Institvtio Christianae Religionis

m
9BMm
tBBSm
BsSsSzm:
V-v.
/
NQV19 1908 *
&%G*l SHI^
- ,«*o
Division SCB
Section,
76
CHRISTIA
NAE RELIGIONIS INSTI-
tutio,totam fere pietatis fumma,&:quic
quideftin dodrina falutis cognitune^
ceflarium, compledens : omnibus pie*
tatis ftudiofis ledu dignifli*
mumopus,acre
cens edi*
tum,
PRAEFATIOAD CHRI
iiUnifSimum regem franciae, <ju*
hkeiliberfroconfefSionepdei
. Jr;
^° ffertUr
-
-fo
ioanne^calvino
NoHiodmenfiaHtore,
B A S I L> E AE,
M D
t f XXX VI*
CAPITA ARGVMENTO-
rum, quae itx hoc libro tra*
dantur*
X De kgeûodDecalogi explicationem continet.

Z Defide, uhi & Sy mholum ( <±uod Kôholicum uo
cant)exphcatur.
5 De oratione,uhi & Oratio dominica enarratur.
4 De facramentisj ubi de baptifmo & ccena Domini
5 Qup facramenta non effe cfuin^ reliqua , qu<e pro

facramentis haclenus uulgo babitafunt,declar<t
tuntum qualiafintôftendituu
6 De tihertate Chnftiana, poteftate ecclefiaftica, &

(olitica admmihution^
5
V OTENTISSIMO
ILLVSTRISS IMOQ.VE
Monarch*, francisco franco-
RVM REGI Chriftianifiimo,PrincipiacDQ<>
minofuofibi obferuandojoannes Cal
uinus pacem acfalutem in
Domino.
v m huic operi manu pri

mum admouerem, nihil
minus cogitaba, Rex da
riffime , c£ fcribere quae
| Maieftatitugofferrentur,
Tantum erat animus,rudimenta quseda
tradere, quibus formarentur ad ueram
pietace,qui aliquo religionis ftudio tans
guntur, Atcphunc Iaborem Gallis no*
ftris potiffimu defudabam, quoru per*
multos efurire& fitireChriftu utdeba:

pauciffimos , qui uel modicaeius cogni
tione imbuti effent, Hac mihi fuifle pro*
pofitam rationem,liber ipfe Ioquitur ad 5
fimpliccm fcilicet, rudemcp docendi for

mam appofitus Verum cum perfpice*
v - a z rem
4 EPISTOLA
rem ufcg eo quorundam improboru fu*
rorem inualuiffe in regno tuo, ut nullus
fanse do&rime fit iftic locus: fadurus mi
hi operaeprecium uifus fum, fi eade ope
ra dC inftitutionem ijs darem,quos eru-
diendos fufceperam: 8C confeffionem
apud te edere unde difcas qualis fit do^
,
cfirina , in quam tanta rabie exardefcunt

qui ferro &C ignibus regnum
furiofi illi ,
tuum hodie turbat Necp enim uerebor

.
fateri,hic me fumma fere eius ipfius do^

(flrinac complexum efle quam carce
,
illi
incendio niul-
re, exilio, profcriptionc,
cflanda: quam terramaricp exterminan^
dam uociferantur Equicfem fcio quam
atrocibus delationib* aures animumcp
tuumimpleuerint,ut caufam noftranbi
quamodiofifiimam redderent* Sed id ti
bi pro tua Clementia perpendcndu eft,
nullam necp in didis, necp in facftis inno
centiam fore, fi accufaflfe fufficiat.Sane,
fiquis facienda? inuidiae caufa, docfrina
hanc, cuiusnuncrauonem tibireddere
conor, omnium ordinu calculis damna
tam,
NVNCVPATORIA, 5
tam,multis forll praiudicrjs confoiTam
iamdudum fuiffecaufetur,nihil aliud di
xerit,quam partim aduerfarioru fadio^
ne cVpotentia uiolenterdeie&am: par^
tim mendacrjs^technis., calumnrjs, infca
diofefrauduleterqj oppreffarru Vis eft,
quod indida caufafanguinarie- fenten*
tiae aduerfus illam feruntur.fraus,quod
feditionis cV maleficrj^preter meruiijinfi
mulatur*Ne quis haeCjiniuria,nos que*
ri exiftimet;ipfe nobis teftis effe potes,
RexNobiliffime, quam mendacib* ca^

lumnrjs quotidie apudte traducaEqcP
no aliorfum fpedet,nifi ut regna omnia
6C politie fubuertatur,pax perturbetur,
leges omnes abrogetur,dominia et pofe
feffiones diffipentur,omnia denique fur
fum deorfum uoIuantunEt tamen mi<
nimamportiunculam audis* horrenda
enim quedam in uulgus fpargutur:que.
fi uera effent,merito illam cu fuis autho
ribus mille ignibus ac crucibus dignam
mundus iudicet,Quis iam miretur pu*
blicum odium in illam accenfum effe,
a 5 ubi
6 EPISTOLA
ubi iniquiffimis iftis criminationibus fi*
des habeturdEn cur in noftram, do&ri*
na^cpnoftraedamnationemomnes ordi
nes confentiant QC confpirent»Hoc affe
cflu correpti qui ad iudicandum fedentj
praeiudicia,qug domo attulerut,pro fett

renttjs pronunciant* Et ferite perfun*
dlos fuis partibus putant,fineminem ad
fupplicium trahi iubent,nifi aut fua con
feffione,aut folidis teftimontjs couidir*
At c uius criminiscDamnatae,aiut,iftius
dodrinse. At quo iure damnata effrld
autem erat defenfionis praefidium; non
dodrinam ipfam abnegare,fed pro ue*
iratueri.Hicmuffitandi quoque facul*
tas prsectditur^Quare non inique poftu
Io,RexInuidiffime,utintegram caufae
iftiuscognitionem fufcipias^quae per*
turbate ha&enus,nuIloqs iuris ordine,
£>C impotenti aftu magis,quam legitima
grauitate tradata cft*Neque hic me pri*
uatam defenfionem meditariexiftimes,
qua faluum in patria reditum mihi confii
dam;quam tametfi,quo decet,humani*
tatis
NVNCVPAT 011 A f f
tatis affedu profequor: urnuncramen
res func,ea nonmolefte careo* Verum
communem pforum omn!um adeocp
5
ipfam Chrifticaufam comple<ftor«que

modis omnibus hodie in regno tuo pro
fciffaacprotrita,ueluc depiorata iacct:
Pharifeorum id quidem quorundam ty
rannide magis cg tua confcientia Sed
,
qu? id fiatjhic dicere nihil attinet:afflida

certe iacet.Hocenim profecerutimprj,
ut Chrifti ueritas, fi no ut fugata ac diffi
pata periret:certe,ut fepulta $£ ignobiiis
lateanpaupercula uero ecclefia,aut cru^
delibus caedibus abfumpta fit,aut exi*
Irjsabadaâut minis acterroiibtis per*
culfa,ne hifcere quidem audeatEt in*
ftanc etiamnum,qua folent infania dC fe
rocitaterfortiter in parietemiam inclina
tum,&fruinamquam fecerunt incum*
bentes/Nullus intenm prodit, quitali*
bus furrjs patrocinium fuum opponar,
Quodfi quiueritatimaximefauerc ui^
deri uolunt, ignofcendum efle cenfenc
crrori S>C imprudenti^ imperitorum hoi
\ a 4 minu.
S EPISTOLA
minum, ficenimIoquuntur:errorem &
imprudentiam, uocantes certiflimaDei
ueritate, Imperitos homines: quos Do*
minus, cocleftis fapietig myftertjs digna
tuseft.adeoomnes pudeteuagelij,Tuii
aut erit Sereniflime Rex,nec aures,nec
5
animum,a tam iufto patrocinio auerte*

rcpraefertim ubi de re tanta agitunnem
pcquomodoDeigloriac fua conftetin
cerris incolumitas, quomodo fuam di*
gnirate Dei ueritas retineat, quomodo
regnum Chrifto fartum tecftumqj inter
nosmaneat*Dignares auribus tuis>di*
gna tua cognitione,digna tuo tribunalu
Siquidem&Tuerumregemhaec cogita*
tio facit, agnofcere fe in rcgni admini*
ftratioeDeiminiftrum* Neciamregnu
ille/ed latrocinium exercet,quinonin
hocregnat,utDei gloriac feruiat Porrb
fallitur,quidiuturnam profperitate ex*
pedat eius regni,quod Dei fceptro,hoc
eft,fando eius uerbo non regitur* quan
do coelefte oraculum excidere non po*
Ceft : quo edictum cft, diflipatum iri po*
pulum>
NVN.CVPATORIA, 9
pulum,ubidefecerit prophetia* Necte Prouer.if
ab hoc ftudio abducere dcbet humilita*
tis noftre cotemptus, Nos quide, quam
pauperculi fimus dC abiecfii bomuncio*

nes, ,pbe nobis cofcrj fumus.CoraDeo
miferi peccatores,in hominu confpe&u
defpe&iflimi,mundi (fiuis) excremeta
quaeda et reiedamcta: aut fi quid adhuc
uiliusnominaripoteft* ut, qapudDeu
gloriemur,nihil reftetrpraeter unam eius
rnifericordia,q falui nullo noftro merito
fadi fumus*apud homines uero,prsetcr
noftra infirmitate: qua uel cofiteri,fum*
ma inter eos ignominia eft Sed doctri*
na noftra fupra omne mudigloria fubli
mem, fupra omnem poteftatem inuicta
ftare oportet, qa no noftra eft,fed Dei ut
uentis,acChriftieius:quepater regeco
ftituit,utama».!ufcfad mare dominet>
&£ a fluminb.ufq? ad terminos orbis ter*
raru.Et fic quide dominetur,ut tota ter*
tam cu ferreo fuo atcp sereo rohore,cum
fplendore aureo & argeteo,foIaoris fut
uirga percufiam 3 no fecus cominuat,q
a 5 figu*
-to EPISTOLA
Bmcl.i figutinauafcula* queadmodumdema^
u[d.i gnificetiaregniipftus uaticinant ,pphe*
P/i/.* ta^Rec!amatquideaduerfarrj,faIfo nos
pr^tendere uerbu Dei, cuius fcelerauffi
mi fimus corruptores, Hec uero quam
nomodomalitiofacalumnia,fed m*
fit
quoqueimpudentia, ipfe confef*

fignis
fionem noftram legedo,pro tua pruden
tia iudicarepoteris\Nonnihil tamehic
etiam dicendum eft, quod tibi ad leclfo
Ro«.n nem ipfam uiam fternat*PauIus,,cuad
fidei analogiam omnem prophetsa for*
matameiTe uoluit,certifilma amuflim
pofuit,qua probari fcripturac interpreta
tiodebeat,Adhancitacj? fidei regulam
fi noftra exigantur,inmanibus ettuu
doria Quid enim melius atque aptius
fideiconuenit.quam agnofcere noso*
mni uirtute nudos, ut a Deo ueftiamurc'
omni bono uacuos, ut ab ipfo implea*
murctios peccati feruos ? ut ab ipfo libe*
remurc' nos oecos , ut ab ipfo illumine*
mutfnos claudos,urab ipfo dirigamurv!
nos debiles.,utab ipfo fuilentcmurcno*
bis
N V fr C V P A T O R r A* n
bis omnem gloriandi m ateriam detra*
here, u't folus ipfe glorificetur, dC nos
in ipfo gloriemurdriec atq? id genus re*
liquacum a nobis dicuntur, interpellat
ilii,quiritantur^,hocmodo fubuerti cg
cumnefcioquodlumen naturx, fidas
prxparationes,liberumarbitrium,meri
ta,quia ferre no poflunt,integraomnip
boni,uirtutis,iuftitiae 3 fapientiae Iaudem
ac gloriam,apud Deum refidere* At no
legimus reprehenfos, qui nimium e fon
teaquaeuiuaehauferint.contra grauiter H&rr#*
obiurgantur,qui foderunt fibi puteos,
puteos contritos,& qui continere aqua
non ualent* Rurfum , quid fidei conue*
nientius,quam Deum fibi polliceri pro
picium patre,ubi Chriftus frater ac pro
piciator agnofcitutfquam omnia Igta ac
profperafecureab eo expecfiare; cuius
inenarrabilis erga nos diledio eo^pgref*
fa eft , ut proprio filio non pepercerit,
quin pro nobis ipfum traderetc quam 1
in certa expedatione falutis uit$ arter &

nae acquiefcerej ubi Chriftus a patre da*
tus
12 E P I S T O L A
tus cogitatur,in quo tales thefauri funt
abfconditicHicnobis manum inrjciut,
dCiltem fiduciae certitudinem,arrogan*
tia dC praefumptione non carere,clamat
At,utnihilde nobis,ita omnia de Deo
praefumenda funtrnec alia ratione uana
gloriafpoliamur, mfi utin Domino glo
riemur,QuiduItrac£ercurre 5 Fortiflime
Rex,omnes caufe noftrgpartes,etquo*
uisfceleratorumhominum genere ne*
quiores nos exiftima,nifi plane compe*
rias, in h oc nos laborare dC probris affi*
ci,quia fpem reponimus in Deo uiuot
quia hanc credimus efle uitam «eterna,
nofleunumuerurndeum,8£ quem ille
i Tiw.4 mifit lefum Chnftu.Propter hancfpem

alrj noftrum uinculis conftringutur, alrj
uirgis caedunt,alrj in ludibriu circuducu

tur,alrj profcribunt,alrj fûiflimetorque
tur,alrj fuga elabutur. omnes reru angu
ftiapremimur, diris execrationib* deuo
uemur,maledidis laceramur, indignifli
tnis modis tracSamurJntuere iam in ad*
uerfarios noftros (de ordine facrificoru
loquor;
NVNCVPATORIA, 15
loquor; quorum nutu &f arbitrio alrj no
bifcum inimicitias exercent) &
mecum
paulifper reputa,quo ftudio feratur. Ve
ram religione,quse fcripturis tradita eft,
queque inter omnes conftare debuerat,
facilecVfibi,cV alrjs ignorare,ncgIigere,
parumcp referre
defpicere permittunt:
putant,quidquifquedeDeo&Chrifto
teneat,uel non teneat:modo,impIicita fi
de,fuam mentem ecclefiae iudicio fub^
mittat* Nec ualde afficiuntur,fi Dei glo
riam manifeftis blafphemrjs polluicon
tingat.Cur tata feuitia et acerbitate pro*
miifa,purgatorio,peregrinationibus,&f
id genus nugis belligeranturc' ut fine eo
rum explicitiffima,ut ita dicam, fide fal»
uam fore pietatem negent: cum tame ni
hil eoru a uerbo Dei eife^pbent-Cutfnis
li qa illis Deus uenter eft, culina religioc*
quibus fublatis, no modo Chriftianos,

fednehominesquidefuturosfecredut»
Tametfi em alrj fplendide fe ingurgitat,
alrj tenuibus cruftulis uiditant, omnes
tame ex eade uiuut olla;qu# fine ilfisfb
memis
14 EPI S T O L A t
tnentis nonfrigeret modo,fed penttul

coglaciarerjdeo* ut quifcg eora pro uen
treeftmaximefo!ici£us:itapro fua flde
bellatoracerrimus. Denicphuc ad unu
omnes incumbunt,uel ut regnum in*
colume, uel ut uentrem confertum reti*
neant Nemo uel minimam fyncerizeli
dat fignificationem,Nec fic tamen defi*
nunt docSrinam noftram inceflere, 8C
quibus poflunt nominibus criminari et
infamarerquo uel inuifam,uel fufpe^
dam reddant* Nouam appellant,&: nu
per natam :dubiam efle & incertam,ca*
uillantur: rogant , quibus confirmata
fit miraculis i quaerunt,an fit aequum,ut
contra tot fan&oru patru confenfum,&T

uetuftiffimacofuetudinemôbtineatfur
get,ut fchifmatica efle fateamur3 que. co
tra ecclefia pre^liu moueatruel ecclefiam
multis fecuhs intermortuam fuifie, qui*
bus nihil tale auditum fuit,poftremo,ni
ht'1 opus efle aiunt multis argumentis*
quaiis enim fit , iudicari a frudibus pof*

fe,utpote ? qug tantum fedarum aceruu,
tot
NVNCVPATORIA* 15
tot feditionum turbas , tantam uitiorum
licentiam pepereric Scilicet perquam
illisfacile eft , apud credulam irnperi*
tamqj multitudinem,defert£ecaufcein*
fultare» Verij,fi nobis quoq? eflent dice*
diuices, deferueretprofedo h^cacrimo
nia | qua fic in nos plenis buccis defpu*
mat*Principio,noua qcP appeIIant,Deo
funtuehementeriniurrjrcuius facru uer
bu nouitatis infimularino merebatJllis
quidc noua efleminime dubito,quibus
&C Chriftus nouus eft,& Euangeliu no*
uum, SedquiillaPauli cocione uetere Row.4
efle nouerutjefum Chriftu mortuu pro
pter peccata noftra, refurrexifle proprer
iuftificationenoftra , nihil apud nos de*
prehendentnouu* Quod diu incognita
fepultaqjlatuit, humang impietatis crt*
men eft: nunc cu Dei benignitate nobis
reddit,falte poftliminrj iure fua antiqui*
tate recipere debebat,Ex eode ignoratig
fonte pro dubia incertacp ipfam habct»
hoc profe&o eft,qcf Dominus per pro*
pheu fuu coquerit; boycm cognouiffe &/*"
pofleflb*
\6 E P I S T o l :a
pofleflbrem fuum, dC afinum praefepe
dominorum fuorum: fe non agnofd a
populo fuo» Verum utut ia eius incertu»
tudinemludant,fifua illisproprfo fan*
guine uitsecp difpendio obfignada eflet,
liceret fpedare,quanti ab illis fiat, Lon*
gealianoftrafiduciaeft;qux nec mor*
tis errores,nec Dei tnbunal formidat*
Quod miracula a nobis poftulant,im

probe faciunt* Non enim recens alu
quod euangelium cudimus; fed illud ip
fum retinemus,cuius confirmandae ue*
ritati feruiunt omnia,que unqua et Chri
ftus,8t* apoftoliediderunt 3 miracu!a* At

id praenobis habentfinguIare,quod afe
fiduisinhuncafquediem miraculis fi*
dem fuam confirmare poflimtjmo po*
tius allegantmiracula,qu£e animu alio*
qui bene compofitum labefadare que*
ant:adeo aut friuola funt 8c" ridicula,aut
uanacVmendacia^Nec tamen, etiam
fiualde prodigiofa eflent , contra Dei
ueritatem ullius momenti effe oporte*
bat* quando &C nomen Dei fan&ificari
ubicg
NVNCVPATORIA, 17
libfcp 8C femper couenit , fiue portentis,
iiue naturali rerum ordine, Et meminife
fe nos decet, fua efle fatanae miracula: q
tametfipraftigiefuntmagis quam uere
uirtutes, funttamen eiufmodi, qqaeim*
prudentes dC imperitos deludant, Magi
SC incantatores miraculis femper clarue
runt,idololatria ftupenda miracula alue
runt,quae tamen nec magora,nec idolo
latraru fuperftitionem nobis approbau
Atcphoc olim ariete uulgi fimplicitate
concutiebant Donatiftae , quod miracu
\is pollerent Idem ergo nuc noftris ad*
uerfarrjs refpondemus, quod tunc Do*

nanftis Auguftinus , dominu cotra iftos Jn j
om^
rnirabiliarios cautos nos feciffe, cu prae*
dixituenturospfeudoprophetas 3 quifi* mtth. n
gnis ingennbus 8C prodigtjs in errorem
ciccios (fi fieri poffeOinducant* 8C Pau* *, Thc(f,t
lus admonuit Antichriftiregnum futu*
rumcuomnipotentia,&fignis,&fpro*
digijs mendacibus Athaec, inquiunt,
miracula non ab idolis, non a maleficis,
noapfeudoprophetis, (ed a fandis fiut:
b qgafl
l8 EPISTOLA
quafi uero non nouerimus hanc efle fa*
tanac artem, transfigurarefe m
angelum
nUYo*m lucis* OlimAegypttjfepultumapudfe
yrefatiow* Hieremiam/acrificrjs, altjscp diuinis ho
norikprofecuti funt.Nonne fando Det
propheta ad idololatriam abutcbantur?
& tamen tali fepulchri ueneratione co*
fequebatur,ut curarentur a tadu ferpeti
tum.Quiddicemuscftififuiffehancfem
Uthcfii percpfore iuftiffimaDeiuindidam,ijs
quidiledionem ueritatis no receperut,
mittere efFicaciam illufionis , ut credant
tnendacio*Miracula ergo nobis minis
tne defunt,eacp certa,nec cauillis obno*
xia,qu£ autem illi pro fe obtendunt,me
rx funt fatanae ilIufiones,quando a uero
Deifuicultuad uanitatem populu ab*
ducunt* Prseterea calumniofe nobis Pa
tresopponuntCantiquos &Tmeliorts ad*
huc feculi fcriptores intelligo ; ac fi eos
baberent fuae impietatis fuffragatores:
quorum autoritate fi dirimendum certa
meneffet,melior uidoriae pars adnos
indinaret Verum cum multa prcdare
ac
NVNCVPATORIA* i^
ac fapienter ab illis Patribus fcripta fint^
in quibufda uero rjs acciderit, quod ho*
tninib. folet, lftipi) fcilicet filij , quafunt
&Tingentj&f iudict] &: animi dexterita*
te,eorum tantum Iapfus &f errores ado*
rantrquae bene dt&a funt,uel non obfer
uant , uel diflimulant, uel corrumpunt:
ut dicas prorfus illis curae fuifle , in auro
legere ftercora tum improbis clamorfca
bus nos obruunt, ceu patrum contem*
ptores 8C aduerfarios.Nos uero adeo il*
los non contemnimuSjUt fi id praefentis
inflituti eflet , nullo negotio mihi liceat
melioremeorum partem, quaehodiel
nobis dicuntur, ipforum fuffragrjs cotn
probare* Sic tame in eorum fcriptis ucr*
famur , ut femper meminerimus omnia
noftra efle,quse nobis feruiant,non do*
minentur: nos autem unius Chrifti, cui {, Coriris
peromniafine exceptione parendu Rt.
Huncdeledumquinontenet, nihiiin
religioneconftitutum habebit; quando
multa ignorarunt fandi illi uiri,fgpe in*
ter fe conflidiantur , interdum etiam fe*
20 EPISTOLA
cum pugftant* Non fine caufajinquiut,
Prouer. ** a Solomone admonemur,Ne tranfgre*
diamur antiquos terminos , quos pofue
runt patres noftri At non eadem eft re*
gula in agrorum hmitibus , 8C obedien*
tiafidei:quamficcoparatam efleopor*
Pp/.4T tet,ut obliuifcatur populum fuu , &C do^
mumpatris fui Quod fi tantoperege^
ftiunt &XKHyo§i(iHy y curnoapoftolospo
tius quam alios quofuis patres interpre
tantur,a quibus prsefcriptos terminos
nefas fitreuellere Sic enim interpreta*
c'
tus eft Hieronymus,cuius uerba in fuos

canones retulerunt* Quod fieoru quos
intelligunt , fixos efle uolunt terminos,
cur ipfi quoties libet adeo licenier tranfe
AcdtiMyht grediuntutfExpatribus erant, quorum
rripert.bi alter dixit, deum noftrum no edere necg
jlom. biberetitacp non habere opus calicibus,
AmbrofM. necg difcis* Alter, facra aurum no quae*
j .de offi. rere, neque auro placere,quae auro non
emuntur, Tranfgrediuntur ergo limite,
cum in facris fuis tantopere auro, argen
to,ebore,marmore3 lapillis 3 fericis dele*
dantur
NVNCVPATORrA* 21
(ftantur : nec rite deu coli putant , nifi o*
mnia luxu diffluat Pater erat qui dixit, Spiridionl
ideo fe libere carnes edere, quo die caete Trip. bi/?J
10
riabftinebat,quia Chriftianus efTet, Ita* Hb*i. c*-
que fines tranfiiiunt, cum diris animam

deuouent, quaeperquadragefimam car
nemguftauerit, Patreserant,quorum rripert.hi
unus dixit^monachfj, qui manibusfuis floAu.c.i
no laboret , uiolento iudicari sequalem
AIter,non licere monachis ex alieno ui* Auguft. dc
uere, etiam fi aflidui fint in cotemplatio* operib. mo
nibus,in orationibus, in ftudrjs . Et huc mc h*
limitem tranfgreiTi funt, cu ociofos mos
nachorum uentres in luftns 8C fornicib-
colIocarunt,qui altena fubftantia fatura
rentur Pater erat qui dixit horrendam
, Epiphd*.
efTe abominationem , uidere imaginem epifloU <tb
in Chriftianorum templis<PIurimu ab^ Bmmy^

eft quin fe intra hos fines contineant, mouerja.
quando non relinquunt angulum ima^
ginibusuacuum.AIiuspaterconfuIuit, Ambrcf U
utofficio humanitatis erga mortuos in brode a*
fepulturadefuncli fineremuseos quie* braham.
fcere* Hos limites perrumpunt, cu per*
b 5 petua
It -&PISTOL/L'
\utor ope petuam mortuorum folicitudinemincu
U vmperfe ttunt.Ex patribus erat,qui negauitin (a*
U m M*t- cramento coenae effe uerum corpus,fed
->£\m ho m yfteriumduntaxatcorporis: ficenim
«•«. w aduerbumloquiturJgiturmodumprg
dchryfo
tereunt> cum & elun t rea ' e & fubftantia*
GeUfm e *P atres erant,quorum unus ab ufu fa*
'
i.Coperi craeChrifticoenaeintotum fubmouen*

w>de co- dos decreuit,qui alterius fpeciei particu
cra. dui. patione contenti, ab altera abftinebant;
Cyprm* Alter fortitcr pugnat,nondenegandutn

nfl.i.Ub. populo Chriftiano domini fui fangui*
de lapfis. nem ^ p ro cuius confefiione fanguinetn
fuum effundere iubetur, Hos terminos
fuftulerunt , cu inuiolabili lege idipfum
iufferut^quodilleexcomunicationepu
niebat , hic ualida ratione improbabat*
Mg.Ub, t. Pater erat, qui temeritatem effe afferuit,
i gratk de reobfcura in utramuis partem deflni
m tejl.c re me claris atqj euidentibus fcripturae
5
f
**
, teftimontjs Huc terminum obliti funt,
Apouoni
cum fot con ftf tut oneS5 tot canones, toe
j
ma g*^ ra es determinationes fineullo

'
,
C
)
leQdhi
fcir!c!»
^ uer bo ftaruerut» t Pater erat,qui Mo
tano
N VM C V P A T O R I Ks 2}
lano inter alias hxrcfes exprobrauit, qd
primus ieiuniorum leges impofuiffet*
Huncquocp terminum longe excefle^
runt, cuieiuniaftri&iflimislegibus fan^
xerun t Pater erat, qui negauit ccclefiae Vdpbutitti
miniftris interdicendum coniugium; &C Trip. hift.
caftitatem pronuciauit, cu propria uxo* &•* ci *4 *
re cocubitum: 8C Patres, qui eius auto*

ritati aflenferut, his finibus egreffi funt,
cum fuis facrificis coelibatum indixerut*
Patererat, quicenfuicunumChriftum CyprUepi
audiendum efle:de quo di&u fit, Ipfum /?o.5. /*. *
audite. necrefpiciendum, quid alrj ante

nosautdixerint, autfecerint: fedquid>
qui primus omnium eft,Chriftus praece
perit 4 Hunc finemneq? ipfifibi praefti*
tuunt,necp alfjs praeftitutum habere per
mittunt , dum alios 8C fibi 8C alrjs magi*
ftros quam Chriftum prgficiunt* Patres
omnes uno pe&ore execrati funt,et uno
oredeteftati, fandu Dei uerbum fophi*
ftarum arguttjs contaminari, 8C dialedt
corum rixis implicari, An ifli rjs limitib,
fe continent , dum nihil aliud in tota w*
b 4 ta
24 fiPISTOLA
ta agurit,quam infinitis contentionibus
S>Cplus quam fophifticis iurgrjs fcriptu*
rg fimplicitatem inuoluere dC impedire?
ut (i nuc patres fufcitentur,&: huiufmo*
diiurgandi artem audiant(quam fpecu
latiuam theologiam appellant) nihil mi
nus credant5 quam dedeo haberidifpu*
tationem + Verum quam latefefe oratio
noftra eftunderet 3 fi recenfere uellem,cg
petulanter ifti Patrum iugum (quorum
obferuantes filrj uidcri uo!unt)excutiat,
menfes profedo,atq? anni me deficeret*
Etadeoperdita funt deplorataqs impu*
dentia,ut nos caftigare aufint, quod ter*
minos antiquos trafgrediamur Jam ue*
ro quod nos ad confuetudinem uocat,
nihil efficiut Iniuftiffime enim nobifcu
,
ageretur, R confuetudini cedendu eflet«.

Equidem fi reda eiTent hominum iudu
cia,cofuetudo a bonis petenda erat* Ve
rum Ionge aliter faepiufcule agi contigit*
Quod enim a multis fieri confpedu eft,
cofuetudinis ius obtinuit, Atquiuixun
quamtam bene habueruntres huma*
NVNCVPATORIA* 2$
nse 3 utpluribusplacerentmeIiora*Ergo
ex priuatis multorum uitrjs,publicus er
ro r pleruncp fadus eft; uel potius com*
munis uitiorum confenfus,quem nunc
boni iRi uiri pro lege elTe uolunt Videt
qui oculos habent, non unum marema
lorum inundalTe,multas fonticas peftes Dwrrt.cfr-
inuafiiTeorbem, omnia in praeceps rue* ftin.s.c.fi.
re,utaut prorfus res humanae deploran extrxdcco
dxfint,auttantis malisinrjcienda ma^ f«rtn.
nus , uel potius ui&afferenda Et abigit
remedium no a!ia ratione,nifi quia iam*
pridemmalis aflueuimus.Sed locum fa
nehabeat inhominum focietate publi*
cus error. iti regno tamen Dei, fola eius
aeterna ueritas audienda etfpe&adaeft;
cui nulla annorum ferie,nulla confuetu
dine,nulla coniuratione prxfcribi po*
teft.Sicquondam elecftos dei docebat
Iefaias,nedicerentcofpiratio,adomnia ufatei.
iti quibus populus dicebat,confpiratio;
hoc eft, ne in populi confpirationem SC

confenfum una ipfi confpirarent , neue
timorem eius timerentac formidarenr*
b 5 Sed
%6 B P f S T O L £
fed potfus ut dominu exercituum fan#
dificarent,& ipfe effet timor eorum, dC
pauor eorum Nunc itacp ut uolent, 8C
praeterita fecula,& praefentia exempla
nobis obiedent.Sidominum exercitutj
fandificauerimus^no ualde terrebimur*
Siue enim in fimilem impietatem multa
fecula confenferint 5 fortis eft, qui ukio*
nem in tertiam 8C quartam generation?
faciat:fiue totus fimul orbis in eande ne
quitiam confpiret, experimento docuic
quis fiteorum exitus,qui cum multitudi
nedelinquunt,cum uniuerfum homi*
Gtn.y nu genus diluuio gdidit , feruato Noah
Heb.u cummodicafamilia, quiperfuaunius
fidem totum orbem condemnaret. De*
nicpprauaconfuetudo nonfecus acpu
blicaquaedam eftpeftis,inquanonmi*
nus perc unt,qui in turba cadut,Dilem*
tnatefuo no adeo uehementer nos pre*
munt,ut fateri adigant, uel ecclefia fuif*
fe aliquandiu intermortuam , uel nunc
cum ecclefia nobis litem cflTe Vixit fa*
ne Chrifticcclefia,ctuiuct,quadiu Chri
NVtfCVPATORIA* 27
flus regnabit ad dexteram patris , cuius
manu fuftinetur , cuius praefidio armaf,
cuiusuirtute roboratur* Praftabit enitn

ille indubie, quod femel recepit fe affu*
Curum fuis,ufcpadconfummationemfe MMth.utt.
culi Aduerfus eam nulla nucnobis pu
,
gna eft (iquidem Deum unu, &C Chru

,
ftum dominu uno confenfu cum omni

fidelium populo colimus &adoramus,
qualiter femper ab omnibus pijs adora
tus eft Sed non parum a uero ipfi aber*
i
rant,dum ecclefiamnon agnofcunt,ni(i

quam pr^fentioculocernantj&eamtjs
finibus circumfcribere conatur, quibus
minime inclufa eft Jn his cardimbus co
trouerfianoftrauertitur: primum quod
forma femper apparere,& fpe*
ecclefia?
dabilem efle cotendunt : deinde quod
formamipfam infede Romanse eccle*
fce,&T prafulu ordine conftituunt, Nos
contraaflerimusr&ecclefiamnullaapa
parente forma coftare poffe : necforma
externo illo fplendore , quem ftultead*
mirantur , fed longe alia nota conuneri;
nempc
ZS EPISTOLA
nempe pura uerbi dei praedicatione , 8£
legitima facramentorum adminiftratio
ne, Fremunt, nifi ecclefia femper digito
oftendatur,Sed quamfgpein populo Iu
daeorum fic deformari contigit, ut nulla
fpecies emineret t Quam putamus for*
I.Rfgi? mam refplenduifle , cum Helias folum
ferelidum deploraretc" quandiu ab ad*
uentu Chrifti deformis latuitc' quoties
ab eo temporebelIis,feditionibus, haere
fibus (ic opprefla eft , ut nulla parte fuU
geretfAn fi eo tempore uixiffent, crcdt=a
diflent ullam efle ecclefiamcSed audiuit
Helias,falua efle feptem miliauirorum,
quinocuruaueratgenuanteBaal.Nec
dubium nobis effe debet quin femper
,
in terris regnauerit Chriftus, ex quo coe*

lumafcendit.Notabilem aliquam for*
mam fi tum prj oculis requififlent, non*
ne protinus concidiflent animiscpermit
tamus igitur hoc domino, ut quando fo
t.Timot.i lusipfenouitquifuifint, interdumetia
ccclefiae fuac exteriorem notitiam ab ho*
tninum afpe&u auferat, Eft,fateor,hor*
ribilis
NVNCVPATORIA* Z?
ribilis illa dei uindida fuper terram* fed
ii ita mereturhominum impietas, cur di
uine iuftitie^ obfiftere nitimurcSic antea*
ctis feculis dominus hominum ingrati*
tudinem ultus eft*nam quia ueritati fuac
obedire noluerant, 8C lucem fuam extirt
xerant: eos excaecato fenfu , 8C abfurdis
tnendacrjs ludi, 8C altis tehebris immera
gi pafius eft , ut nulla uerae ecclefise fa*
cies extaret. Interimtame fuos 8C difper
foscV delitefcentes in medrjserroribua
8C tenebris feruauit.Nec mirumrdidicit
enimferuarefiînipfa cofufione Baby
lonis,fi£ flama fornacis ardentis* Quod
autemformam ecclefise nefcio quaua*
na pom pa cenferi uolunt, id quam peri*
"culofumfit, paucis indicabo magis cfc
enarrabo , ne orationem in immenfum
extraha,Papa(inquiunt)Romanus 5 qui
fedem apoftolicam tenet,& epifcopi alrj
ecclefiam reprefentat, 8C pro ecclefia ha
beri debetrideo nec errare poftunt, Qui
ficcQuia paftores funt ecclefia?, 8C con*
fecract dommo.Et Aaron,caetericp pra?* exo .;*
fedi
5<> BPISTOLA
Exo. $z fedi Ifrael,paftores erantAaron 8C fif$
eius iafacerdotes defignati, errauerut ta
men,cum uitulumfabricauerunt* Cui
fecundum hanc rationem , ecclefiam
non reprefentaffent quadringenti ilH

prophetae, quiAhabmentiebanturcât
3. Rfg,*i ecclefiaftabatapartibus Micha, folius
quidem,8(fcontemptibilis:fedexcuius
ore uerum egrediebatur. N
onne &C no=*
men 8C faciem ecclefise prse fe ferebant
lcrr.ig prophetae , cum uno impetu aduerfus
leremiam infurgerentf 8C minaces iada
rentjfierinonpoffe, utperiretlex afa*
cerdote, confilium a fapiente, uerbum a
prophetac' Aduerfus totam propheta*
rum nationem folus Ieremias mittitur,
qui a domino denunciet fore , ut lex pea*
reat a facerdote , confilium a fapiente,
cerbum a propheta Nonne talis fplen
J04/M1 dor refulgebatin eo conciIio,quod pon
tifices , fcribse , 8C pharifaei collegerunt,
confiliade interficiendo Chrifto capta*
turi i Eant nunc , dC in arterna larua hae*
rcant, wtChriftum fiComnes Deiuiui
prophe*
N V N C V P A T O K I A, J1
prophetas faciantfchifmaticos: fatanae
miniftros , faciant fpiritus fan&i orga*
na* Quod fiex animo Ioquuntur,re*
fpondeant mihi bona fide,ubinam gen
cium ac locorum ecclefiam refidere exi*
ftiment, ex quo Bafilienfis Concilrj de*
creto deiedus dC abdicatus eft pontifi*
catu Eugenius , fubrogato in eius lo*
cum AmedceocNegare, uel fi rumpan*
cur, nequeunt, concilium, quantum ad
externos ritus attinet, fuiffelegitimum:
nec ab uno tantum pontifice 3 fed a duo
bus indidum Damnatus eft illicEu*
genius fchifmatis , rebellionis , pertina*
ciae,cumtoto Cardinalium &epifcopo
rum grege qui cum eo Conciltj diflblu*
5
cionem admoliti erant,poftea tameprin

cipum fauorefubleuatus 3 faluum ponti
ficatum recepit, Illa Amedaei eIedio,ge
neralis dC facrofandfce fynodi autorita*
terite perada 3
in fumum abtjnnifi quod
ipfe galero cardinalitio,ceu canis latras,
inie&aoffa placatus eft Ex illorum hae
re«cor«m,rebelhgm,perunacifigremio
profl
$Z EPISTOLA
prodtjt,quicquid poftea Paparu, Cardf
nalium,epifcoporum>abbatum,presby
terorufuitrhic deprehenfi haereantne*
cefie eft + Vtram
enim in partem ecclefig
nomen conferentc^Negabunt ne con*
cilium generale fuifle , cui niluf ad exte^
riorem maieftate deerat^nempe quod
duobus diplomatibus foleniter indidu,
praefidente Romanae fedis legato confe
cratum,rerum omniu ordine benecom
pofitumêadem femper dignitate ad exs
tremum perfeuerauit Fatebuntur fchi*
fmaticum Eugeniu cum tota fua cohor^
teâquaomnesfandificatifuntfAutigi
turecclefiaeformam aliter definiant; aut
quotquot funt,habebuntur a nobis fchi
fmatici:quifcientes,uolentes, ab hcereti
funt.Quod (i nunquam an^
cis ordinati
teacompertum fuiflet, externis pompis
non alligariccdefiam,ipfi prolixo docu
meto nobis efle poffunt,qui fub fpecio*
fo illo ecclefiae titulo , tamdiu fe orbi fu*
perciliofe uenditarunt , cu tamen effent
exitiales ecclefiaepeftes JDe moribus no
loquort
NVNCVPATORIA* JJ
[oquor,&T tragicis illis facinoribus, qui^
bus fcatet tota eorum uita: quando Pha
rifa*osfeelTeaiunt 5 quifintaudiendi 5 no
imitanduipfam,ipfam dodrinam,cui id
deberiaiunt, quod funt ecclefia, cxitia^
lem animarum carnificfnam,facern,rui*
nam^&TexcidiumeccIefiseeffenon obs
fcure cognofces , fi legendis noftris ali^
quantum ocrj tui decidaSfPoftremo no
candideraciunt,cum inuidiofe co^
fatis
memorant,quatasturbas,tumultus 5 cotf
tentiones kcu. traxerit noftrae dodrinac
praedicatiot&quosnunc in multisfru*
dusferat.Namhorummalorum culpa
indigne in ipfam deiiuatur, qug in fata*
ng malitia torqueri debuerat, Eft hic di*
uiniuerbiquidamquafigenius,utnuti
qua emergat quieto ac dormiete fatana»
Haec certiilima &: imprimis fidelis nota,
"qua difcernitura medacibus dodrinis;
quae fe facile produt, dum aequis omnicj
auribus recipiunf, 8C a mundo plauder*
teaudiuntur* Sic feculis aliquot , qui=
bus profundis tencbns fubmerfa fuemc
c omnia
34 E P I S T O L-A
omnia ifti mundi domino homines lu*
,
dus erantaciocus,necfecus acSardana

palus aliquis in alta pace defidebat ac
delitiabatur* Quid enim aliud quam ri*
ac lufiffet, tranquilla ac pacifica re^
fiflfet
gni pofleflionecAt uero ubi lux e fuper*

nis aflfulgens,tenebras eius aliquantum
ubi fortior ille regnum eius tur
difcuflit ,
bauitacperculit; tum uero folitum fua
torporem excutere ccspit, dC arma corri
pere.Et primum quidem hominum ma
nus concitauit,quibus illucefcentem ue
ritatem uiolenter opprimeret , perquas
ubi nihil profedum eft, ad infidias fe co
uertit,diflidia&: dogmatum contentio*
nesper Catabaptiftas fuos ,&TaIia ne*
bulonu portenta excitauit, quibus eam
obfcuraret , 8C tandem extingueret Er
nunc utraq? machina ipfam tentare per*
Siquidem dC uerum illud feme
feuerat ]
ui ac manu hominum euellere cona*
tur, &C fuis zizantjs C quantum in fe eft)
ne crefcat, 8C frudum
nititur occsecare ,
reddatJd tamenipfum fruftra, fi moni *

corem
N V N C V P A T O R I A* 5$
torem Dominu audimus, qui &T eius ar
tes multo ante nobis aperuic , ne incau*
tos deprehenderet , 5>C contra omnes
eiusmachinas fatis firmis praefidtjs ar*
mauit Caeterum in ipfum Dei uerbum
inuidiam conferre,autfeditionum quas
improbi dC rebellesraut fedarum , quas
impoftores contra excitant, quanta eft
malignitas c^Nouum tamen exemplum
noneft*InterrogabaturHelias , annon 5.Rrg.«8
is eiTetquiturbabatlfraeKChriftusfedi Lwc.*3
tiofus Iudaeis erat: Apoftolis crimen im * oani 9

pingebatcomotionispopularis, Quid A ^ t2 4
aliud agunt,qui hodieomnes turbas,tu
mukus,contentiones, quadnnos ebul*
liunt, nobis imputantc^Talibus auterti
quid refpondendum fit,docuitnos He*
lias*nos non efte,qui uel errores fpargi*
mus,ueltumultus commouemusrfed
eos ipfos, qui Dei uirtutiobludant* Vc
rum ut illud unu ad retudendam eorum
temeritatem fatis eft: ita rurfum aliorum
imbeciUitatioccurredueft, quos talibus
©ftendiculis comoueri , ac perturbatos
c z uacil*
r
. 36 EPISTOLA
uacillare,non raro contingit li uero ne
hac perturbatione labafcat, ac de gradu
detjciantur,fciant eadem expertoseffe
fuo feculo Apoftolos,qu£e nunc ufu no
bis ueniunt Erant indodi dC inftabiles >
qui ad fuam ipforum perniciem depra*
uarent , q a Paulo diuinitus fcripta erat,
i.Vct.ult. utaitPetrusJ3rantdeiconteptores, qui
cumaudiebantabudaffe peccatum,ut
Rowd,$ gratia exudaret,ftatim ingerebat: Mane
bimus in peccato,ut gratia abundet*Cu
audiebant fideles non effe fub lege, pro
cr«5 tinus occinebantrPeccabimus, quiano
fumus fub lege, fed fub gratia* Erat,qut
i.Corin.i illum malifuaforem arguebannSubin^
zXorin.n trabantmultipfeudoapoftoli, quidirue
Gddt.i ret ecclefias,quas ipfe gdificauerat4 Qut
Vhilip.i dam per inuidiam 8C contentionem nec
fyncereEuangeIiumprcedicabant,maIt
tiofe etiam cogitantes fe preffuram fu*
tnepiftolis fcitareuinculiseius, AlicubinonmuU
ad Corint. tuseratEuangelij^fe&us,Omnesqu«e
er ^ Tit fuaerantqucerebant,noquaeIefuChri^
"** fti, Alrj retrorfum abibant, canes ad uo*
micum.
NVNCVPATORIA, 57
mitum,& fucs ad uolutabrum luti\ Ple* vhilip. t
ricg libertatem fpiritus rapiebat in Iicen« *.Prt«*

tiam carnisjnfinuabat fefe multi fratres
aquibus deindeprjs imminebantperi*
culaJnter ipfos fratres uariae cocertatios
nes fufcitabant Quid hic apoftolis age
dum eratfan non uel ad tempus diffimu
landum , uel prorfus omittendum iftud
Euangelium,ac deferendum erat,quo4
tot liuum uidebant efle feminarium, tot
pericuiorum materiam , tot fcadalorum
occafionemÂtinhuiufmodianguftrjs
fuccurrebatjGhriftueiTe Iapidem dffen lcfdbt$
fionis, cV petram fcandali, pofitu in rui* Romu.9
&
nam refurredionem multorum,cV in *-*«**
fignum cui contradiceretur* quafidus l *P rt «*
ciaarmati,peromniatumultuum,offen
fionumcp difcrimina auda&er progre*
diebantur.Eadem cV nos cogitatione fu
ftentaridecet,quado hocEuangelrj eflfe
perpetuum teftatur Paulus , ut fitodor
mortis in mortem rjs qui pereunt : odor
uitae in uitam rjs, qui falui fiunt Sed ad
te reuertor,6 magnanimeRex, Nihil te
c $ mo*
38 EPISTOLA
moueant uanx illae delationes , quibtis
terrorem ttbi inrjcere nituntur noftri ad^

uerfarrj: non aliud hoc nouo Euangelio
(fic enim appellat) captari ac quam, ni*
feditionum oportunitatem , ac uitio*
fi
i. Cor. 14 rum omnium impunitatem. Necp enim

GMt.i diuifionis Deus autor eft,fed pacis: 8C fi
i. \QAn.$ j Dei non peccati minifter cft, quiue
lus
nit ad diflbluenda opera diabolu fct nos
talium cupiditatum immerito accufa*
mur quarum ne minimam quidem Cu*
,
fpitionem unqua dedimus. Scilicet nos

regnoru inuerfionem meditamur, quo*
rumnullaunquam fadiofa uoxaudita
eft, &TuitafemperquietafimpIexcj3 co*
gnita fuit,cum fub teuiueremus: oC qui
nunc etiam domo profugi,tibi tam en re
gnoqj tuo faufta omnia precari non de*
fintmus Sctiicetnos impunitam uitio^
rum petulantiam aucupamur : quorum
in moribus etfi multa reprehendi pofe
funt , nihii tamen tanta infedatione dis
gnum 4 Nec tam infcliciter,gratia Dei,in
Euangelio profecimus, quin iftis obtre
datori*
NVNCVPATORIA. 3^
datoribus uitanoftra caftitatis, benigni
tatis,mifericordiae,continentiar, patiena
tia^modeftia?, dC uirtutis cuiufuis exem
plum efle poffit* Nos fanedeum fynce*
re timere 8C coIere,res ipfa teftatunqua*
do tum uita tum morte noftra nomen
, ,
eius fandificari petimus.Etipfa inuidia

coada eft,quibufdam noftrum innocen
tiae 8>C ciuilis integritatis teftimonium
dare , in quibus id unum morte plecfte*
batur,quod fingulariin laude ponena
dum erat Quod fi qui fub praetextu
Euangelrj tumultuantur C quales ha^
Aenusaliquos inregno tuo fuifTenon
compertum eft:) fi qui uitiorum fuo*
rum licentiae libertatem gratiae Dei prae^
texunt Cquales permultos noui: ) funt
leges, 8C legum poen«e,quibus pro me*
ritis grauiter coerceantur , modo ne in*
terim Euangelium Dei ob fceleftorum

hominum nequitiam male audiat* Ha*
bes , Rex magnificentiffime , fatis muk
tis expofitam calumniatorum uirulen*
tam iniquitatem , neineom delationes

c 4ultra
40 EPISTOLA
ultramodum credulaaure propedeas?
uereor etiam ne nimis multis Quando
.
tamhaec prsefatio adiufbepene apolo^

modum accedit, qua non defenfio*
gi*e
nem texere, fed duntaxat ad ipfam cau*
fa adiionem audiedam animum tuum
pramollireftuduirauerfum quide nunc
§C ajienatu a nobis , addo etiam inflam*
tnatum ; fed cuius gratia recolligere nos
pofle confidimus, fi hanc noftram con*
feffionem ,
quam pro defenfione apud
tuammaieftateefleuolumus , placidus
compofituscp femel kgeris*Sin uero ita
aures tuas occupat maleuolorum fufur
ri, ut nullus fit reis pro fe dicendi locus:
importun^ uero illae furia?,te conniuen*

te,femper uinculisjflagris, equulîs, fe*
<fyonibus,incendi]s faeuiuntmos quide
uelu t oues macflationi deftinatac , ad ex*
trema qttêcg redigemur* fictamen, ut
IMM inpatientianoftra poflideamusanimas
noftras, 8C manum dominifortemexpe
d:emus:quae indubie tempore aderit, &C
fefe aripata exeret , tum ad pauperes ex
afflidione
NVNCVPATORIA* 41
afflidioneeruendos, tum aduindican^
dos contemptores* dominvs, rex
regvm, thronum tuum iuftina ftabi*
Iiat , dC folium tuum aequitate , Fortiffi*
meacilluftriflimeRcx.B asile ae,

X» CalendasSeptem
bres*
S V M M A
4*
CHRIST. RELIG, INSTIT, 45
rum ubiuisfjpeclaturâb ipfoflt.Deinde,uniuerfa Prouer. \6
qu# in ccelofunt &
in terra, in eiusgloriam creata 1 48 Vfal.
effe. Idfy iure ilh deberi , utfingula pro naturcefuce

EanieL 5
ratione illiferuiant, eius imperium intucantur, maie- ôma. 1

fxatem eius fufyiciant , z? parendo uelut dominu ac
regem agnofcat.Tertio loco y iuflu ipfum wdice. VfaL 7
efie
itaq; in eos feuere uindicaturum, cjui ab eius prttfcn- Roma. 1
ptis deflexennt:qui noper omnia eius uoluntati ob-
fecutifuermtifii aha cogitauerinty dixerintâcfece
rint, quam quae ad eius gloriam pertinent, Quarto, vfaL to$
mifericordem effe ac manfuetum , ty qui miferos ac \efa. jj»
pauperculos benignefit accepturus, qui ad eius c/e- Vfal. 2 r
mennam confugianty & in eius fldem fe conferant: O" 85

qui parcere ac condonare paratusfit , fli qui ueniam
ab eo poftulent qui uelit fuccurrere ac opemferre,
:
fi <{ui eius auxihum imploret: cjuiferuare uehtji qui
flducia omnem in eo reponant ac deflgant. Qup

in certam nofhri notitia ueniamus, hoc prius haben-
dum efyparentem omnium noftru Adam efle crea- Gcftc»1
tum adimaginem & fimilitudinem De/, hoc efl,fa-

pientia,iuflitiay faniiitateprceditum: atcfc hisgratitt
donis Deo ita hcerentem, ut perpetuo in eo idtiurus
fueriufi in hac mtegntate naturce, cjuam i Deo ac-

ceperat,ftetiffet. Verum ubi m peccatum lapfus
44 CHRIS-T* RELIGIONIS
Gctte. 3 efty hcec imago &fimilitudo Dei induBa & oblite .
rata eii : hoc efl , omnia diuince gratice bona perdi-

ditj quibus in uiam uitce deduci poterat. Pnetered
longe a Deo diuifus eft , & prorfus alienus fa&us*
Vndeconfeftariueftj ommfapientia? luftitia, uirtu
teûitaêxutum &ft>oliatum:<juasnifun Deo habe

Roma.y n non pofie, iam ante diRum e& Quare nihd il
lircU<£uumfuit)nifiignorantia,ini(iuitas> impoten-
tia,mors,<& ludicium.hi nempe funtfru&us pecca-
ti. Quce calamitas non in iffum tantum cecidxt, fed
in nos quocfc defluxit, <f«i

\emen eius fumus ac pofte
ritas. Ergo cjuicunfy ex hdam nafcimur y omnes
Dei ignorantes fumus & exfertesêruerfh corru-
lert. 1 7 f ti, omnisc^ boni inopes. C or uero prafertim in
omne malum procliue , prauisfy cupiditatibus refer-
tum, hiscfc addiSium^ aduerfus Deum contumax.
Qupdfi quippiam boni interdunt infyeciem often-
tamus, interior tamen ille animi affe&us in fuisfor-
t.RegA6 dibus acobliquaperuerfitate manet . Quodipfum
icre.17 primum, uelpotiusproomnibuseftiniudiaoDei:
qui non fecundumfaciem iudica^nec magni exter*
num fjplendorem aftimat , fed cordis fecreta iniue*
tur.ltafy quantumuis ftplendidam fanftimoma fa-
ciem exfe habeat homo > non aliud eft cjuam fc)po-
cnfts
INSTITVTIO. 4J
crifis, & coram Deo etiam abominatio^ cum animi
cogitationes praucefemper <& corruptce fubfint.
Quanquam etiamfic nati fumus , ut nofit in no
bisfitum quicquam agere, quodDeo acceptum effe
pofittnecfit in noftra uirtutepofitum , illigratifcx
ri.non tamen definimus idipfum debere, quodprce-
flare non poffumus. quando enim Dei creaturcefu*

mus 7 eius honori ygloriceferuire debebamus , ac
eius mandatis morem gerere. Nec prcetedere ex
cufatwnelicetûodfacultas defit, & uelut exhau-
fli debitores foluendo nofimus. Culpa enim noftra

j odn g
eft & peccati noftri y fiod nos uinSios tenet, ne qd r /?m.7
bene aut uelimus agere aut pofimus. Porro cum
Deusfitiuftus fcelerum uindex-, agnofcamus nos
oportet malediclioni obnoxios efie , mortisfytfter
nce iudiciu mereriSiquidem nemo eR noftrum y <jui
aut ueht ea c^cefunt offic^fuifacereâut pofiit.

Quaratione fcriptura nos uocat omnes
Deiy ac pronuntiat nos omnes in mortem ac per
filios
^c z
irce
RoWtf
ditioneire prcecipites. N/M
ergo hominifuper-
eftycur infeipfofuam iuftitiam y uirtutemy uita y acfa*
lutequcerat. quceomnianonnifiinunoDeofunt, ^r tm
a quo homo dijtitus ac diuijus peccatojuo > apudje *
nonwfiinfehcitatem, imbecillitatem, inic[uitatem',
>
A
mortem^
46 CHRIST* RELIGIONIS
mortem 7 &ipfos deni<{; inferos reperiet, Horwn ne
Komrf. 1 ignorantes homines efient legem in omnmm corAi-
Ihs Dominus infcnpfiU & <{uafi imprefiit.Ecec ue~
ro non ahud e!i quam confientia, quce nobis intus
teftisfiteorum quce Deo debemus: nobisfy <\uid bo
numfitûid maium y proponat: atcj ita
;
nos accufet7
reosq, teneaty dum nobis ipfi confdjfumus 7 non effe
(utdecuit) officio noflro defunclos. Quoniam

autem homo adhuc arrogantia & ambitionefic tur
gidus , O 1
fui amore exccecatus eft7 utfe perfyicere
tion pof?ii & uelut in fedefcendere? quo fe deijce-
re & fubmittere difcatjfu amq; mifenamfateruDo-

minus legem nobis fcnptam pofuit , qua edoceamur
de perfefta Mitiaûce & &
qualis illafit, quibus
numeris abfoluatur: nempefi in Deo penitus defixi
fumus , nec aho \ in ipfum intendimus & colhnea-
muSy quicqd cogitamus-, optamus? agimus7 aut loqui-
mur.Quce iuftitice doibrina liquide nobis ofledit, g
procul abfimus d recla uiaMuc etiafyetldt promif-
fiones omnes 7 ac maledi£lioesy in ipfa lege nobis pro
heuit.iS pofitaJllic enim pollicetur Dominus , fi

quis perfe-
iieêxaSlech opere impleuerit quicqd pr<ecipit7 mer
cedefe reddituru falutis ceternce.Qupfcilicet nobis

indicat 7 ea 7 <iuce in lege docetur7 uitceperfe£iioneue
re
INSTfTVTIO* 47
te efie iuRitia: fic apudfe haberiy digna<k tali merce
deforefi qua reperin inter bomines pofset. Kurfum Dcut.17

malediftione in oes edicit, ludiciucfc denudat *ter- Gala.$
nce mortis^ noplene.acfine ulla exceptione omne
legis iuftitiamferuauerint . Qua certe pcena omnes
dm unquamfueruntifunt , uelfuturifunt homine$ y
obftrmgit , Inter <{uos nullus oftendi poteft non le-

gis tranfgrefior, Quamobrem lex dum nos uolunta Roma.y
temDeiedocetiCUiimplendceobfbrifti&tanquam er 7
ob<eratifumus:dumc[> ofteniitquam nihileoru quce
a Deo prcecipiunturêxaEie efficiamus^lane eft no
bisfyeculu, in quo peccatu & maledittione nofoZ
cernere ac conteplari liceat. cjuemadmodum infye-
culofordes&maculas oris noftri uulgo intuemur.
Proprie^ hcec ipfafcripta lex, teftimomu eh dunt*

xat legis naturalis:<}uod memorianoftrafcepius ex-
citety e-r inculcet ea quce docete intus lege naturaliy
nonfatis didiceramus , Nunc intelligere promptum

e#, quid ex lege difcendumfit: nempe Deum crea-
torem efie, dominum ac patrem noftrum.Hac ratio
ne deberi illi a nobis glom 7 honorem, amoremlam
cum nemo ex nobis partibusfuis defungatur>omne$
nos malediRioneîudicio y morte demum cettrna di-
gnos effe , Qucerenda m igitur aliam fdutis uiam, j
cjuam
quam per operum noftrorum iuftitiam: ea efl pecca
torum remiftio. Deinde cum nonjit noftrce uirtutis
autfacultatis,exoluere cjuod legi debemuside nobis
defyerandum effe , ac aliunde opem pofcendam gr

ldco. 4 expeciandam. ?oftcjuam in hanc humilitatem ac
i. Vct j fubmiftionem defcendimus , tum nobis dominus af-
fulgetifecj;facdemiclementem,manfuetuyindulgen-
tem exhibetide quo fcriptum efycjuod fuperbis refl
ftat , humihbus detgratiam. hc primum fi eius
iram cumfducia deprecamurâc ueniam pofomus:

eanobis haud dubie mdulgetûiccjuid peccata no-
ftra merebantur remittit, ac recipit ingratiam.
Deindefiopem ac manum eius imploramus, cer
to perfuafifore , ut illius prtffidijs Mrutti , omnia
V,Z€cb.$6 popimus ro bona fua uoluntate nouum cor , <ju<>

:
p
uelimus,nouam(b uirtutem, cjua ualeamus eius man-
data execjuiy nobis impertitur. Atcy hcec cjuidem
omnia nobis largitur propter lefum Ckriftum Do-
loan,i minum noslxum . qui unus cum patre Deus cum
efietycarnemnoslraminduity cjuo nobifcumfcedus
Deo nos proxime adiungeret , cjuos pecat
iniret,ac
Jc[ate7$ talongo interuallo ab eo diRraxerant. Hicmor

Ephe.i tis etiam fuce meritOyiuftitice Dei debitanoslra per-
'Coloj?.! foluit, irafyeius placauiu amalediftioneaciudicio,
cui
INSTITVTIO* 49
cui obnoxij eramus , nos redimens , ac peccati pce-
nam in corporefuo perferens-,ut ab ea nos folueret.

Hic omnem cceleftium benedicluonum opulentiam loan.i.j
in terras defcendens fecum attulit-, cjuas in nos larga Kom, g
manu effunderet funt autem dona fyiritus fanclxi
.
fer <[uem regeneramur, e diaboh poteRate & uincu

lis exphcamur? inflios Deigratuito adoptamur>ai
omne opus bonum fanclificamur : per <\iiem etiamy
cjuam diu in boc mortali corpore tenemur, emoriun
tur in nobis prauce cupiditates , carnis defideria, gr
quicquid naturce noftrce contorta corruptafy peruer
fitas gignit : per quem de die in diem renouamur, ut

m nouitat-e uxtct ambulemus-, ac iuftitice uiuamus.
Hcec omnia nobis a Deo offeruntur,ac dantur in
Chrifto Domino noftromcmperemifiio peccatoru
gratuita^pax &
recoahatio cum Deo, dona&gra
ticefyintus fanclnfi certa fde eaampleRimur &ap
cipimuSy magnapducia diuince bonitati innixêt ue
incumbentes mihil<j> hcefitantes-, uerbu Dei
lut cjuin
r ow > -
uirtusfit & ueritasûod nobis ea omnia pollicetur.
deriufcfi Ghrifto communicamus , inipfo pofiide-
mus ccelefies omnes thefturos , acfyiritusfancli do
na , quce nos in uitam ac falutem deducant . Qupd
nuncjuamfiuera mua^fde affequimur, dum omne
d noftrum
i
noftrum honum in ipfo effe agnofcimus : nos uere,
nifi in ipfo , nihil effe:ac pro certo nohifcumftatui-
- \om.\ mu > > in l ff° nosplios Deifieri> regrix^ ccdeftis ha

'Kom. 3 redts. Rurfum-, qui partem in Chrifto non hahenty
qudes qualesfintûicûidagantuelmoliantur y in
loan. 3 exitum tamen ac confufwnem^ aternxcfe mortis iu+
i.loanj dicium aheunUaDeo ahiecii,& omni falutis expe-

Slatione exclufi.Et cjuado hcec noftn, noftrcec^ ino
j cre 5I
pice & calamitatis cognitio? cjua nofmetipfos humi-
hareac devjcere coram Deojeiusfymifericordiam
qucerere docemitr.fimulftdes iHaûce nohisguftu
'
prcehet duance homtatis ac mifericordice-, cjua nohi-
fcum Cbnftofuo agw.non ex nohisfunt, autin

in
'ftcultate noftn pofitce: rogandus Deus , ut nonfi-
mulata pcenitentia y in illam noftri:& certafide , in

hanc fuce manfuetudinisnotitiamnosadducat, <&
vhilib i fuauitatl
^ um exhihet in Chrtftofuo.ut ipfo duce
\odri 14 Mtfternamheatitudmemperducamur.quiuriicaeft
Rom. y uut-,<jU* ad patrem peruemtur . Decem legis prcece-
Exoi.3 z p ta in duas tahulas diftributafuerunt.ûarum prior,
C7 34 quatuor prionbus conftat iquihus edocemur dehis
JDeM. 10 cjuce Deo dehemus nempe , ut ipfum folum Deum
:
agnofcamus.ac proftteamur: ipfum fuperomnia^

pr<e omnihus amemus } honoremu$> timeamus : in
itfo
INSTITVTIO* 51
ipfo uno ftes omnes atcj; opcsnohras rcponamus7
ipfius opemfemperimploremus. Alter^fexrelicjHa
copleftitur , quibus chantas chantatiscfe officia ex-
plicantur, quceproximopropterDeum pmftania
funt.QuarationeDommusnofter (utEuangehft* UtMQ
referunt)legem totam fummatim in duo capita collc
gitiut Deum ex ioto corde, ex tota amma , ex totis
uiribus diligamusMtproximum amemus ,ficut nof
!
metipfos. Verum quanquam uniuerfa lex duobus il-
liscapitibus conclufaeft : Dominus tamen nofter9
quo omnem excufationis pratextum tolleretûoluit
fufius et explicatius decem prcecepiis enarrare, tum

qu&cuncfc ad honorem , iimorem-, amorem fuifye-
ciant: tum quce ad amorem perinent , <jwe m propter
fe nobis erga proximos noRros mandat. Ante ue-
ro g praapere incipiat, in hunc modum prcefatur.
bgoX)orrrinus Deustuus,quieduxi Exoi.io
ce de terra Aegypti, &C de domo fer uitu? Dcutj
tis H/5 admonens, fe D ominu effeûi & ius ha
leat pr<£cipiendi>&cuifit parendum.ln memonam
prcetoea reuocXs? | magniftce uirtutemfuam ac po~
tentiam exwuenty cum ifraeliticum populum e ferui
tio Pharaonis & Aegypiiorum in libertate afferuit.
quameandem cjuotidie exerit^dum eleRosfuostfii

d 1 Hcri
5Z CHRIST* RELIGIONIS
ueri funt Ifaelita ) e peccatorum feruitute ( qutefub
Aegypti nommefguratur ) eximit , dum extrahit e
uincufa diaboli ( qui fyintualis eh Pharao , Aegy-
ftiorum Dominus,eorum fcilicet,qui in cocupifcen-
iysfuis ambulant , ) Subljcit deinde mandatum pri-

mum in hancformam:
MANDATVM U
Non habebis Deos alienos coram me,
lcft' 5 ° Qup prohibemur alib auerterefiduciam? qu<e in
&"* * !
eo tota pofita effe debettalib ad opem quaerendacon
lere.' l
u ere: *'«> cuiufuis boni&uirtutislaudetransfer-
I.TWB. fg
re^cefoliuseiuseffedebet.Qmnpotiusipfumfic
d nobis fuper omnia timeri & amari oportet, utfo-
lum pro Deo noftro agnofcamusômnem fyem acfi

duciam noflram in ipfo defioetes: cogitantes , quic-
f. Cor.io {py boni nobis accidit , abipfo effe : nihilomnino

admittentes? riifi in quo honoretur ac colatur . Nec
folum hoc agendum eft, ut lingua et corpons geflu-,
omriufe exteriorifigmficatione non ahum effe nobis
Deum declaremus: uerum ut etiam mente, toto cor-
de> totofiudio tales nos prxftemus. No eriim uerba
modo noftra>externaci> opwa coraipfdfunt: uerum

: . Vdrd.iS' penitifimi cordis receffus , ac intimce cogitationes
amrni, melius atfie certm iffipatent 7 piobis ipfis.
MAN-
INSTITVTIO* 55
MANDATVM II,
Non facies tibi fculptile, neq? fimiltu*

dinem aliquam eorum quaefuntin cce*
lo furfum,ucl in terra deorfum, uel in a*
quis qug fub terra fununon adorabis ea
necp coles,
Qupfignifcaturûltum omnem atq- adoratio- JyeuL 6ao
tiem deberi uni Deo. Qmcumfit incomprehenfibi ? R c g- S
li$*incorporeuSiinuifibili$:fic'q; omnia contmeat.ut ]0<m * l
nullo loco concludi fofiiune fomniemus yfigura ah-
L Tim 119
*
lodn <*
qua exprimi pojje , aut quouis fimulacro repcefen-
tarii nec idolum y quafi Deifimditudo efjet, uenere-
murûin potius adoremus Deumûifyiritus e&,in
fyiritu & ueritate. Primum ergo mandat% unum
effeDeum tradit^rceter cjuem nulli alij dij cogitan-
dtâut habendifmtlftudûalis ipfe dle fit^doceu et
quo cultus generehonorandus: neqmddlicarnaie

affingere audeamus , autipfum fub noflros fenfus
fubvjceretquafiftolido noftrocapite comprehendi
poJ?/f, autullafyecie reprcefentari . rluc aduertanty

qui execrabdem idololatriam.qua multis ante hacfe
culis uera religio fubmerfa fubuerfafy fuit , mifero
prcetextu defendere conanturAmagines , inquiunt,
fro dijs non reputantur, Nec tamfrorfus incogitan

d * te$
54 CHR.IS.T* RELIGIONIS
tes erant ludcei, ut non meminiffent Deumfuiffe, cu
ws manu edu&i effent ex Aegypto, antequamfabri

carent uitulum.Nec itaftupidifuiffe ethnici creden
difunt,ut non intelligerent Deum aliud effe quam li
gna.autlapides. Mutabantenim pro arbitno fimuU
craieofdem femper Deos animo retinebant.gr mul-
ta uni Deo dicata erantfimulacrawec tamen totfi-
bi Deosfngebanuquotfimulacra effmt. Prceterea
tioua cjitotidie confecrabanti nec putabant tamen fc
tiouosfacere Deos. QuidergotOmnes idololatr<e7
fiue ex lud<ti$yfiue exgentibus^Deu talem effe per-
fuafum habueruntûaiem mentis fuae uanitas conce
fiffet.Ad hanc uamtatem addita efl improbitas.qua
lem intusfinxerat,exprefferuntMens igitur idolum
genuit,manus peperit nihilominus £r Deum
. ceter-
num ludceiûnum uerumq* cceli ac terra Dominum^

fub talibus fimulacris fe colere arbitrabatun & gen
tes,fuos(hc'etfalfos)DeoSi quos tamen in ccelo habi
tarefingerent. Adhcecnon crediderunty Deumfibi
*deffe>nifi carnaliter fe prtefente exhiberet.Vt huic
cacacupiditatiobfequerentur, erexerunt figna, in
quibus Deufibi prae oculis carnclibus obuerfan cre
aerent. Cum uero Deumfe m illis intueri arhtraren
turyW ipfrm fiocfc in ilhs coluerunt.Tandem tcti et

mimis
INSTITVTIO* 55
tirixmis & oeulis illic affixi, magis ohhrutefcere cce
ferunt:<^c[uafialiquiddiuinitatis inefjet, ohfiupe-
fcere & aimirari. Hoc cjui ante hacfaclum, & no-

flra etiamemoriaferi negant7 impruienter mentiun
tur.Cur enim coram ilhs profiernutur ? Cur (efe ad
illa,f>recaturijan<{U4<td aures Dei conuertunilCur
pro illisMn<luam pro aris &foas y

ad cxdes ufy &
flrages digladiutur? utfacilius laturifint Deu unum
fihi eripi, quamfua idoU. Et tamen nondum craffos
uulgi errores(qui pene infinitifunty & qmniumjere

corda occupant)enumero. tantum indico, quod wfi
frofitentur^cumfemaximeah idololatria purgare
uolunt. Non uocamus, inquiut,noftros Deos.Necfe
illiâut ludcei.aut gentiles-, uocahanufedfigna dun-
taxat,&Deorumfimulacra.Ettamenprof>het<e.7 et
ur^°
omnes fcriptura? illisfornicationes cum ligno & la
ere
'\
6
pideexprohrarenondefinehant.tantumoheay cjua
H »
quotiiie ah hisfunt , qm ChriRiani hahcri uolunt: j^ €^t€Y 51

nempe? quod Deumin ligno &
uenerahantur Vltimum effugium eR , cjuoi aiunt
lapide carmliter
^
effe lihros liiourum.li ut concedamus (cjuanquam
uamfimum eft,cum certo certiusfit, non in alium
ufum pro&rre, quam ut aiorentur) no tamen uideo
(juemfruttum afferre pofint idiotis imagmes'pr*-
d 4.
'
feriim
$6 CHRIST, RELIGIONIS
fertim quibus Deum effigiare uolunt) nifi utfaciant
anthropomorphitas.Quas uerofan&isftatuutj quid
funt niji perditifsimi luxus & obfcoznitatis exempk
riaUd qucefi quisfeformare uellet,fuftuario dignus
fit. Equidem lupanaria pudicius fy modeftius cultas
meretrices oslendunt, g te mpk eas, quas uolunt uir-
ginum uideri imagines Componant ergofuas ima-
.
gines uel ad modicum faltem pudorem: ut paulo uere

cundius mentiantur , alicuius fanBitatis hbros effe.
$ed tum etiam refyondebimus-,non hanc efje docen
di populi Dei rationemtquem longe alia doclrina, g
iflis namjSj inftitui uoluit Dominus.Verbi fui prcedi
cationem^communem omnibus doEhrinapropofuit.

Quprfum itac^ pertinebat erigi tot cruces hgneasja
(ideas, argeteas etiam <& aureasifi illudftepe incuU
caretur, ChriRum effe traditum propter delifta no-
flra , ut in cruce maledi&ionem noftramfuflineret>

& feccata noftra ablueret f extiuo uno uerbo plus
difcere poteranu g ex mdle crucibus ligneis aut lapi-
deis.Nain aureas & argenteas-, auari mentes et ocu
los tenaciusforte defgut, g in ulla dei uerba.Et quos
loan.6 qucefo uocat idiotasthos fcdicet, quos dominus theo
dida&os agnofat.En incomparabile imaginu bonu y
quodnulk penfatione refarciri poteft. Qup uero
fifffc
INSTITVTIO* 57
fgnificantius declaret,<[uam grauiter omnem infide
hutem atcfe idololatriam execretur : fubtjcit duobus
iflis mandatisy Se dominum effe , Deum
noftrum,fortem,2t a?muIatorem:quiui
fitet iniquitatem patrum in filios, in tcr*
tiam 8C quartam generarione , in his qui

oderuntnomenfuumtfaciatautem tnU
fericordiam in milia, his quidiliguntfe,
ac pra*cepta fua feruant* Hoc uero perinde
ffyacfi diceretifefblum efje,in cjuo bcerere debea-
mus.nec cenfortemferrepoffeMindicem etiamfutu

rumfux maiefiatis acglorice , fiqui eam adfculpti-
aut res alias transferant. ne^ idfemehfed in patri
lia
buSjfhjsâc nepotibus: hoc efl, cjuocunc^ tempore*

Queadmodu ppetuo quoq; mifericordia ac benigni
tatefuaijs exhibet, qfe dihguUac legefuacuftodiut*
M A N D A T V M III*
Non ufurpabis nomen Deituf
inuanutm
Cuius fenfus eh: Siquidem Deum timeri a nobis
*t(fa
amari oportet , nejacrofanfto eius nomine ulla
ratione abutamur. quin iffum fotius profuafan£ii~
tatefuper omnia magnificemus,in omni re tum pra-
fyera , tum aduerfa illi gloriam demus , toto animo
d 9 ipfum
58 CHRISTY RELIGIONIS
iffum requiramuswmniumûce ah eius manu nohh
cueniunty gratias ei agentes. lnfumma y ah omni ems
contumeha'& blaffhemia nos folicite cotineamust
nealiteripfum nommemusâutfecusdeeo loqua-
Leuit. i o mr y ûim fuhlimem eius maieftatem decet Ne fa- ,
DcwU8 cw™ dhd eius nomen in ahos ufus conferamus, g in

quos iffe conferri uoluit . id enim foret prophanare
acfolluere.Vt cjui illud necromantiîncantationi-
hus-,dins deuotiomhusjllicitis exorcifmis-, atysty im
Veutj pvjs fuperftitionihus feruirefaciunt. Qupd autem ad
facrameta aut iurameta pertinety ne in ullofan£lum
hoc nomen falfo inuocemus .
necfe enim grauius in-
honorari [otefl aeterna ueritas^cjuim fi mendadij te
ftis citetur . Ne ullum denify etiam uerum iuramen-

tum temere ufurpemus:nift quod Deiglonay autjra-
trum ufus neceffario [oftulet.Hac enim excepta cau
fa y quoduis iurifiurandi genus interdiilu eR Vt nos :
Matth. J docent uerha C hrifti, cjui hoc legis caput enarrans,

uult-, utomnisfermo nofter fit,el\,eR:non,non.<&
cjuod ultrafci maligno effe teftatur.Vbi hoc etiam
ohferuandum efl; [rohiheri unumûemcy, ne ullum
iuramentu [rofria ac friuata ttmeritate ufur[et ld .
uero iuramentum, cjuod deferente exigentecy magi*

ftratu [r<tftamus,huic mandato mimme aduerfatur.
Cum
1
INSTITVTIO* 59
Cum alio in loco illis poteftatem Deus fecerit iefe- Exod. 1
rendi^cum uentatis teftimonium pro ludicio exigen Hebr.6
du eh Imo publica omnia mramenta ab boc
, inter-
ditto eximuntur . cfualiafunt , qu* Paulus ufurpa- Rom. 1.9
ttif, addigmtatem Euangelij afferendam , Non enim

Apoftoh , pnuatifunt homines in fuafun£iione?fed
pubhci Dei miniftru Qualia etiam uel in fanciendis
fcedmbus ufurpan a pnncipibus poffunty uel a popu
lo,cum in nomen prmcipisfui mrat &fi cjuafunt
:
alia , quce non priuata cupiditatefiant , fed publico

bono. Primu eft igitur, ut meminenmus iurametum
no hbidinis aut uoluptatis.fed necefiitatis caufa per-
mxffum . Quemadmodum uero

g
nomen Dei aliter
diftum e/} , appellare non licet , adfermonis noftri
confirmatione: Itaquoties ufusefl,illudipfum, non
tiliud appellandum eft . Refert enim eius honoris ac
glorice , ipfum efje& haberi unicum teftem uerita- ***• 6l °
tisûi unica efl & ceterna ueritas.Demu, quo effi- r-^
le
caciuseximiamnominisfuimaieftatem commenda *?..

ret Dominus^huic mandato adiunxit: Non ha
biturum fe innocente,qui nomen fuum
in uanum ufurpauerit* Qmbus uerbis^
feculiarem quandam ultionem edicit in huius man-

datiprcsuaricatQres,
MAN-
60 CHRIST* RELIGIOtflS
MANDATVM IIIK
Recordare diei fabbati,ut fandtficei
illum Sexdiebus operaberis , S>C facies
cun&um opus tuum : feptimoaute die
fabbatum eft Domini Dei tut Non fa^
cies ullum opus tuum , tu &
filius tuus,
8C filia tua,feruus tuus &C ancilla tua, iu*
tnentum atq? pei egrinus tuus, qui eft in
portis tuis.Quonia fex diebus fecit Do=*
minus axlum &' terra, mare, omnia &
qux in eis fciftl : & die feptimo quieuit*
ideo benedixitilhjSc7 fandificauitillurn.
Pertinet quo^ ad pietatem &
Dei cultum^ fab-
bati obferuatio : cjuandoquidem fub prima tabult
Exod.ji comprehenfaeft^&diei fanftificatio nominatur.
Nwwer, it Qfwre nihil unquam feuerius exegit Dominus Et .
cum fubuerfam omnem rfligioneuult apud prophe*

tas fignifcareôlluta ac prophanata, uiolata,no cu
Itrc.ij ftodita^nonfaniificatafuafabbata commemorat.

duafiomiffo hoc obfequio, nihil reftaret amplius,in
quo honoraripoffet. Minimeautem ambigendu eft,
auin prtfceptum hoc umbratdefuerit, ac ludteispro

cercmoniarum tempore mandatum : ut fyiritualem
Dci cultumfub externa lllis obferuatione reprafen*
iarct.
INSTITVTIO, 6l
taret . Quare aduentu Chrifti , <\u\ umbrarum lux
eft, &ftguraruueritas , abrogatum fuit:utc<eter<t
Mofaiae legis umbr<e, quemadmodum euidenter te-

ftatur Paulus. Sed nos abolita ceremonia & exter- GaUt 4
no ritUy cjuofub legis pcedagogia ludceorum ftdes ex Colof. 9
ercc batur^ ueritate tamen pr<ecepti retinemus:cfuam
dominus perpetuam, ludceiscfe&nobis communem

effe uoluit. Ea autem eft ueritas:Quandoquidcm ti-
men d nobis Deum atque amari oportet, ut cjuietem
noftram in ipfo agamus. Qupd tumfiet?fi prauis no

ftris cupiditatibus nos plane abdicabimus:qu<e nihil iff.3T.jg
ahud <\udm confcientiam torcjuenty conturbant y & Ueb^.et^
exagitat.fi ab improhs carnis noftr<e opmbus cef-
fabimus: hoc cft, quce ex concupifcentia noRra^
naturce noftrcenec{uitia gignuntur : ab omnibus(ut
femel dicam)operibus y qu<e ex Deifyintu nonfimt.
quamhbetfapientice humancefbeciem pr<efeferant.
Cuiufmodi opera omnia uere feruilia funt : i quibus
ceffare lex fabbati tubet, ut Deus in nobis habitet-, loan. 14
operetur quod bonum e /}, ac fanfti fui fyiritus du~ Epbff. 3

£lu nos regat. cuius regnum^pacem ac tranquilhta- l> C° r 5
tem confcientice confert. Id autem esl: uerum fabba- Rom * 8

tum.cuius typus ac uelut umbra, ludaicum illudfuit.
Ideocfc diei feptimo afiignatu eraty cjui numerus per-

feilionis
6z CHRIST* RELIGIONIS
feftionis figmficationem habetin fcriptura . Qut
docemur-, fabbatum nobisaDeo perpetuum man~
dari, &quodnullo terminofiniatur . deinde^ nun\
fore , ut plene & ad luftum modum fan&ificetury
HcSr.4. ufâdfeptimum diem.llleuerodiesfeptimus,'ulti-

mus eft &
tfternus. In <{uem hcet pro parte ingrefii
fimusûicuncfefumusfddes, nondum tamenplene

peruemmus. Nunc enim per fdem? noflram in Deo
quieteminchoauimus, mquaetiaquotidie progref-
fusfacimus: ut tunc tandem perfiaatur, cum imp/e-
I fd66
^ ltHr l ^ k^
> i
f uo eccê
nempe y cum
lce Dei promittitur /ifc-
Deus omnia
Cor ir batum ex fabbato . erit
Gen.z in omnibus. Id & Dommus nobis m creatione mun

di oftendity CjUamfexdiebusabfoluit?feptimoquie-
uitab omni opere, ut eius exeplo ab operibus quocfe
noftns ceffantes , requiem in ipfo noftram qucera-

muSi&adhocfeptimidiei fabbatum afiidue afyi-
remus.Qupdaitinetad diem dominicu, quem nunc

obferuamus : non eh ideo inftitutus , ut pr<£ cceteris
illum fan&ficemus? id e#, fanciiorem ceftimemus.
hxc enim folius Dei prxrogatiua e#, q dies omnes

. ex cequo honorauit. Verwm, ut ad preces laudes &
fn DeiiadaudiendumuerbumMfKMnMtoruufum,
'
'
ecclefia eodie conuemat. In cûce officiafio melius
fludium
INSTITVTIO, *}
fludium omne uacui conferamuSy cefiatur i mecha-
riias &
manuarip openbus , ac auocamentis omni-
bus, cpce ad huius mtcs rationem pertinent.Eiufdem
ratioms funt <& folennes aiij dies ,

quibus myfteria
falutis noPxrcs memoria repetutur . Qupdfi uerbum
'illud toto animo (ut decet) imbibimus , ac per ipfum
mortifcamus hominis ueteris opera: no diebus dun-
taxat feftiSifedomriidiecontinenter fabbatufan-
tiificamus , & quod hic lubemur-, celebrare mcipi-
mus fabbatum ex fabbato . jumma , non religio-

In
ne alicûa difcernimus inter diem &

diem^ fed com-
munis politice caufa . Qupfdam eriim dies prafcri-
ptos hdbemus^ noquibus fimpliciterjeriemur-,qud^
finoslra ceffatione colatur aut deleRetur Deus:fed

q>4ia aliquo die ecclefiam conuemre oportet Diem .
autem certum acflatum Cor.14

effe refert, ut omnia fecun-
*•
dum ordinem , & citra tumuhum fiant . Ita eua-

nefcunt nugce fophiflarum , qui ludaica opinione or
bem imbuerunt: abrogatum effe (juodceremoniale
eratin hocmaniato ( idautemuocant fua lingua,
dieifeptimce taxatione: ) remanere autem <juod mo-
rale ePi, nempe unius diei obferuationem in hebdo-

7
made.Atqui id nihil aliud efl, quam in ludceoru

con
tumekam diem mutare, diei obferuationem retmere.
Htfani
64 CHRISTV RELIGIONIS
Er fane uidemus 7 quid tali docirina profecerint. Qui
enim eorum conftitutionibus bcerent, craffa carna-
licfc fabbatifmi fuperftitione ludceos ter fuperant.

