos oportet hoc facere pro fratribus, quia imi-
tatores eius sumus et locum Christi sortiti? Nam et in Evangelio
invenietis scriptum, quomodo Dominus noster succingens se linteo
et accipiens in pelvi aquam recumbentibus omnibus nobis veniens
20 lavit pedes nostros et detersit [de] linteo. 5. Hoc autem faciens
ostendebat fraternam caritatem, ut et nos invicem hoc faciamus.

6 Mt. 20, 26—28. — 13 Ies. 53, 11. — 18 Ioanri. 13, 4. 5. — 21 Ioann.

13, 14. 15.

1/3 et ad — sit : et paratus sit oboedire ac se subicere praecepto episcopi,

et si quo mittitur ministraturus vel quid alicui dicturus, operetur et laboret S [

4 eum impleat S cf. C : inpleto L |

duo S : dno (= domino) ? L [
6 Deus :

et salvator noster S |
7 vult — et qui > S | 10/12 ut — dubitare : etiamsi
animam vestram pro fratribus vos ponere oportet in ministerio, quod a ,vobis
desideratur S |
16 non > S [
fratribus : + eumque sequi (vel: eique similes
fieri) S j
16/17 imitatores S C : discipuli L, pro fitfitjial legens fiad-nxai

XIII, 2. duo corpora in una anima'] ficilior quam altera. Diaconi, de quibus
Hauler pro duo legit dno. Cum autem caput agit, cum ministri sint episcopi,
littera n dubia sit, etiam duo legi potest, duo corpora portare dici poterant.
eumque Syrus hanc vocern habeat, ita Auctor sic loquens fortasse etiam re-
legendum esse videtur. Etiam con- spexit Paulum Rom. 7, 21 25 de in- —
-lextus lectioni favet, cum voci una teriore homine et corpore mortis, de
vox duo magis respondeat quam do- lege membrorum repugnante legi men-
mino. Locutio quidem singularis est; tis dicentem.
sed sensu non caret, et certe non dif- * * *
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM III, 19, 2—5. 215

dd^ovda &eganevsiv, dfig>6rsgoi 6h ra Jtgbq dyyeXlav, txdrjfiiav,

vjtrjgeaiav, dovXeiav, cog xal jrsgl rov xvgiov 'HOataq sXsyev
<paOxa)V „Aixaim6ai dixaiov sv dovXsvovra jioXXolq". 2. exaoroq
ovv rov Idiov yvojgi^irm zojcov xal exxeXe'itco avrov Ojtovdaimq,
Ofiotpgovmq, o/io^vx 03 ^) yivmOxovrsq rov rijq diaxoviaq (iiod-ov. 5
3- EOrcoaav dh xal dvsjtaioxvvroi eig rb vjirjQErElofrai rolg 6so-
jisvoiq , ojq xal 6 xvgioq rjfimv 'IrjOovq b XgiOrbq ,,ovx rjX&sv $ia-
xovTj&rjvai, aXXd diaxovfjoai xal dovvai rr)v tyv%rjv avrov Xvrgov
«.vzl noXXmv"' ovrmq ovv xal avrovq del noitlv. xdv dey ijivxfji'
vjcsg ddeXcpov djto&sod-ai, diOrdomCiv ovdh ydg b xvgioq xal /xr) 10
<jmrTjg ?){/c5v 'IrjOovq b XgiOrbq edioraosv „rr)v tpv%r]V avrov &Eiq",
d>q avrbq scpr], ,,vjisg rmv (piXmv avrov". 4. si ovv 6 xvgioq rov
ovgavov xal rfjq yr\q ndvra vjcsfitivev 61 fjfiaq, Jtcoq av ifislq
diaxovrjoai rolq dsofiEVoiq svdoidorjrE, (iifirjral ofpeiXovrsq avrov
sivai rov xal dovXeiav xal svdeiav xal nlrjyaq xal Oravgbv 61 15

rjfidq vjioftEivavroq ; %gr) ovv xal vfiaq dovXtveiv rolq ddeXqotq

a>q XgiOrov (uf/rjrdq' ,,'0 d-sXarv" ydg, <pr]6iv, „ev if/lv eivai fityaq

£Ora> v/iriJv didxovoq, xal 6 &eXa)v sv vfilv iivai Jtgmroq e6xoi

ificov dovXoq" 5. ovrm ydg xal avrbq sgym jtsjiXijgmxEV rb ,,ev
SovXsvsiv xoXXolq", xal ov Xoym. „Xa$mv" ydg ,,Xsvziov Sis^oi- 20
Oaro, Eira ftdXXei vdmg slq rov vutzrjga" xal tj/icov dvaxsifitvmv
£jteXd-d>v Jtdvzmv ?)picov „evii()£V rovq Jiodaq xal rm Xevrlcp s§t-
pagev"' rovzo 61 Jtoimv sjtEdeixvvev rjfilv rb rfjq qiXadsXyia;
ayajiTjrixov, ,,'iva xal rjfittq siq dXXrjXovg avzb jroicofitv". el ovv

3 Ies. 53, ii. — 7 Mt. 20, 28. — 11 Ioann. 15, 13. — 17 Mt. 20, 26. 27. —
19 Ies. 53, n. — 20 Ioann. 13, 4. 5. — 24 Ioann. 13, 14. 15.

1 &?pa7ii vti b zag h 3 dixaiov zbv <f. b o,

[
xal b 6 vTtrjQSzelv
| + |

b o 7 o sec
I
>
b d h m 9 avzoTg m 10 vtieq avxl m p v 10,11 xvqio;
I
|
: |

xal aazfiQ rj/xtuv a D A amtiiQ (&sog b o) rj/xiSv xal xvQiog b d h m o p v

:
|

11 o >
d h &ilvai a 12 el on b o 14 diaxovrjoai
I
|
sav SiaxovLatnai : |
:

b o ivSoiaotxt h, irdvaoizs m p (-<j^rf) v 16 i)/*&<; a b d h m o

I
v/xag |
:

p v I
vnoiAstvavza b o j vfidg : rj/iag b | 17/18 fteyag . . diaxovog : n^uitog
. . 6ov).og m p v | 18 19 TiQ&zog . dovlog fisyag . . diaxovog m p v |

19 ovzog o I
yaQ > b o J
6Qy<p >b o | 19/20 z<5 . . dovlivmv o |
20 nol-
J.ovg h j
22 rjfiivv >d ra p v ] 24 ro avzb b o

2. Cf. Ignat. ad Polyc. 1, 2.

 216 DIDASCALIA III, 13, 6—7 (l).

Si ergo Dominus hoc fecit, vos, diaconi, nolite dubitare, ut super

impotentes et infirmos hoc faciatis, quia operarii veritatis estis,

Christi exemplo succincti. non 6. Ministrate igitur cum dilectione,

murmurantes nee dubitantes; nam si ita agitis, secundum hominem

5 facitis ea et non secundum Deum, et mercedem vestram similem

diaconiae vestrae accipietis in die visitationis. 7. Oportet ergo

omnes, qui egent. Et de his, qui tribulantur,
vos, diaconi, visitare
renuntiate episcopo; et debe(ti)s anima eius esse et mens, ad
omnia excussior(es) et oboedien(te)s ei.

i Eph. 6, 7. 8. — 5 I Pelr. 2, 12.

1 nolite : vultisne S |
4 nam si ita agitis : sin autera, si S |
8 mens S C :

eritis L

6. si ita agitis] i. e. murmurantes et Synodus Nicaena c. 4 quidem vult,

dubitantes. Syrus membrum sequens ut omnes provinciae episcopi in ordi-

particula conditionali adiungens idem nando episcopo intersint, addit autem,
dicit. * „ * in necessitate tres sufficere reliquis per
XX. On vno XQiuiv Svo ini- i] litteras consentientibus. Synodus Are-
oxinwv 6(psi).ti xttpoTOVEio&ai o latensis 314 decernens c. 20, ut con-
inloxonog, dkl' ovx vno kvog' dfts- secrator septem vel, si non potuerit,

fiuiov yap. Quod episcopus a tribus minimum tres alios episcopos secum
vel duobus episcopis debeat ordinati, assumat, octo vel saltern quatuor
non autem ab uno; id enim esse irri- postulat. Synodus Antiochena 341
tum. — Totum caput Constitutoris c. 18 praecipit, ut omnes provinciae
et praecedentibus nulla ratione appa- episcopi conveniant aut saltern pars
rente adiecta est. Auctor priusquam maior. Constitutor ergo numerum
partem de clero agentem reliquit et etiam magis minuit quam synodus
ad rem aliam progressus est, etiam Nicaena. — nQsa^vxegov xt)..] Cf.
pauca de ordinando episcopo ac reli- VIII, 47 can. 1.

quo clero dicere voluisse videtur. 2. De facultatibus presbyteri et dia-

1. vno xqiwv xtX] Repetuntur haec coni cf. VIII, 28, 2 — — 3. evloyelv
VIII, 27, 2; 47 can. 1. Episcopum a 1. A.] i. e. benedicere vel benedicti-
tribus saltern episcopis ordinandum onem dare populo. Cf. II, 57, 1 9

fuisse docet iam historia Novatiani, III, 10, 1 not.; VIII, 28, 1—2. Bal-
qui tres episcopos coegit, ut manum samon ad synodum Constantinopoli-
sibi imponerent (Eus. H. E. VI, 43, 8). tanam sub patriarcha Nicolao habitam
 . CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM, III, 19, 6—20, 2. 217

o xvgtog Tjficov xal didaOxaXoq ovzcog hzajiEivmGEV savzov, xmc,

av vftsiq Ejcaioxvv&TJOEO&E zovzo Jtoifjaai zoic, ddvvdzoic, xal
dod-tveOiv zmv ddsXcpcov, sgydzai ovzec, aXrj&Eiag xal rrjc, svos^eiag
jtgoozdzai; 6. tgvTtrjQSzeize ovv dyajcrjzixmc, fit) smyoyyvC,ovzsc,
firjds diaozaOidCjOvzsc,' ov yag 6i avd-gconov jtoieize, aXXd did zbv 5

&sov, xal xbv fiio&bv zr\c, diaxoviac, Jiag Ixe'ivov dxoZrjtpEO&s ev

rjjiiga EXioxoxf/g v/imv. 7. xgfj °^ v v/iac, zovq diaxovovg sm-
OXEJtzeO&ai jcdvzag zovq deo/isvovg tjti6xttye(oq, xal Jtsgl zmv
d-XiftofiEvcov dvayyeXXtzE z<p smGxojcw vfimv ipv/r) yag avzov
xal aiod-rjOig eivai ocpsiXEZE, evOxvXzoi xal evr/xooi etc, Jtdvza 10
ovzec, avzw me smGxojtm vfimv xal xaxgl xdi didaOxdXcp.
XX. ^EmGxojiov 6e Jtgoazdaaofisv x^'QozovElo&ai vjco zgimv
IjtiGxoncov 7} xo yovv sXazzov vjtb 6vo, (ii] s§Elvai 6h vjco tvbc,
v/ilv xad-iozaod-ai, „f/ yag zmv 6vo xal zgidiv fiagzvgla" ^s^aio-
ziga xal „a6g)aXrjc : xgEOfivzEgov ds xal didxovov xmb svbc em- 15
'
'

oxomov xal zbv Xouibv xXfjgov 2. fiijzs dl ngEOfivxEgov /ir/zs

didxovov %sigozovilv ex dXXd fiovov zbv (isv Xa'ixdov xXrjgixovg,

ngEOftvzigov diddaxstv, avatpsgEiv, ftaxzl&iv, EvXoysiv zbv Xaov,

zbv 6s didxovov Et-vjtrjgEZEiOd-ai zm ETtiaxojccp xal zoic, Kgsoftv-
zegoic, zovz' eOzi diaxovslv, ov (ii)v xal xa Xouta Lvsgyslv. 20

5 Eph. 6, 7. 8. — 6 I Petr. 2, 12. — 14 Ioann. 8, 17; Mt. 8, 16.

1 xal + oio|2w>bo|3 ovzsg + rfjg h |

dXr]9eZg o |
4 dya-
nr/zixot b, -xoig o |
ftfj a b h •
xal ftrj d m p v |
5 intozaotcti^ovzsg b o |

61 : 61a a |
zbv >b |
6 rov> b o |
9 dvaysXXszs a b o D : dvaysXXetv xs d h
(zs > h) m p v I
avzui m p v |
10/11 xal svr)x. — ovtsg >m v |
11 xal
nazpl >m pv I
xal it. xal : xatnsp b \
12 nQoazdaowfxsv h p 13 vnsvbg b o |
|

14 yaQ : ds o |
15 (5h >d |
16 zwv Xointuv xXrjQiov (xXrjpixuiv b 0) a b o |

dsav:>bdhop, + xal a |
17/18 zbv fthv Tip. did. : diddaxsiv tiqso-
fivtSQov b o I
20 disvspysiv a |
subscr. zslog tov nsgl zl(""v /HifiXiov m,
zov zq'lzov v
r. fliflXiov n. •/_. p, tieqI X1C " v ( sn\rjQ(o8r] {iifiXiov y

Quaest. IX dicit: 'ExxXqoiaozixal iv- alag yivofieva rj dido/xsva slg svx^v

Xoylai slal ndvza za napa zwv im- xal azijQiyfibv zov xoivov Xaov
oxonwv xal zwv tsoswv in ixxXtj- (Migne PG 138, 948).
 IV.

I. Si quis autem orphanus fuerit de Christianis puer vel virgo,

bonum quidem est, si quis fratrum non habens filium puerum
habuerit in locum filii, virginem vero accipiat, qui habet [puerum,
id est] filium, qui tempore nuptiarum possit earn accipere; et sic

5 opera eius consummabitur ad ministerium Dei. 2. Si qui autem

non sunt tales, sed ambulant, ut hominibus placeant, confusionem
habentes propter divitias suas et contemnunt membra orphanitatis,
ipsi in tales incident, qui abundantiam eorum consumant: Quae
enim non manducarunt sancti, manducabunt Assyrii; et: Regtonem
10 vestram in conspectu vestro alienigenae consummabunt earn.

II. Vos ergo, episcopi, solliciti estote de educatione eorum,

ut nihil eis desit. 2. Et virginem, quamdiu velit nubi, date fratri;

8 ? — 9 Ies. i, 7.

3/4 puerum id est S C 4 qui accipere cui dare S cf. C > |

. .
•
.
|

5 consummata est L 7 et contemnunt >SC, interpretamentum ut videtur

|
[

9 manducabunt S C manducarunt L 10 vestram vestro eorum

: eo- |
. .
•
.

rum S 12 fratri viro uni ex fratribus S

I
:

4 iccv b o a- A D : "va a d h p v |
5 nQoa).a u/iav6/xevog h o
t
|
xovxov
m p I
elg > ra j
6 o > b ol avxfj h m p v : avrcp a d, avzov b o |
xov

I, 2. quae enim etc.] Particula enim ilia verba e Didascalia recepit, deinde
auctor indicat, dictum Scripturae vel numero singulari adhibito perrexit,
proverbium aliquod se proferre. Locus, librarius autem mox
Constitutionum
quern, primum allegat, cum in S. Scrip- anomaliam ab auctore exortam emen-
tura non legatur, libri alicuius apo- davit. — xb el(jrj/nivov *rA.] Consti-
cryphi aut potius dictum proverbiale tutor distincte dictum alius sequi an-
ex sensu S. Scripturae formatum esse nuit.

videtur. Ad partem dicti alteram sal- II. "Onwg /py xbv inlaxonov tiqo-
tem propius accedit Ierem. 27 (hebr. roiiv xmv 6g<pavuiv. Quomodo epi-
50), 17: ngoftaxov nlavd/xivov 'la- scopus debeat providere pupillis.

QarjX, Xeovxcg e§woav avzov, b nQvi- 1. //tjdhv iXXeinovxec] Cf. Barn.

zog £<payev avxbv jlaoilivi 'Aooovq. 21, 2, 8. — xolg (ihv opcpavotg —
* „ * pori&siuv] Eadem fere verba leguntur
I. Titulus deest. in Clementis epistula ad Iacobum c. 8
1. dtaxoviag] Cf. Ill, 13, 2. et 9, et ex ea aeque ac verba II, 6, 1;
2. ft 8k xnsg . . . nsQinaxuiv xx)..] 57, 2 —4 interpolata, a Constitutore
Ut testes textus ostendunt, Constitutor deprompta esse videntur.
 BIBAION J.

IIEPI OP<I>AX£>X.
I. 'Ogcfavov de xivog ytvof/EVov Xgioxiavov ijxoi naidbq rj

nagfrEVov, xaXbv fiiv, sdv xig xcov ddeXipcov ovx ixcov xixvov
jrgooXa(36(ievog xovxo ep] elg naidbg xojcov, xtjv eSs nag&ivov 5

o ixcov v<lov dvvdfitvov txvxij ralg xov ydfiov mgais Gvyxgovioai

6v£ev§y xovxo jag ol xoiovvxeq tgyov fiiya EJtixeXovoiv, bgcpavoiv
naxtgsg vjtdggavxeg, xal naga xvgiov xov &tov Xtjipovxai xbv
(uo&b v xrjq diaxoviag xavxrjg. 2. tl 6e xiveg ovx eial xoiovxoi,
dXXd xaxd dvO-gmnagioxeiav jtsgtjiaxwv hitai6-/yvoixo xXovOiog 10

aw xa xrjq ogcfaviag [ilXri, xov /jev bg<pavov ngovotav xoijotxai

,,o Jtaxijg xdiv ogqavtiiv xai xgixijc xmv %T]gc5v" ', avxcp 6h e/jjie-

ouxai xoiovxog, ooxiq avxov danavijOti xi(v cpsidm, xal yevrjotxai

sjc avxcp xb slgrj/iivov ,"A ovx eccayov dyioi, xavxa cfdyovxai
Aoovgioi", xad-mq xal'Hoaiag Xiyti' „Tfjv xoigav v/jcov svomiov 15

v/icov dXXoxgiot xaxiG&iovdiv avxtjv".

II. 'Yfiilg ovv, co ejtioxojtoi, /jegi/ivrjOaxe Jttg] xr\q dvaxgoq>rjq

avxcov, f/Tjdev eXXeIjiovxeq avxotc, xolc /jev bgcpaioic xagi-jrpvxtg

xa yovi'cov, xalg de xfjgaiq xd dvdgcov, xolg dx/iaioig xovg yd/jovg,
XEjvixt] sgyov, ddgavEl eXeoc, stvoig Qxiyoq, jrsivcooi ipco/jov, 6i- 20

rpcooi jtoxov, yvftvolg evdv/ia, vooovai friar, qvXaxlxaiq (io^&siav.

2. jigbq xovxoig xXsimv v/tlv eoxco cpgovxiq XEgi xcov ev dgcpavia,
ojtcoq avxolg /jTjdhv svdET], t/] fiiv jiag&hvm, fiixQis & v EXd-y elg

12 Ps. 67, 6. — 14 ? — 15 Ies. 1, 7. — 20 Mt. 25, 35. 36.

> d I
ovyxQovijoai a |
7 avv'Qtv^ij b h (-f£() o |
inirsliawoiv b |
8 vnat>-
Xovreg b o |
xvqIov rov > m p v, rov > d, rov &eov > b o |
9 rrjg diax.
ravrrjg > b o 9/10 (l de riveq ovx tial xoiovtoi, dl).a b d o D . ft 6s
rig a h m p v A 10 avu> dpioxtav b
J
j 11 rov [lev 6(t(p. : rovrojv fisv m |

12 6' h I
13 roiovrog 6 r. h avrov : |
: avrm b h o |
14 in >m v |
15 xai
>mpv 15/16 ivcojriov vfiuiy >b |
16 avrr/v + xal rigrjucozat xarearpa/x-
fitvrj b d o j
17 ui >h |
/iigifivrjaare + ra a j
eivaorooyrjc; h |
18 nctQixovrti :

nagaaxovreq d, > ra v |
19 zovg yd/xovi : ret rov ydfiov b o, rovg loynvg
m v 20 elaiov b
I xpea/jov dpiov b 21 nw/xa b S-iav a v A B
|
,9f^a- . | |
:

nsiav b d h o p tpvlaxirai o 22 nltiov h p v zoxcu vfilv b d o nepi

I
| | (
:

vnep b o 23 fxr/dsv avrolg m iv6iy r. ft. nag&evoj

I
evSs ijv b, (vSstjv .0 |
:
 220 DIDASCALIA IT, 3 (l).

puer[um] autem accipiens substantiam artem discat, ut mercedem

dignam accipiat per artem, ut possit construere sibi et ea quae
ad artem necessaria sunt instrumenta, et iam non gravet earn,

quae (a) fratribus in eum facta est sine dolo caritas.

5 III. Nam vere beatus est, qui potest iuvare se, ut non tribulet

locum orphani, peregrini et viduae; haec autem gratia a Deo est.

2. Vae autem his, qui habent et cum dolo accipiunt aut qui possunt

sese iuvare et accipiunt. Unusquisque vero de accipientibus dabit

rationem Domino Deo in die iudicii, quare acceperit. 3. Si enim
10 in orphanitate constitutus est aut in paupertate aut per senectutis
defectionem aut propter aegritudinis infirmitatem aut propter fili-

orum, quia multi sunt, nutrimenta accipit, qui talis, inquit, est, et

laudabitur; altare is enim Dei deputatus est, a Deo et honorabitur,

quoniam sine dubitatione pro his, qui dant illi, frequenter orat et
15 non otiose accipiebat, sed pro eo, quod dabatur illi, merc(edem
reddebat per orationem), quantum virtus illius admittebat. Hi
igitur in aeterna vita a Deo beatificabuntur.

3 I Tim. 5, 16. — 7 Didache 1, 5; Herm. Mand. II, 5 ?

1 ace. substantiam : cum adoleverit S |

2 ut : et vir factus S |
6 per-
egrini . . viduae > S 7/8 — accipiunt > S
<^> S j
6 haec — est |
aut
orphanitate — paupertate
|

9 quare quomodo S :10 |

orphanus S
in : in pueritia

cf. C 12 quia m. sunt > S 12

I
> S C 13 + ideo S 14/15 |
inquit |
est : |
sine
dub. — orat . . non ot. accipiebat 00 S | 15/16 mercedem r. p. orationem C :

orationem offerebat loco mercedis S, mercis L

II, 2. ace. substantiam] Syrus dicit: d-iw . . 01 6s iv vnoxQioii ).a/iftd-

progressus aetate, id quod contextui vovxss xioovoiv dixr/v.

consentaneum est. Si Syrus recte * * *

tradit, auctor fortasse scripsit npoxon- 2. xcji ds nai6l xxk.~\ Cf. Athan. (?)
xtov xbv fliov, et Latinus ftlov eodem Can. 56 edd. Riedel et Crum 1904
modo vertens ac supra III, 7, 8, verbo p. 38.
nQOxomsiv sensum huic interpretati- III. Tivsg 6<psi).ovoiv enixovQtlo&ai
oni accommodatum, voci ipsi autem xaxd xr v t
xvfjtaxijv 6iaxayr)v. Qui-
adversantem attribuere cogebatur. nam adiuvandi sint secundum domini-
III, 2. Locus proxime accedit ad cam constitutionem.
Didachen 1, 5: oval xw lanpavovxi 1 — IV, I. Anastasius Quaest. XIV.
. . . o 6h firi xQfiav sy^wv 6u>an dlxr/v, 1. o xvqioq xxX.~\ Dictum in Evan-
et ad Hermae Mandatum II, 5: 01 ovv geliis non legitur. Actus apost. 20, 35
>Mfi/3avovxeg dnodaloovoiv Xoyov xw autem id Domino ipsi attribuunt di-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 3. 221

cogav yd/iov xal Exdcors avxrjV ddsXqxp, rm ds Jiaidl yoQrfflav

xgoq to xal Ttyvrjv sx/zad-tlv xal 6iatQe<fE6d-ai ex ry\q emxogrjyiaq,
iva, orav 6tS,im2 rr\v xiyyrp) xarogd-aioy, to TTjvixavra dvvTjrai
xal t« rrjq rsxvTjg hgyakela savrm ngiaa&ai, ojtatq (Itjxeti fiagvvy
Trjv tcov ddsXyaJv dvvjcoxgixov elq avrov dydnrjv, aX/C eavTcp" 5
£mXOQ?]yij.
III. Kai ydg dXrjfrmq (taxdgioq
loriv, oq av dvvdftsvoq fioTj&siv
iavrco xonov 6g<pavov t-svov te xal XW«S> (HI) e^eI
firj ftXifiy

xal 6 xvgioq „naxaQiov eIjcev slvai tov didovra t'jjieq tov Xay,-
(Idvovxa". 2. xal ydg tigrjrai ndXw vjt' avrov' „Oval rolq 10
Eypvoiv xal sv vjtoxgiOEi Xafi^dvovaiv, rj dvvafiivoiq fiorjd-ETv

iavxolq xal Xa[i$dveiv nag' tTEgmv ftovXoftEVOiq' sxdrtgoq ydg

1
cutodcoOfi Xoyov xvgico t<3 d-Em ev rjfiEga xgiasmq '.
3. 6 (ikv

ydg 61 rjXixiav og<pavlaq i} yrjga>q axovlav voOov jigoOicxatOiv ij

r) texvcov jtoXvrgoyiav Xaftffdvatv, b toiovtoc ov (iovov ov fts/i- 15

(p&tfOErai, dXXd xal sjiaiVE&rjOExac -D-vOiaaxijgiov ydg rep d-ecp

XEXoycOfiEvoq vnb tov Q-eov Ti^irjd-riOtTai aoxvtoq iuchg xcov 61-
dovxmv airq, 6i?jvEX<aq jtgoOevxdfiEVoq, ovx agycoq Xa/ifidvcov,
dXXd xrjq dootmq avrov, oarj dvva/iiq, tov (iiOd-ov didovq did rrjq

Jtgoosvxfjq' b roiovroq ovv ev rfj alatvim t,<ofi vjtb d-eov /xaxagiO- 20

Q-rfitrai.

4 I Tim. 5, 16. — 9 Act. 20, 35. — 10 Didache 1, 5; Herm. Mand.

II, 5 ?

1 exdoxe m |
2 xal sec >o |
3 "v a m p v |
dvvarat h |
4 nplaaQai :

iiaQSxe odai .m p v |
5 xr\v : xtva a |
eavxbv h |
6 inixoQrjyrjorj b d o |

7 yap >o I
oq av : oxav b d o |
7/8 fiori&eiv eavxw ~b o | 8 SUfieiv h |

9 slnev . post didovra b, e'mtlv d | r/nep : e'mig h, vtisq b d o An |

11 rj

xolq b o I
12 avToig b j
srsowig Sia^ovlofiivoii h 12/13 kxdtepog |
— S-svj

a2 i. m., > a 12 yap > b o 13 Sutou o

|
14 yrjQ(oq a d ytjQOvq \
: rel |

>
I

dxoviaq b o vooovq o | |
tiqoiixiooiv h |
15 ov sec b |
16 rip 9ew a b o

p v A ,9eov h D,> d 17 >.e).oyiofisvov m p v &eov

: |
| + xal b o |
aoxvog o \

18 evxo/jsvoq b o dpydiv o 19 oarj : w? rj b p | |

centes: nvrjixovsveiv re T(5v loyaiv 2. ei'prjtai xrA.] Constitutor locum,

tov xvatov 'It/aov, ozi avrb? e'lnsv quern auctor Didascaliae libere e Di-
Max&Qiov ioxiv ixallov diSovai ij dache et Hermae Pastore deprompsisse
j.afipdveiv. Cf. Resch, Agrapha 1889 videtuf, distincte tanquam dictum Do-
p. 150. — rjneo] Cf. VII, 28, 2. mini profert. Cf. I, 2.
 222 D1DASCALIA IV, 4, 1—5, 1 (l).

IV. Qui habent autem et in hypocrisi accipiunt aut iterum,

cum sunt pigri et cum debebant operari et iuvare sese et alios,
ipsi accipientes praestabunt rationem, quoniam pauperum fidelium
gravaverunt locum. 2. Qui enim habet pecunias et non erogat
f> eas aliis neque ipse utitur, sed tbesaurizat thesaurum sibi, qui perit,

locum sortitus est serpentis super thesaurum dormientis et peri-

clitatur per momenta, ut cum eo deputetur. 3. Qui autem habet
(et accipit) in hypocrisim, non credidit Deo, sed iniquo mam-
monae; lucri causa verbum in hypocrisi portat et est repletus
10 incredulitate. Qui talis ergo fuerit, periclitabitur et deputabitur
cum inridelibus in condemnatione. 3. Qui ergo dat simpliciter
omnibus, bene dat, sicut est illi, et est innocens. Qui autem
propter tribulationem accipit (et) se pascit scite, [et] bene accipit

et a Deo in vita aeterna constitutus glorificabitur.

15 V. Episcopi ergo et diaconi, observate altari Christi, id est

viduis et orphanis, cum omni diligentia curam facientes de his

quae accipiuntur cum scrupulositate, qualis est ille, qui dat, aut

3 lob 22, 7.-8 Mt. 6, 24.

2 sese et > S C |
5 sed : in terra S | 6 locum s. est serpentis S C :

consimilabitur serpenti L |
7 per momenta >S |
eo (sc. serpente) S : thesauro
suo L I
8 et accipit S |
10 et dep. : deputari S j
11 in condemnatione > S |

12 bene — illi : dans bene facit S |

13 et S |
se pascet scitus et L : cum
parsimonia eis utitur quae accepit S |
14 constitutus : et in requie aeterna S |

15 obs. altari : estote assidui in ministerio altaris S |

17 accipiuntur : dantur S

1 di vnoxptotwg b o, di vtioxqioiv d An |
2 ipyai^o/zivoq b d o |

xal > m p v itigovq I

a |
uipcilrjOiL d |
xw a- i. m., > a j
4 [iixudoiq b o |

4 5 xex/.tfpwxiv 5 inl a j
b d o D : iv rel ]
xal sec i h : > bdmopv |

G dktjS-f/g > m tpaoxovoa |

: Xtyovaa p v, I. (xlr/&^g m |
7 dnoXXvfievo) a |

ni(ja m | > h yap > b o 10 zovtov h

8 6<pih]aovaiv b o |
cptjalv |
9 |
|

11 dtO.oq > o 13 vllvrai oXlvvtai m o

b 14 o b, |
icpeloi/tevos b |

14/15 &av. > b o 18

7] > 19 OQ<pavovs o 20
xaQii. i[iwv I
rqJ pr a I
|
<p>]olv

~ m p og b 20/21 avibq — avzov > b o 20 yap > h 21 tfimfinXa

v, I | |
a j

IV. IIiqI (pi).aQyvQittq. De ava- Theolog. Literaturzeitung 1903 p. 656;

ritia. Theolog. Revue 1904 p. 151.
2. xbnov (Hfitatq xxl.'] Cf. Basilius V. Mita nolov <poftov XQV T(" v

M. De legendis gentilium libris c.:8, xvgiaxwv fteisyeiv avvsta<poQwv.

Phaedr. Fab. IV, 19; Orat. de. hac Cum quanto timore oporteat collati-

praesenti hominis, vita et de serpente ones dominicas sumere.

Hippolyto adscripta et nuperrime in- 2..Eccl. 2, 25 et Zach, 9, 17 Con-
venta, cuius summa communicatur in: stitutor etiam VII, 20, 1 —2 inseruit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 4, 1—5, 4. 223

IV. '0 6e e%(ov xal kv vjtoxg'iOEi Xa(ifidva>v ?) 6i dgyiav, dvxl

xov SQjaC,6fievov ftorjQ-Elv xal hxigoig, 6ixi]v o(pXr/OEi xm frew, bxi
„jiEvr\xa>v tjQjtaas rpcofiov". 2 (IV). 6 ydg tymv dgyvgia xal firj

fiexadidovc ixigoiq fir'jts (i/)v avxbg /poi^o; xojiov ocpsmq xexXt]-

gmxai, ov <paOiv ejcI xolg &t]Oavgolg xafrevdtiv, xal toxiv xal s£ 5
avxco ah]&>]g y ygatp?) ?] (pdoxovda' „2vi>?'/yaytv nXovxov, eg ov
ov ysvotxai", xal ovdev avxm otpeXoq oXXv/ievcp jcagd x/jg 6'lxtjs,'
,
,Ovx co(psfo]oei" ydg, (prjaiv ,,yjtdgxoi'xa s v iifiega dgyfjg". 3. 6
ydg xoiovxoq ov xm {hew jcsjtioxsvxtv, dXXd xco kavxov xgvoico,
&eov xovxo yyovftsvoz xal ex' avxm xExoi&aig' vxoxgixrjg aXy- 10
9-Eiag o xoiovxoq, xgoao3xoXyxx?jq, dxiGxog, e'igmv, deiXoq, dv-
ardgoq, xovcpog, Evy^gr/q, fiE/iipifioigoq, kxcodvvoi, lavxov kyfrgbg
xal ovtievoQ <p'iXog. 4. xovxov xd xQW<*xa oXtlxai xal ,,dvi)g

£,ivoq edtxat avxd", rj £covzoq v<ptX6fitvoq ?) d-avovxog xagxmod-

fiivog' ,,xXovxoq" ydg ,,ddixmq Ovvayofitvog t^sf/ed-t'jijtxai". 15

V. Ilagaivov^tv ovv xalq ytjgaig xal xolg 6g<pavolq (itxa

xavxbq <po$ov xal xaGyjq EvXafitiaq {itxaXaf/pdvsiv xcov avxolq
Xogr/yov/jEvcov, xa) EvyagiGxElv xm &tm „xm 6l66vxl xolg xtivmoi
xgoqyv" xal etc avxm xovq op&aXfiovg exxe'iveiv. 2. ,,Tiq" ydg,
tprjOiv, „vfio5v (pdysxai avxbg ydg 20
y xig jtisxai jtagsS, avxov" ;
avxov xal E(ixixXa jcav Cfaov evdoxlaq, olxov
,,dvoiyti xrjv ytiga
vEavioxoig xal olvov xag&evoiq xal sXaiov tig EV(f,goovvr\v xcov
C,mvxmv, jogxov xoig xx/jVeOlv xal xXoyv xy dovXEia xmv av-
ttgcoxmv", xgta xolg d-rj gioig, oxEgfiaxa xolg ogvioiq xal jtdoi xt/ v

xgoo<pogov xgoqyv. 3. 616 <prj6 iv xal 6 xvgiog' ^KaxafidihexE xd 25

jtEXtivd xov ovgavov, bxi ov ajtEi govaiv ovde &Egi£ovOiv ovdh
ovvdyovoiv a'g ctxo&rjxag, xal b xaxrjg v(i<5v xgl<pei avxd' ovx
i (itlq fiaXXov 6ia<ptgEX£ avxmv; /it) ovv [lEgifivt'iOTjxE XiyovxEg-
xi (pdyofisv ?} xi Jtiofisv; olSev ydg 6 naxi/g vficov, bxi xqH^xe
xovxmv dxdvxojv". 4. xoOavxyg ovv xfjg jiag' avxov Jtgovolag 30

3 lob 22, 7.-6 lob 20, — 8 Prov. n, 4.-9 Mt. 24. — 18. 6,

13 Eccles. 6, 2. — 15 lob 2c, — 18 Ps. 145, — 19 Ecd. 25. — 15. 7. 2,

21 Ps. 144, 16. — Zach. — 23 Ps. 103,

9, 17.
— 25 Mt. 26. 31. 14. 15. 6, 32.

24 ansQua o I
xovtoiq h 25 xal > b o 26 xov ovgavov > h m
trjv : |
|
-v
|

ovde &eoi%ovoiv adhA:>bmopv| ovis m p v 27 vnwv |

: tj/idjy

b o,- + o ovoavioq b o A -28 Ityovreg > b o 29 <pay(D(xev

[
nta>nev -\ . .

h ra, (pdyiTS . . ntets b o' |

nlofitv- + rj tl neptfiako/ietla d |
v/xdiv + o
ovoavioq b o |
y_Qr\C,u>ntv b o |
30 ndvxwv b o j
zviavrr}i p v
 224 DIDASCALIA IV, 5, 2--6, 4 (LS)

ilia, quae dat, ut adescentur. 2. Iterum atque iterum dicimus,

quoniam altare de laboribus iustitiae accipere debet ** et viduae
ministerium sanctum et acceptum offerent coram Deo omnipotenti
per filium eius dilectum et spiritum eius sanctum, cui gloria et

5 honor in saecula saeculorum. 3. Operam ergo et laborem im-

pendite, ut in ministerio cordis puri ministretis viduis, ut, quae
orant rogantque, ea confestim dentur una cum orationibus earum.
4. Sin autem episcopi socordes sunt neque in has res operam
navant propter personarum acceptionem vel ob divitias immundas
10 vel quia eas neglegunt neque indagant, rationem non simplicem
reddent.
VI. Accipiunt enim ad victum pupillis et viduis subministran-
dum a divitibus, qui homines captivos in carcere tenent vel qui
servis suis male utuntur vel dure tractant oppida sua vel pauperes
15 premunt, 2. vel a sordidis et ab eis, qui corporibus suis abutuntur,
vel a maleficis vel ab eis, qui detrahunt et addunt, vel ab iniustis
actoribus vel ab iniustis accusatoribus vel a iudicibus personam
accipientibus, 3. vel ab eis, qui coloribus pingunt vel idola faciunt,
vel ab aurificibus et argentificibus et aerificibus furibus vel a publi-
20 canis iniustis vel ab eis, qui simulant se visa videre, vel ab eis,

qui pondera mutant vel dolose metiuntur, vel a cauponibus aquam

admiscentibus, 4. vel a militibus iniuste conversantibus vel ab ho-
micidis vel a speculatoribus condemnationis vel ab omni magistratu
imperii Romani, qui in bellis maculati sunt et sanguinem inno-

21 Prov. 20, 10. 23. — Ies. 1, 22. — 24 Prov. 6, 17.

1 ut adescentur
(i. e. escentur, manducentur) ad cibos S 2 quoniam :
|

altare etc. quoniam viduae, cum ex opere iustitiae nutriuntur, mini-

: altare,

sterium sanctum etc. S 5 saeculorum + amen Sm |

VI-VII;IX-X.Anastas.Quaest.XII. 43 c. 52, synodi Uliberitana c. 28,

VI. Tlvtov at xaQncxpoQiat dsxral Carthaginiensis quae vocatur quarta
xal xiviov aStxxoi. Quorum oblati- vel Statuta ecclesiae antiqua c. 93. 94,
ones recipiendae sint et quorum re- Autisiodorensis 585 (578)0. 17, Tole-
iciendae. tana 675 c. 4.
1. Oblationes peccatorum vel ex- 2. Cum gentiles cauponariam parum

communicatorum per ecclesiam reici- honestam esse censerent, ut Plato De

endas vel reiectas esse temporibus legibus XI, non est mirum, Christi-
veteribus testantur Epiphanius Expos. anos de cauponibus, mercatoribus et
fid. c. 23 (24), Gregorius Naz. Orat. negotiatoribus severe iudicasse. Cf.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 6, 1—5. 225

anoXavovxEq xal xmv nag avxov fiETaXaixfidvovxEq dya&div, alvov

avajcEfijtEiv o we'iXexe xm ,,6gq)avbv xal xrfgav dvaXa/iPdvovxi"
navxoxgdxogi d-em did xov rjyajcrj/ievov vlov avxov 'ItjOov XgiGxov
xov xvgiov fgi mv, 6C ov r\ 6oS,a xm d-em hv nvEvyiaxi xal dXrj&eia
siq xovq alcovaq' d/irjv. 5
VI. Xqi] de xov smGxojtov eldivai, xivmv dqpsiXst dtx,eod-ai
xagnoq>ogiaq xal xivmv ovx 6<pdXu. 1. yvXaxxioi yag avxtp ngbq
doGiv xcbtqXof ,,ov dixaimd-rjGsxai" ydg „xdjtt)Xoq djtb dfiagxlaq".
jtsgl avxmv ydg Jtov xal ^Haa'iaq 6veidiC,<ov xov 'l6gai]X eXeyev
,,Ol xdjtrjXol Gov fiioyovGiv xov oivov vdaxi,". 3. cpEvxxioi 6' 10

avxm xal nogvoi, „ov JtgoGoiGEtq" ydg ,,xm xvgim fiiGd-m/ia Jtog-
vrjq"' xal dgjiaysg xal xmv aXXoxgimv £jci&v(ir]xal xal (toijoi,
^dsXvxxal ydg at xovxmv d-vOiai xm d-sm. 4. aXXa xal 01 exd-Xi-
fiovxeq fJlQ av xc" 6g<pavbv xaxadvvaGxEvovxeq xal x'aq gwXaxdq
jzXrjQovvxsg dvaixlmv rj xal xolq lavxmv olxszaiq Jtovygmq XQ *' 15

[isvoi, jtXrjyalq (prjfii xal Xi/im xal xaxodovXia, rj xal jtoXeiq oXaq
Xvfiaivofcevoi tpEvxxEOi zGxmGav Got, m ejiLgxojce, xal al xovxmv
jtgoGtpogal fivOagai. 5. naoaixrjGyi 6s xal gadiovgyovg xal gr,xogaq
ddixia ovvaymvi^o/iEVOvq xal sldmXonoiovg xal xX&xxaq xal xs-
Xmvaq ddixovq xal C,vyoxgov6xaq xal doXofiexgaq, xal Gxoaxicbxrjv 20
Gvxocpdvxrjv, xfj
/
„dgxov(iEvov xolg oipmvioiq, aXXa xovq XEvrjxaq
diaOeiovxa", <povsa xe xal drjfiiov xal dixaGxqv xagdvo/iov, Jigay/id-

3 Ps. 145, 9.-8 Sirach 26, 29. — 10 Ies. 1, 22. — 11 Deut. 23, 18. —
20 Prov. 20, 10. 23. — 21 Luc. 3, 14.

1 dnaiXaftwvxtq b |
fxexa).a(*fidvovxeq dnoXavovxeq d, xi ndvxwv o,
:

> b 3/4 xov xvq'iov r\tiwv 'I. A>. h | 4 a b h o A

Si (xe&' d m p v :
|

—
I

l -). avTca d m v I
ruJ d).tj9itq a b h o A avv zw dyico nvev/xazi
:

d m p v I
7 cpvXaxzaiov b, -xewv o I 8 drco : tisqi a |
10 de b m o p v
11 xal > h
b h o I
xm > |
12 xwv dlloxQtwv > b o ]
13 xto : naqa a

14 yJiQaq xal OQ<pavovq h |

xal sec + 01 b o | 15/16 ini^Qiofitvot b o
18/19 fxvaaQal (/xvoepal h) — avvaywvt'C,o[isvovq : fiy oa£a>(isvovq b o
18 napalztjoai m napaixov p
v, |
20 yvyoxQ. b o | 21 zolq + ISloiq h
22 dtxaox7]V + dnavov b o

Tertull. De idololatria c. 11; Lactant. 5. zslaovaq ddixovq] TertulJianus

Instit.V, 17; Epiphan. Expos, fid. c. De 9 publicanos ex officio

pudic. c.

23 (24); Gregor. Naz. Ep. 2; Opus

peccatores appellat. t,vyox(>ovaxaq —
imperf. in Matth. 21, 12; 22, 5. *. 6.] Cf. Clem, epist. ad Iacobum

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 15

 226 DIDASCALIA IV, 6, 5—7, 2 (S).

centem effuderunt sine iudicio, qui iudicia pervertunt, qui furti

causa improbe ac dolose conversantur cum paganis et omnibus

pauperibus, 5. et ab idololatris aut immundis aut usuras et super-
abundantias accipientibus. 6. Qui igitur rebus ab illis provenien-
5 tibus nutriunt viduas, noxii in iudicio invenientur in die Domini,
quia scriptura dixit: Melius est comedere olera in caritate et amicitia
quam mactare tauros saginatos in odio. 7. Cum enim vidua nutritur
pane solo ex opere probitatis, proderit ei; cum autem multa ei
dantur ex opere iniustitiae, detrimentum ei erit. 8. Et iterum cum
10 nutritur ex opere iniustitiae, ministerium et orationem suam non
potest offerre in puritate coram Deo; neque, etiamsi iustissima
est et orat pro improbis, oratio ipsius exauditur pro illis, praeter-
quam pro se sola, quia Deus cordium inspector cum iudicio ac
discretione suscipit orationes. 9. Cum autem precantur pro eis,
15 qui peccaverunt et paenitentiam agunt, exaudientur preces ipsarum.
Qui vero in peccatis sunt nee paenitentiam agunt, ei non solum
non exaudientur orantes, sed improbitates suas etiam commemorant
coram Deo.
VII. Propterea, episcopi, fugite et evitate subministrationes
20 talium, quoniam scriptum est: Non offeres in altari Dei quidquam
nee pretii cants nee mercedis meretricis. 2. Si enim viduae ob suam
caecitatem orant pro fornicatoribus et legis transgressoribus neque
exaudientur, non accipientes, quae rogant, necessario infamiam
verbo infertis regimine vestro malo, quasi non sit Deus bonus atque
3 Ezech. 18, 17. — 6 Prov. 15, 17. — 13 Act. 1, 24; 15, 8. — 20 Deut.

1 fjtapov d p An, /tispov b, kiipbv o | 2 ndvta bvxivovv novr/Qov a |

ireQov -f xivbg d tiovtjqov | >bo 3 |

6i(xfiaxbfitvov a, <fiafta%of*evovg v,
ftaxofievov o 4 naga fl-suJ
| > b o napa + xw d tolovtwv
| |
: twv x. a ]

5/6 to> xov &eov xQittjgtip mpv An Baoileioiq h o

|
7 cf. I, 5, 2; 6, 4. 11 :

paoilsiniq rel 9s (S b o |
|
8 xw > h w dg| o p 6 > d m: d, | p v |
9 xal

c. 10. — navxbg xzL] sc. eorum mu- <popiat, swg av wai xotovxot, ov
nera. Interpolator Accusativo negle- fiovov ovx igiXsovvtai 9sov, all' ex
genter Genetivum subiunxit. xwv tvavxiwv xivovatv avxbv npbq
6. 'Adioviaq] Cum S. Scriptura no- dyavaxxtjoiv. Q.uod indignorum homi-
men prophetae reticeat, variae ferun- num oblationes, quamdiu ii tales sunt,
tur sententiae, de quibus copiose agit non modo non placant Deum, sed con.
Cotelerius. tra ad indignationem eum provocant.
VII. Oxt al xwv dvaglwv xagno- 1. Anastasius Quaest. I.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM IV, 6, 6—7, 2. 227

xmv avccTQOjtta, dvd-gmjtmv EJtifiovXov, [iiagmv sgydxrjv, /iE&vOov,

@XaO<prj(iov, xivaidov, xoxoyXvcpov, xal Jtavxbg trtgov m.ovr\gov xal

xfj yvoifirj xov &eov dia/iaxofievov, oxi Xsysi r\ ygacpt] „fideXvxxovg

sivai jtagd &sm" jtdvxag xovg xoiovxovg. 6. ol ydg Jtagd roiov-
xcov dsxofievoi xal xgscpovxsg fjqgag xal ogcpavovg imsvd-vvoi xm 5
xgixTjgicpxov &eov ysvijoovxac, mOjtsg xal lAdmviag 6 iv xalg
BaOiXEioig xgo(p?]xr]g jtagaxovCag Q-sov xal <f>aymv agxov xal jcimv
vdmg kv xm xootm at (xjceZjiev avxm 6 x vgiog did xr\v xov 'lEgoftoa/i
aOE^Eiav, xal yjtb Xiovxog dvaige^E ig. 7. b ydg kx xonov 61a-
xovOv/ievog agxog xfigaig dixaiog fiaXXov, xdv y figayvq xal oXlyog, 10
?j_ ig ddtxiag xal Ovxoyavxiac, xdv y jtoXvg xal s§,rjOxrj//£vog *

Xsyei ydg tj ygatpr/' ,,KgElQQov oXiy ov xm dixaim vjieg nXovxov

dfiagxmXmv jcoXvv" ds xal eg aOBpcov (payovGa XVQ a xal . 8. eI

£(inXrj69-Eiaa jtgoosvgExai vjtsg avxmv, ovx Elaaxovod-rjOexai, oxi

b xagdioyvmGxrjg &ebg fisxd xgidsmg dn£<prjvaxo Jisgl xmv a6s@mv 15
Xiymv' „Edv Oxf] Mmofjq xal ^kcfiovrjX jtgb jigoamjcov fiov vjtsg
avxmv, ovx siaaxovOofiat avxmv xal Ov fitj jtgo6ev%ov vjcsg xov •

Xaov xovxov xal (it) dgiov EXeTjd-rjvai avxovg xal [it] xgoGEX&qg
[lot jtEgl avxmv, bxi ovx slaaxovOOfial Gov". 9 (VII). ov /xrjv
ds dXXd xal ol kv dfiagriaig ysvdfitvoi xal fit] fiExayvovxEg ov 20
fiovov ovx sloaxovoQ-tjoovrai ngoOsvxbfiEvoi, dXXd xal xov d-eov
JcagogvvovOiv ixofiifivijoxovxeg avxbv xrjg iavxmv fio%&T]giaq.
VII. IlEQuOxaGd-E ovv xaq xoiavxag diaxoviag aig „dXXay/ia
xvvbg xal fiiofrmfia xogvrjg"' Ixdxsga ydg xolg vbfioig djttjyo-

gsvxac. 2. ovxe ydg 'EXiOOalog xd nagd xov lAtprjX Jtgooxofita- 25

9-EVxa MiBfiLxo, ovxe 'Ayiag xd nagd xov Isgofiodff si 6e ol xov
9-eov jigog)TJxai xd Jtaga xmv doe^mv ov jtgoOrjxavxo S,£vta, dixaiov
firjXE vfidg, m sjiioxoxoi. dXXd xa l „£i(imv" 6 fidyog e/io l fflxgrn

3 Prov. 17, 15. — 7 III Reg. 13. — 12 Ps. 36, 16. — 15 Act. 1, 24;
15, 8. — 16 Ier. is, 1; 7, 16. — 23 Deut. 23, 18. - 25 IV Reg. 8. —
26 III Reg. 14. — 28 Act. 8, 18—20.

> a I
Xsovxiov mv | dveips&tj b o |
10 zriQuiQ + xtxl opcpavotg yvtjaiwg b o,

+ yvTjoLtaq d |
% :, r/v o, > m p v |
11 o > a |
ex avxo<p. xal i^ ddtxiug
b d o I
}/ : eirj b o |
13 ipayovaa + i\ h | XVQ 01 '•

X (l Ql ra I
14 nQoosvxqxai
b d o I
16 Sa/xovrjX a b ho A An Auqwv : d mp v vTihp
|
: 7iei>l h |
17 vnep
a An : negl rel LXX [
18 d§i<ooai b o |
19 ftoi >m | 19/20 ov jxr\v dh >
m v I
23 allay fia a 2 i. m., vlay/ia a |
25 ydg + odpvAn |
ra > o |

25/26 xo/xiodevca a |
26 id > a d |
27 dixaiov + fy b o 28 j
ixtjdh m p v,

ovde An
15*
 228 DIDASCALIA IV, 7, 3—9, 2 (s).

largiens. 3. Cavete ergo magnopere, ne ministretis altari Dei sub-

ministrationibus illegitimis; non est enim, quod dicitis: nescimus.
Nam audistis, quod scriptura dicit: Recede ab iniquo, et non timebis,

et tremor non appropinquabit tibi.

5 VIII. Et si dicitis: hi sunt, qui soli eleemosynas dant, et nisi

ab eis sumamus, unde pupilli ac viduae administrabuntur atque
afflicti? dicit vobis Deus, quod ideo accepistis dona levitarum,
primitias et sacrificia populi vestri, ut nutriamini atque etiam ab-
undetis neque inopia pressi accipiatis ab improbis. 2. Sin autem
10 ecclesiae tam pauperes sunt, ut egeni a talibus nutriendi sint,

praestat vos fame perire quam accipere ab improbis. 3. Indagate

ergo ac probate, ut accipiatis a fidelibus, qui participes sunt eccle-
siarum et recte conversantur, ut nutriatis afflictos; ab excom-
municatis vero nihil accipite, usque dum membra ecclesiae fieri

15 merentur. 4. Sin autem inopia laboretis, dicite fratribus, et inter

se collectam facient ac dabunt, atque sic ministrate in iustitia.
IX. Et docete ac dicite populo vestro, quod scriptum est:
Honora Dominum de opere probitatis et de primitiis omnium fructuum
tuorum. 2. Ex iusto ergo fidelium labore nutrite ac vestite in-

3 Ies. 54, 14. — 18 Prov.

1 TiQoasvsyxaq b o |
cuvr/zr/v : <ov b o 1
2 firj : ov m p | 3 avzbv >
b o I
idijod/xe&a : dpaad/xe&a b o, xa9-vneftd).o/j£v d |
ivvoia b o j
4 &suv :

xhv .9. b o I
xxrjoao&ai m p v [
(pevxzeov b o |
5 dvaavvetdiazovg b o \

6 dneyov a h dniye d m p v, dneyexai b o

An : yaQ |
(prjaiv 6s b o |

(prjoiv post dSixov d 7 ovx iyy. 001 ?.lif>sxat dndxov

|
m |
8 Xeytxt h |

VIII. "Oxi ft&.ztov ix xonov ISiov c. 3 : ftikziov i.ifxw ryxoftevov ntQi-

iittQsysiv ratg yrjQaig, x&v % evzelrj oqRv fj zQtiptiv dnb xoiovxmv. Mitior
xal oily a,ij zd naqd zuiv doeftwv, autem est sententia synodi S. Patricii
xav Tiolld xal nsyaXa xvyydvy c. 2: Contentus tegumento et alimento

fteXxtov yap ?u/j(S dta<p9aQ?jvat 1} tuo cetera dona iniquorum reproba,

napd dosftaiv avvsi<J(poQav degaoSai. quia non surait lucerna, nisi quo alitur
Quod praestet ex proprio labore dare vi- (Harduini Concil. coll. I, 1794).
duis,quamvis exilia et pauca sint, quam
ex donis impiorum, etsi multa et magna IX. "Oxi yQV KQOZQtTiEO&ai xhv
exsistant; fame enim perire praestat Xabv vnb xov isqswg evtiolslv xovg
quam ab impiis collationem accipere. nevijzag, dig xal 6 SoXo/xuiv b ao<pog.
2. IvaixsksX <5i(x(p9a(>rjvat xzk.] Si- Quod populus a sacerdote provocari
militer Tertullianus De idolol. c. 12; debeat ad benefaciendum pauperibus
Chrysostomus In Matth. hom. 85 (86) exemplo Salomonis sapientis.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 7, 3—9, 2. 229

xal 'Imdv vy ,,xgr}(iaxa ngoCEvsyxcbv" snEtgdxo covrjxrjv xi]v dxi-

(iTjrov x<xQ lv XijipE Od-ai ' dnsg fiij ngoarjxdfiEvoi agate, almvioiq
avxbv edrjodfie -d-a, „oxl xtjv dojgsdv rov &sov" ovx Evvoia xy
n goc 9-eov, aXXd ,,xgrjfidxa>v kvaXXayy ev6[iiOev x xaod-ai". y.tpEvysxE
ovv rag dvoovvEidTJrovq eiq xo 9-vOiaOxr'jgiov xov 9-eov EtO(pogdq' 5
„l4nfrfov" ydg, (prjoiv, ,,dnb ddixov, xal ov (po^Tjd-rjCr} xal xgdftoq
ovx iyyiEl aoi".
VIII. 5iXX' lav kiyrjxs, oxi oi dMvxsg xag EXeTjfioOvvaq ovxoi
eioiv, xdv (irj Xdpa>[i£v nag' avxmv, no&sv al xrjgai vnTjgsxTj&rj-
oovxai nag Tjyoiv xal ol EvdsEiq xov Xaov; dxovOsOd-E nag' tj/xcov, 10
oxi did xovxo eXaftsTE dofiaxa Xevixcov, xtjv xagno<pogiav rov kv
vy.lv Xaov, iva EJtagxfjxe xal lavrolg xal xolq dso/ZEVoiq, xal y?)
Evdsict Ovvexo/ievoi nagd novrjgmv XayftdvqxE. 2. ei 6s ovxwg
anogovOiv al IxxXrfilai, XvOixeXei diapd-agrjvai, t) nag Ex&gmv
xov &eov Xa^Elv xl £(f> vfigei xal xXev>h xwv avxov qtlXcav nsgl 15
ydg xcov xoiovxmv xal 6 ngocprjxrjg Xejei' ,,"EXatov dyagxcoXov
yr) Xtnavdrw xr)v xscpaXrjv fiov". 3. doxiyaoxal oiv yivsod-E xmv
xoiovxmv' xal nagd ysv xcov boimq nsginaxovvxwv XayfidvExE xal
xolq d-Xifioysvoig ^op^/itte, nagd 6e dnoowaycoycov yij XayfidvEXE,
nglv av xfjg ixxXrjOiag Eivai yiXrj xaxagiw&mOiv. 4. si dh sniXsinoi 20
doya, ngoodyysXXs xoig ddEXcpolg, xal eg avxav OvXXoyr)v noir)6a-
fisvoq diaxovEi xolq ogtpavolq xal xalq xrfQaiq &» dixaioovvy.
IX. AiyE Se xco vnb as Xaco a xal 2oXoywv 6 6o<pog' „Ti(ia
xov xvgiov and Ocov dixaiatv novtov xal dndgxov avxcp dnb Ocov
xagncov dixaioOvvTjg, iva my.nX5.xai xd xa/uEid Gov nhjoyovrjg 25

oixov, olvcp dh al Xrjvoi Oov EX$XvC,a>oiv" . 2. ix xov dixaiov ovv

xonov xcov nioxcov xgicpEXt xal dycpiivvvxE xovq vOXEgovys'vovq,

6 Ies. 54, 14. — 16 Ps. 140, 5. — 23 Prov. 5.. 9. 10.

rag > d |
9 xav : xal ti d |
idjiojitv d, idpoifitv a h |
10 7ra</ rjfiwv >
m p v laov h I
m p v A cf. D : + XQaipaioiv o, diazQcvpwotv a b d | 11 do/iaxa
b o p v A D : 66ti.u. a d h I
12 "v ra v, > p 13 irdsia
|
: ivdeiai; b, sv
dnogia a |
14 Ivaaslfl : + av p, av ztva b o |
Tiapa o p vm |
15 iavzov d I

16 a/xapTwXuiv b o I
19 dnoovvaywywv avvaywyoyv b, aniatwv d m.
: -\- i.
|

20 elvat . post fie^i] d, >bo |

xaza^tw&wotv -\- yevio&ai b o inileinoi |

d h o v . inrf.einu b, iniXinoi a m p j
21 KQOoayyik'KiZt b d o |
22 dtd-
xovoi o I
£v dixaioovvy diaxovt/zwaav b o |
23 Xiysrat b |
25 nifmlaxai
a b o : niftnlrjzai d m, nifxnlavzaL h, nifinlrjvzai v, i/unifinXavzat p oov \

xd za/a. m p v I
zafitla d m o p v, za/tla b |
nlrjo /uovtjv o |
27 novov b |

toiiq nioxovq b o
 230 DIDASCALIA IV, 10, 1 — 11, 2 (s).

digentes, et quae ab eis dantur, sicut praediximus, dispertite in

tempore ad redemptionem fidelium, liberantes servos et captivos

et vinctos et eos, qui vi abducti et qui a multitudine plebis con-
demnati sunt et qui ad venationem vel ad metalla vel ad exilium
5 damnati sunt, quique ad ludum condemnati sunt et afflicti. Eant
diaconi ad eos et unumquemque eorum visitent eisque dispertiant,
quod eis opus est.

X. Si vero unquam fit, ut cogamini a quopiam improborum

inviti accipere aliquid argenti, nolite eo uti ad cibum, sed, si paulum

10 est, impendite in lignum ad ignem faciendum vobis et viduis, ne

vidua inde accipiens inopia afflicta aliquem victum sibi emat. 2. Et
sic viduae, iniquitate non pressae, precantes omnia bona a Deo
accipiunt, quae rogant atque orant, omnes simul, singulae quoque
earum seorsim, et vos iterum non eritis capti in bis peccatis.
15 XI. Docete filios vestros artificia apta ac salubria ad pietatem,
ne propter otium luxuriae inserviant neque, a parentibus suis non
instructi, mala opera faciant sicut gentiles. 2. Propterea nolite eis

parcere, eos arguentes et castigantes et erudientes; nam castigantes

eos non interficitis, sed potius vivificatis eos, quemadmodum et
20 Dominus noster nos docet in Sapientia sic dicens: Castiga filium
tuum, quoniam sic ei spes est; nam percutis eum virga, liberabis

18 Prov. 23, 13. — 20 Prov. 29, 18. — 21 Prov. 23, 14.

3 a mult, plebis Sm Sc : iniuste Sp

2 diaxovovvxsq -\- avid b o |

xovq a h An :>bdmopvl3 dovkovq
+ xal d m p v I
inrj(jeat,. > b o | 5 dnayo/ihovq h |
6 sxn^iaa&at h j

xxetvoftivov b o |
7 yivtjxai a A An cf. D . yivr\ xal h, yivtjxai xal b d
m o p v I
degrjod-e d h m p v |
dvoalov <>«£. b d o |
8 dxovxaq An : uxovxeq G j

dv&paxidq h, avD-Qtxxaq b o | avxb a h, avxw b o : avxa d p v | 9 ^ >

XI. In Didascalia hoc caput, quod ^(Sv {}ia tiqooqI^i X9W ata T °ft
est Syro vigesimum secundum, inter Uqsvoiv, eiq §v).a xal dvdQuxiav
libros V et VI Constitutionum locum dvakwowai xavxa, dlln /xij elq dta-
habet. Respiciens ordinem huius ope- rpotpdg. Constitutio, ut, si quis impius
ris particulam in fine libri IV pono. vi pecuniam sacerdotibus proiecerit,

* * in ligna et carbones earn insumant,

2. iiQotiQrjxafxsv] sc. c. 8, 4, quern nee vero in escas.
locum auctor respicit, addens, quomodo 3. ov xf/ <pvoei . . dXXa xij yvd>(A.%]
collectio praeter viduas et orphanos Cf. VII, 2, 3.

adiuvandos adhibenda sit. XI. Hepl yovsiuv xal naidwv. De

X. Jidxa^iq, "iv idv xtq xvjv doe- parentibus et filiis.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 10, 1—11, 2. 231

xai xa eg avxmv, mg jigoBigrjxafisv, dd-goi^o/zeva XQW ara °*ia-

xaOOEXE 6iaxovovvxsg slg xovg dyogadfiovg xmv aylcov, gvofisvot

dovXovg, alxfiaXmzovg, 6sO[iiovg, sjtrjQeaC,oiievovg, tjxovxag ex xaxa-
6ixj]g 6id xb ovo/ia xov Xgiaxov yjtb x vgdvvmv slg fiovo{ia%iav
xai &avaxov
Xsysi ydg rj ygag>9] ,fPv6ai dyofisvovg slg frd vaxov
• •
5
xai kxjtgiov xxEivofisvovg, (irj (ptlo y"
X. Edv 6s jcoxe dvdyxrj ysvtjxai nagd xivog 6i^ao9-ai dvoaiov
dxovxag dgyvgiov, gvXa xai dv&gaxidv avxb 6anaviqOaxE, tva
slg
/irj XaftovOa i) xtfga «g avxov xi 7j 6 6g<pavbg dvayxaOd-fj mvrj-
Oaod-ai xgo<prjv ?} jco/ia naga zb Jigoofjxov dixaiov ydg xa Jtaga 10

xmv aGE&<5v xavxa Jtvgbg slvai xaxavdXwfia, oix tvGeftcov @gco/j,a.

2. xavxa 6h xai b vbftog diayogsvsi, d-voiav oipLOd-Eiaav afigmxov

anoxaXmv xai xvgl xavxrjv dvaXiOxsOd-ai xeXevojv. 3. ov ydg xf/
<pv6ei (pavXa xa. Jtgoofpsgdfitva, dXXa xfj yvm^\ xmv xgooxofii-
t^ovzmv avxd. 4. xovxo 6s Jtgoaxdooofisv em x<5 /if) djtoGxgi<peiv 15
xovg jtXrjCidC,ovxag v/xtv, sl66xsg xai xijv Ovvrvxiav noXXdxig
sjtaxpeXfj xolg aOsfisOiv ytyevrjod-ai xtjv xgbg xovg s%6£0elg, sm-
PXaffrj 6s fiovrjv xtjv xaxa xj)v d-grjOxsiav xoivmviav. 5. xavxa fisv
ovv sjcl xooovxov, dryajtrjxoi, elgrjo&m v/xlv jtgbg do<pdXeiav vfimv.
XI. „Ol fih>xoi Jtaxegeg jcai6ev£xs xa xixva vficov sv xvgim, 20
sxxgeg>ovxsg avxd sv Jtai6sia xai vovd-sOia. xvgiov", xai 6i6aGxtxs
avxd sxtzrjbsiovg xai dgfio^ovOag xd> Xoycp xsyvag, tva (irj 61a
xijg svxaigiag Gxgt]vidoavxa xai avsmxl/nqxa vnb xmv yovsmv
(islvavxa, xgb Sgag dvsosmg xvxovxa, dtprjVidomGtv xov xalov.
2. dib fifj EvXafislO&s avxolg smjtXrj60tLV, 6m(pgoviC,ovxsg avxd 25

fisxa Efifigid-eiag' ov ydg dnoxxtvslxs avxd jtai6svovxEg, (idXXov

•

6s 6co6exe avxd, xad-oog nov xai 6 2,oXoy.mv sv xfj 2o<pla yrjOiv

„IIai6Eve vlov Gov, xai dvaxavosi fle' ovxmg ydg Edxai 601 sveXxig'

5 Prov. 24, 11. — 12 Lev. 19, 6. — 20 Eph. 6, 4. — 26 Prov. 23, 13. —

28 Prov. 29, .tj; 19, 18.

dmpv|o>bdopv|io^f: xai b h |
11 rtov >a |
xavav. : xatava-
'/.w/iara xai b o, naQavdloina h |
fiQ<i>nata b o |
14/15 TtQoaxofiiCfivxmv a
d h : m o p v 15 avxa SoVitoq b o nQoaraaamfiiv h
nQoaiptQOVzuiv b | -f- j
|

rcu b h a2 m p v, to a d 17 doe/ieiq h yivso&ai m p v

i. m. : xov |
| |

18 ttjv sec > b d o m 19 dyamjzol (+ xai b o) inl xooovxov b d o

| |

21 xvqIov %v o diddaxovxeg m p v
.
23 xaxaoxgrjviaoavza b d o
I
| |

23/24 neivavza vnb x. y. m p v 24 xvyy.dvovra b o 25 avxolg avxov? | |

:

p v, avxa (a in rasura) m 27 oa)L,exe

abo|o>dmpv|28 vlov xov |
:

v. b o I oov > rn v |
oixog a h
 232 DIDASCALIA IV, 11, 3—5 (S).

autem animam eius de inferno. 3. Et iterum dicit: Quicunque

parcil virgae, odit filiiim suum. Virga nostra autem est verbum Dei
Iesu Christi, sicut et Ieremias baculum nuceum vidit. Omnis ergo,
qui parcit filio suo dicere verbum castigationis, odit filium suum.
5 4. Docete igitur filios vestros verbum Domini, et comprimite eos
verberibus, et subicite eos ab adulescentia verbo pietatis vestro,

et nolite eis dare potestatem, qua se extollant super vos, parentes

suos, ac praeter consilium vestrum nihil faciant, neque eant cum
aequalibus suis congregari et delectari; ita enim discunt inanitatem
10 et capiuntur fornicatione atque cadunt. 5. Quod si fit sine paren-
tibus eorum, parentes rei erunt iudicii animarum eoram coram

1 Prov. 13, 24. — 3 Ier. 1, 11. — 5 II Tim. 3, 15. — 7 Sirach 30,

11. 12.

3 ftaxz. savzov m v, ft. avzov b d o |

&luoov b d o | 5 ovv >b o |

6 vftcHv >h I
7 Xbyov + zov m |
dupfiolq : 7iXr\yalq b o | noistzs + aizd h |

8 avzd : avzovq zd o v/iizepa (-spav b o) G 9 &siav b o

\
r/ftizspa .
j

—
|

10 avzolq dtdovzsq >

m. avzolq pr. m., dveaiv fir/ didovzeq avzolq a, i.

sec. m. vfiuiv -f- zi b o

j
11 tig rj avzaq o ov/tpalelv b o 12/13 xal | : | | |

elq 71. nsQin. o 13 zr v > d 14 vnaoxovoiv b o

| 15 yovioiv b d m p v t > | | :

ytvoftivwv a, yevo/jt. h, yivafj.. o, ytiva/ievwv a 2 + ysivafihwv b pa&v/xla , |

-\- zwv ymvaiwv o ovvciolv ovvdidywoiv b, ovvdidyovotv o a 2 i. m. :

|
|

naldtq + xal b o |
18 ovfxfidkXtiv b o |
fxfj > d |
zfjq : ztq m |
19 vea-
t,oi>ot]g m p v |
e&vrj d b m v 20 zf/ | > b o |
zfjq > b o | 21 <fs + zwv
b o I
cmajfAfv b o |
22 evvotuv d npoq |
: elq m
5 h v, tl p, p v | 25 j m ;

vzi b d o, 1} xa&b a |
vndpyei + ovxezi [xivzot xal bfiovoiav h 26 oiotp- |

//.ivoiq o I
28 o > b o I
29 ziatj h |
cooavzwq de d m p v 31 + |
rj + xal
b o 32 iv oiq a h
I
: iv avoiq b 0, xa&atq d m p v dpioxtiv b o |
| 34 elo-
&<popdv o

6. onov6dt,ezs wpa yd/xov xzL] XII. Ilspl otxezwv xal Seonozwv.

Clem, epist. ad Iacobum c. 7: Ilpb De faraulis et dominis.
ndvzwv zovq vsovq izpbq ydftov t,tv- XIII. 'Ev ziaiv vnozdooeo&ai %9V
yvvzmoav iv zd%ei npola/jiftdvovzeq zolq xoo/xixolq dpxovoiv. In quibus
zijq zd nayi-
vea'Qovarjq e7ii&v(iiaq oporteat subici saecularibus princi-
devfiaza. Chrysostomus In Gen. hom. pibus.

59 c. 3: Mfj zoivvv d/xeXto/ttv zwv 1. Cf. I Clem. 61, 1; lust. Apol.

vecuv, aXX' idovzeq zrjq xa/xivov ztjv I, 17; Tert. Apol. c. 30 — 35. Ps.-Ign.
nvpdv, nplv rj elq doelysiav iyxv- Ant. 11, 2. — iv olq dpeoxet 9su>]
XtoSfjvai,07iov<5d£wfX6v xazcc zovzov Similiter Martyrium Polycarpi 10, 2
#fov voftov avzovq avvdnztiv npbq docet: dp%alq . .zi/tfjv xazd zb izpoo-
ydfxov, "iva xal zd zijq auxpQoovvrfi fjxov,zrjv /xtj fi?.dnzovaav tifxaq,dno-
avzoiq diazrjQ^zat xzl. ve/Aiiv.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 11, 3—13, 1. 233

Ov fxsv ydg gdfidm xazd{-eig avxov, xfjv 6s tyvxrjv avxov gvOy ex

ftavaxov". 3. xal jcdXiv Xsysi 6 avxbg ovxmg' ,"Og ipeidexai xfjg
tavxov ftaxxrjgiag, fiiasi rbv kavrov vibv", xal tgfjg' „KXdoov rag
jiXsygag avxov, mg EOxlv vi\3iioq, /xrfxoxs OxXrjgvv&Elg dottid-fiOq
Qoi''. og (psidexai ovv jiagaivstv xal Om(pgoviC,Eiv rbv tavrov 5
viov, (iiotl xbv Idiov naida. 4. sxdiddoxsxs ovv vfimv xd xsxva
xov Xoyov xvgiov, oxvcpsxE 6s avxd xal 6ag(ioiq xal xoieixe vjio-
xaxxixd, ,,axb ftgstpovg didaOxovxeg avxd hod ygdfifiaxa" , rjfitxsgd
xe xal d-tla, xal xaoav ygayr/v d-uav xaga6i66vxsg avxolg, avsOiv
avxolg (if) 6i66vzsg xax£§ovOid£tiv vfimv Jiagd xfjv ifiszegav yvm- 10
firjv, f/txd bfitjXixmv tig Ov/jjioOiov (ifj Ecovxsg avxd OvfijUaXXsiV
OVX03 ydg elg dxa§iav sxxgaxrjCovxai xal elg Jtogvsiav Jtsgt-
ntoovvxai. 5. xal lav Jtagd xrjv xmv yovimv dfisXeiav xovxo
Jtdd-mdiv, evoxoi xmv ipvxcov avvmv 01 yevvt'jOavxsg vjidggovGiv
si ydg xfj xmv yovimv ga&vfiia OvvuGiv dxoXdoxoig, 01 Jtaldsq 15

dfiagxrjoavxeg ovx avxol fiovoi xoXaOit-rjdovxai, aXXa xal imig

avxmv 01 yovslg avxmv xgid-rjoovxai. 6. did xovxo OJtov6dC,sxs
coga ydfiov t,evyvvvai xal OvvaXXdaouv avxd, iva fir xrjg rjXixiag

iv xy dxftjj ^eovatjg 'id-rj itogvoxona djiofiij, xal v/islg djtaixtj-d-rj-

Oso&s xov Xoyov iv xfj i][iiga xrjg xgioecog vjib xvgiov xov &eov. 20
XII. Ilsgl 6e oixsxmv xl dv sutoifisv jtXttov, rj oxi xal o
6ovXog svvoiav slotpegixm jcgbg xbv 6s6nbxi]v fisxd <po(iov &sov,
xav dos^fjg xav jtov?]gb g vjcdgxy, ovxixi /itvxoi xal b/iovoiav xaxd
xr)v fhgrjOxsiav . 2. xal b deOJioxqg dyajtdrm xbv olxixrjv, xav
did<pogog y, xb av&gamog vjcdgxsi. 3. 6 6s
ioov xgivixm, y;i
25

Jtioxbv Exatv 6so%6xt]v, omC,o/iiv?]g avtm xf/g xvgiag, ayaxdxm xal

cog 6s6nbxi]v xal cog bfioxiCxov xal mg xaxiga, fit) cog ocpd-aXfio-

dovXog, aXX' mg cpiXo6iaxoxoq, ridmq, oxt b 9-ebg avtm xijv fiiod-a-

xodooiav dxoxioti xf/g vjtrjgsoiag. 4. moavxmg xal b xvgioq 6
JtiOxbv %xmv olxexrjv, omQo/isvrjg avxm xrjg 9-sgaxsiag, ayandxm 30

cog vlbv rj mg ddeX(pbv 61a xf/v xf/g nioxemg xoivmvlav.

XIII. Ildoy (iaOiXsia xal dgxfj vjtoxdyrjxE ev oig agtGxti &sm,

mg „{hsov d iaxovoig xal xmv aGtfimv xifimgoiq"' jidvxa (poftov
-xbv otpEiXofiEVov avxolg anonXr/gmOaxE, jcaOav EiGcpoga v, Jtav

1 Prov. 23, 14. — 2 Prov. 13, 24. — 3 Sirach 30, 12. — 8 II Tim.
3, 15. — 10 Sir. 30, 11. 12. — 21 Eph. 6, 5 ; I Petr. 2, 18. — 26 I Tim. 6, 2.
—
28 Eph. 6, 6; Col. 3, 22. — 30 Col. 4, 1. — 32 I Petr. 2, 13. — 33 Rom.
13, 4. 6.
 234 DIDASCALIA IV, 11, 6 (S).

Deo; et iterum si permittentibus illis sine disciplina sunt ac pec-

cant, rursus vos, parentes eorum, pro eis rei eritis coram Deo.
6. Propterea operam date, ut eis suo tempore feminas eligatis

eosque matrimonio iungatis, ne adulescentes in impetu iuventutis

5 fornicentur instar gentilium atque vos rationem reddatis Domino
Deo in die iudicii.

1 xovxo to d supra lineam 2 firjdev m p

+ (i^Sbv b d o <piX- | | n : |

aStXfiai ov/ifiovXov b o 3 Sice xov h 5 igovotav a xovxo

|
b o + | | > |

intrpmmfiev h fiovov (tbv ovv a 6 avxrjv o intineo : xai a 6/7 snelnep | | + |

—
|

,urj ev^ao&ai >bo|6o>d|7

ivgaa&ai -f- xal dnodovvai d 9 vaog |

&sov co h &eov xv o 9 ayiov

(
: BiKxyyiXXoiievrjV
|
abdop:>hmv|10
b h I 12 j3oXr)v o | 12/13 yivbfievov bop: yivofiivijv dhmv, yevofxivrjV a |

13 ttxaioone(iindx>]Xog b d o : -plnaxog rel |

15 fxuXXov b o |
xuq > a [

subscripsit xeXog xov neol 6(.«pavojv m, xeXog xov 6" ftipXiov nepl ogtpavuiv
p,

e7rXriQ<o&ri fiiftXtov S' o

XIV. Rsqi nao&hwv. De virgini- fir) ngoTiexwq noiitod-at xr\v inayye-

bus. Cf. VIII, 24, ubi quasi com- Xlav, ac sententiam eodem dicto Solo-

pendium huius capitis habes. monis confirmavit.

1. fitj nooxelpiog xxX.] Similiter 2. dia oxoXr)v — yd/xov] Item VIII,
Constitutor III, 1, 3 viduam monuit, 24.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM IV, 13, 2—14, 3. 235

reXog, itaoav xifirjv, dooiv, xfjvGov. 2. d-sov ydg rovxo didxayjia,

,,/ZTjdsvi xi xQBmGtelv, si /it] xb xtjq q>iXiag OvfifioXov", o 6 frebg
diezdgaxo did XgiOxov .

XIV. IIsqI <5e jtag&evlag ivxoXfjV ovx eXdfiofiev, xy 6s xcov

fiovXo/iEvcov e§ovala xovxo emixqe jco(isv cog evyyv, txstvo fiovov 5

avxolg nagaivovvxeg, firj ngo%eigcog xi sjcayysiXaad-ai, ejisIxsq 6

SoXofimv cpqcsiv ,,'Ayad-bv xb fit] evgaG&ai, rj xb svgao&ai xal
(if) dziodovvai" . 2. f] nagd-svog ovv avxrj eoxco ayia Gcofiaxi xal
tyvxV> &S vabg freov, cog oixog XgiOxov, cog jivevfiarog dylov
xazaycdyiov. del ydg xfjv EJtayysiXa/itvtjv, atj,ia xfjg snayyeXiag 10
sgya diajtgaoaofiEVTjv, detxvvsiv xb endyyeXfia ccvxijg, ori sOxiv
aXyd-hg xal did CxoXrjV svOEfieia g, ov xaxd dia^oXijv yd/iov yivofis-

vov. 3. sGxco 6e (if) gsfifidg (iTjde. dxaiQOJttQmdxrjxog, (irj diyvcofiog,

dXXd Oe/iv?'], eyxQaxrjg, Ococpgcov, dyvr\, cpsvyovOa xdg xcov noXXcov

awrvxiag xal fidXiOxa xdg xcov doifivcov. 15

2 Rom. 13, 8. — 4 I Cor. 7, 25. — 7 Eccles. 5, 4. — 9 I Cor. 7, 34..

 I. autem propter nomen Dei et propter
Si quis Christianus

fxdem ac caritatem ad ludos damnatus fuerit vel ad bestias vel ad

metalla, ne oculos ab eo avertite, sed ex labore et ex sudore faciei
vestrae mittite ei, unde vivat et militibus ipsum custodientibus
5 mercedem solvat, ut allevetur et curae particeps fiat, ne penitus
affligatur beatus frater vester. 2. Qui enim ob nomen Domini
Dei condemnatur, hie martyr sanctus, angelus Dei vel deus in

terra a vobis reputetur, spiritualiter indutus spiritu sancto Dei; per

eum enim Dominum salvatorem nostrum videtis, quia dignus

10 habitus est incorrupta corona et testimonium passionum illius re-

novavit. 3. Propterea vos fideles omnes oportet ex possessionibus

vestris subministrare et recreare per episcopum vestrum eos, qui
martyres fiunt. 4. Si vero est, qui nihil habeat, ieiunet, et quod

3 Gen. 3, 19. — 9 I Cor. 9, 25. — 10 Phil. 3, 10. — 11 Luc. 8, 3.

2 fiapxvpwv + xal iogxwv b h o |

3 el : idv b o |
Xqioxov 9sov h :
j

4 vbv >mop'| deov %v h |

nioxiv . . dydnrjv 00 a |
Xovdov a h D •

SovXov b d h 2 m 5 $ o p v
rj | . . +- tie . . f ig b o I 6 ix > h m o p v 1

zov > o I
7 ftw&odooiav p v 8 "»' a h |
: "va b d m o p v rjuwv h |
|

9 xvqiov > o x. x. &eov

I
xov xvqiov d : |
10 xvqlov : Xqioxov p v m |

11/12 xov eitxyysXlov xij; do^g d | 11 zov + dyiov a |

12 skafisv a h A :

tkdfioftcv b d m o p v |
iv xu> : <Sv xb b o | 13 dy&dpxov : ayipv h, >
ra p v I
15 xovxo a |
16 rjfiwv b | 17 ifilv b d O | 6i + xal o \ 18 vr/ox. xb :

vrjoxevodxio b |
jxtxQrjoag h |
19 baloig b o |
xaxd + xrjv b o |
21 savzov

I. Oxi tolg dice Xqioxov {tXifiofie- 3. vrjoxevoag xtL] De hoc ieiunio

voig na(td dnloxatv dlxaiov xolg m- Hermas Sim. V, 3, 8 et
dicunt etiam
oxolg xd dtovxa naoixtiv xaxd xtjv Origenes In Lev. hom. 10 c. 2 (De
xov xvqiov dtdxa&v. Quod eis, qui la Rue II, 246), qui ex quodam libello

propter Christum ab infidelibus affli- ab apostolis dictum laudat: Beatus est,

guntur, aequum sit ut fideles necessaria qui etiam ieiunat pro eo, ut alat pau-
praebeant secundum Domini consti- perem.
tutionem.
 BIBAION E.

IIEPI MAPTYPQ.N.
I. El xiq XgiOxiavbq did xb ovo ua xov
t
XgiOxov xal xr\v elq
xbv &ebv mar iv xal dydjcrjv xaxaxgiO-y vjib doe^mv elq Xovdov
t] d-ygia q fiexalXov, fit] jtagidr)xe avxov, dXX' ex xov xonov xal 5
ex xov idgmxoq ifimv Tte/iipaxe avxm elq diaxgog>t)v avxov xal elq
(iiG&anodooiav xo5v oxgaximxcov, iva eXapgvv&jj xal enif/sXeiaq
xvxv> w' ooov ?o eq> vfttv fifj d-Xi^xai 6 fiaxdgioq ddeX(pbq v/icov.
2. o yag did xb ovo/ia xvgiov xov 9-eov xaxadixa.tfiy.evoq, ovxoq
fiagxvq dyioq, ddeXipbq xov xvgiov, ,,vlbq xov vxp'iGxov", doytlov 10
xov ayiov Jtvev/zaxoq, di ov xal ,,xov <pa>xi6fibv xfjq do^rjq xov
svayysXiov" eXafiev exaoxoq xmv moxmv ev xm xaxaZimd-fjvai
xov dcpd-dgxov oxeipdvov xal xfjq fiagxvgiaq xmv jtad-Tj/idxmv
avxov xal xfjq xoivmviaq xov aifiaxoq avxo v, ,,Ovfifiogg>md-TJvai
xm &avdxm xov XgiOxov" elq vlofreoiav. 3.xovxov ovv evexev 15

ajtavxeq 01 moxol did xov sjiiOxoxov v/xcov „ex xcov vjiagxovxcov

vfidiv" xal ex xov xonov ,,diaxovrfiaxe" xolq dyioiq' el dh ovx
e%ei xiq, vrjOxevOaq xb xrjq fjptegaq xal fiegioaq xovxo exxa^dxm
xolq dyioiq- el de xiq ev negiovoia vndgyei, xal jcXelov xi xaxd
dvaXoyiav x?jq dvvd/iemq avxov diaxoveixco avxolq. el de xal 20
oloq xe ioxiv anavxa xbv (liov eavxov ajioddfievoq gvoaod-ai
avxovq ex rov deOjimxrjgiov, //axdgioq edxai xal (piXoq xov Xgi-
Oxov. 4. el ydg 6 „xd xmdgypvxa nxmyolq dovq xeXetoq" fiexd
xr\v otegl xmv %-elmv yvmdiv, jtoXXm fidXXov b vjteg fiagxvgmv
b ydg xoiovxoq, d§ioq &eov vjtdg§aq, jiXrjgmoei xb d-eXrjfia avxov, 25

6 Gen. 3, 19. — 10 Luc. 6, 35. — 11 II Cor. 4, 4. — 13 I Cor. 9, 2;.

—
14 Phil. 3, 10. — 16 Luc. 8, 3. — 23 Mt. 19, 21. — 25 Mat. 7, 21.

a h : avxov b d o p » m |
22 avxovq : post deofj.(uxrj(ilov b d o |
rov sec
>b o 23 vitaQxovxa
I
+ avxov b o |
24 xf/v + xwv d |
neQi > b o |

710/.V d I
6 VTthQ : vix'so T(Sv b
 238 DIDASCALIA V, ], 5—2, 1 (s).

die illo erogavit, id destinet fratribus. Sin autem in abundantia

versaris, pro facultate tua oportet te eis subministrare vel omnem
substantiam tuam tradere, ut liberes eos ex vinculis, quoniam hi

sunt Deo digni et filii implentes ipsius voluntatem, sicut dixit

5 Dominus: Omnis, qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et

ego eum coram patre meo. 5. Neque erubescatis ire ad eos, ubi

vincti sunt, et hoc facientes hereditabitis vitam aeternam, quoniam

participes facti estis martyrii eorum. 6. Discimus enim, quem-

admodum Dominus noster in Evangelio dixit: Venite ad me omnes

10 benedicti patris mei, possidete regnum vobis paratum a constitutionibus
mundi. Esurivi enim, et dedistis mihi manducare ; et sitivi, et de-
distis mihi bibere; hospes eram, et collegistis me; et nudus fui, et

cooperuistis me; infirmus fui, et visitastis me; et eram in carcere, et

venistis ad me. 7. Tunc respondebunt iusti dicentes: Domine, quando

15 te vidimus esurientem et pavimus te, vel sitientem et dcdimus tibi

potum, vel nudum et cooperuimus te, vel infirmum et visitavimus te,

vel hospitem et recepimus te, vel in carcere et venimus ad te? 8. Et

respondens dicet eis: quodcunque fecistis uni ex his parvulis et ex-
iguis, mihi fecistis. Et tunc ibunt in vitam aeternam.
20 II. Si quis autem, Christianum se esse dicens, labitur, a satana

tentatus, et convictus fuerit malefactorum et condemnatus faci-

norum, sive furti sive homicidii, a talibus digredimini, ne quis

4 Mt. 7, 21. — 5 Mt. 10, 32. — 9 Mt. 25, 34—40. — 19 Mt. 25, 46.

2 zs > d J
wv : avzwv ovv h | 3 idv mopv|4^>bol [xov a
h D : + zov iv zolg (zolg > b d o) ovgavolg bdmopvA|5o>?ab
h o : toots d m p v I
Xqiozov inl : zov -fy b o |avzov b o |
8 ifiuiv b o |

fihv + tyi- h I
8/9 nsiQa . . npoO-v/xla scribo secundum h m cf. V, 6, 8 :

edd nilQa . . 7iQoHv/j.ia \

9 zecog d h m p v : to>q o, zbg b, ezsQcog a I tcqo-
9-vfj.Luv b I
xoivtovol a b o p 10 tcov j
: xui b, > h | (pdoxcov : post Sevzs
a, >h I
13 /ie not a 13/14 £evog j
— avvrjy. fie >b o |
14 fie sec >d I

14/15 rjfirjv > b |

15 r}t.9aze b j
16 dnoxpt&ijaovTai : + avzw a, xal o |

idw/isv o |
17 7 sec : nozs 6i as Idofxsv a | > b o 18
18/19 tj ter |
rj sec :

nozs di as 'idofisv a |
18/19 rj l-evov xal avv?jydyofisv > h 20/21 |
svl z. z.
udslipuiv ixov z. ik. : zoviujv zov ddsXipov ftov zbv sXu%iozov o | 22 alwviov :

+ zozs sqsX xal zolg eg svwvvfiiov no^svsa&s an ifiov, ol xaxqpafievot,

5. ntiQa . . npo&v/XLa] Cf. quae ipsv5adsk<povg avvovaiav, ozav im-

Constitutor infra c. 6, 8 de baptismo fisvwai zjj <pavl6zt]ti. Qjuod fugienda
sanguinis ac de baptismo fluminis dicit. sit cum falsis fratribus consuetudo,
II. Ozl (psvxzsov zrjg npbg zovg dum in malitia perseverant.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 1, 5—2, 1. 239

X°Q^yqQag sxeivoig, oixtvsg avxbv cbfioXoyrjOav „evc6jiiov s&vcov

xai fiaOiXscov vlcov xe ^IogarjX" , xegl cbv 6 xvgiog djiscprfvaxo
Xsycov ' „Og dv bfioXoyrjoy sv sfiol e/ixgood-ev xcov dvfrgconcov,
0[ioXoy?]6co xdycb sv avxcp sfutgoo&sv xov jtaxgog fiov". 5. xal
u xoiovxol slaiv, cog xal vnb XgiOxo v sjtl rov jcaxgbg avxovg 5
/ictQxvgeZG&at, v/istg ovx bcpsiXsxs Exaiaxvv&ijvai dndvai Jtgbg
avxovg sv xalg cpvXaxalg' xovxo yag xonjodvxcov vficov, [lagxv-
giov vfilv ZoyiOd-TJosTai, oti sxslvoig fisv jcsiga xb fiagxvgiov
vjifjgt-sv, v/ilv 6s xicog ^igob-v/iia, cog xoivcovolg xfjg d&XijOscog
avxcbv. 6. Xsyst ydg xov b xvgiog Jtgbg xovg xoiovxovg cpaOxcov \q
„Asvxe 01 EvXoyrjfisvoi xov xaxgog jiov, xkrjgovo/itjoaxE xr\v rjxoi-
{laOfisvrjV v/ilv fiaGiXs'iav cuib xaraPoXrjg xoO[iov sxsivaOa yag
xal IdcQxaxi ft 01 cpayslv, s6itpt]6a xal sjioxiOaxs [is, £,svog r/[it]v

xal OvvTjydysxE (is, yvfivbg xal xsgis^dXsxs {is, do&EVrjg r)[vr]v xal
EJisOxEipaod-s [is, sv (pvXaxy tJ/itjv xal rjXd-sxs jtgbg [is. 7. xbxs 15
djtoxgid-rjOovxaL 01 dixaioi Xiyovxsg' xvgis, jioxb 6s e16o(iev nti-
vcbvxa xal sd-gstyafisv ) rj ditycovxa xal snoxioafisv ; rj yv[ivbv xal
jtsgiE@dXo[iEV ; r) do&sv?] xal sxsOxsipdfis&a ; ?} S,ivov xal Ovvrj-

ydyofisv; rj sv <pvXaxij xal rjX&o/uv ngbg as; 8. xal anoxgi&Eig

sgsl aixolg' scp oOov sxoirjoaxs svl xovxcov xcov d6sXcpcov [iov 20
xcov sXa^ioxcov, s/xol sxoirjoaxs. xal dxsXsvdovxai ovxoi slg t,cor]v

alcoviov".
II. El 6s xig, ddsXcpbv Xsycov mvxbv sivai, dxaxrj&Elg vxb
xov xovijgov xaxoxoirjoy xal sXsyx^slg xaxaxgi&f] d-avdxcp cog

fioixbg rj cpovsvg, x m Qi-&6&E ax avxov, iva fjXE aOvXoi, xal fiq 25

xig i/icov cog xoivcovbg xov /ivOovg vnoxxsvd-y xal xaxaxsr/xai

1 Act. 9, 15. — 3 Mt. 10, 32. — 11 Mt. 25, 34—40. — 21 Mt. 25,46.

eig to tivq to aiwvwv to rjTOtfiaofievov tgJ Siapolm xal TOlq ayysXotg

avTOv- ineivaoa yap xal ovx idoixaTS fiot <payelv, idiiprjaa xal ovx £no-
riauTS fie, £svos niir\ v xa ^ °^> ovvrjydyiTS /if, yvfivbg xal ov 7i£(JieftdXiTe
fie, do&svrjg xal iv tpvlaxfi xal ovx eneoxtipao&s fie.
Toie dnoxpi&^oovTat
xal avTol leyovreg- xvgis, note ae eiiofiev neivmvxa rj (StipaJvTa'i] &vov
>} yvfivbv r) doSevrj ?} iv <pv?Mxr], xal ov ditjxovqoafisv 001; totc ano-
xgi^oeTUi xal uvzotq Xkywv dfiijv Uya> v/ilv, i<p' ooov ovx inotrjaaze
ivl Tomwv twv ila/jOTtov, ovde ifiol inoir/aaTe- xal dnelevoovTui ovtoi
elg xolaoiv aiwvwv a ex Matth. 25, 41—46 |
23 avxbv b o naxrj^ek o | |

24 xaxonoiel b o 25 fiotxbg |
. <povevg ~ h |
25 y +
cuff b d o 26 xaza- |

/erjTe d, xaTax&rJTai b
 240 DIDASCAUA V, 2, 2—3, 3 (S).

vestrum tentetur ab eis, qui ilium tenent. 2. Si enim te com-

prehenderit teque interrogaverit dicens: tu quoque Christianus es
sicut hie, non potes negare te esse Christianum, sed confiteris;
neque vero tanquam Christianus condemnaris, sed tormentaris
5 tanquam operator malefactorum; interrogat enim, an sis, qualis

hie, atque confessio tua tibi vacua erit, et si negas, abnegas Do-
minum. Propterea recedite ab illis, ut sitis sine offendiculo. 3. Si

qui vero fideles sunt in rnolestia iniquitatis, tanquam facientes

mala opera comprehensi et inclusi vel capti, eis tanquam membris
10 vestris magno studio ac multa patientia suppetias ferte, ut liberetis
cos e manu nefariorum. 4. Si quis autem eis appropinquans cum
ipsis comprehenditur et sine crimine propter fratrem in discrimen
venit, beatus iste, quia Christianus vocatus est, confessus Dominum,
et vivet coram Deo. Nam si quis eis appropinquaverit, qui ob
15 nomen Domini capti sunt, et cum eis comprehensus fuerit, beatus
erit, quod universo hoc comitatu dignus fuit.

III. Et iterum, qui propter fidem persecutionem patiuntur ac

iuxta mandatum Domini a civitate in civitatem migrant, suscipite
ac recreate eos, eosque suscipientes gaudete, quod persecutionis
20 eorum participes facti estis. 2. Dixit enim Dominus noster de eis

in Evangelio sic: Beati cum

estis, persecuti vos fuerint ac male-
dixerint vobis propter nomen meum. 3. Nam Christianus, qui per-
secutionem patitur et martyrium nanciscitur atque interficitur
propter fidem, hie est homo Dei, neque ab homine inde persecu-
25 tionem patietur, quia agnitus est a Domino.
18 Mt. 10, 23. — 21 Mt. 5, n. — 23 I Tim. 6, 11.

1/2 comprehenderit + gentilis Sm

1 flkaotp. : elq flXao<p. b o |
(oq n. : anavxmv b |
Xptaziavwv >m |

2 x<op/^ <7 *f b ° 4 fj pr I
> o |
ixdidofjiivovi o | xal «£. : igovptav o |

5 x il Q<><S b d o 6 stQatrj&fi
I
vnontoot a, enintoi] o 7 (xaQ-
•
ov)lri<p&r} a | |

rvQoq a 8 zov a b o A
|
+• xvq'iov 'Itjoov d h p v 8/9 noMaxig vtisq Xp.
:
|

b d h o 9 xal 'Aksl-dvdpov
I >
m p] 10 iSysifitv h o ^tei/xev b d p, | :

i^irjuev a v, egie/xev (e in rasura) ra vtcsq xov ovo^aioq b o 11 xaQrjrs

| + |

d h m v xavxa. xoiavxa b d o 15 avxovg pr

I
: b d o
[ avxwv xal tcqooS. > |

III. Oxi roledm Xgtaxov tioq&ov- quamvis adsit periculum.

/xsvocg xQn '/M&a oQeyeiv, x&v xlv- 1. xoiig Siioxonivovg — nQoala/j.-
dvvog naQy. Quod propter Christum ftdvsod-e] Eadem fere verba repetun-
oppressis oportet manum porrigere, tur VIII, 45, 1.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 2, 2—3, 4. 241

PXaGqpTjfjiav, mg jidvtmv XgiOriavcov yaiQovrcDV tm role, naga-

vofioig sgyoig' dtb fiaxgdv an avxmv x 0301 ^ 8 2 T0 'S (ievxoi - -

6ia Xgioxbv xax' mrjQEtav Jtaga xmv dosftcov OvyxXsiofiEvoig etc

<pvXaxT)v r/ jrgbg d-dvaxov exdidofitvoig rj jtgbe dso/id xal E^oglaV
itdo?] Ojtovdfi fioTjd-siTs, rd fisXtj vficov gvo/iBvot ex xsigdiv dd-tOfimr. 5

3. xal sdv xig avxolg ovyxsi/zevog xgaxtj&f] xal aixiaig vjiojcsOf],

fiaxdgiog loxiv, oxi xoivmvbg /xagrvgoov lyivExo xal (iifiTjrrjg xmv
xov Xgtdxov Jtad-rjfidxcov. 4. xal ydg xal rj/itlg vjisg XgiOxov
jtoXXdxiq vjtb Ka'idq>a xal AXsi-dvdgov xal 'Avva xXr/ydg Xafiovxsg,
Xaigovxsg e^yeifisv, oxi xaxrj^toj9-Tjfisv vjtsg xov Omrygog rjfLmv 10
xoiavxa jtad-Elv xal ifiEig xcdgExe xavxa jtdoxovxsg, bxi jiaxdgioi
ysvrjOtO&e sv sxsivy xy fyega-
III. Kal xovg dimxofisvovq 6e 61a xr(v jciaxiv xal itoXiv ex

noXsmg cpsvyovxag did xrjV svxoXrjV xov xvglov, jigooXafiftdvsGd-e

avxovg, dvxiXaii@av6fj.EV0i avxmv xal jigo6dE%6[isvoi avxovg mg 15

[idgxvgaq, xaigovxsg, oxi xoivmvol avxmv xov 6imy[iov y£y£vr]6d-E,

yivmOxovxsg avxovg ijtb xov xvgiov (itjiaxagiod-ai. 2. (prjOiv ydg

avxog' ,,Maxdgioi egxe, bzav ovsidiomGiv vfiag xal 6im§mGiv xal
ilnmGiv jcav jcovrjgbv gfj/ia xa-d-' v/imv xpEvddfisvoi tvsxsv e/xov'
•
XaigsxE xal dyaXXidod-s, oxi 6 (iiGfroq vfimv jioXvg sv xolg ovgavolg 20

ovxmg ydg kdim^av xovg %go(pr\xag xovg ngb vfimv". 3 xal itdXiv .
•

„El tfiE sdicogav, xal i/iag dioigovoiv", xal igrjg' ,,'Ed v dimxmoiv
vfidg sv xf] jtoXsi xavzy (psvytxE etc xf)v dXXrjv", oxi „sv xm ,

xoOficp xovxcp d-Xityiv £xexe nagadmGovGiv ydg ifidg etc ovva- m

ymydg, xal km fjysfcovag xal [iaGiXeig dx&rJGEOfrs evexev ifiov, tig 25

fiagxvgiov avxolg' xal b vjto(isivag eig xiXog, ovxog omd-rjGsxai"
4. 6 ydg dimx&elg evexev xijg jtiaxemg xal fiagxvgrjOag Jisgl avxov
xal vjiofisivaq, ovxog dXrjd-mq ,,avd-gcon.og d-sov".

9 Act. 4, 6. — 10 Act. 5, 41. — 11 Luc. 6, 22. 33. — 13 Mt. 10, 23. —

18 Mt. 5, 11. 12. — 22 Ioann. 15, 20. — Mt. 10, 23. — 23 Ioann. 16, 33. —
24 Mt. 10, 17. 18. 22. — 28 I Tim. 6, 11.

> d xal TiQood. avrov: > b o |

16 xov ditoyfiov avrmv h b d o |
yeyw-
>
I

vaxai b o I
17 rov > d m p v |
18 avrog : avxolg b o |
19 za&' v/xtiv

b o I
20 noU.oiq o |
xm ovpavm v |
21 idtmSav + xal b o |
22 el + xal o \

diwgovoiv xov loyov fxov extj^aav xal xov tjfihsoov xij^aovaiv

+ ij (1. f

b o h^fj? b o >
dim^ovatv b o 23 ix xfjq noltmq ravxriq b o aUqv |
|
:

>
I

>
I

sxipav p v m
24 xovxm a iters b o yap a
2
a 25 Jjyenovaq | |
, | +
>
I

db m evexev evexa h,
I
avxov m 27 neol avxov
: +
h 28 dlri&ivmg o | | 1

8eov rov *. b d
:

Funk, Didasc. et Constit. ap. 1. 16

 242 DIDASCALIA V, 4, 1—5, 1 (s).

IV. Sin autem negat, dicens se non esse Christianum, scan-

dalum appellatur et ab hominibus persecutionem, non patitur, a

Deo autem reicitur propter abnegationem suam nee partem regni

aeterni accipit cum Sanctis secundum promissionem Domini, sed
5 cum iniustis eius sors erit, 2. quia Dominus Deus dixit: Omnis,
qui negaverit me ac verba meet coram hominibus vel me erubuerit,

erubescam et ego eum ac negabo coram patre meo, qui in caelis est,

cum veniam in virtute ac gloria iudicaturus mortuos et vivos. 3. Et

iterum scriptum esse invenietis: Omnis, qui amat patrem suum
10 aut matrem plus quam me, non est me dignus; et omnis, qui amat
filium suum aut filiam super me, non est me dignus; et omnis, qui
non accipit crucem suam gaudens et exsultans et sequitur me, non
est me dignus. Et omnis, qui perdiderit animam suam propter me,
inveniet earn; et omnis, qui animam suam vult servare, abnegans,
15 perdet earn. Quid enim lucratur homo, si mundum universum com-
parat, animae vero suae detrimentum patitur, aut quam dabit homo
commutationem pro anima sua ? 4. Et iterum : Nolite timer e eos,

qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius
me timete, qui possum et animam et corpus perdere in gehenna.
20 V. Quisquis sane artem aliquam discit, adspiciens magistrum
suum ac videns per virtutem ac peritiam eum perficere artificium
suum, et ipse affectat eum imitari atque opus perficere, quod ipsi

commissum est, ne ab illo audiat convicia; si vero inferior est in

5 Mt. 10, 33; Luc. 9, 26. — 8 Mt. 24, 30; II Tim. 4, 1. — 9 Mt. 10,

37—39- — 15 Mt -
l6 >
26 - — 17 Mt I0 28
- >
'

2 non Sm, > Sp

1/2 dtd to fir\ //to. >bo|l,«^>h|2 inb + xuiv b h o |

ipvxr/v

> b o I
3 iv + *»?f d h ikesivog + xal b o p
| 5 xov > |
b o |
6 ftaai-

IV, 2. Auctor tres S. Scripturae locos * „ *

in unum conflat et verba Pauli Christo IV. "On cpQixxbv xal ohe&Qiov xb
ipsi attribuit. Qua libertate Constitutor dgveto&ai Xqioxov. Quod horrendum
offensus esse videtur. Saltern duos locos et exitiale sit negare Christum,
extremos sive Mt. 24, 30 et II Tim. 4, 1

omisit. V. Oxi fiifitjteov Xqioxov iv xtp

4. me timete qui possum] Auctor ite- ndoxeiv xal tyXwxsov xtjv avxov
rum S. Scriptura magna cum libertate vno/xovyv. Quod imitari oportet Chri-
utitur, et Constitutor verba Domini stum in patiendo et aemulari eius
restituit. tolerantiam.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 4, 1—5, 1. 243
c
IV. O 6e aQVTjodfievoq kavxbv XgiOxov slvai diet xb firj fii-

OelOd-ai vjtb avd-QcajMov, ,,g)iXtjOag xijv havxov ipvxijv fiaXXov" tj

xbv xvgiov, „ov rj xvorj avxov kv xeiQi avxov", ovxog sXeEivbg,

a&Xiog, bag kvayrjg xal ftdsXvxxog, tplXog fiev dvQ-gmjiwv &sZrj6a$
sivai, sx&gbg 6i xov 9-sov, fitgida Xafimv ovxtxi fiexd xc5v dyloav, 5

dXXa fiexd xcbv xaxrjgafiivmv , avxl „^a6iXslag evXoyrjfisvojv" xo&r}-

Oag „xb mvq xb alatviov xb rjxoifiaOfiivov xm diafibXcp xal xolg
ctyyiXoiq avxov"' ov% bit dv&gajjtatv exi fiioovfitvog, dXX' vnb
xov &£Ov djtmOftevog xal dzcb xov xgoOcojtov avxov ExfisftXrifiivog.

nsgl yap xovxov dxtyrjvaxo 6 xvgiog Xeymv

m
2. ,"Ocxig dgvrjosxai 10
fie s/ijiQoa&ev xmv dvO-goijcmv xal sxaiOxvv&fi xb bvofid fiov,
dgvrjoofiai avxov xaym xal sjiaiOxvvQ-rjCOfiai EfiJcgoO&tv xov
ptaxgog fiov xov ev ovgavolg". 3. xal ndXiv Xeysi xolg fia&rjxalg
avxov, fjfilv avxolq, ovxmg "
,,'0 <piXd>v Jtaxiga rj firjxiga vjchg ifih

ovx soxiv fiov agioq, xal ° <piX<5v vlbv rj &vyaxEga vjtsg k/ih ovx 15

EOxiv fiov agiog, xal bg ov Xa/iftdvEi xbv Oxavgbv avxov xal

dxoXov&tZ omow fiov, ovx eOxiv fiov agios' sigcbv xr/v ipvxqv
avxov anoXeOsi avxrjv, xal b djioXsOag xrjv tyvxr/v avxov evexev
s/xov Evgrjosi ai>xi\v. ydg mysXElxai av&gojjcog, sdv xbv xodfiov
xl

oXov xtgdrjorj, xi\v 6e tyvxrjv avxov tflfiimd-y ; rj xl bmOEi av&gmnog 20

avxdXXayfia xfjg ipvxfjg avxov"; 4. xal iSfjg' „Mrj <pofir)d-rjxe anb
xmv djtoxxEvbvxcov xb omfia, xrjv be xpvxfjv fir] bwafiEvoav djco-
xxsivai' (poftrj&rjxs 6e fiaXXov xbv dvvdfiEvov xal ipvxrjv xal Omfia
anoXiGai Iv ysEWy".
V. Hag ovv fiav&dvmv xixvijv xivd, ftXmcov xbv diddoxaXov 25
avxov did rrjg EVEgyeiag xal sfuiEiglag dxagxi&vxa xr\v xixvrjV

avxov, xal avxbg £r/Xol bfioiov avxm jtotrjoaofrai xb syxeigiO&ev

2 loam). 12, 2$. 3 Dan. — 5, 23. — 6 Mt. 25, 41. — 10 Mt. 10, 33:

Luc. 9, 26. —
14 Mt. 10, 37—39. — 19 Mt. 16, 26. — 21 Mt. 10, 28.

i.clag : tvloylag b o |
8 vrcb b m o p v | 8/9 inb — dnwoftivog > h |

9 zov >dmp v ixpsftl. : ifldelkvynevoq b o |

10 tovtov toy avzov
b o o xal 6 b o dgvtjarjTat p v > h 12 avtbv xdyat
I
|
11 xal — fiov |

> b o avzolq > h >b o

I

co d 13 iv tolq b o p v XsytL + I
|
14 avzov |
|

— agtos > b m 16-17 xal o? — a&oq > m p v

I

15/16 xal 6 <piluiv | |

16 ooziq b
Off 17 evqu>v
:
<pdbv b o 18 6 > o
|
19 sipr/ast awaei •
| |
:

b o p wyeleizai b
I
h o wyskrjon m d p v 20aoXov > b av&Qwnoq
: j
|

> b o 22 dnoxztvvovxiov v 23 fxallov + ixelvov b o 27 to + ioyo-

I
|
|

%eipov zb d
16*
 244 DIDASCALIA V, 5, 2-6, 2 (s).

rebus sibi commissis, non est perfectus. 2. Et nos igitur, ma-

gistrum ac praeceptorem habentes Dominum nostrum, quare non
imitamur eius doctrinam et mores? 3. Me enim reliquit divitias

et pulchritudinem et potentiam et gloriam, ac sic venit in pau-

5 pertatem; et renuntiavit quoque Mariae matri suae benedictae et

fratribus et etiam propriae vitae, ac passus est persecutionem usque

ad crucem. Hoc autem propter nos sustinuit, ut nos, qui e populo
sumus, liberaret a vinculis et ab obligatione, sicut supra diximus,

et vos, qui e gentibus estis, liberaret a cultu idolorum et ab omni

10 iniquitate atque vos compararet. 4. Si ergo ille propter nos ita

passus est, ut salvaret nos in ipsum credentes, neque erubuit:

quare nos non imitamur eius passiones, ipso nobis tolerantiam
largiente, idque nostra causa, ut liberemur a morte ignis? 5. Ipse
enim nostra causa sustinuit, nos autem propter nos ipsos. Aut
15 Dominus noster necesse habet, ut ipsius causa patiamur? Sed id

solum vult, ut probet ardorem fidei nostrae et voluntatem animae

nostrae.
VI. Renuntiemus ergo parentibus et cognatis nostris et omni-
bus, quae inhoc mundo sunt, et vitae quoque propriae. 2. Oportet
20 quidem nos orare, ne ingrediamur in tentationem ; si vero vocamur
ad martyrium et interrogamur, confiteri, et si patimur, sustinere, et

20 Mt. 26, 41.

8 et ab obligatione (vel damnatione) Sin e domo lignorum Sp; cum

auctor haud dubie vincula deuteroseos ante oculos habeat, fortasse etiam sic

scripsit; sed lectio Sm, quippe quae tradita sit, praeferenda esse videtur; Well-
hausen in Gott. gel. Antigen 1903 p. 260 textum Sp ita correxit, ut sensus
sit: ut nos . .liberaret a vinculis per arborera factis, sc. comedendo de arbore
cognitionis; at auctor vincula deuteroseos non a peccato in paradiso com-
raisso derivat, sed ab idololatria in eremo facta.

1 61 > a I
/xrj : ovx b o |
2 tbv sec > b h m |
4 avion > b o |

rv<pvj : zona) b o |
5 /tr/rpi : not b o |
6 tbv >mpv| nazepa a b h o A :

VI. Oti XCV *ov motor /srjts Qi\\>o- neque meticulosum propter ignaviam,
xirdvvov slvat Si doipalsiav fxr\ti sed fugere propter cautionem, et cum
nsQidtrj Si dravdQtttv, dX).a xal in periculura incident, decertare ob
<ptvyeiv Sl evi.dfitiav xal e/xTisoovta repositam coronam.
dyeov!t,eo&ai dia tbv dnoxel/xevor 3. firj — a'uZva] Constitutor I loann.
ots<pavov. Quod oportet fidelem neque 2, 15 et II Tim. 4, 10 in unum con-
temerarium esse propter securitatem flavisse videtur.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 5, 2—6, 2. 245

sav 6s (ir) sgioxvoy, ovx eGxiv XEXsXEimfiEvog ev xm sgym. 2. xal

rj/istg ovv, £%ovt£c diddoxaXov xbv xvgiov r/fimv 'ItjGovv xbv
XqiGxov, did xi ov (ii/iovfis&a xfjv avxov 6i6ax>jv; 3. bxi exslvoc
(tev cmexa^axo dviOEi, xgvcpfi, 66§fl, nXovxm, xvxpm, dwdfiEi
ayvvxixf], (trjXQi xal ddEXtpolg, tjdt] 6e xal xfj olxeia £my 61a xtjv 5

xgbg xbv jtaxsga EvGifisiav xal xtjv tig r/fiag (piXav&gmmav ijto- ,

(luvag ov (tovov dimy/tbv xal (idoxiyag, ovEidiG/ubv xal E/tjtaiyfiov, *

dXX' rjdr) xal xtjv Jigbg xb S,vXov jtgoGJirj^iv , ojimg 'Iovdaiovg xal
"EXX-qvag (lExavorjOavxag GmGt]. 4. eI ovv avxbg 61 fjftag ctJifxd-

§axo dvajiavosi, [tij EJtaiGxvvd-slg Gxavgbv, (i?]6°£ ddo^rjGag xbv 10

ddvaxov xivog evexiv fj/isig ov (tiftovftE&a avxov xd Jtdd-rj xal
djioxaooo/iE&a vjtsg avxov xal avxfj xy £mtf ij(imv, didovxog avxov
hftlv xfjv vno(tovrjv; 5. EXElvog (i£V ydg 61 fj/tdg, fjftsig 6e 61
iavzovg, ov ydg XQV^ et ypolv avxbg, fj/islg 61 xov IXiovg avxov'
(tovov 6h xb xfjg xioxsmg fjfimv yvijGiov ejciC,tjxei xal av&aigsxov, 15
mg tprjOiv fj ygayrf „El 6lxaiog si, xi dmGEig avxm ?/ xi ex %(ig6g
oov XtjipEzai; avdgl xm bftoicp Oov fj doi^Eid Gov, xal vim av-
d-gcoxov fj dixaioGvvtj gov".
VI. &jioza§aj[tsd-a ovv xal yovEvGiv xal ovyytvtGiv xal cpiXoig
xal yvvaixl xal xixvoig xal xxrj/iaGiv xal Gvfixavxi xm fiim, b'xav 20

fj
xi xovxmv xmXvfta Jtgbg EvG£$Eiav. 2. 6tl ydg ,,jcgoGEVX£G&ai"
fiev fjftag, ,,'iva fifj dottd-m/iev slg jtEigaOftbv" "
sav 6h xXij&m/tEV
sig (tagxvgiov, ftexd EVGxaGsmg bftoXoyuv xb xi/tiov ovo/ta' xal

9 Luc. 14, 33. — 14 Sirach 15, 22. — 16 lob 35, 7. 8. — 21 Mt. 26, 41.

#cbv m p v, #fov xal Ttaxipa d 8 npbg d xb i-v).ov a b h o A rov | > j

:

otuvqov m p v, xov at(>ov d 9 fittavoovvtaq b o 10 dvemavoct a b h o, | |

dvdnavotv d i. m. ctfta naai d i. t. m p v cf. Luc. 14, 33 10/11 arfo£. x. |

9avaxov iSo^tjg xij; eavxov b o 11 k'vexev xal b h o 1112 avxov | + |

—
uvxov pr avzbv b o : 12 dnozaoocafis&a h 12/13 avzy
|
z-qv avxijv |
— :

xr/v 'C,u>rjv rjfj.wv didovze^ avzaj xal /j.d).rjaza avxov rjfj.lv dtdovvxog xal
Xoor/yovvzog nXovoiwg ztjv b o | 13 yap + o dva/xd(txrjZog b doQazog b
dxazdXr/nzoQ o dvtgtxviuozo; b o |
14 avzovg b I ydg > b o |
uvzov -\-

deofti&a ndvzeg b o j
15 imtflztlv a, corr a 2 |
16 el + dh xal b o |
17 ev-
oefieia m p v |
18 oov avzov'h 19 xal:
\
. . . xal ovyysveoiv > o j
ovy-
ysvevotv d v |
20 yvvai^lv b xal xzrjfiaoiv | > d |
ovfinavzi 1. /?. : ndvza
zd iv zu> fti'a> zovzio b o |
21 ;/
— tiqoq oxav eltj tovzwv zi zo xojlvov
nobs ih v b o 22 vfidg b o <fs + xal h
I
| | 23 tvoxdoiwg :
X"Q«Q fal ndotjg
(xal 71. 00 o) nQO&vfilag b o xal d | >
 246 DIDASCALIA V, 6, 3-8 (s).

si cruciamur, gaudere, 3. et si nos persequuntur, non perturbari,

4. quoniam non solum nos servamus ab inferis ita facientes, sed

etiam novellos in fide atque audientes docemus, ut ita faciant et

vivant coram Deo. 5. Si vero defecerimus in fide erga Dominum,

5 abnegantes propter carnis infirmitatem, sicut dixit Dominus noster
Spiritus quidem promptus est et paratus, caro autem infirma, non
solum nos ipsos perdimus, sed etiam fratres nostros interficimus
nobiscum. 6. Videntes enim abnegationem nostram doctrinam

erroris se doctos esse putant, cumque labefacti fuerint, nos pro

10 eis, sicut pro nobis ipsis, rationem reddemus unusquisque Domino

in die iudicii. 7. Sin autem comprehensus et adductus ad prin-

cipem abnegas spem, quam habes in Dominum fide tua sancta,
et hodie quidem absolveris, eras autem febri corriperis et in cubili

recumbis, aut stomachus tuus dolore te afEcit, ita ut cibum capere

15 non possis, sed eum reddas doloribus gravibus, aut afHictaris, quod
venter tuus mordet vel unum ex membris tuis dolet vel ex visce-
ribus tuis eicis sanguinem et fel propter dolores graves, aut tumor
tibi exsistit in uno ex membris tuis et secaris manibus medicorum
atque in multis cruciatibus et tormentis moreris: quid ergo tibi

20 profuit abnegatio tua, quam commisisti, aut alii cuiquam? Ecce

enim anima tua venit in dolores et tormenta, et vitam tuam in
saecula saeculorum coram Deo perdidisti et ureris ac cruciaris sine
requie in aeternum, sicut dixit Dominus: Omnis, qui amat animam
suam, perdet earn, et omnis, qui perdiderit animam suam propter
25 me, inveniet earn. 8. Christianus abnegans ergo amat animam

suam breve tempus in hoc mundo, ne moriatur propter nomen

Domini Dei; in aeternum autem perdit personam suam in igne,
animam suam in gehennam mittens, quoniam abnegavit eum Chri-
stus, sicut dixit in Evahgelio: Omnis, qui me negaverit coram
30 hominibus, negabo et ego eum coram patre meo, qui in caelis est.

Quos autem Dominus negat, ei eiciuntur ac mittuntur in tenebras

6 Mt. 26, 41. — 23 Mt. io, 39. — 29 Mt. io, 33. — 31 Mt. 8, 12;
22, 13.

1 iav > b o I
xoX. x a h °lxtv
( '•
l*y >f(okvS-ui/iev hv nvi xaipovzeq d'e

fxalXov b o I
/ai(io/ASV d h |
d&avaalav + xal aiuiviov t,(or]v b o |
2 fit] sec
a b o firjds rel |
3 zijv post d^xovrtov b o |
5 ive Qytiaq + x °d r "S idasig
b o I
6/7 riydnrjaav + /xallov b o |
7 fxaU.ov rinsQ : vnkp b d o |
8 d'e a'
2

i. m., > a I
9 (xovov + db b |
(iepalovq noiovfiev b o |
10 xa&v<p(S/J.ev :
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 6, 3—7. 247

sdv xovxov xdgiv xoXaG&mfisv, xaigm/isv mg em d&avaaiav Ojiev-

QofTsg. 3- 6imxoy,svoi (irj §sviC,03(ie(ra, „fifj dygjirjomftev xbv vvv
almva" (/yds Totig jiagd dv&gmjtmv enaivovq //rjds xr)v rmv dgxbv-
rcov dogav xal xifir/v, xa&dmg xai xiveg xmv 'lovdaicov, {hav/id-
£ovxsg xov xvgiov rag evegysiag, ovx smoxsvov elq avxbv <p6ficp 5
xm xgbq xovg dgxisgslg xai xovg Xouiovg xmv dgxovr mv „r)yd-
JtrjOav
ygg xrjv doggy xmv dv&QOojicov (jgXXov rjyisg r ijv dot-gv
xov &sov" . 4. bftoXoyijaavxeg" 6s „xi)v xgtyv b/ioXoyiav", ov
fiovov savrovg OcoC,o(itv, dXXd xal rovg vsotpmriorovq (jsffaiov/isv
xal rovg xarrjxov/isvovg m6roJtoiov(is&a. 5. si 6s xad-vgxo/isv xi 10
xfjg ofioXoyiag, sgagvrjGdjievoi xr\v svoeffsigv 6id yvoifiqg
xavvoxrjxa
xal (pofiov (JQaxvxdxrjg x ifimoiac, ov fiovov eavrovg djtoarsgovfisv
xr)g almviov 66%r\q, aXX' rj6rj xal trsgoig airioi dxmXslaq ysvrjGo-
(isQ-g xgl 6mXorigav vjcoioo/xsv x?)v x iaiv, mq vitorpiav 66vrsg
61a xrjg ggvi'pemg, nXdvr\q 6i6axr)v sivai xi]v noxe vq> r)ficov 6o§a- 15
C,o(ievrjv aXrjd-stav. 6. 61b (irjxs ngoxstgoi mfisv xal giipoxlv6vvof
Xiysi ydg 6 xvgiog' „IIgoOtvx ea & £ fifj kfi^soslv slq nsigaOfiov xb
[tsv nvevfia ngo&vfiov, r) 6e 6ag§ do&evijg"' jir/xs (ii)v efim-Oovxsg
6siXia xaxaioxvvcofiev xi]v bfioXoyigv. 7. el ydg dgvTjGafisvog xig
zijv sgvxov sXni6g, bg eoxiv 'iiyoovg 6 xov &eov vloq, gjtoXvd-fj 20
xov Jtgooxgigov fravaxov, avgiov 6s em xXivr/g vo6m xegutsoq
6§vxdxrj xoulaq fj Oxofidypv i) xsqpaXrjg r) xivi Jtd&ei xmv dvidxa>v,
Grjipsmq rj yayygaivrjg r) djtoaxdoemg rj IXeov rj i>6sgov rj xoXov,
xaxslav jcoirjorjxgi xrjv xaxa6xgoq>r)v xal xov £f/v vjce§sX9oi' ovxl
xal xmv svxavd-a sGxsgrjd-r] xal xmv alwvimv sxjtejtrmxsv, /xdXXov 25
6s rfjg d'(6iov xoXdosmg evrbg xarsGrrj, ,,jtogsv9-tlg etc to Gxoxog

2 I Ioann. 2, 15; II Tim. 4, 10. — 3 Rom. 2, 29. — 6 Ioann. 12, 43.

8 I Tim. 6, 12. — 17 Luc. 22, 40. — Mt. 26, 41. — 20 Tim. I 1, 3.

26 Mt. 8, 12; 22, 13.

xai jvyxu&ajftev b o, iXlsixponev d i. m. |

xa$v<p. xi xa&' vfiuiv fiev vi v,

xad- tjfidiv iabvxol m, > p |

11 /avvorrjzog b o |
12 <po(iov + upzovzoDV
xal b o I
13 a)X rjdrj : d).la b o | 13/14 yiv6(ie&a h, yiv<6fie9a b o I

14 nixQOTbQav b o |
o'miooifitv {oxm, o) xrjv xqiaiv b o |
Sovtiq a h o :

Suxsavxeq p, dwaovreg v, dooovreg d, SiStovxtg b, + avxolg b o |

15 nkdvtjv
diiaxys b o
1
]
i'p ruiuiv >bo |
17 slasXd-slv b h o |
18 /xrjdi a |
19 dileiav
b o I
21 S a j
22 o^vtdxrjg b h 23 orfxpswg
(
-\-, ij yaaxQog b o |
fj dnoax.
rj D.tov >h j
fj xolov >h J
xu>Xov a m, + xal m |
24 noieixai b, noiijxs o |

26 d'idlov : aiwviov b d o
 248 DIDASCALIA V, C, 9—7, 2 (s).

quoniam dixit: Omnis,

exterior es, et ibi erit fletus et stridor dentium,
qui amat animam suam plus quam me, non est me dignus. 9. Con-
tendamus igitur, ut animas nostras commendemus Domino Deo,
et si quis martyrio dignus factus fuerit, accipiat gaudens, quod

5 dignus factus est tanta corona ac per martyrium est ipsius exitus
ex hoc mundo. Dixit enim Dominus noster salvator: Non est
discipulus super magistrum; sed perfectus sit omnis, sicut magister

eins. Dominus noster ergo omnes has passiones in se suscepit,

ut nos salvaret, et consensit tolerare plagas et conviciis affici et

10 in facie conspui ac bibere acetum et fel, et postremo sustinuit in

crucem affigi. 10. Nos igitur, qui eius discipuli sumus, et imi-
tatores ipsius fiamus. Si enim ipse omnia sustinuit ac passus est
nostra causa usque ad tormenta, nos vero propter nos ipsos, quanto
magis nos debemus sustinere patientes? Neque decet nos haesi-
15 tare, quia hoc consilium nobis dedit, ut, etiamsi in carbonibus
ignis urimur, credamus inDominum nostrum Iesum Christum et

in Deum patrem ipsius, Dominum Deum omnipotentem, et in

spiritum eius sanctum, quibus gloria et honor in saecula saecu-

lorum, amen.
20 VII. Resuscitabit nos Deus omnipotens per Deum salvatorem
nostrum, sicut promisit; resuscitabit autem nos a mortuis omnino
in ea forma, in qua nunc sumus, immo cum gloria magna vitae
aeternae, nulla re nos deficiente. 2. Etiamsi enim in profunda
maris iacti vel a ventis sicut glumae dispersi sumus, intra hunc

1 Mt. 10, 37. 39. — 6 Luc. 6, 40. — 9 Mt. 27, 28 — 35.

1 ov : OTiov ioxiv b o 1 xkav&fibg -4- dxaxdnavoxog b o |
3 oxeipdvov :

xal xaxaSico&elg oxttpdvov xal dnolavwv elg xd del diafiivovxa xal xeXog
fxr) e%ovxa b o I
4 odbv o |
fiiov + xov noooxaloov xal <p&aoxov nobg xt)v

(<p&. n. xr)v > o) alturtov fiaoif.elav xov d&avdiov &eov b o |

xal iav d
h 113 p v : xav a, idv fiev ovv b o |
t) : el'r/ b o dnixw | : dnloxm h, dn-
tQxtxai nob? W> b o |
5 Xoioxov : xov viov xov £hv b o |
eoxaiavxw cvo
b d h o jSdnxiOfia
I
>b o j
7 %a!(>exai ovv (av o) fiifiovfievoi b o |
8 xax-
rjoxiofitvog xaxrjQfiivoq o, + 6e ra p v j
eoxco nag co m o p v j
dig + xal

VII. lltpl dvaoxdoeiog dnodel^eig De resurrectione variae demonstrati-

<hd<poQOt (sic d, ne qI xrjg dvaoxdoewg ones (de Sibylla, et quid Stoici de
xwv vsxQtiJv v, > rel, Turrianus ad- phoenice ave).
didit: neol SiftviJrjc, xal xi 01 2xwi- 2. Cf. Athenag. De resurrectione
xol nepl xov (poivixoq xov oyvtov). c. 4 — 8.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM V, 6, 8—7, 2. 249

xo l^coxsgov, ov 6 xXavd-fibg xal 6 figvy/ibg tcov 66bvxcav" ; 8. 6

6s agim&slq fiagxvgiov x<xiQETa> xf/v ev xvgicp xagdv, cog xrjXi-

xovxov sjiirvxcbv oxicpdvov xal 6i b/ioXoyiag xoiovfisvog xr)v

e^o6ov xov ftiov. xal lav xaxrjxovfiEvog f/,

aXvjtog dn'ixco' xb
yap nd&oq zb yjttg XgiOxov soxai avzm yvrjoico xsgov [idjtxiO/xa, 5
oxi avxbq fisv jcsiga OvvanoQ-vrjOxsi rep xvgicp, ol 6s Xoixol xvjtcp.
9. xaiQbxco ovv fii/iov/isvos xov 6i6doxaXov, sxsi6?] xal jigoo-
zszaxzai' ,,KazrjgziOfi£vog eOzco Jtdq cog 6 6i6doxaXog avxov". 6
6e 6t6doxaXog rj/xdiv 'Ir/Oovc 6 xvgiog 61 ijfiaq sxlifliq, fiXaOcprj/iiag

vjte/xsivsv xal 6vEi6iO/xovg fiaxgod-v^icog, svEXxvOfrr), sxoXacpiod-i], 10

EgganioQ-r], oxavgco fisxa to (jaoxixB-fjvai Jt goat] Xcod-r], b^og xal
XoZtjV sjtozio&fj, xs XsicoOag Jtdvxa zd ysygamiEva siJtsv xm 9-ecp

xal jiargi' ,,Elg x^gdg oov jcagaxi&rjfii xb Jivtvfid fiov". 10. 61b

xal 6 tvxdfisvog sxeivov fiatrrjxfjg sivai C,r]Xovxm xovg avxov

dymvag, /j,i/xtio&a> xr)v vjio/iovtjv, yivmOxmv, 6x1 xav ev nvgl 15
vjibdv&gcoxmv xa?], ov&ev xsioszai, cog ol xgslg uiai6sg, tj tl xal
xd&oi ri, fitofrbv xagd xvgiov Xrjtytxac jzioxtvmv xm ivl xal
fiovm d/Lrj&ivw &tm xal naxgl 6id 'Irjoov Xgioxov x ov (tsyaXov
dgxisgimg xal Xvxgmxov xm v ipvxmv xal (uoi}gjio66xov xmv
dd-Xcov, co ?) 6oS,a slg zovg aicovag' dfir]v. 20
VII. Avxbg ydg 7/ftaq sysgii 6 Jiavxoxgdxcog d-sbq 61a xov
xvgiov fj/iwv IrjOov Xgiozov xazd zr\v sjtayysXiav avxov xijv

d\psv6fj, xal dvaoxrfisi r/fiag ovv naOi xolg an alcovog xoifirj&Eloiv

zoiotxovg, bnoloi vjtdgxofisv ev xy vvv (iog<pfi, (ir]&EV tXXEinig

Exovrag rj xtjv cpd-ogdv, sntinsg acp&agxoi dvaoxrjao/is&a. 2. xav 25

xe ydg ev nsXdyti zslEvzifimyiiv , xav iv yfi
6taOJiagm UEV, xav %

2 Phil. 3, 1 ; 4, 4. — 8 Luc. 6, 40. — 9 Mt. 27, 28—35. — 13 Luc.

23, 46. — 16 Dan. 3. — 17 Ioann. 17, 3. — 18 Hebr. 4, 14. — 19 Act.

7» 35; Hebr. 11, 6

b d o 9 Sidaaxalog lnlr\yn (3).ao<p. + v 11 eounio&i]

avzov xal a |
>m |

>
I

b d I
13 na^axiSsfAai d p v
fiaOTiyat&qvui b o i h o ixitvov
|
| H +
IrjXoviw b o 16 xafj xafjrac derj b o
I
ovdiv b p wg :
xal b d o | | + |

17 Ttct&tj a b o nio9bv xal alwviov dvanavaiv b o J xvyiov a h

I
+ 9eov •

d m p v, roi; 9v b o 18 Xqioxov b o 20 a&lwv eoywv

|
xal aSXmv > |
:

cmavtwv b o alwva; |
+
zwv alwvwv b o 21 avrbq xxl. hanc sectionem |
:

b o inscripserunt xov avxov loyog £ (e >. o) ucqI dvaaxdoewg |

iytiosi o j

23 ifidg h 24 fiogipui o ixrj&ev a o

| |
: /jttjdsv rel |
iX/.mhq o p |
26 xe >
b o I
xav sec : xal b h o
 250 DIDASCALIA V, 7, 3—5 (s).

mundum sumus, et totus mundus manu Dei continetur. In manu

eius enim exsistentes nos resuscitabit, sicut dixit Dominus noster
salvator : Capillus de capite vestro non peribit, sed in patientia vestra
possidebitis animas vestras. 3. De resurrectione autem et de gloria
5 martyrum dixit Dominus in Daniel sic: Multi de his, qui dormiunt
in terrae latitudine, resurgent Mo die, alii ad vitam aeternam, alii

ad opprobrium et ignominiam et ad dispersionem ; et qui intellegunt,

refulgebunt sicut luminaria, quae in caelo sunt, et qui confirmati
sunt in verbo, sicut stellae caeli. 4. Tanquam solem autem et

10 tanquam lunam, caeli luminaria, lumen gloriae promisit se daturum

esse eis, qui intellegunt et nomen ipsius sanctum confitentur ac
martyrium subeunt; nee vero martyribus tantum promisit resur-
rectionem, sed etiam omnibus hominibus. 5. Dicit enim in Eze-
chiel sic: Et facta est super me manus Domini, et eduxit me in

15 spiritu Dominus, et posuit me in medio campi, qui erat plenus ossibus;

et circumduxit me per ea, et erant multa ac sicca valde; et dixit

ad me: Fili hominis, viventne ossa istal Et dixi: Tu nosti haec,

Domine Adonai. Et dixit ad me Dominus: Vaticinare de ossibus

istis, et dices eis: ossa arida, audit e verbum Domini; sic dicit Do-
20 minus Adonai ossibus his: Ecce, ego intromittam in vos spiritum,
et vivetis, et dabo super vos nervos, et condam super vos carnem, et

vestiam vos cute, et dabo in vobis spiritum, et vivetis ; et cognoscetis,

quia ego sum Dominus. Et prophetavi, sicut praecepit mihi, et cum

prophetarem, factus est sonitus ac commotio, et accesserunt ossa, os

25 ad os. Et vidi, super ea nervi et carnes ascenderunt, et obducta est

super ea cutis desuper, et spiritus non erat in eis. Et dixit ad me

Dominus: Propheta ad spiritum ac die: sic dicit Dominus Adonai:
Veni, spiritus, a ventis quatuor atque intra in mortuos istos, et vivant.
Et prophetavi, sicut praecepit mihi, et ingressus est in ea spiritus, et

30 vixerunt steteruntque super pedes suos cum fortitudine magna. Et

locutus est Dominus ad me: Fili hominis, haec ossa sunt domus
Israel, qui dicunt: aruerunt ossa nostra, ac periit spes nostra, et non
sumus; sic dicit Dominus Adonai: Ecce, ego aperiam sepulcra vestra,
et educam vos ex eis, populus meus, et inducam vos in terram Israel,
35 et scietis, quia ego Dominus, cum aperuero sepulcra vestra, ut

3 Luc. 21, 18. 19. — 5 Dan. 12, 2. 3. — 14 Ezech. 37, 1 — 14.

et ad dispersionem > Sm C
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM Y, 7, 3—5. 251

vjco &9]qj cov r). QQviaiv diaGjiaGfrco/iEv, dvaGxrjoei fjfiag ry savxov

ovvaftsi, on o xag xoGfiog xov &sov Ovvexetcu X El Qi' »^Q l §
xtf
oe", qirjOiv, „ex xfjg xstpakrjg v/zmv ov fii] djtoZqxai". 6ib Jtagaivei
Xsymv ,^Ev xfi vjiofiovfi vficov xxrJGaafhE xdg tyvxaq vficov".
3. Jtsgl 6s xfjg xmv VEXQmv dvaGxdatmg xal xfjg xmv (tagxvgmv 5

(iiofrajiodooiaq Xsyei raftgifjX xm AaviiqX' ,,Kal xoXXol xmv xsxoi-

fiTjiisvmv ex yfjg /afy/arog dvaaxrJGovxai, ol [isv elg C,mf]v almviov,
01 dh slg aioxvvrjv xal oveidiGfibv aloaviov' xal ol Gvvievxsq sx-
kd/iipovGtv cog 6 rjXiog xal cog xb Gxsgsmfia xal ol daxEgsg". 4. mg
q>mGxf)gag xoivvv ExXd/zipsiv xovg dyiovg oiqoeIjiev b ayiog rafigirjX' 10
avxolg yag xb Gvvdvai xrjv dkrj&siav B[xagxvgt]G£V xal to ieqov
avxov ovofia. ov \iovov dh xolg [tdgxvGiv EJtrjyysXxai rfjv dvd-
GxaGiv, dXXa xal naGtv dvd-goixoig, dixaioig xe xal adixoig, evGe-
v
PeGiv xe xal dvG6s0E0iv, iva sxaGxog xa. Jtgbg dgiav x'iGtq. ,, A£,el"
ydg, (ptjGiv, „6 ftebg Gvy,nav xb noir\(ia slg xg'iGiv Iv navxl 15

nagemgafiEvm, lav dya&bv xal sav Jtovrjgov". 5. xavxr/v ds xrjv

dvdoxaGiv f/fj niGxEvovxsg 'Iovdaloi xb naXaibv iXsyov „5t]ga
yeyovEV xa ooxcc fj/xmv, diajtsymvrjxaftsv olg d-sbg dxoxgi-d-elg
t(py 'I6ov sym avolym xovg xd<povg v(imv xal avd£m i/zdg eg

2 Luc. 21, 18. — 4 Luc. 21, 19. — 6 Dan. 12, 2. 3. — 14 Eccles.

12, 14. — 17 Ezech. 37, 11. 12. 14.

1 avxov mpv| 2o>m [

naq c-o b o xov &eov
« savrov h |
: !

dvsyexai b o |
3 ds > b o | ov (ir\ ovx b o 5 Se
: b o 6/7 xsifisvcuv
|
> j

o d i. m. 7 iv yij b o d i. m. |
aiuviov m 8 aioxvvrjv> ovsiSiofibv |
. .

>do
I

cvj b d o LXX I
almviov avvlovxsq m p v |
9 xb oxiq. . rj ka/t-

TiQoxrjq xov axsQecufxaxog m p v LXX |

ol a mv : uiq b o, d h p <»q ol LXX |

10 xe vvv o, vvv b ex).dfiipeiv . post ccyiovq d, post npoewev b o j

ayioq
I

b d m o p v A : navdytoq ah |
11 avxog m p v |
dXr/&siap : + 6/iolo-

yfjaai d p v |
12 6s yap
: tn, > p snrjyyeXexai b o
| |
13 naoiv + xolq

b o p ts xal aSLxoiq > b o |

14 xe >
a v lv d |
m h v 15 yyolv
| >
xal > h
I

b I
ovv navxl xui h
a. xb : |
16 |
17 fyou + ydo b 18 <ha- |

nsifuvrixafiev dnolwlaftsv d :
i. m. |
19 iycu > h

3. rufioirjX] Textus sacer nomen 5. diant(p(ovqxd(itv\ Suidas inter-

angeli non exprimit. Cassianus Coll. pretatur: ioxdxrjV xalxelevxalavyw-

VIII, 13 verba Dan. 10, 12— 14 angelo vr\v d<p-qxafisv. Similiter germanice:

Gabrieli attribuit. ausschreien.

 252 D1DASCALTA V, 7, 6—11 (SL).

educam populum meum e sepulcris ; et dabo in vobis spiritum meum,

et vivetis; et habit are vos faciam in terra vestra, et scietis, quia
ego Dominus sum, qui locutus sum atque feci; et requiescent omnes

habitatores terrae, ait Dominus. 6. Et iterum per Iesaiam ** dicit

5 [Dominus] Sed cadent inhabitantes;
: et resurgent mortui, et exsurgent,
qui in monumentis sunt; ros enim, qui a te est, sanitas eis est, terra
autem impiorum peribit. 7. Multa quidem et alia (tarn) per Iesaiam
quam et per alios prophetas dicta sunt de resurrectione et vita
permanente in gloria iustorum, et de impiis similiter et infamia
10 et evacuatione ruinae et de absolutione et condemnatione; 8. id

vero, quod dictum est: Terra autem impiorum peribit, id est corpus
eorum, quod de terra est (et) cum turpitudine in terram depu-
tabitur, propter quod non coluerunt Deum, et in ignem cum

poena incident. 9. Nam et in Duodecim prophetis ita dictum

15 est: Videte, contemptores, et respicite et videte mirabilia et avertimini

et segregamini, quoniam opus ego operor in diebus vestris, quod non

credetis, si quis enarraverit vobis. haec quidem et [ab] his 10. Et
plur[ior]a de infldelibus vel his, quinon credunt de resurrectione,
dicta sunt et de his, qui abnegant et non coluerunt Deum, et de

20 praevaricatoribus et de gentilibus, quoniam videbunt gloriam fide-

Hum et avertentur, ut depereant in igne infideles. 11. Nos vero

5 Ies. 26, 18, 19. — 11 Ies. 26, 19. — 15 Hab. 1, 5.

5 Dominus >SC |
sed — mortui : omnes iacentes et mortui vestri re-
surgent S I
exsurgent : -j- omnes S | 6 sanitas : ros sanitatis S | 7 tarn Corssen ]

9 in : et de S I
10 ruinae : et casu S cf. C |
absolutione : dissolutione et re-
iectione S | 11 est corpus . dicit de corpore S |
12 et S |
13/14 cum p. : et

in poenam S |
15/16 avert, et segregamini convertimini ad interitum S, d<p-
avioSrjtt: LXX |
18 infldelibus vel > S

8. xbv 'Evu>% — /a/9ffv] Plane ea- sus reiecisse, sed ei resurrectionem

dem verba leguntur VIII, 41, 4 in ora- pollicitum esse, secundum quem lo-
tione pro mortuis. cum etiam VIII, 41, 4 intellegendus
9. Constitutor exemplo sanctorum est.
et Christi mortem non esse supplicium 10. iv fisy<x).on6lEi\ Alludere vide-
peccatorum probans de peccatis pro- tur ad morem antiquum, de quo dicit
priis dicit. Infra VIII, 12, 10—20 Zonaras ad Trullanum canonem 51:
legimus, Deum primo homini man- iv rate noXtoi de rats /asylavaiq
datum servaturo immortalitatem pro- &7)pla itpiipovTo )Joiie<; xal &qxtoi,
misisse, inoboedientem
autem non pror- xal xazd rivaj xaipovi; e^yovTO
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM Y, 7, 6—11. 253

avxcov xal dcooco xb jcvevfid fiov ev vfiiv, xal CfldEdd-E, xal yvco-
osod-s, oxi iycb xvgtoq XtXdXrjxa xai jtoirfico" . 6. xal did ^Hod'Cov
qtrjoiv ,,'Avaaxriaovrai ol vsxqoi, xal syeQ&^aovrai ol ev xolq
fiVTji/Eioic, xal Evcpgav&tfoovxai ol TjOvxd^ovxEq ev xy yfj, on r\

dgodoq i] otagd dov la/ia aixolq sdxiv". 7. jtoXXd fikv ovv xal 5
%xtga iieqI xfjq dvadxddEcoq eigrjxai xal xeqI xf/q xcov dixaimv iv
doSfl diafiovfjs xal jisgl xfjq xcov ddsffcov xtfccogiaq, jtxcodscoq,
aJiodxgocpfjq, xaxadixrjq, ddo^iaq, Jtvgbq aimviov xal dxoiXrjXOq
axElEvxrjxov. 8. xal ore, eI ifiovXtxo otdvxaq dvd-gcdjcovq tlvai
dd-avdxovq, rjdvvaxo, sdsigsv xbv 'Eva)x xal xbv 'Hilar fir) iddaq 10
d-avdxov jcslgav Xa$Elv. ti 6e xal xaxd ysvsdv xovq xsXivxcbvxaq
dvidxdv rj&ElEv, xal 61 mvxov xal 61 sxeqcov sjiugev, xbv [tsv
vlbv xfjq %7]Qaq 61a 'HXiov dvaoxrjdaq xal xbv xiqq 2a>navixi6oq
did 'EXiddaiov. 9. Jtei&ofiz&a ds firj /xid&bv xtfccogiaq tlvai xbv
frdvaxov, e£- atv avrbv xal dyioi vJCEdxtjdav rj xal avxbq 6 xcov 15
hyicov xvgioq 'Ir/dovq b Xgidxdq, mdxcov xal r) dvd-
,,?) C,cor) xcov
dxadiq xcov vexqcov" . 10. 61a xovxo ovv xscoq cbq dv iv fisyaXo-
jtoXst JioXiXEVOfiEVOLq fitxd xovq a&Xovq EJcdysi Jigbq oX'iyov xi)v
dtdXvdiv, iva dvadxrjdaq txadxov r] djtoxrjgv§rj r] dxEcpavcodrj.

11. 6 ydg xov Uddfi xb ocofia ix yT/q xal xcov Xouicov xaxa- 20
oxsvdoaq, ovxoq xal xcov Xomcbv xal xov Jtgcoxov /lExd SidXvdtv

3 Ies. 26, 19. — 8 Ies. 66, 24. — 10 Gen. 5, 24; IV Reg. 2, 11.

13 III Reg. 17. — IV Reg. 4. — 16 Ioann. 11, 25. — 20 Gen. 2, 7.

1 xal ^r/oeo&e >b o |

2 on : 610x1 d |
xvqioq + xal b o |
leldXtjxa
a d h iXdXrjoa b m o p v, + v/j.Tv h |
4 rjavxd'Qovxeq : post yy d, > m
p v LXX I
5 001
p m I
5/6 xal exeQa post dvaoxdoewq m p v |
6 xrjq sec

> b o I
6/7 dia/xovijq ev dogrj o |
9 el >o |
10 ijdvvaxo id. h v, + xal
b o ! 11 &avdxov neloav ~^> b o |
12 enetoev xovxo irjlo snolrjosv a |
13 aov-
/xavixidoq d h |
14 nei&al/xe&a h |
firj > b d o |
xi/tajotag : aftuptiaq h |

TifjuoQiaq tlvai ~b do [
15 xal pr + ol b o |
15/16 xd>v dylcov : avzwv m
16 6 >h I
'Qaifj + rj h |
j} sec > h |
17 > b o dv > b d m o p v
wq |
[

19 fj pr > a I
axt<pav(uoi;i •
"va ox. b, dvaox. o 20 xal xwv lotnwv >ap |

20/21 xaxaoxevdoag : noirjoaq &"- supra lineam, > 21 ovioq h ovxcuq a |

s :

b d o, avxbq m p v, > a |
xwv ?.otntiiv . . xov noaixov ^o h

siq xd d-eaxpa, xal note /u'ev xav- d-Qainoiq, atxftaloJxotq xvxbv rj xuxa-
QOiq eftdxovxo, noxe de xal dv- xplxoig.
 254 DIDASCALIA V, 7, 12—13 (L)-

credere didicimus per Domini nostri resurrectionem a mortuis et

nostram certam esse resurrectionem, quam nobis repromisit ipse,

qui non fallit Deus. 12. Nam et ipse salvator pignus resurrectionis
nostrae fuit, cum primus resurrexerit. Nam vos, qui ex gentibus
5 vocati estis, scitis, quoniam et gentiles de resurrectione futura
legent et audiunt a Sibylla illis dictum et praedicatum sic: 13. Sed
cum iam omnia pulvis et cinis fuerint facta et ignem sedaverit Deus
immortalis, qui ctiam accendit, ossa et cinerem ipse Deus iterum [est]

virorum formabit, in mortales autem iterum statuet, ut ante erant.

10 Et tunc iam iudicium erit ipso iudicante Deo, iudicans iterum saecu-
lum; et eos, qui impie peccaverunt, hos denuo cooperiet terra; quanti
autem pie gesserunt, vivent iterum in mundo, spiritum Deo dante
{et vitam) simul et gratiam ipsis piis; omnes etenim tunc se videbunt.

6 Orac. Sibyll. IV, 179-185. 187. 189—190 ed. Geffcken.

2 resurr. — repromisit S •
repromissione met L |
4'6 nam vos — audi-
unt : et qui e gentibus legunt, legunt audiuntque etiam inter gentiles de re-
surrectione S I
7 sedaverit S : vitaverit L |
8 qui : quem S |
9 virorum C S :

vivorum (?) L |
13 et vitam C Sp, > Sm |
piis > S

1 avaozr\aei : -\- Tipbg zb yjjswazelo&at zovzo tjj Xoyixy zdiv dv&gd>-

nuv cpvaei, kiyoftev rf») to diato>rit,siv.
didi.voiv indymv, 6 zoivvv zfjv
avtoQ xal xrjv dvdozaaiv noielzai, xal 6 euiu>v, ozi slafiev xvpioq /ovv
uiio zrjq yrjq xal snXaosv zbv dv&pwTiov xal ivfipvorjosv elq xb nQoaionov
uvzov Ttvof/v 'QtoriQ, xal sysvszo b av&gwnoq eiq ipv/jv t,waav (Gen. 2, 7),
xal fista zrjv dvrjxovoziav insinwv yfj si xal siq ytjv dncltvoq (Gen.
3, 19), avzbq xal etq zd ftezd zavxa inrjyyeUazo tjulv rrjv dvdozaaiv a;
clausulas textus et huius particulae respiciens fortasse conicias, hanc sectionem
a librario ob homoeoteleuton omissam esse; cum autem omnes reliqui libri

particula careant cumque a plures alias interpolationes exhibeat, aliter sentien-

dum est j
<prjol >d |
tV >d |
3 ysveoSai b o |
3/4 ztjv dvdozaaiv yiveo&at a |

VII, 12. Iam Clemens Alex. Strom. 13. Versus Sibyllini laudati cum
VI, 5, 43 velpotius auctor Actuum textu vulgato (ed. Friedlieb 1852 p. 98;
Pauli, cuius scripturam ille respicere Rzach 1891 p. 102; Geffcken 1902
videtur, ad Sibyllam provocat. Cf. Th. p. non quidem prorsus, sed
101 sq.)
Zahn, Geschichte des neutestam. Kanons paene ad verbum consentiunt. Ps.-Iu-
II, 827. 879. stinus Quaest. et rep. ad orthod. 74
* » * ad Sibyllam provocans fortasse Con-
12. Sid zo. rjfjLSQiiiv dvey.] Cf. VIII, stitutiones Clementis et huius epistu-
42 >
i. lam ad Corinthios confudit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 12—13. 255

to aco/ia dvaar rJQEi. ,,'Axovaovrai" ydg, (prjOi, „jtdvreq ol sv

rolq fii'rjf/eioiq rf^q (pwvijq rov vlov rov &sov, xal oi dxovOavreq
CrjOovrai ". 12. jtgbq de rovroiq jtcOrsvofisv yiveOfrai rrjv dvd-
OraOiv xal ex rfjq rov xvgiov avaOrdoemq' avroq ydg hoxiv 6 xal
AdC,agov ava6rr\6aq rsrgatjfiEgop xal rr\v Q-vyarega laeigov xal 5
rov vlov rrjq %rigaq, xal savrbv xgoordyfiari rov jtargbq did
rgidrv r^egmv aveytigac, 6 dggaftmv rrjq dvaordosmg ftficov, 6
rov Icovav did rgiav r^tsgmv C,covra xal djcad-fj egayayaiv ex rfjq

xoiXiaq rov xtjrovq xal rovq rgelq jcaldaq ex xafiivov BafivXmvlaq

xal rov AavirjX ex arofiaroq Xsovrov, ovx dnogrjOei dvvdfiscoq 10
xal 7]\idq dveyetgai. 13. el de y^Xevd^ovdiv "EXXrjveq amorovvreq
ralq yfterigaiq yga<palq, xiOrmodraj airovq xdv t) avrmv jcgo-
<pr]riq 2i$vXXa, ovrm jimq avrolq Xeyovaa xard Xegiv
Alt ojior rjd?) ndvra rifpga GJtoddeOOa ysv?]rai,
Eal xvg xoifilo?j d-sbq dcpfriroq, ooxsg dvfjtpev, 15

'OOrea xal oxoditjv avrbq &£og IfixaXiv dvdgmv

Mogq>oi>6£i, orrjOsi 6h ftgorovg Jtdkiv, mq ndgoq rjOav
Kal rore drj xgiOiq e6rai, e<p jj dixdcei d-sbq avroq,
Kgivwv EfiJtaXi xoOfiov. Soot 6' wr6 dvoOEfthjOiv
"Hfiagrov, rovqd' av ndXi yala xaXvipEf 20
"Ooooi 6' evOt^iovai, ndXiv CrjOovr' svl xoQ(i(p,
Ilvtvfia freov ddvroq Lmrp &' d/ia xal %dgiv avrolq
EvOefieGiv jidvreq de ror eldotpovrai kavrovq.

1 Ioann. 5, 25. —5 Ioann. ir. — Mc. 5.-6 Luc. — 7. 7 I Cor. 15, 20. —
8 Ion. 2.-9 Dan. 3. 6. 12. — 14 Orac. Sibyll. IV, 179—185. 187. 189—190
ed. Geffcken.

4 iaziv a b h o : sixer d m p v |
7 eyei^ag b |
tjfitiiv + iya> ydg, yrjoiv,
slfil uvdozaoig xal n $a>tj a ex Ioann. 11, 25 6 sec
ri
yap b o 9 ex | + |
:

iv o 10 zbv I
h 11 iveyelQai b 13 ot/SvMai d 14 b%6t a m
> |
or' p, | |
:

bnwzav b o, av d h v rjdrj +
tl'dt] o, 16 1) a, dt] b avtxnavxa d ano- : | |
I

doeaa a, 15 xoifiioarj p ci<p9aog

anoSbq I'aa a<pi\zoi b o
b o |
oonep. a |
: |

h o maniQ b v, oneg d
: p 16 onoS^v avdpuiv m
av$ aga a |
bop : |

17 ixOQ(pu>arj a az^arj a b, azaaei b o|

az. de ozrjone d Pqozovq |
: | +
<o« b o 19 e/XTiaXtv a d o p v
I
19,20 0001 &v>]zol a 2 i. m., a |
— : > |

19 dh b o dvaae^statv h, dvoocfiioiv {dvot. o) b o, dvaas^sirj elalv d

I
|

20 'waQZOv b h o D (LS) : + 9vr)tol d m p v, ut hexametrum integrum

reddant naltv a h m p v
|
|
21 0001 bhmopv|dsbdo| evaefiovoiv

b h o Qr/oovzat b d h o v
I
]
22 9' : b o |
23 evoi/}eot d o |
zoz d m :

zoze a b h o v, > p
 25(5 DIDASCALIA V, 7, 14—20 (L).

14. Non solum ergo, carissimi, a Sibylla dictum est et manifestatum

de resurrectione, sed et per sacras scripturas; nam Dominus Iudaeis
et gentilibus simul etiam Christianis in unum praeadnuntiavit prae-
dicans earn, quae a mortuis futura est hominum resurrectio. 15. Nam
5 et per mutum animal, id est per phoenicem, quod unicum est,

manifeste nobis de resurrectione ostensionem Deus fecit. 16. Nam

si esset par aut multi, ipsi multi velut phantasma videri poterant
hominibus; nunc autem videtur, cum ingrediatur, quia solum est.

17. Post quingentos enim annos ingreditur in Aegyptum ad eum

10 locum, qui vocatur Solis Ara, portans cinnamomum, et orat contra

orientem et succenditur a se ipso et comburitur et fit cinis; de

cinere autem fit vermis, et hie vermis crescens [de]tormatur et fit

iterum phoenix perfectus et tunc recedit denuo et pergit ibidem,

unde et venit. 18. Si ergo et Deus per mutum animal ita id

15 exemplum resurrectionis nobis ostendit, multo magis nos credentes

resurrectioni et repromissioni Dei, etiamsi martyrium nobis super-
venerit, quasi qui talem digni sumus adsequi gloriam, ut coronam
portemus incorruptam in vita aeterna, 19. gaudentes ad tarn mag-
num hoc donum et dignitatem gloriae Dei, id est ad martyrium,
20 properemus ac libenter illud cum gaudio suscipiamus, credentes
Domino Deo, quia per gloriam suam clarificatos resuscitabit nos.
20. Sicuti in principio Deus praecipiens verbo mundum construxit
1 et manifestatum : gentilibus S |
4 nam >S |
7 aut multi >S |
velut
phantasma >S | 8/9 cum — post : unus solum, semel per S |
1 1 succenditur :

ignis s. S I
12 hie vermis > S |
14 id : in L

15. De phoenice ave agunt Hero- yap oapxog ov npoosxdyt] 6 vlo<;.

dotus II, 73, Plinius Histor. natur. X, 2, Similia autem reperiuntur etiam apud
Clemens ad Corinthios I, 25, 2 — 5, auctores non suspectos ante et post
Physiologus c. 7 (Lauchert, Geschichte synodum Nicaenam. Exscribo non-
ces Physiologus 1889 p. 237), Origenes nullos locos. Iustinus Dialog, c. 56
Contra Celsum IV, 98, Eusebius, Vita ed. Otto 1877 p. 192 dicit: Ovdtv
Gonstantini IV, 72, Cyrillus Hieros. yap <pr//ji aixov (&sbv srepov f) xov
Cat. XVIII, 8, Epiphanius Ancoratus &eov vVcv) jzenpayjvai not's tj wfii-
c. 84, Tertullianus De resurrectione ?.t/xhai i] ansa avebv xov xbofiov
c. 13, Ambrosius Hexaemer. V, 23, 79; noirjoaq, vnkp ov a?J.os ovx eaxi
In Ps. 118 serm. 19, 13, alii. d-sog, fis^ovXijxai xal npd^ai xal
18. a Tcoooexdyrj Xoioto?] Haec 6[/i).jjocu. Irenaeus Ad haer. Ill, 8, 3
verba Graecum orthodoxum adeo of- interpretans Ps. 32,9 vel 148, 5: Cui
fenderunt, ut in margine codicis Vati- ergo praecepit? Verbo scilicet. Cf.
cani a scriberet: ftXdo<p>i/j.ov yvftvbz etiam V, 18, 2. Origenes quamquam
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 14-18. 257

14. ft xoivvv xal avxr) x?)v dvdoxaOiv biioXoyel xal x?)v naXiyye-
veoiav ovx dgvelxai, diaxgivei de xovg evoeffelg ex xcov doejicov,
(larrjv aga rolg i]fiexegoig dmoxovQiv. 15. xaixoi cpadlv xal eldixr)v
deixvveiv ttjV dvdoxaOiv, fir) jiiOxevovxeg olg avxoi dirffovvxai.
(paol yag ogveov xi fiovoyeveg indgxeiv, jtXovoiav xfjg avaOxadecog 5

jmxqsxov xfji> djiodei£,iv, Xeyovdiv d^vyov vndgxeiv xal fiovov

ev drjfiiovgyiq.' cpoivixa de avxb jcgoaayogevovCiv, xal loxogovOiv
xaxd Jtevxaxooia ex?] egxeo9-ai elg Alyvnxov em xbv Xeybfievov
i]Xiov ftco(ioi>, (fteQov nkfj&og xivvaficofiov xaaaiag xe xal §vXo(laX-
Oafiov xal Oxav otgbg dvaxoXdg, cog avxoi yaOiv, xm rjXicp jiqoo- 10
evS,d/xevov avxoftdxcog gjXex&rjvai xal yeveod-ai xoviv, ex de xfjg
Gxodov OxcoXrjxa dvacpvfjvat, xal xovxov d-eg/iavd-erxa (logtpcod-rjvai

elg agxiysvrj cpoivixa xal Jtxrjvbv yevbfievov ejc Agaftiav OxeiXa-

6&ai, rjjteg eorlv negaixegco xov alyvjtxiaxov vofiov. 16. el

xoivvv, cog xal avxoi cpaoiv, did xov dXoyov ogveov deixvvxai ?) 15

dvdaxaaig, xi /zdxqv xd fjfiexega diafidXXovOiv, oxav b/xoXoyaifiev,

oxi b dvvdfiei xb (ii) bv elg xd elvai nagayaycov, ovxog laxvei
xovxo xal fiexd xi]v didXvoiv elg dveyegoiv nagaOxrjOai ; 17. did
ydg xavxtjv xi]v nXrjgocpogiav xal (idoxiyag xal dicoy/iovg xal
Q-avdxovg vjio(ievo(iev, iael (idxrjV xd xoiavxa xaxedegdfie&a fir) 20

xovxcov e%ovxeg xr)v jcXr^gocpogiav , cbv xrjgvxeg enayyeXXdfie&a

eivai. 18. coaneg ovv ejteiod-rjfiev Mcoay eljtovxi, bxi ,,ev agxfj

enoitjGev b &ebg xbv ovgavbv xal x?)v yrjv", xal yivcooxofiev, oxi
ovx vXtjc r\v evder/g, dXXd ftovXrJGei (ibvy, a xgoOexdyt] XgiOxog,

17 Rom. 4, 17. — 22 Gen. 1, 1.

1 avrtj m p v I
2 xoivei h |
3 xaizoi : xal xocg b o |
<pijol h |
eiSixrjv

a : rjdixrjv b o, IS. h, slxij ra p v, Ivdixbv bgvtv xal slxrj d | 4 dsixvvovorjg

b o, deixvvai m p v |
moxev&evxsg b o |
olg : dig b |
avxoi : viol o 6 stan-
|

za b o I
ixQvyov o ).tyovoiv ra | 7 (poivixav b o i
avxbv bop, xovxo a j

8 h 111 p v •
oh
d » xal Ioxoq. b o
I
> |
9 cptgov d : (peoovxa rel |
xao-
oiav b o 9/10 %vXov f}alo. b o axdvza b h m o tcqos
10 axav | a d p v : |
:
I

xaza d m p v I
12 onodia? a
10/11 npoo£v$dft£ v ° v 13 ysv. + zai b o | [

in yevdfievov el? b o inl d 13/14 oxsUea&ai m p v 14 elnep b o

: | | |
}

vofiov vofiov b d, v<ozov h, pwfiov d i. m. 15 xal . <paoiv b o |

. > j

17 b ov d, >
b o zb /xtj bv xd ndvza ix xov firj ovzog b o napdya/v h
I
: ] ;

19 xal diwy/tovg : post 9avdzovg b d, post imofihoiiev o 20 zd d \ > |

xd zoiavza xavxa m v, :
p 22 ozi >
h 23 yivwaxo^ev sioloxo/xev o | > |
:
\

24 /?. ,«. a Ttoooezdyt] f/.6vy povlrjaet xal novy ngoozd^ei s nooasxdyt]

: |
,

rj&EXrjoev m p v, oixaxze (= upooszaxxi) d i. m.

Funk, Didasc. et Gonstit. ap. I. 17
 258 DIDASCALIA V, 7, 21—22 (L).

dicens: Fiat lumen, dies, nox, caelum, terra, mare, volatilia, nata-
tilia, repentia et quadrupedia, arbusta, et universa per verbum eius
creata sunt et [dejformata, sicuti et scriptura significat, et ipsa
creatura per oboedientiam testimonium Deo, qui ea fecit, perhibet
5 de eo, quod facta sunt ex non constitutis resurrectionem signifi-

cantia; sicuti ergo omnia fecit, ita et hominem, qui et plasma

eius proprium est, multo magis vivificans resuscitabit. 21. Si

enim ex non constitutis mundum construxit, facilius ex constitutis

hominem, cum sit plasma eius, vivificans resuscitabit, sicuti et in
10 semine hominem [deformans in utero perfectum reddit. 22. Si
igitur omnes homines resuscitat, ut dicit per lesaiam: Quoniam
videbit omnis caro salutare\m\ Dei, multo magis salvat, vivificat

1 Gen. 1, 3—26. — 11 Ies. 40, 5; 52, 10.

1 dies nox cvd S |

2 repentia :
-f terrae S \ 8 facilius : multo f. S |
12 vivi-
ficat : et resuscitat S

1 Xeyto h I
tpdig vvxzu tj/xepav > mp v [ 3 ftoxava b | 6 fJ.rj ovxa zbv
> b o J
fir) ovxa post av&pumov h |
ix 6. inolr/oev > b o |
ircoirjaev -\-

av&pwnov a |
8 dtaXekv/teva m p |
dnoxiaet : dvaazrjaei b o |
10 Sidtpooa
> b o ovzwg b h o, avzog d m
j
ovzog a :
^'h v h ipvxqv p v 12 xal | + I

+ iv b o ovx ovaav oixovaav b 13 xa&wg xal tog a r<5 xov o

j
12/13 : |
: |
:
\

17/18 liyovzog tov S-eov b d o 18 ztoi Sw h fiovoyevf) m Xpiozto + |

| |

hac in re suspicionem movere potest, decoris ornavit etc. De Trinit. IV, 16;
commeraorandus est, quia propius ad V, 5 respiciens Gen. 1, 6
—7 idem de
locum nostrum accedit. Scribit Contra Deo dicente vel iubente (patre) et de
Celsum II, 9: Tovzto (Itjaov) yap Deo faciente (filio) loquitur. Athana-
tpafxev iv zfj xaza Mwvaea xoojxo- sius De decretis Nic. syn. c. 9 Ps.
Ttod'a iiQoaxdxxovxa zbv iraxega el- 32, 9 interpretans scribit: Tig xolvvv
Qr\x£vai xo „ysv7j<9^xto tpeHg" xal ioiiv, to b 9ebg ivezeiXaxo, "va xal
,,yevrj&rjX(D oxepetofta" xal xd Xomd, ovzog xzta&fj ; elvai yap del Xoyov,
60a nQooiixa&v b &ebg yevio&af to ivzeXXezai b &eog, xal iv w zd
xal xovztp elpijxevai zb „iioi>iou>fiev notrjixaxa xziC^ezai. Contra Chryso-
avQ-Qtonov xax elxova xal ofiolwatv stomus In Gen. hom. 8 c. 3 Gen. 1, 26
rjfiiSTepav"'ngooxayJUvxa de zbv interpretans dicit: Ovde yap nooo-
Xoyov nennirjxtvai. ndvxa oaa na- zaxxtxtug elite
-
tioItjoov, tig vno-
xyjq avzio ivezelXazo. Similiter ibid. deeoziptp rj dig iXdxxovi xazd ztjv
VI, 60. Hilarius In Ps. 118 Nun c. 10 ovaiav xzX. Et recte contra Arianos
ed. Vindob. 1881 p. 480: Caelum ex loquens.
praecepto Dei ipse firmavit, mundum 20. iv xoiXia xrA.] Cf. VII, 38, 5;
ex iussu paterno in hanc speciem tanti Method. Sympos. II, 6.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM V, 7, 19—22. 259

xavxa xal jcagr/yayev, Xeyofiev d>) ovgavbv, yrjv, Q-dXaOCav, <pmg,

vvxxa, f/fiigav, (pmOxijgag, doxga, nexeivd, vqxrd, xexgdnoda,
tgjtexd, <pvxd, [ioxdvag' xbv avxov xgojtov xal jcdvxag dvaCxijoei
d-eXtj/iaxi, ovvegyeiag fu) deo/ievog. 19. xrjg ydg avrrjg dvvdftecog
eOxiv 'igyov xo drj/iiovgyrjOai xod/xov xal xb vexgovg avaOxfjOaf 5
xal xoxe (iev /ifj bvxa xbv dv&gcojtov ex 6ia<pogcov ejtoitjdev, dovg
avxw xrjv rpvx,r)v ex xov fir) ovxog, vvv de xalg ovCaig y>v%alg xd
diaXvd-evxa Qmfiaxa aicoxidei. xeifievmv ydg eOxiv 7) dvaGxaOig,
ov%l de fir) vjiagxbvxmv. 20. ovv xa jtgmxa om/iaxa ex /it)

ovxcov zcoirjGag xal eg avxmv did<poga drj/iiovgyTjOag, ovxog xal 10

xovg d-avovxag C,mo3toiiJ6ag dvaOxrjOei. 6 ydg ev xfi xoMa xbv
av-d-gamov ex fiixgov Ojiegfiaxog fiogtpmv xal ipvxqv avx<5 ovx
ovOav evdrjfiiovgycov, xad-mg avxog nov <pr]6iv xm 'Iegefiia- „ngb
xov fie jiXddai Oe ev xoiXia ejiiaxafiai oe", xal dXXa%ov' ,,'Eym
xvgiog oxegecov ovgavbv xal ftefieXimv yfjv xal nXdoomv xvevfia 15
dvd-gmxov ev avxw", avxbg xal Jtdvxag dv&gcoxovg dvaOxrjdei
avxov bvxag Jioirjuaxa, xad-mg xal ?) d-eia ygatprj (tagxvgel Xeyovxa
xbv d-ebv xm fiovoyevel XgiOxcp' ,,IIoi?}6mfiev av&gamov xax'
eixova xal xa&' b/iotmotv r/fiexegav xal enolqCev b &ebg xbv •

dvd-gmuiov, xax' eixova &eov enoitjOev avxov agoev xal d-fjXv 20

exoirjOev avxovg". 21 . xal 6 d-eioxaxog xal xagxegtxbg 'Im@, jcegl
ov tyfjGiv ?) ygacprj, oxi ,,yeygajtxai avxov dvaoxtjoeo&ai fieS-' mv
b xvgiog dvloxrfiiv" , ovxog <pi]Gi xgbg xbv d-eov ovx moneg
,,'H
1
ydXa fie ijfieXi-ag, ejirj£,ag de fie Ida xvgm; deg/ia xal xgeag fie
evedvoag, boxeoig de xal vevgoig fie evelgag, C,mr]v de xal eXeog 25
ed-ov nag' ifioi, t) de emOxoxrj Oov ecpvXa^ev fiov xb Jivevfia'
xavxa eymv ev e/iavxm, otda, oxi jidvxa dvvaOai, advvaxel de 601

ovdiv". 22. Xeyei de xal b d-eog>iX?)g Aavld xm item' ,,Al x £ ^Q£Q

13 Ier. 1,5. — 14 Zach. 12, 1. — 18 Gen. 1, 26. 27. — 22 lob 42, 18.
23 lob 10, 10—13. — 28 Ps. 118, 73.

xui 9€<5 m I
18/19 xal xa9-' — eixova >bdo |
19 fjfiexeQav post slxova h |

21 xal > d I
22 rj + 9-et'a d |
avzbv a h : naXiv avxov b d, avxov naXiv
m p v LXX 23 dviaxrjOLV 6 xvQiog
J
m p v |
ovxog : ovxto d, -+- de b o |

cue b o 24 enrj^ag
I
ixvywoag : mpv LXX |
loa x. : sig nvpw o |
24/25 fie

ivedvoag :~b d h o |
25 fie >h |
/is iveipag oobdo|rfbdo| s'At og
b d m o p v : eXeov a h \ 27 eavxw d p |
28 ovdev + did ip-qoiv xal 6
didaoxukog 'Itjoovg 6 Xgioxog, oxi xb tiuqu dv&pdmoig
Tj/iexsoog ocuxtjq xal
ddvvazov dvvuxbv naga xw d-eai a ex Luc. 18, 17 xm &ew >, a |
 260 DIDASCALIA V, 7, 23—26 (l).

fideles suos. 23. Et iterum fidelium fideliores constitutes martyres

in maiori gloria fortiores suscitans consiliarios adoptabit sibi et
salvabit' eos, quoniam eis quidem, qui simpliciter discipuli eius

fideles sunt, gloriam stellarum habere eos pollicitus est; martyribus

5 vero luminarium non deficientium gloriam aeterni luminis ful-

gentem per omne tempus <se> praestaturum repromisit. 24. Sicut

ergo fideles Christi omnia credamus ab eo nos accepturos
discipuli

quae repromissa_ nobis sunt bona in vitam aeternam, si imitati

doctrinam eius et patientiam fuerimus. 25. De generatione enim
10 eius, quae per virginem fuit, et de adventu eius et voluntate pas-

sionis persuasi sumus per divinas scripturas, quomodo prophetae

omnia praenuntiabant de adventu eius, de quibus manifestum est

nos persuasos cordibus confortari; sicuti et daemones trementes

nomen eius magnificabant adventum eius. 26. De his vero, quae

15 iam fluxerunt, de quibus et praediximus, et vos persuasi estis; nos

enim abundantius perspeximus, et conversati sumus cum eo et

concibavimus et participes et testes adventus eius fuimus. Ea vero,

quae futura sunt, de repromissionibus eius magna et inenarrabilia

4 Dan. 12, 3. — 13 lac. 2, 19. — 16 Act. 10, 41.

1 martyres + vivificabit et S | 2/3 et salvabit eos >S j

7 fideles >S |

12/13 de quibus — confortari et omnia impleta ac confirmata sunt in cor-

—
:

dibus nostris S |
15 pers. estis : credidistis et perfecti estis S |
15/16 nos
eo . multo magis nos qui cum ipso eramus eumque oculis nostris vidimus S

4 dvvafis b |
avxrjv abho: -f xal av9iq d m p v el'dwoav b o,
|

idwoav h I
6 avxw : fthv ovxioq b o |
oxi > m p v | 8 ysvd/xevoq b o |

9robdo|?/>bo| oze<p9rjvat a |
10 et : r\ h |
dixalmq ovyxolvet b |

12 xal xoiig > b o |

61' avxov : dice xu>v b d o |
imb d |
o<payevzaq vn
dvd-pamwv m p v aylovq oaiovg b 14 xw AaviriX a 2 supra lineam,
|
a : |
: > |

Xqiotov xv b o 15 ndvxeq
: h ntazevwfiev b v D |
nioxevoftev a d h > |
:

m o p 16 yap + iprjolv b o de a h + xal b d m o p v 17 davld

I
|
: | >
d h m o v niaxbg -\- b b d xvQtoq
I
h 17/18 xal oaiog avxov a b | > |
—
o : >
d h m p v 20 eavxov avxov b 22 (jdilufivov a d h odftvov b o,
|
: |
:

(jdfidov p, OQodafivov mv | 23 ^rjgdvaoav a |

extpvoaq abho: e'xtpveloaq d,
£x<pvor\aaq m p v |
24 avxoq : ovxwq b d o, + av b h o | iyelpet o |

25. Quae in hoc versu leguntur, vero non adeo inter se consentiunt,
similia sunt verbis, quae referente ut alter ab altero derivandus sit. Cf.

Clemente Alex. Strom. VI, 15, 128 E. v. Dobschiitz, Das Kerygma Petri

Petrus in Praedicatione dicit. Loci 1893 p. ior.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 23-28. 261

oov ejtoirjOav fis xal snXaodv [is" , xal jcdXiv „2v syvatg xb
jcX dofia Tjficov", xal eg/^g' „£v sjcXaGag [is xal sfyxag en sfie xfjv
X£ioa Gov ed-av(ia6T(6&t] ?) yvcoGig Gov s§ s/xov, sxgaxaiwd-iq, ov
fii] dvvcoftai jtgbg avxr)V xb dxaxsgyaoxov fiov el6ov ol otp&aXfioi
gov, xal ejcI xb (jiPXlov Gov jcdvxsg yg atp^Govxai". dXXct xal 6 5
'Hoa'Cag Xtysi jigooe vx6(iEi>og avxcp, oxi mjXbg xal Gv 6 „fjfislg 6
jcXaGxrjg rjftmv". 23. si xoivvv avxov 6rjfiiovgyrjfia 6 avd-gamog
61a Xgioxov ysvofisvog, ndvxmg bxi xal d-avwv 61 avxov dva-
gxrjOtxai em xm TJ gxE(pava>Q-f)vai ejiI xolg xaxogd-oifiaoiv r/ xo-
Xaod-r/vac sjtl xolg jcXTjfiftsXtffiaGiv. si 6e dtxaioGvvq xgivsi d)g 10
vofiod-ixrjc, oiojisg xoXd^st xovg doeftslg, ovxwg evegysxdJv GaiC,si
xovg Jtioxovg xal xovg 61 avxov vjc' avfrgmxwv Gqayivxag ctyiovg,
xovg fihv atg doxga (paidgvvcov, xovg 6s mg (pmoxr/gag Xa/iJtgvv<m>,
xa&cog 6 raffgirjX x(p Aavir/X sXsysv. 24. fiad-ijral ovv XgiGxov
jtdvxeg iutdgxovxEg 01 nioxoi, jzioxsva){iev avxov xaig exayyeXiaig' 15
drpsv6r)g ydg 6 EJtayystXdfievog. Xsyei 6s 6 jiaxagio: jigo(pt]xrjg
AavL6, 6x1 , t
jti0x6g xvgiog sv jtdoi xolg Xoyoig avxov xal oowg
sv jtaoi xolg sgyocg avxov". 25. 6 ydg ex xag&svov eavxm
xaxaOxtvdoag Om/ja, ovxog xal xmv dXXcov dvO-gmjcmv 67j/uovQydg
eGxiv, xal 6 savxbv avaoxr/Gag ex xmv vsxgmv, avxbg xal uzdvxag 20
xovg xsiftsvovg dvaGxrjGet. 26. 6 xbv xvgbv s§ svbg xoxxov
jcoXvxovv ex y?]g aviaxmv, 6 xb exxojcev 6iv6gov slg gd6a/ivov
dva&dXXmv, b xrjv 'Aagmv gdfibov £,i]gdv ovGav sx<pvoag slg (iXa-
Gxov, avxbg xal rjfidg sysgsl sv 66(-q. 27. xbv nagaXvxvxbv
omov dvsysigag xal xbv sSflgafi/isvtjv sjovxa xtjv %tlga laodfisvog 25

xal xb Xslotov fisgog sv x<p ex ysvExfjg jtrjgm ex yrjg xal GieXov

djio6ovg. b avxbg xal r\y.dg dvsysgsl. 28. o ex jisvxs agxatv xal
6vo ixfrvmv xsvxaxioxiXiovg xogsOag xal jtegiOOsvOag 6m6sxa xo<pi-

vovg, xal s£, v6axog olvov /isxaxoirjOag xal sx Oxbfiaxog ix^vog

Oxaxf/ga 61 s/iov Ilsxgov xolg djtaixovOi xfjvoov dxoaxsiXag, ovxog 30

1 Ps. 102, 14. — 2 Ps. 138, 5. 6. 16. — G Ies. 64, 7. — 13 Dan. 12, 3.
—
17 Ps. 144, 17. — 23 Num. 17, 8. — 24 Mt. 9, 2. — 25 Mt. 12, 10. —
26 loann. 9, 1 — 7. — 27 Mt. 14, 17—21. — 29 Ioann. 2, 3
— 11. — 30 Mt.
17, 24 — 27.
25 iyci(iag b |
avft-qp.-b |
26 iv >bd j
ex ytv. : ix ysvvtjroTg (iyy. b) b o |

ytvvriTfjq h I
nrjQui : xvipXtiii h, tv<p).w rw- navranaoi fti] oqwvtl d i. m. |

oialov boj27 opr>bho| dvtycl(jei o |

28 nevraxicx- > rn j
30 ovzog :

ovzui o, 6 avrbq m p v
 262 DIDASCALIA V, 7, 27—9, 5 (LS).

dona 27. Omnis enim fides nostra in

accipi sperantes credimus.
hoc est, cum probemus omnes repromissiones eius et credimus
veras esse eas; nam et si ad martyrium vocati in confessione
nominis eius exierimus de hoc mundo, innocentes inveniemur et

5 purgati ab omni delicto et ab omni peccato, quoniam dicit in

David de martyribus quorum remissae sunt ** iniquitates

ita: Beati,
et quorum tecta sunt peccata; beatus vir, cui Dominus non imputat
peccata. VIII. Beati ergo sunt martyres atque mundi ab omnibus
delictis et exemti et abducti ab omni iniquitate, sicut dixit de
10 Christo et de martyribus eius in Iesaia: Ecce, iustus perit, et nemo
considerat, et homines probi auferuntur , et nemo recogitat, quia a
facie malitiae colligitur iustus; et sepulcrum eius in pace erit.

IX. Haec autem dicta sunt de eis, qui pro nomine Christi
martyrium subeunt. Peccata remittuntur in baptismo etiam eis,

15 qui a gentilibus accedunt intrantque in ecclesiam Dei sanctam.

2. Quaerimus iterum, cui non imputentur peccata? Eis, qui similes

sunt Abraham et Isaac et Iacob et omnibus patriarchis, sicut et

martyribus. Audiamus ergo, fratres. Dicit enim scriptura: Quis

3.

gloriatur dicens: mundus sum a peccatis, aut quis confidit dicens:

20 innocens sum? Et iterum: Non est homo mundus a sorde, neque
etiamsi unus dies est vita eius. 4. Omnis ergo, qui credit ac bapti-
zatus est, ei peccata remissa sunt priora. 5. Post baptismum autem,
etiamsi non peccavit peccatum mortis vel eius particeps factus est,

sed adspexit tantum vel audivit vel locutus est, iterum reus erit

6 Ps. 31, 1. 2. — 10 Ies. 57, 1. 2. — 14 Ps. 31, 1. — 16 Ps. 31, 2. —

18 Prov. 20, 9. — 20 lob 14, 4. 5.

1 accipi : nos accepturos esse S probata an credamus | 1/3 in hoc — eas :

promissionibus eius futuris S Sm; Sp addit banc

j
23 24 etiamsi — iterum >
glossam: vidit, id est, si quis mulierem adspexit ad concupiscendum earn;
audivit calumniam et malum sermonem vel hoc dictum omne verbum inane,
: :

quod homines loquuntur etc.

1 dvsysiQSi o, sysQel h j
ndvxa b o |
2 rf' a m
p | rj/xeig + °vv m p |

3 ysvdfitvoi b o v j
eavxov b |
4 xsQaaxsitov h | 4/6 xal xijq — dvaaxaason;
30. fianxiaat xt)..] Cf. Ill, 17, 2. — xov xvpiov xal Sxepdvov xov kqoito-
dvtlrjtp&Tj — avzov] Eadem fere verba fiaQrvgoq. De Iacobo fratre Domini
leguntur VIII, 1,10. Cf. Ps.-Ign. Smyrn. et Stephano martyre primo.
?, 5- ' IX. Ilepi \psvSoixaQXVQ(ov. De falsis
VIII. TIbqI 'Iaxwfiov xov ddeXyov martyribus.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 7, 29—9, 1. 263

xal xovq vexgovq aveyegel. 29. xavxa ydg ajtavxa rjfielq negl
avxov [tagzvgovfiev, xa Se al2.cc 01 %gocpf\xai. 30. rj/ieiq 01 Gv/i-
tpayovxeq avxm xal Gv/ijtiovxeq, xal 9-eaxal ysvofisvoi xmv avxov
xe gaGximv xal xijq C,mrjq xa'i xrjq noXixeiaq xal xmv Xoymv xal
xcov Jiad-rjfidxmv xal xov {ravdxov xal xrjq ex vexgmv avxov dva- 5

GxaGemq, xal GvvavaGxgacpivxeq avxm rjftt'gaq xeGGagdxovxa ftsxd

xr\v eyegotv avxov, xal Xaftovxeq evxoXrjv nag' avxov ,,xrjgv^ai
xo evayyeXiov slq oXov xov xoofiov xal fiad-rjxsvdai jtdvxa xa
ed-vr} xal ftajixiGai siq xov avxov frdvaxov" em avd-evxla xov
9-sov xcov 6 Xmv, oq eoxiv avxov jiaxrjQ, xal (lagxvgia jcvsv/xaxos, 10
oq eGxt jtagdxXrjxoq' didaOxofisv vfxdq xavxa ndvxa, a diaxagd-
fievoq r][tlv dveXr)<pd-ri en otpet rjficdv eiq xov ovgavbv ngoq xov
dnooxeiXavxa avxov. 31 . xal edv (ihv jtioxzvOtjxe, fiaxdgwi yevfj-
6S6&-S' el 6e fi?] itiGxevGrfte, d&oioi ijfielq evged-TjGOfitd-a xal xa-
d-agol xfjq vftexegaq dvGJitGxiaq. 15

VIII. Ilegl 6e xmv nagxvgmv Xeyofiev vfilv, ojtmq jtdoy xifiy

moiv jiag' vf/lv, mq xal nag fj/ziv xexiftrjvxai 6 [laxdgioq 'Idxmfioq
6 enioxonoq xal 6 ayioq Tjftcov Ovvdidxovoq 2hi<pavoq. 1. ovxoi
ydg eiaiv xal ijtb -d-eov /lefiaxagiGfievoi xal vtio boimv dvdgmv
xexifir/fievoi, xad-agol xaGqq jtXtjfifieXelaq, axgmxoi ngbq dfiagxiav, 20
dfiexdxeioxoi xcov xaXmv, dvevdoiaGxoi jtgbq eyxmfua, Jtegl mv xal
6 Aavid eXeyev „Tifiioq evavxiov xvgiov 6 d-dvaxoq xmv ooimv
avxov", xal 2oXo/xmv ,,MvrjfiTj dixaiov fiex' eyxm/xiov", Jtegl
v
cbv xal 6 jtgoq)7]xr]q eXeyev ,, Av6geq dixatoi algovxai".
IX. Tavxa 6e jtegl xmv xaxa dXrj&eiav ineg XgiGxov ftagxv- 25
grjGavxmv eig?jxai, aXX' ov xsgl xmv tye vdofiagxvgmv, Jiegl mv
xb Xoyiov cprjGiv ,"Ovofia de aGefimv G^evvvxai" ,,/xdgxvq" ydg

3 Act. 10, 41. — 6 Act. 1, 3. — 7 Mc. 16, 15; Mt. 28, 19. — 9 Rom.
6, 3. — 12 Act. i, 9. — 13 Mc. 16, 16. — 22 Ps. 115, 15. — 23 Prov.

10, 7. — 24 Ies. 57, 1. — 27 Prov. 10, 7. — Prov. 14, 5.

> m p 9 avzov Sdvavov ~ b d o I

in m |
xov > h |
10 n&QTvt; b o |

>
I

11 anavra xavxa.h m p v |
12 itp 6. o, ifoxpii b |
13 [iev m | 14 [lit

n. . dncax^ar/Xf v, drrtatiiaixs rap |

16 L v/jcv : Tjfiilg Uyofisv b |
ojiw?

+ £v a i. m. I
17 dig > b o | xal nag r\[itv : incipiunt quatuor folia codicis

Vaticani 21 15 olim ad codicem 2089= e pertinentia |

18 ?j
fiaiv ovvdtdxovog
c-o h m p v I
21 d/xexdneiaiot m o v : -ntoxoi rel |
ngbq + xa b |
xal >
dmpv|22opr>beo| Xiyei h | 23 dixaiov . . iyxioftiov a h : dixalmv
. iyxwfilwv b d e
. ra o p v LXX 24 UQO^xrjQ | + rjoataq h |
algovxai :

egwvxai e 25 vnhg | + xov d e m

p v 26 eigrjvzai h | |
27 <prjoiv + o'vxcog b o
 264 DIDASCAMA V, 9, 6—11, 2 (s).

peccati. 6. Qui autem in martyrio egreditur e mundo propter

nomen Domini, beatus ille. Qui enim fratrum in martyrio ex hoc
mundo egrediuntur, eorum peccata tecta sunt.
X. Propter hoc Christianum cavere oportet sermonem inanem
5 et verba scurrilia ac turpia; etiam diebus dominicis, quibus lae-
tamur ac delectamur, nemini licet aliquid scurrile loqui vel quod
adversarium est pietati, quemadmodum Dominus quoque noster
nos docet in Psalmo per David sic dicens: Et nunc reges inteh
legite, et erudimini vos omnes, qui iudicatis terram; servite Domino
10 in timore, et exsultate ei cum tremore; cavete in disciplina, ne quando
irascatur Dominus et pereatis de via iusta; brevi enim super vos
exardescet ira eius; beati omnes, qui confidunt in eo. 2. Decet ergo
nostra festa et exsultationes nos agere cum timore ac tremore.
Christianus quippe fidelis neque cantilenas gentilium effari debet
15 neque ad leges conventuum alienorum accedere, quia
et doctrinas
contingere potest, ut cantilenis etiam nomen idolorum memoret.
Quod absit a fidelibus. XI. Dominus enim per Ieremiam homines
vituperat sic dicens: Dereliquerunt me et iuraverunt in eis, qui
non sunt dii. Et iterum dicit: Si Israel se converterit, ad me se

20 convert at, ait Dominus ; et si impudicitias suas abstulerit ex ore suo

et timuerit coram facie mea ac iuraverit: vivit Dominus. 2. Et
rursus dicit: Auferam nomen idolorum ex ore vestro. Et per Mosem
iterum eis dicit: Ad ^elum me provocaverunt in eo, qui non est
deus, et idolis suis irritaverunt me. Et in omnibus scripturis de
25 hoc loquitur.

3 Ps. 31, 1. — 6 Col. 3, 8, Eph. 5, 4. - 8 Ps. 2, 10—13. — 18 Ier.

5, 7. — 19 Ier. 4, 1 — 2. — 22 Zach. 13, 2. — 23 Deut. 32, 21.

2/3 vnbp — u^iumazoc, > h, omissa sunt notata, nee vero leguntur |

2/3 dlrjS-ivbt; — ovvijywviaazo d i. m. | 3 d^iomazoq + niozbq e |

5 dh

X. 'H&ixf/ napaiveotg, on <5eT <pev- sciviam, delicias (iram immodicam,

ynv uaTato?.oytag, aiay_QoXoylaq, iv-
l
stultiloquium, cantilenam gentilem,
tQunslJaq, /x£&tjv, Xayveiav, &(>viptv mentionem idolorum vel daemonum).
(+ ooyr/V aixtzQov, ficapoXoylav, I. a/x. opydg] Cf. II, 46, 6.
wdfjv tUvixrjV, ovofiaaiav tlddliov XI. nayaivtoit; naidtvovou iptv-
r) datfiovtov v). Moralis admonitio, yciv zr/s eiSwloXaiQeia? zo fivaoq.
quod oporteat fugere vanos sermones, Admonitio docens fugiendum esse ido-
turpiloquia, dicacitates, ebrietatem, la- lolatriae scelus abominabile.
 CONSTITUTIOSES APOSTOLORUM V, 9, 2—1, 2. 265

„MOxog ov ipEvdezat, ixxaisi 6s tyevdfj /idgtvg d6ixog". 2. 6 ydg

sv f/agxvgim sgsXfrmv dipsv6mg vjthg xrjg dXrj&siag, ovxog dXrj&ivbg
(tagxvg, a^iojttotog ev olg Ovvrjymvioaxo xm Xoym xfjg EvOsfisLag
6id xov oixslov ai/iaxog.
X. IIagaivov(isv 6s v/xlv, d6sX<pol xal 6vv6ovXoi, (psvysiv rag 5
fiaxaioXoyiag xal xdg aioxgoXoyiaq xal xdg svxgajisXiag, (isfrag,

Xayvsiaq, d-gvrpsic xal xdg dftsxgovg bgyac Ovv xalg (imgoXoyiaic,

oxi ov6s iv xalg xvgiaxalg fysgaig xcov Ev<pgo6vvmv v/xmv sm-
xgsjto(i£v ifilv dos/ivov xi rj (p-d-syysG&ai ?) xgdxxsiv Xiysi ydg
Jtov xal >) ygatptj "
,,AovXsvoars xm xvgim ev q>6fta> xal dyaXXiaO&s 10
avxm iv zgofim". 2. xal xdg dyaXXidosig ovv vficov (isxd <po@ov
xal xgofiov yiVEO&ai %gtj. 6 ydg xoi Xgioxiavbg 6 jciOxbg ov6s
codfjv s&vixrjv btpsiXsi Xiysiv ovxe do/ta xogvixov, ejisI Ov/tftr/Otxai

avxcp 6ia xfjq m6f/g sl6mXmv /xvtjfiovsvsiv ovdfiaxa 6ai[iovixd, xal

dvxl xov ayiov jiVEVfiazoz EiO(pgrjOEt ev avxm xb jiovrjgov. 15

XI. 'Amlgrjxai 6s xal xb bfivvsiv sv avxolq xal xb 6ia 6x6-

fiaxog avxmv xgotpigsiv zu ftbeXvxxd ovdfiaxa // xgoGxvvslv
avxolg rj (pofislod-at avrovg dtg irsovg' ov ydg sioiv d-soi, aXX' ?]

jtovrjgol baifiovsg r) fisfimxrjfiiva 'igya. 2. Xiysi ydg jcov b d-sbg

jtsgl xmv 1ogai)Xixmv ,,'EyxaziXi3t6v {is xal mfivvov ev xotg ovx 20
ovOi d-so'tg", xd bvbfiaxa xmv tidmXwv ex xov
xal t§tjg' ,,'Et-agm

Oxoftaxog avxmv", xal dXXa/ov' „Avxol jtags^t'/Xmadv [is s:t ov

frsolg, jcagaigyiddv (is ev xotg si6mXoig avxmv". xal ev nddaig
6s xalg ygatpalg djcTjyogsvxai xavxa vjtb xvgiov xov &eov.

6 Col. 3, 8; Eph. 5, 4. — 10 Ps. 2, 11. — 19 ler. 28 (51), ii

20 ler. 5, 7. — 21 Zach. 13, 2. — 22 Deut. 32, 21.

iifilv ovv vnug b o xal b o <pvystv bo 6 xal rag aloxQoloyiag

| > |
I

> m
o p v 7 layvelag p.axiag d i. ra. Soya? inscr.: |
aehmpvAcf, :

>
I

bo/iug b d o a 2 8 ovAiv b o fxxpoovovvnov b o v/xdiv

]
a 9 <p9-sy!-a- |
| |

o&ai b o 10 xal pr a b o
I
tj yQa<pn >
dad n/xlv b o, 7i(>o<prJT>ic: A, |
: +
vpZv h I
11 ovv > o I
12 rot > b o |
6 sec : xal e mp v ovde ovze
|
:

b o 14 fjtvriixovtvtiv
! xal b o 15 elatpgrjOiL + |
: ivoixrjoei h, eiadyei d

i. ftoayayei e i. rn. iv avzui a h

m„ eig avrbv b o, iavzui d e m p v
|
.
|

v
17 pdclXvxrii h o, similiter ambo fere semper 18 d)X n a p dl\d b d |
:

h m
o 19 rj xal m [xeixwxrmiva -xto/ieva
:
d i. m. epya spyoy e,
|
: I
.

>
I

9ebg diu rov lepe/niov e cf. D 20 ticqI +

b 21 ovoi
dpya b o d i, m. |
| |
:

ov o, r)v b
 266 DIDASCALIA V, 12, 1—5 (s).

XII. Nec solum in idolis non licet fidelibus iurare, sed etiam
neque in sole neque in luna. Ait enim Dominus Deus per Mosem
sic: Mi popule, videntes ne adoretis ea; nam in lucem vobis data
sunt super terram. Et per Ieremiam iterum ait: Iuxta vias gentium
5 noHte discere, et a signis caeli nolite metuere. 2. Et per Ezechiel
sic dicit: Et introduxit me in atrium domus Domini inter vestibulum
et altare, et vidi ibi viros dorsa habentes versus templum Domini
et fades ad orientem, et adorabant so] em. Et dixit mihi Dominus:
Fili hominis, numquid parum est domui Iuda abominationes istas

10 facere, quas hie faciunt, quia terram repleverunt iniquitate ac con-

versi sunt ad irritandum me? Et ipsi sunt ut irrisores, et ego faciam
in furore, neque parcet oculus meus neque miserebor; et clamabunt
ad aures meas voce alta, et non exaudiam eos. 4. Videtis ergo,
dilecti nostri, quam durum et acerbum sit iudicium, quod Dominus
15 in ira sua faciet de his, qui adorant solem vel per eum iurant.

5. Itaque fideli non licet iurare neque per solem neque per unum

3 Deut. 4, 19. Gen. 1, 15. — 4 Ier. 10, 2. — 6 Ezech. 8, 16 — 18.

16 Mt. 5, 34.

3 ne solem et lunam ne decipiamini eis neque Sm cf. C

XII. On fir) xu&rjxei wdr/r i&vixrjv ac recte interpretatur. Origenes, Se-

udeiv ovt8 tTto/xvvea&ai etiwkov ovzs lecta in Ezech. 8, 14: To leyofitvov
oluivoli r\ xXrjdooiv rj /xarzsiatg rj Tiaj/ ED.TjGiv AdwvLV &a/x(iov^ (paoi
l
naXfiolq rj nttQtttrjQTjacaLV iovda'ixalg xa).sTo9ai nag Efj(>aioiq xai SvQOiq
7iQoot%fiv doeftes yaptovzo xal zijg (ed. Bened. Ill, 423). Chamos Iud. —
&iov yvwanaq t£#pov. Quod non 11, 24 deus Ammonitarum appellatur,
licet cantilenam ethnicam canere ne- Num. 21, 29; IV Reg. 23, 13; Ier.
que per idolum iurare neque auguria 48, 7. 13. 46 deus Moabitarum, et idem
neque auspicia neque divinationes ne- fuisse videtur cum Moloch, qui III Reg.
que palpitationes neque observationes 11, 5. 7. 33; IV Reg. 23, 13 ipse deus
iudaicas respicere; irnpium enim id Moabitarum vocatur. Cf. Creuzer,
est et cognitioni Dei repugnans. — Symbolik und Mythologie der alten
Titulus capiti parum respondet. VUlier II (181 1), 81; Schenkl, Bibel-
Lexikon I, 507; V, 493; Wetzer und
2. Bsf).(psytl>Q xtX.~\ Beelphegor Welte, Kirchenhxikoti ed. II t. I,
Num. 1—3 deus Moabitarum com-
25, 1791 — 94. — jxivdrjatov tpdyov] Men-
memoratur. Nomen a Baal, quocum des erat urbs Aegypti inferioris, sita

est idem, et ab urbe Phegor seu Phogor in ostio partis Nili. Cultus ab ea pro-
(Deut. 3, 29) sortitus est. — Tham- fecta paulatim tota Aegypto propa-
muz Vulgata Ez. 8, 14 Adonidem vocat gabatur.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 12, 1—5. 267

XII. Ov fiovov 6e Jtsgl sl6coXcov djiayogtvovoiv, aXXa xal

nsgi <pcoOT7]Q(»v voftoQ-sxovvxsq nagaivovGiv /xrjxs Sfivvsiv xavxa
fiTjzs firjv Xaxgsvsiv avxolq- cpadl ydg' ,,Mrj I6cbv xbv rjXiov xal
xr\v OsX^vrjv xal xovq doxsgaq JiXavrj&tlq ngooxwrjOgq avxolq",
xal dXXa%ov' „Eaxa xaq bdovq xcov sd-vebv firj jiavftdvsxs, xal 5
dxo xcov a?]fisio3v xov ovgavov fir/ cpofiilo&s". 2.- xa yag aOxga
xal ol gxnOrfJQSQ slq cpavOiv avd-gconoiq, dXX' ovx siq jtgoOxvvrjOiv
sdo&TjOav, tl xal ol Iogar/Xlxai [loxd-rjgia xgojtov ,,xgoasxvvovv
dvxl xov xxioxov xr\v xxioiv", xal xov (iiv drjfiiovgybv xad-v^gi-
Oavxsq, xtjv 6s xxioiv nXslov rj 6sl d-avfidaavrsq, xai noxs fisv 10

[looxonoiovvxeq cbq sv sgrjf/cp, noxs 6's xbv BssXcpeycbg Jtgoo-

xvvovvxsq, ctXXoxe 6s xbv BaaX xal xbv Oafifiovq xal xf/v 6i6coviav
'AoxdgxrjV, xal jcdXiv xbv MoXb% xal xbv Xafioiq, xal aXXoxs xbv
rjXiov, cog Jiagd xcp Ie^sxirjX yiyganxai, rjd?] 6s xal dXoya C,cba,

cbq jiag Alyvjtxioiq xov "Aotiv xal xbv nsv6r\6iov xgdyov, xal 1~
&sovc agyvgovq xal xgvOovq, cbq sv 'Iov6aia. 3. 61 djteg ajtavxa
ansiXcov avxolq sXeysv 6id xov jtgocpijxov ,,Mrj (iixgbv xovxo xco
o'ixcp 'Iovda, xov itoislv xa. @6sXvy[taxa xavxa, a snoirjoav, oxi
sxXn]6av xrjv yrjv avo/iiaq xov nagogyioai (is; xal l6ov, avxoi
sloiv cbq /ivxxrjgi^ovxsq, xal sycb jtoiqOa) fisxa &v/iov, oi cpsiosxai 2°

6(fd-aX[i6q fiov oi6' ov firj sXsrfico, xal xsxgaS,ovxai sv xolq

cooiv fiov <pcovy (/.sydXy xal ovx sloaxovoofiai avxcov" . 4. ogdxs,
dyajirjxoi, 00a xaxd xcov sl6coXoXaxgcov xal xcov OE^O(itvcov rjXiov
xal asXrjvrjV ctxocpaivsxai b xvgiog. 5. 61b XQV T0V „tov d-sov

av&gcojcov" cbq Xgioxtavbv /irjxs ijXiov Sftvvvai /irjxs QsXrjvrjv 25

3 Deut. 4, 19. — 5 10, 2.-7 Gen. Ier. — 8 Rom. 1, 15. i, 25. —

10 Exod. 32,4. — 11 Num. 25, 3; Iud. 13; Ezech. 14; Reg. 2, 8, III ir, 5. 7. —
14 Ezech. 8, 16. — 17 Ezech. 17. 18. — 24 Tim. 11. — 25 8, I 6, Mt. 5, 34.

1 ntQl + twv h I
2 /xi]TS b d h o firing a, /xij p v 3 latQtvoiv : m |

b o (prjal e m o p v I
4 itQoaxvvrjoeiq h o 7 eig b o 8 ido&tjaav | > |
:

— >
I

idrjfiiovQyri&rioav b o |
eI >
b 9 10 xal xbv|
xxlaiv b o 10 nlilov |
:

post dec m p v n ds I a m : il'drj b, ?jdtj d e h o.p v |

11 (toozoTiotrioavxes
>
|

m p v dig I
xov xdit h, x6 m, xui b, iv to o 12 o"h
iv : iv xij b d o |
: |

zui b h xov sec rtu h daix/xovq a b, &ctfiov? d e o p v,

p v xov pr
I
: |
: |

9a(id>q h 13 aaxaQTiv h xbv pr xb o 13/14 xbv r\ltov alkoxe o 14 xov \

: | |

>
|

'It!;, h 15 xal xbv fi. XQayov

I
b h o 17 avxolq a 2 supra lineam, a > |
:
[

18 xov to inotrjoav• xaxa b mo 19 xal >_b d o 20 &y/xov /xov + | | +

xov >o
I

h A 21 xal > b |
xpdgovxai d o |
24 xvpwg : ya d, i. m. xa \

m
I

p v I
25 osXrivrjV •
xr]v a.h p, mv o. v
 268 DIDASCALIA V, 12, 6—13, 1 (S).

ex aliis caeli signis vel per elementa, neque ore suo commemorare
nomen idolorum, neque ex ore suo emittere maledictionem, sed
benedictioues et psalmos et scripturas dominicas ac divinas, quae
suntfundamentum veritatis fidei nostrae, et praesertim diebus
5 paschae, quibusomnes fideles toto mundo ieiunant; 6. sicut dixit
Dominus noster et magister, cum interrogarent eum Quare disci- :

puli Ioannis ieiunant, tui autem non ieiunant? Et respondit eis

dicens : Non possunt ieiunare filii nuptiarum, quamdiu sponsus cum

Mis est; venient autem dies, cum auferetur ab eis sponsus, et tunc
10 ieiunabunt in illis diebus. Nunc autem per opera sua nobiscum
est, visui vero procul est, quia ascendit in altitudines caeli sedetque
ad dexteram patris sui. XIII. Propterea, cum ieiunatis, orate et

6 Mc. 2, if 8 Mc. 2, 19. 20.

XIII. Apostolos tempore passionis Naz. Orat. 38 festum anno 379, et ut

Domini ieiunasse narrat etiam Evan- videturprimum, celebratum est. Anti-
gelium Petri v. 27. ochiae Chrysostomus anno 388 homi-
* *
+ liam in diem Christi natalem (ed.Bened.
5. |U»Jrf rjliov 6/tvvvai xrl.] Cf. II, 354 — 366) pronuntiavit, in qua (c. 1)

Epiph. H. 19 c. 1; Statuta ecclesiae dixit, nondum decimum annum esse,

antiqua c. 61. e quo hie dies Syris manifestus esset

XIII — XX. Haec capita excerpsit vel festum ageretur. Hierosolymis
Anastasius Quaest. LXIV. Iuvenali episcopo (425 — 458), Alex-
XIII. KatdXoyoQ z<5v zov xvgiov andriae Cyrillo episcopo (412 — 444)
eopzaiv, ag del (pv'/.aooeiv, xal nozs in notitiam venit. Armenii festum
zavzwv hxaoxij 6<pclXsi sniztlsta&ai. non receperunt more vetere etiam-
et

Enumeratio festorum Domini, quae nunc nativitatem Domini festo Epi-

oportet observare, et quando unum- phaniae celebrant. Cf. Usener, Das
quodque eorum debeat celebrari. — Weihnachtsfest 1 889 (Religionsgeschicht-
Cf. Ps.-Ign. Philipp. 13, 3. liche Studien torn. I), et quae dispu-
Festum nativitatis Domini saeculo
1 . tavi in libro de Constitutionibus apost.
IV ineunte Romae originem sumpsit, p. 83 — 84 et in Kirchengeschichtliche
et inde a decennio VIII saeculi IV in Abhandlungen und Untersuchungen II

Oriente recipiebatur. Epiphanius anno (1899), 360— 65; C. Holl, Amphilochius

375 festum nondum cognitum habuit, 1904 p. 107— no. Cf. infra VIII, 33,6.
H. 51 c. 16 — 27 et Expos, fidei c. 21 2. Festum Epiphaniae vel baptismi
nativitatis Domini die Epiphaniae vel Christi teste Clemente Alex. Strom.
die VI Ianuarii mentionem fieri do- I, 21, 146 p. 408 Basilidiani primi
cens. In Oriente festum a Basilio M., agebant. Mox autem etiam ab ecclesia
cui sermonem in Christi nativitatem recipiebatur, primum a Graecis, deinde
debemus, invectum esse et a Cappa- a Latinis. Saeculo IV ubique in usu
docia in regiones finitimas pervenisse erat. Constitutor eo Dominum suam
videtur. Constantinopoli teste Gregorio divinitatem ostendisse dicens signum
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 12, 6—13, 3. 269

^VJ^ccaxga^ jirjrs (jr]v ovgavov ?} yF/v r\ xi xmv oxoijEimv jiixgbv

i] (itya. 6. si yag 6 dtddoxaXoq jtsgl xov ovxoq &sov jittgriyyEi2.tr
tjfilv „fir) OfivvEtv", ojtojQ 6 Xoyoq qfimv jtioxoxsgoq ij xov ogxov,
„(irjxe fit)v xov ovgavov avxov", tXXTjvixbv yag xb dvCOelirjii a,

,,f
iijx£ (ii]v 'IsgovOaXrjft xa xov fteov dyia r\ xb &v6ia6z?']giov
fj 5
xal xo dmgov rj xrjv xov vaov %gv6coGiv rj xijV oixtiav xstpaXrjv"
lovda'ixrjq yag itagacp&ogag t/ ovvrjd-sia, 6ib xal djtayogsvxta, slvai
6h xo ,,val val" xal xb „ov ov" xolq moxolq xagtyyva, xal ,,xb
xovxoav jtsgioodv xov Jtovrjgov slvat" Xiysi' jtoam (idXXov vxo-
dixoi ol xa iptv6mvv(ia mq ogxia ejiofivvfisvoc xal xd vofit^bfisva 10
dvxl xmv dXrjQ-mv do§dt,ovxeg; ovq 6 &sbq did fioxfrrjoiav nage-
dcoxev slq dftovXiav, evsgyeiv xa (ir) diovxa.
XIII. Tac rjfiigaq xmv hogxmv (pvXdoosxe, ddsXqioi, xal jigmxrjv
ya xfjv yevid-Xiov, r/xiq ifilv emxeXtiod-m slxoOry ]te{tnxy xov
svdxov (irjvoq. 2. fisd-' i)v ?j sjiupdvioq ifilv taxm xifiimxaxr), 15
xal}-' ?}v b xvgioq dvddsi§tv vfxlv xrjq olxdaq -d-soxrjxoq ijioirjOaxo'
yivsod-m 6'e xal avxr\ sxxy xov dexdxov firjvoq. 3. fi£&' aq vfilv

3 Mt. 5, 34—36. — 5 Mt. 23, 16-22. — 8 Mt. 5, 37. — 11 Rom. 1, 28.

1 nr\v > h, -+- xov a |

2 fisya -f- 6/ivvsiv h I
ovioq : ovxaig J v, >
b o I
3 vfxtiiv b I
5 O.rjfx. : a2 i. m., ifjk a [
6 xal 7} b o |
7 nagafpogag m
p v I
a.nriyoQtvTtt.1 a |
8 dh + xal h |
naQayysXia b o |
xb a 2 , > a |
10 in-
ofivviJLBvu a, corr a 2 | 11 d).ij&ivwv b d |
ovc + "at b o | 11/12 napa-
didwxev h I
13 rag xr>.. : inscripsit nepl xijg iopztjg apynag o |
cpvlaaaen&at
b o I
13/14 tiowxov d'e xb ysv. b o |
14 vfitov a |
InixO.tioSu + xfj ra p v |

flxooxfi n. b h o : elxdSt n. m p, xs a d v |
15 evvaiov b o p ij b o j > |

xhilioxeqol h I
16 Vfiiv rifilv b o v, > m p 17 avzfi a h
|
ug a b h o | :

fd m p v j ifilv . rjfiTv o, > m p v

in nuptiis Canae patratum ante oculos vel Ianuarii. Modo Basilidiani teste Cle-

habuisse videtur. Infra VIII, 33, 7 de mentel. c. id die XV mensis Tybi vel X
divinitate in baptismo Domini pate- Ianuarii celebrabant. Epiphanius H. 5

facta loquitur. Praeterea Graeci eo c. 16, 24, 28 quidem Christum die VIII
nativitatis Domini meminerunt, quam- Novembris baptizatum fuisse censet,
diu haec non suo die celebrabatur. festum Epiphaniae autem tanquam
Epiphanius H. 51 c. 16, Expos, fid. festum nativitatis Domini in die VI
c. 21 Epiphaniam simpliciter diem Ianuarii collocat. Cf.etiamHieronymus
nativitatis Domini appellat. Nonnun- ad Ezech. 1, 1—3.
quam festum xa Stoydvia appellaba- 3. Quadragesima primum a synodo
tur, cum hoc nomine alias festum Nicaena c. 5 commemoratur et haud
nativitatis designaretur. Agebatur fe- dubie non multo ante exorta est. Te-
stum ubique die sexto mensis decimi stimonia, quae praebent Canones qui
 270 DIDASCALIA V, 14, 1 (Sj.

rogate pro pereuntibus, sicut et nos fecimus, cum salvator noster

pateretur.
XIV. Nam cum eo tempore, quo adhuc nobiscum erat, prius-
quam cum eo comederemus, nobis dixit: Hodie
pateretur, pascha
5 in hac node unus ex vobis me traditurus est. Et diximus ei, unus-
quisque nostrum: Numquid ego, Domine? Et respondens nobis

4 Mt. 26, 21. — 6 Mt. 26, 22.

XIV — XVII. De ieiunio hebdomade poris diebus stationum per totum an-
paschali peragendo dicens auctor dis- num et omnibus diebus hebdomadis
putat etiara de passione Domini et sanctae, dominica excepta, ieiunabant.
hanc hebdomadis sanctae chronologi- Ieiunium feriae quartae inprimis pro-
am proponit: 1. secunda sabbati vel ditione Iudae revera confirmari non
decima lunae seu mensis Nisan Iesus potuit, nisi s. cena nonnullis diebus
in domo Siraonis leprosi erat, Iudaei antevertebatur.
de eo occidendo consulere coeperunt,
Iudas clam ad eos se contulit eisque
promisit, se Dominum ipsis traditurum
esse (17, 1—4); 2. tertia sabbati vel sub nomine Hippolyti Romani arabice
undecima lunae Iesus cum discipulis circumferuntur c. 20 et Origenis In
pascha comedit (14, 5. 20); 3. quarta Lev. horn. 10, fide non sunt digna.
sabbati proditus et comprehensus et Post synodum Nicaenam testimonia
in domo Caiphae custoditus est (14, creberrima sunt. Quadragesima sae-
4. 6); 4. quinta sabbati Pilato traditur culo IVamplectebatur sexhebdomades,
(14, 7); 5. sexta sabbati seu die para- nee vero ubique easdem, sed in pie-
sceves, id est, cum secunda sabbati risque ecclesiis festo paschae, in eccle-
decima lunae declaretur, decima quarta siis autem a Constantinopoli usque in
lunae, iudicatur et crucifigitur (14, 9). Phoeniciam sitis dominicae palmarum
Auctor ergo, cum Evangelia Iesum praecedentes (Sozom. H. E. VII, 19).
die ante mortem pascha comedisse Haec disciplina, quam Constitutor quo-
tradant, dicit, Iesum id tribus diebus que sequitur quadragesimam a ieiunio
antea fecisse, atque Iudaeos ipsos tri- hebdomadis sanctae discernens, pau-
bus diebus ante tempus festum per- latim Oriente tolo in usum venit. Cf.
egisse, sacerdotibus et senioribus po- quae de origine et progressu ieiunii

pulum de tempore decipientibus, ut paschalis exposui in Kirchengeschichtl.

Iesum sine tumultu comprehenderent Abhandlungen and Unters. I (1897),
(17, 6 — 7). Similiter Epiphanius H. 51 241 — 78. — nX. 6"s slq naQaaxsvrjv]
c. 26, haud dubie Didascaliam sequens. Sabbato enim praeter sabbatum heb-
Cui autem auctor noster suam chrono- domadis sanctae Graeci non ieiunabant.
logiam debet? Num in Evangelio ali- Cf. c. 15, 2; 20, 16; VII, 23 2. 3;
quo apocrypho earn legit? Sectionem VIII, 33, 1-

totam diligenter consideranti mihi ipse 3 — 4; XIV, 1. 20. Ioannes Dam.

earn effinxisse videtur, ut disciplinam De sacr. ieiun. c. 3.

confirmaret, qua Christiani turn tem- XIV. IJs(>l zov nd&ovg xov xvgiov,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 13, 4—14, 3. 271

(p vXaxxsa fj vrjaraia xrjg xsaoagaxoaxfjg, [ivtJ/xtjv neguxovoa xfjg

xov xvgiov jtoXixsiag xs xal vofio&saiac. sjiixeXsiofrm 6s fj vrjOrs ia
a vrrj jtgo xrjg vrjoxsiag xov Jtdoxa, dgxo/tsvr] [Tsv dno 6svxsgag,
xXrjQovftevri 6s eig nagadxsvr/v .
4. fisi)-' dg dxovrjdxsvoavxsg
a QgaO&e xijg ayiag rov jido%a eft6o(id6og, vrjaxsvovxsg avxfjv 5
ndvxsg (isxa cpoPov xal xgofiov, jigo6ev%6fi£Voi sv avxalg Jtsgl
xmv dnoXXv(isvmv.
XIV. "HgS,avxo ydg xi)v xaxd xov xvgiov @ovX?]v Jtouio&ai
6svxsga 6a@$dxmv fiTjvl ngmxm, bg sOxi Sav&ixog' xal rfj xgixy
rov Oaftfidxov xagsxeivsv y Oxsipig, xf] 6s xsxgd6i wgioavxo 10
Oxavgm dvsXslv avxov. 2. xal Iov6ag yvovg xovxo, kx jioXXov
fisv 6iaoxga<peig, xoxs 6s xal vac avxov xov 6iaftoXov pXrjd-slg

(piXagyvgia, xalxoi jtdXai xb. yXmaaoxo/iov kyxtxEigiOjisvog xal

xXsjtxmv xd xmv %Evi\xmv, ovx djispxtfd-r) vxb xov xvgiov 61a
dXXd xai tcoxe fisv sOxim/jEvmv rj/imv ovv avxm,
(laxgod-vfiiav 15

avxov 6m<pgovi6ai xal Tjfiag Jtai6sv6ai xr]v jigo-

ftovXdfisvog xal
yvmatv avxov, Xsysf „H/itjv dfitjv Xsym v/ilv, 6x1 slg s§ v/imv
jiaga6a>6Ei jie". 3. xal sxaCxov fj/imv Xiyovxog' „ft?jxi kym" ; xal
xov xvgiov Oimjcmvxog, dvaOxdg sym, slg ex xmv 6w6exa, cpiXov-

fisvog jcXeiov xmv aXXmv vn avxov, Evaxsgvtodfisvog avxov 20

12 Ioann. 12, 6. — 17 Ioann. 13, 21. — 18 Mt. 26, 22.

2 rf > b o I 2/3 avz>] rj vtjozsia h |

3 vqozclag •
kopTi^ h |
4 ano-
vr/azevovzcg h j
5/6 avzfjv — avzalq > b o |
6 anavziq d h |
8 eniflovXriv
b m o p v I
noitla&ai post xvplov b o |
9 devzepa + rcuv d I
oujSpdzat b o |

wpiaav zui a, diwploavzo b o, diajQiouv zw d

•

10 wyioavxo : 13 xaizoi |

+ xal h, ye b o ndXai + xal b o 15 fuv a o

|
rel avzw + xal b o |
: > | |

17 liywv o dfifjv sec I

>
b h m o p v cf. Mt. 26, 21; Mc. 14, 18 19 xvq'iov |

+ tlnovzoq. xal b o ix m p v 19/20 <piXovfxtvoq

|
navv >
(p. d, <p. |
:

m p I
20 nXsiai b o |
in avzov post cpi^ov/isvo; m p v

xal t'i tv txaoxq rjfieprc iTipdx&q onibus ad hoc caput spectantibus Pro-
xutv ivziuna&sr xalnsQlzovIovdw legomena V.
ozi ov ovfinaQrjv 'Iovdag iv zw zbv 1. Cf. Didascalia c. 17, 1—2. Primus

xvqiov xoTz fiaS-rjzaT? naQadidovui mensis est auctori Didascaliae mensis

to. fivazriQia. De passione Domini, Nisan secundum computationem He-
et quid in singulis diebus actum sit braeorum. Constitutor ei substituit

eorum, quae ad passionem pertinent; Xanthicumvel Nisan Syro-Macedonum,

et de Iuda; quod non intererat Iudas, qui mensi Aprili Romanorum respon-

quando Dominus tradidit discipulis det. Cf. Ideler, Lehrbuch derChrono-

sacramenta. — Cf. de aliis inscripti- logic 1831 p. 180.

 272 DIDASCALIA. V, 14, 2—6 (S).

ait: Qui porrigit manum suam mecum in paropsidem, hie est. 2. Et

surrexit Iudas Iscariotes, qui erat unus ex nobis, et abiit, ut eum
3. Deinde nobis dixit Dominus noster: Amen, dico vobis,
traderet.
modicum tempus est, et relinquetis me; scriptum est enim: Per-
5 cutiam pastorem, et dispergentur oves gregis eius. 4. Et venit Iudas
cum legis peritis et sacerdotibus populi ac prodidit Dominum
nostrum Iesum. Hoc autem factum est quarta sabbati. 5. Cum
enim pascha comedissemus tertia sabbati vespere, exivimus in mon-
tem Oliveti, et nocte comprehenderunt Dominum nostrum Iesum.
10 6. Et sequente die, quae est quarta sabbati, in custodia permansit

in domo Caiphae principis sacerdotum; et eadem die convenerunt

1 Mt. 26, 23. — 3 Mt. 26, 31. — 9 Mt. 26, 50. — 11 Mt. 26, 57.

1 ixszsvov + avibv mv |
emsiv : > d, + avzbf b o |
2 r/filv eiQtjxtv

cv> m p v I
to ovoyLU avzov m |
xvpiog : 9ebg d |
3 if /x'sv : rj,ulv b o ]
4/5 (i

(0 d) iyw Swam p. zb y: m |
4 ifipdipag o I 5 sl/xi >mpv |
7 toCto d \

9 xal > d m p v |
10 xaym b ra o p v |
nQodwow o |
11 aQyviiia + xai
S7il7j(tw9-?j rj yQa<pr\ rj Xeyovocc xal ei.afiov zee ?.' aQyvQta, rrjv Tififjv tov
TSTiftrj/tevov, u-v izifiijaavTO ano vlwv 'IoqutjI, xal sdwxav avza fig tov
olxov zov xspuiAzwq a ex Matth. 27, 9 — 10 1
(payavzeq o \
13 rj,ulv simv o^
b d h o 15 xal sx. kxdazov dh b o
I
: |
i/xov + de h |
16 tnayyeO.a/tevov
p v I
ovvaTio&avstv + avzw b o |
17 dnaov^ajj + fis b o |
18 za > b |

avzov > d m o p v |
20 ov m p v |
22 ov > a h o | 22/23 naQtvtyxai
mop v I
23 zb noz. an ijxov m |
7iozr/otov -\- Xiytuv b j
24 tjudiv vjimv 0,

+ dh b I 25 xazunsoovziDV -\- xal b |

?Jyei + }),uTv b h o |
27 oyloq +
5. xal zavza dxovoag] Haec inse- singer 1876 p. 221, dicit, Iudam cum
rens Constitutor turbat chronologiam. apostolis panem quidem sumpsisse,
lam priusquam ilia verba a Domino sed postquam in aqua intinctus bene-
pronuntiata sunt, vel ante sacram ce- dictione privatus fuerit, ac turn prodi-
nam Iudas pactus erat cum Iudaeis. torem abiisse neque bibisse calicem.
r - , -, .,.,. ,-.., ,. Constitutor Iudam ante sacram cenam
6. zri nsunztn Aliter Didascaha. „ . Tr .
decessissc censet. Item ratianus, Vic-

7. Didascalia dicere videtur, Iudam tor Capuanus (Migne PL 68, 340),

sacrae cenae interfuisse. Distincte hoc Ammonius, Harmon, evang. c. 155
docent, et quidem recte, Chrysostomus (ed. Schmeller 1841), Aphraates Horn.
De proditione Iudae hom. I, 3; II, 5; XII, 4 (ed. Bert 1888 p. 188), Hilarius
Hieronymus In Mattb. 26, 23; Augu- In Matth. cap. 30. dvzizvna fi. z. —
stinus In Ioann. 6, 48; 13, 18; In Ps. z. owyiazoq xal a"fzazog] Similiter VI,
III, 1; Theodoretus Ad I Cor. c. 11 30, 2; VII, 25, 4. Cuius locutionis
(ed. Schulze III, 238). Ephraem, In primi testes esse videntur Gregorius
hebdom. s. serm. IV, 6 ed. Lamy I, Naz. Orat. VIII, 18 (PG 35, 809) et

422, Evangelii concord, expos. ed.Moe- Epiphanius H. 55 c. 6.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, V, 14, 4-9. 273

ix etsvov sljtslv, rig av eh) 6 naga6aiG a>v avrov xal ovd' ovrmg
ilji.lv tlgrt xsv avrov rb bvofia 6 dya&bg xvgiog, dXXd 6vo GTjfis la
xov jtgodorov s6a>xsv, sv fisv slnmv ,'0 sfi^aJixo/isvog y.sx' sfiov
sv r<x> xgvfiXiw", dtvrsQov 6s- ,?Qi sym {tdipaz xb ipco/iiov sm-
dmam" . 4. xalxoi xaxslvov Xsyovxog- „Mtjti sym slfii, Qafifii" 5
ovx sixty 6 xvgiog, on vai, aXX' on „Ov sljtag", xal <po^fj<f ai
a vrov snl xovxco fiovXrj&sig, <pi)6iv „Oval xm dv&goijim sxsivm,
61 ov o vlbg xov avd-gmnov jiaga6l6oxar xaXbv r/v avxm, si ovx

sysvvijd-Tj" . 5. xal xavxa axovOag, djcsX&mv sljitv xolg IsgsvGiv

,,Ti &sXsxs [tot dovvai, xal sym vfiZv avrov jzaoaddom; ol 6s 10
sOxrjOav avxop xoidxovxa dgyvgia". 6. xal xf/ jcs/xjtxf] (paybvxsg
nag' avrq xb jcaay/x, (iatyavxog sxslvov xijV xsloa slg xb rgvfiXiov
xal xb tpcofiiov Xafiovrog xal s§sX&6vxog vvxxog , rjfiTv shcsv b
xvgiog' ,',EXrjXv9-sv rj aiga, iva Oxogjitofrrjrs xal ifis fiovov dqyrjxe",
xal sxdaxov 6iioxvgiC o^svov l
fir/ syxaraXshpai a vrov, sfiov Ilirgov 15
SJcayysXXo/is'vov xal Ovvanod-avslv, sbtsv ,,'Afiijv Xsyat Got, nglv
aXixroga (pmvf/Oai, xglg djcagvijo-fl y}\ sldevai [is". 7. nagadovg
6s i/fitv t« dvrirvjta /ivorrjgia xov xi/iiov ompaxog avrov xal
aifiarog, 'Iovda fii] ovfinagovrog fj/ilv, „s§tjX0-ev slg rb bgog xmv
sXaimv jtXrjOiov xov xsijidggov xcov xs6gmv, ojcov ijv xfjjtog"' 20

Qvvfjfisv 6s xal f]/xslg xal vf/vrfaafisv xaxa rb s&og. 8. xal %cogio-

d-slg fjficov ov jioXv, jcgoOrjvxsro *oj nargl Xsycov „Tldrsg, nags-
vsyxs an sfiov xb norr/giov nXf/v fir) rb s/ibv {t-sXtj/za ytviod-m,
dXXd rb Gov", xal rovro Jioirjaag xgixov, r/fimv dub xfjg dd-vfiiag

slg vjtvov xaransCovr mv, sX&mv Xtysf ,"Hyyixev t] Sga, xal 25

vlbg rov dvfrgmjtov jiagadidorai slg fftfpag afiagrwXcov" 9. xal

Idov 'lovdag xal fisr av rov bxXog dcsffcov ' xal Grjfislov ng odooiag
avxolc dsixwoiv SoXtov (plXrjfia, ol 6s 6s^d(isvoi xb avv&qfia ,

ixgdxrjoav xov xvgiov xal 6s6(iiov jioirjOa/isvoi rjyayov slg xr\v

olxlav Kaldtpa xov dgxisgtmg, sv noXvg Ovyxsxgoxrjxo ov Xaog, 30 j]

dXX' oxXog, ov6s jcgsa^vrsgiov Isgov, dXXa 6vvs6giov nagavofiajy

xal (3ovXsvr?jgiov das^mv ol xal jtoXXa jioirjadfisvoi xax' avxov

3 Mc. 14, 20. — 4 Ioann. 13, 26. — 5 Mt. 26, 25. — 7 Mt. 26, 24. —
10 Mt. 26, 15. — 14 Ioann. 16, — 16 Mt. 26, 34; Luc. 22,
32. — 34.

19 Luc. 22, 39. — 20 Ioann. 18, 1. — 22 Luc. 22, 42. — 25 Mt. 26, 45.
noXvg b 28 avxolg deixvvaiv 00 b d h o avvS-e^ta o 29 ttjv
|
mp »
1
|

1
| > |

30 noXXv o, noM.ol b 30/31 ov ).. dl?. rov Xaov a).). ovx b o 31 ovze h
|
: |
|

leodiv o Jtaouvofiov b o a 2 32 aoefluiv

[
aaiuvov o |
:

Funk, Didasc. et Consul ap. I. 18

 274 DIDASCALIA V, 14, 7—9 (S).

principes populi atque consilium de eo inierunt. 7. Et iterum

proxima die, quae est quinta sabbati, duxerunt eum ad Pilatum
praesidem, et rursus in custodia mansit apud Pilatum nocte post
quintam sabbati. 8. Parasceve illucescente, eum vehementer coram
5 Pilato accusaverunt, nee quidquam veri producere poterant, sed
falsa testimonia contra eum proposuerunt et a Pilato occisionem
petierunt. 9. Et crucifrxerunt eum ipsa parasceve. Per sex igitur

horas passus est in parasceve, et illae horae, quibus crucifixus est

2 Mt. 27, 2.-5 Mt. 27, 11—26. — 6 Mt. 26, 59.

1 ifinz. : nzvovzeg xal b o | xegzo/xovvzeq : iffnai^ovzeq d i. m. |

2 gani^ovreq + xal b o I Xotdopov/tsvoi avzbv b o p : Xoidooovvziq a, + |

3 sl'pwva : Isgdiy b o | 4 lepov xa&. b o 5 fia&ewq b d h v >

6 ol sec | |

>h m p v I
7 "Avva a j
8 naosdooav h 9 noXXd zee n. b o noXXa xal |
: |

>p I
xal >v I
10 Xofyav b | dnsf.sy^ai : dnodel^ai m p v 11 dvo b o
| > |

dxpevdtlq b |
13 dv-qyayov d, eiodyayov b, rjyayov o | 14/15 didovai xwXvet
00 b d o I
15 yivovzai + ol b |
19 iavzrjv b d o p v : iavzrj a h m LXX |

20 nollol -\- xal h |

21 fiov : fioi b o |
ifioi : ifiij 22 dvavdQBta h p
b | |

23 eavzbv + xaztjyopsT xal b o |

e^eXiyx&r) h |
25 xoXdost zovzov cv> m
p v I
naQaSovQ b o |
26 dvegeXixzov b p j
d-iio&VTjaxsiv b o |
28 del;. zr\v

dno<p. b I
29 tisq'l : xaz' rap v fitza %. nistv m | 30 sneiza a h : eiza d
m p v, xal b o |
32 yiyQafi/xevov : siptjftevov m o p v |
34 zdiv l/xazta-
fxuiv b

XIV, 9 — 12. Ut Iesum per tres dies 10. Ioannes 18, 13. 24 e contrario
completes vel per tres dies ac noctes tradit, Iesum primo ad Annam ductum
mortuum vel in corde terrae fuisse et ab hoc ad Caipham missum esse.
demonstret, auctor tempus sic eme- 11. fiaQzvQag 6. xpsvdilq] Hoc Mat-
titur: primum diem constituunt horae thaeus 26, 60 ad iudicium Caiphae
sex parasceves priores, quibus de Do- refert. — elq xa&oatataiv] i. e. ad
mino iudicium fiebat, noctem primam crimen maiestatis.
tres horae sequentes, quibus terra ob- 14. zoizy 6s wpa xzX.] Item VIII,
scurabatur; diem secundum horae para- 34, 1. Unde haec chronologia? Chro-
sceves reliquae, noctem secundam nox nicon paschale p. 5, 219 ed. Dindorf
parasceven sequens; diem tertium dies (Migne PG 92, 78. 534) refert, codices
sabbati, noctem tertiam" horae tres meliores Ioann. 19, 14 ulpa zqlz% le-

sabbato succedentes. Cf. quae adno- gisse,non txzy. Marcus 15, 25 cruci-
tavi ad Testimonium VI. fixionem ad horam tertiam refert.
14—18. Cf. Ps.-Ign. Trail. 9, 5.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 14, 10—15. 275

xav tidoq vffgsmg ov nagiXuiov, EfiJtxvovxEg, XEgxofiovvxEC, xvji-

xovxEq, gam^ovxEc, XoidogovfiEvoi, MEigdC ovxEc, (lavxsiag EJU^rj-
xovvxEq dvxl jtgoqiTjXEiag, slgwva, ftXdG (pr)ftov, MmGsmg nagafidxrjv
hgov xafrcuQsxrjv, ftvoimv dvaigixrjv, Prnfiaimv jcoXefiiov, xaloagoq
svavxiov djtoxaXovvxEg . 10. xal xavxa fisxgig og&gov ^ad-soq 5

s/MiaQoivrfoavxsg avxm „oi xavgoi xal ol xvveq" djidyov6iv avxbv

ngbq Avvav, oq r)v xEvd-sgog xov Kaid<pa' xdxsl xa ofioia 6gd-
OavxEq, jtaQaaxEvfjq ovGrjq, xm agypvxi xcov 'Pcofiaicov jtagidmxav
avxbv HiXdxm, xaxTjyogovvxsg avxov noXXd xal ffagda, cbv ovdsv
Ig%vov djtEXsy^ar £q>' olq b dgxmv dvoavaaxsxrfoaq eXejev „Ov6e- 10
fiiav alxiav xax' avxov Evgiox m". 1 1. ol 6e fidgxvgaq 6vo tpEvdslg
dyayovxsq i^ovXovxo ovxoq>avxElv xbv xvgiov a6vfi(pmvmv ds
avxmv svgs&Evxcov eiq xa&ooimOiv dvfjyov xb ngdyfia Xiyovxsg'
„Ovxoq savxbv Xiysi fiaOiXsa tlvai, xal cpogovq xaioagi didovai
xmXvsi". 12. xal yivovxai avxol xaxr)yogoi xal fidgxvgsq xal 15
xgixal xal xfjq djto<pdasmq E^ovCuaGxal Zsyovxsq' ,,2xavgcooov,
GxavgmGov avxov 1
', 'iva jcXrjgco&y b,xi yiygaotxai tieqI avxov kv
xotq Ilgoiptjxaiq '
,,2wrix^T]Gav EJt Efis fidgxvgsq ddixoi, xal Etysv-
Gaxo 7) adixia savxr/v", xal jcdXiV „IlsgisxvxXcoGdv fis xvvsg
jtoXXol, owaymyf] Jtov^gsvofiivrnv XEgisaxov fis", xal ev sxsgoiq' 20
,,'Eysvsxo t) xXtjgovo/Jia fiov sfiol cbq Ismv ev dgv/im, sdmxsv eji ejie

xt)v (pmvt]v avxfjq". 13. 6 ovv IliXdxoq dvavdgia xaxaiG%vvaq

xt)v dgxrjv avxbq savxbv EgsXsyxEi xaxiaq, 3igb xov dixaiov xa
otXt]d-r] d-sgajtEvOaq, xal fiagxvgcov fisv avxm coq dvaixim, cog alxiov
ds xoXaOEi xovxov Jtagadidovq Gxavgm, xaixoi 'Prnfiaimv vdfiovq 25

xiQ-sfisvmv [iTjdsva avs^Xsyxxov ti-vrfixsiv. 14. dr/fiioi 6h jtaga-

Xafiovxsg xbv xfjg dogrjq xvgiov £,vXq> jzgoOrjXcooav, txxt] fisv mga
GxavgmGavxsg avxov, xg'ixt] ds mga xtjv djtofpaOiv 6sS,dfiEvoi xtjv

nsgl avxov. 15. soisixa ,,s6mxav avxm o§oq jcislv fisxa %oXrjg",

tlxa ,,xd Ifidxia avxov xXr/gm disfiEgioavxo" , EJttixa 660 xaxovg- 30

yovq EOxavgcoaav Ovv avxm ag sxaxsgov fisgovq, iva jtXrjgm&fj xb

ysygafifiEvov ,"E6mxav siq xb (igco fid fiov %oXr)v xal slq xtjv ditpav
fiov EJtoxiodv fis bS,og", xal jtdXiv ,,di£fiEglaavxo xa ifidxia fiov
iavtolq, xal sjiI xbv IfiaxiGfiov fiov 'iftaXov xXrjgov", xal ev aXXoig'

1 Mt. 26, 67. — 3 Luc. 23, — 6 Ps. 21, 13. — 7 Ioann. 18, 13. —
2.

10 Ioann. 18, 38. — 11 Mt. 26, 60. — 14 Luc. 23, — 16 Luc. 23, 21. — 2.

18 Ps. 26, 12. — 19 Ps. 21, — 21 12,

17. — 29 Mt. 27, 34. 35. —
Ier. 8.

30 Luc. 23, 33. — 32 Ps. 68, 22. — 33 Ps. 21, 19.

18*
 276 '
DIDASCALIA V, 14, 10—15 (S).

Dominus noster, dies reputatae sunt. 10. Ac deinde tenebrae

factae sunt tres horas, et nox reputata est, et iterum a nona hora
usque ad vesperam tres horae dies, et postea rursus nox sabbati

passionis. n. In Evangelio autem Matthaei sic scriptum est:

5 Vespere sabbati, prima sabbati lucescente, venit Maria et altera
Maria Magdalene, ut viderent sepulcrum, et terrae motus factus est
magnus, quia angelus Domini descendit et lapidem revolvit. 12. Et
iterum dies sabbati, et postea tres horae noctis post sabbatum,
quibus requievit Dominus noster et resurrexit. 13. Et impletum
10 est id, quod dixit: Oportet filium hominis facer e in corde terrae
tres dies et tres noctes, sicut scriptum est in Evangelio. Et iterum
scriptum est in David: Ecce, mensurasti dies meos. Quia ergo tam
exigui erant hi dies ac noctes, sic scriptum est. 14. Ea nocte
igitur, qua lucescebat prima sabbati, apparuit Mariae Magdalene et

15 Mariae filiae Iacobi, et mane prima sabbati ivit ad Levi, et postea

etiam nobis ipsis apparuit. 15. Dixit autem nobis, nos erudiens:
Utinam ne mea causa ieiunetis his diebus, aut ego opus habeo,
ut affligatis animam vestram? Sed fratrum vestrorum causa hoc
fecistis; et sic faciatis his diebus, quibus ieiunatis, et quarta sabbati

1 Mt. 27, 45. —

5 Mt. 28, 1. 2. 10 Mt. 12, 40. — — 12 Ps. 88, 46. —
14 Mc. 16, 1. 9; Mt. 28, 9. 17 Ies. 58, 4. 5. —
1 3. quia — noctes] Gibson hanc Levi Alphaei nominatur. Accedit, quod
particulam cum praecedente construxit Iesus nostro Levi haud dubie Hiero-
et verbis sic scriptum est novum ver- solymis apparuit; Evangelium Petri
sum incepit. vero de Levi iam in Galilaeam reverso
14. Mariae filiae Iacobi] Constituti- dicit. Quis autem est ille Levi? Ma-
ones verisimiliter textum Didascaliae gistri cuiusdam Levi Acta Pilati menti-
hic servantes habent Mapia t% xov onem faciunt, nee vero Christum ei

'Iaxcoffov, et Marc. 1 5, 40 ilia Maria apparuisse narrant. Evangelium se-

distincte mater Iacobi nominatur. Sy- cundum Hebraeos porro Hieronymo
rus Genetivum false interpretatus esse De viris illustr. c. 2 referente tradit,
videtur. Cf. Resch in Texte und Unter- Christum post resurrectionem mox Ia-
suchungen X , 2 p. 762. — Levi] cobo fratri apparuisse. Nemo veterum
Hie vir non est Matthaeus vel Levi autem tradit, Iacobum etiam Levi ap-
Alphaei (Marc. 2, 14), cum subinde pellatum fuisse. Quaestio solvi nequit.
apostolis opponatur, e quorum numero Cf. Zeitschrift fur neutest. Wissenschaft
iste erat. Quae cum ita sint, auctor II, 151 sq.
haec referens non Evangelium Petri
secutus esse censendus est. Levi enim, 15— XV; r. Tota hac sectione Do-
de quo in hoc v. 60 sermo fit, distincte minus loquitur. Ad sermonem com-
 C0NST1TTJTI0NES APOSTOLORUM V, 14, 16—19. 277

„Kal fisza dvofioav eXoyio&rjv" . 16. exeira eyevexo xgelg Sgaq

Oxoxog, „gjtb exxtjg emg evdxrjg", xal xdXiv <pmg Jtgbg deiXrjv,
xaO-a)g yiygajtxai' „Kal ov% r)(iiga xal oi vvg, xal ngbg kojiegav
eOxai g>mg" . 17. xal jcegl xtjv evdxrt v mgav dva$or\6ag tljtev tcp
naxg'c „0£E ftov, &se fiov, ivaxl fie eyxaxeXuteg" ; xal fier oXlyov 5

xgdgag Kptovxi fieydXy „IIdxeg, aqpfg avxolq, ov ydg oldaoiv o

jioiovOiv", xal sjiayaymv „Elq %£fp«g Gov jiagaxL&rjfii xo jtvev/id
fiov", dx£jcvtv6ev, xal 9-dxxexai xgb r/Xiov dvOscog tv /ivrj/xeico

xaivqp. 18. Ejcupcooxovorjc ds xrjg [iiag GaPfidxmv, dvaOxdq ex

vexgmv ejtXrjga>Gev exelva, d xal nob xov Jtdd-ovg ?/(ilv jtgoeXeyev 10
(pdoxmv, oxi ,,6el xov vlbv xov dvd-gmxov jtoifjCai ev xfl xagdia
xfjg yrjg xgelg fjfitgag xal xgelg vvxxag". 19. xal ,,dvaOxdg" ex
vexgcov „jigwxrf' fiev „<pavegovxai Magla xy MaydaX?]v>i xal
Magia. xy xov 'laxoifiov", eixa KXeona ev bdcp, xal fiexd xovxo
TjfiTv xolg [ia-9-rjxalg avxov, tpevyovOiv fiev did xbv (poftov xcov 15
'Iovdaimv, Xad-gaimg 6e Jtegiegya^ofievoig xd xax' avxov. xavxa

1 les. 53, 12. — 2 Mt. 27, 45. — 3 Zach. 14, 7.-5 Mt. 27, 46.
6 Luc. 23, 34. — 7 Luc. 23, 46. — 11 Mt. 12, 40. — 12 Mc. 16, 1. 9.

14 Luc. 24, 18. — 15 Mc. 16, 14. — Ioann. 20, 19.

1 iXoyla&t] h m
2 i rdxijq b h o p, similiter fere semper 3 ov
o p |
> |
:

ovx ^ o 4 (p(5q J
anep anavxa 9eaod/xivot 01 ovoxavQiofUvxeq avrui
:
-f-

xaxovpyoi, o fiev ifti.aocpijfiFi woavel 61 doSevtiav fir\ dvvdfitvov eavxw

ina/ivvsiv, 6 dh xovxo) [tkv dyvoiav intzi/jta, nods ds xov xvqiov oxga<pflg,

wq av <pwxto&ilq vn avxov xal yvovg, ooxiqb ndo%wv, jj^!ov ftvrjfirjv avxov
yivio&ai iv xfj (laoiXtia e(q xa fiexu xavxa' 6 rf' ev&vq dftvrjoxiav avxw
tiiiv UQoysyovoxtav /op«7a//fvo? slq naoddtioov (to^yayfv unol.avoovxa

x(ov (tvozixaiv dya&aiv os a 4/5 xw naxpl b o 5 /xov pr m iyxar-

|
> |
> |

ekemtg o v 6 [iiydXq + etnev e o

|
o xi b e o, + xi a 7 xal in. |
: |
:

in. dh b o, in. ze e naoixi&e//at m p v, napaPrjOOftai h 9 xivw h fiiaq

|
| |

+ xmv e I
10 nooiltytv : dteXeytxo b o |
11 dsT : post dv&ouinov b o |

13 npwxov b o I
14 x% xov >b d o p |
xov >emvj eixa -f xal b d e o |

xlswna hp |
^>- + r^bempov |
fitxa xovxo : fiex' avxov p v m |

15 n'tv > b I
16 7is(>icpyat,o/xivwv b o |
avxuiv b

ponendum auctor varios S. Scripturae 17. npo rj.iov dvoewc) Haec verba
locosmagna cum libertate usurpavit. addenda erant, utnumerus trium di-
.

15. utinam — vestram] Locus ad erum, quibus Dominus in sepulcro

similitudinem verborum expressus est, erat, impleretur. Parasceve vel finis

quae Deus apud Iesaiam 58, 4. 5 Iu- parasceves primus dies erat, tertia nox
*
t
* sabbatum sequens.
 278 DIDASCALIA V, 14, 16—20 (s).

et parasceve omni tempore, sicut scriptum est in Zacharia: Ieiu-

nkim quarta et ieiunium quinta, quae est parasceve; prima enim

sabbati vobis non licet ieiunare, quoniam est resurrectionis meae.
1 6. Propterea prima sabbati non numeratur in numero dierum
5 ieiunii passionis, sed a secunda sabbati numerantur, et sunt quinque
dies. Ergo ieiunium quarta et ieiunium quinta et ieiunium septima
et ieiunium decima erunt domui Israel, ij. A secunda sabbati ergo
ieiunate sex diebus prorsus usque ad noctem post sabbatum, et
hoc reputabitur vobis hebdomas. 18. Decima autem quia prin- —
10 cipium nominis mei Yod est — in qua renovatio ieiuniorum erat,

non secundum consuetudinem prioris populi, sed secundum novum

testamentum, quod vobis constitui, ut ieiunaretis quarta sabbati
pro eis, quia quarta sabbati coeperunt animas suas perdere atque
me comprehenderunt. 19. Nox enim sequens tertiam sabbati est

15 quartae sabbati, sicut scriptum est: Et facta est vesper a, et factum

est mane, una dies. Vespera igitur diei sequentis est. 20. Tertia
enim sabbati vespere pascha meum vobiscum comedi, et nocte

1 Zach. 8, 19. — 6 Zach. 8, 19. — 15 Gen. 1, 5.

daeis dicit. — sicut scriptum etc.~\ Auctor anorum parasceve, quae tamen feria

ieiunia Christianorum e Vetere Testa- sexta est, et ad interpretationem sta-

mento confirmare vult atque nititur biliendam addit, dies ieiuniorumnon

praesertim verbo Zachariae 8, 19, quod a prima sabbati, qua Christiani non
liberius explicat. Propheta de ieiunio ieiunent, enumerandos esse, sed a se-

men sib us quarto (die IX, quo Hiero- cunda, non animadvertens, secundum
solyraa a Chaldaeis capta sunt, cf. Ier. eandem regulam alterum ieiunium non
52, 6), quinto (die X, quo urbs et in feriam quartam cadere, sed in quin-
templum incendio vastata sunt, cf. Ier. ta m.

52, 12 — 14), septimo (die III secundum

1 6. quinque dies} scilicet usque ad
traditionem, ob occisionem Godoliae,
parasceven, quae v. 15 quinta decla-
cf. Ier. 41, 1 — 2), decimo (die X, quo
ratur, si dies inde a feria II seu se-
obsidium Hierosolymorum a Nabucho-
cunda sabbati enumerantur.
donosor capessebatur, cf. IVReg. 25, 1)
Iudaeis peragendo loquitur; auctor 18 — 19. Dictum Zachariae de deci-
vero noster de ieiunio diebus certis ma ad ieiuniumferiae IV refertur,

observando dicit; mensibus ergo inter- cumque haec feria, si dies post vel

pretes LXX sequens dies substituit, trans octavam numerantur, proprie sit

cumque numeri ad dies ieiunii Christi- undecima, auctor earn a vespere diei

anorum non plane quadrent, non sine praecedentis incipit; insuper hoc ieiu-

artificio ad finem sibi propositum per- nium eo confirmat, quod decima littera

venit. Subinde Iudaeorum ieiunium vel t nomen Iesu incipit ac significat.

quinta interpretatur de ieiunio Christi-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 14, 20. 279

6s xal kv Toii Evayytlim ey gdq>r). 20 (XV). jtagrjyysiXsv ovv

ij(ilv avxbq vjjareveiv xdq e| rjfiegaq tavxaq 6ia xr\v xcov lov-
daicov dvooifieiav xal nagavofiiav, nevfrslv avxovq xal o6vgsa&ai
nagaxsXbvad[isvoq ml xfj djcmXeia avxmv xal yag xal avxbq
„avxoTq ms6dxgv6ev, dyvoTJoaoi xbv xaigbv rfjq miaxojtfjq avxmv"' 5
xsxgd6a tie xai Jtagaaxsvrjv xgooeragtv rjfilv vqGTEvsiv, xtjv [isv
did xtjv otgodoolav, xr\v 6s did to xdd-oq' djiovt^orsvOai 6s jcgoa-

5 Luc. 19, 41. 44.

1 evayys).!w : + dvdyQ. b i. m. |
drey(>d<ptj d e m o p v j
naQrjy-
ysV.ev a |
2 zavzag : rag b e o, > m p |
zr\v >b | 4 inl •
iv b | 4/5 xal
ya.Q — avzdjv >b |
4 xal sec > a |
5 avzovg d |
dyvoijoaoi : dyvoijaavrfg
a (corr a 2 ), fitj dyvorjaag is o |
6 tfe > h |
7 ds sec > b o

20. Editores hie caput XV ponunt Domini refert, quae est eadem cum
et inscribunt: Ilepl x^g fxeydltjg eft- comprehensione. Similiter posteriores
SofxaSog, xal did xl ztZQada xal fere omnes. Relicta autem chrono-
naQaaxtvrjV entzpenovoi vrjazsvsiv. logia Didascaliae explicatio non am-
Codices neque caput neque inscripti- plius prorsus quadrat. Si sacra cena
onem agnoscunt, caput sequens potius in vespera feriae quintae facta est,

infra incipiunt. Contextum respiciens proditio, quae earn sequebatur, non

sectionem capiti XIV adiungo. — xs- prius fieri potuit. — dnovrjazsvoat
zpdda xal n.] Cf. c. VII 23, 2;
20, 16; xzk.] De ieiunio stationis ad ieiunium
can. ap. 69. Horum dierum ieiunii iam hebdomadis sanctae transiliens Con-
Didache 8, 1 et sub nomine azazlwvog stitutor minus accurate dicit. Ieiunium,
Hermas Sim. V, — 2 mentionem
1, 1 quod ad galli cantum solvebatur, erat
faciunt. — nQoSooiav] Didascalia feria ieiunium sabbati sancti, et hoc termi-
quarta ieiunandum esse docet, quia nabatur ad galli cantum non tam diei
Dominus ea vel potius nocte feriam septimi vel sabbati, quam post diem
exordiente comprehensus est. Petrus septimum. Cf. c. 18, 2; 19, 2. Tem-
Alex. Can. 15: zfjv [t'ev zexpdda (vr/- pus vero ieiunii paschalis solvendi non
aztvsiv TiQooztzaxzai) Aid to ysvo- ubique idem erat. Testibus Dionysio
fxevov ov/j/}ov?.tov vrtb zwv lovSaioiv Alexandrino, Ep. ad Basilidem c. 1, et

inl zy ngodoaiq zov xvqiov. Item Eusebio ad Ioann. 20, 1 (Catena patr.

Epiphanius H. 51 c. 26; Expos, fid. gr. in S. Ioannem ed. Corderius 1630

c. 21, baud dubie a Didascalia depen- p. 448) alii solvebant ieiunium ad sab-
dens; cf. Testimonia. Augustinus Ep. bati sancti vesperam, alii circa mediam
36 c. 1 3 n. 30 quoque dicit: Cur autem noctem sequentem, alii dominica illu-

quarta et sexta maxime ieiunet ecclesia, cescente idque tardius vel citius. Mo-
ilia ratio reddi videtur, quod conside- rem, quem Constitutor commendat,
rato Evangelio ipsa quarta sabbati . . teste Dionysio ecclesia Romana seque-
consilium reperiuntur ad occidendum batur. Agnoscunt eum porro Epipha-
Dominum fecisse Iudaei. Constitutor nius H. 75 c. 6; Expos, fid. c. 21;
ieiunium feriae quartae ad proditionem Cassianus Coll. XXI, 25. Synodus
 280 DJDASCALIA V, 14, 21—15, 2 (S).

ceperunt me; ieiunate ergo ea. 21. Iterum autem et in parasceve

pro eis ieiunate, quia ea me crucifixerunt medio in festo azymorum
suorum, sicut in David praedictum est: Mediis in festis suis posu-
erunt signa sua, et non cognoverunt. 22. Vos igitur perpetuo his
5 diebus ieiunate omni tempore, et praesertim qui e domo gentium
estis. Quoniam enim populus non oboedivit, illos a caecitate et

ab errore idolorum liberavi eosque suscepi, ut propter ieiunium

vestrum et eorum, qui e domo gentium sunt, atque ministerium
vestrum illis diebus, cum precamini atque oratis ob errorem et
10 interitum populi, precatio et oratio vestra suscipiatur coram patre
meo, qui in caelis est, quasi ex uno ore omnium in terra fide-

lium proveniens, et remittantur eis omnia, quae fecerunt in me.

Propterea et in Evangelio praedixi vobis: Orate pro inimicis vestris,

et beati, qui lugent super interitum infidelium. 23. Propterea

15 cognoscite, fratres, quod ieiunium nostrum, quod in pascha ieiu-

namus, propter praevaricationem fratrum nostrorum ieiunabitis.

Etiamsi enim vos oderunt, oportet nos eos fratres nominare, quo-
niam in Iesaia nobis sic scriptum est: Appellate fratres eos, qui
vos oderunt et reiciunt, quia glorificatur nomen Domini. 24. Pro
20 eis ergo et pro iudicio et perditione loci oportet nos ieiunare
et lugere, ut gaudeamus et exsultemus in mundo futuro, sicut
scriptum est in Iesaia : Gaudete omnes, quicunque lugetis super Sion.

Et iterum dicit: Consolari eos omnes, qui lugent super Sion, pro
cinere oleum laetitiae, et pro spiritu maerore oppresso indumentum
25 gloriae.
XV. Oportet igitur nos eos miserari et credere et ieiunare
et orare pro eis, quoniam, cum Dominus venisset ad populum,
non credebant ei docenti, sed doctrinam eius auribus suis praeter-
mittebant. 2. Propterea, quia non oboedivit hie populus, suscepit

3 Ps. 73, 4. 5. — 13 Mt. 5, 44. — 14 Mt. 5, 5. — 18 Ies. 66, 5. —

22 Ies. 66, 10. — 23 Ies. 61, 2.

21. medio in festo azymorum] Festum cima quarta lunae mortuum esse cen-
azymorura - propric dictum paschae seat. Nomen illud autem etiam festum
succedebat; incipiebat a decima quinta Mazzot et festum paschae designabat,
lunae et per dies septem celebrabatur, et hoc sensu ab auctore usurpatum
inter quos primus habebatur dies festu? esse videtur. Cf. Schanz, Kommentar
magnus. Qui dies hoc loco vix in- iiber das Evangelium des h. Matthaeus
tellegendus est, cum auctor Iesum de- 1879 p. 508.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM V, 14, 21—15, 2. 281

tragtv rtf hftdofiy rjfitga aXiXTogog (pcov^aavTOG, avto 6s vrjarsvOai

to (Jaftfiarov, ov% on del to odfijlaToi' vtjOtsveiv, xaxditavOiv
drjfiiovgyiac: vxdgxov, dXX' oxt sxslvo (tovov %qt] vrjOxe vBtv, tov
drjfitovgyov ev ayxm ixi vjto yrjv ovrog. 21. iv avxfi ydg avrcov
T%)sogxTj xaTSOxov tov xvgiov, ojicoq jtXrjgcod-fj sxeivo to cpdaxov 5
Xoyiov ,?Ed-£vro t« Otj/isla avTmv iv fitaco Tfjq eogrtjq avTmv,
xal ovx eyvcoOav". 6il ovv nevd-slv iutkg avxatv, on eX&ovroq
tov xvgiov ovx £jti6T£voav avTm, dXX' djtsOuOavTO ttjv didaOxa-
Xiav avTOV, dvagiovq xqivccvtsg lavxovq ocaTrjgiac;.
l
XV. Y[i£i<; ovv fiaxdgioi, „oi jiote ov Xaoc, vvv de sd-vog 10
ayiov" gva&ev djtb jiXdvqq iidoslcav, dnb dywiaq, dnb dvooe-
#£tac „ol ovx I'/Xerjfiivoi, vvv 6s sXsrjd-svTEg" did rr/v vxaxoi/v
xfjc xagdlaq ifimv. 2. vfilv ydg rfvoiyrj i] JtvXrj xfjq £mfjq rolq eg

6 Ps. 73, 4. 5. — 10 I Petr. 2, 9. 10. — 12 I Petr. 2, 10.

1 +
anavxag fiixpovg xs xal fityd).ovg' i'utg d 2 dil did b o
TjfitQa |
:
|

vqozfvoai d xazdnavaig b o 3 XCV vrjozeveiv cm b o 3/4 tov rf.

I
|
ovrog |
—
> b o 4 sxi iv avxw m p v avxiiiv
I
avxdv o 6 avzwv -\- orj^sla m
|
: | .

p v, arjfjfia xal d e cf. LXX 7 xal e xal ovx syvtoaav ante sv fisow
| > |
:

I
—
m p v xal ovx avxwv b o 8 dlka b e o 9 dragiovg + ftaoaftfta > | |
:

d i. m. aiozriQiag
I
+
9-v vxpinxov 'fy xa ^ *« b o 11 pvoD-ivxtg h 11/12 and | |

dvoo. xal 6. o 13 yap

: o rjvolyri |
t]v xo.vr] b o >xolg 01 o [
: |
:

22. in Evangelio] Auctor hie Ie- xz).. Cf. c. 20, 16; VII, 23, 3.

sum ad Evangelium provocantem in- XX, 19. Nicetas

20; Pect. Adv.
ducit. Similiter Iesus in Epistula ad Romanos de azymis etc.
Abgarum apud Eusebium H. E. I, 13, 9 21. iv avzy xz)..] Cf. Tert. Adv.
Scripturam (Ioann. 20, 29) appellat. — Iud. c. 10 s. f.

super interitum infidelium] Haec verba XV. 'Anapl&fiijotg nQO'prfZixuiv

arctissime cum dicto Domini Mt. 5, 5 7ioop(n}oea>v xov Xqioxov xijpvzzov-
coniunguntur, in Evangelio autem non owv, wv ol 'Iovdaloi ztjv exftaotv
leguntur. Cum auctor ea longo ser- Seaadpevoi ix xaxovoiag yntoxijoav
moni inseruerit, quern Domino quidem avxbv tivat zov Xqiozov xov &eov
attribuit, ipse autem confinxit, ea non xalozavoui xaztxpivav zovzijg dol-qg
ex Evangelio deperdito deprompsisse, xvpiov. Enumeratio propheticarum
sed potius ad sententiam suam pro- praedictionum, quae Christum prae-
bandam de suo ingenio addidisse cen- dicant, quarum eventum Iudaei intuiti

sendus est. propter malevolentiam eum esse Chri-

* * stum Dei non crediderunt et Dominum
Trullana 692 c. 89 praecipit, ut fideles gloriae adcrucem condemnaverunt. —
usque ad mediam magni sabbati noctem Sic hoc loco codex v. Reliqui libri

ieiunent. —
ov/. ozi dfl xxl~\ Cf. VII, caput novum, cui numerum XX (>')

23, 2; VIII, 33, 1. — ixilvo ixovov praefigunt, capite sequente incipiunt.

 282 DIDASCALIA V, 15, 3—16, 3 ($)•

vos, fratres ex gentibus, et aperuit aures vestras ad oboedientiam

cordis, sicut dixit Dominus et salvator noster per Iesaiam pro-
phetam: Apparui eis, qui non quaerebant me, et inventus sum ab
eis, qui non requirebant me, et dixi: ecce ego, ad gentem, quae non
5 invocavit nomen meum. 3. De quo ergo sic dixit, nisi de gentibus,
quianunquam cognoverunt Deum et quia idolis serviebant? 4. Post-
quam autem Dominus noster venit in mundum et docuit vos, vos,
qui credidistis in eum, credidistis Deum unum esse, et iterum
credent, qui digni sunt, usque dum impletur numerus eorum, qui
10 salvantur, mille milia et centena milia milium, sicut in David
scriptum est. 5. Super populum ei non credentem sic dixit: Tota
die manus meas expandi ad populum incredulum ac contradicentem,
qui graditur in via non bona et amhulat post peccata sua, populum
irritantem coram me.
15 XVI. Videte igitur, quomodo populus irritaverit Dominum
nostrum, in eum non credens. Ideo dicit: Irritaverunt spiritum
sanctum, et conversus est eis in inimicitiam. 2. Et iterum alio loco
de eis dicit per Iesaiam prophetam: Terra Zabulon, terra Neph-
thalim, via maris, trans lordanem, Galilaea gentium, populus, qui
20 sedet in tenebris, lucem vidistis magnam, et qui sedent in tenebris et

in umbra mortis, lux orta est eis. 3. Qui sedent in tenebris, eos
dixit, qui ex populo crediderunt in Dominum nostrum Iesum;
propter caecitatem enim populi tenebrae magnae super eos effusae
erant, qui videntes Iesum eum esse Christum non agnoverunt nee

3 Ies. 65, 1. — 10 Ps. 67, 18 cf. Dan. 7, 10. — 11 Ies. 65, 2. 3.

—
16 Ies. 63, 10. — 18 Ies. 9, 1. 2; Mt. 4, 15. 16.

17 conversus est eis C : conversi sunt S

4. Deum unum — qui digni sunt] populum in tenebris sedentem gentiles

Versus fragmenta Praedicationis Petri declarat.
tradita per Clementem Alex. Strom. *

VI, 5, 39; 6, 48 in memoriam revocat. 3. nk. tov dpt&fiov xtX.] Cf. VIII,
Locus Didascaliae autem brevior est, 22; I Clem. 2, 4; 59, 2.

quam ut eius auctorem ab ilia scrip- XVI. De titulo cf. c. 15.

tura dependere concludamus. 2. npd navxtuv xt>..] Cf. VI, 26, 1;
XVI, 3. qui sedent in tenebris etc.] VII, 41, 3; VIII, 1, 10; 12, 7. 31.
Similiter Opus imperfectum in Matth. Constitutor nusquam quidem filium ex
4, 16 horn. VI haec verba de Iudaeis trjq ovaiaq tov narpbg ysvv/j&evTa
interpretatur. Origenes in Matth. torn. vel bjxoovaiov xm natQi appellat. Inde
XVI, 3 (ed. Lommatzsch IV, 7) autem vero non est colligendum, eum Ari-
 CONSTITUTIONES APOSTOLOBUM V, IB, 3—16, 2. 283

ed-vcov, oixiVEg jioxe ovx rjyaitrju&voi, vvv 6e jts<pt,Xr]ii£VOi, ,,Xabq

slg JtEQtjtoiTjOiv" &-eov XExayfisvog xm xdg agexdg avxov sgayyeZ-
Xeiv, jieoi mv eijiev 6 OmxrjQ' ,,Evqe9-tjv xolg kfis /xtj CflxovOiv,
E(i(pavfig EyEvo/iTjv xolg site ft?] ETCEgmxmOiv, eijzo.' Idov slfti, xcp
sfrvei, ot ovx exdXeOav xb ovo/xd fxov". 3. (xtj C,rjX^Oavxsg yag 5

avxov jtoxe EjiEQrjxq&TjxE nag' avxov, xal vfisiq mOxEvGavxEq elq

avxov vjttjxovaaxE xfi xXf'josi avxov, xaxaXEiipavxsg xi]v jcoXv&eov

/lavlav xal xfj dXrjd-el fiovagxia ngo6<pvy6vx£g, xm Jiavxoxgdxogi
d-Eqj 61a 'IrjOov Xgioxov, xXygmfia xov dgid-fiov xcov 6m^0(i£vmv
yEvdfiEVOi, ,, tuvgiai (xvgiddsg xal yiXiai xiXiddsg", <bq ev xm davld 10
yiyganxai. 4. jcgbg 6h xov 'logarjX xbv amoxov Xsyec ,"OXtjv

xrjv rjfiEgav rag xtlgdg /xov e^EJtsxaOa ngbq Xabv axsid-ovvxa xal
dvxiXiyovxa, xolg jtogsvofiivoig ev 06m ov xaXy, dXX omOco xcov
hjxagxicov avxcov, Xabv jtago^vvovxd [is evmjciov e/xov".
XVI. BXtnsxs ovv, onmg nagm£,WEv 6 Xabg xbv xvgiov, [xrj 15

jtiOXEVOag avxqj. 61b XiyEf „IIagc6S,vvav xb jtvsvfia xb dyiov,

xal hoxgdfpr) avxoiq tig exd-gav" 2. dfiXEipia yag avxolg xaxixv&rj

did xtjv xaxovoiav avxmv, oxi fiXEJtovxsg xbv IrjGovv ovx kjii-
oxsvov avxov sivai xbv XgiOxbv xov d- sov, xbv Jigo navxmv
alcovcov vjt avxov ysyEVVTjfiE'vov, vibv fiovoyEvfj, Xoyov d-sov, ov 20

1 I Petr. 2, 9. — 3 Ies. 65, 1. — 10 Ps. 67, 18 cf. Dan. 7, 10. —

11 Ies. 65, 2. 3. — 16 Ies. 63, 10.

2 T(j> : xb h p, xov b o I
3 owxqo : xvoiog m p v, 6 x. e, + iv xw
rjoata d (e i. in.) |
4 clnov bo j
G noze : xoxt a 2 |
ens&zijStjoav b o |

8 ngoo<pvy(uxeg o, similiter saepius |

xov navxoxodxoooq a |
xov api&fxov
9

> h 10 Auvid
I
davif/l b d e o 11 yeyoanxai . |
: + neoslxat ix xov
xlixovq oov yiliag xal /ivoia? tx dt^iwv oov (Ps. 90, 7), xal naf.iv xb
ap/xa xov &tov /xvpionf.doiov, ytXiddeg sv^rjvovvrmv a ex Ps. 67, 18 xoi |

pr > h p v xbv mamoxov b d e o 12 xag

I
d ^snixaaa ante rag > |
> |

XSlQaq /xov b d e m o p v LXX |

13 ov x. : ovx dya»!j b o |
14 napo§vvavxa
b d I
fiov a, ifidiv b, avxov h | 15 jif.tn? e ovv b o D
|
: > rel |
onaiq b d

h m o v nioc avxov b o xvoiov + xijg do^g d naQU>5,vvtv +

p : 2. |
j |

16 nioxevoavxsq d 17 xaxnyj&r] b, xaxeoyj&r] o 18/19 fnioxivov

|
avxui b |
+ |

19 Xoiozbv xbv vibv b o +

20 atojiwv b m o p v in avxov yey. | > j

> d e m p » b h o I
w
a ysysvvrj/xevov h yevvw/xevov b o, ytw-q- : ^ I
:

&svxa a I
&sov d e h p

anum vel Semiarianum fuisse. Cum expressionem illam recentioris aetatis

aequalem apostolis se fuisse simularet esse, vocabulum Nicaenum ei vitandum

et patres saeculi IV minime ignorarent, erat.

 284 DIDASCALIA V, 16, 4—7 (S).

perspexerunt eum, neque ex scripturis prophetarum neque ex

operibus et curationibus eius. 4. Vobis autem, qui e populo in

Iesum credidistis, dicimus: discite, quemadmodum testetur nobis

scriptura dicens: Viderunt lucem magnam. Vos igitur, qui credi-
5 distis in eum, vidistis lucem magnam Iesum Christum Dominum
nostrum, et iterum videbunt, qui credunt in eum. 5. Qui vero
sedent in umbra mortis, vos estis, qui ex gentibus estis, quia in
umbra mortis eratis sperantes in idololatria neque Deum cogno-
scentes. 6. Postquam autem apparuit nobis Iesus Christus Do-

10 minus et magister noster, vobis orta est lux, qui vidistis et

exspectastis promissionem regni aeterni et abstinuistis a moribus
et actionibus erroris prioris neque iterum idolis servitis, sicut servi-
vistis, sed iam credidistis in eum ac baptizati fuistis, et orta est vobis
lux magna. quoniam populus non oboedivit, tenebrae
7. Ita igitur,
15 erant; oboedientia autem vestri, qui ex gentibus estis, lux est.
8. Propterea ergo precamini et orate pro eis et praesertim diebus
paschae, ut orationibus vestris remissione digni riant et conver-
tantur ad Dominum nostrum Iesum Christum.

4 Ies. 9, 2. — 6'1 3 Ies. 9, 2.

1 eyviooav m p v |
61a b h o |
2 ozi + t*hv b o |
3 yevvijoezai d, yev-
vqfrr/oezai b m o p v I
5 vlbg xal cv> b h |
t'do&rj a h : + ifttv b dm
o p v LXX I 7 9avfi. avfi^ovXog > b o laxvpbg >b o v |
9 vnegfi. .

vnep aXXog b o I
11 dxovaeze a m cf. Ill, 6, 6 : dxovaijrc rel |
fiketpeze m :

ftktiprjTt rel I
12 did : Si' u h | 15 9eov : zbv &. b |
iyvwxare mopv
17 avzwv a, corr a 2 | 20 xi : 6t b |
21 xal pr > m |
23 et? >mpv |

dfiztyivvTjza m
o p v 24 dvevtQyijzoi b d o
b d dvsvsgyrjra a h p v j :

>
|

27 zov &eov b o 28 zbv xapnbv avzov b o dfjlov a

| vfilv^> h 29 nozs | | |

ovoiv niazfvovaiv m p v d i. m. dns^vcu/isvovg o 30 ixdexto&ai b, |

|

-o&e o xovq I
avzovg h zrjg svyv.: post xagttovg p v, zovq h I : m +
>bo dlX' bhov dUa
|

32 ixsTvoi dh 01 vnaxovaavzsg per | ifielg :

xal m
p rinelg d ixeza/ieX7]»evceg
I | > m, + ixelvoi dh ovx dxovoavzeg,
:

liezafielrj&ivzeg b o |
33 ipydaao&ai b o dvo/tQalvorzeq
|
a (d h ?) |
34 dvegy.
xazeXeixpav zov : dvevegyaazoi b o |
xaziXinov d

5. qui v. s. in umbra mortis etc.] colebant idola et daemones, quorum

Similiter Opus imperf. in Matth. 4, 16 cultura eos ducebat ad mortem aeter-
hom. VI : In regione autem et umbra nam.
mortis sedebant gentiles, aut quia ini- * » *

quitates mortiferas faciebant, aut quia Ps.-Ign. Magn.