* Vr non minus hodie ipfis coueniant obiurgationesy
teji. i.js
Kce4p M j lefaiam leguntuncjuam ijsi quosfua cetate
^
prophetaincrepabat Aliudmfabbattfmo fpe£ian~
.
dum officium hdceiserat. non illud adrehgionem

pertinens^fed ad conferuandam inter homines ceciui
tatem ; cjuxuult, interdumferuorum&ammalmm
operas remitti^neinhumani exaSiores aftidueiu-
ftandoyuitra iuftum modu ipfos premant. Quancjua
Bxod.15 hcec(ut arbitror)magis inflituti utihtas a Mofeh in-
BcuterJ dicabatur quaminftituendicaufa.Huius cequitatis
7
ratioanobis hodiequoq; hahenda e#> nonferuili

duadam neceftitate^fedprout charitas diftauerit.
En quatuorprima prcecepta, auceprcefcnhutÔMit
les nos erga Deum gerere debeamus : qmbusprima

tabula clauditur.Quod autem prceter uulgarem, &
fereubich ufitatam formam y auatuor pneceptafub
prima tabula includoud non aut nSlla.aut leui eiiam
\ ratwnefatium eft. Nam qtd ahter partiuntw^ fecun
dumlmandatum cjuodrecitauimusy numero expun-
guntiquod indubie mandati loco diftmfie a Domi-
nopoficum eft. Decimum uero de non concupifcen
disproxi-
INSTITVTIO* 6$
4isproximirebus-,ineptein duo concerpunt quod
unum & idem e& Ad hcec talem partiedi rationem Orig.fa
furiore feculo incognitamfuiffe intelligi ex eo po- Exoi.

teft ,
quod Ongines hanc nojtramfine cotrouerfia Aug.lib.z
Augufiim quidem temp.ore iam dla inuenta <{ u *ft- uet,
fofuit.
erat: fed nonab omnibus probabatur. Ipjicerte Au '*< ™we«.
ob:l cunt
vuftino ob
&
nimium leuem caufam arrifit^ quod in nu
,r -1 V*
^
lentitduz
mero trinano (Ji tribus prxceptis conpciatur pnma '
tabula)magiseluceatmyftenum trinitatis.inccete-
i mf r
c/i:
nofbra magis ei placebat . Nec dubitauerim dia-
m ^^
-
ris
bohfraude idfattum, utfenfim ex hominum animis

mandatu illud elaberetur , quo tam caute idoloktria
prohibetur.Hoc obiterperHnngendumfuit^ne quis
ceu nouam ty nuper excogitatam.nohram partitio
He *ut miretury aut rideat, supereftfecunda tabula*
MANDATVM V*
Honora patrem &f matrem*
Hoceftj quandocjuidemtimeri dnobis Deum Ephe[,6
dtframarioportetine parentes uelnegligamus-,uel
ulla in re offendamus , uerum his multu deferamusy
eos reuereamur & colamus-, v\sfub Domim uolunta
teobediamus : v\s commodare ac gratifcan ftudea-
muSyûibufcuq; inrebus ilhs ufuieffe poterit noftra Mith>i%
epeu.Additur benedittiot V iduros diu fu
e pcr
06 CHRIST* R£LI<5IONIS
per terram,qui parentes eo quo debent
honore profecuti fuersnr: Velutfinguk-
ris cuiufdam commendatwnis uice , cju* declaret
g
grata fit Deo huius mandati oh feruatio £r torpo-
,
rem noftrum excket & exhortetur.fimul ut ingrati
filijy qui mutuam parentibus uicem acgratiam refer

re neglexerint, ccrtifima maledittionem exfe&et*
MANDATVM VU
Non occides,
Matth. j H° c e& Qwidoquidem timeri Deum a nobk
5
atcj> amari oportet, ne cjuem ullo genere offenfwnh

l<edamus , ne cui iniurvj fimus, ne cjuem laceffamusy
ne cui uim afferamus. cjuin fotius^ fi quis eft in «o-
bis timor atcj; amorDei y omnihus y amicis, inimiasy
heneuolentiam exhiheamus: utrify placere fludea-

mus:utriffyficjuo in difcriminefuntâuxiliarem ma
num afferamus:utrify benefici effe, cjuantum poffti
tnuSy contendamus.
M A N D A T V M VI I
Nonfornicaberis,
TAdtth. t Hwc pertinet,uu cjuoniatimeri a nohis atfy amari
E phcf. t De« oportet cafte ac cotineter in omni uita noflr-t
y
i. Cor.6 omnia copoyiamusjoquamurjagamus.^ t cjuado uir

mtth.19 ginitasfingulareeftdonuDeiûideatfingulicjdfihi
datum
I&STITVTIO* 6y
iatumfit.Nam cjui hoc uerbum non capiunt^reme- I, Cor ?
dium habent carnisfua impuntati , oblatum fih d
Domino.eo nifi utantur.cum Deo pugnant, ac eius
ordinationi refifiunt , Ne<£ dicant ( ut multi hodic
dicut) fe Dei auxdio adiutos omnia pojfe. Dei enim
auxihum non nifiijs ade^qui in u^fuis ambulant: Pp ?t
hoc efljnfua uocatione, a quafe ifh contra Dei uo
luntatem fubducere conantur. In hac peruicatia, ne
Deum auxdiatorem expeclent: fed meminermt po-
tius eius quod diBum e^Dominu Deum tuum non j^cut.S
tentabis Hoc uero Deum tentare e#, contra natu- MatthA

.
ra, qua ab eo nobis indita efl , nitiiac prcefentia eius

donafyernere.Qupd ifti non modo faaunufed m<t
trimoniu etiam , quo d Deus inftituere dignatus eRy
quod in omnibus honorabile pronunaauit , cjuod
ChriflusDominus nofterfua pr<efentiafan£hfi'ca Gen.*
uit, quodprimofuomiraculocohontftaredignatus Hcwujt
f#, polluhonem uocare audenty tantum ut qualem- i04/*» *
cunfy ccehbatum miris encomijs tollant. Quafi ue*
ro non aliud ccehbatus fit.ahud uirginitasNitam an
gelicamuocantiin hoc angehs Dei maxime iniurijy
quibus fcortatoreSjadulteros? & ahcjuid multo peius
acfcedius comparant . Etfane argumeniis hic mini-

me opus eflj ubi reipfa palam reuincuntur Videmus
c z cmm
enim, cjuam horrendis pcenis huiufmodi arroganiitj
Cr donorum fuorum contemptumpafiim ulcifcatur
Dominus.Coniuges uero necfefibi licere omnia ipfi
exiftiment , fcdfuam ctuipj; uxorem fobrie ac mo-
iehe habeat £r uiajfim uxor uirum.ficagente$y
:
necjuid omnino indignumhoneftate actemperan-

tia matrimonij admittant , poftremo , cogitentfein
Domino nupfiffe.
MANDATVM VJIU
Non furtum facies,
Hanc fententiam habet Quandoquidem
. timeri
a nobis Deum atq; amari oportet: ne cuiquam , uel

fraude intercipiamus y uel manu ac ui rapiamus. quod }
fuum efl:ne cjuem in negotijs ac contrattibus im-
peritum circunfcribamustaut plus uendendo, aut iu
fto uilius emendo ab \fs , qutrerum precia ignorant:

uel cpiauis alia arte ac dolo , c\uo bonis alienis manu
imjciamus. Verum, fi cjuis eft in nobis timor atcfc a-
mor Dei , huc magis omni conatu tncumbamus y ut
jefa. tS
*micos iuxta ac immicosy cjuoad hcet , confiho atfy
Rom.u ope in retinendis fuis iuuemus : ac noftro potius ce
z Cor. 8 damus, quam ex alieno fubducmus
. . necj. idfolum:
Epbe.ir fedjireru dijficultate premutury eoru necefiitatibus
erc, comunicemusâc inopiam noftra copiafubleuemus.
MAN-
INSTITVTIO* 6$
MANDATVM IX*
Nonfalfum teftimonium dices*
Koc uult.Quandocûidem timeri Deum a nohis Mdth.7
atcfâmariofortet.neûem falfaaccr atwneprema Row.15
r
muSy necuiusfamamprofcindamus: nemaledi£lis C^H

eir amans falibusûel hngua, uel aures praheamus:
nequidde aliquo finiftrum fufyicemur > aut fentia-

mus uerum ^fiquis efl timor atc^ amor Dei in no-
.
bis,de omnihusûoadlicety <& candide fentidmusy

& hononfice locjuamurt ut<ecjui erga omnes inter-
fretesêorum diRa ZrfaSla in optimamûantum li

cehit.parte accipiamus , Huc quo&extenditur man pfof. y
datum iRud^ ne ullis mendacvjs dele&emur? nefcur Math.u

nlem urhanitate affettemus, ne urhance atcfc ociofe Bpbef 4
loquaatati nos accommodemus. C? $
MANDATVM X»
Non concupifces domum proximi
tui , non uxorem eius non
defiderabis ,
feruum>non ancillam, non bouem non 3
afinum, necp omnia quae iliius funt*

Qup Dominus cjuem timeri a nohis atch amari
,
decetjomne defidenum alience uxoris7 familitfjpof
fefiionumâut cmufuis honi interdiciu Qua ratiorte

multo magis uetat , ne cjuas inftdias , ne cjuamfrau-
e j dem,
70 CHRIST* RELIGIONlS
iem autdrtem, etiamfi honeho nomine pr<etexi
pojSt, intendamus \ quaueluxoremariticonfortio
exeatûel ferui eius manufefubducant.uel alia bom
illi excutiantur. Ne uxore ac feruos, blandiloquen-
tia a marito uel domino diftrahamus : ne maritum
ipfum db uxore , cjuo repudiata nojlrafiat. ne domi
num iferuisj auo expulfiad nos tranfeat: ne quos
iemum eiufmodi dolos > ciuibus affueti funt captiofi
homines^Mruamus^cjuibus alien* res in manus no
firas uenUnt . Opus enim prohibitum haud dubic
oportet effe, ubi uoluntas ipfa & cupido,habendi'<fc
cogitatio prohibetur . Verumji <juis efl in nobis ti-
mor atc^ amor Deiôtius hoc agamus-,ut non opte-
mus modo fuam cuify uxorem omnia fuafalu*
, &
atcfe integra manere: fed etiam uiri atcfe uxoris amo-
remfoueamus, feruosad officium hortemur: omni-
bus denify ratiombus fuum cuicfe tueamur, quantum
BphefA xn n °bis e & QjjOd uero aliena concupifcere prohi

bemur^ huc etiam refem debet, ut pro fua <{uifcu uo-
catione partibus fuisfungatur.&alteriquocloffi-
cv\fui eft,pr<eflet.Alienum enim & concupi & fcit^
EoW'!5 retinet-ytjuinon execruitur <{u<£ exfuaeuocationis

t.Pet.i mtnere altjs debet. Hac ratione populus fuos reges,
^^^principes^magiftratusâliosfibipriefeilosyinho
nore
7
fNSTITVTTO* W
nore habeat?eorum dominationem ctquo animofe-
rat,legibus & lufiis pareau nihd detrectet quodfub
Dei uoluntate exequi poj?/t . Rurfum.illi flebisfuct
curam fuRineant , ms reddant publicam pacem ac j^cut i

,
tranquihtatem coferuent: bonisfint prctfidio.malos t. Paral.19

coherceant: fic omniaadminihrent, quafi fupremo
regiac uidiciDeo fun&ionisuct ratione reddituri
Bpifcbpi & ecclefiarum miniftri fdeliter uerbi mu i . TimoL $
mheno incumbant , nec falutis doctrinam adulte- 1. Tim. 1
rentftd puram £r fincera populo Dei tradant .nec z? 4
do&rrna folum , fed uitce exemplo eum inftituant. Tit. 1
prcefint denify ut borii paRores ouibus.Populus m- *• Prt»T.
oj?im eos fro nuncv\s & apoftolis Dei agnofcat: AWttfc.10

Row « i0
fwmijsfconorewre^t, <po Dommtts eos digna-
fws efl i quce eorum uitct neceffaria funt, prcebeat. ^ J
'
*
Parentes? hberos utfibiaDeo commiffos, alendosy ,
*
docendos,regendos,fufcif>iant.nec(uainhumarii-
f T^r-
eor« <mimos exafyerent-, tyafe auer
T ^^ T
,
fc#e <rc (iwiti<* '
tant:fedlenitateacindulgetia,quctfuamperfonam Epfrrf 6
deceat, eos foueant <& ample&antur quomodo Coloff. . & $
fuam illis obferuatione a liberis deberi, ante dicSium
cfl.luniores fenilem cttatem reuereatur-, ut eam ceta*
tem honorabile effe Dominus uoluit . Sencs quo<y
imenwtis imbecillitatemfua prudentia, & fio ma-
e 4. ffs
gis quamilh pollent rerumufu, moderentur: nori*
tfyeris clamofi\a; infeBationibus eos inceffentes,
fed comitate ac facditate feueritatem temperantes.

Ephef.6 Seruife ad officium fedulos & ohfequentes Domi*
Coloffit nis pr<eftent:non ad oculum feruientes, fed ex ani-
Ttf * mojanquaobfecjuiafua Deo reddat.Domini <jko<£
% V
i (?
Z
non morofos fe &
Mtra£Ubdes erga feruosgeranu
non $*****& nimm eos uexent non contumehofc
->
A F hl
&* l
*
accipiantfedpotius agnofcant fibifratres effeêiuf
dcmcfc Dommi>qui m ccelis eft,conferuos:quos mu-

tuo amaregrtolerare in omni manfuetudme debe~
ant.Ad hunc modum ([uify reputet-> quid infuo or-
dincac loco proximis debeat>et quod debet> foluat,
Habemus totam lcgem decem mandatis explicatam.
quibus fatis omnium eorum admonemur , qu<e uel i
nobis exigit Deus, uelfieri uetat> tu ergtfa tu ergx
alios. Yacdeaut eftgfyicerequo tendat omnia: nepe
ad docendam charitatem . ac primum-, ut Deum ti*>
meamus-, amemus>colamus> ipfo confidamus-, iffum

inuocemus ac requiramus , ab ipfo omma expe&c-
m usjn ipfo fraftdia noftra collocemus>in iffo quie
fcamus:<juce fumma e# jprima tabuU-, qua ad pieta-
M4tffc.7 tem peculiariter infiituimur. Deinde> ut propter
Deum>charitatem cum alqs colamus:ita cum otnni-
bus
JNSTITVTIO* 75
lus agendo, utnohfcumagioptemus i cfuodeftfe*
cundce tabulte caput . non aut ut nos ipfos amemus<
Ne<£ enim in tota lege fyllaba una legitur, <[u<z regn
lahominideijsftatuat, q fuo comodofaclurusaut
omiffurusfit.lt farie quado ita nati funt homines.ut
in amorefui toti promferatur : nullafuit opus lege>
quce amoreillufyonte fua immodicu magis inflama

ret.Qup plane perfyicuu eft.non noftri ipforu amo
rem, fed Dei <& proximi, obferuatione madatorum
ejfe^ptimeâcfanciifimeeum uiuere, qui \ mirii-
tneferi poteft,fibi muit ac ftudeuHeminem uero eo

peius nec imquius uiuere , quifibt duntaxat uiuit dc
ftudetfuack duntaxat cogitat ac quarit . Roc uero

no eftobiter prcetereundu no externa modo opera
i
lege Dei prcecipi aut prohiberi, fed cogitatioes ipfas

ty intimos cordis affe&us ne quis
; legi fatisfailum
"exiftimety ubi manus duntaxatab opere cotmueriu

Sunt enim qui oculos, pedes, mams&omnes cor-
poris partes in aliquam legis obferuationem compo-
nunt: cor ab omni obedietia alieniftimu interim reti
nent.tufe defunRos putant, fi probe apud homines
difiimulauerint,quod coraDeo in cordegerut. Au-
diut^No occides,No m&chaberis-, Nofurabensigk
dmm ad cadem non exerunt , corporafua meretri-
? c 5 cibus
74 'CHRIST. RELIGIONIS
cihus non commifcent^manus alienis honis non irirf
ciut. Wxc omnia hene ha£lenus:fed ccedes totis ani

misfyirantfcruent in lihidinem, omnium hona ocu
lis retortis afhiciunt^ <& cupiditate deuorantlam ue
Rofld. 7 ro deeR cjuod pracipuum erat legis.His fortiter re-
clamat Paulusâffirmas legemfymtualem effe : hoc
eft, qu$
totam mentem, totam ammamjotam uo-
luntatem ohfequentem exigat hunc cum effe legis
.
fenfum dicimus,non nouam ex nohis interpretatio-

nem ingerimus: fed Chrijtum optimu legis interpre
temfecjuimur. Cum eriim Pharifei peruerfa opinio-
llttthj nepopulum imhuiffent, legem perficere, cjtu exter-
no opere whd aduerfus legem perpetraffet: hunc pe

riculofifiimum errorem arguit^ impudicum muhe
risafte&umfcortationem effe pronunciat.homici-
das pronunaat,cjuicuncfefrairem oderint.facit enim
reos iudicioûi uel iram animo cocepennv.reos con
filiojcjui murmurando autfemendo alicjuam offen
fianimifignificationedederint : rebsgeennceignis^
qui conuitijs & maledi&is in apertam iram projihe-

nnt.Htfc qui non uiderunt, finxerunt Ghrifium <d
terum Mofen legis Euangeliccektorem^ciu^defe-
£iumM.ofaicceiUiusfupplenerit : quod falfijtimum
eft.&ihd erim illic ad legem uetere adiecit^jed vba*
nfecrum
i
tNSTITFTIO, J$
rifxorum mendacijs obfcuratam,&fermento inqui
natamjantu afferuit & repurgauit. Eadem ueligno
rantia uel malitia ex prtfcepns de non appetendd
mndi£ta y de diligedis inimicisûce& omnibus olim
ludxis traditafuerunt y & tum omnibus commu-in
ne Cbriftianis tradebantur, confdiafecerunt qui- :
bus parere, uel non parerejiberum effet.Eorum au-

tem neceffariam obedientiam ad monachos relega*
runt , ut uel hoc uno fimphcibus Cbrisîanis effent
iuftwreSy quod ultrofe feruandis confilijs obftringe
rent Et.rationem afiignant, cur eapro legibus non
.
recipiant: quodfibi onerofa nimium &grauia uide

antur.ChriRianis fr^fertim, quifuntfub legegra-
ine.lti ne legem Dei ceternam de diligedo proximo
refgere audent? An no autem proximum noRrum, l Uc fo
(ropofita parabola , uel ahenifiimum quenque effe,
cuioperanoftraufuieffet7 declarauitChriftus?An
$ rouer v
'
fion pafiim occurrunt mandata, quce inimicorum di
r m , \
le£lioneminobisexigant?Vtcumefurientesiube- Exod zx
tnur fafcere.eorum errates boues &
afinos in uiam r>eut>~$
dirigere.autonerifuccumbentesfubleuare. Annon Hefcr.io
e!i<eternumuerbumDommi!Mihiuindiftam-, & Mttth>s
ego retnbuam.Et quid htcfibhquafauoluntiDili
gite inimicos uefhos:benefacite ijs a\ui oderunt uosi
oratt
*?6 CHRIST 4 RELIGIONIS
orate pro perfequentibus uos->ut fitis flij patris ue-
fbri qui in ccelis esl.Qm erunt igiturfity ccxleftis p<*
trislan monachi<Bene uero nobifcum ageturSifoli
momchi Deum patrem uocare audeant Vere . itack
fe.filios fatbanx effe produnt, qui comune mgum fi-

liorum Dei ita licenter excutiunt Sedquam infulfe
ratiocmantur? Onuseffetnimiumgraue Chnfli-

anis. Quafiuero gramus quiccjuam excogitari pof-
cjuam ddigere Deum ex toto corde, ex tota ani-
fit,
ma,ex totis uiribus. pr* ifta lege^nihil nonfacde ha

beri pofiitifiue ddigendus inimicusjwe omnis uindi
&e cupiditas ex animis deponeda. Omnia certe no
ftrce imbecdlttati arduafunt etdifficdia, uel ad mini
mum ufy legis apice .Dominus efyin quo uirtutem
facimus Det ille quod wbet, & iubeat cjuod ueht,
Sub legegrati* effe Chriftianos, non efleffrenate
finelege uagdrufedChriflo infitos effe,cuws gra-
tiaalegismalediftione liberifunt : &cuiusfyirittt
legemhabeatinfcriptam incordibus. HancgratiZy
Rom<% legem improprie uocauit Paulus , alludens ad legem
Deiy cui per contentionem eam opponebat l&i in
nomme legis de nihdo phdofophantur . Porro iam
anteaudi&is , grauem atfy hombdem fententiam a
Domino pronunciari in eos omnes > cjui legemfuam
ullain
INSTITVTIO. ij
ulla in parte tranfgrejii fuerint , ac no per omnia mt
pleuennt. quam ut impleamus.non e/J in noftris m-

ribusfitum.Oes igiturlegis trafgreffores ftatuimur.
nec anquibus nomu\fed nobis omnib.debentur, ac
ceruiabus noftris imminet , quce in ea peccatonbus
:
editlce funt malediBiones , Itac^ fi in lege duntaxat

intuemur->non aliud quam animum defyondere,con
fundi, ac defyerare pofiumus-, cum ex ea damnemur GaU$
omnes ac maledicamur.ld efl, quod ait Paulus: Qui
cunfyfub lege funt, omnes fub malediilo effe. Ne<£
*;
enim aliter poteR lex, <juam omnes ad unum komi-

nes accufare & arguerexonuincere-, & uelut depre R0W * 3
henfos tenere . damnare deniq; , in ludicio Dei ut : 3

Deus folus iuhificetur-,fileat aute afacie eius omnis
caro Ne<£ uerogamamuSj cjuod a multis hodie ia-
Harifolet.quipoftcjuamfateri coaciifunt 7 remfibi
effe impofiibilem? perfettam ultimamc^ luftitiam af-

fecjui operum meritis.cum legem nunqua perficianti
id quidefatentur.fed ne uideantur omni glonaftpo-
liati,hoc eft,prqrfus Deo cefiiffedegemfe pro parte
feruare allegant , hac pro parte fe luftos effe . quod
uero deei}, id fuffici ac redimi contendunt per fatif-
faciiones ac fupererogationis opera . hancjlbi effe

coram DeofuidefeSluscompenfationem. Inhunc
erroran
J$ CHRIStV &ELfGIONtff
errorem eos demerfitfui ipforu obliuiojuftitice Det
lere.iy contemptus.ac peccah fui ignorantia. Excidunt cer
Gen. 8 te a fui cognitione, qui aliosfe effe exiftimant*, quam
Vf4 94 fcnptura defcribit uniuerfos phos Adam. duorum

IMtth. 6 excellentim
kftf f /ogijs comendat, quodfint per-
lc 4 *
l 55 mf fy prcefrafto corde , cjuodfgmentum cordis
eorum malumfu a primis anms, cjuod omnes cogitx
iiones uwce, quod lumen tenebrceûod omnescjud
fioues errauennt, unufquify in uiam fuam declina-
Vf*l 14
umt ->
i
uo & ônjrt a d unum inuentus qui faciat bo-
n«m, cjuodnemo eorumintelligatautDeumrequi*
rat^cjuod timorem Dei prce oculis non habeant: brc
Gen. 6 uiterûod carofint.quo nomine intelliguntur ope-
GaLj r* iB* omnia^ cjuce enumerantur a Paulofomicatio,
immuditia,impudicitiay luxunajdoloru feruitus,ue-
neficia, inimxciiice-, cotentiQes^cemulatioes^rce/ixcc^
diffenfioesyfe&a, inuidi<e>bomicidia, & quicqdfce-

ditatis aut abominatiois excogitari poteR.Tatefci-
licet dignitaiisfduciaftolide aduerfus Deum fuper-
bimus. Roc emm habendum eft catholicumtheore-
maiAduerfus Deum glonari> quicunfy mfeglonan
Rom. 5 tur.Siquidem hoc,mundu Deo fubdhPaulus uocat:
dum prorfus adempta eft homimbus gloriandi mate
ria Audet ne homo tantce ignommi* i Deo dam-
mtus
INSTITVTICU 79
yidtus j cjuicqtidfibi reliquumfacerefadhuc nefe ali
quid effe putattnondumfe frofternere &deijcere>
Deoq-omnia dare difcitfnondum infua humilitate,
Deum exaltaretNo enim humilitatem uoco,fiquid
fibi refiduum effeputat.Et ha&enus pernitiofam
hypocnfm docueruntûi hcec duo iunxerunt:hu~
militer de nobis fentiendum coram Deo &fcien- ,
dum alicjua effe noftra merita. Si enim contra quam

fentimus confitemur coram Deo illi mentimur, Si
,
autem reuera &ferio agnofcimus nihil noflru effey

euanefcit omnis meritorum non modo fiduciaftd
cpinio. In homine igitur-, finaturalibus fuis dotibus
cenfeatur , a uertice capitis ad planta ufcy fedis fcirt
tilla boninoreperietur.GratiaDeie{ly quicquidin
eo e/f cjuo d laudem meretur.Sed hcec noftra e/J mt
lignitas.noRrce quidemfceditati prcetextum femper
inducere? Dei uero dona in laudem noftram arripe-

re. Dei etiam Mitia cotemnitury ubi talis tarn^ per-
fecia no agnofcitur-, ut nihil ei acceptumfit^ mfi w-
tegrum ac perfeSiu, nullacy forde inquinatu. Qupd
fi ita eft : omnia noftra, fi fua dignitate cenfeantury
mhil nifi incjuinatio funt tyfordes . Ita iuflitia no-
ftraJniquitasiintegritdSipollutioigloriajgnominia*
Qupd enim o^timum a nobis proferri£Qtei%aliqu4
umen
$6 CHRIST* RELIGIONIS
tamen femper carnis noftrte impuritate refyerjum
& corruptu eh , £r tanqua ahquidfecis admixtum
habet Deinde etiamfifienpojfet? utaliqua nobis
.
effent omnino pura luhac^ opera: unu tamen pecca

Ezecb.i%
iufatiseftaddelendaexttngueddcfc omnememoria
lacoo. i
p non5 m^liti^ ut ait propheta. cui Ucobus cott &
fentiv.Qm offendity inquit,in uno.faclus eft omniu
prou
-ouf. 24
rm t m cum
\ uita hcec mortahs nunquam i pecca-
1.10*0.1
t0 pura fit , quicquid luftihce dnobis comparatum
effetjid fequentibus peccatis corruptum, oppreffum
& perditum , in confye&um Dei non ueniret : nec

ad luftitiam nobis imputaretur . Denicfe in lege Dei
non opus refyiciendumfed mandatum.ldeofi cx le

ge iufiitia qu<eritur,non unum aut alterum opus, iu-
Jiumfacietfedperpetualegis obedientia. Praterea
peccatum res ei! eoufy execrabilis coram Deo > ac
tam grauis mometi , ut tota hominu mftitia in unum
cumulum coa£ta> unius compenfationi par effe non
Gcne.$ pofit. Videmus enim homineuno dehclofic k Deo

abiec?tum ey abdicatumfuiffe , utfimul omnem re-
cipiendce ac recuperandce falutis rationem perdide-
rit. Sublataeftigiturfatisfa&ionis ftcukas, quaqui
fibiblandiuntur , nunquam certeDeo fatisfaaent:

cuimhilgratuacceptumfyefl, yuodab inimicisfuis
profeiium
INSTITVTIO* 8t
frofeBiumfit.lnimici uerofunt omnesûibus impti
tatpeccata.Te£laigttur& remijfa peccata nobis
oportety antecâm adullum opusnoftru Dominus
refyiciat . Ex quo fecjuitur, gratuitam effe peccato-
rum remifiionemjfiam obfcurant&blafyhemanty
(jui fuas fatisfattiones ingerunt . Nos ergo exemplo Vhilip, 3
Apoiio/i, quceretro funt obhuifcentes, adeaautem

pergentes quce ante nosfunt? curramus infiadio no
fhrojendentes ad brabeumfupernce uocationis. la-
£lare uero fupererogationis operay ctuomodo cu illo
conuenit7 cjuodnobisprceceptumejt? ut cumfeceri &M&17

mus qucecuncfe prcecipiuntur nobis> dicamus nosfer
uos inutiles e/Je, nec plusfeciffey quam cjuod debui-
rnus. Dicere coram Deo^non eftjimulare aut men-
tirufed pro certo habere , & uere ita fentire . lubet

itac^ Dominus nos fincere flatuere^ & nobifcum re
putare y nulla nosjibiprcefiaregratuitaofficia^fed
debita obfequia reddere. ld(fa cufecerimus cjucecucj»
prcecipiuntur nobis:hoc efi , fi omnes nofbrce cogi-

tationes omnia^membra uerfa effent in officiale-
gisiuelfiplufq omnes omniu hominu iuhiticeûnius
effent . I/?z, cjui longiftime ab eo abfunt , utfecerint

quce prceceptafunt: audent tamen gloriari fe cumu-
lum addidiffe ad xuham menfuram. fedfacilefcdicet

f • tycuiuis
$Z CHKIST* RELIQIONM
<*r cuiuis in promptu e# , hcec in fellis & caihedrif
fub umbra diffutare.Cum autemfummus ille \udex

pro tribunah jederit , omne os obhrui & omnem
,
glomtionem euanefcere oportebit. Hoc> hoc qu<e-

rendum eratûamad eius tribunal defenfionisfidtt
ciam aiferre, non quid in fcholis&angulisfabuk-

ri poftunus. Ad hcec, qua(esfunti quas ifti uendita-
re Deo uolunt fupererogationeshugct-, ftas necûc
Deus mcjuam iufii^necfa approbatmec cum reddett
da erit apud fe ratio.acceptasferet , Hac demumfi-
gmficatione concedemus effe fupererogationis opc
leU, i ra.utpote de quibus a propheta diCtu efl: Qujs quce

fiuit hcec de manibus ueftris ! Manet igitur illud-, To
tumhonnnum genus perlegem drgui,maled£tiom
& irce Dei obnoxium. a, qua utfoluanturjpotefta
te legis exire neceffe eh et uelut ab eius ferukute itt
bbertatem afferi : non carnalem cjuidem ilkm y cjuce
ab obferuationelegis nos fubducatâdrerum omnii

licentiam nos inuitet, concupifcentiamnoflram ue-
ht ruptis repagulis aut effufis habenis lafciuire per~
mittatfedfyintualemiquce percu!fam,& conflernn

tam confaentiam foletur <& erigaty liberam illam
oRendensa maledicltone ac damnatione, quaillant
kx uinclam <&> conftnftam premebattfanc afitb^

leftionc
INSTITVTIO* g$
xe&ione legis liberationem^(ut ita iicam) manu-
mifiionem affecjuimuricumperfide, mifericordiam
Deun Chnfto apprehendimus . qua jecuricerticfc
reddimur ie peccatoru remifione , quorufenfu nos l. Cottf
pungebat ac mordebat lex . Hanc uero peccatorum
remiftionem nonfemel : ut multiftolide opinanturr
nobis largitur Deusiut impetrata prceteritce uitce ue

nia , poftea in lege Mitiam cjuceramus . cjuo nihd
|
infyemfalfam induSios rideret ac luderet.Cuenim
ferfeclio nulla obtingere nobis poj?zf, quamdiu hac
earneindutifumus : Texautem mortem ac iudicium
omnibus denunciet, qui non integram iuftitiam ope
re pfecerint: habebit femper quo nos accufet-,reosa*
agaty nificontra occurreret Domini mifericordiay
auce. afiidua peccatoru remiftionenos fubinde ab-
folueret .Quareid femper conftat quod principio
dicebamus,Si ipfiexnoftradignitateceftimamur,
quicad meditemur aut moliamur, nos tamecu omni.
ius noftris conatibus grftudtis , morte ty cofufw-
ne dignos effe.Wac ratione & fice in lege nobis of-
ferebantur promifiiones, inefficaces funt omnes &
imtce. HcecenimconditiOy utlegemperficiamuSy
a aua ipfe pendent, & aua demum praftadcefunti
mnayam implebitur.Hoc argumentum magis urget
f * hfomm
§4 christ; remgionis
Rom.4 Apoftolus.Si ex lege? inquiupromtfiio hxreditatis:
exinanita eftfides, abolitaeftpromifiio.duo infert.
Fnus , exinanitam £r euacuatam effefidemfi pro-
mifiio operum noftrorum mmta refoaat>aut ex le
gis obferuatione pendeat nunquam enim illa certo
,
qmfyuam pofjetâut in ea fecure acquiefcerei

fidere
quado nuncjuamfuturum eh , utcerto apud fe cjuif
quamftatuat 7 fe legifatisfeciffe ut certe nullus un\
.
per opera plenefatisfacit. Guius rei ne longe petan-

tur teftimoniajibi quify teftis effe potePi, quife re-
£to oculo intueri uolet. [gitur in omniu ammos fub~
iretprimum h<efitatio , demum & defyeratio : dum
(rofecjuiffyfubdHceret-, quanta debiti mole adhuc
obrueretur, quamfylonge difiaret ab impofita fibi
condkione .tniam oppreffam extin£iam'c{>fidem.
%XoY*t Nonenim flu&uarijuariarefurfumdeorfumferri,
* Cor.13 h<efitare?fuff>enfum uerfari, defyerare denifyfidere
efltfed conhanti certitudine?at folida fecuntate ani
mum offtrmare, & habere recumbas £r pedem
ubi
figas.Ex eo alterumfequitur-, promifiionem quocjue
tpfam abolitam effe , & euamdam perire. Sicjuidem
nullis implebitur , ntfiqui certo ac fine hcefitatione
perfuafum habuerinty implendafibt effe, uel (ut uno

uerbo dicam)fdem illi habuennt.Colkpfa igiturfi
de7 nulU
INSTITVTIO* 8?
de, md/4 uis fromifionis refidua effe fotefi, Vt igi-
turfyes ahquafalutis frofonatur , nouce promifiio*
nes ojferantur ofortet? qu<e frceftari nolns fopmu
$unt aute promifiiones tuangelicce, quas nobisgra RoflUo
tuitas mifericorsDominus offerr.no aliqua nofirce
dignitatis aut benefaciorum rationey fed faternafutt
bomtate nec aliam nobis conditionem imfonensy
:
quam ut tantam beneflacitifuigratiam toto animo

Amfleclamur.Roc eft quod fuh]cit Paulus: ideo ex R<M* 4
fde falutis hcereditatem nobis obuenire^ utfmafit
fromifiio.Certa emm eftfides, quce fola Dei miferi
cordia nititur:fcws?quia mifericordia & ueritas ob-
uiauerunt fibiiboc eliûcecuncfc Deus mifmcordi-
ter follicetur , fdeliter quocfe frceflet.Et certam fi- pf4 { g
y
dem fequitur firma fromifiw quce non fotefi non
,
imfleri credentibus Quareiam agnofcendum e#,

.
falutem nofiram fola Dei mifericordia cofiare: nuU

la uero noftra digmtatey aut cjuacunq^ reûce ex no
bisfitSdeo^ m bacffem totamfifiere conuenit^
uelut frofundefigere: non rejbeciare ad ofera no-
ftra, aut ex illis fubfidiu aliquod fetere.Adeofy hcec
fiiei natura efi y aures arrigere,oculos claudere: hoc

efyfromifiioni attendere, cogitationem auertere ab
omm hominis dignitate uel merito. Nuncjuam enim
f j Deo
&6 CHRIST* RELIGIONIS
Deofatis confidemus y hifide nobispenitus diffifl.
punquam in ipfofatis animos erigemus, nifi prius in
fiobis deieElos.nunquam in iffo nosfatis [olabimur,

mfiin nobis defolatinunquam in ipfofatisglonabi-
mur,nift omni in nobisglona abdicati.Gratiam er-
go Dei>abie£la c[uide prorfus noflrifiducia, de eius
tamebonitate certo confifi , apprehendimus ac ofc-
'peuerbis tinemus. &( ut ait hugumms) noftra menta obli-
ftppfioli ti, ChriRi don<tample£limur. quod ipfumeftha-
P^rM hereueramûtdeceufidem.HancuerQ certitudinem
mllus affequipotefynifi per ChriRumicuiusfolius
benedi&ione a malediflionelegis liberamur? quae
omnibus nobis edi£ia & denunciata efcxum ob im
becdlitatem, quam ex patre hdam hareditariaacce
fimus-, legem operibus noflris implereno pofiimus,
ut neceffe erat ijs , quifibi mfrtiam inde comparare
uelint. cums deinde iuflitia7 lufti ipfi & legis imple-
tores fimus.Kanc enim.ut noftram, induimus.&ft
tiepro noRra nobis aDeo acceptaferturût profan

(iis^puns, & innocentibus nos habeat.ltaimpletur
quod ait Paulus , Chnftum nohsfaclum effe iufti-
I Cor.t
.
tiam,fanEiificationem,<&rederiftionemNam pri-
mumquidem mifericorsDominusfro fuabonitate
acgratuita uoluntate7 nos clementer ingratiam reci
pif,pfo
INSTITVTIOi $7
fltêccatanobisremittens ac codonans, quctirarn rqMj.6
merebantur & ceternam mortem . Deinde pergra-
tias fanftifuiftintus in nobis habitatac regnatêr
que cSamcetue carnis noftne in dies magis ac ma-
gis mortrfcantunnos uero fanciifcamur , hoc es%
confecramur Domino in omnem uitct puntatemy
cordibus noftris in obfequium legisformatisMt hcec
fit unanoftra uolutas? uoluntati e\usferuire y ac eius

duntaxat gloriam modis omnibus prouehere : oderi
muscfa cjuod in nobis fordium carms nofirce refideU
Tumpofbremoêtiamdumfancxiffiritus duftuin R0W4.7
uvjs Domini ambulamus, ne tamen noftri obliti ani-
mos tollamus , remanet quiddam in nobis imperfe-
ftum^cjuod nobis humilitatis argumentum prcebeat:

quo omne os coram Deo obftruatur, difcamuscfefi-
duciam omnem i nobis in illum femper traducere.
Itacy nobis femper peccatorum remifwne opus efx.
Qvam ob rem illa etiaipfa opera, quce a nohsfiunt He5r.fl
dumin uvjs Dominicurrimus (& fiDeo placent Row.S
quatenus infidefunt:)non tameex fe nos Deo ac-
ceptos gratiofos'd> reddere poffunt.Verum iuftitiam
Chriftij auce una ut perfetta eftîtafola Dei cofye-
iium fuHinerepoteft\pro nobisfifti oportet, ac iu-
iicio reptffentari uelutfyonforemApfa uero a Deo

i 4. jcceptt
SS CHRIST, RELIGIONIS
accepta ferturâc nobis imputatur? perinde acfi no-
ibra effetlta inftde peccatorum remifionemfubin-
de atfy afiidue obtinemus y null<eq> noftrce fordes aut

immunditice imperfe&ionis imputantur: fed illa puri
tate Cbrifti ac perfe&ione uelut fepultce contegun
tur^nein ludicium Dei ueniant y donec hora aduenit
qua confe&o in nobis ac plane extin&o ueteri ho-.
mine-, diuina bonitds nos in beatam pacem cum no-
i. Coym uo Adam(c[ui Ckriftus eft ) recipit , ubi diem Do-r
mini expe&emuSy quoin gloriam ccelefiis regniy
receptis incorruptis corponbus 7 transferemur. Ex
his colligi poteh , quale ojficium , & cjuis fit ufus
legis.Tribus autem partibus continetur. primum? ut
dum Mitiam Dei ohendit , hoc eft , <juam a nobis
Deus exigit, fuce unumquencfe iniuftitia admoneaty
acpeccati conuincat. Sic enim opus e& , uty (juo-
niam omnes fimul homines, nifi eorum uanitatem
Dominus drguat , infana uiriumfuarum fiducia in-
flati funt: omiffa hacfiohda fuce uirtutis opinione7

fola Dei manufiarefe & confiftere intelligant.Rur
fum, quoniam operumfuorum iuftitia cotra Deigra

tiam eriguntur? hanc arrogantiam devjci confun &
di decettut nudi & uacui ad mifericordiam Dei con
fugiant7 in hancfe toti rechnent 7 in hancfeabdantj,
htnc
INSTITVTICK $9
hanc unam pro iuHitia & meritis arripiant , qu<e
omnihus in ChriRo expofita e#, cjuicunch eam uc-
rafide&expetunU&expetiant. Dewde, quate-
nus Deumfore ultorem declarat.pcenam tranfgref
forihus conftit w/f, mortem ac iudicium minatunhuc
prodeft, ut g nulla iufti reclify cura^nifi coaEii, tatt
guntur y coberceantur faltem pcenarum formidine.

Cohercentur autem, no cjuod interior eoru animus
permoueatur-, aut afficiatur: fed cfuia tancjuam inie-
ftofreno manus ah exteriori opere continenufuam

prauitateintus cohihent^ quaaiioquipetulanter ejfu
Exeo nec meliores cjuidefunt, nec apud
furi erant ,
Deum iuftiores nam tametfiuelterrore, uelpudo-

.
re impediii->exercere non audent7 cjuod animo con-

ceperunt, nec pro fua lihidmefurerexor tamen non
haheni compofitum ad timorem <& ohedientiaDei.
imo quo magis fefe retinent, hoc magis intus accen-
duntur?ferueni,& ehulliunt : parati quiduisfacere,
& cjuouis prorumpere^nifihic terror legis ohftaret*
nec idfolum y fed legem quofy ipfam pef?ime oderuty
ty Deum legislatore execrantun utfipoffenueum
tollere maxime uelint, quemnecreciaiuhente, nec
fu<z maieftatis contemptores ulcifcentem feire pof-
funt Sed tamen h#c coafta expreffacfc iuftitia.ne-
f 5 ceffarut
teffariaeft publicahominum communitdti cuiuf .
tranquillttatific confulitw-, dum cduetur ne omnia

tumultupermifceatur: quodfieret,fiommb. omnia
licerent .Poftremo tyfidehbus, quorumincordi-
bus idm uiget dc regndt Deifyiritus , rio mediocrem
ufum adfert: dum eos mdgis dc mdgis afiidue admo-
net 5 quid reBum fit , £r placitum cordm Domino.
lere. $i Nam tametfi digito Dei lege fcripta & mfculptdm
Hf&r.«o hdbentincordibusy hoceft.Jicdffetitfunt&ani-
ntdti , ut Domini uoluntati obtemperare cnpiauhoc
tdmen proficiunt in lege , quod ex ed certius in dies
tcmelms difcunty qualts fit uoluntas Domini . iftfi
quisferuus iam itafit toto animiftudto comparatus7

utDomino fuofe approbet:opus tamehabetût mo
res Domini compertos habeat,ad quosfe componat
& accomodet.Prceterea quantumlibetjjptritu prom
fti & aldcres dd Dei obfecjuium, carne tamen deft-
desfunty &peccdto potius quam Deo fermut. huic
tdrni lexfldgru efl , quo tnftar ignaui inertisth afi-
rit (limuletury tncitetur, &ad opus urgeatur.ln fm
majexfdelibus exhortatio eft: no quce eorum con
fcientiam malediSitone liget, fed quce pigntiam fub-
tndeinftando excutiat,& imperfeBionem uelltceu
Kulti , cum uellent fignificarehanc a legis maledi-
ilione
INSTITVTIO, 9*
dione liberationem, dixerut abrogdtam effe legem
fdehbus. non <juod non amplius illis iubeatjfiod re

cbtm eh :fed duntaxat , nefit illis quod antea erat.
hoc e#, ne eorum confaentias mortis nuncio cofun
dat & perterreat , ne damnet & ferdat. Quemad-
modum contra , iuftificatio boms operibus detrabi-
tur.non ut nulla bonafiant opera y aut negentur fco-
naopa, cjuxfunt: fedneillisjidamus^negloriemury
nefalute adfcnbamus. Yiducia enim hcec noftra e#,
quo d Chriftusfilius Dei nofter eh , nobisc^ ddtus: ufa. 9
ut in iffofimus & nosfilv\ Dez, regnic^ cceleftis b<z 1. Thcf^
redes: Dei benigmtate , non noftra arte > uocati in
fyemceterntffalutis.Vocatiautemfumusnonadim Bphcf.i
munditiam <<y iniquitatem, fed utfimus mundi et im
maculati in confyeRu Dei nofaijn charitate.Htec
fi cjuo oportuerat ordine , tracliatadigeftacfeeffent
anteaSiis feculis-,nuncjuam tantum turbarum ac dif

fenfwnum ortum effet Paulus ait , in archite&ura 1. Cor. $
Chnftiance dofinnce retinendu fundamentu cjuod

pofuit, & fneter quod nullumaliud poni poreih
<juod eftlefus Chnftus. Quale aute iftud eft fun-
damentum? hn quodlefus Chnftus initiumfuitno
flrtffalutist&quoduiam nobis aperuit, cum nobis
meruit occafionem merendi l Minime fed quod in
:
eo ele£ti
$ P
ft CHRIST* RELIGIONrS
lEpbef. i eo elefti ab xterno fumus ante mundi confiitutiol
R0W.9 nem.nullo nofhro meritofedfecundumpropofitum
z.Tbn. 1 beneplaciti Den quod eius morte , ipfia mortis da*
*°r
M ' x
matione redempti.ac liberatia perditwne fumust
l
M °^ m $° a
K m ' 8 ^ ^°f uu * f atrc fums in fdios et hcere
l
->
*
des : quodper ipfius fanguinem vatri reconaliatn
a c or y
u °d l atre in cuftodiddatijumus-, ne unquattt
ioan. 10 1 *
^, , 7 pereamus aut excidamus ^wocf iw illi inferti , i<roiJ ,
«ifre ceternce quodammodo fumus participes-, m re-
gnum Dei perfpem ingrefi . fooc ptfrwm e# * <juod
:
i.Cor.i talememspartiapationemadeptiyUtfimusadhucin
Mdtth.ult. nobisfiulti , ip/e Bdfcs cordrn Deo fapientia eh . «t
Colojf.i. 3 peccatoresfimus , ip/e e# «ofcis wntfw.«t immundi
Rom,8
jj ma5
,
j^ e$ nobisfan&ificatio. ut infrmifimusy
JBpbe.i./k
ut \ mrmes ^ fahantf expofm, ipfi tamen data eh
poteftas in ccelo & pro
in terra, ut nobis fathanam
contercty <& inferorum portas confringat.ut corpus
r mortis adhuc nobifcum circunferamus , ip/e tamen

fiobis uita efl . Bre«irer, qcfomnia illius noftrafunt
& nos in eo omnia,in nobis mhilSuper btcfunda-

wentum tfdificari nos conuenitjiuolumus crefcere
m templum fanftu Domino. \am uero ia£lo hocfun
damento, fapientes architeBifupercedificant.nam
fw do£irim fy exhoruixone opus eh }

admonentt
<jUod
'
INSTITVTIO* 95
quodin hoc filiusDei apparuii utdiffoluat opera i.fafe?
diaboli^nepeccentûi exDeofunt.fufficereprtfte i.Prt.4*
ritum tempus implendis gentium defiderijs : eleclos *• Tm?
Dei uafa effe mifencordi^ ele&din honorem, ({U£
i fordibus emundari debeant Sed omnia femel di*
.
cuntur^cum oRenditur ctuod tales ueht Chnftus di

fcipulos qmfemetipfos abnegent^ &fublata fua crn jAatib t£
ce ipfumfequantur.Quifemeiipfum abnegauity ma-
lorum ommum radicem execuit^ ne amplius qiicerat
qutffua funt. Qw crucem fuamfuftu!it y
ad omnem
patientiamac manfuetudine fe coparamt. AtChri- ±
fti exemplum, <& hcec, <& alia omnia pietatis acfan-

iiitatis officia compleiiitur.xHefepatri obedientem
™wp *
l
prcejiitit ad mortem ufq; . ille totusfuit in perfcien-
*
*'
dis operibus Dei. ille patris oloriam toto peBore fvi .
"
JZ
11 r r /••••ni n- 8.CO.ITJ7
-i
rauit.ille animam fuam profratnbus pofmt.iuc botti .
bus fuis bene &feat & precatus eft.Quodfi coti
folationis ufus fuerit, mirifcam afferunt confolaiio-
nem , quod affligimur , non tamen anxij reddimur: Vhilip. z

laboramusfcd non defenmur: humiliamur-, fed non *. Cor. 4
confundimur:deijcimury fed non peiimus: mortifica
tionem lefuCbnfti femper in corpore nofbro cir~
cunferetes.ut uita lefu manifeftetur in nobis.Qupd lt j mt x
fi commortui fumus7 & cQHiuemus
:fi
compatimur^
% tycon
£4 CHRIST* RELIGIGNIS
& conregnabimus » quod configuramur paftionh
bus cius , cjrjM p*fer f>r<edeftinauit conformes feri
Philipj imagnisftk} ftti.quos in ipfb elegit:utfit ipfeprimo-

Rom.8 genitns in multis fratrik ltaq> quod necy mors, necfe
mta, neq.pnzjmk) nequefuturajfeparabuntnos*
charitate Dei qu<e esl in Gbnfto.Ecce?non iuftifi-
y
camus homimex operibus coram Deo: fed omnes^

qui ex Deofuntydiamus regenerari, & nouacrea-
turamfierijUt ex regno peccati tranfeant in regnum
iuflitice. hoc teftimomo certamfacere fuam uocatio
*.Pcto nemy&tanquam arbores afruclibus ludicari Hoc .
uno uerbo refelli poteR impiorum quorundam impit

dentia, qui calumniantur, nos abolere bona operay
cum omnia hominum (ludia damnamus: nimisfaci-
lem peccatoru remifionem frcedicare,cumgratuitZ
ipfamfacimus:<(? hac illecebra homines fuaptejbon
tefatis procliues,adpeccandum dlicerv <* bonorum
operumftudio homines abducere,cum docemus eo$
non luftificari ex of>eribus,nec falutem mereri.Htf,
. inquam , omnes calumnae uno illo ueiio fatis refu-
tantur. breuiter tamen refpodebo adjingulas. Nort
negamus bona opera,fed qucefunt-, i Deo effe con-
tendimus, eiq> debere referri accepta.cjuia huiufmo-
Gdlt di omnia Faulus uocat fruSius fyintus Dei : ut <jid
glorutur^
m
INSTITVTIO. 95
ghriaturîn Domino glorietur.Necj; bonorum ope-
rum laudeût ilhfaciunt, inter Deu e^r homineparti
murtfed totam integram & illibatam Dominoferu*
mus. Tantum hoc homini in bonis operibus afiigm
musy quod ea ipfay quce bona erut, fua impuntate poj
luit & cotaminat.Nihil enim ab homine exiuquan
tumuis perfeclo , <[uod nonfit aliqua macula inqui-
natum.uocet igitur Dominus in iudicium,quce m hn
manis operibus optimafunt : &fuain illis mllitiam
dgnofcet-, hominisuero confufionem . Hacratione
hominumfludia damnamusthoc eftrfuicquid homo-
habet aut agit afewfo y malediclu pronuaamus. C<x
terumfingulari confolatione fidelium animi nofkit
doclnna eriguntur : c[ua docentur hcec bona opeu
fibi aDeo dari-, & fua effe, cpia a Deo datafint. fi-
mul Deo accepta e(]e, acfeipfos in his flacere : non
(juod ita merentur , fed <[uia diuina bonitas hoc illis
preciumftatuit. Quin fotius hoc exigimus, ut nul-
lum qpifpui opustentet-,autaggrediatur-,finefide:
hoc efijnificerta animifiduaaapudfe definiat Deo
placiturum.Qujd dli?Bona quidem opera femper
orehabentfinterim fic confaentias inftituunt, ut
nunquam confidere aufint -,Deumfe propitiumac
fauentem fuis operibus prgbere. Noninuitamus ad
peccandum
$6 CHRIST* RELIGIONIS
feccandum homines, cum gratuitam peccatorum re
, mifiionem affirmamus: fed tanti effe dicimu$?ut nul
lo nohro hono penfari pofiit . itaq; nunquam impe-
trandm.nifi^-atuitaforet.ForrOj nobts quidegra-
tuita efl: Cfori/fo non item, cui tam magno confti-
tit . nempe fuo facratifimo fangmne:ultra quem nul
lumfatis dignum f>reciumfuit 7 quodDei Mitix fol
ueretur. Rcec cum docentur7 admonentur homines7
fetoties facratifimumillwn ftnguinem effundere,
quoties peccant . hd h#c, dicimus eam effefcedita-
iem nohram^ quce nifi hmus purifimifanguinisfon
te nunquam eluatur Rcec qui audiunt , fi quid Dei
.
kabent>quomodo non horreantfe inlutum prouol-

uere^ quohuiusfontispuritatem, quantummfeei%
Ctntic. i
inquineti k* w f e(ês meos.inquitfidelis anima apud
"
Solomonejquomodo rurfum inquinabo illos? Nunc

palam e$, utriuiliorem peccatorum remifionem
faciant. llli Deumfriuolisfuis fatisfaffiombus , hoc

eh, flerconbus placannugantur .nos grauiorem
effe peccati noxam afferimus , g quce
tam leuibus
'
nugis expietur: maioreeffeDei ojfenfam, quaqu<e

his nihili fatisfaclionibus remittatur. hanc folius
ChnBnfanguinis prcerogatiuam effe. Non abduci-

mus hominu ammos ab affeclu bene agendiy cu ilfo
merendk
4
INSTITVTIO* 97
merendi opinionem tollimus.Nam quod aiunt y nul-
Umforecuram beneinftituendceuitce y nififfe mer-
cedis propofitaitota uia erranu Si enim hoc tantum
*gitury ut homines mercedemfgeSientjCum Deo fer
uiunt, & ilk fas operas locent aut uendant, parum
(roficitur. Gratis coliuult, gratis amari.hunc, °m+
auam y cultore probattqui prcedfa omnifye recipien

dce mercedis.colere tamen eum non definat* Porro
fi incitandifunt homines ad bona opera, nemo pote

rat acriores ftimulos admouerey quam admouet ?au Row* 6
luSyCifm aity noscum Chriflo refurrexiffe ut lufti- y
tice uiuamust cti offerri pracipit corpora noftra ho-

fliam uiuentem yfan£iam y Deo placentem: cum prce Rom. i *
cipity utpoftquam unum corpus Chnfii furnus, mu
tuis officv\s teftemur y nos eiufde effe corporis mem Epfaf
bratcumadmonetcorporanoftra templaeffefjpiri- z.Cor.6
tusfantHynullumeffeconfenfumChrifto cumBe- i.Tfcf 4
lial luci cum tenebrisxum oftendit uoluntatem Dei
effe fanihficationem noftram > ut nos abhmea-
tnus ab illiatis defiderijst cum arguit nos effe kbera- Ro m 6

tos aferuitio peccati, ut iuftiiice obediamus.hn 1,1000,4
mcitari ad charitatem ullo uiuaciori argumento
poffumuSj quam illo loannis : ut mutuo nos ddiga-

mus, fiemadmodum Deus dilexit nosl hoc differre
to6 CHRTST, RELIGIONIS
fllios Dei a filqs diaboli , flios lucis afitijs tenebri*
rum, <\ma in ddefiione manent? Aw ad fanclitatem

I. \oan. 3 fortms prouocan, \ du.m ab eodem audimus, Omnes
qui babent hancfyemfinclificare feipfos, quoriiam
Deus eorumfanttus ek ? quam dum Chriftu xpfum
audimusfenobis exemplarproponentenu, utfequa-
loan.V mr uefligia eius ?
. htc^ haec quidem paucula iantunt
tnguftum propofui.namfifingAkperfecjui effet ani
mus , longu uolumen cotexendumforet . totiparce-
nefibus, adhortatiombus-, cafligationibuSiConfola-

tionibuSiplerii funt Apo#o//, quibus hominem Dei
&d omne opus bonum citra meriii mentionem mfti*
Uiitth^ tuant.Etfanehcecnobisuna caufafatis effe debue-
rat, ut Deus in nobis glonficetur.
Qjffi g erga Dei
gloriamnon uehementer afficiuntur , memoriata-
men beneficioru Dex fufficiens f#, quce tales ad be--
nefaciendum incitet. Verum ihi cjuia feruiha forte
$qm coat~ia^ ;
legis obfecjuia, ingeredis meritis ex*
tundunf.mentiuntur nos nihd habere, quoadbon4
opera exhortemur.cjuia non eadem ingredimuruia.
x. Cor.9 Qutfiuero talibus obfeqmjs ualde oble&etur deusy

qui profitetur fe hdarem datorem chligere^ quicq
dan cjuafi ex tnRitia aut necefiitate uetat . Qutn^

fcnptura ut nullu omittat exhortatioms genus , fie~
penumero'
INSTITVTIO, iof
fenumero etiam commemorat, Deum unicui<fered-
iiturum mercedem fecundum opera fua.Ex eo au~ $uttb.i&
tem ne cûis ratioanetur, opera nofbra huius retribu
iionis caufam effe. fiquidem regnum ccelorum non
fauorumflipendiuSed fihoru e/} hareditas t ftam
foli potientur , c±ui & Domino in flhos cooptatifue-
E£ftjp i
rint:ne<fe ullam aliam ob caufam^quam ob hanc ado
ptionem.ltdcfc ne cogitemusfyintu fim&u huiufmo-
di promifione commendare uoluifje operum nofira
rum dignitatem, acfitalem mercedem promereren**
tur . Nihilenim nobis fcriptura rehquumftat , quo
in confye&u Dei exaltemur Quinpotius . totairt
hoc eh.ut arrogantiam noftram retundat,nos humi

Uet, deijciatj^r prorfus conterat. Verum nofirce irn
becilhtatific occurritur.cûce fiatim ahoqui collabe-
retur ac concideret y nifihac fe expeilatione fuftme
retac folaretur. Primum quam durumfit, non mo-

dofua omniaftdfe cjuocfe ipfum rehncjuere & abne
gare.reputent pro fe <\uifyfinguli.& tamen hoc ty
rocinio difapulosfuos, hoc e#, pws omnes Cfon- M4tt&, ii
flus initiat. Deindefic per omnem uitam fub crucis
iifciphna erudit, ne cor adijciant ad bonorum pra-
fentiumuelcupiditatemûelfduciam . Breuiter^fic
feretraftatjUt cjuocuncfcfletiat oculosûam longe
10O CHRIST* RELIGIONIS
hic mundus patet^non riifi defterationemfibi ubify
i.totM obuerfantemhabeant :utPaulusdicatmiferabilio-

res nos effeomnibus hominibus, fiinhocmundo
duntaxat fyerantes fumus In . his tantis anguftijs ne
deftciant7 adeft illis Dominusûi monet ut altius c&
putexerant, & longius oculos conijcianubeatitudi
nem auam in mundo non uident apudfe repertu-

, ,
ros. Hanc beatitudinem prcemium, mercedem, re-

?
tributionem , uocat: non operum meritu ceftimans,

fed compenfationem effefignificam eorum preffu-
ris? paf?ionibus-,contumetys?&:. Qutmobrem ni-
hd obeR , quominus uitam ceternam , renumeraiio-
nem fcripturx exeplo uocemus cjuod in ea Domi- :
nus fuos ex laboribus in quietem , ex affli&ione in

confolationem,exmceflitia ingaudium, exignomi
nia in gloriam recipiat: omnia breuiter^ cjuce perpef-
fifuntmala y bonismaioribuspermutet Sic&nihil .
eritincomodiifiuittffanclitatem exiRimemus effe

uia^non cjuidecjiice ducat,fed qua elecii a Deo fuo
in $loriareQni cceleftis ducantur.
•
i n i r-
uoriuihcec bo-
o r
O—V
na eius uoluntas en , glonpcare cjuos janchpcauiU
Hac ratione, obferuationes mandatoru ahquoties
uocanturMtix Domim non quibus Dommus iu :
fttji'cet,hQC eft7 mfioshabeat acreputet:fed cpubus

lujiat
INSTITVTIO* 101
faflosfuos quos iam ante fua gratia iuftificauit) ex*
erceat. Verum , fi <[uis uel minimam falutis noftra
porticnem ad opera deriuet y is totamfcripturam per
uertit ac corrumpiu <ju<e folidam laudem diuma bo
mtati aftignat. Nomen uero meriti qui ufurpat , ad~
uerfus Deigratiam blafthemiam er\giu<ju<t cum il-
loftarenon poteft . certearrogantice&feroaeri-
i\s aduerfus Deum uanhahs plenum eft.Deus merce
dem & remuneratwnem polhcetur. Aud\o.fed no-
ftrum erat>tant<£ De\ beneftcetict gratias agere, per
<{uam nobis dari agnofceremus-, quod minime debe-

iatur: non animis efferri-, & plus arripere cjuam d<t
batur. Qwi ufumfru£lum mfundo dono accept, fi

fundietiam proprietatem fibi uindicet, nonnetali
mgratitudine illum ipfum <juem poftidebat ufumfrn
£tum amittere meretur f Et nos fcihcet impune *d-
uerfus tantam fuam gratiam tam in
gratos Dominus
fereti
g } CAPVT
fOi CHRtST* RELIGIONIS
PE FIDE, VBI ET S Y jtf
bolom C quod Apoftolicum uo*

• cano explicatur*
C A p v T II.
AM fatis ex proxima iiftputa*
tioneintelligi poteR, quxnobis

perlegem agendaDommuspr<t
fcribat: quorum ftqua in parte
lapfifuerimus-iiram&terribile
mortis ceternce iudicium edicit . rurfum , quam non
modo arduu,fed prorfusfupra uiresêxtrac^ omnem
noflrafacultatefity legem implere ut exigit.Quare
fi nos dutaxat ipfos intuemur , quidq; nobis dignurn

fit cogitamustnihil e # bontffyei rehquu.fed a Deo
abiei~ios mors <& certiftima confufto nos manet. Id
tiiam explicatumfuit , unam effe effugiendce huius
calamitatis rationem , quceq^nos in melius reftituat.
nempe Domini mifericordiami quam certifiime ex~
feriemurji eam fohdafide accipiemus-, inch eafecu-
reacquiefcemus.Hoc nunc fupere^qualis effe hcec
fides debeatnd ctuod exfymholo ( quod hpofiolicu

uocant) facile difcemus ; quo breuiter compendium
collcttum
INSTITVTIO* 103
colle&u eft , & <{uafi epitome (jutedafideijn quam
confentit Ecclefia cathohca.Werum antequam uhra
frogredimur,admonendifumus, duas rffefideifor-

tnas. Altera efl,fiqms credat Deum efje: hifloriam,
de Chnfto narratur, ueraeffe arbitretur. qua-

J\ua
e eft nobis iudiaum de ij s , quce uel olim gefta nar-
rantur.uel ipfi prcefntesfye&auimus. Wcec ucro ut
tiullius efl momenti: ita indigna eflfdei appelktio-
tie de cjuafi quis glomtur , mtelhgat eamfe haber Ucob*
re cum diabolis communem : quibus tamen nihil
inde accedity mfi quod
magis terrentur , tremunty
C? conflernantur. hltera ett->qua non modo Deum
& Chrifium effe credimus : fed etiam in Deum

credimus , fy ChriRum uere ipfum pro Deo no-
.
fbro , ac Chnftum pro faluatore agnofcentes Hoc .
uero e #, non modo uerum reputare id omne , quod

de Deo ac Chrifto uel fcriptum e/f , uel diciturt
fedfyem omnem acfiduciam in uno De 6, acChri-

fto reponere : hac<[ue cogitatione fic offirmatos
effeût de bonaDei ergi nos uoluntate nihd dubite-

tnus. ut certo perfuafifimus y cpacquid nobis necefs
fe efytum in an\m<t,tum in corpons ufus y ab eo no-

bis datum iri . ut certo expeCiemus prcef\aturumy
quicqmd de eofcriptura polhcentur. ut nihil hcefi-

temus,
g 4.
temuSy quin nobis Chriftus fitlefus-, hocefy falua*
tor:cjuin y ut p ipfum peccatoru remifione ac fan&i
ficatione obtinemus,ita falus quocfc datafittut tande
(erducamur in regnu Dei, quod ultimo die reuelabi
tur. Atfy hoc quidecaput m, tyferefumma eorum
omnium y qucefacrofuo uerbonobis offertacpro-
tnittit Dominus hcec meta. quam nobis infcnptu-
,
ris fuis ftatuit: hicfcopus-, quem proponit Verbum .
ergo Deiyobieftum eft tyfcopus fideijn quem coU

hmare debet : bafiscfe , quafulciatur ac fuftineatur-
Rom. io fme cjua etiam confihere nequeat Atcfe ita no aliud .
eftuerahcecfideSy qutfdemum Chrimana uocari

foteft , quam firma aninn perfuafto, quanobifcum
ftatuimus?taM certam effe Dei ueritate, ut non pof
fit non prceftare , quodfefaBurum fanfto fuo uer-
Hchr.i i bo recepit - Qupd Paulus in eius definitione docet:
fubftantiamrerum fyerandarum ipfam uocans , ar-
oumentumcy non apparentium. Per fubftantiam aut
hypoftafin (ut Grace legitur) quafifulcrum intelli
ge tt5, cui mnitimur & incumbimus. ac fi diceret: fi-
dem ipfam , certam quandam ac fecuram poffefiio-

nem eorum , quce nobis a Deo promiffafunt Rwr- .
fum,ut fignificaret ad fupremum ufy diem y c[uo hbri

gperienturj fublimiora effey cjuam cjiuefenfu noftro
fercipi
tNSTITVTfO* 105
percipiydut oculis ffecSiari^manuue contre&ari pof-
fint: eac^ interim non aliter pofiideri a nobis , cjuam

ficaptum omnem ingenvj noftri excedamus, acfu-
pra omnia quce in mundo funt aciem noflram inten~
damus, nos denifyipfos fuperemus: Addidit,fecuri~
tatem hac pofiidendi effe rerww, cjuce infye iacenty
ideofy non uidentur. Nam (ut ipfe alibifcnbit )fyes Rom< *
quce uidetur, non eft fyes^ nec quis ea cjuce uidet, fyc
rat. Dum uero indicem aut probationem(nam Grce
ct'eflelenchus ) appellat^rerum non apparentium:
ferinde locjuiturâc diceret, euideniiam non appa
fi
rentium rerum:uifionem earum^cjuce non uidentur:
ferfyicuitatem obfcurarwuprcefentiam abfentiumy
demonRratwnem occukarum. My fteria enim Dej,
cuiufmodi funt quce ad fdutem noftram pertinenty
infe,fiiacj; ( utdicitur ) natura cerni non poffunt:
uerum ipfa m eius duntaxat uerbo intpcemur . cuius
ueritasfic perfuafa effe nobis debet^ ut pro fa£lo im
(letocfe habendumfit , cjuiccjuid locjuitur. Hcec ff
dei raho longe a priore diuerfa efl.tianc cjuifcjuis ha
non poteh cjuin Deo Hc6r.il
heufieri fit acceptus. cjuemad-
modum etiam contra , nunquamfiet, utfine ipfit illi
quiscl placeaL Per hanc cjuicquict optamus d Deo ac
(ofcimus, impetramus : cjuatenus ipfenobis condu-
g 5 cerepro-
lo6 CHfUST* RELIGIONIS
cere prouidet.Hxc uero , nec m ohliquo peruerfo'(fe
tcfimulato cordefedem habere poteh:nec inchoa-
ri aut conferuari , nififola Deigratia . H* c ipfa eft
quam pnmo legis fuce madato i nobis exigit Dm,
ubi prcefxtusft unum effe Dominu Deum noftrum,
fibijciu Ne haheamus Deos alienos corafe.ldfali-

cet uoiens^ne ahbi <{uam in fe unofyes acfiducia no
ftra refideat:qu<t fwi uni debeatur Xnnuens etiam.fi
ttlibfyes tyfiducia noflra refyiciat , aliu nobis effe
Deum. De hac fermonem inftituimus, cui compen-
iio docendce confcnptum eft Symbolum, quatuor
fartibus diftinftum. quarum tres primce tnbus per-
fonis facrae trmitatis deftinatte funtfiatru F//io, £/
San&o Spiritui. g <*# unus Deus nofier ceternus ac
omnipotens , in quem credimus . quarta explicat,
qu# ad nos ex ea in Deum fide redeant, cjuce^ ex-
feSlandajint. Quxndo uero impij ûidamûtfidem
tioRram ab ipfis radicibus reuellant-, circa pnma ini
tia obftrepunt, <(? nos Deum unum in tribus per/o-
ms cojitentes ludibrio habent: poRulabat hic locusy

Ut eorum blafyhemia compefcentur Verum . , cjuia
dociles manu ducerc, non autem cum pugnacibus et

rebellibus manum conferere, hicpropofitu eftxum
ilhs nunc inftruttis copijs non congrediarJantum
<[ud
INSTITVTIO* 107
quid fecjuendum hac in partefit-, <{uid cauendumf
faucis indicabo: ut habeant quifacdes apertascfc ue-
ritatiauresdederint, in quocertopedeconfislant.
Scnptura unu nobis Deum tradit.non flures, Ifrael
inquit , Dominus Deus tuus Deus unus e/J . Eadem j) CU tj

tamen&patrem Deum&fihum De«m, tyfyiri-
tumfanttu Deum.nihil obfcure afferit. Vnum dun-
taxat argumentum f>roferemus : fed <juod pro mille
effe pof?it. Paulus hcec triafic conneklit, Deum.fi- Ephcf.

dem y & baptifmumiut ab uno ad alterum ratiocme-
tur.Vt quia una ehfides.ex eo unum effe Deum de-
monfaev.quia unus eR baptifmus. inde quoc^ unam
effefidem oftendat . Cum enim fides non huc atcfc
illuc circunff>icerc,necfe per uaria difcurrere debeat,
fed in unum Deumffellare , in eum conferri? m eo

h#rere:ex eofacile conftituitury cjuodfi flures funt
fdes.flures etiam efeDeos oporteat. Rurfum? <{ui<t
baptifmusfacramentum eftfidei, ipfius unitatem no
bis confirmat, ex eo cjuod unus eh. Atquifidepro-
fiteri nemo pote^mfi in unum Deum Ergo ut ba-

.
ftifamur in unamfidem. ita in unum Deumfides no

fira credit.Et ille itacfc unus e&tyhcec una e#, quia
utrun^; unius Dei eh.Hinc etiam conficitur?ut non
riifi in unuDeum baptifan liceat 7 fua m eiusfideht
hapnfamur
baptifamur,in cuius nomen baptifamur. lam>cu fcrt
SUtth.ult. ptura uoluerit> nos baptifan in nomen patris fyfity
tyfyiritus fan£li,fvnul utify uoluit> una omnesfde
m patrem>filium> Zrfyirkumfan&um credere.id ue
ro cjuid ahud e$, <[uam clare teRan patrem? fliumy
& fanfc unum Deum effel Si emm in eo-
fpiritum
rumnomenbaptifamur-, ineorupdem baptifamur.
Vnus igitur Deusfuntyfi una fide coluntur Extant .
& alia luculenta teftimonia> cju<e partim una trium

dimnitatem> partim perfonalem diftinBionem affe-
rant. Yilio nomen illud> quod ludai uocant ineffahi
lerc. %$ . 5 J 'f y a u&
f kremiam attrihuitur . Vnu igitur xternum
illum Deum effe eportet > <jui alihi negatfe daturum
lefdA? fa m glomalterl Ef tamen cum dicitur principiofu
iffe apud Deum> patremfyfeaffe

loan. i per illu fecula: pr<e
Uebr. i terea cum ipfe teftatur-, daritatemfuam fe hahuiffe

loan.17 apudpatrem>ante^ mundusferet ; diftinSiio often-
ditur. magis etiam perfpicue ex eo , <\uo d non pater

Joan. 16 et ueniffe>& carnem nofbram induiffe: fedflius a pa-
alibi tre exiffe>ut ad nos defcenderet>& homofieret>di-
%4ch*i} dtur. Vtrun<yfimul apud alterum prophetaexpref
,
fum eh:ubi paterfocium uel cognatum ipfum appeU

Non efl aute Deo cognatus uelfocius> mfi <{ua-
lat.
temDeus Kurfum fifociuse^ Mm£tum effe

7
oporteU
INSTITVTIO* !0£
oportef.quando non eftfocietas nifi inter duos.Spi-
ritumfanftumdiferte Deum effepromntiatPetrus Aft0%r
in Aclis.Aliu tameeffe a Chnfio^plus decelocis ex I04rt.14.1j
loannis Euangelio conftat. Sedomniumclarifiime
hoc totum myfterium explicauit Paulus, cumftiri- Rom. 8
tum Chnfti i &.ftiritum eius qui fufcitamtlefum i
mortuis, promifcue uocauit. Si enim unus eft patris
'
&fty fyirltHS yP* ter & fi

u us mm fi
nt oportet.
Rurfum, ftiritum ipfum unum effe cum patre tyfi-
lio conuenitjcu nullus a ftintufuo diuerfusfit.Ca-
uillantur quidamfe audire Deumfbiritum effe: ideo
nihil fe intelligere perfyiritu , quam Deum patrem.
Sed ut Deum effefyintu audiunt , ita etiam audiunt
fyiritum fanSium effefyiritum Dei. Nihil ergo repic
gnat.cjuo minus tota Dei effentia ffiritualis fit , C2T
m illaeffentiafintypaterifiliuSi&fyiritus. Necde-
fuerunt qm dicerent.non alia rationeDeu> nuncpn
trem,nuncpium,nunc fyiritum fanttum nomina-
rnquim c[ua <&fortis,<& bonus 7 et gloriofus^ mi
fericors appellatur . Sed ij quofy faale reuincuntur.
duod hcec epitheta effe apparet, quce oftendunt qua
lisjit Deustilla nominaûce declarant quis uerefit.
Vident non cotentiofi, nec peruicacesy patre,filium,
grfyiriuimfiin&um umm effe Deum , quitc & pa-
ter
ttO CHRIST* RELIGIONIf
ttr Deus? tyfiliw Deus&fyiritus Deus : necpo*
teft nifi unus ejje Deus. Rurfum , tres nominantur9
tres defcnbuntury tres diftinguntur . Vnus ita<fe , <&
tresiunus Deus.una effenha. Qui tresl No tres dij9
non tres effentice. Vtrun^ utfigmficarent orthodo
xiueteres^dixeruntunameffe v<rtcty> tres vaara-
sdcr&ti id efl , fubftantiam unamy tres in unafuh~

ftantiafubfiftentias.LatintjCuper ommafenfu con-
uenirentâlterum tantum nomen reddiderunt^ in aU
tero quiddaaliud exprefiferut.Dixerunt enim unarrt
cffentiamûodnomen GrcecoiUirefjpondet:) tres
uero perfonas.quo relationem quanda indicareuo-

luerunt&blatrant karetici, quod v<ricc y \xsvs&~
<r«?, effentia y perfonc( y confi6iafunt hominum ar~
bitrio nomina, nufauam in fcnptuns lefta aut uifit»
$ed cum hoc nobis excutere non pofiint , tres dici,
qui unus Deusfunt: quahs eft iftcec morofitas-, im~

probare uerbaûce non ahudexplicantûam quod
fcriptuns teftatum confignatumcy efc Satiusforet,
inquiunt y nonmodofenfanoftra y fed uerbaetiam
intrafcnpturcefines continere:quam exoiica uerbt
ftpargere, qu# diffenfionum ac lurgiorumfeminarid

futurafint. Sic enim languetur circa uerborum pu^
gnas , fic ueritas altercando amittitur , fic chantas
diffoluitut
fNsrirvTio* iii
Jiffjluitur. Si u?rbum exoticum appellantyquodto-

tidem fyllabis compofitum in fcnptura ohendi non
pofiit imquam fane legem nobis tmponunt: qua da-
mnantur omnes conciones , <juce fcriptura cotexm
non cofarcinantur.Sin exoticum illis eft y quod cu-

Yiofe excogitatu fuperjTiUofe defenditur: efladcon
tentwne magis \ ad adificatione ualeuûel impor
tune,uel nullofrucTu ufurpatur: quod \ua afyeritate
pias aures offendif.quod i uerbi Deifimphcitate ab
jlrahit.eorufobrietatetoto ammo ampleftor Non .
enim minon rehgione de Deo nobis loquendu , j co

gitandum fentio. cjuando, <& quicquid de eo a nobis
cogitamusflultum eh:<& cpaccpixdlocpimurjnfuU
fum Efl tamen modus ahquis feruadus.petenda cer-
te eft ex fcripturis, & cogitandi <& loquendi regu-
la. ad banc amuf?im,& mentis cogitationes omnes%
t? ons uerba exigendafunt.Sed quiduetauquomi-
tius, <{Uce captui noftro perplexa in fcnptuns impe-
ditacfc funtêa uerbis planionbus edifferamusfquê U

men religwfe ^rfdehteripfiusfcripturce uentati fer
uianu<& parce modeftefa nec citra occafwne ufur
pentur.Occurrunt quotidiana exempla.Scepe defi-
dei \uft\tia difyutatur: pauciaffequuntur, quomodo
fiamus iuRifide Addamus hanc effe ChnHi mBir
tim %
tiam , non noftramiin ipfo , non in nobisfitam: fed
imputationenoflram fteriûoniam acceptanobis
fertur •
\ta non uere nos effe mftos , fed imputatiue:
uel no effe iuftos , fed pro mftis imputatione haberi7
quatenus Chrifti iuRiiiam per ftdem poftidemusy

res plana erit & expedita.Dicitur Deus in repxobis
operari-,cjuoru opera damnatafunt . difficilis & in-
iioluta quceftio, An Deus autorfit peccaiilan malu
Deofit imputandum J an iniuflitia opus eius cenferi
iebeatl Subtjciamus , in eodemfa£io refyiciendum
feruerft hominisâc lufti Dei opus.Kominem repro

bum^mali radicem infe haberepxam afe malum co :
gitare.a fe uelleâfe conari y afe perpetrare . Ideo illi
imputandum , quicquid m opere mali ac culpce e&

Qma confilioj uoluntatefailo, contra Deum niti-
tur. Deum uero, malam uoluntatem y ac malum co
natum, <±uo uult inftet!ere,nunc coercere ac mode-
rarv.nuc fucceffum dare7 & uires addere.fedomnU
iufte. SicPharao, Nabuchadneêr^Sennacheriby
contra Deum uiuentem belligerabantur, poteniiam
eius ridebant:populum,quamum in fe eratîmmeren
temperfequebantur: uiolentery nullo iureîrruebant

Exoi. 9 itt alienam poffeftionem. Deus aute eos omnes exci
lere< y Uuerat ? ut h#c omnia perpetrarent : fed tam male
uolentes.
IFSTITVTIO* llj
nolentes, & male cogitantes: aut potius malam eo-

rumuoluntatem,&maluconatum y inlfraelem cort
uerteratj&faaebat inualefcere : nunc utpopulifui

impietatemulcifceretur-, mncut liberationemface-
ret maonificentiore. Sic affliclio \ob y opus erat Dei lob 1, ZT

& diaboh, & tamen diaboli iniuftiiiam i Dei mfti-
tia diftinguere conuenit : cjuod ille perdere conaba-
tur-, Deus autem exercebat.

Sic hffur erat uirga fu-
rorisDomini , Sennacherib fecuris manus eiuswes lefa.io

-ab eo uocatiifufatati, impulfi, denicfc eius miniflru
Sed quidtdum efferatce fuae hbidini obfequebantury i ne 2 7

iufiitke Dei infcij feruiebant.En Deus, & illu eiuf
4em operis autores.fed in eodem opere elucetDei 111
flitia^ eorum inicjuitas Hac diHinclione
. implicitus
ille nodus diffoluitur : si <±uis interpellet £r fremat

-non probariflbi diftin&iones, cjuiafuas rixas diflin
itiunculis Sophiftce farciut cjuis talem importunitd
tem non oderit? Si cjuis uerborum nouitatem repre-
hendat^nonne merito mdicetur lucem ueritatis indi-
gneferre? ut qui tantum hoc reprehendatûeritatem

planam ac diluadam reddi. Huiufmodi autem uerbo
rum nouitas (fi ita appellanda eh ) tum poiifimum
ufu uenit^dum aduerfus calumniatores afferenda e/I
ueritas7 cjui tergiuerfando ipfam eludunt. Qupd ho-
h dieplus
1*4 CHRIST* R.ELIGIONJS
die plusfatis experimur-, quibus plurimum eft nego-
ti) in expugnandis ueritatis hoRibus adeo obhcjuq

:
Ct* uolubili flexu lubrici ifii angues efjugiunt , nifi

fortiter premantur-i &deprehenfiurgeantur.Sic
ueteres uarijs prauorum dogmatu certamimbus exx
gitati, coacii funt exqufita perfyicuitate ediffererey
quidfentiret,ne ob!ic[ua fubttrfugia impijs relin<{ue-
renttquibus uerboru inuolucra.erroru erat latebrte,
Arrius fatebatur Chriftu Deum, tyfiliu Deh qui*
euidentibus fcripturis relu&ari non poterat& qua-
fi probe defunStus*, confnfum aliquem cum afysfi-

tnulabat. kt interim non definebat laStare.Chriftii
creatum effe,&initium habmffe, utreliquas creatn
ras . Qupflexdem hominis uafritiem e latebris ex-
traherent ueteres->ultra progrefiifunt^ & deckrarut
Chriftum deternum patrisplium.patruj; cofubftan*
iialem effe.Hic efferbuit Arrianorum impietas, dum
nome o-jioisriTs pefiime odiffe7 tyexecranccepe

runt . Qupdfiprinapio , Chriftum confefi effent
jyncere & ex animo, Deum, non infciatieffent pct
tri effe cofubflantialem . Qmsprobos illos uiros in~
feclari audeat^ cjuafi nxatores <& cotentiofos-, <{uod
obuoculam unam tanto difceptandi feruore inca-
?
. kerint, £r ecclefi* quietem turbauennt .At uocuk
ilU
INSTITVTIO* itf
Hk diftinguebat inter purccfdei ChriHknos, &fi
cnlegos Arrianos.SurrexitpoReaSabellius y quip<$
tris.fity & fbiritus fanili nomina uana effe difeuta

hat: nec diRin£iiois alicuius caufa pofita, fed ciuerfk
cffe Deiattributa.cuiufnodiplurvr.a habentur.Si itt

certameuentu effet, fatebaturfe credere ?atrcdeu y
Viliu deuy Spiritu deuifed poftea elabebatur, mhilfc
eliud dixifje, qfi Deumfortem & iuftum tyfapien
tem uocaffet\ta& recinebat aliam cantilena, patrem
effeflium , &jfiritumfan£ium effepatrem , nulh
ordine,nulla diftm&ione. Ij, quibus tum pietas
cordi eratût hominis improbitatem frangerentxon
tra reclamabant , uere agnofcendas effe m Deo uno
tres propnetates . Ef, utfefimplia uentate aduerfus
tortuofts uerfutias munirentâffirmarut uerein una
Deo tres perfonas fbfiRere Jeu ( cjuod idem erai)
m Dei unttate fubfiHere peifonarum trinhatem , Si
ergo temere nonfunt inuenta nomina^temcrc repu-
diantur. Vtinam fepulta effenticonflaret hcec modo
inter omnesfdes,patr^phu y etffiritufancl:u unum
effe Deum.nec tamen autflium^patrem effetautfhi
ritumftnclum , flium: fed proprietate cjuadam effc
diftin£los. Vcrum ubi occurrcndum eftêx unapar-
$c Arrianis,ex altera Sabellianis:<jui utrisc^ tergiucf
h z janJi
1l£ CHIUSTV RBMGIONIS
fandi anfampracidiftomachantur.nonnullam fufti
$ioneinv\ciunt,uelArfv\feeffe dtfcipulos.uel Sabel-
JijDicitArriusChriftueffedeu,fedmufiitatfaftu
ffje,<&initiu habutffeJicit unu cum patrefed clam
in fuoru aures infufurrat, unitum ut rehquos frdeles>
qujxn^fingulari prxrogaitua. Dic confubftantiale,
4etraxeris uerfipellt larua, & tamen nthtladdts fcri
fturis.DicitSabelhuSy patrem,filtum> & fyintum

fanftu nihil in Deo difttn&ufonare . Dic tres effe7
t
uociferabttur te nominare tres deos . Dic in unx
Dei effentia perfonarum effe tnnitatem : dixeris
uno uerbo quod fcrtptune loquuntur , & inanem

hquacitatem comprefferis. Etfihcec nomina nonfe
runtyConcedat falte nobis 7 quod inficiari,uel fi rum
fantur^non poffunt: cum unum audimus-, intelligert
dam effefubRxnticeunitatem: cum tres audtmus, in

una hac effentiadtftinguendas tamen tres proprte-
tates . Siqutdemita easfcripturadtftingutt, utPatri
frincipium agendt rerumc^ omniumfontem & ori-
ginem attrtbuat: Ytlio,fapientiam & confiltum agett

dt af?tgnet: ad Spirttum, utrtutem efficaciamcfc actip
ms referat. Vnde &filtus uerbu patris dtcitur noft :
quale hommes loquuntur aut cogitant, fed aternum
CT tncomutabih ineffabih modo a patre emergen^

utftiri
TNSTTTVTfO* UJ {
utfyiritus fan&us uirtus,digitus,potentia nuncupd-

tur . Nunc fimphce ueritatis confefiione audiamus*
PARS SYMBOLI . .
P R I M A.
RedoinDeupatrem ommpotett
J
C*1 tem ^creatorem cceli dC terrae,
Quaprofitemur^nosfiduciam habere omnem m
Deo patrefixa: quem & noftru,& omniu omnmo
rerumûce creat* funtj creatore agnofcimus. qua$
uerboZ?<eternafuafapitntia(ftifiliuseft)&fud tfal $»
uvrtute ( quifyiritus faniius eft ) condidit Ktfyut p/a/io
.
femel condidit:ita nunc fuftinere,fouerejdgere,con Aftoi

*
feruare, b onitate ac uirtute fua:citra quam ommaftd **cfcr. l
tim collapfuraeffent,&in nihiluabitura. Cum ue-

roomnipotentem & rerum omnium creatorem ap-
pellamus,talem eius omnipotentiam, qua omniaopc
ratur in omnibus: talemc^promdentiam^ qua omnia i, Cor;
moderatur, cogitareoportet.non aualemilli Sopfci-
fl<e affingunt, inanem, fopitam, oaofam: utfide per- Tfrrc,
fuafum habeamusûcecunfynobisacaduntjata itt
xti ac triftia, profpera ac aduerfa,fiue ad corpus i/-

Ujfiueadanimtm pertineantj ab eo nobis euenire\
*
h } (excepto
«8 CHRISTV RELIGIONIS
(excepto duntaxat peccato quod nequiti^ noftrx
$[ce> i j iwputari couenit , eius etiam prcefidijs nos tuto pro

-
tegi , defendi ac feruari , ne qua uis inimica noceaU
Rora. %
w *™' denify (cum omnia ex eius manu fufcipiamus)
&
eo nobis euenire, qnod non in rem nofbracondu
cat: ut ut res nunc profyer<e> nunc aduerfe w«/go ui
deantur . Atcy hctc quidem omnia nohis ah eoperiy
non aliqua noRra dignitate non merito , aliquo, cui
hancgratiam debeat. non quodremunerari eius te-

oijM. 1 1 nefcentiam mutua uice ualeamusifed paterna beni-
gnitate ac clementia.qua ut nobifcufic agatjn cau*
fa fola eft eius honitas . Quamobrem danda operay

utgratiarum aSiionem tantce bonitati referamus> il-
tam cum animis nofiris reputemus> illam linguapr*
dicemus& quibus poffumusjaudibus tollamus.T*
7
\em patremgrata pietate ardentiq; amore ficcola-

mus , ut nos totos eius obfequio deuoueamus , illum
in omnibus honoremus.omnia>aduerfa quofycequis
placidisq; animis , quafi ex eius manu , fufcipiamus:
cogitantes eius prouidentiam fic quoq- nobis acfalu
ti noftrce profpicere , dum affligit %r tribulat . Ita <£
Juicquid tandem accidat, nuncjuam ambigenduaut

iffidendum eriueum nos habere propitium ac bene
uolentem^falusc^ ab eo mbilominus expeftanda.Ejl
emm
rNsriTVTrcu \i%
enim certiflimum ac uerifs"imum^hanc cffe reSiamfi
dem.quam ut quify habeat,hacpnma Symboli par-
tedocemur.
S E C V N D A,
Et in Iefum Chriftum filtum efus uni

3
cum ,Dommum noftrum qui concc* ,
ptus eft efpiriru fancfto, natus ex Maria

uirgine, paflus fub Pontio Pilato.crucf^
*
fixus , mortuus , &: fepultus dcfccndit .
ad inferos,certia die refurr exit a mortuis*

afcendit in ccclum , fedet ad dexteratn
patris:indeuenturus ad iudicandum ui*
vosdC mortuos*
Qua cofitemwr nos credere in lefum Chrijlumt
quem perfuafum habeamus , unicum effe Dei patris
plium.non utjideles,adoptione duntaxat&gratia:
fednaturalem, &ab ceterno ex patre genitum . Sic
enim a cceteris omnibus ipfum difcermmus , duuni-
cum uocamus.VtûatenusDeus c/J, fitumtscum vfalioi
patre Deus,eiufdem naturce ac fubflantice feu effen-
ticemon aliter, quam perfona dipLincius> quam pro-
(riam ac diftintlam a patre habet. Qmcûid autem
efl humance fapientice, hicfubmitti ac uelut captiuu
feneri decet.nihil^ autcunofe argutandojaut hcefi-
h 4. tando
UO CHRIST, RELIGIONIS
tando buiufmodi myfteriaadorari-, quce omnem hu
manifenfus captum longefuperat. hcne cjuicquam.
hac in varte aut animo conapiamus-, aut fentiamus,
*ut loquamuryquamfcripturis docemury terreat nos
hcereticoru exempla: cjui in pr<eceps deturbatifunty
dumfenfufuo abundare uolut.Qmndo igitur Deus

filiuSi unus atfyidem cum patre Deus e#, habemus
Hehr. * uerum effe Deum creatorem cceli <& terr<e, Ktc^ ut
fiduciam omnem in patre consxituimus: ita & mfi-
lio conhituenia eft, cum unusfit Deus. Quod au-
tem hic peculiariter c&li ac terrce creator pater dici
tur>incaufa efl eay quam ante diximus , p roprieta-
tum diRin8:io y <jua ad patrem agendi prinapium re-
fertur : ut ipfe quidem proprie agere dicatur,fed per

uerbum ac fapientiamfuamfcdin uirtute fua.Ccete
'
rumcommunem triumperfonarumaBionemfuiffe
Gette.i
in creando mundo, planumfacituox illapatriSj Frf-
ciamus hominem ad imaginem&fimilitudinem no

flram. qua non cum angelis deliberat , non fapfum }
alloquitur^fed fapientiafuam gr uirtutem aduocau

Vrceterea coftemur nos credere, ipfum noftra caa
fa, ut nos a diaboli tyrannidefolueret , cui obnox^

eramus a uinculis peccati , quibus ahri&i teneba-
:
murJferuitio mortis <& corporis et anim<e7 in quod

detrufi
INSTITVTIO* XXX
detrufi eramusiab ceternis pcenisûibus eramus ad-
diiii ( cu hinc exolui ac extncanfacultatis noftrce
no effet:) diuina benigmtate ac mifericordia a patre
miffum y ad nos defcendiffe , ut carnem noftxam in-
t
dueret, <{uamfu<e diuinitati coniunxit. Sic enim no-

fira referebat7 uerum effe Deum & hominemj eum y
qui mediator nofterfuturus effet. Cum enim omnia ufa jj

difiipata effenty cum peccata noftra oppofuiffent nu
heminternosgr Deunofbru-, cjuisadeupertinge-
retMomo netAtqui omnes cu parente fuo Adam ad Gcn.f
cofjpettu Domini horrebant. Angelus tAtqui etiam Ephef
illi opus hahebant capite , in <juo Deo fuo coh<ere- Colojf,
rent. Quid igitur? Deplorata res erat> nifi maieHas

ipfa Dei ad nos defcenderet , quando afcendere no-
ftrum non eratlta Deifiliusfeclus eft nobis bnma- itfa.y
nueVideftyUobifcuDeus. Rurfum cum modts omni
bus noftra humditas cum Dei maieftate difiideat,
(juisfatis confidere aufus etiamnum effet^Deum fibi
propinquum effey fecum hahitare.fibi adeffel No«-,
dumigitur fatis propinc[uauicinitas ^ nondumfatis
firmaaffinitasmifiyUtfuam nobis diuinitatem adiun
xerat,itanoftram quofy humamtatemfuce diuinita-
ti adiungeret . Ita Paulus , cum eum nobis mediato- i Cor*
rem proponeret} nominatim dixit kominem. Media-
h s torr
tor.inquiuDei £r hominvm, homo lefus Chnftus.
Poterat DeuAicere, poterat falte&hoc nomen-, ut
Dei nomen.omittere: fedinfirmitatem noftram no-
uerat.Ne cjuis itaq> fe torqueret , ubi ille qu<erendus
medxator, quomodoad ipfum perueniretur : conti-
nuoaddidit, Homo e/l. acfidiceret, uobis propin-
quus es% imb contiguus , caro uefxra est . Idfcilicet
defignare uolens, fiodalibifwnificaniius explica-
ftr. 4 Mt' Non ejfe nobis ponificem, qui no pofiit compi

ti infirmitatibus noftris , quando more noftro fity
tbfife
peccato.per omnia tentatus.Non erat res uul-
gans>qu<e mediatoripr<eftandaefat: ut exfitys ho*
minum,filios Deiftceret.ex hceredibus geenn#,cce
kftis regni h*redes Quis hocpoterat y
.
nififilius
De /, filius hominisfieretf&fic nofirum acaperet,
utfuum ad nos transferret i quodfuum erat naturay
ttoftrum faceret gratia f rl<ec ergo ffies nofira es%
qubdfilij Dei fumus ; cjuia naturalisDeifiliusSibi

corpus ex corpore nohro^carnem ex carne nofrray
effa ex ofiibus noftris compofuitût idem nobifcum
effet.quod nobis proprium erat> adfe pertinere uo~>

hiit:ut, quod fibipropnum erat, ad nos pertineret.
tyitaincomuneipfe nobifcum &filiusDeieffety
&filiushominis* il*cfj>esnoslraefl, qubdhcere*
ditas
INSTITVTIO, 125
iitds regni cceleftis noftrafitiquia unicus Deifuius,
cuiusfolida erat hcereditas->nos fibifratres adoptauit
quodfifratres y ergo & hcereditatis participes. Ewh

tereafic noSxra refoebau uerum effe Deum & ho~
minemûiredempornofierfuturus effet. Ems erat
mortem abforbere . quis hoc poterat , mfi uital Eius
crat peccaium uincere. quishoc foteraty riifiiffa
Mitia:?orro quis aut uita efyaut iwflitw, nififolus
DeustSefe ergo clemetifimus Dominus redempto-

rem noftrumfecit^dum nos redemptos uoluit. klte-
rum hoc redemptionis nohrce caput crat: ut homo 7
quifefefua inobedientia perdiderau fuam confufio-
nem obedientia tolieret: ut iuflitia Deifatisfaceretr
ut pcenas peccati perfclueret . Prodvjt ergo uerus ho

mo Dominus nofter. kdae perfonam induiu nomen
affumpftt , ut patrtfc obedientem pro eo exhiberety
ut carnem noftram infatisfa£lioneiuftiti<e Deifta*
tueret , ut in carne nbRra peccati pcenam per/o/we-
rct.Qui ergo Chriftum fud dut diumitate^ aut hu-
manitatefjpolianty illius quidem uel maieftatem bld-
fobemanu uelbonitatem obfcurant: fednonmmus
fidem nofbra labefailant £r eucrtunu qu^nifi hoc
fundamento ftare non foteft. Verbum itafr carofa
ftum eft ; <& qui Deus erat 7 fimul etiam homofa-
Ouseft.
124 CHRISt* RELIGIONTS
£ius e/l,«t unusfit idem&bomo fy Deustno coti*
fufionefubftantitfy fed unitate perfonct. Id hominis
exemplo intelligi pote^cjuem uidemus duabus par*
tibus con&itutum : quarum neutra tamen ficalteri
fermixta eft,ut non retineat natur* fuct propneta^
tem.Necfe enim.aut anima corpusâut corpus ariimd

eft. Quare &de ammafeorfum diatur^cFin cor-
fus nullo modo cadere potefi:&de corpore rurfus,

quod nulla ratione animce conueniat. de toto homi-
tteûod nec de amma feorfum , nec de corpore nifi
mepte accipipojsit.poftremo animce propria adcor
fustransferuntur, & corporis propna ad animam.
Qm tamen tjs conftat , unus homo e#, non plures*
Huiufmodi uero locfuendiformulce, tyunam effe in
homine naturam,ex duabus connexis compofitam,
fignifcant : & duas diuerfas fubeffe naturas , qu<e
hanc componant Sic . & de Chnfto fcripturx lo-

tjuuntur.attribuunt illi interdumûct ad humanita-
temfwgulariter referri oporteattinterdumûa diui

nitati peculiariter competant: nonnunquam , qu<t
utramcj; naturam complettantur, neutri feorfumfa*
tis conueniant. poftremo^&per idiomatum commtt

nicationem ipfius diuinitati afiignanu <{u<£ bumani-
Utis propria erant: & humamtati , <ju<se addiuinit*-
tmfte
INSTITVTIO* «5
Jem fye&abant Horum . riihilmeumefttfedplana
.exempla infcripturis extant . Qupd de fe ipfe dice- ioan.<$
bat CbnRusÂntecjuam Abrahamfieret, egofum)
abeius humanitate longe ahenum erat.Nonemm
homofafius eft, nifimultis poi} Abrahamumfecu-
lis.ld ergo pecuiiare erat diumitatis.Qupdferuus pa Iepj£4
tris uocatur -, &
cjuod cremt cetate fapienha apud huc.i
Deum & bominesûodgloriam fuam non cjucefijt; l0 *n - 8
Pb*flp«»
fohus humanitatisfuit.Sicjuidem quatenus Deuseft,
aqualisehpatrv.necaugeriullarepote^ômma - >
propterfemetipfumoperatur.Necdiuinitatisfingu- t#f* .
lare, nec humanitatisfmt,fed utriufyfimuhquodpo ôanj.9
teftatem accepit a patre remittedi peccata , fufcitan A " 0AO

di mortuos , quod ludex conftitutus efl uiuorum &
mortuorum Huiufmodi enim prarogatiuis
. pr<edi~
tusfuit filius Deij cu m carne manifeftatus eh. cjuas :
& ipfe una cum patre , ante mundi conftitutionem

fofiidebati&qutf bomini, qui nihil effet cjuam bo-
mo,dan non poterant.lftiusformcepermultafuntin
Zuangelio loannis. cjuce nec diuinitati, nec bumani-
tati beneconuenianti Chriftiperfonce,in quaDeus
& homo manifeftatus ?ft,optime congruat.ln bunc
uocfc fenfum acapwndu eft quod legitur apud Pau t.Cor.it
r
ium 7 Cbriftumredditurum regnumDeQ&patri.

Xon
il6 CHRI5T* RELKalONIS
Non eriim regnumflij Dei,quodinitium nullum hi
buitjfinem habiturum eft.fed , quomodo poft fuam
dbieilionejgloria ty honore coronatus eh y & con
ftitutusfuper.omniaûomodo.poftquafemetipfum
exinariimty &patri obedientefe ad mortepr*ftitit>
Vbilip i exaltatus
efiy &
nomeaccepitjn quo genu omnefle
£latur:ita tum & nomen ipfum & quicquidipatre
y
dccepit y patnfibljciet : utfit Deus omnia in omriu

bus Communicatio autem idiomatumfiueproprie
tatum e&> H °d Paulus dicit Deumfuo fanguine ac-
Afto. i o 1
U Cor.i. îfijlfe ccckfiam y (y Dominum glorice cr uci-
fa
jiixum, Deus enim proprie fanguinem no habcty tiee
patitur . Sed quia uerus Deus & uerus homo Ghri-

flus fanguine fuum cruafxuspronobisfudit: quct
in eius humanitate peracl:afunty ad diuinitate tranf
loto.} feruntur. Rurfum, cum Chnslus diceret neminem y
in ccelum afcendiffey nififlium hominis qui in ccelo
effetxerte tu non erat in ccelo corpore y quod affum

pferat. fed quia ipfe idem y erat Deus &
homo y pro-
pter naturarum unitatem , uni dabat , quod alterius
erat.Htec plunbusperf?4uory propter eos <jwi nulh
ratione adduci poffunt y ut in una Chrifti perfom
utriuffe naturce proprietates obferuent \ta Chrifiu
fatentur£)eum y & hominem^ fihum Dei.Verum
fipro-
INSTITVTIO, il*t
fi proprius inftes , anim aduertes non aliter Deum

ty Dei filium ab illis dici quam ,
cjuia conceptus efi
txftiritufan£lo,in utero uirginis. qualiter olim M<*
nichce i nugabantur , hominem ex traduce Dei ani-
mam habere , quia legebant Deum illi infyirajfe
fyiraculum uitce , Atcjue in erroris
fm patrocinium
tumultuofe urgent , quod diatur Deus propriofiho)
non peperciffe: cjuod illum ipfum? qui e mrgine nafcc

retur.fiiium ahifiimi uocan angelus prcecepit Necu .
fxne duos Chriftosfaamusifedfimpliciterprofite-

mur eumûifilius erat ceternus Dei,carnenoftram
induiffe.fic ut unus idemq. Chnflus^Deusfit fy h&
mo fd umtis.no confufis nxturis Verum ne adhuc .
fuperbiant futihfua obietlione, qua pugnant, Chri-

fium effefilium Deifecundum humamtatem dunta-
xat:quia /5, g e uirgme natus eft homo,paffusci
; efty
non dius.Deifilius uocatur: difrant ratione locmen
difcriptur^ ex mo prophetce loco , apu d quemfic
Dominus loquitur. Et tu Bethleem Ephrata, paruu- Micfcf
laesin milibus luda. exte mihi nafcetur dux , qui
regat populum meum Ifrael. & egreffus eius ab ini-
tio.a diebus ceternitatis.Audiutneemsipfius Chri-
fiucjui in Bethleem nafatur, egreffum effe a diebus
aeternitatÂtcjuhfiiin dlam dicrum cetcrnitatem m-
tuemwT)
fZS CHRIST* RELIGIONIS
tuemur, nondum Chriftus erat . Verum iftud quu
Hebr.i dem:fedfilius DeieratûipofteafaElusehChri-

ftus . Sic autor epihoU ad Hebrxos: Proximis, in-
quit , diebus locutus e/} nobis Deus in ddetto filio

fuoy <[uem conftituituniuerforubceredemêrquem
fecula etiamfecit. Certefilium effe oportebat> ante\
}o<tn.i
homofieretji per eufallafuntfecula. <juin & col-
jgOT fc nc licetûerbum Dei effefilium Dei Nam .
quod loannes inquit , per uerbum faEta effe omniax

Apoftolus aitj perfilium. Paulus quofy adeo perfjpi-
cue dftinguit utramc^ appeilatwnem? filpj
Dei tyfi
\v\ hominiSyUt adhuc refragari^non modo ccecitatis>
Primum , dumfe aitfegre-
jionu *
fa obftinationisfuerit .
-gatum effe in Euangelium Dei , cjuod ante promife-

rat per propbetas y defilio fuoûi fa&usfuit ex fe-
tnine Dauid, fecundu camem , declaratusfihus Dei
in uirtute. Curfecundum carnem diftin&e notaret
tffefilium Dauid^mfi uellet innuerefilium Dei^non
iRbm.p fecundum carne?Alibi:Ex fubus y inûity eR Chri-
&us,fecundum carnem>quieftDeus beneditlus in
fecula. An cjuicquam uolunt apertius? quam Chn-
ftum uocari Abrahxfemen fecundum carnemcce-
terum-, ultra carnem effe Deum benedicium infecu
UlRurfum id teftatum uolo, Nos non negare unum

Chnftum
INSTITVTIO* IZ9
Chriftum,uerum effe Deum^hominem : nec di~
uimtatem eius ab humanitate per hcec diuellifcd di-
flingui. Hcec pulchre coueniunt, flfobriumhabent
interpretemjClui tanta myfleria.qua decet rehgione,
traclet . Nihil e& autem quod furiofi & phrenetiei
fointus non perturbent. hmpiunt attnbuta huma-

mtatis.ad tollenda diuimtate: diuinitatis y ad tollenda
humanitate. cjuce uero de utraq; natura flc coiuclim
iiSia funt, ut neutri couenmntâd tollenda utram^
Hoc uero cjuid aliud eR^ § contendere Chriftu non
ejje fromine, cjuia Deus eflfno effe De«, quia homo
ejV.nec fcomwe, nec Deum effeûia et homofimul
& Deus eft \ Ergo Chriflus , prater idquod Deus
tft , affumpta uera carne homo ftclus en. Hunc Lwc, l
utfic uoce patris & ccelefti oraculo appvllatus e$,

ita uere effe lefum credimus. hoccy nomen.no aliud,
iatum hominibuSjin <jwo oporteat faluosfieri.Cre- Ado.4
dimus &
Chriflum lpfum effe:hoc efl,omnibus fan p/!t/,4j 8
ciifyintusgratys perfufum. cjuce oleum ideo dicun-
tur7 cjuodfine his aridi &ftmles tabefcimus. /ic<j.,
utfpintus fuper ipfum requieumty ac fefe totum m
eum effudmt: ut de plenitudme eius omnes accipia- lefa. u.6\
mus, cjuicun^ fimus perfidem eius confortes ac par loan, i
ticipes , hac denic^ unilione conftitutum effe a pa-
i treregem
I3<> CHRIST, RELIGI0N1S
Vfal i tre regem^ qui omnemfibi poteRatem in ccelo &in
terra fubljceret : impenum
ut in ipfo reges effemus,
i.Vet.t
habentes fupra diabolum peccatum, mortem
7 in- &
feros.Deindefacerdotemi quifuofacrificiopatrem
A poca .
i
no y i$ pjacam ac reconaharet: ut in ipfo facerdotes
J *
effemus:ipfointercefforeacmediatorey patriprecesy
grtitrum aciioneSy nofmetipfos , & noftra omnxa
offerentes. lta^& Dominum unicum effeipfum
agnofcimus, ut nobis a patre prtfeftus eft. Hunc
Rom. i* mirabiliynobis^menmabilifîritusfancliuirtutey
Lttc.i.i conceptum effehominemcredimusy in utero facr<t
uirginis : ex qua natus homo mortahs , falutem no-

flrdjcuius caufa uenerat-,ut perficeret , corpusfuum
in miferrimam mortem tradidit, acfuumfanguinem
inredemptionis precium effudit . Paffuseft autem
fub Pontio Pdato , iudicis fcilicetfententia damna*

tuSy pro nocente & malefico : ut apudfummi iudi~
£>cut- u cistribunaleius'damnationeabfolueremur. Cruci-

GaU} fxus, ut in cruce, qu# Dei lege maledi&afueraty mt
lediRionem nohram fuftinerety quampeccata no-
ofe 15 flra merebantur. Mortuus.ut morte fua mortem hm

i .
Cor. it ceret , cpce nobis imminebai : ac abforberet , i <jk<<
Hebr.i abforbendi eramus.Sepultus>utper emgratiam pec
?Kom* 6 catofepeliamur: i diaboli et mortis imperio liberati.
Qiipi
|
INSTITVTIO, i5$
Qupd uero ad inferos defcendit, idfignificatâf- Pfal. x<
fliclum a Deofuijje , ac diuini iudicij horrorem & lc[a^ 3
feuentatem fnfiffetut vrce Dei intercederet, ac eius

iuHitice^noHro nomine, fatisfaceret. ita debitas fol-
uens ac luens pcenas , non ju<e(qu<e nulla unqfuit)

fed noftrceinicjuitati. Neq; tamen intelhgendum eft,
patrem ilh un<{uam iratumfuiffe.Qupmodo enim di Mrfftfc

lediofilio, inc]uoillicomplacitues% irafcereturtaut
quomodo ipfe patre fua intercefiione placaretj cjuem

infenfum haberet? Sed hocfenfu dicitur diuincefeue
ritatis grauitate fuslinuiffe,cjHonim manu Deiper-
cuffus <zy afflictus , omma irati & pumentis Deifi-
gna expertus eh . ut coattusfuerit , urgente angu-
ftia, exclamare.Pater: paterût quid me dereliquifli? Matth 1 .
Idfane dicitur, ipjitm defcendiffe ad inferov. non ati

tem in locum ahcjuem certum(cui lymbi nomen con
ftclum e#) commigraftfe, quopatres, auifub ueteri
tehamento uixerant , ueluti carcere claufiteneren-
tur , ibi in uinculis ac captiuitate redemptionc fuam
expeclantesiac eius loci fores ui perfregiffcût ipfos

inde eximeret.Hcec emmfibula, tametfi magnos au
tores habet , £r hodie cjuo^ a multisfeno pro ueri-
tate defenditur , nibdtame quamfabula e$l.Neq; in
cumfenfum accipidebet ?etrilocus 7 dttemfemper *.Prt« J
i i ohrudv.nt
j '1J2 CHRIST, RELIGIONIS
ohtrudunty qui eam tueri uolunt i
Qupd Chrifkty
fyiritu ueniens prcedicauerit his, qui m carcere erant
fyiritibus. Hocenim tantum uoluit ?etrus,uirtutem
redemptionis per Ghriftum part^ exKibita & pla~
ne manifeftatam eorum jbiritibus , <jui ante idtem-
pus defunSii fuerant. Yideles emm , quifuam ab illo
falutem femper expettauerant , tunc plane <& pr<t-

fenti afj?e£iu perfyexerunt eius uifitationem. Con-
trajeprobi ipfum unicam effe falute fero percipien-
tesâ quaexclufieffent, nullam fibifyemrefiduam
tunc planius agnouerunt.Quod autem Petrus,nul-

lo difcnmine, piosfimul&impios in carcerefuiffe
aiunon ita accipiendum, quafipij anguftijs cjuibuf-
iam uincli clauderentur : uerum quia obfcure , £r
fubnubium umbriSj Chnftum cminus confyiae-
bant nondum exhibitum. Hanc eorum anxiam ex-
pe£lationem y cjuodam fchemate^carcerem appellat.
r,ue 16 P orr° fcriptura teRificatur, tu infinu Abrahce eos

* mnc etim f
11 unt: boc e#,m recjuie ac tran»
Apoc.6 faffe?
quillitate,quce fit ipfis beatitudinis initiu. Intelhgunt
enim fe uiuere in Deo, & ilh infeparabihter hcerere.

Qup fenfu eximiam confolationem acapiunt, ex-
pectates beatce refurreSiionis diem.Quanquam ait
tem hcec particula de defcenfu ad inferos, a nonullii
> * *
omifft
INSTJTVTIO. 135
emiffa e#, minime tamen eftfuperflu*-, utpote qu<e
rerum maximarum maxima myheria continet.
Praterea^credimus tertia die fufcitatum ex mortuisi
boc e/J, ex eadem morte, qua cceteri homines natu-
rce lege defunguntur.Atq; in uitam refurrexiffe,ue-
rum hominem^non iam tamen mortalem:fed incor-
ruptum , corpore^ <& ariima receptis oloriftcatum.
Hancq; effe refurreEiionis eius uirtutem , ut luftift- Rom, 6
cati fufatemur per eam a morte peccati-, in uitce no-
uitateaciuflitia. Simul utfecurifimus, omnes olim
hominesûi eandem mortem obierunt?fufcitandos.
Qi< onia eius refurreSiio, certiflima eftfides &hy- 1 . Cor. i
(oftafls refurreclionis hominu. Credimus m cce- Atfo.i

lum afcendiffe: quo afcenfu aditum regni ccelorum y
.
qui in Adam omnibus claufusfuerat , nobis aperuit. \ an.u
Sicjuidem ccelum in carne noHra , cjuafino&ro no- nebr.z
mine , mgreftus e/f , ut iam in ipfo perfyem ccelum
.
poflideamus 1 adeofy inter ccelehes cjuodamodo fe- Bphcf.
. deamus.Credimus item ilhc,qualis in carne manife-
fiatus e&federe ad dexteram patris.Qup flgniflca- 1 . cor. 1
r«r, conftitutum ac declaratum regem, arb itrum, ac Hebr. 1
dominumfuper omnia : nulla creatur* exceptione y
. quce non dominio fubieftafuerit . quo , fua uir- Epbcf.

eius <
•
Me 7 nQsftiritualibus<lQriis
ditaret. Ita^nosfanili-
i } ftcat7
/154 CHRIST* RELIGIONIS
ficat, ac peccatorum fordibus expurgat , gubernaf7
ac deducitjdonecadftfepertingamus-, permortemi
qucefinem quidem noftrce imperfeciionh initium ue
ro afferet beatitudini, quam m ipfo ohtine bimus.vt
regnumeius&gloria y noftrumfitrobury uirtus, ac
aduerfus inferos gloriatio . Nec fine magno noftro
hr. 7 9 bono apudpatremnunc eh qumpotius y utnobis.
Vxom. 8 <r<{ ew acceffum prcebeatj ac uiamfternat,nos illi of-

loan. i ferat^gratiam nobis ab eo impetret, illum perpetuus
pro nobis aduocatus ac mediator interpellet , illi pro

noftris offenfis intercedat? illumc^ nobis afiidue re-
conaliet. Itacfc quanquam in ccelumfubUtus.corpo

risfui praefentiam e confyeflu noftro fuftuht : non
tamen auxilio ac potentia definit adeffe fuis fideli-
bus^manifeftamcfcprxfenticefu* uirtutem oRende-
'tb ult.
re.Qupdetiampolliatus e{l:Ecce,inquit,uohfcum
fum ufy ad confummationem feculi. Poflremo,
credimus ipfum uifibiliforma indedefcenfuru, qua~
r fto. ?
& afcedere uifus eR:fupremo fcilicet die, cjuo omni-
':
<h, 24 busfimul apparebit^cum inejfabHi regni fui maiefts
te, ludicaturus uiuos & mortuos. hoc efi,tum-,quos
Thcf. 4 dies ille fuperftites deprehendet: tum? qui iam antea

tetffeitf morte fublati fuerant. ac mercedem omnibus reddi-
turus > fccundwn opera fu*:utfe fify fidelemfuis
operibuSy
IN5TITVTI0* 135
Pferibus, <tut infdelem frobauerit. Quando itacj*
totam falutis nohrce fummam,ac omnes etiam far-
tes in Cbnfto comfrehenfas uidemus , cauendum7
ne uel mimmamfalutis noftrafortiunculam ahbi rc
fofitam arbitremur. Nam iffofolo cceleftes omnes
tbefaun funtreconditi . Vnde quicquid boni exfeti
foteâdfatietatem hauriantûi tota exfettatwne

ab eo uno fendet.Rcec fiquidem haud dubie omnia7
qu# antefcrifta funtji nobis ab eo frceftantur> qui
ow<j< iffa ex eius uerbo certafde exfettamuSjnui-
Ufrorfus ullius boni fars abeffe nobis foteriu
T E R T I A*
Credo in fpiritum fan&um*
Vbi confitemur^nos credere fyiritumfan£lumy
uerum cum fatre ac filio Deum effe, tertiam ferfo-
namfacrofaniia trinitatis?fatri tyfilio confubftan
tialem ac coceternum, omnifotenteômnium^; crea
torem Sunt enim ferfonce tres diRinSiceûna effen

.
tia: ut diclum e/i. Quce,ut altafunt atcy abdita my

fteria^ta adorari magis quam excuti ofortet. <juan~
do neq; ad ingenq nohn , ne<y dd linguce rationem
ttcmodulosexigiâutdebent^ autqueunt. Quare>
Utfiduciam omnem in Deo fatreâc unico eiusfiho
refofitam habemus , ita <& inftiritufanfto habea-
v
14. mus*
l$6 CHRIST* RELIGIONIS
mus. Siquidem unus cum patre ty filio eft Deus no
Row.S fler.Perfuafi]non alium effe nobis adpatrem dufto
Bpbe.i rem ac dire&oremûamfyiritttm faniiumiquemad
1« Cor.u mo dum non alia eftuia, quam Cknftus nihil no- .
bisgratice a Deo effe, quam per fyintum fanilum.
cugratia,ipfafitfyiritus uirtus atcfc aBiotper cjuam

Deus pater,mfiho, quiccpiid us\ efi boni,operatur:
fer quam agit, fuftinet, uegetat, ac uiuificat omnia*
per cjuam nos iuRificat,fan£ificat^xpurgat,adfefe
uocat ac trahit, utfalutem confecjuamur. Itafyfyiri-
tus fanclus , dum in nobis ad hunc modum habitat,
flobis fuo lumine illucet : <jwo difcamus , & plane
i. Coy.z agnofcamus , quam ingentem diuinx bonitatis opu-

* Cor.15 lentiam in Chrifto popideamus. Cordanofbra w-
cendit ardore chantatis, tum Dei,tum proximi.ma-
giscfc indies excoquit & exurit concupifcentice «0-
Row.8 ftrce mtm ut ji
q fmt M mm
y l$ y operaftnftttf om
GaLr jintgrati<£ipfius,& uirtutes.Nofbrce uerofine ipfo
dotesy metis funt tenebrce,cordiscy peruerfitas. Afcj-
hcec quidem omnia dona,non ahauibus noftris offi-

cvjs aut meritis rependuntur : feahberaliter nobis *
diuina largitate , tygratuito donantur . ltaq; credi-
mus infyintum fan&um , hunc cum patre &fiho f
pro uno Deo nohro agnofcentes* pro certo con-
flanti<fc
INSTITVTIO* 137
faniic^ hahentes> ipfus opus ac uirtutem effey quod
ftcrum Euangehj uerhum audienmusûod iffumji
de accepenmus , cjuod nunc in ea fde perfiemus.
Opus inquam , graiuitum ne quid
, : noftns meritis
afignetur. Waec cumfdehhus omnihus pantereue-
mantj dehet h<ec omnium effe fides,
CL V A R T A*
Credo fancram ecclefia catholicam,
Sanctorum communionem , remiflio*
ncm peccaroru , carnis refurrecftionem,
uiiam aeternam,
Primum, credimus fantiam ecclefacatholicami g hj, f r t
hoceft, uniuerfumeleclorumnumerumjiueangeli Colojfii
finty fiue homines : ex hominihus-, fue mortuifue

adhuc uiuant : ex uiuentihus , quihufcunfy in terris
agant , aut uhiuis gentium difyerfifint, unam effe
ecclefiam ac focietatem y & unum De populumxu-1
ius Chriftus,Dominus nofier^duxft^rprinceps9

*c tanquam unius corporis caput. proutin ipfo diui-
na honitate eleEti funt, ante mundi conftitutionem,
ut in regnum Dei omnes aggregarentur. Hcec au
tem focietaSjCatholica eft,id eûniuerfalistqma no
iuas aut tres inuenire liceat . uerum elefti Dei, fc
omnes in Chnfto uniuntur ac coadunantur, ut>
% 5 quemad-
13? CHRISTV RELIGI0NI5
fiomaM<{uemadmodum abuno capitependent,itainunum
l, Cor. to uelut corpus coalefcantieainter fe compofttione co
&- *1 hcerentes? qua eiufiem corporis membra: uere unum
Bpbef. 4 fafth qui in unafidefye, chantate, eodem Deifpiri-
tu.fimul uiuunt , in eandem uitce ceternce hceredita-
lodn.17
tem uocatu SanSia etiam e&quia quotquot ceter
"Epbef j m Dfl frouidentia ele&ifunt , ut in ecclefice mem-
.hracooptarentur, a Domino omnesfanclificantur.

lc u idem or&° mifericordice Dei nobis i
; ^
RoWtS ^H 1
Paulo aefcribitur^ quosex hominibus elegit7 eos
Hocetiquos uocauit, iuftificetxjuos iuHificauit^glo-
i rificet. Vocat^ dum adfefe attrahit fuos.illis fe pro

a Deo <& patre cognofcendum exhibens . luftificat,
dum eos Chrifii mSlitia ueftit: qua & pro fua pcrfe
, ftione ornentur , tyfuam imperfe&ionem obtegat.
acfan&i fuifgintus benediBionibus eos irrigatûi
bus de die m diem a carnis fuce corruptione expur-
gentur , £? in uitce nouitatem regenerentur: donec
flanefimtti <& immaculatijn confye&u eius appa-

reant.GlorficabityCum maieRas regnifui m omni-
buSy & per omnia mariifeftatafuerit. Itac^ Domi-
nus^du fuos uocatjuftificaty glonficau nihilaliudq
aternafuam eletlionem declarav.qua huc eos defti-
. nauerat, ante^ nafceretur.Quare nullus ingloriam
coeleftit
1
INSTITVTIO* 159
cceleftis regni unquam ingreffurus efl , qui riofuerit '
m hunc modum uocatus->& luftificatuSj quandofi-

tie ulla exceptione in cunBis homimbus , cjuos e/e-
git^fuam eleEiionem Dominus ad eum modum pro-
fert & manifeftat. Scripturafiepe, dum fe accom
modatfenfia no&ro,elc£tionem Dei non uocat^mfi

quce hac uocatione & iuftificatione iam manifefta*
tafuerit . ht^ hcec caufa eft-, ut fcepe in poptt/o Dei Ofee. *
numeret eos , m quibus Deus uirtutesfuas operatus Rom -9 *•

eftxjuamuis eletti non effent.rurfum, qui uere ele£ti & 1
funt,eos in fopulo Dei non recenfeatiquia nondum

tales declaratifunt Hic enim rio unam illam & m-
commutabilem Dei frouidentiam refyicit ifed tales
nobisDei filios defcribit, qualesa nobis cognofci
foffunnquifcdicetfjpirituDeiaguntur. Cumau- loan.to
tem ecclefiafit populus eleiiorum Dei: feri non po
teût qui uere eiusfunt membra , tandem pereant7
autmaloexitioperdantur, Nititur enimeorumfa-
lus tam certis folidis'quefulcns^ «t, etiamfitota or-
bis machina labefaiietur , concidere ipfa & cor-
ruere non pofiit . Primum , ftat cum Dei eleciionet
nec^nifi cum ceterna illa fapientia,uariare aut defice
re pofe/t . Titubare ergo tyfluiiuari-, cadere etiam
foffunt: fed no colhduntur. ftia Dominusfipponit

manum
1Raw.11 manum fuam. id eftquodaitPaulusi Sinepocni*
tentia effe dona & uocationem Dei . Deinde quos
lQ4n.6 Dominus elegit,eos Chrifto filio fuo infidem ac cu
ftodiam tradidtti ut neminem ex illis perderetjed re
fufcitaret omnes in nouifiimo die.Sub tam bono cu-
fto dey fcr errare ac labi poffunty perdi certe no pof-
funt. vrxtereafic flatuendum : nullumfuifje ab
* orbecondito tempuSiCjuononhabueritDominus
ecclefiamfuamfuper terram nullum etiamfore-, ufy
t
Vfal 89^ confummatione fecuh, quo nofit habiturus, cjue-
&\\i admodum ipfe follicetur . Nam etfiftatim i, pri nci-
fio hominum genu$> Kdce peccato corruptum ac ui

tiatum e/l: exhac tamen, ceu polluta maffa, femper
aliqua uafafanttificat in honorem. ut nullafit ataSj
quce nonfuam mifericordiam experiatur. Poftre
tnojfic credenda nobis eh ecclefia, ut diuina boni-
tatisfiduciafietiyfro certo habeamus, nos <j«o^ ex

ea effeiac cum cceteris Dei eleEtiSj cum ([ufous uoca
tiy&iaex parte iuflificatifumus, perfe&e iuHifica-
tum ac glonficatum iri confidamus. C omprehe n
R0m.11 dere fudem no foffumus mcomprehenfibilemDei
fapientiam,nec eam excutere nohrum eil: ut nobis
conflet,qm <tterno eius confiho eleBiûireproba-
\o<M.i tifintNeru7 ne<fcidfideinoftr#opusett:<lH£abun
dehac
INSTITVTIO* 141
ie hac promifione fecura redditur 1 Deum agnitu-
rum profifys, c\ui unigemtufiliumfuum receperinu
Qws um improba cupiditatefueritûi non conten
tus fe Deiflium effe, aliquid ultra appetatl Quan
do itaq; in uno Chrifto bonam Dei patris erganos
uoluntatem y uitam,falutemêy ipfum denic^ regnum
cceloruinuemmus: folus ipfe fatis fupercy nohseffe
debet. Hoc enim cogitandum eft , mhil penitus no-
lis defuturum , cûod in falutem ac bonum nofkum
conducere pofiufi ille nofter eft.illu uero nofbrum
feri-, & omnia quce ilhus funt :Ji certafide in ipfum

recumbimus , ft in ipfo acquiefcimus: fi in ipfofalu-
tem, uitam, omnia denie^ nofira reponimusifi certo

expeRamus.nunquamfuturum.ut nos deferat . Ipfe
enim obuijs manibus fefe nobis defert : tantum
fideaccipiamus.Quiuero Chnftonon contenti,
nitutur atius penetrare , iram Dei aduerfumfepro-
uocant. & cjuia in abyffum maieftatis eius irrupunty Vrouer. 15
mhil poffunt <juam opprimi a gloria. Cum enim
Chnflus Dominus nofter, isfit, in c\uo pater ab ce-
terno elegitûos uoluit effifuos,ac in ecclefice fuce

gregem referri : fatis clarum teftimonium habemusy
nos & mter Dei elecios, et ex ecclefia effe.fi Chri
flo communicamus,Deinde7 cumfitipfe idem Chri
flus
/
.14* CHRIST, RELIGIONlS

lo4«.M4 flus, conftans&immutabihsfatrisueritastminime
hcefitandum e/i, quin eiusfemo uere nobis enarret
fatris uoluntatem, qualis abinitiofuit?&femferfu
tura e& Quando itaq; C hrimm , & quicquid
eius f#, fiide fofiidemus: certoflatuendum y quod ut
Rom. 8
^yj ^ e #W5 e# patrisfihus , taro^ regnz cce/orw,
jfT4 Cj7" nos per ip/iim in Deifhosfumus adoftati;&
fic eiusfratres ac confortes y ut eiufdemfimus hcere-
ditatis farticifes . obidcertiquoq; fimusy nosintev
eos effe, quos Domimts ab ceterno elegit, quosfem
fer eHfroteiiuruSy quos nunquam fcnrefinet.
Ahoquifruftra, nuiloq^jruBu.a nobis crederetur
effe ecclefia catholica : nifife quifq; membrum eius

effe crederet. Cceterum, de alvjs certo cenfere,
anfint ex ecclefia , nec neiac ele£los a refrobis di-
fcernere>non nofoum e/L Hcec enimfingulans e#
Dei fnerogatiua, noffe quifuifinttut teftatur Pau~
* T/ffl* * ^ HS * ^t ne hominum temeritas eo fe froriferet, iffo
quotidie euetu admonemur , quam longefenfum no
flrumfuferent iudicia Domini.Nam &? quiferdi-
tiflimi uidebantur,& flane defloratifueratêius bo
nitate in uiam reuocantur: &? qui frce alvjsflare m-

debantur,fcefe corruunt.folius Dei oculi uident,qui
mttb. i% infineufyfintferfeucraturi \
quod demu efl falutis
cafuu
INSTITVTiO* 143
caput. Neq- uero auia Chriflus affirmauiufolui Mattb.i*
4tc hgari in cceio , au<£ uerbifui minihri in terrafol-
«ermf, aut hgarint : ex eofequitury perffici a nobis
pojje, <jwi ex ecclefiafint, qui ab ea ahenuWac enim
fromifione^ non externum aliquodindicium dare
uoluit.auod nobis ligatos & folutos palam defigna-
retj&ob oculosponeretfedhoc duntaxat pollice-

ri ,eos , qui Euangehcam promifiionem? qua Chri-
flusin redemptionem ac hberationem offertur->itt
terraîd e$, in hac uita.ab hominefibi prcedicatam,

dudierint,&fide accepermt: eos-, inquamy uerefoU
ui ac liberan in cce/o, id efl, coram Deo & eius W~
dicio . Qui uero refyuerint ac contempferintijs ab
ea effe tejhmoniumûod in ccelo &coram Deoîn
fuis uincuhs , ata; adeo in fua damnatione maneant.
Quanquam autem fdei certitudine agnofci a no

bis elecli non poffunt: quando tamen fcnpturacer*
tas quafdunotas nobis defcribit y utantea ditiu e#,
auibus ele£ios &fihos Dei a reprobis & extraneis
dijhiguamus , quatenus a nohs uult aguofci: debet
2uoda charitatis iudicio rp eleftis ac eccleficemebris
aberi oesûi etfdei cofef?ione,& mtce exeplo.et
facramentoru participationeêundenobifcu Deu ac

Chriftu^fteturMiafali(juidim(feiUonis in eoru
monbus
144 CH.R1ST, RELIGIONIS
moribus refideat ( ut nullus hic perfeRus confpicU
tur)moio mfuis uitijs nonfibi nimium p\aceant,<&
blandiantur. ac de ijs bene
fyerandumfore y ut Dei
du&ufemper in melius proficiant,donec omnem im
ferfeilionem exuti,in ceternam eleclorum beatitu-
dinem peruemant. His enim notis ac indicijs fcriptu
ra ele&os Dei, fihos Dei, populum Dei , ecciefiam
Dei nobis definit, ut a nobis intelhgi poffunt. Quj
uero , aut nobifcum non confentiunt in eandemfi-
dem,aut,etiamficonfefiionem labris habet , Deum
tamen,quem ore confiientur,operibus abnegant(ut
quos uidemus in omni uita fceleratos ac perditos y
peccandi uoluptate ebnos^ malisfyfuis indormwtes)
huiufmodi omnesfuis fe indicijs produt , non effe ad
f raf hunc ufum confti-

ens ? cckfi<* membra. In
f Cor y
M*ttk.i$ tuttfunt excomunicationes,<\uibus afidelium con-
i. Tlmoui fortl ° abdicarentur atc^ expellerentur i) , quifidem
Ghr&falfoobtendentes-, uitcenequitia, effrenicj;
feccandi licentia,nihil aliudfunt cjuamfcandala ec-

fkfice: ideofyindigniy <{ui Chrifti nomine glorien-
tur. Primum , nacum Dei contumeha inter Chri
flianos nominentur : acfifancla eius ecdefia foret
maleficorum ac pubhce improborum hominum con
iuratio.Deinde, nefrequcnti confnetudine ahos cor
rumpant
INSTITVTICU I4J
rumpant peruerfieuitceexemplo , poftremo, ut eos
ipfos pudore cofufos-, fuce turpitudinis pcenitere inci
piattac ex ea pcemtentia refipifcere tandem difcant.

Tales quidem mdicare pojfumus, pro eo tempo-
reab ecclefia alienosûantum cernere datur-, ac fe-
cundum eius, <{uam diximus, notitiaregulam . Ve-
rum nefic quidem defyeradi a nobisfunty cjuafi eac-
tra manum Dei abieftukc omnino nefas efl quem-

piam expungere ex ele&orum numero, aut defyera
re,duafiiam perditumtnifi quosforte certo conftat>
uerbo Dei iam damnatosMtfi cjuis^data operaâc de
ftinata malitia, ueritate oppugnetût opprimat Euan
gelium , ut nomen Dei extinguat, utffiritui fantlo
refiftat* de vjs emm la ore Domini pronunaatu eftt
cu dixit no remitti peccatu infyiritufanclu> neq; in
hocfeculo,neq; mfuturo. Qupdraroadeofentina Batth.tt
nobis potehifi un\ tamen poteft) utfanionsfit con Bebr.6. 1$
filij,expe£larediemreuelationis, nectemereDeiiu loan.r
dicio prceire. Plus hcentice ne nobis in mdicando 1. Cor. A
mrogemus : nifi uolumus Dei uirtutem hmitare , ac
Kiifericordice eius legedicere. cui auoties uifum efi,
peftimi in optimos mutantur.alieni mferuntur 7 extrn
nei cooptanturin ecclefiam. utfic hominum opinio
Kemeludat } fytemmt4temretundat:nefibiiudican
k dlM
146 CHRIST, RELIGIONIS
VLatth.7 di ius.fupra \uitn decetûfurpare audeant. Dan-
Ro. 1 1. *4 da potius opera,ut mutuo candore alter de altero ,
g
1. rhcf. y porerir optimefieri?fentiamus . ahj aliorumfacla ac
Zl.br. 1 x ££u uiafim in optimam partem accifiamus : no ut
fufticacesfoknt? ohlique ac finiftre torqueamus*
Quod fiqm itaperuerji funt y ut de fe bme fentiri
non permittantieos tamen in manum Dei commiita
mus,bonitati<fc comendemus*, meliora de hisfyerari-
teSyCjuam uidemus. Sic eriimfet^ ut & muiua cequi-
tate ac patienna nos fujferentes ,

pace m ac chanta-
tem alamus necftohde vrrupentes in fecretiora Dei
:
iudicia.erroru tenehns nos inuoluamus. Vt uno uer

bo abfoluam , no perfonam ipfam y quce in manu at<fe
arbitno Dei e/t, in mortem addicamus: fed tantum 7
qualia fint cuiuscfe opera , ceftimemus ex lege Dei,
qute bom & mali regula eft. In huncfenfum ac-
cipiendce funt excommumcationes, non quibus detj
ciantur exfpefalutisûi coram hominibus abdican

tur ex eccleficegrege:fed quibus duntaxat caftigen
Wj donec ex uitce prioris fordibus in mam redeanu

i, Corj QMmadmodumPaulusfaibitifetradidiffefathd-
ncc hominemjn interitum camis , ut fyiritusfaluus
feret in dieDomini : hoc efl (ut ego cjuidem inter-
(retorjconieciffe indamnationem temporaneam,

utin
INSTITVTIO* 147
Utin<eternumfaluusfieret. Itaq.tametfifamdia- t.Cor.f
riusuerfari-,aut intenorem confuetudinem babere i*TbefuU
cum excomunicatis ,
per ecclejiafticam difciplmam
non liceaudebemus tamen cotendereûibus poffu-
mus modis,fiue exhortatione ac doEinna, fiue cle-
mentia ac manjitetudine, fiue nofms ad Deum pre-
cibusûtadmehorefiugemconuerfiyin focietatem
4c unitate ecclefice fe reapiant. Neq; modofic tra
\)
ftandifiintfed Turcce quotfe ac Sarraceni.catenc^

uerce religioms hofxes . tantum abeft ut proband*
fint rationes , quibus eos ad fidem noftram adigere

multi hatienus molitifuntidum aqua&igni , com-
Wunibus<k elementis illis interdicut , cum omnia illis
humanitatis officia deneganLcuferro & armis per-
fequuntur. Quan <[uam autem, dum adhuc mcer
turn eft nobis Dei ludiciunu, cenfere fingulatim non
Ucet, qui ad ecclefiam pertinean^nec ne: ubi tamen
cun^ uerbuDeifyncereprcedicari atq; audiri y ubi
facramenta ex Chrifti mftituto adminiftran uide-

musfillic aliquam effe Dei ecclefiam nullo modo am
bigendum eft.quando eius promifiiofallere non po-
teh: Vbicun^ duo aut tres congregatifuerint in no MtlthM
mine meo , ibi in medio eorum fum. Certior au-
temjalk etiam, deecdefia Dei haberi in terris noti-
k % tianon
tia non potefl, nec aliter difcerni , qui ex eafint aut
minus. Quin potius nihil horum, nifi fide^ntelhgi-
tur . quod ipfumfignificamus^ cu dicimus nos ipfam
credere . Creduntur enim quce prcefenti oculofbe-
&tm nequeut. Qup planufitjnon reeffe carnalemy
qucefenfibus noftris fubijciâut certowacio circun
fcnbu autinfede ahquapgidebeat, Credimus
item communionem fanttorum: hoc e/}, in ecclefu
cathohca eleflis ommbus, <[ui uera Deumfdefimul

colunUeffe mutuam bonorum omnium communica
tionem.ac participationem.Qup non negatur^mn
f Cor* 1 1 diuerfe fint fingulis grati<e (ut vaulus diuifa effe do
na fyintus, & uarie diftributa docet ) non quin re-
fte atcj; ordine propriumfinguli teneat, quod ex po
litica conftitutione poflident (ut neceffe eftfub e/e-
mentis huius mundi , inter homines , diftinclas effc
f>offefiiones:)fed hucfyettat fidehum communitasy

q<Jt omniahuiufmodibonaj tufyiritus, tucorporis,
quatenus cequum efyquantumfy ufus pof}ulat,beni-

gne <& qua debent charitate , inter fe comunicanu
Rorn. 1 x Btfane quiccjuid donorum De/ uni obtigit , eiut
1X0r.11 omnes uerefut participes: tametfiDei difyenfatio-
neid uni pecuhanter datum efi^non atys.Quemad-
modumunius corporismembraquadam communi-
tate
e
INSTITVTIO* 149
tate interfe omnia participanufunt nihilominus fu<t
fingulis peculiares dotes , difunclaq; mimfteria.na?
ut dit~lum eftjn unumcollecli ac copaclifunt cor-
fus. H<ec eh ecclefia catbolica, corpus Gbnfti my Ephc, 1

fticum. Ita proximo capite teflatifumus-, nos cre
dere ecclefiam.Roc uero declaramus, qualem ipfam
effe credamus . Scio uero bancpartem ab alijs prce-
teriri,ab atys in aliumfenfum tubvfed fum interpre

tatus, qua optimd potui fide. Credimus remifio-
tiempeccatorumiboc eft-,diuinaliberalitate, interce
£# ; fo
denteGbriRi merito , peccatorum remifionemac 1,104«,*
gratiam nobisferi , qui in ecclefice corfus afciti &
mfertifumus.nullam uero peccatorum remifionem
aut aliude, aut ulla aha ratione.aut alijs^dari. Quan Ufd.ft
do extra banc ecclefiam , & hanc fanclorum com-
munioneynullaeftfalus. Porroecckfiaipfacon ofe*,*
fiat acconfiftithac peccatorumremifione , hocc^
ueluti fundamento fuffulta $ Quando peccato-
.
rum remiftiOy uia e#, cjua ad Deum accedatunac ra

tioêjua nobis concilietur . ideocj, & hac una nobis
ingreffum in ecclefiam (quce auitas eft Dei &,
p ta~ /
4 '- 4*
bernaculum , quod fibi m habitationem fanSiifica- & 7
l* Tmot *
<& nos in ea retinet, ac tuetur.
uit altifimus) aperit:
Hanc uero remifiionem accipiuntfdeles 5 cum pec-

k }
catorum
catorum fuorum cofcientia opprefiiâffliBi, & cort
fufiy dimniiudicvj fenfu confiemantur y fibi<j;ipfis

diffhcent , £r uelutfub graui pondere gemunt ac k
borant.hoc'c;; peccatiodio,acfiticofufione,carnem
fuam-tty quicquid exfe e^mortificdt.htc^ ut hanc

pcemtentiam afiidue (fic enim oportet) ilh quamdiu
in carcere fui corporis degunt.profequuntunitafub
indeatfy afiiduediam remifiionem obtinent . Non

quoditaeorum pcenitentiamereaturtfed uifumeft
Domino.fefe homimbus hoc ordme exhibere.ut cti
exfuce ipforum paupertatis agnihone omnem fa-
fium exuerint,fe totos abiecerinty ac fibi plane ipfis
uiluerintitum demumfuauitate mjfericordicej quam
illis in Chrifto proponit,guftare incipiant.qua per-
ceptasefyirent,ac fe cofolenturjecure fibi in Chri
fio promittentes & peccatorum remifiione, <& bea
tamfalutem.Rurfumûi his gradibus adDeum non
contendunty nunc[uam hanc, quce falutis cardo e/f,
tuc. 16 remifiionem peccatoru affequuntur. Polleant quam

uis fjplendida operum magnificentia , etiam ad miu
culum ufy.omnia tamen eorum diEla,fa£ta,cogita-
ta.Deus abommatur.eo etid magis-,(juo mawrefan-
ftitatisfyeci? hominesfalluni : quorum ocuh inani
llo operumfjplendorefiepe perfinnguntur. Cre

dimus
INSTITVTIO. I^t
iimus carnis refurrecuonem hoc : eft , futurum, ut 1 . Cor. 1?
omma hominum corpora ex corruttione in incor- 1. Tfce/". 4
ruptionem, ex mortalitate in immonahtatem, fcmel Att°> *i
fujhtentur . *td> hi quidem ,
^«i rfjtfed ifjta dcfuncli
fuerint.carnem fuam recipiantfiue a uemibus cor-
rofa fuent.fiue m terra putruenufiue in cincres re-
iaclaSiue aho quouis modo difiipata. Qui uero tuc
fiwerftitesrepenentur, fuce etiam carms corruptio-
nem exuant: omnesfubita immutatione in naturam loan. j
immortalem tranfeant, pij quidemingloriamuitcey

reprobi in mortis damnationem. Credimus po- Matth. if
ftremo uitam ceternam:hoc eftfuturum-uttum fuos
Dominus corpore&anima glorificatos in beatitu
dmem accipiat, finefine per^laturamêxtra omnem

mutationis aut corruptionisfortem. quce uera erit fo
lidacj; in uitam, lucemîuftitiam , verfectioxum infe
parabiliterDomino adhcerebimvs, qui carum, uelut
fons inexhauftuSiplenitudine infe continetXila ue- 1. Cor.u
ro beatitudo, regnum erit Dei,omni clarkate , gau-
dio?uirtute>fcelicitate? refertum: rebusab hcminum
finfu nunc remotifiimis^ quas (ut Faulus ait) ncc 1. Cor.x

auris audiuit,nec oculus mdiunec mens hominis pcr
cepit . Gotrdyimpvj ac reprofc/, quifincerafide Dcu
non ficefierint ac coluerintûando nullam in Deo
k 4. acre
1$2 CHRIST* RELIGIONIS
ac regno eius partem habiturifunt-, in ceternam mor
Utth.zi tem cum diabohs conijcientur . ut extra omnegau*
lefa.ult. Jmm? uirtutem, & catera regni cceleftis bona>*ter
W*r*9 nis tenebriStceternofy cruciatu damnati , uerme im-
mortah arrodantur , & igni ardeant inextinguibilu
Acfic cjuidem credere tyfanStorum comunio-

nem>z? peccatorum remifiionem^ carnis refurre
£lionem :>
& uitam ceternam conuenif.ut de Domini
bonitate confifi , certo ftatuamus , hcec nobis cum
omnibus fantiis euentura omnia. Atcfe ut cjuam
fit horum omnium certa conftansc^ ueritas,fignifi-

cetur: utc^ fefe omnes hac fide confirment , pro fe
quifil; Dominumfibi Deurn-, Ghriftumfibifaluato-
rem ftatuentes-, carnisc^ fua refurre&ione ac uitam
aternam expettantes , totaconfefiiouerbo Amen
clauditury cju<£ probate certitudinis nota eft. lam
uero ubicuncfc eft uiua hac fidesûam effe in unum
Deum ac Chriftumfiduciaprius oftendimus y ocio-
fa certe effe non poteft quinfimul comites habeat,

:
fyem y & charitatem.Qucefi penitus defunt, quam-

libet diferte atcfc ornate defide dijferamus y nullaha-
bere conuincimur. Non quia exff>e aut charitategi
gniturin nobis fides:uerum , cjuiafieriomninonon
(Qteftûinfdemfyes & 1
charitas perpetuo fecjuan
tur
INSTITVTIO* 155
f«r. Nam ut defye prius comprobemus : fifides
(ut auditu eft) certa efl de ueritate Dei perfuafio^
nec mentinnobis, necfalltre, necirritaeffepofiit:
<jui hanc certitudmem conceperunt, fimulprofeilo
expeftantfore , ut promifiiones fuas Deus prceftet.
cum.eorum opmione,non nifiuera effepopmt. uty
in fumma, non aliudfitfyes , quam eorum expefta-
tiOy quce uere a Deo promiffafides credidit. Itafi
des Deum ueracem creditfyes expe&tf, ut in tem-

foris occafwne ueritatemfuam exhibeat.fides cre-
ditnobis effe patrem:ff>es expe£tat,ut fetalemergi
nosfemp gerat .fides data nobis uita aterna credit:
fyes expeltat , ut aliquando reueletur .fidesfunda-
mentum e^cuifyes incumbiufyesfidem alitâcfu-
Nam ut expettare a Deo nemo quicquam po
fimet.
fe$, nifi cjui prius eius promifiis credideritiitarur-
fumfidei noflrce imbecillitatem, ne uelutfeffa conci

daufuflineri acfoueri, patienterfyerando & expe-
ilado oportet. De charitate nihilo e# obfcunus
argumentum. cum enimfides Chriftum ampletta-
tury ut nobis offertur a patretille uero non modofit
remifiio , Mma.paXj &recocihatio apudpatrem:
fed etiamfanSiifcatio, tyfons aquce uw<e mdubie:
ineocharitatemreperiU qucedonumefl&fruclus (^j.f

k 4. fyiritus
fyiritusfanBi , opusc^ eius fanBificationis. Enf
utfy es &
charitas, exfide ambce pariter nafcantur
ac prouemant, eKfcindiuidua copkk adiun&ce, ad-

nextffyfmt. Neq; tamen de charitate exiftimandu7
cjuod defpe nuper docuimus: nempe^ quod per eam
mtridtur,confruetur,acftahiliaturfdes.fifudem
idfyei proprium f#. quia dum infilentio & pttien-
\cfa t * 8 tltt Qominum expe£iat,fidem continet-, ne riimium

feftinet: ty confirmat,ne uacdlet aut hcefitet defide
fromifionum Dei . Longe diuerfa charitatis ratio y
qu<z nihil horum hahetfimile. Quj folent ohiru
Xor.iJ aereûodaitPaulus:Si qriis, fcilicet 7 cmnemfidem
habeat, ut montes tran$ferat>charitatem autem non
habeat y eum nihil effe : cjuo euincanu fdem aliquam
citra charitatehaberi ( quam ipfi informem uocat:)
non ammaduertunt, qttidin eo loco Afoftolo fitfi*
des.Cum enim proximo capite differuiffet de uarijs
donis fyiritus, in quibusrepofuerat uirtutes, genera
linguaruj prophetia: & hortatus effet Connthiosy
fe&ari ex 'v\s mcliora? hoc e #, unde plusfruclus redi
retadecclefum Dei:fub\jcit exceUenuorem adhuc
y
mam fe demonftraturum. hcec dona omnia, utcuncu

ferje excelkntia fintjriihd tamen effe,nifi chantati
e .
•
fermmt t ejfeenundataad adifcanonemecckfice:
in ftm
INSflTVTlO*- 155
in <{uam nifi conferantur , perdere fuam gratiam,
Adidprobandum dihributione utitur, repetensea-
dem illa dona , qucefupra recenfuerat : fed atys no-
minibus . Pro eodem autem ufurpat uirtutes
&fi-
dem:hoc e#, pro dono edendi miracula , C«m au-
tem htfCyfiue uirtus, fiuefides miraculorum.fit do-
num particulare Dei , quo abuti quifyiam pofiit , ut
dono hnguarum, ut prophetia , ut alijs chanfmati-
bus : conftat^ longifiime a uera & chnftianafide

diftare. id <& in exemplo ludeefyeRare eftxjui eam
babuit , nihil tamen minus cjuim fidelis-. Quod

autem ex hoc ipfo loco , Z?alio qui eodem capite
fequitur-, charitatemfye tyfide maiorem efje^ affe-
rere contendunt, potius nos charitate quamfide iu-
fiificari:nepe7 uirtute y & ut ipfiaiunt,potiore:nullo
negotio dduitur hcec argutatio . Habemus cmm , a 4

ueram fidem nihd pertinere, cjuaprimo loco di-
cuntur . hlterum nos quoque de uerafide interpre-
tamurûa maiorem effe charitatem dicit. quia ma-
gisfrucluofa eflûia latius patet^quiapluribus fcr-
uiU ({uiafemper uiget : cumfidei ufus ad tetnpus con
fiftat. Qujsfano ludicio, imo quis omnino fano ce-
rebroêx eo ratioanetur^magis iuftificaretVis enim
iufnfcandiyin digmtate operisjita non eft.Sola Dei
tnifericor-
\$6 CHRIST, RELIGIONIS
mifericordia, conjiatnoflraiuftificatio: quamdum
fides apprehendit , iuftificare dicitur . Si \uis autem
rixator adbuc interpellet , curfdeinomentantulo
interuallo uarie accipia: huiusinterpretationisnon
leuisratio mihi conhat.Cumenimdonailla, qua

enumerauerat Faulus^fdei &fyei quodamodo fub-
fint, cjuiaadcognitionem Deifteftant : eaomnia
Lcci czvxKiQccAouQoo-ifr fubnominefidei&fbei
compleEtitur.ac fi diceref.Et prophetia,& lingucey
& interpretadigratia&fcientiai hunc habentfco

fumût nos ad cognitionem Dei deducat.Deum au-
tem non.mfi perfidem Zrfpem^ in hac uita cogno-
fcimus. Cuergo ftdem etfpem nomino^haec omnia
fimulcoprehendo.manent itac^ bcec tr\a\fidestyesy
chantas. hoc eftûatactyfit donorti uarietas y huc
omnia referuntur: inter hcec prcecipua eli chantaSj
&* ccetera. Porro cogitandum e#, fidem,& &
•
Q>r.4 jjf>
ew> &
charitatem, fpintus fancii dona e(Je nec :
poffe ullam ex ipfis aut mchoari y aut confifiere^nifi

Dei mifencqriiaXtac^ <& omnes a Deo petere, non
in nobis quxrere, difcamus :
&fi cjuid in nobis aut
fyei->aut cbaritatisâutfideifeniimus-, id totum refe-
ramus acceptum Deo^cum gratiaru aEiione pojiu- .
Untes corde <& orey corde uero pr<efertim:id'q; con-

tinenter
INSTITVTIO* 157
tinenter.ut eas in nobis tum\ ac indies in melius pro
uehere uelit. Sic enim nobis opus eft y ut perpetuo m
geantur , dum in hac uita fumus . cju<£ ( dum optimc
nobifcum agituf) non aliud eft , quam uia <& profe*
£ius:donecadDeum plane pertingamus,in quo to~
ta nohra perfeftio fita e&
DE oratione; VBI
&C oratio dominica cnarratur*
C A p v t iii*
X his <{u<s haftenus diftutat*
funt, non obfcure perfticimusy

qudm fithomo bonoru omnium
egenus ac inanis : utc^ illi omnia,
defintfalutisadiumeta. Quarefi
prafidia qucmt,<{uibus inopicefucefuccurrat, extr*
fe exeat oportet,& aliunde eafibi comparet. Hoc

poftea uobis explicatum e#, Dominum fefe nobis
ultro ac liberahter in Chrifto fuo exhibere : in quo
f
ro nofbramiferia , omnem felicitatemt pro nofir*
inopia, opulentiam offerat , In j«o coekftes thefau-
ros no+
1^3 CHRIST* RELIGIONIS
ros nobis aperiatût dileflum illumftliumfuum toti
fides noftra intueatur y ab ipfo tota noftra expe&atio

pedeat, i:t ipfo totafpes noftra hcereat et accjuiefcat.
Hcec quide fecrcta e/i abfconcutaxfe pkdofophk , e^
. quce fyllogifmis erui non poteft.fedfcdicet eam per-
difcutûibus oculos apermt Deus , ut in fuo lumine
lumen uideat. Po/?| uerofide edocli fumus agno

fcere , quiccmid nobis neceffeefl , nobiscfe apud nos
'deeft.idin aeo effeac Dommo noftro lefu Chnfto:
in quofcihcet omne fucelargitatis plenitudmePater
lobjf. i reftdere
uoluit-, ut inde, uelut ex ubernmo fonte, hau
loan. i riamus omnes: fiiperesl utin ipfo quxramus , & ab
ipfo precibus poftulemus, qtf in ipfo effe didicimus.
hlioûifcireDeumbcnoruomniu Dominuaclar-
gitorem, qui nos adfe pofcendum inuitetdpfum uero
nec adire.nec pofcere, adeo noprodeffet:utperinde
idfuturufit, ac fiquis indicatu thefaurum, humife-
pultum ac defojfum negligat.Hoc ergo poftremum y
quia obiter duntaxat antea di£lum y <& quafi leuiter
attacium eft.nuncfuftus traBari couemt. Porro,
eilo hcec prima probce orationis lexût omniglorice
ttoftra cognatione nos abdicemus-, ut omnenoftra

digmtatis opinione'exuamus, ut omni noftnftducU
decedamusidantesglonain abieciione noftrh *c hu
militate
INSTITVTIO* t$$
militatenoflraDomino y utpropheticadoSirinaad- Danicl
moncmur: Non in iuflitv\s noflris coratefundimus
frecesftd in mifericordys tuis magnis Exaudi nos
:
Domine, Domine propitius fls nobis:Exaudi nos,et

facqux petimus.propter temetipfum. qnia inuocaili
e[lnomen tuufuper popalu tuum, &fuper locu fan
£lum tuu. Mter uero prophetafcnbit: hnima triflis B*™ch
et defolata fu$er magnitudine mali^curua et inflrmay
anima famelica,& oculi deflaentesjant tibi gloru

Domine.Non fecundu luflitias patru fundimus pre-
ces in coflpettu tuo, & corafacie tua petimus miferi
cordiaDomine Deus nofler.fed gd tu es mifericorSy
miferere noflri: <juia peccammus cora te. E$o et aU
tera, ut uere inopia noflrafentiamus, acferio cogi-
temus his nos indigereû<£ a Deo nobisâc in reno

ftrtpetimus:eaq; nos petereût ab ip/b impetremus.
Nafialius nobis eflfet fenfus-, aut animusôratio «o-
flrafifla imfuratj; foret. Vtfi cjuis peccatoru remif

fionem a Deo f>oftulet-,non certo acferio fe peccato
re cogitansmihil aliud, quam fua fimulatione Deum
rideat.Deindeûce in Dei duntaxatgloriapetimusy

ut ea magno defldertj feruore et ceflu petamus.ut cu
fetimus nomen eius fanctiflcarhardenter ( ut ita di-
cam ) efunenda &fitienda eft dlafanftificatio.
Si
\6t CHRIST, RELiGIONtS
Sntaj- nos peccatorum molepremiaclaborarB
intelligimusfii rebus omnib.uacuos infyicimus, qu&
gratiam apudDeum nobis concdiare pofiinune hic
nosfenfus terreat-, cjuominus ad ipfum nos confera-
mus fiando nobis neceffe eft^cum ad eum accedi-
.
&au 1 7 ww, tales nos cogitare acfentire. Non enim inftitu*

ta eh oratioûa nos arroganter coram Deo effera-
tnus , autalicjuid noftru magno ceftimemus :fed <ju<t
noftras calamitates confiteamur,& apud eum deplo

remus . quemadmodumfilij apudparentesfuas que^
relasfamilianter deponunt . Qvn hic potius fenfus
tiobis inftar calcans ac ftimuli effe debetûo magis
ad orationem incitemur. Ad hanc noftrx egefta-
tis cognitionem duo addidit optimus pater : quibus
nos ad orationisftudiu uehementer impelleret. Man

iatumûo orare pr<ecipit:fromifiionem, cjua polli-
l>uc. 11 cetur-i impetraturos qmcquid petierimus. Manda

}oan.i6 tumfiepenumero repetitum habemus: Petite, uenite
fAatth. 7 ad mey qucerite mey reuertimini ad me , Inuocate mt
O- * i in die necefiitatis uefira . Ac cum fepe alias tum
y ,
Zach.i etiam in tertio legis capite:quo prohibemur accipe-

Vfal. y o re in mmm
nomeDomini Nam ex quo in uanum .
ixod, 2 o prohibemur etiam tubemur accipere

ac cipere y fimul
inglomm : omnemuirtutis} bonh opis, acprafidq

6
INSTITVTIO* l6|
Uudem illi deferendo : dum ab eo hctc ipfa & peri-
mus,& expe&amus Quamobrenifiadipfum cott

.
fugimus-,cum alicjua no$ urget neceflitas : nifupfum

requirimuSiac eius opem imploramusmon aliter eiu$
iram prouocamus^ quamfi aut alienos nobis deosft
ceremus , aut idola fabricaremur. ficpddem eius uoa
luntatem in omnium prceceptorum contemptu cecjue
contemmmus.Rurfum 7 qui eum inuocant, requiruty
laudem referunt^magna confolatione fruutur: cjuod
intelhgant fic fe agere rem ilh acceptam, uoluntaiic^
eiusferuire. Promifiio eft:Petitey & accipietiSjfiet Mdtth.J
uobiSj exaudiam uos y eruam uos^reficiam uos^con- -Lkc. u
fortabo uos y pafcam uos in affluentia, non confun- l04tt - 1
demini Quce omniay ut nobis i Deo f>romifjafunt7 M* r - !I
mdiibie prceftabuntur , ficertafde expeclemus.

]e 4 ' 6j
ita '
e e' z 9
Kon enim orationis e& meritum aut dignitas , fflft l
petitaohtineat:fedtotaexorandifyesinpromifiio- ' ']
.,
ne huiufmodifita eh , atque ab ea pendet. Itaq.cum

animis noflris ftatuendum efty nos exauditu iri^non
minus quamexauditusfueritPetrus>uelPaulus, uel
alius fanclorum quihbet ( tametfi maiore quam nos
uitcefanfiimomaprcediti fuerint:)fitamen eadem>
ac cequefirma fide Deu imploramus. Quado eodem
ortndi mandatoêadem exormdi promiftione inftw
1 flur*
.
l6l CHRIST* RELIGIONIS

Bi armati^fumus.Deus uero non ex perfonce digni
Ute oratioms preciu ceftimat: ueru ob fidedu:axaty
in fia <&fuo prcecepto obediunt.&futfpromifiio-
ni confdunt. Rurfum cjui Dei promipwne parumfe
curi, uentatem eius in dubium uocant: aufe ita dubtj
& hcefitantes an exaudiedi fint , Deum ipfum inuo
Jdcob. i c<tnt^nihilproficiunt(ut inquit lacobus.)quos etiam
fluttibus comparat , qui a uento uanemouentur &

circunferuntur . Deinde cum Dominus iuxta fuam
\dtth. S .9 cui^fidemferi affirmet: fequitur , citrafdem nihit
M*r.n affequinospoffe. Qmndoueronemoehhomi-
num dignus, c\ui Deo fe reprcefentet, ac in eius con-
ffeCium prodeav.ipfe coeleftis patery ut nos hac cott
fufione eximeret, qux noftros omnium animos detj
1. Thn. z cere debebat.flium nobis fuum donauit lefum.Chri
1. 104«. 1 fium Dominum noFxru:qm apud ipfum nobis fit ad-
debr. 8 9 uocatus et mediator, cuius du&u ad ipfum fecure ac
cedamus.tali interceffore confifi>nibil-,(jwod eius no
mine petienmus , noois denegatum irkut illi a patre
Hc&r. 4 nihil denegan poteh.Thronum cjuocy Dei^non ma-
ieftatis tantum effe thronum^fedgratae: apud <[uem
eius nomine cum omni fiducia apparere audeamus9
mifericordiam confecuturh&gratiaminuenturiin
mxilio opportuno. Aty ut lex de muocando

6
INSTITVTIO* 1^3
Deopofitaefi y utpromiflio data.exiuditumiriûi Ioan.i^
inuocauerint: ita in nomine Chrifli muocare pecu- cr i*
liariter iubemur-, & promiflionem habemus propo-
fita y impetraturos y quod m eius nomine petierimus.
Kinc>fine confrouerjla , clarum efl, eos cui in
alio (juim ChnflinomineDeum inuocat-, ilhusiuf
ft contumaciter prceuancan, ac uoluntatem pro m-
hiloreputare: nullaueropromiflionehabere y quic-
quam impetrandi Siquidem . ( ut ait Paulus ) omnes x oyX
q
Deipromiflionesy in Chrifto funtEtiam y & Amen:
id efty confrmantur & implentur. Porro cufit ipfe i om% i^
unica uia,ac uHus acceffus y quo ad Deum ingredi no
bis datur: qui ab hac uia defle£lunt7 & hunc accef-
fum deferut,v\s nefy uia ulla y nec^ acceffus ad Deum

fupereh:mhil in eius throno rehauum habenty prce-
ter iram y iudicium y ac terrore.Denic^ cum hunc pro loan,
capite ac duce pater nobis fignauerit: qui ab eo uilo
modo declinant uel obliquanty conantury quantum

in fe e $ > notam a Deo impreffam delere & adulte-
rare. Qmntum adfanSios attinet, fi mortui in
Ghrifto uiuunt: nefomniemus i/js ipfis aliam effe ro
gandi Dei uiam quam y
Chnftum ( cjui folus uia efr.)
autalio nomine Deo effe acceptos . Itafypoftquarri
fcriptura nos tb omnibus ad ChriRum unum reuo -

1 ft Cttk
Coloffi cat , poft quam ccekftis pater uult omnia in ipfo re-
Epbf/t i colligi , error e# , accejfum per fan£los uelle nobis
moliri, quem nec^jibi ipfiprceftarepoffuntfrcete-
rea cum in unam Dei uohmtatem omniafuadefide
ria referant^ hanc intueanfur, in ea acquiefcanttfloli
de & carnaliter7 atq; eiiam contumeliofe de ijs cogi-
tat qui aliam ipfis orationem afiignatûam cûa re-
gnum Dei aduenire expetant Qupd utpwrumfa-.
hteîta reproborum confufione implebitur. Quare

nonexpe£landuefl y iuuannos eorum orationtbus
quicqua poffe: nifi partem in Ghriflo habuerimusy
typars regnieiusfuerimus . Quemadmodum eiiam
rurfum ,fi CbriRipeLrticipesfummus,fcureftatue
re debemus , i nobisftare quicquid ex Deo e& to-
tamcfe ecckfiam , cuius fanVu ilh membrafunt , pro

nobis orareidum orat-, ut regnum Domimfui adue-
niat. lam uerojametfiin hunc modum pro no-
i>TbH*i bisorantmontamenanobis inuocandifunt. Ne<|»

Utob j W tgendum ex eo protinus confequitur, fiod qui in
tems degunt homines , uiafiim alter altenus preci-
hus comendarefe poffunt. Hoc enim akndoe in ipfis
charitati officium feruit, dum fuas interfenecefjita
tes ueluti partiuntur-, & mutuofufapiunt.Qute ra-
tiQ abeha mortuis, fios ii noftro comubernio Do-

minus
INSTITVTIO* 165
mnus fuhduxit Quorumtdmetfiergdnosfemper
.
uiget chantas, ut funt una m C hnmfide nohifcum \\ Cor.t j

deuin&i, nullum tamen remanet nec lirigua. nec au
ditus commeraum Namfecus affirmare,
. quid e#,
tufi temulenta cerehri noftri fomnia, uelle in abdi-

f>
ta Dei mdicia fine eius uerho penetrare & perrum

pere, dcjcripturam conculcare f qucetotiescarnis
aofir* prudentiamfipientia Dei mimicam pronun DchM*

ciat: uanitatem fenfus noftri in uniuerfum damnat,
frofirata omni noftra raiione,foldDei uoJuntatem
. i nohis uuhfye£tari H<ec uero ipfa ChriRum uni-

ce nohis offert, ad ipfum nos mittit> ty in ipfo fifiiU
Ipje, inquii Amhrofius,os noRrum e$,per quodptt
tri loquimur: oculus noRer, perquem patrem uide-
tnus : dextra noftra , per cjuam nos patn offerimus.
cuo nifiintercedente , nec nohis^nec fanftis omni-
'
buSy ({uidquam cum Deo e# , Porro qui fibi ex
fanftis peculiares patronos cooptant ac dehgunu
cuifingulari aliqua eorum comendatione adiutu fe
irifyeranufunt in eos non parum contumehofi.nos
enim ah unica illa uoluntate retrahunuquamfiatam
(utdiximus)&immotainDeo hahenuut regnum
dum carnalem illis affe£tu affingunt,
eiusdduenidt:
jw m umm m dterumfuum cuhore fu propefior.