5. 1, 2.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 16, 3—9. 285

ovx kmyvcoGav di dmGriav, ovrs did rcov kvEgysicov avrov, ovxt

firjv diet, xcov xeoI avrov ysyga/ifikvcov 7igocpr\XEimv 3. oxi yag .

kx jtaod-tvov ysv7Jasrai, avtyi vcoaxov xb „ldov r) nagd-ivog kv

yaGrgl Xrjiperai xal rk^srat vlov, xal xaXsGovOi rb ovofia avrov
'EfifiavovfjX' on naidiov kyei'vrj&T), vibg xal kdo&rj, ov r/ dgxrj km 5

rov cbfiov avrov, xal xaXslxai rb bvo/ia avrov fiEydXrjg fiovXf/g

ayysXog, d-avfiaorbg ov/xffovXog, 9-ebg iaxvgbg £gov6ta6x?jg, agxcov
elgfjvrjg, Jtarrjg rov (liXXovxog alcovog". 4. on d'e did xaxlav
vxegfidXXovoav djiEid-fjoovOiv avxcp, Xsyef „Kvgie, rig ejtiorevOsv
ry axofi 7jfic5i>, xal figaxicov xvgiov rivi djisxaXvcpd-rj" ; xal l§r)g' 10

, Mxofi
dxovQEre xal ov fit) Ovvfjrs, xal pXsjtovrec fiXiipsxs xal
ov fit) 'idtjXE' ejcaxvvd-r/ yag r} xagdia rov Xaov rovrov" 5. 61b
rigd-rj ajt avrcov r) yvcboig, on idovxsg jiags ldov xal axovOavrsg
ovx fjxovaav, vftlv ds rolg k% kd-vebv kdoQ-rj r\ fiaoiXsia, on fir/

yivcooxovrsg d-sbv moxevoavxsg „sy years

did rov xrjgvyfiaxog 15

avrov, fiaXXov 6s kyvcoG&rjxE vn avrov" did Irjaov rov Ocoxfjgog

xal Xvxgcorov rcov kXmtpvrcov kit avrov. 6. fisrafidvrsq yag

carb rfjg ngorigag fiaraionovov Ovvrjd-tiag xal rcov dipvxcov sldco-

Xcov vjisgidovrsg xal rmv tv Qxoxsi daifiovcov xaxa<pgovt)aavxsg,

jtgoodgafiovreg rs „xcp ycoxl xcp dXr]9-wcp" xal „kmyvbvxsg" di 20

avrov „rbv tva xal fiovov dX?]&ivbv &sbv" xal jtariga, xXr\gov6fioi
rfjg avrov ffaOiXsiag dvscpdvtjrs. 7. „@ajirio&Evr£g" yag „elg rov

rov xvgiov 9-dv arov" xal tig r?)v dvdoraoiv avrov, „cbg dgriysvr)
figtcpr)" dvEvegytjxoi Jtgbg xdoav dftagxiav bcpsiXsxs elvar „ov"

yag ,,e<JT£ tavxeov, a XXa xov ayogaoavxog vfiag xcp tavxov aiftaxi. *°

8. Jiegl ydg rov jioxe 'IogafjX tinsv 6 xvgiog did xrjv dmoriav
avrcov, on „ dg9-rJQerai d:t avrcov fj {JaOiXeia rov &eov xal 6od-ij-

aerai e&vei jcoiovvn xovg xagjiovg avxf/g", drjXadr) on vfilv rolg

Jtors ovoiv ajts^EVCofisvoig avrov ftaxgav dove rr)v ^aQiXEJav,

kxdt/Erai rovg rfjg Evyvcojioovvrig xagjtovg. 9. ifiElg ydg ears o0

01 jtoxE dnooxaXevxEg sic rov d/xxsXcova xal fir) vnaxovOavxEg,
kxelvoi ds 01 yjiaxovoavxEg- dXXd vfisig fiiv f/£raii£Xr]&Evrsq km
rfj dvnXoyi a kgyd^eOd-E kv avxcp vvv, 01 ds dvox£gdvavr£g km
ralg iavrcbv ovvd-rjxaiq ov fiovov dvEgyaaxov xax&XEityav rbv

3 Ies. 7, 14.— 5 Ies. 9, 6. — 9 Ies. 53, 1. — 11 Ies. 6, 9. 10. —

13 Mt. 2i, 43. — 15 Gal. 4, 9- — 20 Ioann. 1, 9. — Ioann. 17, 3.
—
22 Rom. 6, 3.
— 23 Petr. I 2, 2. — 24 I Cor. 6, 19. 20. — 27 Mt. 21, 43. —
30 Mt. 21, 28. 29.
 286 DIDASCAUA V, 17, 1—6 (s).

XVII. Oportet igitur, fratres, dies paschae vos accurate in-

quirere et ieiunium vestrum facere cum omni diligentia. Incipite

vero, cum fratres vestri, qui e populo sunt, pascham faciunt, quo-
niam Dominus ac magister noster, postquam pascha nobiscum
5 comedit, traditus est a Iuda post hanc horam et confestim in-
cipiebamus lugere, quia a nobis ablatus erat. 2. Iuxta numerum
lunaesecundum computationem nostram, secundum computati-
onem Hebraeorum fidelium, decima lunae, secunda sabbati con-
gregati sunt ac venerunt sacerdotes et seniores populi in atrium
10 Caiphae principis sacerdotum et consilium inierunt, ut tenerent
Iesum et occiderent. At timebant dicebantque: Non in die festo,
ne tumultus fiat in populo. Omnes enim ei adhaeserunt ac pro-
phetam eum habuerunt propter miracula curationis, quae faciebat
in medio eorum. 3. Iesus autem in ilia die in domo Simonis
15 leprosi erat et nos una cum eo, et exposuit nobis, quae ei eventura
erant. 4. Iudas autem clam egressus est a nobis, sperans se
Dominum decepturum esse, et profectus ad domum Caiphae, ubi
congregati erant principes sacerdotum ac seniores, dixit eis: Quid
mihi dabitis, et ego vobis eum tradam occasione data? Illi autem
20 constituerunt dederuntque ei triginta argenteos. 5. Et dixit eis:

Parate adulescentes armatos propter discipulos eius, ut nocte, cum

egressus locum desertum, veniam vos ducturus.
fuerit in Et
paraverunt adulescentes, atque prompti erant eum comprehendere;
Iudas vero opportunitatem quaerebat, ut eum trader et. 6. Propter

25 catervas autem universi populi, quae ex omni civitate et ex omnibus

vicis advenerant in templum, ut pascham facerent in Ierusalem,
consilium ineuntes sacerdotes et seniores iusserunt ac decreverunt,
ut statim festum fieret, ut sine tumultu comprehenderent eum.
Hierosolymitae enim occupati erant immolatione et comestione

11 Mt. 26, 5. — 12 Mt. 2i, 46. — 14 Mt. 26, 6. — 18 Mt. 26, 15. —
24 Mt. 26, 16. — 27 Mt. 26, 5.

XVII, 1. incipite etc.] Laudat locum nonnulli recentiorum de decima lunae

Epiphanius H. 70 c. 10; cf. Testi- et secunda sabbati interpretantur. Cf.
monia. Hilgenfeld, DerPaschastreit i860 p. 222.
3. in ilia die] i. e. in decima lunae, Plerique autem Iesum paulo prius Be-
secunda sabbati, cf. v. 1. Ioannes 12, 1 thaniae fuisse censent. Cf. Belser,
Iesum Bethaniam venisse refert tiqo Geschicbte des Leidens und Sterbens des
it- rjfisQuiv xov naoxa, quae verba Herrn 1903 p. 21 — 23.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORCM V, 16, 10—17, 2. 287

dfMsZmva, dXXd xal xovg EJiixgoxovg xov xvq'iov xov dfiXEXcovog

dnExxEivav, ov [thy Xifroiq, ov tie £,i<pEi, xal xov [lev EJtgiOav, xov
6s evdov sv xcp hgcp dvslXov ,,[iExagv xov vaov xal xov 9-vOia-
Ozr/Qiov"' voxegov ($£ xal avxbv „xbv xXrjgovofiov egm xov a/uie-
Xcovog ExfiaXovxeg djtixxEivav" . io. xal Jtag' avxolg <»c XL&og 5
dxQiioq dxE^k^d-t], nag ific5v 6s cog dxgoycovialoq e6ex^tj' <Sib

XsyEi mot v/xcov ,,Aaog, ov ovx syvcov, MovXevgev fioi, siq dxorjv

coxiov vnrjxovoiv fiov".

XVII. Ml ovv vfiaq, ddsXcpoi, xovg xcp xov XgiOrov E^rjyo-

QaOfisvovg xifiicp a'tfiaxi, xctg ?)fcegag xov xdoxa dxgtfimq jcoisio&ai 10

fiExd Jtdotjg Em/xsXelag fiexa xg pjcfjv iotj/iEgLvr/v, ojccog fit] dig xov

EViavxov zvbg nad-rifiaxog fiv siav Jioifjod-s, dXXa djcaS, xov sxovq
xov cbiag anoQ-avovxoq, /itjxezi jtagaxijgovftEvoi [isxd lovdalcov
kogtd^ELV. 2. ovdEfiia ydg xoivmvia ?)filv vvv Jigog avrovg' %e-
nZdvrjVxai ydg xal aixiqv xr\v xprjcpov, rjv vofii^ovaiv emxeXeIv, 15
ojtcog navxayo^EV cbdiv XExXavrj/iEvoi xal xr/g dXrjd-Eiag dnEOjpi-

1 Mt. 21, 35. — 2 Hebr. 11, 37. — 3 Mt. 23, 35. — 4 Mt. 21, 39.
5 Mt. 21, 42. — 7 Ps. 17, 44. 45. — 14 II Cor. 6, 15.

2 ov . . ov : xov . . xov b o I li&otg a-, )J9ovg a |

3 iv xoj isgw .

xov legov b d o j
dvelXav b o |
4 l'£cu > b |
5 ixpalovreg : ififl. o, ix-
{SaXkovrsg h, /SaXovxig m p v, >b | avzotg + /xev b d o |
6 dxgiozog b o |

ij/ndiv b o, ifilv d I
7/8 sig — fiov > d m
p v 9 |
tjftug d j
rov > h |

10 XLfi'no post Xgiaxov a, xift. a'ifiari ante rov Xg. m p v |

11 roonrjv :

ad hanc m. exhibet colore rubro scriptura roonr) ioofisgivi] ioxl

vocem d i.

fir (= fiagxiov) xa 12 noiijo&s m notclo&e h v, noisio&ui a p, noii^orj d,

|
:

noitjOiL b o d).l' b d m p v
I
13 firfxixi + dh a 14 vvv j> 14 15 ne- I
| > |

Ti?.dvrjrxar. adnotat d i. m. colore rubro iv xoig T& xvxloig rrjg 2 (pdaxovoiv

rj ig 7too rj^wv iv srii (?) tfiSoyidda svQtoxeo&ai 15 tjv \ >b
4. occasione data] Haec verba desunt rnodo pascha debeat celebrari (et quan-
ta S. Scriptura. Fortasse non auctoris do, et quod non oporteat cum Iudaeis
sunt, sed Syri interprets, qui etiam festum agere).
vocem 7if<popuofiivoi Mt. 11, 28 red- 1. fiexd rgoTtr/v lotmepivrjv xxl.]

dere solet verbis: oneribus magnis Cf. can. ap. 7. Aequinoctium vernale
(vel: gravibus) onerati. Cf. I, 6, 10; in festo paschae celebrando terminus
II, 34, 8; VI, 22, 6.
anni quo non observato fit, ut
est,
* * festum anno peragatur.
bis Etiam
XVII. "Onwg duelist ylveo&ccL rb Constantinus M. Epist. de festo paschae

ndoX a (+ xal nors, xal oxi ov del (Socr. H. E. I, 9) monet, ne festum

fiera 'Iovdaiwv hogxaQtiv d r v). Quo- cum Iudaeis neque bis anno fiat.
 288 DIDASCALIA V, 17, 7—19, 1 (S).

paschae, et populus extraneus universus nondum venerat, quoniam

deceperant eos de diebus, ita ut vituperarentur apud Deum, quod
in omni re errabant. 7. Propterea tribus diebus ante tempus

pascham fecerunt, undecima lunae, tertia sabbati. Dixerunt enim

5 Quia universus populus errat post eum, nunc tempore opportuno
comprehendamus eum ac postea, cum omnis populus advenerit,
occidamus eum coram omnibus, ut hoc plane cognoscatur ac
populus universus se convertat ab eo. 8. Itaque nocte, illucescente
quarta sabbati, tradidit eis Dominum nostrum, mercedem vero
10 dederunt Iudae decima mensis, secunda sabbati. Propterea apud
Deum reputati sunt ut qui secunda sabbati eum comprehenderunt,
quia secunda sabbati consilium inierunt, ut eum comprehenderent
et perfecerunt iniquitatem suam in parasceve, sicut
et occiderent,
Moses de pascha ita: Vobis observandum est a decima usque
dixit
15 ad decimam quartam, et tunc sacrificabit pascham omnis Israel.
XVIII. Propterea a decima, quae est secunda sabbati, diebus
paschae ieiunabitis atque pane et sale et aqua solum utemini hora
nona usque ad quintam sabbati; parasceven tamen et sabbatum
integrum ieiunate, nihil gustantes.
20 XIX. Congregati estote in unum et insomnes ac vigilantes
totam noctem precantes ac orantes et legentes Prophetas et Evan-

4 Ioann. 12, 19. — 14 Exod. 12, 3. 6.

7. tribus diebus ante tempus] sc. ante I. oivov de xal xqiwv xt)..] Inde
decimam quartam lunae, quae v. 8 apparet, tempore Constitutoris esum
tempus paschae designatur. Epiphanius carnium quadragesima proprie dicta

H. 5 1 c. 26 de duobus diebus loquitur. etiam licitum fuisse, cum alioquin heb-

Cf. Testimonia. domadi sanctae non fuisset interdicen-

XVIII. diebus paschae etc-.] Laudat dus.

locum Epiphanius H. 75 c. 6; cf. Test. 2. rrjv /a. napaoxevijv xal to odfi-

* „ * ftaxov xt)..] His diebus Christianos

3. /Jvotqos] in Syria appellatur plures omni ex parte ieiunavisse te-

mensis Martius. Cf. Chrysost. In diem stantur etiam Irenaeus apud Eus. H. E.
nat. Iesu Chr. hom. c. 5 (ed. Bened. V, 24, 12, Dionysius Alex. Epist. ad
II, 362). Aequinoctium vernale igitur Basilidem c. 1, Epiphanius Expos, fid.
circa annum 400 in Syria ad diem XXII c. 21, qui autem de pluribus quoque
Martii referebatur, Alexandriae ad diem ieiuniorum continuorum diebus loquun-
XXI, Romae ad diem XVIII. tur, de tribus, quatuor vel sex. —
XVIII. daxTa^iq ntQl Trjg ftsydXyq vvxvog] sc. hebdomadis sabbatum se-

tov naoya. kftdoftddog. Constitutio quentis. — xav to ad^axov] Graeci

de magna paschae hebdomade. ieiunium sabbati sancti teste Didascalia
 CONSTITiJTIONES APOSTOLORUM V, 17, 3—19, 1. 289

vidfitvoi. 3. v fists de <pvkaG<SE6d-e axgifidiq xr/V cOTjfiigiov xgojtrjv

xfjg sagivrjg mgaq, rjxig yivexai eixddi devxiga xov dcodsxdxov
(it]v6g, bg sOxi Avdxgog' ejzixrjgovvxEg t mg slxddog jiqwxtjc OeXrivrjg,
ojtcog ftr) ev Ixsga e^do/iddi s/zjceaoc r\ xEOaagEOxaidsxaxr] xfjg
OeXrjvqg, xal jiXdvrjg yEvofiivrjq dyvoia. dig xov eviavxov bjcixeXe- 5

acofitv to jtdo%a, 7} sv dXXy r//iega EOQxdocoftEV xt)v xov xvqLov

Tjftcov 'ItjOov XgiOxov dvaOxdoifiov fj/iegav, dXX' ev xvgiaxfj /lovy.
XVIII. 'Ev xalg r)(itgaig ovv xov jidoya vtjOxevexe, ag%6/iEVOi
ajtb devxegaq [ttXQ 1 T V C xagaoxtvrjg xal Oaffftdxov, e£, i)/xegag,

(iovm xgco/ievoi agxm xal aXl xal Xayavoig xal jcotoj vdaxi, olvov 10
de xal xgscov djiExeO&e ev xavxaig' TjfiEQai ydg eIoi Ttivd-ovg,

dXX' ovx Eogxfjg. 2. xr)v fievxoi jcagadxevrjv xal xb 6dP[iaxov

bXbxXrjgov vrfixEvQaxs, oig dvva/iig jcgoGsOxiv xoiavxrj, fifjdevbg
ysvo/iEvoi fiE%gig aXexxogo<pa>vLag vvxxbg' el de xig ddvvaxEl r«c
dvo Ovvdjixeiv bfiov, cpvXaaOtoQ-m xdv xb odfifiaxov. XiyEi ydg 15

nov avxbg 6 xvgiog negl iavxov tpdo'xmv ,','Oxav dnagd-fi aV

avxcov vv[i<piog, vtjOxevOovOiv ev exsivaig xalg tjfiEgaig".
XIX. 'Ev xavxaig ovv qgd-t] dg>' fjficov vjio xmv tpEvdatvvfimv
'lovdaimv xal OxavgqZ jigoOEndyt] „xal ftExd dvofimv sXoyiad-tj".

16 Mc. 2, 20; Luc. 5, 35. — 19 Ies. 53, 12; Mc. 15, 28.

1 v/usig xt>.. : inscripsit hanc sectionem o nsgl xfjg dvaazdostag xal

ozi dsl viazsvsiv dinXa avzdg 2 six. dsvzsgct m p v d. xal eixddi b d o, |
:

x;i a, denary devztya six. h Ssvztpa no<azy sv a d i. m. 3 og eozt

|
: + |
:

'son de b o dizpog a, corr a 2 d i. m. colore rubro Svozyoq

|
jiaQzioq Xsyszai
,

xazd daxaXtoizovg xal fiaxsdovag' eozi d's Tfi xazd d&yvaiovg nQtaxyg \

(.uiag TiQ. h) xal eixddog b d h o, sixdSi notary m p v, d i. m. col. rubro

fiszd xa osX y (= y) nob is y nob xfi fiaozlov rj ftsxd xs dngtXXJov xoiozi-

ttvuiv ndo%a ov/ svQS-0-rj note \
4 ifxniasi b, -or/ m o |
5 asXt'jvtjg : iaoivyg o |

ysvofitvr/g : yiv. a, + iv h |
6 koQzdaofxtv d |
7 Xqioxov > a |
iv + r^
b I
9 £| yixtQaq > d m p v |
10 aXuzt m v, aXXazi p nozw | > b o

oivto b o 11 zavzaig + zatg tj/tioaig mp v |

14 ysvodftsvoi b o |
15 bftov

> m p v
I

I
tpvXazzsaBto h |
16 avzbq . b avxbg d, >abo o>d| |

17 vvfitplog + zbxs b h o |
vrjozevoaxjiv a, corr a 2 |
18 v/xtuv h |
19 avb(io>v
-\- lovduliov o

iam saeculo III maxime inculcabant. parasceves sanctae pluris aestimant. —

Similiter saeculis posterioribus, idque Xiyet xxX.] Cf. Didasc. c. 12, 6.

eo magis, cum post saeculum IV illud XIX. lis p2 xfjg navvv%idoq xov fis-
sabbatum unicum toto anno esset, quo ydXov oafSpaxov xal ntpl xfjg dva-
ieiunabant. Cf. Balsamon ad synodum ozaotftov ^6>ac. De pervigilio magni

Trull, c. 89. Contra Latini ieiunium sabbati et de die resurrectionis.

1!)
Funk, Didasc. et Constit. ap. I.
 290 DIDASCALIA V, 19, 2-5 (S).

gelium et Psalmos cum timore ac tremore et diligenti supplicatione

usque ad horam noctis post sabbatum tertiam, et tunc solvite

ieiunium vestrum. 2. Ita enim ieiunavimus et nos, cum pateretur

Dominus noster, in testimonium trium dierum, et vigilavimus
5 precantes et orantes ob interitum populi, quoniam errantes non
confitebantur salvatori nostro. 3. Ita et vos orate, ne Dominus
recordetur culpae eorum usque ad finem propter dolum, quern
commiserunt in Domino nostro, sed ut eis det locum paenitentiae
et conversionis et remissionem impietatis. 4. Nam ille, qui gentilis

10 erat et e eorum
populo alieno, Pilatus iudex, operibus iniquitatis

non consensit, sed aqua accepta lavit manus dicens: Innocens ego
sum a sanguine huius viri; populus vero respondens dixit: Sanguis
eius super nos et filios nostros. 5. Et imperavit Herodes, ut cruci-
figeretur, et passus est Dominus noster pro nobis in parasceve.

8 Hebr. 12, 17. — 11 Mt. 27, 24. — 12 Mt. 27, 25.

XIX, 4. Herodes] Non Pilatum, sed orem, nee tamen eum omnino obser-
Herodem Iesum condemnasse etiam vandum esse dixit. Cf. Ambros. De
Evangelium Petri v. 2 tradit, et auctor Elia et ieiunio c 10; Basil. M. De
Didascaliae idem referens fortasse hanc ieiunio hom. 1, 10; Chrysost. In Genes,
scripturam secutus est. Idem sen- horn. IV, 7; hom. VIII, 8; Paschas.
tire videtur Ps.-Origenes in Dialogo inter Leonis ep. 3 c. 3. — dnb de
de recta fide, Migne PG 11, 1832, tanipag n. /i. dkexx.] Cum terminus
scribens: si doxrjaii xal ovx di.rj&sia fii/Qiq dXixtoQoipwviaq non diei, sed
nenov&s, doxrjaei xal Hpcudr/q dixa- horae respondeat, apparet, non dnb
Cei, doxr/ait xal Iltf.azos dnovinzezai devzepag, i e. a secundo die, legen-
xdq y.ilgaq xxX. dum esse, quamquam verba ab om-
* *
* nibus testibus uno excepto traduntur.
2. u/q xal rjfitis xrL] Innocentius Verba <Ss sanipag facile devzepaq legi
Ep. ad Decentium c. 4: Nam utique poterant, eo facilius, cum verba dnb
constat apostolos biduo isto in tristitia dsvzipaq c. 18, I locum obtineant, et
et in moerore fuisse et propter metum si pro vespera substituebatur secundus
Iudaeorum se occuluisse; quod utique dies, vox nifinzrjq, i. e. quinti diei, de-
non dubium est in tantum eos ieiu- lenda erat. Inde autem a vespera quinti
nasse biduo memorato, ut traditio diei usque ad galli cantum ieiunium solvi
ecclesiae habeat, isto biduo sacramenta posse Constitutor dicere videtur respi-
penitus non celebrari. — ivdzyv wpav ciens ieiunium severum, quod parasceve
f) konepuv] Ilium terminum, quem et sabbato observandum erat. Cetero-
etiam Socrates H. E. V, 22, nonnullos quin textum dubium esse haud nego.
observasse testatur, iam Didascalia 3. dypvnvovvzeq] De pervigilio pa-
habet; hunc Constitutor addidit tan- schae cf. Epiph. Expos, fid. c. 21
quam hominibus religiosioribus magis Lactant. Instit. VII, 19, 3 ; Hieron. Ad
convenientem et suo tempore usitati- Matth. 25, 6.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 19, 2—5. 291

2 (XIX). 6ib Jtagaivov/isv xal v/iiv vrjarsveiv xavxag, cog xal fj/istg

IvrjOXEVdafiEV ev xcp Xqcp&fjvat avxbv dq>' rjficov, axgig sOnsgag'

ev 6s xalg Xouialg xalg jcgb xfjg jtagatSxEvfjg svdxrjv cogav rj

ioniga v ExaOxog sod-uxco, rj oxcog av xig 6vvn]xai, djtb 6e EOnsgag

xsfiJtxrjg [isxQig dXEXxogocpcoviag anovrfixitpyiEVoi. 3. sjcupcoG- 5
xovOr/g /iiaq Oaftfidxcov, ijxig £6x 1 xvgiaxt], dnb lojtsgag twg
dXExxogocpcoviag dygvjtvovvxEg xal Bid xb avxb iv xfj ixxXydia
6vvad-QoiC,6nsvoi ygt/yoQElxE, XQoOsvxofiEVoi xal 6eo/ievoi xov &eov
iv xfi 6iavvxxEQ£V6Ei vficov, dvayivcoOxovxsg xov No/iov, xovg Ilgo-
<ptjxag, xovg WaXfiovg fiEXQig dXexxgvovcov xgavyijg' xal ffajtxi- 10

oavxsg vficov xovg xaxrjXOv/iEvovg xal avayvovxeg xb EvayysXiov

ev <poftcp xal ev xgoficp xal ngooXalijdavxsg xcp law xa Jtgbg
ocoxrjgiav, xavOaOd-s xov xivd-ovg vjicov xal dsij&rjxe xov d-sov
imdxgatpijvai xov 'lagarjX xal Xafieiv avxbv xoxov jiexavoiag xal
xfjg doe^Eiag axptQiv 4. oxi b filv aXXocpvXog xgixrjg vitpd/iEvog 15
xag xelgag eijiev ,,'A&w"6g tlfii dnb xov aifiaxog xov dixaiov
xovxov, vftelg orpEdfre", b de 'idgarjX ejie^otjOev ,,T6 al/ia avxov
£<p rjfiag xal sjtl xa xsxva rjficov", xal IliXdxov EiJibvxog' Tov
(iadiXda vficov dxavgeodeo; avxol ejce^ocov „Ovx sxo/iev fiadiXsa
ti [it] xaloaga' dxavgcodov, dxavgcodov avxov jcag ydg 6 otoicbv 20
savxbv fiaGiXia dvxiXsysi xcp xaioagi, xal idv xovxov axoXvdyg,
ovx si epilog xov xaioagog". 5. xal UiXaxog b ?jyE[icbv xal 'Hgcbdrjg
b {SaGiXEvg exsXevOev avxbv dxavgcod-rjvai , xal xXfjgovxai xb

14 Hebr. 12, 17. — 16 Mt. 27, 24. — 17 Mt. 27, 25. — 19 Ioann.
19, 15. 6. 12.

1 xai : ante napaivovfiev b, > o s |

zavzag a b o An : iv zavzaig
d b m p s v I
2 Xtj(p&rjvac a h : dvalrjyS^vai b d o p s v |
(J.£x(>ig a |
3 ngb
zrjq : iiQwxrji m |
ivdzTjV a b : ivdzrj rel |
u>qo.v a : wQa rel | 7} >h | 4 sansQa
ra p s v [
dvvazai b o, dvvano d s | 4/5 dnb — dnovqoTt^o/xcvoi : xi5 ds

oafiflazip iJ-tXQi? dksxto(>o<p<ovlag napazsivovTsg dnov>]Ozi'C,£0&£ Ottobonianus

442 i. m., quae verba etiam Turrianus i. m. exscripsit praemittens iv aXlu)
—
\

6e eonipaq Tiefinzr/g a : Jevzepag b d h m o p s v A An |

5/7 dnovtjoz.

dXsxzoQO<pioviag > o, etiam a i. t., sed addidit i. m. |

5 dnov^azt^ofzevog
b m, -t,oixivr\ h |
5/6 inupwaxovorig > h |
6 xvgiaxfjg s |
7 xal > b o |

avvti) a, corr. a 2 | 7/8 zy . . . ytJijyopeZze > b o \ 8 rco 9eu> b o | 10 dlex-

zQvovog b o I
11 vfiwv >bo |
xaztjxovusvovq vfilv b o 12 iv sec a + | > |

15 6> b o I
17 ifior/oe d m p v 19 ineporjoav d, dvepoovv b o 20 xai-
| |

aapa a b h o A : + xal ndliv inspoqoav d p v 21 avzdiv b 21/22 xal m | |

fa v — xai'oapog > o |
22 'Hpoirf^? post fiaoilevg h ra p v 23 ixiXsvasv |

a h o : -oav b m p v
19*
 2\)2 DIDASCALIA V, 19, 6—20, 2 (s).

6. Maxime igitur oportet vos ieiunare in parasceve et sabbato et

vigilare atque attentos esse in sabbato et legere Scripturas et

Psalmos et precari et orare pro eis, qui peccaverunt, et exspectare

ac sperare in resurrectionem Domini nostri Iesu usque ad horam
5 tertiam in nocte post sabbatum. 7. Et postea offerte sacrifkia
vestra, et tunc manducate et laetamini ac gaudete et exsultate,
quoniam pignus resurrectionis nostrae Christus resurrexit, et hoc

vobis legitimiim esto perpetuo usque ad consummationem saeculi.

8. Namque eis, qui non credunt in salvatorem nostrum, mortuus

10 est, quia spes, quam habent in eum, mortua est; vobis autem, qui

creditis, Dominus ac redemtor noster resurrexit, quia spes, quam

habetis in eum, immortalis ac viva est in saecula. 9. Ieiunate ergo
in parasceve, quia ilia die populus se ipsum occidit, salvatorem
nostrum crucifigens; et iterum in sabbato, quia in eo requievit
15 Dominus Haec est dies, qua quam maxime ieiunare
noster. 10.

debetis, sicut et beatus Moses horum omnium propheta iussit.

Quoniam enim scivit per spiritum sanctum ac iussus erat a Deo
omnipotenti, qui sciebat, quid populus filio ipsius dilecto Iesu
Christo facturus esset — sicut et tunc denegaverunt eum per
20 Mosem eique dicebant: Ouis te constituit principem et iudicem super
nos? — propterea iam pridem devinxit eos luctu sempiterno, se-

gregans eos eisque imponens sabbatum; erant enim luctu digni,

quippe qui vitam suam denegaverunt et in vivificatorem suum
manus intulerunt atque in mortem eum dederunt. Propterea iam
25 multo ante eis imposuit luctum de interitu eorum.
XX. Videamus autem et animadvertamus, fratres, multos
homines in luctu suo sabbatum imitari, iterum eos, qui sabbatum
observant, luctum imitari. 2. Lugens enim lucernam non accendit:
neque populus sabbato propter mandatum Mosis, quod ipsis sic

7 Exod. 12, 24. — 20 Exod. 2, 14.

XX. IJQOpprjOtg TiQotprjtelaq ns(il servi per totam hebdomadem pascha-

Xqioxov xov xvqiov (9eov a). Prae- lem ferientur.
dictio prophetiae de Christo Domino. 2. Ps.-Ign. Magn. 11, 5. — dva-
1. tv y xt)..] Itaque Graeci domi- lyxpewg] Primas homilias hoc festo
nicam primam post pascha xvQtaxfjv pronuntiatas debemus Gregorio Nys-
iov Qtofia appellant. Latini earn vo- seno et Chrysostomo. Augustinus
cant dominicam in albis. Infra VIII, 33 Ep. 54 c. 1 festum ubique celebrari
Constitutiones etiam praecipiunt, ut testatur. Cf. Socr. H. E. VII, 26.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 19, 6—20, 2. 293

(pdoxov Xoyiov •
Jlvaxi acpgvat-a v e&vt] xal Xaol hueXitrjdav xsvd
xagtGxqoav ol fiaOiXslq xijq yr/q xal ol agxovxsq ovvtjx&TjOav euti

xb avxb xaxd xov xvgiov xal xaxd xov XgtOxov avxov", xal
rbv dyamjxbv „wOeI VExgbv sffdeXvy/ievov" 6. xal
,,ajtsggiipav"
avxov OxavgmQ-Evxoq xq Jtagaoxsv?] xal avadxdvxoq kmqxQOxovOrjq 5

xvgiaxfjc, Ejilrjgm&r) rj ygaipi] t) Xeyovoa' ,,'Avdara, b Q-soq, xglvov

xfjv yr/v, oxi ov xaxaxXijgovoizr]OEiq ev jidoiv xolq ed-vsOiv", xal
ndXiv ,,Nvv dvaoxr'jOOfjai, Xsysi xvgioq, d-rjoo/iai ev omxrjgim xal
jtaggrjoidoof/ai ev avxm", xal' „2v 6e, xvgis, tXirfibv /is xal
dvdoxrjoov (is, xal avxajtodwow avxolq". 7. did xovxo ovv xal 10
bfislq, dvaoxdvxoq xov xvgiov, jtgoOtviyxaxE xt)v d-voiav vf/cov,
jregl r)q vfilv dtsxdgaxo di rj/icov Xiymv „Tovxo jcoieIxe siq xt)v

tfirjv ctvdfivrjOiv" , xal XoiJtbv dxovrjGttvsxE, EV(fgaiv6(iEvoi xal

sogxd^ovxsg, 6x1 dggafimv xfjq dvaOrdoemq v/iojv 'IrjOovq b Xgi-
Oxbq syrjyegxai ex vtxgmv, ,,xal xovxo vfilv eOxoj vo/iifiov almviov 15
ea>q xfjg GvvxsXsiag xov alcovoq, (ifygiq av sX& y b xvgioq" . 8. lov-
daioig yag b xvgioq Ixi xe&vjjxev, XgiOxiavolq ds eyr'iysgxai, xolq
f/iv 61 djiioxiav, xolq di did Jtkrjgofpogiav, oxi r) slq avxov iXjilq

d&dvaxoq C,cor/ xal alcovioq.

XX. Msxd ds oxxcb fjfiEgaq s6xa> vfilv ndXiv togxri xi/iia 20

avxrj ?) Sydor], ev y dvOJtioxovvxa e(ie @w// dv sjcl xy dvaatdoti

snXrigo<p6grjOEV, dsi§ ag (ioi xovq xvjtovg xmv rjXmv xal xfjg Xoyxqg
ev xt] jtXsvga xrp xgcoOiv. 2. xa\ ndXiv dnb xfjg jtgoixrjq xvgiaxfjq

dgi&nrjOavxsq xsooagdxovxa fjfiigag, dxb xvgiaxrjq [isxgi 3tE/iJtx?/q

Eogxdoaxs xr/V eogxrjv xfjq dvaXrjipEOJq xov xvgiov, xafr tjv jiXtj- 25

1 Ps. 2, 1. 2. — 4 Ies. 14, 19. — 6 Ps. 81, 8.-8 Ps. n, 6. —

9 Ps. 40, 11. — 12 Luc. 22, 19; I Cor. 11, 24. — 15 Exod. 12, 24. —
16 I Cor. 11, 26. — 21 Ioann. 20, 25. — 24 Act. 1, 3.

3 avxov : avzwv b o |
4 waei bdmopv:<ujah LXX j
6 xv/jict-

xrfi : T?jg *. m p v |
7 xr\v yrjv >h | > owxrjQiw xvpiw o 8/9 xal
8 vvv a |
: j

n. iv avtw a b d o : > h m p v A 9 > b o 10 dia

|
di o I
xt).. inscripsit

7if(/t r^c dvaaraai/xov r,/xt(iag |

11 7iQooeviy/.a)(xtv b o 14 ugoapwv b |
a

o v : dpo. d h p I
vfiwv a d h o bmpvA|o>b| 15 iarlv
: rjfiwv

b o 16 axes d p v I
16 17 lovduiotq + (nhv b o | 17 hi ti&vtjxiv 00 b o |

> b o 20 ndhv
I

18 r\ >o |
19 xal : ante t,a>ri d ra p v, |
v/xTv (rj. b) latiu

b o ri/xla : /jia b o |
21 avrrj d m p v j
>bdo
rj |
tj : <i> b o j
23 snl
—
I

ztjv nltvQu h I
iv tqwoiv : ii-f) (= iv ij) xr\v nltvyav hQu>Hi] b o |

24 dpi9,u. — xvpiaxrjg > b | dxQi b d ra o p v |

ninrrjq a |
25 toyxd^eze
d p v
 294 DIDASCALIA V, 20, 3—6 (s).

ab eo datum Lugens non lavatur: nee populus sabbato.

est. 3.

4. Lugens non parat mensam: nee populus sabbato, sed vespere

parant et imponunt sibi, luctu menti ipsorum obversante, qui manus
inlaturi erant in Iesum. 5. Lugens neque opus facit neque loquitur,

5 sed sedet in tristitia: ita etiam populus sabbato; dictum est enim
populo de luctu sabbati sic: Non moveas pedem tuum ad faciendum
opus, nee loquaris verbum ore tuo. 6. Quis ergo testatur, sabbato
eis luctum esse? Scriptura testatur dicens: Deinde planget populus,
familia adversus familiam, familia domus Levi seorsum et mulieres
10 eorum seorsum, domus Iudae seorsum et mulieres eorum seorsum,

1 Exod. 16. 23; 35, 3. — 4 Exod. 16, 29. — 6 Ies. 58, 13. — 8 Zach.
12, 12. 13.

2 &sov avvov h 3 t<ag dv

-\- dxQi p v d 6 xal h |
: 1
«> [ > |

7 vlbv >m 8 eavzovg d p v 9 rov + ivvaxov d h, ivv. Xwov b o

p v I
:
|

tirjvbq Foqti. <^> b d o 10 iv d olq u> b o 11 xvQioq 6 «. b,

|
d > |
: |
: > |

12 dia<poQal<; d ovzcug a o, corr a 2 14 edeigev a h A

|
edtoxsv b d p v |
:

LXX 'Iaxwfi i'oi/9 o 15 (itta

I
: de b o zovzo a h LXX ttjg
|
ra + | | > |

16 cte h dvayvwatv I
tots b o 16/17 xotpovzai o +
18 inl d yivn- [ | |

fxivriv h, yivrjaofitvrjv d 19 noiovaiv p, noiovvzsq m v ccvtolq h 22 e lg

| | |
:

ntjbc m p I
xvqioc + y/jtaiv h |
'Irjoovg + y_a 24 sxsivog d p vtpi\%ti h,
b | |

ins/ssv b d o p 26 xqit^v ttrou p v I

+ |
vtxgbv m 27 xovtov h ra p v |
:

tovtov b, rovrcu a d 28 Jivp ante 7ra<)a x. a, |

: + *ai *ftov b o | 30 'AfiQaan :

6 aft. b 31 i&edoctTO b o, Qeaodfievog m p

I
|
fV + rco h |
32 Aeyfi b |

rj/xlv b 33 jj^cov o 34 av ftq

I
ov fxij b o |
:

XX, 3
— 7. Moses Israelitis praecipit ubi Iudaeorura traditiones de sabbato
Exod. 16, 23, ne sabbato operentur notantur. * * *

vel coquant; Exod. 16, 29, ne egre- 3. dexmq t. /u. roQntaiov] Con-
diantur de loco suo (ad mannam col- stitutor aliud festum inserit ac Didas-

ligendam), sed unusquisque apud se calia, festum expiationum, quod cele-

maneat; Exod. 35, 3, ne succendant brabatur decima septimi mensis vel

igneni in habitaculis (ad cibum paran- Septembris et quo Iudaeis animas af-

dum). Auctor Didascaliae etiam dicit, fligere seu ieiunare praecipitur Lev.
Iudaeos sabbato non lucernam accen- 16, 29; 23, 27; Num. 29, 7. Sub finem
dere neque Qui ritus
lavare. in S. versus autem illud festum cum altero
Scriptura non commemorantur, facile confunditur. Mensis Lous, quem co-
autem ex illis mandatis exoriri poterant. mensi Gorpiaeo praemittunt,
dices b o
Cf. Orig. De principiis IV, 17; Selecta apud Syro-Macedones idem erat cum
in Exodum 16, 23 ed. Bened. II, 125; mense Augusto et a Syris Ab appella-
In Num. hom. 23 c. 4 ib. II, 358; In batur. Cf. Ideler, Lehrbuch der Chrono-
epist. ad Romanos VI, 12 ib. IV, 588, logie 1831 p. 180.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM V, 20, 3—6. 295

gmGag naOav olxovofiiav xal 6idraS,iv dvfjXd-ev Jtgbg rov ajioGxei-

Xavxa avrov 9-ebv xal Jiaxiga, xafriGag ex degioiv xf/g dwdfiemq
xal xegi/xevrnv, emg dv xed-moiv ol ex&gol avxov vnb xovq jtbdag
avrov. oq xal eXsvGtxai em GvvreXeia rov aimvog (texd dvvd-
(itcoq xal 66§rjg jtoXXijg, xgtvai ^divxag xal vexgovq xal ,,caiodovvai 5

exdorco xard xd egya avrov"' xal tore ,,otyovrai" xbv dyajirjxbv

vlbv rov d-eov, ,,ov egsxtvxrjGav" , xal miyvovrtg avrov „x6tyovxai
eg>' eavrolq qyvXrj xaxd <pvlr\v, xal at yvvalxeq avrmv xax' Idiav".
3 (XX). xal ydg xal vvv dtxdxy rov (tr/vbg rogmaiov Gvva&goi-
C,6[ievoi rovg Ogyvovg 'leoe/tiov dvayivmGxovGw, ev olq elg-qrat' 10

,,Uvtv(ia jtgb jcgoGaijiov ?]ftcov XgiGrbg xvgiog GvveXrjcpd-/] ev xalq

diaqp&ogalq avxmv", xal xbv Bagovx, iv cp yiygajcxai' ,,Ovxoq 6
frebq fjficov, ov XoyiG&rjGerai ertgog jtgbg avrov egevgev Jtaoav
bdbv smartjfiTjg, xal edeigev avrr\v 'laxwfi xm Jtaidl avxov xal
'lagaTjX xm ?jyaiiT](jevm vjt' avxov' fitra xavra em xijg yfjg mgj&rj 15
xal xolg dvftgoljioig 6vvavt6xgd<pr)" . xal oxav dvayvcoGiv , xoji-

xovxai xal ftgyvovGiv, mg (lev avxol vofii^ovGiv, xfjv egrjfiiav rrjv

vjtb Nafiovyrpdovooog yevoutvrjv, mq 6"e ?j aXij&eia e%ei, jtgoolfiia

otoiovvrai dxovreq rov fieXXovxog avxovg xaxaXafiftdveiv xevd-ovg.
4. ftexd 6e dtxa fj/itgaq xijg dvaXijxpemg, rjxig djtb xijg ngmxiqq 20
xvgiaxi/g jievxrjxoGxT] yivexai, eogxr] fitydXrj v/xlv eoxm' ev avxf]
ydg mga xgixy amGrtiXtv elg iifidg 6 xvgiog 'IrjOovg xr/v dmgedv
rov dyiov Jtvevfiarog, xal exhjo&Tjfiev avxov xijg evegyeiag xal
yX mGGaig xaivalg eXaXijaafiev , xa&mg exeivo vnrjxei ev rj/ilv, xal
exrjgvS,a/iev 'lovdaioig avtbv ttvat xbv XgtGrbv 25
xe xal id-vtoiv,
rov &eov xbv mgiGfievo v vx' avxov xgir?)v C,mvrwv xal vtxgmv.
5.tovxov Mmoi.g fiagxvgmv eXeyev „"EXa@ev xvgiog jtagd xvgiov
nvg xal effgegtv". rovxov tlbtv 'Iaxmfi mq av&gmxov xal eim-v
„El6ov &ebv ngoGmnov ngbg ngoomjiov, xal eGai&Tj jiov r\ ipvXT]".

xovxov 'APgad/i t-evodoxrjGaq xgixrjv cbfioXoyei xal iavxov xv giov. 30

6. xovxov MmGrjq em xijg ffdxov xed-iatar Jtegl xovxov ev dsv-

tegovo/xiqjeXtyev „Ilgo<pr xr)v vy.lv dvaoxrjoei xvgiog 6 &ebq ex

l

xcov ddeX<p<D V vfimvmq k[ie' avxov dxovGeG&e xaxd Jtdvxa, oGa

dv XaXrjou Jtgbg vfiaq' eotai be naGa ipv%rj, ijrtg av (iri dxovGtj

2 Mt. 26, 64; I Cor 15, 25. — 4 Mc. 26. — 5

13, II Tim. 4, 1; Rom.
2, 6. — 6 Ioann. 19, 37; Zach. 12, 10. 12. — 9 Lev. 16, 29. — 11 Thren.
4, 20. — 12 Bar. 35 — 37. — 21 Act. 2, 1. — 27 Gen. 19, 24. — 29 Gen.
3,

32, 30. — 30 Gen. 18. — 31 Exod. 3, 2. — 32 Deut. 18, 15. 19.

 296 DIDASCALIA V, 20, 7-9 (s).

sicut et post luctum Christi usque nunc nona mensis Abi con-
gregantur ac legunt Lamentationes Ieremiae et plangunt et plorant.
7. Nona autem dicit &, ft vero significat Deum. 8. Super Deum
igitur plangunt, super Christum, qui passus est, et respectu Dei
5 salvatoris nostri super se ipsos et interitum suum. Quapropter,
fratres, quis ploraret, nisi haberet luctum? 9. Propterea et vos
lugeatis pro eis die sabbati paschae usque ad tertiam horam noctis

sequentis; ac deinde in resurrectione Christi laetamini ac delecta-

1 avzov b o I
2 azi'atidQirjv b ra o p v | 2/3 zov xvgiov x^jq dvv. b o |

3 av[ifia/j>v : we a. b 1 w : uq b d, ov o | 3/4 ngooexvvrjoev post dsonoxq d I

4 dsonoxijv a d |
liaiv m p v |
5 zovq flao. : ngwzovq /?. b o |
wvbfiaaev
b o 6 AavlS ziSwq o~> a
I
9 tvxsivi m 10/14 i'vexev aov xal td s£'7? |
|
— :

zov \pa/.^ov p 10 nguoz/jzoq tbputoxr/xoq o 12 laol vn. a. neoovvxai

I
: |

post ftuotliwc b h o 12/14 iv xapSin nuQU i'wq d 12/13 ffaotlifog |

— : | +
xal kgrjt; v 14 6 m
m p v 15 txzioiv lazr\ai b brSbv h 17 noitio&ai b
| > |
: | | |

iifttlv a 19 o'ixov xal ndliv b o negl

|
6h m 20 xal o b, +
h o \
+ | >
p v |
21 xal ui'9oq - draft. > b m o p |
21/22 xal tatai — 'Ieooal post

t&vdiiv b o j
23 tie a h : + ndltv b o A, yalQS (+ cpijolv d) oipoilgu Svyaztp
aiwv d ra p v j
£Q%ezui 4- aoi b d o LXX |
24 npaoq > dm p v j
xal
> d |
25 xovxnv 4- xal 6 b o |
/Jyei that cvbh o >dm
elvai p v |

27 dnb byovq post xeiodiv o |

28 yrjv + xal b o I 29 dfHwv : &£wv a |

30 yitoaywyovvxu b o |
xr\v + xwv b d h o | 31 xal + 6 b o |
nvev/ja +
rf£ d |
33 tl'nafitv b o |
34 dh >b o |
35 roii nazgbq cum sequentibus con-
struit h |
nvpbq o

6. y4W] Abi vel Ab est mensis quintus oapxwotwq. Rectius scholium in co-

Iudaeorum, et nono mensis die, decimo, dicibus d et v dicit: Oxt xb liynv

si ille dies • sabbatum erat, populus vurj(iszil o vibq ttp natpl xal &£<£,
ieiunabat ob destructionem templi. Cf. ov/, vnojSaatv zov viov dsixvvotv
Ideler, Lehrbuch der Chronohgie 183 ovdh liaovfjyixrjv dvvafiiv w; xxio-
p. 243. Constitutor v. 3 illi mensi fia, u)X wq ovvdrjtiiovQyoq. Ariani
substituit Gorpiaeum. quidem similiter senserunt. Eunomius
in Apologetico c. 15 et 27 filium bn-
&tbv luyovvnrjQizovtitrov xz)..]
13. ovgybv xs?.eioxazov npbq naoav Syjfit-

Similiter VIII, 12, 30. Ad ilium locum vvjjyiav xal yvtvfiqv naxgixrjv vJitj-

in codice a Graecus quidem adnotavit: Qtxrjouvza appellat. Altera ex parte

Ov d{%o/tat vnr/pixTJoai xw &iw xal vero non solum oppugnatores Eunomii,
naxyl xbv viov, uXku ovv avxai ndvza Basilius M. et Gregorius Nyssenus,
noiijaat (Turrianus adhuc scholium sententiam illam non reprehenderunt,
totum legere potuit; nunc plurima sed etiam patres orthodoxi cum ante
verba praecisa sunt); ad hunc: Mtxa turn post synodum Nicaenam eodem
xb,v od{ixu>oiv ti'noi civ xiq zrjv vn- modo locuti sunt: Iustinus Apol. I,

t](jtoiav 61 avzov, ov fif^v nyb zfjq 64. 127; Irenaeus Adv. haer. Ill, 8, 3;
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM V, 20, 7—12. 2SI7

xov j[QO(p7]TOv sxsivov, stjoXod-gev&rjosxai ix xov Xaov avxrjg".

7- xovxov tldtv 'ItjOovs u xov Navr/ ,,oxgaxdgxrjv trie, 6vvd/tsw g
l
xvqjov" xad-mjtXia(jsvov, ovfi/iaxov slq hgixco, co xal Jisomv xgoo-
exvptjOsv, cog dovXog 6eojtdxy. tovxov 2afiovr)X sl6cb z ,,Xgioxbv
&iov" xobg isgtig xal xovq ftaOiXeiq xptoroiv mv6(iaC,sv. 8. xovxov 5
Aavid si6cbg styaXXtv xr)v vxeg avxov mdr/v Xiycov ,,'Qidq vjtsg
xov dyajirjxov" xal smepigwv tig jcgoocojcov avxov scpaoxtv
,

„IIsgi^coOai xtjv goficpaiav aov SJtl xov firjgov oov, dvvaxe, xfj
cogaioTrytl aov xal xcp xdXXsi oov, xal svxsivov xal xaxevodov xal
fiaoiXsvs tvsxev dXijfrslag xal jtgaoTtjxog xal 6ixaioOvvrjg, xal odtj- 10
yrjGti oe d-cw/iaoxcog fj 6tS,id oov xd {isXrj oov ?/xovi](iiva, dvvaxi,
Xaol vjioxdxco oov jtsoovvxai iv xagdia xmv ex&gmv xov (laoi-

Ximg' did xovxo sxgiotv oe, 6 &sog, 6 &tog Oov sXaiov dyaX-
Xidotojc jcagd xovg y,txd-/ovg oov". 9. Jisgl avxov xal 6 SoXofimv
sXsysv cog ix jrgoocojtov avxov' ,,Kvgioe sxxioiv /is dg%rjv bdeov 15
avxov tig sgya avxov, Jigb xov alcovog id-tfieXimoiv fis, iv dgxy

jtgb xov xtjv yfjv noufiai, jtgb xov jcgosXd-slv xdg xrjydq xmv
i6dxcov, jtgb xov 6q?j idgao&ijvai, Jigb 6s jcdvxcov ftovvmv ysvva
/je", xal jcdXiV „'// oocpia wxo66f/fjOsv savxy olxov". 10. negl

avxov xal 'Hoa'taq sXeytv gi&g

„'E§sXsvosxai gdffdoq ix xijg 20

'hooai, xal av&og ex x/]g gi^rjg dvafiijosxai, xal soxai ?) giC,a xov
'Isooal xal b uviOxd/itvog dg%siv ed-vmv, in avzco s&vrj iXmovOiv"

Za%agiag 6e~ ,,'ldov b ftaoiXevq Oov sg^sxai dlxaiog xal ooiC,mv,

avxbg ngaog xal smftsffTj xwg em bvov xal jtmXov vlbv vjco^vyiov".
11. xovxov AavLtjX „vlbv avthgrnnov" Xsyti ilvai „ig%6(ikvov" Jtgbq 25

xov jcaxsga, xal naoav xr)v xgioiv xal xtjv xi(i?)v Jtag' ixilvov

yjtodtxofisvov, xal „Xiftov and ogovg avev xgtptoo xfiTjfhtvxa" xal

ysvdfisvov slg ogog [isya xal jcXrjgoiOavxa xaoav xr/v yfjV, Ovvxgi-
Povxa noXvagyiav xojtagxiaiv xal jioXv&etav dd-tmv, xrjgvooovxa
6s xov sva d-sov xal /g<()OTOfom'T« ti/v 'Poa/iaimv fiovagxiav. 30

12. jttgl xovxov xa l 'Itgtfiiag Jtgocprjxevayv sX.sysv ,,nvsv(ia xgo

Jigoomnov rjfimv XgiQxbq xvgiog ovvsXrjcpd-T] iv xalg 6ia<p§ogalq
avxcov, ov tixo/iev ev xfj Oxta avxov tyGofitd-a iv xolg e&veOiv"-
xal 'h&xir/X 61 xal ol xad-t^rjg 3igo<pj)xai navxaxov, xovxov slvai
35
Xgioxbv xvgiov, fiaOiXi'a, xgixrjv, jwfto&exrjv, ayysXov xov naxgog,

2 los. 5, 14. — 4 I Reg. 12, 3.-6 Ps. 44, 1. — 8 Ps. 44, 4-6. 8. —
15 Prov. 8, 22—25. — 19 Prov. 9, 1. — 20 Ies. n, 1. 10. —23 Zach. 9, 9. —
25 Dan. 7, 13. 14. — 27 Dan. 2, 34. — 31 Thren. 4, 20.
 298 DIDASCALIA V, 20, 10—12 (s).

mini coram eis et solvite ieiunium vestrum, et reliquias ieiunii

vestri. sex dierum ofFerte Domino Deo. Qui vero multas divitias

habetis, servite pauperibus et inopibus eosque recreate diligenter,

ut accipiatur merces ieiunii vestri. 10. Ut igitur quarta decima

5 paschae advenerit, sic earn servate; neque enim mensis neque dies
cuiusque anni cadit in idem tempus, sed mutabilis est. Vos ergo,
cum populus ille pascham facit, ieiunate et vigilias vestras studete
perficere mediis in azymis eorum. n. Prima autem sabbati de-
lectamini omni tempore; nam peccati reus est omnis, qui animam
10 suam afnigit prima sabbati. 12. Propterea neque licet cuiquam

9. qui vero etc.] Cf. Barn. 21, 2. IV, 6, 7; 7, 4; V, 5, 2 (cf. Massueti

10. neque enim mensis — mutabilis] Dissert. Ill de Irenaei doctrina c. 58
Secundum annum solarium enimpascha 59 ed. Stieren II, 294); Theophilus Ad
in varios menses et dies cadere potest, Auto!. II, 10; Origenes Contra Celsum
cum secundum annum lunarium, qui VI, 60; De principiis praef. c. 4; Ep.

apud Iudaeos vigebat et cuius com- ad Coloss. ed. Bened. IV, 692; Basi-
putatio in tempore festi definiendo lius Adv. Eunomium IV vel quisquis
valet, quodammodo stabilis sit. Itaque huius libri auctor fuerit p. 282 (PG
auctor lectores monere potuit, ut ie- 29, 680); Epiphanius Ancor. c. 68;
iunium paschale eo tempore institue- H. 74 c. 5; Hilarius De trinit. Ill, 12
rent, quo Iudaei pascham peragunt. — 13. Cf. etiam quae ad cap. 7, 18
Altera ex parte ieiunium hebdomade adnotavi, ubi eadem sententia, modo
certa circumscribit, praecipiens k.. 18, aliter versa, legitur. — xovxto nioxsv-
ut Christiani ieiunent a feria secunda ovvtg htX.] Cf. c. 7, 30.
usque ad sabbatum, nocte sabbatum soQTaaats /xlav kfidofjiada] Heb-
14.
sequente ieiunium solvant ac resur- domadem paschalem totam a veteribus
rectionem Domini celebrent. tanquam festum habitam fuisse inde a
10 — 11. Respicit hos versus, accu- saeculo IV multi testantur. Constitu-
ratius particulas: vos ergo — cum tiones idem de hebdomade pentecostes
azymis eorum (10); nam peccati reus decemunt. Similiter Paenitentiale grae-
— sabbati (1 1), Epiphanius H. 70 c. 1 1 cum antiquum inter dies festos, quibus
cf. Testimonia. omni ieiunio absolvuntur,
paenitentes
12. Ieiunium paschale secundum Di- cum hebdomade paschae hebdomadem
dascaliam duravit usque ad horam ter- pentecostes vel spiritus sancti ponit.
tiam noctis sabbatum sequentis et do- Cf. Morinus, Comment, hist, de disci-
minicam introducentis. Incidit ergo in plina in administratione sacram. paeni-
tres horas dominicae idque dominicae tentiae 1682 II, 88 — 90; 115. Medio
quo Dominus resurrexit qua-
principalis, aevo hebdomas pentecostes etiam in
que secundum regulam ecclesiasticam Occidente tanquam festum apparet.
minime ieiunandum erat. Ideo auctor Synodus Moguntiaca 813 c. 36 hebdo-
urgetnonnisi tempore paschali Ulis ho- mades paschae et pentecostes totas
ris ieiunandum esse, neque vero alias. expresse inter dies festos recenset.
Cum autem disciplina rationi parum
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM V, 20, 13—18. 299

(iQVoyEvrj 13. xovxov ovv xal rjfietq xTjgvGGOfisv vfilv xal

iteov.

evayysXi£6fisd-a &sbv Xoyov, vxrjgexovftsvov x<5 d-eca avxov xal

xaxgl slq xtjv xmv oXmv drjitiovgyiav xovxm maxsvovxEq ^gegO-e,
amGxovvxeq ds xolaad-rjOeCd-e. ,,b" yag ,,ajtsid-cov x<5 vim ovx
oipExcu xrjv C,a>r/v, dXX' r) ogyfj xov {hsov fievsi s ji' avxov". 14. (texa 5

ovv xb hogrdaai vfiaq^xr)v jisvxtjxoGxtjv sogxdaaxs fiiav e@do/iad*a,

xal fiex' exeivtjv VTjOXEvaaxs fiiav dixaiov yag xal £v<f>gavd-r)vai
Inl xjj ex -d-sov dcoQEa xal vtjGxevGat fiExd xr)v dvsGiv. 15. xal
yag xal MmGrjg xal 'HXiaq svrjaxevaav xEOaagdxovxa r)(iEgaq, xal
,,Aavir)X xgsTq sftdofiddaq r)(iEgmv agxov EJiid-vfiidiv ovx EtpayEV, 10
xai xgiaq xal oivoq ovx elofjXd-ev slq xb Gxofia avxov". xal r)

(iaxagla"Avva alxov/tEVT] xbv Ua/iovrjX Xsysf ,,Olvov xal fCtd-vGfia

ov jcExanca, xal ex%e<x> xr)v ipv/r]v [iov svwjiiov xvgiov". 16. xal
Nivevixai, vrjGxsvGavxsq TgsZq f/fiEgaq xal rgslq vvxxaq, xfjq ogyfjq
xi]V ucElgav djiE<pvyov, xal 'EoO-ijg xal Mag6o%aloq xal 'iovSiQ- xtjv 15
xmv doeftdiv ijtavdoraoiv vrjGxsvGavxeq ajce<pvyov 'OXoqisgvov xal
ji/idv, xal Aavld Xiysf ,,Ta yovaxd [iov fjOd-s'vrjOav dnb vrjGxeiaq,
xal i\ Oag§ [iov rjXXoim&t] 61 sXatov". 17. xal vfislq ovv vt]-

OxEvovxEq aixelGd-s nagct xov 9-eov xd airij/xaxa v/imv. 18. (itxd

6s xtjv efidofidda xijq vrjOxtiaq JtaGav xsxgdda xal naGav jiaga- 20
oxtvrjv jigoGxaGGOfisv vfilv vtjGxeveiv, xal xr)v jtEgiGGsiav vficov

4 Ioann. 3, 36. — 9 Exod. 34, 28; III Reg. 19, 8. — 10 Dan. 10, 2. 3. —
12 I Reg. 1, 15. — 14 Ion. 3, 4. 5. — 15 Esth. 4, 16. — Iudith 8, 6. —
18 Ps. 1 08, 24.

1 xrjovrrofxsv &vayy£)u£(Ofi69-a h 2 avrov

o p v I
1/2 xrjQvaaco/usv . . j
:

post nargl b ni avrov h 4 6s xal a ditiorwv d m p v

3 naryl + | + | |

—
I

5 ttjv >
b d o peril a d m p v 6 rb
I
rov b 7 xal fxiav b |
: | > |

(ilav +
efido/xada o xal sec b evippavfHjvat |
xal h 9 >
fiwvorjg m p |
+ | |

TSOOttQ. tj/tepas 00 h 11 xal pr h iv ra ozofuan b o 12 tit&vofxa

|
> | |
:

olxeoa b m o p 13 (tov >

a 15 iovStld- a 17 dfi/tav b o 18/19 vrjoxiv-
| | [

>ab
I

oavreg d m p v |
20 naoav sec

consentanea esset, numerus dierum stolorura nominator. Cf. Nilles, Ka-

festorum paulatim minuebatur. fiir — lendarium manuale II(i88i), 454—457.
ixelvtjv vTjazevoaze piav] Huius ieiu- Balsamon, Resp. ad interrog. Marci 53,
nii Constitutor primus mentionem facit, de ieiunio septem dierum circa festum
idque fortasse invenit. Ieiunium apud apostolorum loquitur.
Graecos adhuc viget, durat autem nunc
usque ad festum apostolorum Petri et 18. n. rerpact'a xal napaaxtvijv]

Pauli, unde ieiunium sanctorum apo-

Cf. c. 14, 21.
300 BIDASCALIA V, 20, 12 (s).

praeter pascham ieiunare tribus illis noctis horis, quae sunt inter
sabbatum et primam sabbati, quia haec est nox primae sabbati.
Attamen in pascha solum ieiunabitis tribus illis noctis horis, con-
gregati in unum fideles in Domino.

19. nav fi. oapflatov] Cf. quae ad- sianus Instit. Ill, 9. Augustinus Ep. 36
notavi II, 59, 3. Sabbato ieiunare in ad Casulanum c. 2 n. 4 morem etiam
Oriente illicitum habitum vel saltern multis occidentalibus populis christianis
non ieiunatum fuisse praeter Consti- adscribit. Consuetudo contraria maxi-
tutorem primi referunt Basilius De ie- me in ecclesia Romana vigebat. —
iunio hom. I, 7. 10; II, 4. 7 de quinque TievzTjxoaztjv] tempus a pascha
i. e.

ieiunii diebus tempore Quadragesimae usque ad pentecosten vel Quinquage-

dicens; Chrysostomus In Gen. hom. simam. Hoc tempore genu flecti iam
13 c. 2; Peregrinatio Silviae c. 27, 1; synodus Nicaena ^. 20 vetuit. Eo
44, 1 ed. Geyer 1898 p. 87. 95; Cas- ieiunia laxata fuisse praeter Constitu-
 CONSTITDTIONES APOSTOLORUM V, 20, 19. 301

19. Jiav fievroi Oafifiarov avev

TJ\q vrjOrsiag jcivrjOiv smxog?)yelv.

zov svog xcu naoav xvgiaxrjv ejiireXovvrsg 6vv66ovg sv(pgcdva6&t '

svoypq yag a/zagriaq e6xai 6 rr)v xvgiaxrjv vrjOxtvmv, r)fiigav ava-

OxaOscoq ovdav, rj xr)v ntvxrjxoOxijv 7} oXmq r)fisgav sogrf/q xvgiov
xaxiypmv svtpgavQ-rjvai jag 6eT ev avxalq, all' ov xsv&-fj6ai. 5

1 ixivtOL + ovv h I
2 SRtxiL ovvodovc; <^j h | 2/3 enaeX. — xvQiaxrjv
> b o I
5 xacTj<pi(5v h p |
yap det <^> b o |
xavzaiq d ra p v |
subscr. teXo?

zov nepl fiaQTVQwv jtifiXiov m

torem primus Cassianus Collat. XXI, ob causara synodus Laodicena c. 51
19 — 20 referre videtur. — rj oXeag decernit, ut in Quadragesima martyrum
ri/isgav ko^zij? x.] Si toto tempore natalitia sabbato et dominica celebren-
Qjuinquagesimae, eo magis diebus fe- tur tanquam diebus, quibus non ieiu-
stis ieiunium vitandum erat. Quam nabatur.
 VI.

I. Ante omnia cavete omnes haereses odio dignas et malas

et abominabiles, et fugite eas quasi ignem ardentem atque ad-

haerentes enim schisma faciens se ipsum ad ignem

eis. Si quis
condemnat una cum qui ipsum sectantes errant, quanto magis,
eis,

5 si quis it in haereses se immergere? 2. Nam hoc sciatis, quod,

si quis principatui studet ac schisma conatur facere, locum Corach

et Dathan et Abirom consequetur, ipse et qui cum ipso sunt,

atque cum eis igne punietur. 3. Etenim etiam Coritae erant

levitae et in tabernaculo testimonii ministrabant, et principatui
10 studebant et concupiscebant summum sacerdotium. 4. Et coepe-
runt magno Mosi maledicere tanquam femina gentili utenti, quia
Aethiopissam uxorem haberet et macularetur cum ea, et multi

alii domus Samri, qui fornicabantur in urbibus, cum ipso essent

et

et populus, qui cum ipso erat, immundus esset et frater ipsius

15 Aaron princeps factus esset idololatriae, populo suo faciens con-
flatile ac sculptile.

6 Num. 16. — 12 Num. 12, 1. 8. — 13 Num. 25.

2 o%iO(iaTU)V -\- xcd nspl (n. > b) al(isai(ov b o |

4 d&i/tizovg : -Izag
b o, d$ewzovg a, d&emzdzovg a 2 tooniQ a tog rel 5 zoiig avzw nXrjo.
|
:
|
>
b o I
oxlo/xata + nal xolg avrwv 7i?.rjatdt,ovaiv (-dt,wvzag o) b o 6 dvo- |

I. Didascalia ante hanc sectionem 1. Cf. Ps.-Ign. Trail. 2, 3; 10, 8.

caput de libris educandis exhibet, quod
supra IV, 1 1 legitur. 3. lAl^aQiag o xal 'O^lag] i. e. Aza-
* * * rias, qui et Ozias vocatur. Illo no-
I. Tiveg oyJoftctTa noislv zo).ixrj- mine regem appellat liber quartus re-
oavzcg ov Sii(pvyov ztjv ztfiwplav. gum, exceptis versibus 30, 32 et 34
Quinam schismata facere ausi non capitis XV, ubi in LXX autem item

effugerunt supplicium. — Codices hac 'At,apiag legitur; hoc nomine Paralipo-

inscriptione carent. mena, excepto I Paral. 3, 12.
 B1BAI0N 5.

IIEPI 2 X 12 MA Tfi A r
.

I. Ilgb ndvxcov <pvla66£6&£, co IniOxojioi, xdg deivdg xal

%aXsnag xal d&Efiixovg algiosic, (psvyovxsg avxag mOnsg Jtvg <pXsyov
xovg avxcp jiXr\Oiat,ovxag. (pevyexs 6s xal zee (SyiQyLaxa. ovxs yag 5
xgbg dvoalovg aigeOsig d-e/iixov ixxXlvai rbv vovv, ovrs xcov
bfioyvwfiovcov £<»(>t££<J#«{ &£(iixov did <piXagxiav. 2. xavxa yag
xal xb jiaXaiov rivsg xoX/iqOavxsg kmxsigfjGai ov 6iiq>vyov x)]v
xi(iwgiav. Aad-dv yag xal Afteigcbv avxiJtgoOmjcoi ysvofitvoi Mm6el
xaxsjiod-TjOav slg yf/v, Koge ds xal ol fisx' avxov diaxoOioi xsvxrj- 10
xovxa, xcp 'Aagcbv diaaxaOiaOavxsg, zvgbg jtagavdXcofia yeyovaOiv,
Magidfi tie cog eXXTjvoxoixrjv ovsididaaa Mmofjv ega> xi\g xags/z-

ftoXijg djc£$Xij#ri kxxa fj/itgag' 'iXeysv yag, oxi yvvalxa MmvOrjg

Aid-tojiiOOav eXaftev. 3. ov firjv de aXXd xal AC,agiag 6 xal'OC,iag,
ovxog de r\v fiaOiXevg xov 7ov6a, xaxazoXfirjoag xfjg Isgmavvrjg 15
xal 9-vfiiaOai (lovXqfrslg xb &v/iiafta, o ov ngooijxov ?)v avxcp,
xmXvdfisvog vjco A^agiov xov dgxisgecog xal xcov 6y6or]xovxa
tsgicov xal fit] vjcax ovOag, sS,avixsiXiv Xingav sv xcp /ietcojio? xal
eOjcsvOsv egeX&elv, oxi rjXsy^sv avxbv b xvgiog.

9 Num. 16. — 13 Num. 12, 1. 8. — 14 II Paralip. 26, 16—21.

aia? b o I
xuiv > h | 7 9e/xixbv b d o yap> >d | 8 xtvs? xolfx. co h |

9 dpiQwv b, d/3ip<5 o |
avzaiQOOumov d v 10 ft'g | + xrv h 11 |
x<2 'Aapuiv :

xuiv aQi&fxuiv b o, > p " I

12 Mapiu/u b o •
fiagta rel |
a>; sU.rjvoxoixTjv

{tvdrjvox. o, ivdeivox. b) b d o a
2 i. m. A cf. D : > a h p v |
oveidlaaaav
b o ]
Mworjv b d o p v fxwvael a 13 i^e^>-V^1 b ixfiky o
: fiwatl h, | > |

ileytv einsv p v 14 6 xal d h o A xal 6 b, xal a p v 15 6's

: |
a h : | > |

'Iovda +
xal b d o 16 npoa. nv Tipborjv o fjv
|
a 17 [xu>]kv6(tsvog : | > |
:

incipit codex e dexiepew? a h "isQlwq rel

|
oydojxovxa n a 18 kinga : |
: |

bo p I
19 xvQioq : 9ebg b o
304 DIDASCAL1A VI, 2—3, 1 (S).

II. Et mala loquebantur de Mose, III. qui omnia ilia prodigia

et signa populo operatus erat per Deum, qui praeclara ilia ac
mirabilia opera in eorum beneficium perfecerat, qui Aegyptiis decern
plagas intulerat, qui mare arundineum diviserat, ita ut quasi murus

3 Exod. 7—12. — 4 Exod. 14.

1 dyanrjxoi : ddeXipol b o a 2 i. m.}ozaoiaodvxmv a h oxaaiaazwv {-oazwv

:

b o) rel I
4 lepwovvtj >o ]
dfieivov b h o |
nspt : iaxiv b, >o ]
5 syovaij b |

xal > b I
6 avxo/uaxflv a o, corr a 2 | tmtp b e |
c rj : oxi a b d e o |

7 ovdelq b h o yap 6 p v dftcdadctv a e, dfieddddad b o 8 ovde a h

I
+ | j
|

9 fiioatl h p v 12 aov xal b o 13 dfisddu b o I

(prjol post Sad d > | |
|

(i&poq a 14 dvd^ioq na&wv b e o

I
15 OTt h 17 dfttpuiv d e semper j
> |
|

xopTxai b d e v fere semper |

18 MioobZ > p v Aiyvnxov + xal h |
|

19 lUf-At . . . ydXa 00 d xal | ri > b o 21 Kopiixat naXiv d

|
• -+- 0,

Xeymvxtq b /twoij b e p v 22 |
|
/xovoq > d p v 22/23 dedwxtv —
e |
n' e |

'Aapwv >
b o 23 ispaxivnv b o I
|
24 (ibvoq . ovyl nana r\ ovvaywyr/ xu
dyla b o ixpb xovxwv npwxov |
: b o |
25 rjfxac b d e o p : r](jiujv a h v

LXX 26 fiwaij b d p 27 ndvxaq

I I
+ dv9painovq b d e o s |
niaxto -\- xal
rixijiuaav xbv xtjXixovxov dvSpa 01 dyapiaxbxaxoi, xbv voun&ixrjv, xbn
<pvXaxa, xbv dpyttpea xal (iaoiXia, xbv [ivoxrjv xuiv ftsicav, xbv wq dr//xi-

ov(iybv xdq xov Srjuiovpyov inidsi^dfjiivov tvspysiaq, xbv npaoxaxov, xbv

dxv<pcoxaxov, xbv xapxspixov, xbv (ptXav&pamoraxov, xbv tzoXXwv xtvSvvaiv
avxovq anaXXa^avxa xal dtatpoQaiv &avuxwv avxovq pvodfitvov xij nap

III, 1. Similiter Aphraates Horn. IV, 5 concinnitas orationis e Didascalia ex-

ed. Bert p. 57. plicatur, quae c. 2 (C. A. c. 2, 3;
» * 3, 1) legebat: xal txaxoXoyovv Ma-
ll. Oxi ovxs fiaotXeia ovxs ispw- orjv xbv xxl. Constitutor pluribus in-

ovvq &£[iixbv inavioxao&ai. Quod surrectionis exemplis interpolatis ad

neque regno neque sacerdotio fas sit Mosem revertens c. 3, 1 primo scripsit:

insurgere. xal iTiavtoxrjoav MiootZ — nioxw,

1. Cf. Ps.-Ign. Smyrn. 9, 3. — deinde autem Didascaliam verbotenus
Upcuovvrj fiaoiXflaq d/xeiva>v] Cf. secutus est disparitatem casuum neg-
Chrysost. In illud vidi Dominum hom. legens. Altera ex parte inconcinnitas
IV, 5 (ed. Bened. VI, 127). orationis explicat interpolationem in
2—4. Cf. Ps.-Ign. Magn. 3, 9. 10. codice a institutam. Ilia offensus li-

III. Ilepl xfjq Mwaiuyq dpexf/q xal brarius textum sibi propositum plura
amoxiaq xov (xviv a) 'IovdaLwv I#- inserens corrigere studuit, cum in co-

vovq, xal wv 6 &ebq £&av(J.axovpyr)oe dicibus d e p casus mutaretur ac accu-

di avxov. De virtuteMosis et de in- sativo dativus substitueretur. — xbv
fidelitate gentis Iudaeorum et de mi- xooavxa xxX.] Haec Mosis prodigia
raculis, quae Deus per ilium edidit. repetuntur c. 20, 6; VIII, 12, 26.
i. Cf. Acta Pilati c. 9, 2 ed. Tischen- Verba xbv xooavxa — nenoitjxoxa
dorf. — IMwoel xm . . xbv xxX.~] In- leguntur etiam VIII, 1, 6. Cf. lust.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOEUM VI, 2, 1—3, 1. 305

II. IlgoaExmfisv ovv, ayajtrjxoi, xi to xXsoq xcov axaaiaadvxmv

xal vtorami avxm v. el ydg b fiaaiXevaiv eneyeiQO-
r\ dn6<paaiq
fisvog xoXdaemqxav vlbq y, xav <plXoq, xoam fi aXXov 6
cfgtog,

leqsvOlv ejiaviardnEVoq; oOm ydg legmavvr) ffaaileia q dfidvcov, xsgl

tyvXyq exovoa rbv dymva, xoaovxm xal ftagvxsgav sxei xr\v xifim- 5
Qiav o xavxy xoXfitjaaq dvxofifiaxElv, rjneg 6 x?] fiaOiXeltx. 2. xal-
xoiye ovde elq dxifimgrjxoq- ovx s ydg AfieaGaXmfi xal Afieddaddv
Sf/eivav dxificogr/Toi, ovxe Kogh xal Aad-dv. ol fiev ydg xm Aavld
xegl fiaOiXdaq, ol dh xm Mmv Gei Jiegl icgmxelmv Ejcavsaxrjaav
afuXXm/xsvoi. 3. xal exaxoXoyovv 6 (thy 'AfteGGaXmfi Aavld xbv 10
naxsga mq adixov xgixrjv, Xsymv hxdoxm- „Ol Xoyoi aov xaXoi,
xal ovx sCxiv 6 dxovao/isvoq aov xal dixaimGaq as' xlq (ie xoirjOei
agxovxa" ; 4. b db 'APeddaddv „Ovx eaxiv fioi, cpijoi, fieglq kv
Aavld ovde xXrjgovo/ila ev vim 'Ie oaal", drjXov mq dvagioxa&cov
agxto&ai vjco Aavld, xegl ov eItiev b ti-eoq, oxi „evgov Aavld xbv 15
xov Racial dvdga xaxd xr/v xag dlav fiov, oq jioltjOel ndvxa xd
d-eXrifiaxd /zov" -
5. 6 de Aa&dv xal A{3eigcbv xal ol Eogelxai
Xiyovxsq MmGtf „Mr\ jiixgov, oxi dvtfyaysq rjfi dq ex yfjq Alyvnxov,
ix yrjq gsovor/q (liXi xal ydXa; xal rl oxi et-txoipaq xovq 6g)&aX-
fiovq i/fimv; xal oi) agxsiq rjfimv" ; xal ejiioweozTjOav ex avxbv 20
ExxX-qalav fi eydXrjv 6. xal ol Kogstxar „Mtj Mcootl XeXdXfjXEV
[lovm o &soq; xi oxi xm Aagmv dedcoxev xfjv dgxiEgwOvvrjv fiovop;
oi>Xl xdaa r] awaycoyfj xvglov ay la; xal xl oxi Aagmv Isgaxevei
fiovoq" ; 7. xal xgb xovxmv dXXoq nq eXeyev ,,Tlq as xaxtozrjOsv
agxovxa xal dixaaxrjv e<p' r/fidq"; 25

III. Kal Mmasl xm xov d-eov d-sgdnovxi, xm

sjcavsaxrjaav
xagd jcdvxaq jtgaoxdxm xal mGxm, xbv xoaavxa nagd. &eov
arj/iEia xal xegaxa xm Xam jteTioirjxoxa, xbv xd svdo§a xal &av-

(laoxd sgya slq svegysalav avxmv xexeXEXoxa, xbv ex' Alyvnxlovq

dtxdjtXfjyov xsjtXrjgmxoxa, rbv x?)v egvd-gdv %-dXaaaav diygrjxoxa 30

7 II Reg. 18—20. — 8 Num. 16. — 11 II Reg. 15, 3. 4. — 13 II Reg.

20, 1. — 15 Act. 13, 22. — 18 Num. 16, 13. 14. 21 Num. 12, 2. — — 22 Num.
16, 3. — 24 Exod. 2, 14. — 26 Num. 12, 3. 29 Ex. 7—12. — — 30 Ex. 14.

savrov oaioTrjri a 27/28 z(3 itsnoLijxozi d e p s, et similiter in sequen-

|
. .

tibus z<p proxov 27 xoiavxa d e p s v napa d-eov

\
h 28 hdo^a [
> |
+
te p v xal sec I
>
h 28/29 ftavftccoia h 29 sk sxxpgoovv^v xal s
I
| + |

29/30 xbv in Aiy. 8. nsnh p v 29 Alyvnxloiq d >

30 SiBQQ-qxoxi d s, | |

dieQQixoixa b
Funk, Didasc. kt Constit. ap. I. 20
 306 DIDASCALIA VI, 3, 2—6 (s).

aquae hinc inde starent, et quasi per desertum siccum populum

duxerat atque demerserat inimicos eorum et qui ipsis mala fecerant
et omnes, qui cum eis erant; qui fontem aquae eis reddiderat
dulcem et ex petra dura eis elicuerat rivum, ita ut biberent et
5 satiarentur; qui e caelo eis mannam deduxerat et una cum manna
eis carnem dederat, qui columnam ignis in nocte in illuminationem

et deductionem eis tribuerat et in die nubem in umbraculum, qui

in deserto eis manum porrexit in constitutionem legis tribuitque

decern verba Dei. 2. Et mala loquebantur de amico et servo

10 bono Domini Dei, gloriantes in iustitia et exsultantes sanctitate
et ostentantes munditiam ac fallaciter prae se ferentes religionem.
Et ita tanquam mundi et diligenter sanctitatem observantes locuti

sunt: Nolumus inquinari cum Mose et cum populo, qui cum eo est,

quia immundi sunt. 3. Et surrexerunt ducenti quinquaginta viri

15 et abduxerunt, ita ut deficerent a magistro Mose, quasi de se sen-

tientes, se Deum magis glorificare eique studiosius servire; per

multitudinem enim populi illam praedictam unum turibulum turis

Deo Domino offerebatur, schismatici vero illi, ducenti quinquaginta

cum ducibus suis, offerebant unusquisque eorum unum turibulum
20 turis, ducenta quinquaginta turibula, quasi magis pii et mundi et
industrii essent quam Moses et Aaron et populus, qui cum eis

erat. 4. Neque eis profuit multitudo ministerii ipsorum schisma-

tici, sed exarsit ignis a Domino eosque consumsit, et combusti sunt
viri illi ducenti quinquaginta, turibula manibus suis tenentes; et terra
25 aperuit os suum ac devoravit Corach Dathan et Abirom ac taber-
et

nacula eorum et instrumenta et omnia, quae cum eis erant, descen-

deruntque vivi in infernum ad supplicium. Et sic devorati sunt per
terram principes erroris schismatis, et viri illi ducenti quinqua-
ginta, qui erraverant, igne combusti sunt populo universo vidente.
B0 5. Multitudini vero populi Dominus pepercit, in quibus erant multa
peccata;Dominus unumquemque secundum opera ipsius iudicabat
et magno populi numero pepercit; illos autem, qui se putabant

mundos ac sanctos esse ac plus ministrare, devoravit ignis, quo-

niam in schismate erant. 6. Et locutus est Dominus ad Mosem et
35 ad Aaron: Tollite turibula aenea ex focis et reddite ea laminas

3 Ex. 15, 25; 17, 6. — 5 Ex. 16. — 6 Ex. 13, 21. — 8 Ex. 20—40. —
14 Num. 16. — 23 Num. 16, 35. — 24 Num. 16, 32. 33. — 34 Num. 16,
36-38.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 3, 2. 307

xal mq XEl%oq xd vdaxa sv&ev xal evd-iv diaOxijoavxa xal mq 6i'

sgrjfiov grjgdq xbv Xabv dyr)0%6xa xal (Ivfrioavxa <Pagam xal xovq
Alyvxxiovq xal Jtdvxaq xovq Jtag' avxmv fiex' avxmv, xbv yXv-
xavavxa Tctjyfjv avxolq did S,vXov xal ex jtixgaq dxgoxojiov Jtgo-
ayayovxa avxolq vdmg ditycooiv, xbv eg ovgavov y,avvo&oxi]Gavxa 5
avxolq xal eg degoq xgEodoxrjOavxa, xbv OxvXov Jivgbq iv vvxxl
elq <pmxiO/ibv xal bbryyiav xaQs%6[iEVOV avxolq xal oxvXov veipeXrjq
ilq OxtaOfibv rjjiEQaq dia xbv eg tjXiov <pXoy(iov, xbv vo/iov d-sov
ex Gxbfiazoq xal %etpoc; xal ygacpfjq ftsov kv %Xa^i Xi&ivatq xexo-
ka/iftivov xaQaG%6(iEvov avxolq xsXsiov doi&jiov dsxdXoyov, „d> 10
b dsbq svojjiioq evmjiim mfiiXEi, aSosi xiq XaXijOai Jtgbq kavxov
(piXov", tieqI ov eljiev ,,Kal ovx dviOxr/ jigoq)t}xt]q mq MmOfjq".
2. xovxm ExavEOrrjGav ol Kogelxai xal oi 'PovftqXlxai, xal Xld-ovq

efiaXov xaxa xov Mmoimq ngoOevyo^iEvov xal Xeyovxoq' ,,Mr]

jtgooyyq elq xrjv d-voiav avxmv" xal o(pd-Eida rj ddga xov H-eov ',
15

xovq [iEV elq yijv xaxrjveyxsv, xovq 6h xvgl xaxEcpXsgsv xal ovxmq ,

xovq agxrjyovq rtjq nXav>]q xov OyiGnaxoq Xsyovxaq ' „Ad)/i£V

dgxtjybv lavxolq", ,,tjvoi§ev ?) yfj xb Oxo/xa avxfjq xal xaxemev

avxovq xal xaq oxrjvdq avxmv xal xrjv dnooxsvr/v avxmv, xal
xaxrjX&ov Elq adov C,mvx£g, xovq 6s Kogtixaq ajcmXsosv did 20
nvgoq".

3 Ex. 15, 25; 17, 6.-5 Ex. 16. — 6 Ex. 13, 21. — 8 Ex. 20—40. —
10 Ex. 33, 11. — 12 Deut. 34, 10. — 14 Num. 16, 15. — 17 Num. — 14, 4.

18 Num. 16, 32. 33.

2 dyr/oxora a h : riynoyoza {-ozaq b o) rel |

fiv&ioavzi b d e p |

xal sec > b o |

4 did : ftezd p v \
4/5 ngoay. avzolq ~a| 5 v6a>Q 6i\p.

00 o I
vdcug >b I
(iuvvad(oxri<javTa o |
6 avzovq d e h |
xgsioXoytjoavza a
rcaga-
|

xbv iv vvxzl az. nvgbq d e, zov iv v. nvg b o |

7 naQt%6tievoq o,

axofiivo) d e |
avzolq post bdrjyiav b d e o |
10 d(n9[ibv b |
dexaXoymv o |

<y : w? b o, wv d |
11 6 >b o |
uiasi : <iq e'meQ e |
XaXrjoai a h e : -asi

b d o p v ngbq a h I
zbv rel LXX 13 zovzo e QOv^ovUzai d: + | |
|

14 sfialXov a d xazd zov a d xaz avzov e h p v, xazd b o

|
17 ff/fo- . |

20 xazfjX&ov a b o
(tazoq zovq h
: +18 awiY™? o avzijq avzolq o
|
|
: \
:

xazriX&ooav rel

Dialog, c. 131. — zeXeiov d(ii»/uov xdzai yag iv zy dexdzy zwvlXaofMov

dvuyiioovzai, xal dsxd).oyoq iv zfj
dexd).oyov) Origenes Selects in Ierem.
ngwzy vofto&eoia (ed. Bened. Ill,
$2, 17 -."Opa.. zbv dexazov(dpi&fibv)
zileiov bvza xal olxslov &eov' de- 308).
20*
 308 DIDASCALIA VI, 3, 7—5, 1 (s).

tenues et obducite eis altare, ut videant filii Israel neque amplius ita

faciant; et ignem alienum exstingue illic, quia turibula peccatorum

sanctificavit in animis ipsorum. 7. Videamus ergo et animad-
vertamus, dilecti, finem schismatibus evenientem. Quamquam
5 enim apparent tanquam mundi et sancti ac verecundi, consum-
matio finis eorum est in igne et in incendio aeterno. 8. Hoc

igitur vobis terrorem iniciat, quod etiam ignis schismatis igne

iudicatus est, non quia sanctificavit turibula, sed quia in animis
suis ea sanctificaverunt; id est, quare ignis opus suum perficiebat,

10 cum ipsi in cordibus et animis suis crederent, turibula sua sancta

esse. 9. Decebat enim ignem ad ministerium praevaricationis et

ad exacerbationem Dei adhibitum non oboedire, sed desinere eis

eis servire vel exstingui neque comedere nee comburere nee con-

sumere ea, quae imposita erant. Nunc autem cum voluntatem

15 Domini Dei non faceret, sed oboediret schismati, ideo dictum
est: Et ignem alienum exstingue illic, hoc est autem: Dominus

ignem iudicat igne.

IV. Quodsi schismatibus illis, quae se Deum glorificare putant,
baec comminatio et iudicium impositum est, quid eveniet haere-
20 sibus eum blasphemantibus? 2. Vos autem e scripturis oculis
fldei videntes, laminas aeneas altari affixas esse, cavete, ne faciatis
schismata neque incidatis in schismafa; nam signum et similitudo
interitus schismatum erant filii domus Corach et Dathan et Abirom,
et omnis, qui eos imitatur, interibit instar eorum. 3. Cum igitur

25 fideles sitis ac gnari, valde procul estote a schismatibus et ad ea

ne accedite in aliqua re, quemadmodum Moses de eis dixit ad
populum: Separamini a viris illis duris neque accedite ad omnem
rem, quam habent, ne intereatis cum eis in omnibus peccatis eorum.
Cumque exardesceret ira Domini super schismata, scriptum est:
30 Populus fugit eos atque dixerunt: ne et nos terra deglutiat cum eis.

4. Ita igitur et vos, qui certamen facitis pro vita vestra, fugite
schismata eosque reicite, qui ita facere volunt, quia novistis locum
condemnationis eorum.
V. Quod vero ad haereses pertinet, neque nomina earum
35 velitis audire nee contaminetis aures vestras, quia Deum non solum
non glorificant, sed etiam blasphemant. [Itaque Domino non
12 Num. 16, 30. — 16 Num. 16, 37. — 21 Num. 16, 39. — 22 Num.
16, 38. — 27 Num. 16, 21. 26. — 30 Num. 16, 34.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM "VI, 4, 1—5, 1. 309

IV. El ovv xolq did (piXag%iav djioo%i6a6iv jtagavxixa &eoc

enr\yayEv xr\v xifimgiav, xooco /laZlov xolq algEOecov doeffmv
xad-rjyrjaa(iEvoiq; ov otpodgoxigav excigei xtjv xidiv ffXaOtprfttovOiv
avxov xr)v jiQovoiav r] xr)v drj/iiovgyiav ; 2. aXX' ifislq, adek<poi,
ex xrjq yga<prjq Ttaidsvo/iEVOi, <pvXd66sod-£ (ir) noislv xd 6yi6(iaxa 5

xrjq yvcoftrjg (itjxe fir)v xrjq evcoQEmq vfimv, oxi OxojcoI djtmXeiaq
ol dogrjq d&E/tixov aggavxsg xad-ioxavxai xolq laolq. 3. b/ioimq
xal ol Xa'ixoL, xolq xy yva>(ir] xov d-EOv kvavrla 6oyfiaxi6a6iv (ttj

jtlrjOid^EZE (irjde xoivcovol xrjq aOE^siaq avxmv yivsod-E, Xeyet ydg

xal 6 &soq' „'AitoQyiod-r)xE ex (teoov xwv dvdgmv xovxcov, iva 10

(ir) CvvajtoXtjOd-E avxoiq", xal jidXiV ,'E^eXQ-stb ex (ieOov avxmv,

xal d<pogio&i]xs, Xtyei xvgioq, xal dxad-dgxov fir) dxxsoQ-E, xdyco
Eiods£.o[iai Vfiaq".

V. <Pevxx£Oi ydg siotv mq dXrj&mq ol ftXa6(pt)(iovvxeq &sov

ol (lev yag ucXeIoxoi xmv aOEJicov dyvoiav \\0v61v 9-sov, ovxot 6h 15

xaxovoiav mq d-so(ia/oi voOovOiv ex ydg xrjq xaxlaq xmv algs-

10 Num. 16, 21. 26. — 11 II Cor. 6, 17; Ies. 52, 1.

1 9sog : 6 S-. b d e o |
2 zrjv >d |
3 xa9rjyovfisvoig b e o a 2 i. m. |

zlaiv : Xfjiatv b e o d m. jilaacprifiovaaiq

i.
|
a (-aiv a 2 ) v, -atji b o 4 d?.Xa o
|
|

6 ifiuiv : avzdiv d e p v 7 xa&iozavzat

| >b o |
10 xal > a d o 12 xal |

pr > a I
l&yei xvQioq > d e p v |
14 cpevxzaloi ahp|oi>bdeo |

15 ze o

ignem
2/3 ipsorum
et —
Sm 3 ipsorum igne Dominus iudicat > |
: +
ignem eo, quod ignis a Domino egressus est ac combussit eos, qui tus ob-

tulerunt potestate non accepta Sp i. m. 25/2 et ad ea inscitiam et offen- |

— :

sionibus et divisionibus, sicut Dominus noster dixit: Vae bomini, per quem
scandalum venit; rectum et melius est ei, ut mola asinaria suspendatur in collo
eius et demergatur in mare (Mt. 18, 7. 6) Sm |
36/1 itaque — laudes S i. m.,

locus glossa esse videtur

8. Cf. Orig. In Num. hom. IX, 1. V. Tivog %uqiv dnsfi^&ij o ipsv-

* * dwvvfxog logari)., dnodei&g ix ngo-
IV. "Ozi dnoo%iC,ei ov% 6 xwv das- tprjzixaiv iiQOQQr\asa>v. Qua de causa
reiectus fuerit Israel falso nominatus,
pwv %wQiC,o(xtvoq, dlX 6 zdiv evae-
/Sdiv d<piazdiisvog. Quod schisma demonstrate ex propheticis praedicti-

facit, non qui se separat ab impiis, onibus.

1. Cf. Ps.-Ign. Philad. 2, 1.
sed qui a piis abscedit.
 310 DIDASCALIA VI, 5, 2—7 (S).

placent haereticorum precationes neque orationes nee laudes.]

2. Propterea gentiles iudicantur ob inscitiam, haeretici vero tan-

quam adversarii Dei condemnantur, quemadmodum et Dominus

et salvator noster Iesus dixit: Erunt haereses ac schismata; et

5 iterum : Vae mundo a scandalis ; necesse est enim, ut veniant scandala

et schismata; verumtamen vae homini, per quern veniunt. 3. Tunc
igitur audivimus, nunc vero etiam videmus, quemadmodum et

scriptura tradit per Ieremiam dicens: Pollutio egressa est super

omnem terrain. Et hae pollutiones haereseum egressae sunt erant-
10 que quasi ad confirmanda corda nostra et ad fidem nostram cor-
roborandam, quod, quae antea sunt dicta, vera sunt; ecce enim,
facta et impleta sunt. 4. Omne enim opus Domini Dei a populo
transivit ad ecclesiam per nos apostolos, atque populum removit
ac reliquit, sicut scriptum est in Iesaia: Reliquit populum swum,
15 domum Iacob, et relicta est Ierusalem et Iuda cecidit, et linguae
eorum in iniquitate sunt neque oboediunt Domino; et relinquam vi-

neam; et ecce, relinquetur domus vestra deserta. 5. Reliquit ergo

populum ilium et implevit ecclesiam ac reputavit earn quasi mon-
tem habitationis et tbronum gloriae et domum excelsam, quemad-
20 modum dixit in David: Mons Dei, mons pinguis, mons cacuminum;
quid putatis esse montem cacuminum? Mons ille, quern elegit Dens
sedere in eo ; Dominus in eo habitabit in saeculum. Videtis ergo,
quomodo aliis dicat: Quid putatis? Eis scilicet, qui errant putantes,
alias esse ecclesias. Namque una est, quae est mons habitationis
25 Dei. 6. Et in Iesaia iterum dixit: Fiet in diebus novissimis, con-
stitute erit mons domus Domini Dei Iacob in vertice montium et
excelsior collibus, et adspicient ad eum omnes gentes, et venient gentes

multae et dicent: venite, ascendamus ad montem Domini et ad domum

Dei Iacob, et docebit nos viam suam et ambulabimus in ea. Et
30 iterum dixit: Fient signa et prodigia in populo a Domino Sabaoth et

eo, qui habitat in monte Sion. Et in Ieremia iterum dixit: Thronus

excelsus locus sanctificationis nostrae. 7. Quia igitur populum reli-

4 Mt. 24, 11. 24; I Cor. 11, 18. 19. — 5 Mt. 18, 7. — 8 Ier. 23, is. —
14 Ies. 2, 6; 3, 8; 5, 6. 9. — 17 Mt. 23, 38. — 20 Ps. 67, 16. 17. — 25 Ies.

2, 2. 3. — 30 Ies. 8, 18. — 31 Ier. 17, 12.

17 deserta :
-f significat Deum reliquisse populum Iudaeorum et templum
atque venisse ad ecclesiam gentium Sp, lemma in textu insertum |
24 una -f
ecclesia Sm
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 5, 2—3. 311

oicorcov „lSfjXd-BV fioXvOf/a km Jtadav xtjv yijv", Sg cpr]6iV 'Isgsfiiag

o ngotpr\rr]g . 2. ajtoftXrjQ-slorjQ ydg rfjg Ovvaycoyfjg r^g novrjgag

vjib xvgiov rov d-sov xal rov oixov axoggicptVTog im avrov,
x a&mg n ov <p?]Oiv ,,'EyxaTakeZoijta rov oixov fiov, acpjjxa r?)v
xXr]Qovo{iiav fiov", xal oidXtv ,,'AvrjOco rov dfiJisXcovd fiov, xal 5

ov (irj rfiTjQ-y ovd' ov ,a») Oxaqpjj, xal dva@r)6sxai sig avxov cog

tig xigoov axavd-a, xal xalg vtcpsXaig svxsXovfiai rov (irj figsgac
sig avrbv vsxov"' 3. syxaxaXutcbv ovv rov labv ,,cbg 6xr\vr\v iv

afiJcsXcovi xal tog ooicogocpvXdxiov sv OixvrjXaxcp, cog noXiv jcoXi-

ogxov/isvrjv" , jcsgisXcbv ds an avxcov xal rb jcvsvfia rb ayiov xal 10

rov jcgocpjjrixbv vsrov, sjtXrjgcodtv rrjv avrov sxxXrjOiav nvsvfia-
rixtjg yagirog cog jiorafibv Aiyvjtrov sv fjfiigaig vscov, xal vjteg-
vtpcoasv avrrjv cog oixov en ogovg rj cog bgog vjtsgcpsgsg, cog

,,6gog rsrvgcofisvov xal ogog ntov, sv cb sv66xrj6sv 6 frsbg xaroi-

xslv sv avrcp' xal yag 6 xvgiog xaraOxrjvcodsi sig reXog", xal sv 15
rep 'Isgefiia Xsysr „&qovoq SoSflg vipcofiivog ayiaO/ia tj/icov", xal

1 Ier. 23, 15. — 4 Ier. 12, 7. — 5 Ies. 5, 6. — 8 Ies. 1, 8. — 12 Sir.

24, 25. — 14 Ps. 67, 16. 17. — 16 Ier. 17, 12.

3 xov pr >h I
4 xa9d o |
<pr/aiv + lepsfiiag d e |
/xov + xal h p v |

dyrjxa >p v I
5 naXiv + rjoa'iag d e a2 i. m. |
fiov + rjoatag b o 6 ov|
:

ovds h I
ovd' ov : ovdb h, xal ov e, xal ova's b | 7 ft h |
rov ftij ftp. : xal
ov fifj /Jpt'fst b o ] 8 sig avxov : post vsxov p v, + rov e, >o |
iv >o j

9 aixvlaxw a, avxrj'CXdxw h, ovxr/Xidxio e, avxrj rjXaxw b [

cog : xal o>g a |

10 6' d I
an >pv |
11 avrov xr\v ixxX. h |
kavxov d |
12 vscov : noXXalg h |

12/13 vyjcooev p v |
14 xal + b? » h L m. notiov o |
rjvdoxrjOtv b h o |

16/1 d-QOvog — Xiysi > o

V, 2. erunt h. ac schismata] Haec Mihi potius verbis Domini Matth. 24,

verba tanquam dictum Domini etiam 11. 24: iyeg^rjoovxai yap Vjsvdo-
Iustinus Dialog, c. 3 5 et Didymus De xqioxoi xal vjevdongoyijxai, et verbis
trinitate III, 22 proferunt. Iustinus Pauli I Cor. 11, 18. 19, ubi de schis-

insuper Dial. c. 51 ad dictum alludit matibus inter Corinthios apostolus lo-

Dominum inducens dicentem: ysvj- quens addit: del ydg xal alpeosig iv
oioSai aloeostg xal yjsvdongo^xag vficv thai, combinatis ortum esse vi-

snl xw ovoixaxi avxov. Similia tradit detm.C{.Funk,DieAposl.KonsHtutionen

Ps.-Clemens Horn. XVI, 21 scribens: p. 72—74; Theol. Quartahchrift 1892

eoovxai ydg, wg o xvgiog e'lnsv, p. 175. Ropes, Die Spriiche Jesu 1896

vjsvSanooxoloi, VJfvdetg nooyijxai, p. 96. ^

^

aiQsastg, yilaQtiai. Resch, Agrapha «

173—178, dictum exEvange- 3. Cf. Orig. in Matth. torn. XIV

1889 p.

lio apocrypho desumptum esse putat. c. 19 ed. Lommatzsch III, 312.

 312 DIDASCALIA VI, 5, 8—6, 1 (S).

quit, templum quoque dimisit desolatum, velum scindens et auferens

ab eo spiritum sanctum eumque emittens in eos, qui ex gentibus

crediderunt, sicut dixit per Ioel:Effundam de spiritu meo super
omnem carnem. Abstulit enim spiritum sanctum et virtutem verbi
5 et omne ministerium a populo illo idque collocavit in ecclesia sua.
8. Secundum igitur hanc similitudinem etiam satanas tentator abiit

ab illo populo venitque super ecclesiam, et abhinc non amplius

tentabit ilium populum, quia per opera sua mala ceciderunt in

manus ipsius, sed paratus est ecclesiam tentare ibique operari et

10 inducere super earn afflictiones et persecutiones et blasphemias et

haereses et schismata.
VI. Et olim in illo tempore haereses ac schismata in illo

l Mt. 27, 51. — 3 Ioel 2, 28.

6 satanas : + indicat etiam satanam populum Iudaeorum reliquisse neque

amplius eos tentaturum esse atque venisse super ecclesiam S, lemma ut supra

1 leys 1 -\- xal a |

2 dxQwv a b h o_ : axQov d e p v LXX |
3 indvw
p v I
4 £Qr)fj.ov + xal b h o |
5 tov vaov > p v |
6 v/uiv > h |
7 'Icor/l

+ rov ngoyryzov b d e o A
aov tads b o b &soq xvgioq b o ]
8 Tavxa : |
:
|

9 o\ >
b e o 11 ivvnvia e
I
13 xal b o >
14 rj/iag b d 1 5 rjfiZv b o j > | |
|

17 insiydysTO b o 18 yap | +
xal h p v 19 rov ix.syd.kov doxispsiog b o |
\

no >
o t» xov cx3 h,
I
b 'Iwasdex : >
figa%7J (-%l o) b o a i. m
2
I + |

20 ixkiTtt] a d i. m. 22 avxbv a inm/tr/osi h iv I

d e p v xvqloi; post | ]
> |

STiLTifiijaai a d p v LXX 22/23 xal in. iv aol b o 23 ov£ h

|
— > |
j

24 tovxo (tovtov a 2 i. m.) +

xb p v 6 slncov sijiaig b o 25 7isols?.s b o |
: | |

5
— 7. Cf. Ps.-Ign. Smyrn. 7, 1. recensens, PhilastriusDe haer. c. 1 — 28,
Ps.-Hieronymus Indiculus de haeresi-
VI. 'Ort xal napd 'Iovdaioiq ovv- bus, Isidorus Orig. VIII, 5.

iazrj &softtorjg didaoxalia 6ta<p6(HDv 3. <Paotoatoi 01 tvx'J *rA.] Hiero-

alpiottov. Qjaod etiam apud Iudaeos nymus Adv. Pelag. II, 25: Pharisae-
exstiterit diversarum haereseum odiosa orum est hoc supercilium, ut peccata
Deo doctrina. propriae voluntatis referant ad condi-
1 — 8. Cf. Ps.-Ign. Philipp. 4; Philad. toris iniuriam et illius iustitiam calum-
6, 3. De sectis Iudaeorum inter ve- nientur. Iosephus Antiquit. XIII, 2
teres etiam disputant Hegesippus apud docet, eos fato tribuere, quaecunque
Eus. H. E. IV, 22, 6, Ephraemus in geruntur, nee tamen homini voluntatis
appendice Expositionis Evangelii con- assensum adimere, dicentes, omnia
cordantis ed. Moesinger 1876 p. 287, quidem ex Dei consilio fieri, in homine
Epiphanius H. 14— 20, H, 10— 13 prae- autem esse voluntatem accedendi ad
terea quatuor haereses Samaritanorum virtutem aut vitium.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 5, 4—6, 1. 313

ev Hoa'ict Xiysi' ,l'E6zai ev zalq soxdzaiq rjfiigaiq kf/cpaveg zb ogoq

xvgiov, xal o oixoq zov &sov etc dxgmv zcov dgiwv, xal vxpm-
d-rjOErai vjiEQavm zcov fiovvcov". 4. hictl ovv xal zov Xabv iyxax-
eXijcev, xal zov vabv dcpijxsv sgrjfiov, „6yi6ac, zb xazaJitzaOfia
zov vaov" xal Xaftcbv an avzcov zb jcvEVfia zb dyiov ,,'Idov" 5
ydg, (prjOiv, „dcp'iEzai ifilv 6 oixoq vficov sgrj/ioq", xal dovq lep

v/idq zovg eg s&vcov zrjv nvevfiazixr/v x *Q lv

< > °?S Xtysi did 'Imr/X'
„Eal sozai fieza zavza'', XiyEi b Q-soq, xal „exx£d> curb zov nvtv-
[lazdq fiov ejcI Jidoav odgxa, xal jigocprjZEvOovoiv 01 viol ificuv,
xal at d-vyazEQEq vficov bgaOEiq bipovzai, xal 01 mqeo@vzeqoi vficov 10
Evvjcvia ivvjtviaod-tfoov zai" •
naOav ydg dvvafiiv Xoyov xal eveq-
ysiav xal zrjv zoidvds kjtiOxojifjv dndgaq 9-£oq ex zov Xaov,
slq vfiaq xovq Ig i&vcov sd-szo. 5. 61a ydg zovzo ^rjXoiaaq xal
o didfioXoq z?)v dylav zov &eov sxxXrjOiav fitzEOzt] slq ifidq, etc-
Eysigaq v/xlv Q-XitpEiq, dicoyfiovq, dxazaOzaoiaq, @XaO<pr]/iiaq, dyio- 15
(iaza, algioeiq' exeIvov ydg zov Xabv did zrjq xgiGzoxzoviaq tlq

kavzbv vjirjydyEZO, vfidc dh djioOxdvzaq avzov zrjq fiazaioz?/zoq

aXXozE aXXcog jcEigdQsi, mq xal zov y,axdgiov 'Imft. 6. xal ydg

zip (itydXm dgxisgsi 'ItjOov zco zov ImGEdtx dvzixuzo, xal Tjfiaq

noXXdxiq s§yzr/Oazo E§vdagmBfjvai, ojtcoq ExXsijty t) Jiioziq rj/imv. 20

7. aXX' 6 fjHEzsgoq xvgioq xal diddoxaXoq, ev dixy xazaoztjoaq

avzov, sXsyEV avzm' „'Ejtizi(ir/6ai tv ool xvgioq, didffoXs, xal ejii-

zi/ir/oai xvgioq ev ool 6 ixXs§d(/,EVoq zr/v 'IsgovaaX^fi' ovx Idov

zovzo i^EOxaOfisvov cbq daXoq" ; xal 6 Elxcbv zoze zolq xag£-
ormoiv zco dgxiegsi' ^UsguXsz E zd ifidzia zd gvjiagd ait avzov" 25
xal EjisiJtoiv ,,'Idov acpygrjxa zdq avofiiaq Oov djib oov", ovzoq
igsi xal vvv, mq xal jidXai avvrjd-goiOfiEvmv ?]ficov sXtysv Tisgl

rjliwv, ozi ,,sds rj{}-rjv, iva (irj sxXijcy tj moziq vficov" .

VI. E'tfEV [lev ovv xal o lovdalxbq oxXoq algionq xaxiaq.

2. xal ydg xal 2addovxaioi eg avzcov 01 [if] bfioXoyovvzsq VExgmv 30
dvaOzaoiv 3. xal <Pagi6aloi 01 zvxv x <u EifiagfiEvy EmygdyovzEq

1 Ies. 2, 2. — 4 Mt. 27, 51. — 6 Mt. 23, 38. — 8 Ioel 2, 28. —

18 lob 1 — —2. ID Zach. 3, 1. — 21 Luc. 22, 31. 32. — 22 Zach. 3, 2. —
25 Zach. 3, 4. — 28 Luc. 22, 32. — 30 Act. 5, 17; Mt. 22, 23.

26 anb oov >b o |

ow'rtuc h |
27 i(ttl — wg xal : xal vvv £qsZ xal wgd [

xal sec >h I

28 v/J-wv b |
ixXeinrj h v |
rjft<5v b | 29 tlyev xxl. : inscripsit

neol a\Qiosa>v o |
fisv > b J
30 01 fifj 6/*oX. : v/ivoXoyovvreg b o
314 DIDASCALIA VI, 7, 1 (s).

populo erant; nunc vero satanas machinatione mala filios ecclesiae

eiecit et operatus est haereses et schismata.

VII. Initium haereseum autem sic erat. Simonem quemdam

magnum invasit satanas, qui minister ipsius iam pridem fuit.
2. Cumque nos gratia Domini Dei nostri et virtute spiritus sancti

1 Maa/So&aloi e j. m. : ftaoftori&aloi e i. t., flao,uod-aioi d v, fiaofio-

d-soi h, (laonwSeoi a p, fj.aoft(od-eoi b o, u et /? facillime confundi potuerunt j

2 de > b o |
3 xal H[ieQoft.
L
: inscripsit o nsgl xwv fianxi^wftevwv alosxt-
x(Sv xaS-' rjfiepav, et perrexit elovv yap xal ijftep. |
4 ftajixloovxai p v j

6 xa&dpwoiv xaQagiawoiv b o e i.m. ovd'sv o | |

7 ftiwvatoi d xbv |
•

ol xbv h |
vcov : yy b o |
11 'EaaaZoi : sv&eot b o [ ovv >d |
law >b o |

4. Masbothaeorum inter veteres non fidla diujiovovoiv, dleinxaig y.Qw-

solum auctores ad v. 1 —8 laudati fxsvoL xolg naxpioig vo/xoig, et De
praeter Epiphanium, sed etiam Theo- vita contemplativa c.3 de Therapeutis:
doretus Haeret. fab. I, 1 et Sophronius (piloooipovoi xtjv ndxpiov (fiXoao-
Ep. ad Sergiura (Hard. Coll. concil. (piav.

Ill, 1287) mentionem faciunt. Nomen

difficillimum est ad explicandum. Cf. VII. O716&SV iviipvaav al alpsastg,
quae exponunt W. Brandt, Die man- xal oaxig avxwv dp^r/yog xrjg dat-
ddische Religion 1889 p. 180; Lagarde, ftitag ysyevtjxai. Unde prodierint
Mitteilungen IV (1891), 137 — 140, Hil- haereses, et quis fuerit impietatis eo-
genfeld, Zeitschrift fur ivissenschaftl. rum dux et auctor.
Tbeologie 1905 p. 48. — i§ avxofxdxov 1. De Simone mago praeter Actus
xt?..] Cf. VIII, 12, 25. Clem. Horn. apost. cf. lust. Apol. I, 26. 54; Iren.

XI, 34: avxofiaxia/xbg fisv ovx soxiv, Adv. haer. I, 23; Clem. Alex. Strom.
alia xaxd nqovoiav dioixeixai. 6 VII, 17; Clem. Homil. passim; Eus.
xoo/xog. H. E. II, 1. 3 etc. — dnb rnd-div
5. Cf. Epiph. H. 17. Iustinus Dial. ovxm x. x.] Similiter Iustinus Apol.
c. 80 Hemerobaptistarum mentionem I, 26. — ivdvadftsvog b rf.] Iustinus
facit sub nomine Baptistarum. Ps.- 1. c. : ngoe^dllovxo ol daifioveg dv-
Clemens Horn. I, 23 Ioannem Bapti- &Q(oiiovg xxl.
stam rtftsQofianTLOxriv appellat. 2. ovvanooxolog] Similiter Philip-
6. Quae et de tempore et de doc- pum diaconum appellant apostolum
trina Ebionaeorum vel Ebionitarum Tertullianus De bapt. c. 18; Chryso-
dicuntur, probant, eos sectam non iu- stomus In Gen. hom. 33 c. 2; etiam
daicam, sed christianam esse. Cum Clemens Alexandr. Strom. Ill, 6, 52
autem non minus Iudaei essent quam p. 535, nisi forte Philippum apostolum
Christiani, a Constitutore et Ephraemo in mente habuerit. Constitutor vocem
1. c. illis adnumerantur. nonnisi de apostolis proprie dictis

7. xd ndxpia <pvldooovxsg\ Simi- usurpat; cf. II, 24, 4; VI, 9, 1; VII,

liter Philo Quod omnis probus liber 2, 12. Fortasse ergo Philippum dia-
c. 12 de Essaeis dicit: xb rj&ixbv ev conum cum apostolo confundit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 6, 4—7, 2. 315

xi]v xcov a/iagxavovxcov jtgagiv 4. xal MaGficod-aloi 01 jtgovoiav

agvovfitvoi, eg avxo/idxov ds <pogdq Xsyovxsq xd ovxa OvvsOxdvai
xal ipvxrjg ri-jv dfravaaiav nsgixbnxovxsg '
5. xal'H/usgoPanxioxai,
0'1'xivec, xaQ-' sxdazrjv r)[iigav sav ji rj fianxiomvxai, ovx sod-iovOiv,
aXXa xal zdc xXivaq xal rove mvaxac i'/zoi xgazf/gaq xcd Jto- 5
xrjQia xal xa&iOfiaxa, sav fir) xa&dgmOiv v6azi, ov6svl xQwvzai
6. xal oi t(p rjfiwv vvv <pavsvzsg 'EfiimvaZoi, xbv vlbv zov frsov
tpiXov dvd-gamov sivai 0ovX6(isvoi, eg r/dovfjq dv6gbq xal Ov/i-

jtXoxfjg Maglag avzbv ysvvmvxsq' 7. 01 6s xovxmv

Imaijg) xal
jcdvxmv savxovq x co Q l<iavxs<i xai Ta oidzgia cpvXdaaovxsg elaiv 10
EoaaToi. 8. xavza /jsv ovv tv xa, xgoxsgcp Xaop, xal vvv 6
Jcov?]goq, 60(pbq cov xov xaxojtoiijoai xal xb xaXbv o,xi noxs

sGxiv dyvomv, eg yfioiv xivaq ixfialmv svrjgyrjGsv ev avzolq algt-

osiq xal aylO(iaxa.
VII. 7/ 6s xaxagyrj xcov vscov algsaecov ysyovsv ovzeoq. 15
2i(icovd xiva cutb rix&mv ovzm xalov/ievrjq xoifirjc 2a/jagsa,
xfj xexvy (idyov, kv6vad[isvoq 6 6id@oXoq vjir/gsxrjv avxov xi\q

fioxd-rjgaq yvco/xrjq snoirjoaxo. 2. rjvixa 6s <PiXutnoq b Ovvajto-

QxoXoq TjfidJv xf] xov xvgiov 66oei xal x?] xov xvsvfiaxoq avxov
evsgysia 6vvd(ieiq lafidxcov exexsXsi sv Safiagsia, coq xaxaxXa- 20
yivxaq xovq UaftaQ eZq eiq jcioxiv sX-9-siv xov xcov oXcov &eov xal
xov xvgiov 'ItjOov xal fiajtxioao&ai elq xb o vofca avxov, rj6r] 6h

xal avxov xov 2L(icovoq or/fieia xal xigaza d-s aOafisvov avsv (ia y-

yavsiaq xwbq yorjxi xfjq kjcizEXovfisva xal tig Q-avfia xazajtsoovzoq,

xal jiioxevOavzog xal fiaxziaQ-svxog xal ngoaxagzEgovvzoq xfi 25

vrjaxEJa xal xyj ngoGEVXJj' dxovoavxsq rjfislq xrjv %dgiv xov d-sov

xrjv yjcdgt-aOav iMfiagsvOi 61a <3>iXLnnov, jiagEysvo/is&a xg bq

avxovq xal jcoXv ovf/paXXofiEVQi xm Xoym xfjq 6i6aoxaXiaq, jidoi

18 Act. 8.

haec et omnia usque ad

vvv + de d e, + fiev b o |
xal vvv xxl. : c. 30, 1

>A I
13 i§ W<»v x. ixfiaXcov > e |
s^aXd>v o |
iv >d |
16 ziva : ovtiva
aafia^iag b 17 uyv zsxvtjv b d e o p v
'

b o I
yi»9wv o v |
oafiapeia e, |

rijg :
h o havxov h v
ante avxov b d e | |
18 fioX &t}ptag h ut videtur pr. m.,

sed corr. 20 tapaxwv p v 22 SriSri e >

25 xal max. x. panxio&evxoq
| |

> >
|

h
> ntoxivaavxog
I
fianx. co d xal 7iQoaxaQxeQ.
. .
b e o 26 x§ |
|
|

npoaevxv avzov n^oaxagxsQOvvxo? b e o 28 avxbv b o noXXol b d

+ | |
|

avix^aXofitvoi d
 316 DIDASCALIA VI, 7, 3—8, 1 (SL).

virtutes sanationis perficeremus in Ierusalem et impositione manus

nostrae participatio spiritus sancti tribueretur accedentibus, tunc
pecuniam I* multam obtulit nobis cupiens, sicuti Adam per de-
gustationem ligni scientiae a ligno vitae [eum] alienavit, ita et

5 nos per dationem pecuniae a datione Dei voluit circumvenire et

per pecuniam mentem nostram occupare, ut commutantes [de]tra-

deremus illi virtutem sancti spiritus pro pecunia. 3. Sed cum
omnes in hoc moti fuissemus, intendens Petrus ad propinquum
Simonis diabolum dixit: Pecunia tua tecum erit in interitum; non
10 enim erit tibi participatio neque sors in hoc verbo.
VIII. Cum autem divisissemus inter nos duodecim uncias sae-

culi et exivi(sse)mus ad gentes, ut in omni mundo praedicaremus

verbum, tunc inspiravit diabolus et concitavit plebem, ut mitterent

4 Gen. 3. — 9 Act. 8, 20, 21.

4 ligno >S j
10 neque sors >S |
11 duod. uncinas saeculi : universum
niundum in duod. partes S

VII, 2. in Ierusaleni] Similiter Actus simile est auctorem hac scriptura usum
Petri apocryphi c. 23 Simonem cum esse aut eius fonte vel Actibus Pauli,
apostolis Hierosolymis congressum in quibus epistulas illas apocryphas
fuisse narrant. Cf. Acta apost. apo- insertas fuisse coniecit Zahn, Gescbichte
crypha edd. Lipsius et Bonnet I (1891), des neutest. Kanons II (1890), 592 — 61 1,

71. Actus apostolorum canonici, quos et Acta Pauli coptica nuper inventa
auctor universim sequitur, de Samaria et a Carolo Schmidt a. 1904/5 duabus
loquuntur, et Constitutor praedecessore editionibus, maiore ac minore, publi-
correcto narrationem huius scripturae cata ostendunt. Cf. P. Vetter, Der
suscepit. Auctor Didascaliae hoc loco apokryphe dritte Korintherbrief 1894;
igitur scripturam illam respexit, nisi E. Hennecke, Neutestamentliche Apo-
forte rem liberius tractavit. Cf. C. kryphm 1904 p. 357 — 383 ; A. Harnack,
Schmidt, Die alten Petrusakten 1903 Untersuchungen fiber den apokryphen
p. 147. Briefivechsel der Korinther mit dem
VIII, 1. divisissemus] De divisione Apostel Paulus in Sitiungsberichten der
apostolorum cf. Lipsius, Die apokryphen kgl. preufi. Akademie der Wissenschaften
Apostelgeschichten I (1883), 11 — 15. — I
9°5 L
Cleobium — Simoni] Simon et Cleobius
tanquam haeretici commemorantur ab VIII. Ttvsg zrjQ 2i/nu>vog uoefteiag
Hegesippo apud Eusebium H. E. IV, 22 diudo/ot, xai o'lwv ttlQeoemv xaTrjg-
et in epistula Corinthiorum ad Paulum i-av. Quinam successerint Simonis
epistulae Pauli tertiae et apocryphae impietati, et quas haereses induxerint.
praemissa. In hac epistula etiam tres 1—2. Cf. Ps.-Ign. Trail. 11, 1
— 3.

errores leguntur, qui infra c. 10, 1 1. 7i(josfiaXovTo] Similiter Iustinus

haereticis adscribuntur. Itaque veri- loco supra c. 7, 1 laudato. — KXto-
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM VI, 7, 3-8, 1. 317

rote PeffajiTiO/jtvoiQ emxid-ivxeg xdg yelgag evy_alg xijv xov nvev-

fiaxog /isxovoiav edcogovjied-a. 3. idcbv de 6 Xituov, oxi 61a xrjg
ejti&eGecog xcov yeigcov r/ficov dldoxai to jtvevfia rolg M iGxevovGiv,
laficov xgrj/iccTcc jtgoGr'/veyxtv ?)fiiv Xeycov ,,/foxe xdfiol xr\v egov-
oiav ravT?]v, iva xdycb cp av sjii&co ra g %elgag Xafifidvy nvtvfia 5
ayiov" , {HovXofievog, cog xov t4da.fi xfj yevGei xov S,vXov xrjg xax'
enayyeXiav d&avaGiag eOxig?]Oev, ovxcog xal rjfiag xy Xrjipei xcbv
XQrjfidxcov &eX§ag xfjg dooecog xov 6-eov Jtegiygdipai, oncog dvxi-
xaxaXXagdfievoi dxodco/ie-d-a avxco yjgr\fidxcov xi\v dxifitjxov xov
jtvsvfiaxog dcogsdv. 4. ndvxcov de ?)ficov em xovxcp xagax&evxcov, 10
axev'iGag eycb Ilixgog tig xov ev avxco xaxovgyov ocpiv einov xcp
2i(icovi' ,,To agyvgiov aov ovv Ool eirj slg dncoXtiav, oxi xtjv

dcogsdv xov d-tov evofiiGag did xgqfidxcov xxdG&af ovx eGxi ool
fieglg ev xcp Xoycp xovxcp ovds xXrjgog ev xrj xioxsi xavxq, r\ ydg
xagdia Gov ovx sGxiv sv&sla evcomov xov d-eov' [texavorjOov ovv 15
euro xfjg xaxiag Gov xavxtjg xal derj{h?]xi xov &eov, el dga depe-

d-rjGexai Got 7] enivoia xfjg xagdiag Gov slg ydg yoX?}v jiixgiag
xal GvvdeGfiov ddixlag (recogco Ge ovxa". 5. dXXd xoxe (iev 6
2iftcov fficpofiog yevofievog <pr\GW ,,IIagaxaXc5, dsrf&Tjxe ijiilg vjteg
efiov Jtgog xbv xvgiov, ojicog (i7]dsv extXd-yi en' efts cbv elgrjxaxe". 20

VIII. ^Hrixa 6s et-qXd-ofiev ev xolg e&veaiv xijgvaGeiv eig xov

xoGfiov xov Xoyov xr/g ^cofjg, xoxe ev7Jgy?]Gev 6 didftoX.og eig xbv

4 Act. 8, 19. — 12 Act. 8, 20—23. — 19 Act. 8, 24.

h o p v zov
1 inid-svzeg b e &tov xai xo ^ ayiov (ay- o) b o I
+ > I

2 ida/povfiF&a naatv b o +
3 nfiaiv b o 5 idv e o zr/v xslQa a |
> | |
|

7 inayyeliag b o 8 dnoypdrpai b o 9 %()r](i6.xmvj> b o 10 zovzov e

|
[
|
|

11 zov avzbv ovza b o otftv

: d-eop^aa? zdi nvi b o 12 ety |
si a b, + |
:

> d 14 iv z<3 ?.. zovzo) post xkrjpog b o £v z% 7ilazei z.

I
b o 16 aov \
> |

> b o &eov xv a 17 001

I
: e tnlvoiu hi b o o%olr\v h 18 SewQai
|
> |
+ | |

a b o : oqw rel |
19 <p?jaiv + slnev o |
<Ssij&r/zs ifisig : ovv vftag dsrjS-. o |

20 ine).&ot b o |
21 eg. iv : i£rj\9ev xal b o |
iv > e |
21/22 xr}Qvooeiv
eig z. x. > b o |
eig zov xoa/jov a 22 £a>^c >
ixtjpvoocofiev b |
: o, o in-

scripsit sectionera sequentem nspl xpevdanoazolojv eig nQog b o \

:

Ps.-Ignatius Trail. 11, hunc Epistula Corinthiorum ad Paulum apo-

fiiov] 3

virum K?.eo/3ov).ov appellat, quod no- stolum 2 (Vetter, Der apohryphe dritte

men autem idem est cum illo dicente Korintherbrief 1894 p. 58), Hegesippus

Epiphanio H. 5 1 c. 6: lO.eoftiov show apud Eus. H. E. IV, 22, 5, Theodoretus

KUoflovlov. Cuius et quidem Simoni Haer. fab. I, 1 (K/.eo/iavol vel potius

adiuncti praeterea mentionem

faciunt K).eo{liavnl ut apud Eusebium 1. c),
318 DIDASCALIA VI, 9, 1 (L).

post nos pseudoapostolos ad intaminationem verbi. Et obtulerunt

de populo Cleobium quendam et iunxerunt eum Simoni, et postea
iterum alios post illos.

IX. Simon ergo et qui cum eo erant post vestigia mea Petri

1/2 obtulerunt iunxerunt : elegit . . iunxit S |

4 Simon — eo : qui
cum Simone S

Opus imperfectum in Matth. 24, 5 etiam quosdam Catholicos nimis ortho-

(Cleonius), Sophronius Ep. adSergium doxos TQslg otQx^i dXXijXaig dvxsnsq-
(Hard. Ill, 1287). — Aooid£o>] De dyovzag esse dicit. dnelpovg] Phi- —
hoc viro dicunt Hegesippus apud Eus. lastrius De haer. c. 40 scribit: Secun-
H. E. IV, 22, 5 ; Hippolytus Syntagma dus aeonas similiter docens factos ad-
apud Phot. Biblioth. 121; Ps.-Clemens serit, tamen infmitos. — ydfiov d&e-
Horn. II, 24; Recogn. I, 54; II, 8— 11 xovaiv] Loquitur de Saturnilo (Iren.
Ps.-Tertullianus c. 1 ; Origenes De Adv. haer. I, 24; Epiph. H. 23), Mar-
princ. IV, 17; Contra Celsum I, 57; cione et Encratitis, qui et nuptias et

VI, 11; In Matth. 24, 4; In Ioann. usum carnis ac vini damnabant. —

torn. 13 <_. 27; Epiphanius H. 13, alii- dvaidrjv sxnopvevovotv xxX.] Clemens
que. Cf. quae disputavit Hilgenfeld, Alex. Strom. Ill, 4, 25 p. 522 fere
Die Ket^ergeschichte des Vrchristentums eisdem verbis dicit: ixnoQvsvovoiv
1884 p. 155 — 161. Constitutor Cle- dvaidrjv 01 xr)v aiQsaiv avxov (Nixo-
mentina legisse videtur, quae 1. c. idem Xdov) fxtxiovxtg. Cf. infra c. 10, 3.

tradunt, quod refert, sc. Simonem dis- Pseudonymi Nicolaitae appellantur,

cipulum Dosithei fuisse eumque supe- quia originem false a Nicolao diacono
ratum e primatu eiecisse. — Krjytv&oq ducebant.
xxX.} Non est opus auctores comme- IX. Onwq o 21/j.wv yorjxsiaiq rial
morate, qui de haereticis illis referunt. mrjvai &eXr]aug svxctiq TIsxqov xax-
Modo animadverterim, Marcum esse evex&slg £§ vipovg xdxco ovvexQipij
discipulum Valentini, cuius ipsius a xovg nodaq xal xwv yetpdiv xovg
Constitutore mentio non fit. xapoovg (x. xdpoovq >ap)' loxoqsI
2. noXXovg S-eovg] i. e. aluivag, cf. KXrj/xrjq, Hyrjamnoq, Iovaxlvoq, Ei-
c. 10, 2. Epiphanius H. 3 1 c. 2 de pr/vatoq. Quomodo Simon, cum qui-
Valentino dicit: TQidxovxa aluivag busdam praestigiis volare instituisset
fiovXsxai naQioT&v, ovg xal &eovg precibus Petri ex alto deorsum prae-
ovofxd^st. Carmen adv. Marc. I, 7: cipitatus pedes et manuum extremi-
Tantos esse deos Basilides credere tates fregit: narrat Clemens, Hege-
iussit, quantos et dies annus habet. — sippus, Iustinus, Irenaeus. — Georg.
zpelg xxX.] Hanc doctrinam Marcioni Chron. c. 121.
vel Marcionistis attribuunt Rhodon 1. lam inscriptio capitis indicat, qui-
apud Eus. H. E. V, 13, 4, Adamantius nam inter veteres de Simone egerint.
De recta tide dial. I, Athanasius De Constitutor narrationem Didascaliae
decretis syn. Nic. c. 26, Cyrillus Hieros. v. 1 amplificans Ps.-Clementem secutus
Catech. XVI, 4. 7; Epiphanius H. 42 est. Utra vero scriptura usus sit, Ho-
c. 3 aliique. Gregorius Naz. Or. II, 37 miliis an Recognitionibus, definiri non
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 8, 2— 9, 1. 319

Xaov, djioOxtlXai ojtlaca rjficov yevdaxoOxoXovq slq Ptftr/XayOiv xov

Xoyov xal jigoefidXovxo KXeoftiov xiva xal jtagt%ev^av xm 2%/icovi,
ovxoi 6e (iad-rjxtvovOiv AoOi&em xivi, ov xal 3tagtv6oxi(ii)oavxeq
h^mGavxo xtjq dg%rjq '
elxa xal txsgoi exsgcov xaxijgt-av sxxoxmv
6oy[idxmv, Krjgivfroq xal Mdgxoq xal Msvavdgoq xal BadiXeidrjq 5
xal SaxogvlXoq. 2. xovxmv ol f/ev jtoXXovq 6-eovq, oi 6e xgelq
svavxiovq, avdg%ovq, ael Gvvovxaq savxolq, ol ds djttigovq xal
ayvmOxovq dogd^ovOiv xal ol (lev xov ydfiov dd-exovoiv, ovx
slvai xov d-sov sgyov dogd^ovxeq, aXXoi 6i xiva xmv figm/idrmv

fidsXvaaovxai, ol 6h avaiSrjv sxjtogvsvovOiv, oloi ol vvv ipsvSm- 10

vvfioi NixoXaixai.
c
IX. [tivxoi 2i//mv kfiol Ilixgm jtgmxov /isv sv Eaioagsia
xfj Stgdxmvoq, tvfra KogvrjXioq 6 maxbq exiGxivGtv mv sd-vixbq
exl xov xvgiov 'IrjGovv di e/iov, Ovvxvymv fioi sjisigaxo Staoxge-
<puv xov Xoyov xov d-eov, Ovfixagovxmv xmv Itgmv xixvmv,
fioi 15

Zaxyalov xov jtors xsXmvov xal Bagvdfta, xal Nixrjxov xalAxvXa

ddsX(pc5v KXr\nsvxoq xov 'Pcofiaimv IjtiGxoitov xa xal noXlxov,
fta&tjxsvff-svxoq ds xal IlavXoi xm ovvanoOxoXq) i^imv xal Ovvegym

13 Act. io. — 16 Luc. 19, 2.

2 nooos^sv^av b o |
xm >o |
3 xal >bop»[4 igiooav o |
htpotg
sx. e I
sxxoniov : ex novqpajv b d o j
5 6oy/j.dxu)v 6aijx6v<av b |
Kr Q. t
•

xogiv&ioq e |
paatlldrjq h | 6 Sax. : oxpaxovixoq b e o a 2 i. m. |
7 avdo'/wq h |

avxolq h |
9 6oS,avxfq o | 10 ol Ss a b e o xal d h p v dvaiduiq b o
: |
i

ixnoovsvovxai h, -vivsiv b o |
olov ol ol ol b o, o inscripsit tisqI vixt>

x ix x op dnoaxok [
12 fxsvxoi a b h o /xhv ovv d e p v pev a : | > |

13 xfjq b d e o p mv |
i&vixbq o^. h 14 xvpwv rj/umv b 15 Isgsmv o
|
+ |
|

xsxvwv ds b o +
17 (imfiaiov p v I
|
xs >h |
nolixwv b |
18 ftud-rjcsv&svzoq
boa 2 : -&svxi a h, fiad-rjxevaavxt d e p v Ham. cod., /la&rjtsvoavtoq Cedr. |

navJ.ov xov xzX. a, corr. a 2

potest. Cf. quae exposui in libro Die codices tradunt; forraam fia&tjxsv-

Apost. Konstitutionen 1891 p. 70-72; eo&ai autem testes graviores habent.

109 -1 11. — Kaioaosiq xy Stq.] Item Etiam Origenes utramque formam eo-
c. 12, 5, cum VII, 46, 'j Kaioaosiaq dem sensu, sc. discipulum esse, usur-

zqq naLtoxivtjq mentio fiat. Iosephus pat, ixa»r,xsvsiv C. Cels. I, 12; II, 9.

Flav. Antiquit. XIX, 7 apud Eusebium 3S; De orat. c. 13, 5; fia9t/xsvso»ai

H. E. II, io, 3 dicit, urbem antea C. Cels. Ill, 29; V, 42; De mart.

Zzedxajroq nvoyov appellatam esse. c. 48; De orat. c. 26, 4. Cf. etiam ad

— tia&rjxsv&evxog] Supra c. 8, 1 ilkm formam Clem. Protr. c. 11, nj
formam pa&rizsvsiv adhibuit, p. 88; Strom. I, 15, 69 p. 356/57; ad
auctor
hanc Apol. Eus. H. E. V,
hanc formam etiam hie quatuor
lust. I, 1 5 ;
et
 320 DIDASCALIA VI, 9, 2—5 (l).

sequebantur pervertentes verbum. 2. Et cum venisset Romam,

valde depopulates est ecclesiam, multos deexhortans et adoptans
sibi, et gentiles seducebat magicis operationibus et virtutibus, sicuti
in una die procedens vidi ilium per aera volantem, et ferebatur.

5 3. Et subsistens dixi: In virtute sancti nominis Iesu excido vir-

tutes tuas. 4. Et sic ruens femur pedis sui fregit. 5. Multi quidem
tunc abscesserunt ab eo; alii autem, qui digni illo fuerunt, man-
serunt cum ipso, et tunc prima ilia fixa est haeresis illius et per

ceteros pseudoapostolos operatus est diabolus.

1 perv. verbum S : seducentes populum L | 2/3 adoptans sibi L C :

praedicans se posse volare S |

4 et ferebatur >S |
5 sancti > S

1 avzdv e o I
2 ngoiprizuiv b do |
nsgl > h |
6 &e : ze p v i^tazdiv |

a h : et-iotdvwv d e p Ham., ixazdvaiv b o v |

f/ayixf/ : rrj (a. h BfimiQia
|
:

Texvi] p v Ham. Cedr. \

xal 6atf/. ivspyetq depvcf. D : > a b h o j

8 Srjixiotg b o |
nzijvai •
zov n. b o |
9 dtd o |
£nl t. : dtd zoiizco b o |

[isx. inl Tovroi e |

11 elg + zbv b |
12 imxoQriyrjaeiv a h Cedr. : -yrjoai
b o, -yilv d e p v Ham. |
£ni<prniiC,6vxu)v b o |
13 avxbv h p Ham. Cedr. :
>
a b d e v I
sig -\- zbv e |
avv : iv o p v |
avxy >h p |
14 zjj >a |
^d^ai h I

IX, 4. Actus Petri apocryphi c. 32 3. In Didascalia et Constitutionibus

(Acta apost. apocr. edd. Lipsius-Bonnet Petrus solus Simonem impugnat. Eo-
I, 83) narrant, Simonem ad terram dem modo referunt Actus laudati apo-
cadentem crus in tres partes fregisse cryphi et nonnulli alii auctores. Multi
ac deinde lapidatum fuisse. autem Petro Paulum adiungunt: Mar-
* *
tyrium et Acta Petri et Pauli (Lipsius

13,8. — nQO<pr\zov\ Auctor Clemen- p. 118 — 234), Cyrillus Hieros. Catech.

tina ante oculos habet, ubi passim de VI, 15; Sulpicius Severus Chron. II

propheta vero vel propheta veritatis c. 28, aliique.

sermo est. Nonnulli librarii hoc non 4. eirtov xzX.'] Hanc orationem Con-
intellegentes scripserunt TiQcxprjzdiv. stitutor ipse finxisse videtur. Orationes
2
— 5. De congressu Petri cum Si- saltern, quam exhibent Actus Petri
mone Romae facto Clementis Homiliae c. 32 ed. Lipsius p. 83, Martyrium
e{ Recognitiones iam non loquuntur. Petri et Pauli 56 Acta
c. p. 166, c. 77
Agunt autem de eo uberius Actus Petri,
p. 211, plane diversae sunt.
et Lipsius, horum editor (Acta apost.
5. qxovri xzk.] Hanc vocem Acta
apocrypha I p. X), Constitutorem
non habent.
Actus Petri cum Simone in usum su-
um vertisse censuit. Res vero non 6. Origenes Contra Cels. I, 57 dicit,

liquet. Constitutor nonnisi narrationem toto orbe non triginta Simonianos

Didascaliae auxit, neque est, cur ea, posse reperiri, et VI, 11, nusquam
quae addidit, ad illam scripturam ipsam gentium hos haereticos nunc videri.

referamus. At minus recte.

 C0NST1TUTI0NES APOSTOLOKTJM VI, 9, 2—6. 321

ev xm EvayysXim ' xal xgixov In av xcov 6iaXs%&ilg avxcp sig xbv

jtsgl jtQOifTJTov Xoy ov xal jieqX d-sov y.ovagylag, rjxxrjoag avxbv
dwafiei xov xvQJov xal sig dcpmviav xaxafiaXcbv <pvydda xaxsOxyOa
sig xfjv IxaXia v. 2 (IX). yevo/isvog 6e ev 'Pmfiy noXv xrjv sx-
xXrjoiav eOxvXev, jcoXXovg dvaxgsnmv xal savxcp jiEQtJcoiovfiEvog, 5
xa $e e&vt] s^ioxmv fjayixfj e/xnEigia xal dacfxovmv evsgyEia, cog
xai jcote fidorjg rjftEgag jtgosX&mv sig xo d-Eaxgov avxcov, xEXsvGag
xolg drifioig dgxay?}vat. xdfis, ev x<p d-sdxgm EJirjyyiXXsxo nxfjvai
6i adgog. 3. xdvxmv rfe km. xovxcp fiEXEmgmv xvyyavovxmv sycb
3igo6i]vx6[i7]v xad-' tavxov, xal 6tj fisxEoagtG&Eig vjtb daifiovmv 10
'ijixaxo fisxagOiog sig dsga, Xiymv sig ovgavovg dvdvai xaxsld-sv
avxotg xa ayad-d EJtr/ogr]yr)6Eiv xmv <3e drjfimv sjtEvcprjfiovvrmv
avxbv cog &sov, sxxsivag lycb xdg jEiQ a<i £ 'Sovgavbv ovv avxfj
xy diavoia Ixexevov xbv d-sbv Sid 'IrjOov xov xvgiov gfj^ai xbv
Xvfiecova xal xr]v layvv xcov 6ac/j.6vmv jtsgixoipai etc djidxij xal 15

ancoXEiq. dv&gmnmv XE%gr](iEVcov avxfj, gdt-avxa 6s (irj d-avaxcoGat,

dX.Xd OvvxgTtpat. 4. xal vxoXaficov, dxEviGag sinov xco 2ifimvi'
El ,,9-eov avfrgcojiog" eyco, djidoxoXog ds 'ItjOov Xgtoxov aXrjd-r]g
xal diddoxaXog Evos^Eiag, dXX ov xXdvr/g, otog Ov 2X(icov, jigoo-

xdooco xalg novrjgalg dwdfisOiv xov xf/g svOE$Etag djcooxdxov, 20

sg>' aig bytZxai 2l(i cov 6 (idyog, dcpEivai xrjg xgaxrJ6£coc, ojicog eS,

vipove xaxevsx&f] sig y iXcoxa xmv ditaxgd-EVxcov vji ayxov' xal

Einovxog fiov xavxa, MEgixo jtElg xcbv dvvdfiecov 6 Sificov xaxi\-
VEX&rj fiExd fiEydXov rftov xal gayslg Egaloiov ovvxgifiexai xb JO'/lov
xal xmv Jiodcov xovg xagaovg. 5. xal cpcovrj xmv b%Xcov XiyovQa
•
25

Elg 6 Q-sog, ov JJixQog dixaimg xaxayysXXEt xy dXrjfrEia. fiovov

xal noXXol djiEOxrjoav an avxov, xivhg de dt-ioi xijg dxmXsiag
aixov bvxEg nagefitivav aixov xy fj,o%&-riga didaQxaXla . 6. xal

ovxcog jigcoxrj Indyt] rj xcov Sifimviavcov dd-Ecoxdxrj acgtOig ev

'Ptifiy, xal did xcov Xouicov xpEvSanoOxoXmv Evrjgysc 6 dtdfioXog. 30

18 I Tim. 6, 11.

15 inl b e o |
16 av&Q<in<»v : xwv «'.
p v amy avtijv p v,
|
: + xal b o |

Q^avxa b d e fjq d, cog b

o, plipavza p, pityav v 19 riog
gdSavza a h :
|
:
j

23 o 23/24 xatrjvex&n post ^ov (rf/.ovg b o v) b d o

20 imazdras b fioc |
|
j

24 fjtgydlov noV.ov h payeig

:
mw/xa |
+ bdeo|26oah:>bdeo
v fiovog e 28 nuQaaiixeivav e po%&. fiox^Qia rrjg b o didaoxaliag b \ : |

p I |
|

29 npojzog b o
Funk, Dida.sc. et Gonstit. ap. I. 21
 322 DIDASCALIA VI, 10, 1—5 (l).

X. Et omnibus aequaliter lex, ut Lege et

erat quidem illis

Prophetis non utantur omnipotentem Deum blasphem[ar]ent et ut

et resurrectionem non credant; cetera autem diverse per doctrinas

suas inspergebant. 2. Alii enim multos docebant non debere

5 nubere, dicentes, quia qui non nube(re)t castitati studeret; (et) per
castitatem sensus suos ad haeresim detulerunt. 3. Alii iterum ex
ipsis neque carnem sumere docebant, dicentes, ea, quae animam
habent, non debere manducari. 4. Alii autem dicebant a sola
porcina carne debere se abstinere, ea vero, quae in lege sunt
10 munda, debere manducari et secundum legem circumcidi. 5. Alii

1 aeq. lex : una lex in terra S, pro iniarji legens inl yrn |
ut Lege et

S : decreta (legens vsvofiiafievotg ut videtur, et uti cum accusativo construens)

et ut L I
2 omnipotentem S C : patrem L |
3/4 cetera — inspergebant : et in

aliis rebus iuxta varias sententias docebant commovebantque S |

4 multi S
— detulerunt
|

5 et S I
6 castitatem : sanctitatem sententias haeresis suae prae-
dicabant S

X, 1. Corinthii in epistula supra Didascaliae interpretari videtur. Hae-

(8, 1) laudata Paulo scribunt, Simonem resiologi hanc doctrinam Gnosticis non
et Cleobium docere: Prophetas non adscribunt. — rjdovy %. ,«.] Cf. Iren.
recipiendos, Deum non omnipotentem Adv. haer. I, 23, 4; 24, 5; 25, 3;
esse, neque esse resurrectionem carnis. 26, 3; Clem. Strom. Ill, 4. — npbg
Cf. Vetter 1. c. p. 53; Hennecke 1. c. Tt. S-pijaxslav ddiacpopwg ix.] Apelles
p. 378; Harnack I. c. p. 17. teste Rhodone vel Eusebio H. E. V,
2. multos] Auctor sic scribere potuit, 13, 5 dicebat, fj.rj Selv okiog il-ezu^siv
respiciens, non omnes, sed multos tov Xoyov, txaatnv w$ nsni-
aXX'
tantum doctrinam secutos esse. For- axsvxs diafievtiv. Cf. Pilastrius c. 91.
tasse autem Syrus lectionem rectam 2 3. —
Repetuntur et amplificantur,
servavit. quae iam c. 8, 2 exposita sunt.
2. dyafiiav xrX.] Praecepta tria

Marcionis, Encratitarum aliorumque

X. Onmg al algiasic xal npog Constitutiones commemorant. Didas-
tavzac; xal tiqoq dlrj&iiav dia<pa>- calia h. 1. (v. 2) de interdictione matri-
rovoiv. Quomodo haereses et inter monii solum dicit. — xqswv <x7iezeo9ai
se et a veritate discrepent. xt}..] Epiphanius H. 47 c. 1 de En-
1 — 3. Cf. Ps.-Ign. Trail. 6, 3; Philad. cratitis: %/jixpvxa pdeXvooovzcu. dn-

6, 1-3. uyoQsvovzsq . . xaza <pofiov xal tv-

1. n. 5-eov pXaocpr^tlv] Q.ua doc- dalfxbv zov jj.rj xazadtxao&rjvai dnb
trina Gnostici Deum omnipotentem ztjg zwv ifixpvxwv (iszaXrixpscoq.
blasphement, ea demonstrant, quae 3. exepoi xzX.] i. e. Christiani etiam
Constitutor addidit. — xqioiv vtiuq- legem Mosaicam observandam esse
XBiv] Constitutor iterum sententiam docentes et Christum hominem solum,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 10, 1—3. 323

X. Tovxotg 6e jtaOiv EJtioyg OxoJtbg r)v slq xal 6 avxbg

a&Eoxqxog, xbv (isv jcavxoxgdxoga &sbv ftXaGcprj/iuv , dyvmoxov
dogd^eiv xal fir) tlvai Jtaxsga xov XgiOxov fir]d*£ xov xoO/iov drj-

(iiovgyov, dXX' aXexxov, dggrjxov, dxaxovbfiaOxov, avxoysvsfrXov

Nofim xal Hgo(pr\xaig fit) XQdG&at, icgbvoiav /it) stvai, dvdcxaOiv 5

/it) moxevsiv, xg'iCiv (if) ilvai xal dvxaxodoOiv, rpv%r)v dfrdvaxov

fir) vjidgxeiv, fjdovfj %aigsiv fiovtj xal jcgbg Jtdoav d-grjOxsiav ddia-
(pogcoc kxxXlvuv. 2. ol fisv ydg otXsiovg s ivai fi-eovg XsyovOiv, ol
6s xgslg dvdgyrovg, ol de 6vo dyevv?'jxovg, ol de almvag djteigovg'
xal ol (lev avxmv dyafiiav didaOxovaiv xal xgemv dxoxr/v xal 10
oivov, ftdsXvxxd Xeyovxeg eivai xal ydfiov xal naidmv yevediv xal
figmfidxmv (iexdXt]ipiv, iv cog Oe/ivoi xiveg xtjv Jtovrjgav avxmv
yvmfirjV mg dgioxiOxov jcagadex&fjvai 3iovr\6m6iv xw'eg de sg avxmv
vo/iod-exovOi xgtcov djtexedd-ai ov>x °*S dXoymv t,mmv, dXX' mg
Xoyixrjvkfovxmv xf)vxt)v xal (povov dlxrjv el6ngdaoeo9-ai fieXXovxmv 15

xcov xavxa xaxaxoXfimvxmv 6<paC,uv. 3. txegoi de eS, avxmv eXeyov

fiovov delv xoigtiov dxexeo&ai, xd de xaxa vo/iov xad-agd eo&ieiv
xal jtsgixEfivs6&-ai vo/iifimg, Jiioxeveiv de tig 'ItjQovv mg tig oOiov
dvdga xal TigocprjxrjV dXXoi de avald-qv exxogveveiv xal jcaga-

10 I Tim. 4, 4.

1 inlorjg : b o xonbg b 2 d&toxr/g o xov b navxoxQ.

tip' Yarjg h, t'ig |
| | |

tlqcil b o I
3 thai xov pr p v fiqde a b h o
: tig b o /uqxe d e p v
| > |
:

4 alia b d e o alsxxov aQQijxov 00 h 6 maxtvtiv

I
notsiv vtjoxsvsiv b |
:

/xtj thai post dvxanoSoaiv e 8 thai b thai 9sovg cv> e h o p v \ > |

f.eyovaiv + thai b o 9 dntQavxovg b o 11 Isyovzsg tlvai 00 p v

|
|

ydfuov h I
ysvsoiv a b h o yivvtjaiv d e p v 12 "v h, i\v a "iva b d e p v
: |
:

13 noimaiv h | ig avxaiv > b o |

15 e/ovxa e |
tlo7iQaxxso&at d e o
fteXXovxcov a h o v : /isD.ovxag d e p, [xillovxig b \
16 xuJv . . xaxa
xolfiaivxajv a xovg xaxaxoXficuvxag rel
: Xeyovai h 17 fiovoi b Sttv | j 1
:

> b o, + cpdaxovxtg a p v %oq. dnsxtod-ai p v 18 tig sec tl a,

|
~ | :

corr a 2 , > h |
19 sxnoQvtvaiv b o

quamvis sanctum et prophetam pu- Constitutor haud dubie secutus est,

tantes. — alloi xzL] i. e. Nicolaitae, vel potius Eusebium H. E. Ill, 29
quos sine verecundia scortari c. 8, 2 ilium exscribentem, ad quern etiam pro-

dixit quosque etiam came abuti do- pius accedit, naguxQao&ai exhibens,

cuisse Clemens Strom. II, 20, 118 nou naQaxpr/oaad-ai, dvaidtjv verbo
p. 491; III, 4,26 p. 523 refert, quern txnogvtvtiv praeponens, non post-
21*
 324 DIDASCALIA VI, 11, 1^2 (L).

vero aliter docentes seditiones faciebant et ecclesias depraeda-

bant.
XL Nos autem, qui (sanctum et) rectum catholicae ecclesiae
verbum ante praedicaveramus, revertebamur iterum ad ecclesias

5 et inveniebamus illos ad alias voluntates fuisse praeventos. 2. Alius

3 sanctum S C |
et rectum C : recte S

1 levai : sivai b o ixipev^aa&ai b h o xoa/xlovg

|
2 /aovco d, fxovov e | |

b o OQyavu xvy%. 00 h 5 v/xsig o iiQrjvtjg + ovxeq d e p v 8 Xqioxoxj

I
3 | \ |

+ xbv e ai'xiv h 9 luivxai b

|
d).Xu o dXXa'idiov b
|
10 tj pr a b h o | \ | :

XI, 1. iterum] Respicit auctor 8, 1. Deo usurpantur. Clem. Horn. XVI, 16

Petrus Simonem interrogat: did xi
ov vosig, oxi xb (xtv avxoysvvr/xov
ponens. — xal did n. dvooiovpyiag xvy/dvfi rj xal dyswr/xov; Cf. Re-
xxX.~\ Respicit Carpocratem, quem Ire- cogn. Ill, 3. 4. 11; Epiph. H. 76 ed.
naeus Adv. haer. 1, 25, 1 refert do- Oehler II, I, 310; Ps.-Iust. Quaest.
cuisse, ab ingenito Deo virtutem Iesu Christ, ad Gent. Ill, 5; V, 1. — ov
esse mundi fabricatores
missam, ut dsvxsQov xx)..] Respiciens locutionem
effugere posset et per omnes trans- illorum, qui filium secundum et spiri-
gressa et in omnibus ascenderet ad tum sanctum tertium Deum nomina-
eum, oniog, ut Epiphanius H. 27 c. 2 bant, dicit, Deum patrem non cum his

hanc sententiam reddit, <pvyy xovg confundendum esse, quippe qui solus
xoofionoiovc dyyelovq, ev xw did aeternus sit vel principio careat.
ndvxtov xwQr^aai xa>v iv xw xoofiw 2. ov nX.itovwv] Contra Marcionem
nQay/xdxwv xal npa^eiov xuiv vno et Valentinianos duos filios vel duos
xuiv dvd-Qiuniov yivo/xEvwv xal iv Christos inducentes. Cf. Iren. I, 1;

napa/Hvozw dxbnwv SQywv xal d&e- lust. Apol. I, 58, Tert. Adv. Marc.
fikwv, xal onmg Sid naawv TiQa^Bwv IV, 6. — svbg naQaxXr\xov\ sc. sva
iliv&SQW&eloa rj uvxr) ipvx*l tov &tbv svbg n., ut ex praecedentibus
'Irjoov drtX&jj npbg xbv avxbv na- supplendum est. Graecus quidam in
xipa xx).. codice a adnotavit: dnojiXrjxaXov xal
XL 'Ei;rjy>]Oig dnooxoXixov xr/Qvy- (psvxxalov. Verba ilia ad sequentia
liaxoQ. Enarratio apostolicae praedi- retulisse videtur. Haud dubie false,

cationis. ut auctor indicat, verba did Xqioxov

1. avxaiziov x. avxoy.] Ita Deum verbis svbg naQaxt.rjXov, nee vero
appellari vetat Constitutor, quoniam verbis xal xuiv aD.mv rayfidxmv ad-
nihil sui ipsius causa et pater esse iungens. Cf. Ps.-Ign. Philipp. 2, 4;
potest, et quia quod ingenitum est, Her. 7, 2. Constitutor ergo spiritum
neque a se neque ab alio genitum sanctum non creaturam putat, sed
esse accurate dicendum est. Voces potius creaturis opponit. Itaque non
autem etiam dicere possunt, Deum a Arianis, sed eorum adversariis adnu-
nullo esse. Itaque vel illae vel aliae si- merandus est.

miles: avxoytvr\g, avxoyevrjxog, avxo- 4. Cf. Ps.-Ign. Magn. n, 2. 3.

ysvvtjxog, avxo<pvf/c xx).., saepe de 5—8. Ps.-Ign. Philad. 6, 4. 6.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 11, 1 — 7. 325

XQaO&cu rfj Ga gxl edidaOxov xal did xdorjg avoOiovgylag Uvea,

cog ovxcog xal fiovmg IxcpEvgEO&ai xi]V ipvxrjv xovg xoofuxovg
agiovxag. ovxoc 6e Jtdvreg xov diafiolov bgyava xvyxdvovOiv xal
,,vlol ogyfjc".
XI. 'H/itlg ds „xixva d-sov" xal „vlol slgr/vrjg", xov isgbv 5
xal evd-fj loyov xrjgvOOovzeg xrjg EVOefieiag, eva fiovov d-sbv xaxay-
yikXoftsv, vofiov xal Jtgocpr/xcov xvgiov, xwv ovxcov drjfii ovgybv,

xov Xgi Oxov Jiaxsga, ovx avxaixiov xal avxoyeved-lov, <hg exeIvoi

oiovxai, all dtdiov xal dvaoyov xal „<po3g olxovvxa dxgoOixov"

ov 6evxeqqv ovxa rj xgixov ?) jcollooxov, alia fiovov aidlcog, ovx 10
dyvcoOxov r) alexxov, alia did No/iov xal Hgo<pr\xmv xrjQvoc o-
(ievov, Jtavxoxgdxoga, Jtavxagxyv, jtavxsgovOiov 2. frsbv xal
jtaxiga xov fiovoyevovg xal jtgwxoxoxov ptdorjg Siyfiiovgyiag, sva
frsov Evbq vlov naxiga, ov jilsiovcov, svbg Jtagaxlijrov did
XgiOxov, xal xmv dllcov xay/idxmv x,ovt]xrjV 3. tva drjfiiovgybv 15
dia<pogov xxioscog did XgiOxov novt]xt\v, xov avxbv jtgovorjxfjV,
vofiod-dx?]v 6i' avxov, dvaoxdosmg dixiov xal xglosmq xal avxa-
jtodoosmg 61 avxov yEvofiEvov 4. xovxov avxbv xal dvftgmnov •

EvdoxrjOavxa ysvEGO-ai xal jtoltxsvodfiEVOv avsv d/iagxiag xal

xa&ovxa xal dxod-avovxa xal dvaoxdvxa ex vExgmv xal di'sl- 20
&6vxa Jtgbg xbv djtoOxsilavxa. 5. ,,jidv xxiOfia 9-eov xalov"

(fiafiEv „xal ov6ev fidelvxxov" nav xb oigbg ovaxaOiv dixaicog ,

(lETala/ifiavofiEVOv xaxd xtjv ygacpr/v „xald

agiOxov ,,jidvxa" ydg
liav". 6. naidmv yivEOw xifiiov xal dfiolvv-
yd/iov vo/iifiov xal
xov slvai jtiOx£vo(isv in avSflQEi ydg xov yivovg xmv dv&gmjimv 25

dtacpogd 6%r](idxmv diEJcla6d-Tj kv xm 'A6d{i xal xfj Eva. 7. ipv%i)v

4 Eph. 2, 3. — 5 Ioann. 12, 36; Luc. 10, 6. — 9 I Tim. 6, 16. —

13 Col. 1, 15. — 21 I Tim. 4, 4. — 23 Gen. 1, 31. — 24 Hebr. 13, 4.
—
25 Gen. 9, 1.

xal d e p v 10/11 dlld alexxov o 10 dtdiov b e 11 ay v.

I
aXex- — > | |
iij

xov alexxov ovds ayvwoxov b vofiov a, corr a 2 12 navzoxo. noa b o

:
| |
:
|

navxevovoiov o | 13 xal > e ] irjfjuovQyiag a b e h o xxiaswi d p v :

j

14 7tuoux?,i]Tov + at'xiov h |
tiia -\- tv h o |
15 xal xwv b d e h o xcov a, :

xu/v 6s p v I
sva : xov b | 15/16 tva — tioi^x^v > o |
18 yevofisvov b d e o p :

yivofisvov h v, ytvoftivuiv a |
xovxov a : xov rel j 18/19 svdox. *. dv&p(o7iov
p v 19/20 xal na&ovxa
[
b o 20 xal dno&avovxa b > |
deo:>ahpv |

21 nav xal nav a xxlfia a, corr a 2 9sov xalov cv b o

. | | |
22 nav xb >
b o j
dtxaliuq >p v |
24 yevvsoiv p, ysvvtjoiv h |
xi/xlav b o |
25 sivai >
p v j
26 s71?mo9-tj h
 326 DIDASCALIA VI, 12, 1—3 (LS).

quidem castitati studebat, alius autem a carne et vino se abstinebat,

alius iterum a porcina, et quanta ex vinculis secundationis legis
erant, observabat.
XII. Quapropter, cum universa ecclesia periclitaretur et hae-
'o resis facta esset, convenientes nos duodecim apostoli in unum in

Hierosolyma tractavimus, quid deberet fieri, et placuit nobis scri-

bere unum sentientibus catholicam ** hanc didascaliam ad con-

firmandos vos omnes, in qua constituimus et decrevimus, ut colatis
Deum omnipotentem et Iesum filium eius Christum et spiritum
10 sanctum, utque utamini scripturis sacris et resurrectionem mor-
tuorum credatis et creaturas eius omnes cum gratiarum actione
adhibeatis et matrimonium ineatis. 2. Dicit enim in Proverbiis:
A Deo desponsata est mulier viro. Et in Evangelio iterum Dominus
noster dicit: Qui creavit ab initio, masculum et feminam creavit

15 eos et dixit: propter hoc dimittet vir patrem suum ac matrem^ et

adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne una. Quae ergo Deus
coniunxit, homo non separet. Sufficit autem fidelibus circumcisio
cordis spiritualis, sicut dixit per Ieremiam: Incendite vobis lant-
padem, et nolite serere super spinas; circumcidimini Domino Deo
20 vestro, et circumcidite praeputia cordis vestri, viri Iuda. Et in Ioel
iterum dicit: Scindite corda vestra, neque vestimenta vestra. Et
quod ad baptismum adtinet, vobis unus sufficit, peccata vestra
prorsus vobis remissa faciens. Non enim dixit Iesaias, ut lavemini,

sed: Lavamini ac mundi estate. 3. Facta est autem nobis quaestio

25 magna ut hominibus pro vita certantibus, nee vero nobis tantum
apostolis, sed etiam populo cum Iacobo episcopo Hierosolymorum,
secundum carnem fratre Domini nostri, et cum presbyteris ac
diaconis eius et cum ecclesia universa. Ante aliquod tempus enim
quidam a Iudaea Antiochiam descendebant docebantque fratres: Nisi

13 Prov. 19, 14. — 14 Mt. 19, 4—6. — 18 Ier. 4, 3. 4. — 21 Ioel

2, 13, — 24 Ies. 1, 16. — 29 Act. 15, 1.

1 castitati : sanctitati S |
4/5 et h. f. esset : ut haereses in ea fierent S |

9 Deum + patrem Sp

2. vino] De hoc c. 10 nondum ser- nem maxime ex parte, ordinem scrip-

mo erat. — quanta] Cf. c. 10, 4. turae mutans, infra c. 14 et 15, 1 ex-
XII, 1 — 2. Constitutor hanc sectio- hibet.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 11, 9—12, 2, 327

dooif/axov sv rjfiiv xai dd-dvaxov bfioXoyovfisv, dXX ov g>&agxr]v

cbq xd omfiara, dXX'- ad-dvaxov mq XoycxrjV xai ai>xe£,ovGiov.

8. JiaOav (ilS,iv Jtagdvo/iov xai xr\v nagd cpvOiv yivo/xEvrjv vno

xivcav fidfkvooofiE&a d>q dd-Efiixov xai dvooiav. 9. avdoxaOiv
yivso&ai OfioXoyov/iEV dixalmv xe xai ddixcav xai fiiod-anodooiav. 5
10. xbv XgiOxbv ov xpiXbv avd-gamov bfioXoyovfisv, dXXd 6-eov
Xoyov xai avd-gomov, ,,fisOixrjv ftsov xai dvd-gmjtmv", dgx isgia
xov itaxgoq' ovxs firjv fisxa 'Iovdaimv jcEQixEftvoftsd-a, eISoxeq, oxi
yySXrjXvd-ev cp djCEXEixo" , xai 61 bv E<pvXdoaexo xd ysvrj, ,,i] 3igo6-
doxia xcov id-vmv", 'Irjaovg 6 XgiCxbq 6 ig 'Iovda dvaxsiXaq, 6 10
ex ftXaOxov vlbq, ,,xb eg 'isooal av&oq, ov 7] dg^f] ejiI xov wfiov".
XII. 'AXX' eoieI xoxe avxrj tj al'gsOiq io^vgoxiga ngbq nXdvr\v
edo^EV Eivai, xai xrjq ExxX?]6iaq oXrjq xiv6vvEVOvOr\q, rjfiElq 01
l
dcodsxa GwEXQ-ovreq eiq lEgov6aXrjff ydg xov Jtgodoxov
dvxl
Max&iaq Ovv ?j/iiv xaxi%prjcp'i69-i] anboxoXoq
Eivai, Xafiwv xbv 15
xXfjgov 'Iovda, cbq Etgjjxac ,,Trjv hm6xoxr\v avxov Xdfioi sxsgoq",
EJiEOxEJixoitE&a dfia 'laxcofim xm xov xvgiov ddsXgxp, xi yivrytai '

xai e6oS,sv avxm xe xai xotq Jigeofivxsgoiq Xoyovq didaOxaXiaq

xgooXaXfjOai xm Xam. 2. xai ydg ,,xiVEq xaxsX&ovxEq euro xr\q

'lovdaiaq" Eiq'Avxib^Eiav ,,ldida6xov xovq" exti ,,adsX<povq, Xsyovxsq, 20

4 Rom. 1, 26. — 6 Ioann. 1,1. — 7 Tim. 1 2, 5. — 9 Gen. 49, 10. —

10 Num. 24, 17. — 11 Ies. 11, 1; 9, 6. — 14 Act. i, 16—26. — 16 Ps. 108, 8;
Act. i, 20. — 19 Act. 15, 1.

1 iv r^fjCiv post d&dvaxov b d e o |

xai >h |
dU.d b |
4 dvooiov p v |

6 dl).d + xai b o |
8 TUQixefivcb/bis&a e| 9obdehop xai
|
d > |

<ov b o I
10 6 pr > d I
10/11 ix : ix p v ]
11 vloq : xa b o j
12 ineidrj
b o I
14 csoooof.vfia d e h o p v 16 'Iovda xov 7. b sl'oTjtai xai b o |
: j + |

avxov o> 17 intax. o

I
xi yevr/rai sivai xe b e o 18 xs
| p v : | > |

19 yap +xai a e 20 xovg p v | >

I. Symbolum brevi exprimitur, et 10. ipiXbv av&pconov] Cf. c. 26, 2.
erroribus c. 10 commemoratis hie Sic teste Artemonis adversario ano-
verae doctrinae opponuntur. Similiter nymo apud Euseb. H. E. V, 28, 6
symbolum supra V, 6, 10 respicitur. Theodotus coriarius Christum appel-
Articulus de filio VI, 30, 8 uberius ex- lavit. Idem vero senserunt Ebionitae,
ponitur. Neue Hrchliche Zeitschrift
Cf. qui in sequentibus respiciuntur.

1896 I, 22—27, UD ' Th. Zahn de sym- XII. TlQoq xovq 6jxo).oyovvxaq, iov-

bolo auctoris disputavit. dat%etv d's 9-eXovxaq. Contra eos, qui

» , Christum quidem confitentur, tamen
iudaice vivere volunt.
 328 DIDASCAUA VI, 12, 4—8 (s).

circumcidimini ac iuxta legem Mosis conversamini et vos mundos

servatis in cibis omnibusque aliis rebus, non potestis salvari. Et
exorta est eis multa contritio ac quaestio, et fratres Antiocheni cer-
tiores facti, nos omnes congregatos fuisse ac venisse, ut de hac
5 re inquireremus, miserunt ad nos viros fideles et scripturarum
gnaros, ut discerent de hac quaestione. Qui cum Hierosolyma
venissent, nuntiaverunt nobis de quaestione sibi exorta in ecclesia
Antiochenorum, et surrexerunt quidam ex schola Pharisaeorum, qui
crediderunt, dicentes, quia oportet eos circumcidi ac legem Mosis
10 servare. 4. Cumque iterum alii vociferarentur ac sic dicerent,
turn ego Petrus surrexi et dixi ad eos: Viri fratres, vos quoque
scitis, quod a diebus prioribus, cum apud vos essem, Deus elegit per
me audire gentes evangelium et credere, et cordium inspector Deus
testimonium perhibuit enim centurioni apparuit eis. 5. Cornelio
15 angelus ac de 6. Cum autem
me ei dixit, et hie me accersivit.

ad eum profecturus essem, demonstratum est mihi de gentibus

credituris ac de omnibus cibis. Ascendi enim in tectum, ut orarem,
et vidi caelum apertum et vas quoddam quatuor initiis ligatum et

submissum ac descendens in terram, in quo erant omnia quadrupedia

20 et serpentia terrae et volatilia caeli, et venit vox ad me dicens:
Simon, surge, occide ac manduca. Ego autem dixi: Absit, Domine,
quia nunquam manducavi omne immundum et commune. Et venit
alia vox secundo dicens: Quod Deus purificavit, tu commune ne
dixeris. Hoc autem factum est ter, et assumptum est vas in caelum.
25 7. Et deinde deliberans cognovi verbum Domini dicentis: 8. Ex-

2 Act. 15, 2. — 6 Act. 15, 4. 5. — 10 Act. 15, 7. 8. — 14- Act. 10,

1 — 8. — 17 Act. 10, 9—16. — 25 Deut. 32, 43.

1 7ie(tirfitj9ijre a [
s&et : ix b o |
fiwvoiwQ a | 2 e&iotv : anaaiv p v |

nepmaxeixt d h p v, -xfjaai b e o |
3 avaxdaicog p v | 4/5 zovzov Z,r/z. :

tov t,r[xr\fia.T0t; zovzov b o |

^rjxrjoavxiQ a, sed corr |
6 imoxrjixovaq b d o p
e i. m. I
7 legooo>.v/xa d e h p v | 9 uyvsla? : ndoag naoaq d e
u. p v, ay.

>bo
|

uyvoiuq b o I
(pvldixBtv p v \
11 rjftTv b e o |
12 tov |
14 yap >bo |

14/15 Qo>iJ.alu)V b o j
16 Q^fia a |
17 rf/g b h |
18 on. de : onwg rs o |
rj^ov-
).rj&t]i> p v, tftovj.ojfxev o I
19 xal nagaax. : inscripsit o nepl xijg 69-ovtjg
xijg xa&rjxv'Cas int nixgov \
ijfjdjv b |
20 ?}ve wyiuxa o I
21 Xafjuigdv : ftsyd-
Xtjv b o |
xa9iefisv7]v b o | 22/23 iv a> — yrjg >b [
22 u> : y b o |
zd sec
> a |
26 naXiv > a |
ndliv (fwvrj c^> b o ]
devztoov a b h o D : zov ovvov
d e p v |
27 xolvov : e i. m. zovzeaziv ft?) dxaQagzov v6(ut,e \
zgsig b e o
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 12, 3—8. 329

oxi sav fit] nsgixtfivrjOd-s xm sO-ei Mmosmg" xal xolg dXXoig

efrsGtv olg 6i£xd£,axo xsgixaxfjzs, „ov 6vvaO&s Omd-f/vai. 3. ysvo-
ftsvrjs ovv oxdosmg xal CflxrjGsmg ovx okiytjg", 01 sv Avxio%sia
a6sX<poi, yvovxsg, oxi OvvEXrjXvd-afisv jidvxEg jtsgl xovxov Cflxr]-
Oovxsg, £§,ajt£Gx£iXav Jigbg Tjfidg dv6gag mOxobg xal xcov ygacpmv 5
eldrjfiovag, fiad-slv nsgl xov tflxrjfiaxoq xovxov. „oi 6s, xaga-
ysvbfiEvoi slg 'IsgovGaXrjfi, avrjyysiXav" ijfilv xa tyxrjd-svza xal sv
x?J Avxioyjmv sxxXrjOia, cog oxi xivsg „EXsyov, oxi 6eI xsgixsfi-
VEO&ai xal" xaq aXXag dyvsiag „jiagaq>vXdxxsiv" . 4. dXXcov tie

aXXo xi Xsyovxmv, sycb „IlExgog dvaOxdg eitcov jtgbg avxovg" 10

Av6gsg adsXcpoi, vfislg sjtioxaods, oxi dcp rjfisgcov hoyaimv sv vfilv
£§£?.Egaxo o d-sbq 6id xov xov Oxo/xaxbg fiov dxovoai xa ed-vrj

Xoyov xov svayysXiov xal moxsvoai' xal b xag6ioyvmOxrjg frsbg

EfiagxvgrjOsv avxolg". 5. KogvrjXicp ydg jtoxs sxaxovxdgxy gco-
fialxfjg dgxyg m<pd-rj ayysXoq xvgiov xal xsgl sfiov eIjiev avxm, 15
ojrrog fiExaGxtiXrjxai /is xal dxovGy grffiaxa £cof/g sx xov Oxbfiaxbg
ftov <3e fiExsxsfixpaxb [is dxb 'Ionnrjg slg Kaiodgsiav xtjv Sxgd-
xmvog. 6. otcoxs ngbg avxbv sxxogsvEG&ai, E^ovX?jd-?]v
6'e EfisXXov
xgocf>r\g ftsxaXafislv' xal xagaGxEva^ovxm v, ?/firjv ,,ev xm vjtsgmm

Jigo6EVx6fi£vog, xal frsmgco xov ovgavov dvsmybxa xal xsOOagOiv 20

agxalg 6s6sfisvov Gxsvoq xi" cog bfrovrjv Xafiitgdv „xal xa&isfievov
em xrjq yjjg, sv a\ vjcfjgxsv ndvxa rd xexgdno6a xal xa sgxsxd
xfjg yijg xal xa nsxsivd xov ovgavov' xal iysvsxo cpmvi]" ex xov
ovgavo v „Jtgbg /is XsyovOa' AvaOxdg, Uixgs, &vGov xal <pdys.
xaya) eijiov Mr\6afimg, xvgis, oxi ov6snoxs Ecpayov xdv xoivbv 25
xal axd&agxov. xal lyivsxo jcdXiv (jpmvrj ex 6svxigov XiyovOa'
A &£og sxafrdgiGEV , Ov firj xolvov. xovxo 6s syEVExo sjcl xgig,
xal dvsXtjcpd-?] xb axsvog slg xbv ovgavov. 7. cog ds 6ir}it6govv,

xi dv eIt] xb ogafia, sijciv fioi xb jcvsvfia' 'l6ov dv6gsc Cflxovoiv

os' dXXd dvaOxdg nogEvd-rjxi Ovv avxolg firjbsv 6iaxgivdfisvog, 30
616x1 sycb djtioxsiXa avxovg"' ovxoi 6s rjOav 01 Jtagd xov sxa-
xovxdgxov. 8. xal ovxcog dvaXoyiodftsvog syvcov xb gfjfia xvgiov

2 Act. 15, 2. — 6 Act. 15, 4. 5. — 10 Act. 15, 7. 8. — 14 Act. 10, 1—8.—

19 Act. 10, 9—20.

29 zi a b h o •
zb xi d e p v |
30 d)X b d h o uoqbvov b o | |
31 ozi p v |

dnsaxalxa b |
ovzoi avzol b
: p v 32 xvgiov
|
b o >
 330 DIDASCALIA VI, 12, 9--13 (s).

sulfate gentes cum populo, etquomodo ubique de vocatione gentium

locutus est. 9. Et surgens profectus sum et intravi in domum
eius. Cumque 10. coepissem loqui verbum Domini, spiritus sanctus

descendit super eum et super omnes gentes, quae ibi praesentes

5 erant. Deus igitur dedit illis spiritum sanctum sicut et nobis, nee
discrevit inter nos et eos in fide, purificans corda eorum. n. Nunc
ergo quid tentatis Deum imponere iugum super cervices discipulornm,
quod neque patres nostri neque nos portare potuimusl Sed per gra-
tiam Domini nostri Iesu Christi credimus nos salvari, quemadmodum
10 et Mi. Ad nos enim venit Dominus ac solvit nos ab illis vinculis

dicens : Venite ad me omnes, qui labor atis et oneribus gravibus onerati

estis, et ego reficiam vos. Tollite iugum meum super vos et discite

a me, quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem ani-

mabus vestris; iugum enim meum suave est et onus meum leve. Si

15 ergo Dominus noster nos solvit ac levavit, quid vos vobis ipsis

imponere vultis suffocationem? 12. Deinde tacuit omnis multitudo,

et ego Iacobus incepi ac dixi: Viri fratres, audite trie. Simon
narravit, quemadmodum prius Deus dixit, e gentibus se sibi electurum
esse populum nomini suo; cui concordant verba prophetarum, sicut

20 scriptum est: Post haec erigam et aedificabo tabernaculum David,

quod decidit, et ruinas eius aedificabo et erigam, ut requirant reliqui
homines Dominum et omnes gentes, super quas invocatum est nomen
meum, dicit Dominus, praedicans haec a saeculo. 13. Propter ea ego
dico, ne quis inquietet eos, qui ex gentibus convertuntur ad Deum,
25 sed scribatur ad eos, ut abstineant a malis et idolis et sacrificato et

2 Act. 10, 23. — 3' Act. 10, 44; 11, 15. — 5 Act. 15, 8— 11. —
11 Mt. 11, 28—30. — 17 Act. 15, 12—20.

1 inixaXioixai b, -lioxai o |
2 /xvrjo&rioovxai x. entoxoarpijaovxai b
d e o p v LXX 3,6 xal xXrjOtwq ecus d 3 ivmntov avvov avxcH b o
I
— : | :
|

8 ETieoev a 9 naoovxaq ovv napeoxwxag ovv o, ovftnaQovxat; p v xal

| |

sec > p v I
d^yjjg e I
10 ov&'tv a h : ovdkv rel |
10/11 xy n. — avxtiiv >
b o I
xa&aotoav e p v ] 12/13 o eoyat,. Six. xal (pop. avtbv d | 13 soxai a |

6i : ovv b o I
14 xovxo d p xal | >o |
14/15 nstQa^sxs + i<p' rjfttv be
15 fiaovv > h 16/17 ftaoxd^at h
I | 17 d).l' q e p v ncoxivwfisv h 19 e la-
| |

(pQvviv b d e o I
19/20 xal xbv — tjfxjuiv >b o 22 Sv/uiwv| tiqu>xo<z h + |

23 XafteTv xb X. d 24 xovxo d 26 xaxtoxoafifisva b d e o

:
| | |
28 oiq b |
29 (*ov
> o avxolq b 30 slatv b o xw 9ew >> b 31 txQiva a
I
| | | |
nioxsvovoiv h |
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 12, 9—13. 331

to yeyga/xfievov, on ,,ndg, bq av emxaXeOtjTai to ovofia xvgiov,

6md"rj6sTai" , xal ndXiv „Mvr]0d-^0eTai xa l em6Tga<p7](i£Tai ngbg
xvgiov jtdvra to. mgaT a Ttjg yfjg, xal ngooxwrjoovGiv evcomov
avTOv naGai at jhxtqicu tcov e&vcov, on tov xvgiov t] fiaOiXeia,
xal avTOg deojco^ei tcov eQ-vcov". 9. xal cog navTaypv m-gl Tfjq 5

xXrjoecoq tcov ed-vcov etgrjrai evvoiqOag, dvaOTag sJtogev&-?]v Ovv

avTOlg xal elorjXd-ov eig tov oixov tov dvdgoq ' xal „en jiov diay-
yeXXovTog tov Xoyov, em-neOev to nvevfia to ayiov en avTov
xal em Tovg JiagovTag Ovv aiiTcp, xa&cog xal ecp fj(tag tv dgxr]'
xal ov&ev diexgivev (i£Ta§v fjficov Te xal avTcov, Ty mOTSi xad-a- 10
gioag Tag xagdiag avTcov". 10. xal eyvcov eym, ,,otl ovx bOtiv
ngoOcojioXtfjiTqg 6 &eog, dXX' ev navTi e&vsi 6 cpoftov/xevog avTov
xal egya^o/ievog dixaioovvrjv SexTog avTCp eOTiv ei-eOT7]0av 6e"

till tovtco xal „ol ex negiTOftfjg mOToi. n. vCv ovv t'l migd-
£et£ tov {heov, emd-elvai gvyov (lagvv em tov TgcqrjXov tcov 15

[iad-rjTOJV, bv ovte ?)ftelg ovtb .01 naTegeg fj^icov loxvOa/iev fiaOTa-

Oai; dXXa did Trjg %dgiTog tov xvgiov mOTevo/iev OcoB-fjvai, xad-

bv Tgojiov xdxelvoi"' sXvOev yag rjfidg 6 xvgioq ex tcov deOficov

xal TjXdcpgvvev to cpogTiov Tjftcov xal tov C,vybv tov fidgovg
jcgaoTrjTi eXvOev dcp tj/icov. 12. TavTa 6e fiov eixovTog, „ioiyr\Oev 20

dxav to jtXrj&oq", djtexgi&t] 6e 'idxcoftog 6 tov xvgiov ddeXybq

Xeycov ,,'Avdgeg ddeX<poi, dxovOaTE /iov. Uvfiemv eS,r}yriOaTO,

xa&cbg ngcoTOV 6 d-eog eneOXEipaTO Xafitlv eS, ed-vcov Xabv tco

ovdfiaTi avTov' xal tovtco OvficpcovovOiv 01 Xoyoi tcov ngocpypcov

xafrcbg yeygajiTaf MeTa Tama dvaOTgtrpco xal dvoixodofirjeco t?)v 25
OxrjvfjV Aavld ttjv neoiTCOxvlav, xal to. xaTeOxafi/xtva avT?]q dv-
oixodofirjoco xal dvogfrcoGco avTt\v, bjicoq av exC,tjt?j<ScqOiv 01 xaTa-
Xoinoi tcov dv&gconcov tov xvgiov xal jtdvTa ra e&vrj, ecp ovg
eJiixexXrjTai to ovofid (iov eji amovg, Xiyei xvgiog 6 noicov TavTa.

13. yvcoOTa an alcovog eOTi tco &ecp ndvTa to. egya avTov' 61b 30
eyco xgivco (ir) nagevoxXeiv Tolg and tcov ed-vcov emOTgecpovOiv
em tov d-eov, dXX' emOTelXai amoTg tov dne'xeO&ai dm) tcov
dXiayrjfidTOOv" tcov ed-vcov, „eldcoXod-VTOV xal nogveiag xal aifiaTog

1 Ioel 2, 32. — 2 Ps. 21, 28. 29. — 7 Act. 10, 44; 11, 15. — 10 Act.
I5; 9 . _ 11 Act. 10, 34. 35. 45- — 1* Act. 15, 10. 11. — 20 Act. 15, 12—20.

32 dX'/.' + |dp v I
33 aloyiafiaxinv b, -yrj/xdvwv o |
xal nogveluQ post
nvixrov a
 332 DIDASCALIA VI, 12, 14-13, 1 (SL).

suffocato et sanguine. 14. Tunc placuit nobis apostolis et episcopis

et presbyteris cum universa ecclesia, eligere vivos ex nobis et mittere

cum eis, qui cum Barnaba ac Paulo erant et inde venerunt. Et ele-

gimus ac destinavimus ludam, qui nominabatur Barsabbas, et Silam,

5 viros notos inter fratres, scribentes per manus eorum banc epistulam
15. Apostoli et senior es et fratres fratribus qui sunt Antiochiae atque
in Syria et Cilicia ex gentibus salutem. Quoniam audivimus, quos-
dam vobis timorem iniecisse verbis, quae pervertebant animas vestras,
quos non emisimus, placuit nobis omnibus unanimiter, omnibus nobis
10 congregatis, eligere viros ac mittere ad vos cum dilectis nostris, qui
sunt cum Barnaba, quos emisistis. Misimus autem ludam et Silam,
qui et ipsi verbo vobis referent de his rebus. Visum est enim spiritui

sancto et nobis, ut non ultra onus vobis imponatur, quam haec neces-
saria, sed I* ut abstineatis vos ab idolis immolato et a sanguine et

15 a suffocatione et a fornicatione, a quibus custodientes vos bene agite.

Valet e!
XIII. Et epistulam quidem transmisimus [eis], et ipsi aliquantos
dies in Hierosolymis remansimus simul et conquirentes de com-

l Act. 15, 22. — 5 Act. 15, 23 — 29.

4 Barnaba S [
13/14 quam h. necessaria C : > S |
14 vos : + ab eis
quae necessaria sunt S | 17 eis > SC
1 nalatoZt; : nalai a, dgxaioiQ b o |
rjv (post omeQ b o) vevofj.o&eirj-
fxsva b e h o I
3 eye yovst : eyevexo e : rote p
-f- v, ezi b o | ijfilv a D -:

> rel I
5 rj/xuiv a : > rel j
zol? : avzoTq zovg b o |
6 aavlov b o |
7 fiap-
aajSav d e h o, fiagvdfiav b j
11 v/iwv b h o |
13 exke^UfievoLQ d |
14 vfidjv
e (i. m. rj/xwr) h j
oavku) b o ]
15 rj/iav > e p v |
16 Xqiarov > p v |

tTieoze'O.afiev b d o |
17 zee avza zavza b o 18 firjS'ev a d e i. m. fzijdiv
: ] :

rel I
19 zovzcov >b h 'o |
en avayxaiq a e dnexea^e de h eidwXod-vxwv |
|

a h S. S. I
20 al/xazog . . nvvxzov cvb o 21 npdl-tjze b e o, npdgaze a

13. zolg nalcuolg] Gen. 9, 4 Noe Theodorus et Theodoretus In Gen.

ac filii eius carnem cum sanguine non quaest. 39, 51, 55, praecipue respici-
comedere iubentur. Reliquos patri- entes Gen. 1, 29.
arenas Constitutor ex indole sua ad- 15. Cf. K. Bockenhoff, Das aposto-
iunxit.Docent autem ante diluvium lische Speisegeseti in den ersten funf
copiam carnis vescendae non esse Jahrhunderten 1903.
factam etiam Tertullianus De ieiunio XIII. "Oiimq x&V X.f»QiL,eo9ai zwv
c. 4, Origenes In Gen. hom. I, 17, atpezixuiv. Quomodo oporteat se-
De ieiunio orat. I, 5, Chryso-
Basilius parari ab haereticis.
stomusInGen.hom. XXVII, 5, Hiero- 2. Cf. c. 18, 4. Ps.-Ign. Philad.
nymus Adv. Iovinianum I, 18; II, 15, 3, 4. Apodosis c. 14, 1 sequi videtur.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 12, 14—13, 3. 333

xai jcvixxov"' ajcsg xal xolg nalaiolg vevo(io&ext]xo xolg xgb

xov vo/ioy cpvoixolg, 'Evmg, 'Evmx, Ncos, Mstyiotdex, 'Icbfi xal el
xig xoiovxog sytyovei. 14. „xoxe sdo§sv r\ylv rolg djioaxoXoig
xa\ xm ejcioxojim" 'laxmftm „xal xolg jtgeOftvxEgoig Ovv ohj xf/
ExxXrjGta, ExXst-a/isvovg avdgag IS, rjfimv avxmv jts/irpai Ovv xolg 5

jcegl Bagvdfiav xal HavX.ov xbv xmv iQ-vmv dnoOxoXov xov Tagosa
xal 'lovdav xbv xaXovfiEvov BagOa@(iav xal SiXav, avdgag ?)yov-
fievovg ev xolg adsX(polg, ygdipavxeg did %tigbg avxmv xdds'
15. Ol djcoOxoXoi xal 01 jigEOfivxsgoi xal 01 ddeXcpol xolg xaxd
xtjv 'AvxibyEiav xal 2vgiav xal KiXixiav ddsXipolg xolg eS, E&vmv 10
%aigsiv. sitEid?) i]xovGa[iEV , bxi xiveg eg tjfiaiv lxdgaS,av ifidg
Xoyoig dvaoxEvdCjOvxeg xdg ipv%dg ificov, olg ov di£Gx£iXd(i£&a,
sdot-sv rjfilv yevo/xevoig bfiod'Vfiadov, ExX£§afiEVOvg avdgag ixxEppai
ngbg ifidg ovv xolg dyaxrjxolg ?](j.mv Bagvajla xal IlavXqy, dv&gm-
noig jiagadEdmxoOi rac tyvydg avxmv vjteg xov xvgiov r/fimv ItjOov 15

XgiOxov, 61 ow EJisOxEiXaxs "

djtEOxdXxafiEV dh fiex' avxmv 'lovdav
xal HXav, xal avxovg 61a Xoyov djcayysXXovxag xd avxd. e6o§ev
ydg xm dylm xvEVfiaxi xal fj/ilv firjd-sv jtXiov sjtixi&EOd-ai ifilv

fidgog nXi}V xovxmv xmv ijidvayxEg, an£%£Od-ai sldmXod-vxov xal

ai'fiaxog xal xvixrov xal Jtogvsiag' eg ojv diaxijgovvxEg iavxovg 20
ev jigdS,EXE. Eggmo&s".
XIII. TijV fi£v ovv ejiioxoXfjv E^ajiEOxeiXa/iev, avxol ds iv
ixavalg fjfidgaig ev 'IegoGoXv/xoig EjcEfitivafiEv dfia ov^rjxovvxeg
xgbg to xoivmcpsXeg slg diogd-moiv. 2 (XIII). fisxd dh %govov
ixavbv EjciOxEipdfiEvoi xovg adsXcpovg xal oxrjg'iS,avx£g avxovg xcp^ 25

Xoyco xfjg EVOefieiag, xal jiagsyyvrjodfiEVOi (pEvyeiv avxovg xovg ex

bvofiaxi XgiOxo v xal Mmoimg noXefiovvxag XgiOxoJ xal MmOEl,
xal ev doga ngofidxov xbv Xvxov xaxaxgvTixovxag' 3. ovxoi ydg

eIgi ipEvddxgtGxoi xal ipEvdojigocpfjxai xal rpEvdajiooxoXoi, nXdvoi

xal <p&og£ig, „ aXmxixmv fiEgidsg" xal yafiaiZfiXmv „dfm£Xmv 30

2 Gen. 9, 4.
— 3 Act. 15, 22—29. — 28 Mt 7» x 5-
— 29 Mt -
2 4. rl -

30 Ps. 62, 11. — Cant. 2, 15.

(corr a 2 ) v |
22 ovv > h o |
25 ixavbv > |
oxriQiaavxiq a (corr a 2 ) v |

avTOvq >
b o rui p v I
>
26 evaefieltxg I
cpvysiv b o av- : dlrjQ-elaq b | |

rolq h 27 Xqiotov
I
iij d e p v abho
Ttolsfiovvrag nolefjovoiv G | :
|

no).. XocozoJ *. IH. b o >

28 ji^o/Soczwv a h S. S. xbv Ivxov
|
Ivxovq |
:

xal b o xazaxQvnxovxaq xaxaxQvnxovaiv G, xaq havxuiv xaxtag b o

: + |

pr > d
I

avxol b o |
29 xal e p v |
30 -/_afia('Qrj?.oi b o |
dfiTiiXoivaiv a
 334 DIDASCALIA VI, 13, 2—3 (l).

muni utilitate ad emendationem nee non etiam catholicam hanc

doctrinam scribentes et tractatum consilii nostri adversus eos, qui
nunc erraverunt, 2. statuimus redire iterum (ad) ecclesias, sicuti
in principio [fuerunt] praedicationis, et secundiare et confortare
5 fideles, abstinere non suscipere eos, se a praedictis scandalis et
qui false subnomine apostolorum venient, cognoscentes eos per
commutationem verborum et ab actione operarum suarum, quo-
niam hi sunt, de quibus dixit Dominus: 3. Venient ad vos in
indumentis ovium, ab intus autem sunt lupi rapaces; ex fructibus

8 Mt. 7, 15. 16.

2/3 tractatum — statuimus : consilium, quod deliberavimus et reputa-

vimus de eis, qui iam erraverunt, confirmavimus et constituimus, denuo nos
convertere et S |
4 et secundiare > S

1 ipvx&r/oezat a [
2 drSidozpcxpos a h : -azpo<pwq rel |
3 Xeywv a (post
ilevaovzat a)beocf. D:>dhpv|4 &v&(xotioi > h |
6 yap -f- (prjol h |

7 nlavrjOioot d >p v ftaz&alag o

|
8 rjfislQ : avzol rj. b o |
10 0<u/xag |
I

10/11 Xevaloq h 11 0ad6aZog + xal a p /xazSaZog corr a

|
12 avv b |
a, 2
|

de:>ahopv|rf^bop|13o>bo|14 navies xal a -\-

|

15 >d
v[xlv xa9. didaoxaXiav post elq en. vfidiv d
|
zr\v 16 ini- z. |

ozrjQiafibv a h o p v : -tyftbv b d e |
rjfxuiv h, vfj.lv b o |
zwv zrjv oo d |

17 navzoxQ. : npa b o |
evav a, corr a 2 | 18 oefieiv fiovov oo a |
19/20 did
— nvsv/iazi a b h o : xal zlv xvqiov tj/niSv Iv -/y xal zb navdyiov nva d
e p s v |
20 %pao9at h |
22 xal zolg a b h o : zoig d e p v |
23 avzmv b i

npooepxeo&e e v, -o$at e i. m. 24 havzolg a 25 xal I

1 > b o |
27 xaza-
Xelxptj h 28 avxov b o
1 30 egeoziv o p, eozco h 31 > |
|
ipt;alv > o p
—
|

31/32 iyxazalsinTjq e v | 32/33 ozi aXXoQ : >p v, o inscripsit tee^i roi)

,(/); exftdXXeiv zivdv zrjv eavzov (?) rjdiav yvvalxav |

32 ea r»? ;
-v. /?. oov :

7; yvvi] xoiviovoq eaziv ficov dvdpog avzrjg o | vnoXeifXfia a h : Xet(J./J.a e,

Xrjfjifia b d o |
aov : avroti o | 33 yap -\- xal p v |
oti > b e o |
34 £'£fi;§f

a : avve'C,. rel S. S. |
35 ex dvo > b o \
napd a b h o : i>7r6 d e p v |

35/1 to ev dv. : zm ifindXiv o

XIV. Tiveg 01 xrjQv^avzeg zr\v xa- c. 10, 1. — did 'Itjoov xzX.] Consti-
S-oXixtjv didaoxaXiav, xal zlva zd tutiones filium et spiritum sanctum
61 avzwv nagayyeXfxaza. Qui prae- Deo patri, ut ita dicam, subordinant,
dicaverint doctrinam catholicam, et cum Didascalia eos illi coordinet. Si

quae sint eorum praecepta. Constitutor scripturam sibi propositam

1. Cf. VIII, 4, 1. mutaverit, ideo nequaquam Arianis ad-
1
— =5 Didasc. c. 12, 1 — 2. numerandus est. Formula, quam ante-
2. 9ebv xzX.] Haec opponuntur doc- ferre voluit, etiam apud Catholicos usi-

trinae haereticae, cuius mentio fiebat tata erat.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 14, 1—4. 335

acpaviGxai" ',6i ovg „ipvyr}G£xai rj xmv jtoXXmv dydjir]' 6 6h vxo-

fieivaq sig xsXog" ddiaGxgocpoc, „ovxog GmfrrjGExai" , Jtegl mv aG<pa-

Xi^b^Evog fjfiag 6 xvgiog xaQjjyyetksv Xiymv ,,'EXEvOovxai Jtgbg
v/iag avd-Qcoxoi ev h'dv/iaGi jigoffdxmv, EGmd-ev 6i sloiv Xvxoi
xmv xagnmv avxcov EJtiyvmGEGd-E avxovg, jcgoGEXEXE
dgjcaysq' djib 5
ax avxcov avaGxrfiovxai ydg tpEvdoxgiGroi xal ysvdojiQCKprjxcu
xal jcXavrjOovai. jtoXXovg"'
XIV. Ai ovg xai ?]fiElg vvv ejcI xb avxb ysvo/iEVOi ,,Il£xgoq
xal 'Avdgiag, 'Idxmfiog xal 'lmdvvr/g viol ZE^Edaiov, <I>iXutJtog xal
Bagd-oXofiatog, Om/idg xal Max&aloq, 'Idx mftoq AXcpaiov xal Ae$- 10
$alog 6 EJiixXrjd-Elg Qabdalog, JJJi/imv 6 Kavavirr/g" xal Max&iag
b dvxl 'Iovda xaxaipricpiG&Elq Gvv rjfiiv, 'Idx mfibq xs 6 xov xvgiov
ad£Xg>bg xal 'IeqoOoXv/icov EJi'iGxonoq, xal IlavXoq „b xmv id-vmv
diddoxaXog, xb Gxsvog xfjg ExXoyijg"' d/ia jtdvxsg Em xb avxb
ysvofiEVOi, sygdipafiEV vfilv xfjv xad-oXixijv xavxrjv didaGxaXLav 15
sig ETtiOxrjQiOfibv vytrnv xmv xtjv xad-oXov miGxonrfV xejiiGxev-
fievmv, ev y dtjXovfiEV vfilv 1. 9-eov Jiavxoxgdxoga Eva fiovov
vjtdgxEiv, jtag' bv aXXog ovx avxbv Ge'jUeiv (ibvov xal
eGxiv, xal
ngoGxwslv did Ir\Gov Xgtoxov xov xvgiov t)/icov sv xcp navayim
jcvevfiaxi, xal xalg ugalg yga(palg xp?](J#at, Noficp xal Ilgocptjxaig, 20
yovElg xifiav, axaOav Exd-EGfiov xgagiv cpivyEiv, dvaGxaOiv Jti-

Gxtvsiv xal xgioiv xal dvxajzodoGiv ngoodoxav 3. xal xolg xxiG-

fiaOiv avxov naGiv Evxctgioxmq jigooigxEOd-ai mg &eov sgyoig xal
f/rjdsv ev avxolg exovGi cpavXov, xal yafiElv vofilfimg, a/isfiJtxog

ydg b xoiovxoq ydfiog, „'6xi" xal ,,nagd xvgiov agftoC,Exai yvvrj 25

dvdgi", xal' b xvgiog Xsysi " „'0 xoirJGag an dgxfjg dgoev xal frfjXv
EPtoiqOsvavxovg xal eijtev evexev xovxov xazaXsiipEi av&gmxog
xbv jtaxiga avxov xal xtjv (irjxEga xal jigoGxoXXrjd-rjGsxai xy
yvvaixl avxov, xal EGovxai 01 6vo slg Oagxa n'iav". 4. (irjXE fit]v

(lExd ydfiov ExfidXXeiv dxaxdyvmOxov l£,£6xm. „<PvXd§y" ydg, 30

qsrjaiv, ,,xcp Jtvsvfiaxi Gov xal yvvalxa VEOxTjxog Gov fiij lyxaxa-
Xijtfjg, ox 1 avxrj xoivmvbg fiiov Gov xal vxoXsifi/ta jtvsv/xaxog Gov,
xal sycb hnoir\Ga xal ovx dXXog"' (paGxei ydg o xvgiog, 6x1 „a
"
b %-Eog E^Evgev, dvd-gmjtog xwot-fa 03
(irj
V 7^9 yvvrj xoivmvbg '

EGxi 0iov, svovfiev?] slg ev Gmfia ex 6vo Jtagd O-eov' b 6h xb ev 35

1 Mt. 24, 12. 13. —3 Mt. 7, 15. 16. — 6 Mt. 24, 11. 24. — 8 Mt. 10,
2—4. — 11 Act. 1, 26.— 13 I Tim. 2, 7. — 14 Act. 9, 15. — 25 Prov.
19, 14. — 26 Mt. 19, 4. 5. — 30 Mai. 2, 14. 15. — 33 Mt. 19, 6.
336 DIDASCALIA VI, 13, 3 (l)-

eorum cognoscetis eos; adtendite vobis. Exsurgent enim pseudochristi

et pseudoprophetae et seducent multos, et quoniam abundabit iniquitas,

l Mt. 24, 11— 13.

1 vobis -f- a talibus S

1 9sov >p I
2 xrjq ixeivov : &iov p v xaxeymv + f*or/,a).lda p v
|
|

naQatp&eiQaoav p
2/3 naoatpS-. xal : nuQoup&aQiloav b d e (-ijaav) h o a 2 ,

naQatp&sioaoav a v 3 (pvaswv d |
&eo,ubv a p v
|
9eOf*ovq d : e, &ea/xov
b h o I
4 doefteiq a, corr a 2 | dnoxeftvs b d e o -xe/xs a h v : LXX, dno-
xoipov p avxfjv (prjolv co b d e o v
I
5 xrjq oapxbq h 6 nobq aV.ov | | >
b o akliov h
I
<Je b o 7ie(iixefj.veo&ai a b
I
-eo&s rel> 7 dpxeiod-ai I
: |

a h : -<j#£ rel |
nioxolq a h : ntacol re!, + ovxeq bdeo | 7/8 ^v nvevfiaxt
> o I
d e p v r<y 5-. ifimv a b h o cf. D
8 Ttspixs/teto&ac h |
iprjolv > | :

ttjv xagdiav v,udiv xw #sw d e p v 10 o/xoiwq -\- de d dpxeio&ai a d | |

:

-<j#£ rel to d 10/11 raJ

I
dido/xevu) o et inscripsit TTfpt roiJ kvk-
I
— >
ftanxii^eo&ai rovq fianxt^w/xevovq vnb aiQtxixuiv \
xbv &. xov xvplov p v |

11 dido/xevat b h I
12 Aidofievu) h, didbjxevov b o |
14 firjds b o de b | > |

^^(Je b o I
16 ds : yap b o |
16/17 iv aw/xazi >b o |
17 ovxwq -\- ovv b j

IV >
h dtdofievov p v 18 7rapa
J I
+ T(" v b h |
19 ou — lepstq > b |

20 o &sbq h *a2 <ji> post yccuo7v> | e |

dnojaw yv. ou o | iniyvojaiv dn-

5. ft. de Tiepixtfivea&ai xxl.] sc. vatianorum, Apollinaristarum agnoscit,

i^eoxw, quod ex versu 4 supplendum baptismum autem Eunomianorum,
est. Similiter u 15, 1. Montanistarum, Sabellianorum et reli-
XV. Otj oiirf dva{Sa.7ixi£,£tv xQ'h quarum haereseum reicit. Cf. J. Ernst,
ovxe fjirjv na(>ai?e%£<j&at xb napa Die Ket^ertaufangelegenheit in der alt-
xcov doefiaiv ^dnxiafia do&ev, o ovx christl. Kirche nach Cyprian 1902.
eoxi fianxiofjia, d).ld (xoXvafia. Quod 2. Auctor hoc versu baptismum a
nee oporteat rebaptizare nee recipere sacerdotibus catholicis improbis tradi-
baptismum ab impiis collatum, qui non tum irritum censere videtur. Cf. can.
est baptismus, sed inquinamentum. 47. Revera 01 doefieiq haeretici sunt.
1. alpszixwv] Cf. can. 46. Con- Origenes autem In Matth. t. XII, 14
stitutor baptismum haereticorum om- (ed. Lommatzsch III, 156) scribit: Et
nino irritum esse censet. Similiter de oeipaiq xwv a/Aapxy/xaxaiv avxov
Basilius M. can. 1 et 47. Synodus soipiyxxuL (o enlaxonoq), (tdxr/v xal
Arelatensis 314 c. 8 baptismum hae- deo/ieZ xal >.vsi.

reticorum in nomine trinitatis traditum 3. ov y. s. ixeZvoi IsqsZs] Cf. VIII,

agnoscit; synodus Nicaena c. 19 non- 2, 4; Basil, c. 1 : 01 de dnoppaytvxeq
nisi Paulianistas rebaptizandos esse de- ovxs xov fianxit,siv
la'ixol ysvoixsvoi
cernit. Canon VII synodo Constantino- ovxs xov xeiQozoveiv sigov xtjv s£-
politanae 381 falsae adscriptus, testis ovalav xxl.
vero disciplinae ecclesiae graecae sae- 4. ex dsvzepov] Cf. Can. 47. —
culo V vigentis, baptismum Arianorum, sis *bv dnoaxeiXavxa xxLJ Cf. Ill,

Macedonianorum, Sabbatianorum, No- 17, 2; V, 7, 30.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 14, 5—15, 5. 337

avcbcaXiv biaigcov slq 6vo Ex&go q drj/tiovgyiag Q-tov xal ngovoiaq

xfjq exeivqv dvxlnaXog, cboavxcog 6 xaxiycav rr)v nagacpd-agElGav
xal nccQatpd-EiQaoav cpyGemg freOfibv Tcagdvoftoq, exelxeg „b xaxi-
1<ov {toixaUda a<pQ(ov xal aGe@Tjg' djtbxEfiVE" ydg „avxr]v", (prjGiv,

„ajcb xcov Gagxcbv Gov"- ov ydg sari 0or]&6q, dXX' ejtiffovXoq, 5

jcgbq dXXov djtoxXivaGa zr)v bidvoiav. 5. fiTJzs 6s jtsgixEfivsGd-ai

xfjv Gagxa, dgxiio&ai 6s otiGzolq zr(v xfjq xagbiaq yisgixo/ir/v ev

jivsvuarr „IlEgix(ir]d-rjXE" ydg, <prj6iv, „xco Q-eoJ vficov xal nsgi-

xtHVEOQ-E xijV axgo^voxiav xi)q xag6iaq ificov".
XV. 'O/ioicog xal ftaxxiG/iaxi hvl dgxela&ai fiovcp zcp slq xbv 10

xov xvgiov d-dvazov dedo/isvcp, ov xco jiaga xcov 6vGcovv(icov algs-

xixcbv, dXXd tffl Jiaga rcov dfiEfutxcov ieqecov dsdofisvco „Eiq xb
ovofia xov Jiaxgbq xal xov vlov xal xov ayiov jcvsvfiaxog"
2. ytr\zs be xb naga rcov dosfimv bsxxbv vylv eGxco, /itjxe zb Jiaga
xmv boicov dxvgovGd-co did dsvxsgov. cbq ydg slq b d-sbg xal slq 15

6 XgiOxbq xal tig b jiagdxXrjxog, slq be xal xov xvgiov hv

acofiaxi d-dvaxoq, ovxcoq tv eGxco xal xb slq avxbv 6M/j.evov
fidnxiGfia' 01 be nagd aOEficov 6ex6(ievoi (ibXvGfia xoivcovol x?)q

yvw/tTjq avxcov ysvrjGovxai. 3. ov ydg EiGiv exeIvoi Isgslq' Xiysi

ydg jcgbq avzovq b 8-ebg' ,,'EjieI xal Ov dncoGco yvcoGiv, djicoaofiai 20

Oe xdycb zov isgaxsvEiv fj.01"

' ovxe \ir\v 01 fiajixiGd-Evxsq vn avxcov
fiEfivrjvxai, aXXd fiE(ioXvO(iEvoi vjidg^ovOiv, ovx dcpsGiv d/iagxicov
Xa/ifidvovzsq, aXXd bsO/ibv aGE@siaq. 4. ov (irjV 6s dXXd xal 01

zovq [iE/ivrjfiEvovq ex bsyxs gov fiajtxi^Eiv xsigay/iEVOi dvaGxavgovGiv

xbv xvgiov, dvaigovGiv avx bv ex btyxsgov, ysXcoGiv zd &sla, 25

fivxzTjgi^ovai xd dyia, vPgi£ov6i zb jivEV/ia, zb al/ia zb ayiov

cog xoivbv dxi/id^ovGiV aGE^ovGiv slq zbv djcoGxsiXavxa, slq xbv

jcad-bvza, slq zbv //agxvgtJGavxa. 5. aXXd xal b ex xaxa(pgovrjGECoq

fir] PovX6(jEVoq PanxiGd-f/vai cbq catiGxoq xazaxgi&rJGszai, xal
ovEidiad-TJGEzai cbq dxdgiGxog xal dyvdificov Xtysi ydg b xvgioq- 30

loaio d anwawfiai a
e I
21 zov fin b o 23 evosfieiag a
|
01 d e h + | |
.

> a b o p v
24 dtvxsQOv
I
01 b o 25 xvqwv a b h o +
xal d e p v |
: + |

26 fivxTijQi^ovoi +
to TivBvfia b o to nvev^a b o, to ayiov p v [
: > + |

ai/xa nva h ayiov ri/xiov p v 28/29 01

: j
:fiovXofievoi anioxoi xata- |
. . . .

xgid-rioovtai xtX. p v |
29 pamioao&ai b o

3 Prov. 18, 22. — 4 Sir. 25, 26. — 5 Gen. 2, 18. — 8 Ier. 4, 4.

11 Rom. 6, 3. — 12 Mt. 28, 19. — 15 Eph. 4, 5. — 17 Rom. 6, 3.

20 Os. 4, 6. — 24 Hebr. 6, 6.

Funk, Didasc. et Cosstit. ap. I. 23

338 DIDASCALIA VI, 13, 3 (L).

refrigescet caritas multorum. Qui autem sustinuerit in finem, hie

salvus erit.

1 fianioS-t] : yevv?]&rj p v 2/3 6 near. I

— oto&rjoszai >b o j
4 Aeytov

+ its iavzbv o | 5 pvndvoj h o p v >9eov | >b

#so£ sj;« a 6 ip-noiv
|
~ |

> a b o |
8 xal xal . . > d |
9 &eov : xii b d b ^i?ai b o 12 o'la |
> |

a b h o : bnola d e p v |
ziq n e h, k o 13 xaxxv&ivza h v xpatzv-
|
:

9-evxa a, xQazvvfUvxa b d e o p |
7iapadix«J9ai a 14 «/U«
]
+ xal b o |

15 diaaxQocpw b i
16 uurfj? : («<J)? o, oia rfij b |
(nw'raSav o |
18 vfiaiv :

rtftwv d, + xal o !
%v d |
^//tuv tcuv . . (WAtuv b o |
19 dh > b o |
avv-

6. In dilationem baptisrai et paeni- apostolorum apocrypha 1851, edd. Lip-

tentiae usque ad mortem patres passim sius et Bonnet 1891/1903; Hilgenfeld,
invehuntur, et clinici seu aegri in lecto Novum Testamentum extra canonem

baptizati non ad clerum admittebantur receptum IV 1866; ed. II 1884; Zahn,

teste Cornelio Ep. ad Fabium apud Geschichte des neutestamentl. Kanons

Eus. H. E. VI, 43, 14 et synodo Neo- II (1890/92), 621—910; E. Hennecke,

caesariensi c. 12. Tertullianus De bapt. Neutestamentl. Apohryphen 1904.

c. 18 et De paenit. c. 6 autem cuncta- 2 — 3. Nicetas Pect. Adv. Romanos.

tionem baptismi utiliorem esse censet. 3. Nonnulli librorum Veteris Testa-
7. Infantes in periculo mortis con- menti apocryphorum quoque ad nostros
stituti semper baptizabantur. Consti- dies pervenerunt. Cf. E. Kautzsch, Apo-
tutor primus universe infantes bapti- hryphen u. Pseudepigraphen d. A. T. 1900.
zandos esse dicere videtur, et inde a — diaflalXovxiq drjfiLOVQyiav *z7..]

saeculo V baptismus parvulorum ubique Cf. c. 10^11; 14, 2-3. — fiugjiaQa

in usum venit. Etiam Gregorius Naz. xiva 6v6(jL<xza xxl^\ De Basilide eiusque
Orat. 40 c. 28 quaerit, num parvuli asseclis dicit Irenaeus Adv. haer. I,

baptizandi sint, ac respondet: ita, si 24, 5: nomina quoque quaedam affin-

quod periculum urgeat; de reliquis gentes quasi angelorum; Eusebius H.E.

censet triennium aut aliquanto brevius IV, 7, 7 : ftappaQovt; zs avxoiq (xpsvdo-
vel longius tempus exspectandum esse. nQOcprjtaiq) slq xaxunXy^iv xthv xa
XVI. IIspl xtov ipevdemyQutfHDV xotavxa snupruiioai nQoariyoQiaq.
fiijiXiwv, De libris falso mscriptis. — XVII. nepl xXr\Qixwv yafiixa naQ-
Timoth. Constant. De receptione haer. ayysXfxaxa. De clericis praecepta
2. 01 ne(il St/xwva x. Kl ] Simonis coniugalia.
vel Simonianorum scripturarum mentio- 1. tmofisv ixovoyafiovi x.~\ sc. II,
nem faciuntClem.Recognitiones II, 39; 2, 2, ubi autem nonnisi de episcopo
Hippolytus Philosoph. VI, 9—19; Hiero- sermo fit. xav i^cuaiv xzX.] Com- —
nymus In Matth. 24, 5; Ps.-Dionysius mercium coniugale igitur clericis illis
De div. nominibus VI, 2; Praefatio permittere videtur. Ceteroquin turn
arabica ad concilium Nicaenum (Hard. temporis clerici magna ex parte etiam
Concil. coll. I, 523). Cleobii libri alibi in Oriente continentiam observabant,
non commemorantur. in ovoftaxi — sed sua sponte aut morem sequentes,
Xqloxov x. x. ,«.] Cf. Tischendorf, qui iam exoriri coeperat. Cf. Epiph.
Evangelia apocrypha 1853, ed. II 1876, H. 59 c. 4; Socrat. H. E. V, 22. Lex
Apocalypses apocryphae 1866, Acta continentiae in Oriente postea demum
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM VI, 15, 6—17, 1. 339

,,'Eav fit] tic ftanxiOfry lg vdaxog xal jtvevfiaxog, ov fir) eloeXd-r]

sic xr)v ftaOiXeiav xmv ovgavmv", xal jidXiv „'0 mOxevoaq xal
(janxiod-elg Gmd-rjQexai, b 6h dniOxr)aag xaxaxgid-rjoexai" . 6. b
6e Xeymv, oxi oxav xeXevxm ^axxiCpfiai, iva fir) dfiagtr)6m xal
gvnavm to ^djtriGfia, ovxoq dyvoiav d-eov e/ft xal xfjg eavxov 5

(pvoemg sxiXrjOficov xvyxdvei' „Mt) dvafidXXov" yag, <pr]Giv, „£xi-

Gxgirpai jtgbq xvgiov ov yag oidaq, xi xegexai r) exiovGa".
7. fiauixiC,£xe 6e v/imv xal xd vrjjtia, xal ,,exxge(f>exe avxa sv
naideia x al vov&sala &eov "
a<pexe" yag, (prjOi, ,xa naidia Ep^cofl-ctt

ngbq fie xal fir) xmXvexe avra". 10

XVI. Tavxa otdvxa eneGxelXafiev vfilv, 'iva sldevai exoixe xrt v

r)fiexigav yvmfirjv, oia rig eGxiv. xal xa ex' bvofiaxi r)ftmv xagct
xmv doeftmv xaxxvd-evxa fiiffXia fir) nagadexeGd-e' ov yag xolg
ovofiaoiv %gt] vf/ac xgooexeiv xwv dxoGxbXmv, dXXd xfi (pvGei

xmv xgayfidxmv xal xf] yvmfvr] xfj adiaOxgoqxp. 2. olida/iev yag, 15

oxi 01 Jttgl Utfimva xal KXebftiov Icodr] GvvxaSflvxeg fiifiXla ex'
bvbfiaxi Xgioxov xal xmv fia&rjTwv avxov xegicpegovGtv etc dxdxrjv
ifimv xmv xecpiXtjxoxmv XgiOxbv xal rjftaq xovc aixov dovkovg.
3. xal ev xolg jiaXaiolg ds xivsg avviygaipav ffifiXia dxoxgvtpa
MmGsmq xal 'Evmx xal 'ASdfi, 'Hdatov xs xal /iavld xal 'HXia 20
xal xmv xgimv xaxgiagxmv ,
qid-ogoxoia xal xrjg dXrjd-eiag exO-gd'
xoiavxa xal vvv exvrjOav 01 dvGmvvfioi, diafidlXovxsq drjfitovgyiav,
m
ydfiov, xgovoiav, xexvoyoviav, vbfiov, xgo<pr)xag ftdgftagd xiva
ovbftaxa eyygd<povxeq xal mg avxoi <pa6iv ayyeXmv, xb 6 aXrjd-hg

slxelv daifibvmv xmv avxolg vxrjxovvxmv. 4. mv dxoipevyexe xr)v 25

didaGxaXiav, iva fir) fiexdGxr]xe xfjg xifimgiag xmv avxa Gvyygaipa-

fiivmv ex dxdxy xal dxmXeia xmv xiGxmv xal dfie/ixxmv xov
xvgiov IrjOov fia&rjxcov.
XVII. 'Exloxoxov xal xgeGfivxegov xal didxovov elxofiev
avxmv al yafiexal, xav xed-vrj- 30
fiovoydfiovg xafrlGxaGfrai, xdv QmOiv

1 Ioann. 3, 5. — 2 Mc. 16, 16. — 6 Sir. 5, 7. — 7 Prov. 3, 28. —

8 Eph. 6, 4. — 9 Mt. 19, 14. — 29 I Tim. 3, 2. 12; Tit. 1, 6.

syQaxpavTO b o |
20 'Ada/x -\- xal h j
tjkiov b e o |
22 ixvrjaav : sxvxr/oav o,

tnoirjoav a, corr 2
a' i. m. |
ol 6va. ante ixvrjaav b o |
23 yd/xov : xal y. b o |

24 iyypdxpavzis o |
xal >dep"|(ftbeopv|25 vnovgyovvziov b o |

26 avrov e, zavza o |
28 'Itjoov >b o fta&rjzwv + xal vluiv xal xXtjqo-
[

vbfiwv b o, o deinde inscripsit tcsqI fiovoyafiiaq inioxonwv xal ngsoflvzEQWv

xal dtaxovwv \
30 xav pr + " P v I
30/1 ze&vrj^woi p, ze&vaaiv a
22*
 340 DIDASCALIA VI, 14, 1—2 (l).

XIV (xvm). Qui [sustinuerint etj non fuerint perversi et qui

a perversione paenituerint, permitti in ecclesia, eos vero, qui iam

tenti sunt in perversione et non paenitentur, eici <ex ecclesia)
decrevimus et separari a fidelibus, quoniam haeretici facti sunt,

5 et praecipi fidelibus omni modo abstinere ab ipsis et neque per

verbum neque per orationem communicare illis. 2. Hi enim sunt
adversarii et contrarii ecclesiae. De his nobis fidelibus praecipiens

Dominus dixit: Adtendite a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum,

et in civitates Samaritanorum nolite ingredi. Hae enim sunt civitates

10 Samaritanorum, id est haereses perverso itinere ambulantes, de

quibus in Proverbiis dixit Dominus: Est via, quae videtur apud

8 Mt. 16, 6.-9 Mt. io, 5. — 11 Prov. 14, 12.

1 sustinuerint et > S cf. C [

3 ex ecclesia S cf. C |
9/10 hae id est

> S I
11 Dominus > S

a Iustiniano imperatore Nov. 6 c. 1 nisi lectoribus et cantoribus concedit.

§ 3. 4; 123 c. I et a synodo Trullana Subdiaconus cum ordinibus turn ma-

692 c. 48 data est, et quidem episcopis ioribus turn minoribus adiungi posset,
solis. Cf. quae exposui in Kirchen- disciplina ad eum attinens vacillabat

geschichtl. Abhandlungen und Untersuch. ac varia erat. Severiorem morem te-

I (1897), 121 — 55. — /xera x Ei Q°- stantur Sozomenus H. E. I, 23 et Epi-

xovlav xtX.] Haec erat vetus disciplina phanius Expos, fid. c. 20 (21). Syn-
ecclesiae, ut Paphnutius in synodo odus Trullana c. 6 canonem aposto-
Nicaena Socrate H. E. I, 11, Sozomeno lorum laudatum sanxit, sed etiam eos,
H. I, 23 et Gelasio Cyz. Hist, concilii qui in clerum accedentes matrimonium
Nic. II, 23 referentibus declaravit et inire volunt, expresse admonuit, ut
multi alii testantur. Synodus autem hoc facerent, priusquam subdiaconi
Ancyrana 314 c. 10 diaconis matri- ordinarentur.
monium concessit, si in ordinatione 3. Cf. can. apost. 18. Cum Paulus
ipsa id sibi postulaverant. monogamiam nonnisi clerico praeci-
2. /j.ovoydfxovg] Epiphanius Expos, piat, Constitutor earn etiam uxori clerici

20 (21) dicit, in necessitate lec-

fid. c. imponit; neque vero primus hoc fecit,

tores etiam ex eis sumi posse, qui post sed morem satis usitatum secutus est.

prioris uxoris obitum cum altera sese Iam enim Siricius (384—98) Epist. ad
copularint. — ft dh tiqo yufiov xxk.] Himer. Tarrac. c. 8 de numerosis cleri-
Ministri vel subdiaconi hoc loco una corum coniugiis dicens allegat prae-
cum reliquis clericis ordinum minorum ceptum V. T. Lev. 21, 13 14: Sa- —
potestatem matrimonii ineundi nan- cerdos uxorem virginem accipiat, non
ciscuntur. Etiam Basilius can. 69 eis viduam, non repudiatam, non mere-
hanc licentiam dare videtur. Infra tricem; et Concil. c. 4 eum, qui vi-
can. 26 Constitutor matrimonium non- duam duxit, e clero excludit (Hard. I,
 CONSTITCTIONES APOSTOLOBUM" VI, 17, 2—18, 2. 341

xadiv, /it] et-uvai 6s avxolq fisxd x tl Q 0X0Viav V dydfioig ovOiv sxi

sjtl ydfiov £Q%£6&<u, t) ysyafirjxooiv sxsgaig OvfutXexsOd-ai, dZX'
dgxtlod-ai y sxovxsg rjXd-ov sjtl xtjv xsigo xoviav. 2. vnrjgixag 6e
xal ipaXxcp6ovq xal dvayvajaxag xal jcvXcogovg xal aixovg fisv
fiovoydfiovg sivai xsXsvofiev si 6s x gb ydfiov sig xXfjgov jtagsX- 5

{rmoiv, kmxgsjtofisv avrolg yafislv, siys Jtgbg xovxo jcgod-sOiv

t%ovGiv, iva ft?] afiagxr)6avxsg xoXdosmg xvycooiv. 3. ovdsvl 6b
xcov sv rm xXygca xsXsvofisv 7} sxaigav rj oixtxiv 1) „yiqgav xal
sxftsftXrjftsvqv Xafiftdvsiv" , d>g xal 6 Ndfiog Xsysi. 4. 6iax6vi66a
6s yivsad-m nagd-svog ayviy si 6s fir/ye, xav x*1Q a (lovbyafiog, 10
moxrj xal rifita.

XVIII. Tovg fiexavoovvzag jiQoo6i%s09-e, „xoi>xo ydg d-sXrjfia

d-eov Iv XgtOxm"' xovg xaxryfovfiivovg oxoixsimOavxsg (lajixioaxs,

xovg d&sovg algsoiwxaq dfisxavorjxcog syovrag 6iaOxslXavxsg d<po-

giaars dotb xwv jclOxwv xal xrjg exxXyoiag xov 9-sov sxxrjgvxxovg 15
xoirfiaxs, xal jtagayysiXaxs xolg jciaxolg Jtavxoimq avxmv ajts'xs-

o&ai xal (iijxs Xoyco (iijxe jtgoosvxalg xoivwvslv avxolq. 2. ovxoi

ydg sioiv avxl6ixoi xal sJiifiovXoi xrjg sxxhqolaq, ol 6ia<p&sigovxsq
to jcoifivwv xal fioXvvovxsg xrjv xXiygovofiiav, ol 6o£boo<poi xal

jiafutovTjgoi, xsgl a\v sXsysv UoZoficbv 6 6oq>6g, oxi 6vG<SE$ovvxsg 20

vTcoxgivovxai svOsfiilv. ,''Eoxi" ydg, tprjoiv, „bddq, rj 6oxsl xidiv

8 Lev. 21, 14. — 10 I Tim. 5, 9.

— 12 I Thess. 5, 18. - 21 Prov. 14, 12.

1 fjLEra xeipox. > b |

ij •
si? b, ol o, > a |
ydfiovg b |
2/3 aX\'
aQxeZoScu >boj3?)eov.^ab, ei d h p | 'ixovxaq h |
xrjv >bo |

4 (iev > a e p v I
5 ydfimv h o | 5/6 naQe).&(uoiv a d e cf. can. apost. 26 :

ntjoim. h p, 710001/.&. b o v 6 avxovq h I

| 7 hx<ooiv o |
8 ij pr > o |

kxspav a o p olxtxr/v a p v xal ij h

I
o p v | : |
9 diaxcovoz b o 1
11 niarrj
> e 12 roue
I
ds a <ff^£o&f h +
13 9eov |
|
: xov &. b o p v |
xatrjxov-
txsvovq.-\- aroiiiimoaxai xal b o |
14 diaaxeikate b o |
16 naQayyeXXwvtsg o |

avrwv avzolg o : 17 Xbyov |

o, Xoytoq a, Xoyoig a 2 |
npooei'/.tj b, -xh v ° I

avzwv b o 18 diatp&eipavzegI
b o | 19 xal pr : ol b, >o |
/uo/.vvavifg b o |

xal sec : ol b o |
20 i^syev + d | 21 cvoeftetav b o | <pr/olv > b o

850/58. Regesta pont. Rom. ed. Jaffe- 4. Similiter Iustin. Nov. 6 c. 6.

Kaltenbrunner I, 40 sq.). Similiter XVIII. Ilapaiveoig xsltvovoa <psv-

Innocentius I (401 — 17) Ep. ad Victric. yeiv xi\v x<Sv dos/Swv alpcxixaiv xoi-
c.4 — 5, adExsup. c. 1 Hard. I, 1000/3); vwviav. Cohortatio invitans ad fugi-
Leo I Ep. 5 c. 3; 12 c. 5 (PL 54, endam impiorum haereticorum com-
615/52). munionem.
 342 DIDASCALIA VI, 14, 3—7 (l).

homines recta esse, posteriora vero eius veniunt ad intimum inferni.

3. Hi sunt, de quibus amare et durissime statuit Dominus: Non

Hits dimittetur, neque in hoc saeculo neque in futuro. 4. Quoniam
populus non credens Christo est et manus iniciens in filium
5 hominis ingerebat eum blasphemans, et dixit Dominus: Dimittetur

Mis. Et iterura de illis Dominus dicit: Pater, nee quid fecerant

nee quidquid dicunt sciunt; si possibile est, remittes illis. 5. Similiter

et gentes filium hominis et crucem negant, sed et his remissio

fluxit. 6. His vero, qui sive de plebe sive de gentibus crediderunt,
10 per baptismum remissio de pessimis operibus data est, sicuti dixit
Dominus Iesus: Propterea dico vobis: omne peccatum et blasphemia
remittetur hominibus; (blasphemia autem spiritus sancti non remit-
tetur, neque in hoc saeculo neque in futuro; et quicumque dixerit

verbum adversus filium hominis, remittetur ei) ; quicumque autem

15 dixerit verbum adversus spiritum sanctum, non illi remittetur neque

in hoc saeculo neque in futuro. 7. Hi ergo spiritum sanctum

blasphemant, qui omnipotentem Deum apertissime cum hypocrisi

blasphemant, id est haeretici, qui sacras scripturas eius non susci-
piunt (vel) qui male cum subdolositate in blasphemio suscipiunt
20 eas, qui catholicam ecclesiam, quae est susceptorium sancti spiritus,

2 Mt. 12, 32. — 5 Mt. 12, 31. — 6 Luc. 23, 34. — 11 Mt. 12, 31. 32.

1 posteriora : per seriora ? L |

5 eum : + cu i manus intulerunt S |

8 et crucem : propter cr. S j

11 Iesus -f- Christus S | 12/14 blasphemia — ei S |

16 ergo + qui S I
17 apertissime : temere S [
18 non > S |
19 vel S C

XIV, 4. iniciens — ingerebat] Syrus 23, 34 autem dictum profert, postquam

bis idem verbum habet, sc. intulit, v. 33 narravit, milites Christum et duos
particulam autem sic reddit: in eum latrones Unde Corssen,
crucifixisse.

(Christum) manus intulit blasphemans verba Domini apud Lucam ad milites

filium hominis, in quem manus intulit. Romanos eosque solos referenda esse
Latinus quoque idem verbum legisse, censens,atqueconsiderans,DidascaIiam
secundo loco autem vocabulo syno- iam v. 4 de Iudaeis manus in Chri-
a

nymo vertisse videtur, nisi loco priore stum inicientibus et de Domino eis
scripsit : ingerens. Conicere licet, auc- veniam praebente dicere et vocabulo
b adhibito indicare, b
torem more hebraico scripsisse: tni- iterum v. 4 v. 4

pallwv ineftaXle. Corssen in scrip- alium locum seu eiusdem Evangelii

tura infra laudata conicit ingreditur seu alius introduci, collegit, auctorem
pro ingerebat. — Dimittetur illis] Di- Didascaliae hie non solum Evangelia
dascalia distincte dicit, Dominum cruci- synoptica, sed etiam alias scripturas
fixum Iudaeis veniam petiisse, Lucas secutum esse. Cf. Zeitschrift fur die
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 18, 3—5. 343

tv&rjq Eivai, xa ds xeXevxala avxrjq pXiitEi siq Jivfrfieva adov".

3. ovxol sioiv, jieqi cbv o xvgcoq nixgoiq xal cuioxofimq ant<pr\vaxo
Xiycov, oxi slalv tytydoxQiGroi xal ipEvdodiddoxaXoi , ol fiXao<pt)(i?]-
aavxsq xb nvEVfia xr)q yagixoq xal catojtxvaavxsg xtjv nag' avxov
doagsdv fisxa xtjv xccqiv , ,,ol? ovx d<psd-T]Osxai ovxs sv xm almvt 5
xovxm ovxs tv xm /isXXovxi" ', ol xal 'Iovdaimv dvaos^EOxsgot xal
EXXijvmv ad-EmxEgor 4. ol &eov xbv hnl ndvxmv fiXaOtprjfiovvxsq
xal xcv vlbv avxov xaxajtaxovvxEq xa) xtjv SidaGxaXiav xov
jtvev/iaxoq diajcxvovxsq, ol xovq d-eiovq Xoyovq dgvovfiEVOi r] ftsd-'

vjtoxgiosmq 3tQoGnoiov(iEvoi d^ctf^-at, kg> vftgsi &eov xal axaxr] 10

xmv xgoGiovxmv avxotq, ol xdq Isgaq yga<paq svvftgl^ovxEq xal
xtjv dixaioOvvrjv o,xc jcoxe eOxiv dyvoovvxEq , ol xtjv sxxXrjCiav
xov -d-Eov diatpd-EJoovvEq mq „dXmjtExsq /iixgol df/xsXmva" xal
,,fisgi6sq dXmnixmv" yivbfiEvoi. 5. ovq (psvysiv vjiaq Jtagaxa-
Xov//ev, iva fir) XdfirjXE @go%ovq xalq lavxmv ipvxatq' ,,b Ov/tiio- 15

QEvofisvoq yag ooipotq ootpbq soxai, b ds avfixogsvofisvoq <hpgo6iv

3 Mt. 24, 24. — 5 Mt. 12, 32. — 13 Cant. 2, 15. — 15 Prov. 13, 20.

1 £v9-ijz b d e o •
oq&tj a h p v LXX |
Si fj-ivtoi d v |
3/4 fiXao-
<prjuovvziq o |
7 ol > h |
8 xov + ayiov b o |
9/11 ol rovg &. — avzolq
> b h o I
9 7] : ol d e |
10 dixeo9ai : ivy_Eoi}at a'2 i. m., fortasse ex e, ubi
verbum ita legi potest |
11 uqoolovtwv avvoig co a |
13 rov >a h |
&eov :

•/y b h o I
dXwnol a h |
tiixqoI dfinsXaivag p v ! 13/14 xal (jl. dX. ytvoftevoi
{yiv. b o) > a j 14/15 nsQixaXov/xtv a, corr a 2 | 16 yap + iprjolv d e h o

neutestam. Wissenschaft I (1900), 339 populo Iudaeorum autem, etiamsi ei

— 41. Mihi Lucas fons esse videtur. non credebat eumque cruciabat et

Dictum Domini Luc. 23, 34 non tam blasphemabat : dimittetur illis, sc. Mt.
ad milites nonnisi mandatum prae- 12, 31.
fectorum exsequentes quam ad Iudaeos * „ *

Christum morti tradentes spectat. Cf.

Schanz, Kommentar uber das Evange- 3. Xiywv on xzX.} Resch, Agrapha
Hum des h. Lucas 1883 p. 544; Belser, 1899 (Texte und Untersuchungen V, 4),
Die Geschichte des Leidens des Herrn immerito hie dictum Domini ex evan-
1903 p. V. 4 sane de cruciatu
416. gelio evangeliis canonicis priore de-
Domini sermo fit; verba dimittetur illis promptum in venire sibi visus est. Cf.

non ad Christum in cruce pendentem Ropes, Die Sprilche Jesu 1896 p. 37

referenda sunt, sed sensum ampliorem (ibid. XIV, 2). ^EXXijvuiv dS-swztQoi]

habent. Auctor v. 3 exponit: haere- Similiter Irenaeus Adv. haer. 11,9, 2 >

ticis quidem a Domino Mt. 12, 32 Opus imperf. in Matth. 12, 45.
dictum esse: non dimittetur illis etc., 4. Cf. c. 10, 1; Ps.-Ign. Philad. 3, 4.
 344 DIDASCALIA VI, 14, 8—11 (l).

in detrectationibus blasphemant; hi sunt, qui ante iudicium futurum

sine excusatione a Christo iam nunc condemnati sunt. Quod
enim dicit: Non tali[s] remittetur, sententia condemnationis (est),
quae illis exiit. 8. Et haec statuentes et unum sentientes egressi
5 sumus unusquisque iterum ad priorem sortem adquaestus sui, con-
firmantes ecclesias, quoniam ea, quae praedicta sunt, impleta sunt
et occulti lupi adfuerunt et falsi Christi et falsi prophetae manifesti
facti sunt. 9. Procedente autem tempore et fine saeculi adpro-
pinquante plures et peiores erunt, ex quibus eripiet vos Dominus
10 Deus. 10. Eos vero, qui intellexerunt in ea, quae sine Deo est

perversio, in multa correptione et verbo doctrinae et obsecratione

sanantes incolumes in ecclesia sivimus. Eos autem, qui mortaliter
laesi sunt in verbo perversionis, magis autem sine verbo per-
versione, cum insanabile haberent vulnus, eiecimus, ut neque in-

15 quinent electam sanctam catholicam ecclesiam Dei neque velut

scabies transeat aut serpat putredo et omnes maculet, sed munda
et sine macula et incolumis (et illibata) ecclesia permaneat Do-
mino Deo. 11. Et haec per civitates omnes in universam terram

3 Mt. 12, 32. — 7 Mt. 7, 15; 24, 24.

3 tali (vel: talibus) eis S |

4 quae : quia L j
8 proc. autem : notura
est enim ac manifestum, quia proc. S |
10 intellex. in : revertebantur ab S |

12 sivimus S dimisimus L |
13 magis — verbo > S |
15 electam > S |

ecclesiam : + ecclesiam puram S |

17 et illibata S C

1 ovds h I
ovzs b o p v I
2 jxeQida : tt/v ft. a | ootog a b d e o : &c log
h p v I
Auvid tprjoiv cv3 a |
tprjaiv : einev b o |
3 tolg i%9()olg d e h ]
6 o^lav
b d e o I
'lov v : Iwva a, IwrjX b d e h o a'2 i. m., rjoaiov p An |
7 ?} a h
An : 11 d e p v, xal rij b o |
fxioovfiivr] bojirv>apv|8 fvpi&tj post
oov b d e o I
10 ovvefiQvoav o j
vfjsq a e (vleg r) super / posito) . viai b
v o, Ivies d (i. m. "vie), srfjaig p, svvoiai h |
13 on >h | 14 01 sec >d |

ivtoi : svvsoi a (corr a 2), avaioi b o |

01 >d p v |
17 oti + et o |
vlog :

7. exiit] i. e. i£ij/.9sr. Corssen, nomine prophetae leu vulgaverunt,

vocabulo quae addens iam, interpreta- edidit coptice versione germanica ad-
tur: quae in illis impleta est. Equidem iecta 1892 Schmidt in Texte und Unter-
interpretor: quae contra illos prolata suchungen edd. Gebhardt et Harnack
est. Idem Syrus dicere videtur. t. VIII.
* » * 9. ihv trjq dndttjg xt\.] Ps.-Ign.
6—7. Anastasius Quaest. LII. Eph. 9, 4; Magn. 9, 5; Philad. 3, 2;
7. 'Iov] Libros, quos Gnostici sub Smyrn. 7, 1; Trail. 8, 1.
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLOBUM VI, 18, 6—11. 345

yvma&TJOsrai". 6. ovrs ydg xXijtry dti Gvvrgixeiv, ovds fierce

HOi%ov fiiQida ri&eG&ai, sitsijtsg xal 6 oGiog Aavid cpifiiv „Kvgts,

rovg fiioovvrdq ae k(i'iGr\Ga xal em rovg tyr&govq Gov s^errjxdfiTjv,
rsXsiov filGoe Sfiiaovv avrovg, s iq ixd-govg iytvovto fioi". 7. xal
rep 'IcoGacpdr 6 &sos ovtidi^Ei 61a trjv x gbg 'Axadft <piXLav xal 5

avfiftaxiav xal r?)v jtgbg 'Oxo^iav, Xiyoov 61a 'lob xov jigocpi]rov
„El a/jagrcoXcp Ov cpiXtd^eig rj fiioovfisvcp ijtb xvgiov ov fiorj&etg;
diet rovxo sgaiyvrjq ogyr/ xvgiov iyiveto sjiI as, el (irj oxi svgs&t]
7] xagdla Gov xsXsia Jtgbg xvgiov, diet tovto E(psiGaxo Gov xvgiog'
jrXr)v oxi diexojirj xa sgya Gov xal GWErgiftrjGav al viJEq Gov". 10
8. (fitvyixs ovv rfjg xoivcoviaq avrcov, xal rfjg MQog avrovg ligrfwr/q

dXXorgioi xvyxdvexe' xsgl avrcov ydg 6 x gocprjxrjq axeqrfvaxo,

Xeycov, oxi „ovx eoxiv xaigeiv xolg doefiiGiv, Xiyst xvgiog".
9. ovxoi ydg eIgiv 01 xgxxpioi Xvxoi, ,,01 tvtol xvveq 01 ov 6vva-
fisvoi vXaxxeiv" , 01 vvv /jev eigIv bXiyoi, Jigoxoipavzog 6s xov 15
Xgbvov xal xfjc GvvxEXtiaq kyyi^ovorjg nXslovEg xal xctXsxcoxEgoi
EGovxai, otegl cbv 6 xvgiog sXtysv, on „dga 6 vibg xov dv&gojjcov
iX&cbv evgtJGEt xr/v xio xiv em xfjg yijg" ; xal' ,.Aid xb jiX7]&vv&rjvai
xijv dvofiiav \pvyr)Osxai t) dydxr) rcov xoXXmv, xal hXtvoovxai
ipsvboxgioxoi xal tp£v6ojtgo<p7]xai xal daioovoi Orj/iEla kv ovgavcp, 20
Sgxs d dwaxov xal rovg E xXsxrovg djtarfjGai" , cbv rfjg dndrrjq
gvGerai t)/idg xvgiog b ftsbg 61a ,,'IrjGov Xgiozov, rfjg sXrtdog
Tjficov". r)fi£ig, diEgxofitvoi ra sd-vrj xal ejiiOxtj-
10. xal ydg xal
gi£,ovreq rag sxxXrjGiag, rovg [isv ev jtoXXf] vov&£Gia xal Xoyco
iaxixm hyiaGavxsg sjcavTjydyofiEV fiiXXovxag oGov ovdEiico 9-vtjGxeiv 25
djtdxr], xobq 6h dvidxcoq exovraq e^dXofiEV rijg jcoiftvrjg, 'iva firj

tycogaXeaq vooov /xtraScoGiv xal xolg vyialvov.Giv dgvioig, aXXa

xa&agd xal axgavra, vyiij xal aGmXa diafisivy xvgicp rep &sc5.
II. xal xavxa xaxd nbXiv Jtdaav sig oXtjv xt)v oixovfiivrjv

1 Ps. 49, 18. — 2 Ps. 138, 21. 22. — 7 II Paralip. 19, 2. 3.

—
10 II Paral. 20, 37. — 13 Ies. 57, 21. — 14 Mt. 7, 15. — Ies. 56, 10. —
17 Luc. 18, 8. — 18 Mt. 24, 12. 24. — 22 I Tim. 1, 1.

xa h I
18 il&aiv : post apa h, > b o |
niairjv a |
xal + xb h 1
20 iv + z<3

bh I
21 ware + nlavr)oai h |
dnaTrioat >h |
djtdrrjg : nXdvrjg o |
22 xvpiot;
> a h I
6 : xal o |
23 xal yap > o | 25 LarQixw o |
26 i^s^dlofiev +
and a |
27 vyietfolg aQraoiv b o 28 xa9a$a
h, vytoZq b o xal afuova
|
| +
b o I
iyif) : vyia a, b o, >xe d e 29 xavxa+ tiianavxw: b o naaav |
+ |

b o cf. D : navta/ov rel otxovfievtjv b o p cf. D

|
xov xooftov rel : +
 346 DIDASCAMA VI, 15, 1—3 (L).

fecimus, relinquentes hanc catholicam doctrinam digne et iuste

ecclesiae catholicae ad commemorationem confirmationis creden-

tibus contestati.
XV (xix). Qui autem convertentur de populo, ut credant
5 Deo et salvatori nostro Iesu Christo, iam priorem conversationem
ne teneant observantes vincula vana et purificationes et segrega-
tiones et aspersiones baptismi et escarum discretiones, quoniam
dicit vobis Dominus: Ne mementote antiquorum, et ecce facio nova,
quae nunc exorientur, et scietis; et dabo in deserto viam. Desertae
10 ante erant ecclesiae, in quibus modo divina et sine errore via
religionis christianae firmata est. 2. Cognoscentes igitur Dominum
Iesum Christum et universam eius dispensationem, quae a principio

facta est, scitote, quia dedit legem simplicem quondam, salubrem,

sanctam, in qua et salvator proprium nomen infixit. Decalogum
15 enim proferens significavit Iesum; X enim iota significat, iota

autem initium nominis est Iesu. Lex ergo Domini irreprehensibilis,

convertens animas. Et alia multa ubique sic dicta sunt; nam et in

completione scripturarum propheticarum iam in fine per Malachiam

loquens, qui nuncupatur et angelus, Dominus ita dixit: Mementote
20 legis Moysi, pueri mei, quomodo vobis dedit praecepta et iustitias.

3. Et salvator similiter, cum mundaret leprosum, ad legem eum

transmisit dicens: Pergens ostende te principi sacerdotum et offer

munus purgationis tuae, sicuti praecepit Moyses, in testimonium illo-

8 Ies. 43, r8. 19. — 16 Ps. 18, 8. — 19 Mai. 4, 6. — 22 Mt. 8, 4.

6 teneant : teneatis, fratres S |

6/7 et segregationes > S |
8 nova -f
omnia S |
9 quae — scietis : quae spero vos cognituros esse S | 10/12 divina
—
•
dispensationem : est via magna et scientia pietatis erroris expers et nova
et manifesta, Iesus Christus et omnis eius dispensatio S [
13 salubrem : puram S |

14 sanctam + vitae S | 15 X : decern S, •]• (i. e. I) L |

16 lex ergo : de lege
ergo testimonium perhibet Dominus in David sic dicens: lex S |
20 mei :

Domini S cf. C

XV, 2. Cf. I, 1 , 7. — X enim iota s.] minat, ut speciem adaugeat, scripturam

i. e. tr/v dexdda to liota atj/zalvet. ab apostolis profectam esse. De Iasone
Cf. II, 26, 1 — — 2. in fine per Mala- cf. Act. 17, 5
— 9. Idem praeterea una
chiani] Hie enim in collectione scrip- cum Timotheo, Lucio et Sosipatro
turarum propheticarum locum ultimum Rom. 16, 21 salutatur, quern locum
obtinet. * „ * auctor haud dubie ante oculos habuit.
11. fiiansixrpaixevoi xt?..] Constitu- XIX. IlQbq xovg (pavli^ovraq xbv
tor plures apostolorum discipulos no- vofior. Contra improbantes legem.
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM VI, 19, 1—3. 347

xexoiTjxa/isv, xaxaXinovxEq vfilv xolq sjtiOxojroiq xal Xoixoiq legevOiv

trjvds xfjv xa&oXixijv didaaxaXiav dgimq xal dixaimq siq (ivrjfio-

(tvvov EJitotTjQiOftov xolq xejiiOxsvxoOi d-Em, dicutefitydfiEVoi did

xov OyXXsixovgyov r\ y.mv KXrjfiEvxoq xov niOxoxdxov xal bfioipvypv
xixvov rjfioav ev xvgicp, dfta xal Bagvdfta xal Ti/iod-sm xm nod-si- 5

voxdxcp vim xal Mdgxm xm yvr\6im, ovv olq xal Tixov vyilv

yvmgi^o/iEV xal Aovxdv, 'IaOmvd xe xal Aovxiov xal 2mGiJtaxgov.

XIX. At' mv xal jtagaxaXovfisv v/iaq ev xvgicp, djtE%E09-ai
naXai&q Owrjd-Eiaq xal dso/imv (taxaimv, dyogiO/idiv, Jtagaxygyosmv,
Pgmfidxmv 6iogi6fiov, @anxi6[idxmv xafrrjfiEgivmv „xa dgxala" 10

yag „JtagfjXd-EV, Idov ysyovEV xaiva xd xdvxa". 2 (XIX). yvovxEq

ydg dsbv did 'ItjOov Xgioxov xal xr\v ov/utaoav avxov olxovofiiav
dgxfj^EV yeysvTjfiEVTjv, oxi didmxEV vo/iov dnXovv siq fiorjd-Eiav xov
qyvGixov, xa&agov, Omxrjgiov, dyiov, kv ob xal xo Idiov ovofia
Eyxaxid-Exo, xeXelov, avElXEim], texa Xoy'imv jiXrjgr), ,,a(im(iov, 15

em6xge<povxa ^rvjaq" , ovutsg xal EJtiXa&o/iEvovq 'Eftgaiovq vjio-

'

liiy.vrfixEi did MaXayiov xov ngoqtrjxov Xiymv „MviJ6&t]xe vo/xov

Mmafi, dv&goijcov xov d-EOv, oq EVEXEiXaxo vy.lv ngooxdyfiaxa
xal dixaimfiaxa" . 3. oq xooovxov soxiv dyioq xal dixaioq, mq
xal xov Omxrjgd tcote, fregansvOavxa Xsngbv Eva xal jtdXiv evvia, 20
eIjieiv xm jtgmrm' „DogEv&slq dett-ov Osavxbv xm dgxiegsl, xal
xgoOEVsyxs xo dmgov, o xgoosxagsv Mmafjq Eiq [tagxvgiov avxolq",
xolq 6e Evvia JtdXiv „IIogEV&ivxsq BJiidEigaxs savxovq xolq legEv-

5 Rom. 16, 21. — 10 II Cor. 5, 17. — 13 Ies. 8, 20. — 15 Ps. 18, 8. —

17 Mai. 4, 6. — 21 Mt. 8, 4. — 23 Luc. 17, 14.

1 nenoirjxa/isv : ineaxtilafisv b o |
lomolq : xolq X. b d e o p |

3 kmaxriQiaiiov a d p v -ty/xov e h, -yfidi b o, : cf. c. 14, 1 |

nsnTwxcuai o
5/6 xt/xo&sov xov no&Eivoxdxov vlov b o 6 olq orj o 7 laaova a ocooi- |
: | |

naxQoq o 9 xal a b o j
>
napaxrjploeutq a o, corr a 2 10 dioQianovq a b
|
[

h (cum sequentibus constructum), -/xolq o, -Ofjuiv p 11 yag b o 14 (pvoi- | > |

xov yQa<pr}Xov o ;15 dveXXemri a b e h v (-ntq)

:
|
-linf} d o p StoSexa •
|

b, o S. Xoyiujv
I
d e i. m. colore rubro xov vo/uov StjXovoxl nXriQrjq b e o
: |
|

16 imoxQiywv b e o 16/17 vnofivjoxei d 17 MaXaxlov

|
h v6fia> b o |
> |
|

18 fjiwvofj b o v, fxmciiwq d p, ixmvatutq e |

av^Qionuj b |
wq o I 21 s'mev a,

corr a 2 | 22 £wqov + aov b d o |

23 ivvea > b o

3. Didascalia de sanatione unius le- quam Lucas 17, 12 — 19 habet, eam-

prosi loquitur, quam narrant Matthaeus que cum ilia singulari modo permiscet.

8, 2—4 et Lucas 5, 12— 14. Constitutor — xolq 6e tvvea] Luc. 17, 14 autem
adiungit historiam decern leprosorum, Dominus ad decern sanatos loquitur.
 348 DIDASCALIA VI, 15, 4—16, 3 (l).

rum. Quoniam non destruit legem, sed docet, quid sit lex et

quid secundatio legis, dicit: Non vent destruere legem neque pro-
phetas, sed adimplere. Lex ergo est indestructibilis, secundatio
autem legis temporalis. 4. Lex vero est decalogus et iudicia,

5 sicuti testimonium praebet Iesus Dominus dicens: Iota, id est unus

apex, non transibit a lege. quidem est, quod non transibit a Iota
lege; iota autem significatur per decalogum nomen Iesu, apex vero
signum est extensionis ligni. Nam et Moyses et Helias erant cum
Domino in monte, id est lex et prophetae.

10 XVI (xx). Lex ergo est decalogus et iudicia, quae, antequam

vitulum faceret populus et idololatriaret, locutus est Dominus.
Nam lex vocata est specialiter propter iudicia. 2. Lex autem haec
simplex est et non habens onerantes parationes escarum
levis,

neque neque combustionum oblationes. In hac lege de

sacrificia

15 ecclesia et de praeputio dicit, sed dispensationem solam modo dicit

de sacrifkiis ita: Si autem facis mibi altar e, de terra fades Mud;
si autem ex lapidibus, non fades illos sectos; quoniam ferramentum

tuum immisisti, inerit in eo: maculatum est. Non ergo in bipenne

facies, sed de manuali, quod est medicinale ferramentum, quod et
20 circumcidit praeputium. 3. Non autem dixit: (Fac; sed: Si) fads

altare; non imposuit necessitatem, sed quod futurum erat signi-

2 Mt. 5, 17. —.5 Mt. 5, 18. — 16 Exod. 20, 24. 25. — 20 Ex. 20, 24.

1 quoniam : ostendens quia S | 1/2 destruo . . doceo . . dicat L, haud

dubie corruptus |
4 temporalis + et solvitur S |
5 id est > S |
6 est >S |

7 iota autem — Iesu : quod notum est e lege per decalogum, qui est nomen
Iesu S I
8 signum —
lignum obliquum crucis S
ligni 12 specialiter
: est |
:

revera S |
pondus nee distinctionem escarum nee tura S
13 oner. p. escarum :
|

14/15 de ecclesia modo dicit —

erudit solum de gubernatione ecclesiae et :

de carne non circumcidenda; dicit enim S 17 non sectos facies illud de |

— :

integris nee de sectis S |

18 inerit in eo >S LXX | 18/19 ergo — quod et :

de ferro scalpri, quod est scalprum medici, quo S |

20 fac sed si S C |

21/1 significavit S : alterare L

4. iota quidem etc.] Locutio obscu- absolute atque Iudaeis Exod. 20, 24
rior est, sensus autem satis clarus. mandare, ut faciant altare. Num auctor
XVI, 1. Cf. I, 6, 8. fortasse alium textum legit ac ab om-
2. si facis etc.] Auctor haec verba nibus testibus traditum? Videtur textum
v. 3 urget. Notandum est autem, sacrum secundum suam sententiam cum
neque textum hebraicum neque LXX interpretatus esse turn amplificavisse.
neque Vulgatam neque Peschitham 3. significavit] Hauler lectionem La-
ita vel conditionate dicere, sed potius tini traditam vel verbum alterare re-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 19, 4—20, 3. 349

6w"' ov yag Tiov xaxeXvOsv xov v6(/ov, dq 2ifuav 6ot-d£si, aXX'

sjcX^gatasv Xsyst yag- ,,'lcora sv ?} [/la xsgaia ov fir) jiagsX&q
and xov vo/iov, ia>g av itdvxa ysvrjxar ov yag tjX&ov", qprjGiv,

„xaxaXvoai xov vo/iov rj xovg jtgocpfjxag, aXXd jtXrjgSaat". 4. xal

yag xal Mmorjg, vofio&txyg 6/zov xal dgxisgsvg xal ngo(pr)xrjg xal 5
0a6iXsvg, xal 'HXiag 6 CflXcoxrjg xcbv jcgofprjxdtv Gvvrfiav sv xy
[iexa[iog(po36ei xov xvgiov sv x<p ogsi f/dgrvgsg avxov xfjg kvav-
{hgmjttfosmg xal xmv itad-rjudxmv, dig yiXoi XgtOxov xal olxeloi,
dXX' ov% aSg Iffipoi V aXXoxgior eg mv dsixvvxai, 6x1 xal 6 vofioq
xaXbg xal dywg xal 01 Jtgocpfjxai. 10
XX. Nofiog 6s sdxtv 7) dtxdXoyog, rjv jtgb xov xov Xabv fio-
v
axojtoiijoai xov xag Alyvjcxioig Axtv d-sog avxolg ivofio&sxTjOsv
dxovoxfj <pmvff ovxog 6s 6'ixaiog soxiv, 616 xal vofiog Xsysxai 6ca
xb (pvOii 6ixaiwg xag xgiasig jcoislofraf bv 01 jctgl 2i(imva (pav-
Xi^ovOiv, olofisvoc, firj xgi&svxsg vx' avxov xi)v xoXaaiv sxcptvysiv. 15
2. oixoq 6 vofiog dyad-og, ooiog, dxaxavdyxaOxog. <pr]olv yag'
,,'Edv 6s Jtoirjoyg fioi d-v6iaox?jgiov, sx yfjg jtoitjOsig fioi avxo".
3. ovx slxev UoitjOov, dXX'' ,'Eav xoirjarjg"'• ovx dvdyxrjv
2 Mt. 5, 18. 17. — 5 Mt. 17, 3 — 10. — 6 III Reg. 19, 10. — 8 Ioann.
15, 15. — 11 Exod. 20. — 12 Exod. 32. — 17 Exod. 20, 24. 25.

1 vbfiov dX)' b o +
dXX' xal b o 2 nXtjQol o yap -\- oxi e h p v 3 av
I
: |
| |
:

>bo, xavxa d e p v anavxa h 4 rj xal d e,

-f- | a p xovg itQoip. a p
|
: > | > |

5 xal pr >
b h o vofio&exrjq (yof/odioxrjg o) b v. b d e o v
| o/iov vofiov h o : |
:
j

9 dX'/.vzytoi +
avzov ovzeq b o 13 ovxog de xov vofxov xal 6 vo/tog b o|
:
|

xal -f- 6 b 14 ov 01 Tifgl ovtisq b o

I
15 £x<pvytiv b o
: 16 ovxwg o dxaxd- | |

yvioaxog b o 17 6i | >
o noi^arjg a h o An notfjg rel fj.01
| bo yrjg -j- :
|
> |

ixi\ b o noirjorjg b e o
I
fioi b o |
>
18 d).).a a noiqoyg a An noirjg rel |
:

tinuit et subaudiendum esse coniecit: superflua et lectio Syri sufficiens est,

imposuit necessitatem. Corssen pro- quare hanc praefero. De cetero sensus
posuit altare, et vocem a verbo dixit non est dubius. Auctor exponit, Deura
dependere Mihi neque ilia
censuit. populo suo sacrificia mandasse non
interpretatio placet neque haec emen- iam eo tempore, quo legem dedit, cum
datio, qua duae tantum litterae quidem de altari turn nonuisi conditionate lo-
autem contextus obstat
delentur, cui queretur, sed postea demum, cum po-
nam vocabulum altare, si auctoris esset, pulus eum reliquisset eique idolum prae-
*
non cum verbo remoto, sed cum pro- posuisset. *
*
xime praecedente construendum esset. XX. Tig o <pvoixog vo/uog xal rig
Locus haud dubie corruptus, nee vero o sntioaxxog, xal di rjv aixiav in-
itio simplici modo sanandus, sed saltern siarjx^l- Q.uae sit lex naturalis et

verbum tale, quale Syrus exhibet, ad- quae invecticia, et quam ob causam in-

dendum est. Altera ex parte vox altare vecta fuerit. — Anastas. Quaest. XL VI.
 350 DIDASCALIA VI, 16, 4—6 (l).

ficavit. 4. Non enim sacrifices egebat Deus; sed quoniam et antea

Cain et Abel, cum non fuissent postulati, a semet ipsis hostiam
offerunt et oblatio eorum internecionem fraternam operata est, et

Noe similiter, sed reprehensus est, propterea hie dicit: Si sacri-

5 ficare desideras, cum non indigeam, sacrifica. 5. Haec ergo simplex
et levis et facillima lex est. 6. Sed cum populus Deum denegasset,
qui per Moysem in tribulatione ipsorum visitaverat illos, qui signa
in manu et virga fecit, qui Aegyptios decern plagarum poena per-
cussit, qui rubrum mare divisit in separationibus, qui transduxit
10 illos in medio aquae sicut in deserto arido, qui inimicos et ad-
versaries eorum submersit, qui (in) Myrra[m] amarissimum fontem
per lignum indulcavit, qui de petra rupis produxit illis ad saturi-

tatem aquam, qui per columnam nubis et per columnam ignis

adumbrabat eos et ducebat, qui de caelo mannam eis praebuit et
15 de mari carnem dedit eis, qui de monte legem dedit eis, hunc
2 Gen. 4, 3—8. —4 Gen. 8, 20. — 5 Ps. 49, 8—14. — 6 Exod. 3.
—
7 Exod. 4 — 12. — 9 Exod. 14. — 11 Exod. 15, 23. 25. — 12 Exod. 17, 6. —
13 Exod. 13, 21. — 14 Exod. 16. — 15 Num. 11, 31. — Exod. 20.

1Deus S C dns L 5 haec ita S 6 facillima neque exigua verbis S

: |
:
|
:
|

8 manu virga S C
. . cvj L 10 sicut in d. a. in arido sicut in deserto S
: |
: |

11 in S C Myrra Morath S 13 nubis

I
: ignis S C c^ L |
. . :

1 TifQisQ-rjxev : 7ievs&. o, S7ii&. d e p v |

tt.tv&BQitog b o | 2 o > a

o v I
dvevderjg + <" v *c ' b | rj/ >b o |
3 rjdt] : el'dt) b, jjtffi v |
xal ante
Ndie > b o |
5 S-valav 9fu> tv h p [
9ecp : xw &. o p |
6 Bvxaplovov +
4. cum — postulati] i. e. cum non Unde conicere licet, eos hanc Didas-
esset ab eis postulatum, Constituti- caliae partem cognitam vel ante oculos
ones: ovx alzrj&evTag. — reprehensus habuisse, praesertim auctorem Operis
est] Auctor hoc de suo addidit vel imperf., qui in Matth. n, 30 etiam
S. Scripturam liberius interpretatus scribit, Deum, quidquid mandaverit, in
est, quae Gen. 8, 21 quidem refert, ira sua mandavisse post idolum fabri-
Deum sensum hominis in malum pro- catum.
num esse dixisse, nee vero, eum Noe »

reprehendisse. 4 — 11; XXII, 2—8. Georg. Chron.

6. propterea iratus est etc.] Similiter c. 128.
Aphraates, De distinctione ciborum 4. dvevdsi'jg] Cf. Iren. Adv. haer.
hom. XV, 7 ed. Bert p. 268, et auctor IV, 17, 5.

Operis imperf. in Matth. 8, 3; 11,11.30; 5. f I 9-vstv xxX.] Verba in S. Scrip-

23, 4 impositionem deuterosis ad ad- tura non leguntur, sententia autem

orationem vituli referunt eiusque so- Ps. 49, 8 — 14, quern locum auctor
lutionem ad verba Domini Matth. 11,28, fortasse respexit.
quae Didascalia infra c. 17, 6 exhibet. 6. tov za atjfieca xzh] Cf. c. 3, 1.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM, VI, 20, 4-6. 351

XEQiEfrrjxav, dXXd xfj E^ovaia snExgeipsv are sXEV&Ega. 4. ov ydg

ftvOimv di'tzai 6 d-Eoq, dvtvderjq vxdg%cov xy <pv6si -
aXXa yt-
vmoxcov, xa&djtsg xal rjdr] xgorsgov xbv ptXo&Eov 'A$eX xal Ncos
xal Afigad/i xal xovq xa&E§i]q ovx alxrj&tvxaq, <pv6ixm 6i vofim
xivrjd-Evxaq aip iavxcov ngoGEviyxai frvoiav &£& anb yvoSfirjq 5
svxagiarov, emrgexei xal vvv 'Efigaioiq, ov Jtgoaxdoamv, dXX\
si fiovXrjd-coGiv , Qyyimgmv xal, ti tbto op fl-jyg jtgo6o'i6ov6i yvmfirjq,
evSoxcov sjci xalq d-vaiaiq avxm v. 5. 61a xovxo cprjOiv „Ei d-vsiv
hmd-vfiElq, ov dsofievq) fioi d-vs" •
ovSsvbg ydg ev %gda xad-saxrjxa
,,i/iT] ydg eCxiv t] oixov/itvt] xal xo jiXygco/ia avxfjq". 6. ojioxe 10
6s 01 xov Xaov xovxmv dfivrjiiovEq vmjgt-av, xal (loQypv dvxl
&eov frabv EjtsxaXsoavxo xal xovxm xrjv alxiav xf/q eg Aiyvxxov
Jiogsiaq EJtEygaipav XiyovxEq' ,,Ovxoi 01 9-toi Gov, 'logarjX, 01
E^ayayovxsg 6s ex yfjc Alyvjtxov" , xal dvoosfirjoavzsg ,,dq o/xolwfia
po6%ov EO&iovxoq ypgxov" djcrjgvrjaavxo &eov xbv did MmOsmq 15

EJiiaxEipdfiEVov avxovq ev xfj -d-XlrpEi avxmv, xbv xd ot](iEla km

XEigbq xal gdftdov jioiqodfisvov , xbv xovq AlyvJtxiovg dsxajtXrjycp
jtaxdt-avxa,xbv xr/v sgv&gdv disXovxa d-dXaOOav slq diaigsosiq
vddxmv, xbv diayayovxa avxovq sv (lEOm vdaxoq „a>q ijtjtov ev
jtEdim", xbv xovq £%{)-govq avxmv xal smfiovXovq ftv&ioavxa, xbv 20
aiq Msggdv x?/V mxgdv 7ir\yr]V yXvxdvavxa, xbv ex jtixgaq axgoxo-
(iov xaxayayovxa vdmg Eiq jtXrjOfiovrjV avxolq, xbv OxvXm VEq>£Xrjq

xal OxvXcp xvgbq Oxidtpvxa avxolq did -frdXnoq afiExgov xal cpmxi-
L,ovxa xal bdrjyovvxaxovq ovx sid oxaq ojtov jtogsv&diGiv, xbv eg
ovgavov iiavvodoxrfiavxa avxolq xal ex &-aXdoarjq xgEmdoxrjOavxa 25
ogxvyofirjxgav, xbv ev xm bgsi vofiod-Exr'jCavxa avxolq, ov xiqq

2 Gen. 4. 8. 22. — 8 Ps. 49, 8—14. 10 Ps. 49, — 12. — 13 Exod.

32, 4. — 14 Ps. 105, 20. — 15 Exod. 3. 16 Exod. 4—12. — — 18 Exod. 14. —
19 Ies.63, 13. — 20 Exod. 15, 23. 25. - 21 Exod. 17, 6. — 22 Exod. 13, 21. —
24 Exod. 16. — 25 Num. 11, 31. — 26 Exod. 20.

xal dya&fjg b o |
7 iiqoooLou>oi a |
Tipoaoia. yvw/tyg ~p v |
8 &vsiv .

dvoiav p v ini&vuns d e fioi> b o if Y.Qtia %$nbq d v, xQ °S b °>

9 \
\
: l

>
I

X(>Eiug e 11 tovtov a 12 aitiav novrjQtav b, nopiav O

|
ig b o : | |
I

13 no'jlai e h 14 ae o dvaae^ijaav o
I
>
15 dnrjQvriaavro |
dn^vtjaav |
:

xbv o 16 avzovg
I
zoiig h z?] e 17 xbv
:
xal a xoiig a b o
j >
rel | \
: > |

18 zijv p v > dielovxa Sal. cv>

I
d p v 19 vSdxtov o 22 avxolg b d o | 1

cf. D rel
: > 23/24 (f<ax'CC,ovxa
|
avxovg b o 24 onov xb nov b + |
:
|

25 avxolg —
xQSOiSox. d xpswdoxjoavza >
xgeod. e v cf. c. 3, I,
|
:
+
avxolg b o cf. D
 352 DIDASCALIA VI, 16, 7—12 (LS).

denegaverunt dicentes: Non habemus Deum, qui praecedat nos;

et fecerunt vitulum fusilem et adoraverunt eum et sacrificaverunt
sculptili; propterea iratus est Dominus et in furore irae suae cum
misericordia bonitatis suae alligavit illos in secundatione legis et

5 obstrictione o(ne)ris et in duritia catenae. 7. Itaque non iam

dixit: Si fades, sed dixit: Fac altar e et sacrifica incessanter, quasi
qui talia egeret, et combure frequenter. 8. Et necessitatem im-
posuit Illls et ab escis separavit eos. 9. Extunc discretiones esca-
rum, extunc animalia munda(e) et immundae carnis significantur,

10 extunc segregationes et purificationes et baptisma et aspersio,

extunc sacrificia ** et oblationes et mensae; inde holocausta et

dona et panes propositionis et victimae combustae et primitiae et

sacrificia redemtionis et hirci pro peccatis et vota et multa alia

mirabilia; nam propter multitudinem peccatorum consuetudines

15 inenarrabiles eis sunt impositae. 10. Neque in uno eorum stete-

runt, sed Dominum rursus exacerbaverunt; quare in deuterosi legis

adiecit eis caecitatem convenientem operibus ipsorum, sic dicens:

Si in quo peccata reperiuntur morte plectenda et moritur eumque

appenditis in ligno, corpus eius non per noctem permanebit in ligno,

20 sed sepelietis illud in eodem die, quia maledictus est omnis, qui
appenditur in ligno, ut, cum Christus venturus esset, non possent
eum agnoscere, sed crederent eum reum esse maledicti. 11. Ob-

caecandi causa igitur haec eis dicta sunt, sicut Iesaias dixit: Ecce,
ego annuntiabo iustitiam meam et mala tua, et non proderit tibi.

25 Iudicio iustitiae enim Dominus eos iudicabit eisque sic faciet propter
eorum iniquitatem et duritiam cordis, sicut Pharaoni, sicut Do-
minus eis dixit per Iesaiam : Audietis, neque intellegetis, et videbitis,
neque cognoscetis ; nam cor huius populi incrassatum est, et oculos
suos clauserunt et aures suas obturaverunt, ne convertantur, ne quando
30 videant oculis suis neque audiant auribus suis. 12. Et in Evan-
gelio iterum dixit: Incrassatum est cor huius populi, et oculos suos
clauserunt et aures suas obturaverunt, ne quando convertantur.

1 Exod. — 2 Exod. 32, — 4 Deut. 28, 48. — 6 Exod. 20, 24. —

32, 1. 8.

Cf. Deut. 27, — 11 Exod. 25, 30. — 13 Lev. 3—10. — 18 Deut. 21, 22. 23. —
5. 7.

23 Ies.57, 12. — 27 10. — 31 Mt. 13, 14—16.

Ies. 6, 9.

5 obstrictione — catenae et imposuit onera gravia et iugum durum S

: eis
\

6 facies + sicut antea S 7 combure

: |
sacrificia continua S, verba cum
fr. •

sequentibus construens
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 20, 7—11. 353

qxovfjq rjgicbd-rjGav EjcaxovOar xovxov djtrjgvfjOavxo elxovrsq xm

Aagmv „Uo'ii]Qov tj/jlv d-eovg, oi jigoitogEVOovxai fjucov", xal
sfioaxojcobjOav xcovtvxbv xal e&voav xm sidrnXm- dib ogyiOd-stq
o freoq, are dxagiOxt]d-Elq yjt' avxmv , sdrjGsv avxovq dso/ioiq dXv-
xoiq, oxifimosi qiogxiO^iov xal oxXijgoxrjxi xXoiov.
J. xal ovxixi 5
eIjiev ,,'Edv de jtotfjq", aXXd' „IIoirjOov &vOtaoxrjgiov xal &vs
dirjvsxmq", ImXrfiiicov yag xvyxdvsig xal dxdgiQxoq' bkoxavxu
ovv 6vv£x<5g, iv vjtofiifivtfoxy fiov 8. sjcsidrj yag xrj egovoia
xaxmq djtExgiJGm, ^gwfidxmv dvdyxrjv ejcixifojfii Ooi Xoijiov, xal
acpioxm xoimvds xal C,mcov ooi diaqiogdq xa&agcov xal dxad-dgxmv 10

diaOxtXXofiai, xaixoi navxbq £mov xaXov xvyxdvovxoq dxs vjc'

i/iov yevofisvov 9. xal d<pogiG{iovq xoiovode ooi ngooxdoom, xad-a-
giO/iovq, ovi'txv ftaJixiOjiaxa, gavxiOfiovq, dyveiaq xoidods, dgyiaq
diatpogovq' 10. xal xovxmv sg>' sxdoxm, edv Jiagaxovoyq, xifiwgiav
bgiC,m mq oixixiQ djcsi&el, OJtmq jtuC,6(ievoq xal vxb xov xXoiov 15
ayxo/xsvoq xf\q xoXv&eov jcXdvrjq exOxyq, xal xagtlq xb „ovxoi 01

&soi 6ov, IogarjX" vno[ivrjOd-fiq xb „dxovs, lOgar/X, xvgioq, 6 d-soq

oov xvgioq tlq soxiv", xal avadgd/zyq kit' hxsivov xov vbfiov xbr
vn' kfiov xy (pvoei xaxa@X?]&Evxa itaGiv dv&gmnoiq' iva fiovov
iutdgxeiv d-ebv sv ovgavm xal ejzi yfjq, xal xovxov „dyanav eg 20
oXtjq xrjq xagdiaq xal s§ oXrjq xfjq loxvoq xal e§ oXrjq xrjq diavoiaq"
xal jiXtjv avxov fi?] g>o^sloi)-ai dXXov, /iijxs ovofia d-Emv txsgmv
am diavoiaq Xafifidveiv /ir/xs ngotpegtiv yXcoooy did Gxbftaxoq.
11. did yag x?jv OxXrjgoxagdiav avxmv EJtedrjOsv avxovq, iva did
xov d-VEiv xal agyilv xal dyi'l^sGd-ai xal xd xoidds jtagaxrjgElod-ai 25
Eiq svvoiav tXd-moiv xov O-eov xov xavxa diaxa^afiivov avxolq.