I }
Qui
\66 CHRIST, RELIGIONIS
Qu\ uero illos fibi medidtores faciunUdcfife Cfcri
fius deficeret, dut nimiufibifiuerus effet: ipfum m-
konorant,& felius mediatoris tituloffolidnt.qui,ut
ilh infingularem prarogatiuam a patre datus eftjt*
neq> alio transferri debet * Atq; hoc quidem ipfo glo
riam natiuitaiis ipfius obfcuranty crucem euacuant:
duicquid denify infalutem nofbraautfecit , aut fttjP
fus eftyfua laude exuunt ac defraudant.Siquidehuc

tendunt omnta , ut folus fit & habeatur mediator*
Simul Dei benignitate ab]jciuty quife illis in patrem
txhibebat.Non enim illis fater eft,nifiChriftumfi
U effefratreagnofcant. Quod flane abnegant nfi y
fraterno effe erga fe affetiu , quo nihil mollius effe

foteft, cogitanu Sedhoc quofdam fcilicet mouet>
,quod fanHorum orationes fiepe leguntur exauditce*
Pfal.ii Cur!Nemf>ey quid orarunt.ln tefferaueraueruty in-

quit?rof>hetdy tyfaluifaRifunt: cUmauerunt, &
nonfunt confufi.Oremus ergo & nos eorum exem
p/o, ut eorum inhar exaudiamur. Nos uero y contra
quam decet, prcepoftere ratiocinamur. no exauditu
jri y nifi quifemel exauditifunt.Quanto melius laco~
ucob.r budHe!ias y inquity homo erat nobis fimilis-, <*r frecit

tione precatus efty ne plueret: &
r.on pluitfuperter
ram annos tresy &* mefes fex.Kurfum orduit} ty c<x

lum
INSTITVTIO* 167
lum dedh pluuiamy&terra deditfru&ufuum.Quo
nonahquam Hehce prarogatiuam colhgit, fed uim
orationis docet.ut nos adfvmhter orandum exhor^
tetur. Orationisiut hoc nomen nunc accipimus)
du<e funt forteSypetitiOy &gratiarum attio. Fetitio
tie cordis noftn defideria apud De ti dcponimuSype- U Tim* a
tentesab ipfius bonitate, primum quce ipfius dunta-

xat gloria femunt : deinde qu* ufibus etia noflris
conducunt. Gratiarum aCtione eius erganos bene-
fatla recognofamuSy& cum laude confitcmur: ac-
qua ufyia funty
cepta ferentes eius bonitati omriia,
boua.Vtruncfc uno uerfu Dauid compkxus eftycum vfaljo

in perfona Dei itafcriffuilnuoca me in die necefota
iis.eruam te,& glorificabis me. Vtracfc in ufu no rûc. 18.
bis effe cotinenter debet. Tanta efl enim noRra ino Epfcef. s
fia , tanta reru anguftia nos undify urget ac premit^
ut fatisfit caufe omnibuSy etiafanRipimiSy curaf-
fduegemant ac fufyirent ad Deu,fupphcesq; ipfum

\nuocent. hd bxcjanta ac taeffufa benefaclorum
Dei largitas nos pene obruit , tot ac taingentia eius
miraculayquaquauerfumfyecles cernuntur:ut nun-

quam nobis defit laudis graiiarumc^ a&ionis argu-
mentum ac materia. At<}- ut hcec planius aliquan
to explicentur cum fic m Deo fyes omnes opesq;

l 4. noslm
%6S CHRIST* RELIGIONIS
noftrtfitcefintcquod i<tm anteafatis probatu e$ > :
Ut necj; no$->ne<i> noftra omriiayproftere habere,nifi

eius beneii&ione, pofiimus: afiiduenos ei comenae
Ucob.4 m hnojbafyomni<tcomittamus oportet. Deinde
<juic<juid dehberamuSyloquimuryagimuSyfub eius md
nu ac uoluntate,fubfte deni^ auxilvj eius dehbere*
M$*M musy loquamuryagamus.OmnesenimdDeomale-
difti pronunciantur, fiifui alteriusue cuuiufyiam jfj
ducia7 confilia agitant ac fiatuuntûi extra eius uo-
luntatem^ ipfoc^ non inuocato , auiccjuamoliuntury
ttut inchoare tentanu Cum autem di&um fit>
tgnofcendum effe ipfum bonorum omniu autorem:
tonfequitury tanauam ex eius manu fufcipienda effe
omnia,cum afiidua gratiarum aSiione.nullamc^ effe
iuftam rationem y qua eius beneficia ufurpemusyqua
nullofine ab eius largitate nobisftuut ac proueniutt
nifi etiam in laude eius confitenda , £? gratljs agen-
"mot.4 fa
afiiduifimus. Paulus eriim dum teftaturyper uer~
bum & orationefan&ificari: fimul innuity fine uer
bo & oratioe minimefan&ificdta effe . Per uerbum
TM» 5 fcilicetyfide metonymice intelligens. H<ecratio e#,
"mot. i cur
^jj Yaulusfine intermifiione orare iubeat. «o-
lensomnitemporeyomnihorOy omriilocOy omnibus
in rebu$,ere£l* effe ad Denm x gmjuu u ota: au<t <&
omni*
INSTITVTIOV \6*
omnia ab eo expeStent^ omnium laudem illi refe- 1
rant.ut perpetua Uudandi orandifyargumentano-
bis propomntur. ftcec autem orandi afiiduitasy
propnas ac priuatas cuiusq- refyicit: nihiladpubli-
cas ecclefice oratioes pertinet . cu<£ nec afiiduce effe
(offunt, nec aliter etiamferi debent, quam ex pofe-

tia : quce comuni inter omnes confenfu conuenent.
Ideo&certce horce condicunturacprceftituuntur,
ut apudDeum indijferentes y
ita hominu ufibus ne~
ceffarice: ut omnium comoditati profjpe&umfit , #*
omniadecenter&compofite (iuxtaPauhfenten- i.Cor.M
tiam ) in ecclefia adminiftrentur. Huc & loca
(ublica deftinatafunt , cjuce tepla dicimus.non qu<e

fecreta ahcjuafuafan&itate orationes magis fanttifi
centjUel exaudin i Deo faciant: fed qucejideliu cott
gregationem comodius accipiani^dum adorandumy
ad audiendam uerbi prcedicationem, ad facramenta
fufcipienda fimul conueniunt. Aliocjui ( ut ait Pau- i. Cor. 5*
lus ) nos ipfi fumus uera Dei tempU: cjui ftorare in *. Cor.6
Dei templo uolumus-, in nobis ipfts oremus. Qui ue
ro aurem Dei [propius fibi in templo admotam opi-
nanturâutfacratioremlocifanclitate orationem du
cuntj hoc proludctoru autgentiucrafiitiefdciuntt
carnaliter Deu adorantes^contra cjuam (neceptum
l 5 <ft*
17« CHRIST* RELIGIONIS
HW*. 4 efyutfine u\\a loci difcretione , infyiritu & ueriu-
te adoremus. Quando uero hunc effe orationis
fcojpum iam prius diiium e#,wt ere£ii inDeum ani-

miferantur, tum ad confefiionem laudisju ad opem
implorandam: ex eo intelligere licet^rimas eius par
tes m mente eyanimo pofitas effe Velpotius ora-
.
Uoneipfam, effe proprie interions cordis affe£lumi
(jui apud Dewm, cordiu fcrutatorem , effunditur &

expomtur. Quamobrem Chnftus Dominus no
hldttb,6 flerûm optimam orandilegemferreue\\et,\ufiti$
trarein cubiculum : ibu^ oftio c\aufo y orare patrem
noftrum in abfc6dito:ut pater noiier , qui efl in ab-
fconditOy nos exaudiat . Nam ubi ab hyfocritarum
exemplo abftraxit , cjui ambitiofa precum oftetatio-
tte hominum fauorem captant : fimul ad\]cit,quidfit
rnehusuntrare fcilicet cubicu\um,ty claufo cfiio ibi
crare.Qmbus uerbis(ut ego interpretor) tota cogi-
tationemcor noRrum defcenderez? ingredi nos

docuity propm<jKw nobis Deum tahbus animi affeSii
]pus promitte$:cuius templa effedebent, corporano
flra. Ne<£ enim negare uoluit , <pw atys <{uocfc locis
orare expediat: fedeffe cjuiddam fecretum oRendit?
trationem , cfict & m ammo potifiimum \ocata fit%
& eius trancjuillitatem, proculomnibus curaru rwr-
hs,
INSTITVTIO, 171
hiSj maxime requirat. Hinc plufquam clarum efif
neq; uocem^necfc cantum (fi in oratione intercedat)
habere duicquamomenti> authilumproficereapud

Deuimji ex alto cordis affe&u profe&a.Quin eius
iram aduerfum nos prouocant,fi efummis duntaxat

labris & gutture exeunt. quando id eft facrofanSto
eins nomme abuti , ac eius maieftatem derifui habe~
re.utipfeperProphetamaffirmat: Pof>ulu$,infiity Ifp.ij
ifte appropincjuat gr labijsfuis me ho MUtth.
mihi orefuo ,
noratxor aut eorum longe eft a me.&y Timuerunt

me madato &
doiirma hominu. propterea eccefct-
ciain populo hoc, miraculu grande & ftupendum.
Veribit enimfapietia afapientibus eoru, & prudetia
feniorueuanefcet. Ne^tame uoceâut cantumhic
danamus: modo animi affe&ufecjuantur, euy ferui-
ant.Sic enim mentein Dei cogitatione exercent &
intentaretinet:qua(ut lubrica eji)facile remittitury
£r in uaria diftrahitur. Prcetereaxum Deigloria irt

fingulis corporis noftri partib.elucerecjuodamodo
4ebeat?couenitf>r<efertim linguahuic miniRerio ad

dittaeffe ac deuota,tum canendoju locjuendo.qua
peculiariter adenarranda fradicandaa.Dei laudc
condita e& Potiftimus uero lingutf ufus eft in ora-
tionibus publicis ?
cjuce infdeliu cfaentu habentur.
auibus
3mbus hoc agitur, ut Deum> quem unofyiritu, ca+
emcfe fide colimus comum una uoce> tyuelutieo-
dem omnes ore f>ariterglorificcmus.id<kpalam , ut
omnesmafiim, afuoquifyfratre, cofefsionem fidei

tccipiant-, ad cuius exemplu muitentur. Qup etiam
flane conhat-, no Grceco interLatinosy nec Latmo

inter Gallos aut Anglos (ut haftenus paftim fa&itt
tum eh: )fedf>opularifermone concipiendas effe pu
blicas orationes, <{ui uulgo a toto ccetu intelhgi pof
fit. quandoquide mtotiusecclefice cedificationem
fieri conuenit : ad ftam ex fono non intelleclo nuU

lus penitus fruiius redit . Apud quos uero nulla efl
charitatis raiioj\ faltem Pauli autoritate moueri de-
ror,i4 bebant-,cuius uerba minime ambigua funttSi henedi

xens>inc[uit,fyiritu,is <[u\ implet locum idiot<e,quo-
1
modo ad tuam benediEiionem dicet Amenf quado-

quidem quiddicas nefcit. nam tu gratias agis fed :
ahus non cedificatur. Sic tamen omnino feniien-
dum.nulla rationefieri poffe, nec m publica oraito-

ne, nec in priuata, ut linguafineanimo y Deo acce-
ftafit. Prceterea, tantam effe debere uim atfy ardo-
rem eius quod mens cogitatût totum longe fuperety
quod lingua enunciando exprimere foteli. PoHre-
moj neeffe <±uidem oratiom frmtce neceffariam
linguam
R
INSTITVTIO, 173
linguam: interior fenfusfibi ipfe ad incitationem fa-
tis effet.ut opiimce interdum orationes uoce careat.
quo modo m exemplo Mofcbce & Hanncefyetta- Ejf0 ^ ^
f ur. Nunc certior orandi non modo ratio, fedfor j(
'
%
ma quotfe ipfa difcenda eft.Ea fcilicet^ quam per dile- jvi<*# /j. <
ttumfihumfuumnobiscceleftispatertradidit. ubi j,wc# u

immenftm bomtatemac lanjuetudinem agnofcere
hcet.Nam prceterquam <juod nos monet atcfc horta-
tur y utfe in omni noftra necefitate quceramus(utfi-
lij in parentumfidem cofugere folent: )<juoniam ui-
debau ne id quidem jatis nos perfpicereûam angu
fta effet noftra paupertas, quid <x<\uu poftulare, qmd
etiamerenoRraeffev. buicetia noRrce ignorantice

occumt £T quod captui noftro deerat de fuo ipfe
. ,
fuppleuit ac fuffecit.Con\crivfu enim nobisformu-

iamxjua-tUelut m tabula,propofuit, quicquid afe ex-
petereliceucjuiccjuidinrem noftram coduaty cjuic^
qmdpofiulare neceffe eft Ex <±ua eius bemgmtate
.
magnum confolationisfruclupercipimus quod ni- ,
hil abfurdum.mhil ahenum aut importunu, nikil de-
m<i; non illi acceptu, poHulare nos mtelligimus, qui

pene ex eius ore rogamus. Rcec oradi feu forma, fen
regulafex petitiombus coftituta eft, Na,ne pjs acce
dam ? <iuifeptem caîbus Mngutifacit, ftod apgd
Lucant
t?4 CHRIST* RELIGIONXS
Lucam fexduntaxat legutur: quifaneorationemari
cam non reliquiffet. Vt lam quod feptimo loco apud
Matth.additu en > exegetice adfextam petitionerefe
rendumfit in his auteommbus tametfi glorice Dei
.
ratio imprimis habenda eft: rurfum tametfi oes in re

noftrafunty atcfe ita euenireût petimus->expedit:pno
res tametreSj deiglorne pecuhariter deftinatce funti
quamfolam in illis intueri nos oponet>nullo comodx

noftri(utaiut)refyeciu.Tres reliquce, nohricuram
iyerunttac propne ijs> qn# ex ufu noftrofunt,poftti
andis funt aftignatce.Vt cum nomen DeifanStifica
ripetimus: nihil tum de nofbro comodo cogitandum

eslyfed eiusgloria nobis proponeda e&cjuam inten-
tis oculis unaintueamur. nec aliter in huiujmodipre
cibus affeBi effe debemus.Atcj; hoc quide ipfum no
his in magnum comodum ccediv.quoddum ita> ut pe
timuSjfan&ificaturyfitetianoftrafan&ificatid.Sed
dd huiufmodi utihtatem oculi nohri (ut diSium eh)
uelui ccecutire debet, ne in ipfam ullo modo reftpici-
ant.Vt fiomnisftpes priuati noftri boni prcecifa effet
hcec tamefan&ificatio-, & alia quce ad Dei gloriam
pertinent, a nobis & optari , & precibus poftulari
iod.$i nondefinant.utinexemphs Mofche tyPauliftpe-

Kom* 9 SU^rûi mentes & oculos afeipfis auertentes,ue-
hemem
INSTITVTIO* t7$
hementi incenfoc^ f-elo fuam ivforum perditionem
expetebanf. uiuel fuo difyendio, gloria <& regmm
Dei promoueretur.Rurfum cupanem y noftru<\uou.
iianu nobis dctri vetimus : tametfi ovtamus cjuod e/l
noftri comodi-, tamehic quo^ Dei gloriam cjuterere
prcefertim debemus.Vt ne petituri cjuidemfimu$,ni*

jlin Dei gloriam uerteret.
PATER NOSTER QVI ES
in coelis,
Vrimum, in ivfo limine occurriucûod antea dixi
tftus.omnemanobis orationem offerriDeo debere

in Chnfti nomine y ut nulla alio nomine commend*
ri illi voteft . Nam ex cjuo vatrem uocamus Deum,
nomen certe Chrifti vrcetendimus. Qua enimfdu
aa Deum alicjuis vatrem nominaret^cjuis huctemeri
tatis proruveret utfibi honore'ufurvaretfify Dei y ni
fiin Chrifto adovtati effemus infiliosgrahce? Qui

cum uerusfitflius.nobis infratre ab ivfo datus e/J.
ut quod natura ipfe vrovrium habet, adoptionis be~
nepcio noftrufiav.fi tantam benefceniia certafde
4tmple£iimur . Quemadmodum loannesait, datam lOiHA
effe votehate tjs qui credunt in nome unigeniti fltj
Dei, ut filij Dei ivficjuofyfiant. Itac^ et vatrefe no

Hrum af>pellat %rfic a nobis uocari ultHac tantn
}
Hominit
17* CHRIST* RELIGIONIS
nominxs fuauitate omni nos diffidentia extment.
quando nullus alihimaior amoris affe£ius> cjuamin
fatre reperiri pofiit . ipfius uero charitas tanto ergn
nosmaior prceftantiorcyeR omniparentum noflro
rum charitate> cjuanto ijpfe omnes homines honitate
acmifericordiafuperat.Vtfi, quotquotin terrafunt
patresômnipaternce pietatisfenfu exuti, filios defti
tuerinty ipfenohis nunquam defkturus fiti quoniam
Tiflf. t feipfum negare non poteft.Ylahemus enim eius pro-
Ukth.7 mifjum: Siuoscumali fitis.noftishonadarefifysue
ftrtstquato magis pater uefter <{ui in ccelis eftfQupd

fififyeiusfumusiutfiliusinfidem extranei ahenicfe
hommsfeconferre nonpoteft^ nififimuldepatris
uelfieuitiOyUelinopia queraturutaahundefuhfidia
|
ah ipfo t{u<erere nopojfumus-, nifiexfhrata illi ege
fiate acfacultatu inopia,uelfteuitia, nimiac^ aufteri-
tate. Nec caafemur, nos merito timidos reddi pec
catoruconfcietia:cjucepatrem y quauis honuac man
fuetujamen nohis offenfum reddiderint.Na fiinter
homineSy nullo mehorepatrono caufamfuaapudpa
trefilius agege potefynullo meliore interprete perdi
tam eius gratiafihi coaliarey qft ipfefupplex ac de~

miffusculpamfy agnofcens. patns mifencordiam im-
. Com ploret: (non enim tumfe paterna uijcera difiimulare
{ojfunt,
INSTITVTlO» l?9>
poffunt , quin ad tales preces commoueantur) <{uid
ille pater mifericordiarum , ty Deus totius confok-
tiomsfyn nonpotius filiorumprofedeprecantium
lachrymas & genitus exaudiet (cumprcefertim ad
id nos muitet & exhortetur ) cjuam quceuis alibrum
patroaniatad cjuorum prcefidia ideo fuffugwt : <jui<t
depamsfuimanfuetudineac clementia hcefitant.
Hanc paternce manfuetudinis exuberantia nohis tuctf

inparabola pingitac reprcefentat : ubi paterfihumy
qui ab eo fe ahenauerat, <jui fubftantiam eius diffok
te prodegeratj qui grauiter in eum dehcjuerat, obuijs
ulnis amplcciitur . nec expeclat donec uerbis ueniZ

poftuletyfed ipfe anteuertit7 redeuntem eminus agno
fat, ultroillioccuirrit7folatur>ingratiarecipit t Hoc

emm tantce manfuetudinis exemplu in hominefbe-
£landwnproponens, docere nos uoluit, ftameffu-
fiorem expeciare debeamus a fe , non modo patrey
fedpatrum ommum longe optimo ac clementmimct
quauis ingratii rebeiles, ac improbifilij, modo tame
in eius mifericordiam nos conijciamus. Ac <mo
certioremfidemfaceret^fe huiufmodi patrem ncbis
ipfis effe(fi chrifxianifumus:)nomodo paterfedno

tmnatim nofter dici uokit.Acfi in hunc modu cum
eo ageremus<?ater7 <iui tanta infilios pietate es prct*
m ditus,
1^8 CHRISr. RELItflONIS
iitus-, tanta ad ignofcendumfacilitate, nosfilij tui tc
appellamns ac pofcimus^ fecun ac pkne perfuafi.no
*ho tc effeerga nos affeilu, quam p&ternoiquantu-
uis inignos tah patre. Qôd autem non ita infli
iuimwrr utfuum quify patrem peculiariter nommety
fedfotius , utnoshrum m comune omnes uocemust
exeo admonemur y quantufraternce dde&ioms affe
£ium inter nos intercedere oporteat : qui talis patris
communes fumusfiilj Namfi unus omnibusnobis

communis eR paterâ quo prouenit quicquid orrni-
no boni obtingere nobis poteft: nihil inter nos diui-
fum effe decet quod non magna animi alacntate pa
y
rahfimus alter alteri comunicarey <[uantum ufus po-

flulat. lamjiita, ut par e#, uiafiim manum porri
gere atfy opemferre cupimus non eh in quo magis
:
comodare fratnbus pofiimus, quamfi optimipatris

curceac prouidentice commendemus quo propitio
.
acfauente, nihil omnino defid^rari poteft. Ef fane
hoc ipfum patn etiam noftro debemus. Vt enim qui

patrem ahquem familias uere &
ex animo dihgit, to
tamfmul eius domum amore ac beneuolentia com-
pleEiitur.ad hunc modum, quofimus in hunc ccele*
fiem pairem fludio atc^ affeclu^ erga eius populum y

'
cwsfamiliam } eius denicfc hcerediiate oflendere cott
uenit*
INSTITVTIO, !75>
HenltKjuam tantopere honorauit, ttt plcnituiinem £j?bc\
unigenitifilijfui uocauerit. hi hanc igitur leoem\
Chriftiam hommis orationem exigioportet>ut com
munis fit7 ac omnes copleciatur^m illifuntm Chri
jlofratres . Ne<£ folum quos tales ai prcefens uiiet
at jo cognofcit , fei omnes qui fuper terraagunt ho-
mines. De cjuibus ciuiiftatuerit Dominus, extra na
titiam noftram eflt nifi quoi illis optima optare, &
fberare iehemus , Etfipne alijs , in iomehicosfiiei
Jingulari quoiam affeilu propenfi effe iebemus:
quos apoFxolus peculiariternobis omniin rccom- q^
meniauit. Infumma.ftc iebent omncs cffe ora*
tionestut in eamfye&ent comumtatem , quam Do~
minus nofterin regno fuo ac iomo fua conftituit.
Ne^ li tamen otm , fto minus &* pro nobis , £3*
pro certis alijs orarefyecialiter liccat . moio tamen
ammns ab huius comunitatis contemplationenon ii
fceiat>nec iefleciat quiiem 7fei omnia iftuc referat.
Nam quamuisfingulanter cocipiantur : duia tamen
ai eum fcopum iinguntur , communes ejfe non ie~
finut. litotumfimilituiinefacileintelligipoteR.
Generale eft Dei maniatum ie fubleuania paupe*
rum omnium egeftate. Et huic tamen obeiiunt , qui
in eumfinem eorum inopicefuccurrunt , quos labo-
m 1 r*ce
rare aut noruntâut uidenv.etiamfi multos pratere-
untjtfui non leuiori necejlitate premuntur : uel qma

tto omnes noffe , uel quia rio omnibus fiifficere pof-
fint.ln hunc modum, neq> ij uolutati Dei repugnaty
qui comunem hanc focietatem eccleficefye£iante$
& cogitates, huiufmodi particulares orationes con-*
apiunuquibus-, publico animofingularibus uerbis,

feautahos Deo comendant t quorumnecefiitatem
fropiusfibi innotefcere uoluit.Quanquanoomriia
fuidem in oratione^ &facultatum erogatione,funt
ttrga
imdia, Nam benignitas largiendi exerceri non riifi
eos potefl,quorum perfvetla eslnobisinopia.

iuuareauiem orationeuel ahenijlimos & ignotffi-
tnos licetûmtumhbet longo terrarum interuallo i
nobis difiitifint. Id autemft per generale illam pre~
cationis formulam , <jua omnesfHij Dei co:mentur>

in quibus & illi funt. Adfcnbitur , ipfum effe
in ccelis. Ex <juo non protims raciocinandum efty

,
ipfum cceli arcunferentia, quafi cancellis qmbufddy
indufum & circunfcriptu alhgari. Siquidem & So-

j.Rcg.S lomon confitetur, ccelos ccclorum eum caperenon
lefa. 65 poffe.&ipfeperprophetim ait, ccelum fuamfedent
># 7« *7 effe: terram autem.fcabellum pedumfuorum. Qup
fcilicetfignificat,non certa aliqua regionefc limita-
nfed
INSTITVTIO* l8i
rhfed diffundi per omnia, Verum^ quia aliter inenar-
rabdem eius gloriam mens noflra, pro fuacrafiitie,
conapere non poterat nobis per ccelum defignatai
:
efc quo nihd auguflius , aut maieflate plemus fub

,
dfyellum noftrum uenire poteft. Q/.drf, hoc perm-

de eft , acfi diclus effet potens , fublmisjncompre-
henfbdis. dum audimus y exerenda efi al-
id uero
tius noflra cogitatio, cu de Deofermo efl: ne quic-
(juaterrenu aut carnale de eofomniemus , ne ipfum

nofbris modulis metiamur>ne eius uoluntatem ad no
ftros ajfetlus exigamus,
PRIMA. FETITIO*
Sancfrificetur nomen tuum*
Dei nomine hic eius poteflas indiUturûae omnl
bus eius utrtutibus confxaUut, eius potentia,fapien-
tia , iuflitia*, mifericordiaj ueritate. in hoc enim ma-
gnus & mirabilis eft Deusûia iuRusûiafapiens,
quia mifericors, quia potens>quia uerax, tyc.Hanc
ergo maieRatem in hmufmodi uirtutibus fan£hfica~
n petimus.non in Deo ipfo:cui apudfe nihd accede-
re aut decedere potefx: uerum ut ab omnibus fanSiai
habeatur.hoc flft, uere agnofcatur <& magnifcetur.
Ef ([uicciuid agit Deus, omnia eius operagloriofa,ut
funt} a(pareant. VtfiHeipfepuniat,iufius:fwe igno
m | fcat7
I8X CHRIST, RELIGIONIS
fcaty mifericors: fiuepraftet quodpromifit, uenx
pradicetur.Nulk demcfc omnino resfit, in qud non
eius gloria infculptd reluceat.ty iu in omnibus ani-
miSyin omnibus linguis y kudes eius perfonet. Poftre
moût omnis impietds-, qu<e fdnttum hocnomepoU
luit & prophmat: hoc e$, <jw<e hancfandafcaiio-
fiem obfcurat aut diminuit,pereat dtcfc confundatur.
in qud etiam cofufione magis dc mdgis Dei mdieftds
incldrefcdt. htfy itd hdc petitione grgratiarum

uBio continetur . Ndm dum nomen Dei ubicy fan~
Bificdri petimus : omnium illi bonorum laudem trU
buimus,omnid illi dcceptdferimus y beneficid eius er-
gd nos recognofcimus.
S*E CV N D A,
Adueniat regnum tuum*
Regnum Dei eH , ftmclofuofyiritu dgere dc re*
gerefuosiquo in ommbus eoru openbus diuitks to-
nitatis dc mifencordicefuce cofticuasfdcidt.rurfum7
reprobos^mfe pro Deo dc Domino no dgnofcunt,
qm fuo imperio fubpjci nolunt , perdere dc de'ijcerey
t^ftcrilegam eorum arrogantiam profternere: <juo
manifeflum fiat, nullam effe poteftatemûce fuce po

teftati refiflere cjueat. Hxc autem cum in oculis
uoftns quotidiepant? dumfaniiumeius uerbum m-
fiar
INSTITVTIO* I85
fiarfceptri eretium, fub crucc etiam & mundi con- 1 . Cor. 1
tcptu atcfe ignominia uiget^regnat^ profyeratur,fru- 1°*< 17-'
ftum fuum profert: uidere efohuiufmodi regnum in Kom * *4

hoc quofy mundoflorere , Er fi ex hoc mundo non
eft. Frimu, quutfyintuak rebuscb fyirituahbus con- Luc. 1
fians : dmde, qm incorruptibik ac cetermm. DanieL
Ormus itaq- ut regnu hoc Dei adueniatihoc e/r,
ut nouum indies fidelium populum fibi Dominus
multiplicet? quigloriam fuam modis omnibus cele-
brent:in eosgraharum fuarum ubertate largius fertt
pereffundat, per quasm ipfis magis indies ac ma-

gis uiuat ac regnet. donecfibi perfette adiunclos to
tus impleat. Simul ut lucem ac uentatemfuam nouis
femper incremetis illuflret, ftibusfathan^ regmcfc

eius tenebne ac mendacia euanefcant, difyellantur>
extinguantur?pereant. Dum autem hunc in mo
dum precamurût regnum Dei adueniat: fimul opta
mus-, ut perficiatur tandem & impleaturjn reuela- 1. Corjjr
tjonefcilicet iudictj eius.quo die folus ipfe exaltabi-
tur, eritc^ inommbus omnia-, colletlisac

receptis ingloriam fuis: regno uero
fathana deturbato perntus,
(pproftrato.
m 4. TER-
T E R T A* I
Fiat uoluntas tua , u t iti ccelo,

tta tn terra*
Qua poftulamus, ut> tum in cctlojum in terray
fcoce/}, ubifa omniapro uolutatefuatemperetatcfc
componat, omnes rerum euentus modereturômni-
husfuis creaturispro arbitrio fuo utatur-, oes omniu
uoluntates fibi fubijciat : ut uoluiatifu* pariter obe
diant. alia confenfay utfuorumialicemuitceacrelu*
£ldntes,ut diaboh & reproboru imperium

,
qui eius
detreBat ac fubterfugiunt, & obfeqmofefubduce-
re conantur* Atq> id quidem pojtulantes, noftris
omnibus defiderijs abrenunciamus* quicquidin no-
}>is eh affe£luum> Domino refignantes ac permiU
tentes:rogantes'fy ne res ex uoto nofhro nobisflue-
re: uerum, ut ipfe profyexent ac decreuerit,fuccede
refaciau Ne^ uero idfolum petimus,ut ajfe&us no

ftroSy <{ui uolutatifu# aduerfantur, Deus uanos &
zccbj 6 irntosfaciat: fedpotiusy ut nouas metes nouoscfe ani
mos, noRris extin£tis> Deus in nobis creetMt nullus

cupiditatis motus in nobis fentiatur, quam purus cu
uolutatefua cofenfus.lnfumma, ne qdex nobis ipfis
uelimus : fed ui fyiritus fuus uelit in nobis\ quo m-
ûsdQcete^difcmusimAreeaûîpfiplacitafunn
•
oMk
JNSTITVTIO* 185
odiffe uero itcfe abominari,qucecun<[; difylicent.
tn prima tria capita precationis, in quibus pofcen
disfolamDei gloriam prce oculis habere conuenity
omiffa noflri ratione, necfyeSiata ulla noflra utih-
Ute, Quce tametfi larga inde nobis prouenit, hic ta-
men d nobis qucerenda non efi. Yicec auteomnk
quamuis neccogitatihus.necoptantibus, necfetett
iibus nobis , fuo mhdominus tempore euenire epor-
teattoptandatamen & pofccndanobisfunt. Idfyfit
cere non leue opercepreau efi. utfic nosferuos effe

ncfihos Dei tefiemur^ profiteamur eius honori :
(cjuod Domino patrify debetur)cjuantu m nobis eft>
feruietes.ltafycjui hoc affeSiu acjiudio promouen-

dce Deiglorue 7 non petuntût nomen Deifan&ifce
tur,utregnum eius adueniat, utfatuoluntaseius: \j
nec^ interflios & feruos Dei habedifunt.t\c quem

ndmodum hcec omnia ilhs inuitisfent : ita in confii-
fionem dlis ccedentac iudicium,
Q. V A R T A.
Hcec ex relicjuis trtbus prima : quilus peculiari-
terquce inremnofiramfunt-, acnoftrcenecefiitati
fuccurrunt,* Deo pofcimus.

m 5 Pancm
f86 CHRIST* RELIGIONIS
Panem noftrum quori*
dianum da nobis
hodie,
Qm in genere omnu , <jwfc us corporis ufus fub
tlementis huius mundi indigetî Deo peiimus , nort
modo quo alamur ac uefiiamuri uerumetiaquicquid
emnmo nobis coducere ipfe projbicit , ut panem na
firum in pace comedamus.Qua oreuiter,nos in eius
curam tradimus , ac prouidentice comittimus:ut nos

paicatfoueat, feruet. N on enim dedignatur optimus
fj.ier , corpus etiam nofbrum infidem ac cttflodiam
fuam fufapere,ut fidem noftram minutis iftis in rc~
bus exerceat: dum ab eo omnia , ufc^ ad micam pa-
nis&guttam a<jucer expetlamus, Nam cum fitne-
fcio qua noftra imûitate comparatu,ut maiori car-
ttis quam animcefolicitudineafficiamurac torquea-
tnur, multiqui audent Deo de animafidere, funt u-
tnen adhuc de carne foliciii . adhuc hcefitant , quid
tdantûid ueftiantur: & nifi prce mamhus habeant
uiniyfrumenti, & olei copiam.trcpidant.Tanto plu-
ris nobis eft huius momentanece uitce umbra , quim
itterna illa immortalitas, Quj uero Deo confifi t
illam de CArnis cura anxietatem femel abieccrut, fi-
mulftathn qu* mtiorafunt, eiiamfalutem & uitam

£ternm>
iNsriTvrio; 187
#ternam y ab eo expeBant . Non ergo leue eflfidei
cxercitiuâ de Deofjêrare^cjua alioqui nos tanto~
fere anxios habent . neq; parum profe&um e#, ubi
hanc , quae in omnium pene hominu ofiibus mordi-
cus hceret, infdelitatemexuimus. Itacfcapatretio- **<*#&*
ftro petimus panem noflrum. Porro cjuod quoti-

dianum, &hodie dicimus docemur, neimmodicd
:
fluxarum ifiarum rerum cupiditateardeamus : cjuas
foflea ambitiofe in uoluptatem , in oflentationem7
autalialuxusfteciem profundamus . Sedpetendum

dunuxat quantum necefiitati nofirafatis e#,£r ue
lutin diem. Haccertafiducia,patremnoftrum , ubi
nos hodie nutrierit , nea; nobis crafiino defuturum.
Quantacuncfe autem rerum copia nobis affluat,
etiam ubi expleta fuerint horrea^y plena cellariat
femper tamen panem quotidUnum nos petere conue

nit : hoc cogitantes , omnem fubfiantiam nihil effe7
ltific{uateMS effufafua benediclioneJDominus pro
fyerat &fcecundat.& qu<t in manu nofbra efi ne ,
eaquidem nofbraeffe: nifi quatenus infingulas fco-

rasportiunculam nobislargitur , ufumq^permittiu
Qui uero pane cjuotidiano no cotentiyfed effreni cu
piditate, infinitis inhiantes : autcjui abundantiafua
ftturi ) & diHitiarumfudrucimulofecurijhac tfiMo

minus
l88 CHRIST* RELIGIONIS
minus precatione Deo fupplicant, riihil cjuam ipfltm
inrident.Pnores enim petunt,quod impetratum noU
lentumo cjuod maxime abominantur.nempe,pancm
quotidianumduntaxat.quantumfypoffuntyauariti*
fiae affeclu Deo difiimulantxum uera oratio totam
tpfam mentem , & quicquid intus latet, apud ipfum
ejfunderedebeat.Alten uero poftulant, quod m\ni~
me ab eo expeclant.nempe,quodfibi apudfe effe ar
htrantur. In eo quod Nofler dicitur, magis adbuc
eminet Dei benigmtasfqute noftrumfaciuquod no
XXUt.% bisnullaratwnedebebatur.Qupd dari notispeti~
mus, figmfcatur effefimplex ac gratuitum Dei rfo-
num, undecunfy nobis adueniat: etiam ubi maxime
mfusfuerit arte atc^ mdufiria noftra qucefitus,ac md
mbus nofiris comparatus.
Q^V N T A, I
Remkte nobis debita noftra,ficut 8C

nos remitrimus debitoribus noftris*
Quapeccatorum remifiionem condonari nobis
fetimus : ommbus,fineullaexceptione, hominibus
• em * neceffariam. Et peccata,debita nuncupamus : <jko d
eorum pcenam Deo, ceu precium,debemus . necfa-

tisfacere ullo modo poffemus-, mfi hac remifiione h-
benremm fi* uenm eftgratuita mifericordix eius
cm
INSTITVTIO. 18*
cU ipfe liberaliter h&c debita expungit, ijs^ nosfoU
K/f, nullum i nobis preaum accipiensifedfua ipfius
nnfericordia fibi fatisftciens in Chrifto, quifefe-
mel patri in compenfationem Itafy qui
'
tradidit.
fms auiahorum meriiis , Deo faiisfieri confidunt,

bis'% fatisfatlionibus peccatorum remifliontm pen-
fan ac redimi , buic gratuttx condonaiioni mintme

communicant.ac dum in banc formam Deum inuo
cant, nihil ahud <{uam infuam accufationem fubfcri
hunuac damnaiionem obfignant->fuo ipforum tefti-

monio Yatentur enim
. fe debitores , nifi remifiionis
beneficio foluantur:c[uam tamen non accipiunt? fed

magis refyuut, dumfua merita ac fatisfaftiones Deo
obtrudunt Sic enim non
. eius mifericordiam implo-
rant, fed luftiiiam appellant. Petimus demum re-
mifiionem nobis fieri, ut ipfi debitoribus nofcris re-
mitttmusihoc eft> ut ijs paramusâc ueniacondond

mus, a quibus Ufi fumus, autfaSio mqtic
ulla in re
traSixti, aut diEio contumehofe accepti Non quod .
i\s dehtli atq- offenfe culpam remitterenofirufit> le[a.4S

quod folius Dei efiiuerum h<ec nofira eft remt&o,
iram , adium,uindic~tce appeteniiam>ex animo ultro
deponere,& iniuriarum memoriam uoluntaria ob~

Umone contererc, Quamobrem peccatorum re-
mifiio
%$o CHRIST, RELIGIONIS
mifiio a Deo petenda non eR , nifoffenfas etiaipfi
noflras omnibus remittamus, qui nobis iniurij uel
funtyuelfuerunt, Si cjua uero odia animis retinemus,
ultiones meditamur,& <{ua noceamus occafione^co
gitamus:imo uero nifi cu inimicis redire ingratiam,
ipfosfy omnium officiorugeneredemereri-, nobis'<fe
conciliarenitimur : hac precatione Deum obtefta-

mur^ne peccatorum remifiionem nobisfaciat.Pofci
tnus emmût nobisfaciat, quaalijsfacimus.Hocue*
ro eflpetere^ne nobisfaciat^ nifiipfifacimus Qui
ergo huiufmodifunty({uidconfec{uuntur fuapetitio-
ne^nifigrauius iudicium*. PoftremoobferuandZ
e#, non hanc conditionem ideo adijcitVtremittat
nobisficut debitoribus noftris remittimus : propte-

rea quod noftrarftiam aIijsfacimusy remif?ione^ eius
remiflione mereamur. Verum hocuerbofolari dun-
taxat uoluitDominus fideinoRrce imbecdlitatem.
hddidit enim hoc tmquam fignum: quo confirma-
remuTj tam certo nobisfa&am aferemifiionem pec
catorwn-, cjuam certo confcijfumus , alijs eam a no~
bisfieri.fi tamenammus nobisomniodio, liuorey
uindicla uacuus? purgatusêft.Prceterea hacuelu-

ti nota y efliorum numero expunxitûi ad ulcifcen
dumprcecipites^ adremittendu diffiales, pemnaces
inimicitias
INSTITVTIO* 191
inimicitias exercent: & indignationem> quam m
Deodeprecantur, ipfi aduerfusaliosfouent 7 nefe
fro patre inuocare aufint.

S E X T A.
Ne nos inducas in tenraaonem, (cd

libera nos a maligno,
Multafunt acuarice tentationum form*. Nam
fy prautf omnes animi conceptionesjn legis tranf
greftionem nos prouocantes:c[uas,uel concupifcen-
tia noftra nobis fuggerit , uel diaholus excitat, ten- Ucob. t
taiionesfunt . Et quce fuapte natura mala non junt-, JWtt8.4

&iabolitamenarte,tentaiionesfiunt:cumficoculis ' Tk/.$
noflris iqgeruntur-tUt eorum ohe£iu a Deo abftu-
htmur-y aut declinemus . Er hae quidem tentaiiones
funt.uel i dextris-, uelafimftris: A dextris>ut diui-

tice,potentia,honores: qiice plceruna^fuofulgore &
bonifyecie, quam pr*feferunt,hominu aciem prce
ftringuh et bladitljs fuis mefcat y ut talibus praftigijs.
capti, ut tali dulcedine ebrif, Deufuu oblwifcantur.
A finiflriSyUt paupertas, probra y contemptus, cffti-
£iioes,et c<£tera idgenus:c{uoru acerbitateydffial-
tateq; offenfi, animos defyodeat,fiduciaacjjr>eab'tj
ciat, demu d Deo prorfus alienentur. His tentationi

bus7 <ju<e uelcocupifcetia noftra in nobis accefe.uel
I^X CHRIST 4 RELiGIONIS
fathan* uafritia nobis propofit^nobifcu pugnaHty
ne ccedere nos permtttat , a Deo patre noftro precd
tnur.Verumût potius manu fua nosfufietet at<k eri
iiat,<[uo eius uirtute robufti, contra omnes mahgni

:oflis infultusfrmifiare poftimus: quafcunfy cogi-
tationes animis noRris immittat . Er quicquidnobis
in utramfypartem proporiitur, in bonum uertamusi
boc e&,ne inflemur profyens 7 nec aduerfis deijcid*
tnur. Neq; uero hic pohulamus^ ne ullas omnino ten
tatwesfentiamus: quibus magis excitarij pungi,ueU
licari,magnopere nobis opus e/J, ne mmium reftdes
Jacob. i torpeamus . Ne^ enim abs re Dauid tctari optabatt
Pf<d.*tf neccitracaufam eleEios fuos quotidie tentatDomi
Gen. n nusieos per ignominiam>paupertate?tribulationem>
M.%.%5 gyalias cruas fyecies caftigans* Sedaliter Deus
tentatydliter fathan.hic utperdat^ damnet-, confun-
daty prcecipiteU Deus ueroûtfuos probet <& exer-

teaUeorumcarnemori\ficet,excocp.at, urat. Quce
nifi in hunc modum coercereturjafciuiret, &fupra
modum exultaret. Fneterea^ fathan inermes&im-
paratos adoritur>ut incautos opprimat:Deus una cu
. Cor.i o tentahonefacit euentu-, utfufferrefu patienter pof

*. Pet, * fint , q uicquid illis immittit. Rcec igitur noftra.
fil poftulaiioj ne ullis tentatiombus uincamurdc
obruamun
INSTITVTIO* iff
cbruamur^ fed Domini uirtute contra omnes aduer-
fas uirtutes-, quibus oppugnamur,fortes cofiflamus*
quod eft y non fuccubere tentationibus. Vt in eius cri
Hodiaacftdefufceptiâc proteiiione eius fecuriju-

pra peccatUjmortem, inferoru portas-, <&totum dia
boh regnum inui&iftemus.cjuodeft, k mahgno libe
raru Vbi etiam ddigenter animaduertendum e/f,
nonnoftrarumejfe uinum^cum diabolo^tanto bel-

latore , congredi , nec mm eius at<k impetum ferre*
Aliofiifruftra autper ludibrium a Deo pofceretur,
duod domi apud nos effet.Sane quifuifiducia ad ta-
lem fe pugnam comparant, non fatis intelliguU cum
cuam pugnaci at<fe inftruflo boftefibi resfit.Nunc
petimus ab eius poteftate hberari y tanqua ab ore inft
ni ac rabidi ahcuius leonis , ftatim eius ungmbus ac
dentibus difcerpendi-, eiusfaucibus deglutiendit nifi
nos Dominus e media morte eripiat . Hoc tamenfi-
mul fcientes-, quodfi Dominus aderit , ac pro nobis
tacentibus pugnabit^ in eius uirtutefaciemus uirtu-
tem.Confiiant altyut uolentjibero fuo arbitrio^

quasex fcbabent, uinbustnobis fatis fit, quodund
Deiuirtuteftamus&udemus. Tres ifttfprecd
tioneSy quibus pecuhariter nos acnoRra Deo com-
meniamus-, euidenter oftendunt > cjuodantea dixi*
n mh
*<?4 CHRIST* RELIGIONIS
mus:Chriflianorum orationes publicas effe deber?,
ttc in pubhcam ecckfice cedficahonem, communio-
mscj; fidelium profiftum fyettare . Non enim fibi
quif[ue pnuatim dari quicquam poftulat : uerum

omnes in commune , panem noftrum , remifiionem
peccatorum, ne inducamur in tentationem? ut a ma*
ligno hberemur^pofcimus. Caufa prxterea fubij
citury cur tantafit nobis & petendi audacia>&fidtt
cia obtinendu
Quia tuum eftregnum, &f potentia,

&C gloria , in fecula feculorutru
Hcec hcecfohda tranquillaq; eftfdei noilrce re~
quies Namfi noflra dignitate noftrce Deo oratio-
nes commendandce effent , <juis omnino uel mutire
coram Deo auderet f Nunc ut miferrimi fimus , ut
omriium indtgnifimu ut omni comendatione uacuiy

nunquamtameorandinoscaufa deficiet, nunquam
fiducia deftituet : quando necpatn noftro regnum
fuu,potentia,gloriaêripi poteft. Adfine additur*
Amen. quo ardor defiderij exprimitur , obtinendi
<[uce a Deo petita funt:&ff>es nohra confirmatury
huiufmodi omnia lam impetrata effe, & certo nobit
conceffum iri:cjuando a Deo promiffa funt, quifaL

lere non poteft* Habemus quicquid JiDeo petere
debemus,
INSTITVTJO* f??
debemusâc omnino etiam poffumus , defcriptu hac
fbrmuk,y uelut orandi reguU,ab optimo magiftro
GhriHo traditatquem nobis doclorem pater prcefc- t&aitbtf
cit,&<juem unumaufcuhariatcfc exaudin uoiuiU
Nam & ceterna eius fapientia femper fuit\<<y homo
*c
faclus-, angelus magni confdij homimbus datus e/L l4 * *
Ar^ adeo numens omnibus abfoluta eft hcec ora-
tioy utquicquidilh extraneum alienunKfc adduur,
<]uod ad eam referri non pofiit , impium fa&indi-
gnu quod a Deo concedatur. Uac enimfumma pr<t
fcripfu^ quidfe dignum, quidfibi acceptum-, auid ne-
cefjarium nobis fiticjttid denicfc concedere ipfe uelit,
Quamobrem cjui ultra progredi audent^ prct
ter hcec i Deo ahquidpoftulare: primum quidem,ft
pientia Dei exfio addere uolunt (quodfine infam
blafyhemia effe nonpoteft.) deinde^fub uoluntate

Dei nonfe continentifed ea contempta.longius cu~
piditate euagantur. poftremo, nihiluncjuaaffecjuen
tury cumjtnefde orent.Qupd uero omnes eiufmo-
di orationes citrafdem fiant^nihil e$ dubium. fAia
hicabeftuerbum Dev.ô mfi fides femper mtitury
fiare nullo modo potett Ifli uero non modo uerbo
»
Dei carentfed cjuantum omni conatu ualent> aduct

fantur. tiac ita nolumus accipiûafi hac pre-
n i ânk
f& CHRIST, &eligionis
candiformula adftringamur,ut nec uerbum autfyU
labam mutare liceat Muitce enim pafiim in fcnptu-
.
ris leguntur orationes-, uerbts ab ifla longe diuerpe,
codem tamenfyintu confcriptce, & cjuaru ufus ual-
de utilis nobis efl . Id duntaxatfic docendo agimus-,

ne cjuis omnino aliud cjuceraêxpecietâut poftuiet-,
quam cjuod hac oratioe fummatim coprcehcfum eft:
CjT», uerbis licet diuerfifiimis , fenjutamennonua-

riet. Qup modo omnes^quce in fcnptuns habentur?
oirationeSyin hanc confem certum eft. Nulltm fane
reperire ufqua liceat ,
quce huius perfeciione cequa-
re ,nedum fuperarepofit. Nihilhic omiffum eft>

quod in Det laudes cogitari , nihil quod bomini pro
fuis comodis in mentem uenire debeat. Etadeo qui-
dem exacle, ut omnibus nerito fyes ablatafit , me-

liusaliquidtentandi. lnfumma meminerimushanc
y
ituince fapientice effe doclrinam : quce quod uoluit,

docuit: uoluit autciquod neceffefmt. Qmncjuam
dutem fupra iam dittum eft , fublatis ad Deum ani-
rnis femperfufyirandum,&fine intermifione oran
dum : cjuando tamen ea no&a eft imbecillitas^ cjuce
multis adminiculis fuftetari:is nofter torpor.qui cal-
caribus excitan opm babeat:conuenit,ut fibi quifcj;

noftriim exercitatioms caufa peculiares hordscon-
. . jiituat?
INSTITVTIO* 197
ftituat.cjuce nonfine oratione effuant ty quce to- ,
tos ammi affe£ius in hoc penitus occupatos habeat

Newpe dum mane furgimus^ antequa diurnam #pe-
ramag^redimur^ dum ad paslum difcumhmus^dum
Dei h- nedichone pasli fumus ,dum ad quietem nos
recipimus.rlcec modo fit^nonfnperslitiofa horarum
obferuaiw^quibus ceu penfum Deo foluetesin ccete
ras horas defunfti nobis uideamunfed imbecillitatis

noslrcc pcedagogia^qua fic exerceatur-, <&fub\nde
fiimuletur. Prcefcrtim fohcite curandum e#, ut

quoties ahqua rerum anguftia aut ipfi premimury
aut premi ahos uidemus , ad eum ftatim citatis , non
fcdibusfed ammis recurramusidemde ne cjuamâut
noflram? auiahorum profverltatem prcetenre fina^
muSj (juinlaudeacgratiarumaclioney manum eius
agnofcere nos teslemur. Poslremo, hoc in omni

oratwne ddigenter obferuandum e/i, ne certis cbf-
cumftantijs Deum alhgare uehmus, ne iihprce\cribe

re,(juo cjuid tempore., quo loco^qua ratione fatlurus
fit . Quahter hac oratwne docemur.nulla ilh legem

figere, aut conditionem imponere : fed eius arbitno
permittere,ut qucefaclnrus f#, quafibi ratione quo
tempore.quo loco uifum fueritficiat.Prceterea, an-
tequam ullam pro nobis precem concipimus: prcefa-
n 5 mwr,
m«r, ut eius uoluntasftat.ubi iam eius uoluntati wo-
fhrafub\)cimus.Qupj hoc uelut iniefiofreno, coer-

cita , Deum in ordmecogere ne prcefumat: fed eum
uotorum omnium fuorum arbitrti ac moderatorem
fiatuat. Si animis m hanc obedientiam compofi-
tis^rouideniice diuince legibus nos regi patimurifa-
ciledifcemus moratione pvfeuerare, ac fufyenfis
deftderijs patienter expecxare dominum.cervh etiam

fimmimeapparety nobis tamenfemperadeffefuofy
tempore declaraturum ,
quam non habuerit fiirdas
tures preabusûce in homimm oculis neglecla ui

debantur. Erit uero iRcec prceftntiftima confolatio 7
ne deftaamus , ac defyerahone concidamusfi cjuan
do adprima noftra uota Deus no refyoderit.Quem
gdmodum folent, fu dumfuo tantum ardoreferun-
tur, fic DeU inuocant, ut nifi ad primos impetus acU
fuerit , acprcefentem opem attulerit y ftatim iratum
fibi infenfumq- fi'ngant:& omnifye exorandi abie*

£la y iMocaredefinant.Demdeetiam-, neDeum ten
temus , &r noftra improbitatefatigatum ? aduerfum
nos prouocemus . Qupd mulusjolenne e#,<p non
mfi certa condihone cum Deo pafcifcuntur: &> ac
fifuarum cupiditatum feruus efjet , ftipulationis fucc
legibus adftrmgunt.quibus mfi extemplo pareat,in-

dignantur4
INSTITVTIO* Ip9
dignantur ,fremunu oWo^««Mt«r, murmurant^tu-
muhuantur QkiI?ks jipe infurorefuo
. iratus con-
cedit, cjuod ahjs in mifericordia propiuus dene-
gat Documento funtfilij

. Ifrael : qmbusfatius fue- Nwwfr<
rat Dommo quam cum carnibusy
non exaudin a ,
eius mdignationem uorare. Quod fi de-

rmm necpofi longam expefiationtm affecjuatur
, ,
fenfus noftcrûid orando profe£iufit:necfrucium

inde uilu fentiat:fdes tamen nofira,quodfenfu per-
cipi non poterit^nobis certumfacieunos obtinuiffe,
quod expediebat Atfy ita efficietût in paupertatey
.
cbundantiam:in affii£'tione,confoiationem pof$ide<t
mus.Namût defciant omma^Deus tamen nunqux

tios defiituet:cjui expeciaiionem ac patientiamfuo-
rumfruftran non poteft.Ent ipfe unus nobis pro
ommbus quando bona omnia mfe compleftitur:
.
quce ohm nobisreuelabit, in die iudicij, quo regnum
fuuplanemanifeftabit. Eacuero patientiafuften

tan eoufy opus habentfdeies:ut non diu conflatu-
rifint , nifi m eam recumberent Non enim leuibus
. .
expenmentis fuos probat Dominus ; nec molliter

exercet^fed in extrcma quce^fepe adigit: & ada-
ftoSy diu in eo luto hcercre finit , antequam guftum
fug dulcedinis ahfiem dlis prabeat.at^(ut ak Han •
n 4. na)mor*
*
f .Rfg4 na) mortificat , & uiuificattdeducitad inferos , £7*
reduat.Quid hic poffenunifi hqui animis & de-

in
fyeraiioneruerel nifi affliclos^defolatos, & lamfe-

mimortuos hcec cogitaiio erigeret, feaDeo reftici y .
tyfinem prtffeniibus malis afforei
D E SACRAMENTIS.
C A P V T IIIU
VN C de facramentorumratione
dicendum erit^de quibus certam ali
quam dottnnam tradi, magnopere

noftra refertiunde nos,& cjuem in
finem infiitutafuerint, &cjuis eo-
rum nunc ufusfit-, difcamus . Prinapio animad-
uertere couenit, <{uidfit facramentum. Eflautemfi-
gnum externum? quo bonamfuam erganos uolun-
tatemDominusnobis repr<efentat , ac teftificatur.
ad fuftinendam fidei nokree imbecilktatem.Deftni-

n ([uocfe aliter potefl : Vt uocetur teftimonium gnt-
tice Dei, externo fymbolo nobis declaratum. Qup
etiam intelligimus, nuncjuamfinepraeuntepromif-
fione effe facramentum ,fed illi potius tanquam ap-

(endicem
INSTITVTIO* 20*
pendicem quandaadiungi, in hoc, ut promifiionem
ipfamflrmet atq- obfignet, nobisfy uelut tefiatiorem
faciauquomodo mentis noflrce ignorantice, ac car-
nis mflrmitati opus effe Deus promdet. Neq; tamen
tam ut ipfamflrmet y quam nos in ipfa tfiquidem Dei
uentas per fe fatis fohda certdc^ efh nec almnde me-
liorem conflrmationem» quam d feipfa acciperepo- ,
tefl. Verum fic exigua efl & imbealla noftrafldes>

ut nifi undicyfulaatur , ac modis omnibus fu&ente-
turfflatim concutiaturfluBueturûacillet Kicfe

itaquidehicfe captmnofiro attemperat mifericors
Dominus.ut cjuando ammales fumus, qui humifem
per ad repentes, (& in carne hcerenteSjnihilfjpintua
le cogitamus , ac ne concipimus cjuidem elementis :
etiam iftis carnahbus nos adfe deducit , atc^ in ipft
carne contemplan facit ea qu<£ funtflpmtus . Non

quia tales inditcefunt dotes naturis rerum, quce m fa
cramentis nobis proponuntur.fed quia in hancflgni
flcationem i Deoflgnatcefunt. Nec audiendi funt

(juidamûi hoc caudlo argutatun aut uerbum De/,
cjuod facramentum pracedit, fcimus effe ucram Dei
uoluntatem: aut nefcimus fcimus, tiihil ex facrd-
,fl
mcntoûodposleafecjuitur^nouumdifcimus.flne-
famus , nec^ id doeebitfacramentu: cuius uis omnis>
n 5 **$
fc©l CHRIST, RELIGIONTS
atq; energia in uerboflta eft . Qmbus hreuiter re«
fyofumfir.Sigilla , quce diplomatibus afysq> publicis

aftisappenduntur,perfeacceptay nihil funt , utpotc
qutefrufoa appenfdforentfi menbrana nihilhabe-
ret defcnptu . ne^ tamen ideo non confirmant atcfe
obfignant quodfcriptum f#, dumfcriptis adtjciun-
tur. Ne «j. hancfimditudine nuper a nobis conficld
Rcmm.4 iaciare poffunr. quam Pauiusipfe ufurpauit.circun-
afioneuocas a-^ccri<Ax, Et quandoDominus
ten.6 9 promifiionesfuasTf(zderanuncupat7 facrameta,fym
W 1 7 bola fcederumiab ipfis hominti fcederibus fimile ad-
duci potefi. Porca ccefa quidefftciat, nifiuerba in-

tercederentnmo nifi prceirentfnaportcefiepius ca-
duntur, citraulluminteriusaut fublimiusmyfteriu.
Quid dextra datal cum manus hoMiter nonraro
conferantur.Et ubi uerba praierintjalibus fane fym
hohsfcederum leges fanciuntur i quamuis prius uer-
bis conceptce, condit^ decretae. Sacramenta igi
tur exercitia funtj qua certiore uerbi Deifidem no-
bisfaaut.& quia carnales fumusfub rebus carnali-
hus exhibentur: utitapro tarditatis nosbrce captu
ttos erudiant-, & perinde ac pueros pedagogi, manu
iucant. Uac ratione Auguftinus.facramentu, uer
ium uifibile nuncupatifiod Dei promifiiones uelut .
intabit
INSTITVTIO* 2o$
m tabula depi&as, reprcefentet, tyfub afteBugra-
fhiceatfy &Koito$ expref]as,fiatuat.t\li<£quo(U
fimilitudines ajferri poffunt, quibus facramenta pU
nius defignetur.utfi uocemuSjfidei noflrx colunas.
Quo enim modo adficiujuo quidemfundamento
flat & incumbit fubie&is tamen columnis cerhus
,
ftabilitur.itafdes m uerbo Dei^non fecus acfunda-

tnentojefidet. fed cum accedunt facramenta, ipfis
adhuc ceu columnis fohdius innititur.aut,fi dicamus

fyeculaîn quibus gratia dei diuitiasûas nobis elar
gitur^conteplan hceat .
\pfis enimfefe nobis (utiam
diiium eh) mamfeftatûantum noflrce hebetudini
agnofcere datum cft:& bonafuam erga nos uolun-
tatem tcftficatur. Necfatis appofite ratiocinan
tur , cjui ex eo contendunt non effe teRimoniagra-
lia Dei : quia & ab imptjsfiepe accipiunturûi ta-
tnen Deum nihilofibi magis propitiu inde fentmnt7
fedgrauiorem potius damnaticne contrahunt.Nam
eodem argumentb , nec Euangelium effet teflimo-
tiium gratice Dei , quod a multis auditur acfyerni-
tur. nec Chriftus demum ipfe7 qui a coplunbus ui-
fus eft ac cognitus ,
quorum paucifiimi eum recepe-
runt. Itac^ certum.eft^ nobis a D omino mifericor
iiam , ac bQncefu<x uoluntatis ^ratia^cum facro fm
uerbg
uerbo, tumfacramentis offerri . Verum non appre-
henditur niftab his, fa & uerbum & facramenta y
certaftde accipiunt.Qmliter omnibus in faluteob-

latus a patre ac propofitus esi Cbriftus, non tamen
ab omnibus agmtus exceptusc^ eft \d cu ahcubi in^
.
[uguft.in dtcare Auguninus uellet-, dixit uerbi efficaaain fa-
loan. cramento profern: non quia dicitur fed quia credi-

,
tur. C onfiituimus ergo^ facrameta m hoc a Deo

foftta effe , ut ftdei noflrteferuiant. nempe ut alant
iffam>exerceant,augeant. Quceuero contrahanc
fententiam obieclaria nonnullis folentratwnes,ni-
misfriuolce eneruesc^ funt. Aiuntaty meliorefdem
noftram fteri non pojfe, fi bona eft non enim , effe
ftdem.nift <fi<£ inconcujfe.ftrmiter, indiftraiieJDei

mifericordice inmtitur. Quibus fttiusfuerat cti apo-
ftohs orare, ut Dominusfibi augeret pdemtcjuam U

lemftdeiperfeclioneftoiideobtendere^ quam nemo
unqua exflijs hominu affecutus eft,nemo affeque*
2MY* 9 turinhac uita.Refyondeant , qualeeifuiffeftdeexi

ftimentûi dicebat Credo Domine,adiuuaincre-
:
dulitatemeam. Nam & dla utcunc^ inchoata fdesy
bona erav.ty melior ^fublata incredulitate.fteri po-

terat. fed nullo certiore argumento , cjuam fua ipfo-
runt confaentia, refelientur.Namft peccatores feftt
tentur
INSTITVTIO* 2o£
tetur(cjuod,ueJint nolmt y infciari ne<jueut)idipfum
fidei fuce lmperfeftioni imputent, neceffe eH. ht re-
fyodit, mquiutjPhilippushmucho^baptiâriipfum a#o. 3

licere, fi ex toto corde crederet.Quehic locu habet
baptifni confrmatio.ubifdes totu corimpletiRur-
fum ipfos interrogo, hn non bona cordis fui pcsxtem

fide uacuam fentiunt , an non noua cjuotidie \ncre-
menta agnofcunt ? Gloriabatur /7/e, fe dicendoferi
fenem.Nos igitur ter miferi Chriflianiji nihilpro-
fiaendofenesfimus : quorumfides per omnes ceta-
tum gradus progredi debeudonec adolefcat inuiru Ep(?ef4
ferfedum.lta^ in hoc loco> ex toto corde crederey
non eft perfecle Chriflo h<erere:fed ex animo dini
taxat, & fyncera mente illum amplecli.non eo fa-
turum effefed ardenti affeclu efunre,fitire,<& pofl
eum fufyirare, Hicmos eft fcripturce, uttoto corde
fen dicauquod fjncere et ex animofierifigitificat.

Cuius ratiois funt ifta: In toto corde meo exqmfiui Pfal.iif
te.item, Cofitebor tibi in toto corde meo: etfimilia, ll1 » l 5$

Afij fcnbunt Sifides per facramenta augeatur,
.
fruttra datum effe fymtu fanclu : cuius uirtus atc^

cpus eft,mchoarc,tueri confummarefide. Qvîbus
y
equidem fateor,propnu ac folidu fpritus fanfti opus

fidem effe : <x cjuo illummati ?
Deum }
ac benignitatis
ms
ko6 CHRIST* RELIGIONIS
cius thefauros agnofcimus. ctfine cuius luminc me$
no&ra adeo cceca el% ut nihil confyicereiadeo ftu-
fida , ut nihd fubodorari rerum fyirituahum pofiih

Merum pro uno Dei beneficioûodipfi prcedicanty
nostriaperpendimus.Nam primu\uerbo fuo nos dd
cet & inftituit Dominus:deindeSacramentis confir
mat:poftremo,fancl:ifuiftiritus lumine,metibus nd
firis ilkcet , & aditum in corda nohra uerbo acfa-
crametis apent. qu<t ahoqui aures duntaxat perceU
lerentjty oculis obuerfaretur: interiora minime affi
cerent. hdeo autem facramenta confirmationes
funtfidei noftrûtnonnun^ Dominusûando re-
rum ipfarum y quce in facramentis promittebantur.fi
duciam tollere uult , facramenta ipfa aufirat . Cum
hdam immortalitatis donofpo]iat & abdicat : non
<5enc.$ cottigat)inc{uit,defiu£tu uitce,ne uiuat in ceternum.
Quid audimus \anfuam Adce incorruptionem > i

qua iam deciderat^reRituerepoteratfiuBiUSillelmi-
nime.fedhocperindeeft, acfi dixifiet: Neuanafi*
duciafiuatur-, fi promifiionis mecc fymbolu teneatt
excutiatur illhquodfyem aliquam immortalitatisfa-

1 cere cum Apoftolus Ephefios
tf* poffet . rlac ratione ,
hortaretur, fe meminiffentfuifje hofyites teftamen*
toru 7 ahenos i cofortio \frae%fme Deo,fine Cferi-
fto: dixk}
INSTTTVTIO* 207
flo:dixity nonfuiffe participes circuncifionis. Qwo
metonymicefigmpcat, a promifiione ipfa exclufos*
qui tefferam pro mifiionis non accepiffent. hd eo
rum uero alteru obiec2u,Deiglonaad creaturas de-
riuari.quibus tantu uirtutis attnbuitur,ficq; eatenus
diminuhrefyoderepromptuefcnullain creatuns uvr
tutea nobis reponi. Hoc dutaxat dicimus:Deu me-

dijs acinftrumetis , dtue expedire ipfeprofyicit, uti:
ut eiusglorice omnia obfequaturiquando omniu ipfe
Dominus eft&arbiter. Ergo utperpane, c<etera<fe
alimeta.corpora noftra pafciv.ut perfole,mundu \l-
luminav.ut per ignem, calefacit: nec tameaut panis-,

aut folaut ignis aliûidfunt^xifi quatenus fub 'v\s in-
ftrumetisbenedittiones fuasnobis difyefavita ftiri

tuahterper facramitxfide alit.quoru unicu ojficium
efrdeigmifiioes oculis nofmsfyeciadasfubtjcere.
tt ut noftru efl , in cceteris creaturis(cjuce bona Dei
uolutate ufibus noftris deftinatce funt, quarufy mini
fterio bonitatis fuce munera nobis largitur: jwhilfi-

ducice defigeremec quafi boninoftn caufis, adnnrd
ri et prcedicare: ita necy m ftcrametis hcerere fducia

noflra debet^nec Dei gloria in ipfa transferri.fed o-
mijSis omnibus-, ad ipfum <& facrametoru et rcru o-
tnniu autore^furgere, tyfides et cofeftio debet. Q d*
meex ipfo facramenti nomitie <iuceruni errorifu9
ioS CHRIST, RELIGIOttlS
pne textum^ paru cordate idfaciunt.Sacramentunii
inquiunty cum multas babeat apud probatos autores
fignificationes,unam tantum habet, qucefignis con

ueniat . nempe qua folenne illud iuramentum figm-
fcatûodmdesimperatoriprceflaty cum mwti<e ini
tiatur . Vtemm mditari dlofacramento.fidem fuam
imperaton obftnngunt noiii mdites,<& mditiam pro
fitentur: ita nos noftris fignis Chriftu imperatorem
profitemur>& fub eiusfignis nos mditare teftamur.
Addunt fimditudines , quibus rem magis dducidam
reddant. vt toga Romani.apalliatis Grcecis difcer-
nebantur: ut ipfi interfe ordmes Romce fuis fymbo-
lis diftinguebantury fenatoriusab equeflrij purpura
et lunatis calceis:rurfum a plebeio.eûefter, annulo:
itanos fymbola no&ragesxamus , quibus a propha-

nis difcernamur, At ego coftanter affirmo,ueteres y
qui facramentorum nomen fignis indiderunt? mini-
me reêxiffe^quis fuiffet uerbi huius ufus latinisfcri
ptonbus: fed noua hanc fignificatione pro fuo com
modo affinxiffe quafimphciterfacrafigna defigna
ret. Qupdfialtius argutan uolumus-> uideri poftunt
eadem analogia nomen hoc ad eiufmodi fignificatio
nem tranftuhffe , qua nomenfidei ad eumfigmfica-
tum 7 in quo nunc ufurpatur . Cum emmfdes, fit.irt
prccftandis
INSTITVTIO* 209
(rceftandis promiftis ueritasjfidemtamen dixerunt
certitudinemxeu certam perfuafionemj qu<e de ipfit
uentate haberetur.Ad hunc modum^cum facramert

tumfit militisûofefuo imperatori uoueu fecerunt
imperatonsûo miUtes in ordmes recipiat . Dowi-
nus enim per facrametafe nobis in Deum fore pol*
licetur^ nos fibifore in populum.Verum tales ar-
gutias omittimus . quando multis-, & quidem planis
argumetis euincere licet, mhil aliudfjêclaffe^ quam
ut fignificarenufigna hcec faniiaru & fjpiritualium
rerum effe. S'wiihtudines y cjuas afferunu recipimust
fed nonferimus , <[uodpomrius eft in facramentis,

ab illis pnmumâtc^ adeo unum conftitui Eft autem .
bocprimum>utpdei noflrce apudDeum jeruiant.

poflerms, ut confefiionem nofiramapud homines
teftentur.Secundum hanc pofteriorem rationemûa
lent ilUfimihtudines. Rurfum admonendi fumusy
ut iHi uimfacnmentorum eneruant ufum^; prorfus
y
euertunv.ita ab aduerfa parteftare aliosûi arcanas
nefcio quas uirtutes facramentis affingut^, quce nusg

ilhsaDeo infitct leguntur .
Qup errore periculofi
falluntur fimpliciores <& imperitijum <& Dei dona
qutrere docentur.ubi reperin minime poffunv.ty *
Deofenfim abftrahutur7 utpoftuamtatemabeanu
o Eorum
210 CHRIST* RELlGlONr*
Eorum autem }
qui talem dottrinam feruntjuo funt
genera. Priores tradiderunujacramenta nouce lc

ci$,boc eft.qu<£ nunc in uju funt Ghriftiance eccle-
fue^ mhtjicare & conferre gratiam : rv.odo non po-

namusobicem peccaii mortalis. Qu* fententia,di-
ci non poteftûamfit exitialis &pefldens.eo<fem<i
giSy quod multis antefeculis,magna ecclefice iactunt
in bona orbis parte obtinuit Plane . certe diabolictt
eft.Nam dum luhitia citrafidem polhcetur , ammas

in confufionem ac mdicium pr<zcipites agit.Decepc
runt autem eos immodica dlafacramentorum enco-
t proemio mia, quce apud ueteres leguntur quale illud eft Au-
.
narraticis guîni.Qupd ueterislegisfacramentafalutemtan-

pM 75 tum promittebant^ noftra uero dant Has &fimik$ .
dicendi figuras^cum non ammaduerterent hyperbo

licas effe, & ipfi hyperbolicafua paradoxa promul-
garunt fedprorfusalieno fenfu a ueterum
: fcriptis.
Ep.'/?j Now enim ahud dhc Augufrinus uoluit, quam(cjuod

ahbudem fcribit ) facramenta Mofaica legis Chri-
flum prcenuncuffe, noftra uero annunciare.acfi di
ceret: ll!a figuraffe.cum adliuc expeilaretur: noRrt

ueiut prcefente exhibereîa prcefiitus eft. Qupd ci
Homil bi exeius loa propion afyeciu mdicari jacile potefi:
loanr-6 tumexhomihacjuadalubiapertefatetur, ludceorum

facrament*
INSTITVTIO. 111
facramenta infigmsfuiffe diuerfa: in re, qHttfigni-
ficatur , paria. diuerfafyecic wfibdi, eadem uirtute
fyiritualu Quimobre fixum maneat non effe alias

y
facramentorum, quam uerbiDeipartes . quxfunt:

offerre nobis ac proponere Cbnflum^ m eo cce-
leRisgratice thefauros. Nibil autem conferunt aut
profunt, mfi ijs 7 a quibusfide accipiuntur. A/re-
ri non errant adeo pernitiofe:errant tamen. credunl
enim & ipfijatentem alicjuam uirtutem facramentis
ddnexam affixam^ effe.ut m ipfis diftnbuanturfyi
ritus fantti grati<£:c[uemadmodum uinum in craicre
propmatur. cum hoc tantu in miniflerio habeantite
fiifican nobis ac confimare Dei in nos beneuolen-
tiam . nec ultenus profiaant, nifi accejferit fpritus
fanfluSi cjui mctes ac corda noftra aperiat, noscb hn

ius teftimoriij capacesreddat.Vbi etiam uaria diftirt
iice^ Dei grati* luculenter eminent . Sacramente
enimquafinuncij cpudam funf.qui non afferur.t qui
demfid nunciant & oftendunt, <{uce diuina largita
te nobis datafunt. Spintus fanEius, cûem non omni
bus promifcue facramenta aduehunt,fed <[uem Do-
minus peculianter fuis confert:ls efi^m Deigratias
fecum adfertjCiui dat facramentis in nobis locum,qui
efficitjUtfiutlificent. Sacramenti nomen-, ut de
o a em
m CHRIST, RELIGIONIS
eius ratione haEienus differuimus,omniageneraliter
figna comple&itur, quce unquam bominibus figria-*

tiit Deus y ut certiores fecurosa^ de promifionUfud-
rum ueritateredderet Ea uero m rehus naturalibus
.
nonnunquam extare uoluit^nonnunquam in miracn

*#* * J 9
,
li$ exhibuit. Prioris generis exeplafunt-, ut cu Adce
tyEuce arboremuitcejnarrabonem immortalita-
tis dediv.ut eafecurefibi promitterent, quamdiu ede
rent ex illiusfruRu. Er cum cceleflem arcum Noah

Cr eius pofteritati in monumentuftatuit, poflbac fe
dduuio non difiipaturu terra. Hcec Adam & Noah
frofacramentis habuerunt Non ({uod arborprce-
ftaretahjsimmortalitatemûamfibi ipfadarenon
foterat:aut arcus coerccdis aûis foret efficax ( qiti
folaris dutaxat radij repercufiio ejl , in oppofitas nu

bes:)fed quia notaa uerbo Dei infculpta habebant,
Ut documeta effent teftametoru eiusâc figdla. B an
tea cjuide arbor? erat arbor:arcus> arcus, Vbi infcri-
ftafuerunt uerbo Dei 7 indita e# nouaforma: ut inci
ferent effey quodprius no erant. Hcec nefruftra dici
hodw quocj> nobis teflis efi
quis exiflimet7 arcus ipfe
eiusfcedens.quodpepigit Dominus cu Noah.quem
quoties mtuemur-, hanc Dei promifionem in eo legi
nws: Terram dduuio nnnûam perditum iri lt ac^fx
INSTITVTIO, 2lj
quis philofophafter , quo fideinoftrtefimplicitatem
rideat , te/e m colorum uarietatem ex reflexis radij$y

£r oppofita nube onri naturaliter contendat,fatea-
mur cjuidemtfed ipfius ftupore ndeamus.qui Deum
naturce Dominum non agnofcat qui profuo arbi^
:
trio elementis omnibus in obfequiu glori<efu<e uta~

tur.Qupdfifoli,ftellis, terrce? lapidibus.hmufmodi
monttmenta imprefiiffetnlld omnia^facramenta «0-
biiforent.cur enim rude acfignatum argentum nott
eiufdemfunt precij , cum idem frorfusfit metallum*
tiempe cjuia illud nibil habet prater naturam\forma
fublicapercuffum^ nummusfa&nouam taxatio-
nem recipit.Et Deusfuas creaturas uerbo fuofigna-
re non poterit, utfiantfacramenta , quce prius nud<t
erant elementa? S ecundi generis exeplafuerunt, ludic. 6
cum uellus rore irrigauit, ficca terrairurfum terram 4. Reg. 10
irrorauit, intacio uellere : adpollicendam Gedeoni lefa, ? S
uiSioriam.cum umbram horolo^ retrorfum decem
lineisretraxit)ddf>romittendam Efychice incolumi
tatem. Hcec quandofiebant adfubfeuandam acfta-
biliendamfidei illorum imbecillitatem , facramenti,

quoq> erant. Verum pr<efenti$ inftituti eft, de his
facramentis peculiariter diffutareû<e Dominus or
ifowrw effe Holnit m ecclefu fuaiad aledos in unam
O % fidem
2t"4 CHRTST, RELIGIONIS
fidem unwsfyfideicofefiionefuos. Suntautemnon
infignis tamum,fedin ceremonvjs pofita.autfi ma~
uis.jigna quce hic dantury ceremonicefunt. Vr defi-
mrepofiis facramentahuiufmodi, ceremonias ejfc,
cuibus exerceri £r confirman uult Dominus popu
fifuijidem . H<t c etiam ipfa diuerfa fuerunt , iuxu
uariam temporis difyenfatione: qua Domino uifum
t$% his aut illis mo£s,fefe hominibus exkibere.
Gen. 1 7 Abrahce emm> & eius pofteritati, mandata ef{ cir
\n Lcuit. cunafioxui poftea punficatioes, tyfacnficia, ex le

Aatth.ult. geMofiuca additafunt. Rtfciudaorumfueruntft-
toUtb « 16 cramenta , ad Chnfii ufy aduentum. <jwo, abroga-
tis ilfe, facramenta 4«o inflitutaâuibus nunc Chri
ftiana ecclefia utitury baptifmus & ccena Dominu
Quanquam in eundem, in auem nunc nofira m-
tendunt?fcopum, &ueteraillafyeclarunt. nempe,
ut ad Chnfium dirigerent,&pene manuducerenU
aut ipfum potius.ceu imagines reprcefentarentâc C9
gnofcendum proponerent. Cum enim iam ante do-
cuerimus effe-y qu<edam figilU auibus promifiiones
y
*. Cojm ® ei obfignanturfit autem certifiinum, nullam un-

auam Dei promifiionem homimhus obUtam mfiin 7
Chriho:ut de ahtiua Dei promifiione nos doceant7

Chnhum ohendant neceffe esi Vnum duntaxat
difcnmen
INSTITVTICV llf
iifcrlmen efl: quod illa Chnftum promiffum , cum
adhuc expeEiaretur,adumhrdrunt k<fcidmpr<ef}i :
tum, & exhibitum teftantur. H<fc uhi per partes

acfigillatim declaratafuerint , multo clanoraficnt*
Circunafio ludceis fymbolum erat^quo admoncren
tury quicquid ex kominis femine prodit, hoc e /},fco-
minum naturam corruptam effe^putdtione^ kaherc
opus. prceterea, documentum ac memoruleiauo fe- Gcft.iz
fe confirmarent in promifiione hbrahce data^defe*

mine benedi£io?in <jwo benediccnd.ee effentomnes
nationes terrte . a quo & fua ipfis benediStio cxpe-
ftanda erat.Porrofalutare illud femen auemadmoj Gd/
J
dum a Paulo docemur', erat Chriftus.m quo folo re
cepluros fe confidebat, quodin Addm perdidercnt.
Quare iiis erdt circuncifio^quod Abrakcefuifje tra
dit Paulusfignaculum fcdicet iuftiti*fidei, hoc e#, Rom. 4
figillum,auo certius confrmarentur,fudfdem, qua
femen ipfum expeSiabat , fibi a Deo pro iuflitiddc-
ceptdmferri. Baptifmata £r punficationes fudm

Hhs immunditiem,fyurcitidm 7 pollutionem expone- HcSr.9
bdnuqud in fud ndturd contdmindti erdnt: aliud ue- 1. loan.t
ro laudcrum pollicebantur, quo omnes extergeren- A pocal. 1
tur & dbluerentur eorumfordes. Et hoc lauacrum, I*{•*• J 5
Chnhus eratcuiusfanguine ablu% cuius liuore fd- l • ?&• z
o 4. nati
%\6 CHRIST* RELIGIGNIS
mtifumus* Sdcrificid illos fuce inic\uitdtis argue-
bdntfimulfy docebdnt^ neceffanam effe aliquam pt~

tisfac\ionem>quce iuflitice Deifolueretur .fore ergo
fummum quendam pontificem , inter Deum & fco-
mines mediatorem , cjui Dei iuhitice fatisfaceret per

fanguinis effufionemâc hoftice immolationem cjuce
Bpft. dd in yemifiionem peccdtoru accipiendd effet.Hicfum-
Hcfcr.
mus fdcerdoSifuit Chriflus. proprw ipfe fdnguinem
Vhtlip. *
effudit, uiSiimd ipfefuit . Se enim pdtri obeiientem
Rom.j
m mrtm oytulit: qud obedientia hominis inobedh
tidm dboleuit , quce Dei indigndtionem prouocdue-
rdt QMritumddnoftrddttirtettChriftumeo
ckrius nobis offerunt, cjuo propius mdnifeftdtus e&
homimbusiex cjuo a pdtre uere>qualis promiffusfuc
r&i exhibitusfuit. bdptifmd enim nobis, ftod purgd-
ti & dblutifumus , teftificdtur : ccend euchdriftice,
quodredempti. in dqudpguraturdblutio, infxngui-
nefttisfdSiio. Hcec duo in Chrifto reperiuntur.
lodftMlh <fri
(wt ait lodnnes) uentt in aqud gr ftnguine: hoc
eftyUt purgdrety&redimeret.Cuius rei teftis cpiocfe
eftfyiritus Dei. imo tres in unumfunt teftes: dcjua,

fdnguiSy tyfyiritus . in dcjud & ftnguine purgdtio*-
nis&redemptionis hdbemus teiftimonium ifyiritus
ueroprimmus tefti$ } huiufmodi teftimomjcertam

nohis
INSTITVTIO* 217
nobisfidemfacit. Sublimeiftudmyfteriumprat- loin.t9
clare nobis m Chrifticruce oflenfum efr.cum aqua
tyfanguis effluxeruntexfacro eiuslatere.cjuod,
eam ob caufamjure Auguftinus facramentorum no S<epc boc
ftrorumfontem uocauit. De cjuibus tamenpaulofu *pud kug.

fxusdifferendumeft. Hûr.
DE BAPTISMO*
BAptifmusnobis i Deo datus efl^rimum , ut
fidei noftrx apud fe deinde , ut confefiioni

:
apud homines feruiret . Ntriufy inftitutioriis ratio-
nem ordir.eprofecjuemur.Tria autem adfertfidei no

ftrce baptifmus \ quce <& ipfafigillatim fertraSianda
funt.Hoc jprimum e #, cjuod nobis a Domino propo
nitunutfymbolumfit noftrce purgationisy ac docu-
mentum.uelutmelius explicemusînftar nuncpj cu~
iufdam mittitur, fer cjuem nobis confirmet,f>eccat4
noftra omniafic deleta, induclaôbhterata effe : ne
unfiam in confye&umfuum ueniant, ne comemo- Matth. ull
rentur^ne imputentur uult enim omnes cfui credide Afto.i
rinti baptifan in remifiione peccatorum. Quare,

quifcnbere aufifunt? baptifmu non almd effe quam
tefferam ac notam,cjua religionem tioftram apud ho
o 5 mines
ZlS CHRIST, RELIGIONIS
- minesproftemury <[\iomodoimperatorisfuiinfigmi
praferunt milites , infuce profefionis notam : quod
primum erat in baptifmo,non perpenderunt.ld uero
eftyûod i nobis acapiendus fit cum hac promifiio-
Mar.ult. n e ûicun^ credidermt,

> & baptifatifuerint, faluos
fore. ln bunc fenfum intelligendum ^quoda ?au

Ephef r lofcribitur.Ecclefiamafyonfo ChriRo fan&fca-
Tit. 5 tam effe , £r mundata lauacro aquce, in uerbo uit<e.
t. Pf t. 5 & ahbi.Nos fecundum eius mifericordiam faluosfa
£los effe^per lauacrum regeneratioms^renouatio
msfpruus fanfu. et d Fetroûod baptifma nos fa\-

uosfacit. Non enim figmficare uohnt ille,abIutione
tyfalutem noflram mtercedenie aopa pcifci aut :
acfuam purgandi,regenerandi,renouandi inftrumen

tu effe: ne<fe hic, falutis caujam: fed duntaxat talium
donorum cognitionem,& certitudwein hoc facra-
mentopercipi. quoduerbis ipfisfatis euidenter ex-
phcatUr.Nam uerbum uitct,&baptifmum aquce,fi-
mul connec~iit ?aulus. ac fi diceret, per JLuangehum

nobis noftr<£ ablutioms <& fanclifcatiois nuncium
afferri: per baptifnntm huiufmodi nuncium obfigna
ru Et fubdit cotinuo ?etrus, baptifma iliud non effe

depofitionem fordium carnis , fed confcientiam bo-
Ham apud Denm y <juce exfde eft Nec^ uero exifti-
mandum
INSTITVTIO, 219
mandum fft, baptifmajn prateritum duntaxat tem
fus conferrv.ut nouis lapfibus , in cjuos a baptifmate
recidimusûêdafint alia noua remedia Hoc <j«i .
dem errore olimfaclum eftût nonnullh mfiin uiti-
mo u\t<t difcrimme-, atq ;

adeo inter ultimos fyintus7
haptifmo initiari nollet.utfic totius uitce ohinerent
-ueniam.Sic autem cogitandum efl, quocunfy bapti-

femur tempore, nosfemel in omnem uitam ablui &
purgari Itafy quoties laffifuerimus-, repetendaerit
.
baptifmi memona: & hac armandus animus , ut de
.feccatorum remifionefemper certusfecurustyfiu

Nam & fi femel adminiftratuSipr<tterijffe uifus
efttpofterioribustamen peccatisnon eftabolitus*
- Puritas enim Chrifti in eo nobis oblata eh. ea fem~
per uiget, nullis maculis opprimitur , fed omnes no*
ibras fordes obruit & extergit.Neque hinc f>eccan~
-di infuturum licentia captanda e/l, ut certe hincad
talem audaciam minime inftruimur.fed hcec dotiri-

na ijs tantum traditurûi ubi feccauerunt, fub fec-
- catisfuisfatigati &
defolati gemunt ut habeat quo
:
feerigant ac confolentur^ne in confufionem <& de~

fyerationeruant.Sic Paulus aiuChnftufaclum no
bis effe propitiatorem , in remifiione prcecedentium
Row >
. deh&orum. Qup non negauperpetuam afiiduam'q;

feccatorum
21o CHRIST* RELIGIONIS
feccttorumremifiionem, ad mortem uffyin eo ob-
tineri : fed datum eum a patre miferis tantum pecca-
tonbusfignificat.qui confcientice cauterio uulnera-
tij admedicumfuffirant ; His offertur mifericordia
Dei . cjui peccandi materiam tylicentiam ex impu-
nitate aucupatur^ nihilfibi prceier iram <& iudicium
Dei prouocant. Alteram etiam confolatione ad-
fert : quia nofiram in C WJo mortifcationem no-
*°m * 6 bis oftendit7 & nouam in eo uitam. Siauidem (ut ait
hfoRolus ) in mortem eius baptifatifumus , confe-
fulti ipfi in mortemût in nomtate uite ambulemus.
Qjubus uerbis non ad imitathnem eius nos folum
exhortatur : acfi diceret , admoneri nos fer bapti-
fmum, ut quodam mqrtis Chrihi exemplo , concu-
pifcentys noftris moriamur;& exemplo refurreEtio
nis-y ut in iuftiiia fufcitemur; fed rem longe altius re-
petit.nempe cjuod per baptifmu> Ckriftus nos mor-

tisfucefecerit partici£>es>ut in ea inferamur.Et quem
admodumfurculus fubftantiam alimentumc^; ducit.a
radice, cui infitus mi ita qui baptifmum ea quade-
bentfde accipiunt? uere efficaciam mortis Chrifti
fentiuntin mortifcatione carnis fuatfimul etiam rc

furreftionis , in uiuifcationefhiritus . Indeexhor-
Utionis materiS defumiuQmdfi Cbriflianifumusy
debemus *
3
INSTITVTIO* 211
iebemus mortui effe peccato, et iuftitice uiuereMoc
eodem argumento alibi utitur : Qupd arcuncififu- Co/ojjjC*
mus, & exuimus ueterem hominem ,

poflcjuam per
baptifnum in Chrifto fepultifumus.Ethocfenfu> TiLtdt.

eo quem proxime citauimus loco, uocauit lauacrum
regmeraiionis & renouationis. Sic primum loan ^tth-
nes baptifauitfic deinde apofloh: baptifmo pceniten lmc. 5
tictjin remifiionem peccatorum.Pcenitentia uerbo, 1001.5. 4
huiufmodiregenerationemintelligentes:remif?ione Aclo. *
peccatorumâblutionem . Quo etiam certif?imufit>
idemfuiffe prorfusloannis minifteriumûod Apo-
flohs poftea delegatum eft . Non enim alium bapti-
fmumfaciunt diuerfa manus, cjuibus admini&ratun
fed eundem effe eadem docirma oftendit Inunam .
docinnam loannes & apofloh confenferunt . utricj-
in pcenitentiam^ utricfo in remifiionem peccatorum>

utric^ in nomen Chrn% a c{uo pcenitentia & peccct
toruremifio effet^baptifarunt. loanes dixit, agnum

^ 0<m * 1
effe Dei , per quem tollerentur peccata mundi Vbi .
etiam hoftiamfecit y patri acceptam , propitiatorem>

feruatorem.Qmd ad hanc confej?ionem addere po-
terant Apoflo/z i Qwd ergo e/J , quod loannes di-
xit, fe fudem aqua baptifare:uenturum C hriftum> Mattb, 5
fubaptifaretinftiritufancio & igni? paucis expe

Lf*c,$
diri
,
222, CHRIST* RELIGIONI*
diri hoc poteR. Non enim baptifmum i baptifmo &
ftmguereuoluiufedperfonafuam cum Chriftiper-
fonx contuhtife miniRrum effe acûce , illumfjpintus
fanchdttorem.&hancuirtutemuifibdi mwaculo
declaraturum , <jwo diefyiritum fmclum Apofiolis
fub linguis igneis mitteret.Quid Apoflo/i laclare ul
tra potuerunt \ Quid & qui hodie baptifant Ifunt
enim exterioris dimtaxat figni minifbri -,

Chnftus
interioris gratix autor. H#c quce tum de mortifi
catione , tum de ablutione diximus-, in populo \frael
i. Cor.io adumbratafunt. cjuem eam ob caufam Apoftolus di

cit in nube & in marifuiffe baptifatum . Morf/jzo*-
Exoi. 1 4 tiofgurata e/i, cum Dominus e manu ?haraonis>et

crudeh feruituteeos afferens , uiamdlisftrauitper
marerubrum &Pharaonem ipfum&Aegyptios
;
hoftes? qui a tergo illis inftabant, & ceruicwus im~

minebanty fubmerfit . Nam & ad hunc modum , irt
hapnfmo polhcetur nobis , & dato figno oftendiU

nos ex Aegypti captiuitate, hoc eflêpeccatiferui^
twre, <& uindicatos tfubmerfum
fua uirtute eduflos
Pharaoncm noflrum^ idefl-, diabolum quanquam .
necfic etiam exercere nos &

fatigare definat Vf- .
rum , ut Aegyptius ille non in profundum maris deie

ftusfuerat, fed m littore proftratus tembdi afyettti
7
adhuc
INSTTTVTlO. 125
adkuc ifraelius terrebdt.fednocere non poteratuta
kic nofter adkuc quide minatur, arma ojxendiufen-
inurftduincerenonpoteft. In nube,purgationi$ ^mer.9
fymbolwnfuit . nam ut tum illos Dominus oppofita
nube opermt, & refngenum prcefiitiune inclemen
tiore fohs ardore depcerent , <& tabefcerent : ita itt
baptifno.nos Chrijli fanguine opertos effe&pro-

teclos agnofcimus , ne Deifeueritas , cjuce uere eA
flamma intolerabihs, nobis mcumbat. \am perfbi
cuum efi, quamfalfumfit quod docueruntnonnultij
peo
nos per baptifnum folui <& eximi ab onginali
cato^ ea corrupiione quce ab hdam in umuerfam
pofteritatem propagata eft.atfy in eandem luftitiani
naturceq; puntate rehituiûam obtmuiffet Adam,
fi in ea 7 qua primum creatus fuerat, integntate fle-
tiffet. Tale enim dotlorum genus nuncjuam,quid
peccatum ori°inale, quid iuflitia originahsûce gra
Ua bapiifmi effet, affecutum efi. Peccatum origi-
nale e&naturce nofxrce prauitas ac corruptio: cjuce

primum reos facitirce Dei, tum etiam opera in nobis
proferu <{uce fcriptura uocat opa carnis. At<fe id R0.J.6. 7

eft,
q<¥ propne in fcnptuns peccatu nominatur . Quce

uero inde emergut operaûaha funt ddulteridfcor-
tationesifurta, odia, contentLoneSyCcedeSy comefft-
none$9
Z24 CHRISTV RELIGIONIS
tione$:fru£iu$ peccati magis, fecundum eam ratio-
nem uocaridebent. quanfiam & peccata fcepein
fcriptura nuncupantur. Hcec itac^ duo diftincle
obferuanda.nepeq,fic omnibus natura noftrce par

tibus uitiati feruerfify iam ob talem duntaxat corrn
ftionem damnati mento y conuiciicfe coram Deo te-
nemur.cui nibil eh acceptum 7 nifi iuftitia mnocen-

tia7 puritas. htcfc adeb infantes cjuofy ipfi^fuafecum
damnatione e matris utero afferunt. cjui tametfifuce
iniûitatis fruflus nondum protulerint , habent ta-
men in fe inclufum femen imb tota eorum naturay
.
quoddam eft peccati femen. ideo non odiofa & abo

minabilis Deo effe non potefl. Eanc damnationem
fublatam, & afedepulfam effe^certi per baptifmum
fidelesfiunt.QiMndo(ut di£iumfuit)Dominus hoc
fignonobis polhcetur> plenam fohdam<feremifiio-
nem fa£lam effe , ty culpce , quce imputanda nobis
erat: &pcence, quceob culpaluenda.lufiitiaquocfe
apprehenduntfea qualem in hac uita obtinere popu
lusDeipotefl: nempeimputationeduntaxat* quia
(ro iuflis <& innoceniibus eos.fua mifericordiay Do
minushabet. Deinde, qubdhcecperuerfitasnun
Rom.7 <?"* in uobis ceffat , fed nouos afiidue fruEius parih
£afcdicet 7 (ju# ante defcripfimus 7 opera carnis. non
fecus
INSTITVTICU ZZ5
fecus atq> incenfus fornax flamam & fcintillas per-
petuo efflat-, autfcatungo aquafinefine egerit. Qud
re mi peccatum onginale definierunt y

carentiam m
ftitittf originalis: no fatis fignifcanter uim atfy ener
fiamipfius exprefferunt Non enim natura noflm
oni tantu inops <& mcm eh , fed maloru
omnmm
adeofertihsacferaXjUtociofaeffenonpofit Qui .
dixerunt effe cocupifcentiam, non nmis alieno uer-

bo ufifunt.fitamen adderentûodminime conce-
dunv.quicquid in homine eh.ab mtelieftu ad uolurt
tatem.ab anima adcarnem uffy hac concupifcentitt
inqumatumsefertumcfeeffe.aut(ut breuius abfolua-
tur ) xotum hominem non aliud exfeipfo effey quam
concupifcentia. Huiufmodi concupifcentia nun-
quam plane in hominibus interit & extmguitur: do
nec per morte e corpore mortis hberati , femetipfos
prorfus exuerint. Baptifmus quidem promittit nobis
fubmerfum effe noftru Pharaonem, £r peccati mor

tificationem : non tamen itaût amphus nonfit , aut
nobis negocium nonfaceffatfedtantum nefuperet.
'
Nam quamdiu in hoc carcere corporis noftri claufi

degemuSyhabitabunt in nobis rehquice peccati.fedfi
promifionem inbaptifmo nobis aDeo datamfide
^tcnerms: non dominabuntur ? necregnabunt.
p Nemo
1Z6 CHRIST* RELIGIONIS
Nemo autemfefallat^nemofibiinfuo malo blatt
diatur^cum audit peccatum femper in nobis habita-
re. Non in hoc dicuntur iHa , ut peccatisfuis fecure
indormiant peccatoresfiedtantum^ne labafcant, &

anmiu defyondemt, qui a carnefua titillantur^ exer
centur-, punguntur. magis cogitent , fe in u\a adhuc
effe:<& multumfe profeaffe credant^cum efua con

cupifcentiaalicjuantulummnui mdies fenferinndo-
nec eo pertigerint, cjuotendunt. nempe ad ultimum
interitum carnis fuceûi in huius uitce mortaiis inte
ritu perficietur.Sicergo habendum eft. Baptifamur
in mortificationem carnis noftrce-, fice a baptifmo
in nobis inchoatury cjua quotidie profequimur.perfi-
cieiur autem.cum ex hac mta migrabimus ad Domi

num. Po&rmo, & hanc e baptifmo confolatio-
nem fides nofhrct accipitjCjuod certo nobis teftific&-

tur^non modo in morte& uitam Chnfti nos infi-
HAilth^ toseffe:fedficipfiChriftounitos&copa£toS)Ut
omnium eius bonorum participes fimus ideo enim.
baptifmu in <& fanc~lificauity

fuo corpore dedicauit
ut comunem eum nobifcu haberet: ceufrmifiimum
unionis ac foaetatis, cjuam nobifcum inire dignatus
GxUtj elifUinculumMt Paulus ex eo probet, nos efjefilios
Dei:cjuia Chnftum m baptifmo induimus. Con
fcfiioni
INSTITVTIO* Ziy
feftioni autem noftrce apud homines fic feruit. Sifri
dem nou eftiqua paiam proftemur nos populo Dei
accenferi ujtlle,qua teftamur nos in unius Dei cultUy
in unam religionem cum Chnftiariis omnibus con~
fentireiqua denifyfidem nofhrapublice affirmamus.
ut non modo laudem Deifyirent corda noftra , fed
hnguteetUy etomniacorporismembra.quibuspop
funt fignificationibu$ perfonent. Itaenim.ut decet7
noflra omnia in obfequiu glorne Dei conferuntur,

qua nihtl uacuu effe debetiet cceteri noflro exeplo y
ad eadeftudia inatatur. Huc refyiciebat Faulus, cu if Cor. I
mterrogaret Corinthios-, an non in Chrifii nomen
baptifatifuiffent: innues falicet,eo ipfo quod m eius
eius no
nomenfuiffent baptifatijtfe illi deuouiffe,m
men iuraffe^fidem illi fuam apud homines objtrin
xiffe . ut confiteri amplius non poffent , nifi folum
Chnftum: nifi confefiione abnegare uellent, quam

in baptifmo ediderant. Nunc poftquam enarra-
tum e/J, quidfyettauent Dominus nofter in inftitx
tione baptifniûcefit nobis utendi accipiendi^ ra-
tio ? iudicare promptum eft.Nam quatenus conjolan
ice confirmandcecfefjdei noftrce datur , accipiendus
eft quafie manu Dei:certuperfuafumq; habere con

uemt/pfum effe^ quinobisperjignuloquitur.ipfum
P *
'#
228 CHRIST. RELIGIONI?
effe , qui nos purgat , abluit, deli&orum memorkm
abolet. ipfumeffeûimortisfilij fuiparticipesfacity
qui fathance & concupifcentice nofir<e mres ener-
t
uau imo (jtdjiho fuo nos mduit . H#c, inquam, tam
uere certo^ ariimce noftrce intusftcere, cjuam certo
uidemus corpus noftrum extra abiui y fi<bmergi, cir-
cundan. ifthcec enim,fiue analogia, fiue fimiiitudo y
certiffima eil ftcramentorum regulaiut in rebus cor

poreisjjhintuales confyiaamus ac cogitemu^.quan-
do ifliufnodtfgunsreprefentare dommo ttifum eft.
Non cjuia facramento talesgratice ilhgatce inclufsecj»
ftnt , aut quodftcramentum organum ac inftrumen
tum fit.cjuo nobis conferanturfed duntaxat, qui<t
hac teffera uoluntatem fuam nobis Dominus teftt-
fjcatur. riepe fe hcec omma nobis uelle largjn. Huius

A&io documentum fit Comehuscenturio, qmpeccato-
rum remifiione, cjui gratljs fyiritus ftn&t uifibdibus
idm antea donatus, bapttfatus efy.non largiorem re-

mifionem e baptifmo peten$-,fed certiorem fdei ex-
ercitatione.Obiecentforte ahquis: Cur igitur Fau-
A#o. 1 1 lo dicebat Ananias? ut peccata fua per baptifmu ab-
luerety fi baptifmo peccata non abluunturf Refyon-
deoiDicimur accipereôbtinere^ impetrare, cjuod no
bis d Deo datum credimustfiue id tumpnmum agn&
fcimus,
IN5TITVTIO, 22?
fcimusfiuepriusagnitum, certius perfuafumhabe-
mus.Uoc itaq ; tanuim uoluit AnmiastVt cenus fisy
Paule.remiffx tibi effe peccata, baptfare . promittit
enim Dominus in baptifmo remifione peccatorum:

hanc accipe, & fecurus eRo. Caterum, ex hoc fa-
cramento nihd affequimur, nfi quantumfdeaccipi
tnus .fifides defit , erit in teftimonium accufationis
nofirce coram Deo , modpromifiioni dlic datce in-
crednh fuerimus. Quatenus uero confefionis no

ftrcefymbolum f/J, teflari eo debemus, fduciam no
fhram in Dei mifencordia effe: & puntate noftram y
in peccatorumremifiione, quceeflperlefum Chri-

fiwn:noscfe in ecclefiam Dei ingredijUt unofdei &
charitatis confenfu.cumfdelibus omnibus uiuamns
unanimes . Hoc uoluit Paulus, cti incjuiuin uno nos i. Cor.u
omnesfpintu baptifatos effe.ut unum corpusfimus.
lamfi uerum e/}, cjuod conftituimus : facramen-
tum non ex eius manu accipiendum effe.a quo admi
mfiraturifed uelut ex ipfa Dei manu.a cjuo haud du
bie mittnur: inde colhgerelicet, nihildliafferri uel
auferri,eius dignitate, percuius manum traditur . ac

(erinde atq; inter hominesfi <{ua miffa epifiolafue-
rit, modo fatis <& manus &fignum agnofcatur, mi
mme refert 7
cjuis aut cjuahs tabellarius fuerit; ita no-
his
P J
230 CHRIST. RELIGIONTS
hs fufficere debet , manum tyfignum Domini no-
firi m facramentis (ias agnofcere , d quocunck tan-
dem tabelkrio deferantur His Donatifiarum error
.
fulchrerefutatury <jui uim ac preciufacramentime-

tiebantur mniftn digmtate. Taies hodiefunt Ca
tabapttfia noftriûi nte nos baptifatos pemeganty
quod ab impijs & idololatris in regno papdi baptifa
tifumus. itaânabaptifmumfuriofe urgent.Aduer-
fus cfuorum ineptiasfatis uahdaratione muniemur,ft

cogitemus nos baptifmo initiatos^non in nomen ah-
cuius hoministfed in nomen patris^ fify C^Jffri-
tusfan£ii.ldeo'q; bapiifmu no effe homims,fed Deii
i quocunq; tandem admimftratusfuerit.Vt maximc
Dei ignorantes aut contemvtoresfuerinuc[ui nos ba
ftifabant : no tamen in fuae ignorantice uelfacrilegtj
confortium nos tinxerunufedinfidem lefu Chrith:

quia non fuum , fed Dei nomen inuocarunt nec irt,
ahud nomen nos baptifarunt.Quod fi baptifma Dei

erat, habuit certe promiftonem , de peccatorum re-
mifsîone.mortificatioe carriis, uiuificationefyiritua-
//, participatione Chrisii \am utro ([uod nos inter-
rogant , (pa tancnfides noBra lapiifimm ahquot

mnis fecuta fit , ut inde euincant bnrttum effe bapti-
fmum , cjui nobis non fanciificatur^ ttifi uerbo pro-

mifionk
INSTITVTIO* 231
mfiioriis fide accepto. Ad id poMatum refyonde-
mus:nos (juidem ccecos & incredulos, longo tempo
re promipionem , cp.ae in baptifmo nobis data eraty
non tenuiffe: promifiionem tamen ipfam , qnando i
Deo eratjxatam femper &
firtr.am, ueracem^ man
fiffe . Etiamfi omnes homines mendaces & perfdi:

Deus tameuerax effe rio definit.etiamfi omnes per-
diti, ChriRus tamen falus manet. Hatemur ergo ba-
(hfinum pro eo tempore non proftuffe nobis hilumy

quando in eo nobis oblata promifiiofine qua bapti-
fmus nihdefynegletta iacebat Nunc^ ubi . Dagra
tia refipifcere ccepimus-, cceatatem noftram ty dnri
tiam cordis accufamus , qui tantce eius boriitati tam
im ingratifuerimus . cceterum^ promifiionem ipfam
noeuanuiffecredimus . Quin potiusficreputamus.

Deus per baptifmum peccatorum remifiionem pol-
y
licetur, &promiffum indubie omnibus credentibus

frceflabit . Ex jpmifiio nobisin baptifmo oblatafide
igitur ampleflamur.Diu cjuidem nobis propter infi-
delitatem fepultafuitmunc igitur eam perfidem reci
fiamus.Yerum igneumfibi uidentur telum uibrare,

cum alleganuPaulu rebaptifaffe eosûi loanms ba- Afto, 10
ftifmofemelbaptifati erant.Namfi, noftraconfef-
fionejidemfrorfusfuit loannis baptifimis7 <jw/ nunc
p 4. nofier
2JZ CHRIST* RELIGIONIS
nofter eh. quemadmodum illi antea peruerfe inliitu
tiyubi re&amfidem edoclifunt^ in eamfunt rebapti-
fatuita baptifmus illcûifine uera doBnnafuit.pro
nihilo reputandus e& & ex integro baptifan debe-
mus in ueram religionem , qua nunc primum imbuti
fumus Concedo
.
fuiffe prius illud baptifma, uerum
loannis baptifma,& unum idemc^ cum Chrifti ba-
ptifmate: fed rebaptifatos nego.Quid igiturfibi uo-
lunt uerbal baptifati funt in nomine lefu. Quidain*
terpretantur, tantufyncera doBnna eruditos a ?au
lofuiffe.fedfimplicius intelligere malim,baptifmum
fyiritus fanEli, hoc eh , gratias fyintus uifibiles per
rnanuum impofitionem datas quas baptifmi nomi-
:
nefignifcan non nouu eft. Nec repugnat quod po-

fleafubditur^cum impofuiffet illis manus-, defcende-
batfyintus fanclus fuper eos. Non enim duo diuer-
fa narrat lucas, fedformam narrationis fequitur He
brceisfamxliarem: quipnmum reifummaproponut,
deindefufius explicant. Qupd ex ipfo uerboru con
textu ammaduertere cjuiuis poteft.Diatur emm: His
auditiSy baptifati funt in nomine lefu Ef cum impo-
.
fuiffet ilhs manus Paulus^fyiritus fanclus defcende-

bat fuper illos. Hac poherion locutione defcnbitury
qualis ille fuerit baptifmus. Verum> quia ex quo
dittum
INSTITVTIO* i 255
Ai&um efi facumenti ufum duabus his partibus con
fiare:primum 7 ut de Domini promifioriibus edoced
mur: demde, utfidem nofram apud homines prof-
teamur: dubitari pofit, cur Chnftianoru hberi ad-
huc infantes, baptifentur : qui neq> tahbus documett
tis docen quicquam poffe multis uidentur^nec fdem
habereintus conceptam , cuius teftimoriium falam
reddant rationem pcedobaptifvi paucis explicabi-
.
mus. Principio , temere affirmatur <& arrogan-

ter^fdem in hanc cetatem cadcre non poffe. Namfi
ex his , quos in eiufmodi cetatula ab hac mortali uitd
reuocat Dominus^regm cceleftis ahquos hceredesft
ciUceterna autebeatitudo in Dei coonitione fita efl:
curnon ilhs hic guftum aliquem & pnmitias dare
fofit eius bom quo abunde ohm plenefyfruentur?

,
curnon per fpeculum &m cenigmate ab ijs uideri
fofity a quibusfaae adfcaem fyeclabnur f Idfi af

fequi non poffumusxogitemus quam magnifcafint
cpera eius cmnia, & quam eius confihafnt abfiru-
fafenfibus nofms. Pr<eterea,fi fatemur(quodcer
tefaten neceffe e #) £r ex hac cetate a Domino ua-
Row.r
fa mifencordice ehgi:neq; defde infcian poffumus,
.Namfiinuno Chri- Abac.i
quceuriicaeftad falutem uia
jio uimmusy ty quideperfdem: ubi afde difcefjum Rom.i
P S fuenty
fuerit,riibilfoffumus riifi in Adam mori ClarueH.
Uir.ulU fmw tehimonium:Qm crediderit^baptifatusfue

rit, faluus eriu Qui non crediderit, iam condemna-
tus eft.Nonnulihex loci circunRantia y uerbum boc

<id eos duntaxat referendu contendunt, qui per ceta-
tem i Euagelicamprxdicatione exaudire potuerint:
quod eo loco mittantur Apoftoh ad euangelifanduy
cieinde fequitwr, Qui crediderit, huc faluufore.nem
fe,inquiunticui prcedicatumfuent:n.on autem pr<£-
dicatur,nifi adultis.Sed ego contra affero, hanc ge-
neralem effe fententia, toties inculcata repetitamch
infcriptuns , ut tam leui folunone eludi non pofiit.
loin^.6 NkBm cetatu difcrimenftatmturj cu dicitur , hanc

e? 1 7 fft riitam aeternam , noffe unum uerum Deum , &
quem mifitjefum Chriftum: cum diaturj iramDei
manerefuper eum^qui non crediderit m unigenitum
filmm Dei: uitam non babituros^nfi qui edenntcar
nemfilij hommis.&alia eiusgenens.Quaremanet
fixa fententia, nullos mfi fde faluosfieri-,fiuepueri

fint , fiue adulti . Ideo & hapttfmus ad infantes iure
fertinet, quoru cum adultis comunis eftfides Ne<£ .
uero hcec quifyiam in eum fenjum acapere debet,
quafi dicam a matris uero femper inchoanfide: cum

uduhos etiaiffos Mncfmus,nunc citiusjDominus
uoceu
INSTITVTIO* 235
uocct.fed tantum dico>omnes Dei ele&os ferfdem
ingredi in uita ceternaûacun^ cetaiis farte ex hoc
corruftionis carcere tollantur . Qupd fi hcec ra
tio nos deficeret, ahunde tamen nobis effetûod in
baftifandis mfantibus Domini uoluntatifaremus:
quiuoluitjUtuenireadfefinerentur.Quosimfediri Matth. 1$
frohibet.fimul utify adiuuari frcecifit.Et cum dixe-

rkytalittm effe regnum ccelortr.mhd aliud cjuam eius
fententicefubfcruoimus^ ueritateq* obfignamus y cum

illisfignum remifiionis feccatoru comunicamusfi-
Me qu* regnu cceloru ommbus claufum , obferatty
e & Qmn & frceceftum a Domino fofitum de cir q €JI
cuncidendis ludceoru fueris.uice mandati nobis effe
debet <±uando in circuncifionis locum fuccefit ba-
:
fiifmus noftcr. Nam quod ludceis folhcebaturDo-

tninus in circuncifionej fe fcilicet ipfis & eorumfe-
tnini Deumforey iffos femenfy ifforufibi fore in
fo
fulum , idipfum hodie Chriftianis folliceturinba-
ftifmo:no adultis modo.fed & infantibus. cju,os etia
eam obcaufam Paulus fanStos dicit, utludceorum 1. Cor. 7

ohm infantesftncli uocari foteranu
frce gentdibusy immundis
%? frofhanis,
D-K
DE COENA DOMINL
A
fan£lificatus y
Lterum Ckrtfiiance ecclefice inftitutum fa-
cramentum , eh panis
& uinum
in Ckrifti corpore
in eius fangutnefan£itftca-
tum.Vocamus autem,uelccenam Domtnuueleucka

rifttam. quod tn ipfo &fi?iritualtter benignttate Do
tnini pafamur , £r nos illi fuce beneficenttce gratias
agimus k Promifio illic addita perfyicue declarat,
quern infinem inftttutu fuerit-, ac quorfumfyettet*
nempe, ut nobis confirmet, corpus Dominific pro
tiobts femel traditum , ut nunc noftrumfit,ac perpe
tuo etitmfuturum : fanguinem eiusfic pro nobts fe-
mel effufum,ut nofierfit femperfuturus. Quo rur-

fum reutnatur eorum enor.qut negare aufi funty fa-
cramenta exercitiafidei effetad ipfam tuendam, ex-
IMc.xi citandami&augendamdata.verbaenimfunt: Hic
i.Cor.u caltx nouum teftamentum eft.in meofangutne.Hoc
eh documentum ac tefttmonium promifitonis.Vbi-
cun<fc autem eft promtfito, illicfides habetquo ntta-
turûo fe cofoktur^quo fe confirmet. . magnum
uero fuamtatis ac confolattonts fruBum ex kocfa-
cramento colligerepoffunt animce noftrceiquodfic
CkrtRu nobis.fic nos illi uicifiim infertos efjeagno
fcimus 7 ut fiiccjuid ipfius eh^nohnm uocareiqutc-
quid
INSTITVTIO, 237
quid noRrum e#, ipfius cenfere liceat. Quare etno
bis fecurefjpondere audeamus, uitaceternanoftram
effe7 regnum ccelorum tam nohis non poffe excide

re quam nec Chnfto ipfi rurfum peccatis noftris
,
.
non poffe nos migisûam ipfum damnarr.quia non

iam notlrafed ipfiusfunt . Non quod ipfi ulla cuJpa
iure imputandafit : fed <\u\a eorum fe & debitorem
ftatuit,cy folutoreprxftat.Hcec eli comutatio, <fri
immenfa fua bonitate nobifcum ufus eft. Qupd no-
ftram inft paupertatem reapiens, fuam ad nos opu-
lentiamtranftulent.Qupd fufcepta noftra imbeciU
litate , fua uirtute nos confirmauent.Quod accepta
noftra mortalitatefia nos immortahtate donauenU
Qlupd in terras dejcendens , afcenfum nobis m cce-
lum flrauefit.Q voifilius homims nobfcumfattuSj
nos ftcu mDei filios fecerit. Hcec omnia adeo fo
hde in facramento ifto promittuntur , utcertofia-
tuendu fit.uere nohs exhiben, no fecus acfi Chri
ftus ipfe pnefens afjpetlui noftro obijceretur-, ac mtt

nibus attreciaretur .Hoc enim uerbum nos ludifica-
Thnobisue mentirinonpoteft:/{ccipite,edite, bibi- Matth.16
te. Hoc eft corpus meum quod , pro uobis traditur. M*r. f
4
Hic efl fangms.qui in remifione peccatorum effun Luc. 1 2.
ditur, Qupdaccipere lubet.fignificat noftrum effe. * ôrM

Qupd
238- CHRIST* RELIGIONIS
Qup d manducare iubet , fignificat unam nobifcum
fubftantiamfieri.Cum diat7 Hoc eft corpus meum y
quod pro uobis traditurhic e fifanguis
j pro
rneus?
uobis effundituridocet no tafua effe, quam nofira:

quce nonfuo comodo, fed in gratia ac rem noslram,
&fuwpjit, & fofuiU hc dihgenter quJe obferuan

dumefly totam facrameti energiaminhisuerbisfl-
tam effe: Quod pro uobis traditur> Qui pro uobis
effunditur.Ahoqui non magnopere nobis conduce-
retjCorpus ac fanguinem Dommi nunc diftribui^ni-
fi in redemptionem acfalutem nohram expofitafe-
melfuiffcnt. ltaq; fub pane&uino reprtefentantur:
quo difcamus no modo nohra effe ,fed nobis effe in
uitam ac alivnentum.ld eft quod antea admonuimus,
a rebus corporeis , quce infacramentis proferuntur,
quadam anxhgia , nos ad fyirituales deduci debere*
Sic^cupaneuJemus nobis infignucorporis Chri-
fti exhibitu , hcecftatim conapienda eft fimilitudo.
Vt corporis noftri uitam panis alityfuttinet, tuetur:
ita corpus Chrisla uitce noRrce fyiritualis cibum ac

protettionem effe.Cum uinu infymbolufanguinis:
cogitandu , quos corpori ufus uinu afferat^ ut eofde
(birituahter nobis Chrifti ftmguine afferri repute-
mus. Sunt aute, confirmare/eficere^ exhdarare. Na

fifatis
INSTITVTIO. *3*
fi fatis perpedimus,cjuid nobis facrofanfti huius cor
poris traditioûidfanguinis effufwffuerit: no ob-
fcureperfyiciemus>hcecpanis&uini attributafe-
cundu eiHJmodi analogiam, optime ilhs conv.enire,
Non ergo pr#cipu# funt facrameti partes , corpus
Chrifiijimpliciter nobis exhiberefed magiSypro-
mifione illam,cjU4 carnefuauere cibu effe teftatur, loan.6
& fanguinefuum, potum, qmbus in uitam aternam

fafcamur : qua fe panem mtce effe affirmat , de quo
qui manducauerity uiuetin ceternunuillamjincjuamy
fromifione obfignare & confirmare.Et cjuo ideffi

ciatâd Cfcrifli crucem mittereiubi ea promifiio ue-
reprceftita , &numerisomnibusimpletafuit. Nam
quodfe panem uitce appellauit y non eam a facramen
to appellationem fibi fumpfit (ut quidam peruerfe
interpretantur: )fed quia talis a patre nobis datusfue

rat-, talemcfc fefe prcemtit, cum humance noftrce mor
talitatis pariicepsfaSius-, nos diuince fuce immorta-
litatis confortes fecit : cum in facrificiufe offerensy
maledi&ionem infe nohrafuftulit, utfua nos bene-
dictioneperfundertttcu morte fua morte deglutiuit
& abforbuit: cuin fua refurre&ione carne hac no-
fira corruptibilej qua induerat-, in gloria & incorru
ftionemfufcitauit.Sacramentuergo nopanem uita
Chriftnm
14° CHRIST, RELIGIONIS
Chrifli effefacittfed quatenus in memoria nobisre
UQcatpaneeffefa£iu,quo aflidue uefcamur.eius pa-
tnsguflu &faporenobis prcebet.Deni^; nobis pol-
liceturûicquidfecitautpaffuseH Chriftus y eafe-
affe cr paflfum effe in noftram uiuificatione. Dein

de^hanc uiuificationem ceternam effe :
quafinefine
alamur y fuftineamur y & conferuemur in uita . Si*
quidem->utpanis uitce nobis no fuiffet Cfcnflw, ni-
fi nobis natus ac mortuus fuiffet, nifi nobis refurre-

xiffet: ita minime nuc effet^mfl eius natiuitatis^ mor
tis,refurre£lionis , efficacia <& frucius , res ceterm
ejfet ac immortahs. Si hcec uis facramenti pro di
vnitate excuffa expenfacfc effetyfatis fuperq; habe-
haûndenobisfatisfiereunec exatatce effent horri

biles iftce diffenflones^mbus tum ohm y tum noftra
etiamnum memoriaêcclefla mifere uexata eft: dum
uolunt curiofl homines definire, quomodo inpane
prcefens adfit Chrifti corpus , Alv) ,
quo fe argutos
probarentj addiderunt adfcripturce jimplicitatem y
ddeffe realiter ac fubftantiahter. Aftj ultra etiam pro
vrefii funt:ijfdem effe dimenfionibusrfuibus in cru-

cependebat. Alvj prodigwfam transfubhaniiatione
excogitarunt . Alij panem, ipfum effe corpus: Alijy
fub pane effe: Alvjflignum tantum & figuram cor-

pom
I
INSTITVTIO» 241
poris proponi.Res falicet digna-,de cjua tanta £r uer
borum , e*r animorum contentione difceptetur. Sic

quidem uulgo exiftimatur :fed qui ita fentiunt-, non
animaduertunt7 primo loco qucerendumfuiffey quo-
modo Chrifti corpus y ut pro nobis traditum e/J, no
jirumfieret.quomodo fanvuis, utpro nobisejfufus
eft.no fterfieret.ld uero ejt^totum Chrijium cruci-
fxum pofiidere y ac ommum eius bonoru participem

fieri.Nunc his omifis^quibus tantum inerat momen
ti , imo negleRis & pene fepultis , hcec una ftinofa
quceftio depugnaturiQupmodo corpus a nobis uo-

returlQup tamen in tanta opinionum turba & ua-
rxexateûna certac^ Dei ueritas nobis conftetxogite
mus primum^fjpirituale quiddam effe facramentum,
quo Dominus non uentres noftros , fed animas pa-
fcere uoluit. ac Chnftum in eo quceramus,non no-
ftro corpori^nec utfenfibus carnis noftrce compre-
hendi poteft : fedfic^ ut anima uelut prcefentem fibi
datum & exhibitum agnofcat . Deniq; ipfumfyiri-
tualner obtinere , fatis habemus ficenimin uitam
:
ipfum obtinebimus.quodipfum eft percepiffe.quic-

quid exfcramentofruclus percipi poteft. Hanc co
gitationem uh quis ammo prafumpferit ac medita-
tusfuerit,facilcintelliget7 quomodo Chrifii corpus
q infacra
\n facramento nobis offeratur. nempe, uere & efft-
caciter:de natura ipfa corpons minime fohcitus erit.
Hcec quia minus ufitata funt ( quodvauci hatienus

rem acu tetigerunt ) plunbus uerbis illuftran forte
opusfuerit. Itafyfic infumma habendum eft.Chri-

ftus-> ut ueram noftram carnem mduit^ cum e uirgi-
ne natus eftnn uera carne noftra vaffus e>%cum pro-

nobis fatisfecit: ita eandem ueram carnem <& refur-
gendo recefity & in ccelufuftulit. Wcec enim nobis
noftrce rejurreclionis^ in ccelum afcenfwms ft>e$
gfl , cjuod Chnftus refurrexit , & afcendit . Porro

quam infirma &ftagdisfyesforet ifta^nift hcec ipft
noftra caro in Chrifto uere fufcxtata^ in regnum
calorum ingreffa effetl Atqui hcec eR vervetua cor
foris ueritas 7 ut loco conimeatury utfuis dimenftoni
bus conhetyUt fuam faciem habeat.Scio quid camU
lentur ceruicofi quidam , quo errorem femel fufce-
ptum obftmate tueantur: non alias unquam dimen-
fiones habuifje Chnfti carnem y nifi cuam longe la-
teife ccelum&terra vatent. Qupdautemvuerex
utero natus fiuquod creuerit, quod in cruce exvan
fus.quod fepulchro inclufus: id diftpenfatione quadx

faCtu-yUt nafcendi-,monendi, cceterisq- humanis oftfi
ctjs deftmgeretur Quodfohta corvonsftpecie vo&

refurre-
INSTITVTIO* 245
refurreclionem confyeclus fuerit ,
quod in ccelum
affumptus^ quodpottremo etiampo{iafcenfionemy
Stephano & Pauio uifus : eadem id difyenjationefa t cor.u
ftww, ut regem fe in ccelo conflitutum hominum Afto, 7,

afyeftui declararet. Quid hoc e*% nifi Maraonem
ex inferis fufatarel Qms enim dubitet corpus Chri
fii phantafticumfuiffe, fi ea conditione fuitlAllegat
qiiodaChriftoipfo diftum e& Nemo afcenditin \oan$

ccelum, nifi qui defcendit e ccelo: filius hominis, qui
in ccelo efl.Verumfunt ne obtufo adeofenfiûtnon
mdeant id ditlum per comunicationem idiomatum*
QwtUteraPauioDominusglorice crucifixus dia- i,Cor.i
tur, non quia fecundum diumitatem fitpaffus :fed
quia ChnRus , qui abie&us & contemptus in car~
nepaiiebaturfidem Deuserat&Dommus glorice.
AdbuncmoduO' fiiius hominisin ccelo eratûid

ipfe idem Chnftus , quifecundum carnemhommis
fihus habitabat in term, Deus erat in ccelo. Qua nt

tione.eo ipfo loco, defcendijfe dicitur fecundum di-
uimtatem non quod diuimtas cceium reliquerit , ut
.
in ergaftulum corporis fe abderet: fed quiasametfi
omniaimpleret^ in ipfa tamen Chrifti humanitate nr

c f 4
corporahter?id efl.naturaliter babitabat& ineffa-
bdicjuodammodo. Ahjpaulo argutius elabuntur.
q i corpus
corpus hoc^quod in facramento exhibetur , glorio-
fum effe £r immortale. Itafy nihil abfurdi efje.fi plu

ribus in locis.finullo locojfi nullaforma, fub facra-
mento contmeatur.Sed quaro quale dabat difcipu-

y
hs Dominus pridie quam pateretur* an no uerba /b-

nant,mortale illudûodflatim tradendum eraude-
diffeiiam antea, inquiunufuam vlonam tribus difci-
[attb. 1 7 pults in monte Thabor confyiciendam dederat. V e-
rumid qutdemeft.fedea claritate guflum tantum
fuce immortalitatis ad boraillis prabebat.Cum uero
corpusfuum in ultima ccena dihrtbueretjmminebat
iam lam hora , fia a Deo percuffus <& humdiatus^
fine decoreût leprofus.taceret. tantu abeft, ut tunc

glortam fuam profcrreuellet. Et hic quantaMarcio-
mfenefira aperttur , fi CbrtRi corpusunoinloco
mortale & humile uidebatur , in aho immortale &
glonofum tenebatur? fed ad tantum abfurdum cpn~
niueo . Tantu de corpore glonofo mihi reff>ondeaty
an non tamen corpusfit ? E# , inquiunh ocnPTro^
•7ffoA\inp7ro^ , awjuccbsoy^ccwdrfoy. ld uero efiy
non uno cjuidem uerbofedperiphrafi,fytritum uo-

care. Aut negemus plane carnis refurretttonem.aut
cum refurrexerit , carnem fore confiteamur:quce <t

fytritu in hoc differty quia loaffaao clauditur.quu
uidetiiTy
INSTITVTIO* 245
v'idetur,cjuia tangitur. Neq ;
uel tantillum illis patro-
anatur, quod toties obiecxant , Chnfium ad difci- \ #i. 10
fulos intraffe ianuis claufis Antrauit certe, mirabili
ingreffu.nefy enimauteas ui perfregit , autexpe-
Ctauitdum hominis manuapenrentur: fed omnefi-
li obfiaculu cctderefua uirtutefcat. Cceterum m-
greffuSyCorporisueritatemdifcipuhsapprobauit: Vi mc.14
dete?inGuiu&palpate: quia fjpintus carnem & offa
non habet.Engloriofum Chrifti corpus,uerum effe
probatur: qtiia palpan & uideri potefi . Aufer tfta:
lam ueru corpus efe definet.Hic, ut nobis muidiam
faciantj de omnipotentisDei potentia malignenos
hqui crimmantur.Sed autftulte errantâut mahtio-
fe mentiuntur . Non enim hic quceritur, quid Deus
potueriufed quiduoluerit. Affirmamus autem idfa-
£ium effeûod illi placitu erat.Placuit autem, Ghri
flumfratnbusper omniafimilemfcri-,excepto pec-
cato . Qualis efi hoflra caro f nonne cjuce certafua
dimenfione conflattquce loco cGntineturûcetan-

giturtcjUctmdctur.Et cury inquiunt, nofaaatDeusy
ut caro eadem^plura diuerfacy loca occupettut nullo
loco contineatur? ut modo t&fpeae careatilnfane,
quid a Dei potentia poftulas, urcarnem faciahfimul
effe , £f non effe carnem tperinde acfi infles, ut lu-

q } cemfacmt
14* CHRIST* RELIGIONlS
cem,faciat fimul effe lucem & tenehras. ht lucem7
uult effe lucemttenebras^tenebrasxarnemycarnem.
Conuertet quidem cum uolet tenebras m lucem, &

lucem in tenebras fed cum exigis , ut lux <& tene-
.
hrce non differant , quid aliud quam ordmem fapien

tice Dei peruertis? carnem igitur-, Carnem effe opor
tettfyintumfyiritum. unumquodfy qua a Deolege.

CjT conditione creatum eft Ea uero e$ carnis con-
.
4itio y ut uno certo'que loco , ut fua dimenfioney
utfuaforma conhet Ea conditwne carnem induit

.
Chnftus-, cui incorruptionem quidem & gloriam

AHoa dedit : naturam & uentatem non abftuht. Pla-
num mm eft clarumque feriptur* teftimonium y

quod in coelum afcendent.fic uenturus ,
quomodo
afcendere uifus e fl.Nec eft quod adhuc refiliant ifti
feruicaces-, uifibilem afcendiffe & reuerfurum, in-
terimtamen nobifcum inuifiUlem habitare. fiqui-
dem carnemfehabere&offa Dominus nofterte-
fiatus efyquce pdpari & uideri poffent.Et abire, ac

afcendere, nonfyeciem afcendentis abeuntiscfe dare
fignificant : fed uere idfacere-, quoduerba fonant.

C<fterum tametficarnemfuam a nobis fuftulity
y &
corfore in ccelun afcendit: ad dexteram tamen f>a-
msfedet* hoc e#, mpotentia, maieftate, (fgloria
fatris
INSTITVTIO* 247
pitris regndt. Roc regnum nec ullis locorum fyacijs
hmitatum , nec ullis dimenfwnibus circunfcnptum:
min ChnRus uirtutemfuamûbicuncyplacuerityin
ccelo & in terra exeratûinfe prcefentempotentia
& uirtute exhibeat: cjumfuis femper adfitîn ijs ui-
uaty eos fuflineat, confirmet, uegetet, conferueU non
fecus acfi corpore adeffet.Secundu hanc rationem,

corpus & fenguis Chrifti mfacramento nobis cx-
hibeturifecundum prwrem^minime . Docedi cauftt-,
dicimus uere & efficacittr exhiberi.non autem na-

turaliter . Qupfcdicet ftgniftcamus , nonfubftan-
tiam xpfam corporis, feu uerum £r naturale Chrifti
corpus dlic darvfed omnia , cjuce infuo corpore n 0-
bis beneftcia Chriftus prceRititLa ePi corpons prae
fentia^ cjuam facramenii ratio poftulat.Quam tanta
uirtutey tantaq; efficacia hic eminere dicimus , ut no
modo indubitatam uitce ceternce ftduciam animis no
ftns afferat : fed de carnis etiam noBrce immortaU*
tatefecuros nos reddat . Siquidem ab immortali eius
carne iam uiuiftcatur , (*r cjuodammodo eius immor
tahtati comunicat .
Qy fupra hcec , fuis hyperbolis
euehuntur^nihd aliud cjuam tahbus muolucris ftmpli
cem %r planam uentatem obfcurant . Qupd fiquis
morofulus,exipftsChnfti uerbisnobis eiiamnum
contro-
q 4.
controuerfiam faciat, <{uod dixerit Hoc effe corpus
fuum^Hunc effefuum fanguine: hic uehmpauhfyer
ntecum reputet , de facramento nunc haberi fermo-
nem>cuiu$ omnia adfidem referenda funt.fidem ue-
ro nos ifiay quam enarrauimus , corporis partiapa-
tionenonminus lauteaffluenterci-pafcimus: quam
<jui ipfum Chrihum eccelo detrahunt.ln utrbis ue-
rofi adeo tenaciter hceremus-, tyuerba luculente
mihifuffragantur. Quod enim w.atthceus & Mar~
cus referunt.Dominu uocaffe,poculu,fuumfangui-
nem noui teHamenti ; Lucas & Paulus dicunutefta
mentum infanguine.Clames lamjicety hoc effe cor
pus & fanguinemtego-contra contendamêffe tefta
mentum in corpore & fangmne.Scripturce interpre
iontd.ii tationem ad fidei analogiam exigere mhet Paulus:
quam in hac parte mihi pneclare conftare nihil du-
hium eft. Ipfe ad quam fidei amufimteformes->uide
loin.Af ris . Qm enim rio confitetur lefum in carne ueniffe,
ex Deo non eft. Tu hcet difiimules,eum carnis fuce
ueritatefyohas. H<ec cognitio nosfacile a carna
li etiam adoratione abftrahet, quam peruerfatemeri
tate quidam in facramento erexerunt , quod fecum
ita fubducerenttSi corpus eh,<& ariima igitur^ di
uinitasy funt una cum corpore qut Um diuelh non
:
(ofifunt.
INSTITVTIO* 249
poffunt . itafyillic adorandus Chriftus.Enegregij
noftri partus, ubi femel i uerbo Deiâdcerebn no-
flnfomnia euagari nobis permiflmus. Atfi.cjuade-
cebatj humihtate omnes fenfus fui cogitationes fub
uerlo Dei continmffent talum ratiocinationum ar
chite£tu aufcultafjent certe quod ipfe dixit: Accipi-
fe, manducate y bibite .huicife mandato paruiffenty
quo accipi facramentum, no adorari iubetJtac^ qui,
utilDQmmo mandatum eft, fine adoratione acci-
fiunt , fecuri funtfe a mandato Dei non defleclerc.
Quafecuntate nuila maior confolatio accidere po-

tefl.cum quid operis inflituimus.rlabent Apoflolo-
rum exemplum , quos non legimus proftratos ado-
raffe:fcd,ut eirant difcumbentes , accepiffe £7* man~
ducaffe. habet Apofiolicce ecclefi<e ufum, quce non

m adoratione, fed in fracuone panis comunicaflfe, i
Luca narratur. Habet Apoflolicam docirinam^qun
Paulus Corinthioruyi eccleflam inftituit> profeffus Aclo. 1
feaDominoaccepiffe.quodtradebat. Qniadorat> iXor.n

comecluns tantum^ nefcio quibus a fenatisargu
mentatiombus mtuntur : fyllabam unaeuerbo Dei
prcetnidere no poffunt. Nam ut maxime uerba cor-
poris & fanguims urgeant, quis tamenfanus <& /0-
brius,corpus Ckrifti, Chrihufibi effe perfuadeat*
q 5 ilidentur
250 CHRfST, RELIGIONIS
Videntur quidem idfibifuis fyllogifmis pulchre con
ficere . uerumfieorum confaentias grauiore aliquo
fenfu exercen contingat , facile cum fuis fyllogifmis
percellentur y difJoluenturji([uefcent : uhi certo Dei
uerbo defcife uidebunt(quo uno confiftunt ariim<z
noHrcCiCum ad rationem uocantun&finecjuorfri
rno quocij momento labafcunt. ) Vfci Apoftolorum
docinnam & exempla fibi aduerfanfe uerofolos
fibi autores effe Accedent ad tales impulfus <& alij
.
non leues fiimuli, Quidtan res erat nullius momen-

ti,Deum hacforma adorare7 ut nihil nobis prcefcri-
beretur an tanta leuitatefuerattentandum^ de quo

f
nullum ufquam uerbum fatlumfueraty cum de cul-

tu acglona Dei ageretur f ?r(£terea y cumfcrif>tura
Chrifti afcenfionem diligenter nobis enarrauerity
<\ua corpons fui prcefeniia aconfyeEiu noRro con-
juetudineq; fubduxitûo nobis omnem de eo carna
Cebfpy lem cogitatione excuteret:& quoties Chrifli memi
i -
nit-, mentibus furfum erigi moneat, <& ipfum in cce-
lo cjucerere, fedentem m patris dextera : erat potius
in cceloru glona fyintualiter adorandus^ quam exco

gitandum iftud tam penculofum adoraiwms genusy
r
flenum carnalis craffe^ deDeo &Chn$ loopi-
riionis.Quare quifacramenti adoraiionem excogi-
tarunty
INSTITVTICU 251-
tarunt.eam afeipfis fomniarunt, citra fcripturam.in

qua nulk huius adorationis mentio oftcndi poteft.
qu* fane non effet prcetermiffa.fi Deo acceptafuif

fet , Eo^. Deum contempferunt : qui fcnpturce fuce ûU
addere non minus uetat, qudm ex ea quicqua detra-
here. Ac dum fiue fibi hbidinis arbitno^Deum fabri

caii funt ,derelicjuerunt Deum uiuentem. Sicjuidem
eius dona^pro datore ipfo coluerunt , Vbidupliciter

feccatum e$ nam . & honor Deo raptus , ad crea-
turam traduSius efi: & ipfe etiam in polluto ac pro-
fhanatofuo beneficio mhonoratus^ dum exfanfto

eiusfacramctofaciu eR execrabile idolu. Nos econ
uerfo^ne in eandeincidamusfoueam-, aures,ocu!os7
corda , mentes y linguas , fenitus defigamus in facra
Dei docirina. Eft enm eafyintusfan£ii y optimi ma
giftrij fcholaiin <\uafic proficitur, ut nihilfit aliude
afcifcendum.ignorandum uero hbenter,<juic<fuidin

ea non docetur. Hattenus dtfferuimus, quomodo
noskce apud Deumfidei feruiat. Quando autem in
facramento hoc;tantamfu# bonitatis largitatem y
cjuantam frius enarrauimus^nobis in memonam Dq
minus reuocat , £7" ad eam agnofcendam nos exci*
tatifimul admonet ne tam effufie bemgnitati ingra-
tifimus. Quin fotius eam, cjuibus far eft laudibus,
fnedice-
<1$Z CHRIST* RELlGIONIS
(radicemus, &gratiarum aclione celebremusltatfe
cumfacrameii ipfius inflitutum Apoftohs traderety
ut id infui memoriamfacerent, docuit. Qmd ?au-
lus interpretatur, morteDomini nunciare. idautem
eft, pubhceatc^ unofimulomnesore palamfateri y
totam uit<£ acfalutis fiduaain morte Domini pofi-
tam nobis effetut noftra illum cQnfefioneglonfice-
mus , & ahos noflro exemplo ad dandailhgloriam
exhortemur.Hic apparetrurfum y <jwo facrametifco
pusfyeftet.nempe, ut nos in mortis Ckrifti memo-
ria exerceat . Qupd enim iubemur mortem Dom'ni
annunciare, donec ad ludicandum ueniattnon ahud
eft^ nifiut oris confefiione prcedicemus , quodfdes

nofira in facramento agnouit: mortem fahcet Chri
fli^noRraeffe uitam.Hic fecundus facramenti ufust
dui ad extremam confefionem attinet. Temo,
& exhortationis uice nobisDominus effe uoluit:
<fua nulla uehemetius ad charitatem,pacem,confen-

fumânimarenos, infamareq; pofit Namficfuum .
illic corpus nobis Dominus comuriicat,ut unu pror-

fus nobifcumfiat , noscfo cum illo Porro , cumnon
.
nifiunum ilh corpusfit , cuius nos omnes partiapes

faciv.necejfe eft,&nos omnesunum corpus huiuf-
modipartiapatioefieri Quam unitatereprafentat

panis,
INSTITVTIO* 255
panis , qui in facramentum exhibetur : qui uelut ex
muhisgrams confclus e>%fic comixtis confufisfy
ne alterum ab altero difcernere liceat : in hunc mo-
dum & nos tanta ammorum confenfione coniun-
£los connexos^ effe decet-, ne quid difidij aut diui-
fionis intercedat. \d Pauh uerbis explican malo.Ca «. Cor.10
lix^nquit^benedicnonis cui benedicimus-,comunica

tio eft fanguinis Chriftr.&panis benedifiionis que
frangimus.participatio efi corpons Chnfti . Itaque
unum corpusfumuSjOmnes, cjui de uno panepartici
pamus. Prtfdare uero in facramento profecerimus y
fiimpreffa infculptac^ animis noRnsfuerit hcec co-
gnatiomon poffe a nobis quenquam exfratnbus \<t
dijraducisideru contemni, autullomodo offendi:
quinfimuhn eo Chnftumlcedamus? traducamus^ri
deamus, cotemnamus. non poffenos afratnbus dif-
fidereûinfimula Chriftodifiideamus. Chnhum

d nobis diligi non poffe , quin ddigatur in fratnbus.
Qualem corpons nofbri curam gerimus, talemfra-
trum quoq; gerendam,cjui membra funt corporis no
flri. Qupmodo nulla corporis nofiri pars aliquo do
loris fenfu tangitur, qui non in alias omnes diffunda
turiita nonferendum effe,fratrem malo aliquo affi-
ci^cuius non & ipfi compafione tangamur. Quant

obrent
obrem non abs re Auguftinus , toties facramentum
hoc appellat chantatis uinculum Quis emm acrior

.
admoueriftimuluspoterat, ad exatandam mutuam

inter nos chantatem , quam dum Chnftus feipfum
nobis donans , non modofuo nos exemplo , ut alter
alteri nos mutuo deuoueamus ac tradamus , muitat:
fed qiutenus fefacit omnium communem,nos quoc^
omnes unum infeipfo effe facit? At quemadmo-
dum fxcru hunc panem czence Domini ,jyintualem
effe cibum uidemus, fuauem ac dehcatum ijs, quibus
Chnhum oflenditfuam eff uitam, quos adgratia-
rum aSiionemerigit, quibusadmutuaminterfecha
ritatem exhortatio efi: itarurfum in nocentifiimum
uenenum v\s uertitur, quorumfdem non docet, Z?
quos ad confeffionem laudis, cbantatemq; non exci
tat,Nam(utaitPaulus) qui indigne manducant, rei
funt corporis & fanguinis Domini,iudiciumq; fibi
manducant & bibunt, non dijudicantes corpus Do

mini, Qup loco obferuandum eh, non difcerne-
re corpus fy fangmnem Domini , £r indigne acci-

fere, pro eodem accepta efje Tale enim hominum
»
genus qui fine

: ulla fidei fcintilla , fine ullo chari-
tatis ftudio , ad ufurpandam ccenam Domini , in-
flar porcorum, fe proripiunt: mimme difcermt cor-
pus
INSTITVTIO* 255
pus Domlni . Nam quatenus corpus illud, fuam effc
uitam non credunt , quapofiunt contumelui ipfum
afficiunt, omnifux dignitate fyoliantes : <rc demum
fic acapiendo ,
propfcn^nt ^r contaminant. Qm
tenus uero ahenati afratribus ac difiidentes, facrum
corpons Chrifti fymbolum cumfuis difiidijs commi
fcere audent: noftatpereosûo minus Chnfti cor
pus dfcerpatur, ac membratim ddanietur. Itac^ notl
immento rei funt corporis & fanguinis Dominij

quod fxcnlega impietatefcede adeo polluunt.Uac er
go indigna manducatione damnatione fuamfibi ac-
cipiunt. Nam cum nullam in Chnfto fdem repofi-
tam habeant,facramento tamen accepto profitentur
non alibi, \ in eo effefibi falutr.omnemfydiam fidu
aaabiurat. Quare ipfifibi funt accufatores, teftimo
nium ipfiaduerfum fe pronunciant,damnatwne ipfi
fuam obfignant. Deinde cum odio ac maleuoletia di
mfi diftraSiicfeafratnbus, hocefl, Chriili mebnsy
parteinChnfto nullahabeat teftificantur tamen, :
hanc unam falutem effe, Chnfto comumcare, illi &

unitu effe.Obiter uero adnotandu eft,fruftra locum
iftu toties obieftanj) reali corpons pnefentia. Fau-

lus,fateor,de uero Chnfti corpore loquiturfed <\uo
fenfuûidere hcet.ut nihilfu opus pluribus excufre..
E*m
2$6 CHRIST, RELIGIONIS
Eam ob rem prcecipit Paulus ut probet feipfum
,
homo antequade hoc pane edatâut bibat e calice,

j
Qup(ut ego quidemterpretor)uoluit,unumfiemc[;

infedefcendere^ & fecumreputare, an cordisfdu-
cia Chriftumferuatoremfuum recognofcat,an oris
confefione agnofcat^ an Chrifli exemplo fefe fra-
tribus dare paratusfu , acfe ijs comimicare , quibus

Chriftum comunem uidetian^ ut ipfe d Chrifto ha-
beturjta uicifimfratres omnes
Jp
corpons fui mem
bris habeattan eos infkarmembrorufiorumfouere,
tuerijuuare cupiat.Non quia hcec, tum fidei, tucha

ritatis officia,nuncperfe£iain nobis effe pofimf.fed
quia huc nos contendere, & uotis omnibus ddjjpira
re oportetjUt inchoatam f.dem magis in dies ac ma-
gisaugeamus, utimbecillam charitatem confirme-
mus. Quidam, dum homines ad eam manducan-
di dignitatem comparare uolunt? miferas confcien-
tias torferunt ac diuexarunt diris modis : nec tamen
quiccjuam eorumûce in rem effent,attulerunt. Di-
gne maducare eos dtxerut , qui inftatu gratice efiet.
htftatugraticeejfe, interpretati funt, purumpurga-

tuq-omnipeccato effe.Qup dogmate omnes->quot-
quotinterTisun({uamfuerunty&funt homines, ab
huiusfacrametiufuarcebantur. Namfi hocagitur>
utno-
i
INSTITVTIO* 257
ut noftram a nobis dignitatem petamus , a£lum de
nobis eft Ruina tantum
. & confufio nos manent.
Totis licet uiribus adnitamur , no aliud f>roficiemu$y
nifi ut tu dcnufe indignifiimifutunfimus, cu de quct
renda dignitate maxime laboratum d nobis fuerit*

Qup hmc ulceri mederentur?modum excogitarunt
acquirendce dignitatis.Vt quantum in nobis eft,ex<t
mine habito, repofcitacj; d nobis failorum omniu rx
tione,cotritioney confeftioneJatisfattioney nofiram
indignitatem expiaremus. Quce expiandi ratio <]ua-
hsfitêrit pofthac afiior dicedi locus.Quodad prce

fens inftitutum attinet^ dico hcec ntmium effe ieiun<t
euantda^folatta^coRernatis deie£tis4> confcientJjsy
& peccati fui horroreperculfis.Nafi Dominus iri-
terdifio neminem in ccence fuce participationem ad-
mittit^mfi luftum <*r innocentemmon leui cautione

opus e/} ,
quce ahquem fuce iuftitice fecurum reddaty
quad Deo requiri audit.Vnde uero hcec nobts con~
prmatur fecuritas->apud Deum defun&os effeûife
cerunt quodinfe efcQupd fi etiam itaeffetûan-
do tamen eritût fyondere quts fibi audeatfc fecijfe
quod infe erat . \ta cum nulla certa noftrce digntta-
tis fecuntas proponatunmaneret femper claufus adi

tus } horribih dlo interdiclo 7
quo ediatur-, iuiicium
fibi manducare&biberej quiindigne manducant
& bibunt , Nunc iudicarepromptum eft , quahsfit
doSirma, <& d <jho dutore profeciajit, quce miferos
peccatores kuius facramenti confoiatione fic orbat
&fyohat:in quo tamen omnes Euangety delicice no

hsproponebdtur. Certe diabolus tmllo maioricom
pendio homines perdere poterat: quamfic eos infd-
tuando , neguftum &faporem talis ahmenti perci-
perentûo eos opnmus pater cceleftis pajcere uoluc
rat i Ne igitur in huiufmodi confufionem&prccci-
puium ruamus-, meminerimus has ficrts epulas egro
tis effe pharmacum , peccatonbus folaiium, pauperi

bus largitionem:ûafanisûhis^diuitibus,fic[ui
repenn poffent^ nullum afferrent operapreaum*
Ham cum m illis C hnfxus nobis m cihum deturjn*
telligimus nos y fine ipfo > tabefcerey liqui , deficere*
Deinde cum m uitam detur , intelligimus nos , fine

ipfo, in nobis plane mortuos effe.Quare ea e$ digni
tasûam unam & optimam affene Deo poffum usi
fi noftram ei uditatem , & (ut ita locjuar)indignitd-
tem offeramus-, utfua mifencordia nosfe dignosfd-
ciatfi animos in nobis defyondeamusûtnos in ipfo

confolemur: fi nos humiliemus, ut ab ipjo erigamun
fi nos accufemus , ut ab ipfo wftificemurFrcetered*
ful
INSTITVTIO* I59
fi ad eam, quam infua coena nobis comendat, unita*
tem adfbiremus, & cjuemadmodu nos omnes, unum
m feipfo effe facit : ita unam ommum animam , cor
unumjinguam unam nobis omnibus op:cm>:s. llcec
fiperpenfa^ nunftamnos
meditata habuenmus,
illce cogitationes perturbabunt:Nos bonoru omnvb
egeni & nudi , nos peccatorum fordibus mquinati,

nos femimortui-, quomodo corpus Domini digne
manducaremus f Magis cogitabimus y nospauperesy
ueriire ad benignum largitore: agros , ad medicumi
feccatores-, adfaluatorem . dignitatem illam , qu<z
aDeo mandatur,fide praecipue coftare: cjuce omnia
in Deo^nibdin nobis reponit. deinde, cbaritate , Et
eam quidem ipfam , magis Deo imperfeciam offeri-
mus, ut ipfam in melius augeat: quam pr<tftamus.
Aftj nobifcum in boc confentientes, dignitatem
ipfxm infide fy charitate pofitam effe: in modo ta-
men ipfo dignitatis longe aberrarunt. fidei pcrfeRio
nem exigenteSyCuinihilomninoaccederepofiit: &
cbaritatem parem ei , <m nobifcum Cbnhus egit.
Ateo ipfo omnes ab buius ccena facrofantiu ac-
ceffu^non fecus acpnores illijabigunt.Si emm obti-
neret eorum fententia, nemo nifi mdigne accipereii
quando ad unum omnes rei conuiclic^ fuce imperfe-

r * ttlQM$
z6o CHRJST* RELIGIONIS
ttioriis tenerentur. Er fane nimlj ftuporis , ne dicam
flohditatis.fuit : eam perfeEiionem in reapiendo fa-
cramento requirere, quce facramentu imtum fuper-
uacuumq; faciat. quod non perfeclis inftitutum efty
fed mfirmis ac debihbus: ad uelhcandu, exatandu y
flimulandum, exercendum\ fidei <& charttatis defe-
£tum. Qiue de facramento hoc haSienus differui
mus.abunde oRendunt, non inflitutum idcofuijfe,
ut femel quotannis acciperetur->id<fe perfunftorie\ ut
nunc publici moris e/l: uerum quofrequenti in
, ufii
ChriPtiariis omnibus effetûtfiequeti memoriapafi

fionem Chrifti repeterent. Qua recordatione &fi
dem fuamfuftinerent ac roborarent, tyfefe ad con
fefiionem laudis canendam y bomtatemfy eius prcedi
candam hortarentur-, & quapoftremo mutuacha-

ritatem alerent: &fibietiaminter feteftificaretury
. cuius copulam in unitate corporis ChriFxi uiderenU
.
Qupties enim fymbolo corporis Domini communi
« camus?uelut data & accepta teffera, alter alteri nos
uicifiim obftringimus ad omnia dileftwnis officiay

ut ne quid admittat nohrum quifyiam , quofiatrem
lcedatme quidprcetermittat , quo eum luuare pofiit-,
ubi necefiitas poftulet Talemfuiffe ecclefice Apo-
.
Atfo. i ftohctf ufum lucas in Attis comemoratjcumfideles

ait
INSTITVTIO* 26l
ait'perfcuerantes fuiffe in dotlrina hpoholorum,
comunicationefiaRione panis y <& orationibus. Sic
agendum omnino eratût nullus ecclefi* conuentus
feretfine uerbo, orationibus,participatione ccen<£y

& eleemofinis . Wunc et apud Corinthiosfuiffe in-
fiitutum ordmemjatis ex Paulo coijcerehcet.Et fa-
ne h&c confuetudo, qucefemel quotannis comunica,
reiubet, certifimum eft diaboh inuentuxuiufcuncfe
tande minifleno inuetlafuerit. hiunt Zepherinum Zephcr»

eius decretifmffeautorem.(juodtalefuiffe mihi non
perfuadeoûalenunc habemusllle enimfoo inflitu
to, nofortepef?imeeccleficeconfulebat y ut tuerant

tempora.Minime enim dubiu efl, quin tumfacra cez
tia proponereturfidelibus->auoties m ccetum conue-
mrentyCjuin bona eorum pars comunicaret.Sed cum
uix unqua eueniret , utomnesfimulcomunicarent:
effetuero neceffe eos?qui permixti erant prophams
^ridololatrisêxterno aliquofymbolofidefuam te-
fian:diem illum^ ordinis & pohtice caufa y uir fanttus
fiatuerat: quototus Chriftianorupopulusfideicon
fefione^participationeccence Dominijederet, Cce-

teru nihilo propterea rarius comunicare definebant.
Quando no ita multo ante inftitutum ab hnacleto
fueratjHt omnes quotidie Chnhiani comunicarenu

r % Verum
l6l CHRIST, RELIGIONIS
Verum probum alioqui Zepherini Mitutum y male
detorfit pofterttas , cum certa lex de una quotannis
comuntcattone poftta efl cpiafaEtu eh.utfere oesy

:
cumfemel comunicaueruni , quafi in reliquum anni

tempus pulchre defun£li y in utramc^ aurefecuri dor
nwmt.Longealiterfa£ium oportuit.fingulis, admU
nimum, hebdomarlhus proponcnda erat Chriflia-
norumccetui menfa Domini, declarandce promifiio
nes>qua nos tn eafyintualiter pafcerent.nullus qui-
dem necefttate cogendusifed cohortadt omnes , £r
fttmuladi\obturgadus eiiaignauorutorpor. Omnes
%regatim>utfame\tci,ad tales lautttias conueritffent.
Now iniuria tgttur principio coqueftusfum , dtaboli
wrte intrufam hanc confuetudtnem: quce dum unum

mni diem prcefcrtbit in totu anriu focordes reddtU
,
&
Ex eadem prodijt offtctna altera conftttutio,
quce dimidta ccence partem meliort popult Det nume
ro uelfurata eûel eripuit. nempe, fymboltifangui
rits : quod laicts fy prophankyhis fcthcet tituhs Dei
hceredttatem infigniunt ) tnterdictum, ptucts ra-
[itth*i6 jjw & unSiis tnpeculium cefitt. Hdi&um ceterni
Dei e$, ut omnes btbcint: quod homo noua &

contraria lege anttcjvzre , tyahogare audet-, edi-
cen$7 ne omnes btbantAc neftae rattone aduerfus

Deum
INSTITVTIO* 2^5
Deum fuumpugnenttales legislatores.pericula ob~
tcndunt qucc acadere pcffentSi omnibus paftim ex
foneretur facer \:\c cahx.Acji ab ceterna dei fapien
tia proj êcia ea,& animaduerfa non effent.Deinde
argutefciii^racioananturyV.num pro duobus effc
fatis.Namficorpus eft.inquiutjotus Chnftus eft7

qui a fuo cvrpore ladiuelh non potefl.Ergo & cor-
fus fanguinem cople&itur. Enfenfus nofiri cu Deo
confenfum,ubi,ueltantdkm laxis habemsjafcmre
ferocirec^ ccepit.Dominus.panem cftendes.corpus
fuum effe diat.cahce dum oflendit,fingume uocat.

Humance rationis audacia contra redamat panem ,
effe fanguineûinu effe corpus.Ac fiDominus nuU iâtth ^ .
la caufa.corpusfuu d fanguine,<& uerbis.ey fignis-, Luc. x4

diftinxiffet:& unqfando auditu effet, corpus Chri loan. i$
fii.aut fanguine.Deum & homineappellari.Sanefi
defignare fe totu uoluifjet, dicere poterat, Egofum:
quahter loqui infcripturis cofueuit.non aut.Hoc e/l
corpus meu.hk efl fanguis n eus.Equidefciofitha-
ttae mimftros, ut folene dhs eft fcripturas ludibrio ha
here, hic ludere et cauillamfolos Apoftolos in huius
ccenceparticipationea Chnfto admiffos.cjuos iain

facrifcoru ordine allegiffet O' cooptaffet. Velim ta-
mcmihi ad quin
j poftulata refyodeat, qbus elabi no
t 4. (oteruntj
f
(oterutyCiuinftcile cufuis medaajs reuincantur.Pri
muquo oraculo reuelatababetbanc folutione, tam
«lienam a uerbo Deif Scriptura duodecim recenfet,
qui accubuennt cum lefu; fednon ita Chnfti digni-
j, tatem obfcurat^ utfacnficos eos appellet.De quo n o
'Ifhfh
mme f°êa fU0 l° C0 & l duodecim tum dedit,prce-
cepittamenutficfacerent»nemf>e,utficinterfedi
ca.6 xl
ri.hili.li.
ftrfouerent.Secundo, curmelwreillofeculo, abapo
cap. 30. ftohsadmilleufyannos poftea y fineexceptione,o-
bryfo.ad mnesfiebantutriufcfefymboli participesf ignorabat
noc.pap. ne uetus ecclefia, quos Cbriftus comuas adccenam
exilfuo. fuam admifififettPerditifiima impudentice fuent,bi c
Kg. epifl. reftitare
& tergiuerfanAExtat ecclefiaftic<e bifto-
y.et pri rice^ extant ue terum libri-, qui aperta buiusrei tefti-
e ad lan.
monia fnggûnt. Tertio-, cur de pane fimphciter di-
icron. in
Xlt^ ut ej erent .je ca \[ ce ^ ut omnes biberenthc fi fa-
x^ m<£ Mlkditrt ex 1 deftinato occurrere uoluiffet.
t l \ b
Quarto.fi fua ccena Dominus folos facnficos ut
refurrc'
r. Cypr. ipfmoluntidignatusefaquisunquamkominumau-
uocare in participationem extraneos,qui a
>m. 5 . de fus effei ->
pfis, O" Domino exclufi efient? & partiapationem quidem

zna dom. eius doni, cuius penesfe poteftas no effet: nullo eius
biflMb.t. mandato, qmfolus dare poterat. Imo qua idfiducia
iflok *. hodie ufurpant, ut plebecukt fymbolum Cbrifti cor
poris
INSTITVTICU 265
f>oris diftnbuanu finullu habent Domini uel man-
datum.uel exemplum'.Qu\nto,an mentiebaturPau
lus cum dicebat Connthtjs , fe accepiffe i Domino *<
quod ilhs tradideratiNam poftea traditionem deck

rauutomnes promifcue utri^ fymbolo communi-
carent. QucdfiaDomino Paulus acceperat, om-
nesfine difcnmine admittendos, uideant a cjuo acce
fermt ,
qui uniuerfam pene Dei plebem abigunt.
quando lam Deum autorem prcetendere nopopunt:
cpud fie non eft7 eft & no. Er adhuc tales abomm
tiones nomine ecclefice prceteximus,& hoc prcetex
tu defcndimusfquafiuero aut ifti antichnfthecclefu
fint, qui Chrifti doclrmam & inftitutiones tam ex

facili proterunt, diftipant, abrogant: aut apoftolica
ecclefia, ecclefta nofuerit , in qua tota uis religionis

effioruit. Uis etfimdib. inuentis conatus eh fathan
uelut offufis tenebnsfacram Chrifti ccenainfufca-
rc & incjumare: nefaltem eius puntas in ecclefia re
imeretur. Sed horrendce abominationis caput fmty

cum fignum extulity quo nomodo obfcuraretur &
peruerteretur: fed penitus obhterata & qfcolita eua-
nefcereu, & ex hominu memoria excideret.nempe y
cu ptftdetiftimo errore totu pene orbem occcecamty

ut credcret Miffamfacrificiu et oblatione effe ad im
r 5 petrandam
166 CHRIST, RELIGIONTS
fetrandam peccatorum remifiionem.Quam altas rt
dicesfixerit h<ec peftis, fcio :quantafub ftecie boni
lateat, ut nomen Ghrifti pr<tferat:ut uno miffie n o-
tmne,totamfideifummacomp\ecli fe multi credant.
Sed ubi uerbo Dei clanfiime coprobatufuerit, hanc
quatmisfucataetfjflendidamiffam, infigni cotume
ha Chrifiu afficere: cruceeius fepehre & opprme-
r*,morte eius in obhmone tradere:fiuciu,<{ui ex ex
nobis prouemebat, tollere: facramentu, quo mortis
tnemona reli&h erauencruare & difiipare:an erunt
alU taprofundce radices, quas no ualidifiima hcec fe
cms,Verbum, inquam,Dei euellattAnullatamfye

ciofafacies, fub qua lates malu \ux h*c non prodzti
Ohendmus ergo quodprimo loco propofitnm efty

mtolerabilem illic blafpemia ac contumeham C hri-
r*
^t?* fto irrogarifaccrdos enim etpotifex a paire cofccra
r i0t
tus eft, no ad tepus, quomodo illi m ueteri teftameto
coftuutilegutur: quoru cu uita mortalis effet,facer-

dotiu immortale effe non poterat.Quare et fucceffo
ribus opus erauq fubindein demortuoru locufubro-
garetur. fy Chrifto, q immortahseft, uicariufubfti
tui minime neceffe eft. \tafr a patre defignatus eftfit
Lito, cerdos in ctternu, fecudu ordme Mclchiêdech , ut
\. 14, tfternu ^maneie facerdotiofungeretur.hoc myfte-

rmm
INSTITVTIO, Z6?
ttu in Melchiêdech ante multofiguratufuerat.<iuc
ubifcriptura jemel mduxit facerdoteDei uiuentis7
ms^ poRea meminit: acfi nullu uitae finem habuif

fet. Hac fimihtudine Chriftus fecudu eius ordmem
facerdos di£lus\eft.lam uero qm quotidie facnficant7
oblationibus facerdotes prdficiat neceffe eft: cjuos
ChriRo, uelut fucceffores & uicanos-, fubrogant.
Qua fubrogationenon modo Chriftu fuo honore

ftoliat, & aternifacerdotij pnerogatiuaillirapiut:
fed e dextera patris deturbare ipfum conatur-, in <[ua

federe immortalis no poteft, cjnfimul aternus facer-
dos maneat. Ne <j. caufficetur^ nofuffci fuosfacri-
ficulos Cfcr/tfo, cjuafidemortuo: fed fufiraganeos

dutaxat effe aterni eius facerdottj^ proptereafta*
re no definit. Verbis enim apoftohfortius coftnngu-
tur , quam utfic elabi poffmt.nempeâlios pluresfa.
£ios effe facerdotesâ morte impediretur permane-
re.Chriftusergo, g mortenonimpediturûnuseH:
nec cofortib. indiget. Altera miffa uirtus propofna
tratjfy Chrifti cruce etpaffwne obruit et oppnmit.
Hoc qdem certifiimum eft.namfi Chriftus in cruce
femeiipfum infacrifiou obtulity quo nos in perpetu-
umfan£lficaret &<eternaredeptione nobis qucere
ret: haud dubieuis atque efficatia eius facrficij nullo
finc
Z6$ CHRIST, RELIGIONIS
fine per&tf, AJio<jwi nihilo honorficentius de Cbri
ftofentiremH$y quade bobus <& mtulis, <jui fub lege
immolabanturtquorum obktiones ex eo inefficaces
arguuntur&imbealUj quod fepius iterabantur.
Qmreaut ChriHi ficnficio,quodm crucepraRi-
titjfurgationis <etern<e uim defuiffe fatendum erit:
aut unofemelfacrtficio Chrifiusyn omnia feculay
»%9.to defun&u effe.ldeft quod dicit Apoftolus,Summum
buc pontfice C hrifium femel per immolatione fui
,
apparuiffe, fub confummationem feculi , adpeccati

profiigationem.item^ Voluntate Dei nos fanftfica-
tos effe per oblationem corpons lefu ChriRiJemeL
item , Chnftum una oblatione in perpetuti confum
maffefan&ficatos Hoc&poftremafuauocej
.
&
\0in.19 interultimos fymtusedita, Chnftus fignficauit:
cum dixit y Confummatum efi Solemus extremas

.
morientium uocespro oracuhs obferuare. Chnftus

moriens teRaturuno fuo facnficio perfectum effe
tyimpletum,quicquidinf<i\utem nolbram erat.Nos
huiufmodi facrificio , cwus perfettionem luculente
adeo comendamu <[uafi imperfetxo^ innumera quo-
tidieaffuimus . Quando facrofantlum Dei uerbum
non ajfirmat modofied clamat etiam & coteftatury
hocfacrficiufemelperatlufuiffeêius mm ceternam
permanere
&
INSTITVTIO* 269
fermanere.ciui aliud poftulanu nonne ipfum imper-
fettionis infimulant & infrmitatis f Ar uero mifft,
quce bac lege tradita eR,vx millies centenafacnficia
infingulos dies peragatur.cûo fye£lat>nifi ut Chri

fii pafiio y qua unicam bosliam fepatri obtuht,fepul-
tafubmerfac^ lacead Qms , nifi ccecus^non mdeaty

fatbance audaaamfuiffe •> quceueritati adeoapertce
ac dilucidce oblutl.aretur.Nec me latetûibus prct-

ftigijs hanc fuamfraudem prcetexere foleat pater ille
mendacij: Nonuanaeffe, necdiuerfafacrifcia^fed
unum idemfcepius repeti. Verum talesfumi nullo ne
gocio difcutiuntur.Tota enim difyutatione conten-
dit Apojhlus.no modo nulla alia effe facrificia , fed
unum illud femel oblatumfuiffe, nec amplius iteran-

dum. Nunc defcendo ad tertias Miffce partes. ubi
exphcandu eft, quomodo ueram &
unam mortem
Chrifti obhteret , & ex hominum memoria excu-
tiat . Nam ut inter homines teftamenti confirmatio Hebr.9
d morte teftatons pendetnta etiam teRamentu, quo
nos peccatorum remifiione, <& ceterna iuftitia dona
mumorte fua confirmauit Dominus nofter . In hoc
tehamento cjtii uahare quicquam aut innouare au-
dent.mortem eius abnegant & tancjuam nullius mo
menti babent f Qmd uero di Miffa, nifi nouum
prorfus
prorfus dmerfitm tcflamentum? Quid enimUn non
finwtU Mffie nouam peccatorum remifiionem , no
mm iuftiti<eacquifitionef>romittunt?utiam totfmt
teflamentaûot Mtjfe. Veniatergorurfum Chri-
flus , & êra morte nouum hoc teflamentum, uel
potius infimtis mortibus innumera miffarum tefta-
menta rata faciat. An non igitur uerum principio ii

xi? unicam <& ueram Chrijti mortem obliteran per
mijfastQuid? quod eo direttefyeclat Miffaût rur-
fumfifieri pofiitjruadetur Cbriftus? Nam ubi re-

fiamentum e#, inquit Apoflolus , mortem teflato-
ris intercedere illic neceffe eft Miffa nouum Cfcri-
fli teflamentum prce fefert: eius ergo mortem poftit

lat.Prceterea,hoftia,c[u<e offertur,occidi&immo-
lari neceffe efi.Si Chriftus fingulis mifiis facrifica*
tur.eum fingulis momentis mille in locis crudeliter
Vtebr.9 interfici oportet.Non id meum eftfied Apoftoli ar~

gumentu.Si neceffe habuiffet offerre fepius femet-
vofum, oportuiffe illufrequenter pati ab origine murt
di. Um quartum Miffe munus tra&andum.ut fci-
licetfiu£lum 7 dui e morte Ghrifti adnos redibat7 no
bis prcenpiat\dum,ne agnofcamus & cogitemus, ftt
tit. Qujs enim cogitetfe morte Chrifli redemptum

:
effeûbi nouain miffaredeptione uideritiQuis fec-

cati
INSTITVTIO* Z7t
eatafibiremiffi confidat, ubi nouam rcmif.v:em
uiderit* Ne<£ euadet qui dixerit , non aha cau\<i nos
peccatoru remifionem in Miffx obtinere , nifi cjuk
morte Chrifmaacquifita eftjNo entm aliud affer^
ia£let,ea lege nos a Chnfio redeptos cffeûi no>
g fi
ipfi redimamus.Huiufnodi enim a fathance miniftm
doclnnafyarfa efl:&talehodie clamonbus,ferro,

igni? tuentur. nos y cu ChriRu patri in Miffa offen-
mus, hoc oblatiois opere affequi peccatoru remifiio

nem,&participesfieri pafiionis Chnfli.Quid iatn
pafiiom Chriftifupereft.nifi ut fit exempluredem-
ptionis, cjuo difcamus noflri effe redeptores? hd co
ronidenuc uenio:nempe,facraccena>qua Dominus
pafiiois fuce memona infculptaformatac^ rehquerat*
erecla MiffaJ medio fublataînducla^ deperdua.
Siquide ceena ipfa donu Dei e#, g, cum gratiarum
aclioe accipiendu erat.Sacrificiu Miffce preciu Deo
numerarefingitur, qcY ipfe infatisfaciioneaccipiat
Quantum intereft inter darc? & acciperc: tantum k
facramento facnfcium differt.Atfy hcec cjuidem mi
ferrima hominis ingratitudo efl: cjuod ubi agnofcen
ia erat diuince bomtatis largitaSjgraticca} agedcc? m
eo deufibidebitorefaat Sacrametugmittebat^no?
Chnfti morte nofemd dutaxat rejiitutos m mtamt
fed
272. CHRIST* RELIGIONIS
fedafidue uiuificariy quiatuncomnesnoftrcefalu"
tisnumeriimpktifint. Miffte picrificiu longeaham
cantiknam caniti Gbriftum oportere quotidiefacri
fcan.ut aliquid nobis commodet. Ccena in publico
ecckfict ccetu diftnbuenda erat, quo nos de commu
mone doceretûafimul omnes cohceremus in Chri
fto lefu . rlanc commumtatem diffoluit ac diftrahit
Miffce facrificiu.Foftqua enim error inuahuu opor-

tereeffe facerdotes, qui propopulo fucpficarent y
quafi rekgata effet ad eos ccena, defijt iuxta DGmi-

m mandatum fidelium ecckfice comumcari . aditus
Mifiis pnuatis eft patefaBus>quceexcomumcauone

quandam magis referrenuquam comumtatem iliam
a Domino inftitutaicum facnficulus fuam uiclimam
feorfum uoraturus , fe a totofidelium populo fegre-
get. Miffam priuatauoco^ne quisfallatur.fiue boa-
tu & uociferatione perfonet , fiue murmure tantum
tyfufurrisftrideat. Quando utrunq-genus, ccence
i. Reg. ij participatione ex ecckfia tollit. Veru antequam

finem dicendifaciam, milfarios noftros dociores tn-
terrogo , cumfciantpotioreeffeDeo obedientiam y
quam uiRimas:& magis pofcere,ut uoci fuce aufcul
quam utfacnficia offerantur, quomodo hanc
tetur,
facnficandi ratwnem Deo acceptam credant? cuius

nullum
INSTITVTIOt 275
nulltim illis conftat mandatum,^ <{uam ne una qui
dem fcriptura fyllaba proban uidet Prceterea>cum,
ficfe
-
Apoftolum audiant dicentem, neminemfibi nomen

atfyhonoremfacerdoujufurpare, nifiqui uocatus
eR,ut Aaron: quin nec Ckriftum ipfum fefe ingef-
fiffe , fed olediffe patris uocationi.autfacerdottjfui

autoremDeum inftitutoremcy proferantôportet:
aut honorem non effe a Deofkteantur,in quem non
uocati improba temeritate irruperunt , Atqui ne api
cem quidem literce obtendere poffunt, quofuo facer
dotio patrocinentur,Quprfum igiturjacrificia eua
nefcetûtffmefacerdoteofferri no poffuntlQmi
fuperefl>nifi ut coeci uideat, furdi audiant, pueri ipfi
intelligant hanc Miffe abominatione, qu# in calice
aureo propinata, oes reges terrce&populosjfum-
mo ufy ad nouiffimiific inebriauitffic percufiitfo-
pore ac uertigjne, ut brutis ipfis ftupidiores, proraet
puppimfuce falutis in hac una exitiali uc.ragine fta-
tuerentl Certe nulla un\ ualidiore machina fathan
incubuit ad oppugnandum expugnandumc^ Cfori-
ftiregnum. H<eceftRdena, proquaueritatisho-

ftestantahodierabie y tantofurore, tanta atrocita-
te digladiantur . Et uere Helena , cum quafbintuali
formcatione7 quce omnium e # maxime execrabilis>
s fic
2?4 CHRIST; RELIGIONIJ
fic fornicantur. Non hic , uel minimo digito
attmgo craffos illos ahufus, quihus facrce fuce Miffce
frophanatampuntatemprcetenderepcffent : quam
turpes nundmas exerceant , quamftordidos cjuceftus
ftciant fuis mifjationihus , cjuanta rapacitate aum-
iiam fl:am expleant. Tantum indico, idcfe paucis &

fimplicihus uerhs , qualtsfit fanclifiima ipfa Miffa
fanclitas ; oh cjuam adeo ftpeclahihs effte, tantafy in
neneratione haheri multis feculis meruit . Nam &
tanta hcec myfleriapro dignitate illuflrari, maioris
cperisfuerit: & illas ohfcenas fordes-, quce ante oca
los oracômnium uerfantur, admiftcerenolo uto- :
mnes intelligant, Miffam in felecliftima fua, fy Jtf4

tnaxime uenditaripoteh, integritate acceptam^ji-^
uefuis appendicihus , a radice ad faftigium , omni
genereimpietatis-, hlafyhemice, Idololatrice, ftacnle-
gij fcatere. Porro ne cjuis rixator exfacrift-
rij acftcerdotis nominihus nohis pugnam faciat: id
quofa fedcompendio,expediam,c[Uidperfacrifi~
cium, quidperfacerdotem tota dfyutatione ftgni-
ficauenm . Nomen facnftcij generaliter acceptumy
compleclitur quicquid omriino Deo offertur.Qua*
re diftmguamus oportet , £r alterum dccendi cau*
fauocemus facriftcium Ivêegtsswf, fiuelaudisi
aherum
INSTITVTIO* 27$
dterumpropiciatorHm, fiueexpiationis, thautem
expiationisfacnficium-, cui propofitu cA iram Dei
,
placare, ipfius iuftitice fatisfacere , peccata abluere,

gratiam, falutem impetrare . Huiufmodi facnficium
ab uno Cbnho peratlum eft, quia ab aho milo po
terat . Etfemel , quod dlius unius a C hnfto peraiii
efficacia & uis ceterna efi . utfua ipfe uoce teflatus
eftycum dixit, pcrfeEium efife ty impletumihoc e\%
quicquid reconakand<e patris grati<e y impetrandac
peccatorum remifioni, iufliti<e, faluti, neceffanum
eratM totum unica i'a fua obUtione pneflitum &
confummatum adeoc^ nihil deeffe,ut nulluspo&e*
.
locHsalteri hofiuerelmcjueretur.Quamobrem con

flituoyfceleratifimumprobrum , &nonferendam
effe blafyhemiam m Chnfium &facrifiaum, <juo i
per mortemfuam, in cruce pro nobis defunSius eftf

jiquis repetita oblatione y de redimenda peccatorum >
Uenia, depropitiando Deo,& obtinenda lufittiaco)

gitet Ar quid aliudmiffando agitur, nifi utnou*
oblationis merito , pafionis Chnfiifiamus partici-
pestEt ne ullus effet infaniendi modus,parum effe p«
taueruntjfi dicerent commune ex <equofien facri-
ficium pro tota ecclefia: nifi addererent,fui arbitrii
effe , huic aut dli} cui uellent ? peculianter applicarer .
s i Yel
.
27^ CHRIST* RELIGIONIS

uelpotius, quicunq; talem fibi mercem numerato,
precio emere uellet:?orro , quoniam ai luiae taxa-
tionem acceiere no poterant y ut tame uel aliqua no
ta autoris fui exemplum referrent , numeri fimditu-
dinemretinuerunt. Veniiieratille 30. argenteisihi
trigmtanumuliscereisueniut. feiulejemelhi-, quo
ites emptor occurrit \ hloc fmfu & facerdotes effe
negamus: nempe, quitali oblatione apui Dcum pro
fopulo intercedant? aui propitiato Deo peccatorum
expiationemperagat, Nam Chriftus>unicuseftno
ui teftamenti pontifex &facerios, m quem transk
tafunt omnia facerdotia, & in quo claufi & termi
nata. Etfi nihdfcriptura ie ceterno Chnfti facerio
tio meminiffetiquia tame Deus ahrogatis illis ueteri
bus nullum inftituit, manet inuiclum hpoRoli argn
mentum Neminemfibi honorem ufurpare, mfiqui
:
iDeouocatusfit.Quaergo fiducia facrilegi u%

quife iattat Chrifti camifices.audent fe Dei muetl
tisfaceriotes appellarel Sub altero facrificij gene
re^quoi Iv^tsiKoy diximus-, cotinentur omnes
noRrce precesjaudes.gratiarum aciiones , & quic-
quii in Dei cultum a nobis agitur. fiquidem nos, no

jlraty omnia opera,confecrari ac ieiicari ilh conue
mt: ut quicfui in nobis eiJ, glorix eiusferuiat, &
eius
INSTITVTIO, 277
"
tius maonificentiamjbiret.rl<ecfacrificq ratio nihil
ad iram Dei placandam,mhil ad impetrandam pecca

tonim remifiionem^mhdadfromerendam iufiitiam
ferimet: fed in magnficando duntaxat & exaltan-
do Deo uerfatur. Imo fiert non potefl, mfi ah i/js-, qui
iam accepta peccatorum remifiione, Deo reconcilia
ti&iuftiftcati funt.Eft autem adeo ecckfia necef-
fanum y ut aheffe ah ea non pcfiit.ltaq- ceternumfa-

turum e#, quamdiu ftabit populus Dei.quemadmo-
dwn&apud Qupniam ah MdUch.
Prophetamfcripiu e/l :
ortufohsufyadoccafum, magnueh nomenmeum

in gentibusj & in omni loco incenfum offertur no-
mmi meo, atfyoblatio munda. quoniam terribile efi
nomen meumin geniihus^ dicit Dominus. Tantum
ahePi ut fuhmoueamus. Sic Paulus iuhet nos offerre
Row , x
corforanoRra-, hoRia uiuaitem^ fanc?Uj acceptam

Deo^rationalem cultum Sic Dauid dicehat oratio-
. ?U 141
nemfuam afcenfuram in confyeftum Dei, uelut in- a pocal.
cenfum. fic & alibi orationes fan£lorum, uocantur o[e<e. M
incenfa: &dpropheta, uitulilabioru.Significanter
admodum locutus eft Paulus , cum uocauit cultum.
Intellexit enim-fyirituakm colendi Dei ritum y quem
carnalibus legts Mofaica facnfiojs tacite oppofuit.
Hums genens facrificio carere no poteft coena Do-

s } mmi
'
2TS CHRIST, RELIGIONlS

minu in qua dum eius mortem annunciamus^^ri
tiarum achonem referimus, mhilaliud <{uam offeri-
i. Vet. i mus facrifaum laudis.hb hoc facriftcandi munere^

Hcbr. 15 regale ftcerdotntm nuncupamur omnes C hriftiani 7
quodper Chnftum offmmus hoRiam laudis Deo,
ft-u£lumlab:orum confttentiumnominieius Ne<y .
enim nos cum no&ns muneril>HS,fine intercefforey

in contyeCtu Dei avparemus.Chnftus e$, quo me-
diatore intercedcnte, nos ac noflra patri offmmus.
llle pontifex no/Jer, <{u\ infancluarium cceli mgreft

fus,accejfumnobis apertt. llle altarey cui donanano
flra imponimus. In illo audemusûicquid audemus*
Apoc. 1 UkyirKiuam, eh qui nos patri regnum acfacerdotes

fecit. Kabent leRores in compendtum colle&x
eafere omnia , qucefari de duobus iftis facramentis
referre duximus. quorum ufusâ primordio noui fe-

fiamenti ad confummationem ufq^ feculi, Cf?r/#/4-
nce ecclefiae eR traditus. Vt fcilicet baptifmus , qui-
dam <[uaft ingreffus in ipfam efftt, grfidei initiatio:
Ccena ueroâftiduum uelut alimentum , quo Cfori-
flus fidelium fuorum famiham fyiritualiter pafcit.
7* ut non m fl unus c^1 eu5 j & HM fides, unus

Zt>hd.A QiS*
C
hriftus , una ecclefia , eins corpus : ba bapnftnus
non nifi unus e/l , nec ftepe iteratur Ccena autem
fubinde
INSTITVTIO* %J$
jubinde diftnbuitur, ut intelligant fe Chriflo afw
due pafci, qui femel m ecclefiam alleEiifunt. Pr<£
ter hccc duo , ut nullum aliud a Deo Mitutum efl:
\ta nec ullum agnofcere debet fidetiu ecclefia . RptfJ
enim non tffe humani arbitrij , erigereac fiatuere

noua facramenta , facde intelliget , cjui meminerity
quodfupra fatisplane explicatumfuit,facrament<t
in hoc i Deo pofita effe , ut de alicjuafua promij?io-
trenos edoceant, & bonamfuam erga nos uolunta-
tem nobis teRifcentur, Qui prxterea cogitet, nul- If/i.40
lum fuiffe Deo confiharium , qui nobis certum ah-
Riif& iS
quid de eius uoluntate fpondcrepofsit, aut certio-

resfecuroscfe reddere, quojit in nos affecSluûid da
re, quidnegareuelit. Simulnanfyconflituitur-, ne~
minemfignum proponere poffe, <fuod eius uolunta-
tis & promifionis alicuius teftimonium futurum
fitifolusipfeeft, ({m.figno dato , defeapud noste-
flari potefi. Dicambreuius , grforterudiuSifed
apertius. Sacramentum, finefalutis promifione effe
nunquam potefl.Omnes homines in unum fimul
coafti-,nihil afe nobis polliceri de falute noRra pof-
funt Ergo nec afe edere aut erigere facramentum*
Hisergo duobus contenta fit Chriftiana ecclefia.
nec modonullu aliudtertium adprafens admittau

g 4. aui
ttut dgnofcdt i fed ne dppetdt quidem , aut expeclet,
tod. 14 *d confummaxionem ufy fecuh . Nam quod diuer-

&> 1 7 fa aliquot ludceis ? pro uaria temporum inclindtione,
Cor.io prxter fua illa ordinaria datafunt ( ut man , d<[ud e
nc r, ii petr^ profluens-, ferpens aneus, &fimihdi ) hdc ue-
lodn. $ yq uaridtione ddmonebdntur*, ne tdhbusfiguris infi-
fierenty qudrumftdtuspdrumprmuseffet.fed me-
lius alitptid aDeo expeCtarent, c[uod nullo interituy
nullofyfine perfiaret. Alia longe rdtwnobis e#,
objf. 1 quibus reuelatus eft C hriftus in quo thefauri omnes

:
fcientice &fdpienticefunt abfconditi, tdntd affluen-
tia & ubertate.utnoudm ahqua ad ho$

acceflionem
thefturos fyerdre, uelpoftulareuereDeum, tentd-
refit & dduerfum nos prouocdre Vnum duntd-

, ,
Xdt ChriRum efurire , <p<erere,J]?e<&fre, difcerey
edifcere^nos oportev. donec mdgnus ille dies illuxe-

Cor.ij ri fy
q U0 gloridm regnifui Dominus ad plenum mani
loan.}
fefabit, grfequdliseft, nobis ftetldndum often~
det Atq; hdc rdtione noftrum hoc feculum infcri-
.
fturis-, per nouif?imdm hordm y nouifiimos dies> «0-
uifSima tempora 7 defignatur. ne qais uananouce dli-

cuius dut do&rina-, dutreueldtionis y expe&dtio*
Uehr.i nefefe fdlldt.Scepenumero enim^multisc^modisan^

U4C* 10 tedbcutus fer prophetas } ultimis his diebus
locu-
Mcft
INSTITVTIO» 281
tus eft Dominus in ddettofiliofuoûifolus patrem
manifeftarepoteft. Umuero, uthochomini
bus ablatum e$, ne noua jacramenta in ecclefid
Dei condere pofimt : ita optandum effet , ijs ipfisy

qucz a Deofunu ([uamminimum humanct inuentio-
ftis admifceri . Perinde enim atcfc infufa aqua uinum
fugit et dihdturâfberfochfcrmento totafarince maf
fa acefcitfic myfteriorum Dei fynceritas nihil ahud

quam incjuinatur^ ubi homo duicquam de fuo advj-
cit. Er tamen uidemus , quantumagermanafua pu-
ritate degenerarint facramenta , ut hodie cjuidem
traRantur. Plusfatis ubiq ; pomparum, ceremonk-
xum, gefliculationum \at uerbiDei interim nulht
neq; rat\o,ne<fe mentiofme cjuo facramenta etiam