2 Exod. 32, 1. — 5 Deut. 28, 48. — 6 Exod. 20, 24. — Cf. Deut. 27, 5.7.—
11 Gen. 1, 31. — 16 Exod. 32, — 17 Deut. — 20 Deut.
4. 6, 4. 6, 5.

1 dxovoai o |
3 did : xoxe a, + xal o ]
4 O-sog : xvQiog d | 5 axXtj-

(joxrjzi : ftctQVTrjti b d e o |
7 tvyzavau; : vTictpxetg b o |
8 "v a h 'iva b
d e o p v [
igovaia -\- oov o 9 mt%Qr\o<j} b o
|
10 diptaxuiv b e h o | j

<sol >h I
xa&rxgaq d |
11 xakov xa&apov p v 12 yivo/xsvov h 13 avv-
: |
J

e/eig o dpyeiag h 15 olxixy

|
sotxi ztj a, L xa> a 2 nte^Oftsvog nie£a>-
|
: | :

(jlevov oov b o 16 ixozf/q x. napeig exrog tfg x. £nu<ptlg b o to -f- Isysiv

I
: |

b o I
17 'Iopat]?. xal h vnofivqo&f/q + -a&elg e li o, -)• itt rii tov xv
|
:

oov b o I
19 naaiv : zolg n. a |
dv&QOjnotg + dnb xazafioLriq navxbg
xoa/xov o I
20 xal sec > e | 21 xijg pr >o |
21/23 diavoiag — inl >b o |

23 xrji ylmxxrj h |
Sid ax. yXwaarj p v |
24 avxoiv > b o |
25 xd >d |

26 xov pr a no : b > o, rel |

&. xov : 9-tdi xiS (xb b) b o
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 23
 354 DIDASCALIA VI, 17, 1—3 (SI.)-

(xxi). Bead autem sunt oculi vestri, quia vident, et aures vestrae,
quia audiunt. Soluti enim estis a vinculis et relaxati a deuterosi

legis et liberati a servitute acerba, et maledictum sublatum ac

remotum est a vobis.
5 XVII (xxn). Deuterosis legis statuta est propter fabricationem
vituli et idololatriam; vos autem per baptismum liberati estis ab
idololatria, et a deuterosi legis, quae propter idola erat, soluti

estis. Nam in evangelio legem renovavit et implevit ac confir-

mavit, et deuterosin legis solvit et abrogavit. Ideo enim venit,
10 ut legem confirmaret et deuterosin legis abrogaret ac repleret
potestatem libertatis hominum et annuntiaret resurrectionem mor-
tuorum. 2. lam prius autem ante adventum suum per prophetas
adventum suum praedixit, atque populo, ad quem venturus erat,

pronuntiavit. Etiam de populo inoboedienti et de solutione deu-

15 terosis legis praedicavit, sicut dixit per Ieremiam : Utquid mihi tus
de Saba affertis et cinnamomum de terra longinqua ? Holocautomata
vestra mihi non sunt accepta, et victimae vestrae non placuerunt
mihi. Et iterum dixit: Holocautomata vestra colligite cum victimis
vestris et comedite carnem, quia non mandavi vobis, quando eduxi
20 vos de terra Aegypti, nee de holocautomatibus nee de victimis. Et
revera non mandavit in lege, sed in vinculis deuteroseos legis,

postquam idolis servierunt. 3. Et iterum per Iesaiam dixit: Quo

mihi est multitudo victimarum vestrarum, ait Dominus ? Plenus sum
holocaustis arietum et adipe agnorum, et sanguinem taurorum »*
25 nolo, etsi veniatis, id videam vos. Qids enim exquisivit haec de

8 Mt. 5, 17. — 15 Ier. 6, 20. — 18 Ier. 7, 21. 22. — 22 Ies. 1, 11 — 14.

1 an o I
1/2 dnavdyxrjg h j
2 d'/X b h o |
4 dvrj&rjre d e h, dve&rjze a,

corr a- |
6 iyvixiQiaa : dv^yyetla p v |
7 xifjuagiuiv b e o [
9 iv olg ov g.

>bo I
10 xal pr >bo |
navazijpeg o |
11 ov/. >b e o ]
12 npoodyei b o
—
|

13 v/xele rijg : vfilv oiv ftaxaptovs noul Qvo&evtat; vijg £xeiv<ov b o |

rtjq >d p v I
14/15 xvq. ml. : nlrjQwaaq avrbv ixvQwat d |
15 xal : ye h |

ys > e I
16 zd de navaaq >b o |
18 avzo : avrbv e, avvovg b o | 19 &e/.rj

a b p I
20 xal + avzovg e |
avzov >d e | 22 olajfievot b o |
d)X >tko
XXI. "On viib xuqiv ia/ih; d/U' XXII. "Ozi inelaaxzog b inl -D-voi-
ov% vnb SovXeiav zov eneiaaxzov uiv vdfiog, ov TiepieUe Xpiozbg naga-
vbfiov, 01 elg Xqlozov mozevovzeg. yevofievoq. Quod adsciticia erat lex
Quod simus sub gratia, non autem de sacrifices, quam Christus adveniens
sub servitute legis inductae, qui in sustulit.

Christum credimus. j. el xal //.r/ xzL] Cf. v. 5 ; I, 6, 7.

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 21, 1—22, 3. 355

XXI. Yficov 6e xmv ni6xEv6avxmv elg xov iva frebv ovx dub
avdyxi]g, aXXd djtb yvoi[ir)g vyiovg vzcaxovodvxmv xcp xaXeOavxi'
„Maxdgioi oxi &Xenov6iv, xal xd cora v/icov, on
ol dcpfraXfioi,

dxovovoiv"' ydg xmv dsO/imv xal rjXsv&egcod-rjXE 6ov-

dvEi&T]Te
Xslaq. 2. „Ovxen" ydg <pr]Oiv, „Xsyo3 v/xag dovXovg, aXXd (piXovg, 5
on ndvra, d rjxovoa nagd xov Jtaxgog fiov, syvcogiOa ifilv"'
ixslvoig ydg y/iq d-eXrjO'aOiv Idslv (ir\xe dxovOai, ov or sgrjOsi fiogicov,
dXXd xaxiag vjtsgfioXfi, ,,s6wxa jtgoOxdyfiaxa ov xaXd xal dixaim-
fiaxa, iv olq ov ytjoovrai Iv avxolg"' ov xaXa be xcp Cxonm
avxcov, exsidrj xal ol xavxfjgeg xal xo £,i<pog xal xd (pdg/iaxa 10
ex&gd xotg ovx vyiaivovOiv, dcpvXaxxa 6s did xr/v avxcov oiaga-
xorjV, b&EV xal Q-dvarov avxolg sitdyti fii] cpvXaOabfisva.

XXII. 'Y/iug ovv fiaxdgtoi, ol Xvd-svrsq xfjg xaxdgag. XgiOxbg

ydg jtagaysvofiEVoq 6 xov -9-sov vlbg rbv vdfiov xvgcoOaq sjiXt]-
gcoOsv, xd ejtsioaxxa xegielXsv, aXXd ye rd el xal fifj Jtdvra, 15

fiagvrsga, rbv (isv {ieftaidtfiag, xd ds JtavOag xal xb avre^ovowv '

xwv dvd-gmjicav jcdXiv dcprjxev sXsvd-Egov, ov JcgoOxaigm d-avdxm

bixdtfov, dXX' sv txsga xaxaOxdosi Xoyod-excov avxo. dib Xiyei'
„El xig d-sXei dmoco fiov sXQ-elv, sgxEO&co" , xal ndXiv „Mr\ xal
vfisig d-sXsrs vndyeiv" ; 2. ijdi] ds xal jtgb rrjg jtagovOiaq avrov 20
xagyrelro rag rov Xaov Q-vOiag noXXdxiq slq avxbv sS,a(iagr6vxog
xal oiofiEvov did d-vCimv, dXX ov did fiexavoiaq avxbv e^EVftsvi-
^Eti&ai. Xejei ydg ovxmq' ,','Iva xl fioi Xiftavov ex 2a$a cpegsig

xal xivvdfimfiov ex yrjg fiaxgo&ev ; xd bXoxavxdt(iaxa vfimv ovx

eOxiv bexxd xal ai d-voiai vficov ovx t]6vvdv fioi", xal st-rjg' „Td 25
bXoxavxd>(iaxa vfimv Ovvaydyexs fiexd xmv ftvOicov vftcov xal
(payers xgsa, on ovx EVEXEiXdjj,7]v vftiv, ijvixa h^r/yayov ifidq ex

yfjq Alyvjtrov, jiegl bXoxavxcofidxmv xal d-vGimv". 3. xal 61a

'Hoaiov Xsysr „Tl [toi jcXfj&og xmv d-vOimv vfimv; Xeysi xvgiog'

nXrigrjg sl[u oXoxavxaifidxcov xgimv, xal Oriag dgvmv xal al\ia 30

xavgmv xal xgdymv ov ^ovXoftai, ovd dv sgxV a ^ E cxpd-rjvai fioi'

3 Mt. 13, 16. — 5 Ioann. 15, 15. — 8 Ezech. 20, 25. — 14 Mt. 5, 17.
—
19 Mt. 16, 24. — Ioann. 6, 67. — 23 Ier. 6, 20. — 25 Ier. 7, 21. 22. —
29 Ies. 1, 11 — 14.
23 <ptQSiQ : ante ix 2. p v, <p£Qrjq d e, (psQETai b o cf. D LXX |
24 ix >bo |

25 eatLV e i. m. : slat] |
26 avvdysze o |
27 xgia •
tcc x. p v 29 fioi
|
+
to b o 30 oXox.
I
: xal oXoxavxwfxaxa o |
31 xavQwv . . rpdyaiv 00 b |

ovdh d I
idv d v
23*
 356 BIDASCALIA VI, 17, 4—6 (l).

manibus vestris? Calcare atrium meum non adponelis adhuc. Si

adferatis mihi similaginem, vanum; incensum abominatio mihi est;

numenias vestras et sab bat a et diem magnam non suffero; ieiunium

et vacationem et ferias vestras odit anima mea. 4. Et in omnibus
5 scripturis convenienter dicens despicit per sacrificia secundationem;
sacrificia enim, sicuti praediximus, in secundatione scripta sunt.
5. Si ergo et ante adventum suum libertatem hominis et incredu-

litatem populi et destructionem secundationis significaturus corrigit,

(multo rnagis), cum venisset ipse omnipotens, secundationem
10 destruxit. Neque enim aspersionibus neque aliis consuetudinibus
usus est neque sacrificia obtulit neque holocausta neque quanta
in secundatione legis offerenda scripta erant. 6. Quid aliud nisi
destructionem secundationis faciens et nos solvit vocans de vin-
culis et dicens: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis,

lo et ego vos repausabo? Agnoscimus ergo, quoniam salvator noster

non gentibus, sed nobis, qui ex Hebraeis discipuli eius fuimus,
dicebat et a labore et ab oneratione nos eduxit. Qui autem non
ei oboediunt, ut releventur et de vinculis secundationis legis ex-
eant, et Domino non credunt, qui vocat eos ad solutionem et

20 remissionem et refrigerium, et semet ipsos ligant oneribus secun-

dationis non bonis.

14 Mt. 11, 28.

2 vanum; incensum : sacrificium vanum S j 2,3 est; numenias v. etc. :

sunt numeniae vestrae etc. S ) 3/4 non suffero ; iei. et vac. . non accepta mihi
sunt ieiunia v. et feriae v. S |
4 ferias : festa S |
5 despicit : abrogat S
—
|

6 in S : de ? L I
7 suum . eius L |
7/10 libertatem destruxit annuntiavit
et de adventu et de populo inoboedienti
manifestavit et de solutione deute-
roseos legis multa locutus multo magis, postquam venit, deuterosin legis
est,

omnino ac prorsus abrogavit S 7 hominis eius L 9 multo magis S cf. C |

:
|
|

10 aspersionibus : +
neque baptismatibus S 12 in sec. S ad secundationem L |
:
|

offeris L j
13 faciens : manifestans S j
nos solvit vocans > Sp |
19 Domino :

Deo S I
21 non bonis : gravibus et inutilibus S

1/2 jiov Ttjv avtfv p v I

2 ov : d« o [
in : oxi b o, > e /not >h
>
[ |

i ijiwv b e h o L LXX | dvt^wfiai b o |

xul sec > o |
5 iytv. [/. elg

XVII, 5. libertatem hominis'] Cf.v.i. bum xazop&ovv (Ezech. 18,29) sic re ^-

corrigit] Supra II, 14, 23 Latinus ver- didit. — neque etc.] Constitutor aliter.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 22, 4—5. 357

xlq yag iS,E^rjxrjOEV xavxa ex xcov %Eigmv ificov; naxtlv rt)v avXrjV

/iov ov ngood-tjtiEOd-s exf sav (psgrjXE uoi OE/iidaZtv, (idxaiov,

d-v/xia/tcc ftdsXvynd fiol ioxiv, xaq VEO/ir/viaq ificov xal xa Oafiftaxa
ificov xal rjfiEQav fisydXrjV ovx dvsxofiai, vr\6xiiav xal dgyiav xcd
xaq Eogxaq Vficov fiiosl t) ipvyjj [iov "
eyEvrjd-rjXE ftoi sic JtXtjOfiovrjv". 5

4. xal 6l exeqov Xiysr ,?A3io6xr]0ov aii Efiov i)%ov codcov Oov,

xal ipaXfibv ogyavcov Oov ovx dxovoofiai". xal xcp 2aobX 6
2afiovr]X Xsyti &v6ai vsvofiixoxr „Ayad-r) axorj vjtsg 9-voiav, xal
dxgoafia vjceq Oxiag xgicov"' idov yag „ov &sXei xvgtoq ftvOiav
coq xb ELOaxovEiv a vxov". xal 61a xov Aavld Xtyei' „Ov dsgofiai 10
ex xov olxov oov n6o%ovq, oids ex xmv jcotfivicov oov %ifidgovq'
ec\v nsivdoco, ov firj 601 thtco' Efit) yag ioxiv i] olxovfiEvrj xal xb
jiXr/gco/xa avxfjq' fir] q.dyofiai xgia xavgmv rj aifia xgdywv mo/iai;
ftvOov xm Q-tcp d-voiav alvsOECoq, xal dxodoq rep vipiOxw xaq
Evxdq Oov". xal tv JtaOaiq dh xalq ygacpaiq bfio'imq avxcov xaq 15
d-voiaq dnavaivExai did xb l£,afiagxtlv avxovq slq avxov „&voiai"
yag „aOE@cov fidsXvyfia jcagd xvgicp, xal yag xagavofimq Ttgoo-
(pEQOvOiv avxdq", xal ndXiv „Al d-vOiai avxcov coq dgxoq Jtsv&ovq
avxolq, ndvxsq 01 sO&iovxsq avxdq fioXvvQ-rjOovxai" . 5. si ovv
xal Jtgb xijq xagovoiaq avxov vjcsg ,,&volaq xagdiav xa&agdv" 20

EXE^rjxEi „xal xvtvfia OvvxExgififiivov" , noXXcp fidXXov sZ&cbv

Ejcavosv xavxaq, cpafiEV dr) xaq di alfidxatv. EJtavOe ds avxdq did
xov jcgoxegov jtXrjgcdoar xal yag xal nsgiEX(ir]d-r) xal kggavxioQ-rj,
dvOiaq xe jtgoOrjvEyxEV xal bXoxavxcoOsiq xal xolq dXXoiq E&iOftoTq
iigr\Oaxo, xal lyEVExo 6 vofiod-sxrjq avxdq jtX?jgcofia xov vofi ov, 25
ovx dvsXcbv xov cpvoixbv vbfiov, dXXa jtavoaq xa did xfjq dsv-

xsgcoOECoq Ejcsioaxxa, si xal fir) ndvxa.

6 Am. 5, 23. — 8 I Reg. 15, 22. — 10 Ps. 49, 9. 12 — 14. — 16 Prov.

21, 27. — 18 Os. 9, 4.
— 20 Ps. 50, 12. 19. — 23 Luc. 2, 21.

nXr/ouovriv > b o |
7 ipulfiwv o, \palfiov d |
10 avibv h |
11 /i/idpovg a,

^f«,u. h : xtLftupQOv? b d e o v, -/i/u. p |

12 iav — > v
sI'tiw p |
12/14 iav
— viploTu) : i'ujg d |
13 tpayio/xai h |
15/16 xag &va. airujv b d e o |

16 &voiu b o I
17 naga > d e p v| xvqiov b o |
yag > b o |
18 oi >
d e p v UQtog civ&og h ntvS-og d 20 &vaiu<; a d e Ham.
I
: d-volav b h | \
•

(+ xal) o p v Cedr. 22 tnavaiv exeXevos navaaaS-ai. b d e o drj

j
: | >
a h I
u'luaxoq b o |
ds : rf h | 22/23 dia xov 61 avzov d |
23 igavxia^rj
b e o I
25 zov > d e p v |
26 dvaiguiv b o
 358 DIDASCALIA VI, 18, 1—7 (LS).

XVIII (xxni). Ipse enim Dominus Deus, qui legem et secun-

dationem illis dedit, in lege quidem perhibet testimonium vitam
esse in ea his, qui utuntur ea, secundationem autem manifestat
vinculum esse caecitatis. Ubique enim distinguit, legi testimonium
5 perhibens et convincens, et in lege quidem nos esse iubet. Omnis
enim, qui non est sub lege, (s)in(e) lege est; propterea testi-
monium perhibet legi ita: Sed in lege Domini voluntas eius, et in
lege eius meditabitur die et node; non sic impii. 2. Videmus, fratres,

iustos quidem beatificari per ipsum in iustitia et in legis conver-

10 satione, non autem ita impios; neque enim sunt iusti neque con-
sentiunt legi neque meditantur earn. Ergo impios illos dixit, qui
non utuntur lege. 3. Nam et in evangelio confirmat legem. De
vinculorum autem onere et de secundatione provocans nos educit.
Quia vero aliud est secundatio, et in David distinguens dicit:

15 Dirumpamus vinculo, ipsorum et proiciamus a nobisiugum eorum.

4. Videte, quomodo spiritus sanctus tamquam ex sono unius vocis
dicit et populi cogitatum adnuntians adserit iugum quidem esse
legem, vincula autem secundationem. Iugum ergo legem hac-
propter quia veluti iugum bourn imposita est tam super
dicit,

20 priorem populum quam etiam super ecclesiae populum, sicuti et

modo in ecclesia est tam super nos, qui de populo vocati sumus,
quam super vos, qui de gentibus misericordiam estis consecuti.

5. Utrosque igitur in id ipsum congregat et gubernat, vincula

autem merito vocavit secundationem. Nam quoniam ad idolo-
25 latriam conversus est populus, ideo illis secundatio ad onerationem
*» addita est; vincula enim iuste imposita sunt, sicut populo tunc
evenit, ecclesia vero non est ligata. 6. Ezechielem autem discer-

nere facit eique adnuntiat, aliud esse legem vitae et aliud legem
secundam mortis; dixit enim sic: Eduxi eos de terra Aegypti, et
30 duxi eos in desertum, et dedi eis praecepta mea, ac indicia mea
manifestavi eis; quae faciens homo vivet in eis. Ac deinde repre-
hendens quod peccaverunt neque legem vitae custodierunt,
eos,
repetit illis sic dicens: Ego dedi eis praecepta non bona et indicia,
quibus non vivent. Iudicia autem, quae non vivificant, vinculorum
35 sunt. 7. Propterea et verbum, in deuterosi legis antea dictum,

2 Mt. 19, 17. — 7 Ps. 1, 2. 4. — 15 Ps. 2, 3. — 29 Ezech. 20, 10. 11. —

33 Ezech. 20, 25.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 23, 1—3. 35&

XXIII. Toy ovx avtlXtv, dXX' tfit-

te ydg <pv6ixbv vo/i ov
fiaicooev. 6 ydg eigrjxdag iv
„Evgiog 6 d-sog aov xvgiog xm Nbficp-
eiq eoxiv", b avxbq sv xm EvayyeXiq) Atyef ,"Iva yivmoxmaiv as
xbv fiovov dXtj&ivbv 9-sbv", xal 6 slgrjxcoq- ,,'AyanrfiEiq xbv jtXrj-

oiov aov mq aeavxov", sv xm EvayyeUcp Xejei dvavEOv//EVog' 5

„EvxoXrjV xaivrjv didcofii vfitv, tva dyandxs dXXfjXovq". 2. 6
ybvov xoxe dxayogEvoaq, vvv xal sixaiav bgyrjv, b y,oiysiav, vvv
xal EJtt&viiiav sxvofiov b Xyaxsiav, vvv Efiaxdgiasv fiaXXov xbv
eg olxsimv nbvmv Iniyogriyovvxa xolq dso/zsvoig, b (ilaog, vvv xal
jigbg s%d-govq dydjtrjv, b afivvav, vvv dvE^ixaxiav, ovx ddixov 10
xrjq dixaiaq afivvr/g ovar/q, aXXcc xgslxxovoq xfjg dvE^ixaxiaq' ovte
6s xd gyvOixd ndd-r) sxxbnxEiv evoi/o&extjOev, dXXa xrjv xovxmv
dfiEXQiav. 3. 6 yovElq xgooxdgaq xifidv avxbg xovxoiq vnExdyi],

2 Deut. 6, 4. — 3 Ioann. 17, 3. — 4 Lev. 19, 18. — 6 Ioann. 13, 34.

7 Mt. 5, 21. 22. — Mt. 27. 5, 28. — 9 Act. 20, 35. — 10 Mt. 5, 43. 44.
11 Mt. 5, 38. 39.

1 rf >b o I
2 fiprjvnq o |
3 avzog + xal h, yap b o |
Xsysi > b o |

yivmoxovoi h o |
4 zbv /xovoysvrj &i> rjuuiv dlrjfrivbv d |
5 savzov e |
dva-
vsvovfjitvog o, in hoc verbo desinens |
7 zoze : xs p v |
xal > a p v |
8 xal
;> b d e |
9 it; : ix zwv p v |
11 dXXd -\- xal e |
13 xovxovq a, corr a 2

1 Deus : et salvator noster S |

2 in : de S |
3 in ea : earn S j
6 sine
lege : iniquus S, dvojxoq ut videtur |
9/10 conversatione . observatione S |

10/11 sunt — legi : iustis nee lege delectantur S \ 13 vinculorum — secun-

datione : lege S |
14 est : + lex aliud S j
16/17 sono — cogitatum : ore
mundi dicit et eius cogitationem S

XVIII, I. in lege . . vitam esse in ea] legis, et quaenam ex ea aboleverit vel

Dicendi modus hebraicus. mutaverit vel transtulerit.
4. Interpretatio verborum Psalmistae 2. 6 jjuooq xzX.] Constitutor haud
artificiosa. — populi cogitatum adn.] dubie respexit Matth. 5, 43. 44, scripsit
Principes terrae enim verba laudata autem minus diligenter. Ex contextu
loquuntur. Constitutionum enim ad vocem /xlaoq
* * supplendum est dnayopsvoaq, e sensu

loci S. Scripturae hie et in sequentibus

XXIII. Ilaiq nl-nQwxni zov vouov supplendum est verbum iubendi. —

yeyovev 6 Xyiozoq, xal xiva zovxov ovx d&txov xzli] Similia Constitutor

snavasv ij £vrjM.at-iv rj /uszed-ijxfv. addidit VII, 2, 4.

Quomodo Christus fuerit perfector 3. Cf. Ps.-Ign. Magn. 9, 3.

 360 DIDASCALIA VI, 18, 8—12 (SL).

ad obcaecandum populum caecum est, scilicet: Maledictus est

omnis, qui appenditur in ligno. Ita enim de illo sentiebant, qui

dignis dat ac distribuit benedictiones, eum in maledicto esse.

Quare cum eum non agnoscerent nee post signa per eum facta
5 in mundo, cum pateretur, illud verbum secundum eorum opera
iuste statutum est in caecitatem populi et impedivit, quominus

crederent viverentque. 8. Ideo et in Iesaia sic dixit: Quis est

caecus, nisi servi meil Et obcaecati sunt servi Dei. Et eduxi po-
pulum caecum, qui oculos habentes non vident, et aures eorum sunt
10 surdae. Secundum hoc verbum propter opera eorum oculi caeci
facti sunt ac aures eorum surdae sicut Pharaonis. Ideo una cum
hoc verbo et deuterosis legis statuta est, quam statuit Moses, et

deuterosin legis appellat indicia, quae non sunt bona nee possunt
vivificare. 9. Qui ergo in se suscipiunt, quae ob idololatriam
15 statuta sunt, vae hereditabunt. Vae enim eis, qui peccata sua longa
reddunt sicut funiculum longum et sicut ligamen iugi vituli iniqui-
tatem suam. Cum enim iugum vinculorum sit iugum vituli, vincula
legis populo impositae quasi funiculum longum propter peccata
aliorum, quae ante tempora et generationes sibi contraxerunt:
20 omnis, qui sub lege esse studet, reus est cultus vituli; deuterosis
legis enim non nisi ob idololatriam statuta est; nam vincula propter
idololatriam confirmata sunt. 10. Qui ergo in haec intuentur,
captivi et idololatrae sunt. Ideo omnis, qui animam suam ligat,

dignus est vae, eumque idololatriam profited oportet. Qui igitur

25 talis est, confirmat etiam maledictum, quod est super salvatore
nostro. Deuterosin enim legis sustinens confirmas etiam male-
dictum super salvatore nostro, et captus es vinculis et dignus vae
ut inimicus Domini Dei.
11. Propterea, fratres dilecti, qui credidistis e populo, desistite
30 a vinculis, quibus vos ligare vultis. Dicitis, sabbatum dominicae
anteponendum esse, scriptura dicente, quia in sex diebus Deus
omnia fecit, ac septimo omnia opera sua complevit eumque sancti-

ficavit. 12. Interrogamus vos ergo, quid prius sit, Alef an Tau.
Quod enim maius I* est, principium saeculi est. Similiter per
35 Moysem Dominus Deus dicit: In principio fecit Deus caelum et
1 Deut. 21, 23. — 3 Ps. 20, 7.-7 Ies. 42, 19; 43, 8. — 11 Exod.
9, 12 — 35. — 13 Ezech. 20, 25. — 15 Ies. 5, 18. — 31 Gen. 2, 2. 3; Exod.
20, 11. — 35 Gen. 1, 1. 2.
 CONSTITOTIONES APOSTOLORUM VI, 23, 4—5. 361

o_JJaP0a xi£eiv 6i dgylaq vo{io&txrJ0ac 6ia xtjv xmv vofimv (isXixrjv

vw xa d- ?/f/eQav sxtXsvOtv dva XoyiQofievovg drjfiiovgyiag
rj/iag,

xai Jt Qo voiac vofiov, evxagiaxtlv xm &tm. 4. xfjv xtgixo/trjv

tnavatv, rig kavxbv jiXrjgmoaq' avzbq ydg rp „co anixtixo, rj

ngoodoxia xmv e &vmv". 6 tvogxelv vo/ioD-txrjaag xal xb emogxslv 5

djtayogEvaas xb „(irj6' ofivvvai" yragr/yy tiXsv. 5. xb [idjixi6[ia,
xtjv frvaiav, x?)v iegmOvvrjv, xtjv xomxrjv Xaxgtiav trtgmg fitxt-
noL?}Oev, dvxl (itv xa&rjfiegivov tv (ibvov dovg ^dnxiOfia xb tig
xbv ctvxov d-dvaxov , dvxl 6e fitdg (pvXrfg d(p exdozov ed-vovq
Jcgooxd§aq xovg dgioxovg tig Itgmavvrjv ngoxeigi&Od ai, xal ov xd 10
acofiaxa fico/xooxojceia&a i, dXXa &gr)6xtiav xal jttovg' dvxl ftvolaq
xrjg di aifidxcov xr)v Xoyixqv xal dvaifiaxxov xal xfjv /ivaxixtjv,
r/xtg tig xbv d-dvaxov xov xvgiov 6vfi(36Xmv %dgiv txixtXeixai,

1 Luc. 2, 51. — Exod. 20, 10. — 4 Gen. 49, 10. — 5 Deut. 10, 20.
6 Mt. 5, 34. — 8 Rom. 6, 3. — 10 Lev. 21, 17. — 12 Rom. 12, 1.

13 Mt. 26, 26—28.

1 di' > h I
dpyilag h, dpyiuv pp|3r(j»>a|4obdehp|
C /nrjd' : fiqdh h, + okwg d e p v |
8 dovg + xd e | 9 i<p p v | 11 /liovov
axonzlo&ui h I
12 xijg : xtjv d I
xr)v pr > a

35 Deus : salvator noster S

1 1 . in sex diebus etc.] Similiter syn- sponderunt episcopi: dicente scriptura:

odus Caesareensis, quae praesideTheo- Et factum est vespere et factum est
philo Caesareensi tempore Victoris mane primus dies. Inde secundus,
pontificis Romani se congregatam fu- tertius, quartus, quintus, sextus et Sep-

isse fatetur, cuius acta vero saeculo timus, in quo requievit ab omnibus
VI vel VII in Britannia ficta esse operibus suis. Quem diem sabbatum
Krusch, Studien %ur christlich-mittel- appellavit. Cum ergo novissimus sit

alterlichen Chronologie 1880 p. 304—310, sabbatum, quis potest esse primus nisi

demonstravit, diem dominicam primam dominicus"? Cf. Mansi, Concil. coll.

esse probat. „Primum Dicit enim: I,713; Lagarde, MitteilungenlV (1891),

nobis inquirendum est, quomodo in —
274 282, ubi acta nuper denuo im-
principio mundus fuerit factus, et cum pressa sunt.
hoc fuerit diligentius investigatum,
tunc poterit ex eo paschalis ordinatio
salubriter provenire. Dixerunt ergo 5. ovfifto/.wv ^a'pzv] Eusebius H. E.
quem diem primum credimus
episcopi: X, 3, 3: owxrjpiov xs -r]v nd&ovg
creatum in mundo? Responderunt: dnoQtjrjia ovfipola. Chrysostomus
dominicum. Theophilus episcopus di- In Mattb. 26, 28: et yap /xt) dne&avtv
xit: quomodo potest probari, quod Itjaoic, xivog ovfifiola xd xelov-
primus dominicus sit dies factus? Re- /itva
 362 DIDASCALIA VI, 18, 13—17 (L).

terram; terra autem erat invisibilis et incomposita. Et post haec

infert et dicit: necdum septimo manifestato.
Et factus est dies unus,
Quid ergo maius esse suspicamur, id, quod iam factum est et
constat, aut id, quod necdum manifestatum est et nee speratur,

5 quia futurum est? 13. Et adhuc aliud interrogamus vos: Filii

vestri novissimi natu benedicti sunt aut primitivi? quoniam et

scriptura dicit, quod lacob inter primitivos benedictus est, et: Filius

primogenitus mihi Israel, et: Omne masculum aperiens matricem

matris benedictum Domino. 14. Ut autem vos confirmemus in fide,

10 audite, si prima dies et novissima aequales sunt. Quomodo? Ita-

que discite: invenietis scriptum, quoniam dies Domini ut milk

anni: dies hesternus, qui transiit, et custodia nocturna. Dies unus
ergo mille anni in regno Christi, in quo et iudicium erit; custo-
dia[m] enim nocturna[m] iudicium significat, quod est poena tene-
15 brarum his, qui condemnati sunt. 15. Dies ergo manifestatur,
cum medium cursum incipit habere sol, similiter et luna, quia
secuta erit; nam id dictum est: Ecce facio prima sicut novissima
et novissima sicut prima, et: Erunt novissimi primarii et primarii
novissimi, et: Nolite recordari antiqua et cogitare; ecce facio nova,

20 quae nunc orientur; et: In diebus illis et in tempore illo non dicent

adhuc: area testamenti sancti Israel, non ascendet in cor nee visi-

tabitur {nee conficietur) iam. Sed ipsum sabbatum intra se cum

resupputatur, sabbatum ad sabbatum, fiunt octo dies; octava igitur,

quae super sabbatum est, una sabbati. 16.Unde, fratres, omnes

25 dies Domini sunt; dicit enim scriptura: Domini est terra et pleni-

tudo eius, orbist err arum et universi inhabitantes in ea. Si itaque

volebat Deus post sex dies vacare nos, primum utique patriarchae
et qui ante Moysem fuerunt iusti omnes vacassent aut forte et ipse

Deus cum universa creatura. 17. Nunc autem universa dispensatio

30 [quod dicit Graecus oeconomia] mundi, semper gubernatur sub-
inde non cessantibus sphaeris nee punctum horae a motione sueta

2 Gen. 1, 5. — 7 Gen. 27, 19. 36 ? — Exod. 4, 22. — 8 Exod. 13, 15;

34, 19. — 11 Ps. 89, 4. 5. — 17 Barn. 6, 13 cf. Mt. 19, 30. — 18 Mt.
20, 16. — 19 Ies. 43, 18. 19. — 20 Ier. 3, 16. — 25 Ps. 23, 1.

3 suspicatur L, dicitis S [
10 si >S |
11 quoniam + in regno eius S
— > —
|

12/14 dies unus nocturna S |

14 iudicium poena •
de iudicio autem
dixit, quod est career S |
17 erit + solem S |
18 erunt S : ita e. L |
21 sancti
Israel L LXX : > S Vulg. |
22 nee conficietur S LXX Vulg. | 22/23 intra —
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM VI, 23, 6—7. 363

rov Gmfiaroq avxov xal xov a fyaxog' dvxl 6e xojcixrjg Xaxgiiag

,,ano avaroXwv f/Xiov fitXQ L dvo/idiv iv navxl rojtcp" xfjq deono-
reiag avrov Jigoaexa^ev dogd^sod-ai avrov. 6. ov vofiov ovv
jtsgulXtv ag> cmv, aXXd 6eO(id' jtsgl yag rov vofiov xal Moaofjg
Tjf

Xtyef ,,MsX£XTJ6ei<; xb gfjfia, o syco aoi evxsXXo/tai, xad-rjutvoq sv 5

olxco xal dvioxdfisvog xal itsginarmv sv 6d <5", xal 6 Aavld Xtysi

,,Ev rm vo/im xvgiov rb &sXrj/xa avxov, xal sv rq> voftco avrov
/AsXerTJost ?migaq xal vvxxog". 7. Jiavxa/pv yag svvofiovg r//iac

stvai fiovXexai, aXX' ovyji jcagavbfiovg' ,,Maxdgiot" yag, cpTjGiv, ,,ol

2 Ps. 112, 3; Mai. 1, 11. — 5 Deut. 6, 6. 7. — 7 Ps. 1, 2. — 9 Ps.

118, 1. 2.

2 rjliov + *<*' a b LXX I

3 itQooira^ev : d i. m. iSixaimae |
avxov
+ xal idixalwasv a b |
4 nf(itsi).tj<pev h |
ydo : di b d e |
xal > a

ad sabbatum : adnumeratur sabbato et S |

27 vacare : uno v. S |
31 sphaeris S :

emolumentis L, elementis Corssen

Verba ipsa in S. Scrip-

13. Iacob etc.] 15. ecce — prima] Neque hoc dictum
tura non leguntur. Auctor autem lo- in S. Scriptura legitur. Partem alteram
cum e Gerjesi 27, 19 coraposuisse vi- una cum exordio tanquam verbum Do-
detur, ubi Iacob simulans se esse Esau mini exhibet Barnabas 6, 13 scribens:
primogenitum rogat patrem, ut ipsura ?Jyet o"s xvQioq' 'Idov, noicS xa
benedicat, vel e Gen. 27, 36, ubi Esau 8oyara wg xd Tctjwra. Similiter Hip-
queritur, quod Iacob primogenita et polytus In Dan. IV, 37 Bonwetsch ed.
benedictionem ipsi surripuit. Similem I (1897), 284,yap xa. 12: saovxat
libertatem hie sibi vindicavit ac supra %ayaxa dig xa TiQwxa. Dictum for-
II,20, 8. Eodem argumento usus est tasse e libro aliquo apocrypho haustum
Ephraem, Serm. ad noct. domin. re- est. Fieri autem etiam potuit, ut verba

surrectionis c. 4 dicens: Ius primo- Domini Luc. 13, 30 vel Mt. 19, 30
geniti a sabbato abstulit (dies domi- illo modo ab aliquo repeterentur, qui
nica), sicut Iacob, qui factus est primo- simul in mente habuit Ies. 43, 19: iydt

genitus. Cf. S. Ephraemi hymni et noiw xaiva xx).. vel Apoc. 21, 5:

sermones ed. Lamy I, 542. Origenes xaiva ndvxa noico. Resch, Agrapha
In Exod. hom. VII, 5 autem inde, 1889 p. 261, locum dictum Domini
quod die dominica Deus pluit manna agraphum esse censet contradicit Ro- ;

de caelo et in non pluit

sabbato pes, Die Sprilche Jesu 1896 p. 43 (Texte
(Exod. 16), iam tunc dominicam no- und Untersuchungen XIV, 2).
stram praelatam esse sabbato iudaico 17. Cf. Orig. In Num. hom. XXIII, 4.

colligit. Auctor homiliae de occurs u

Domini Chrysostomo false attributae 6. Cf. I, 4, 2.

(ed. Bened. II, 812) diem octavam 7. ivvo/uovg — Tiaguvofiovq] Cf.

diem septimam expulsisse eo probat, II, 14, 7. Paulus I Cor. 9, 21 de se

quod Christus die octava circumcisus scribit: fir\ wv dvo/iog &eov, dXX ev-
est. vofiog Xqloxov.
 364 DIDASCAMA VI, 18, 18—19, 3 (L)-

universa, et perennis motio eorum ex praecepto Domini fit. Si

autem Vacabis tu, inquit, et filius Urns et puer tuus et ancilla tua

et subiugale tuum, quomodo ipse operatur pariens, providens,

nutriens, gubernans nos et creationes suas et in die sabbati oculum
5 circumeunt raoventia se omnia et operantur? 18. Sed haec ad
tempus ad formae similitudinem facta sunt; nam et hoc similitudo
est septimanae requietionis, septimum millesimum annum signi-

ficans.

XIX (xxiv). Dominus vero noster et salvator veniens et

10 similitudines implevit et parabolas ostendit, et ea, quae salvant,

docuit, et ea, quae nihil iuvant, destruxit, et ea, quae non salvant,
solvit,non solum per semet ipsum docens, sed et per Romanos
inspirans, et templum deposuit, altare cessare faciens et sacrificia
destruens et omnia quae in secundatione praecepta erant vincula
15 destruens. Nam et Romani lege utuntur, secundationem autem
praetermiserunt, propterea et (eorum imperium) confirmatum est.
2. Tu autem, si hodie sub secundatione desideras esse Romanis

imperantibus, quae sunt secundationis facere non potes: neque

enim lapidare malignos neque interficere idololatras neque mini-
20 steria sacrificiorum facere neque vitulae cinerem in aspersione
facere neque aliud quicquam de his, quae sunt secundationis, com-
plere, sed nee contingere ilia. Scriptum est enim : Maledictus
omnis, qui non immanet in verbis libri huius, ut faciat ea. 3. Im-

2 Ex. 20, 10; Deut. 5, 14. — 19 Deut. 22, 21. 24. — 20 Deut. 17, 5.
Num. 19, 10. — 22 Deut. 27, 26.

1 universa — eorum > S |

fit > S |
3 providens : et flare faciens

ventos S |
4 gubernans nos oculum
et : operantur
cibat facit nos S |
4/5 — :

flare ac fluere et operatur S ad formae sim. tanquam similitudo S sunt

|
: |
:

-f- sicut alia multa tanquam similitudo posita sunt S 6/7 et hoc septimanae |
. . :

sabbatum S 10 ostendit |
explicavit S 13 inspirans
: operans S 16 eorum |
: |

imperium S 20 cinerem in asp.

[
purificationes et aspersiones S :21/22 com- |

plere . . contingere : perficere . . servare S |

23 inmanet — huius : servat
haec verba S

XIX, 1. templum deposuit etc.] Auctor destructum est, ut etiam si velint Iu-
Operis imperf. in Matth. 24, 6 hom. 48 daei postmodum legem servare non
scribit: Nam nisi templum illud de- possint, aut de pascha aut de sacri-
structum fuisset, observantia legis non ficiis aut de ceteris festivitatibus. Al-
facile fuerat compescenda; ideo autem tera ex parte Eusebius, Dem. evang.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 24, 1-5. 365

a/icofioi sv b6op, ol xogsvo/isvoi sv vofim xvgiov [laxdgioi ol

Egsgsvvcovx sq xa fiagxvgia avxov, sv oXy xag6ia ex^tjxijOovOiv
avrov", xal jidXtv ,,Maxdgioi EOfi tv, 'IogarjX, oxixa dgsaxd xm
frtw i ilv
ji yvm oxd saxiv", xal b xvgioq <prjOiv „El xavxa ol6axs,
fiaxdgioi ioxs, sav noifjxs av xd". 5

XXIV. Ov (ibvov 6s xbv xrjq 6ixaioovvrjq vo/iov 6i Tj/icov

EJiideixvvGd-ai ftovXsxai, dXXd xal Sid Pwfialmv svdoxrjOev avxbv

(faivsod-ai xal XdfiJttiv xal yag xal ovxoi mOxsvoavxsq sjcI xbv

xvgiov xal TcoXvd-t'iaq ajisGxrjOav xal d6ixiaq, xal xovq dyad-ovq

djcodfyovxai xal xovq cpavXovq xoXdCpvdv. 2. 'Iovdaiovc 6s ino- 10
(pogovq, sxovoiv xal xolq idioic. dixaomfiaaiv ovx imdiv xsxgfjo&ai,
(XXV) EJtsidrj xal txovOtov sjtsojcdoavxo xr/v dovXsiav slnovxsq'
,,Ovx sxofisv ftaoiXia el (irj xaiaaga'', xal' ,,'Edv (it) djioxxsivw-
/Jtv", q>r)Oiv, ,,xbv XgiOxov, ndvxsq sis avxbv jtioxsvoovOiv, xal
l
sXsvOovxai ol Pa)f/aloi xal dgovoiv f/ficov xal xbv xojtov xal xb 15
s&voq". 3. xal axovxsq ngoMprjxsvGav xal yag xal smaxsvoav
sis avxbv xa ed-vy, xal avxol vjtb 'Pa}[iala>v xfjq sgovoiag Jtsgi-
ijgt&r]6av xal xfjq vofiixijq Xaxgtlaq, xsxmXv/itvoi 6s sldi xal
dvaigtlv ovq dv d-sXcaOi xal &vsiv oxs 9-sXmoiv. 4. 610 xal slalv
smxaxdgaxoi, fifj 6vvdfisvoi jtoislv xa 6iaxtxay[iiva' ,'Emxaxd- 20
gaxoq" yag, (prjOiv, ,,bq ovx sf/fitvsi sv ndoi xolq ysyga/xf/svotq sv
xq> (iifiXim xov vofiov, xov jioijjoai avxd". 5. d6vvaxov ds soxiv

3 Bar. 4, 4. — 4 Ioann. 13, 7. — 13 Ioann. 19, 15. — Ioann. 11, 48. —

20 Gal. 3, 10; Deut. 27, 26.

3 avxd d 4 yvwaxd
I
rj/tlv d e, yv. v/jiv b |
6 61 rj/iwy voftov h j

tj/xaiv + avzov /xa&rjxwv d |

8 avxol b e |
9 xvqiov abh:+/vdepv|
14 (pijalv post Xqioxov p v |
maxivaaiatv a e |
15 tlsvaovxai -f- cpijal d e |

16 xal tert > h |

18/20 ds slat — fivva/ievoi a.- i. m., > a |
19 idv h |

21 oq a b h : nag ug d e p v LXX cf. D

I, 3, exponit, Mosis mandata Iudaeis avvjjg ro/uov inideixvva&ar tog &ebg

in Palaestina habitantibus solum im- 'lovdatovg dice xr\v sig Xfjtorbv das-
posita fuisse, nee vero in diaspora com- (leiav alxfialwxovg Ttoiijadftevog vnb
morantibus, quoniam hi plura praecepta cpoyov xaxiaxtjosv. Quod placuit Do-
omnino custodire non poterant. Cf. mino, etiam per Romanos legem iu-

etiam, quae disputat Origenes In epist. stitiae demonstrari; quod Deus Iudaeos
ad Romanos VI, 7 (ed. Bened. IV, 578). propter impietatem in Christum ad
* * captivitatem redactos tributo subiecit.
XXIV. "On xal did ^Paif/atwv tv-
doxrjasv xvQioq xbv xi\g dtxaio- 2 — 5. Georg. Chron. c. 128.
 366 DIDASCALIA VI, 19, 4—20, 1 (l).

possibile autem est, cum in dispersione inter gentes sitis, ut secun-

dationem implere possitis. Unde, cum earn contingere coeperis,
sub maledictum incides et conligando temet ipsum vae possidebis
et obtinebis maledictum, quod adversum salvatorem est, (et)
5 tamquam Deo resistens condemnaberis. 4 (xxv). Sequens vero
Christum benedictiones possidebis. Non est discipulus super ma-
gistrum. Hoc oportet nos sequi et nomine evangelico contentos
esse et a secundatione omni modo nos abstinere, sicuti ipse
Dominus, cum regnum hominibus committeret et manifestaret,
10 quod iuste deberent custodiri praecepta ipsius, secundum tempora
et legis definitiones fecit. 5. Habentes itaque evangelium recapi-
tulationem et verticem legis, signaculum quod plus est a lege,
a prophetis, ut evangelio, nolite nihil aliud quaerere. Secundatio
enim destructa est, lex autem confirmata est, et qui volunt esse
15 sine lege, inviti sub lege sunt. In Lege Non occides.
dicit: Si
quis ergo interfecerit, a lege per Romanos condemnatur et sub
lege est. Si ecclesiastica vero regula et evangelica forma utamur
et contenti eis simus, et spes nostra in Dominum non diminuetur.
XX (xxvi). Observate igitur vos ab omnibus haereticis, qui

20 Lege non utuntur neque Prophetis et Deo omnipotenti non oboe-

dientes inimicantur et abstinences] se a cibis et prohibent nubere

3 Deut. 2i, 23; Gal. 3 13. — 6 Mt. io, 24. — 15 Exod. 20, 13.

2 cum : omnis qui S |

4 et S | 7/8 hoc — esse : si eum sectaris per
evangelium, sectaris legem S ]
9 manifestaret (= syvat) S cognosceret L [

10 iuste S : iusti L |
10/11 secundum — fecit : omni enim tempore iuste ex-

sistit institutio legis S |

11 leges definitionis L |
12 verticem 1. signaculum :

obsignationem 1. S | 12/13 a >S |

13 ut evangelio >S |
16 a lege per R. : ex
lege Romanorum S 17 forma | : virtute S |
19 omni haeretico L | 20/21 oboe-
dientes S C credentes L
:

5. habentes — quaerere] Corssen hunc nihil aliud quaerite nisi quod est in

locum sic graece restituit: e/ovxsg ovv hoc contentum.

to evayyeXtov dvaxeipaXuicooiv xal „ * „

xoQV<pr\v xov vo/nov arjfielov nepio- XXV Inscriptio (wg -9-eog xxX.)
ooxegov xov vojjlov xal xuiv 7igo<ptj- capiti praecedenti adiuncta est.
xuiv xal xov svayyeXiov pr) t,r]xrjor]xs XXVI. "Oxt <psvyeiv XQfj xov? alge-
/irjdhv alio. Mihi textus traditus tole- oiwxag dig rpv^wv <p9o$mg (+ xal
randus et particula posterior ita intel- xi sxaoxy a'lpeoig do^di;si, o/iotwg
legenda esse videtur: a lege et a pro- xal iv xip tj' xal #' xal i xe<paXai<?
phetis, cum sint quasi evangelium, d e p v). Quod fugere oporteat haere-
 C0NST1TUTI0NES APOSTOLORUM VI, 25, 1—26, 2. 367

ev diaojioQa (iexa§v ed-vwv ovxag navra xa rov vdfiov ixinlilv

avxovg' anayoQEVH yag avxoTg 6 frslog MmGrjg.
XXV. l
Ejt6fisvoi ovv Xgioxco xag ev/Loyiag xXrjgovo[tr]Ga>[iev,
vofim xal ngocprftaig 6ta rov svayysZiov Gxoix^Gojfiev, (pvycofitv
rovg Jiokv&iovg xal rovg XQ 1 ° T0XT0V0V ? xal ytgocprjxoqpovrag xal 5
xovg dvocovvfiovq xal dd-tovg ai gsGimrag' 2. jiu&aQfjqGmyitv
XgiGxco cog ffaoiku , cog k^ovoiav 'ixovxi fisrari&tvai diaxdt-sig
diayoQovq, xal mg
h^ovri vofto&eri] Gocp'iav rov 6iaxdG6£G&-ai
6ia<pogcoc, jtavraxov xwv cpvOixcuv d(i£ra&trmv <pv%aGoo(ievmv.
XXVI. Anixtod-e ovv aigeOiayrwv Jidvxmv, ob sjtioxojtot xal 10
Xalxoi, rcov cpavXitftvrcov rov Ndfiov xal rovg Tlgocpr^rag. d-scp

yag navroxgdrogi sx^gaivovxeg anEtd-ovdi, xal XgiOrbv ov% 6/xo-

XoyovGiv vlbv d-sov' dgvovvrai yag xal xr/v xaxd odgxa avxov
yivvj]Oiv, xhv Oravgbv Ljiaioxvvovrai, xb jtdd-oa xal rbv d-dvarov
ddo$,ovoi, xtjv dvdaxaGtv dyvoovoi, r?]v xgb alcovmv avxov yiv- 15
vrjGiv MSQixojtxovoiv. 2. nvsg 6s eg avroov exsgcoq dosfiovQi, tyiXbv
dvd-gojjtov eivai cpavxaC,6/itvoi rbv xvgiov, ex tyvxfjg xal Gmfiaxog

2 Deut. 12, 13. 14.

2 avzovQ p v Mujar/Q -\- xal Q-vaiuazrjQiov s^w lepovoaXrj/t ioxav xal

I

zbv voftov ego* zwv oqo>v zrj; 'IovSaiae dvayivwaxsiv a cf. Am. 4, 5. 3 ovv |

-\- tfteig a, i)/xeZi a 2 | 5 nokv9-iovi : [xioo&tiovq p v |

xal sec -f- xovq a |

7iQo<prjzo(povzag a v . -yxxvzag rel |

6 zovg > h |
7 Xqlozw > a |
/usza-
d-slvai h, -&fjvai b |
9 diaipopovg a |
zwv ipva. navza/ov b d e ipvlaaa. |

d/xsxa&hwv e |
yvkaooofievav : <pvlazz. a, + 9vaiwv d 10 w h | > |

13 ovx h I
15 TiQoaiwviov d p v |
17 eivai : post (pavzat,. d e, > a |
xvqiov :

/v d e p v

ticos ut animarum perditores (et quid virgine natum fuisse. Constitutor vero
singulae haereses sentiant, similiter epistulam illam apocrypham non cog-
etiarn in VIII et IX et X capite). — nitam habuisse, sed haec de suo ad-
Cf. Ps.-Ign. Trail. 6, 3. 4; Philad. 6, didisse videtur, ut Gnosticos seu Do-
1 — 6. cetas impugnaret. — zr\v npb aiu>va>v
1. Didascalia dogmata haereticorum avxov yevvijoiv xrA.]Haec contra Gno-
c. 10 laudata repetit. Constitutor secti- sticos dicere videtur, quia hi Christo
onem ex ingenio suo iterum amplificat, inter aeones locum inferiorem assig-
sicut similiter c. 10 fecit. — aQvovvxai nabant.
yap xzL] Similiter Corinthii in epi- 2. Monarchiani impugnantur, primo
stula ad Paulum supra c. 8, 1 laudata Ebionitae ac Theodotus eiusque asse-
v. 14 Simoni et Cleobio praeter alios clae, deinde Sabelliani. — ix ipv/fji;

hunc attribuunt: Iesum Chri-

errores xal ow/xazoo] Haec verba sententiam
stum non secundum carnem e Maria praecedentem quidem illustrant. Qui
 368 DIDASCAL1A VI, 21, 1 (l).

et resurgere in carne nolunt, tamquam nolentes manducare et

bibere, sed daemones volunt resurgere spiritales in phantasmatibus;

quique condemnabuntur in perenni igne in aeternum et ibi iudi-

cabuntur. Fugite ergo ab ipsis, ut non simul cum eis pereatis.

5 XXI (xxvn). Si qui vero observantes secundum secundationem
custodiunt consuetudinaria, naturae et seminis sui cursus et ad-

proximationes mulierum, primum quidem cognoscant, sicuti prae-

diximus, quoniam ex secundatione, quod adversus salvatorem est

maledictum, vane confirmant ad propriam condemnationem ;

postea
10 dicant, in quibus horis aut diebus observant, ne orent aut eucha-
ristiam percipiant aut librum contingant, quoniam a sancto spiritu
evacuati sunt; per baptismum enim sanctum spiritum accepimus,
qui cum his, qui iuste conversantur, semper est et observat illos.
Mulieri (num)quam separatur propter naturalem meatum et com-
15 mixtionem, sed semper adest et custodit eos, qui ilium possident,
sicuti in Proverbiis dicit Dominus: Cum autem dormis, custodial

te, et cum surges, adloquatur te. Et iterum in Evangelio similiter

dicit Dominus: Omni habenti dabitur, et abundabit; ab eo autem,
qui non habet, et quod se put at habere, tolletur ab eo. Ergo his,

20 qui habent, additur illis; ab his autem, qui putant se in aliquibus

diebus non habere, et id, quod in aliis diebus putant se habere,

5 Lev. 12, 15. 22. — 16 Prov. 6, 22. — 18 Mt. 25, 29.

1 resurgere in c. nolunt : in resurrectionem corporis non credunl S ]

3/4 in perenni — iudicabuntur : in aeternum et in igne perenni cruciabuntur S |

6 naturae et S : naturaliter L |
9 vane —
condemnationem : confirmant et

inutiliter se ipsos noxios reddunt S |

10 horis diebus . S . ~ ]
11 quoniam :

dicant nobis an S | 12 acceperunt S |

13/14 observat — separatur : neque ab
eis recedit S |
14 numquam Hauler : quae Corssen |
14/15 commixtionem +
nuptiarum S |
15 sed : sedens Corssen |
19 putat S : sperat L {elnlt,siv pro
voji.iC,tiv legens vel verba coufundens), similiter subinde et v. 2 et 9 |
20/21 in

al. diebus > S |

21 in aliis d. > S

XXI, 1. praediximus] sc. c. 19, 3. in Christo non denegantes. Locus eti-

„ am quamdam vituperationem involvit.

Christum hominem purum dicit fuisse, Itaque colligere licet, Constitutorem
idem doceat necesse est, eum instar aeque ac Arianos et Apollinaristas
hominis ex anima et corpore consti- Christo animam adiudicavisse. Ps.-
tisse. Sed quaeri potest, num Catho- Ignatius, qui Philad. 6, 3 singulari ilia

licus ita locutus fuisset idque haereticos locutione ipse utitur, Philipp. 5, 2 di-
•ante oculos habens humanam naturam stincte dicit, salvatorem animam hu-
 CONSTITUTIONKS APOSTOLORUM VI, 26, 3—27, 1. 369

avxbv sivai vo fil^ovxeq' exsgoi de eg avxco v avxbv tivai xbv

IrjGovv xbv jtdvxmv -8-eby vjco jtxevovGiv, av xbv savvov jiaxiga
Ijtl

6o^dC,ovxeq, avxbv vlbv xal jtagdxXrjxov vxojtxevovxeq' cbv xi av

lir) kvayioxegov ; 6' av xdXiv Ig avrdiv Pgm/iaxa xiva
3. aXXoi

(pavXi^ovGiv xal ydf/ov xaxbv ovv jtaidojioita XiyovGw elvai 61a-

, 5

(ioXov xs fi7]xdvrj[ia' xal did x tjv jiovrjgiav avrdiv, aGefitlq bvxsq,

ov d-iXovOiv ex vexgmv avaGxf\vai, 61b xal xr)v dvdaxaGiv 61a-
fidXXovOiv, <pa6xovxeq, on Gefivoi xiveq eGfiev eG&ieiv xal mveiv
y.rj ftovX6[i£voi, dat/zovia de &6agxa q>avxaC,6[ievoi ex vexgmv ava-
Gxr\GeGd-ac 0'ixiveq xaxadixaG&iJGovxai 61 aicovoq ev xm ala>viq> 10

xvgl. (pevyexe ovv an avxmv, iva fcr) GvvajtbXrjGd-e x'aiq avxmv

aGifteiaiq.

XXVII. El de xiveq jiagaxrjgov/ievoi <pvXaGGov6iv e&i/ia iov-

da'ixd, yovoggoiaq, dveigwgeiq, xXrjGiaG uovq t
x ovq xaxa vofiov,

XeyexcoGav r\\ilv, si ev alq Sgaiq q fjfiegaiq ev xl xovxmv vno- 15

ftelvwaiv xagaxrjgovvxai jigoGsv^aoQ-ai i] evxagiGxiaq /lexaXafitlv

7/ fiifiXiov d-iyeiv, xal kdv Gvvd-mvxai, drjXov mq xov dylov xvtv-
fiaxoq xevol xvyydvovGw xov dsl jiaga/xevovxoq rolq niGxolq' negl
ydg xcov boimv Xiyei b JJoXofi mv, iv exaGxoq lavxbv evxgemC,?j,
ojtmq, „oxav xad-evdy, (pvXaGGy avxbv xai, coq av eyeigrjxai, GvX- 20

14 Lev. 12. 15. 22. — 20 Prov. 6, 22.

3 avzov : xal xbv a |

4 elrj a b h : yivoizo d e p v 5/7 diupolov |
—
dvaozijvai > h |
6 /^rjxavrj/xaza b p v | 9 fir/xezi h 13/14 lovSalxbv h
| |

14 yovoQQviag a. v, yovogvtaq b h |
15'16 vnofiivwatv e |
16 t} evxotp- fteza-

Xapelv a 2 i. m., > a |

19 'iva b e p v |
20/1 (pvXaaoit . . ovllaleZ d h

manara non habuisse. xbv inl n. — ytdziov d e p v). De observationibus

&sov] i. e. Deum patrem secundum iudaicis et ethnicis (fluxu seminis, pol-

contextum ad locutionem patrum vete- lutione in sorano, concubitu, menstruis,

rum. Cf. quae adnotavi ad III, 17, 4. commixtione legitima, partu, abortu,
3. daifiovia aaagxa] Similiter do- macula corporis, humatione mortui vel
cuit etiam Origenes. Auctor autem ossium, sepulcro vel differentia cibo-

Gnosticos ante oculos habere videtur. rum).

XXVII. UsqI napazwr/fidzutv lov- 1. fli/Miov] De more Christianorum

Salxwv xal kMrjVixwv(+ yovoppolas, veterum legendi libros sacros cf. Clem.
ovsiQw^eojg, nlrjOiaouov, dyedpov, Alex. Paed. II, 10, 96 p. 228; Strom.

(il£e<os voftlftov, zoxeiov, dnopolng, VII, 7, 49 P- 861 ; Chrysost. De Lazaro

(talfiov awnaxoq, xrjdlaq vcxqov rj hom. Ill, 1; In Gen. hom. XXIX, 2;

oazimv, /xv^fiazog rj diatpoQag Pqo>- Hieron. Ep. 52 ad Nepot. c. 7.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 24

 370 DIDASCALIA Vr, 21, 2-5 (l).

tollitur ab ipsis. i. Si enim putas te, o mulier, in septem diebus

in sessione fuisse et a sancto spiritu vacuatam, si defuncta fueris
in diebus illis, vacua et sine spe ibis. Si autem spiritum habes
semper, ab oratione vero et gratiarum actione et a libris subter-

5 fugis, cogita, quia et oratio per sanctum spiritum suscipitur et

gratiarum actio per sanctum spiritum sanctiflcatur et libri, cum

sancti spiritus sonus sint, sancti sunt. Si ergo in te habes sanctum
spiritum, vane, inaniter observas sancti spiritus opera tangere,
sicuti et ii, qui dicunt: Quicumque iuraverit in altari, nihil est;

10 qui autem iuraverit in dono eius, quod desuper est, debet. Quibus
dixit Dominus: Stulti et caeci, quid est mains, munus aut altar e,
quod sanctificat munus? Qui ergo iuraverit in altari, iurat in Mo
et in omnibus, quae sunt super ipsum; et qui iuraverit in templo,
iurat in eo et in habitante in Mo; et qui iuraverit in caelo,

15 iurat in throno Dei et in eo, qui super ipsum sedet. Si itaque

sanctum spiritum possides, fructus vero eius contingere observas,
et audies Similiter a Domino Deo Christo: Stulta et caeca, quid
est mains, panis aut sanctus spiritus, qui sanctificat panem? 3. Ergo
si spiritum sanctum possides, vana observas et vana custodis. Si
20 habes sanctum spiritum, quid est, quod observas? Sanctus enim
spiritus possidentibus se semper adest, et ab his, a quibus reces-
serit, longe est semper. Si autem ab aliquo sanctus spiritus vel

uno die recesserit, in hunc mox immundus spiritus ingreditur,

sicuti dixit Dominus: Cum exierit immundus spiritus ab homine,
25 circuit per inaquosa loca, id est per eos, qui non sunt baptizati,
homines, et, cum non invenerit refrigerium, dicit: in domum meam
revertar priorem, unde exii. Si ergo veniens invenerit vacantem et

mundatum, tunc vadit et adprehendit secum alios septem spiritus

maligniores se, et venientes habitabunt in homine Mo, et fiunt novis-
30 sima hominis illius peiora prioribus. Quare ergo cum egressus
fuerit immundus spiritus, nusquam requiem invenit? 4. Discite,
quoniam omnis homo repletus est, fidelis quidem de sancto spiritu,
infidelis autem de immundo, et ingressum non suscipit alieni

spiritus. 5. Qui vero per baptismum reiecit et deposuit et libe-

35 ratus est ab immundo spiritu, sancto repletur. Si itaque bonum

1 Lev. 15, 19. — 9 Mt. 23, 18. — 11 Mt. 23, 19—22. — 17 Mt. 23, 19. —
24 Mt. 12, 43—45.
1 putas S C : speras L |
2 in s. fuisse et : profluvii tui esse S |
3/5 si
 CONSTITUTIONES APOSTOLORTJM VI, 27, 2—5. 371

avxm". 2. si yag vofii&iq, cb yvvai, sxxd fj/isgaq ev d<pe6gm

XaXfj
ovOa xov ayiov Jivevf/axoq xevrj xvyydvsiv, dga xsXsvxrfiaGa
sgaitpVTjq xsvrj jivsv/iaxoq xal djtaggrjOiaOxoq xr\q ngbq d-sbv hX-
ni6oq djcsZsvGy. ?] xo (isv jivsvfia sxsiq jcdvxcoq dymgio'xov axe
[iij ev xojtco ov, 6sl 6s Ooi 3igo<Ssvfi}q xal sv%agiOxiaq xal xijq 5

xov ayiov Ttvsvfiaxoq sxi(poixi]OEmq, cbq ov6sv ev xovxm nagavo-

fiovOa. 3. ovxs yag vofiifioq (il^iq ovxs X£%oq ovxs ai/xaxoq (pogd,
ovx ovsigmt-iq [iiavai dvvaxai dvd-gcaxov <pvGiv ij xo ayiov jcvsvfia
%eogi6ai, rj fiovrj aOeftsia xal xagdvo/ioq ngdgtq. xo yag ayiov
Jtvsv/xa xolq xsxxrj/isvoiq avxb dsl Jiagd/xovov eOxiv, smq av mOiv 10

agioi, xal cbv av xmgi69-xi, xovxovq sgrffiovq xad-ioxtjOiv xal x<5

xovrjgqj jzvevfiaxi kxdoxovq. 4. Jtag 6s av&gmxoq 6 (isv xm jcvsv-

fiaxi uisjtlrjgmxai xm dyim, b Sk xa, axa&dgrm, xal ovx oiov xe

<pvyslv avxmv hxaxsgov, si (if] svavxiov xi xdd-mOiv o xe yag
jiagdxXrjxoq (u6ei jtav ipsvdoq, 6 xe didfioXoq jtaOav dZrjd-eiav. 15
5. naq 6s PsPaTtxiOfiEVoq xaxd akrj&Eiav xov [lev 6ia@olixov jivev-
(taxoq xsymgioxai, xov 6s ayiov jcvEVjiaxoq svxbq xa&sGxrjxEV

1 Lev. 15, 19. — 15 Act. 5, 3. — Ioann. 8, 44.

4 1} s I b, xal d xo fisv
1 rjfisoaig e tie xo b 5 ov 9i> b,
|
h : |
: |
: > I

7cooosvx>j? +
ndvxoxs b xal sv/UQioxiaq a 2 i. m., a e, -\- [tsxaXafteiv d |
: > |

7 Xozoq b d (i. m. ysvva xoxsxoq) e 9 rj si b fiovrj -\- rj d h cf. v. 8 |

\ |

10 na^afievov b 11 a>v d>i d 13 r<5 aylta post nvsvfiaxt h p v 14 avxbv

|
: | |

d v I
17 a7coxcx<ooiaxai d |
Tivev/taxog > de

— cogita : si autera spiritus sanctus in te est, animara tuam omni tempore

custodis ab oratione et a scripturis et ab eucharistia sine irapedimento ; cogita
ergo S I
5 suscipitur : exauditur S |
6 sanctificatur : accipitur et s. S |
cum
> S I
7 sint : et S I
8 vane in. observas (= dnexov cf. 20, 1) : quare te
ipsam retines S ]
9 nihil est : non peccat S | 10 debet : peccat S |
quibus :

sicut et S I
17 Deo : nostro Iesu S |
18 sanctus >S |
IS/19 qui — sanctum :

quem S 19 vana custodis

|
—
stulta, inanes observationes observas S si : | +
non S 20 quid observas
I
—
quomodo operaris iustitiam S 22/23 longe : |
—
recesserit S 23 mox >
S 24 sicuti d. Dominus|
S 25 baptizati ad > | > | :

aquam descendentes S 30 quare discite qu. S 31 discite S 32 est |

•
| > | +
spiritu aut spiritu sancto aut spiritu immundo S |
32/33 ingressum — spiritus :

natura eius non suscipit alienum spiritum S

2. gratiarum actio p. s. sp. s.] Epi- hebraicum prodit. Cf. v. 8.

clesin respicit. — et audies\ Sic apo- * * *

dosin incipiens auctor modum dicendi 4. Cf. Herm. Mand. XI.

24*
 372 DIDASCALIA VI, 21, 6—8 (l).

operatus fuerit, permanet in illo spiritus sanctus, et manet repletus,

et immundus locum non invenit. Quia omnes homines a propriis
spiritibus pleni sunt, et non recedent a gentilibus inspirationibus
penitus, quamdiu gentiles permanent, etiamsi bonum faciant: nulla

5 est alia curatio, ut abscedat ab eis spiritus immundus, nisi per

sacram purgationem et sanctum baptismum. Ita ergo cum non
possit ingredi, nusquam revertetur ad eum, qui ilium reiecit et de-
posuit. Qui autem repletus est sancto spiritu, non ilium suscipit.
6. Tu autem, o mulier, sicuti dicis, etiamsi in diebus sessionis
10 tuae vacua sis, ab immundo enim in
repleris spiritu; convertitur

te et invenit locum vacantem, et erit in sempiternum in te im-

mundi et mundi spiritus ingressus et egressus et perpetuum bellum.
Unde stulta, quae talis est, suspicio a vobis speratur? Et ex eo,
quod tales observationes custoditis, per suspicionem vacatio in

15 vobis a sancto spiritu erit et repletio ab immundo, et ita erit vitae

reiectio et combustio aeterna. 7. Dicito mihi vero postea, o mu-

lier: septem diebus tuae suspurgationis vel sessionis tuae immunda
tibi eris secundum secundationem, et inveniris post septem dies
tamquam non baptizata et purgaris aut baptizaris, ut videaris quasi
20 mundata, et, quod
purgationem peccatorum cum
est perfectum,

non tamquam non baptizata. Secun-

inveneris, aeterno igni daris
dum enim tuam suspicionem immunda permanes, et nihil tibi
prodest septem dierum vana abstinentia, sed contrario e(s)t nociva,
quia per conscientiam inquinata es et sicuti coinquinata condem-
25 naris. 8. Haec igitur super omnes cogitate, qui seminum cursus
et adproximationes mulierum observant; nam quae tales sunt ob-
servationes omnes stultae et nocivae sunt. Si enim cursum seminis
quis passus et adproximans mulieri baptizetur, et stratum suum
17 Lev. 15, 19. — 25 Lev. 15, 3 — 18.
2 invenit :
+
enim plenus est spiritu sancto, ilium non suscipit S
qui
|

3 recedent + immundi S 5 curatio potestas S eis eo L 6 sacram

spiritus [
:
j
:

—
|

baptismum spiritum Dei mundum et sanctum S

:
7/8 nusquam de- |
—
posuit revertitur et ad eum redit, ex quo exiit S
: 13 unde operatur |
— :

itaque, hae res eveniunt vobis propter opiniones vestras ac propter

stultae,

observationes, quas observatis S 16 dicito mihi dico tibi S 18/22 et in-

| :
|

veniris — secundum enim : quomodo septem diebus praeterlapsis sine bap-

tismo te purificas ? Et si baptizaris, eis, quae credis, dissolvis baptismum Dei
perfectum, qui peccata tua penitus tibi remissa fecit, et inveniris in malis
peccatorum tuorum priorum ac traderis igni aeterno. Et si non baptizaris,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 27, 6—7. 373

xal aya&oegyovvzt /iiv jcaga(iEV£t zb nvEVfia zb ayiov, jtXrjgovv

avzbv Oocpiag xal GvvsOecog, xal zb iiovrjgdv jcvevfia ovx sa avzm
nhyOidoai, ejctzrjgovv avzov rag etpodovg. 6. <3v ovv, <o yvvai,
xa&cbq XiyEiq, si sv zaig r^iigaiq zfjq dg}£dgov xsvi) xvyxdvsiq xov
ayiov Jtvsvftazoq, rov dxa&dgzov 3i£3iXr\gco<iai. fir] xgo0£vx,ofjEvr] 5

yag fit]6s dvayivmoxovOa dxovza avzbv 3igo6xaXt6y ' (piXsl yag

ovxoq zovq cqagiozovq, si xai xiq aXXoq, xovq ga&vftovg, zovq
d/iEXsiq, zovg voivmdsig, ejiei6t) xal avzbq a%agi0xia xaxovoiav
vo6r\Qag iyvfivoi&i] jtaga 9-eov zrjg dgiag, dvzl dg^ayyiXov didfioXog
aigrjOa/xsvoq sivai. 7. 61b zmv ftazaimv djioOxov Xoymv, m yvvai, 10
xal sao (isnvi]fis v7j jxdvxoxs 9-eqv xov as drj/iiovgyriOavxog x al
3iqo6£VX ov tovzm, sozlv yag Gov xal zmv oXmv xvgiog' xal fisXha
zovg avxov vo/iovg, firj&iv x.agazr\gov(iEvr\, /it) xd&agQiv yvGixrjV,
/if] (ii£,iv vofiifiov, fit] xoxe xov r} a3io$oXr\v, (ifj /imfiov am/iazog,
sjcsijceg za xoiavxa nagazrigrniaza fimgmv avd-gmjimv E<p£vg£(iaza 15

11 Eccles. 12, 1. — 13 Num. 19.

2 ia avxu d |
3 avxca h |
4 xa&wg i.iysiq >pv |
xaT? rj/tepatg : xw xatow
p v I
5 tuii dxa&doxa> h [
6 firjXE d e p v |
axovxa G : conicit drcovxa vel

ixovxa Cotel. |
avxb h |
8 xaxovolag d p 10 aipexiodfttvog a 2 | j
dtb + xal
b d e p v I
11 saw b e j
&eov a h, xw S-sw b d e p v 13 : > |
/xrjd'ev b h |

xa&UQolav b, dxad-apoiav d |
14 7} dno/S. : dnofiXtjZOV b d e

secundum S | 23 abstinentia observatio S |

27/28 cursum s. p. . adproxi-
mans m. 00 S

8. adproximans mulieri bapti^etur] abstinere. Isidorus Hisp. De eccles.

Iosephus Contra Apion. II, 16 apud offic. I, 18, 9: Coniugatis abstinendum

Euseb. Praepar. evang. VIII, 8, 21 (ed. est coitu plurimisque diebus orationi
Heinichen I, 382): xal fxexd xtjv vo- debent vacare et sic deinde ad Christi
ixifiov avvovalav dvdQoq xal yvvaixbq corpus accedere. Hieronymus Ep. 48
dnoloveodai. Hunc lavandi morem c. 15 refert, Romae fideles domi qui-
Christiani quoque plures observabant, dem semper communicare, nee vero
praesertim Romae. Gregorius M. Ep. post copulam carnalem statim ecclesias
XI, 64 scribit: Vir cum propria con- ingredi, et illam consuetudinem tan-
iuge dormiens nisi lotus aqua intrare quam Scripturae adversariam impugnat.
ecclesiam non debet; quamvis enim de * * *

hac re diversae hominum nationes 6. Dionysius Ep. ad Basilidem can. 2

diversa sentiant, Romanorum tamen censet, tempore profluvii mulieribus
semper ab antiquioribus usus fuit post quidem licere orare, nee vero ad men-
admistionem propriae coniugis et la- sam sacram accedere. — dvzl d(jy.
vacri purifkationem quaerere et ab i5id/?o?.oc] Cf. Orig. De princip. praef.

ingressu ecclesiae paululum reverenter c. 6; Cyrill. Hier. Catech. II, 4 etc.

 374 DIDASCALIA VI, 21, 9—22, 1 (l).

lavet, et erit illi hoc fatigatio numquam deficiens a baptismo et a

lavatione rerum et strati sui, et nihil aliud poterit agere. Si enim
post seminis cursuni et commixtionem secundum secundationem
baptizaris, necesse te est et hoc facere, ut, etiam si soricem cal-

5 caveris, baptizeris; et si os[sum] morticinum aut pellem aut os-

[suum] vulneratum et monumentum tetigeris, debes baptizari. Et
numquam exis mundus; nam et calceamentis de mortuorum ani-
malium et vitulorum immolatorum pellibus calcearis et vestibus
de similibus lanis cooperiris, et nunquam poteris mundari et sacra-

10 tissimum baptismum infirmas et renovas delicta tua et in peccatis

tuis prioribus inveniris et secundationem in te recipi[e]s et con-
firmas et vituli idololatriam. 9. Suscipi(en)s enim secundationem
in te recipis et idololatriam, propter quam secundatio posita est; et

aliena et vetustissima peccata ut funiculum longum et ut legis

15 vinculum, iugum et lorum [et iugum] ipse tibi induces et vae ad-
trahes; secundationem confirma(n)s etiam [in] maledicto, quod
adversus salvatorem fuit, consentis, et maledicto contra benedicti-
onem et Christum benedictiones dividentem dignis testimonium
praebens maledictiones possidebis. Si quis enim maledicit, male-
20 dictus est, qualium maledictionum et qualium et quantarum con-
demnationum rei erunt, qui salvatoris nostri Domini Dei male-
dictum laudant.
XXII (xxvm). Unde fugite a talibus observationibus, dilecti[s-
simi], et cum acceperitis solutionem, (vosm)et ipsos nolite con-
25 ligare et a Domino et salvatore relevati (vos)met ipsos nolite
onerare, sed penitus nolite observare et putare tales esse inqui-
nationes et quaerere segregationes aut aspersiones aut baptismata
aut purgationes. Secundum secundationem (enim post) tactionem
4 Lev. ii, 29—31. — 5 Num. 19, 16. — 14 Ies. 5, 18. — 16 Deut.
21, 23. — 19 Num. 24, 9. — 28 Num. 19, 11 — 18.
2 str. sui : a stratu suo L | 5/6 et si — baptizari >S |
7/8 calciamenta
de mortuis animalibus et a vitulis immolatis . . vestes L [
9 cooperiris : + et
ossi insistens vel in coemeterio intrans lavari debes S cf. 1. 6—7 | 9/10 sacra-
tissimum : Dei S \
11/12 rec. et conf. et : confirmas et recipis S |
12 susci-
piens S |
14 aliena et v. p. : peccata aliorum priora S |
ut fun. S : et fun. L
—
|

legis : plaustri S |
15 iugum iugum > S |
16 confirmans S |
17/19 maled.
— test, praebens : id quod contra b. et qui benedictionis dividit d. Chr. male-
dictum est test. pr. L : contemnis Christum regem benedictiones dispertientem
dignis S |
20 est : -j- et quicunque benedicit, benedictus est S 22 laudant :
|
 CONSTITUTIONES AfOSTOLOKUM VI, 27, 8-28, 1. 375

(idxaia xal vovv ovx Exovxa . 8. ovxe 6e xfjdog dv&gmjtov ovxe

oOxiov vsxgov ovxe (ivfj(ia ovxe xoiovds @Q<5fia ovxe ovEigcoy/ibg
/iidvai dvvaxai dv&gmjiov tyvytfiv, aXXd fiovr) aGE^Eia ?) sic, &e6v
xal Jiagavo/iia xal i) sic; xbv jiXtj oLov ddixia, Xiyco drj agnayi] r]

0ia r\ e\ xl Evavxiov xrjg avxov dixai oovvrjc, fioixsla rj jtogvsia. 5

XXVIII. "0&-EV xd xoiavxa jtEgiiOrdfiEvoi Jtagaxrjgrjfiaxa <pEV-
yExe, ayani]xoi' sXXrjvixd ydg xvy%avei. ovxe ydg xbv x£&i>£(5xa
pdEXvOOo/iE&a, cog Lxslvoi, sXjtiC,ovxEg avxbv jcdXiv dvafiicovai,
ovxe xt]V vofii/tov (il§tv xax'itpiiEV •
h'Q-og ydg avxolg xd xoiavxa

aOs@£lv. &eov ydg yvajptq dvdgbg xal yvvaixbg OvveXevOic yivExai 10

r) fiexd 6ixaio6vv?]g' ,,b Jtoitjoag" ydg ,,djt' dgxfjq agosv xal d-fjXv

£7coi?]0EV avxovg", xal EvXoyrjOEV avxovg xal eljiev „Av§dvsod-E

xal jtXrjd-vvsO&E xal jcXrjgoioaxE x?]v yfjv". el xolvvv d-sov fiov-
Xrjosi nagaXXayr) 6%r}ndxcov yeyovsv ngbq yivsOiv xXrj&ovg, aga
xaxd x?jv avxov yvd>y.r]v xal i) OvveXevOic xov aggEVog Jtgbg xd 15
&rjXv, (XXVIII) ovxsxi 6e xal rj xagd ipvoiv ffdEXvxxr] filgig rj

1 Lev. 11. — 9 Lev. 18, 24. — 11 Mt. 19, 4. — 12 Gen. 1, 28.

1 6s : ydg b, >d p |
xfjdog : i. m. d rj ovvaU.ayrj zov yd/xov
+^dh|^>bpv
\

2 ooxta d p |
oveipai^ig p v |
3 fiovrj : fiovov pv,
477>p|$>depv|12 xal sinev : s'mmv d |
16 >h rj

continuant S | 23/24 dilecti S C | 26 putare S : sperare L |

26/27 inquinationes :

+ et vos continere propter has res S |

27 segregationes aut >S | 28 enim S |

post t. : si quis accedit ad S

9. et maledicto — possidebis]Hanc par- ywv ddixa — > p] v). De nefando

ticulam Corssen Latini verba sequens amore puerorum, adulterio, fornicati-

sic graece restituit: xal xr/v xaxd zfjg one (et coramixtione cum bestiis, quod
evloylag xal xov rag evloytag dia- haec sint flagitia contra naturam, ilia

litQiCpvToq zolg d§ioig Xqiozov xax- iniqua et iniusta, et quare unumquod-

d(jav ixaQZVQOfj.evog xaxdoag xXtjqo- que eorura interdictum sit ac puniatur).
vofirjaEig. 1. elXrjvixd y. z.] Sic Constitutor.

XXII. Summam huius capitis Con- Didascalia de observationibus iudaicis

stitutor c. 30, 1—7 exhibet, v. 5 autem loquitur. Sed et Chrysostomus In

c. 28, 7. Ephes. horn. XII, 3 dicit: "ElXrjveg zd

* ixsv ovx bvza a/jaozrjftaza dedoixa-
XXVIII. IIe(A naidzttaoxiag 1101- aiv, olov Qxmov otofiarog, xrjdog,
Xtiag zs xal noovetag (+ xal t*lt-e<ug Xsyog xal rjneQuiv nayazrjQrjaeig xal
aXoyiav, bzi zd /lev iozl napd cpvaiv 00a zoiavza' a Si ioxiv ovzatg a/iao-
doeftrjfiaza, zd de nagdvofia xal zrjfj.axa,naideQaaxeia, fioixiia, nop-
ddixa, xal did xl zovxaiv ixaozov vela, zovzwv ovdh Xoyov e%ovoiv.
dnsiQrjxai xal xo).a'C,tzai d e p \aXo- Cf. Tert. De praescript. c. 40.
 376 DIDASCALIA VI, 22, 2—5 (l).

monumenti vel mortui [et] baptizantur. 2. Vos vero secundum

evangelium et secundum sancti spiritus virtutem et in memoriis
congregantes vos et sacrarum scripturarum facite lectionem et ad
Deum preces indesinenter offerte, et earn quae secundum simili-

5 tudinem regalis corporis Christi est acceptam eucharistiam offerte

tam in collectis vestris quam etiam et in coemeteriis et in dor-
mientium exitibus, panem mundum praeponentes, qui per ignem
factus est et per invocationem sanctificatur, sine discretione orantes

offerte pro dormientibus. 3. Qui enim Deo crediderunt, secun-

10 dum evangelium, etiamsi mortui fuerint, non sunt mortui, sicuti

Dominus et salvator noster dicit Sadducaeis : De resurrectione

mortuorum non legistis, quod scriptum est, quoniam ego sum Deus
Abraham et Deus Isaac et Deus lacob ? Non est Deus mortuorum,
sed vivorum. 4. Nam et Elisaeus propheta, cum dormisset, vetu-
15 stissimum iam mortuum suscitavit; tetigit enim corpus eius corpus
defuncti et suscitavit illud. Numquam vero hoc fuisset, nisi corpus
illius, qui dormierat, sanctum fuisset et repletum sancto spiritu.

5. Unde ergo eos, qui requiescunt, sine observatione tangentes

nolite abominari, et quod in consuetudinibus est, id nolite segre-
20 gare; nam et ea, quae fluxum patiebatur, cum tetigisset salubrem

11 Mt. 22, 51. 32. — 14 IV Reg. 13, 21; II Cor. 3, 32. — 20 Mt. 9,
20—22.

1 et > S I
4 preces ministerium vestrum et orationem vestram S |

indesinenter sine murmuratione S 5 acceptam S |

C : regalem L |
7 exitibus
S C : exinitione L |
8 sine discretione : nee divisus et S |
11 et salvator
> S I
20 fluctum L |
salubrem •
salvatoris nostri S

1 zy&Qa + yag a j
2 ooSojjlltwv b d e |
df/apzta a b h : daekyeta d
e p v J
nagdvoftov : nagaXoyov b a2 i. m. ]
3 db ij ft. xal rj n. h |
cuv +
dfj h j
adixa b d I
4 d/tagxrjfiuxa b d e |
d' d |
10 aagxoq iaxiv b d e
—
|

yivofxivri b e |
12/13 tavzoc unavxa d, r. mxvta b | 13/14 ov yvvaixeiav
> h ] 13 UQoevog e | 14/15 Xi&ofto)joEze d h p v |
15 ptSelvyna a b h :

on fid. d e p v |
15/16 navxa — inoirjoiv > p v |
16 dnoxtsvelxs d,

-VTjxai e |
avxbv oxi d +
18 dnoHavixioouv dnoxxsivaxe avxoiig d
|
]

18/19 eaxt p v 20 7i(ioaoia>]C h 21 dldlayfia d 23/24 dnoxal. avxbv h

| |
|

>
|

24 avxbv a 6 sec \ p v 25 xw >

xb e apoevt d, dpasv e ds yap
|
:
|
|
:

d e p v |
xal 6 a. Zolofiwv >pv | 27/29 xfjq olxiaq — av&Qwno? Sag d :
|

31 iv + xw b d e |
xalu) + rj xaxbv iv xaluj h j &ew 7ia(ia 9. a |

32 oj : wg b p v, + xal h | xgiaxovzaTJuepw a, XQtaxov&rjfieQov h ]

34 ol'xw p v
 CONSTITUTION ES APOSTOLORUM VI, 28, 2—7. 377

r/ Jcagdvofioq xgdt-iq, sx&Qtx &sov vnagyovGa. 2. xal ydg Jtagd

<pvGiv egxiv i) Sodoftmv a/zagxla xal rj jcgbq dXoya, nagdvofiov
6s fioixeia xal nogvila, cbv xd (isv aGE^tjfiaza, xd 6e ddtxla xal
xo xelevzalov dfidgxrjfta, ovdtzsgov 6e avxmv dxcficogrjxov xaxa
xtjv olxslav did&EQiv . 3. 01 xs yag xgmzoi didXvOiv xoOfiov 5
y,r]favmvxai, xd xaxa <pvGiv jcagd cpvGiv EJtixsigovvxEq noulv ol
6s devxsgoi ol ftsv ddixovGtv dXXoxgiovq yd/iovq (pO-Eigovxsq xal
xb vnb dsov ysvoytsvov tv diaigovGiv sit; Svo xovq xs jtaldaq
vjiojtxovq xal xbv <pvGixbv dvdga svEJiiftovXsvxov, rj xe nogvsia
<p{hogd xyg olxslaq sGzl Oagxog, ovx ejiI naidojtoita ytvofiEvrj, 10
dXX' ?]6ovf] x a Q f*£ v y T0 xdv, bntg egxIv
l
!s
dxgaOcag GvfifioXov,
dXX ovx dgsxfjg orjfiEiov. 4. djcriyogEvxai cSe xolq vbfioiq dxavxa
zavza. (fTjOiv ydg xd Xoyia ovxcoq' ,,0v xoi/zTjd-rjOy /isxa dggsvoq

xoixrjv yvvaixsiav, smxaxdgazoq ydg 6 xoiovxoq xal XiO-otq Xi&o-

(3oX?]Gax£ avxovq, fidiXvyfia sjcoirjGav ndvxa xotfioifisvov (isxa 15
XTrpovq, djcoxxEtvaxE avxov, dvofiiav EJtoirjOEV sv xo} Xam' xal
lav xiq yvvalxa vjcavdgov /navy, djioxxsivaxs dficpozsgovq, dvoyiiav
ixolrjGav, evoxol eIolv, djtod-avizmaav" , xal s£,fjq' „Ovx sozat
jiogvevcov sv vlolq 'iGgarjX, xal ovx saxai jrogvsvovGa ajib d-vya-
xsgmv 'IogatjX' ov jtgoGoiasiq fiiod-cjfia Jiogvr/q xvgiw xco {hscp 20

Gov ejiI xb ftvoiaox/jgiov ovze dXXajfia xvvoq' ov" yag ,,dyvai",

(p?jOiv, ,,£vx al tx (iiafrojfzaxoq txaigaq". 5. xavxa fiiv djtr/ybgEVGav

ol voftoi, xbv ds ydfxov sGefivvvav , tvXoyrjfiEVQv avxbv djioxaXt-

oavxsg, EJisibt] xal EvXoy?)G£V av xbv 6 &sbq 6 Gv^tvgaq xb d-f/Xv
xco aggsvi. Xsysi 6s nov xal b Gocpbg HoXoficov „IIagd xvgiov 25
agfio^Exai yvvrj dvdgi", xal davld Xsysf ,,E yvvrj gov cog afinsXoq

tvd-rjVOvGa sv xolq xXixsGi xfjq olxiaq Gov, ol viol Gov mq vsocpvza

sXaimv xvxXm xfjq xggjcstyq Gov
ovxmq EvXoyrj9-t]GExai av-
Idov
d-gmjtoq b cpofiov/isvoq xbv xvgiov". o vxovv „b ydfioq xifiioq" 6.

xal GSfivbq xal fj xmv naiomv yivsGiq xad-agd' ovdlv ydg xaxbv 30

sv xaXm vjtdgxsi. 7. ovxs ovv ?) (pvGixfj xd&agGiq fidsXyxTtj &sm,

oq avxr/v cpxovbfirjGEV Gv^alvtiv yvvati-lv sv xgiaxov&rjutgcp

6vGraGE03q %agiv xal EvgmGxiaq dxivrjxoTEgaig vjtagxovGaiq, axs
ov firjv tfe dXXd xal iv xco svay-
sv olxla xad-Tj/iEvaig xb jiXeIqv.
ysXim b xvgioq, xrjq alfioggoovGqq dya/itvrjq xov Gcoxrjgiov xgaGjts- 35

13 Lev. 18, 22; 20, 13. — 16 Exod. 22, — 17 Lev. 20, 10; Deut.
19.

22, 22. —18 Deut. 23, 17. 18. — 21 Prov. — 24 Gen. 27. 28. —
19, 13. 1,

25 Prov. 19, 14. -

26 Ps. 127, — 29 Hebr.
3. 4- 13, 4.
 378 DIDASCALIA VI, 22, 6—9 (l).

fimbriam, non est reprehensa, sed turn sanata perfectam remis-

sionem peccatorum meruit. 6 (xxix). Itaque, cum naturalia pro-

fluunt uxoribus vestris, nolite convenire illis, sed sustinete eas et,

scientes propria membra esse, diligite sicut proprias animas, sicuti

5 et in Malachia, qui nuncupatus est angelus, in Duodecim prophetis
scriptnm est: 7. Quoniam Dominus contestatus est inter medium
te et mediam mulierem iuventutis tuae, quam dereliquisti: et ipsa

particeps tua; et non alius fecit et reliquum spiritus eius. Et dixistis:

Quid aliud quaerit Dominus nisi semen ? Et custodite (vos) in spiritu

10 vestro, et mulierem iuventutis tuae ne derelinquas. 8. Et mulier

ergo, cum in menstruis est, et vir, cum in cursu seminis, et vir
et mulier legibus ad nuptias convenientes et ab alterutrum ex-
surgentes, sine observatione et non loti orent, et mundi sunt.

9. Quicumque autem alienam uxorem sollicitans inquinaverit post

2 Lev. 18, 19. — 6 Mai. 2, i4. is.

1 turn sanata > S | 1/2 perfectam r. . tectam r. L, r. omnium S |

5 angelus + Domini S 6 Dominus [S 8 tua L C > j

. + et uxor foederis
tui S LXX I
9 Dominus Deus S semen + mundum S
•
|
[ vos S cf. C |

12 legibus > S 13 et non

[
nam non S :

8—9. Similia exhibet Opus imper- xat zovq dvdgat; ozepyetvzdq kavzdiv
fectum in Matth. 23, 26 hom. 44 s. f. ya/uszag (+ xal ozi avvtQ%6jj.ivoi
Cf. Testimonia. dXXrfXotq, xdv ,«?) Xovamvzai, xa&a-
„ * Qol ilaiv, fioiypv de r\ tioqvov Xov-
zqov ov xaSai'psi d e p v). Quomodo
•8. ngovolai; evexev z. y.~] Cf. The- oporteat mulieres subiectas esse viris

odor. In Lev. quaest. 2 1

; Hieron. In suis et viros diligere uxores suas (et

Ezech. 18, 6. — ixr\zs /.itjv iyxv,uo- quod convenientes inter sese, etsi non
vovaaig] Cf. Clem. Al. Paedag. II, 10, laverint, puri sint, adulterum autem et

92 p. 225; Strom. Ill, 11, 72 p. 543; fornicatorem lavatio non purget).

Chrysost. In Gen. hom. 38, c. 2. — 1—2. Cf. Ps.-Ign. Ant. 9, 1; Philipp.
<piXrjdovov . . <pi?.6&eov] II Tim. 3, 4: 13, 2; Her. 4, 1. Hieron. Ep. 148 ad
(piXtjdovoi n&XXov fj <piX6&eoi. Simi- ad Celantiam c. 26.
liter Origenes In Ps. 7, 15; In Ez. 4. dna^artj^zwi Trpoa.] Theanus
hom. Ill, 5 — 6; In Matth. XI, 14; In Pythagoricae elegans fertur apo-
Luc. fragm. ed. Bened. II, 582; III, phthegma, quod laudat Clemens Al.

387. 497. 981. Marcus Eremita De Strom. IV, 19, 123 p. 619. Quae
iustif. c. 180 PG 65, 958. Hippol. De interrogata, noazaia yvvfi and avd(/bz
Antichr. c. 58: (iiao&em jauXXov xal etc; to &eo/uo<p6(Jiov xdzeiatv; re-
fxtj <piX6&soi. spondit: 01210 fthv zov tdiov xal napa-
XXIX. "Ojiuh; x$h T «J yvvaTxaq xpW a ^o t <*s *ov aXX.ozpiov ovde-
V7tozdoaca&ai zotq Idioiq dvdQuoi nozi. — oq d'av yvvaZxa xzX.] Hoc
 CONSTITUTIONES APOSTOLOBUM VI, 28, 8—29, 4. 379

6ov vyeiag %agiv, ovx ?jx&-sO&t] en avxy, ovxe fcrjv oXcog yxiaOaxo,
xovvavxiov 6e xal idoaxo avxrjv cprfoag' ,'H nioxiq Oov oiomxev
Gs"- 8. xal cpvoixmv fiev yaivofievm v xalg yvvatglv ol avdgeg
fir) avvsQxead-oaaav uigovoiag tvexev xoov yevvoofievcov dnemev
ya g 6 Nofiog- „IIgdg yvvalxa" yag, <p?]Oiv, „ev d yedgw ovoav ov 5
jcgoOeyyulg" . (irjxe firjv eyxv/iovovoaig bfiiXei xmOav avxalq- ovx
em jtaidcov yag yeveou xovxo xoiovOiv, aXX' rjdovrjq x&giv, ov
del 6e (piXtfdovov xbv <piXod-eov vjidg%eiv.
XXIX. „Al yvvalxeg, vjtordooeo&e xolg idioig dvdgdoi" xal
did xi/irjg avrovq i%sxs xal g>6Pq> xal dydxy dovXevexe avxolg, 10
cog f] dyia 2dgga xbv 'A@gaa(i exi/ia ovde eg ovofiaxog avxbv vjio-
(tevovOa xaXelv, dXXd xvgiov avxbv ngoOayogevovOa ev xco Xeyeiv
c

„ O de xvgidg fiov ngeo^vxrjg". 2. bfioieoq „oi avdgeg, Oxegyexe

xdg eavxdiv yvvalxag cbg idia (leXr/", dig xoivmvovg (iiov xal
Ovvegyovg ngbg yiveow jcaidoov. ,,2vvev<pgaivov" yag, tpr]6iv, 15

„(iexd yvvaixog xi]q ex ve6x?]x6g oov, eXatpoq orjg <piXiag xal

jtcoXog Omv yaQ'lx<ov b/tiXeizco dot, rj de idia rjyeiod-co Oov xal
owioxco Ooi ev jcavxl xaigm' ev yag xfj xavxrjg g>iXia Ovfwzegi-
<peg6fievog xoXXoOxbg eoirf'. 3. ayajiaxe ovv avxdg cog oixela fieXrj,
cog vfierega Ocofiaxa' yeygajtxac yag ovxmg' „Kvgiog dtefiagrvgaxo 20

dvd dvd fieOov yvvaixog veoxrpcoq Oov, xal avx?j

[leoov Oov xal
xoivcovoq oov xal ovx aXXog ejtoirjoev, xal vjcoXeififia nvevjiaxog
oov xal (pvXd^aOd-e x<f Jivevfiaxi vficov, xal yvvalxa veoxqxoq
Oov /irj eyxaxaXinyg". 4. dvqg ovv xal yvvi], vo(ii[im ydftm Ovv-
egxoftevoi xal djc dXXi'jXcov eyetgo/ievoi, aTcagaxrjgtjxmg Jigooev^e- 25
6&coOav xal (ir) XovOaiievoi xad-agoi eloiv. og d' av dXXoxgiav

2 Mt. 9, 22. — 5 Ezech. 18, 6; Lev. 18, 19. — 7 Tim. II 3, 4. —

9 Col. 3, 18. — 11 I Petr. 3, 5. 6.
— 13 Gen. 18, 12. — Eph. 25. 5, 28. —
15 Prov. 5, 18, 19. — 20 Mai. 2, 14. 15.

1 vysiag : h, OQlaq b e
vytsiag rjx& ero b d e avvrjv d 4 svsxa a b | I
| |

6 itQOoeyyuT a 8 rov yiXo&tov (fikr\dovov h 9 Idloiq

|
10 Sov- |
>bdev|
levaare e \ 11 rcy a ovd' p v 13 ol a h xal 01 b d e p v
|
|
15 yevvrjoiv h : [ |

16 orJQ a > : rel 21 yvvaixog

I
zrjq y. d 22 oov 001 h :xal ovx a. |
: |

inoirjotv > e | 23 zw iv z<5 p v |

26 UXovfiivoi p v

illustrat Chrysostomus In I Cor. hom. fialavelov tl&slv, d?.X' ddiacpopwq

XVIII, 1 dicens: Tovzo d's xal vf^Zv siq zr\v oixlav avttaiv and 6s fil§eo>s
e&oq- dnb pev ydo nXeovt&aq xal noQvqq, xa&antQ okwq yevo/tsvog
agnay^q ovx av tiq onovddoeiev inl dxd&aptoq, inl zo Xovoao&at epxe-
 380 DIDASCALIA VI, 22, 10—23, 4 (l).

inluminationem [quod dicit Graecus photisma] aut iterum coinqui-

natus meretrici exsurrexerit ab ea, etiamsi omni pelago vel omnibus
fluminibus lotus fuerit, mundus esse non poterit. 10. Cavete ergo,
carissimi fratres, eas quae tales sunt stultas observationes, et ea,
5 quae immortalitatem praestant, pertinaces (estote) sectari custo-
dientes in uno coniugio corpus vestrum immaculatum et absque
inquinatione, ut participes immortalitatis et regni Dei consortes
efficiamini et promissionem Domini Dei accipientes requiescatis
in saecula saeculorum.
10 XXIII (xxx). Et per plures et similes manifestationes adhuc
habentes vobis clariorem facere doctrinam, cum ampliaretur scrip-
tura, hie alicubi iam deponimus verbum, ut non per severiorem
veritatem ad satietatem vobis fiat doctrinae nostrae sermo. 2. Unde

nolite graviter ferre de his, quae dicta sunt; nam et ipse Dominus
15 et salvator noster cum severitate respondens his, qui digni erant
condemnatione, dixit: Tollite illos et mittite in tenebras exteriorxs,

el ibi erit fletus et stridor dentium; et: Abite a me, maledicti, in

ignem aeternum, quern praeparavit pater metis diabolo et angelis
eius. 3. Et ignis et gladii opera facit verbum et per Ieremiam
20 dicit: Verbum Domini sicuti securis caedens lapidem et ignis per-
ambulans et consumens. 4. Gladius ergo et ignis et securis est

16 Mt. 25, 30. — 17 Mt. 25, 41. — 20 Ier. 23, 29.

2/3 exsurrexeris . . fueris . . poteris L |

4 fratres > S j
eas : omnes S |

4/5 et ea — praestant : neque ad eas accedite S |

5 pert, estote s. : studete S |

7 immortalitatis L C : vitae S \
consortes S C : et communionis L |
13 ad
satietatem v. fiat breve tantum tempus v. maneat S | 18 paravit S |
19 ignis
— facit : igni et gladio comparatum est S |
20 verbum Domini : ecce verba
mea S LXX securis c.|
L . . ignis 00 S LXX 1
20/21 peramb. et consumens
> S LXX 21 securis
I
. necessitas non S

10. Huic versui respondet in Con- $ulaaor]g txavov nav vdwp xaHa-
stitutionibus pars altera versus 7 c. 30. (that.
XXIII, i—7. Auctor perorationem XXX. "Oxt hd-og 'lovdaioig xs xal
incipit. Constitutor cum opus suum "Ellrjaiv napaTijpeio&ai rag (pvoixaq
nondum terminaret,particulam praeter- xa&apoetg xal xwv re&vsdiTwv rci

misit. Isixpavta ftdslvooeoSai, XpiovtavtSv

* tovto aXXoxQiov
<Ss (-j- ovg del xal
rai. — ovd' av to niXayoq xzl.~\ Iu- ovvdvai iv roig xoifitjTtjfiioii; vwv
stinus Dialog, c. 13: zbv tpovov xal aylcov xalxpakleiv vnhp xwv iv nlarn
tag allag a/uapxlag, ovg ovdh xb xijg xixci/j.rj/xiva)V d e p v). Quod Iudaeis
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 30, 1—4. 381

yvvatxa vjcorpd-Elgaq /xtdvy r) Ovfiftiav&f] jioqvi], avaOxdg cut avxfjg,

ovd' av xb xiXayog oXov xal xovg xoxa/zovq ndvxag djtoXovOrjxai,
xad-agbq eivai dvvtjoExai.
XXX. Mi] oiaoarrjouoQ-E ovv xd evvojia xal <pv6ixa, vo\ii-

£ovxes fioXvvsOd-ai 6i avxmv, ftrjds Emtyjxsixe lovdaixovg aq>o- 5

giOfiovq rj GvvE-/(fi ffajixiG/iaza ? xa&agtOfiovg km #tg« VExgov.

2. djcaQaxrjQTjxmg 6e Ovva&golC.EOd-s kv xolg xoi/jT]XT]gioig, xr)v

avdyvmGiv xmv hgmv $t$Ximv xoiovfisvoi xal tpdXXovxEg vnsg

xmv xsxoi/irj/iei'cov fiagxvgmv xal navxmv xmv an aimvog aylmv
xal xmv ddeXcpmv vfimv xmv ev xvglm xexoifdrjfievmv, xal xtjV 10
dvxixvjcov xov fiaOiXeiov Gmfiarog XgiGxov 6exxi v £v%aQi6xiav
t

jtQoOcpsQEze ev xe xalg kxxXrjGiaig vfimv xal kv xolg xoifirjxrjgioig,

xal ev xalg k§6doig xmv x£xoi(i?jfi£vmv ipdXXovxsg jtgojc£[iJiET£
avxovq, kdv maiv mOxol kv xvgiqo. 3. „Ti(uog" ydg ,,kvavxiov
xvgiov 6 d-dvaxog xmv boimv avxov", xal ndXiv ,,'EjtiOxgsipov, 15

7] ipv%?] fiov, slg x?)v avdnavGiv oov, oxi xvgioq EvsgysxTjOEV 6e",
xal ev aXXoig' ,,Mvr'/[iT] dcxaimv (iex' kyxm/iimv", xal' „Aixalmv
ipvxal ev xeigl d-sov". 4. 01 ydg d-Em XEmGxEvxoxsg, sdv xal

5 Lev. 12; Num. 19, 11 — 18. — 14 Ps. 115, 6. — 15 Ps. 114, 7.

—
17 Prov. 10, 7. — Sap. 3, 1.

2 o>.ov > h I
dnolovasxai h |
3 slvai + ov h |
4 xal -f- xa p v |

11 jiaatlixov b d e |
ocoiiaxog + xov d e p v |
12 ts > d |
14 ev xdi
morol h I
yug + (prjaiv h|16^>bdehp LXX |
17 dixalov /list iy-
xwfxiov d e

ac Gentilibus consuetudo sit, observare martyrum celebrabant ac praeterea

naturales purgationes et mortuorum tempore persecutionis conveniebant.
reliquias abominari, a Christianis vero Cf. Eus. H. E. VII, 11, 10; IX, 2, 1.
—
hoc alienum (quos oportet etiam con- ipdllovxeg vnhg x. x. [xaQtvowv xxL]
venire in coemeteriis sanctorum). Cf. VIII, 12, 43; 13, 6; Constantini
1— 6. InDidascalia haec sectio c. 22 orat. ad sanctorum coetum <.. 12;

legitur. Cyrill. Catech. myst. V, 9-10; Epiph.

1. Macarius Magn. Apocrit. Ill, 40 H. 75 c. 7; Chrysost. In acta horn.

ed. Blondel 1876 p. 139: 'ExeTSev (£x XXI, 4. — rp. ngone/xnexe avxovg]
xov vojxov) avvexeti garxLOftol xal Socrates H. E. VII, 46: naaat (ix-
panxianaxa iq bvvnviov xig dvaoxag
• xltjoiai) avxov (Ilavlov xov Nava-
ipanxi&xo, ix Stag vtx.QOv ndliv xiavov) xb aiSf/a a%Qt xov /tvyftaxog
spanxiC,sxo, i/xaxlo) xig ipavoaq dno- ovv ipa).^u>6lai? nagensfinov. Chry-
xa^/xivrjg ev&vg ijSanx'CQi-xo xxL sostomus In Hebr. hom. IV, 5: ov%
2. iv xolg xotfttjxrjoloig] In coeme- cog dd-lrjxag avxovg nQonsLinofisv;

teriis Christiani veteres anniversaria xi 6h v/.ivoi xx)..

 382 DIDASCALIA VI, 23, 5—8 (l>).

audientibus veritatem verbum, quod populus non libenter audivit,

cum argueretur a Domino et magistro nostro, sed non crediderunt,
putantes esse sicut est ferrum et ignis, eo, quod non faciebant
audientes, quae ab eo dicebantur; dura enim illis videbantur verba
5 ipsius. 5. Sic itaque dicebat illis: Quid me dicitis domine, domine,
et non facitis, quae dico ? Similiter ergo et scriptura nostra quibus-
dam videtur severissima esse propter veritatem suam. 6. Si enim
scripsissemus humaniora ad gratiam hominibus, multi a fide potu-
issent debilitari et nos rei pro eis essemus. 7. Sicuti ergo medicus
10 non diu tenere sapiens putredinem per medicamina et emplastra,
sed ad acutiorem venit curationis medelam, id est ad ferrum et
cauteria, per quae sola obtinet infirmitatem et sanat earn, similiter

verbum Domini his quidem, qui audiunt illud et faciunt, empla-

strum et cataplasma et malacma est, his vero, qui audiunt et non
15 faciunt, ferrum et ignis esse videtur.
8. Ipsi ergo, qui potens est aperire aures cordium vestrorum,
ut suscipiatis quae ministrata sunt eloquia Domini per evangelium
et per doctrinam Iesu Christi Nazareni, qui crucifixus est sub
Pontio Pilato et dormivit, ut evangelizaret Abraham et Isaac et
20 Iacob et Sanctis suis universis tam finem saeculi quam resurrecti-
onem, quae erit mortuorum, et exsurrexit a mortuis, ut ostendat
et det notis suis pignus resurrectionis, et in caelis susceptus per
virtutem Dei et spiritus eius, et sedentis ad dexteram sedis omni-

1 Ioarm. 6, 41—67. — 5 Luc. 6, 46. — 16 II Mace. 1, 4. — 22 Mc.

16, 19. — 23 Hebr. 8, 1.

3 putantes S : sperantes L |
esse — ignis : esse, sicut est, ferrum et

ignem Corssen |
sicut est : durum sicut S |
et ignis >S j
3/4 fac. audientes :

eis oboediebant S |
8 humaniora : profuse S |
9 pro eis : sanguinis eorum S
—
|

12 obtinet cam : medicus superior ac victor fieri statimque sanare potest

aegrotum S |
earn : eum L | 13 Domini >S |
13/14 emplastrum : sicut e. S j

16 cordium v. S C : cordis vestri L | 17 quae min. sunt : acuta S, Sitjxovrj-

/xiva a verbo Siaxovaw derivans |
22 notis suis : nobis ut cognoscamus S
cf. C j
23 Dei + patris sui S cf. C |
eius : sancti S

8. Doxologiam componens auctor 8 — 10. viS ovv dwa/ievw xzL] Cum

symbolum, proprie articulum de filio in periodo Didascaliae nihil desideretur,
in usum suum convertit. Cf. VI, 12, 1 Constitutor sub finem verba 61 ov in-
not. *
* '
* serens ordinem turbavit.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 30, 5—9. 383

xoifirj&coOiv, ovx Eiolv VExgot Xsysi yag 6 OmxrjQ xolg 2addov-

xaloiq' ,,IIeq\ tie xfjq dvaOxdosmq xmv vsxgmv ovx dvsyvmxE xb
yeyga/ifiEVov, oxi kym b &sbg 'Afigadfi xal 6 d-sbg 'lOadx xal b
&sbq 'Iaxmft; ovx eOxiv ovv b &sbg frsbg vsxgmv, dXXd C,mvxmv,
mcivxeq yag avxcp t,m6iv" . 5. ovxovv xmv jcagd frem tfovxmv 5
ovdh xb. Xtirpava axi/ja. xal yag 'EXiGOaTog b jigoyyrjxrjq [isxd xb

xoinrjd-f[vai avxov vexgbv t/ysigs xs<povEV[tEvov vxb nsigaxmv

Svg'iaq
"

sxpavOEV yag xb Gmfia avxov xmv 'EXiGGalov oGxsmv,

xal dvaGxdg eC,tjOev '
ovx dv 6e tysyovsi xovxo, si /it] i)v xb Ow/xa
EXiGGaiov ayiov. 6. xal 'imGTjgi Gmcpgmv jisgisJtXExsxo xm 10
Iaxmfi fiexa xb djto&avsiv ovxi EJtl xfjq xXlvrjg, xal Mcoofjq xal
'irjOovg xov Navij snEtpigovxo xd Xsiipava xov 'lmGtj(p, /toXvGfibv
ovx riyovfievoi xovxo. 7. o-d-sv xal vf/Eiq, cb iniGxonoi xal 01
Xoixoi, dxagaxfjgtjxwq axxo/iEvot xmv xsxoifiTjfiEvmv (ifj vo(i'iGr}xs
/iiaivEG&ai, firjds pdsXvGGsG&E xd xovxmv lEiipava, xsgiiGxdfiEvoi 15
xdq xoiavxag xagaxrjgrJGEiq fimgaq ovoaq' xal xoG/ieixe savxovq
ev dyiaGfim xal GmtpgoGvvy, ojtmg fiixoypi xfjq d&avaoiag xal
xoivmvol xfjq fiaailEiaq xov &eov yivrjOQ-E xal xtjv EJcayysXiav
xov &sov Xdfirjxs, dvanavo/iEvoi did 'IrjGov XgiGxov xov Gmxfjgoq
almviwq. 20
8. Tm ovv dvvafisvm avot£,ai xd dixa xcov xagdimv v/icov

slq xb xaxao*EXE6&ai xd dirjxovrjiiiva xov 9-eov Xbyia did xs xov

svayysXiov xal did 'ItjGov XgiOxov xov NaC,m-
xFjg didaGxaliag
c
gaiov, xov Gxavgm&tvxog sjcl Hovxiov IliXdxov xal Hgmdov xal
xotfiTjd-EVxog xal dvaoxdvxog ex vexqcov xal jcaXiv ,,egxofiivov" 25

km GvvxsXeia xov almvoq ,,(isxd dofyq xal dvvd/ismq oioXXfiq"

xal xovq fisv vsxgovq dveysigovxoq, xm xoGficp ds xsXoq SJidyovxo g,

ixaOxm de xd xgbq dgiav dxovEjiovxog 9. xm dovzi r//ilv dgga- "

ftcava xrjq dvaOxdosmq savxbv xal slq ovgavovq dvaXrjipd-svti did

xijg dwd/ismq xov &sov xal naxgbq avxov orpeGiv 7j/iEXEgaiq m 30

2 Mt. 22, 31. 32. — 4 Luc. 20, 38; Exod. 3, 6. — 7 IV Reg. 13, 21.
—
10 Gen. 50, 1. — 11 Exod. 13, 19; Ios. 24, 32. — 25 Mt. 24, 30. — 29 Mc.
16, 19. — 30 Act. 1, 9.

6 yag + xal a |
9 fjV post 'Eliooaiov b d |
10 zdi : xov h |
12 rov
>ah I
13 o&sv *. xal v/teTg ovv p v
v/iiel? 16 avtovg a
: 18 yev?j- | |

oso&e h, -orjoSs e xal d 19 xov &eov

|
>
avxov p v 19/20 aiwviov
|
: |

otoxrjQo? b e 21 ovv |
>
b e 22 elodtxtodai p v 27 6h |
xd e inavd- | + |

yovxoq e
384 DIDASCALIA VI, 23, 8 (l).

potentis Dei super Cherubin, qui veniet cum virtute et gloria iudi-

care vivos et mortuos: ipsi est potentia et gloria et magnitude) et

regnum, patri et filio, qui erat et est et erit et nunc in generationes

generationum et in omnia saecula saeculorum. Amen.

1 Ps. 79, 2. — Mt. 24, 30; II Tim. 4, 1.

2 vivos . . mortuos 00 S | 3 et filio : ipsius ac spiritui sancto S

4 omnia > S

1 rjfteQaiq h I
2 xa&so&evTct d |
8 av&Qamov a b e h A : 9sov d p v 1

katu/za ix degtaiv b d e |
9 61 ov : avttH d p v j
10 xm n. (naiQi A) 9eo!
xtxi ovv zdj natol (ovv avT(p A) xal toj ovva'iSia) (ayloj A) nvev/xart d

10. dp/tepecc n. r. Xoyix&v ray- J.oytxov ttjv anal; 9valav npooivsy-

Haxcov] Origenes in Ioann. t. I, 40 &(laav euvrbv dvsveyxmv xrX. Num
ed. De la Rue IV, 41 de Christo dicit: Constitutoris verba fortasse eundem
[isyaq sazlv dp/icpevg, ov% vnep dv- sensum habent?
&Q(tmu>v novo?, d).lct xal navrbq
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VI, 30, 10. 385

xoiq 0vfi(payov6iv avxm xal OvjijciovGiv em qfiegaq TtOGagaxoVTa

(ifra to avaoxfivai avxbv ex vexgmv, xal „xa&eO&tvxi ex degicov
. 3V &qovov xfjq (ieyaXco6vvr)q" xov jtavxoxgdxogoq &eov em xmv
XtQovftifi, xm dxovdavxv „Kd&ov ex det-tcov [iov, emq av d-m
xovq exd-QOVc oov vxojtddiov xmv xodcov aov"' io. ov ed-edoaxo 5

Hxecpavoq 6 naxaoioixaToq eCxmxa ex 6e§io3v xfjq dvva/ieooq, xal

avafforjOaq ebteV „l6ov d-emgm xovq oigavohq dvemyfievovq xal

xov vlbv xov dvd-gmjtov ex 6eS,tmv eOxmxa xov &eov" mq dgxisgea
jidvxcov xmv Xoyixojv xayfidxoav, 6i ov xb Oeffaq xal r) fieya-
XojOvvi] xal ?] 66§a x<5 jcavxoxgdxogt &e<p xal vvv xal elq xovq 10
aimvaq dfifjv.

2 Hebr. 8, I. — 3 Ps. 79, 2.-4 Ps. 109, 1. — 5 Act. 7, 55. 56.

e p v I
xal vvv : vvv xal dsl h |
xal vvv xal >p v 11 ataivag -\- rwv
almvwv {aid> h) d e h p v |
d/jijv : > h A, + Deus salvator Iesus Christus det
vobis gratiam, vos patres mei sancti, in regno suo; nam vos adduxistis nos ex-
arare hanc doctrinam, cum non fuerimus digni A |
subscr. reXog rj).tjif>tv p

Funk, Didasc. et Constit. ap. ]. 25

 B1BAI0N Z.

I1EPI II0AITEIA2 KAI EYXAPIZTIA2

KAI T/fS RATA XPIXTON MYHZE&Z.
Tov vo/ioO-exov MaOtmg dQTjxoxog xolg logarj Xixaig' ,,'Idov
I.

5 dedcoxa nob jigoOconov ificov x?jv bdbv xfjg C,cofjg xal xrjv bdbv
xov 9-avdxov", xal knupeQovxog' J'ExXegat xfjv t,ojrjv, iva £,i]6yg",
xal xov jvQCKprjrov 'HXia Xeyovtog xw Xam' ,,'Ecoq xoxs %a>Xavelxe
sjt' ctfupoxeoaig xalg lyvvaig v/icov; el d-eog eGxi xvgiog, xogsvsod-e
y
oiiiom avxov", slxoxmg eXsysv xal 6 xvgiog Ir)6ovq' ,,Ovd£ig
10 dvvaxai 6vol xvgioig dovXeveiv ?} yap xbv iva (iiofjGsi xal xbv
ixegov dyajtfjotc, rj evbg av9-i&,exai xal xov exegov xaxa<pgovrj6£t"
2. bvayxaimg xal fj(islg exo/ievoi xm tiidaOxdXep XgiGxm, ,,6g sGxt
aattfjQ jiavxmv dvd-ga>3imv fidXiGxa jiiGxmv", <pa/iev dtq dvo bdol
eiGiv, fiia xfjg Cfiifjg xal fiia xov 9-avdxov. 3. ovdeftiav 6's Gvy-
15 xgiGiv £%pvGiv Jtgbg savxdg, jtoXv yccg xb dtdcpogov, (idXXov 6h
jtdvxt] xeymgiG(iivai xvyyavovGiv , xal tpvGixrj pev sGziv fj xfjg

C,a)ijg bdoq, sjtsiGaxxoq 6e tj xov d-avdxov, ov xov xaxa yvco/irjV

&eov vjtdggavxoq, dXXa xov eg ejtifiovXfjq xov aXXoxgiov.

#
I. *06ol dvo siol, fiia xfjg Cpifjq xal fiia xov 9-avdxov, dia-
cpogct de jtoXXrj /isxagv x<ov dvo bdalv. 1. fj f/ev ovv bdog xfjg

i Deut. 30, 19. - 7 III Reg. 18, 21. — 9 Mt. 6, 24. — 12 I Tim.
4, 10. — 17 Sap. 1, 13; 2, 24.

2/3 xal fv/ag. : post f/vtjoiwg v, > p ]

3 xal — fivijoiwg > b e h [

8 #f og — xvowg soxi xa 6 &o h |

9 xal > d h |
13 dvd-pwTiiov > h [

14 ftavatov : v hoc scholium addit: 6 yap d-ebg S-dvaxov ovx inoiyat*

(p&ovw de diuftoXov ddvaxog sig xbv xoofiov clorjl&sv (cf. Sap. 2, 23. 24) |

dt >
d 15 fj.ai.Xov de
I dXXd fi. d :

I. Z7fp2 <pvoixijg odov xal snsto- p v), tj tfs ix rponr/g xat*

xfjg 'Qwrig
dxrov, xal oxi ?j fi'sv ix 9eov (+ int^ovXi^v rov uX.Xotqiov (+ xov 9-a-
 VII.

DE RATIONE VITAE ET GRATIARUM ACTIONE

ET CHRISTIANA INITIATIONE.

I. Cum Moses legislator dixisset Israelitis: Ecce dedi ante

faciem vestram viam vitae et viam mortis, ac subiungeret: Elige 5
vitam, ut vivas; et Elias propheta populo denuntiaret: Usquequo
claudicabitis in ambobus poplitibus vestris ? Si Deus est Dominus, ite

post eum: merito etiam Dominus Iesus dixit: Nemo potest duobus
dominis servire; aut enim unum odio habebit et alterum diliget,

aut uni adhaerebit, et alterum contemnet. 2. Necessario et nos, 10

secuti Christum magistrum, qui est salvator omnium hominum,
maxime fidelium, pronuntiamus, quod duae sunt viae, vitae una
et mortis altera. 3. Nullam autem habent inter se convenientiam,
magnum enim discrimen est, immo vero prorsus disiunctae sunt,
ac naturalis quidem est via vitae, adscita autem via mortis, non 15
illius, quae ex voluntate Dei exstitit, verum illius, quae ex insidiis
adversarii.

vdzov p v). De naturali via atque I — XVIII, 1. Anastasius Fragm. XI

adsciticia, et quod ilia ex Deo est hanc sectionem in compendium re-
(vitam praebens), haec vero ex depra- degit.
vatione secundum insidias adversarii 2. og iazt OiOTTjQ xtl.] Cf. Ps.-Ign.
(ad mortem ducens). — Sic a p v, Magn. 1, 2; Philipp. inscr.; Eph. 8, 2.

cum e exhibeat: "On 6vo bdoi slai, — Svo 060Q De viis in S. Scriptura

fiia xrjq 'Qiorjq xal (ila zov 9-avciTOV, sexcenties sermo est, de via Domini
et d scholium codicis v supra in notis et de via hominum, de via iustorum
criticis allegatum versui 3 adscribat. et de via peccatorum, de via aequitatis
Codices inscriptionem autem versui 2 et de via iniquitatis etc. Viae vitae et

(d versui 3) affigunt eoque caput II mortis commemorantur Ierem. 21, 8;

incipiunt, ita ut deinceps uno capite cf. Baruch 4, 1; Prov. 12, 28; Matth.
maiorem numerum exhibeant. Anim- — 7, 13 — 14. Deut. 30, 19 Moses non-
advertas, in hoc libro non additamenta nisi de vita et morte loquitur, nee vero
Constitutoris, sed verba Didaches linea de via vitae et de via mortis, ut Con-
subducta esse. stitutor v. 1 scribit.

25*
 388 CONSTITUTIONES

II. IIqcot?] ovv rvyxdvti y bdbq xfjg ^mrjq' xal eonr avxrj,

rjV xal 6 Nofiog diayoQivsi, „dyanav xvgiov xbv %-ibv eg oXr/q

xfjg diavoiag xal IS, oXr/g xfjg ipv/fjc xbv tva xal fiovov, nag' 6v
aXXog ovx toxiv, xal xbv jtXrjGiov mg lavxov"' xal ,,xdv, o (iij

5 Q-eXEig yevEO&ai Got, xal Gv xovxo aXXm ov xoitjGEig". xovx'

iGxiV ,,o Gv (iiGtlg, aXXm ov jcoifjosig". 2. ,,tvXoyt~iX£ xovg xaxa-
gm/isvovg {(tag, xqoGevxeG&e vjtlg xmv sjtrjgEa^bvxmv ifiag, dya-
jcaxs xovg k%f)-Qovg vfimv. jtoia yag vfilv x<xQ l S> ^ av qpiXrjre

xovg q>iXovvxag ifidg; xal yag xal ol s&vixol xovxo jcoiovGiv.

10 v/isTg 6e (piXtlxe xovg (iiGovvxag vfidq, xal eyd-gbv ovx t^sxe".
3. ,,Ov jiiGrjOEig" ydg, <pr)6i, „jidvxa avd-gmjtov, ovx Alyvjtxiov,
ovx 'Idovfialov" , ajiavzeg ydo e'iGiv xov &sov soya, (ptvytxe rfa

ov xag cpvGug, dXXa xdg yvaifiag xmv Jtovjjgmv. 4. „dditxov xmv

Gagxixmv" xal xoG/iixmv ,,EJcid-v(iimv". lav xlg Got dm gdxiG/ia
15 ,,slg xtjv dsgiav Giayova, Gxgsxpov avxm xal xfjv aXXrjv", ov
dXXd xifiimxsgaq xfjq dvE^ixaxiaq. Xsyti
cpavXrjg ovarjg xfjg d/ivvrfg,

yag b Aavid' „Ei avxan&dmxa xolq dvxanodidovGi (101 xaxd"

5. hav „dyyagevGy as xig fiiXiov ev, vxaye fisx' avxov dvo, xal
xop d-sXovxi Got xQid-fjvai xal xbv x^ojvd gov Xafislv, a<psg avxm
20 xal xb i/idxiov" , xal ,,djtb xov aigovxoc xa od (irj djtaixsi.
* *
*
Qmfjg bgxiv avxrj' utgmxov dyamJGeig xbv &tbv xbv jtoifJGavxd
Gs, StvxEgov xbv JtXrjGiov Gov mg Geovxov Jidvxa 6s oGa sdv
d-EXrjGyg fiij yivtG&ai Got, xal Gv aXXm fir) xolei. 3. xovxmv 6e
xmv Xoymv r) dibaxi] egxiv avxrj- „svXoytlx£ xovg xaxagmfiivovq
v/jtv xal jtgoGsvxEGd-E xmv sx&gmv vfimv, vtjGxbvexe de vxeq
vji'eq

xmv dimxovxmv v/idg' noia yag xdQig, idv dyandxs xovg dya-
jtmvxaq vfiag; ovyl xal xd Efrvr) xb avxb noiovGiv; vjitlg 6h
ayajtaxE xovg (iiGovvxag v/iag, xal ovx £§ £T « £X&gov". 4. „djt£xov
xmv Gagxixmv" xal om/iaxixmv „£m&v(iimv". kdv xig Got dm
gdniGna „dg xr/v dsgidv Giayova, GxgEipov avxm xal xtjv aXXrjv",
xal EGyi xiXEiog- sdv „dyyagEvGy ge xig (ziXiov Iv, vjtays /jet
avxov Svo". kdv agy xig „xb ifidnbv Gov, dbg avxm xal xbv
Xixmva"- sdv Xdfyj xig catb Gov „xb Gov, fit] dnaixEi"- ovds

2 Deut. 6, 5; Lev. 19, 18; cf. Mc. 12, 32. 33. — 4 Mt. 7, 12. —
6 Tob. 4, 15. — Mt. 5, 44. 46. 47; Luc. 6, 32. 33. — n Deut. 23, 7.
—
14 I Petr. 2, 11. - 15 Mt. 5) 39. _ 17 Ps. 7, 5. - 8 Mt.
i 5, 41. —
19 Mt. 5, 40. — 20 Luc. 6, 30, Mt. 5, 42.
 APOSTOLORUM VII, 2, 1—5. 389

II. Prima igitur est via vitae; eaque est, quam et Lex prae-
cipit, diligere Dominum Deum ex tota mente et ex tota anima, unum
ac solum, praeter quern alius non est, et proximum sicut se ipsum,
et : Omne, quod non vis tibi fieri, et tu hoc alter i ne facias, id est
Quod tu oderis, alteri ne facias. 2. Benedicite iis, qui vobis male- 5
dicunt, orate pro calumniantibus vos, diligite inimicos vestros. Quae
enim vobis gratia, si diligitis eos, qui vos diligunt? Etenim ethnici
quoque hoc faciunt. Vos autem diligite eos, qui vos oderunt, -et ini-
micum non habebitis. 3. Ait enim: Ne oderis ullum hominem, non
Aegyptium, non Idumaeum; nam omnes sunt Dei opus. Fugite 10
vero non naturas, sed voluntates improborum. 4. Abstine a car-
nalibus cupiditatibus et mundanis. Si quis incusserit tibi colaphum
in dexteram maxillam, obverte illi et alteram; non quod mala sit

ultio, sed quod pluris fieri debeat patientia. David enim dicit:
Si reddidi retribuentibus mihi mala. 5. Si angariaverit te aliquis 15
unum tnilliare, vade cum illo duo; et ei, qui vult tecum iudicio con-
tendere et tunicam tuam toller e, dimitte ei et pallium; et qui aufert,

1 >) > h I
3 Siavolaq a h : ipv%?jg b, xaydiag d e p v \
\pv/,fjg : dia-
votag b d e I
5 ylveo&ai h oiahD:>bdep» xovxo >
|
xal : b,

+ xwi h I
5/6 xovx' soxiv — noirjoeiq > b Tipooev/so&s + h 9 xal a |
7 rfs |

sec a b : > rel I

10 ov/_ : ovx h |
II <pr)olv post uvUqwtiov b d h |
13 no-
vtjpwv xctxwv p v I
15 fig x. de^iav (+ /j.lav h) oiuyova d e h D a- i. m. :

> p v An
a b I
16 dftvvr/g •
i. m. e zolg ant tcu xuxui dnoiwoitag |
Tt(ua>-
zs(ta d 18 sV I
> d p v

II.H&ixal naQuivtaeig xvqiuxwv trura apost. 1901 1,4 enumeratis addo:

(hazd£ ( wv avft<piovovoai t>] naXaiq Aristid. Apol. c. 1 5 ; Tert. Adv. Marc.
napaxi/.evast x<hv 9t iwv vo/uwv an- IV, 16; Orig. In ep. ad Rom. II c.
9
uyogfvoig ftv/jiov, (povov (<p&6vov (ed. Bened. IV, 486); Epp. cuiusdam
codd.), diagi&opag, fioi%eiag xal nd- Pelagiani ed. Caspari, Briefe, Abhand-
arjg dnrjyopsv/xivrjg (dvooiaq e p v) lungen, Predigtm 1890 p. 5, 9, 18;
Tipdgc ujg (+ oodo/jurixrjg e p v). Mo- Rabulas Edessenus cf. G. Bickell, Aus-
rales admonitiones constitutionum do- gewdhlte Schriften der syrischenKirchen-
minicarum concordantes cum vetere vdter Aphraates, Rabulas etc. i8j4p. 240.
exhortatione Iegum divinarum; inter- 3. ov zdg (fivang xxL] Cf. IV, 10, 3.
dictio irae, homicidii, abominandae Ps.-Ign. Magn. 5, 3; Philipp. 4, 3; 6, 2.
libidinis, adulterii atque oranis vetitae 4. idv xlg a. 6. Qamafia xx).."] Ve-

(impiae) actionis (sodoraiticae). — Co- teres hunc locum haud raro decurtant,
dices hanc inscriptionem versui 8 affi- n'ec vero adeo ac testes in notis criticis

gunt, ubi caput III incipiunt. laudati. Cf. Tert. De pat. c. 8; Cyrill.

1. xal nav xx)..~] Locis parallelis in Hieros. Cat. XIII, 5; Epiph. H. 32 c. 6.

editione Didaches 1887 p. 4 - 5 et Pa- — ov yavlrjg xxL] Cf. VI, 23, 2.

 390 CONST1TUTIONES

6. xcp aixovvxi Oe didov, xal ctJtb xov d-ekovxoq 6avti0a6&ai xaga

6ov /ifj" djtox/Leioye xtjv X il9 a > ,,6'ixaiog" yag „avr]Q olxxrigu
xal xtxQa"' JtaOi yag 9-eXei 6l6o6&ai 6 naxrjg „b xov r/Xiov
avxov dvaxiXXcov em novtjgovg xal dyad-ovg xal xov vsxbv
5 avxov figtycov em 6ixaiovg xal ddixovq". J. nddiv ovv dixaiov
didovai eg olxiicov jcovcov „Ti//a" yag, cprjai, „xbv xvgiov dnb
Ocov 6ixaicov jiovcov"' jtgoxijirjXEOV 6e xovg dyiovg.
8. „Ov ipovsvotig", xovx' eoxiv ov gt&igug xov ofioiov 6oi
av&gconov, yag xa xaXcog yivofitva' ov% cog xavxbg
6iaXveig
10 (fovov cpavXov xvyfavovxog, dXXa jiovov xov dd-coov, xov 6' ev-
dixov agxovOi fiovoig d<pcogi6(i£VOv. 9. ,,ov fioiXEvGsiq" , 6iaigslg

yag jiiav Gagxa sig 6vo' ,1'Eoovxai" yag, cptjGiv, „ol 6vo elq adgxa
jiiav"' iv yag EiGiv dvfjg xal yvvr) xfj (pvoti, xy GvfiJtvoia, xy
IvcoGsi, xfj diad-toei, xcp {Mm, xcp xgoncp, xsxcogtGfisvoi 6e eIoiv
15 xcp Oxfyaxi xal xcp agid-ficp. 10. ov jcaidofp&ogqoeic' jtagd cpvGiv
yag xb xaxbv Ix 2o66ficov cpvEV, i\xig Jtvgbg &£-rjXdxov Jtaga-
vdXcofia ytyoviv, ,,lmxaxdgaxog" 6s xoiovxog ,,xal hgel nag
X.aog' rivoixo, ysvoixo" 11. ov jcogvEvGsig' ,.Ovx edxai" yag,
cpr\6iv, ,,jtogvevcov ev vlolg 'IogarjX". 12. ,,ov xXtipeig"' "Axag
20 yag xXsipag iv xcp 'IogarjX ev 'legixcb Xid-oig @X?]d-elq xov £rjv

vxEt-fjX&sv, xal ritC,ti xXttyag xal ipsvodfisvog £xXt]gov6/xrj6£v xov

Nss/idv xr)v Xsngav, xal 'lovdaq xXmxcov xa xcov otevrjxcov xbv
xvgiov xfjq 66§?]g nagtdcoxev 'lovdaioiq, xal (itxafisXq&slg dxrjygaxo
xal ,,eXdx?]6£i> fis6og xal £§exv&ij navxa xa 6JtXdyxva avxov",
#
yag dvvaoai. 5. ,,navxl xcp aixovvxi 6e didov xal (irj ajtaixei"'
Jtdoi yag &eXu 6i6o6&ai b Jtaxijg ex xcov Idicov x a Q l0tl<x x<ov -

(xaxdgiog o didovg xaxct xfjv evxoXrjv '

d&coog yag eGtiv. oval xcp
Xafifidvovxi "
at //sv yag xQ £l av sxcov
- Xafifidvsi xig, dd-coog EOtai
b 6s xQt'iav ^X cov 6c6d£i 6ixtjv, Ivaxi EXafis xal rig x'c h> ovvoxfi
fif)

6s ysvbfisvog s^Exaod-TJasxai X£gl cbv sjtgage, xal „ovx s^sXEvdsxai

sxsl-9-sv, /isxgig ov dno6cp xbv £6x<**ov xo6gavxr\v" . 6. aXXa xal
jtsgl xovxov 6s s'lgrjxai' „'I6gcoadxco r\ sXetj/ioOvvt] gov rig xaq
Xslgdg oov, [tEXgig dv yvcpg, xivi 6cpg".
II. Asvxsga 6e svxoXtj xrjg 6i6axfjg' 2. „oi q>ovsv6siq, ov
(ioixsv6Eig" , ov 7cai6otpd-ogrj6eig, ov jtogv£v6eig, „ov xXdtpEig", ov

2 Ps. in, 5.-3 Mt. 5, 45. — 6 Prov. 3, 9. — 7 Gal. 6, 10. —

8 Exod. 20, 15. — 11 Exod. 20, 13. — 12 Gen. 2, 24. — 15 Lev. 18, 22. —
 APOSTOLORUM VII, 2, 6—12. 391

quae tua sunt, ne repetas. 6. Petenti a te da, et volenti mutuari

a te ne claudas manum; vir enim iustus miseretur et commodat;
omnibus enim vult tribui pater, qui solem swum oriri facit super
malos et bonos, et pluviam suam demittit super iustos et iniustos.

7. Aequum igitur est, ut omnibus demus ex propriis laboribus: 5

Honor a enim, inquit, Dominum de tuis iustis laboribus; oportet
autem praeferre sanctos.
8. Non occides, id est, non destrues similem tibi hominem;
dissolvis enim, quae recte facta sunt; non quod omnis caedes sit
vitiosa, sed innocentis solius, cum iusta caedes magistratibus solis 10

reservetur. 9. Non moechaberis; dividis enim unam carnem in duo:

Erunt enim, inquit, duo in carnem unam; siquidem maritus et

uxor unum sunt natura, conspiratione, unione, affectu, vita, more,

separantur vero sexu ac numero. 10. Non corrumpes pueros;
naturae enim adversatur vitium ex Sodomis ortum, quae civitas 15
igne divinitus immisso consumpta fuit; maledictus autem, qui talis

est, et dicet omnis populus : Fiat, fiat. 1 1 . Non fornicaberis : Non

erit enim, inquit, fornicator in filiis Israel. 12. Non furaberis.
Achar namque cum in Israel apud Hierichuntem furatus esset,

lapidibus obrutus excessit e vita; et Giezi, quod furtum ac men- 20

dacium commisit, Naamanis lepram in hereditatem accepit; et

Iudas res pauperum surripiens Dominum gloriae prodidit Iudaeis,

ac paenitentia ductus laqueo se suspendit et crepuit medius diffusaque

16 Gen. 19. — 17 Deut. 27, 15. — 18 Deut. 23, 17. — 19 Exod. 20, 14. —
20 Ios. 7. — 21 IV Reg. 5.-22 Ioann. 12, 6. — 23 Mt. 27. — 24 Act.
1, 18.

1 001 e I
dnoax (ia(pijg h An, dnoax(ja<f>rjg xai xf.siarjs
2 dnox).. x. /ftpa :

x. '/. b I
4 dyaftovg xai novrtfjovs e 8 aov b d e h
3 naxriQ 6 : oijp h | |
|

9 yivo/xeva a b h ysv. rel 10 d' a 6e h p v,

:
d e 10/11 <f' ivd. |
dh : > | :

Slxov b 12 ya$ irjv d p v

I
13 ev +
iav d 15 ovdh b d e h 18 yevoixo |
: [ |

sec >
a h v taxi h 19 and vldiv h
[
20 iv sec sis h
|
21 ris'Qel a [
: |
:

yie<;l v, yie^fj rel |

23 naptdwxtv + xolg h |
24 ildxtae d h

6. TiaxTjQ] Quae in Didache c. 1 eleemosyna e scriptura apocrypha de-

sequuntur, ea Constitutor praetermisit, sumptum repetere noluit.

et quidem, ut videtur, quia IV, 3, 2

iam similia scripsit atque dictum de 12. "Ax«Q xtL] Cf. II, 10, 3.
 392 CONSTITUTIONES

xal 'Avavlag xal Sancpeiga rj xovxov yvvtj, xXsipaVTEg xa idia xal

XEigdGavxsq xb jiVEVfia xvgiov, nagaxgrjfia ajtocpdtei Ilirgov xov

GvvanoGxoXov r^cbv E&avaxoidrjGav.
III. Ov fiayevOtig, ov q>agfiax£vG£ig' „<Pagiiaxovg" yag, (prjGiv,

5 „OV XSQlftlCOOETE". 2. OV tyOVE VGUg XEXVOV GOV EV (JP#0()«, Ovds

to yEWTj&hv anoxxEVEiq' xav yag to eS,eixoviG(ievov, ipvypyv Xafibv
naoa &£0v, (povsvfrev Exdixrj&rJGExai, ddixmg dvaigsd-EV. 3. „ovx
£jii&-v[i7]6£iQxa xov jcXrjGiov Gov", olov „xr\v yvvalxa rj xbv xaida
fj xbv $ovv r) xbv dygov. 4. ovx EJtiogxqGEig" kggid-tj yag ,

10 ,,fiT] o/ioGai oXmg"' si ds (it'jyE, xdv svogxrjGyg, oxi „s3iaivsd-rjG£xai

jtaq 6 6/ivvcov ev avxm. 5. ov ipEvdofiagxygrfGEig" 6x1 „b Gvxo-

epavxeov %£vi]xa nago^vvti xbv xoirJGavxa avxov".
IV. Ov xaxoXoyrjGEic' „Mr/ dydxa" yag, qnjGi, „xaxoXoyslv,
iva (ifj E^agd-yg", ovds (ivrjGixaxy'jGEig • „b6ol" yag „(ivrjGixdxwv
15 rig ftdvaxov". 2. ovx £Gy diyvco/iog ovds diyXmGOog' „Jtaylg yag
lG%vgd dvdgl xa idia ysiXrj" , xal ,,avrjg yXmoGmdrjg ov xaxtvd-vv-
d-?']GsTai em xr)q ytjg". 3. ovx soxai 6 Xoyog Gov xsvog' „3ieo\

jcavxbg" yag „Xoyov dgyov dcoGsxs Xbyov. 4. ov tpEvGt]' AjtoXelq"

yag, (prjGi, ,,jtdvxag xovg XaXovvxag xb ipsvdog". 5. ovx EGfi

20 JtXsovExxrjg ovds dgxa^' ,,Oval" yag, (prjGiv, ,,b nXsovExxaiv xbv

nXrjGiov oiXeovs^iav xaxijv". 6. ovx sGy vjtoxgixrjg, iva firj ,,xb

/ZEQog Gov (t£x avxwv ft?jg".

fiayEvGsig, ov tpag/taxEvGEiq, ov (povsvGsig xixvov ev <pfroga ovde

yevvrj-d-EV djtoxxevtlg, „ovx sjci&viitJGEig xa xov nXijGiov". 3. ovx
EmogxrjGEig, ov ipEvdofiagxvgrjGsig, ov xaxoXoyrjGtig, ov fivtjOi-

xaxtjGsig. 4. ovx EGy dtyvm/ioav ovds diyXcoGGog" Tcaylg yag &a-

vdxov rj diyXcoGGia. 5. ovx sGxai o Xoyog Gov ipsvdi'jg, ov XEvog,
dXXa /j£/xeGxa)[iEvog Jigdgsi. 6. ovx lorj xXEOvixxrjq ovds agnaS,

1 Act. 5.-4 Exod. 22, 18. — 6 Exod. 21, 23. — 7 Exod. 20, 17. —
9 Mt. 5, 33, 34. — 10 Ps. 62, 12. — 11 Exod. 20, 16; Prov. 14, 31. -
13 Prov. 20, 13. — 14 Prov. 12, 28. — 15 Prov. 6, 2; Ps. 139, 12.
—
17 Mt. 12, 36. — 18 Lev. 19, 11; Ps. 5, 7. — 20 Hab. 2, 9. — 21 Mt.
24, 51-

1 ouTKptjpa d e h p 3 rj(pavzw&t)oav h 4 <pr/olv

I
h 5 mpiftiw- | > |

arjri d J
ovds h dta<p9o(ja b 6 i.apwv d e p v 8 xtjv naTta e 9 ippq9i]
| | | |
 APOSTOLORUM VII, 3, 1—4, 6. 393

sunt omnia viscera eius; et Ananias atque Sapphira uxor eius, quo-
niam propria bona rapuerant et tentaverant spiritum Domini, statim
sententia Petri coapostoli nostri morte multati fuerunt.
III. Non incantabis neque vinum miscebis; ait enim: Vene-

ficos non sinetis vivere. 2. Non interficies iilium tuum in abortione 5

neque interimes infantem natum; omne enim formatum, quod
animam a Deo accepit, si perimatur, vindicabitur, utpote iniustum
occisum. 3. Non concupisces, quae sunt proximi tui, ut uxor em
aut servant aut bovem aut agrum. 4. Non peierabis; dictum enim
est: Non iurabis omnino; sin minus, saltern pie ac vere iura, quia 10
laudabitur omnis, qui iurat in eo. 5 . Non dices falsum testimonium,
quoniam qui calumniatur pauper em, lacessit eum, qui ilium fecit.

IV. Non maledices: Ne diligas enim, inquit, maledicere, ne

tollarisj neque recordaberis iniuriae acceptae; viae enim eorum,
qui memores sunt iniuriarum, ad mortem ducunt. 2. Non eris du- 15
plicis sententiae neque duplicis linguae; laqueus enim fortis viro
propria labia, et vir linguosus non dirigetur in terra. 3. Non erit

sermo tuus vanus; de omni enim verbo otioso reddetis rationem.

4. Non mentieris: Perdes enim, inquit, omnes, qui loquuntur men-

dacium. 5. Non
fraudator neque rapax: Vae enim, inquit, 20
eris

ei, proximum fraudat fraude mala. 6. Non eris hypocrita, ne

qui
partem tuam cum eis ponas.

p v I
10 oxi : > + yiygunxai d
b, 11 avxo'pavxtjaei? b d
e |
ipsvtfofi. :

a2 i. m I
oxi 6 : 6 yap h 13 xaxoloysiv
|
b p xaralakelv d h v LXX a : e |

18 yag : is d, > b dpyov i.oyov h iSwaetg xw 9tuJ ).6ynv d 19

j |
|
<prjol

> d e p v

III. 'AnuyoQivoii yo^xtiaq, xexvo- c. 63, Ancyrana c. 21; Basilius can. 2;

xxovlag (\pevfiovq p v), imopxiac, Iosephus Contra Apionem II, 16 vel

xpcvdoftaQTvpiag {xp. > p v). Inter- Eusebius Praepar. evang. VIII, 8, 21

dictio magicarum artium, interfectionis verba Iosephi repetens.
filiorum (mendacii), periurii, falsi testi- IV. 'ATiayopsvoiq xaxoloyictQ, fi?}-

raonii. vidoq xul ij&ovg vnovlov, apyoXoyiui

2. Procurationem abortus et expo- (dvxiloyicig d e p v), xpevdov;, n).eo-
sitionem vel necationem filiorum prae- vi^laq (+ xs xal d e) vnoxjiiasoiq.
ter Didachen et Barnabae epistulam Interdictio maledicentiae, irae perma-
19, 2 condemnant Epistula ad Diog. nentis ac moris subdoli, otiosi sermonis

5, 6; Iustinus Apol. I, 27; Athenagoras (contradictionis), mendacii, fraudis, si-

Leg, c. 30; Clemens Alex. Paedag. mulationis.

227; synodi Illiberitana 4. Ps.-Ign. Her. 5, 1.

II, 10, 96 p.
 394 CONSTITUTIONES

V. Ovx E0y xaxor)9-r)g ovds vnsgtjfpavog' „vjtegrj<pdvoig" ydg

„6 &ebq avxixdaosxai. 2. ov Xtjipy xqoOcojcov sv xqLoei, bxi xov
xvgiov r) xgiaig". 3. ov ftiorjOsig ndvxa dv&gcojcov. ,,sXsyfi(S

sXty^eig xbv ddeX(f6v aov xal ov Xrjtyr] 61 avxov dfiagxiav", xal

5 ,,eXsyx £ Coipbv xal ayajtrjosi Os". 4. cpevye ajcb jravxbg xaxov
xal dnb Jtavxbg bfioiov avxm •
jAntys" ydg, <prj6iv, „ajib adixov.
xal xgofiog ovx tyyul 001". 5. fir) yivov ogyiXog firjds (Idoxavog
firjds Qr/Xiaxrjq firjds fiavixbg firjde d-gadvg, fir/ Jtdd-yq xa xov Kdiv
xal xa xov 2aovX xal xa xov 'load^' on og fiev ddtixxeivev xov
10 ddsXcpbv avxov xov 'lAfte/L did xb ngoxgixov aixbv evgt&rjvai nagd
d-tcoxal did xb xgoadtx&"f~)Vai xr)v d-voiav avxov, 6g de xov oCiov
Aavld edimxev vixrjoavxa roXiad- xbv <PtXioxialov, CxjXmOag tm
xy xmv %ootvxQiojv tviprjfiia, og ds xovg dvo GxgaxijXaxag avslXtv,
xbv ji$evvr)g xbv xov Togar/X xal Hfieaad xbv xov 'lovda.

15 VI. Mr) yivov olmvoaxdjtog, oxi bdrjysl otgbg sldmXoXaxgeiav

„OlmviOfia" ds, g>rjolv 6 HafiovijX, ,,d(iagxia saxiv", xal ,,ovx
saxai olcoviOfibg sv 'Iaxcbft ovde (tavxsia sv 'logarjX. 2. ovx eo?j

tiiadcov rj jcsgixa&aigwv xbv vtov Gov, ov xXrjdovitlg ovde olcovtO-

frrjOr] ovde ogvsooxom)osig" ovde fiad-rjOij fia&rjfiaxa jtovrjgd'

20 xavxa ydg djtavxa xal 6 vbfioq dnslnev. 3. fir] yivov ejti&vfitjxijg

xaxcov, bdrjyrjfrrjoy ydg tig dfttxgiav dfiagxrjftdxoav. 4. ovx sot]

* *

aide vjtoxgixr)g ovde xaxotj&rjg ovdh vjtigrj<pavoq. ov Xr'/ifitj @ovXr)v

jiovr/gdv xaxd xov nXrjOiov oov. 7. ov ftiorjOsig xavra av&gmnov,
aXXd ovg filv sXey^eig, (ovg de sXsrjaeig), xegl de cbv jtgoOtvs-y,
ovg ds dyajitjotig vjteg xr)v rpv%rjv aov.
III. Tsxvov fiov, <psvys dxb navxbq novtjgov xal djtb jiavrbg
bfioiov avxov. 2. fir) yivov dgyiXog, bdrjysl ydg fj ogyr) Jtgbg xbv
(povov, firjds tflXmxrjq firjde sgioxixbg firjde d-vfiixog' sx ydg xovxcav
dndvxcov ipovoi ytvvmvxai. 3. xsxvov fiov, fir) yivov em&v/irjxrjq,
bdrjysl ydg r) emd-vfiia Jigbg xr)v Jtogveiav, fttjds al6xgoXoyoq firjds

viprjX6(jp&aXfiog' tx ydg xovxcav dndvxcav ftoixstai ysvvcovrai.

4. xsxvov fiov, fir) yivov oicovoOxojtog, sjtsidr) bdrjysl elg xr)v sidm-
XoXaxgiav, firjde sjtaoidbg firjde fiad-rjfiaxixbg firjde Jtegixa&aigmv,

1 Prov. 3, 34. — 2 Deut. 1, 17. — 3 Lev. 19, 17. — 5 Prov. 9, 8.

6 Ies. 54, 14. — 8 Gen. 4. — 12 I Reg. 17. 18. — 14 III Reg. 2, 32.
16 I Reg. 15, 23. — Num. 23, 23. — 17 Deut. 18, 10. 11; Lev. 19, 26.
 APOSTOLORUM VII, 5, 1_6, 4. 395

V. Non eris malignus neque superbus: superbis enim Deus

resistit. 2. Non accipies personam in iudicio, quia Domini est indi-
cium. 3. Non odio habebis ullum hominem. Arguendo argues
jratrem tuum, et non accipies propter eum peccatum; et argue sapi-
entem, et diliget te. 4. Fuge ab omni malo et ab omni re simili 5

ei: Recede enim, inquit, ab iniquo, et tremor non appropinquabit

tibi. 5. Ne sis iracundus neque invidus neque aemulator neque
furiosus neque audax, ne tibi accidant, quae Cain et Saul et Ioab;
quoniam primus quidem occidit fratrem suum Abel, quod is fuit

apud Deum praestantior inventus eiusque sacrificium acceptum, 10

secundus vero sanctum David persequebatur, victorem Goliath
Philistaei, invidens ob saltatricum faustarn acclamationem, tertius

denique duos exercitus duces confodit, Abner ducem Israel et

Amasam, ducem Iudae.

VI. Ne sis augur, quia id ducit ad idololatriam : Augurium 15

enim, inquit Samuel, peccatum est, et non erit auguratio in Iacob

neque divinatio in Israel. 2. Non eris incantator aut filium tuum
lustrans; non ominaberis neque augur aberis neque auspicaberis neque
disces pravas disciplinas; haec enim omnia etiam lex prohibuit.
3. Ne sis cupitor malorum; deduceris enim in peccatorum nimie- 20

2 &sog a h v xvQiog b d e p LXX tiqoowtiov

(> h) dvvdaxov p v
: | +
oxi xov : xov yap p v 4 avxov e 5 (ptvytxs h 6 avxov b h, avxdiv e
| j j

8 fJ.rjTS fiavixbg d &oaavg "ra b An 9 Iwfl a b o'c o p v

| +
10 xov d | |
: | >
11 7iooo6s/&^vai : TiQOXQtS-rjvat a |
12 vixrjoavxa + xbv a b |
yoi.iad a
C,r)).u>oag a d e An : xal £. b h p v |
13 oxoaxdo/ag a |
14 a{i£vi\Q d p v
xal a d e : -\- xlv b h p v dfieooav h | | 17 oldna/xa b h |
18 inaoidwv e
13 ovdi p
. v, > b 19 ovdh OQveonx.
I
— fia^rjotj a- i. ra., > a |
/idQ-rj/xa

novTjpov d e p v I
20 ndvxa d e p v |
21 afiaoxiviv e

V. 'Anayoge vaig xaxorj&eiag, uqoo- VI. HtQl oluuvooxonixrjg, tnaotd^q

(O7io?.?]ipia?, opyfjg, fuoav#pui7iiag, (e7iaotdtaga),x}.tid"oviO(*ov,i7it9v(iiag

fiaoxaviag. Interdictio malignitatis, xaxdHv xal Xoitiojv dmjyopsv^evojv

acceptionis personarum, irae, odii erga (xXydovioiuov xxl. > a). De arte

homines, invidiae. augurali, incantatione, ominatione, cu-

„ T „ pidine malorum reliquarumque rerum

1. Ps.-Ign. Her. 5, 1.
interdictarum.

3. iley/xti Haec addens

xxl.] Hae<
eley/tui xx)..] Con- 1-4. Constitutor ordinem Didaches
itutor
stitutor verba alia ovg fj.tv xxl. Did. 3, 3. 4 invertit.
t

2, 7 delevit. 3- Cf. Cyrill. Hier. Catech. IV, 37

 396 C0NST1TUTI0NES

alGxgoXoyoc ovds (urpotp&aXfioq ovds fis&vGoq' lx ydg xovxmv

xogvsiai xal fioixstai ylvovxai. 5. /ir) ylvov cpiXagyvgoq, iva [irj

dvxl d-sov dovXsvOtjq x<p fiafimva. 6. firj ylvov xsvodogoq firjds

fisximgoq firjds viprjXb(pgmv , ex ydg xovxmv ajidvxmv aXatpvslai

5 ysvvmvxai' fivrjG&tjxi rod slxbvxoq' ,,Kvgis, ov% viparfrij rj xagdia
[iov, ovds sfisxEmgla&rjGav 01 6<p&aX uoi t
fiov, ovds sjtogsvd-rjv sv
fisydXotq ovds sv fravfiaoloiq ijcsg Sfis' si firj srajttivoygovovv" '.

VII. Mr) ylvov ybyyvGoq, fivrjGQ-slq xfjq xifimglaq fjq vxsGxrjGav

01 xaxayoyyvGavxsq MmGsmq. 2. (irj ego av&ddtjq firjds. Jtovrj-

10 go<pgmv firjds GxXrjgoxdgdioq firjds -d-vftmdrjc firjds fiixgoipvxoq' ndvxa

yag xavxa bdr\ysl ngbq $XaG(pijfilav. 3. 1G&1 ds Jigdos mq Mmvofjq
xal Aavld, sjisI ,,ol ngaslq xXrjgovofirJGovGiv xr)v yfjv".

VIII. rivov fiaxgoQ-vfioq' 6 ydg xoiovxoq ,,jtoXvq sv tpgovr)-

Gel", sjcsIjisq 6 „6Xiyoxpvxoq iGxvgbq d<f.gmv". 2. ylvov sXsr/ficov

15 jjfiaxdgioi" yag ,,ol sXsijfiovsq, 6x1 avxol sXsrjd-rjGovxai" . 3. sGo
axaxoq, rJGvxoq, dyaB-oq, xgsfimv xovq Xoyovq xov d-sov. 4. ov%
vipmGsiq Osavxbv mq 6 <Pagioatoq, oxi „ndq vipcov savxbv
xansivmd-r]osxai" , xal ,,xb viptjXbv sv dvd-gmjioiq fidsXvyfia nagd
&sm". 5. ov dcoGsiq xy tyvxfi 6ov frgdooq, oxi „dvr)g &ga6vq
20 sfMSOilxai slq xaxd" . 6. ov Gv/iJcogsvGy fisxd d(pg6vcov, aXXd
fttxd Gogxav xal dtxalmv. 7. xa Gvfifiaivovxd 601 Jtd&rj svfisvmq
dfyov xal xdq JtsgiOxaGsiq dXvjtmq, sldmq, oxi fiio&oq 601 Jtaga
fttov dofrtjosxai mq xm '[cofi xal xm AaC,dgm.
* *
a-

firjds &sXs avxd fiXijittv (jirjds dxovsiv)' ex ydg xovxmv dndvxmv

sidmXoXaxgla ysvvdxai. 5. xsxvov fiov, fiij ylvov ipsvGrrjq, EJtsidr)

bdrjysl xb ipsvo/ia slq xr)v xXonr)v, firjds cpiXdgyvgoq firjds xsvodogog'

sx ydg xovxmv andvxmv xXoxal ysvvmvxai. 6. xsxvov fiov, fit)

yivov ybyyvGoq, EJisidr) bdrjysl slq xr)v $XaGq>rjfiiav , firjds av&ddrjq

firjds Jtovrjgbfpgmv ex ydg xovxmv dndvxmv ftXaOprjfiiai ysv-
vmvxai. 7. iGfti ds jtgavq, ejieI „ol xgaslq xXrjgovofirjOovOi xr)v
yf/v". 8. yivov fiaxgo&vfioq xal sXsrjfimv xal axaxoq xal rjOv^ioq
xal dya&bq xal xgsfimv xovq Xoyovq did jiavxoq, ovq rjxovoaq.
9. ovx vipmotiq osavxbv ovds dmasiq xy ov tpvxfj Oov ftgdooq.
xoXXrj&r/Osxai Gov fisxd vtpijXmv, aXXd fisxd dixaimv xal
r) ipvxrj

xajcsivmv dvaGxga<pr)oy. 10. xa Gvfifialvovxd Got svsgyrjfiaxa mq

dya&d Jigoodst-r], tldcoq, oxi axsg &sov ovdsv ylvsxai.
3 Mt. 6, 24. — r, Ps. 130, 1. 2. - 9 Num. 12. 14. — n Num. 12, 3;
 APOSTOLORUJI VII, 6, 5—8, 7. 397

tatem. 4. Non eris turpiloquus neque emissiciis oculis neque

vinolentus; inde enim fornicationes et adulteria oriuntur. 5. Ne
sis avarus, ne vice Dei servias mammonae. 6. Ne sis inanis
gloriae cupidus neque elatus neque altum sapiens; ex his quippe
omnibus superbiae prodeunt. Memento illius, qui dixit: Domine, 5
non est exaltatum cor menm, neque elati sunt oculi mei, neque am-
bulavi in magnis neque in mirabilibus super me; si non humiliter
sentiebam.
VII. Ne sis murmurator, memor poenarum, quas dederunt,
qui Mosi obmurmurarunt. 2. Ne sis insolens nee malitiosus nee 10
duro corde nee iracundus nee pusilli animi; omnia enim haec
ducunt ad blasphemiam. 3. Sis vera mitis, ut Moses et David,
quandoquidem mites possidebunt terrain.
VIII. Sis longanimis: qui enim talis est, multus est in pru-
dentia, siquidem pusillanimis est vehementer stultus. 2. Sis mise- 15

ricors: beati enim misericordes, quoniam ipsi misericordiam con-

sequents. 3. Esto innocens, quietus, bonus, tremens sermones
Dei. Non te exaltabis ut Pharisaeus, quia omnis, qui se exaltat,
humiliabitur ; et quod altum est in hominibus, abominatio est apud
Deum. 5. Non dabis animae tuae audaciam, quia vir audax 20

incidet in mala. 6. Non gradieris cum insipientibus, sed cum

sapientibus ac iustis. 7. Morbos et casus, qui tibi acciderint,
placide accipito, et adversa fer sine tristitia, sciens, quod tibi a
Deo dabitur merces, sicut lob et Lazaro.

Ps. 131, 1. — 12 Ps. 36, 11; Mt. 5, 5. — 13 Prov. 14, 29. — 15 Mt. 5, 7.
-
16 Ies. 66, 2. — 17 Luc. 18, 14; 16, 15. — 19 Prov. 13, 17. — 23 lob 42;
Luc. 16.

4 u/.a'C,ovlai a b v |
5 yivovzai p, yivovzai a, yivoivzui b |
8 /AijaD-tjZt h |

9 yoyyvaavteq b p v |
Miooewq : xara M. b h p v |
saw b e, eozw a [

10/11 ravza y. ndvza b p v |

11 (i(ooijs d e h v |
12 zr\v > a j
14 6 >
a b h I
15 ycc(j > e |
ii.srj&ijaovzai : viol &iov x?.rjS-tjaovzai h |
saw b e |

18 nocQa + xw a |
19 &(iaovs avi]Q a [
20 avfino(>fv»ijat] h |
21 dixaiwv +
6 ovftnoptvofttvog yap otxpolg oocpbq sat at, 6 6s avixnoQtvojxsvoq aipQoatv
yvaio&rjoezai a ex Prov. 33, 20 22/23 napa &sov 001 a |

VII. 'AnuyoQSvaiq yoyyvof/ov xul VIII. Iley! ftax(>o9vf/!as, dxaxlag,

tti&ttdsiag xal V7tt(itj<pavtag xal &pu- nQaozrjXoq (+ xal d e) vnoftovrjq.
avzrjzoq. Interdictio murmurationis, De longanimitate, innocentia, mansue-

pervicaciae, superbiae, feritatis. tudine, patientia.

3. Cf. Ps.-Ign. Eph. 10, 2. 1. Cf. Ps.-Ign. Her. 5, 2.

 398 CONSTITUTIONES

IX. „Tbv XaXovvxd Ooi xbv Xoyov xov d-sov" bo^aOsig, /ivrj-

o&r)oy 6s avxov rj/tsgag xal vvxxog, xi/irjOsig 6s avxbv ov% mg

yeviosmg alxiov, dXX' mg xov sv elvai Ooi Jtgogsvov ysvbfisvov
ojiov yag 7] jcsgl d-sov 6i6aOxaXia, exit 6 d-sbg Jtdgsoxiv. 2. sx-
5 C,rjxrfosiq xa&' r)(isgav xb xgoOmxov xmv dyimv, iv sxavajiavy
xotg Xoyoiq avxmv.
X. Ov xoirjOsiq OxiOfiaxa Jigbq xovq ayiovg, (ivrjOQ-tlg xmv
Kogsixmv. 2. sigr/vsvosig fia%o/i£vovg cog Mmof/g, ovvaXXaOOmv
tig tpiXiav. 3. xgivtlq 6ixaimg' ,,xov" yag „xvgiov r) xgioig".
10 4. ov Xjjtpy xgbomxov sXsygai sxl Jtagajixm/iaxi, cog 'HXiag xal

Miyaiag xbv 'Ayaafi xal A^6s[isXsx b Ald-ioip xbv Hs6sxiav xal

Ndd-av xbv Aavi6 xal 'imdvvr/g xbv 'Hgcodrjv.

XI. Mr] yivov dirpv%og sv jigoOtvxfl Oov, si soxai r) ov' Xiysi

yag b xvgioq sfiol ffixgcp sjiI xfjg d-aXaOOtjq' ,,'OXiyoJtiOzs, slq xl
15 t6ioxaOaq"
XII. Mr) yivov Jtgbg fisv xb Xaftslv ixxsivmv xr\v %slga, Jtgbg
6s xb dovvai OvoxsXXmv. 2 (XII). sdv spjg, diet xmv isigmv Oov
66g, iva Xvxgmoiv ay.agxt.mv Oov „sXsrjfioOvvaig" yag
sgydoy sig

xal niGxsOiv ajcoxafhaigovxai d/iagxiai". 3. ov dioxdosiq 6ovvai

20 jtxmx<p, ov6s didovg yoyyvOeiq' yvmoy yag, xig sOxiv b xov /iiofrov
d vxanodoxrjg ,]0 sXsmv" yag, (prjoiv, „xxmxbv xvgim 6avsi£si,
'

xaxd 6s xb 66fta avxov, ovxmg dvxaxo6o&-rjOsxai avxm". 4. ovx

* *
#
IV. Tsxvov fiov, „xov XaXovvxog Ooi xbv Xoyov xov &sov
fiv?]09'?jo?l j" vvxxbg xal rjfisgag, xi/zr/Osig 6s avxbv mg xvgiov od-sv

yag f] xvgioxrjg XaXslxai, ixsl xvgiog soxiv. 2. sx^rjzrjosig 6s

xafr' r)fisgav xd ngbomxa xmv dyimv, iva sxavaxaf/q xolg Xoyoig
avxmv. 3. ov xoirjosig OxiOfia, sig?]vsvOsig 6s fiaxo/iavovg' xgivsiq
6ixaimg, ov Xr/ipy xgoomxov sXsygai sxl xagaxxm/mOiv. 4. ov
6iipvxr)osiq, xoxsgov soxai rj ov. 5. fifj yivov xgbq (isv xb Xafislv
Ixxsivmv xdg x^gaq, xgbg 6s xb 6ovvai OvOxmv. 6. sdv sxyg 61a
xmv x^gmv Oov, 6c6osiq Xvxgmoiv dfiagximv Oov. 7. ov 6iOxaOsig
6ovvai ov6s 6i6ovg yoyyvOsig' yvmoq yag, xig sOxiv xov (UOd'OV

1 Hebr. 13, 7. — 7 Num. 16. — 8 Exod. 2.-9 Deut. 1, 17. —

10 III Reg. 18. 22. — 11 Ier. 45. — 12 II Reg. 12; Mt. 14. — 13 lac. 1,
6. 7. — 14 Mt. 14, 11. -- 16 Sir. 4, 31. — 18 Prov. 16, 6. — 21 Prov.
19, 17.
 APOSTOLORUM VII, 9, 1—12, 4. 399

IX. Earn, qui sermonem Dei tibi loquitur, glorificabis, eiusque

eris memor die ac nocte, honorabis autem eum non tanquam
originis auctorem, sed tamquam ilium, qui tibi ut bene esses
conciliator exstitit; ubi enim doctrina de Deo, ibi Deus adest.
2. Exquires cotidie faciem sanctorum, ut adquiescas sermonibus 5
eorum.
X. Non fades schismata adversus sanctos, recordatus Cori-
tarum. 2. Pacabis dissidentes ut Moses, eosque in amicitiam re-
conciliabis. 3. Iudicabis iuste; Domini enim est indicium. 4. Non
accipies personam in arguendo de peccato, ut Elias et Michaeas 10
Acbab arguerunt, Abdemelech Aethiops Sedeciam, Nathan David
et Ioannes Herodem.

XI. Ne sis duplici animo in precatione tua, utrum futurum

sit an non; dixit enim Dominus mihi Petro in mari: Modicae
fidei, quare dubitasti? 15

XII. Noli ad accipiendum quidem manum porrigere, ad dan-

dum vero contrahere. 2 (XII). Si habes, manibus tuis praebe,
ut opereris in redemptionem peccatorum tuorum; eleemosynis enim
ac fide purgantur peccata. 3. Non dubitabis largiri pauperi, neque
largiens murmurabis; cognosces enim, quis sit, qui mercedem 20
retribuit; ait quippe: Qui miser etur pauperis, Domino faenerat;

secundum autem datum illius, sic retribuetur ei. 4. Ne avertas te ab

2 <S' d 3 yercifievov b, yivo/uevov

I
av|4o>bde|8
xopitwv d e,
xpitwv b xataXdaaiov p v 10 Irjipei e 11 dfideftekhx p v, d/2if*e).ex h
[ | | [

ai9iu)ip h 14 oUyoniats a d h
j
6li.y6\pvy,e b d i. m. e p v 17 avotslXwv
: |

+ dU.d b, d)X d f'/fi? a 21 xvpuo I

#ea> b d e |

IX. "Oti xqtj tov? xata Xgiotbv X. "Ozt XP*1 nij dnooxi'Qeiv tiSv
(hdaoxdfo)VQ yoviwv nt.tlov (+ ti a) dyitov, dU' elprjvsvetv /xuxo/ikvovq,
r)ytTo9ac 01 fJisv yap to sv (tov xpiveiv ze dixalwq xal fir) npoaiojio-
9iov v) elvcti, 01 de to e'lvru jxovov Xrjnttlv (d)./.' xtl. > a). Quod non
naptyovoiv. Quod oporteat doctrinae oporteat se disiungere a Sanctis, sed
Christi magistros pluris ducere quam pacificare contendentes et iudicare iuste

parentes; illi enim bene esse, hi vero et personas non accipere.

nonnisi esse praestant. — Codex d XI. Ilepl ditpvxov ijtoL 6Xt.yo\pvxov
inde ab hoc capite nonnisi rarissime (pltyoniotov e). De homine anirai

inscriptionem exhibet. duplicis seu parvi (modicae fidei). Cf.

Ps.-Ign. H«r. 7, 1.

1. dg tov si tlvai 001 np.] Eadem XII. Ilepl svnouaq. De benefkentia.

fere Constitutor c. 31, 2 addidit. 2. Cf. Ps.-Ign. Her. 5, 2.
 400 CONSTITUTIOXES

dnoGrgacpr'iGr] ivdeo/ievov ,"Oq epgdoGti" ydg, (ffjGi, „xd cor a

avrov rov /it) slaaxovGai rov dto/itvov, xal avrbq tmxaXtGtxai,

xal ovx EOxai b tiaaxovcov avrov". 5. xoivcovTJGeiq tic jcdvxa
rep ddsXepcp gov xal ovx egelq Wia eivai, xoivrj ydg ?) /isrdXTjipiq

5 nagd d-sov jtdGiv dv&gcojtoiq Jiagsoxtvdod-rj.

XIII. Ovx ague rr)v #£<(>a Oov djtb rov vlov Oov ij djtb rijc

ftvyaxgoq Oov, aXXa djcb vtoxr/xoq avxcov 6i6d§siq avxovq rbv

epo^ov rov {hsov' „IIaidev£" ydg, <pr]Gi, ,,xbv vlbv Gov, ovxcoq
yag eOrai Got eveXmq". 2 (XIII). ovx Emxd£,siq dovXep gov 7)
10 naidioxy xolq em rbv avrov &eov Jtexoifroaiv ,,sv jtixgia ipvxrjg",
fir) Jtoxe Grevd§ovGiv soil Gol xal sorai Got ogyr) utaga d-tov.

3. xal v/tslq, 01 dovXoi, vjiordyrjre roiq xvgiocq v/icov cbq rvjico

&sov ev aiGxvvy xal cpbficp, ,,d>q xcp xvgicp xal ovx dv&gcojtoiq".
XIV. MiGrjGEcq jtaGav vztoxgiGiv, xal nav, b lav fi ageGrbv
15 xvgicp, xoitjOsiq. 2. ov fir) EyxaraXijiqq ,,LvroXdq xvglov, cpvXd-
§£ig" tie, a nageXafieg Jtag avrov, ,,/irjrs jtgoari&elg" ex avrotc
„(it)T£ acpaigcov" an avrcov „ov ngoGd-rjGEiq" yag ,,rolq Xoyoiq

avrov, iva /it) iXiyS^i ge xal ipEv6r)q ysvy". 3. et-o/ioXoyrjoi,] xvgim

rep d-ECp gov rd d/iagrrj/iard Gov xal ovxiri ngoGd-rjGtiq en
20 avrolq, 'iva ev goi yevqrai naga xvgiqj rep &scp Gov, ,,oq ov @ov-
Xsrai rbv &dvarov rov d/iagxcoXov, tiXXd xr/v /itxdvoiav"
XV. „Tbv naxsga gov xal xt)v /itjrega Gov freganevGEiq"
cbq airiovq ooi ysvtGECoq, ,,'iva yevy fiaxgoxgovioq em xfjq yrjq rjc

*-

xaXbq dvranodorrjq. 8. ovx djtoGrga<p^Gij xbv evdeo/ievov, Gvy-

xoivcovrfieiq 6e ndvra rep adeXgicp Gov xal ovx sgelq Idia sivai '
hi

ydg ev xcp a&avdxcp xoivcovoi soxt, noGcp fiaXXov ev xolq &vr)xoiq;

9. ovx agsiq x?)v %tlga Gov djtb rov vlov gov r) dnb rfjq d-vyaxgos
Gov, aXXa anb vsoxijxoq diddt-eiq rbv <po@ov rov &eov. 10. ovx
enirdgetq dovXop gov i) naidiGxy, rolq enl xbv avrov frsbv eXni-
C,ovGiv, ev mxgia gov, (irjnorE ov /it) <po^rj9-t]6ovrai rbv ejc' d/icpo-
rigoiq d-EOV ov ydg Egx^rai xaxd ngoGconov xaXsGai, dXX' hy
ovq xb xvEVfia i)xoi/iaOEV. 1 1 . vfieiq ds 01 dovXoi vnorayrJGeG&f
xolq xvgioiq v/icov cbq xvnop freov ev alaxvvn xal <po[icp. 12. /iiGt)-

GEiq jtaGav vnoxgiGiv xal nav o

dgeGrbv rep xvgim. 13. ov (it)

fir) EyxaraX'utrjq evroXdq xvglov, <pvXdt-eiq ds a jcagsXa^sq, (irjrt

jigoGnd-elq (irjrs dcpaigcov. 14. ev exxXrjGia sgofioXoyrjoy xd jtaga-
1 Prov. 21, 13. — 8 Prov. 19, 18. — 10 Sir. 4, 6. — 13 Col. 3, 23. —
 APOSTOLORUM VII, 12, 5—15, 1. 401

indigente: Ouiobturat enim, inquit, aures suas, ne audiat egentem,

et ipse invocabit, et non erit, qui exaudiat eum. 5. Communicabis
omnia cum fratre tuo et non dices propria esse; communis enim
participatio a Deo omnibus hominibus praeparata fuit.

XIII. Non tolles manum tuam a filio tuo aut a filia tua, sed 5

a iuventute doce eos timorem Dei: Castiga enim, inquit, filium

tunm ; sic enim erit tibi bonae spei. 2 (XIII). Non imperabis in
amaritudine animae servo tuo aut ancillae, in eundem Deum con-
fidentibus, ne forte ingemiscant adversus te et tibi sit ira a Deo.
3. Et vos, servi, dominis vestris tanquam imagini Dei estote sub- 10
iecti cum reverentia et metu, sicut Domino et non hominibus.
XIV. Odio habebis omnem hypocrisim, et quidquid Domino
fuerit placitum, facies. 2. Ne deseras mandata Domini; servabis
autem, quae accepisti ab eo, neque addens in iis neque detrahens
ab iis; non addes enim verbis illius, ne arguat te et mendax fias. 15

3. Confiteberis Domino Deo peccata tua; et non amplius adicies

ad ea, ut bene sit tibi a Domino Deo tuo, qui non vult mortem
peccatoris, sed paenitentiam.
XV. Patrem tuum et matrem tuam coles tanquam tibi ortus
auctores, ut fias longaevus super terram, quam Dominus Dens tuns 20

15 Deut. 4, 2; 12, 52. — 17 Prov. 30, 6. — 20 Ezech. 18, 23; 33, 11.

22 Exod. 20, 12.

1 evdeoftevov h D : ivdeovfisvov a p v, dto/tevov b d e |

(pr\al post
aira h I
2 avxov >bh dxovoai b e xov StOfxivov
|
iv-
xov pr > a p v j |
:

6sov/j£vov p a a'?v 3 o >

I
h 5 naQaaxtvda^-q a 7 a).)' e p »
I
>b [ ) |

avxtov a > a ]
10 iv >
11 oxevdgwotv b d e p v 12 xvnw b d h D
! |

xvn a, xirnoi e, xvnoiq p v 13 alaxvvy npoaoxv a xv> d e p v |

: | > |

14 idv av d e p v
: 14/15 dgsoxbv (+ xui b) xvqIw a b D
|
cvj rel :
|

16 nQoo&rjs h 17 d<ps?.cov b h |
19 npoosyytoeig h 20 xvqLov xov &eov |
|

d e j
22 aov bis > b, sec > a

XIII. "Otiwq Ss I nQoaySQeo&ai xolq o/xoloynaemv a 2 pr. m.). Dehypo-

olxtxaiq xovg xvQiovg, xal onwq XQn c" si et legum observantia et confes-

vnoxdooeo&ai xovg oixixaq. Quales sione.

se exhibere debeant famulis domini, q^ Ps -Ien. Philad. 11, 1.

et quoraodo oporteat famulos esse

subiectos
XV -
ns?i T ^? nQoq y° v ^ ai df P a "

XIV. Hs Q l vnoxpioecog xal n Q ooo- »*'«*. De cultu erga parentes.

Cf. Ps.-Ign. Her. 4, 1.

Xfjg vofiwv xal i^ofxoloyr\otv>g (^S-
1 -

FUNK, DlDASC. ET CoNSTIT. AP. I. 26

 108 CONSTITUTIONES

XIII (xliii). Quomodo verbum audientes orent.

i. Cum doctor desierit docere, catechumeni soli orent, dis-

iuncti a fidelibus. 2. Et mulieres stent in loco ecclesiae omnino

soke orantes, cum mulieres fideles turn mulieres catechumenae.
5 3. Cum autem desierint orare, ne sinas eas osculum pacis dare;
nondum enim earum osculum mundum fiebat. 4. Fideles soli
se osculentur, et quidem viri viros et mulieres mulieres; virum
autem ne sinas mulierem osculari. 5. Omnes mulieres caput
suum pallio tegant, sed solum lineo panno; hoc enim velum est.

10 XIV (xliv). Quomodo catechumenis manus imponatur.

1. Si doctor post orationem catechumenis manum imponit,
oret eosque dimittat; sive doctor ecclesiasticus est sive laicus, sic

faciat. 2. Si catechumenus propter nomen Dei in custodia habetur,

ne sinas eum duplicis cordis esse propter testimonium. 3. Si enim
15 fit, ut ei vis inferatur et interficiatur ad peccata sua redimenda,
iustificabitur; baptismum enim in proprio sanguine accepit.

XV (xlv). De eis qui baptismum accepturi sunt.

1. Si electi sunt, qui baptismum accepturi sunt, postquam
vita eorum examinata fuit, num honeste vixerint, cum catechumeni
20 fuerint, num viduas honoraverint, aegrotos visitaverint, omnia
opera bona perfecerint; et si, qui eos adduxerunt, testimonium
perhibuerunt,eos ita egisse, evangelium audiant. 2. Inde ex eo

tempore, quo separentur, cotidie manus eis imponatur, dum exor-

cizantur. 3. Cum autem dies appropinquat, quo baptizentur, epi-

25 scopus eos singulos exorcizet, ut mundos esse cognoscat.

eos
4. Si quis vero non bonus vel non mundus est, semoveatur; nam
verbum non in fide audivit, quia impossibile est, alienum in aeter-
num occultum manere. 5. Baptizandi autem erudiantur, ut se

9 enim :
-f non S vel textus sahidicus

Haec sectio in universum trium illarura vero in parte posteriore, ut in scriptura

scripturarum propria est. Constitutio- nostra, sed parte priore vel sectioni de
nes apost. ct Epitome aliquoties quidem proselytis probandis agenti subinde ad-
de eadem re agunt, sed satis diverso iunctae.
modo. Duae particulae parvae tantum, XIII, 5. hoc enim v. est] Delevi non,
scilicet XII et XXVIII, 1 — 2 = XXXII, quod etiam in textu boheirico deest.
I — 2, verbotenus etiam in Constituti- Steindorff interserit non in particula
onibus et in Epitome leguntur, neque praecedente vel ante solum.
 108 CONSTITUTIONES

XIII (xliii). Quomodo verbum audientes orent.

i. Cum doctor desierit docere, catechumeni soli orent, dis-

iuncti a fidelibus. 2. Et mulieres stent in loco ecclesiae omnino

soke orantes, cum mulieres fideles turn mulieres catechumenae.
5 3. Cum autem desierint orare, ne sinas eas osculum pacis dare;
nondum enim earum osculum mundum fiebat. 4. Fideles soli
se osculentur, et quidem viri viros et mulieres mulieres; virum
autem ne sinas mulierem osculari. 5. Omnes mulieres caput
suum pallio tegant, sed solum lineo panno; hoc enim velum est.

10 XIV (xliv). Quomodo cateehumenis manus imponatur.

1. Si doctor post orationem cateehumenis manum imponit,
oret eosque dimittat; sive doctor ecclesiasticus est sive laicus, sic

faciat. 2. Si catechumenus propter nomen Dei in custodia habetur,

ne sinas eum duplicis cordis esse propter testimonium. 3. Si enim

15 fit, ut ei vis inferatur et interficiatur ad peccata sua redimenda,
iustificabitur; baptismum enim in proprio sanguine accepit.

XV (xlv). De eis qui baptismum aecepturi sunt.

1. Si electi sunt, qui baptismum aecepturi sunt, postquam
vita eorum examinata fuit, num honeste vixerint, cum catechumeni
20 fuerint, num viduas honoraverint, aegrotos visitaverint, omnia
opera bona perfecerint; et si, qui eos adduxerunt, testimonium
perhibuerunt, eos ita egisse, evangelium audiant. 2. Inde ex eo
tempore, quo separentur, cotidie manus eis imponatur, dum exor-
cizantur. 3. Cum autem dies appropinquat, quo baptizentur, epi-

25 scopus eos singulos exorcizet, ut eos mundos esse cognoscat.

4. Si quis vero non bonus vel non mundus est, semoveatur; nam
verbum non in fide audivit, quia impossible est, alienum in aeter-

num occultum manere. 5. Baptizandi autem erudiantur, ut se

9 enim : 4" non S vel textus sahidicus

Haec sectio in universum trium illarum vero in parte posteriore, ut in scriptura

scripturarum propria est. Constitutio- nostra, sed parte priore vel sectioni de
nes apost. et Epitome aliquoties quidem proselytis probandis agenti subinde ad-
de eadem re agunt, sed satis diverso iunctae.
modo. Duae particulae parvae tantum, XIII, 5. hoc enim v. est] Delevi non,
scilicet XII et XXVIII, 1 — 2 = XXXII, quod etiam in textu boheirico deest.
1 — 2, verbotenus etiam in Constituti- Steindorff interserit non in particula
onibus et in Epitome leguntur, neque praecedente vel ante solum.
 ECCLESIAE AEGTPTIACAE. 109

lavent et liberos reddant se lavantes quinto sabbato. 6. Mulier

si in regula mulierum versatur, semoveatur et alio die baptismum
accipiat. 7. Qui baptismum accipere volunt, ieiunent in parasceve
sabbati. 8. Sabbato autem cum baptismum accepturi una con-
gregati fuerint iuxta sententiam episcopi, omnes iubeantur orare 5
et genua flectere. 9. Et manum eis imponens omnes spiritus
alienos exorcizet, ut ab eis discedant neque ex hac hora ad eos
revertantur. 10. Cumque desierit exorcizare,
in faciem eos in-
sufflet, et cum frontem, aures ac nasum eorum signaverit, iubeat
eos exsurgere et per totam noctem vigilare, eis praelegens eosque 10
erudiens. 11. Baptizandi autem nullum aliud vas adferant praeter
id, quod unusquisque propter eucharistiam adferet. Decet enim
eum, qui dignus factus est, confestim oblationem offerre.

XVI (xlvi). De traditionibus baptismi saneti.

1. Ea hora, qua gallus cantabit, primo super aquam orent. 15

2. Aqua hauriatur in piscinam vel fluat in earn. Et ita sit, si

necessitas non est. Si vero continua ac festina necessitas est,

utamini aqua, quam invenietis. 3. Vestes autem deponant. 4. Et

primo baptizate infantes. 5. Omnes, qui pro se loqui possunt,
loquantur; qui vero loqui non possunt, pro eis parentes loquantur 20
vel alius ad familiam pertinens. 6. Deinde viros adultos baptizetis,

postremo mulieres, postquam omnes crines solverunt et ornamen-

tum aureum et argenteum, quo utuntur, deposuerunt; ne sinas
quemquam rem alienam secum in aquam ferre. 7. Hora autem
ad baptizandum constituta episcopus super oleum gratias agat idque 25
in vas fundat et oleum gratiarum actionis nominet. 8. Deinde

aliud oleum sumat atque exorcizet et oleum exorcismi nominet.

9. Et diaconus portat oleum exorcismi et stat ad sinistram pres-

byteri, et alius diaconus sumit oleum gratiarum actionis et stat

ad dexteram presbyteri. 10. Cumque presbyter singulos baptizandos 30

apprehendit, iubeat unumquemque his verbis renuntiare: „Renuntio

tibi, satana, et omni ministerio tuo et omnibus operibus tuis".

11. Et postquam his omnibus renuntiavit, ungat eum oleo exor-

cismi haec dicens: „Omnis spiritus a te recedat". 12. Et sic eum
nudum episcopo tradat vel presbytero stanti ad aquam baptismi. 35

1 quinto sabbato (i. e. feria quinta hebdomadis raagnae, ut ex sequentibus

elucet) T : quinque sabbatis S

 108 CONSTITUTIONES

XIII (xliii). Quomodo verbum audientes orent.

i. Cum doctor desierit docere, catechumeni soli orent, dis-

iuncti a fidelibus. 2. Et mulieres stent in loco ecclesiae omnino

soke orantes, cum mulieres fideles turn mulieres catechumenae.
5 3. Cum autem desierint orare, ne sinas eas osculum pacis dare;
nondum enim earum osculum mundum fiebat. 4. Fideles soli
se osculentur, et quidem viri viros et mulieres mulieres; virum
autem ne sinas mulierem osculari. 5. Omnes mulieres caput
suum pallio tegant, sed solum lineo panno; hoc enim velum est.

10 XIV (xliv). Quomodo catechumenis manus imponatur.

1. Si doctor post orationem catechumenis manum imponit,
oret eosque dimittat; sive doctor ecclesiasticus est sive laicus, sic

faciat. 2. Si catechumenus propter nomen Dei in custodia habetur,

ne sinas eum duplicis cordis esse propter testimonium. 3. Si enim

15 fit, ut ei vis inferatur et interficiatur ad peccata sua redimenda,
iustificabitur; baptismum enim in proprio sanguine accepit.

XV (xlv). De eis qui baptismum accepturi sunt.

1. Si electi sunt, qui baptismum accepturi sunt, postquam
vita eorum examinata fuit, num honeste vixerint, cum catechumeni
20 fuerint, num viduas honoraverint, aegrotos visitaverint, omnia
opera bona perfecerint; et si, qui eos adduxerunt, testimonium
perhibuerunt, eos ita egisse, evangelium audiant. 2. Inde ex eo
tempore, quo separentur, cotidie manus eis imponatur, dum exor-
cizantur. 3. Cum autem dies appropinquat, quo baptizentur, epi-

25 scopus eos singulos exorcizet, ut eos mundos esse cognoscat.

4. Si quis vero non bonus vel non mundus est, semoveatur; nam
verbum non in fide audivit, quia impossibile est, alienum in aeter-

num occultum manere. 5. Baptizandi autem erudiantur, ut se

9 enim -f- non S vel textus sahidicus

Haec sectio in universura trium illarum vero in parte posteriore, ut in scriptura

scripturarum propria est. Constitutio- nostra, sed parte priore vel sectioni de
nes apost. ct Epitome aliquoties quidem proselytis probandis agenti subinde ad-
de eadem re agunt, sed satis diverso iunctae.
modo. Duae particulae parvae tantum, XIII, 5. hoc enim v. est] Delevi non,
scilicet XII et XXVIII, 1—2 = XXXII, quod etiam in textu boheirico deest.
I — 2, verbotenus etiam in Constituti- Steindorff interserit non in particula
onibus et in Epitome leguntur, neque praecedente vel ante solum.
 ECCLESIAE AEGYPTIACAE. 109

lavent et liberos reddant se lavantes quinto sabbato. 6. Mulier

si in regula mulierum versatur, semoveatur et alio die baptismum
accipiat. 7. Qui baptismum accipere volunt, ieiunent in parasceve
sabbati. 8. Sabbato autem cum baptismum accepturi una con-
gregati fuerint iuxta sententiam episcopi, omnes iubeantur orare 5
et genua flectere. 9. Et manum eis imponens omnes spiritus
alienos exorcizet, ut ab eis discedant neque ex hac hora ad eos
revertantur. 10. Cumque desierit exorcizare,
in faciem eos in-
sufflet, et cum frontem, aures ac nasum eorum signaverit, iubeat
eos exsurgere et per totam noctem vigilare, eis praelegens eosque 10
erudiens. n. Baptizandi autem nullum aliud vas adferant praeter
id, quod unusquisque propter eucharistiam adferet. Decet enim
eum, qui dignus factus est, confestim oblationem offerre.

XVI (xlvi). De traditionibus baptismi sancti.

1. Ea hora, qua gallus cantabit, primo super aquam orent. 15

2. Aqua hauriatur in piscinam vel fluat in earn. Et ita sit, si

necessitas non est. Si vero continua ac festina necessitas est,

utamini aqua, quam invenietis. 3. Vestes autem deponant. 4. Et

primo baptizate infantes. 5. Omnes, qui pro se loqui possunt,
loquantur; qui vero loqui non possunt, pro eis parentes loquantur 20
vel alius ad familiam pertinens. 6. Deinde viros adultos baptizetis,

postremo mulieres, postquam omnes crines solverunt et omamen-

tum aureum et argenteum, quo utuntur, deposuerunt; ne sinas
quemquam rem alienam secum in aquam ferre. 7. Hora autem
ad baptizandum constituta episcopus super oleum gratias agat idque 25
in vas fundat et oleum gratiarum actionis nominet. 8. Deinde
aliud oleum sumat atque exorcizet et oleum exorcismi nominet.
9. Et diaconus portat oleum exorcismi et stat ad sinistram pres-

byteri, et alius diaconus sumit oleum gratiarum actionis et stat

ad dexteram presbyteri. 10. Cumque presbyter singulos baptizandos 30

apprehendit, iubeat unumquemque his verbis renuntiare: „Renuntio

tibi, satana, et omni ministerio tuo et omnibus operibus tuis".

11. Et postquam his omnibus renuntiavit, ungat eum oleo exor-

cismi haec dicens: „Omnis spiritus a te recedat". 12. Et sic eum
nudum episcopo tradat vel presbytero stanti ad aquam baptismi. 33

1 quinto sabbato (i. e. feria quinta hebdomadis raagnae, ut ex sequentibus

elucet) T : quinque sabbatis S

 108 CONSTITTJTIONES

XIII (xliii). Quomodo verbum audientes orent.

i. Cum doctor desierit docere, catechumeni soli orent, dis-

iuncti a fidelibus. 2. Et mulieres stent in loco ecclesiae omnino

solae orantes, cum mulieres fideles turn mulieres catechumenae.
5 3. Cum autem desierint orare, ne sinas eas osculum pacis dare;
nondum enim earum osculum mundum fiebat. 4. Fideles soli
se osculentur, et quidem viri viros et mulieres mulieres; virum
autem ne sinas mulierem osculari. 5. Omnes mulieres caput
suum pallio tegant, sed solum lineo panno; hoc enim velum est.

10 XIV (xliv). Quomodo cateehumenis manus imponatur.

1. Si doctor post orationem cateehumenis manum imponit,
oret eosque dimittat; sive doctor ecclesiasticus est sive laicus, sic

faciat. 2. Si catechumenus propter nomen Dei in custodia habetur,

ne sinas eum duplicis cordis esse propter testimonium. 3. Si enim

15 fit, ut ei vis inferatur et interficiatur ad peccata sua redimenda,
iustificabitur; baptismum enim in proprio sanguine accepit.

XV (xlv). De eis qui baptismum accepturi sunt.

1. Si electi sunt, qui baptismum accepturi sunt, postquam
vita eorum examinata fuit, num honeste vixerint, cum catechumeni
20 fuerint, num viduas honoraverint, aegrotos visitaverint, omnia
opera bona perfecerint; et si, qui eos adduxerunt, testimonium
perhibuerunt, eos ita egisse, evangelium audiant. 2. Inde ex eo
tempore, quo separentur, cotidie manus eis imponatur, dum exor-
cizantur. 3. Cum autem dies appropinquat, quo baptizentur, epi-

25 scopus eos singulos exorcizet, ut eos mundos esse cognoscat.

4. Si quis vero non bonus vel non mundus est, semoveatur; nam
verbum non in fide audivit, quia impossible est, alienum in aeter-

num occultum manere. 5. Baptizandi autem erudiantur, ut se

9 enim + non S vel textus sahidicus

Haec sectio in universum trium illarura vero in parte posteriore, ut in scriptura

scripturarum propria est. Constitutio- nostra, sed parte priore vel sectioni de
nes apost. et Epitome aliquoties quidem proselytis probandis agenti subinde ad-
de eadem re agunt, sed satis diverso iunctae.
modo. Duae particulae parvae tantum, XIII, 5. hoc enim v. est] Delevi non,
scilicet XII et XXVIII, 1 — 2 = XXXII, quod etiam in textu boheirico deest.
1 — 2, verbotenus etiam in Constituti- Steindorff interserit non in particula
onibus et in Epitome leguntur, neque praecedente vel ante solum.
 ECCLESIAE AEGYPTIACAE. 109

lavent et liberos reddant se lavantes quinto sabbato. 6. Mulier

si in regula mulierum versatur, semoveatur et alio die baptismum
accipiat. 7. Qui baptismum accipere volunt, ieiunent in parasceve
sabbati. 8. Sabbato autem cum baptismum accepturi una con-
gregati fuerint iuxta sententiam episcopi, omnes iubeantur orare 5
et genua flectere. 9. Et manum eis imponens omnes spiritus
alienos exorcizet, ut ab eis discedant neque ex hac hora ad eos
revertantur. 10. Cumque in faciem eos in-
desierit exorcizare,
sufflet, et cum
frontem, aures ac nasum eorum signaverit, iubeat
eos exsurgere et per totam noctem vigilare, eis praelegens eosque 10
erudiens. 11. Baptizandi autem nullum aliud vas adferant praeter
id,quod unusquisque propter eucharistiam adferet. Decet enim
eum, qui dignus factus est, confestim oblationem offerre.

XVI (xlvi). De traditionibus baptismi saneti.

1. Ea hora, qua gallus cantabit, primo super aquam orent. 15

2. Aqua hauriatur in piscinam vel fluat in earn. Et ita sit, si

necessitas non est. Si vero continua ac festina necessitas est,

utamini aqua, quam invenietis. 3. Vestes autem deponant. 4. Et

primo baptizate infantes. 5. Omnes, qui pro se loqui possunt,
loquantur; qui vero loqui non possunt, pro eis parentes loquantur 20
vel alius ad familiam pertinens. 6. Deinde viros adultos baptizetis,
postremo mulieres, postquam omnes crines solverunt et ornamen-
tum aureum et argenteum, quo utuntur, deposuerunt; ne sinas
quemquam rem alienam secum in aquam ferre. 7. Hora autem
ad baptizandum constituta episcopus super oleum gratias agat idque 25
in vas fundat et oleum gratiarum actionis nominet. 8. Deinde

aliud oleum sumat atque exorcizet et oleum exorcismi nominet.

9. Et diaconus portat oleum exorcismi et stat ad sinistram pres-

byteri, et alius diaconus sumit oleum gratiarum actionis et stat

ad dexteram presbyteri. 10. Cumque presbyter singulos baptizandos 30

apprehendit, iubeat unumquemque his verbis renuntiare: „Renuntio

tibi, satana, et omni ministerio tuo et omnibus operibus tuis".

ir. Et postquam his omnibus renuntiavit, ungat eum oleo exor-

cismi haec dicens: „Omnis spiritus a te recedat". 12. Et sic eum
nudum episcopo tradat vel presbytero stanti ad aquam baptismi. 35

1 quinto sabbato (i. e. feria quinta hebdomadis magnae, ut ex sequentibus

elucet) T : quinque sabbatis S

 108 CONSTITUTIONES

XIII (xliii). Quomodo verbum audientes orent.

i. Cum doctor desierit docere, catechumeni soli orent, dis-

iuncti a fidelibus. 2. Et mulieres stent in loco ecclesiae omnino

solae orantes, cum mulieres fideles turn mulieres catechumenae.
5 3. Cum autem desierint orare, ne sinas eas osculum pacis dare;
nondum enim earum osculum mundum fiebat. 4. Fideles soli
se osculentur, et quidem viri viros et mulieres mulieres; virum
autem ne sinas mulierem osculari. 5. Omnes mulieres caput
suum pallio tegant, sed solum lineo panno; hoc enim velum est.

10 XIV (xliv). Quomodo cateehumenis manus imponatur.

1. Si doctor post orationem cateehumenis manum imponit,
oret eosque dimittat; sive doctor ecclesiasticus est sive laicus, sic

faciat. 2. Si catechumenus propter nomen Dei in custodia habetur,

ne sinas eum duplicis cordis esse propter testimonium. 3. Si enim

15 fit, ut ei vis inferatur et interficiatur ad peccata sua redimenda,
iustificabitur; baptismum enim in proprio sanguine accepit.

XV (xlv). De eis qui baptismum aceepturi sunt.

1. Si electi sunt, qui baptismum aceepturi sunt, postquam
vita eorum examinata fuit, num honeste vixerint, cum catechumeni
20 fuerint, num viduas honoraverint, aegrotos visitaverint, omnia
opera bona perfecerint; et si, qui eos adduxerunt, testimonium
perhibuerunt, eos ita egisse, evangelium audiant. 2. Inde ex eo
tempore, quo separentur, cotidie manus eis imponatur, dum exor-
cizantur. 3. Cum autem dies appropinquat, quo baptizentur, epi-

25 scopus eos singulos exorcizet, ut eos mundos esse cognoscat.

4. Si quis vero non bonus vel non mundus est, semoveatur; nam
verbum non in fide audivit, quia impossibile est, alienum in aeter-

num occultum manere. 5. Baptizandi autem erudiantur, ut se

9 enim + non S vel textus sahidicus

Haec sectio in universum trium illarum vero in parte posteriore, ut in scriptura

scripturarum propria est. Constitutio- nostra, sed parte priore vel sectioni de
nes apost. et Epitome aliquoties quidem proselytis probandis agenti subinde ad-
de eadem re agunt, sed satis diverso iunctae.
modo. Duae particulae parvae tantum, XIII, 5. hoc enim v. est] Delevi non,
scilicet XII et XXVIII, i—2 = XXXII, quod etiam in textu boheirico deest.
1 — 2, verbotenus etiam in Constituti- Steindorff interserit non in particula
onibus et in Epitome leguntur, neque praecedente vel ante solum.
 ECCLESIAE AE6YPTIACAE. 109

lavent et liberos reddant se lavantes quinto sabbato. 6. Mulier

si in regula mulierum versatur, semoveatur et alio die baptismum
accipiat. Qui baptismum accipere volunt, ieiunent in parasceve
7.

sabbati. 8. autem cum baptismum accepturi una con-

Sabbato
gregati fuerint iuxta sententiam episcopi, omnes iubeantur orare 5

et genua flectere. 9. Et manum eis imponens omnes spiritus

alienos exorcizet, ut ab eis discedant neque ex hac hora ad eos

revertantur. 10. Cumque desierit exorcizare, in faciem eos in-
sufflet, et cum frontem, aures ac nasum eorum signaverit, iubeat
eos exsurgere et per totam noctem vigilare, eis praelegens eosque 10
erudiens. autem nullum aliud vas adferant praeter
11. Baptizandi
id, quod unusquisque propter eucharistiam adferet. Decet enim
eum, qui dignus factus est, confestim oblationem offerre.

XVI (xlvi). De traditionibus baptismi saneti.

1. Ea hora, qua gallus cantabit, primo super aquam orent. 15

2. Aqua hauriatur in piscinam vel fluat in earn. Et ita sit, si

necessitas non est. Si vero continua ac festina necessitas est,

utamini aqua, quam invenietis. 3. Vestes autem deponant. 4. Et

primo baptizate infantes. 5. Omnes, qui pro se loqui possunt,
loquantur; qui vero loqui non possunt, pro eis parentes loquantur 20
vel alius ad familiam pertinens. 6. Deinde viros adultos baptizetis,

postremo mulieres, postquam omnes crines solverunt et ornamen-

tum aureum et argenteum, quo utuntur, deposuerunt; ne sinas
quemquam rem alienam secum in aquam ferre. 7. Hora autem
ad baptizandum constituta episcopus super oleum gratias agat idque 25
in vas fundat et oleum gratiarum actionis nominet. 8. Deinde
aliud oleum sumat atque exorcizet et oleum exorcismi nominet.
9. Et diaconus portat oleum exorcismi et stat ad sinistram pres-
byteri, et alius diaconus sumit oleum gratiarum actionis et stat
ad dexteram presbyteri. 10. Cumque presbyter singulos baptizandos 30
apprehendit, iubeat unumquemque his verbis renuntiare: „Renuntio
tibi, satana, et omni ministerio tuo et omnibus operibus tuis".
ir. Et postquam his omnibus renuntiavit, ungat eum oleo exor-

cismi haec dicens: „Omnis spiritus a te recedat". 12. Et sic eum

nudum episcopo tradat vel presbytero stanti ad aquam baptismi. 35

1 quinto sabbato (i. e. feria quinta hebdomadis magnae, ut ex sequentibus

elucet) T : quinque sabbatis S
 APOSTOLORUM VII, 24, 2—25, 3. 411

nos dimittimus debitoribus nostris, et ne nos indncas in tentationem,

sed libera nos a malo, quia tuum est regnum et potentia et gloria
in saecula, amen. 2. Ter in die sic orate, et praeparate vos,
ut sitis digni adoptione patris, ne, cum eum indigne patrem
appellabitis, probrum ab eo referatis, sicut et Israel, qui olim 5
erat primogenitus filius, audivit : Si paler ego sum, ubi est honor
meusl Et si dominus sum, ubi est timor mens? Honor enim
patrum est sanctitas filiorum, et honor herorum famulorum metus,
quemadmodum utique, quod contrarium est, despectio et imperii
abiectio censetur: Propter vos enim, inquit, nomen meum blasphe- 10
matur in gentibus.

XXV. Estote autem semper ad gratias agendas intenti, ut

fideles et grati servi; et de eucharistia quidem ita dicite: 2. Gra-
tias agimus tibi, pater noster, pro vita, quam manifestasti nobis
per Iesum puerum tuum, per quern turn omnia creasti turn uni- 15
versis provides, quern et misisti, ut ad salutem nostram homo
fieret; quern etiam permisisti pati et mori, quem et resuscitans

glorificare voluisti et sedere fecisti ad dexteram tuam, per quem

et promisisti nobis resurrectionem mortuorum. 3. Tu, Domine
omnipotens, Deus aeterne, quemadmodum hoc erat dispersum et, 20
cum fuit congregatum, factus est unus panis, ita congrega ecclesiam

4 Dan. 6, 10. 13. — 7 Mai. 1, 6. — 10 Ies. 52, 5. — 15 Sap. 6, 8. —

21 Soph. 3, 10.

3 xal tj d. x . r, doqa > a 1

5 d§!ati d |
6 6 > b d h |
7 ozt > h |

9 yag > d |
11 <prjolv >j> v |
{l).ao<p. zb bvofia /xov e p v ]
12 cug niaxol
> e |
19 rjfj.lv > d |
20 navToxQUTWQ e |
alaivis 8-ce d

2. TQlq z. ??//.] Theodoretus Ep. 145 2—4. Constitutor orationes Didaches

ed. Schulze IV, 1247 scribit: rr/v ijfie- duas in unam conflavit atque ordinera

(iav xazu TQtrifioQiov dcatQOvvxeq sententiarura mutavit, primo gratiarum

dot;dt,ofiev zbv naztQa xal zbv vVov actionem pro pane, deinde pro calice

xal zb ayiov nvivfia. pronuntians.

Anastasius Quaest.
_ . 2. 61 ov — npovoelc] Eadem fere
l—x.
'
1.
leguntur VII, 35, 10; VIII, 5, 2; 12, 8;

XXV. EvxaQiaxla fivozixj (f/vaz. 16, 2. Cf. Ps.-Ign. Philad. 9, 2. -

> d v). Gratiarum actio sacramen- ov xal avvsywQrjaag xzX.] Cf. II,

talis. 2 4, 3-
 412 CONSTITUTIONES

4. sxi syxag ioxovfitv, xdxeg rj/icov, vxeg xov xi/zlov a'ifiaxog 'ItjOov
XgiOxov xov sx%v&svrog vneg rj[icov xal xov xtfiiov Oajfiaxog, ov
xal kvxlxvxa xavxa SMixsXovfisv, avxov dtaxaga/isvov ?/(ilv „xax-
ayysXXtiv xov avxov frdvaxov" di avxov ydg (Jot xal r/ doga '

5 elg xovg alcovag' d(irjv. 5. i?]dslg

[
de sGd-isxco eg avxojv xcov
d/ivrjxcov, dXXa fiovoi 01 fteftajixiG/itvoi elg xov xov xvgiov ftdvaxov.
6. el 6e xig d,uvt]xog xgvipag tavxbv [ttxaXdfioi, xgi/ia aimviov

<pdysxai, on fit/ mv xfjg sig Xgioxbv utioxemg [isxsXafisv cbv ov

&£(iig, tig xijimgtav eavxov. 7. si de xig xaxa ayvoiav (iexaXd(Joi,

10 xovxov xd%iov oxoixeicoOavxsg fivrjOaxe, oitcog fifj xaxacpgovqxr/g

kgeXfroi.

XXVI. Mexa 6s xtjv fiexdX?jXptv ovxmq tv%agi6x?J6axs' 2. Ev-

Xagioxovfiev 001, 6 9-ebg xal Jtax^g 'It]Oov xov Ocoxrjgog rjfimv,
-vjteg xov dyiov ovdfiaxog oov ov xaxsoxr\vcoOag ev rjfilv, xal
15 vjtsg xfjg yvmOtmg xal otioxsmg xal dydjtrjg xal ad-avaaiag ?)g

edmxag i/filv did 'ItjOov xov Jtaidog Oov. 3. Ov 6sOnoxa Jtavxo-

xgdrog, 6 fhsbg xcov bXmv, exxiOag xov xoGfiov xal xd tv avxm
61 avxov, xal vofiov xaxtcpvxevoag sv xalg ipv%alg fjftmv xal xd
3igbg fiexdXrjtyiv jtgosvxgejiiGaq dvd-gmnoig' „6 frebg xcov" ayicov

20 xal dfiefijtxmv ,,jtaxsgmv rjfimv, 'Afigadft xal Ioadx xal 'Iaxmft",

xcov jtiGxmv dovXmv Oov, dvvaxbg (t-eog, b mGxbq xal aXrjd-ivbg
xal dipsvdtjg sv xalg exayyeXiaig' b djioGxsiXag sxl yrjg 'irjGovv

xbv XgiOxov Oov dvd-goojioig GvvavaOxgacpijvai cog av&gamov, 9-ebv

bvxa Xbyov xal dvd-gmxov, xal xi(v jtXdvtjv Jtgoggi^ov dveXelv.

giOxiag hfimv, aXX' 01 [iajiziod-svxsq slg ovofia xvgiov xal ydg

jtsgl xovxov sigTjxsv xvgioq' ,,Mrj dmxe xb dyiov xolg xvo't".
X. Msxd 6s xb tfixXrjGfrTJvat ovrcog sv^agioxrjOaxs' 2. Ev-

Xagioxovfitv Oot, ndxsg dyis, iucsg xov dyiov ovdfiaxog Oov ov

xaxeGxr\vmGag tv xalg xag6iaig rjfimv, xal ineg xijg yvmoecog xal
niOxemg xal ad-avaolag r)g eyvcdgiGaq rjfilv did 'irjGov xov jtaidog
oov 001 rj <J6g« elg xovg alcovag. 3. ov, deGnoxa jiavxoxgdxog,
„sxxiOag xd Jidvta" ivtxtv xov ovdfiaxog Oov, xgotpijv xs xal
xorbv sdmxag xolg dv&Qojjtoig elg dxoXavGiv, iva 001 evyagiGxrj-
oo30iv, fjfilv 6's t%aQiGco 3tvtv[iaxixTjv xgotpijv xal Jtoxbv xal C,corjV

aimviov did xov naidog oov. 4 xgb xdvxcov tvxagioxo€fitv oot,

ox 1 dvvaxbg t'f 00) ?] doga elg xovg alwvag. 5. [ivqG&rjxi, xvgis,
 APOSTOLOKUM VII, 15, 4—16, 3. 413

tuam a finibus terrae in regnum tuum. 4. Adhuc gratias agimus,

pater noster, pro pretioso sanguine Iesu Christi efFuso nostra causa,
et pro pretioso corpore, cuius et haec antitypa celebramus, cum
ipse nobis constituent mortem illius annuntiare ; per ipsum, enim
tibigloria in saecula, amen. 5. Nullus porro ex iis, qui initiati 5

non sunt, ex eis comedat, sed soli ii, qui baptizati fuerunt in
Domini mortem. 6. Si quis vero non initiatus celaverit se ipsum
et sic communicaverit, iudicium aeternum manducabit, quod non
addictus fidei in Christum, quae fas non erat, sumpsit in suppli-
cium suum. 7. Si quis autem per ignorantiam participaverit, hunc 10

cito instruite ac baptismo initiate, ne contemptor exeat.

XXVI. Post communionem vero sic gratias agite: 2. Gratias
agimus tibi, Deus et pater Iesu salvatoris nostri, pro sancto nomine
tuo, quod habitare fecisti in nobis, et pro cognitione et fide et

caritate et immortalitate, quae dedisti nobis perlesum puerum tuum. 15

3. Tu, Domine omnipotens, Deus universorum, creasti mundum
et quae sunt in eo per ipsum, et legem insevisti in animabus
nostris et victui accommoda praeparasti hominibus: Deus sanctorum
et inculpatorum patrum nostrorum, Abraham et Isaac et Iacob,
fidelium servorum tuorum; Deus potens, fidelis et verax et in 20

promissis non mendax, qui misisti in terram Iesum Christum

tuum, ut cum hominibus conversaretur tanquam homo, cum sit et

Deus verbum et homo, utque errorem radicitus evelleret. 4. Ipse

3 I Cor. 11, 26. — 6 Rom. 6, 3. — 7 I Cor. n, 29. — 19 Exod. 3, 16.

22 Bar. 3, 37.

4 xal ?j > d I
5 dfirjv + XQig xijq rj/xepaq ovxtuq npoaevyso&s h |

6 zov >b I
xvptov adD:^t)behpv|7 fj.txa).d^rj a 8 sig Xptoxov |
:

yv h I
9 eavzaj d e i
10 jianxioaxs d e, sed i. m. fivrjaaxt |
12 cap. XXVI
—XXXIX >p I
14 aov bD:>adehmv|i6 'Irjaov + Xqiotov b h |

17 Bxxioag a h D : 6 xziouq b d e m v |
18 xava<pvTSvaaq b d e m v |

iv >m v I
19 npor/vrptnioag h, TtQoevxQtneloaQ b, eviQSniaaq d e m v |

23 Xgwxov aov : ftovoyevij aov viov, jj/twv dh &v xv iv yr d |

24 tiqo-
Qi'Qihv b d e, nQOQiCfi v v

7. Similiter decernit Timotheus Alex. XXVI. Evyapiozla ini xf/ &sla

in Respons. canonicis I, modo aliam fiexalrjipei. Gratiarum actio super di-

rationem ponit dicens: (pwxiaS-rjvat vina communione.

6<p&!?.ei, narja ifeov yap xix/.rjxai. 3. b &eo<; xojv dytcuv x. a. naxeQtov

Cf. synod. Tclet. IV (633) c. 57. xr>..] Similiter c. 33, 2; VIII, 40, 3.
 414 CONSTITUTIONES

4. avrbq xal vvv di avrov [ivrjGd-rjxi rr)g aylag Gov sxxXrjGiag

xavxrjg, „r)v jtsgisjcoirjGm xcp xov XgiGxov Gov,
xifiicp ai/zaxi"
xal „Qv6ai avxrjv and" xavxbg „Jtovrjgov" xal xsXslmGov avxfjv
sv xy dyduty Gov xal xy dXyd-sla gov, xal Gvvdyays Jtdvrag yfiaq
5 dg xtjv Gr)v (laGiXsiav, rjv yro'iy.aGag avxy. 5. „fiagavad-d' mGavvd
xcp vicp Aavld, svXoyrjfisvog 6 sgxbfisvog sv ovofiaxi xvgiov, &-sbg
xvgioq 6 smcpavslq yfilv sv oaQxi". 6. si rig ay tog, jtgoGsgxsGd-m'
si 6s rig ovx sGriv, yivsG&m did fisravoiaq. smrgsxsrs ds xal
xolg jtQsofivzsQoig ificov sixagiGrsiv.
10 '
XXVII. IIeqi ds xov fivgov ovrmg svxagiGryGars' 2. E&yra-
giGrovfitv Got, &ss drj/iiovgysxmv olmv, xal ijtsg rr)g simdiaq
xov fivgov xal vjtsQ xov dS-avdxov almvoq ov syvcogiGaq r)filv did
'IrjGov xov xaidog Gov, on Gov sGxiv ?] do'|« xal r) dvvafiig slq

xovq aicovaq' dfirjv.

15 XXVIII. "Oq sav sX&mv ovxmg sv^agiGxy, jtgoGdeS-ao&s avxbv

mq XgiGrov fia&rjrrjv. 2. sdv ds aXXyv didaxyv xygvGGy nag' rjv
v/ilv Jiagsdmxsv 6 XgiGrbg di' i)fimv, rep xoiovxcp fir) Gvyxmgslxs
sixagiGrsiv bfigl^si ydg b xoiovxog xbv frsbv rjjtsg do£-d£,si.

xfjg sxxXyolaq Gov xov gvGaGd-ai avrr)v dub navxbq novygov xal
rsXsicoGat avrrjv sv xy ay dm] Gov, ,,xalGvva^ov avryv djib xmv
rsGGagmv dvsfimv", ryv ayiaG&siGav, slg xtjv Gr)v $aGiXtiav, r)v
Tjxoi/iaGag avry' 6x1 Gov sGriv ?) dvvafiiq xal r) do^a slg rovg
almvag. 6. sX&exm x«ptg xal jtageX&sxm b xoGfiog ovxog. ,'iiGavvd
xcp 9-scp Javid". si xig ayiog sGxiv, sgxsad-m' si xig ovx sGxi,
fitxavosixw „(iagdv dd-d"' dfirjv. xolg ds ngocpiqxaig sjcixgsjisxs
tvxagiaxstv, oGa d-sXovGiv.
XI. "Og av ovv sXd-mv diddS,y ifiaq xavxa ndvxa xa ngo-
iigrj/iiva, dst-aG&s avxbv 2. sdv 6s avxbq 6 didaGxcov Gxgatpslg
didaGxy aXXyv 6i6axr)v slg xb xaxakvGai, fir] avrov dxovG?jxs'
tig 6h xb ngoGd-slvai dixaioGvvrjv xal yvmGtv xvgiov, dtt-aG&s
avrov cog xvgiov. 3. xsgl 6s rcov djioGrolmv xal Jtgo<prjrcov,
xard to doy/ia xov svayysUov ovxm jioirjGaxs. 4. jtag ds ctTio-
GxoXoq sgxo/isvog jtgbq ifiag dsx&rjrm cog xvgiog- 5. ov fisvsl
'
ds si (iT) i)/isgav [tiav sdv dh y XQ e ia i
x"1 ™P aXXrjv xgslg ds
sdv (isivy, ipsvdoagocpr/xrjq sGxiv. 6. st-sgxo/isvog ds 6 dnoGxoXog
fiydsv Xafifiavsxm si (irj dgxov, %mq ov avXiG&y •
sdv ds dgyvgiov
 APOSTOLORUM VIJ, 26, 4—28, 2. 415

et nunc per eum memento huiusce sanctae ecclesiae tuae, quam

acquisiisti pretioso sanguine Christi tui; atque earn ab omni malo
libera, et perfice illam in caritate tua et veritate tua, nosque omnes
congrega in regnum tuum, quod praeparasti ei. 5. Maranatha.
Hosanna filio David; benedictus qui venit in nomine Domini; Deus 5
Dominus, qui apparuit nobis in came. 6. Si quis sanctus est,

accedat; si quis vero talis non est, fiat per paenitentiam. Per-
mittite autem et presbyteris vestris, ut gratias agant.
XXVII. Pro unguento autem hunc in modum gratias agite:
2. Gratias agimus tibi, Deus creator omnium, etiam pro fragrantia 10
unguenti et pro immortali saeculo, quod manifestasti nobis per
Iesum filium tuum, quoniam ad te pertinet gloria et potestas in

saecula, amen.
XXVIII. Qui accedens hoc modo gratias egerit, recipite ilium
ut discipulum Christi. 2. Sin vero aliam doctrinam praedicet 15
praeter earn, quam vobis per nos Christus tradidit, huic ne per-
mittatis gratias agere; talis enim contumelia afficit Deum potius

2 Act. 20, 28. — 3 Mt. 6, 13. — 51 Cor. 16, 22. — Mt. 21, 9.

6 I Tim. 3, 16.

1 aov > d I
5 otjv >bd e v fiaoueiuv + aov v | uvzf/ a h D :

avzrjv b d e m v I
7 sv >bd e v |
gv oagxl > h |
11 9ee + xal h |

ivdoxiaq m v | 14 dfirjv >d |

15 oV h |
7t(toadi%ao9-ai a |
17 di > e m v |

23 s'insQ b d e h a'2 i. m.

4. Ps.-Ign. Magn. 9, 3. (+ alia axonslv, si eaztv nQSOjiv-

6. Ps.-Ign. Magn. 11, 2. 3.

"P°e V inloxono? {in. y tip. e) rj
didxovoq op&odo^og' zovq yap /xr)
XXVII. Evxaptozta nipl zov
T0l0 ^ Z0VQ i xx U vlLV e v). Quod non
(xvozixov (&iiov e v) /ivpov. Gra- oportea t indifferenter ad communionem
tiarum actio pro mystico (divino)
an pres-
admittere (sed inqu i r e re , sit
unguento.
byter vel episcopus vel diaconus rectae
XXVIII. "Ozi ov /py adiayoQelv fidei; qui enim non tales sunt, devi-

(Staipigtiv e) ne(ji Tfjv xoivwviav tandi sunt).

 416 CONSTITUTIONES

3 (XXVIII). nag 6"e 6 Egx6,u£Voq nobg v/Jac , 6oxifiao9-£ig, ovxoog

-
dsxeotho' Ovvtaiv ydg exsxe, xal 6vva6&£ „ yvmvai 6(S,iav xal agi
oxsgav" xal 6iaxglvai ip£v6o6i6aoxdXovg 6i6aoxdXmv. 4. eXd-ovxi
f/evroi 6i6a0xdXco ex tyvxrjg inixogrffrfiaxE xa dtovxa' xm 61
xm
5 rp£v6o6i6a0xdXca 6co0exs (isv xa ngbg xgiiav, ov naga6£§£6d-£ 6s
avxov xtjv nXdvrjV, ovxe (irjv OvfingoOEVgrjOd-E avxcp, tva (irj Ovfi-

(itavB-rjXE avxcp. 5. nag ngocprjxrjg dX?]&ivbg rj 6i6doxaXog sgxo-

(itvog ngbg vfidg „dS,iog kdxiv xrjq x gocpfjg cog hg y dxrjg" Xoyov
6ixaioovvr\q.

cdxfi, 7p£v6ongocp^xr/g £6x1. 7. xal ndvxa ngoyrjxrjv XaXovvxa Iv

nvEV/iaxi ov nsigdosxs ov6's 6iaxgivuxs' „naoa ydg afiagxia
dcpEd-rjOsxai" , avxrj 6s fy a/xagria oix dcpE&r/Osxai. 8. ov nag 61
6 XaXcov iv nvsvfiaxi ngocpr\xr\g loxiv, aXX kdv e^Xi T0V ? xgonovg
xvgiov. dnb ovv xcov xgonmv yvma&r'jOExai 6 psvbongocp^xrjg xal
6 ngocf>r\xr\g. 9. xal nag ngo<pr)xr\g bgiL/cov xgdns^av Iv nvsvfiaxi,
ov cpdysxai an avxrjg, eI 6s [trjyE ty£v6ongo<p7)xrjg loxi. 10. nag
de ngocptjxrjg 6i6doxcov xtjv aXrf&siav, il a 6i6doxei ov noiEl,

ip£v6ongo^7]xrjg EOxi. 11. nag 6% Jtgoqrfxtjg 6s6oxi^iaO[isvog, dXrj-

&ivoq, noioov slg ftvOxrjgiov xoo/xixov sxxXrjoiag, (ifj 6i6doxcov 6i
noislv, oOa avxbg noisl, oi xgid-rjOExai scp vfimv "
fitxa dsov ydg
£%£i xrjv xgiaiv cboavxcog ydg kno'vrfiav xal oi dgxaloi ngocpfjxai.
12. og 6' dv uny sv nvsvf/axi' 66g fioi dgyvgia r) sxEgd xiva,
ovx axovO£Od-E avxov' lav 6s jieqI dXXmv vOxsgovvxcov slmj
6ovvai, (ifj6Elg avxov xgivixco.
XII. Ilag 6e ,,6 IgxofiEvoq ev bvdfiaxi xvgiov" 6ex9"^tco' snsira
6s 6oxL(idaavx£g avxov yvw6£6&£, OvveOiv ydg e^exe 6sS,tdv xal
agiOxsgdv. 2. si //ev nag66iog hoxiv 6 sgxdfiEVoq, fioj)9-£ixs avxcp,
oOov 6vvaO&£' ov ngbg vf/ag si (i?) 6vo tj xgslg rjfiEgag,
ixsvsl 6s

sdv fi avdyxr\. 3. il 6e d-sXst ngbg vfidg xad-rjGd-ai, xEXvixqq mv,

igyatpoB-m xal cpaysxm. 4. si 6s ovx exei xexvtjv, xaxa xtjv OvveOiv
vfKov ngovor]OaxE, ncog firj dgybg /isd-' ifidiv t,i]6£xai XgiOxtavoq.
5. b d ov 9-eXec ovxoo noislv, XQtfxsfinogdq sOxi' ngoGixsxe dnb
xmv xoiovxcov.
XIII. Ilag 6e ngo(pi(tiqg aXr/frivog, frsXcov xa^Gd-ai jcgbq vfidg,
„d^iog EOxi xijg xgocpfjq avxov". 2. eboavxajg 6i6a6xaXoq aXrj-d-ivog
ioxtv „atj iog" xal avxbg coOneg „b sgydxrjg xtjq xgofpfjg avxov"'
!
 APOSTOLOEUM VII, 28, 3—5. 417

quam honorat. 3 (XXVIII). Quicunque vero ad vos venit, pro-

betur et sic admittatur; intellegentiam enim^habetis et potestis
cognoscere dexteram vel sinistram atque discernere falsos doctores
a doctoribus. 4. Venienti equidem doctori ex animo suppeditate
necessaria; falso autem doctori tribuetis quidem, quae opus sunt, 5
at non recipietis errorem illius, neque etiam una cum eo oretis,

ne cum eo inquinemini. 5. Omnis propheta verus vel magister,

qui venit ad vos, dignus est cibo ut operarius sermonis iustitiae.

2 Ion. 4, 11. — 8 Mt. 10, 10.

2 yap > h |
diayviUvai v | 2/3 Ss^iav xal uqiotsquv post diSaa-
xdlwv b I
2 xal sec b d e D : rj a h m v LXX |
5 rcc + dhovxa m v |

KQoq + TTjv d e m v I
6/7 ovv/tiavfl-iJTe a

3. Quae Didache 11, 3 — 12 de apostolis et prophetis dicit, ea Constitutor

tanquam suae aetati non iam consentanea praetermisit.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 27

 418 CONSTITUTIONES

XXIX. IlaOav djtagxrjv yEwrjfidxmv Xfjvov, dXmvog fiotiiv re

xal ngofidxmv dmGsig role, IsgEvGiv, 'iva ,,EvXoyrjd-coGiv at aMod-f/xai
rc5i> xaftisicov Gov xal xa hxcpbgia xf]g yfjq Gov, xal Gxr/gixO-fjg
oixep xal olvm" xal xmv fiocov
eXaicp, xal „avS,r]9-fj xa. (iovxoXia
5 Gov xal xa xmv ngofidxmv Gov". 2. jcaGav dtxaxyv
jcoifivia

dooGeiq xm 6g<pavm xal xt] X^ga, xm uixatyco xal xm jcgoGrjXvxqj.

3. jcdGav ajiaoyrjv dgxmv 9eq[Icov, xsgafiiov olvov r) sXaiov r)

fiiXixog rj axgodgvmv GxacpvXrjg r] xmv aXXmv xtjv djtagxrjv dmGsig

,

xolg Ibqevgiv, dgyvgiov ds xal IfiaxiGfiov xal Jtavxbg xxtjfiaxog

10 x<p 6g<pavm xal xf/ x*lQ a -

XXX. Tr)v dvaGxaGifiov xov xvgiov i](iigav, xr)v xvgiaxr/v

cpafisv, 0WEgx £O & e ddiaXEixxmg, EVxagiGxovvxsg xop d-sm xal £g-

ofioXoyovfiEvoi E<p olg EvrjgyExrjGEV rifidg 6 d-sbg 61a Xgioxov

Qvodfievog dyvolag, jtXdvrjg, dsGficov 2. ojtmq dfiEfiotxog y r)

15 &voia ificov xal svavdqiogog d-Em, xm slnovxt Jisgl xrjq olxovfiE-

vixrjq avxov ExxXr/Giaq, bxi ,,sv Jtavrl xojem fioi jtgoGEVEyd-rjGExai"
d-vfiiafia xal ,,d-voia xad-agd, 6x1 flaoiXsvq fityaq hyco elfii, Xtysi
xvgiog" navxoxgdxmg, ,,xal xb ovofid fiov d-avfiaoxbv ev xolg
eQ-veGiv".

3. JidGav ovv dxagxrjv ytvi'rjfidxmv Xtjvov xal aXmvog, fiodiv xs

xal jtgofidxmv Xafimv dcoOEig xr)v dnagxijv xolg jcgotpr/xaig avxol
ydg eIgiv 01 agxiEgtlg ifimv. 4. sdv dh firj extjxe xgopr/XTjv , Sots
xolg nxmxolg. 5. sdv Gixlav noiyg, xr\v djcagxrjv Xaftcbv dbg xaxd
xr)v svxoXr'jV. 6. mGavxmg xsgafiiov olvov ?} sXaiov dvol^ag, x?/V
anagxqv Xafimv dbg xolg xgocprjxaig' 7. agyvgiov ds xal IfiaxiCfiov
xal Jiavxbg xxr/fiaxog Xafimv xtjv dxagxrjv cog dv Got do£ffl, dbg
xaxd xfjv evxoXt\v.

XIV. Kaxd xvgiaxr)v 61 xvgiov Gvvax&ivTEq xXaGaxs dgxov

xal EvxagiGxr'jGaxE, ngo£§,ofioXoy?]Gdfi£Voi xa xaganxmfiaxa ificov,
ojtmg xa&aga r) &vGta ificov f[.
2. Jidg dh sxmv xr)v d(j,q>i^oXiav
fitxa xov kxalgov avxov fir/ ovvsX&exm vfilv, tmg ov diaXXaydiGiv,
iva (irj xoLvm&?] r) &vGia ydg eGxiv r) g?]&ElOa inb
ificov. 3. avxrj

xvgiov ,,'Ev navxl xojim" xal XQ° VCP „xgoG<p£gEiv fioi d-vaiav
xad-agdv on fiaGiXsvg fieyag sl/iL, XsyEi xvgiog, xal xb ovofid
fiov &avfiaGxbv ev xolg sd-vsoi".

2 Deut. 28, 5. 4. — 3 Gen. 27, 37. — 4 Deut. 7, 13. — 16 Mai. I, 11. 14.
 APOSTOLORUM Til, 29, 1—30, 2. 419

XXIX. Omnes primitias provenientes e torculari, area et

bobus et ovibus dabis sacerdotibus, ut benedicantur reposita in
cellariis tuis et fructus terrae tuae, utque stabiliaris frumento et

vino et oleo atque augeantur armenta bourn tnorum et greges ovium

tuarum. 2. Omnem decimam dabis pupillo ac viduae, pauperi et 5

advenae. 3. Omnes primitias panum calidorum, urcei viui aut

olei aut mellis aut fructuum, uvae aut aliorum primitias dabis
sacerdotibus, argenti vero et vestimenti omnisque possessionis
orphano ac viduae.
XXX. Die resurrectionis Domini, hoc est dominica, convenite 10
assidue, gratias agentes Deo et confitentes de beneficiis, quae in
vos contulit Deus per Christum liberans ab ignorantia, errore,
vinculis, 2. ut sacrificium vestrum sit irreprehensum et Deo ac-
ceptum, qui de ecclesia sua oecumenica dixit: In omni loco mihi
offeretur incensum et sacrificium mundum, quia rex magnus ego 15
sum, dicit Dominus omnipotens, et nomen meum admirabile in
gentibus.

1 Xtjvov (Xlvov a, klvov h) -\- rj d e |

3 x. xausicov d m, xal xa xa-
fitla b I
oov xrjg yrjg h |
4 xal pr > m |
7 Bep/tuiv aQXcov v |
xe<?af.it'ov

a b e : xsQUfiiov d h m v |
8 axatpvXfjg : in hoc vocabulo desinit b |
9 xal
pr : fj d e m v |
12 ru> > d e h |
13 rjfi.ug d h v : v,uag a e m |
a m :

> 14/15 y post vjxuiv

rel I
m v |
15 ^fxiHv h |
16 ngooevexS-. (xoi d e m v |

17 &vala xa&. x. &v/x!a/xa m |

/xeyag fiao. v

XXIX. IJepl xuQTio<poQL<Jiv Sia- ?]xo).ov9->]x6xegl'oaoi,xbv xvgiovviav

xa£ig (rf. > v). De oblationibus con- 7ipoa<po(iav iv xi] xaivy dta&ijxtf xa9-
stitutio. iaxr)xhvai xata xb Ma).axlov xov
XXX. "Oncag X9V z l v avaaxdai/uov TiQO<pr\xoV Jtori anb avaxo).uiv rjXiov
xov oiozriQog r^mv (rjfj.div > e v) xxl. (Malach. I, 11). Fragmentum du-
rj/j{oav <Jvia&ooi'C,Ofxivovg kopxdt,stv. obus locis sequentibus cum Constitu-
Quomodo oporteat diem nostri salva- tionibus ad verbum consonat, sc. VIII,

toris resurrectioni dedicatum congre- 12, 39; 40, 3. Auctor fragment! haud
gatos celebrare. dubie Constitutionibus usus est. Cf.

2. Hunc Constitutionum locum, nee Funk, Kirchengesch. Abhandlungen und

vero Didachen, respicit Irenaei frag- Untersuch.il (1&99), 198— 208. Harnack
mentum XXXVIII, Pfaffianum II (ed. in Texte und Untersuchungen, N.F. 1900
Stieren I, 854) dicens: 01 xalg devxi- V, 3 editorem principem vel Chr. Mat-
Qttig zwv anoaxoXoiv dtaxa^eat. nap- thaeum Pfaff falsatorem declarat.
27*
 420 CONSTITUTIONES

XXXI. IlQOxeiQi(jaO&-s 6e exiQxonovq dS,iovq rov xvgiov xal

xgeofivregovq xal diaxovovq, avdgaq evXafielg, dixaiovq, oigaelq,

dgnXagyvgovq, cpiXaXrfteiq, SeSoxifiaOfievovq, boiovq, angoOmnoXr]-

jtrovq, Swa/xivovq diddoxtiv xbv Xoyov rfjq evOefieiaq, ogfroro-
5 fiovvraq ev xolq rov xvgiov bbyfiaOiv. 2. vfielq de xifidxe xovxovg
cbq xaxegaq, mq xvg'iovq, cbq ei'egyexaq, cbq rov ev eivai alriovq.

3. kZtyxsre be dXXrjXovq, fir\ ev ogyfj, dXX* tv fiaxgo&v/xia fiera

XgrjOroTtjzoq xal elgrjvrjq. 4. ndvxa xa ngoQxexayfieva vfilv vjtb
rov xvgiov cpvXd£,axe. 5. ,,ygrjyogelxe" vrieg rfjq £mfjq vfimv.
10 ,,e0xmOav al oOtyveq vfimv negie^coOfievai xal ol lvyy° l xaidfisvoi,
xal vfitlq ofioioi dv&gmxoiq jtgoodtxofievoiq xbv xvgiov tavxmv,
jzoxe fjgei, eOjiegaq rj Jtgml r] aXexrogocpmviaq i) fieOovvxxiov
y yag mga ov jtgoodoxmOiv eXtvoexai o xvgioq, xal eav avxop ,

dvoi£w6iv, fiaxdgioi ol dovXoi exelvoi, bxi evged-rjOav ygrjyogovv-

15 xeq' bxi 3iegit,m6txai xal avaxXivel avxovq xal jcageX&mv 61a-
xovrjoei airolq. 6. vrjcpexe" ovv ,,xal xgooevxeofre firj vxvmOai
eiq&avaxov"' ov yag bvfjOei vfiaq xa jigoxega xarogd-mfiaxa, eav
eiq xa eoxccxa ificov djiojcXavrjd-fjZe xfjq oiiGremq rfjq dXr]&ovq,
* *
*

XV. Xtigoxovrjoaxe ovv eavxoiq emoxoxovq xal diaxovovq

agiovq rov xvgiov, avdgaq jcgaelq xal dcpiXagyvgovq xal aXrjd-etq

xal dedoxifiaOfievovq' vy.lv yag XeixovgyovOi xal avrol xf v Xei- t

xovgyiav rcov xgocprjxmv xal didaOxdXmv. 2. fir) ovv vxegidrjxe

avxovq' avrol yag eldtv ol xertfirjfievoi vfimv fierce rmv ngocprfcmv

xal didaOxaXmv. 3. eXeyxere de dXXrjXovq fir) ev ogyfj, aXX' ev
eigr/vi], mq e%ere ev xco EvayyeXim xal jiavxl aOxoxovvxi xaxa xov'

exegov firjdelq XaXtizm firjdh Jtag vfimv axovirm, emq ov fiexavofjarj.

4. raq de eixaq vfimv xal xaq eXerjfioOvvaq xal naOaq xdq xgdgeiq
ovxm Jtotrjoaxe, mq exexe ev xm EvayyeXim rov xvgiov rjfimv.
XVI. „rgrjyogelre" vxeg rfjq £mfjq bfimv „ol Xvxvoi vfimv"
1*7] O^eO&TJxmaav, „xal ai oO(pveq iftmv" fir] exXveG&mOav, aXXa
„yivtaQ-e exoiftof „ov yag oldaxe mgav, ev # 6 xvgioq i)fiSv rijv

egxtrai". 2. nvxvmq de avvaxd-tjOeod-e t^xovvxeq xa avr/xovra

xalq ipv%alq vfimv ov yag mcpeXrjOei ifiaq b Jtaq XQOvoq rfjq
Jiiaxemq vfimv, eav fir/ ev rm eOxdrm xaigm reXeim&fjre. 3. ev

i II Tim. 2, 15. — 9 Mt. 24, 42. — 10 Luc. 12, 35. 36. — 12 Mc.
13, 35. — 13 Luc. 12, 40. 36. 37. — 16 Mt. 26, 41; Ps. 12, 4.
 APOSTOLOEUM VII, 31, 1—6. 421

XXXI. Eligite autem episcopos dignos Domino et presbyteros

ac diaconos, viros prudentes, iustos, mites, non amantes pecuniae,
amantes veritatis, non acceptores personarum,
probatos, sanctos,
sermonem pietatis, qui recte secent ac tractent
qui valeant docere
dogmata Domini. 2. Vos vero hos honorate ut patres, ut do- 5
minos, ut beneficos, ut auctores quod bene estis. 3. Arguite etiam
vos mutuo, non" in ira, sed in aequanimitate cum benignitate ac
pace. 4. Omnia vobis a Domino praecepta servate. 5. Vigilate

pro vita vestra. Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes,

et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum, quando veniet, 10

vespere aut mane aut galli cantu aut media node; qua enim hora
non exspectant, veniet dominus, et si ei aperuerint, beati servi illi,

quia inventi sunt vigilantes; quoniam praecinget se et faciet illos

discumbere et transiens ministrabit illis. 6. Vigilate igitur et orate,

ne dormiatis in mortem; non enim iuvabunt vos priora recte facta, 15

si in extremis vestris a fide vera aberraveritis.

2 cvXa/Silg d e h m v : fWfjSfi; a |
5 diddy/naaiv d | 9 xov > e |

Vfiuiv > m v I
10 Ivjyoi + vfiaiv h |
15/16 xal nayeX&wv rf. avtolq >
m v I
16 avrovg e |
ngooi/ezi m

XXXI. O'lovg (oKoiov? e v) slvai XQn T °vs x ei Q orovov lA-^ vov i- Q.Liales
esse oportet eos, qui ordinantur.
2. Cf. II, 20, 1; VII, 9) 1.
 422 CONSTITUTIONES

XXXII. 'Ev yag talc; sGxdxaig rjfiigaig 7tXrj&vv&rJ6ovxai ol

if)£v6o7tQo<pfjTai xal ol <p&ogsiq xov Xoyov, xal Gxga(pr\Govxai xa
ngofiaxa tig Xvxovg xal rj dycairj tig f/lG og' jiXrjd-vvd-EiGrjg yag
xfjq dvo/xiac, „ipvy^GExai r\ dydjirj xmv xoXXmv" ,
/jiGr/GovGiv yag
5 dXXrjXovg ol av&gmjtoi xal 6im£,ovGtv xal xgodmOovoiv. 2. xal
xoxe (pavrjOsxai b xoGfioxXavog, 6 xrjg dXij&Eiag sx&goq, o xov
ipEvdovg ngoGxdxrjq, ov 6 xvgiog 'lyGovq ,,dveXel rqj jiVEVfiaxi xov
Gxofiaxog avxov 6 6tit %EiXimv dvaigmv aGs(3?j' xal jtoXXol oxav-
daXiGfrtfGovxai" lit avxcp, „ol ds vjiOfiEivavxEq slg xsXoq, ovxoi
10 Oa>&-TjOovxai. 3. xal xoxe (pavrjOEXai xo orj/isiov" rov vlov xov
avd-gmnov ev xm ovgavm, elxa „(pmvr) OaXjtiyyoq" sGxai Si dg%ay-
yeXov xal fitra§v dvafi'imOig xmv xExoifirj/iivrnv . 4. xal ,,xoxe
jjgei 6 xvgiog xal jidvxsg ol dyioi hex avxov" ev avOOeiOjim
,,E3tdvco xmv VE<f>eXdJv" fiex' dyyiXmv dvvdfiemg avxov EJtl &govov
15 ^aOiXtlag, xaxaxglvai xov xoO[ionXdvov didpoXov xal ,,a7to6ovvai
Ixdoxm xaxa xr\v Jiga§iv avxov". 5. xoxs ,,ajteXEvOovxai ol fiev

jtovrjgol slg almviov xoXaOiv, ol 61 dlxaioi jtogEvOovxai Elq ^odtjv

almviov", xXr]QOVo//ovvxEg exeivk, ,,d 6<pd-aX[iog ovx eiSev xal ovg

ovx tjxovOev xal sm xagdiav dvd-gmjtov ovx avifirj, a fjxoi/iaOEV

20 6 &-£oq xolg ayajcmOiv avxov", xal xagrjdovxai ev xy fiaotXEia xov

&sov xf] ev XgiGxm 'irjOov.

yag xalg EOjdxaig rj/jsgaig jtXr]9-vv0rJ6ovxai ol ipEvdongoqirjxai xal

ol (p&ogEig, xal Oxgafpqoovxal xa ngofiaxa slg Xvxovg, xal ?] dydm\

6xga(pi]6Exai iig ftioog' 4. avgavovOrjq yag xfjg avofiiaq \iiGvfiovaiv

aXXr'jXovg xal 6imS,ovoi xal Jtagadmoovai, xal xoxs (pavrjOEXai 6

xoGfiojtXavTjg mg vlbq d-eov xal Jioirjoei „6rj[tsia xal xigaxa" xal ,

rj yfj nagadod-rjGsxaiX E ^Q a ? avxov, xal jtoiijoEi ad-E/iixa, a

Eiq
ov6ejioxe yiyovEV £g almvoq. 5. xoxe rj£,si rj xxiGiq xmv dv&gmjtwv
Etq xtjV jtvgmaiv xf\g doxtfiaoiag, „xal OxavdaXiO&tfoovxai jtoXXol"
xal anoXovvxai, „ol <Je vjiofieivavxEg" ev xfj mGxsi avxmv „(Jc»^-
Govxai" vji avxov xov xaxa&Efiaxog. 6. „xal xoxe tpavrjGExai xa
G?j[iEla" xrjq aXr/d-Eiaq' ngmxov GrjfiElov sxjtExaGEmq hv ovgavco,
sha Grj/iElov „cpmvTJg GaXmyyog" xal xo xgixov dvaGxaGig VExgmv
',
"

7. ov Jidvxmv 6e, dXl' mg Eggid-rj- ,"HS,ei 6 xvgiog xal ndvxsg ol

dytoi hex' avxov". 8. ,,toxe oipExai" 6 xoGfioq xov xvgiov „£(>^o-

fisvov Lnavm xmv VEtpsXmv xov ovgavov".

 APOSTOLORUM VII, 32, 1—5. 423

XXXII. In ultimis enim diebus muitiplicabuntur falsi pro-

phetae et corruptores sermonis, et convertentur oves in lupos et

caritas odium; nam multiplicata iniquitate refrigescet caritas

in
multorum; odio enim se invicem habebunt homines et persequentur
et prodent. 2. Ac tunc apparebit orbis deceptor, inimicus veritatis, 5

propugnator mendacii, quem Dominus Iesus spiritu oris sui inter-

ficiet, qui per labia inter imet impium; et multi scandalum patientur
in eo ; qui autem p ersever averint usque in finem, hi salvi erunt.

3. Tuncque apparebit signum filii hominis in caelo, deinde vox

tubae erit per archangelum, et interea reviviscent qui obierunt. 10

4. Et tunc veniet Dominus ac omnes sancti cum eo in terrae motu

super nubes cum angelis virtutis suae in solio regni, ut condemnet
orbis deceptorem diabolum et reddat unicuique secundum opera
eius. 5. Tunc abibunt mali quidem in aeternum supplicium, iusti

autem ibunt in vitam aeternam, hereditantes ea, quae oculus non 15

vidit et auris non audivit et in cor hominis non ascenderunt, quae
praeparavit Deus Us, qui diligunt ilium; et gaudebunt in regno
Dei, quod est in Christo Iesu.

4 Mt. 24, 12. — 6 II Thess. 2, 8. —7 Ies. 11, 4. — 8 Mt. 24, 10. —

9 Mt. 24, 13. — 10 Mt. 24, 30. 31. — 11 I Thess. 4, 16. — 12 Zach.
14, 5. — 14 Mt. 24, 30; 26, 64. — 15 Rom. 2, 6. — 16 Mt. 25, 46. —
18 I Cor. 2, 9.

7 'IqoovQ > d e ni v I
9/10 ol — acu&^oovxai a h cf. D : d'e vno-
fieivaq el$ z. ovxoq aw&rjaexai d e m v Matth. |
10 xb arjfieTov xov vlov :

6 vlbq m
xov vlov vd 13 aytoi
I
ayyO.oi m v > | |
17 aiwviav m v |

xoXuaiv almviov d 17/18 nOQivaovxm post aidiviov d

|
|
21 xy : a2 i. m. xtjv

avsxXaXrjtov yaQav

XXXII. UQOQQnaiq tisqI xwv fie).- ek zovq alatvag- a^v. Constitutor

Xovxtov. Praedictio futurorum. cum Clementem Alex, cognitum ha-
5. xul xaQnaovxai iv x. p. x. &. beret, haec verba ei debere poterat.
x. iv Xq. Itjoov] Similiter Clemens Ropes, Die Spruche Jesu 1896 p. 21

Alex. Protrept. 94 p. 76 verbis

c. 10, (Texte und Untersuchungen XIV, 4)
Pauli laudatis addit: xal x«CV aovtai utrumque auctorem e communi fonte
4jiI xfi paoiXela tov xvqiov avxaiv hausisse censet.
 424 CONSTITUTIONES

XXXIII. ToOovxmv 6e r^iw/iEvoi xcov xag' aixov dya&mv,

yevwfie&a avxov Ixixai, hjitxaXovfitvoi avxov did Ovvsxovq dtqGecog
xal XiyovxEq' 2 (XXXIII). Aimvie acorsg r/ficov, „b fiaOiXsvq xcov
d-scov" , 6 cov fiovoq navxox.Qa.xmq xal xvgioq, 6 &sbq jidvxcov xcov
u
5 ovrcov xal „{h£oq xcov" ayicov xal dnifiJixcov „xax£goov i](iwv
xcov jiqo rjficov, ,,b d-sbq^gadfi xal 'lOaax xal 'Iaxcoft, o EXErj/icov
xal olxxiQficov, o jiaxQo6-v(ioq xal noXviXzoq" , co oiaOa yvj/vocpavfjq
fiXsjiExai xagdla xal Tcdv xgvcptov iv&v/iTj/xa djtoxaXvJtxtxai' Jigbq
as ftocbOiv ipv%al dixaicov, sm Col nsjtoid-aGiv sXxidEq bolcov, b
10 xcov dfi£(i7txcov Jiaxrjg, b xcov ftsx' EV&vxrjzoq sjiLxaXovfiEVcov Ge
kjirjxooq, 6 xal Giconcofiivaq EJtiOxdfiEVoq tvxev&iq (jcogtl yap
fitXQi GnXdyjycov dvd-gcojtlvcov f) of) ngovoia, xal did OvvsibijaEcoq
EQtvvaq txdozov xfjv yvcofir/v), xal xaxd Jtav xXifia xfjq olxovfiEvrjq

xb did jcQoOEVxfjq xal Xbycov dvaxs/iTtsxai 6oi d-vfilafia. 3. b xbv

15 nagovxa alcova Gxddiov dixaioGvvqq svGxijGd/xsvoq, naGi 6s dvoit-aq
nvh]v sZE?]{io0vv?]q, vxodtigaq 6s txaCxco xcov dv&gconcov did xrjq
E/jcpvxov yvcoOECoq xal cpvaixfjq xgiGscoq xal ex xfjq xov vofiov vno-
cpcovTJOECoq, cbq jtXovxov [Jev ovx dtdiov xb xxfj/ta, EVJtgsxdaq ovx
dsvaov xb xdXXoq, dvvd/tECoq svdidXvxoq fj loybq xal dx/xbq (liv xal
20 „(iaxai6xt]q xd GvvoXa", fiovtj 6s GvveidtjGiq xiGxscoq dvvnovXoq
diaftEVEi did [tiocov ovgavcov fisxa aXrj&Eiaq dvEgxofiivrj, xfjq [ieX-

XovGrjq xgvcpfjq Ss^idv djcoXa/iftdvei, ctfta xal xgb xov jiagaGzf/vaL

xr)v vjio6%egiv xfjq naXiyyEVEGiaq avxij 1) ipv^f) xfj sXjtidi yav-
goviXEvr/ svcpgaivExai. 4. eg vjiagxfjq ydg xov xgoxdzogoq rj/icov

25 4(3gad/i (isxanoiov[i£vov xfjv bdbv xfjq aXrjd-siaq, bgafiaxiOficp ebdrj-

yrfiaq, 6i6dS,aq, o,xi jcoxe eGxiv b alcbv ovxoq' xal xfjq filv yvco-

GEwq avxov jcgocodevGev r) jcioxiq, xfjq de jtiGzscoq dxoXov&og r)v

rj ovvd-fjxTj' EiJtaq ydg' „IIoirJGco xb Gxsgfia Gov cbq xovq aOxegag

xov ovgavov xal cbq xfjv dfi/iov xr)v jcaga xb %ElXoq xfjq d-aXdcorjq"
30 5. aXXd [it)v xal xbv Ioadx avrco dcogrjad/iEVoq xal ofioiov avxov

3 Esth. 4, 17; Vulg. 14, 12. — 5 Exod. 16. — 6 Ioel 3, 2, 13. — 15 I Cor.
9, 24. — 20 lac. 4, 14; Eccles. 1, — 24 Gen.
2. — 12. 28 Gen. 13, 16;
22, 17. — 30 Gen. 17, 19.

2 yevofie&a a |
3 orJQ v |
4 ulv > e |
5 xal + 6 d v | zwv dfisfinxiov
xal ayiwv d e |
jj/twv + xal d e |
7 6 a d : xal e v, >h |
8 (paivsxai v [

12 dv&Q<i>niva>v > v I
18 sxdarov ipsvvag d h |
xlrjfia h |
14 xov : xa e |

16 v7ii<5si£ag h |
19 dhvaov d e h | 7 > d j
20 dvvnovXov e a2 i. m. [

21 diafiaivei d e h ]
rfio >d |
fiiaov a d e |
fxtx a |
xal xijg d |
22 XQV(pfj?
 APOSTOLORUM VII, 33, 1—5. 425

XXXIII. Porro tot tantisque eius bonis dignati supplices ei

efficiamur, invocantes ilium assidua deprecatione ac dicentes:
2 (XXXIII). Aeterne salvator noster, rex deorum; qui solus es
omnipotens ac dominus, Deus omnium rerum et Deus sanctorum
ac inculpatorum patrum nostrorum, qui fuerunt ante nos, Deus 5
Abraham et Isaac et Iacob, misericors et miserator, longanitnis et

multae misericordiae, cui omne cor patet nudum et omnis oc-

culta cogitatio apparet: ad te clamant animae iustorum, in te
spes sanctorum nituntur; pater irreprehensorum, te recte invo-
cantium exauditor, qui etiam tacitas appellationes intellegis (per- 10
tmgit enim usque ad humana viscera providentia tua, et per con-
scientiam scrutaris uniuscuiusque voluntatem), atque per omnem
regionem orbis mittitur tibi thymiama precationis ac sermonum.
3. Qui saeculum praesens stadium iustitiae instituisti, omnibus

autem ianuam misericordiae; singulis vero hominibus per 15

aperuisti
insitam cognitionem et naturale iudicium et ex legis instigatione
ostendisti, quod divitiarum non est perpetua possessio, venustatis
non perenne decus, quod virium facile dissolvitur firmitudo, quod-
que vapor ac vanitas cuncta sunt, sola vero conscientia fidei non
subdolae permanet per medios caelos cum veritate ascendens, 20
futurarum deliciarum dexteram apprehendit, simul et antequam
promissum iteratae per resurrectionem nativitatis praestetur, ipsa
anima spe exsultans laetatur. 4. Ab initio enim, progenitore
nostro Abraham viam veritatis capessente, eum apparendo duxisti,
docens, quidnam esset hoc saeculum; et quidem cognitioni 25
illius

praeivit fides, fidei autem consequens fuit pactum; dixisti enim:

Faciam semen tuum sicut Stellas caeli et sicut arenam, quae est in

litore maris. 5. Sed et Isaac illi donans sciensque eum ille

d v : xQO<prjq a e h |
tiqo zov : tiqwxov e ]
napaatrjv a, corr 2
a' |
23 xrjv > a |

24 ovvivipQaivixai e |
vnapzovOTjg d e |
yap : si y. h |
25 fieranovoviisvov a |

25/26 bdrjyrjattQ h |
26 o,ti + av d | 26/27 yvwaewg : nloxewq a |
27 nlaxig :

yvdiaii; a | nlarimq : yvdatoiq a |

rjv : ysyovsv fj nlaxiq, xrjg 6s Ttioxscug

r/v s'naxoXov&Tjfxa a |
30 x«P"'«i" SV0 ? v >
e i- m -
X a ("l a "/x£V01'

XXXIII. TlQoasi'xij i^ayyskxtxrj dem fidelibus vel baptizatis pronunti-

npovolag Sia<p6gov. Oratio praedicans andara, ut auctor c. 39, 1 distincte dicit.

providentiam variam. 2. £}.si][mov —- iiolvslsog] Verba

2 — XXXVIII, 8. Haec sectio unam etiam Exod. 34, 6 leguntur, ubi autem
orationem continuam constituit et qui- olxxiQfxaiv ante slsrjfiojv locum habet.
 426 CONSTITUTIONES

eldcbq sxtlvov xm
avzov EXExXrf&qq {hsbq siJtcov
xgojico, xal
,"Eoo(iai Oov d-sbq xal xov Gxsgfiaxoq Oov (/era Ge"' xal xov
jiaxgbq Tjfimv 'Iaxcoff sxl MsOonoxay.iav GxsXXof/svov, 6si§aq xbv
XgiOxov, 61 avxov kXdXrjOaq s'utmv ,,'I6ov syco sifii (isxd Oov xal
5 ai)§avc5 Os xal jiXrjd-vvdy as Gq>66ga". 6. xal ovxatq eijtac xgbq
Mcovofjv rov maxbv xal ayiov Gov d-sgdnovxa sm xijq ojcxaoiaq
rrjq fidxov „'Eya> sifii 6 cov, xovxo /ioi ovofia aioiviov xal fivrj-

fioOvvov ysvsalq ysvsdjv". 7. ixsg/iaxs ytvovq 'Afigadu, svXoyrjxbq

si slq xovq alcovaq.
10 XXXIV. EvXoyrjxbq si, xvgis „(laGiXtv xcov almvcov", b 61a
XgiOxov jioirJGaq xa oXa xal 61 avxov sv agy$ xoOfiqGaq xa dxa-
xaOxtvaGxa, 6 6ia%cogiGaq v6axa vdaxmv GxfQEoj/iati xal xvEVfta
tpxixbv xovxoiq SftfiaXoiv, 6 yfjv s6gdoaq xal ovgavbv sxxsivaq
xal xtjv ixaGxov xcov xxiOfidxmv dxgiPrj didxa^tv xoOfirjGaq. 2. of]

15 jdo Evd-vfirjOEi, 6sGnoxa, xoOfioq Jts<pai6gvzai, „ovgavbq 6s <aq

xafidga" jiEJiTjyfiivog fjyXd'iGxai aOxgoiq ivsxsv jiagafiv&laq xov

oxoxovq, <pcoq 6s xal ijXioq slq fjnigaq xal xagjtmv yovrjv ysyi-
rtjvxai, GsXtjvrj 6s slq xaigcov xgojtrjv avgovoa xal fisiov/ZEvrj, xal
vi)§ wvo(id£,sxo xal f/fitga ngoOrjyogsvsTO, GXEgtai[ia 6s did (ieGcov
20 xcov dftvGOmv sdsixvvxo ,,xal rfjtag Gvvaxfrfjvai xa vdaxa xal
6<p&r)vai xtjv £,r)gdv". 3. avxfjv 6s xtjv d-dXaOGav jtmq av xiq
sxygdosisv; rjxiq sgxsxai (isv djib nsXdyovq (iaivofiivrj, naXiv-
6go[isl 6s anb xpdfifiov x(] of/ jtgoGxayjj xcoXvofisvrj *
sixsq yag „sv
avxfi GvvxgiftTJGsO&ai avxfjq xa xv/iara, C,cooiq" 6s ,,{iixgolq xal
25 fisydXocq xal xXoioiq xogsvxrjv" avxfjv snolrjOaq. 4. six' syXo-
aivsxo yT], Jtavxoioiq avd-sOi xaxayga<pofiEVTj xal otoixiXia 6sv6go3V
6ia<pogcov jta/icpaslq xs (pmoxijgEq xovxmv xi&rjvoi, dnagdfiaxov
OmCjOvxsq xov 6oXiyov xal xax' ov6lv jtagaXXdoGovxsq xfjg of\q

jigoGxayrjq, dXX' onr\ av xsXsvGyq, xavxy dvioyovGi xal 6vovOiv

30 tlq Orj/JEla xaigmv xal sviavxcov, d/iEifiSfisvoi xtjv xdiv dvd-gmnmv
vjirigsoiav. 5. snsixa 6ta(p6ga>v C,mmv xaxsGxEvdC,sxo ysvr\, ysQ~
Gaicov, svv6go3V, dsgojcogmv, d/j(pi^io3v, xal zfjq Orjq jigovoiaq rj

2 Gen. 26, 3; 17, 7. — 4 Gen. 28, 15; 48, 4. 7 Exod. — 3, 14. 15. —
10 I Tim. 1, 17. — 11 Gen. 1,1. 2. 6. —
13 Ps. 101, 26; 103, 2. — 15 Ies.

40, 22. —19 Gen. 1, 5. — 20 Gen. 1, 9. — 23 lob 38, 11. — 24 Ps. 103,
25, 26. — 30 Gen. 1, 14.

1 iSrnv h [
ixeivov etdwg d |
zw : w a |
5/6 ovtox; einag post ^epanovTa
d e I
6 fiwarjv h |
niaxov oov x. ayiov d |
7 rov h |
ovo/xa -\- ioxiv a |
 APOSTOLORUM VII, 33, 6—34, 5. 427

moribus similem, eius quoque Deus appellatus es dicens: Ero Deus

tuns et setninis tui post te. Atqui cum pater noster Iacob in Meso-
potamiam iret, per Christum, quern ei ostendisti, locutus es dicens:
Ecce ego sum tecum, et augebo te et multiplicabo te valde. 6. Et
Mosi fideli ac sancto famulo tuo sic dixisti in rubi viso: Ego sum, 5

qui sum; hoc mihi nomen est aeternum et memoriale generationibus

generationum. 7. Propugnator generis Abraham, benedictus es in
saecula.

XXXIV. Benedictus es, Domine rex saeculorum, qui per Chri-

stum fecisti universa et per eum in principio ornasti informia, qui 10
aquas ab aquis firmamento separasti et his spiritum vitalem indi-
disti, qui terram stabilisti et caelum extendisti et singulos creaturas
exactadispositione ornasti. 2. Tua enim cogitatione, Domine,

mundus in hunc nitorem constitutus est, caelum vero instar camerat

compactum astris illustratum est ad solatium in tenebris, lumen 15

autem et sol propter dies et frnctuum generationem prodierunt,

at luna in conversionem temporum crescens ac decrescens, et nox
vocabatur et dies appellabatur, firmamentum vero in medio abys-
sorum patebat, et dixisti, ut congregarentur aquae et appareret arida.
3. Ipsum autem mare quomodo quis enarraret? quod quidem venit
20

a pelago furens, recurrit autem ab arena iussu tuo prohibitum;

dixisti enim, quod in ipsa confringentur fluctus eius; animalibus
vero parvis et magnis atque navigiis pervium illud fecisti. 4. Postea
germinabat terra, omnigenis floribus ac varietate arborum multipli-
luminaria horum nutritii eundem 25
cium depicta; et cunctis lucentia

semper cursum tenent nee ullatenus a tuo mandato variant, sed

quacunque iusseris, ibi oriuntur ac occidunt in signa temporum

atque annorum et hominum ministerium alternant. 5. Deinde
animalium diversorum conficiebantur genera, terrestrium, aqua-
30
tilium, volucrum, amphibiorum; tuaeque providentiae artificiosa

12 vdazmv + zw d ozepew/tazi |
d h 15 iv&v/xjoei Svva/tet a+ [
:
|

6 xSafxoQ h I
ntcpaidyvvrai v 17 eh h xal v ynvrjv d|
yovag e, > | > |
:

yovfiq a v, yovsls h 17/18 yeyevvrivrai a h

|
18 xaigwv eii e TQonijv | |

y.atQuiv d 'h 19 fizoov a |

20 zwv > d e v |
ta > h 1
22 ixypdoouv e |

>
!

/naLVOfiiftj > v I
23 d' d e |
ilnag d e v |
i* >h |
25 xal nkoloiq v

dianoQtvirtv v inoirjaas pQOZolq 6e puryv + cevrr/v zolq nloloiq kxiltv-

> >
I

oag v\ eha d e v 29 xavry zav T>]V e, h |

|
32 deponoQuv d

iiayyii.ztxi] dtj/tiovpyiag diaipogov. Oratio praedicans

XXXIV. npoaiv/fj
ereationem variam.
 428 CONSTITUTIONES

svxsxvog aocpia xtjv xaxaXXr\Xov sxaorco ngovoiav Smgtlxai' wOxeq

yag did<poga yivrj ovx tjtovtjOsv xagayaytlv, ovzcoq ovdh did<pogov
jtgovoiav \xa6xov ^ton]6a6&-ai xaxmXiymgrfiEV . 6. xal xeXog xfjq

d?][iiovgyiag xb Xoyixbv t,<oov, xbv xo6[ion.oXLxr]v, ry 6y 6o<pia

5 diaxa^djiEVog xaredxtvaCag sijcmv „Iloi7]6m(i£v av&ga>jiov xax
slxova xal xa& bjioiwOiv rj/iExtgav", xoGfiov xo6 uov t
avxbv dva-
dsit-ag, xmv xe66agmv 6m/j.dzmv SianlaOaq avxm xb 6<Sfia,
ex (jev
xaxa.6xtvd.6ac, 6' avxm xijV tyvyrp &x xov fir) bvxog, al6&rj6iv 61
nhxad-Xov avxm %aQi6dti£Voq xal vovv xbv xijg tpvxfjg f/vioxov
10 xaiq al6d-rj6E6iv smGxfcac,. "]. xal km %a6t xovxoig, dtOjtoxa
xvqie, xig EJta^img dirjy?]6ezai VE<pmv bfi^goxoxmv <pogdv, d6xgajifjg
sxXafiipiv, figovxmv xdxayov, sic, xgo<prjg xogtjytav xaxaXXrj?.ov xal

xga6iv degmv Jtavag/ioviov ; 8. jtagaxov6avxa 6e xbv avd-gmjtov

Efifii6d-ov t,mfjg eaxegrj6ag, ovx sic xb xavxEXsg acpav'iGag, dXXd
15 xgovm ngbg oXiyov xoijiioag, bgxm sig jiaXiyytVE6iav £xdXe6ag,
ogov d-avdrov sXv6ag, b C,coojtoibg xmv vsxgaJv did „7tj6ov Xgi-
6xov xfjg EXnidog tjfimv".
XXXV. „Meyag eI, xvgis" Jtavxoxgdxog, ,,xal fieydXri fj

laxvg 6ov xal xijg 6vvt6smg 6ov ovx eoxiv dgid-fiog"' xx'i6xa,
20 6mxr)g, jrXov6ie hv xdgiGiv, f/axgv-9-vfiE xal tXiovg X°QV7^ ° MV
d<pi6xmv xmv 6mv xxiGftdxmv xtjv omxrjgiav <pv6si yag dyad-bg

vndgxEig, cptidt] 6h anagxavovxmv, sig /tezdvoiav jcgo6xaXov/j.evog

oixxlgfimv yag 6ov r/ vov&ixrjotg. Jimg yag dv vjiEOxfjfcsv EJttiyo-
[levrjv ajiaixovfievoi xgi6iv, ojcoxe fiaxgo&vfiovfisvoi fioXcg dva-
25 vEvofitv xfjg a6d-Evtiag; 2. 6ov xb xgdxog dvtjyysiXav ol ovgavol
xal yrj xgadaivofisvrj xi)v a6<pdXaav etc' ovdsvbg xge/iafis'i'T].

5 Gen. i, 26. — 15 Rom. 7, 6. — 16 I Tim. i, 1. — 18 Ps. 146, 5.

—
25 Ps. 18, 2.

3 exdaxw d e 4 o j v 6 rjfiextQav | >

post elxova d e h v LXX j
:
|

7 zeaaapaxovra a, corr. i. m. zsaaaQiov + OToi%siwv a|roh:>ade» | |

8 S' avrw dh h xs d e v 8/9 d' avxm nivx. a

|
10 imoxijoag avzov ralq
I
|

alo9i](j£oiv v 11 dufSgoxoxov a 12 'iXXofjixpiv h

I
xaxallrjXov f.OQ. a xax- | | |

dXlrjXov h 13 uq/xoviov e| 14 iozzprjoaq -\- xal d xb h 16 'Itjgov

| | > |

> d e 17 rjnuiv
I
h 18 navzoxQaxwQ e v > 19 xal e I
20 iv a | > |
:
>
d e h v I
21 dipiaxuiv : d<peiq h v |
22 nQoxaXovfxevog a |
23 aov + iaxiv h |

26 xal + tj h I
xfjv -\- ar\v h |
xQffiafiivi] : xal xyefiaaxai v

6. loyixbv t,wov\ Cf. c. 38, 5; VIII, c. 39, 2; VIII, 12, 16; 41, 4. — xoofiov
37> 5; 4J > 4- — xoofxonoMxrjr] Cf. xooftov] Eodem elogio hominem de-
 APOSTOLORUM VII, 34, 6-35, 2. 429

sapientia idoneam unicuique provisionem largitur; sicut enim ad

varia genera producenda non fuit invalida, sic neque diversam
uniuscuiusque curam suscipere neglexit. 6. Atque ad extremum
creationis mandans tuae sapientiae condidisti rationale animal,
mundi civem, dicens: Faciamus hominem ad imaginem et ad simi- 5
litudinem nostram, mundi mundum eum constituens, ex quatuor
quidem corporibus formans ei corpus, creans autem ei animam
ex nihilo et donans ei quinquertium sensuum mentemque aurigam
animae praeficiens sensibus. 7. lam ad haec omnia, dominator
Domine, quis condigne explicabit nubium imbribus feracium mo- 10
turn, fulguris splendorem, tonitruum fragorem, ad convenientis
alimenti suppeditationem et ad aeris temperationem maxime con-
cinnam? 8. Hominem vero inobsequentem factum vita ad mer-
cedem proposita privasti, neque ex toto exstinxisti ilium, sed brevi
tempore morte soporatum iureiurando ad secundam nativitatem 15

vocasti, decretum mortis solvisti, qui mortuos ad vitam reducis per

lesum Christum, spent nostram.

XXXV. Magnus es, Domine omnipotens, et magna virtus tua
et sapientiae tuae non est numerus; creator, salvator, dives in gratiis,
longanimis et misericordiae largitor, qui creaturarum tuarum sa- 20
lutem non deseris; natura enim bonus es, parcis autem delinquen-
tibus, eos ad paenitentiam provocans; misericors enim est tua
admonitio. Etenim quomodo sustineremus, si ad causam dicendam
statim repeteremur, quando longa patientia exspectati vix ab in-
firmitate respiramus? 2. Tuam potentiam annuntiaverunt caeli et 25

terra concussa, firmata ac suspensa super nihilum. Mare fluctibus

signat auctor VIII, 9, 8; 12, 16; Me- 8. Eadera fere, rnodo amplificata,
thodius apud Epiphanium Haer. 64 legunturVIII, 12, 20. — oqov Qavuzov
c. 18 (19) ed. Petavius, c. 26 ed. eXvoaq] Locutio maxime apud Apolli-
Oehler. Clemens Alex. Protrept. I, naristas usitata. Cf. Apollinarii Kara
I, I, Origenes In Genes, horn.
p. ; /uspog niatig sub nomine Gregorii
5 5

I, 11; In Lev. hom. V, 2; Gregorius Thaum. tradita.

Naz. Orat. theol. II, 22; Gregorius

Nyss. De hom. opif. c. 5, Ioannes Dam. XXXV.ngoaevxrj (itta evxaQioziaq

De fide orthod. II, 12, et alii hominem t^ayyeXXovoa xov &sov ttjv negl xa
ixixobv xoo/aov appellant, etiam ethnici, ovia xtjdeftovtav (oixovo/utav v). Ora-
ex. gr. Firmicus Maternus Math. Ill tio cum gratiarum actione praedicans

prooem. rsffoapcui'crJCf.VIII, 12, 17. Dei erga creaturas sollicitudinem.

 430 CONSTITUTIONES

d-dXaGGa xv/iaivoftEvr] xal fivgiav ftoGxovGa C,comv aythjv nEjitdijXai

ajijico, r?]v Gr\v fiovXrjGiv itEygixvla, xal xdvxag avayxdC,Ei $oav
,*£Zg hfityalvvd-r] xa 'igya gov, xvgiE' ndvxa ev Gocpiq sjcoirjGag,
sjikrjQmd-Tj y yfj xfjg xx'iGEcog gov". 3. xal Gxgaxbg ayyiXcov (pXs-
5 ybfiEvog xal xvtvfiaxa voegcc XtyovGiv ,,Elq ayiog xco <PeX/iovvL",
xal JSeQacpifi ayia dfia xolg Xsgovfil/i xolg Et-ajtxtgvyotg 001 xijV
emvlxiov cpdrjv ipdXXovxa aGiyrytoig (poovaig fiocooiv ,"Ayiog, ay tog,
ayiog xvgiog 2aftacod-, jcXrjorjg 6 ovgavbg xal f] yfj xfjg doSflq Gov",
xal xa txsga xcov xayfidxcov jcXrjd-rj, dgxdyysXoi, „&govoi, xvgio-
10 xijiEg, dgxal, si-ovGlat", dvvd/i£ig, kmfiotiivxa XtyovGiv ,,EvXoyrj-
[/evt] ?) doga xvgiov ex xov xojtov avxov". 4. 'IogarjX 6e, r\

imytiog Gov ExxXrjGia fj ig sd-vcov, xalg xax ovgavbv dvvdfjtsOiv

dniXXoofiEvr) vvxxl xal fjfiEga ,,tv xagdla xXrjQEi xal tyvxfj &eXovg%"
ipdXXsi' ,,Tb agfia xov 6-eov fivgtojrXaGiov, xiXtddsq tvd-rjvovvxwv
15 xvgiog hv avxolg kv lEiva'i, ev xco ay'ico". 5. oldtv ovgavbg xov
Eitl (irjdtvbq avxbv xafiagcoGavxa „cbg Xtd-oxvftov", xal yfjv xal
vdcog savxolg svcooavza, xal asga 6ia%EavTa Ccooxgocpov, xal xovxcp
nvg Gv/iJcXt^avxa slg d-dXnog xal Gxoxovg naga/ivd-lav •
exjcXtjGGei

XOQog aGxigmv xbv dgid-nr)oavxa Gr^aivcov xal rbv ovofiaGavxa

20 6eixvvcov, C,ma xbv ipvxmGavza, dsvdga xbv IxcpvGavxa' ajtsg
ajiavxa xco Geo Xoyco yEvofisva jiagiGxa xfjg Orjg dvvdftscog xb
xgdxog. 6. 61b xal ocpsiXsi jiaq avd-gamog eg avxcov xcov Gxigvcov
Gol did XgiGxov xbv vxsg Jtdvxcov vjivov dvajiifutEiv, 61a Gs xcov
dndvxmv xgaxcov. 7. gv ydg ti b XQ^^tbg & v tvEgytoiaig xal
25 q,iX66cogog ev oixxig/zolg, (tovog Jtavxoxgdxcog' bxs ydg &eXeiq,
JidgtGxl Goi xb dvvaGfrai' xb ydg gov alcoviov xgdxog xal cpXoya
xaxatyvxsi xal Xeovxag <pi/ioi xal xrjXtj xaxajigavvEi xal voGovvxug

3 Ps. 103, 24. — 5 Dan. 8, 13. — 7 Ies. 6, 3. — 9 Col. 1, 16. —

10 Ezech. 3, 12. — 11 Gen. 32, 24—28. — 13 II Mace. 1, 3. — 14 Ps. 67, 18. —
16 Ies. 40, 22; lob 38, 38. — 19 Ps. 146, 4. — 27 Dan. 3. 6; Ion. 2;
IV Reg. 19.

1 //.vgioyv d e |
dy sir) d [_ nedetzaL dh h |
2 ipd/x/xw d, 6s xp. e |

4/5 rpdeyyoftivos h |
5 tptf.ftovvel a d | 6 ospacpclf* . . xspov/Sel/t a, sic

semper j
8 aov >h |
9 nltj&tj + ayysXot d e a2 i. m. |
11 'IagarjX : ikrjft h |

12 ovvwv e 13/14 Qelovoi xpdXXsiv e

I |
15 aivael a, oivarj v, atva fjv e h,
in h corr oivaiv 16 xa^fJiaQuiaavxa \ a |
Xi&w xvfiov v | xal yfjv > d |

17 <Sta%eovza d |
xovxo e, xbv xb h |
19 otj/xatvo/tsvaiv e |
20 dsixviig h |

i^ipvx<uaavxa d v |
Sevdga : (pvxa v |
ix<pvx(vaavra e, (pvxsvaavxa h |

21 yno/xsva h 1
22 xwv h : > rel |
23 xwv a |
andvxwv d I
26 naQSOTtj e
 APOSTOLORUM VII, 35, 3—7. 431

agitatum ac innumerabiles nutriens animalium copias arena con-

tuam voluntatem veritum, omnesque cogit vociferari:
stringitur,
Qiiam magnificata sunt opera tua, Domine; omnia in sapientia
jecisti, impleta est terra creatura tua. 3. Et exercitus angelorum
ardens ac spiritus intellegentes dicunt: Unus sanctus, Phelmuni; 5
et Seraphim una cum Cherubim sex alas habentibus tibi
sancti
victoriae canticum psallentes vocibus nunquam cessantibus clamant
Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus Sabaoth ; pleni sunt caeli et terra
gloria tua; et ceterae ordinum multitudines, archangeli, throni,
dominationes ; principalis, potestates, virtutes exclamantes dicunt: 10
Benedicta gloria Domini de loco suo. 4. Israel vero, terrena ecclesia
tua, ex gentibus congregata, certans cum caelestibus virtutibus,
nocte ac die in corde pleno et anima volente canit: Currus Dei
decern milibus multiplex, milia laetantium ; Dominus in eis, in Sinai,

in sancto. 5. Novit caelum eum, qui super nihil cameravit illud 15

tanquam lapideum cubum, qui terram et aquam inter se adunavit,
qui aerem, animalium nutritium, diffudit eique ignem connexuit
ad calorem et ad solatium de tenebris. Obstupefacit chorus stel-

larum, qui numerantem eas significat et nominantem ostendit;

animalia demonstrant eum, a quo animata sunt, et arbores eum, 20
qui illas produxit. Quae omnia, verbo tuo facta, potestatis tuae

vim repraesentant. Atque ideo debet omnis homo, ex pectore

6.

ipso tibi per Christum laudem pro cunctis mittere, utpote per te
universorum dominus. 7. Tu enim es facilis in beneficentiis et
munifkus in commiserationibus, qui solus es omnipotens; cum 25
enim vis, adest tibi potestas; nam aeternum tuum robur etiam
flammam refrigerat et leonibus os constringit et cetos demulcet

3. oxgatbi dyyilwv . . Scpaylft LXX retinuerunt, Symmachus autem

xtX.~] Novem spirituum caelestium interpretatus est: nvlnois, Hierony-
chori recensentur. Infra VIII, 12, 8. 17 raus: alteri nescio cui. Cum ergo
autem eis ahovsg xal otgaual ad- Daniel generaliter unum quemlibet de

numerantur. Cf. Cyrill. Hieros. Cat. angelis indicaret, cui alius angelus lo-

myst. V, 6; Theodor. Graec. aff. cur. cutus est, illi nomen Phelmuni isti

III ed. Schulze IV, 784 sq. Distincte angelo dederunt. — doiy. (pwvaig]

de novem angelorum ordinibus primus Cf. VIII, 12, 27. Ps.-Dionys. De eccles.

dicit Ps.-Dionysius De cael. hierarch. hier. c. 4, 3. 5.

c. 6 2. — T(5 4>e).tiovvl] Vox hebraica 4. iv xapdia nlrjQti xal yvxfi &t-

iJlD^B, quam Aquila et Theodotion et lovoq] Similiter VIII, 6, 12; 16, 5.

 432 CONSTITUTIONES

iytlgti xal dvvdfitig fitxaxgixsi xal Gxgaxbv sx^qcov xal Xabv

dgid-/iovfiEvov tv xco vntgrjCpavEvsGO-ai xaxaargcovvvGiv. 8. Gv si

b sv ovgavco, 6 tJtl yfjg, b tv d-aXaGGy, 6 ev nEgaxovfiEVOig vnb

fi?]6evbg jtEgaxov/isvog, „xfjg" ydg ,,{iEyaXoGvvrjg Gov ovx eGxiv
5 jttgag". /it] ydg fjfitxsgov egxiv xovxo, dtGnoxa, xov d-tgdnovxog
Gov Xoyiov eGxiv cpaGxovxog' ,,Ka\ yvcoGy xfi xagdla Gov, oxi
xvgioq b &sog Gov, &sbg tv ovgavco ccvco xal EJtl yrjg xdxm, xal
ovx sGxiv exi jtXijV avxov". 9. ovds ydg tGxi &tbg jiXtjv Gov
[iovov, dyiog ovx tGxi xXr)v gov, „xvgioq 9-tbg yvcoGtcov", d-tbg
10 dylcov, dyiog vxsg xdvxaq dyiovg, ,,ol" ydg „7ffiaGiiivoi vxb Ta§
Xtigdg Gov elGiv '
tv6oS,og xal vjiEgvipov/tsvog" , dogaxog xij cpvGti,

dvt^iyyiaGxog xgl/iaOtv ov dvtvd°e>)g r) t,cor\, dxgejtxoq xal dvsXXi-

jiijq r) diafiovi], dxdfiaxog r) kvtgysia, ajcEgiygacpog r) [iEyaXtioxyjg,

aivaog r) tvngEJiEia, dngoGixog r) xaxoixia, afisxavaGxEvxog r)

15 xaxaGxr]vwGig, dvagxoq r) yvcoGig, dvaXXoicoxog r) aXrj&sia, d/XEGi-

xevxov xb tgyov, dvsJtiftovXsvxov xb xgdxog, ddiddo%og 1) (lovagyia,
dxsXtvxijxog r) fiaGiXtia, dvavxaymviGxog r) iG^vg, MoXvagid-fiog r)

Gxgaxid. 10. Gv ydg ei b Gocfiaq jcaxrjg, 6 dr/ftiovgyiag xfjg did

fiEGixov xxiGxr/g cog dlxioq, 6 ngovolag yogrfyog, 6 vbficov 6oxr]g,

20 tvdslag jiXrjgcoxrjq, b xcov aGtftcov xijicogbg xal xcov dtxalcov
f/io&ajtodoxijg, b xov XgiGxov &£oq xal naxrjg xal xcov elg aixbv
svGsfiovvxcov xvgioa, ov ddidxpsvGxoq r) sxayysXia, ddcogodoxrjxog
i) xgiaig, dfitrdjtiGxog r) yvdfir/, axavGxoq ?) evGefisia, d'idiog r)

EvxagiGxia, 61 ov Got xal 7) sjtdS,iog jtgooxvvrjGig ocpslXExai jiagd

25 xaGrjg Xoyixijg xal dyiaq (pvGECog.
XXXVI. Kvgis izavxoxgdxog, xoGfiov exxiGag 61a XgiGxov
xal odfiffaxov oogiGag tig /xvrjfirjv xovrov, oxi tv avxcp -xaxejcavGag
djtb xcov 'igycov eig fisXtxrjv xcov Gcbv voficov, xal togxag ditxdgco

1 II Reg. 24. — 4 Ps. 144, 3.-6 Deut. 4, 39. — 8 Ies. 45, 5.

—
29 I Reg. 2, 3. — 10 Deut. 33, 3. — 11 Dan. 3, 28. 30. — 12 Rom. n, 33.
—
14 I Tim. 6, 16. — 20 Hebr. 11, 6.

1 £%9()bv d e 3/4 nsQaiov/xevois nspaiovfisvog d e h v 3

|
vnb h . . | |

€ iaxtv loyiov a oov xal ovvqoei? v 7 &sbg sec

| +v snl tj?? a | > | + [

8 I'n > d e h avxov tiXtjvI

—
d e, i. m. d apposuit 9 xe h 6 &Bog h > | | |

12 dvsxf.infjg d v, dvsxXsmrjg e, dvexletmoq h, dveXksiTirjg a 13 dnsoi- |

yQanxoq a fieyaXoavvtj d e v
|
14 devvaoq d h v 17 axel, tj paortsia| |

a 2 i. m., >
a 18 dtjixiovQybq d 20 6 sec
1 xal h 21 s Iq d 22 dae- \
•
|
> |

fiovvxmv h 24 xal I
fte&' ov d v +
26 navxoxQaxwo e h v, similiter saepius |
|

28 and +
ndvxwv d owv h | >
 APOSTOLORUM VII, 35, 8—36, 1. 433

et aegrotantes erigit et facilitates rerum convertit, et hostium

copias populumque numeratum, dum superbia exoritur, prostemit.
8. Tu es, qui in caelo exsistis, qui in terra, qui in mari, qui in
terminatis, a nullo terminatus; namque magnitudinis tuae non est
terminus. Neque vero nostrum est illud, Domine; famuli tui 5
oraculum est dicentis Et cognosces corde tuo, quod Dominus Deus
:

tuus, Deus in caelo sursum et in terra deorsum, et non est amplius

praeter eum. 9. Neque enim est Deus praeter te solum, sanctus

non est praeter te, Dominus Deus scientiarum, Deus sanctorum,
sanctus supra omnes sanctos; nam sanctificati sub manibus tuis 10
sunt. Gloriosus et super exaltatus, natura invisibilis, impervestigabilis
in iudiciis; cuius vita non indiga. duratio immutabilis ac indeficiens,
operatio infatigabilis, incircumscripta magnitudo, perennis decor,
inaccessa habitatio,intransmigrabilis mansio, cognitio aeterna, Veritas
immutabilis, opus nullo interventu factum, potentia nullis insidiis 15
exposita, monarchia sine successione, regnum sine fine, robur in-

expugnabile, exercitus numerosissimus. 10. Tu enim es sapientiae

pater, creationis per mediatorem factae conditor tanquam causa,

providentiae largitor, legum dator, indigentiae expletor, ultor im-
piorum et iustorum remunerator, Christi Deus et pater atque pie 20
erga eum se gerentium Dominus, cuius non fallit promissio,
muneribus non corrumpitur iudicium, nulla persuasione mutatur
sententia, nunquam cessat pietas, gratiarum actio non finitur, per
quern tibi adoratio condigna debetur ab omni rationali et sancta

natura. 25

XXXVI. Domine omnipotens, mundum creasti per Christum

et sabbatum in huius rei memoriam sanxisti, quia in eo ab operibus

quiescere fecisti ad meditationem legum tuarum, et festos dies

9. dooaxog xy (pvaet . . ov ») medium alienum a divinitale. Infra

yvuiotq avaQyog] Verba repetuntur VIII, 12, 7 legimus, patrera dfieai-

VIII, 5, 1; 12, 7. — dfxeoixtvxov xb xevxmq genuisse filium.

lv yov\ Verba, cum protinus v. 10 drear: XXXVI. TlQoaevxn vnofii/xvijoxov-

b drjfiiovpyias xij? Sid fiiaixov xxi- aa xtjv yevoftivTjv Xqioxov gvuv&pw-

axriq denotare videntur, Deo ad mun-
nrjOtv xal xrt v els xovq aylovq <Sid-

dum creandum non materiam opus <poQov ngovoiav. Oratio commemorans

fuisse ut Constitutor V, 7, 18 docet, incarnationem Christi et variam erga
sanctos providentiam.
vel Deo ad creandum non opus esse
2S
Funk, Didasc. et Constit. ap. I.
 434 CONSTITUTIONES

eig evcpgoovvtjv xcov r)/iex£gcov xpvxcov, bncoq eig fivr/fi-rjv Egxco/iEd-a

xfjq vjtb Gov xxiGfreiGrjg Gotfiaq' 2. cog 61 Tjftaq ytVEGiv vjtioxrj

xt)v did yvvaixog, ejiecpavrj xcp /3teo dvadsixvvq tavxbv ev rep
@ajtxiG[iaxi, cog &eog eaxi xal dvd-gcojioq 6 cpavElq, sjcad-EV di

5 rjfiag 6y GvyxcogrjGEi xal djii&avev xal drear?] Geo xgdxer dib

xal xr\v dvaGxdoi/iov eoqttjv jtavrjyvgiC,ovxeg ry xvgiaxy %atQO[iEv
ml rep vixrjGavri /lev rbv 9-dvaxov, „cpcoxiGavxi de C,co?)v xal
dcp&agoiav"' di avxov ydg xgoGrjydyov rd ed-vtj eavrcp eig „Xabv
jiegiovGiov" , rbv dXrj&ivbv 'iGgarjX, rbv d-eocpiXrj, rbv bgcovra
10 &-e6v. 3. oi) ydg, xvgie, xal rove naregag r)ficov „i§rjyay£g ex
yrjg Aiyvxrov" xal eggvoco „ex xa/iivov Gidrjgag" xal ex jctjXov

xal jiXiv&ovgyiag, eXvrgwGco ex x^QOG <Pagaco xal rcov vjt avrbv

xal did d-aXaGGrjq cog 61a §r)gdq avxovg nagrjyayeq xal ,,exqojco-
cpogrjGag avxovg ev ry egrjficp" jtavxoioig dya&oiq. 4. vo/iov
10 avrolg edcog?']Gco dixa Xoyicov Gfj epeovy cp&eyx&tvxa xal %eigl Gjj

xaxaygacpivra' Gaftflari&iv everetXco, ov iigbcpaGiv dgyiag didove,

dXt dcpogfiTjv evGefisiag, eig yvcoGiv xfjg Gfjq dvvdfiEcog, slg xcoXvGiv
xaxcov cog ev legcp xa&Eigt-ag jiEgifioXcp didaoxaXiag ydgiv eig

dyaXXia[ia kftdo/iddog' 61a rovro Eftdo/iaq (iia xal tftdo/tddEg kjtra

20 xal (lijv eftdo/iog xal eviavrbq efidofiog xal xovxov xaxd dvaxvx-
XrjGiv erog jievrrjxoGrbv eig dcpeGiv. 5. ojecog firjde/iiav excoGiv
jcgocpaGiv dv&gcojtoi dyvoiav GxrjipaGd-ai, xovxov yagiv Jidv <Ja/9-
fiaxov ejetrgtipag agyelv, ojecog /irjde Xoyov xig ev ogyy ex xov
Gxo/xaxog avxov jtgoeC&ai ^eXr)oy ev ry yfiega rcov Gafifidrcov
25 adfiftarov ydg EGriv xaxdnavGig dtj/uovgylag, XEXeicoGiq xoGfiov,
vbficov £r]xT]Oig, alvog slg &ebv Evxdgioxoq vjcsg cbv dvd-gmxoiq
edcogyGaxo. 6. cbv doidvxcov 7) xvgiaxrj jtgovxovGa, avrbv rbv /xs-
oixyv, rbv xgovoyryv xbv , vo/iod-ExrjV, rbv dvaOraGECog diriov, rbv
,,7igcororoxov jtdGtjg xriGecog, xbv d-ebv Xoyov" xal dvfhgcojtov

1 Prov. 8, 22. — 7 Cor. 15, 55. — Tim. I II 1, 10. — 8 Deut. 7, 6. —

9 Gen. 35, 10. — 10 Deut. 20. — 12 Exod. 14, 4, 29. — 13 Act. 13, 18. —
14 Exod. 20. — 19 Lev. 23. — 20 Lev. 25. — 29 Col. 1, 15; Ioann. 1, 1.

2 oov xrtaO: : 9-sov yevtj&eiatjg d | 10? : og e h, og xal d |

3 rrjv >d |

4 sate &ebg h |
6 > e j
6 ya'Q 10 ^^ h I
7 fj.sv> 8 e | Tipoor/ydyw h |
kav-
20V d I
12 xal sec + ix h |
uvxuJv h |
13 xal pr > h v | 17 alia (poQfiriv d |

18 xatag^ag d | neQtfl. xarsiQ^ag h |

20 zovxo d e |
20/21 xata avaxvxlr\aiv :

urravaxvxlriaig to^tjlaiog, o ioxiv a |

22 nQo<paoiv + 01 a |
oxiipaoS-at a |
 APOSTOLORTJM VII, 36, 2—6. 435

constituisti in laetitiam animarum nostrarum, ut in recordationem

veniremus sapientiae a te conditae: 2. quomodo propter nos nasci
ex muliere sustinuit, apparuit in vita hac, ostendens in baptismo
suo, quod ipse, qui apparebat, est Deus ac homo; passus est
propter nos permissione tua et mortuus est ac potestate tua re- 5
surrexit: ideoque festum resurrectionis dominica die celebrantes
laetamur de eo, qui quidem mortem, patefecit autem vitam
vicit

ac ipsum enim gentes ad te adduxisti in

immortalitatem ; per
populum peculiarem, verum Israel, Deo carum, qui Deum videt.
3. Nam tu, Domine, etiam patres nostros eduxisti de terra Aegypti 10
et eripuisti ex fornace ferrea atque ex luto et laterum confectione;
liberasti de manu Pharaonis et subiectorum ei, ac per mare quasi
per aridam eos deduxisti et morem gessisti eis in deserto per multi-
plicia bona. 4. Legem eis donasti decern verborum tua voce
pronuntiatam ac tua manu descriptam; sabbatum servare prae- 15
cepisti, non dans occasionem vacationis, sed opportunitatem pie-
tatis, ad cognitionem potentiae tuae atque eos tanquam in sacro
septo concludens, ut male agere prohiberentur et ut docerentur
utque de septenario exsultarent; propter hoc una hebdomas et

hebdomades septem et mensis Septimus et annus septimus, et hoc 20

per circulum recurrente annus quinquagesimus in remissionem.
5. Ut nullam haberent homines occasionem excusandi ignorantiam,
idcirco in omni sabbato feriari permisisti, quo ne verbum quidem
irate quisquam ex ore suo vellet emittere in die sabbatorum;
sabbatum enim est requies a creatione, mundi absolutio, legum 25
inquisitio, laus Dei grata pro iis, quae hominibus donavit. 6. Supra

quae omnia eminet dominicus dies, utpote qui repraesentet ipsum

mediatorem, provisorem, legislatorem, auctorem resurrectionis,

primogenitum omnis creaturae, Deum verbum. ac hominem, ex

22/23 navxa adnata e | 23 inszge\pev a v |

ccgystv post oafipazov v

24 iv > h ]
27 nybvTidpxovoa d

2. afi avyiwQnosC\ Cf. c. 25, 2. — hom. 58 c. 2. Revera autem nomen

xbv ogaivra 9sbv] Similiter VIII, 15, 7. denotat luctantem cum Deo.
Sic veterum plures nomen Israel inter-

pretabantur respicientes Gen. 35, 9. 10 4- oaftpaziC,eiv xxl.~\ Cf. II, 36, 1;

vel Gen. 32, 28. Cf. Chrysost. in Gen. VI, 23, 3; Ps.-Ign. Magn. 9, 3.

28*
 436 CONSTITUTIONES

xov ex Magiag ytvvrj&evxa [tovov diya dvdgog, xbv jtoXixevodfievov

boimq, rov ozavgm&evra em IJovriov HiXdrov xal anod-avovra
xcd dvaOrdvra ex vexgmv vnodeixvvovoa, cog xvgiaxrj nagaxe-
Xevexai Ool, deojtora, x-qv vjteg jidvxmv evyagiOxiav jcgoOtpegeiv.
5 7. avxrj ydg ?j vjtb Oov jtagaoxe&tioa %dgig, rjxiq did /tiye&og
ndoav tvegyeoiav exdXvtyev.
XXXVII. '0 xdg ejrayyeXiag xdg did xmv jtgoq,t]xmv jtXr/-

gcoOag xal eXerjOaq xtjv 2imv xal oixxeigr)oag xrjV 'IegovoaXrjfi xm

xov d-govov Aavld xov jiaidog Oov dvvipcoOai ev /ieom avxfjg xfj

10 ytveoet xov XgiOrov ,,xov ex Ojteg(iaxog avxov xb xaxd Oagxa"

yevvrjd-evxog ex fiovr/g xag&evov "
avrbq xal vvv, deonoxa b 9-eog,

ng6odeS,ai xdg did yeiXimv derfieig xov Xaov oov rov eg ed-vcor,
„xcov ejcixaXovfitvcov Oe ev dXrjd-ela", xad-mg xgooedeS,m xd dcoga
xwv dixaicov ev xalg yevealg avxmv. 2. "AfteX iv jtgmxoig x?jv
15 -frvOiav ejteldeg xal xgooedeSfo, Nme e&XQ-ovxog xrjq xi(Ja>xov,

Aftgaa/i (isxd xb egeX&eiv ex ytjq XaXda'imv, 'loaax ev xm (pgeaxi

xov bgxov, Mmoemq ev xf] egtff/cp, Aagmv
'Iaxmfi ev Brjd-Xeefi,
avd fteoov xmv tpbvxmv xal xmv xe&vemxcov, 'ItjOov xov Navr/
ev raXydXoig, Tedemv toil xrjg jtexgaq xal xmv noxmv jcgb xrjg
20 dfiagxiaq, Mavme xal rijq avxov yvvaixbg ev xm nedim, JJa/itycbv
ev xm diipei jtgo xf\g nXrjfifieXe'iag, lecpQ-de ev xm noXifim ngb
xrjg dxgixov eJiayysXiag, Bagdx xal Aefipcogag em rov SiOaga,
2ajiovr)X ev MaOOrjcpd' 3. Aavld ev dXm 'Ogva xov 'Ieflovoaiov,
UoXoficovog ev raftamv xal ev 'legovoaXrjfi, 'HXia ev xm ogei rq>
25 KagfirjXim, EXcOOaiov em xrjg dxexvovor/g 7ir\yr)g, 'lmoa<pdx ev xm
jioXefim, 'E^exia ev dggmoxia xal em xov 2!evvaxrjgti/i, MavaOOfj
ev yf] XaXdaimv fierd rr)v jiXrjfi/ieXeiav, rm <PaOOa,
'Imoia ev
"Eadga ev xfj inavodcp' 4. AaviijX ev xm Xdxxm xmv Xeovrmv,

9 Luc. 1, 32. — 10 Rom. 1, 3. — 13 Ps. 144, 18. — 14 Gen. 4. -

15 Gen. 8. 12. — 16 Gen. 22. 35. 46. — 17 Exod. 12; Num. 16. — 18 Ios. — 5.

19 Iud. 6. 8. 13. 15. — 21 Iud. 11. — 4. 23 I Reg. 7; I Paral. 21. —

24 III Reg. 3. 8. 18. — 25 IV Reg. — 26 2. II Paral. 18; IV Reg. 20. 19. —
27 II Paral. 33. 35. — 28 Esdr. 8; Dan.
I 6, 14.

4 ool : ov e | 5 vnb oov v > | 6 svxaoioxiav h |

8 olxttigaq v |

T(p . xov d e I
9 rf, > h 10 rov pr
| > d e |
xb > d e h |
11 /xovtjq +
xijg v 12 xag
I > v |
xov pr > h |
15 iyeTtfeg h |
ix xijs e |
16 ££e?.9itt>
+ avxov d e v I
xal 'loaax d |
18 xe&VTjxoxwv v ]
19 xov noxov d noxov h |
|

20 yvvaixbg avxov v |
21 xm pr : xij d v |
Siipij v |
n).rj/j.ijie).iag h 22 dsfioopa? |
 APOSTOLORUM VII, 36, 7—37, 4. 437

Maria natum solum sine viro, sancte in vita versatum, crucifixum

sub Pontio Pilato ac mortuum et a mortuis excitatum, sicut
dominica dies tibi, Domine, gratiarum actionem pro cunctis offerre
suadet. 7. Haec quippe est gratia a te exhibita, quae magnitudine
sua omne beneficium obtexit. 5

XXXVII. Qui promissa per prophetas implevisti et miseratus

es Sion et Hierosolymae misertus es extollendo solium David
pueri tui in medio eius per nativitatem Christi, qui ex genere eius
secundum carnem natus est ex sola virgine. Tu, Domine Deus,
nunc quoque suscipe preces labiis prolatas populi tui congregati 10
ex gentibus, quae te in veritate invocant, sicut suscepisti munera
iustorum in eorum saeculis. 2. Sacrificium Abel in primis re-
spexisti ac suscepisti sacrificium, Noe ex area egressi, Abraham
postquam exiit ex terra Chaldaeorum, Isaac in puteo iuramenti,
Iacob in Bethlehem, Mosis in solitudine, Aaron inter viventes ac 15
mortuos, Iesu Nave in Galgalis, Gedeon in petra et velleribus

ante peccatum, Manoe et uxoris campo, Samson in siti

eius in
ante delictum, Iephte in bello ante inconsideratam promissionem,
Barac et Debborae in Sisara, Samuelis in Maspha; 3. David in
area Ornae Iebusaei, Salomonis in Gabaon et in Ierusalem, Eliae 20

in monte Carmel, Elisaei in fonte sterili, Iosaphat in bello, Ezechiae

in morbo et in Senacherib, Manasse in terra Chaldaeorum post de-
lictum, Iosiae in Phassa, Esdrae in reditu; 4. Daniel in lacu leonum,

e h, depoQQa d 23 fiaooijitpaL a, (xanotipd d, fiaorjipd e h, fiaoupu v

| |

'Oova : uqvwv v24 yaftaw d e h v iv

|
d v 25 xw e v|
26 it,t-> | > |

xiov h |
asva/tjpelfi a, asva/iplv v 27 iwaiav h oa<p<pa d e, i. m. d <pdooa
| |

6. tbv ix Magiaq xtl.~\ Cf. c. 37, 1 ;

videntia per Christum Sanctis collata

VIII, 1, 10; 12, 32; Ps.-Ign. Magn. 11, sunt.

2. 3; Orig. Contra Cels. II, 69; Adam. 1. inix. of iv dfoi&sirt] Cf. I Clem.
Dial, de recta in Deum fide sect. IV, 60, 4.

Orig. opp. ed. De la Rue I, 855 C, 2. iv "BijfHee/x] Revera in Bethel,

Migne PG u, 1844. cf. Gen. 35, 1—8.

XXXVII. npooevxy TizQihyovou 3. 'Iwaiu iv zw <I>uooa] II Paral.

[ivrifxtiv iiQOvoiaz xal dnaQi&nrjOiv 35, 1 legimus: Kal tnoirjoev 'Icoaia;

evtpyeoiwv diaipoijiov zojv npovoin to <paoix xw xvqIio &sw ccvtov, xal

&tov did Xqioxov napaoxeQetoaiv s&voe to ipaohx xy xiooapsoxai-

xoTg ayioiQ. Oratio continens me- Stxaty q/Jtpq if/ fitjvog xov npwxov.
moriam providentiae et enumerationem <Paoaa est igitur cpaotx, et haec vox
variorum beneficiorum, quae Dei pro- denotat pascha.
 438 CONSTITUTIONES

'Imvd sv xy xoiXia xov xrjxovg, xmv xgicuv xaidmv tv xafilvop

jtvgoq, jtvvaq tv xfi Gxrjvf] svmmov rrjq xifimxov, Nssfiia sjtl xtf
dvsysgosi xmv ruymv xal xov ZogoffdfisX, Maxxa&ia xal xmv
vlcov avxov sv xm tflXm Gov, 'iarjX tv svXoyiaiq. 5. xal vvv ovv
5 Jtg6o6e^ai rag xov Xaov gov utgoGsvxdg fisx' sxtyvmGsmg 601 did
XQlGXOV JlQ06(pEQ0(/EVaQ SV T<£ JtVEV/iaXl.
XXXVIII. EvxagiGxovfisv 601 jcsgl navxmv, d&Gnoxa xav-
xoxgdxog, oxi ovx syxaxtXutsg xd iXsr] Gov xal xovg olxxigfiovg
Gov ay rjficov, dXXd xaft' exdoxrjv ytvsdv xal ysvsdv GmC,sig, gvq,

10 avxiXafifiavy, Gxsjtd&ig. 2. dvxsXdfiov ydg sv rjfisgaiq 'Evmq xal

'Evoix, lv f/fisgaig McoGfj xal 'IrjGov, sv r/fiegaig xmv xgixmv, sv
yfiegaig UafiovijX xal 'HXia xal xmv jrgotprjxmv, sv fytgaig Aavld
xal xmv fiaGiXsmv, sv r^isgaiq 'Eo&fjg xal Magdoxaiov, sv rj/isgaiq
'Iovdid-, sv f/fisgaig lovda Maxxafiaiov xal xmv ddsX(pmv avxov.
15 3. xal sv xalg ?)fisgaig ?/(tcov dvxsXdfiov fj/idiv did xov fisydXov
Gov dgxisgsmg 'ItjGov XgiGxov xov naidoq Gov xal djtb fiaxaigaq
ydg sggvGaxo xal ix Xifiov t^tlXaxo dia&gstyaq, sx vdoov idaaxo,
sx yXmQGi]q jtovrjgag sGxsjtaGsv. 4. xsgl jcdvxmv Got 61a XgiGxov
svxagiGxovfisv, b xal q>mvfjv svagd-gov slg sgoptoXoyrjGiv SmgrjGa-
20 f/svog xal yXcoGGav tidgfioGxov SIxtjv jtXr)xxgov mg ogyavov vjto-
d-sig, xal ysvGiv jtgootpogov xal d(pi]v xaxdXXrjXov xal ogaGiv
&sag xal axor v (pmvrjg xal t
0G<pgr)6iv axfimv xal x 8?Q a ? £ '§ sgyov
xal jtodaq jtgbq bdotjcogiav. ndvxa sx /jixgdq Gxayo-
5. xal xavxa
vog dianXaGag sv fir/xga xal ipvxr/v d&dvazov fisxd xrjv fi6gg>mGiv
25 x a Q l iV xa i xgodytiq slg <po5q xb Xoyixbv t,mov, xov av&gwjtov

vofioiq hjtaidsvaaq, dixaioifiaGiv kcpaidgvvaq' jtgbg oXiyov sjidymv

didXvGiv, x?)V dvdoxaGiv sjt?]yysiXm. 6. noloq xoiyagovv avxdgxrjg
fiiog, aicavmv 6s fxi/xog jioGov diagxsGei dv-d-gmnoig jcgbg svxagi-
Gxiav; ?} xb jitv jtgbq d§iav ddvvaxov, xb ds xaxd 6vva//tv sv-
30 ayeq. 7. sggvGm ydg aGsfisiag noXvd-smv, xal XQiGtoxxovmv algi-

Gsmg sS,eiXm, nsnXavrjUivrjg dyvolag rjXsvd-sgmGag' xov XgiGxov

1 Ion. 2; Dan. 3. — 2 1 Reg. 1. — II Esdr. 2—7. — 3 1 Mace. 2 sq.;

Iud. 5, 24. — 16 II Reg. 22, 44; Ps. 32, 19; 30, 21.

1 xafxhm : xi\ x. rov a |

2 "Avvaq a : avva d e v, avvrji h |
vee/xiov v |

3 xoi > de v I
/iciT&ia d e |
4 rjarjX e, taflrj). a |
6 xw >h |
11 ixmael a |

13 xal +
sec : rov h |
14 lovdeiH a, lovdrj& e | 15 t/fzuiv sec tj/jiZv h |

16 aov > e v I
17 titiltTo v |
18 61a -\- iv h |
Xqiozov d |
23 nQoq : tig
 APOSTOLORTJM VII, 37, 5—38, 7. 439

Ionae in ventre ceti, trium puerorum in fornace ignis, Annae in

tabernaculo coram area, Nehemiae ac Zorobabel in exstructione

murorum, Mattathiae et filiorum eius in zelo tuo, Iael in bene-
dictionibus. 5. Et nunc ergo suscipe populi tui preces tibi cum
scientia per Christum oblatas in spiritu. 5

XXXVIII. Agimus tibi gratias de universis, Domine omni-

potens, quod misericordias tuas et miserationes non removisti a
nobis, sed per singulas aetates ac generationes servas, eripis,

opitularis, protegis. 2. Opem enim tulisti in diebus Enos et

Henoch, in diebus Mosis ac Iesu, in diebus iudicum, in diebus 10

Samuel et Eliae atque prophetarum, in diebus David ac regum,
in diebus Esther et Mardochaei, in diebus Iudith, in diebus Iudae
Maccabaei et fratrum eius. 3. Etiam in diebus nostris auxilium
nobis tulisti per magnum tuum pontificem Iesum Christum filium
tuum. Etenim ex gladio liberavit et alendo eripuit a fame, ex 15
morbo -sanavit, a lingua mala protexit. 4. De omnibus tibi per
Christum gratias agimus, qui et vocem articulatam dedisti ad con-
fessionem et linguam aptam plectri similem tamquam organum
subiecisti, et gustum commodum et tactum convenientem et visum

ad spectandum et auditum ad percipiendam vocem et odoratum 20

ad odores hauriendos et manus ad opus et pedes ad ambulationem.
5. Atque haec omnia ex parva gutta formans in utero etiam animam

immortalem post figurationem donas, et in lucem producis animal

rationale, hominem; legibus eum erudivisti, iustificationibus illu-

strasti; inducens dissolutionem ad breve tempus resurrectionem 25

promisisti. 6. Quae igitur vita sufficiens et saeculorum quanta

longinquitas hominibus satis erit ad gratiarum actionem? Sed id

quidem pro dignitate agere impossible est, pro viribus autem

praestare sanctum ac pium. 7. Nam exemisti nos ex impietate
eorum, qui plures deos colunt, et eripuisti a secta illorum, qui 30

Christum occideruut, liberasti ab ignorantiae errore; Christum ad

h v 24 diun/.aaauq a 27 noloq
|
d |
>
28 n6aov {trjxoi; e h v 29 to db
|
|

ayrov tvoefik' 'ooiov &ii6razov d 30 aiQtatutv d h 31 xov

x. dyvufiiv :
| |

XV e

dvTilniptwq 5- f* ovayorog xtX.] Cf. lust.

XXXVIII. llQootv/.i) i"-

Oratio pro spe iustis allata. Apol. I, 19.

dixaiwr.
 440 CONSTITUTIONES

djcioxEiXag tig dvftgamovq cog av&gamov, &£OV ovxa {lOVoyEvfj,

xbv jiagdxX?jxov IvcoxiOag rjfilv, dyysXovg EJcioxrjOag, xbv didftoXov

TQOjvvaq' ovx bvxaq EJtoirjOaq, ysvofisvovg cpvXaOOEiq, C,cor/v sjcc-

ftsxQElg, xoQ7]ytiz xgocptjv, [isxuvoiav EJcrjyyEiXco. 8. vxsq ajtdvxcov

5 Ooi ?j doga xal xb Gtftaq did 'IrjOov XgiOxov vvv xal asl xal dq
xovg aicovag' dfiijv. 9. xavxa [ieXexccxe, ddsXcpoi' xal dr/ b
xvgioq fis&' vficov ejcI yf/q xal Iv xy fiaoiXuq. xov Jtaxgbq avxov,
xov xal avxov djtooxsiXavxog xal rjjiaq di avxov ,,iX£vd-£gc6oavxoq
tx xfjq dovXsiaq xijq q)&ogdg sig xrjv eXevd-EQiav xfjq do§rjg", xal
10 C,cofjv EJiayysiXafctvov -xolq di avxov mOXEVOaOiv tig xov xcov
oXcov &sov.
XXXIX. "Ojtcoq (ilv ovv o<ptlXovOi Qfjv 01 xaxa XgiOxov fis-

fivtjfiivoi xal oiaq EV%agiOxiaq dvajis/ijcttv xcp d-tco did XqiOxov,

Eigrjxai 61a xcov jzgoXaftovxcoV dixaiov di /itjde xovg aftvfjxovq
15 xaxaXixstv afioriQ-yxovg. 2 (XXXIX). '0 jieXXcov xolvvv xaxrj-
%EloQ-ai xbv Xoyov xfjq svOs^elaq jiaidsvEGO-co oigb xov fiajtxiOfiaxog
xrjv xeqI &eov xov dysvvfjxov yvoJoiv, xrjv jieqI viov fiovoysvovq
EJiiyvmoiv, xr/v jieqI xov dylov JiVEVfiaxoq jtXtjgogiogiav fiavQ-a-
vixco dr/ftiovgyiaq diacpogov xd£,iv, jcgovoiaq ugfiov, vo/io&soiaq
20 diacpogov dixaicoxrjgia' jiaid£V£Gd-co, 61a xi xoOfioq yiyovEV xal
61 xoo/iojcoXixrjg 6 av&gcojtog xaxEOxrj' sjiiyivcooxExco xijv

eavxov cpvotv, oia

vjtdgxsf 3. xaidsviod-co, oncog 6 &sbq
xiq
xovq zcovrjgovq sxbXaGsv vdaxi xal xvgi, xovq ds dyiovq sdo^aOEV
xbv 2?]9-, xbv 'Evcoq, xbv 'Eva>%,
xad-' Exdoxrjv ysvsdv, Xsyco drj
25 xbv Ncoe, xbv Afjgaa/i xal xovq sxyovovq avxov, xbv MsXxiOsdix
xal xbv 7eo/3 xal xbv Mcooia, 'irjOovv re xal XaXsft xal <Piveeg
xbv lEgia xal xovg xaB- Exdoxr/v ysvsdv boiovq, ojicoq xe Jtgo-
voovfjiEVoq ovx djisOxgdcp?] b frsbq xb xcov dv&grixcov yivoq, aXX'
dnb jtXdvtjq xal fiaxaioxrjxoq „ilg hniyvcoOiv aXijd-siag" sxaXsi

8 Rom. 8, 21. — 23 Gen. 7. 19. — 29 I Tim. 2, 4.

1 in; a •
> d e h v I
2 ivoixtjaaq e h, i. m. e ivwxrjoag iv aU.w |

3 xar^oyvvag v |
4 navtuiv h |
5 fff« '/. Xqioiov a h : fieia xQtoxov xal
nvev/LUXTOS uylov d e v 1
xa i aE(>dehv|6«>v|8 xov > d |

16 svoEfielae : d).r]deiui v, i.
> a p v 23
m. d e |
17 &eov d e h :
|
1!' a |

24 yivsav + xal yiveuv h h + xal d v 25 iyyovov? h

|
arjfi 1
'£vd>g |
|

26 <lnv£sg + xbv tr/Xwxyv deh|28o>v|<5 &sog > dXXa e |

a
 APOSTOLOKUM VII, 38, 8 — 39, 3. 441

homines quasi hominem misisti, qui etiam est Deus unigenitus;

paracletum in nobis fecisti habitare, angelos nobis praefecisti, dia-
bolum dedecore aspersisti; nos, cum non essemus, fecisti, factos
conservas, vitam admetiris, suppeditas nutrimentum, paenitentiam
pollicitus es. 8. Pro omnibus tibi gloria et veneratio per Iesum 5
Christum nunc et semper et in saecula, amen. 9. Haec meditamini,
fratres, et sit Dominus vobiscum in terra et in regno patris eius,
qui et ilium misit et nos per eum liberavit ex servitute corruptionis
in libertatem gloriae ac promisit vitam iis, qui per eum in Deum
universorum crediderunt. 10
XXXIX. Quemadmodum igitur vivere debeant, qui in Christi
religione sunt initiati, et quas gratiarum actiones Deo per Chri-
stum destinare, dictum est in superioribus; aequum vero est, ut
et eos, qui initiati non sunt, auxilio destitutos non relinquamus.
2 (XXXIX). Qui ergo ad doctrinam pietatis instruendus est, eru- 15
diatur ante baptismum in scientia de Deo ingenito, in cognitione
de filio unigenito, in persuasione certa de spiritu sancto; discat
creationis diversae ordinem, providentiae seriem, variae legis-
lationis tribunalia; erudiatur, quare mundus mundi
sit factus et cur
civis homo constitutus sit; agnoscat naturam suam, quaenam sit; 20

3. doceatur, quomodo Deus improbos aqua et igne punierit, sanctos

vero per singulas aetates glorificaverit, scilicet Setb, Enos, Enoch,
Noe, Abraham et posteros eius, Melchisedec, lob, Mosem, Iesum,
Chaleb et Phineem sacerdotem sanctosque singularum aetatum;
quemadmodum per providentiam Deus humanum genus non aver- 25

satus fuerit, sed ab errore ac vanitate ad agnitionem veritatis

7. dnkOTeu.a; — av&pwTrov] Haec VIII, 6, 8. 10; 12, 6; 14, 3; 48, 3.

Constitutor interpokvit II, 24, 3. Ep. Origenes saepissirae sic loquens De

ad Diogn. 7, 4: wq uv&pomov ngbq princ. I, 2, 6 expresse dicit, Christianos

uv&(iwnovi ene/^xpev. — dyyi).ovq nihil ingenitum i. e. innatum fateri

insaxrjaac] Cf. VIII, 41, 5; Eus. De- praeter solum Deum patrem. Grego-
monstr. evang. Ill, 3, 18; IV, 6, 9. rius Naz. Orat. 25 c. 15 doctrinam
XXXIX. "Oxws ten zovq xaxrjxov- catholicam esse docet: i'va fiiv sldkvai

fiivovq oToixeiovo&ai. Quomodo S-sov uyivv/rov, tbv naxtQa, 'iva 6\

oporteat catechumenos institui. yevvrjxbv xvqiov, xbv vlbv xx).. Cf.

2. ciyevvnzov] Sic veteres sexcenties quae disputavi in libro Die Apostoli-

Deum patrem appellant aut absolute schen Konstitutionen 1891 p. 120— 121;
aut nomcn Dei vel patris addentes. Ligbtfoot, S. Ignatius 1885 II, I, 90
Cf. c. 41, 4; 42, 2; 44. 2; 47, 2; —94.
 442 CONSTITUTIONES

xaxd 6ia<pogovg xaigovg, anb xrjg dovXsiag xal doe^tiag tig iXsv-
d-EQiav xal svotftsiav bnavdymv, dxb ddixiag slg dcxaioOvvrjv, and
d-avdxov aimviov slg Cforjv a'idiov. 4. xavxa xal xd xovxoig axo-
XovQ-a (lavfravixm ev xfi xaxr]yj]OEi 6 ngoGimv. jtgoOxvvsixm 6e
5 6 yEigod-sxmv avxbv xbv &ebv xbv xmv oXatv dsOJioxr/v, svyagi-
Oxmv v3i£Q xov nXaOfiaxog, oxi xaxExtfitpsv xbv vlbv avxov xbv
(lovoysvrj Xgioxov, iva acoorj xbv dvd-gmxov hS,aXelipag xdg dvo-
[liaq, xal 'iva d<prj xdg aOefitiag xal xdg dfiagxiag xal ,,xad-agi6ij

djtb jtavxbg //oXvOfiov aagxbg xal jtVEVfiaxog" , dyidoy ds xbv

10 avd-Qconov xax' svdoxiav xrjg xgrjoxoxrjxog avxov, Ovvtxlor] ds xb
d-eXr/fia avxov, xal ,,<pmxiGri xovq og>&aX(iovq xrjg xagdlag avxov"
slg xaxavotjOiv xmv d-avfiadimv avxov, yvmgiay avxm xd xgifiaxa
xfjg dtxaioOvvrjg, bnmq dv ,,(iior)ay jtaOav bdbv ddixiag", Jtogsvr/xai
6s ,,xrjv bdbv xrjg dXrj-O-siag" slg xb xaxa§tm{ht/vai avxbv ,,xov
15 Xovxgov xrjg JiaXiyyeveGiac slg vlo&saiav xr v sv XgiOxm"' Iva
t

„0vfi(pvxog yevofitvog sv xjj b/ioioxrjxi xov d-avaxov xov XgtGxov"

EJt' eXjildi xrjg svdo^ov xoivcovlag vsxgm&rj [isv xfj d/iagxia, „E,rJ6j]

6sxm d-sm" xaxd xe vovv xal Xoyov xal jtga^iv, xal kv xrj {tifiXm
xmv t,mvxmv Ovvagi9-/xrj-9-fj. 5. xal fisxd xr)v svxagiGrlav xavxrjv
20 xaidsvadxa) avxbv xd xsgl xrjg xov xvgiov svavB-gmjirjOsmg, xd
xe nsgl xov jid&ovq avxov xal xrjg ex vsxgmv dvaoxdosmg xal
dvaXr)ipsmg.
XL. Kal oxav y xgbg avxb Xoutbv xb fiajtxio&rjvai b xaxrj-

Xrjd-sig, (lavQ-avtxm xd jtEgl xrjg dnoxayrjg xov diafioXov xal xd

25 jisgl xrjg Ovvxayrjg xov Xgioxov' 6ei ydg avxbv jtgmxov //sv dno-
6%£6{hai xmv Ivavximv xal xoxe svxbq ysviad-ai xdiv fivOxrjQimv,
jrgoxa&dgavxa savxov xr)v xagdiav Jtddrjg xaxovoiag OJtiXov xe

8 11 Cor. 7, 1. — 11 Eph. 1, 18. — 13 Ps. 118, 7. 128. 30. — 14 Tit. 3, 5;

Eph. 1, 5. — 16 Rom. 6, 5. — 17 Col. 3, 5; Gal. 2, 19. — 27 Eph. 5, 27.

2 irdyaiv d e h |
5 xov sec >v j
6 nXdouatoq + avxov d e |
10 ovv-
txioy avarrjori v |
12 &av/xdzwv v |
yvwploi] + te d, + tat e |
15 ^v >
a v I
16 rov tyavatov a .. > rel |
Xqiotov : xv e v, xv tv -jy d |
17 in' >v |

18 tf y£ h, > v I
19 ovvapt&/jttj&sltj d 23 y post xaxrjxrj&slz d e v
|
|

24 to. sec : to e |
25 ovvxd^swi d, sed i. m. ovvtayfjg 27 7i(>oxa9dQOVTa a,
|

corr a 2 |
xaxotj&elaq a

4. 6 xtiQO&ETwv] i. e. catechista vel apparet. Illo nomine autem appellatur,

doctor audientium, ut ex versu sequente quia manum imponens proselytos fa-
 APOSTOLORUM VII, 39, 4—40, 1. 443

diversis temporibus vocarit, reducens a servitute et impietate ad

libertatem ac pietatem, ab iniustitia ad iustitiam, a morte aeterna
ad vitam perpetuam. 4. Haec et his conseutanea discat in cate-
Qui autem manus ei imponit, adoret Deum,
chesi, qui accedit.
universorum dominum, gratias agens pro creatura eius, quod 5
miserit filium suum unigenitum Christum, ut salvet hominem
deletis iniquitatibus, utque remittat impietates ac peccata et purget
ab omni inquinamento carnis et spiritus, hominemque sanctificet
secundum beneplacitum bonitatis suae atque indicet voluntatem
suam ac illuminet oculos cordis eius ad consideranda mirabilia eius, 10
manifestet ei iudicia iustitiae, ut odio habeat omnem viam iniustitiae,

ambulet autem viam veritatis, ut dignus habeatur regenerationis la-

vacro, in adoptionem in Christo, ut complantatus in similitudine mortis
Christi in spe gloriosae societatis necetur quidem peccato, vivat autem
Deo secundum mentem et sermonem et actionem atque adnume- 15

retur in libro viventium. 5. Post vero hanc gratiarum actionem

doceat eum de Domini incarnatione et de passione eius, resur-
rectione ex mortuis et assumptione.
XL. Cumque iamiam erit baptizandus catechumenus, discat,

quae ad renuntiandum diabolo quae ad se adscribendum Christo 20

et

pertinent. Oportet enim ilium primum quidem abstinere a con-

trariis et deinde ingredi ad mysteria, cum prius cor suum pur-

gaverit ab omni perversitate mentis, macula et ruga, atque tunc

ciebat catechumenos et catechumenis de creatione raundi atque inprirais ho-

ipsis etiam saepius manum imponebat. minis, de providentia, de legislation

Cf. Ps.-Clem. Horn .'III, 73 ; syn. Illibe- (v. 2), de punitione malorum ac glori-
IV ficatione iustorum, de misericordia Dei
39, Arelat. c. 6, Carthag.
rit. ,..
c. 8s,
Matiscon. II c. 3. Sulp. Sever. Dialog. erga homines (v. 3); deinde de Do-
scribit: nee mini incarnatione, passione, resurrecti-
ll,4, 9 ed. Halm p. 185
cunctatus (Martinus), in medio ut erant one, assumptione (v. 5).^

campo, cunctos imposita universis manu XL. didza^tq, onwg XQn rovg x<xtt}-

catechumenos fecit. Locutio docet, X ovt*tvovg(+(*tD.oi>Tag ftcmTi'QioScii

e p) vnb zu>v leyiwv iv ty /xvriaei
tempore Constitutoris catechumenos
epi- ivloytZoSai xal riva didaoxio&ai
institutos fuisse a presbytero vel
quibus solis zr)r /jtQO»eaiav avvovg. Constitutio, quomodo oporteat
scopo,
2. catechumenos (baptizandos) a sacer-
competere dicit VIII, 28, 1.

Catechumeni ergo primo institu- dotibus in initiatione benedici et quae-

c

endi erant de trinitate (in

universum), nam eos doceri conveniat.
 444 CONSTITUTIONES

xal Qvxidog xal tore xwv dyimv [lExaXaxtlv. 2. mg yag yempybq

dgiOxog Exxad-aigei rr/v agovoav jxqoxeqov xojv vjtEQcpvovOojv iv
avrfi dxav&mv xal rote OJielgei xbv jtvqov, ovxwg del xal v/idg,

jiqoxeqov jtdoav dos@Eiav £§,eX6vrag ajc avxmv, tote xtjv sv6e0ei<xv

5 avxolg hyxaxafidXXEO&ai xal xov fianxiOfiaxog agiwOai. 3. xal
yag xal 6 xvgiog Tjficov ovxmg rjfilv jiagrjveOEV sijtmv „Ma&?]-
xEvOarE" jiqoxeqov „jidvxa xd sd-vri", xal xoxe EJtrjyayEV xb „xal
ftaJtxiOaxe avxovg sis xb ovo/ia xov jtaxgbq xal xov vlov xal
xov dyiov TtVEVfiaxog".
10 XLI. lAnayyeXXexco ovv b fiajiri^Oftevog tv xcp djioxaOOEO&af
2 (XLI). }ijcoxda60fiai xq5 Oaxava xal xolg sgyoig avxov xal xalg
jco/ucaig avxov xal xalg XaxQsiaiq avxov xal xolg dyyeXoig avxov
xal xalg EtpEVQsGiOiv avxov xal jcaOi xolg vji' avxov. 3. /isxa 6e xf)v

djioxaytjv Ovvxaoodftevog Xtyixa), oxi xal Ovvxdooo/iai xm XgiOxcp'

4. xal jiiOxsva) xal @ajtxit,Ofjai tig tva dyivvrjTOV /iovov ahj&ivbv

6 Mt. 28, 19.

1 [itTalafSsTv d e 2 vnspnovoujv a v 3 6rj d e

|
5 tyxaxa/Sa?Jo&ai h
[ j |

jjanxiofiaxog + avxov? p v 6 rjfj.lv naptfveoev 00 d e 7 ngoxsgov a d h

| |
•

> e p v

XLI. 'Anoxayr) 7ipbg xbv ivavxlov nofinf/ oov xal zf/ Xaxpsia oov, et

(+ xov xaxrjyov/xevov e p v) xal In Col. hom. VI, 4 illis verbis addit:

ovvxayr) tiuuq xbv Xqloxov xov 9-sov. xal xolg dyyekotg oov. Basilius De
Renuntiatio in adversarium (catechu- spir. s. c. 27 n. 66: dnoxdooeo&ai
nieni) et adscriptio ad Christum Dei. xw oaxava xal xolg dyye?.oig avxov.
2. Formulae renuntiationis satanae Cf. Orig. In Num. hom. XIII, 4; Hieron.

plures nobis traditae sunt. Tertullianus In Am. 6 s. f.

De corona c. 3 scribit: Aquam adituri, 3. Chrysostomus 1. c. formulam re-

sed et aliquanto prius in ecclesia sub nuntiationis laudatam repetens c. 5

antistitis manu, contestamur nos re- addit: xal ovvxddoo/j.ai oot, Xpioxi.
nuntiare diabolo et pompae et angelis Cyrillus 1. c. c. 8: //.ezd zr/v dnoza^iv
eius. Origenes In Num. hom. XII, 4 xov oaxava xal npbg xbv Xqiozovzr/v
(ed. Bened. II, 316): non se usurum ovvxaS,iv. Hieronymus 1. c: et sic
pompis eius (diaboli) neque operibus versi ad orientem pactum inimus cum
eius, neque ullis omnino servitiis eius sole iustitiae et ei servituros nos esse
ac voluptatibus pariturum. Cyrillus promittimus. lam Hippolytus, si sermo
Hier. Cat. myst. I, 4 — 8: dnoxdoaofiai in s. Theophania ei iure attribueretur,
oot, oaxava, xal naoi xolg epyotg oov, renuntiationem et adscriptionem con-
xal ndotj xy nofxny avxov (1. oov), iunctam fuisse testaretur c. 9 scribens:
xal naofj zf/ f.azpsiu oov. Chryso- yap xaxafiatvwv fisxcc Ttioxsatg sis
stomus Ad illuminandos catech. II, 4: zb xr/g uvaysvvrjosiog kovxpbv ano-
anozaooofxal 001, oazava, xal zf/ zdooexai xtp novr/pw, ovvxdootxai
 APOSTOLORUM VII, 40, 2—41, 4. 445

demum ad sacramenta percipienda accedere. 2. Nam ut optimus

agricola repurgat prius arvum a supercrescentibus in eo spinis
tuncque serit triticnm, ita oportet etiam vos prius omni impietate
ab eis extracta tunc pietatem inseminare et baptismo donare.
3. Sic etenim Dominus noster nobis praecepit dicens: Docete prius 5

omnes gentes, et tunc subiunxit illud: Et bapti^ate eos in nomine

patris et filii et spiritus sancti.

XLI. Cum ergo renuntiat, qui.baptizatur, ita recitet: 2 (XLI). Re-

nuntio satanae et operibus eius et pompis eius et cultibus eius et

angelis eius et inventis eius ac omnibus, quae sub eo sunt. 3. Post 10

renuntiationem vero, dum adscribit se, dicat: Et adscribor Christo;

4. et credo et baptizor in unum ingenitum, solum verum Deum

de xw XqloxiS). Certe Origenes praeter odis c. 29) accedit, ut conicere liceat,

renuntiationem pactum cum

etiam illud cum hac idem vel huic simillimum
Christo ineundum cognitum habet in fuisse. Attamen Constitutor formulam
Exhortatione ad martyrium c. 12 ed. vix plane integram repetiit, sed suo
Koetschau 1899 p. 11 scribens: Kal more paululum mutavit, nonnulla verba
xovxo 6s rj(J.uq etd&vat %gri, oxt xdg omittens, alia addens. Kattenbusch,
xa/.ov/ttva; xov (teov diaO-ijxag inl Das Apostolische Symbol I (1894), 260
ovv&ijzatg naosSt^dtxtSa aig 7i(idg — 273, symbolum Constitutionum a

avxbv inoirjodns^a, dvaSi%b[itvoi Luciano martyre profectum et a synodo

x'o xaxd Xoioxiavio/iov ftiovv, et ibid, Antiochena receptum fuisse censuit,
c. 17 p. 16: 'A).?.d xal cv xal; nepl nee vero probavit. Ratio potius con-
Steooi/Sttag ovvS-yxaig nd'i.ai xolg traria est. Constitutor, qui circa annum
xaxriyovaiv ifiag dnexgi&tjxe xo' 400 scripsit et Canones apostolicos
Kal rj/xeig ).axotvaofj.iv xvoiw' ovxog componens certe canones synodi Anti-

yay 6 $eog ri/xuiv ioxiv. Respicit ochenae in usum suum vertit, recte

Ios. 24, 15 — 25, et Kattenbusch, Das etiam formulam illius synodi repetiisse
apostolische Symbol II (1900), 151 n. 24, iudicatur, nisi forte formulam iam in

morem Christianorum abrenuntiandi ecclesia sua usitatam invenerit. Luci-

diabolo et ineundi pactum cum Christo ano veteres formulam Antiochenam

ex illo Sacrae Scripturae loco expli- secundam adscribunt, Sozomenus H. E,
candum esse suspicatur. Ill, 5, synodus Cariensis a. 387 cf. Soz.

4—8. Symbolum in ritu baptismi VI, 12, auctor dialogorum de trinitate

describendo inserens Constitutor sym- septem, qui sub nomine Theodoreti

bolum patriae vel ecclesiae suae ele- circumferuntur, cf. Theodoreti opp.

gisse censeri potest. Symbolum autem, ed. Schulze V, 992.

quod proponit,tarn prope ad formulam 4. dyevvtjTov fxbvov dkrjUtvov] Haec

synodi Antiochenae *. 341 quartam verba desunt in formula Antiochena IV

Constitutore addita esse putari
(conservatam ab Athanasio Ep. de et a

synodis Arimini et Seleuciae c. 25, possunt. De voce dyevvrjxog cf. c. 39, 2

Socrate H. E. II, 18, Hilario De syn- not. Voces fxovog ahj&ivbg inter-
 446 CONSTITUTIONES

&ebv jcavxoxgdxoga, xbv naxega xov XgiOxov, xziox?]v xal 6rj-

jiiovgybv xdJv dndvxmv, ,,eg oi xa jidvxa" 5. xal siq xov xvgiov '

'irjOovv xbv XgiOxov, xov fiovoyevrj avxov vlov, xov ,,jigcoxoxoxov

Jidor/q xxioemq" xbv jtgb alcbvmv evdoxia xov xaxgbq yevvr/frevxa,

,

5 ov xxiO&svxa, ,,6t' oi xa xdvxa" tytvtxo xa iv ovgavolq xal

ijtl yfjq bgaxd xe xal dogaxa' 6. xbv ex eoxdxcov xmv rjfiegcov

xaxsX&ovxa eg ovgavmv xal adgxa dvaXaftovxa, sx xrjq ayiaq

xag&tvov Magiaq yzvvr\&ivxa, zal jtoXixevodfisvov boimq xaxd
xovq vo/iovq xov &sov xal Jtaxgbq avxov, xal Oxavgrn-d-evxa ejcI

10 JJovxiov IliXdxov xal djto&avovxa vjieg fj/imv, xal avaOxdvxa sx

vsxgmv fisxd xb jtafrslv xfi xgixy r^iiga xal avsXd-ovxa siq xovq
ovgavovq xal xad-sO&svxa kv 6eS,ia xov Jtaxgoq, xal jtdXiv igxb-
fisvov sjcI OvvxsXsia xov aimvoq (isxa 66§f]q ,,xgtvai £covxaq xal
vsxgovq, ov ovx total xiXoq" 7. (lajixiC,ofzai xal
xfjq jiaOiXslaq '

15 siq xb xvsv/ia xb dyiov, xovx sOxiv xbv nagdxXrjxov, xb svig-

yrjaav sv naOiv xolq ax aimvoq ayioiq, vOxsgov 6s djtoCxaXev
xal xolq djcoOxoXoiq jiagd xov naxgbq xaxd xrjv kjiayysXiav xov
Gcoxfjgoq rj(imv xal xvgiov 'IrjOov XgiOxov, xal fisxd xovq ano-
axoXovq 6e ndOi xolq otiOxsvovOiv sv xf] dyia, xafroXixy xal dno-

2 I Cor. 8, 6. — 3 Col. 1, 15. — 5 I Cor. 8, 6. — 13 II Tim. 4, 1. —

14 Luc. I, 33.

4 KQOaiwvtov d svSoxin s£ avxov h 5 ov xxio&ivxa d e h p v

|
: |

a2 m.
i. a iv : >
r0 '4 d e xal + xa h 6 inl
| +
xrjq d h xuiv a | | + | > |

7 s£ ix xwv h
: dva?.aftorxa + xal a 10 naSfrbvxa d, sed i. m. dno-
| |

&avovxa ix + ztov p v !
14 saxt d e 15 naodxkijxov + to itfia xrjq | |

dkrj9eiaq o naga xov ngq ixTiopevsxai h 16 uicivu>v d 17 xal xolq ano- | |

oxoloiq :
2
>
p v, + tjuTv a i. m. 19 xa&oXixy a p 19/1 xal |
v:>deh
dnooxoXixy d e h v : |> a p

polatae sunt II, 6, 17; V, 16, 6; VI, ochena, interpolata sunt II, 61, 4; VI,

23, 1. Leguntur etiam VIII, 1, 1; 5, 1; 11, 2; atque leguntur VII, 36, 6; VIII,
6, 11. — xbv -natega xov Xoioxov] 12, 7. 31. —
cvdoxin x.ti.~\ Cf. VIII,
Deest in formula Antiochena, quae i, Svnodus Ant. habet ix xov
10.

autem pro ^| oi xa ndvxa exhibet naxQog. Ex ilia voce autem minime

i^ oi nana natpia iv ovpavolq xal est concludendum, Constitutorem Ari-

inl yfjg ovofid^irat. Animadvertas anum vel Semiarianum fuisse. Ante-

velim, formulam Constitutoris magis nicaeni vocem nunquam usurpaverunt.
cum fide Nicaena consentire quam Cf. Kattenbusch 1. c. p. 272 et librum
formulam synodi Antiochenae. meum Die Apost. Konstitutionen p. 122.

5. xbv noiDTozoxov 1. xx.] Haec — yevvij&evxa] Formula Ant. addit:

verba, quae desunt in formula Anti- &s bv ix &eov, <pwq ix <pwxbq, et de-
 APOSTOLORUM VII, 41, 5—7. 447

omnipotentem, patrem Christi, creatorem atque opificem universo-

rum, ex quo omnia; 5. et in Dominum Iesum Christum, unigenitum
illius filium, primogenitum omnis creaturae, qui ante saecula benepla-
cito patris genitus est, non creatus, per quern omnia facta sunt, quae
in caelis et in terra visibilia et invisibilia; 6. qui in novissimis diebus 5
descendit de caelis et carnem assumpsit, ex sancta virgine Maria
natus est sancteque se gessit in vita secundum leges Dei ac patris
sui, et crucifixus est sub Pontio Pilato et mortuus est pro nobis,
et postquam passus est, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit
ad caelos et sedet ad dexteram patris, et iterum venturus est in 10
consummatione saeculi cum gloria ad iudicandos vivos ac mortuos,
cuius regni non erit finis; 7. baptizor etiam in spiritum sanctum,
id est paracletum, qui operatus est in omnibus ab initio mundi
Sanctis, postea vero missus quoque est apostolis a patre secundum
promissionem salvatoris nostri Domini Iesu Christi, et post apo- 15
stoics etiam omnibus, qui in sancta catholica et apostolica ecclesia

uide post dooaxa: Xuyov ovza xal (ijioXizsvoaxo . . dvsv dfiapziad) le-

oo<piav xal Svvafiiv xal t,u>r\v xal guntur et Constitutori adiudicari pos-
(puiq dXrj&ivov. — ov xxioS-ivza] sunt, cum bis etiam a Ps.-Ignatio ad-
Haesitabam, num haec verba Consti- hibeantur, sc. Magn. 11, 2; Smyrn. 1, 2.

tutor! attribuenda essent. Cum autem De Pontio Pilato cf. c. 23, 2; 36, 6.

ab omnibus testibus praeter unum tra- — oii zijg flaotXslag xxX.] Formula
dantur et ab hoc ob homoeoteleuton Cyrilli Hierosolymitani (Catech. XV, 2)
facile praetermitti potuerint, in textu et ea, quam Epiphanius Ancor. c. 118
recipienda esse videbantur. exhibet et synodus Constantinopolitana
6. xaxsX&ovxa t£ ovgavuiv xal a. 381 recepit, prima symbola esse
od(ixa dva).a[}6vxa] Form. Ant.: 6t videntur, quae verba ilia continent.

rjfiag £vav&Q<onr]oai>ta. Si certum Formula Ant. sententiam quidem habet,

esset, Constitutorem hanc formulam sed his verbis expressam: ov r\ fiaoi-

rescripsisse et de consilio mutasse, ex Xsia dxaxdXvxog.

hoc loco colligi posset, eum Arianum 7. eh ivspyfjoav xzl.~] Formula Ant.
vel Apollinaristam fuisse. Res autem pro hac sectione exhibet: onsQ in-
non prorsus liquet. Constitutor ipse ayyuXd/xsvog xolg dnoozoXotg fiezd
II, 55, 1; VI, 19, 4 vocem havSoco- ovQavovg avzov dvofiov drc-
xr\v siq

iitjoiQ usurpat, quae insuper legitur eozeiXe didd^ai avxovg xal vno-
VII, 39, 5; 43, 1 etc. — xal noXi- lAvfjoai ndvxa, Sl ov xal dytaoS-j-
revadfisvov boi<og x. x. v. z. #. x. oovzul al xwv eiXixQivwg slg avxbv

n. avzov . . inl n. Uildxov . . vtisq nsTiLOxsvxoztov rpvxai. Spiritum sanc-

rjfiuiv] Deest in formula Ant., quae tum iam in vetere testamento operatum
esse symbola Cyrilli et Epiphanii 6
autem post dno&avovza addit xal za- v.

<psvxu. Verba noXizevodfisvov

boiwg laudata verbis xb XaXfjoav iv xolg

etiam c. 36, 6 necnon VIII, 1, 10 7ipo(pijxaig primo urgere videntur.

 448 C0NST1TUTI0NES

oxoXixfj sxxXrjOia.- 8. slg oagxbg dvdoxaOiv xal slg d<ps6iv a/xag-

nmv xal slg fiaoikuav ovgavmv xal slg C,o>tjv xov (isXXovxog
almvog.
XLII. Kal fitxd ttjv txayytXiav xavx?]v xat' axoXovd-iav
o sg%sxai xal tig xt/v xov iXalov igloiv. 2 (XLII). svXoytlxai de
xovxo jiaga xov Isgsmg slg a<ps6iv d/iagximv xal jcgoxaxaoxsvt/v
xov fiajcxiopaxog. 3. sjttxaXstxai yag ovxog xov aysvvr\xov d-sov,

xov naxsga xov Xgioxov, xov (taOiXsa naorjg alo9rjx^g xal vorjxfjg

(pvOtmg, i'va dyidoq xb 'iXaiov „x& ovofiaxi xov xvgiov IrjOov"

10 xal daioy %dgiv jtvsv/j.axix?jv xal Svvajiiv svtgyrjxixrjv, dipsoiv xt

dfiagximv xal otgoMagaOxsvrjV bfioXoylag fiajixlOfiaxoq, mOxs xov

Xgiofievov djtoXvd-s'vxa Jtdorjg dosfidag a§iov ysvso&ai xrjg f/vrjotwg
xax' svxoXrjv xov fiovoysvovg.
XLIII. Etxa tg%sxai slg xb vdmg. 1. svXoysl xal 6oa,dC,ti xov
15 dsoubxrjv -d-sbv xov jtavxoxgdxoga, xbv naxsga xov fiovoysvovg
d-sov, £v%agi6xdiv b hgtvg, bxi dnioxsiXtv svav&gcojttjoai xov
vlbv avxov 61 ?](idg, iva rjjidq OmGy, 6x1 i]vt6ytxo xrjg svavd-gm-
jtrjosmg vjcr'jxoov avxov ysvto&ai sv jt&Oi, ,,xrjgi§at fiaOtXtlav
ovgavmv, ScpsOiv dfiagximv, vsxgcbv dvdoxaoiv" 3. sjtl xovxoig .

20 xgooxvvsl avxov xbv fiovoysvf/ -d-sbv fisx' avxov xal 61 avxov,

svyagiCxaiv avxm xm dvadst-aofrai avxov xov vjtsg ndvxmv
Q-dvaxov did xov Oxavgov, ov xvjtov sdmxsv xb fidxxiOfia xijg

jtaXiyysvsoiag. 4. do§d£,siovofiaxi xov Xgioxov

xs, oxi tv xm
d-sbg xcov oXmv xvgiog tv dyico Jivsv/uaxi ovx djztggiiptv xb
25 rmv dvd-gmjcmv ysvog, dXXd diapogoig xaigolg dia<pogovq jcqo-
voiag exoirfoaxo, xm xs Addfi avxm tv Jtagadsiom jtgmxov fisv

xgv<pTjg Xoyop xbv jcagddsidov oixrjxrjgiov dovg, sjttixa ngovoiag

Xbym ivxoXr/v nonqodfisvog, dfiagxovxa 6s dixaioovvy s^moag,
aya&6xT)xi ds [ifj axoggiipag slg xb jiavxsXig, dXXd xal xovq i§
30 avxov xaxd diado%rjv 6ia<pogmg jiaidsvOag' 61 bv km xb rsg/ia
xov almvog ansOxtiXsv xbv vlbv avxov avQ-gmjtov ytvsO&at 61

dv&gmxovg xal ndvxa xd dvd-gmmva jcdd-rj dva6sS,ao9-ai people;

9 Act. 8, 16. — 18 Luc. 9, 2; 1, 77; Mt. 22, 31. — 22 Tit. 3, 5.

—
27 Gen. 2, 15. 16. — 32 Hebr. 4, 15.

6 Uqsioi; a h : dp/ifptco? d e p v |
7 ovrog h v : ovxox; a d e p |

•8 xov fiaoikewg h | 9 aytaa&y d xbv a | |

tv xm h [
14 vdwQ +
xal d j

16 9-eov : vlov p v |
16 ^vavd-ownfjoai post <5i rjfiaq p v |
18 xyovgeu +
 APOSTOLORUM VII, 41, 8—43, 4. 449

credunt; 8. in carnis resurrectionem, in remissionem peccatorum,

in regnum caelorum et in vitam futuri saeculi.
XLII. Post hanc autem professionem ordine venit ad olei

unctionem. 2 (XLII). Benedicitur autem hoc a sacerdote in re-

missionem peccatorum et praeparationem baptismi. 3. Invocat 5
enim hie ingenitum Deum, patrem Christi, regem omnis naturae
in sensum ac intellegentiam cadentis, ut sanctificet oleum nomine
Domini Iesn et det gratiam spiritualem et vim efficacem, remis-
sionem delictorum atque praeparationem confessionis baptismi, ut
is, qui ungitur, solutus omni impietate fiat dignus initiatione 10
secundum unigeniti praeceptum.
XLIII. Deinde venit ad aquam. 2. Sacerdos autem benedicit
ac laudat Dominum Deum omnipotentem, patrem unigeniti Dei,
et gratias agit, quia misit filium suum, qui homo fieret propter

nos, ut nos salvaret, quia sustinuit, ut ille in incarnatione fieret 15

per omnia oboediens, regnum caelorum, remissionem
praedicaret
peccatorum, tnortuorum resurrectionem. 3. Ad haec adorat ipsum

unigenitum Deum post eum et per eum, gratias huic agens, quod
mortem pro omnibus per crucem subierit, cuius figuram dedit
baptismum regenerationis. 4. Laudat etiam, quia in nomine Christi 20

Deus cunctorum dominus in spiritu sancto non abiecit humanum

genus, sed variis temporibus variam providentiam adhibuit Adae :

ipsi in paradiso primum quidem ratione deliciarum dedit para-

disum in habitationem, deinde ratione providentiae mandatum tra-

didit, post peccatum autem per iustitiam eum expulit, per bonitatem 25

vero non ex toto abiecit, sed et posteros eius vicissim erudivit

diversis modis; propter quem in extremo saeculi misit filium suum,

ut homo fieret hominum causa et omnes humanos affectus ex-

rt d I
21 to h I
xov : xwv a 22 xov
|
d >
25 dia<p6(ioig xaioolq
| > a

26 SI h p v I
27 tQOipfj? e 1
28 afxaQxdvovra d e 30 Siayogag h |

8. Formula Ant. hos articulos omittit

/xaxoq xal to slawv xrjg xpioewg xctl

exhibens sententiam extremam sym- nQooixL avxbv xov fianxi&fievov.

boli Nicaeni. 3- xov fictoOJa <pvaewg\ Infra—
VIII, 12, 7. 49 idem de Christo di-
XLII. [Ispl zpiofiaxog xov fivaxtxov
iXalov evxaQtaria. Dc unctione my- citur.

XLIII. Ilepi xov /xvoxixov vdaxog

stici olei actio gratiarum.
spir. s. c. 37 n. 66: ev%aQioxia. Gratiarum actio de my-
2—3. BasiliusDe
evkoyovfiev xo xs vdcoo xov
panxio- stica aqua.

Didasc. et Constit. ap. I. 29

Funk,
 450 CONSTITUTIONES

a/iagxlaq. avxbv ovv xal vvv jiagaxaXeixm o Isgevq Jigoq xm

5.

fiaxxiOfiaxi xal Ityixm, oxi Kdxids eg ovgavov xal ayiaaov xb

vdmg xovxo, Sbq Se -fdgiv xal dvvafiiv, d>6xe xbv ftaxxt^of/Bvop
xax' evxoXtjv xov XgiOxov Gov avxm GvGxavgmd-rjvai xal Gvv-
5 ajiodavslv xal Gvvxacpfjvai xal GvvavaGxfjvai elq vloO-sGiav xrp
Iv avxm, xm vsxgmd-f/vai filv xy ajiagxla, £?]Gai 6e xfj dixaioovvy.
XLIV. Kal fiexa xovxo ,,fiaJix'iGaq avxbv ev xq ovo/iaxi xov
naxgbq xal xov vlov xal xov ayiov jcvev/iazoq", iQiOarm ymgca
hmleycov 2 (XLIV). KvgiE 6 d-sbq 6 dyEvvrjzoq xal adiGnoxoq,
10 6 xmv oXmv xvgioq, xrjv oOfiijv xfjq yvmGEmq xov svayysXlov
Iv itaGi xoiq s&vsoiv svoOfiov jiagaG^bfiEVoq' av xal vvv xovxo
xb fivQOV 6bq evsgysq yevsO&ai sjiI xm ^ajixi^Ojiivm, mGxs ^s^aiav
xal jcdyiov sv avxm xrjv svmdiav [islvai xov XqiOxov Gov, xal
GvvaJtod-avovxa avxbv GvvavaGxf/vai xal ovCfiGai avxm. 3. xavxa
15 xal xa xovxoiq dxoXov&a Xsyexm' txdaxov yag r] dvvafuq xijq
Xeigod-toiaq eCxlv avxrj. eav yag fir/ siq txaGxov xovxmv EjtlxXrjGiq
ysvrjxai jiaga xov EVOsfiovq Isgimq xoiavxi] xiq, siq vdmg fcovov
xaxaftaivst b fiajixi^ofisvoq mq 01 Iovdaioi, xal dnoxid-txai povov
xbv gvjtov xov Om/iaxoq, ov xbv gvjiov xrjq Tpvyr\q.

20 XLV. Mexh xovxo haxcoq jtgoG£v%£G&m xrjv svyf\v, ?jv sdidal-sv

rjfidq b xvgioq. avayxaimq tie xbv dvaGxdvxa del sGxdvai xal

7igoGtv%sGd-ai 61a. xb xbv kysigofisvov bgd-iov sivar xal avxbq
ovv Gvvaxo&avmv xm Xgioxm xal Ovvsysg&siq tGxrpctv. 2. jtgoG-

svxtOd-m 6e xaxa dvaxoXdq' xal yag xal xovxo ysygajixai sv ry

25 dsvxsga xmv IlagaXEiJiofisvmv, bxi fisxa xb GvvxsXsO-d-fjvai xbv
vabv xov xvgiov vxb xov (laGiXsmq 2oXo{imvoq sv avxm xm
syxaiviGfim „ol hgsiq xal 01 Xavlxai xal 01 tpaXxmdol fisxcc xvft-

4 Rom. 6, 2—8. 11; 8, 10. — 7 Mt. 28, 19. — 20 Mt. 6, 9.

—
27 II Paral. 5, 12. 13.

1 Jipog : iv h j
ro a, raJ a 2 | 2 ozt > h | 5 xal ovvTa<pijvui > d I

6 xov e, xb h I
8 jxvqov d e 12 fteftatov d e p v 13 slrai h 14 avv'Qrjaai
|
| |

e h I
17 na.Qa : vnb p v |
18 01 >
a d e 23 ozrjxetat a
|
24 xal sec p v | > |

26 xv &v h I
27 01 sec > h

S. ovotavQwSijvai xi)..~\ Cf. Ill, 1. Synodus. Laodic. c. 48: on del

17, 3- roii? (pu)tit,ofiEvovi (Jtexa zo ftdmiofia
XLIV. HiqI xov fivozixov fxvQov xpieo&ai iQiaixaxi inovgaviw xal
ev%aQLOxia. De mystico unguento [texo/ovg slvai xfjq /SaaiXfiag tov
gratiarum actio. d-sov.
 APOSTOLORUM VII, 43, 5—45, 2. 451

cepto peccato susciperet. 5. Ipsum ergo et nunc invocet sacerdos

sub baptismum ac dicat: Respice de caelo et sanctifica hanc aquam;
da vero gratiam et virtutem, ut, qui baptizatur secundum mandatum
Christi tui, cum eodem crucifigatur et commoriatur et consepe-
liatur et consuscitetur in adoptionem, quae in eo fit, ut perimatur 5

quidem peccato, vivat autem iustitiae.

XLIV. Et post hoc, cum bapti^averit eum in nomine patris et

filii et spiritus sancti, linat unguento ac dicat: 2 (XLIV). Domine

Deus, qui ingenitus es et dominum non habes, ipse omnium domi-
nus, qui odorem cognitionis evangelii in omnibus gentibus suavem 10

praebuisti; tu et nunc praesta, ut hoc unguentum efficax fiat in

baptizato, quo firma et stabilis maneat in ipso fragrantia Christi
tui, cui ipse commortuus consuscitetur ac convivat. 3. Haec et
his consentanea proferat. •
Nam haec est potestas impositionis
manuum unicuique factae; nisi enim in unumquodque eorum talis 15

quaepiam invocatio a pio sacerdote adhibeatur, qui baptizatur, in

aquam tantum descendit, ut Iudaei, et corporis tantum sordes,
non autem animae deponit.
XLV. Post hoc stans dicat orationem, quam docuit nos Do-
minus. Necessario autem, qui resurrexit, debet stare et orare, 20
quoniam, qui exsurgit, erectus est; et ipse igitur, qui una cum
Christo mortuus est ac resurrexit, stat. 2. Precetur vero ad ori-
entem; etenim hoc quoque scriptum est in secundo Paralipomenon,
quod, postquam templum Domini a rege Salomone consummatum
fuit, in ipsa dedicatione sacerdotes et levitae et cantores sum cym- 25

3. iav yap fit/ xx)..~\ Constitutor loco etiam baptizatus consuetudinem

ergo de unctione ac confirmatione illam secutus esse dicitur.
validitatem baptismi dependere sentire 2. xaxa dvaroldg] In orientem versi
videtur. Christiani veteres universe orare sole-
XLV. npooiv%>] zwv vsozeXwv. bant. Cf. II, 57, 14; Tert. Apol. c. 16;
Oratio recenter initiatorum (v. 3). Clem. Al. Strom. VII, 7, 43 p. 856;
1. Chrysostomus In Coloss. horn. Basil. De spir. s. c. 27 n. 66. Bapti-
VI, 4: ev&tutc; ya.Q dvsX&wv zavra zandus inprimis ad orientem conversus
ip&eyyEjai za Qr^fiaxa '
TlaxtQ rjfiwv etiam Christo se adscribebat, cum for-

xxX. — sotws] Notum est, Christianos mulam renuntiationis versus occiden-

veteres die dominica et tempore Quin- tem pronuntiaret. Cf. Cyrill. Hier.
quagesimae stantes preces fudisse. Cf. Cat. myst. I, 2. 9; Hieron. In Am.
Tert. De cor. c. 3; syn. Nicaen. c. 20; 6s.f. ; Ps.-Dionys. De eccles. hierarch.

Basil. De spir. s. c. 27 n. 66. Hoc c. 2, 2, 6; 5, 1, 6.

29*
 452 CONSTITUTIONES

(idXcov xal ipaXxrjgimv eloxrjxeioavxaxd uvaxoXdg, alvovvxeg xal

e^o/ioXoyov.utvoi xal Xeyovxeg' Aivtlxe xov xvgiov, oxi dya&og,
oxi elg xov alcbva xb eXeog avxov". 3 (XLV). xgootvxio&co be
xavxa (texd xijv xgoxegav evyi)V Xtycov '0 &ebg 6 xavxoxgdxcog,
5 6 jcaxfjQ xov XgiOxov 6ov xov [lovoyevovg vlov Oov, dog (ioi Ocbfia
ddxiXov, „xagblav xa&agdv", vovv eygr)yogov, yvmoiv axXavfj,
xvev[iaxoq dyiov £jzi<polTT]6iv xgbg xxrjoiv xal xXtjgotpogiav xfjg

dXrjd-eiag did xov XgiOxov oov, 61 oil dot bbS,a ev ayiqp nvevfiaxi

elg xovq almvag' dfirjv. 4. xavxa xal negl xcov xaxr]yov^ivcov

10 bixaiov fjyTjOa/Jt&a biaxd§aod-ai.

XLVI. Ilegl be xcov iq/ rjficov leigoxovrjd-evxcov exioxbxwv
ev xy tpof, xfj fjfisxega yvcogl^ofiev if/lv, bxt eiolv ovxoi. 2. *hgo-
ooXvficov fiev 'Idxcoffog 6 xov xvglov abeXcpog, ov xeXtvxrjGavxog
,

bevxegog JJvftemv xov KXcoxd, //£#' bv xgixoq 7ovbag Iaxcofiov

15 3. KaiOagslag be xf/g IlaXaiaxivTjg xgoxegov (iev ZaxyaZog xoxe
xeXmvr\g, (ie& bv KogvrjXiog xal xg'ixog OebcpiXoq' 4. Avxiojeiag
be Evobiog (iev vxb IJavXov 5. xfjg
vx' efiov Ilexgov, 'lyvdxiog be

be AXet-avbgicov Avviavbg xgcbxoq vxb Mdgxov xov evayyeXidxov

xtyeigoxovrjxca, bevxegog be AftiXiog vxb Aovxa xal avxov evay-
20 yeXioxov' 6. xfjg be 'Pcofiaicov exxXrjoiag Alvog (iev 6 KXavbiaq
xgcoxog vxb IlavZov, KXrjfiqg be jiexd xov Aivov d-dvaxov in
hjiov Ilexgov bevxegog xexetgoxbvrjxaf 7. xrjc be "Ecpidov Tifibd-eoq

6 Ps. 50, 12.

1 xax d
6 yQTjyogov a 7 xxiaiv h
I
8 Si a h /j.eff d e p v iv
| |
: |
:

avv d p v 13 fj.lv
e I
>
h ovxtvog h 14 xlona d p, xltwna e, xXtona a
| |
|

wv h 6 iovdaq 6 tax. e 15 nyoxsQog h 18 dviavbg d h p v 19/20 xs-

I
| |
[

y_UQoz<-vr]zai evayyelioxov— h 19 d/3l?.).iog a 21 Ilavlov >

xal p v | | + |

23 77. devztyog : nix yog e

3. nQoxigav tvxv y ] sc - orationem 55, 2. Eusebius H. E. II, 1 Iacobum

dominicarn, cf. c. 45, 1. priraum Hierosolymorum episcopum
XLVI. Tlvag (+ bitaxonovg e p v) vocat, III, 1 1 Symeonem secundum,
nefinovzsg exstgoxovijoav 01 ayioi IV, 5 Iustura tertium. Similiter idem
dnoaxoloi. Quosnam (episcopos) in Chronico ed. Schoene II (1866),
sancti apostoli miserunt et ordinarunt. 154, 162, Epiphanius H. 64 c. 12 et
1. iv xy Z,(oy xy Jj/u.] Apostoli di- posteriores. Iudam Iacobi praeter Con-
cunt quasi iam niortui aut morti saltern stitutorem nonnisi Ps.-Epiphaniiis in
vicini. apostolorum indiculo apud Cotelerium
2. De Iacobo cf. quae adnotavi II, ad h. 1. commemorare videtur.
 APOSTOLORUM VII, 45, 3—46, 7. 453

balis et psalteriis steterunt ad orientem, laudantes et confitentes ac

dicentes: Laudate Dominant, quoniam bonus, quoniam in saeculum
miserkordia eius. 3 (XLV). Precetur vero haec post priorem
orationem dicens: Deus omnipotens; pater Christi tui, unigeniti
filii tui, da mihi corpus immaculatum, cor mundum, mentem 5

vigilem, cognitionem non errantem, spiritus sancti adventum ad

possessionem et certam fidem veritatis per Christum tuum, per
quem tibi gloria in sancto spiritu in saecula, amen. 4. Atque
haec de catechumenis constituere aequum duximus.
XL VI. De episcopis vero, qui a nobis in vita nostra ordinati 10
sunt, indicamus vobis, quod hi sunt: 2. Hierosolymorum quidem
Iacobus frater Domini, quo mortuo secundus fuit Simeon Cleophae

filius, postquem tertius Iudas Iacobi; 3. Caesareae autem Palae-

stinae primum quidem Zacchaeus olim publicanus, post quem Cor-

nelius et tertius Theophilus; 4. Antiochiae vero Evodius quidem 15
a me Petro, Ignatius autem a Paulo; 5. urbis Alexandrinorum
Annianus primus a Marco evangelista ordinatus est, secundus vero
Avilius a Luca et ipso evangelista; 6. Romanorum ecclesiae pri-
mus quidem Linus, Claudiae filius, a Paulo; secundus autem a
me Petro post mortem Lini ordinatus fuit Clemens; 7. Ephesi 25

3. De Zachaeo Caesareae episcopo fuisse tradunt Linura, secundum Ana-

cf. Clem. Horn. Ill, 72; Recogn. Ill, cletum, tertiumClementem. Alii minus
65 66. recte aliter tradunt. Cf. quae disputavi
Evodium primum et Ignatium se-
4. in editione II Patrum apostolicorum
cundum Antiochiae episcopum fuisse I (1901), XXXIII — XXXVI et in

tradit Eusebius H. E. Ill, 22; Chron. Kirchenlexikon ed. II t. Ill p. 449—451,

ed. Schoene II, 152, 158. Ignatium atque catalogos Romanorum ponti-
a Paulo ordinatum fuisse praeter Con- ficum, quos edidit Duchesne, Liber
stitutorem nemo refert. Cf. Ps.-Ign. pontificalis I (1886), 1
— 46. Linum
Ant. 7, 1. filium Claudiae atque a Paulo ordina-

5. Eusebius H. E. Ill, 21 primum turn fuisse nonnisi Constitutor narrat.

Alexandriae episcopum appellat Avi- Nullus dubito, quae hie solus de con-
lium, secundum Cerdonem, tertium secratoribus episcoporum tradit, ea al>

Annianum. In Chronico autem p. 154 ipso Acta esse. Cf. Ps.-Ign. Trail. 7, 4.
post Marcum primum locum attribuit 7. Timofheum ecclesiae Ephesinae
Anniano, p. 160 secundum Abilio, episcopatum primum accepisse Euse-
p. 162 tertium Cerdoni. bius H. E. Ill, 4, 6 refert. De loanne
6. Irenaeus Adv. haer. Ill, 3, 3; secundo episcopo nihil comperti ha-
Eusebius H. E. Ill, 2. 13.21; Chron. bemus. Constitutor de loanne pres-
p. 156 — i6o;HieronymusCatalog.c. 15 bytero loqui videtur, de quo narrat
primum ecclesiae Romanae episcopum Papias vel Eusebius H. E. Ill, 39.
 454 C0NST1TUTI0NES

fisv vjzb JJavXov, 'ImdvvTjg 6s vx sfiov 'Icoavvov 8. ^fivgvrjg

6s Agioxmv ngmxoq, /js&' ov JJxgaxaiag b Ami6oq xal xgixog
Agldxcov 9. Ilsgyafiov 6s rd'iog xal <PiXa6sX<psiag Arjfirjxgiog vn
ifiov' 10. vjco 6s IlavXov Aovxiog Ktyxgs&v xal xfjg Kgr\xr\g
5 Tiros' 11. Aiovvoiog 6s sv A&ijvaig, xfjg ds sv <Poivixr] Tguto-
Xswg MagQ-ovrjq' 12. xfjg 6s sv <Pgvyl<x Aao6ixtlaq Agyimiog,
KoXaOOaimv 6s <Pikrjfi(av 13. Bsgolag 6s xfjg xaxa Maxs6oviav
,
Ov?]Oi[iog 6 <PiXr]/tovog, Kgrj6xrjg 6s xmv xaxa raXaxlav sxxXrj-
Otcov 14. AxvXaq 6s xal Ntxtfxrjg xmv xaxa Aolav nagoiximv,
10 KgiOjiog 6s xfjg xaxa Alyivav sxxXr\<$iag. 15. ovxoi 01 v<p' ii^mv
sfiJtiGxevd-ivxsg xaq sv xvgicp nagoixlaq, mv xfjq 6i6aOxaXiag (ivtj-

fiovsvovxsg Jtdvxoxs jcagagtvXdaasO&s xovg rjfisxegovg Xoyovg' xal

sir] xvgiog fxsd-' vjicov vvv rs xal slg dxsXsvxr xovg %govovg,
t

<x>g avxbg slgrjxsv rjftiv fisXXa>v dvaXa/i^dvsdd-ai ngbq xbv savxov

15 &sbv xal jiaxsga' ,,'I6ov' ydg, (ptjOiv, ,,syd) /is&' vfimv :

eifti Jtdoaq
rag rjftsgag smc rijq OvvxsXsiag xov aimvoq"' d(ir]v.
XL VII. „A6=,a sv vipiaxoig {hs<5 xal km yrjg slgr]vt], sv av-
Q-gdmoig tv6oxia". 2. aivovfisv 6s, vfivov/isv as, svXoyov(iiv Os,

8 Philem. 10. — 15 Mt. 28, 20. — 17 Luc. 2, 14. — 18 Ps. 112, 1. 2.

1 /xhv >p v I
2 oifjazeac p, atQarsoq h, axQavlaq d e, i. m. d otqu-
noq I ?.v&bq d |
6 MctQ&ovrjq a e p (-&c6vrjq) v : jxaQoovrjq d, ftapwujvtjq h,
l*UQa&6vr)q a- | 7 xo).oooaeiov a |
ds >h |
8 yaf.arlaq a |
8/9 ixxXr\aiav e |

10 alyiva h |
01 > h p v |
13 ffc + xovq a p 15 sifii post iydi h
|
|

16 dftrjv > h I
17 capita tria sequentia > d h p, P etiam VIII, 1 >
15, —
et hoc loco addit subscriptionem, quae infra libro exeunte legitur |
18 v/ivov-
jxsv as > t j
as tert + svxaQiatovfiiv aoi m "

8. Ariston prior fortasse est Aristion, mum Smyrnaeorum episcopum fuisse

cuius Papias et Eusebius H. E. Ill, 39 dicit.

una cum Ioanne presbytero mentionem 9. Gaius commemoratur Act. 19, 29;
faciunt. Mirum est, Constitutorem hoc 20, 4; etiam Rom. 16, 23 et I Cor.
loco Polycarpum non nominare, quem 1, 14, qui autem traditione maiorum
ab apostolis ordinatum esse Irenaeus conservata ab Origene Comm. in Rom.
Adv. haer. Ill, 3, 4 et Eusebius H. E. 16, 23 (De la Rue IV, 687) primus
III, 36, 1 referunt. Suidas s. v. eum episcopus ecclesiae Thessalonicensis
secundum Smyrnae episcopum vocat, fuit. — Demetrii cum laude mentio fit

Bucolum primum. Secutus esse videtur III Ioann. 12 ; num autem eiusdem cum
Ps.-Pionium, qui in vita Polycarpi a Constitutore nominato, quaeritur. —
c. 10 (Patres apost. ed. Funk 1901 II, vn s/xov] sc. 'Iiuuvvov, ut ex versu 7
291 —
336) Bucolum praedecessorem supplendum est.
Polycarpi nominat, nee vero eum pri- 10. Lucius etiam VI, 18, n et Rom.
 APOSTOLOKUM VII, 46, 8—47, 2. 455

Timotheus a Paulo, Ioannes a me Ioanne; 8. Smyrnae Aristo

primus, post quern Strataeas, Loidis filius, et tertius Aristo; 9. Per-
gami Gaius, Philadelphiae Demetrius a me; 10. a Paulo autem
Lucius Cenchrearum, Cretae Titus; 11. Dionysius Athenis, Tri-
poleos in Phoenicia Marthones; 12. Laodiceae in Phrygia Ar- 5
chippus, Colossensium Philemon; 13. Beroeae apud Macedoniam
Onesimus Philemonis, ecclesiarum Galatiae Crescens; 14. Asiae
parochiarum Aquila et Nicetas, ecclesiae Aeginensis Crispus. 15. Hi
sunt, quibus parochiarum cura a nobis concredita est, quorum
doctrinae memores semper observate sermones nostros; et sit 10
Dominus vobiscum nunc et in tempora infinita, quemadmodum
ipse nobis dixit, cum esset ad suum Deum ac patrem assumendus:
Ecce enim, inquit, ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad con-
summationem saeculi, amen.

XLVII. Gloria in excelsis Deo et in terra pax, in hominibus bona 15

voluntas. 2. Laudamus te, hymnis celebramus te, benedicimus te,

16, 21 locum obtinet. Titum epi- — XLVII. IlQoosv%ri so)9-tvfj (vftvog

scopum ecclesiarum Cretensium fuisse 6(i&Qivbg e). Oratio matutina. —
Paulus Tit. 1, 5 innuit et Eusebius H. E. Hymnum commemorat Ps.-Athanasius
Ill, 4, 6 dicit. De virg. c. 20 et exordium verbis
Dionysium Areopagitam, quem
11. ah'ovixiv as et do^oloyovfiev as
Paulus Luca Act. 17, 34 referente ad omissis transscribit, terminans npoa-
fidem convertit, Eusebius H. E. Ill, 4, 1 xvvovfitv as xal za k^TJg. Hymnus
primum Atheniensium episcopum fuisse legitur etiam in codice S. Scripturae
tradit. Locum Constitutionum bis re- Alexandrino (et in aliis codicibus) tan-
spicitMaximus Confessor, ut Testi- quam appendix ad Psalmos (cf. Codex
monia docent. —
Marthonem seu Ma- Alexandrinus N. T. ed. Cowper i860
ronem Tripoli episcopum ordinatum p. XXVIII; Christ, Anthologia graeca
esse a Petro docet Ps.-Clemens Horn. 1871 p. 38) et in Acoluthia triplicis festi,

XI, 36; Recogn. VI, 15. sc. Basilii, Gregorii Naz. ac Chryso-
12. Archippum in verbis Pauli Col. stomi (Migne, PG t. 29 p. CCCLXVII),
4, 16—17 ™s i docente Theodoreto ad et quidem his verbis: Yjxvog sw&tvbg
hunc locum alii episcopum Colossen- (> Acol.)' Ab^a ev vrplaxoig &sw,
sium, alii episcopum Thessalonicensium xal inl yijg siQr\vr\, iv dv&Qainoig
fecerunt. svdoxia. aivovfisv (v/tvovftev Ac.) as,
13. Onesimi nomen commemoratur svkoyov/tiv as, itQoaxvvoviA.iv as,
Philem. 10. — Crescentis a Paulo So^oXoyovfisv as, sv%a(>tOT0V[itv ant,
II Tim. 4, 21 in Gallias seu in Galatiam dia zrjv fisyalrjv aov do^av. xvqis,
missi meminit Eusebius H. E. Ill, 4, 8. fiaai).sv (novQavic, 9sb naxr\Q navzo-
14. Aquilas et Nicetas seu Faustinus xQauoy, xvqis, vis fxovoysvfj Irjoov
et Faustinianus in Clementinis sunt Xgiozi, xal ayiov nvsv/xa. xvqis o
fratres dementis et comites Petri. &soc, o dfxvbg zov 9sov, b vlbg zov
 45(3 CONSTITUTIONES

6o£,okoyov[iiv Oe, jigo6xvvov[tsv Ge did xov fisydkov agxtsgscoq,

oe rov dngooixov fiovov, did xrjv
bvxa &tbv dyivvrftov sva,
fieydfojv Oov dogav, xvgis $a6iXsv sjiovgdvis, &ss ndrsg jtavro-
xgdrog. 3. xvqis 6 &sbq 6 Jtaxrjg rov XgiOxov rov dfiwfiov
5 ,,d(ivov, bq aigsi xr\v d/iagxiav rov xoOfiov", Jtgoodst-ai xrjv dsrj6iv

tjficov, „b xa&tjfisvoq em xmv Xegovffifi"' oxi 6v fiovog ctyioq, Ov

fiovog xvgiog 'IrjOovq, XgiOxbc xov d-sov Jtdoqq ysvrjrfjg tpvosoog,

xov ftaOiXimq r^imv, di ov 601 doS,a, xi/itj xal Qsfiaq.

XLVIII. „Alvtlxs, Jialdeq, xvgiov, alvelxe xb ovo/ia xvgiov".
10 2. aivovfie'v 6s, vfcvov/isv 6s, svXoyovfisv 6s did xrjv fisydZrjV 6ov
dogav, xvgis (3a6iZsv b Jiaxfjg xov XgiOxov xov dfico/uov „d/ivov,
oq dlgsi xr\v dfiagxiav xov xoOfiov"' 3. 601 jtgsxsi alvoq, „6ol
jtQsotsi vftvoq", 60I do'gcc Jtgsjtsi xm 9-sm xal xaxgl did rov vlov

5 Ioann. 1, 29. — 6 Ps. 79, 2. — 9 Ps. 11 2, 1. — 11 Ioann. I, 29. —

12 Ps. 64, 2.

1 dol-o).. as e 71$. as > |

: tiq. aoi a |
2 sva > e |
3 naxrjQ v |

3/4 navxoxQaxojQ e v 4 8 xvqis |

— osftag : xvqis vl's fiovoysvij, 'Iijoov

Xqloxs, xal ayiov nvsifia' xvqis 9sog, 6 d/iibg rov $sov, b vlbg xov
JiaxQog, aiQwv xag d/iaQtiag xov xoo/iov, i?JtjO0v rjfiag' 6 atQWV tag
d/.taQriag rov xoo/iov, TiQOods^at xt)v dsrjoiv tj/iwv 6 xa&rj/isvog iv ds^ia xov
naxQog, sksrjoov on ov si fiovog ay tog, ov si fiovog xvQtog Irjaovg
r/fiag'

XQioxbg slg 6oS,av &sov naxQog' dixr)v m v 4 6 sec xal e Xpioxov

|
: I
:

xv e I
7 'Irjoovg XQioibg a o &sbg xal naxrjQ 'Itjoov Xgiaxov e
: 10 ifi- |

vovfiiv m > e I
13/1 &sa> ayko —
naxpl xal xtii vim xal x<5 ayito
:

jivsvfiaxt m v

naxQog, o algaiv xag ufiuQxiag (rr)v dvaftaQxtjXovg (pvi.a/D-rjvai rjfxag. sv-

afiaQtiav Ac.) xov xoafxov, i?Jijoov Xoyrjxbg si, xvqis, 6 &sbg xaiv na-
>l[iug' al'pa/v xag ufiaQxiaq xov xsqwv r\fioJv, xal alvsxbv xal 6sSo-
xoofiov, ilirjaov tifiag (s'ketjoov //• Sao/nsvov xb ovofid oov sig xoig
b aiQav — rjfxag > Ac), 7iQoads§at aiwvag' dfir^v. (ysvotxo, xvqis, xb
xrjv dstjotv rjixdiv, xa&^ftsvog iv sksog oov i<p rjfiag, xa&dnsQ q).7ii-

(i's^ifi (sx ds^cwv Ac.) xov naiQog, aa/tsv inl ooi. Ac), svkoyrjxbg si,

tlsrjoov r/fxag' oxi ab si [tovog ay tog, xvqis, Sida^ov (is xa dtxaiw/xaxd

ov li fiovog xvQtog 'ltjoovg XQiaxbg oov' svloyr/xbg si, xvqis, dlda^ov
slg do^av S-sov nargog- u/irjv. xaft' fis xa dixatdifiaxd oov svXoytjxbg
ixdoxyjv f/fiSQav svloytjoai as, xal si, xvqis, d/dagov /is xa dixatai/iaxd
aivsou) to ovo/ia aov sig xov a'uuva oov. xvqis, xaxatpvyrj iysvijd-rjg
xal sig xov aiwva xov aiwvog. xaxa- r/filv iv ysvsa xal ysvsa. iyd) slna'
§i<sjoov, xvqis, xal (> Ac.) xrjv rj/is- xvqis, sXsrjoov (is, i'aoai xtjv ipvxtjV
Qav Tavxrjv (iv xij }}[iiqk xavxjj Ac.) (iov, on ijiiaQtov aoi. xvqis, ngbg
 APOSTOLORUM VIT, 47, 3—48, 3. 457

glorificamus te, adoramus te per magnum pontificem, te verum

Deum, ingenitum unum, solum inaccessum, propter magnam glo-
riam tuam, Domine rex caelestis, Deus pater omnipotens; 3. Do-
mine Deus, pater Christi, agni immaculati, qui tollit peccatum
mundi: suscipe deprecationem nostram, qui sedes super Cherubim; 5
quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus Iesus, Christus Dei
universae naturae creatae, regis nostri, per quern tibi gloria honor
et adoratio.

XLVIII. Laudate, pueri, Dominum, laudate nomen Domini.

2. Laudamus te, hymnis celebramus te, benedicimus te propter 10
magnam gloriam tuam, Domine rex, pater Christi, immaculati
agni, qui tollit peccatum mundi; 3. te decet laus, te decet hymnus,
te decet gloria, Deum et patrem per filium^jn spiritu sancto in

os xaiitfvya dlda^ov (is tov (jo Ac.) 2. dngo-

did tov (xsyd).ov dp/- —
Tioitlv to S-skrj/xd aov, oxi av si 6 oitov fxovov\ Haec verba desunt in
&s6c uov ozt naQU oot nrjyrj i^ojijq, recensionibus reliquis et haud dubie
ivxm (ptaxlaov dipofisda <pwq. nuQa- Constitutoris sunt (cf. 11,25,7; V, 6,10;
tsivov ib i'/.t oq aov Totq yivujaxovaiv VI, 11, 10; 30, 7; VII, 38, 3); altera ex
as. (ayioq o &soq, aytoq lo%v(>6q, parte illae verbis npooxvvov/Atv as
aytoq dUdvaroc, ilirfoov rjuccq. Ac ). addunt tvxaoiaTovfiiv aoi.
"Haec formula ex tribus partibus constat, 3. xvpis 6 &. 6 nazrjQ — ctftvoC]
duabus ad formulam Constitutionura Recensiones reliquae habent: xvpis 6
adiectis. Pars prima autem ipsa cum 9-soq, 6 d/nvdg tov 9sov, o vlog zov
formula consentit, quae codicibus m v natgoq (cf. supra formula codicis
traditur, nisi quod v. 3 in codice Alex- Alexandrini). Itaque hoc loco filium
andrino verba sXstjoov rj/xaq etiam ante appellant, Constitutor autem etiam
nooadsgai leguntur, in Acoluthia lau- patrem. — tov 9sov n. y. <pvas<nq\

data plura verba desunt. Formulae Haec quoque mini Constitutorem pro-
codicum m v similis est formula Mis- dere videntur, eumque hoc loco manum
salis Stowensis, quod publicaverunt hymno tradito apposuisse insuper ex
Warren, The Liturgy and Ritual of the eo apparet, quod oratio non recta est.

Celtic Church 1 88 1, Mac Carthy, Trans- '0 &soq ndorjq y. <pvot<oq est Deus
action of the Royal Irish Academy XXVII pater, 6 flaailsvq rj/xwv filius. Auctor
(1886), 136—268, Probst, Die abetid- autem sententias ita construit, ut 6
landische Messe 1896 p. 43 — 55. Hym- (jaotlsvq rjfiuiv idem esse videatur
nus apud Occidentales iam pridem in cum Deo universae naturae creatae.
l
Missa locum obtinebat, apud Orientales XLVIII. EonsQLvoq. Oratio vesper-
in Officio et quidem in Laudibus. Ita- tina. — Hymnum vespertinum veterem,
que plures recensiones hodie exstant; ab illo autem prorsus dhTerentem, pu-
nulla autem prorsus integra vel primi- blicavit Routh, Reliquiae sacrae ed. II

genia haberi potest. Cf. Revue de t. Ill, 515. Cf. etiam Gregor. Naz.
1'Orient chrdtien IV (1899), 280—290. Carmen 32.
 458 CONSTITUTIONES

kv jivsvfiaxi dyim slq xovq alcovaq rcov alcovcav afitjv. 4. ,,vvv

dnoXvsiq xbv dovlov Gov, teGnoxa, xaxa xb grj/id Gov Iv slgijvy,

on eidov 01 (xpd-aXfioi fiov xb Gmxrjgiov Gov, 6 ?)xo(/iaGaq xaxa

jtgoGa>jtov jtavxmv xmv Xamv, cpmq slq ajtoxdXvipiv e&vcov xal
5 66§av Xaov Gov 'IogarjX".

XLIX. „EvXoyr\xbq si, xvgis 6 xgscpeov (is ex vsoxtjtoq (tov,

6 didovq xoo(p?]v naGy Gagxi' nhqgcoGov yagaq xal sv<pgoGvvTjq

xdq xagdiaq ijfimv, iva jcdvxoxe naGav avxdgxstav sjpvxsq jcsgtG-
Gsvco/xsv slq Jtdv sgyov dya&bv" sv XgiGxm 'IrjGov x<p xvglcp f/fimv,
10 61' ov Got 66S,a, xifirj xal xgdxoq slq xovq alcovaq' d(ir\v.

1 Luc. 2, 29—32. — 6 Ps. 118, 12; lob 31, 18; Ps. 135, 25. — 7 Act.

14, 17. — 8 II Cor. 9, 8.

1 aylu) e cf. ra v : zai navaylm a | 4/5 xal — 'Iagaij}. > e |

6 /is . .

/xov : fjfiag . . tj/xiHv e |

7 xal + ndarjg e |
8/9 nspiooevoftsv a |
10 <5i'

/xfQ' m v J
xal > e m | XQaTog oeftag e |
subscr. Siarayal rdiv dylwv
dnoatoXiov dia KXr/usvrog roig sS-veatr anoaxaXeiaai {anoax. 1. e&v, p v)
^t^Xiov 5' d p v

XLIX. Evfji (> e v) in dplozw. De virg. c. 12 etiam hanc orationem

Oratio in prandio. — Ps.-Athanasius exhibet, sed sic exordientem: EvXo-
 APOSTOLORUM VII, 48, 4—49. 459

saecula saeculorum, amen. 4. Nunc dimittis servum tuum, Domini,

secundum verbum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare
tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad re-
velationem gentium et gloriam populi tui Israel.
XLIX. Benedictus es, Domine, qui nutris me a pueritia mea,
qui das escam omni carni: imple gaudio et laetitia corda nostra, ut
semper omnem sufficientiam habentes abundemus in omne opus bonum
in Christo Iesu Domino nostro, per quem tibi gloria, honor et
imperium in saecula, amen.

yrjxog o &eog, o i).iuiv xal XQtiptov 9edg 6 TQ£<p<ov fxs, et terminat: fis&'
rjfj.ag ix veozr/xog rj,uwv, 6 didovg ov 001 do§a, rifXTj xal xgdxog avv
xxl., atque sicterminantem: fie&' ov ayicp nvev/xaxi e£g xovg aluivag'
001 TiQsnsi do^a, xodxog, xifirj xal dfxrjv, haec adiecta sunt: do^a aoi,
nQooxvvrjOig ovv uyiw nvev/xaxi slg xvpts, do^u 001, ayie, do^a 001, /?a-
xoiie aiwvag xuiv aimvmv dfxrjv. aiXsv, oxi edwxag rj/xiv ftow/xaxa etg
Chrysostomus quoque, In Matth. horn. tv<fiQoovvrt v nXrjQwaov tj/iag nvsv-
55, PG 58, 561, orationem cognitam fiaxog ayiov, "va evpe&wftsv ivajTiiov
habet et fidelibus in usum cotidianum aov tva(jfOxr\oavxeg, firj aiaxvv6jj.s-
commendat. Orationi autem, quae voi, oxs dnodiScog exdaxto xaxd xa
apud patrem incipit: EvXoyrjxbg 6 sgya avxov.
 B1BA10N H.

IIEPI XAPIZMATUN KAI XEIPOTONI&N

KAI KAXON&X EKKAH2IA2TIK&N.
I. Tov -8-eov xal Gmzfjoog Tjfi&v 'IrjGov XqlGtov to (isya rfjq
5 svCs^slag rj[uv xaoadidovrog [ivOrtfoiov xal xgoGxaXovfiivov 'lov-

daiovg re xal "EXXqvag Eig sjtlyvmGtv tov svbg xal fiovov aXrjd-ivov
&eov, xad-cog avTog xov (pr/Qlv EV%aoiGTmv exl Tfj GcjTTjoia xcov
jii6tsvO<xvto3V ,'E(pav£QW6a Gov to ovo/ia xolq dvd-gobjioig, to
Igyov, o sdcoxdg /ioi, STsXeicoGa" , xal jieoI fjfiojv XeyovTog t<5
10 jtaTQi" ,,IIaTEQ ay is, eI xal 6 xoGfiog Oe ovx eyvm, aXX sym Ge
lyvatv xal ovto'i Ge eyvmGav", eIxotcqq, mg av TETsXeicofiEvrnv
rjficov, cprjGl xaoiv dfia Jtsgl xmv eg avzov did tov jtvEV/iaTOg
didoiiivmv y[agiGy.dT03V ,,2rjHEla de TOlg jtiGzevGaGiv xavTa naga-
xokovd-riGEi' ev T(p ovofiaTi fiov daifiovia hxftaXovGiv, yXmGGaig
15 XaXrJGovGiv xaivalg, ocpsig dgovGiv xdv d-avaGifiov ti jtiwGiv, ov
firj avTOvg ftXdrpsf enl dggmGTOvg %Elgaq EJtiQ-rjGovGiv, xal xaXwg
E%OVGlv"' 2. TOVTmV TCQV %agiGfldza)V JIQOTEQOV (lEV TjfllV 60-
d-ivTmv TOlg dnoGzoXoiq (ieXXovGiv ,,to EvayyiXiov xazayyiXXsiv
jtaGq Tfj xtiGel" , EJtEiTa TOlg 6i rjficov jtiGTEvGaGiv dvayxaiwg
20 XogriyovyLEvrnv, ovx sig Trjv tcjv svEQyovvTmv cocpE'Xsiav, aXX' slq
tt)v xmv dxiGTcov GvyxaTa&eGiv, iva ovq ovx exeiGev 6 Xoyog,
xovTOvg tj t&v Grjizeimv dvGajxtfGy dvvafiig. 3. r« ydg „GT]/i£la

4 I Tim. 3, 16. — 6 Ioann. 17, 3. — 8 Ioann. 17, 6. 4. — 10 Ioann. 17, 25.

- 13 Mc. 16, 17. 18. — 18 Mc. 16, 15. — 22 I Cor. 14, 22.

1 fiifiX. >/ + xwv dyiwv dnoaxoXwv h 2/3 nepl yap. xxX. h

|
>
— XV
|

1/3 p capita I omittens inscribit diaxayal tuqI ystgoxovlaq 7i(>eofiv-

xzqwv, diaxovwv, vnoSiaxovwv, dvayvwaxwv, Siaxovwawv fttfiXiov rj' |

7 &sov -f nargbg avxov E 9 leywv d 11 oiixo a, corr a'- 12 omaaiv d e

| |
j
|

avxmv A did vnb m\

15 xaivalg Xal. a 16 jSXdyet
| fiXaipr) h m v, |
:

dSixrjOii d e 17 fihv e 18 xaxayy.

I
d >
19 eneixa ml d e,|
<5e a > | : + |

dvayxaiojq +
xs d e 20 -/OQriyoviiivav a, corr a 2 21 r<5v >a|iV'demv
| |

I. Tiviov 'jidQiv tnixeloivxai ai xwv xwv la/jdxwv xal xwv Xninuiv at]/xsi-
otj/Aelwv dvvdfisig (oxi xa yaglafxaxa wv ov%l 6t w<piXetav xwv tvepyovv-
 VIII.

DE CHARISMATIBUS ORDINATIONIBUS
CANONIBUS ECCLESIASTICIS.
I.Cum Deus et salvator noster Iesus Christus magnum pie-
tatis sacramentum nobis tradat et Iudaeos gentilesque invitet ad 5

agnitionem unius ac solius veri Dei, quemadmodum ipse alicubi

gratias de salute credentium agens ait: Manifestavi nomen tuum
hominibus; opus, quod dedisti mihi, consummavi ; cumque de nobis
dicat patri: Pater sancte, etsi mundiis te non cognovit, at ego te

cognovi et hi te cognoverunt ; merito omnibus simul, utpote qui 10

simus consummati, ait de charismatibus, quae ipse per spiritum
dedit: Signa autem eos, qui crediderint, haec sequentur: in nomine
meo daemonia eicient; Unguis loquentur novis, serpentes tollent; et

si mortiferum quid biberint, non eis nocebit; super aegros manus

imponent, et bene habebunt. 2. Quae charismata prius quidem nobis 15

apostolis tradita sunt, qui omni creaturae praedicaturi eramus evan-

gelium; postea vero necessario iis, qui per nos crediderunt, prae-
bentur, non ad utilitatem ea operantium, sed ad infidelium assen-
sionem, ut, quibus non persuasit sermo, hos virtus signorum
flectat ac pudore afHciat. 3. Nam que signa non nobis fidelibus 20

xmv diiSoxui, dM.a ngbg 7i).tj(>o<po(3tttv de xov /lev exBdllovxa daiftovia $av-
xwv aniatviv, xal 6x1 ovx dvdyxr/ f/d^etv /xovnv, xbv de (xr\ txfiaXlovxa
ndvraTtiarbvarj/xstanotslvmv^.Qusi- egov&eveTv exdoxov de xr\v aox>]Oiv

re et propter quosnam edantur signa et xaiufittv&uvixu) xig, xal t) (Ai/telo&a)

miracula (quod charismata sanationum xal t,rjXovxo) r} dtopd-ovo&uj. xb yap
acreliquorum signorum non propter uti- noitlv arjfiela ovx rj/xcSv, xovxo aw-
litatem operantium dantur, sed ad per- XT/gog egyov taxi, xotg yovv fiaQ-rjxaTg

suasionem infidelium, et quod non ne- e/.eye' Mrj ^a/^frs, oxi xd dat/xovia
cesse est omnem fidelem signa facere). vfitv vnoxuooexai, a).)' oxi xa ovo-
3. Quae in v. 3, 8, 16—18 leguntur, fiaxa vftwv yeyganzai ev xolg ovoa-
eis similia sunt, quae Athanasius in vo'tg. xb fiev ydg dv ovpavw yeygatp-

Vita Antonii c. 38 patriarchammona- &at xd ovdfiaxa /xagxvptov iazi zr\g

chorum dicentem facit:Ov del de xoj rjfxcuv dpezijg xal zov ftlov, xb de

dai/xovag ex/?d?J.etv xav/aa&ai ovd' ixjSaV.eiv dai/iovag xov dedcoxoxog

inl xatg ft-SQaneiatg enaipeo&ai, ov- owxfjgog iaxiv rj x«&ig avx-q.
 462 CONSTITUTIONES

ov rote, xiGxolq" i)fitv, „dllct xolq dniGxoiq" 'lov6aimv xs xal

'Ellrjvmv ovxs ydg xb 6ai(iovaq kx^dlleiv fj/iexsgov xsg6oq,
alia xmv svsgysia XgcGxov xad-aigofisvmv, xaO-mq avxbq Jtov
jcai6evmv rt fj,aq 6 xvgioq 6sixvvGi liymv „Mi] jalgsxs, oxi xa
5 xvtv[iaxa v/iiv vxaxovovGiv, alia yraiqsxs, oxi xd ovofiaxa vficov

yiygaxxai sv xm ovgavm", exsi6f) xb fisv avxov 6vvd/isi ylvsxai,

xb 6s rjfisxsga svvoia xal Gxov6y, dfjlov oxi fioqd-ovfisvoiq vx
avxov. 4. ovx sxdvayxsq ovv xdvxa xiGxbv daifiovaq sxftdllsiv
rj vexgovq dviGxav r\ ylmGGaiq lalslv, alia xbv dgimd-svza %aQiG-
10 fiaxoq ejcL xlvi aixia XQV^Wl £fe Gmxtjgiav xmv dx'iGxmv, 6vG-
mxovfisvmv xolldxiq ov xrjv xmv loymv dxo6si§iv, alia xfjv xmv

orjfisimv svsgysiav, ai-imv bvxmv Gmxrjgiaq. 5. ov6s ydg xdvxsq

01 dGsfisTq vxb xmv d-av/idxmv Ivxgsxovxar xal xovxov [idgxvg

avxbq 6 &soq, mq oxav „lsyfl hv xm Nbfim, oxi sv sxsgoylmGGoiq
15 lalrjGm xm lam xovxm xal sv ysilsGiv txsgoiq, xal ov fir/ xiGxsv-
GmGiv". 6. ovxs ydg ol Alyvxxioi sxiGxsvGav xm MmvGemq
d-tcp,

xoGavxa Grjfisla xal xigaxa xsxoitjxoxoq, ovxs xb xlfjd-oq xmv

'lovdaimv xm mq MmvGsl Xgioxm „xaGav voGov xal xaGav fiala-
''
xiav h> avxolq d-sgaxsvGavxt" xal ovxs sxsivovq sbvGmxrjGsv
20 gdfidoq xpvxov/isvrj siq bepiv xal %s)g Isvxaivofisvrj xal Nslloq
aifiaxovfisvoq, ovxs xovxovq ,,xvtplol dvaftlsxovxsq xal ymlol
xsgixaxovvxsq xal vsxgol dviGxa/isvoi" '•
xal xm /isv dvd-iaxavxo
'lavvrjq xal 'Ia/ifigrfq, xm ds "Avvaq xal Kaidcpaq. ovxmq ov 7.

jcdvxaq 6vGmxsl xa Grj/isla, alia fibvovq xovq svyvm^iovaq, mv

25 xal %dgiv svdoxsl d-sbq sxixslsiG&ai 6vvd[isiq mq Go<pbq oixo-
vbjioq, ov xfj xmv dv&gmnmv iGyyl, alia xfj savzov fiovlrjGsi.
8. xavxa 6s <pa(isv sxl xm [ifj sxaigsG&ai xovq lafibvxaq %ag'tG-
y.axa xotd6s xaxd xmv fir] la$6vxmv 9. yagiGfiaxa 6s Isyo/xsv .

xa 6id xmv Grjfislmv, sxel ovx sGxiv av&gmxoq jciGxsvGaq 6id

30 XgiGxov slq xbv d-sov, oq ovx silrj^pev ,,%dgiGfia xvsv/xaxixov".

4 Luc. 10, 20. — 14 I Cor. 14, 21; Ies. 28, 11. 12. — 16 Exod. 3—14. —
18 Mt. 4, 23. — 20 Ex. 4. 7. — 21 Mt. 11, 5. — 23 II Tim. 3, 8.
— Ioann.
18, 13. 14. — 30 Rom. 1, 11.

3 Xqlovov d e m v E : xv a, &v h | xaS-tot; -f xal m |

6 yivszai >d [

7 rd : ra h I
ivvoia e h |
drjlovott d h m |
8 tuotw a, corr a 2 | 10 matuiv e |

11/12 tij . . unodei&i . . zij . . ivsQyeict a | 12 ovtwv +

h 14 dig
rijg |

> d e I
keysi a v, corr a 2 j
exigent; ylwooaiq d | 15/16 morevoovotv d h |

16 fimaewg d h v |
17 ra 7i'Ht/&ij a |
18 [twofj e h m v, /xwatl d |
19 ev >
 APOSTOLORUM, VIII, 1, 4-9. 463

sed infidelibus eduntur, cum Iudaeorum turn Graecorum. Neque

enim daemones eicere nostrum emolumentum est, sed eorum,
qui per Christi operationem purgantur, sicut ipse Dominus
nos erudiens ostendit dicendo: Nolite gaudere, quia spiritus vobis

oboediunt, sed gaudete, quod nomina vestra scripta sunt in caelo, 5

quando illud quidem ipsius virtute fit, hoc autem nostro affectu
ac studio, nobis videlicet ab eo adiutis. 4. Non ergo necesse est,

ut omnis fidelis daemones expellat aut suscitet mortuos aut Unguis

loquatur, sed is, qui charismate dignatus est propter aliquam causam
utilem ad salutem infidelium, non sermonum demon- qui saepe 10

stratione, sed signorum operatione commoventur quique digni

sunt salute. 5. Non enim omnes impii miraculis convertuntur;

cuius rei testis ipse Deus, ut dum dicit in Lege: Quoniam in aliis
Unguis loquar populo huic et in labiis aliis, et non credent. 6. Neque
enim Aegyptii crediderunt, cum Moses tot tantaque signa et pro- 15

digia faceret;neque multitudo Iudaeorum credidit Christo, Mosis

simili, cum omnem morbum omnemque infirmitatem curaret ; et neque

illos permovit virga in serpentem animata et manus alba facta ac

Nilus in sanguinem versus, neque hos caeci videntes, claudi ambu-

lantes et mortui suscitati; et illi quidem resistebant Iannes et lam- 20
bres, huic vero Annas et Caiphas. non omnibus signa
7. Sic
persuadent, sed iis dumtaxat, qui candide de rebus iudicant, quorum
et Deo tanquam sapienti moderatori placet, ut miracula
causa
perpetrentur, non hominum viribus, sed sua voluntate. 8. Haec

autem ideo memoramus, ne, qui charismata huiusmodi acceperunt, 25

se efferant in eos, qui non acceperunt. 9. Charismata vero dici-

mus, quae per miracula fiunt, quoniam nemo est per Christum in

Deum credens, qui non acceperit charisma spirituale. 10. Ipsum

d e J
20 rt Qdpdoq h |
ixpv/ovixevrj a, ifxip. a'
2
|
%ttp :
XW" n I
22 dviard/isvot
a d e E : iyecpo/ievoi h m v Mt. |
dv&lavaTO mv 23 [taupgni e 25 idoxst d
| | [

6 >h I
26 avxov d e |
27 xb a, zov e |
28 totdds ola d 29 xmv:
h v \ > m |

30 etg : inl m

6. 'Iavvrjq xal 1afi^(tijg] Origenes scribitur Iamnes et Marabres liber;

In Matthaeum comm. ser. c. 117 ed. unde ausi sunt quidam epistolam ad
Bened. Ill, 916 scribit: Item quod ait: Timotheum repellere, quasi habentem
Sicut Iamnes et Mambres restiterunt in se textum alicuius secreti, sed non
Moysi, non invenitur in publicis scrip- potuerunt. Cf. Orig. C. Celsum IV, 51;
turis, sed in libro secreto, qui supra- Euseb. Praepar. evang. IX, 8.
 464 CONSTITUTIONES

io. avxd xs ydg xb dnaXXayfjvai jcoXv&eov doefieiaq xal martvOai

d-tm naxgV 6id Xgiaxov xdgiOfid eati &sov, xo xe dnoggirpai xb
lov6a'ixbv xdXvfifia xal mOrevOai, oxi tvdoxla &eov o ngb alcbvmv
fiovoyevTjq sv vOrsgop xaigop ex Jiao&tvov yEyh'vrjxai di%a b/JiXlaq
5 dv6goq, xal oxi EJtoXixsvOaxo mq avd-gamoq avev dfiagxlaq ,,nXrj-
goieaq Jtdoav dixaioCvvrjv" xr)v xov vofiov, xal oxi Gvyx<og?j6£i
d-sov Oxavgbv vxtfiiivsv aloxvvr/q xaxafpgovrfiaq b &sbg Xoyoq,
xal oxi ccjtt&avev xal txdxpi] xal dvioxrj did xgimv rjfiEgalv xal
fisxd xtjv dvaOxaOiv, xEOOagdxovxa rj/isgaq jcagaf/sivaq xolg dno-
10 oxoXotq xal zcXr/gojoaq n&oav 6idxa§iv, dv£h)y>Q-r] in btysOiv
avxcov ngbq xov dxoOxdXavxa avxbv -9-sbv xal xaxiga. n. 6
xavxa Jtioxsvoaq, ovx djtXmq ovds dXoyooq, aXXd xgiatt xal jiX.tj-

gotpogla, xdgi6[ia dXi]<p£v sx &sov, cboavxmq 6s xal b jtdorjq

aigiOEmq djiaXXaytiq. 12. fit) ovv xiq xmv jcoiovvxojv OT}(/£ia xal
15 xegaxa xgivixw xivd xaiv moxmv fir) dt-ico&evxa hvegytlv 6id-
cpoga ydg koxiv xd xov d-eov xagiofiaxa Jtag' avxov 6ia XgiOxov
6i66(itva, xal 6v [iev siXrppaq xovxo, sxslvoq 6s dXXo xi, ij ydg
,,Xoyov Oocpiaq rj yvmasmq rj 6iaxgiosmq jcvsvfidxcov" f/ Jigoyvwoiv
xmv [isXXovxwv rj Xayov 6i6axxixbv ?) av£%ixax'iav rj kyxgdxsiav
20 swofiov. 13. xal ydg Mcoiiafjq, „b xov frsov avd-gamoq" , sv
Alyvnxop smxsXmv xd or/fisla ov xaxEXtjgd-r/ xcov 6[io<pvXcov, xal
„d-sbq" xXrjftslq ovx r/Xa^ovsvaaxo xaxd xov l6iov Jigoq>t]xov
Aagmv. 14. aXt ovxs b xov Navfj 'Irjaovq, r)yrjOd(isvoq /jet'

avxbv xov Xaov xdv xm Jigbq 'Isfiovoalovq noXeficp „Cxifiaq xov

25 yXiov xaxd rafiamv xal xr)v osXrjvr/v xaxd (pdgayya Allmv" 61a
xb /it) avxagxuv jtgbq xtjv vixrjv xtjv rj/itgav, i7CT]g&?] xaxd xov
<Piv£sq xov XaXtfi- ovxe HajiovijX xoaavxa xagd6ot-a xoiTjOag
rj

nag ov6sv r)yrjOaxo xov d-socpiXfj AavL6, xalxoi d/x<poxegoi ngo-

yrjxai xal b fisv dgxisgsvq, b 6e ^aOiXEvq. 15. xal „sxxd xiXid6(ov
2 II Cor. 3, 13. — 5 Mt. 3, 15.— 9 Act. 17. — 18 1, I Cor. 12, 8. 10. —
20 Deut. 33, 1. — 22 Exod. 7, 1. — 24 Ios. 10, 12. — 29 III Reg. 19, 18.

1 re > d e I
4 yevvr)&rivai h | 9 xmv rsaa. thisqwv d e | 10/11 eV
oxpeaiv avtuiv post naze^a h m v |
11 avxbv > d e |
12 ovd' d e ra v |

all' s (= iv) d I
16 zapiV^ara + zee e |
naQ avxov >d |
dia + xov d |

18 7] yvwoswg post nvev/xaxwv m | 20 yaQ h m v E : + xal a d e

>
|

jj.(oariq o d e 23/24 fitz" avzbv m v E

I
21 xa | a2 : fxeza xov a |
24 av-
xdiv h, avzov zbv e nobs a d e m E
avxov d, | : + xovq h v | 25 tjjuov :

vbfiov e ya(3au> h yalayyav d

I 27 rj xov xal |
| : m |
xov > d e |
XaVe/i
-f dV' m 29 6 bis a h m v Idg d e E :
 APOSTOLOKUM VIII, 1, 10—15. 465

etenim hoc, liberatum esse ab impio multorum deorum cultu et

credidisse Deo patri per Christum, charisma Dei est, ut et ab-

iecisse iudaicum velamen ac credidisse, quod Dei beneplacito uni-
genitus, qui ante saecula exsistebat, in extremo tempore ex virgine
natus est sine viri concubitu, et quod in vita tanquam homo ver- 5

satus est absque peccato implens omnem iustitiam legis, quodque

permissione Dei Deus verbum spreto dedecore crucem sustinuit,
et quod mortuus est ac sepultus et resurrexit in triduo atque post
resurrectionem cum apostolis diebus quadraginta permansit com-
pletaque omni constitutione assumptus est in eorum conspectu ad 10

Deum et patrem, qui eum miserat. n. Qui haec credidit, non

simpliciter ac citra rationem, sed cum iudicio ac certitudine, is

charisma a Deo consecutus est; similiter etiam, qui ab omni

haeresi servatus fuit. 12. Non ergo quispiam eorum, qui signa
et portenta faciunt, iudicet quemquam fidelium, qui donum ea 15
operandi non sit adeptus; diversa quippe sunt Dei charismata ab
ipso per Christum tributa; ac tu quidem accepisti hoc, ille vero
aliud quoddam, aut enim sermonem sapientiae vel scientiae aut
rationem discernendorum spirituum aut praecognitionem futurorum
aut sermonem aptum ad docendum aut patientiam aut continen- 20
tiam legitimam. 13. Etenim Moses homo Dei cum in Aegypto
signa perficeret, non se in populares suos extulit, cumque deus
appellatus fuisset, non superbivit in suum prophetam Aaron.
14. Sed et Iesus, Nave films, qui post ilium ductor fuit populi,
quamvis in bello adversum Iebusaeos, quod non sufficeret dies ad 25

victoriam, solem stitisset ad Gabaon et lunam ad vallem Ailon, non

tamen in Phineem aut Chaleb arrogantia elatus est. Neque Samuel,
qui tot mira et inopinata fecit, pium ac Deo carum David nihili
duxit, etsi ambo erant prophetae, et ille quidem pontifex, hie vero

rex. 15. Et cum in Israel essent sept em milia sanctorum, qui non
30

10. Ps.-Ign. Magn. 11, 2. — ivdoxlu] polytum hunc locum reddant. — xoig

Cf. VII, 41, 5. — inoXixtvaaxo . . dnooxoloig . . in orpeoiv avxtSv]

clvev afiaexlag] Cf. VII, 41, 6. Hipp. Falsator se prodit. Supra VI, 30, 9

Contra haer. Noeti c. 17: ytyovwg dixit: in oxpsaiv r,/ieis(>aig. — ngbg

navxa, oaa iaxlv av&pionog, ixxbg xbv dnooxettavxa] Locutio Consti-
a/xupxiag. — ovyxwpvoet] Cf. VII, tutoris in omnibus fere libris usitata.

25, 2; 36, 2; et quomodo Epitome vel Cf. Ill, 17, 2; V, 7, 30; 20, 2; VII,

Constitutiones quae vocantur per Hip- 22, 1.

Funk, Didasc. et Cokstit. ap. I. 30

 460 CONSTITUTIONES

vxaQ%ov6wv sv 'IOgarjX dyicov xcov fifj xafitydvxcov yovv xfj BdaX"

fiovog 'HXiag ev avxotg xal 6 xovxov [la&Tjxqg 'EXiOOalog d-avfia-

rojtoiol ytyivtjvxai, aXX' ovxs 'HXiag xbv olxovo/iov Afidiov ei-E-

(IVXTTjQlOEV poftovfiEVOv /ilv xbv frsov, OV JlOlOVVTCt 6e Oq/iEta,

5 ovxe 'EXiOOalog xbv savxov fia&rjxrjv cpgixxovxa xovg jtoXs/iiovg

vjisgeidsv. 16. aXXa yag ovxe AavirjX 6 ooipbg gvO&slg dsvxsgov
ex Oxoftaxog Xsovxcov, ovxe ol xgslg xaldsg ex xafiivov jtvgog
st-ovdtvcooav xovg Xoijtovg xcov b/xotpvXcov rjjtioxavxo yag, oxi
ov xfj olxsla 6vvd/i£i nsgisyivovxo xcov 6sivcov, dXXd xfj xov -9-sov

10 iGfv'i, xal o?]fiEla sxsxsXovv xal xcov 6vO^£Qcov ctJirjXXctxxovxo.

17. ovxovv fiydslg vficov sjiaigso&co xaxd xov ddsXcpov, xdv ngo-
cprjxrjg y xav fravficcxoxoiog' tl yag dod-f] (irjxsxi slval Jtov dm-
Oxov, jiEQixxi] XoiJtbv EOxai Jtaoa Orjfieicov ivsgyeia. 18. xb fisv

ydg slvat avoeftT) ix xrjg xov xivog Evvoiag, xb ds d-av/iaxoxoittv

15 ex xfjg xov svsgyovvxog dvvd/iecog' cbv xb fisv jiqcoxov r^dg avxovg
boa, xb 6s dsvxsgov ftsbv xov svsgyovvxa 61 ag ngosljiOfiEV alx'iag.

19. ovxovv (irjXE fiaOiXsvg e£,ov&£veIxco xovg vot avxbv oxgaxrjyovc,

/ir/xs agxovzsg xovg vjcrjxoovg' fir] bvxcov ydg xcov dgjo[isvcov
jtsgixxol ol dgxovxsg, xal (irj ovxcov Oxgaxrjycov ov OxrjOsxai
20 fiaGiXsia. 20. aXXa (itj6e sjcloxojiog sjiaigiofrco xaxd xcov 6ta-
xovwv 77 xcov jigeGfivxegcov, fir/xs fir/v ol Jigsoftvxsgoi xaxd xov
Xaov' s§ dXXrjXcov yag soxiv fj GvOxaOig xov OvvafrgolO/iaxog.
21. o xs yag sxioxonog xal ol jtgsofivxsgoi xivcov slow Isgstg,

xal ol Xaixo'i xivcov tloiv Xa'ixo'r xal xb fisv ilvai igi6xiavov

25 i(p ijfiiv, xb 6s ajtoOxoXov rj mioxonov rj dXXo xi ovx scp' rjfilv,

dXX' snl xcp 6i66vxi &tcp xd %agi6(iaxa. 22. xavxa /isv ovv sm
xoOovxov sigtfo&co 6id xovg d^icodsvxag xagiO/idxcov rj dgicofidxcov.
II. 'Exslvo 6e jtgoOxl&s/iEV xco Xoyco, oxi ovxs jcdg 6 xgo-
cpi]XEVCov oOiog ovxe Jtdg b 6al[iovag sXavvwv dytog. 2. xal yag

5 Reg. 6.-6 Dan. 6. 3. — 19 Mt. 12, 15.

4 /xiv >hm v I
ov /urj m |
5 ovde d | nol£(tovq h |
7 tivqoc a d e,
xov 7r. E : >hmv I
8 ore ov : ovnw d e |
10 xal pr + ta d e | 11 ddsXyov
•+ aviov d ]
14 cvoiag h j
&av/uavo7ioibv d e E ]
15 avzovg rjfiag d e E |

16 nQotinoiitv a m E . -nQoetnov d e h v |
17 avzov h |
ovQatrj-yovq : ap-
y_ovzag m |
18 fxijze — vntjxoovi > h |
21 zwv >d e j
23 o zs (o'l ze a 2 )
y. inioxoiioi a |
26 S16. {dovzi d) df«5 : &sui zw didovzi v | 26/27 inl zoo.
a d e E : > h m v I
28 txtivw d e |
29 ovxe : ovde h
 APOSTOLORUM VIII, 1, 16—2, 2. > 467

curv aver ant genu Baal, ex ipsis solus Elias eiusque discipulus Eli-
saeus non tamen Elias derisit
miraculorum effectores fuerunt;
Abdiam oeconomum, timentem quidem Deum, at signa non faci-
entem; neque Elisaeus discipulum suum hostes perhorrescentem
despexit. 16. Sed enim neque sapiens Daniel, bis ex ore leonum 5

ereptus, neque tres pueri ex ignis fornace liberati nihili fecerunt

reliquos suae gentis homines. Sciebant enim se non suis viribus
pericula evasisse, sed Dei virtute cum signa peregisse turn ab
angustiis fuisse servatos. 17. Itaque nemo vestrum, licet sit pro-
pheta, licet miraculorum operator, se adversus fratrem extollat. 10

Si enim id detur, ut nullus amplius sit infidelis, superflua deinceps

erit omnis signorum operatio. 18. Etenim esse pium ex bona

cuiuspiam voluntate oritur, at miracula patrare ex virtute illius,

qui operatur; quorum primum quidem nos ipsos respicit, secundum

vero Deum ob causas supra dictas operantem. 19. Igitur neque 15

imperator nihili pendat exercitus duces, qui sub ipso sunt, neque
praefecti eos, qui ipsis parent. Nam si non sint, quibus prae-
ficiantur, supervacui erunt praefecti; et si non sint duces exercitus,
non stabit imperium. 20. Quin etiam neque episcopus in diaconos
vel presbyteros se extollat neque presbyteri in plebem ; ex utrisque 20
enim coetus compositio exstat. 21. Episcopi quippe ac presbyteri
quorundam sunt sacerdotes, et laici quorundam sunt laici; atque
esse quidem Christianum in nostra consistit potestate; apostolum
vero esse aut episcopum aut quid simile, nostrae non est pote-
statis, sed ad Deum largitorem charismatum pertinet. 22. Haec 25

igitur hactenus dicta sint propter eos, qui digni habiti sunt, ut
charismata vel dignitates acciperent.
II. Illud vero sermoni addimus, quod neque omnis, qui pro-
phetat, pius est, neque omnis, qui daemones expellit, sanctus.

22. xavra — lipijolta)] Eisdem ver- numerant, nee vero inscriptionem exhi-
bis interpolator IV, 10, 5 sectionem de bent. Turrianusinscripsit:/7fpiraivfot-

muneribus terminavit. Clausula igitur axonwv xal npeofivrtpiDv dva^lmv.

Constitutor! attribuenda est. 1 — 5. Anastas. Quaest. XX.
II. "Oil ov ndvztoq nag 6 nQO<ptj- — Origenes In Ioann. XXVIII
1 2. t.

zsvwvrj daiftovaq ixftaXkatv svoeftrjg. c. 12 — 13 respiciens Caipham et Ba-

Quod non prorsus omnis prophetizans laam exponit, non quemque prophe-
vel daemonas eiciens pius est. Sic in- tantem esse prophetam et sanctum,
scribit v. Reliqui codices caput quidem 2. Ps.-Ign. Philipp. 4, 4.
BO*
 4G8 CONSTITUTIONES

xal BaXaa/i o xov Btcog b [idvxiq jcgoecpr'/zevaev dvOOsftijg gov xal

Kaidtpag 6 \pev6divv(iog dgxiEgsvg, jcoXXa 6s xal 6 6id@o2.og Jigo-
Xsyei xal oi d(i(p' avxbv 6ai/iovsq' xal ov xagd xovxo fitxtaxiv
avxolg tvOtPeiaq Gjtiv&tjg, dyvola ydg sioiv XEJiieOfitvoi 6i ixov-
5 Qlov [loyQ-riQiav , 3. dfjXov ovv, bxi 01 dosfietg, xav ngo<pt]xtvooGiv
ov xaXvnxovOiv 61a xiqg jtQO<pr)xtiaq xfjv savxcov doifiuav, ovds
01 6alfiovag tXavvovxsg ex xfjg xovxcov vxoxcoQTJOsmq botoo9rj-

Govxar dXXf/Xovg ydg dnaxobaiv, xa&dxsg ol xdg Jtai6idg ysXooxog

evsxa EJtidsixvvfisvoi, xal xovg nooOaveyovxag avxolg dnoXXvovoiv.
10 4. ovxe 6e ffaOiXevg 6v66£@r)g sxi ftaOiXsvg vjidg%£i, aXXa xvgavvog,
ovxe tJiiaxojtog dyvola rj xaxovola jcejtiEOfievog sxi knloxoxog
eOxiv, dXXa tyEv6mvv{iog, ov jtagd d-sov, dXXa jcaga dvQ-gmjioov
jtgoftXrjd-EiQ, mg 'Avavlaq xal Ua/iaiag ev ^hgovoaX.rj/i, xal 2e6Exiaq
xai'Ayiaq ol ev BaftvXmvi ty£v6ojcgoq>f/xai. 5. dXXa xal BaXadfi
15 6 [idvxiq xiftcogiav exiOe 6iaq>9-eigag xov IogarjX ev too BeeX-
(fsyoig, xal Ka'idgiag vGxsgov avxo<pov£vxrjg savxov yiyovtv, xal
ol viol 2xEva EJiixsigovvxEg 6aijiovag iXavvsiv vji avxmv xgav-
fiaxlac yEvdfisvot scpvyov djtgsjcdig, xal ol ftaoiXstg xov 'IogarjX
xal xov lov6a dosfirjoavxEg jcavxolag xi/ioogiag txiOav. 6. 6ijXov
20 ovv, cog xal ol rp£v6o3VV[ioi ejcIgxojcoi xal Jigsofivzigoi ovx tx-
(pEvSfivxat xr)v jtaga d-sov 6ixr]V grftifiixai yag avxolg xal vvv
,]YyLElg ol IsgElg ol (pavXitpvxtg fiov xb ovofia, Jiaga6oo6<o v/idc
slg Otpayrjv cog 2s6£xlav xal Axlav, ovq djtExrjydviOEv ftaOtXtvg
BaffvXmvog" '
, Sg <pr]Qiv 'Iege/iiag 6 3igo<prJTrjq. 7. xavxa 6e <pay.EV
25 ov rag dXrjd-tlg JtQogyqrelag sgovfrevovvxEg, iO/jev yag avxag xar'
En'utvoiav &sov tv xolg boioig svsgyslod-ai, dXXa xb ftgdoog xmv
dXa^ovEVOfiivoov xaxaGxiXXovx sg xal jcgoorid-evxsg sxtlvo, oxi xmv
xoiovxmv d-sbg Jisgiaigei xr\v yagw „vnEgr]<f>dvoig yag d-sbg
dvxtxaOOExai, xaxeivolg 6s 6i6a>Oi yagw" . 8. JSiXag (ihv ovv xal
30 'Ayafiog e<jp' yfiaiv xgo(fr\xEv6avxEg ov jtage^txEivav iavxovq xolg
anodxoXoig ovxe vjcsgi^rjOav xd kavxaov fiexga, xa'ixoi &so<piX£iq

1 Num. 23. 24. — 2 Ioann. 11, 51. — 13 Ier. 35. 36. — 14 Num.
25. 31. — 17 Act 19, 14. — 22 Mai. 1, 6; Ier. 36, 22. — 28 Prov. 3, 34;
I Petr. 5, 5. — 29 Act. 15, 32; 21, 10.

1 xal pr >d e |
2 Upevg d | 3 fihsonv : fiev ianv a i 4 Tzsnio/tivoi e,

nSTieto/tivoi h |
5 nox&rjQiuv a h m v : xaxovoiav d e E |
ovv : ovd' d e |

npoipijTFvovotv d J
6 ccvraJv d | dasfietav a E : dvooefi. rel |
7 iSai/nong h |
 APOSTOLORUM VIII, 2, 3—8. 469

2. Etenim et Balaam filius Beor vates prophetavit, licet impius,

et Caiphas, falso nominatus pontifex; multa quoque diabolus prac-
dicit et illius daemones, neque ideo quidem inest eis pietatis scin-
tilla; ignorantia quippe opprimuntur propter voluntariam improbi-
tatem. 3. Liquet igitur, quod impii, quamvis prophetent, non 5
obducunt per prophetiam impietatem suam, quodque qui dae-
mones expellunt, ex eorum discessu non efficiuntur sancti; nam
se mutuo decipiunt, sicut qui ludicra risus causa ostentant, eosque,
qui ad illos advertunt animum, perdunt. 4. Neque vero rex im-
pius amplius rex est, sed tyrannus, neque episcopus inscitia vel 10

animi pravitate constrictus amplius episcopus est, sed falsum nomen

gerit, non a Deo, verum ab hominibus promotus, ut Ananias et
Samaeas Hierosolymis et Sedecias atque Achias pseudoprophetae
Babylone. 5. Sed et Balaam vates poenas dedit, cum Israel in

Beelphegor corrupisset, et Caiphas postea sui ipsius interfector 15

exstitit, ac filii Scevae aggressi expellere daemones ab iis vulnerati
fugerunt turpiter, et reges Israel ac Iudae, cum impie viverent,
diversa supplicia pependerunt. 6. Constat igitur ementiti nominis
episcopos ac presbyteros non evasuros esse Dei vindictam; dicetur
enim illis nunc quoque: Vos sacer dotes, qui despicitis nomen meum, 20
tradam vos in occisionem, ut Sedeciam et Achiam, quos frixit rex
Babylonis, sicuti ait Ieremias propheta. 7. Haec autem dicimus,
non quod veras propbetias contemnamus, quas scimus Dei afflatu

in Sanctis fieri, sed ut confidentiam arrogantium cohibeamus, illud

addentes, Deum auferre gratiam his; nam superbis Deus resistit, 25

humilibus autem dat gratiam. 8. Sane quidem Silas et Agabus,

nostri temporis prophetae, non se coaequarunt apostolis neque

9 avf/ovzag d e | avzovi e |
10 hi : post fiaaiXivq d e E, > h m v |

11 ntninfievog e, TifTtciofi. h |
12 9u> d |
13 oafxiaq m |
itjl d E | 14 a/aia?
h ra w I
15 sirjoev e, satrjas d | 16 Ka'iacpat; -+- oq m
iysvsto a e 17 01
v | |

> d i
tXavvsiv : ixfidV.siv h m v |
19 zov > h m v
navxoiav Tt/xwptav
|

d e I
'iax-qaav d I 22 to bvofid fiov d e |
23 dyatav h m v 27 ixfivw e j
|

28 9sog d e |
nepialpei d e [
31 ovd' d e v

4. Anastas. Q.uaest. XVI. — ovzs nomine vel dignitate episcopi non est

ETtioxonoQ xtX.] Haec sensu latiore dignus. Cf. autem VI, 15, 2 — 3. -

intellegenda sunt: episcopus improbus napa rteov] Cf. Ign. Philad. 1, 1.

 470 CONSTITUTIONES

ovreg. 9. ngoe(p']X£v6av 6h xal yvvalxeq, xb //ev otaXaibv Magidfi

r) Mmvoswq xal 'Aagcbv dd£X<pr), fiExa ds xavxrjv Asftfidiga, xal
(isxa xavxaq 'OXda xal 'lovdlfh, i) (ikv em 'Imoiov, r) 61 sjtl Aagsiov "

xal 7] /irJTtjQ ds xov xvgiov jtgo£<pr)x£v6EV xal 'EXiGa^sx r) ovyysvr/q

5 avrrjc xaV'Avva, xal ovx s<p' r)(imv at (PiXijixov d-vyzxEgEq' dXX'
EjtrjgO-r/aav xaxa xmv dvdgmv avxat, dXX' £<pvXa£,av xa olxsla fisxga.
10. ovxovv xal ev vylv xav dvrjg rig y xav yvvr], xal xvyxi toi-
avxrjq xivbq yagixoq, xaji£ivo<pQoveixa>, iva eji avxm evdoxjj 6
&soq. ,,'Exl xiva" ydg, <prjOiv, „£jti@Xtym, dXX' r) kril xov xajtsivbv
10 xal 7j6v%iov xal xgtf/ovxd jiov xovq Xoyovq"
III. Ta (lev ovv ngmxa rov Xoyov t§s9-£fis&a Jt£gl xmv yagMi-
(idxcav, boajteg 6 d-ebq xax' Idiav fiovXtjoiv xdgtOXEV av&gmxoic,
xal oitcoq xmv tyEvdf/ lnv<f£igovvxmv XiyEiv r] dXXoxgicp jtvsv(iaxi
xivovfisvmv rjXsyt-E xbv xgojtov, xal oxi novrjgolq noXXdxiq djtE-

15 jfiijOaxo 6 d-sbq Jtgoq xe jigotprjxdav xal XEgaxoJtoi'uxv. 2. vvvl

6h km xb xogvfpaioxaxov xfjq ExxXrjOiaOxixTJq diaxvxmOECog 6 Xoyoq
fj/iaq EjtsiyEi, ojtmq xal xavxrjv fia&ovxEq nag* rjfimv xr)v didxagiv,
ol xax&Evxtq 61 Tjficov yvm/t?] XgiOxov ejciGxokoi, ndvxa xaxa
xaq xagado&EiOaq r)[uv kvxoXdq noifjoQ-E, ddoxEq, oxi ,,b i)/iwv

20 axovmv XgiOxov dxovei, b 6h XgiOxov dxovmv xov d-EOv avxov

xal icaxgbq axovsi", m r) doga slq xovc almvaq' dfitfv.

IV. "Ay.a xoivvv vJidg%ovx£q TjfiElq 01 dsxadvo xov xvgiov dnb-

6x0X01 xdods xdq d-siaq vftlv EvxsXXdfiEd-a diaxdguq xsgl navxbq

1 Exod. 15, 20. — 2 Iud. 4,4. — 3 IV Reg. 22, 14; Iudith 8. —

4 Luc. 1, 2. — 5 Act. 21, 9. — 9 Ies. 66, 2. — 19 Luc. 10, 16.

2 fxioaiwg d h v |
aiSr^v d e | tSsftaipa m, dtfiogpa d e h 3 I
fist' avrrjv
d e E I
oldad d e |
6 avrac : avxwv e I 7 yvvi dvrjQ d e
. . | 7/8 rivog
"
roiavTr/g m
8 x^P'S d|
v d e v 9 rov I
'
m | + tiq&ov h cf. E |
10 tjovxov
d m I
12 povXfjv d e 14/15 dne%a(j{oaTO a | |
15 vvv h v |
17 nap' rj/twv
ftaftovze? a j
zdgtv d | 19 noitlo&e h v, noieia&at d e I 20/21 avxov x. n.
a d e *. nazQoq avrov h m v |
21 <u — d/xrjv >h |
22 v/tsig f |
dddtxa d |

23 vfiiv : rjfxuiv a j
ivieXLofisv f

9. Cf. Clem. Alex. Strom. I, 21, 136 III. "On to diardoosa9at ra ev

p. 400; Didym. De trinit. Ill, 41. — talc: ixxt.rjolats innsi.ovfisia xoov-
<PiXi7i7iov] Hie Philippus Act. 21, 8 <paioxaiov iaxtv (> a v, a hie in-
distincte evangelista et unus ex Septem scriptionem capitis IV ponit). Q.uod
vocatur. Cf. autem quae adnotavi ad constituere ea, quae in ecclesia per-
VI, 7, 2. aguntur, summum ac potissimum sit.
 APOSTOLORUM YIII, 2, 9—4, 1. 471

supergressi sunt fines suos, etsi a Deo amabantur. 9. Sed et

mulieres prophetaverunt, olim quidem Maria soror Mosis et Aaron;
post hanc vero Debbora, postque illas Holda et Iudith, ilia sub

Iosia, haec sub Dario. Mater etiam Domini prophetavit, et Elisabet

cognata eius et Anna, ac nostra aetate filiae Philippi; verum tamen 5
non se adversum viros extulerunt, sed custodierunt modum suum.
10. Itaque si et in vobis vir quispiam sit aut mulier alicuius huius-
modi gratiae particeps, humiliter de se sentiat, ut Deum habeat
benevolum : Super quern enim, inquit, respiciam, nisi super humilem
et quietum et trementem .sermones meos? 10

III. Quae igitur prima erant huius orationis, ea exposuimus

de charismatibus, quaecunque Deus iuxta voluntatem suam prae-
buit hominibus; et quomodo eorum, qui mendacia loqui aggre-
diebantur aut alieno spiritu movebantur, mores confutaverit, et
quod saepe Deus improbis ad prophetiam et miraculorum editi- lo

onem usus sit. 2. Nunc vero ad praecipuum ecclesiasticae dispo-

sitionis oratio nos pertrahit, ut et hanc a nobis discentes con-

stitutionem vos, qui Christi nutu per nos ordinati estis episcopi,
omnia faciatis secundum mandata a nobis tradita; scientes, quod
qui nos audit, Christum audit; qui vero Christum audit, Deum eius 20

ac patrem audit, cui gloria in saecula, amen.

IV. Simul igitur exsistentes nos duodecim Domini apo-
stoli hasce divinas constitutiones de omni ecclesiastico ordine

IV— XXVI. Ad hanc sectionem cf. drei ersten christlichen Jabrhunderte

I. Goar, Evxoloywv sive Rituale Grae- 1870; Liturgie des vierten Jahr-
corum 1647. I. Morinus, Coramen- hunderts 1893. L. Duchesne, Origines
tarius de sacris ecclesiae ordinationibus du culte Chretien 1889; ed. Ill 1903.
1695. E. Renaudot, Liturgiarum ori- E. von der Goltz, Das Gebet in der
entalium collectio 1716. I. A. Asse- dltesten Christenheit 1901.
mani, Codex liturgicus eccl.univ. 1749. IV. IIiqi /etQorovidiv (+ £7110x6-
Daniel, Codex liturgicus eccl. univ. niov navtwv zuiv dnoaroltuv 61a-
1847 — 53. F. E. Brightman, Liturgies Tagsie e ad v. 2). De ordinationibus
eastern and western I 1896. C.E.Ham- (episcoporum apostolorum omnium
mond, The ancient Liturgy of Antioch constitutiones). — Codex v inscripti-

1897. Sacramentarium Serapionis, edi- onem omittit, sed ad versum 2 notam

turn in huius operis volumine secundo de vita Petri affigit, et similiter infra,

p. 158 — 195. F. Probst, Liturgie der 1. Cf. VI, 14, 1.

 472 CONSTITUTIONES

ixxXtjOiaox ixov zvjcov, ov/utagovzog ?](ilv xal zov zrjg ,,£x?.oyfjg

OxEvovg" IlavXov zov ovranoOzoXov ?)f/cov xal Iaxmffov xov ejxl-

Oxojtov xal zmv Xoijiwv TtgEOftvxtgmv xal tcov ejixu 6iaxovmv.

2. jrgcoxog ovv eyco cprjfii FlEzgog IxiOxoxov XEtgoxovEZofrcu,
5 coc ev xolg xgoXaffovOiv d(ta xdvxsg ditxaS-dfiE&a, h> xdoiv
a/i£{ixxov, vxb jcavroc xov Xaov IxXeXtyfitvov. 3. ov oro/iao-
frivxog xal dgioavxog OvvtXd-mv 6 Xabg dua xw xgsofivzEglm
xal zolg xagovOiv sxiOxoxoig ev rjfiiga xvgiaxfj, xgoxgizoz
zmv Xoixmv kgmxdzm xb xgEOfivzigiov xal xov Xaov, « avzog
10 eoziv, 6v alzovvxai slg agyovxa. 4. xal sxivtvOavxmv xgoo-
Exsgmxdxm, il fiagxvgtixai vxb xdvzmv dt-iog tivai zfjg fisydXrjg

il xd xazd xfjv sig fhsbv avzop

xavxrjg xal ).a\ixgag rjyt/ioriag,
evGt'ffeiavxazwg&mzat, si zd xgbg dvdgmxovg dixaia XEifvXaxxai,
tl xd xaxu xov oixov avxov xaXcog cpxov6(irjxai, tl xd xaxd xov

15 ffiov avExiXi'jxzmg. 5. xal xdvzmv dfta xazd dXJjd-siav, aXX' ov

xazd xgoXrjipiv (iagzvgi]6dvzmv zoiovzov avxbv Etvai, mg sxl

dixaOzy d-tal xal Xgiozco, xagovxog dr)Xad?) xal zov dylov xvtv-
fiazog xal xdvxmv zmv dyicov xal lEizovgyixmv xvtvfidzmv , ix
zgizov j1dX.11> xv&tofrmoav, tl agios eoziv aXrjd-uig zrjg Xsizovg-
20 yiag, „iva em 6z6fiazog dvo ?} xgimv fiagxvgmv Oxa&tfosxai xav
gf/fia". ow&tfitvmv avxmv ix xgixov dt-wv tivai, dxaixEi-
xal
afrmaav xdvxsg OvvOrjfia, xal dovxsg xgofrvfimg dxov£6&mOav.
01

6. xal Qirnmfi ysvofisvTjg eig xmv xgaixmv sxiOxoxmv dy.a xal

dvGiv exsgoig xXrjolov xov &vaiaOxTjglov eozojg, zdiv Xoixmv sxi-
25 Oxoxmv xal xgtofivzEgmv Oimxfj xgootvxofit'vmv, zmv de diaxbvmv
zd &sla EvayyiXia sxl zfjg zov xeigoxovov/jivov xe<paXrjg dvsxzvy-
fiiva xaxsxovzmv, X.tyizm Jigbg frtov

1 Act. 9, 15. — 14 I Tim. 3, 4. 2. — 20 Mt. 18, 16.

1 ovftnaoovzoe d f h E, -zsg e : -zwv a ra v |

2 rjixwv > f |
6 afxtfinTov
a h mv +aQiaxov 6s d, dp. Si
: f, aQiaz^v6rj aptorov E, agioxivdrjv a 2 i. m.
e,
|

ixlsyo/xevov v 8 xvpiaxf/ m I
G :
-f- avvsvdoxsizoi E a- i. m. o <5k E I
+
>
\

9/11 to npiafi. — nQoaensQmzdzw f J

11 el : r/ f ! [xeyalrjz + zov fteov v |

12 ( l : eha e |
zij<; f |
12/13 ec zd : siza e |
dixata npo; dv&(i<u7tovg d
It!
|

15 dvfji!>.j]7tzog d f |
16 nQoawnQlr/xpiv h |
17 yw xal <9d> f Xqiozo) dvdi d, |
:

dvoiq e ]
18 XeizovQywv h |
ix : xal fx f |
20 ozofxa i j
tj : xal m |
fiapziiQaiv
si zpiwv f ota&Tjoezai f h (post n.
I prjfia h) E cf. II Cor. 13, 1 : ozafHj
a d e m v Mt. 24 lotixwv -\- zdiv e
I
i. m. |
27 &sov : zov &. ztjv tvyrjv e,
qui vero orationem non exhibet, sed capita V — XXXI omittit
 APOSTOLOEUM VIII, 4, 2—6. 473

vobis iniungimus, una praesentibus turn electionis vase Paulo co-

apostolo nostro, turn Iacobo episcopo, turn reliquis presbyteris ac
septem diaconis. 2. Primus igitur ego Petrus aio ordinandum
esse episcopum, ut in superioribus omnes pariter constituimus,
inculpatum in omnibus, a cuncto populo electum. 3. Quo 5
nominato et placente, congregato populo una cum presbyterio
et episcopis, qui praesentes erunt, in die dominica, qui inter
reliquos praecipuus est, interroget presbyterium ac plebem, an
ipse sit, quern in praesidem postulant. 4. Et illis annuentibus
iterum interroget, an ab omnibus testimonium habeat, quod dignus 10
sit magna hac et illustri praefectura; an quae ad pietatem in Deum
spectant, ab ipso sint recte facta; an iura in homines servata, an
domesticae res pulchre dispensatae, an vitae instituta sine repre-
hensione. 5. Cumque universi pariter secundum veritatem, non
autem secundum anticipatam opinionem, testificati tuerint, talem 15
eum esse, quasi ante iudicem Deum ac Christum, praesente scilicet
etiam sancto spiritu et omnibus Sanctis ac administratoriis spiri-

tibus, rursus tertio sciscitentur, an vere dignus sit ministerio, ut

in ore duorum vel trium testium stet omne verbum; atque iis tertio
assentientibus dignum esse, a cunctis petatur signum assensionis 20
et alacriter dantes audiantur. 6. Silentioque facto unus ex primis
episcopis una cum duobus aliis prope altare stans, reliquis episcopis

ac presbyteris tacite orantibus atque diaconis divina Evangelia super

caput eius, qui ordinatur, aperta tenentibus, dicat ad Deum

2. iv tolQ TiQoXa^ovOLv] sc. in libro troni ecclesiarum, altari assistentes et

II et inprimis c. 1 — 12. praesidentes. Cf. Tert. De pud. c. 14

3. iv rjft. xvQtaxy] Synodus Caesar- s. f.; Orig. In Num. hom. XI, 4; XX, 3;

augustana (691) c. 1 distincte dicit,

III Cyrill. Hier. Cat. I, 1; Epiph. H. 25

episcopos nonnisi dominicis festivitati- c. 3 ; Bas. De ieiun. hom. II, 2 ; Chry-

bus ordinari. sost - I" Ascens. hom. c. 1 (Bened.

3—6. Hanc sectionem arabice edidit II, 448). — ovv9ijfta] Synesius Ep. 67

Abraham Ecchellensis, Eutychius 1661 Migne PG 66, 141 5: to ovv&q/ta xfjz

p. 41. zsipoTOviag.

5. xal n.x. ayiiov x. 1. nvsvftazwv} 6. ta 9. Evayytlia xt/..] Ps.-Dio-

Iuxta sententiam patrum ecclesiae pie- nysius De eccles. hierarch. c. 5, 3, 1:

nae sunt angelis, praesertim tempore igatoeza rfs xal exxQita rolg ls(td(>-

officii divini, atque inter eos primum yatq fiiv r/ zwv loyiwv ini xecfalr/t;

locum obtinent angeli praesides ac pa- tni&eotg. Cf. ibid. § 7—8.

 474 CONSTITUTIONES

c
V. O cov, dtonora xvgit 6 &ebq 6 jtavxoxgdxcog, 6 jxovoq
dytvvi]xoq xal dfiaoiXtvxoq, 6 del cov xal ngb xcov alcovcov vjtdg-

X<*>v, o jcdvtrj dvsvdsTjg xal jcaGrjq aixiaq xal ytVEGscoq xgeixxcov, o

fiovoq aXrj&ivoq, 6 fiovoq Gocpoq, 6 cov fiovoq vrpiGxoq, b x(j cpvGEi

5 dogaxoq, ov r\ yvcoGiq avagxoq, 6 fiovoq dya&bq xal aGvyxgizoq,

,,b xd Jtdvxa ildcbq xglv yevEGscoq avxcov, 6 xcov xgvnxcov yvco-
oxrji", 6 dngoGixoq, 6 ddtGjtoxoq' 2. 6 &soq xal Jtaxr/g xov fiovo-
ytvovq vlov Gov xov d-tov xal Gcoxrjgoq ijficov, o 6r}(tiovgyoq xcov
bXcov 6i avxov, 6 ngovorjxrjc, 6 xrjdefimv, „b naxrt g xmv oixxig-
10 fidiv xal d-soq jcaGr/q jtagaxXtJGECoq, b Iv vxprjXolg xaxoixcov xal
xd xanewd scpogcov"' 3. Gv b dovq bgovq sxxXrjGlaq did xrjq sv-
odgxov jcagovGiaq xov XgiGxov Gov vjco ftdgxvgi xco jcagaxXr/xco
did xcov Gcov dnoGxoXcov xal fjficdv xcov x^Q lxl <>fl JtagEGxcoxcov
iniGxojicov, 6 otQOogioaq eg dgxf/q hgelg ilq sjtiGxaGiav Xaov Gov,
15 ~"A$eI sv Jtgcoxoiq, Hy-d- xal 'Evcoq xal Evd>x xal Ncos xal MeXxi-
Gedhx xal'Icofi' 4. 6 dvad£i£,ag'A@gad(i xal xovq Xouiobq naxgi-
dgxaq ovv xolq jtiGxolq Gov d-sgdnovGiv McovGtl xal 'Aagcbv xal
'EXEaC,dgco xal <PivEsq, b t§ avxcov ngoxsigcGafievoq dgxovxaq xal
lEQelq iv xfi Gxrjvy xov fiagxvgiov, 6 xov 2afiovt}X sxXegdfiEvog
20 siq lEgsa xal ngo<p?']xrjV•, 6 xb ayiaojid Gov aXuxovgyrjxov fir]
syxaxaXiJicov, b EvdoxrjGaq hv olq ygtxtGco dogaGd-f/vaf 5. avxbq
xal vvv (lEGixtia xov XgiGxov Gov 61 7t ficov etc'cxee xr/v dvvafiiv xov
,,r]y£(iovixov Gov jtVEVfiaxoq", ojtsg diaxovslxai xco ?jyajt7]fiEVcp

Gov nuidl 'ItjGov Xgiaxcp, omeq Idcogrfiaxo yvcofiy Gov xolq ayloiq
25 djiooxoXoiq Gov xov alcoviov frsov. 6. 6*bg sv xco cvofiaxl gov,

5 I Tim. 1, 17. — Mt. 19, 17. — 6 Dan. 1, 42. — 9 II Cor. 1, 3.

—
1(1 Ps, 112, 5. 6. — 21 Eph. 1, 4. — 23 Ps. 50, 14.

1/17 o cuv — 'Aaptbv > f vel potius folium excidisse videtur, cum pa-
gina 545 in voce &iov desinat, pagina 546 vocabulis xal iXed'Qap incipiat |

2/3 V7ict(>x a> v > h m v [

3 navxl a I
5 rj : to eivai d |
6 r« > a j
8 gov
vlov h I
12 aov > h [
imofiayxvQai d |
13 r/fiiov + dtdaoxd?.wv d j
orj

%agiTi h I
14 Xaov : xov ?.. d |
15 xal 'Evcbg >d |
16 iaxai/2 h |
17 nioxolq :

otnrolq h |
ftcooel d h m v I 18 iXed^ag d f h |
ngoxci(ttod//svog + f('c h

V. 'EnixXrioiq (fi'^17 ml d) x.siqo- 1. Cf. VII, 35; 39, 2; VIII, 12, 6. 7.

toviaq inioxoiiLov (dmoxonov d, om- — dovyxyixog] Cf. c. 15, 7; 38, 4;

nia > v). Invocatio ordinationis epi- 46, 16. Basilius Adv. Eunom. I, 18.

scoporum. 22. 26. 27 impugnat Eunomium hanc

 APOSTOLORUM VIII, 5, 1—6. 475

V. Qui es, dominator Domine, Deus omnipotens, solus in-

genitus ac regem non habens, qui semper es et ante saecula

exsistis, qui omnino nulla re indiges omnemque causam atque
ortum superas, solus verus, solus sapiens, qui solus altissimus es,
natura invisibilis, cuius cognitio expers principii; solus bonus ac 5

incomparabilis, qui omnia nosti, antequam fiant, occultorum cognitor,

inaccessus, domino carens; 2. Deus et pater unigeniti filii tui,

Dei ac servatoris nostri, conditor universorum per ipsum, provisor,

tutor, pater misericordiarum et Deus totius consolationis, qui in altis
habitas et humilia respicis ; 3. tu, qui dedisti leges ac regulas 10
ecclesiae per Christi tui adventum in carne sub teste paracleto
per apostolos tuos ac nos gratia tua adstantes episcopos, qui ab
initio praestitisti sacerdotes in populi tui curationem: Abel in

primis, Seth, Enos, Enoch, Noe, Melchisedec et lob; 4. qui con-

stituisti Abraham et ceteros patriarchas cum fidelibus tuis famulis 15

Mose, Aaron, Eleazar, Phinee; qui in ipsis desumpsisti principes

et sacerdotes in tabernaculo testimonii, qui Samuel elegisti in sacer-

dotem ac prophetam, qui sanctuarium tuum sine ministris non

reliquisti, qui benevolentia prosecutus es eos, in quibus voluisti
glorificari: 5. ipse nunc quoque intercessu Christi tui per nos in- 20
funde virtutem principalis tui spiritus, qui ministrat dilecto puero
tuo lesu Christo, quern voluntate tua donavit Sanctis apostolis ad
te aeternum Deum pertinentibus. 6. Da in nomine tuo, Deus

vocem usurpantem. Altera ex parte 20, 13; VII, 35, 10; VIII, 6, 11; 12, 8.

Didymus De trinitate I, 27; III, 3 31. 34. 36; 13, 10; 37, 2. Cf. quae
(PG 39, 397. 400. 827) earn adhibet disputavi in libro Die Apost. Konsti-
de patre atque filio, II, 1 (p. 452) de tutionen p. 165 — 166.
spiritu sancto, II, 8 (p. 608) corame- 5. oneQ diaxovelxai] Verbum qui-

morat rr/v aovyxQixov do^avrov Q-eov dem Pneumatomachismum sapere vi-

nuxQoq, similiter ac Ps.-Ignatius Trail. detur. Nequaquam autem ad eum
5, 2 to rov nuvTOXQcaoQoq &eov referendum est. Etiam Ephiphanius
dnaQa&trov. Cf. etiam Basil. (Didym.) Ancor. c. 68; H. 74 c. 5 respiciens

Adv. Eunom. IV, 1 (PG. 29, 675). Rom. 15, 8 dicit, owdiaxovslv (cum
1 7, Oratio locum obtinet in ritu Christo) to nvsvfia to uyiov patri

ordinationis episcopi, quo utuntur Iaco- saltern. Locutio similis est ei, quae
bitae Alexandrini vel Coptitae, et in V, 20, 13 de ministerio filii legitur

ritu Maronitarum. Cf. Denzinger, Ritus et de qua ibi disputavi. Praeterea

Orientalium 186411,23 — 24; 200— 201. considerandum est, earn fortasse non
2. 6 9eb<; xal TiaxrjQ rov ft. viov proprie Constitutoris, sed ab hoc una
oov] Similiter I, 8, 1 ; II, 20, 1 ; V, cum oratione receptam esse.
 476 C0NST1TUTI0NES

xagdioyvcoOxa &ee, exl xbv dovXov Oov xov6e, ov tgeXE§co slg

ejciOxojcov, MOtfiaivtiv xijV aylav oov n.oi(ivr)v xal dgxiEgaxsvEiv
Ooi, dfiefinxcog Xsixovgyovvxa vvxxbg xal fjfiigag xal e^iXaOxo-
[levov Oov xb jcgoOcojiov, EJiiOvvayaytiv xbv agid-fibv xcov Gcotp-
5 fitvcov xal xgoOcptgtiv Ooi xa dcoga xfjg dyiag oov kxxXrjOiag.

7. dog avxcp, dtonoxa xavxoxgdxog, 6id xov XgiOxov Oov xtjv

fitxovoiav xov dyiov Jivsvftaxog, coOxe ejeiv st-ovoiav „a<pievai

ccfiagxlag" xaxa xtjv evxoXt'jv Oov, didovai xXtfgovg xaxa xb jcgoo-

xayfid Oov, „Xvttv 6b jcdvxa Ovv6eO(iov" xaxa xtjv et-ovoiav, ijv

10 s6coxag xolg dxoOxoXoiq, svageoxslv 6s Ooi Iv jtgaoxrjxi xal xa&aga

xagdia, dxgijixcog, ctjitfijixcog, dvtyxXr\xcog jigoocpigovxd 001 „xa-
Q-agdv" xal dvalfiaxzov ,,9voiav", r)v 61a XgiOxov duxdgco, to
(ivOxTJgiov xfjg xaivijq dia&ijxrjg, ,,ilg oOfiijV evcodtag 61a xov
ayiov Jiaidoq Oov 'irjoov" XgiOxov xov &eov xal Gcoxrjgoq rj/icov,

15 oV ov Ooi 66^a, xififj xal Osfiag ev ayicp jcvtvfiaxi vvv xal del
xal tig xovg alcovag xcov aicovcov. 8. xal xavxa sjiEV^,ay.ivov 01
Xouiol isgsig EJiiXsytxcoOav ^4firjv, xal Ovv avxolq djtag b Xaog.
9. xal [lExa xrjv ngoG£vyrr\v sig xcov sjtiOxojtcov dvacpigsxm
xijv d-voiav km, xcov xugcov xov ytigoxovrfi-ivxog. 10. xal xf/

20 tcofrev ev&govi^eod-co sic xbv avxm 6iacptgovxa xonov jiagd xcov

Xoutcov ijtiOxojccov, jcdvxcov avxbv g>iXtjOavxcov xco ev xvgicp
(piXrj[iaxi. 11. xal (texa xr\v dvdyvcoOiv xov Nbfiov xal xcov Jlgo-
cprjxcov, xcov xs 'EmoxoXcov fj[icov xal xcov Ilgd^Ecov xal xcov
EvayysXicov dojiaOaO&a) b x £l Qoxovr]d-£lg xrjv ixxXrjOiav, Xiycov
25 >>H
l(AQ lli T0 ^ xvgiov fj/icov 7rjOov XgiOxov xal ?) dydjcrj xov
8-eov xal xaxgbg xal ?) xoivcovia xov dyiov xvEV/zaxog fisxd ndv-
xcov vficov", xal Jtdvxsg dxoxgivsoQ-coOav Kal fisxcc xov jivsv-
fiaxog oov. 12. xal (isxd xf/v jigoOgrjOiv oigoOXaXrfidxco xco Xacp
Xoyovg Jtagaxl^otcog.

1 Act. 1, 24. — 2 loan. 21, 16. — 7 loan. 20, 23. — 8 Tit. 1, 5.

9 Ies. 58, 6. — Mt. 18, 18. — 12 Mai. 1, 11. — 13 Eph. 5, 2; Act. 4, 30.
25 II Cor. 13, 13.

1 xovds tovzov A f si?

: 1 >
h 2 tmaxonrjv f dpxispevijv f| | |
3 dficun-
to? f I
6 navroxQaziOQ h v 8/9 xa ngoozayfiaTa f
| 9 di rt |
: m |
10 sv-
XupioTeTv h diQsmtoq
ra v xal f
I
117iQoa<pegiiv h +
12 6iezaS,a f \
|

> —
|

13 did h 14/15 zov &eov

I
nvevfiazt h 14 tjjxwv + f/s!)-' ov xal > |

m v 15 xal zt/urj xal oefia? d iv

I
ovv f 16 alwvwv a d -+- a/zjyv f h
| |
:

m v 18 fl?
I >
h m v 21 inioxonwv + xat f zw | xb a h v 22 ipD.rjua | :
|
 APOSTOLORUM VIII, 5, 7—12. 477

cognitor cordis, huic servo tuo, quern elegisti in episcopum, pascere

sanctum tuum gregem et pontificem tuum agere, inculpate mini-
strantem nocte ac die, et placando faciem tuam congregare nu-
rnerum eorum, qui salvi fiunt, ac offerre tibi dona sanctae tuae
ecclesiae. 7. Da illi, Domine omnipotens, per Christum tuum 5

participationem sancti spiritus, ut habeat potestatem remittendi pec-

cata secundum mandatum tuum, dandi cleros iuxta praeceptum
tuum et solvendi omne vinculum secundum potestatem, quam tri-

buisti apostolis, utque tibi placeat in mansuetudine et mundo corde,

constanter, inculpate ac irreprehensibiliter offerendo tibi purum et 10

incruentum sacrificium, quod per Christum constituisti, mysterium

novi testamenti, in odorem suavitatis, per sanctum filium tuum Iesum
Christum, Deum ac salvatorem nostrum, per quem tibi gloria,

honor et cultus in sancto spiritu nunc et semper et in saecula

saeculorum. 8. Et postquam ita oraverit, reliqui sacerdotes respon- 15

deant: Amen, atque cum eis omnis populus.

9. Et post precationem unus ex episcopis hostiam offerat in
manus ordinati. 10. Et mane in loco ac throno ad ipsum per-
tinente a ceteris episcopis collocetur, cunctis eum osculantibus
osculo in Domino. 11. Ac post lectionem Legis et Prophetarum 20
ac Epistularum nostrarum et Actorum atque Evangeliorum ordi-
natus ecclesiam salutet, dicens: Gratia Domini nostri Iesu Christi
et caritas Dei ac patris et communicatio spiritus sancti cum omnibus
vobis. Ac universi respondeant: Et cum spiritu tuo. 12. Et post
salutationem populum alloquatur verbis exhortationis. 25

h v j
24 dana^taBw h |
25 xal > a |
26 xal naxpoq a f : > d h v nvtv-
fjazog -\- el (= y) f | 27 tj/xuiv d |
28 TiQoogrjOiv + xavxrjv d |
29 napa-
x/.tjxtxovg d, sed i. m. napaxi.rjO iu>c

6. vvxvbg xal rjixsgao] Item Con- clericorura vel potius secundum con-
stitutiones perHippolytum seu Epitome textum locaChristianorum peccantium
libri VIII Constitutionum apost. atque ac paenitentium.
Constitutiones ecclesiae aegyptiacae
J0 ndvTWV a<ixbv 9t ^advtwv] Cf.
vel versiones huius scripturae aethio-
Ps . Dio nys. De eccles. hierarch. c. 5,
pica et latina, quae soke hanc orati- «
fi
.
ninfg y&() WI nd&£l(Jl z&v
onem tradunt Canones Hippo-
e contra
r| ,£„ S „ fg x<i ^ mv
-
; .
dani . . . .

lyti c. x ac Testamentum D. n. I, 21 v .
, „ „-„„„
locum reddunt verbis: die ac nocte.

7. Xvsiv] Cf. Ps.-Clem. Horn. Ill, 72. 11. rj %uQiq xx/..] Repetuntur haec
— didovui x).i]QOvq\ Gradus et ordines verba c. 12, 4.
 478 CONSTITUTION'S

VI. Km nXrjgcoOavxog avxov xbv xfjg didadxaXiag Xbyov (pi) (it

tym Hvdgiag 6 ddsXtpbg IUxgov 2. jLvaQxdvxmv djtdvxmv 6 6id- "

xovog ecp vtyrjlov xivog dv£X&mv xtjgvxxExm' Mt'/xig xmv axgom-

fiivcov, ftr/xig xmv anioxmv. 3. xal ?)ovxiag ysvofiEvrjq Xtyixw
5 (VI) Evgao&s, 01 xaxrjxovfievoi. 4. xal ndvxeg ol moxol xaxd
didvoiav vjteg avxmv jtgoasvxEO&mOav XiyovxEg' Kvgis eXirjOov.
diaxovslxm de vjceq avxcov XiymV 5. 'Fxeq xdrv xaxr)XOvy.ivmv

jrdvxEg hxxEvmg xbv frebv nagaxaXEGmfiEV, iva 6 dyad-bg xal

(piXdv&gmnog evfitvdjq „EloaxovOf] xmv dstjosmv avxcov" xal xmv
10 jtagaxXijOemv , xal jigoads^dftEVog avxcov xrjv ixsoiav dvxiXdfirjxat
avxcov xal „6cp avxolg xd alxrjfiaxa rcov xagdicov avxcov" ngoq
xb ovfupsgov, djioxaXvipy avxolg xb EvayyiXiov xov XgiOxov avxov,
(pmxioy avxovg xal Ovvtxiot], jtaidtvOy avxovg xr/v Q-ioyvmolav,
,,didd§fl avxovg" xd Jtgooxdy/xaxa avxov xal „xd dixaim/iaxa",
15 £yxara(f)vx£vay sv avxolg xbv dyvbv avxov xal dmxtjgiov q>6@ov,
diavolSflxd coxa xmv xagdicov avxcov ngbq xb sv xm vo/im avxov
xaxayivEO&ai rifiigag xal vvxxog' 6. ftEfiaimO-Q 6e avxovg sv xf]

EvOE^Eia, Evcbo-fl xal syxaxagi&-[irj6y avxolg xcp dyim avxov jioiy,vlm,

xaxa^imdag avxovg „xov Xovxgov xtjg jtaXiyysveOiag", xov evdv-

20 (iaxog xfjg dcpd-agoiag, xfjg ovxmg £mfjg' gvar/xai de avxovg dxb

ndorjg aOEftelag xal fir) dm xonov xm dXXoxglm xax' avxcov,
,,xa9-agt07] ds avxovg djib jcavxbg /loXvOfiov Oagxbg xal jivev-

fiaxog, svoixijcy xe sv avxolg xal IfiJiEgiJiaxijOy" did xov XgiOxov

avxov, ,,tvXoyr\or[ xdg sloddovg avxmv xal xdg tgodovq xal xaxEV-
25 d-vvy avxolg" xd jtgoxtifiEva slq xb Ovfiipsgov. 7. sxi IxxEVcog
vjisg avxmv IxExevomfiev, iva acpiotmq xvy_6vxEg xmv jcXrjUfiEXrj-

fidxmv 61a xf/g fivijosmg dt-imd-moiv xmv ayimv fivOxtjgimv xal

9 Ps. 6, 10. — 11 Ps. 36, 4. — 14 Ps. 118, 12. — 19 Tit. 3, 5.

—
22 II Cor. 7, 1. — 23 II Cor. 6, 16; Lev. 26, 12. — 24 Ps. 120, 8; 89. 17.

1 diaxovlag d |
Xoyov . sequentia usque ad caput XVI vel partem litur-

giam continentem praeterit f J

2 6 > d |
8 sxxsvwg > a |
xal > a |
10 xal
> d I
11 xapdiuiv -\- vnho d |
12 dnoxaXvipci h v, dnoxaXinpr) re d |

13 iptotlaet . . qvvezioii xxX. d h v | 14 xa dixaLtofAaia >h |

15 iv avzoig .

avrovg h I
17 xazayhio&ai : /jsXctccv h |
iVs >d |
24 ££6dovg + avxtHv d |

25 ixtfvtoxepov d

VI. TloootpiaVTjoig (> d) vtisq twv Xsixovgyia, iv y ngootp. xxX. et in-

xaxrixovfievwv. Oratio pro catechu- cipit caput verbo ev^ao&s v. 3.

menis. — Turrianus exhibet: 'H 9eia 2. Vox dxgoajfievoi hie et infra c. 12

 APOSTOLORUM VIII, 6, 1 — 7. 479

VI. Cumque doctrinae sermonem finierit, dico ego Andreas

frater Petri: 2. Universis consurgentibus diaconus in excelsum
locum ascendens proclamet: Ne quis audientium, ne quis infide-
lium. 3. Ac silentio facto dicat: (VI) Orate catechumeni. 4. Et
omnes fideles pro illis cum attentione orent dicentes: Kyrie eleison. 5
Diaconus vero pro eis precetur dicens: 5. Pro catechumenis omnes
Deum intente invocemus, ut, qui bonus ac hominum amans est,

benigne exaudiat eorum preces et obsecrationes, et suscepta eorum

supplicatione opem illis ferat ac det petitiones cordis ipsorum, prout
eis expedit; revelet eisdem evangelium Christi sui, illuminet eos 10
ac instituat, erudiat eos cognitione divina; doceat eos majidata sua
et iustificationes, inserat in eis castum ac salutarem timorem suum,
aperiat aures cordis eorum, ut in eius lege die ac nocte occu-
pentur; 6. et confirmet eos in pietate, adunet et adnumeret eos
sancto suo gregi, donatis eis lavacro regenerationis, indumento 15.

immortalitatis, vera vita; liberet vero eos ab omni impietate et

non det locum adversario contra eos, mundet autem ipsos ab omni
inquinamento carnis et spiritus, inhabitetque in eis atque inambulet
per Christum suum, benedicat introitus ac exitus eorum atque pro-
posita moderetur iis ad commodum. 7. Adhuc intente pro illis 20
supplicemus, ut remissionem delictorum consecuti per baptismi in-
itiationem digni fiant Sanctis mysteriis et permansione cum Sanctis.

synonyma est cum voce djiiazoi ac libro meo Die Apost. Konstitutionen
denotat omnes eos, qui nondum ad p. 157 — 158 ambo textus, alter iuxta
ecclesiam, ne in gradum catechume- alterum positus, leguntur. Meminit
norum quidem, admissi erant, quibus orationis catechumenorum et paeni-
autem placebat verbum Dei audire; tentium synodus Laodicena c. 19.
nee vero designat catechumenos vel 6. zov svdvfiazoq z^g drpQaQoiaq]
paenitentes, quorum unus gradus illud Sic etiam Gregorius Naz. Orat.40 c. 4
nomen ferebat; hi enim adhuc rema- baptismum et Orat. 45 c. 13 Christum
nent et postea dimittuntur. Illius di- victimam pro nobis caesam appellat,
missionis vestigia alias non inveni. et Nicetas Serronius censuit, eum lo-

5. dy *ri.] Cf. c. 15, 8. cutionem a Constitutionibus apost. ac-

5 — 8. Cum hac oratione magna ex cepisse. Cf. Testimonia. — z<5 6.IX0-

parte ea consentit,quam Chrysostomus rpi<fi] Cf. VII, 1, 3; Ps. 18, 14; lust.
Ad II Cor. horn. II, 5—8 (ed. Bened. Dial. c. 30: and t(ov dlXotQiu>v, zovz-

—
X, 335 440) super catechumenos di- iaziv and xaiv novrjQiHv xai nlavojv

mittendos pronuntiandam exhibet. In nvtvfiazwv.

 480 CONSTITUTIONES

xf/g fiExa xmv ayicov dia/tovrjg. 8. tjEigtoB-E, ol xaxrjxovfiEvoi'

rr/v Eigtjvr/v xov f)sov did xov XgiGxov avxov alxrjOaoQ-t , tiQTjvixrjv

xtjv Tjfisgav xal dvafidgxrjxov xal otdvxa xbv xgovov xrjg C,oar/g

hficov, xQiOxiava vfioov xa xsXtj, i'Xsco xa'i EVfitvfj xbv &eov, &<pioiv
5 jtkrjfjfis/Lrjfidxoov mvxovg xcp fiovcp dytvvrjxcp d-sm did xov Xgi-
Gxov avxov jiagdB-eO&e. xXivaxs xal tvXoyuo&e. 9. £(p' sxdoxep
de xovxmv a)v 6 didxovog ngoocpoivtl, cog jigotino/itv, Xtyexco
Xabg' Kvqib sXirjOov , xal xgb Jtdvxmv xa naidla. 10. xXivovxcov

dh avxwv xdg xecpaXdg svXoyeixco avxovg o ystQOxovrj&sig ejii-

10 oxonoq evXoyiav xoidvde' n. '0 d-sbq 6 jiavxoxodxcoo, 6 ayiv-

vrjxog xal dngoGixog, b fiovog aXrjd-ivbg d-sog, b d-ebg xal Jtaxrjg
xov XgiGxov oov xov (lovoysvovq vtov gov, b d-ebg xov Jiaga-
xXrjxov xal xcov oXmv xvgiog, b did XgiGxov didaGxdXovg xovg
fja&rjxdg kniGxTJoag Jigbg fid&TjGiv xrjg evGefteiag' 12. avxbg xal
15 vvv ejtids sill xovg dovXovg gov xovg xaxrjyovjiivovg xb tvayyiXiov
xov XgiGxov gov, xal ,,dbg avxolg xagdiav xaivr/V xal nvsvfia
evQig hyxaiviGov ev xolg eyxdxoiq avxcov" ngbg to tldtvai Gs
'
xal jioielv xb &tXrjfid Gov ,,ev xagdia jiXrjgst xal ipvxfj d-sXovGy"
13. xaxa£,im6ov avxovg xrjg dyiag [tvfjGemg xal tvcoGov xf] ayla
20 oov exxXrjGia xal fisxoxovg jcolrjGov xmv fteiatv (ivGxrjgimv did
,,'IrjGov XgiGxov, xrjg eXxidog tj/iojv", rov vjilg avxo3v djiod-d-
vovxog, di ov Goi do§a xal xb Gtfiaq iv dylco xvsv/jaxi tig xovg
almvag' d/irjv. 14. xal fiexd xovxo b didxovog Xeyexoi- IlgoeX-
&Eze, 01 xaxrjxovfievoi, sv Eigrjvr].

25 VII. Kal ftsxd xb egsXd-eiv avxovg Xtyixco -

2. Ev£,aoQ-£, ol
EVEgyov/iEVOi imb jiVEV/idtmv dxa&dgxmv. txxevmg ndvxtg vjieg

16 Ps. 50, 12. — 18 II Mace. 1, 3. — 21 I Tim. 1, 1.

2 avxov >dm I
3 xijv tj/xepav post dvaftdpzqzov d |
4 xa xiXr) vfxilv
d h I
"Af <ov a |
12/13 &sog x. n. a d : x. n. TiQofioXsvq h m v |
13 xal :

o h I
13, 14 xoig fta&rjxatg d |
14 avrov h | 15 xui evayyef.iaj d |
17 at >
a d I
18 xa dslr/ixaxa h | 19 e'vwaov -\- avxov<; a |
20 oov >d |
21 x*> 'V a I

23/24 xal /xera — elp-rjvy > h j

26 anarxtq d

8. Hie versus paucis verbis mutatis defunctis c. 41,2. — savzovg — naga-

infra in oratione vespertina c. 36, 3 &eo9e] Iustinus Apol. I, 49: x<jj dyev-
et in oratione matutina c. 38, 2 repe- vtjxw &ew dice xov X(iioxov savxovg
titur. Clausula vel formula commen- ave&ijxav. — xXlvaxs x. evL] Per-
dationis locum obtinet etiam in ora- egrinatio Silviae c. 24, 6 hunc ritum
tione fidelium c. 10, 21 — 22; in pre- accuratius describit de officio vesper-
cibus c. 13, 9; 14, 3; in oratione pro tino agens. Cf. adnotatio ad caput 35.
 APOSTOLORUM VIII, 6, 8—7, 2. 481

8. Surgite, catechumeni: pacem Dei per Christum eius petite,

diem quietum ac sine peccato et omne tempus vitae vestrae, mortem
christianam, propitium ac benevolum Deum, veniam delictorum;
vos ipsos soli ingenito Deo per Christum eius commendate; in-
clinate benedictionem.
et accipite 9. Porro in singulis horum, 5
quae diaconus proloquitur, ut iam diximus, populus respondeat:
Kyrie eleison, et ante cunctos pueri. 10. Catechumenis autem
capita inclinantibus episcopus ordinatus benedicat eis benedictione
huiusmodi: 11. Deus omnipotens, ingenitus et inaccessus, solus
verus Deus, Deus et pater Christi tui unigeniti filii tui, Deus para- 10
cleti ac omnium dominus, qui per Christum discipulos in doctores
constituisti ad pietatis disciplinam; 12. ipse et nunc respice super
servos tuos, catechizatos in Christi tui evangelio, et da eis cor
novum et spiritum rectum innova in visceribus eorum, ut cognoscant
te ac faciant voluntatem tuam, in corde pleno et anima volente. 15

13. Dignare illos initiatione sancta et aduna ad sanctam ecclesiam

tuam et fac participes divinorum mysteriorum per Iesum Christum,
spem nostram, qui pro ipsis mortuus est, per quem tibi gloria et
adoratio in sancto spiritu in saecula, amen. 14. Et post hoc dia-

conus dicat: Exite, catechumeni, in pace. 20

VII. Cumque ii exierint, dicat: 2. Orate energumeni et vexati

a spiritibus immundis. Intente cuncti pro eis deprecemur, ut

9. ojg niioeinoftsv] so v. 4. — za facilius ab eo servari, si oratione vetere

nuiSia] Cf. Basil. In famem et siccit. tradita fuit. Reveralocutionondurio'rest

hom. c. 3;' Chrysost. In Matth. hom. quampraecedens.de qua conferas c. 5,2.

71 c. 4; Peregrinatio Silviae c. 24, 5; 14. Ps.-Dionysius liturgiam delineans

Testamentum Domini nostri ed. Rah- dimissionis catechumenorum et ener-
mani 1899 I, 26 p. 55. In ritu bap- gumenorum et paenitentium meminit
tismi,quem I. Goar, Euchologion 1647 De eccles. hierarchia c. 3, 2; 3, 3, 6-7.
p. 357—359 publicavit, una cum psalte VII." Ufjoacpcuvrjaiq vntQ xmv ivty-

orphani commemorantur psallentes. yovfiivmv (> a cf. v. 5). Oratio pro

10. Ev/jh xartjxovfitrtvv (> v)- energumenis. — In Peregrinatione

ytiQO&toia inl zuiv y.axriyovjxivtov Silviae haec oratio et duae sequentes

inscribunt d v. locum non habent, sed orationes pro

11. 6 #tos TUXQaxi.r^ov] Similiter catechumenis etfidtlibus tantum. For-
c. 37, 2. Durissima locutio, ait Cote- mula fere ubique est: Benedicuntur
lerius. Offendit iam veterem librarium catechumeni, et sic fideles, et fit missa.

adeo, ut textum mutaret. Cf. not. Cf. c. 35, 2; 39, 5; 43, 6. 9.

crit. Non autem necessario ad Mado- 2. ol tvcpyovfievot. infra VIII, 12,

nianismum referenda est; potuit ab 47; 35,2; 38,1 y_n(iaL,6(xtvoi appel-

Apollinarista quoque proficisci et etiam lantur, etiam a synodo Ancyrana c. 17.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 31

 482 CONSTITUTIONES

avxcov ojtmg 6 (piXdvfrgamog &tog did Xgioxov tni-

dtfj&cofitv,

Tifirfiri xolg dxa&dgxotg xal novrjgolg jivtvyaoiv xal gvorjxai xovg

avxov ixixag dscb xijg xov aXXoxgiov xaxadvraortiag' o emxi-
pfiag xm Xtytmvi xmv 6ai(i6vmv xal xm dgxtxdxcp diafioXco, txi-
5 Tifirjoy avxog xal vvv xolg ajtooxdxaig xijg svOt^tiag xal gvorjxat
xd eavxov jiXdOfiaxa cuto xijg ivegydag avxmv xal xa&agioy avxd,
d (itxd xoXXrjg Oocplag enoirjOtv. 3. exi txxtvoog ijitg avxmv
Strjd-oo/itv oaloov xal avdoxrjoov avxovg, 6 Stdg, iv x?j dvvdfjti
oov. xXivaxe, ol tvtgyovfitvoi, xal tvXoytlo&t. 4. xal 6 tm-
10 oxojtog EJttvxtO&m Xiymv 5 (VII). ,'0 xov loxvgov drjoag xal
ndvxa xd oxtvrj avxov diagnaGag, 6 dovg tjftiv i^ovoiav jra'xtlv

tjidvm bfpsmv xal Oxogji'imv xal smI jcaOav x/]v 6vvay.1v xov
tX&QOv", 6 xov dv&gmjtoxxovov b<piv dsOfioixt/V Jiagadovg tj/jiv

,,<ag Oxgov&iov naidioig, bv (pglxxtc xal xgiyei jcdvxa djto jtgoo-

15 ojjiov dvvd/itoig aov", gr/^ag avxov „mg aoxgaicijV IS, ovgavov"
tig yfjv, ov xojtixm gtjyftaxi, aXXa djco xifiijg tig axiftiav 6l

kxovOtov avxov xaxovoiav 6. ov xd fiXtfiya grjgaivti afivooovq

xal r\ antiXi] xrjxti ogrj xal ,,rj aXrj&tia (itvsi. tig xov aimva",
bv alvtl xd v/jjcia xal tvXoytl xd d-rjXd^bvxa, bv vftvovOiv xal
20 jtgoOxvvovOiv ayytXof „6 tmfiXijimv tjtl xrjv yfjv xal noimv
7.
avxtjv xgtfteiv, 6 dnxdytvog xmv ogtmv xal xanvltpvxai, antiXmv
tyaXdoOrj xal fyqgaivmv avxr\v xal uidvxag xovg Jtoxa/xovg avxijq
tt-egrj/xcov, oi) vt<ptXai xoviogxbg xmv nodcov, 6 jitgucaxmv tjtl

&aXd60rjg dig tn iddq>ovg" 4

8. fiovoytvfj fits, /itydXov xaxgbg
25 vis, imxi(irjOov xolg Jiovrjgoig jrvtvftaOiv xal gvoai ,,xd tgya xmv
Xtigcov Oov" ix xijg xov aXXoxglov Jtvtvf/axog tvtgytiag, 6x1 001
dd£,a, xifirj xal Otftag xal 61a oov xq> 0(3 jiaxgl Iv dylcp jivtvfiaxt
tig xovg alwvag' a/irjv. 9. xal 6 didxovog Xtyixm' JlgotXd-txt,
ol tvtgyov/itvoi.
30 VIII. Kal [itx' avxovg jtgo6(pwvtixm' 2. Ei'gao&t, ol <pa>Ti-

^dfisvoc. txxtvmg ol moxol ndvxtg vjttg avxcov jcagaxaXtOmytv,

2 Mc. 1, 27; Luc. 4, 36. — 4 Mc. 5,9. —

5 Zach. 3, 2.
— 10 Mt. 12, 29. —
11 Luc. 10, 19. — 14 lob 40, 24. — Or. Manass. — 15 Luc. 10, 18. —
17 Ps. 105, 9; 96, 5. — 18 Ps. 116, 2. — 19 Ps. 8, 3. — Ps. 148, 2. —
20 Ps. 103, 32. — 21 Nah. 1, 4. 3. — 23 lob 9, 8. — 25 Ps. 8, 7.

2 nvev/jaoi xal novtjpoTg d Qvoexai b, similiter postea

\
3 otxhag h |

m v I
anb : ix h |
4/5 avvbg initt/i^aei d 6 avrov a 8 o #eo?| d | > |

9 xal 6 : (J's d, qui particulam <fs iniaxonoi; in. Xiywv et sequentes

 APOSTOLORUM VIII, 7, 3—8, 2. 483

benignus Deus per Christum increpet immundos ac malos spiritus

ct liberet supplices suos ab oppressione et tyrannide adversarii;

qui increpavit legionem daemonum et originem mali diabolum,
increpet ipse nunc quoque apostatas pietatis et liberet creaturas

suas ab eorum vexatione et mundet eas, quas magna cum sapientia 5

condidit. 3. Adhuc intente pro ipsis precemur: serva et erige

illos, Deus, in virtute tua. Inclinate, energumeni, atque benedi-
ctionem accipite. 4. Et episcopus deprecetur dicens: 5 (VII). Qui
jortem ligasti et cuncta vasa eius diripuisti, qui dedisti nobis pote-
statem calcandi supra serpentes et scorpiones et super omnem virtutem 10
inimici, qui homicidam serpentem vinctum tradidisti nobis sicut
passerem pueris, quern omnia horrent ac tremunt a facie potestatis
tuae, qui' eum decidere fecisti sicut fulgur e caelo in terram, non
casu locali, sed ab honore in ignominiam propter voluntariam ipsius

malitiam; 6. cuius aspectus exsiccat abyssos et minae liquefaciunt 15

montes et Veritas manet in aeternum, quem laudant infantes et

benedicunt lactentes, quem celebrant atque adorant angeli; 7. qui

respicis super terram et facis earn tremere, qui tangis montes et

fumant, increpas mare omnia flumina ipsa deserta

ct exsiccas Mud et

reddis, cuius nubes pulvis pedum, qui ambulas super mare tanquam 20
super pavimentum; 8. Deus unigenite, magni patris fili, increpa
malos spiritus et libera opera manuum tuarum ab alieni spiritus
vexatione, quia tibi gloria, honor ac veneratio et per te patri tuo
in sancto spiritu in saecula, amen. 9. Turn diaconus dicat: Exite,
energumeni. 25

VIII. Et iis progressis proclamet: 2. Orate, illuminandi ba-

ptismo. Intente cuncti fideles pro ipsis deprecamur, ut Dominus
similes atramento rubro exhibet |
11 nuzelv a 2 i. m., > a |
13 otpiv > d |

14 nuvxa ante (pglzzei a, post <p@. d |

16 ff's + ztjv m j
zomxbv Qfjyua m |

d')X d alia and > m 17 afjvaoov d v 21 dnsO.wv d a2 |

22 xal pr
—
|
i
I

> d I
uvxrjq > d m v I
23 xwv > d |
o : xal d [
inl + zijt; d |
27 <hu
iv : rcu nyt xal d |
aw > h m v |
28 xal >d nQO&l&ai8 h, 7i(toaeX&ezs
|

m v I
30 fxeza d h m |
avzovq a, avzov v, zovzovz d zovzo h m :

5. Inscribunt: XeipoSeoia inl (ivyr\ VIII. IlQoatpuivrjoig vnsg ziav <pu>zi-

v.zhp d)zwv £vi(>yov[ih(tiV (+ vni "Qo/tevwv (> a). Oratio pro eis, qui

nvevfidzwv dxa&dpzwv d) d v; svxh iamiam baptizandi sunt.

/?' a. —
ov (pQizztL aov] Locum ex- — 2. 01 <pwzit,6/xevot] v. 5 et VII, 41, 1;

hibet oratio Manassis, supra II, 22, 12; VIII, 37, fianziQofxsvoi, a Latinis com-
ad partem priorem accedit I Esdr. 4, 36. petentes (sc. baptismum) vel electi
31*
 484 C0NST1TUTI0NES

ojicoq 6 xvgioq xaxa^imoy avxovg, fivrjd-tvraq eig xbv xov Xgi-

gxov ftdvaxov, Gvvavaoxfjvai avxcp xal (lExo^ovg yeviod-ai xtjq

fiaGiXeiag avxov xal xoivmvovg xmv //vGrrjgimv avrov, IvmGy xal

GvyxaxaXsZy avxovg fiera rmv Gm^o^ivrnv ev rfj ayla. avrov ex-
5 xXrjGla. 3. sri exrevmg vxeg avrmv derj^mjiev GmGov xal ava-
orrjGov avrovg ev rfj ofj ^apm. 4. xaxaG(pgayiod(iEVoi xm %-tcn

did rov XgiGxov avrov, xXivavxeg EvXoyeiG&mGav xaga xov em-

c
oxojiov xi/vde xr/v tvXoyiav 5 (VIII). O utgoEinmv did xmv ayicov
oov jtoofpr/xajv xolg fivofiivoig' ,,AovoaGde, xad-agol yeveod-t",
10 xal dia xov XqiOxov vo[io&Exi]Gag xr(v jcv£Vf/axix?jV dvayevvrjGtv
avrbg xal vvv emde em xovg (la3ixiC,o[itvovg xal evXoyrjGov avxovg
xal dyiaoov, xal jtagaoxevaGov dglovq yeviod-ai xrjg jcvsvfiaxixTjg
Gov dmgsag xal xfjg alrj&ivrjq Gov vlod-toiag, rmv xvEVfiaxixow
Gov fivarrigimv, rTjg fitra xmv Gm^o/iEvmv eniGwaymy/'/g did Xgi-
15 oxov xov Gmrrjgog ?)fimv, 61 ob aoi do^a, xififj xal Gefiag ev
ay ico xvev^ari elg xovg almvag' dut'/v. 6. xal Xeyerm 6 didxovog'
JlgoiXQ-ETE, 01 (pmxi^ofitvoi.
IX. Kal fitra xovxo xrjgvxxtxw 2. EvgaG&e, 01 ev pera-
vola. txrevmg ndvxeg vjteq rmv tv fieravoia. ddeXcpmv rjfimv

20 xaQaxaXdocof/EV, djcmg o cpiXoixrigfimv &ebg vJtodEi§y avrolg bdov

/.isxavoiag, jrgoodti-rjxai avxmv x>/V xaXivmdiav xal xr\v e£,o[ioXo-
yt]Giv, xal „Gvvxgiipy xov Gaxavdv vjtb xovg nodag avxmv iv
xd%ti" xal XvxgmGrjxai avxovg djib „xi]g jtayidog xov diaftoXov"
xal xfjg EnrjgEiag rmv daifiovmv, xal e§eXrjrai avrovg ajcb jcavrbg
25 o&efiirov Xoyov xal Jtdorjq drojtov xgd^emg xal xovrjgag evvoiag
3. Gvyxmg?]07j ds avxolq Jidvra rd Jiagajixoifxaxa avxojv rd xe

txovota xal xd dxovGia xal ,,e§aXeirpij xb xar avrmv %eig6yga-

qov" xal „£yygdip7]rai avrovg ev ftiflXm C,m?]q, xafrdgy dh avroii

1 Rom. 6, 3. — 2 Rom. 6, 5. — 9 Ies. 1, 16. — 11 loann. 3, 5.

—
22 Rom. 16, 20. — 23 II Tim. 2, 26. — 27 Col. 2, 14. — 28 Dan. 12, 1. —
II Cor. 7, 1.

1 xazaxd^t] d |
2 avxov h |
5 in — detj&wftsv > a |
6 ev > d |
xal
y.axaoyQ. h |
7 xlivaxe d |
evXoyeto&woav + ovv d |
8 6 : 6 &ebg 6 h
> h m vofxod-erriaavtoq d 12 d^iovg yer. yiv.
|

9 yiveo&e a d |
10 rov v |
|

ccylovg d |
13 aov pr > d dXrjSovq d oov sec >
| 17 TtQoel&aTe |
a | h" j

18 ev + rij a d 19 anavieg d
| rmwv > 24 QeXeltai d h 26 ovy%to-
]
a | |

pijuei d h v, similiter saepius postea |

27 xal rd : id te d |
28 iyypdifjt] d |

xafraptel h
 APOSTOLORUM Till, 8, 3—9, 3. 485

dignos eos faciat, qui baptismate initiati in Christi mortem cum

ipso resurgant fiantque participes regni ipsius ac mysteriorum eius
consortes; adunet et adnumeret eos cum iis, qui salvi fiunt, in
sancta ipsius ecclesia. 3. Adhuc intente pro eis precemur: serva
et suscita eos in gratia tua. 4. Consignati Deo per Christum 5
eius inclinantes se benedicantur ab episcopo hac benedictione:
5 (VIII). Qui per sanctos prophetas tuos praedixisti eis, qui ini-
tiantur ac baptizantur: Lavamini, mundi estote, et per Christum
sanxisti spiritualem regenerationem: ipse nunc etiam respice in
hos baptizandos et benedic eis et sanctifica ac praepara, ut digni 10
riant spirituali dono tuo ac vera tua adoptione, tuisque spiritua-
libus mysteriis atque aggregatione cum eis, qui salvantur, per
Christum salvatorem nostrum, per quem tibi gloria, honor et
reverentia in sancto spiritu in saecula, amen. 6. Et dicat dia-
conus: Exite, qui illuminandi estis. 15
IX. Et post hoc edicat: 2. Orate, paenitentes. Intente uni-
versi pro fratribus nostris in paenitentia versantibus precemur, ut
misericordiae studiosus Deus illis ostendat viam paenitentiae, ad-
mittat eorum retractationem atque confessionem et conterat sata-

nam sub pedibus eorum velociter liberetque illos a laqueo diaboli et 20

violentia daemonum, atque ipsos eripiat ab omni sermone illicito

et omni actione turpi et mala cogitatione; 3. condonet vero eis

omnia delicta eorum voluntaria pariter ac involuntaria et deleat

quod adversum eos erat chirographum, et adscribat eos in libro vitae,

vocantur. Sunt ei, qui catechumenatu numerus praecisus esse videtur) a,

peracto specialiter ad baptismum acci- tvxh zaiv ftanzit,o[iiv<DV d, ysiQo9s-

piendum praeparabantur, quibusque ala enl zwv (poizi'Qofitvwv v. Voces —
Cyrillus Hierosolymitanus catecheses ci'/ch e' x il 9 ^ i(JM er g° secundum
suas celeberrimas habuit. Zonaras ad hanc inscriptionem promiscue adhibe-
canonem Trullanum 78 eos zovg ngbg bantur, et ita adhiberi poterant, quia
zd (pwriofia eToi/xa'Qo/Lievov; appellat, oratio cum manuum impositione con-
Euchologion vetus apud Goarum p. 196 iuncta erat vel orationem manuum
et 344 zovg TiQog to tpwxiofia evzos- impositio comitabatur.
m^o/iivovg vel p. 195 et 343 rovi nQoq IX. IlQoocpiuvrjOiq vnig xmv iv
to rpwzia/.ia. Eorum dimissio praeter fxtzavola (> a d). Oratio pro pae-
Constitutiones apost. locum habet in nitentibus. — Cf. Chrysost. De in-

liturgia a Goaro p. 192— 200 edita et compr. Dei natura horn. Ill, 7 (ed.

in liturgia S. Jacobi syriaca, cf. Ham- Bened. I, 470); In Matth. horn. 71

mond, Liturgies 1878 p. 65. c. 4 (VII, 699).
5. Codices hie inscribunt: EvyJ] (/, 2.ndatjgdz67tov7i(id^so}g]C{.c. 10,8.
 486 CONSTITUTIONES

djtb navxbg fioXvOfiov oagxbg xal xvev^iaxog" xal IvmOr] avxovg

dnoxaxaoxrfiag tig xr)v dy'tav avxov jioi(ivrjV 4. „6xi avxbg
yivmoxti to nXdo/ia tjficov", 6x1 ,,rig xavyrfiExui ayv?)v e%eiv xag-
diav, rj rig naggrjOidotxai xa&agbg tivai djtb dfiagxiag; jidvxsg"

5 ydg ,,£G[iev iv exirifiloig". 5. exi vneg avxmv ixxevioxegov

derj^m/itv, ,,oxi x a Q<x yivtxai iv ovgavm em ivl dftagxmXm (texa-
voovvxi", 6n<og ajiooxgag>tvxeg nav tgyov ad-ifiixov ngoooixeim-
&W61V Jtdoy ngd^u (piXdv&gamog d-ebq y xaypg
dyad-y, Iva
svfievmg ngoGdet^dfitvog avxmv rug Xixdg, djtoxaxaOxrjOy avxovg
10 ft? xr)v xgoxigav d$iav xal ,,djtodmOij avxoig xr)v ayaXXiaOiv xov
Omxrjgiov xal nvEVfiari r/yEfiovixcp oxr/gii-r] avxovg, iva (/tjxexi

OaXevfrmoiv xct diaftrjfiaxa avxmv", aXXd xaxaS,im&mOiv xoivmvol

yEvio&ai xmv dylmv avxov hgcov xal {lixoypi xmv &e(mv /tvOxr]-
glmv, Iva d§ioi aJio<pavd-evxsg xfjg vlo&EOiag xv'/mOiv xi]q aimviov
15 C,mfjg. 6. exi ixxevmg ndvxtg vxeg avxmv eijtm/iev xvqie iXeyOov
ocoOov avxovg, 6 &tog, xal dvdoxyOov xm iXiei oov. avaoxdvxtg
xm Q-eco did xov XgiOxov avxov xXivaxs xal evXoyeiO&e. 7. en-
ivxEO&w ovv b ETtiOxojiog Uavxoxgdxog d-sl
xotd^E' 8 (IX).
almvie, dioitoxa xmv oXmv, xxioxa xal Ttgvxavi xmv ndvxmv,
20 xbv av&gmnov xoO(iov xoOfxov dvadEi^aq did XgiOxov xal vbftov
dovg avxm s\ug>vxov xal ygajtxbv jtgbg xb Qfjv avxov evd-eOfimq
cog Xoyixov, xal dfiagxovxi vjio&rjxrjv dovg jroog fierdvoiav xijv
Gavxov ayadox7jxa' EJtids im xovg xexXtxoxag 601 av-fiva ipvxijg

xal om/iaxog, oxi ,,oi ftovXei xbv &dvaxov xov dfiagxmXov, dXXd
25 xr\v fiexdvoiav, mOxe djiooxgetpai avxov djtb xijg bSov avxov xfjg

novrjgag xal £i]v". 9. 6 Nivevixcov ngoodsi-d/iEvog xrjv [lexdroiav,

,,b d-iXmv xdvxag dv&gmjiovq omfrijvai xal elg in'iyvmGiv dXy-
d-ilag kX&ttv, b xbv vlbv xgoodE^d/XEVoq xov xaxatpayovxa xbv
@iov avxov aomxwg" Jiargixolg onXdy/voig 61a xr)v fiExdvoiav,
30 avxbg xal vvv ngoodEt-ai xmv \xsxmv Oov xrjv (itxdyvmoiv, „oxi
ovx eoxiv, og ovx a/iagxrjOExai Oof edv" yag ,,dvofi(ag jtaga-
xtjgrjOy, xvgis, xvgiE, xig vjtoOxrjosxai; oxi uiagd ool 6 IXaOfiog

1 Ioann. 10, 16. — 2 Ps. 102, 14. — 3 Prov. 20, 9. — 4 Sir. 8, 5.

—
6 Luc. 15, 7. — 10 Ps. 50, 14. — 11 Ps. 16, 5. — 24 Ezech. 33, 11. —
26 Ion. 3. — 27 I Tim. 2, 4. — 28 Luc. 15, 13. 20. — 30 Reg. III 8, 46. —
31 Ps. 129, 3. 4.

3 h%e iv + zrjv d |
4 afxapziwv d |
8 j) >dh | za/Jwg d | 9/10 avrov?
avzoic; avzbg a |
11 ozr/plor] m v |
12 zu S. — xaza^tui&coatv > a |
 APOSTOLORUM VIII, 9, 4—9. 487

mundet autem ipsos ab omni inquinamenlo carnis ac spiritus, atque

uniat illos sanctum ovile suum; 4. quia ipse
restituens in cognoscit
conformationem nostram, quoniam quis gloriabitur mundum se habere
cor, aut quis pot erit dicer e purum se esse a peccato? universi namque
poenis subiacemus. 5. Adhuc pro eisdem intentius deprecemur, 5

quia gaudium oritur in caelo super uno peccatore paenitentiam agente,

ut aversi ab omni opere illicito adiungant se ad omnem actionem
bonam, ut hominum amator Deus obsecrationem eorum cito
suscipiat placide, restituat eos in priorem dignitatem ac reddat eis
laetitiam salutaris et spiritu principali confirmet illos, ne amplius 10
moveantur gressus ipsorum, sed consortes fiant sacrosanctorum eius
et participes divinorum mysteriorum, ut redditi digni adoptione
consequantur vitam aeternam. 6. Adhuc intente omnes pro ipsis

dicamus: kyrie eleison; salva eos, Deus, et erige misericordia tua.

Suscitati Deo per Christum eius inclinate et accipite benedicti- 15

onem. 7. Episcopus igitur has preces fundat: 8 (IX). Omni-
potens Deus aeterne, dominator universorum, creator et rector
cunctorum, qui hominem mundi mundum effecisti per Christum
et legem ei dedisti innatam et scriptam, ut legitime viveret tan-
quam ratione praeditus, quique ei, postquam peccavit, tribuisti 20

bonitatem tuam incitamentum ad paenitentiam: respice in eos,

qui cervicem animae et corporis inclinaverunt tibi, quia non vis

mortem peccatoris, sed paenitentiam, ut avertat se a via sua mala et

vivat. 9. Qui Ninivitarum paenitentiam recepisti, qui vis omnes

homines salvos fieri et ad agnitionem veritatis venire, qui filium bona 25
sua luxuriose consumentem suscepisti paternis visceribus propter pae-

nitentiam: ipse nunc quoque accipe supplicum tuorum paeniten-

tiam, quia non qui non peccet tibi; si enim iniquitates observa-
est,

veris, Domine, Domine, quis sustinebit? quoniam apud te propitiatio

30

13 Isqwv : dwQtuiv d [
15 vtisq avz<3v ndvxsq d ra v |
18 ovv a d : de h
m v; a particulam i7iiv/Ja9a) — xoidds et plures similes sequentes litteris

maiusculis exhibet aeque atque inscriptiones I

xoidde + Tivd d |
navxoxQttTwn
h v 19 xal > h |
ndvxwv : ovzcov d |
20 xoo/xov xoafiov v |
22/23 xrji

—
I

iavrov dya&oxijxi h 24/25 d)J.d mats|

uiq xb : ra |
25 entoxQtipai m (

and d >30 olxsrtov d m 31/32 TiaQaxrjQyoTjs h

\
j
ra

8. Inscribunt codices a v: XstpoS-sata vnhp xwv iv jxixavola.

 488 CONSTITUTIONES

koxiv"' 10. xal djcoxaxaOxrjOov avxovq xf[ ay let Gov kxxXr/oia kv

rfj ngoxtga d§ia xal rtfif] diet, xov XgiOxov, xov 9-sov xal Ocoxfjgoq
Tjfiwv, di ov ooi doga xal jigooxvvrjOiq kv ayicp xvtvfiaxi tig

zovq alcovaq' a/it/V. n. xal 6 didxovoq Xtyixco' AjioXvsO&e, ol

5 kv f/ezavoia.
X. Kal XQOOTi&trw 2. Mrjxig xcov fii] dvrafitvcov jrgooeX-
&exco. booi mOtoi, xXlvmpev ybw dtrj&cofisv xovfreov diet xov
XgiOxov aixov, Jidvxsq Ovvxovcoq xov d-ebv Sia xov XgiOxov
aixov MagaxaXeGcofiev. 3 (X). viteg xi]q Eigrjvr]q xal xrjq svOxa-
10 &daq xov xoOfiov xal xcov ayicov kxxXrjGicov derjd-co/iev, ojtcoq 6
xcov oXcov &ebq atdiov xal avacpaigzxov zrjv eavxov eig^vr/v r^lv
nagdoyoixo, I'va kv jiXrjgorpogia xijq xax' svGefieiav dgsxijq diaxe-
Xovvxag fjfiaq Gvvxtjgi'fiy. 4. vxig xrjg ayiaq xa&oXixfjq xal dno-
oxoXixrjq kxxXrjOiaq xijq ctjtb mgdxcov tcoq nsgdxcov dtrj-O-co/tiv,

15 ojicoq 6 xvgioq dosiOxov avxrrv xal axXvdcoviGxov diacpvXdSft xal

diaxrjgrJGy „(i£XQ l r VS OvvxsXtlaq xov aicovoq xe&sfisXicofievTjv km
xf/V Tiixgav". 5. xal vjcsg xijq kvfhdde ayiaq nagoixiaq 6irj9-cofttv,
oxcoq xaxa^icoGr] rjfiaq 6 xcov oXcov xvgioq dvsvdoxcoq xtjv kjt-

ovgdviov aixov kXxida (itxadicoxtiv xal adidXunxov avxco xf\q

20 dtrJGicoq axodidorai xrjv bgieiXijv. 6. vjthg naGi]q kjttGxojtijq xfjq

vnb xov oigavbv xcov „6g&oxo[iovvxcov xov Xbyov xf/q ofjq aXrj-
fteiaq" derjd-co/isv. 7. xal iursg xov ImGxbnov fjfimv 'laxcoftov

xal rcov nagoixicov avxov 6srj&c3[itv, vjisg xov iniGxbnov fj/tcov

KXrjiitvxoq xal rcov otagoixicov avxov derjd-couBV, vjieg xov kjii-
25 oxojcov fjficov Evodlov xal xcov jtagoixicov avxov dsrjfrcofisv, vjieg
xov kjcioxojcov fjiidJv Avviavov xal xcov Jtagoixicov aixov derj&co-
jitv, ojtcoq b oixxigficov d-tbq ^apt'tf^Tat aixovq xaiq ayiaiq avxov

16 Mt. 28, 20: 7, 25. — 21 II Tim. 2, 15.

1 avxovg + iv h |
2 zov pr >h m v | xov sec : xal v |
3 iv : tcu d,
iv tw a I
6 nooaxifHa&ia m | 6/7 7iQoef.&szu) a |
7 rb yovv h |
tail &wi h j

8/9 navxsq — avxov > d |

ovvxorcog xov : avxov dig h |
9 xrjg pr >hmv |

t^; sec > d 11 &eog xo h 13/14 dnoozoXixrjg + xov &eov d 14 nega-

|
: | |

xu>v sec + oixov/xivtxfjg d 15 o > d

xrjg 18 avivSoxov h 19/20 xal dd. | | |

— > h 21 wo xov vn h v xuiv ovvwv d xwv > d

otptilrjv I
>dh : | | |
ofjg
m v 25/27 vtisq — derjdaiixsv > a 26 dvtavov m, dvaviov dvaviov d
I
|
h,

11. Cum in dimittendis ordinibus hoc loco vox dnolvto&e adhiberi vi-
prioribus vox ngoik&exs usurpetur, detur, quod pars liturgiae prior seu
 APOSTOLOKUM VIII, 9, 10—10, 7. 489

est; io. et restitue illos sanctae ecclesiae tuae in priorem digni-

tatem ac honorem per Christum Deum ac salvatorem nostrum,
per quem tibi gloria et adoratio in sancto spiritu in saecula, amen.
ii. Et diaconus dicat: Abite, qui estis in paenitentia.

X. Et addat: 2. Nemo eorum, quibus non licet, accedat. Qui 5

fideles sumus, flectamus genu; precemur Deum per Christum eius;
omnes contente Deum per Christum eius appellemus. 3 (X). Pro
pace et tranquillitate mundi atque sanctarum ecclesiarum oremus,
ut Deus universitatis perpetuam et stabilem suam pacem nobis
tribuat, ut nos conservet perseverantes in plenitudine piae ac 10-

religiosae virtutis. 4. Pro sancta catholica et apostolica ecclesia |

a finibus usque ad fines extensa oremus, ut Dominus earn incon-

cussam et nuctibus non agitatam conservet atque tueatur usque ad
consummationem saeculi, fundatam super petram. 5. Et pro sancta
hac parochia oremus, ut cunctorum dominus nobis donet con- 15
sectari sine remissione caelestem ipsius spem et reddere ipsi assi-

duum precationis debitum. 6. Pro universo sub caelis exsistente

episcopatu eorum, qui recte dispertiunt verbum veritatis tuae, ore-

mus. 7. Et pro episcopo nostro Iacobo ac parochiis eius oremus,
pro episcopo nostro Clemente et parochiis eius oremus, pro 20
episcopo nostro Evodio et parochiis eius oremus, pro episcopo
ndstro Anniano et parochiis eius precemur, ut misericors Deus
missa quae dicitur catechumenorum Qslag, xal vntQ zwv ivzavSa xal
finita est. Similiter infra c. 16, 10 vox viisq zwv dnavzay_ov (cf. v. 5 — 6) . . .

dnokviad-e adhibita fideles dimittuntur. xal vnig zijg olxovfiivrjg (v. 3) xal
X. II(jo(s<pwvr)Oiq vti8q zwv ntazuiv. vtibq zrjg sxxXrjoiag rijg fieyj)i niQa-
Oratio pro fidelibus. — Synodus Lao- zwv zrji; yijg ixxszauivr/q (v. 4) xal
dicena c. 19 de tribus pro fidelibus vneg zvjv dtotxovvzwv avzfjv int-
orationibus dicit, quarum una per si- axotiwv andvzwv (v. 6).

lentium, secunda et tertia did ngoa- 3 — 20. Hae preces magna ex parte
(piovrjaewg expleantur. Fortasse prima repetuntur paucis adiectis post Epi-
oratio verbis (Sstjd-wfxsv xzX. v. 2 de- clesin c. 12, 40 — 49, et in formam
signata est. breviorem redactae etiam c. 13, 4—9.
1 — 6. Chrysostomus De prophet. 4— 15. Similes preces in liturgia Am- y
obscuritate horn. II, 5 (ed. Bened. VI, brosiana etiam nunc dominicis Quadra- I

188) hanc orationem respiciens dicit: gesimae pronuntiantur (cf. Duchesne,

xoLvy de ndvzeq dxovovzsg zov dia- Origines ed. I et II p. 189), in liturgial

xovov zovzo xsktvovzoq xal Xiyov- Romanaferiasextahebdomadis sanctae.

zoq' dsrjSuiixev vnsp zov iniaxoTiov 7. Vix dubium est, hunc versum aut

xal zov yspwg xal zrjq drzilrjxptwg, totum aut magna ex parte Constitu-
xal "iva 3(>9ozofxf/ zov Xoyov zrjg dlrj- toris esse.
 490 CONSTITUTIONES

ExxXqoiaig omovg, kvxifiovq, fiaxgorjf/EgEvovxaq, xal „xi(iiov" avxolq

,,xb yijgaq" jtagdoxyxai ev tvOefida xal dixcuoovvy. 8. xal vtcsq
xmv XQsoftvTeQmv 7](idJv 6t?j&-c5fiev, ojtcoq 6 xvgioq gvorjxai avxovq
anb navxbq axojcov xal jiovrjgov ngdy^taxoq xal Ocoov xal ivrifiov

5 xo 3iQ£6$VTtQLOV avxoiq naqaoypi. 9. vJtlg jiaOrjg xijg ev XgiOxm

diaxoviag xal vmjgEOiag dstjO-ca/ztv, bnmq 6 xvgioq afiEfinxov
avxoiq r?)v dtaxoviav Jiaga6x>]xai. 10. vjceq avayvmOtmv, ipaX-

xcov, xag&Evmv, yiqQmv xs xal bgipavmv dtrjfrm/iEV, vnhg xmv ev

OvCpyiaiq xal xExvoyoviaiq dEij&w/Jtv, ojiojg 6 xvgiog xovq ndvxaq
10 avxovq EXst'/Oy. 11. vxsg evvovx<bv boimq jcogEvo/XEvmv dEyfrdifiEV,

VTtEQ xmv iv syxgaxda xal evXaftda dErj&mfiEV. 12. vjtsg xmv

xagjioipogovi'xmv ev xf] ayia ExxXrj6ia xal otoiovvxmv xolg jtivrfiiv
xaq £X£?](/o6vvaq 6£tj9-c5 UEV,t
xal vjieq xmv xaq d-vGiaq xal xag
ajtagxaq xgoOtpEgovxmv xvgim xm Q-eo) rjftmv dEfj&cofiEV, ojimg o
15 xavayaQ-oq &sdq afieiiprjxai avxovq xalq Ejiovgaviaiq avxov dmgeaiq
xal dm avxoiq ev xm jtagovxi ExaxovzajtXaoiova xal iv xm (ieX-

Xovxi C,mrjv aimviov, xal yagiorjxai avxolq dvxl xmv ngooxaigmv

xa aloivia, dvvl xmv Ejciydmv xa Exovgdvia. 13. vjthg xmv
V£0(pmxi6xmv ad£).(pmv r/fimv dETjd-cofJEV, OJtmq 6 xvgioq Oxqgigjj
20 avxovq xal ftEftaimoy. 14. vxhg xmv ev dggmaxia li-txa^o/JEvmv
ddEXcpmv ?]fimv dsr/d-mfiEV, oxmq 6 xvgioq gvOr/xai avxovq ,,oidor]q

voOov xal ndoi]q fiaXaxiaq" xal Omovq djioxaxaOxijoy xfj ayia

avxov ExxXrjOia. 15. vjtsg jiXsovrmv xal bdoisiogovvxmv 6e?j&o5-

(Iev, vjtsg xmv ev (lexdXXoiq xal E^ogiaiq xal (pvXaxalq xal d£6~/ioiq
25 bvxmv diet xo ovo/ia xov xvgiov derjd-mfiEV, vxsg xmv hv mxga
SovXe'kx xaxajiovovfiEvmv dsq&cofiEV. 16. vjtlg lyd-gmv xal (iioovv-
xmv ?]fidq de?]frm(iEV, vxig xmv ,,6imxovxmv 7](iaq dia xo ovofia
xov xvgiov" d£?)frm/j£v, ojtmq 6 xvgioq jcgaivaq xbv 9-vfibv avxmv
diaGXEddoij xijv xa& ijfimv 6gyr]v. 17. vjthg xmv £§m bvxmv
30 xal XEJiXavrjiiEvmv deyd-mf/EV, ojtmq b xvgioq avxovq sju6xgsiptf.
18. xmv vrjximv xf/q EXxXrjOiaq (ivqfiovEVGmfiEV, OJimq b xvgioq
XEXumOaq avxa Iv xm (po$m avxov ,,siq (lixgov ?]Xixiaq" dydyoi.

\ Sap. 4, 8. — 16 Mt. 19, 29. — 17 II Cor. 4, 18. — 18 Ioann. 3, 12.

—
21 Mt. 4, 23. — 27 Mt. 10, 22. — 32 Eph. 4, 13.

2 to > h I
5 avzov d |
nageyot d |
6 > d |
xvqioq + o &iog d |

7 zrjv diax. avrolQ a ]

9 6 > d | 10 oaiuig : xalwg m [
13 ra? tert > h
— >
|

15 inovgavioiq m |
18 almvia re > d | 19 o d | arrjQlcitj m v |
 APOSTOLORUil VIII, 10, 8—18. 49 L

illos ecclesiis Sanctis suis praestet incolumes, honoratos, longaevos,

et praebeat eis honoratam senectutem in pietate ac iustitia. 8. Etiatn

pro presbyteris nostris oremus, ut Dominus liberet illos ab omni

turpi et prava re et concedat eis integrum et honoratum pres-
byterium. 9. Pro universo Christi diaconio ac ministerio oremus, 5

ut Dominus inculpatam ipsis largiatur ministrationem. 10. Pro

lectoribus, cantoribus, virginibus, viduis et pupillis oremus; pro
iis, qui in matrimonio et liberorum procreatione vivunt, oremus,
ut Dominus misereatur eorum omnium. 11. Pro eunuchis in

sanctitate ambulantibus oremus; pro iis, qui continentem et reli- 10

giosam agunt vitam, oremus. 12. Pro iis, qui in sancta ecclesia
oblationes faciunt et eleemosynas pauperibus dant, oremus; et pro \ ^
iis, qui Domino Deo nostro nostias et primitias offerunt, oremus,
ut Deus optimus remuneretur eos caelestibus suis gratiis detque
iis in praesenti centuplum et in futuro vitam aeternam, atque 15
donet ipsis pro temporariis aeterna, pro terrenis caelestia. 13. Pro
recens baptizatis fratribus nostris oremus, ut Dominus eos stabiliat
et firmet. 14. Pro fratribus nostris mala valetudine afnictis oremus,
ut Dominus liberet illos omni morbo et omni languore sanosque
restituat sanctae suae ecclesiae. 15. Pro navigantibus et iter haben- 20
tibus oremus; pro iis, qui in metallis, exiliis, custodiis et vinculis
propter nomen Domini versantur, oremus; pro acerba servitute
oppressis oremus. 16. Pro inimicis et odio habentibus nos oremus;
prp persequentibus nos propter nomen Domini oremus, ut Dominus
mitigato eorum furore dissipet iram adversus nos concitatam. 25
17. Pro iis, qui foris sunt et errore ducuntur, oremus, ut Dominus
illos convertat. 18. Infantium ecclesiae recordemur, ut Dominus
eos in timore suo reddat perfectos et ad mensuram aetatis perducat.

21 > d |
avzovg + dnn d |
23 xal > m |
25 xov > a |
27/28 vti\q twv
6. — Stri^mfitv >h I
28 xvgioq + 6 &ebg d, sed etiam delevit |
29 ogyr/v
+ dsrj&w/j.sv m v I
30 > d h J
31 ixxXr/aiag + tj/uwv d |
6 > d

12. Cf. Liturgiae S. Basilii et S. Chry- iv fiizdU.oig, iv axXrjyalq dovXeiaig

sostomi ed. Hammond, Liturgies 1878 . . xsksvo/xsHa xbv &tbv napaxukelv.
p. 117 — 118. Ex hoc loco praesertim elucet, liturgi-
14 — 15. Cf. c. 12, 45. Chrysostomus am Constitutionum aetatis prions esse,
De incompr. Dei nat. hom. Ill, 6 (ed. quamquam auctor operis nonnulla mu-
Bened. I, 468): vxh<-> xd>v iv voooiq, tasse vel addidisse censendus est.
 492 CONSTITUTIONES

19. vxlg dXX?'/Xcov 6ei]9-m(iev, oiceoq 6 xvgioq diaxtjgr'jOxi rjfiuq xal

(pvXdgij xfj avxov X<xqiti slq xiXoq xal „gvOrjxai. r/fiag xov xovtjqov"
xal ,,jidvxeov xeov OxavddXcov xeov IgyaCp^iEveov xr)v avoyLiav"
xal Ocooy siq xtjv flaoikslav avxov xtjv EJtovgdviov. 20. vjceq
5 jtaOrjq ipvxfjq XQi6xiavTJq 6BT]dS/iev. 21. Oeooov xal dvdoxrjOov
Tjf/dg, 6 &£oq, xcp eXeei oov. 22. sysigm/ied-a' deTjd-svxsq ExxEveoq
tavzovq xal dXXrjXovq xm C,eovxi &ec3 did xov XgiOxov avxov
jtaga&cofied-a.
XI. 'EjcevxeO&m ovv 6 dgxisgsvq xal Xeysxco. 2 (XI). Kvgis
10 jtavxoxgdxog, „iSty«(7re ev vipT]Xolq xaroixcbv, dyis ev dyioiq
dvajiavofievE", avagxe, (idvagxs, 6 diet XgiOxov xrjgvyfta yvcooecoq
dovq fjfitv tlq EmyveoOiv xr/q Ofjq doS,rjq xal xov ovofiaxoq Oov ov
sg:avsgeoOEV T/f/iv elq xaxdXrjipiV 3. avxoq xal vvv exide di avxov
sjcI xb Moifiviov Oov xovxo xal Xvxgcooai aixb jcaOrjq dyvolaq xal
15 %ovr\gdq jcgdt-scoq, xal 6bq epoficp g;o(JEl6&ai Oe xal dyajty dyajiav
oe xal OxEXXsO&ai euro xgoOcojtov dofyjq oov 4. EV/iEVTjq avxolq
yevov xal iXscoq xal EJtrjxooq ev xalq itgoOEVxalq avxcov, xal epv-

Xagov avxovq axginxovq, dfiE/ixxovq, dvEyxXrjxovg, iva oboiv ayioi

Oco/iaxi xal tyvxy, „{t>] Eyovxsq OnlXov r\ gvxida f/ xi xeov xoiov-
20 xeov", ctXX' iva oboiv dgxioi xal (iijdtlq ev avxolq ?j xoXofibq rj

axEXrjq. J. dgeoys dvvaxi aMgoGamoXrjjixE, yEvov dvxiXr/jixeog xov

Xaov Oov xovxov, ov e^eXe^co ex (ivgiddeov, ov hSflyogaOaq xcp
xifiiep xov XgiOxov Oov aifiaxi, oigoOxdxr/q, EJtixovgoq, xafiiaq,
<pvXa£„ XEixoq hgvfivoxaxov, (pgayfibq docpaXEiaq, oxi ,,ix xr/q ofjq
25 x El Q°Q oidelq agxdoai dvvaxai"' ovds yag eOxi -d-Eoq coGneg Ov
ixsgoq, „oxi tv ool fj vxofiovr) fjfieov. 6. dyiaOov avxovq ev xr)

dXrj&Eict oov, oxi b Xoyoq 6 obq ctXrj&Eid loxiv", dxgooxdgioxs,

dxagaXoyiOxE' gvoai avxovq „jtdOrjq vooov xal ndorjq ftaXaxiaq",
jiavxoq Jtagauixcofiaxoc, ndor/q smqgEiaq xal ditdxr/q, djtb ,,ep6ftov
30 Ex&gov, and (liXovq jtEXOf/Evov i)fiEgac, djcb xgdyfiaxoq ev Oxoxei
diaxogEVOfJEVov" '
xal xaxa^icoOov avxovq xfjq aicoviov £corjq xfjq
ev XgiOzep Oov, rep viep Oov xcp fiovoysvEl, xep Q-Eop xal Ocoxfjgi

2 Mt. 6, 13; 13, 41; Ps. 140, 9. — 10 Ies. 57, 15. — 18 Col. 1, 22. —
19 Eph. 5, 27. — 22 Act. 20, 28. — 24 Ioann. 10, 29. — 26 Ies. 45, 5;
Ps. 61, 6. — Ioann. 17, 17. — 28 Mt. 4, 23. — 29 Ps. 63, 2; 90, 5. 6.

1 o > d h I
xrjQ^arj a |
2 diayvka^rj d rn, + rj/aag m |
3 ruJv oxavd.
>m I
4 (7(U(T^ + 7,ua? d |
6 iyeipof/sS-a h | 6/7 haviovq ixrsrwg m |

9 ovv h ra v : rfg a, > d |

10 navroxgaroiQ hv|o>hmv|^>h|
 APOSTOLORUM VIII, 10, 19—11, 6. 493

19- Pro nobis invicem oremus, ut Dominus gratia sua conservet

nos ac custodiat usque ad finem et liberet nos a malo et ab omni-
bus scandalis operantium iniquitatem et salvos nos ducat in regnum
suum caeleste. 20. Pro omni anima Christiana oremus. 21. Salva
et edge nos, Deus, misericordia tua. 22. Surgamus. Orantes 5
intente nos ipsos atque mutuo viventi Deo per Christum eius
commendemus.
XL Precetur autem pontifex et dicat: 2 (XI). Domine omni-
potens, altissime, qui in altis habitas, sancte, qui in Sanctis requiescis,
originis expers, monarcha, qui per Christum dedisti nobis cogni- 10
tionis praedicationem in agnitionem gloriae tuae ac nominis tui,

quod manifestavit nobis ad comprehensionem; 3. ipse nunc quo-

que respice per ipsum in hoc ovile tuum, et libera illud ab omni
ignorantia et prava actione, et da, ut te timore timeat ac dilectione
te diligat et contremiscat a facie gloriae tuae; 4. sis eis clemens, 15
propitius ac exauditor in precibus eorum; et custodi illos immu-
tabiles, irreprehensos, inculpatos, ut sint sancti corpore atque
anima, non habentes maculam out rugam aut aliquid huiusmodi,
sed ut sint integri nullusque inter eos sit mutilus vel imperfectus.
5. Defensor, potens, personarum non acceptor, sis auxiliator populi 20
tui huius, quem elegisti ex decern milibus, quem redemisti pretioso
Christi tui sanguine, patronus, adiutor, propugnator, custos, murus
tutissimus, vallum firmitatis, quoniam ex manu tuo nemo potest

rapere; non enim est alius Deus sicut tu, quia in te est nostra
exspectatio. 6. Sanctifica eos in veritate tua, quoniam sermo tuus 25
Veritas est, qui gratiae causa nihil agis, qui decipi non potes; libera
eos ab omni morbo et omni infirmitate, omni delicto, omni iniuria
et fraude, a timore inimici, a sagitta volante per diem, a negotio
in tenebris per ambulant e; et dignare illos aeterna vita, quae est in
Christo tuo, filio tuo unigenito, Deo ac salvatore nostro, per quem 30

11 iiovuyja h 13 6l avxov > h |

17 xal tert >h |
18 ajxifxnxovq >d |

— (AVQidda>v^> a
I

dvtyxlritmq a, corr a 2 |
21 uQQmys h |
22 ov |
23 aov >d
inlxovQoq + xal h |
24 ipvftvozavov 6-/_puizarov h datpdXsia a 29 xal | |

> d h m v I dnaxrjq > h 30 nirwfifoov a tv

|
xw v 32 aov pr a d | + |

m v : > h a2

22. Cf. c. 14, 3; 36, 2; 38, 2; 41, 2. 4. axpinxovq d/z. dvsyxXrjXovq] Cf.
XI. 'EnixlrjOiq xtLv moxaiv (ivxv &) c - I2 > 49! 48, 3-

Invocatio pro fidelibus.

 494 CONSTITOTIOSES

i](iwv, di ov aoi doga xal oefiag iv ayiop xvtvfiaxi vvv xal ael
xal tig rovg aiwvaq xdiv aicovmv af/?']V.

7. Kai fiercexovro Xiytxca 6 didxovog' ng66%cofiev. 8. xal

u<jjcaC,iai}m 6 exioxoxog xi)v ixxXrjOiav xal Xtyixot 'H slgtjVT] xov •

5 O-sov fitta jcdvrcov vfidiv, xal 6 Xabg ajtoxgivdoVco' Kai fitxa

rov nvsvfiarog aov. 9. xal 6 didxovog eijcdxoj jcdoiv ,,Aojcd-

oaOfrs dX.XrjXovg iv cpiXrjftari aylep", xal d6xaC,tofra)6av oi xov
xXtjqov rov ijiioxojcov, 01 Xa'ixol avdgeg xovg la'ixovq, al yvvaixeg
rag yvvaixag. 10. ra xaidia ds 0x7]xtxa>6av xgbg rep $i\nari,
10 xal didxovog avxoig txtgog soxm ecpedxmg, ojicog fii] axaxxalOiv
xal aXXot didxovoi xtgiitartirmOav xal oxoxeirmoav xovg dvdgag
xal xag yvvaixag, ojicog fir) frogvftog xig yivtjrai xal fir) xig vtvoy
7) ipifrvgiat] 7) vvOrdgr]. 11. 01 ds didxovoi loxdo&moav slg xag
xcov dvdgwv &vgag xal oi vitodidxovoi sig xag xmv yvvaixmv,
15 ojtmg ft?) xig s^iX&oi (ir/xE dvoix&si?] 7) Q-vga, xdv Jtioxog xig 7),

xaxd xbv xatgbv rijg dva<f,ogdg. 12. tig ds vjiodidxovog didorar

dxoQQvipiv xeigmv xoig hgsvOiv, ovft^oXov xafragorrjrog tyvymv
&tq> dvaxtifiivmv.
XII. <P?]fii dr) xdya) 'idxwfiog, 6 ddeX<pbg 'lardvvov rov Ztfts-
20 daiov, 't'va sv&-vg b didxovog Xiyiy 2. Mi) xig xojv xaxTjfpvfisvwv,
fir) xig xmv dxgomfisvmv , fir) xig xmv djtiormv, fit'/ rig xmv irsgo-
dogmv. 01 xt)v jtQwxrjV Evyip evydfitvoi jtgootX&txs' ra jcaidia
jrgooXafiftdvso&s, ai ftTjxigeg' (it) xig xard xivog, fit] xig Iv vxo-
xgioei' ogfrol ngbg xvgiov fiexd q;6$ov xal xgbfiov sormxtg mftsv
25 jtgoO(ps'gsiv. 3. mv ysvofttvmv oi didxovoi jrgooayercooav xd dcoga

6 Rom. 16, 16; I Cor. 16, 20.

1 oefiag zb a. d I
vvv xal v. d |
5 dnoxQivio&io d ]
8 i.a'ixol +
xal d j
la'ixovq + xal d j
9 xb fiijfia d |
10 6 didxovog d |
satio tzegoi m |

sot(o >h I
uipsordjq d |
12 zig >hm v |
13 vnodidxovoi d |
14 didxovoi d |

15 dvoi^9eirj h : -d-fj a d m v |
17 dnogviptv d v, dnovirptv a |
xpv/duv :

Xeipwv d I
20 "v a |
21 [jltj rig tuiv dnioziuv >d |
22 iv/_6fievoi : exovxeg d j

7nioask&izs d : nposl&szf a h ra v I
25 n(joo<ptpeiv a 2 , nQ0O<psQti a m v,

> h I
Tip. wv : TiQoacftQiuiv d |
nQoadyayetoioav d

9. Synodus Laodicena c. 19 post- zoze zoig Xa'ixovg z?)v siQrjvriv 61-

quam de orationibus dixit (cf. c. 9), dovai. Iustinus Apol. I, 65 : 'AU.rjXovg

pergit: (19-' ovzcog zr\v si^^vtjv 61- (pilrinazi do7zat,6/xe&a navodfisvoi
doo&ui, xal fiszd zb nptofivzepovq nov ev'/wv. Origenes Ad Rom. 16,16
dovvai ZM inioxonip xt\v elpi'jv^v, (De la Rue IV, 683) notat: Ex hoc
 APOSTOLORUM VIII, 11, 7—12, 3. 4ti5

tibi gloria et cultus in sancto spiritu nunc et semper et in saecula

saeculorum, amen.
7. Postea diaconus dicat: Attendamus. 8. Et salutet -episcopus
ecclesiam ac dicat: Pax Dei cum omnibus vobis. Et populus
respondeat: Et cum spiritu tuo. 9. Diaconus vero dicat omnibus: 5

Sahdate vos invicem in osculo sancto; et clericr osculentur episco-

pum, laid viri laicos, feminae feminas. 10. Pueri autem stent ad
suggestum, ac diaconus alius ipsis praesit, ne inordinate se gerant;
et alii diaconi deambulent inspiciantque viros ac mulieres, ne
strepitus aliquis oriatur et ne quis nutum faciat vel susurret vel 10
dormitet. 11. Diaconi vero stent ad ianuas virorum et subdiaconi
ad ianuas mulierum, ut nemo egrediatur neve aperiatur ianua
tempore oblationis, licet adveniat quispiam fidelis. 12. Unus autem
subdiaconus det sacerdotibus aquam ad lavandum manus, quae res
signum est puritatis animarum Deo consecratarum. 15

XII. Porro ego Iacobus, frater Ioannis Zebedaei, aio, ut

statim diaconus dicat: 2. Ne quis ex catechumenis, ne quis ex
audientibus, ne quis ex infidelibus, ne quis ex heterodoxis; qui
priorem precationem fecistis, accedite; matres, assumite pueros;
ne quis contra aliquem, ne quis in hypocrisi; erecti ad Dominum 20

cum timore ac tremore stemus ad ofrerendum. 3. Quibus peractis

sermone aliisque nonnullis similibus ipov 'Ituurvov xov Ztftedaiov. Con-

mos ecclesiis traditus est, ut post ora- stitutio Iacobi fratris Ioannis Zebedaei.
tiones osculo se invicem suscipiant — Inscriptio Turriani esse videtur.

fratres. Cf. Cyril]. Hier. Cat. rayst. Codd. a et d verba capitis priora tan-

V, 3. Chrysost. De prodit. Iudae horn. quam inscriptionem habent; v notam

I, 6; II, 6; Ps.-Dionys. De eccles. de vita Iacobi exhibet, cf. c. 4.

hierarch. c. 3, 2. Alios locos paral- 2. 01 xtjv TipoJxtjv sv-/,rjv svzo/tcvoi]

lelos praebet Probst 1. c. Supra II, sunt fideles, ut vox sequens indicat et

57, 17 osculum pacis, haud dubie per e capite 36, 1 apparet. Prima oratio
neglegentiam, orationi fidelium prae- autem est oratio fidelium c. 10— 11.
missa est. — oq&ol koxwxeg w^ev] Chryso-
. .

10. Cf. II, 57, 13. stomus De incompreh. Dei natura IV, 5
12. Cyrillus Cat. myst. V, 2: iwya- dicit, diaconum omnibus praecipere:
y.utt roivvv zbv dtdxovov zbv rlxpaa- Opllol arwfisv xalwg.
i)uL didovca n» leQtl xx).. Cf. Ps.- 3. ol S. npooayhcooav xrl.] Iusti-

Dionys. De eccl. hierarch. c. 3, 2; nus Apol. I, 65 : "Enstxa nQocHpigexcu

3 3
;
10. xw TiQOtatuJxi xuiv dStXipuiv aQxog
XII. AidxaS,iq 'Iaxwflov xov d6el- xal noxijpiov vdaxog xctl xpaf/axog.
 496 CONSTITUTIONES

xm emaxoxcp jtgbg xb &v6ta6tiJQiov, xal ol xgsofivTEgoi ex des«oi>

avxov xal lg simrvfimv Oxrjxsxcooav, mg av fia&rjxal nagsOxdixtg
6i6aoxdXor 6vo 6s 6idxovoi e£, sxaxigcov xmv (isgcov xov &-vOia-
ozrjQiov xaxExixmaav eg vfjsvmv Xsjixmv guiL6iov r) Jtxegbv xamvog
5 ij 6&6vr)g, xal rjQe/ia ajiooo^slxmoav xd (iixga xmv Ijixa/iEvrnv
C,comv, ojtmc, av (ifj Eyxgiftxxmvxai slg xd xvjtsXXa. 4. ivgdfisvoq

ovv xad-' tavxbv 6 dgxisgsvg d(ia xoig hgsvoiv xal Xa/ijrgav so&fjxa
(.itxtvdvg xal Oxdg jtgbg xm &vGia6xr]gim, xb xgojcaiov xov 6xav-
gov xaxa xov fitxcojiov x^'Q 1 noirjOdfXEVog djtdxco' ,'H x<*Q l ?
xfj

10 xov navxoxgdxogog &eov xal fj dydnrj xov xvgiov f^mv IrjOov

Xgioxov xal fj xotvcovia xov dyiov jtvevfiaxog eCxco /xsxa jtdvxmv
v/icov", xal jidvxtq OvjKpoivmg Xsyixmaav, oxi Kal (isxa xov Jtvtv-
liaxog 6ov. 5. xal 6 dgxiEgtvg' "Avm xov vovv, xal ndvxEg' "Exo/Jtv
jrgbg xov xvgiov. xal b dgxisgEvg' EvxagiGxijOmfisv xm xvgico,

15 xal ndvxsg' "A^iov xal dixaiov. xal 6 dgxugEvg tliidxw 6.A£tov

cog dXrj&cog xal dixaiov xgb jidvxmv dvv/iVEiv 6s xov ovxcog ovxa
{rebv xbv ngb xmv ysvrjxmv ovxa, „eg ov jcaOa naxgid sv ovgavqJ
xal sjil yfjg 6vofidC,Exai" xbv fiovov dyt'vvrjxov xal dvagxov xal ,

d^aoiXsvxov xal adtonoxov, xbv dvevdsfj, xbv vtavxbg dyad-ov

20 x°Q riyov, xbv ndoijg alxiag xal ysveoecog xgs'ixxova, xbv jidvxoxE
xaxa xd avxd xal mOavxmg srfpvxa' „eg ov xd uidvxa", xa&djtsg
tx xivog d<ptx7]Qiag, sig xb tivai nagfjXd-EV. 7. Ov ydg el fj avagxog
yvcooig, fj d'tdiog ogaOig, fj dyivvrjxog dxorj, fj ddldaxxog Oocpia,

jigmxog xf] <pvoti xal (iovog xm eivai xal xgsixxmv jtavxog

25 dgid-fiov' o xd jtdvxa ex xov (ijj ovxog slq xb Eivai jcagayaycbr

9 II Cor. 13, 13. — 17 Eph. 3, 15. — 21 I Cor. 8, 6. — 25 Rom. 4, 17.

2 avxov >h m v |
napeoicuxeg -\- xuii h |
3 Sk : fj.ev hmv |
4 vftsvov
i.enxbv d |
Qimdiajv a j
ntSQaiv a m |
5 tjpe/tov dnooifish<oaav d |
jiixQa :

i.tnxa m I 6 iyy^Qinxuivxai m v (-ovrai). expinxwvxai h xvneXa d 7

|
<xq%. |

xa&' eavtov d [
8 ix^xevdvaajitvoq d j
xag a |
x<5 : xo h v 9 noirjoaf/svoq
|

+ sig navxaq a |
h m
slnav a 14 xbv|
12 sindxmaav h |
6x1 > |
> d |

16 (oq d?.tj,9wg post dixaiov d dixaiov -\- xal h 17 nob xmv tcqojzojv | |
: h |

yivviqxujv d h m ovvoiq d m v 19 xbv pr |

xal h 21 xaxa xal |
: |
: d |

22 d<pexe()iaq d 24 xrjq tpvoewq h xb d h m xpelxxov a v navxbq ~>

|
| | [
d |

25 > a

— 01 noso/Svxepoi ex degiwv xxl.~\ (Doctrina XII apost. ed. Funk p. 62).

Cf. Canones eccl. s. apost. c. 18, 1 — 6vo 61 didxovot xx?..] Quod hie
 APOSTOLORUM VIII, 12, 4—7. 497

diaconi dona ad altare admoveant episcopo, ac presbyteri a dex-

teris illius et a sinistris stent, ut discipuli magistro assistentes;
duo autem diaconi ex utraque parte altaris teneant flabellum ex
tenuibus membranis aut pennam pavonis aut ex linteo et sensim
abigant parva animalia volitantia, ne in calices incidant. 4. Orans 5
igitur apud se pontifex una cum sacerdotibus et splendidam vestem
indutus stansque ad altare tropaeum crucis in fronte manu faciat
ac dicat: Gratia omnipotentis Dei et caritas Domini nostri Iesu
Christi et communicatio sancti spiritus sit cum omnibus vobis. At-
que omnes una voce respondeant: Et cum spiritu tuo. 5. Turn 10

pontifex: Sursum mentem, et omnes: Habemus ad Dominum. Et

pontifex: Gratias agamus Domino; et cuncti: Dignum et iustum
est. Et pontifex dicat: 6. Vere dignum et iustum est, ante omnia
laudare te verum Deum, ante creaturas exsistentem, ex quo omnis
paternitas in caelo et in terra nominatur; solum ingenitum, prin- 15

cipiiexpertem, rege ac domino carentem, nulla re indigentem,

omnis boni largitorem, omni causa et origine superiorem, semper
uno eodemque modo te habentem; a quo cuncta tamquam e car-
ceribus quibusdam ad exsistendum processerunt. 7. Tu enim es

originis expers cognitio, perpetuus visus, auditus ingenitus, sapi- 20

entia non edocta, primus natura et unus exsistendo ac omnem
numerum superans; qui omnia ex nihilo in rerum naturam pro-

indicatur, in Oriente propter aerem servavit Liturgia Mozarabica, cf. Migne,

calidum fieri oportuit. Consuetudo PL 85, 115.
autem nee Latinis omnino ignota est.
5- £f. Cyrill. Hier. Cat. myst. V,
Cf. Consuetudines monasterii Clunia- 4—5; Chrysost. De paenit. horn. 9
censislI,30,Spicilegiurned.L.d'Achery (Bened. II, 349).
IV, 142; ed. De la Barre 1723 I, 677. , , , ,

— eig
,
xa
> '

xvnsJ./.a]
-i r\
Quamdiu
j- 1
clenci
Apol.
lov ixovov aysvvtixov] Cf.
6.
~. ,
I, 14; Dialog, c. 4— 5.
,
lust.

omnes cum episcopo vel presbytero

, , ,
r '
D
celebrante communionem sumebant, ° — 7- Cf. VII, 35, 9 10; VIII, 5,

saltern in maioribus ecclesiis pluribus l 2 -

calicibus opus erat. 6 — 27. Ps.-Dionysius De eccl. hier-

4. 77 zagii; xz)..] Chrysostomus De arch. c. 3, 3, 7: zov vfxvov xovxov

s. pentec. hom. I, 4 (Bened. II, 463): oi ftev vfivoXoylav xalovaiv, 01 dh
ov ngoxtgov anxsxai (6 legei?) xtSv xijg &pt]oxetag xb avfi^okov, aX).oi
ngoxiifiivwv, i'wg av vfuv avxog dh dig oi/jiai &eioxs(>ov lepapxixijv
inev^tjtai XTjvnapa xovxvQiovyaQiv, evxccQioxlav dig Tiepiexzixr/v x<3v sig
xal iiftilg £m<p9-sy£ri<j&e avxui' xal rj/xag &io9ev d'pixofievwv lepaiv Su>-
ro nvsv/xaxi aov. Orationem con- q<dv.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 32

 498 CONSTITUTIONES

6id xov jiovoysvovg Oov vlov, avxov 6s Jtgb Jtdvxwv alcovmv

ysvvrjoaq (lovXr/OEi xal dvvd/isi xal dyafroxrjxi d/isOixEvxag, „vlbv
fiovoysvrj, Xoyov Q-sov", 6o<plav t^moav, „jtgaix6xoxov oidorjg xxi-

Osmg, ayysXov xrjg nsydX'Tjg ffovXrjg" Oov, dgxisgia Oov, fiaOiXea

5 6s xal xvgiov jtdorjg vorjxfjg xal alo&rjxrjg (pvOsmg, ,,xbv Jtgb
jidvxmv, Sl ov xa jtdvxa". avxov 8. ov ydo, free almvis, 6l
xa jtdvxa Jtsjtoirjxag xal 6i avxov xrjg digoOi]xovGr\g jiQovoiaq xa
oXa d£,iolg' 6i ov ydo xo slvat ExagiOm, 6i avxov xal xo sv
sivai s6mgr)om' 6 d-sbg xal Jtaxrjg xov fiovoyevovg vlov oov, 6
10 6i avxov jiqo ndvxmv Jtoirjoag xa Xsgovftlfi xal xa 2Jsgag>i(i,

almvdg xs xal Oxgaxidg, dvvdfieig xs xal „£^ovolag, dgxdg re xal

9-gbvovg", dgxayysXovg xs xal dyysXovg, xal fisxd xavxa jcdvxa
jtoirjoag 6i avxov xov (paivbftsvov xovxov xoOfiov xal ndvxa xa

ev avxm. 9. Ov ydg si „b xov ovgavbv mg xa/idgav Oxifiaq" xal

15 „cbg dsggiv kxxslvag" xal „xfjv yfjv etc ovdsvbg IdgvOag" yvco/ir]

fibvy, b Jtrjt-ag OxsgEOJ/ia xal vvxxa xal rj(i£gav xaxaOxsvaOag, b

egayaymv <pcoq ex &r]Oavgwv xal xrj xovxov OvOxoXfj sjcayaycbv
xo Oxoxog elg dvdjcavXav xcov ev xm xoOfico xivovfisvmv tfncov,
xov r\Xiov xd£,ag „eig dgxdg xrjg rjntgag" ev ovgavai xal xr)v
20 OsXrjvrjv „slg dgxdg xrjg vvxxbq" xal xov x°Q°v x ®>v aOxsgcov ev
ovgavm xaxaygdtpag sig alvov xrjg Ofjg fisyaXojigEJislaq' 10. 6
xoirjoag v6a>g jcgbg jcoOiv xal xdd-agOiv, aiga ^ooxixbv xgbg slo-
nvorjv xal dvanvorjv xal (pwvrjg djiodoOiv did yXcixxrjg jcXrjxxovOr/g
xov aiga xal axorv OvvsgyovfiivrjV vjt avxov cog hnaiEiv siodsxo-
avxy XaXtdv
25 (isvrjv xrjv digoOn'idtxovOav 1 1 6 Jtoirjoag Jtvg Jtgbg •
.

Gxoxovq jtaga/ivd-iav, Jtgbg kvdsiaq avajtXrjgcoOiv xal xb d-sgfiai-

vsO&ai fjfidg xal <pa)xi£eO&ai vjt' avxov' 12. 6 xrjv [isydXqv &dXaG-
Oav xwQiOag xrjg yfjg xal xrjv fisv dvadsi£,ag jtXmxrjv, xrjv 6s Jiool

2 Ioann. 1, 1. 18. — 3 Col. 1, 15. — 4 Ies. 9, 6. — 5 Col. 1, 17;

I Cor. 8, 6. — 11 Col. 1, 16. — 14 Ies. 40, 22. — 15 Ps. 103, 2. — lob
26, 7. — 20 Gen. 1, 16.

1 ndvzwv
vlov oov d Ttuv d 4 oov -\- xal ngooxvvtjTTjv d^to-
I
+ |

XQirnv d oov vlov h m 10 noujoag

I
9 rag ovviovg dvvdfteiq d et sequitur
| +
linea erasa 11 cdwva h |
17 OTolrj a e 17/18 in. to oxoxog indyovtog d
| | :
|

19 elg ovQavbv m 21 zrj otj fieyaXonpsTtela d [ 23 xal dvanvorjv a | > [

ylwoorjg h nXrjrxovoi d 24 indsiv d, inatv h

| |
 APOSTOLORUM VIII, 12, 8—12. 499

tulisti per unigenitum filium tuum, ipsum vero ante omnia saecula
genuisti voluntate et potentia et bonitate absque intermedio, filium
unigenitum, verbum Deum, sapientiam viventem, primogenitum omnis
creaturae, angelum magni consilii tui, pontificem tuum, regem

autem et dominum omnis naturae, quae intellegi ac sentiri potest, 5

qui ante omnia, per quern omnia. 8. Tu namque, Deus aeterne,

cuncta per ipsum condidisti et per ipsum cuncta dignaris con-
venienti providentia; per quem enim ut essent donasti, per eundem
etiam ut bene essent dedisti; Deus et pater unigeniti filii tui, qui
per eum ante omnia fecisti Cherubim et Seraphim, saecula et 10

exercitus, virtutes et potestates, principatus et thronos, archangelos

et angelos; atque post haec omnia per eum fabricasti hunc qui
apparet mundum cunctaque, quae in eo sunt. 9. Nam tu es, qui
caelum ut cameram statuisti et ut pellem extetidisti, ac terram supra
nihilum collocasti sola voluntate; qui fixisti firmamentum et noctem 15

ac diem fabricatus lucem ex thesauris eduxisti et illius

es, qui
imminutione induxisti tenebras ad requiem animalium, quae in
mundo moventur; qui in caelo solem posuisti ad dominium diei
et lunam ad dominium noctis, atque chorum stellarum in caelo de-
lineasti inlaudem magnificentiae tuae; 10. qui fecisti aquam ad 20

potum ac expurgationem, vitalem aerem ad aspirationem et re-

spirationem et editionem vocis, dum lingua aerem ferit, et ad audi-
tum, quem adiuvat in sentienda loquela incumbente ac penetrante;
11. qui fecisti ignem ad solatium de tenebris, ad indigentiae ex-
pletionem et ut calefieremus ac illuminaremur ab eo; 12. qui 25
mare magnum a terra separasti, et illud quidem reddidisti na-
vigabile, hanc vero pedibus perviam effecisti, et illud quidem

7. Tipb 71. ataivwv] Cf. lust. Dialog. fteaov zt zd§yq zov yeysvvtj-
/xrjds

c. 129. — ysvvrjoaq fiovXrjasi xzk.] xozoq xal zov ysvvrjfiazoq xzX. —

Iustinus Dialog, c. 128: ztjv Svva/uiv aQXispia xzL] Cf. v. 51. Eusebius
zavzr/v ysyevvrjo9ai dnb zov nazoaq, Demonstr. evang. I, 10, 23 dpxtspevq :

dvva/xsi xal povXq uvxov. Sententia TtaoTjg voeoag xal aio&rjz^g xzlostoq.
nequaquara est Ariana, ut docent Atha- 8. zo slvai xz)..'] Eadem leguntur
nasius Orat. contra Arianos III, 66 — 67 c. 38, 5. — tiqo Ttavzmv] Sic multi
et Gregorius Naz. Orat. XXIX, 6. Cf. veterum, cum alii, ut Epiphanius H. 65
quae disputavi in libro Die Apost. Kon- c. 4 — 5, angelos una cum caelo et terra
stitutionen p. 167. — dfisoizsvzcog] creatos esse censeant. — XsQovfllfi
Gregorius Naz. Orat. XX, doxy"
7: xzX^\ Cf. VII, 35, 3; Ps.-Ign. Trail. 5, 2.

de ozav sinw, fir/ xgovov naQiv&yq, 10. n. vdiuo xz"/..] Item c. 29, 2.
32*
 500 CONSTITUTIONES

fiddifiov noii]6ag, xal xr\v (iev „t,moiq (iixgolg xal (teydXoiq" oilr\-

d-vvag, rijv ds ?)(i£goiq xal dxid-doooig jtXrjgmGag, tpvtolg re 6ia-

cpogoig Oxeipag xal (Hozdvaig oxEcpavmoag xal avd-EOi xaXXvvag
xal 63t£g(ia6i nXovxloag' 13. 6 ovaxtjodfisvog afivOOov xal (liya
5 xvxog amy nEgid-sig, aXfivgmv vddxmv Geamgtv(iiva jtEXdyr], ,,jceqi-

<pgd£,ag 6e avxr)v nvXaig" afifiov XEJtxoxdxrjg' 6 xvEVftaol jcoxe

/iev avxijV xogxxpmv slq bgimv (iiy£d-og, jcoxe 6e oxgmvvvmv avxrjv

els jctdiov, xal Jioxe [iev EXfialvmv XEifidivi, Jtoxs 6h jtgavvmv

yaXrjvy <x>c vavOinogoiq jtXmxr)g6iv evxoXov Eivai uigbg jcogsiav
10 14. 6 noxa/ioig dia^coOag xbv iutb oov 61a XgiOxov yevdfiEVOv
xoOfiov xal %£i[idggoiq sxixXvOag xal nrjyalg divdoiq (lE&vaag,
oqeOlv be jiegi6<ply§ag Elg idgav dxge/iij yffi docpaXeOxdxrjv. 15. exXt)-
goaOag ydg Oov xov xoOfiov xal diexoOfitjOag avxov fiordvatg ev-
oOfioig xal laolfioig, C,moig jcoXXolq xal diacpogoiq, aXxlfioig xal
15 dod-EVEOxigoig, hdrndlfioiq xal evsgyoig, r/fiegoig xal axi-d-aOOoig,

kgjiexcov Ovgiyfiotg, xxrjvmv xoixlXmv xXayyalg, eviavxmv xvxXoig,

fitjvwv xal fj[i£gmv dgi&fioig, xgojcmv xa£,EOiv, VE(pmv 6{t(2gox6xa>v
biadgofiaiq slg xagjimv yovdg xal tfamv OvOxaOiv, ,,6xa9-(ibv dvi-
(imv" dianvEOVxmv 6xe Jigoaxax&moiv naga Gov, xmv (pvxmv xal
20 xmv fioxavmv xb ov fiovov xov xoOfiov sbfj-
jtXrj&og. 16. xal

[uovgy?]6ag, aXXa xal xov xo6(ionoXlxr\v av&gmjiov lv avxm

enolrjOag, xoo/xov xoGfiov avxov dvadslt-aq' sijtag yctg xfj Of/ 6o<pla'
„noirj6a>(i£v dv&gamov xax' slxova r/fiexegav xal xad-' b/iolmOiv,
xal dgxexmOav xmv lyd-vmv xi]g -d-aXdaCrjg xal xmv nexeiveov xov
25 ovgavov". 17. Sib xal utejiolrjxag avxov ex tpvxfjg dd-avdxov xal
OoSfiaxog GxsdaGxov, xfjg fisv ex xov fir) bvxog, xov b°h ex xmv
XEOOagmv OxoiyEimV xal dedmxag avxm xaxa (iev xr)v tpvxrjv xrjv
Xoyixr)v didyvmoiv, evCE^Eiag xal doefisiag didxgiGiv, dixalov xal
ddlxov TcagaxrjgrjOiv, xaxa 6h xb 6<x>(ia xr)v nivxa&Xov E%agl6m
30 aio&rjOiv xal xr)v (isxa@axixt)v xlvrjOiv. 18. Ov ydg, d-es Jtavxo-
xgdxog, did XgiCxov „nagddEiOov ev xaxa dvaxoXdg etpv- 'E6hfi
XEvOag" navxo'imv (pvxmv edmdlfimv xoO/im, xal ev avxm, mg dv
ev ear la jioXvxeXeI, ElctfyayEg avxov, xdv xm xoieiv vofiov dsdmxag

1 Ps. 103, 25. — 5 Ps. 64, 8. — lob 38, 8. — 18 lob 28, 25.
23 Gen. 1, 26. — 31 Gen. 2, 8.

2 15 dzi&dooi<; v |.4 nXovxriaaq h v |

5 asaa>(i£Vfievtov d |
7 oqov d |

sig a d : wq v, rj h |
10 ytv. Sia Xq. m |
11 devrdoiq m \
12 elg edgav
 APOSTOLORUM VIII, 12, *3— 18. 501

animalibus parvis ac magnis refersisti, hanc autem cicuribus ac

indomitis replevisti, variis stirpibus redemisti, herbis coronasti,
floribus decorasti, seminibus ditasti; 13. qui constituisti abyssum
et ingentem molem ei circumposuisti, acervata salsarum aquarum
aequora, eamque circumsepsisti portis arenae tenuissimae; qui earn 5
modo ventis in altitudinem montium attollis, modo in planitiem
sternis, modo in furorem tempestatis agis, modo, ut navigio cur-
sum facientibus sit ad navigationem facilis, in lenitatem serenitatis
ducis; 14. qui mundum creatum a te per Christum fluviis cinxisti,

torrentibus proluisti, perennibus fontibus perfudisti et ad terrae in- 10

concussam ac firmissimam sedem montibus constrinxisti. 15. Imple-
enim mundum tuum ac exornasti herbis odoratis et salubribus,
visti

multis variisque animantibus, robustis ac infirmioribus, esculentis

ac operariis, cicuribus ac feris, serpentum sibilis, diversarum volu-
crum •clangoribus, annorum circulis, mensium ac dierum numeris, 15
tempestatum serie, nubium imbres procreantium cursibus ad fruc-
tuum fetus et animalium conservationem, libramentum ventorum
flantium, cum a te iubentur, multitudinem stirpium et herbarum.
Neque solum condidisti mundum, sed et in ipso mundi civem
16.
hominem effecisti et mundi mundum eum constituisti; dixisti 20
enim sapientiae tuae: Faciamus hominem ad imaginem nostram et

ad similitudinem, et dominentur piscibus maris et volatilibus caeli.