.
ipfa , facramenta nonfunt.Quin nec ceremonicc

ipfs a Deo inftitutce , in tanta turba caput exererc
poffunt-yfed tanquam oppreffce iacent. Quantum in

bapiifmo afyiatur, quodunum illiclucere&fye-
ftari debuerat? nempe^ baptifmus ipfe. Ccena pror-
fusfepulta eft , cum uerfa firit in Miffam . nifi quod
femel quotannis, fed concerpta & dimidiata , \ace-
rdfyforma , At <[uanto fatius erat , quoties

uifitur
baptifandus alicjuis effet^n c&tum fidelium ipfum re
(rafenttri, & tou ecclefa uelut iefte 7 fte&ante,
s 5 tyorante
tSt CHRIST* RELIGIONI*
& orantefuper ewm, Deo offerri* reciurifidei cort
fef?ionem y cjuafit mftituendus catechumenuslenar-
rar\,cp# in baptifmo babentur, promifiiones* cate-
<humenum baptifari in nomen patris &fil\j fyi- &
ritus fanStd remtti demum cum preabus gratia- &
rum ainoneiSic nihil omitteretur, quod ad remfa-
ceret: &
una illa ceremonia , cjme a Deo autore pro
fefu C&, nulhs exoticis fordibus obruta , clanfiime
tffulgeret . Cceteru mergatur ne totus cjui tingitur,
an mfkfa tantum acjua afyergatur, minimum refert.

fed idpro regicnum diuerfitate ecclefys liberum effe
debet.Quancjuam&ipfum baptifandi uerbum mer
gere fignificat, & mergendi ritum ueteri ecckfig
obferuatumfwffeconflat. Quantumadfacram cce
tumattinet, fic adminihrari decentif?ime potersty
fi fiepifiime , & fingulis adminimum hebdomadi-

bus proponeretur ecclefix. Initium autemfiereta
fublicis precibus , haberetur deinde concio. tummi
tt/fler, propofito in menfa ptnc ty umo^Mitutio^
9iemccen<ereferret: demde jromifiiones enarraretj
qucein eanobis funt fimul eosomnesex-

relicl:<t .
communxaret, cjui interdifto Domini ab eaarcen-

tur . ?ohea oraretur, «r, cjua Dominus beriignita-
Ufacrum hoc ahmentu nobis largitus eft,nos quocy
adii
INSTITVTICU 285
ni idfufcipiendum, fide & animi gratitodine erudi-
ret &formaret. & quando ex nobis non fumusf

fua mifericordia nos dignos ftceret tali conuiuio.
Hic uero, aut canerentur pfalmi , aut aliquid legere~
tur-y tyquodecet ordinefdeles facrofanilis epulis
communicarenv.minisTxis panem frangeniihus , &
poculum prabentibus .finita co?nay exhortatio ha-
beretur, adfynceramfidem &fdei confefiionem7
adcharitatem tymores Chnslianis dignos.Poftrc
moygratiarum aSlio referretur&laudes Deo canc
rentur.Qmhusfinitis y ecclefia dimitteretur in pace.
in manum acc'ipiatfideles nec neiinter fe diuidant7
7
ttn fnguli (juodfibi datum fuerit edxnt: calicem itt

diaconi manu reponant>an proximo tradant : panis
fitfermentatusy an a>imv.s ; uinum rubrum , an al-
bumtnihdrefert . H#c indrfferentia funt £? in ec- ,
cleficehhertatepofita.Quanûm certum e/f, uete

ris ecclefice ritum fuiffe? ut omnes in manum accipe
rent.Et Chriftus dixit7 Diuidite inter uos.Fermenta l uc * 1*
tum & uulgarem panemfMffeânte tempus Alexan

dri Romani epifcopi , narrant hiftorice : <jui primus
d£imo panedeleRatus eft.qua id ratione^no uideo:
tufi ut plehis oculos nouo Jj?e£iaculo in admiratio-
nem traheret }
magis cjuam ut animos religione infth
tuereU
2S4 .
CHRIST* RELIGIONIS
tueret. Adiuro omnes qui uel leui aliquo pietatisftu*
dio tanguntur, an no euidenter perfyiaant & quan
tofraclariusDeigloria hicrefylendeat, & quam
affluentior ftiritualis confolationis fuauitas adfide-
les redeat: quam in iftis frigidis &
biftrionicis nu-
gSjCjUve nulium ahum ufum afferunt , nifi ut fiupen

f
tis populifenfum falkn J. Idpopulum rehgione con*
tineri uocant-,cum fupcrftitionefiohdus&infatua-
tus quouis trahitur. si auis uetuPiate tueri huiufmo-
di inuentiones ueiitj nec ipfe ignoro, cjuam uetuRus

fit chnfmatis et exuffatms mhaptifmo ufusûam
non longeah ceiate apofiolorum ccena Domim ta-
£ta ruhiginefuerit&ediRhaecfcilicet human<t con
fidentig procacitas eft:qu<efe cotinerenequit, quin
femper in Dei myfterijs ludat &lafauiat.Nos uera
meminerimusjanti effe Deo uerhi fui obe-
iientiam y ut in ea <& angelosfuosy
(? orhem uniuerfum iu
M*- 6 *
dicarcuosuelit.
64i,i,
Q.VINQ^VE
INSTITVTIO* 205
SACRAMENTA NON
cfle quinque reliqua qug pro facramen*
tis hadenus uulgo habita funt3 de
claratumum qualiafint,
oftenditur*
C A P V T V.
O TERAT fuperiordefa~
cramentis difyutatio, apud doci-
les cyfobnos hoc obtinere^ne ul
tracurioftus progrederetur.nec
Hl!l prceter illaduo> qutfi Domino

inftituta nofientyulU aliafacramentaftne Dei uerbo
ampleclerentur. Verum, quoniam illa defeptem fa-
cramentis opinio ommufere fermone tritafcholastfe
& conciones omnes peruagata-, uetuftate ipfaradi-
cesegiuac hominum animis etiamnuinftdeti Vifus
fum mihioperepr<eciumfa£lurus ft 7
d_uinq; reli<]ua7
qu<e ueris acgermanis Dominifacramentis uulgo ac
cenfenturfcorfum ac propius excutere, omnify ab-

fterfofucoftmplicibusfyeEianda proponerem, cjua-
liafint,& auamfalfo profacramentishaclenus hd~
hitajint, Pnncipio^ hoc retinendum eft7 aitod in-
uicl4
m£la ratione prius confirmauimus?facramenti infti-
tumdi arbimum non nifi fenes unum Deum effe.
Siquidem facramentum certa Dei promifiione erige
refidelium cofcientias , ac confolari debet:qu<e eam
certitudinem nunquaab homineacciperent. Sacra-
mentum nobis tejtimoniu effe debet bonx erga nos
Deiuo!untatis:cuius nullushominu autangelorum
teftis effepoteftûado nemo Dei cofihariusfuitfo-

lus Dominus eft, qui de fe nobis fer uerbu fuum tefti
ficatur.Sacramentu figillu eft, quo Dei tcftametum
feu fromifiio obfignatur. Obfignari uero non pofi
fet rebus corporeis fy elementis huius mudi: nifi uir
tute Dei ad hoc formarentur fy defignarentur.lnfti
tuere evgo facramentum homo non poteft:quiaface
reyUtfiwrebustamabieSiistantaDei myfterialate
«nty iduerohumanx uirtuiisnon eh. VerbumDei
frxeat oportet: (fUQdfacramentum } effe facramen~
tumfaciau
DE CONFIRMATIONE*
COnfirmatio (ut uocant) frimum fignu eft>
quod hominum temeritas a fe excogitatum,
fro Deifacramentofuppofuit* Qonfirmatioms au~
temwx
INSTITVTIO, 287
tem uirtutem effefnxerunt.fbintu fan&um coferrc
adgratice augmetum y qui in oaptifmo collatus fit ad
innocentiam: confirmare eos ad pugnam, cjui in ba-
ftifmo regenerati fint ad uitam. Pej agitur aute h<zc

conjirmatio unElione, & hac uerborum formula:
Configno te figno fan£l<£ crucis & cbftrmo chnf
,
matefalutiSjin nomine patris>& filvj.&fyiritus fan

£ii, Pulchre omnia, et uenufte.Sed ubi Dei uerbum,
quodftiritus fancti frcefeniiam hic promittatl Ne
iota quide obtendere poffunt, Vnde ergo noscertia
resfacienty chrifma fuum efie uas fyiritus fancli* Vi-
demus oleum^craffum fctlicet et pinguem Itquorem:
frxterea nihil.hccedat.incûit Auguftinus,uerbum
adelementum, &fietfacramentum. Hoc, mquamy
uerbum proferat, fi quicquam nos intueri m oleo uo
lunt?aliud quamoleum. Qupdfifacramentorumfc
miniftros(utpareR) agnofcerenu non diutiuspug-
nandum effet. H#c pnma miniftn lex eft,ne quidfi
ne mandato obeat Age, mandatum huius mmifte
.
rv\alicpodproducant , & uerbum non addam . Si

mandato deficiuntur^facrilegam audaciam excufarc
nonpoffunt .Hac rationePharifeos Dominusin-
terrogabat^ effet ne baptifmus loannis e ccelo , an
cxhominibustSirefyQdifientex hQmimbus: obtt~
nebax
nebatftiuolumeffe fy uanumtfi e ccelo 7 doftrinam
loanms agnofcere cogebantur , Itaque ne effent ni-
mmm in loannem contumeliofi y non aufi funtfate-
ri y effe ex hominibus Si itacfc ex homimbus efi con
firmatiOy uana etfriuola effe conuinatur :fi e ccelo
effe perfuadere uol% probenU Tuentur fe quidem

ApoPtolorum exemploûos nihil temerefeciffe exi
fiimantRecie id fane\ Nec 2 nobis reprehenderen-
turji fe Apoftolorum imitatores oRenderent* Sed
qwdfecerut Apo&oBNarratLucas in A£lis:Apo-
l#o. 8
{iolosûi Hierofolymis erant^cum audiffent Sama-
riam recepiffe uerbum Dei , mififfeilluc Petrum &
loannem . illos pro Samantams oraffe y utfj?iritum
fan&um acciperertt-, qui nondum in quenquam illo-
rum uenerattfed baptifati tantu erat in nomine lefu.
orationefa£ia\illis manus impofuiffe. per quam im-
pofitionem , fyiritum fanciu Samaritani acceperuU

Et de hac manuum impofitione aliquoties meminiu
Audio quid ApoQoufecmnt:nempey fuum mm&e
riumfideliter exeduuti funt. Vifibiles illas & admi-
rabilesfyiritus fan£iigratiasy quas tunc in populum
fuum effundebat , uoluitDominusa fuishpoholis
per manuu impofitionem admimfirari diRnbuu &
rluic autem impofitioni manuum non altius fubeffe
myjtmum
INSTITVTIO* 280
myfteriumcogito : fedhuiufmodi ceremoniam adhi
um ab dlis interpretor.ut ipfo geftufignifcarenufe
Deo commendare, &* uelut offerre eum cui manus y
imponebant. Hoc minifterium, quo tum Apojlo

li fungebatur.fi adhuc in ecclefia maneret^manuum
<\uocfc impofinonem oporteretferuari.fedubigra-

tia illa coferri defijtûorfum pertinet manuu impoft
tio ihdhuc certe adeft populo Dei ftiritus fanttusy
(juo nifi duftore ty direcxore cofiftere ne<juit Dei
,
ecclejia Habemus enim ceternam

.
&
perpetuo con
ftaturam promifiionem, <[ua C bfiftusfitientes adfe lodn. 7

uocat7 ut bibant acjuas uiuas. Sed ceffarunt illa uirtu lcfajf
tum mracula.et mamfeftce operatwnes,<{ux per m*
nuum impofitione difbribuebantur^nec nifi ad tem-
pus effe debuerunt.Oportuit enim nouam Euangefy
prxdrcationem , nouum Chrifli regnum, inauditis
& inufitatis miracuhs illufiran & magmficari . A

cjuibusubi ceffauitDominuSy non protinus eccle*
fiam fuam deferuit fed regm fm magnificentiam^
:
uerbicj; fuidignitatem fatis excellenter mamfefta*
tam docuit . Qua igitur in parte hifbriones ifti Apo

fiolos fe imitari dicent? Hoc agendum erat manuum
impofitione, ut euidens ftintus fanfti uhrtus fta-
timjeexereret. Idnonefficiunt.Quid igiturpro
i feiattant
X90 CHRIST, RELIGIONIS
feiatlant manuum impofitionem* cpam ApoRolis
quidem in ufufuiffe legimus: fed prorfus in alium /i-
nem.Eiufdem hoc rationis e$, acfi quis diceret,fla-
lom.io tum dlum, quo Dominus difcipulos fuos afflauitj jk-

cramentum e/Je, cjuo deturfyintus fanclus , Atqui
hoc femel Dominus cumfecit?no a nobisfieri etiam
uoluit.Adeum modum & Apoftolimanus wpone-
baupro eo tempGre, cjuo uifibilesfyintusianciigrcL,
tias, ad eorum preces admimflrari , Dcmmo place- .
baunon ut pofteri uacuu er fngidum fignu ( quod

, fimice ift<efaciunt)mimitice tantum,&fine re effin
gerent. Qupdfimanuum impofitione Apoftolos
fe imitari euincant ( m <{ua nihil cum Aposlolis fi-

tnde habent , prceter nefcio <{uam prapofteram
LctKoclvtictyi ) unde tamen oleumûod uocanuft
lutis? Quis eos in oleo falute qucerere docmtl Quis
Gdl^ uim roborandi illi attnbuere? An Paulustqui nos ab
Colojf.z elemehs huius mundi longe abftrahit : qm nihilma-
qis damnat, \ talibus obferuatiunculis hcerere Hoc
.
uero non a me^fed a Domino, audaflerpronuncio.

Qui oleum , uocant oleum falutis , falutem quce in.
Chrifto e# abiuranuChriftum abnegant , partem

in regno Dei no hahet.Oleum enim uentri,& uen-
ter oleoiutruncfc Dommus deftruet.omnk enim ift* ;
infirm*
INSTITVTIO, 291
infirma elementa, quceufu ipfo intereunt , nihilad
regnum Dei pertinenty quodfyirituale e#, & nun-
quaminteriturum. Quidigitur iiixeritaliquis. ea-
aem linea metiris aquam , qua baptifamur :
& pa-
nem ac uinum , fub cjuibusccma Domini exhibe-
turf Rejjpondeo: infacramemisDominiduofye-
Handaejje.fubflantiam rei corporece , ftcs nobis
proponitur : & formam , <p<e ri/i i uerbo Dei im-
preffa eft , in cjua tota uis xacet . quatenus ergofub-
flantiam fuamretinent , p*Htf , tunum ^ aqua , qu<e
afyeftui noftro infacramentis offeruntur:ua!etjhn
fer illud ?auli E/r* «fnrri , <& uenter efis : Deus

,
, Q 0ft
utruncy deftruet Fratereunt enim
.
fy euanefcunt
cumfgura huius mundi. cjuatenus autem uerbo Dei
fan£lificantur> utfacramentafint: nonmcarnenos
reiinentjjed uerefyirituahter docent. Verum pro
pius adhuc infgiaamus , quot monftrafoueat alatc^
hcec pinguedo. Dicut ifti unclores,fyintu fanttu m
baptifmo ad innocentia darv.in cofirmatione, adgr<t
ii<£ augmentw.in baptifmo nos regenerari-, admtam
in confrmatione nos adpugnainftrui. Er adeo nihil
eos pudet, ut negent baptifmu riie fine cofrmatione
perfici poffe . O nequitia.An non igitur in baptifmo & ra. $

Chrijio cofepultifwnuSyfafti participes mortis eius?
t * Ht<&
1?Z CHRIST* RELIGIONH
ut & refurre&ionisfimus cofortes.Ranc autpaftict
patwne&mortis & uitct Christi, Paulus interpre
tatur mortificatione carnis noftrce , uuufcationem
fyiritus , cjuoi uetus homo nofter cmcifxus efty
quod nos in nouitate uitce ambulamus. Qmd efi w-
fbrui ad pugnam-, nifihoc e$f Quod auteLucas, eo
quem citauimus loco y dicit baptifatos in nominelefu
Chriftifuiffey cjui non accepifjentfyiritu fan£tum:
nonfimpliciternegatiullofyiritus dono prceditosy
qui in Chnfium corde crederent, ty ipfum ore con
ptereturfed acceptione fyintus intelhgitûa mani-
feftce uirtutes ty ttifibdes gratice perapiebantur.SiC

dicutur Apoftoliftintu accepiffe in die petecoftesy
ttitth.io cum lonve antea illis a ChriflodicT:u effct.Non uos

eftis quiuocfiuminifiedfyiritus patris ueftnûi locjui
tur in uobis Videte malitiofam & fonticafathance
fraude.ciui ex Deo eslis. Qupduere in baptifmo da

batur,infuaconfrmationedan mentitur: utfurtim
incautos i baptifmo abducat . Quis tadubitet hanc
fathance effe dottrinam, quce promifiones baptifmi
propriasj baptifno abfciffas.alio deriudt & tranf
ferttDeprehenditur, inqua, cjuah mtaturfundamert-
to prctchra ifla untl.io.Dei uerbum eli: omnes,qui
64*.? 'm Chrifiobaptifatifunt^ Chnftuinduiffecumfuis
doms
.
INSTITVTICU 293
ionis. Verbum un£torum nulkm promifiionem in
y
bapttfmo percepiffeûa in agonibus mfiruamur.llU Dcconfcc.

uox y eHueritatis:hac^mendacijeffeoportet. Verius diftinft.r
ergo iefnne hac confirmatione foffum , quam ipfi cap. spus
haclenusdefinierint.nempe> infignemeffe baptifmi
contumeliam , auce ufum ipfius obfcurat ty abolett
falfam effe diaboh pollicitationem,qu<enosa uerita-
te Dei abftrahat.AuufimauiSyoleum diaboli menda
cio follutu , quoduelut offufis tenebns fimfhcium
mentesfallat. Addunt prteterea fdeles omnes, Vr f, d Ct
,
u
fyintumfanftumpermanuuimfofitionemaccipere de confecr,
dehere pofl baptifmwMt pleni Chnftiani inuenian- diftwft.j
tur. cjuia nun\ erit ChriRianus^nifi qui cofirmatioe In conciU
epifcopahfuerit chrifmatus.Wcec illi aduerVu.Atqui Aureiia. c

futabam , qu<ecunq> ad Chriftianifmum pertinent^ v* ieiuni.
omnia fcnptuns perfcripta ac comprehenfa effe.
& conf€cr <
Nunc (ut uideo) aliundequamexfcripturisûera r in " J

dl
religionis formapetenda , difcendaci; eft . Dei ergo

fapientia, ccelehis ueritas, totaCbriRi do£lrma>
Chnftianos duntaxat inchoat : oleum perfcit.Hac
fententia damnantur omnes Apo/Jo//, & tot marty
rts, (juos nunquamfuiffe chnfmatos , certo certius

eR\quaodo nondu eratfanclum oleumûo perfufi^
omne$ Chnfliawfmi numeros implereuuel potius,
t f Chrifiiani
29^. CHRISTV RELIGIONIS
?. de his ue Chnftianifierent , qui nondum erant . Verum , ut
rocade.dif taceam, cbunde fe ipfi refeiknt . Quotam enim
populi fui partem poii bdptifmum perunguntl cur
igitur patiunturin fuogregetdes femichriRianos,
quorum tmperfeShoni rnederi facile erat f cur tam
fupinanegligentia omittere eos ftnunt , cpiodomit-
ttfinegraui piaculo non licebat f Curnonfeuerius
exigunt rem adeo neceffariam,& fine quafalus ob-
tinert non potefcmfifone quisfubita morte prcepe
Attusfuertt. fctlicet , dum itx iicenter cotemni patiun
tur.tacitefatentur non tanti effe , (juanti uenditanu
c.faus.ca- Voftremo conftituunt> facram hanc un£tionem
dcmdijl, nuioriinueneratione habendameffeûimbapti-
fmum . <juod illa fummorum pontrficum manibus
feculiariter admmiftratur , baptifmus ab omnibus
uulganterfacerdotib. diftribuitur . Quid hic dicas^
nifi planefunofos effe, quifuis inuetiombus ita blan
diuntur.utpra ipfis ' facrofanclas DeimRituttones
fecure contemnant l osfacrdegum, tu nepinguedi-

nem fcetore duntaxat anhehtus tui inauinatam, £T
uerborum murmure incantaum , audes Chrifti fa-
cramento opponere : &
conferre cum. aqua uerbo
lb. 4 fenf. Dei finttificata f Atparum hoc ipfum erat tua im-
difl< 7.«** (robuatt } mfi etiam prafenes . Hxcfuntfan&xfr- .
dis
INSTITVTIO, 29$
iisrefyonfa , hcec Apoftolia tripodis oracula . Sed
quidam eoru fowc, fua cjuoq> opinione, effrenatam
infania cceperunt pauiu moderan.Maiorhinc[uiunty
ueneratione coknda e#. forte no ob maiore uirtute
& utihtate, cjua coferaufed cjuia i dignionb. datury
ty m dignion ftrte corpons f\t:id eR,infronte. uel

tjuiu r>?ams augmetu uirtutu fraftat: licet baptifmus
flui si remif?ioneualeat, Veru, frima ratione none
fe Donxtilias produtûi uimfacrameti a miniftri di

gnitate ceftimant? faxo tamenûocetur digniorcon
Jirmatio a dignitate epifcopalis manus.Sedft cjuis ab
ilhs fcifcitetur, unde tanta frcerogatiua epifcopis de
latafuent:ciu4m rationem afferent,pr<ttet-fuamlibi
dine? Soli Apoftoh eo iure ufifuntûifolifyiritum
Apohoh? lmo y
fanEtu di&ribuerut.Anfoli epifcopi
anomnino ApoftolitDemus tamen&iftud. Cur
non eodeargumeto cotendunt , folis epifcopisfacm
mentufanguinis inccena Dominiattingendueffel.
quod laicis ideo denegat, quia folis Apoftohs a Qo->
mino datufueritSifoks Apoftolis:cur noinferutêr
go folis epifcopis i fed Apoflo/os eo loco fimplices
fresbyterosfaciuV.nuc capitisuertigo alio eos rapity
utfubito epifcopos creet.Foftremo, no erat Afofto

lHsAnanm pml4dPaulumiffuseft
7 7
utuifumre- Atfo. 9
t 4. ciperet,
.
*80 CHRISIV RELIGIONIS

ciperetMptifareturêtimplereturfjpiritufanclo.Ad
da& hoc ad cumuluifi iure diuino propriu hoc mu
nus epifcoporufuerat, cur aufi funt ad plebeios pref
% 9T. e. byteros transferref Quemadmodu in quada Gre-
Veruetiit gorv\ epiftola legitur, hltera ratio quam friuoloj
inepta,& ftohda efiiDigniorem uocarefuam con-
firmationem, quam Dei baptifmumiûia in eaftons
oleo inficiatur, in baptifmo crariium.quaft uero ba*
ptifmus eleo, fy non aqua peragatur Teftor uero .
pios omnes,an non hocunum admohantur ifti nebu

lones>ut facramentorum puritatemfermentofuo ui-
tient. Dixi hoc ahbi.uix in facramentis per rimulas
interlucere,quod Dei eftjnter humanaru inuentio*
num turbam.Si quis eius rei tumfidem mihi non ha-
bebaty fuisfaltem magifbris nunc habeat. Eccey pr*
teritaacîa , &nullo numero habita, unum oleum
in bapiifmo magnifaciunt . Nos ergo contra dici-
mus , in baptifmo frontem aqua tmgi . Pne hac,
ueftrum oleum non unius ftercoris facimus : ftue

in baptifmo , fiue in confirmatione . Qupdfi quis
pluris uendi alleget , refjpondere promptum e/fc
uenditionem ueftram , impofluram effe , nequi-

tiam effe , furtum effe . Tertia ratione impietatem
fuam traducunt , ium maius uirtutum augmen-

tum
INSTITVTIO* 297
tum conferri in confirmatione garriunt> quam in
baptifmo. Impofitwne manuum Apoftoliuifihles
fyintus gratias adminiftrarunt . Qua in re ihorum
pnguedofefcecundam oflendit:Sed ualeant ifti ma
deratores ,cjui facrilegium unum multis facnlegqs
operiunt . Nodus Gordianus eft: <juem abrumpere

fatiusfit, quam indiffoluendotantoperelaborare*
lam uero , cum uerbo Dei &probabili ratione
deficife uident, vrcetexuntquodfolent : uetuRifii-
mam effe hanc obferuationem, & muhorum fecu-
lerum confenfu firmatam.Etiamft iduerumeffety
tnhil tamen efficmnt.Non e terra eft facramentumy
fed e ccelo : non ex hominibus , fed ah uno Deo.
Deumfuce confirmationis autorem probentopor-
tef, fifacramentum haberi uolunt .fed quid uetufta
tem obie£lant , cum ueteres nufquam pluraduobus,
facramentis recenfeant ! Si ab homimbus petendum
effetfidei noftne pr<efidium^ habemus arcem inex-

pugnabdem : nunfiam uetenbus agnitafuiffe pro
fxcramentis , qua ifti facramenta ementiuntur . De
manuum impofitione loquutur ueteres: fed anjacra
mentum uocant? Auguftinus aperte affirmat^ nihil Ub.4. <&
aliud effe g orationem. Ne<£ hic mihi putidisfuis di- bapt*
ftinftionibus obganununon adconfirmatori* Au

t % guftimm
*98' CHRISf, RELIGtONlS
gudinumilludretuliffe^ fed curatoriam,ue\reconci
Uatoriam.Extat liher^&m hommum manibus uer-
fatur.Simaliufenfum detorqueoûam Auguftinus
ipfe fcriffit: cedo , non conuicvjs modo.fro folenni
fuomore,fedfyutis me ohruant.Vtinauero morem
retineremusûe apud ueteresfuiffefufticor y prwsg
thortiua h<£cfacramenti laruanafceretur .Nonut
tffet confirmatioû<efine hapiifmi iniuria nec no-
minan potefttfed Chnhiana catechefis , <jua pueri
tut adolefcentue proximi yfideifuce rationem coram

ecclefta exfonerent. Effet autem optima catechifan
diratio,fiformula inhuncufum confcripta effet7
fummZcontinens cjr famdianter explicans omnium

fere religionis nokrce capitum, in <\u<£ uniuerfajide
kum ecclefia confentire fine controuerfia dehet.
Fuer decennis eccleficefe offerret,ad edendamfidei

eonfefiwnem.rogaretur definguhs capitihuSyudfin
gulareftonderet.fi quid ignorarety aut minus intelli
geret^doceretur . \U unicam ueram &fyaceramfi-

dem qua unanimiter Deum unum coht fidelium po-
y
fulus,tefte &fye£lante ecclefia yrofiteretur. H<ec

difaplinafihodie ualeret-, profe&o parentum quo-
rundam ignauia acuereturKjui hherorum inRituiio-
nem 7 (juafi remmhil adfe pertinentemfecuTe negli

gunti
INSTITVTIO* Z?*
gunf.quam tumfine publico dedecore omittere non.
(offent. Maioreffetmpopulo ChriHianofideicon,
fenfus, nectantamultoruminfatia&ruditas. non
adeo temere quidam nouis&peregrinis dogmati-
husabriperentur. omnibus denic^ ejfet quxdam ue-
htmethodus doftrin* ChriHianx.
DE POENITENTIA*
PRoximo loco ftatuuntpcenitentiam/dequa
ficconfufe typerturbate differunt, utnihil
certinecfolidiexeoru dottrinareferrepofiintcon
fcientne.Nosprimum-, cjuxdepanitentiadidicimus .
exfcripturis, paucis enarrabimus : tum deinde^quid

& illi doceantipofbremo, <juam leui->autpotius nuU
U ratione facramentumfecerint.
y
De pcenitentid
docii quidauirijonge etia ante hcec tempora, cu Wr
xtafcripturce regula fimpliciter et fyncere locjui uel

let,dixerucoftare duabus partib. mortificatione&
uiuificatioeMortifcationemterpretaturânimcedo
loreac terrore y ex agnitione peccati, etfenfu iudidj
Dei coceptu. ubi enim cjuis in uerapeccati cognitio
tie adduSius efl , tu uere peccatu odiffe & execrari
incipititufibiipfe exmimo difthcet,miferufe et pdi

tum
tumfatetury & altum fe efje optat.Ad hcec ubifenfu
alicjuo iudxcvj Dei ta£tus eftialterum emm ex aluro
protinusfecjuttur)tumuero perculfusac confter~
tiatusidcet-, humiliatus acdeieftus tremiu animum
defyondet , defterat, Wcecprtor pcenitentice pars,
quam uulgo contriitonem dixerunt.Vtuifcatwnem
interpretantur cofolaitonem, cjuce exfide nafatur.
Vbtfcilicethomopeccati confaenita proftratus.ac
Deitimore percuffus, pofteam Dei bomtatem> in
mifericordiam, 'gratiamifalutem, cjuce eft per Chri-

ftum 7 refyiciens yfefe engit,refbirat> animum colltgit
&uelutamorte muitam redtt. Afij cjuiautde-
bmtuartehoc nomen in fcriptura acceptum duas y
pofueruntpcenitentice formas:cjuas ut notaalicjua di
flmguerenualteram legalem dixerunticjuapeccator

peccait cauterto uulneratus-, fy terrore ira Dei au
trituSy in eaperturbatiqne conftnEtus hceret, necfe
explicare poteft. Euangehcam alteram, cjua peccator
grauiter quidem apudfeaffli&us, altius tamen emer
gtt:& Chriftum uulne/isfui medictm y terroris con
jblaitonem , miferice portum^ apprcehendtt , Leg<rfe
*
pcenitettce exemplafunu Cainfiauk ludas:quorum
*
5l pcenitentta du fcnptura nobts comemorat , intelligit
t
feccati fui grauttate agntta y tram Deitimutffe.fed
Deum
IMSTITVTIO* 30I
Deum dumtaxat ultorem & iudicem cogitantes^tn
eofenfu defecerunt.Ergo eoru pcenitentia non ahud

fuityquam quoddam inferorum atnum y quo lam in
hac uita ingreffi, cceperut afacie irte maieflatis Dei
pcenasdare.Euangehcampcenitentiam uidemus in
omnibus y qui peccaii aculeo apud fe exulceratifidu-
aa autemfericorditf Dei erecli & recreatiâd Do-
mmumconuerfifunt. Perterritus eftEêchiasac- 4Rrg*<
cepto mortis nuncio: fcdflens orauit-,& m Dei bo-
nitatem intuitus, fiduciam recepit. Conturbatifunt
Niniuitx hombili denunciatione excidiy.fed mduti \otuej*
facco &
anere> orarunt, fyerantes <{uod conuerti
poffetDominus,fy auerti afurore irafute.Confef
fus eft Dauid,fe nimium peccaffc in recefendo popu t r^»,^
lo. fed adiecit: Aufer Domine iniquitatem ferui tui.
Agnouit adultenj crimen,obiurganteNathan,& fe i.Reg.i
coram Dommo proftramt: fed ueniamfimul expe-
Qauit Talisfuiteorumpcemtentia, quiadpr<edica-
iionem Petri compuncli funt corde:fed Dei bomta-
A aQ
te cofiiiy addiderunt, Qmdfaaanus uinfratreslTa
li$ & Petn ipfius>c[uifleuit quidem amarefcdfyera
re non defyt. Hcec quanquam omnia uera funtt
nomcntamen ipfum pcenitenticeûatenusexfcri-
$turisaffe<]uipoffum)aliter acapiendumcft. Nam
quoi
30Z CHRIST, RELIGIONIS
quodfidefub pcenitentia cuplecluntur, pugnat cum
tto.io.
eo wo^ PmIm
? w Aftis dicit , fe ludaeis ac gentibus
teftijicatum in Deupcenitentiam, tyfidem m lefum
Ghriftwn. Vbijanquam duo diuerfa;pcenitentiam
gffidem enumeut. Quid igiturtAn uera pceniten-
tia chrafidem confiftere fofeftlminime. Verum &
fifeparari no poflunt, diftingui tamen debet. Quem
admodum enimjinefye fides non eft. (? tamenfi-
ies acftes uaria funt:ita pcenitentia &fides,<iuan~
quaperpetuo interfeuinculo cohceret^magis tamen
coiungendcefunt? quam cofundendx. ifttta^meo
1
;
L
\
•
qmdem iudicio, pcenitentia, carnis noftra ueteris^
hominis mortificatio: quam in nobis efficit uerus ac
jincerus timor DeiSn eum fenfum accipiendcc funt
conciones omnes , (juibusuel prophete quondam,
uel apoftoli poftea.fui temporis homines ad pceniten
tiam hortabantur. Hoc enim contendebanty utpec-
catisfuis confufi-, & timore Dei pun£ti,coram Do*
mino prociderent & humiliarentur ,fecfa in uiam re-
ciperent acrefipifcerent. Ideo h<ec promifcue ufur-
pant eodem figmficatu:Conuerti,feu reuerti adDo

minum^ & pcenitentiaagere. EtfiuRus dignos por-
<W.J« fiitentiafacere y dixit loannes,mtam agere, qu<* bu-
iufmodi refipifcentiam &* conuerfionem deceat.
Trt*
INSTITVTIO* 505
Tota autem Euange\v\ fumma duobus iftis capitibus
continetur:pcemtentia^ peccatorum remif$ione.

lomnesemm angelus antefaciem Chrifti miffus, ^,
dtfr f
ad prceparandas uias eius> prcedicabat: Pcenitentiam
agiteâppropincfuauitregnum ccelorum. Ad pceni- $&&},., •.
tentiam uocando,monebat,ut fe peccatores agnofce

rent.fuaque omnia coram Deo damnata: quo carnis
fuamortificationem-, ac nouam inftpiritu regenera-
tionem totis uotis expeterent.Regnum Dei annunci
ando.ad fidem uocabat. fiquidem perregmm Deiy
quod docebat in propinquo efie, remifiionem peccd
toru,falutem y uita,& quicquid ommno m Cfonflo
affequimwr, fignificabat. Quare apud ahos Euange
Imaslegitur, Venitloannes prxdicans baptifmum
^ arCtV
pcenitenti*, in remiftwne peccatoru . Quod, quid h
aliudeft, cjuam utpeccatorum moleprefHi tyfati-
gati ad Dominum fe conuerterent, ac de remifiionc
&falutefjpemconciperent? $ic& Chriftus fuas
conciones aufjpicatus eft : Appropinquauit regnunt
Dei 7 pcenitentid agite, & credite euagelio.Pnmude
clarat thefauros mfericordi* Dei infe apertos^dein
depcenitetiaexigiutupoftremofiducia erga deipro

mifiiones. ltaq; quu totu euangelij negoau breuiter
cQmplettiuoluit Chnftus 7 dixitfe oportuiffepati.re 1 **
f***
furgerc
504 CHRIST. RELTGIONIS
furgere a mortuis y prcedicari in nomine fuopcertiteh
imm y & remifionem peccatoru. Id & apoftoli pofl
eius refurreilionem pradicarunt.Excitatum a Deo
dd dandam pcenitentiamlfraeli, tyremifiionem pec
catorum. Prcedicaturpcenitetia in nomine Chrifti,
cum per Huangelij doSbrinam audiunt homines fua$ y
omnes cogitationestfuos affeilus, fuaftudia corru-

pta & uitiofa effe \ Propterea neceffe ejfe y ut rena-
fcantur.fi uolunt ingredi in regnum Dei,effe autem

hancrenafcendi rationem :
fi ' participationem ha-
beant in Chnfto y in cuius morte emoriuntur prau<t
cupiditatesiin cuius cruce uetus homo nofter cruci-
figitur : in cuius fepulchro fepelitur corpus peccati.
Remifiio peccatorum pmdicatur: cum docentur ho

mnes *Chriftumfibifaclumefferedemptionem y iH
1 Coru
ftitiam yfatisfaclionem y uitam y ut eius nomine mfti et
innocentes gratis habeantur in confyeftu Dei. Vno
igituruerbo pcenitentiam interpretor mortifcatio-
nem,H<ec pcenitentiay primum nobis ad Chrifti co-
gnitionem ingreffum aperityqui nulhsfe exhibety ni-
fi miferis &
affliilis peccatoribusûigemuntdabo
ranty onerati funt,efuriunty ftiiunt-, dolore&mife-
rialabefcunt.Ad hac enitiy in hanc incumberey hac
frofequijoU mta nos oportetJDicebat ?lato y uitam
philo-
INSTITVTIO* 505
philofophi meditationem effe mortis.uerius nohis di
cere licetjUitam Chnftiani hominis^perpetuum effe
fludium & exercitationem mortificandtf carnisfdo
nec plane intereat . Quare illum arbitror plunmum
£C e
profeciffe,c\ui fibi plunmum
r / jj p. j r jr
diMcere didicit. non,
r & /}rcftrti
utinhoclHtohcereatynecultraprogrediaturjjedma
1
^ ' r
gis ut ad Deumfeftinet et fufyiret, ut morti Chrifti

$#.14. c
infertus pcenitentiam meditetur . ftcec fententia , ut
sccuda A
eratfimplicifiima omniu-, ita mihi cum fcripturce ue- & r , YCfirU
ritate opiime confentire uifa eh. Nunc uenio ad mic et in <
excutienda ea y <iMce de pcenitentiafcholafticifopki- crctis dift
ftcc tradideruntxjuce-, quam paucifiimisfieri poterit-, de pcenit.

percurram . quia omnia perfequi animus non eft: pcenitenti
nehicnofterlibellus-, cjuem ad enchiridvj breuita- priore.

Tertid 1
te exigere uo!o y in mmenfum extrahatur.Et illi rem
&*'*-&' r
tkoctui no udde implicitam y tot uoluminibus inuol-
Mf eM
ueruni , ut non futurus fit facilis exitus -
fi te pau- v?
}
lum m
i r r
eorumjeces immerjeris.
d j•
j
rrmcipio m danda
• ditt.cpct
J •
r *
,
defmitione plane oftendunt, nunquam fe intellexif-

Q uarta
fe, quid effet pcenitentia. * Ampiunt emm quxdam e A m y r r(
libris ueterum diiieria, quce uim pcenitentice minime fcrtur. di\
expnmunt. aModpceniterefit.anteaclapeccatade- i.dcpcen,
&flenda non committere.item, quodfit mala c.ucra pc

flere,
(rxteriupkngere, grplangendaiterumnoncom- mtentw*

u mittere.
$o6 CHRTST* RELIGIONIS
mittere.item.quodfitqucedam dokns uindi£ttt> pu~
i/iiens feûod dolet commififfe.item, quodfit do
in
lor cordi: cy amaritudo anim^pro mah cp.ce quifi

que commifit, uel ambus confenfit ¥i#c enim ut i
.
patribus bene diEta cocedamus ( quod infiaari con

tentiofo difftcile non effet,) non tamen in eam par-
tem dicebantur, ut pcenitcntiam defcnberent : fed
tantumût fuos hortarentur-, ne in eadem deli£ia rur
> 4. fenU fum reciderent , a qmbus extracli erant. Fceni-
fi. \6. c.i tentiam tam argute defnitam in contritionem cor-
* poenit. Jtf, confifiionem oris^fatisfaclionem operis partiurt
l -C-P €T- cruam defmerunt
f* tur^nihilo magis diale£iice , : etfi
fot pcem-
Ul(}eri H0 \unt totm cetatem in fyllogifmis contexen
tintii*
fa êtrmjfe Yerumfi quisadefinitioneratioane-
t
tur (cjuodgenus argumentandâpud diale&icos ua-

let) poffe atiquem anteacla peccata deflere, tyfien-
da non committere poffe praterita mala plangerey
j
& plangenda non committere poffe punire, quoi

:
doleat commififfe^c.quamuis ore no confiteatur:

quomodo fuam partitionem tuebuntur ffi enim ille
uere pcenitens non ccnfitetur^ pcenitentiafine con-
fefiione effe poteh. Quodfi refyondeant>hanc par

iitionem ad pcemtentiam referr^quatenus eftfitcra~
mentumiuel detota pceniteti<€ferfec2ione inteUigi,

quam
INSTITVTIO* 507
quam fuis definitiombus non comprehendunt : non
eft unde accufer.fibi ipfi imputety qui no purius ac di

lucidius definiunt. Ego certey pro mea crafime.cunt
dere ahqua difyutatur , ad ipfam dtfinitione omnia
refero: auce eft toiius difyutatioms cardo acfunda-
mentiii Sedfit i'la magifmdis hcentia.lapartes ipfas
ordine perluftremus. Velim aut ammaduemnt le

ftores-, no bic de afini umbra rixa effeiftd re omniH
maxime fenam traiiari. nempe de peccatcru remifi
fione.Cum enim triaadpcenitentiareqnirunty com
punclione cordis,oris cofefiioneôpis fatisfaclione:
fimul ad impetradapeccatoru remifiione neceffaria
effe docet.Si cjuid aut in tota noftra religioefcire no
ftra refertyid certe refert maxime,intelligere acjpbe
tenereûaratioe, cjualegeûacoditione-, quafacili
tatey aut difficultate> obtineatur peccatoru remifiio*
Hcecnotiiia nift perfyicua certac^ coslat, nulla rf-

2uie,nullacu Deo pace, nullafiauciajautfecuritatc
abere poteft cofcientiaifed afiidue trepidat,fluc~iu4
tur,cehuat^cruciatury dwexaturjnorret, odiUacfu-
git confye&u Dei Qupd fi ab his coditionibus pen
det peccatoru remifiio, quibus eam ipfi alligant: ni-
hd nobis miferius-, nec deploratius. Cotritione pri
mam obtinendce ueni<epartefaciunt-,eam'fydebitam
V 2» exiguns
Jo$ CHRIST, RELIGIONIS
exigunt^hoc eftjuftam & plenam: fed interim non
coniiituuUquando fecurus aliquis effe pofiiU fe hac
contritionead iuRum modum defun&um e[je Hic .
uero miferx confcientice miris modis torquentur &

exagttantur , dumfibi debitam peccatorum contri-
tionem.imponi uident^ nec affequuntur dchti men-
furam^ ut fecum decernere pofimt-, fe perfolmffe
quod debebant , Si dixerintjaaendum cfuod in no-
bis eftieodemfemperreuoluimur. cpiando emm au-
iebitfibi promittere quifyiamômnes fe uires contu
liffe ad lugenda peccata* Vbi ergo diu fecum lu£ia-

fce, tylongis certamimbus exeratce confaentice>
fortumtandem, in quorefideant,non inueniunt:
ut fe alicjuafaltem parte leniantjolorem afe extor-
quent-, & lachrymas exprimunt, cjuibusfuamcon-
tritionemperfiaant.Qupdfi mecalumnian aiuntt
prodeantfane\ & unum alicjuem oRendant, <\ui hu
iufmodi contritionis doBrina uelnonfitaddcfte-
rationem adaSius-, uel fimulationem dolorisîudiao
Deiypro uero dolore y non oppofuent, Diximus &
nos cjuodam loco , nuncjuamfine pcenitentia obue-
nire peccatorum remifii onem , quod nulli riifi affli-
£ii , &peccatorum confcientia uulnerati> Dei mi-

fericordia implorarefincere poffunt , fedflmul ad->
ieamiiSy
INSTITVTIO* 309
iecimus, fcenitentiam non effecaufam remifsionis
feccatorum . WU autem animarum tormenta fuftu-

limus-, quod debita frceRandaftt. feccatorem docui
mus, non in fuam cofunduonem^nec^ infuas lachry
mas intueri 1 fedutrunc^ oculum in folam Domini
mifericordiam defgere , tantum admonuimus > uo- ffatth. u
can a Chrifto laborantes &
oneratosiquando mif \ c[a, 6\
fusfttad Euangelfrandum fauferibus, ad fanan-

dum contntos corae^ frcedicandum caftiuis remif-
fionem? adeducendos um&os, confolandoslugen-
tes. Qup excluderentur &Pharifei, quifuaiufti
tiafaturi,faufertatemfum non agnofcunugr cort
temftores? aui fecuri irce Dei,malo fuo remedium
non qucerunt. Tales enim nec laborant, nec onera-
tifuntj nec contriti corde , nec km&i, nec caftiuiy
nec lugentMultum uero intereft^doceas ne emereri
feccatorum remifiionem iufta & flena contritio-
we, a_ua nunquam defungi fofiis: arifeccatorem in-
jlituas, efurire &jitire Dei mifericordiam , f er mi-

ferict fuce agnitwnem ifuum ceftum , lafiitudinem>
taftiuitatem> illi oHendas utquctrat refrigerium,
;
requiem y liberationem.illum denic^ doceasînfua hu

militate dare Deo glonam. De confefione fem-
fer ingensfuit fugna mter canoniftas , £r Theolo-
U * gos
JIO CHRIST* RELIGIONIS
gos fchohfticos . his contendentibus,mandari diui-
no pracepto conjefiionem : ilhs reclamantibus, ec*

clefiaflicis duntaxat conRituhombus pracipi.ln eo
ueio certamine infignis theolooorum impudentia
apparuiu qui tot locos fcnptura deprauarunt^ ui
detorferunti quot m rtm fuam citabant , Er quando
ttefic quidem obtmeri poffe uiderunt , quod poftu-

labant: qui arguti uolebant pra altjs uideri , hocef-
fugio elapfi funt.Confefiwnem a ture diuino profe*
ciam , quantum adfubjtantiam tfedformam poftea.
tccepiffe i iurepofitiuo . nempe fic qtti inter Legu-
leiosfunt ineptifimt , citationem ad ius diuinum re-
ferunt : quia dittumfit , Adam ubi es.exceptionem

kem:quia refponderit hdam,quafiexcipiens,\xor
quam dedifti mihi, fy catera.utrify tamen^formai
xureciuilidatam . seduideamus, quibus argumentis
confefiionem hanc uelformata, uel informem , Dei
Mdtth.S effemandatumprobent .Mifit , incjuiunty leprofos
Luc.j.ij t)ominus adfacerdotes . Qwdf mifit ne ad corfefi
JMar.i
fionem ? quis unquam fando audiuit audiendis con-
fefiionibus prafeclos Leuiticos facerdotes! Ccnfu-
giunt ergo adaliegorias. Sanatum eratlegeMofai-
Drt<M7 ca , ut facerdotes difcernerent inter lepram &\e-
fram Pcccatum? jjpintuahs eft lepra . de hac pro-
nunaart
h
"Itf STITVTIO* 311
tiunci&re, facerdotum eft. Antequam reftpondco-,
qucero obiter7 Si hic locus fyiritualis !epr<e eos m-

dices facit, cur naturalis & carnahs leprte cogni-
iionem ai fe trahunt ? fcihcet hoc non eft fcrtptu-
ns ludere Lex cognitionem leprce

. defcrt ftcerdo-
tihus Leuiticis: hanc nohis ufurpemus. pcccatum

efx lepra fbiritualis : fimus cypeccati cogmtcres.
Nunc rtfpondeo . Translato face rdotio , neceffe Hcfcr.7*
f# legis translationem feri . omnia facerdotiaad
C hrifium translata funt m eo implettt , , eyfnita.
hd eum igitur unum y ius omne & hcnorfizcerdottj
translatus efl . Si tantopere amani allegonas fe£ia-
nûnicum facerdotem Chnflum fibi proponanty
& rerum omnium hbera iunfdiSlione tribunal eius
< cumulent .facile idferemus. Ad haec^ importuna e
ipforum allegoria , cjute legem mere politicam inter
ceremonias reponit. Cur igitur Chriftus adfa-
cerdotes, leprofos mittit f Ne calumniarentur fa-
cerdotes , ipfum legem uiolare , quteiuberet coram
facerdote repraefentari a. lepra curatum , & oblato
facrificio expiannubet mundatos leprofosftcereyea
qu<e legjs erant . Ite , inquit , oftendite uosfacerde-
tibus : ey offerte munus , fiodprctcepit lAofes in
fge, utfit in teftimonium ipfis f £r uerefutu*
u 4 rum
512 CHRIST. RELIGIONIS
rum erat illis in teftimonium> miraculum hoc » Pro->
mnciaueranteos leprofos, nunc curatos pronun-
ciant. Nonne , uelint, no\int,cogunturferiteRes
miraculorum Chrifti ? explorandum illis Chri-
fiusfuum miraculum permittit : diffiten no poffunu
ftk autem adhuc tergiuerfantur 9 eA illis hoc opus
dtth. z 4 in teftimonium. Sic alibuPrcedicabitur Euangelium
hocinuniuerfo orbe întehimonium omnibusgen
yiatth* lo
tl ^ us * ltemi & nte reges & f raf ês ducemini, in te-
l(
fiimonium ipfis , i d e/l ,

quo in iudicio Dei fortius
conuincantur. Secundum argumentum
ex eodemfonte ducunty hoc efty ex allegoria: quafi
multum ualeant allegorice ad dogma ali<{uod con-
firmandum. Sed ualeantfane\ nifi eas ipfas oflende-
ro fyeaoftus a me obtendi quam ab ipfis poffe.Di-
y
cunt ergo: Dominus difapulis pr&cepiuut fufcita-
fotiMi tm L*ûm fafcijs foluerent £r expedirent. Hec

primum mentiuntur. nufquam enim legitury hocdi-
xiffe Dominu difapulis.Eftfy multo uerifimilius y di-
xiffe ludceis adftantibus : cjuo citraullamfraudis fu-
fyitionem, euidetius fieret miraculum: & maiorfua

utrtus elucerety quod nullo ta£lu,fua fola woce, wor-
tuosfufcitaret. Sic equidem interpretoryDominum,
quo QmnemfiniftramfuftitiQneludtis tolleret,uo±
'
ifle
INSTITVTIO* 315
luiffe illos reuoluere lapidemfatorem perciperey cer
ta mortisfignafjpeiiare^ fola uerhi uartute furgetem
mdere y uiuentem primos attreftare. Sed demus, hoc

di£iumdifapulis . quidtum obtinebuntlDominum
dediffe Apoftohs foluendi poteftatemûanto aptius
& magis dextre hcec allegorice tra&ari poterutl Si
dicamus^hoc fymbolo Dominu uoluiffefidelesfuos
inflituere , m foluerent afe fufcitatos^hoc efl,ne in
memoriapeccata reuocarent-, quce ipfe oblitus effet:
tte, ceu peccatores y damnaret, quos ipfe abfoluijfet:
neadhuc exprobrarentûce ipfe codonaffetme ubi

mifericors ipfe effet^ adparcendumfacilis^pfxad
funiendum feueri &
morofi effent. Eant nunc , &
allegonas fuas uentilenu lam propius manus con-
ferunudu apertis y utflbi uidentur /fentetijs pugnaU
Qm ad loanis baptifmum ueniebant-, confitebantur Mattb. $
peccatafua . Et lacobus lubet^ ut alter alteripeccata Ucob.tdti
confiteamur.Nihil mirum,fi confitebanturpeccata,
fua y qui uolebant baptifari. Di&um emm antea e#,
loanem prceiicaffe baptifmupoenitentice^ baptifaffe
aqua in pcenitentiam . Qups igitur baptifafjet , nifi
qui fe peccatores cofefii effent? Bapufmus fymbolu
eft remifiionis peccatoru :

& qui ad hocfymbolum
admitterentury nifi peccatores-, e-7* ({Uifetales agno-
U 5 prwwt?
$14 CHRIST, RELIGIONIS
fcunt?confitehantur itafy peccatafuay ut hapufaren
tur . Necfine caufaprcecipit lacobus, utalter alteri
confiteamur. uerum fi animaduerterent quod proxi

mefequitur,intelligerent parum etiahocfihifufjra-
gari.Confiteminiyin<luiUalter alteripeccata ueftra,
& orate pro muicemMutuam confefiione,& mu-

tuam orationem fimul uingit.Sifohs facrificulis con
fitendu eft,ergo et pro ilhs foli; orandu.Quid quod
fecjueretur ex uerhis lacohijotis fzcnficulos confi-
teri poffel Siquidem dum uult ut mutno cofiteamur7

eosfolos alloquiturûi alioru cofefwne'andire pof
fint. «toj/Awc, mutuoûicifim:aut(fimalut)reci

proce , faceffant igitur hocgenus nugamenta , £f
ipfam kpoftoli mente accipwnusi qucefimplex e#>
& aperta.nempe, ut noftras infirmitates uicifsim a\-
ter in alterius finum deponamus , mutmm cofilntm7
mutua copafiionem^mutua inter nos confolationem
ucceptun Deinde, ut fiaternce infirmitaiis mutuo
,
confctypro illis ad Dominti oremus.Quid ergo con

tranoslacohucitant, <jm tantopere cofefiicne mife
ricordice Dei urgemusfcofiteri aut Dei mifericordiS
ftemo poteR, nifi miferiafuam prius cofeffus. Quift
fotius anathema effe pronunciamus-, qmcunq; nofe
xoradeo^coraangelis eius 7 coraecclefia^coraomni
bu$
i
INSTITVTIO, 31?
hus deniq; hominibus, peccatorem confeffusfuerit,
Omnia emm conclufit Dommusfub peccatu, ut o- c$iUt$
mne os obfhruatur^ humtlietur omnis caro coram rom. j
Deo folus aut ipfe luftificetur £? exaltetur. Miror
:
gut quafronteaufint cotendere,confe(?ione, de qua

loquuntur, luris effe dimnu cuius equidem uetuflifii-
triu effe ufumfatemur: fed quefacile euincere poffu-
tnus-, olimfuiffe liberu. C erte nullam de eafatamfu Voniif. g $
iffe /ege, aut cofitutwne, ante Jnnoccntij tertij tem Platina att-
por,a,eoru quofy annales narrat.ty luculeta teflimo tor eft in ui
tiia extatytu in hiflorijs, tu apud antiquos alios fcri- H Zepfce-
ptores.qua doceat hancfuiffe politica difciphna.ab rm *
epifcopis \nftituta:no\egem, a Chrifto aut hpojlo

lis pofita.Vnum dutaxat e multis profera, quod non
cbfcuro eius rn documeto erit.Refert Soômenus rwert.7
fwffe hac epifcoporu conslitutione^duigenter obfer hiftl hb.9

uatam ecclcfijs occidentalib.prcefertim uero Row*\
tiuofignificat, nofuifje uniuerfale omriiu ecclefuru
mjhtutu. Vnum aut epresbyteris peculiariter defli-

tiatufuiffe dicit.qui huic muneri prceeffet.quo abun
de confutat, quod ifti de clauibus unmerfo facerdo-
tali ordini promifcue datis mcntnmtvr. Siquidenon
cmniufacerdotucomunis eratfunclio: fedfingula-
res umus partes, qui ad id eleclus ab epifcopofueraU
iubijcit deinde7 eu quo<fe more Cofutinopolifmffei
$l& CHRIST* RELIGIONIS
donecmatrona quaedam confitentem fimulans , el
fyecie confiuetudme y cjuam habehat cumdiacono y >
frcetexuiffe deprehenfiaeft . Ot idfiaanusNecla-

rwS)Uirfitn£litate & eruditioe clarusîllius ecclefice
tpifcopusy confitendi ntum abrogauit Hic hic au-

res afirii ifti amgant.Si lex Dei erat, auriculans con
fefiio:qui aufus effet NeBarius eam refigere ac con

uelleretNeftarium fanclumDei homine, ommhus
ueterum fuffragijs probatum, htfrefeos grfchifma-
tts accufabunttSed eodem calculo damnabunt ectcle
fiam Conflantinof>olitanam 7 in <[ua confitendi mo-

rem non ad tempus modo dif$imulatumfuifife,fed ad
fuam ufq; memoria obfioluiffe affirmat Soômenus.
imo rio Conftantmopolitana , fed orientales omnes
ecclejias defettionis reas agent:<[uce muiolabdem(fi
uerum dicunt)legem, & Chrihianisomnibusman
datam^ neglexerunt. Verum ut res tota planior
ty expeditior fiat^rimu bonafide referemus, <juod
genus confefiionis uerbo Dei nobis traditumfmde-

inde,&eorum comenta de confiefiionefubv\ciemus.
non quidem omrixai<ms eriim immenfum illud mare
exhauriret?)fed ea duntaxat, quibus fummam fu#
confefiwriis coplettuntur.Non hic comemoraremy
uulgatum effein mHltisfcri(tHr<t(artibus,confifiio
nempro
.
INSTITVTIO* 517
tiemprolaudeaccipi, nifi adeo eos depuduiffet y ut
tahbus <{uoc^ locisfe inftruerent.ueluti cum dicunty
confeftionem ualereadmentis iucunditatem:iuxta
illud, \n uoce exultationis & confefiwnis. Hanc er- pji^z,
go acceptwnem obferuent fimplices-, & diligenter
ab ilkdiflinguant^nefibi tahbusfucis illudatur.
Depeccatorum confefionejicdocet. Quando Do

minus eft.cjui peccatd remittit , obliuijatury delett
huic peccata noflra conftteamury ut ueniam obtine-

amus. lilemedicus efttuulnera igitur noflra illi expo
namus.llie Ufus eft & offenfus y ab illo pacem peta-
mus. llle e# cordium cognitor, & cogitationum 0-
mnium confcius, coram ipfo corda noftra ejfunda-
mus.llle eft denifyqui peccatores uocat,ad ipfum ac
cedamus. Peccatum meum, inquit Dauid?cognitum r^ *
p u
tibifecn&iniuftitiam meamnonabfcondi. Dixiy
confitebor aduerfum me iniuftitiam meam Domino:
& tu remififti iniquitate cordis meiQ Talis e/} akera -
ipfius Dauid confeffio Miferere mei Deus? fecudum

:
' '
. /
magnam mifericordiam tuam. Talis etDanielis: Pec
cauimus Domine y peruerfe egimus-, impietatesfeci-
mus>&rebellesfuimus,declinandoa mandatis tuis.
E t a\i<e y
c[u<e pafiim infcriptuns occurrunt. Si confi-
teamurpeccatanoftrajin^Hitloannes7 ftdelisDomi
1, lom >
1'
mSf
.
318 CHRIST, RELIGIONI*

nus-,ut remktat nohis peccata nolhra. Cui conftca*
murhpfifcihcetihoc efl y
fi
adflicio & humihato cor
de coram ipfo procidamus:fi apud ipfum nos ex ani
mo accufantes & damnantes, honitate eius & mifc
ncordia ahfoluipetamus. Qmanimo, etcoraDeoy
hanccofefiionem amplexusfuerit-, hahehit hauddn
hie & Imguam ad confefionem paratamiquoties o-
pusfuerit, apudhomines Dei mifericordiam prcedi-
care. Neque tantumutuni, &femel, &mauremy
cordisfecretuminfufurret:fedf*pius,fedpalam,fed
toto orhe audiente , ingenue &fuam paupertatem,
&Dominimagmficentiamcommemoret. In hunc
modum,cum Dauid d Nathan argueretur,confcien
R •* '
tice aculeo puncius , peccatum <& coram Deo , &
coram hominihus confitetur: Peccaui, incput? Do-
mino.hoc e/} ianihd cxcufo^no
5 tergiuerfor, quo mi
nus peccatore meomnes ludicet: &£ cla D omino
effe uolui-, homiwh. quocfe ipfis patefiat. Duas fnete
rei$riuatce cofefiiomsformasfcripturajphat. unam
qu* noftra caufafiat.ûo pertinet illud iacohi, ut al
ter alteri peccata cofiteamur. Sentit enim ut noftras
infirmitatesâlter alteri comunicates,c6filio ty cofo
latione mutuo uos iuuemus. Altera, quce in proximi
gratiamfaciendafit7 ad ipfum placandum &nohi$.
rccon-
INSTITVTIO* 519
reconciliandum.ficjuainrenofirQ uitio laefus fue-
rit.De cjua Chrijhs aoud Matthceumi Si offers mu- Mtftkfc
nus tuu ad altare, & wi recordatusfueris quiafrater
tuus hahet alifiid aduerfum te , relinque ibi munu%

tuum, & akv.fr ufcjuerecociliarefratri tuo,&tunc
ueniens offeres munus tuum.Sicenimfarciendaefl
charitasy c\u<* noftra culpa dijfoluta fuerit:culpam y
quam admifimus , agnofcendo & deprecando. Ali

am confitendiuelrationem ûel formam, fcriptura
prorfusignorat. Quidilli*(latuunt>utomnesutri-
ôtvnif
ufyue fexusftatim ad difcxetionis annos perue- tftfafa
atcfc
fc
nerint? femel ad mimmum quotannis confiteatur 0- xus.d?fu\n
mnia fua peccata , proprio facerdoti: nec peccatu di ma tnmt.

mittumfi confitendi uotum firmiter conceptumfue- etfid. catb.
rit.Qupd uotum in annq.

nifi ohlata facultate perfolutumfii
erir, lam nullus patet paradifi mgreffus. Sacerdotem ^4 • • l*nt.
uero poteflate hahere clauiumj quibus peccatorem «# *7.c z

foluat & kget.quia nonfit irrkum Chrifli uerbumi
||
l
* 4
* !
K«f«
* ,c ' 2
Qupfcuncy ligaueris , &c: De hac uero poteflate '
pugnaaterinterfe belligerantur. Aftj dicutunicam

efje clauein efietia^ fcilicet potefiate hgadi etfoluedi
fcientia 7 ad bonu qdem ufum recjuirifed tantu inftar

accefiofij ej?e, no efietialiter coharere.Atyâ uide
hant hac nimiu efjrenata licentiam y duas claues re-
cenfue^
3ZO CHRIST* RELIGIONJS
cenfucrut:difcretionem 7 &poteftatem,Alij rurfum
Toflrema cumtali moderatwnecohiberifacerdotumimprobi-

opinio fiiit tatem uiderent.alias claues excuderuntiautoritatem
Hugonis. difcernendh qua in deftniendo uterentur:& potefta
tem i quam exequutione fuce fententice exercerent.
fcientiam accedere uelut confiharium.lftudautem

ligare
<& foluere, non audent interpretan fimplici-
ter-tpeccata remittere &
delere. qa Dominu claman
teaudiunt apud Propheta,Ego fum^ egofumûi de

r
e aU*45 leo inic{uitatestuaslfrael:Ego,&nonalius prceter
me.Sed dicuntjacerdotis effe pronunciare.qui hga-

tifint autfoluti:& declarareûorum remifja aut re
tentafint peccata.Declarare autem^ uel per confeffi
onem y cumabfoluiti &peccata retinet:uelper fen-
tentia, cum excommunicat &
recipit adfacramen-
torum comunionem. Demu , cum intelhgunt nondu

fehoc nodo explicari-, cjuinfemper fibiobijapof-
/tf, indignosfepe Ugari&foiuidfuisfacerdotibuSy
cjui propterea non ligeritur aut foluantur in ccelot
duodultimum refugiueft, refyondent, collationem
ckuium cum limitatione accipiendacffe:quod Chri
ftus promiferit, apudtnbunal fuum approbatum iri
faccrdoiis fententiam, ft# iufte prolatafucriufecun
dam quod merita ligati aut foluti poftulabant. Por-

'
ro 7 has
1NSTITVTIO* 321
ro , hts daues omnibus facerdotibus a Chrifto da-
tas effe ,
quce illis ab epifcopis in promotione confe-
runtur:fedliberumufum penes eos duntaxat effey
qui ecclefiafticis muneribus funguntur . Apud ex-

communicatos &fufyenfosy manere quidem ipfas
clauesjed rubiginofas ac ligatas. Et qui hcec dicunty

modefti &fobrvj mre uocan pofiint , prce ahjs 7 qui
fub noua incude nouas claues fabricati funt , qui-

bus thefaurum ecclefice obferari tradunt . Thefau-
rum eccleficey merita Chrifti , fan&orum Apoiloio
rum.Petri-iPauli^martyrumy &c<etera nuncupanK
Huius horrei radicalem cuftodiam Romano epifco-
po traditamfinguntj penes ftemfit radicalis tanto-
rum bonorum difyenfatio : ut&ipfe perfe elargiri
pofiit > & alvjs elargiendi iunfditiionem delegare.
Hinc nunc plenarice indulgentice i Papa , nunc cer

torum annoru a Cardinahbus centum dierum^ ab
:
Epifcopis quadraginta. Adfingula paucis rejjpon

debo. Taceoautemadprcefens y cjuoiureûduein-
luna.fuis legibus fidelium animas obftnngant :quan
do id fuo loco dijhicietur , Qupd autem legem vn-
ponut de omnium peccatorum enumeratione , quod
peccatum dimitti negant , mfifub conditwne? fi uo
tum confitendifirmiter conceptumfueriv.quod nul-
x '
lum
J2Z CHRI.5.T. RELIGIONIS
hmfupereffe ingreffum paradifi garriunt y fi ftcuU
tas confitendi negletxafucrit : iftuduero nullo mo-
do ferendum eft . Omnia nepeccata enumerandai
funttAt Dauid>qm fecum p rofcf, ut arbitror^ medi-
\al. 19.? 8 tatus erat peccatorum confefionem , tamen excla-
mabat: Errores cjuis mtelligtd ab occultis meis mun
da me Domine.& alib i:\niquitates mece tranfierunt
fupra caput meum: £r, ficut onusgraue , aggraua-
tce funt ultra uires meas.Nimirum intelhgebatâan
taeffetpeccatorum noflrorum abyffus , quam muU
icefcelerumfaciesûot capitaferret, & quam lon-
gam caudam traheret bcec hydra . Non ergo ad re-
cenfendum catalogum fe conferebat , fed e profun-
do malorum clamabat ad Dominum: Obrutus fum y
fepultusfum , fuffocatusfum, mferorum portee cir-
cundederunt meummerfum alto puteo?drpctentem,
&monbundum.,manus tua extrahat.Quis fuorum
peccatorum nunc fupputationcm cogiteuubi Daui-
dem uidet fuorum numeru inire non poffeiWac car-
nificina plufauam crudeliter diuexatte funt eorum
confcientice.qui aliquo Dei fenfu afficiebatur. Priit
cipio fefe uocabant ad calculum:peccata in brachia,

in ramos , in ramufcolos, infrondes^ iuxta iflorum
formulas7 diffecabantJum appendebant quahtates y

quanti-
INSTlTVTlO* 5 tJ
quantitates, circunftantias . atfyaliquantulumqui*
dem res procedebat. Vbi uero longius progrefiifue*
rant 7 coelum undi^ & undic^ pontusmullus portus*
nullaftatio. Quo pluratranjiuerant, maiorfemper

cogeries oculis ingerebatur.imo uero, uelut aiye mox
lesaffurgebantmecfyes ulla^ uelfaltempomongaz

ambages,euadendi apparebat. Wcerebant itaaînter
facrum <& faxum , nec alius tandem exitus reperie*
batur , quam defyeratio . Ibi peui ifti carnifices, ut
uulnerafanarent oucefeceratfimenta (jucedam ad*

hibuerunt, utfaceret (titifk <{uod inje ejpt, Sed «o-
uce rurfum curce obftrepebant : imo, noui cruactus
excoriabant miferas animas. nonfaiis temporis im-*
pendi,noniufla opera incubui: multa HtgligentU
prceterv\ ty obhuioûte ex incuriaprouenit non
: ,
eh excufabilis Suggerebantur adbuc alia pharma-

.
ca, cjuce eiufmodi dolores demulcerent: hge ne« &

îgentice tucep&niteniiam modo fupina non fity
.
condonabitur Verum omnia ifta acatricem obdu-

.
cere non poffunt.nec tamahfuntlenimenta y quim

uenena melle obhta,ne]ua acerbitdte pnmu guftum
offendant : fedin inhmapenetrent , antequam fen~
Uantur. Vrget ergo femper tembihs illa uox,<&au~
ribus mfonatiConjitere omnia peccata tua,Nec po
X * teh
teR horror ifte pacari? nifi certo folatio. Qupdau- ,
tem bonapars orbis tahbus blandimetis? qmbus tam

exitialeuenenum temperabatur,ac<]uieuit:non idfk
£ium e# , quod Deo fatisfailum crederet , autfibi
etiam planefatisfaceret \fed ut, (juafiin medio mari
fixa ancora, paulum interfdefceret a nauigatione.

uely (juafifeffus grfathifcens uiator , in uia decum-
beret. Infacienda eius reifide non Uboro.Sibi enim
quif}; apudfeteftis effepoteh.Dicam infumma-,
qualis lex illafuerit . ?nmum fimpliciter eft impof-
7
fibilis.ita^nonnifi perdere , damnare, confun-

dere^ in ruinam <& defyerationem contjcere poteR .
Dein de peccatores a uero peccatorum fuorufn fen-
y
fuabduc\os y hypocritas facit.Deify acfuiipforum

ignorantes.Sifadem dum in peccatorum enumera-
tione toti occupatury interim obliuifcuntur latentem
illam uitiorum lernam y occultas fuas iniquitates, <&
interiores fordesiquarum potifimu nontiafuam mi-
feriam reputare debuerant kt certifima erat con-
.
feffionis regula , tantam mali noftri abyffum agno-

fcere & fateriy qua fenfum cjuofy noftrumfuperet.
Hacregula uidemus copofum pubhcani confefio-
JMC.l$ nem Domine
:
y
propitius eflo mihipeccatori. <[uafi
diceret, quantusquantusfum, totusfumpeccator:

nec
INSTITVTIO* 3I5
tiec ipfam peccatorum meorum magnitudinem , aut
tnente \ aut hngua affequi foffum . abyffus tuee hi-
fericorditfyhanc peccati.mei abyffum abforbeat.
Quid? inqmes , ergone conftenda nonfuntfingu-
la dehcia: ergo nulla Deo accepta cofefiio, nifi duo
?
hus iftis uerbis conclufa . Peccator fum . Imo uero
danda potius operay ut(<[uantum in nobis eft)totum
cor effundamns coram Dommo. nec modo nos pec

catores uno uerbo fateamur:fed(ut tales nos uere et
ex ammo agnofcamus)cjuanta fit y &quam uaria
petcatorum labes^tota cogitatione recognofcamus.
non modo nos immundos:fed cjiialisfit> y cjuantay
quamcfo in multis partibus immundicies . non modo

debitores: fed c±uantis debitis grauati& cjuot nomi
riibus 0bfhr1Bi.no modo uulneratos:fedcjuam mul-
tis & letalibus flagisfauctj. Hac tamen recognitio-
ne cumfe totum peccator coram Domino effuderity

ferio acfyncere cogitet,plura adhuc reftare,ac pro-
fundiores effe malorumfuorum receffusûam cjuos
fenitus excuterepofiiLAtcj; adeo exclamet cu Da-
uide*. Errores cjuis intelligit! ab munda
occultis meis
me Domine. lam uero^mod affeuerant non

dimitti peccata, riifi uoto conptendi frmitercon-
cepto: tyckufm effepartdifi portam ei,cjuificuL
x } tatcm
$%6 CHRIST, RELIGIONIS
tatem confitendi fibi oblatam negkxerit . hbfit,
ut iftud eis concedamus . Non emm aha nunc e&
peccatorum remifiio , quam femper fuit . Quot-
<juot remifiionempeccatorumaChrifto obtinuif-
Jeleguntur, non legunturin aurem facrificuh cu-
iufyiam confefit.nec fane confiteri poterant? ubi
nec facrificuh confefiionafjj erant , nec ipfa etiam
confefiio . Er multis pofteafceculis inauditafuit h#c

confefiio , (juibus fine hac conditione remitteban-
l%cch. ' g tur peccata , Sed ne (piafide re dubia longius difce-
ptemus y Verbum Det apertum eh , quod ceternum
tnanet:Quotiefcunc[;ingemueritpeccatoryOmnium
iniquitatum eiusnon recordabor. Huic uerboqui
alicjuid&udetad^cerey non peccatahgat.fedDo-
minimifericordium, Nihtlitacumirumyfi
uuricularem iflam confefiionem, rem adeo peftilen-
tem.totc^nommibus cccleficenoxi&m, damnamus,
nc fubUum e medio cupimus. cjuodfi perfe res effet
indifferens,cjuando tamen nuili ufui efx^necfru&ui,

totautemimpietatibuSyfaaiiegys, erronbus, cau-
fam dedit fns non protinus abolendam cenfeatf
t
Recenfent quidem dliquot ufus , cjuosut ualdefru-

Buofos uendiunt : fed illos.aut emeniitos , aut nul-
Imsprorfus momenti.Vmm ttmenfinguUripr^
rogatm
INSTITVTIO* %1J
Togatiua commendant . Erubefcentiam conftentisy
grauem effe pcenam-.qua et peccatorftin pofterum yfo
*
t
rcnt
cautior,&Deiuindi£fomanteuerti[feipfumpuni- diji,\y,cA
rns.Quafi nonfatis magna uerecundia hominccon.
fundamuSydum ad fummu dlud tnbunai cceleRe , ad
Dei cogmtioneuocamus.Egregie uero profttlu ejly
fi unius hominis pudore peccare defimmus: Deu rio
erubefamus habere malce nofta: cofcientia teflem>
quancfuam id quocfe ipfumfalfifiimu eft.Nulla enim
refieri maiorem peccadi confdentia aut licentiam y
faftim uidere eftûam dum coftftione facerdotift-
£ka, homines exihimant fe pofje tergere os, & dice
re,nofea Nec toto folu annofunt ad peccandu an

iacioresfed in reliquu anni tempus de cofeffionefe
curi^nunqua ad Deum fujj>irant y nun^ ad fe redeut.
fedpeccata peccatis accumulant : donecomnia^ ut
opinantur^fimuleuomant.Vbi autem euomuerunty
farcina fua exoneratifibi mdentur: iudicium i Deo
tranftuhffe , quodfacerdoti detulerunt: Deoobli-
uionem induxiffe , ubiconfciu facerdotemfecerut.
Porro quis confeflionis diem lcetus inftare uideti
Quis ad confitendum alacri animo pergit f ac non

(otius, quafi obtorto collo in carcere trahatur , in-
mtus ac reluttanti fumlis ueriitl riifi forte ipfi fa-
x 4. crificuli
crificuli. qui mutuis facinorum fuorum narratio-
tiihuSj quafi iocofis fabulis , fedelicate obleftant.
Non multas chartas inficiam referendis prodigiofis
abominationibus, qmbus fcatet auricularis confef
fio.Tantum dicotfi non inconfultefecitfan£ius ille
uir , qui ob unum fcortationis rumorem , confefiie-
nem ex ecclefiafua y uel potius e fuorum memoria fu
flulittinfinitishodieftupris, adukervjs, inceRibus,
lenocinijSy cjuidfafiu opus fit,admonemur.
Nunc uidendum de poteftate clauium y in qua
(roram(ut aiunt)& puppim Confefiionaryfui re-
gni locant. Ergo fine caufa-, in<{uiunt 7 datcefunt
claues? Ergofine caufa diclum eft i Qucecunfy fol-
ueritis fuper terram , erunt foluta & in ccelis? fru-
flramus ergo uerbum Chrifii? Refyondeo : grauem

fuifife caafam, cur darentur claues . Duo autemfunt
loci , quibus teftatur Dominus-, ligatum & folutum
iri in co?lo y quodfui in terra hgauerint grfoluerinti
paulo diuerfo fenfu. quos infulfeporci ifti> fy infci-
loan. io te ( utfolent omnia)confundunt> Alter eft apud lo-
annem ; ubi Chrifius miffurus difcipulos fuos ad
prxdicandum , infufflat in eos y acdicit: Accipitc
ftiritum fanftum . quorumcunfy remiferitis pecca-

ta, remittuntur eis : ty quorum rctimeritis, reten-
tafunt.
INSTITVTIO* 310
U funt. Claues regni cceloruûce ?etro antea pro- SUMhiS
miffce^nunc illi una cum cceteris Apoftohs exhiben
tur.nec illi quicquam promifjum erat 7 <{uoi non
hic ex tequo cum omnihus accipiat. llli diiium erat,
dabo tibicUues regni ccelorum: his diciturût Euan

gelium pnedicent. quod ipfum eflcceleftisregni la-
nuas aperire jjy , qui per Chriftum acceffum ad pa-
trem qu.cefimnt : claudere uero & obferare v\s , qui
ab hac ma diuerterint.llh dicium erat, Qupdcuncfc

hgauens fuper terram, eritligatuminccelisûod-
cunfyfolueris , entfolutum.Nunc Apoftolis omni-
bus, inter cjuos & ipfe eft , dicitur: Quprum remi-
feritis peccata, remiffa erum : quorum retimetitiSy
retenta erunt. Ugare itafypeccata retinere eft:foU
uere, remittere , Et fane peccatorum remifiionejte*
re foluunture durifiimis compedibus confcienticet
ut rurfum retentioneâr£iifimis mnculis ligantur
C? conftringuntur.Afferam mterpmationem,non
argutam , non coaVxam , non detortam: fedfimpli-
cem , germanam^fuentemôbuiam, Hoc deremit-
tendis & retinendispeccatis mandatumîllade
hgando tyfoluendo Fetrofa£iapromjf?io y non aho
funt referenda, c[uam ad uerbi mininerium : cjuoi
dum Apoftohsfuis committebat Dominus , fimul
x 5 &hoc
JJO CHRIST, RELlSlONIfr
tyhocligandi foluendify munereipfos inftruebat.
Quaenimeft fumma Euangelij inifi quod,omne$
ferui peccatity mortis , folmmur ac hberamurper

redemptionem qu<e e$ in Chrifto lefu *.
<[m uero
ChriRum hberatorem acredemptorem non agno-
fcunt ac fufcipiunt , eos aterms uincuhs damnatos
addicto$q; effe > Hanc legatione cum Apoftohs fms
in omnes nationes perferendam traderet Dominusy
ut fuam effeût afe profe£lam,ut a fe mandatam ap-
(robaret , hoc prceclaro teHimonio eam honorauit:
id<y inftngularem confolatione , tum Apoftolorum
ipjorum , tum auditorum etiam, ad quos peruentun
tffet h<tc leqatio. Referebaty ut Apoftoh coPtantem
tcfolidamfua pradicationis certitudinem habereti
quam non modo infnins laboribus^curisymolefitjSy
fericuhs.obituri eratfedfuo demum fanguine obfi-
gnaturLlpfam, infiam^no uanam effe,nec manemt

fed potentice ac mrtuiis plena.Referebat, ut in tanta
mxietate&rerum difficultate.tantisq; difcrimini-
i>USy Dei fe negocinm agere perfuafi effent ut toto :
fnundo aiuerfxnte <& repugnante , Deum pro fefta

re cognofcerent : ut ChriPum do8rin<? fuce auto-
toremîn terra afyeciu pr<efenteno habentes^pfum
tffe m cveio inteti\gerct adfirmandaeius uentatem.

y
Oportebat
iNsriTvrro, 551
Oportehat rurftcm & auditorihus certifime teftfi-
catum effe,HUm Euangety doclnnam non Apofto-

lorum effefermonefcdDeiipfius.Non uocein ter-
ra natd y fed e ccelo delapfam . Non enim in hominis
(oteftate kcec effe poffunt y peccatoru remifiio, pro-
mifiio uitce ceternce.falutis nuncius. Teflificatus efl

ergo Chriftus,nihiiin Euangelij prcedicatione Apo
jioloru effe^prater miniftenu.fe effeûi per eorum
ora^ uelut per organa, loqueretur omnia & promit-
teret .peccatoruremifiione, quaipfiannunaarenU
uera effe Dei promiftioneidamnatione^ quadenucia
ret^certu effe Dei iudiau. Hcec aut teftipcatio omni
busfecuhs data eftfomafy manetiquce certiores oe$
fecurosfy reddat. Euangehj uerhu, a quocunq- tandc
bomine pr<edicatur>ipfifiimam effeDeifcntentiamy
apudfummu Dei trihunal promulgata, in hhro uitcc
fcriptajin ccelo ratam,fxam,<& firmam.Hahemus,

potefiatem clauium effefimpliciterEuangelijprce-
dicationem:nec tam poteftatem effeûam minifle-
riumjiadhomines refyicimus.Non enim homini-
hus hanc poteflatem proprie Chnftus dediufed uer
bofuo, cuius homines minifhrosfecit. Alter /o-
cus, quem in aliam partem acapiendu diximusâpid
Matthceum fcriftus efl . uhi ait Chnflus : Sifrater
«Hfif
thcjuis eeclefiam non audierit, fit tibificut ethnicus
& puhhcanus. Amen dico uobiSyCjucecuncj- hgaue-

ritisfuper terram>erunt ligata et in ccelis: cjucecuncj.
fo\ueritis y eruntfoluta. Non autemfic diuerfos faci-

&4tth 18 tnus-y ut non multam hahcant inter fe affinnatem &
fimditudinem.Hoc primum uhicj^fimde.cjuod utracj;
efi generalis fententia:eademfemperhgandifoluen
dicj
;
eftpotefkas.nempey peruerhum Dei. Idemfol-
uendi&ligandi mandatum y eadem promifiio. Eo au
tem differunt, cjuod prior locus peculianter de prce-
dicatione e/?, cjua uerbi miniftrifunguntur: hic ad di
faplinam excomunicationis pertinet , cjuce ecclefice
permiffa eft.Ugat autem ecclefiay <juem excommuni

cat. non cjuod m perpetuaruinam ac defberationem
corivjciat: fed cjuia eius uitam ac mores damnat-, &,
nifirefipuerit > lam eum fu<e damnationis admonet
Soluity cjuem in comuriionerecipiv.cjuia uelut partici
fem eumfacit unitatis y

cjuam hahetin Chrifto lefu.
Ne cjuisergo contumaciter ecclefi<eiudiciumcon-
temnaty aut parm aftimetfefiddiu fuffragys damm
tum y teflatur Dominus, tale fdehumiudiciumnon
ahud effe, <juamfententicefucepromulgationem:ra-
tumfy haheri in ccehs y cjuod ilh tn terra egerint. H<t-
bcntemm Herhum Deiycjuo peruerfos <Umnent:ha-
bent
INSTITVTIO* 335
bent uerbumûo reftpifcentes ingratiam recipiant.
errare 4utem non poffunt-, nec a Dei iudicio diffen-

tireicjuia non nifiex lege Dei ludicanttmce nonin
certa eft aut terrena opiniofedfantta Dei uoluntas7
& ccelefte oraculum. Ecclefiam autem uocat? non

pauculos tofossafos, linigeroSj fed ccetum fidelis f o-
ptdiyin nominefuo coaiium. Necaudiendifuntillu
foresquific argutatur.Qupmodo ad ecclefiam qug
rimoniaaliquadefempojfet tquctpertotum orberft
fiparfa eft y difiipata.Satis oftendit Chriftus ,/e de

omni Chnftiana congregatione loqui: ut infingulis
locis aut prouincijs conftitui ecclefice poftfunti Vbi-
cuncînquiu duo aut tres congregatifuerint in no^
mine meojbi in medio eorum fum. Ex ilhs duobus
locis^quos 7 ut breuiter, ita &familiariter&ueree~
narraffe mihi uideorfuriofi ifti nullo d\fcnmine,pro
utfua uert\gineferuntur,nunccoyifefiione,nunc ex
commumcationem , nunc mrisdiclionem, nunc ius
condendi leges-,nunc indulgentias conatur ftatuere.
Sed cjuidfi uno gladio ommb. eiufmodi poftulatis an
fam prceadam? facrificulos no effe apoftoloru uicari
os, nec fucceffores . Verum iftud quoq; alibi traSia-
bitur.Nunc unde fe mumre maxime uolunt,arietem

erigutjfio mohtiones omnesfucedeijciantur. Chri
ftus
5^4 CHR-ISt, RfcLIGlONiS
flus enim non ante Apoftolis ligandi &foluendi po
teftatemfecit, quam eosfpiritufan&o donauit.Ne-
go igitur ulks competereclauiupoteftatem y quinon
acceperintjfiritum fanftum. Nego quenquam cla-
mbus uti fofje7 nifipmeunte docente^fyiritu fan-
fto, &di£iatequidagedufit. Spiritufanftuhabere
fe illi nugaturyfed reipfa negat.nififortefjptritufan-

clu , re effe uana & nikilifngunt> ut certefingunt:
feddhs noncredetur . Atfyhac quidem machinain
miuerfumfubuertunmr: ut,cuiufcuncj; oftij.clauem
fe habereiaftentifemper mterrogandi fint y habeant

nefj>iritumfan£lum, md clauium eft arbiter ac mo^
deratorffi haberefereftodeanf.rurfum interpellan-
di funt) an errarepofiitflpiritusfanSlustlftud diferte

profari non audebunt , tametfiobliquefua doEirim
infimant. Inferendum ergo eriu nullosfacnficulos
habere clauiumpoteftatem , qui pafiim fine deletlu
foluunt, cpiceligari Dominus uoluerat : ligant, qu<t
folui mjferat.Quando clarifiimis experimentis euin
cife uidentûod dignos & indignos promifcuefoU

uant&hgent .Poteftatem ufurpat fine fcientia-, &
quaquam negare nonaudent, ad bonum ufumre-
quiri fcientiam : poteftatem tamen ipfam malis di-
fyenfatoribHStraditam 7 fcribHnt , htfd hcec pote-
fits
INSTITVTIO. 3551
ftas eft:Qmdcun<{ue ligaueris , aut folueris in ter-
ra, erit in ccehs hgatum & folutum. kut promiffum

Chrifti mentiri oportev.aut bene hgant yfoluunt7
qui funt hac poteRate pr<tditi . Ner efl quod tergi*
uerfentur-, Chrifti promifjum hmitari fecudum eius
meritaûi ligatur autfoluitur. Et nos etia fttemur*
necfoluinechgan poffe, mfiHignosûi foluantur
aut hgentur.Sed habent Euangehj nuncfy&eccle-
fla y uerbum: quo dignitatem hancmetiantur. in hoc

uerbo-,Euangefy nuncij poffuntomnibus remifiio*
nem peccatoruin Chrifto polhceruperfidem. Pof-
funt damnatione edicere in omnes & fuper omnes y
qui Chnftum non ample&uturln hoc uerbo eccle
fiapronunciaufcortatores>adulteros,fures,homici-
daSyauaros.iniquos.partem in regno Dei non habe-
re:talescfe ccrtipimis uinculis hgat.Eodem uerbofoU
uiuquos refipifcmtes cofolatur.Sed qu<e tnt ifthctc
poteftas,ntfare cjuid hgddufit ,aut foluedu: nec /1-
gare poffe aut foluere,nifi faastCur ergo dicunufe
abfoluere autoritatefibidata , cum incerta fitab-
folutio? Qwo nobis imaginaria h<ec poteftas y fi
nullusfit ufus? Vno autem loco habeo , aut nullum

effe.auttam incertum effe , ut pro nullo habendus
fiu Cumetfimfateatim-, hnaeffefacerdQSm par
tem
tem, dui non rite utantur clauibus: poteftatem uero
fine kgitimo ufu inefficacem effe: quis mibifidem ft
ciety eum a (juo foluor-, bonum effe clauium difyen-i
fatoreûodfl malus eftjCjuid aliud habet, quimfri-
uolam iftam folutionem? Quid in te ligandu fitâut
foluendum, nefcioiquando iu$o clauium ufu careo.