17. Ideoque fecisti eum ex anima immortali et corpore dissipabili,

ilia quidem ex nihilo effecta, hoc vero ex quatuor elementis; et

dedisti ei in anima quidem rationalem diudicationem, pietatis et 25

impietatis discretionem, iusti ac iniusti animadversionem, in cor-

pore autem donasti quinquertium sensuum atque motum progres-
sivum. 18. Tu namque, Deus omnipotens, per Christum in Edem
ad orientem plantasti paradisum, omni genere esculentarum plan-
tarum ornatum, et in eum tanquam in opiparam domum induxisti 30

> h yrjvh 15 do&cveoiv

I
j
ididi/uoig d |
16 nxeivwvh, naivwv d |
iviavzbv
a,corr 18 oza&fiajv d
a2 [19 |
oxav h |
22 rcotrjaag d |
avxbv > h m v |

> d 23 noirjOOfiev 26
<tj7 I
a |
xuiv > d |
30 xal >d |
30/31 nuvTOXQaxwQ
h v I
32 xoa,uwv d |
33 x'dv •
xal £v d

16. Cf. I Clem. 33, 4. 5. opp. ed. De la Rue I, 861): 6 av&eai-

17. ix zwv 1. azoi/ziu>v\ Cf. VIII, nog ix yijg xal vdaxog xal nvgbg
34, 6. Ps.-Ign. Her. 4, 2. Adamantius xal dsQog avvsaxrjxev. Similiter Ps.-
De recta in D eum fide sect. V (Orig. Iustinus Expos, rectae fidei c. 11.
 502 CONSTITUTIONES

avxm £(t<pvTOV, bxmq olxod-sv xal Jtag' savxov e^oi xa oxsgfiaxa

xfjq d-soyvmoiaq. 19. EiOayaymv de elq ,,xbv xfjq xgvtpfjq nagd-
6elOov", xdvxmv jisv dvfjxaq avxm xfjv et-ovolav xgbq fisxaXfjipiv,

svbq ds fiovov xfjv ysvOiv axslnaq ex' sXxidt xgstxxovmv, iva,

5 edv (pvXd^ xfjv svxoXfjv, (iiod-bv xavxrjq xfjv dd-avaoiav xofiiorjxai.

20. dfisXfjOavxa 6s. xfjq svxoXfjq xal ysvod/isvov djcrjyoQEV/ievov
xagjiov djtdxy otpsmq xal ovfiffovXia yvvaixbq xov (isv Jtagadsioov
dixaimq sS,mOaq avxov, dyad-oxrjxi 6h slq xb xavxsXsq dxoXXvfisvov
ovx VMEQEldsq, gov ydg fjv dijfiiovgyrjfia, aXXd xcc&vjtoxdgaq avrco
10 xfjv xxloiv dtdmxaq avxm olxsioiq IdgmOiv xal Jtovoiq xogi^siv
savxm xfjv xgog>fjv, Gov xdvxa <pvovxoq xal avgovxoq xal xsxal-
vovxoq' XQOvm ds xgbq oXiyov avxov xoi/tioaq ogxm slq xaXiy-
ysvsOiav sxdXsGaq, ogov d-avdxov XvOaq C,mfjv s§ avaGxdosmq
sxrjyysiXm. 21. xal ov xovxo fiovov, dlXa xal xovq eg avxov
15 slq xXfj&oq dvdgi&fiov %£aq, xovq s[ifi£ivavxdq 601 sdogaoag; xovq
ds dxoGxdvxaq Oov sxoXaOaq, xal xov fj.sv "A^eX mq bolov xgoO-
dsi-d/iEVoq xov ds ddsXgioxxovov Katv dxoGxga<pelq
xfjv (hvGiav,

xb dcogov mq svayovq' xal xgbq xovxoiq xov 2fjd- xal xov 'Evmq
xgoGsXdftov xal xbv ,,'Evmx itsxaridsixaq". 22. Ov ydg si b drj-

20 fitovgybq xmv dvQ-gmxmv xal xfjq C,mfjq %ogr)ybq xal xfjq svdsiaq
xXrjgmxrjq xal xmv vofimv doxfjg xal xmv <pvXaxxovxmv avxovq
/xiOd-axodoxrjq xal xmv xaga$awovxmv avxovq sxdixoq, 6 xbv
[isyav „xaxaxXv6[ibv sxayaymv xm xoOfcm" did to xXfj&oq xmv
aOs^rfiavrmv , xal xbv dixatov Nms gvod/isvoq ex xov xaxaxXvG/iov
25 lv Xdgvaxi ovv „oxxcb ipv%aiq", xsXoq (isv xmv xagcpxrjxoxmv
dgxTjv ds xmv fisXXovxmv sxiyivsod-ar b xb <po$sgbv xvg xaxd
xfjq xsvxaxbXsmq sgdtpaq xal ,,yfjv xagxog>6gov slq
Godofirjvfjq

dXfiTjv d-ifiEvoq dxb xaxiaq xmv xaxoixovvxmv sv avxfj", xal xbv

ooiov Amx £§agxaOaq xov E(ixgrjO(iov. 23. Ov si b xbv 'Afigad/i

30 gvodftsvoq xgoyovixrjq dos^siaq xal xXygovo/iov xov xcO/iov xaxa-
Oxijoaq xal k[i<pavloaq avxm xbv Xgioxov Oov, b xbv MeXxi0e6ex
dgxcEgia ofjq Xaxgsiaq xgoxsigiodfisvoq, xbv xoXvxXav &Egdxovxd

2 Gen. 2, — 3
15. Gen. 2, 16. 17. — 6 Gen. 3. — 12 Hebr. 6, 17. —
16 Gen. 4. — 18 Gen. 4, 25. 26. — 19 Gen. 5, 24. — 23 II Petr. 2, 5. —
Gen. 6 — 9. — 25 Petr. I 3, 20. — 26 Gen. 19; Sap. 10, 6. — 27 Ps. 106, 34. —
29 Gen. 12. — 31 Gen. 14, 18.

1 xal > tn I
6X1 m
4 iXitldi
|
twv h 'lv h + v |
m |
6 dfxeXrjoaq d h v |

yevod/bievog d h m v 8/9 dnoU.vfj.svov post vneoeTdeq d

| |
9 xa&vnsza§ccg h \
 APOSTOLOKUM Till, 12, 19—23. 503

hominem, quern, cum efficeres, lege naturali ac insita donasti,

quo intus et ex se haberet cognitionis Dei semina. 19. Intro-
ducens autem eum in paradisum deliciarum, potestatem quidem
omnium ad participandum ei concessisti, unius vero solius gustatum
in spem meliorum rerum interdixisti, ut, si mandatum custodiret, 5

illius servati mercedem ferret immortalitatem. 20. Cum autem

mandatum neglegeret et fraude serpentis et mulieris consilio gu-
staret prohibitum fructum, ex paradiso quidem iuste ilium expulisti,

bonitate vero tua funditus pereuntem non despexisti; erat enim

opificium tuum; sed qui ei subieceras creaturam, dedisti, ut suis 10
sudoribus ac laboribus sibi pararet victum, te omnia producente,
augente ac maturante; atque eum brevi somno affectum per ius-
iurandum ad regenerationem vocasti, decreto mortis soluto vitam
ex resurrectione promisisti. 21. Neque hoc solum, verum etiam
ex posteris eius a te in multitudinem innumerabilem effusis eos, 15
qui tibi adhaeserunt, glorificasti, eos vero, qui a te defecerunt,
punivisti, sacrificium quidem Abel ut innocentis admittens, munus
fratricidae autem Cain ut detestandi fastidiens; et ad haec Seth et

Enos suscepisti atque Enoch transtulisti. 22. Tu enim es opifex

hominum, vitae largitor, indigentiae expletor, legum lator easque 20

servantium remunerator, transgredientium vindex; qui ingens di-

luvium mundo intulisti propter impie viventium multitudinem et

iustum Noe ex diluvio in area eripuisti una cum octo animabus,
finem quidem eorum, qui praeterierant, originem vero successu-
rorum; qui horrendum ignem adversus Sodomitanam pentapolim 25

concitasti et terram frugiferam in salsuginem propter nequitiam

illius incolarum redegisti, ac sanctum Lot ex incendio eruisti.

23. Tu es, qui Abraham liberasti avita impietate et mundi heredem

constituisti ipsique Christum tuum apparere fecisti; qui Melchi-
sedec pontificem divini cultus designasti, multa passum famulum 30

10 ztjv >h I
11 rQv<pT]V h |
12 xoijjLr\aaq d h v |
opxip a : oqoj rel |
13 oqu) a,

corr a 2 | 15 dvaQid-firizov h m v | 16 £xolvoaq a, corr a 2 | 19 ftezs&etxag d,

fisze&rjxag m v |
23 zb > h v \
27 aodofiixijg h |
30 Qvodfievog + ix d |

32 aijg . Tcdotjg d |
6 zbv a d

20. Cf. VII, 34, 8.

22. Cf. VII, 35, 10. — Nws xt}..] Cf. lust. Dialog, c. 138.
 504 CONSTITOTIONES

Gov 'Icbft vixtjTTjv zov dg%sxdxov o<pecoq dvadeigaq, zov 'iGaax

IjtayyeXiaq vlbv jtoirjCajiEvoq, zbv 'Iaxcbp xazega dcodsxa naidoav
xal xovq tg avxov siq nXfjfroq %iaq xal eloayaymv sis Aiyvjcxov
sv „hpdo(i?jxovTa nivxs tpv^alq". 24. Gv, xvgis, rbv 'ImGrjcp ov%
5 vjceotldsc, dXXd (iiG&bv xfjq 61a Ge GaxpgoGvvqq sdmxaq avxm xb
xmv AlyvJtxicov ag^siv Ov, xvgis, 'Eftgaiovc \mb Aiyvnximv xaza-
xovov/ievovq ov jceguideq did xaq jcgbq xovq jtaxdgaq avxmv ejtay-
ysXiaq, aXX kggvGco, xoXaGaq Alyvjtxiovg. 25. naga<pd-eigdvxa>v
de xmv dvd-gaijcoiv rbv (pvGixbv vofiov xal xtjv xx'iGiv xoxs fiev

10 avxbftaxov vofiiOccvxcov, jioxs de jtXelov t) del xifirjGavxoiv xal 601,

xcp &sq xmv ndvxmv, Gvvxaxxovxmv , ovx elaGaq jtXavaG&ai,
dXXd dvadel£,aq xbv dyiov Gov d-egdoiovxa MmvGfjv, 61 avxov
jcgbq ftorfoeiav xov (pvGixov xbv yganxbv vofiov didcoxaq, xal
xrjv xziGiv edeigag Gov egyov elvai, xtjv 6s jcoXv&eov xXdvt]V
15 et-mgiGaq' xbv Aagmv xal xovq IS, avxov legaxixfj xi/iy ido^aGaq,
''Efigaiovq dfiagxovxaq exoXaGaq, eniGxgefpovxaq sde^m. 26. xovq
Alyvjtxiovq dexaxXtfym txifimgqGm, ftdXaGGav dieXmv 'iagarjXixaq
Aiyvnxiovq kjtidimS,avxaq vxoftgvxiovq dnmXeGaq, gvXca
diefilfiaGaq,

nixgbv vdmg eyXvxavaq, lx xtxgaq dxgoxo/iov vdmg dvfyeaq, eg

20 ovgavov xb [tdvva voaq, xgog>r]V eg digoq 6gxvyo(i?jzgav, ,,GxvXov
nvgbq xr\v vvxxa jcgbq <pmxiG[ibv xal GxvXov vi(piXr\q fjfiegaq"
jcgbq GxtaG/ibv &dXxovq' xbv 'IrjGovv Gxgaxrjybv dvadeit-aq, enxd
e&vr] Xavavaiwv 61 avxov xa&slXsq, 'Iogddvrjv „dteggt)£J aq, xovq
xoxaftovq 'H&dfi ei-tjgavaq", xsixrj xaxeggrj^aq avev (irjy_avrjiidzmv
25 xal yeigbq dvd-gmjclv?jq. 27, vxeg anavzmv Got r ddga, deGotoza
jiavxoxgdxog. Ge ngoGxvvovGiv
ayyiXmv, avagid-fioi Gxgaxial
ag%ayyeXmv, „&g6vwv, xvgioztjxmv, dg%mv, egovGimv" , dvvdfiemv,
Gxgaxicov aimviwv „zd Xsgovfilfi xal za h£,anzEgvya 2sga<pl/i

1 Gen. 17, 19. — 4 Gen. 46, 27. — Gen. 41. — 6 Exod. 1 — 15. —
8 Rom. 1, 21—25. — 13 Ex. 20; Ies. 8, 20. — 17 Ex. 4—17. — 19 Num.
11, 31. — 20 Neh. 9, 19. _ 22 Ios. 1 — 13. — 23 Ps. 73, 15. — 27 Col. 1, 16. —
28 Ies. 6, 2.

1/2 6 xbv . . 6 tbv a |

4 xbv > a |
5 xb h m v a2 ; xcS a, > d |

8 xoXdatwq m v |
aiyvmiaq m |
10 nleiutv d |
rj del : Tjdt] d h | 11 ruJ
navxiov 3-wi h |
12 all' d |
16 a/xaQxavoviaq d ]
sniotQixpavzag Ttpoocdej-w d |

xovq > d I
17 loQatjlixaq > d j
18 dnwleoai a d ixolaoaq h :v m |

19 mxQw vdazi d |
ylvxdvag d h dvaxtag h 21 xr v vvxxa post <pioxia\ibv d
|
I

t |

22 dvtdei&v d |
snxd inl xa d 23 -^avaralov d
: eppyl-cts d 24 l&dfi
| |
|
 APOSTOLORUM VIII, 12, 24—27. 505

tuum lob victorem serpentis, originis malorum, declarasti, Isaac

effecisti filium promissionis, Iacob duodecim filiorum patrem eiusque
postremos in multitudinem propagasti et ad Aegyptum introduxisti
in septuaginta quinque animabus. 24. Tu, Domine, non despexisti
Ioseph, sed illi pro mercede castitatis tua causa servatae dedisti, 5
ut Aegyptiis praeesset. Tu, Domine, Hebraeos ab Aegyptiis op-
pressos ob promissa patribus eorum facta non neglexisti, verum
liberasti, Aegyptios punivisti. Cumque homines legem natu-
25.
ralem corrupissent et creaturam modo quidem fortuitam arbitra-
rentur, modo autem plus quam oportet honorarent ac tibi, omnium 10

Deo, compararent, non sivisti errore duci; quin potius edito sancto
famulo tuo Mose per eum legem scriptam in naturalis adiutorium
tribuisti, et creaturas ostendisti opus tuum esse, errorem vero de
multitudine deorum exterminasti; Aaron et posteros eius honore
sacerdotali decorasti, Hebraeos, cum peccarent, castigasti, cum 15

reverterentur, suscepisti. 26. Aegyptios decern plagis ultus es,

mari diviso traiecisti Israelitas, insecutos Aegyptios delevisti sub-

mersione, ligno amaram aquam dulcescere fecisti, ex petra dura
aquam profudisti, e caelo mannam depluisti, escam ex aere prae-
buisti coturnicem, constituisti node columnam ignis ad illustrati- 20

onem columnam nubis ad umbraculum in aestu; Iesum

et die

ducem exercitus declarans, septem gentes Chananaeorum per eum

evertisti, Iordanem dirupisti, fluvios Ethan siccasti, muros prostra-

visti absque machinis et absque manu humana. 27. Pro omnibus

tibi gloria, Domine omnipotens. Te adorant innumerabiles copiae 2$r"*
angelorum, archangelorum, thronorum, dominationum, principatuum,
potestatum, virtutum, exercituum aeternorum, Cherubim ac Seraphim

d h v xazsoptl-ag h, xarsppagag d, xazsQQiyag a

I
25 ndvzmv d m v |
]

d&onoxa h >
26 Of +
npooxvvil nav daaj/xazov xal dyiov zdy/xa' [as
|

ngooxvvsl 6 na^dxXtjzoq, verba inclusa exhibet secunda manus loco eraso]'

tiqo d's ndvxiov o ay to; aov nalq 10 o fa 6 xa xai 9o rjftaiv aov 6b dyyskog
xal xfjq dvvdfisojg dpyjorpazrjyog' xai ap/(fpfi>c atujviog xai drelEvirjXog'
as d, i. 'm. insuper tertia manus nonnulla ex Gregorii Theologi oratione de

filio transscripsit |
svqv&/xoi d, dvapi&firjzol m v |
27 uQxayyeXwv > d |

xvQiozrjXW &(iov(ov d |
28 xal > m

26. Cf. VI, 20, 6. paenit. hom. 9; In diera nat. Iesu Chr,

27. Cf. I Clem. 34, 5

— 7; Cyrill. hom. c. 7; De s. martyribus hom. c. 2

Hier. Cat. myst. V, 6; Chrysost. De (ed. Bened. II, 349. 365. 715).
 506 CONSTITtmONES

ralg (isv dvolv xaraxaXvJtTovxa Tovg xodag, ralg ds dvol Tag

xs(paXdg, ralg 6s dvol jtsTOfisva", xal Zsyovra djia %iXlaiq %iXidoiv
agxayyiXmv xal (ivgiaig jivgiaOiv ayyiXmv dxarajiavOrcog xal
doiyrjxmg fiomGatq, xal nag 6 Xaog a/ia siTidxm' „'Ayiog, ayiog,
5 ayiog xvgiog 2affam&, nXrjgrjq 6 ovgavbg xal ?] ytj rrjg doSflg
avxov' svXoyrjxbg slg rovg almvag' afirjv".
28. Eal 6 dg%i£gevg sgrjg Xsyixm' 29. 'Ayiog yag ei mg dXrjfrcog

xal Jtavdyioq, vtpiOxog ,,xal vntovipovfievoq tig rovg almvag".

30. ayiog 6e xal 6 (lovoysvtfg Gov vlog, b xvgiog fjfimv xal d-ebg
10 'ItjGovc b XgiOxog, og ilq jidvxa vjt?]Q£zrj6a/xev6g 001 to? &-em
avrov xal jtarol elg xe dtj/iiovgyiav 6id(pogov xal jtgovoiav xa-
rdXXrjXov ov jisgieidsv to yivog xmv dvd-gmnmv djioXXv^isvov,
dXXa fisra <pvOixbv v6[iov, (itrd vojiixrjv jiagaivsoiv, [ietcc Jtgogprj-
Tixovg sXsy%ovg xal Tag xmv dyyiXmv emoxaoiag (jnagacp&Eigovxmv
15 ovv xm d-Exm xal xbv (pvOixbv vofiov xal xfjg (ivrjiirjg hx$aXX6vxmv
xbv xaxaxXvOpov, xtjv sxjtvgmOiv, xaq xax' Alyvitximv jtXrjydg,

Tag xaTa TlaXaiOxivmv Oipaydg, xal fisXXovrmv oOov ovdinm dnoX-

XvOO-ai xdvxmv) tvdoxrjGsv avxbg yvmfiy Of/ 6 drj/uovgybg dv-
d-goijtov av&gmjtog ysviod-ai, b vofiod-txTjg vnb vdfiovg, 6 dg%is-
20 gsvq fogsiov, b noifirjv ngbfiaxov 31. xal E^EVfiEvioaTO as tov
havTOv &sbv xal Jtaxsga xal xm xoOfim xaxrjXXa^EV xal xf)g sm-
XEi/xtvrjg ogyfjg rovg xdvxaq rjXsvd-EgmOEV ysvofisvog ex nagd-ivov,
,,ysvo/i£vog ev Gagxl b 9-sbg Xbyog, b dyajttjxog vlog, jcgarvo-
Toxog %dor\q xxiosmg", xaxd xdg Jtsgl avxov vjt avxov ngoggrj-
25 d-siOaq jigo(pr]XEiag „ex GJtigfiaxog Aavld" xal A(lgad[i, <pvXfjg

Iovda' xal ys'yovEV ev firjrga jtagd-svov b dianXdoomv navxaq

rovg y£vvm[iEvovg, xal soagxmd-r] b aOagxog, b d^govrng ysvVTj&Elg
ev XQ° vm y£yEVVT]Tai. 32. MoXiTEvadfisvog boimg xal xaidsvOac
EvfrsOfimg, „otaOav vooov xal naOav fiaXaxiav" sg dv&gmotmv
30 ajcsXdoaq, ,,Orj(iEld xe xal Ttgaxa Iv xm Xam" noirfiag, xgo<prjq
xal jcoxov xal vnvov fisxaXaftmv b xgi<pmv Jidvxag Tovg xg?jC,ovraq

2 Dan. 7, 10. — 4 Ies. 6, 3. — 6 Rom. 1, 25. — 8 Dan. 3, 28. —

23 Ioann. 1, 1. 14. — Mt. 3, 17. — Col. 1, 15. — 25 Rom. 1, 3.
—
29 Mt. 4, 23. — 30 Act. 5, 12.

1 xalvntovta d |
xaiq 6s •
xal raig h |
3 UQxayysLujv > h m v
>h|10o>h odmv
|

7 e£rj<? | oz : | imtjpeTiiaccftcvos : imtj^eztjaag

fzova) h [
11 xal naxQl avxov h m v | 12 KSQLeldeg d | 13 vofjuxrjv : xr\v
(pvaixrjv d I
14 Ttapacp&iiffdvxcov d h |
15 ix^a/.ovxmv d v |
17 nalaiaxijvuiv a |
 APOSTOLORUM VIII, 12, 28—32. 507

senis alis praediti, bints quidem velantes pedes suos, birds vero
capita, et duabus aliis volantes ac dicentes una cum mille milibus
archangelorum et denis milibus denum milium angelorum inde-
sinenter ac sine vocis intermissione clamantibus, et omnis populus
simul dicat: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Sabaoth; pleni sunt 5
caeli et terra gloria eius; benedictus in saecula, amen.
28. Et pontifex postea dicat: 29. Sanctus enim vere es ac
sanctissimus, altissimus et super exaltatus in saecula. 30. Sanctus
quoque unigenitus tuus filius, Dominus noster et Deus, Iesus
Christus, qui ad omnia tibi Deo suo et patri cum in varia creatione 10
turn in providentia convenienti ministrans non despexit genus
humanum, quod peribat, sed post naturalem legem, post legalem
admonitionem, post propheticas reprehensiones et angelorum prae-
fecturas (cum legem naturalem una cum lege scripta seu posita
violarent atque ex memoria abicerent diluvium, conflagrationem 15
Sodomiticam, plagas Aegyptiis et caedes Palaestinis illatas, cumque
ilico perituri essent omnes) ex sententia tua ipse elegit, creator
hominis, homo fieri, legislator sub legibus, pontifex hostia, pastor
ovis; 31. et te suum Deum ac patrem placavit atque mundo re-
conciliavit cunctosque ab imminente ira liberavit, factus ex virgine, 20

factus came Deus verbum, dilectus filius, primogenitus omnis

in

creaturae, et secundum prophetias ab ipso de se praedictas ortus

ex semine David et Abraham ac de tribu Iudae; et factus est in
utero virginis formator omnium, qui gignuntur; et incarnatus est,
qui carnis expers; qui sine tempore genitus, in tempore natus est. 25

32. Vixit sancte et legitime docuit, omnem morbum et omnem in-

firmitatem ab hominibus expulit, signa et prodigia in populo edidit;

cibum et potum et somnum cepit, qui cunctos alimento indigentes

17/18 ano/.vo&ai d |
18 qvdoxqoev d |
avtOQ •
ev avxolg d |
19 vo/xov h j

20 leQiZav d [
21 avrov h |
xrjq > d |
22 ycvv6jj.£voq h |
yev. ix nctQ&evov
> d I
24 itaatjq + r% d [
25 xal > h |
28 yeyevrjzai a |
30 re > d h

30. vnrjpsTrjad/ASvog] Cf. V, 20, 13. auctoris elucet? — a^'jovrnq yevvr)

— yvojfj.% ay] Cf. VII, 25, 2. &e!g] Similiter Gregorius Naz. Orat.
31. ysyovsv £v nr\tQq — ysvvco- XXIX, 2; XXX, 11; Epiphanius H. 51
ftsvovg] Cf. Ps.-Ign. Trail. 10, 4. — c. 1; 57 c. 4. 7; sed etiam Arius in
iaapxoi97]] Paulo ante Deus filius vo- Confessione fidei, quara exhibet Atha-
catur yevoftsvog iv oapxl. Eodem nasius De synod, c. 16; Epiphanius
versu ergo bis vox o&q^ vel oaQxiooig H. 69. c. 7 — 8.
usurpatur. Nonne inde christologia 32. Cf. VII, 36, 6.
 508 CONSTITUTIONES

xgo<pi\g „xal E/inixXaiv xav C,<5ov tvSoxiag, EcpavsgoaGEV Gov xb

:
bvofia' xolg dyvoovGiv avxo, xtjv ayvoiav E(pvydS£vG£V, xtjv ev-
dvE^amvgcoGEV, xb
Gsfisiav d-eXy/ia Gov kjcX-qgmGEV, „xb Egyov o
ESmxag avxm exeXuojGev". 33. xal xavxa Jidvxa xaxogd-coGag,
5 %eqo\v dvofimv xaxaGXE&sig legimv xal dgxiEgscov ipevdcovv/icov
xal Xaov xagavofiov jtgoSoGia. xov xr/v xaxiav voGr\Gavxoq xal
xoXXd nad-cbv v£ avxcav xal jcaGav dxi/xiav vxoGxag G\] Gvy-
Xoaorjaei, jtagaSo&slg JJiXaxm xcp r/ysfiovt xal xgid-ilq 6 xgixrjg

xal xaxaxgi&slg 6 Gcoxtfg, Gxavgcp jtgoGtjXoid-t] 6 ajtad-rjg xal

10 djiE&avEV 6 xfj cpvGsi dd-dvaxog xal lxd<prj 6 Cfaojtoiog, i'va nd&ovg
XvOy xal d-avdxov s^sZrjxai xovxovg, Si ovg jcagsyEVsxo, xal grj^xi

xa dEOfid xov SiaftoXoi) xal gvGrfcai xovq dvd-gd>jtovg ex xr\q

andxriq avxov. 34. xal dvEGxrj ex vsxgcov xf] xgixy rjjiiga, xal
XEGCagdxovra fj/tigag EvSiaxgltyag xolg fia&rjxatg, „dvEXrj(p&7] slg
15 Toug ovgavovg xal sxa&EG&f] ix SeS-mov Gov xov S-eov" xal xaxgbg
avxov. 35. (iEfii>?]fitvoi ovv cbv Si rj/idg vjie/xeivev, EvxagiGxovfiiv
Goi, d-EE Jiavxoxgdxog, ovx oGov 6<pEiXo(i£v, dXX' oGov Swdfisfra,
xal xtjv Sidxagiv avxov jcXtjgovfiEV.36. „kv fj ydg vvxxl Jiags-
SlSoxo, Xaftcavagxov" xalg dyiaig xal d(ia6[ioig avxov %£galv xc^
20 dvapXEtyaq xgbg Oe, xov d-sbv avxov xal naxiga, „xal xXdaag
eSwxev xolg fia&Tjxalg" EiJtmv „Tovxo xb (ivoxrjgiov xrjg xaivrjg
Siafrtfxfjq, Xd$£X£" fg avxov, „g>dy£X£, xovxo eGxi to Gcojid fiov"
xb JtEgl itoXXmv &gvjix6(isvov slg dtpsGiv dfiagximv. 37. „co6-
avxcog xal xb noxr\giov" xEgaGag &§ oivov xal vSaxog xal dyiaGag
25 ejieSwxsv avxolg Xiycov ,,IHexe e§ avxov ndvx Eg, xovxo eGxl xb
aifid fiov xb Jtsgl noXXmv Exxvvofisvov tig dcpsGiv ct/iagxidav xovxo
oGaxig ydg lav EGQ-irjxE xov agxov
jioieIxe slg xtjv Efirjv dvd/iv?]Giv

xovxov xal nlvrjXE xb noxr]giov xovxo, xbv d-dvaxov xov Efibv

xaxayyiXXtXE, dxgig av 'iXd-co". 38. fiEfivrjfiEvoi xoivvv xov jcdd-ovg

1 Ps. 144, 16. — loann. 17, 6. — 3 Ioann. 17, 4. — 14 Mc. 16, 19. —
18 I Cor. 11, 23. — 20 Mt. 26, 26. — 23 I Cor. n, 25. — 25 Mt. 26, 27. 28. —
26 I Cor. 11, 26.

1 i/^Tciftnlwv a |
3 uvsZ,w7itj(>woev a, t^vmvQtjOtv h v |
4 Segoixag d |

6 xttxovoiuv d I
9 TiQOorjXw&ilq h j
xal sec > h |
11 xovxovq : zovg b,

+ tovg a I
prj^ut d |
12 pvasrat d ]
14 r^fxegiSv d v |
ovvdiazplipag d m v,

diatplxpag h |
15 ixa&taev d h |
oov >d |
17 nuvroxQaxwQ d h v |
19 taiq :

iv xalg d |
21 fiat^tjracg + ccvrov d m | 21/22 xovxo — dia&jjxr/g>h |

22 soti > a j
25 tdtuxev h |
26 ix^vvvofif vov d |
lig a<p. a/xaQxiwv > m |
 APOSTOLORUM VIII, 12, 33—38. 509

nutrit omneque animal implet beneplacito; manifestavit nomen tuum

iis, qui illud ignorabant; fugavit ignorantiam, pietatem exsuscita-
vit, voluntatem tuam implevit, opus, quod ei dedisti, consummavit.
33. Atque his omnibus feliciter gestis per proditionem illius, qui
malitiae morbo languebat, comprehensus est manibus flagitiosorum, 5
nempe falso nomine gaudentium sacerdotum ac pontificum, et
populi iniqui; a quibus cum multa passus esset et omnem igno-
miniam sustinuisset permissu tuo, traditus est Pilato praesidi,
iudicatus iudex, condemnatus salvator, cruci affixus, qui pati non
potest, mortuus natura immortalis, sepultus vitae effector, ut illos, 10
propter quos advenerat, a passione solveret et a morte eriperet
ac diaboli vincula rumperet illiusque ex fallacia liberaret homines.

34. Et resurrexit de mortuis tertia die, et quadringenta diebus

commoratus cum discipulis assumptus est in caelos, et ad dexteram
assidet tibi, Deo ac patri suo. 35. Memores igitur eorum, quae 15
propter nos pertulit, gratias agimus tibi, Deus omnipotens, non
quantum debemus, at quantum possumus, et constitutionem eius
implemus. 36. In qua enim node tradebatur, sumpsit panem Sanctis
ac immaculatis manibus suis et elevatis oculis ad te, Deum ac
patrem, fregit ac dedit discipulis dicens: Hoc est mysterium novi 20
testamenti, accipite ex eo, manducate, hoc est corpus meum, quod
pro multis frangitur in remissionem peccatorum. 37. Similiter
calicem miscuit ex vino et aqua, sanctificavit ac dedit iis dicens:
Bibite ex eo omnes, hie est sanguis meus, qui pro multis effunditur
in remissionem peccatorum ; hoc facite in meam commemorationem ; 25
quotiescunque enim manducabitis panem hunc et bibetis hunc calicem,
mortem meam annuntiabitis , donee veniam. 38. Itaque memores

27 or d m " J
28 nlvtjze post tovto h m v |
29 axQti + ov d |
xoivvv
ovv d

33. ay avyx(o(iijasi] Cf. II, 24, 3.

— versu occurrens manum Constitutoris
xpi&ali; o xpizyg] Apollinaris Hierap. prodere videtur.
in Chronico paschali ed. Migne PG ?5 . jx ^aov —
dvvd/xe&a] Repe-
92, 82: 6 xgi&ilg zQixris l,wvzwv xal tuntur verba c. 40, 2.
vsxocSv. Non banc quidem antitbesin,

sed plures similes de Christo adhibet

35-39- Nicolaus Methon. De corp.

Hippolytus Contra haer. Noeti ed.

et san
^ Chnstl Cf Testim - "
-

Lagarde 1858 p. 56. — 6 dna&ric] 36. Cf. Ps.-Dionys. De eccl. hier.

Cf. II, 24, 3. Lusus verborum in hoc c. 3, 3, 12.

 510 CONSTITUTIONES

avrov xal rov &avdrov xal rrjg ex vsxgcov dvaGzaGEmg xal rijg
elg ovgavovg exavodov xal zfjc (isXXovGrjg avrov dsvrigag jia-

govolag, ev ?j „igxsrai fiezd doSflg xal dvvd/iseog xglvai £covrag

xal vexgovg" xal „djcodovvai ExaGreo xatd rd igya avrov", jiqoO-
5 tpigofiev ooi, rep fiaGiXil xal d-sep, xaxa rfjv avrov didrai-iv rov
agrov rovrov xal ro xortjgiov rovro, „Ev%agiGrovvrEg Got 6i

avrov" E<p' olg xarrjgicoGag fjfiaq kardvai evcojiiov Gov xal isga-
rsvsiv Oof 39. xal dgiovpttv Oe, ojimg EVfiEvmg sjcifiXtipflg eju
rd xgoxeifieva dcoga ravra eveomov Gov, Ov 6 avevdsrjq d-sog, xal
10 evdoxijoyg ex' avrolg eig rifirjv rov XgtGrov Gov xal xarajCE/xipyg
ro ayiov Gov jivsv/xa km. ri]v d-voiav ravrtjv, ,,rbv (idgrvga ratv
pia&i][tdrcov rov xvgiov 'itjGov", oncog djtotprfvy rov agrov rovrov
Geofta rov XgtGrov Gov xal rd norfjgiov rovro al//a rov XgtGrov
Gov iva 01 fisraXafiovrsg avrov fieftaicod-diGiv Jtgog svGeftEiav,
15 atpsGsaig dfiagrrjfidraiv rvycaGiv, rov diafioXov xal rfjg jzXdvrjg
avrov gvG&coGiv, jcvsvfiarog ayiov ztXrjgood-mGtv, a^iot rov Xgt-
Grov Gov yivmvrai, E,a>fjg aimviov rvypGiv, Gov xaraXXaytvrog
avrolg, dsoiiora jiavroxgdrog. 40. in dsofisQ-d Gov, xvgts, xal
vjcsg rf/g dyiag Gov sxxXrjGiag rf/g and XEgdrmv %mg Jiegdrcov,
c
20 )y ^v itEgienoirJGco rep rtfiicp a i(tart" rov XgtGrov Gov, ojceog avrfjv

dia<pvXdt-yg aGeiGrov xal dxXvdmviGrov ,.,&xgt rijg GvvreXsiag rot

almvog"' xal vjcsg jtaGtjg EJtiGxoJtrjg „rr\g og&oro/iovGrjg rov Xoyov
rf/g dXrjd-Elaq". 41. in nagaxaXovfiiv Ge xal vjcsg rijg Efiijq rov
xgoGepigovrog Got ovdsviag xal vjisq jiavrog rov xgsGfivregiov,
25 vjthg xebv diaxovcov xal jcavrog rov xXrjgov, 'iva jedvrag Go(piGag
MVEVfiarog ayiov nXrigmG^g. 42. in „nagaxaXov[iEv" Ge, xvgts,

3 Mc. 13, 26. — I Petr. 4, 5. — i Rom. 2, 6. — 6 Col. 3, 17. —

11 I Petr. 5, 1. — 20 Act. 20, 28. — 21 Mt. 28, 20. — 22 II Tim. 2, 15. —
26 I Tim. 2, 1. 2.

1 ix vexpdiv > h m
h 111 v v
5 xai I
3 ftszd rf. x. dvvdfiiiog > |
:

t<3 d I
10 svdoxrjasiq h v h 14 [tsTahafifidvovTet; d
|
in : iv d |
xaxanifxtpsti; |
|

15 d/uapziaiv d 16 nvsv[iavoq ay. 7tkrj(>u>&woiv

|
h, verba quidem notata >
sunt, sed non i. m. leguntur 17 aov pr d ysvovtai h 18 navtoxQaxaiQ
| > | |

h v 21 dia<pvXd§t] h xal
I
d 22 rfjg h >
24 aoi ovS. (ov&svlag h,
| | > |

ovSsvstaq m) dad-tveiaq d 25 atxpiatj xal d 26 xvqls

: h | | >
,

j
39. Epicleseos, quae hie sequitur, myst. V, 7; Basilius De spiritu s. c. 27
mentionem faciunt Cyrillus Hier. Cat. n. 66; Chrysostomus De sacerdotio
 APOSTOLORUM VIH, 12, 39—42. 511

passionis eius et mortis et a mortuis resurrectionis atque in caelos

reditus nee non futuri eius secundi adventus, in quo cum gloria
et potestate veniet iudicare vivos et mortuos et redder e singulis iuxta
opera eorum, offerimus tibi, regi ac Deo, secundum constitutionem
eius, panem hunc et calicem hunc, gratias tibi per eum agentes, 5
quia nos dignos habuisti, qui staremus coram te ac sacerdotio
fungeremur tibi; 39. et poscimus te, ut super haec dona in con-
spectu tuo proposita placate respicias, tu, qui nullius indiges Deus,
et bene placeas in eis ad honorem Christi tui atque supra hoc
sacrificium mittas sanctum tuum spiritum, testem passionum Domini 10
Iesu, ut exhibeat panem hunc corpus Christi tui et calicem hunc
sanguinem Christi tui, quo participes illius ad pietatem confir-
mentur, remissionem peccatorum consequantur, diabolo eiusque
errore liberentur, spiritu sancto repleantur, digni Christo tuo fiant,
vitam sempiternam impetrent, te illis reconciliato, Domine omni- 15

potens. 40. Adhuc oramus te, Domine, pro sancta ecclesia tua,
quae a finibus ad fines extenditur, quam acquisisti pretioso sanguine
Christi tui, ut earn inconcussam ac minime fluctuantem conserves
usque in saeculi consummationem ; item pro universo episcopatu
recte verbum Adhuc rogamus te pro me 20
veritatis tractante. 41.
nullius pretii homine, qui tibi offero, et pro omni presbyterio,
pro diaconis ac universo clero, ut omnes sapientiam docens spiritu
sancto impleas. 42. Adhuc rogamus te, Domine, pro rege et iis,

III, 4; VI, 4 (Bened. I, 383. 424); De 42. Cf. c. 13, 5; I Clem. 61,
s. pentec. horn. I, 4 (II, 463). Irenaei 1. 2.

fragmentum XXXVIII, Pfaffianum II 42 — 43. Hae preces desunt supra in

(ed. Stieren I, 854), locum onwq dno- oratione fidelium. Liturgia Mediola-

fh v V —
zvy_a>oiv fere ad verbum ex- nensis autem iuxta sacramentarium
hibet, dicens: onw; dnotprivy xrjv &v- saeculi X post preces pro ecclesia et
olav xavzrjv xal zbv apzov owfiu zov archiepiscopo, ergo eodem loco quo
Xqlozov xal zbnoxriQLOv zb ai/ia Constitutiones, haec habet: Pro famulo
zov Xqlotov, "va ol (xszaXapbvxeq tuo Mo imperatore et famula tua ilia

zovzmv zwv dvzizvn<i)v zrjq a<pios<o<; imperatrice et omni exercitu eorum

Z(5v afxaQzidiv xal zijg t,u>^q alwviov precamur. Et missale Hibernicum ve-
zvyiooiv. Haud dubie autem non est tus: Sanctorum apostolorum ac mar-
patris Lugdunensis, sed potius a Con- tyrum memores simus, ut orantibus
stitutionibus apost. dependet. Cf. quae eis pro nobis veniam mereamur. Cf.
adn^tavi ad VII, 30, 2. Duchesne, Origines p. 189 191. War- —
40—49. Cf. c. 10, 3—20; Cyrill. ren, The Liturgy of Celtic Church 1881

Cat. myst. V, 8—9. p. 230.

 512 C0NST1TUTI0NES

,,vjieq xov fiaQiXimq xal xcov sv vjisgoxfi" xal navxbq xov Oxga-
xon£6ov, iva slgr\vsvmvxai xa ngbq fjftdq, onmq sv 7]Ov%ia xal
bftovoia 6idyovxsq xov jrdvxa %govov xfjq t,mfjq f/ficov 6o§,dC,m(isv

oe 6ia ,,'ItjOov Xgioxov xfjq sXm6oq fjfjcov". 43. sxi Jtgoocpsgo/iiv

5 001 xal vnsg ndvxmv xcov an aimvoq svagsOxrjOavxcov 601 dyimv,
jtaxgiag^mv, jigocprjrmv, 6ixaimv, djtoOxoXmv, fiagxvgmv, b/toXo-
yi]xmv, sjcioxojimv, jcgsofivxsgmv, 6iaxovmv, vJio6iax6vmv, ccva-

yvmOxmv, ipaXxcov, jtagO-svmv, yr\gmv, Xa'ixmv xal xdvxmv mv

avxoq EJiiOxaOai xa bvbfiaxa. 44. exl Jigoocptgofisv Cot iuisg xov
10 Xaov xovxov, 'iva dvadsi^jq avxbv slq snawov xov XgtOxov Oov
„$aGiluov tsgdxsvfia, s&voq dyiov"- ijtsg xcov sv jtaQ&svia xal
dyvsla, iuisg xmv yyigcov xfjq kxxXrjCiaq, vjceg xmv sv OefivoTq
ydpotq xal xsxvoyoviaiq, vxsg xmv vrjxlmv xov Xaov Oov, ojcmq
/xrjdsva fjf/cov dxofiXrjxov jcoifjcyq. 45. sxi dgiovftsv Os xal vjcsg
15 xfjq nbXsmq xavxrjq xal xmv tvotxovvxmv, vjtsg xmv sv aggm-
Oxiaiq, vjtig xcov sv mxga dovXtia, vjcsg xcov sv s^oglaiq, vjceg
xcov sv 6rj(isv6si, vjckg nXsbvxmv xal bdoijiogovvxcov , ojtmq jtdvxcov
sjiixovgoq ysvy, ndvxcov „@OT]d-bq xal dvxiXrjnxmg" . 46. sxi naga-
xaXov/itv 6s vjcsg xmv „[u6ovvxmv fjfiaq xal 6imxovxmv f)(idq
20 did xo bvofid Oov", vjtsg xmv e£,m ovxmv xal jisnXavrjfisvmv,
boimq sjtiOxgsip)jq avxovq slq ayad-bv xal xov ti-vfibv avxcov
Jtgavvyq. 47. sxi nagaxaXovfiiv Os xal ijieg xmv xaxfj^ovfiivrnv
xfjq IxxXrjOiaq xal vjtsg xmv xsifia^onsvcdv vnb xov aXXoxgiov
xal iuisg xmv sv fisxavoia d6sX<pmv rjficov, onmq xovq f/ev xs-
25 XsicoOyq sv xf] nioxsi, xovq 6s xa&agioqq ex xfjq svsgysiaq xov
novr\gov, xmv 6s xfjv [isxdvoiav ngoo6s£y, xal Ovyxmg^oyq xal
avxolq xal fjulv xd Jiagaxxco/xaxa f)(imv. 48. sxi jcgo0q)sgo/iev
601 xal vjtsg xfjq svxgaoiaq xov dsgoq xal xfjq sicpogiaq xmv

4 I Tim, 1, 1. — 11 I Petr. 2, 9. — 18 Ps. 118, 114. — 19 Mt. 10, 22.

2 xa>h 4 > d 9 eniaxaaat avrbg h m v 14 dnofSXrjtov

I
'Irjoov I |

rj/xwv h I
+ sv avtfj d 15/16 vnh(i rcuv iv
15 ivoixovvrcov >d | el-oglcug
ndvziov >
|

17 19 as + xal a > d 21 inioTQSiprj d 22 as +

|
a | Tjfxaq | |

xs d 25 zy > d ix > h m v
I > v 26/27 xal uvzoXq avzotg zs d
| |
zrjg | :
|

27 npoogiepw/xsv d

43. Ps.-Ign. Ant. 12. — vtieq nav- storm, Hammond, Liturgies p. 113;
zmv xxl.] Similiter Liturgia Chryso- Brightman, Liturgies I, 331. Sacrificia
 APOSTOLORUM VIII, 12, 43—48. 513

qui in sublimitate sunt, et pro cuncto exercitu, ut res nostrae in

pace versentur, quo totum vitae nostrae tempus in quiete et Con-
cordia degentes te glorificemus per Iesum Christum spent nostram.
43. Adhuc offerimus tibi pro omnibus Sanctis, qui a saeculo pla-
cuerunt tibi, patriarchis, prophetis, iustis, apostolis, martyribus, 5
confessoribus, episcopis, presbyteris, diaconis, subdiaconis, lecto-
ribus, cantoribus, virginibus, viduis, laicis et omnibus, quorum tu
nosti nomina. 44. Adhuc offerimus tibi pro populo hoc, ut eum
in laudem Christi tui exhibeas regale sacerdotium, gentem sanctam;
pro iis, qui in virginitate et castitate vivunt; pro viduis ecclesiae; 10
pro iis, qui in nuptiis honestis ac in progeneratione liberorum
degunt; pro infantibus plebis tuae, ut neminem nostrum reiciendum
habeas. 45. Adhuc poscimus te pro urbe hac et habitantibus in ea,

pro aegrotis, pro dura servitute affiictis, pro exulibus, pro pro-
scriptis, pro navigantibus et iter facientibus, ut omnium sis auxi- 15
liator, omnium adiutor ac defensor. 46. Adhuc rogamus te pre*
iis, qui oderunt nos et propter nomen tuum nos persequuntur, pro
iis, qui foris sunt et errant, ut adducas eos ad bonum et furorem
eorum mitiges. 47. Iterum rogamus te pro ecclesiae catechumenis
et pro iis, qui ab adversario iactantur, et pro paenitentiam agen- 25
tibus fratribus nostris, ut primos quidem perfkias in fide, alteros
vero mundes a vexatione mali, tertiorum autem paenitentiam
suscipias condonesque cum iis turn nobis delicta nostra. 48. Of-
ferimus quoque tibi pro aeris temperatura et frugum ubertate, ut

pro martyribus oblata fuisse testantur cum martyres eo loco recitantur ad

etiam Cyprianus Ep. 39 c. 3 (cf. Ep. 12 altare Dei, non pro ipsis oretur;
ubi
c. 2) et Chrysostomus In Acta bom. pro ceteris autem commemoratis de-
XXI, 4 (PG 60, 170). Cyrillus Hieros. functis oratur; iniuria est enim pro

Catech. myst. V, 9 autem scribit, nos martyre orare, cuius nos debemus ora-
eorum recordari {fj.vrjfjioviv£Lv), qui tionibus commendari; ac similiter In
obdormierunt, primum patriarcbarum, Evang. Ioann. tract. 84 c. I (PL 35,
prophetarum, apostolorum, martyrum, 1847). Cf. E. Lucius, Die Anfdnge
ut Deus precibus et intercessionibus des Heiligenkults 1904 p. 280 sq.
eorum nostram orationem suscipiat; 44. Virgines et viduae, quarum hie
et similiter Liturgia Iacobi, Brightman mentio fit, sunt eae, quae in ordine
I, 57. Augustinus etiam vetat pro virginum ac viduarum non sunt re-
martyribus orari Serm. 159 c. 1 (PL ceptae.

38, 868) scribens: Ideo habet ecclesi- 45. fior)9dg xal dvtilrjntWQ] Cf. I
astica disciplina, quod fideles noverunt, Clem. 59, 4; lust. Dialog, c. 30.
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 33
 514 CONSTITUTIONES

xagnmv, ojtaiq dvsXXeuicoq (i&xaXanftdvovxeq xmv jcagd Gov dya-.

d-cov alvmftsv Oe djtavGxmq „xbv didovxa xgo<pi)V Jtdoy Gagxi".
49. sxi nagaxaXovfiiv Ge xal vjceg xmv 61 evXoyov ahiav djcov-
xmv, ojtmq catavxaq rjfiaq diaxrjgrfiaq iv xfj tvosfida eJiiGvvaydyyg
5 ev xf fiaGiXtia xov XgiGxov Gov, xov &eov jtaGrjq alaQ-rjxfjq xal
voTjxrjq (pvGemq, xov ftaGiXtmq rj/imv, dxgijixovq, d/it/xjcxovq, dvey-

xXrjxovq' 50. oxi Got JcdGa 66S,a, Gt'ffaq xal evxagiGxia, xt/irj xal
3igoGxvvt]Giq, xm jcaxgl xal xm vim xal xm dylm jcvevf/axi, xal
vvv xal del xal slq xovq aveXXeuteiq xal axeXevxrjxovq almvaq
10 xmv aimvmv. 51. xal jcaq 6 Xaoq Xtyixm' ji(ir]v.

XIII. Kal 6 smGxoJtoq eljtdxw

l
H elgr/v?) xov d-eov ei?) fiexct

jidvxmv v/imv, xal Jtaq 6 Xaoq Xeyirm' Kal fisxa xov jcvevfiaxoq
Gov. 2. xal 6 didxovoq xrjgv66exm jtdXiv 3 (XIII). "En xal en
dstjfrco/iev xov d-eov 61a xov Xgioxov avxov ' vjieg xov dmgov xov
15 jtgoGxofiiO-ds'vxoq xvglm xm &em fj[imv 6et]9-m//ev, ojtooq 6 dya&bq
&ebq ngoadeSflxai avxb did xfjq [leGtxdaq xov Xgioxov avxov slq

xb enovgdviov avxov &vGiaGxtfgiov ,,slq 6o[trjv evmdiaq". 4. vjteg

xrjq ixxXrjOiaq xavxrjq xal xov Xaov derj&m/iev vjceg naGr\q exi-
Gxojcfjq, jtavxbq Jtgeofivxegiov, JtaGr\q xfjq tv XgiGxm diaxoviaq
20 xal vjtrjgeolaq, Jtavxbq xov jtXtjgmfiaxoq xfjq exxXrjGiaq 6sT]{hc5fiev,
ojtmq b xvgioq Jtdvxaq diaxygrjoy xal diagwXdgy. 5. „vjteg paoi-
Ximv xal xmv ev vjtegoxfj derj-d-mfitv", i'va eigrjvevmvxai xct Jtgbq
rjiidq, „ojtmq rjgefiov xal f]Gv%iov ftiov e%ovxeq didymjztv tv jtaGy
evGefida xal Gefivoxrjxi" . 6. xmv hylmv jxagxvgmv fivrj/iovevGmfiev,
25 ojtmq xoivmvol yeveo&ai xijq d&XrjGemq avxmv xaxagim&cofiev
ijteg xmv tv jt'iGxei avajtavGa/ievmv derjd-co/zev. 7. ijteg xf\q

tvxgaoiaq xmv degmv xal xeXeGtpogiaq xmv xagjtmv derjd-cofiev.

2 Ps. 135, 25. — 17 Eph. 5, 2. — 21 I Tim. 2, 1. 2.

1dveXXmwq d 2 aivw/xir m atvov/xev j

: rel |
3 xal > d | 3/4 cctiov-
xiov andviwv h 5/6 vorjtfjq xal ata&t]Tijg h
| | 7 on -\- Si avrov d |
naoa
+ rj d I
£v%a.Qiazla + xal did ah xal jistd as' avrip d | 8 t<ii n. x. zui
vl<p x. zip : iv d I
8, 9 xal vvv : vvv hm| 9 dvtxXeiTtsig v, dvEXlinsiq d m |

dv. xal dzeXivzijTovg post aloivcov h v, vel potius post dfj.riv, quod h addit |

14 avrov + xal d | 15 rjfuov d h : >av |

17 evodiaq a |
18/1-9 iniaxoixrjg
+ xal d I
19 ndatjg > d |
20 xal vnTjQeala? > h m v |
21 cpvXd^rj v
>
|

22 iv a I
xd > h |
23 Sidywfxsv : iidyofxiv a h, > d |
nday > d |

26 ds9]&<S/jiev > d
 APOSTOLORUM VIII, 12, 49 — 13, 8. 515

indesinenter bona a te collata percipientes assidue laudemus te,

qui das escam omni carni. 49. Etiam rogamus te pro iis, qui ob
causam probabilem absentes sunt, ut omnes nos conserves in
pietate et congreges in regno Christi tui, Dei universae naturae
sub sensum et intellegentiam cadentis, regis nostri, immutabiles, 5
inculpatos, irreprehensos; 50. quoniam tibi omnis gloria, vene-
ratio, gratiarum actio, honor, adoratio, patri et filio et spiritui
sancto, et nunc et semper et in infinita ac sempiterna saecula saecu-
lorum. 51. Atque omnis populus respondeat: Amen.
XIII. Et episcopus dicat: Pax Dei sit cum omnibus vobis, 10
ac cunctus populus respondeat: Et cum spiritu tuo. 2. Ac dia-
conus iterum praedicet: 3 Adhuc atque adhuc oremus
(XIII).
Deum per Christum eius; pro munere, quod Domino Deo nostro
oblatum est, oremus, ut Deus, qui bonus est, mediante Christo
suo illud recipiat in caeleste suum altare ad odorem suavitatis. 15

4. Pro ecclesia hac et populo oremus; pro universo episcopatu,

omni presbyterio, cuncto Christi diaconio ac ministerio, omni
ecclesiae coetu oremus, ut Dominus universos conservet atque
custodiat. 5. Pro regibus et in sublimi potest ate constitutis oremus,
ut res nostrae pacificae sint, quo vitam quietam et tranquillam nacti 20
in omni pietate ac morum Sanctorum mar-
castitate degamus. 6.

tyrum memores simus, ut digni habeamur participes fieri eorum

certaminis. Pro iis qui in fide requieverunt oremus. 7. Pro

caeli temperatura et frugum maturitate oremus. 8. Pro recenter

XIII. IJpoocpujvtjotg inl ztSv mazdiv 6. Cum c. 12, 43 pro omnibus

fxsra xrjv &siav dvapopdv. Oratio Sanctis, etiam pro martyribus, sacri-
pro fidelibus post divinam oblationem. ficium offeratur, hie martyres modo
4 — 7. In Missali gothicp, Migne PL commemorantur tanquam exemplum
72, 314, sacerdos orat: Suscipe (Do- Christianis exhibentes, pro reliquis

mine) nomine tuo debita honoris ob- autem defunctis preces fiunt. Cf. Vita
sequia pro pace ecclesiae tuae, pro Melaniae Iunioris I, 28, Analecta Bol-
commemoratione omnium sanctorum, land. VIII, 39. — tiSv a. ft. /xv?j/xo-

pro sacerdotum et ministrorum puri- vevaofisv] Cum preces intercessoriae

tate, pro regum pacabilitate, pro sufK- (vnig . . . 6er]9c3ft8v) et antecedant
cientia rerum et temporum tranquilli- et sequantur, Lucius
12,43) 1. c. (cf. c.

tate, pro perseverantia virginum et etiam hanc particulam olim eiusmodi

continentia viduarum, pro orphanorum fuisse et a Constitutore transformatam
tuitione et paenitentium sublevatione, esse iudicavit. Revera particula a parte
pro salute omnium viventium et pro capitis reliquadivergit. Nihilominus earn
requie defunctorum. duarum manuumessenon contenderim.
33 *
 516 CONSTITUTIONES

8. vjcsq xmv veotpmriOrmv derjfrmiitv, OJimg fisftaimd-moiv ev xf]

jiianf Jtdvxeg vursg dXXrjXmv nagaxaXsomnev. 9. dvdoxrjOov tj/idg,

6 &eoc, ev rf] ydgirl Oov. dvaOrdvreg kavxovg rm deep did rov
XgiOxov avxov Jtaga&mfie&a. 10. xal 6 sjcioxojtoq XEysxw „'0

5 &£og b jjeyaq xal /lEyaXoivvfiog, 6 fisyag xi] fiovXrj xal xgaxaibg

xolg sgyoig", 6 &sbg xal xax?)g „xov dyiov naidog Oov 'ItjOov" rov
OWTTJQog ?)f/mv, emfiXsipov l<p rjfiag xal em xb jcoifiviov Oov xovro,
61 avxov s&XEgm elg do&v rov 6v6(iaxog Oov xal dyidoaq

7](ic5v rb Oco/ia xal xtjv ipvxfjv xaxagimdov, „xa&agovg yevo/iEVOvg

10 djib navxbg /loXvOfiov Oagxbg xal xvsv/iaxog", xv%Elv xmv ngo-
xEifiivrnv dyad-mv xal (iqdiva rj/imv dvdt-iov xgivyg, dXXa fiorj&bg
?](imv ysvov, dvriXtjjtrmg, vjtEgaOJiiOxrjg did xov XgiOxov Oov,

Uttf ov Ool do^a, xi/iy, alvog, dogoXoyia, Ev%agi6xla xal xm dyim

xvEVfiaxi siq rovg almvag' dfirjv. 11. xal fisra xb jtdvxag eIxeiV
15 'AfiijV, 6 didxovoq Xtyixw ngoOym/iev. 12. xal 6 snioxojiog Jtgoo-

(pmvipdxm xm Xam ovim' Td ayia xolg dyioig. 13. xal b Xaog

vjtaxovsxm' Elg ayiog, Eig xvgiog,'lr]Ooig XgiOxog, elg 66^av &tov
jtargbg svXoyrjxbg si elg xovg almvag' aftijv. „Ao£,a ev vip'iQzoig
&t(p~ xal km yfjg slgrjvr], iv dv&gmnoig evdoxia' mOavvd xm vim
20 Javid, evXoyrji/svog 6 egxofievog sv ovoytari xvgiov &ebg xvgiog
xal snstpdvT] ev r^lv, mOavvd Iv xolg vipiOxoig". 14. xal fisrd
xovxo (ieraXanfiavixm 6 snioxonog, EJtsixa ol 3igsG$vz£goi xal ol
didxovoi xal ol vjtodidxovoi xal ol dvayvmoxai xal ol ipdXrai

xal ol aOxrjxal, xal ev xalg yvpaiS.lv al didxovai xal al Jtagd-evoi

25 xal al yflQ al > tiTa ra ^o-idia, xal xoxe nag o Xabg xaxd xd^iv
(lExd aldovg xal EvXaftsiag avsv &ogvftov. 1$. xal [iev lm-

5 Ier. 39, 19. — 6 Act. 4, 27. 30. — 9 II Cor. 7, 1. — 18 Luc. 2, 14.

—
19 Mt. 21, 9. — 20 Ps. 117, 27. — 21 Mt. 2i, 9.

2 ndvtcg — na(iaxa?.sow/xev : a i. m., 2

a' insuper n. vn a).lu>v napa-
xaXio&waav \
3 inavaaxavxeq d 5 /xeya? pr |
: /xovog d |
xal pr : o d h |

tt}Q povlrjq d |
7 oov d >
9 i« ow/xara h |
m v j
13 (tsS-
7
: 61 d |
do^a
+ xal d j
Tifir; aimvioq d |
xal roi : iv d | 14/16 einetv d/jirjv ; rjf/tv d \

18 nazQoq + > a v 19 iv svdoxia > m 20/21 9eos

d/j.rjv h [ si d h ; |
a. |

— > h 21 insipdvri iv d inicpavsv v LXX 22 Xanfiavixw d m

rjfiiv I
: a |
j

23 xal > vnodidxovoi > d 24 Siaxovtooai a xal > d h

ol (ol a) | | tert |

at napS-ivoi > d 25 tots xal h xata rdgiv > h | |

10. /xs&' oil xt>..] Haec formula ab- cedentibus (5, 7; 6, 13; 7, 8; 8, 5;
hinc adhibetur, cumin capitibus prae- 9, 10; 11, 6) formula di' ov xi).. le-
 APOSTOLOEUM VIII, 13, 9—15. 517

baptismo illuminatis oremus, ut confirmentur in fide; omnes alii

pro aliis obsecremus. 9. Suscita nos, Deus, in gratia tua. Susci-

tati, nos ipsos Deo per Christum eius commendemus. 10. Et
episcopus dicat: Deus, qui magnus et magni nominis es, magnus
consilio et potens operibus; Deus et pater sancti filii tui Iesu 5

salvatoris nostri, respice super nos ac super gregem tuum hunc,

quem per eum delegisti ad nominis tui gloriam; et sanctificans

corpus nostrum et animam nostram concede, ut effecti puri ab

omni inquinamento carnis ac spiritus proposita bona consequamur;
neminemque nostrum indignum iudices, verum sis noster adiutor, 10
opitulator, propugnator per Christum tuum, cum quo tibi gloria,

honor, laus, glorificatio, gratiarum actio et sancto spiritui in sae-

cula, amen. 11. Et postquam omnes dixerunt: Amen, diaconus

dicat: Attendamus. 12. Ac episcopus ita ad populum proloquatur:
Sancta Sanctis. 13. Populusque respondeat: Unus sanctus, unus 15

Dominus, Iesus Christus, in gloriam Dei patris benedictus es in sae-

cula, amen. Gloria in altissimis Deo, et in terra pax, in hominibus
bona voluntas. Hosanna filio David; benedictus, qui venit in nomine
Domini, Deus Dominus, et apparuit in nobis; hosanna in altissimis.
14. Post hoc sumat et communicet episcopus, deinde presbyteri, 20

diaconi, subdiaconi, lectores, cantores et ascetae, et in feminis

diaconissae, virgines et viduae; postea pueri, tuncque omnis po-
pulus ordine cum pudore et reverentia absque strepitu. 15. Et

gatur. Codex d vero hanc retinet; culorum priorum tantum, an etiam

eumque sequitur codex fin sectione monachos? Cur hos nusquam nominat,
de ordinibus, quam iterum excipit, cum aetate ipsius haud dubie iam ex-
primo loco autem vel c. 16,5 ambiguus stiterint? Forte quia eum haud fugit,

est fxeQ-' oil et iv (pro xal ra) aylm monachatum recentioris aetatis esse?
nvsvfiaii tradens. Quaestio facilius poni quam solvi
13. Cf. Cyr. Hieros. Cat. myst. V, 19. potest.
Etiam Didymus De trinitate III, 15 15. De ritu communionis cf. Eus.
hunc liturgiae locum respicere videtur H. E. VI, 43, 18. 19; Cyr. Cat. myst.
de Christo dicens, quod sit 6 sis V, 21. Saeculo II teste Iustino Apol.
uyioq, (Iq xvqioq 'lycsovs Xptotog I, 65 diaconi etiam panem eucharisti-
ft; do^av 9tov naxgoq- df/rjv (PG cum distribuebant. Postea autem id

39, 861). facultatis restrictum fuit. Iam Cypri-

14. 01 dozTjzat] hoc loco tantum anus De lapsis c. 25 similiter ac Con-
commemorantur. Quales autem fideles stitutor dicit, diaconum calicem offerre
auctor ante oculos habuit, ascetas sae- praesentibus.
 518 CONSTITUTIONES

GxoJioq didoxm xr\v jtgoGfpogdv Xsymv 2<S(ia XgiGxov, xal o

dexofievog Xsysxm' Aftyv 6 ds didxovoq xaxsxsxm to jcorrjQiov xal

emdidovq Xsysxm' Al/ia XgiGxov, jtorrJQiov C,myq, xal 6 jtivmv

Xsysxm' Affyv. 16. ipaXfibq de Xsysod-m Xy sv xq> (isxaXafijidveiv
5 xdvxaq xovq Xoixovq. 17. xal oxav ndvxsq (isxaXaficoGiv xal
xaGai, Xaftovxsq 01 diaxovoi xd nsgiGGsvGavxa slGcpsgsxmGav siq
xd naGxo<p6gia.
XIV. Kal 6 didocovoq Xsysxm xavGa/iivov xov fdXXovxoq'
2 (XIV). MsxaXafiovxsq xov rtfiiov acbjiaxoq xal xov xifilov a'i/ia-

10 xog xov XqiOtov svxagiGxyGmfiEV xm xaxa^imGavxi r\y.dq fisxa-

Xafislv xmv dy'imv aixov (ivoxrjgimv, xal nagaxaXsGmfisv (ifj siq

xgifia, aXX' slq Omvygiav yfilv ysvso&ai, tiq axpsXeiav tyvxrjq xal

Goj/iaxoq, slq (pvXaxqv svGsfisiaq, siq ag>EGiv d^iagxtmv, siq C,myv

xov fisXXovxoq almvoq. 3. sysigmf/e&a' sv %dgixi XgiGxov savxovq
15 xm fiovm dyswyxcp &sm xal xm XgiGxm avxov jiagad-ol/iE&a.
XV. Kal b sjciaxojtoq EVxagiGxeixm' 2 (XV). Asojioxa o
d-sbq 6 Jiavxoxgdxmg, 6 7tax?jg xov XgiGxov Gov xov svXoyyxov
jraidoq, b xmv fisx' svd-vxyxoq 1-mxaXovy.svmv Os Inyxooq, o xal
xmv Gimxmvxmv ejtiGxdfisvoq xdq svxtvgsiq' svxagiGxov(isv 601,
20 oxi xaxyt-imGaq fjfidq [isxaXafttlv xmv dyimv Gov fivGxygimv, a
jtaQSGx ov vifilv siq JiX?]Qog>ogiav xmv xaXmq syvmGfiEvmv, siq
(pvXaxr/v xfjq svGtfisiaq, siq acpsGiv j[X?]fiftsXT][idxmv, oxi xb ovo/ia
xov XgiGxov Gov smxsxXrjTai eg? ?)fidq xal Ool jcgoGmxsimnsfra.
3. 6 ^a»()i(J«^ rjfiaq xf,q xmv aGsftwv xoivmv'iaq, svmGov yfidq [isxa
25 xmv xa&mGimfisvmv Got, Oxygii-ov y/idq sv xy dXrjd-sia xy xov
dyiov jtVEVfiaxoq eJiicpotxyOei, xd ayvoovftsva djtoxdXvipov , xd
Xs'uiovxa jigoGavajtXygmGov, xd syvmGfisva xgdrvvov. 4. xovq
IsQtlq dfim uovq Sia<pvXaS,ov sv
t
xy Xaxgsia. Gov, xovq ftaGiXslq 61a-
xrjQfjGov sv sigyvy, xovq agxovxaq sv dixatoGvvy, xovq dsgaq sv
30 sixgaaia, xovq xagjcovq sv svpogia, xov xoGfiov ev navaXxsl Jtgo-
voia "
xd s&vy xd jcoXs/itxd Jtgdvvov, xd nsxXavy/isva sxioxgEipov.
5. xov Xaov Gov ayiaGov, xovq sv Jtag&svia diary gy Gov, xovq sv

4 Ps. 33. — 9 1 Petr. 1, 19. — 11 I Cor. 11, 29.

9 awuaxog x. x. Ti/ilov > d ]

12 rjfxlv a d : rjfxwv h m v |
14 iyei-
(i6f/s9a d I
sv > d j
eavzovg + zip &eui a |
15 xal r(3 Xq. : 61a xov
Xqioxov d I
17 tvloyrf/AEvov d |
22 atpsoiv + z(av h |
23 Tipoooixtiujfie&a d v,

-ov/as&a h I
25 xa,9oai(o/i6vu>r h v |
oxtjqioov m v |
dktj&slcc -\- aov m
 APOSTOLOKUM, VIII, 13, 16— 15, 5. 519

episcopus quidem tribuat oblatam dicens: Corpus Christi; et qui

recipit, respondeat: Amen; diaconus vero teneat calicem ac tra-

dendo dicat: Sanguis Christi, calix vitae, et qui bibit respondeat:

Amen. id. Psalmus autem tricesimus tertius dicatur, dum reliqui
omnes communicant. 17. Cumque universi et universae com- 5

municaverint, accipientes diaconi, quae supersunt, inferant in pasto-

phoria.
XIV. Et diaconus, quando qui psallit fecerit finem, pronuntiet
2 (XIV). Percepto pretioso corpore et pretioso sanguine Christi
agamus gratias ei, qui dignos effecit nos, ut participes essemus 10

sanctorum eius mysteriorum; rogemusque id nobis non in iudi-

cium ac damnationem fieri, sed in salutem, in utilitatem animae
et corporis, in custodiam pietatis, in remissionem peccatorum, in
vitam futuri saeculi. 3. Surgamus: in gratia Christi nos ipsos
soli ingenito Deo et Christo eius commendemus. 15

XV. Atque episcopus gratiarum actionem proferat 2 (XV). Do- :

mine Deus omnipotens, pater Christi tui, benedicti filii, -exauditor

eorum, qui recte invocant te, cognitor precum etiam eorum, qui
tacent; gratias agimus tibi, quod nos dignos censuisti, qui parti-
ciparemus sancta tua mysteria, quae praebuisti nobis ad plenam 20

persuasionem eorum, quae bene cognovimus, ad custodiam pie-

tatis, ad remissionem delictorum, quoniam nomen Christi tui

invocatum est super nos et tibi adiuncti sumus. 3. Qui segre-

gasti nos ab impiorum communione, aduna nos cum iis, qui tibi
sunt consecrati; firma nos in veritate per sancti spiritus adven- 25
turn; quae ignoramus, revela; quae deficiunt, supple; quae novimus,
corrobora. 4. Sacerdotes inculpatos conserva in cultu tuo, reges
tuere in pace, magistratus in iustitia, aerem in temperie, fruges
in ubertate, mundum in omnipotente providentia; gentes bellicosas
seda, errantes converte. 5. Populum tuum sanctifica, virgines
27 XsLTiOjxtva h m v j
28 (pvla^ov m v |
30 navaXxtl a d h 2 : navagxei
h m v

16. Psalmum XXXIII fidelibus com- XIV. Ilyoacpwvrjaii fierce t!jv

municantibus cantatam fuisse testantur /uerdltjipiv. Oratio post communi-

Cyrillus Cat. myst. V, 20, Liturgia onem.
lacobi, etiam nonnullae Hturgiae Occi-
dentis, de quibus cf. Duchesne, Origines XV. 'Enixlrjaig fiera ttjv ixtxa-

p. 215. In Liturgia Maici canitur ).rj\ptv. Invocatio post communi-

Psalmus 41. onem.
 520 CONSTITUTIONES

ydjicp 6ia(pvXaS,ov iv n'lGxei, xovg ev dyveict evdvvdf/mGov, xd

vtjma ddgvvov, rovg veoxeXelg (JefiaimGov, rovg ev xaxrjxrjGtt
jtaidevGov xal xfjg (ivr]Gemg d§iovq dvddet§ov, xal icdvxag rjf/dg

ejtiGvvdyaye slg xrjv xmv ovgavmv ffaGiXeiav ev XgiGxm Ir/Gov

5 rep xvgim Tj/icov, /zed-' ov Gol do^,a, xifir] xal Gefiag xal xm ayim
jcvtvfiari eig rovg aimvag "
dfirjv. 6. xal 6 didxovog Xtyexm •
Tcp
9-tcp did xov XgiGxov avxov xXivaxe xal evXoyilG&e. J. xal 6
SMiOxojtog enevxeo&m Xeymv '0 &ebg 6 navxoxgdxmg, 6 dXrj&ivog
xal aGvyxgixoc, b Jtavxaxov mv xal xolg jtdGi jtagmv xal ev
10 ovdevl tag evov xi vndgxmv, 6 xojtoig [i?] xegiygafpofievog, 6 xgd-
voig fit] jiaXatohjievog, b aicoGiv (tij jcegaxovfitvog, b Xoyotg fir/

jiagayofievoq, 6 yeveGei fir/ vnoxeifievog, b cpvXaxrjg /ifj debfievog,

b tpd-ogag avmxegog, b xgojifjg dvejtidexxog, 6 q>vaei dvaXXoimxog,
„b <pmg oixmv axgoGixov" , 6 xfj tpvGei dogaxog, 6 yvmoxbq jtaOaig
15 xalg jisx tvvoiag txC,rjxovGaig Ge Xoyixalg <pvGtGiv, b xaxaXafifta-
vofievog vjtb xaJv ev evvoia emljqxovvxmv Ge, b d-eog 'iGgarjX
xov dXrjd-ivmg bgmvxog, xov XgiGxov jtiaxevGavxog Xaov Gov eig

8. ev/ievfjg yevdfievog endxovGov fiov did xb ovofid Gov xal evXo-

yr\Gov xovg Goi xexXixoxag xovg eavxmv avxtvag, xal ,,6bg avxolg
20 xa aixrjfiaxa xmv xagdimv avxmv" xa em Gvficpegovxi xal /jr/deva
avxmv djcopXr/xov jcoir/Gyg ex xijg fiaGiXeiag Gov, dXXd ayiaGov
avxovg, cpgovgrjGov, GxenaGov, dvxiXafiov, gvGai xov dXXoxgiov,
navxbg exO-gov, xovg olxovq avxmv cpvXa^ov, „xdg eiGodovg avxmv
xal xdg eS,66ovg tpgovgr/Gov" 9. oxi Gol doga, alvog, /jeyaXojrge-
25 jisia, Ge'ftag, xgoGxvvrjGig xal xm Gm xaidl 'IrjGov xm XgiGxm Gov,
xm xvgim fj/imv xal Q-em xal (JaGiXel, xal xm ayim jivevfiaxi vvv
xal atl xal eig xovg aimvag xmv almvmv djirjv. 10. xal b did-
xovog egtV jijioXveG&s ev eigijvy. 11. xavxa negl xijg (ivOxixrjg
Xaxgeiag diaxaGGofie&a fjfitTg 01 djtoGxoXoi vfilv xolg ejtiGxojtoig
30 xal xolg jtgeG^vxtgoig xal xolg diaxbvoig.

XVI. Iligl 6e x^QOxoviag jtgeGfivxe'gmv eym 6 tpiXov/ievog

14 I Tim. 6, 16. — 16 Gen. 35, 9. 10. — 19 Ps. 36, 4. — 23 Ps. 120, 8.

31 Ioann. 13, 23.

2 clvdpvvov d h |
iv + tfj d |
5 f^ed-' : 61 d j
xal zip : iv d |
6 dfifjv
> m leyhw +
I
fxsta ttjv evzyv m | 9 iv >h j
11 nspawv/iivo? hrav
14 pr > h I
16 iv > d h ayvsla ixtyr. m ,9fo«
| rov d 20 xa sec | + |

> h I
ovttcpeQovxa A \
23 oixelovg d 25 r<jJ a<5 naiSl /ueza oh xal 61a
|
•

as xui nai5l aov d |

ruJ . . aov d >
26 xal &eui d | xal xw 61 ov > | :
 APOSTOLORUM VIII, 15, 6—16, 1. 521

conserva, coniuges custodi in fide, castos robora, infantes ad

maturam aetatem perdue, nuper initiatos firma, catechumenos
erudi ac dignos initiatione redde, nosque omnes congrega in
regnum caelorum in Christo Iesu Domino nostro, cum quo tibi

gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui in saecula, amen. 6. Et 5

diaconus dicat: Deo per Christum eius inclinate et accipite bene-
dictionem. Turn episcopus precetur dicens: Deus omnipotens,
7.

verax et qui ubique exsistis ac omnibus praesens

incomparabilis,
es et in nullo es ut aliquid in eo exsistens, qui locis non circum-
scriberis, qui temporibus non vetustescis, qui saeculis non termi- 10

naris, qui verbis non seduceris, qui ortui non es subiectus, qui

custodia non indiges, qui supra extraque interitum es, qui con-
versionem recipere nequis, qui natura es immutabilis, qui lucem
habitas inaccessam, qui natura invisibilis es, qui omnibus naturis
rationalibus te benevole requirentibus notus es, qui deprehenderis 15
ab iis, qui in benevolentia vestigant te, Deus Israel vere videntis,

in Christum credentis populi tui; 8. propitius factus exaudi me

propter nomen tuum, ac benedic iis, qui tibi inclinarunt cervices
suas, atque da eis cordis eorum petitiones, quae utiles sunt, et

neminem eorum abici facias a regno tuo, sed sanctifica illos, 20

custodi, protege, adiuva, libera ab adversario, ab omni inimico;
domus eorum serva; introitus eorum et exitus tuere; 9. quoniam
tibi gloria, laus, maiestas, cultus, adoratio et filio tuo Iesu Christo
tuo, Domino nostro et Deo ac regi, et sancto spiritui nunc et

semper et in saecula saeculorum, amen. 10. Et diaconus dicat: 25

Ite in pace. 11. Haec de mystico cultu nos apostoli constituimus
vobis episcopis et presbyteris et diaconis.
XVI. Porro de ordinatione presbyterorum ego dilectus a

001 ino<psiXexai nctQU notarjg Xoyixrjg xal aylag ipvascoq rj ind^tog iv%a(>i-
ax'ia iv d |
27 xwv aiwvwv >d |
29 diaznooaifti&a h ]
30 xolg pr >h v
|

xoig sec >h |

31 de >d
p E, omittunt particulam, verba usqI %ei(>oTOviag
f

TiQsap. vel ytiQOTOvia 7i(ieofi., ut hie scribit h et similiter cap. XVII, tanquam
inscriptionem exhibentes, f E semper infra quoque capite XXI excepto tcqeo- |

fivrigov d f E, hi duo etiam infra semper singularem exhibent, diaxovov xx).

6 — 10. Inscribunt h v: 'EnlxlrjOiq byterorum. — Sic a; d v verba capitis

xeipaXoxXialag nioxwv dnolvxixrj. priora tanquam inscriptionem exhibent.

Similiter deinceps. Turrianus in hoc
XVI. 'EnixXtjOiq y_iiQoxovi(xs ngto- capite et sequentibus inscriptionem
Pvtiqwv. Invocatio ordinationis pres- ipse composuisse videtur.
 522 CONSTITDTIONES

vnb xov xvgiov diaxaGGofiai vfilv role, emOxonoig. 2. jigsGftv-

xigov xeiqotovcov, m etiiGxojce, xfjv %uQa &JU xijg xEtyaXijg sm-

xifrsi xmv diaxovmv,
avxog, xov jtqeo@vt£Qiov jcagsGxmtog Got xal
xal tvxofitvog Xsys' 3. Kvgis icavxoxgdxog, 6 d-sbg rj umv o 61a t

5 XgiGxov xd jtdvxa drjUiovgyrJGag xal 61 avxov xmv bXmv ngovomv

xaxaXXr\Xmg' m yag dvvafiig 6id<poga noifjGai, xovxm dvvafiig xal
diacpogmg ngovorjGaf did ydg avxov, 6 d-sog, oigovoslg xmv fisv
d&avdxmv qyvXaxy (iovq, xmv de d-vrjxmv diadoxfi, xrjq ipvxfjg
(fQovzldi vdjimv, xov Omfiarog dvajiXygrnGsi x?jg svdsiag' avxbg
10 ovv xal vvv sjiiftXstpov sjil xt)v ayiav Gov txxlrfilav xal avgr/Gov
avx?jv, xal jiXrjd-vvov xovg sv avxfj ngosGxmxag xal dbg dvvafuv
jigbg xb xojciav avxovg Xoym xal igymtig olxodofirjv xov kaov

Gov. 4. avxbg xal vvv snide em xbv dovXov Gov xovxov xov
ipt'/<pq3 xal xgiGsi xov xXrfgov jtavxbg slg ngsGfivxsgiov smdod-ivxa,
15 xal sfiJiXrjGov avxov jzvsvfta %dgixog xal Ov/ifiovXiag xov dvxi-
Xa/iffdvEGfrai xal xvfiEQvav xov Xaov gov Iv xafraga xagdla, ov
xqojiov sjisldsg km. Xaov txXoyrjg Gov xal jigoGsxagag MmvGst
algf/GaG&at xgeGfivxEgovg, ovg hvsjtXrjGag jcvsvfiaxog. 5. xal vvv,
xvgiE, jtagaGxov, avEXluihg XTjgcov sv rjfilv xo jtvEVfia xf]g %dgixog
20 oov, bnmg, nXrjGdslg svEgyrjy.dxmv iaxixmv xal Xoyov didaxxixovij
tv 3tgaoxr]Ti Jtaidsvy aov T ® v Xaov xal dovXsvy 601 slXixgivmg
,,'ev xa&aga diavoia xal ipvxfi d-sXovGyi", xal xdg vjisg xov Xaov
Gov isgovgyiag dfioifiovg ixxeXtj 61a xov XgiGxov Gov, (led- oi
Gol doS,a, xifir, xal Gtftag xal xm dy'im jcvevfiaxc sig xovg alcovag'
25 d^irjV.

XVII. Iltgl dh x H Q 0X0Via diaxovmv sym <PlXixxog diaxda-

<i

Gofiai. 2. didxovov xaraGxiJGsig, oi sjiiaxojts, sxid-slg avxm xdg

XElgag, xageoxmxog goi navxbg xov TtQEGfivxsgiov xal xmv dia-
c
xbvmv, xal ejitvgdfjsvog £gsTg^ XVIII. O d-sbg jiavxoxgdxmg,
30 6 dXq&ivog xal dipsvdtjg, „6 jtXovxmv elg jcdvxag xovg intxaXov-
(livovg Ge" sv aXrjd-sia, ,,b gioffsgog sv fiovXalg, 6 Go<pbg diavoia,

6 Sap. 6, 8. — 12 I Tim. 5, 17. — 17 Num. 11, 16. — 22 II Mace.

1, 3. — 30 Rom. 10, 12. — 31 Ps. 65, 5; lob 9, 4.

1 xov > f h I
2/3 inizi&e d |
3 tov >d |
4 navroxQaxog a d 3 :

-XQaxuiQ d h p v 9eog I
: fiaotXevg d f |
6 sec > f |
5 Xqioxov + oov p v |

xa >d drjfiLovQyrioaq
I
+ ^Q ^£ navxoiv avxov (avxm f) vnooxtjod/isvog d f |

7 6l avxov yaQ d |
avxov : xovxo a |
8 xov h didaxtj
|
f |
9 <poovxlt,T) f |
dva-
 APOSTOLOEUM Till, 16, 2—18, 1. 523

Domino constituo vobis episcopis. 2. Cum presbyterum ordinas,

episcope, manum super caput eius ipse impone adstante tibi pres-
byterio nee non diaconis, et orans die: 3. Domine omnipotens,
Deus noster, qui per Christum universa condidisti et per ipsum
cunctis provides convenienter; in quo enim potestas est efficiendi 5
varia, in eo et inest potestas providendi variis modis; per eum
enim, Deus, provides immortalibus quidem sola conservatione,
mortalibus vero successione, animae cura legum, corpori expletione
indigentiae: ipse igitur et nunc respice in sanctam tuam ecclesiam
et auge earn; multiplica eos, qui in ea praesunt, virtutemque da, 10
ut verbo ac opere ad aedificationem populi tui laborent. 4. Ipse
nunc quoque respice super hunc famulum tuum, qui sufFragio ac
iudicio totius cleri in presbyterium cooptatus est, et imple ilium
spiritu gratiae et consilii, ut adiuvet ac gubernet populum tuum
in corde mundo, quemadmodum respexisti in populum electum 15
tuum et sicut Mosi praecepisti eligere seniores, quos implevisti
spiritu. 5. Et nunc, Domine, praesta, servans in nobis spiritum
non deficientem, ut.repletus operationibus vim sanandi
gratiae tuae
habentibus ac sermone ad docendum apto, erudiat cum mansue-
tudine populum tuum ac serviat tibi sincere, mente pur a et anima 20
volente, atque sacra, quae pro populo celebrantur, inculpate per-
ficiat per Christum tuum, cum quo tibi gloria, honor ac veneratio
et sancto spiritui in saecula, amen.
XVII. De ordinatione vero diaconorum ego Philippus consti-
tuo. 2. Diaconum efficies, episcope, imponens ei manus, adstante 25
tibi cuncto presbyterio cum diaconis, et orans dices: XVIII. Deus
omnipotens, verax neque fallens, dives erga omnes te invocantes in
veritate, terribilis in consiliis, sapiens cogitatione, fortis et magnus;

nXijQwaei >d I 12 s (g : npbg d f |

13 entds > f |
xbv pr + zbv h |
xovxov :

zovde mi.de f |
15 avxui h |
nvevfiaxog a |
avfi/SovXelag h p |
16 xvfttQvtTv h,

ovvxvfispvav f 17 npoaha^eg f I
ficoatl d, /umafj f h 18 al(ieio9-ai a,|
|

tQQrjOao&ai f lnli\aaq a d E 19 ave).ltm\g h, dvsxXmhg d, uvexleineq v,

|

avixlinwg i\ 20 LaixanxuJv f E 21 naidevrjv f, naiSsvar) h dovXevrjv f,

| |

dovXevorj h 23 dfxwuog f ixteXsT d f h f^e

|
9-'
rft' d 24 xal rm
|
d f |
: |
: h |

26 <Jt >
d f p E cf. c. 16 27 xa&iarov f avrw post yjtpag d 29 xal
\
f | | >
31 aov f 1 oopbg + iv f h

3. Ps.-Ign. Philad. 9, 2. vlaq dtaxovov. Invocatio ordinationis

XVII — XVIII. 'EnixXrjaig y.tiQOXo- diaconi.
 524 CONSTITUTIONES

b xgaxaibg xal fieyag"' 2. „elodxov6ov ngoOevxr/g r/ficov, xvgie,

xal evmxiOai xr/v 6et]Oiv fjfimv", xal ,,kxlcpavov xb jigoomnov Oov
exl xbv bovXov oov" xbvbe, xbv jcgoxeigi^o/ievov ooi eig diaxo-
viav, avxov jtvtvfiaxog xal dvvdf/emg, cog exXijOag
xal jcXfjOov
5 2xecpavov xbv (idgxvga xal fiiftrjxrjv xcov nad-r)(idxmv xov XgiOxov
Oov 3. xal xaxa^imOov avxov, evageOxmg XnxovgyrjOavxa xrjv
eyxsiQiofrsloav avxm diaxoviav dxgejixmg, a/je/ijcxcog, dveyxXr/xmq,
f/etC,ovog d§im&rjvai ftad-fiov did xfjg (xeOixeiag xov fiovoyevovg Oov
vlov, fitd-' ov Ool doga, xifir/ xal oifiaq xal xm ayicp nvev/jaxi eig

10 xovg aimvag' d/zqv.

XIX. Ileal 6e 6iaxovioOr\g Bag&oXo/iaiog biaxdooo/iai. 2. d>

enioxone, em&rjoeig avxfj xdg y_£iQac, nageOxmxog xov jtgeofivxe-

giov xal xcov biaxovmv xal xcov btaxovioomv, xal tgitg' XX. ,,0
&eog" 6 alcovwc, ,,b xaxfjg xov xvgiov fj/tcov 'l?]Oov Xgioxov",
15 b dvdgbg xal yvvaixbg drj/iiovgybg, 6 oiXiqgcoOag xvevfiaxoq
Magid/i xal /JsftPcogav xal "Avvav xal 'OXddv, /ii] dxa^icoOag
xbv fiovoysvfj oov vlov ytvvrjd-f/vai Ix yvvatxog, b xal ev xy
Oxrjvfjxov fiagxvgiov xal Iv xm vacS jigo^eigiod/zsvog xdg cpgovgovg
xcov dy'imv Oov jivXcov 2. avxbq xal vvv emde enl xt/v dovXrjV
20 oov xfjvds xtjv jtgoxtigiC,oiZ£v?]V slg biaxoviav, xal dbg avTfj jcvev/ia
dyiov xal ,,xad-dgiOov avxrjv dxb Jtavxbg fioXvOfiov Oagxbg xal
Jivevjiaxog" jigbg xb ejcat-icog emxeXelv avxr/v xb eyxeigio&ev avxfj
egyov eig 66S,av Or v xal enaivov xov XgiOxov Oov,
t
ped-' ov Ool 6oS,ct

xal 3igooxvvr\6ig xal xm ayicp jivev/iaxi eig xovg aimvag' dfirjv.

25 XXI. IJegl be vjiodiaxbvmv eym Omfidg diaxdooofiai ifilv

xolg ejiioxojcoiq. 2. vjtodidxovov yeigoxovmv, cb kmoxoxe, ejii-

1 Ps. 142, 1. — 2 Ps. 30, 17. — 5 Act. 6. 7. — 13 II Cor. 1, 3.

—
16 Ex. 15, 20; ludith 4, 4; Luc. 2, 36; IV Reg. 22, 14. — 21 II Cor. 7, 1.

3 usiQu'C.ofji.svov f I
4 ifinXrjaov f |
nvevftavog + ayiov a |
5 tiqwto-
[laQTVQa d f E I
6 evciqsotumjoi f |
7 ivxeiptodfjoav f, similiter saepius |

8 /xeoizelag + xov Xptoxov oov d f E | 8/9 vlov oov d f E |

9 fze&' : 61
d f I
<fo£a -f xal d |
xal zui : iv d { \
11 o"e > f p v E, v etiam verba
nepl — ihardooo/Liai tanquam inscriptionem habens £y<*> h |
BaQdoXofialoq + |

11/12 c5j snloxonog f 12 ini^rjoetg ini&sig f, in d 14 r\fiu>v

I
h : + \ > |

15 Tivi h v 16 dtppogav f, defiopoav d h

[
17 vlov %v d xal h |
: | > |

18 (pQOVQag f h, <p(jovQOvaag d 20 nooxtLQio&eZaav d 22 avtt/V d h

| | >
—
|

23 fieff di d f
: 24 xal tut iv d f | 25 neol Siazdooo/xai : haec :

tanquam inscriptionem i. m. quoque posuit h vfilv f 26 vnodiaxovw f | > |

 APOSTOLOKDM VIII, 18, 2—21, 2. 525

2. exaudi orationem nostrum, Domine, et auribus percipe deprecati-

onem nostram; et ostende faciem tuam super servum tuum hunc,
electum tibi in diaconatus mysterium; et imple eum spiritu et

virtute, sicut implevisti Stephanum martyrem ac passiouum Christi

tui imitatorem; 3. et concede ei, ut ministerium sibi traditum 5

probe, constanter, innocue ac inculpabiliter administret atque maiore

gradu dignus habeatur, mediatore unigenito filio tuo, cum quo tibi

gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui in saecula, amen.

XIX. De diaconissa vero Bartholomaeus constituo. 2. Epi-
scope, impones ei manus adstante presbyterio una cum diaconis 10

ac diaconissis et dices: XX. Deus aeterne, pater Domini nostri

Iesu Christi, creator viri ac mulieris, qui spiritu implevisti Mariam,
Debboram, Annam et Holdam, qui non dedignatus es ex muliere
nasci unigenitum filium tuum, qui in tabernaculo testimonii et in
templo feminas custodes sanctarum ianuarum tuarum instituisti; 15

2. ipse nunc quoque respice famulam tuam hanc, electam ad

in

ministerium, et da ei spiritum sanctum, et munda earn ab omni

inquinamento carnis et spiritus, ut opus sibi commissum perficiat
condigne in gloriam tuam et laudem Christi tui, cum quo tibi

gloria atque adoratio et sancto spiritui in saecula, amen. 20

XXI. De subdiaconis autem ego Thomas vobis episcopis

constituo. 2. Quando subdiaconum ordinas, episcope, impones

XIX— XX. 'Enixlijaig inl ztipo- cana 441, c. 26, Epaonensis.517 c. 21,
zoviag diaxoviooqg. Invocatio in ordi- Aureliana 533 c. 18 feminas vel dia-
natione diaconissae. conissas ordinari iam penitus vetant.
XIX. XiiQOzovlav vel ordinationera Canones apostolorum coptici ordinem
diaconissarum coramemorant etiam diaconissarum agnoscunt, nee vero
synodi Chalcedouensis c. 15, Trullana ordinationem vel manus impositionem.
c. 14 et 40; Sozomenus H. E. VIII, 9; Cf. Tattam, The Apostolical Constitu-
Fortunatus, Vita Radegundis ^. 12 tions in Coptic 1848 p. 126. Pankowski,
(Migne PL 88, 502). Synodus Nicaena De diaconissis 1866.

c. 19 quoque nominanda est, quae XX, 1. rppovgovg xtL] Cf. Ps.-Ign.

autem addens : insl (at Siaxoviaoai) Ant. 12, 2.

xeiQO&ioiav xiva ixovaiv, ordi-

fit/Sh XXI. 'ETtixlijotq inl xstgoxofia?
nationem mere caeremonialem decla- imoSmxovov. Invocatio in ordinatione
rare videtur. Tertullianus Ad uxorem subdiaconi (> a, ego addidi respiciens
13 diaconissas vel capita praecedentia, similiter in capite
I, 7; Exhort, cast. c.

viduas inter ordines recenset. Agnoscit 22; d hie exhibet: uzqI vnodiaxovwv).
ordinationem diaconissarum etiam ritus 2. Subdiaconus inde a saeculo V
Nestorianorum (Denzinger, Ritus Ori- fere ubique manus impositionem acci-

entalium II, 261). Synodi vero Arausi- pit. Excipienda sunt Statuta ecclesiae
 526 C0NST1TUTI0NES

d-rjosiq ex aixm rag %£lQa<; xal sgtlg' 3. Asojiora 9-ss, ovgavov

xal yf/g drjftiovgye xal oidvxmv xmv sv avrolg, 6 xal ev xy oxrjvy
xov fiagrvgiov xovq vemxogovq dvadeigaq xmv aylmv Oov Oxsvcov
yvlaxaq' 4. avxbq xal vvv ejtiffleipov sjcl xbv dovlov Oov rovde,
5 rbv jtgoxeigiO&svra hnodiaxovov, xal dbg avxop aviv/ia dyiov xgbg
xb ejcagimg e<pdjtxeo{hai rcov leirovgyixmv Oov Oxsvcov xal noislv
rb d-elrj/id oov diajiavrbg did rov XgiOxov Oov, /is-d-' ov Ooi
doga, ri/iTj xal Oeftaq xal xm dy'im jcvsv/iaxi eiq xovg almvag' d/itjv.

XXII. Ileal ds dvayvmOxmv sym Mat&aloq 6 xal Aevlq note

10 xelmvr\g diaxdooofiai. 2. dvayvooOxtjv Jtgoxeigioai ejii&eig avxm
ttjv %£lQa, xal ejtevgdftevog Jigbg rov d-ebv leye' 3. '0 dsoq 6
aimviog, 6 nolvg ,,sv elesi xal olxxig/iolg", 6 xr/v rov xoO/iov
OvGxaOiv 61a xmv svsgyov/ievmv cpavegojtoitjoaq xal rov agid-fibv
xmv exlsxxcov Oov diacpvlaxxmv ' avxoq xal vvv Snide ejtl xbv
15 dovlov oov rov syxsigi^ofisvov rag dyiag Oov ygapdg dvayivmOxeiv
xm lam Oov, xal dog avxm nvevfia dyiov, jivev/ta jcgog.t]xix6v

4. 6 OotfiOag "Eodgav rov d-egdjtovxd Oov em rb dvayivmOxeiv

J
rovg vdfiovg Oov rep lam Oov, xal vvv Jiagaxalovf/evog v<p fjfimv

GoqiOov rbv dovlov Oov xal dbg avxm, dxardyvmOrov diavvoavra

20 to eyxeigiO&sv avxop sgyov, dgiov dvadeix&tjvai fieiCpvog $ad-[iov
did XgiOxov, fied-' ov Ool fj doS,a xal rb Ge'ftaq xal rm dylm jivev-

fiari tig rovg almvag' d/itjv.

XXIII. 'Idxmfiog ds b Ahpalov xdym diaxdooofiai negl bpto-

loyrjxmv. 2. bfioloyrjxrjq ov x^goxovelrai, yvm/jr]q yag xovro xal

25 vjtO[tovfjq'rifitjq 6s (isydlrjq SJtd§ioq cbq bftoloytfoaq rb ovofia xov

&tov xal xov XgiOxov avxov „evmniov e&vcov xal fiaGilemv".

3. edv ds XQ tLa <^>xov y siq soiioxonov ?} jrgeGftvxEgov rj didxovov,

2 Num. 3; I Paral. 9. — 9 Mc. 2, 14. — 12 Ps. 102, 4. — 13 Sap. 7, 17.

—
17 II Esdr. 9, 4. — 23 Mt. 10, 3. — 26 Act. 9, 15.

avxbv d f rtjv x si Q a f o d<r d 5 7tQOX£iQio&ivza a d f E x £l Q°~

1 I | |
:

xovtj&svza h p v 6 xwv IspaJv h I

+
7 di d f 8 xal xw iv d f aidivag | |
: |

+ xwv al(ov<ov f[9e)£>dfpE| xal f 11 xbv d f 13 <pave- > | > |

Qiioaq d f 14 oov -j- sv oXu> xw xoofiw d f

I
dia<pv\uoo<ov d, -Xa^ag f |
|

14/15 xbv dovlov oov a cf. c. 16, 4; 18, 3; 20, 2; 21, 4 d f h p v : > |

oov pr f >
16 Tivev/ta sec I
h 17 xw d f >
18 vfitov f 19/20 dxaxa-
| | |

yvmoxov SQyov —f >

19 Siavvoavxa dtavoiav xaxa h 20 avadtix&fivai :
|
:
|

avaSi%&tvxa dxaxayvtooxov Siavvoavxa f 21 <Ji' d f j) d f xal xw | | > |

:

iv d f 22 aidivag -\- xmv aioivatv f 23

I
dlipsov |
Js>dhpvE|o>fhj
f v 25 d^Log h 27/1 XQ* '«
I
«' |
f 27 % elg (Yrj h ~ &> I
:
 APOSTOLORUM VIII, 21, 3—23, 3. 527

super eum manus et dices: 3. Domine Deus, conditor caeli et

terrae omniumque, quae in eis continentur, qui in tabernaculo
testimonii aedituos designasti custodes vasorum sanctorum tuo-
rum; 4. ipse nunc aspice super hunc famulum tuum, qui sub-
diaconus creatus est, et da illi spiritum sanctum, ut vasa ministerio 5
tuo dicata attrectet pro
semperque voluntatem tuam
dignitate
faciat per Christum tuum, cum quo tibi gloria, honor ac vene-
ratio et sancto spiritui in saecula, amen.
XXII. De lectoribus vero ego Matthaeus, qui et Levi, olim
publicanus, constituo. Lectorem crea imponens ei manum, et
2. 10
Deum orans dicito: 3. Deus aeterne, multus in misericordia et
miser ationibus, qui mundi structuram per ea, quae facta sunt,
patefecisti quique numerum electorum tuorum conservas; ipse et
nunc respice super famulum tuum, cui committitur, ut sanctas
tuas scripturas legat populo tuo, et da ei spiritum sanctum, spiritum 15
propheticum; 4. qui Esdram famulum tuum instruxisti ad legendas
populo tuo leges tuas, nunc quoque a nobis rogatus instrue famulum
tuum, et da ei, ut opus sibi traditum sine reprehensione perficiens
dignus maiore gradu declaretur; per Christum, cum quo tibi gloria

et cultus ac spiritui sancto in saecula, amen. 20

XXIII. Ego vero Iacobus Alphaei constituo de confessoribus.
2. Confessor non fit ordinatione; res enim est voluntatis ac tole-
rantiae; magno autem honore dignus est, ut qui coram gentibus
et regibus confessus sit nomen Dei et Christi eius. 3. Quodsi
opus eo fuerit in episcopum aut presbyterum aut diaconum, ordi- 25

antiqua vel Synodus Carthaginiensis IV dvayvcaarov (nepl dvayvaorwv d).

quae dicitur c. 5 (Hard. Concil. coll. Invocatio in ordinatione lectoris.

I> 979)> synodus Aquisgranensis 817 2. Lectori manus imponi eidem qui
c. 6 (Hard. IV, 1062); Constitutio quae subdiacono vetant. Accedunt Consti-
vocatur Aegyptiaca c. 6; cf. vol. II tutiones apostolorum quae vocantur
p. Canones S.Hippolyti qui dicun-
105 ; per Hippolytum vel Epitome libri VIII
tur c. 7 ed. Haneberg p. 68; Testa- Constitutionum apostolorum.
mentum Domini nostri I, 44 ed. Rah- 3. 6 zrjvzovxoafiov — diacpvlazzwv]
mani p. 105; Iacobitae Alexandrini vel Eadem leguntur I Clem. 60, 1; 59, 2.
Copti (Denzinger, Ritus orientalium XXIII. IleQl 6/aoXoytjzcuv. De con-
II, 6). De ritu temporis prioris nihil fessoribus.

certi compertum habemus. Cf. quae 3. Confessores ad sacros ordines

disputavi in libro: Das Testament un- promoveri solitos esse testantur Ter-
seres Herrn 1901 p. 37—42. tullianus Adv. Valent. c. 4 et Cypri-
XXII. 'Enix>.7]Ois inl xstporovtag anus Epp. 38—40. Constitutio Aegyp-
 528 CONSTITUTIONES

Xtigoxoveixai. 4. el 6i xig bfioXoyrjxrjg firj %tiQorovr)ds\q dgjiday

eavrcp dS,ico(id xi xoiovxov cog did xr\v b/^oXoyiav, ovxog xad-ai-
gdo&m xal aJio^aXXiod-co' ov ydg eoxtv, ene'uteg r}gv?]xai xr/v

XqiOxov didxa^iv ,,xa\ eaxiv dnicxov yjuQmv" '

5 XXIV. '0 avxbg jcegl nag&evmv. 2. xag&evog ov xeiQOxo-

velxai, ,,£mxayrjv" ydg ,,xvgiov ovx exofiev"' yvcd/jrjg ydg hoxi xb
exa&Xov, ovx erii 6ia(3oXf] xov ydfiov, aXX' em G%oXy xr g evaefieiag. t

XXV. Edycb Aefiftalog b emxXrjd-elg Oaddatoq xdde xegl yr\g<x>v

6iaxaC60fiai. 2. x r'lQ a °v %tigoxovuxcu, dXX' el (iev ex jtoXXov

10 dnefiaXtv xbv avdga xal 6co<f.g6vcog xcu dxaxayvcooxmg etflOev xcd
xolv olxeimv agiOxa tJte/ieX^&i], tag 'lovdld- xal "Avva at Oe/ivoxa-
xai, xaxaxaaoea&co elg xb yr\gix6v. 3. el de veosOxl djttfiaXev xbv
bfio^vyov, /it] jci6xevia&co, dXXd yjgovco veoxrjg xgivto&co •
xd ydg
jid&7] ead-' bxe xal Ovyyrjga dv&gmjtoig, [if] ijib xgelxxovog yaXivov
15 elgydfieva.

XXVI. '0
jtegl ejtogxiOxov avxbg
2. enogxioxyg ov X el Q°~ .

xovelxai, evvoiaq ydg Ixovoiov xb exaftXov xal xdgixog &eov did

XgiOxov eni<poixrfiei xov dyiov Jivev/iaxog' 6 ydg Xafiebv %dgiO/ia
lafidxmv 61 dnoxaXvipewg vnb -d-eov dvadeixvvxai, (pavegdg ov6i]g
20 jiaaiv xfjg ev avxm xdgtxog. 3. edv de %gela avxov yevr/xai elg

eniaxojiov rj jtgea^vxegov rj didxovov, xeigoxovelxai.

4 I Tim. 5, 8. — 6 I Cor. 7, 25. — 11 Iudith 8; Luc. 2, 36.

1 %ei(>otovelof}(o h I
/a!j >f I
hv|2rt>dfh| xoiovxw f
uQTiuGst |

ovzwg h, 6 zoiovzog d f |
3 xfjv -\- xov h
4 xtipov a f h 5 naQ&evoiv
|
|
+
diaxaaaofiat a 2 | 8 XepaZoq d |
&adaioq a %eiQ(5v h 9 /eiooxovixo f
|
ex | |

a2 , ev a |
10 dxaxayvaaxog f j
11 inifirjlrjQ-rj d |
14 (oxs f |
dv&Qwnoiq G,
in amanus vetus + si 15 elpyo/iis&a a
|
16 avxog Xeftftawg f negl | + |

inoQxiaxmv d f, et ante 6 avxog tanquam inscriptio capitis inoQxiaxov ] +

Siaxdaaofiai h a 2 | 17 ivvolaq h | &eov > h | 19 vjto : dno f, + xov h

tiaca, Canones Hippolyti et Testamen- XXIV. Tlsgl naQ&evov (d, > a).

turn Domini nostri, scripturae c. 21, 2 De virginibus.

laudatae, docent, eos confessione ipsa XXV. Ilepl y.rjQwv (d, > a). De
dignitatem diaconi vel presbyteri ob- viduis.
tinere; modo si episcopatum adipisci XXVI. Ilepl enoQxiaxtHv (> a,

velint, eis manum imponendam esse. + 6 avxbg d). De exorcistis.

4. ov yap eoxiv] scilicet confessor 2. inoQXKjxrjg] Hoc munere initio
vel episcopus, presbyter, diaconus. omnes Christian! fungebantur, ut docet
 APOSTOLOKUM VIII, 23, 4—26, 3. 529

natur. 4. Si vero aliquis confessor non ordinatus aliquam huius-

modi dignitatem praetextu confessionis sibi arripuerit, is deponatur
et eiciatur; non enim est, quandoquidem negavit Christi constitu-

tionem et est infideli deterior.

XXIV. Idem de virginibus. 2. Non ordinatur virgo; *nam 5

praeceptum Domini non hah emus ; voluntatis enim est haec certa-
minis gloria, non ad criminandum matrimonium, sed ad vacandum
pietati.

XXV. Et ego Lebbaeus cognominatus Thaddaeus haec de

viduis constituo. 2. Vidua non ordinatur; sed si multo ante 10

amisit virum ac caste et inculpabiliter vixit ac domesticorum optime

curam gessit, ut Iudith et Anna, sanctissimae feminae, cooptetur
in gradum vidualem. 3. Quodsi nuper amisit coniugem, ne ei
credatur, sed tempore adulescentia diiudicetur. Perturbation es
enim interdum cum hominibus consenescunt, nisi potiore freno 15
coerceantur.
XXVI. Idem de exorcista. 2. Exorcista non ordinatur; haec
enim certaminis laus pendet a libera et bona voluntate et a gratia

Dei per Christum adventu spiritus sancti; qui enim accepit cha-
risma sanationum, per revelationem a Deo declarator cunctisque 20
manifesta est gratia, quae est in ipso. 3. Si autem opus eo fuerit

in episcopum vel presbyterum vel diaconum, ordinatur.

Tertullianus De idolol. c. 11 scribcns: exorcistae clericis adnumerantur. Cf.

Quo ore Christianus thurarius, si per syn. Carthag. IV, 7. Aliter in Ori-
templa transibit, fumantes aras despuet, ente. Constitutiones apost. exorcistas
et exsufflabit, quibus ipse prospexit? quidem tanquam ordinem ecclesiasti-

Qua constantia exorcizabit alumnos cum similiter ac confessores, virgines

suos, quibus domum suam cellariam ac viduas, nee verotanquam ordinem

praestat? Ule quidem si excluserit dae- sacrum agnoscunt. Nihilominus autem
monium etc. Cf. etiam Tert. De prae- non cuilibet munere exorcuandi fungi
script, c. 41. lam autem Origenes licebat. Synodus Laodicena c. 26 de-
Contra Celsum VII, 4 charisma illud cernit: 6x1 ov del ^7iogxlt,siv rovg /if/

parti Christiano'rum tantum attribuit, npoaz&evTas vnb imoxonov. Bar-

sive clericis sive laicis. Paulo post Hebraeus Nomocanon VII, 8 consti-
Cornelius apud Eusebium H. E. VI, tutionem Pseudo-Clementis sic reddit:

43, 1 1 exorcistas inter ordines sacros Exorcista non flat per chirotoniam, sed
recenset, et quidem inter acoluthos et sola iussione et concessione episcopi
lectores, et in ecclesia latina deinde (Mai, Scriptorum vet. nova coll. X, 52).
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 34-
 530 CONSTITUTIONES

XXVII. 2i/ta)V 6s 6 Kavavltrjq xdycb 6iaxaG60fiai, vnb xoOcov

ofpsiXsi xtiQoxovelO&ai b snioxonog. 2. sjtiaxojtog vnb xgimv rj
6vo kxiOxojicDV xuQOToveiofrw sav 6s rig vjco ivbg %£igo-
rovrjd-fi smdxojtov, xad-aigEioO-oo xal avxbg xal 6 %sigoxovrj6ag
5 avxov. 3. sav 6s dvdyxtj xaxaXdfty vnb svbq %sigoxovrjd-fjvai diet

xb [ir] 6vva6&ai nXslovag jcagaysvEO&ai, 6imyy,ov ovxog rj dXXrjg

xoiavxrjg aixiag, xf)rjg)i6/ia xoy.it,sxo3 xijq sjcixgojirjg jiXsiovcov ezci-

Gxoxmv.
XXVIII. '0 avxbg Jtsgl xavovmv. 2. smOxonog svXoyil, ovx
10 EvXoyslxai' %siqoQ-stsI, %siqoxoveI, xgoGiptQsi' svXoylav jcaga em-
Oxouimv Xa/ipdvsi, Tiagd 6s ngsO^vxEgmv ov6afio3g. EJiLoxojtog
xa&aigsl ndvxa xXrjgixbv dS,iov ovxa xa-9-aiQsOscog xXtjv snioxo-
jiov [lovog ydg ovx ^S T£ - 3- ngso^vxsgog svXoyel, ovx svXo-
yslxai, svXoyiag 6s%sxai xagd sjtiGxoptov xal GvfiTcgsG^vxsgov,
15 ojGcivxojs S3ti6i6<aGiv Gv(iJtgEG$vxsgo3' ^apofl-Erw, ov xeiqoxovei,
ov xaQ-aigsl, d<pogi£si 6s xovq vnofisfirjxoxag, bdv coGiv vjtsvd-vvoi
xf] xoiavxy xi[icogia. 4. 6idxovog ovx svXoyel' ov 6L6a>Oiv svXo-
yiav, Xafifidvsi ds nagd sjciGxoxov xal xgsGfivxsgov ov ftanxi^ti,
ov jigoo<pigsi' xov 6e smoxojtov ngoGsvsyxovxog rj xov ngsofiv-
20 xsgov, avxbg sni6L6coOiv xm ovx ^°? isgsvq, dXX' cog 61a-
Xa<5,
xovovfisvog ieqsvGiv. 5. xmv 6s aXXcov xXrjgixmv xb xov 6iaxovov
sgyov dioirfiai ov6svl sgov. 6. 6iax6viGOa ovx svXoyei, aXX' ov6s
xi mv Jioiovoiv 01 otgEOftvxsgoi 1) 01 6idxovoi ejiixeXei, dXX' r xov :

cpvXdrxEiv xdg &vgaq xal E^vjtrjgsxslGQ-ai xolq XQE6@vxEgoiq ev rep

25 @axrl£e6&ai xdg yvvalxag 6id xb EVJtgEJtig. 7. didxovog dcpogfesi
vxo6idxovov, avayvc6oxr\v, ipdXxrjV, 6iax6viG6av, sav ij xi xoiovxov

firj jtagovxog 7CQEG$vxsgov. 8. vxo6iaxbvcp ovx s£,sOxiv d<poglGai,

ovxs [irjv dvayvcoOxy ovxs ipdXxy ovxs 6iaxoviOO?], ov xXr\gixov,

ov Xa'ixbv vmqgixai ydg sloiv 6iaxovcov.

1 xavavatog d f | diardoooftat + vfilv d f |

2 o > f |
iniaxonog sec
> d I
3 xttpoTOvetoda) otpikrj xsi(>0Toveio9cu f |
3/4 XEiporovrjdsi f p,
-v>]9si<; d I 5 avrov > f |
xazakaftg post evbg d f |
7 vofj.rj'Qitw f, xofii-
l,£oQu> a 2 J
imaxoiKav
xrjq h >
desinit f subscribers diaxa^iq ano-
I
7/8 :

oxoXidv /xvartxrjg ?.axpi«g xavovmv d avtvg -\- dtazdooo/xai a 2

\
9 — > |
|

10 ^Eipororfr, ov ^fpo^Erfj d nap' d 12 a^tov post xa&aipeoecag | |

h p v 12/13 nlrjv intoxonov

I
h 13 ze a d e + iazlv h p v 14 xal > | |

+ nagd h p v npeofivztpcDi h 18 nap' d 22 ovdhv d i^v h 26 zi h

| | | | | > |

27 ovx eonv d 28 ovxe ovxs rj

I
ovtSe d . . : . .
 APOSTOLORUM VIII, h, 1—38, 8. 531

XXVII. Et ego Simon Cananaeus constituo, a quot ordinari

episcopus debeat. 2. Episcopus a tribus vel duobus episcopis ordi-
netur; si quis autem ordinatus fuerit ab uno episcopo, deponatur
et ipse et is, qui ordinavit eum. 3. Quodsi necessitas incidens
coegerit ab uno ordinari, eo quod propter persecutionem aut 5
aliam similem causam plures interesse non possint, afferat auctori-
tatem mandati plurium episcoporum.
XXVIII. Idem de canonibus. 2. Episcopus benedicit, non
benedicitur; manus imponit, ordinat, offert; benedictionem ab epi-
scopis accipit, a presbyteris vero nequaquam. Episcopus deponit 10
omnem clericum dignum depositione excepto episcopo; id enim
solus non potest. 3. Presbyter benedicit, non benedicitur; bene-
dicitionem recipit ab episcopo et compresbytero, eamque pariter
compresbytero dat; manus imponit, non ordinat; non deponit,
segregat autem ac excommunicat inferiores, si earn poenam mer- 15
eantur. 4. Diaconus non benedicit; non dat benedictionem, ac-
cipit vero ab episcopo et presbytero; non baptizat, non offert;
ipse vero, cum non
episcopus aut presbyter obtulit, dat populo,
tanquam sacerdos, sed tanquam ministrans sacerdotibus. 5. Nulli
autem e reliquis clericis licet opus diaconi facere. 6. Diaconissa 20
non benedicit, sed nee peragit quidquam eorum, quae presbyteri
aut diaconi faciunt, dumtaxat ianuas custodit et presbyteris, quando
baptizantur mulieres, ministrat propter decorum. 7. Diaconus ex-
communicat subdiaconum, lectorem, cantorem, diaconissam, si
absente presbytero res id postulet. 8. Subdiacono non licet segre- 25
gare neque lectori neque cantori neque diaconissae, non clericum,
non laicum; ministri enim sunt diaconorum.
XXVII. Jiaxd^stg, vnb noamv 0- 1. zetpQ&exet, xnporovei] Haec vox
'pciXsi isiQoxovtXoSui 6 g'ltioxonoq. de ordinatione intellegenda est, ilia de
Constitution es, a quot debeat ordinari ceteris manus impositionibus, quae
episcopus (d, >av, vel potius primum etiam presbytero competebant, cf. v. 2.

versum tanquam inscriptionem ex- — napa de nQta^vxiQoiv ov6a/j.diq]

hibent). Hebr. 7, 7: Sine ullla contradictione
2. Cf. quae adnotavi ad III, 20, 1. quod minus est, a meliore benedicitur.
XXVIII. Kuvoveq ntgl iniaxonwy, — mioxtmog xu9uiqsi navxa xXtjqi-
nQeafivrtgoiv, diaxovajv xal XoindJv xov\ Hoc ius testantur Cyprianus Ep. 3
xlrjQLxdiv {xov avxov 2ift(ovoq xov et Hieronymus Ep. 109.
KavavaiovxavovegixxlrjOLaaxixoldi). 2—6. Cf. Ps.-Ign. Her. 3,2; Ant.12,2.

Canones de episcopis, presbyteris, dia- 6. Constantinus Harm. Epit. can.

conis et reliquis clericis. Cf. Testim.

34*
 532 CONSTITUTIONES

XXIX. Ilsgl de vdaxog xal hXaiov iycb Max&iag diaxaGGofiai.

2. evXoyeixm 6 STtiGxojtog xb vdmg rj xb sXaiov edv de (ir\ nagy,

evXoyslxm b ngeofivxegog jtageGxmxog xov diaxovov EJiav de o
inlcxonog oiagy, jiagiGxdo&m 6 xgeGfivxegog xal o diaxovog.
5 3. Xeyixm de ovxmq- Kvgie Ha^aoid-, 6 &ebg xmv dvvdfiemv, xx'iGxa
xmv vddxmv xal xogrjye xov eXaiov, oixxigfiov xal cpiXdv&gmne,
b dovg xb vdmg jtgbg xoGiv xal xdd-agGiv, xal ,,'eXaiov xov iXa-
gvvai jcgoomjtov" elg dyaXXiafia evq>goGvvrjg' avxbg xal vvv did
XgiGxov ayiaGov xb vdmg xovxo xal xb eXatov en' ovofiaxi xov
10 ngoGxoniGavxog ij xrjg jtgoGxo/iiGaGrjg, xal dbg dvva/iiv vyeiag
efiJtoirjxixrjV, voGmv dasXaoxixijv, daifiovmv cpvyadevxixrjv, xaGrjg
sjcifiovXfjq dimxxixrjv 61a „XgiGxov xrjg eXxidog fj/imv", fisd-' oi)

(Sol do£,a, xi/iij xal Geftag xal xm dylm Jtvevfiaxi slg xovq almvag'
djiriv.
c
15 XXX. O
avxbg jcegl axagymv xal dexaxmv. 2. exi jcgoG-
xaGGm, xaGav anagyrjv ngoGxo(ii£eG&ai xcp emGxojem xal xolg
jtQEOPvTtooig xal xolg diaxovoiq rig diaxgocprjv avxmv, jtaGav de
dsxdxrjv ngoGcptgeGfrai slg diaxgocprjv xmv Xoucmv xXrjgixcov xal
xmv Jiaod-ivmv xal xmv yr\gmv xal xmv ev jievla igexat^ofievrnv
20 at ydg dnagy_a\ xmv hgemv eialv xal xmv avxolg s^vjctjgexovfiivmv
diaxbvmv.
XXXI. '0 avxbg xegl jiegiGOev/xdxmv. 2. xdg Jtsgiooevovoag
Iv xolg fivoxixolg evXoyiag xaxd yvm/irjv xov ejiiGxojtov rj xmv
xgeGftvxegmv oi didxovoi diavs/xixmOav xm xXr]gm, xcp ejtiGxojtm
25 fiegrj xeGGaga, xgeGftvxegm fiegrj xg'ia, diaxovm fiegrj dvo, xolg die

aXXotg, vnodtaxovoiq rj dvayvcoGxaig rj ipdXxaig r] diaxoviGGaiq,

7 Ps. 103, 15. — 8 Ps. 44, 16. — 12 I Tim. 1, 1.

1 capita XXIX—XXXI >p |

d's >dmv |
[laxSalog a h |
2 to slaiov
rj xb v6wq h rj I
: rjxot d endv tav m |4 o
| 3 o : > d 6 otxxlo/xwv
. . |

h v I
9 Xoiaxov a d xov Xq. oov h m v xb sec | >h vylaotv |
10/11
noirjxixrjv d I
11 (pvyadtvxizrjv -\- oi'xov <pvXaxrixr/v d 12 ^ovXr)q d |
|
ftsS- :

61 d I
13 xal xu) iv d |
17 ftg S. avxwv > h dh > h 18
| |
6iaxQ0<pr\v

+ avxwv xal h |
19 xal : at h |
21 diaxovwv > d 22 nsQiaosvfxaxwv G |
:

+ Siaxaooofxai a 2
|
Tteytooevodoas d |
25 nQ£o(ivxegu> : xwi no. h 26 |
rj pr> h

XXIX. Evyaoioxla ntol vdaxoq xal XXX. IIiol dnap%wv xal Stxaxwv
slaiov (sic a). Gratiarum actio pro (d praemittens o avxog, a v item, sed
aqua et oleo. textum ipsum tanquam inscriptionem
 APOSTOLOKUM VIII, 29, 1—31, 2. 533

XXIX. De aqua autem et oleo constituo ego Matthias. 2. Be-

nedicat episcopus aquam et oleum; sin vero non adsit, benedicat
presbyter praesente diacono; quando autem aderit episcopus, ad-
sistant presbyter et diaconus. 3. Hunc vero in modum dicat:
Domine Sabaoth, Deus virtutum, creator aquarum et largitor olei, 5
misericors et hominum studiose; qui dedisti aquam ad potum ac
expurgationem oleum ad exhilarandum vultum in exsultationem
et
laetitiae: nunc per Christum sanctifica hanc aquam atque
ipse et
hoc oleum nomine illius, qui obtulit, aut illius, quae obtulit; et
da vim effectricem sanitatis, morborum expultricem, daemonum 10
fugatricem, omnium insidiarum profligatricem per Christum spem
nostram, cum quo tibi gloria, honor ac veneratio et sancto spiritui
in saecula, amen.
XXX. Idem de primitiis et decimis. 2. Adhuc iniungo, ut
omnes primitiae afferantur episcopo et presbyteris et diaconis ad 15

eorum alimentum, utque omnes decimae offerantur ad alendos

reliquos clericos et virgines ac viduas et paupertate afflictos; pri-
mitiae enim sacerdotum sunt atque iis ministrantium diaconorum.
XXXI. Idem de reliquiis. 2. Eulogias, quae in mysticis ob-
lationibus supersunt, diaconi ex voluntate episcopi aut presbyter- 20
orum distribuant clero: episcopo partes quatuor, presbytero partes
tres, diacono partes duas, ceteris vero, subdiaconis vel lectoribus

exhibentes). De primitiis ac deci- thum episcopum Novatianorum Con-

mis, stantinopolitanorum ab ecclesiis nihil
2. Similiter, nee vero plane eodem accepisse nisi singulis diebus dominicis
modo oblationes distribuuntur VII, 29, duos panes eulogiarum, dvo apzov;
ubi decimae indigentibus tantumj non xwv svi.oyiwv. Theophilus Alex. Can.
autem etiam clericis minoribus adiudi- VII (Hard. I, 1
199) praecipit, ut clerici
cantur. Cf. quae disputavi in libro ea, quae ad sacrificium (ei; ?.6yov
Die Apost. Konstltutionen p. 172 — 173. 9-voiaq) offeruntur, post ea, quae in

XXXI. Ihpl negiaatvovawv

xuiv mysteriorum usum consumuntur, divi-
(ne giaae vovzwv cod.) npoaipoQwv (sic dant, neve catechumenus ex eis fruatur,
d, a v ut c. 27). De oblationibus, quae sed solum clerici et fratres fideles. Hie
supersunt. autem de particulis consecratis loqui

2. rag nsQioosvovoag iv t. fi. ev- videtur. Et distincte de his dicit Eva-

loyiaq] Ut e consequentibus elucet, grius H. E. IV, 36 referens, Con-
auctor earn partem panis et vini a stantinopoli iuxta morem veterem, si

populo oblati praecipue designat, quae quando multae puri et immaculati cor-
a sacerdote non fuit consecrata. So- poris Christi particulae supersint, pueros
crates H. E. VII, 12 refert, Chrysan- incorruptos arcessi easque comedere.
 534 CONSTITUTIONES

ftegoq ev. 3. ,,xovxo ydg xaXbv xal ax66exxov evmjiiov xov 9-eov",
exaGxov xifiao&ai xard xr)v avxov dgiav fj ydg exxXrjOia ovx axa-
£,Laq, dXX' evxaglag koxl 6i6a6xalelov.
XXXII. Kdym IlavXoq „b xmv dnotixoXmv llcqiQxoq" xdds ,

5 SiaxaOOofiai vfilv xolq emGxonoiq xal jigeofivxegoiq jcegl xavovmv.

2. ol Jigmxmq ngodibvxeq xm fivaxrjgim xfjq evOe^eiaq 6td xmv

diaxovmv jtgoCayeGd-mOav xm smdxoTim rj xolq jigeofivxegoiq, xal

xaq aixiaq e§exa^eO&mOav, ov %dgiv 3tgo6fjX&ov xm xvgiaxm Xoym,
ol xs ngooeveyxovxeq [lagxvgelxmoav avxolq, dxgi^mdavxeq xd xax'
10 avxovq. e^exa^iod-maav 6e avxmv xal ol xgojcoi xal 6 fiioq xal
si 6ovXoi eloiv rj eXevd-egoi. 3. xal edv fi
xiq 6ovXoq, egmxdad-m,
ov deGJtoxov, xal edv juOxov 6ovXoq fi,
egmxdad-m 6 xvgioq avxov,
si fiagxvgu avxm' lav 6e firj, dito^aXXeOd-m , imq dv eavxbv d§iov
ejti6ei§rj xm deGnoxy el 6s fiagxvgel avxm, jcgoa6exedd-m. el de

15 e&vixov % oixExrjq, 6i6aGxe6&m „evageOrelv xm dsOjtoxy, iva firj

ftXaOgirjfifjxai 6 Xoyoq". 4. el [iev ovv e/et yvvalxa r/ r) yvvi]
avdga, didaoxeo&cooav dgxelo&ai lavxolq' el 6s dyafioi elciv, (iav-
d-avtxmOav [it] jtogveveiv, dXXa yafielv vdfim. 5. el 6e b 6eGJioxrjq
avxov, jtiOxbq mv xal eldccq, oxt Jtogvevei, ov didmOiv avxm
20 yvvalxa rj xf] yvvaixl dvdga, dcpogiC,ea&m. 6. edv de xiq dalfiova
EXq, diSaOxeOd-m filv xrjv evosfieiav, ft?] jtgoodexeOO-m 6s elq xoivm-
viav, jtglv dv xafragiOd-y' el 6e 9-dvaxoq xaxextiyoi, ngoo6exeO&m.
7. el xiq Jiogvo^oaxoq, rj jtavadod-m xov (taOxgoneveiv rj djtofiaX-
Xe'a&m. Jtogvrj Jtgooiovda rj jtavodo&m ?} djco^aXXeo&m. 8. el-

25 6mXonoibq xgoOimv rj jiavddoQ-m 7} dxoftaXXeGd-m. 9. xmv em

Oxrjvfjq edv xiq ngooh] dvfjg rj yvvfj rj rjvioxog r) fiovofidxoq ?]

Oxa6io6g6fioq rj XovdeftxiOxijg rj oXv/ijrixbq rj xogavXrjq rj xifra-

giOxr/q rj XvgiOxi)q r} 6 xfjv ogxrjOiv em6eixvv[tevoq rj xdjtrjXoq,

rj jiavado&mOav rj dxofiaXXeod-moav. 10. Oxgaximxrjq jigooimv

1 I Tim. 2, 3. — 4 Cor. 15, 9. — 15 Tit. 2, y. 5.

2 eavzov d |
3 dtdaoxaliav d ! 7 Siaxovwv G . xavovwv e d i. m. j

8 ov : si 9v d e |
9 Tipoasviyxavrsg d E |
10 6 tqotioi; d e E |
xal sec >
p v 11 rig rj 3.
I
12 ov ^pwrdo^w a (pr. m. i. m.) d e
\
— : > h p v E |

ov (ov) Ssotioxov a o dsonozr/g d e xvoio? deanoTtjg d e

: |
: |
13/14 iav
de — TCQOodtzeo&a> > e |
13 at-wv eavzov d j
15 idvixbg h v | y . el'rj d e |

didaoxLxu) d |
16 t%oi d |
17 d' a |
18 ya/xelv + iv d p |
<?' a |
22 xa&a-
Qio&ttr) h I
xazsnlyt] e |
24 noQVtj — anofiai.Xeo&w > vel potius lacunam
exhibet h |
26 Txpoorju d \
27 f.ovSe/tTitOTris h |
28 rrjv > d e p
 APOSTOLORUM VIII, 31, 3—32, 10. 535

vel cantoribus vel diaconissis, partem unam. 3. Id enim pulchrum

et coram Deo acceptum est, unumquemque secundum suam dignita-
tem honorari; nam ecclesia non confusionis, sed ordinis est schola.
XXXII. Et ego Paulus, apostolorum minimus, haec de cano-
nibus constituo vobis episcopis et presbyteris. 2. Qui primo ad 5
mysterium pietatis accedunt, episcopo vel presbyteris per diaconos
adducantur et causas exquirantur, quare se ad verbum Domini
adiunxerint; quique obtulerunt, testimonium eis praebeant, dili-

genter explorantes, quae ad eos spectant. Examinentur autem

eorum mores ac vita, et an servi sint vel liberi. 3. Atque si quis 10
servus est, interrogetur, cuius domini; et si fidelis est servus, inter-
rogetur dominus eius, utrum ei testimonium perhibeat; si non
perhibet, reiciatur, donee domino probaverit dignum se esse; si
vero ei perhibet testimonium, admittatur; sin autem ethnici est
famulus, doceatur placere domino, ut non blasphemetur verbum. 15

4. Rursus si habet uxorem aut mulier virum, edoceantur se mutuo

esse contenti; sin vero non sunt matrimonio coniuncti, discant
non scortari, sed legitimo sociari connubio. 5. Si autem dominus
eius, cum sit fidelis et sciat, quod ille scortetur, non dat ei ux-
orem aut mulieri virum, excommunicetur. 6. Si quis vero dae- 20
monem quidem pietatem, sed non recipiatur ad
habeat, doceatur
communionem, antequam mundetur; tamen si mors urgeat, re-
cipiatur. 7. Si quis est leno, aut desinat perductorem agere aut
repellatur. Meretrix, quae accedit, aut desistat aut reiciatur. 8. Ido-
lorum artifex cum accedit, aut desistat aut reiciatur. 9. Sceni- 25
corum si quis accedat vir sive femina vel auriga vel gladiator vel
stadii cursor vel ludorum curator vel olympicus vel choraules vel
citharista vel lyristes vel saltationem ostentans vel caupo, aut de-
sistant aut reiciantur. 10. Miles accedens doceatur nemini in-

XXXII. Kavovsq 6iu<pogoi TlavXov II; paulo mitius synodus Arausicana

xov dnootolov (IIuvXov dnoaxoXov I u 15.

diatd^siq nsyl xavoviov ixxlr/aia- 9. Similiter iudicant de aurigis, panto-

ozixwv d). Canones varii Pauli apo- mimis et theatricis synodi Illiberitana
stoli. c. 62, Arelatensis I c. 4—5, II c. 20,
Hieronymus Vita Hilar, c. 16. Cf. Tert.
4. Cf. Ps.-Ign. Her. 5, 2.
De spectaculis ac De idololatria; Epiph.

6. synodus
Similiter decernunt syt Illi- Expos, fid. c. 23 (24). — Xovdifj.niazri<;'\
berit. c. 37 et Timotheus Alex. Quaest. est lanista aut potius ludi procurator
 536 CONSTITUTIONES

didactxeG&co „(ir) adixslv, (ir) 6vxo<pavx£lv, dgxslod-ai 6s xolg 6160-

(isvoig oipoavioig"' nsi&ofisvog jiqoo6sx£6&co, dvxiXsycov 6s axo-
@aXXt(i&a>. II. aQQTjTOJcoiog, xivai6og, /JAag, jidyog, sxaoi66g,
aOxgoXoyog, fidvxig, d-rjg£nco66g, XcoxaB,, oxXaycoyog, jcsgid/i/iaxa
5 jioicov, nsgixad-aigcov, ola>vi6xrjg, Ov^oXo6sixxrjg, naXfimv sgnrj-

vevg, <pvXaxx6fi£Vog sv GvvavxrjOsi Xcofiag oxpsmg rj no6d>v rj

ogvl&mv r) yaXmv r] ejiKpcovr/Osmv r] jcagaxgoafidxoav OvftfloXixwv,

-

XQovco doxifia£E6{h<ooai>, 6vGsxvutxog yag r) xaxla ^avodfievoi

ovv jigoo6sx£0&cooav, pr) jiei&o/ievoi 6s djiofiaXXso&aiOav. 12. jiaX-

10 Xaxrj xivog anitixov 6ovXrj, sxsivcp [lovcp ay_oXd^ovaa, ngo66exs6&co-

si 6s xal Jtgog aXXovg dosXyaivsi, dxopaXXs'o&co. 13. Jti6xbg sdv

sxy naXXaxrjv, si fisv 6ovXr/v, nav6d6d-co xal voficp yafisixm, si

6s sXsvQ-sgav, sxyaftslxco avxrjv voftoa' si 6s fir}, dnofiaXXsa&m.

(sdv 6s xal mOxfj 6ovXa> Gvva<p&fj, r) jiavGaO&co 7} cuto^aXXsa&co. )

15 14. sXXfjVixolg xig sfrsOiv sgaxoXovfrcov r) lov6aixolg fiv&oig 7) fisxa-

&sOd-co rj djtoftaXXsG&m. 15. &saxgo[iavla si xig jigooxsixai rj

xvvr/yioig rj ljtjco6gofiloig rj aycoOiv, rj Jtavodo&co rj ajiofiaXXsO&co.

16. 6 fisXXmv xaxrjxsiod-ai xgia sxr/ xaxr/xdo&a)' si 6h OJtov6al6g
xig t) xal svvoiav sxr] xsgl xb jcgayfia, jcgoo6exsa&-(a, 6x1 ovx b

1 Luc. 3, 14.

2 oxpcovioig + xal h p | tfe > d e | 3 sthaiSoq : i. m. e navovpyog \

3/4 6%Xaytoybg post [idyog d e p E | 4 &r)Q£itaoi6bg d e ]

6 oxpicav h p v E |

nodiSv : dnoSwasis h | 8/9 dvosxvmxoq — 71qoo6i%so9-(oo av > a, i. m

doxt/xaZ,£0&wuav, dvoixvmxog y. tj xaxla a 2 | 13 £Xfv&£QU p h
ei dh fit)
|

dnofi. > e j
14 sav — dnoflaXXio&u> E > G : |
15 versus 1 3 post versura 14 h |

15/16 ft£taTi9to9(D p |
19 svvoiav h |
f/e< a h p v, £%oi d |
xb >d |
oxt >d
11 .
/Wec|] Codex e interpretatur i. m. xtjpijoftg. Disputat de palpitationum
/uopbg fir, . . xb npay/ia, post fir/ observatione Ps.-Iustinus Quaest. ad
nonnulla exhibens, quae legere non orthod. 19. — (pvXaxxo/ifvog iv a.
potui. — XwxaS] Chrysostomus Ad Xdiflaq oxpfcog rj noduiv] Cf. Chrysost.
Eph. hom. XIII, 0v% bgag xovxovg 3 : Ad illuminandos catech. II, 5 (Bened.
xovg ngoaaixovvxag, ovg Xwxayag II, 243).
rjfiZv£&og xalflv,nwgn£guaai,iia)g 12. Non distincte dicit, infidelem
xal avxovg £X£ov/t£v; d?J.' ofiwg concubinarn pro uxore,nec vero praeter
xovxotg ovdh ovyyvajfiTj xig ioxiv uxorem habere, sed ita intellegendus
ovdh yap ovyyiva)Oxo[i£V avxolg, esse videtur. Concubinatus, de quo
oxav xv^fvovxfg kavxwv xd 1/j.dxia loquitur, est ergo matrimonium legi
aTtoXXviDot. — naXfiuiv £p,ui]v£vg} naturae quidem, non autem legi civili

Epiph. Expos, fid. c. 23 : naX/xwv napa- consentaneum, et permittitur Christi-

 APOSTOLORUM VIII, 32, 11—16. 537

iuriam inferre, non calumniari, conlentus esse sibi datis stipendiis;

obtemperans his admittatur, repugnans vero reiciatur. n. Ne-
fandae libidinis perpetrator, cinaedus, lascivus, magus, incantator,
astrologus, vates, captator carminum magicorum, mendicus agyrta,
circulator, amuleta faciens, lustrans, augur, ominum et signorum 5
monstrator, palpitationum interpres, in occursu observans vitia ocu-
lorum aut pedum vel observans aves aut mustelas aut voces aut
symbolicas auditiones, prbbentur tempore; vix enim potest elui
malitia; cum igitur desierint, admittantur; si non pareant, reician-
tur. 12. Concubina cuiuspiam infidelis mancipium, illi soli dedita, 10
admittatur; si autem etiam cum aliis petulanter agit, reiciatur.

13. Fidelis qui habet concubinam, si servam, desinat et legitime

ducat uxorem, si liberam, earn in uxorem legitimam accipiat; si

nolit, reiciatur. (Si vero fidelis femina coniuncta sit cum servo,
aut desinat aut reiciatur.) 14. Qui gentilium mores sectatur vel 15
iudaicas fabulas, aut inutet vitam aut repellatur. 15. Si quis animum
addicit insaniae theatri aut venationibus aut equestribus cursibus
aut ludorum certaminibus, vel cesset vel reiciatur. 16. Qui erit

catechumenus, per tres annos catechesi informetur; quodsi stu-

diose se gerit et rei desiderio tenetur, admittatur, quia non tempus, 20

anae servae infidelis. Alibi hie con- cubinam habeat, non communicet;
cubinatus tolerabatur, etiamsi vir non ceterum qui non habet uxorem et pro
gentilis erat. Augustinus De fide et uxore concubinam habet, a communi-
operibus c. 19 dicit: De concubina one non repellatur, tantum ut unius
quoque, si professa fuerit nullum se mulieris, aut uxoris aut concubinae, ut

alium cognituram, etiam si ab illo, cui ei placuerit, sit coniunctione contentus.

subdita est, dimittatur, merito dubitatur, — iav <te xal niarr/ xtX.] Haesitavi,
utrum ad percipiendum baptismum non an haec in textu recipienda sint. Con-
debeat admitti. siderans autem, epitomatoremferenih.il

13. Cf. II, 36, 3. Praecipit, ut Christi- Constitutionibus addidisse atque ob

anus omnino legitimum tantum matri- homoeoteleuton verba facillime a libra-

monium ineat. De concubina serva rio omitti potuisse, ea prorsus praeter-

relinquenda Leo Ep. 167 ad Rusticum ire non ausus sum.
Narb.c. 6 scribit: Quia aliud est nupta, .

... , 15.
'
Theatrum insectatur Chrvso-
J
ahud concubina, ancillam a toro ab-
uxorem certae
.....
mgenuitatis
stomus passim,
r
icere et

accipere, non duplicatio coniugii, sed 16. ov% 6%(i6vog xrA.] Basilius can. 2:
profectus est honestatis. Synodus Tole- opl&tv de fit XQ° vt?> a).Xa xqotiw tijq

tana I 400 c. 17 autem decernit:

a. fieravoiac; tyjv ti-epaTietav, et similiter

Si quis habens uxorem fidelis, si con- can. 84.

 538 CONSTITUTIONES

XQOVog, dXX' 6 TQOTCoq xg'ivsxai. 17. 6 didaGxcov si xal Xa'ixbg

y, sfinsigog 6e tov Xoyov xal tov rgonov os/xvog, didaOxerco'
„e6ovt<xi" ydg ,,3idvT£g didaxTol &eov".
18. Hag jtiOxbg 7} jtiGr?) etofrtv avaOTavrsg sS, vjtvov jcgb
5 tov sgyov sniTsXtGai vitydfisvoi jigoOsvxsO&caOav ' si ds Tig Xoyov
xarr/XfjOcg ysvrytai, jtoori/iTjOarcoaav tov sgyov tov Xoyov xfjg sv-

Ge$siag. 19. 6 mOTog rj rj mQTr) rolg oixsxaig tv[isva>g jcgotisxe-

TcoOav, xa&mq xcu sv tolq TtgoXafiovOw diETagd/is&a xal sv xalq

smQxoXalg sdidd§a[isv.
10 XXXIII. 'Eyd> DavXog xal sya) UsTgog diaTaGOo/zsd-a. 2. sg-
yd^soQ-moav 01 dovXoi jcevte i)[iigag, odfifiaTOV 6s xal xvgiaxtjv
OypXaC,ETWOav sv xfj sxxXrjOia did xr/v didaOxaXiav T?~]g svOsfielag'
to fisv ydg Gafiftaxov sijto/isv drj/iiovgyiag Xoyov sjsw, xt)v 6s
xvgiaxfjv dvaGxdosojg. 3. ttjv (itydXrjv sfidofidda uiaOav xal Tt)v
15 fisx' avTrjv dgysixaiGav 01 dovXoi, oxi r) (isv jtdd-ovg soxiv, 7) ds
dvaOxaGscag, xal xgsia didaGxaXiag, Tig 6 xa&div xal avaoxdg rj

rig o Ovyxcogrjoag r) xal dvaGTrjGag. 4. t?)v avdXrjipiv agysiTwGav

did to jtsgag Tfjg xaxd XgiOxbv oixovofiiag. 5. t?)v jtEVT7]xoGTr)v

dgysixmGav did xr)v xagovoiav tov dyiov nvEVfiaTog tt)v dcogrj-

3 Ioann. 6, 45; Ies. 54, 13. — 9 Eph. 6, 9; Col. 4, 1.

2 ti'tj d e p I
(fs >d I 6 yi'vsxai d e p Tigoxifirjodxtooav d p E
|

-adxco a h v | 7 .
^>d e p E 10 IlixQog
|
IlavXog p E a 2 i. m. . .

iyu> sec > d e h p E [

diaxccaoojfie&a h I 10/11 iQyd^sa&ai d e p E
11 xovg dovXovq d e, xovg Xaovg p E |
12 iv >d e p E xtjv SiduaxaXlav
|

zbv Xoyov h I
16 na&ajv : dno&aviov d e |
19 naQQ-rjolav h.

17. st xal lu'ixoo] Supra III, 20, 2 18. nag nioxbg xxX.] Hie incipit

Constitutor dicit, presbyterum solum sectio de precatione, cuius quasi partem

docere. Videtur autem ibi de munere caput sequens facit. — viipd,uevoi] De
praedicandi in ecclesia loqui, non de more lavandi corporis cf. Chrysost. In
catechumenis erudiendis. Illud munus Gen. hom. XXI, 6: ndoq ojiovdy xfjv
inprimis respicit etiam Leo Ep. n8 oxpiv xov (rujfiarog xa& exdotTjv
c. 2; 119 c. 6; 120 c. 6. Novum est ^jj.egav sxnXvveig xxX.; Opus imperf.
ex Eus. H. E. VI, 3; c. 19, 17, Ori- in Matth. 6, 17.
genem adhuc laicum catechumenos 19. ev xolg 7iQoXafiovoiv\ sc. IV, 12.
erudivisse, in Palaestina etiam praedi- XXXIII — XXXIV. Anastasius Quae-
casse. Constitutiones testantur, illo stio LXIV.

munere laicum etiam tempore poste- XXXIII. O'laq {nolaq v) tjfiepaq del
riore, si opus erat, fungi potuisse. doyslv xovg olxixaq {tlavXov xal
 APOSTOLOEUM Till, 32, 17—33, 5. 539

sed vitae institutum perpenditur. 17. Qui docet, quamvis laicus

sit, modo sermone
peritus in ac morum probitate ornatus, do-
ceat; erunt enim omnes a Deo docti.

18. Omnis Christianus vel Christiana mane ex somno sur-

gentes, antequam opus faciant, lavent se ac precentur; si autem 5
aliqua sermonis catechesis agatur, operi anteponant verbum pie-
tatis. 19. Fidelis vir vel fidelis mulier benigne se habeant erga
famulos, sicut et in praecedentibus constituimus et in epistulis
docuimus.
XXXIII. Ego Paulus et ego Petrus constituimus. 2. Servi 10
operentur quinque diebus, sabbato autem et dominica vacent in
ecclesia propter doctrinam pietatis; nam sabbatum quidem diximus
rationem habere creationis, dominicam vero resurrectionis. 3. Magna
hebdomade tota et ea, quae illam sequitur, servi otientur, quia
ilia passionis est, haec resurrectionis, et opus est doceri, quis sit, 15

qui passus est ac resurrexit, vel quis sit, qui pati permisit, quique
resuscitavit. 4. Ascensionis die ferientur propter finitam oeco-
nomiam Christi. 5.. In pentecoste ferientur ob spiritus sancti

TlixQov diaxdl-sig' dpyilv xovg dov- II, 8, 2; lust. Ill, 12, 2. 3. Similiter

).ovg xax' gjidoftada rjfieQag Svo, xb Augustinus Serm. 259 n. 6 de quin-

oafiftdxov xal xrjv xvgiaxrjv, xal decim diebus paschalibus dicit, Serm.
oxoXdt,av xq ixxlrjola d e). Quibus 232 o. 1 autem, ubi hebdomadem re-

diebus famuli debeant feriari. surrectionis tantum respicit, de diebus

1. IlavXog xal Hsxqoq] Paulum no- septem vel octo. Hebdomadem re-
minat ante Petrum. Similiter Ps. -Igna- surrectionis totam etiam synodus Trul-

tius Magn. 10, 2; Trail. 5, 2; Ant. lana c. 66 celebrari vult. Idem de-
7, i- cernunt synodi Aquisgranensis 809 c. 1 9,

2. oa/?/?arov] Contra etiam synodus Moguntiaca 813 c. 36, Meldensis 846

Laodicena c. 29 praecipit: oxi ov del c.77, Engilheimensis 949 c. 6. Mox
XptoTtavovs lovdafQeiv xal iv xvj autem numerus dierum festorum pa-
oaftfidxai a-jfoXat,tiv, dXXd igyd^ea- schalium minuebatur. Cf. quae adno-

&ai avxovg iv avxw, tr\v dh xvpia- tavi ad V, 20, 14. Locutionis hebdo-
xfjv jiQOTi/xaivzag, el'ys dvvaivxo, madem passionis magnam vel maiorem
o%oXd£etv cvg XQiaxiavoi. — xb /xev appellantis primi testes sunt Chryso-

yap odfiflaxov xx)..~\ Cf. Ps.-Ign. Magn. stomus In Gen. hom. XXX, 1 ; In Ps.

9, 3.
— iiTiofiev] scilicet VII, 23, 3. 145 c. 1 (Bened. IV, 294; V, 525);

3. xtjv lueydXrjv eftdofxaSa n. xal Peregrinatio Silviae c. 30, 1 ; 46, 4 ed.

xr\v fisx' avxrjv] Has duas hebdomades Geyer p. 82, 28; 98, 15.

vel dies quindecim paschales leges 4 Cf. V, 20, 2.

imperatorum 389 et 392 inter ferias

a. 5. Supra V, 20, 14 etiam hebdomas
forenses enumerant. Cf. Cod. Theod. pentecostes celebrari iubetur.
• 540 CONSTITUTIONES

&£toav xoiq marsvOaOiv siq XgiOxov. 6. xr)v xcov ysvEfrXimv

iogxr)v dgysixcoaav did xb ev avxfj xr)v dngoodoxrjxov yagiv de-
doO&ai dvd-gcojcoiq, ysvvi)d-ffl>ai xbv xov &eov Xoyov 'IrjOovv Xgi-
Oxov ex Magiaq xov xoOfiov. 7. xr)v
xfjq Jtagd-Evov sxl Ocoxrjgia

5 xwv EJiicpavLmv hogxrjv dgysixwOav did xo ev avxfj dvddsi§iv

ytyevfjOB-ai xfjq xov XgiOxov d-soxrjxoq, fiagxvgrjoavxoq avxco xov
Jtaxgbq ev xw fiaxxiofiaxi xal xov nagaxXr]xov ev s'ldsi JtsgiOxsgaq
vnodtl£,avxoq xoiq jtagsOxmOi xov /lagxvgTj&s'vza. 8. xaq rjjiigaq

xcov axoOxblmv dgysixmOav didaOxaXoi yag vyimv slq XgiOxov

10 xaxsOxrjOav xal nvsvfiaxoq ifiaq f)§iwOav aylov. 9. xtjv ij/is'gav

2xE<pdvov xov Jtgwxofidgxvgoq dgysizcoOav xal xcov XoiJicov aylcov

fiagxvgcov xwv Jigoxifirjodvxwv XgiOxov xfjq savxwv tforjq.

XXXIV. Evyaq ejclxeXsixe ogfrgov xal xgirt] coga xal sxxt] xal
Ivdxi] xal EOJtiga xal dXsxxogofpwvia.- 2. og&gov (isv evxagi-

15 Oxovvxsq, oxi kcfcoxiOsv ifiiv 6 xvgioq, nagayaymv xtjv vvxxa xal

Exayaycbv xtjv f/UEgaV 3. xgixy ds, 6x1 anocpadiv ev avxfj vnb
UiXdxov sXafisv b xvgioq' 4. ixxr] ds, oxi ev avxfj s6xavgco&rj'
5. svdxq ds, oxi utdvra xexivtjxo xov dsOJtoxov Oxavgovfisvov,
(pgixxovxa xr)v xoXfiav xcov dvOOsficbv 'lovdaimv, fir) cpsgovxa xov
20 xvglov xr)v vftgiv 6. senega ds £v%agiGxovvxEq, oxi vfilv avd-
navOiv sdcoxsv xwv lis&Tjfisgivoav xojioov xr)v vvxxa ' 7. dXsxxgv-
ovoov 6s xgavyfi did xb xtjv Sgav svayy£Xi£s6&ai xtjv nagovoiav
xfjq tjfis'gaq slq igyaoiav xmv xov epeoxbq sgymv. 8. si (ifj dvvaxbv

7 Mt. 3, 16. — 18 Mt. 27, 46. 51.

1 sig + xbv h |
2 xrjv > d e | 2/5 xtjv duQoad. — avxy > h |

3 Irjaovv + xbv d e |
5 int<paviu>v a (-vsicov) d e cf. An : &so<paviu>v
p v E I
9 T///.WV e I
10 rjfxaq d e |
aylov > a |
14 kanipag h v |
dXexxogo-
ipwviaq e h p 15 v/xlv a d e v i5^aj h, rifiaq p
j
: |
16 iv avxrj dnoipaatv
UTib d e p 18 ioxavoioftsrov a d 20 ionc-pav e v,
I
|
£<p' kans^av d |
21 o"e-

dtoxe h I
xa&ijfjLioivwv e |
23 versus 8—13 et capita XXXV— XXXIX > p

6 — 7. Cf. V, 13, 1. 2. Adnotationi iam a Constantino Magno invectum

ad hunc locum institutae haec addenda mihi autem non probasse vi-
fuisse,

sunt. Erbes in Zeitschrift fur Kirchen- detur.

geschichte XXV (1904), 329— 79; XXVI 8. Saeculo IV in Oriente duos anni
(1905), 1
— 58 e Martyrologio syriaco dies apostolis dedicates fuisse scimus,
(cf. adnot. ad v. 8) et testimoniis aliis scilicet diem XXVII Decembris Ioanni
demonstrare conatus est, festum natale etlacobo, diem XXVIII eiusdem mensis
Domini in Asia minore iam circa an- Petro et Paulo. Cf. Aphraatis hom. 21
num 341 celebratum et Constantinopoli s. f., ed. germ. Bert 1888 p. 347 sq.;
 APOSTOLORUM VIII, 33, 6—34, 8. 541

adventum, concessum iis, qui in Christum crediderunt. 6. Festo

natalis cessent ab opere, eo quod tunc hominibus tributum fuit
inexspectatum beneficium, ut nempe Dei verbum Iesus Christus
ex Maria virgine nasceretur ad mundi salutem. 7. In epiphaniae
festo vacent, quia in eo demonstrata est Christi divinitas, quando 5
pater testimonium ei praebuit in baptismo, et paracletus in specie
columbae ostendit eum, cui perhibitum erat testimonium. 8. In
apostolorum diebus ferientur; doctores enim vestri fuerunt in
Christo vosque spiritu sancto donarunt. 9. In die Stephani primi
martyris ferientur atque in diebus ceterorum sanctorum martyrum, 10
qui Christum praetulerunt vitae suae.
XXXIV. Precationes facite mane et tertia hora ac sexta et
nona et vespere atque in gallicinio: 2. mane gratias agentes, quod
Dominus abducta nocte et inducto die illuminavit vos; 3. tertia
hora, quoniam in ea Dominus sententiam damnationis excepit a 15
Pilato; 4. sexta, quod in ea crucifixus est; 5. nona, quia cuncta
commota sunt, cum Dominus crucifigeretur, quia horrebant im-
piorum Iudaeorum temeritatem nee ferebant contumeliam Domino
illatam; 6. vespere gratias agentes, quod vobis noctem dedit
laborum diurnorum requietem; 7. in gallorum cantu, eo quod 20
ilia hora nuntiat adventum diei ad facienda opera lucis. 8. Si

Gregor. Nyss. In laudem Basilii M. in Bethkem observabat testante Hiero-

oratio; Martyrologium syriacum ed. nymo in Epitaphio Paulae Ep. 108

Wright, Journal of Sacred Literature c. 19: Mane, hora tertia, sexta, nona,
1865/66, ed. E. Egli, AUchrhtliche Stu- vespere, noctis medio per ordinem
dien 1887 p. 6. Constitutor fortasse psalterium cantabant. Modo ultima
hos tantum dies ante oculos habet; hora paulum differt. Similiter Hieron.
fortasse autem omnes apostolorum dies Ep. 22 c. 37; 107 c. 9; 130 c. 15;
celebrari vult. Cass. Instit. Ill, 4. Disputaverunt de
9. Festi Stephani primi testes sunt hac re Batiffol, Histoire de Breviaire

eidem, qui v. 8 laudati sunt. Supra Romain 1894; Baumer, Geschichte des

V, 20 dies Stephani et apostolorum Breviers 1895.

non commemorantur, quia auctor ibi 1 — 5. Ps.-Ign. Trail. 9, 5.

nonnisi de festis Domini agere voluit. 3. Hierosolymis saeculo IV exeunte

XXXIV. Tloiaq wpag xai dia xi teste Peregrinatione Silviae officium

iv zavraig del Tipooevxeo&ai

nepl wqu>v dice z! ocpelXovai
O
tpdUea-
v, Teniae non
dragesimae
cotidie, sed

solum
tempore Qua-
celebrabatur. Cf.

9at naQadooLq d). Quibus horis et Cabrol, Etude sur la Peregrinatio Sil-
quare in eis precandum sit. viae 1895 p. 45.
1. Easdem horas monasterium Paulae 3— 4. Cf. V, 14, 14.
 542 CONSTITUTIONES

iv sxxXrjOia. jigo'itvai dice xovq dxtoxovg, xax' oixov Ovvagsig, co

sjtiaxojcs, Iva fir) slosgxrjxai sv6s$r)g slg sxxXrjoiav ads^cov ovx
6 xonog yag xbv av&gmxov dyid^si, dXX' 6 av&gcojcoq xbv xojiov.
9. sdv 6s dosfttlg xaTt%(oaiv xbv xoxov, gisvxxsog 601 sOxco 61a
5 xb fitfiqXmGd-at. vjt' avxmV cbg yag oi 06101 isgslg ayidC,ov6iv,

ovxmg oi svayslq fiiaivovGiv. 10. si (irjxs Iv olxcp djia firjxe sv

txxlr)6la Ovva&goiOd-fjvai dvvaxov, ixadxog nag' havxqj ipaXXexm,
-
dvayivcoOxexca, xgoOsvxs09-a>, rj xal dfia 6vo rj xgslg ,"Ojiov yag
av wOi", <pr]6\v b xvgioq, „6vo r) xgslg Ovvrjy/isvoi sv xo5 ovSfiaxi

10 fiov, sxsl slfil sv fisOco avxmv". 11. jiiOxbg (lexct xaxrjxovfisvov

firjxs xax' oixov oigoOsvxsCQ-m' ov yag dlxaiov xbv /ts/ivrj/isvov

fitxa xov dfivrjxov OvfifioXvvsOd-ai. 12. svOe^rjg fisxa aigsxixov

firjxs xax' oixov OvfixgoOsvxsG&w „xig" yag „xoiv<ovla tpcoxX

Jtgbg Oxotog"; 13. mdxbq rj jciGxr) dovXoiq Ovvacp&-svxsg r) d<pi-

15 6xa6Q-m6av )} dxofiaXXsGd-coGav
XXXV. Kdycb 'laxwfiog, dSsXq)bg fisv xaxd Oagxa xov XgiOxov,

8 Mt. 18, 20. — 13 II Cor. 6, 14. — 16 Gal. 1, 19; lac. 1, 1.

1 did r. dniaxovg nQo'iivai p v 4 (psvxxalog a h v, (psvxxiov d e | |

eoxa> 001 d e 5 psprjlw&rjvai h

I
6 ovxwg xal h si dh d e
|
apa + | + |

ehmvE:>adl7 exaoxog ixXsxzog e nap d e 8/9 onov —

+ | > |

>
roslg a 2 ,
a 9 av
|
iav d e, h a 2 tprjalv 6 xvptog > h 10 fiov -\- !
> |

sinsv 6 xa h |
13 fir/xe sax oixov . xax oixwv (xazoixuiv d) firjxe d e |

TiQoaevx^o&w d e h m v 14 dovkoi a 15 dnofiaXXio&o>oav :-abhinc inscribens

| |

Kavoveg ixxXijoiaozixol e exhibet Canones apost. I IV, deinde pergit cap. —

XLII I
16 xov xv xazd adoxa v

8. ovx xonog xxL] Cf. Chrysost. inde c. 38 — 39 sequitur officium ma-

De Chananaea hom. c. 11 (Bened. tutinum. Quae officia saeculis tribus

III, 442): ov t,r)XsTxai xonog, dXX' prioribus non cognita erant. Clemens
"CXV xqotiov xxl. Alex. Strom. VII, 7, 40 p. 854 ac Ter-
10. Cf. Tert. De fuga c. 14. tullianus De orat. c. 25; De ieiun.

12. Cf. Eus. H. E. VI, 2, 14. c. 10 horas tertiam sextam nonam

13. Eadem fere compendiose repe- tantum precationi constitutas vel sol-
tuntur, quae c. 32, 13 dicta sunt, sed lemniores in orationibus divinis ap-
in loco minus consentaneo ponuntur. non liturgiam
pellant, iique sic dicentes

XXXV. Aiaxa^tg nsol Ivxvixuiv publicam respexerunt, qualis in Con-

(d praemittens 'Iaxwftov imaxonov stitutionibus describitur. Ilia officia

'fcgooo?.v(iwv xov xaxa odoxa ddsl- saeculo IV currente in consuetudinem

ipov xov xvolov, a v ut c. 27). Con- venerunt. Cf. Basil. Ep. 207; Chrysost.
stitutio de officio lucernali. — Officium In I Tim. hom. XIV, 4; Peregrinatio
totum complectitur capita 35 — 37; de- Silviae c. 24, 4—6; Paulin. Vita Am-
 APOSTOLOKUM VIH, 34, 9—35, 1. 543

propter infideles impossibile est ad ecclesiam procedere, in domo

aliqua congregationem facies, episcope, ne pius ingrediatur in ec-
clesiam impiorum; non enim locus hominem sanctificat, sed homo
locum. Quodsi impii locum detineant, fugiendus tibi sit, utpote
9.
ab iis profanatus; quemadmodum enim pii sacerdotes sanctificant, 5
ita impuri polluunt. 10. Si neque in domo simul neque in ecclesia
congregatio potest agitari, unusquisque apud se psallat, legat, pre-
cetur, vel duo aut tres simul: Ubi enim sunt duo vel tres, inquit
Dominus, congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum.
ii. Fidelis ne domi quidem oret cum catechumeno; non enim 10
aequum est, initiatum cum non initiato coinquinari. 12. Pius cum
haeretico nee domi comprecetur; quae enim societas luci ad tene-
brasl 13. Christianus vel Christiana servis coniuncti aut separentur
aut reiciantur.
XXXV. Et ego Iacobus, frater quidem Christi secundum 15

brosii c. 13. In Peregrinatione Silviae dicet orationem primum episcopus, et

1. c. officium sic describitur: »Hora orat pro omnibus; et sic orant omnes,
autem decima (quod appellant hie lici- tam fideles quam et cathecumini simul.
nicon, nam nos dicimus lucernare) si- Item mittet vocem diaconus, ut unus-

militer se omnis multitudo colliget ad quisque, quomodo stat, cathecuminus

Anastasim, incenduntur omnes candelae inclinet caput; et sic dicet episcopus
et cerei, et lumen infinitum. Lumen
fit stans benedictionem super cathecumi-
autem de foris non affertur, sed de nos. Item fit oratio, et denuo mittet
spelunca interiori eicitur, ubi noctu ac diaconus vocem, et commonet, ut
die semper lucerna lucet, id est de unusquisque stans fidelium inclinent
intro cancellos; dicuntur etiam psalmi capita sua; item benedicet fideles epi-
lucemares, sed et antiphonae diutius. scopus, et sic fit missa Anastasi. Et
Ecce et commonetur episcopus, et incipient episcopo ad manum accedere
descendet, et sedet susum, nee non singuli«. Officium autem nondum plane
etiam et presbyteri sedent locis suis finitum est. Populus potius ex Anastasi
dicuntur ymni vel antiphonae. Et ubi in alias ecclesias pergit, ubi eadem
perdicti fuerint iuxta consuetudinem, fiunt atque in ilia. Cf. Peregrinatio
levat se episcopus, et stat ante can- c. 25 — 27. Synodus Agathensis 506
cellum, id est ante speluncam, et unus c. 30 decernit: Hymni matutini et

ex diaconibus facit commemorationem vespertini diebus omnibus decantentur,

singulorum, sicut solet esse consuetude et in conclusione matutinarum vel
Et diacono dicente singulorum nomina vespertinarum missarum post hymnos
semper pisinni plurimi stant, respon- capitella de psalmis dicantur, et plebs
dentes semper: Kyrie eleyson, quod collecta oratione ad vesperam ab epi-

dicimus nos Miserere Domine, quorum

: scopo cum benedictione dimittatur. Cf.
voces infinitae sunt. Et at ubi diaconus syn. Tarrag. 516 c. 7; Barcin. 540
perdixerit omnia, quae dicere habet,
 544 CONSTITUTIONES

dovXoq dh mq &eov novoywovq, imoxonoq dh vjt avxov xov

c
xvq'iov xal xmv djtoGxoXmv l£QoGoXv[tmv xEiQoxovrjfreiq, xads
cprjfil. 2. sOntQCcq yevofievrjg ovvad-QoiGsiq xrjv IxxXrjGlav, co ejiL-

Oxojib "
xal jiExd xb Qrjd-fjvai xbv hniXvxviov ipaXfibv jtQOG<pa>V7]0£i
5 6 didxovoq vjieq xmv xaxrjxovfiEvmv xal xsifia^ofiEvmv xal xmv
<pcQTiC,0[t£v<x>v xal xmv ev /isxavola, mq jcQoeijtOfisv.

XXXVI. Msxd 6e xb djcoXvd-fjvai avxovq 6 didxovog sQef

'Oooc mOxoi, dsrj&mfiEV xov xvqiov, xal [lExd xb xgoOrprnvfjOai
avxbv xa xfjq jtQmxrjq svjfjg eqei' 2 (XXXVI). 2mOov xal ava-
ls OxtjOov rtftdq, b &edq, did xov XqiOxov Gov. 3. dvaOxdvxsq alxrj-
6m(i£9-a xa bXetj xov xvqiov xal xovq oixxiQfiovq avxov, xbv
dyysXov xbv etu xfjq slQrjvrjq, xa xaXd xal xd OvficfSQovxa, %qi-
Oxiavd xa xsX?), xtjv lojiSQav xal xr\v vvxxa slQTjvixfjv xal dva-
[idQxrjxov, xal jcdvxa xbv xQovov xfjq E,mfjq rjjimv dxaxdyvmoxov
15 alxTjOco/ie&a' eavxovq xal dXXrjXovq xm C,mvxi &so3 61a xov Xqi-
Oxov avxov jtaQad-ojfiEd-a.

XXXVII. Kal 6 Ejtioxonoq ejtevxbfiEvoq Xsyixco' 2 (XXXVII). '0

avaQXoq d-sbq xal dxsXEVxrjxoq, b xmv oXmv noir\xr\q did XqiOxov
xal xrjdefimv, jcqo dh xdvxmv avxov &sbq xal naxrJQ, b xov jcvsv-
20 ftaxoq xvQioq xal xmv vorjxmv xal alo$-r\xmv ^aOiXsvq, 6 noifjoaq
fj/tEQav jcgbq EQya (pmxbq xal vvxxa siq dvdjtavOiv xfjq doQ-Evelaq

rj(imv „Orj" yaQ ,,ioxiv ij f}/i£Qa xal Otj eoxiv rj vvg, oi) xaxrjQxiOco
(pavOiv xal rjXiov"' avxbq xal vvv, diojtoxa <piXdvQ-Q<ojt£ xal
3iavdyad-£, svfisvcoq jiQoode^ai xrjv sOjtsQivrjv evxaQiGxiav rftuov
25 xavxr\v. 3. diayaymv fj/iaq xb [irjxog xfjq rjfiEQaq xal dyaymv
ETil xhq aQxdq xfjq vvxxoq, <pvla§ov Tjfidq 61a xov XqiOxov oov
EiQrjVixrjV jcagaOxov xfjv hojtEQav xal xfjv vvxxa dvafiaQxrjxov,
xal xaxa^lmOov rj/iaq xfjq aimviov Cpafjq did xov XqiOxov gov, di

i Ps. 140. — 22 Ps. 73, 16.

1 fiovoyevov? + vlov d |
2 xvgiov :
yy d |
5 xal xsifj.a^ofttvwv >d |

7 avtolq d |
8 xov x. <5e>]9(S/uev m |
9 £pe i<; h |
xal >h |
10 6 &e6g >h |

10/11 ahyowftev d 12 tor snl h xa sec |

d ra 10 a > | > | napaQaifiev |

18 &ebg a d h m v notrjxtjq
: >
npovotjxrjg h dice |
: | Xgiaxov > h
—
|

19 tiqo avxov avxov 6b h m v 20 xvgiog a d

: nQo^okevq h id v |
:

21 vvxtav h 22 rj pr a 24 navaya&n
I
>
xb nav dya&s m v eOKSQivrjV
|
:
|

> h 27 dva/td(trrjxov
1 +
xa ^ depavxaoiaaxov d 28 aimviov + oov v |

2. xbv inilvyviov ipalfiov] i. e. refert, Psalmum ilium cotidie Antio-

Psalmum 140, cf. II, 59, 2. Chryso- chiae recitatum fuisse. — cu? noosl-
stomus In Ps. 140 c. 1 (Bened. V, 426) no/te v] sc. c. 6—9.
 APOSTOLOEUM Till, 35, 2—37, 3. 545

carnem, servus autem eius ut Dei unigeniti, episcopus vero Hiero-

solymorum ab ipso Domino et ab apostolis ordinatus haec dico.
2. Cum merit vespera, congregabis ecclesiam, o episcope; et post-
quam dictus fuerit psalmus lucernalis, recitabit diaconus orationes
pro catechumenis, energumenis, competentibus et paenitentibus, 5
ut supra diximus.
XXXVI. Cumque ii dimissi fuerint, diaconus dicet: Qui
fideles sumus, oremus Dominum, et postquam recitaverit ilia, quae
in prima oratione, dicet: 2. (XXXVI). Serva et suscita nos, Deus,
per Christum tuum. 3. Suscitati postulemus misericordias Domini 10
atque miserationes eius, angelum paci praepositum, bona et con-
ducibilia, finem vitae christianum, vesperam noctemque pacatam
ac peccato vacuam cunctumque vitae nostrae tempus irreprehensum
postulemus. Nos ipsos atque invicem viventi Deo per Christum
eius commendemus. 15

XXXVII. Et episcopus orans dicat: 2 (XXXVII). Deus,

principii expers ac fine carens, omnium per Christum opifex et

rector, ante cuncta vero illius Deus ac pater, spiritus dominus et

eorum rex, quae intellegi ac sentiri possunt; qui fecisti diem ad

opera lucis et noctem ad requiem innrmitatis nostrae; namque 20
tuus est dies et tua est nox; tu aptasti lucent et solem; ipse et nunc,
Domine, hominum amator ac optime, suscipe clementer hanc
nostram gratiarum actionem vespertinam. 3. Qui traduxisti nos
per diei longitudinem et duxisti ad noctis initia, custodi nos per
Christum tuum; tranquillam praebe vesperam et noctem peccato 25
liberam, atque nos vita aeterna dignare per Christum tuum, per

XXXVI. Ilgoaipaivrjaiq iniXvxviot;. 2 — 3. Cf. c. 6, 8; 38, 1. 2.

Oratio lucernalis. 3. xbv ayyslov xbv inl xrjq slorjvrjQ]

I. xa xfjg TigiuxT]i evzrjs] sc. ora- De angelo pacis cf.Henoch 52, 5; 53, 4;
tionera fidelium c. 10, 3 — 21; cf. c. 54, 4; 56, 2; 60, 24; Basil. Ep. 11.
12, 1; 41, 1. Quam orationem in com-
Patres etiara alios similes angelos
officiis vespertino ac matutino recita- memorant: angelum paenitentiae Her-
tam fuisse testatur etiam Chrysostomus mas Vis. V, 7; Clemens Alex. Quis
In I Tim. hom. VI, 1 dicens: xaif dives c. 42 p. 961; angelum orationis
txdoTtjv rjfA.tQav yap, xal iv soncQU Tertullianus De oratione c. 12; ange-
xal iv TiQto'ia, . . vneQ navxog xov lum baptismi idem De baptismo c.

xoafiov xal ftaoiXtwv xal navxtov 4—5, etc.

xwv iv vnEQOxq ovxiov Tcoiovfxs&a XXXVII. Ev/aQioxia iniXv^vioq.
xtjv ditjotv, vneQ xwv niaxmv. Gratiarum actio lucernalis.
Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 35
 546 CONSTITUTIONES

ov Goi doga, xi/ir) xal Oifictg ev ay Lot jcvsv/iaxi eig rove, aioovag'
dfirjv. 4. xal 6 didxovog XEysxw KXivaxe xf] x£tpo#£<Jta. 5. xcu
6 STtlOxojiog XeyExW &ee jtaregaiv xctl xvgis xov iXsovg, o xy
Gocpia Gov xaraOxsvaOag avd-gamov, xb Xoyixbv C,coov xb d-eotpiVeg

5 xcov em yrjg, xal dovg avxop xcov sm xrjg %9-ovbg agxsiv, xal
xaxaGxrJGag yvco/iy Gfj ag%ovxag xal legslg, xovg fisv Jtgbg aGcpd-

Xsiav xrjg C,o3fjg, xovg ds jcgbg Xaxgsiav tvvofiov 6. avrbg xal

vvv xavxoxgdxog, xal „£3ti<pavov xb ngoGoonbv
smxdfifpfrrjxi, xvgie

Gov hnl xov Xabv Gov", xovg xdfirpavzag avyiva xagdlag avxmv,
10 xal evXoyrjOov avxovg did XgiGxov, di ov kcpmxiGag r/fidg cpmg
yvmGecog xal ansxaXvipag r)/ilv Gavxov, fis&' ov Gol xal r) sjtdt-iog
6<f>£iXexai XQOGxvvrjGtg xagd jiaGrjg Xoyixfjg xal ayiag cpvGscog xal
jcvsvfiaxi xai nagaxXrjxcp sig xovg alcovag' dfit'/V. 7. xal did-

xovog XeyExaf IIgo£X&sxe ev elgrjvrj.

15 XXXVIII. 'QGavxcog bgd-gov b didxovog fiExa xb grj&rjvat

xbv bg&givbv xal dnoXvGai avxbv xovg xaxrffoviiEvovg xal %Eifia-

^o/ievovg xal ^anxiC,o(iEVOvg xal xovg ev [isxavoia xal xi)v o(p£i-

XofiivrjV oioirjOaG&ai jcgoGipoovrjGiv, iva fir) jcdXiv XiymfiEV xd avxd,
SJCHpegExa) fisxa xb UooGov avxovg, b -dsog, xal avaGxrjGov ev xir)

20 %dgixl Gov 2. Alxr]Ga>[is&a Jtagd xov xvgiov xd sXirj avxov xal

xovg oixxig/iovg, xbv og&gov xovxov xal xr)v r/fisgav slgrjvixrjv

xal dvafidgxtjxov xal jcdvxa xbv %govov xrjg jtagEXidrjfdag r)(toov,

xbv dyysXov xbv IjcI xrjg slgjjvrjg, %giGxiavd xd xeXrj, iXecov xal
EVfievrj xbv d-sov kavxovg xal dXXrjXovg xm £oovxi 9-sop did xov
25 fiovoysvovg avxov xagad-cofiE&a. 3. xal b EJt'iGxoJtog EXEV^Ofisvog
Xtyixm' 4 (XXXVIII). ,/0 d-ebg xmv jiVEVfidxmv xal jtaGrjg Gag-
xog" , b dovyxgirog xal djtgoGdErjg, b dovg xbv rjXwv sig st-ovoiav

5 Gen. 1, 28. — 8 Ps. 30, 17. — 16 Ps. 62. — 26 Num. 16, 22.

27 Gen. 1, 16.

1 oe/3ag : xodxog d \
iv : ovv h m v | 2/3 xXivaze — Xeyixm > h,
lacuna quidem signata est, sed verba i. m. non leguntur | 3 inioxonog 4- *v-
XO/xevos d I
iXiovg + aov d \
5 inl -\- zijg m |
avrw + zo d \
xijg : yfjg d |

8 TtavtoxgaxcDQ d h v | asavxbv m v,
9 xbv laov : xovg dovlovg d J
11
avxbv h f/s 9-' eft' d 12/13 xal nr. iv nvev/iaxi ayiw d 14 npoiX&axe h,
I
: |
.
|

7C(>ooe?.9exe d v 15 daavxwg 4- xal d 18 /Jya> m 20 xov

| a 24 iv/ievet \ | > |

xw 9ai d 26 &cbg I
6 a +
5.1nscribit XetpoVeota tuiXvyviog v. tiarum actio matutina. — Peregrinatio
XXXVIII. EvyaQtax la oq^qivtj.Gxh- Silviae c. 24, 2 liturgiam matutinam
 APOSTOLORUM VIII, 37, 4—38, 4. 547

quern tibi gloria, honor ac veneratio in sancto spiritu in saecula,

amen. 4. Et diaconus dicat: Inclinate ad manuum impositionem.
5. Ac Deus patrum ac Domine misericordiae, qui
dicat episcopus:
sapientia tua fabricatus es hominem, animal ratione praeditum,
maxime ex iis quae in terra sunt charum Deo, et tribuisti ei, ut 5
imperaret rebus terrestribus, quique voluntate tua principes ac
sacerdotes constituisti, quidem ad vitae securitatem, hos vero
illos

ad legitimum cultum: 6.ipse nunc etiam inflectere, Domine

omnipotens, et ostende faciem tuam super populum tuum, eos, qui
cervicem cordis sui incurvarunt, et benedic eis per Christum, per 10
quern illustrasti nos lumine cognitionis ac revelasti nobis te ipsum,
cum quo ab omni rationali et sancta natura debetur tibi adoratio
condigna et spiritui paracleto in saecula, amen. 7. Et diaconus
dicat: Exite in pace.

XXXVIII. Similem in modum mane diaconus, cum dictus 15

merit psalmus matutinus, cumque ipse dimiserit catechumenos,
energumenos, competentes ac paenitentes feceritque solemnem
precationem, ne iterum eadem referamus, post illud: Serva nos,
Deus, et suscita in gratia tua, subiungat: 2. Postulemus a Domino
misericordias eius atque miserationes, hoc matutinum et hunc diem 20
cunctumque peregrinationis nostrae tempus pacatum et peccato
vacuum, angelum paci praepositum, finem vitae christianum, Deum
propitium et clementem. Nos ipsos et mutuo viventi Deo com-
mendemus per unigenitum eius. 3. Et episcopus orans dicat:

4 (XXXVIII). Deus spirituum et omnis carnis, incomparabilis ac 25

nullius rei indigus, qui dedisti solern, ut praeesset diei, lunam vero
sic describit: »Iam autem ubi coeperit cedente describitur officium ad pullo-
lucescere, tunc incipiunt matutinos rum (vel galli) cantum celebratum,
ymnos dicere. Ecce et supervenit epi- loco sequente officium Sextae etNonae.
scopus cum clero, et statim ingreditur 1. xbv oq&qivov] sc. Ps, 62. Cf.
intro spelunca, et de intro cancellos II, 59, 2; Chrysost. In Ps. 140 c 1

primum dicet orationem pro omnibus; (V, 427). — xrjv6<peUofievtjv n. iiQOO(p.~]

commemorat etiam ipse nomina, quo- Cf. c. 36, 1. — "va fxrj naliv X. xa
rum vult, sic benedicet cathecuminos. avzu>] Similibus verbis lectorem ad
Item dicet orationem, et benedicet priora revocat c. 41, 1; c. 46, 13. —
fideles. Et post hoc, exeunte episcopo avxovg] Supra c. 36, 2, ubi eadem
de intro cancellos, omnes ad manum oratio mutatis mutandis pronuntiatur,
ei accedunt; et ille eos uno et uno dicit Constitutor rj/xag. Ibi autem verba
benedicet exiens iam, ac sic fit missa, oaioov xxl. partem orationis ipsius

iam luce«. Loco scripturae illius prae- efficiunt; hie rubricae instar allegantur.

35*
 548 CONSTITUTIONES

rijg rj/itgaq, rr\v ds Gslrjvrjv xal xa aOrga slg tgovoiav rr)g vvxrog'
avrbg xal vvv ex ids t<p' f/fiag evfisveOiv 6<p9al(iols xal ngoodegai
rag eco&ivag rjficov evyagiOxiag xal elsrjOov T/f/dg' ov jag disuiE-
raOafisv rag %elgag tjficov jigbg d-sbv dllorgiov. 5. „ov" ydg

5 ,'ioxiv ev fjixlv &sbg xgooepaxog" , alia Ov 6 almviog xal dxs-

ItvxTjxog' 6 to eivai r)[uv did XgiOrov jtagaOxbfievoq xal xb iv
Eivai 61 avrov dcogrjOdfzevog, avrbg fjfiag 61 avrov xaxagicoGov

xal xrjg almviov C,eor\q, [ltd-' ov Ool dot-a xal rijir) xal Gsfiag xal
rep ayiep jtvevfian tig rovq aicuvag' afirjv.
'
10 XXXIX. Eal 6 didxovog Isyha)' Klivars ry x Bl 9 o ^ E0 ia -

2. xal b sjcioxojtog ejievxeo&co liycov 3 (XXXIX). "~0

d-sbq b

itiGrbq xal alrjd-ivog, b „jtoieov elsog slg %iliddag xal (ivgiddaq

rolg ayaneooiv oe", b epilog raJiEiveov xal n£vr]reov jigooxdxrjg,

ov ndvxa ev %Q^ a xctd-EGxrjxEV , on xa ovfiJtavxa dovld Oov

xbv laov oov xovxov, xovq xsxlixoxag 601 rag eavxeav
15 4. ejiiSe 6Ji\

xeepaldg, xal svloyrfiov avxovg evloyiav xvsv/iarixrjv, ,,q)vlagov

avrovg cog xogr(v 6<p&al/iov" , diarrjgrjOov avrovg ev tvOtfiua xal
6ixaioOvv7], xal xaragicooov avrovg rf/g aieoviov C,eor)g iv XgiOrep
'irjOov rep fjyajirjf/Evcp Oov naidi, [Jed-' ov Ool doS,a, rifir] xal oefiag

20 xal red dytep nvtv[iaxi vvv xal del xal tig rovg aicovag reov
alcoveov dfitjv. 5. xal b didxovog ley Era)' IlgoEl&Ere ev slgrfvy.
XL. 'Em, de xatq Jigooepegofisvaiq dnag%alq ovreag tvyagi-
orsirco 6 enioxonoq' 2 (XL). EvxagiOrovfiiv 001, xvgie navro-
xgdrog, drj[iiovgyE reov oleov xal xgovorjrd, did rov [lovoytvovg
25 oov jtaidbq 'IrjOov XgiOrov, rov xvgiov r^icov, sjtl ralg Jigooev-
Exd-tioaiq Ooi ajiagxaig, ovx oOov otpEiloftsv, all' oOov dvvdfis&a.
3. rig ydg avd-gconmv sjcat-icog EvxagiOrffiai Ooi dvvarai vjteg wv
dideoxaq avrolq elq nsrdlrjtyiv ; ,,o -d-sbq Aftgad/i xal 'Ioadx xal
'Iaxcbft" xal jcdvrcov xcov dyicov, b didvra rslsOefogrjOag did xov
30 loyov oov xal xsltvOag xy yfj narrodajiovg sxepvGai xagjiovg siq

4 Ps. 80, 10. — 12 Ex. 20, 6. — 16 Ps. 16, 8. — 28 Act. 3, 13.

1 ds > h I
zovq datl-Qaq h |
3 tvyaq h ra |
4 nQoq : elg m |
8 /xsS-' :

61 d I
ttfifj xal do£a d |
xal pr >h m 8/9 xal ri5 : iv d ]
10 xal > h |

12 tig + xr\v Qeootfieiav d |

14 iv >d j
ra av/juavta ndvxa d
: |
16 tv-
loyia (+ oov m) nvfvfiaxixrj h m 19 fj.e$ | : Si d |
do^a h m v > |
20 xal
xw : iv d I
21 iv elo. ngoil&fxf m tiQrjvtj |
post caput XXXIX d exhibet,
similiter atque e supra post caput XXXIV, inscribens xavoveg ixxlrjoiaoxixol,
Canones apostolorum I— IV |
22/23 tvxaQtoxfl a [
23 xvQit + dionoxa d |
 ALJ OSTOLOKCM VIII, 38, 5-40, 3. 549

et Stellas, ut praeessent nocti: ipse et nunc respice super nos

oculis benevolis, ac suscipe matutinas nostras gratiarum actiones
et miserere nostri; non enim expandimus manus nostras ad deum
alienum. 5. Non enim est in nobis deus recens, sed tu aeternus
ac immortalis, qui nobis per Christum praebuisti, ut essemus, 5

quique per eundem donasti, ut bene essemus; ipse nos per eum
dignare aeterna vita, cum quo tibi gloria, honor, veneratio et

sancto spiritui in saecula, amen.

XXXIX. Turn diaconus dicat: Inclinate ad manus impositi-
onem. 2. Et episcopus oret his verbis: 3 (XXXIX). Deus fidelis 10

et verax, qui facis misericordiam in milia et dena milia diligentibus

te; amicus humilium et pauperum defensor, quo universa opus
habent, quia cuncta tibi serva sunt: respice in populum tuum hunc,
in bos, qui inctinarunt tibi capita sua, et benedic eis benedictione
spirituali; custodi eos ut pupillam oculi, conserva eos in pietate ac 15
iustitia, et eos vita aeterna dignare in Christo Iesu dilecto filio

tuo, cum quo tibi gloria, honor atque cultus et sancte spiritui

nunc et semper et in saecula sacculorum, amen. 8. Et diaconus

dicat: Exite in pace.

XL. Pro primitiis autem, quae offeruntur, episcopus gratias 20

agat hunc in modum. 2 (XL). Gratias agimus tibi, Domine omni-
potens, omnium opifex ac provisor, per unigenitum filium tuum
Iesum Christum, Dominum nostrum, pro oblatis tibi primitiis, non
quantum debemus, sed quantum possumus. 3. Quis enim homi-
num condigne potest gratias tibi agere pro iis, quae dedisti ipsis 25

ad participandum? Deus Abraham et Isaac et Iacob omniumque

sanctorum, qui cuncta ad perfectionem ac maturitatem perduxisti
per verbum tuum et terram iussisti progignere omnis generis

23/24 navTozfjuzwQ d h v | 25/26 vijgnpoosvixOeioyq aoi dnapxv? d |

26 anuyxaq a, corr a- |
30 ixrpvoai : a^ayayilv d

5. 6 to thai xtL] Cf. c. 12, 8. praecedentes, sed aeque ac sequentes

certis temporibus recitanda erat.
XXXIX. XtigoD-foia oqSoivt,. Im-
?
xt itvaag - xqo^v ^etigar]
positio manus matutina. Haec ad verbura fere C0nS0Dant cum
XL. 'EnixXrjOtq {nl omaQ%uiv (ev- Irenaei fragmeuto XXXVIII, Pfaffiano

ZapiOTi'a Ti(joatvr/$tiariq dnap/Jj; d). II: on r>] yy ixkltvotv ixipvaui toil?

Invocatio pro primitiis. —

Haec oratio xapnovg toviov; liq CQOtprjv rjixezt-

adiungitur, quia non cotidie quidem ut (iuv. Cf. VII, 30, 2; VIII, 12, 39.
 550 CONSTITUTIONES

evq>go6vvtjv xal xgotpijV fjftexegav, 6 dovg xotg vco&eOxegoig xal

(iXyxcodeOiv xiXov, itor\(pdyoig x^otjv, xal xolg /Jev xgea, xolg 6e
Omgfiaxa, iftilv 6e olxov xfjv oigoGqogov xal xaxdXXrjXov xgoyrp
xal exega 6idq>oga, xd [lev jcgbg %QV <ilv > xa °^e XQ°S vyeiav, xd
5 6e jcgbg xtgrpiv. 4. em xovxoig ovv anadv vfivyxbg vjtdgxeig
xfjg eig jcdvxag evegyedag 61a XgiOxov, [ie& ov (Sol do^a, xifif]

xal Oefiag xal MVtvfiaxi xc5 dyico eig xovq alcovag' d(irjv.

XLI. 'Em 6e xcov ev Xgiaxcp dvanavOafcevcov fiexd xb xgoa-

cpcovfjaai xa xfjg ngcoxrjg evxrjg, iva fii] jidXiv Xtyco/iev, o didxovoq
10 jiQ06d-rJ6ei xal xavxa' 2 (XLI). Kal vmg xcov avan.avOay.evmv
ev XgiOxcp ddeXtpcov fjficov derjd-conev, ineg xfjg xoi/irjoecog xovde
tj xfjode der]&c5(/ev, oncog 6 qiiXdvQ-gcoxog &ebg xgoodegdftevog avxov
xfjv ipvxfjv hxpifii] avxco jtav ccfidgxTj/ia exovOiov xal axovOiov,
xal iXecog xal evfievrjq yevofievog xaxaxdgy elg x a>Q av evOeficov

15 dveifievcov eig xoXxovg 'A{igad(i xal 'lOadx xal 'Iaxcbfi /iexd ndvxcov
xcov an alcovog evageGxr/Oavtcov xal noirjodvxcov xb d-eXrj[ia

avxov, ev&a ,,djiedga odvvrj xal Xvjctj xal Oxevay/iog". eyeigco-

(ted-a' eavxovg xal dXXrjkovg xcp d'idicp -8-ecp dice ,,xov ev dgxf]
c

Xoyov" nagad-cofie&a. 3. xal b enioxonog Xeyexco' 4. O xfj (fvOei

20 d&dvarog xal dxeXevxrjxoc, nag ov ndv a&dvaxov xal d-vrjxbv
yeyovev, b xb Xoyixbv xovxo C,coov xbv av&gconov xbv xoO[io-
jtoXixtjv %-vr]xbv ex xaxaGxevf/g noitjoag xal dvdoxaCiv ejtayyei-

Xdjievog, xbv 'Evcbx xal xbv 'HXiav 9-avdxov Jtelgav [irj eaOaq
Xafielv „b Q-ebg Afigadfi xal 'l6adx xal 'iaxchfi ovx cog vtxgcov,
25 alt cog t,covxcov -9-ebg el"' bxi „ndvxcov at tpvxal nagd 60I C,co6iv"
xal „xcov Sixaicov xa jivtvfiaxa ev xfj X^Qi <5ov' tloiv, cbv ov [ir/

aiptjxai (idoavog" ndvxeg" ydg 01 ,,f)yiaOfiivoi vjtb xdg /ftpae 6ov

eloiv"' 5. avxbq xal vvv emde em xbv doiiXov Gov xovde, ov

17 Ies. 35, 10. — 18 Ioann. 1, 1. — 24 Mt. 22, 32. — 25 Luc. 20, 38. —
26 Sap. 3, 1. — 27 Deut. 33, 3.

2 X'^bv d m • Xi'l-ov v, /fUor h, y).bv a |

norjipayotq : yXorjcpayoiq d |

3 altov : in hac voce desinit in a folium 163, et folium sequens excidit; in fine

folii 163 adnotatum est: qui manqua una carta laquale bisogna supplir Ott. altro
exemplar; folium 164 incipit nioriv rrjorjaat c. 41, 8 xiv h m v ngoq |
:

XQO<prjv d I
zgoipijv > d I
5 dnavrag v fi [te&' Si d 7 xal nv. zip aylw
|
:
|
:

iv aylw nvi d |
9 UQioxrjq svxrjq npoaevx^? d: 10 TCQOO&rjori h 11/12 vnsg
| 1

— dsrj&difj.ev d m v : > h 12 avxoiv h

|
13 a<pr\<jq h m v naQidrj d
[ :
|

avtolq h I
14 yevo/ucvoq > h xatazdgei h 17 xal pr
|
d 21 xovzo
|
d > | >
 APOSTOLORUM VIII, 40, 4—41, 5. 551

fructus ad laetitiam et alimoniam nostram; qui dedisti hebetioribus

ac stupidioribus pabulum feni, herbivoris herbam, et aliis quidem
carnes, vero semina, nobis autem frumentum ad cibum aptum
aliis

ac convenientem, item diversa alia partim ad usum, partim ad

sanitatem, partim ad oblectationem. 4. Pro his igitur omnibus 5
laudandus es de tua erga omnes beneficentia per Christum, cum
quo tibi gloria, honor et veneratio et sancto spiritui in saecula,
amen.
XLI. Porro de iis, qui in Christo requieverunt, postquam dia-
conus protulerit ea, quae primae orationis sunt, ne eadem repe- 10
tamus, adiciet etiam haec: 2 (XLI). Et pro fratribus nostris, qui
in Christo requierunt, oremus, pro requie huius viri vel mulieris
precemur, ut hominum amans Deus, qui eius animam suscepit, ei
remittat omne peccatum voluntarium ac non voluntarium et pro-
pitius clemensque factus collocet eum in regione piorum, quies- 15

centium in sinu Abraham, Isaac et Iacob cum omnibus, qui a

saeculo placuerunt Deo ac eius voluntatem fecerunt, unde aufugit
dolor et tristitia et gemitus. Surgamus. Nos ipsos et invicem aeterno
Deo commendemus per verbum, quod erat in principio. 3. Et
episcopus dicat: 4. Qui natura es immortalis ac fine carens, a 20
quo cuncta immortalia et mortalia orta sunt, qui animal hoc ratio-
nale hominem civem mundi in fabricatione effecisti mortalem et
resurrectionem promisisti, qui Enoch ac Eliam non sivisti mortis
experimentum capere: Deus Abraham et Isaac et Iacob, non tan-
quam mortuorum, sed tanquam viventium es Deus; quia cunctorum 25

animae apud te vivunt et spiritus iustorum in manu tua sunt, quos

non tanget cruciatus; omnes enim sanctificati sub manibus tuis sunt:

5. ipse et nunc respice super servum tuum hunc, quern selegisti

22 xal >d I
dvaotijvai m |
23/24 kafielv fjirj idaag d 24 xal bis 6 &sbg d
| + j

'Iaxwj} + wv mv j
26 nva v |
zy >
v 27 xijv %eiQa a h 28 enide
|
v | >
XLI. IlQoacpwv^atq vnhp t<Sv xsxoi- dslrai, ndvxa fxhv dipeivai ta dt

fiev(uv(iv Xqiotw dvanavoafttvwv v). av&Qomivriv da&iveiav rjficcQTTjfieva

Oratio pro mortuis. tw xsxoifirj/xevw, xazatdl-cu rfs avxbv

1. xa zijg tiq. svxv?l Cf. c. 12, 1; ivfpo>xlxal%a>()a t,wvz(ov,sig xoXtiovq

36, 1. Afigadfji xal Iaadx xal 'Iaxwft, sv

2.ProximeadhancorationemPseudo- xony ov dnedQa odvvrj xal Ivnrj xal
Dionysius Areop. accedit De eccles. oxevayftog.
hierarch. c. 7, 4 scribens: 'H /uhv
3, 4. Inscribit v: 'Enixktjaig vnep xuiv

ovv evxv xrjg 9ea(iX lx V? dya&oztjzog iv Xqlozw dvanavoa/xsvwv.

 552 CONSTITUTIONES

sgsXtgco xal ngoOsXdfiov slg sxigav Xrjgiv, xal Ovy%mgrjOov avxm,

si xi dxmv rj sxchv hS,rj(iagxsv, xal dyysXovg ev/ievsig jcagaoxrj-

Oov avxm' xal xaxdxa§ov avxbv ev xm xoXnoo xmv naxgiagxmv

xal rcov jiQO<prjxmv xal xmv dnooxoXmv xal ndvxmv xmv an
5 alcovog Ool svagsoxrjodvxmv, onov ovx svi ,,lvnrj xal odvvrj xal
Oxevayyog", dXXd %mgog svOt^mv aveiftsvog xal yr\ tv&imv ool
avaxeifievT] xal xmv iv avxy bgmvxmv xr/v dogav xov XgiOxov Oov,

fiefr' ov ool do^a, xiftr) xal osffag, sv^agioxia xal ngooxvvrjOtg xal
xm dyicp nvi.vy.axi tig xovg almvag' dfi^v, 6. xal 6 didxovog

10 Xsyixm' KXlvaxs xal evXoyslod-s. 7. xal 6 sniOxonog svxagioxsixm

vnig avxcov Xsymv xdds' 8. „2cooov", xvgie, „xbv Xaov aov xal
evXoyrjOov xr\v xXr/govoftiav oov, r]v nsgisnoirjom xm xiytim alftaxi"

xov XgiOxov Oov, xal noifiavov avxovg vnb xtjv dsgidv Oov xal
Oxsxaoov avxovg vnb xdg nxsgvydg Oov, xal dbg avxolg ,,xbv
15 dymva xeXsOai xov xaXov, xov dgofiov dvvOai, xf/v 01'iOxiv xrjgrj-
oai'
1,

dxgsjtrmg, dftifutxcag, dvsyxXrjxmg, 61a xov xvgiov rjfidiv

7tj0ov XgiOxov xov dyanfjxov Oov xaidog, (itb- ov Ool 66§,a, riftr)

xal Osftag xal xm dylm nvsv/iaxi tig xovg almvag' ayrjv.

XLII. 'EmxsXsiod-m 6s xg'ixa xmv xsxoifirjfisvmv sv ipaXfiolg
20 xal dvayvmOfiaOiv xal jigoOsv^alg did xov 61a xgicov rj/isgrnv

sysgd-tvxa, 2. xal svaxa tig vnojivrjOiv rcov jisgiovxmv xal xmv

xsxoifirjfisvmv, 3. xal xsOOagaxooxd xaxd xbv naXaibv xvtcov

5 Ies. 35, 10. — 11 Ps. 27, 9. — 12 Act. 20, 28. — 14 II Tim. 4, 7.

2 % : ehe d |
5 stay, 001 v |
6 x ? ? d h cv&ewv tv9-(ia>v G
1
.
|

8 /tiff : Si d I
xal pr >m ;

8/9 xal xw :iv d |

1 1 xdSe ?Jywv d 13 xal pr d |
> |

15 xekiaai xov dyuira h |

ctivaai : xileoai d |
17 Si d |
18 xal xu> : sv d |

19 xwi xsxoifiriuiviut h |
20 xal dvayv. > d e E uvayvwosoiv a |
Sid pr
> h I
xwv a e |
Sid sec > d e | 21 tytQ&tvTa -\- Sot-d^ovzsg h |
evvaxa
h p I
22 XQiaxoaxd e

8. Inscribit v: XeiQudsola niaxtSv. sit pauperibus largiendum. — Michael

XLII— XL1II. Anastasius Quaest. Glykas Ep. XIX, cf. Test.
XXII. I —4. Dies tertium, nonurn, trigesi-
XLII. "Oxco; Se T xal nozs yivtoSai mum, inde a sepultura numerates, et
xdg xiiiv xoi/xtjBsvtwv tuotujv firsiaq; anniversarium, iam Graeci gentiles me-
xal oxi ix xwv vnaQyovxmv avxoig moriae defunctorum dedicabant. Cf.
(avxip v) deinapixso&atnivrjot (neoi Usener, Der heilige Theodosius 1890
xwvrj(itpwvxwvxexoif>irifitvwr,7ioia<; p. 135; E. Rohde, Psyche ed. Ill 1903
tnixiltlvSti de). Quomodoetquando I, 232; E. Lucius, Die Anfange des
oporteat fidelium defunctorum fieri me- Heiligenkults 1904 p. 26. Christiani
morias, et quod ex eorum facultatibus illos dies cum servabant, turn hunc vel
 APOSTOLORUM VIII, 41, 6-42, 3. 553

et assumpsisti in aliam sortem, et condona ei, si quid volens aut

invitus deliquit, atque angelos ei exhibe placidos; atque colloca
eum in sinu patriarcharum, prophetarum, apostolorum omniumque,
qui tibi a saeculo placuerunt, ubi non est tristitia et dolor et gemi-
tus, immo locus piorum sedatus et pariter quieta terra rectorum 5
eorumque, qui in ea vident gloriam Christi tui, cum quo tibi

gloria, honor, cultus, actio gratiarum et adoratio et sancto spiritui

in saecula, amen. 6. Ac diaconus dicat: Inclinate et accipite bene-

dictionem. 7. Et episcopus gratias pro eis agat, haec dkens:
8. Salvum. fac, Domine, populum tuum et benedic hereditati tuae, 10

quam acquisiisti pretioso sanguine Christi tui; et pasce eos sub

dextera tua, protege eos sub alis tuis, et tribue illis, ut certamen
bonum perficiant, cursum consumment, fidem servent absque muta-
tione, culpa et crimine, per Dominum nostrum Iesum Christum
dilectum filium tuum, cum quo tibi gloria, honor et veneratio 15
atque sancto spiritui in saecula, amen.
XLII. Quod spectat ad mortuos, celebretur dies tertius in

psalmis, lectionibus et precibus ob eum, qui tertia die resurrexit;

2. item dies nonus in recordationem superstitum et defunctorum;
3. atque etiam dies quadragesimus iuxta veterem typum; Mosem 20

ilium mutabant. Tractatibus graecis, Ioannes Dam. Oratio de fidelibus de-

quos nuperrime Krumbacher in libellis functis c. 15. 23; Eustrathius apud
Academiae bavaricae (Sit^ungsberichte Photium Bibl. cod. 179. Hi omnes
tier phllos.-philol. und histor. Classe etiam diem tertium et quadragesimum
1892 II) edidit, dies modo physiologico testantur. Ecclesia graeca universa
explicantur. tempore postero diem nonum obser-
1. T(jka] Hie dies apud Christianos vabat. Modo Palaestina teste Theodoro
veteres usitatissimus fuisse videtur. Vita Theodosii ed. Usener 1. c. p. 22
Ambrosius De obitu Theodosii c. 3 etiam saeculo VI diem septimum cele-
autem quadragesimum principis cele- bravit. Augustinus In Genesin quaest.
brari dicens addit: alii tertium diem et 172 observationem diei noni tanquam
trigesimum, alii septimum et quadra- ritum gentilem vituperat. Sacramen-
gesimum observare consueverunt. Qua tarium Gelasianum (MignePL74, 1242)
in re Christani morem veterem seque- habet diem septimum, qui in ecclesia
bantur. Graeci diebus tertio, nono et latina paulatim ubique recipiebatur.
tricesimo sacrificia pro mortuis offe- 3. xtaauQaxooxa] Praeter testes diei

rebant; Romani die nono inferias in- noni laudatos Historia Lausiaca c. 26
stituebant. Cf. Liibker, Reallexikon des PG 34 p. 1076, c. 21 p. 68 ed. Butler

Mass. Altertums ed.V 1877 p. r86 sq. 1904; Theodorus Vita Theodosii ed.
svara] Item Isidorus Pelus. Ep.
2. Usener 1890 p. 22. Dies Graecis erat
114; Iustinianus Novella 133 c. 3; communis. Syri saeculo IV teste
 554 CONSTITUTIONES

MmafjV ydg ovrmg 6 Xabg ejtev&rjOev, 4. xal eviavOia vjteg ftveiag

avrov. 5. xal diddo&m ex rmv vnagxovrmv avrov jrevrjGiv elg

dvdftvrjGiv avrov.
XLIII. Tavra de negl evOe^mv Xeyoftev jtegl ydg aOefimv edv
5 rd rov xoOfiov dmg nevr]Gw, ovdev bvr'fieig avrov. 2. cp ydg

negiovri ejO-gbv t)v rd &elov, dfjXov on xal fieraOrdvn „ov" ydg "

,,'ianv ddixla nag' avrm". 3. „Aixaiog" ydg „6 xvgiog xal dixaio-

Gvvag fjydjirjOEv" , xal' ,,'Idov dvd-gmjtog xal rd egyov avrov".

XLIV. 'Ev de ralg fivelaig avrcov xaXov/ievoi fierd evra^iag
10 sOnaGfre xal (pofiov d-eov, cog dvvd/itvoi xal jigeGJltveiv {meg rmv
fieraardvrcov. xgeGfivregoi ydg xal didxovoi Xgiorov vjtdgxovreg,
vr)q>eiv ocpeiXere Jtdvrore xal Jtgbg eavrovg xal ngbg eregovq, iva
dvvTjd&e rovg draxrovvrag vovfrerelv. 2. Xeyei de i) ygayr)' „Oi
dvvdorai &vfimdeiq eloiv olvov fir) jtivermGav, iva fir) jiidvrsg

15 emXd&mvrai rfjg Gotp'iag xal og&a xgiveiv ov fir) dvvmvxai".

ovxovv xal 01 xgeofivregoi xal 01 didxovoi fierd frebv rbv navro-
xgdroga xal rbv rjyajtrjfievov avrov vlbv dvvdorai vjidgxovGi rfjg
exxXrjaiag. 3. rovro de cpafiev, ovx iva fir) oiivmOiv, aXXmg ydg

eariv v(3gioai rb vjio d-eov yevo/ievov slg evipgoovvrjv, all* iva fir\

20 nagoivmGiv. oil ydg elnev 1) yga<pr) fir) Jtlveiv olvov, dXXd rl qyrfiiv;

„Mr) nlve olvov eig fied-rjv", xal jtdXiV ,"Axav$ai (pvovrai ev

%eigl fie&vGov" rovro de ov negl rmv ev xXr)gm fiovov <pafiev,
4.
dXXd xal Jtegl Jtavrbg Xa'ixov xQ lQxiaV0 ^> ^9>' °v ejiixexXrjrai rb
ovofia rov xvglov fjfimv 'IrjOov Xgiorov. xal avrolg ydg e'lgr/raf

1 Deut. 34, 8.-6 Ioann. 7, 18. — 7 Ps. 10, 7.-8 Ies. 62, 11. —
13 Prov. 31, 4. 5. — 21 Sir. 34, 27; Agg. 1, 6. — Prov. 26, 9. — 23 lac. 2, 7.

1 6 Xabg ovxiog d e |
/xvjj/^ijg d e |
4 de > d e |
?Jyatficv e |
5 wftj-
oeig h |
avxaiv E, avrolg d vnho aviijov d e
|
rcov
10 e
<p6j3a> d e | + | > |

11 yao a >
12 vtj<pei).ete a
I
13 SvvaaS-e d, dvvaoScu e ds yap hvE
| |
:
|

14 d-vfiojdTjg a olvov de aI
+
msr woav d 10 imXd&ovzai h v aogiiag | | |

+ aviwv d e /irj d p dvvavxai d p

|
> 16 fitta -\- rov d e p
|
18 yap | |

a d e h v : +
ovx a 2 p E 19 v{3q!ocu d e dlka. h 20/21 fttj
|
fir/ > | |
. .

> h 21 Tilve
I
nivetv d e h p 22 xuiv x).rj(.nxwv d 24 avzog e
: | |

Ephraemo Testam. ed. Assemani t. II medanis iam in Aegypto regnantibus

gr. p. 401 diem trigesimum habebant. compositi ac publicati aGuilelmoRiedel
Idem dies locum obtinet in Sacramen- in libro Die Kirchenrechtsquellen des
tario Gelasiano et paulatim tota ecclesia Patriarchats Alexandrien 1900 p. 165
latina. Canones Clementis, Muham- — 175, c. 175, i_. 17 inter dies nonum
 APOSTOLORDM VIII, 42, 4—44, 4. 555

enim populus; 4. denique anniversarius dies pro memoria

ita luxit

ipsius. Ex bonis vero eiusdem detur pauperibus ad illius com-

5.

memorationem.
XLIII. Haec autem de piis dicimus. Nam de impiis, licet
omnia mundi bona pauperibus dederis, nihil iuvabis eum. 2. Cui 5
enim superstiti inimicum erat numen, manifestum est, quod etiam
defuncto sit infensum: neque enim iniustitia est apud eum. 3. Nam

iustusDominus et iustitias dilexit, et: Ecce homo et opus eius.

XLIV. In mortuorum vero memoriis invitati, cum modera-
tione ac Dei metu epulamini, ut possitis etiam deprecari pro iis, 10
qui e vita migrarunt. Qui enim presbyteri et diaconi Christi estis,
semper debetis esse sobrii tarn vobis quam aliis, ut eos, qui flagi-
tiose vivunt, valeatis admonere. 2. Ait quippe scriptura: Potentes
iracundi sunt; vinum non bibant, ne bibentes obliviscantur sapientiae
et recta iudicare non possint. Ergo et presbyteri ac diaconi post 15
Deum omnipotentem illiusque dilectum filium sunt potentes ac
dynastae ecclesiae. 3. Hoc autem dicimus, non ut vinum nequa-

quam enim modo contumelia afficerent id, quod a Deo

bibant; eo
factum est ad laetitiam; sed ut non inebrientur. Nam non dixit
scriptura, vinum non esse bibendum, sed quid ait? Ne bibe vinum 20
ad ebrietatem, et iterum : Spinae nascuntur in manu temulenti. 4. Id

vero non de iis tantum, qui sunt in clero, dicimus, verum etiam
de omni laico christiano, super quern invocatum est nomen Domini
nostri Iesu Christi; nam ipsis quoque dictum est: Cui vae? cui

et quadragesimum dies duodecimum lum mortuis sacrificia obtulerunt, sed

et ponunt atque addunt,
trigesiraum etiam epulas et distributiones institu-
die post sepulturam quadragesimo ani- erunt. Cf. Lucius 1. c. p. 27.

mam peccatoris baptizati coram Christo XLIII. "On rovg das/iiig zeXevzaJv-

apparere et accipere mercedem pro zag ovdev oyeilovoi fivelai rj ivzolai.

factis et retributionem pro pretio ope- Quod impios e vita decedentes nihil
rum. iuvent memoriae vel mandata.
iviavaia] Hunc morem testatur
4.
XLIV. Iltpl /ie»va(ov (ozl ov del
iam Tertullianus De corona mil. c. 3 naQOivtlv, alia vr,<p?iv eoTia>i*ivovg

oblationes pro defunctis . . annua die v). De ebriosis (quod non oporteat

facimus; De monog. c. 10: offert an- inebriari, sed sobrios esse epulantes).

nuis diebus dormitionis eius; De exhort. 3. /xrj nlvs xzL] Sirach 34, 27 (Vulg.
cast. c. 11: pro qua (uxore mortua) 31, 32) vult.ut vinum moderate (ftezpw)
oblationes annuas reddis.
sumatur. Verba slg fis9?]v exhibet
Veteres gentiles quoque non so- Aggaeus 1, 6.
5.
 556 CONSTITUTIONES

„Ttvi oval; xlvi &6gv$og; xivi arfiiai xal Xioxai; x'wog xsXidvol
ol c<pd-aZ[ioi ; xivi owxgififiaxa diaxsvfjg; ov xmv syxgovi^ovxmv
ev o'ivm xal xaiv xaxaGxojcovfitvmv, nov jioxoi yivovrai;"
XLV. Tovg dimxofiEvovg did nioxw xal nbXiv ex noXsmg cpsv-
5 yovxaq did to fis/ivfja&ai xmv Xoymv xov xvgiov jcgoOXafiftdvEO&E'
sjtiaxdfisvoi ydg, on ,,xb fiev xvsvfia xgo&vfiov, r\ 6e odgt- doihevqg",
anodidgdoxovOiv xal xtjv agjiayrjV xmv vjcagyovxcov Jtgoievxai, 'iva

dvst-dgvrjxov sq>' eavxoig xo ovofia xov XgiOxov diaxrigrfimGiv.

2. sjiixovgslxs ovv avxolg xd jtgbg xdg xgsiaq, IvxoXfjV xvgiaxr/v
10 jthjgovvreg.
XLVI. 'Exeivo 6h xoivf] jcdvxsg jiagayytXXofisv, exaGxov ifc-

[ieveiv xfj xd^st xy dod-Eioq avxm xal (ti) vjiEgftaiveiv xovq ogovg'
ov ydg eIoiv f/^EXEgoi, dXXd xov 9-eov. ,,'0 v/mdv" ydg, <pr\alv

b xvgiog, „dxovmv Efiov dxovei, xal 6 kfiov dxovmv dxovsi xov

15 anoOxtiXavxog [t£' xal 6 vfidg ad-sxmv s/ih a&Exsi, o ds e/je dd-sxcov
d&Extl xov dxoOTtlXavxd (is". 2. el ydg xd dipvya ysvofisva xtjv

svxagiav ajtoomt,ii, olov vv§, rj/isga, rjXiog, OeXtjvt], aOxga, GxgiyEla,

xgojtai, {irjveq, kftdofiddEc, fj/isgai, cbgai, xal SovXevei xy diaxvjtw-
d-sio-fl %gsia xaxd xo rigrj/isvov ,"Ogiov e&ov, o ov nagEXsvOExai"
20 xal jrdXtv Jtsgl xfjg Q-aXdoOrjg' ^E&tfirjV avxfj ogia jtEgi&elg
xXst&ga xal jtvXag, tlna 6e avxfj' (itxgi xovxov sXtvay xal ov%
vxegftrjoy" •
noocp (idXXov vfiElg ovdhv 6<ptiXtx£ xoXfidv Jiagaxivilv
xmv vy.lv xaxd yvwfirjv &eov nag' r/fimv ogio&evxmv ; 3. dXX'
ETitidrj ndgegyov ol jtoXXol xal xovxo iffr\oavxo sivai, Ovyxt'siv ds

1 Prov. 23, 29. 30. — 4 Mt. 10, 23. — 6 Mt. 26, 41. — 13 Luc. 10, 16. —
19 Prov. 103, 9. — 20 lob. 38, 10. 11.

1 dr/dsiat h v | n?).iol v |
2 ypovit 6vxwv d e p >
E |
3 xwv >de pE
4/5 (pevyovzwv d e |
7 npoaisvtai h p 8 i(p h p v E iv a d e 9 za
|
•
j

vug h rag I
a p > |
yjteiav p 10 nktjQOvvxeg
|
desinit h subscribers litteris
uncialibus rubris diazayai rcov ayiiov dnooTolcov diet xXrjfxevtog zotg s&vsotv
dnnoxa/.eioai, et secunda manus xov nana iworjtp \
11 ixelvoi v, ixi ivos a,

corr a- : xovxo d e p E | naoayy&J.wfxev e | 12 xy pr > a |

xy x. — avxw
a m v : xij avxw do&eiar; xugti depE | 13/14 dxovmv yap v/xwv, cprjolv
o xo d e p E I
16 ei yap xtX. : xal xa e|^g p, qui partem capitis sequentem
omisit et hoc loco scripturam exhibet, quae inscribitur "Opoq xavovixbq twv
aylwv unooxolwv |
yivo,ueva d e |
xrjv > m | 19 naptlevoiiai a i. t.,

-oovxai i. m. |
20 e&sfxtjv + 6h d e E |
optov d |
nspi&slg + xal a |

22 dipeilfxs ovdhv d e |
xolfiav >m v
 APOSTOLORUM VIII, 45, 1—46, 3. 557

tumultus? cui taedia et garrulitas? cuius oculi lividil cui contu-

siones frustra? Nonne haec eorum sunt, qui in vino immorantur
quique explorant, ubi fiant compotationes.
XLV. Eos, qui persecutionem patiuntur fidei causa et de
civitate in quod meminerint verborum Domini,
civitatem fugiunt, 5
suscipite. Cum enim norint, spiritum quidem promptum esse, carnem

vero infirmam, aufugiunt et facultatum suarum direptionem per-

mittunt ac neglegunt, ut in se ipsis nomen Christi illibatum et
negatione non proditum conservent. 2. Suppeditate ergo illis,

quae sunt necessaria, mandatum dominicum adimplentes. 10

XL VI. autem communiter omnes praecipimus, ut unus-
Illud
quisque in ordine sibi dato permaneat neque regularum terminos
transcendat; non enim nostri sunt, sed Dei. Qui vos enim, inquit
Dominus, audit, me audit; et qui me audit, audit eum, qui misit
me; et qui vos spernit, me spernit; qui autem me spernit, spernit 15
eum, qui misit me. 2. Nam si ea, quae inanima condita sunt,
pulchrum ordinem conservant, ut nox, dies, sol, luna, stellae, ele-
menta, tempestas, menses, hebdomades, dies, horae, et usui con-
stitute serviunt iuxta illud dictum : Terminum posuisti, quern non
transgredientur, et iterum de mari: Posui ei terminos et circumposui 20
claustra et ostia, dixi autem ei: hucusque venies et non transibis:
quanto magis vos non debetis audere quidquam eorum dimovere,
quae vobis secundum voluntatem Dei per nos definita sunt? 3. Ve-
rum quia multi hoc non esse necessarium putaverunt, immo
XLV. UiqI xov vnodixeoxhai xovg sunt. — Hoc caput quasi prooemium
xwv
dia Xpinxbv dicoxofttvovg (jitQi est capitis quod Canones
sequentis,
duoxo/ievav xal <pivyovxu>v dia nl- apostolorum continet quoque Consti-
oxiv,'6na>q inixovQiagxvy/avwaivAe, tutor opus suum terminat.

> v). De recipiendis eis, qui propter 1. Similiter Clemens I Cor. 41, 1:
Christum persecutionem patiuntur. exaotoq rj/nwv iv zw tdiq> zdy-
. .

I. zoiig diwxo/xivovg — npoolctfx- /xazi evagsarsku) t<3 &eu> fxr) . .

fiavso9e] Cf. V, 3, 1 ; Petr. Alex. can. 9. nagixfiaivmv xbv (ugtafisvov xy\g >.it-
XLVI. "Oxl i'xaaxog sv q> ixax&l xovpylag avxov xavova.
xlrjQw ocpiii.SL i/ifxiveiv xal {if^fie- I. 3. 5—6, 10, 12. Hos versus vel

txwv d e) <pvlaxxfiv xrjv xaSiv, dlXa saltern particulas eorum e Constituti-

f/fj lavxcji ccpnd'Qfiv xd f/rj iy%etQio-
onibus ecclesiae Alexandrinae arabice
ahvxa. Quod unusquisque in eo gradu edidit Abraham Ecchellensis, Eutychius

cleri, in quo est constitutus, debeat 1661 p. 178—180.

permanere et ordinem servare, nee 3. Cf. Ps.-Ign. Smyrn. 9, 3; Magn.
vero sibi rapere, quae commissa non 3, 9, 10.
 558 CONSTITUTIONES

tag xd^eig xal xtjV eg)' txdoxov %£iQOTOviav otagaxivtlv xoXficoOiv,

vg)agjcdC,ovxeg eavxolg dgioifiaxa xd [irj dsdo/xeva xal emxgenovxeg
eavxolg xvgavvixcog, a (if) tyovOiv ei-ovolav didovai, xal did xovxo
xagogyi^ovOi (iev freov, Sajceg ol Kogelxai xal 6 (JaOiXevg 0£iag,
5 nag' dglav ejtid-e/ievoi avev &eov xy dgxiegmOvvy xal yevofievoi ol
(iev nvgicpXexxoi, 6 6s xard xov (lexconov Xejigog, xagagvvovOi 6h
xal XgiGxbv 'ItjOovv xbv diaxa^dfisvov, ,,Xvjiovoi 6h xal xb xvev(ia
xb ayiov" dxvgovvxeg avxov xtjv /xagxvgiav 4.
'
elxoxcog xbv
exi]Qx?i{i£Vov xivdvvov xolg xd xoiavxa ngdxxovGi jcgoMfievoi
10 xal xijv elg xdg ftvoiag xal evxagiOxiag dfieXeiav ex xov ixp wv
firj xqyj jcgoGayo/xevag aGeficog, Jtaididv r/yov/ievcov xfjv agxiegaxixfjV
xifirjv, rjxig (ilfirjOtv jtegttxei xov [teydXov agxiegicog IrjOov XgiGxov
xov PaOiXemg tj/icov, dvdyxrjv eaxo/iev xal xovxo jiagaiveGai „tj6t) '

ydg xtveg e^exgdnrjGav oxlGco" xf/g iavxcov [laxaiorrjxog. 5. Xeyoftev

15 6e cog „Mcoorjg 6 xov {heov d-egdncov", m 6 &ebg ,,ivc6mog evconicp

cb/iiXei, cog el xig XaXrjGei xgbg eavxov <piXov", m eijiev „Oldd Oe
xaga Jidvxag", op xaxd JigoGcojcov cofiiXei xal ov 61 adrjkcov rj evvjt-

vicov rj dyyeXcov rj alviyfidxmv ovxog, rjvixa xi]V Q-e'iav vo/iod-eGiav

ditxaGGexo, dieiXev, xiva (iev xgf] vjtb xcov dgxiegicov ejcixeXelGd-ai,

20 xiva tie vjco xcov legecov, xiva 6e vjtb xcov Xevixcov, exdoxco xr)v
oixeiav xal dvrjxovGav xfi Xeixovgyia d-grjGxeiav djiovei/iag. 6. xal
axeg (iev xolg agxiegevGw jcgoOexexaxxo emxeXelv, xovxoig xovg tegeag
ov fre/uxbv t'/v jcgoOuvai, ding 6e xolg legevGiv SgiGxo, xovxoig
ol Xevlxai ov jigoGyeGav , aXX' exaGxoi aGjceg jcageiXr]g>eiGav vjc-

25 Tjgeoiag jcegiyeyga/ifiivag ecpvXaxxov el 6e xig jcega xffi naga-

doGecog jtgoGievai efiovXexo, d-dvaxog r\v xb ejiixifiiov. 7. xovxo
6e fidXiOxa dddeigev xal r) xaxd xbv 2aoi>X xelga, og &voai vevo-
(iixcbg dixa xov jtgo(pr]xov xal agxiegecog 2a/iovnX eOJcaOsv elg
eavzbv afiagxiav xal xaxdgav avayco^Xrjxov, xal oide xb xtxglG&ai
30 ini avxov elg fia6iXea e6vOcojirj6e xbv xgogyrjxrjv. 8. evegyedxiga

4 Num. 16; II Paral. 26. — 7 Eph. 4, 30. — 13 I Tim. 5, 15. —

15 Num. 12, 7. — Exod. 33, 11. — 16 Exod. 33, 17. — 18 Num. 12, 8. —
25 Num. 4. — 27 I Reg. 13.

1 hxaoiw d e I
2 rd >d e I
diSdfisva a |
4 xoglxai e v | 5/6 ol fxtv :

i<p iv m I
7 xal : > d e, + xov v |
xal Xpiavbv — <5h > a |
'Iqoovv >v |

9 Tipoeidofievot. G |
11 naiSsiav d e | rj-yovftivoi e |
15 (p : o e | 16 XaXijoat
d e I
TiQoq -\- xbv e |
17 61 adrj).a>v a v, dice SrfXuiv m |
rj >m |
18 o
 APOSTOLORUM VIII, 46, 4—8. 559

confundere ordines et ordinationem unicuique tributam labefactare

audent, sibi arripientes non traditas dignitates ac tyrannice per-
mittentes sibi ea, quorum dandorum potestatem non habent, ac
propterea turn Deum irritant, quemadmodum Coritae et rex Ozias,
qui praeter dignitatem ac sine Deo usurparunt pontificatum atque 5
illi quidem facti sunt ignis pabulum, hie vero in fronte leprosus,
turn exasperant etiam Christum Iesum, qui ita constituit, turn con-
tristant spiritum sanctum infirmantes illius testimonium : 4. idcirco

iure periculum iis, qui haec faciunt, impendens prospicientes et

neglegentiam in sacrifices ac gratiarum actionibus, eo quod impie 10
offerantur ab non oportet, quique honorem ponti-
iis, a quibus
ficalem, magni pontificis Iesu Christi regis nostri
imitationem
complectentem, pro ludo habent, ideo necesse fuit de eo quoque
admonere; iam enim quidam conversi sunt retro post vanitatem
suam. 5. Itaque dicimus, quod Moses, Dei famulus, cum quo Deus 15
facie ad faciem colloquebatur, ut si quis loquatur ad amicum suum,
cui dixit: Novi te prae omnibus, cum quo ad os loquebatur et non
per obscura vel somnia vel angelos vel aenigmata, hie, cum divi-

nam legislationem constitueret, distinxit, quaenam oporteret peragi

a pontificibus, quaenam a sacerdotibus, quaenam a levitis, distri- 20
buens unicuique cultum proprium suoque ministerio convenientem.
6. Et ad ea quidem, quae pontifkes iussi sunt perficere, fas non
erat, ut accederent sacerdotes; ad ea vero, quae sacerdotibus de-
finita erant, levitae non admittebantur; sed singuli ministeria prae-

scripta, quae acceperant, servabant; si quis autem ultra sibi traditum 25

offlcium progredi nitebatur, morte luebat poenas. 7. Hoc vero
praecipue demonstravit et id, quod Saul contigit, qui, cum existi-
masset se absque propheta et pontifice Samuel sacrificare posse,

ad se peccatum et maledictum nunquam abiciendum attraxit; neque

prophetam movit ac flexit, quod ab ipso in regem unctus fuisset. 30

8. Hoc etiam efficaciore operatione demonstravit Deus per ea,

avrog d e 21 UixovQylav a, corr a

2
22 ngoazkaxro d v, nQorh. e| |

>
I

zovtovq d I
xovq >
d 23 TiQoaievai xal d e 24 ov
|
+
d e TtQoaieoav | |

a m v a? v naQtiln<peaav a, nape0.rj<paaiv m, tlln<paaiv d e 27 nelQav j

| j

a, corr a 2 | 29 anofiXrixov d |
xt%Qna»aL d e

5 . Cf. VI, 3, i.
 51)0 CONSTITUT10NES

dh xfj jtgdS,et dudeigtv 6 &Eoq iv xolq xaxd xbv '0£iav ovx ev (isX-

ZrjOficp xdq eju xf] jiagavofila Elojtgagd/ZEVoq dixaq' xcd o xfjq ccgxi-

tgcoOvvrjq xaxafcavslq xal xfjq ftaOiXtlaq dXXoxgioq xaxicxij. 9. xa

6e e<p fjficov iomq ovx dyvoslxs. Igxe ydg ndvxmq IniOxonovq
5 Jiag' tjftcov ovofiaod-Evxaq xal jigs6$vx£govq xal diaxovovq Evxij
xal xelq(5v EJii&iOsi, xf] diacpoga xwv ovojidxcov xal xt)v dcatpogdv
xcov xgayfidxcov 6uxvvovxaq' ov jag „b fiovXofiEVoq" jcag' fj(ilv

,,EJiXrjgov xijv ytiga", mojcsg eju xfjq xtffdfjXov xwv da/idXtcov txl
xov 'hgofioan jiagaxExomiivrjq hgmOvvrjq, ,,dXX 6 xaXovfiEVoq vnb
10xov &eov". 10. £t fiiv ydg fir) &E6fioq xiq fjV xal xdt-smv 6iaq.ogd,

?gx£i uv 6l tvbq ovofiaxoq xa bXa XEXElO&ai' aXX' vacb xov xvgtov

dida%&£vx£q dxoXovd-lav xgayfidxcov, xolq fihv sjtioxojtocq xa xi\q

dgxisgoJOvvTjq EVEifia/iEV, xolq 6h ngeofivxEgoiq xa xfjq Isgcoovvrjq,

xolq de diaxovoiq xa xfjq jcgbq aficpoxigovq diaxoviaq, iv fj
xa-
15 fragcoq xa xfjq &grjOx£iaq sjtitsXovfieva. 11. ovxe fag Siaxovca
xgo6(p£QEiv d-volav &£/iirbv rj $ajcxiC,£iv r) ivXoyiav fiixgav rj
fiEydXrjv jtoiEla&at, ovxe ngtofivxEgov yiigoxovlaq ejilxeXeIv ov
ydg oOiov dv£6xgd(p&ai xrjv xd§iv. 12. ,,ov ydg soxiv b d-£og

dxaxaOxaalaq" , iva '

ol vxo@Eftr]x6x£q xa xdJv xguxxovcov xvgav-
20 vixmq 6(p£XtgiC,mvxai, vo/iod-EOiav xaivrjv dvanXdxxovxsq Im xaxcp
xm eavxcov, dyvoovvxeq, 6x1 ,,OxXr]gbv avxolq xb Jtgbq xivxga Xax-
xi^Eiv". ov ydg r)fidq rj xovq smOxonovq jioXe(iovo~iv ol xoiovxoi,
dXXd xbv xmv xavxcav imOxojtov xal xov xaxgbq dgxiegsa, Xgi-
oxbv 'hjOovv xbv xvgtov ?)(imv. 13. vxb McoOtcoq fikv ydg xov
25 B-£0(piXs6xdxov agxisgslq xax£6xdfrij6av xal isgeig xal Xtvlxai, vjtb
6h xov Omxfjgoq fjficov fjfiuq ol dkxaxgelq dxoOxoXoi, vnb 6e xcov
djcoGxoXcov lycb 'laxcopoq xal kycb KXrjfirjq xal Ovv fjfilv %XEgoi,
'iva fir) jcdvxaq jcaXiv xaxaXiymiiEV, xoivfj 6h vjco jidvxmv rjficov

jcgs6[ivxEgoi xal didxovoi xal vjtodidxovoi xal dvayvcoOxai.

30 14. xgcoxoq xoLvvv xy (pvOei dgxisgsvq b fiovoyEi'ijq XgiOxoq,

1 II Paral. 26. — 7 III Reg. 13, 33. — 18 I Cor. 14, 33. — 21 Act.
9, 5; 26, 14. — 24 Exod. 28. 29.

1 iv xolq a, toli v, xa d e E | 1/2 (x£M.iO(x6> e, /^eha/xco a d |

3 xaza-
fiar'tlq
1
> e |
4 <i'e -+- xal d e |
imaxonovg + re v |
6 xal sec > m v
9 aXl 6 : alia d e |
14 7c' y : iv iji d e |
15 diaxovw a m v : diaxovov
d e E I
17 owe -+- yap d e |
18 dvaoxQecpio&ai ra |
&so? : oaiog d e |

19 dxaaxaaiag a, corr a 2 ]
20 o<pFX£Qtt,ovzai d e |
xaivt\v : xal rvv a |

21 to d xb >d e \
23 xov xwv e E : xbv m v, xwv a d |
25 xaxsoxd9rjoav
 APOSTOLORUM VIII, 46, 9—14. 561

quae Oziae acciderunt, de cuius praevaricatione exegit poenas

absque mora; et qui contra pontificatum insanierat, regno quoque
pulsus est. 9. Ceterum quae sub nobis acta sint, forsitan non
ignoratis. Scitis enim omnino episcopos, presbyteros et diaconos
a nobis prece ac manuum impositione nominatos esse, qui diffe- 5

rentia nominum quoque rerum ostendant. Non enim

differentiam
qui volebat, implebat manum apud nos, sicut in falso et adulterino
vitularum sacerdotio tempore Ieroboam, sed qui vocabatur a Deo.
10. Nam si nulla lex posita esset nee ulla ordinum differentia,
suffecisset, cuncta per unum nomen perfici; sed a Domino edocti 10
rerum consequentiam, episcopis quidem assignavimus, quae ad
pontificatum pertinent, presbyteris vero, quae ad sacerdotium, dia-
conis autem, quae ad ministeria utrisque impendenda, ut pure
celebrentur, quae ad cultum Dei spectant. n. Neque enim diacono
licet sacrificium offerre aut baptizare aut benedictionem seu parvam 15

seu magnam facere, neque presbytero ordinationes peragere, quia

aequum non est ordinem inverti. 12. Non enim est Deus dissen-
sionis, ne inferiores, quae sunt superiorum, tyrannice sibi vindi-
cent,novam legum regulam refingentes in malum suum, ignorantes
durum esse sibi contra stimulum calcitrare; non enim nos aut epi- 20
scopos isti homines oppugnant, sed omnium episcopum patrisque
pontificem Christum Iesum Dominum nostrum. 13. Nam per
Mosem Deo charissimum constituti sunt pontifices, sacerdotes ac
levitae, autem salvatore nos tredecim apostoli, ab apo-
a nostro
stolis et ego Clemens et alii nobiscum, ne omnes
vero ego Iacobus 25

iterum recenseamus, communiter autem ab omnibus nobis pres-

byteri, diaconi, subdiaconi et lectores. 14. Primus igitur natura

apZ' f P*'? d e I
27 'Idxwftog . KkTj/xrig a v : Klrj/xriq . . 'laxwftog d e E |

iyd> sec > d e |

28 navxa m v |
ndkiv post firj m |
de + xal d e

11. Cf. c. 28, 3 — 4. proprie clericos agnoscit, qui raanus

13. 01 tiexazptTg dn.~\ Supra c. 4, 1 impositione ordinantur.
duodecim apostoli Ioquuntur, praesente 14. xq<pvottd(>xte(>avs\ Natura velsua
vero, ut statim addunt, etiam Paulo ipsius auctoritate pontifex est Christus,

coapostolo. Postquam autem Paulus cum homines gratia Dei vel adoptione
ipse constitutiones dedit, cum solus pontifices sint. Similiter Ps.-Ign. Magn.
c. 32 turn una cum Petro c. 33, nunc 4, 2; Smyrn. 9, 3. Tertullianus Adv.

apostolis loquentibus adnumeratur. — Marcionem IV, 3 5 Christum authenti-

UQeofivTSiJOi — dvayvwaxai] Hos cum Dei patris pontificem, V, 9 proprium
ergo praeter episcopum Constitutor et legitimum Dei antistitem appellat.
Funk, Didasc. et Gokstit. ap. I. 36
 562 CONSTITUTIONES

,,ovx tavT<5 xt)v rififjV agjtaOaq", dXXd jcagd xov naxgbq xaxa-
Ora&eig' bq yEvofisvoq avd-gwxog 61 fjfiaq xal xr)v Jtvsvfiaxixrjv
9-volav xgoOcpEgmv xm &s(p avxov xal naxgl Jcgb xov Jtd&ovq,
Tjfilv diexd^axo fiovoiq xovxo jcouiv, xaixoi bvxmv Ovv fj/xlv xal
5 exEQWv xmv elq avxbv 7iE%ioxEvxoxmV aXX ov jcdvxmq jcdq o
jtiOxEvOaq r)6rj xal Isgsvq xarsCxr] rj agxiEgaxvxfjq aS,iaq exv%ev.
15. ftsxa 6e xr)v dvdXrjtyiv avxov rj/iEiq otgoOEVtyxovxeq xaxa xijv
6idxa§iv avxov 9-vGiav xad-agdv xal dvaifiaxrov, jigoEXEigiadfiE&a
smOxonovq xal ngsofivxEgovq xal diaxovovq kjcxa xov agi9-(iov.

10 16. mv Eiq r)v 2x£<pavoq 6 [laxdgioq (idgxvq, ovx ditoXEinbyLEVoq

r)(imv xaxd xtjv ngbq d-sbv svvoiav, bq xooovxov xt)v d-sods^Eiav

xy jcioxei Evsdsigaxo xal xr)v Elq xov xvgiov f/iimv 'ItjOovv XgiGxov
dydnrjv, d>q iursg avxov dovvat xal xrjv tyv%i]v, ngbq xmv xvgio-
xxovmv 'lovdalmv lld-oiq fiXrj&Eiq' dXX' ofttoq 6 xoiovxoq xal
15 xrjXixovxoq dvr)g, ,,b xm jtVEV/iati £eojv, b xov XgiGxbv bgcov ex
dsgimv xov d-eov xal xaq ovgaviaq nvXaq dvsmyftivaq", ovda/iov
(paivExai xolq fir) dvrjxovOiv xfj diaxovlg igrfid^iEVoq, rj 9-voiav
dvEVsyxcbv rj %Elgaq EJitd-sig xivi, dXXd xo xfjq diaxoviaq xdyfta
qmXd^aq /lExgi xsXovq "
ovxm yag sngETisv xm xov XgiOxov (tdgxvgi
20 xtjv evxagiav djtoGm&iv. 17. « de <PIXijhiov xov didxovov rj/imv

xal 'Avavlav xov Jtioxbv ddeX<pbv aiximvxai xivsq, bxi 6 fisv xov
evvovxov E^djcxiOtv, b ds e/ie ILavXov, dyvoovOiv avxoi, XiyofiEV
Tj/ielq. EiJtofiEV yag, oxi „oi>x lavxm xiq dgjtdC,Ei" xb Isgaxixbv
dgimfia, „aXX r] naga xov d-sov" Xafifidvsi mq MeXxiOe6ex xal
25 'iaift, rj jcagd dgxisgEmq ,,cbq Hagmv" xagd MmOsmq' ovxovv xal
(friXmiioq ovx iavxovq jigotiXovxo, dXX vjtb xov
xal Avaviaq
XgiOxov jigoEXEigio&tjOav xov dgxisgicoq xov dovyxgixov 6-eov.

1 Hebr. 5, 4. — 3 Luc. 22, 19. — 9 Act. 6. 7. — 15 Act. 18, 25;

7, 55. 56. — 20 Act. 8. 9. — 23 Hebr. 5, 4. — 24 Gen. 14, 18. —
25 Num. 17.

4 cfifragaro rj/xlv d e 5 naz a v E : > d e 7 rfs > m v tiqoo-

>m
|
| |

eveyxaviig m |
8 xal v j 9 tdJv dpi&pcuv d e |
10 slg tjv : siaiv e,

s'lol d I
fjiaxaQiu>TaToq m v ]
11 xoaovxov •
post hanc vocem pergit e ad
Canones apostolorum et quidem ad canonem V |
xr\v Seoosfteiav > d, sed
i. m. addit tvtdsi^axo xrj nlaxsi, quod iam i. t. habet |
13 ipvxyv + avxov d |

Tifiog : vnb d |
15 xov : xov d |
16 ovvtovs v E |
20 ^fimv > d 22 avxoi.
|
 APOSTOLORUM VIII, 46, 15—17. 563

pontifex unigenitus Christus non sibi honorem rapuit, sed a patre

constitutus est: ille propter nos factus homo et spirituale sacri-

ficium offerens Deo suo ac patri, ante passionem nobis constituit

solis hoc facere, licetnobiscum essent alii quoque, qui in eum cre-
diderant; verum non omnino omnis, qui credidit, iam et sacerdos 5

constitutus fuit aut dignitatem pontificalem obtinuit. 15. Post illius

vero assumptionem nos iuxta eiusdem constitutionem offerentes

sacrificium mundum et incruentum, elegimus episcopos et pres-
byteros et diaconos numero septem. 16. Ex his unus erat Ste-
phanus beatus martyr, in amore erga Deum nobis nequaquam 10

inferior, qui adeo in Deum pietatem fide ostendit et caritatem in

Dominum nostrum Iesum Christum, ut pro eo animam quoque
daret, a Iudaeis Domini interfectoribus iactu lapidum occisus. Ve-
rumtamen talis ac tantus vir, qui spiritu fervebat, qui Christum a
dexteris Dei et nusquam cernitur iis
caelestes ianuas apertas vidit, 15

usus esse, quae ad diaconorum ministerium non pertinent, vel

sacrificium offerendo vel manus alicui imponendo, sed diaconi
ordinem usque ad finem custodisse; ita quippe decebat Christi
martyrem, ordinem ac disciplinam servare. 17. Si vero Philippum
diaconum nostrum et Ananiam fidelem fratrem quidam causantur, 20
quod ille quidem eunuchum baptizavit, hie vero me Paulum, ii
non intellegunt, quod nos dicimus. Diximus enim, neminem sibi
rapere sacerdotalem dignitatem, sed vel a Deo accipere, ut Mel-
chisedec et lob, vel a pontifice, ut Aaron a Mose; igitur etiam
Philippus et Ananias non se ipsos constituerunt, sed electi sunt 25

a Christo pontifice Dei incomparabilis.

>m 25 iaxu>p d E 26 TiQosiXavzo d E 27 &sov

I
|
in hac voce desinit v,|
:

+ avzdi
rj o"6§a xal to xpdzog avv tcu dvd(>x<o avrov nazpl xal zdi nav-

ayiw xal dyad-d) xal t,<oo7iotai avrov Ttvevfiazi' vvv xal del xal sig rovg
aldivag zuiv alwvwv d/iijv m sic terminans

16. Szeipavog xzl.~] Cf. Ps.-Ign. Ignatii 'Itjoovv Xqiozov Magn. 7, 2

Tars. Ps.-Ignatius addit zbv dg-^iegka zov

3 3.

17. Oecumenius in Act. 9, 10, cf. dysvvyrov &eov.

Test. — xov dgx. r. da. &eov] Verbis
36*
 564 C0NST1TUTI0NES

XLVII. a. 'ExiOxoJtoq roivvv vjco smOxoncov %£igoxovd6&co

6vO Tj XQimV, JlQE6$VT£Q0q VJtO EVOq EJtlOXOJtOV XOl dltXXOVOQ XCCl

ol Xoucol xXygixol.
/3'. El xcq EjciOxojtoq r] ng£G$vxsgoq naga xr/v xov xvgiov
5 diaxagiv xfjv ml xfj &voia jtgo6£V£yxy Exsgd xiva r) /ttZi em xb
xov 9-eov &v6ia6xr]giov r) ydXa r) dvxl olvov oixsga kmxrjdevta
r] bgvsiq r] C,dod xiva r] oOJtgta, jcaga xr/v 6idxa§iv, xad-aigeio&a).
y' . Tcp xaiQcp xm deovxi xXr\v vimv %L6gmv ?] Ota<pvXrjq [ir\

egbv cOtm jigoGdy£6&cd xc Jtgbq xo Q-v0ia6xr]giov, xal sXaiov dq

10 xt)v Xvyyiav xal &v(iia/ia xm xaigm xfjq freiaq dvcxpogdq.
6'. 'H dXXrj jcdOa onmga slq olxov djtoOxEXXto&m cutagxT]
xm smOxonm xal xolq jtgsoftvxEgotq, aXXd (ir) uigbq xb 9v0ia-
Gxrjgiov 6?] Xov 6s cbq 6 Ejiioxojtoq xal ol jiq£G$vxeqoi Eiti/iEgi-

C,ov6tv xal xolq diaxovoiq xal xolq Xoinolq xXrjgixolq.

15 e'. 'Ejtiaxonoq r) jigEOfivxegoq rj didxovoq xrjv savxov yvvalxa
fifj IxfiaXXixm ngocpdoei EvXafieiaq' sctv 61 exfidXy, d<pogi£io&a),
BJtifievmv 6e xaftaigEtOd-m.

1 inscribunt sectionem sequentem Canones apostolorum amplectentem

xavoveq (+ £xx?.r/otaoxixol a, + ol f.eyo/ievot v) zwv (+ avrwv a) dyiiov
dnoaxolwv (+ Sid KXrjfisvxoq ne v) a et codd K plurimi, praemittentes nsgl
evxa^laq s &, xavoveq ovv &ui nspl enioxonwv xal nQeofivtefxov xal xov

xaxaXoyov xov iiQaxixov d e addentes tisqI xov fir) exftdXleiv enlaxonov

rj npeaftvtepov xrjv eavxov yvvalxa, ponunt enirn d e hie primo loco canonem
V canonibus quatuor prioribus iam supra allatis; exegoi xavoveq xtiJv dylwv
dnoaxolwv o'lxiveq syQaiprjoav xaxd xd^tv p, Canonibus apostolorum aliara
scripturam apostolis attributam praemittens, cf. p. 556; Liber de octo libris

Clementis: diaxd^eiq sive praecepta apostolorum quae transmiserunt gentibus

per Clementem: canones ecclesiastici SI |
xoivvv d e I S SI : > rel | x Si Q
'

xovelo&w h. 1. a d (-xovelxat) e (-xovr/xai) : post inloxonoq p K, post

xoivvv I I
2 noeofJvxeQoq + de SI iniaxonov a d e SI
|
X f iQoxove lo&w : +
p K L S A C verbis npeofivxepoq —
xkr/gixol canonem secundum expri-
mentes |
ol Sidxoveq e I 4 xov : vnb a 5 npoaeveyxei y e rj r] fieXi h. 1.
| |

a d e : post {rvoiaoxrjpwv p K I | 5/6 £nl xb . . &vo. : xw &voiaoTrjQi<o e |

6 xov &£ov a d e : > rel |

olxepa : +
y r, rj xiva L 8 xw xaipiji x. 6. rj |

h. 1. a e cf. L S (SI verba cum xadatyeioflw construxit) post oia<pvlfjs :

d p K I [
xidQtov : -\- rj oxdxvag olxov a, axaxvojv oixov /?, e i. m. oxd^vei
analov olxov xal olxoq (ppvzxo/uevog veoq rj \
: xal es^SSlCA, > /J |

9 ££bv a e L + de d p K I eoxw (S y <f :

I
> f | n a d e L + I : ezegov
p K I
xal : rj p K I
10 xrjv + dylav d e SI |
dtlaq a d e & S : > SI,
dyia? rel |
dvayogai a a p : ngooyoQaq rel | 11 rj + 6' a canonem cum
 APOSTOLORUM VIII, 47, 1—5. 565

XL VII. i. Episcopus igitur ab episcopis ordinetur duobus vel

tribus, presbyter ab uno episcopo ac diaconus et reliqui clerici.
2. Si quis episcopus aut presbyter praeter Domini constitu-
tionem ad sacrificium spectantem obtulerit ad altare Dei alia quae-
dam, seu mel seu lac seu pro vino siceram confectam seu aves 5

seu animalia aliqua seu legumina, contra constitutionem, deponatur.

3. Tempore congruo praeter novas spicas vel uvas non liceat

offerri aliquid ad altare, et oleum ad lucernam et thymia tempore

divinae oblationis.

4. Alius omnis fructus ad domum mittatur primitiae episcopo 10

et presbyteris, nee vero ad altare; constat autem, quod episcopus
et presbyteri dispertiunt et diaconis et reliquis clericis.

5. Episcopus aut presbyter aut diaconus uxorem suam prae-

textu religionis ne eiciat; si vero eiecerit, segregetur; quod si

perseverat, deponatur. 15

praecedente coniungens | dnoxelia&a> a [

14 xal pr a d e SI : > p K I

16 ixfidktj a d e /9 y rj : txpaklrj vel -In rel |

17 de > d e

XLVII. Kavovig sxx>.rjaiaazixol(-\- menis instruendis agens incipit. Edi-

twv avrdiv ayiwv dnooxoXwv a). Ca- tores plerique ex hoc canone duos
nones ecclesiastici (eorundem sancto- efficiunt, quorum alter voce ngtoflv-
rum apostolorum). — Beveregius, Syn- xeyoQ incipit. De ordinatione episcopi
odicon 1672 II, I, 1
— 41 scripsit com- Constitutor III, 20; VIII, 27, 2 eadem
mentarium copiosissimum, repetitum praecepit. — 6vo rj r/jiwv] Cum Con-
a Clerico in editione Patrura apostoli- stitutor etiam duos episcopos ad ordi-
corum Coteleriana 1724 II, 455 482. — nandum antistitem sufficere censeat,

SaeculoXIX deCanonibus apostolorum in synodo Constantinopolitana a. 394

illustrandis optime meritus est Drey in Arabianus episcopus Ancyrae petiit, ut
altera parte libri, qui inscribitur Neue episcopum a duobus hominibus neque
Untersuchungen iiber die Constitutionen ordinari neque deponi posse definiretur.

und Kanones der Apostel 1832, nee vero Synodus autem de ordinatione nihil

perspexit, canones Constitutoris esse, decrevit. Cf. Hard. Concil. coll. I,

sed a posteriore eos adiectos fuisse 95S-

censuit Constitutionibus. Cf. quae dis- 2 Cf. syn. Hippon. 393 c. 23.

putavi in libro: Die Apost. Konstituti- 2 — 3. Hi duo canones alias consti-

onen p. 1 80— 206. tuunt canonem III.

1. xoivvv] Hac particula editionibus 4. dnapxr) xm inioxojza) xx?..] Cf.

prioribus praetermissa Canones cum VII, 29, 3; VIII, 30.

Constitutionibus, accuratius cum capite 5. Synodus Trullana 692 c. 30 hunc

praecedente coniunguntur. Eodem vo- canonem respiciens Latinos aliam dis-

cabulo VII, 39, 2 sectio de catechu- ciplinam sequentes vituperat.

 566 CONSTITUTIONES

g'. 'EmGxonog rj ngsafivxEgog i] didxovog xoo/iixdg <pgovxi6ag

fir) dvalafifiavsTCo- si tie [ir], xa&aigsio&m.
£'. El rig kniOxooiog ?} jigEO^vrsgog r] didxovog rrjv ayiav
rov ndo%a r/fiegav ngb xfjq sagivfjg lorj/XEglag (isxa 'Iovdaimv ejti-

5 xe/Lsoy, xa&aigsiod-m.
El rig smCxojcog rj ngsOfivxEgog r] didxovog rj ex xov
r[.

xaxaXoyov xov legaxixov ngo6<poga.g yevofievrjg fir) (isxaXd^oi, xrjv

alxiav eljtdxm xai, lav r) svXoyog, avyyvcofir/g xvyyavhw lav c%
firj leyr], d<pogiC,eO&m, <bq alxioq fiXdfirjq yevrjd-eig xm lam xai

10 vjtovoiav Ifijcoirjoag xaxa xov ngoOevEyxavxog cog (ir) vyimg dvsv-

eyxovxog.
d-'. Udvxaq xovq eiOiovxag mQxovg xai rcov ygacpmv axovov-
xag, fit] nagafiivovxag 61 ry jigooevxf] xai xy dyia fiErahjxpei,
cog dv dragiav IfiJioiovvrag xfj IxxlrjOia d<pogiC,£Gd-ai %gr].
15 i. El rig dxoivmvrjxop xdv lv olxop 6vv£v§rjxai, ovxog dcpo-
git,t6ftco.

ia'. El rig xafrrjgrjfiEvcp xlr\gixbq mv cog xlr\gixm Ovv£vS,rjrai,

xaO-aigsio&m xai avrog.
</3'. El xig xlrjgixbg rj Xa'ixog, dcpmgiOfievog rjroi dtxrog,
20 dnsl&mv ev erega Jiolei dsx&fl avev ygafifidxmv avOxaxixmv,
dcpogi^sOfrmOav ol dst-dfisvoi xai 6 dEX&eig^

2 fir) sec : [xr\ys a |

3 can. 6— n >p |
4/5 inixs'/Joy a y x v £ a
2
I :

-ooi d, -aft rel [

5 xa&aipsto&cv + r] de iagtvr) larj/isgla ylvsxai xaxa
xovq dxgifteiq xwv alyvnxiwv fitjvl (papfiov&l xa, xaxa. dh Qaifiai'ovq

diiQilXiw re a \
7 legaxixov + ovvd^stuq xovx soxtv y s & cf. SI |
tiqoo-

eve^twq rj I |
nexaldptj ft I, -fiei rj, + rj d e L SI |
8 evloyoq r) a |
xvy-
Xavsxo) + rj d e L SI |
idv a d e /? £ fi | : si rel |
6h >d e L SI |
9 leyoi
d y rj
2
, Xeyst a 6 s rj 9- v \
yevr/S-slg a d e : yeviixsvoi K |
10 noirjoaq
d e y \
10/11 uig /irj vy. n. > « * i| (i » s I
avevsyxovxog a d e : dvsv-
eyxavxog K (tiqoo- x I) |
12 slatovxaq TiQooiovxaq 9, hie desinit e fol. 239 |

nioxovq : nwxaiq d, + «£ r^v ayiav &sov sxxXrjolav a cf. L |

13 firj a2,

> a I
xai >d I
14 «v a d : >K
dxaglav a y (v in rasura) cf 5- I S SI A
I
.

dxa^iaq rel |
15 oi>ro? (post dcpoQ. d) xat avxbq a, o xoiovxoq 6,
: 5 j? >
I A I
19 ^ la'ixbq p > |
dexxbq a L (communicans) S SI C adexxoq d p K, :

>A I
21 d<po(nt,(od-u)Oav a d L (hie + ^ai) S SI C : -££tf#cu *ai p K cf. A |

o« rf. : 6sS,d(xsvoq p K A

6. Cf. II, 6, 1. 8 — 9. Synodus Antiochena 341

7. Cf. V, 17, 1. c. 2° decernit: Udvxaq xovq slo-
 APOSTOLORUM VIII, 47, 6—12. 567

Episcopus aut presbyter aut diaconus curas saeculares ne

6.

suscipiat; sin minus, deponatur.

7. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus sanctum

paschae diem ante vernale aequinoctium cum Iudaeis celebra-
verit, deponatur. 5
8. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus vel quilibet
ex sacerdotali catalogo oblatione facta non communicaverit, aut
causam dicat et, si rationabilis merit, veniam consequatur; si vero
non dicat, segregetur, ut qui populo auctor merit offensionis et
suspicionem indiderit adversus eum, qui obtulit, quasi non recte 10
obtulerit.

9. Omnes fideles, qui ingrediuntur et scripturas audiunt, nee

vero perseverant in oratione et sancta communione, velut con-
fusionem in ecclesiam inducentes segregari oportet.
10. Si quis cum excommunicato vel in domo simul oraverit, 15
bic segregetur.
11. Si quis clericus cum deposito tanquam cum clerico simul
oraverit, deponatur et ipse.

12. Si quis clericus aut laicus, segregatus vel communicans,

abiens in aliam civitatem receptus merit sine litteris commenda- 20
ticiis, segregentur qui receperunt et qui receptus est.

iovzaq elg xt)v ixxXijaiav xov &iov 10 — 11. Synodus Antiochena c. 2b :

xal zwv isqwv ypa<pwv dxovov- Mr) i^stvat dh xoivarvsiv zolg dxot-
ra;, fir xoivwvovvxag dh evxij? vwvr/zotg, firidh xax oi'xovg
dfia x<5 lam rj dnoazgs<pofisvovg avvsl&ovzag ovv£v%£0&ai zolg firj
xrjv fiexdXtjXpiv xijg tvyuQioxiag x% txx/.r/olq ovvsvyofisvotg, (irjdh iv
xazd xiva dxa^iav zoviovg dno- ezegq ixxlrjolq vnodixenS-ac xoitg iv
ftlrjzovq ylveo&aizrjg ixxlrjoiag, ewq hxspq ixxlqoiq fir) avvayofihovg-
av igofioXoyijOitfXEvoi xal dii^avzsg si dh (pavsirj xig zwv iniaxonmv,
xagnovg fiizavoiag xal TtaQaxule- npeoftvzepwv rj diaxovmv rj xig zov
aavxeg xvxelv dvvrj9-uiai avyyvw- xavbvog xolg dxoivmvrjxoig xot-
firiq. Apparet, Constitutorem hunc viovuiv, xal xovzov axoivrnvrixov
canonem in usum vertisse ex eoque sivai ibg ovy%eovxa xbv xavova xrjq

duos fecisse, primum de clericis, de- ixxl-qaiag. Etiam ab hac canonis

inde de laicis dicentem. parte Constitutor dependet.

8. ix xov xaxalbyov x. I] Locutio 12—13. cf - s

y n Antiochena
- c. 6;

seu prorsus eadem seu similis repe- Ep. Alexaudri Alex, apud Thedoretum

titur can. 15, 51,63, 70; a Constitutore H. E. I c. 4 ed. Gaisford 1854

autern iam III, adhibita est. p. 11.
15, S
 568 C0NST1TUTI0NES

ly. El 6s dcpcogiO/iEvog y, EJiixEiviod-co avxcp b dcpogiOfibg

cog ipevOctfievq) xal dotaxrjoavxi IxxXyOiav &eov.
16'. 'Emoxojtov /itj st-elvai xaxaXt'upavxa xjjv savxov nagoi-
xlav sxtga, mmrjddv, xav vjtb nXsiovcov dvayxdC,r]xai, el [irj xig

5 svXoyog alxia rj r) xovxo ftia^Ofitvrj avxbv jcoitlv, cog nXslov xi

xigdog dvvctfiivov avxov xotg sxtios Xoycp EvOefiaiaq OvfifidXXsOd-ai'
xal xovxo 6s ovx hep' savxov, dXXa xgiosi xoXXcbv smoxoncov
xal xagaxXyCsi (isyioxy.

is. El xig jegsofivxtgog rj 6idxovoq rj oXcog xov xaxaXoyov

10 xcov xX.TjQixcov, dxoXsitpag xt)v savxov nagoixlav, tig Ixigav
djtsXd-oi xal jtavxsXcog fisxaOxdc 6iaxgiftoi sv dXXy nagoixia Jtagd
yvwfitjv xov l6iov smiOxojcov xovxov xsXsvo/isv /irjxhi Xsixovg-
ytlv, si (idXiaxa pigoOxaXovfisvov avxbv sxavEXd-tlv xov sjiiGxoxov
oi>x vTctjxovGsv, sjiifitvcov xy dxa£,ia.' cog Xa'ixbg (livxoi exeiOe

15 xoivcovtlxco.

El 6s b sjiioxonog, nag cp xvyxdvovOiv, jtag ov6sv r\yr\-

tg'.

cdfisvog xr)v xax avxcbv bgtO&slOav dgyiav, 6sS,yxai avxovg cog

xXygixovq, d<pogi£i69co cog 6i6a6xaXog dxaS,iag.
c
it,'. O 6val ydfioig 6v[ixXaxElq [itxd xb ftdjixiOfia rj naXXaxijv
20 xxrjOdfisvog ov 6vvaxai sivai EJtidxoJiog )) Jtgsoftvxsgog rj 6idxovog
r) oXcog xov xaxaXoyov xov hgaxixov.
'0
it]'.
XVQ av Xaficbv rj EX^E^Xr/fiEvr/v rj sxaigav ?] oixsxiv t]

xcov sill Oxyvrjg ov 6vvaxai slvai sjtlaxojtog rj ngsO^vxsgog rj

didxovog rj oXcog xov xaxaXoyov xov hgaxixov.

25 id-'. '0 6vo d6sXcpag dyaybfisvog rj d6EX<pi6rjv ov 6vvaxai sivai
xXrjgixog.

25 Lev. 18, 16.

1 can. 13 et 14 > p ]
y a d /? : si'rj rel |
2 ixxXt/oiav a d : xr)v ixxX.

xov pK|5jy>a/?£;#l noirjoai a |

nXilov a d : nleov K I |
9 canones
15 et 16 in SI canonem XIV efficiunt |
11 dnel&rj a a /? 6 I |
diaoxag d I j

dtaxpi'ftij d a, -ftst y |
13 si : r] /?, xal y, -f- xal a cf. SI |
inavsX^elv h. 1.

a d y £ : post intaxonov rel |

sniaxonov a d I L A : + avxov p K S SI C |

14 vnaxovosiev y e & I |
16/17 rjyr/od/Aerog a d p a : ^oyi^of/evog I, Xoyi-
adfisvog rel 17 dgyiav alxtiav rj, aixlav d
|
•
i. m. |
de£,£xai fi
6 x v \

21 olwq >d
22 can. 18 -20 p Xafiftdvwv s
j > j
& I |
23 inl + xijg d a t,
j

24 o).wg >> d 25 dyayoftevog I

ax/^v^lLSCA: dyo/xevog rel I

ddifopidrjv : ddfXcpijV a rj x (ddiX(pi6r)v x i. ra.), -\- r\ dS. fn

14. Cf. syn. Nicaena c. 15; Anti- nopolitani a. 382 de antiqua sanctione
ochena c. 18. 21. Patres Constant!- dicunt ac patrum Nicaenorum regula.
 APOSTOLORUM VIII, 47, 13—19. 569

13. Sin autem segregatus fuerit, prorogetur ei segregatio, ut

qui mentitus sit ac deceperit ecclesiam Dei.
14. Episcopo non licere parochiam alienam propria relicta
invadere, quamvis a pluribus cogatur, nisi quaedam
causa ratio-
nabilis fuerit, quae eum hoc facere compellat, tanquam qui possit 5
ibidem constitutis plus lucri conferre verbo pietatis; hoc autem
non a semet ipso, sed iudicio multorum episcoporum ac cohor-
tatione maxima.
15. Si quis presbyter aut diaconus aut quilibet e catalogo
clericorum relinquens suam parochiam ad aliam abierit et omnino 10
demigrans in alia parochia commoretur praeter sui episcopi volun-
tatem, hunc iubemus non amplius sacris ministrare, praesertim si

episcopo ad reditum adhortanti non obtemperaverit, in ordinis

desertione perseverans; verumtamen ut laicus ibi communicet.
16. Si vero episcopus, apud quem versantur, pro nihilo ducens 15
cessationem adversus eos decretam, receperit eos tanquam clericos,
segregetur ut magister ordinis turbati.
Qui post baptismum duobus matrimoniis fuit coniunctus
17.
aut habuit, non potest esse episcopus aut presbyter
concubinam
aut diaconus aut omnino e catalogo ordinis ecclesiastici. 20
18. Qui viduam accepit aut eiectam aut meretricem aut ancil-

lam aut aliquam e numero scenicarum, non potest esse episcopus

aut presbyter aut diaconus aut omnino e catalogo ordinis eccle-
siastici.

19. Qui duas sorores in matrimonium duxit aut fratris vel 25

sororis filiam, non potest esse clericus.

ut in singulis provinciis episcopi illius post baptismum initis dicens. Similiter

provinciae ordinationes faciant (Theod. Hieronymus Ep. 69 ad Oceanum; In
H. E. V, 9). Unde Pitra, Iuris eccl. Tit. 1, 6; Gennadius De eccles. dog-
Graecorum monum. et hist. I, 2, col- matibus c. 39 (72), qui etiam ad ca-

ligit, eos canonem nostrum et sequen- nonem sequentem tam prope accedit,

tem respexisse. Plane immerito. ut eum Canones apostolorum legisse

15 — 16. Synodi Antiochenae canon paene suspicio oriatur. Aliter Inno-

III fere ad verbum cum his canonibus centiusIEp.adVictricium c.6 scribens:

consentit, inprimis cum priore. in baptismo peccata remittuntur, non
17. Cf. VI, 17. Canon in verbis acceptarum uxorum numerus aboletur.
Pauli I Tim. 3, 2; Tit. 1, 6 nititur. 18. Cf. VI, 17, 3; Gennadius 1. c.

Constitutor autem praeceptum apostoli 19. Cf. syn. Illiberit. c. 61 ; Neo-

interpretatur de duobus matrimoniis caesar. c. 2.
 570 CONSTITOTIONES

x . KXrjgixbq lyyiaq didovq xad-aigdcd-w.

xa'. Evvovxoq si (isv eg Eirygslaq dvQ-gcojicov sysvsxo xiq rj

sv dimyfMp dcpygsd-ij xd dvdgmv rj ovxmq sipv, xal idxiv agioq ejii-

Qxojifjq, yivsG&m.
5 x/3'. '0 dxgmxrjgidoaq savxbv /itj yivt6d-a> xXrjgixoq' avxo<po-

vtvxrjq ydg sOxiv xal xrjq xov -d-eov 6rj(iiovQylaq sx&gbq.

xy'. El xiq xXijgixbq cov savxbv dxgmxrjgidoy, xa&aigslod-w
(povevq ydg sOxiv savxov.
xd' . Aalxbq eavxbv dxgwxrjgiaCaq dfpogi^sO-Ow sxtj xgia' sjti-

10 ftovXoq ydg iaxiv xrjq savxov t,a>rjq.

xs'. 'Ejtlaxonoq rj jigsofivxsgoq rj didxovoq b jcogvsia. rj em-

ogxia rj xXoJijj dXovq xa&aigslod-a), xal (it) d<pogit,e6&a) "
Xsysi ydg
rj ygaqn) -
,,Ovx sxdixrfisiq 6\q sjtl xd aixo"' dhoavxmq xal ol

Xoutol xhqgixo'i.
15 xg'. Tcov elq xXrjgov jiagsX&ovxmv dydytcov xsXsvo/xev fiovXo-
fiivovq yajxslv dvayvwOxaq xal ipdXxaq (iovovq.
xC,'. 'Enioxonov rj jcgsGftvxsgov rj didxovov xvnxovxa jciOxovq
dfiagxdvovxaq r) djciOxovq ddixrjoavxag xal did xdJv xoiovxwv
(pofielv s&sXovxa xa&atgsiad-ai jtgoOxdaoo/isv ovdafiov ydg f/fiaq b

20 xvgioq xavxa tdldagsv, xovvavriov 6s avxbq xvxxoftsvoq ovx dvx-

sxvxxsv, ,,Xoidogov(isvoq ovx dvxsXoidogsi, jcdaymv ovx r/jtsiXsi".

13 Nah. i, 9. — 21 I Petr. 2, 23.

2 iiiriQlaq a I
xiq > s & I j
3/4 STuaxonijq adpyegSSIC: ini-
axonoq JILA, >«i)ijz(jv{|4 yirio&w : yivio&to a a 2 rj I, > a,

+ xXrjptxoq 6 \
5 savxbv dxp. a |
5/6 avxoipovxrjq a |
6 eaxtv a d I :
+
savxov p K I
7 dx(iwzrj(iidoy a p a rj | I : -daoi d, -dost a 2 rel |
11 did-
xovoq -+- f'" v "^<" )' f ^ cf. I I
o a d . enl p K cf. I |
12 alovq >y e & \

12/14 Isysi — xltjQixol et can. 26 ac 27 > p |

13 sxdixijosiq : txdixrjosi
xvotoq d L S SI A C cf.Nah. 1, 9 avcb | + iv fhllxpsi a Nah. woavroiq
|

+ <5hfti&(iv£\ 15 mxQe).&6vT(DV a d I : npoelfr. 6 £ S-, nyoa- rel |

16 fxovovq a if t 5 : fxovov rel |

18 Hjuapr^aavrag d |
rcov >d/?rf^^,«^ j

TtiJv xotovxojv : roi;r(«i' v^ rovro y f & I, rowrov d 2 19 e.Q-sXovta a d /? ^

|
I

?7^a; h. 1. a d g cf. L : > ft,

post xavxa rel |20 xavxa a d xovxo K I rf' d :
|

20. Cf. II, 6, 1. abscindentes non respexit. Leontium

21 — 23. Idem definit synodus Ni- Castratum dicit Athanasius Hist. Aria-
caena c. 1. norum c. 28 ne laici quidem nomine
24. Hunc canonem Constitutor ad ad communionem admittendum fuisse.
similitudinem praecedentium effinxisse Ille autem prava intentione sese ex-
videtur. Synodus Nicaena laicos sese secuerat. Cf. Socr. H. E. II, 26. Eu-
 APOSTOLORUM VIII, 47, 20—27. 571

20. Clericus, qui dat fideiussiones, deponatur.

2i. Eunuchus si quis per insidias hominum factus est aut in
persecutione truncatus fuit virilibus aut ita natus est ac dignus est
episcopatu, promoveatur.
22. Qui se ipsum abscidit, non fiat clericus, quia sui ipsius 5
homicida est ac Dei opificii inimicus.

23. Si quis clericus se ipsum absciderit, deponatur; sui nam-

que interfector est.

24. Laicus semet ipsum abscindens tribus annis segregetur,

quia suae vitae insidiator est. 10
25. Episcopus aut presbyter aut diaconus, qui in fornicatione
aut periurio aut furto captus est, deponatur, nee vero segregetur;
dicit enim scriptura: Non vindicabis bis in idipsum; similiter et
reliqui clerici.

26. Qui innupti ad clerum promoti sunt, ex iis iubemus 15

lectores ac cantores solos uxores ducere, si velint.

27. Episcopum aut presbyterum aut diaconum, qui fideles

peccantes verberat vel infideles inique agentes et per ea terrere

vult, deponi praecipimus; nusquam enim Dominus nos ista docuit,

e contrario ipse, cum percuteretur, non repercutiebat, cum male- 20

diceretur, non mahdicebat, cum pateretur, non comminabatur.
sebius H. E. VI, 8, 2 Originem verba consuetudinem ex traditione apostolica
Domini Matth. 1 9, 1 2 simpliciusquidem descendere censet. Revera temporibus
ac iuvenilius accepisse dicit; de reliquo prioribus etiam clerici lapsi excom-
autem eius facinus admiratur. Similiter municabantur vel paenitentiae subicie-
Iustinus Apol. I, 29 de re sentit. bantur. Cf. Cypr. Ep. 64 c. 1; 65 — 67;
25. Similiter Basilius can. 3 de dia- syn. Illiberit. c. 18.67; Neocaesar. c. 1.

cono fornicante addens: iioxi dQ%ai6q Regula ovx ixS. dig ceteroquin non
iaxi xavwv, xovg and fia&iuov ns- de omnibus criminibus, sed de nomi-
nxwxoxag xovxm fiovw xw xqotiu) xijg natis tantum intellegendus est, aut Con-

xoXaaewq vnofiaM.ioQai, dxoXov&y- stitutor in hac re non constat.

sibi

advxwv dig oi/xai xaiv it; dpxfjg zq> Deinde clerici saepius non solum de-

voftio ixtlvv), xcji Ovx ixdixrjoett; dig ponuntur, sed etiam excommunicantur.
inl xo avxo, et can. 51: To xaxd Cf. can. 28-30, 32, 36,43,45, 51, 56-59,
x).rjQixovg d6ta<poQlaxmg 01 xavovsg 62,65,76. Nonnunquam, can. 5, 45, 58,
i^i&evxo, xelevoavxeq /uiav inl xotg excommunicationem tanquam minorem
naQaneoovoiv OQi^ea&ai xifiwQtav, poenam statuit quam depositionem.
ttjv sxntaiaiv xrjg vnygeolag, slxs iv 26. Cf. VI, 17, 2.

{la&iiwxvyxdvoitv, eixe xal dxiiQO- 27. Cf. II, 2, 1; 24, 7; Iustin. Nov.
&szriT<i> vnijgsalq nQOOxaQxigolev. 123 c. n, et quae disputavi in libro:

Leo ep. 167 ad Rusticum c. 2 hanc Die Apost. Konstitutionen p. 185 sq.
 572 CONSTITUTIONES

xrj'. El xig mloxoiiog 1} jcgeGjlvxegog ?} didxovog, xad-aige&elg

dixaimg em eyxXrffiaGi tpavegoig, xoXfirJGeiev ecpdipao&ai xr)g noxe
eyxeigiGd-eiGTjg avxm Xeixovgyiag, ovxog itavrdjiaGiv txxojtxeG&m
xrjg exxXrjGiag.

5 xfr'. El tig sjtioxojtog did %Qrin<XT<ov xrjg dglag xavxrjg ey-

xgaxr)g yivrycai rj jtgeGftvxegoq r) didxovog, xad-aigs'iG&m xal avxbg
xal 6 %eiQ0X0V7]6ag, xal exxonxeGd-m jcavxdjiaGiv xal xrjg xoivm-
viag, mg 2i(icov 6 fidyog vjv efiov JJixQOv.
/ . hi xig emGxoJiog, xoGfiixoig agxovGi xgtjGa/ievog, 01 avxwv
10 eyxgaxrjg exxXr]6iag ytvrjxai, xad-aigeiodm xal dq>ogiC,eGd-m, xal 01

xoivmvovvxeg avxm jcdvxeg.

Xd. El rig ngeofivxegog, xaxaipgovrjoag xo€ idiov STiiGxoJtov,
X<oolg Gvvaydyr] xal Q-vGiaGxrjgiov exegov Jir%r], (iJjdev xaxeyvmxmg
xov sjcioxojcov ev evGsfteia xal dixaioGvvrj, xad-aigeiG&m dig <piX-

15 aoxog, xvgavvog ydg eGxiv, xal 01 Xoinol xXrjgixoi, 0601 dv

avxm xgoG&divxar 01 de Xa'ixol dq:ogiC,iO&-mGav. xavxa de. [ZExd
[tiav xal devxegav rj xal xgixrjv xov ejiiGxojcov jtagdxXrjGiv yi-

veod-m.
X@ . El xig ngeofivxegog rj didxovog vjco ejiiGxozcov yevrjxai
20 ev apoQtOfiw, xovxov fir) et-eivai nag' exegov dex&rjvai, aXX' rj

naga. xov arpogiGavrog avxov, el fir) dv xaxd Gvyxvgiav xeXevxrJGr]

6 dcpogiGag avxov ImGxojiog.
Xy xmv S,evmv eniGxbnmv rj jcgeafivxegmv rj dia-
. Mrjdiva
xovmv avev Gvoxaxixmv jtgoadtxeG9-e' xal empsgofitvcov de avxmv
25 avaxgivea&mGav , xal edv [iev coGiv xrjgvxeg xrjg evOe(3eiag, jtgoG-
dexeG&oiGav, el xd ngbg xdg X9 eia<i avxolg emxogrjyrj-
de [irjye,

Gavxeg elg xoivmviav avxovg fir) jcgoGdegrjafre- noXXd ydg xaxa

GvvagxaytjV yivexai.
Xd .
Tovg eniGxoiiovg exaOrov ed-vovg eldevai XQ*1 T0V &v

30 avxolg ngwxov xal rjyelo&ai aixbv cog xe<paXrt v xal firjdev xi

8 Act. 8, 21. 22. v

2 in a I
(favepwg d i<pd\pao9cu a d I I
| tvaxp. a, a\pao,9ai rel :
j

5 ad canonem 29 i. m. v f adnotant Idov £vtav&a dvo ejzut/zia fSTiijyaye

rijg xad-ai(jiaewg xal tTt q dxocrcuvtjalag \
9 can. 30, 31, 33, 34 >p |
13 avv-
aydyei f g, ovvu&t 9, ovvaywyrjg d /? 7iij£% a |
d « r) I : nrj&i rel |

15 ioviv a d I L S C A + waavtwg 6i K SI
:
\
xXrjyixol + xal x \

17 rj i d 9- > rel naQtxxlrjaiv tov imaxcnov a d

| rj x [a v % \
I'd yirrpm
(ytvo/xevog d, eyinto y) post iv dtp. y s 9 x 20 aU' |
rj : alia p j
24 tiqoo-
dexeo9t (+ yQatxtidxwv a I) a d I : -eo9at rel, + ygr) a2 ]26 ra : rag d ij \
 APOSTOLOEUM Till, 47, 28—34. 573

28. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus, iuste propter

crimina manifesta depositus, ausus fuerit attingere ministerium sibi

quondam commissum, hie penitus abscindatur ab ecclesia.

29. Si quis episcopus per pecunias huius dignitatis compos

fuerit aut presbyter aut diaconus, deponatur et ipse et qui eum 5

ordinavit, atque penitus abscindatur a communione, sicut Simon

magus a me Petro.
30. Si quis episcopus, saecularibus principibus usus, per eos
ecclesiam obtinuerit, deponatur et segregetur, atque omnes, qui
cum eo communicant. 10

31. Si quis presbyter contempto suo episcopo seorsum con-

gregationem fecerit et aliud altare erexerit, cum nihil ad pietatem
et iustitiam pertinens in episcopo damnaverit, deponatur tanquam
dominandi cupidus (est enim tyrannus), et reliqui clerici, qui-
cunque ei se adiunxerint; laici vero segregentur. Haec vero post 15

unam et alteram vel etiam tertiam episcopi admonitionem fiant.

32. Si quis presbyter aut diaconus ab episcopo segregatus
sit, hunc non licere- ab alio recipi atque ab ipso, qui eum segre-
gavit, nisi forsitan obierit episcopus, qui eum sequestravit.

33. Nullum peregrinorum episcoporum aut presbyterorum aut 20

diaconorum sine commendaticiis recipite, et si scripta attulerint,

inquirantur, et si praedicatores sint pietatis, recipiantur; sin minus,

quae sunt necessaria, suppeditate eis, nee vero eos ad communi-
onem admittite; multa enim per subreptionem fiunt.
34. Episcopos singularum gentium scire oportet, quis inter 25

eos primus sit, eumque existimare velut caput et nihil magnum

xuq xpf/a? a.da^7]ycfiv§: /pf/or? 'C, I, %Qsiuv rel |
27 yap + xal d |

29/30 iv avxolq eavzolg a v §

: 'C, (J.

28. Similis synodiAntioch. canon IV; finit pars prior canonis VI synodi Anti-
modo Constitutor distincte de iniusta ochenae.
depositione ac manifestis criminibus 33. Synodus Antiochena c. 7: firj-

loquitur. Hie canon accuratius com- diva dvev siQrjvixuiv di%EO&cu kov
pendium est canonis Antiocheni. Cf. gerwv. Hunc canonem Constitutor
quae exposui in libro laudato p. 184. amplificasse videtur respiciens cano-
29. Diligentius vel longius de eadem nem eiusdem synodi sequentem ac quae
re agit synodus Chalcedonensis c. 2. ipse II, 58, 1. 2; VII, 28, 4 dixit. Cf.

31. Hunc canonem canone V synodi etiam supra can. 12.

Antioch.nitipraesertiminitiumostendit. 34. Constitutor canonem IX synodi

32. Idem et fere iisdem verbis de- Ant. in compendium redegit, omittens
 574 CONSTITUTIONES

xegixxov ngdxxsiv avsv xfjq sxslvov yvmferjq, sxelva 6s ftova

txaaxov, ooa xfi avxov xagoixia sjiiftaXXei xal xalq vx avxfjv
Xmgaig dXXa fj,r]6s sxslvoq avsv xfjq xdvxmv
' yvm/irjq xoieirco xi
'

ovxmq ydg hfiovoia eoxai, xal dot-a6&?j<>excu 6 #eog 6ia XqiOxov

5 iv xm dyim xvsvfiaxi.
Xs. 'ExiOxojcov xmv savxov ogmv %eiQOxovlaq
(iTj xoXfidv 'ii-co

xoisla&ai elq xdq fir) vuioxsifiivaq avxm jtoXsiq xal ycoQaq,' si 6s

sXeyx&elrj xovxo xsjioirjxmq xagd xtjV xmv xaxs%6vxmv xdq JtoXsiq

sxslvaq rj xdq x°^Q a ? yvojfirjv, xad-atgslo&m xal avxoq xal ovq
10 SXSlQOXOVTjOEV.

Xg'. El xtq xsiQoxovrjd-elq sxloxoxoq fir) xaxa6i%oixo xr)v Xa-

xovgyiav xal xtjv (pgovx'i6a xov Xaov xr(v syxsigiO-d-slOav avxcp,
xovxov d<pmgi6fievov xvy%dveiv, tmq dv xaxadeSflxar mGavxmq
xal xgsOfivxsgoq xal 6idxovoq. si 6e dxsX&mv fir) 6sxfrsir], ov
15 jiagd xr)v savxov yvmfirjv, dXXa xagd xtjv xov Xaov fiox&rjglav,
avxoq sOxm sxiOxoxog, 6 6s xXrjgoq xijq xoXsmq d<jpogtC,s6&m,
fikv

bxi xoiovxov Xaov avvxoxdxxov xai6svta'i ovx syivovxo.

XC,'. Asvxsgov xov sxovq Ovvo6oq ytvsO&m xmv smOxoxmv,
xal avaxgivixmOav dXXrjXovq xa 66yfiaxa xijq svOsfisiaq, xal xdq
20 kfinixxovGaq sxxXrjOiaOxixaq avxiXoyiaq 6iaXvsxmOav ajtaS, fisv xy "

xsxdgxy k$6o(id6i xfjq xsvxrjxooxrjq, 6svxsgov 6b ^Yjisgfisgsxalov

6m6exdxy.
Xrj'. JJdvxmv xmv sxxXrjdiaCxixmv xgayitdxmv 6 sxioxojcoq
sxsxm xr)v q>govxi6a, xal 6ioixeizm avxd mq 9-sov stpogmvxoq' (iff

25 st-eivai 6k avxm Oqisxsgl^sOO-ai xt Ig avxcov rj OvyysvsOiv l6ioiq

xa xov d-sov x a Q^ £(i ^ ai '
£' 6s xivrjxsq mGiv, sxixogrjysixm mq
uisvrjOiv, aXXd fir) xgo<pdosi xovxmv xd xijq sxxXrjaiaq dxsfixoXsixm.
1 fiova {fiovov «) a d £ L + nodzzsiv inoitlv
'
I) rel | 2 savzov a
—
|

4/5 o &eog nvivfiazi a d L S A o nazrjf) xal 6 : vlog xal zo ayiov

nvtvfjia y s £ x & ft cf. C, -f- 6 natr/p — nvsv/ia a rf x v £ I, i. m.
etiam d |
Sia. X(j. — nvsv/xan > SI |
4 Xgiatov : xvgiov a 6 I, zov xv x |

5 Toi >a 6 x |
6 avzov d 6 \ 7 xal : tj d | 8/9 yvaifirjv post napa xr\v p |

11 36-43, 45 47
can. p xaza<Se%9ij d —
13 aipogiafikvov a d, sic > I |

plerumque 14 <5sz$-tj d 15 avzov d I naoa

| d 16 fiev sazm nsvezat | | > | :

a 6 s 21 ^YneQ^SQezalov
I + i. m. oxrw d 22 dwdexazy e, xom . | : > +
sozcv (+ xaz AlyvnziovQ /utjvbg <Paw(pl divzepq I) xaza pw/xalov? oxza-
PqIco ivdz?] y & x cf. L (quarto Idus Oct.) |
23 ndvzmv > d |
24 dig +
zov ft x I
25 avzov /? j? |
zi (zig *) ocpcz. y s & cf. I |
26 woiv a, eioiv d
y e 1 : elsv rel |
inixopyyeizm h. I. a cf. L S SI : post nevrjoiv rel |

27 diie[i7iolaz(o v §
 APOSTOLOKUM VIII, 47, 35—38. 575

sine eius sententia facere, unumquemque autem ea sola agere,

quae ad suam parochiam et villas ipsi subiectas pertinent; sed nee
praeter omnium conscientiam ille aliquid faciat; sic enim Con-
cordia erit, ac glorificabitur Deus per Christum in sancto spiritu.

35. Episcopum non audere extra terminos suos ordinationes 5

facere in civitatibus et pagis ipsi non subiectis; si vero convictus
fuerit hoc fecisse praeter eorum sententiam, qui civitates illas aut
pagos obtinent, deponatur et ipse et ii, quos ordinavit.
36. Si quis episcopus ordinatus non susceperit officium et
curam populi sibi commissi, hie sit segregatus, donee suscipiat; 10
similiter et presbyter et diaconus. Si vero egressus non receptus
fuerit, non propter suam voluntatem, sed propter populi malitiam,
ipse quidem sit episcopus, clerus vero civitatis segregetur, quia
eiusmodi populi inoboedientis eruditores non fuerunt.
37. Bis in anno synodus episcoporum fiat, et inter sese 15
dogmata pietatis inquirant atque incidentes controversias ecclesia-
sticas dissolvant; semel quidem quarta hebdomade quinquagesimae,

secundo vero die Octobris duodecimo.

38. Omnium rerum curam habeat episcopus,
ecclesiasticarum
easque administret velut Deo non autem ei liceat 20
inspiciente;
quidquam ex iis vendicare vel propinquis suis donare, quae Dei
sunt; quodsi pauperes sint, velut pauperibus suppeditet, nee vero
praetextu eorum vendat, quae sunt ecclesiae.

inprimis voces inapxla et fitjzpoTioXig porum ordinationes celebrare (Routh,

ac verba xaza zbv agxalov xgazij- Reliquiae sacrae ed. II t. IV, 92).
aavza zuiv nazigmv rifxmv xavova, 36. Canon reddit canones XVIII et

quibus patres Antiocheni ad regulam XIX synodi Antiochenae decurtatos.

vel consuetudinem antiquam provoca- Modo Constitutor regulam etiam ad
verunt, quae apostolis autem minime presbyteros et diaconos retulit. atque
attribuenda erant. sententiam declerourbis episcopum non
recipientis addidit. Cf. syn.Ancyr. c. 18.

35. Eodem modo Constitutor cano- 37. Idem et partim eisdem verbis
nes XIII et XXII illius synodi in usum praecipit synodi Antiochenae canon XX,
suum vertit. Similia autem iam antea quem Constitutor haud dubie trans-
synodi Uliberitana c. 24 et Nicaena scripsit. Cf. syn. Nicaen. c. 5. —
c. 16 praeceperunt. Episcopi Aegyptii nevzexoazrjg] i. e. temporis a pascha
Ep. ad Meletium dicunt de lege patrum usque a pentecosten.
et propatrum constituta secundum di- 38—41. Hi canones nituntur cano-
vinum et ecclesiasticum ordinem in ali- : nibus XXIV et XXV synodi Antio-
enis paroeciis non licere alicui episco- chenae.
 576 CONSTITUTIONKS

X&'. Oi jtQEO^vtfQOL xal ol didxovoi avev yvcofir/g xov km-

Oxojiov avxbg ydg sOriv 6 nsjiLOxEVfiivog
[ir/dsv Ejcirskuraxjav
xov Xabv xvglov xal xbv vjceq xcov tpv^cov avxcov Xoyov anaixi]-
d-rjOo/iEVog.

5 p. "Eoxco ipavsga xa idia rov hmOxonov jigdyfiaxa, Elys xal

Idia Exet, xal <pavtoa tec xvQiaxd, 'iva tgovOiav %xy xcov Idlcov
xeXsvxcov 6 sjtioxojtog cog fiovXsxai xal olg {lovXexai xaxaXsltyai,
xal fir) 3igo<pa6Ei xcov EXxZrjGiaOxixcov jrgayftdxcov diajtijtxEiv xa
xov smOxoxov soft' oxe yvvalxa xal Jialdag xsxxrjfiEvov rj Ovy-
10 ytvelg rj olxExag' dixaiov ydg xovxo „3iagd d-scp xal avd-gconoiq",
xb (ir'jxs xr)v IxxXrjOiav fyj/iiav xiva vjio/ieveiv ayvoia xcov xov
exiOxojiov xgayfidxcov, [irjxs xov sjtloxojtov rj xovg avxov ovy-
yevEig jigoepdosi xfjg sxxXrjOiag drjfievEO&ai, rj xal slg ngdyfiaxa
EjiJiinxEiv xovg avxco diacpEgovxaq, xal xov avxov frdvaxov 6v6-
15 <prj[iia oitgifidXXtGQ-ai.
(id ' . IlgooxdooofiEV xov kutioxoiiov Et-ovolav e%eiv xwv xfjg

ExxXrjOiag jtgay/idxcov eI ydg xdg xifiiag xcov dvfrgcojicov ipvxdg

avxm jiioxevxeov, JioXXco dv dioi TiEgl xcov %grj[idxcov EVTE'XXso&ai,
coQxe xaxd xfjv avxov sgovOiav ndvxa dioixEtO&ai xolg dsofiEVOig

20 dice xcov jigeGfivxsgcov xal xcov diaxovcov xal EnixogrjytiOfrai fiExd

cpofiov -8-eov xal itdoijg EvXa^Eiag' fiEzaXafifldvsiv ds xal avxov
xcov Seovxcov, Eiys Seolxo, slq xag dvayxaiag avxov XQ £ ^ a ? xa ^
xcov eiul-evovfiEVCov ddEXycov, cog xaxd (irjdsva xgojiov avxovg

vdxEgtlad-ai. o ydg voftog xov B-eov 6uxd§axo xovg xco Qvdi-

25 aOxrjQicp jcaga/iEvovxaq ex xov {hvOiaOxrjgiov xge<p£6&ai, sjzsineg
ovdh Oxgaxicoxrjg idioiq otycoviotg onXa xaxd jcoXEfiicov EjtupEgsxai.
{iff'. Emoxoxog rj jtg£6[}vxegoq rj didxovog xvffoig OxoXdt/cov
xal [isd-aig rj jtavodd9-co rj xad-aigsiod-co.
c
fiy'. Yjco6idxovog rj dvayvcoOxrjg rj ipdXxrjg xa ofioia jtoicov
30 rj jtavodaQ-co rj dgjogi^EO&w coGavzcoq xal Xa'ixog.

10 Luc. 2, 52. — 24 Deut. 18. — 25 I Cor. 9, 7. 13.

3 rov xvglov y d s I | 3/4 dnanrjodfievog d | 6 e%oi d, s^V @ Y I

xvpiaxa xvpia xal d, xov xvptaxov 'C,

\
Iv a 6 x v J |
xmv ISiuiv : ta
idia 6, > 7 .9-
I
7 co? fiovltrai xal >
a /? |
wq . . olg : olg , . wq 6 t J?

x fx v % 9 ore I + xal a /? rj
\
yvvalxag d | xexxrjfisvog d |
12 /ujze rov
inloxonov a > |
13 xal >x cf. L |
14/15 dvoiptjuiaiq s & 1 cf. L S |
18 m-
orevexai ft |
Slot : + /xallov I |
19 dtotxeio&at :
+ ftsza yofiov 9-eov a,
 APOSTOLOKUM Till, 47, 39—43. 577

39. Presbyteri et diaconi absque sententia episcopi nihil per-

agant; ipse enim est, cui commissus est populus Domini et a
quo de animabus eorum ratio poscetur.

40. Manifestae sint res propriae episcopi, si tamen proprias

habet, et manifestae res dominicae, ut potestatem 5'
suarum habeat
episcopus moriens, ut, sicut vult ac quibus vult, relinquat, neque
occasion e rerum ecclesiasticarum intercidant res episcopi, qui non-
nunquam uxorem et filios habet vel propinquos vel famulos;
iustum enim hoc est apud Deum et homines, ut neque ecclesia
detrimentum patiatur ex ignoratione rerum episcopi, neque epi- 10
scopus vel eius propinqui praetextu ecclesiae proscribantur, neque
in causas incidant, qui ad eum pertinent, atque eius mors infamiae
subiaceat.

41. Praecipimus, ut episcopus potestatem habeat rerum eccle-

siasticarum. enim animae hominum pretiosae ei credendae
Si 15
sunt, multo magis eum oportet de pecuniis mandare, ita ut ex
eius potestate omnia dispensentur indigentibus per presbyteros et
diaconos atque suppeditentur cum timore Dei et omni sollicitudine,
sed ipse quoque percipiat, quae opus sunt, si tamen indiguerit,
ad necessarios suos usus et fratrum, qui hospitio suscipiuntur, ut 20
nullo modo inopiam patiantur. Lex enim Dei constituit, ut, qui
altari adsistunt, ex altari vivant, quandoquidem neque miles suis
stipendiis arma fert contra hostes.
42. Episcopus aut presbyter aut diaconus aleae vacans et

ebrietati aut desinat aut deponatur. 25

43. Subdiaconus vel lector vel cantor similia faciens aut de-
sinat aut segregetur; similiter et laicus.

sed etiam punxit, -\- xal y 6 s &2 |

20 zciiv sec a d £ : > rel |
xal sec a a
£ tj x fx : > rel |
21 xal sec > a ft22 xQ e a S P os ' d6tX<pdiv
r\ v |
' Ays
t, & \
avxbv 6 &
23 avxovi : \
25 napafievovTac a d vnrjQsrovvtiiq :
ft t,,

TtQoatSQEvovzaQ (nQOOSvsdg. a) rel cf. I Cor. 9, 13 |

26 az^axiuarrjQ a d :

-+ Ttozh K I cf. I Cor. 9, 7 |

27 <s/olat,ovza d |
29 xa > a |
30 <oq. xal
Xa'Cxbz > x ).

39. Cf. II, 30—31. 42—43- Cf. II, 2, 1; 24, 7. Simi-

40 — 41. Hi duo canones ad verbum liter Synodus Illiberitana c. 79; Ps.-
fere e canonibus Antiochenis laudatis Cyprianus Adv. aleatores.
desumpti sunt.
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. ]. 37
 578 CONSTITUTIONES

/id'. 'Exioxoxoq rj jzgEGftvxEgoq rj didxovoq xoxovq dnaixmv

xovq Savsi^of/Evovg rj xavodod-co rj xafraigeio&m.

fie'. 'Ejtioxojtoq rj jtgsofivxEgoq rj didxovoq algEXixolq Ovvtv£,d-

/jevoi fiovov dyoQi^eO&mOav el dh xcd EJtixgEipav avxoZq coq xXrj-

5 Qtxoiq EVEQyfjaai rt, xad-atQEiO&coOav.

fig'. 'Emaxoitov rj ngsofivxtgov rj didxovov algsxixav dfga-

c
(lEVovq fidjiTiOfia rj Vvoiav xad-aigelod-ai jtgoOxdoooftsv. ,,xiq'

ydg ,,Gvii(pcovrjOiq XgiGxov Jtgbq BsXlag; rj rlq fiEQiq xiGxw jiexci.

dnioxov".

10 (*£' Enioxonoq r] jigEOfivxegos xbv xaxa alrj&Eiav E%ovra

ftdnxioijcc eav avco&EV $anxiGr\, rj xbv fiEfioXvOfitvov jtagd xdiv
aOsfiwv sdv firj ftajixior], xa&atgsio&m ysXmv xbv oxavgbv xal
<xtq

xbv xov xvgiov Q-dvaxov xal firj diaxgivwv hgeaq ipEvdugimv.

firf . El xiq Xa'ixbq xi]v savxov yvvalxa ixfiaXmv txigav Xdftot
15 r] nagd aXXov djtoXEXvfiEVrjv, dq-ogitpoQ-m.

[id-'. El xiq EJtioxojcoq rj ngsofivxEgoq xaxa xrjv xov xvgiov

didxa^iv jii] fiajixioy ilq jtaxtga xal vlbv xal dyiov xvEVfia, aXXd
eiq xgtlq dvdg%ovq rj slq xgsiq vlovq rj elq xgtlq nagaxXrjxovq f
xa&aigiio&co.
20 v . El xiq tjtioxojtoq r) Jig£6@vztgoq fir] xgia ftajixiOfiaxa fiiag
livrJGEwq ijiLXEXiar], aXXd tv (IdjcxiOfia xb tig xbv d-dvaxov xov
xvgiov didofisvov, xa&aigsiod-o}' ov yag eijcev b xvgioq' Elq xbv
d-dvaxov fiov fiajtxioaxE, aXXd' ,,IIogev&EVZEq iza&rjxtvGaxs jcdvxa

7 I Cor. 6, 15. — 21 Rom. 6, 3. — 23 Mt. 28, 19.

3/4 avvsv^afitvoi d : -ftero? a K I |

4 d(po(ii£ea9aoav a d S : -eo9a>
K inizQiyev K, e'mzptipeiev I 5 zl
I I d L SI xcc&atpsio&tooav a d | > |
rj .

-eio&w rel 6 inlaxonoq rj ngtafSvziQO? d rj Siaxovov a s 9 I S SI A

|
| C :

> rel I
8 Xqwzov d y t 9 I L Xptozw rel S. S. piXiav .
|
a |
niordiv e rj

47—50 >AC, can. 48

|

10 can. SI 11 fie/xoXvf/nEvov > | a |

naga : vnb
d 9 I
I
13 ipev6(5v lepecuv d j
14 sxftaXXwv p 6 x, ixfidXXwv a ft fx £ |

Xdftrj 6, Xdftei ft I
15 nagd apj-il^»{; vnb nag rel 17 ftanzlan I, |

d (post nvev/xa d) x v |
aXXd + p 18 dvdpxovg naxega? y e 9
fj /j. \ : I |

rj f ig . . rj elq a d p y £ ^ v £ I : xal . . xal e, r] . . r] rel |

21 inLZsMoot.
d 6 I
aXXd : dXX' p y s I, xal /xij a xb a d p s g x ft
[ rel 22 xvqio? : > |
:

+ rjfiTv d I L, + rjfidiv S SI |
23 ftantiaaxe fianxit,eo9e avxov? p :

23/1 dXXa — avzoi/g : dXX' p

|
 APOSTOLOEUM VIII, 47, 44—50. 579

44. Episcopus aut presbyter aut diaconus, qui usuras exigit

ab iis, qui mutuo accipiunt, aut desinat aut deponatur.

4J . Episcopus vel presbyter vel diaconus, qui una cum hae-

reticis oraverint tantum, segregentur; si vero etiam permiserint
eos tanquam clericos aliquid facere, deponantur. 5

46. Episcopum vel presbyterum vel diaconum, qui haereti-

corum baptismum acceperint vel sacrificium, deponi praecipimus.
Quae enim conventio Christi ad Belial? aut quae pars fideli cum
infideli ?

47. Episcopus vel presbyter si eum, qui vere habet baptismum, 10

iterum baptizaverit, vel eum, qui ab impiis pollutus fuit, non bapti-

zaverit, deponatur tanquam deridens crucem ac mortem Domini

neque discernens sacerdotes a falsis sacerdotibus.

48. Si quis laicus uxorem suam expellens aliam duxerit aut

ab alio dimissam, excommunicetur. 15

49. Si quis episcopus aut presbyter secundum Domini con-

stitutionem non baptizaverit in patrem et filium et spiritum san-
ctum, sed in tres principio carentes aut in tres filios aut in tres
paracletos, deponatur.

50. Si quis episcopus vel presbyter non tres mersiones unius 20

initiationis fecerit, sed unam mersionem, quae in mortem Domini
detur, deponatur; non enim dixit Dominus: In mortem meam

44. Similiter synodi Arelatensis I 49. Cf. VI, 8, 2; 10, 2; 26, 2; Ps.-

c. 12, Nicaena c. 17. Synodus Mi- Ign. Philipp. 2. Vigilius Ep. II c. 6

beritana c. 20 etiam laicis faenus inter- (Hard. Cone. coll. II, 1432): Si quis
dixit. Cf. Funk, Geschichte des kirch- episcopus aut presbyter iuxta praecep-
lichen Zinsverbotes 1876. turn non baptizaverit in nomine patris

„ et filii et spiritus sancti, sed in una

45. Synodus Laodicena c. 33: On perS0M ^.^ aut in duabus aut in
ov ieialeeztxotsiioztofianxoZeow- tribus patribus aut „ tribus fil;is aut
evzso9ai. Cf. eiusdem synodi can. in tr ibus paracletis, proiciatur de eccle-
9 et 34- sia Dei .

46. Cf. VI, 15, 1.

2-
50. Respicere videtur Eunomium
47. Cf. VI, 15,
eiusque sectatores, qui baptismum uni-

48. Cf. syn. Illiber. c. 8 — 10; Arelat. ca mersione peragebant. Cf. Sozom.
I c. 10. H. E. VI, 26.
37*
 580 CONSTITUTIONES

t« eO-vtj, fianxitpvxEg avxovg tlq xb ovo[ia xov naxgbq xal rov

vloii xal xov ayiov m'EVfiaxog".
va El rig sjilaxojiog r) 3ig£6$vxsgog rj diaxovog rj oXcog rov
.

xaxaXoyov rov hgaxixov ydfiov xal xgEcov xai olvov ov 6i

5 aaxrjOiv, aXXd did fideXvgiav dnijExai, tmXa&o/XEVog, oxi „ndvxa
xaXd Xiav" xal oxi ,,dgOEV xal d-fjXv EJioir/Gev 6 freog xbv dv-
frgcojiov", dXXa @Xa6<p?](icov diafidXXsi xrjv dtjfiiovgyiav, 7j diog-
d-ovod-co ?} xa&aigeiod-co xal xfjg ixxXtjoiag djto^aXXiod-co' cbo-

avxcoq xal Xalxbg.

10 v[i'. El xtg hnioxouioq ?} ng£6(3vxegog rov hmOxgEcpovxa outb
aftagxiaq ov ngoodtXExai, aXXd axoftaXXExai, xad-aigEiO&co, oxi
Xvjtel xbv XgiOxbv xbv EiJtbvxa' ,,Xagd yivExai ev ovgavcp sjcl

evI dfiagxmXm fisxavoovvxi".

vy . El xig sjtiOxojcog rj TtQEOfivxsgog ?] diaxovog ev rate
15 rjfiEgaig xcov logxcov ov fiixaXaf/ftdvEi xgscov xal olvov, xafrai-
gsio&co cog ,,x£xavxT]gia6/iEvoq xrjv OvvsidrjOiv" xal a'tziog Oxav-
ddXov noXXoiq yivdfisvog.
vc¥. El xig xXrjgixbg ev xajir/Xsicp qpcoga&f] EO&lcov, dcpogi-
t,£6d-co, jtagsS. xov si> jcav6ofEico ev bdep 6i dvdyxrjV xaxaXvsiv.

5 Gen. i, 31. — 6 Gen. 1, 27. — 12 Luc. 15, 7. — 16 1 Tim. 4, 2.

2 nvevfiaxog : + s'oig diSs r\ Q<ojial<ov XQaxsl ixxXtjola x, eadem

praemissis verbis xpia fianxtofiaxa dvxl rov XQSlg xaxaSvasig exhibet i. m. t-,

addunt d (inscribens Tlxlov /?' xd') a 6 r\ S SI ex Collectione canonum Io-

annis Scholastici tit. 36 haec: Aidaaxso&w (isvxoi ^anxt^o/xsvog, oxi 6 (> d)
naxtjQ ovx toxavpaj&T) ovxs yswijoiv vns/tsivsv dv&pconov, ovxs is xb
nvsvfia xb ayiov dv&Qwnoq sysvsxo, dkX' ovxs xb (> a) nd&og vnsoxtj,
ov yaQ iaaQxw&rj' iXvTpwoaxo 6i xbv xoofiov (xbv x. c) xfjg ini- >
xsifttvqg opyijg o /tovoysvrjt; vwg' svrjv&QOjTtrjas ydg tpiXav&Qwniq eavxai
aiSfxa ex nagQs'vov dvanXaoaq, rj ao<pia yaQ (+ (pijaiv a) (pxodo/xtjoev
kavxfi oixov dig drjfxiovQyoq' axavQov Si vnefisivev exwv, i^elXaxo 6s xbv
xoo/aov xfjg intxsifievrjq dpytjq' fianxi^6fie&a ovv slq xb ovofia xov naxQoq
ovx m i dv&Qwnov yevo/tivov (ysvafxivov a) rj na&ovxog, itq is xb bvo/xa
xov vlov (uq vnooxdvxoq yevvtjocv, ibq vnonsivavxog axavQov, dig dno-
d-avovxog xal dvaoxdvxog, tig xb ovofia SI (> a) xov ayiov (> a) nvsv-
Haxog 6/uoovaiov (bfioovolio d) naxQl xal vup- ol ds fifj ovxa>q fianxi-
dig

L,ovxeq dig dyvoovvxsq xb (ivoxxiqiov x!jg svospsiag xa&aigsio&wxav (hie

desinit a,6 addit scholium de tribus baptismis, d S SI ea quoque exhibentes,
quae in Collectione Ioannis tanquam canon apostolorum 51 leguntur, fortasse
etiam r), pergunt): '0 xbv naxsga nsnov&svai Xeyatv dospel 'IovJaiwv
papvxsQov (doepff iovdalov ^agvxspa d), fiexa Xqioxov xal xbv naxi~Qa
 APOSTOLORUM Till, 47, 51-54. 581

baptizate, sed : Euntes docete omnes gentes, bapti^antes eos in nomine

patris et filii et spiritus sancti.

ji. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut quilibet

e numero clericorum nuptiis et carnibus et vino se abstinet, non
propter exercitationem, sed propter detestationem, oblitus, quod 5
omnia valde bona et quod masculum et feminam fecit Deus hominem,
sed blasphemans accusat creationem, aut corrigatur aut deponatur
et ex ecclesia eiciatur; similiter et laicus.
52. Si quis episcopus vel presbyter eum, qui se convertit a

peccato, non recipit, sed eicit, deponatur, quia contristat Christum, 10

qui dixit: Gaudium oritur in caelo super uno peccatore paenitente.

53. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus in diebus

festis non sumit carnem et vinum, deponatur, ut qui cauteriatam
habet conscientiam multisque causa sit scandali.

54. Si quis clericus in caupona comedens deprehensus fuerit, 15

segregetur, praeterquam quod ex necessitate in itinere divertit in

hospitium.

riQoarjXuiv6 6s xbv vlbv apvovfisvog xov fiovoysvfj di ijfiag oaoxca&rjvai

xal oxavgbv v7io/x£fifv>]x£vai &eo(id%og iaxl xalxwv aylmv noXsfiLog' o <fh
xb nvev/ua to ayj.ov naxspa bvojxdt,(ov ij vlbv dvemoxrifKov iaxl xal dvotjxog'
b yap vlog ovvSrjfiiovpybg x<5 naxgl xal avvO-govog xal avvvofj-oS-ex^g xal
xQtX7js xal xrjg draoxdoscog alxtog, xal xb nviv/ta to ayiov ofioovaiov
&i6xT)xi m
£<p rifidiv ydo Sl/xwv b /xdyog i^Tjgev^axo, ondaag xu> Xam nXavov
xal aaxaxov xal novijobv slg savxbv xb nvevfia, xal k'va xiiivvfiov slvai
(pXvaarjoaq xbv 8s6v, noxi de xal xb nd9og xov Xpiaxov xal xr\v yhvrjoiv
neptxoipag. v/telg ovv, oi intoxonoi, elg sva naxega xal vlbv xal ayiov
nrev/jia xqizov fianxloaxe xaxd xtjv xov xvglov yvwfirjv xal xr/v tjfiexspav

£v nvivfiaxi Sidxa^iv. |
5 did >a |
iniXavQavoftevog a |
6 dgosv a |
8 dno-
ftaXeo&w x, £x/}aXXeo&<o d 10 ngsofivxspog -\- didxovog d 11 dXXa a p
| |

? tj x dXX' rel
: 12 xbv pr a d I| rel xbv sec a tlnovxa oxt jjl : > | > | +
d a I iv i
x<5 d rj +
15 /tezaXa/xfidvot d xal ij d I
|
ol'vov a X S SI C A |
•
|
:

+ ftdeXvooo/jEVog xal ov 61 doxrjOiv rel 16 xf/v ad: -f Id lav p K I I Tim. |

|

17 ysvofisvoq d /? X, ylvizai p 18 <pwpa&% a p £

|
-&sl?j rel 19 nav- : |

6oj(clu) + xal d e Z, \
di dvdyxtjv post xaxaX. @ y xaxaXveiv a d xaxa- |
:

Xvaavxog {i S, xaxaXvovxog lei

5i.Cf. VI, 8, 2; 10,2; 11,5— 6526,3. 393 c. 26: Ut clerici edendi vel bi-
52. Ci. II, 12 — 18. bendi causa tabemas non ingrediantur
53. Sententia legitur V, 20, 19. Verba nisi peregrinationis necessitate (Mansi,
aixioq oxavddXov Constitutor II, 10, 1 Concil. coll. Ill, 923). Synodus Lao-
interpolavit. dicena c. 24 universe: oxi ov dtl lepa-
54. Similiter synodus Hipponensis xtxovg .... elg xanrjXslov ilaievai.
 582 CONSTTTUTIONES

vs. El Tig xlrjgixbg vfigioti tov ejciOxojiov adlxmg, xaQ-cu-

gsiO&m. „"AQXovxa" ydg, gyrjOi, „rov Xaov Oov ovx BQilg xaxcog".

vg'. El tig xhjQixbg iffgiOsi ngtOfivTegov rj didxovov, a<pogi-

t,E6frm.

5 v£. El rig xXrjgixbg xaxpov rj %mXbv r) TvipXbv 7) Tag fiaGeig

TtenXrjyutvov jXEvdo%], d<pogiC,EOd-m '

mdavTmg xai Xa'ixog.
V7] . 'Enioxonog rj ngsofivTegog dfisXmv tov xXrjgov rj tov
Xaov xai fir) jcaidevmv avxovg ttjv evoe^siav a<pogi$EOd-a), ejii-

(iivmv 6s TJj gad-v^la xa&aigEiOd-m.

10 v&'. El Tig EJtiOxojtoq rj jtgs6^vTsgog, xivbg tcov xXrjgixmv
evdeovg ovxog, fir] emxogrjyel xd Stoma, dcpogi^EOd-m ' ejci/ievwv

dh xad-aigeiofra), mg <povEV6ag tov adeXipbv avTOV.

§'. El Tig Ta ipevdsniygacpa tcov doeficov (iifiXia mg ayia siti

T?jg kxxXrjOtag drjfiootevsi exl Xvmj tov Xaov xai tov xXrjgov,
15 xa&aigsio&a).

ga'. El Tig xaT?]yogia ytvrjTai xaTa jiiOtov jcogveiag rj [ioi-

%Eiag rj aXXrjg Tivbg djirjyogEVf/tvrjg jigdgsmg xai eXEyx&y, dg

xXrjgov fir) xgoayEO&m.
0. El Tig xXrjgixbg 61a cpofiov dvd-gmnivov 'Iovdaiov rj

20 "EXXrjvog rj algsTixov dgvrjorjTai, si (isv to ovofia tov XgiOTOV,

dnofiaXXtO&m, eI 6e to ovofia tov xXrjgixov, xa&aigsiO&w /lETa-

vorjoag rfs mg Xa'ixog dE%d-rjTm.

£/'. El Tig ijtioxojtog rj jigsOfivTsgog rj didxovog oXmg exrj

tov xaTaXoyov tov tsgaxixov ,,<pdyr] xgsag ev aifiaTi xpvxfjg avTOv"

25 rj ,,0-rjgidXmTOv" rj „&vrjOifiaiov", xad-aigtio&m, tovto ydg 6 vdfiog
dntlxEV sdv ds Xa'ixog rj, dqpogt^EGd-m.
§(?'. El rig xXrjgixbg svgE&f] tt)v xvgiaxrjv fj[iigav r) to

2 Exod. 22, 28. — 24 Gen. 9,4. — 25 Exod. 22, 31; Deut. 14, 21.

1 vftpioot d I
tov + eavzov p |
ddixwg a d S SI cf. can. 84 : > rel |

2 yap > d ft x |
tprjol h. L a d i rj : >x SI, post Xaov p, post oov rel |

oov ^> p I
3 vftQiooi d I
5 xuxpbv rj y. d S A C : jfwXbv rj xuxpbv K |

r] yrnXov > a rj \ rvcplbv r] x<"Xbv I, xuxpbv p

x. rj |
zbv rag a |
6 nenXr/y-
fxivov d i. m., i. t. Ttsnrjpwfxsvov |
/Xevdor/ a p | I : -daoi d, -dost rel |

7 can. 58—60 > p I

rj : xai d I A [ 8/9 inifi. tie : rj im/xsvwv d |
11 im-
Xoprjyrj a y £ /x, -yrjooi I |
12 (povsvg tov ddeXipov d |
13 fttftXia xwv dos-
ftulv d I
14 tSijfiooievoi da t^x)-x/xv^\17
2
iXeyx&eit] p a d x fi v § |

18 ttQooaysod-a) e (?) I |
20 dpvrjoetai s & x v |
21 dnoftaXXeo&Q) : d<po-
 APOSTOLOKUM VIII, 47, 55—64. 583

55. Si quis clericus episcopum contumelia affecerit iniuste,

deponatur. Principi enim, inquit, populi tui non maledices.
56. Si quis clericus contumelia affecerit presbyterum aut dia-
conum, segregetur.
57. Si quis clericus mutum vel surdum aut claudum aut 5
caecum aut pedibus debilem irriserit, segregetur; similiter et laicus.
58. Episcopus aut presbyter clerum vel populum neglegens
neque eos docens pietatem segregetur; sin autem in socordia per-
severaverit, deponatur.

59. Si quis episcopus aut presbyter, cum aliquis clericorum 10

inopia laborat, ei non suppeditat necessaria, segregetur; quodsi
perseverat, deponatur, ut occidens fratrem suum.
60. Si quis falso inscriptos libros impiorum tanquam sacros
in ecclesia divulgat ad perniciem populi et cleri, deponatur.
61. Si qua fiat accusatio contra fidelem fornicationis vel ad- 15
ulterii vel alius cuiusdam facti prohibiti et convictus fuerit, ad
clerum non provehatur.
62. Si quis clericus propter metum humanum Iudaei vel gen-
tilis vel haeretici negaverit, siquidem nomen Cbristi, segregetur,
si vero nomen clerici, deponatur; sin autem paenitentiam egerit, 20

ut laicus recipiatur.
63. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut omnino
e catalogo clericorum manducaverit carnem in sanguine eius vel
captum a bestia vel morticinium, deponatur; id enim lex inter-

dixit; quodsi laicus sit, segregetur. 25

64. Si quis clericus inventus fuerit die dominica vel sabbato

QiC,io&u> a I I
si 6s — xa9aiQfio&a> > a |
rod > p 22 6s
|
d > | dtxso&w d |

23 ix a p s 5 I rel 24 <puygi
: > I
'Q, <payoi d tj |
xQeaq a d p a if v 9 xQea
:

rel 25 QriQiaXXcotov a 26 iav

! |
. . 37 a d I (ei'r]') : si . . sl'tj p K j
27 xXypi-
xbi + }} Xa'ixog d

60. Cf. VI, 16. odus Aurelianensis II (a. 533) c. 20:

61. Cf. syn. Illiber. c. 30. 76; Neo- Similiter (ab ecclesiae coetibus arce-
caesar. c. 9; Nicaen. c. 9. 10. antur) et hi, qui bestiarum morsibus
63. Constitutor mandatum apostolo- exstincta vel quolibet morbo aut casu
rum VI, 12, 13—15 vel Act. 1 5, 20. 29 suffocata vescuntur.
e Vetere Testamento interpretatur et 64. Cf. V, 20, 19; Ps.-Ign. Philipp.
amplificat. — 9-rjQ. rj d-vrjatfxalov] Syn- 13, 3.
 584 C0NST1TUTI0NES

adfifiaxov xXrjV xov ivbg [tovov vrjOrsvcav, xa&aiQtio&co' kav 6b

Xa'ixog, d<poQit,E6d-m.

|e'. El xig xXyoixbg i] Xa'ixog eIoeX&oi slq Ovvaycoyrjv 'Iov-

daicov ij aiQEXixcov jtQoGevt-aO&ai, xad-aiQeiod-co xal d<fOQi£iod-a>.
5 §g'. El rig xXijQixbg iv fidxy nva xgovOaq xal djtb xov evbg
xoovOfiaxog djioxxiivy, xa&aiQtia&co dice xt)v noonixEiav avxov'
sav 6s Xa'ixog fi>
ct<poQiC,e6&co.

§£'. El rig nccQ&evov afivrjCxevxov $iaodyiEVog 'ix%, d<poQit,i-

Cd-03' fit] si-sivai 6e avxm sxioav Xa/jjldveiv, dXX' Exsivr/v xaxE'/jsiv,

10 rjv xal fiQtxioaxo, xdv jievixqci xvyyavy.
§tj'. El xig sjiioxojcog rj jiQEOfivxEQog rj 6idxovog 6evte'qc(V
XeiQoxorlai' 6t'§rjxai nagd xivog, xa&aiQtio&co xal avxbg xal b
XEigoxovqaag, eI ft?) 6si^y jcaga aiQEXixcov avxbv e^eiv xrjv X tl Q°~
r or iav xovq ydg Jtaod xoiovxcov ftajixto&tvxaq r] XEiQorovrjd-ivxag
15 ovte xioxovg ovxs xXrjgtxovg Eivai 6vvarov.
§9-'. El xig hniaxoxog r) XQEGfivxsQog rj diaxovog r] vno-
6idxovog rj dvayvmoxr/q r\ ipdXxrjg xi(V ayiav xE6Gaoaxo6xr)v ov
vrjOxsvEi rj TExgd6a rj naqaGXEvrjv, xa&aiQEiad-m, sxxbq eI fir) 6i
aO&Evsiccv 6a»(iaxixfiv £(modi£oixo' sav 6h Xa'ixog y, d<poQi£s6&a>.
20 o'. El xig Eutiaxonog i) dXXog xXyoixbg vtjOtevei (lExa 'iov-
6aicov rj sooxd^si fitx' avxdJv rj dixsrai avxcov xd xfjg iooxrjg
§EVia, olov aCpfia rj ri xoiovxov, xafraiQEiofrco- si 6h Xa'ixog, dq.o-
Ql^EO-d-03.

1 [lovov : oappdzov d, ~> x \

vr\axsv(ov h. 1. a : post odftfiazov d, post
rjf/spav rel j
xa&. iav 6s : 6 (thv xXrjQixbg xa&., b 6s d | 1/2 xa&. — la'ixbg
> I |
1 iav a : si rel | 2 Xa'ixog + sl'r/ 6 & |
3 can. 65 p, abhinc autem >
plures canones exhibet f |
siosX&rj a 2 d rj |
4 xa&aipsia&to xal xa9-. i :
\

5 XQOvatj a | rov > f |

svbq > d I |
6 dnoxzelvag d p v £, dno&dvr/ I

—
> 7 iav a.d{py%7]Xfiv:
|

6/7 6td d<poQit,sol}<o I si rel \%adf

8 %
|

(ft) p y £ > fi v p axn :

X sir) rj £, rel | f '£ : a, s oi d, h'xst rel |

9 avzov a 10 xal > S & xal %qet.

rj xarr/Qsziaato
1 \
I |
: i a y ft f
xa&r]Q. r]gdaaxo d 11
rj sav post %siQoxoviav
v \ 12 |
el' rig : I |
ds^rjxai a
dpnys^fivl ds$d/tsvog dsgezai xal pr > d :
ft, rel | |
13 si firj

(nr)ys /?) dsigy (dsigoi a, dsl-oi d, do^rj ft, Sixuit] f) n. alp. avzbv s%siv
(sy,siv avzbv d /?) a d f /? S •
si fir]ys (ftrjzi ys y s &) dpa avazair/ ozt
n. a\.Q. sxsi rel |
14 napd a d f fi
6 I :
+ zuiv rel | r} xsiqoz. > p I |,

16/17 r] vnodtaxovos > a (( f i; I S CA |

17 zsaaaQaxoazr)v + zov ndaya
y cf s & I
18 vr/ozsvoi yf**/ivg|^pr>fp| napaoxsvr)v rj zszQaia
d f I S j
19 i//7io<Si£,oivio d |
sdv a d f g rj x /j. v | I . si rel |
r) : sl'rj y e
r]ir]20 can. 70, 71, 74, 75 > p |
dUo? (zb ovvolov /?, > I S) xlrjQixbz
 APOSTOLORUM VIII, 47, 65—70. 585

praeter unum solum ieiunans, deponatur; si fuerit laicus, segre-

getur.

65. Si quis clericus ingressus fuerit in synagogam Iudaeorum

vel haereticorum ad orandum, deponatur et segregetur.
66. Si quis clericus in contentione aliquem ferierit atque ex 5
ictu uno occiderit, deponatur ob suam praecipitantiam ; si vero
laicus sit, segregetur.
67. Si quis virginem non desponsatam vi illata teneat, segre-
getur, nee vero ei liceat aliam ducere, sed illam retineat, quam
elegit, etiamsi paupercula fuerit. 10
68. Si quis episcopus vel presbyter vel diaconus secundam
ordinationem acceperit ab aliquo, deponatur et ipse et qui eum
ordinavit, nisi ostendat ab haereticis se ordinationem habere; a
talibus enim baptizati vel ordinati nee fideles nee clerici esse
possunt. 15
69. Si quis episcopus aut presbyter aut diaconus aut sub-
diaconus aut lector aut cantor sanctam quadragesimam non ieiunat
vel quartam feriam vel sextam, deponatur, nisi infirmitate cor-
poris impediatur; si vero laicus sit, segregetur.
70. Si quis episcopus vel alius clericus ieiunat cum Iudaeis 20
vel dies festos cum eis agit vel munera festorum eorum accipit,

veluti azyma aut aliquid simile, deponatur; si vero laicus, segre-

getur.

a d f j3 I S : npeoftvztgog rj Sidxovog rj o).u>g zov xaza?.6yov zmv xkr/pixdiv

rel I
vr/ozevsi a 6 x I :
> £, -evr/ a, -evoi rel |
21 kopzd^oi y s x fi v £,
avv80(izd'C,oi d I (-£fi)> f exhibet pagina 537 exeunte sop et incipit pag. 538
vocabulo xspdivnv can. 74 |
diy.ezai a d t] & I nap' rel +
kopzrjg -f-
:
|

uvzaJv s t, 22 xi « /? I
I
> |
laixbg + »/ a £

65. Cf. II, 61, 1, ubi Constitutor rj 69. Cf. V, 13, 3; 20, 18; VII, 23, 1;
elg avvaywyrjv'Iovdalwv rj aipeztxwv Ps.-Ign. Philipp. 13, 3.

interpolavit. 70. Ps.-Ign. Philipp. 14, 2 eadem

67. Cf. syn. Ancyr. c. 1 1 ; Chalced. atque eisdem fere verbis exhibet. Syn-
c. 27; Basil, c. 22. odus Laodicena c. 37 dicens: ozi ov
68. LaudaDt hunc canonem Petrus del napu zwv 'Iovdalwv rj alpezixuiv
Damiani Liber grat. c. 33; Humbertus tdnsfinofjeva sopzaazixd ka/tftdveiv
Adv. simoniacos I c. 8; Bernaldus De fxrjds ovvsopzdt,civ avzolg, et c. 38:
excommunicatis vitandis c. 17; De or- ozi ov del napu zmv 'lovtfala>v at,V[*a

dinatione vitanda c. 3 (M. G. Libelli Xafx^dvsiv rj xoivmvilv zalg dotfisl-

de lite imperatorum et pontificum I, aig avzuiv, fons esse videtur. Cf. syn.
66. 112; II, 119. 152). Illib. c. 49—50.
 586 CONSTITUTIONES

oa. El Tig XoiOziavbq eXaiov djttviyxoi slg ieqov kdv&v rj

Etg Ovraymyrjv 'Iovdcdcov rj ev ratg Eogzalg avrcov Xvyvovq dipy,
dg>OQi^s6&03.
o@'. El rig xXr/Qixbq rj Xaixbq djtb Ttjq dylaq exxXr/Oiaq dcps-

5 ZrjTcu. xtjqov rj sXaiov, aq)OQi^60&oa xal to sutiotEfinTov jiqoGtiQ-eto)

(ltd-' ov eXafiev.
oy . 2xEV>oq dgyvgov r) xqvGov rj o&ovrjq dytaG&ev ftrjdslq

etl slq olxeiav xqtjGiv oyeTEQi^e'ofrm, naodvofiov ydg' si 6e ztq

qxoQa&sirj, EJtiTifida&oj dcpogiGficp.
10 od ' . 'Ejiigxoxov xazrjyogtj&EVTa exi tivi vjco at-iojriOTOiv xal
jtiazmv dvQ-gmjtcov , xaXslGd-ai avTOV dvayxalov vjib tojv sju-
oxo3zcov xctv f/ev djiavzrJGy xal bfioXoyrJG'T], iXsyx&EVToq avzov
bgiC,sGd-co to sjiitI/mov sav 61 xaXovfizvoq ftrj vjiaxovoy, xaXeio&a)
xal devTsgov, djtoGTEXXofiivcov sJt avTOV dvo emGxoJtoov sav 6h '

15 xal ovTca f/rj vxaxovOy, xaXsiG&a) xal tqLtov, 6*vo ndXiv Em-
Gxojcmv ajioQTaXtVTcov ngbq wvtov sdv de xal ovza>q xaza-
(pQOvrjOag fir) djtavTrJGq, rj Gvvodoq djio<paivto&co xaz avzov t«
doxovvTa, oJimg fir] 66§rj xtgdaivnv (pvyodixmv.
os . Elq fiaQTVQiav zt)v xazd kmGxbnov oIqetixov fit] xgoG-
20 6exeg9-b, aXXa ftr/dh jttazbv tva fiovov ,,em GTOfiaTog" ydg ,,6vo
rj TQMOV ftagzvgmv GTad-J]GSZai Jldv Qpjfia".
or'. "On fit] xQf] *bv emGxonov Top ddsX<p<5 rj tco vim r) zzigco
Ovyyevil x a Q^OfiEVOV to dgicofta zrjq EJtiGxojirjq xeiqotoveiv ovq
avzbq fiovXszai' xXtjoovo/iovq ydg Ttjq smGxojtfjq avTOV noulad-ai

20 Deut. 19, 15.

1 dnevsyxoi : -eyxtj a /?, >x |

2 ij h. 1. a I cf. S C A : post avzdiv K [

iv zaig i. avzdiv > d S C A aiptj a . > d f SI C A, anztj a, anzei a 2

<f tj, anroL rel | 7 dpyvQov — aytao&hv a d cf. S xgvoovv
: 1} dpyvpovv
(dpy. 7] XC- V I) aytoto&hv ij odovr/g (o&ovrjv I, 6&ovlov #) K I cf. SI |

5 <pa>Q<xl}rj + npdgec e vnb a

d £ |
10 tivi |
: inl d, naga K I | 10/11 xal
nioraiv adSSlCA:>KI|ll dv&Qolnwv : uqoomtkdv a, fiaprvQuyv tj
|

avtoiv a I
12 dnavirjoq a 6 tj : -rjooi rel |
oixoXoyrjOq d a y S & : -tjooi

s £ x (i i-
£ I, dnoXoyrjOono a |
i/.. avzov : tj ikeyx&eit] 6 |
13 0QiC,sa9a>
'

£§OQi^£o9-a> rj v $, 0(>i%eo&cii y 6 t,
I
ia? '
si 6 \
vnaxovasi S tj, -001 a a-
f (i v I J
14 &r' . nQoq y s 'C, \ 14/16 in avzov — dnoazaXivzwv v | > |

iav de — iniaxonwv > a |

15/16 /xtj — ovzcog >
vnaxovoq a d a rj I [
15 .

-oei 6, -aoi rel |

16 dnoazak^vziov a d . dnoozsXlon&vwv K 17 dnavzr]arj |

a d (yn.) a tj : -tjaoi rel (vn. I) |

zd xaz' d |
18 dogavza d |
19 inlaxonov i
\

19/20 Tipoodeyjo&e d z a- : -eo&at rel |

20 fiovov > d f x \
kill az. ydg :
 APOSTOLORUM VIII, 47, 71—76. 587

oleum
71. Si quis Christianus detulerit in templum gentilium
vel in synagogam Iudaeorum aut in festis eorum lucernam accen-
derit, segregetur.
72. Si quis clericus aut laicus a sancta ecclesia abstulerit ceram
vel oleum, segregetur et ultra ablatum quintam partem restituat. 5
73. Vas sacratum ex argento vel auro vel linteo confectum
nemo deinceps in proprium usum vertat, nefas enim est; si quis
vero deprehensus fuerit, segregatione multetur.
74. Episcopum ab hominibus fide dignis ac fidelibus de cri-
mine accusatum in ius vocari oportet ab episcopis; si quidem 10
occurrerit ac respondent fueritque convictus, poena decernatur;
si vero vocatus haud paruerit, missis ad eum duobus episcopis

iterum vocetur; si ne sic quidem paruerit, etiam tertio vocetur

duobus iterum episcopis ad eum missis; sin autem hanc quoque
missionem aspernatus non occurrerit, synodus contra eum pro- 15
nuntiet, quae videbuntur, ne ex. iudicii detrectatione lucrum facere
videatur.

75. Ad testimonium contra episcopum dicendum haereticum

ne admittite, sed nee fidelem unum solum; in ore enim duorum
vel trium testium stabitomne verbum. 20

76. Quod non oportet episcopum fratri aut filio aut alii pro-
pinquo dignitatem episcopatus largientem ordinare, quos ipse vult;
non enim aequum est, ut heredes episcopatus sui faciat, humano
<prjalv yao 6 v6fj.oq' inl at. a |
21 /xaprvgwv }} zotwv f |
22 fitf : ov 6 s |

xbv >6 rj |
23 x a ? l &f* ev °S & (3 \
tig to a 6 \
ovg a d cf. S C A dv
SI • f,

ov p K I |
24 avrog a d f I :
> p K |
avrov a d f S SI : >p K I C A
71. Synodus Laodicena c. 39: ore Sed haec verba neque ad canonem
ov dst tolg e&vsoiv ovvsootut,siv xal nostrum referri possunt, qui de re plane
xoivwvitv rj? d&eozrjzi avtwv. alia agit, neque ad unum ex reliquis,

74. Pitra Iuris eccles. Graecorum quia nullus cum definitione synodi con-
monum. et hist. I, 2, hunc canonem sentit. Praeter Constitutiones vel Ca-
in synodo Constantinopolitana a. 394 nones apostolorum causa Nestorii vel
sub certo apostolorum nomine pro- synodus Ephesina prima testis est trium
mulgatum esse censet. Errat autem. vocationum canonicarum. Modus pro-
Synodus ilia decrevit, episcopum in cedendi vero haud dubie antiquior
posterum nee a tribus quidem, nedum erat.

a duobus, sed maioris tantum synodi 75. Cf. synod. Constantinopolitana

et provinciae episcoporum sententia 381 c. 6.

deponi posse. Addit sane: xa&cug xal j6. Similis est canon XXIII synodi
ol anooioXixol xctvove? diwQioavxo. Antiochenae.
 588 CONSTITUTIONES

ov dixcuov, ra xov d-sov xagit^ofievov Jtdd-si av&goijtivcp- ov yag

ttjv rov &£Ov £xxXr/6iav vnb xXr/govoftiav ocpsiXsi Ti&svai. si
6e rig tovto jtoirjost, dxvgog (isv £Ora> r) yiigoxovla, ambg 6e
EJiiTi/ido&a) dq)OQLO(ico.

5 o£'. 'Edv rig avdxrjQog fi

top 6g)&aX/ibv rj to GxiXog nsjcXr/y-

[livoc, ctgioq 6s ?j sig hniOxoxrjv, yivso&co '

ov yag Xoi^r/ OcofiaTog

avtbv (iiaivsi, dXXd ipvx?]g /ioXvO/iog.

or]'. Kcacpbg 6s d)v xal TvcpXbg fii) yivso&m sjtiaxojiog, ov%

cog (isfiianjiivog, &XX' iva (irj to. sxxXrjOiaOTixd jiagE(ixo6lC,oiTO.

10 od-'. 'Edv rig 6aifiova sxy, xXrjQixbg firj yivto&m, dXXd /irj6e

roig MiOTOlg 6vvEV%t6&m' xad-agio-d-slg 6s Jigoo6£xso9o3, xa) lav

y agiog, yivto&co.
jt'. Tbv eg sd-vcov xgoOsX-d-ovTct xal ftajtTi6&£VTa rj ex <pavXt]g
6iaycoyfjg ov 6ixaiov sOtl jiagavTa jtgo%Eigi££6&ai slg EmOxojirjV
15 &6ixov yag tov {ir)6£jim jcslgav loti6si^d[iEVOv srsgmv slvai 6i-
6daxaXov, si (/?} Jtov xaxd &siav %dgiv tovto ysvoixo.
jid . E'ijcofiEV, oti fir] XQV sxioxoxov xa&slvai havTov slg

6rj(ioaiag 6ioixffing, dXXd ngoosvxaigslv Talg sxxXrfiiaGxixalg

Xgtiaig' rj jtEi&so&m ovv tovto [itj xottlv, rj xad-aigsiad-m. ,,ov-

20 6slg" ydg ,,6vvaTai 6val xvgloig SovXevsiv" xaTa ttjv xvgiaxr/v

jtagaxsXsvaiv.

jcft'. OlxsTag slg xXfjgov ngoxEigl^EOQ-ai avsv Ttjg to5v 6eOjio-

tcov yvoifirig ovx sjiiTgEJto[t£V sm Xvjty tcov xsxTtjfit'vcov oixmv
yag dvaTgojctjv xbxoiovxo £gydC,sxai. si 6s jioxe xal d^iog (pavsirj

13 I Tim. 3, 6; Tit. i, 6. — 19 Mt. 6, 24.

1 dlxaiov :
-f- soziv f, xai p |
£v nd&si d J
2 &eov : '/y a |
vnb > '€,,

viib xlrjQ. > a \

ztd-taQ-ai y s 9- |
3 Tiotqoot a d I |
/*ht> sotw : fteveza) (
/? ? I
4 innitivaaxw f |
5 iav a d f I : fi p K | 5 : e ]!rj I, >p |
5/6 nsnXrj-
Qiofisvoq a f 6 5 I
af:>d p, saviv K I |
eig imoxonrjv a d f : intaxonfig
p K I I
yevio&u) fi rj \
8 <Sh > y s tj » \ wv > y e & |
xal : i] f y e *
I S C I
9 (xmiannhoi a d f fi & /x § -aopivoq rel |
fir} : post ixxXijot-
aazLxa I, bis a |
naQifinoSl^oivto d, -l^rjzat a, -tC,ij I, iixnodiCfiixo p |

10 eyoi 1, axrji p |
ytvto&w : yeveoSw f « fi t), + inlaxonoi a 1011 firjdh
j

rolg TtiavoTg d i. m., i. t. firjd' avrolg \

11 xa&. <5'e in>ood. > f |
12 yeveo&o)
( rj
I
13 idvviv a I A cf. S SI : i&vtxov d f, i&nxov (i9vaiv rj) fiiov pKC |

14 iazt >d f I
npoxeip. : xeigoroi'6lo9ai s & eig imoxonr\v a d
| f I (cod.
 APOSTOLOBUM VIII, 47, 77—82. 589

affectu largiens, quae Dei sunt; nam Dei ecclesiam non debet
hereditati subicere; si quis vero hoc fecerit, irrita esto ordinatio,
ipse autem puniatur segregatione.
77. Si quis merit oculo laesus vel crure debilis, dignus autem
episcopatu, fiat; non enim vitium corporis polluit, sed animae 5
inquinatio.

78. Qui vero surdus vel mutus et caecus est, ne fiat epi-
scopus, non quod pollutus sit, sed ne impediantur ecclesiastica.
79. Si quis daemonem babeat, ne fiat clericus, sed neque
cum fidelibus oret; cum autem emundatus fuerit, recipiatur, et si 10
dignus exstiterit, clericus fiat.

Qui ex gentibus accessit et baptizatus fuit aut ex prava

80.
conversation, eum non aequum est confestim ad episcopatum
promovere; iniquum enim est, eum, qui nondum specimen ex-
hibuerit, aliorum esse doctorem, nisi forte divina gratia hoc fiat. 15

81. Diximus, quod non oportet episcopum in publicas ad-

ministrationes se demittere, sed ecclesiasticis usibus vacare: aut
igitur persuadeatur hoc non facere, nemo enim
aut deponatur;
potest duobus dominis servire secundum Domini admonitionem.
82. Servos invitis dominis ad clerum promoveri non per- 20
mittimus, ne molestia possessoribus fiat; hoc namque domorum

eversionem efficit. Si quando autem servus dignus videatur, qui

Vat.) SI : inioxonov p K I (text, vulg.) S C A |

15 nsioa f \
de^dfisvov d ).
\

16 yevoizo a I : yivrjzai rel |

17 can. 81 — 83 > p j
fir] ov a I \
%Qr] :

XQrjv f> + zov d I

iniaxonov a f S SI C A + rj ngia/ivzcpov rel |
xa&-
tlvai a d f I : xa&tevat K |
18 nQooevxaiQsXv (-oiav {) a. d { a ft v ^ :

TiQooiyiLV ngoosyxapzso&Tv (jiqoox. £ I) rel 19 rj nsi&.

S, xa&aiQsto&a) |
—
a K : ci 6s fir) (+ /?ovi.rjzai I), dnozi&io&io d f I S SI C A 20 xvooXsxzov d |
|

22 xXfJQOv + fir) d |
24 zb zotovzo a f s v £, zovzo ?. : zoiovzov (zbv z. a) rel |

xa.ztQyaX,£Z(ti a

79. Cum energuraeni non ad baptis- nQoaeXSovzaq zy nlazsc non ad digni-

mum admitterentur (VIII, 32, 6) neque tatem episcopi vel presbyteri promo-
baptizatiadorationemfidelium(VIII,7), vendos esse definit.

etiam a clero arcendi erant. 81. Cf. II, 6, 1; syn. Caked, c. 3.

80. Similiter synodus Nicaena c. 2 Idem praecipit Leo

82. 1 Ep. 4. c. 1.

dv9-poJnov? dnb i&vixov plov cipzi De Onesimo cf. VII, 46, 13.
 590 CONSTITUTIONES

olxtxrjg xgbg yttgoxoviav fiad-fiov, olog 'Ovrjoifiog 6 rjfisrsgog

dvttpavr), xal 6vyx<ogovaiv ol dsOJtoxai xal iXsvd-EgovOiv xal xov

oixov lavxcbv t^ajtoOxsXXovOiv, yiviotrco.

jty'. 'Enioxonov iq jiQsopvzsgov i] didxovov OxgaxEiaiq Jtaga-
5 fitvovxa xal dfupoxsga nouiv fiovXojjsvov, xaxi^eiv gojfia'ixtjv

<XQX 7) V xai xa&aigslv XQ 7!' iBQaTixr/v dgxrjv dioixstv, >; r <*" 7<*Q
,,xaioagoq xaioagi, xal xa xov &eov xm &ea>"
ad'. "Ooxig vfigiou ftaOiXia r) dg%ovra xaga xo dixaiov,
rificoQlav xivvvxco '
xal ti fAv xXygixog, xad-aigudd-co, el 6e Xa'ixoq,

10 acpoQt&O&co.
v
3t£ '.
Eaxa> 6e v/ilv jcdoi xXijgtxoig xal Xaixolg PiffXla Oe^aOjxia

xal ayia xrjg /jsv jiaXaiag dia&rjxfjg Mco6tcog jtivxe, rivsOiq,

"ES,o6og, Atvlxixov, Agi&fioi, Atvv£gov6fiiov 'ItjOov xov Navrj tv,

xmv Kgixmv tv, xf/g 'Povd- tv, BaOiXsioav xtOOaga, IlagaXtuto-

15 [levcov xrjg piffXov xmv r/fitgcov 6vo, "Eodga 6vo, 'EoQ-rjg tv, 7ov6ld-
ev, Maxxafiaicov xgia, 'lmft tv, TaX^iol txaxbv Jtevxrjxovxa' 2o-
Xo/jcovrog fiifilla xgia, Ilagot/iiat, ExxXrjOiaOzr'jg, AiGfia aO/idxmv

6 Mt. 22, 21.

1 o oixtTrjQ s X I
1/2 j3a&fiov — dvsipdvrj : ipavr) f |
1 olog a d : + xal K [

1/2 6 r)fieiiQog 'Ovr]aifiog a dx (i v £ |

1 rjiitxsQog + ddeltpbq d |
2 dvs<pdvrj a :

xaxetpdvr/ rj, i(pdv>j rel |

avyx<ogovatv ad avyxaglaovatv a, avyx<oQr)-
f /9 rj x :

aovaiv rel | 2/3 iXev&sgovaiv . . s^anoaxsXXovOLV a d f rj iXiv&SQwoovoiv : . .

££,(X7iooT£).ov0tv (-axelXovaiv d t, &, -axsiXwaiv /$ y s x (x v £) rel 4 snioxonov |

xt/.. a d : inlaxonog xxX. f K I |

oxgaxclatg d, -xlatg a, -xlag f a : -xc in rel [

4 5 napaf/evovva a f, ini/t. d, napa/uivwv X •

axoXdt,u>v rel |
5 dfi<p. noistv
fiovX. a d f A (-6/tsvog ijxoi) S SI C A : 0ovX6/j.evog d/xcp. rel | xa&sXnv a |

6 leQttTLXrjV dpxv v a cf. A : ls(iaxrjxstv f, dyxrjv > rel | dioixelv a d f S A :

dioixrjoiv rel |
xa&. x<?V a d f cf. SI : xad-atpcio&co rel | 9 Tivvvezui f I I

xal > a j
si bis : r\ f |
xXrjQixog :
+ y p I, ei'tj y s S- \
11 can. 85 > f p

ft X I
naaiv vfiTv d | 12 xrjg fxsv n. dttt&rjxtjq > a |
Mioaiwg a y d t, rj 5-1 :

fxwvosiog rel |
nsvre : s d y 6 s rj \
12 13 Tefeaig — >dS
divtegov. |

13 'Aqi9jxoI + xal a |
'Ir/oov + rfg d |
xov a d : vlov ayd£fivl- ^>s >

rj & x I I
Navr} : vavt d £, > s & \
14 rcov a d : >K I |
d 6 > xrjg a : rel
—
|

14/16 tj;; 'Povff navxrjxorxa > j; [

14 rcuv /?aa. d | xiaoaga : 6 a y 6 v,
similiter deinceps plerumque, etiam alii codd |
15 'IovdlS- ev h. 1. a d S SI :

post rp/a <J, cf. C A, > rel |

16 Maxx. 1. > I A C | MaxxajS. — Iwfi %v
> s I
rp/a (y) K S : cf a d |
xgia — nevxrjxovxa : iv x \
ipaXfiol qv a,

cf. A :
ftifiXog ipaXfiuiv gva d C, liber psalmorum 151 (151 > S) unus S SI,

xpaXxrjQtov {xpaXxrjQiOv y t £ (j. I) ev K I | 16/1 faA. — <fexah£ > d v

> — clojidxav >
\

17 piflXia a d xpla : K |
: e (ne'vTe) d S SI |
Tlagotfilai
d S SI I
dofiaxa a /* |
aa/xdxcov + itii/9 ?v s
 APOSTOLORUM VIII, 47, 83-85. 591

in gradu ecclesiastico constituatur, qualis Onesimus noster ap-

paruit, et permittunt domini ac libertate donant et e domo sua
emittunt, fiat.

83. Episcopum vel presbyterum vel diaconum, qui militiae

vacat et utrumque facere vult, romanum magistratum obtinere et 5
sacrum gradum administrare, deponi oportet; nam quae Caesaris
sunt, Caesari, et quae Dei, Deo.
84. Quicunque contumelia affecerit regem vel magistratum
praeter ius, poenas luat; et si quidem clericus est, deponatur, si
vero laicus, segregetur. 10
85. Sintautem vobis omnibus clericis et laicis libri venerabiles
et sancti: veteris quidem testamenti Mosis quinque, Genesis, Exodus,

Leviticus, Numeri, Deuteronomium; Iesu filii Nave unus, Iudicum

unus, Ruth unus, Regnorum quatuor, Paralipomenon libri dierum
duo, Esdrae duo, Esther unus, Iudith unus, Maccabaeorum tres, 15

lob unus, Psalmi centum quinquaginta; Salomonis libri tres, Pro-

verbia, Ecclesiastes, Canticum canticorum; Prophetae sedecim; et

83. Cf. syn. Chalced. c. 7. p. 290— 292; cf. Theolog. Quartahchrift

85. Cf. II, 57, 5—7. Indiculos libro- 1895 p. 527); Ioannes Dam. De fide
rura sacrorum saeculis prioribus prae- orthod. IV c. 17; Stichometria Nice-
terea exhibent Fragmentum Muratori- phoro adscripta (Zahn p. 297 —
301);
anum (Zahn, Geschichte des neutesta- Synopsis scripturae s. Athanasio ad-
mentlichen Kanons II, I 1890 p. 139 scripta c. 1-4. Omnes hos indiculos
— 143); Canon Mommsenianus (Zahn ac nonnullos alios Zahn in libro lau-

1.l. p. 143—145); Catalogus Claro- dato collegit, recensuit, illustravit ;.

montanus (Zahn p. 158 159); Cyrillus — plurimos edidit Preuschen, Analecta

Hieros. Catech. IV, 35 — 36; synodus (SammJung ausgewahlter kirchen- und
Laodicena c. 59 vel potius appendix dogmengeschichtlicher Ouellenschriften
posterior ad hunc canonem Athanasius; ed. G. Krilger VIII) 1893. Filastriuj
Ep. festalis a. 367; Gregorius Naz. Haer. 60 (88) legem et prophetas no-
Carmen XII; Amphilochius (Zahn p. minat atque scripturas N. T. enumerat,
217 — 219); Epiphanius H. 76
941 p. et Marx, S. Filastrii diversarum here-
ed. Petavius; Chrysostomus Synopsis seon liber 1898 p. 48, eum canonem
scripturae sacrae (ed. Bened. VI, 314 apost. LXXXV respicere censet, haud
— 318); Synodus Hipponensis a. 393 dubie autem errat, cum auctor neque
c. 36; Rufinus Commentarius in sym- apostolorum sententiam de libris sacris

bolum apost. c. 36 - 38; Innocentius proferre putandus sit neque ea, quae
Ep. ad Exsuperium c. 7; Augustinus de his libris dicit, cum illo canone con-
De doctrina christ. II c. 13; Codex sentiant. — MaxxaflaLwv TQta] Sic
Alexandrinus (Zahn p. 288—289); In- inter indiculos laudatos etiam Sticho-
diculus librorum canonicorum LX (Zahn 1 metria Nicephori. Plurimi Maccabae-
 592 CONSTITUTIONES

Ugo^r/xai 6ixa I'g' xal s£,m9sv vfjlv ngooioxogeio&co ftavd-dvsiv

vficov xovg vsovg xdg Socpiag xov xoXvfiaB-ovg 2igd%. tjfisxsga

6s, xovx saxi xfjg xaivfjg dia&rfxrjg, EiayytXia xe'OOaga, cog xal sv
xolg jtgoXafiovOiv t'lxofisv, Maxfralov, Mdgxov, Aovxa, 'Icodvvov
3 JJavXov smoxoXal dsxaxeooagsg, 'laxcoftov fiia, 'icodvvov xgslg,

'lovda [iia, Iltxgov 6vo, KX^fitvxog 6vo, xal al Aiaxayal ifitv

xolg smoxojtoig 6i sf/ov KXrifievxoq sv bxxco PifiXioig jcgoOxeytco-
vrjfitvai, aq oi xgrj drjfioouveiv em xdvxoov 6ia xd sv avxalg
fivOxixd' xal al IJgd^siq i)ficov xcov ajcoOxoXoov.
10 XL VIII. Tavxa xal nsgl xavovmv vfilv 6iaxsxdyfico jtag
ijficov, co- sm<ixo3ioi. 2. vfislg 6s s/ifis'vovxsq fisv avxolg Oco&rjas-
0&-S xal elgrjvrjv tt-exs' djtsi&ovvxsg 6s xoXaOfttjoso&s xal jcoXsfiov
(isx' dXXi)Xcov atdiov s^sxe, 6ixtjv xfjc avrjxo'iag xrjv jcgo6tjxovOav
xivvvvzsg. 3. &sbg 6s 6 (tovoq dysvvrjxog xal xcov cXcov 61a
15 XgiOxov 3ioi7]T7)g ndvxag v/jaq 61a xf/q slgijvr/g sv jcvsvftaxi dyicp
svcoasi, „xaxagxiost tig otdv tgyov ayad-bv" dxgsjtxovg, dfisfiJtxovq,

16 Hebr. 13, 21.

1 ngo<prjxat dexahl; (Tg d) a d : npoyijzat oi [iixgol 1(3 xal 01 fieydloi

rjaatag, legefiiag, lei^exti]?., davtrjl, trip t] : nQO<prjxwv dexadvo ev (ev cum
verbo sequente construxerunt x I, > a y s £), rjoaiov ev (ev > x~), leos-
l.tiov ev (ev > rf), (e^exifjk ev, davirjX ev etiam S SI C A
rel, similiter |

xal a : > rel I

e^w&ev a d : + 6e K I |
npooioxopeio9a> a y
ifxlv > S \

e* l, & ft v § : TtQO'iax. d a 6 s x, lax. I, npoi0zoQqo9woav ?/ 2 ifxriiv a | > |

veovg : hie desinit a fol. 174, quare deinceps communico lectiones editionis
principis, designans eas T |
xaq (zfjg I) oo<plag aye (post 2ioa% e) 9 x 1 :

«t ootplai d £ [i v £ cf. SI, xtjv Eotplav T 6 cf. S C A |

3/4 dig xal — e l-
nojxev d I (cod. Vat.) S SI C T K I (text, vulg.) A 4 Mdgxov post
: > |

Aovxa t,
I
Aovxa xal y e <J v £ 5/6 'Taxwftov
-\- Ilexoov 6vo d I (cod. |
—
Vat.) S SI, nisi quod SI Tlitgov 6vo ante 'laidvvov posuit nlxQov imoxolal :

dvo iwdrvov zgetg (y), laxwpov n'ta

(/?), (a), lovda /xla (a) T K (modo
« Ioannem Iacobo postposuit) I (text, vulg.) C A |
6 AX dvo d npdgsig
dnooxoloiv a, S, Kl. inioxolal dvo rel > |
7 fiiploig d | | 9 (ivoxixd +
HvaxtjQia I I
xal al — dnooxoXwv >a | 10 xal : ds T * I S, > p i|

C A I
nspl xavovoiv > p |
v/ulv h. d 1. f <f : post diax. rel | 6iaxexdx&(o :

<Siexa§d/xe&a p 10/11 nag rj/tiiiv £ 11 inloxonoi

| xal naaiv ifilv >p | +
xolg xpioxiavotg p vf/elg Se xal ifieig y e & C, v/teig I
| /ihv d f SI :
|
:

> P T K I 13 ftexd f 14 xivvvvxeg

I
in hoc verbo desinunt y e &I &ebg :
\

d a 6 6 &. T p tj x v ^1, 6 6e 9. fi |
14/4 9e6g — napaxXtjxw > f A ]

14 dyevvrjxog d 6 SI cf. S : dtdwg p a rj x fi I, verus C, > A | 14/15 ita

Xqwxov d S S SI cf. II, 36, 2; 44, 3 etc. : > rel ] 15 ndvxag d t? : anavxag
 APOSTOLORTJM VIII, 48, 1—3. 593

•extra vobis commemoretur, ut iuvenes vestri discant Sapientias

multiscii Sirach; nostri vero libri, id est novi testamenti, Evangelia
quatuor, ut etiam in superioribus diximus, Matthaei, Marci, Lucae,
Ioannis; Pauli epistulae quatuordecim, Iacobi una, Ioannis tres,
Iudae una, Petri duae, Clementis duae, et Constitutiones vobis 5

episcopis per me Clementem octo libris nuncupatae, quas non

oportet inter omnes divulgare ob mystica, quae in eis sunt, et
Acta nostra apostolorum.
XL VIII.
Haec etiam de canonibus vobis constituta sint a
nobis, o episcopi. 2. Vos autem, si in eis permanetis, salvi eritis 10

et pacem habebitis; si vero non obtemperatis, puniemini et bellum

inter vos habebitis perpetuum, poenam contumaciae debitam pen-
dentes. 3. Deus autem solus ingenitus et universorum per Chri-
stum creator vos omnes per pacem in spiritu sancto adunabit,

rel I
v/xdg : rjfxag a S I, > rj |
Sia zrjg sIq. : diazrjQyjorj rj |
16 evmaei d a
I S SI C : o&evwoei x fi v £, + xa ^ P V * V- v S

•orum libros aut omittunt aut duos libros apocryphos in Indiculo librorum
enumerant. Codex Claromontanus LX locum obtinet /tidaoxaXla Klrj-
dicit de primo, secundo ac quarto libro. ixevzoq, in Stichometria Nicephori
Quatuor libros commemorant Indi- Klrjfievzog A/?' vel, ut Zahn emendat,
culus librorum LX et Synopsis Atha- iniazoXal p' , in Synopsi Athanasii
nasii. Rufinus numerura non indicat. KXrifitvzia. In codice Alexandrino
— e§a>9ev xz?..] Athanasius Ep. fest. epistulae Clementis scripturis canonicis
similiter dicit: eazi xal eztga flifiUa adiunctae sunt. Reliqui indiculi eas
TOVTCDV Sl-CD&EV, OV X(XVOVlt,6fJCVa non continent. — al dtazayai] Sic
[lev,Tizvnwfxha de tiuqci zwv na- Constitutor scripturam suam commen-
ziqwv dvayLvwaxea&ai zolg agzi dat,et quidem solus. Modo a Ioanne
7i(H>0e(i%o/xerots xal fiovlo,uevotq xaz- Dam. libris N. T. adiunguntur Kavoveg
t}/eia9-at ibv zijg evoeftelaq ).6yov, zwv uyliDv dnoozoXeov dice KXtj/xevzog.
enumerat autem plures libros extra Cum vero suum librum sacro canoni
canonem, praeter Sapientiam Sirach inserat, Apocaly psin omittit, quae autem
•etiam Sapientiam Salomonis, libros etiam apud Cyrillum et in indiculis
Esther, Iudith et Tobiae, Didachen et synodi Laodicenae ac librorum LX
Pastorem. — iv zoTq -iiQoXapovoiv] deest. — /jivazixa] sc. quae de sacra-

so II, 57, 7. —
Tlavlov xv?..] Hunc mentis et praesertim de liturgia eu-
ordinem nullus indiculorum laudatorum charistica dicta sunt.

habet, qui autem inter se quoque multi-

XLVIII. Hunc numerum ego "addo.
fariam differunt. Editiones Constituti-
onum priores Paulo adiungunt Petrum, 2. Cf. V, 7, 31.

deinde Ioannem, porro Iacobum, deni- 3. azQenxovg, dfiefxnzovg, dvey-

•quae Iudam. — KX^ftevzog dvo] Inter xXijzov;] Cf. c. 11, 4.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 38

 594 CONSTITUTIONES

aveyxXr xovg, xaxagimGsi re

t
xtjc, alcoviov C,<ofj<; Ovv fjftlv diet xrjg-

[iiOixEiaq xov rjyajcTjfisvov naidbq avxov 'IrjOov XqiOtov, xov d-tov

xal OmxfjQoq fjfimv, ped-' ov r\ doga avxcp xqj em otdvxcov &e<p
xal jccctqI kv ayim jtvsv/iaxi xm jragaxXijxq) vvv xe xal ail xal
5 slq xovq alcovaq xmv aicovcov' df/tjv.

1 xaxagiwoci ts d : xal xax. p K, xal d^iwaei I zijg ^torjq xjj? \

alwvlov rj I |
3 ns& p K cf.C A 6i d (qui supra doxologiam saepissime
:

sic mutavit) S SI; editores Ioannis doxologiam [if& oil xxX. in margine
ponunt, non est autem clarura, cui earn debeant, A et C aberrant | 3/4 fied-' —
xal sec : avxw xwv andvxwv &w xal naxgl ovv dyla nvsvfiaxt do^a ri

-I—3-
 AfcOSTOLORUM VIH, 48, 3. 595

consummabit in omne opus bonum immutabiles, inculpatos, irrepre-

hensos, atque nobiscum dignabitur vita aeterna per intercessionem
dilecti filii sui Iesu Christi, Dei et salvatoris nostri, cum quo gloria
ipsi super omnia Deo ac patri in sancto spiritu paracleto nunc
et semper et in saecula saeculorum; amen.

4 xal pr d $ r\ :
>paxv£ |
iv d T : avv p K xw |
nagaxXrixw > a tj \

tj d f T :p > K |
5 xwv altovwv > r) \ dfiriv : subscripsit dtaxd&ig x<5v
dylcov ditoaxoXcav diet xXTJftevxog xolg e&veoiv dnooxaXctoai d, xeXog 6ta-
rayiov xwv ay. an. Sid KX. xa9oXtxrjg SidaaxaXlag T, xeXog diaxd^eav xwv
dyiwv dnooxoXwv p, Staxd^ng xwv ay. dnooxoXwv rj.

38*
 INDEX LOCORUM.
Signo * loci denotantur tacite neque adeo accurate allegati, ut aeque ac reliqui
in Didascalia litteris obliquis exprimendi, in Constitutionibus virgulis designandi

esse visi fuerint.

I.

DIDASCALIA ET CONSTITUTIONES APOSTOLORUM I— VI.

DIDASCALIA. GENESIS. CONSTITUTIONES.
1, 1 V, 7, 18
"VT, 18, 12 1, 1. 2
V, 7, 20 1, 3
V, 14, 19; VI, 18, 12 1, 5
"V, 12, 1 1, 15 V, 12, 2
1, 26. 27 V, 7, 20
1, 27* I, 3, 9; VI, 28, 5
1, 28 VI , 28, 1
1, 31 I, 8, 24; VI , 11, 5; 20 ;

VI, 18, 11 2, 2. 3
2, 7* V, 11
7,

2, 18* VI, 14, 4

2, 21* III , 9, 2
2, 24 III , 2, 3
VI, 7, 2 3*

3, 16 III , 9, 2
V, 1, 1 3, 19* V, 1, 1
4* II, 21, 7
4, 8. 22* VI , 20, 4
VI, 16, 4 4, 3—8*
II, 16, 2 4, 7 II, 16, 3
5, 24* V, 7, 8
H, 14, 9 6—9* II, 14, 8
7-8* II, 14, 7. 9
H, 14, 9 7, U; 8, 19*
VI, 16, 4 8, 20*
9, 1* VI, 11, 6
9, 4* VI, 12, 13
II, 42, 6 9, 6 11, 42, 6
 INDEX LOCORUM. 597

DIDASCALIA. GENESIS. CONSTITUTIONES.

18* II, 14, 7; V, 20, 5
18, 12 VI, 29, 1
18, 23 II, 14, 7
19* II, 14, 7. 9
19, 24 V, 20, 5
VI, 18, 13 27, 19. 36
III, 10, 12; 11, 3 27, 29
32, 30 V, 20, 5
39* II, 37, 3
49, 10 VI, 11, 10; 23, 4
50, 1* VI, 30, 6

EXODUS.
V, 19, 10 2, 14 VI, 2, 7
VI, 16, 6 3—12. 14. 16. 20* VI, 20, 6
VI, 18, 13 4, 22
II, 29 7, 1 II, 29
V, 17, 8 12, 3. 6
VI, 18, 13 13, 15
VI, 16, 6 13, 21* VI, 20, 6
VI, 16, 6 15, 23. 25 VI, 20, 6
VI, 3, 1 15, 25
V, 19, 10 2, 14 VI, 2, 7
3, 2* V, 20, 6
3, 6 VI, 30, 4
VI, 16, 6 3—12. 14. 16. 20* VI, 20, 6
VI, 18, 13 4, 22
VI, 3, 1 7—12. 14* VI, 3, 1
II, 29 7, 1 II, 29
VI, 18, 8 9, 12—35*
II, 26, 2 9, 14* II, 26, 2
12* II, 14, 9
V, 17, 8 12. 3. 6
V, 19, 7 12, 24 V, 19, 7
VI, 18, 13 13, 15
13, 19* VI, 30, 6
VI, 3, 1; 16, 6 13, 21* VI, 3, 1 ; 20, 6
VI, 16, 6 15, 23. 25 VI, 20, 6
VI, 3, 1 15, 25* VI, 3, 1
VI, 3, 1 16* VI, 3, 1
11, 32, 1 16, 8 II, 32, 2
V, 20, 3. 5 16, 23. 29*
VI, 3, 1; 16, 6 17, 6* VI, 3, 1; 20, 6
16* II, 44, 4
20* VI, 20, 1
598 INDEX LOCORUM.

EXODDS. CONSTllUliuiNco.
DIDASCALIA.
20-40* VI, 3, 1
VI, 3, 1
20, 10 VI, 23, 3
VI, 18, 17
VI, 18, 11 20, 11
20, 12 II, 33, 2

VI, 19, 5 20, 13

20, 13. 17 I, 3, 5

20, 17 ], 1, 2; III, 8, 2
I, 1, 2
20, 24 VI, 20, 7
VI, 16, 3. 7
20, 24. 25 VI, 20, 2
VI, 16, 2
21, 16 II, 33, 2
II, 33, 1
VI, 28, 4
22, 19
22, 28 II, 26, 4; 31, 3
II, 31, 3
23, 1. 2
II, 49, 5

23, 3 II, 5, 2; 41, 9

23, 7 II, 9, 2; 37, 4; 42, 1

23, 8
II, 9, 2; 42, 1
II, 42, 1
23, 7. 8 II, 9, 2

23, 15 II, 36, 6

II, 36, 5
VI, 16, 9 25, 30*
29, 18. 25. 41 II, 34, 6
II, 34, 6
32* VI, 20, 1
VI, 16, 1
32, 1 VI, 20, 6
VI, 16, 6
32, 4 V, 12, 2; VI, 20, 10

VI, 16, 6 32, 8

3?, 11 VI, 3, 1

34, 7 II, 16, 1

VI, 18, 13 34, 19

34, 28* II, 26, 2; V, 20, 15
II, 26, 2
V, 20, 3 35, 3*

LEVITICUS.
VI, 16, 9 3—10*
11* VI, 27, 8

VI, 21, 8 11, 29—31*

12* VI, 30, 1

12, 15. 22* VI, 27, 1

VI, 21, 1

VI, 21, 8 15, 3-18*

15, 19* VI, 27, 2
VI, 21, 2. 7
15, 31 II, 6, 2; 17, 5; 41, 9

16, 29* V, 20, 3

VI, 22, 6 18, 19*

18, 19 VI, 28, 8

18, 22 VI, 28, 4

18, 24* VI, 28, 1

19, 6* IV, 10, 2

 INDEX LOCORUM. 599

DIDASCALIA. LEVITICUS. CONSTITUTIONS'

19, 15 II, 5, 2; 41, 9
19, 17 II, 53, 6
19, 18 II, 25, 3; TI, 23, 1
19, 26 II, 62, 2
19, 27 I, 3, 10. 11

20, 10 VI, 28, 4

20, 13 VI, 28, 4
21, 5 I, 3, 10
21, 14 VI, 17, 3
U, 3, 1 21, 17 II, 3, 1; VI, 23, 5
II, 44, 1 26, 23. 24
II, 44, 1 26, 27. 28 II, 44, 1

NUMERI.
6, 24—26 II, 57, 19
VI, 16, 6 11, 31* VI, 20, 6
TI, 1, 4 12, 1. 8* VI, 1, 2
12, 2 VI, 2, 6

12, 3* VI, 3, 1

12, 8 II, 32, 2

II, 16, 3 12, 14 II, 16, 3

14, 4 VI, 3, 2
TI, 1, 2; 3, 3 16* II, 10, 2; 27, 5; VI, 1, 2;
2, 2
16, 3 VI, 2, 6
16, 13. 14 VI, 2, 5
16, 15 VI, 3, 2
TI, 4, 3 16, 21. 26 VI, 4, 3
VI, 3, 9 16, 30*
II, 3, 4; TI, 3, 4 16, 32. 33 II, 3, 2; VI, 3, 2
VJ, 4, 3 16, 34
TI, 3, 4 16, 35
VI, 3, 9 16, 37
II, 3, 6 16, 36—38
TI, 4, 2 16, 38*
TI, 4, 2 16, 39
17, 8* V, 7, 26
II, 18, 6 18, 1 11, 18, 6; 25, 15

II, 25, 15—25 18, 1—32

18, 8—10; 12—21 II, 25, 16—17
II, 25, 6 18, 20* II, 25, 6
19* VI, 27, 7
TI, 19, 2 19, 10*

TI, 22 1 19, 11—18* VI, 30, 1

TI, 21, 8 19, 16*

 600 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. NUMERI. CONSTITUTIONES.

23, 23 II, 62, 2
I, 2, 1; 10, 12; VI, 21, 9 24, 9 I, 2, 1; III, 14, 4
24, 17 VI, 11, 10
VI, 1, 4 25*
25, 3* V, 12, 2

DEUTER0N0MIUM.
II, 42, 1; 51, 1 ], 16
II, 42, 1 17 5,2;
1, II, 9, 2; 13, 5; 41, 9
H, 26, 2 4, 13* II, 26, 2
V, 12, 1 4, 19 V, 12, 1
VI, 18, 17 5, 14
5, 31 II, 57, 8
II, 6, 17 6, 4 II, 6, 15; VI, 20, 10; 23, 1
II, 36, 2 6, 5 I 1

, 36, 1; 20, 10
6, 6. 7 VI, 23, 6
6, 7 I, 4, 2
10, 20* VT, 23, 4
12, 13. 14* VI, 24, 4
II, 42, 1 16, 18
II, 42, 1 16, 19 II, 42, 1
16, 20 II, 5, 2; 9, 2; 47, 3
VI, 19, 2 17, 5*

17, 7 II, 9, 3; 41, 9

18, 10. 11 II, 62, 1
II, 14, 2 18, 13. 44* II, 14, 12
18, 15* II, 30, 2
18, 15. 19 V, 20, 6
19, 13 II, 42, 6
19, 14 I, 1, 6
II, 38, 1. 2 19, 15 n, 49, 2
II, 47, 2 19, 17 II, 47, 2
19, 19 II, 42, 5
VI, 16, 10 21, 22. 23
VI, 18, 7; 19, 3; 21, 9 21, 23
VI, 19, 2 22, 21. 24*
22, 22 VI, 28, 4
23, 7 II, 53, 6
23, 17. 18 VI, 28, 4
IV, 7, 1 23, 18 III, 8, 2; IV, 6, 1; 7, 1
II, 14, 4 24, 16 II, 14, 9
II, 25, 4 25, 4 II, 25, 4
VI, 16, 7 27, 5. 7* VI, 20, 7
27, 9 II, 57, 8
27, 17 I, 1, 5
 INDEX LOCOEUM. 601

DIDASCALIA. DEUTERONOMIUM. CONSTITUTIONES.

27, 25 II, 42, 1
VI, 19, 2 27, 26 VI, 24, 4
II, 14, 12 28, 13. 44* II, 14, 12
VI, 16, 6 28, 48* VI, 20, 6
II, 23, 2 29, 19 II, 23, 2
V, 11, 2 32, 21 V, 11, 2
VI, 12, 8 32, 43
34, 10 VI, 3, 1

IOSUA.
1, 8 I, 4, 2
5, 14 V, 20, 7
6* II, 14, 7. 9
7* II, 10, 3
24, 32* VI, 30, 6

IUDICES.
2, 13* V, 12, 2

I. REGUM.
1, 15 V, 20, 15
2* V, 1#, 1
8* II, 34, 2
H, 34, 2 8, 10—17
12, 3 V, 20, 7
II, 27, 1 13, 13 II, 27, 3
15* V, 10, 1

15, 22 VI, 22, 4

15, 23 II, 62, 2

II. REGUM.
6* II, 10, 3
12, 13 II, 18, 2; 22, 2
15, 3. 4 VI, 2, 3
18—20* VI, 2, 2
20, 1 VI, 2, 4

III. REGUM.
2* II, 1, 4
11, 5. 7* V, 12, 2
12* II, 10, 2
13—14* IV, 6, 6; 7, 2
17* V, 7, 8
IH, 1, 3 17, 9-24* III, 1, 4
 t>02 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. III. REGUM. CONSTITUTK

19, 8* V, 20, 15
19, 10* VI, 19, 4
21* II, 49, 3

IV. REGUM.
2, 11* V, 7, 8
4* V, 7, 8
5* II, 10, 3
8* IV, 7, 2
11, 1, 4 11, 21* II, 1, 4
VI, 22, 4 13, 21* VI, 30, 5
20* II, 22, 2
II, 22, 4— 11 21, 1—17 11, 22, 4—11
H, 22, 16 21, 18 II, 22, 18
II, 23, 4 21, 19—23
21, 19—26 II, 23, 4
H, 1, 4 22, 21* II, 1, 4

II. PARALIPOMENA.
19, 2. 3 VI, 18, 7
20, 37 VI, 18, 7
26* III, 10, 3
26, 16—21* II, 27, 4; VI, 1, 3
II, 22, 4— 11 33, 1—13 II, 22, 4—11
II, 22, 15--16 33, 13. 16. 20
33, 13. 15. 16.20. 22 11, 22, 15—18
II, 23, 4 33, 21—24 II, 23, 4
II. 1, 4 34, 1* II, 4
1,

TOBIAS.
I, 1, 7; in 11, 3 4, 15 I, 1, 7; III, 15, 3

IUDITH.
8, 6* V, 20, 16
9. 12* III, 7, 6

ESTHER.
4, 16* V, 20, 16

IOB.
1—2* VI, 5, 5
10,10—13 V, 7, 21
II, 18, 4; T , 9, 3 14, 4. 5 II, 18, 4
20, 15. 18 IV, 4, 2. 4
IV, 4, 1 22, 7 IV, 4, 1
- 31, 5. 6 II, 61, 2
35, 7. 8 V, 5, 5
42, 18 V, 7, 21
 INDEX LOCORUM. 603

DIDASCALIA. PSALMI. CONSTITUTIONES.

1, 1. 2 II, 61, 1

1, 2 VI, 23, 6
VI, 18, 2 1, 2. 4
2, 1. 2 V, 19, 5
VI, 18, 3 2, 3
II, 32, 3 2, 7 II, 32, 3
V, 10, 1 2, 10--13
2, 11 V, 10, 1
II, 53, 2 4, 5 II, 53, 2
II, 13, 2 6, 6 II, 13, 2
7, 5 II, 53, 6
7, 16 III, 15, 3
11, 6 V, 19, 6
17, 26. 27 11, 44, 1

17, 44. 45 V, 16, 10

VI, 15, 2 18, 8 VI, 19, 2
VI, 18, 7 20, 7*
21, 13. 17. 19 V, 14, 10. 12. 15
21, 28. 29 VI, 12, 8
VI, 18, 16 23, 1
25, 4. i 3 II, 61, 1

26, 12 V, 14, 12
27, 8. : i II, 57, 20
V, 7, 27; 9, 1. 2 31, i, : 2

36, 16 IV, 6, 7

40, 2 II, 4, 8; III, 4, 7

40, 11 V, 19, 6
44, 1. 1-6 . 8 V, 20, 8
VI, 16, 4 49, 8- 14?
49, 9. 12— 14 VI, 22, 4
49, 12 VI, 20, 5
49, 18* VI, 18, 6
II, 18, 5 50, 6
50, 11 -13. 14 II, 41, 4
50, 12. 19 VI, 22, 5
62* II, 59, 2
62, 11 V, 13, 2; VI, 13, 3
67, 6 IV, 1, 1

VI, 5, 5 67, 16. 17 VI, 5, 3

V, 15, 4 67, 18 V, 15, 3
II, 57, 5 67, 34 II, 57, 14
68, 22 V, 14, 15
II, 34, 7 68, 34
V, 14, 21 73, 4. J V, 14, 21
II, 14, 1 73, 19 II, 14, 1
604 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. PSALMI. CONSTITUTIONES

VI, 23, 8 79, 2* VI, 30, 9
81, 6 II, 26, 4; 31, 3

81, 8 V, 19, 6
V, 14, 13 88, 46
VI, 18, 14 89, 4. 5
100, 1 II, 21, 9
102, 14 V, 7, 22
II, 56, 1 102, 19-21* II, 56, 1
103, 14. 15 IV, 5, 2
105, 20 VI, 20, 6
108, 8 VI, 12, 1
108, 24 V, 20, 16
109, 1 VI, 30, 9
109, 4 II, 27, 4
111, 9 II, 35, 2; in, 4, 8
112, 3 VI, 23, 5
114, 7 VI, 30, 3
115, 6 VI, 30, 3
115, 6 (15) V, 8, 2
118, 1. 2 VI, 23, 7
118, 73 V, 7, 22
127, 3. 4 VI, 20, 5
129, 3. 4 II, 16, 2
138, 5. 6. 16 V, 7, 22
138, 21. 22 VI, 18, 6
140* II, 59, 2
140, 4 II, 60, 6
140, 5 IV, 8, 2
144, 16 IV, 5, 2
144, 17 V, 7, 24
145, 7 IV, 5, 1
145, 9 IV, 5, 4

II, 56, 1 148, 11—13* II, 56, 1

PROVERBIA.
1, 8 II, 6, 16
II, 36, 7; IV, 9, 1 3, 9 11, 36, 7
3, 9. 10 IV, 9, 1

3, 28 VI, 15, 6
I, 7, 13—16 5, 1—14
6, 3. 4 I, 7, 8
5, 11—14 I, 7, 10
5, 18. 19 VI, 29, 2
II, 14, 7 5, 22 II, 14, 10
6, 2 11, 42, 5
 INDEX LOCOKUM. 605

DIDASCALIA. PROVERBIA. CONSTITUTIONES.

II, 63, 2—4 6, 6-11 II, 63, 2—4
III, 11, 3 6, 8
II, 49, 2 6, 14
IV, 6, 4 6, 17*
VI, 21, 1 6, 22 VI, 27, 1
I, 7, 2—12 7, 1—27
7,: I. 4—18. 21. 22. 26 I, 7, 2—7. 9
7, 11* UI, 6, 4; 7, 6
I, 8, 1 s, 20 I, &, 1

8, 22—25 V, 20, 9
9, 1 V, 20, 9
I, 8, 22-24 9, 13—18
9, 18 I, 7, 9
10, 7 V, 8, 2; 9, 1; VI, 30, 3
III, 11, 2 10, 18 III, 15, 2

11, 4 IV, 4, 2
11, 11* II, 43, 2
I, 8, 21 11, 22 I, 8, 21
11, 25 II, 35, 2
II, 34, 6 11, 25. 26
11, 26 II, 34, 6
I, 8, 21 12, 4 I, 8, 21
12, 11 II, 63, 5
II, 53, 2 12, 28 II, 53, 2
13, 20 VI, 18, 5
IV, 11, 3 13, 24 IV, 11, 3
14, 1 I, 8, 15
14, 5 V, 9, 1

VI, 14, 2 14, 12 VI, 18, 2

14, 29 II, 40, 3
14, 33 II, 38, 2
II, 3, 2 15, 1 It, 3, 2
IV, 6, 6 15, 17

16, 6 11, 35, 2; III, 4, 7

17, 15 IV, 6, 5
I, 8, 19 18, 3 I, 8, 19
18, 22 VI, 14, 4
19, 13 VI, 28, 5
VI, 12, 2 19, 14 VI, 14, 3; 28, 5
19, 17 III, 4, 9
19, 18 IV, 11, 2
19, 24 II, 4, 4; 63, 5
V, 9, 3 20, 9 II, 18, 5
IV, 6, 3 20, 10. 23* IV, 6, 5
I, 2, 2 20, 22 I, 2, 2
606 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. PROVERBIA. CONSTITUTIO

I, 8, 25 21, 9 I, 8, 22
21, 13 III, 4, 9
I, 8, 25 21, 19 I, 8, 22; 10, 2
21, 27 VI, 22, 4
II, 43, 3 22, 10 II, 9, 3
IV, 11, 2 23, 13* IV, 11, 2
IV, 11, 2 23, 14 IV, 11, 2

23, 21. 31 II, 4, 5. 6

24, 11 IV, 9, 2
24, 27 II, 13, 3
III, 11, 2 26, 2 III, 15, 2
II, 51, 1 26, 17 II, 51, 1
26, 27 III, 15, 3
II, 5, 5 27, 24
28, 19 II, 63, 5

29, 12 II, 17, 4

IV, 11, 2 29, 17 IV, 11, 2
I, 8, 3—14 31, 10—31 I, 8, 3—14
III, 7, 8 31, 13* III, 7, 8

ECCLESIASTES.
2, 25 IV, 5, 2
4, 5 II, 4, 5; 63, 5
5, 4 III, 1, 3; IV, 14, 1

6, 2 IV, 4, 4

7, 27 I, 8, 20
10, 1 II, 17, 4
10, 18 II, 63, 5
12, 1* VI, 27, 7
12, 14 V, 7, 4

CANTICUM.
2, 15 VI, 13, 3; 18, 4

SAPIENTIA.
3, 1 VI, 30, 3
II, 21, 7 4, 7 11, 21, 7

SIRACH.
I, 3, 1 4, 31*
5, 7 VI, 15, 6
7, 32* III, 3, 2
15, 12* V, 5, 5
24, 25* VI, 5, 3
25, 26 VI, 14, 4
26, 29 IV, 6, 2
28, 14 II, 21, 2
 INDEX LOCOEUM. 607

DIDASCALIA. SIRACH. CONSTITUTIONES.

IV, 11, 4 30, 11. 12* IV, 11, 4
30, 12 IV, 11, 3

OSEAS.
11, 34, 3 1, 10
4, 6 VI, 15, 3

II, 6, 5 4, 9 11, 6, 5
9, 4 VI, 22, 4

10, 12 II, 5, 7

10, 13 II, 17, 6

AMOS.
5, 23 VI, 22, 4

IOEL.
VI, 12, 2 2, 13
VI, 5, 7 2, 28 VI, 5, 4
2, 32 VI, 12, 8

IONAS.
2* V, 7, 12

3, 4. 5* V, 20, 16

NAHUM.
1, 3 11, 15, 1

HABACUC.
V, 7, 9 1, 5

ZACHARIAS.
3,
1* VI, 5, 6

3, 2. 4 VI, 5, 7

7, 9 II, 36, 9

8, 17 II, 53, 8

V, 14, 15. 16 8, 19
9, 9 V, 20, 10

9, 17 IV, 5, 2

10, 3 11, 15, 4

12, 1 V, 7, 20
12, 10. 12 V, 20, 2

V ,£20, 6 12, 12. 13

V, 11, 2 13, 2 V, 11, 2

14, 7 V, 14, 16

MALACHIAS.
1, 6 II, 15, 4
1, 11 VI, 23, 5

2, 7 II, 28, 7

VI, 22, 6 2, 14. 15 VI, 14, 4; 29, 3

VI. 15. 2 4, 6 VI, 19, 2
608 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. IESAIAS. CONSTITUTIONES.

1, 6 11, 41, 7

7 IV, 1, 2
IV, 1, 2 1,

1, 8 VI, 5, 3

VI, 17, 3 1, 11—14 VI, 22, 3

VI, 12, 2 1, 16
II, 42, 1; 51, 1 1, 17
22* IV, 6, 3
IV, 6, 3 1,

1, 23 II, 17, 2

2, 2 VI, 5, 3

VI, 5, 6 2, 2. 3

VI, 5, 4 2, 6; 3, 8

Inscr. 5, 1. 2; 61, 3* Inscr.

6 VI, 5, 2
VI, 5, 4 5,

5, 8 II, 25, 3

5, 8. 9 I, 1, 5

VI, 5, 4 5, 9
VI, 18, 9 5, 18
5, 20. 23 II, 42, 1. 3
II, 42, 3
10 III, 6, 5; V, 16, 4
III, 6, 6; VI, 16, 11 6, 9.

7, 14 V, 16, 3

VI, 5, 6 8, 18
8, 20* VI, 19, 2

V, 16, 2 9, 1. 2
V, 16, 4-6 9, 2
9, 6 II, 24, 3; V, 16, 3; VI, 11,10

11, 1 VI, 11, 10

11, 1. 10 V, 20, 10
14, 19 V, 19, 5
15, 19 II, 56, 4

11, 36, 3 19, 3

22, 13 HI, 7, 3

V, 7, 6 26, 18. 19

V, 8 26, 19 V, 7, 6
7,

II, 62, 2 27, 11

35, 3 II, 40, 2

40, 1. 2 II, 15, 1

V, 7, 22 40, 5
40, 11 II, 20, 11

II, 34, 7 42, 7. 9

VI, 18, 8 42, 19

VI, 18, 8 43, 8

VI, 15, 1; 18, 15 43, 18. 19

II, 36, 1 45, 9. 10

II, 34, 7 49, 9
I, 10, 1 52, 5 I, 10, 1; III, 5, 6
 INDEX L0C0RTJM. 609

DIDASCALIA. IESAIAS. CONSTITUTIONES.

V, 7, 22 52, 10
52, 11 V, 4, 3
53, 1 V, 16, 4
II, 25, 10. 11 53, 2—6. 9. 12
53, 4 II, 25, 10
III, 13, 3 53, 11 III, 19, 1
53, 12 II, 25, 11; V, 14, 15; 19, 1
IV, 7, 3 54, 14 IV, 7, 3
56, 10 VI, 18, 9
57, 1 V, 8, 2
V, 8 57, 1. 2
VI, 16, 11 57, 12
57, 21 VI, 18, 8
V, 14, 15 58, 4. 5*
11, 18, 1; 51, 1: ; 53, 6 58, 6 II, 53, 7
III, 4, 4 58, 7 III, 4, 5
58, 9 III, 7, 6
V, 20, 5 58, 13
II, 21, 4 59, 7. 8 II, 21, 4
V, 14, 24 61, 2. 3
62, 11 II, 14, 10
V, 16, 1 63, 10 V, 16, 1

63, 13 VI, 20, 6

64, 7 V, 7, 22
V, 15, 2. 5 65, 1. 2. 3 V, 15, 2. 4
II, 1, 5; V, 14, 24 66, 2 II, 1, 5
V, 14, 23. 24 66, 5. 10
66, 24* V, 7, 7

IEREMIAS.
1, 5 V, 7, 20
IV, 11, 3 1, 11
2, 10. 11 II, 60, 5
II, 60, 5 2, 11 II, 60, 5

3, 11 II, 60, 5
VI, 18, 15 3, 16
3, 22 II, 14, 2
V, 11, 1 4, 1. 2
VI, 12, 2 4, 3. 4
4, 4 VI, 14, 5
V, 11, 1 5, 7 V, 11, 2
VI, 17, 2 6, 20 VI, 22, 2

7, 16 IV, 6, 8
VI, 17, 2 7, 21. 22 VI, 22, 2

II, 14, 2 8, 4. 5 11, 14, 2

Funk, Didasc. et Constit. ap. 1. 3'.)
610 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. IEREMIAS. CONST1TUT 10

II, 62, 2; V, 12, 1 10, 2 II, 62, 2; V, 12, 1

12, 7 VI, 5, 2
12, 8 V, 14, 12
12, 10 II, 15, 4
15, 1 IV, 6, 8
15, 17 II, 61, 2
15, 19 II, 56, 4
VI, 5, 6 17, 12 VI, 5, 3
VI, 5, 3 23, 16 VI, 5, 1

VI, 23, 3 23, 29

11, 23, 2 24, 9
26, 2. 3 II, 6, 4
28, 18 V, 11, 1

THRENI.
4, 20 V, 20, 3. 12

BARUCH.
3, 35—37 V, 20, 3
4, 4 VI, 23, 7

EZECHIEL.
3, 11 II, 6, 14
II, 60, 5 5, 7 11, 60, 5
II, 23, 2 6, 14
8, 14* V, 12, 2
V, 12, 2 8, 16- 18 V, 12, 2. 3
II, 23, 2 14, 9. 11
11, 14, 4 14, 12—14
14, 13. 14 II, 14, 4 -

II, 60, 5 16, 47 II, 60, 5

16, 51. 52 II, 60, 1
II, 14, 14 -23 18, 1—32
18,2-5.9-11.13.19. II, 14—21
20. 24. 27. 28. 30
18, 6 VI, 28, 8
IV, 6, 5 18, 17*

18, 20 11, 14, 4

VI, 18, 6 20, 10. 11
VI, 18, 6. 8 211, 25 VI, 21, 2
II, 6, 7- 10 33, 1—6
33, 2—6 II, 6, 10
11, 6, 13- -15 33, 7—9 II, 6, 8-9
II, 12, 2; 20, 5. 6 33, 10. 11 11, 20, 5. 7
33, 11 II, 12, 2
II, 15, 4- -7 33, 12—20
 INDEX LOCORTJM. 611

DIDASCALIA. EZECHIEL. CONSTITUTIONES.

II, 18, 9- -21 34 , 1—31
34 2—5.
, 8. 10. 17— II, 18, 8—12
19. 30. 31
II, 25, 3 34 ,
3 II, 25, 3
II, 20, 3. 11; 21, 1 34 ,
4 II, 20, 3. 11
II, 20, 3. 4. 5. 9 34 , 16 II, 20, 3. 4. 5. 9
II, 19 34 , 17 II, 19, 1
V, 7, 5 37 , 1—14
37 , 11. 12. 14 V, 7, 5

DANIEL.
2, 34 V, 20, 11
3* V, 6, 10
3. 6. 12* V, 7, 12
4, 24 III, 4, 6
5> 23 V, 4, 1

7, 13. 14 V, 20, 11
10 , 2. 3 V, 20, 15
V, 7, 3 12 , 2. 3 V, 7, 3
V, 7, 23 12 ,
3* V, 7, 23
*
II, 51, 2 13 II, 37, 3; 49, 3; 51, 2
13 , 48. 49 II, 51, 2

II. 22, 12 —14 ORATIO MANASSIS . II, 22, 12—14

11, 23, 3 ? II, 23, 3
IV, 1, 2 ? IV, 1, 2

MATTHAEUS.
III, 9, 2 3, 13* III, 9, 2
V, 16, 2 4, 15. 16
4, 17 II, 55, 1

V, 14, 22 5, 5
II, 1, 5- 8 5, 5. 7. 8. 9 II, 1, 5—8
II, 46, 5 5, 9 II, 46, 7
V, 3, 2 5, 11
II, 8, 1 5, 11. 12 II, 8, 1; V, 3, 2
II, 18, 7 5, 12* II, 18, 7
Inscr. 5, 13* Inscr.

II, 54, 4 5, 16*

I, 6, 10; VI, 15, 3; 17, ]. 5, 17 I, 6, 10

VI, 15, 3. 4 5, 17. 18 VI, 19, 3

5, 19 II, 6, 6
II, 35, 1 5, 20 II, 35, 1

5, 21. 22* VI, 23, 2

II, 32, 3; 53, 1 5, 22 II, 32, 3; 53, 1

39*
612 INDEX LOCOEDM.

DIDASCALIA. MATTHAEUS. CONST1TUTIONES.

5 22—24* II, 53, 8
II, 53, 3 5 23. 24 II, 53, 3
I, 1, 4 5 27. 28 I, 1, 4; VI, 23, 2
I, 1, 8 6 28* I, 1, 8
V, 12, 5 5 34* V, 12, 5; VI, 23, 4
5 34—36. 37 V, 12, 6
5 38. 39. 43. 44* VI, 23, 2
I, 1, 9 5 40* I, 1, 9
I, 2,1; III 10 12 V, 14, 22 5 44 I, 2, 1

5 45 II, 14, 5; 53, 8

IK, 10, 6 6 1*

III, 10, If 6 2 III, 14, 1

II, 45, 3; III, 10, 6 6 3

6 3. 4 III, 14, 1
6 9-13 III, 18, 2
II, 56, 1 6 10 II, 56, 1
11, 21, 5 6 12 II, 21, 5
II, 36, 6 6 20 II, 36, 8
III, 7, 3 6 21 III, 7, 4
HI, 7, 4; IV, 4, 3 6 24* III, 7, 4; IV, 4, 3
6 26. 31. 32 IV, 5, 3
II, 36, 7 7 1 II, 36, 10
II, 42, 4; 48, 3 7 2 II, 42, 4; 48, 3
7 3 II, 17, 2
II, 17, 2 7 3. 5
III, 5, 5 7 6 III, 5, 5
VI, 14, 8 7 15* VI, 13, 2; 18, 9
VI, 13, 3 7 15. 16 VI, 13, 3
V, 1, 4 7 21* V, 1, 4
VI, 15, 3 8 4 VI, 19, 3
V, 6, 8 8 12 V, 6, 7
8 16 III, 20, 1
II, 20, 9 9 2 II, 20, 9; V, 7, 27
II, 39, 1 9 9* II, 25, 4; 39, 1
II, 40, 1 9 11
II, 20, 10 40 1 9 12 II, 14, 11; 20, 10; 40, 1
VI, 22, 5 9 20—22*
9 22 VI, 28, 7
] ), 2—4 VI, 14, 1
II, 62, 2; VI, 14, 2 1 ), 5
III, 10, 12 1 ), 12. 13 III, 14, 5
11, 56, 4 1< ), 16* II, 56, 4
1( ), 17. 18. 22 V, 3, 3
V, 3, 1 11 ), 23* V, 1
3,
VI, 19, 4 1( ), 24
 INDEX LOCORUM. 613

DIDASCALIA. MATTHAEUS. CONSTITUTION]BS

V, 4, 4 10, 28 V, 4
4,
V, 1, 4 10, 32 V, 1, 4
V, 4, 2; 6, 8 10, 33 V, 4, 2
V, 4, 3 10, 37- -39 V, 4, 3
V, 6, 7. 8 10, 39
II, 6, 17 11, 15 II, 6, 16
I, 6, 10; VI, 17, 6 11, 28 I, 6, 10
II, 34, 7; VI, 12 , 11 11, 28--30
II, 25, 12 11, 30* II, 25, 12
12, 10* V, 7, 27
II, 56, 2; 59, 1 12, 30 II, 56, 2; 59, 1
VI, 14, 4 12, 31
VI, 14, 6 12, 31. 32
VI, 14, 3. 7 12, 32 VI, 18, 3
II, 1, 1 12, 36. 37 II, 1, 1
V, 14, 13 12, 40 V, 14, 18
VI, 21, 3 12, 43- -45
II, 6, 17 13, 9
VI, 16, 12 13, 14- -16
13, 16 VI, 21, 1
III, 5, 5 13, 31* III, 5, 5
13, 56 III, 6, 2
14, 17- -21* V, 7, 28
H, 36, 3 15, 8
Inscr. 15, 13* Inscr.
VI, 14, 2 16, 6
16, 14* V, 14, 19
II, 18, 3; 33, 2; 34, 4 16, 19
16, 24 VI, 22, 1
V, 4, 3 16, 26 V, 4, 3
17, 3— 10* VI, 19, 4
17, 24- -27* II, 46, 1; V, 7, 28
18, 6 II, 10, 1
VI, 5, 2 18, 7 I, 3, 6; II, 10, 1
II, 17, 6 18, 10 II, 18, 1
II, 20, 8 18, 12. 13 II, 20, 8
18, 14 II, 14, 11
II, 38, 1 18, 15. 16 II, 38, 1. 2
II, 38, 2 18, 16
I, 1, 1; II, 38 3; 39, 4
. 18, 17 I, 1, 1; II, 38, 3; 39, 4
11, 11, 2 18, 18 II, 11, 2
III, 7, 2 18, 19
II, 46, 5. 6 18, 21. 22 II, 46, 5
II, 53, 7 18, 22 II, 53, 7
19, 4 VI, 28, 1
614 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. MATTHAEUS. CONSTITUTIONES.

VI, 12, 2 19, 4—6 VI, 14, 3. 4
19, 14 VI, 15, 7
VI, 18, 1 19, 17*
II, 6, 1 19, 18* II, 6, 1

H, 37, 3 19, 19
II, 35, 2 19, 21 V, 1, 4
VI, 18, 15 20, 16
20, 25* II, 20, 11
III, 13, 3 20, 26—28 III, 19, 3. 4
II, 17, 4 21, 13 II, 17, 4
HI, 7, 2 21, 21
HI, 7, 7 21, 22* III, 7, 6
21, 28. 29* V, 16, 8
21, 35. 39 V, 16, 9
21, 42* V, 16, 10
21, 43 V, 16, 4. 8
V, 17, 2 21, 46
II, 56, 3 22, 10 II, 56, 3
V, 6, 8 22, 13 V, 6, 7
II, 46, 1 22, 21 II, 46, 1

22, 23* VI, 6, 2

VI, 22, 3 22, 31. 32 VI, 30, 4
23, 3 11, 8, 3
23, 16—22 V, 12, 6
VI, 21, 2 23, 18—22
23, 35 V, 16, 9
23, 37* 11, 20, 2
VI, 5, 4 23, 38 VI, 5, 4
VI, 13, 3 24, 11—13
VI, 5, 2 24, 11. 24 VI, 13, 3
24, 12. 24 VI, 18, 9
V, 4, 2; VI, 23, 8 24, 30 VI, 30, 8
25* II, 13, 3
VI, 21, 1 25, 29
VI, 23, 2 25, 30
V, 1, 6-8 25, 34—40. 46 V, 1, 6-8
25, 35. 36* IV, 21
VI, 23, 2 25, 41 V, 4, 1
26* II, 24, 4; 49, 3
V, 17, 2. 6 26, 5
V, 17, 3 26, 6*
V, 17, 4. 5 26, 15. 16
26, 15 V, 14, 5
V, 14, 1 26, 21—23
26, 22 V, 14, 3
 INDEX LOCORUM. 615

DIDASCALIA. MATTHAEUS. CONSTITUTIONES.

26, 24. 25 V, 14, 4
26, 26--28* VI, 23, 5
X 14, 3 26, 31
26, 34 V, 14, 6
V, 6, 1. 5 26, 41 V, 6, 2. 6
26, 45 V, 14, 8
"V, 14, 6. 6 26, 50. 57*
V, 14, 8 26, 59*
26, 60* V, 14, 11
II, 57, 1 26, 61*
26, 64* V, 20, 3
26, 67 V, 14, 9
V, 14, 7 27, 2*
"?, 14, 8 27, 11- -26*
V, 19, 4 27, 24. 25 V, 19, 4
V, 6, 9 27, 28--35* V, 6, 9
-
27, 34. 35 V, 15, 15
V, 14, 10 27, 45 V, 14, 16
27, 46 "V, 14, 17
VI, 5, 7 27, 51 VI, 5, 4
HI, 12, 4 27, 55. 56
III, 6, 2 27, 56. 61* III, 6, 2
V, 14, 11 28, 1. 2
V, 14, 14 28, 9
28, 19 III, 9, 4;V,7, 30; VI, 15, 1
III, 6, 2 28, 19* III, 6, 2; 9, 4
28, 19. 20 II, 26, 7

MARCUS.
V, 12, 6 2, :
18— 20
2, : 20 V, 18, 2
5* V, 7, 12
II, 20, 9 5, ! 34 II, 20, 9
II, 36, 2 12, 30
hi, 7, 8 12, 42--44 III, 7, 8
13, 26* V, 20, 2
14, 20 V, 14, 3
15, 28 V, 19, 1
V, 14, 14 16, 1. £I V, 14, 19
16, 14 V, 14, 19
16, 15 V, 7, 30
16, 16 V, 7, 31; VI, 15, 5
"VI, 23, 8 16, 19* VI, 30, 9
616 INDEX LOCOECK [.

DIDASCALIA. LUCAS. CONSTITUTIONES.

2, 21* VI, 22, 5

Ill, 1, 3 2, 36—38* III, 1, 5

2, 51* VI, 23, 3

II, 39, 2 3, 13 II, 39, 3

3, 14 IV, 6, 5
4, 19 II, 20, 9
II, 20, 9
4, 24 II, 58, 3
II, 58, 3
5, 35 V, 18, 2
6, 22. 23* V, 2, 4
6, 27. 28 I, 2, 3
I, 2, 3
III, 10, 12 6, 28
6, 30 III, 4, 4
6, 35 V, 1, 2

4 6, 37 II, 36, 10; 42, 4

II, 36, 7; 42,
6, 37. 38 II, 21, 5
II, 21, 5
V, 9 6, 40 V, 6, 9
6,
6, 41 II, 17, 2

II, 17, 2 6, 41. 42

VI, 23, 5 6, 46
7* V, 7, 12
7, 47 II, 24, 5

II, 20, 9 7, 48. 50 II, 20, 9

V, 1, 3 8, 3 V, 1, 3

V, 4, 2 9, 26 V, 4, 2

11, 54, 2 10, 5 II, 54, 2

III, 10, 12 10, 5. 6 III, 14, 5

10, 6 VI, 11, 1

II, 25, 2 10, 7* 11, 25, 1

U, 20, 1; 32, 2 10, 16 II, 20, 1

11, 21, 5 11, 4 II, 21, 5

11, 52 II, 25, 7

II, 36, 6 12, 33 II, 36, 8

II, 25, 8 12, 42
II, 18, 6 12, 48 11, 18, 3

12, 57 II, 37, 1

II, 2, 1 14, 11 II, 2, 1

14, 13* 11, 28, 1

14, 33* V, 6, 4
II, 20, 8 15, 4—6 II, 20, 8
15, 7 II, 13, 5
15, 11-24* II, 41, 1

15, 21 11, 41, 1

15, 31. 32 II, 41, 3
11, 24, 4 16, 2 II, 24, 7

17, 14 VI, 19, 3

 INDEX LOCORUM. 617

DIDASCALIA. LUCAS. CONSTITUTIONES.

18, 8 VI, 18, 9
II, 39, 3 19, 2* VI, 9, 1

19, 10 II, 20, 10

19, 41. 44 V, 14, 20
II, 17, 4 19, 46
II, 46, 1 20, 25 II, 46, 1
20, 38 VI, 30, 4
V, 7, 3 21, 18. 19 V, 7, 3
22, 19 V, 19, 7
22, 31. 32 VI, 5, 7

22, 34. 39. 42 V, 14, 6. 7. 8

12, 40 V, 6, 6
23, 2 V, 14, 9. 11
23, 21 V, U, 12
23, 33 V, 14, 15
II, 16, 1: VI, 14, 23, 34 II, 16, 1; V, 14, 17
23, 46 V, 6, 9; 14, 17
24, 18* V, 14, 19

IOANNES.
1, 1* VI, 11, 10

1, 9 V, 16, 6
2, 3- 11* V, 7, 28
II, 26, 4; 33, 2 3, 5 II, 26, 4; 33, 2; VI, 15
II, 55, 2 3, 16 II, 55, 2
3, 36 V, 20, 13
5* V, 7, 12
5, 25 V, 7, 11
5, 39. 46 II, 5, 5
6, 27. 29 II, 60, 7
II, 56, 2 6, 40* II, 56, 2
VI, 23, 4 6, 41—67*
6, 67 VI, 22, 1
II, 51, 1 7, 24 II, 37, 1
II, 24, 3 8, 3-10* II, 24, 6
II, 24, 3 8, 11 II, 24, 6
8, 17 III, 20, 1

8, 44* II, 21, 3; 27, 2

9, 1—7* V, 7, 27
10, 11. 12 II, 20, 6
11* V, 7, 12
11, 25 V, 7, 9
11, 48 VI, 24, 2
12, 6* V, 14, 2
V, 17, 7 12, 19*
618 INDEX LOCORUM.

DIDASCALIA. IOANNES. CONSTITUTIONES.

12, 25 V, 4, 1

I,2,4;n, 32,3; 46, 4; 54,4 12, 36 I, 2, 4; II, 32, 3; 46, 4; 54, 3;

VI, 11, 1
12, 43 V, 6, 3
III, 13, 4 . 5 13, 4. 5. 14. 15 III, 19, 5
13, 17 VI, 23, 7
13, 21. 26 V, 14, 3
13, 34 VI, 23, 1
13, 35 II, 3, 3
II, 28, 6 14, 6* II, 28, 6
15, 13 III, 19, 3
15, 15 VI, 19, 4; 21, 2
15, 20 V, 3, 3
15, 26* III, 17, 4
16, 13. 14* III, 17, 4
16, 32 V, 14, 6
16, 33 V, 3, 3
17, 3 II, 6, 17; 56, 1; V, 6, ltf;
16, 6; VI, 23, 1
II, 5, 4 17, 12
18, 1 ;
V, 14, 7
18, 13* V, 14, 10
18, 38 V, 14, 10
19, 6. 12. 15 V, 19, 4
19, 15 VI, 24, 2
19, 37 V, 20, 2
20, 19* V, 14, 19
20, 25 V, 20, 1

21, 15* II, 24, 4

ACTA.
1, l II, 6, 6
3* V,
1, 7, 30; 20, 1
9* V,
1, 7, 30; VI, 30, 9
1, 16—26* VI, 12, 1
II, 14, 9 1, 17. 18* 11, 14, 8
1, 20 VI, 12, 1
II, 24, 3; IV, 6 ;
, 8 1, 24; 15, 8* II, 24, 6; IV, 6, 8
1, 26* VI, 14, 1
2 1* V, 20, 4
II, 57, 1 2, 42*
4, 6* V, 4
2,

5, 3* VI, 27, 2
5, 17* VI, 6, 2
5, 41* V, 2, 4
 INDEX LOCORUM. 619

DIDASCALIA. ACTA. CONSTITUTIONES.

II, 32, 3 6, 3*

6, 7* II, 49, 3
7, 35* V, 6, 10
7, 55. 56 VI, 30, 10
8* II, 14, 8; VI, 7, 2
II, 34, 2 8, 15* II, 34, 2
8, 18-20 IV, 7, 2
8, 19—24 VI, 7, 3-5
VI, 7, 3 8, 20. 21

9, 15 II,24,4;55,1;V,1,4;VI,15,1
10* VI, 9, 1
VI, 12, 5—9 10, 1—16. 23. 44
10, 1—20. 34. 35. VI, 12, 5—10
44 45.
V, 7, 26 10, 41* V, 7, 30
VI, 12, 9 11, 15 VI, 12, 9

13, 22 VI, 2, 4
VI, 12, 3—4 15, 1—8 VI, 12, 2-4
VI, 12, 11 15, 8—11
15, 9—20 VI, 12, 9-13
VI, 12, 12—13 15, 12—20
VI, 12, 14—15 15, 22—29 VI, 12, 14—15
20, 28 II, 57, 20; 61, 4
20, 35 IV, 3, 1; VI, 23, 2

ROM.
h 7 Tit.

1, 25 V, 12, 2

1, 26* VI, 11, 8

1, 28* V, 12, 6
2, 6 V, 20, 2
2, 29* V, 6, 3
II, 21, 4 3, 15—18 II, 21, 4
4, 17* V, 7, 16
6, 3 11, 7, 1; III, 17, 1; V, 7, 30
16, 7; VI, 15, 2; 23, 5

II, 32, 4 8, 9
Inscr. 8, 15. 17* Inscr.

8, 17* Ill, 18, 1

12, 1* VI, 23, 5

II, 55, 2 12, 2 II, 55, 2

II, 37, 3 12, 18
13, 4. 6. 8 IV, 13, 1. 2

II, 35, 1 13, 7* H, 35, 1

16, 21* VI, 18, 11

620 INDEX LOCOKUM.

DIDASCALIA. I. COR. CONSTITUTIONES.

1, 10 II, 44, 2
II, 33, 2 3, 2* II, 33, 2
II, 6, 5 4, 16; 11, 1* II, 6, 5
5, 6 II, 17, 4
II, 45, 1 6, 1—8* II, 45, 1
6, 15* I, 6, 12
6, 19. 20 V, 16, 7
7, 25. 34* IV, 14, 1.

i'l :; 7, 32* III, 7, 6

7, 35* I, 6, 14
II, 61, 1 8, 10* II, 61, 1
II, 25, 4 9, 9 II, 25, 4
V, 1, 2 9, 25* V, 1, 2
I, 8, 1 11
11, 3 ,
I, 8, 1; III, 6, 2; 9, 1
VI, 5, 2 11 , 18. 19
11 , 24. 26 V, 19, 7
III, 6, 1 14,, 34*
14 III, 6, 1
15 , 20* V, 7, 12
15 , 25* V, 20, 2
15 , 32 III, 7, 3

II. COR.
VI, 22, 4 3, 32*
4, 4 V, 1, 2
5, 17 VI, 19, 1
II, 62, 1 6, 14—16* II, 62, 1
6, 15* V, 17, 2
6, 17 VI, 4, 3
II, 56, 3 11 23.
11, , 27 II, 56, 3
13 , 1 II, 49, 2
II, 53, 2; 56, 4 13, 11*
13 , II, 56, 4

GALAT,
3, 10 VI, 24, 4
VI, 19, 3 3, 13*
II, 32, 3 4, 9 V, 16, 5
5, 9 II, 17, 4
I. 3, 1 6, 2* I, 1
3,
III, 3, 4 6, 10*

EPHES.
II, 37, 4 2, 2*
U >
37 4 > 2, 3* II, 37, 5; VI, 10, 3
2, 17 II, 54, 2
Inscr.; II, 33, 2 6*
3, Inscr.; II, 33, 2
 INDEX L0C0RUM. 621

DIDASCALIA. EPHES. CONSTITUTIONES.

II, 32, 3 3, 17
I, 3, 1; II, 57, 1 4, 2* I, 3, 1
II, 44, 2 4, 4 II, 44, 2
4, 5* VI, 15, 2
II, 59, 2 4, 15; 5, 23* II, 59, 2
II, 53, 2 4, 26 II, 53, 2
V, 10, 1 5, 4* V, 10, 1

I, 8, 1 5, 22. 23 I, 8, 1

5, 25. 28 VI, 29, 2

5, 27 II, 61, 5
II, 59, 2 5, 30* II, 59, 2
0, 4 IV, 11, 1; VI, 15, 7
6, 5. 6* IV, 12, 1. 3
III, 13, 6 6, 7. 8* III, 19, 6

PHILIPP.
3,
1* V, 6, 8
V, 1, 2 3, 10 V, 1, 2
HI, 7, 3 3, 19* III, 7, 3
4,
4' V, 6, 8

COLOSS.
1, 15 II, 61, 4; VI, 11, 2
V, 10, 1 3, 8* V, 10, 1

I, 3, 1 3, 13* I, 3, 1

3, 18 VI, 29, 1
3, 22* IV, 12, 3
4, 1* IV, 12, 4

I. THESSAL.
II, 6, 5 1, 6; 2, 14* II, 6, 5
I, 2, 4; II, 32, 3 5, 5 I, 2, 4; II, 32, 3

5, 13* II, 44, 2

HI, 11, 4 5, 14* III, 15, 4
5, 18 VI, 18, 1

II. THESSAL.
II, 37, 4 2, 9*

II, 63, 5 3, 10 II, 63, 6

I. TIMOTH.
1, 1 VI, 18, 9
1, 3* V, 6, 7
2, 5 VI, 11, 10

2, 7 VI, 14, 1
 INDEX LOCORUM.
622
TIMOTH. CONST1TUTIONES.
DIDASCALIA. I.
II, 1, 1; 18, 6; 24, 7
2
II, 1, 1; 18, 6; 24, 4 3,

4 II, 2, 2
3, 2.
II, 2, 2
II, 2, 1 3, 2—6 II, 2, 1

3, 2. 12* VI, 17, 1

6 III, 2, 3
3,
II, 6, 1
HI, 13, 1 3, 8
II, 6, 1;
15 III, 16, 3
3,
4 VI, 10, 2; 11, 5
4,

o*
III, 5, 2; 7, 6
III, 5, 2; 7, 6 5,
7* III, 7, 6
III, 6 5,
7,
III, 1, 1; VI, 17, 4
III, 1 5, 9
1,
III, 3, 1
5, 10
11 III, 1, 2
5,
13* 111, 5, 1
III, 1 5,
5,
14* III, 2, 3
5,

16 II, 63, 1; IV, 2, 2

IV, 2, 2 5,
17* II, 28, 4
4 5,
II, 28,
IV, 12, 3
6, 2*

9 III, 2, 3
6,

6, 11 I, 3,10; 11,37,4; 47,1; 57,1;

V, 3, 3
V, 3, 4; 12, 5; VI, 9, 4

6, 12 V, 6, 4

6, 16 VJ, 11, 1

II. TIMOTH.
5 II, 14, 6
2,
15 II, 4, 1; 44, 1; III, 19, 1
II, 1 2,
4,
19 II, 54, 2
2,

3,
4* VI, 28, 8

3, 15 IV, 11, 4
IV, 11, 4
4, 1
V, 20, 2
V, 4, 2; VI, 23, 8
4, 10 V, 6, 3

TITUS.
1, 6* VI, 17, 1

1, 6. 7* II, 1, 1
II, 1, 1
II, 6, 1; 24, 7; III, 3, 2
4 I, 7
II, 6, 1; 24,

HEBRAEI.
4, 14 II, 25, 7; V, 6, 10

5, 4 III, 10, 2

5, 5. 6 II, 27, 4

6,
6* VI, 15, 4

8, 1 VI, 30, 9
VI, 23, 8
II, 6* V, 6, 10
 INDEX LOCORUM. 623

DIDASCALIA. HEBRAEI. CONSTITUTIONES.

11, 37* V, 16, 9
n, 38, 4; V, 19, 3 12, 17* II, 38, 4; V, 19, 3
12, 23 II, 26, 1
13, 4* VI, 11, 6; 28, 6

IACOB.
II, 58, 4 2, 1—9* 11, 58, 4
V, 7, 25 2, 19*

3, 6* II, 43, 2

I. PETR.
Inscr. 1, 2 Tit. Inscr.
Inscr. 1, 11 Inscr.

1, 19 If, 57, 20
2, 2 V, 16, 7
II, 26, 1 2, 9 11, 26, 1; III, 16, 3; 57, 20;
V, 15, 2
2, 9. 10 V, 15, 1

UI, 13, 6 2, 12* III, 19, 6

2, 13* IV, 13, 1

2, 18* IV, 12, 1
II, 25, 11 2, 22*
II, 25, 9 2, 24 II, 25, 9
II, 24, 4 3, 4 II, 24, 7
3, 5. 6 VI, 29, 1
II, 3,J3 4, 8
II, 24, 4; III, 4, 2 4, 10* II, 24, 7; UI, 4, 2
III, 6, 5 5, 8* III, 6, 5

II. PETR.
Inscr. 1, 11* Inscr.

I. IOANN.
2, 15 V 6, 3
II, 38, 2 5, 7

APOCALYPSIS.
II, 26, 1 21, 2 II, 26, 1

ORACULA SIBYLL.
V, 7, 13 IV, 179—190 V, 7, 13

DIDACHE.
I, 2, 3 1, 3
IV, 3, 2 1, 5 IV, 3, 2
624 INDEX LOCORL'M.

DIDASCALIA. BARNABAS. CONS

VI, 18, 15 6, 13

HERMAE MAND.
IV, 3, 2 2, 5 IV, 3, 2

AGRAHPA.
II, 8, 2 II, 8, 2
II, 36, 9 II, 36, 9

II.

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM VII— VIII.

GENESIS. GENESIS.
1, 1. 2. 6* VII, 34, 1 19* VII, 2, 10; VIII, 12, 22

1, 5* VII, 34, 2 22, 17 VII, 33, 5

1, 9 VII, 34, 2 24, 18* VIII, 46, 17

1, 14* VII, 34, 4 26, 3 VII, 33, 5

1, 16 VIII, 12, 9; 38, 4 27, 37 VII, 29, 1

1, 26 VII, 34, 6; VIII, 12, 16 28, 15 VII, 33, 5
1, 27 VIII, 47, 51 32, 24—28* VII, 35, 4
1, 28* VIII, 37, 5 35, 9. 10* VII, 36, 2; VIII, 15, 7
1, 31 VIII, 47, 51 41* VIII, 12, 24
2, 8. 15 VIII, 12, 18. 19 45, IS VII, 20, 2
2, 15. 16* VII, 43, 4 46, 27 VIII, 12, 23
2, 16. 17 VIII, 12, 19 48, 4 VII, 33, 5
2, 24 VII, 2, 9
3. 4* VIII, 12, 20. 21 EXODUS.
4* VII, 5, 5; 37 , 2 1— 15* VIII, 12, 24
4, 25. 26* VIII, 12, 21 2* VII, 10, 2
5, 24 VIII, 12, 21 3- 14* VIII, 1, 6
6—9* VIII, 12. 22 3, 14. 15 VII, 33, 6
7. 19* VII, 39, 3 3, 16 VII, 26, 3; 33, 2
8. 12. 22. VII, 37, 2 4- 17* VIII, 12, 26
35. 46* 7, 1 VIII, 1, 13
9, 3 VII, 20, 1 12* VII, 37, 2
9, 4 VIII, 47, 63 14, 2VI* VII, 36, 3
12" VII, 33, 4; VIII, 12, 23 15, 20* VIII, 2, 9; 20, 1
13, 16 VII, 33, 4 20* VII, 36, 4; VIII, 12, 25
14, 18* VIII, 12, 23 20, 6 VIII, 39, 3
17, 7 VII, 33, 5 20, 12 VII, 15, 1

17, 19 VII, 33, 5; VIII, 12, 23 20, 13 — 15 VII, 2, 8. 9. 12

 INDEX LOCOEUM. 625

EXODUS. DEUTERONOMIUM.
20, 16. 17 VII, 3, 3. 5 18, 10. 11* VII, 6, 2

21, 23 VII, 3, 2 19, 15 VIII, 47, 75

22, 18 VII, 3, 1 23, 7 VII, 2, 3

22, 28. 31 VIII, 47, 55. 63 23, 17 VII, 2, 11

28. 29* VIII, 46, 13 27, 15 VII, 2, 10

33, 11. 17 VUI, 46, 5 28, 4. 5 VII, 29, 1

30, 19 VII, 1, 1
LEVITICUS. 33, 1 VIII, 1, 13
18, 16* VIII, 47, 19 33, 3 VII, 35, 9; Vm, 41, 4

18, 22* VII, 2, 10 34, 8* VIII, 42, 4

19, 11 VII, 4, 4
19, 17 VII, 5, 3 IOSUA.
19, 18 VII, 2, 1 1, 7 VII, 19

19, 26* VII, 6, 2 1—13* VIII, 12, 26

23. 25* VII, 36, 4 5* VII, 37, 2

26, 12 vm, 6, 6 7* VII, 2, 12
10, 12 VIII, 1, 14
NUMERI.
3* VIII, 21, 3 IUDICES.
4* VIII, 46, 6 4. 6. 8. 11 VII, 37, 2

11, 16* VIII, 16, 4 13. 15*

11, 31* VIII, 12, 26 4,4* VIII, 2, 9

12, 3* VII, 7, 3 5, 24* VII, 37, 4

12, 7 Vin, 46, 5

12, 8* VIII, 46, 5 1. REGUM.
12. 14* VII, 7, 1 1* VII, 37, 4

16* VII, 10, 1; 37, 2; VJII, 2, 3 VII, 35, 9

7* VII, 37, 3
46, 3
22 VIII, 38, 4 13* VII, 46, 7
16,
17* VIII, 46, 17 15, 23 VII, 6, 1

VII, 17. 18* VII, 5, 5

23, 23 6, 1

23—25. 31* VIII, 2, 2. 4

II. REGUM.
DEUTERONOMIUM. 12* VII, 10, 4

17 VII, 5, 1; 10, 3 22, 44* VII, 38, 3

1,
VII, 2 24* VII, 35, 7
4, 2 14,

4, 20 VII, 36, 3
VII, 35, 8
III. REGUM.
4, 39
VII, 2, 1 2, 32* VII, 5, 5
6, 5
3. 8. 18* VII, 37, 3
7, 6 VII, 36, 2
VII, 29, 1 8, 46 VIII, 9, 9
7, 13
VII, 14, 2 13, 33 VIII, 46, 9
12, 32
VIII, 47, 63 18, 21 VII, 1, 1
14, 21
23 VII, 20, 1 18. 22* VII, 10, 4
15,
18* VIII, 47, 41 19, 18 VIII, 1, 15

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 40

626 INDEX LOCORUM.

IV. REGUM. PSALMI.

2* VII, 37, 3 4, 3 VII, 18, 2
5* VII, 2, 12 5, 7 VII, 4, 4
6* VIII, 1, 15 6, 10 VIII, 6, 5

19* VII, 35, 7 7, 5 VII, 2, 4

3* VIII, 7, 6
19. 20* VII, 37, 3 8,

VIII, 2, 9; 20, 8, 7 VIII, 7, 8

22, 14
10, 7 VIII, 43, 3
I. PARALIPOMENA. 12, 4 VII, 31, 6
9* VIII, 21, 3 VIII, 9, 5
16, 5
21* VII, 37, 3 16, 8 VIII, 39, 4

18, 2* VII, 35, 2

II. PARALIPOMENA.
27, 9 VIII, 41, 8
5, 12. 13 VII, 45, 2
30, 17 VIII, 18, 2; 37, 6
18. 33. 35 VII, 37, 3
30, 21* VII, 38, 3
26* VIII, 46, 3.
32, 19* VII, 38, 3

I.ESDRAS. 33* VIII, 13, 16

2_8* VII, 37, 3 36, 4 VIII, 6, 5; 15, 8

36, 11 VII, 7, 3
II.ESDRAS. 44, 16* VIII, 29, 3
2—7* VII, 37, 4 50, 12 VII, 45, 3; VIII, 6, 12

9,
4* VIII, 22, 4 50, 14 VIII, 5, 5; 9, 5
61, 6 VIII, 11, 6
NEHEMIAS 62* VIII, 38, 1
9, 19 VIII, 12, 26
62, 12 VII, 3, 4

TOBIAS. 63, 2 VIII, 11, 6

4, 15 VII, 2, 1 64, 2 VII, 48, 3

64, 8 VIII, 12, 13
IUDITH. 65, 5 VIII, 18, 1
4,4* VIII, 20, 1
67, 18 VII, 35, 4
8* VIII, 2, 9; 25, 2
73, 15 VIII, 12, 26
73, 16 VII, 37, 2
ESTHER.
79, 2 VII, 47, 3
4, 17 VII, 33, 2
80, 10 VIII, 38, 5
IOB. 89, 17 VIII, 6, 6

9, 4 VIII, 18, 1 90, 5. 6 VIII, 11, 6

9, 8 VIII, 7, 7 96, 5* VIII, 7, 6

26, 7 VIII, 12, 9 101, 26* VII, 34, 1
28, 25 VIII, 12, 15 102, 4 VIII, 22, 3

31, 18 VII, 49 102, 14 VIII, 9, 4

38, 8 VIII, 12, 13 103, 2 VII, 34, 1; VIII, 12 9

38, 10. 11 VIII, 46, 2 103, 9 VIII, 46, 2

38, 11 VII, 34, 3 103, 15 VIII, 29, 3

38, 38 VII, 35, 5 103, 24 VII, 35, 2

40, 24 VIII, 7, 5 103, 25 VIII, 12, 12
42* VII, 8, 7 103, 25. 26 VII, 34, 3
 INDEX LOCORUM. 627

PSALMI. PROVERBIA.
103, 32 VIII, 7, 7 23, 29. 30 VIII, 44, 4
105, 9* VIII, 7, 6 26, 9 VII, 44, 3
106, 34 VIII, 12, 22 30, 6 VII, 14, 2
111, 5 VII, 2, 6 31, 4. 5 VIII, 44, 2
112, 1 VII, 48, 1

112, 1, 2* VII, 47, 2 ECCLESIASTES.

1, 2 VII, 33, 3
112, 5. 6 VIII, 5, 2
2, 25 VII, 20, 2
116, 2* VIII, 7, 6
117, 27 VIII, 13, 13 SAPIENTIA.
118, 7. 30. VII, 39, 4
1, 13; 2, 24* VII, 1, 3
128 3, 1 VIII, 41, 4
118, 12 VII, 49; VIII, 6, 5 8 VIII, 10, 7
4,
118, 114 VIII, 12, 45 8* VII, 25, 2; VIII, 16, 3
6,
120, 8 VIII, 6, 6; 15, 8
7, 17* VIII, 22, 3
129, 3. 4 VIII, 9, 9 10, 6* VIII, 12, 22
130, 1. 2 VII, 6, 5 12, 5 VII, 18, 2
131, 1* VH, 7, 3
135, 25 VII, 49; VIII, 12, 48 SIRACH.
VII, 4, 2 4, 6 VII, 13, 2
139, 12
140* VIII, 35, 2 4, 31* VII, 12, 1

VIII, 10, 19 8, 5 VIII, 9, 4

140, 9
142, 1 VIII, 18, 2 34, 27 VIII, 44, 3

144, 3 VII, 35, 8

IOEL.
144, 16 VIII, 12, 32
2, 13 VII, 33, 2
144, 18 VII, 37, 1

146, 4* VII, 35, 5 IONAS.

146, 5 VII, 35, 1 2* VII, 35, 6; 37, 4
148, 2* VIII, 7, 6 3* VIII, 9, 9

4, 11 VII, 28, 3
PROVERBIA.
VII, 2, 7
NAHUM.
3, 9
1, 3. 4 VIII, 7, 7
3, 34 VII, 5, 1; VIII, 2, 7
1, 9 VIII, 47, 25
6, 2 VII, 4, 2
8, 22* VII, 36, 1 HABACUC.
9, 8 VII, 5, 2 2, 9 VII, 4, 5
12, 28 VII, 4, 1

13, 17 VII, 8, 5 SOPHONIAS.

3, 10* VII, 25, 3
14, 29 VII, 8, 1

14, 31 VII, 3, 5
AGGAEUS.
16, 6 VII, 12, 2
1, 6 VIII, 44, 3
19, 17 VII, 12, 3

19, 18 VII, 13, 1 ZACHARIAS.

VIII, 9, 4 2* VIII, 7, 2
20, 9 3,

20, 13 VII, 4, 1 9, 17 VII, 20, 2

21, 13 VII, 12, 4 14, 5 VH, 32, 4

40*
 628 INDEX LOCOKUM.

MALACHIAS. DANIEL.
1, 6 VII, 24, 2; VIII, 2, 6 3, 28. 30* VII, 35, 9
1, 11 VIII, 5, 7 6, 10. 13 VII, 24, 2
1, 11. 14 VII, 30, 2 6, 14* VII, 37, 4
7, 10* VIII, 12, 27
IESAIAS.
8, 13 VII, 35, 3
1, 16 VIII, 8, 5 12, 1 VIII, 9, 3
t
1, 19 VII, 20, 1
1, 23 VII, 18, 2 I. MACCABAEORUM.
6, 2 VIII, 12, 27 2* VII, 37, 4
6, 3 VII, 35, 3; VIII, 12, 27
8, 20* VIII, 12, 25
II. MACCABAEORUM.
9, 6 VIII, 12, 7 1, 3 VII, 35, 4; VIII, 6, 12;

11, 4 VII, 32, 2 16, 5

28, 11. 12 VIII, 1, 3

ORATIO MANASSES VIII. 7 , 5
35, 10 VIII, 41, 2. 5
40, 10 VII, 35, 5 MATTHAEUS.
40, 22 VII, 34, 2; VIII, 12, 9
3. 4* VII, 22, 4
45, 5* VII, 35, 9; VIII, 11, 5
3, 15 VIII, 1, 10
52, 5 VII, 24, 3 16* VIII, 33, 7
3,
54, 13 VIII, 32, 17
3, 17 VIII, 12, 31
54, 14 VII, 5, 4
4, 1. 2 VII, 22, 4
57, 15 VIII, 11, 2 23 VIII,
4, 1, 6; 10, 14 11,6;
58, 6 VIII, 5, 7
12, 32
58, 7 VII, 15, 2 5 VII,
5, 7, 3
62, 11 VIII, 43, 3
5, 7 VII, 8, 2
66, 2 VII, 8, 3; VIII, 2, 10 5, 33. 34 VII, 3, 4

IEREMIAS. 5, 39—42 VII, 2, 4. 5

5, 44. 46. 47 VII, 2, 2
35. 36* VIII, 2, 4
5, 45 VII, 2, 6
36, 22 VIII, 2, 6
6, 5 VII, 24, 1
39, 19 VIII, 13, 10
6, 9—13 VII, 24, 1
45* VII, 10, 3
6, 9* VII, 45, 1
BARUCH. 6, 13 VII, 26, 4; VIII, 10, 19

37* VII, 26, 3 6, 16 VII, 23, 1

3,
6, 24 VII, 1, 1; 6, 5; VIII,
EZECHIEL. 47, 81
3, 12 VII, 35, 3 7, 12 VII, 2, 1

18, 23; 33, 11 VII, 14, 3; VIII, 9, 9 7, 25 VIII, 10, 4

10, 3* VIII, 23, 1
DANIEL. 10
10, VII, 28, 5
1, 42 (Vulg. VIII, 5, 1 10, 22 VIII, 10, 16; 12, 46
13, 42) 10, 23* VIII, 45, 1
3. 6* VII, 35, 7; 37, 4 VIII, 11, 5 VIII, 1, 6
1, 16 12, 25 VIII, 1, 19
3, 28 VIII, 12, 29 12, 29 VIII, 7, 5
 INDEX l.OCORUM. 629

MATTHAEUS. LUCAS.
12, 36 VII, 4, 3 1, 77 VII, 43, 2
13, 41* VIII, 10, 19 1. 2* VIII, 2, 9
14* VII, 10, 4 2, 14 VII, 47, 1; VIII, 13, 13
14, 31 VII, 11 2, 29—32 VII, 48, 4
15, 11. 19 VII, 18, 1 2, 36* VIII, 20, 1; 25, 2
18, 16 VIII, 4, 5 2, 52 VIII, 47, 40
18, 18* VIII, 5, 7 3, 14 VIII, 32, 10
18, 20 VIII, 34, 10 4, 36* VIII, 7, 2
19, 17* VIII, 5, 1 6, 30 VII, 2, 5
19, 29* VIII, 10, 12 6, 32. 33 VII, 2, 2
21, 9 VII, 26, 5; VIII, 13, 13 9, 2 VII, 43, 2
22, 21 VIII, 47, 83 10, 16 VIII, 3, 2; 46, 1
22, 31 VII, 43, 2 10, 18. 19 VIII, 7, 5
22, 32 VIII, 41, 4 10, 20 VIII, 1, 3
24, 4 VII, 19 12, 35-37. 40 VII, 31, 5
24, 10 VII, 32, 2 15, 7 VIII, 9, 5; 47, 52

24, 12 VII, 32, 1 15, 13. 20 VIII, 9, 9

24, 13 VII, 32, 2 16* VII, 8, 7
24, 30 VII, 32, 4 16, 15 VII, 8, 4

24, 30. 31 VII, 32, 3 18, 14 VII, 8, 4

24, 42 VII, 31, 5 20, 38 VIII, 41, 4
24, 51 VII, 4, 6 22, 19* VIII, 46, 14

25, 46 VII, 32, 5

26, 13. 14* VII, 23, 2 IOANNES.
26, 26—28 VIII, 12, 37 l, l VII, 36,6; VIII, 12, 7. 31;

26, 41 VII, 31, 6; Vllr, 45, 1 41, 3

27* VII, 2, 12; 23, 2 1, 14 VIII, 12, 31

27, 46. 51* VIII, 34, 5 1, 18- VIII, 12, 7

28, 19 VII, 40, 3; 43, 5; 47, 50 I, 29 VII, 47, 3; 48, 2

28, 19. 20 VII, 22, 1 3, 5* VIII, 8, 5

28, 20 VII, 46, 15; VIII, 10, 4; 3, 12* VIII, 10, 12

12, 40 6, 45 VIII, 32, 17

7, 18 VIII, 43, 2
MARCUS. 7, 24* VII, 18, 2

1, 27* VIII, 7, 2 10, 16* VIII, 9, 3

2, 14* VIII, 22, 1 10, 29 VIII, 11, 5

5, 9* VIII, 7, 2 II, 51* VIII, 2, 2

13, 26 VJII, 12, 38 12, 6* VII, 2, 12

13, 35 VII, 31, 5 13, 23* VIII, 16, 1

16,15.17. 18 VIII, 1, 1. 2 17, 3* VIII, 1, 1

16, 19 VIII, 12, 34 17, 4 VIII, 12, 32

17, 4. 6 VIII, 1, 1

LUCAS. 17, 6 VIII, 12, 32

1, 32* VII, 37, 1 17, 17 VIII, 11, 6

1, 33 VII, 41, 6 17, 25 VIII, 1, 1

630 INDEX LOCORUM.

IOANNES. ROM.
11, 33* VII, 35, 9
18, 13. 14* VIII, ), 6
VIII, 7 12, 9 VII, 18, 2
20, 23 5,

VIII, 5, 6 13, 4. 7 VII, 16

21, 16*
16, 16 VIII, 11, 9

ACTA. 16, 19 VII, 18, 2

24* VIII, 5, 6 16, 20 VIII, 9, 2

1,

3, 13 VIII, 40, 3
I. CORINTH.
4, 27. 30 VIII, 5, 7; 13, 10
2, 9 VII, 32, 5
6* VII, 2, 12
6, 15 VIII, 47, 46
6, 12 VIII, 12, 32
7, 25 VIII, 24, 2
6. 7* VIII, 18, 2; 46, 16
8, 6 VII, 41, 4. 5; VIII, 12,
7, 55. 56 VIII, 46, 16
6. 7
8. 9* VIII, 46, 17
9, 24* VII, 33, 3
8, 16 VII, 42, 3
9, 7. 13 VIII, 47, 41
8, 21. 22* VIII, 47, 29
10, 20 VII, 21
9, 5 VIII, 46, 12
11,23.25. 26 VIII, 12, 36
9, 15 VIII, 4, 1; 23, 2
11, 26 VII, 25, 4
13, 18 VII, 36, 3
11, 29* VII, 25, 6; VIII, 14, 2
14, 17 VII, 49
12, 8. 10 VIII, 1, 12
15, 32* VIII, 2, 8
14, 21 VIII, 1, 3
18, 25 VIII, 46, 6
14, 33 VIII, 46, 12
19, 14* VIII, 2, 5
15, 9 VIII, 32, 1
20, 28 VII, 26, 4; VIII, 11, 5;
15, 55 VII, 36, 2
12, 40; 41, 8
16, 20 VIII, 11, 9
21, 9. 10* VIII, 2, 8. 9
16, 22 VII, 26, 5
26, 14 VIII, 46, 12

II. CORINTH.
ROM.
1 3 VIII, 5, 2; 20, 1
1, 3 VII, 37, 1; VIII, 12, 31
3, 13* VIII, 1, 10
1, 11 VIII, 1, 9
4, 18* VIII, 10, 12
1, 17* VIII, 1, 10
6, 14 VIII, 34, 12
1, 18 VII, 2, 12
6, 16 VIII, 6, 6
1, 21—25* VIII, 12, 24
7, 1 VII, 39, 4; VIII, 6, 6;
1, 25 VIII, 12, 27
9, 3; 13, 10; 20, 2
1, 29. 30 VII, 18, 1
9, 8 VII, 49
2, 6 VII, 32, 4; VIII, 12 38
13, 13 VIII, 5, 11; 12, 4
4, 17* VIII, 12, 7

6, 2-8. 11 * VII, 43, 5 GALAT.

6, 3 VII, 22, 6;- 25, 5; VIII, 19* VIII, 35, 1
1,
8, 2; 47, 50 2, 19 VII, 39, 4
6, 4* VII, 22, 6
6, 10* VII, 2, 7
6, 5 VII, 39, 4; VIII, 8, 2

7, 6* VII, 34, 8 EPHES.

8, 21 VII, 38, 9 1, 4* VIII, 5, 4

10, 12 VIII, 18, 1 1, 5 VII, 39, 4

 INDEX LOCORUM. 631

EPHES. II. TIMOTH.

1, 18 VII, 39, 4 1, 10 VII, 36, 2
3, 15 VIII, 12, 6 2, 15 VII, 31, 1; VIII, 10, 6;
4, 13 VIII, 10, 17 12, 40
4, 30 VIII, 46, 3 2, 26 VIII, 9, 2
5, 2 VIII, 5, 7; 13, 3 3, 8* VIII, 1, 6
5, 27 VII, 40, 1; VIII, 11, 4 4, 1 VII, 41, 6
6, 9* VIII, 32, 19 4, 7 VIII, 41, 8

COLOSS.
TIT.
1, 15 VII, 36, 6; 41, 5; VIII,
5*
1, VIII, 5, 7
12, 7. 31 6*
1, VIII, 47, 80
1, 16 VII, 35,3: VIII, 12,8. 27
2, 5. 9 VIII, 32, 3
1, 17 VIII, 12, 7
3, 5 VII, 39, 4; 44, 3; VIII, 6,
1, 22* VJ1I, 11, 4
2, 14 VIII, 9, 3
HEBR.
3, 5 VII, 39, 4
4, 15 VII, 43, 4
3, 17 VIII, 12, 38
5, 4 VIII, 46, 14. 17
3, 23 VII, 13, 3
1* 6, 17 VIII, 12, 20
4, VIII, 32, 19
11, 6* VII, 35, 10
1. THESSAL. 13, 7 VII, 9, 1

4, 16 VII, 32, 3 13, 21 VIII, 48, 3

II. THESSAL. IACOB.

2, 8* VII, 32, 2
1,
1* VIII, 35, 1

1, 6. 7 VII, 11
I. TIMOTH.
2,
7* VIII, 44, 4
1, 1 VII, 34, 8; VIII, 6, 13;
4, 14 VII, 33, 3
12, 42; 29, 3
1, 17 VII, 34, 1; VIII, 5, 1

VIE,
I. PETR.
2, 1. 2 12, 42; 13, 5

2, 3 VIII, 31, 3
19* VIU, 14, 2

VII, 39, 3; VIII, 9 VIII, 12, 44

2, 4 9, 9
4* VIII, 4, 4 11 VII, 2, 4
3, 2.
6* 23 VIII, 47, 27
3, VIII, 47, 80
16 VII, 26, 5; VIII, 1, 1 20 VIII, 12, 22
3,
4, 5 VIII, 12, 38
4, 2 VIII, 47, 53
10 VII, 2 5, 1 VIII, 12, 39
4, 1,
5, 5 VIII, 2, 7
5, 8 VIII, 23, 4
5, 15 VIII, 46, 4
5, 17 VIII, 16, 3 II. PETR.
6, 16 VII, 35, 9; VIII, 15, 7 2, 5 VIII, 12, 22

~2*.<h
 INDEX
NOMINUM PROPRIORUM.

'Aciqwv II, 18, 6; 25, 15; 27, 6; 29; Al&wmooa VI, 1, 2.

30, 1; 32, 2 — V, 7, 26 — VI, 2; 1, Al&loy VII, 10, 4.

2, 6; 20, 6 — VII, 37, 2 — VIII, Allmv VIII, 1, 14.
1, 13; 2, 9; 5, 4; 12, 25; 46, 17. AxvXag VI, 9, 1 — VII, 46, 14.
'Aj3de(ie).ex VII, 10, 4. AXe^avdQtlg VII, 46, 5.

^tfioi VIII, 1, 15. ^Af|avrfyo? V, 2, 4. •

AfilSdadav VI, 2, 2, 4. MA^ato? VI, 14, 1 — VIII, 23, 1.

'ApEipwv II, 27, 5 — VI, 1, 2; 2, 5. Afiav V, 20, 16.

^/?£A II, 21, 7; 55, 1 - VI, 20, 4 — Afxtaaa VII, 5, 5.

VII, 5, 5; 37, 2 — VIII, 5, 3; 12, 21. 'A/toppalog II, 22, 8.

'Apivvfa VII, 5, 5. 'Aftdg II, 22, 18; 23, 3; 24, 1.

Apeooalwix VI, 2, 2. 3. Avaviaq rpevdonQo<pt)zrjg VIII, 2, 4.

31/S/Aio? VI, 46, 5. Avavlac, dvrjQ 2anipeiQag VII, 2, 12.

A^Qaafi II, 22, 12. 13 — V, 20, 5 — Jlvai'/a? rfa[tuoxt]vbg VIII, 46, 17.
VI, 20, 4; 29, 1 ; 30, 4 — VII, 26, 3; !4c^£ac; VI, 14, 1 — VIII, 6, 1.

33, 2. 4. 7; 37, 2; 39, 3 - VIII, 5, 4; "Avva rj zov 'EXxava V, 20, 15 —

12, 23. 31; 40, 3; 41, 2. 4. VII, 37, 4.
Ayuj3og VIII, 2, 8. Avva fj zov 4>avovrjX III, 1,5 — VIII,
ilyay II, 10, 1. 2, 9; 20, 1; 25, 2.
Adufi V, 7, 11 — VI, 7, 3; 11, 6; Avvavwg VII, 46, 5 — VIII, 10, 7.

16, 3 — VII, 43, 4. 'Jlvva? V, 2, 4; 14, 10 — VIII, 1, 6.

kdcovat II, 12, 2; 14, 4. 14. 16. 21; AvTioxeia VI, 1 2, 2. 3. 15 — VII, 46, 4.

18, 12. AvTio%evs VI, 12, 3.

Adtoviag IV, 6, 6. Am? V, 12, 2 — V], 20, 1.

At,ar,X IV, 7, 3. AQafiia V, 7, 15.

^Sap/as VI, 1, 3. •kp/ariuv, TtQiStoq inlaxonog S/xvQvtjg
A&rjvai VII, 46, 11. VII, 46, 8.
At'yna VII, 46, 14. Aqiotwv, xQixog inlaxonog S/xvpvtjg
Alyvnzia II, 37, 3. VII, 46, 8.
Alyvnvwg II, 14, 9; 53, 6 — V, 12, 2 AQxmitog VII, 46, 12.
— VI, 3, 1; 20, 1. 6; 22, 2 — VII, AarjQ III, 1, 5.

2, 3 — VIII, 1, 6; 12, 24. 26. 30. ]4<j ('a VII, 46, 14.
Ai'yvjirog 1,7,6 — 22, 8; II, 55, 1 — Aoovq II, 22, 10.
V, 7, 15 — VI, 2,5; 3; 5, 20,6 — AoovQiog IV, J, 2.
VII, 36, 3 - VIII, 13; 1, 12, 23. 'Aozccqztj V, 12, 2.
 INDEX NOMINUM PROPRIOEUM. 633
'Axaa/g II, 22, 5. 8 — VI, 18, 7 — depp<5ga VII, 37, 2 — VIII, 2, 9; 20, 1.
VII, 10, 4.
dijuriZQioq VII, 46, 9.
'A/dp II, 10, 4 — VII, 2, 12 Awvvoioq VII, 46, 11.
'Axiag IV, 7, 3 — VIII, 2, 4. 6. Joot&eog VI, 8, 1.
dvozgoq V, 17, 2.
BaaA, ^ II, 22, 5. 6 — VIII, 1, 15.
BadX, 6 V, 12, 2.
'Epiaivaloi VI, 6, 6.
BafivXwv II, 22, 10;
-
37, 3; 49, 3;
'Efoaloq VI, 19, 2; 20, 4 — VIII, 12,
51, 2 VIII, 2, 4. 6.
24. 25.
Buflvkwvia V, 7, 12.
'Eden VIII, 12, 18.
BaXad/x VIII, 2, 2. 5.
'E&xiaq II, 22, 2. 5 — VII, 37, 3.
Bagdx VII, 37, 2.
'EXed&poq VIII, 5, 4.
Bagd-oXonaloq VI, 14, 1 — VIII, 19, 1.
'EXioaphi VIII, 2, 9.
Bapvdfiaq VI,
v
9, 1; 12, 14. 15; 18, 11. 'EXioaaZoq IV, 7, 3 — V, 7, 8 —
Bapovx > 20, 3.
VI, 30, 5 — VII, 37, 3 - VIII, 1, 15.
Bapoupp&z VI, 12, 14.
"EXXtjveg —
II, 61, 2; 62, 3 III, 9, 3
BaaiXsldr,q VI, 8, 1.

— — V, 5, 3; 7, 13 — VI, 18, 3 —
BttXyeywQ V, 12, 2 VIII, 2, 5.
VIII, ], 1. 3; 47, 62.
BsXiap VIII, 47, 46.
'Ef*[A.avovr)X V, 16, 3.
BeQoia VII, 46, 13.
'Evwg II, — VI,
55, 113 — VII, 12,
38, 2; 39, 3 — VIII,
Becyp VIII, 2, 2.
3; 12, 21. 5,

55, 1 — V, 8 — VI,
By&Xehfj. VII, 37, 2.
'Evax II, 13; 7, 12,

Ta^amv VII, 37, 3 — VIII, 16, 3 — VII, 38, 2; 39, 3 — VIII,

1, 14,
raPQirjX V, 7, 3. 4. 23. 5, 3; 12, 21; 41, 4.

rdcog VII, 46, 9. "EodQctq VII, 37, 3 — VIII, 22, 4;

TaXaxla VII, 46, 13. 47, 85.

TdXyaXa VII, 37, 2. 'Ea9fig V, 20, 16' — VII, 38, 2 —

Pe Bevevvbfi II, 22, VIII, 47, 85.
6.

rsdewv VII, 37, 2. 'Eaaaloi VI, 6, 7.

r/fgft II, 10, 4 — VII, 2, 12. Eva VI, 11, 6.

rit&ai VI, 7, 1.
EvSdioq VII, 46, 4 — VIII, 10, 7.

JMia,? VII, 5, 5. "E<peaoq VII, 46, 7.

roQjiiaiog V, 20, 3.
'Eyifid II, 22, 4.

Jadav II, 27, 5 — VI, 1, 2; 2, 2. 5. Zaxxaioq II, 39, 2 — VI, 9, 1 —

Aw^ II, 14, 4; 51, 2 — III, 4, 6 — VII, 46, 3.
V, 7, 3; 7, 12. 23; 20, 11. 15 — Za/apiaq V, 20. 10.
VII, 37, 4 — VIII, ], 16. Zifiedacoq VI, 14, 1 — VIII, 12, 1.
AaQgloq VIII, 2, 9. ZoQopdjitX VII, 37, 4.
Javidll, 13, 2; 14, 1; 21, 9; 22, 2. 5;
41, 4; 53, 2. 6; 57, 6 — III, 4, 8 — 'ff&CjU VIII, 12, 26.
V, 7, 22; 8, 2; 15, 3; 20, 8. 16 — c
HXel II, 10, 1.

VI, 2, 2. 3. 4; 12, 12; 16, 3; 18, 6; 'HXlaq III, 1, 4 — V, 7, 8; 20, 15 —

22, 6; 23, 6 — VII, 2, 4; 5, 5; VI, 16,3; 19, 4 -VII, 1,1; 10, 4;
7, 3; 10, 4; 26, 5; 37, 1. 3; 38, 2 — 37, 3; 38, 2 - VIII, l, 15; 41,4.
VIII, 1, 14; 12, 31. 'HfttQo^aTtTiatal VI, 6, 5.
634 INDEX NOMINUM PROPKIORUM.

'Hpwdri? V, 19, 5 — VI, 30, 8 — VI, 5, 7; 12, 1. 3 - VII, 37, 1. 8 -

VII, 10, 4. VIII, 2, 4.

"Houtaq II, 1, 6; 15, 1; 25, 10 — III, leooal V. 20, 10 - VI, 2, 4;

4, 5; 16,3; 19, 1 — IV, 1, 2; 6, 2 11, 10.

— V, 7, 6. 22; 20, 10 — VI, 5, 3; 'Ie<p&ds VII, 37, 2.

16, 3; 22, 3. 'Irjoovg (Xpioibg') I inscr. — II, 5, 5;

7, 1; 20, 8; 24, 7; 25, 7; 26, 1. 2;

SadSaZoq VI, 14, 1 — VIII, 25, 1. 55, 2; 59, 3 — III, 6, 2; 17, 1 —

6a/x/iovq V, 12, 2. V, 6,7. 9; 16,2.5; 20,4 — VI, 7,2;
0e6<pi>.og VII, 46, 3. 9, 1. 3; 10, 3; 16, 4; 26, 2 — VII,
Ow/tag V, 20, 1 — VI, 14, 1 — 1, 1; 25, 2; 26, 2; 27, 2; 32, 2;

VIII, 21, 1. 42, 3 — VIII, 13, 10.

'Itjoovg (o) Xgiaxbg I inscr.; 1, 3;

'idsiQog V, 7, 12. 8, 2 — II, 6, 6; 14, 11; 21, 5;

7a^A VII, 37, 4. 26, 2; 38, 4; 53, 3; 55, 2 — III,

'Iaxw/3 II, 22, 12. 13; 62, 2 — V, 20, 19, 3 — IV, 5, 4 —V, 2, 3; 5, 2;

3. 5 - VI, 30, - VII, 1;

4. 6 6, 6, 10; 7, 1.9; 15, 3; 17, 3; 19, 7 —
26, 3; 33, 2.. 5; 37, 2 — VIII, 12, 23; VI, 9, 4; 11, 10; 12, 15; 14, 2;
40, 3; 41, 2. 4. 18, 9; 19, 2; 30, 7. 8 — VII, 17, 2;

Idxwfioq 'Alipaiov VI, 14, 1 — VIII, 25, 4; 26, 3; 34, 8; 38, 3. 8; 41, 5. 7;

23, 1; 47, 85 (?). 47, 3 — VIII, 1, 1; 5, 5. 7. 11;

Idxaifioq Ze/Scdaiov VI, 14, 1 — 12, 4. 30. 42; 13, 13; 15, 9; 20, 1;

VIII, 12, 1. 33, 6; 40, 2; 41, 8; 44, 4; 46, 16;

'Idxioftoq ads).<fioQ xvpiov II, 55, 2 — 48, 3. Cf. Xptarbg 'Iqoovq.

V, 8, 1 — VI, 12, 1. 12. 14; 14, 1 'Ir/oovg 6 rov 'Iwoedhx VI, 5, 6.

— VII, 46, 2 —VIII, 4, 1; 10, 7; 'Itjoovq 6 zov Navij II, 55, 1 ; 57, 5 —
35, 1; 46, 13; 47, 85 (?). V, 20, 7 — VI, 30, 6 — VII, 37, 2;

Ta,"£("k VIII, 1, 6. 38, 2; 39, 3 — VIII, 1, 14; 12, 26;

'Iavvrfi VIII, 1, 6. 47, 85.

'Idamv VI, 18, 11. 'Iod<x>Q II, 44, 4.
Iyvdztog VII, 46, 4. 'lonnrj VI, 12, 5.

Idovfiatog II, 53, 6 — VI, 2, 3. 'IoQdavrjS VIII, 12, 26.

Tipovoacog VII, 37, 3 — VIII, 1, 14. 'Iov VI, 18, 7.

'It&xiijl II, 6, 7; 12, 2; 14, 13; 18, 6 Wrfa II, 22, 8; 60, 3. 5 — V, 12, 3 —
— V, 12, 2; 20, 12. VI, 1, 3; 11, 10 — VII, 5, 5 —
'
iQSiiiai II, 14, 2; 15, 4; 53, 8; 60, 5; VIII, 2, 5; 12, 31.
61, 2; 62, 2 — V, 7, 20; 20, 3. 12 'Iovdala V, 12, 2 — VI, 12, 2.
— VI, 5, 1. 3 - VIII, 2, 6. 'Iovdalog II, 49, 3; 60, 3; 61, 1; 62, 3
'[fQtXOVVTtOt II, 14, 9. — V, 5, 3; 6, 3; 7, 5; 14, 19. 20;
'leQtX<l> V, 20, 7 — VII, 2, 12. 17, 1; 19, 1. 8; 20, 4 — VI, 11, 10;
'leoofiod/j. II, 10, 3 — IV, 6, 6; 7, 3 — 18, 3; 24, 2 — VII, 2, 12; 44, 3 —
VIII, 46, 9. VIII, 1, 1. 3. 6; 34, 5; 46, 16;
'Iepoookvfta VI, 13, 1; 14, 1 — 47, 7. 62. 65. 70. 71.
VII, 46, 2 — VIII, 35, 1. 'Iovdaq II, 22, 8. 9. 17; 60, 3.
'Iigovaakrj/u II, 15, 1; 22, 4. 7. 8. 9. 'Iovdaq Bagoappaq VI, 12, 14. 15.
15. 17; 49, 3; 60, 1 — V, 12, 6 — 'Iovdaq (QaddaTog) VIII, 47, 85.
 INDEX NOMINUM PROPRIOKUM. 635

lovdag Icixwftov VII, 46, 2. KataaQSia rj ^rpdr a> vo? VI, 9,1 ; 12,5.
IovSag 'loxapiwTtjgll, 14, 8 — V,14, 2. KaiodpEia rrjg IlaXaioxivrig VII, 46, 3.
7. 9 — VI, 12, 1; 14, 1 —VII, 2, 12; Karavirrjg VI, 14, 1 — VIII, 27, 1.
23, 2. Kay/xriXiov VII, 37, 3.

Tovtfa? Maxxaftalog VII, 38, 2. KeytQiai VII, 46, 10.

Toutttd III, 7, 6 — V, 20, 16 — VII, A'j/tfap II, 60, 5.
38, 2 — VIII, 2, 9; 25, 2; 47, 85. Kijptv9og VI, 8, 1.

'JaactAr II, 22, 12. 13 — VI, 30, 4 — Kilixla VI, 12, 15.
VII, 26, 3; 33, 2. 5; 37, 2 — VIII, lO.avdia VII, 46, 6.

12, 23; 40, 3; 41, 2. 4. Kledptog VI, 8, 1; 16, 2.

loQaril II, 1, 4; 6, 2. 8. 15; 12, 2; ,ff;Uo7ias V, 14, 19.

14, 9. 14. 21; 17, 5; 18, 8; 22, 5. K^/xTjg tit. — VI, 9, 1; 18, 11 —
7. 17; 25, 6. 16; 41, 9; 51, 2; 57, 8; VII, 46, 6 - VIII, 10, 7; 46, 13;
60, 5; 62, 2 — III, 1, 5; 7, 6 — 47, 85.
IV, 6, 2 — V, 1, 4; 15, 4; 16, 8; Klwnag VII, 46, 2.
19, 3; 20, 3. 6. 10 — VI, 23, 7; Kolaaoaelg VII, 46, 12.
28, 4 — VII, 2, 11. 12; 5, 5; 6, 1 Kogs II, 10, 3 — VI, 1, 2; 2, 2.
24, 2; 35, 4; 36, 2; 48, 4 — VIII, Ko(ielvai II, 27, 5 — III, 11, 2 —
1, 15; 2, 5; 15, 7. VI, 2, 5. 6; 3, 2 — VII, 10, 1 —
loQarjXlxai II, 55, 1 — V, 11, 2; VIII, 46, 3.
12, 2 — VII, 1, 1 — VIII, 12, 26. Kogvnliog VI, 9, 1 ; 12, 5 — VII, 46, 3.

'Izalia VI, 9, 1. KQYfOxrtg VII, 46, 13.

'Iwa/3 VII, 5, 5. KQrjxrj VII, 46, 10.
'Iwdvvtjg anoaxoi.og II, 57, 7 — IV, KQianog VII, 46, 14.

7, 4 — VI, 14, 1 — VII, 46, 7 —

VIII, 12, 1; 47, 85. Adt,agog III, 6, 2 —V, 7, 12 — VII, 8, 7.
'Iiodvvqg ftanzioTrig II, 39, 3; 55, 1 ylaorfi>fia VII, 46, 12.
— Ill, 9, 4 — VII, 10, 4; 22, 4. 5. 6. AefiiSaTog VI, 14, 1 — VIII, 25, 1.

'Iwdwr/g iniaxonog 'Etpeaov VII, 46, 7. Asvl II, 25, 6; 27, 5.

'Iwdg II, 1, 4. Atvlg VIII, 22, 1.

'fa./? I, 6, 4 — II, 14, 4; 55, 1; 57, 5; Alvog VII, 46, 6.
61, 2 — V, 7, 21 — VI, 5, 5; 12, 13 ^ovza S II, 57, 7 — VI, 18, 11 —
— VII, 8, 7; 39, 3 — VIII, 5, 3; VII, 46, 5 - VIII, 47, 85.

12, 23; 46, 17; 47, 85. Aovxiog VI, 18, 11 — VII, 46, 10.

'Jwrj). VI, 5, 4. Awiq VII, 46, 8.

Icuvag II, 22, 2 — V, 7, 12 — VII, 37, 4. Awz II, 55, 1 — VIII, 12, 22.

'Iwoaydv VI, 18, 7 — VII, 37, 3.

Iwaedex VI, 5, 6. MaxeSovlu VII, 46, 13.

Wj^ II, 37, 3 — VT, 6, 6; 30, 6 — Maxxajialoi VIII, 47, 85.

VIII, 12, 24. Malaxiag VI, 19, 2.

Iwalag II, 1,4 — VII, 37, 3 —VIII, 2, 9. Mavaaofjg II, 22, 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
15. 16. 17. 18; 23, 3 — VII, 37, 3.

Katdipag V, 2, 4; 14, 9. 10 — VIII, Mavaih VII, 37, 2.

1, 6; 2, 2. 5. Mapdoxafo? V, 20, 16 — VII, 38, 2.

tfaiv II, 16, 3; 21, 7 — III, 12, 2 — Md(>&a III, 6, 2.

VII, 5, 5 — VIII, 12, 21. MctQ&ovrjg VII, 46, 11.
636 INDEX NOMINUM PROPHIORUM.

MaQia firjTriQ Xqiozov III, 6, 2 — VI, Neiftav II, 10, 4 — VII, 2, 12

6, 6 —VII, 36, 6; 41, 6 —VIII, 33, 6. Neeftiag VII, 37, 4.

MaQta rj 'Iaxw/3ov III, 6, 2 V, 14, 19. — IVefAo? VIII, 1, 6.

MaQia ttdtlcprj Aat,aQov III, 6, 2. Nixyzyg VI, 9, 1 — VII, 46, 14.

Mapia rj Maydalrjvij III, 6, 2 — V, NixoXaXzai VI, 8, 2.

14, 19. Nivfvtzai II, 22, 2 — V, 20, 16 —

Mapla rj zov Mwasiog II, 16, 3 — VIII, 9, 9.

VI, 1, 2. Nws II, 14, 4. 7. 9; 55,

8. — VI, 1

Magictfi II, 32, 2 — VIII, 2, 9; 20, 1. 12, 13; 20, 4 — VII, 37, 2; 39, 3 —
Mapxog svayyeXtazf/g II, 57, 7 — VI, VIII, 5, 3; 12, 22.

18, 11 — VII, 46, 4 — VIII, 47, 85.

Sav&ixog V, 14, 1.
Magxoq yvioartxbg VI, 8, 1.

Maoori<pa VII, 37, 2.

'<>£« II,
Mazdaiog II, 24, 4; 39, 1; 57, 7 — 10, 4.
— —
'O&ag II, 27, 4 III, 10, 2 VI,
VI, 14, 1 — VIII, 22, 1; 47, 85.
3 — VIII, 46, 3. 8.
MazMag VI, 12, 1 ; 14, 1 — VIII, 29, 1.
1,

'OXSa VIII, 2, 9; 20, 1.

Mazza&lag VII, 37, 4.
'Of.oyepvqg V, 20, 16.
Maafico&atoi VI, 6, 4.
-
'Ovijai/xog VII, 46, 13 VIII, 47, 82.
Mf^iasdf* II, 27, 4; 55, 1 — VI,
'Opva VII, 37, 3.
12, 13 — VII, 39, 3 — VIII, 5, 3;
OvQiag II, 41, 4.
12, 23; 46, 17.
'O/og/a? VI, 18, 7.
Mhavdgoq VI, 8, 1.

MeQQa VI, 20, 6. Ilalatazivrj VII, 46, 3.

Msoonoxafiia VII, 33, 5. IlaXatoztvol VIII, 12, 30.
Mtxatag VII, 10, 4. /ZaiiAoj II, 24, 4; 55, 1; 57, 7 —
VWoAo* V, 12, 2. VI, 9, 1; 12,. 14. 15; 14, 1 — VII,
Mwaijg I, 1, 5 — II, 5, 2. 5; 6, 15; 46, 4.6. 7. 10 — VIII, 4, 1; 32, 1;
16, 3; 22, 7; 27, 5; 29; 32, 2; 34,2; 33, 1; 46, 17; 47, 85.
55, 1 ; 57, 5. 19 — IV, 6, 8 — V,
TleQyafiog VII, 46, 9.
7, 18; 14, 9; 20, 5. 6. 15 — VI, 1, 2; nezpog II, 24, 4; 46, 5 — IV, 4 — 7,
2,5. 6; 3, 1. 2; 13, 2; 16, 3; 19,2. V, 7, 28; 14, 6 — VI, 4; 1; 7, 9,
3. 4; 20, 6; 23, 6; 24, 5; 30, 6 — 12, 4. 6; 14, 1 — VII, 12; 11; 2,
VII, 1, 1; 7, 1; 10,2; 37, 2; 38,2; 46, 4. 6 — VIII, 4, 2; 6, 1; 33, 1;
39, 3 — VIII, 42, 3; 46, 5. 13. 17;
47, 29. 85.
47, 85. IlO.azog V, 14, 10. 13; 19, 4. 5 —
Mwvafjg I, 1, 4 — II, 18, 6 ; 30, 1 VI, 30, 8 — VII, 23, 2; 36, 6;
44, 4 — VI, 1, 2; 12, 2 — VII, 7, 3
41, 6 — VIII, 12, 33; 34, 3.
33, 6 — VIII, 1, 6. 13; 2, 9; 5, 4 Tlovziog no.azog Vl, 30, 8 — VII,
12, 25; 16, 4.
23, 2; 36, 6; 41, 6.

Naj3ov9e II, 49, 3. 'Paa/3 II, 14, 7. 9.

NaflovxodovoooQ V, 20, 3. 'Povpqttcat VI, 3, 2.

Na'QiDQalog VI, 30, 8. 'Pov& VIII, 47, 85.
Nd&av II,— VII, 10,
22, 2 4. 'Pwftalog V, 14, 9. 10. 13; 20, 11 —
IVat^ II, — V, 20, 7 — VI, 30, 6
57, 5 VI, 9, 1; 24, 1. 2. 3 — VII, 46, 6.
- VII, 37, 2 — VIII, 14; 47, 85. 1, 'PoJfirj VI, 9, 2. 6.
 INDEX NOMINUM PROPRIOKUM. 637

Sofia VI, 22, 2. 27, 1 ; 28, 5 — VII, 37, 3; 45, 2 —

2apaa>& I, 1, 5 — VII, 35, 3 — VIII, 47, 85.
VIII, 12, 27; 29, 3. Zxetpavog II, 49, 3 — V, 8, 1 — VI,
SatWoutfafOf VI, 6, 2; 30, 4. 30, 9 — VIII, 18, 2; 33, 9; 46, 16.
2a?.w(i>i III, 6, 2. Zzpazalag 6 Am'CSog VII, 46, 8.
Sa/xalag VIII, 2, 4. Szftdriov VI, 9, 1; 12, 5.
Safjapsia II, 22, 8; 49, 3 — VI, 7, 2. Zv/xsdv fletQog VI, 12, 12.
Zccfiaptvg VI, 7, 1. 2. 'Ev/xswv 6 tov Klotna VII, 46, 2.
ZctfiovT.X II, 27, 3; 34, 2 — IV, 6, 8 Svpia VI, 12, 15; 30, 5.
V, 20, 7. 15 — VI, 22, 5 — VII, Zw/javlzig V, 7, 8.

6, 1; 37, 2; 38, 2 — VIII, 1, 14; Sioadvva II, 37, 3; 49, 3; 51, 2.

5, 4; 46, 7. 'EmalnatQoq VI, 18, 11.
Safiywv VII, 37, 2.
SaoiA II, 10, 1 27, 3 ; — VI, 22, 5 — Tapoevg VI, 12, 14.
VII, 5, 5 - VIII, 46, 7. Ti/to&tog VI, 18, 11 — VII, 46, 7.

Sanyelga VII, 2, 12. T/ro? VI, 18, 11 — VII, 46, 10.

2a(,c<p&a III, 1, 4. TQinoXiq VII, 46, 11.
2appa VI, 29, 1.

SaropvTXog VI, 8, 1. 'TnepPeptTalog VIII, 47, 37.

Zsdexlag VII, 10, 4 — VIII, 2, 4. 6.
Sevvaxripelfi VII, 37, 3. teavovrjl III, 1, 5.

2ega<plfi VII, 35, 3 — VIII, 12, 8. 27. *apaco II, 29 — VI, 3, 1 - VII,
2ij& II, 55, 1 — VII, 39, 3 —VIII, 5, 3; 36, 3.
12, 21. <Papioatoi II, 35, 2; 40, 1 — VI, 6, 3

Srjft II, 55, 1. — VII, 8, 4.

SlfivXla V, 7, 13. 4>aaaa VII, 37, 3.

.SYAa? VI, 12, 14. 15 — VIII, 2, 8. <p£Xfxovrl VII, 35, 3.

~Slfxtov 6 Kavavirrjg VI, 14, 1 — 4>iXude).<p£ia VII, 46, 9.
VIII, 27, 1. <Pilritiwv VII, 46, 12. 13.
— inur 6 (i&yog II, 14, 8 — IV, 7, 4 <PiXi7i7iog anootoXog VI, 14, 1 —
— VI, 7, 1. 2. 3. 4. 5; 8, 1; 9, 4; VIII, 17, 1.

16, 2; 19, 3; 20, 1 — VIH, 47, 29. <PlXmnog diaxovoq VI, 7, 2 — VIII,

2ift(ov IlerQog VI, 9, 1. 2, 9; 46, 17.

Zi/xwviavol VI, 9, 6. <Piliozaiog VII, 5, 5.

Stvat VII, 35, 4. •Ptvshg II, 55, 1 — VII, 39, 3 —

Sipax VIII, 47, 85. VIII, 1, 14; 5, 4.
J2Wp« VII, 37, 2. •Poivixrj VII, 46, 11.

^(tuv VII, 37, 1. #o(Vt£ I, 8, 10.

Sxevd VIII, 2, 5. <pQvyla VII, 46, 12.

'EfivQvrj VII, 46, 8.
Zodofta II, 55, 1; 60, 1 — VI, 28, 2 XaldaXoi VII, 37, 2. 3.
— VII, 2, 10. Xakhp II, 55, 1 — VII, 39, 3 —
ZoXo/idiv I, 8, 2 — II, 1, 4; 6, 16; VIII, 1, 14.

9, 3; 22, 5; 53, 2; 57, 5; 63, 2

— Xccfi II, 14, 8.

III, 4, 7. 9; 15, 2 — IV, 1; 9, 11,2; Xa/idig V, 12, 2.

14, 1 — V, 8, 2; 20, 9 — VI, 18, 2; Xavavalog I, 8, 10 — VIII, 12, 26.

638 INDKX NOMINUM PROPRIORUM.

XtQovpit* VI, 30, 9 — VII, 35, 3; 4, 1 — V, 6, 8; 7, 18. 20. 23. 24;

47, 3 — VIII, 12, 8. 27. 9, 1; 16, 2; 17, 1; 19, 5; 20, 3. 4.
Xfrif^ II, 60, 5. 7. 12 — VI, 10, 1; 11, 1. 2. 3. 10;
JT(M(jr(«ros I, 8, 23; 38, 3; 45, 1; 13, 2; 15, 2; 16, 2; 18, 1; 19, 4;
53, 7 — III, 12, 1; 16, 3 — IV, 1, 1 22, 1; 24, 2; 25, 1. 2; 26, 1; 30,2
V, 1, 1; 2, 1; 10, 2; 12, 5; 19, 8 — — VII, 1, 2; 22, 1; 25, 6; 26, 4
VIII, 1, 21; 44, 4; 47, 71. 28, 1. 2; 30, 1; 33, 5; 34, 1; 35,6.10
XQiaxbq I inscr.; 4, 1 ; 6, 12 — II, 6, 7 36, 1; 37, 1. 5; 38, 4. 7; 39, 1.4
7,1; 20,1. 10; 21, 9; 24, 3; 25, 9. 11 40, 1. 3; 41, 4; 42, 3; 43, 4. 5
26, 1. 5. 6; 27, 4. 5; 28, 3. 6; 30, 2 44, 2; 45, 1. 3; 47, 3; 48, 2 — VIII
32, 3; 36, 2. 6; 43, 2; 44, 3; 46, 2 1, 3. 6. 9. 10. 12; 3, 2; 4, 5; 5, 3. 7

47, 2; 56, 1. 2; 57, 20; 59, 1. 2 6, 5. 6. 8. 11. 12. 13 etc.

60, 3; 61, 4. 6 — III, 1, 2. 5; 5, 6 XQiarbg 'Iqoovg VII, 32, 5; 49 -

1, 2. 8; 8, 3; 9, 3; 12, 3; 16, 3 VIII, 15, 5; 39, 4; 46, 3. 12.
17, 4; 19, 4 — IV, 9, 2; 13, 2
14, 2 — V, 1, 1. 2. 3. 5; 2, 2. 4 '£ia n s II, 17, 6.

-S--3--
 INDEX VOCABULORUM.

dftdvavoog II, 3, 3. 2, 1. 2; 5, 3; 18, 2; 32,5 — VIII,

dpaolXevroq VIII, 5, 1; 12, 6. 11, 3; 39, 4; 43, 3; 44, 2; 48, 3.
d^laaipTjfirjroi II, 43, 4. dydnrj II, 15, 2; 20, 2; 28, 1; 43, 3
dfiXtxpia V, 16, 2. — IV, 2, 2 — V, 1,1 —VI, 13,3;
dpovXia V, 12, 6. 18, 9; 23, 2; 29, 1 — VII, 18, 1;
d^uizoq IV, 10, 2. 26, 2. 4; 32, 1 — VIII, 5, 11; 11, 3;
aftvooot; II, 22, 12 — VII, 34, 2 — 12, 4; 46, 16.
VIII, 7, 6; 12, 13. dycmtjzixbg II, 3, 3; 49, 4 — III,

dya&ospysa) VI, 27, 5. 19, 5. 6.

dyadov, zb I, 8, 3 — 13, 3; 17, 6; II, dyantjzbg 1, 2, 4 — II, 7, 1; 24, 3 —
34, 7; 55, 2 — 13, — IV, 4 III, 1 5, III, 17, 4 - IV, 10, 4 - V, 12, 4;
— VI, 9, 3 — VII, 18, 2 20, 33, ; 1 ; 19, 5; 20, 2. 8 — VI, 2, 1; 12, 15;
36, 3— VIII, 12, 6. 46. 48; 13, 10 28, 1 — VIII, 12, 31; 41, 8.
dyaSbg 3 —I, 2, II, 5, 6; 6, 7; 12, 3 dyyapevto VII, 2, 5.

14, 5; 15, 1; 20, 1. 8. 10; 21, 1 dyyelia III, 19, 1.

23, 4; 24, 7; 38, 2; 63, 4 — III ayyelog II, 24, 3; 28, 7; 30, 2; 55, 1

3, 1; 4, 2 — IV, 14, 1 — V, 7, 4 — V,4, 1; 16, 3; 20, 12 — VI, 12,5;

14, 3; 20, 2; 22, 5 — VI, 24, 1 — 16, 3 — VII, 32, 4; 35, 3; 38, 7;
VII, 2, 6; 8, 3; 18, 1; 20, 2; 35, 1; 41, 2 — VIII, 7, 6; 12, 7. 8. 27. 30;

45, 2 ; 49 — VIII, 5, 1 ; 6, 5; 9, 5 etc. 41, 5; 46, 5.

dya&bzt/g VII, 43, 4 — VIII, 9, 8; ayyelog o inl zijg tiQ^vrjg VIII, 36, 3
12, 7. 20. 38, 2.
dyaSwovvrj II, 21, 8; 22, 12. 14; 53, 9. dyyi).zi\Q II, 25, 7.

dyaWa[ia VII, 36, 4 — VIII, 29, 3. dyiln VII, 35, 2.

dyaVudo/sai II, 56, 3 — V, 3, 2; 10, 1. dyevrji II, 58, 6.
dyaUlaaig II, 32, 3; 41, 4 — V, 10, 2 dyhvrixoq VI, 10, 2 — VII, 39, 2;
20, 8 — VIII, 9, 5. 41, 4; 42, 3; 44, 2; 47, 2 — VIII,

dyajxia VI, 10, 2. 5, 1; 6,8. 11; 12,6. 7; 14,3; 48,3.

aya^uos III, 4, 4 — VI, 17, 1 — aytdt,io II, 25, 15 £— III, 18, 2 —
VIII, 32, 4; 47, 26. VII, 24, 1; 35, 9; 39, 4; 42, 3;

dyavdxzrjoig II, 48, 3. 43, 5 — VIII, 8, 5; 11, 6; 12, 37;

dy audio 1,2,3 — II, 3, 3; 20, 1. 2; 13, 10; 15, 5. 8; 29, 3; 34, 8; 41, 4.

24, 5; 25, 3; 36, 1. 4; 53, 6 — dylao/ia II, 28, 7 — VI, 5, 3 —

IV, 12, 2. 3. 4 — V, 6, 3; 15, 2 — VIII, 5, 4.

VI, 20, 10; 23, 1; 29, 3 — VII, 1, 1; ayiaafibq VI, 30, 7.

640 INDEX YOCABULORUM.

aytoi, ol II, 25, 15. 16 — IV, 9, 2 — ddeXytdrj VIII, 47, 19.

V, 1, 3; 4, 1; 7, 4. 9. 23 — VII, ddelcpbg II, 6, 13; 7, 2; 15, 3; 17, 2

2, 7; 9, 2; 10, 1; 32, 4; 39, 3; 41, 7 21, 7; 27, 6; 29; 36, 9; 37, 3. 6

- VIII, 12, 43; 13, 12; 40, 3. 41, 3. 6; 43, 1. 2; 46, 2. 3. 5; 49, 1
ayiov, xb II, 28, 9 — V, 6 —
8. 12, 52, 2; 53, 1.3. 4. 5. 6. 7.8.9; 54, 1
VI, 15, 4 — VII, 40, - VIII, 5; 1 9, 55, 2; 57, 2; 58, 1. 4 — III, 19, 3.

13, 12. 4. 5 — IV, 1, 1; 2, 2; 8, 4; 12, 4

ay tog I, 7, 1 — II, 20, 7; 22, 7; — V, 1,1.2. 8; 2, 1; 5, 3; 10, 1

24, 4; 25, 7; 26, 1; 32, 3; 33, 2; 13, 1; 17, 1; 20, 6 — VI, 4, 2; 9, 1

41,4; 57, 1.20; 61, 5 — III, 1,4; 12, 1. 2. 3. 4. 14. 15; 13, 2; 14, 1

14, 1; 16, 1. 2. 3. 4 — IV, 14, 2 30, 2 — VII, 5, 3. 5; 12,4; 15,2

— V, 1, 2; 8, 1; 13, 4; 15, 1 — 38, 2. 9 — VIII, 1, 17; 6, 1; 9, 2
VI, 2, 6; 5, 5; 15, 4; 19, 2. 3. 4; 10, 13 etc.

29, 1; 30, 2. 5 — VII, 22, 2. 5; ddeXyixbg III, 12, 2.

26, 2. 3. 4. 6; 33, 2. 6; 35, 3. 4. dStX<poxxb\og VIII, 12, 21.
9. 10; 41, 6; 47, 3 — VIII, 1, 1. 15; ddionoToq VII, 44, 2 - VIII, 5, 1;
2, 1; 4, 5; 5, 5. 6. 7; 6, 6. 7. 13; 12, 6.
8, 3. 5; 9, 3 etc. adyq II, 13, 2; 27, 5 — VI, 3, 2; 18, 2.

ayvsia VI, 12, 3; 20, 9 — VIII, 12, 44; arfjarfo^o? VII, 35, 9.
15, 5. ddidXsuiTog VIII, 10, 5.

ayvorjfta III, 9, 3. ddidnrmtog II, 28, 9.

ayvoia V, 15, 1; 17, 2 — VI, 5, 1; ddtdrptvotog VII, 35, 10.
15, 6 — VII, 18, 1; 25, 7; 30, 1; ddidaxiog VIII, 12, 7.

36, 5; 38, 7 — VIII, 2, 2. 4; 11, 3; «&*eo> I, 2, 2 — II, 14, 4. 19; 21, 7

12, 32; 47, 40. VI, 28, 3 — VIII, 32, 10; 47, 27.
ayvbg II, 18, 5 — III, 3, 1; 7, 6; ddixrjfjia II, 14, 4; 17, 1; 46, 5; 53, 7.

18, 1 — IV, 14, 3 — VI, 28, 4 — dStxia I, 1, 2 — II, 1, 1. 8; 6, 5;

VIII, 6, 5; 9, 4. 14, 18. 19; 22, 13; 48, 3 — III, 4, 6
ayvwarog VI, 8, 2; 10, 1; 11, 1. — IV, 6, 5. 7 — V, 14, 12 — VI,
dyopa I, 6, 13; 7, 4. 7, 4; 24, 1 ; 27, 8; 28, 2 — VII, 16;
dyogaofibg IV, 9, 2. 39, 3. 4; 43, 2.
dypd///xarog II, 1, 2. adixog I, 2, 3 — II, 10, 2; 14, 5. 7.
ay^fva) I, 3, 2. 8. 9. 13; 17, 4; 21, 3. 7; 42, 3. 4;
aygioq II, 56, 4. 48, 3; 51, 2; 52, 2; 53, 5 — HI,
dypo? I, 1, 2. 5; 4, 2 — VII, 3, 3. 8, 3 — IV, 4, 4; 6, 5; 7, 5 — V,
dyQvnvsm III, 7, 7 — V, 19, 3 — 7,4; 9, 1; 14, 12 — VI, 2, 3; 11,9;
VII, 18, 2. 23, 2 — VII, 2, 6; 3, 2; 5, 4 —
dypvnvia II, 56, 3. VIII, 12, 7; 47, 80.
dy/ivoia I, 6, 4. ddoxifiog H, 8, 2.
dywyri II, 41, 5 — III, 8, 2. arfoAoe II, 21, 1.
a'jw V, 6, 10 — VI, 2, 1 — VIII, ddo&a V, 7, 7 - VII, 24, 3.
32, 15; 41, 8. ddpavrjg IV, 2, 1.

dywv'CCftimi II, 14, 6. aduvaro? Ill, 19, 1. 5.

adsia II, 47, 1. d6tx)poSbxr\rog VII, 35, 10.
dSsl<prj I, 7, 3; 4 —
10, II, 58, 1 - devaog VII, 33, 3; 35, 9 — VIII, 12, 14.
111,6,2; 12, 4 - VIII, 2, 9; 47, 19. a^vfjiov VIII, 47, 70.
 INDEX VOCABULORUM. 641

<XT)dia VIII, 44, 4. aheoiQ VI, 22, 6.

«W VI, 3, 1 ; 9, 2. 3 — VI[, 34, 7 ; 35, 5 atvsio II, 56, 2 — VII, 45, 2; 47, 2;
— VIII, 12, 10. 26. 48; 13, 7; 15, 4. 48, 1. 2 — VIII, 7, 6; 12, 48.
d&avaoia V, 6, 2 — VI, 6, 4; 7, 3; alvoq II, 55, 2; 59, 3 — IV, 5, 4 —
30, 7 — VII, 26, 2 — VIII, 12, 19- VII, 36, 5; 48, 3 - VIII, 12, 9;
d»dvaroq V, 7, 8; 19, 8 — VI, 10. 1; 13, 10; 15, 9.
11, 7 — VII, 27, 2; 38, 5 - YHI, al'vty/ja VIII, 46, 5.
12, 17. 33; 16, 3; 41, 4. al§ II, 57, 12.
d&e/Ltaoq VI, 1, 1; 4, 2; 11, 8 — a'tQeoiq II, 6, 17; 21, 3; 58, 1 —
VIII, 9, 2. 5. VI, 1, 1; 4, 1; 5, 5; 6, 1; 6, 8;
d&eoq II, 21, 2 — VI, 9, 6; 18, 1. 3; 7, 1; 9, 6; 12, 1 — VII, 38, 7 -
25, 1. VIII, 1, 11.
d&eoTrjq III, 9, 3 — VI, 10, 1. alpeoiwzriq II, 21, 2 — VI, 5, 1;
dd-EQdnfVToq II, 63, 6. 18, 1; 25, 1; 26, 1.
dSeo/toq V, 2, 2. alptTLxos II, 61, 1; 62, 3 — VI, 15, 1
d»svsa> II, 20, 1 ; 57, 14 — III, 9, 2 — VIII, 34, 12; 47, 45. 46. 62. 65.
— VI, 8, 2 .— VIII, 46, 1. 68. 75.
da-lrjotq V, 1, 5 — VIII, 13, 6. al'pco I, 1, 9 — VII, 47, 3; 48, 2 —
d»?.ioq V, 4, 1. VIII, 1, 1.

«#Ao? V, 6, 10; 7, 10. al'o&tjoiq I, 3, 3 — III, 19, 7 — VII,

a&pavarog III, 16, 4. 34, 6 (nivra&Xoq) — VIII, 12, 17.
dSvfiia II, 21, 3 — V, 14, 8. aloSrjxbq VII, 42, 3 — VIII, 12, 7. 49;
a#aio? I inscr. — II, 22, 9; 23, 1; 37, 2.
37, 4; 42, 1; 44, 1; 50, 2; 52, 1 — aloxQoxeQdriq II, 6, 1; 9, 2; 50, 1 —
V, 7, 31; 19, 4 — VII, 2, 8. III, 7, 7.

dSwow II, 15, 1; 36, 5. aloxpoXoyia V, 10, I — VII, 18, 1.

alyvmiaxbq V, 7, 15. aio%Qo).6yoq VII, 6, 4.

aidrjixwi' III, 7, 7. aiaxvvt] V, 7, 3 - VII, 13, 2 —

ai'ifio? II, 52, 2 — V, 6, 7 — VI, 11, 1 VIII, 1, 10.
— VII, 33, 3; 35, 10; 39, 3 — aiT7ifj.cc V, 20, 17 — VIII, 5; 15, 6, 8.

VIU, 10, 3; 12, 7; 48, 2. ahia V, 14, 10 — VI, 20, 6 — VIII,

atVcu I, 9, 1. 2; 10, 3 — II, 10, 5; 1, 4. 18; 5, 1; 12, 6. 49; 27, 3;
57, 21 — VIII, 13, 14. 32, 2; 47, 8. 14.

aixia V, 2, 3. afrioq I, 3, 5. 6 — II, 10, 2; 36, 3;

ttljurf II, 6, 9. 10; 14, 16. 17; 21, 4. 7 41, 8 — III, 17, 2 — V, 6, 5; 14, 13
22, 9; 42, 6; 51, 2; 52, 1 — V, 9, 2 — VI, 11, 3 — VII, 9, 1; 15, 1;
16, 7; 17, 1; 19, 4 — VI, 12, 13. 15 31, 2; 35, 10; 36, 6 —VIII, 47, 8. 53.

22, 3. 6. 8; 23, 5; 27, 3 — VII, alxfiaXcoT i%ut III, 6, 5.

20, 1 — VIII, 47, 63. afyfidXwzoq IV, 9, 2.

alfia (Xqiotov) I inscr. — II, 33, 2; aitov I, 1, 3; 8, 2 — II, 14, 11; 21, 7;
57, 20. 21; 61, 4 — V, 1, 2; 14, 7 22, 6. 7. 14; 27, 4; 35, 3 — III,

— VI, 15, 4 — VII, 25, 4; 26, 4 — 4, 9; 18, 2 - IV, 5, 4 — V, 6, 3. 10;

VIII, 11, 5; 12, 37. 39.40; 13, 15; 7, 1; 16, 2. 3; 19, 7; 20, 2. 9 —
14, 2; 41, 8. VI, 10, 2; 12, 13; 18, 3; 26, 1. 3
aifioppoeio VI, 28, 7. 30, 2. 8. 10 — VII, 24, 1; 25, 4
alfimdidm II, 14, 14. 27, 2; 33, 3. 4. 7; 34,1; 38, 6.8
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. I. 41
642 INDEX VOCABULOEUM.

41, 5. 6. 7; 43, 4; 45, 2. 3; 46, 15; dxgoana II, 61, 2 — VI, 22, 5.

48, 3; 49 — VIII, 1, 10; 3, 2; dxaofivoxia VI, 14, 5.

5, 1. 7; 6, 13; 7, 6. 8; 8, 5 etc. dxooymviatoq V, 16, 10.

aldovsq = nvev/iaxa VIII, 12, 8. dxQoSQva VII, 29, 3.

alwvtoq I inscr.; 3, 3. 7; 6, 11; 7, 11 dxQooxixiov II, 57, 6.
25, 15; 28, 9; 33, 3; 47, 3; 52, 2 dxeocinsvoi VIII, 6, 2; 12, 2.
55, 2; 60, 1. 7; 61, 1 —in, 1, 5 dxQ<!>TtjQiaC,(» VIII, 47, 22. 23. 24.

12, 2 — IV, 3, 3; 7, 4 — V, 1,8 dXa&vsta VII, 6, 6; 18, 1.

4, 1; 6, 5. 7; 7, 3. 7; 19, 7. 8 — dXat,u>v I, 3, 2 — II, 21, 1; 24, 7.

VI, 26, 3; 30, 7 — VII, 25, 3. 6; dXtxxoQOifwv'm V, 18, 2; 19, 2. 3 —
32, 5; 33, 2. 6; 35, 7; 39, 3 — VII, 31, 5 — VIII, 34, 1.

VIII, 5, 5; 9, 5 etc. aXtxxoq VI, 10, 1; 11, 1.

dxd9apxoq II, 25, 16; 28, 8 — VI dltxxQvwv V, 19, 3 — VIII, 34, 7.

4, 3; 12, 6; 20, 8; 27, 4. 6 — ;

dXexxiDf) V, 14, 6. 20.

VIII, 7, 2. dlrj&sia II, 27, 6; 42, 1; 44, 1 —
dxaiQoenoTiTTjs I, 4, 1. III, 4, 4; 13, 1; 19, 5 — IV, 4, 3;
dxaiQonsoindxrjXoq I, 5, 1 — IV, 14, 3. 5, 4 — V, 5; 6, 7,4; 9, 1. 2; 17,2;
axaiQoq I, 3, 6. 20, 3. 8 — VI, 9, 5; 16, 3; 27, 4. 5
dxaxoq III, 5, I — VII, 8, 3. — VII, 18, 1; 22, 5; 26, 4; 32,2;
dxd/uaxoq VII, 35, 9. 33, 3. 4; 35, 9; 37, 1; 39, 3. 4;
axav&a VI, 5, 2 — VII, 40, 2 — 45, 3 — VIII, 4, 5; 7, 6; 9, 9;
VIII, 44, 3. 10, 6; 11, 6; 12, 40; 15,3; 18, 1;
dxaxdyvwaxoq VIII, 22, 4; 25, 2; 47, 47.
36, 3. dXrj»sv(o II, 38, 1.
dxaxavdyxaaxoq VI, 20, 2. dl n »rjq I, 1, 7 — II, 4, 6; 8, 4; 46, 6;
dxaxdnavaxoq III, 7, 6 VIII, 12, 27. — 49, 4; 50, 2; 58, 1 — III, 12, 2 —
dxataoxevaoxov VII, 34, 1. IV, 3, 1; 4, 1; 14, 2 — V, 12, 6;
dxaxaoxaola II, 43, 3 VI, 5, 5 — — 15, 3 — VI, 9, 4; 16, 3 — VII,
VIII, 46, 12. 31, 6 — VIII, 2, 7; 4, 5; 12, 29.
dxaxovofzaaxog VI, 10, 1. dkri&noq II, 6, 17; 56, 1 — III, 3, 1
dxXvdwvtaxoq VIII, 10, 4; 12, 40. — V, 10; 9, 2; 16, 6 — VI, 23,
6, 1

dx/tatoq IV, 2, 1. — VII, 26, 3; 28, 5; 36, 2; 41, 4

dx,u>7 III, 2, 1 — IV, 11, 6. — VIII, 1; 1; 11; 8, 5;
1, 5, 6,
dxoij II, 49, 5; 57, 13; 58, 4 — III, 15, 7; 18, 1; 39, 3.
7, 6 — V, 16, 4. 10 — VI, 22, 5 — ctXtsvq II, 63, 1.
VII, 38, 4 — VIII, 12, 7. 10. dXiaytjfia VI, 12, 13.
dxoivwvTjXoq VIII, 47, 10. aXlaxm II, 42, 5.
dxoXaaxoq IV, 11, 5. aXXay/xa IV, 7, 2 — VI, 28, 4.
dxoXov&la III, 9, 4 VII, 42, 1 — — dXXoysvfj? II, 27, 1.
VIH, 46, 10. a'AAor^oe = didfioXoq VII, 1, 3 —
dxovatoq II, 48, 2 VIII, 9, 3; 41, — 2. VIII, 6, 6; 7, 2; 12, 47; 15, 8.
dxpaola III, 2, 2 VI, 28, 3. — ^

dXXoipvXoq V, 19, 4.
dxoipsia II, 44, 2. aVf VIII, 12, 22.
dxQLola II, 10, 3; 21, 3. aXoyoq II, 14, 3; 19, 2; 35, 1; 36, 1;
axoixoq II, 10, 1; 14, 3; 21, 2 — 48, 2; 57, 12 — V, 7, 10; 12, 2
VII, 37, 2. — VI, 10, 2; 28, 2 — VIII, 1, 11.
 INDEX VOCABULORUM. 643

dXoidoQrjTog I, 10, 4. d/isaizsvzog VII, 35, 9 - VIII, 12, 7.

aXg V, 18, 1. dfiszavdvsvazog VII, 35, 9.

aXaog II, 22, 5. 7. dftsravoTjTog II, 41, 9 — VI, 18, 1.

akmv VII, 29, 1. djxsxdntiazog V, 8, 2.

aXdmrtS, VI, 13, 2; 18, 4. dfiezdncozog VII, 35, 10.
«Atu S II, 25, 5; 35, 4 — VII, 37, 3. dnitQtjxog II, 22, 12.
afiaprdva) I, 3, 3. 4. 6; 6, 9; 8, 18. 19 d/jtezgia II, 40, 3 — VI, 23, 2 —
— 11,6, 13; 7, 1.2; 9, 1.2; 10,4.5 VII, 6, 3.

11, 2; 12, 1. 3; 13, 1; 14, 3. 4. 5 a/xsTQog II, 46, 8 — V, 10, — VI, 20, 1 6.

15. 18. 19; 15, 1. 2. 3; 16, 1. 2. 3 d/irjv I, 1, 3 — II, 14, 11; 22, 14 —
17, 3. 5; 18, 1. 2. 5. 7; 20, 6. 7. 10 III, 7, 8; 18, 2 — IV, 5, 4 — V,
21, 4. 6; 22, 1. 12. 13. 14; 23, 2 6, 10; 14, 2. 6 — VI, 30, 10 —
24, 2. 3. 6; 33, 3; 41, 1.5; 46, 5 VII, 24, 1; 25, 4; 27, 2; 38, 8; 45, 3

47, 2; 50, 2. 3; 53, 2— IV, 11, 5 46, 15; 48, 3; 49 — VIII, 3, 2 ; 5, 8

— V, 13 — VI, 3; 15, 6;
7, 6, 17, 2 6, 13; 7, 8; 8, 5; 9, 10; 11, 6
— VII, 35, 1 43, 4 — VIII, ; 9, 8. 9 12, 27. 51; 13, 10. 11. 13. 15; 15
12, 25; 47, 27. 5. 9; 16, 5; 18, 3; 20, 2; 21, 4
anaQTTjua II. 15, 4; 16, 2. 4; 48, 2. 3 22,4; 29, 3; 37, 3. 6; 38, 5; 39,4
— VI, 28, 2 — VII, 6, 3; 14, 3 — 40, 4; 41, 5. 8; 48, 3.
VIII, 12, 39; 41, 2. d/zrjzbg II, 63, 2. 4.
d/iapzla I, 3, 7; 8, 18 — II, 6, 10. 12 d/x/xog VII, 33, 4; 35, 2 — VIII, 12, 13.
7, 1; 12,3; 13, 1.2; 14, 19; 16, 4 dfivrjozevzog VIII, 47, 67.
17, 4. 6; 18, 2. 5. 6; 20, 4. 9. 11 dfxvrjozta II, 12, 3.

21, 5. 6; 22, 9; 23, 1; 24, 2. 5 dfivbg II, 15, 4 — VII, 47, 3; 48, 2.

25, 7. 9. 10. 14. 15; 33, 2. 3; 35, 1 dfioifiri II, 52, 2.

3. 4; 40, 2; 41, 4; 48, 1; 53, 2. 6. 7 dfiolvvzog III, 7, 6 — VI, 11, 6.

60, 6; 62, 2 — III, 4, 6. 7; 18, 1 af*7ie?.og VI, 13, 2; 28, 5.

IV, 6, 2; 7, 1 — V, 8, 2; 15, 4 d/iniXdbv I inscr. — II, 15, 4 — V,
16, 7; 20, 19 — VI, 11, 4; 15, 3 16, 9 — VI, 5, 2. 3; 18, 4.

28, 2 — VII, 5, 3; 6, 1; 12, 1 dfivrjzog II, 57, 21 — VII, 25, 5. 6;

37, 2; 39, 4 ; 41, 8; 42, 2. 3; 43, 4. 5 39, 1 — VIII, 34, 11.

47, 3; 48, 2 — VIII, 1, 10; 5, 7 d/tvva II, 52, 1 — VI, 23, 2 — VII, 2, 4.

9, 4; 46, 7; 47, 52. dfupiaojibg II, 25, 1.

dftapTwlbg II, 12, 2; 13, 5; 21, 9; dfupiptoq VII, 34, 5.

22, 12. 13; 24, 5; 61, 1 — IV, 6, 7; dfupievvv/ti IV, 9, 2.

8, 2 — V, 14, 8 — VI, 18, 7 — dfKofiog II, 3, 1; 20, 4. 10; 25, 9;

VH, 14, 3 — VIII, 9, 5. 8; 47, 52. 37, 2; 57, 1; 61, 5 — III, 19, 1 —
a/xa%og II, 1, 2. VI, 19, 2; 23, 7 — VII, 47, 3; 48, 2
dfislhxzog II, 14, 3. — VIII, 12, 36; 15, 4; 16, 5.

dfieXeia II, 17, 6 — IV, 11, 5 — dvapiwotg VII, 32, 3.

VIII, 46, 4. dvayevvdco II, 26, 4; 33, 2.

afie/mzog II, 26, 5 — III, 3, 1 — dvayevvtjOtg VIII, 8, 5.

VI, 1*4, 3; 15, 1; 16, 4 - VII, 26, 3 dvaytvoiaxa) I, 5, 2; 6, 7 — II, 18, 5;

30, 2; 33, 2 — VIII, 4, 2; 5, 6. 7 26, 3; 57, 5. 7. 8; 58, 4 — HI, 7, 7

10, 9; 11, 4; 12, 49; 18, 3; 41, 8 — V, 16, 3; 19, 3; 20, 3 — VI, 30, 4
48, 3.
— VIII, 22, 4; 34, 10. 3.

41*
644 INDEX VOCABULORUM.

dvdyxy VI, 20, 3. 7; 21, 1 — VIII, dvd£iog 56, 4 —

II, 2. 3 — III, 8,

27, 3; 46, 4; 47, 54. V, 14, 21 — VII, 24, 2 — VIII, 13, 10.

dvdyvwaig II, 39, 6; 54, 1; 59, 4 — dval-vplg I, 3, 9. 10.

VI, 30, 2 — VIII, 5, 11. dvdnavXa VIII, 12, 9.

dvd yvwa/xa II, 5, 4 ; 57, 6 — VIII, 42, 1 dvdnavfia III, 6, 5.

dvayvmazijg II, 28, 5; 57, 5 — III, dvanavofiai I, 10, 4 — II, 38, 2 —

11, 1. 3 — VI, 17, 3; 27, 6 — VI, 30, 7 — VIII, 11, 2; 13, 6;
VIII, 10, 10; 12, 43; 13, 14; 21, 1. 2; 41, 1. 2.

28,7.8; 31,2; 46,13; 47, 26.43.69. «va7E<n)<7i? I, 3, 7; 6, 11 — II, 21, 7

dvddeil-igII, 55, 1 V, 13, 2 — — — V, 5, 4 — VI, 30, 3 — VIII,

VIII, 33, 7. 34, 6; 37, 2.

dvddvaig III, 17, 3. dvdntjQOg VIII, 47, 77.

dvd&Sfia II, 10, 4; 25, 16. dvanXr)QU)Oig VIII, 12, 11; 16, 3.

dvatdfc 1,7,6- II, 14, 2 III, 6, — 4. dvttQi&iirjTog I, 7, 9.

dvaifiaxrog II, 25, 7 VI, 23, 5 — — dvdp/jooTog I, 3, 11.

VIII, 5, 7; 46, 15. dvapxla VII, 24, 3.

dvaipeoig II, 51, 1. dvaQxog VI, 8, 2; 10, 2; 11, 1 —

dvaiQ&Tqs V, 14, 9. VII, 35, 9 — VIII, 5, 1; 11, 2;
dvaio%WTog III, 6, 4; 7, 3; 15, 4. 12, 6. 7; 37, 2; 47, 49.

dvakwg II, 21, 8; 42, 6; 52, 1 — dvaozdaifiog II, 59, 3 — V, 17, 2 —

IV, 6, 4 — V, 14, 13. VII, 30, 1; 36, 2.

dvaxeifievog II, 56, 3 — III, 3, 1; dvdoTaoig V, 7, 3. 4. 5. 7. 9. 12. 14.

19, 5 — VIII, 11, 12. 15. 16. 19; 16, 7; 19, 7; 20, 1. 19 —
dvaxscpa/.oa) I, 1, 4. VI, 6,2; 10, 1; 11,3.9; 14,2; 26,3;
dvaxQiva II, 51, 2; 58, 1 — VIII, 30, 4. 9 — VII, 25.. 2; 36, 6; 38, 5;
47, 33. 41, 8; 43, 2 — VIII, 12, 20; 41, 4.
dvdxQiaig II, 52, 1. dvdozaoig xvqIov II, 59, 4 — V, 7,

dvaxvxXrjOig VII, 36, 4. 12. 30 — VI, 26, 1 ; 30, 9 — VII,

dvalaixfidvo) V, 7, 30; 19, 2 — VI, 22, 6; 23, 3; 39, 5 —VIII, 1, 10;

12, 6; 30, 9 — VII, 41, 6; 46, 15 12, 38; 33, 2. 3.
— VIII, 1, 10; 12, 34. dvaaxavQOio VI, 15, 4.
dvaXyrjg II, 41, 8. dvaotQstpu) II, 6, 12; 18, 3; 51, 2 —
dvdk7]ipig V, 20, 2. 4 — VII, 39, 5 — VI, 12, 12.
VIII, 33, 4; 46, 15. dvaOTpotpri II, 6, 5; 18, 5; 23, 2;
dvaUoiwrog VII, 35, 9 — VIII, 15, 7. 38, 1; 39, 6; 49, 1. 4; 50, 1.

dvaXoyla II, 16, 4 — V, 1, 3. dvazoXri II, 57, 3. 14 — V, 7, 15 —

dvdloyog II, 34, 3; III, 19, 1. VI, 23, 5 — VII, 45, 2 — VIII, 12, 18.
dva/tdgzrjzog II, 13, 1. 4; 14, 7; drazgsnxixbq II, 61, 3.
18, 1. 4. 6; 24, 2 — VIII, 6, 8; dvatgonevg IV, 6, 5.

36, 3; 37, 3; 38, 2. dvaxQonr\ II, 20, 2 — III, 5, 4 —

dvdfivrioig V, 19, 7 — VIII, 12, 37; VIII, 47, 82.
42, 5. dvaxQO<pi] IV, 2, 1.

dva/tipiftoXog HI, 2, 2. dvacpaiQetog VIII, 10, 3.

dvavdQia V, 14, 13. dvacpoQa II, 59,4 —
VIII, 11, 11; 47,3. '

uvavdQog IV, 4, 3. dvdipv^tg II, 35, 1.

avavrayGmaro; VII, 35, 9. dvaipvxui IV, 12, 4; 13, 1.
 INDEX VOCABULOKUM. 645

dvSpttog I, 6, 13; 8, 3. 15. 20, 1; 25, 2; 32, 4. 5. 9; 46, 16;

dvdpoyvvog I, 9, 1. 47, 21.
dveyslQO) V, 7, 12. 27. 28 — VI, 30, 8. av&og V, 20, 10 — VI, 11, 10 —
dveyspotg VII, 37, 4. VII, 34, 4 — VIII, 12, 12.
dvsyxXrjXog II, 1, 1; 50, 1 — VIII, dv&Qaxia IV, 10, 1.

5, 7; 11, 4; 12, 49; 18, 3; 41, 8; dvS-pwTiapeaxeia IV, 1, ?.

48, 3. dv&Qwndpeoxog II, 21, 1.

dvei/Ltevog II, 40, 2 — VIII, 41, 2. 5. dvd-Qwntvog VII, 43, 4 — VIII, 12, 26;
dvsxdiTjyrjzog II, 25, 7. 47, 62. 76.
dvsUtcTtijg VI, 19, 2 — VIII, 12, dvflpioTioeidrjg II, 21, 2.
48. 50. dv&Qomoxxovog II, 21, 3 — VIII, 7, 5
dvtUmrjg VII, 35, 9 — VIII, 16, 5. avS-Qumog I, 1, 7; 3, 7. 8. 11 — II
avt(j.og VIII, 12, 15. 1, 1; 6, 4; 10, 2; 11, 1; 13, 2
dvevdef/g VI, 20, 4 — VII, 35, 9 — 14, 4. 10. 12. 15; 17, 4; 18, 4. 12
VIII, 5, 1; 12, 6. 39. 21, 2; 22, 12; 24, 3; 25, 7. 16
dvevdoiaoxog V, 8, 2. 27, 5; 33, 1; 36, 3; 42, 6; 43, 3
aVsvcforo? VIII, 10, 5. 47, 3; 52, 1. 2; 53, 6; 55, 2; 56
dvevepyijrog II, 7, 1 — III, 18, 1 — 1.2; 57, 14; 58, 6; 61, 3 — 111,1, 5 ;

V, 16, 7. 4,4; 14, 3; \S, 6 — IV, 5,2; 6,5

dve&Xeyxxog II, 17, 4 — V, 14, 13. 12, 2 — V, 1,4; 4, 1. 2. 3; 6, 3. 10
dve^ixaxia VI, 23, 2 — VII, 2, 4 — 7, 4. 8. 19. 20. 23. 25; 12, 6; 14, 4
VIII, 1, 12. 20, 3. 5 — VI, 6, 6; 9, 3; 11, 4
dvs^ixaxog II, 5, 4; 20, 7; 57, 1. 6. 10; 12, 15; 13, 3; 14, 3. 4
dvs&yviaoiog II, 22, 12 VII, 35, — 9. 20, 10; 22, 1; 27, 3. 4. 7. 8; 28, 5
dvenaioxvvrog II, 4, 1 — III, 19, 1. 3. — VII, 1, 2; 2, 3. 8; 5, 3; 8, 4;
dvenucpog II, 1, 1. 12, 4; 13, 2; 20, 1; 22, 6; 25, 2;
dvemftovlevzog Vlf, 35, 9. 26, 3; 31, 5; 32, 1; 32, 5; 33, 3;
dvsTiidexzog VIII, 15, 7. 34, 4. 6. 8; 35, 6; 36, 2. 5. 6; 38,
dvtn'ikrpixog II, 1, 1; 6, 5; 18, 6 — 5. 6. 7; 39, 2. 3. 4; 43, 4— VIII,
VIII, 4, 4. 1, 1. 7. 9. 10; 2, 4; 3, 1; 4, 4;
aveatg III, 2, 3; 12, 3 — IV, 11, 1. 4 9, 8 etc.
— V, 5, 3; 20, 14. dv&QU)nog Seov I, 3, 10 — II, 25, 2;
dvrjxota VIII, 48, 2. 37, 4; 47, 1; 57, 1 — V, 3, 4 —
dvijAiTjg II, 14, 3; 21, 1. 4; 24, 3. VI, 9, 4; 19, 2 — VIII, 1, 13.
dvrj/xepog II, 43, 4; 46, 4. 6. dviarog II, 37, 2; 41, 9 — V, 6, 7 —
d^p I, 3, 2. 11; 6, 13; 8, 1. 2. 3. 8. VI, 18, 10.
9. 12. 15. 17. 21. 23; 9, 1; 10, 1. dvtaxrjfii II, 14, 2; 59, 3. 4; 60, 2 —
2. 3 — II, 2, 2; 8, 2; 14, 4. 9. 11; V, 7, 1. 2. 6. 8. 11. 12. 18. 19. 20
24, 3; 37, 6; 57, 10. 17; 63, 4 — 21. 23. 25. 26; 14, 3. 18. 19; 19
III, 1, 4. 5; 2, 3; 6, 2; 9, 1; 16, 1. 6. 7; 20, 6. 10 — VI, 3, 1; 11, 4
2. 4 — IV, 2, 1; 4, 4 — V, 5, 4; 12, 4. 6. 7. 9; 13, 3; 23, 6; 26, 3

7, 13; 8, 2 — VI, 2, 4; 4, 3; 6, 6; 29, 4; 30, 5. 8. 9 — VII, 25, 2

10, 3; 12, 3. 4. 7. 9 12. 14; 14, 3; 36, 2. 6; 41, 6; 45, 1 — VIII, 1, 4

28, 1. 3. 5. 8; 29, 1. 2. 4 — VII, 6. 10; 6, 2; 7, 3; 8, 3; 9, 6; 10, 21

2, 6. 9; 4, 2; 8, 5; 31, 1; 36, 6 — 12, 34; 13, 9; 32, 18; 33, 3; 36,

VIII, 1, 10; 2,9. 10; 11, 9. 10. 11; 2. 3; 38, 1.
646 INDEX VOCABULORUM.

dvorjxog III, 2, 3. 14, 5; 15, 1; 16, 1 — IV, 14,2-

avoid II, 27, 5. V, 1, 4; 4, 3 — VI, 9, 5; 18, 11
dvotxstog II, 43, 4. 27, 3 — VII, 24, 2; 28, 5; 31, 1
dvo/tia I, 1, 1 — II, 6, 9; 10, 3; 42, 3 — VIII, 1, 4; 4, 4. 5; 8, 5
14, 4. 17. 18. 19. 20; 16, 2; 22, 13. 9, 5; 12, 5. 6. 39; 15, 5; 28, 2
14; 25, 10; 41, 4 - V, 12, 3 — 32, 3; 47, 21. 77. 79. 82.
VI, 5, 7; 18, 9; 28, 4 — VII, 32, 1; dgicoficc II, 18, 3; 27, 5; 28, 5; 36, 9

39, 4 — VIII, 9, 9; 10, 19. — VIII, 1, 22; 23, 4; 46, 3. 17;

avofiog II, 6, 9; 7, 2; 8, 3; 9, 2; 47, 76.
14, 4. 18. 20 — V, 14, 15; 19, 1 doxvog II, 63, 1. 4 IV, 3, — 3.

— VIII, 12, 33. doQuxov VII, 41, 5.

dvooiog IV, 10, 1 — VI, 1, 1; 11, 8. dogaxog VII, 35, 9 VIII, 5, 1 — ; 15, 7.
dvooiovpyia VI, 10, 3. doQyrjdia II, 53, 9.
dvxadixs<o I, 2, 2. dooyqxog II, 3, 2; 24, 7; 49, 4; 53, 1
dvxdXXayfia V, 4, 3. - Ill, 5, 1.

dvxanodidco/xi II, 53, 6 — HI, 4, 9 — dnayoQSvai I, 3, 10 — IV, 7, 2 —

VII, 2, 4; 12, 2. V, 11, 2; 12, 1. 6 — VI, 23, 2. 4;

avtanodoixu VII, 18, 2. 24, 5; 28, 4. 5 — VIII, 12, 20;

etvrttTiorfofffe VI, 10, 1; 11, 3; 14, 2. 47, 61.
dvxanodoxrjg VII, 12, 2. dna&yg H, 24, 3 — V, 7, 12 —
dvxidixog II, 56, 3 — VI, 18, 2. VIII, 12, 33.
dvTixel/j.cvog = dtdjioXog III, 7, 1; dnaidsvola II, 6, 12.

12, 2. dnaidsvxoq II, 5, 3.

avxiXaftfidvoftai III, 3, 1 — V, 3, 1 dnaXyew I, 8, 19 — II, 12, 3.

— VII, 38, 1. 2. 3 — VIII, 6, 5; dnagaXoyiaxog II, 25, 12 —VIII, 11,6.
15, 8; 16, 4. dnctQaxTjQrizwq VI, 29, 4; 30, 2. 7.

diTa^TiTtup VIII, 11, 5; 12, 45; 13, 10. dnageaxo) I, 3, 12.

dvxiXoyia II, 42, 5; 45, 2; 47, 1. 2; dnuQxn H> 25, 2. 6. 15. 16; 26, 1. 2;
54, 1. 5 — V, 16, 9 — VIII, 47, 37. 27, 6; 28, 2; 34, 6; 35, 4 — VII,
dvxinaXoq VI, 14, 4. 29, 1. 3 — VIII, 10, 12; 30, 1. 2;
dvxixvnov VII, 25, 4. 40, 1. 2; 47, 4.
dvxlxvnog V, 14, 7 — VI, 30, 2. dndQXo/j.ai IV, 9, 1.

dvvfigtoxog II, 50, 4. aWn? I, 3, 9 — II, 6, 1; 62, 1 —

dvvnoxgixog IV, 2, 2. III, 18, 1 — VI, 9, 3; 16, 2. 4;
«vi;7ro7rros III, 1, 1. 18, 4. 9. 10 — VIII, 11,6; 12, 20. 33.
dvvnooxaxoq II, 22, 12. dnaxrjlbq II, 43, 4.
«|i'a II, 10, 1; 11, 1; 23, 1; 26, 4; anavaxog VII, 35, 10 — VIII, 12, 48.
41, 4 — HI, 10, 2 — V, 7, 4 — dnavxoftoXew II, 63, 4.
VI, 27, 6; 30, 8 — VII, 23, 4; dnii&rig III, 15, 4.
38, 6 — VIII, 9, 5. 10; 31, 3; arcs*;.)} II, 22, 12; 41, 6; 48, 1 —
46, 3. 14; 47, 29. VIII, 7, 6.
d^wniotoq II, 54, 3 — V, 9, 2 — ansipaozog II, 8, 2.
VI, 10, 2 — Vin, 47, 74. dneiQia II, 19, 1.

dZiog II, 1, 3; 3, 4; 4, 2; 6, 5; 16, 2 aniigog II, 16, 4 — III, 5, 5 — VI,

18, 3; 22, 13; 25, 1. 9; 34, 5 8, 2; 10, 2.
41, 1; 54, 2 - III, 6, 4; 12, 2 djiepiygacpog VII, 35, 9.
 INDEX VOCABULOKUM. 647

dnsplaxaxog III, 3, 2. dnoxxsivio II, 37, 4; 42, 1 — IV, 11, 2

UTi&Xotiai I, 1, 2; 3, 6. 12; 6, 1. 6. 7 - — V, 4, 4; 16, 9 — VI, 24, 2;
— II, 62, 4 — IV, 7, 5 — VI, 10, 28, 4 - VII, 3, 2; 5, 5 — VIII,
2.3; 12, 13. 15; 18, 1; 19, 1; 26, 1; 47, 66.
27, 7 — VII, 2, 4; 40, 1 — VIII, dnollvfu I, 6, 11; 8, 21 — II, 3, 2;
47, 51. 10, 5; 14, 11; 15, 3; 18, 6. 8; 20,
dmjvf/g II, 15, 1; 57, 1. 5. 7. 8. 9; 24, 1; 39, 6; 41, 1. 3;
dniaxia II, 39, 4; 60, 3 — V, 16, 2. 8; 55, 2; 56, 2; 60, 7; 62, 1 — V,
19, 8. 4, 3. 4; 7, 2; 13, 4 — VI, 3, 2 —
aniorog I, 10, 1 — II, 5, 6; 8, 1; VII, 4, 4 — VIII, 12, 20. 26. 30.
46, 1. 2; 57, 21 — III, 5, 6; 16, 1 dnoUvw VIII, 2, 3.

— IV, 4, 3 - V, 15, 4 — VI, 15, 5 dnoAoyiofiai II, 18, 7; 25, 7; 51, 1;

— VIII, 1, 2. 3. 4. 17; 6, 2; 12, 2; 59, 3; 60, 4. 5; 61, 1.
23, 4; 32, 12; 34, 8; 47, 27. 46. diioXva) VIII, 9, 11; 15, 10 («7to-
anlttvrjq I inscr. — VII, 45, 3. Xvso&e); 36, 1; 38, 1.
dnkrjoxia III, 7, 6. dnofiadaQOU) I, 3, 11.
dnlrjaxo? II, 25, 3 — III, 7, 3. 7. dnovrjQoq II, 49, 4.
OTtAoi;? I, 1, 7 — II, 35, 3 — III, dnovrjorevw V, 13 , 4 ; 14 , 20
4, 2 - VI, 19, 2. 19, 7.
dnopdMm H, 13, 3; 57, 14 — III, dnovqoxl&fiai V, 19, 2.

1, 4 — VI, 1, 2 — VIII, 23, 4; dnoTCOfinalov II, 35, 1.

32, 3. 7. 8. 9. 10 etc. dnoQQVipi? VIII, 11, 12.
dnofiXtjzo? II, 47, 3 — VIII, 12, 44; dnopvnwaig VII, 22, 5.

15, 8. dnoaxcvrj VI, 3, 2.

duopoly VI, 27, 7. dnoaxXrjQow II, 41, 9.

dnoyivuiaxw I, 8, 19 — II, 39, 4. dnoazd^u) I, 7, 8.

ttTtdcftt^? V, 7, 15 — VIII, 1, 4. dnooxaola I, 6, 1.

dnodidiOfxi I, 1, 5 — II, 1, 1; 22, 8; dnoaxaaiq V, 6, 7.

41, 4; 46, 1 — III, 1, 3; 14, 1 — dnooxaxio) II, 20, 5; 60, 4.

IV, 3, 2; 14, 1 — V, 1, 3; 7, 27; dnoaxdxt)? VI, 9, 4 — VIII, 7, 2.

20, 2 — VI, 7, 3; 22, 6 — VII, dnoarsUo) II, 60, 5. 7 — III, 5, 3;

32, 4 — VIII, 9, 5; 10, 5; 12, 38. 9, 4; 16, 1 —V, 7, 28. 30; 16,9;
dnoSoon; VIII, 12, 10. 20, 2. 4 — VI, 8, 1; 11, 4; 12, 7.
dno^xrj IV, 5, 3 — VII, 29, 1. 15; 15, 4 — VII, 22, 1; 25, 2;
aTto&vijoxco II, 6, 9; 7, 1; 12, 2; 26, 3; 38, 7. 9; 41, 7; 43, 2. 4 —
14, 10. 15. 17. 18. 19. 20; 18, 2; VIII, 1, 10; 46, 1; 47, 4. 74.

22, 2; 26, 2 — III, 7, 3 — V, 17, 1 dnoaxsQTjXrjq II, 6, 1.

— VI, 11, 4; 28, 4; 30, 6 — VII, dnooxr/fja II, 41, 8.

25, 2; 36, 2. 6; 41, 6 — VIII, 1, 10; dnoaxoltvq III, 17, 2.

6, 13; 12, 33. dnooxohxb? VII, 41, 7 - VIII, 10, 4.

dnoxa&laxrifii II, 41, 2. 4; 56, 4 — dnoaxoloQ, tit. I inscr. — II, 24, 4;

VHI, 9, 4. 5. 10; 10, 14. 26, 7; 28, 4; 39, 1 - VI, 9, 4;

dnoxaXvxpiQ I, 6, 13 — III, 13, 1 — 12, 1. 14. 15; 16, 1 — VII, 41, 7

VII, 48, 4 - VIII, 26, 2. — VIII, 1, 2. 10. 21; 2, 8; 4, 1;

dnoxonxw II, 41, 7. 8. 9. 5, 3. 5. 7; 12, 43; 15, 11; 32, 1;

dnoxQwpoq VI, 16, 3. 33,8; 35, 1; 41, 5; 46, 13; 47,85.

648 INDEX TOCABULORUM.

dnoaiQEipoi II, 6, 9; 12, 2; 14, 2. UQyvQog VIII, 47, 73.

19. 20; 15, 1. 4 — III, 8, 3 — IV, dpyupot)? V, 12, 2.

10, 4 — VII, 12, 3; 18, 2; 39, 3 — dpeoxsta I, 8, 13.

VIII, 9, 5. 8; 12, 21. dpeoxw I, 3, 2. 7. 11. 12; 8, 2. 17.

anootQoyi) II, 14, 2 — V, 7, 7. 23 — III, 4, 6 — IV, 13, 1 —

anoovvaj'tuyos II, 43, 1 — III, 8, 3 VIII, 4, 3.

— IV, 8, 3. dpeoxbg I, 1, 1; 8, 17 — II, 26, 5;

anoxayri VII, 40, 1; 41, 3. 42, 1 — VI, 23, 7.

dnoxaooofiai II, 6, 3 — III, 18, 1 — dQSXTj II, 14, 15 — III, 7, 3 — V,

V, 5, 3. 4; 6, 1 — VII, 41, 1. 2. 15, 2 — VI, 28, 3 — VIII, 10, 3.

dnotoiio? II, 21, 1; 42, 5 — VI, 18, 3. dptQ/xbg II, 22, 13; 56, 2 — V, 15, 3
dnoipalvofiat II, 42, 4; 46, 5; 61, 3 — VI, 3, 1 — VII, 2, 9; 35, 1 —
— IV, 6, 8 — V, 1, 4; 4, 2; 12, 4 VIII, 5, 6; 12, 7. 15; 22, 3; 46, 15.
— VI, 18, 3. 8 — VIII, 47, 74. d()i&ii,bg xwv auitflfiivov V, 13, 3 —
dnbyaoig II, 47, 2. 3; 48, 1; 50, 3; VIII, 5, 6.

52, 2 — V, 14, 12. 14 — VI, 2, 1 'Api&ftol (/?//9Aoe) I, 2, 1 — II, 25, 13

— VII, 2, 12 — VIII, 34, 3. — VIII, 47, 85.

dnoxn VI, 10, 2. dQiotepd III, 14, — VII,

1 28, 3.

dnoxvfia I, 3, 10. apiotog VII, 40, 2 — VIII, 4, 2; 25, 2.

anQaxxog II, 7, 1. op.ua VII, 35, 4.

dnQSnaa II, 43, 3 — III, 1, 2. «p<uo£;«> I, 6, 13 — II, 16, 2; 27, 6;
ditpsn^g II, 61, 2; 62, 2 — III, 2, 1. 57, 21; 62, 4 — IV, 11, 1 — VI,
dnQoadErjt; VIII, 38, 4. 14, 3; 28, 5.
dngoaixog VI, 11, 1 — VII, 35, 9; aQfiovia III, 11, 3.
47, 2 — VIII, 5, 1; 6, 11; 15, 7. dpvew I, 3, 4. 6 — II, 24, 4 — V,
dngoaxonog II, 9, 1; 25, 3. 4, 1. 2; 6, 7; 7, 14 — VI, 6, 4;
dnQoo%d(>iaxog VIII, 11, 6. 18, 4; 26, 1 — VIII, 23, 4; 47, 62.
dTiQOOwnoXrjnxog II, 5, 1; 9, 1; 42, 5; dgvrjatg V, 6, 5.

47, 1 — VII, 31, 1 — VIII, 11, 5. dpv/ov II, 20, 12; 24, 4; 43, 4; 56, 3
dxaleia II, 14, 12; 21, 3; 62, 1 - — VI, 18, 10.
V, 6, 5; 14, 20 — VI, i, 2; 7, 4; dpvbg VI, 22, 3.
9, 3. 5; 16, 4. &QOVQO! VII, 40, 2.
dpa III, 15, 2 — IV, 7, 4. dpTia/T? Ill, 8, 2 — VI, 27, 8 — VII,
dpdoftac III, 15, 2. 18, 1 - VIII, 45, 1.

dgysw II, 60, 3 — VI, 20, 11 — apnal; II, 6, 1 — III, 8, 2 — IV, 6, 3

VII, 36, 6 — VIII, 33, 3-9. — VI, 13, 3 - VII, 4, 5.
dpyia II, 4, 7; 36, 2; 60, 3; 63, 5 — dppafimv V, 7, 12; 19, 7 — VI, 30, 9.
IV, 4, 1 — VI, 20, 9; 22, 3; 23, 3 &QQrjv VI, 28, 1. 4. 5.
- VII, 36, 4 - VIII, 47, 16. dgQ^xoiioibg VIII, 32, 11.
dpybq II, 1, 1; 4, 3. 5; 63, 1. 5. 6 — aQQtjTog VI, 10, 1.
IV, 3, 3 — VII, 4, 3. apQwoTia VII, 37, 3 — VIII, 10, 14;
dgyotpdyog II, 50, 1. 12, 45.
ttQyvQiov III, 12, 4 — IV, 2; 10, 4, 1 aQorjv V, 7, 20 — VI, 14, 3 ; 28, 1
— V, 14, 5 — VI, 4 - VII, 29,
7, 3. — VIII, 47, 51.
dpyvgoXoyew III, 7, 4. dpTiyevrjg V, 7, 15; 16, 7.
dgyvgovofiog II, 37, 2. dpriog II, 41, 6; 43, 3 — VIII, 11, 4.
 INDEX VOCABULORUM. 649

apro? II, 14, 4; 22, 10; 63, 5 — III, aQioybg VIII, 11, 5.

4, 5; 18, 2 — IV, 6, 6. 7 - V, aoagxog VI, 26, 3 — VIII, 12, 31.

7, 28; 18, 1; 20, 15 — VI, 22, 7 — dasjStia- II, 14, 20; 17, 6; 21, 3;
VII, 24, 1; 25, 3; 29, 3 — VIII, 62, 3 — III, 18, 1 — IV, 6, 6 —
12, 36. 37. 38. 39. V, 5, 5; 19, 3 - VI, 4, 3; 15, 3;
apvnog II, 53, 5. 26, 3; 27, 3. 8 — VII, 38, 7; 39,
dpydyyelog VI, 27, 6 — VII, 32, 3; 3. 4; 40, 2; 42, 3 — VIII, 1, 10;
35, 3 — VIII, 12, 8. 27. 2, 3; 6, 6; 12, 17. 23.
dpxcuoyovla I, 6, 5. do f pew VI, 15, 4; 26, 2; 28, 1 —
dialog II, 41, 1. 2; 57, 14 — VI, VIII, 2, 5; 12, 22.
12, 4; 19, 1. daefirifia II, 20, 5; 38, 4 — VI,
dpyjxaxog VIII, 7, 2; 12, 23. 28, 2.
dpyj II, 26, 1. 2; 36, 2; 55, 1 — daf/Sr/g I, 8, 19 — II, 9, 2; 12, 2;
III, 9, 2 — IV, 13, 1 - V, 7, 18; 42, 1; 61, 1; 62, 3 — III, 9, 3 —
14, 13; 16, 3; 20, 9 — VI, 8, 1; IV, 6, 8; 7, 3; 10, 1. 4; 12, 1

11, 10; 12, 5. 6. 9; 14, 3; 27, 9 — 13, 1 — V, 1, 1; 2,2; 7, 7. 14, 23

VIF, 34, 1 — VIII 5, 3; 12, 9. 22; 9, 1; 14, 9; 20, 16 — VI, 4, 1

37, 3; 41, 2; 47, 83. 5, 1; 14, 4; 15, 2; 16, 1; 18, 8

dpyai = nvevfiaxcc VII, 35, 3 — 22, 7; 26, 3 — VII, 32, 6; 35, 10
VIII, 12, 8. 27. — VUI, 1, 5; 2,3; 15, 3; 34, 8. 9;
dp/tjybg VI, 3, 2. 43, 1; 46, 4; 47, 47. 60.
dpyiifjaxsvio VIII, 5, 6. daeiazog VIII, 10, 4; 12, 40.
dpy.ispaxixbg VIII, 46, 4. 14. doelysia III, 2, 2.

dpyiepevg II, 27, 5; 29 — V, 6, 3 do&.ytjfiu II, 7, 2.

14, 9 — VI, 1, 3; 5, 6. 7; 19, 3. 4 dasXyrjg I, 8, 24.

— VIII, 1, 14; 2, 2; 12, 23. 33 dasfivog IV, 14, 3 — V, 10, 1.

46, 5. 6. 7. 13. 17. da»sveia II, 4, 2 — VII, 35, 1 —

dpztepsvg = iniaxonog II, 20, 1 VIII, 37, 2; 47, 69.

26, 3. 4; 27, 6; 57, 16. 18. 19 — doSevew III, 15, 4 — V, 20, 16.
VIII, 11, 1; 12, 4. 5. 28. do9tvyg II, 63, 3 — III, 15, 3; 19, 5
dpxicpevg XQiaxbg II, 25, 7; 26, 1; V, 1, 6. 7; 6, 6 — VIII, 45, 1.

27, 4 — V, 6, 10 — VI, 11, 10; dottta II, 56, 3.

30, 10 — VII, 38, 3; 47, 2 — aoxrjotg VIII, 47, 51.
VIII, 12, 30; 46, 4. 12. 14. 17. daxrjtTjg VIII, 13 ;
14.

u(t%iZQUtovvri VI, 2, 6 — VIII, 46, doxvfidhoxog II, 43, 4.

3. 8. 10. aoxvkzog I, 3, 8.
oiqxw II, 10, 3; 11, 1; 14, 12; 26, 4 aofia V, 10, 2.

— V, 13, 3. 4; 14, 1; 18, 1; 20, 10 'Atafia doftdxwv VIII, 47, 85.

— VI, 2, 5; 4, 2 — VIII, 1, 19; doftaxixbg I, 6, 5.

12, 16. 24; 37, 5. dond&nai II, 57, 17 — VIII, 5, 11;

uqxoiv II, 11, 1; 17, 2; 19, 1; 22, 10; 11, 8. 9.

25, 7; 26, 4; 28, 6; 34, 1; 45, 2; aomlog VI, 18, 10 - VII, 45, 2.

48, 2; 57, — V, 18 6, 3; 14, 10; danovSog II, 46, 6.

16, 3; 19, 5 — VI, 2, 3. 7; 10, 3 aoxaxog II, 42, 5.
— VII, 8; 16 — VIII,
2, 1, 19 ; 4, 3; aoxeyog III, 4, 5.
5, 4; 15, 4; 37, 5; 47, 30. 55. 84. aaxexxog II, 22, 12.
650 INDEX VOCABULORDM.

aarfiQ V, 7, 3; 12, 1 — VII, 33, 4; avzatziog VI, 11, 1.

35, 5 — VIII, 12, 9. avzdpxtta VII, 49.

aaxgann VII, 34, 7 — VIII, 7, 5. avxdQxrjg II, 5, 3; 25, 1 — VII,
daxQoXoyog VIII, 32, 11. 38, 6.
aarpov V, 7, 18. 23; 12, 2. 5 — VII, avxs^ovawg VI, 11, 7; 22, 1.
34, 2; 38, 4 VIII, 46, 2. — avxoyived-Xog VI, 10, 1; 11, 1.
dovyxpizog VIII, 5, 1; 15, 7; 38, 4; avz6fj.azog V, 7, 15 — VI, 6, 4 —
46, 17. V11I, 12, 25.
davXog V, 2, 1. avxoo%hSwg III, 4, 2.

davvd-ezog II, 60, 5. avrospovfvr^? VIII, 2, 5; 47, 22.

datpdlsia II, 18, 5 — III, 1, 3 — ai^y VIII, 9, 8; 15, 8; 37, 6.
IV, 10, 4 — VII, 35, 2 — VIH, dipalpefta II, 25, 6; 26, 1. 2; 34, 6.
II, 5; 37, 5. d<paviazr\g VI, 13, 3.
da<f,aXr\g II, 21, 1; 39, 6; 50, 3 — aytdQog VI, 27, 2. 6; 28, 8.
III, 5, 5; 20, 1. aysoig II, 12, 1; 13, 1; 18, 2. 5. 7;
do%>i/xa>v I, 6, 13. 20, 9; 21, 8; 22, 12; 23, 2; 34, 5 —
dauifiazog VI, 11, 7. V, 19, 3 - VII, 36, 4.
aowxog I, 7, 5 — II, 41, 1; 50, 1 — cupeoig aftagzidiv II, 21, 6. 6 — VI,
VIII, 9, 9. 15, 3 — VII, 41, 8; 42, 2. 3; 43, 2
dzaxzog I, 9, 1. — VIII, 12, 36. 37. 39; 14, 2.
dxaxxovvxsg VIII, 44, 1. aysoig ni.rjUfjitXrifxdzwv VIII, 6, 7. 8;
dza&a II, 1, 1 — IV, 11, 5 - VIII, 15, 2.
31, 3; 47, 9. 15. 16. d<pszrjQia VIII, 12, 6.
dzdQaxog II, 2, 1 — III, 7, 6. 7. dfTj VII, 38, 4.

dzsXevzrjzog V, 7, 7 — VII, 35, 9; d<p»«Qoia VII, 36, 2 — VIII, 6, 6.

46, 15 — VIII, 12, 50; 37, 2; 38, 5; a<p&at>xog V, 1, 2; 7, 1.

41, 4. acp&tzog V, 7, 13.

dzeXtjg VIII, 11, 4. cWi II, 46, 5; 53, 3. 7. 8. 9 —
dzi/iia I, 8, 19 — VIII, 7, 5; 12, 33. III, 8, 3; 14, 3; 18, 2 — V, 14, 17
dzifiog II, 47, 3 — VI, 30, 6. — VI,- 6, 2. 4; 7, 4; 9, 4; 15, 7;
dztuwQtjzog II, 14, 7; 27, 4; 32, 3; 18, 3; 22, 1 — VII, 24, 1; 39, 4
50, 4 — VI, 2, 2; 28, 2. — VIII, 5, 7; 41, 2.
dzfiog VII, 33, 3; 38, 4. dtptlaQyvQog II, 1, 2 — III, 7, 7 —
ttVov/a IV, 3, 3. VII, 31, 1.

dxonog VIII, 9, 2; 10, 8. dyopia VII, 18, 1.

dzQaxzog I, 8, 6. dyopi^w II, 16, 3. 4; 21, 3. 7; 28,

dxpenxog V, 8, 2 — VII, 35, 9 — 2. 4; 40, 2; 46, 4; 47, 3; 48, 1 —
VIII, 5, 7; 11, 4; 12, 49; 18, 3; III, 8,2— VI, 4, 3; 18, 1 -VII,
41, 8; 48, 3. 2, 8 — VIII, 28, 3. 7. 8; 32, 5;
azv<pog III, 7, 6. 47, 5. 8. 9. 10 etc.
av9ddeia VII, 18, 1. dipoQiafibg II, 50, 3 — III, 8, 1 —
av&dd n g II, 21, 1; 46, 4 — VII, 7, 2. VI, 19, 1; 20, 9; 30, 1 — VIII,
av&alp£zog V, 5, 5. 47, 13. 32. 73. 76.
av9svxia V, 7, 30. dyopw II, 17, 3 — III, 1, 4 —
aiUj} VI, 22, 3. VII, 36, 4.
av^tjotg VI, 11, 6. dippoovvrj II, 40, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 651

aqiQiov I, 7, 4; 8, 19 — II, 37, 6; ftaoi}.sta rov 9-sov II, 6, 6 — V,

38, 2; 40, 3 — III, 14, 3; 15, 2 — 16, 8 — VI, 30, 7 — VII, 32, 5.
VI, 14, 4; 18, 5 — VII, 8, 1. 6. ftccoiXela xwv ovquvwv II, 35, 2;
dqxovia VI, 9, 1. 55, 1 — VI, 15, 5 — VII, 41, 8;
axaqiaxla VI, 27, 6. 43, 2 — VIII, 15, 5.
axpavrog VI, 18, 10. fiaoLUiog II, 26, 1; 57, 20 — III,

dxpoviog VIE, 12, 31. 16, 3 — VI, 30, 2 — VIII, 12, 44.
dyevdijg II, 21, 1; 25, 7; 28, 9 — Baoiltioi (pipioi) I, 5, 2; 6, 4. 11
V, 7, 1. 24; 9, 2 — VII, 26, 3 — — II, 22, 3; 34, 2; 57, 5 — VIII,
VIII, 18, 1. 47, 85.
ayvxog II, 28, 8; 36, 1 r- V, 16, 6 fiaailsvg I, 6, 11 — II, 11, 1; 14, 12;
— VIII, 46, 2. 17,4; 22,5.8; 24,7; 25,7; 26,4;
27, 4; 29; 34, 1. 2. 3. 6; 48, 2;
Pa&ftbg VIII, 18, 3; 22, 4; 47, 82. 57, 18. 21 ; 63, 3 — III, 4, 6; 16, 3
PaxzriQia IV, 11, 3. — V, 1, 4; 3, 3; 14, 11; 19, 4. 5;
fiaXaveiov I, 6, 13; 9, 1. 2. 20, 7. 8. 10. 12 — VI, 1, 3; 2, 1;
PaUdvuov III, 7, 3. 19, 4; 24, 2; 25, 2 — VII, 16;
panxlQw II, 7, 1 — HI, 9, 1. 4; 11, 1 38, 2; 45, 2 — VIII, 1, 14. 19;
16, 4; 20, 2 — V, 7, 30; 16, 7; 2, 4. 5. 6; 12, 7. 42; 13,5; 15,4;
19, 3 — VI, 6, 5; 7, 2; 15, 3. 4. 23, 2; 46, 3. 7; 47, 84.
5. 6. 7; 18, 1; 27, 5 — VH, 22, 1. paoiltvQ (&eog, Xptozog) VII, 30, 2;
2.4. 5.6; 25, 5; 40, 1.3; 41, 4.7; 33, 2; 34, 1; 42, 3; 47,2.3; 48, 2
44, 1 — VIII, 28, 4. 6; 46, 11. 17; VIII, 12, 38. 49; 15, 9; 37, 2; 46, 4.
47, 47. 49. 50. 68. 80. /3aoaii>a> II, 1, 4; 22, 4. 18; 23, 4.
Panrttofifvos III, 18, 1 — VII, 22, 4; /JdiJ!; VIII, 47, 57.
41, 1; 43, 5; 44, 2. 3. paoxaivw III, 12, 3.
pamiCpnevoi (= <p<otit,6tievoi) III, ftdoxavog II, 42, 5 — VII, 5, 5.
16, 3. 4 - VIII, 8, 5; 38, 1. paozdt,<o I, 3, 1 — II, 18, 6; 25, 7
pdnziofta II, 7, 2; 39, 3 — III, 10, 1; — VI, 12, 11.
16, 4; 17, 1 — V, 6, 8 — VI, 15, pdxoq V, 20, 6 — VII, 33, 6.
1. 2; 19, 1; 20, 9; 23, 5; 30, 1 — fid&vyfia II, 22, 5. 8. 13; 28, 8 —
VII, 22, 1. 4. 6; 36, 2; 39, 2; 40, 2; VI, 22, 3. 7; 28, 4 — VII, 8, 4.

42, 2. 3; 43, 3. 5 — VIII, 33, 7; (idtlvxxbg I, 3, 11 — II, 28, 8; 31, 3

47, \1. 46. 47. 50. — IV, 6, 3. 5 — V, 4, 1; 11, 1 —

pdpPctQoq VI, 16, 3. VI, 10, 2; 11, 5; 28, 1. 7.

pdpog II, 25. 8. 12 — VI, 12, 11. 15. pSelvgla VIII, 47, 51.

Papvvw IV, 2, 2. pSelvoow II, 40, 1 — V, 19, 5 —

fidaavog VIII, 41, 4. VI, 8, 2; 11, 8; 28, 1; 30, 7.
paoileia II, 22, 15; 23, 1 ; 34, 5 -- jSe^aaig VI, 8, 1.

IV, 6, 6; 13, 1 — VI, 2, 1. 2 - fiekog V, 20, 8 — VIII, 11, 6.

VIII, 1, 19; 46, 8. ^tXxibio II, 39, 6.

fiaaO.eia (&eov) I inscr. — III, 12, 2; Pitta VIII, 11, 10.

18, 2- V, 1, 6; 4, 1; 16, 5. 6 pia VI, 27, 8.

VI, 12, 8 VII, 24, 1; 25,- 3; pifSUov I, 6, 1 — V, 7, 22 - VI,

26,4; 32,4; 35,9; 38, 9; 41,6

— 16, 1. 2. 3; 24, 4; 27, 1; 30, 2 —
VIII, 8, 2; 10, 19; 12, 49; 15, 8. Vni, 47, 60. 85.
652 INDEX VOCABULORUM.

pipXoq I, 2, 1 — II, 5, 4; 25, 13 — fiovvbg V, 20, 9 — VI, 5, 3.

Till, 47, 85. Povq I, 1, 2 — II, 25, 4. 5 — VII,

plfiloq £a>ijg VIII, 9, 3. 3, 3; 29, 1.

ftiftloq x(Bv £,wvxa>v VII, 39, 4. pQafievw II, 46, 2.

pioq I, 8, 3. 4; 10, 4 — II, 4, 1 Pgaxlcov I, 8, 6 — II, 25, 16 — V,

6, 1. 3; 13, 2; 14, 5; 18, 3. 5; 28, 5; 16, 4.

36, 4; 39, 6; 50, 1; 58, 4 — III, P?e<poq IV, 11, 4 — V, 16, 7.

7, 8 — V, 1, 3; 6, 1. 8 — VI, 14, 4; Pqovttj VII, 34, 7.

23, 5; 29, 2 — VII, 2, 9; 36, 2; PQOtbq V, 7, 13.

38, 6 — VIII, 4, 4; 9, 9; 13, 5; pQbytoq I, 6, 14; 7, 7 — VI, 18, 5.

32, 2. pgvyiibq V, 6, 7.

jSitoxixbq II, 3, 1; 4, 3; 46, 2; 59, 2; /?pi5,ua I, 8, 5 — IV, 10, 1 - V,

61, 4. 14, 15 - VI, 8, 2; 10, 2; 19, 1;

/JAa/?)? VIII, 47, 8. 20, 8; 26, 3; 27, 8 — VII, 20, 1.

/?;.«£ VIII, 32, 11. pQiHotq II, 60, 7.

plant w II, 6, 1; 8, 3; 45, 1; 46, 2 fJQ(oxrjq II, 50, 1.

Tin, i, i. Pv&bg II, 10, 2.

pXaoxavm II, 27, 5. piiooog I, 8, 8.

plaoxbq V, 7, 26 — VI, 11, 10. /?<u,uoe T, 7, 15.

0?.aa^fiea> I, 10, 1 — 2; 24, 4;

II, 8,

50, 4 — III, 5, 6 — VI, 1; 4, 1 ; 5, yayyQaiva II, 41, 7 — V, 6, 7.

10, 1; 18, 3. 4 — VII, 24, 3 — yuC,o<pvXaxi,ov III, 7, 8.

Till, 32, 3; 47, 51. j/«;ia II, 18, 8; 25, 3 — T, 7, 21 —
pXao<pr)ixia II, 1, 1; 8, 3; 43, 3; VI, 2, 5 — VIII, 47, 2.

47, 3 — III, 5, 4. 6 — T, 2, 1; yaXaxxor(io<pew II, 33, 2.

6, 9 — VI, 5, 5 — VII, 7, 2; 20, 1. y«A)J VIII, 32, 11.

piuoyrjixoq IV, 6, 5 — V, 14, 9. yaX^vrj VIII, 12, 13.
fit.e,u[*a VIII, 7, 6. ya^txij VI, 17, 1.

poj&eia II, 41, 5 — III, 4, 1 — IV, ya^stu II, 57, 12 — III, 1, 2; 4, 4

2, 1 — VI, 19, 2 — VIII, 12, 25. — VI, 14, 3; 17, 1. 2 —VIII, 32,

Poti&sw I, 2, 2 — II, 14, 11 — III, 4. 13; 47, 26.

2, 1 — IV, 3, 1. 2. 4 — V, 2, 2 — ydfioq III, 1, 2 — IV, 1, 1; 2, 1. 2
VI, 18, 7 — VIII, 1, 3. 11, 6; 14, 2 — VI, 8, 2; 10, 2
po n &bq VI, 14, 4 — VIII, 12, 45; 11, 6; 14, 3. 4; 16, 3; 17, 1. 2
13, 10. 26, 3; 28, 3. 5. 6; 29, 4 — VIE,
fto&Qoq III, 15, 3. 12, 44; 15, 5; 24, 2; 47, 17. 51.
popa II, 20, 5; 21, 3. yaaxrjQ V, 16, 3.

fioxdvt] V, 7, 18 — VIII, 12, 12. 15. yiyQuniai II, 42, 1. 6; 54, 2; 62, 2
PovxoXiov VII, 29, 1. — Ill, 8, 2 — V, 7, 21; 12, 2;
jjovtevirjgiov T, 14, 9. 14, 12. 16; 15, 3; 20, 3 — VI,
povlri II, 24, 3; 28, 4; 61, 1 — III, 12, 12; 29, 3.
4, 6 — T, 14, 1; 16, 3 — Till, ysevva II, 7, 2 — V, 4, 4.
12, 7; 13, 10; 18, 1. yeXdw II, 57, 13 — VI, 15, 4 —
PovXtjoiq II, 14, 11 — T, 7, 18 — VIII, 47, 47.
VI, 28, 1 - VII, 35, 2 - VIII, ysloiaaxbq II, 61, 2.
1, 7; 3, 1; 12, 7. y&o? VIII, 2, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 653

ysvsa II, 55, 1 — V, 7, 8 — VII, ykwooa I, 8, 11 — II, 21, 2; 56, 3

33, 6; 37, 1; 38, 1; 39, 3. — V, 20, 4 — VI, 20, 10 - VII,
yevs&kca VIII, 33, 6. 38, 3. 4 - VIII, 1, 1. 4.

yeve&kiog V, 13, 1. ykaxjowdijg I, 8, 22; 10, 2 — VII, 4, 2.

yiveiov I, 3, 10. ykwzta VIII, 12, 10.
yheoig II, 14, 12; 36, 3; 55, 1 — yKaJ/o? II, 14, 9; 30, 1; 44, 2 - III,

III, 9, — VI, 10, 2;

2 11, 6; 28, 1. 2, 2; 7, 3; 8, 1 — IV, 5; 6, 10, 3
6. 8; 29, 2 — VII, 9, 1; 15, 1; 11, 4 — V, 6, 5 — VI, 4, 2. 3
36, 2; 37, 1 — VIII, 5, 1; 12, 6; 7, 1; 10, 2; 15, 2; 16, 1; 20, 4
15, 7. 21, 1; 27, 9; 28, 1 — VII, 1, 3
revcoig (pi/ttog) I, 6, 5 — II, 16, 3 2, 3; 33, 2; 35, 10 — VIII, 3, 2
— VIII, 47, 85. 5, 5; 12, 9. 30; 23,2; 24, 2; 31,2
ytvttri V, 7, 27. 46, 2; 47, 15. 34. 35. 36. 39. 82.
yevvalog II, 14, 6. yvwgifiog I, 7, 3.

ysvvd(o II, 14, 16; 24, 3; 32, 3; j>vc5(j< ? II, 5, 7; 25, 7; 26, 4; 28, 7
43, 3 — IV, 11, 5 — V, 14, 4; — V, 1, 4; 7, 22; 16, 5 — VI,
16, 2. 3; 20, 9 —'VI, 6, 6; 28, 8 15, 3 — VII, 26, 2; 33, 3. 4; 35, 9;
- VII, 3, 2; 36, 6; 37, 1; 41, 5. 6 36, 4; 39, 2; 44, 2; 45, 3 — VIII,
— VIII, 1, 10; 12, 7. 31; 20, 1; 1, 12; 5, 1; 11, 2; 12, 7; 37, 6.
33, 6. yvaioTTjg II, 22, 6; 25, 7 — VIII, 5, 1.

ysvvrjfia VII, 29, 1. yoyyi^u) VII, 12, 2.

yevvrjatg VI, 26, 1. yoyyvafj.bg II, 32, 2.

ysvog VI, 11, 6. 10 — VII, 33, 7; yo/yvao? VII, 7, 1.