fedfx mereris, te abfduo.At tantundem pojjet, non
dico laicus ( cjuando id ceûis auribus nonferrent:)
fed Turcaâut diabolus^d enim, efi dicere, uerbum

Dei non habeo-, certam foluendi regulam:fed autori
tas mihi data eti te abfoluendifi itafunt tua merita.
Xidemus igitur7 cjuorfumfyecT:arint,cu definierunt-,

claues effe autoritatem difcernedi-, & execjuuiionis
foteftatemffientiam accedere cQnfiharium, <&in~
ftar confiliarij ad bonum ufum effe: nempe libidino-

fe & licenterfine Deo, & uerbo eiusûoluerunt re
gnare.Porro afuas claues tot feris aptant & oftijs,
nuncutiurifaitionifuce feruiant 7 nunc confefiioni-

buSyUunc conftitutionibuSy nunc deuoiiombusâu
cis dicamJn illo mandatoûod de remittendis & re
tinendis peccatis Chriftus apud loannem dat fuis

difcif>ulis-,non legislatores,non confefiionumfecre-
tarios7 non offiaales-, non datarios, non bullariosfa
arfed, quQsuerbifuimimfbrosfecem7 infgnitefH
moriiQ
INSTITVTIO* 337
moriio ornat. kpud lAatthceum.cum ligandi &foU
uendi arbitnum ecclefutfuce deferty non lubet, ut an
toritate reuerendiahcuius mitratiautbicornis,eli-
minentur <& exterminentur? pulfuq; cymbaloru-, Cjr

candela extincla , diris omnibus deuoueatur paupe-
resûifoluendo non funttfed, utdifciplina excomu
riicationis-,improboru nequitia comgatur.idfyuer-
bifui autoritate, ecclefice miniflerio, lam uero in-

farii illhfti claues ecclefigj difyenfatione meritortt
Chri&i & martyrum effefngunt ,

quam Papafuis
bullis et indulgetijs partiatur, elleboro magis g argn
mentis digmfunt.Nec in refcllendis indulgentijs mst
gnopere Uborare opus eft,quce multis arictibus per-
cuff<e>nuncfuaptef])onte confenefcere , & *d incli
nationefyeftare incipiut Etfanefiuod tam diufaU

.
uce confliterinuac in tam impotenti &furiofa lafci-

uia tam diuturaimpuriitateretinuerinuiduero doctt
mento effepoteft , quam alta erroru noEle immerfi

fuerint atiquot feculis homines , Videbant fe a Papa
&fuis bulligerulis,palhn,nec difiimulater, ludibrio
haberkqucejluofas nudmationes de animarufuarum

falute exerceriypauculis riumis falutis precium taxa-
rijriihilgratuituprofiare. hacfyecieemungifeobh
Uombus ? <£ua infcortaîn lenonesîn comeffaiiones
y turpiter
$5$ CHRIST* RELIGIONIS
turpiter abfumerentur.fummos indulgentiarum buc
cinatoresfymmos effe contemptoresimonftru iflud
tnaiori indies licetiagrafjari y ac iuxuriari: necfnem
ullumferu Plumbum femper nouum adfem-,nouos
numos elici.Excipiebanttamenfumma ueneratwne
indulgentias-,adorabantlredimebat . Etqui cernebat
inter ahos acutius y exi$limabant tamen pias effefrax
desûibus cumfruclu aliquofalli pojfent.Tandem,

ubi orbis aliquantulu fibi fapere permifit , friget w-
dulgenti<?,& paulahm etiacongeUfcunt^donecÛ
ne euanefcant.Verum quoniaplurimi y qui fordes y im
foHuraSy furta y rapaatates ( quibus luferuntha-
clenus y & nos ludificati funt indulgentiarij)uidenty
fontem ipfum impietatis non confyiciunt: of>er<epre
cium eft mdicarey nonfolu qualesfint inddgenticf,

fed quid omnino finuomm macula abfterfe Sut an .
tem (utgenuine defcnbam) fanguinis Chriftipro-

phanatiofetkanaqjudibriu-, <\uo Chriflianu popu
lu 7 a Deigratia y a uita cjuce efx m Chrifxo y
abducat,
& a uera falutis uia auertat . Q«j enim poteratfte-
dius profhanari Chrifli fanguis ,
quam du negatwr
fiifficere adpeccatorum remiftionem , adreconci-
liatwnem , ad fatisfaclionem , mfi uelut arefcentis
f ty exhaufii defeiius alwnde fuppleatur & fuffi-

aaturi
INSTITVTIO, 339
ciatur?Chrifto lex & prophetue omnes (inquit Pe Afloao
trus )teHimomu perhibent: quod per ipfum accipien
dafit remiftio peccatoru . Indulgentice remifionem
peccatoru per Petrum-, Paulum, et martyres largiun

tur. Sanguis Chnfti emundat nos i peccato, mcjuk i, Iorf/;,i
loannes. indulgentice.fanguinem martyrumfacmnt

peccati ablutione.ChnfluSj inquit Paulus.qui pec- it cor.f
catum non noueraufa£tus eh pro nobis peccatumt

(id efypeccati fatisfaflio ) ut luRitia Dei ejficere-
murin illo. Indulgentice peccatorum fatisfatiionem
infanguine martyrum reponunt. Clamabat Paulus, ' Cbr. I

& Corinth't]s teftificabatur
,
y folum ChnHumpro
ipfis cruafixum & mortuum effelndulgentae pro-
nunciant^Paulum ty alios pro nobis mortuos.Alibi Afto. zo
dicit, Chriftuacquifiuiffeecclefiamfuo fanguw.
lndulgenti<€ aliudpreau accjuifitionis in martyrum
fanguineftatuunt. Vna oblatione Chnftus confum Hc5r, ta
mauitin perpetuum fan£iificatos-,ait Apoftolus.ln-
dulgentice redamantj martynbus perficifanttifict
tionem y qucealioquinonfufficiebat.loannesdicity Aboclih
fan£los omnes lauiffe ftolas fuasin fangumeagnu
Indulgentice docetjauare ftolas
infmguine fantto-
rum.Equidem cum tota eorum do£inna exhorren-
disfacnlegijs ty bUftbem\\s confutafit y hcec tamen
pr* ali/js prodigiofa efl blaftphemia Agnofcant, an
.
non hcec fint fua plaata Mxrtyres plus mortefua

.
Deo pr<eftitiffe y ac meritos effe^ftbi opus effetitan

tamog illis meritorum largitatemfuperfuiffe , quce in
alios redundaret , ne igitur fuperuacuumftt tantum
bonum y comifceri eorumfanguinem fangumi Chri-
fiu & exutrofythefaurum ecclcfix confici^ adre-
mifionem ^fatisfaclionem peccatoru. attfe ita acci
ien duûodait PaulustSuppleo in corporemeo-, ea
Coloff.i f
quce defint paftionu C hrifti, pro corpore eius, quod
e/l ecclefia.Qmd hoc efty njl Chrifto nomen relin
quere t cxterum uulgaremfanclulumfacere , <j«i in
turba uix dignofcatur? Vnum unum illum prcediat

,
ri decebaty unum proponiûnum nominaruunum re

fyiciicum de obtinenda peccatorum remifiione, ex-
piatione, fati$fa£lione agitur. Sed audiamus eoru en
thymemata, Nefinefiruclu effufus fit fanguis mar-
tyrumjn commune ecclefice bonum conferatur. Ita
nel hn uerb nullus erat frufzus , glonficare Deum

fer mortem tueritdti eius fuofanguine fubfcnbere*
teftificari prcefentis uitce contemptu, melioremfe
uitam qucererefidem ecclefitefua conftantiaconfir
marejnoftium autem peruicaciamfrangerc<Sed hoc
eflfcdicetmllumfruftum agnofcunufifohs Chri
ftus cft
INSTITVTIO* 341
fius eft propitiator, fi folus mortuus cft fropter
pec
cata no$\ra,fifolus eft oblatus pro noRra redeptio-
ne . Quam uero malitiofePauli locum detorquentt
ubi dicit : fe fupplere in corpor'efuo y ea quce deerant
fafionum Chrilii. Non enim defe&um illum,fup~

flementumue illud, ad redemptwnisêxpidtioriiSyfa^
tisfaclionis opus refert : fed ad eas adflic~liones> <jui-
bus Ckrifti membra, nempefldeles omnes exerceri

oporteticjuamdiu in hac carne ageu Dicit ergo. hoc
reRare paftionum Chriftv.quodinfeipfofemelpaf-
fus^cuotidiein membrisfms patitur. Eo nos honore
dignatur Cknftus, ut noRras adfli&iones, fuas re-
putet ac dicat.Qupd auteaddidit Paulus^pro ecclc- t 4 Tim, 1
fiamon intellexit pro redemptione , pro reconcilk-

tione 7 profatisfaclione ecclefi<e:fedpro tfdificatio-
ne & profeclu. cjuemadmodum alibi aiu fefufline-

reomnia propter elec~los-,ut falutem confequantur,
quce e/} in ChriRo lefu. hbflt autem y ut deeffe ali-
(juidputauerit Paulus paflionibus CfcriVb", quatum
adomnem iuRitice^faluiis^ ac uitce plenitudinem <rt-
tinetiautadderealiquiduoluerit^ quiadeo luculen-
ROffl*
ter & magnifice concionaturêxubermtiam gratice
(er Ckriftu tanta largitate effufam , ut omnem uim
(ecctfl loiigefupergreffafuerit HtcfoUfanfti oes
y > faki
54* CHRIST. RELIGIONIS
falmfaBi funt-,no uit<ey aut mortisfuce meritoûem
A#0. i j Mm Qdu Petrus diferte teflatur. ut in De«, £r Chri

ftum eius cQtumeliofusfueritûi ullius fanclidigni-
tateâlibi, pnfolaDeimtfericordiarefQfueriu Sed

quid hic diuiius , fennde atcy in re adhuc obfcuray
?
moror xu talia frodigia traducere uincerefit? ?or-
ro\ut iales abommationes frcetereamus: quis docuit

?afam,flumbo^rmembranagratialefu Chrifli in
cludere- cpiam Dominus uerbo Euangelvj difyenfari
uoluit.Sane, aut mendax Dei Euangehum effe ofor

tet.autmendacesindulgentias.NaEuangeliOyChri
ftuscumomni affluentia bonorum cceleftium,cum
omnibus fuis meritis-,omni fua wftitia, fafientia^gra
tk-,nu\U exceftione,nobis offertur. Indulgentix de

tnenfum aliquodgratice ChnRi , ex armario ?afce
reclufumrflumboy membrance, loco etiam, tffigutt
i uerbo Dei auellunt. Tertium locum fatisfattio
nim f^nitentia afignant. dequa cjuiccjuidblate-
6.4 fcM.
t.if.4.4 *"<Mt, unouerbofubuertifoteR.Dicuntnonfuffi-
ton fufficere fcenitenth a frceteritis malis abftinere,& mo-
.de pceni res in melius commutare : riifi de v s cju<efacT:afunt>
}
ten.dift.i fatisfaciatDomino.ejJeautemmuitafrcefidiay <iuh

medicina \> uS feccataredimamus : lachrymas , leiunia-, obU-
dem difl* tiones, eleemofynas, cateracfc chantatis officia . ijs
Dominum
TNSTiTVTro* ;45
Dominum propiciandum^s debita iuftitiaDeiper
foluenda^s copenfanda deliclaîjs ueniam emeren-
dam. ^rquanûam Dominus largitate mifericor- c.nuttus.ea
iice, culpam remiferit: pcenam tamen retinere, difci fam&ift.
p\inaiuftiii<z >hanc effepcenam, quce fatisfaclioni-
Vus redimendafit. Talibus mendactjs oppono, gra- left. j z
tuitam peccatorum remiftionem : cjuamhilin fcri- Rom.5

ptura ckrius prcedicatur. Primumûid eft remifio, Coloff. t
mfimerae hberalitahs donum \ N&n enim remittere Tlt *

diciturcreditor.cjuiantapocha teftaturfibinume- & AiWU
ratam pecuniam :fed qui nulla foluiione , uitro, fua
heneficentiaj nomen expungit .Cur deindegra-
tis additur, nfi adtollendam omnem fatisfattionis
cpinionemtQua igitur confidentiafuasfatisfaftio-
nes adhuc erigunt.qua tam ualidofuhmne profter-
nuntur? ?r<eterea, cumfcriptura umuerfa teftimo-
mum C hri&o deferatûod per nomen eiusfit acci &ft0AO
fiendapeccatoru remifio: none alia nomina omnia
excludit t
Qupmodo igitur per fatisfaftionum no*
men accipi docent f nec^ per fatisfaclionum nomen
accipi negent^fedper Chrifti nomen , etiamfiin-
tercedatfatisfailiones.Namquodfcripturaait.per . .
nomen Chrifti : intelligit nihil nos afferre^ nihil no

fhrum pr<£tendere 7fedfok Chrifti commendatione
y 4. miu
Xorin.y nitiûemadmodum Faulus aitûod Deus erat mutt
dumfibi infilio reconalians^non imputans propter
ipfum hommibus delicla. Vereor ne(<jua funt peruer
fiute) typeccatoru remiftionem , fyreconciliatio
nemfien femel dicant , cum in gratiXDei per Chri

fium\in baptifmo recipimur.poR baptifmum, refur-
gendu effe perfatisfacliones:fanguineChrifii nihil
prodeffe^nifi quatenus per claues ecclefig difycnfa-
i, loan.z tur.Sed longe aliter loannes: Si quis peccauent-, aity
habemusaduocatuapudpatrem.lefum Chriftu: &

oHoco. Vfe
€ ^ P rG ^tiatl ° P ro pêcatis nonris.item: Scribo
*
uobispiioliy quia remittuntur uobis peccata propter
nomen eius Certeftdehbus loquitur :

. quibus dum
Chriftu proponit peccatorii propitiatione y no aliam
effe fatisfaciione'ohedit, qua offenfus Deus propi-
iiari placari ue pofiitNo diat^femel uobis per Chri
flum rccocdiatus eftDcus^nunc uobis aliasreconci
liandi rationes quceriteifed perpetuufacit aduocatu y

quifua intercefiwne in patrisgratiXnosfemperrefti
tuauperpetuam propitiationemy cjua peccata expian
tur.Eft enim illudperpetuo uerumûod loannes di-
loin. i cebat: Ecce agnus Dei, ecce qui tolht peccata mudu
ToUityincjpipJemo alius. hoc efyquXdo ipfefolus e&
agnus Deufolus <jwo^ eft oblatio pro peccatis yfolus

expiatio,
INSTITVTIO* 345
expiatio, folus fatisfaftio. Duo hic perpendere con
uemt: ut integer & ilhbatus fuus honor Chnftofer
uetur: ut cofaentitf depeccati ueniafecurce-, pacem
apud Dtum habeant.lefaias diaupatrem pofuiffe in iepj j
fiho noftras omnium iniquitatesy ut liuore eiusfana-
remur. quod ahjs uerbisrepetensPetrus, ait: Chn- u -$ et, z

flum periuliffe in corpore fuo peccata noftra fuper
lignum. Paulus fcribit-, damnatu effe peccatu in eius row. S
carne, cum pro nobis peccatumfattus efl: hoc e#,
uim & malediciionem peccati in eius carne interem
ptam^cum in hoftiam datus eft , in <[uam tota pecca
torumnoftrorum moles, cum fuamaledi£twne&

execrationey cumiudicio Dei, £r mortis damnatio*
ne reijceretur. Et cp.oties de redempiione per eum ft
£lameminit,uocarefolet QC7ro&vvfto<ny. idaute Row.J
f/J, non fimphciter redemptio fed precium ipfum, et
:
i. Cor. i
fatisfaclio redemptionis . qua ratione & ChriHum Bphef. i
xpfum fe pro nobis KVTiKwTfoy dediffe,dhbitra- Cobfjlt

dit. Nunc peccatorum remiffionem in operibus con *? ™^
hac c^ct dicia funt>Chrifto faluct manetl
fiituetan
'« Twn ' J
immaneûantu h<xc differudini<{uitates noflras po

jitas effe in Chri&o.ut in ipfo expiaretur.et nofiris
openbus expiari.Chrifiu effe propitiatione pro pec
cdtis nojiris^ Oeum openbus propitiandu.Quod
54^ CHRIST, RELIGIONIS
fidepacificanda confcientia agitur, ftceihcecerlt
paaficatioSi audiat peccata redimifatisfaclionibust
quado tandem illi fatisfatHonis modus coftare pote-
rittergo femper dubitabiu <tn Deu habeat propitiu:
femper ceftuabitfemper horrefcet.Nam qui leuibus
fatisfaftmncuhs acquiefcunf, nimis contemptim iu-
diaum Dei aftimant £f parum : reputant , quanta
fit peccati grauitas , ut ahbi diximus .&utin ipfis
effe demus ,peccaia aliquoty iuftafatisfa&tone re-
mmere: qmd tamenftaant^ ubi totpeccatis obruun
tur, quorum fatisfaclionibus, nec centum uitce ( uel
fitotce in hocfint ) fufficere queanti Hic in

gjylum confugiunt ineptce diflm&ionis . Peccata
qucedam uemaha effe , quadam mortalia.pro mor-
talibus grauem fatisfaclionem deberi , ueniahafaci-
lioribus remedijs purgari : oratione domiriica,aquce
benediftce afperfwne, abfoktioneMijfa. siccum

Deoluduntj tyineptiunt. Cumtamen afiiduepec
catum ueriiale ey mortale in ore habeant , nondum
dterum abaltero dfcerncre pctuerunt.nifi cjuod
impietatem <& immunditiem cordis,peccatum uenia

Rom. 6 lefaciunt. Nos auiem (quodfcriptura, luPti & iniu-
Zecb,i$ fti reguladocet) peccati ftipendium prommciamus
effe mortem £r: ammam cjuce peccauerit-, morte

dignam.
INSTITVTIO. ?47
iignam. Cceterumfideliufeccata uenialia effemon
quia non mortem mereantur, fed quiaDei miferi- pv0 w. 8
cordia, nulla e # condemnatio rjs, quifunt in Chri- pja/. 5*
fto lefu: quianonimfutantur-, quiaueriiadekntur.

Scio quam mique doftrinam hanc noftram calum-
mntur . dicunt emm faradoxum effe ftoicorum-,
de feccatorum cequahtate.Sedfuo ifforum ore^nul-

lo negotio conuincentun Qucero mm,an non m-
ter ea iffa feccata^ quce mortaliafatentur->aliud alio
rninus agnofcantiNon igitur frotinus fequitur, fa-

ria effe feccata,quceftmid mortaliafint. Cumfcri-
ftura defmiat ftifendium feccati, mortem effedegis
cbedientiam, efje uitce uiamitranfgrefSionem? mor-
tem hanc fententiam euaderenon foffunt.
: Quem
ergo fatisfaciendi exitum inuenient, in tanto fecca-
torum cumulo f Si unius diei eft y fatisfa£iio feccati
umus: dum illameditantur-, fefties feccatQoauor de vroue. it

iuftifiimis)fi adfeftefatisfaclioesfe accingut, cumu
labunt quadragmta noue feccata.lam frcecifa eftfit
tisfaaedifiducia. quid moratur? quomodo adhuc de
fatisfaciendo cogitare audent? Conantur quidem
feexfedire, fedaqua (ut dicitur) illis hceret ,fin-
guntfibidiftinclionem fcence&culfce. Culfam

. remithfatctur-, Dei mifencordia.(et ft ivfam^kchry
tnis et frecib.mereri nos3 doceat.)Sed culfa remijfa,
pcenam reftarexjuam perfoluiy Dei iuftitiapoftukt.
ad pcente igitur remiflionem proprie fyeflarefattf-

faclionesNerum.cum ifla diflinBione ex diametro
(ugnatj quicquid de peccatoru remifltone infcriptu
ra nobis traditur hcc eft tefiamentu nouum, quod
lcre. $i Oews in Chrifio fiio nobifcu pepigittquod iritcfuita*
tum nofhrarum non recordabitur. Quid hisfignifl-
cauerit^ difcimus ex alierofropheta, uhi Dominus:
XechM Si iuflus, inquitj lufitna fua deflexerity omnium iu
fliiiarum eius non recordabor.Si impius ah impieta-
te fua recefifcrity omnium inicjuitatum eius non recor
dabor. Qupdfe iuftitiarum recordaturunegat y
utic^
;
hoc efly nulkmfe earwn hahiturum rationem y ut re-

muneretur.Ergo & peccatorum non recordari y e&>
Ppl. Ji eanon poflularead pctttam Idipfum alibi dtcitury

.
non imputare y tec?u hdcre.TalibusloquendiformH

lis non ohfcure fenfim fuiim nobis explicuerat flpiri
tus fanclus , dociles aures illiaccommodaremus.

fi
CertefipunitDeus peccata y imputat :
fl uindicat,
recordatur.fi adiudicium uocatytec~lanohabet.Au
diamus uero & ex alio prophetay cjuibus legibus pec
lefa.i Cd te remittat DominustSifuerinty incjuity peccata ue

ftra ut coccinum y ctuafi mx albefcent &fi rubue-
i
rint ut uermiculusycrunt cjuafikna, Hic mihi obte-

flandi
INSTITVTIO* 349
ftandifunt leclores.noutgloftis mels aufcukent,
fed tantum ut uerbo Dei locum aliquem effefinant.
Qmd quafo nobis praftitiffetChriftuSyfiadhuc
fro peccatis fcena exigereturtNam cu dicimus y eum t ^ e^ u
ftuliffe omnia peccata noftra in corporefuofuper h
gnu , no aliudfignificamus, § defunclu pcena et uin

diiia^ qua feccahs noftns debebatur Idiffum fi- .
gnificatiusdeclarauitlefaiaSyCudicity caftigationem jefaea
jiue correclionem pacis noftrxfuiffe fuper eum .
Quiduero eft correRio pacis nohr<e nifipo?na

peccatis debita? & nobis perfolueda, anteauam Deo
reconaliari pojTemus , mfiuices noftras ipfe fubitf-
fettEn clare uides,Chriftum peccatorum pcenasfu-

ftinuiffeût fuos ab illis eximeret. Vtinamfyncere in
telligeremus-,quodChnftus fidehbus fuis promifiu
Qjg creditin me7 inquit, in ludicium non uenitifed loanj.
tranfiuit a morte in uitam. Cuius promiftwnisfidu-
ciajecurePaulus nullam effe condemnatio-

afferity
R 0Wt $.
nemtjs, quifunt inChriflo lefu.Non dubito quin
me rifunfint , <jui ludicium fy codemnationem ali-
teraccipiam, (juampro pcena ceterna. Iduero mhil
adfatisfatxionesûas pcenis temporafijs perfolui do

cent. Verumnifun animum mduxijfent, refiRere
fyirituifancio: maiorem ineffe Chri&i & Pauli uer
bis
55® CHRIST* RELIGIONIS
bis energiamfentiret;nempe 7fideles i peccati maledi
£iione fic per Chrisium liberatos , ut in confye&K

Dez, quafimundi & puxi appareant. Verum qum
do& ipfi fcnprurce teftimomjs fefe armanty uidea-
mus qualia fint , qu<e ipfi obtendunt argumenta*
i ReZ-ii
® m" »
inc
i
mn ^ dc adulterio %? homicidio d Pro-
pheta Nithan obiurgatus? ueniam peccati accipit:
& tamen morte fili\ , quem ex adulterio fuftulerat,
poftea pleciitur . Talespcenas, cûce poft culpceeti-
amremiftionem infligend* effent , fatisfattionibus
. « redimere docemur. Rortabatur enimDaniel Na-
*
bucha dneftr ut eleemofynis peccgta redimeret- &
Solomonfcribitycharitateoperirimultitudinempec
Pro 1.10.
Et apud Lucam, Dominus de muhere pec
Peir.4. catorum .
IMC.7 catriceait.remijfa eftfeillipeccatamulta, quiadi-
lexeritmultum.Vtperuerfe femper & pr<epoftere
facia Dei ceHimant t Atfi obferuaffent , quod mi-

nime prcetereundumerau duoeffedimriuudicijge-
nera, longe aliud in hac Dauidis correptione uidift
fentjquam peccati pcenam & ultionem . mdiciunt
unum.docendi caufa , uocemus uindiclce ; alterum
caftigationis.ludicio uindiiice iramfuaminrepro-

bos exercet Dominus , ulafcitur, confunditj difti-
ptf, in riihilum redtgitSd proprie eft peccatum puni

re&
INSTITVTIO, 551
re & uindicare.ldqueypcena proprie aut fupphaum
dici poteft. litdicio caftigationis, nofupphciufumity
non irafcitur, non uindicat ,
fed fuos erudit, admo*
net, caftigat y uellicat. \d non pcena eft,aut uindi£tay
fed correciio atque admonino. Alterum iudicis r/fc
alterum patnsiiudex, cum facinorofum pumt, itt

ipfum dehcium animaduertit <& de ipfo facinore
,
pcenam expetit. Pater, cumfilium feuerius corrigit,

non hoc agit > ut uindicet, aut mulclet eiusadmiffa:
fed magis* ut doceat^ &cautioreinpoftcru reddat.

breuiter, ubicuncjue pcena eft, ibi malediSiio <& ira
Deiy cjuam ipfe afidelibus continet. Caftigatio^Dei
benediSlio eft, &amoris teftimonium.liia fantlos
omnesfemperdeprecatosfuifjeiegimusihacpiacido .
ammofufcepiffe.Caftiga me domine, fed m iudicio y

non in ira tua neforte imminuas me. Effundefuro-
y
^' ! J
rem tu% &c. quaquam ne reiuSior quidc^ quin cafti
'
gaho, huiufmodi dehRoru punitio dici pofiitjed quo ' **;

g
modo accipiendafit, moneo. Sic cu Saul regno ab-
iecit.puniebat: cu Dauideparuulofiho orbauit, cor
ripiebat.ln hacfentetiaacapipiedueft.quod aitPau
luSyDu iudicamurâ Domino corripimur.ne cu hoc
mundo damnemur.hoc e&dum nosfihj Dei manu 7
cceleftis patris affligumrjno hxc pcenaeslûa con

fv.ndx-
35^ CHRIST. 'religionis
fundamurfed cafligatio, qua erudiamur. Hac cogi-
tatione fidelem inhrui necefje eflin affiiclionutn
r.Prtr.4» acerbitate.Tempus eft , ut ludicium incipiat a domo

Dominu in qua inuocatum efl nomen eius.Qmdft
cerentfilvj Dei 7 fi feueritatem, quam fentiuntMtio-
nem Dei effe crederentl Qui emm manu Dei per-
cuffus-, Deum iudicem punientem cogitat y
no potefi
riifi iratumgr aduerfum fibi conapere: ipfum uero
Deifiagellumût malediftionem & damnationem
deteftan.denifyfe i Deo ddigi nunquam perfuadere
potent? cjuific ergafe affe£lumfentiet, ut adhuc pu
nire udit. Nec refert y fit ne aeterna pcenaân tempo
rariaHam eriim bellay fames\ pefldentice7 morbi y ma
lediBiones Dei funtûam ipfum mortis ceternaeiu-
dicium* Perfyiaunt omnes(nifallof)quofj)ecl:et
Domini dmmaduerfio in Dauidem: nempe, ut
illa
documentu effet-y grauiter Deo difyhcere homicidi-

um & adulteriumtaduerfum quod tantam ojfenfio-
nem declaraffet. ut erudriio effet ipfi Dauid^ ne po-
fleatale facinus auderet:nonautemutpcena effetr
qua compenfationem quandamDeo penderet.Sic

&dealtcracorreptioue indicandum efty auaDomi
nus populum uehementi pehe adflixit, ob Damdis
Rrg,24 inobeiimiia^cjuam in recenfendo ipfo populo per-
petr<t
INSTITVTIO* 555
petrauerat.Nam peccati <juidem noxam Dauidi gr*
iis remifit: fed cûia tum ad publicum omriiumfecu-
lorum exemplum, tum ad Dauidis quoc[; humdiatio-
nem periinebat, talefacinus non impunitum mane-
re: ipfum flagello fuo afyerrime caftigauit. Mi-
rum autem eft , curfic in unum Dauidis exemplum
oculos coriijciant, tot exemphs non permoueantur:
in quibus gratuitam peccatorum remifsionem lice-
bat contemplari. Legitur publicanus defcendifjee
i,kc, 18.21
templo iuftificatus:pcena nullafequitur.Petrus deli-
£ii ueriiam obtinuit. lachrymas eius, inquit hmbro
fius, legimusifatisfaclionem non legimus ty audit
.
^tb.^
paralyticus:Surge,remittuntur tibi peccata tua.pce-
na non imponitur.Omnesûce in fcripturacomme
morantur, abfolutiones, gratuitcedefcnbuntur. Ex
hac exemplorufrequentia, regulapoiiuspetidebue
rat, quam ab unico illo : quodnefao quidfingulare
connnet. Danielfuaexhortaiione,tiuafuadebat Danfel 4
Nabuchadneêr, ut peccata fua iuftiiiaredimeret,
& imquitatesfuas miferatione paupertim : non uo-
luitfignijicare,mftitiam & mifencordiam? effe Dei
propmationem, & pcenarumredemptionem. abfit
enim ut aha umuam fuerit ocTroAvpâ-i^ quam
. fanguis Chrifti, Seddludredimereâdhominespo-
z nusûm
354 CHR-I-ST; RELIGTONIS
tiusûam adDeuretulit dcfidixiffet:Exercuiftry
.
6 re x, iniuftam & uiolentam dominatione, oppref

fifii humileSyfyoliafti dure &
pauperes, inique tra-
Siafli populum tuum. pro imuftis exa£tionwus,pro

molentia & oppref?ione7 nunc refer mifericordiam
?roucr, 10
& **$&«& Simihter Solomon-, charitate operiri
: multitudinem peccatorum ait7 non apud Deum, fed
inter homines ipfos . Sic enim babet integer uerfus:
Odiumexatat conteniiones , charitas uerooperit
cunt~iasini<{uitates. QuoSolomon^morefuOyper
nntithefim , mala quce ex odv\s nafcantur, cumfru-
&ibus charitatis confert enc^fenfus: Quiinterfe
.
oderunty uicifim mordent 7 carpunt , exprobranty

omnia uitio uertunt . <jui fe diligunt , multa interfe
mutuo di(3imulant>admultaconniuentymultauiaf
fimcond.onat.non quodalteralterius uitiaprobet:
fed toleraty & admonendo medetur potiufquam i«-
i.Prt.4 feilando ulccret , Eodem fenfu citatum locum hunc

i PetrOy riihdambigendum eft: nifi deprauatce ua-
frech detortce fcnpturce infimulare eum uolumus.

luc* 7 Quantum attinet ad locum Lucceinemo, qui pa~
rabolam ilhc a Domino propofitamfano iudicio fe-
gerit, nobis ex eo controuafiamfaciet Phanfeus .
apudje cogitabat7 non cognofcia Domino mulierey

quam
INSTITVTIO* 355
quarn tatafacilitate adfe admififfet. Sentiebat emm,
ttonfmffe admiffurum y fipeccatrice y quahs erat*, co

gnouiffet. Ar^ ex eo colhgebat, non effe propheta,
qui eum in modumfalh poffet.Dommus-, ut peccatri

cem non effe ofienderet , cui iam remiffa effentpec-
cata, parabolam propofuit. Duo debitores erant uni

fceneratori: alter qmngenta debebat, alter cjuincjua-
ginta.utrify remiffum e# debitu. Vter maiorem gra-
tiam habet l Refyondet phanfceus: Is utiq; , cui plus
ionatu eft. fubv\cit Dominus: Kinc agnofce, remif-

fa effe huic muheri peccata, cjuia dilexit multu.Qui
bus uerbis(ut uides)eius dileftionem,nonfaat cau-
fam remifiionis peccatorum> fedprobationem.funt
enimfumptaafimili eius debitons, cui remiffa erant
cûingenta . cui non dixit ideo remiffa, quia multum
dilexiffet:fed ideo multu ddigere, quia remiffafint,
Atfy ad eam fimditudinem applican couemt in hanc

formam. Putas mulierem hanc effe peccatricem, at*
qui talem non effeâgnofcrre debueras,quando ei re
miffafint peccata . Remifiionis autem peccatorum

fidem tibi facere debuerat eius dde&io , qua ob fcf-
tteficium gratiam refert.Eftautem argumentumi

fofteriori-, <juo aliquid demonslratur a fignis fh*
quentihus. Quaantem rationepeccatorumremifi
z * ftonem
$$6 CHRIST* RELIGIONIS
fionem illa obtinuerit , palam Dominus teftatun
$ides , inquit , tuatejaluamfecit. Yide igitur remif
fionem affeftimur : charitate gratias agimus , £r

D omini benefcentiam teRamur. Farum au-
tem me mouent , cjuce in ueterum fcriptis defatisfa-
ftione pafiim occurruntMideo ftidem eorum non-

nullos(dicam fimpliciter , omnes fere , quorum li-
bri extant: )hac in parte lapfos effe. fed non conce-

da y eos ipfos adeofmffe rudes & imperitos y ut eo fen
fu illafcripferintûo a noms iftis fatisfaclionarijs le
guntur. Vocarunt enimût plurimu\fatisfacuonem 7

non compenfationem qux Deo redderetur : fed pu-
blicam teftifcationem., cjua cjui excommunicatione
mulclatifuerant , cum in communionem reapi uel-
lent , ecclefiam reddebant de fua pcenitentia certio-
rem. Indicebantur enim illis pcenitenabus certa ieiu
may & alia, fiibusfeprioris uitce uere & ex animo

fertcefos effe approbaret, uel potius priorum memo-
riam obliterarent.atq; ita dicebantury non Deo y fed
.
ecclefice fatisftcere , Ex antiquo eo ritu fumpferunt
originem confef?iones y &fatisftcliones <iuce hodie
in ufufunt Vipereifane partus : fubus faEium e&
utne umbraqmdem mehoris illius formce fuperfitr
SciOHeteresinterduduriufculelocjiu, nec (utnupey
diXl)
INSTITVTIO* 357
£xi) lapfbs effc nego. fcd cptcepauculis nceuis afper
fa erant-ydum illotis iftoru manihus traclantur, pror

fus inquinantur.Etfiueterum autoritate pugnadum
tsiy quos(Deus bone)ueteres nobis obtruduttBond

pars cofu^mbus Lombardus,eoru coryphceus cen-
tonesfuos coniexuit, exinfulfis cjuorundam mona-

chorumdelirljsy qucefub Ambrofj, HwronymijAu
gufiini-,& ChryfoHomi nomineferuntur^decerpta
funt. Vt in prcefenti argumeto omnidfere
7 fumit e li-
bro Augufiini de pcemtentia quia rapfodo alicjuo

.
inepte ex bonis panter ac malis autoribus cofarcina
tus , Auguftmi quidenomen prcefert : fed cjucnemo

uel mediocnter do£lus,agnofcere pro fuo dignetur.
lam necdefuo purgatono moleflinobis fintxjtfod.

hac fecurifraclum 7 dirutu^ &afundametisprorfu$
euerfum efi.Necj; enim qmbufda affentiory cjui difii-
mulandum hac in parte cenfent , ty mentionem pur

gatorij omittendam ex cjua acres (ut aiunt) pugnce
:
criuntur-minimum cedifcauomsreferri potefl.Ecjui

iem <& ipfe tales nugas negligendas confulere , nifi
feria duca'et.Sed cum ex multis bUfthemvjs coftrU
iiumfit purgatoriu.et nouis quotidiefulciatur.cum
tnultas &graues offenfiones fufcitet: profeSio con
Viuendum no cftMludforte Ufcim^ ad tempuJ difi-
Z 5 mulari
558 CHRIST* R&LIGIONIS
mulari poterat^ cjubdfine dei uerho curiofa andacicf»
temeritate excogitatum erat: cjubdde ipfo creditum
eratnefcio cjuibusreuelatiombus-, fathanx artecon
fi&is , cjubd ad ipfius confirmationealicjuotfcriptu-

r* loci infcite detorti erant. (cfuanquaw non lemter
fert Dominus, humanam audaciamfic m abditos m
diciorumfuoru receffus perrumperei&feuere pro-
hbuit, negleSia uocefua.fcifatari k mortuis uerita-
tem : necuerbum fuum tam irreligiofecontaminari
permitiiU)Demus tamen,illa omnia iolerari aliquan
tifter potuiffej ut res no magni momentuat ubi pec-
catoru expiatioâlibi cjuam in Chriftifanguine cjua
riturûbi fatisfa&io alib trasferturjericulofifiimum,
filentium. Clamandu ergo^no modo uocis/fedgut-

turis ac laterum contentione: Purgatorium, exitiale
fathan* effecomentu.ciuod Chnfticruce'euacuat?
quodfidem noftram labrfacit & euertit . Qmi au-
tem illis eft purgatonum.nifi pctna <{uam luunt ani-
mx defun£ioru pro peccatorufaiisfaSiionel Qubd
fi proxima difyutatione plufquam perfyicuum efiy
Chrifti fangmnem unicam effepro fidehupeccatis

faiisfaftionem, expiationem, purgationem: quidfkr
perei?, nifi purgatorium meram effeinChriftum
blafthemiam?Pr*ttreo facrdegia , cjuibus quotidie
defenditun
INSTITVTIO, 559
irfenditur:offendicula,cju^ in religione parit:aha'cj.
innumera,qu<£ ex tali impietatis fonte prodirefolet.
VtfinealiquandofaciamuSy mdeamus iam(quod

fofbremo loco propofitum erat) defacramento ipfo
fcemtenti* , Anxieautem fudantinreperiendofa-
cramento, Ncc mirum. nodum enim in fcirpo quce-
runt. Qupd tamen optimu habent^rem implicitamy
fufyenfam, incertam,opinionumcfc uanetate confu-
fam, ac turbatam rehnquunt.Dicunt ergo, uel pceni 1&. 4 fcnt. •
tentiam exteriorem, effe facramentum:<& fi ita e#, diji. u.c.z

exiftimari debere fignum effe interioris pceniteticey
id e# , contritionis cordis , quae erit res facramenti
uel utranfyfimul effe facramentu,nec duo.fed unum
completum. fedexteriorem y effefacramentum dun-

, rem fy facramentum
taxat: interiorem remifio- .
nem autem peccatorumjem tantum, nbnfacra- &

mentum Qui facramenti defnitionemfupra a no-
.
his pofitam memoria tenet , ad eam exigant id quoi

iicunt effe facramentum: & inuenient non effe ce-
remoniam externam a Domino inftitutam, adfidei
ttoflne confirmationem . Qtiodfi caufentur, defi-

nitwnem meam legemnoneffe^cuiparereneceffe
habeant: audiant Augufiinumûem facrofanctum.
febaberefngunt. Sacramenta^ inquit r proptercar-~
-*'
24. nales,
d
3<$0 CHRIST* RELIGIONIS

E& ? queft. nales r uifibilia inftituta funt:ut ab v\s <pt* oculis cer
uet.tcll. nuntur, adea qu<e intelliguntur, facramentorum
gradibus transferantur . Qmd tale , aut ipfi uident,
autatys queunt oRendere meo quodfacramen-
y
1n fermonc tum pcenitentice uocant f Idem alibi : Sacramentum

juodam dc jdeodtatur duia in eo aliud' uidetur , aliudintellu
y
upt.infan. Qûpduidetur ^fyeciem habet corporalemt

gltUTt
auodintelligitur-> fru£iumhabetfîritualem . Ne<y
h<ec ullo modo facramento pcenitentice ( qualefin-
gunt ipfi) conueniunt : ubi nullaftecies efl corpo-
raliSy qu<e fyiritualem firu&umreprcefentet. At (ut
infua arena coficiam )fi ullum hic effet
iftas beluas
facramentum , nonne longefyeciofius ia£lan pote-

rat , abfolutionem facerdotis facramentum effei
cjuam p&niteniiam, uelinteriorem^ uelexteriorem*.

Promptum enim erat, Scere, ceremoniam effe , a
confirmandam fdem noftram depeccatoru remif
jione : haberec^ promifiionem clauium , ut uocanty
Qupdcuncfcligaueritis aut folueriiis fuper terram y
eritfhlutum & ligatum m ccelis. Sed obieciffet qui-
ffiam , plarofy abfolui a facerdotibus , quibus ni-
hilaccedittali abfolutione y cumexeorum dogma-
tefacramenta nouce legis efficere debeant , quodfi-

gurant. Ridiculum. Vtineuchariftkt duplicem man
ducationem
INSTITVTIO* jffijt
ducationemflatuuntfiacramentalemy (jua bonis a-

que ac mahs ccmmunis eft:fymtualem> qu* bono-
rum tantum eftfrofria . curnon& abfoluttonem
hfariamfercififingei'enV.NechaSienusintellige-
re foiui , cjvid jibi uellent cum illo fuo dogmate.
quod duam longe dDei ueritatedifiideaty docui-
tnus : cum id argumentum ferio tra£iaremus T<w- .
tm hicoflendere uolo^huncfcrufummhilimfe-
iire , duominus abfoluticnem facerdotis , facra-
tnentum nuncufent, Reftondebunt enim fer os lib^.dutj
Auguftmi , fan&ficationem effe fine uifibih ft- uet.ttjx.
cramcnto: & uifibile facramentum , fine intenori dcbapt.
mfohs ele&s ef- paruuL
fanfuficatione . item , facramenta
ficeredjucdfigurant. item, induunt Chriftum alij hb.j.dcl

conh
ufdue ad facramenti ferceftionem, aty ufyue adfan Wf*
tuficationem . illud , boni ty mali fariter faciunt:
& 0M *
iftud,foh bont.Sane hallucinati funtflufauam fue-

rihter, & cum multa diffx
cceci infolefuerunt: <j«i,
cultate asluarent , remfknam adeo&cuiuis ob-

uiam non ferfyexerunt . Ne tamen ammostollanu
quacunc^ in farte facramentum fofuerint, nego iu-
rehaberifro facramento Primum, quodnullaDei .
promifiio extet^ unica facramenti hy foflafis . de»

mde-j quod qucecunquehic ceremomaproferatur,
z s therum
$62 CHRIST RELIGIONlS
merumfithominum inuentum. cum ceremoniasfa-
cramentorum non nifi a Deo inftitui poffey iam de-
finitumfit.Mendaciuergo&impofturafuity quoi
b.+.fent. defacramento pcenitentiacommentifunt .Emen-

<$.. dijl.c. 1
tltuttl hoc facramentum ornarunt^ quo decebat elo-
depcenit. giotfecundam effe tabulam poft naufragium. (juiafi

iijl.i, c.z quis uehem innocenticeîn baptifmo perceptam.pec
cando corruperit: perpcenitentiam reparare poteft.
Sed dicium e$ Hieronymi. Cuiufcun^fit y
<juin pk
ne impium fit , excufan necjuit. Quafi uero per pec
catum deleatur baptifmus £r non potius in memo-
:
riam reuocandus fit peccatori, <{uoties de peccati re

rmfiione cogitat,utdhnc fefe colhgatj anxmumc^ re-
0*fidem confrmet, peccatorum remifeio-
cipiat,
nemfe impetraturum , qucefibi in baptifmo promif-

fafit . Aptiffime itac^ dixeris, fi baptifmum uocaue-
rispcemtentiaefacramentum. cum in confolaiicnem
9jsdatusfit7 <jui pcenttentiam meditantur.
de vltima (utuocant)
VNCTIONE*
T Ertittm ftlitium facramentum
unftio : <\u<s
, e/J extrema.
non nifi afacerdote perfcitur,

usrsTiTvrro, 3^5
i&fc in extremis(fic
loquuntur,) ty oleo ab epifco->
fo confecrato.atcfc hac utrborumforma. Per iftaml
fanEiam unEiionem , %rp)jf?imamfuam mtfericor- ..-,;. ,
diam , mdulgeat tibi Deus quicquidpeccafti per ui~

fum> per auditum, odoratum y ta&um, guftum.Eiu*
duas effe uirtutesfngunt:peccatorum remifiionemy
& corporalis morbi leuamen^fiita expediat:fin mi
nuSy ammafanitatem . Aiuntautem^ inhitutwnem
ab lacobo pofitam effe^cuius uerbafunt: Infrmatur Ucob.ulb
quisinteruoslinducat presbyteros ecclefa tyo-
rentfuper eum, ungentes eum oleo, in nomine Do-
mini , & fi in peccatis fuerit , remittentur ei . Eiuf-
dem rationiseft i&a unftio , cuius effe manuum im*
pofitionem fuprademonftrauimus. nempey hiftrio-
riica hypocrifis, (juacitra rationem & fine fru~
£iu,ApoRolosreferreuolunu RefertMar- M*r,6
cuSy Apoftolosinprima fuamiftionej iuxtaman*
datumquoda Domino acceperant ^ mortuos fufci-
taffe^ dcemonia eieaffe, leprofos mundaffe, infir~
mosfanaffe^ in curatione autem agrorum oleum ai

hibmffe: Vngebant , inquit y oleo multos infirmos7
& fanabantur.Huc refyexit lacobus? cum iufiit ac-

cerfipresbyteros adungenduminprmum .Talibus-
ceremonijs nullum altiusfubeffe myheriumfaakw
dicabunt,
$&4 CHRIST» RELIGIONIS
dicabuntûi obferuarinty quantalibertate &Do~>
minus , gr eius Apo$o/i , uerfatifint in rebus i ft>
IbiW.P OteiwJDomimtf cceco recM/mrws uifum y

ex pulue
re&fyuto lutum compofuit . d/ios r<rft« fanauiU
alios uerbo. hd hunc modu Kpo&oli , <t/ios morbos
folo uerbo y alios ta£lu y alios unttione curarunt . At
uenfimde eft undaonem iRam non temere , wr nec
*/i<( omnid , fuiffe ufurpatam /ireor non tawen «t
. .
ej]'er curationis organum, fedfymbolum duntaxat,
quo impentiorum ruditas admoneretur , unde tantd

uirtus prodiret.ne fcilicet eius laudem Apoftolis tri-
buerent . OleoautemfignificarifîritumfanSium^
eiuscfc dona, uulgare ac tntum e# Crfterw euanuit
.
gratia HU curationum : cjuemadmodum fy reliqua
rniracuU-, quczadtempusedi uoluitDominus , <jho
nouam Euangelij pnedicationem in aternum admi-

rabilemredderet. Vtigiturmaximedemus^ un£iio~
nem facramentum fuiffe earum uirtutum , cjuce tum

per manus Apoftoloru admimRrabatur: nihd nunc
ad nos periinety quibus uirtutum adminiftratio com
miffa no eft Er qua maiori ratione facramentum ex
.
hac unttionefaciunt) quam ex a\\)s ûibufms fym-

qua nobis in fcnptura commemoranturlCur
bolis-,
nonahjuam nautoriamSiloahdefkinant/m quam

certis
INSTITVTIO* 565
certis temporum uicihusfe immergant male bahen-
tes^fruftra^nquiunt 7 idfieret.Certe non magisfru-
Hraûam unttio.Curnon mortuis incuhanvquo-
niam puerum mortuu^ illi incuhando y fufcitauit Fan
lus?Cur non lutum exfyuto&puluerefacramen-
tum efitSedaliafingularia exemplafuerunt: hocau
teah lacotib prceapitur.Nempe pro e tepore locpic
hatur lacohus?quo adbuc bimfmodi Dei heneditli-
one fruehatur ecclefia. Affirmant qwdem eandem
etiamnum uimfuce un&iom ineffeifed aliter experi-
mur.Nemo lam mireturûomodo animas-, <[uas uet
ho Deijboc eft, uita&luce fua fyoliatas, flupidas
effe <& coecas fciehant, tanta conjidentia ludifcati

fint: cum nibil eos pudeat, corpons fenfus uiuos ac
fentietes uellefallere.Kidiculos ergofefaciunt, dum

gratia curationu prceditos fefe ia&at, Adeft fane fuis
Dominuj ommhusfeculis.& eorumlanguonhus,

quoties opns eft, medeturnon minus <juam olim:fed
manifeftas illasuirutes nonitaexerit^fed miracuk
per apoftolorum manus non difyenfat. Itafy ut non
ahsre Apoftoh gratiam curationum fibidemanda-
tam , oleifymhoio defignahanunonfuam.fedfîri-
tus fanRi effe uirtutem : ita rurfum ftiritui fanSio
ifunt imuri), qui putidum & nulhus energi* oleum*
faaunt
$66 CH.RIST* RELIGIONIS
faciunt eius uirtutem. perindefy id eâcfi({uis dice
retyomne oleum mrtutem effe jfeintus fanfti: quod
eo nomine infcriptura nuncupetur.omnem colum-
bam effefyiritum fan&um, qubd eafyeae apparue-
rit. Verum de v\s uiderint. Qupd nobis in prcefen
tia abunde eft^ certo certius perfticimus,eorum un~
ftionem facramtntum non effe:qu<* ne^ceremonid
ett a Deo Mituta, nec ullam promtf?ionem habet.
fiquidem cum duo ifla in facramento exigimus-,ut ce
remoniafit a Deo inftituta ut Dei promifiionem h<t
beat:fimul poftulamus, ut ceremonia illa nobis tradi

tafity&promifiioadnosfyeSheLNonenimcircurt
cifioneiam , facramentu Chriftianx ecclefxae qwf-
quam effe contendit:tametfi &
Dei inftitutum erat,
ty promiftionem annexam habebauquia nec nobis
mandatafuity nec promifSiorfua illi adiun£iafuerat>
nobis data . Promffionem , cjuam in uniiionefero-
citer iaEtant) nobis non effe datamûideter demott
Hrauimus:^r ipfiexperientia declarat. Ceremoni*
ufurparinodebuit-, nfiabijs-, quicurationum gra-
tiaprediti fueruntmon ab iftis carnificibus, quiplus
maciando ac trucidando ualent-, quamfanzndo.
Quancfuam etiamfi obtinuerint, huic cetati conueni
reûod de unftion? ab lacobo pr&cipitur ( a quo
longf
INSTJTVTIO* 3*7
Kgifiime ahfunt:)neficqdem adhuc multu promoue
rmt in approbadafua un&wneûa haCtenus nos il-
leuerut. lacobus omnes mfirmos uult inugi i ifti non
infirmoSy fedfemimortua cadauera fua pinguedine
inficiut: cu iamia anima in primorw. labris iaborat
uel, ut ipfi loquuntur, in extremis. Si prafentem ha-

bentmedicinminfuo facramento, quauelmorbo-
rum acerbitatem Lenutntj uelfaltem alifiod anim<t
folatium adferantâudeles funtûi nuquam in tem-
pore medetur.lacobus uult y infirmum ungi afeniori
obus ecclefice: ifti unSiorem no admittunt,nififacri
ficulum . Quodapud lacobum fresbyteros mrer-
pretatur facerdotes y & pluralem numerum ad deco-
rem fofitum nugatur.nimisjrmolum efl. cjuafi uero
tcdefice eo tempore facrificorum examinwus abun
danntjUt in longa pompa procedere potuerint adfe-
rendum facn olei ferculum. lacobus dum jlmplici-
terungi infirmos mbet , no alia unftione mihifigni
ficaty | uulgans olei.nec aliud habetur in Mara nar

ratione.lfti oleuno dignatur-,nifiab epifcopo cofec-
ratu:hoc efymulto hahtu calefailu.multo murmure

incatatu, £r nouiesflexo genufalutatu.ter Auefm
£luoleu:teraueauefan£lu charifma y tery auefancl:U
baU
$6$ CHRIST* RELIGIONIS
balfamum. A quo tales exorcifmoshauferuntflaco-
bus cticit , cjuod ubi un£ius oleo fuerit infrmus , <&
oratufuentfuper eum y ftin peccatisfaerit>remitten
tur ei.non intclligensînguedine delenpeccata:fed
fdelium orationes^ quibus adflitlusfater Deo com

mendatus fuerit, non foreirritas.lftiperfacrdfuam>
id eftjabominabilem un£lionem>peccata remitti im<~
fie mentiuntur.Enûam pulchreprofiaent, ubi k-

cobiteftimoniopro fua hbidine prolixe abutiper-
miffifuerinu
DE ORDINIBVS ECCLEs
SIASTICIS,
aVartum locum in eorum catalogo tenet fa-
cramentum ordinisifed adeofcecundum> ut

feptem exfefacramentula pariat.Eft uero iftud per-
quam ridiculum, quod cum affirmentfepte-n effefit-
cramenta, dum recenfere ipfa uoluntjtredecim enu-
merant.Nefy uero caufari poffunt, unum effe facra-
mentum:<juia omnia in unum facerdotium tendunt,
& uelut quidam adipfumfuntgradus.fiquidem cum
b.Jp. [ent. infingulis diuerfas effe ceremonias conftety diuerfas
ft.nbc? effe graiiasiffilo^mtur:nemo dubitetîn feptem
facram-
: 1
INSTITVTIO* 569
facramenta dici debeant, fi eorum placita recipiun-
tur.Et quid cjuafi rem ambigua cotrouertimus, quan
do ipfi plane diHinttecfcfepte declarant fAppellan-
tkr&fept&m ordines, uelgradus ecclefiaftia.Sunt
<ute,oftiarijile£loreSj exoraftce, acoiuti, fubdiaco
m, diacom,facerdotes. Etfeptem quidefunt? propter

lef4 - 1
feptiformefbiritusfancii gratia: cjua prcediti effe de-
bentj qui adeos promouentur.Augetur aateiihs & ^zecb. 1
K07WtI * 8
largius cumulatur in promotione. lam^numerus ipfe
peruerfa fcripturce interpretatione confecratus e/f

quod uidenturfibi apud lefaiam legiffejfeptemfyiri-
tus finSti uirtutes , cum & uere plures non referan
tur a iefaia ^fex y nec propheta omnes eo loco coclu pin i fo^,
dei'e uoluerit. Tam enim ahbifyiritus uit^fmclif- eft uugo-
cationi$,adopnoni$fihorum diatur: g illic fapietice-, nis , altcra
intelligetue, cofriij, fortitudinisjcientice, & timoris GuiUL p*
DominL Quan^ alij acutiores y nonfeptem ordines, «f.
fed noucfaciut:adfvnihtudine y ut aiunt, triumphan- ifidorus li<
tis ecclefia . Atc^ inter eos etiapugna eft: cjuod ahj 7 eUmo ^
a " € Atur *
clericalem tonfura uolunt effeprimu ordinf.epifco- Z
C er ° S
patum ultimu. afy> exclufa tonfura,archieptfcopatu '
°n
#
ordinibusannumerant.lfidorusahterdiftinquitfa- .V* t
70 1, &
J d1ft.15.clt
r r ri n
cit enim diuerjos, pjaimtstas et iettores. illos canno
# or u ^
mbusprcefci^hoslegendisfcripturis.ciuibusplebs [}urius!
A erudia-
$70 CHRIST. RELIGIONIS
erudiatur.Atc^ hcec diftinSlio canonib. obferuatur*
In tanta uarietate , cjuidfequi autfugere nos uoluntl
Dicamus nefeptem effe ordinesi Sic docet magiHer
fcholte Sed illuminanfimi doclores aliter determU
>
nant.rurfum, interfe ipfidifidet:pr<£tereafacratipi

mi canones alio nos uocant Sic falicet confentiunt .
hoimneSy cum de rebus dminisfine uerbo Dei difce

r
fi&. 4 . ]en .
y m u cm on6~ mf rnor % orc{inunt ^

r../i
Mi4,c.i
•
m
dw^m
» >/e paero cWqo;: ip r -
-i i r - ,
ndiculos taciut:
J
du.cifi.aru
*:**&***
a - c/ pKfctf,
Jj V
Ciericidicuntura
r-
' -'
t
orte:
J
^ r
1
i
uelduiaaDomino
-
;
is
*•
ortiti,
•
rationu tan • •
. •
. , n ' . . . 1 .
^
7
r»r*„v. /• <-/* «e/ d«w ae orte Dominûel quia Deum partem ha-*
ujurpare]ibihunctitulumy
TQSitiMfL bent.Atfacrdegiufuity
tertia c. £#' £°^ er <# ecclefi<e.Eft enim illa Chnfli hceredi
duo. 11. tas ei , i pdtre Arte . Nec ?etrus pauculos rafos (ut
queft. 1 ipfi improbe confngut)cleros uocat? fed untuerfam
i.Prt.r Deiplebem.Secjuiiurapudeos: Radunturclericiin
uertice,ut corona regale decusfignificet. quia reges
debet effe clerici, utfe & alios regat.quibus Petrus
i.PeM loquitur : Vos eftisgenus eleclu? regale facerdotiuy
gens fancla^populus acquifitwnis En iteru eosfalfi ,
arguo. Petrus totam ecdefiam allocfuiturîfli adpau

culos detorquent : quafifolis illis diilumfit, fantti
eslote: cjuafi foli ilh fanguine Chrifli acquifiti finty
quafifoh illi per Chriftumfatti fmt regnum &fi~

cerdotium
INSTITVTIO* 57f
cerdotium Deo. Kfignant deinde & alias rationes. lib. 4. fcnt
fummitas capitis denudatur, ut eorum mens ad Do- dift. 24
minum hbera monftretvT-> cju<ereueUtafic:e7 Dei c.duo[nnt
gloriam contempletur.uel ut mtia oris & oculorum
doceantur prxadenda . uel rafura captis e#, tem- ** j»i
foralium depofuio:circunferentia uero coronce y re~
hquicefunt bonorum, quce adfubftentaiionem reti-
nentur. Omnia infiguris: quiafcdicet uelum templi
non.dum fciffum efl.ltafy perfuafi fi ptacltre defun
£ios effe fuis partibus, cuod talia per cor onam fuam
figurauerint , nihil eorum re ipfa prcefhtnt . Qup~
ufc^ nos tahbus fucis & pr<efugip ludenxi Clenciy
detonfis ahcjuot capilhs , fignificant temporahu bo~
norum abundantitmfe abieciffe glorim Dei con*
,
templan , aurium oculorumq; concupifcennam mot

uficajfet&nullumeft hominum genus rapaciusy
fpeciemfir
ricalem habere origined Naârceis-, & rationem: ** e^ .
quid aliud adferunt y quamfua myfteria a ludaicis ce Â ^l

remontjs nata effe , uelpotius merueffe ludaifmumf
Qupd autem addunu Pnfcdlam? Acylam y & Pau~ a8q,\$
km ipfum, fufcepto uoto fibi rafxffe caput, ut puri- dtft,
A 2 fcarentur:
37Z CHRIST\ RELIGIONIS
fcarentur : craffam fuam ignorantiam produnt
Nufcjuaenim legitur de PrifciU: ac de Acyk etiam
incertum efl ftcjuidem tam ad Paulum
. referri po-
tefttonfura illa, cjuam ad AcyUm.Ne uerro illis re-
hnfiamus quodpetutêxemplum eos hahere i Pau-
lo: obferuandum e# fimplicionbus , Paulum nun-
quamcaputfibi totondiffe adfanclifcationemali-
quam, fedduntaxaty utfratruminfirmitatiferuiret.
Soleo eiufmodi uota appellare charitatis y non pieta-
tis: hoc efynon fufcepta ad cultum aliquem Deifed
ad tolerandam infrmorum ruditatem cjuemadmo- .
i. Cor. 9 dum ipfe aitjudceis fe ludieufaBum^ catera.Sed

hoc faciebatût ludteisfead tempus accommodaret.
lumer.6 I/fi, cum Naârceorum punficationes nullo ufu imi
tari uolunt, cjuid aliud cjuim altwum ludaifmum eri-
yrohibete gunttEademreligione decretalis illa epi&okcom-

dtfl.if pofita e#, qu<e prohibet clericis,iuxta Apoftolum,
ne comam nutnant: fed inftarfyher<e radant. cjuafi
i. Cor. 11 Apofiolus? docens quid uiris ommbus decorumfit,

defyherica clericorum rafura folicitus fuerit Rinc .
leBoresreputenU qualesfint alij ordines^quibusta-

lis e# ingreffus, Verum hoc omnemfiultitiam
fuperat, cjuod infinguhs C hrifiumfibi collegamft
ciunt . Primum 7
inquiunt ? oftiarij munerefun&us
e/f,
INSTITVTICU 375
fH , quando uendentes & ementes flagello ex fimi- Mattb- 2 1
cuhsfaiio, e templo ey oflianum fe effefigni loan. uo

eiecit.
ficat, cum dicit: Ego fum oftium.Leclons munus af- Luc. 4

Wdr 7
fumpfit, cum in fynagoga lefaiam lcgit Exorcifcce .
-
officio ufus e/J, cumlinguam fy auresfurdi mu- J *n % * & l
*
tangens auditum reddidit Acolytufe effe * * '•
ti faliua , .
v\s uerbis teftatus efti Qmfequitur me , non ambu-

lat in tenebris. Subdtaconi officio ufus fft cum hn-
teo pr<ecintlus , pedes difcipulorum lauit , Dwcowi
perfonam fuftinuit, cum corpus & fanguine 'difiri-
buit Apoftolis in ccena . Sacer dotis partes impleuity
cummcruce hofliam fe patn obtulit .W<£c abfque Mattb. 27
rifu adeo audiri non poffunt, ut mirer abffy rifufcn-
fta effe:fitamen bomines erant-,<juifcribebant.Sed

in pnmis fyefiabilis cfl argutia y qua in acolyti no*
minephilofophantur-, ceroferanum appellantesiuer
to, ut arbitror,magico: certe, maudito gentibus ac
linguis omnibus cum htiAxtoe Grcecis fimplici
.
tei~ figmficet pediffequum Quanquamfi hisferio

refellendis inhcereamîure fy ipfe cfuoc^ ridear:adeo
friuolafunt <& ludicra. Ne tamen muherculis adhuc
fitcumfacianutraducenda e /} obiter eorum uanitas.
Creant eximia pompa ac folennitate fuos leRo-
m, pfalmiftas-, ostwios-, acolytos, ad ea miniPiem
Pi. 3 exequenda
exequenda, (juihus uel pueros^ uel certe cjuos uocant
laicos, prceficmt. Qms enim cereosût plurimum^
accendit? quis urceolo umum et aquam infunditfni-
fipuer , aut ex laicis fordidulus alicjuis qm ex ea re
,
qutffiumfacit* Ninne ijdem canunt ?.nonne templo

rum unuas claudunt £r cperiuntf Quis enim m eo-
rum templis unquaw uiditûelacoiythum uel oflia- 7
rium, fuis parnhusfunqmtc-Qujn potius, fti puer

tcolyti munere funBus eh cum m ordinem acoly-
torum coof>tati:r,d?fmt efje id quod dici incipit.Vt
uideantur ex profeffo uelie munus ipfum ahycerey
cum titulum adfumunt . Erc, cur facramentis confe-
crari&fyiritumfan£lum accipere y neceffe hahe-
,
mtmepeût nihdagant. Siprcetexant hanc effe tem

forum peruerfitatem , quod miniheria fua deferunt
*c negfmnufimulfateantur^nuM hodie effe in ec-
clefia ujumnecfruttum facrorumfuoruordinum9
quos mirtfice deprcedicant : totamc^ ecclefiamfuam
dnathemate plenam, quandoquidem cereos eturceo
los a pueris & prophanis attreclari permittat , cjui-
bus tangendis nulll digm funt , nifi m acolytos con-
jecrati.quando cantioncs ad pueios chlegat, cjuce ni
fiah ore confecrato audiri no dehehant Exoraftas .
uero in quem tandem finem confecrant ! Audio lu-

dctis
INSTITVTIO* 375
iceisfuiffefuos exorciftastfcdab exorcifmis diftos Afto. 19
uideo quos exercebat. De ementitis iflis exorciftis-,
quis unc[uam fando audiuit ,<juod ffecimen unum
fuce frofefionis ediderintl Yingitur illis poteslas da-
taimponendimanus fuper energumenos , &cate-
chumenos&dcemoniacos: fed tali fe poteftate prce
iitos,dcemonibus perfuadere non poffnnt. non mo-
do quiaeorum rmperijs non caedunt dcemones :fed
etiam cjuia ipfis imperat Vix enim decimum quencfe
.
reperias, qui non malofyiritu agatur Qjjgcunque

.
igitur de minutulis fuis ordmibus balbutwt, fiue fex

computentur , fue quirufc , conflatafunt ex infcitis
mfuIfiscL mendacvjs. In vjs autem &fubdiaconatum

coplettor, etfiadmaiorestranslatusefttexcjuotur
ba ifta minorum graduum pullulare ctepit.Eos certe-
tfb.dLSent.
facramentoru loco noneffe habendos conftatictuan dift.z^.c^
do iftoru confeflione , pnmitiutf eccleftce incogniti
fueruUfy multis poftea annis excogitati.Sacramen
ta aut cum Dei promifione coniineau nea; ab ange
lis\nec^ ab hominib fed a Deofolo inftitm voffunt:
.
cuius unius eft, promifionedare.Fro duob. reiiquis
teftimonwhabere uidentur a uerbo Dei>ideo& fa-

fcros ordineshonons caufa pcculiariternominant.
$ed cjuam oblicjueillojn fuum prcetextu abu,tatur^
t\ 4. uiden-
$j6 CHRIST* RELIGIONIS
uidendum e& Incipiemus autem ab ordine
Uoyus. c» (resbytetijifiue facerdotvj His enim duobus nomi-

,
'olcftit. riibus rem unamfignifcant: acfic appellant eos, ad

'>
.difl.lib. quos pertinere aiunu facrifiaum corporis tyfangui
fent. dif. nis Chnfti in altan conficere, orationes dicere , %?
* 4. c, 8 benedicere dona Dei . Itafy in ordinatione calicem
& patenam cum koflijs acapiunt , mfymbola col-

lat<e potefiahs.placabiles Deo koftias offerenditma
nusc^ illis mungunturûo fymbolo intelligunt? da-
tamfibi effe confecrandi poteflatem. A deo nikil ho
rum a uerbo Dei habent , ut non potuerint impro-
bius ordinem a Deo pofitWm peruertere . Principio
quidem y pro confeffo effe dcbet, cjuodprcecedenti di
Jputatione afferuimusiiniurios omnes effe Ckrifto y

quifefacerdotes appellant, adofferendamplacatio-
r&r.4.r. m koftiam.Conftitutus ille gr confecratus i patre
\,y,$, 9t facerdos cum iureiurandofuit , fecundum ordmem

lAelchiêdech,nullofne,nullofucceffore.hoRiam
femel obtulit cetern* expiationis & reconaliatio-
riis.nunc etiamfantluarium cceli ingreffus,intercc-
dit pro nobis.ln ipfo omnes fumus facerdotesfcd ad
A Pocai i
'4M ^> & g ratiarum
dftiones: nos dehifa. nofbrafy
Deo offerenda illi uni fingularefuiufua oblatione
Deum placare^ peccau cxpitre. Qiudfupereft>

mfi
INSTITVTIO, 377
riifiiflorum facerdotium impium effe facrilegium?
Veru quando eos non pudet Aposlohrufuccef-

foresfe \atiare, quatafde illoru fungantur uicibusy
ftetiare operceprecium efl'Quan^ interfe confen

tire ipfos oportuerat , fifdem fibi haberi uolebant.
Kunc de Apoftolorum fuccefiione hoftihter digk
diantur efifcopi-, mendicantes monachi, facrificuli.
Obtendut epifcopi,duodecim in ap.oftolatuallecl.os
fingulan prcerogatwa. horum felocogr gradu efje, dift.n.c.i
utpote <jui alioshonore praceilat . Vulgares presby
teros pro feptuaginta effe,aui poPtea a Domino defi
gnatifunt . $ed mmis imbecilia ePi rdtio , nec fane
longa confutatione opus habet : fiquidem hoc agno H/em in
fcuntefuistabuhs.Ante^ diabolicafe&iofieretin epift.ad
ecclefu, & ahus diceret, Ego fumC eph<e,ahus, ego Tit. citatu
Apolioinullufuiffe difcrime presbyteri & epifcopi. dijl. 9 $x/
Senferut multo reclws, ftib. hxc difcretio ab etkrii g|W «* ct 9

c ^'m *
cisacceptauifaefaquifuoshabebatflamines, curio
nesMp crca lc$fihos,pontifices,&c<?teros,hono- -
CH
oradu diftincios. Mendicantes momchi hac tan-
ris & . i r ] '
'
r -i n
i- - r
1 r • dl\t.lA.C
tum jimmtudine Apojioloru uicanosje uenditant:
J^ mc
qua longifiimeabdhs difcrepat. quodhuc atfyilluc a n
no j t
curfitant,&exalieno uiclitant.ApoPtoh emm non c If

temere} iit ifti errones , cjimis uohtarurfed profeBi
A 5 fm,
funt , <[uo i Domino uocabantur adfrofagandum
fiuangety fru£lum:nec otiofos uentres faumit alie-
ms laborwus , fed frolibertate fibi a Domino per-
tmffa,eorum benignitate ufifunty quos uerbo infti-
tuebant.Nefy uero eraty cur monachi7 <juafiteHimo

nio defe&ualienis fkmis fe tegerentxum fatis claro
, Thtf. I elogio aFlaulo defcrihmtur.Audiuimus,m<{uitjn-
vide tn eu ter uos quofdam atnbukntes inquiete, nibil of eran-

kh Theo tes^fed cunofe agentes. alibi : Ex his funtûi fene-
hylaftum trant domps, &
caftiuas ducunt mulierculas onera
, Tknot.f tas feccatis-y femfer difentes^nun^ ad fcientiaueri
tatis feruenientesMcecînciuam.elogk iuPco interdi
iiouindicarecufofint, AfofxoloruuicesJ<[Uibus
tam frocuUbfunt \ a cceloâlip rclinftat. Ergo de
facerdotij ordine in genere uideamus , \ belle cw A-
foftolorufun&ione coueniat. Dominus nofier, cti
nondu effet ulla ecclefitfforma conftituta^ Afofio

Har.ult* lisfuis madauit-, ut frcedicaret Euangeliu omni crc*
tur<t<,& credentes in remificne feccatoru bafiifa-
Zuc, ix rent.Antea aut mandaucrat, utfacra fymbola corfo

ris et fanguinis fui ad exemflu fuu dif ribueret.de fa
crificando nulla mentio, En fanBa, inuiolabde y fer-
fetuafr lege , imfofita his <jui m Af oP.oloru locum

fucceduni': qua mandatu acciviunt de Euarigelij fra
dicationc
TNSTITVTIO* 379
iicatione J & facramentorum adminiftratione.Ergo
qui Euangehj prcedicationi, ac facramentoruadmi-
mftratiom noincumbunt , Apoftolorum perfonam

improbe prcetexunt. Rurfum, qui facrifcanty c6mu-
tie cum Apoftohs miniftenufalfo ia£lant. Nonnihd
cut inter Apoftolos, & eos qui nunc regendis eccle t
prceeffe debet^nterei\.pnm%nomine:^ tametfi

fq$
exratione& etymo uerbiûtriaÂpoholi uocari Roma.io
poffunuquia uiric^ mififunt i Dommonllos tamen Luc.6
duodeam pecuhanter elegit Dominus, cjui nouaE-
uangelij pnedicationc orh promulgaret.gr Apofto •
v
los pecuhanter uocan uoluit: cjuia magni referebat,
certahuberi de eoru mifione cognitione^cjui reno-
uam ty inaudita ajferret.Hi-, prts byteri & epifco-
pi magis dicutur. Deinde, officio.cftftdmetfi utnfcfe
comune efl, uerbu &ficramenta miniftraretillis ta
men duodecim, Euangehuffyargere in uarias regio-
nes mandatu erat.nullis coftitutisfinibus:hisfingu- Atto.i
lce ecclefue afiignatur.Nefy hic tame negatur^qum
alias ecclefias muare ei liceat^ uni ecclefice prceeftx
fiue quid turbaru inciderit , quodprcefentiaeius re--
ftiratfiue abfens abfentes fcriptis docerepofit.fed'
quia ad retinenda ecclefice pace neceffam eft iftcec
[olitia7 unicui<fc effepropofitum ftod agat, nefimut
omnes
JSO CHRIST, RELIGIONIS
omne$ tumultuentur.ftne uocatione incerti difcur-
unt7 unum omnes locum temere conftuat-,
in ne &
uacuas ecclejias pro hbidmedeferant. Hanc diftin-
Stionem pofuit Paulus-, ad Titum ita fcribens:rlums
reigratia reliqui te in Cretaût ea quce defunt corri
g&s,& conftituas per cimtates presbyteros . Eadem

d Luca in A&is oftenduur-, dum Paulum inducit ita
loquentem fenioribus Epheftnce eccleftce.htteniite
uohs & unmerfo gregi.cui uosjjfintusfanclus con
ftituit epifcopos y adregendam eccleftam Dei , quam
jw*'f /ittgMme/wo.Sic Archippum Paulus com

ColoffA dr 3 w/
fhilip. i
wemorat Coloffenftum epifcopum . et ahbhPhilip-
penftum epifcopos. Hcec ubi probeanimaduerfafue
rmf, promptum eritdefmire,qucefttpresbyterorum
fun£iio , <ûi in presbyterorum ordine habendi ftnti
uelpotius , cjuid ornnino ftt ordo ipfe . fun&io , eft
Euangelium annunciare^ facramenta adminiftra-

re. (Omitto quanta moru integritate exceJ/ere, quid
fingulis priuatim prcehare femores debeant . neque
enim prxfentis inftituti eft, omnes boni paftoris do
tes perfequi : fed tantum indicare quid proftteantury
quife presbyteros appellant ,

) Epifcopus e#, qui ad
minilierium uerbi & facramentorum uocatusôffi-
ciumfuHmbonaftde exequitur.Epifcopos etpresby

teros
INSTITVTIO, 38i
teros promifce uoco , ecclefi* miniftros. Ordo , efi
ipfa uocatio. Porro qucefit ratio uocationis-, nunc
docendi locus efi, E<t in duobus uerfttur. nempe 7 ut

habeamus, <& a quibus inftituendifint Epifcopi feu
presbyteri;& quoritu^ quaue ceremonia initiandu
Legitmne inftitutionis documentu ex Apoftolorum
inftitutione pcti non potesT: , qui humana uocatio-
ne non expeRata^ fed folo Domim mandato inftru-
£ii,operife accinxerunt. Nec quem ipfi apoftoh or
dinem tenuerint , fttis conftat: nifi <{uod Paulusêo
quem nuper citammus loco y traditfe rehquiffe Ti- Tfci

tum in Creta.ut Epifcopos per ciuitates coftitueret.
&ahbiTimotheu admonet? ne cui temeremanum \.Timo.%
imponat.Er Lucas in Attis refertj Paulo <& Barna A#or.i4
baconftitutos perfingulas Liftrefium y lconum, &
Antiochenorum ecclvfias, presbyteros.Hos uero lo
cos ualde dluflrarunt mitrati potificesût eos omnes

folentîa adfarinasfacere uidentur. inde enim col-
legerunufohs fibi effepoteftatem,ordinandi&con
fecrandi presbyteros(ut loquuntur:)& ut fuam con
fecrafionem , fylendida ahqua larua uefierabdem ac
religioftm impermsfacerÛ multis ceremomjs adum
brarut. Atftlltiturfdu exiftimat ahud quippia effe c6
fecrare-f O* ordinare cjuam ecciefice epifcopu & pa-
ftorem
$8* CHRIST* RELIGIONIS
florem coftttuereifi tamen iuxta Pauli prcefcriptum
confecrmt &
ordinant, Qupdfi aliteragunt, peffi
mehos Pauli locos adfuam iibidmem detorcjuent Et t
fane longe aliter agunt. Non enim in epifcopatu or->

dinantjedin facerdotium.lta deftmamus y mcjuiunty
ecclefice minifterio. Veru an ahudputant effe eccle-
fice minifterium:cjuam uerbi minifterium? Scio qui-
dem hac cantilenafubinde nb illis recinitfacrificulos

fuos ecclefice mimftros effc . fed nemofanus credit.
imo eos fcriptur<e ueritas reuincit : cfuce noaliu agno
fat ecclefig miniftru , cjuam uerbi Dei prceconemy
A#o.i4. ad regendam ecclefiam uocatum: ftem nunc epifco

(MvfftJ pum nucpresbyteru interduetiampaftorem appel-
y y
lat.lam uerofiexcipiuU canombus uetitum ejfe^ne
quis fine titulo admittatur : ne<£ i d me latet.fed titu

loscjuos obtenduty pro legitimis no recipio.None me
lior pars titulorum y funt dignitates^perfonatuSj cano
nicatus&prebendce-, capellanice, prioratus, mona-
chatus etiam:cjuce partim ex ecclefys cathedralibus,
partim collegiatis , partim defertis delubris, partim e
clauftris petutur ? Quce omnia fathance effe lupana-
riainterpretor?& cofidenter affirmo.Qmnes enim
illi> in cjuam funclionem ordinantur-, nifi ut Chri-
jiumfacnficent yimolenti Denifteneminem ordi
nant
INSTITVTIO, 58J
nat,niflad facriflc3du:cjuod no eR De0, fed damo-
nijs cofecrare.ktq uera unac^ ordmatio eft, uocarc

airegeda ecclefla eu,cuius uita ac dottrina probata
fuerit: ipfumcj; mimPcerio admouere . Quam in par

telocos illos Pauii accipere couemt . quaq ceremoni
am , et ritu uocadi ifimul ctl uocatione ipfa cotmet.
fed de ceremonia flatim fuo loco.Nuc quod in mani

bus e^traciemus:a quih. folicet ordinadi-, hoc eft>
uocadiflnt minifln ecclefice.Qmd imturUn Paulus
iura collationu Timotheo&Tito deferebat, (jualia
nuc ab infdatis fatrapis ufurpaturlminime.fed cu u-

tricy madatu dediffet de coflituedis cofonediscypuin
ciaruîn quib. relifli erat, ecclefljs: alteru hortatury
neeccleflas defertaspatiatur: alterumonet-, necjue

admittat nifljpbatu.hn Paulus et Barnabas, feu me
tropolitani aliqui->ecclefiarupof[efiiones coferebat*
Nihil minus.Crtteru no exikimo ilios omnesfuo at

htrio impofuiffe eccieftjs nefcijsac incofultis quos
uifum effet: fcd comumcato cu ecclefljs cofdio,adid
munuSy uocafle cjuos exfratrib.exploratos habebat
puriore do&rina, et ulta integriore.Atcy ita qdefa-*
iiu oportuitji ecclefias flare incolumes uolmfent,
penes quos reru arbitriu erat: ut ecclefia \ de ehgen
domimflro deliberatura eratânie^ m cofdiu iuf?etf
tfUQC*
aduocaffet e uicima unum aut duos Epifcopo$ y &ui
tcefanEiitate^ & do£irin* fincentate prae ahjsjpe-
iiabdes: cum fiibus agitaffetûis potiftimum affu-
mendusfuxffet, Vtru uero totws ecclefue coitijsâut
paucorufuffragijs 7 cjuib.ea cura demadetunan uero
magiftratus fentetia.epifcopucrearifatiusftt: nulk
certalex coftitui poteft.Sedprotemporx ratione,
populorumcfe monbus capiendum eft confihum. Cy
prianus fortiter contendit.no nte eligi.nift commu-
tubus totiusplebisfuffiarijs.Quam obferuationem
illofeculo in miritis partw. ualuiff?,fidehiftoricefti-
ciut. Veruqauix unqua euenit, uttotcapitareali-

quauno fenfu bene coponat : &fere illud ueru e#7
incertum fciniiftudia in cotrana uulgusfatius mihi
mdeturêo ehgendi munere, uel magiftratu y uelfena
tumûelfeniores ahquot defungi: aduocatis femper
(ut dixi)nonnullis epifcopis.quoru ftdem & probi
tatem fjxclatam habeant.Sed hxc melius profjpice-
re,pro re <& tempore-, poffunt prinapes-, aut liberce
cimtates-, quibuspietas cordi e/j. Certereciam ordi
nationem penitus corruperunt cornuti prefules-, fuis
iuribus collation um, prcefentationum. reprcefentatio
num.patronatuum^ ati)s idgenus tyranmcis domi

nqs.Vewm ita^n<imunt7 exigebattemporum corru
ptio:
INSTITVTIO* 3$5
ptioiut quoniam apud plebem & magislratus plus
ualebat odia &ftudia in affumedis epifcopis , quam
reclumfanumîudiciumêiusrei arbitnum paucis
pnmonbus epifcopis deferretur. Yuent fane hoc ex-
tremi mah in rebus deploratis remedium. Verum ubi
medicina morbo ipfo nocentior apparuitjcurnon et
nouo huic malo fuccurritur <fed canones exaftifii-
me cauentj nefua poteflate in ecciefice pernicieabu
tatur epifcopi.Quanqfi uerufatemur? canones ipfi
potius facesfunt in uniuerfum orbis excidiu accen-
quam ad retmenddbonce difciplince moderatio-

fce,
nem cautiones.hoc tame omitto Quidtamen mihi

.
canones la&antur-, quifuts autonbusûottes hbet7

merafunt ludibnafan uero dubitamus.qum fanclif
fimis legibus olim plebsfe adRnngi intelligeret, cum
w.deret fibiregula e uerbo Dei propofita^duadepi-
?
fcopu ehgendu couemret Siquideilli una uox Deiy
merito pluns effe debebat:qinfinitce canuculoru my
riades . Sed nihilominus pefiimo affcEiu corrupta,
nulla habebat legis aut cequitatis ratione.Sic hodie,
£rfioptimcefcriptcefuntleges-) manettamein char

tisfepultce: interim pubhcis monbus receptu esl , ut
fohferetoforesicoci, muliones.fûnj.at^ ciusfeas

homineSj ecclefiaru paftores creentur. ?aru dico.Vt
B epifco-
&
epifcopatusjenociniorum adulteriorumjint pra
mia.Na cu uenatonbus & aucupibus dantur, prce-
clare res cecidiffe exiflimanda esl. Tanta indignitas
importune canowbus defen&iturftabebat,mquam y
olim optimu canone populus,cui uerbu Dei prcefcri
\.T\m. 3 bebatiOportereepifcopuejJeirrepreheJibile^doclo
TJM rem.non pugnace^non auarum&c.Cur ergo pro-

umcia eligendi minijlri , a populo ad i&os prafules
traslata em Quia inter tumultus &Ja£xiones popu

UjUerbu Dei non exaudiebatur.Et cur hodie ab epi~
fcopis non trasjeratur.qui no modo leges omnes mo
lant^fed abiecio pudorejlibidinoje.auareâmbitiofe^
humana diuims comijcent & conJundunttAn hoc y
uelauditu tolerabueeftipaRores ecclejice uocariy

qui nullum un\ efuo grege uiderinttytiuiolenter in
ecclejice pofJefione y quaJi in hoftile prcediuirrupe-
rinv.quiforenjibus iurws euicerint*. qui precio rede

mermt? qui fordidis obfequvjs emeruerintf qui pueri
uix dumbalbutientes,eam,ceu hareditate y a patruis

& cognatis , creuerint l hn wng eo progrejja efjet
popuhquantuuis corrupti & exlegisjicentia- Qut

hanc ecclejicefaciem, cfUce noflra cetate uifitur, fic-
cis oculisjjfeciare pojjunt^crudeles Junt et impij.qui
cummederi pofmt ? negugut7 omnc mhumamtatem

JuperanU
INSTITVTIO* 387
fuperant. Nunc, quodfecundum eft in presbyte*
rorum uocationeêxe<ûamur: quo cerevonice gene

reimiu£ifint.Dominusnofter,cu Apojtolos aman
m eos.
daret ad Euangehj prcedicatione', mfufflauit lottui*
Qup fymbolojfyiritus fancli mrtuteûa illos dom
bat.reprefentamt.Hanc infufflationeretinueru: fco-
tti ifti uiriy & quajifjpiritufanciu egutture fuo ege-
rant, fuper fuos, quos formantfacrificuhs demurmii

ranuAccipitefyiritufanciu. Adeo nikd prcetereuty
quod no prcepoftere effmgant:no dico inftar kiftna
numîii ratione&modum (ûendakabentfuceoe^

fticulationis:fed inftar fimiaruûce lafciue&abfy
ullo deleciu quiduis imitantur. Seruamus-, incjuimt,
exempluDomini. At multa egit Dominus,({u<s no-

bis exempla effe noluit Dixit Dominus dijcipulisi
.
Accipitefyintufin&um. dixit £r LaP-aro: La^tre

ueniforasJixitparalytico: Surge,& ambula . Cw
non eadem dicunt ommbus mortuis & paralytichl
Diuin<efuce uirtutisfyeamen edidit, cuinfuffland*

in Apoftolosfpintusfanfiigratia illos repleuit.Hoc
ipfum fi conatur efficere, Deum cemulantur,&tar

tum no ad certameprouocat. Sed longifime abfunt
*b effeclu:nec aluid inepto ifto gefturfuamCknft*
ttudut, Sunt qiiide adeo ejfro:es>utajferere aufint7
B * conferd
confern afefyiritum fanttum.fed g li uerumfit? io
cet experienhaûtf clamatêx equisfienafinos-, ex
fatuis phreneticos, quicuncfe in facerdotes cofecran-
tur.Nec tame hmc pugna illis facio.tantum ceremo

niam ipfam damno y qucein exemplu trahi nodebuitt
duandoquide a Chrifto in fingulare miracuh fym-

bolum ufurpata efi. tantum abe$\ut dlis patrocinari
lib.%. fent. debeat imitatioms excufatio . Vnclione uero a quo
dif. 1 4« c $ tandern acceperunt?Refj?ondent,fe accepiffe aplijs
erin cano. Aaron:a cjuo fuus ordofumpfit initiu.Peruerfis igi-
dift.ii.c. i tur exemplis perpetuo malui , qfateri dfeex

fe tueri
cog.tatum,quod temere ufurpant.fed interim no ani

maduertuntjdum fucceffores fe profitenturfiliorum
haron^Cbnfti facerdotiofe effe iniunosûod unu
ommbus uetenbus facerdotvjs adumbratum figura-
tumc^fuit. In eo igitur omnia illa coclufa & impleta
fuerunt? in eo cefjarunt.ut iam ahquoties a nobis re

petitu efl:& epiftola ad Hebrceo$,nulli$ glofiis adiu
ta.teftatur. Qupdfi tantopere Mofaicis ceremomjs
obleclatur-.cur no boues y uitulos,agnos,adfacrifiM
rapiunttRabet cjuidebonaparteantiqui tabernacu-
li } & totius ludaici cukus. fed hoc tameeoru religio
m dees%£ uitulos & boues no immolat Qms non .
mdeathacunclionis obferuatione circucifwne mul '
toejje
JNSTITVTIO* 389
?
to effe pcrnitiofiorem .pr#fertim, ubi dcceJ.it fnper-
ftitio,&planfaica opmio de dignitate operis.ludcei
in arcucifionefiduciaiuftiticcreponebatitfti , m un
cltonefyintualts gratias. Hoc enim efl fi Deo pld-
cet)facrum oleum., quod caratlere mdelebde rmpri-
mitûafi uero oleum puluere etfale abjiergi no pof
.
fif.autji tenacius adhcefiu fpone. Af characier ille
fbirttualis ejl.Quid oleo cu antmafAn oblttifunt^ x.qujefx.x.c*
exAuqiiftmo occinuf.Si detrahdtur uerbu ab aqud, dctrahe.