34, 5; 39, 3; 43, 4 — VIII, 12, 30. yoTjTtxbg VI, 7, 2.

yioag II, 25, 15; 28, 3. yovffe II, 33, 2; 36, 3; 48, 2 — IV,
yivaig VI, 7, 3 - VII, 38, 4 — 2, 1; 11, 1. 5 — V, 6, 1 — VI,
VIII, 12, 19. 14, 2; 23, 3.
yswoytov I, 8, 5 — II, 63, 2. yovfj VII, 34, 2 — VIII, 12, 15.

y stogy bg VII, 40, 2. yovoQQoia VI, 27, 1.

yi\ I, 1, 5 — II, 1, 5; 11, 2; 14, 4. 14; yovv II, 22, 14; 40, 2 — V, 20, 16
22, 7. 8. 12. 14; 23, 3; 24, 3; 25, — VIII, 1, 15; 10, 2.
3. 6; 34, 7; 56, 1; 63, 1. 5 —III, ypd/t/xa IV, 11, 4.
1, 5; 18, 2; 19, 4 — V, 7, 2. 3. 6. yQa/xjiaxevg II, 35, 2.
13. 18. 20. 26. 27; 12, 3. 5; 14, yeanrbg VIII, 12, 25.
18. 20; 19, 5; 20, 3. 9. 11 — VI, j/pa^i? I, 2, 2; 4, 4; 7, 11; 10, 2 —
1, 2; 2, 5; 3, 2; 5, 1; 12, 6. 8; II, 4, 3; 5, 4. 5; 8, 2; 14, 5; 20, 7
18, 9; 20, 2. 6. 10; 22, 2; 27, 1 — 21, 4; 23, 3; 25, 7; 54, 1 — III
VII, 4, 2; 7, 3; 15, 1; 20, 1. 2; 4, 5 — IV, 4, 2; 6, 5. 7; 9, 2
23, 4; 24, 1; 25, 3; 26, 3; 29, 1; 11, 4 — V, 5, 5; 7, 13. 20. 21
34, 1. 4; 35, 2. 3. 5. 8; 36,3; 37, 10, 1; 11, 2; 19, 6 — VI, 3, 1
2. 3; 38, 9; 41, 5; 47, 1 — VIII, 4, 2; 11, 5; 12, 3; 14, 2; 18, 4
7, 5. 7; 12, 9. 12. 22 etc. 22, 7 — VIII, 22, 3; 44, 2. 3
yrJQaq II, 1, 3; 23, 4 — IV, 3, 3 — 47, 9. 25.
VIII, 10, 7. yQTjyoQSO) V, 19, 3 — VII, 31, 5.

yXvxvg II, 41, 5; 42, 2. yv/xvbg I, 9, 1 — II, 4, 6 — III, 4, 5;

ylvnxbv II, 22, 7. 17. 13, 1 ; 14, 3 — IV, 2, 1 — V, 1, 6. 7.

654 INDEX VOCABULORUM.

yvvatxslog I, 9, 2. Ssxhg II, 26, 2.

yvvri I, 1, 2. 3. 4. 8; 3, 2. 4. 11; dsxdrrj II, 25, 2. 6; 20, 1. 2; 27, 6;

6, 13; 7, 3. 5. 8; 8, 1. 2. 3. 13. 15. 34, 6 — VII, 29, 2 — VIII, 30,

16. 17. 20. 21. 22. 23; 10, 2. 3 — 1. 2.

II, 2, 2; 14, 9; 24, 3. 5; 25, 6; fcxro? II, 34, 7; 58, 3 — VI, 12, 10;
26, 6; 57, 4. 10. 12. 17. 21; 58, 6 15, 2; 22, 2; 30, 2 — VIII, 47, 12.
— Ill, 2, 3; 6, 1. 2; 9, 1. 2. 4; devdpov V, 7, 26 — VII, 34, 4; 35, 5.

16, 1. 2.4; 19, 1 — V, 6, 1; 20, 2 tefia II, 15, 3; 33, 1 — — HI, 14, 1
— VI, 1, 2; 14, 3. 4; 27, 2. 6. 7; V, 20, 8 — VI, 30,
2. 10 — 9.

28, 1. 4. 5. 7. 8; 29, 1. 2. 3. — 4 VII, 19; 25, 2; 28, 3; 33, 3; 41, 6 —

VII, 2, 9. 12; 3, 3; 36, 2; 37, 2 — VIII, 12, 3. 34; 41, 8; 46, 16.
VIII, 2, 9. 10; 11, 9. 10. 11; 12, 20; Suofiai II, 54, 1 — III, 7, 6. 8; 8, 3
13, 14; 20, 1; 28, 6; 32, 4. 5. 9; — V, 7, 18; 19, 3 — VI, 5, 7
47, 5. 40. 48. 7, 4. 5; 20, 4. 5 — VIII, 7, 2. 3
yiovla I, 7, 5; 8, 22. 8, 3; 9, 5; 10, 3-21; 13, 3—8
36, 1; 41, 2.
dai/tovixbg II, 62, 4 — V, 10, 2. deonsvoq II, 25, 3. 12; 35, 1. 4; 36, 4
daifioviov VI, 26, 3 — VIII, 1, 1. — III. 4, 2. 9; 19, 3. 4. 7 — IV,
Saifi<ov II, 6, 1; 21, 2; 28, 8; 36, 1; 8, 1 — VI, 23, 2 — VII, 12, 3 —
61, 1; 62, 3 — III, 18, 1 — V, VIII, 47, 41.
11, 1; 16, 6 — VI, 9, 2. 3; 16, 3 SsQQiq VIII, 12, 9.

— VII, 21 — VIII, 1, 3. 4; 2, 1. dsofiew II, 18, 3; 34, 5.

2. 3. 5; 7, 2; 9, 2; 29, 3; 32, 6; diofiiog IV, 9, 2 — V, 14, 9.

47, 79. deofibg I, 6, 7. 9. 10; 8, 20 — II,

ddxpvov II, 10, 5; 22, 2. 5, 6; 22, 10. 13; 35, 1 — V, 2, 2 —

daxrvXiog II, 41, 1. VI, 12, 11; 15, 3; 19, 1; 20, 6;
ddxtvlog I, 3, 9 — II, 43, 3. 21, 1 ; 23, 6 — VII, 30, 1 — VIII,
dakbg VI, 6, 7. 10, 15; 12, 33.
dttfiaUq VIII, 46, 9. SsaixiozriQtov V, 1, 3.

tfavfiV HI, 4, 9; 7, 3 — VII, 2, 6; deanoTsia VI, 23, 5.

12, 2 — VIII, 47, 44. dsonotrjg II, 14, 9; 20, 1; 63, 2 —

danavog II, 5, 3. IV, 12, 1. 2. 3 — V, 20, 7 — VII,
6aQjj.bg IV, 11, 4. 22, 6; 24, 3 — VIII, 32, 3. 5; 47, 82.

daafibq II, 34, 1. Ssonoxijg = &ebq tf XQiatbg VII,

(f£>?ffiS II, 26, 2; 39, 6 — III, 1, 6; 25, 3; 26, 3; 34, 2. 7; 35, 8; 36, 6;
7, 5. 6 — VII, 33, 1; 37, 1; 47,3 37, 1; 38, 1; 39, 4; 43, 1; 48, 4 —
VIII, 6, 5; 10, 5; 18, 2. VIII, 5, 7; 9, 7; 16, 2 etc.
dsilrj V, 14, 16. SevzsQoyaixLa III, 2, 1.

dsLlia V, 6, 6. devrepovofitov I, 3, 10 — V, 20, 6 —

tSeZXog II, 1, 5. VIE, 47, 85.
dsikbg II, 21, 1 — IV, 4, 3. SsvTegwoig I, 6, 7. 8. 10 — II, 5, 6 —
deivbg II, 6, 17 — VI, 1, 1. VI, 22, 8.
isxaloyoq I, 1, 4; 6, 9 — II, 26, 2 dim II, 11, 2; 22, 10 — IV, 7, 4 —
— VI, 3, I; 20, 1. VI, 20, 6 — VIII, 7, 5.
Sexdnlriyoq II, 26, 2 — VI, 3, 1; dfosvoig VIII, 12, 45.
20, 6 — VIII, 12, 26. dnixiog IV, 6, 5 — V, 14, 14.
 INDEX VOCABULOKCM. 655

drjfiiovQyiat II, 44, 3 — V, 7, 19. Staxovlu I, 8, 2 — II, 14, 8; 25, 8;

20 — VI, 27, 7 -r- VIII, 12, 16; 58, 4, 6 — in, 8, 2; 13,2; 16, 1;
16, 3. 19, 2. 6 — IV, 1, 1; 7, 2 — VIII,
StjixiovQytjjxa V, 7, 23 — VII, 23, 4 — 10, 9; 13, 4; 18, 2. 3; 20, 2; 46,
VIII, 12, 20. 10, 16.
STjfxiovijyia II, 36, 2 — III, 2, 3; Siaxoviaaa IE, 11, 3 — VI, 17, 4 —
9, 2 — V, 7, 15; 14, 20; 20, 13 — VIII, 19, 1. 2; 28, 6. 7. 8; 31, 2.
VI, 4, 1; 11,2; 14,4; 16,3; 23,3 — didxovpg, rj II, 26, 3. 6; 58, 6 —
VII, 23, 3. 4; 34, 6; 35, 10; 36, 5; HI, 8, 1; 16, 1. 2. 4 — VIII, 13, 14.
39, 2 — VIII, 12, 30; 33, 2; 47, didxovog, 6 II, 10, 4; 16, 1; 17, 1. 3;
22. 51. 26, 3. 4. 5. 6; 27, 6; 28, 3*. 6; 30,
6rjfiwv(jybg I, 8, 2 — III, 9, 4 — 1. 2; 32, 1. 2; 42, 1; 44, 3. 4; 47, 1;
V, 7, 25; 12, 2; 14, 20 — VI, 10, 1 54, 1; 55, 2; 57, 2.4. 7. 8. 10. 11.
II, 1. 3 — VII, 23, 4; 27, 2; 41, 4 13. 15. 16. 18; 58, 1. 2. 4. 5. 6 —
— Vm, 5, 2; 12, 22. 30; 20, 1; III, 8, 1; 11, 1. 3; 15, 5; 16, 1. 2. 4;
21, 3; 40, 2. 19, 1. 4. 7; 20, 1. 2 — IV, 13, 1 —
dy/tog VI, 9, 2. 3. VI, 17, 1 - VII, 31, 1 — VIII, 1,
diaftefiaiovftai II, 6, 2. 11. 20; 4, 1. 6; 6, 2. 9. 14; 7,9; 8, 6;

didptjfia VIII, 9, 5. 9, 11; 11, 7. 9. 10. 11; 12, 1. 3.

dia^oXrj II, 1, 1; 6, 1; 42, 1 — IV, 41. 43; 13, 2. 11. 14. 15. 17; 14, 1;
14, 2 — VIII, 24, 2. 15, «. 10. 11; 16, 2; 17, 1. 2; 19, 2;
diapolixbq I, 6, 6 — VI, 27, 5. 23, 3; 26, 3; 28, 4. 5. 7. 8; 29, 2;
didfiolios III, 12, 3. 30, 2; 31, 2; 32, 2; 35, 2; 36, 1;
<Sid/3o?.oz, 6 II, 1, 2; 20, 6; 21, 3; 37, 4. 7; 38, 1; 39, 1. 5; 41, 1. 6;
42, 1. 3; 45, 2; 61, 3; 62, 1 — III, 44, 1. 2; 46, 9. 10. 11. 13. 15;
2, 3; 12, 2; 18, 1 — V, 4, 1; 14, 2 47, 1. 4-8. 15. 17. 18 etc.
— VI, 5, 5. 7; 7, 1; 8, 1; 9, 6 SidxQiotq VIII, 1, 12; 12, 17.
1Q, 3; 26, 3; 27, 4. 6 — VII, 32, 4 dialldaaw II, 53, 2. 3; 54, 1.

38, 7; 40, 1 — VIII, 2, 2; 7, 2 didlvoiq V, 7, 10. 11. 16 — VI, 28, 3

9, 2; 12, 33. 39 - VII, 38, 5.
SiayyeXxriQ 11, 17, 6. dia/Auozvpoftat II, 6, 11. 12. 14; 52, 1.
Sidyveoatq VIII, 12, 17. iSiafidxo/iat II, 54, 4.
Siadoxn VII, 43, 4 — VIII, 16, 3. diaixovri VII, 35, 9 — VIII, 6, 7.
(fcayo)}')? VIII, 47, 80. Sidvoia I, 1, 3; 3, 6 — II, 53, 6 —
diadgofir) VIII, 12, 15. III, 7, 5. 6; 16, 1 — VI, 9, 3;
did&toig I, 1, 5 — II, 18, 2; 56, 1 — 14, 4; 20, 10 — VII, 2, 1 — VHI,
III, 7, 4 — VI, 28, 2 — VII, 2, 9. 6, 4; 16, 5; 18, 1.

dia&rixri xaivrj VIII, 5, 7; 12, 36; <Siavo/xrj II, 17, 4.

47, 85. diavvxxi-QSvoiq V, 19, 3.

dia^r/xtj naXaid VIII, 47, 85. dta^aivw I, 3, 10.

diaixu II, 40, 1. didnvQog III, 5, 5.

didxsvoq III, 6, 5. 6iaaxoQniC,a> II, 43, 4; 56, 3 — VII,

diaxovsw III, 13, 1; 14, 2. 3; 19, 3. 4; 25, 3.
20, 2 — IV, 6, 7; 8, 4; 9, 2 — diaoTieipio II, 43, 4 — V, 7, 2.

V, 1, 3 — VII, 31, 5 - VIII, 5, 5; diaanoQO. VI, 24, 5.

6, 4; 28, 4 SiaaxoXtvg II, 5, 6.

<556 INDEX VOCABULOEUM.

diuxuyrj 111, 8, 1. dtdaxv II, 5, 7; 14, 13; 38, 1 — V,

Aiaxayal (x<3v dnooxoltov) tit. — 5, 1; 6, 5 — VII, 28, 2.

VIII, 47, 85. dtdQaxfjiov II, 46, 1.

<5idxayfj.a IV, 13, 2. 8ihQ%ofmi I, 5, 2. 4.

Jtdxa&q m, 8, 3; 9, 3. 4 — V, 20, 2 (frxagiu II, 13, 5; 22, 1; 33, 3; 45, 2 —

— VI, 25, 2 — VII, 22, 6; 34, 1 — V, 7, 13 — VI, 22, 1.

VIII, 1, 10; 3, 2; 4, 1; 12, 35. 38; SixaioxQtaia I, 6, 11.

23, 4; 46, 15; 47, 2. 49. dixaioxQixixbq II, 6, 4.

Jiaxpipr) I, 8, 11. dlxaLOV, xb II, 5, 2; 9, 2; 45, 2;

diatQOfpri II, 34, 3; 60, 7 — V, 1, 1 47, 3; 49, 5; 50, 2 — VIII, 4, 4;
— VIII, 30, 2. 12, 17; 47, 84.
diatvncooiq VIII, 3, 2. dlxaioq I, 2, 3; 6, 11; 7, 10 — II,

dicupepo/xai II, 47, 1. 14, 4. 5. 6. 7. 9. 12. 15. 16. 19;

JiacpSeiQW I, 3, 11 — II, 15, 4; 41, 7 18, 5; 21,4. 7.9; 22, 1. 12. 13. 16;
— IV, 8, 2 — VI, 18, 2. 4 — 27, 6; 28, 9; 36, 7. 9; 37, 1. 4;
VIII, 2, 5. 42, 1; 47, 3; 51, 1; 52, 2; 53, 1;
<5ta<p&0Qa II, 19, 1. 3; 36, 3 — V, 55, 1; 58, 5; 61, 2 — III, 2, 2;

20, 3. 12. 6, 2; 9, 1; 19, 1 — IV, 6, 7; 7, 3;

diapopa II, 46, 1 — VI, 11, 6; 20, 8 9, 1, 2; 10, 1 — V, 1, 7; 5, 5;

— VIII, 46, 9. 10. 7, 4. 7; 8, 2; 14, 13; 19, 4; 20, 10.

<ftya[*la III, 1, 1. 2. 14 — VI, 11, 5. 9; 19, 3; 20, 1;
6iylu>aaoq II, 6, 1 — VII, 4, 2. 23, 2; 30, 3 — VII, 2, 6. 7; 8, 6;
Siyvutfioq II, 6, 1 ; 21, 1 — IV, 14, 3 18, 2; 31, 1; 32, 5; 33, 2; 35, 10;
— VII, 4, 2. 37, 1 — VIII, 12, 5. 6. 20. 22 etc.

didaxxixbq II, 24, 7; 57, 1; 58, 3 — dixaioavvrj I, 8, 1 — II, 1, 4; 13, 4;

VIII, 1, 12; 16, 5. 14, 4. 15. 18. 19. 20; 15, 1; 17,6;
didaoxaXewv VIII, 31, 3. 24, 3; 25, 3. 4; 35, 2. 3; 47, 1. 3
didaoxaktu I tit. inscr. — II, 8, 3; — Ill, 4, 9; 5, 3; 16, 1 — VI,>6, 4;
20, 3; 28, 4; 33, 2; 39, 1; 41, 2; 9, 1 — V, 5, 5; 7, 23; 20, 8 —
54, 1 — III, 12, 3 — V, 14, 21 — VI, 12, 10; 18, 4; 24, 1; 27, 8;
VI, 7, 2; 9, 5; 12, 1; 14, 1; 16, 4; 28, 1 — VII, 18, 1; 20, 2; 28, 5;
18, 4. 11; 30, 8 — VII, 9, 1; 36, 4; 33, 3; 39, 3. 4; 43, 4. 5 — VIII,
46, 15 — VIII, 6, 1; 33, 2. 3. 1, 10; 10, 7; 15, 4; 39, 4; 43, 3;
didaoxaXixbq II, 36, 9. 47, 31.
<Si<fdoxakog II, 6, 6; 11, 1; 14, 12 Sixaioio I, 3, 11 — II, 1, 1; 9, 2;

20, 1. 8; 26, 4. 7 — III, 6, 1. 2 24, 3; 42, 1; 60, 1. 5 — III, 19, 1

7, 8; 19, 5. 7 — V, 5, 1. 2; 6, 9 — IV, 6, 2 — VI, 2, 3.

12, 6 — VI, 5, 7; 9, 4; 14, 1 — dixalw/xa II, 60, 5 — III, 12, 2 —

VII, 1, 2: 28, 3. 4. 5 — VIII, 6, 11 ;
VI, 19, 2; 21, 2; 24, 2 — VII, 38, 5
12, 3; 33, 8; 47, 16. 80. — VIII, 6, 5.
Jiddoxw I, 7, 10 — II, 6, 6. 12; 16, 2; Sixain? I, 3, 9 — II, 5, 2; 9, 2;
26, 7; 44, 2; 56, 1; 59, 1 — III, 47, 3; 52, 2 — VI, 18, 11; 20, 1 —
6, 1.2; 9, 3; 13, 1; 17,4; 20, 2 — VII, 10, 3.
IV, 11, 1. 4 - V, 7, 30 — VI, 10, SixaitoxriQiov VII, 39, 2.
2.3; 12,2 — VII, 12, 5; 22, 1; 31,1; dixaotriQiov I, 1, 6 — II, 47, 1. 2;
33, 4 — VIII, 6, 5; 32, 3. 4. 6 etc. 52, 1.
 INDEX VOCABULORUM. (>57

tiixaoxris IV, 6, 5 — VI, 2, 7 — SoS,a 1, 1, 3; 8, 2 — II, 14, 11; 22,

VIII, 4, 5. 12. 14; 25, 7; 26, 2; 47, 3; 60, 5
dtxuozixbq II, 36, 9. — Ill, 1, 2; 13, 1; 17, 4; 18, 2 —
Sixri I, 8, 18 — II, 6, 1 ; 19, 2; 46, 4; IV, 5, 4 — V, 1, 2; 5, 3; 6, 3. 5.
50, 4; 57, 10 — III, 11, 2 — IV, 10; 7, 7. 26; 14, 14; 20, 2 — VI,
3, 4; 4, 2 — VI, 5, 7 ; 10, 2 — 3, 2; 4, 2; 5, 3; 30, 8. 10 - VII,
VIII, 2, 6; 46, 8; 48, 2. 2, 12; 24, 1. 2. 3; 25, 4; 27, 2;
dlxtvov I, 9, 1. 35, 3; 38,8. 9; 41, 6; 45, 3; 47, 1.

dioixriaiq VIII, 47, 81. 2. 3; 48, 2. 3. 4. 49 — VIII, 3,2;

dioixr\xr\q II, 35, 4. 5, 7; 6, 13; 7, 8; 8, 5 etc.
(hopSoxJi? II, 20, 2 — VI, 12, 16. (Jofai;<o I, 6, 7 — II, 26, 6; 27, 4. 5;
dioQiofjibt; VI, 19, 1. 28, 9; 44, 2; 56, 1. 3 - III, 1, 5;
dmloxaQditt VII, 18, 1. 5, 6; 13, 1 — V, 6, 5; 12, 6 —
SwooXoyoq III, 5, 1. VI, 8, 2; 10, 1; 19, 3; 23, 5 -

dioobq I, 8, 8. VII, 9, 1; 25, 2; 28, 2; 39, 3;

Parage) II, 14, 3 — III, 19, 3 — 43, 2. 4 — VIII, 5, 4; 12, 21. 25.
VII, 11; 12, 2. 42; 47, 34.
iViaxofioq I, 7, 8. So^oXoyso) VII, 47, 2.

dixovoia II, 20, 3. do^oXoyiu VIII, 13, 10.

di%0OTaola II, 43, 3. do^oaocpoq II, 43, 4 — VI, 18, 2.

tfiwato IV, 2, 1 — V, 1, 6. 7 — VI, 3, 1. doQa VI, 13, 1.

dixpoq VII, 37, 2. doatg III, 7, 6; 8, 3 -- IV, 3, 3;

Sirpv/oq VII, 11. 6, 2; 13, 1 — VI, 7, 2. 3.

diwy/tbq II, 56, 3 — V, 3, 1; 5, 3; (forw VII, 35, 10 — VIII, 12, 22.

7, 17 — VI, 5, 5 — VII, 18, 1 — dovXsla II, 35, 1 — III, 19, 1.4 —

VIII, 27, 3; 47, 20. IV, 5, 2 — VI, 21, 1; 24, 2 -

Siwxm I, 2, 3 — II, 8, 1; 47, 3 - VII, 38, 9; 39, 3 — VIII, 10, 15;

V, 3, 1. 2. 3.4; 3 — VII,
6, 5, 5; 12, 45.

18, 2; 32, 1 — VIII, 10, 16; 12, 46; dovXeva) II, 22, 17 III, — 19, 1. 4. 5
45, 1. - V, 10, 1; 16, 10 — VI, 29, 1

rfdy^a II, 32, 3 — III, 5, 3 — VI, — VII, 1, 1; 6, 5 - VIII, 16, 5;

8, 1 — VJI, 31, 1 — VIII, 47, 37. 46, 2; 47, 81.

doyfj.uii'C,a> III, 5, 5 — VI, 4, 3. SovXtj VIII, 20, 2; 32, 12.
doxifia'Qm II, 1, 3; 2, 3; 3, 1 — III, dovXoq I, 3, 1 — II, 14, 12; 22, 7. 8
16, 1 — VII, 28, 3; 31, 1 — VIII, 45, 2 — III, 19, 4 — IV, 9, 2
32, 11. 12, — V,
1 20, 7 — VI, 16, 2
doxifxctoTrjq IV, 7, 3. 21, 2 — VII, 13, 1. 2; 25, 1 ; 26, 3

Soxijioq II, 36, 9; 37, 2. 31, 5; 48, 4 — VIII, 5, 6; 6, 12

Soxbq II, 17, 2. 16, 4; 18, 2; 21, 4; 22, 3. 4; 32
tSoxtoaiq II, 63, 5. 2. 3. 13; 33, 2. 3; 34, 13; 35, 1

<*o/Uo« II, 43, 4 — V, 14, 9. 41, 5.

Solixog VII, 34, 4. do%elov V, 1, 2.

tSoXofitzpyg IV, 6, 5. doxivg II, 25, 7.

rfd;.os VII, 18, 1. tfo;^ II, 28, 1. 2.

66(xa II, 24, 7; 28, 5 — III, 4, 2. 9 dgofievg II, 63, 4.

— IV, 8, 1. 4 - VII, 12, 2. rfpd^og VIII, 41, 8.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 12

658 INDEX VOCABULORUM.

dQoaoq V, 7, 6. iyeipw II, 58, 5; 63, 4 — V, 7, 1.

dpv/uog V, 14, 12. 6. 26; 19, 7. 8 —VI, 27, 1; 29,4;

dvva/uig I inscr.; 8, 2. 12 — II, 18, 6 30, 5 — VII, 45, 1 — VIII, 6, 8;

22, 10. 12. 14; 56, 1; 60, 3 — III 10, 22; 14, 3; 41, 2; 42, 1.

15, 3; 18, 2 - IV, 3, 3 — V, 1, 3 eysQoiq V, 7, 30.

5, 3; 7, 2. 12. 16. 19; 18, 2; 20 iyxatvio/tbg VII, 45, 2.

2. 7 — VI, 5, 4; 7, 2; 9, 1. 4 syxazov II, 41, 4 — VIII, 6, 12.

30, 8. 9. 10 — VU, 24, 1; 27, 2 lyxlrina II, 10, 4; 22, 2; 42, 1; 43, 3;

32, 4; 33, 3; 35, 4. 5. 7; 36, 4 48, 1; 49, 1; 50, 2; 51, 1 - VIII,

38, C; 42, 3; 43, 5; 44, 3 — VIII 47, 28.

1, 2. 3. 7. 16. 18; 5, 5; 7, 3 iyxQaxsia VIII, 1, 12; 10, 11.

12, 7 etc. iyxQaxrjQ II, 49, 4 — III, 7, 7 —

dwa/zeig = nvsv/xara VII, 35, 3 — IV, 14, 3 — VIII, 47, 29. 30.

VIII, 12, 8. 27. iyxvftovew VI, 28, 8.

SvvdoTtjQ II, 26, 4 — III, 4, 6 — zyxtofxiov I, 8, 16 — II, 45, 1 —

VIII, 44, 2. V, 8, 2 — VI, 30, 3.

<fi;o<S V, 14, 17. iyQrjyoQoq VII, 45, 3.

dvo/xri VI, 23, 5. iyprjyopwq II, 57, 13 — HI, 6, 5.

dvaniotla V, 7, 31. iyXiopiog II, 58, 4.

dvoospsia II, 23, 1 — V, 14, 20; edayog VIII, 7, 7.

15, 1. £(tya VIII, 12, 14.

Svaoi^rjfia V, 12, 6. k6Qalcofj.a III, 16, 3.

SvooePnq V, 7, 4. 13 — VI, 18, 3 — e&tnov II, 28, 2 — VI, 27, 1.

VIII, 2, 2. 4; 34, 5. iS-io/xbg VI, 22, 8.

6vaavvsiSt]Toq IV, 7, 5. £&vixbg I, 6, 1; 10, 1 — 11, 6, 3;

dvo<pi}/xla VIII, 47, 40. 21, 2; 38, 3. 4; 39, 4. 5. 6; 41,2;

(JiHJoJvu^os VI, 15, 1; 16, 3; 25, 1. 45, 1; 52, 1 —V, 10, 2 — VI, 9, 1

dvowTtew II, 6, 13 — VIII, 1, 2. 4. 6. 7. - VII, 2, 2 — VIII, 32, 3.

dops a II, 59, 4 - IV, 7, 4 — V, 20, iQ-vofivd-og I, 6, 3.

4. 14 — VI, 7, 3. 4; 18, 3 — VIII, s&vog I inscr. ; 1, 1; 10, 1 — II, 6, 1

8, 5; 10, 12. 17, 4; 21, 3; 22, 5. 7; 26, 1. 7

daQolrityia II, 9, 2; 17, k 46, 1; 56, 3; 57, 20; 60, 1. 2.4.5

dujpov II, 9, 2; 25, 6. 15; 26, 2; 34, 6; 62, 1. 2 — III, 5, 6; 6, 2; 16, 3 -
42, 1 ; 53, 3. 4 — III, 1, 4 — V, V, 1, 4; 7, 30; 12, 1; 15, 1. 2;

12, 6 — VI, 19, 3 — VII, 37, 1 — 16, 5. 8; 19, 5. 6; 20, 4. 10 -

VIII, 5, 6; 12, 3. 21. 39; 13, 3. VI, 5, 4; 8, 1; 9,2; 11, 10; 12, 4.

8. 9. 10. 12. 13. 14; 14, 1; 18. 10;

saptvo; V, 17, 2 — VIII, 47, 7. 23, 5; 24, 2. 3. 5 — VII, 22, 1;

epSo/tai; II, 16, 2; 27, 6 — V, 13, 4; 24, 3; 30, 2; 35, 4; 36, 2; 37, 1;

20, 14. 15. 18 — VII, 36, 4 — 40, 3; 44, 2; 48, 4 — VIII, 12,

VIII, 46, 2; 47, 37. 26. 44; 15, 4; 23, 2; 47, 34. 50.
epdofjiaq fieydfaj VIII, 33, 3. 71. 80.
iyyaoTQvuv&oq II, 22, 6; 62, 2. e&og IV, 11, 6 — V, 14, 7 — VI, 12, 2;

eyy(?u(pwq III, 9, 4. 28, 1 — VIII, 32, 14.

eyyvaouui II, 6, 1. sldoq I, 7, 5 — V, 14, 9 — VIII, 33, 7.

tyyvij VIII, 47, 20. ddwlo&viov VI, 12, 13. 15 - VII, 21.
 INDEX VOCABUt.ORUM. 659

eiSmloXargsia II, 23, 1 — VII, 6, 1 ixxXtjoia I inscr. — II, 1, I ; 4, 3

18, 1. 6, 11; 8, 3; 9, 2; 10, 1. 4; 11, 2
eLdwXoXttTQeco I, 6, 9. 16, 1. 2; 17, 4; 18, 7; 20, 4. 10. 12
eldwXoXdzptjg V, 12, 4. 21, 3; 25, 5. 7. 13; 26, 1.2; 28,4
ft'doiXoi' II, 22, 8; 23, 1; 36, 1; 60, 36, 6; 37, 5; 38, 3; 39, 6; 41, 7. 9
2. 4 — V, 10, 2; 11, 2; 12, 1; 42, 1; 43, 2. 3. 4; 54, 2; 56, 2
15, 1; 16, 6 — VI, 20, 6. 3. 4; 57, 2. 7. 12. 13. 18; 59, 1

eldaXonowq IV, 6, 5 — VIII, 32, 8. 60, 4. 5; 61, 1. 2. 4; 63, 1 — III,

slxaiodanavoq II, 24, 7. 5, 2; 6, 1; 7, 6; 16, 3; 19, 1 —

ft*<uv I, 3, 11 — II, 22, 7; 61, 5 -- IV, 8, 2. 3 —V, 19, 3 — VI, 2,5;
V, 7, 20 — VIII, 12, 16. 5, 3. 5; 9, 2; 12. 1. 3. 14; 18, 1.

sDuxQivrjq III, 7, 6. 2. 4. 10; 30, 2 — VII, 25, 3; 26, 4;

si/xaQixevrj VI, 6, 3. 30, 2; 35, 4; 41, 7; 46, 13. 14 —
elptjvsvu) II, 44, 2; 47, 1; 54, 4; VIII, 5, 3. 6. 11; 6, 12; 8, 2; 9, 10;
56, 4 — VII, 10, 2 — VIII, 12, 42 10, 3. 4. 7. 12. 14 etc.

13, 5. 'ExxXr/oiaozris VIII, 47, 85.

glQrjvr} I inscr. — II, 1, 3; 20, 9. 10; ixxXrjoiaozixov, to III, 7, 3 — VIII,
21, 4. 5; 22, 18; 34, 4; 37, 5; 47, 78.
46, 2; 49, 1; 54, 2; 57, 18. 19 — ixxXtjatazixbg II, 35, 4; 58, 1 — III,

III, 14, 5; 15, 1 ; 16, 3 — VI, 11, 1 11, 3 — VIII, 3, 2; 4, 1; 47, 37.
18, 8 — VII, 31, 3; 47, 1; 48, 4 — 38. 40. 81.
VIII, 6, 8. 14; 10, 3; 11, 8; 13, 1. exlaftyi? VII, 34, 7.

13; 15, 4. 10; 36, 3; 37, 7; 89, 5; ixXexzbq I inscr. — II, 26, 1 ; 61, 5 —
48, 2. 3. III, 16, 3 — VI, 18, 9 — VIII, 22, 3.

dQrjVixbq I, 7, 6 — II, 10, 5; 20, 3; ixloyn II, 24, 4; 55, 1 — VI, 14, 1

24, 7; 54, 4 — VIII, 6, 8; 36, 3; — VIII, 4, 1 ; 16, 4.

37, 3; 38, 2. IxvofjLoq, II, 36, 3 — VI, 23, 2.

elprjVOTCoteoi III, 15, 4. sxovaiaafxoQ III, 8, 2.

ti()7jvo7ioidg II, 1, 7; 46, 7; 53, 1. exovoiov II, 25, 2; 27', 6; 36, 6. 7 —

«p,uo? VII, 39, 2. III, 4, 2.

ffpcuv IV, 4, 3 — V, 14, 9. txouffioc VIII, 2. 2; 7, 5; 9, 3; 26, 2;

slaaxovw IV, 6, 8; 7, 1 — V, 12, 3 41, 2.

— VI, 22, 5 — VII, 12, 3 - VIII, sxtcoqvsvo) I, 6, 11 — VI, 8, 2; 10, 3.

6, 5; 18, 2. ^wptyate VIII, 12, 30.

eladexzixbq II, 24, 7. ixzsveaxEQOV VIII, 9, 5.

e/Wo? II, 57, 10 — VIII, 6, 6; ixz8vc3? VIII, 6, 5. 7; 7, 2. 3; 8, 2. 3;

15, 8. 9, 2, 6; 10, 22.
slanvot) VIII, 12, 10. £xxv<pX6a> II, 42, 1.

sia<poQa II, 35, 1 — IV, 7, 5; 13, 1 tx<poQLOv II, 57, 18 - VII, 29, 1.

— VII, 16. iXaia VI, 28, 5.

hxaTovxa(fX rl? VI, 12, 5. 7. Uaiov II, 13, 3; 17, 4; 25, 16; 32, 3;
earyovoc VII, 39, 3. 34, 6; 41, 7 —III, 16, 2. 4; 17, 1
ixdrj/xia III, 19, 1. — IV, 5, 2; 8, 2 — V, 14, 7; 20,
ixdixta I, 2, 2. 8. 16 — VII, 22, 2. 3; 29, 1. 3;
I*&*o? VIII, 12, 22. 42, 1. 3 — VIII, 29, 1. 2. 3; 47,
sxdotOQ II, 14, 1. 3. 71. 72.
42*
660 INDEX VOCABULOKUM.

'sXa<pog VI, 29, 2. £fj.n}.ttaiQov II, 41, 6.

ticupybg I, 6, 2 — II, 25, 11. e/iir?.ey(ja I, 8, 17.

iXsyfid? II, 53, 6 — VII, 5, 3. ifXTipTjOftbg VIII, 12, 22.

&Uy>;cs I, 7, 10 - II, 42, 5 - VIII, himtvu V, 6, 9; 14, 9.

12, 30. s(t<pvTO<; VII, 33, 3 - - VIII, 9, 8;

sliyx<o II, 6, 12; 8, 3. 4; 10, 4; 17, 5; 12, 18.

38, 1; 39, 6; 47, 3; 50, 3. 4; 53, 6 ivavd-pwTiew VII, 43, 2.

— V, 2, 1 — VI, 1, 3 — VII, 5, 3; hav&Qwn^ai.; II, 55, 1 — VI, 19, 4

10, 4; 14, 2; 31, 3 — VJII, 3, 1; - VII, 39, 5; 43, 2.

47, 35. 61. 74. evara (rtuj' xexoifjirjfiiviav) VIII, 42,2.

t).eetvbg V, 4, 1. fWfi?? I, 7, 4 — II, 4, 1 — III, 5, 6

iXeiw I, 3, 5 — II, 1, 6; 5, 2; 39, 1; — IV, 8, - V, 1 7, 18 — VIII, 47, 59.
41, 9; 57, 19 — HI, 4, 9 — IV, ivdtia II, 33, 4 — III, 14, 3; 19, 4
6, 8 — V, 12, 3; 15, 1; 19, 6 — — IV, 8, 1 — VII, 35, 10 — VIII,
VII, 8, 2; 12, 2; 18, 2; 37, 1 — 12, 11. 22; 16, 3.

VIII, 6, 4; 10, 10; 38, 4. evdeley/Qw II, 36, 6. 7; 59, 1.

iXsrjfioavvrj I, 8, 11 — II, 35, 3 — evdeo/xevog VII, 12, 3; 18, 2.

III, 4,6.7; 13, 1; 14,1 — IV, 8, 1 svdtdwfii I, 8, 18 — II, 6, 14; 12, 3.

— VII, 12, 1; 33, 3 — VIII, 10, 12. evdixog VII, 2, 8.

elenixwv II, 1, 6; 21, 9; 24, 7 — evdo^og I inscr.; 6, 5 — II, 22, 12;

VII, 8, 2; 33, 2. 28, 9; 58, 4 — VI, 3, 1 — VII,

sXsog II, 12, 1; 13, 5; 14, 18; 15, 3; 35, 9; 39, 4.

21, 9; 22, 12. 14; 55, 1 — III, 13, 2 evdvua I, 8, 8. 17 — IV, 2, 1 — VI,
— IV, 2, 1 - V, 5, 5; 7, 21 — 13, 2 — VIII, 6, 6.
VII, .35, 1; 38, 1; 45, 2 - VIII, evdvw III, 12, 4 — V, 7, 21 — VI, 7, 1.

9, 6; 10, 21; 22, 3; 36, 3; 37, 5; dvspyeia II, 45, 1 ; 53, 2 — V, 5, 1;

38, 2; 39, 3. 6, 3; 16, 2; 20, 4 — VI, 5, 4; 7, 2;

elev&seta VII, 38, 9; 39, 3. 9, 2 — VII, 35, 9 — VIII, 1, 3.

iXevd-epog VI, 20, 3; 22, 1 — VIII, 4. 17; 7, 2. 8; 12, 47.

32, 2. 13. h'ipyruiu II, 43, 3 — VIII, 16, 5.

sXXrivixbg II, 61, 3; 62, 2 — V, 12, 6 ivtQyqxixbg VII, 42, 3.

— VI, 28, 1 — VIII, 32, 14. ivspyov/xsvot VIII, 7, 2. 3. 9.

sllrjvoxoirrjg VI, 1, 2. j?e#(>oW£;a> VIII, 5, 10.

iXnlg II, 10, 5; 12, 3; 20, 5; 21, 3; ivSvfJiriiiu VII, 33, 2.
28, 9 — III, 5, 3 — V, 6, 7; 19, 8 cvS-vfiyaig VII, 34, 2.
— VI, 18, 9; 27, 2 — VII, 33, 2. 3 ivirxvaia (twv xsxoi/utj/xivwv) VIII,
34, 8; 39, 4 - VIII, 6, 13; 10, 5; 42, 4.
12, 19. 42; 29, 3. iviavrbg V, 17, 1. 2 — VII, 23, 4;
ifi/S(ii»eta IV, 11, 2. 34, 4; 36, 4 — VIII, 12, 15.
Cfinaty/xa II, 28, 8. evvoia I, 1, 4 — III, 7, 5 - VI, 20, 11
tfiTiaiy/xbg II, 18, 8; 20, 12 — V, 5, 3. - VIII, 9, 2.
s/xnai'C,<i) II, 21, ]. evvo/iog I, 8, 11 — VI, 23, 7; 30, 1

ifiTinnla V, 5, 1 — VI, 9, 2. — VIII, 1, 12; 37, 5.

efi7i£i(jog II, 1, 2; 20, 11; 22, 1 — evoixog II, 34, 1.
VIII, 32, 17. hn/og I, 3, 6; 8, 18 — II, 13, 5;
efiKstJtnatew 1, 4, 1 — VIII, 6, 6. 15, 1; 21, 3; 51, 1. 2; 53, 1 —
 INDEX VOCABULOKUM. 661

III, 5, 6 - IV, 11, 5 — V, 20, 19 soQXri II, 6, 1; 60, 2; 62, 3 - V,

— VI, 28, 4. 13, 1; 14, 21; 18, 1; 20, 1. 2. 4. 19
svoctQxog VIII, 5, 3. — VI, 22, 3 — VII, 36, 1. 2 —
ivozepvti^w I inscr. — V, 14, 3. VIII, 33, 6; 47, 53. 70. 71.
dvowftdzwotg III, 5, 6. inayyeXla I inscr.; 6, 11 — II, 20, 7;
evzev&g VII, 33, 2 — VIII, If., 2. 22, 12; 28, 9; 33, 2; 56, 4; 59, 2 —
hzifiog I, 3, 2 — II, 53, 5 — VIII, III, 1, 2. 3; 2, 2 — IV, 14, 2 —
10, 7. 8. V, 7, 1. 24 — VI, 7, 3; 30, 7 —
ivzolrj I, 2, 4; 7, 2 — II, 22, 7; VII, 26, 3; 35, 10; 37, 1. 2; 41, 7;
25, 2; 46, 2; 57, 14 — III, 14, 2 42, 1 — VIII, 12, 23. 24.
— IV, 14, 1 — V, 3, 1 ; 7, 30 — endyyeX/Lta IV, 14, 2.

VI, 23, 1 — VII, 14, 2; 42, 3; eWrffu VII, 6, 2.

43, 4. 5 — VIII, 3, 2; 5, 7; 12, cna&lov Vlir, 24, 2; 26, 2.

19. 20; 45, 2. STtacvew IV, 3, 3 — VII, 3, 4.

ivzQEjiofiai I, 8, 2 — II, 2, 3; 5, 1; snaivog II, 44, 1 ; 52, 2 — III, 1, 5
16, 3 — III, 8, 1. — V, 6, 3 — VIII, 12, 44; 20, 2.
svzQonrj II, 20, 2; 28, 5. inavdozaotg V, 20, 16.

iwPQt%m I, 8, 24 — VI, 18, 4. cWotfos II, 57, 5 — VII, 37, 3 —

svvtiviov VI, 5, 4 — VIII, 46, 5. VIII, 12, 38.
sVo«7(? VI, 4, 2 — VII, 2, 9. inaoidrj II, 62, 2.
fVamov I, 8, 21. e/raoitfog II, 22, 6 — VIII, 32, 10.
e^allayri II, 42, 1. tnaQxew II, 63, 1 — IV, 8, 1.

sg~ezaotq II, 52, 1. Lnaaaywyri VII, 18, 1.

i§£Vfievl'C,(o II, 12, 3. instaaxzov I, 6, 7. 8. 10 — IF, 35, 1

ij-q/tspow II, 56, 4. — VI, 22, 1. 8.

st-idioTiotso/xat II, 25, 9. inslaaxrog VII, 1, 3.

egotfos II, 13, 2. 3; 57, 14 — V, 6, 8 snepytoq II, 60, 6; 63, 1.

— VI, 30, 2 — VIII, 6, 6; 15, 8. snevxonai II, 54, 2. 3; 57, 19. 20 -

"ESoJoq (fiip?.og) VIII, 47, 85. VIII, 5,8; 7,4; 9, 7; 11, 1; 15, 6;
i£o(iu?.i<;a> II, 41, 6. 17, 2; 22, 2; 37, 1; 38, 3; 39, 2.

il-ofio/.oybo,uai II, 13, 2; 14, 1. 7; mrjxooq VIII, 11, 4; 15, 2.

60, 3 — VII, 14, 3; 30, 1; 45, 2. tnrjQed^io I, 2, 3 — IV, 9, 2 —

tSofioXoytjOiq II, 60, 3 — VII, 38, 4 VII, 2, 2.
— VIII, 9, 2. inngeiu II, 52, 2 — V, 2, 2 — VIII,

efo^/ft V, 2, 2 — VIII, 10, 15; 12, 45. 9, 2; 11, 6; 47, 20.

egovoia II, 11, 2; 12, 1; 13, 5; 14, 12; tm(iaQi<D II, 63, 1.

18, 3; 33, 3; 44, 3; 52, 1; 53, 7 — impdxr\q II, 57, 2.

IV, 14, 1 — VI, 7, 3; 20, 3. 7; tmpovln II, 56, 2 — VII, 1, 3 —

24, 3; 25, 2 — VII, 22, 6 — VIII, VIII, 29, 3.

5, 7; 7, 5; 12, 19; 38, 4; 46, 3; tnipovlog II, 14, 1 — IV, 6, 5 —

47, 40. 41. VI, 15, 4; 18, 2; 20, 6 — VIII,

igovoiai — nvev/uuza VII, 35, 3 — 47, 24.

VIII, 12, 8. 27. inlysiog 9sog II, 26, 4.

i^ovaiaazrjg V, 14, 12; 16, 3. tniyvmoiq I inscr. — VII, 37, 5; 39,

£0<>raS<« V, 17, 1. 2; 19, 7; 20, 2. 14 2. 3 — VIII, 1, 1; 9, 9; 11, 2.

— VII, 23, 3. 4 - VIII, 47, 70. iniSeo/xio) II, 41, 5.
(562 INDEX VOCABULORUM.

iniBixrjg II, 2, 1; 46, 4; 49, 4 — Znioxonog II, 1, 1; 2, 2; 5, 1. 3. 7

III, 5, 1. 6, 1. 2. 4. 7. 11; 8, 4; 9, 1; 10, 4. 5
ini&eoig II, 41, 2 - III, 10, 2 — 11, 1. 2; 12, 1; 14, 12; 15, 1. 4
VJ, 7, 3 — VIII, 46, 9. 17, 1. 2. 3. 6; 18, 1. 3. 8; 19, 1

im&Vftiaj I, 1, 2. 3. 4. 5; 3, 4. 5; 20, 2. 6. 9; 21, 7; 22, 1. 3; 24. 2. 7

8, 18; 23, 3; 41, 1 ; 61, 2 — III, 25, 1. 7; 26, 2. 4. 6; 27, 1. 2. 6
8, 2 - VI, 20, 5 — VII, 3, 3. 28, 4. 6. 9; 30, 1. 2; 31, 1. 2. 3
iiii9-vfi>]fia III, 7, 1. 32, 1. 3; 33, 1; 34, 2. 3. 6; 35, 5
STicd-v/AtjT^g IV, 6, 3 — VII, 6, 3. 36, 9; 37, 1; 40, 1; 41, 2; 44, 1

intS-v/urjZtxog II, 6, 1. 2. 3. 4; 47, 2; 50, 3; 54, 1 ; 57, 1

im9v/xla I, 1, 2 — II, 6, 3; 36, 3; 4. 9. 20; 58, 2. 3. 4; 59, 1 — III

46, 6 — III, 2, 3; 7, 6 — V, 20, 15 3, 2; 8, 1; 10, 2; 11, 1. 3; 13, 1

— VI, 23, 2 — VII, 2, 4; 18, 1. 15, 5; 16, 1. 3. 4; 19, 1. 7; 20, 1

inixdXvipig I, 8, 23. - IV, 2, 1; 6, 1. 4; 7, 3 — V, 1, 3
inLxazagazog I, 1, 5 VI, 24, 4; 8, 1 — VI, 1, 1; 9, 1; 12, 14; 14, 1
28, 4 — VII, 2, 10. 17, 1; 18, 11; 26, 1; 30, 7 — VII
inixXrioiq III, 16, 4 — VII, 44, 3. 22, 1; 31, 1; 46, 1 — VIII, 1, 20
STiLxoajirjatq I, 8, 24. 21; 2, 4. 6; 3, 2; 4, 1. 2. 3. 6
irnxovgito III, 2, 1 — VIII, 45, 2. 5, 3. 6. 10; 6, 10; 7, 4; 9, 7; 10, 7
enixovgla II, 4, 3 — III, 3, 2. 11, 8. 9; 12, 3. 43; 13, 1. 10. 12.

inixovQog VIII, U, 5; 12, 45. 14. 15; 15, 1. 6. 11; 16, 1. 2; 17, 2
imxovyi'Qw II, 46, 4. 21, 1. 2; 23, 3; 26, 3; 27, 1. 2. 3
e7iiXv%vtog xpaX/tbg VIII, 35, 2. 28, 2. 3. 4; 29, 2; 30, 2; 31, 2
tsmfieXsLa II, 57, 2 — III, 15, 5 — 32, 1. 2; 34, 8; 35, 1.2; 37, 1.5
V, 1, 1; 17, 1. 38, 3; 39, 2; 40, 1; 41, 3; 46, 9
inifj.rixr]q II, 57, 3. 10. 12; 47, 1-8. 14. 16. 17. 18 etc
intfiwfxog II, 37, 2. iniazaaia VIII, 5, 3; 12, 30.
inivoia III, 7, 1 — VI, 7, 4. inLarrintj II, 57, 2 — V, 20, 3.

imt-evooftai III, 1, 4. snioxr\jiwv II, 57, 13.

inLopxew VI, 23, 4 — VII, 3, 4. i7iiat7](>iyfibg VI, 14, 1; 18, 11.
iniOQxla II, 36, 5 — VII, 18, 1 — intoTolT] VI, 12, 16 — VIII, 47, 85
VIII, 47, 25. iniozoXai, at zmv dnoazoXmv VIII
imovaiog III, 18, 2 — VII, 24, 1. 5, 11; 32, 19; 47, 85.
tnmXr\oow II, 57, 11 — III, 15, 4 — iniazoXal, at TlavXov II, 57, 7 —
IV, 11, 2. VIII, 47, 85.
inlnvoia II, 61, 3 — VIII, 2, 7. E7iiar(JS7tTtxdg II, 24, 7.
STCLQQtJTOQ III, 8, 3. tmax()t<piB II, 6, 12; 12, 1. 2. 3
sniaxmrofiai III, 19, 7 — V, 1, 6. 7 14, 2; 15, 1; 18, 7; 20, 4. 6. 9
— VI, 12, 1. 12; 13, 2; 20, 6. 21, 4. 7. 9; 22, 1. 5. 15; 23, 1

inioxsipig III, 19, 7. 3; 24, 2; 33, 3; 39, 6; 41, 1

^Ktaxonew II, 57, 13. 56, 4; 60, — 14, 5; 15,

1 III, 1
mioxonri II, 1, 3; 2, 3; 25, 11 — 19, 3 — VI, 12, 13; 15, 6; 19, 2 8.
III, 13, 1; 19, 6 —V, 7, 21; 14,20 30, 3 — VIII, 10, 17; 12, 25. 46
- VI, 5, 4; 12, 1; 14, 1 — VIII, 15, 4; 47, 52.
10, 6; 12, 40; 13, 4; 47, 21. 76. intozpocpevg II, 57, 1.
77. 80. iniozQotpri I, 10, 3; 20, 2.
 INDEX VOCABULOEUM. 663

sniavvayayrj VIII, 8, 5. Ep^/a V, 20, 3.

initayrj VIII, 24, 2. 'igrjfiog I, 6, 8 — V, 12, 2 — VI, 3, 1

inizridevixa II, 6, 3 — III, 12, 2. — VII, 22, 4; 36, 3; 37, 2.

innrjdevm I, 3, 8 — II, 43, 2; 45, 2. sqiov I, 8, 4 — II, 18, 8; 25, 3 —

iTltxl/yHjOLQ II, 20, 4. III, 7, 8.

inixi/xrjxtxbg II, 41, 6. cp'S II, 43, 3 — III, 12, 1.

intzifiiov VIII, 9, 4; 46, 6; 47, 74. sQiaxfig II, 37, 6.

initQonri VIII, 27, 3. SQ/xrjveTa II, 5, 4.
enizQonog V, 16, 9. epfir/vsvg VIII, 32, 11.
EJiiyian <o II, 57, 19 — VIII, 18, 2 ; 37, 6. eo/AtjVEvo) II, 5, 4. 7; 60, 3.
inupdviu VIII, 33, 7. egnerbv V, 7, 18 — VI, 12, 6 —
inicpavtoq V, 13, 2. VIII, 12, 15.
iniipolxriaiQ VI, 27, 2 — VII, 45, 2 — £Q(oq I, 7, 6.

VIII, 15, 3; 26, 2. &;#j)s I, 3, 9 — II, 57, 4 — VIII, 12, 4.

inKpaJvijOig II, 62, 2 — VIII, 32, 11. saftuu II, 14, 14; 18, 11; 25, 3. 5. 15;

iniyaiQtolxay.og II, 21, 2; 37, 6. 63, 5. 6 — III, 7, 3; 8, 1 — IV,

hmxoQriyko) IV, 2, 2 — V, 20, 18 — 1, 2; 4, 4; 5, 2. 4; 6, 6. 8 — V,
VI, 9, 3; 23, 2 - VII, 28, 4 — 1, 6; 14, 6; 19, 2; 20, 15 — VI,
VIII, 47, 33. 38. 41. 59. 6, 5; 10, 3; 12, 6; 22, 2. 6. 7;
intxoQriyia IV, 2, 2. 26, 3 — VII, 20, 1. 2; 25, 5. 6 —
inoQxiaxrfi VIII, 26, 1. 2. VIII, 12, 36. 37; 47, 54. 63.
inovXmxtxbg II, 41, 5. koTtspa II, 36, 6; 59, 1. 2 — V, 14, 16;
inovQuvioQ II, 56, 1 — VIII, 10, 5. 19, 2. 3 — VII, 31, 5 — VIII, 34,
12, 19; 13, 3. 1. 6; 35, 2; 36, 3.
tnwdvvog IV, 4, 3. kaneQivbg I, 7, 4 — VIII, 37, 2.

egyaXslov IV, 2, 2. kaxla VIII, 12, 18.

f^yaff/a II, 63, 3 — III, 7, 3 — haxiaojj.ai VIII, 44, 1.

VIII, 34, 7. saxaxo? I, 7, 10; 8, 10 — III, 9, 2 —

BQyaxrji II, 25, 1; 63, 1. 3 — III, VI, 5, 3 — VII, 31, 6; 32, 1; 41,6.
16, 1 ; 19, 1. 5 — IV, 6,5— VII, excclpa VI, 17, 3; 28, 4 — VIII, 47, 18.
28, 5. kxaiQi^io I, 8, 17.
Igyov I, 4, 1; 8, 5 — II, 11, 1; 13, 3 exaipiofjibg I, 3, 9.

14, 3. 10; 20, 10; 25, 6; 27, 2 hs(>bdo£og VIII, 12, 2.

31, 3; 34, 6. 7; 36, 6; 39, 5; 43, 4 exot/xo&uvazog II, 14, 10.

46, 3; 48, 1; 50, 2; 60, 2. 6. 7 sxog II, 1, 1. 4; 22, 4 — III, 1, 1. 5

63, 1 - III, 3, 1; 10, 1; 12, 2 — V, 7, 15; 17, 1 — VII, 36, 4 —
13, 1; 19, 5 — IV, 1, 1; 2, 1; 14,2 VIII, 47, 24. 37.
— V, 2, 1; 5, 1; 7, 19. 24; 11, 1 svayysXlt,ai V, 20, 13 — VIII, 34, 7.

20, 2. 9 — VI, 3, 1; 8, 2. 12. 13 evayyeXwv, Ev. I, 1, 4; 2, 1. 3; 5, 2

14, 3; 18, 7 - VII, 2, 3; 35, 2. 9 6, 11 —II, 1, 1. 5; 5,4; 6, 11. 16

36, 1; 38, 4; 41, 2; 49 — VIII, 1, 1 8, 1; 13, 3; 16, 1; 17, 2; 35, 2

7, 8; 9, 5 etc. 39, 6; 57, 8; 59, 4; 63, 1 — III

ipyonovew II, 36, 7. 7, 8 — V, 1, 2; 7, 30; 14, 19

tQyonbvog II, 20, 10. 19, 3 — VI, 9, 1; 12, 4; 23, 1
^p£a II, 34, 6. 25, 1; 28, 7; 30, 8 — VII, 24, 1

iyivmw II, 5, 5; 49, 1 - VII, 33, 2. 44, 2 — VIII, 1, 2; 6, 5. 12.

664 INDEX VOCABULORUM.

EvayycXta II, 53, 3; 57, 7 — VIII, 8, 4. 5; 9, 6; 13, 13; 15, 6.8; 28,2.
4, 6; 5, 11; 47, 85. 3. 4. 6; 29,2; 37, 6; 39, 4; 41,8.
fvayysXiozrjg VII, 46, 5. evXoyr,zbq Ill, 13, 1 - VII, 33, 7;

tvavufpoQOZ VII, 30, 2. 34, 1; 49, 1 — VIII, 12,27; 13,13;

«Japf(jr<!a> VIII, 5, 7; 12, 43; 32, 3; 15, 2.

41, 2. 5. svXoyla II, 34, 6. 7; 58, 3 — III,

fvapfaros I, 8, 2; 10, 4 — II, 55, 2; 10, 1; 15, 5 - VI, 25, 1 — VII,

58, 6 — HI, 7, 4. 6; 16, 1 — VIII, 37, 4 — VIII, 6, 10; 8, 4; 28, 2.

18, 3. 3. 4; 31, 2; 39, 4; 46, 11.

ivyviofioavvrj V, 16, 8. evfitvriQ II, 16, 2 — VII, 8, 7 —

svdtdxovoq II, 4, 1. VIII, 6, 5. 8; 9, 5; 11, 4; 12, 39;

svdoxiw II, 24, 3 — VI, 5, 3; 11, 4; 15, 8; 37, 2; 38, 2. 4; 41, 2. 5.

20, 4; 24, 1 — VII, 25, 2 - VIII, cvfiezddoxoq I, 3, 2; ir, 4, 1; 50, 1.

1, 7; 2, 10; 5, 4; 12, 30. 39. tvfiOQcpoq I, 3, 6.

tiioxia IV, 5, 2 - VII, 39, 4; 41, 5; ellvoia IV, 7, 4; 12, 1 - VIII, 1, 3.

4 7> i _ VIII, 1, 10; 12, 32; 13, 13. 18; 15, 7; 26, 2; 32, 16; 46, 16.
iveXmg II, 12, 3; 15, 2; 18, 5; 20, svvovxo? VIII, 10, 11; 46, 17; 47, 21.

4. io — IV, 11, 2 - VII, 12, 5. ivopxEo) VJ, 23, 4 — VII, 3, 4.

svseyeoia VI, 3, 1 -- VII, 35, 7; evnctQadixzog II, 58, 3.

36, 7 — VIII, 40, 4. cvnoteoj II, 35, 1.

fvspj/fTEto V, 7, 23 — VI, 30, 3 — svnoita III, 4, 2; 14, 4.

VII, 30, 1. emoQia III, 7, 3.

iveQysctjg II, 33, 2 — VII, 31, 2. svKQSTitia I, 8, 10 — III, 9, 4 —

cvTJxoog III, 19, 7. VII, 33, 3; 35, 9.

£i)*»/g II, 41, 4 — VI, 11, 1. tWQSiiiii I, 3, 11 — VIII, 28, 6.

sv&vvw II, 44, 3; 47, 1. evngooo-^oq II, 6, 4.

svVvq VII, 19 VIII, 41, — 5. svpcvozta VI, 28, 7.

evSvirt q II, 20, 2 — VII, 33, 2 — evoepeia II, 13. 3; 20, 1; 26, 4 —
VIII, 15, 2. III, 5, 3; 19, 5 - IV, 14, 2 —
tvxcuyla IV, 11, 1. V, 5, 3; 6, 1. 5; 9, 2 —VI, 9, 4;
svxaiQoq III, 3, 2; 13, 1. 11, 1; 13, 2 — VII, 19; 31, 1;

ivxoajxla II, 43, 3. 35, 10; 36, 4; 39, 2. 3; 40, 2 —

Ei^oaa/a VIII, 12, 48; 13, 7; 15, 4. VIII, 1, 1; 2, 2; 4, 4; 6, 6. 11;

f iUa/?aa II, 17, 5; 57, 21; 58, 3 — 7, 2; 10, 3. 7; 12, 17. 32. 39. 49;
IV, 5, 1 - VIII, 10, 11; 13, 14; 13, 5; 14, 2; 15, 2; 24, 2; 32, 2.

47, 5. 41. 6. 18; 33, 2; 39,4; 47, 14. 31. 33.

evXafteofiai II, 2, 3; 17, 3; 33, 3; 37. 58.

39, 6; 61, 2 — III, 8, 1 — IV, 11, 2. ivoeprjg I, 8, 13 — III, 3, 1 — IV,

ivlaptjq II, 6, 2; 17, 5; 41, 9 — 10, 1. 4 — V, 7, 4. 13. 14 — VII,
III, 7, 7 — VII, 31, 1. 44, 3 — VIII, 1, 18; 34, 8. 12;
svXoyiw I, 2, 1 ; 8, 13 — II, 34, 7; 41, 2. 5; 43, 1.

35, 3; 57, 19. 20 — III, 13, 1; 14, 4; svaxvlzoq II, 4, 1 — III, 10, 1;

15, 4; 20, 2 — V, 1, 6; 4, 1 — 19, 1. 7.

VI, 28, 1. 5 — VU, 2, 2; 26, 5 evonXay%voq I, 3, 2 — II, 3, 3; 15, 1

29, 1; 35, 3; 42, 2; 43, 2; 47, 2 20, 7; 22, 12; 24, 7; 50, 1.

48, 2 — VIII, 6, 6. 8. 10; 7, 3. 6 ivozuSeia VIII, 10, 3.

 INDEX VOCABTJLORUM. G65

EV(It«% II, 2, 1. ez&e« II, 21, 1; 53, 5. 8; 54, 5 —

evoxaXrjq II, 57, 4. V, 16, 1 — VII, 18, 1.

evavvsidtjvog II, 1, 8; 9, 2; 17, 1; ix&palva II, 46, 7; 53, 5 — VI, 26, 1,

49, 2 — III, 4, 2. ix&gbg I, 2, 2. 3 — II, 6, 1; 22, 8;

fiJu^jJiacuv II, 58, 4. 46, 3; 53, 6; 56, 3 — III, 4, 4;

tvxaxzoq I, 9, 2. 18, 1 — IV, 4, 3; 8, 2 — V, 4, 1;

*ijr«£ia II, 1, 3; 57, 4 — VIII, 31, 3; 20, 2. 8 — VI, 14,4; 16, 3; 18,6;
44, 1; 46, 2. 16. 19, 4; 20, 6; 21, 2; 23, 2; 30, 9 —
svxQanskia V, 10, 1. VII, 2, 2; 32, 2; 35, 7 — VIII, 7, 5;
svtprmia VII, 5, 5. 10, 16; 11, 6; 15, 8; 43, 2; 47, 22.

evyogia VIII, 12, 48; 15, 4. sw&sv VIII, 32, 18.

cv(pQalvo/xai II, 56, 3 — V, 19, 7; ev&ivb? VIII, 38, 4.
20, 14. 19 — VII, 33, 3.
sv<pQoovvr\ IV, 5, 2 — V, 10, — 1 ?dco I, 1, 7; 4, 1 — II, 6, 10; 12, 2
VII, 36, 1; 49 — VIII, 29, 3; 13, 2; 14, 14. 16. 17. 20; 22, 10
40, 3; 44, 3. 27, 5; 46, 2; 55, 2; 61, 1 — III

tvy/iQioxiu) II, 36, 6 — IV, 5, 1 — 1, 5; 14, 2 — IV, 4, 4 — V, 7 6,

VI, 23, 3 — VII, 25, 2. 4; 26, 1. 7, 5. 11. 12. 13; 20, 13 — VI, 17, 1

2. 6; 27, 1. 2; 28, 1. 2; 30, 1; 21,2; 30,4. 5 — VII, 1. 1; 2, 12

38, 1. 4; 39, 4; 43, 2. 3 — VIII, 39, 1. 4; 43, 5 — VIII, 9, 8.

1, 1; 12, 5. 35. 38; 14, 2; 15, 1; tfXog II, 37, 3 — 12,III, 1 — VII,

34, 2. 6; 40, 1. 2. 3. 37, 4.

evxaQtoTia II, 26, 2; 33, 2; 53, 4; 'QrjloTVTiiu. VII, 18, 1.

57,15; 58, 3 — VI, 27, 1. 2; 30,2 t^loxvnoi; Ill, 12, 3.

— VII, 25, 1; 35, 10; 36, 6; 38, 6; ^kairijg II, 37, 6 — VI, 19, 4 —
39, 1. 5 — VIII, 12, 50; 13, 10; VII, 5, 5.

37, 2; 38, 4; 41, 5. 7; 46, 4. t,rj/xla II, 48, 2 — VIII, 47, 40.

fv/aptaro? VI, 14, 3; 20, 4 — VII, t,

n nioa> II, 46, 2; 56, 2.

25, 1; 36, 5. iZyxq/xa VI, 12, 3.

svzsqtjs IV, 4, 3. ZrjTtjaig VI, 12, 3 — VII, 36, 5.

siOT I, 7, 6 — II, 21, 5; 26, 2; 59, 4 tpyoxQOvoxrii IV, 6, 5.

— IV, 14, 1 — VI, 7, 2; 22, 6; ^yov II, 61, 2 — VI, 12, 11.
28, 4 — VII, 45, 1 — VIII, 34, 1 t,vnn II, 17, 4.
46, 9. £«»} I, 3, 7; 6, 11; 7, 11; 13, 4 -
svxh ngoxega VII, 45, 3. 11, 14, 16. 17. 20; 18, 4; 20, 5;

evxv npajxr/ VIII, 12, 2; 36, 1 ; 41, 1. 22, 2. 14. 16; 33, 3; 36, 6; 39, 4;
tvxofiai II, 22, 2; 41, 4 — III, 1, 3 47, 3; 52, 2; 56, 3; 60, 7 — III,

— IV, 14, 1 - V, 6, 10 - VIII, 16, 1 — IV, 3, 3 — V, 1, 8; 5, 3. 4;

6, 3; 7, 2; 8, 2; 9, 2; 12, 4; 16, 2. 7, 3. 9. 13. 21. 30; 15, 2; 19, 8;

evxgrjotoi I, 8, 4. 20, 13 - VI, 8, 1 ; 12, 5 — VII,

fiW/a II, 34, 7 — VII, 27, 2; 44, 2 1, 1.2.3; 2, 1; 17, 2; 25, 2; 31, 5;
VIII, 5, 7; 13, 3. 32,5; 34,8; 35, 9; 36, 2; 38, 7. 9;
SD'tuv^o? VII, 19 — VIII, 12, 3. 39, 3; 41, 8; 46, 1 — VIII, 6, 6. 8;

£<pev(>efia VI, 27, 7. 9, 5; 10, 12; 11, 6; 12, 20. 22. 39.

iyevptoiq VII, 41, 2. 42; 13, 15; 14, 2; 33, 9; 36, 3;

tVorfo? II, 48, 2 — VI, 27, 5. 37, 3. 5; 38, 5; 39, 4; 47,24; 48, 3.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 43

666 INDEX VOCABULOEUM.

$<3vreg IV, 5, 2 — V, 20, 2. 4 — 2. 8. 9; 34, 2. 7; 37, 2. 3; 38, 2. 4;

VI, 3, 2; 30, 4. 5 — VII, 37, 2; 42, 1; 46, 2; 47, 7. 53. 64. 85.
39, 4; 41, 6 — VIII, 12, 38; 41, 4. r^EQa xal vi>f VI, 23, 6. — VII, 22, 4
^euoj'ovfco II, 33, 3. — VIII, 37, 2.
t,wov II, 35, 1 — IV, 2 — V, 12, 2 — 5, rj/XEQaq xal vvxzbq I, 4, 2 — II, 61, 1
VI, 10, 2; 20, 8 — VII, 34, 6; 3. 5. - VII, 9, 1.

35, 2. 5; 38, 5 — VIII, 12, 12. 3. 9. Jjvloxog VII, 34, 6 — VIII, 32, 9.

15, 32; 37, 5; 41, 4; 47, 2. r/mo&v/uoq II, 57, 1.

£cuo7ro(£cu II, 15, 1; 61, 1 — V, 7, 20. tjmoq II, 21, 1; 46, 4.
'Qtoonotbg I, 5, 1 — VII, 34, 8 — r/avx^w I, 7, 5 — II, 16, 3 — III,

VIII, 12, 33. 6, 4 — V, 7, 6.

ijovxia I, 7, 4 — II, 57, 4. 8. 15 —

tjyariTjfih'og I inscr. ; 8, 2 — II, 15, 1; VIII, 6, 3; 12, 42.
61, 4 - III, 16, 3 — IV, 5, 4 — Jjovxioq II, 1, 5; 24, 7; 58, 4 — VIII,
V, 15, 2; 20, 3 — VIII, 5, 5. 2, 10; 13, 5.

tjyEftovta VIII, 4, 4. %ovxoq II, 57, 21 — III, 5, 1; 7, 6 —

rjyeftovtxbq II, 41, 4 — VIII, 5, 5; VII, 8, 3.

9, 5. fixoq VI, 22, 4.

WEfxwv V, 3, 3; 19, 5 — VIII, 12, 33.
rjyov/xsvoq II, 25, 7; 26,4; 52, 1 — 9-dXaooa 22, 12. 13 — V,
II, 18 2. 7,

in, 5, 3 — VI, 12, 14. — VI, 20, 6 — VII, 11; 33, 4; 34, 3;
qdovri VI, 6, 6; 10, 1; 28, 3. 8. 35, 2. 8; 36, 3 — VIII, 7, 7; 12, 12.
rjdvjUioq II, 5, 3. 16. 26; 46, 2.
»^(*/a II, 1, 2; 10, 2; 57, 12; 58, 6 — Sdlaooa £qv&qoi VI, 3, 1; 20, 6.
III, 1, 1 — IV, 3,3; 11,6 — VIII, &dXnoq VII, 35, 5 — VIII, 12, 26.
10, 18. &avazonoibq II, 14, 10.
rjliaq I, 2, 3 — II, 14, 5; 52, 1; 53, 2 — &dvazoq I, 1, 6; 3, 3; 8, 20 — II, 12, 2;

V, 7, 3. 15; 12, 1. 2. 4. 5; 14, 17 — 14, 11. 17; 19, 3; 20, 6; 22, 2;

VI, 3, 1; 23, 5 — VII, 2, 6; 34, 2 — 33, 2. 3; 47, 3; 48, 2; 51, 2; 52,
VIII, 1, 14; 12, 9; 37, 2; 38, 4; 1. 2; 53, 2 — IV, 9, 2; 11, 2 —
46, 2. V, 2, 1. 2; 6, 7; 7,8. 9. 17; 8, 2
^/.o S V, 20, 1. VI, 21, 2; 22, 1; 30, 3 — VII, 1,

rj/iega I, 8, 10; 9, 3 — II, 1, 1; 13, 2 1. 2. 3; 4, 1; 14, 3; 18, 1; 31, 6;

16, 2. 3; 18, 4; 22, 3. 8. 14. 16 34, 8; 36, 2; 39, 3; 43, 3 — VIII,
27, 6; 42, 1; 52, 1; 59, 1. 2. 3. 4 9, 8; 12, 20. 33; 32, 6; 41, 4;
60, 1. 2. 3; 61, 1 — III, 1, 5; 4, 8 46, 6; 47, 40.
13, 1; 19, 6 — IV, 3, 2; 4, 2; 11, 6 Qdvazoq zov xvglov II, 7, 1; 24, 3
— V, 1, 3; 2, 4; 7, 12. 18. 30 — Ill, 17, 1 — V, 1, 2; 5, 4; 7, 30;
10, 1; 13, 1; 14, 16. 18. 20; 15, 4 16, 7 — VI, 15, 1. 2; 23, 5; 26, 1
17, 1. 3; 18, 1. 2; 20, 1. 2. 15. 16 — VII, 22, 1. 6; 25, 4. 5; 43, 3 —
19 — VI, 1, 2; 3, 1; 5, 3; 6, 5 VIII, 8, 2; 12, 37. 38; 47, 47. 50.
9, 2; 12, 4; 13, 1;23, 6; 27, 1. 2. 6 &avfia VI, 7, 2 — VIII, 1, 5.

30, 9 — VII, 9, 2; 22, 4; 23, 2 Qavfidoiov VII, 39, 4.

24, 2; 30, 1; 32, 1; 34, 2; 36, 5 &avfxaozbq VI, 3, 1 — VII, 30, 2.

38, 2. 3; 41, 6; 46, 15 — VIII, 1 d-av/xazonoibq VIII, 1, 15. 17.

10. 14; 4, 3; 6, 8; 12, 9. 15; 33 #£« III, 9, 3.
 INDEX YOCABULOKUM. 667

Sea I, 6, 13; 8, 23 — II, 62, 4 — 9eo<piliig II, 14, 5; 21, 9; 55, 1 —

IV, 2, 1 — VII, 38, 4. III, 18, 1 — V, 7, 22 — VII, 36, 2
#£«,(/<* II, 62, 2. — VIII, 1, 14; 2,8; 37, 5; 46, 13.
Sfarfc V, 7, 30. &£(HX7icuva I, 8, 5.

deaiQOfiavia VIII, 32, 15. &S(id7i6ia II, 20, 12 — IV, 12, 4.

Siazgov II, 60, 2; 61, 2; 62, 2 — Q-EQaTitvxrjg II, 28, 8.

VI, 9, 2. SeQcmevw II, 18, 7; 20, 3. 12; 24, 2;
Saov, ro V, 1, 4 — VI, 15, 4 — 37, 2; 41, 5 — III, 19, 1 — V,
VIII, 43, 2. 14, 13 — VI, 19, 3 — VII, 15, 1 —
#Etoc I, 8, 19. 20 — II, 9, 2; 13, 3; VIII, 1, 6.

21, 4; 33, 2; 59, 2 — IV, 11, 4 — SeQanwv II, 32, 2 — VI, 3, 1 - VII,
V, 7, 20. 21 — VI, 18, 4; 24, 5 - 33, 6; 35, 8 — VIII, 5, 4; 12, 23.
VIII, 4, 1. 6; 6, 13; 9, 5; 46, 5; 25; 22, 4; 46, 5.

47, 3. 80. d-(Q<x<p?lv II, 22, 6.

&ei6r>jg II, 52, 1. S-SQIxalvw VIII, 12, 11.

#fA^a II, 14, 11; 25, 7; 26, 6; 55, 2; SeQog II, 63, 2.

56, 1. 2. 3; 61, 1 - in, 14, 3; &eaig II, 44, 2.

18, 2 — V, 1, 4; 7, 18; 14, 8 — Seofibg I, 8, 11 — II, 6, 16 — VI,
VI, 2, 4; 23, 6 — VII, 24, 1; 39, 4 14, 4 — VIII, 46, 10.
— VIII, 6, 12; 12, 32; 21, 4; 41, 2. &erbg VIII, 12, 30.
9-eoyvwola II, 26, 7 — VIII, 6, 5; SrjXvg III, 9, 3 — V, 20 — VI, 7,

12, 18. 14, 3; 28, 1. 5 — VIII, 47, 51.

Bsofidxog VI, 5, 1. SriQenwSbq VIII, 32, 11.

»ebg I inscr.; 1, 1. 6. 7; 3, 1. 3. &r)QSVixu I, 8, 20.

5. 7. 10. 11. 12; 4, 1; 6, 2. 4. &rjQLttXa>xov VIII, 47, 63.

5. 7. 8. 9; 7, 11; 8, 1. 2. 16. 24; $riQit<o IV, 5, 3.
10, 1 — II, 1, 1 etc. Cf. fiovoytvriq. 9 w tov II, 14, 1. 3; 18, 8; 21, 2 —
Psbg Uyog II, 24, 3 — V, 16, 2; IV, 5, 2 — V, 1, 1; 7, 2.

20, 13 — VI, 11, 10 — VII, 26, 3; &?]<jav(>l£a> II, 36, 8.

36, 6 — VIII, 1, 10; 12, 7. 31. S-tjoavpbg III, 7, 4 — IV, 4, 2 —

&ebg 6 inl navxwv III, 17, 4 — VI, VIU, 12, 9.

18, 4; 26, 2 — VIII, 48, 3. &i$iq VI, 30, 1.

9ebg twv olwv II, 14, 1 1 — V, 7, 30 Uifiat II, 4, 3; 22, 11; 28, 1; 31, 2;
— VI, 7, 2 — VII, 26, 3; 27, 2; 32, 1 - III, 4, 2 - IV, 3, 1
-
38, 9; 43, 4 — VIII, 10, 3. V, 1, 1 — VII, 18, 2.

&ebg jxovoyivr\q ci. (xovoyevr/g 9-e.og. nipb/xevoi II, 25, 2 ; 27, 6 - III, 4, 2
&ibg (zov) nagaxlrizov VI, 11, 2 — 19, 7 - IV, 8, 3.

VIII, 6, 11. SXlipig II, 22, 15 — III, 3, 2 - V,

9eol V, 11, 1. 2; 12, 2 — VI, 8, 2; 3, 3 - VI, 5, 5; 20, 6.

10, 2; 20, 6. 10 — VII, 18, 1; 9-vrjOiixaZov VIII, 47, 63.

33, 2. #v);a*cu IV, 4, 4 - V, 7, 20. 23;

deooipeia I inscr.; 10, 3 — II, 60, 14, 13; 19, 8- VI, 17, 1; 18, 10;

6. 7 — VIII, 46, 16. 27, 9 — VII, 37, 2.

Ssooefing I, 3, 6 — II, 2, 3; 46, 2; &6Qv/9og VIII, 11, 10; 13, 14; 44, 4.

49, 4.
dQaaog VII, 8, 5 — VIII, 2, 7.

Seoxriz V, 13, 2 - VIII, 33, 7. 9(jaavg VII, 5, 5; 8, 5.

43*
668 INDEX VOCABULORUM.

9paovrtis VII, 18, 1. 'ia/ia VI, 7, 2 - VIII, 26, 2.

0prjvoi (fii/SXog) V, 20, 3. laotiai II, 14, 2; 18, 8; 20, 3. 11;

9-Qrioxtiu IV, 10, 4; 12, 1 — VI, 10, 1; 21, 4; 22, 15 — V, 7, 27 — VI,

23, 5 — VIII, 46, 5. 10. 28, 7 — VII, 38, 3.

&Qia(ipev(o I, 8, 20. I'aoiq II, 41, 7.

»(>l§ I, 3, 8. 10. 11 — V, 7, 2. iazixbq VIII, 16, 5.

&povoq II, 57, 4 — VI, 5, 3; 30, 9 — tarpo? II, 14, 11; 20, 11. 12; 40, 1;
VII, 32, 4; 37, 1. 41, 5. 7.
Spovoi = nvevfJ-aia VII, 35, 3 — tyvt;?? VII, 1, 1.

VIII, 12, 8. 27. ISionoiovntti I, 1, 5 — II, 20, 6.

Sgvxpiq V, 10, 1. idiwzrji II, 63, 3.

&vyarr/p I, 8, 12; 10, 4 — 25, 6;

II, tdpwq V, 1, 1 — VIII, 12, 20.

51,2; 61, 5 — III, 1, 5 — V, 12 7, IsQazsla II, 18, 6; 25, 14; 28, 2.

— VI, 5, 4; 28, 4 — VII, 12, 5 - lepdrevfta H, 26, 1; 57, 20 — III,

VIII, 2, 9. 16, 3 — VIII, 12, 44.

&vtua/ia II, 26, 8 — VI, 1, 3; 22, 3 lepareva) III, 9, 3 — VI, 2, 6; 15, 3

— VII, 30, 2; 33, 2 — VIII, 47, 3. - VIII, 12, 38.

d-VfitaxriQiov II, 26, 8. isgarixbq III, 10, 1; 15, 5 — VIII,

dv/ibq II, 15, 4; 22, 13; 46, 6 — 12, 25; 46, 17; 47,8. 17. 18. 51. 63.83.
V, 12, 3 — VIII, 10, 16; 12, 46. Xegelov H, 48, 2 — VIII, 12, 30.

Svnadnq II, 6, 1 — VII, 7, 2 — isQevq II, 6, 5; 15, 1. 4; 25, ]6;

VIII, 44, 2. 27, 1. 4; 28, 7; 31, 3; 34, 2; 35, 3;
&V()a II, 57, 21 — VIII, 11, 11; 48, 2; 57, 19 — III, 16, 3 — V, 14, 5;
28, 6. 20, 7 — VI, 1, 3; 2, 1; 19, 3 —

Svplq I, 7, 4. .
VII, 39, 3; 45, 2 - VIII, 5, 3. 4;
&vo!a I, 7, 6 — II, 22, 17; 25, 6. 12, 33; 46, 5. 6. 13.
15. 16; 26, 2; 27, 6 — III, 10, 1 lepevg {zQioziavbq) II, 11, 1; 25, 7. 13;
— IV, 6, 3; 10, 2 — V, 14, 9 — 26, 3; 27, 3. 4. 5; 28, 2; 34, 6;
VI, 3, 2; 20,4; 22, 2. 3. 5. 6. 7. 8; 35, 1. 4; 36, 6. 9; 57, 18; 59, 1 —
23, 5 — VII, 5, 5; 30, 2; 37, 2 — VI, 2, 1; 15, 1. 3; 18, 11 — VII,
VIII, 10, 12; 12, 21; 46, 4. 29, 1. 3; 42, 2; 43, 2. 5; 44, 3 —
&vo!a — Ittzovgyia xwv Xqiotioivwv VIII, 1, 21; 2, 6; 5, 8; 11, 12;
11, 25, 7; 57, 21; 59, 4 — V, 19, 7 12, 4; 15, 4; 28, 4; 30, 2; 37, 5;
— VII, 30, 2 - VIII, 5, 7. 9; 46, 14; 47, 47.
12, 39; 46, 11. 14. 15. 16; 47, 2. lepbv II, 48, 2 — III, 1, 5; 7, 8 —
3. 46. V, 14, 9; 16, 9 — VIII, 47, 71.
9votu£w II, 22, 17. liQoq I inscr.; 7, 11 — IT, 6, 11
tyvaiaaxriQiov II, 22, 5. 17; 25, 7; 25, 7; 26, 1. 2; 28, 7; 32, 3; 33, 2
26, 8; 27, 1; 53, 3 — III, 6, 3; 56, 3; 59, 4; 61, 5 — III, 9, 3
7, 2; 14, 1 — IV, 3, 3; 7, 5 — 16, 4 - IV, 11, 4 — V, 7, 4; 14, 9
V, 12, 6; 16, 9 — VI, 20, 2. 7; — VI, 9, 1; 14, 2; 18, 4; 30, 2 —
28, 4 — VIII, 4, 6; 12, 3.4; 13, 3; VII, 36, 4 - VIII, 9, 5.
47, 2. 3. 4. 31. 41. leyovpyta VIII, 16, 5.
9vw II, 35, 1 — VI, 12, 6; 20, 5. 6. i£pa><n!>'?7 II, 3, 1; 27, 5; 34, 4. 5;
7. 11; 22,5.6; 24,3 — VII, 21 — 35, 5 — III, 9, 1 — VI, 1, 3; 2, 1;
VIII, 46, 7. 23, 5 — VIII, 46, 9.
 INDEX VOCABULORUM. 669

Ixsoia VIII, 6, 5. xa9agwfib? II, 35, 1; 62, 2 — VI,

LXfXtVO) VIII, 6, 7. 20, 9; 30, 1.
ixextjg VII, 33, 1 — VIII, 7, 2; 9, 9. xa&agbq II, 1, 8; 10, 4; 11, 1; 18,
iXaofibq VIII, 9, 9. 4. 5; 25, 16; 41, 4; 53, 5 — III,

ttfo? V, 6, 7. 7, 6; 18, 1 —V, 7, 31; 8, 2; 10, 3

Ifidrwv I, 1, 9 — V, 14, 15 — VI, — VI, 18, 10; 19, 2; 20, 8; 22, 8
5, 7 — VII, 2, 5. 28, 6; 29, 4 — VII, 22, 5; 30, 2
Ifiaxia/ibg V, 14, 15 — VII, 29, 3. 45, 3 — VIII, 5, 7; 8, 5; 9, 4
Ivxgo'ixoq II, 57, 13. 13, 10; 16, 4. 5; 46, 10.
iovdaixbq V, 12, 6 — VI, 6 ; 1; 27, 1; xa&aQoxijq VIU, 11, 12.
30, 1 — VIII, 1, 10; 32, 14. xd&apotg II, 35, 4 — VI, 27, 7; 28, 7
lovda'iaxrjg II, 21, 2. — VII, 22, 5 — VIII, 12, 10; 29, 3.
mnodQOixia VIU, 32, 15. xalledpa II, 61, 1.
"nnog VT, 20, 6. xa&e&fiai I, 5, 2 — II, 11, 2; 57, 4.
iarjfiSQla VIII, 47, 7. 11. 12. 13; 58, 2.— 4 III, 7, 1 —
latjfxiQivbq V, 17, 1. VI, 30,9 — VII, 41,6 — VIII, 12, 34.
laofis^iog V, 17, 3. xa&8vd(o IV, 2 — VI, 27, 4, 1.

7ar W i II, 57. 8. 10. 12. 21; 58, 5; xa»rjxwv II, I, 2; 27, 5.

59, 4; 61, 2 — III, 7, 3 — VII, xd&rj/iai I, 4, 2; 8, 9 — II, 63, 4

45, 1. 2 — VIII, 4. 5. 6; 11, 11; — Ill, 6, 3; 7, 6. 7 — VI, 23, 6;
12, 2. 4. 38; 47, 75. 28, 7, 30, 9 — VII, 47, 3.

laxoQia I, 6, 7. xd9iO[ta VI, 6, 5.

laxoQixbg I, 6, 4. xa&ioxrj/xi II, 1, 1. 3; 2, 3; 6, 11;

lo%Lov VI, 9, 4. 24, 7 — III, 1, 1. 2; 7, 3; 20, 1 —
layyQonoiea) III, 15, 4. V, 6, 7 - VI, 2, 7; 4, 2; 5, 7;
('axvpo? I, 6, 6 — II, 40, 3; 42, 5 - 17, 1; 20, 5; 27, 3. 5 — VII, 39, 2
VI, 12, 1 — VII, 4, 2; 8, 1; — VIII, 12, 23; 17, 2; 33, 8; 37, 5;

23, 4. 46, 8. 13. 14.

la^vgbq = aaxavaq VIII, 7, 5. xa&oXixbg I tit. inscr. — II, 25, 7;
('axvs I, 8, 10 — II, 36, 1 — VI, 9, 3; 26,2; 56, 3 — VI, 14, 1; 18, 11 —
20, 10 — VII, 33, 3; 35, 1. 9 — VII, 41, 7 — VIII, 10, 4.

VIII, 1, 7. 16. xa&ooiwotg V, 14, 11.

iayyo) IT, 14, 11; 20, 11; 40, 1. 2. xaiQoXovaia I, 9, 4.

ha/tug II, 21, 9. xaigbq I, 7 — V,

7, 8 20 — II, 5, 14,

iZ&vq V, 7, 28 — VIII, 12, 16. — VI, 29, 2 — VII, 34, 4; 39, 3; 2.

Iwxa II, 26, 2 — VI, 19, 3. 43, 4 — VIU, 10; 11, 11; 47, 1, 3.

xataaQ 46, — V,
II, II; 19, 41 14, 9.

XttSa/ptoiq VIII, 28, 2. — VI, 24, 2 — VIII, 47, 83.

xa&aigsxtjq V, 14, 9. xaim II, 41, — V, 6, 10 - VII, 33, 5.

xa&cupiw I, 3, 8 — VIII, 23, 4; 27, 2; xaxia II, 1, 8; 17, 3; 21, 4; 22, 12;
28, 2. 3; 47, 2. 5. 6. 7 etc. 49, 5; 53, 8 - V, 14, 13; 16, 4 —
xaSaipm II, 1, 8; 41, 2. 6 — VI, 6, 5 VI, 5, 1; 6, 1; 7, 4; 21, 2 — VII,
— VIII, 1, 3; 9, 3. 18, 1 — VIII, 12, 22. 33.

xa&aeit,a> II, 10, 5 — VI, 12, 6. 9 — xaxodovlia IV, 6, 4.

VII, 39, 4 — VIII, 6, 6; 7, 2; xaxoiq&ng I, 1, 8 — II, 14, 13 —

12, 47; 20, 2; 32, 6; 47, 79. VII, 5, 1.
670 INDEX YOCABULORUM.

xaxoXoyea) II, 26, 4; 31, 3; 33, 2

— 22, 14. 16; 23, 2; 24, 1; 38, 2;

VI, 2, 3 — VII, 4, 1. 41, 4; 44, 4; 53, 5. 8; 58, 6 —

xaa'OJ' (to) I, 7, 10; 8, 19 — II, 22, III, 7, 1. 4. 5 — V, 14, 18; 15, 1
8. 14 ; 24, 4 — III, 8, 3 — VI, 28, 6 16, 4; 20, 8 - VI, 2, 4; 7, 4; 12, 9
— VII, 2, 4. 10; 5, 4; 6, 3; 8, 5; 14, 5; 18, 7; 20, 10; 22, 8; 23,7
36, 4 — VIII, 46, 12. 30, 8 — VII, 6, 6; 32, 5; 33, 2

xaxovoia V, 16, 2 — VI, 5, 1 ; 27, 6 35, 4. 8; 39, 4; 40, 1; 45, 3; 49 —

— VII, 40, 1 — VIII, 2, 4; 7, 5. VIII, 5, 7; 6, 5. 12; 9, 4; 15, 8;

xaxonotiai II, 60, 4 — V, 2, 1 — 16, 4; 37, 6.

VI, 6, 8. xapdioyvwozTjg II, 24, 6 — III, 7, 8
xaxonoi.bg I, 8, 21. - IV, — VI, 12, 4 — VIII,
6, 8 5, 6.

xaxbg I, 1, 8; 4, 1; 14, 11; 20, 11; xaynbg I,14 — 8, 5.

6; 7. II, 17,

23, 3; 39,5; 40, 1; 42, 5; 63,4 — 25, 12; 34, 6; 39, 6; 41, 1 — IV,
VI, 20, 7; 26, 3 - VII, 4, 5 - 9, — V, 16, 8 — VI, 3; 34, 2
1 13,

VIII, 47, 55. — VIII, 12, 15. 20. 48; 13, 7;

xaxorexvoq I, 3, 9. 15, 4; 40, 3.

jrs/fo^yo? II, 52, 1 — V, 14, 15 — xaQTiovtxai I inscr. — II, 25, 8 —

VI, 7, 4. IV, 4, 4.

xtxxocpQwv 1, 8, 21. xapnopopia IV, 6, 1; 8, 1.

xdlloq I, 3, 8; 8, 13. 21 — V, 20, 8 xuonoipoQovvteg VIII, 10, 12.

— VII, 33, 3. xa(jTi<x>ixa II, 25, 15.

xulXwni'Qa) I, 3, 2. 6; 8, 17. 18 - xdgcpog II, 17, 2.

II, 26, 1. xctaola V, 7, 15.

xaXXiomof/bg I, 3, 4. xaxaftoXrj V, 1, 6.

xa).oyvw/xmv II, 6, 3. xaxd^QWjxa II, 18, 8. 10; 21, 2.

xaAdv, to II, 12, 1; 13, 3; 42, 2 - xazaytvwoxw II, 46, 4.
IV, 11, 1 — V, 8, 2 — VI, 6, 8; *arayuJ)"OV IV, 14, 2.

28, 8 — VIII, 36, 3. xaxddsa/xog II, 41, 7.

xalbg I, 2, 3; 8, 6. 24 - II, 2, 2; xaxadixatfo II, 1, 1; 13, 5; 22, 14;
6, 4. 14; 8, 3; 18, 11; 19, 3; 20, 33, 3; 42, 4; 51, 2 — V, 1, 2 —
6. 8; 25, 2. 7; 35, 5; 42, 2; 45, 1; VI, 26, 3.

47, 3; 50, 4 — III, 3, 1; 8, 2; xaxaSLxtj I, 1, 6 — II, 51, 2 — IV,

13, 1 — IV, 1, 1 —V, 6, 4; 14, 4; 9, 2 — V, 7, 7.

15, 4 — VI, 2, 3; 11, 5; 19, 4; xaxddtxog II, 47, 3.

20, 8; 21, 2 — VII, 2, 8; 20, 2 — xaxudvvuozela VIII, 7, 2.

VIII, 1, 1; 4,4; 15,2; 31, 3; 41, 8; xaxadvvaoxsvw II, 5, 1 — IV, 6, 4.

47, 51. zaraefvo'/? Ill, 17, 3.
xalv/ji/xa VIII, 1, 1-0. xaxaQwygaipcw I, 8, 24.
xafjtaQa VII, 34, 2 — VIII, 12, 9. xaxa&v/uog I, 3, 2.
xdfiivog V, 7, 12 — VII, 36, 3; 37, 4 xaxaxepzo/xico II, 43, 2.
- Mil, 1, 16. xaxaxXvt,w II, 14, 7.
xavwv VIII, 28, 1; 32, 1; 48, 1. xaxaxlvafj.bg II, 55, 1 — VIII, 12, 22. 30.
xanrjXelov VIII, 47, 54. xazaxvlt,a> 1, 3, 8.

xdm/Xog IV, 6, 2 — VIII, 32, !). xazaxplvw II, 7, 2. 9; 24, 6; 42, 3. 4;

xaydta I, 1, 4; 3, 6; 7, 5. 10; 8, 3. 20 51, 2; 52, 1 — V, ,1, 1; 2, 1 -

— II, 1, 8; 12, 3; 15, 1; 18, 5; VI, 15, 5 — VII, 32, 4 - VIII, 12, 33.
 INDEX VOCABULORUM. 671

xaxaxgioiq II, 51, 1. xaxq%ovf*evog II, 10, 2; 57, 14 —

xaxaXaXsw II, 32, 2. V, 6, 4. 8; 19, 3 — VI, 18, 1 —
xaxaXaXid II, 6, 1 ; 43, 3 - III, 12, 1 VII, 45, 4 — VIII, 6, 3. 5. 12. 14;
- VII, 20, 1. 12, 2. 47; 34, 11; 35, 2; 38, 1.

xaxdXaXog II, 6, 1 —III, 5, i; 6, 4. xaxiimaiq VII, 39, 4 — VIII, 15, 5;

xaxdXrjipiq VIII, 11, 2. 32, 18.
xaraAoj'OS III, 15, 5 — VIII, 47, 8. xaxoixla VII, 35, 9.

15. 17. 18. 51. 63. xaxop&wfia V, 7, 23 — VII, 31, 6.

xacaXvw VI, 19, 3 — VIII, 47, 54. xavxriQ VI, 21, 2.

xaxafiaQXvgiw II, 51, 2. xavxrjQid^a) II, 41, 6 — VIII, 47, 53.

xaxafAagxvQia II, 49, 5. xavxi<Ji-<S HI, 13, 1.

xaxafivQi'Qu) I, 3, 8. xedpoq V, 14, 7.

xaxavdXmy.a IV, 10, 1. xsvdrfofog II, 43, 4 — VII, 6, 6.

xaxavoijotq VII, 39, 4. xivxQov III, 15, 3 — VIII, 46, 12.

zarai'ij<J(J(u II, 39, 6. xsTupow I, 7, 7.

xaxdnavaiq V, 14, 20 — VII, 36, 5. *g ? a/a II, 15, 3 — VI, 19, 3.

xaxanexaofxa VI, 5, 4. xsQafiiOV VIT, 29, 3.

xaxanovso) VII, 18, 2 VIII, — 10, 15; xiQaxlvri II, 6, 10.

12, 24. xeQuxwv II, 41, 1.

xaxdpa III, 15, 1. 3. 5 — VI, 22, 1 *£Voe II, 21, 3 — III, 7, 4 - VIII,
- VIII, 46, 7. 1, 3; 47, 14.

xaxagdofxat I, 2, 1 — III, 14, 4; xepxoq II, 51, 1.

15, 3 — V, 4, 1 - VII, 2, 2. xiqxo/xs(o V, 14, 9.

xttxaQzrj VI, 7, 1. xs<pa?.r/ I, 3, 8. 10; 8, 1. 23 — II,

xaxaaxevrj VIII, 41, 4. 14, 12; 34, 7; 41, 7; 57, 21; 59,2 —
xaxaoxyvwoiq VII, 35, 9. III, 6, 2; 9, 1; 16, 3. 4 — IV, 8, 2 —
xaxdoxaoiq VI, 22, 1. V, 6, 7; 7, 2; 12, 6 — VIII, 4, 6;

xaraaxprjvidw III, 1, 2. 6, 10; 12, 27; 16, 2; 39, 4; 47, 34.

xaxaoxQOtpr) V, 6, 7. xrjdsixwv VIII, 5, 2; 37, 2.

xara(Ti!(><« II, 6, 17. zijrfos VI, 27, 8.

xaxa<payaq II, 4, 3. xijvaog II, 46, 1 — IV, 13, 1 — V,

xaxacpXeyw II, 14, 7. 7, 28.

xaxa<pgoviw II, 10, 4; 17, 6; 18, 1; xrjnos V, 14, 7.

27, 4 —
VI, 15, 5 — VII, 1, 1 — x W oi> VIII, 47, 72.
VIII, 1, 10; 47, 31. 74. xriQvyfxa III, 6, 2 — V, 16, 5 —
xaxci.(p()Ovrjxrjq VII, 25, 7. VIII, 11, 2

zarffouffic^aj II, 20, 12 — III, 8, 1 xriQvxia II, 59, 4.

- IV, 11, 4. xvqv$ II, 17, 6; 39, 1 — V, 7, 17 —

xaxriyoQ&iD II, 38, 1; 42, 1. 5; VIII, 47, 33.

47, 3; 49, 1 - V, 14, 10 -VIII, xfjxo? II, 22, 2 - V, 7, 12 - VII,

47, 74. 35, 7; 37, 4.

xatnyogiu II, 37, 3; 42, 1; 50, 2 — xi^aixog II, 10, 4; 14, 8 — VII, 37,

VIII, 47, 61. 2. 4.

xaxrjyoQoq V, 14, 12. xi&apiaxrjg VIII, 32, 9.

xaxrjxeco III, 5, 3; 6, 2 -- VII, 39, 2; z/vairfo? IV, 6, 5 — VIII, 32, 11.

40, 1 - VIII, 32, 16. XLvdvvevw II, 14, 11 — VI, 12, 1.

 672 INDEX VOCABULORUM.

xhdvvog II, 34, 4; 56, 3 — 111,-9, 1 xXkog VI, 28, 5.

— VIII, 46, 4. xXoibg VI, 20, 6. 10.

xivrjatg VIII, 12, 17. xXonfi II, 10, 4 — VII, 18, 1 — VIII,

xivvafxmixov I, 7, 6 — V, 7, 15 — 47, 25.

VI, 22, 2. xodgavTrjq III, 7, 8.

*;.«yy>? VIII, 12, 15. xoiXla V, 6, 7; 7, 12. 20 — VII,

xXccv&fibg II, 13, 1 — V, 6, 7. 37, 4.

*Asr£pov VIII, 46, 2. xoXXog II, 41, 6.
xXdg II, 25, 7. xoifiaonai II, 22, 18 — V, 7, 1. 3 —
*Aeoj II, 25, — 7 5 — VI,
III, 1, 2, 1. VI, 28, 4; 30, 2. 4. 5. 7. 8 —
xUnxrn I, 1, 3 — 17, 4; 36, 8 —
II, 2. VII, 32, 3; 42, 1. 2.

IV, 6, 5 — VI, 18, 6. xoiixijaig VIII, 41, 2.

,
xXsma I, 1, 5 — V, 14, 2 — VII, xoi(irjxrjQiov VI, 30, 2.

2, 12. xowbv, to III, 6, 5.

xXtjd*ovi£u> II, 22, 6 — VII, 6, 2. xoivonoisw II, 61, 2.

xlrjdwv II, 62, 2. arowc; II, 40, 1 — III, 18, 1 — VI,
xXrjQixbg II, 34, 3 — III, 11, 1; 15, 5; 12, 6; 15, 4 — VII, 12, 4
20, 2 — VIII, 28, 2. 5. 8; 30, 2; xoiiwsco II, 14, 3. 13; 15, 1 ; 25, 3;
47, 1. 4. 11. 12. 15. 19. 20 etc. 36, 4. 8; 39, 6; 59, 2; 62, 3 —
xXr/Oodoola II, 25, 6. III, 8, 3 - VI, 18, 1 - VII, 12, 4 -
xXrjQovofiio) II, 1, 5; 62, 1 — III, VIII, 47, 15. 30.
5, 6; 15, 5 — V, 1, 6 — VI, 25, 1 xoiviovia II, 14, 3. 5; 62, 1 — IV,
— VII, 2. 12; 7, 3; 32, 5. 10, 4; 12, 4 — V, 1, 2; 17, 2 —
xXrjpovo/tia II, 15, 4; 22, 8; 25, 6; VI, 18, 8 — VII, 39, 4 — VIII, 5, 11;
57, 20 — V, 14, 12 — VI, 2, 4; 12,4; 15,3; 32,6; 34, 12; 47, 29.33.
5, 2; 18, 2 — VIII, 41, 8; 47, 76. xoivcovtxbg II, 16, 2; 58, 2.
xXijoovo/xog I, 3, 6; 10, 1 — III, 18, 1 xoivwvbq II, 17, 2; 33, 2 — V, 1, 5;

— V, 16, 6. 9 — VIII, 12, 23; 2, 1. 3; 3, 1 — VI, 4, 3; 14, 4;

47, 76. 15, 2; 29, 2. 3; 30, 7 — VII, 21 —

xXrjgog II, 14, 8; 26, 4; 44, 1 — III, VIII, 8, 2; 9, 5; 13, 6.
20, 1 — V, 14, 15 — VI, 7, 4; xoaaC,io I, 4, 2.
12, 1; 17, 2. 3 — VIII, 5,7; 11, 9; xokr) I, 7, 6 — VI, 28, 4.
12, 41; 16, 4; 31, 2; 44, 4. xoxxog III, 5, 5 — V, 7, 26.
xXijqoo) I, 6, 11 — II, 18, 3 — IV, xoXaQea I, 3, 3 — IV, 11, 5 — V, 6, 2;

4, 2. 7, 23; 20, 13 — VI, 24, — 1 VII,

xXijaig V, 15, 3 — VI, 12, 9. 39, 3 - VIII, 12, 21. 24. 25; 48, 2.

xXrjrbg II, 56, 3. xoXaxtvu) I, 3, 2 — II, 5, 1.

xXcfia VII, 33, 2. xokaaig II, 25, 9; 52, 1; 61, I —

xlivrj I, 7, 6 — V, 6, 7 — VI, 6, 5; III, 2, 3; 12, 2 — V, 6, 7; 14, 13
30, 6. — VI, 2, 1; 17, 2; 20, 1 — VII,
xAi'wu II, 22, 14 — VIII, 6, 10; 8, 4; 32, 5.

9, 8; 10, 2; 15, 8; 39, 4. xoXatpl'Qm V, 6, 9.

xXivars xal evXoyiTo&e VIII, 6, 8; xoXXvqlov II, 41, 6.

7, 3 (8, 4); 9, 6; 15, 6; 41, 6. xbXov V, 6, 7.

xXivaxe Ty xupo&iola VIII, 37, 4; xoXnog II, 4, 4; 20, 12 — VIII, 41, 2. 5.

39, 1. xo/UTj I, 3, 8.
 INDEX VOCABULORUM. 673

xovioQXoq VIII, 7, 7. xq'lv(o I, 1, 3. 4 — II, 11, 2; 12, 1;

xoviq V, 7, 15. 13, 5; 14, 21; 15, 1. 3; 18, 11;
xonido) I, 6, 10 — II, 36, 7 — VIII, 19, 1; 21, 9; 22, 1; 36, 9; 37, 1;
16, 3. 42, 4. 5; 44, 3; 46, 1. 5; 47, 1;
xonoq II, 56, 3 — IV, 6, 7 ; 9, 2 — 48, 1. 3; 50, 1; 52, 2 — IV, 11,5;
V, 1, 1. 3 — VIII, 34, 6. 12,2 —V, 7, 13.23; 14, 21; 19, 6;
xoQfiavag II, 36, 8. 20, 2 - VI, 12, 13; 20, 1 — VII,
xoqtj 6<p&al[xov VIII, 39, 4. 2, 5; 10, 3; 41, 6 — VIII, 1, 12;
xoo/xsw n, 43, 4 - VI, 30, 7 — 12, 33. 38; 13, 10; 25, 3; 32, 16;
VII, 34, 1. 44, 2.
xoa/xr/oiq I, 8, 24. xgwqW, 18, 11; 19, 1.2 — VI, 22, 3. 5.

xoa/xtxoq II, 45, 2; 52, 1 — VI, 10, 3 xploig II, 1, 1; 5, 2; 6, 11; 9, 2

— VII, 2, 4 — VIII, 47, 6. 30. 13, 5; 17, 2. 6; 21, 9; 24, 5; 37, 1

xoafitoq II, 2, 1. 3. 41, 6. 9; 47, 2; 48, 3; 51, 1. 2

xooftonkdvoq VII, 32, 2. 4. 52, 2; 53, 1. 8; 54, 5; 61, 1 —
xooftonoktzris VII, 34, 6; 39, 2 — IV, 3, 2; 6, 8; 11, 6 — V, 7, 4;
VIII, 12, 16; 41, 4. 7, 13; 20, 11 — VI, 10, 1; 11, 3;

*o(j,uo? II, 14, 5. 9; 22, 12; 57, 18 — 14, 2; 20, 1 - VII, 5, 2; 10, 3;
V, 1, 6; 3,3; 4, 3; 7, 2. 13. 19. 30 18, 2; 23, 2; 33, 3; 35, 1. 10 —
— VI, 10, 1; 18, 11; 28, 3; 30, 8 VIII, 1, 11; 16, 4; 47, 14.
— VII, 26, 3; 34, 2; 36, 1. 5; 39 2; xQixrjQLOv II, 45, 1; 46, 4; 47, 2;
47, 3; 48, 2 - VIII, 1, 1; 12, 8. 49, 1; 51, 2 — IV, 6, 6.

9. 14. 15. 16. 18. 22. 23. 31; 15, 4; xQLirjq II, 17, 2; 31, 3; 36, 9; 42, 6;
22, 3; 33, 6; 43, 1. 51, 1; 53, 1; 57, 5 — IV, 1, 2 —
xooftoq xoofJLOV VII, 34, 6 — VIII, V, 14, 12; 19, 4; 20, 4. 5. 12 —
9, 8; 12, 16. VI, 2, 3 — VII, 38, 2 — VIII, 12, 33.
xoxxpoq IV, 4, 3. Kpixal (pipiog) VIII, 47, 85.
xoyivoq V, 7, 28. xgoxog I, 7, 6.

xpamq VII, 34, 7. xgovofxa. VIII, 47, 66.

xQaomSov VI, 28, 7. xxfjixa I, 8, 5 — II, 48, 2 — V, 6, 1

xgaxriQ VI, 6, 5. — VII, 29, 3; 33, 3.

xQaxr/aiq VI, 9, 4. xrT,voq II, 14, 4; 25, 16 — IV, 5, 2
*paroe II, 18, 8; 20, 11 — VII, 35, 2. — VI, 28, 4.

5. 7. 9; 36, 2; 49. xxrjaiq VII, 45, 2.

xgavyaaoq III, 5, 1. xxit,a> I, 3, 11 — II, 61, 5 — V, 20, 9

*pat;y7Z V, 19, 3 - VIII, 34, 7. — VII, 26, 3; 36, 1.

*(»?«<; IV, 5, 2 — V, 7, 21; 18, 1; xxiaig II, 61, 4 — V, 12, 2 — VI,

20, 15 — VI, 10, 2; 22, 6 — 11, 3 — VII, 35, 2; 36, 6; 41, 5

VII, 20, 1 — VIII, 40, 3; 47, 51. — VIII, 1, 2; 12, 7. 20. 25. 31.

53. 63. xxtofia VI, 11, 5; 14, 3 — VII, 34, 1;

xpiodoxeio VI, 3, 1; 20, 6. 35, 1.

xgrjitlq I, 3, 9. xxiaxrjg V, 12, 2 — VII, 35, 1. 10;

xQtfia II, 1, 2; 14, 15. 20; 36, 9; 41, 4 — VIII, 9, 8; 29, 3.

42, 4; 48, 3; 52, 2 — III, 2, 3 — xvfitQvrjxriq II, 57, 2. 9.

VII, 25, 6; 35, 9; 39, 4 — VIII, xvPoq VIII, 47, 42.

14, 2. xvxloq VIII, 12, 15.
Funk, Didasc. et Constit. ap- I. 44
(374 INDEX VOCABULOKUM.

xvncc VII, 34, 3. Xabg = ol ^IovSvXoi I, 6, 9 — II, 1,

xvpfiaXov VII, 45, 2. 6, 15; 10, 3; 15, 1; 18, 11; 25, 6

xvvrjyia VIII, 32, 15. 26, 1; 34, 2; 60, 5 — III, 6, 2
xikfW.ov VIII, 12, 3. 16, 3 — IV, 6, 8 — V, 15, 1. 4
*vp/a IV, 12, 3. 16, 1. 4 — VI, 3, 1; 5, 3. 4. 5
xvQiaxrj II, 47, 1 ; 59, 3 — III, 6, 5 6, 8; 20, 1. 6; 22, 2 — VII, 1, 1 —
— V, 19, 3. 6; 20, 2. 4. 19 — VII, VIH, 1, 5. 14; 12, 32. 33; 42, 3.
23, 3; 30, 1; 36, 2. 6 — VIII, Xabg = nXrj&og twv Xpiortavwv
33, 2. II, 5, 7; 6, 7. 12; 10, 5; 15, 3. 4
xvQiaxbv II, 39, 3; 40, 1 ; 58, 1; 59, 2. 20, 3. 4; 21, 1; 25, 7. 9; 26, 4

xv<>ia*os II, 5, 4; 6, 3; 9, 2; 25, 1. 3; 44, 2; 57, 6. 8. 9. 13. 16. 19. 20. 21

44, 2; 57,21 — V, 10, 1; 17, 2 — 58, 3; 59, 1— III, 16, 1; 20, 2 —

VIII, 4, 3; 32, 2; 45, 2; 47, 40. IV, 8, 1; 9, 1 — V, 15, 2; 19, 3 —
64. 81. VI, 12, 12 — VII, 36, 2; 37, 1 —
xvgioxzovog VIII, 46, 16. VIII, 1, 20; 4, 2. 3; 5, 3. 8. 12;
xvgiog I inscr.; 1, 1. 3. 5; 2, 2; 11, 5. 8; 12, 44. 51; 13, 1. 4. 12.

3, 5. 7; 6, 5. 9; 8, 2. 13. 16; 10, 4 13. 14; 15, 5. 7; 16, 3. 4. 5; 22,

— II, 1, 1 etc. 3. 4; 28, 4; 37, 6; 39, 4; 41, 8;
xvqis iXerjoov VIII, 6, 4. 9; 9, 6. 47, 8. 36. 39. 58. 60.
xvQioq (adiect.) II, 44, 4. Idpvag VIII, 12, 22.
xvpwrtjzsg VII, 35, 3 — VIII, 12, 27. Xatgsia II, 26, 4; 28, 8 — III, 7, 4
xvrog VIII, 12, 13. — VI, 23, 5; 24, 3 — VII, 41, 2 —
xvcov II, 51, 1 — IV, 7, 2 — V, 14, VIII, 12, 23; 15, 4. 11; 37, 5.
10. 12 — VI, 28, 4. latQevw II, 22, 16; 60, 2 — III, 7, 4
xvJXvaig VII, 36, 4. —V 12, 1.

xcoXvtfjg II, 17, 6. Xaxavov V, 18, 1 — VII, 20, 1.

xwfitj VI, 7, 1. Xeyswv VIII, 7, 2.

*G>?oe VIII, 47, 57. 78. Xeirovgyso) II, 25, 5. 7; 26, 1. 5;

63, 2 — III, 13, 1 — VIII, 5, 6;
Xayviia V, 10, 1. 18, 3; 47, 15.
Xaixbg I tit. — II, 6, 2; 14, 12; 18, XeirovQyla II, 25, 6 — VIII, 4, 5;
6. 8; 19, 1. 2; 20, 1. 2; 24, 1; 46, 5; 47, 28. 36.
25, 7. 11; 26, 1; 27, 3. 4; 28, 6; Xenovpytxbg VIII, 4, 5; 21, 4.

32, 3; 56, 4; 57, 4; 59, 1 — III, XsaovQybg II, 25, 3 — VII, 16.
10, 1; 15, 5 — VI, 4, 2; 26, 1 — XBitpavov VI, 30, 5. 6. 7.

VIII, 1, 21; 11, 9; 12, 43; 28, 8; Xivxiov III, 19, 5.

32, 16; 44, 4; 47, 12. 15. 43. 48. Xc^riQog III, 5, 1.

57. 62. 63 etc. Afgtff II, 5, 7 — V, 7, 13.

XaiHttQyia III, 7, 6. AsTtpa VI, 1, 3 — VII, 2, 12.
Xaxxoq III, 15, 3 — VII, 37, 4. ;.£7tpoe VI, 19, 3 — VIII, 46, 3.

XaXm VIII, 12, 10. XenQoto II, 27, 4.

Xabg I, 1, 5 — II, 6, 5. 10; 14, 2; Xmtbv III, 7, 8.
22, 8 — V, 14, 9; 16, 10; 19, 5; Xeaxi VIII, 44, 4.
20,6 — VI, 2; 1; 12, 1; 28, 4
4, 8, AeixY)?? H, 25, 5. 6. 7. 13. 16; 26, 3;
— VII, 10; 35, 7; 48, 4 - VIII,
2, 27, 1 - IV, 8, 1 - VII, 45, 2 -
47, 55. VIII, 46, 5. 6. 13.
 INDEX VOCABDLOKUM. 675

Aev'izixbv VIII, 47, 85. 4, 3; 8, 3; 9, 1. 2; 14, 2; 28, 6;

XsX og VI, 27, 3. 31, 1; 32, 1; 33, 2; 35, 5; 36, 5;
Xsu>v IV, 6, 6 — V, 7, 12; 14, 12 — 39, 2. 4; 43, 4; 46, 15 - VIII, 1,

VII, 35, 7; 37, 4 — VIII, 1, 16. 2. 4. 12; 2, 1. 10; 3, 1. 2; 5, 12;

Xrjft/xa III, 7, 5. 6, 1; 9, 2; 10, 6 etc.
Xtjvbg II, 35, 4 - IV, 9, 1 - VII, 29, 1. Xoyoq &sbg cf. 5-£0£ Xoyog.
Xrj&g VIII, 41, 5. Xoyxn V, 20, 1.

AtfOT))? II, 17, 4; 52, 1; 61, 2. Ao«Jopstu I, 1, 10 — III, 15, 2. 4 —

hjozeia VI, 23, 2. V, 14, 9 — VIII, 47, 27.

A?^xs VI, 7, 3. Xotdoola II, 31, 2; 32, 1; 48, 1 —

Xlpavov VI, 22, 2. III, 15, 2. 5.

A^ok^o? VII, 35, 5. XoidoQoq II, 43, 4.

Xi&og I, 8, 3 — II, 28, 8; 31, 3; 48, 2 Xoifibq II, 9, 3; 14, 16; 21, 8; 43, 2;
— V, 16, 9. 10; 20, 11 — VI, 3, 2; 61, 1.

28, 4 — VII, 2, 12. Xoifiwaao) II, 17, 4.

Xt/xbg II, 4, 7; 14, 4 — IV, 6, 4 — XoviSsfimazTj? VIII, 32, 9.

VII, 38, 3. Xovdoq V, 1, 1.

Xlvov I, 8, 4. Xova/xa II, 41, 2.

Atzr^ VIII, 5, 9. Aowt? I, 9, 1. 3.

XL%vog HI, 7, 7. Aovtpov I, 9, 1 — II, 7, 2; 35, 1;

Xoyixbg II, 19, 1 ; 25, 7 — VI, 10, 2 60, 1 — VH, 39, 4 - VIII, 6, 6.

11, 7; 23, 5; 30, 10 — VII, 34, 6 Xovco I, 6, 13; 9, 1. 2 — II, 7, 2;

35, 10; 38, 5 — VIII, 9, 8; 12, 17 41, 2 — VI, 29, 4 - VIII, 8, 5.

15, 7; 37, 5. 6; 41, 4. Av*o? II, 19, 3; 20, 5. 6; 21, 2. 3 —

Xbyiov I, 4, 1 — II, 16, 3; 33, 2; VI, 13, 2; 18, 9 — VH, 32, 1.

36, 1; 61, 1. 3 —V, 9, 1; 14, 21; Xv/xaivw II, 42, 1; 43, 2.

19, 5 — VI, 19, 2; 28, 4; 30, 8 — Xvfiecbv VI, 9, 3.

VII, 35, 8; 36, 4. Xvfirj II, 36, 3 — VIII, 47, 60.
Xoyio/xbg II, 23, 3; 24, 1. Xvnim in, 8, 3 — VIII, 46, 3; 47, 52.
Xoyiazevzrjg II, 25, 2. Xvntj II, 13, 1. 3; 40, 3; 41, 9 —
Xoyiazevco II, 25, 12; 35, 5. VHI, 41, 2. 5; 47, 82.
Xoyiozr/q II, 35, 5. XvoizeXrjq II, 5, 3.

Xoyoq I, 6, 2; 7, 1. 2. 3; 8, 19. 20 — A^Tpov III, 19, 3.

11, 1, 1. 2. 5; 5, 7; 6, 8; 11, 2 Xvtqou) II, 22, 2 — III, 4, 6 — VII,

12, 3; 13, 3; 14, 3. 11. 12. 13 36, 3 — VIII, 9, 2; 11, 3.

15, 1; 17, 4; 18, 3; 19,2; 21, 1. 2 XvTQwaiq III, 1, 5 — VII, 12, 1.

22, 1. 12; 24, 7; 25, 7. 12; 26, 4 XvZQWzr/q V, 6, 10; 16, 5.

28, 4; 29; 31, 3; 33, 2; 34, 4; 39 Av/v/a VIII, 47, 3.

1 3. 6; 40, 1; 41, 5. 6; 42, 1. 5 Xi X voq I, 8, 6 — VII, 31, 5 — VIII,

44, 1; 48, 1; 57, 13; 58, 2. 4. 5 47, 71.

59, 2. 4; 60, 3; 61, 5; 63, 1 — Xim II, 11, 2; 18, 3; 20, 10; 33, 2. 3;

III, 1, 2; 5, 4. 5.6; 7, 5; 19, 5

— 34, 5 — VI, 12, 11; 22, 1 — VII,

IV, 3, 2; 11, 1. 4. 6 — V, 7, 24. 30 17, 1; 34, 8 - VIII, 5, 7; 12,

9,2; 12, 6 — VI, 2, 3; 5, 4; 7,2.4 20. 33.

8, 1; 9, 1; 11, 1; 12, 1. 4. 9. 12. 15 Xwpr] VIII, 32, 11; 47, 77.

13, 2; 18, 1. 4. 10; 27, 7 — VII, Xwrai VIII, 32, 11.
44*
676 INDEX VOCABULOEUM.

/uayyavsla VI, 7, 2. /xagyaglxrj III, 5, 5.

jiaytvm VII, 3, 1. ^apr^s'o II, 1, 3; 5, 5; 21, 1; 32,3;

fiayia VII, 18, 1. 49, 3; 50, 1 - III, 3, 1; 7, 6. 8;

fiaytxoq VI, 9, 2. 14, 3; 16, 3- V, 1, 5; 3, 4; 7,4.

juayoi- II, 14, 8 - IV, 7, 4 — VI, 7, 1 20. 29; 9, 1; 14, 13; 20, 5 — VI,

9, 4 — VIII, 32, 11; 47, 29. 12, 4; 15, 4 - VII, 22, 1 - VIII,

fta&riim I, 10, 4 — VII, 6, 2. 4, 4. 5; 32, 2. 3; 33, 7.

Ha&ijatq VIII, 6, 11. fxagxvgia I, 7, 11 — II, 21, 1; 42, 5;

fj.a9rjrev(u II, 20, 7 — III, 6, 2 — 46, 1; 49, 4. 5 — III, 20, 1 — V,

V, 7, 30 - VI, 8, 1; 9, 1 - VII, 1, 2; 7, 30 — VIII, 46, 3; 47, 75.

40, 3. liagxvQLOv II, 25, 5; 57, 10 — III,

ixad-ijrrjq II, 3, 3; 6, 5; 14, 12; 46, 6; 1, 5 — V, 1, 5; 3, 3; 6,2. 8; 9, 2

55, 2 — V, 4, 3; 6, 10; 7, 24; — VI, 19, 3; 23, 7 — VIII, 5, 4;

14, 19 — VI, 12, 11; 16, 2. 4 — 20, 1; 21, 3.

VII, 28, 1 — VIII, 1, 15; 6, 11; H&Qzvq II, 21, 1; 25, 7; 41, 4; 49,

12, 3. 34. 36. 2, 4; 50, 4; 55, 2 — III, 17, 2 -

fxa&riTQia III, 12, 3. V, 1, 2. 4; 2, 3; 3, 1; 7, 3. 4; 8, 1

(xaxagiQw I, 8, 2 — IV, 3, 3 — V, 9, 1. 2; 14, 11. 12 — VI, 19, 4

3, 1; 8, 2 — VI, 23, 2. 30, 2 — VIII, 1, 5; 4, 5; 5, 3

[xaxuQiog II, 1, 5. 6. 7. 8; 8, 1. 2 12, 39. 43; 13, 6; 18, 2; 33, 9

46, 7; 61, 1 — III, 1, 4; 4, 8 - 46, 16; 47, 75.

IV, 3, 1 — V, 1, 1. 3; 2, 3. 4 fiaavit,(o V, 6, 9.

3, 2; 7, 24. 31; 8, 1; 15, 1; 20, 15 fidaviS II, 48, 2 — V, 5, 3; 7, 17.

— VI, 5, 5; 21, 1; 22, 1; 23, 7 HaoTQOTievio III, 6, 5 — VIII, 32, 7.

30, 10 — VII, 8, 2; 31, 5 — VIII, (xaxaioloyia V, 10, 1.

46, 16. [laxatoq II, 27, 3; 28, 9; 36, 5; 43, 2;

(laxaQLOjxbq III, 4, 2. 49, 5 — III, 15, 2 — VI, 19, 1;

fxax(>ori(iSQSV(ov VIII, 10, 7. 22, 3; 27, 7 — VII, 18, 2.

tiaxQO&vixla V, 14, 2 — VII, 31, 3. /xazaiozTjq II, 61, 1 — VI, 5, 5 —

fxaxQO&vfioq II, 5, 4; 20, 7; 22, 12; VII, 33, 3; 39, 3 — VIII, 46, 4.
57, 1 — V, 6, 9 — VII, 8, 1 ; 33, 2; (xazaiow II, 27, 3.

35, 1. ftdxcuea I, 7, 8 — II, 6, 10. 1 1 ; 42, 5

IxaxQOXQOVioq VII, 15, 1. — VII, 38, 3.
(xaXayfia II, 41, 7. (tuxn II, 43, 3 ; 54, 5 — VIII, 47, 66.
Halaxia VIII, 1, 6; 10, 14; 11, 6; lxaii)xoq I, 8, 22; 10, 1. 2.

12, 32. fiaxoavfJ-^ovloq III, 6, 4.

,ua,uwvaq III, 7, 3. 4 — VII, 6, 5. ixeyalsidxrjq VII, 35, 9.

/.idvdpa II, 57, 12. [teyalonoXiq V, 7, 10.

fiavia V, 15, 3. fieyaXongeneia II, 22, 12 — VIII,
fxavLxbq VII, 5, 5. 12, 9; 15, 9.
/iawa VIII, 12, 26. ixeyalwavvq VI, 30, 9. 10 — VII, 35, 8.

fj.avva<SoT£U) VI, 3, 1; 20, 6. fiiyeS-oq VII, 36, 7 — VIII, 12, 13.

[xuvreia II, 62, 2 — V, 14, 9 — fisd-i] V, 10, 1 — VIII, 44, 3; 47, 42.
VII, 6, 1. (ts&vofia V, 20, 15.
fxavxiq VIII, 2, 2. 5; 32, 11. [tedvooq II, 4, 3. 5; 24, 7; 50, 1
—
fiapava&a VII, 26, 5. IV, 6, 5 — VII, 6, 4 — VIII, 44, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 677

,usXezdw I, 4, 1. 2 — II, 5, 4; 61, 1 fiezavoea) II, 10, 5; 12, 1. 3; 13, 2. 5;

— VI, 23, 6; 27, 7 — VII, 38, 9. 14, 1. 3; 15, 2. 4; 16, 2. 4; 18, 1.

/j.e?Jz!j II, 36, 2 — VI, 23, 3 — 2. 5; 21, 8. 9; 22,2. 12. 14; 23, 1;
VII, 36, 1. 24, 4; 38, 4; 39, 4; 41, 4; 43, 1;
fiiXt VI, 2, 5 — VII, 29, 3 — VIII, 55, 1 — V, 5, 3 - VI, 7, 4 —
47, 2. VIII, 9, 5; 47, 52. 62.
fiehooa II, 63, 3 — III, 15, 3. fiezavoia II, 10, 4; 13, 2. 5; 14, 2;
neXlrjo/tk Vm, 46, 8. 15, 1. 2; 20, 7; 21, 1. 8; 22, 12. 13;
/ti-Xog I, 6, 12; 10, 4 - II, 41, 7; 23, 1; 24, 4; 38, 4; 39, 2. 3. 6
43, 3.4; 59, 1.2; 61,5 — IV, 1,2; 41, 1. 2; 55, 1; 56, 2 — III, 8, 3
8, 3 — V, 2, 2 — VI, 29, 2. 3. — V, 19, 3 — VI, 22, 2 — VII,
fi£[j.(po{tai IV, 3, 3. 14, 3; 26, 6; 35, 1; 38, 7 — VIII,
(le/npi/Lioipos IV, 4, 3. 9, 2. 8. 9; 12, 47.
[i£jj.\piq II, 44, 1; 49, 1. ol iv nezavoia VIII, 9, 2. 11; 12, 47;
/tevdijotog V, 12, 2. 35, 2; 38, 1.
^i^to I, 3, 10 — III, 4, 2; 7, 5. fiszavoovvzeg II, 57, 14 — VI, 18, 1.

^spie V, 4, 1 — VI, 2, 4; 7, 4; 13, 3; Hizomodu) V, 7, 28 — VI, 23, 5 —

18, 4. 6 - VIII, 47, 46. VII, 33, 4.
ftigog II, 50, 1. 2; 57, 3. 4. 18 — (tezazt&tjfxi I, 1, 5; 6, 10 — II, 13, 5;
V, 7, 27; 14, 15 — VII, 4, 6 — 55, 1 — VI, 25, 2 — VIII, 12, 21
Vin, 12, 3; 31, 2. 32, 14.
(itoiTsia VIII, 5, 5; 13, 3; 48, 3. fxezswpoq VII, 6, 6.

(isohrjs II, 25, 7; 26, 4; 29; 35, 4; fAEZovoia I inscr. — VI, 7, 2 — VIII,
48, 3 — VI, 11, 3 — VII, 35, 10; 5, 7.

36, 6. fxezoxri VII, 22, 2.

fisaovvxzioi VII, 31, 5. fiezoxog I inscr. — II, 33. 2; 61, 5 —
/xszaynwaxw 1, 1, 3 — II, 7, 2; V, 20, 8 — VI, 30, 7 — VIII, 6, 13;

23, 1. 3; 24, 3; 38, 1; 39, 1. 5. 6; 8, 2.

41, 1; 60, 3 — IV, 7, 1. (xarQeu) I, 9, 2 — II, 25, 1. 4.

UStayvioaiq VIII, 9, 9. ln.sxQi6.tfn 1, 3, 8.

/tezadiSw/xt IV, 4, 2 — VI, 18, 10. fiszQLOzr]g III, 7, 3.

IXBzaStwxw I, 1, 1. IJ.EZQOV II, 22, 8. 10 — VIII, 2, 8. 9
/xezddoacg III, 16, 4. 10, 18.
ixezulufipdvw II, 25, 12; 57, 21 — (.dzomov III, 16, 2 — VI, 1, 3 —
IV, 5, 1. 4 — VI, 11, 5; 12, 6; VIII, 12, 4; 46, 3.
27, 1 — VII, 25, 6. 7 - VIII, 12, [irizoq VII, 38, 6 - VIII, 37, 3.
32. 39. 48; 13, 14. 16. 17; 14, 2; fjirjv V, 13, 1. 2; 14, 1; 17, 2; 20, 3
15, 2; 47, 8. 41. 53. — VII, 36, 4 — VIII, 12, 15; 46, 2.
ixszdkrjipiq VI, 10, 2 — VII, 12, 4; fxfjVig II, 53, 8.
26, 1. 3 — VIII, 12, 19; 40, 3; firj^bs V, 20, 8.
47, 9. [ir/ztje II, 4, 7; 6, 16; 22, 4; 33, 1. 2;
fiezaXXov V, 1, 1 — VIII, 10, 15. 57, 12 — III, 6, 2; 9, 4 - V, 4, 3;
ixeza/xeko/xat I, 7, 10 — II, 13, 5; 5, 3 - VI, 14, 3 - VII, 15, 1 -
27, 4; 38, 4; 46, 4 — 111, 8, 3 — VIII, 2, 9; 12, 2.
V, 16, 9 — VII, 2, 12. fxyzga VII, 38, 5 — VIII, 12, 31.
fieza/jtoQ^xoaig VI, 19, 4. firj X dv?]/xa VI, 26, 3 — V11I, 12, 26.
678 INDEX VOCABOLORUM.

/iiatvai VI, 27, 3. 8; 28, 4; 29, 4; fivtjaixaxia II, 53, 2.

30, 7 — VIII, 34, 9; 47, 77. 78. fivrjaixaxoi II, 53, 2 — VII, 4, 1.

ixtagbv II, 61, 1 — IV, 6, 5. fiolQtt II, 28, 4. 5.

IIISQEVQ II, 28, 8. fiOi%aXlg VI, 14, 4.

(itxQoxpvxia II, 53, 5. fxoixtia VJ, 23, 2; 27, 8; 28, 2 —
fiixpoii>vxos VII, 7, 2. VII, 6, 4; 18, 1 — VIII, 47, 61.
,uiA(oi> VII, 2, 5. fioixsvo) I, 1, 4; 3, 4. 5 — VII, 2, 9.

(ti/xso/xcci I, 8, 17. 23 — II, 27, 4; HOixbq I, 1, 3. 4 — II, 52, 1 - IV,

28, 8. 9; 60, 4 — V, 5, 1. 4; 6, 9. 10. 6, 3 — V, 2, 1 — VI, 18, 6.

Ixi/xtjaiQ VIII, 46, 4. fxolvvio II, 58, 1 — III, 15, 5 — VI,

fiifirjTTji II, 6, 2. 5; 14, 5; 24, 7; 15, 3; 18, 2; 22, 7; 30, 1 —VIII,
25, 9; 51, 2 — III, 19, 4 — V, 2, 3 47, 47.
— VIII, 18, 2. jxoXvafia VI, 5, 1; 15, 2.

(li&S VI, 11, 8; 27, 3. 7; 28, 1. (toXvo/ibg VI, 30, 6 — VII, 39, 4 —
fj.ioadeX<pia II, 66, 4. VIII, 6, 6; 9, 3; 13, 10; 20, 2;
fj.wad£l<poq II, 21, 2. 47, 77.
IxiadvS-Qoinoq II, 14, 10. fxbvavdQoq III, 3, 1.

iiuffEcu I, 1, 7; 2, 3. 12; 7, 10; 8, 20 ftovapxla III, 5, 4 — V, 15, 3; 20, 11

— II, 53, 6; 61, 1; 63, 6 — III, — VI, 9, 1 - VII, 35, 9.

15, 3 — IV, 11, 3 — V, 4, 1 — /xovapx ? VIII, 11, 2.

VI, 18, 6. 7; 22, 3; 27, 4 — VII, /xovoya/xia III, 2, 2.

1, 1; 2, 1. 3; 5, 3; 14, 1; 32, 1; (lovoya/jux; II, 2, 2 — VI, 17, 1. 2. 4.

39, 4 — VIII, 10, 16; 12, 46. fiovoyevrjs V, 7, 15 — VI, 11, 2 —

/btta&ano^oala IV, 12, 3 — V, 1, 1; VII, 42, 3 — VIII, 1, 10; 38, 2; 40, 2.

7, 3; 11, 9. fxovoyevrjs &sbg III, 17, 4 — V, 20, 12

fxiaS-anodoxriQ V, 6, 10 — VII, 35, 10 — VII, 38, 7; 43, 2. 3 — VIII, 7, 8;
— VIII, 12, 22. 35, 1.
(iw&bg II, 8, 1; 18, 7; 25, 1. 7; 48, 3; [xovoysvrjg vlbg V, 16, 2 — VII, 39, 2;
56, 4 — III, 4, 2; 19, 2. 6 — IV, 41, 5; 45, 3 — VIII, 5, 2; 6, 11;
1, 1; 3, 3 — V, 3, 2; 6, 10; 7, 9 — 11, 6; 12, 7. 8. 30; 18, 3; 20, 1.

VII, 8, 7 ; 12, 2 — VIII, 12, 19. 24. fAovoytvi\q Xqiarbg II, 56, 1 — V,
txlod-wfia III, 8, 2 — IV, 6, 3; 7, 2 7, 20 - VII, 39, 4 — VIII, 46, 14.
— VI, 28, 4. fxovofxaxta II, 62, 4 - IV, 9, 2.
fiw&iords II, 20, 6. (tovofidxog VIII, 32, 9.
fxiaoxalog II, 43, 4. fiovo(j.SQr;g II, 47, 3; 51, 1.

ftiooTiTUixog II, 6, 1. fxovb<payog II, 25, 3.

fj.Taog II, 46, 6 — VI, 18, 6; 23, 2 — fxoQLOV VI, 21, 2.
VII, 32, 1. ^o^ I, 3, 11 — V, 7, 1.

ftvcTa V, 17, 1 —VIII, 42, 4; 44, 1. IX0Q<p(oaiq VII, 38, 5.

fivij/jia VI, 27, 8. fioaxoTioisii) I, 6, 8 — V, 12, 2 —
IxvYjixelov V, 7, 6. 11; 14, 17. VI, 20, 1. 6.
fivnixtj II, 59, 4 — III, 17, 2 — V, fioaxog I, 41, 1 — VI, 20, 6; 22, 6.

8, 2; 13, 3 - VI, 30, 3 - VII, iioxiio II, 41, 5.

36, 1 — VIII, 12, 30. fiovaixbg II, 41, 1.
(ivrjfioovvov VI, 18, 11 — VII, 33, 6. (Aox&npia IV, 7, 1 — V, 12, 2. 6
—
ItvrjOixaxeu) II, 53, 8 — VII, 4, 1. VIII, 2, 2; 47, 36.
 INDEX VOCABULOKUM. 679

(i6x&oq II, 56, 3. 41, 6; 43, 2 — VIII, 1, 4. 6; 12,

uvslbg VII, 20, 2. 34. 38; 41, 4.
fivsa) VI, 15, 3. 4 — VII, 22, 6; 25, 7; vsofirjvia VI, 22, 3.
39, 1 - VIII, 8, 2. 5; 34, 11. vsog I, 3, 6; 7, 5 — II, 1, 3. 5; 10, 2;
(ivrjOtg VII, 42, 3 — VIII, 6, 7. 13; 57, 12; 58,5.6; 63, 1 — 111,1,1.4;
15, 5; 47, 50. 2, 1. 3 — VI, 5, 3; 7, 1 — VIII,
fiv&og VIE, 32, 14. 47, 85.
fivla II, 17, 4. veoxeXr)g VIII, 15, 5.

ixvxxrjQiC,a> III, 5, 6 — V, 12, 3 — veoxrjg II, 1, 3; 23, 3 — VI, 14, 4;

VI, 15, 4. 29, 2. 3 — VII, 12, 5; 49 — VIII,
/ivXog II, 10, 2. 25, 3.
fj.VQi6dovq II, 41, 8. vebfpvxog II, 1, 2 — VI, 28, 5.

[ivQ[irj$ II, 63, 2. veoyajxwxog II, 10, 2 — V, 6, 4 —

(MiSpov II, 32, 3 — III, 16, 4; 17, 1 — VHI, 10, 13; 13, 8.
VII, 22, 2. 3; 27, 1. 2; 44, 1. 2. vevw II, 57, 13 — VIII, 11, 10.
fivaagbg II, 28, 8; 61, 2 — IV, 6, 4. vscpeXtj VI, 3, 1; 5, 2; 20, 6 — VII,
/xiaog I, 3, 4; 8, 18 ; 17, 4 — V, 2, 1. 32, 4 — VIII, 7, 7; 12, 26.
fivaxijpwv V, 14, 7 — VII, 40, 1 — vetpog VII, 34, 7 — VIII, 12, 15.
VIII, 1, 1; 5, 7; 6, 7. 13; 8, 2. 5; VEujxoQog VIII, 21, 3.

9, 5; 12, 36; 14, 2; 15, 2; 32, 2. vsmxEQixbg II, 1, 1.

juwnxov, to III, 5, 5 — VIII, 31, 2 vrjxxbg V, 7, 18.

47, 85. vj?7tiOv VI, 15, 7 — VIII, 7, 6; 10, 18;

fivaxixbg VI, 23, 5 — VIII, 15, 11. 12, 44.
[im/tog II, 10, 5; 43, 2; 63, -6 — vrj-aiog IV, 11, 3.

VI, 27, 7. vijoog II, 60, 5.

fiw/xooxoTieu) II, 3, 1 — VI, 23, 5. vrjaxsla II, 16, 2; 17, 5; 18, 7; 41, 6;
(jLWQla II, 13, 3. 43, 1; 48, 1 — in, 8, 1 — V, 13, 3;
fiwQoioyla V, 10, 1. 20, 16. 18 — VI, 7, 2; 22, 3 —
,ua>poe II, 32, 3; 51, 2 — VI, 27, 7; VII, 22, 5; 23, 1.

30, 7. vtjoxsxxo ni, 7, 7 — V, 1, 3; 13, 4;

14, 20; 18, 1. 2; 19,2; 20, 14. 15.
vao? IV, 14, 2 — V, 12, 6; 16, 9 — 16. 17. 18. 19 — VII, 22, 4. 5. 6;
VI, 5, 4 - VII, 45, 2 - VIII, 20, 1. 23, 1. 2. 4 - VIII, 47, 64. 69. 70.
vavg I, 8, 4 — 57, II,12 — 2. 3. vrjipaXewg II, 57, 13.
VI, 18, 7. vyjtpdXiog II, 2, 1.

vavaxoXoyog II, 57, 10. vrj<pw H, 5, 3; 20, 5; 50, 3 — III, 6, 5

vavTTjg II, 57, 2. 4. — VII, 31, 6 — VIII, 44, 1.

veavtag I, 7, 4. vlt,at (vlnxw) III, 19, 5 — V, 19, 4 —

veaviaxog IV, 5, 2 — VII, 20, 2. VIH, 32, 18.
vexpo/iavxeia II, 62, 2. vixam II, 14, 6 — VH, 5, 5; 36, 2.

vsxQonoibg II, 61, 3. vixrj VIII, 1, 14.

i>« P o ? II, 41, 3; 59, 3; 61, 3 — V, vix n xrig II, 14, 6 — VIII, 12, 23.

7, 3. 6. 9. 19. 25. 28. 30; 14, 19; vmxr\Q III, 19, 5.

19, 5. 7; 20, 2. 4 — VI, 6, 1; 11,4; vor\xbq VII, 42, 3 — VIII, 12, 7. 49;

26, 3; 27, 8; 30, 1. 4. 5. 8. 9 — 37, 2.

VII, 25, 2; 34, 8; 36, 6; 39, 5; vofievg II, 20, 8.

680 INDEX VOCABULORUM.

vo/uri II, 18, 11. 12; 41, 2. 6, 7; 57, 14. vovS&rjOtq VII, 35, 1.

voiiixbt VI, 24, 3 — VIII, 12, 30. vovBez^zixbg II, 6, 3.

vo/ni/xo? I, 6, 5 — II, 14, 6; 21, 1; vovg II, 44, 2 — III, 7, 4. 5 — VI,

25, 15; 60, 5 — V, 19, 7 — VI, 1, 1; 27, 7 — VII, 34, 6; 39, 4;
10, 3; 11, 6; 14, 3; 27, 3. 7; 28, 1; 45, 3 — VIII, 12, 5.
29, 4. vvxtSQivbq I, 7, 4.

vofiiafia II, 37, 2. vvxtioq III, 1, 5.

vofto&eqia II, 33, 2 — V, 13, 3 — vvfupr) II, 26, 1.

VII, 39, 2 — VIII, 46, 5. 12. vv/xtpioq V, 18, 2.

vofio&ezea) II, 31, 3 — V, 12, 1 — vvfupwv II, 13, 3 — III, 16, 3.
VI, 10, 2; 12, 13; 20, 1. 6; 23, 2. w| I, 8, 5. 6 — II, 60, 1 — V, 7, 18;
3. 4 - VIII, 8, 5. 14, 6. 16. 18; 18, 2; 20, 16 — VI,
vofiodsxriQ II, 53, 6 — III, 9, 4 — 3, 1; 23, 6 — VII, 22, 4; 34, 2 —
V, 7, 23; 20, 12 — VI, 11, 3; VIII, 12, 9. 26; 34, 2. 6; 36, 3;

19, 4; 22, 8; 25, 2 — VII, 1, 1; 37, 2. 3; 38, 4; 46, 2.

36, 6 — VIII, 12, 30. vv£ xal rjftepa II, 60, 1 — III, 7, 6
vofio? I, 1, 2. 4. 7; 3, 10. 11; 4, 2; — V, 7, 18 — VII, 35, 4 — VIII,
5, 2; 6, 2. 3. 5. 7. 8. 9. 10. 11 — 5, 6; 12, 9.
11, 5, 4. 6. 7; 25, 3; 26, 2; 28, 7; vvaxdt,(o II, 57, 13; 63, 4 — III, 6, 5

36, 2; 39, 6; 47, 2; 48, 2; 49, 2. 5; — VIII, 11, 10.

53, 7; 55, 1; 61, 1. 2. 4 — III, 2, 2 vwxekla II, 20, 5.

— IV, 7, 2; 10, 2 — V, 14, 13; 19, 3

— VI, 3, 1; 10, 1. 3; 11, 1; 12, 13; §av&o7ioieiv I, 3, 10.

14, 2; 16, 3; 17, 3; 19, 2. 3; 20, £6V(&v IV, 7, 3 — VIII, 47, 70.
I. 2. 4. 10; 22, 1. 8; 23, 1. 3. 6. 7; §£vodox£<0 HI, 3, 1.

24, 1. 4. 5; 25, 1; 26, 1; 27, 1. 7; Sevog II, 25, 2; 36, 8; 58, 3. 4. 6

28, 4. 5. 8 — VII, 2, 1; 6, 2; 26, 3; IV, 2, 1; 3, 1; 4, 3 — V, 1, 6. 7.

33, 3; 35, 10; 36, 1. 4. 5; 38, 5; £ Wa VII, 34, 2; 36, 3.

41, 6 — Till, 1, 5. 10; 5, 11; 6, 5; ^qiov II, 41, 5. 6.

9, 8 etc. $l<poq V, 16, 9 — VI, 21, 2.
vo/xbg V, 7, 15. Joavov II, 28, 8.
voaiw II, 14, 11; 20, 3. 12; 37, 2 — ^vloftaloafiov V, 7, 15.
IV, 2, 1 -VI, 5, 1; 27, 6 — VII, £tUov I, 8, 21 — II, 25, 9; 31, 3 —
35, 7 — VIII, 12, 33. IV, 10, 1 — V, 5, 3; 14, 14 —
voao? II, 4, 2; 10, 3 — III, 4, 1 — VI, 3, 1; 7, 3 — VIII, 12, 26.
IV, 3, 3 — V, 6, 7 — VI, 18, 10 —
VII, 38, 3 — VIII, 1, 6; 10, 14; oyxonoiiw I, 3, 10.
II, 6; 12, 32; 29, 3. bdriyew V, 20, 8 — VII, 6, 1. 3; 7, 2;

voaalov II, 20, 2. 33, 4.

vovSeola II, 2, 3; 5, 4; 10, 6; 16, 2; odrjyla VI, 3, 1.

17, 6; 20, 3. 4; 21, 1; 58, 3 — bdoinoQia I, 8, 24 — VII, 38, 4.

IV, 11, 1 — VI, 15, 7; 18, 10. odomoQoq II, 63, 4.
vov&szeco I, 10, 4 — II, 5, 3; 6, 12; odoinoQOvvxsq VIII, 10, 15; 12, 45.

10, 4; 12, 1; 15, 3; 17, 5; 18, 7; bdbg I, 8, 1 — II, 6,9; 12,2; 13, 3

20, 2. 5; 38, 2 — III, 15, 4 — 14, 16. 21; 20, 4; 21, 4. 5; 61, 1

VIII, 44, 1. 62, 2; 63, 2 — V, 12, 1; 14, 19

 INDEX VOCABULOBUM. 681

15, 4; 20, 3. 9 — VI, 18, 2; 23, 6 olxxiQixmv VII, 33, 2; 35, 1 -VIII,
— VII, 1, 1.2. 3; 2, 1; 4, 1; 17,2; 10, 7; 29, 3.
18, 1; 19; 33, 4; 39, 4 — VIII, ohoq II, 25, 16; 34, 6 — IV, 5, 2;
9, 2. 8; 47, 54. 6, 2; 9, 1 — V, 28; 18, 7, 1 ; 20, 15
odovq II, 14, 14 — V, 6, 7. — VI, 10, 2 — VII, 20, 2; 29, 1. 3
odvvau) II, 61, 5. — VIII, 12, 37; 44, 2. 3. 4; 47,
odvvTj II, 13, 1 — VIII, 41, 2. 5. 2. 51. 53.

o6vgofiai V, 14, 20. olvo<p?.vl; II, 24, 7.

oSovij VI, 12, 6 — VIII, 12, 3; 47, 73. ol<ovit,onai II, 62, 2 — VII, 6, 2.

olxeloq IE, 4, 5; 14, — VI, 19, 4

1 olaiviofia II, 62, 2 — VII, 6, 1.

23, 2; 28, 2. 3; 29, 3 — VU, 7 2, oicovia/xbq II, 62, 2 — VII, 6, 1.

15, 2 — VIII, 1, 16; 2, 9; 12, 20 oluiViarriQ VIII, 32, 11.

25, 2; 46, 5; 47, 73. oimvoaxonoq VII, 6, 1.

olxecyg n, 14, 9; 48, 2 — IV, 6, 4; oxvtjpog II, 4, 4; 63, 2. 4. 5 — III, 7, 3.

12, 1. 2. 4 — VI, 20, 10 — VII, oXed-gioq II, 6, 17; 25, 7.

24, 3— VIII, 32, 3. 19; 47, 40. 82. oXiyonioxoq VII, 11.
olxhiq VI, 17, 3 — VIII, 47, 18. ofoyoyvxew II, 21, 3; 40, 3.
olxsw I, 1, 5; 8, 22; 10, 2 — II, oliyoipvxog II, 40, 3 — VII, 8, 1.

25, 3; 60, 2 — VI, 11, 1. oAiycupso II, 60, 5. 6.

olxtjzijQiov VII, 43, 4. oXia&aiva) II, 15, 3.
oixla I, 1, 5 — II, 2, 4; 54, 2 — 6Xio&£a> II, 22, 2.
IE, 6, 3. 4; 7, 7; 16, 1 — V, 14,9 o'AAv^t IV, 4, 1. 3.

— VI, 28, 5. 7. 6XoxavTWfA.cc VI, 22, 2. 3.

olxodoni-iD I, 8, 15 — II, 17, 3; 22, oXoxavrojotq VI, 22, 8.

5. 6. 17; 25, 2; 35, 4 — III, 8, 3 oXvfxiiixbg VIII, 32, 9.

— V, 20, 9. o^/Uf IV, 11, 4.
oixodofirj VIII, 16, 3. b/niXla I, 7, 7 — VIII, 1, 10.

olxodoftoq II, 57, 1. Ofifia I, 7, 9.

oixovofila 25, 2; 35, 5 —

II, III, 4, 2 o>w^t II, 27, 4 — V, 11, 1. 2; 12,
— V, 20, 2 — VI, 19, 2 — VIII, 33, 4. 1. 5. 6 — VI, 23, 4 — VII, 3, 4.

oixovofioq II, 24, 7 ; 35, 4 — III, 3, 2 bfioyvoifiovim II, 44, 2.

4, 2 — VIII, 1, 7. 15. o/xoyvwfiiov II, 58, 1 — VI, 1, 1.

oZws I, 4, 2; 7, 4. 5. 6; 8, 5. 8. 11. 15 bfiodo^oq I, 5, 1.

— II, 2, 2. 3; 6, 8; 12, 2; 14, 21; 0|Uo£t;yo? VIII, 25, 3.

17, 4; 22, 5. 6. 7. 8. 10. 17; 23, 4; bfioiwatg V, 7, 20 — VIII, 12, 16.
25, 14; 54, 2; 57, 3; 61, 1 — III, bfioXoyso) II, 50, 3 —V, 1, 4; 6, 2. 4;
4, 5; 7, 3; 14, 3. 5 — IV, 14, 2 — 7, 14. 16; 20, 5 — VI, 6, 1 ; 11,7.
V, 12, 3; 20, 9 — VI, 5, 2. 3. 4; 9. 10; 26, 1 — VII, 22, 3 — VIII,
12, 9; 22, 6; 23, 6 — VIII, 4, 4; 23, 2; 47, 74.
15, 8; 34, 8. 10. 11; 47, 4. 10. 82. bfjtoXoyrizijq VIII, 12, 43; 23, 1. 2. 4.

olxovfievrj VI, 18, 11; 20, 5; 22, 6 — b/xoXoyia III, 17, 1 — V, 6, 4. 5. 6

VII, 33, 2. — VII, 42, 3 — VIII, 23, 4.
olxovfievixog VII, 30, 2. bfiovota II, 14, 9; 37, 5; 46, 7 —
olxciQixbq II, 13, 5; 15, 3; 22, 12 — IV, 12, 1 — VIII, 12, 42; 47, 34.
III, 4, 6 — VII, 35, 7; 38, 1 — dftomoToq IV, 12, 3.
VIII, 5, 2; 22, 3; 36, 3; 38, 2. bfioazoixoq I inscr. — II, 5, 4.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. 45

682 INDEX VOCABUXORUM.

bficxifioq II, 48, 2. 6(>yaog II, 24, 7; 57, 1 — VII, 5, 5.

biib<pQt>>v II, 44, 2; 56, 2 — in, 19, 2. opd-to? VII, 45, 1.

bfiocpvlog VIII, 1, 13. 16. op&b? II, 57, 12 — VI, 20, 4 -

b/towvxoi III, 19, 2 — VI, 18, 11. VIII, 12, 2; 44, 2.
ofitpa^ II, 14, 4. 6p9oTO[tea> II, 44, 1 — VIII, 10, 6;
dvarf/gw II, 8, 1. 3; 15, 4; 18, 5; 12, 40.

22, 2; 25, 3; 51, 2; 60, 1 — IV, op&Qi^w II, 36, 6.

6, 2 —V, 3, 2 — VI, 1, 2; 15, 5; og&QLvbq {xpalfA.bg) VIII, 38, 1.

18, 7 — VII, 24, 2. bp&pog I, 7, 6 — II, 69, 1. 2 — V,

ovstdiofib? V, 5, 3; 6, 9; 7, 3. 14, 10 — VIII, 34, 1. 2; 38, 1. 2.

oWido? I, 8, 19 — II, 45, 2. OQiov I, 1, 5 - VIII, 46, 2.

6vsiQ(oyfj.bg VI, 27, 8. oqxiov V, 12, 6.
bveiQw^ig VI, 27, 1. 3. OQxog II, 12, 1; 20, 7 — V, 12, 6 —
ovofia I, 10, 1 — II, 15, 4; 22, 4. 5. VII, 34, 8; 37, 2— VIII, 12, 20.
6. 7. 12; 24, 4; 25, 5; 26, 1. 2. 7; ogvsov in, 15, 2 — IV, 2 — V, 5,

28, 8; 32, 3; 60, 3 — III, 4, 3; 7, 2. 15. 16.

5, 6; 12, 2; 14, 1. 4; 16, 3; 18, 2 OQVsoaxoiism VII, 6, 2.

— IV, 9, 2 — V, 1, 1. 2; 4, 2 bpvi&oaxonia II, 62, 2.

6, 2; 7, 4; 9, 1 ; 10, 2; 11, 1. 2 opv<? U, 20, 2 — VIII, 32, 11; 47, 2.

14, 3; 15, 2; 16, 3 — VI, 7, 2 OQoyXvcpBw I, 1, 5.

12, 8. 12; 13, 2; 15, 1; 16, 1.2. 3 opo« II, 20, 8; 22, 17 — V, 14, 7;
19, 2; 20, 10; 29, 1 — VII, 22, 1 20, 9. 11 — VI, 5, 3; 19, 4; 20, 6
24, 1. 3; 26, 2. 5; 30, 2; 33, 6 — VII, 37, 3 — VIII, 7, 6. 7;
40, 3; 42, 3; 43, 4; 44, 1; 48, 1 — 12, 13. 14.]
VIU, 1, 1. 3; 2,6; 5,6; 10, 15 etc. OQoq II, 52, 1 — VII, 34, 8 — VIII,
bvog I, 1, 5 — V, 20, 10. 5, 3; 12, 20; 46, 1; 47, 35.
o§og II, 22, 10 — V, 6, 9; 14, 15. OQTvyoixriXQu VI, 20, 6 - VIII, 12, 26.
6$v? II, 6, 4 — V, 6, 7. S(xpavla IV, 1, 2; 2, 2; 3, 3.

onXov VIH, 47, 41. opgxxvbg II, 25, 2; 26, 3. 8; 35, 3 —

onxaaia VII, 33, 6. III, 3, 2— IV, 1, 1. 2; 2, 1; 3, 1;
otkoqu II, 34, 6 — VIII, 47, 4. 5, 1. 4; 6, 4. 6; 8, 4; 10, 1 —
6ntoQO(pvXaxwv VI, 5, 3. VII, 29, 2. 3 — VIII, 10, 10.
ogafjia VI, 12, 7. OQxn aL <S VIII, 32, 9.
OQajxaxiafibq VII, 33, 4. oatoq I, 7, 11 — II, 10, 2; 23, 2;
opaffis VI, 5, 4 — VII, 38, 4 — 26, 2; 44, 1; 47, 2. 3 — III, 12, 2;
VIII, 12, 7. 18, 1 — IV, 8, 3 — V, 7, 24; 8, 2
OQUXOV VII, 41, 5. - VI, 10, 3; 15, 2; 18, 6; 20, 2;
opyavov VI, 10, 3; 22, 4 — VII, 38, 4. 27, 1; 30, 3 — VII, 5, 5; 31, 1;
dpyiy II, 3, 2; 17, 6; 22, 12; 36, 3; 33, 2; 36, 6; 39, 3; 41, 6 -VIII,
37, 5; 46, 6; 53, 2. 4. 5; 56, 2; 2, 1. 7; 10, 11; 12, 21. 22. 32;
58, 5 — IV, 4, 2 — V, 10, 1; 20, 34, 9; 46, 11.
13. 16 — VI, 10, 3; 18, 7; 23, 2 — bowxrjg I, 3, 7 — II, 14, 5; 50, 1 -
VII, 13, 1; 31, 3; 36, 5 - VIH, III, 15, 4 — VII, 24, 3.
10, 16; 12, 31. baibu) II, 44, 1 — VIII, 2, 3.
oQylt,ofiai II, 15, 4; 46, 7; 53, 1.2 — oa/xtj II, 34, 7 — VII, 44, 2 - VIII,
VI, 20, 6. 5, 7; 13, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 683

0071QLOV VIII, 47, 2. Ttaytdsvw I, 3, 4. 5; 6, 13; 8,

oazeov V, 7, 5. 13 — VI, 27, 8; 30, 5. 17. 19.
oo<pQr\aiq VII, 38, 4. Ttaylq II, 42, 5; 62, 3 — III, 2, 3 —
dayi>? I, 8, 6 — VII, 31, 5. VII, 4, 2 - VIII, 9, 2. '

oval I, 1, 5; 3, 6; 10, 1 — II, 10, 2; nd^rjfia II, 60, 3 — V, 1, 2; 2, 3;

18, 6; 42, 2; 62, 1 — III, 5, 6 — 7, 30; 17, 1 — VI, 19, 4 — VIII,
IV, 3, 2 — V, 14, 4 - Yin, 44, 4. 12, 39; 18, 2.
ovSevla VIU, 12, 41. Tcd&oq II, 55, 1 — III, 5, 6 — V, 5, 4
ovXr, I, 3, 10. 6, 7. 8; 14, 18. 20 - VI, 23, 2
ovpa II, 14, 12. 26, 1 — VII, 8, 7; 22, 6; 23, 2
ovpawo? II, 36, 8. 39, 5; 43, 4 — VIII, 12, 33. 38
oupavos I, 2, 3 — II, 8, 1; 11, 2 25, 3; 33, 3; 46, 14; 47, 76.
13, 5; 14, 5; 22, 5. 6. 12. 13. 14 naiyvtov II, 62, 4.
26, 1; 35, 2; 41, 1; 53, 9; 55, 1 naiSela I, 7, 10 — II, 6, 3. 16; 38, 2
56, 1; 57, 14; 62, 2 — III, 1, 5 — IV, 11, 1.

18, 2; 19, 4 — IV, 5, 3 — V, 3, 2 natdevTrjq VIII, 47, 36.

4, 2; 7, 18. 20. 30; 12, 1. 5. 6 — naidevw I, 7, 10; 10, 4 — II, 1, 2;
VI, 3, 1; 9, 3; 12,6; 15,5; 18,9; 2, 3; 18, 8; 21, 5; 58, 5 — IV,
20, 6. 10; 30, 9. 10 — VII, 24, 1; 11, 1. 2 — V, 14, 2 — VI, 4, 2 —
32, 3; 33, 3. 4; 34, 1. 2; 35, 2. 3. VII, 12, 5; 38, 5; 39, 2. 3. 5; 43, 4
4. 5. 8; 41, 5. 6. 8; 43, 5 — VIII, — VIII, 1, 3; 6, 5; 12, 32; 15, 5;
1, 3; 7, 5; 9, 5; 10, 6 etc. 16, 5; 47, 58.
ovg J, 1, 5; 7, 10 — II, 6, 15; 22, 8; naidia VIII, 2, 3.

42, 6 - III, 4, 9; 7, 1 — V, 12, 3 Ttatrf/ov II, 57, 12 — V, 16, 3 — VI,

— VI, 21, 1; 30, 8 — VII, 12', 3; 15, 7 — VIII, 6, 9; 7, 5; 11, 10;
32, 5 — VIII, 6, 5. 12, 2; 13, 14.
ovala II, 41, 1. naiSiaxrj I, 1, 2. 3 — VII, 13, 1.

oyeitttrjz III, 18, 2 — VII, 24, 1. Tiaidonoua VI, 26, 3; 28, 3.

ocpeiXri VIII, 10, 5. 7iatdo<p&OQea> VII, 2, 10.

6(psi).nna III, 18, 2 — VII, 24, 1. 7r«/£e« II, 61, 2.
6<p&aXfio6ovXoq TV, 12, 3. war? I, 1, 2. 3 — II, 23, 4 — III, 9, 2
3<p»aXfi6q I, 6, 8 — II, 4, 6; 9, 2 — IV, 1, 1; 2, 2; 11, 3. 5 — V,
17, 2; 21, 4; 22, 6. 8. 9; 36, 1 6, 10; 20, 3 — VI, 10, 2; 11, 6
37, 6; 42, 1; 44, 4— HI, 7, 6 28, 3. 6. 8; 29, 2 — VII, 3, 3
5, 1 — V, 22; 7, 12, 3 — VI, 2, 5 24, 3; 37, 1. 4; 48, 1 — VIII, 1, 16
21, 1 — VII, 6; 6, 32, 5; 39, 4 12, 23; 47, 40.
48, 4 — VIII, 38, 4; 39, 4; 44, 4 nalq &eov I inscr. — VII, 25, 2
47, 77. 26, 2; 27, 2; 38, 3 — VIII, 5, 5. 7
o<piq II, 57, 14 — IV, 4, 2 — VI, 13, 10; 15, 2. 9; 39, 4; 40, 2
7, 4 — VIII, 1, 1; 7,5; 12, 20. 23. 41, 8; 48, 3.

oxlaymyfc VIK, 32, 11. naXiyyevsaia V, 7, 14 — VII, 33, 3;

otf.oq II, 39, 3; 57, 15 — V, 14, 9 — 34, 8; 39, 4; 43, 3 - VIII, 6, 6;

VI, 6, 1; 9, 5. 12, 20.

o>« I, 9, 1 — V, 7, 30 — VI, 30, 9 naXivmdla VIII, 9, 2.

— VIII, 1, 10; 32, 11. naXXaxrj VIII, 32, 12. 13; 47, 17.

oipwvwv IV, 6, 5 — VIII, 32, 10; 47, 41. naX/xbg VIII, 32, 11.
45*
684 INDEX VOCABULORUM.

7ia/j.n6vrj(joq VI, 18, 2. napaXemofteva II, 22, 3; 57, 5 —

navdywq VIII, 12, 29. VII, 45, 2 — VIII, 47, 85.
navdoxelov VIII, 47, 64. napalXayrj VI, 28, 1.
7tcv??}'i;;;(? II, 60, 2; 62, 4. nayaXvzixbg V, 7, 27.
nav&a/udpTtjTog VII, 18, 2. napd/iovog II, 60, 1 — VI, 27, 3.

navTaQinQ VI, 11, 1. napafivd-ia VII, 34, 2; 35, 5 — VIII,

navTil-ovatog VI, 11, 1. 12, 11.

TiaVTOXQaziDQ I inscr.; 8, 1 — II 7iaQavdXu)[ia VI, — VII, 1, 2 2, 10.

22, 12; 28, 6. 7 — IV, 5, 4 — V naQavofieu) — VI, 27,

II, 61, 1 2.

7, 1; 15, 3 — VI, 10, 1; 11, 1 nagavofxia 12, 3; 27, 4 — V,

II,

14, 2; 26, 1; 30, 9. 10 — VII, 25, 3 14, 20 — VI, 27, 8 — VIII, 46, 8.

26, 3; 30, 2; 33, 2; 35, 1. 7; 36, 1 naQdvofiog 1 — I,17, 4; 49,

1, II,

38, 1; 41, 4; 43, 2; 45, 3; 47, 2 — 2, 3; 51,2; 60, 3 — 2; III, 2, 9, 1

VIII, 5, 1. 7; 6, 11; 9, 7 etc. — IV, 5 — V, 1; 14, 9 —

6, 2,

Tiapdftaoig II, 23, 3. VI, 11, 8; 14, 4; 22, 7; 23, 7; 27, 3;

napa^dztjg V, 14, 9. 28, 1. 2 — VII, 18, 1 — VIII, 12, 33;
nagajloXr II, 14, 14. 47, 73.
naQuyysXLa I, 6, 5. nttQcmetaofia II, 52, 1.
naQdyysXutt III, 12, 2. napdnzca/xa I, 3, 6 — II, 20, 4. 5;

napdiSetooq II, 57, 14 — VII, 43, 4 21, 5 — VII, 10, 4 — VIII, 9, 3;

— VIII, 12, 18. 19. 20. 11, 6; 12, 47.
napddo^ov VIII, 1, 14. nagaaxevrj V, 13, 3; 14, 10. 20; 18,
naQuSooiq VIII, 46, 6. 1. 2; 19, 2. 6; 20, 18 — VII, 23, 2
napd&satg II, 63, 3. — VIII, 47, 69.
napaiveaig II, 14, 11; 18, 5 — VIII, napdza^ig II, 23, 2.
12, 30. naparijpsw VI, 27, 1. 7; 30, 1 —
napcuvezixbg II, 57, 1. VIII, 9, 9.

TiaQuizew II, 6, 13; 8, 4; 34, 4. naQazrjQrj/j.a VI, 27, 7; 28, 1.

nuQaLzrjOiq II, 35, 4. naQaxrjQTiaig VI, 19, 1 ; 30, 7 — VIII,

napaxaXew II, 12, 1; 15, 1. 2; 18, 7; 12, 17.
20, 5; 40, 2. 3; 57, 8 — III, 15, 4 na(ia(p9o()d V, 12, 6.

— VI, 7, 5; 18, 5; 19, 1 — VII, TiaQaxgdoftai II, 25, 3 — VI, 10, 3.

43, 5 — VIII, 6, 5; 8, 2; 9, 2; napsifisvog II, 18, 7; 20, 9.

10, 2 etc. napsftjSoXrj II, 16, 3 — VI, 1, 2.

TiapaxeXevoiq VIII, 47, 81. napsnidrjftla VIII, 38, 2.

TzapdxltjOig II, 58, 3 — VIII, 5, 2. 12; ndpepyov II, 60, 7 — VIII, 46, 3.

6, 5; 47, 14. 31. TtctQ&Evla IE, 1, 5 — IV, 14, 1 —

7icc(iaxXr/zixbg II, 15, 1; 20, 4; 22, 1; VIII, 12, 44; 15, 5.

24, 7; 41, 5; 57, 1. naQ&ivoq II, 13, 3; 26, 3. 8; 57, 12

TiaQaxXriToq II, 26, 6 — III, 17, 4 — — Ill, 6, 4; 15, 5 — IV, ], 1;
V, 7, 30 — VI, 11, 2; 15, 2; 26, 2; 2, 2; 5, 2; 14, 2 — VI, 17, 4 -
27, 4 — VII, 18, 2; 22, 1; 41, 7 — VII, 20, 2 — VIII, 10, 10; 12, 43;
VIII, 5, 3; 6, 11; 33, 7; 37, 6; 13, 14; 24, 1. 2; 30, 2; 47, 67.
47, 49; 48, 3. nae&evog Mapta II, 55, 1 — V, 7, 25;
nupaxorj VI, 21, 2. 16, 3 — VII, 37, 1; 41, 6 -- VIII,
na(jax()6a[ia VIII, 32, 11. 1, 10; 12, 31; 33, 6.
 INDKX VOCABULOKUM. 685

naQOtxia II, 1, 1. 3; 10, 1; 58, 1. 2 16, 6; 20, 2. 11. 12. 13 — VI, 10, 1
— VII, 46, 14. 15 - VIII, 10, 5. 7 11, 1. 2. 10; 15, 1; 21, 2; 26, 2
47, 14. 15. 34. 30, 9 — VII, 2, 6; 22, 1; 24, 1. 2
ndpoixog II, 53, 6. 25, 2. 4; 26, 2; 35, 10; 38, 9
llagoLfxiaL II, 9, 3 — VIII, 47, 85. 40, 3; 41, 4. 5. 6. 7; 42, 3; 43, 2
IlaQOifitaaxfjg I, 6, 4. 44, 1; 45, 3; 46, 15; 47, 2. 3
nagoivsco VIII, 44, 3. 48, 2. 3 — VIII, 1, 1. 10; 3, 2
ndgoivog II, 2, 1. 5, 2. 11; 6, 11; 7, 8; 12, 8. 30.
napo£vvio II, 15, 4; 22, 18 — IV, 7, 1 31 etc.
— V, 15, 4; 16, 1 — VIII, 46, 3. naxgia II, 25, 14 — VI, 12, 8 —
nagogdm II, 5, 1; 15, 4. VIII, 12, 6.

nagogyito) II, 22, 6. 8. 13; 24, 4 — naxgidgxig H> 18, 5; 55, 1 — VI,
V, 11, 2; 12, 3 — VIII, 46, 3. 16, 3 — VIII, 5, 4; 12, 43; 41, 5.

nagovoia. II, 55, 2 — III, 1, 5 — nargixbg II, 41, 1 — VIII, 9, 9."

VI, 22, 2. 8 — VIII, 5, 3; 12, 38; ndxgiog VI, 6, 7.

33, 5; 34, 7. naxglg II, 58, 3.

naggijaia I inscr. — II, 6, 12; 8, 4. nsdtj II, 22, 10.
TiaggrjOid^o/jicu II, 18, 5; 28, 6 — kbSIov VU, 37, 2 — VIII, 12, 13.

VIII, 9, 4. neivdo) III, 4, 5 — IV, 1; 2, 5, 1 -

naaxo<pogtov II, 57, 3 — VIII, 13, 17. V, 1, 6. 7 — VI, 22, 6.

naoxa V, 13, 3. 4; 14, 6; 17, 1. 2; neiga II, 13, 1 — V, 1, 5; 6, 8;

18, 1 — VIII, 47, 7. 7, 8; 20, 16 — VIII, 41, 4; 46, 7;
naoxw I, 3, 4 — II, 24, 3; 48, 2; 47, 80.
59, 3 — IV, 11, 5 — V, 2, 4; 6, 10 neigaa/ibg II, 45, 1 — III, 18, 2 —
— VI, 11, 4; 15, 4; 27, 4 — VII, V, 6, 2. 6 — VII, 24, 1.

5, 5; 23, 2; 25, 2; 36, 2; 41, 6 — nstpaxijg VI, 30, 5.

Tin, 12, 33; 33, 3; 47, 27. nilayog V, 7, 2 — VI, 29, 4 — VII,
ndxayog VII, 34, 7. 34, 3 — VIII, 12, 13.
naxdaaw II, 42, 1 — IV, 11, 2 — nevrig I, 8, 7 — II, 5, 1. 2; 25, 2
VI, 20, 6. 35, 3; 41, 9; 48, 1 — IH, 3, 2
naxrjQ I, 1, 5 — II, 6, 16; 11, 1; 4, 5. 6. 8 — IV, 4, 1; 6, 5 - V
14, 9. 12. 14. 16. 18; 16, 3. 4; 14, 2; 20, 18 — VII, 2, 12; 3, 5
21, 3; 22, 5. 7. 8. 11. 12. 18; 23, 3; 18, 2 — VIII, 10, 12; 39, 3; 42, 5

26,4; 33, 1.2; 34, 6; 37, 5; 41, 1; 43, 1; 47, 38.

57, 12 - III, 19, 7 - IV, 1, 1; nsv&egbg V, 14, 10.

11, 1; 12, 3 — V, 4, 3; 16, 3 — VI, 7i£v»EU) II, 40, 3 — V, 14, 20. 21;

2, 3; 12, 11; 14, 3 — VII, 15, 1; 20, 19 — VIII, 42, 3.

24, 3; 26, 3; 31, 2; 33, 2. 5; 35, 10; nev&og II, 41, 9 - V, 18, 1; 19, 3;

36, 3 - VIII, 12, 23. 24. 20, 3 — VI, 22, 7 — VII, 23, 4.

TiaxrjQ (#£o;) I inscr.; 2, 3; 8, 1. 2 nevta II, 63, 4 — III, 4, 1 — VIII,

— II, 12, 3; 14, 5. 11; 16, 1; 20, 30, 2.

1. 8; 26, 5. 7; 27, 4. 5; 30, 2; ntvojiai II, 63, 1.

44, 3; 53, 9; 56, 1 — HI, 14, 1; nevxa&Xog VII, 34, 6 — VIII, 12, 17.

16, 4; 17, 2. 4; 18, 1. 2 — IV, TievxdnoXtg oodo/tijvi] VIII, 12, 22.

1, 2; 5, 3 - V, 1, 4. 5. 6; 4, 2; Tievxtjxooxri V, 20, 4. 14. 19 — VIII,
5, 3; 6, 9. 10; 7, 12. 30; 14, 8. 17; 33, 5; 47, 37.
686 INDEX VOCABULOKUM.

Tcitjctq VI, 12, 8 — VII, 25, 3; 35, 8 24, 4; 42, 2 — III, 5, 5; 7, 3 -

— VIII, 10, 4; 12, 40; 33, 4. VI, 18, 3; 20, 6 — VIII, 10, 15;
TTfpardty VII, 35, 8 — VIII, 15, 7. 12, 26. 45.
ns(iia/x//.a VIII, 32, 11. nival; VI, 6, 5.

nsQifidnw V, 1, 6. 7. nlva> III, 7, 3; 8, 1 — IV, 5, 2. 4;

neQipoloq VII, 36, 4. 6, 6 — V, 14, 15; 20, 15 — VI,
nepispyiu I, 9, 4. 22, 6; 26, 3 — VII, 20, 2 — VIII,
neptspyoq I, 8, 23. 1, 1; 12, 37; 13, 15; 44, 2. 3.
ne(>it,w/yta I, 8, 10. nioxevco I inscr. — II, 7, 2; 26, 2. 6;

neQixaSaiQU) VII, 6, 2 — VIII, 32, 11. 37,2.6; 39, 1; 41, 2; 43, 3; 49,2;
nsQiovaia V, 1, 3. 55, 2; 60, 7 — IV, 4, 3 — V, 6,

nsQiovaioq VII, 36, 2. 3. 10; 7, 5. 12. 15. 24. 31; 14, 21;

ntQiTiazkw I, 4, 2; 6, 13 — II, 4, 6 15, 3; 16, 1. 2. 4. 5; 20, 13 —

— IV, 8, 3 — VI, 12, 2; 23, 6 — VI, 7, 2. 3; 9, 1; 10, 1. 3; 11, 6;
VIII, 1, 6; 7, 7; 11, 10. 12, 4. 11; 14, 1. 2; 15, 5; 18, 11;
ntQinoisu) I, 7, 3 — II, 57, 20; 61, 4; 21, 1; 24, 1. 2. 3; 30, 4 — VII,

62, 2. 4 — VI, 9, 2 - VII, 26, 4 38, 9; 41, 4. 7 — VIII, 1, 1. 5. 6.

— VIII, 12, 40; 41, 8. 9. 10. 11; 15, 7; 25, 3; 46, 14;
nsQinolrjOiq II, 20, 2; 26, 1 — V, 47, 39. 41.
15, 2. nlaxiq I inscr.; 6, 2. 12; 10, 3 — II, 20,

negiQUVTriQiov II, 35, 1. 3. 9; 26, 2; 28, 9; 35, 3; 61, 3. 5

neQiaasia V, 20, 18. — IH, 4, 7; 5, 3; 12, 2 - IV, 12, 4
niQiaasvfxa III, 7, 8 — VIII, 31, 1. — V, 1, 1; 3, 1. 4; 5, 5 — VI,
nsgiaabq I, 9, 3 — II, 18, 3; 43, 2. 3 5, 6. 7; 7, 2. 4; 12, 9; 18,9; 28,7
— V, 12, 6. — VII, 12, 1; 25, 6; 26, 2; 31, 6;
nSQiaxaaiq VII, 8, 7. 33, 3. 4 — VIII, 12, 47; 13, 6. 8;
ntQioTSQa VIII, 33, 7. 15, 5; 41, 8; 45, 1; 46, 16.
7ispiT£/xvw VI, 10, 3. 10; 12, 2. 3; maxonoiio) V, 6, 4.
14, 5; 22, 8. niaxbq I, 3, 10; 5, 1; 8, 17. 23; 9, 1

niQixofin VI, 12, 10; 14, 5; 23, 4. 10, 1. 2 — II, 2, 3; 5, 6; 25, 7

nSQiTfJOxiiq III, 6, 3. 26, 1; 49, 4; 58, 1; 60, 6; 61, 2
Ttf^Kuv VIII, 42, 2; 43, 2. 62, 3. 4 — III, 3, 1; 6, 3; 16, 1
ttswjw IV, 5, 3 — V, 7, 18 — 18, 1 — IV, 9, 2; 12, 3. 4 — V
VI, 12, 6 — VIII, 12, 16. 1, 2. 3; 7, 9. 23. 24; 9, 1; 10, 2
nexoficu I, 4, 1 — VIII, 12, 27. 12, 6 —VI, 3, 1; 9, 1; 12, 3. 10
nkxqa VI, 3, 1; 20, 6 — VII, 37, 2 14, 5; 16, 4; 17, 4; 18, 1. 11; 27, 1
- VIII, 10, 4; 12, 26. 30, 2 — VII, 1, 2; 25, 1; 26, 3
ntjyri II, 63, 4 — VI, 3, 1 ; 20, 6 — 33, 6 — VIII, 1, 3. 4. 12; 5, 4
VII, 37, 3 — VIII, 12, 14. 6, 4; 10, 2; 11, 11; 32, 3. 13. 18. 19
Tiqlbq V, 7, 22 — VII, 36, 3. 34, 11. 13; 36, 1; 39, 3; 46, 17
nriya III, 6, 4. 47, 9. 46. 61. 68. 74. 75. 79.
ntjgbq V, 7, 27. nlayioq II, 44, 1.

nijzvg I, 8, 6. nlavaw II, 6, 12; 20, 4. 8. 9. 11;

nixQalvu) II, 16, 1. 22, 7 — V, 12, 1; 17, 2 — VI, 13, 3
7n*p/a VI, 7, 4 — VII, 13, 1; 17, 1. — VII, 19 — VIII, 10, 17; 12,
nucpbq I, 3, 3; 7, 8 — II, 21, 8; 25. 46; 16, 4.
 INDEX VOCABULORUM. 687

nlavrj II, 39, 6 — III, 5, 4 — V, I

6, 1; 12, 12. 15. 32. 35. 39. 41;
6, 5; 15, 1; 17, 2 - VI, 3, 2; 20, 1; 45, 2; 46, 9.
9, 4; 12, 1; 20, 10 — VII, 26, 3; nXriQiDfxa II, 17, 4 -• V, 15, 3 —
28, 4; 30, 1 ; 39, 3 — VIII, 12, VI, 20, 5; 22, 6 — VIH, 13, 4.
25. 39. nXrjQwxrji VII, 35, 10 — VIII, 12, 22.
nXdvo? VI, 13, 3. nXtjOiaofibq VI, 27, 1.

nXa£ VI, 3, 1. nXriaiov, 6 I, 1, 2. 3. 4. 5. 8 — II,

nXaafia V, 7, 22 — VII, 18, 2; 39, 4 25, 3; 36, 4; 42, 5; 53, 8. 9 —

— VIII, 7, 2; 9, 4. III, 8, 2 — VI, 23, 1; 27, 8 —
nXdaao) I, 3, 10 — V, 7, 20. 22. VII, 2, 1; 3, 3; 4, 5.
nXdaxijg V, 7, 22. nXna/xovri IV, 9, 1 — VI, 20, 6; 22, 3.
nXaxela I, 7, 4. 5; 8, 23. nXrpiow II, 10, 4; 20, 2 — III, 15, 3

nXsovkxxrii II, 6, 1; 46, 4 — VII, 4, 5. -- V, 6, 9 - VIII, 47, 57. 77.

nXiove&a I, 1, 2 — VII, 4, 5; 18, 1. nXrjxxw I, 1, 10; 3, 6.
nXiovze? VIII, 10, 15; 12, 45. TiXivd-ovpyta VH, 36, 3.
nXevga III, 9, 2 — IV, 11, 3 — V, nXolov VH, 34, 3.

20, 1. nXovawg I, 5, 1 — II, 5, 1. 2. 7;

nXrjyti II, 56, 3 - HI, 19, 4 — IV, 41, 9; 58, 6 — III, 7, 3 — IV, 1, 2
6, 4 — V, 2, 4 — VIII, 12, 30. — VII, 18, 2; 35, 1.

nXrj&og 11, 21, 8; 22, 12. 13; 34, 3; nXovtog I, 8, 12 — II, 36, 8 — IV,
49, 3. 5 — III, 19, 1 — V, 7, 15; 4, 2. 4; 6, 7 - V, 5, 3 - VH, 33, 3.
14, 13 — VI, 12, 12; 22, 3; 28, 1 nX(oxr\Q VHI, 12, 13.
— VII, 35, 3 — VIII, 1, 6; 12. 15. nvev/xa II, 44, 2 — V, 6, 6. 9; 7,
21, 22. 23. 20. 21; 14, 17; 20, 3. 12 — VI,
nXrjfrvvw I inscr. — II, 34, 7 — VI, 14, 4. 5; 22, 8; 29, 3 — VII, 32, 2;
27, 9 — VII, 32, 1; 33, 5 — 34, 1; 35, 3; 37, 5; 39, 4 —VIII,
VIII, 12, 12. 1, 3. 12; 4, 5; 5, 11; 6, 6. 12;
nXrixzrjq II, 2, 1; 24, 7; 57, 1. 9, 3. 5; 11,8; 12, 4. 13; 13, 1. 10;
nXrjxxiafibg II, 20, 2. 16, 4. 5; 18, 2; 20, 1. 2; 38, 4;
nXijxxpov VII, 38, 4. 41, 4; 45, 1; 46, 16.
nXtjUfieXsia II, 25, 15 — V, 8, 2 — nvev/j-a (ayiov) II, 26. 4. 6; 41, 4 —
VII, 37, 2. 3. III, 17, 2 — IV, 5, 4; 14, 2 —
7tXri(i[isXea> I, 8, 18 — II, 7, 2; 18, 2; V, 7, 30; 20, 4 — VI, 7, 2. 3; 12, 7;
50, 4. 15, 4. 5; 18, 3; 27, 2 — VIII, 1, 1;
7tXti/i/isXtj/ia II, 15, 2; 16, 3; 20, 6; 37, 2. 6.
23, 1; 38, 2; 48,1 — IH, 14, 3 — nvev/ia (&sov) V, 7, 5. 13 - VI, 5, 4
V, 7, 23 — VHI, 6, 7. - VH, 2, 12 — VIII, 5, 5.
nXrKtoipoQia V, 7, 17; 19, 8 — VII, nvsvfxa (novr/pov) II, 28, 8 — VI,
39, 2; 45, 3 - VIII, 1, 11; 10, 3; 27, 3. 5. 6 — VIII, 3, 1; 7, 2. 8.

15, 2. Tivsvfia aywv I inscr. — II, 18, 2;

nXrjQow I, 1, 4; 6, 10 — II, 56, 2. 3 26, 6. 7; 32, 3; 33, 2; 41, 2. 4;
— Ill, 19, 5 — IV, 6, 4 — V, 1, 4; 57, 7 — HI, 16, 4; 17, 1. 4 — V,
13, 3; 14, 12. 15. 18. 21; 19, 5. 6; 1, 2; 10, 2; 16, 1 — VI, 5, 3. 4;
20, 2. 11 —VI, 3, 1; 5, 3; 19, 3; 7, 3; 12, 9. 15; 14, 2; 15, 1; 27,
22, 1. 8; 23, 4; 27, 4. 5. 6. 9 — 1. 2. 3. 4. 5. 6 — VII, 22, 1. 2;

VII, 35, 2; 37, 1; 49 - VIII, 1, 10; 39, 2; 40, 3; 41, 7; 43, 4; 44, 1;
688 INDEX VOCABULORUM.

45, 3; 48, 3 — VIII, 4, 5; 5, 7. 11 noXvddnavog II, 24, 7 — III, 7, 6.

6, 13; 7, 8; 8, 5; 9, 10; 11, 6 noXv&iSaxxixbg II, 5, 4.

12, 4. 39. 41. 50; 13, 10; 15, 3. 5. 9 noXveXeog II, 22, 12 — VII, 33, 2.

16, 5; 18, 3; 20, 2; 21, 4; 22, 3. 4 noXv&sia II, 61, 3 — V, 20, 11 —

29, 3; 33, 5. 8; 37, 3; 38, 5; 39, 4 VI, 24, 1.

40, 4; 41, 8; 46, 3; 47, 34. 49. 50 TtoXv&eog III, 5, 4 — V, 15, 3 —

48, 3. — VI, 20, 10; 25, 1 — VII, 38, 7

nvsv/iaxtxbg II, 33, 2 — III, 16, 4 — — VIII, 1, 10; 12, 25.

VI, 5, 3. 4 - VII, 42, 3 - VIII, noXvXaXog III, 5, 1.

I, 9; 8, 5; 46, 14. noXvoQxia II, 36, 5.

nvtxxbv VI, 12, 13. 15. noXvocp&aXfxog I, 9, 4.

nvofj I, 8, 1 — V, 4, 1. noXvTisvaxeo) III, 14, 2.

noirina II, 6, 5 — V, 7, 4. 20. TioXvxgoTiog III, 12, 2.

noirjoig I, 6, 4. noXvxQOfpia IV, 3, 3.

noirjxijg II, 24, 3 — VI, 11, 2. 3 — 7rd,«a III, 12, 4 — IV, 10, 1.

VII, 18, 2 — VIII, 37, 2; 48, 3. nofinri II, 61, 1; 62, 2. 4 — VII,

noitjxixbg I, 6, 4. 41, 2.
noixiXla VII, 34, 4. 7iovrjQsvofj.tti I, 1, 5 — II, 42, 5;
noixlXog III, 12, 2. 61, 1 — V, 14, 12.
Tioi/ictlvo) II, 18, 8. 9. 10; 20, 3. 12; novriQia II, 1, 8 - VI, 26, 3 - VII,

44, 2 — VIII, 5, 6; 41, 8. 17, 1.

noifirjv II, 1, 1; 6, 5; 10, 4; 15, 4; novrjQov, xb II, 6, 13; 22, 5. 6. 7. 8.

18, 8. 9. 10; 19, 1. 2. 3; 20, 1. 6. 9. 13. 18; 23, 4; 42, 2 — IV, 6, 5

8. 12; 24, 4; 28, 2; 42, 1; 43, 3; — V, 10, 2; 12, 6 - VII, 18, 2;
56, 3; 57, 12 — VIII, 12, 30. 26, 4.
nolfivrj II, 20, 4. 5. 8 — VI, 18, 10 novrjQog I, 2, 3; 7, 3 — II, 6, 3; 8, 1;

— VIII, 5, 6; 9, 3. 9, 3; 12, 2; 14, 5. 8; 17,3; 19, 3;

nol/tvtov II, 10, 4. 5; 15, 4; 17, 3 21, 2; 22, 8; 23, 2; 28, 8; 41, 9;
18, 7; 20, 12; 21, 2 — VI, 18, 2 42, 2. 3; 43, 3. 4; 54, 5 — III, 4, 8
22, 6 — VII, 29, 1 — VIII, 6, 6 — IV, 6, 4; 8, 1; 12, 1 — V, 3,2;
II, 3; 13, 10. 7, 4; 11, 1 — VI, 5, 2; 9, 4; 10, 2
noxog VII, 37, 2. - VII, 2, 3. 6; 6,2; 18, 1; 32,5;
noXifiixbg VIII, 15, 4. 39, 3 - VIII, 3, 1; 7, 2. 8; 9,

notinioq II, 46, 3 ; 60, 1 — V, 14, 9 2. 8 etc.

— VIII, 1, 15; 47, 41. novtiQog = dtdftoXog I, 9, 1 — III,

nolsnog II, 6, 10; 34, 4 — III, 15, 4 6,5; 18, 2 — V, 2, 1 — VI, 6, 8

— VII, 37, 2. 3 — VIII, 1, 14; VII, 24, 1 — VIII, 10, 19; 12, 47.
48, 2. novrjQocpQwv VII, 7, 2.

noXig II, 22, 7. 17; 43, 2 — IV, 6, 4 novog II, 25, 4; 36, 7; 41, 8; 63, 3
— V, 3, 1. 3 — VI, 5, 3; 18, 11 — — IV, 9, 1 — VI, 23, 2 — VI, 2, 7

VIII, 12, 45; 45, 1; 47, 12. 35. 36. — VIII, 12, 20.
noXixeia V, 7, 30; 13, 3. noyeia VIII, 12, 13.
noXtxsvo/xai VI, 11, 4 — VII, 36, 6; 7iOQLOiJ.bg III, 7, 1.
41, 6 — VIII, 1, 10; 12, 32. noQvela III, 2, 2 — IV, 11, 5 — VI,
noXixrjg VI, 9, 1. 12, 13. 15; 27, 8; 28, 2. 3 —VII,
7iolvu(>%la V, 20, 11. 6, 4; 18, 1 — VIII, 47, 25. 61.
 INDEX VOCABULORUM. 689

noQvevw VI, 28, 4 — VII, 2, 11 — TCQea^vrsQiov II, 57, 4 — V, 14, 9 —

VIII, 32, 4. 5. VIII, 4, 3; 10, 8; 12, 41; 13, 4;
ROQvri I, 7, 8 — II, 41, 1 — III, 8, 2 16, 2. 4; 17, 2; 19, 2.
— IV, 6, 3; 7, 2 - VI, 28, 4; npeoftvxepot; I inscr. ; 8, 9 — II, 24, 6
29, 4 — VIII, 32, 7. 26, 3. 7; 28, 4; 37, 3; 47, 1; 49, 3
Ttopvixo? I, 7, 5 — V, 10, 2. 51, 2; 57, 7. 8. 9; 58, 2 — III, 8, 1

noQvopooxbq VIII, 32, 7. 11, 1. 3; 15, 5; 16, 4; 20, 1. 2 -

noQvoxonog II, 4, 5 — IV, 11, 6. VI, 5, 4; 12, 1. 14. 15; 17, 1 —
Tiopvoe IV, 6, 3. VII, 22, 1; 26, 6; 31, 1 — VIII,
noQipvQa I, 8, 8. 1, 20. 21; 2, 6; 4, 1. 6; 10, 8;
jioaiS VIII, 12, 10; 29, 3. 12, 3. 43; 13, 14; 15, 11; 16, 1.

jioxa/xbg II, 15, 3 — VI, 5, 3; 29, 4 2. 4; 23, 3; 26, 3; 28, 2. 3. 4. 6;

— VIII, 7, 7; 12, 14. 26. 29, 2; 30, 2; 31, 2; 32, 1. 2; 44,
nozijQiov II, 4, 6 — V, 14, 8 — VI, 1. 2; 46, 9. 10. 11. 13. 15; 47, 1—8.
6, 5 — VIII, 12, 37. 38. 39; 15. 17. 18 etc.

13, 15. npeofivx?]? II, 58, 6 — VI, 29, 1.

noxit,<o II, 5, 7 — V, 1, 6. 7; 14, 15. npsa^vxi? II, 28, 3; 57, 12 — III, 5, 6.

noxbv II, 5, 3 — IV, 2, 1 — V, 18, 1 tiqioiv II, 41, 8.

- VIII, 12, 32. TigoaiQsoit; II, 14, 2.
notoz VIII, 44, 4. Ttgopaxov II, 17, 4; 18, 8. 9. 10. 11.
novq I, 3, 9; 7, 5; II, 18, 11; 21, 4; 12; 19, 1. 2. 3; 20, 6; 56, 3; 57, 12
22, 7; 41, 7 — III, 5, 5. 6; 7, 6 - — VI, 13, 2. 3 — VII, 29, 1; 32, 1
V, 20, 2 — VI, 9, 4; 30, 9 — VII, — VIII, 12, 30.
38, 4 — VIII, 7, 7; 9, 2; 12, 12. 27; ngoyXoiaaoq II, 21, 2 — III, 5, 1.

32, 11. npoyvwoig V, 14, 2 — VIII, 1, 12.

KQayim II, 35, 4; 43, 3; 45, 1; 46, 1 nQodooia V, 14, 9. 20 — VII, 23, 2
— UI, 2, 1; 7, 3; 9, 4 — IV, 6, 5 — VIII, 12, 33.
— V, 14, 11 — VI, 16, 1 — VIII, ngodoztj? II, 43, 4 — III, 5, 5 —
10, 8; 11, 6; 32, 16; 46, 9. 10; V, 14, 3 — VI, 12, 1.

47, 38. 40. 41. nQodgoftoq II, 55, 1.

TtQayftarsla II, 6, 1. TiQosdQia II, 58, 4.

ne u$eig 0?^;.os) II, 57, 7 - VIII, TiQotSQog II, 25, 13.

5, 11; 47, 85. TiQOtQX ^ 01 (jtQoe7.&STs) VIII, 6, 14;

Tcp&Sig II, 39, 1; 60, 2 — VI, 6, 3; 7, 9; 8, 6; 37, 7; 39, 5.
14, 2; 27, 3; 28, 1 - VII, 18, 1; Tifjoiozdig II, 28, 9; 51, 1.

32, 4; 39, 4 — VIII, 9, 2. 5; 11, 3; npoijyov/isvog II, 46, 3.

46, 8; 47, 61. 7r

P o#E<;i; II, 48, 1 - VI, 17, 2.

ngaog II, 1, 5; 57, 1 — V, 20, 10 — tiqo&vixLu II, 40, 3 — V, 1, 5.

VI, 3, 1 — VII, 7, 3. TiQO&vnoq V, 6, 6 — VIII, 45, 1.

UQaozriQ I, 10, 3 — II, 1, 3; 38, 2 — Tipoxa&s'Qo/xai II, 26, 4.

V, 20, 8 — VI, 12, 11 — VII, 18, 2 TtQoxaxaaxsvrj VII, 42, 2.

— VIII, 5, 7; 16, 5. TiQOxtljxtvov VIII, 6, 6.

tiquvs II, 1, 5; 24, 7; 49, 4 — III, TiQOXQixoq VIII, 4, 3.

5, 1; 7, 7 — VII, 7, 3; 31, 1. nQolupdvza, xa HI, 9, 3 — VII, 39, 1

npeopevzTjq II, 33, 2. — VIII, 4, 2; 32, 19; 47, 85.

nQeopvrcQa II, 28, 1. npoltjxpig II, 47, 3 — VIII, 4, 5.

Funk, Didasc. et Constit. ap. I. •JO

(590 INDEX VOCABULOBUM.

uqovoeo) II, 36, 2; 44, 3; 57, 13 — TiQoaxaiQoe, II, 60, 1 — V, 6, 7 —

VII, 25, 2; 39, 3 — VIII, 16, 3. VI, 22, 1 — VIII, 10, 12.
TiQovorjt^q VI, 11, 3 — VII, 36, 6 - npoaxXaloj II, 10, 5; 12, 3; 18, 7;
VIII, 5, 2; 40, 2. 24, 4 — III, 8, 3.

Ttpovoia II, 14, 3; 35, 3; 57, 4 - npooxo/ufta II, 17, 1.

III, 3, 2 - IV, 1, 2; 5, 4 — VI, npooxvveu) II, 56, 2 — V, 11, 1;

4, 1; 6, 4; 10, 1; 14, 4; 16, 3 12, 1. 2; 20, 7 —VI, 12, 8; 14, 2

23, 3; 28, 8 - VII, 33, 2; 34, 5 - VII, 39, 4; 43, 3; 47, 2 — VIII,
35, 10; 39, 2 — VIII, 12, 8. 30 7, 6; 12, 27.
15, 4. 7i{toaxvvtji}is V, 12, 2 — VII, 35, 10
Ttgo^tvoq VII, 9, 1. - VIII, 9, 10; 12, 50; 15, 9; 20, 2;
TiQooifiwv V, 20, 3. 37, 6; 41, 5.
ngonaQaoxivr] VII, 42, 3. nQoolttltto II, 58, 3. 4 — V, 19, 3
TiQonatwQ VII, 33, 4. — VI, 12, 1 - VIII, 5, 12.

nQoiikfiTcm VI, 30, 2. npoalafi^avu) II, 12, 1; 16, 4; 20, 4;

nQonhzua III, 5, 6 — VIII, 47, 66, 23, 1; 24, 3; 38, 4; 39, 2; 41, 1;
TtQoniTrjQ II, 21, 1; 51, 1 — III, 1, 3; 46, 4; 57, 12 — IV, 1, 1 — V, 3, 1

5, 4; 8, 1. — VIII, 12, 2. 21; 41, 5; 45, 1.

npoofiexoftai II, 41, 4; 43, 1; 50, 3; ngoalrjtpK; II, 13, 5.

53, 4; 58, 2 — V, 3, 1 — VI, 18, 1 tcqooojjlOAw I, 5, 1.

— VII, 5, 5; 28, 1; 31, 5; 37, 1. nQoaoy^LOfxa II, 22, 13; 28, 8; 31, 3.

2. 5; 47, 3 — VIII, 6, 5; 9, 2. 5. 9; TiQoanxwatq IV, 3, 3.

12, 21. 47; 13, 3; 32, 3. 6. 10 etc. npooprjoig VIII, 5, 12.

TiQoodnxla VI, 11, 10; 23, 4. TiQOorayr] VII, 34, 3. 4.

TlQ0ai7llHtt).Xu)Tli'C,U) I, 3, 8. nQoazayfia III, 14, 3 — VI, 19, 2;

7rpooE()/0|U«( VIII, 10, 1; 12, 2. 21, 2 — VIII, 5, 7; 6, 5.
7rpoff£tOT II, 39, 6; 41, 1; 53, 4. 8 nQOOTUTT]! Ill, 19, 5 — VII, 32, 2 —
54, 1; 57, 15 — III, 1, 5; 7, 5 VIII, 11, 5; 39, 3.
8, 3 — IV, 3, 3; 7, 2 — VI, 18, 1 7iQoo<pe(>(D II, 26, 2; 27, 1. 6; 28, 7. 8;
27, 2 - VII, 11; 17, 1; 33, 2 34, 1. 6; 36, 6. 7; 41, 5; 53, 3;
37, 5 — VIII, 5, 9; 11, 4; 18, 2 63, 3 - III, 7, 5. 6; 8, 2 — IV,
42, 1; 47, 9. 6, 3; 7, 4; 10, 3 — V, 19, 7 —
nQoaevx°f- ai I, 2, 3 — II, 22, 11; VI, 7, 3; 19, 3; 20, 4; 22, 7. 8;
41, 2; 53, 5. 9; 56, 1; 57, 14. 18. 28, 4; 30, 2 — VII, 30, 2; 36, 6;
21; 59, 2; 60, 2 — III, 4, 3; 5, 2; 37, 5 — VIII, 5, 6. 7; 10, 12; 12,
6, 1; 7, 5. 7; 8, 3; 14, 1; 18, 1 -- 2. 38. 41. 43. 44. 48; 28, 2. 4;
IV, 3, 3; 6, 8; 7, 1 — V, 6, 2. 6; 30, 2; 40, 1. 2; 46, 11. 14. 15;
7, 15. 22; 13, 4; 14, 8; 19, 3 — 47, 2. 8.
VI, 3, 2; 9, 3; 12, 6; 27, 1. 7 npoocpoQa II, 25, 6; 26, 2; 27, 6;
29, 4 —VII, 2, 2; 24, 1. 2; 31, 6 34, 7; 57, 15 - IV, 6, 4 — VIII,

45, 1. 2. 3 — VIII, 4, 6; 6, 4 13, 15; 47, 8.

32, 18; 34, 10. 11; 47, 65. 7i(i6o<po(>oi HI, 3, 2 — IV, 5, 2 —
ngoorjxwv I, 3, 9; 8, 11 — II, 5, 1; VII, 38, 4 - VIII, 40, 3.

25, 1; 28, 5; 58, 1 —IV, 10, 1 - 7i(,oo<pa>vE<D VIII, 6, 9; 8, 1; 13, 12;

VI, 1,3- V1I1, 12, 8; 48, 2. 35, 2; 36, 1; 41, 1; 47, 85.
nQoarjkvTOi VII, 29, 2. 71(joo(/k6v>]Oic VIII, 38, 1.
 1NUBX VOCAHULOKUM. 691

nijoaionoXrinxhio II, 68, 4. VII, 31, 1 -VIII, 5, 4; 12, 23;

nyoamnoXriTixrji; II, 9, 2; 42, 2 — 18, 2; 20, 1. 2; 21, 4; 22, 2; 46,

IV, 4, 3 — VI, 12, 10. 15. 17; 47, 80. 82.
iiQooamolrjxpia II, 17, 1; 42, 1. ngoxei&og II, 21, 1. 4; 37, 4; 41, 8
TiQoaamolrjxpiq II, 58, 6. - V, 6, 6.

iiQooumov I, 7, 6; 8, 24; 9,-1 — II, ngvxaviq VIII, 9, 8.

5, 2; 9, 2; 14, 10; 16, 3; 22, 5. 7. TlQWQIVq II, 57, 11.

8. 11. 12; 41, 4. 9; 47, 2. 3; 49, 1; Tigrnxoyswrjixa II, 25, 17.
51, 1; 57, 19; 61, 2 — III, 14, 3 -rcQ(oxofj.a(jxvQ II, 49, 3 — VIII, 33, 9.
— IV, 6, 8 — V, 4, 1; 20, 3. 5. nQwxoxoxoq II, 25, 17; 61, 4 -- VI,
8. 9. 12 — VII, 1, 1; 5, 2; 9, 2; II, 2 — VII, 24, 2; 36, 6; 41, 5 —
10, 4; 48, 4 — VIII, 5, 6; 7, 5; VIII, 12, 7. 31.
11, 3; 18, 2; 29, 3; 37, 6; 46, 5. kxzqov VIII, 12, 3.

TiyoTttidw VII, 2, 7 — VIII, 32, 18; 7ir<? P »;£ VII r, 41, 8.

33, 9. nxrt vbq VIII, 12, 15.

TiQOTQtTia) II, 6, 5; 50, 4. nxwotq V, 7, 7.

npoTQOiirj I, 10, 3. 7iTcu^fi;cu II, 4, 5.

KQOtpaa Clonal II, 60, 6. nxu>xk I, 8, 7 -- II, 58, 6 — III,

ngoipaoiq II, 14, 10; 25, 2; 60, 6 — 4, 5. 8. 9 — V, 1, 4 — VH, 12, 2;

III, 2, 1; 6, 3 — VII, 36, 4. 5 — 18, 2; 29, 2.
VIII, 47, 5. 38. 40. nv&fxrjv VI, 18, 2.

nQoiprjxeia V, 14, 9; 16, 2 — VIII, nvxvd^w II, 60, 4.

2, 3. 7; 3, 1; 12, 31. jri^ I, 8, 14 — V, 15,
9. 2 VII,
TiQOfrjttvo) V, 20, 12 — VI, 5, 4 33, 3 — VIII, 12, 13; 20, 1 ; 46, 2. 16.
24, 3 — VIII, 2, 1. 2. 3. 8. 9. nvlwQoq II, 26, 3; 28, 5; 57, 10 —
n()oipr\xrii I, 1, 5 — II, 6, 5. 14; 22, 8 III, 11, 1. 3 — VI, 17, 2.
25, 7; 28, 5. 7; 29; 30, 1. 2; 39, 3 tivq II, 22, 15; 33, 3; 42, 5; 51, 2
55, 1; 58, 3 — III, 1, 4 — IV IV, 10, 1. 2 — V, 4, 1; 7, 7. 13
6,6; 7, 3; 8, 2 — V, 3, 2; 7, 24.29 20, 5 — VI, 1, 1. 2; 3, 1. 2; 20, 6
8, 2; 12, 3; 20, 6. 12 - VI, 3, 1 26, 3 - VII, 2, 10; 35, 5; 37, 4
5, 1; 9, 1; 10, 3; 18, 7. 8; 19, 2. 4 39, 3 — VIII, 1, 16; 12, 11. 22. 26.
30, 5 — VII, 1, 1; 28, 5; 38, 2 - nvQoq V, 7, 26 - VII, 40, 2.
VIII, 1, 13. 14. 17; 2, 6; 5, 4; 8, 5 7iv(>no?.io) II, 14, 9.
12, 43; 41, 5; 46, 7. 7rai/cyv I, 3, 11.

llQO(prjzai = TtQotptixiHv fttft/.oi I, 5, 2 nwloq V, 20, 10 — VI, 29, 2.

6, 4. 10. 11 — II, 5, 4; 39, 6

57, 5; 59, 4 — V, 14, 12; 19, 3 - £«,?/?; V, 14, 4.

VI, 10, 1; 11, 1; 12, 12; 14, 2 pft/9tfos II, 27, 5 — IV, 11, 2 - V,
16, 3; 19, 3; 25, 1 ; 26, 1 - VII 7, 26; 20, 10 — VI, 20, 6 — VIII,
37, 1 - VIII, 5, 11; 47, 85. 1, 6.

TiQO<frl xiy.oq VI, 5, 3 - - VIII, 12, 30 pdda/AVoq V, 7, 26.

22, 3. (ic/Jtovpyuq IV, 6, 5.

KQo<pr\xiq V, 7, 13. IxtS-v/xiw II, 60, 4.

7iQO<prjXo<p6vxrji VI, 25, 1. Qud-v/xia IV, 11, 5 — VIII, 17, 58.

Tipoxtioi'Qoj II, A, 1; 24, 4; 36, 9

— <Wa II, 32, 3.

III, 9, 2; 16, 1 - VI, 23, 5 - iyaxwdr^q II, 4, 5.

46*
Gi)2 INDEX YOCABUJjOKUM.

(>avTto/Lia I inscr. aaxav&i II, 37, 5 — III, 18, 1 —

buvziofibq VI, 20, 9. Vir, 41, 2 — VIII, 9, 2.

Qani'C,tt> V, 6, 9; 14, 9. aepaq VI, 30, 10 — VII, 38, 8; 47, 3

(icmia/ia VII, 2, 4. - VIII, 5, 7; 6, 13; 7, 8; 8, 5 etc.
ns/i/iag IV, 14, 3. oepofiai II, 33, 1 — V, 12, 4.

(ie/.ifibt; I, 5, 1. aeffo) VI, 14, 2.

Qf[ifia> I, 7, 5 — III, 6, 4. a£<pa II, 14, 10.

Qr/y/xa VIII, 7, 5. aeUvrj V, 12, 1. 4. 5; 17, 2 — VII,

p^« I, 5, 1; 10, 2 — II, 1, 1; 8, 1; 34, 2 — VIII, 1, 14; 12, 9; 38, 4;

9, 2; 17, 3; 42, 1. 5; 49, 2; 57, 19 46, 2.
- V, 3, 2 — VI, 12, 5. 8; 23, 6 ae/xldalig VI, 22, 3.

- VII, 48, 4 — VIII, 4, 5; 47, 75. afjuvos II, 2, 3; 63, 3 — 111, 7, 6

QTjTWQ IV, 6, 5. 8, 1 — IV, 14, 3 — VI, 10, 2

p/£j? V, 20, 10. 26, 3; 28, 6 — VIII, 12, 44; 25, 2

oinidiov "VIII, 12, 3. 32, 17.

(5^ I, 8, 21. osfivoxm I, 3, 9 — II, 25, 1; 57, 2;

Qiipoxivdvvoq V, 6, 6. 63, 1 — VIII, 13, 5.

(>Lip6<pf}a).[io<; VII, 6, 4. asmbq II, 28, 8.

pofitputa V, 20, 8. atjfielov II, 62, 2 — III, 2, 2 — V,

(W,u>7 I, 4, 1. 12, 1; 14, 3. 9. 21 — VI, 3, 1;

Qvnaivio II, 41, 6. 7, 2; 18, 9; 20, 6; 28, 3 — VII,

p^Tio? II, 18, 4. 5 — VII, 44, 3. 32, 3; 34, 4 —VIII, 1, 1. 2. 3. 4.

Qvrlg II, 61, 5 — VII, 40, 1 — VIII, 6. 7. 9. 12. 13. 15. 16. 17; 12, 32.
II, 4. aynedtav II, 41, 6.
Qwiiaixos VI, 12, 5 — VIII, 47, 83. ar/Tto) II, 41, 7.
aiiq II, 36, 8.
OaftpaziCfii II, 36, 2 — VI, 23, 3 - arjipiq V, 6, 7.

VII, 36, 4. ataywv VII, 2, 4.

aa^attafibg II, 36, 2. atSi]QOv II, 22, 13. 15.
oapfiaxov II, 47, 1 ; 59, 3 — V, 14, fffdamos III, 1, 4 — V, 12, 2.

1. 18. 20; 18, 1. 2; 19, 3; 20, 19 — a/£;.oj> V, 7, 27.

VII, 23, 1. 3. 4; 36, 1. 5 — VIII, alxsQa VIII, 47, 2.
33, 2; 47, 64. aixvrj).arov VI, 5, 3.
aayijvtj I, 8, 20. alvani III, 5, 5.
oaltva) II, 41, 3. tfivrfciv I, 8, 10.
ud/.niyS II, 6, 10. 11 — VII, 32, 3. oiobi] I, 3, 10.
ouknltfi) III, 14, 1. oltog II, 25, 16; 34, 6 — IV, 5, 2;

oaQxixbq VII, 2, 4. 9, 1 — VII, 20, 2; 29, 1 — VIU,

nuQxovjAtti VIII, 12, 31. 40, 3.
aap| II, 2, 3; 4, 5; 33, 2; 63, 5 - oiumauj V, 14, 3 — VII, 33, 2 —
III, 2, 3 — V, 6, 6; 20, 16 - VI, VIII, 15, 2.
5, 4; 10, 3; 14, 3. 4. 5; 26, 1 a icoTft] II, 57, 4 — VIII, 4, 6.

28, 3 — VII, 2, 9; 26, 5; 37, 1 axavSali'Cm I, 10, 1 — II, 18, 6

—
39, 4; 41, 6. 8; 49 — VIII, 6, 6 VII, 32, 2.
9, 3; 12, 31. 48; 13, 10; 20, 2 oxavdaXov I, 3, 6; 8, 18 — II, 10, 2
35, 1; 33, 4; 45, 1. VIII, 10, 19; 47, 53.
 INDEX VOCABULOKUM. 693

oxti.oq VIII, 47, 77. 2. 5; 28, 5 — VII, 5, 3; 8, 6 —

ff*£vo? II, 24, 4; 55, 1 — VI, 12, 6; VIII, 1, 7. 16; 5, 1; 18, 1.

14, 1 — VIII, 4, 1; 7, 5; 21, 3. 4; O7iazd?.iov I, 3, 10.

47, 73. anaxaXbg II, 25, 2.

<7xt>i,~ II, 41, 7 — V, 14, 1. ffTts/jjcu IV, 5, 3 — VII, 40, 2.

axrjvrt II, 25, 5. 6. 7; 57, 10 — VI, (jTtsp^a II, 22, 12 — III, 4, 5 —

3, 2; 5, 3; 12, 12 — VI], 37, 4- IV, 5, 2 - V, 7, 20 - VII, 15, 2;
VIII, 5, 4; 20, 1; 21, 3. 33, 4. 5; 37, 1 — VIII, 12, 12.

ot £7r2 oxijvtjq VIII, 32, 9; 47, 18. 18. 31; 40, 3.

axijvonoibg II, 63, 1. anrilawv II, 17, 4; 61, 2.

axia V, 20, 12. anlXoq II, 61, 5 — VII, 40, 1 -
oxiaofibq VI, 3, 1 — VIII, 12, 26. VIII, 11, 4.

axlijQoxaQdia II, 14, 11 — VI, 20, 11. amXom II, 43, 2.

ax).rjQoxa.QSioq VII, 7, 2. amv»fjQ VIII, 2, 2.

axl^Qoq 11, 21, 1. CTTrAa^ov VII, 2, 12; 33, 2 — VIII,
oxXrjQoztjq VI, 20, 6. 9, 9.
ax}.rjQvvu> II, 38, 3 — IV, 11, 3. OKodia V, 7, 13.
oxohbq III, 5, 1. onoSbq V, 7, 15.
a^OTto? II, 6, 7. 8. 10. 11; 17, 6; anovSn III, 15, 5 — V, 2, 2 - VIII,
24, 7; 25, 11 — VI, 4, 2; 10, 1; 1, 3.

21, 2. OTaywv VII, 38, 5.

axoQiilt,o> II, 56, 2; 59, 1. 2 — III, axaiioiQOfioq VIII, 32, 9.

4, 9 — V, 14, 6. OT«<ftov II, 14, 6 — VII, 33, 3.

oxoQftioq VIII, 7, 5. axa&fibq II, 22, 8. 10.

oxoQniaTrjQ II, 56, 3. oxaoiat,u> II, 2, 4; 43, 2; 54, 4 —
axoro? I, 7, 4 — II, 42, 2 — V, VI, 2, 1.

6, 7; 14, 16; 16, 6 — VII, 34, 2; (jrdais II, 43, 3 - VI, 12, 3.
35, 5 — VIII, 11, 6; 12, 9. 11; OTttdtajdijq II, 14, 12.
34, 12. araxriQ II, 46, 1 — V, 7, 28.
oxvjiaXit,a> II, 43, 3. axavgbq II, 24, 3: 48, 2 — III, 17, 1

axvXov I, 8, 3. 19, 4 — V, 4, 3; 5, 4; 6, 9; 14,

axoJXijS I, 8, 21 — V, 7, 7. 15. 1. 13; 19, 1; 26, 1 — VII, 23, 2;
OfilXrj II, 41, 8. 43, 3 — VIII, 1, 10; 12, 4. 33;
aoSo/xrjvbq VIII, 12, 22. 47, 47.
ampia I, 7, 3 — II, 38, 1. 2 — V, oxavQOU) II, 25, 9 — V, 14, 12. 14.
20, 9 — VI, 25, 2; 27, 5 — VII, 15; 19, 4. 5. 6 - VI, 30, 8 —
34, 5. 6; 35, 2. 10; 36, 1 — VIII, VII, 41, 6 — VIII, 34, 4.
1, 12; 7,2; 12, 7. 16; 37, 5; 44, 2. oxayvln VII, 29, 3 — VIII, 47, 3.

2o<piu.(ftlpXoq) 1, 8, 2; 10, 2 — III, axeag VI, 22, 3. 5.

3, 2 — IV, 11, 2 — VIII, 47, 85. axeytj III, 7, 1.

ao<piareia I, 6, 4. ozeyoq IV, 2, 1.

oo<pioxixbq I, 6, 4. axevay/ubq VIII, 41, 2. 5.

(ro^oe I, 6, 4; 7, 11; 8, 11. 15; 10, 4 oxiQyia II, 33, 1. 2; 34, 6 — VI, 29, 2.

— II, 1, 3; 6, 3. 16; 9, 2; 42, 1; oxsQS(o[ia V, 7, 3 - VII, 34, 1.2 —

45, 2; 58, 3; 63, 2 — III, 7, 6; VIII, 12, 9.

14, 1 - IV, 9, 1 - VI, 6, 8; 18, azi-Q-qoiq VI, 21, 2.

694 INDEX VOCABULORUM.

azi(ivov VII, 35, 6. axQOv&bq III, 15, 2.

azeipavoq I, 8, 15 — II, 14, 6 — III, axvXoq III, 16, 3 — VI, 3, 1 ; 20, 6

13, 1 — V, 1, 2; 6, 8. — VIII, 12, 26.

azetpavow II, 14, 6; 28, 4 — V, 7, axvnxixbq II, 22, 1.

10. 23 — VIII, 12, 12. axv<fu> II, 13, 5 — IV, 11, 4.

ozrjS-og II, 63, 4. auyysvffa II, 57, 12.

aztj&vvtov II, 25, 16. avyyevijq II, 14, 9; 48, 3 — III, 4, 4

otj?/^ II, 22, 5. — V, 6, 1 — VII, 15, 2 — VIII,

azijQiy/xa II, 14, 4. 2, 9; 47, 38. 40. 76.

azrjQi^m I, 1, 4 — II, 6, 12. ovyyrjQoq III, 13, 1.

azrtQi^io I, 3, 7 — II, 24, 1; 26, 2; avyyvio/xrj II, 18, 5; 50, 3 — VIII,

33, 2; 41, 4 - VI, 13, 2 — VII, 47, 8.

29, 1 — VIII, 9, 5; 10, 13; 15, 3. ovyxazd&eoiq VIII, 1, 2.

ar<^0(u II, 16, 2; 17, 5; 18, 7; 41, 6; avyx).riQov6jxoq I inscr. — II, 33, 2

43, 1; 48, 1. — Ill, 18, 1.

ozifiwoiq VI, 20, 6. ovyxQiotg II, 28, 8 — VII, 1, 3.

ozoixilov V, 12, 5 — VIII, 12, 17; ovyxvQia VIII, 47, 32.

46, 2. °vyxy<? a HI; 12, 4; 13, 1.

axoixnwia VI, 18, 1 — VII, 25, 7. ovyxwpeco II, 20, 5; 23, 1; 24, 3;

oxoixstco II, 5, 4. 46, 5; 59, 3 — III, 2, 3; 9, 3 -

azotxeui VI, 25, 1. VI, 20, 4 — VII, 25, 2; 28, 2 -

otoAjJ I, 8, 8 — II, 41, 1. VIII, 9, 3; 12, 47; 33, 3; 41, 5;

oxofta 1, 8, 11 — II, 4, 4; 6, 8; 47, 82.

21, 6; 22, 9; 28, 7. 8. 9; 38, 3; avyxu>Qr,aiq VII, 36, 2 — VIII, "1, 10;

44, 4; 49, 2; 56, 1. 4; 63, 5 — 12, 33.

III, 7, 6 — V, 7, 12. 28; 11, 1. 2; av'Qdw VII, 44, 2.

20, 15 - VI, 3, 1. 2; 12, 4. 5; av^vyta VIII, 10, 10.

20, 10 — VII, 20, 1; 32, 2; 36, 5 ovxo<pavx£a> II, 8, 1 — V, 14, 11

— VIII, 1, 16; 4, 5; 47, 75. VII, 3, 5 — VIII, 32, 10.
OTOftaxog V, 6, 7. avxocpavztjq II, 42, 5; 50, 4; 51, 1 —
oxyaxayxr/q V, 20, 7. IV, 6, 5.

oxpaxeia VIII, 47, 83. ovxotpavzia IV, 6, 7.

azpazi/ybq VIII, 1, 19; 12, 26. ovD.u'ixbq II, 36, 9.

ozQazijXdzrjq VII, 5, 5. avAAtirovpyo? VI, 18, 11.

arpariK II, 22, 5. 6 — VII, 35, 9 — avXXoyrj IV, 8, 4.

VIII, 12, 27. ovixpuXlw I, 5, 1 — IV, 11, 4 —

oxQaxiul = nvev/uazct VIII, 12, 8. 27. VI, 7, 2 — VIII, 47, 14.
ozpaziwztjq II, 14, 12; 39, 3; 48, 2 avfxfiifiaQm II, 46, 7.
— IV, 6, 5 - V, 1, 1 — VIII, ovtxpoXixbq VIII, 12, 11.

32, 10; 47, 11. ovfiftoXodetxxrjg VIII, 32, 11.

oxQuxitoxixbq II, 34, 4. avfxfiolov IV, 13, 2 — VI, 23, 5;
oxyazoTildov VIII, 12, 42. 28, 3 — VII, 22, 2 - VIII,

axQaxbq VII, 35, 3. 7. 11, 12.

ozQtfiXbq II, 44, 1. ovufiovXia II, 14, 3; 41, 7; 44, 4;

oxQrjViaa) IV, 11, 1. 57, 14 — VIH, 12, 20; 16, 4.

ozyov&tov VIII, 7, 5. (Jv/xfiovXiov II, 52, 1.

 INDEX VOCABULORUM. 695

ovftftovkog II, 28, 4 — V, 16, 3. ovvoeoLiog II, 53, 7 — VI, 7, 4 —

avfifiaxia VI, 18, 7. VIII, 5, 7.
ovutihoyog I inscr. CTuvdtazoi'o; V, 8, 1.

ov/j/zezQrjzrjg II, 51, 1. ovvdovloq V, 10, 1.

avutiolvvio II, 14, 3. 13— III, 8, 3 avvtytiga) VII, 44, 4.

- VIII, 34, 11. (Jiwdptov I, 8, 9 — II, 9, 3; 28, 4;

avfina9rig II, 20, 11; 41, 5; 44, 2. 61, 1. 2 — V, 14, 9.

ovfinapdf.tjtpig III, 17, 2. avvslStjOig II, 10, 4; 54, 1 — VII,

avftnlvm V, 7, 30 — VI, 30, 9. 33, 2. 3 — VIII, 47, 53.

avfxnXrjQtafia I, 5, 2. ovveXsvoig VI, 28, 1.
nvjin).oxrj VI, 6, 6. ovvepyeta V, 7, 18.
avfinvoia VII, 2, 9. ovvsgybg II, 54, 4; 57, 7 — III, 16, 1

ov(A7iooiov II, 62, 4 — IV, 11, 4. — VI, 9, 1; 29, 2.

avjj.nQta^vrsQOi VIII, 28, 3. avvsa&icu V, 7, 30 — VI, 30, 9.

av/j(po>vs(o II, 49, 5. ovvsoig H, 32, 3 — VI, 27, 5 —

avfJKpmvrjOii; VIII, 47, 46. VII, 28, 3; 35, 1.

ail^^o) po; II, 49, 3; 55, 2; 56, 1. 2; avvsvxofiat VIII, 47, 10. 11. 45. 79.
57, 14 — VIII, 12, 4. ovvrjyoQsw II, 6, 1; 42, 3.
av/iiprj(pog II, 47, 2. ovvn&eta II, 50, 1 - V, 12, 6; 16, 6
cvrayco II, 54, 4; 56, 2; 59, 1 — — VI, 19, 1.

IV, 4, 1. 3; 5, 3 -- V, 1, 6. 7; ovv&dnzw VII, 22, 6; 43, 5.

14, 12 — VI, 22, 2; 25, 3 — VII, ovvd-rjxrj V, 16, 9 — VII, 22, 2; 33, 4.

26, 4 — VIII, 34, 8. 10; 47, 31. ovv&ruxa V, 14, 9 — VIII, 4, 5.

avvaywyrj II, 43, 4; 60, 2. 3; 61, 1; rjuciVt I, 4, 2— III, 4, 8 - V, 7,

62, 1 — III, 6, 5 — V, 3, 3; 14, 12; 3. 4; 16, 4 — VII, 19.

19, 5 — VI, 2, 6; 5, 2 — VIII, avvlaxwQ II, 47, 2.

47, 65. 71. aworfo? II, 57, 2; 62, 3 — V, 20, 19
ovvaywybg II, 56, 3. — VIII, 47, 37. 74.
avva&Qoi^w II, 57, 2; 59, 2; 62, 1 — avvotxr/aig II, 14, 9.
V, 19, 3; 20, 3 — VI, 5, 7; 30, 2 ovvzayrj VII, 40, 1.

- VIII, 34, 10; 35, 2. ovvvdooofAai VII, 41, 3.

ovvd&(>oio,ua II, 61, 2 — III, 18, 1 ovvieXeia II, 46, 1 — V, 19, 7; 20, 2
- VIII, 1, 20. — VI, 18, 9; 30, 8 — VII, 41, 6;
ovvavaoTpeyofjai II, 40, 2; 62, 3 — 46, 15 — VIII, 10, 4; 12, 40.
V, 7, 30; 20, 3 — VII, 26, 3. avvzofiog I, 6, 11 — II, 24, 1.

avvavloznfii III, 17, 3 — VII, 22, 6; avvTQifina II, 14, 2; 21, 4 — VIII,
43, 5; 44, 2 — VIII, 8, 2. 44, 4.
avvdvxi]Oig I, 7, 6 — VIII, 32, 11. ovVTV%la IV, 10, 4; 14, 3.

ovvu^ig II, 39, 6. ovpiy/xog VIII, 12, 15.

ovvano&vijoxu) II, 7, 1 — III, 17, 3 ovooeiofj.bg VII, 32, 4.
- V, 14, 6 — VII, 22, 3; 43, 5; ovozaotg II, 25, 2; 58, 1 ; 62, 4 —
44, 2; 45, 1. III, 7, 6 - VI, 11, 5; 28, 7 —
avvcmootolog II, 24, 4 — VI, 7, 2; VIII, 1, 20; 12, 15; 22, 3.

9> i _ VII, 2, 12 — VIII, 4, 1. ovararixbg VIIT, 47, 12. 33.

ovvapnayrj VIII, 47, 33. ovatavQOto VII, 43, 5.

avyti'ffict II f, 2, 2. ovozoh) VIII, 12, 9.
696 INDEX VOCABULORUM.

acpayfj VIII, 2, 6; 12, 30. 35, 1 — VIII, 1, 1. 4; 14, 2;

CHpalXw II, 14, 11. 33, 6.
o<pEvd6v>] I, 3, 9. awxriQiov II, 22, 17; 26, 1; 41, 4 —
a<pQayCC,(o II, 22, 12 ; 32, 3 - VII, 22, 2. V, 19, 6 — VII, 48, 4 - VIII, 9, 5.

a<pQ<xyl<; II, 14, 8; 39, 6 — III, 16, 4; awzrjQWi 33, 2; 59, 4 — VI,
II, 19, 2;

17, 1 — VII, 22, 2. 3. 28, 7 — VIII, 6, 5.

<JXVf*a VI , 11, 6; 28, 1 — VII, 2, 9. oa><p(>oviZ,<o II, 9, 1; 46, 4 — IV, 11,

axlafia II, 44, 2 — VI, 1, 1; 3, 2; 2. 3 — V, 14, 2.

4, 2; 5, 5; 6, 8 — VII, 10, 1. aoxpQoavvrj III, 7, 6 — VI, 30, 7 —

o X oXf/ IV, 14, 2 — VIII, 24, 2. VIII, 12, 24.
ffoi^cu II, 57, 20; 60, 3. 4 — IV, 11, 2 auxpQiov I, 8, 16 — II, 2, 1; 49, 4;

12, 3. 4 — V, 3, 3; 5, 3; 6, 4 50, 1 — III, 3, 1 — IV, 14, 3 —

7,23; 20, 5. 10 — VI, 12, 2. 8. 11 VI, 30, 6 — VIII, 25, 2.

13, 3; 15, 5; 28, 7 - VII, 32, 2

38, 1; 39, 4; 43, 2 — VIII, 9, 9 xayiia VI, 11, 2; 30, 10 — VII, 35, 3

10, 19; 36, 2; 38, 1; 48, 2. — VIII, 46, 16.

aw'Qofisvoi II, 54, 4; 56, 2 — V, 15, 3 xaxxbq I, 9, 4.

— VIII, 5, 6; 8, 2. 5. xaXamoQia II, 21, 4.

awoov xaX dvdoxtjoov VIII, 7, 3; xajxlaq VIII, 11, 5.
8, 3; 9, 6; 10, 21; 36, 2; 38, 1. xa/iLSlov IV, 9, 1 — VII, 29, 1.

aui/xa I, 6, 13; 7, 10 — II, 8, 3; 34, xd§i? I, 8, 11 — 27, 4; 57, 21 —

II,

4. 5; 41, 7; 43, 3; 44, 2 — III, III, 11, 3 - VII, 39, 2 - VIII,

6, 2; 9, 2 — IV, 14, 2 — V, 4, 4; 12, 15; 13, 14; 46, 1. 3. 10. 11.

7, 11. 19. 20. 25 — VI, 11, 7; xaneivbg II, 1, 5 — VIII, 2, 7. 10;

14, 4; 23, 5; 26, 2; 27, 7; 29, 3; 39, 3.

30, o — VII, 34, 6; 44, 3; 45, 3 xcmeivo<pQovsu> VII, 6, 6 — VIII,
— VIII, 9, 8; 11, 4; 12, 17; 13, 10; 2, 10.

14, 2; 16, 3; 47, 77. Tcmeiv6<pQu>v I, 3, 8 — II, 6, 3; 16, 2.

aw/ia (Xqiotov) I, — 33, 2;
6, 12 II, xcmeivoo) II, 1, 2; 22, 11; 63, 5 —
43, 2; 57, 15. 21; 59, 1 — V, 14, 7 III, 19, 5 — VII, 8, 4.
— VI, 15, 2; 30, 2 — VII, 25, 4 - xttQaaao) II, 42, 5; 43, 1. 2 — VI,
VIII, 12, 36. 39; 13, 15; 14, 2. 12, 15.
awfiatixog II, 21, 9; 55, 1 — VIII, xaQtxxrj II, 43, 2.
47, 69. xaQab? VI, 9, 4.

aoi/xdxtov II, 62, 4. raCpoe V, 14, 10 — VI, 22, 3. 6.

awoq V, 7, 27 — VIII, 10, 7. 8. 14. ra<pft II, 24, 3 — III, 17, 1 — VII,

a(oxr\Q I inscr.; 6, 10 — II, 16, 1; 23, 4.

20, 8. 9; 21, 5; 24, 7; 25, 10; 59, 2 xdtpoq V, 7, 5.
— Ill, 19, 3 — V, 2, 4; 15, 2; racur VIII, 12, 3.

16, 5 — VI, 19, 3; 30, 4. 7 — xslxo? VI, 3, 1 — VII, 37, 4 — VIII,

VII, 1, 2; 22, 6; 26, 2; 33, 2; 11, 5; 12, 26.
35, 1; 41, 7 — Vin, 1, 1; 5, 2. 7; xexixrjQiov I, 3, 9.

8, 5; 9, 10; 11, 6; 12, 33; 13, 10; xsxvoyovia VI, 16, 3 — VIII, 10, 10;

46, 13; 48, 3. 12, 44.

awtTjpia II, 12, 3; 13, 5; 20, 5; 22, 12 xsxvov I, 2, 4; 7, 4; 8, 12 — II,

— V, 14, 21; 19, 3 — VII, 25, 2; 2, 3; 14, 14; 15, 1; 20, 2; 22, 6;
 INDEX VOCABULOEUM. 697

46, 4; 54, 3; 57, 12 — IV, 1, 1; 33, 3; 58, 2. 3; 61, 4; 62, 3 —

3, 3; 11, 1. 4 — V, 6, 1; 19, 4 — III, 10, 2 — IV, 13, 1 —V, 6, 3;
VI, 9, 1; 11, 1; 18, 11 —VII, 3, 2; 8, 1; 20, 11 — VI, 29, 1 — VII,
18, 2. 21; 24, 3; 47, 3; 49 — VIII, 5, 7;
xtxvoxQO<pi(o III, 3, 1. 7, 5. 8; 8, 5 etc.
xexvoxgo<pia II, 4, 2 — III, 4, 1. xlfiwg I inscr.; 8, 3 — II, 33, 2
xsltto? II, 55, 2 — V, 1, 4 — VI, 56,4; 57, 20. 21; 61, 4 — V, 6, 2
3, 1; 18, 6. 7; 19, 2. 8,2; 13, 2; 14, 7; 17, 1 — VI, 11, 6
rsWfo II, 39, 6; 61, 5 — V, 5, 1; 17, 4; 28, 6; 30, 3 — VII, 2, 4
6, 9 — VII, 26, 4 - VIII, 1, 1; 23, 4; 25, 4; 26, 4 —VIII, 10, 7

10, 18; 12, 32. 47. 11, 5; 12, 40; 14, 2; 41, 8; 47, 41.
xs!.s!waig II, 26, 2 — VII, 36, 5. xtfxwpeo/xat II, 14, 9; 23, 1; 47, 3 —
xilia<poQia VIII, 13, 7. VIII, 12, 26.

xelevxuu) V, 7, 2. 8 — VI, 15, 6 xiiKDQia II, 10, 1; 14, 8; 34, 5; 48,

27, 2 — VII, 46, 2 — VIII, 47, 32. 2. 3 — III, 10, 2 — V, 6, 5; 7, 7. 9
xsXsvxrj III, 1, 3; 2, 3. — VI, 1, 2; 2, 1; 4, 1; 16, 4; 20, 10
xiloq II, 17, 2 — IV, 13, 1 — V, 3, 3 - VII, 7, 1; 25, 6 — VIII, 2, 5;
— VI, 5, 3; 30, 8 — VII, 16; 32, 2; 28, 3; 47, 84.

34, 6; 41, 6 - VIII, 6, 8; 10, 19; xtfj-wgog IV, 13, 1 — VII, 35, 10.

12, 22; 36, 3; 46, 16. xivvvfii II, 46, 4 — V, 7, 4 — VIII,

xeliovriq II, 24, 4; 38, 3. 4; 39, 1. 2. 2, 5; 47, 84; 48, 2.
3. 5 — IV, 6, 5 — VI, 9, 1 — xiaig V, 6, 5 — VI, 4, 1.

VII, 46, 3 — VIII, 22, 1. xol^a^x ? II; 57, 4.

xifivu) II, 41, 5. xoxexbg VI, 27, 7.

xegaq VI, 3, 1; 7, 2 — VIII, 1, 6. 12; xoxoylv<pog IV, 6, 5.

12, 32. ro*o? Ill, 7, 3 - VIII, 47, 44.

XSQUOTtOV V, 7, 30. xSXfia VIII, 34, 5.

xiQaxonoiia VIII, 3, 1. xoitaQ^ia V, 20, 11.

xtQ/xa VII, 43, 4. xonixbq II, 60, 2 — VI, 23, 5 —
xeprpiq VIII, 40, 3. VIII, 7, 5.

xeaaapaxoaxa (xwv xsxoiixrj/j.iv(ov) rdjrog II, 2, 3; 11, 1; 18, 3; 28, 4;

VIII, 42, 3. 35, 5; 38, 4; 57, 2. 11. 12. 13;

xsaaaQaxoaxri V, 13, 3 — VIII, 47, 69. 58, 1. 6 — III, 6, 3. 4; 19, 2 —

xtxQcmovq V, 7, 18 — VI, 12, 6. IV, 1, 1; 3, 1; 4, 1; 6, 6 - V,

rsrpa; V, 14, 1. 20; 20, 18 — VII, 19, 3 — VI, 23, 5; 24, 2; 27, 2 —
23, 2 — VIII, 47, 69. VII, 30, 2; 35, 3 — VIII, 5, 10;

xi%vq I, 4, 1 ; 5, 1 — II, 60, 6.7 — 6, 6; 15, 7; 34, 8. 9.

IV, 2,2; 11,1 -V,5, 1 -VI, 7,1. xgayo? V, ]2, 2 — VI, 22, 3. 6.

xexvixtjg 1, 8, 24 — II, 43, 3 — IV, 2, 1. xQaywSew III, 14, 4.

xiftaat II, 20, 1; 26, 4. 6. 8; 28, 8. 9; rpcOTfS" VI, 28, 5.

30, 1; 33, 2. 3; 34, 6; 36, 3. 7

- XQanst,ixrjq II, 36, 9.

IV, 3, 3; 9, 1 — V, 8, 1. 2 — TQCivfia II, 41, 6.

VI, 14, 2; 23, 3; 29, 1 — VII, 2, 7; XQavjj.uxi'C,u> I, 3, 6.

9, 1; 16; 31, 2 - VIII, 12, 25; r ? a Z )?;.oj II, 10, 2 — VI, 12, 11.

31, 3. XQinoi II, 1, 5; 22, 12 — VII, 8, 3

xiw II, 26, 4; 27, 4; 28, 2. 5. 8; — VIII, 2, 10; 7, 5: 7.

Funk, Didasc. et Gonstit. ap. I. 47

698 INDEX VOCABULORUM.

zQ£<pa> 10; 5,
I, 3, 1 — II, 5, 7; vPqiq IV, 8, 2 — V, 14, 9 — VI,

34, 1; 41, 6 -- IV, 5, 3; 6, 6; 9,2 18, 4 - VII, 21 - VIII, 34, 5.

— V, 1, 7 - VII, 49 - VIII, vfiptoxrig II, 24, 7.

12, 32; 47, 41. vyela II, 63, 3 — VI, 28, 7 — VIII,

XQiyafila III, 2, 2. 29, 3; 40, 3.

xplxlivoq II, 56, 3. iyiaQoi II, 14, 11; 20, 12 — VI,

xq'ixu. xwv xsxoifirifjiEViDV VIII, 42, 1. 18, 10.

t^o^o? IV, 7, 5 — V, 10, 2; 1. 13, 4; vyiaivw VI, 18, 10; 21, 2.
19, 3 — VII, 4 — VIII,
5, 12, 2. vyistvbq II, 43, 3.
rpo3fa(ov VIII, 12, 4. vyirjq II, 18, 7; 20, 10 — VI, 18, 10
^ottj? V, 17, 1. 2 — VII, 34, 2 - — VIII, 47, 8.
VIII, 12, 15; 15, 7; 46, 2. vSsQoq V, 6, 7.

t(kwto? II, 1, 1; 6, 2; 8, 4; 13, 5; vdatQ II, 22, 10; 26, 4; 33, 2 — III,

14, 14; 20, 12; 21, 1; 25, 5; 37,2; 16, 4; 17, 1; 19, 5 — IV, 6, 2. 6
42, 5; 49, 2. 3. 4 — III, 1, 1; 7, 1 ;
- V, 7, 28; 18, 1 — VI, 3, 1;

15, 3; 16, 3 — V, 7, 18; 12, 2. 11 6, 5; 15, 5; 20, 6 — VII, 22, 2.3;

- VII, 2, 9; 33, 5 — VIII, 3, 1; 34, 1. 2; 35, 5; 39, 3; 43, 1. 5;
16, 4; 32, 2. 16. 17; 47, 41. 44, 3 — VIII, 12, 10. 13. 26. 37;

TQOcpri II, 5, 3; 25, 1. 8; 59, 4; 60, 1; 29, 1. 2. 3.

63, 2 — III, 8, 2; 12, 4 — IV, 5, vsxbq II, 14, 5 — VI, 5, 2. 3 —

1. 2; 10, 1 — VI, 12, 6 — VII, VII, 2, 6.
28, 5; 34, 7; 38, 7; 49 — VIII, VLO&eoia II, 26, 4 — V, 1, 2 — VII,

12, 20. 26. 32. 48; 40, 3. 24, 2; 39, 4; 43, 5 — VIII, 8, 5;
TQVpliov V, 14, 3. 6. 9, 5.

xgvyam II, 17, 6. vlonoteo/tai II, 33, 1.

tQvcpri V, 5, 3 — VII, 33, 3 ; 43, 4 — vibq I, 7, 1 — II, 6, 8. 16; 10, 1;

VIII, 12, 19. 11, 1; 14, 2. 8. 9. 14. 16. 18; 16,4;

xpv^Tjxr/q II, 5, 3; 24, 7. 22, 4. 18; 25, 6. 14; 30, 2; 33, 1;
xpwoig V, 20, 1. 41, 4; 49, 3; 54, 2 - III, 14, 5 —
rvfxficotpvxos II, 52, 1. IV, 11, 2. 3; 12, 4 — V, 4, 3; 7,

xvnoq II, 11, 1; 25, 5; 26, 6. 7. 8; 8. 12 — VI, 2, 1. 4; 5, 4; 10, 3;

57, 10 — III, 16, 4 — V, 6, 8; 11, 1; 14, 1; 18, 11; 28, 5 — VII,

20, 1 — Vir, 13, 2; 43, 3 — VIII, 6, 2; 12, 5; 24, 2; 26, 5; 37, 4 —
4, 1; 42, 3. VIII, 2, 5; 9, 9; 12, 23 etc.
xvnxw V, 14, 9 — VIII, 47, 27. vlbq uv&gwTzov II, 6, 8; 20, 11 —
ivQavvixuJq VIII, 46, 3. 12. V, 5, 5; 14, 4. 8. 18; 20, 11 —
xvpavvoq IV, 9, 2 — VIII, 2, 4; VI, 18, 9; 30, 10 — VII, 32, 3.

47, 31. vlbq (9eov) I, 8, 2 — II, 6, 8; 20,

xvylbq VIII, 1, 6; 47, 57. 78. 8. 11; 24, 3; 26, 7; 38, 4 — III,

xv<poq V, 5, 3. 16, 4; 17, 4; 18, 1 — IV, 5, 4 -

xwpoto II, 1, 2; 21, 1. V, 6, 7; 16, 2. 3; 20, 2. 13 —VI,
xvxn VI > 6, 3. 6, 6; 11,2. 10; 15, 1; 18, 4; 22,1;
26, 1. 2 — VII, 22, 1; 39, 2. 4;
vPqiQid I, 1, 10 — II, 32, 3 — VI, 40, 3; 41, 5; 43, 2. 4; 44, 1; 45, 3;
15, 4 — VII, 28, 2 — VIII, 44, 3; 48, 3 — VIII, 5, 2; 6, 11; 7, 8;
47, 55. 56. '84. 12, 31. 50; 44, 2; 47, 49. 50.
 INIIEX VOCABULORUM. 699

viol (f>sov) I, 1, 1; 2, 3; 3, 1 — II, vnvoe II, 20, 5; 60, 1 ; 63, 4 — VIII,

1, 7; 26, 4; 31, 3; 32, 3; 46, 7; 12, 32; 32, 18.
53, 9 — V, 1, 2; 7, 12. invom II, 63, 4 — VII, 31, 6.
u(o! 'Iopar/X cf. 'iagarjX. vnvi&drjt; II, 4, 5; 18, 7.
vX n V, 7, 18. vnoyQafXfibq VII, 22, 5.

v,uivv VIII, 12, 3. vnodsiyfia II, 22, 3.

u^vecu II, 22, 14; 56, 3 — V, 14, 7 lOToteiTi? I, 8, 17 — III, 12, 4.
— VII, 47, 2; 48, 2 — VIII, 7, 6. vnodex<>(/.ai III, 16, 4.
vfivqzog VIII, 40, 4. vnodrjixa I, 41, 1.

vpvog I, 5, 2 — II, 57, 6 — III, 7, 7 vnodidxovog VIII, 11, 11. 12; 12, 43;
— VII, 35, 6; 48, 3. 13, 14; 21, 1. 2.4; 28, 7.8; 31,2;
ibg I, 8, 21. 46, 13; 47, 43. 69.
vnaid-Qoq I, 8, 22. inodixoQ II, 10, 2 — V, 12, 6.

vnaxorj I, 1, 1 — III, 8, 3 — V, 15, 1. mo&yiov I, 1, 2 — V, 20, 10.

vnaxovw II, 53, 9 — III, 8, 3 — imoxQiOLQ II, 54, 1; 57, 16 — IV,
VIII, 1, 3; 13, 13; 47, 74. 3, 2; 4, 1 — VI, 18, 4 — VII, 14, 1
viiavdQOQ II, 58, 1 — VI, 28, 4. 18, 1 — VIII, 12, 2.
vnapxv VII, 33, 4. vnoxQariQ II, 6, 1 — IV, 4, 3 —
vndpxovza, xa IV, 2, 1 — V, 1, 3. 4 VII, 4, 6; 23, 1; 24, 1.
— VIII, 42, 5; 45, 1. inoXeLixixa II, 22, 8 — VI, 14, 4;
VTtSQaamaxrjq VIII, 13, 10. 29, 3.

vnSQPolri VI, 21, 2. v7ioX}]Xpig II, 4, 1 ; 48, 1.

v7iE^rj<pavta VII, 18, 1. inofisvu) I, 2, 2 — III, — V,

19, 4
v7iSQrj<pavoi I, 3, 2 — VII, 5, 1 — 3, 3. 4; 5, 3; 6, 9; — VI,
7, 17
VIII, 2, 7. 13, 3; 27, 1; 29, 1 — VII, 32, 2 —

v7ie(j/j.a%og VII, 33, 7. VIII, 1, 10; 12, 35; 47, 40.

vnsQOyxoq II, 41, 6; 44, 3. vnofivrffia VII, 23, 3.
vniQontrjq VII, 18, 2. vnofivrjOLQ VIII, 42, 2.
vniQOTiTixbq II, 24, 7. vnonovn V, 5, 4; 6, 10; 7, 2 — VII,
vTtepoxv VIII, 12, 42; 13, 5. 18, 2 — VIII, 11, 5; 23, 2.
v7i£Qod(>x(D/xa II, 43, 3. vnovoia II, 14, 13; 15, 1 — VIII,
vnsQTSQoq II, 25, 2. 47, 8.
VTlSQVIpOVIASVOQ VII, 35, 9 — VIII, vnonieQa) II, 17, 5; 20, 2.
12, 29. vkokoSiov VI, 30, 9.
vnspwov VI, 12, 6. inoQQcmtw I, 3, 9.

vnqxooq — I, 3; 11, 1;
1, 6 II, 2, I
vnoaxrjQiQo) II, 18, 7; 40, 2.
20, 9; 48, 2 — 4 — VII, III, 7, vnooxEOig VII, 33, 3.
22, 6; 43, 2 — VIII, 1, 19. I
vnoraxrixbq IV, 11, 3.

inriQiala 34, 3 — 16, 1; 19,

II, III, 1 vnotdaaa) I, 8, 1 — II, 2, 4; 10, 4 —
— IV, 12, 3 - VII, 34, 4 - VIII, IV, 13, 1 — VI, 23, 3; 29, 1 —
10, 9; 13, 4; 46, 6. VII, 13, 2.
vnriQiziofiai V, 20, 13 — VIII, j
i>n6<poQoq VI, 24, 2.

12, 30. V7ioxoj(>t]oig VIII, 2, 3.

vn?]QiTrjq II, 17, 4; 28, 6 — III, 11, v7iog>(6v>]Ois VII, 33, 3.

1. 3 — VI, 7, 1 ; 17, 2 — VIII, 28, 8. vnoipuXXw II, 57, 6.

v7it]QSTixbq II, 4, 1. vnoxpla V, 6, 5.

47*
700 INDEX VOCABULORUM.

v(pt/yr]0tg II, 57, 7. (pilapyvQla V, 14, 2.

vynlov, to II, 22, 5; 57, 5 — VII, tpiXaQyvQoq II, 6, 1 — VII, 6, 5.

8, 4 - VIII, 6, 2; 11, 2. <piXaQ%ia VI, 1, 1; 4, 1.

vxprjloip^oavvrj VII, 18, 1. ipilaQXoq II, 6, 1 — VIII, 47, 31.

vy»/X6<p(ja>v VII, 6, 6. <ptXsyxXrf/xa>v II, 14, 10.

(^ ixplaxoiq VII, 47, 1 — VIII, 13, 13. (piXsiML[irjxrjq II, 21, 1.

vrpiaxoq II, 26, 4; 31, 3; 61, 5 — 9uA£e> I, 7,

6"— V, 4, 1. 3; 14, 3;

V, 1, 2 - VI, 22, 6 - VIII, 5, 1; 15, — VI, 16, 2; 27, 6 —

2 VII,

11, 2; 12, 29. 2, 2 — VIII, 10; 16, 5, 1.

i'vos II, 22, 13 — VI, 9, 4. (piXrjSovoq 43, 4 — VI, 28,

II, 8.

ivow II, 1, 2 — VII, 8, 4. (ptXr/xooq II, 6, 1.

<piX n ixa II, 57, 17 — V, 14, 9 —

ipayslv cf. sa&l(o. VIII, 5, 10; 11, 9.

<pavozaxoq II, 28, 9. iptXlu I, 7, 6 — II, 46, 7 - IV, 13, 2

<pd(tayl; VIII, 1, 4. — VI, 18, 7; 29, 2 — VII, 10, 2.
cpavxaoia II, 62, 4. (piXcxoq II, 54, 4.
(fxxp/xaxela VII, 18, 1. (piXodeanoroq IV, 12, 3.

tpayixaxtvio II, 22, 6 — VII, 3, 1. <piX6Su>Qoq VII, 35, 7.

(paQfiaxov II, 41, 5 — VI, 21, 2. <piX6&coq VI, 20, 4; 28, 8.

<paQ(iaxbq II, 52, 1; 62, 2 — VII, 3, 1. (piXoxQivio) III, 4, 4.

<pd(>vy§ I, 7, 8. (piXofiaxoq II, 6, 1.

(puvUQa) II, 15, 4 — VI, 20, 1; 26, cpiXoveixla II, 43, 2; 49, 1 - III, 12, 1.

1. 3 — VIII, 2, 6. (piXo^evoq II, 4, 1; 50, 1; 55, 1.

<pavXog I, 7, 8. 11 — II, 6, 4; 14, 8; (piXonXovoioq II, 6, 1.

35, 5; 37, 2; 50, 2 — III, 16, 1 - qjiXonpdyfiwv III, 5, 1.

IV, 10, 3 — VI, 14, 3; 24, 1 - tpiXonzwxoq II, 50, 1.

VII, 2, 4. 8 — VIII, 47, 80. ¥>!';.oe I, 4, 1 — II, 6, 1. 4; 14, 9;

(pavaiq V, 12, 2 — VIII, 37, 2. 37, 5; 41, 1; 47, 2; 53, 6. 9 —
£>£<rf<o IV, 1, 2. III, 4, 4; 18, 1; 19, 3 — IV, 4, 3;

(pQaQxbq VI, 11, 7. 8, 2 — V, 1, 3; 4, 1; 6, 1; 19,4 -

(p&oyyrj I inscr.; 6, 4. VI, 2, 1; 3, 1; 19, 4; 21, 2 — VIII,
<p$byyoq II, 25, 7. 39, 3; 46, 5,
(p&oi'sob? Ill, 12, 3. <piXoaxoQyoq II, 20, 8.
cp#o»<oe II, 21, 1 ; 37, 3 — HI, 12, 1. tpiXoxexvoq II, 41, 1.
(p&OQa II, 22, 2 — V, 7, 1 — VI, 28, 3 (pLX6%rjQoq II, 4, 1; 50, 1.

— VII, 3, 2; 38, 9 — VIII, 15, 7. (pXsyto V, 7, 15 — VI, 1, 1 — VII, 35, 3.

<p»o(>evq II, 19, 3; 56, 3 — VI, 13, 3 <pXoy,ubq VI, 3, 1.

— VII, 18, 2; 32, 1. <p):b$ II, 22, 15 - VII, 35, 7.

(ptdXtj II, 4, 6. <pXvapsa> III, 6, 5.

(piXadtX<pla III, 19, 5. (pXvagia III, 7, 1. 6.

(piXudelcpoq II, 44, 2; 50, 1; 58, 5. (pXvaQoq III, 6, 4.

(piXaX^rjq VII, 31, 1. ipo^eofiai I, 8, 2 — II, 20, 1; 32, 2;

tpiXavApoq I, 8, 16. 34, 6; 62,2 — 111,8, 1 — IV, 7,5
tpiluvil-Qumia V, 5, 3. — V, 4, 4; 11, 1; 12, 1 — VI,
<piXdv9QU)?ioq II, 15, 1 — VIII, 6, 5; 12, 10; 20, 10; 28, 5 — VII, 16 —
7, 2; 9, 5; 29, 3; 37, 2; 41, 2. VIII, 1, 15; 11, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 701

ipoflfgbq II, 22, 12 — VIII, 18, 1. ipvaixbq I, 6, 8 — II, 43, 3 — VI,

(po/Seto V, 14, 4 — VIII, 47, 27. 12, 13; 19, 2; 20,4; 22,8; 23, 1. 2;
ipofioq I inscr.; 1, 6; 8, 13 — II, 25, 2; 27, 7; 28, 3. 7. 8; 30, 1
21, 4; 36, 1 ; 43, 3; 46, 1 ; 57, 15 — — VII, 1, 3; 33, 3 — VIII, 12,
IV, 5, 1; 12, 1; 13, 1 — V, 6, 3. 5; 25. 30.
10, 1. 2; 13, 4; 14, 19; 19, 3 — <pvatq I, 3, 8 — III, 9, 4 — VI, 14, 4;
VI, 29, 1 — VII, 12, 5; 13, 2; 15, 6; 16, 1; 20, 10; 27, 3 — VII,
24, 2. 3 — VIII, 6, 5; 10, 18; 2, 3. 9; 35, 10; 39,2; 42, 3; 47, 3
11, 3. 6; 12, 2; 44, 1; 47, 41. 62. - VIII, 12, 7. 49; 15, 7; 37, 6.

ipoivii- V, 7, 15. (t§) <pvast II, 24, 3 — IV, 10, 3 —

<povtvq II, 21, 8. 9; 42, 5; 43, 1; VI, 20, 1. 4 — VII, 22, 5; 23, 4;
52, 1 — IV, 6, 5 — V, 2, 1 — 35, 1. 9 — VIII, 5, 1; 12, 7. 33;
VII, 18, 2 — VIII, 47, 23. 15, 7; 41, 4; 46, 14.
cpovevw I, 7, 9 — II, 15, 3; 21, 7; naga (pvaiv I, 3, 11 — II, 14, 8 —
23, 1; 42, 6 — VI, 30, 5 — VII, III, 9, 3 — VI, 11, 8; 28, 1. 2. 3
2, 8; 3, 2 — VIII, 47, 59. - VII, 2, 10.
<povog II, 37, 6 — VI, 10, 2; 23, 2 — (pvxsia I inscr.
VII, 2, 8; 18, 1. <pvxbv V, 7, 18 — VIII, 12, 12. 15. 18.
<poga VI, 6, 4; 27, 3 — VII, 34, 7. (pvxovgyia II, 17, 6.
<pogoq II, 46, 1 - V, 14, 11 - VII, 16. (pcovrj II, 6, 14; 9, 2; 22, 15; 32, 3;
<pOQXlC,U) I, 6, 10. 42, 2; 54, 1 — V, 7, 11; 12, 3;
<pogxiov II, 25, II. 14, 12. 17 — VI, 9, 5; 12, 6; 20,
(pogxiofxbq VI, 20, 6. 1. 6 — VII, 32, 3; 35, 3; 36, 4;
<pgay/j.bq VIII, 11, 5. 38, 4 — VIII, 12, 10.
rpgsag VII, 37, 2. I <pwq I, 2, 4 — II, 5, 7; 32, 3; 42, 2;
^pj)j' I, 7, 4. 46, 4; 54, 3 — V, 7, 18; 14, 16;
(pgloaio II, 22, 12. 16, 6 — VI, 11, 1 — VII, 34, 2;
yp/rro) VIII, 1, 15; 7, 5; 34, 5. 38, 5; 48, 4 —VIII, 12, 9; 15, 7;
ipQOviu) II, 43, 3; 62, 1 — III, 7, 6. 34, 7. 12; 37, 2. 6.
(pQOvrioiq 1,1, 3 — II, 48, 1 — VII, (pwoziiQ V, 7, 4. 18. 23; 12, 1. 2 —
8, 1. VII, 34, 4.

<pgovifioq II, 3, 2; 56, 4. <poirlc,(o II, 5, 7 — III, 16, 2 — VI,

<pgovrlq VIII, 16, 3; 47, 6. 36. 38. 20, 6 - VII, 36, 2; 39, 4 — VIII,
(pgovpbq VIII, 20, 1. 6, 5; 12, 11; 34, 2; 37, 6.
(pvlaxrt II, 22, 10; 34, 4; 56, 3 — <pioxtC,6/uevoi VIII, 8, 2. 6; 36, 2.
IV, 6, 4 — V, 1, 5. 6. 7; 2, 2 — <pwTioi/.bq II, 5, 7; 32, 3 — V, 1, 2
VIII, 10, 15; 14, 2; 15, 2. 7; 16, 3. — VI, 3, 1 — VIII, 12, 26.
(pvlaxixr/q IV, 2, 1.

¥>i5;.a£ II, 26, 4 — VIII, 11, 5; 21, 3. Xaigai V, 2, 1. 4; 3, 1. 2; 6, 2. 8. 9

?>u;.a<JC7<o I, 1, 1; 6, 14; 7, 2; 8, 18 - VI, 10, 1; 12, 15; 18, 8 — VII,
— II, 28, 4. 7; 42, 3; 57, 10. 19; 32, 5; 36, 2 - VIII, 1, 3.

60, 5; 62, 1 — III, 1, 2. lalivbq VIII, 25, 3.

tpvlattw II, 57, 21. Xafial'QrjXoq VI, 13, 2.

tpvlii II, 25, 6; 27, 5 — III, 1, 5 — XCtfisvvia II, 56, 3.
V, 20, 2 — VI, 23, 5 — VIII, 12, 31. /apa II, 13, 5 — V, 6, 8 — VII, 23, 4;
(pvga/xa II, 17, 4. 49 - VIII, 9, 5; 47, 52.
700 INDEX VOCABULORUM.

v<pi'iy>]Otg II, 57, 7. tpiXupyvpla V, 14, 2.

vxprjlov, rb II, 22, 5; 57, 5 — VII, (ptXdoyvoog II, 6, 1 — VII, 6, 5.

8, 4 - VIII, 6, 2; 11, 2. <piXao%La VI, 1, 1; 4, 1.

vtpr]).vip(joovvr/ VII, 18, 1. (plXaoxos II, 6, 1 — VIII, 47, 31.

vxp7)k6(p(i(OV VII, 6, 6. (ptXeyxXr/fxwv II, 14, 10.

tV vyioTotg VII, 47, 1 — VIII, 13, 13. iptXsntzi/xtjTris II, 21, 1.

tV<cJ7:o£ II, 26, 4; 31, 3; 61, 5 - y.i;.f'a> I, 7,

6"— V, 4, 1. 3; 14, 3;

V, 1, 2 — VI, 22, 6 - VIII, 5, 1; 15, — VI, 16, 2; 27, 6 —

2 VII,

11, 2; 12, 29. 2, 2 — VIII, 10; 16, 5, 1.

vil>og II, 22, 13 — VI, 9, 4. (piXrjdovog 43, 4 — VI, 28,

II, 8.

^ow II, 1, 2 — VII, 8, 4. (pilrjxoog II, 6, 1.

tpiXrjfta II, 57, 17 - - V, 14, 9 —

<payslv cf. io&Lio. VIII, 5, 10; 11, 9.

ipavorazog II, 28, 9. cptXlu I, 7, 6 — II, 46, 7 - IV, 13, 2

rpdpayl; VIII, 1, 4. — VI, 18, 7; 29, 2 — VII, 10, 2.
(pavvaaia II, 62, 4. cptXtxbs II, 54, 4.
(faQfjLuxeia VII, 18, 1. (piXoSsonorog IV, 12, 3.

ipaofiaxEvto II, 22, 6 — VII, 3, 1. 9)(Ao£f£«£)os VII, 36, 7.

<pa.Qtx.axov II, 41, 5 — VI, 21, 2. tpiXo&eog VI, 20, 4; 28, 8.

cpao/xaxbg II, 52, 1; 62, 2 — VII, 3, 1. <piXoxoivi<o III, 4, 4.

<pdovy§ I, 7, 8. (piXonazos II, 6, 1.

tpavU'Qio II, 15, 4 — VI, 20, 1; 26, <ptXovCLxia II, 43, 2; 49, 1 - III, 12, 1.

1. 3 — VIII, 2, 6. <piXot-£vos II, 4, 1; 50, 1; 55, 1.

rpavXos I, 7, 8. 11 — II, 6, 4; 14, 8; (piXonXovows II, 6, 1.

35, 5; 37, 2; 50, 2 — III, 16, 1 - rpiXoTipdyficov III, 5, 1.

IV, 10, 3 — VI, 14, 3; 24, 1 — (piXonvtaxog II, 50, 1.

VII, 2, 4. 8 — VIII, 47, 80. <piXos I, 4, 1 — II, 6, 1. 4; 14, 9;
(pavotq V, 12, 2 — VIII, 37, 2. 37, 5; 41, 1; 47, 2; 53, 6. 9 —
(psidw IV, 1, 2. III, 4, 4; 18, 1; 19, 3 — IV, 4, 3;

(pdaotbq VI, 11, 7. 8, 2 — V, 1, 3; 4, 1; 6, 1; 19,4-

<p9-oyytj I inscr. ; 6, 4. VI, 2, 1; 3, 1; 19,4; 21, 2 — VIII,
rpSoyyos II, 25, 7. 39, 3; 46, 5.
rp&ovepbg III, 12, 3. cpiXooxooyos II, 20, 8.
cp&ovog II, 21, 1; 37, 3 — 111, 12, 1. (piXorexvos II, 41, 1.
£>#o<)a II, 22, 2 — V, 7, 1 — VI, 28, 3 rpt>,6x>]Q0S II, 4, 1; 50, 1.

— VII, 3, 2; 38, 9 — VIII, 15, 7. <pXeya> V, 7, 15 — VI, 1, 1 — VII, 35, 3.

<p»opevs II, 19, 3; 56, 3 — VI, 13, 3 tpXoyixbs VI, 3, 1.

— VII, 18, 2; 32, 1. <pXbS, II, 22, 15 — VII, 35, 7.

tpidXr] II, 4, 6. (pXvccoew III, 6, 5.

tpiXadeXtpla III, 19, 5. (pXvaola III, 7, 1. 6.

<pilad8l<pog II, 44, 2; 50, 1; 58, 5. (pXvaobs III, 6, 4.

(piXaX^O-rjs VII, 31, 1. (pofieoftai I, 8, 2 — II, 20, 1; 32, 2;

(piXavfiooq I, 8, 16. 34, 6; 62, 2 - III, 8, 1 — IV, 7, 5

ipiXavD-pconla V, 5, 3. — V, 4, 4; 11, 1; 12, —1 VI,

iptXdvSgwjios II, 15, 1 — VIII, 6, 5; 12, 10; 20, 10; 28, 5 — VII, 16 -
7, 2; 9, 5; 29, 3; 37, 2; 41, 2. ! VIII, 1, 15; 11, 3.
 INDEX VOCABULORUM. 701

yopeQOQ II, 22, 12 — VIII, 18, 1. (pvaixbq I, 6, 8 — II, 43, 3 — VI,

<poficw V, 14, 4 — VIII, 47, 27. 12, 13; 19, 2; 20, 4; 22, 8; 23, 1. 2;

<fo/3og I inscr.; 1, 6; 8, 13 — II, 25, 2; 27, 7; 28, 3. 7. 8; 30, 1

21, 4; 36, 1; 43, 3; 46, 1; 57, 15 — — VII, 1, 3; 33, 3 — VIII, 12,

IV, 5, 1; 12, 1; 13, 1 — V, 6, 3.5; 25. 30.

10, 1. 2; 13, 4; 14, 19; 19, 3 — <pvoiq I, 3, 8 - III, 9, 4 — VI, 14, 4;

VI, 29, 1 — VII, 12, 5; 13, 2; 15, 6; 16, 1; 20, 10; 27, 3 — VII,
24, 2. 3 — VIII, 6, 5; 10, 18; 2, 3. 9; 35, 10; 39, 2; 42, 3; 47, 3
11, 3. 6; 12, 2; 44, 1; 47, 41. 62. — VIII, 12, 7. 49; 15, 7; 37, 6.

<poivt§ V, 7, 15. 0?/) tpvaet II, 24, 3 IV, 10, 3 — —

tpovivq II, 21, 8. 9; 42, 5; 43, 1; VI, 20, 1. 4 VII, 22, 5; 23, 4; —
52, 1 — IV, 6, 5 — V, 2, 1 — 35, 1. 9 — VIII, 5, 1; 12, 7. 33;
VII, 18, 2 — VIII, 47, 23. 15, 7; 41, 4; 46, 14.
(povsvu) I, 7, 9 — II, 15, 3; 21, 7; naga tpvaiv I, 3, 11 — II, 14, 8 —
23, 1; 42, 6 — VI, 30, 5 — VII, III, 9, 3 — VI, 11, 8; 28, 1. 2. 3
2, 8; 3, 2 — VIII, 47, 59. — VII, 2, 10.
<povoq II, 37, 6 — VI, 10, 2; 23, 2 - (pvzila I inscr.
VII, 2, 8; 18, 1. (pvzbv V, 7, 18 - VIII, 12, 12. 15. 18.
<poga VI, 6, 4; 27, 3 — VII, 34, 7. (pvrovQyia II, 17, 6.
yogoq II, 46, 1 — V, 14, 11 - VII, 16. (pwvrj II, 6, 14; 9, 2; 22, 15; 32, 3;
(pOQxi'Qu) I, 6, 10. 42, 2; 54, 1 — V, 7, 11; 12, 3;
(fOQxlov II, 25, 11. 14, 12. 17 — VI, 9, 5; 12, 6; 20,
(poQXiOfibQ VI, 20, 6. 1. 6 — VII, 32, 3; 35, 3; 36, 4;
ipQayfibq VIII, 11, 5. 38, 4 -- VIII, 12, 10.
'/jps'ap VII, 37, 2. <pwq I, 2, 4 — II, 5, 7; 32, 3; 42, 2;
(PQTJV I, 7, 4. 46, 4; 54, 3 — V, 7, 18; 14, 16;
cpQioom II, 22, 12. 16, 6 — VI, 11, 1 — VII, 34, 2;
-pp/rro) VIII, 1, 15; 7, 5; 34, 5. 38, 5; 48, 4 — VIII, 12, 9; 15, 7;
^ovJo II, 43, 3; 62, 1 — in, 7, 6. 34, 7. 12; 37, 2. 6.
(pQOVijOLi I, 7, 3 — II, 48, 1 — VII, (foiaxriQ V, 7, 4. 18. 23; 12, 1. 2 —
8, 1. VII, 34, 4.
(fQOViixoq II, 3, 2; 56, 4. (pcazlQa II, 5, 7 — III, 16, 2— VI,
VQovxlq VIII, 16, 3; 47, 6. 36. 38. 20, 6 — VII, 36, 2; 39, 4 — VIII,
IfQOVQOQ VIII, 20, 1. 6, 5; 12, 11; 34, 2; 37, 6.
yuAa*^ II, 22, 10; 34, 4; 56, 3 — ipwTi'Cpfitvoi VIII, 8, 2. 6; 35, 2.
IV, 6, 4 — V, 1, 5. 6. 7; 2, 2 — (pwTioiibq II, 5, 7; 32, 3 — V, 1, 2
VIII, 10, 15; 14,2; 15, 2. 7; 16, 3. — VI, 3, 1 — VIII, 12, 26.
ipvlaxfrriQ IV, 2, 1.

¥>i5;ia£ II, 26, 4 — VIII, 11, 5; 21, 3. XaiQto V, 2, 1. 4; 3, 1. 2; 6, 2. 8. 9

<pv).aaaw I, 1, 1; 6, 14; 7, 2; 8, 18 — VI, 10, 1; 12, 15; 18, 8 — VII,
— II, 28, 4. 7; 42, 3; 57, 10. 19; 32, 5; 36, 2 — VIII, 1, 3.

60, 5; 62, 1 — III, 1, 2. %alivbq VIII, 25, 3.

ipvlariu) II, 57, 21. Xafiui'Qrjloq VI, 13, 2.

<f>vlr\ II, 25, 6; 27, 5 — III, 1, 5 — /aftsvvta II, 56, 3.

V, 20, 2 — VI, 23, 5 — VII], 12, 31. XaQa II, 13, 5 — V, 6, 8 — VII, 23, 4;
ifiigafjia II, 17, 4. 49 - VIII, 9, 5; 47, 52.
702 INDEX V0CABUL0RUM.

XaQi%o/iai II, 36, 6; 54, 2. 3 — VI, XsiQorovla II, 2, 3 r— VI, 17, 1 —

"
28, 3 — VII, 34, 6; 38, 5 — VIII, VII, 16 - VIII, 16, 1; 17, 1; 46,

10, 7. 12; 12, 8. 17; 47, 38. 76. 3. 11; 47, 35. 68. 76. 82.

X<xpts I inscr.; 7, 3; 8, 24 — II, 28, 4; X^QOoq VI, 5, 2.

61, 5 — IV, 7, 4 - V, 7, 13 - Xnga II, 4, 2; 17, 2; 25,2; 26, 3.8;

VI, 5, 3. 4; 7, 2; 12, 11; 18, 3; 35, 3; 57, ]2; 58, 1 —III, 1, 1.4;
29, 2 — VII, 2, 2; 35, 1; 36, 7; 2, 1; 3, 1. 2; 4, 1. 2; 5, 1. 2; 6,

42, 3; 43, 5 — VIII, 2, 7. 10; 3, 4; 7, 1. 2. 3. 6. 8; 8, 1. 2. 3;

5, 3. 11; 8, 3; 10, 19; 12, 4; 13, 9; 12, 1. 2. 3; 13, 2; 14, 1. 2; 15, 5 —

14, 3; 16, 4.5; 26, 2; 33, 6; 38, 1; IV, 1, 2; 2, 1; 3, 1; 5, 1. 4; 6,4.

47, 80. 6. 7.8; 8, 1.4; 10, 1 —V, 7,8. 12

ZaQiona VIII, 1, 1. 2. 4. 8. 9. 10. 11. — VI, 17, 3. 4 - VII, 29, 2. 3 -

12. 21. 22; 3, 1; 26, 2. VIII, 10, 10; 12, 43. 44; 13, 14;

XavvotrjQ V, 6, 5. 25, 1. 2; 30, 2; 47, 18.

ZffAo? I, 7, 7. 8. 14 — II, 28, 7; XnQeia III, 1, 2. 4; 12, 2.

42, 5 — Vn, 4, 2; 32, 2; 33, 4; XW-xov HI. 1, 2; 2, 1 — VIII, 25, 2.

37, 1 — VIII, 1, 5. £?7po? Ill, 4, 1.

*«,uaSa> II, 43, 3 - VIII, 12, 47. X»(ov VIII, 37, 5.

Zsi/xa'iofievoi VIII (12, 47) ; 35, 2 ; 38, 1 ^Wpov VIII, 47, 3.

XslnaQQoq VIII, 12, 14. X d6g VIII, 40, 3.
jje^cuv VIII, 12, 13. %itu>v VII, 2, 5.

^p I, 8, 4. 5. 6. 7. 20 — II, 4, 2. Xi.ccTva I, 8, 8.

3.4; 6, 9. 10; 14,4; 15, 3; 18, 10; *;Uua£a) III, 5, 6 — V, 7, 13 — VIII,

22, 8; 34, 6. 7; 35, 5; 36, 2; 40, 2; 47, 57.

41, 2; 51, 2; 52, 1; 61, 2; 63,4. 5 Xlevt] IV, 8, 2.

— in, 3, 2; 7, 6; 10, 2 - IV, XAo>7 IV, 5, 2 - VII, 20, 1 - VIII,

5, 2 — V, 2, 2; 4, 1; 5, 5; 6, 9; 40, 3.

7, 2. 22. 27; 14, 6. 8. 17; 15, 4; Xoigsioi VI, 10, 3.

19 4 _ VI, 3, 1; 7, 2. 3; 9, 3; XolQOt; II, 41, 1 — III, 5, 5.

-
;

12, 14; 20, 6; 22, 3; 30, 3 —VII, XoAj? I, 7, 8 — V, 6, 9; 14, 15

2, 6; 12, 1. 5; 35, 9; 36, 3. 4; VI, 7, 4.

38, 4 — VIII, 1, 1. 6; 5, 9; 7, 8; XoqccvXijs VIII, 32, 9.

11, 5 etc. XOQtvxQia VII, 5, 5.

XfiQoypa<pov VIII, 9, 3. Xoprjysw IV, 5, 1; 8, 3 — V, 1, 4 —

/eipod-eolu II, 32, 3; 41, 2 — III, Vn, 38, 7 — VIII, 1, 2.

10, 1; 16, 3 —VII, 44, 3 — VIII, *o^y /a 11,48,1 — IV, 2,

2 —VII, 34, 7.
37, 4; 39, 1. XOQnybq VII, 35, 1. 10 — VIII, 12,

xeiQo&ex£a> II, 18, 7; 41, 2; 43, 1 — 6.-22; 29, 3.

VII, 39, 4 — VIII, 28, 2. 3. Xoqoq VII, 35, 5 — VIII, 12, 9.

XiiQozoviio II, 27, 5; 43, 3 — III, XOQXoq IV, 5, 2 — VI, 20, 6.

9, 3; 11, 3; 16, 3; 20, 1. 2 — V, XQsla I, 3, 9; 5, 1 — II, 3, 1; 13, 1;

20, 11 — VII, 46, 1.5. 6 — VIII, 14, 11; 20, 11; 25, 1. 8; 40, 1;

5, 9. 11; 6, 10; 16, 2; 21, 2; 23, 59, 2; 61, 4; 63, 1 — III, 16, 1. 2

2. 3. 4; 24, 2; 25, 2; 26, 2. 3; — VI, 20, 4 — VII, 22, 5; 28, 4

-
27, 1. 2. 3; 28, 2. 3; 35, 1; 47, 1. VIII, 23, 3; 26, 3; 33, 3; 39, 3;

29. 35. 36. 68. 76. 45, 2; 46, 2; 47, 33. 41. 81.
 INDEX VOCABULORUM. 703

y.Wiia II, 10, 4 — III, 7, 3 — IV, xpaXpbq I, 6, 5 — 59, 2 — V, 19, 3

II,

4, 4; 7, 4; 9, 2 — VI, 7, 3. 4 — — VI, 22, 4 — VIII, 13, 16; 35, 2;

VII, 23, 2 — VIII, 47, 29. 41. 42, 1; 47, 85.
XQrjfxaxixbq II, 6, 1. xpal/xioSla II, 54, 1.

X^rj/JaxoXalXaxp II, 50, 1. xjxxlxrjQiov VII, 44, 5.

XQrjjxaxoXoyeo> III, 7, 4. ipdXxtjq III, 11, 1 — VIII, 10, 10;
XpijicJi? VIII, 40, 3; 47, 73. 12, 43; 13, 14; 28, 7. 8; 31, 2;
%Qr)OTri()iov II, 4, 2. 47, 26. 43. 69.
XQiark II, 20, 12; 21, 1 —VII, 35, 7. \paXxm6bq II, 28, 5 — VI, 17, 2 —
Xprjoxoztjq II, 9, 1; 22, 12. 14 — VII, VII, 45, 2.
31, 3; 39, 4. yja^og II, 22, 13 — VII, 34, 3.

Xprjoxo(pdyoq II, 5, 3. ipsv6d6sX(poq II, 1, 1; 37, 5.

Zsora<? VII, 22, 3; 42, 1. xpivdanooxoioq VI, 8, 1; 9, 6; 13, 3.

Zpio/ta VII, 22, 2. xpevdeniyQaipoq VIII, 47, 60.
XQiaciavbq VIII, 6, 8; 10, 20; 36, 3; qevdyq I, 8, 13 — II, 37, 3; 42, 1. 5;
38, 2. 51, 2 — V, 9, 1; 14, 11 — VII, 14, 2
XQiaxoxxovia VI, 5, 5. — VIII, 3, 1.

Z?«JrozTovo? II, 61, 1 — VI, 25, 1 — iptvdiiQEvq VIII, 47, 47.

VII, 38, 7. rpivSo6i6a.axa.Xoq VI, 18, 3 — VII,
XQioxbq V, 20, 7. 28, 3. 4.
Zpito III, 16, 2. 3. 4 — V, 20, 8 — \pev6oXoyia II, 42, 5.
Vir, 22, 2; 42, 3; 44, 1 — VIII, 46, 7. iptv6o[iai II, 8, 1; 28, 9 V, 3, 2; —
XQovoq I, 7, 5; 8, 1 — II, 1, 3; 16, 4; 9, 1; 14, 12 — VII, 2, 12 -- VIII,
43, 1; 63, 1. 4 — VI, 13, 2; 18, 9 47, 13.
- VII, 34, 8; 46, 15 — VIH, 6, 8; xpevSofxafjxvQLa VII, 18, 1.

12, 20. 31. 42; 15, 7; 25, 3; 32, 11; xpev6o,udpxvq II, 6, 1 — V, 9, 1.

36, 3; 38, 2. ipiv6o/na(>xvQeo) VII, 3, 5.

XQvo^Xaioq I, 3, 9. tpev6o7iQO(pr)xriq I, 6, 2 — VI, 13, 3;

XQvalov IV, 4, 3. 18, 9 — VII, 32, 1 - VIII, 2, 4.

XQvabq VIH, 47, 73. ipsvSoq II, 42, 1; 49, 3 — III, 2, 2

XQvaovq I, 8, 21 — V, 12, 2. — VI, 27, 4 — VII, 4, 4; 18, 1;

Xpvowotg V, 12, 6. 32, 2.

X<oXsla II, 20, 4. xpsv6oxQtaxoq VI, 13, 3; 18, 3. 9.

Z«»;.o; VIH, 1, 6; 47, 57. xpsv6aivv/J.la II, 31, 3.

X<»/*c< V, 7, 3. yev6wvvftog V, 12, 6; 19, 1 — VI,

ywvtvxbv II, 22, 7 — VJ, 20, 6. 8, 2 — VIII, 2, 2. 4. 6; 12, 33.

*cu>a IV, 1, 2 — VIII, 41, 2; 47, ipevofj.a II, 8, 2.

34. 35. yprjcpiafia VIII, 27, 3.

Xo>Qi'C,o) VI, 14, 4; 27, 3. 5 — VII, tf>j/£>o? II, 47, 2; 51, 1; 52, 1 — V,

1, 3; 2, 9 — VIII, 12, 12; 15, 3. 17, 2 — VIII, 16, 4.

ywQoq VIII, 41, 5. rpiSvQt'Qw II, 57, 13 — VIII, 11, 10.

\piXbq avd-Qwnoq VI, 11, 10; 26, 2.

ifa;.;.<u I, 5, 2 — II, 57, 6; 58, 4; ipoyog II, 43, 3; 52, 2.

59, 2 - III, 7, 7 — V, 20, 8 — »pii§<e II, 20, 5.

VI, 30, 2 — VII, 35, 3. 4 — VIII, j

yvxy I, 6, 14; 8, 18. 19 — II, 6, 9. 10;

14, 1; 34, 10. 9,2; 14, 1.4. 14. 15. 18. 20; 20, 6;
704 INDEX VOCABULORUM.

22, 16; 23, 3; 34,4. 5; 35,3; 42, 1; wdbq II, 26, 3 — III, 11, 3.
44, 4; 53, 2; 56, 2; 60, 5; 62, 3. 4 dfiog V, 16, 3 — VI, 11, 10.
— Ill, 2, 3; 19, 3. 7 - IV, 11, 2. 5 wbv II, 20, 2.
14, 2 — V, 4, 1. 3. 4; 6, 10; 7, 2 <«pa I, 9, 4 — II, 53, 5 - IV, 1, 1;

19. 20; 20, 5. 6. 15 — VI, 2, 1 2, 2; 11, 1. 6 — V, 14, 6. 8. 14.

6, 4; 10, 1. 2. 3; 11, 7; 12, 15 16. 17; 17, 2; 19, 2; 20, 4 — VI,

18, 5; 19, 2; 22, 3; 26, 2; 27, 8 27, 1 —VII, 31, 5 —VIII, 34, 1. 7;
30, 3 — VII, 2, 1; 3,2; 8,5; 13, 1 46, 2.
26, 3; 33, 2. 3; 34, 6; 35,4; 36, 1 aloa extrj V, 14, 14. 16 — VIII, 34,

38, 5; 44, 3 — VHI, 6, 12; 9, 8 1. 4.

12, 17. 22. 23; 13, 10; 14, 2; 16 wocc ivaxi] V, 14, 16 — VIII, 34,
3. 5^41, 2. 4; 46, 16; 47, 39. 41 1. 5.

63. 77. woa rukrj V, 14, 14 — VIII, 34, 1. 3.

ipwfilov V,'14, 3. 6. woatoTrjg V, 20, 8.

\pu>fib<; IV, 2,- 1 ; 4, 1. waavva VII, 26, 5 — VIII, 13, 13.

\pojoaleog II, 17, 4 — VI, 18, 10. wrlov V, 16, 10.
wycleia VIII, 1, 2; 14, 2.
(i><5y III, 7, 7 — V, 10, 2; 20, 8 - wipeliw II, 60, 4 — IV, 4, 1 — V, 4, 3.

VI, 22, 4 — VII, 35, 3. uxpi)dfxoi II, 58, 3.

 Sumptibus Ferdinandi Schoningh, Paderbornae.

eon

Dr. J. 3C won funb,

SproMfor a- b. ttntoctfttiit ZilM«8C«.

SSterte, »e.r&ef f crte unb oerme^rte 8tuflage.

(2Biffen[cftafrti<$e §>anb&t6ltot&ef XVI.)

l^it ftitcJL. S&rafterlautmts.

650 ©eiten. gt. 8. Jt 6,60, ge&. J6 7,80.

JtBOanbfuncjeu imb igtnferfiuQungeft.

Sort

Dr. £ X, von ^unf,

Sgrofeffor a. b. Unibcrftl'dt mtrtgeit.

Crftcr 8an&. 522 ©eilen. gr. 8. fcroffy Ji 8,—.

Srocttcr Band. 488 ©eiten. gr. 8. 6roftf>. ^ 8,—.
©in bvittev Sanb roitb tm i'aufe be§ Qa!jre4> evjt^einen.

§rij|kmaiffrff patbntks ifepirfarrtnut hn

wetdje in $)eutfd)fanb, Dfterreidj unb ber ©djroeij feit 1700 6t<S jur
©egenroart erfcfeienen iff.

JUlit joMreiriicn tif etac * (iifEocLfdien naif Itutifdieii ficiaecHutigm uiuf eiur.ni

feifonen- unit einrm, Sarnxegiftct.

®on
Dr. theol. ^tefrid) 0fa.
I. 33anb. 1. $&teilung.

Citeratur 6er tyeologtfdjeit (EnjtjHopaMe utt& tttetyoMogie,

&cr (Ejeaefe ftes Ulten un& Hcueit &ejtamente$ un& if}re$

QilfstDtffettfcfjaften.

490 ©eiten. gt. 8. J6 6,-.

I. 93anb. 2. 8l6teilung.

Citeratur Hi flpologettf &e$ Gljtifteittums un6 &er Kirdjc.

Vin u. 1024 ©eiten. gr. 8. Jt 18,-.
 MDASCALIA
ET

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM

EDIDIT

FRANCISCUS XAVERIUS FUNK

VOLUMEN E
TESTIMOMA ET SCRIPTURAE PROPINQUAE

O—
—&— tr—

PADERBORNAE
IN LIBRARIA FERDINANDI SCHOENINGH
MDCCCCVI
 DIDASCALIA
ET

CONSTITUTIONES AP08TOLORUM

EDIDIT

PRANCISCUS XAVERIUS PUNK

VOLUMEN II

TESTIMOMA ET SCRIPTURAE PROPlNaUAE

-^*-^»-

PADERBORNAE
IN LIBRARIA FERDINANDI SGHOENINGH
MDCCGCV
 ELENCHUS.

Prolegomena. Pagina

Testimonia Didascaliae et Constitutionum apostolorum V

Fragmenta Anastasiana . ..... VIII
Epitome libri VIII Constitutionum
Constitutions ecclesiae aegyptiacae
Canones Hippolyti . .
.

. ...
...
.

XIX
XXV
XI

Didascalia apostolorum arabica . . XXVIII

Capitula XXX e Constitutionibus excerpta XXXIII
Canones apostolorum synodo Antiochenae adscripti . XXXV
Lex canonica s. apostolorum . . . . . XXXVII
S. apostolorum poenae pro lapsis . . XXXIX
Sacramentarium Serapionis XL
Canones apostolorum ecclesiastici . XLII
Text u s.

Testimonia veterum.
Didache apostolorum . . I

Didascalia apostolorum 3

Constitutiones apostolorum. . 14
Canones apostolorum
Fragmenta Anastasiana
Epitome libri
...
VIII Constitutionum
. 40
51

72
Constitutiones ecclesiae aegyptiacae . . . 97
Didascalia arabica. . . 120
Capitula XXX e Constitutionibus excerpta 137
Canones apostolorum synodo Antiochenae adscripti 145
Lex canonica s. apostolorum. . . 150
S. apostolorum poenae pro lapsis . 1 54
Sacramentarium Serapionis . .... 158
Index vocabulorum Sacramentarii Serapionis . . 196
Index nominum et rerum ... . ... 204
 PROLEGOMENA.

i.

TESTIMONIA
DIDASCALIAE ET CONSTITUTIONUM APOSTOLORUM.
Cum Didascaliam et Constitution es apostolorum tantum ede-
rem, testimonia harum duarum scripturarum colligere satis erat.
Attamen consentaneum esse videbatur, testimonia Didaches, fontis
libri VII Constitutionum, addere eaque secundum aetatem huius

scripturae primo loco ponere. Cum autem in hoc opere Didachen

non ipsam exprimerem, nonnisi auctores earn distincte nominantes
protuli. Deinde etiam testes Canonum apostolorum separatim
edendi esse videbantur. Canones illi quidem pars Constitutionum
sunt, quarum finem faciunt. Brevi autem ab hoc opere disiuncti
tanquam libellus proprius circumferebantur atque multis, praesertim
Latinis, soli cogniti erant. Et in hac sectione certos mihi fines
constitui. Saeculum XII vel aetatem Gratiani non supergredior,
neque usque ad illud tempus omnes testes enumerari contendo.
Canones postquam vulgati ac recepti fuerunt, tam frequenter alle-

gantur, ut aegre omnes loci colligi possint.

Locos Constitutionum a testibus exscriptos haec tabula re-

praesentat.
Constitutiones Paginae Constitutiones Paginae
huius editionis huius editionis

I,
3, " 32- -33 II, 14,7— 1°- 14— 15-
I, 6, 1-6 51 l8. 21 20
II, 5, i—2 25 11,14,7 — io. 18. 21 51 — 52
II, 6, 6 17 II, 16, 3. 4 52
II, 8, 2 27 H, 17, 4 53
II, 20, I 14 II, 22, 10— 16; 23, 1 20—21
VI PROLKGOMENA.

Constitutiones Paginae Gonstitutiones Paginae

huius editionis huius editionis

II, 23, 2—4 21 VI, 20 62 — 63

II, 33= 2-3 32 VI, 20, 4 — II 23-24
II, 33, 3 32 VII, 22, 2 —5 22 — 23
II, 37, 2—4 25 — 26 VI, 24, 2—5 27—28
II, 41, 7-8 29 VII, 1 — 10. 13. 15.

II, 42, 1. 5-6 26 17. 18 (abbrev.) 63—67

II, 49 26 — 27 VII, 9, 1 32
II, 52 27 VII, 23 6l
III, 10 — 11 25 VII, 23, 3 19- 34
III, 18 54 VII, 23, 3. 4 3i
IV, 3, 1 16 VII, 24, 2. 3 54
IV, 3, !— 4, 1 54-55 VII, 46, 11 18
IV, 3, 2; 4, 1 34 VIII, 2, 1-3. 5 67—68
IV, 6. 7. 9. 10 55-58 VIII, 2, 2. 5 28
IV, 7, 1 58 VIII, 2, 4 68
V, 12, 2—3 24-25 VIII, 4 38-39
V, 13 — 20 (abbrevi- VIII, 6, 6 34
atum) 58-61 VIII, 12, 35-39 35
V, 13,3-4; H> l 20 - 19 VIII, 28, 4-5 39
V, 14, 20; 20, 19 3i VIII, 28, 6 37
V, 20, 19 19.31.34 VIII, 33—34, 9 68—70
VI, 7, 1; 9 21 — 22 VIII, 34, 8-10 18
VI, 16 17 VIII, 42 36
VI, 16, 2. 3 32 VIII, 42-43 70
VI, 17, 1 3i VIII, 43, 1-2 16 — 17
VI, 18, 6-7 62 VIII, 46, 17 29

De Georgio Hamartolo seu Monacho hie pauca addenda sunt.

Locos ab eo e Constitutionibus excerptos deprompsi ex editione

Muraltiana, quae eo tempore, quo testimonia collegi, sola vulgata
erat.Interea C. de Boor editionem novam instituit et anno 1904
demum, postquam Testimonia iam typographo tradidi, publicavit.
Textus, quern proposuit, non ubique quidem, sed plerumque pro-
pius ad Constitutiones accedit quam Muraltianus, et hoc haud
dubie superior est. Itaque lectiones variantes hie exscribo, littera

C apposita indicans, uter textus cum Constitutionibus consentiat

vel eis propinquior sit.
 TESTIMONIA DIDASCALIAE ET CONSTITUTION™ APOSTOLOKUM. VII

Fragmentum I in hac editione p. 20 1. 3 vnsp avxov Muralt. tieqI :

savxov Boor I, 218 C, 4 inslneg C : insl yap, 7 xd xal xd C, 10 dva- :

ipavstg : dvadsix^slg C, 13 ft 6s : si 6h xal C, 19 'loga^X : o 'lop., 22 afiag-

xrjfidxwv : dftapxiaiv C, 25 eaxai : + xal dvo/xta dvofiov in avxov eaxat
xal C, 26 o 9eoq : >, 28 xovg . > cf. C, rj/twdtaoav C : ifxwSlaaav.

Fragm. II p. 21 1.
3 fiaoiXswg . -\- 'Aooovp Boor I, 236 C, 5 oiStjqw-
fisvog : asatdt)Q(o[iivoq oXog cf. C, 11 dnioxpsipsv : insoxpeipev C, 13 avxov
C >
Fragm. Ill p. 21 1. 3/4 dfiapxdvwv nsigdt,ei d/xaQxavy 7tstgdt,a>v Boor :

I, 240 C, 8 »7 7Qtt<p^i C :
> ; 9 o roii Mavaoofj vlos C, napaftdoswg : >
C (+ xaxov) : novr/gov.

Fragm. IV p. 21 1. 3 tcov atpsascov rcuv wwv . xuiv veu>v alpsoeaiv

Boor I, 373 C, 6 iaaXsvos : iaxvXevos cf. C, 6/7 ivsgystag xal ifmsiglag :

ifineigiag xal ivegyelag cf. C, p. 22 1. 2 *at Ntxr/xov C : >, 3 a6sXcpov :

d6sX<pwv C, 3/4 'PiOfialwv imaxonov xe xal noXlxov C Pw/xalov, 4 fta9r/-

:

xsv9evxog C : (ta&rjxsvoavxi, 6 sx xuiv . . Aoytov : etff rov Aoyov C, . .

8 xaxapaXwv C : xaxsflaXa, 12 oq : (bg xal C, 13 ngoosX&wv : ngosX&wv C,

17 imxoorjyslv : tTiixogi^yrjasiv C, 19 i*£r£wa itfErsuov C, 21 «',ui + : :

iya) C, 25 rot; : xal xov cf. C, : > C, 26 xsXswv dneoftso&T] xsXeov :

aTtsoftrj.

Fragm. V p. 22 1. 4/5 i^a/j-agxovxwv . . . olofiivcov cf. C : i^a/iag-

xovxag . . . oio/zsvovg Boor II, 425, 6 xal : dXX' C, 8 slai : iaxl C, 10 avv-
aydysxs : xal a. C, 11 xgsa C : ro xgsa, p. 23 1. 4 sgxv ^ 8 C sg/so&s,
6 (psgtjxs + ^uot C, 10 aXXayov : >, 12 ndXiv >, 16/17 zat aTtorfo? —
ctod C . >, 20 xaxiaq :
+ zai, 21 yap C : + <pr]oiv, tiS fl-saJ : xvqiw
cf. C, 25 aya^o'v : dya&ri C, 25/27/29 fhxiiag 9volav C, 27 dxovsiv sla- : :

axovsiv C, 31 7taAtv ndXai, avxulv cf. C au'ra?, 33 Mtovascog Mwoswg C,

: : :

p. 24 1. 9 o'^f)' : 07IOI; C, 10 mJtoijs : avrofc C, 17 axi(idoi : oxifiwosi C,

18 fxoo%onoiiaq : + s'iqtjxsv, 25 xa&agd : xaXd, 26 Sr\ : -\- xal, 28 naga-
xovovxi : Tiagaxovovxsg, 29 nLS^o/xevoc : + *a£ C, xal :
>, 33 sQiiovxai
cf. C : sQiovxai, 36 intXado/tevot : intXavB-avofisvoi, p. 25 1. 2 MoAox C :

MoX%a>/i, 3 Trots : xai noxs, 4 dv&gomwv dv&pajnoigC, : 5 nenoirjxsv : snolrjos,

xd : >, 8 tv : co? ^v C, 10 ivsnXijOav : snXrjoav C
Fragm. VI p. 25 1. 4 9-vatag &voiav C Boor II, 464, 5 *a2 01)^ savxm : :

ov% i. ydg C, dXXa d?X 6 C, 6 #£o£ rov #. C, 9 'Og/ov 'Ot,la C, : . :

14 didxovov rj diaxovtooav dtaxovovg tj Siaxoviaaag C, 15 HrayvoJora? :

C ij
: +
yuXxag, 16 rj xd^ig r) xd^tq C :

Fragm. VII p. 26 1. 2/3 xaxr/yoptav •

rpevdqyoptav Boor II, 511, 7 yap :

+ (priaiv, 13 snovr\QSvoaxo: + notrjaai C, 15 s<povsvaaxo : iyovsvoe C,

25 d%io%QS<Dv : + SrjXovoxi, 26 Z,rjxcia&ai : init,rjxslaxhai C, p. 27, 2 et pr

C : >, 7 /£'y f ' : *«£«<•

Fragm. VIII p. 27 1. 2 «! : > Boor II, 387, 3 XQ<* a & ai xsxQija&ai C,

7 tov T. ^w : rjfKJUv xov x. C, 9 rj)v i^ovaiav : xrjg i§ovaiag C, 10/n ^rt-

xuiXvftsvoi : + <f£ C, 11 dvatpsiv : + ovg &sXovai C, 11/12 ot! ovyxwpovvxai :

VIII PROLEGOMENA.

> C, p. 28 I. 3 rtov : > C, avtovg intzeXstv : in. avzovg C, 5 Miovorjg :

Mcoatji; C
Fragm. IX p. 28 1. 2 to ovofia : r<jT ovo/iazi Boor II, 446, 3 Bakad/i .

+ *«(, 4 01 C :
>

II.

FRAGMENTA ANASTASIANA.
In libro, qui inscribitur: Quaestiones et responsiones de
diversis capitibus a diversis propositae, Anastasius quidam ad
sententias suas probandas locis XVI Constitutiones apostolorum
adhibuit atque ex eis sectiones maiores minores descripsit.
Quis autem fuit ille Anastasius? Plures libri manuscripti eum
Nicaenum appellant, et Gentianus Hervetus Quaestiones latine

versas sub hoc nomine edidit. Rexerunt ecclesiam Nicaenam

episcopi nomen Anastasii ferentes tempore synodorum generalium
IV et V atque circa annum 700. Gretser codicem suum sequens
Quaestiones Anastasio Sinaitae attribuit et hunc eundem habuit
cum auctore Viae ducis et episcopo Antiocheno, Anastasio I

(t 599) ve l Anastasio II (f 609). Kumpfmuller, De Anastasio

Sinaita dissertatio 1865, auctorem saeculo VII exeunte vel VIII
ineunte scripsisse probavit. Quaestiones quidem nonnulla con-
tinent, quae posterioris aetatis sunt. Quaest. II et LVII Nice-
phorus Constantinopolitanus (f 826) laudatur. Quaest. CXVII
Christianos orthodoxos per annos septingentos loca sancta obti-
nuisse legimus. Opus autem non integrum ad nos pervenisse,
sed interpolatum esse videtur. Anastasius noster ipse uno (IX)
fragmentorum ad Constitutiones spectantium se circa annum 700
vel tempore synodi Trullanae scripsisse indicare videtur. Locum
de ieiuniis hypocritarum C. A. VII, 23 exscribens secundo et

quinto diei addidit sabbatum tanquam diem, quo hypocritae ieiu-

nant. Conicere licet, eum similiter ac synodum illam c. 55 dis-

ciplinam Latinorum respexisse ac reprehendisse. Eum haud multo

post vixisse, neque vero saeculo XI ineunte, ut Oudinus in Com-
mentario de scriptoribus ecclesiae antiquis contendit, etiam codices
demonstrant. Unus ex libris Ambrosianis iam saeculo IX vel X
confectus est, ac textum continet non modo exortum, sed per
quoddam temporis spatium propagatum. Cum certitudine auctoris
 FRAGMENTA ANASTASIANA. IX

aetas vix defmiri potest, priusquam liber Quaestionum totus critico

modo editus est.
Graece Anastasii Quaestiones primus I. Gretser a. 1617 Ingol-
stadii publicavit, et textum, quem proposuit, repetierunt editores
operum ipsius in parte secunda tomi XIV p. 161—446 a. 1740,
et Migne in tomo LXXXIX Patrologiae graecae p. 311 824. —
Gretser munere suo haud mediocriter functus est. Nobis vero
editio sufficere non potest. Itaque codices denuo consului, ut
fragmenta saltern e Constitutionibus deprompta emendarem, nee
frustra laboravi. Editor princeps neque codices optimos habuisse
neque eos, quos legit, semper fideliter reddidisse videtur. Textus
ab eo vulgatus haud pauca continet, quae certe falsa sunt.
Codices Anastasii Quaestiones tradentes creberrimi sunt, ex.
gr. in Bibliotheca nationali Parisina viginti quinque librum integrum
et septem excerpta continentes (cf. Omont, Inventaire sommaire
des mamiscrits grecs de la Bibliotheque nationah IV [1898], 8),
Bodleianus 206 saec. XIII (cf. Coxe, Catalogi codicum mscr.
Bibliothecae Bodleianae I [1853], 365), Hierosolymitanus S. Sep.
34 saec. X (cf. Papadopoulos-Kerameus, 'IsQooolvfiiTix?] Btflkio-
frr/xT) I [189 1 J, 106). Libri, quos consului, hi sunt:

Vaticanus 423
1. (= r), membranaceus, formae quadratae,
saec. XI, miscellaneus. Anastasii Quaestiones leguntur f. 55 — 388.
Sectio inscribitur: Tov ayiov 'Avaazaoiou ajtoxglosiq xqoq rug
kjiEVE%d-ti.<JaQ sjisQcozijaug ex jtagd xivwv oQ&odot-coi'. Fol. 404
— 405 insuper nou nulla exstant, quae e Constitutionibus aposto-
lorum dehausta esse dicuntur. Fragmentum haud dubie Consti-
tutoris non est. Attamen fragmentis Anastasianis adiungendum
esse videbatur.
2. Vindobonensis hist. gr. 7 (= v), membranaceus, in folio,

saec. XII, collectio canonum. Continet praeter Excerptum e libro

VIII Constitutionum fragmenta Anastasiana sex, tria, scilicet VII,

VI, XII, inscripta 'Ex xwv ano6rolix<x>v diarayfidzcov f. 14 — 16,

reliqua f. 8 — 10 ita, ut primo loco fragmenti XV pars prior legatur
seu constitutio Petri et Pauli de feriis, secundo fragmentum IX,
tertio fragmenti XV pars altera seu constitutio de temporibus
precum, quarto fragmentum I. Fragmentum XV vero etiam in
Epitome libri VIII Constitutionum legitur. Itaque lectiones codicis
hanc particulam spectantes illam scripturam recensens notavi. Ad
X PROLEGOMENA.

Anastasium quidem fragmenta non diserte referuntur. Ex magni-

tudine et compositione vero satis apparet, ea illius auctoris esse.

3. Ambrosianus L 88 super. (= a), membranaceus, in folio,

saec. IX X, foliorum 231. Est

vel initio mutilus, incipiens a
cjuaestione XII. Etiam alias nonnulla folia desiderantur, inprimis

ea, quae fragmentum X vel quaestionem LII continebant. Folium

pertinens ad quaestionem XXII vel fragmentum XVI tradens nunc
exstat in codice Ambrosiano B 133 sup. Quaestiones exhibet,
similiter ac codices f et h, editis numero minores et ordine aliqua-
tenus diversas. Equidem sex fragmenta inspexi. Totum codicem
pro me legit Dr. I. M. Mercati, cuius benignitati etiam collationem
librorum sequentium praeter Parisinum debeo.
4. Ambrosianus I 9 sup. (= b), membranaceus, formae qua-
dratae, saec. XII, foliorum 172, e Calabria advectus. Inscribitur
aeque ac sequentes Avaoraoiov exiOxojtov Nixaiaq djioxgiostc; xxX.,
continet etiam plures patrum locos, caret vero fragmentis VI, X
et XI. Subscribitur: 'Eygatprj %eiqi vix(oXdov) x&a{t(dlov) jtQ^eo-
fivxtQov ?) bt(«) q%v\ (vel Q%vc). Confectus est igitur per Nico-
laum Chthamalum a. m. 6650 (6656) vel anno Chr. 1142 (1148).
De scriba cf. Gardthausen, Griechische Palaeographie 1879 p. 334.

5. Ambrosianus M
57 sup. (= d), membranaceus, formae
quadratae, saec. XII, foliorum 164. Deest fragmentum XI.
6. Brixiensis Quirianus A VII, 25 (= e), membranaceus,
formae quadratae, saec. XIII, foliorum 30, binis columnis con-
scriptus a. m. 6795 vel a. Chr. 1287 did x si Q°? xal ovrtgyiaq
xal jio&ov jioIXov'AvSqeov itgicoq, ut subscriptio dicit, quae autem
in rasura est. Exhibet Anastasii Quaestiones editis multo breviores
et omittit inprimis fragmenta I, VI, IX, X, XII, XV.
7. Ambrosianus H 257 inf. (= f), membranaceus, in folio,
saec. XIII, foliorum 261. Legi fragmenta II, III, V— VIII, XIII;
reliqua contulit Mercati. Deest fragmentum XII.
8. Ambrosianus A 84 sup. (= h), ex Calabria advectus a.

1607, ut manus coaeva scripsit, e duobus diversis codicibus

f. 1

compositus, quorum prior fol. 3—77 continet capita quaedam

ascetica, alter fol. 78 — 193 Anastasii Quaestiones atque est mem-

branaceus, formae quadratae, saec. XI — XII binis columnis de-

scriptus, initio ac fine et pluribus aliis locis mutilus, quare desunt
fragmenta III— V, XI, XIII.
 EPITOME LIBEI VIII CONSTITUTION UM. XI

9. Parisinus 1085 (= p), membranaceus, formae quadratae,

scriptus a. 1001, foliorum 334. Cf. Omont, Inventaire somtnaire
I (1886), 217; Fac-Similes des manuscrits grecs dates de la Biblio-
theque nationale du IXe au XIV' siecle 1891 tab. X, qua folia 59
et 77 libri exprimuntur.
Codicum antiquissimus est Ambrosianus a, eumque sequor, in
quantum fieri potest, praesertim in orthographia, ponens v krpel-
xvOtixov etc. Modo in fragmentis in eo non iam exstantibus
primum locum attribuo codici Vaticano vel r. Cum autem neque
ille liber mendis vacet, etiam reliqui diligenter respiciendi sunt.
Insuper opus consulendum est, e quo fragmenta dehausta sunt,
idque nonnunquam codicibus valde inter se differentibus in textu
recensendo maximi momenti est. Signavi opus seu Constitutiones
apostolorum C, editionem principem vel Gretserianam a. 161 7 G.
Proponens fragmenta non sequor ordinem Quaestionum, sed
ordinem Constitutionum apostolorum.

III.

EPITOME LIBRI VIII CONSTITUTIONUM.

Libri VIII Constitutionum textus circumfertur a communi plus
minus differens. Scriptura omittit preces vel partes liturgicas seu
Constitutionum capita V, 9— XV, XXIX, XXXV— XLI et caput III,
quo pars prima libri illius cum sequente coniungitur, omnia autem
exhibet, quae ad disciplinam ecclesiae pertinent, modo nonnulla
mutata. Dividitur in quinque partes maiores profectas ab omnibus
vel singulis apostolis. Haud quidem recte, ut perspicimus scrip-

turam cum Constitutionibus comparantes. Decreta enim Petri et

Pauli in hoc libro tantummodo de feriis et precibus agunt. Quae
particulae succedunt, ea in Constitutionibus ad Iacobum fratrem
Domini referuntur, neque dubium est, huius nomen nonnisi per
neglegentiam vel ideo omissum esse, quod decretum, quod pro-
posuit, non totum recipiebatur, sed pars posterior tantum. Itaque
sex partes discernendae sunt, vel septem, cum nonnullis saltern
codicibus etiam Canones apostolorum adiungantur, qui finem Con-
stitutionum faciunt. Nolui autem mutare. Non est editoris, scrip-

turam corrigere, sed earn talem reddere, qualem auctor scripsit.

Particulae sic inscribuntur:

XII PROLEGOMENA.

1. AidaGxaXia xmv ayimv ctJioGxoXmv jttgi xaQiOfidrcov (= C.

A. VIII, 1-2).
2. Aiaxdguq xmv ayimv djtoOxoXmv jiegl ytiQoxovimv 6ia
'Injiolvxov (= C. A. VIII, 4—5; 16—28; 30-31).
3. IlavXov xov ayiov dnoaxoXov dtaxagztg Jtsgl xavovmv
exxfojGictoxixcov (C. A. VIII, 32).
4. IliXQOv xal IlavXov xmv ayimv djroOxoXmv diaxd$,eic. (= C.
A. VIII, 33-34; 42-45)-
5. IIsqI tvxa£,iaq SidaOxatta navxmv xmv ayimv cmooxolmv
(= C. A. VIII, 46).
Scriptura certe tota unius eiusdemque auctoris est. Codices
quidem nonnulli hanc vel illam particulam omittunt. Inde autem
non sequitur, unam vel alteram a posteriore additam fuisse. Cum
non semper eandem particulam praetereant, sed alius aliam, potius
probant, scripturam ipsam omnes amplecti. Id solum quaeritur,
num Canones apostolorum ad earn referendi sint.

Scriptura, cum prima pars de charismatibus agat, de quibus

scripsit Hippolytus, et pars secunda in inscriptione ad hunc auctorem
referatur, ab I. A. Fabricio e codicibus Oxoniensi et Vindobo-
nensi a. 1716 inter opera Hippolyti (I, 245 — 259) edita est, prima
autem pars non ex illis codicibus, sed secundum textum Consti-
tutionum apostolorum. Totam scripturam e codice Monacensi
adhibita editione principe publicavit Lagarde in Reliquiis iuris

ecclesiastici antiquissimis gr. 1856 p. 1 -18, eamque inde a se-

cunda parte in editione operum Hippolyti 1858 p. 73 89 — repetiit,

nee vero earn huic auctori adiudicans. Denique partes II — IV

Pitra tomo priori (p. 45—72) inseruit libri, qui inscribitur: Iuris
ecclesiastici Graecorum historia et monumenta 1864.
lam dixi, quid Fabricius de auctore senserit. Scriptura autem
clarissime se Hippolyto posteriorem esse ostendit. Drey et Bickell
earn e libro VIII Constitutionum fluxisse perspexerunt. Eandem
sententiam pronuntiavit Lagarde.
Aliter his temporibus Achelis 1
iudicavit. Duas alias scripturas

et inter sese et cum illis cohaerere animadvertens collegit: primum

locum obtinere Canones Hippolyti arabice traditos, modo a pluribus
interpolationibus purgandos; ex eis fluxisse Constitutiones quas
1
Die altesten Quellen des orientalischcn Kirchenrechtes. I. Die Canones
Hippolyti 1 89 1.
 EPITOME LIBRI VIII CONSTITUTION™. XIII

vocant aegyptiacas; ex his deinde scripturam profectam esse libro

VIII Constitutionum simillimam, e qua scriptura nostra excerpta
esset; ex ilia denique librum VIII Constitutionum formatum esse.
Quam sententiam multi quidem laudaverunt, inprimis Harnack, sed
nequaquam probaverunt. E synopsi scripturarum, quam Achelis
composuit, id solum apparet, inter eas aut ilium ordinem aut in-

versum intercedere. Et revera librum VIII Constitutionum primum

locum obtinere ego in libro Die Apostolischen Konstitutionen 1891
satis demonstrasse mihi videor. Quae Harnack x obiecit, ea nullius
momenti sunt. Iterum de quaestione egi in Theologische Ouartal-
schrift 1893 594 — 666. Dissertatio etiam separata edita
p. est

sub titulo : Das achte Buch der Apostolischen Konstitutionen und die

verwandten Schriften auf ihr Verhdltnis neu untersucht 1893. De-

inde etiam Achelis in Zeitschrift fur Kirchengeschicbte (1894), XV
1
—43 rem denuo inquisivit. Minime vero sententiam suam stabi-
livit; etiam minus argumenta dissolvit, quibus scripturam non e

fonte Constitutionum deperdito, sed e Constitutionibus nobis traditis

fiuxisse demonstravi. Equidem respondi in Historisches Jahrbuch
1895, 136;— 473 — 509.
Nuper postquam Testamentum Domini
nostri, quinta scriptura propinqua, in lucem productum et a patri-

archa I. E. Rahmani a. 1899 editum fuit, quaestionem denuo

uberius tractavi in libro Das Testament unseres Herrn und die ver-
wandten Schriften 1901. Adbuc vero sub iudice lis est. Harnack 2
quidem nuperrime meam sententiam approbavit, scilicet e libro VIII
Constitutionum apost. fiuxisse Epitomen, ex hac Constitutiones
ecclesiae aegyptiacae, ex his Canones Hippolyti nobis traditos vel
formam huius scripturae aegyptiacam. Modo Hippolytum Canones
revera scripsisse eiusque librum primitivum deperditum fontem
libri VIII Constitutionum esse adhuc putat. O. Bardenhewer 3 et
C. F. M. Deeleman 4
stemma scripturarum a me propositum plane
laudaverunt. Achelis autem in commentario, quern versioni Di-
dascaliae syriacae Flemmingianae a. 1904 addidit, sententiam suam
tenet vel Canones Hippolyti fontem primarium illarum scripturarum
censet.

Theologische Studien und Kritiken 1893 p. 403 — 427.

Geschichte der allchristlichen Litteratur II, II (1904), 501 — 514.
Patrologie ed. II 1901 p. 311 — 314.
Nederlandsch Ar chief voor Kerhgeschiedenis III (1904), 2319.
XIV PROLEGOMENA.

Dissertationes illae de quatuor vel quinque scripturis ac de

ratione inter eas intercedente agunt. Hoc loco nonnisi Consti-
tutiones ac scriptura nostra respiciendae sunt, cumque uberius de
eis iam antea disputaverim, pauca sufficit exponere.
Tres loci praesertim considerandi sunt, quibus scripturae textum
diversum exhibent. Clare ostendunt, scripturam nostram Consti-
tutionibus posteriorem esse. Ex tertio insuper apparet, fontem, e
quo Epitome fluxit, revera Constitutiones vulgatas esse.
i. Constitutiones VIII, I, 9 scribunt: avfrgmnoq mGxevGaq
6ih XgiOxov sic xbv &sov. Scriptura nostra pro els xbv &eov
habet: xov frtov y/jSv elq avxov xe xal rbv aigavxov avxov
jtaxtga xal rb navayiov xdi ^atojtoibv avxov jcvavfta. Paulo post
(v. 10) illae dicunt jtiGrevGai &sco jtaxgl did XgiGxov, . . . 6x1

(b /lovoytVTjo) ovyx,a>QT]Gsi &eov Gxavgbv vjte/isivsv, . . . yagiGyLaxa

nag avxov (»9-eo£>) did XgiOxov didbfitva, haec autem moxsvoai
d-em ^wvxi xal aXrjd-ivcp, . bxi olxda .ovyxmgiJGei xal PovAjj
3
Oxavgov vjcefisivtv, . . . %ag'i6(iaxa stag avxov did Xgiarov xal
xov ayiov jcvsv/iaxoc didbfisva. Nemo non videt, quae lectiones
priores vel posteriores sint. Constitutiones manifeste doctrinam de
trinitate antiquiorem exhibent. Locis duobus etiam textus scripturae
nostrae se non unius auctoris, sed potius duarum manuum esse
satis clare ostendit.

2. Constitutiones VIII, 5, 5 de spiritu sancto scribunt: ojtsg

diaxovtlxai xm rjyajtrjuevcp Gov jcaidl 'ItjGov XgiGxov, oneg sdco-

gr/Gaxo yvcofiy Gov xolg dnoGxoXoiq gov xov almviov dsov. Quibus
verbis scriptura nostra substituit: bjtsg did xov r/yajtr]fiivov gov
jiaidbc IrjGov XgiOxov dsdmgrjGai xolq ayioig Gov djtooxoXoiq, oi

xa&idgvGav xr\v IxxliqGiav xaxd xojtov ayiaGfiaxog Gov slg dogav

xal alvov ddidXemxov xov ovbfiaxoc gov. Rursus clarum est,

quae verba priora sint. Ne opponas, formulam secundam iam in

Canonibus Hippolyti et Constitutionibus aegyptiacis legi. Formula

revera demonstrat, has quoque scripturas aetatis recentioris esse.
Aut verisimile est, Hippolytum formulam secundam vel orthodoxam
scripsisse, auctores Constitutionum aegyptiacarum et scripturae no-

strae earn repetiisse, auctorem autem Constitutionum apostolorum

earn in formam redegisse antiquiorem? Si theologiam Hippolyti
respexeris, nonne formula Constitutionum potius ei adiudicanda est
quam altera?
 EPITOME LIBRI VIII CONSTITUTION™. XV
3. Tertius locus constitutio de lectore est. In Constitutionibus
VIII, 22 Matthaeus dicit, lectori per episcopum manum imponen-
dam esse, et orationem super ordinando pronuntiandam tradit.

Scriptura altera declarat, lectori manum non imponendam esse, hoc

solum exhibens: jlvayvworrjq xafriGraxai tjiididovzoq avrco ftifi/llov

tov kmoxojtov ovdh yctQ xeigofrtTstrai. Quas constitutiones si

accuratius consideraveris, haud te fugiet, Constitutiones particulam
talem tradere, qualis ab auctore operis exarata est, libellum alteram'
vero mutatam. In Constitutionibus primo particulae nomen apo-
stoli constitutionem emittentis praefixum Epitome nomen est, in
deest, quamquam scriptura ipsa aeque ac Constitutiones eiusmodi
est, ut nomen desideretur. Deinde particulam Epitomes cum re-
liquis eiusdem libelli constitutionibus similibus comparans animad-

vertes, earn multo breviorem esse, quam quae ab auctore scripturae

ipso composita fuisse censenda sit. Tertio forma manum alienam
prodit. Cum Epitome et in parte praecedenti et in parte sequent!
eandem formam habeat, constitutio de lectore prorsus singularis
est. Quarto locutio particulam non auctoris scripturae esse de-
monstrat. Cum libellus ordinationem clerici ubique xtiQorovlav
nominet ac distincte dicens, xtigoxoviav nonnisi episcopo competere
(c. 19), etiam declaret, ordinationem non aliter ac yuQoxoviav
appellandam esse, nee vero yziQo&zoiav, particula ilia vocabulum

XsiQod-trtiv de ordinatione usurpat.

Luce igitur clarius est, in Epitome constitutionem de lectore
non integram exstare, sed ab aliquo mutatam. Si vero constitu-
tionem e libello ipso reconstruxeris talem, qualis e manu auctoris
scripturae prodiisse iudicanda sit, constitutionem earn consequeris,
quae in Constitutionibus legitur, scilicet Matthaeum constituentem,
lectori manum imponendam esse, et orationem ordinationis tra-

dentem. Scripturam vel fontem Epitomes revera constituisse,

lectorem ordinandum vel manum ei imponendam esse, insuper
ex alio loco elucet, eoque probatur, quod iam demonstratum est.

Cum capite ultimo singuli cleri ordines recenseantur ac lectores

quoque inter eos enumerentur, colligendum est, auctorem scripturae

lectores in numero clericorum proprie dictorum habuisse vel eun-
dem locum eis attribuisse, quern in Constitutionibus obtinent.
Sin autem fons Epitomes textum eundem habuit cum Con-
stitutionibus, omnino non est, cur libellum non ex hoc opere
XVI PROLEGOMENA.

fluxisse censeamus. Qui vero nihilominus aliter sentire conatur,

ei etiam haec consideranda sunt. Cum in libro VIII Constituti-

onum, ut adnotavi ad c. 4, 1; 32, 19; 33, 2; 46, 13, lector ad

omnes libros operis priores remittatur, ad libros II, IV, V et VII
accurate, ad reliquos eo loco (4, 1), ubi auctor libros I — VI in

universum respicit, cum lociomnes etiam in Epitome legantur,

illi

concludendum est, fontem libelli eundem ambitum habuisse cum

Constitutionibus, seu praeter recensionem huius operis nobis tra-
ditam aliam exstitisse, et quidem teste Epitome verbotenus fere
cum nostra consentientem, eo tantum praesertim ab hac differentem,
ut loci laudati priores docent, quod doctrinam orthodoxam exbibuit,
cum Constitutiones pluribus locis fidei dubiae sint. Statuendum
est igitur, recensionem operis heterodoxam ad nos pervenisse,
orthodoxam vero praeter particulam libri VIII deperditam fuisse,

et patres in concilio 692 congregatos Constitutiones

Trullano a.

confestim per haereticos corruptas fuisse iudicasse, non animad-

vertentes nee curantes, etiam recensionem orthodoxam exstare.
Quis hoc crediderit?
Libellus igitur e Constitutionibus nostris defluxit. Nee vero
statim in earn formam redactus est, qualem nunc habemus. Ut
scripturae ab eo dependentes ostendunt, scilicet Constitutiones
aegyptiacae, Canones Hippolyti et Testamentum Domini nostri,

libellus olim ambitum maiorem habuit ac preces quoque liturgicas,

seu totas, seu partem, continuit, quae autem paulatim omittebantur,

ita ut nihil nisi constitutiones ad ordines et disciplinam ecclesiae
spectantes relinquerentur.
Scriptura iam saepius quidem typis imprimebatur. Nulla autem
editio accurata est. Fabricius lectioni codicum haud raro textum
Constitutionum apostolorum substituit. Lagarde unum tantum
codicem in manibus habuit et quidem recentiorem. Pitra etiam
magis quam editor princeps libros secutus est Constitutiones ex-
hibentes, non eos, qui Epitomen tradunt. Itaque scriptura denuo
mihi edenda esse videbatur.
Traditur Epitome, vel tota vel singulae partes, libris manu-
scriptis fere innumeris collectionem canonum continentibus. Pluri-

inos Pitra 1. c. p. 46 sq. enumeravit. Quos omnes inspicere nee

potui nee necessarium esse censui. Cum antiquiores et meliores
mihi praesto essent, plerosque alios, qui aut recentioris aetatis sunt
 EPITOME LIBKI Till CONSTITUTION™. XVII

aut particulas minores tantum continent, haud immerito praeterire

mihi visus sum. Codices autem, quos adhibui, hi sunt.

i. Vindobonensis hist. gr. 7 (= v), iam in prolegomenis

ad Fragmenta Anastasiana (supra p. IX) descriptus. Continet
scripturam totam fol. 1—13, modo omittit preces in ordinationibus
pronuntiandas. Legitur autem Epitome non plane continua. Post
caput XVIII inseruntur al diazayal at 61a K^rjfievzog xal xavoveq
sxxlrjOiaarixol rmv ay'imv ajcooxoXmv vel Ordinatio quae vocatur
apostolica, quam publicavi in editione Doctrinae duodecim apo-
stolorum 1887 p. 50 — 73. Pars tertia quintum vel ultimum locum
obtinet. Capiti XXIII seu constitution! de feriis adiungitur frag-
mentum Anastasianum de diebus festis. Capite XXIV exeunte,
ante versum 11, inseritur fragmentum Anastasianum de libris gen-
tilium non legendis. Post partem quintam, cui codex autem partem
tertiam postponit, legitur particula inscripta xsgl vrjdxEimv, quae
est eadem ac pars prior XVII (XL VII) Constitutionum
capitis

aegyptiarum vel eanonis XXXII Canonum Hippolyti, a me edita

in Theologische Quartalschrift 1893 P- 665. Descriptio foliorum
1 — 13, quam fecit Lambeck-Kollar, Commentarius VIII, 904, non
est accurata.
2. Oxoniensis vel Baroccianus 26 (= b), membranaceus,
forma quadrata minore, saec. XI, fol. 370. Epitome legitur fol.
146 — 166. Coxe, Catalogi codd. mscr. Biblioth. Bodleianae I

(1853), 36. Cum liber Tubingam non transmitteretur, apographum

photographicum partis secundae mihi paravi vel foliorum i5i Y —
r
i58 ,
quae etiam finem partis primae et initium partis tertiae am-
plectuntur. Terminat apographum vocabulis si (ilv moxov XXII, 3
(cf. not.). Lectiones abhinc transcriptae ex editione Fabricii de-
sumptae sunt. Plures earum signo? notavi, scilicet eas, quas
codice tradi mihi valde dubium erat.

3. Florentinus vel Laurentianus plut. IX, 8 (= f), membrana-

ceus, in folio, saec. XI, foliorum 354, olim Balsamonis patriarchae
Antiocheni f c. a. 1200. Continet Epitomen fol. 20 — 29 eique
adiunctos Canones apostolorum fol. 29 — 34. Cf. Bandini, Cata-
logus codd. mscr. Biblioth. Med. Laur. I, 396.
4. Vaticanus 1980 (= a), membranaceus, formae quadratae,
saec. XII, fol. 195. Exhibet scripturam fol. 5 — 17, partem secun-
dam vero omittit praeter capita XIX — XXI, quae parti quintae
Funk, Didasc. et Gonstit. ap. II. II
XVIII PROLEGOMENA.

adiunguntur. Partem quintam ipsam claudit verbis voiodidxovot

y.ai avayvmoxai v. 13.

5. Vaticanus 828 (= n), chartaceus, in folio, binis columnis,

saec. XIV, 353, 349 et 355—360 Epitomen tradens.
fol.

6. Vaticanus 829 (== p), chartaceus, in folio, fol. 192, saec.

XIV vel XV. Praebet Epitomen praeter partes tertiam et quartam
fol. 159 165. Legi capita III et IV et inspexi plures locos.

7. Vaticanus 2019 (= r), membranaceus, formae quadratae,

saec. XIII, fol. 166. Traditur Epitome hoc ordine: fol. 88* — 89"
pars tertia, f. 89" quarta, f. 90' quinta, f. 117" — I20 r
secunda,
f. i20 r — 122 1
prima. Partes quarta et quinta admodum abbreviatae
sunt. Caput XXVI sic legitur: Tovc diwxoptvovg 61a jcionv vjio-

dtxsaDs xal ra jiqoq xgeiag /ftpa/co/ftre. Legi capita III -XVII.

8. Monacensis 380 (= m), chartaceus, in folio, saec. XIV,
fol. 567, fol. 62 —
73 scripturam exhibens. Cf. Hardt, Catal. codd.
mscr. graec. Biblioth. Reg. Bavar. IV (1810), 131 — 83.
9. Parisinus 1320 (= s), membranaceus, forma IV, saec. XI,

fol. 292, foliis 1

— 3 capita XXII— XXVII et initium (v. 1) capitis

XXVIII continens.
10. Parisinus 1324 (= t), duobus foliis prioribus chartaceis
saec. XIV scriptis capita XXII — XXV, 2 tradens. Cf. Prolegomena
in Canones apostolorum.
Codices haud parum inter se differunt. Epitome cum saepis-

sime describeretur, sensim mutabatur, vel per neglegentiam vel

etiam de industria posterioribus aliquot locos in formam aetati

magis consentaneam redigentibus. Itaque textum restituere non-

nunquam est difficillimum. Praebent autem auxilium Constitutiones
apostolorum tanquam fons illius scripturae vel secundum sententiam
supra commemoratam alteram tanquam filia matri simillima. Et
cum auctor Epitomes minus a libro sibi proposito deviasse cen-
sendus sit quam posteriores, neque librarii Constitutiones quoque
consuluisse putandi sint, lectio codicum vel etiam codicis unius,

cui hae patrocinantur, reliquis praeferenda est. Signavi hunc

testem C.
Fabricius partes II —V scripturae in capita XXVI divisit, et

Lagarde eum secutus est. Partitio mihi quoque servanda esse

videbatur. Modo etiam primam partem numeravi et secundum
partitionem Constitutionum in duo capita divisi. Itaque caput I
 CONSTITUTIONES ECCLESIAE AEGYPTIACAE. XIX
editionum priorum mihi est III, caput II nunc IV etc. Numerus
uncinis inclusus, quem inde a capite III addo, caput libri VIII
Constitutionum indicat.

IV.

CONSTITUTIONES ECCLESIAE AEGYPTIACAE.

Scriptura, quae hoc nomine designari solet, cum c. n, 16
clausulam exhibeat similem ei, qua terminatur, ab auctore in duas
partes dividi videtur. Pars prima (c. i — n) proxima est partibus
libri VIII Constitutionum apostolorum de ordinibus ecclesiasticis
(c. 4 — 26) et de proselytis probandis (c. 32, 1 15) agentibus —
vel etiam propior eisdem partibus recensionis alterius libri illius
seu Epitomes, de qua in capite praecedente egimus, cum pars
altera (c. 12 — 32) de catechumenis instruendis ac baptizandis et

de multis aliis rebus agens duas particulas parvas tantum (c. 12;
c. 26, 1 —2 = c. 32, 1 — 2) cum Constitutionibus communes
habeat, de reliquo ab hac scriptura divergat. Partitio minus con-
sentanea est. Rectius pars prior capite IX, quod sectioni de ordi-
nibus agenti finem facit, terminatur, vel capite XII, cum cate-
chumeni sectioni illi aliquo modo adiungi possint, neque vero
homines ecclesiae nequaquam aggregati, atque capita X — XI pro-
oemium capitis XII sint, quatenus proselyti probati catechumeni
fiunt.

Ratio inter Epitomen et Constitutiones aegyptiacas in parte

priore intercedens haec est:
Epitome Constitutiones aeg.

I
De charismatibus
II

Prologus
III

IV
Ordinatio episcopi I, I
—
Liturgia I, 8 — 34
V
Ordinatio presbyteri II
VI
VII
Ordinatio diaconi III
VIII
II*
XX PROLEGOMENA.

Epitome Constitutiones aeg.

IX
Ordinatio diaconissae
X
XI
Subdiaconus ordinatur: non ordinatur VI
XII
XIII Lector non ordinatur V
XIV £onfessores in sacerdotium et diaconatum ordinandi IV
sunt: in presbyteratum et diaconatum non o. s.

XV Virgines VIII
XVI Viduae VII
XVII Exorcistae: dona sanationis habentes IX
XVIII Quot episcopi ordineut episcopum

XIX Facultates ordinum singulorum

XX De primitiis et decimis

XXI De eulosiis

— 15 De X
XXII, I proselytis probandis
XI
XXII, 16 De tempore catechumenatus XII
Ordo sententiarum non plane idem est neque sententiae ubi-
que eaedem sunt. Divergunt scripturae inter se inprimis in capi-

tibus de subdiaconis et confessoribus, cum altera idem praecipiat,

quod altera interdicit. In universum autem adeo inter se con-

sentiunt — Epitome in duobus locis, ubi lacunam habet, e Con-
stitutionibus apostolorum supplenda est — , ut alteram ex altera

fluxisse omnes fere agnoscant. Id tantum quaeritur, utra prior sit.

Cum Epitome ubique fere cum Constitutionibus apostolorum

verbotenus consentiat, a Constitutionibus aegyptiacis in universum
quidem aeque atque illae divergat, in capite de lectore agente
autem ad verbum cum Constitutionibus aegypt. concordet, cum
Constitutiones apost. de lectore contrarium praecipiant, colligere

licet et omnes hucusque collegerunt, Epitomen membrum inter

duas illas scripturas medium esse. Itaque eis, qui Epitomen Con-
stitutionibus apostolorum posteriorem aut priorem habent, Con-
stitutiones aegyptiacae quoque Epitome posteriores aut priores
censendae sunt. Revera de hac quaestione viri docti eodem modo
sentiunt vel dissentiunt quo de ilia. Quae cum ita sint, auctores
quaestionem novam tractantes non amplius enumerandi sunt. Modo
unus accedit ad eos, quorum in capite praecedente mentio facta

est. Rahmani in Prolegomenis ad Testamentum Domini nostri,

 CONSTITUTIONES ECCLESIAE AEGYPTIACAE. XXI
quod primus a. 1899 edidit, Epitomen quidem non respexit; Testa-
mentum vero fontem Constitutionum aegypt. et has fontem Consti-
tutionum apost. declarans ab eadem parte stat, quam Achelis tenet.
Constitutiones aegyptiacas Epitome posteriores esse non solum
hide sequitur, quod haec e Constitutionibus apostolorum fluxit, sed
etiam ipsae cum Epitome comparatae produnt. Uberius de hac re
postremo in libro Das Testament unseres Herru 1901 p. 126 — 178
disputavi, ad quem lectorem remittens pauca hie moneo.
1. Constitutiones aegyptiacae initio, c. 1, 1, ad locum priorem
provocant dicentes: sicut in superioribus constituimus; itemque
Epitome c. 3, 2 et Constitutiones apostolorum VIII, 4, 2, locis
parallelis eadem fere verba adhibentes, scilicet cot; ev rotg jcqo-
lafiovoiv dfta jtdvrec, ditTat-d/tt&a, atque certe libros priores Con-
stitutionum apost. respicientes. Consensus vix fortuitus est et
recte nonnisi inde explicatur, quod formula ex ea scriptura, in
qua locum plane consentaneum habet, id est e Constitutionibus
apost. vel Epitome, ad earn transiit, in qua minus vel aegre in-

tellegitur. Cf. 1. c. p. 132 — 135.

2. Prologus, quem versioni latine nuper editae debemus, ad
tractatum de charismatibus respicit; itemque Constitutiones apo-
stolorum VIII, 3, quod caput nunc quidem in Epitome deficit,

olim autem in scriptura fuisse censendum est; atque hie consensus

similiter atque ille Constitutiones apost. fontem alterius scripturae
esse annuit, cum illae profecto ante locum laudatum tractatum de
charismatibus exhibeant, sed dubium sit, num haec aliquando eius-
modi particulam continuerit. Cf. 1. c. p. 135 — 137.
3. Pars liturgiae prior vel ea, quam version es aethiopica et
latina pariter exhibent, sc. c. 1, 9 — 21 (23), proxime ad liturgiam
Constitutionum apostolorum accedit, sed hac brevior est atque
eiusmodi, ut nonnisi ex hac excerpta fuisse censenda sit. Pars
posterior, quam versio aethiopica sola tradit, sc. c. 1, 24 — 34,
liturgiae S. Marci propinquior est et ab aliquo posteriore addita
esse videtur. Sin autem auctoris esset, scriptura etiam minus
Constitutionibus apostolorum prior haberi posset. Si enim ita

esset, non solum esset colligendum, duas liturgias, Constitutionum

apost. et S. Marci, e Constitutionibus aegypt. fluxisse, sed etiam,
auctores harum liturgiarum e duobus fontibus hausisse, cum e
scriptura nostra, et quidem alterum partem priorem, alterum partem
XXII PROLEGOMENA.

posteriorem scripturae in usum suum convertisse, turn e scriptura

alia, id quod minime verisimile est. Cf. 1. c. p. 140 — 156.

4. Doxologia, quam Epitome c. 4, 4 vel in fine orationis

pro episcopo consecrando exhibet cuique parallela est ea, quam

Constitutiones aegypt. c. 1, 7 tradunt et quidem versiones ae'thi-

opica ac latina fere consentientes, ita ut non librario posteriori

imputari possit, hac priorem se esse eo ostendit, quod opus
unius auctoris est, altera vero factura duarum manuum. Cf. 1. c.

p. 156—158.
5. Constitutiones apostolorum in sectione de ordinibus agente
vel ea parte, quam cum Constitutionibus aegypt. communem ha-
bent, optime dispositae et diligentissime exaratae sunt. Epitome
pariter composita est; modo in capite de lectore agente congru-
entia et aequalitas deficit.. Constitutiones aegypt. autem non solum
illo loco, sed etiam pluribus aliis proportione egent; subdiacono
insuper non eum locum attribuunt, qui ei tanquam coadiutori
diaconi convenit, eum huic non adiungentes, sed inter ambos
lectorem ponentes. Quaeritur ergo, utri auctori dispositio accu-
ratior adfudicanda sit. Universe scriptura ab alio retractata non
in ordinem praestantiorem redigitur. Cf. 1. c. p. 158—165.
Utracunque autem ratio inter scripturas intercedit, sive Con-
stitutiones aegyptiacae ab Epitome dependent sive eius fons sunt,
certe ad hanc proxime accedunt, ita ut ei in hoc volumine ad-
iungendae esse videantur.
Scriptura a Graeco composita, maiore parte capitis XVII ex-

cepta, versionibus tantum traditur, coptica, arabica, aethiopica,

latina. Textus arabicus nondum in lucem prodiit; descriptus
est autem a Guilelmo Riedel in libro Die Kirchenrechtsquellen des

Patriarchats Alexandrien —
1900 p. 22 23; 70 71; et' Antonio —
Baumstark in ephemeride quae inscribitur Oriens christianus I
(1901), 117 — i2i. Initium textus aethiopici, scilicet capita I

et II et partem priorem capitis III, I. Ludolfus publicavit versione

latina addita in Commentario ad suam Historiam aethiopicam 1691
p. 323—28. Textum copticum edidit H. Tattam in libro The
Apostolical Constitutions or Canons of the Apostles in Coptic 1848.
Scriptura in hoc opere secundum locum obtinet. Liber primus
continet Canones apostolorum ecclesiasticos vel Constitutionem
ecclesiae apostolicam (Apostolische Kirchenordnung), quo nomine
 CONSTITUTIONES ECCLESIAE AEGYFTIACAE. XXIII

liber etiam graece servatus apud Germanos appellate; liber tertius

Constitution es apostolorum VIII, i — 2; liber quartus easdem VIII,
3 — 27 valde decurtatas; quintus easdem VIII, 28; 30; 31; 32,
18 — 19; 33 — 34; 42 — 46; sextus easdem VIII, 32, 1 — 17; Septi-

mus Canones apostolorum. Liber primus etiam secundus desig-

nate, secundus tertius etc., ita ut opus libros octo amplecti vide-
atur. Codex, quo Tattam usus est, anno Diocletiani 1520 =
1804 Chr. lingua boheirica vel memphitica exaratus est, et nunc

in Bibliotheca Berolinensi (Orient. 519) asservatur. Versio codice

testante e libro sahidico vel thebano fluxit, et Tattam etiam co-
dicem sahidicum adhibere potuit, qui ipse recentissimus et insuper
mutilus nunc Musei britannici est (Orient. 440). Nuperrime deni-
que liber inventus est, e quo ille codex sahidicus originem habet.
Confectus anno Diocl. 722 =
1006 Chr. et in Museo britannico
nunc asservatus (Orient. 1320) scripturam fere integram tradit
(modo duo folia exciderunt) eamque in duos libros dividit, quorum
primus Canones apostolorum numero LXXI, secundus alteram
scripturae partem vel Canones ecclesiasticos numero LXVIII =
libros I — VI editionis Tattamianae continet. Lagarde scripturam
ex hoc codice a. 1883 in libro publicavit, qui inscribitur Aegyp-
tiaca, ad lacunam explendam codicem sahidicum recentiorem ad-
hibens. Denique Bouriant librum e codice bibliothecae patriarchae

Iacobitarum Cairensis recentissime edidit in Recueil de travaux

relatifs a la philologie egyptienne t. V 1884/85.
Versionem latinam publicavit E. Hauler in libro: Didascaliae
apostolorum fragmenta Veronensia latina 1900, p. 103 — 21, vel

potius quatuor fragmenta, quorum primum eundem fere ambitum

habet ac fragmentum aethiopicum, reliqua particulas XVI, 15"— 27°,

XVIII, i
b
—
XXX, 2. XXXII, i5
b s
36 exhibent. —
Codex latinus,
cui fragmenta debemus, scripturam aeque ac versio coptica Cano-
nibus apostolorum ecclesiasticis vel libello, qui apud Germanos
Apostolische Kirchenordnung nominatur, adiungit. Cum autem haec
Constitutiones aegyptiacas continuo ipsas proferat, ille inter duas

scripturas particulam tanquam membrum medium vel prologum

1
ad scripturam alteram ponit.

1 Uberius de codicibus et versionibus disputavi inlibris: Die apostolischen Kon-

slitutioneniiyi p. 243 — 53 ; Das Testament unseres Herrn 1901 p. 29— 34; et Achelis

in libro: Die dltesten Ouellen des orientalischen Kirchenrechts 1891 p. 1—23.

XXIV PROLEGOMENA.

Tattam textui coptico versionem anglicam addidit. Lagarde

librum huius editionis secundum vel Constitutiones ecclesiae aegyp-
tiacae proprie dictas graece restituit atque una cum libro primo
graece servato volumini secundo Analectorum Antenicaenorum
inseruit, quae Bunsen a. 1854 vulgavit. E codice sahidico vetusto
denique vel ex Aegyptiacis Lagardianis Steindorff versionem ger-
manicam paravit, quam Achelis in libro Die altesten Quellen des
orientalischen Kirchenrechtes 189 1 (Ttxtt und Untersuchungen edd.
Gebhardt etHarnack VI, 4) typis expressit. Quibus versionibus
adhibitis equidem Constitutiones aegyptiacas in sermonem latinum
transtuli. Scripturam reddens praecipue textus sahidici vel versionis
Steindorffianae rationem habui, nee vero illi textui tantam auctori-
tatem adiudicare potui, quantam Achelis. Nonnullis locis textus
corruptus esse videtur, vel Steindorff scripturam minus recte inter-
pretatus est.
Versio coptica scripturam quidem toto ambitu, neque vero
textu integro exhibet; omittit enim orationes super ordinandos pro-
nuntiandas et descriptionem liturgiae, quae versionibus aethiopica
et latina traduntur. Quae particulae cum haud dubie scripturae
adiudicandae sint, eas quoque recepi, et quidem ex recensione
aethiopica, neque particulam liturgiae apud Latinum deficientem
(c. 1, 24 — 34) praetermisi, dubium est, num scripturae
etiamsi
ipsius propria sit. Versionem Ludolfianam Dr. Dannecker benig-
nissime mihi castigavit.
Cum versio latina scripturam in universum saltern fidelius

reddat quam coptica, quaeri potest, num non in

fragmenta illius

textu recipienda raerint. Pluribus autem rationibus motus sum,

ut recensionem copticam totam sequerer et lectiones versionis
latinae notabiliores in commentario critico adnotarem. Modo pro-
logus scripturae, cum in versionibus coptica et aethiopica desit,

e versione latina exhibendus erat.

Versio coptica scripturam in canones XXXII dividit et hos,

cum illam Constitutioni ecclesiae apostolicae (Apostolische Kircben-

ordnung) in triginta canones divisae adiungat, numeris XXXI
LXII designat. Equidem numeros I — XXXII adhibeo, numeros
autem traditos uncinis inclusos addo. In codice versionis latinae
multi saltern canones brevem inscriptionem minio exaratam ha-
bebant; verba autem evanuerunt.
 CANONES .HIPPOLYTI. XXV
Sigla sunt: C = textus copticus secundum versiones Stein-
dorffianam et Tattamianam consentientes; S = versio Steindorffi-
ana; T = versio Tattamiana; L = versio vetus A = Con- latina;

stitutiones apostolorum; E = Epitome. Verba uncinis () inclusa

ad sententiam illustrandam addita sunt.

Ad Constitutiones ecclesiae aegyptiacae proxime accedunt

Canones Hippolyti qui dicuntur, ita ut ex eis fluxisse aut
eorum fons esse censendi sint. Quoniam a Constitutionibus apo-
stolorum magis distant quam ilia scriptura atque textus sufficiens
desideratur, cum versio aethiopica adhuc in bibliothecis lateat neque
libri arabici satis cogniti sint, eos in hoc volumine non insero.
Pauca vero de eis hie disserenda esse videntur.
Scriptura arabice et aethiopice traditur. Versio aethiopica
nondum vulgata est. Textum arabicum e duobus codicibus Vati-
canis D. B. de Haneberg anno 1870 edidit addiditque versionem
latinam, quam Achelis passim correctam Constitutionibus eccl. aeg.
et locis Constitutionum apostolorum parallelis adpositis in libro

supra p. XXIV laudato a. 1891 repetiit. Versionem germanicam

adhibitis duobus aliis codicibus, qui Berolini asservantur et Vati-
canis haud paulo superiores sunt, inprimis ordinem scripturae
rectius tradunt, cum in illis codicibus pars canonis XXXVIII maior
in canonem XXX irrepsisset, Guil. Riedel publicavit in libro Die
Kirchenrechtsquellen des Patriarchats Alexandrien 1900 p. 193 — 230.
Summa scripturae fere eadem est ac Constitutionum eccl. aeg.

Modo Canones sententias parti m amplificatas, partim decurtatas

exhibent, nonnullas omittunt, plures addunt, haud paucas aliter dis-
ponunt. Rationem inter duas scripturas intercedentem haec capitum
synopsis illustret. Canones Hippolyti secundum editionem Hane-
bergianam designantur, pluribus etiam versus editionis Achelisianae
adnotantur.
Constitutiones aeg. Canones Hippolyti
_ De fide I

I Ordinatio episcopi II — III

II Ordinatio presbyteri IV
HI Ordinatio diaconi V
IV De confessoribus VI
V De lectore VII, I
XXVI PROLEGOMENA.

Constitutiones aeg. Ganones Hippolyti

VI De subdiacono VII, 2
VII De viduis

VIII De virginibus

IX De donis sanationum VIII, I

— De sacerdote, cuius uxor peperit VIII, 2

— De presbyteris in aliam ecclesiam IX
migrantibus et de viduis hono-
randis
X — XI De proselytis probandis X-XV
— De concubinario aliam mulierem XVI
ducente
— Feminae honestae quomodo gerere XVII, 1 (n. 81-90)
se debeant

XII De tempore catechumenatus XVII, 2 (91)

XIII, I Catechumeni soli orent XVII, 3 (92)
— De mulieribus gravidis et puerperis XVII, 4 (93-96)
XIII, 2 Mulieres soke orent XVII, 5 (97)
XIII, 3—4 De osculo

XIII, 5 De mulieribus velandis XVII, 7 (98)

XIV, I Catecheta imponat catechumenis XVII, 6 (99)
manus
— De obstetricibus (non: puerperis, XVIII
cf. Riedel)

XIV, 2 — De catechumenis martyribus XIX, 1

XV — XVI Ritus baptismi XIX, 2-15
— De ieiunio baptizandorum XIX, 16
— De catechumenis congregandis XIX, 17
XVII De ieiunio XXXII, 1
— De diebus ieiunii XX, 1

XVIII, I Gratiarum actio ante esum

XVIII, 2 Panis exorcismi XX, 2
XIX Catechumeni ne cum fidelibus edant XXXIII, 2 (172)
XX — XXI De modestia in epulis observanda XXXIII, 3 -XXXV, 1

XXII De cena viduarum XXXV, 2

XXIII De oblatione primitiarum ac bene- XXXVI, 1-2
dictione

XXIV Fructus benedicendi XXXVI, 3

XXV De ieiunio paschali XXII
XXVI Diaconi episcopo ministrent XXIV, 1
 CANONES HIPPOLYTI. XXVII
Constitutiones aeg. Canones Hippolyti
XXVII De precibus matutinis et ecclesia —
frequentanda
XXVIII De eucharistia ante alios cibos su- XXVIII
menda
XXIX De eucharistia diligenter custodi- XXIX, I

enda
XXX, I —2 De calice non effundendo —
XXX, 3 —4 De congregatione fidelium cotidiana XXI
XXXI De coemeteriis XXIV, 2— XXV, I

XXXII, i—34 De horis orandi XXV, 2— XXVII,

XXIX, 3
XXXII, 35-38 Admonitio XXIII
— De loco sancto et psalmodia cleri- XXIX, 2
corum
— De catechumenis XXX
— De communione per diaconum dis- XXXI
tribuenda
— De oblationibus distribuendis XXXII, 2
— De commemoratione pro defunctis XXXIII, I

— De vestimentis clericorum in sacro XXXVII

ministerio adhibendis

— Devigiliisnocteresurrectionisagen- XXXVIII
dis et de eis, quae Christianus
facere debet et inprimis is, qui
perfectus esse studet

Scripturae ergo parte priore eundem ordinem tenent; parte

posteriore autem, post canonem XIX vel caput XVI, valde inter
se discedunt.Ordo Constitutionum aegyptiacarum, quem etiam
Testamentum Domini nostri habet, haud dubie prior est. Itaque
Achelis, Canones Hippolyto Romano adiudicans eosque turbatos
et additamentis auctos ad nos pervenisse censens, scripturam in
ordinem Constitutionum redegit et plures particulas delevit. Re-
vera editio princeps, ut iam dixi, particulam loco inepto exhibet.
Sed hoc vitium non tantum est, ut partem scripturae posteriorem
totam disturbatam esse putemus, et editio Riedeliana, quae eo
caret, satis clare docet, ordinem Canonum non ad traditionem
iniquam, sed ad arbitrium auctoris scripturae referendum esse.

Et si res ita se habet, Canones Constitutionibus posteriores neque

Hippolyto Romano attribuendi sunt.
XXVIII PROLEGOMENA.

Cum de Canonibus Hippolyti ante paucos annos in libro

Das Testament unseres Herrn und die verwandten Schriften 1901

p. 213 — 91 uberius egerim, non amplius de eis disputabo. Modo
pauca addenda sunt.
Canones nobis traditos a Constitutionibus dependere, nuper-
rime, ut iam supra p. XIII commemoravi, etiam Harnack agnovit.
Cum autem Hippolytus Canones scripsisse ei videatur, formam
scripturae diversam olim exstitisse eamque fontem libri VIII Con-
stitutionum apostolorum esse contendit. Cui sententiae equidem
assentiri nequeo. Non est, quod Hippolytum eiusmodi scripturam
confecisse censemus, neque scriptura fortasse ei attribuenda tam
diversa a libro tradito habenda est, ut fons libri VIII Constitutionum
apostolorum putari possit, qui, cum parte priore de ordinibus agente

a textu Canonum haud mediocriter divergat, parte posteriore fere

nihil cum eo commune habeat, aegerrime inter duas Canonum
formas, deperditam et vulgatam, statui potest. Cf. Theologische
Ouartalschrift 1905 p. 293 sq.

Riedel in Theologische Studien und Kritiken 1903 p. 338 — 42

Canones plures cum libro de virginitate sub nomine
sententias
Athanasii tradito communes habere demonstravit. Loci vero non
eiusmodi sunt, ut dici possit, utra scriptura prior sit.

V.
DIDASCALIA APOSTOLORUM ARABICA.
Praeter Didascaliam apostolorum saeculo III compositam apud
Orientales liber circumfertur, qui eodem quidem titulo inscribitur,

neque vero plane eandem summam habet, non Didascaliam, sed

potius Constitutiones apostolorum seu editionem illius scripturae
alteram reddens. Liber duabus versionibus nobis traditur, arabica
et aethiopica, hac saltern maior pars. Cum autem versio aethi-
opica ex arabica fluxerit, scriptura simpliciter Didascalia arabica
nominari potest.
Versionem aethiopicam edidit Londini a. 1834 Th. Pell
Piatt in libro The Ethiopic Didascalia; or, The Ethiopic Version
of the Apostolical Constitutions, received in the Church of Abyssinia,
adhibito codice, qui Hierosolymis inventus est ac nunc in biblio-

theca Societatis bibliorum britannicae et externae Londini asser-

 DIDASCALIA APOSTOLORUM AEABICA. XXIX
vatur. Editio autem scripturam non integram praebet. Codex, e
quo fluxit, mutilus est, in capite XXII vel in verbis Constitutionum
IV, 13 prioribus desinens. Detrimentum dolendum est, cum versio
aethiopica rectius quam
ordinem scripturae servavit. Attamen
altera

non maioris est momenti. Versio enim, ut Lagarde uno loco

sagaciter perspexit et inde quoque apparet, quod Aethiopes in
universum litteras ab Arabibus acceperunt similiter ac hi a Coptitis, 1
non e textu graeco, sed e versione arabica perfecta est. Quae cum
ita sint, de scriptura hie non uberius est disputandum. Remitto
lectorem ad editionem, quae praeter textum aethiopicum etiam
versionem anglicam praebet, et ad librum meum Die Apostolischen
Konstitutionen 1891 p. 207 — 215, ubi praefationem, titulos capitum
et fragmentum capitis VI vel C. A. II, 26 in linguam germanicam
transtuli et plura de indole versionis disserui.
Didascalia arabica hucusque non est edita, excepta parte
praefationis vel prologo Constitutionibus ipsis praemisso et capite
primo Constitutionum, quod fragmentum Pell Piatt editioni Di-
dascaliae aethiopicae p. XIII adiunxit. Versionibus autem praefatio
proprie dicta iam olim vulgata fuit. Saeculo XVIII Whiston earn
latine, Grabe anglice publicavit. 2 Quos saeculo XIX secutus est
Guil. Bickell 3
earn germanice tradens. Equidem versionem ger-
manicam non solum praefationis totius vel praefationis et Consti-
tutionum I, 1
— 4, sed etiam capitum additiciorum, quam Dr. Socin
benignissime mibi paravit, in libro de Constitutionibus p. 217 — 236
communicavi.
In codicibus olim cognitis 4
scriptura dividitur in capita XXXIX
et Constitutiones apostolorum I — VI tantum amplectitur, neque vero
hos libros integros tradit neque eorum ordinem servat. Praeter
plures particulas minores omittit partem libri VI maiorem, sc.

c. 6, 8 — 30, 1. Altera ex parte praemittit praefationem eique ad-

iungit inscriptionem et capita quatuor priora Constitutionum, ita

Per errorem in libro de Constitutionibus apost. 1891

1
p. 213 sq. litteris

copticis secundum locum attribui, non primum.

2 Whiston, Essay on the Apostolical Constitutions 1711 vel Primitive Christi-
anity reviv'd tom. HI. Grabe, Essay upon Two Arabick Manuscripts 1711.
< Geschichte des Kirchenrechts 1843 ^ 162—164.
J Cf. Analecta Antenicaena ed. Bunsen 1854 II, 36; Lagarde, Reliquiae
iuris eccles. ant. gr. 1856 p. IV not. 3; Riedel, Die Kirchenrechtsquellen des
Patriarchats Alexandrien 1900 p. 16. Rbmische Quartalschrift XIV (1900), 13.
XXX PROLEGOMENA.

ut caput I Didascaliae capite V libri I Constitutionum incipiat,

additque sex capita, quae in hoc opere non leguntur.

Ordo in codicibus ipse diversus est. Capita I — XI = Con-
stitutionum libri I — II in omnibus eadem sunt; inde a capite XII
autem codices inter se divergunt, et tres formae discerni possunt.
Formam, quae codicibus plurimis repraesentatur et vulgata dici
commemorato p. 222 — 24. Altera forma
potest, descripsi in libro
traditur encyclopaedia theologica, quam sub titulo: Lampas tene-
brarum, Abu l'Barakat saeculo XIV confecit quamque Riedel in
libro laudato p. 28 — 32 delineavit, et exemplari, quod Vanslebius
in manibus habuit et in libro Histoire de I'eglise d'Alexandrie 1677
descripsit. 1 De tertia forma certiores fimus notis, quae in encyclo-
paedia modo laudata vel in codice Berolinensi earn tradente singulis
capitibus primo loco additae sunt, cum notae sequentes formam
vulgatam designent, quasque Riedel 1. c. communicavit.
Cum exemplar Vanslebianum ordinem Constitutionum non
libro II absoluto relinquat, ut forma vulgata, sed etiam in parte

libri III priore teneat, versio aethiopica, filia Didascaliae arabicae,

praeterea in parte libri IV nobis tradita Constitutiones sequatur, iam
olim colligi potuit, ordinem huius operis ab auctore Didascaliae ser-

vatum, postea autem quidem identidem mutatum fuisse. Quod

et

revera ita esse nunc plane liquet. A. Baumstark enim nuperrime

in Museo Borgiano codicem K IV 24 —
invenit, in quo Di- —
dascalia prorsus ordinem Constitutionum tenet, nisi quod in capita,

non in libros dividitur, eumque in ephemeride: Oriens christianus

III (1903), 201—8, descripsit.

Scriptura codicis Borgiani etiam amplius a reliquis libris differt.

Constitutionum libros I — VI integros reddit, cum hi, saltern re-

censio vulgata, cuius notitia accuratior mihi praesto est, libros III

et V — VI valde decurtatos exhibeant; deinde etiam librum VII

duobus capitibus (47 et 48) exceptis tradit; denique Constituti-
onibus nihil addit nisi praefationem, capitibus sex ergo supra com-
memoratis caret. Capita scripturae XLIV sunt. Capita I —XXXIV
Constitutiones I — VI reddunt et eundem ambitum habent, quem
capita librorum reliquorum consentanea, quotquot ad nos perve-
nerunt; in his libris enim duo capita scripturae Borgianae desunt,

1 Descriptionem Guil. Bickell, Geschichte des Kirchenrechts I, 160 sq.,

repetiit.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM ARABICA. XXXI
scilicet caput XXXII, quod inscribitur: Quod diabolus malus in
ecclesia Christiana haereses produxit, sicut olim in Israel fecit

(= C. A. VI c. 6, 8— c. 10), atque caput XXXIII: De recta

confessione secundum fidem in sanctam trinitatem praedicatam a
nobis, apostolis veritatis (= C. A. VI c. n— c. 30, 1). Quibus
capitibus lacuna magna impletur, quam in reliquis libris esse supra
commemoravi.
Codex Borgianus etiam amplius nos de scriptura erudit. Ut
subscriptio ei addita dicit, Abu Ishaq Didascaliam anno martyrum
1011 =anno Chr. 1295 e Coptico transtulit. Cf. Baumstark 1. c.
p. 202. Versio arabica igitur satis recens est. Quando autem
versio coptica, eius fons, exorta est? Certe non ante saeculum V,
cum scriptura haud dubie in Constitutionibus apostolorum circa

annum 400 compositis nitatur, libros I —

VII earum reddens. Baum-
stark 1. c. p. 207 sq. quidem contendit, scripturam vel eius textum
graecum non a Constitutionibus dependere, sed e contrario hoc opus
ilia scriptura cum alia librum VIII Constitutionum repraesentante
conglutinata exstitisse, nimis iuste autem ea neglexit, quae Consti-
tutiones ipsae de origine sua manifestant. Cf. quae de hac quaesti-
one disputavi in Theologische Quartalschrift 1904 p. 233 — 48.
Si versio codicis Borgiani apud Arabes unica est, scriptura
brevi transformabatur. Recensio vulgata iam codice Parisino 251
anno 1353 exarato traditur. Abu l'Barakat, cuius encyclopaedia
aliam formam continet, anno 1363 nonagenarius mortuus est. Cum
autem hae scripturae spatio temporis tarn exiguo ab ilia versione
remotae sint, quaerere licet, num ab ea dependeant an ad aliam
versionem Didascaliae copticae arabicam referendae sint. Viri
linguae arabicae periti de hac re iudicent.
Capita VI additicia in diversis recensionibus scripturae locis

diversis leguntur. Capita quinque, quae ubique inter se coniuncta

sunt, in forma vulgata sunt XXXV— XXXIX, extremum ergo
locum obtinent; in encyclopaedia laudata sunt XXVII XXXI, item —
etiam apud Vanslebium vel potius, cum pro XXVII sine dubio false
habeat XXV, XXVI et XXIX omittat, in eius exemplari restituto;

in exemplari, quod in notis encyclopaediae adiectis delineatur, si

numeros sub finem scripturae manifeste saepius falsos recte corrigo,
—
XXXIII XXXVII. Caput sextum, quod inscribitur: De episcopis,
in Vulgata habet locum XXIII, in encyclopaedia et apud Vanslebium
XXXII PROLEGOMENA.

locum XVI, in utraque recensione inter Constitution es III, 14 — 15

et IV, 5 positum. Cum ergo hoc caput, si auctoris scripturae esset,
in versione aethiopica Constitutiones I — IV, 13, 1 amplectente
esset exspectandum et reliqua capita tam diversos- locos habeant,
iam olim suspicari licebat, ea a posteriore scripturae addita fuisse.
Nunc codex Borgianus rem profecto ita se habere testatur.
Capita quinque etiam in Testamento Domini nostri nuper
edito leguntur, et quidem I, 19 — 23 quatuor priora, I, 28 quintum.
cumque locum consentaneum habeant, in Didascalia
in hac scriptura
autem manifeste speciem additamenti prae se ferant, Testamentum
eorum fontem esse colligere licet. Altera ex parte vero auctor Testa-
menti ea fortasse iam in aliqua scriptura nobis incognita invenit.

Particulas Didascaliae arabicae proprias iam in libro Die Apo-

stolischen Konstitutionen 1891 p. 217 sqq. germanice versas edidi,

modo non omnes integras. Cum caput de episcopis (c. 23 Vulg.)

excerptum sit capitis de ieiunio episcopi (c. 38 Vulg.), eius textum
non separatim communicavi, sed in huius textu signis indicavi,
in quantum illud in eo contineatur. Capitis de ecclesia (c. 35)
summam principalem tantum describere potui. Interea Dr. Dan-
necker non solum hoc caput integrum, sed etiam reliqua accuratius
interpretatus est. Itaque particulae etiam in hoc opere recipiendae
esse videntur. Exhibeo versionem latinam castigatam iuxta versi-
onem germanicam, quam Dannecker instituit et benignissime mihi
commodavit. Versio nititur in codice Parisino 251 iam comme-
morate exceptis tribus locis, praef. v. 3 (cf. comment.); c. 36, 18,
ubi pro Imperativo: illumina etc., liber false habet Perfectum:
illuminasti etc.; c. 37, 1, ubi tempori cubitum eundi substituit
diem. Lectiones aliorum codicum variantes mihi non exscribendae
esse videbantur. Uncinis ( ) verba includo ad textum illustrandum
addita.
Praefatio scripturae v. 3 unum vocabulum exhibet, quod varie
traditum diverso modo explicabatur. Recepi lectionem codicis
Borgiani, vocem cpiXojtovoi testantem, quam Dr. Dannecker mihi
proposuit, et scripsi: officiosi. Locum retractans dubito, num
auctor ita scripserit. Inter psaltas et ostiarios officiosi aegre locum
obtinent. Lectio codicis mesopotamici in commentario laudata,
vocem (pilonovmc; reddens ut videtur, praeferenda esse videtur.
 OAPITULA XXX E CONSTITUTIONIBUS EXCERPTA. XXXIII

VI.

CAPITULA XXX E CONSTITUTIONIBUS EXCERPTA.

Hanc scripturam e nostris Constitutionibus derivatam esse

vix est dubium. Capitula fere omnia ad eas referri possunt; multa
verbotenus ex eis desumpta sunt; pluribus nonnisi inscriptiones
capitum Constitutionum repetuntur, quae certe non auctoris operis,
sed cuiusdam posterioris sunt. Duo vel tria tantum difficultatem
praebent, quae autem solvi potest. Similitudo inter ecclesiam et
navem intercedens, quae c. i traditur, ab ea quidem divergit, quam
Constitutiones II, 57 exhibent, legitur autem in codice Vindobo-
nensi, quo Constitutionibus tanquam prologus praemittuntur,
in
quae de re in Clementis epistula ad Iacobum c. 14 dicta sunt;
ilia

atque auctorem Capitulorum librum illi codici propinquum adhi-

buisse, etiam inde elucet, quod c. 6 ea scribit, quae cum eis con-
sentiunt, quae ille codex atque Petropolitanus ei similis, nee vero
reliqui tanquam inscriptionem ad C. A. II, 14 tradunt. Quae c. 8
de ordinibus exponuntur, sane ab eis differunt, quae C. A. II, 26
leguntur. Constitutiones autem cum illo loco satis cum Didascalia
consentiant, certe sententiam antiquiorem exhibent, atque vix du-
bium est, auctorem Capitulorum locum Constitutionum utpote
suae aetati minus congruum mutasse, nisi forte eum iam ab aliquo
scholiasta mutatum legerit. Quae c. 17 leguntur, aegre ad C. A.
Ill, 17 referri possunt, ubi baptismus symbolice explicatur et aqua
comparatur cum sepulcro, descensio in aquam cum morte, ascensio
cum resurrectione Christi, atque ad C. A. VIII, 47, 50 vel ad
canonem apost. 50, ubi tres mersiones expresse commemorantur.
De cetero sententia capituli, submersionem triplicem cum duobus
vitae Christi casibus conferens, adeo absona est, ut minime auctori
alicuius operis diligenti, sed potius compilatori vel excerptori alicui
neglegenti attribuenda sit. Itaque non est, quod Capitula e forma
Constitutionum a tradita diversa vel ea antiquiore fluxisse censemus.
Pitra in opere infra laudando de eiusmodi fonte locutus est, argu-
menta vero non protulit.
Quo tempore scriptura confecta sit, accurate definiri nequit.
Id solum dici potest, earn aliquamdiu post Constitutiones exortam
Funk, Didasc. et Cohstit. ap. II. Ill
XXXIV PROLEGOMENA.

esse, cum iam capita huius operis cognita habeat, et ante saeculum
XI, quo libris manuscriptis traditur.
Dividitur scriptura in tres partes, quarum prima (c. i — 13) de
episcopis agit, secunda (c. 14 — 27) de constitutione ecclesiastica,
tertia (c. 28 — 30) de oblationibus.
Primus capitula edidit quinque codicibus adhibitis Pitra in tomo
priore Historiae et Monum. iuris eccl. Graec. 96
p. —
101. Munere
autem minus diligenter functus est. Ne ordinem capitulorum qui-
dem recte exhibuit, sed uno codice neque praestantiore nisus capi-

tulum XIV primo loco posuit et capitulum I sine ullius codicis

auctoritate loco illius.

Mihi scriptura septem libris manuscriptis innotuit. Codices,

quorum plures iam describendi erant, hi sunt:
1. Vindobonensis hist. gr. 7 fol. 13 — 14 (= v).
2. Vallicellanus F 10 f. 22 (= a).
3. Barberinus III, 42 f. 145 (= b).
4. Barberinus IV, 58 f.
5'' duo capitula exhibens, scilicet XXVIII
et XXX (= d).

5. Vaticanus 1980 f. 17. Non scripturam totam continet, sed

omittit capitula VI, VII, IX, X, XIV -XVI, XXI -XXV (= e).
6. Florentinus seu Laurentianus plut. X, 1, chartaceus, forma
IV, saec. XIV, foliorum 214, f. 1 capitula I — XXVII et inscrip-

tionem partis tertiae exhibens (= f). Cf. Bandini, Catalogus codd.

mscr. Biblioth. medic. Laur. I, 467.
7. Mediolanensis vel Ambrosianus G 57 superior, membrana-
ceus, forma IV, saec. XII, fol. 38 — 39 scripturam ita tradens, ut
capitulum XIV primum, capitulum I secundum, capitulum II ter-

tium locum etc. obtineat (= m).

Palma codicibus duobus prioribus attribuenda est. Itaque eos
maxime secutus sum. Editionem principem signavi P.
Textum sine notis criticis iam edidi atque scripturam illustravi

in Comple rendu du troisieme Congrhs scientifique international des

Catboliqu.es 1895 II, 199 — 209.
 CANONES APOST. SYNODO ANTIOUHENAE ADSCRIPTI. XXXV

VII.

CANONES APOSTOLORUM
SYNODO ANTIOCHENAE ADSCRIPTI.
Huius scripturae summam iam Turrianus in libro Pro eano-
nibus apostolorum I c. 25 a. 1573 publicavit, scilicet titulum et
canones IV et V graece, reliqua in compendium redacta latine.
Idem canones ab apostolis profectos esse censuit, eique assensi
sunt Baronius Ann. 102, 19 — 20, Binius, Concilia generalia I, 18.
Natalis Alexander autem, In hist, eccles. saec. I dissert. XIX,
canones apocryphos et plane suppositicios esse probavit, et quam-
quam nonnulla argumenta attulit, quae minoris momenti sunt, in

universum sententiam suam ita firmavit, ut earn plurimi seque-

rentur. Pauci tantum postea authentiam scripturae defenderunt,
nuper Pitra.

Scriptura ipsa prologo ad synodum apostolorum Antiochiae

factam se refert, et inscriptio earn a Pamphilo presbytero in
bibliotheca Origenis inventam esse dicit. Neutrum vero fide
dignum est. Neque S. Scriptura de synodo apostolorum Antio-
chiae celebrata loquitur, neque Origenes decretorum synodi menti-
onem facit. Auctor insuper ipse nimis se fide privavit. Scriptura
ita e diversis S. Scripturae locis et terminis posterioris aetatis con-
sarcinata est, ut nequaquam apostolis vel aequali apostolorum ad-
iudicari possit. Pluribus locis praeterea tam prope ad Didascaliam
vel Constitutiones apostolorum accedit, ut auctor hos libros legisse

censendus sit. Clausula vel canone X diserte etiam Canones apo-

stolorum commemorantur, qui Constitutiones terminant. Quae
clausula quidem in editionibus prioribus deest; omnibus autem codi-
cibus tradita haud dubie pars scripturae habenda est. Canone IV
auctor cultum imaginum respicit et vocabulo frsavdgixbg utitur,
quod in litteris christianis ante saeculum V non inveniri videtur.
Quae cum ita sint, scriptura vix saeculo V prior est. Innocentius I

(401 — 17) earn nondum cognitam habuit, ut Harnack 1 censuit,

2
cui P. Lejay adstipulatus est. Scripsit quidem Alexandro episcopo

1
Die Mission and Aushreitung des Christentums 1902 p. 58.
'
Revue de clerge francais 1903 Oct. p. 343 — 355.
Ill*
XXXVI PROLEGOMENA.

Antiocheno, ecclesiam Antiochenam praerogativam suam non tam

pro civitatis magnificentia nactam esse, quam quod prima primi
apostoli sedes esse monstraretur, ubi et nomen accepisset religio
Christiana et quae conventum apostolorum apud se fieri cele-
berrimum meruisset (Harduinus, Acta concil. I, 1012), haud
dubie autem conventum apostolorum Gal. 2, 11 — 21 commemo-
ratum in mente habuit. Etiam minus recte F. Nau 1 Origenem
scripturam legisse opinatus est. De conventu apostolorum Hiero-
solymitano loquens doctor Alexandrinus C. Cels. VIII, 29 quidem
de presbyteris Antiochiae in unum congregatis dicit; attamen his
verbis, Act. 15, 22 liberius interpretans, haud dubie viros designat,
qui apostolos de praeceptis iudaicis interrogaturi Antiochia Hiero-
solyma profecti sunt. Primus scripturae testis est Gregorius epi-

scopus Pisinuntensium in synodo Nicaena II a. 787 canonem IV

his verbis laudans: 'Ev xy xaxa Hvxioyziav cwodm xmv aylcov

a%o6xoXcov slgrfxai, xov [i-qxexi nXavaOD-ai slg xa e'ldcoXa xovq

Oca^o/xsvovs, aXX' avxuxov'iC,uv xr\v d-mvdgtxTjV ayjoavxov GxtfXrjv
xov xvqiov rjficov 'irjCov XqiCxov (Harduinus 1. c. IV, 48; Mansi
XII, 1018). Itaque scriptura annis 500 — 750 composita esse vi-

detur. Canonem IV respicientes vix errabimus earn ad icono-

clasmum priorem vel ad annos 726 775 — referentes. Canonem I

autem cum loco S. Scripturae consentaneo diligentius comparantes

fortasse perspicimus, quae occasio auctori fuerit figmenti ad syno-
dum Antiochenam referendi. Cum Lucas Act. n, 26 scribat:

Eysvero 6s avxovq (BaQvaftav xai SavXov) sviavxbv oXov Ovv-

a%d-fjvaL ev xfi exxXrjOia xal didd£,cu oylov ixavov, XQrjfeaxiOai xt
jigmxov sv Hvxioxsia xovg (iccd-rjxag XoiOxtavovq, falsator verba
de synodo apostolorum interpretatus esse videtur.
Locus scripturae vix definiri potest. Attamen ea in Syria
(Harnack) vel in Palaestina (Lejay) compositam fuisse conicere
licet.

Scripturam totam primus Bickell anno 1843 in tomo priore

Historiae iuris eccl. p. 138 — 143 codice Monacensi 380 adhibito

typis expressit. Accuratiorem ex eodem codice earn edidit La-

garde in Reliquiis iuris eccles. antiqu. gr. 1856 p. 18 — 20. Ter-

tiam cditionem Pitra a. 1 864 in tomo priore Historiae et Monum.

1
Bulletin critique 1904 p. 435 — 438.
 LEX CANONICA SANCTORUM APOSTOLORUM. XXXVII

iuris cccl. Graecorum p. 88 — 95 paravit. Inspexit quidem duos

alios codices, scilicet Vallicellanum F 10 et Laurentianum plut. X, 1

sed libris manuscriptis parum nimium de suo

fidei habuit atque
ingenio dedit. Adbuc codicem Coislisianum 211 tanquam scrip-
turam tradentem laudat. Cum autem neque unam lectionem ex
eo distincte alleget, librum non legisse videtur. Harnack (1. c.
•

p. 54 sq.) nuperrime textum Bickellianum repetiit.

Mihi quoque tres illi codices praesto erant. Signo Vallicel-

lanum a, Florentinum vel Laurentianum f, Monacensem m.

VIII.

LEX CANONICA SANCTORUM APOSTOLORUM.

Haec scriptura Constitutionibus apostolorum mihi adiungenda

esse videtur, quia similiter atque hae ab apostolis se profectam
esse profitetur et uno codice huic operi inserta traditur.

Primus I. Guil. Bickell in tomo priore Historiae iuris ecclesi-

astici (1843) p. 133 — 137 e codice Vindobonensi earn publicavit.
Textum editionis principis fere intactum Lagarde repetiit in Reli-

quiis iuris eccles. antiquissimis gr. 1856 p. 36 — 37; modo in

canone I emendavit diaxaivrjalfiov, cum codex legat diaxaivi<Srmov,

et formam aliquot verborum mutavit. Tertiam editionem instituit
Pitra in tomo priore Historiae et Monum. iuris eccles. Graecorum

p. 100 —
109. Duos quidem alios codices adhibuit, textum autem
non accuratiorem reddidit. Itaque scripturam denuo edens operam
non perdere mihi visus sum.

Respiciens scripturam vocabulo avdO-Efca vim excommunica-

tionis attribuere, qua synodi saeculi IV id usurpant, Bickell (1. c.

p. 100) earn hoc saeculo non priorem, ceteroquin antiquam esse

censuit. Pitra (1. c. p. 107) canonem I non antiquiorem esse quam
Typicum S. Sabae (f 532) putat. At errasse videtur. Textus
huius scripturae nuper editus (By^antinischeZeitschriftlll,i68 — ijo)
sententia illi canoni propinqua caret. Ceteroquin ille canon ipse
prodit, scripturam non ante saeculum V exortam esse. Saeculo IV
XXXVIII PROLEGOMENA.

quidem exeunte iam dies hebdomadum sanctae et paschalis feriac

habebantur. Lex anni 392 decernit: Actus omnes, seu publici sunt
seu privati, diebus quindecim paschalibus conquiescant. Similiter
lex anni 389. Cf. Codex Iustin. Ill, 12, 8. 9. Brevi post Con-
stitutiones apostolorum VIII, 33, 3 praecipiunt, ut servi per heb-
domadem sanctam totam atque sequentem ferientur. Quod canon I
igitur praecipit, id saeculo IV exeunti et saeculo V ineunti non
plane alienum erat. Poena autem, quam transgressoribus legis
minatur, canon tempus posterius indicat. Idem etiam sermo scrip-

turae prodere videtur. Cf. canones X, XIII, XVII. Quamdiu vero

postea scriptura confecta sit, vix statui potest. Etiam synodus
Trullana 692 c. 66 praecepit, ut per hebdomadem paschalem totam
Christiani festum celebrarent. Si scriptura jisqi et-ayyeZicov, quam
A. Mai in Spicilegio Romano a. 1840 t. Ill p. XVI — XX e codice
Vaticano publicavit, recte a Sophronio Hierosolymitano (f 638)
composita fuisse traditur, hie pater earn legit. Aeque enim ac
Constitutiones et Canones apostolorum scripturam illam, canones

3, 4, 12, 11, 15, 17, 16, 18 proferens, in usum suum vertit.

Quatuor canones, sc. 3, 5, 7, 13, etiam in Epitimiis Ioanni Cbryso-

stomo adscriptis leguntur, quae Pitra edidit in Spicilegio Soles-
mensi IV, 461 464. —
Ad textum recensendum duo codices antiqui mihi praesto
erant, scilicet:

1. Vindobonensis hist. gr. 7 iam cognitus, qui scripturam

fol. 13 ante Capitula XXX exhibet (= v);

2. Petropolitanus 254 idemque notus, qui scripturam capiti

ultimo Constitutionum adiungit vel Canonibus apostolorum prae-
mittit (= p).

Libri in universum plane consentiunt. Modo Petropolitanus

canonem XIV septimum pro octavo ac deinceps
pro septimo habet,
similiter usque ad canonem XV. Qui ordo rectior sit, aegre de-
finiri potest. Sequor codicem Vindobonensem, quern et editores
priores secuti sunt.

Pitra etiam codicem Ottobonianum 1 60 adhibuit. Mihi huius

libri lectiones nee respiciendae nee exscribendae esse videntur.
Codex enim scripturae paraphrasin et commentarium praebet; ad
textum autem restituendum nihil eonfert. Pitra semel (can. I)
 SACRAMENTARIUM SERAPIONIS. XXXIX
eius lectionem (d-eixcoo) lectioni ceterorum codicum (&srix(dq)
praetulit, ac certe erravit. Ut autem lector imaginem scripturae
accipiat, ex apographo photographico, quod Dr. L O. Braun
benignissime mihi confecit, in commentario tres vel quatuor ca-
nones priores transcribo, canonibus III et IV in libro Ottoboniano
in unum conflatis.

IX.

SANCTORUM APOSTOLORUM POENAE PRO LAPSIS.

Hie libellus inscriptione apostolis attribuitur. Canone XI auctor

insuper se Constitutiones vel Canones apostolorum imitatum esse
prodit. Tota autem scriptura, ut commentarius docet, e decretis
synodi Ancyranae ac Basilii et Canonibus apostolorum compilata
est. Itaque non ante saeculum V est exorta. Accuratius eius
tern pus definiri nequit.

Traditur scriptura codice Vaticano 828 iam (p. XVIII) memo-

rato fol. 346. Pitra, qui earn in Iuris eccles. Graec. historia et
monumentis I, 105 — 107 publicavit, earn etiam codice Ottoboniano
160 servari dicit, et ex hoc libro canonem depromptum esse aliquis
censere possit, qui apud editorem principem tertium locum obtinet
et in Equidem earn in codice illo tempore
codice altero deest.
brevi,quo librum inspicere potui, frustra quaesivi. Pitra ipse
alium codicem ac Vaticanum se non adbibuisse prodit ne unam
quidem lectionem variam exhibens. Canon ille per aliquem er-
rorem fortasse in scriptura insertus est. Ego libellum denuo edens
codicem Vaticanum solum sequor, quem benignissime pro me
contulit Dr. Merkle. Numeri canonum in codice desunt.
XL PROLEGOMEMA. •

X.

SACRAMENTARIUM SERAPIONIS.
Scripturam, quam latine hoc nomine designo, graece evxoXoyiov
inscribo, primus 1894 A. Dmitrijewsky in ephemeride Academiae
a.

ecclesiasticae Kiioviensis, quae inscribitur Trudy, edidit, eiusque

textum eodem anno A. Paulov in Xgovcxd Bv^avxiva I 207—213
repetiit. Cf. By^antinische Zeitschrift IV (1895), 193. Brevi post
G. Wobbermin in monte Athensi, in bibliotheca claustri, cui
nomen est Lawra, in codicem signatum numero 149 et exaratum
saeculo XI incidit, qui scripturam fol. 7" — 24' tradit, cumque illae
editiones eum efFugissent, ipse earn primus invenire sibi visus est.
Publicavit earn a. 1898 in Texte und Untersuchungen %ur Geschichte
der altchristlichen Literatur edd. O. v. Gebbardt et A. Harnack
b
XVII (nova series t. II) fasc. 3
. Deinde F. E. Brightman de-

scriptionem particulae codicis photographicam nactus est et textum

aliquot locis emendatum denuo edidit in The Journal of Theo-
logical Studies (1900) 88
I —
113; 247—77. Brightman scripturam
etiam diligentissime et amplissime illustravit. Praeterea de ea
elucidanda P. Drews in Zeitschrift fur Kirchengeschichte XX (1900),
291 — 328; 416 — 41 optime meritus est. I. Wordsworth scripturam
anno 1899 in sermonem anglicum translatum edidit sub titulo:

Bishop Serapion Prayer-Book. L. Duchesne in tertia editione libri

Origmes du (1902) earn breviter descripsit, pauca de

culte chretien

ea disseruit atque orationem primam vel secundum dispositionem

nostram decimam tertiam in linguam gallicam vertit (p. 75 — 79).
A. Baumstark orationem illam seu Anaphoram sagaciter inquirens
invenire sibi visus est, earn a Serapione valde transformatam fuisse
et antea hanc fere formam habuisse : exordium vel versum 1 gra-
tiarum actionem secutam esse pro creatione ac redemptione eique
desinenti in verbis 6 otaoiv xaxaXXaOGo^itvoq xxX. v. 5 verbis di
ov adiunctam fuisse sectionem 601 utQOOrjvtyxafitv — dvaifiaxxov
v. n b
, deinde successisse v. 13" (xal naQaxaXovfiev xxX.), 16" — 19"
(elErj&tjzco 6 Xaoq — xm Xam xovxm), 6 — a
(. . xfjq Gt]c, (itxa-
b b
Xrfipecog), 15" (. . aXrjd-eiac), I2 (oxi 6 xvQiog xxX.), I4 (• • Xaficbv
(de) jcoxriQiov — anaQtrifjidzcov) adiunctis his verbis Liturgiae
S. Marci: xovxo jioislzt tig xtjv k/ifjv dvdfivrjaiv oodxiq yug sav
 CANONES APOSTOLOTUM ECCLES1ASTICI. XLI

&6&17JTI: XOV UQXOV XOVTOV, Jc'lVrjXE 6h XCU XO JCOXt]QlOV XOVXO, XOV

ifibv ftdvaxov xaxayyiXlsxi, axgig avsk&co, i^(..nagaxaXov/isv^,
15" (xal noirjoov xxX.). Cf. Rom. Quartalschrift 1904 p. 123 — 42.
Scriptura cum Constitutionibus apostolorum, quas una cum
scripturis propinquis et aliquot aliis pseudoapostolicis denuo edere
mihi propositum est, nequaquam cohaeret (neque earum fons est

neque ab eis vel a Didascalia dependet) neque originem apostolicam

prae se fert. Altera ex parte aeque ac libri VII et VIII Constitu-
tionum de liturgia, baptismo et ordinibus sacris veteris ecclesiae
copiosissime nos erudit, aetate Constitutiones etiam paulo superat,
cumque libri, quibus hucusque vulgata est, baud paucis lectoribus
aegre praesto sint, mihi in hoc tomo quoque recipienda esse vide-
batur.
Scriptura e triginta orationibus constat, quarum duodeviginti
(in editione I — XVIII) liturgiam seu missam, septem baptismum et

confirmationem(XIX-XXV),tres ordines sacros (XXVI-XXVIII),

duae oleum aegrotorum (XXIX) atque sepulturam (XXX) spectant.
Adiuncta est in codice epistula dogmatica, de patre et filio agens.
Wobbermin earn quoque edidit; ego earn ad propositum meum
non pertinentem praetermitto.
Orationes in codice non ordinem consentaneum obtinent.
Preces missae inprimis disiunctae sunt. Pars liturgiae secunda,
incipiens a Praefatione, in initio scripturae —
(num. I VI) legitur,
pars prima (n. XIX— XXX) in fine, addita autem huic parti vel
ultimae orationi rubrica: jciioai avxai svxcd snixeXovvxai xqo rfjc

evxrjs jigooipoQov. Orationes huius partis insnper saepe ordine

recto carent, ut numeri uncinis inclusi ostendunt, quos numeris
versionis latinae addo. Attamen singulae orationes in universum
saltern in locum ipsis convenientem redigi possunt. Sequor ordinem,

quem Brightman restituit, a quo etiam Drews parum divergit.

Oratio oblationis vel Praefatio (n. XIII) inscriptione ad Sera-
pionem refertur. Post orationes ordinationum vel ante orationem
in unctionem baptizandorum (XXII) codex exhibet: Jloootvx. Oaoa-
jticovog emoxojtov &(iovoea>g (1. d-ftovtwg). Vocabulum primum,
ut Brightman ostendit, legendumest nQootvxai, non jiqooevx^, ut

Wobbermin Hac nota ergo plures orationes Serapioni epi-

putavit.

scopoThmuensi attribuuntur, aut omnes sequentes(num.XV— XXX

secundum ordinem codicis) aut series proxima (n. XV XVIII). —
Funk, Didasc. et Constit. ap. II. IV
XLII PROLEGOMENA.

Fortasse tota collectio ad eum referenda est. Utut autem haec

res se habet, orationes certe aetati Serapionis vel saeculo IV medio
adiudicandae sunt; Serapion enim in scriptura nominatus haud
dubie est amicus S. Antonii et S. Athanasii, cui hie plures epi-
stulas et libellum De morte Arii scripsit. Altera ex parte Serapion
non proprie auctor orationum, saltern non omnium, habendus est.

Praefatio, quae expresse ei attribuitur, certe iam ante eum exsistebat,

quare ipse earn in formam paulo mutatam tantum redegisse censeri
potest. Idem de pluribus sane aliis orationibus dicendum est.

Codex Athensis scripturam non sine vitiis tradit. Litteras,

syllabas et verba deficientia in textu uncinis ( > inclusa addidi.
Lectiones falsas notabiliores in commentario critico exscripsi. De
manifestis mendis autem orthographicis ratio non reddenda esse
videbatur.

Sigla sunt: A = codex, B = Brightman, W = Wobbermin.

XI.

CANONES APOSTOLORUM ECCLESIASTICI.

Scripturam, quae sub hoc titulo codice Vindobonensi hist,

graec. 7 traditur atque germanice vulgo Apostolische Kirchenordnung

appellatur, cum origenem apostolicam sibi usurpet et Constituti-
onibus apostolorum quodam modo similis sit, in hoc volumine
exspectare licet. Nolui autem earn denuo edere, quoniam omnibus
satis praesto est. Typis enim earn expresserunt non solum Guil.
1 4
Bickell , P. de Lagarde 2 , Pitra 8 , A. Hilgenfeld , sed etiam plures
ex editoribus Doctrinae apostolorum vel Didaches, cuius particula
prior (I — IV, 8) in ea adaucta repetita est, scilicet Th. Bryennius 5 ,

Geschichte des Kirchenrechts (1843), I0 7 2-

1
I r
3
'
Analecta Antenicaena ed. Bunsen II (1854), 451 — 460; Reliquiae iuris
eccles. antiquissimae gr. 1856 p. 74 — 79.
' Iuris ecclesiastici Graecorum historia et monumenta I (1864), 77 — 86.
4
Novum Testaraentum extra canonem receptumlV 1866; ed. altera 1884.
6 didu%r] T(Hv dddexu dnooTolwv 1883.
 CANONES APOSTOLORUM ECChESIASTICI. XLIII

A. Harnack 1
, Ph. Schaff 2 , F. X. Funk 3 , Rendel Harris 1 . Attamen
eis, quae de scriptura in Prolegomenis ad meam editionem p. LIII
— LVIII et in tractatu in libro Kirchengeschichtliche Abhandlungen
und Untersuchungen II (1899), 236 — 251 publicato dixi, nonnulla
addenda sunt.
Versiones scripturae aethiopica et copticae duae, scilicet mem-
phitica vel boheirica et thebaica vel sahidica, iam in editione mea
p. LVII commemoratae sunt. Interea testes novi in lucem pro-
dierunt. Postquam iam Lagarde in Reliquiis iuris ecclesiastici anti-
quissimis syr. 1856 p. 19 —
23 particulam versionis syriacae codice
Parisino syr. 38 traditam vel capita 3 — 14 vulgavit, A. Baumstark
in Stromatio archaeologico 1900 p. 15 — 31 reliquas particulas vel
c. 1 —2 et 15 — 30 una cum versione germanica, Arendzen in The
Journal of Theological Studies III (1901), 59 80 textum syriacum —
totum versione anglica adiecta edidit. Cf. Theologische Quartal-
schrift 1903 p. 319 sq. E. Hauler e codice palimpsesto Veronensi,
cui fragmenta Didascaliae et Constitutionum ecclesiae aegyptiacae
debemus, in libro: Didascaliae apostolorum fragmenta Veronensia
latina 1900 p. 93 — 101, particulam versionis veteris latinae, c. 18, 5

— c. 30, edidit. Versionem arabicam Guil. Riedel descripsit in

libro Die Kirchenrechtsquellen des Patriar chats Alexandrien 1900
p. 21 sq. et 69 sq.

Particula scripturae c. 3 — 14 amplectens, ut iam olim cogni-

tum erat, codice Ottoboniano 408 textu plus minus divergente
traditur. Th. Schermann earn nuperrime in duobus aliis codicibus,
Parisino gr. 1555 A et Neapolitano gr. II C 34, invenit et in libro
Eine Elfapostelmoral oder die X-Re^ension der „beiden Wege" 1903
typis expressit. Olim textus Ottobonianus viris doctis e textu
vulgato excerptus et aliquot locis e Didache correctus et auctus
•
fuisse videbatur; locum capitis 14 vulgati ex epistula Barnabae de-
sumpti inprimis recensione obtinet Didache 4, 9
in ilia 14 vel —
particula descriptionis viae vitae ultima nonnullis sententiis omissis
et aliter dispositis. Schermann rationem contrariam contendit inter

1
Die Lebre der Tyjblf Apostel 1884 (Texte uud Untersuchungen %ur Ge-
schichte der altchristlichen Literatur edd. O. de Gebhardt et A. Harnack II, 1).
"
The Teaching of the Twelve Apostles 1885; ed. Ill 1889.
1
Doctrina duodecim apostolorum 1887.
1 The Teaching of the Apostles 1887.
IV*
XLIV PEOLEGOMENA.

duas scripturas intercedere, recensionem Ottobonianam antiquiorem

esse et textum vulgatum ab ea dependere, aliquot sententias ac
verba autem etiam Doctrinae apostolorum et epistulae Barnabae
debere (1. c. p. 87). Quaestio difficilis mihi adhuc illo modo
facilius ac rectius solvi videtur. Cf. Theologische Quartalschrift
1904 p. 317 sq.; 629—31.
Aetas scripturae etiam nunc diverse definitur, attamen artio-
ribus finibus circumscribitur quam antea. Batiffol 1
et Bardenhewer 2
earn saeculo III exeunti vel anno 300 circiter attribuunt. Equidem
olim earn ad partem saeculi III priorem retuli; nunc earn saeculo
IV quidem post synodum Nicaenam potius quam ante com-
et

Harnack olim saeculo IV ineunte, nuper-

positam esse censeo. 3
—
rime annis 300 350 earn compilatam esse iudicavit. 4
Patriam scripturae omnes fere Aegyptum esse sentiunt. Cui
sententiae revera plura argumenta favent, neque vero satis firma

sunt, et mihi Syria non plane exclusa esse videtur. 3

1
Anciennes litteratures chretiennes ; la littirature grecque 1887 p. 74.
" Patrologie ed. II 1901 p. 141. Geschichte der altkirchlichen Literatur
II (1903), 265.
''
Kirchengeschichtliche Abhandlungen und Untersuch. II (1899) 244 — 250.
4 Geschichte der altchristlichen Literatur II, II (1904), 486.
5
Cf. quae exposui 1. c. p. 250 sq.

-5>*<r-
 TESTIMONIA VETERUM.

A.
DIDACHE APOSTOLORUM.
I.

EUSEBIUS CAESARIENSIS [c. 313-323].

H. E. Ill, 25, 4: 'Ev role vod-oiq xaxaxsxdx&a) xal xcov xov

JlavXov ngd^ECOv fj ygaq>tj, o xb Xsyo/isvog Iloi^rjV xal i] 'Ajto-

xdXvipic nirgov, xal otgbq xovzoic rj peoofievr) Bagvdfia sxiOzoXr/

•xal xmv dxoOxoXmv al Xtyoyavai Aida%al xxX.
Nicephorus 46 Eusebii verba repetiit. Rufinus
Callisti H. E. II, in ver-
sione Historiae ecclesiasticae de Doctrina loquitur, non de Doctrinis.

II.

PSEUDO-CYPRIANUS.
De aleatoribus c. 4, Hartel III, 96: Et in Doctrinis apo-
stolorum: Si quis frater delinquit in ecclesia etnon paret legi,
hie nee colligatur, donee paenitentiam agat, et non recipiatur, ne
inquinetur et inpediatur oratio vestra. Cf. Didache 14, 2; 15, 3.

III.

ATHANASIUS ALEXANDRINUS [t 375].

Epist. pasch. 39 ann. 367, Migne PG 26, 1438: ECxl xal

txtga ftiftXla . . ov xavoviC,6/isva (itv, xsxvjicoy.iva 6s jiagd xmv
jtaxegmv dvayivmaxead-ai xolg dgxi jcgootgxofievoig xal (SovXo-
(itvoiq xazT}Xsto&ai xbv xfjc svas^eiaq Xoyov 2o<pla 2oXoficovxoq
xal 2o<pia 2igdx xal Eo&tjg xal 'lovdld- xal Tatftiag xal Aid ax?}
xaXov/tevt] xmv dxodxoXmv xal 6 noi/xrfv.
Verba Athanasii repetiit Matthaeus Blastares [c. 1335], Syntagma alpha-
beticum litt. /?' c. 11, Migne, PG 144, 1142; addens autem: ravrrjv (Aidaxrjv
xtov ayiwv dnoatolcav) dh xal r\ sxzt] avvoSoc, tf&ertjosv, cog dsdrjXwrai,
Didachen confundit cum Constitutionibus apostolorum.
Funk, Didasg. et Gonstit. ap. II. 1
 2 TESTIMOXIA "VETERUM.

IV.

INDICULUS LIBRORUM LX CANONICORUiM [saec. VI].

Kal oaa sgoj rcov g' -

a' Soy'ia 2oXo(icovxo<;, (3' 2ocpia 2iQd% r
. . . iS,' IltQiodoi xal Aida%al xcov djcoGxoXcov.
Hunc indiculum primus edidit Cotelerius, Patr. apost. ed. Clericus 1724
I, 197; nuperrime Th. Zahn, Geschichte des neutestamentlichen Kanons II (1890),
290; Funk in Theologische Ouartalschrift 1895 p. 527.

V.
SYNOPSIS S. SCRIPTURAE ATHANASIO ATTRIBUTA.
Migne PG 28, 43 1 Tfjq vtag jcdXiv diad-rjxijq dvxiXtyo/iira
:

xavxa' UsQiodoi Ilixgov, Ai6a%rj djtoGxoXcov, KXrjfitvxia'

. . .

ig wv {itxetpgdofrrjGav sxXtyivxa ret dXtj&tGxsga xcu Q-tonvivGxa.

xavxa xd avayivcoCxofitva.
Hanc scripturam non a magno episcopo Alexandrino confectam esse
omnes consentiunt. Credner, Geschichte des neutestamentlichen Kanons i860
p. 249 earn ad saeculum X refert. Zahn 1. c. II, 315 earn certe non ante
saeculum VI, fortasse etiara tempore posteriore exortam esse censet.

VI.

STICHOMETRIA NICEPHORO ADSCRIPTA [c. 850].

Chronographia brevis, Migne PG 100, 1060: "Oaa xft q rtag

diafrr/xrjq dnoxQvcpcf a Ilfgiodog IlavXov oti%. y/', /S' Ilsgiodoq
Ilixgov oxix. fiipv ', q Ai6a%f] djtoGxoXmv Gxix- 61 . . .

Hanc stichometriam vel longiorem Chronographiae recensionem, quae

earn continet, non a Nicephoro Constantinopolitano (f 828), sed circa annum
850 compositam esse, demonstravit C. de Boor, Nicephori archiepiscopi Con-
stant, opuscula historica 1 880. Zahn 1. c. II, 297 earn Hierosolymis conscriptam

fuisse putat. Idem novam textus recensionem instituit, quam secutus sum.

VII.

IOANNES ZONARAS [f. c. 11 20].

Commentarius ad Athanasii epistulam paschalem 39, PG 138,

563: "Egxiv tTEQU fiiftXia, . . ov xavovi^ofitva //ii>, dvayucoGxdjitva
ds, 2igd%
'dxtra Xiysi tivai r?]v 2£o<piav xal Aida%7jV xa- . . .,

dxooxoXcov XJyovGiv etvai xdq did xov KXrjfitvxoq

Xovftevr/v rcov
ovyyQcupuoaq xebv dnoaxoXcov Aiaxd§£ic, ciq r/ Xeyofiivrj txxtj
Gvvodoq dvayivcoGxtod-ai ov Gvy%coQu cuq vo&tv&eiGaq xal <f&a-
gtlGaq vjto algtrixcov.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. 6

Nonnulli auctores Didachen non proprio quidem nomine designarunt, sed

ea tanquam S. Scriptura usi sunt, sc. Clemens Alexandrinus Strom. I, 20,
ioo p.377; Origenes De principiis III, 2, 7; Optatus Milevitanus I, 21;
III, 7; auctor Gestorum apud Zenophilum (S. Optati Mi), libr. VII ed. Ziwsa
1893 p. 172; cf. Theologische Quartalschrift 1894 p. 601—604). Neque vero
ilia testimonia neque reliqua, quibus Didache tacite usurpatur, hoc loco ex-
scribenda esse videntur. Remitto lectorem ad editiones scripturae et ad Patres
apostolicos ed. Funk 1901.

B.
DIDASCALIA APOSTOLORUM
1.

AUDIANI [c. 325].

Referente Epiphanio H. 70 c. 10 verbis in sectione sequente

n. 4 v. 1 allegatis Audiani Didascaliam laudabant, ut suam
paschae celebrationem vel Quartodecimanismum defenderent.

II.

EPIPHANIUS [a. 375].

i. H. 45 c. 4 ed. Dindorf
410: 'Alia xal 01 dnooxoloi
II,

<paOiv ev ri'i AiaxdS,Ei ry xalovptsvy, oxt <pvxEia &tov xal a/uts-

la>v 7 xa&olixi] IxxlrjoLa.
Verbis <pvzeia xrl. Epiphanius exordium Didascaliae exhibet. Sententiam
autem potius quam verba laudasse videtur. Locus nee cum Didascalia nee
cum Constitutionibus plane consentit. Neque plus quam sententia patri opus
erat. Severum enim Encratitam loco illo redarguere voluit dicentem, vitem
a diabolo consitam esse.
2. H. 80 c. 7 Dindorf III, 546: Kal jiiqi f/hv ovv xov ye-
vtiov ev xalc Aiaxd^EOi xmv dxooxolcov cpdoxei 6 &sToq loyoq
xal r\ didaOxalia, ft?) (pd-tiQEiv, xovxtOri (irj xepvsiv XQi%aq yevsiov,
(i?j6e ixaiQtOi/(p xaxaxoG/JsTOdai firjdh vjiEQrjffaviaq vjiodsiyfta
dtxatoOvvTjq rr/v xqoOeIevOiv i%siv.
Verba fir] <pS-etpeiv — yeveiov respiciunt Didascaliam I, 3, 11, fxrjde

IxaiQto/AijJ —
xarax. Did. I, 3, 8 9. Verba /xijds vTieQ-rj^aviaq xrl. ad Did.
I,4 referri possunt. Animadverte, hoc quoque loco Epiphanio minus verba
reddenda fuisse quam sententiam.

3. H. 75 c. 6 Dindorf III, 360: 1. El 6e xal XQ^ ^a xfjq

Aiaxd§s<oq xmv djtooiolwv liyEiv, Jicoq ixel coqi^ovxo xexgdda
1*
 4 TESTIMONIA VETERUM.

xal ngoddfifiaxov vtjdxeiav did xavxbq ymglq nevxexoOxfjq ; 2. xal

jregl xcav fig rjfisgmv xov jtaO^a nmq nagayyeXXovCi firjdev oXmq
Xafifidveiv ?] agxov xal aXbq xal vdaxoq; 3. oiolav re rjfiegav

ayeiv, jimq d'e djioXveiv eiq sjtKpmOxovOav xvgiaxtfv, (pavegov

eoxiv 4. eixa de el (it) jiegl xfjq avxrjq vjto&eOecaq xexgddcov
xal jtgoOaftftdxmv oi avxol dnboxoXoi ev xf/ A Lax ag si eXeyov
xal aXXoaq ex xavxaxo&ev eiyo\iev axodelgai, ofimq Jtegl xovxov
dxgifimq ygdqiovOi.
1. Quae in hoc versu e Diataxi proferuntur, Did. V, 14, 15 leguntur,
exceptis verbis %u>qI<; nevrsxoarrjg, quae etiam in Constitutionibus V, 14, 20
desunt et haud dubie ab Epiphanio addita sunt, qui similiter scripsit Expos,
fidei c. 21.

2. Idem Didascalia V, 18, 1 praecipit, cum Constitutiones post all addant

xal la%avoig. Epiphanius Expos, fidei c. 21 ieiunium paschae eodem modo
describit, quo illo loco.

3. De die paschae et de solutione ieiunii Didascalia V, 19 — 20 agit.

4. Cf. v. 1.

4. H. 70 c. 10 — 12 Dindorf III, 255 — 58: 1. Eiq xovxo

de oi avxol Avdiavol xaga<pegov6i xrjv xwv djcoOxbXojv Aidxagiv,
ovtiav (lev xolq noXXotq ev dfignXexxcp aXX' ovx adbxi/iov Jidda
yag ev avxy xavovixt] xdS,iq e[i<pegexai, xal ovdev jcagaxe%agay-
(levov xf\q JtiOxtmq ovxe xijq bfioXoyiaq ovxe xijq exxXTjOiaOrixf/q
dioixrfiemq xal xavbvoq xal TiiGxemq. 2. to de grjxbv, d<p' ov
Xafiftdvovreq Jiegl xov Jidoya xaxcoq jiageg(ii]vevov6iv 01 Jigoeigrj-
[tevoi, xal dyvoovvxeq exegmq vjcoXa(i@dvov6iv. bgl^ovai yag ev
xf] avxfj Aiaxdi-ei oi djioGxoXoi, oxi ifieiq fit) iprj^l^tjxe,
dXXd noielxe, oxav 01 ddeXtpoi i/imv 01 ex Jiegixo/ifjq,
fitx' avxcov dfia Jioielxe. 3. xal ovx eijiav oxav oi ddeX(pol vfiwv
oi ev Jtegixofjfj, dXXct oi ex Jtegixofiijq, iva deit-mOi xovq ajib xijq

Jiegixofirjq eiq xrjv IxxXrjOiav fiexeXd-ovxaq dgyriyovq etvai flex'

exelvov xov igbvov, xal eiq xb Gvfijieid-eod-ai xolq aXXoiq, dq xb

fit] aXXov jioieiv dXXovq xal aXXov dXXoxe. xovxo yag to xav
owijyayov g>govxiOfia diet xrjv evwOiv xrjv fiiav, Iva fit] >j OyiGfiaxa
(irjde diatgioeiq. ovxoi de (irj vorjdavxeq xov vovv xoJv ajtoaxoXcov
xal xov Xbyov xov Efxpegofievov xov ev xf] Aiaxdi-ei evbfiiOav
(j.r'i utov aga fiexd xwv 'lovdaimv %g?] xb jidoy_a ejtixeXetv. 4. dfia
de xal nevxexaldexa IjiIgxojioi yeybva6iv ex Jiegixo/iijq, xal exQV v
c
xbxe xcov emOxbjimv ex jtegcxofiijq ovxmv ev ]egov6aXt][i xaxa-
oxa&evxcov xbv ndvxa xoOfiov xovxoiq 6vvejte6dai xal uex avxojv t
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. O

ejiixeXsiv, iva (da xiq ytvrjxai Ov/itfcovla xal fiia bftoXoyia, (iia

sogxt) EjcixEXovfiEVrj. 6ib sxsivmv r) emfieXeia xbv vovv xmv dv-

d-Qcajimv GvvdyovCa slq svmCiv xrjq sxxXr]6iaq, fir) 6vvr]d-ElOa xbv
xodovxov xqovov ejtixeXsod-fjvai, svdoxrjosi deov em KmvOxavtivov
syevsxo bfiovolaq svsxa. jiaga xolq cutoOxoXoiq 6s xb grjxbv 61
bftovoiav IfxpEQExai, mq Emftagxvgovdi Xiyovxsq, bxi xdv xe
jtXavrjd-mOi, (trj6sv vftlv ftsXsxm. 5. eg avxmv 6s xmv exeIOs
slgrjftsvmv QTjxcov r) dvxid-sOiq ocp&rjosxai. cpdoxovdi ydg xr)v aygv-
jtviav (psgsiv ftsOa^ovxmv xmv d^vftmv. ov 6vvaxai 6s xovxo
jtdvxoxs ysvsOQ-at ev X7j tyrj<pcp xtf ExxXtjOiaOxixfj. 6 (c. 11). ex
xgimv yaQ avvsOxrjxsv b xov 7id<Sja 6vv6Edftoq, ex xe xov rjXiaxov
dgdfiov 61a xijv xvgiaxrp xal xbv ft-rjva, ex xe xov GsXrjviaxov
6q6[iov 61a xb xaxd xbv vbftov, ojccoq sv xy xsdOagEdxai6Exdxr]
xrjq GsXrjvrjq xvd-fj xb Jidoya, mq eIjiev b vbfioq. ovxs ovv 6vvaxai
dy&fjvai, sdv fir) vmgfitj IdrjfiEgia, ojtsg Jtagd xolq 'Iov6aloiq ov
(pvXdddtxai, ovxs dxgiftfj d-iXovdi xoiavxrjv smxeXtlv Jtgayftaxsiav
6iijtE6E ydg jcag av'xolq xal r]xdxr\xai xd ndvxa. 7. xXrjv si xal
xooavxrjq Cflxrjdsmq vjtdgxsi tj xoiavxrj axglfisia, ov 6id xr]v tyjxrjOiv
xavxrjv xal xrjv dxgifisiav xolq dbtodxoXoiq sigrjxai, aXXd 61 bftb-
votav xal ftsxa xmv sx&gmv xov Xgidxov ImxsXeiv 01 djtodxoXot
JtgodsxaS,av, mq ovxoi 6iidxvgiC,ovxai, jtodm ys fiaXXov 61 bftovoiav
fisxa xrjq exxXrjOiaq %gr) emxsXsiv, 'iva fir] xr)v bftovoiav %agd£,m[iEV
xrjq exxXrjOiaq; 8.Mmq ovv bvvaxai xeXsiGQ-ai xovxo; Xtyovoi ydg
ol avxol djtodxoXoi, bxi, oxav Ixslvoi evm%m"vxai, vftslq
Vf]Ox£vovx£q vjieq avxmv jiEvd-sixE, bxi sv x (j rjftEga xrjq

kogxfjq xbv Xgidxov sdxavgmdav , xal bxav avxol jiev-

dmoi xd aC,vfia sG& iovxsq ev nixgldiv , vftslq EvmxslGd-t.
9. ovfifiaivti 6h avxovq ev xvgtaxy i](isga dQvfia Xa[ifidveiv. ejii-

(pmoxovOrjq ydg xijq xvgiaxijq eOjtigaq 6vvavxai d-veiv xb xdo%a.

fiexd ydg sQjtsgav jtagsXB-ovxoq xov oafifidxov ov 6vvavxai sgyov
etiixeXeIv. dga ydg avxmv d-vddvxmv, si sysigovxai simxovfiEVOi,
neoq i^slq tv xvgiaxfj ptevd-rjOofisv xal vrjOxsvOofisv, av&iq avxdiv
dxovovxsq tv xy Aiaxd^Ei, bxi 6 xaxcSv havxov xr)v tyvxr/v
tv xvgiaxy sxixaxdgaxoq eOxi xm 9-sm; 10. xal bgaq,
jtoorj iaxlv axglfista xal dvxid-sOiq, (a) 6vvafJEvr]q xrjq oigayfia-
xsiag xaxd xb gi)xbv EJtixEXsla&ai; votjftaxc 6s TiaCa soxtj ij dXrj&ua
xov xrjQvy/jaxoq, xal an' av'xrjq xijq Aiaxd^emq xmv djioOxoXmv,
oxi 6l bftovoiav mq Ovvrjxxai xov Xoyov b Ovv6EOfioq, sdv sjti-
 TESTIMONIA VETEKUM.

zeXtGcofiev, }} xai emxeXcoGi, (iezd iGrjfieQiav, xa&cbg xdxelvoi

ayovoi jtoXXdxig ze xcii fjfitig, jidXiv be Jigb zov zeXeGd-fjvai zr/v

lG?]fitgiav, cog txelvoi dyovGiv, ore (ibvoi ayovoiv. II. edv ovv
xai fjfitig emrtXiGcofitv, Gv(iftefir}xev yfilv ev tvl tviavzco bvo jtdoxa
emzeXeGai, fieza iGrjfitgiav xai xgb iGrj/iegiag, zco be alio? iSfiq
tviavzco ovde bXcog exireXtGo/itv jtaGxa, xai evgtd-rjGezai zb Jtav
nXdvi]g ilvai egyov ?jjieg dXrjd-ua. jtgb yctg iGrjfiegiag ov jiXr/gco-

frrjGtzai to ezog, ovbe jiXrjgovzai tov xvxXov tov bgbfiov tx &eov

xolg dvd-Qoljioig zezayfitvov 6 eviavzog, tdv /itj jcageXQ-r] ior]fiegia.

12 (c. 12). xai rjv fitv Jttgl zovzov JtoXXd Xiyeiv, cog xalcoq
jtoitjcai'Tsg 01 xazegtg, fidXlov be 61 avzcov 6 &tbg xazcog&coOe
Tii exxXrjoia to Jtav axolftatifia Trjg aXrjd-tiag rfjg otav6e^aGy.iov

ravT^g eoQTrjg xai navayiaq, fierd iGrjfitgiav (iev jioieio&ai, ore

vjioJtijiTEi 7] zfjg ztGGagtGxaibexdz/]g xai rrjg GeXtjvrjg fj/iegag

xpFjcpog, ov% 'iva tv amy t(] zeGGageoxaibexdzy enireXiOcofitv. (iia

ydo rj/ie'ga Jiag extivoig Cflztlrai, jtag' rjfilv bt ov (ila, dXXd tg,

t(3do[idg xXygtOzdzt]. 610 xai avzbg 6 vb/iog Xeyei ejciJiXazvvcov

to AijiptG&e eavzotg jigofiazov tvavGiov, dficofiov, zeXeiov, ccjio

btxdzov tov firjvbg, xai eGzai v/ilv biaztzrjg?]fievov dxgi zf/g

ztOGagtGxaibexdzrjg, xai ftvGeod-e avzb Jigbg tGjiigav rfi ztGGageo-

xaibexdzy f)fitga tov firjvbg (Exod. 12, 5), zovziozi zijg 6tXi\vi]g.

13. 3tagaT)]giiTai be r/ IxxlrjGia dyeiv r?)v iogz?)v tov na6-/_a,

zovzeGzi zr)v tftbofidba zr)v cbgiG/ievrji', xa\ an avzcov zcov ajio-

GtoXcov tv rTj AiazdS,ei, ajib bevzegag Gaftftdzcov, ontg eozlv
dyogaGfibg tov jigoftdrov. xai kdv ftiv ft ztGGagt6xaibtxdzrj zfjg
OeXr'jvrjg zy btvrt'ga zcov Ga^drcov, eig fieaov aytzat zb &v[ia

zov jigofldzov, idv ze zgizy Oaftftdzcov, edv ze ztzdgzy OaPfidzcov,

tdv T£ jitfiKzy Oaftfidzcov, lav ze jigooafifidzco, edv ze Oafiftdzcp, zcov

t§ rjfiegcov jtgbq zi]v roiavzrjv vnod-eoiv exovocov ttjv dioixqoiv. ome

ydg dcp exxaidexdz?jg Ge?.tjvr]g dvvd/ie&a ovze ajib tvdzrjg GtXrjvrjg

dvvd/ieda agi-aGd-ai zT/g efidofiddoq zfjg ^rjgocpayiag xai jcdGya

y.aXov/jevfjg hy'iag, dXX.a anb dtxdzijq tcog emcpmGxovGijg jtevze-
xatdexdzrjc, /ieGaC,ovGr]g zcov 6vo dgbftcov, vvxrbg ze xai ?)fiigag.
xai GvvaXafifiavofitvov zov avzov dgtd-fiov, zcov dexazeGGagmv
rjfiegcov zf/g OeXr/vyg, xdv re Jtagdjizr/zai tig tmcpavGiv ztjg jtevzt-
xaidtxdzrjq, bid zr/v e£- dvdyxrjq dxgifteiav zov ze ?)Xiaxov bgbfiov
jura ztjv lG?jfiegiav xai zov GeXijViaxov bgbfiov bid ztjv zeGOageG-
xaibtxdz?jv, xai zfjg efibofidbog jiXrjgovg bid zt)v xvgiaxr/v xai zov
 DIDASCALIA APOSTOLORUH. t

dxb dsxdxijq tjfjsoaq Osktjrtjq doid-por, Tjxiq eoxl avkXr/xpig xov

jtoojidxov xa) axgoGxiyjlq xov ovofiaxoq xov 'Ir/Oov, hjteidr) xc~>

ovo/xazt avrov xb dvxlxvjtov avxov xgofiaxov skafiftdvexo, ajtb'

Stxdx?jq ovxmq 6oi^6[itvov ohxixi 6e ejcufmoxovOTjq hxxaidsxdxrjq . .

2 — 4. His versibus respondet Didascalia V, 17, 1. Sensus utrinque idem

est; modo Didascalia de fratribus e populo = Iudaeis loquitur, Epiphanius de
fratribus e circumcisione = Christianis, ex industria, ut videtur, illi locutioni
hanc substituens, qua suam loci interpretationem confirmet. Cum Christiani
utrinque pascham eodem tempore obire iubeantur quo alii, seu Iudaei seu
Iudaeo-Christiani, scripturae ambae annuunt, Christianis temporum rationes
non esse subducendas. Epiphanius vel scriptura ab eo lecta apostolis etiam
verba /xrj \pijrpit,ijxe attribuit additque v. 4: xav xe 7i).avr)&uioi, fxrjdsv v uiv
t

fie'/.izu), cum Didascalia nostra ea non habeat. Differentia haud magni momenti
est. Vis loci verbis aut positis aut omissis eadem est; modo praeceptum magis
aut minus severe inculcatur. Quid autem de differentia sentiendum est? Mihi
textus Didascaliae nostrae genuinus esse videtur. Syrus enim in universum
scripturam fidelissime tradit, et hie locus inprimis nequaquam suspicionem
movet. E contrario, verba ilia satis dare speciem interpretamenti prae se
ferunt. Minime enim est verisimile, auctorem tarn acriter Christianis prae-
cepisse, ut pascham celebrantes Iudaeos sequerentur. Altera ex parte verba
Epiphanii verbis auctoris addi poterant, atque conicere licet, Audianos vel
alios pascham cum Iudaeis celebrantes scripturam illo modo in
Christianos
suis exemplaribus interpretatos esse et librum ab his ad Epiphanium pervenisse.
Catholico vel sectatori ritus paschalis catholici non solum ilia verba delenda
erant, sed totus locus mutandus. Constitutor revera locum accommodatum ad
modum paschae celebrandae a synodo Nicaena definitum exhibet.
5. Verba rr/v ayQvnviav —
dt,v/x(ov Did. V, 20, 10 leguntur.

8. Hie locus e duobus Didascaliae versibus compositus esse videtur.

Particula 611 iv r% rjftepci —
iazavQwoav locum obtinet Did. V, 14, 21, ubi
legimus: quia ea (parasceve) me crucifixerunt medio in festo azymorum suorum.
Particula reliqua ad Did. V, 20, 10 referri potest, et respondet oxav ixslxoi
— nevVelre loco: vos ergo, cum populus ille pascham facit, ieiunate;

xal oxav uvzol — tva>xeZo&e loco: et vigilias vestras studete perficere cum
azymis eorum. Loci sane non ad verbum consentiunt. Vix autem est dubium,
Epiphanium Didascaliam liberius adhibuisse, cum id inprimis ageret, ut adver-
saries redargueret ad illam scripturam provocans.

9. Dictum 6 xaxuiv xxX. Didascalia V, 20, II exhibet; modo pro im-

xa&u^uxog iaxi xw 9-eii) autem haec
habet svoxog afiaQxiaq iaxiv. Cum
verba etiam in Constitutionibus legantur, apparet, Epiphanium locum mutasse,
cum alteram versus partem, quae eadem est in Didascalia et apud Epiphanium,
sc. xaxwv — xvgiaxfi, Constitutor transformaverit earn reddens verbis o xyv
y.VQtaxrjv vrjoxsvwv.
10. Didascalia V, 17 non dicit, concordiae gratia Christianis pascham
eodem tempore cum Iudaeis celebrandam esse. Epiphanius autem Iudaeis
fratres e circumcisione substituens illud facile e scriptura colligere potuit.
8 TESTIMONIA VETERUM.

13. Verba dnb devtSQag oapflaxwv et allegoriam de luna decima et

littera decima vel prima nominis Iesu littera, quae a Constitutionibus abest,
ab Epiphanio autem etiam H. 50 c. 3
profertur, Didascalia V, 14, 17 — 18
habet. Verba otibq iazlv dyogaafibg zov Tipoftdrov, quae in ea et in Con-
stitutionibus desunt, haud dubie Epiphanii sunt.

5. H. 51 c. 26 — 27 Epiphanius chronologiam hebdomadis

passionis exponit, quae nonnisi in Didascalia V, 13 — 14 legitur

et haud dubie ex hac scriptura hausta est. Dicit inprimis, aeque

ac Didascalia, Iudaeos turn temporis pascha ante tempus comedisse.
Modo duos dies intervalli numerat scribens: ecpayov ovv zb jtdoxa
jiqo 6vo fj[iega)i> zov qxxytlv, zovzeOzi zf] zglzy rj/iega, oxeg edti
zfi xefiJtzy, cum Didasc. V, 17, 7 de tribus diebus sermo sit.

De spatio temporis autem vel de numero dierum facile differre

potuit. Didascalia, praesertim dies lunae respiciens, pascham illo

anno undecima lunae vel tertia sabbati celebratam esse refert et

tempus paschae legitimum decimam quartam lunae designat, ita

ut intervallum trium dierum sit. Epiphanius diem hebdomadis

vel feriam III retinens atque considerans, suo tempore memoriam
s. cenae ubique feria V celebrari, consequenter de duobus inter-
valli diebus loquitur.
6. Expositio fidei c. 21: 2vvd§,eiq de emreZov/ievai zax&tidcd
tloiv ajto zmv ajtoozoXcov zergddi xal jtgooaPftdzcp xal xvgiaxij'
zezgddt de xal tv jigooaftfidzm ev vrjOzeia emg mgaq ivdzijg, ejtei-

drjjceg ejiupcoOxovoy zergddt OvveXrjqp&Tj 6 xvgtog xal zcp jtgo-

Oafifidzcp eOzavgm&T], xal xagtdmxav oi dnoOzoXoi iv ravzatq
vrjOzelaq exizeltio&ai..
Altera huius versus pars respicit Did. V, 14, 15 — 18. H. 75 c. 6 (cf.

supra n. 3) Epiphanius de eadem re ad Diataxin apostolorum provocat. Prior

autem pars non ad scripturam apostolicam referenda, sed potius de institutione
apostolica intellegenda esse videtur. De synaxibus feria quarta et parasceve
instituendis nee Didascalia nee Constitutiones agunt, neque Epiphanius ita

loquitur, ut Didascaliam earum testem protulisse censendus sit.

III.

OPUS IMPERFECTUM IN MATTHAEUM [saec. V].

1. Horn. XIII, Migne PG 56, 707: Aliter certe, sicut apo-

stoli interpretantur in libro Canonum, qui est de episcopis:
Dextera est populus christianus, qui est ad dexteram Christi; sini-

straautem omnis populus, qui est ad sinistram. Hoc ergo dicit:

ne Christianum facientem eleemosynam, qui est dextera, infidelis
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. &

aspiciat, qui est sinistra; Christianas autem si Christianum viderit

eleemosynam facientem, non est contra Christi praeceptum, quo-
niam ambo dextera sunt. Cf. Did.
45, 3; III, 14, 1. II,

Locus non verbotenus in Didascalia legitur. Sed auctor haud dubie

sensum solum reddere voluit vel similitudinem gentiles partem sinistram et
Christianos partem dexteram designantem, quae in nulla scriptura vetere nisi
in Didascalia legitur, non prorsus distincta quidem, sed satis plena, cum auctor

duobus locis gentiles cum manu sinistra comparans Christianos manum dexte-
ram esse dilucide innuat.

2. Horn. LIII, PG 56,935: Attende. Deus secundum prae-

scientiam suam licet sciat, qui iusti futuri sint et qui iniusti, tamen

omnes vocat ad fidem, dans eis gratiam credendi in Christum,

quod est talentum, bonis quidem ad salutem, malis autem ad prae-
iudicium, ut inexcusabiles fiant. Diaconis autem et doctoribus
secundum praevidentiam suam, Deus iniungere mini-
illis videtur
sterium diaconatus aut presbyteratus, qui sunt iusti; qui autem
inveniuntur iniusti, illos homines ordiuasse videntur, non Deus.
Ab exitu ergo rei cognoscitur, qui a Deo ordinatus est et qui
ab hominibus. Qui enim ministerium suum bene consummaverit,
apparet, quia ex Deo fuerat ordinatus; qui autem ministerium suum
non bene consummaverit, ex hominibus ordinatus est. Quomodo
autem quidam sacerdotes ex hominibus ordinantur, manifeste in
libro octavo Canonum apostolorum dicitur. Qui autem ex ho-
minibus ordinatus est, quantum ad Deum non est diaconus aut
sacerdos.
Locus hucusque ad Constitutionum librum VIII referebatur, ubi c. 2, 4
episcopus ignorantia vel animi pravitate constrictus dicitur revera non episcopus
esse, sed falsum nomen gerere, quippe qui non a Deo, sed ab hominibus pro-
motus fuerit. Apparet autem, hunc locum vix quadrare ad Opus imperf., quod
scripturam allegatam uberius exponere prodit, quomodo quidam sacerdotes ex
hominibus ordinentur. Neque quod
alias Constitutiones id accurate exhibent,
Opus imperf. 1. c. dicit. Cum
autem Opus sacerdotes ex hominibus ordinatos
versu immediate praecedente eos esse dicat, qui ministerium non bene con-
summaverint, nobis censere licet, auctorem earn partem Constitutionum vel
Didascaliae respexisse, qua vitia exponuntur, quae ab episcopo abesse oportet,
cum sacerdos illis vitiis adhaerens idem sit ac sacerdos ex hominibus ordinatus;
et si vocem Canonum in hac sectione eandem scripturam designare atque in
praecedente recte colligimus, locus ita intellegendus est. Librum VIII, ad
quem auctor provocat, in libro: Die Apostolischen Konstitutionen 1891 p. 90 — 92,
de capite VIII versionis Didascaliae syriacae interpretatus sum, ubi revera vitia
eiusmodi enumerantur. Didascalia autem de eisdem vitiis etiam alias agit, et

valde dubium est, num auctor Operis dispositionem libri syriacam cognitam
 10 TESTIMONIA YETEEUM.

habuerit. Vox Canonum praeterea indicare videtur, eum Didascaliara non solam,
sed in collectione scripturarum similium insertam legisse. Itaque difficillimum
est ad definiendura, qui liber VIII sit. Sin autem reputamus, sententiam e
libro Canonum qui est de episcopis prolatam in ea Didascaliae parte legi, quae
de episcopis agit, ilium librum eandem partem esse colligere licet. Cf. Theolog.

Ouartalschrift 1904 p. 424 — 28.

3. Horn. I, PG 56, 626: Tamen cum multa gessisset impie
hie Manasses, adduxit super eum Deus principes virtutis regis

Assur, et comprehenderunt Manassen in vinculis, et ligaverunt

eum in compedibus, et perduxerunt eum in Babyloniam. Et erat
ligatus et catenatus in domo carceris, et dabatur ei panis hordea-
ceus ad mensuram modicus et aqua cum aceto modica ad men-
suram, ut viveret tantum, et erat constrictus in doloribus valde.
Et ideo cum vehementer affligeretur, quaesivit faciem Domini Dei
sui, et oravit Deum, qui omnibus adstat. Et exaudivitDominUs
vocem eius et misertus est ei. Et facta est circa eum flamma
ignis et liquefacta sunt omnia vincula eius, liberavitque Dominus
Manassen ex omni tribulatione eius, et reversus est in Ierusalem
in regnum suum et cognovit Dominum Manasses, dicens: Ipse

est Deus solus. Et servivit soli Domino Deo in toto corde suo
et in tota anima sua omnibus diebus vitae suae, et reputatus iustus
(Did. et Const. II, 22, 9 — 11. 15 — 16). . . . Fuit enim (Amos) valde
iniquus, ut exstant opera sua maligna, quibus imitatus fuerat Ma-
nassen, ut etiam Deum posse se fallere aestimaret, dicens: Pater
mens multa ex iuventute sua iniqua fecit et in senectute sua pae-
nittiit, et ego nunc ambulabo' secundum quod desiderat anima mea,

et postmodum convertar ad Dominum. . . . Ideoque forsitan sic est

nominatus secundum providentiam Dei, et exterminavit eum Do-

minus Deus velociter. Attendite ergo, laici, ne quis ex vobis cogi-
tationem Amos in corde suo ponat (Did. et Const. II, 23, 3; 24, 1).
* Hae particulae Operis imperfecti, exceptis exordiis, verbotenus fere cum
locis Didascaliae et Constitutionum allegatis consentiunt. Itaque non dubium
est, auctorem illius libri unum ex his libris exscripsisse, et si particulae et libri

accuratius inter se comparantur, Didascaliam fontem esse colligere licet. Parti-

cula priore ineunte Opus imperf. cum Constitutionibus quidem legit super eum
et habet verba virtutis regis, cum Didascalia vel versio syriaca, cui particulam
debemus, legat super eos et haec verba omittat. Sed ilia lectio nullius momenti
est; haec verba apud Syrum vel in exemplari ei proposito facillime excidere
potuerunt, non dubitarem, ea in textu recipere. Altera ex parte Didascalia
ita ut

cum Opere eadem particula v. 10 ne.daiQ et v. 16 legit: cognovit

habet in
Manasses Dominum dicens: Ipse solus est Dominus (vel: Deus), cum Constitutiones
 DIPASCALTA APOSTOLORUM. 11

illo loco addant yalxals et hunc cum S. Scriptura sic reddant: eyvm Mavaoorjq,
on xvQioq avzog iartv &sb<; ftovog.
4. Horn. XXVIII, PG 56, 778: Qui sunt, qui laborant? Qui
legis iustitiam operantur. Et qui sunt, qui onerati sunt? Ipsi
Iudaei, quibus post idololatriam vituli talia legis mandata imposuit
Moses, in quibus numquam se explicarent. . . . Et apud Iudaeos
quidem erat lex levis et iusta, id est decalogus, quem ante idolo-
latriam acceperunt; sed sine gratia inveniebatur gravis. . . . In-
expertis enim gravis est iustitia Christi, expertis autem suavis est.

Ergo lex immitis fuit, quia, quicquid mandavit, in ira sua man-
davit post idolum fabricatum, non ut salvet, sed ut puniat eos
secundum duritiam cordis eorum.
Sententiae et ex parte etiam verba inveniuntur Didasc. et Constit. I, 1, 7;
6, 8 — 9; VI, 20, 6, et illam scripturam auctor haud dubie in mente habuit,
quam se legisse etiam aliis locis ostendit.

5. Horn. XLIV, PG 56, 858: Homo, si ab intus peccatis non

fuerit sordidatus, et si nunquam tetigerit aquam, mundus est ante

Deum; si autem peccaverit, et si toto pelago et cunctis fluminibus

se laverit, sordidus et niger est ante Deum.
Locus, inprimis pars altera, tam prope ad Didascaliam et Constitutiones
VI, 29, 4 accedit, ut merito ad illam scripturam referatur.

6. Horn. I, PG 56, 618: Semper autem decimus numerus,

quia est numerus perfectionis, mysterium habet Christi perfecti:
propter quod et prima littera nominis Iesu iota habet, decern
denotans.
Haec sententia apud veteres quidem usitatissima erat; cum autem etiam
in Didascalia legatur, cui auctor multa debet, ille locus ad hanc scripturam
referendus esse videtur. Cf. Did. et Constit. II, 26, 8. —
Opus imperfectum Chrysostomo attribuitur et inter opera
in codicibus S.
huius patris publicabatur. Auctorem Arianum fuisse omnes nunc consentiunt.
De eius aetate autem adhuc sententiae divergunt. Pauca tantum hie notanda
sunt. Montfaucon in Prolegomenis ad editionem suam (Chrysostomi opp. t. VI)
librum saeculo VI exeunti vel saeculo VII adiudicavit. G. Salmon in Dictionary
of Christian Biography IV (1887), 510 — 514 auctorem Maximinum Gothorum
episcopum fuisse coniecit, quocum Augustinus disputavit (Collatio cum Maxi-
mino Arianorum episcopo, Migne PL 42, 709) quemque in duobus libris (PL
42, 743) impugnavit. G. Kauffmann in Allgemeine Zeitung, Beilage 1897 Nr. 44,
auctorem Ulphilam Gothum fuisse opinatus est, haud dubie autem erravit, cum
scriptura aetate Ulphilae (f 383) certe inferior sit. Cf. Vogt in Zeitschrift fur
deutsches Altertum 1898 p. 317 — 381; Bohmer-Romundt in Zeitschrift fiir wissen-

schaftl. Theologie 1903 p. 233 — 269; 361 — 407; Funk in Theolog. Ouartalschrift

1904 p. 424 — 428.

12 TESTIMONIA VETEBUM.

IV.

VERSIO EPISTULAE ATHANASII A. CCCLXVII COPTICA.

. . . Didascalia (dioxalixtj) apostolorum, non earn puto, qui

dicitur Deuteronomium reprehendere . . .

Fragmentum epistulae copticum edidit et illustravit C. Schmidt in Nach-

richten der Kgl. Gesellschaft der Wissenschaften %u G'dttingen, Philol. histor. Klasse

1898 p. 167—203. PG 26, 1438) exhibet: Aiduxh

Textus graecus (Migne
xalovfiivrj haec verba haud dubie Athanasii sunt, non ilia,
xwv anoaxoXuiv, et

quae ne interpretis coptici quidem esse videntur, sed potius Hbrarii. Schmidt
olim aliter sentiens nuperrime ibid. 1901 p. 336 palinodiam cecinit. Cf. Zahn,
Athanasius und der Bibelkanon 1901 p. 6—9 (in libro ab Universitate Erlangensi

Luitpoldo Bavariae principi ad diem natalem LXXX oblato).

V.
BAR-HEBRAEUS [f 1286].

i. Nomocanon II, 3 ed. Mai in Scriptorum veterum nova

collect, t. X, II, 14: Doctrina apostolorum. Diaconissa feminas
baptismum suscipientes ungat, et presbyter ad impositionem manus
caput tantummodo ungat et divinas invocationes recitet; cumque
suscipiens baptismum ex aqua ascenderit, a diaconissa suscipiatur,
atque ab eadem pudicitiam et sanctitatem doceatur. Didascalia
III, 16, 2-3.
Nomocanonem Bar-Hebraei a. 1898 P. Bedjan svriace edidit. Equidem
adhibeo versionem latinam a Iosepho Aloysio Assemani paratum et ab Angelo
Mai publicatam. Bar-Hebraeus loco episcopi posuit presbyterum, haud dubie
disciplinam seriorem respiciens. De cetero locum Didascaliae non verbotenus
quidem, sed satis accurate reddidit.

2. Nomocanon VII, 7 ibid. p. 50: Didascalia. Porro quaedam

domus exsistunt, ad quas diaconos mittere non debes apud feminas
ibi degentes, o episcope, propter gentiles: proinde diaconissam
mitte, quae ministerium exhibeat mulieribus fidelibus, quae ibi sunt,

et abluat eas, dum convalescunt. Requiratur rursus diaconissa, ut

perungat mulieres, quae baptizantur. Didasc. Ill, 16, 1. 2. 4.
Munera diaconissarum duo ordine quidem inverso commemorantur; de
cetero autem locus adeo cum Didascalia consentit, ut eum ex hac scriptura
desumptum esse non sit dubium.
3. Nomocanon VII, 3 ibid. p. 45: Didascalia. Presbyteri sint
apud vos doctores scientiae Dei; et suscipite ab eis verbum fidei

rectae et doctrinam sanam, quam annuntiant vobis. Cf. Didasc.

II, 26, 4; 28, 4.
 DIDASCALIA APOSTOLORUM. 13

Hie locus ad Didascaliam accurate referri nequit. Bar-Hebraeus senten-

tiam scripturae potius quam verba reddidisse videtur.

4. Nomocanon XXXVIII, i ibid. p. 240: Et apostoli sancti

in capite XI Didascaliae doctrinam amplam tradiderunt circa per-
sonam episcoporum, qualiter cauti esse debeant in iudiciis. Sic
nempe estote iudicantes, sicuti et vos iudicamini, cum in ipso
iudicio participem et synthronum atque assessorem et inspectorem
iudicii habeatis Christum. Didasc. II, 47, 2; 48, 3.
Versio Didascaliae syriaca nobis tradita locum, quem Bar-Hebraeus re-
spexit, profecto in capite XI (= II, 44 — 56) exhibet.

5. Ethicon II, 3, 10 ed. P. Bedjan 1898 p. 171: De intrando

in balneas Canones apostolorum et synodi oecumenicae nihil
vetant, nisi ne viri et mulieres simul in balneis laventur. Namque
sancti apostoli in capite II Didascaliae sic dixerunt: Lavare in
balneis virorum neque in balneis mulierum, ne vestes deponens
et nuditatem corporis tui ostendens aut tu capiaris aut aliam cogas
ad scelus committendum et ipsa per te capiatur: moneris igitur,
ut hoc caveas. Didasc. I, 6, 13 14. —
Hanc particulam et sequentem Seybold collcga meus e sermone syriaco
mihi interpretatus est. Locus laudatus in capite II versionis syriacae legitur.
6. Ethicon II, 5, 6 ibid. p. 193: Et in Didascalia etiam re-
pudiati sunt iuris interpretes personam accipientes, pictores, fabri
aurarii et argentarii, publicani, caupones, venditores vini, coqui,
lanii agnorum et taurorum, milites, speculatores. Didasc. IV, 6, 1.
Pictoribus respondent in Didascalia artifices idolorum. Coquos et lanios
Didascalia non commemorat. Bar-Hebraeus eos de suo cauponibus adiecisse
videtur. Praeterea illi loco de suo addit, nisi forte in exemplari scripturae
sibi proposito glossam legit: Sunt, qui textrinura conteranant, dicentes: Maria,
Dei genitrix, mater Domini nostri, cum eum Hierosolymis quaereret diebus
festorum, sicut in Evangelio scriptum est, textores de eo interrogavit, et hi
stulti earn in errorem induxerunt; quare eos detestata est et dixit: Dominus
benedictionem a vestro cultu auferat, faciat vos pauperes mori, reddat vos
contemptos et miserabiles coram hominibus. Basilius Magnus textrinum non
contemnens dicit etc.

VI.

FRAGMENTUM.
Musei codex syriacus 12154 fol. 56 haec exhibet:
britannici

E Didascalia apostolorum de ecclesia (de tribus diebus, quibus

Dominus noster sepultus erat): Per sex igitur horas passus est
Dominus noster in parasceve, et illae horae, quibus crucifixus est
14 TEST1M0NIA VETERUM.

Dominus noster, dies reputatae sunt. Ac deinde tenebrae factae

sunt tres horas, et nox reputata est, et iterum anona hora usque
ad vesperam tres horae dies, et postea rursus nox sabbati passi-
onis. In evangelio autem Matthaei sic scriptum est: Vespere
sabbati, prima sabbati lucescente, surrexit. Et iterum dies sabbati
et postea tres horae noctis post sabbatum, et in eis resurrexit

Dominus.
Hanc particulars Lagarde edidit in Reliquiis iuris eccles. graec. 1856
p. IV sq. De libro manuscripto, codice miscellaneo, quo particula traditur,

cf. Wright, Catalogue of Syr. Mss. in the British Museum II, 981.
Eandeni chronologiam exhibet Codex Bodleianus Baroccianus gr. 142
saec. XIV in particula, quae inscribitur: Ilfpl zrjq yevvqaswg zov xvq'iov rjfiuiv

Xqhjzov xal tisqI xfjq azavQ(Lae(oi avzov xal dvaazaasio: xal zij$ ava-
'Irjaov

XyipswSj et simillima est fragmento de chronologia vitae Iesu, quod Fragmentis

Anastasianis adiunxi. Postquam enim auctor particulae Dominum post tres dies
resurrexisse narravit, pergit: yr/pt&zai 6s (spatium trium dierurn) ovt<oq' wpa
t'xz/j zi\q naQuoxevrjq iazavQto&rj (dies prima), xal iyivero axozoq inl naoav
zijv yijv tux; uipaq &' (nox prima). idov vvx&*lt*iQov. xal dno w(jag & e'coq

di'pac ip' rjfiiga, cita vv§. idov vv^&ijfitpov /?'. to oaflpazov xal r/ vvS, lSov

y vvi$r\n£Qov. Cf. A. Jacoby, Ein bisher unbeachtetcr apokrypher Bericht uber

die Taufe Jesu 1902 p. 18. Etiam Augustinus vel potius auctor sermonum de
symbolo ei adscriptorum computationis eiusdem mentionem facere videtur,

serm. II, 6 (Migne PL 40, 657) dicens: Alii ab ipsa sexta feria et nocte, quae
media die facta est, volueruut tres dies et tres noctes usque in diem dominicum
exponere.
Simili saltern, etiamsi non eodem modo spatium temporis computant
Aphraates, Tractatus de pascha c. 5 (G. Bickell, Ausgeiuahlte Schriften von
Aphraates 1874 p. no. G. Bert, Aphraats des pcrsischen Weisen Homilien 1888
p. 189. Graffin, Patrologia syriaca I, 519) et Gregorius Nyssenus, De pascha
orat. I (Migne PGiam a nocte sacram cenam sequente
46, 612), incipientes

et consequenter noctem post sabbatum praetermittentes.

c.

CONSTITUTIONES APOSTOLORUM.
1.

PS.-IGNATIUS [c. 400].

Trail. 7, 3 : Alduo&s de xal xbv Imoxoxov vficov co^ XqlOtov,

x«5wj vfili' ol [xuxaQtoi 6ibzdS,avxo ujiootoXoi. Cf. C. A. II, 20, 1.

Constitutiones apostolorum I. non accurate quidem monent, ut Christiani

c.

episcopum venerentur sicut Christum, sed ita de honore et obsequio episcopo

 CONSTITUTIONKS APOSTOLOKUM. 15

debito dicunt, ut Ps.-Ignatii verba ad ilium locum referenda sint. Duo praeterea
consideranda sunt. Ps. -Ignatius et Ps.-Clemens multis locis adeo inter se con-
sentiunt, ut alterum alterum cognitum habuisse vel exscripsisse plane pateat.
Verbis ol cmoozokoi Siaxd^avxo tarn distincte Jictzayal vel Jtaxdgeig xviv
unoaxolwv indicantur, ut iure colligamus, hoc opus Ps.-Ignatium revera re-
spexisse. Hilgenfeld, Ignatii et Polycarpo epistulae 1902 p. 559, locum vix
recte interpretatus est.
Ps. -Ignatius alios locos plurimos cum Ps.-Clemente communes habet vel
tacite e Constitutionibus exscripsit. Collegi eos in libro: Die Apostolisclien
Konstitutionen 1891 p. 322 — 33, ad quem lectorem remitto.
De aetate et theologia Ps.-Ignatii alii adhuc aliter sentiunt. Equidem
identidem de ea disputavi, praeserlim in libro laudato p. 281 — 315, in Kirchen-
geschichtliche Abhandlungen und Untersuchungen II (1899), 359 — 72, in Tbeo-
logische Quartahchrift 1901 p. 411—26, ubi eum Apollinaristam fuisse demon-
stravi. Qui eum Semiarianum habent, nonnullis decenniis antea eum scripsisse
censent.

II.

PROCLUS CONSTANTINOPOLITANUS [f 447]?

De traditione divinae liturgiae, Migne PG 65, 849 — 852:

lloXXol fiev xivtq xal ctXXoi xcov rovq Itgovq anoOxoXovq 61a-
6tS,a(iivo3v &sloi xoi/iertq xal dtddoxaXoi rfjq ixxXrjoiaq rrjv t/~c

fivaxixijq Xttxovgyiaq ixOsaiv hyyodtycoq xaraXutovxEq xfj txxXt/Oia

jzaQadtdmxaGiv. e§ cov de jtoaixot, ovtoi xal diangvoioi xvyyd-
vovoiv 6 re /xaxdgioq KXij/irjq, 6 xov xogvqa'iov xcov djtoGxoXajv
uad-Tjxijq xal ftiddtiyoq, avxco xwv hgcov ajioGxoXcov vjiayogtv-
odvtoav. xal 6 d-tloq 'idxcoftoq, u rfjq ^hQOGoX.vfiixcov ixxXrjOiaq
rbv xXfjQOV Xayoiv xal xavxrjq ngcoxoq ejiloxojcoq vjtb xov
jtgmxov xal [itydXov agytegtcoq Xgioxov xov I'reov ?)ftcov xaxa-
Gxa&eiq. 6 tie [iiyaq BaaiXeioq xxX.
Huius scripturae fragmentum solum exstat. De eius authentia plures quidem
dubitaverunt, neque vero earn non a Proclo profectam esse probaverunt.
Praeter libros manuscriptos earn tradentes testes sane desunt, qui earn illi

patri attribuant. Altera ex parte autem scriptura nihil continet, quod earn
Proclo abiudicare nos cogat. Remigius Ceillier, Hisloire generate des anteurs
sacres el eccle'siastiques c. 27 n. 26 ed. Paris. 1882 t. 8 p. 413 sq., quamquam
ei minime favet, tamen earn plane reicere non audet. Et si Proclus earn com-
posuit, post Pseudo-Ignatium testis Constitutionum apostoiorum primus est.

De liturgia enim Clementis dicens auctor haud dubie earn respexit, quae libro
VIII Constitutionum traditur.
16 TESTIMONIA VETERUM.

III.

EUTHALIUS.
Editio capitum Actuum apostolorum, Migne PG 85, 643:
"Ex xmv Ataxdgemv Maxdgiov soxi (idXXov didovai rj Xafiftdvstv.
Cf. C. A. IV, 3, 1.
Euthalium A. Zacagni, editor princeps (Collectanea monumentorum vete-
rum ecclesiae graecae et latinae 1698), ad finem saeculi V, Gallandi (Biblio-
theca vet. patrum X) propius ad editionem epistularum
t. S. Pauli retulit, quam
idem auctor a. 458 paravisse ei videbatur. Nuperrime I. A. Robinson, Eu-
thaliana 1895, F. C. Conybeare in Zeitschrift fur die neutestamentliche Wissen-
schaft ed. E. Preuschen V (1904), 39 — 52, Th. Zahn in Neue hirchliche Zeitschrift
XV (1904), 305 — 330; 375 — 390, auctorem saeculo IV scripsisse demonstrarunt.
Attamen eius liber non integer, sed additamentis posterioribus auctus ad nos
pervenit, et si Euthalius revera saeculo IV vixit, locus laudatus haud dubie
interpolatus est. Cf. Tlieolog. Quartahchrift 1905 II.

IV.

ARISTOCRITUS THEOSOPHUS [saeculo V exeunte].

Codex bibliothecae Universitatis Tubingensis M. b. 27 fol. 68":

Mifivrjxai dh xad-s§rjq xal ftiftXimv xivcov jiagsyygdjixmv fjxoi Aia-

fryxrjq xivbq xov xvgiov xal Aiaxdgsmv (diaxd£,smq cod.) xcov
ayicov djcoaxoXmv xal rsvvrjOsmq xal dvaXrjipsmq xf\q dxgdvxov
SsOJioivrjq tjfimv d-soxoxov.
Verba auctorem libri respiciunt, qui Osoaocpia inscriptus et saeculo V
exeunte compositus erat. Liber quidem deperditus est; plures autem loci
descripti sunt, et maxima eorum pars codice Tubingensi traditur. Excerpta
edidit Carolus Buresch in libro: Klaros 1889 p. 95 — 126. De auctore et codice
Tubingensi C. I. Neumann disputavit in eodem libro p. 89—91. Brinkmann
in Rheinisches Museum 1896 p. 274 — 280 nomen auctoris esse Aristocritnm
ostendit. Cf. Funk, Das Testament unseres Herrn 1901 p. 18 — 20.

V.
IUSTINIANUS [t 565].

Epist. adv. Theodorum Mopsvest. a. 553, Migne PG 86, 1091:

'On 6e exxXrjOiaOxixr/ sdxi JcagdSoOiq xovq algsxixovq xal fierd
d-dvaxov xaxadixdC,s6&ai xal dvad-sf/axi&od-ai, cpavsgbv /isv ex
xovxmv sxoirJ6a[/sv. nXi\v ofimq xal ex xmv Aiaxdgsmv xcov
ayicov djioaxoXmv xovxo dsixvvvar Xsyovxsq ydg jiqoOtjxeiv inig
avajcavOsmq xmv xsXsvxmvxmv sXsrj/ioavvaq nagsxsad-ai ovxmq
tTcdyovOr Tavxa 6s Jtsgl xcov svCsficov Xsyoftsv jcegl 6s xmv
ctGeftcov lav xd xov xoOfiov 6co jcs'vtjOiv, ovdsv ovrjdsi avxov m
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 17

yciQ niQiovri ivavriov tp> xb ftelov, dfjXov oxi xal (lExaoxdvxi.

C. A. VIII, 43, i—2.
VI.

ANTIOCHUS MONACHUS [c. a. 620J.

Horn. 121, Migne PG 89, 1774: <Pr)Olv fj &eia ygacprj, mc

i'lQ^aro 6 'Ii]6ovg Jtotelv re xal diddoxtiv. jiqojxov Ejtoit]0£ xal
ovxmq edldat-ev. 6/ioimq xal avxbq svxeXXexoi Xiywv "Oq jcot-
rJGsi xal didd§£(, ovxoq fisyaq xXrftrfitxai Iv xy fiaOikiia xmv
ovQavcov.
Haec omnia leguntur C. A. II, 6, 6. Modo secundus versus apud Pseudo-
Clementem primum locum obtinet. Vix est dubium, Antiochum e Constituti-

onibus hausisse.
VII.

TIMOTHEUS CONSTANTINOPOLITANUS [c. a. 625].

De Receptione haereticorum, ed. Meursius, Variorum divi-

norum liber unus 161 9 p. 117; Migne PG 86, 22: "On 6h xavxa
xptvdfj eioiv, axovs xcov (Aiaxd&mvy djioOxoXixoov 'Ogdxe xa
tji bv6[iaxi ?j(ic5v jtao' doeftmv xgaxvvd-tvxa ftiftXia ft?] xaoa-
dixtod-ai' ov yaQ xolq ovdftaOi XQ*1 v/iaq jiQoot%eiv xcov ctno-
CxoXcov, dXXd xy (pvasi xcov jcQay/idxoav xal yvm/zy xy ddia-
Gxo6q,op. oldafiev yaQ, oxi 01 jieqI 2i[icova xal KXeoftiov Imdrj
ovvxagavxeg fiiftXla In ovofiaxi XqiOxov xal xcov [iad-rjxwv avxov
jiEQuptQovOiv slq dxdxrjV vficov xcov jtscpiXr/xoxwv XqiOxov xal
fjftaq xovq avxov dovXovq. xal ev xou JtaXaioiq 6e xiVEq Ovv-
iyQaxpav fiifiXia djtoxQvcpa Mcovoicoq xal Evd>x xal Mddfi, ^Hoa'iov
te xal Aavld xal 'HXlov xal xcov xQimv jcaxQiagxcov, (p&OQ07ioict
xa) t»;s dXrj&siag dvxi&Exa' xoiavxa xal vvv E3tEv6r)0av 01 dvOco-

vvfioi, diafiaXXovxEq dfj/xiovgyiav, yd/iov, JitQivoiav, xexvoyoviav,

vofiov, xgocprjxaq' ftaQtHaQa xiva ovo/xaxa lyyQdcpovxtq xal <bq
avxoi cpaGiv dyyiXcav, xb 6' dXtj&tq eIxeiv daifiovmv xcov avxolq
vjcrjxovvxmv. a)v djiogjEvysxE xijv didaoxaXiav, Iva fii] f/exdoxrjxs
xrjq xifiwQiaq xmv avxd OvyyQay)a/itvcov ex' autdxy xal amnXeia
xcov jiioxmv xal dfiEfjaxoov xov xvqiov fiafojxcov. C. A. VI, 16.

VIII.

SOPHRONIUS HIEROSOLYMITANUS [f 638]?

In scriptura, quam codex Vaticanus tradit sub titulo: IIeqi

c
i^ayyiXimv ex xov ayiov Ua)q)Qovlov lEQoooXvficov, et A. Mai in
FUXK, DlDASC. ET GoNSTIT. AP. II. 2
18 TESTIMONIA VETERUM.

SpicilegioRomano a. 1840 t. Ill p. XVI (Migne PG 87, -XX

1366 — 72) publicavit, non solum XVIII Can ones apostolici, sc.
10, 45, 11, 6, 20, 27, 29, 44, 42, 48, 54, 57, 58, 6% 67, 63,
78, 25, in compendium redacti tacke laudantur, sed etiam Con-
stitutiones apost. VIII, 34, 8 — 10: El /xrj dvvaxbv sv exxXrjOia

jigoiivai, xax' olxov Ovvdgtiq, m 'smdxojis, iva firj slasgx>]xai sv-

oe(ti]q £tg dosftmv ov% 6 xojtoq yag xbv dv&gmjtov

sxxXijOiav
dyid^si, dXX' 6av&gmjioq xbv xojiov cpsvxxsov 601 eOrca did to
'^s^Xmod-ai bri avxcov mq ydg 0G101 hgslq dyidC,ovOiv, ovxmq
ol svayslq ftiaivovOiv si ds fi?jxs sv olxco a/ia (irjxs sv sxxXrjOia
dvvaxbv Ovva&goiOd-fjVai, txaGxoq eavxm rpaXXsxm, dvayivmoxtxm,
jtQOOsvxEOd-co, rj dfia dvo r) xgsiq' onov ydg sdv a>6i, cprfilv b
xvgioq, dvo rj xgtlq Gvvr/y/ievoi Iv xm tfico ovbfiaxi, sxsl si fit tv

fisOm avxcov.
IX.

MAXIMUS CONFESSOR [t 662].

i. Prologus in opera S. Dionysii, Migne PG 4, 17: Eixa

xad-ioxaxai, xaxd xb cpigofitvov tv tftdofim $t@XLm xmv ajcooxo-
Xixmv Aiaxayfidxmv 6 AiovvGioq smGxonoq vnb IlavXov xov
%giGxo<pogov xmv sv jl&r'jvyOi niGxsvGavxmv. Cf. C. A. VII, 46, 11.
2. Comment, in Dionys. epist. VIII, 5, Migne ib. 552 sq.:
'Isgo&ex?]v ds xaXtl (6 AiovvGioq) xbv dyiov dxoGxoXov LlavXov,
coq isigoxovrjOavxa avxm xr\v agjisgmGvvTqv xrjq txxXrjdiac xmv

'Ad-rjvdiv, xa&cbq sv xalq Itgaiq xmv dxoGxoXmv yiygunxai Ata-

xayatq. Cf. C. A. VII, 46, II.

X.

SYNODUS TRULLANA 692.

Canon II : "Edogs ds xal xovxo xy ayia xavxy Gvvodqi xdXX.iGrd

xs xal Gxovdaioxaxa, coGxs fisvsiv xal djtb xov vvv fttftaiovq xal
aGcpaXelq jtgbq ipv%cov d-tgansiav xal laxgsiav Jta&cov xovq vjtb
xmv ngb rj/imv ayimv xal jiaxaglmv xaxegmv dsftd-ivxaq xal xvgco-
d-ivxaq, aXXd fir/v xal xagado&ivxaq i]filv xmv dylmv xal
bvdfiaxi
tvdoS,mv djioGxoXmv oydor/xovxa jtivxs Kavovaq. sjisidi] ds tv
xovxoiq xolq KavoGiv svxsxaXxai dsxsG&ai ?](idq xdq xmv avxcov
ayimv dxoGxoXmv 61a KXrjfisvxoq Aiaxdgeiq, alq xi6i naXai
vjtb xmv exegodot-mv ml Xvfiq xrjq sxxXrjGiaq vb&a xivd xal §tva
xr)q svGsfislaq (vel sxxXrjGiaq) xagsvsxs&i]6av, xb svngejtsq xdXXoq
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 19

xcov d-eicov 6oy(idxcov fj^lv dfiavgoooavxa, xtjv xcov xoiovxwv Aia-

xd^toov xgoOtpogcog dnofioXrjv jienoitffis&a ngbg xtjv xov xgioxiavi-
xooxdxov jcoifivlov olxodofifjv xal docpdXEiav, ovdaficog eyxglvovxsg
xd xfjg aigsxixfjg ipEvdoXoyiag xvrjfiaxa xal xy yvrjoia xcov ajto-
axoXcov xal bXoxXijgeo didaxy JtagEveigovxsg.

XI.

ANASTASIUS SINAITA [c. 700].

Quaestiones et responsiones, Migne PG 89. Constitutionum

particulae illi libro inserti leguntur separatim post Testimonia.

XII.

IOANNES DAMASCENUS [f c. 750].

i. De sacris ieiuniis Lequien 1712 I, 501; Migne

c. 3 ed.
PG 95, 70: 'Avsyxcoxoxeg xdg xcov dyicov anoGxoXcov Aiaxaydg
tvxExayftEvov svgo/iev Xgfj vijoxeveiv xtjv dyiav XEOOagaxoOxijv,
dgxofiEvovg dxb dtvxigag xal Xtjyovxag elg jtagaOXEvr(V, /led-' rp>

xfjg kpdofiddos xov jcd&ovg dgxofiEd-a (cf. C. A. V, 13, 3. 4). . . .

'EjieI xoivvv xavmv xcov dyicov ajioaxoXcov diaxsxvjtcoxai, [if)

vtjOxevsiv Oa^dxcp xal xvgiaxy, xal vrjOXEvstv xr\v ayiav xsOOaga-

xo6xr]v, xvybv xdg [iev jievxe xfjg efidofiddog xijv jtavxsXfj daixiav
VTjOxsvav xdg de 6vo xov 6a@ftdxov xal x?]g xvgiaxfjg rj/iigag xyv
xivoov figcojidxcov djcoxfjv ngo6xixa%iV. Cf. C. A. V, 20, 19;
VII, 23, 3; VIII, 47 c. 64.
2. Ibid. Lequien I, 503; PG 95, 74: Aidxa&ig xcov dyicov
dxoOxoXwv Msd-' fjg rjfilv (pvXaxxia f) vrjGxda xfjg ayiag xsOOaga-
xooxijg, (ivqfi?]v xsgifyovGa xfjg xov XgiOxov noXixuag xe xal
vojio&talag. kucixeXeiad-co de rj vrjOxtia avxrj xgb xfjg vr/Oxdag
xov Jtdoxa, dgxofiivtj (iev catb dsvxsgag, itXrjgovftsv?) de elg jcaga-
axemjv. (ittf dg djtovrjOxsvaavrsg aggao&s xf\g ayiag xov ndo%a
ipdofiddog, vrjOxevovxeg avxrjv dxavxeg //era cpofiov xal xgo uov,
t

jtgoOsvxofievoi sv avxy jisgl xcov djcoXXv/itvoov, ev y fjgt-avxo

xtjv xaxa xov xvgiov fiovXrjv jtoiua&ai (C. A. V, 13, 3. 4; 14, 1).
nagijyysiXe ydg f)(ilv avxbg vtjOxeveiv xdg eg ^fiigag xavxag did
rrjv xcov 'lovdaicov dvooefitiav (C. A. V, 14, 20). Cf. Anastasii

fragmentum IX.
3. De fide orthodoxa IV c. 17, Lequien I, 284; PG 94, 1179,
inter scripturas Novi Testamenti enumerantur etiam Kavoveg
xcov dyicov dnoQxoXmv did KXrjfiEVxog.
2*
20 TEST1MONIA VETEKUM.

XIII.

GEORGIUS HAMARTOLUS [c. 842J.

i. Chronicon c. 53 ed. E. de Muralto Petropoli 1859 p. 155;

Migne PG no, 270: dio cprjGtv b &sloq Xoyoq ev xalq dnooxoXixalq
Aiaxd^sOiv "Exaoxoq vneg avxov dxoXoyrjdexai, xal ov fir) Ovv-

aJtoXeoy 6 &sbq xbv dlxaiov fisxd ddixov, eneixsg nag' avxco xb

dvafidgxiyzov dxificogrjxov. ovxe yag xbv Ncoe xaxexXvOtv, ovxs
xbv Acbx xaxecpXsgev, ovxe fir)v xrt v 'Paa{i OvvancoXtGt. si d"e

povXsO&e yvcovai xa e<p i)fic3v ysvofieva, ovx dnoxgvtyofiev. Iovdaq

Ovv i)filv cov sXaffs xbv xXr)gov xfjq diaxoviaq, ov xal rjfislq sXd-

ftofiev, xal Mficov b fidyoq xijv ev XgiOxco ocpgaylda' aXi sxdxsgoq

avxcov avacpavslq cpavXoq, b fiev dnrjygaxo, 6 6s Jtagd cpvOiv mxd-

fisvoq owsxgifirj. xal sv xfj xificoxcp Ncos xal 01 viol avxov vjti)g-

yov, dXXd utovrjgbq b Xctfi svgs&elq fiovoq xr)v xificogiav edst-axo.

si 6s jtaxegeq vneg Jtaidcov ov xificogovvxai ovxe viol xuieg Jta-

xegcov, 6fjXov cbq ov6e yvvalxeq vjtsg dvdgcbv, ov6s oixsxai vriig
bsOjtoxcov, ovxs Ovyyevelq vjilg ovyytvcov, ovxe cpiXoi vuteg cpilcov,
ovxe dixaiOL vneg ddixcov, dXX' exaOxoq vneg xov Idiov egyov xbv
Xoyov dnaixrj&rjOsxai. ovxe yag Ncos vneg xov xoOfiov xal Ovv xco
xoOjicp xaxexXvo&r/, ovxs Acbx vneg 2,o66ficov" envgnoXt'j&rj, ovxt

^Padfi vjtsg^Isgixovvxicov socpayrj, ovxs'logarjX vnsg Alyvnxicov xax-

enovxcod-?]' ov yag r) OvvoixrjOiq xaxa6ixdC,si, dXX' i) xfjq yvco/ir/q ofio-

voia. ov xoivvv sxsgoq vnsg exigov dno&avelxai, aXXa ,,6ugaiq xcov

savxov dfiagxrjfidxcov sxaOxoq Ocpiyyexai" (Prov. 5, 22), xai „I6ov
av&-gconoq xal xb egyov avxov ngb ngoOconov avxov" (Ies. 62, 1 1.

— C. A. II, 14, 7 — 10). xai' ,,/iixaioOvvrj dixaiov sn avxov

loxai" (Ez. 18, 20. — ib. v. 18). „%xaoxov xaxd xrjv bdbv vftcov

xgivcb vfiaq, oixoq 'lOgaijX, Xiyei xvgtoq b d-soq" (Ez. 18, 30. —
ib. v. 21). xai' „Ti vftslq Xeysxs xr)v nagaftoXr)v xavxr/v Ol
naxigsq ecfayov xovq oficpaxaq, xal ol odovxsq xcov xsxvcov rjfico-

diaOav ; Zcb syco, Xiyti 'A6cova% xvgioq, si soxiv sv vfilv sxi Xeyo-
'

fts'vri rj xagaftoXr) avxr/ sv Iogai'jX, oxi otdOai al xpv%al s/iai siciv

bv xgojtov rj ipvyrj xov Jtaxgbq, ovxcoq ?] ipv^i] xov vlov efirj sOxtV
ij ipvyrj 7] dfiagxdvovOa avxt] xal dno&avetxai" (Ez. 18, 2 — 4. —
ib. v. 14 — 15).
2. Chron. c. 60 ed. Muralto p. 168; PG no, 287: 'Qaavxcoq
<Se sv xalq dtaxdgsOi xcov dxoOxoXcov ovxcoq ysygaxxar Ma-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 21

vaGGfjq, vloq E^exiov, Jtoirfiaq to Jtovr/gbv hvmmov xvgiov vjcsq

jtdvraq rovq sfiJCQOO&EV avrov, xad-d <prjGiv r\ yga(p?j, sxr/yayEV
ex avrbv xvgioq rovq agxovraq rfjq 6vvd[iecoq rov fiaGiXimq, xal
dtjoavrec avrbv ev jcidaiq xaZxaiq djti'jyayov slq BafivXmva. xal
i]v dsdsfiEVoq xal oidygm/iEVoq ev olxm (pvXaxrjq, xal kdidoro avrm
ex mrvgmv dqzoq jUgaxvq xal vdmg oX'iyov Gvv oget ev f/hgco
xgbq to tfiv avrbv xal [idvov. 6vve%6fiEvoq de Gcpodga xal o6v-
vco/iEvoq £^rt]Os to xgoOmjiov xvgiov rov -9-eov, xal jtgoOqvgaro
Xsymv KvgiE navroxgdrmg, 6 d-ebq rmv narigmv fjiimv rov
Hftgad/x xal iGadx xal 'Iaxaifi, xal ra E^f/q. xal sxaxovGaq b &sbq
rfjq (pmvfjq avrov xal diaXvOaq ra dtGfia avrov ditEGrgsipEV avrbv
tiq ^hgovGaXr/fi srii rrjv fiaGiXEiav avrov. xal XargsvGaq xvgim
rm d-tm ftovqj eg oXrjq xagdiaq avrov sXoyiG&rj dixaioq (C. A.
II, 22, io— 1 6). m cpiXavd-gmniaq -d-eov, on /tsiC,ov sldrnXoXargsiag
ovx eGriv dfiagria' siq 9-eov ydg sGriv f] dvGGs^sia, dXX ofimq
xal avrrj did yvrfiiaq xal bXoxpvxov (itravoiaq GvyxExmgrjxai (ib.

c. 23, 1).

3. Chron. c. 61, ed. Muralto p. 171, PG no, 291: "Onig

ovv xal ev ralq dxoGroXixalq Aiard^eOiv vjtEftcpaivmv 6 &sloq
Xoyoq ovrco noiq cprjoiv 'Edv ds riq ex nagard^twq afiagrdvmv
XEigdt,£i rbv d-sbv mq fiij sji£§i6vra roiq xovr/goiq, o roiovroq
~

d<psGiv ovx £&<> xa v J-fyV ^ag' zavTW' ,"Ootd [tot yivoiro, brx

jtogsvaofiai ev ry dvaGrgo<pfj rfjq Movrjgdq fiov xagdiaq" (Deut.

29, 19), xal tote fisravo?']Gm. roiovroq ydg iyivEro Afimq, b rov
Mavaaofj vloq. (pr\o\v ydg r\ ygayq' ,,Kal xagsXoyiGaro Aficoq,
c
rov MavaGGfj vloq, XoyiGfibv jcagaftdosmq xal s'mEV Jtarrjg

[iov noXXd sx vsorrjroq jcagrjv6/ir]G£ xal ev yrjgEi (iErtvorjCEV xal

vvv eym jiogEVOojiai, xa9-a)q Ejci&vf/Et rj ^vx^l ftov, xal vOzsgov
IniGrgiipm jigbq xvgiov.xal jtoi?JGaq rb xovrjgbv svmmov xvgiov,
EgcoXo&gtvGEv avrbv ev rdxEi". C. A. II, 23, 2 — 4.

4. Chron. c. 121, ed. Muralto p. 275, PG no, 438: Ilsgl

ov ev ralq djtoGroXixaiq Aiard^EGiv b jiiyaq djioGroXoq IHrgoq

o'vrmq cpdoxEi • '// de xarag%f] rmv algEGsmv rmv vimv (rmv vimv
aigEGsmv CG) yiyovEV a%b 2i umvoq rov (idyov, oq xal ev Svgia
t

jtoXXd diajtga£,d[iEvoq droxa xal ev 'Pm/iy yEVO/ievoq jioXv rfjv

EXxXtjGiav EGaXsvOE (eGxvXe CG) did fiayeiaq xal diaffoXixqq EV£g-

yEiaq xal s/iyiEigiaq (C. A. VI, 7, 1; 9, 2). ev ftEV ydg KaiGagda
rtj Srgdrmvoq £(iol Uirgm Gvvxvxmv inugdro diaGrgi<puv rbv
22 TESTIMONIA VETEEUM.

Xoyov xov &sov, av^iJtagovxmv jioi xmv hgmv xixvmv, Zax%cdov

{Zaxxagiov) xov jioxe xsXmvov xai Bagvdfia [xcd Nixrfcov\ xai
slxvXa, d6eXcpov KXfjfjtvxoq xov 'Pcofiaicov emoxonov QPwfiaiov)
[xe xai jtoXixov], fia9rjTEv6-Evxoq ((lad-rjxevOavxoq) 6s xai IlavXq)
xm OvvaxoOxoXqj rjficov xai Ovvsgym ev xm tvayyeJLim '
xai xgixov
£ji avxmv diaXsxd-slq avxql ex xmv Jtsgl xmv jigoq.rjxmv Xoymv
xai xeqI &-eov (lovagxiaq rjxxtjOa avxbv dvvdfcsi rov xvgiov f)(imv
'irjOov XgiOxov xai Eiq acpmvlav xaxaftaZmv (xaxiftaXov) <pvyd6a
re avxbv slq xfjv 'IxaXiav xaxeoxrjOa. yEVOfievoq 6e, mq scprjv, iv
l
Pm(iy jioXv xrjv exxXrjolav exdga£,e, jioXXovq (jtoXZa) dvaxgtxmv
xai lavxm jcEgixoiovfiEVog, xd 61 s&vrj h^ioxdvmv fiayixfj xtyvy
xai 6ai[i6vmv svsgyeia, 6q (+ xai CG) Jioxe (leoovorjq rjfiigaq

ngoOsX&mv (ngosXd-djv CG) siq to &saxgov EJCTjyyeiXaxo 6i dsgoq

dvanxrjvai. Jtdvxmv [6h] d-av[iat,6vxmv em xovxcp eym (-f- 6e)
Ilixgoq xa&' lavxbv rjvx6(irjV. xai 6r) {lExsmgiG&slq iotb 6aifiovmv
ixxaxo (lexagOiOQ tiq xbv diga, Xiymv siq xovq ovgavovq dvievai
xaxtldsv xolq Xaolq xd dyaQ-d kmxog?]yelv (kmxogrjyrjaeiv CG)
xmv 61 6i\[tmv ejtEv^fiovvxmv avxbv mq d-sbv exxeivaq eym xdq
Xttgaq slq vipoq IxtxEvoa (jxexevov CG) xbv d-sbv xaxaggdgai xbv
Ivf/soJva [xai x?jV ioyjvv xmv daifiovmv 3iegix6ipai\. dxsvloaq ovv
eijiov xop 2L(j,mvr El dxoOxoXoq 'IrjOov XgiOxov sl/ii (-(- kym CG)
xai ovyl nXdvoq, momg Ov 2ifimv, jtgooxaOOm xalq jcovrjgalq

dvvd/iEOtv, d<pElvai Oe xfjq xgaxrjOsmq. xai xavxa eljcovxoq [iov

[xagaxgfjfia] xaxrjvEX&-t] fisxd (fiex') i'iXOv aoXZov xai owExgi^rj,

(-(- xa!) xov o/Xov fforjoavxoq' Eiq &s6q, ov [6] Ilexgoq xax-
ayysXXsi. ovxmq r) oigoixrj xaxsXvd-tj xmv 2i[imviavmv aigeoiq
c
ev Pm(iij xai xeXeiov (xiXeov) ajtsofiEOd-?] (ajtiofirj). C. A. VI, 9.

5. Chron. c. 128, ed. Muralto p. 317—322, PG no p. 498^502:

JJegi oiv fiivzoc ys ev (xdv) xalq djtoOxoXixalq Aiaxd^sol tprjCiv

6 -d-sloq Xoyoq' "H6r] 6e xai Jtgb xfjq svOagxov oixovofilaq kvagymq

v &-tbq ev fidXa jiagijxEixo xdq xmv Iov6almv &voiaq s^a/iagxovxmv
(e^aiiagxavovxmv) tiq avxbv jcoXXdxiq xai olo/itvmv did &voiaq
xai (dXX' CG) ov 61a fiexavoiaq avxbv e^evfiEvi^EO&ai. <pr)ol ydg
6id xmv jtgo(p?jxo)V ,"Iva xl fioi cptgtxe Xlfiavov ex 2a@d xai
xivdfico/joi' tx yf/q /jaxgo&Ev; xd bXoxavxmfiaxa i/imv ovx elol

(eoxi CG) 6txxd, xai at d-voiat, ifimv ovx fjdvvdv jiol" (Ier. 6, 20).

(-(- xai CG) „2vvayaytxe xd bXoxavxmfiaxa vfimv //exa xmv

8 viJimv vfimv xai (pdyexe (-f- tci) xgia, bxi ovx evExetXdfir/v vfilv,
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 23

i]Vixa egrjyayov vfidg ex yrjg Alyvjtxov, jcegl dvOicov xal oXoxav-

xco/tdxcov" (Ier. 7, 21. 22). xai „Tl (101 xXfj&og xcov &vOtcov
vficov; nXtjgrjq elftl bXoxavxcoftdxcov xgicov, xal Oxeag agvcov xal
aifta xavgcov xal xgdycov ov (lovXoftai, ovd' av EQxrjdd-e ocp&fjvai (toe
xiq ydg s^eC/jxrjGe xavxa ex [xcov] xeigcov vftcbv; ciaxelv xrjv avXrjv
(lov ov jigood-tjoeo&e (jtgoofrrjoexe) exe edv cpe'grjxe (-)- (toi CG)
oeftidaXiv, (idxaiov &v(iia(ta fideXvy(td jioi eoxr xdq veoftrjviaq
iftcov xal xa odftfiaxa xal rjftegav [teydXrjv ovx uvtypftai '
vrjOxe'iav

xal ctgyiav xal rag eogxaq vftcov (iiOel r\ ipvyrj (iov ' eyevri&rjxe [toi
els xXijOftovtjv" (Ies. 1, 11 — 14). xal [aXXaxov]' ,/AjiooxrjOov
ait e/iov tffpv cpdcov Gov xal rpaX/tbv (ipaXfiov) ogydvcov Oov ovx
sloaxovooftai" {axovOO(tai CG; Am. 5, 23). xal [jcdXiv]' „Ov
di£o(iai ex xov oixov oov [tooxovq ovde ex xmv noiftvlcov Oov
Xt/idgovq' e(irj ydg eoxiv ?] olxovftevtj xal xo nXtjgcofta avxrjq' (ii

cpdyoftai (cpdyco(iai) xgea xavgoav 1) ai/ia xgdycov jilofiai (jtim/iai

— Ps. 49, 9. 12 —
14); ftvaov xcp &ecp -frvoiav alveOecoq [xal
ajtodoq xcp vxpioxop xaq evxdg oov]" (Ps. 50, 19). xai ,,&v6ia
xcp &ecp jivevfia Ovvxexgi(i(ievov." xal anXcbg ev jiaOaiq xalq
ygayalq ofioicoq xaq O-volaq dxavaivexai did xo egafiagxdveiv avxovg
etc avxov eg dxgaq xax'iaq (-f- xe xai) dxeid-eiag [xe] xal GxXrjgo-
xagdiag' ,,&vGiai ydg a6e{Jcbv [ld£Xvy(ta [xcp] 9-ecp (xvgtcp CG)"
xal ydg Jtagavo/icoq xgoocpegovGiv avxdq" (Prov. 21, 27), xai'
„QvGiai avxdiv cog agxoq Jievd-ovq avzolg, xal jcdvxeq 01 lo&iovxeq
avxdq /toXvv&rJGovzai" (Os. 9, 4). 61b drj xal xcp 2aovX 6 &eioq
2auovi]X eXeyev ,'Ayafrov dxot] (axot] dya&r/) vjceg 9-vGiaq (&v-
oiav CG), xal dxgoafta vjceg Gxeag xgicov Idov ydg [ov] {heXei
xvgioq 9-voiaq (&vGiav CG) cog xb dxoveiv {eloaxoveiv CG) avxov"
(I Reg. 15, 22). ei xoivvv xal ngb xrjg xagovoiaq avxov vxtg
9-voiaq (d-voiav) xagdlav xa&agdv emCfixei xal jivev/ta owxexgi/t-
(livov, xoXXop (idXXov eXd-cov ejtavOe xaq 61 aiftdxojv d-vdiaq (C. A.
VI, 22, 2 — 5)" ovde JidXiv (jndXaC) 6e6(ievoq avxcov, cbq tlgrjxat,

dXX' el PovXr/d-cooi Ovyxcogcov xal el duo yvm/ttjg og&fjg jcgoooi-

oovoiv, [od-ev cprjoiy „El &veiv ejttftvfteig, ov 6eo(ievcp (toi d-ve"
(Ps. 49, 8 — 14). bjtoxe 6% xovxov d(iv?'j(ioi>eg eyevovxo xal (tooxov
dvxl freov {hebv enexaXeOavxo xal xovxcp xjjv alxlav xrjq eg Al-
yvxxov nogeiaq ejteygdipavxo Xeyovxeq' „Ovxoi 01 d-eoi Oov, 'logafjX,
01 egayayovxeg Oe ex yffi Alyvxxov" (Ex. 32, 4), xal djcagvrjOa-
(tevoi -9-ebv xov 61a Mcoiioecog eJtiOxexpdftevov avtovg ev xy &Xlipei
24 TESTIMONIA VETERUM.

avxcov, xbv xd Orj(itla em (negi) x ei Qoq xal gdjidov jioirjOafievov,

xbv Alyvnxiovq dExajiXr/ym jtazdgavxa, xbv (+ x?jv CG) tgvfrgdv

&dXa66av elq diuigtoeiq dieXovva xal diayayovxa avxovq ev /leOtp
xov vdaxoq mq did §r]gaq, xbv xovq tx&QOvq avxcov (Jv&lOavxa,
xbv [elq] Msggdv xr/v xixgdv Jtijyrjv (xt)v nr/yijv xr/v mxgdv)
yXvxdvavra, xbv Ix jiixgaq dxgoxdfiov vdmg elq 3rXrjO[iovrjV dva-
ftXvOavxa, xbv OxvXm veyeX^q xal OxvXm jtvgbq Oxid^ovxa avxovq
did d-aXnoq a/itxgov xal rpcoxi^ovxa xal bdrjyovvxa xovq ovx eldoxaq
ofrev (ojtov CG) Jiogtv&moi, xbv eg ovgavov fiavvodoxr/oavxa
avxovq (avxoiq CG) xal ex &aXaOOrjq xgsmdoxi'/Oavxa dgxvyofiyxgav,
xbv tv xm ogei vofio&txtjoavxa avxoiq, ov xijq d-eiaq xal figovxo-
(pogov (figovxocpowov) <pmvT\q rft-icbfltjOav dxovOai' xovxov airrjg-

vrfiavxo djiovxeq xm 'Aagmv ^UolrjOov ?]f/lv &eovq, oi xgoito-

gevOovxai rj/xccv" (Ex. 32, 1), xal e/ioOxonoirjOav xmvevxbv xal
eO-vOav xcp ildcoXw' xdvxiv&tv ovv ogyiOd-slq b fiaxgo&vfioq xvgioq
(9s6q CG), axe 6r/ dxagioxrjfrslq in avxwv, sdrjOtv avxovq deOftoig

dXvxoiq, OxifiaOi gtogxiOfiov xal OxXrjgoxrjxi xXoiov, xal ovxtxc

iiyiEV lav [ds\ Jtoitfaijg, mq jtgb xijq iiooxojtoiiaq (-(- Eigrjxti'},
dXXd' „jiob]Oov d-voiadzrfgiov xal &ve ditjvExmq" (Ex. 20, 24)"
smXrjO/xmv yag vJtdg%£iq xal djagiQxoq, I'va Ovvt^mq vJiofii/iv^Oxi)

(tJiiliiltvtjoxif) /iov. ejttl ovv xrj sSpvdia xaxcoq vxExgrjoavzo

(sxg^Gavro) 01 xdXavsq xal dyvrnfiovEq, dvdyxrjv sjie&tjxe XotJtbv
d-vsiv xal figmjidxwv djctxEO&ai xivmv, xal C,mmv diarpogdq xaQa-
gcov xal dxa&dgxmv diiaxsiXe, xaixoi Jtavxbq £coov xa&agov xvy-
xdvovxoq' „jcdvxa ydg, ooci ejcoltjOsv b d-toq, xad-agd (xaXa) Xiav"
(Gen. 1, 31). xal 8r\ (-f- xdi) dcpogi6fiovq Jtgoaexage xal xa&ag-
fiovq (xad-agiO/xovq CG) xal gavxiOfiovq (JtanxiOfiovq) xal (-|- dsxa-
xia/iovq xai) dyvtlaq xal dgyiaq 6iaq>6govq, mv jcagaxovovxi xi/ico-

glav mgloaxo, Ira jheC,6hevoi (-j- xal CG) vjtb xov xXoiov [xai\

dyxb/xsvoi xfjq itoXvfreov jtXdvrjq hxOxrjOmvxai (kxQxifiovxaC). ovx-

ovv did xr/v OxXrjgoxagdiav avxcov EJtidrjOEV avxovq, bnwq did
xov d-vtiv xal dgyelv xal hyvi^eo&ai xal xd xoidds jtagaxrjgElofrai
tiq Evvoiav Egx^v™ &sov xov xavxa diaxaga/u'vov avxoiq xal
vo(io^Exr]6avxoq (C. A. VI, 20, 4 — 11), 0? ys [tox&rjgia xgdjtov
xal yvajfif/q dyvatfiovoq ov dieXijixavov avmd-EV xal kS. dgxf/q jii'/.Q 1

xeXovq EJtiXad-6/XEVOi (smXavO-avof/evoi) xov d-eov xal jcagaxgs-

jco/jevoi jigooexvvovv dvxl xov xxiaxov xr\v xxloiv, xal jcoxs (itv,

(bq elgijxai, iioaxoxoiijoavxEq, Jtoxe 6e xm BssXcfEymg Jtgooxvr/j-

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 25

oavxtq, dXXoxs 6e xbv (xq>, et similiter deinceps) BadX xal xbv

OafiovC, (Xafimq) xal xijv oidmvlav AoxdgxrjV xal xbv MoXby;
(DtoXxwfi) xal [xbv Xa/imq], jioxe jiev xbv rjXiov xal xrjv OeXtjvijv
xal xovq doxEgaq, a b &sbq tlq tpavoiv dvd-gwjimv (av&gmjtoiq CG)>
jtexoItjxev (ejcoItjGe) xal ovx tlq jigooxvvrjOiv, jioxe ds xal [xa\
dXoya t,coa (+ txifimv), mq nag Alyvjixloiq xbv 'l4xiv (lovv xal
xbv (livdrjOiov xgdyov xal d-eovq dgyvgovq xal %gv6ovq (-(- mq CG}
Iv xf] 'Iovdaia. xavxtj xoi ngodrjXmq djiciXaJv avxolq b d-sbq sXtyt
did xov ngo(pr]rov ,,Mi) /iixgbv xovxo xm oixcp 'lovda, jtoielv xd
tfdtXXvyfiaxa xavxa, a sjtoirjOav, oxi IvmXrjOav QjtXrjOav CG}
xtjv yfjV dvofilaq xov jcagogyioai fit" (Ez. 8, 17. 18. — C. A.
v »
I2 >
2—3)-
6. c. 151, ed. Muralto p. 357, PG no, 547: Mtjd't
Chron.
xrjq isgdq xmv dnoOxoXmv didaOxaXiaq xal xagayysXiaq dxovovxsq
xrjq XtyovGr/q' Ovx emxgsjcofisv Xa'ixbv xoitlv xi xwv hgaxixaJv,
olov dvalaq r) $djixi0{ia rj %Eigod-E6iav rj svXoyiav [nxgdv r] //t-

ydXtjv, „xal oi% eavxm xiq Xafi^dvei xijv xifirjv, dXXd xaXovfiEVoq
vjco&eov" (Hebr. 5, 4)" Sidyag xrjq sjti&sa,ecoq xmv xeigmv xov
mioxojiov didoxai rj xoiavxt] dS,ia. b 6e (irj iyxeigiod-slq xavxtjr,
dXX' agutdoaq xal xvgavvrjoaq avxrjv havxm, xt)v d/iagxiav xal
xr)v xifimgiav xov SaovX xal 'OC,lov vjtoCxrjOExai. ov ftr)v 6t,

dXX' ovdh xotq Xoiuiolq xXrjgixolq EJitxgtJiOfiev (ianxiC,£iv, oloi'

diaxovoiq rj avayvmdxaiq rj xpdXxatq rj vmqgixaiq, dXX rj (ibvoiq

sjtiOxojioiq xal Jigeofivxegoiq, E^vjtsgrjxov^iivmv avxolq xmv 61a-
xovmv — 01 6e xoXfioJvxeq xovxo xmv Kogrjxmv vxoloovOi xijv

dlxrjv — xal fiivxoi ovdh Jigeoftvxsgoiq xsigoxovElv didxovov rj

diaxoviocav dvayvmoxaq rj vjtrjgixaq i) jtvXmgovq, dXX' rj (ibvoiq

rj

xolq EJtiOxojioiq. avxij ydg EOxiv ?) xdt-iq rj EWO[ioq ixxXrjGiaOxixr)

xal fredgsxoq agytovia xal xaxdoxaaiq. C. A. Ill, 10 — 11.
7. Chron. c. 185, ed. Muralto p. 416 — 419, PG. no, 627
— 632: '£2q (xai) ev xalq dnoOxoXixaiq b Xoyo: Aiaxd^sGi <pr]Giv

(o d-Eloq Xoyoq "Eoxm ds b xgixrjq aTcgoOmjioXrjntoq.

ovxmq (prjOiv) "

firjXE jcXovaiov bngsnojiEVoq i] xoXaxsvmv naga xb jigoafjxov

firjxe Jtivrjxoq (psidofiEvoq. „Ov Xrjyyj" ydg, (prjOi, „jig6aa)jiov 6v-
vdoxov (Lev. 19, 15), xal Jiivrjxa ovx ev xgiost (Ex. EXsrjOEiq

23, 3), oxi xov xvglov r/ xgiciq (Deut. 1, 17), [xal] dixaimq xb
dixaiov dim^exai" (Deut. 16, 20), xal ovx dgiasi xm dixaim ovd'tv
adixov (C. A. II, 5, 1—2). oOsv ov 6eI jciGtsvelv, tlq Exvys,
2(5 TESTIMONIA "VETERUM.

rolg xaxr/yogovGiv dxgixmg xal aftaOaviorcog. syxcogsl ydg xivag

xal did Cfilov rj <pd-6vov xaxd xivog ddsXcpov kvGxrjGaG&ai xar-
7/yoQiav (xpevd^yogiav), cog 01 dvo xgsG^vxEgoi xaxd 2modvvrjg
xal i] AljvJtria em rov 'ImGrjcp. Gv ovv mg d-eov av&gmnog xd
TOiavra [ir/ Jtgoxeigcog xagadsxov, iva (xal) fifj dvsXyg rov d&coov
xal (+ (iff) dyioxreivijQ rov dlxaiov (C. A. II, 37, 2—4). [„ji&c5ov
~/dg xal dixaiov ovx djioxxevtZg] (Ex. 23, 7), ovdh Xr/tpy dcoga
Wvxrjv nardt-ai (Deut. 27, 25)' xd ydg dcoga lxxvcpXov6iv ocp-
^aXjiovg Gocpcov xal Xv/iaivovxai grjfiaxa dixata" (Ex. 23, 8).

u ovv dxgoGmnoXiqxxcog xglvert, smyvcoGeG&E rov xarqyogovvra

xara rov tcXtjGiov avxov jiagrvgiav ipEvdrj, xal djzodelgavzEg avxbv
3
Gvxocpdvxiqv [xal tpsvdoXoyov] noirfiare avxm xad- ov rgonov
ijiovTjQsvOaxo (-f- noirfiai CG) rep jtXrjGlov, xal h^agelre rov
?iovr\gbv eg (ex fieoov) vficbv [avxcov xara rov d-elov vo/iov xvglov]'

oGov ydg ejt' avrop, ecpovEVGaro (tqsovevGe CG) xbv ddsXcpov,

.igoXaficbv (jigoxaraXaftmv) xd coxa xov xgixov' yeyganxai ydg'

.JO exyemv aiyta dvd-goinov, dvxl xov aifiarog exeivov Exxv&rjGsxai
rb alfia avxov" (Gen. 9, 6), xal' ,,'EgageTg xb avaixiov dmb Gov
ai/ia" (Deut. 19, 13. — C. A. II, 42, 1. 5 —6). ovxovv egevvdrs
fterd xoXXfjg dxgifielag negi rmv evexo/iEvrnv, xal itgmrov Jtegl
rov xarTjyogovvrog, boiold rig soxiv tj avaGxgocpr\ avxov, xal edv
evoweldr/rog xal d^iomGrog evgs&y, fit] mGreveG&co fiovog, nagd-
rofiov ydg ro xoiovxov, all' eyirm xal iregovg (idgxvgaq evXaftelg
xal bfcoxgoxovg, iva ,,em Grbfiaxog dvo xal rgimv fiagrvgcov
dgioxgemv Grad-rjGexai nav gfj/ia" (Deut. 19, 15). 61a rl ds
itjcojiev rov rgonov avrcov fyrelGfrai; 616x1 xoXXdxig ey)(<ogel

xal xovg dvo xal roiig JtXelovag em xaxm fiagxvgrjGai xal Gvfi-
<povwq xpevdrjyogrjGai, cog xovg dvo JigeGfivxegovg xara 2mGavvi]g
iv BaftvXcovi xal xovg viovg xcov nagavbfimv xaxd Naftovfre ev
^ajiageia xal ro jiXfj&og rmv 'lovdalwv xara rov xvglov ev 'legov-
GaX?][i xal xaxd JSxecpdvov xov Jigcorofidgrvgog avrov. 'ioxcoGav
ovv 01 (idgxvgeg jcgastg, dbgyrjxoi, emeixelg, dyaniqrixoi, Gm^goveg,
lyxgarelg, dnegiegyoi, -d-eoGefletg' 1) ydg rmv roiovxcov (lagrvgla
jltftala xdvxmg vxdgxei. xmv 6e fifj xoiovxmv fii] xagadexEG&e
rag fiagxvglag, xdv Gv^upmvtlv doxmGiv km xy fiagxvgia' Jtgoo-
xiraxrat ydg ev xolg vofiotg' ,,Ovx %Gq fterd jtoXXmv ev xaxia,
ov nagadi^y dxorjv (laralav, ov Gvyxara&yGij jiexd jiXy&ovq
ixxXlvai xb dixaiov" (Ex. 23, 2. 1). ev fiegei 6e xal xbv xgi-
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 27

rofitvov eldevai 6<peiXexe, bjtolog eoxi xi] xov ftiov Gvvrj&-eia xal
dvaOxgo<%, el [iefiagxvQrjfievog xbv ftlov, el dveyxXrjxog xal ddid-
jX?]xog, el oOiog xal cpiXogevog xal <piXbxxaY/>pg, £* Owqigmv xal
Wtvbovg xad-agog, el aneyro^ievog Jiavxbg xovr/gov jtgdy//axog
(C. A. II, 49). [laxdgiog ydg b xoiovxog, eav jteigaO&fi xal 66-
xifiog (pavTy ,,'Avijq" ydg, q>rjOiv, ,,djcelgaOxog ddoxi/xog xagd &em"
(lac. 1, 12. 13) •
xal ovxa> boxifiaofrelg eril ipevOfiari Xeyei xal
avxbg elxbxmg' „Eldeg, xvgie, (i?) jtagaOiwatfoyg (Ps. 27, 1), oxi
ijtaveOxrjodv fj.01 (idgxvgeg adixoi, xal erpevoaxo r dbixia eavxfj"
(Ps. 26, 12. — C. A II, 8, 2). Idexe xal xd xoOf/txa bixaOxrjgia,
cbv xy e^ovoia bgm/iev dyo/zevovg (povtig, [101/ovg, cpagfiaxovg,
zvfiftmgvxovg, XyOxdg' xal xag dvaxgloeig avxmv Xajifidvovxeg vnb
xmv Jtgooaybvxaiv xavxa
01 r/yov/ievoi XeyovOi xcp xaxovgym , el

ovxmg e%ei. xdxelvov ovyxaxaxifrefievov xal ofioXoyovvxog ovx

evd-eaig em xtjv xoXaOiv avxbv exjt e/ixovOiv, dXXa jcXelooiv rjfiegaig

xijv e^exaGiv avxov xoiovvxai ftexd Ov^ovXiag xal oxeipemg xal

xoXXfjq C,rjxt'j6ecog •
xal ovxco xeX.evxatov bgov xal xptj<pov ftavdxov
b fieXXcov excpegeiv xax avxov, ngbq xbv rjXtov ejcdgag zdg yelgaq,
em ndvxmv diafiagxvgexai dfroiog vxdg%eiv xov aY/iaxog xov av-
frgcdjtov, xaixoi bvxeg ed-vixol xal ad-eoi xal (iovtjv eyovxeg xt)v
qvotv bidaOxaXov. vfielg 6e yivmOxovxeg &ebv xbv lxdC,ovxa xag-
dlag xal veg>govg xal owiovxa elg ndvxa xd egya Tjf/cop, nbdm
fidXXov 6<peiXext fiexd jtoXXijg egevvrjg xfjv dixalav xgioiv xgiveiv,
oxi xov xvgiov ?] xgiaig xov (liXXovxog djcobovrai exdoxoi xaxd
xd egya avxov (C. A. II, 52).
8. Chron. c. 128, 9, ed. Muralto p. 289, PG no, 458: 'Yxo-

yogovq ydg eypvxeg avxovg [oi] Pmfialoi ovx ecoOi xolg Idioiq
ygdod-ai (xexgrfid-ai CG) bixaim^iaOiv, ejteidqjieg exovOiojg ejce-

ondoavxo xrjV dovXeiav elxovzeg' ,,Ovx exo/iev fiaGiXea el /xfj

xaioaga" (Io. 19, 15), xal' ,,'Edv ftrj dnoxxtlvmiiev xbv XgiOxov,
ndvxtg elg avxbv ytiOxevOovoi, xa) eXevoovxai 01 Pmfiaioi xal

dgovOi xbv xoxov rjfiwv (jjfimv xbv xbnov) xal xb l&voq" (Io.
11, 48), o'i ye xal dxovxeg ngoeq>i)rev(iav xal ydg ejiiOxevOav
elg avxbv xd ed-vij, xal avxol xr/v tgovoiav vxb 'Pwfialwv d<py-

gid-rjOav, xal xijg vofiixrjq Xaxgeiag (xal xv(v Xaxgeiav) xexmXv-

fitvoi (-{- be CG) elol xal dvatgelv (+ ovg fteXovOi CG) [ov
<>vyyjcagovvxaC\ xal d-veiv ore ftovXovxat. 616 xal exixaxdgaxol

eloi, urj
t
Svvdfievoi Jtoielv xa diaxexayjieva' ^Emxaxagaxog" ydg,
28 TESTIMONIA TETERUM.

<f,i]Oiv, „Jidq, bq ovx s/ifisrsi naoi xolq yeygafi/is'voiq tv xco fitfiXico

xov vo/xov xov noiipai avxa" (Deut. 27, 26). ddvvaxov ds sdxiv

sv diadnoga [isxagv xcov sd-vcbv ovxaq ndvxa avTOvq emxsXelv

(smxsXsiv avxovq CG) xd xov voftov xal xr\v Xaxgsiav sv Ivt
xonco TisgiysygafXfiivTjv, coq sv Xoycp xvglov Mcovafjq disxat-axo.
C. A. VI, 24, 2—5, quem locum tacite quidem, sed fine excepto

accurate Georgius exscripsit.

9. Chron. c. 133, ed. Muralto p. 335, PG no, 510: Ov flip
6e aXXd xal to ovofia (xco dvofiaxi) xvglov Jtgoscprjxsvadv xtvtq,
cbq BaXadfi, 2aoi)X (2avXoq) xal Ka'idcpaq, xal daifiovia ndXiv

s£,iftaXov, cbq 'lovdaq xal 01 viol Sxtvd. C. A. VIII, 2, 2. 5,

quem locum Georgius hie tacite respexit.
Cum Georgium Monachum vel Hamartolum Georgius Cedrenus ex-
scripsisset, huius lectiones lectionibus illius adiunxi, et quidem uncinis [ ] in-

clusi, quae Cedrenus omisit, uncinis ( ), quae mutavit vel addidit. Ubi Ce-
drenus cum Constitutionibus consentit, cum Hamartolus ab eis discedat, signavi
lectiones CG. His locis Hamartolum e Cedreno emendandum esse vix est

dubium. Nolui autem mutare, et textum editum repetii.

Fragmenta haud raro a textu Constitutionum plus minus discedunt. Ordo

sententiarum saepius inversus est; nonuulla leguntur, quae a Constitutionibus
absunt; in fragmento V praesertim Psalmus 50, 19 insertus est, in fragmento VII
Ps. 27, i; 26, 12. Valde autem erraret, qui Georgium alium textum ac vul-
gatum legisse inde concluderet. Qui in locis componendis scriptura cum tanta
libertate utitur, quantam Georgius sibi usurpavit, is etiam verba mutasse vel
aliqua addidisse censendus est.

XIV.
PHOTIUS [f 891].

i. Bibliothecae c. 112— 113 ed. Bekker p. 90; Migne PG

103, 386: AvsyvcoOd-r] KX?j/isvxoq xov 'Pc6[xrjq xevxt] fiiftXicov 6vo,
cbv to [lev ' smygacpsxai Aiaxayal xmv djtodxoXcov 61a KXrj/ievToq,
sv m xal ol xcov Ovvodixcov xavbvcov to? d&goiofiaxi xmv dno-
OxbXcov Kavovsq sjtiygacpbfisvoi xsgis^ovxai. .. Ai 6s ys Aia-
xayalxgiol fiovoiq doxovdiv tvi-/_sod-af xaxojcXaOxia, r)v ov %aXt-
xbv djtooxsvdoao&ar xal 6x1 xaxd xov Asvxsgovofiiov vfigtiq
xivdq maqirjOiv, a xal gaoxov diaXvOaO&ai •
xal exi 'AgtiavtOfico,
oxsg dv xiq xal fiiaiwg diaxgovGaixo. i] fisvxoi ys xmv xov Ilsxgou
IIgd§scov ftijlXoq xco xe Xa(J.xgcp xal xy Gsfivoxrjzi xal sti xco
xa&agcp xal Cvvxovcp xal xfj dXXy dgsrfj xov Xbyov xal jioXv-
liad-eia xooovxo e%sl jcgbq xdq Acaxaydq xo xagaXXdxxov, cbq
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM. 2t)

fj>]di Ovyxoidei xfj xaxa zovg Xoyovg oiQog dXXr\Xag jtaQaftdXXeOd-ai

rag ftifiXovq.

2. Nomocan. praefatio; Bibliotheca iuris canonici veteris edd.

Voellus et Iustellus1661 II, 790: Ov fir) dXXd xal xovg (Kavovag)
Xsyofisvovg xmv dyimv djtoOxoXmv (slg avxov ovvrflayov), si xai
rivec did xivag alrlag fjyqOavxo. ... c. p. 793: Ol Xtyo/ievoi
1.

rcov ayicov cmooxoXmv did KXtjfisvxog Kavoveg xe.

Nomocanonem hie addo, cum sub nomine Photii ad nos pervenerit atque
eius aetate compositus fuerit, non ignorans, librum nunc ei abiudicari.

XV.
OECUMENIUS [t c 940].

Comment, in Act. apost. 9, 10, Migne PG 118, 170: Kal

ovxog 6 'Avaviag didxovog rjv, dog avxbq IlavXog (lagrvotl sv xolg
EavoOi. Cf. C. A. VIII, 46, 17.

XVI.
SIMEON THEOLOGUS IUNIOR [f 1041/42].

i. Oratio XXIV, Migne PG 120,439 Holl, Enthusiasmus

sq.,

und Bufigiwalt beim griechischen Mbnchtum 1898 p. 19, in quo

libro verba graeca traduntur: Sacerdotes pietatem docebis ....
accuratam apostolicorum canonum traditionumque scientiam (xtjv
eidr/Oiv dxQifimg rcov djioOxoXixmv Kavovmv xai TlaQadoOEOOv).
. . . Quod si etiam contra turbulentos et inordinatos aliquando
te in virga et baculo cum ratione irasci oportet, ut malum aliquod
prohibeas et pestiferam inter eos labem reprimas, ne opus malum
et affectus vitiosus in deterius serpat (cf. C. A. II, 41, 7 — 8),
neque istud apostolicis Constitutionibus et divinis patribus alienum
iudicatur (ovrfs xovxo dxadov exql&tj xolg anoOxoXoig ev xalg
ahtffjv AiaxdgeOi xal xolg &so(p6gotg xaxodoiv fj[tcov). Ne . . .

igitur praetexensmansuetudinem propter solam laudem humanam

modicum quidpiam praeter Dei mandatum admissum ad subver-
sionem apostolorum Canonum et Constitutionum (ejiI xaxaOxQogjjj
xmv djcoOxoXixdJv Kavovmv xai Aiaxd^emv) contumeliamque vitae
evangelicae et status monastici neglexeris, sed Iesum ac Dominum
tuum imitatus, infremens ac teipsum sine turbatione turbans man-
data Dei et Canones ab eius apostolis praescriptos ulciscere (kx-
dixrjOiv noiov xo5v ivxoXmv xov 9-eov xai xmv xt-d-ivxmv Kavovmv
30 TESTIMONIA VETEBUM.

vjtb xcov dnodxoXmv). . . . Scito enim unicuique talium (sc.

paenitentium) ab iis, qui spectatores et discipuli sermonis fuerunt,

locum convenientem ac iure destinatum esse, quorum Canonibus
Constitutionibusque legendis incumbere necessarie debes {xal del
Ot dvayvmOtmq fiaXXov xmv Ataxd§£mv xal Kavovmv avxmv hm-
(seXcoq tyiCd-ai), ut ne ignores, quae credentium in Christum
abscondita sint mysteria et ne pecces, dum pietati erga Deum
parum consentanea geris.

2. Teste Niceta Pectorato, qui vitam eius scripsit (cf. Holl 1. c),
Simeon monachos, ut rectori oboedirent, adhortatus est his verbis:
'Ev oooiq yag ovx eOxi nagdftaoig Q-eov tvxoXrjg r) xmv dxotixo-
kixcov Kavovmv xal Aiaxdgsmv, ev jtadiv dvdyxrj jtaGa vjiaxovsiv
avxcp o^eIXexe xal cog xm xvgicp jcsiO-soO-af iv oOoiq 6e xivdv-
vevei xd xov XgiCtxov EvayyiXiov xal ol vdfioi xfjg sxxXajalac
avxov, ov fiovov ov 6eI jisid-tofrai xovxop xxX. Porro syncello
per ironiam dicit: cmmg xdXXa XeXoixmg oidvxa xal xrjg oixeiag
tJti[i£Xov/itvog OvvsidqOscog xmv ajcoOxoXtxcov dvxsxrj Ojcovdaimg
Kavovmv xal Ataxdt-smv. Denique se condemnatum fuisse dicit
ovx w? i^oiybg r) xaxonoiog, aXX' cog dovXog XgiOxov xal xmv
dnooxoXtxcov Kavovmv xal Aiaxa^smv dvzsxofisvog.

XVII.
NICETAS PECTORATUS [c. 1050].

i. Adversus Romanos de azymis et ieiunio sabbati et matri-

monio clericorum, graece ed. Demetracopulus, ExxXrjOiaaxixrj

BifiXiod-fjxri (Lipsiae 1866) I, 18 36. —
a) p. 24. El yag jceqi xmv d^vficov xal xfjg avxmv Eogxfjg
KoQLV&loig 6 IlavXog ejieGxeXXe xal ev d^vftoig eogxdC,siv avxovc
jtQOETQEXExo, ovx dv 6oy(iaxlC,mv (isxd xcov tvdexa xal viaOav
xavovitfov xijv xmv jciOxcov sxxXrjOiav, ev xm Eftdojirjxooxm xavovi
fiEx' smxijiiov nagrjyyvaxo jidOi xal hSrjo'(paXiC Exo xd xoiavxa Jiag' l l

'lovdalmv /itj dixEGB-arEl xig, cpdoxmv, tjtioxojcog rj Jtgea^txsgog

rj didxovog ij oXmg xov xaxaXoyov xcov xXiqgixmv vtjOxevoi (terd
'lovdaimv r] kogxdC,oi (isx' avxmv r/ dtxoixo nag' avxmv xd xrjg

sogxfjg avxmv §£via, olov aQv/ta ?} xoiovxov xi, xafrcugsiad-m ' si

6e Xa'ixbg sir], dqpogi&O&m. Can. ap. 70.

b) p. 28 Tmv djtooxoXmv ol xogvcpaloi ev fisv xm Jtsfinxqi
sq.

tfiftXim xcov Aiaxdgsmv xmv vno KXtj/iEVzog xfjg Pmfi?)g ygatpeiGcov,

 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. ol

Iv m mgl [lagxvgmv emyEygaxxai, xaxd xb id-' xEcpdXaiov xavxd

<pa6f Tsxgdda ydg xal xagaOXEvfjV ngootxa£,iv rjfiiv vr/OxEVEir
6 xvgioq, xr)v fiev did xrjv jigodooiav, xr)v de did xo ndd-oq' avxb
de vrjOxsvOai xb Gafifiaxov xagedcoxtv, ov% oxi del xo Oafiftaxoi?
VTjOXEVEiv, xaxdoiavoiv drjfiiovgyiag vxdgypv, dx£ oxi exeivo fidvov
Xg?) vrjOxeveiv, ev m 6 drjfiiovgybq vjtb yfjv eOxi (C. A. V, 14, 20).
xaxd de xo xsXog xov fii@).iov ndXiv ovxm <pr/Oi' liar fikv odfi-
(iaxov dvev xov kvog xal ndOav xvgiaxrjv emxeXovvxec, Cvvodovq
svtpgaiveo&s. xal fisx' oXiyov Ev<pgavd-rjvai 6% ev xavxaiq, dXX'
ov nEvd-fjGai (C. A. V, 20, 19).. ev de xop sfidofim pifiXlm xmv
avxmv Aiaxdgsmv xaxd xb x' XEipdXaiov xdds tprfil' To od^axov
fievxoi xal xr)v xvgiaxrjv logxd&xs, oxi xb fikv drj/iiovgyiaq eox'iv
bnoyvrma, r) de dvaOxdasmg. ev de odfiffaxov fiovov rjfilv <pv-

Xaxxiov ev oXca xm kviavxm, xb xrjg xov XgiOxov xaipfjc, ev co-

vrjCxEVEiv ngoorjXEi, aXX' ov\ sogxd^siv hv 6oa> yag dr/fiiovgyog

vjio yrjv xvyidvEi, lo%vg6xEgov xb Jtsgl avxov Jttvd-og xijq xaxd
drjfiiovgyiav 3. 4). aXXd yag xavxa fivoxixmg
%agaq (C. A. VII, 23,
did KXr)fiEvxoq xavxa diaxagd/isvoi ovx saxr/Oav fiixgi xovxmv,
3
dXX Eidoxsq d-eicp nvevfiaxi ov xr)v xv%ov6av xagdftaOiv slvai to
vrjOxsvEiv xd odfiftaxa, xal tJiixifiim otpodgm xaxadsOfiovOi jcsgl

xovxov xtjv exxXrjOiav. q>aol yag ev xm tt-r/xoOxai xsxdgxqj xavovc

xmv legmv Kavovmv avxmv E'i xiq xXrjgixbq EvgE&y xr)v xvgtaxt)r
tj/iigav vrjOxEvmv r) xb odfifiaxov nXr/v xov Evbq xal fiovov, xa&-
aigsio&m' eI de Xa'ixoq, d<pogit,EOd-m. Can. ap. 66.
c) p. 30. Oi fisv ydg djcoOxoXoi xavova ntgl xovxov eI-e&svxo
ovxmq Einovxtq' El xic sjiitixoxog rj Jigsofivxegoq rj didxovog r]

avayvmOxtjq r\ rpdXxr/q xr)v dylav TEOOaQaxoOxfjv ov vrjOxsvsi 7

TExgdda xal xagaGXEvfp, xa&aigEiO&m, si (i?j 61 do&Evstav Oco-

fiaxixrjv E(ijiodiC,oixo. Can. ap. 69.

d) p. 32. Kal on dfiagxdvovxEq xdv xovxop jtagavofisixs, dnb
xifixmv ajioOxoXmv Aiaxayijq xal xmv hgmv avxmv ajtodsi^m
Kavovmv. ev (isv ydg xm exxm fiifiXim xmv did KX?j[xtvxoq 'Pajf/r/g
ygacpevxmv Aiaxaymv xaxd xb tnxaxaiMxaxov XEtpdXaiov oi
(sic)
djtoOxoXoi xdds cpaoiv 'EmOxonovq q jigsOfivxtgovg rj diaxovovg
Einofiiv fiovoydfiovg xa&iGxaOfrai, xdv xe C,mOiv avxmv at ya/iExal
xdv xe fir]' fir] st-Eivai de avxolg fxexd xsigoxovlav aydfioig ovOiv km
ydfioig egxEOfiai r) yeyaf/r/xoOiv sxt'gaig Ov/MiXEXsoB-ai, dXX dgxetG&ai
ij EypvxEq r)Xdov ejiI xr/v %eigoxovlav (C. A. VI, 17, 1). lv de
'42 TEST1M0NIA YETEKUM.

Tft> jctfiJixm xavbvi xmv isqcov Kavovmv avxmv ovxm tpuoiv '
Eni-
'jxojcoq rj jigtOfivxEQoq q didxovoq xr\v tavxov yvvalxa (if) ixftaX-

Itxm ngotpdosi svXaftsiaq' sav 6s sxftdXXy, dcpogi^so&m (Can. 5).

iv 6s x<p xsooagaxooxm xavovi' "Earat cpavsgd, <paol, ret Idta xov
imOxoxov ngdyfiaxa, xal (it) jigoipdosi xmv sxxXipiadxixmv jigay-
(idxmv 6iajtuixsxm xa xov smoxootov, sod-' bxs yvvalxa xal jialdaq
xexxTjfievov rj Can. 40.
Ovyyevelg.
e) p. 34. Ol ds Xoijcol xmv xogvcpaimv sv xm sxxm ftiftXko
xmv Aiaxdgsmv xaxd xb dtxaxov sxxov xscpdXaiov ExdrjXoxsgov
slnov Eidafisv ydg, <paGiv, oxi ol nsgl Sifimva xal KZeofitov
iw6i) Gvvxdgai'Tsg [lifiXLa etc ovdfiaxc xov XgiOxov xal xmv (ia-

frrixmv avxov jtEgicpsgovoiv slq andxrjv vfimv xmv jis(piXy]x6xmv

XgiOxov xal rjfiag xovq avxov dovXovq. xal sv xolq otaXaiolq 6s
xivsq owtygdipavxo fiifiXla dnoxgvtpa Mmosmq xal Evmx, 'A6d(i,
'Hoa'tov xe xal Aavld xal 'HXlov xal xmv xgicov xaxgiagymv
y&OQOJioid xal xfjq dXrj&siag sx&gd. C. A. VI, 16, 2. 3.

2. Vita Simeonis theologi iunioris codice Parisino 16 10

saec. XIV quidem nondum expressa, nuperrime vero
tradita, typis
a Carolo Holl descripta in libro Enthusiasmus und Bufige.wa.lt beim
:

griechischen Monchtum 1898, in quo p. 19 etiam loci sequentes

notantur.
a) fol. 34': TL 6s (paGiv xal ol avxonxai xov Xoyov sv xalc
avxdiv Aiaxdi-sOiv ; Tov XaXovvxd 601 — &sbq ndgsOxi. C. A.
VII, % 1.

b) ibid.: Kal avd-iq' El ydo jrepi xmv xaxd odgxa yovsmv

— kgovoiav elXr/qpaOi. C. A. II, 33, 2 — 3.
v
c) fol. 54 : Nicetas vindictam factam esse dicit slq sxfiaotv
xov eIq7][ievov . . viib xmv ajtoOxoXmv sv xalq avxmv Aia-
TagsOiv, sv&a jtagayysXiav Jtoiovvxai . . sv xm xgiaxoGxm xs<pa-
Xaim xov dsvxEQOv fiifiXiov xaxd Xit^tv syov ovxmq' Ovxoi Jtaod
&soi —
^moyovsiv aixovq. C. A. II, 33, 3.

XVIII.

MICHAEL CERULARIUS [a. 1054].

Edictum synodi Constantinopolitanae a. 1054, C. Will, Acta

et scripta de controversiis ecclesiae graecae et latinae saec. XI
composita 1 861 p. 157 sq.: KafrvjisfiaXov (olAaxlvoi) syxaXsoavxtq
fj(ilv aXXa xs riva, xal oxi xovq jimymvaq JiaganXrjOimq exe'ivoiq
 CONSTITUTIONES APOSTOLOKUM. 33

gtjQciv xal rrjV xaxd <pvGiv dv&gconov /logcpr/v jiagd tpvdii et-aX-
X.doOuv ovx drs%6[isd-a, Jtgbg 6s xal on (it] 6iaxgiv6[isvoi djib
jigeOiivxtgcov (itxaXafiftdveiv ysyafiyxoxcov, . . . firjxe ry ygatffj
jtQOGtxuv sd-skovxsg, r) ovx djiOfia6agc6aexs qnqdi xovq xmycovaq
v/icov, ovxs (lijV tvvoelv bXcog ftovXdfisvoi, oxi yvvaigiv evngsjisg
xovxo o xxioag sjtolrjCe &soq, dvdgdoi 6s avdgftooxov e6ixalto<Ssv
Cf. C. A. I, 3, ii. Infra p. 159 Canon apostolorum V laudatur.

XIX.

GEORGIUS CEDRENUS [c. 1060].

1. Histor. compendium ed. Bekker (Corpus scriptorum histo-

riae Byzantinae, —
Bonnae 1837) I, 370 371; Migne PG 121, 410:
Utgl ov sv xalg djtodxoXixalg diaxdS,eoiv xxl., scilicet frag-
mentum Georgii Hamartoli IV.
2. ed. Bekker I, 417—420, PG 121, 455—459: Ileal
Ibid.

tbv [itvxOLxav xalg djcodxoltxalg Aiazdgeoi qyrfiiv xxl., scilicet

fragmentum Georgii Ham. V.
3. Ibid. ed. Bekker I, 506—507, PG 121, 551: Kal sv xalq

anooxolixalg Aiaxd^sdi 6 &uog Xoyog ovxcog q>t]olv xxl., sci-

licet pars fragmenti Georgii Ham. VII tertia prior; verba enim
loci Gen. 9, 6 avxov haec solum ad Constitutiones per-
xb alfia
tinentia sequuntur: 'Alia(irj6s tig jtaga6ext6&co fiagxvgcov xaxd

xivog, xav Xiav y d§ioJti6xog' sjtl Ozbfiaxog ydg 6vo ?] xgicov

ftaoxiQOiV jcav grjfia fitftatcod-rjOexai, sijtsv 6 xvgiog.
4. Ibid. ed. Bekker I, 72 — 73, PG 121, 102: El6evai 6s del,

6x1, lav xig Ix jtagaxddsmg d[tagxdvti jctigd^cov xbv d-sbv cog ft?]

sjitS^iovxa xolg Jtovrjoolg, 6 xoiovxog ovxe ftexavoiaq dgiovxai ovxe

dcptotcog, cdojteg yt xal dXXoi nleiovg xal ovxog <Pagam. xav
liyi) xig nag' eavxco' ,,'Ocid [toi yivoixo, 6x1 jtogsvOo/iai sv xy
avaaxgoipf] xijq xagdiag (iov xT/g novygag" (Deut. 29, 19), dtps'

3toxt /itravoTJOco, coojtsg Aficbg 6 xov MavaOdy. 610 xal xo xdypq

et-colod-gevotv avxov 6 d-sog. Est fragmentum Georgii Ham. III.

abbreviatum.
5. Ibid. ed. Bekker I, 382, PG 121, 422: 'J 'noyogovg ydg xxl.,
scilicet fragmentum Georgii Ham. VIII.
6. Ibid. ed. Bekker I, 433, PG 121, 472: Ov firjv 6s alia
xxX., scilicet fragmentum Georgii Ham. IX.
Funk, Didasc. et Constit. ap. II. 3
34 TESTIMONIA VETEEUM.

XX.
THEOPHYLACTUS [c. 1070].

Allocutio ad quendam e suis familiaribus c. 11, C. Will, Acta

et scripta quae de controversiis ecclesiae gr. et lat. saec. XI com-
posita exstant 1861 p. 242 sq. : 'Ejttl uXXcoq ye xal xt)v tv od^iadt
v/jOxeiav ifiwv el fiovZoifis&a Jiixgcoq i^txd^etv, dut-o[itv ovxe
dnoGxoXixalq ovxe Jiaxoixatq didaoxaXiaiq dxoXovfroV oi xe ydg
djiodxoXoi xo3v xi/V xvQiax?)i> i^egav 7} to odfifiaxov vrfixevovxmv
tvbq vjiegr/QTHJEiov xaxaipr]<pi£ovxai Xaixmv fiev apoQiO/jov, xh)Qi-
xiuv de xa&aiQSOiv. Cf. C. A. V, 20, 19; VII, 23, 3; can. 64.

XXI.

NICETAS SERRONIUS [c. 1080].

Commentarius ad Gregorii Naz. orationem 45 (42) c. 13:

i.

Eikrjjtxai dexb evdvfia xrjq dcp&agoiaq aJtb xqc. OxxaftiftXov Tfjq

6ta Klrjuevxoq' "Ira ydg, qprjol, xaxaguooy avxovc xov Xovxgov
xijg jiaXiyyeveoiaq, xov tvdv/iaxoq xijq a<p&agolaq. Similiter ad

eiusdem orationem 40 c. 4. Cf. C. A. VIII, 6, 6.

Commentarium ad Mas Gregorii orationes ac nonnullas alias Migne PG

127, 1 177 — 1480 latine edidit, et locos laudatos p. 1249 et 1356 invenies.
Cotelerius, qui verba Nicetae e codicibus Parisinis in adnotationibus ad C. A.
VIII, 6 exscripsit, iam iure dubitavit, an Gregorius Constitutiones respexerit.
Negari quidem nequit, immo certum est, verba ista iam saeculo IV in liturgia

adhibita fuisse. Verba etiam in precatione pro catechumenis leguntur, quam

Chrysostomus Ad II Cor. hom. II c. 5—8 (ed. Bened. X, 435 440) tradidit. —
Constitutiones vero haud dubie post illas Gregorii orationes compilatae sunt.

2. Ad Matth. 5, 42: Iloirjxeov eXerjfioovvaQ, dlXd (texci xgi-

oewq xal xolq dgioiq, ira evgoi/itv drxajtodo/ia jragd xov vipioxov.
oval de xolq e%ovoi xal tv vjtoxgioei Xajifidiovoiv 1) dvvafitroiq
ffo?]&eZi> iavxolq xal Xajifiuvtiv xag' exigmv ^ovXoftevotq. 6 ydg
tymv xal 61 votoxgiotv // dgyiav Xafiftdvmv xaraxgid-rjOexai. C. A.
IV, 3, 2; 4, 1.

Codice Mouacensi graec. in Matthaeum traditur,

36, quo Nicetae Catena
auctcr fragmenti fol. I07 T
Clemens nominatur. Corderius, qui in
simpliciter
Symbolis graecorum patrum in Matthaeum 647 torn. II catenam edidit, p. 196
1

Clementem Alexandrinum appellavit, haud dubie vero erravit. Fragmentum

cum in Constitutionibus apostolorum legatur, auctori huius operis sive Clementi
Romano attribuendum est.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 35

XXII.
NICOLAUS METHONENSIS [saec. XII].

De corpore et sanguine Christi, Migne PG 135, 514 sq.

IldvxEq (01 djiooxoXoi) xy navxayov ExxXrjoia did xfjq ovyyga-

<pti6rjq xm Isgco KXt^ievxi XEixovgyiaq 31a.Qadtdcbxa.6LV, Iv y xavxa
ovrco grjxmq xsixai' Me[tvr](iEvoi ovv mv dt ?j/idq vjtsftEi/iEV tv-
%agi6xov(i£v 601, &se jtavxoxgdxog, ovx o6ov dgxiXof/sv, d").£

ooov dvvdfit&a, xal xr\v didxaS,iv avxov jiXqgovfisv. Iv y ydg

vvxxl jiagsdidoxo, Xaffmv dgxov xalq dyiaiq xal dfioifioic avxov
X^QOi, xal dvafiXtxpaq jtgoq 6s xbv 9-tbv avxov xal naxt'ga, xal
xXa6aq sdmxsv i]ylv slnmv ,,Ad@tx£ «g avxov, cpdytxs, xovxo loxi
xb 6m/xd fiov (Mt. 26, 26) xb jcsgl jtoXXmv ftovjixofisrov" siq
dq.s6iv dfiagximv (I Cor. 11, 24). w6avxmq xal xb jcoxfjgiov
xsga6aq gg oivov xal vdaxoq xal uyidoaq sdmxsv rjfiiv Xsymv
,,IIiexE ig avxov jcdvxsq, xovxo ioxi xb aifid (iov xb jcegl xoXXmv
txyvvdfievov slq dg>s6iv dfiagximv (Mt. 26, 27. 28)" xovxo not-
slxs slq x?)v Efir/v dvd^ivrj6iv" (I Cor. 1 1, 26). fiEfivrjfitvoi xolvvv
xov jtdd-ovq avxov xal xov fravdxov xal xfjq dva6xa6smq xal xfjq
siq ovgavovq snavodov xal xF/q /jiXXovOqq avxov dsvxigaq Jtag-

0V6iaq, sv y sQ^ezai xglvai C,mvxaq xal vexgovq xal ajcodovvai

ixa6xco xaxd xd sgya avxov, jcgo6(psgo/isv 601 xm [iaOiXtl xal
&Ec5 xaxd xi(v avxov didxagiv xbv dgzov xovxov xal xb jioxi giov t

xovxo Evyagi6xovvx£q 601 di avxov, eg>' olq xax?)§i(ooaq rjfiaq

t6xdvai svmmov 6ov xal isgaxtvsiv oof xal d§iov/zsv 6s, ojicoq
tv/isvmq sjiifiXsipoiq sjtl xd jcgoxei/ttva dmga xavxa svmjiiov 6ov,
6v b dvsvdsyq d-soq, xal ivdoxrj6oiq tjc' avxoiq siq xifiijV xov
Xgi6xov 6ov '
xal xaxajisntyoiq xb dyiov 6ov nvsvjia eju xyv
9-v6iav xavxrjv, xbv (idgxvga xmv jiad-?jfidxa>v xov xvglov Iy6ov,
ojcmq djtocprjvot xbv dgxov xovxov om/ia xov Xgi6xov 6ov, xb
Jioxrjgiov xovxo aifia xov Xgi6xov 6ov. C. A. VIII, 12, 35 — 39.
XXIII.

IOANNES ZONARAS [t c. 1120].

i. Ad Canon, apost. 60, Migne PG 137, 158: IJolXd ftifiXia

nagd xmv dctfidJv tvo&sv&rjeav siq ftZdffrjv xmv djtXov6xsgmv,

mojttg xal ai did xov dyiov KXy/xsvxoq ygacptloai xolq tmoxbnoiq
djio6xoXixalAiaxayai, at 61a xovxo xal 6vvodixd>q djtSiiX?'j&y6av.
36 TESTIMONIA VETERUM.

2. Ad Can. ap. 85 p. 215: ziidtpoga vo&a ovyygdfi/iaxa xal

xptvdsmyQcupa ijOav rj xal tloi xd ds xal vevo&EV/ieva, olai xal

at 61a xov KXrjfievxoq IxjiE^rnvrj^iivai Aiaxayal. xal avtai xal

jtagd xaxodot-mv xivmv tvo&iv&r/aav xe xal 3iag£<p&dg&T]0av dib
xal dvayiva/OxeO&ai oXmg avxdg djCTjyogevOsv fj olxovfiEVixrj exxtj

Gvvodog. Similiter ad Concilii Laodicensis can. 60 p. 1420 sq.

et in scholio ad epistulam festalem S. Athanasii, quod edidit

I. Ussher, Polycarpi et Ignatii epistulae 1644 p. XLII.

XXIV.
ALEXIUS ARISTENUS [c. 11 30].

Synopsis canonum, ad synod. Trull, can. II, Bibliotheca iuris

can. veteris ed. Iustellus 1661, II, 698; Migne PG 137, 126: Ta
nagd xmv trsQodo^mv xXonifiaimg s/i^E^XtjfiEva xalg did KXr\-
(levxog xmv djtoOxoXmv Aiaxdl-EOiv djcoxrjQvxxa. ev xolg dno-
OxoXixolg KavoOi Jtgog xolg dXXoig xolg xrjg xaivfjg xal naXaiag
dia&rjxqg (lifiXioigAiaxdgeig xmv ajtoOroXmv xdq did
xal xuq
KXrjfievxog ev oxxm OvvxE&EiOag [liftXioig OsftaO/iiag xal dylag sxeiv
cooiod-rjfitv. 6 6e Jiagmv xavmv did xd vod-a xiva xal §eva tr-g
EvOEftslag vxb xmv Exsgodogmv xagaxE&fjvat ev avxalq ejii Xv/iq
xfjg ixxh]6iag ajio(3dXXEG&ai avxdg EyxeXevexai ngbg olxodo[ti]v
xal a6<pdXeiav xov xQi^i^vixmxdxov jioifiviov. Similiter in scholio
ad eundem canonem, quod edidit Ussher, Polycarpi et Ignatii
epistulae 1644 p. CV.

XXV.
MICHAEL GLYKAS [c. a. 11 50].

Epist. XIX, Migne PG 158, 922—927: Vxi /ihv ovv ov XQ>)

xaxd xi diaxd^eiv em xalg yivo/isvaig evjioitaig Jtagd xivmv, %aQiv
/Lttv svCefimv, d/iagxmXmv de, jceid-ixmOav fjfiag jcgb xmv aXXmv
01 fiad-rjxal XgiOxov xal djcoOxoXoi, xgixa, Ivvaxa xal xsOOaga-
xoard, val firv xal ivavOia XEXelGfrai xoivmq ml xolg xe&vecoOi
diaxa^d^evoi. . . si fit) ydg xovxo rjv, ovx dv, mq avmfrer elgrjxai,
fiVTj/iag Iv mgi6y,EVoig xaigolg diexdgavxo yivsO&ai xmv xE&vemxav
tvsxev 01 caioaxoXoi xal (iad-rjxal xov XgiGxov, a) f) do£,a elg xovq
aimvaq xmv almvmv dfir/v. C. A. VIII, 42.
De tempore huius auctoris cf. Krumbacher, Geschichte der
by^antinischen Liter atur 1891 p. 146.
 CONSTITUTIONES APOSTOLORUM. 37

XXVI.
THEODORUS BALSAMON [f c. 1200].

Ad Canon, apost. 85, Migne PG 137, 214: ^u de ylvmGxe,

(be,, el xal yeyganxai kvxav&ol dvayivmGXEiv r^idq xdq Aiaxaydq
xov KXtffievToq, nXr\v (irj drj/ioouveiv avxdq, dXX' 6 ,S' xavmv xrjq
g Gvvodov djirf/OQEvGE xr\v xovxmv dvdyvmOiv did xo yevsodai
jtaQ<xjiolr)6iv ev avxaiq. Similiter in epist. ad Marcum Alexan-
drinum c. 1, ib. 138, 954.

XXVII.
MATTHAEUS BLASTARES [c. 1335].

Syntagma canonum alphabeticum, praef. I de s. apostolorum

canonibus, Migne PG 144, 967: <i>r]Gl yixg (jj exxtj Gvvodoq)' Tovq
iuto xmv jiqo r)H<Sv dylmv jcaxegmv xal deyd-evxaq xal xvgmd-evxaq,
dXXd firjV xal nagado&Evxaq rjfiiv hit ovoftaxi xmv dylmv xal
EvdoSfov djioaxoXcov oydo?jxovxa mevxe Kavbvaq xb xvgoq e%eiv
xal fjfielq xeXevofiev, jtXrjv xmv xov EXij/ievroq emGzoXmv xe xal
Aiaxd^emv avxai ydg jcgbq xmv dvOGEfimv jioXv xb vod-ov xal
G<paXegbv el6ede£,avxo. Similiter littera /3' c. 11 p. 1 139 sq.; litt. x
c. 5 p. 1351 sq.

XXVIII.
NICEPHORUS CALLISTI [f 1341]-

Hist. eccl. Ill, 18, PG 145, 531: Tovxov Gvyyga<pEa xal xmv
djioGxoXixcov Aiaxd§emv , dXXd drj xal xmv iegmv Kavovmv
mGxEvofitv.
XXIX.
CONSTANTINUS HARMENOPULUS [f c. 1380].

i. Epitome canonum II, 4 de diaconis scholium, PG 150, 95:

'Ev xalq Xeyofievaiq xmv dylmv diioGxoXmv AiaxdS,eGi xavxa
dulXrjjizaf AiaxoviGGa ovdev cov 01 xgeGftvxegoi rj didxovoi eni-
zeXel, dXX' r/ cpvXaGGeiv xdq &vgaq xal e^vjt^gextlv xolq jiqeG@v-
xegoiq ev xm ^ajixi^eG&ai xdq yvvaixaq did xb EVJtgeiiEq. C. A.
6.'
VIII, 28,
Epitome canonum, proloquium, Migne PG 150, 56 60:
2. —
Tmv xavovmv 01 (lev eIgi xmv dylmv djcoGxoXmv, 01 de xmv
olxovjiEvixwv Inxd dylmv Gvvodmv, 01 de xmv fiegixmv Gvvodmv,
01 de dyimv. tlolv ovv xmv fiev dylmv djcoGxoXmv Eavoveq
. . .

jce'' xmv de olxovfievixcSv Gvvodmv xxX.

38 TESTIMONIA VET BRUM.

XXX.
BESSARION [f 1472].

De sacramento eucharistiae, PG 161, 514: Sunt autem tres

praecipuae (rationes, quibus probare conantur, non verbis Domini

sacrum corpus Christi sanguinemque confici). Una est auctoritas

sanctorum ecclesiae doctorum, Clementis, Iacobi, Basilii et Chry-

sostomi, qui omnes in missis, quas ipsi composuere, post verba
dominica sacerdotis precibus hoc sacramentum conficere videntur,
siquidem etiam post verba Domini prolata non corpus et sangui-
nem, sed panem et vinum nominant In primis autem verbis
sanctorum doctorum, qui missas composuerunt, unica ratio satis-

facit. Cum ipsi quattuor patres idem plane dicant, eorum verba
ante omnia audiamus. Clemens itaque primus, cum miracula
Domini et res gestas eius ac sacramentorum a Domino traditionem
—
commemorasset (C. A. VIII, 12, 6 37), post ea inquit: Memores
itaque nos passionis, mortis et resurrectionis eius etc., offerimus
tibi regi et Deo secundum eius praecepta etc. Rogamus te, ut
clementer inspicias haec proposita coram te munera, tu nullius
indigens Deus, et in eis bene complaceas ad honorem Christi tui

et mittas spiritum sanctum tuum, testem passionis Domini nostri

Iesu, hoc sacrificio, qui hunc panem corpus Christi tui
super
38—39). Licet enim haec Clementis verba inter apo-
efficiat (ib.

cryphas scripturas commemorari soleant, placet tamen eis imprae-

sentiarum tanquam veris assentiamur.

XXXI.
RITUS ORDINATIONUM MARONITARUM.
i. Consecratio episcopi et metropolitae, Denzinger, Ritus
Orientalium II (1864), 187: Canon sanctorum apostolorum: Nunc
ergo nos XII apostoli Domini convenientes hos ordines ecclesi-
asticos definimus vobis, postquam elegimus vasa electa, apostolos
socios nostros Paulum et Iacobum episcopos et hos reliquos septem
diaconos. Primum dico ego Petrus: ille, cuius est chirotonia, sicut
praeordinavimus, omnino sine macula sit, bonus et ab omni ini-
quitate purus. Cumque fuerit nominatus et placuerit, congrega-
bitur populus cum presbyteris et qui congregantur episcopi in
die dominicae; is autem, qui aliis honorabilior est, interrogabit
 CONSTITUTIONRS A.POSTOLORUM. 3i)

populum et sacerdotes, an ille, qui eligitur ab eis, dignus sit prin-

cipatu; quodsi eo contenti fuerint, addet interrogans eos, an testi-
monium ab omnibus illi perhibeatur, quod dignus sit hac magna
et perfecta dignitate et possideat rectam erga Deum religionem,
deinde an rectitudinem observet erga omnes homines. Postea
interrogabit de omnibus moribus eius, an sit sine macula. Et
omnes insimul testimonium illi reddant in veritate, quod talis sit;

porro testati ubi sunt, quod talis sit sine acceptione personarum,
immo quasi coram Deo iudice et Christo ac spiritu sancto et om-
nibus Sanctis spiritualibus, qui ministrant ei, etiam documentum
accipiat, an dignus sit ministerio in veritate; nam in ore duorum
vel trium testium stat omne verbum (Mt. 18, 16), et exigent con-
sensual, et cum plene consenserint, obtemperabunt ei. Ubi autem
factum fuerit silentium, unus e primis episcopis oblationem per-
ficit, et electus cum duobus episcopis stabit ad latus altaris cum
silentio. C. A. VIII, 4.
2. Chirotonia super diaconos, Denzinger 1. c. p. 129: Canon.
Diaconus non benedicit neque benedictionem dat, sed a sacerdote
mandatum accipit, scilicet ab episcopo vel presbytero, eamque dat
populo non ut sacerdos, sed ut diaconus; sacerdotibus enim non
licet opus diaconi implere, quando diaconus adest. C. A. VIII,
28, 4—5.
Particula II quidem nomine apostolorum caret. Nomen autem excidisse
videtur. Arabica expositio saltern, ut Denzinger adnotat, canonem apostolis
Revera canon e Constitutionibus VIII, 28, 4 5 depromptus, versus
attribuit. —
alterautem false intellectus est. Particula I plura quidem minus recte, in
universum autem Constitutiones VIII, 4 tam fideliter reddit, ut haud' parvi
aestimanda sit. Cuius aetatis ritus Maronitarum sit, quo traditur, accuratius
definiri nequit. Moneo autem, in symbolo, quod episcopus consecrandus pro-
fitetur, synodi Nicaenae II et in sectione sequente ac de consecratione patri-
archae agente Ignatii Constantinopolitani (f 877) et oboedientiae erga Roma-
num pontificem mentionem fieri. Cf. Denzinger 1. c. p. 193; 215.
40 TESTIMONIA VETEETJM.

D.

CANONES APOSTOLORUM.
j.

DECRETUM GELASIO [492—496] ADSCR1PTUM.

In secunda huius scripturae parte sive notitia librorum apo-
cryphorum loco XXXVI commemoratur liber qui appellator Ca-
nones apostolorum.
De hoc Cf. A. Thiel, Epistolae Roma-
decreto plurima disputabantur.
norum pontificum genuinae 53—58; 454—471; Th. Zahn, Geschichte
I 1867 p.

des neutestamentlichen Kanons II (1890), 259 —

267; A. Koch, Der heilige Faustus
1895 p. 57 71. —
Non est meum, litem dirimere. Id solum dico, decretum,
si non a Gelasio editum, non multo hoc papa posterius esse. Cum in Opere

imperfecto in Matthaeum Didascalia liber canonum appelletur, non prorsus

liquet, de quo libro decretum dicat. Verisimiliter autem Canones apostolorum
proprie dictos respexit.

II.

DIONYSIUS EXIGUUS [c. a. 500].

Codex canonum ecclesiasticorum, praefatio; Bibliotheca iuris

canonici veteris edd. Voellus et Iustellus 1671 I, 101 : Domino
venerando mihi patri Stephano episcopo Dionysius Exiguus in
Domino salutem. ... In principio itaque Canones qui dicuntur
apostolorum de Graeco transtulimus, quibus quia plurimi consen-
sum non praebuere facilem, hoc ipsum vestram noluimus ignorare
sanctitatem, quamvis postea quaedam constituta pontificum ex
ipsis Canonibus adsumpta esse videantur. Deinde regulas Nicaenae
synodi etc 1. c. p. 112: Incipiunt regulae ecclesiasticae
sanctorum apostolorum prolatae per Clementem ecclesiae Romanae
pontificem. — Sequuntur Canones apostolorum I — L.
Dionysius Exiguus Stephano episcopo Salonae petente c. annum 500
collectionem canonum instituit vel e Graeco in Latinum transtulit, et Hormisda
papa (514 — 523) auctore alteram. Collectiones exhibent Canones apostolorum
quinquaginta priores, cumque Canones eiusdem auctoris ac Constitutiones et
cum his ab initio coniuncti neque vero, ut Drey censuit, tempore posteriore
eis adiecti sint, collectiones illae sunt testes Constitutionum. Collectionis
prions praefationem ediderunt Ballerini, De antiquis collectionibus canonum
p. Ill c. I
§ 3, et Maafien, Geschichte der Quellen und Literatur des hanonischen
Rechts I (1870), 960. Collectionem alteram totam typis expressam exhibet
 CANONES APOSTOLOKUM. 41

Codex canonum ecclesiasticorum Dionysii exigui, quem Iustel a. 1628 et denua

a. 1643 edidit, et Bibliotheca iuris canonici veteris (t. I p. 101 — 174), quam
Iustel et Voel a. 1661 publicaverunt. Canones apostolorum soli in plerisque
Collectionibus conciliorum recepti sunt. Cf. quae disputavi in libro Die Apo-
stolischen Konstitutionen 1891 p. 192 — 206.
III.

IOANNES SCHOLASTICUS [c. a. 550].

Collectio canonum: ordo canonum; Bibliotheca iuris canonici

veteris edd. Voellus et Iustellus 1671 II, 501: Ol fi'sv ayioi xov
xvqiov //ad-tjTCtl xai ajtoorokot oydoTJxovra Jtswe 61a KXrj[tiVTog
Kavovaq sgt&evzo.
Ioannes Antiochenus vel Scholasticus ante annum 565, quo ecclesiam
Constantinopolitanam regendam suscepit, collectionem canonum paravit eique
Canones apostolorum omnes vel LXXXV inseruit una cum conclusione, quae
non tam Canonum quam operis universi vel Constitutionum est. In prologo
dicens, priores canones Basilii non recepisse, insuper satis clare
collectiones
indicat, eas iam Canones apostolorum continuisse. Collectionem Iustel et Voel
in tomo secundo Bibliothecae iuris canonici 1661 publicaverunt; prologum ac

titulos etiam Pitra in Iuris ecclesiae Graecorum historia et monum. 1864 (t. II)

edidit.
IV.

IOANNES II PAPA [532-535].

Epist. ad Caesarium Arelatensem, Acta conciliorum ed. Har-
duinus II, 1 155. Adiuncti sunt plures canones, inter eos canones
apostolorum 25 et 28. Ille (25) capitulum vigesimum quintum
inscribitur, hie (28) capitulum trigesimum nonum.

V.
VIGILIUS PAPA [537-555].
Epist. ad Profuturum episcopum Bracarensem a. 538 data,
Acta conciliorum ed. Harduinus II, 1429 — 32. Papa tacite pro-

fert canonem apostolorum 49 verba uncinis inclusa inserens: Si

quis episcopus aut presbyter iuxta praeceptum Domini non bapti-
zaverit in nomine patris et filii et spiritus sancti, sed [in una per-
sona trinitatis aut in duabus aut] in tribus patribus aut in tribus
filiis aut in tribus paracletis, proiciatur de ecclesia Dei.

VI.

STEPHANUS III PAPA [768-772].

Ex synodo Romana Stephani papa III (IV) a. 769 habita,

Acta conciliorum ed. Harduinus III, 2015: Quinquaginta canones

42 TESTIMONIA VETEEUM.

apostolorum' suscipiendos. Non amplius suscipiantur apostolorum

Canonum prolata per sanctum Clementem nisi quinquaginta capita,
quae suscipit sancta Dei catholica Romana ecclesia.

VII.

SYNODUS NICAENA II [a. 787].

i. Actio I, Acta conciliorum ed. Harduinus IV, 50: Tagdoiog

6 dyimxaxog jcaxgidgx^jg tijttv 'Avayvcood-r'fim iv jcgmxoig r\ (Mfilog
xoiv xavovixojv 6iaxd§emv. — 7/ dy'ia ovvodog eljtsv Avayvm-
ofttjT.co. — '0 avxbg KmvOxavxtvog 6 &£o<piXeoxaxog didxovog xal
voxdgiog xov svayovc naxgiagxtiov dvtyvm. — Tmv dyimv dno-
oxoX-mv xavmv nzvxrjxooxbg xgixog' El xig xgeoftvzegog xov em-
oxgtcpovxa djio a/tagxiag ov xgoodtxexai, dXX' djiofidXXtxai, xa&-
aiguo&m, 6x1 Xvjtsi xov Xgioxov sljtovxa, oxi x a Q^ yivexai iv
ovgavm litl ii'l dfiagzmZcp fisxavoovvxi. Can. ap. 52.
Vox Siara^siq, quam Tarasius usurpat, vix Constitutiones apost. nostras
dcsignat, sed potius Canones apostolorum, qui post synodum Trullanam soli

canonici appellari poterant.

2. Canon I, Hard. IV, 486: Tovxcov ovxmg ovxmv xal 61a-

fiagxvgov/jivcov rjf/Tv, dyaXXtcdftsvoi in avxoig, cog ti xig evgoi
axoXa noX.Xd, aGnaGimg xovg d-eiovg Kavovag ivGtEgviC,6 ued-a xal
t

oXoxXr/gov xi)v avxmv diaxayf/v xal dodXsvxov xgarvvofiev, xmv

ixxs&trxmv i~nb xoiv dyicov xal GaXniyymv xov nvtvfiaxog nav-
tv(pfj[icov dnooxoXmv, xmv xe tS, dyimv xal olxovfitvixmv Gvvodmv,
xal xmv xonixdjg Gvvad-goiGSeiGojv enl ixdoGti xoiovxmv doyftd-
xcov, xal xmv dyimv naxtgmv i^fidjv.
Canon III, Hard. IV, 487: IJdGav xpF/<pov yivofiivrjv Jtaga
3.

dg%6vxmv imGxonov i) ngtGftvxtgov tf diaxovov axvgov \iivuv

xaxa xov xavova xov Xeyovxa' El xig in'iGxonog xoGjiixolg dg-
Xovai xg>]6d u£vog 61 avxmv syxgax>]g kxxXrjoiag yev?]xac, xa&ai-
t

gtiGfrm xal acpogi^tG&m xal 01 xoivmvovvxsg avxm ndvxeg. Can.

ap. 30.

4. Canon V, Hard. IV, 490: El 6e xig enl x^igoxovia (paveiij

jioxh xovxo ntnoirjxmg, ytvtofrco xaxa xov dnoGroXixbv xavova
xov Xeyovxa' E'i xig inioxonog 61a xgrj/tdxmv xtjg d^lag xavxrjg
tyxgaxijg ytvr/xai 1} ngtofivxtgog r) didxovog, xa&aigtiofrm xal
arxog xal 6 x £l Q or °vrfGag, xal ixxojixeGfrm xavxdnaGi xal xfjg
xoivmviag, we 2i/imv 6 fidyog in if/or Ils'xgov. Can. ap. 29.
 CANONES APOSTOLOKUM. 43

5. Canon X, Hard. IV, 494: 'Exeidrj