nibdjore mfi aqua: habere aut d uerho.ut fit facra-
mentumiCnoa uerbum oftendent in fua pmguedi-
tielhn quodMofi mandatum efl.de fihjs Aaron un Exoi 1 g .
gendis f Ar illtc etia mandatur de tumca > de ephod^ * 9 }° •
degalero.de corona lanciitdtis.quibus ornadus crdt

Aaromdetunicis .bdltheis. mitris. quibus erant ue-
ftiendi etusfihj. Madatur de maclado uitulo.de eius

adolendo adipe , de ariettbus fecadis & coburendis,
defanclificandis aunculis et ueftimetts? alterius arie
iisfangume. et innumerce dhce obferudtioes , qutbus
prxtcrmifis , miror cur una mtlao olei dlis placeat.
Si aut dfjpergi gaudent. cur oleo potius afyerguntur
Zfangume*. fcdicet remgeniofam conaturiex Chri

ftianifmo ,& ludatfmo.et pagamtate.
: uelut confutts
centunculis^rehgioneunaconfi/fre^cctet igitur eo
B $ rum
rumunSiioûee fale ,yefl,«erfco Deideftituitur.
Supereft impofmo manuuûafuiffe ab Apoftolis

tiibferuata conftatyCjuoties alique ecclejue mmifterio
tdmouebat.Qm ratioey impofinonemanuupresby
tefv\ Paulus uocat, ordmationeipfamyûain epifco-
t. TiHt.4 pat u affumptus erat Tmotheus.Quariq.fcio presby
terium eo loco a quibufda accipi^ pro ccetufemoru.
, fedfimplicius-, meowdicio, de minifterio intelhgetur.
Uunc aut ritu duclu exiftimo ab He brceoru moret

qui^quod benedictum ac fancliftcatu uolebant y ma-
nuum impofitione.uelut Deo repmefentabant.Sic U
Ge n. 48 cob benediciurus Ephraim et Manafecb? eoru capiti
Humer. 8 bus manum impofuit. <±hq, ut arhitrorjignificatu, lu
&*7 d<ti>ex legis prtffcnpto, fuis oblatwmbus manus im
** eu ' 1 * *'
* ponebat. Quare Apoftoh per manuu impofitionem
Cr aU9\
eumfeDeooffcrrefignificabant,cuimanusimpo-
?
ttebant.Quid igiturlan legis umbras feSrabatur .Mi
nime: fed nullafuperftitioefymbolu hoc adh\bebatr
ubi ufus erat . Imponebant eriim pjs manusûibus a
Dominofyiritufxnllum precabantur: quebuiufmo
difymbolo adminiftrabant , ut docerent rio i feipfis
exirefide cceleftibus defcendereSn fumma: iderat
fymboluûo Domino comendabat, cuifyiritus fan
&igratiaprecari uolebat . (juatunc eoru minifterio

diftribui,
INSTITVTIO* 591
A$rihui,Domino flacehat. Sedcjuiccjuidfuerit: an Aclo. 7. 9
frotinus facramentuhahendueftf Apoftoh oranmt u. 16
gemhusftexis:genua igiturno fteclentur ftnefacra
mtolDifcipuhferutur oraffe uerfus onenteifit no-
bis facramentu orietis aft>ecius.?aulus uult m omrii x.rlmot. 1
loco uiros tollere puras manus , et eleuatis manihus \>[*L 65.88

oratio fiepius i fanclis fifta memoratur . et manuu 1 4*« l 43
quocfe extenfto facramentufiat. Omnes deriic^ fan-
iiorum geftus in facramenta tranfeant. Omiffa igi-
tur contentione,iftius ceremoriice quis nunc ufius no

hisfttj vaucis execjuar. Si m eumfine ufiurpemus : ut
gratiasftpirituS) quemadmodu Apo/?o/i, ccferamus:
ridicule agemus. Na,neq; id minifteriu nohis i Do-

tnino comiffum eft,ne<fc idfymholum conftitutu.At
hunc lapide aftidue uoluunt Papa & fuiûttahhusft
gnisftpintufan£lu conferre credantur vftcut fuftus
diftferuimus-iCum eorum conftrmationem difcutere-
tnus.Qupdft is^cjui affwmtur in epifcovum, confti
tuatur in medio ccetu eccleftge, admoneatur fui ofi-
ficy , acfuper eum oretur , feriwrum manihus fuper
cum impofttis : nulla religione, nift ut & ijpfe Deo
fe in minifterium ojferri fentiat , & ecclefta incite-
tur, ad ipfum communibus freahus Deo comendan

dumUale manuu impojitioncnemofimus improhet.
B 4. Diaco-
Aflo. 6 Diaconorum origo, inftitutio 7 ac funBioJ Luca
in A£tis defcnbitur. Cum enim murmur i Grcecis
excitatum eftfet^ quod m miniHerio pauperu, eorum
uiduce neghgeretur, Apoftoh excufantesfe no poffe
fujficere utnq; muneri.et prcedicatiom uerbi.et men

farum minifterio.petierunt d multitudme.ut fibi eli-
geret uiros probatos fepte.quos fuper id opus cofti-
tuerent.En diaconoru offiaum:pauperu curagere^
re,ilhsq; mimftrare:unde & nomehabent.fic enim
uocatury quafi mmifln.Subijcit deindeLucas eorum
inftitutione. Quos elegerat-, inquit, coftituerunt in
cofyetlu Apoftolorti:& orantes , impofuerunt illis
manus. Vtina uero tales diaconos hodie haberet ec-

clefia,et tah ceremonia inftituereunempe.manuum
impofitioe.de qua diximus.quod fatis effe uifum eft.
Tkn $ Diaconoru memimt <& Paulus. quos uult effte pudi-

cos.nobilingues.no umolentos, non turpelucrufe-
Eiantes. bene inftitutos inftde y unius uxoris uircsy
domum fua & hberos bene regentes.At uero. quos
nobis iftifngunt diacones. quid haletfimdeiNo de
hominibus loquor:ne qunatur. inique ex kominum
uitijs fuadoftnna ceftiman. fedpro vjs ipfis.quos do
ilrinafua nobis tradunt. indigne teftimoniu ab eoru
cxeplo.quos Apoftohca ecclefia diaconos coftituiu
(eti
INSTITVTIO, 595
pieti cotendo. Aiuntadfuos diaconos pertinere, afti
fterefxccrdotihus, mmtftrare in ommbus ctu<e agun

tur in facrametis ifahcct in haptifmo, m ckrifmate y
m patena & cahce oblationes mferre,<& diftponere

in altarijcoponere menfam Domini,& ueftire^cru-
cem fcrre^ & prtedicare Euangehum & epiflola ad
popitlum. hn hic uerbuunumdeuero diaconoru mi
mfterio l Nunc mftitutione audiamus Diacono, .
Cui ordmatur.folus epifcopus manu impomt.Oranu

illij id eft.ftolafuper lceuu humeru collocat: ut intelli
gat fe accepifte uigum Domim leue , quo adftniftra
pertinentia diuino timori fubijaat.textum Euangelij
prebet.ut eiusfe prcecone intelhgat. Qjjid ifthcec ai

diaconostPennde uerofaauntâcft cjuis Apoftolos
fe infntucre diceret.cjuos duntaxat adolendis thuri-
hus,ftmulacris poliedis,couerrendis temphs? captatt
dis munbus.fugandis cantbus^ prcefceret Quis id .
hommugenus.ApoRolos uocari pateretur.ejr con-

femcurn ipfts Chrifti Apofiohs <?of\hac ergo ne
diaconos effe mentiatur, quos no mfi ad hiftnonicos
fuos ludos mftnuunt.Leuitas etia uocati&adfihos

Leui eorum rationeac ortgmercferut. cjuod per me
quidchcetimodofateanturûoducrum efyad Leui
ticos ritus et Mofaica legis umbras^ abneQato Chri
B 5 fafe
$94 CHRIST. RELIGIONIS
fio fe retrorfum abire. Nuncfemel in uniuerfum
conRituamus cpaddefacramento
>, ordinis fentien-
dum.Ne autelongius repetendafint, quce fupra ex-
flicatafunti hocfatis effepotent modeftis ^r doci-
libus ( quales inftituendos fufcepi: ) nullum effe Dei
ftcramentum, nifi uhi ceremonia ofteditur*, adnexa
fromifiione. aut certepofms y nifipromifio in cere-
rnoma fye&atur . rlic ne fyllaba quidem kabetur
jingulans alictuus (romifiionis .fruftra igitur qua-
raturceremoma^ adconfrrmandam promifionem.
Kurfum , nullaceremoma a Deo con&ituta legitur:
facramentum igiturnullum effe(oteft.
DE MATRIMONIO*
Gf ne\ z
ldttb>i9
O
'
X
®ft re mm ^ mtrimonmm quod utaDeo
e
mftitutumfatentur omnes:
^
ita pro facrawen-

to datum , nemo ad Gregoftj ufc^ tempora uideraU
Et cui unqud fobrio in mentem utnifftt t Ordmatio
Dei bona eft etfancia.Et agricultura, archite£iura>
futr,in<t>toftrina, ordinatioes funtDei legitima : nec
tamenfacrametafuntldenim no tantu in facramen

to qutfritur y ut Deifit opus: fed ut fitceremonia ex-
terior? 4 Deo (ofita^d confirmanda (romiftoonem,
Kihi
INSTITVTIO* 395
Nibif tale efje in matrimonio pueri quoq- iudicabut.
fed:fignum eHînquiunt/acra rei.hoc eftfyintua-
lis coiun&ionis Chrifti cu ecclefia . Si uerbofigniy
fymbolum intelhgunt , * Deo nobis m hoc propofi-
tumâfdei noRrce ccrtitudinem engav.longe afco
po aberrant.fifignumfimpliater accipiuntûod in
fimilitudinem adduclum fitôRendam quamacute
ratiocinetur.Faulus ait: Sicutftella aftella differt in
clantate.fic erit refurrefiio mortuorum En unum .
facramentum. Chnftus ait Simile eft regnum cce-

:
lorumgranofwapis. En alterum. rurfum, Simile efl

regnum ccelorumfermento.Eccetertium.lefaias aitt
EcceDominus gregem fuumpafcet, quafi paftor.
Ecce quartum ahbi: Dominus ûafigigas egredie-
.
tur. Ecce quintum. Er quis tandem finis aut modus ? .
nihil hac ratione facramentum non erit. Quotin

fcnptura parabolx funt & fimilhudmes , tot erut fa
cramenta.Quinetidfurtumfacramentu ent <juan- .
docjuidem fcnptu e/J: Dies Dommificutfur . Quis

ferat i{losfophiftas> tam infiite garrieteslYateor qui
dem? quoties afyicitur uitis-, optimum effe m memo-

riam reuocariûod ait ChriftusiEgo fum uitis, uos
palmites.pater meuscultor.Quoties occurrit paftor
cum grege^' illud etiaoccurrere bonum effe Ego :
fum
39$ CHRIST* RELIGIONIS
fum paflor honusôues mae uoce audiut.Veruficp
tales fimilitudines facramentis adnumerety ad anticy
ram mittendusfit. Verha tamen Pauh ohtrudunt,
quihus facramenti nome matnmonio attnhui dicutt
Epfcffj Quiuxore ddigit, feipfum diligit Nemoenimun^
carnef/aodio hahmufcd nutrit &fouet ea.ficut ex
ChriRus ecclefia. quia mchrafumus corpons eius^
de carne eius-, eir de ofiihus eius. propter hoc rehn-
quet homo patrem & matrcm, & adhctrehit uxori
fuce,&erut duo in carnem unam. Sacramentu hoc

magnum efl. Ego auiem dico-,in Chriflo & eccle-
fia. Atfic tratiare fcripturas , tnram ccelo mifcere

eft.Paulusût oftenderet mantisûa fngulan amo-
re uxoresfuas complefti deheant, ChriHum dlis in
exemplar proponit.Vt enim illeuifcera pietatis effu
dit m ecclefiam , quamfihi defyonderat: fic unum-

quemfy affe&um effe uult erga propnam uxorem.
Secjiutur deindeiQui uxorem ddigiU femetipfum di
ligiU (jueadmodu Chnfiusddexitecclefiam.Porro
ut doceretûo moio Chnftus dilexent ecclefiam,

cerinde ata- femetipfumiimo quomodo fe unumfece
rit cumfbonfa fua ecclcfu, refcrt ad eum^cjuce Mo-
fes narrat Adam de fe dixiffe Cum . enim addu£l<t
effet m eius confyeclum hia, cjuam efua coftafor-

mtfam
INSTITVTIO* 397
tnatam fcicbat: h#c 7 infiit, eft
os ex ofiibus wm, & Gen.
caro de carne mea. Totum id (birituaiiter impletum
in Chrifto <& m nobis, teftatur Pauiusi cu memhu
nos effe ait corpons eiusje carne eius^de ofiibus
eiusiadeo^ unam cum ipfo carnem. Tadem epipho~
nema fibneclit.Magnum hoc myflerium.Et ne quis
amphibologiafaiieretur, exprimiufe non de carnaii
& muliew comunctionelofti:
uiri fed defyirituali
Chnfti & ecciefidt coniugio.Et fane uere magnnm

myftenum eft 7 quodfibi Chnftus coftam detrahi
pafjus eft, undeformaremur.hoc eft, cufortis efjet,
debdis effe uoiuit-, utiiiiusfortitudine roboraremur.
ut iam non modo uiuamus ipfi->fed dle muat in ne-

bislmpofuitiliis facramenti nomen.Verum^quutn
ne erat ut eorum infcitne pcenas tota ecciefia pende
ret? Myftenu dixeratPaulus. quam diclionem cum
rclinquere poffet intcrpres, latmis auribus non infre
quentem.ueiarcanum uertereifacramentum ponere
maluit.noumeaho fenju, d Paulo my-
quogr<ece
g
ftenu di clu erat. Eant nuncîinguarum pentiam
ciamofe infeBentftr, qu.irum ignorantia inrefaaii
& cuiuis obma tandiufccdiffme hailuanatifunt.fed
cur in uno hoc iqco facrarmwti uoculam tantopire
urgentiahcjuQties neglecxam pxcetereuntl Nam &
epiftoU
1 ^

i. Titn. 3 epiftola ad Timotheum priorc, a uulgari interpretc
Epbe, r pofita eft.ac in eade ipfa ad Ephefios epiftola, ubicfe
pro myfterio. C ondonetur tamen ills hic lapfus:
faltem mendaces oportuerat effe memores.Mxtrimo

nium uero facramenti titulo comendatum,immundi
tiem poftea^ pollutionem, <& carnalesfordes uo-
care , g uertiginofa eft lemtas f Quam abfurdum eft
arcere a facramento facerdotesffi a facramentofe
arcere neget, fed i coitus libidme : non ita mihi ela-
k 4 . fent* buntur. Nam £r coitu ipfum partem effe facramen-

fl. 7C4 ti tradunt: eoq; demum ftguran unionem y eju* «o-
r C.cujo fa eftcum Chrifto , in naturx conformitate , cjuit
ictas. 1 7 gp
Hir miilicr «o, mfi carnali copula, caro una fiant.
qucejt. i
Quinc[uum duo facramenta quidam eorum hic re~
°>
c
* * pereruntialterum Dei & anim<e>in (bonfo e«r fpon
'
faialterum Chrijti & ecclejiîn marito & uxore.
*
Vtcti^coitus tame facramentu eftia cjuo ullu Chri
ftianum arceri nefas fuit. nififorte Chriftianorum
facramenta adeo male conueniutfiare utfimul non
>.4. fcnt. pojfmt . E/r e3T altera in eorum dignitatibus abfur-
,.dijt.c. i
ditas Anfacramento confem gratiam fyiritus fan
'
5
l
1 U£ *
cti.affirmant: coitum tradunt effe facramentum: in
c lilcc
*i i c0ltl{ n€ n an t unquam fbiritum fanclum adeffe.ac ne
* l£(]UCtl & J ^ i
*
fimpliciter ecciefiam luderet 7 cjttam logam errorum,
mendi
INSTITVTIO* 599
mendaciorum,frdudum,nec{uitiarum^fer\cm um er+
rori attexuerunttVt dicas mhil aliudûim abomi*
nationum latebram <{u<efiffe , dum e matrimoniofa~
cramentum fecerunt. Vbi emm id femel obtimercf
coniugidhu caufdrum cogniiionem ad fe traxerunt,
quipperesfyirituaHserdt.prophdnis iudiabus, nort
attre£landa. Tum leges fanxerunt, auibus tyranni-
dem fuam frmarunt: fedpariim in Deum manifefcc
impias-, parttm in homines iniquifimas. qudlesfunty
ut comugiamter adulefcentutos , parentum iniuffx
conra£la,firmarata'cL maneanv.ne inter cognatos7

etd feptimum ufygrddum, legitimdfint matrimonia:
& <{uce contracia fint , diffokdntur. Grddus uero
ipfos , contra geniium omnium iura-, <& Mofiquocfc
politiam.confingunt: Ne uiro, cjui adulteram repudi
auerit? alterdm inducere liceat:Nefjpintuales cogn*
ti matrimonio copulentur : Ne i feptudgefimd dd
ocidUds pdfchgj tribus hebdomadibus ante natalem
lodnis, ab aduetu adepiphanid<, nuptice celebreniur.
et fimilcs mnumertf-, quasrecenferc longumfuent.
Etexeorum coeno aliqumdo emergendum efi.in
quo iam diutius hctfit oraiio quim animusferebat.
y
Ahquantulum tamenmihi profeciffe uideor , quod

leomspellem iflis afinis y <iuadam cxjparte detrdxi
DE
4-00 CHRIST* RELIGIONIS
DE LIBERTATE CHRISTIA>
na,potcftate ccclefiafh'ca,& poli
tica adminiftratione*
C A P V T VU
RACTANDVM riucde
Chriilianalibertate. cuius expli-
catio prcetermitti minime ab co de

bety cm fnmmaeuangelicce dociri
nce compendio compiecti propofi
tumfit. Eft enim res apprime neceffana.ac ciira cu-

ius cognitionem nihilferefine dubitatione aggredi
confaentict audenty m multis hcefitant & rejtlwntj

femper uariant £r trepidmt. fed nos planiorem eius
dijbutatione (nam leuiter fupra a nobis attacla eft)
inhuc iocum reieamus.Qkiaftatim atc^ inietta eh
aliqua mentio C hriftmce hbmatis, ibi aut feruent
hbidines,aut infam motusfurgut^nifimature obuia

eatur Ufciuis ingeriv)s iftis ,
qu<e ahoq optima ({Hcecfc
pefiime corrumput.Partim enim huius hbertati* prce

textu omnem Dei obedientia excutiunt, &in effre
natam licentiamfeproripiunt.partim indignatur.pu
Unus omnem moderationemyordinemjrerumci; de-
leilum
INSTITVTIO* 40I
leSium tolli. Qujdhic agamus,talibus anguflijs cir
cumfepti? An Gbrifliana hbertate ualere iuffa y hu-
iufnodi pericuhs opportunitatem prceadamus? At
qui(ut diclum eft)mfi ea tenctur.nec Chnftus^nec
tuangelij ueritas recle cognofcitur , Danda potius
opa, ne adeo neceffana dottnnce parsfupprimaturt
ty occurratur tamen intcrim abjurdis illis obieclio-
mbus^ cjuce inde enafcifolent. C hnftiana hbertas

in tnbus(utego quidem fentiojpartibusfita eft.lpri-
ma,utfidehum confcientice, dumfduciafuce coram
Deo luftificatioms qncerenda eftftfe fupra legeeri-
gat atfy efferanty totamty legis mftitiam obhuifcan-
tur. Nam cum lex ( ut ahbi tam demonftratum eft)
neminem iufium relinciuatiautab omnifye luRiftca
tioms excludimur , aut ab illa nosfolui oportet . Ac
ficqmdemut nullaprorfusoperum ratiohabeatur.
Namqui ueltantillum operum fe afferre debeir ad
obtmendaiuftitiam cogitat , non potefi modum aut
finem prcefigere.fed debitorc uniuerfce legjsfe con-
jhtuit.Sublata igiturkgis mentione. & omni operu
cogitatione fepofita unam Dei mifericordiam am-
pletti couemt,cum de luftificatione agitur.ey auer-
fo a nobis ajj>ec~iu y unum Chnfiu intueri. No enim

illic quccntur7 quomodo luftifimustfed quomodo in
C utfli
402 CHRJST* RELIGIONIS
iufii et indigni,pro luftis habeamur.Cuius reificer
tituiinem aliqum affeqm uolunt confcieriti*, nuU
lum legi dare locu debent. Ne«j. hinc recie quis col-
ligat, legemfidehbus fuperuacaneam effeiquos non
ideo docere , ^r exhortariy &ftimulare ad bonum
definit, tametfi apud Deitribunalin eorum cofciert
tv\s locum non habet. Rcec enim duo ut multo dmer

fifiima funtjita probe ddigeter^funt a nohs difiin-
.guenda,Tota Chnftianorum iuta, qucedampietatis
1
meditatio effe debet: quoniam in fanclificdtione ua
v,t>be
catifuntln hocfitum fit legis officium? ut eos offi-
ci/j fui admonendo, ad fanciitatis <& innocenticejhi

dium excitet. Ar ubi confcienticefollicitaniU)%quo-
modo Deumhabeant propitium , qnidrefjonfurce
fint , ejT fiafiducia conftaturcefi ad eius mdicium

poftulentur.ibi no fubducendum eft quid lex requi-
raV.fed unus Chnfius pro mftitia proponendus^cjtd
omnemlegis perfeciwnem fuperat. Inhoccardine
totumfere argumentu epiftolce ad Galatas uertitur*
Nam infulfos effe interpretes-, xjhi docet Paulu in ex
pro ceremoniaru tantu libertate pugnareêx locis ar
GdUtj J gumentoru probari poteft.Quales iflifunt:^ Chri
ftusfaiiusfitpro nobis execratio, ut nos ab execrd
tione legis redimeret . item : in l&ertate qua Cfcn-
fiusnos
INSTITVTIO* 405
ftus nos liberauit , ftate : & ne rurfus iugo feruitutis
implicemini.Ecceego Pauius dico;ficircunadami-

wi, C kriftus uobis nibil prodent. Et. qui arcunadi-
tur,debitor efl umuerfe legis.Ghnftus uobis ocio-
fus factus.Quicun^ per legem luRifcamnih agra-
iia exadiftis. Qwbus certe ahquid fubhmius conti-
neturûam ceremomarum hbtrtas. Ahera ju<£
}
ex fupenore illa pendet: ut confaentitf non auafi /e
gis necefitate coacics , legi obfequaniur : fed iegis

ipfius iugo libertfyUoluntati Dei ultro obediat, Qup
niam enim in perpetuis terroribus uerfan-:ur, cjuaditt
fub legis dominio funt: alacri promptituiine in obe

dientiaDei nunquacompofitce erununfi huiufmo*
di prius hbertate donatce.Exemplo et breuius & m<t
gis perjYicue affequemurûo h<xc pertmeant.Legis

prrfceptum eh->ut dihgamus Deum noflrum ex toto
corde.ex tota anima,ex totis uinbus.ld utfiat? ani-
maprius omm ahofenfu ac cogitatione eft euacuan
da>cor ommbus defiderqs expurgandu, uires in hoc
unum colhgend* &
contrahendce Quiprx ahjs .
multuprogrefi funt in uia Dominijogifsimeabfunt

ab hac meta.Nam etfi Deu ex animo ddigut, etfyn
cero cordis affetiu, multa tamc adhuc cordis <& ani
mfparteoccupatahabeicarnis cupiditatibus: qui-
C 2 VHS
hus retrahuntur & fiftuntur 7 quominus citato ad
Deum curfu pergamMulto qmde conatu cotendut:
fed caro partim eoru uires debditatârtvn adfefeap
Quid hicfaciantydufentiunt nihilfemmus |
plicat.
legem prcejhre^Voluntâdjyirant,conantur:fed m-
hd ea qua decet perfeCuone. Si lege intuentur?qiuc-
quid tentent aut meditentur opens-, maleditlu efft ui
dent. Nec esl quodfequisqfallat, colhgens opus eo

ipfo no ommno malu ejfe, quia imperfeclu ideo . &
quod in eo boni efc Deo ,mhilommus acceptii effe.
Nam lexperfecia dileciione'exiyens, omneunper-
feftionedamnat. Opus igitur fuu confideret quod ,
pro parte bonu uideri uolebat: & eo ipfo trafgrej?io
nem legis effe inuemet, quia imperfeclu e/}. Ew quo-

modo omnia noftra opera legis maledicliom fubia-
cenufi ad legis modu exigatur Qupmodo aut tum
.
fe alacnter accingerent ad opns infelices amm^pro

quo no mfi malediciione fe referrepoffe cofderent*.
Rurfumfiab hac feuera legis exaCnoe, uel potius to
to legis rigore hberatce.patema lemtatefea Deo ap

pellari audiatjhilares &'magna alacntate uocati re-
fyondebunt,& ducente fequemur.ln fumma^ta le

gis wgo adftringutur , feruis funt fim'des\quibus cer
tce infingulos dies opercc a Donnms mdicuntur.Hi

enim
INSTITVTIO* 405
f rivn riihil effcftum putant.nec in confpeau Domi
tiorum uemrc audcnt , nifi exaclus operarii modus
coftitent, hlij ucro y qui hberahus & magis ingenue
a patribus tractatur, eis no dubitat mchoata et dimi
diata operaâhcjuid etia uitij habetiaôfferrc: coffi,
fuam obedientia &animi promptitudine illisacce-

J
ftafore, etiafi minus exacle effecerint qd uolebat.
Tales nos effe oportet^qui certo cofdamus obfecjuia
nofba indulgetifimo patri probatu irr. quatulacuik
fint?& quantuuis rudia ac imperfecla.Necj-htfcfi-

ducia paru nobis neceffana f , fine quafuPua 0-
#
mnia conabimur .
fi quuie 'nullo noftro opere fe coli
reputat Deus,mfi qcfin eius cultu uere a nobisfiat*
Id aut inter, illos terrores-, ubi dubitatur,of-

g poffet '
fendatur ne Deus, an colatur noftro opere ? Af<j- ea
cavfa efi , cur autor epijlolce ad Hebraos cjuiccjuid

n& r 11
.
in fanttis patnbus bonoru operufuifje kgiturâdf-

dem referat,& ea duntaxat ex fde cefumet.De hac
hbertate illuslris efllocusin epiflolaadRomanos.
row ,$
ubi Paulus ratiocinatur,veccatu no debere nobis do
minarr.quiano fumus fub lege.fedfub gratia . Cum
enim fdeles hortatus effet.ne peccatu in eoru mor-
tali corpore regnaret.ncue exhiberent mcbra fua ar
ma inicjUitatis peccatofed deo fe deuoueret tan\ ex
C $ mortuis
mortuis uiuentes y et membrafua y arma iuflitia Deot
illi uero cotra obijcere pofftnufeadhucfuacarnem
fecu ferre plenacocupifcentiis.&feccatu mfe habi
tareifubipt eam cofolaiionea legis hbertate.ac fi di
ceretiTameifl nondu extmciupeccatuâc iuflitiam

infe muere plane fentiant , no efje tamen curformi-
denu&anww de'ijaatur,quafi Deum femper offen
fum babeat ob peccati rehquias . quado pergratiaa
legefnt manumiflv.ne eius regula^fua opera exami-
nentur . Qm uero peccandu mferunt*quia noflmus
fub legei hac hbertate nihil adfe periinere inteiligatt
cuiuspnis ejij nos ad bonu animare. Tertiaiut nul-
lareruexternaruû^ferfeflmt k<Aioccpcf>cu y re
hgione cora Deo teneamur.quiti eas nunc ujurparey

nunc omittere mdifferenter liceat, Atq; hmus etiam
libertatis cognitio perquam nobis\ neceffaria efl.
Qtueflabent , nulla confcienivjs noflns futura efl
quies, nullus fuferflitionuflnis. Videmurhodiepla

nfq; inepti^ qui difceptatione mouemus de libero efu
carnium , dehberoferiarum ueflium^ ufu&fimili
bus(utilhs quide uideturjfriuohs nugisfedpius iflis
ineft momeniu g uuloo creditur * Na uh femelfe in

laqueu coniecerunt cofcienticey longii & inextrica-
hdelabyrmthuingrediuntur. undenofacihs fofle*

cxitus
INSTITVTIO* 40-7
exitus patet. Si quis dubitare mcctferiuanfih in lin
teis , indufijs-, fudarv)S y matihbus-, lino uii lceat: nec

^decanabcfoflea fecurus entjtande & deftuffis in
cidetdubitaiio. Sec u enim uolutabiân nofine man
iilib. ccenare pofitfan no fudanjs carcreiSi cui pau
16 dehcatior cibus ilhcitus uifusfuerit , demu nec ci-
barium panemâc uulgaria edulia tranqudlus coram
Deo comedeV.dum m mente uenieufe udioribus ad-
huc cibis poffe corpusfuftentare.Si in fuauion uino
ha?fitarit,deinde nec uappacum bona cofaeniice pa
ce bibet.pofkremo nec du!ciorem mundioremq; atys

?
tcjua atiingere audebit.Denify eo demu ueniet*utjU

fer tranfuerfam (cjuod dicitur y feftucaincederey ne-
fas ducat. Non enim hic leuecertamen inchoatur^
fed hoc controuertitur , an his aut illis rtos uii Deus
ueliv.cuius uolutas cofttys noftris acfa£lis omnibus
frceire debet. Hinc ahos defyerationc in confufione
abripi neceffe eft,al\os contepto deo>et abicEio eius
timoreûiamfibirumafacere^ quaexpeditam noha

beat. Qîicun^ *nim talidubitatione imj>liciiifunty
quoquo fe uertant^rccfente ubify cofcientice offen-

jioneuident. Sao, inquit Paulusûia mhilcomune Rowrf.14
eft(fer c6mune profbanu accipiens:) nifi qui exifri

y
mataliûid comune,illi comune eft, Qmbus uerhis

C 4. res
res omnes externas libertati noslxce fubijcit , tnodo
eius libertatis ratio animis noftris apud Deucoftet.

Verumfi cjua fuperftitiofa opinio fcrupulu nohis mij'
ciatiqucefuapte natura pura erant^nobis cotaminan
tur.QuarefuhijciuBeatuSy qui non iudicatfeipfum y
in eo quod probat. At g dvjudicatji ederiucodemna
tus efaquoniano edit exfide.Porro quod no efi ex
fide^peccatu eft. lnterhmufinodianguftiasy 4 omnia
fecure nihilominus audendo fe animofiores often-
dutj none fe tantundea Deo auertutf Qm uero ali~
quo Dei timore penitius afficiuntur, cum & ipfi co

gatur multa admittere auerfante cofcientiafirmidi-
ne cofternantur ac coadunt. Omnes quotquot tales
funty nihil donoru Dei accipiunt cum gratiaru atlio
ne.qua tamtnfola nohis omnia in ufum noftrumfan
l Thn<4-
& ficar
l i-> teft atur Pwlus.lntelligo autem gratiarum
atlione ex animo profeEla, qui Deibeneficentiam
& honitateinfuis doms agnofcat.Namulti quidem

eoru, Dei hona effe^ intelhgunt, <{uibus utuniur^
Deum in openbus fuis laudat. fed cumfthi data effe
perfuafum no kabeat , quomodo gratias Deo a?eret

tan\ datoril Videmus infumma, quorfum hcec tedat
libertasmempejUt Dei donis^nullo confcientice fcru
fOj mlkanimiperturhatione^ utamur7 inqueufum

nohis
institvtio* 409
nobis a Deo data funt: ftafiducia et pacem cum eo
habeant animce noftrce,& eius erga nos largitatem
agnofcant. Eft aute dihgenter obferuandum, C bri
ftiana hbertate ommbus fuispambus re fyiritualem
effetcuius tota uis in formidolofts cofcientijs coram

Deo pacificandis pofitafitfiue de peccatorii remif-
fione inquietcefint ac fohcitce: ftue anxice ftntûtru
opera impcrfeaa & uitijs carms noftrce inqumatay
Deo placeat:ftue de r/ru indijferentiu ufu torquean
tur, Qiiare peruerfe interpretantur , uel qui fius cu-
piditatibus ipfam prcetexunuut bonis Dei donis abu
tantur in fua hbidine:uel qui nulla effe putant , nifi
coram hominibus ufurpataMeoc^ in eautenda^nul-

lam infrmorumfratrum rationehabent, Primoge-
nere maiorein modum hoc feculo peccatur. Nuuus
fere e/J, cui fumptuofo effe per facultates hceatûe
nodeleaet in ccenarum apparatu^n cultu corporis>
in extruedis domibus-, luxunofus ft>lendor:qui non
omnilautitiaru genereinter alios eminereuehu <[ui
nonfibi in fuo nitore minfice blandiatur. Er hcec 0-

mniafub Chriftian<e hbertatis prcetextu defendun-
tur. kiunt res eftfe indtfferentes. fateor:modo ijs in*

differenter quis utatur . Cceterum ubi nimis cupide
<tppetutur 7 ubifuperbe iaciatury ubi luxunofe effun
C 5 dun
4*° CHRIST, RELIGIONIS
duntur,v\s uitijs confyurcantur. Inter res indifferen
Tft. i tes time diftinguit dlud Fauh; Omnia munda mun

°P
dis. coinqumatis autem et infidehbus y nihil mudumt
quando polluta efl eorum mtns & confcienua.Cur
Luc. 6 emm maledicuntur diuites, cjui confolationem fuam
A mos. 6 habet, cjui faturatifunt, qui nunc ridenu cjui dormiut

jc/i. y in le£iis eburneis, <jwi conmngunt agrum agro:cjuo-
rum conuima cytharamjyram, tympanu,& uinum
habenttCerte, & ebur, & aurju.m^ £r diuitia^bona
Dei creatura funt, hominU ufibus fermiffadmo dei
frouidetia deftinatce.Nec ridere aut faturari, aut no

uas voffefiones uetenbus dtcfc auitis admngere , aut
cocentu mufico deleciari,aut umum hbere y ufquam
frohibitum efl. Verum iflud cjuidem. fed ubi rerum
copia fuppetit, m dehtvjs uoluxari, ac fe ingurgitare 7
mentem & animu inebnarc prafentibus uoluptati-

* bus , nomsc^ femver mhiare: hac a ieghimo donoru
Dei uju longifime abfunt. Tollant ergo immodera-
tam cupiditate, tollant immodicSfrofufionem, toU
lant uanitate '& arroganua: utfuracofcientia^Dei
donis pure utantur.Wbi ad hanc fobrietatem ammus
compofitusfuerit , habebunt legjtm ufus regulam.
Defit rurfum hcec moderatiorfleb~eia comunesc^ de
hiianimiafunt.Nadlud uere diatunln burrho &
rudi
INSTITVTIO* 411
ruiifanno.fefeanimum furfureum habitareimter
dumfub byfjo et furfurafimfhcehumihtatelatere.
infuo quify ordme uct tcnuiter, uel modice , uel
\ta
fylendide uiuat : ut memmerint cmnesfe a Deoali,

ut uiuant^noutluxurientur. aclegemhac Chnftia
nahbertatis futentji cumPaulo didicennt.m qm- VhilipA
lusfunt, ijs contenti effe.finormt &humiles effe,
& excellere.fi doiiifmt ubiq& in omwbus^fa

turaru & efunre> & abundare & fenuriam
: fatif
Errant et in eo plarifytjuod fennde acf fua hber

tas incolumis ac ftlua non effet , nifi teftes haberet
hommes-, fromifcue & imfrudcter ea uttitur. Qua.
imfortuna ufurfatioe mfirmos fratres fefenumero
cffendunt.Videas hodie quofda, cjuibusfua hbertas
non uidetur confslere^nfi fer efum carnium die ue
neris in eius foffefione uenerint.Qupd edunt, non
refrehendo.fedexigenda eftex animisfalfa iftac
cf inio.fiquidem cogitare debebanUmhil fe fua hber
tate nouum confequi m hommu conftefiu, fed afud
D eum\ & tam m abftmendo conftitutam effe , \ in
utendo.Si coraDeo nihilreferre intelhguntûefcan
turnecarmbus y an ouisirubrisue, an nigris ueftibus
induanturfatis fuferfy efl.lam fohta eft cofcientiay

cui eius hbertatis bemfciu debebatur. Ergo etiamfl
po/1
412, CHRIST, RELIGIONIS
pofthac carnibus tota uita abftineat> & coloreunti
perpetuoferanU no minus hberifunt.lmo ideo liheri
funty quidhbera cofcientia abftinent.Pernitiofifiime

uero lahuntur, quodft-atru infirmitatenullius penfi
hahentiquafic fuftineri a nobis decet^ne quid teme
re admittamus cu eius offendiculo . Veru mterdum
quoq; intereft^corahominihus afferi noftraliherta-
tem. Et hocfateor.modus tamen fumma cautione te
nedus eft ne infirmoru cura y
: cjuos nohis tantopere
Dominus comendauit? abijciamus.Dicahic itafy de

fcadalis nonihil, quo in difcrimine hahedafint^ quce
cauenda,qu# item negiigenda:undepofiea ftatuere

liceat, qms ftt inter homines hbertaiinoftrcelocus.
Placet auteuulgaris dla partitio^ qucefcandalum
aliud datum.aliudacceptum tradit: quando & aper
tumfcnpturce teilimonium habet,nec inepte expri-
mit quodfignificat Si quid importuna aut leuitatey
.
aut lafciuia , aut temeritate, no ordine, nec fuo loco
facias, quo imperiti imbecillescfe offendatur: fcanda

lum ahs te datum dicetur: quoniam tua culpafac?cum
fuerit, ut eiufmodi cffenfio fufcitaretur.Ac omnino
fcandalum in re aliqua datum dicitur,cuius culpa ab
autore rei ipfius profecla eft . Scandalum acceptum
uocatur} cum res ahofti non improbe7 nec importu-
neadmiffa,
INST.ITVTIO» 4 f 5
ne admiffa y maleuolentia,aut finiftra quadam animi

malignitate, inoffenfionisoccafionerapitur. Non
emm hic datum erat fcandalum ifedfiniftri illi inter-
pretesfine caufa accipumt. Pnore illo fcandaligene

re,non nifi infirmioffenduntur.hoc autemfecundo
acerba mgenia & phanfaicafuperciha. Quarealte
rum uocabimus fcandalum infrmorum, alterum
phanfeorum ac fic hbertatis
. noslrce ufum tempe-
rabimus-, ut fratrum infirmorum ignorantice cedere
debeat^ phanfceorum aufteritati nequaquam. Qjud Row, 1 4.

emm infirmitati dandu fitâbunde multis locis ofien
dit Faulus.lnfirmos, inquit^ infidefufcipite. item: Ne
pofthac alius aliu iudic-emus. Verum illud magis y ne
offendiculum ponaturfiatri, aut lapfusoccafio. Et
multa in eum fenfum: quce ex eo locopeti fatius eft y
quam hic referri. Summa eft: ut nosûi potentes fu
muSjinfirmitates impotentium fufferamus? necpta-
ceamus nobis ipfis . Sed unufquifc[ue noftrum pro
ximoplacMtinbonum.adcedficationem.Alibifed 1 Cor.S.ic
uidetey neyuo modo facultas ueftra offendiculo fit
jjs, qui infirmifunt. ite: Omnia quce in macello uen
diitur edite.nihil mtenogates Jppter cofcientia :por-
ro cojcientia ueftra dico , non alterius. Denify tales «
eftote, ut n ullu prccbeatis ojfendiculum^ necfe wdceis

'414 CHRISTV RELIGIONIS
nec^grcecis.ne ecclefice Dei.alio etia locoi In liber
<fe
tatem uocaii efmfratres, tantune hbertate ueftram

detis in occafionem cami, fed per charitatem ferui-
te uobis inuicem.lta eftfane. Ubertas noftra non ad
uerfus imbealles proximos data eftûorum nos per
omnk feruos charitas ftatuitfed magis^ ut pace cum
Deo in ammis nofms habentes .paciftce etiam inter
hominesuiuamus. Fhanfeoru autem offenfio quan
I&tftb.i y iifitfaaenda, difcimus ex uerbis Dominv.cjuibus M
bet omitti illosâ ccea funt, duces ccecoru.Admo-
nuerant difcipu% eosfermone ipfius offenfosfuiffe ¥
Refyon det: neghgendos-, nec curandam effe eorum

offenfionsm. Res tamen adhuc incerta pendetimfi
teneamus y cjuinobis fint habedi infixmiêt cjui Phari
fcei.cjiw difcnminefublato , nouideo qs prorfus re-
jlet inter ojfenfiones hbertaiis ufus , g nuqfinefum
mo periculoforetMeru mihi clanfime defntjffe m-
detur Faulus-, tu doCtrina, tum exephs, cjuatenusuel
moderandafit hbertas noftra, uel offendicuhs redi-
ActorA9
weda.Timotheu cu in coforiiu fuum affumeret , cir
* * z
cucidit:Titum, ut circuaderet,adduano potmt.Di
uerfa fa&atnulla cofii^ nec animi mutaiio.nepe, itz

circuadedo Timotheo.cum hber effet ab \ommbus>
i. C0Y.9 omnb.femeiipfumferuumfeciti&fattus ludtfis
eft
quafi
INSTITVTIO* 415
qudfi lud<eus,ut ludceos lucnfacerct : ijs qulfuk legc
g fub lege erat lucrifit

erat, fiafi effet fub lege, ut eos
cerev.ijs qfinelege erat, quafi effetfinelege, uteos
lucrifaceret qui erantfinelege. infirmisûafi mfr-

mus, ut infrmos lucrifaceret.ommb.omnia: ut mul-
tosferuget. queadmoduahbifcribit.Habemusiufta
l *£° Y -9
hbertatis moderationem ficufru£iu aliquo indiffe-

y
renter cotineri pofiit. Quid refyexerit cum Titu cir

cuciderefortiter abnuit, lpfe tejlatur, fic fcnbes:Sed
nec^ Titm-i qui mecu erau cum effetgrcecus^copulfus q^^ *

fuit circucidi: propter obiter ingreffosfalfosfratres y
quifubmtroieratad explorandulibertatem nofira y

qua babemus in Chriflo lefu, quo nos in feruitutem
adigerenv.qbus ne ad tempus quide cefiimus perfub

teilione, ut euagefy uentas maneret apud uos. Habe
mus <& necef?itatem uindicandce hbertatis^ fi perini
quas exacliones pfeudapoftoloru ea infvrmis cofcien
U)spericlitaturNbi^; ftudedu charitati&fjpe&xn-
dafximi cedificatio. Omnia, inqt ahbi-,mihi hcev.at
omnia no expedua. Qmnia mihi licet : at no omnid l* Cor.i ©
adificat. Nemo quod fuu eft qucerat, fed fiod alte-

rius. Nihi! ia hac regulx expeditius:quam, utendu li
bertate noftra.fiin jpximi nohri cedifcaiionem ce-
davfin itx proximo no expedkt , ea wic abftinen-

dwn*
'
4*6 CHRIST, RELIGIONIS

dumfunt cjui Paulinam prudentiam fimulant in ab-
flinetia hbertatts , nihil minus g in officia charitatis
eacoferetes.Suce enim quieti ut cofuiat, omne hber
tatis mentionefepuhaoptant. cu non minus interfit
fximoru-, hbertatein eoru bonu & cedificationem

interdum ufurpare: <fuam pro ipforucom^h eam ,
loco moderari Qwcquid autem de cauedis offen

dicuhs docui , ad res medias & mdifferentes referri
uolo.Nam quce neceffana funtfa£iu,nul\ius offendi
cuk timore omittendajunt. Ecimdem&hiccbari-
tatis rationem haberi decetffed uftk adaras:hoc ej%
neingratiamproximuDeum offendamus.Non pro
bo eorum intemperiem , aju nibd nifi tumultuando
ctgunt-,
& quiperrumpere omniamalunt, quamdif-
fuere. At nec eos auiio 7
dui cum in mille impietatis
formas ducesfe prebent^ ficfibi agendu fingunt>ne

proximisfint offendiculo. quafi non interim proxi-
I. Cor-8 morum confaentias in malum cedifcent: prcefertim
ubi nulla fpe exitus, in eode femper hcerent luto. Et

fuaues kominesfiu do£irina, feu uitce exeplofit in^
flituendusproximuSyaiutlacle pafcendueffe: quem
'
pefitmis exitialibusc{; opimombus imbuut. LaciiS po

i.Cor.5 tu e a l m e Corinthios Paulus comemorat .Sedfi
f ff
tu mier eosfuiffet miffa^nfacrifcaffet 7 adprccben-
dum
INSTITVTIO* 417
ium ipfis US(is paftumtAtlac uenenu no eftMenti
untur ergOy fe alere, quos fuh hlanditiaruftecie crtt
deliter necat. Ar<£ ut demusy prohandam ad tempu$
iftiufmodi difiimtdationejcjuoufcf; tamen pueros fuos
eodem potahunt UStei Nam fi nun\ grandefcunty
ut uel tenuemfaltealiciucm ahuferre poftint^nec U
ftefuiffe uncjuam educatos certum e& lam uero
cu hac lihertatis prcerogatiua, qualeantea defcripfi-
tnuSjdonatcefdeles confaentice, id Chrifli henefi-
cio confecutcefint^ne ullis ohferuationum laqueis m
V\s rehus implicentur , in quibus eas efje liheras Do~
minus uoluit : omnium hominu potettateexemptas
effe conftituimus . Eftenimindignum, aut Chrifta
gratiam tantce fuce liheralitatis perire: aut confcien-
tv\s ipfisfruclum.Necfe res lemcula exiftimanda # o~
biseh quam uidemus tanti C hri&o conftitiffe Vt
y .
poteûam non auro autargentoftdpropriofangui

ne ceftimauit ut Paulus non
, duhitet dicere, irritam
fieri eius morte,fi animas noftras hominibus infuh-

ieSiionem tradimus.Suiuidem non aliud agit alicjuot
capitihus epiftolcead Galatas-, cjuarn Chnflum no-
his ohfcurariûel potius extingui^mfi infua liherta-
teftent confcientia noftrceia qua certe exciderunt,
fipoffunt homimm arhitriojegum ac conRitutio-
D num
nwn uinculis illacûeari. Verum ut res e/? covnitu di~
ghiftima,ital6gionmagis'q> perfytcua expltcationc
indtgct.Statim emm atc^ ae humanarum conflitutio
mm abrogattone uerbumfa&um e$, ingentes tur-
b# parttm a fedtttofis^ parttm a caluniatortbus com
mouentur: quafi uniuerfafimultollatur acfubueru
tur homtnum obedtentia . Ad eum ergo laptdem ne
quis impingat> animaduertamus duplex effem homi
neregtmen t alterum fjpiriiuale , quo confcteniia ad
pietatem & cultum Dei Mituitur : alterum pohti-
cum > ad
cjuo &
humanitatis ciuditatis offtcia , quce
inter homines feruandafunt, homo erudttur. Vulqo
appellarifolentyiurtfdicliofyiritualiSi et temporahst,
non improprijs nominibus. qutbus fignficaturiprto

remiliamregiminisfyeciem adammce uttamperix-
nereihanc aute y in hisûce prafentis uitce funuuer-
fari. non cntidem in pafcendo aut ueftiendo tfedin
}
prcefcrtbendis legibus , qutbus homo inter homines

uttam honefle modejhq; extgat. Nam illa in animo
interiori fedem habet : hcec autem externos mores
duntaxat componit Alterum uocare nobis hceat re
gnum (j)iritua!e y alterum regnum politicum.H<ec au
tem duo,utpartitifumus,feorfumfinguladtfyicien-
da;& dum alterum trattatur7 auocandi auertendtcfc
nbaltmm'
INSTITVTIO* 419
nb alterius cogitationcanimi . Sunt enim in bominc
ueluti mudi duoûibus et uanj reges, et uariae kges

praeeffe poflunt. C um ergo ad hocfyintuale re-
gnum pertineat , quicquid de Chnftiana hbertate i
nohis dicium e#, inbocfermone nullum aduerfus
foliticum legum aut legislatorum ordinem nobis cer
tamen eft:fed contra poteftatem, quam ufurpantfi~
bi,qui paftores ecclefitf uiden uolunttre autem uera
feuifimifuntcarnipces.Quas enim leges condunt?

ftintuales effe aiunt, ad animam pertinentes: & eas
ad uitam ceternam neceffarias affirmant , fic autem
regnum Ghrifti inuaditur , fic nbertasab ipfofde-*
lium confcient^s dataôpprwntHr penitus ac dijtjci-
tur.Taceo nunc^cjuanta impietatelegum fuarum ob

feruafionemfaaant; dum ex iffa & peccatorum rc
mifiionem,<& iuftifiam quderere docentidum totam
religionis&fietatisfummamin ipfaftatuunt, Hoc
unum cotendo , necefitateimponi confcientijs non
deberefin qiiibus rebus a Ghrifto Iiberatur:nec nifi
hberattf (ut antea docuimus) cjuiefcere apud Deum
foffunt.Vnicu regem agnofcat.fuu hberatore Cbri

flum:& una libertatis lege, nepe facro Euagelij uer
bo 7 reg4nturoportet:figratia, quain Chrijiofemel
obfmueruty retinere uolut, nuuaferuituteteneatur*
D a mllk
42© CHRIST, RELIGIONIS
mllis uinculis adftringantur.Tmgunt quidem Sofo-
nes u%fuas coftituhonesjeges efje hhertatis-, fuaue
iugum , onus leue: fed mera effe mendacia cjuis nort
vudeatl Nullam ipfi quidem legum fuaru grauitatem
fentiunt-,cjui abiecio Dei timore, tamfuas cjuam diui
nas legesfecure acftrenue negligunt. Qm uero ali-
quafalutis fuce cura tanguntur^lunmu abeft utfe li

beros exiRiment , quamdiu his laqueis implicantur.
1. Cor. 7 Videmus quanta cautione uerfatus fttin hacparte
Paulus-, ut ne una quidem in re lacjueu mvjcere aufus
fuerit. necfe id nulla caufa. Profyiaebat certe cjuan-

tum ulnus mfligeretur confciennjs ,fi earum rerum
necef?itas ilhs vr:poneretury cjuaru relicla effet aDo
mino libertas.Contra-, numerari uix poffunt confti
tutiones, cjuas ifti grauifiime ceternce mortis denun-
ciatione fanxerunu quas feuerifiime exigunt.feu ad
falutem neceffarias.&in his permultct funt obferu*
tu difcillimce:omnes ue)'o in turbaimpofibiles.tan-
tus e# aceruus. Qwi ergofien potentût non extre
ma anxietategr terrore perplexi urantur-, qmbus
tanta difficultatis moles incumbit? Quare breuiter.
ex ijSy cjuce iam docuimus-, cofntuendu e&nullis ta-
libus coftitutionibus cofcientias noftras apud Deum
ebftnngi-, cjuce m hocfertitur ut animas
?
intus coram
Deo
'
INSTITVTIO* 421
Deo ligenU et religione iriijcianU acfide rebus adfa
luteneceffarijs prceaperet . Tales autfunt oes y quce
ecclefiafticce coftitutiones hodie uocantur.cju.ce pro
uero ac neceffano Dei cultu ingerutur.Atfy ut funt
innumerce->ita infmtafunt ad captadas iljaqueadas(fe
animas uincula.Quid igiturfNulUne eft poteftas ec

clefiaftical Hcec enim cogitatio fimpliciores multos
ttnxios habetûibus nospotifiimufcribimus.Reftpo
demusy Effefaneifed quce in cediftcationem datafitj
ut Paulus teftatur? non in deftru&ione.qua qui legi- z t cor. 1 •

time ututur?nihilfe flus effe exiRimat , g miniftros &• 15
Chnftii&difyenfatores myslerioruDei. Earecle
defnierit^ appellant uerbi Dei minifteriu.his enim it q oy 4
finibus a Chrifto terminata eft, cu mandauit Af>o* watthult*
ftolis,irenty ac doceret omnes gentes-, qucecunc}; illis
prceceperat Cuius madatt legem utinafibi fropoft

.
tam effe meminiffenty cjui ecclefice Dei olim prcefue-

runty &nuncetiaprcefunt. ita, & ueris paftonbus
prceckre fua cofiaret dignitas :nec de poieftatefal-
fo gloriarenturûi populum Dei plufquam tyranni-

ca imquitate uexat Nam hic memoria repetendum
.
efiûodobiter quodaloco mdicauimus. Quicquid

autontatis ac dignitatis fcriptura>fme prophetis.fiue
4cerdohbus,fwe Afoftolis.fwe Apoftolorumfuc-

U > ceffonbus
4*2 CHRIST* RELIGIONIS
ceffonbus defert : i d totum non hominibus ipfts da~
ri-yfed mmifterio, cui pr<efecii (unt . Vel (ut expedi-
iius loquamurûerbo Dei.m cuius minifleriu uocati
funt.Vt enim ordine omnes perfequamur7 taprophe
tasty facerdotes^ Apoflolos & difcipulos: nore-
periemus ulla iubendi^docendiy aut refyondendipo-
teftatefuijje preedito$-,nifi in nomine & uerbo Do-
mini.Mofche ipfim, prophetaru omniu primu, audi
diri uoluit Dommus. Sed auid ille madamtâut omni
no nunciauit, mfi a Dormnotnefy enim aliudpote-
lrrf, i rat.Prop hetas fuos otim cofxituit fupergentes & re
gndyUt euellerent & extirparent , perderent &fub
uerterenty eedificarent&plantarent fedfimuladdi
tur.ldeo g> lam in eorum ore uerbafua dederat.Ne^

enim ex ipfis gphetts ullus os aperuity nifi DominQ
uerba prceeunte* Vndeillatoiiesapud eosrepetita:
Verbu Dominiyonus Dommi-, Os Domini locutum
cftjVifio a Dominoy DicitDominus exercituu Et ,
Ufd. 6 merito.Exdamabat enim lefaias,polluta fibi effela-

lcre.i biaXeremiasfe nefcire lofiifatebaiur^
£ puer effeU
Qmd ab illius polluto, aut huiusfatuo oregdirepo-
terat^mfi immundu aut infulfum^fi fuu ipfifermone
locuti effentffanclauero typura ilhs UbiafuerMnty
cumf]firitksfan£ii cceperut efje orgam Ac <$i# in
.
uniuerfunt
7
INSTITVTIO* 425
ttniuerfumfuerit prophetaru funSfio, pulchre apud
EPechtele defcnkituriFdi hominis,fpeculatQrede- £? ec jj
•
di te domui Ifraelaudies igitur ex ore meo uerbu, et

nunaabis illis ex me.Qm audire iubetur ex ore Do
mmi.none quicq ex fe comiwfcifhibetur? Quid ue lere, 1 J
ro efr nuciare a Dommo,nifi fic locjui>ut cofdenter

iaciare pofit^no fuu effe.fedDommi uerhu cjuod at
tulenuTaiunde eft apudlerem. ahjsuerbis: Prophe
ta apud jue eft fomniu^ndrret fcmniu: <& <jui halet
uerbu meudocjuatur uerbu meum ueru.Qiud paleis
*d triticu* incjuit Dominus . Defacerdohbus <juocj; "oeut. 1
prtfcepit Dominus, ut uerbu legis ex eoru ore rcaui Mal.z
reretur.fed caufamfimul adieciuQuia angeli Domi JNUfi b.y
ni exercituu funt. lam & in Apoftolos reypiciamus. Luca o

Multis cjuideet infignib. elogvjs ornatur, g, lux mun I<WM°
difmti&falterrcc.fypro Chrifto audiendi: <y <jua
cuncfc in terra ligauerint, autfoluerintjigata erut ac
foluta in ccelo.Verufuo nomine prafeferuty <juan-
tufibi in fuo muneir permifuft. Apoftolos effe 0-

forteucjui nogarriant cjuicquid collibitu fuerit : fcd
nandata eius, a <{uo mfi funt, bonafide perferant*
Ecce, dicebat illis Chniius , cjuemadmodum mifit ican.zo
me uiues pater,ita & ego mitto uos. Quomodo aut
ipairemiffusfHerit,alura fua uoce tefiatur. Do-
D 4. £trin<ti
4*4 CHRIST, RELI6I0NIS
lodlt. 7 Shrina, in<juity mea no eft meaifed eius-, qui me mifit*
patris. Hanclegem, quamfibi Chnfius quoque
impofuit, Apoftolis profeBo, & Apoftolorumfuc-
cejforibus-, detreSiare nefasfueriu Quanqua lon
ge etiam diuerfifima e# ratio Ipfe enim aeternus ac
unicus patris cofiliarius, qui in eiusfinufemperfuity
Cclojfi ficapatreaccepit, utftmulomnesfcientice&fapi-

entice thefauros habuerit infe recoditos. Ex hocfon
te hauferunt omnes prophetceûicquid uncjuam cot
leftium oraculoru edxderuntJEx eode Adam,Noah 9
Abraham, Ijaac, lacob-, &afy> quofcunfyab initio
Deusfui cognitione dignatus efi , hauferunt & ipfi
quofyquicqmdccele&is dofirina didicerunt Natn
fifuit illud perpetuo uerum (ut certefuit)<±uod dice-
loan.i batloannesbaptislai NemineuncjuaDeumuiiiffej
fed unigenitumflium-, qui eft inftnu patris, enarra-

Maith. ii uiffe nobis.et alteru ipfius Chrifti uerbu: Qupd nc
mo patrem uiderit^nififtlius^ cuiflius uolueritre
uelare.quomodo Dei myfieria , aut animo compre-
hendiffentâut elocuti effent, nifi docentefilio , cui
foli patent arcana patrisl Deum itacfc non aliter co*

gnouerunt fanfti illi homines , cjuam ipfum inflioy
uelutinftpeculo, intuititnec aliter deDeo uaticinati
funt prophet<e7 g eiufdemflv\ ffiritu, feu quis ita dici
malit:
INSTITVTIO* 415
mlitt non alia rationefe uncjuam manifeflauit homi
mbus Deus , quam perfihum,hoc eift, unicamfuam
fapientiam, lucem, ac ueritatem. ftcec uero fapietiay
"
tametfifefe antea uarqs modis exeruerattnecfic cjui
detameadhuc ad plenu elucebat Veru ubi demum

in carne manifeftata eft, quicquid humana mente de
Deo coprehendi poteft, £r quicquid cogitari debety
pleno orenobis edifferuit No enimjpfe&o uulgare
alicjuid pradicare uoluit hpoftolus, cufcripfit Deu HcJr.t
olim multifariamultisfy modis patribus locutufuiffe
f>er fphetas,at extremis hisdieb. nobis in dde£lofi

liofuo locutu effe.Significat enim y imo aperte decla-
rat,Deunonpofthac,utantea,peraliosfubindeatci;
alios locuturuinecfphetias addituruprophettjs,aut
reuelationes reuelationibusifedfic oes docendipar-
tes infliofuo copleuiffe, ut hocultimu aeternucy ab

eo nobis habendufit teftimoniu . Qua ratioe totum
hoc noui teftamenti tempus, ex cjuo cu Euangelijfui
pradicatione nobis apparuit GhriHus ad diem ufcu
iudictyper horanouipima : nouifiima tepora,nowpi
mos dies ( utahbi obiter indicauimus ) defignatur.
Qup,perfe£lioe docirina Chrifti cotenti,difcamus

nulla ultra nouaaut nobisfingere, aut ab alijs confi -
iiandmittere, Itacfc no temere paterfliu ad nos wit- *

'
D 5 tensj
4.Z6 CHRIST* RELIGIONIS
tens, fingulari pnerogatiua doclorenobis prgfecit:
ipfum^non hominu quenfyaudiri pneapiens.Paucis
quide uerbis nobis eius maoifteriucomendauit, cum
dixiv.lpfum audite.fed quwus incft plus cjuidd&pon-
dens ac energice, $ uulgo exiftimetur.Permde enim
e*%acfi ab omniu hominu doclnnis addu£tos, huic
uni nosftitiffet, ab uno omnefalutis doclrinapetere
iuf?iffet,ab unopendcrc, m uno h<erere,deni(^(c^

Uerbafonat)uni aufcultarc. Et fane\q:;\d laabhomi
tie aut expcclari-, aut expeti debeaUubi uerbu ipfum
uitcefamiliariter nobifcu m carne noftra ucrfatu eft?
Nififortefjpesfiâb homine poffeDei fapientia (i-
ferari. Qmn omniu hominu ort claup effe cwenfy
foftqfemel locutus eft illejn quo ccefc#ts fttter oes
fcientice&fapicntix thefauros uoluit effe < hfcondi

tos.Etfic quidelocutus eft,ut & Deifafientia cp<t
nulla in parte hiulca e/J) & Mefchiah (a fio o; w u
lotn. 4 rcuclatio expc&abatur)decebat:hoccft,ut afys pofi
fenihldicedureliquerit.Vnu.inqua, Chnftutacen
tibus ommbus loquiy unu ommb.omifsis contem* &
ptis audirioportet Hoc enim eius propnum eft , ut
.
N<tttb.7 doceat quafi poteftate habens . Er nihd apertius dici

ttaitb, i } poterau ([uod ipfe ait difcipulis: Vcs aut nolite uo-
g
cari rabbimus en\m magifleruefter Chriftus.De-
indc
INSTITVTIO* 417
htdc.cjuo altius eoru animis uerhum illud inpderet,
his eodeloco repetit. Uoc ergo unum Apoftolis reli

ftum efii& eorufuccejfonbus etiamnu rePtatêam
legediligeterretinere , <jua eoru legatione Chriflus
limitauitjcum iuftit: \renty ac doceret omnesgentcs, Mtttb. ufa
no cjucc temere ipp apud fe effentfabricatifed cjuce-

cun<fe ipps prccceperat . N ec aliud autpbi , aut afys
relicjuit Apoflolus Petrus , optime i magiftro edo-
£tus,<juantufibiliceret: Quilocjuitnrjincjuitjocjua i.Vch 4
turfermcnes Dei . Quid hoc aliud eftômnes hu-
wance mentis inuentwnes ( a cjuocuncj^ tandecapitc
frofeiice fint) arcere:utpurusfcrmo deiinpdehum
ecclepa doceaturac difcaturtowniu hominuycuiuf-
cuncfeftnt ordinis.placita tollcrciut fohus Dei decrc

taftatuaturtHacfuntarmaillaftpiritualia, potentia 1. Cor.io
Dfo, addemolitionemunitionu: tftus coftlia demo
liaturfdiDeimihteSy etomneceiptudine^ cjuceex-
tollnur aduerfus cognitione Dei:& captiua ducant
omne cogitatione y adohediendu Chnfto:& prom
ftahabeatuinditiaâduerfus omneinobedietia. En
flane ac perfpcue dephitapoteftatem>cjua ecclepcc
faRores^cjuocuncfc demu nomine uocetur-, prceduos
effe conuenit:nempe,ut uerbo Dei.cuius poptifunt
miniftri ac dfyefatores,cGpdeter omnia audeat:eius
maieftati omne mundi mtute-, glori2,fublimitatcm 9
428 CHRIST RELIGIONIS
4
ccedere atfy obedire cogant:ipfo omnibus, dfummo

ufq> ad nouiftimumjmperent:ChriRi domum cedifi
cent, Satame regnum fubuertav.oues pafcanty lupos
mterficiant: docilesexhortentur&inhituant, re-
belles & peruicaces arguant? increpenu remncanty
foluant 7 ligentj fulgurent denify &fulminent:fed o-

tnnia in uerbo Dei. iftcec uero poteftasfi cum ea
conferatur, qua fe haftenus in populo Dei uendita-
runtfyirituales ifti tyranni, qui epifcopos & amma
rum reSiores fimulant^nihilo melior erit confenfus,
quam Chrifto cum BelialPrimu quidemfidem «o-
firamfuo arbitrio ftare & cadere uolut: ut quiccjuid
ipfiin utrancfe partem conftituerint 7 frmum ani-

tnis nofbris ftatumfy fit Vt fiue quid probauermu
ipfum nobis nulk dubitatione probarr.fiue quid da~
mnauerinty ipfum quoq; pro damnato effe oporteat
Hincillaintereosaxiomata: Penes ecclefiam effe>
conderefideiarticulos : Eccleftce autoritatemfacr<z
fcriptura autoritatem cequare: Chriftianu non effey

ta ajfirmdtiud quant
nfi qui in omnia fua dogmata ,
negatiua, uel implicita uel explicita fcfr, certo cofen
tiat. Et eiufdemformce aha qucedam. Deinde uolunt
& confcientias noftrasfuo imperio fubiecias effeût
fiafcunfy kges tulermt , nos maneat obediendi ne-

ceftitas%
INSTITVTIO* 429
ctfiitas. Interimfua libidine,cotempto\; Dei uerbo,
cudunt dogmataûibus cemm pofteafidem haberi

poftulent: & leges fcribunt , quarum neceffariamfd
ciant obferudtionem.Attiui banc in afferendis nouis
dogmatibus & condendis fidei articuhs licentiam 7

quam Apoftolis ipfis fublata effe nuper oftendimus y
jibi no iure uendicat . Qiij)dfi nodum acquiefcunt,
PauluscertefefideiCormthiorunegabat domina- z.Cor.t

ri ({uoru a Domino erat ordinatus Apoftolus.Si hac
docendilibertatemagnouiffety nunquam hancdifci
(linam tradidiffet eorum ecclefiût duobus aut tri-
loquentibusprophetiSi cateridijudicarent.Qupdfi t.Cotu*
alterifedenti reuelatum effet^ prior taceret. Sic cnim
nemim pepercitj cuius autoritatem uerbi Dei cenfu-
rce nbfubijceretifed multo adhuc clarius a\ibi,fidem R0WM0
noftramabomnibus hominum traditionibus acfi-
gmentis liberat > cum ait, fidem effe ex audku>audr

tum autem per uerbu D«. Scihcet, fi a folo Dei uet
bo pendetfides, m illud folum refyiat
fi
& recum-
bitûis iam hominis uerbo locus relinquitur.Legum
ueroferedaru poteftas cu&ipfaApoftolismcogni
tafuerity & toties ecclefice miniftnsrfer uerbti Dei 7
adempta: miror dm eam, prceter apoftolorum exem
(lum, <2rcontramanifeftum Dei'mterdi£ium>adfc
trahere
4?o CHRISTV RELIGIONIS
trahereaufmt. Non enim amhiguum eftquodfcrU
licohl^ ^ focobHSiQig iudicatftatremjiudicat legem.Qui
legem indicat, noneh ohferuatorlegis , fediudex.
Vms mtem legiftator, <\ui poteft feruare & perdere.
Iefi,j3
Uipfumapud lefaiamdiclumerat, quanquampaub
obfcuriustDominus rex nofter, Dominus legiflator
nofter Dominus iudexnofteryipfefaluauitnos.Au-*
dimus ah lacoho uitce ty mortis arhitrum pronunci-
hahet in anmam.Cum autem idfihi ne-
arij qtii ius
mo hominum fumere po(?it Deum igitur unicum

:
animaru re<?em agnofa oportet , penes quem unum

feruadi perdendify poteftas eft aut(ut : illa lefaia uer
bafonant ) & regem£r iudicem
, y & legjslatorem
t*Vctj & faluatorem .Petrus quoquey cum paftores offi~

ajfui admonet, fic gregem pafcere hortatur->ne do-
'tninia exerccat aduerfus cleros. quo nomine hceredi
tatem De/, hoce^ftdehumpopulumfigniftcat.En
pracijum, adeoque aradice reuulfum qmccjuid fihi
poteftatis uendicantj auife fine uerho Dei efferre
uolunt.Non enim quicquam Apoftolis datum y quo
fuam ipfi dotlrinam &fuumregnumftabiliant:fed
duntaxat,quo regnu ac doEbrina Dei magnificent.
hudio, quid ipft profe refyondeat : Suas traditiones
non ife7 feda Deo effe , non enim fe propriacom
mentd
INSTITVTIO* 4J1
menta effutircfed fipd ajhiritufanfto dccepermty
ueluti per manus tradere Chnftiano populo, cui re-
gendo , diuiua prouidentia, prafe&i funt, Kationes
etwro, fiibus idipfum confirment.addunt.Luculen-
Usextare promifiion s, quihus Cbriftus ^fyiritus
fu'i prxfentiam ecclefiafu* nunquam defuturam

poUicetur. Extare prceclara elogia , quihus diuina
uoce infignita eft : <j«o<i fancia fit & immacula- Bphej
ta^fine ruga , fine macula y £r <{uce in eandemfen-
tentiamex fcnpturis afferri poffunt. Quareficui
iam duhia fit ecclefice autoritas , eum non m ec-
clefiammodo>fedinChri8i cjuo<{ue fyiritum im-
piun ac contumeliofum effe, cuiusdu&u ecclefit
proculduhio regitur . Qua ratione pro ethnico & ^^ ,^

puhlicano haheri uoluit Chnslus , qui ecclefiam
non audierit . Ir^«e,eor«m opmone ifiud confian
ter conuenire inter omnes dehet : Ecclefiam erra-

re non poffe-, in his cuce neceffana funt adfalutem*
lam uero quod de ecciefia dicitur , id totufihi copc

tere aiun . Aut emm ecclefiam totam corruereiaut
fefe cofiftere , quorum humens fuAmeatur ipfa, ac
confihat. Eandtm ergo ceriituiinem ueriUtis,qucc

gpudecclefiam eft? hahere ciiam ecclcfiz concdia:
quihus
quibus ipfa uere reprefentatur, & ne emre poflinty
immediate regi d Spiritu fan£to His autem impe-
,
tratis.fimul conficitur, eoru traditionesfyiritufan-
£lo effe reuelationes : qux nifi impice ac Deo con-

temptOfContemni nequeat . Er ne quid tentaffe uide-
nnturfine magnis autonbus , bonamfuarum obfer-
uationu partemabApoflolisfluxiffe crediuolunt.
Cuiufmodifuntpro defunQis orationes-, tyuniuer
fapenefuaru ceremoniaru difciphna.ld enimextra
controuerfiam ponuty reuelata apoftolis pUraquei
Chrifti afcenfuÛtffcriptis comprehenfa nonfinu
lodn.i* Quando illis i Domino diElumfit: Multa habeo uo
lis dicere, quce no poteftis portare modofcietis au-
tem poftea.Et fatis uno exemqlo oflendi cotendmu
Afto.iy quid in cceterisfecerint hpoftoli. Quando in unum
coaciiy ex concikj fententia, gentibus omnibus de-
nuHciarunty utfeab idolothyds-, fuffocato^ &fan-
guine abftinerent. Veru ^friuola fint hcec omnia
& plme ludicrafeciam ut nullo negotioffbiciat ij 9
qui mecumfingula ordine difyicere uoient.equident
eos hortarer, ut huc ammuferio aduerterenvfiquid
docendo proficere me apud eos poffe confiderem*
Sed quando illxs, omiffa ueritatis ratione^hoc unum
(ropofitum eft;remfuam 7 <iuacun(fc licetuk,agere:
ne%
INSTITVTIO* 435
ne<fc mihi cum illis effe negocium arbitrabor. Pauca
tantum dicam y quibus fefe boni uiri-,®* ueriftudiofiy
quos initio erudiendos fufcepimus->ab illorum captio
mbus expedirepofimt . Tales ergo mihi admonendi
funt^ne ementito ecclefice prcetextu-, quofine caufit

fuperbiunt ifti plufqua fontici & capitales eccleficc
hoftesy comoueantur. Neq; enim aliud prcetendunt,

quam ludceos ohm obtendiffe apparet, cu a prophe-
tis Domini,ccecitatis-,impietatis-, idololatrice,argue-
rentur . Nam ut illi templu , ceremonias-, facerdotia

gloriofeia&abant: quibus rebus ecclefiam, magno
(utfibi uidebantur)argumento y metiebantur:ita pro
ecclefia externce quadalarua nunc nobis opponun
turycjua longe fcepe abfunt ab ecclefia: et citra quas
ecclefia optima conflarepoteft.Quarene^ alio ar-
gumentorefutandinobisfunt , cjuamquo aduerfus

illamftultam ludceorum confidentiam contendebat
leremias:nempe,ne glorieptur in uerbis medacibusy lere,
7
dicentesjemplumDomini-, templumDomini^ tem-
plum Domini eii . quando nihil Dominus alicubi
fuum agnofcit nifiubi uerbumfuumauditur, acreli
giofe obferuatur . Hcec enim perpetua f/J nota^ qua

Dominus nofter: Qui eft ex ueritate,
fignauit fuos
mâudituocemeaM: Egofumpaftonlle bonus, loan.10.1%
E fcr cogno
,
454 C H RI S T * RBXT G I O N I S
^ coano/co o«es me#, e^ cognofcor a meis. ouet j
me<e p<ocew me^m dMdwnt, £?' ego cognofco eas, et ,
fewuntur me.Pauloautemantedixerat, oues pafto

remfuumfequiyquianoueruntuocemeius: alienum
auiem non jecjiu,fed effugere ab eoûia non nowe-
runt uocem ahenoru.Qmd igiturfponte in cenfen-
daecclefia infanimus-, cum eam mimme dubio fym-
?
boio defionmt ChnS{us <[uod ubicuntyfye&atury
-fallere non poteRûm illic ecclefiam certo oFien-
dav .:bi uero abeh , nihil reftat quod uera ecclefice
figriificaiione dare pofiit, Quin potius lerufchalam .
«
d B.?i)'lone, Chnfti ecclefia afathanct coniuratio-
* ite, fcoc difcrimine diftinguenda e#, <juo eas interfe
lodn, 8 C hriftus diftmxit Qm ex Deo e/£

, , m<jwif uerixt
- Dei audit: propterea non auditis , <juia exDeo non
eHis.lnfummaxu ecclefia regnufit Chrifii^regnet
autem non nifiper uerbumfuum, an ullis iam obfctt
; .
ru ertf, quin illa mendacij uerbafint, <{Uibus C hrifti
regnu abfcfc emsfceptroM e#, facrofanRo eius uer
bo effefngnurl Qupdfi detra£lis laruis acfucis

"
omnibus, id uere(cjuod nobis curce in pnmis effe de-
bet.ac noftra etiam potifiimu refert)intuemur, <jua-
lemfcihcet haberefibi ecclefiam uelit Chnfius , ut
. adipfiusreguUmnosformemusaccQmparemusfo-
dle
institvtio. 435
clle nolis conftabit, ecclefiam non effe, mtce prcete
ritis uerbi Deifimbus, ferendis nouis iegfbus,<& no $

•uarehgionisjbecie excogitada, lafcimt acluxuriau
An no enim illa femel ccckftce dicia lex cetemtt ma

nettQupdprxcipio tibi, id obferuabts utfacias. «o, Dffrt. \t
addes q_uicqum y ne(j; detrahes. et ahbi: Non addas Prwr. $ c

aduerbtiDomini, neq; mmuas ex eoine te forte ar~
guatj inueniansq; mendax. Id cum ecclefiee dicium
negari non poftity qu:d ahud qium ipfm contuma-
ciam pradicantûi poR talia interdiila, addere m- .
I
hilominus & adnnfcere de fuo,uerbo Dei, anfamfu
iffe iaEtantfhbfit autem ut eorum mendactjs affen-

tiamur , quibus tantam eccleftce contameiiam irro-
gant.fedfeifo ecclefice nome prcetedi intelUgamus*
quoties de ijta humance temeritatis hbidine agitatur,
quafefe intra uerbi Dei prcefcripta cotinere non po
tefh,<juin procaciter exultet , ac infnasinuentiones:
excurrat.Nihilin uerbis iftis inuoktununihilobjcn.
rum,nihilambiguum: quibus,addereuerbo Dei aut
detrahere quicquauetanir uniuerfa ecclefia,cum de
Domini cultu &rehaione agitur. Non a femenpfoy
degenerauit Dominus , qui nulla re tantoperefe of,
fendi iam pridem declarauitûamdum humanis in-

uentionibus colitur.Vndeilteapudprophetas pra^
t: 2 clara
clar<euocesy mue auribusnoftriscontinenterinfo*
lcrc.y n *re debuerant: Nonfum locutus cum patribus ue-

fbris,ne<fe prcecepi eisûo die eduxi eos de terraAe
fypti-f-uerba de holocauRo £r facrifcio.fed hoc uer
um prcecepi eis,dicenstAudite uocemeam, <& ero
uobis Deus , £r eritis mihi populus-, &ambulabitis
lL
inomnimaquammadauerouobis.itemiConteftan
do cotefiatus fum f>atres ueRros,audite uqcem mea.
Abj<y eiufde generis .fed hcec m primis y ac pr<e al\\s
l, Smu. u ommbus infignis:Nuncjuid uultDommus holocau-
fia & uittimasy&no potius-, ut obediatur uoci Do
minitMelior e# enim obedientia, cjuam uiBimce:&
aufcultare magjsûam offerre adipem arietu. Quo
niam cjuafipeccatum ariolandi, repugnare\& quafi
idololatrice inicûitas^non accjuiefcere.Qmccjuid igi
turhumanarum inuentionumhacinparteecclefict
dutoritate defenditur,cum ab impietatis crimine ex-
cufari nequeat , falfo ecclefice id imputari , arguere

(romptum eft . r\ac ratione in iflam humanaru trd-
ditionum tyrannidem y qucefub ecclefice thulofuper
ciliofenobis ingeriturjibere inuehimur.Non enim,
quodnoftriaduerfarvj adfaciendam nobis inmdiam
iniquementiuntur, ecclefiam ludibno habemusfed
obedientt<e laudem 7
<jua maiorem mllam agnofcity
illi
INSTITVTIO* 437
iffi trihuimus Ipfi potius
. uehementer funt eccleficc
iniur\j, qui aduerfus Dommum fuum cotumacem il-

lam faaunt,dum ultra progreffamfingut, cjuam per
Dei uerhum licuerit.Vt taceam, infignem effe imptt

dentiam^cum pan malitia coniuntlam,afiidue de ec
clefice poteftate iiociferarr,interim>& quid illi i Do

mino mandatumfiti&qium Domini mandato obe
dientiam debeat^difiimulare . htfi nobis : utparefi>
mmusfuerit cum ecclefia confentire: hoc magis ad
re peruneufyeSlare ac meminiffeûid nobis ac ec-
clefice umuerfe a Domino prcecipiatur i ut illi uno

confenfu obediamus.Non enim dubiu eft7 quin cum
ecclefia optime cofenfuri fimus ,fi nos Domino per
cmniaobedientespraflemus. Verumhabetec-
clefia amplifiimas promifiwesûodnunquadfyon*
fofuo Chnflofit deferenda, fiin eiusftintu duca-
tur in omnem ueritate.?rincipio quafcuncfc promif
y
fiones allegare folent, non minus fmgulis fidehbus

datcefunty quam totifidehumpopulo.Nam tametfi
duodecim Apoftohs loquebatur-,cum dicebatDomi
nusiEcce ego uobifcti fum ,
ufifc
ad cofummationem xXdtth. ult*
fecukitemiEgo rogabo patrem, £r alium confolato 104^14
rem dabit uobis-,ut maneat uobifcum in ceternuifyi-
ritumueritatis, quemmundusnonpoteft acciperet
E 5 cjuicl
v 438 CHRIST, RELIGIONIS
, quianouideteu,necfciteu. uos aut cognofaiis euf
quk apui uos manet, <& in uobis erit, No tamen nu
tnero ducdenano id gmittebatfcd illis fingulis-, &,
,
afy j quos ia afjumpferau uel quos
etia difcipuliSjUel
pofiea erkt affumpturus in fuum regnum, Cum au*

tem huiufmodi promifiiones exnnice confolationis,
plenasfic interpretantwrûafi nemini Chriftimo-
ru datafint, fid umuerfc? fimul ecclefice: quid altui
qu&m Chri&iams ommbus con[blationem toliuntr
<fu<einde adipfosrediredebuerat?Neq; hicnego,
quin Dominus diues m omnes mifericordia et boni-
tatejn quofdam tamenfingulanter largius fe & /o-
, cupletius effundat(ut neceffe efl eosûi alijs do£lo,

res confluutifunt , maionbus pollere donis. ) non y ,
i. Cor.n quin ipfafua dona y ut uaria funt & muhiphciaûarie,
diftribuat. non denify , quin ipfa piorumfocietas 7 ta
li donorum uartetate inflruciay longe uberiori et am

fliori cceleftis fapieniice thefauro prceditafiu <[uim
feorfumfinguhfed quia illis conceienium non eftr
nt iHcec Domini uerba in alium fenfum , cjuam quo.

diSia funty peruerfe torquean t. SimpUciter ergofit
temur id quodres habetiDominumperpeiuo fuis
adeffe,& eosfpintu fuo regcre: Iruncfurktir/inon

effe erroriSy ignorantia7 rnendactj y auttenebraruw:
INSTITVTIO* 43?
fe i reuelationis , ueritatis , fapientice, ac lucis:d quo
nonfallaciter difcant , quceftbid Deodonatafint: lt c:orin,t
hoc efl, qucefttftves uocationis fuce,& quce diuitice %phe. i
glorix hcereditatis Dei , £r <jh<£ fuferemmens ma-

gmtudo uirtuns eius in omnes credentes. Prceterea,,
Dominumeam inecckfiafuapofmfje graiiarumdt Ephef.^.

mfionem, ut femper effent, qui adifftus cediftcatio-
nem fingulanbus donis exceiteret.Dedit enim Apo
ftolos, gphetas, doctores, paftoresiquioes dmerfis
quidem minifterijs , fed uno ammo in comunexn ec-.
cleftce cedificationem incumberent: donec oc .•xm-
mus omnes in uniiatemfidei,& agnitiom j?fij Dei h

in uirum perfettum , in menfuram cetatis fflemtndh
nis Chrifli. Verum cum primitias & auendam dm,
taxat guftumeius ftfiritus percipiantm hxtccame
jideles,etiaqui excelleniiGnbus ilhs gratljs prce ahjs
donaiifunt: nihil illis potius refut, qudm imbeciiii-

tatis fuct confcios , fefe intra ftnes uerbi Dei folicite
continere: nefi fenjuftio longius euagentur,d refta,
uia protinus aberrent . Er fane minime quoq; dubiu
eftfedebet, quinft d uerbo Dei uelpauxillum defle-
clant, in multis Ubi contingat quatenusfcihcetfti .
ritu dlo adhuc uacuifunt , quo folo docente myfle-

mDei perftpiauntur Nam . quodPaulus fcribit, B P^4
B 4l Cfcri-
Chriftum mundaffe ecclefiam lauacro aqu*,in uer
bo uit<t , ut exhtberet fibtgloriofamfjponfam , non
habentemaculaaut ruga autaltc{uidhuiupnodiy fed
y
utfitfan&a et immaculatat magis docet, cjuidcjuoti
die infuis operetur Chrtftus-, g cjuid iapfeceriu NS

fi eos in diesfan£zificat> expurgat, exfolit, maculis
abftergitxerte adhuc nceuis acrugis cjuibufdaafyer
fos effe, eorucy fanclificationi deeffe nonihil coftau

Ucclefiauerofan&atmmaculataiam cenfere, cuius
mebra omnia maculofa , & nonnihil imfura finU j
inane acfabulofum eftfVerUm eft itacfacyCbriftus
ecclefta lauacro acjuce mudauerit in uerbo uitce: hoc
e^remifttone peccatoruabluerit> cuius ablutionis

fymbolu eft baptifmus.atck id quide ut eamfibifan-
frificaret. At eius fantiipcationis initium hic dunta
xat uifitur ^fiinis uero& folidum complementum
extaht, cum fan&us fanttorum Chrtftus fuafan-
&itate> uere&folideiipfamimplebit. Quamob-
rem tantaifiarumpromifiionum amplitudine confi
fafidelium ecclefia, habetundefidemfuamprcecla-
refuftineat. cjuando nthil addubitat, quinfyiritum
fanBum femper habeatoptimuaccertifiimu re£i<e

uice ducem.Nec uanafiducia nititur.non enim is eft
DominuSyquifruftrafuosla&ety&fideidatedeco
<[U4t>
INSTITVTIO* 44!
quat.rurfum , fcmta ignoranti* ruditatisfy confcien
t\a & cognitione edocla.ut caham ftonfam fyfo-
bnam iifeiptda decetj magijiri eifyonfi fui ore tffr
due ac jedulo pendet. Non exfe fapit^non ex fe co~
gitat qkicS: fed fapientice fuce terminum ftatuit, ubi
loquendifinem illefecerit . atcy itafimul^ omnib.
rationis fuce inuentis diffidit.ln quibus autem ueibo
Dei nititur-,nulla diffidetia aut hcefitatione uacdlat:
fed magna certitudine ac conftantiafirma confiie->
fcit.lta^; nihil mirum.fifingulari a Deo elogio eccle
fice fuce autoritatem nobis comendauerit Chriftus: M^*M!

ut haben uoluerit pro ethnico & publicano, cjui au
dire ipfam noluerit addens etianouulgarepromif-
fionemt Vbi duo aut tres couenerint in nominefuo y
ibi fefuturum in medio eorum. At ualde mirum eft,
tam nihil effefrontisiftisnebulonibus y utferocire
indeaudeant . Quid enimtandem obtinebunt, nifi
nofyernedu effe ecclefia cofenfumûce nunfy ni-

fi in ueritate uerbi Dei y confentitiEcclefiaaudiendd
eft,inc[uiut. Quis negattquandoquidenihilpronun
ciaty nifi ex uerbo Domini.Si plus aliquid poftulat,
tuhil poftulationi fuce uerba hcec Chnftifuffragari
fdant.NacH his promifiio datafit, <jui cogregantur

in Chnjii nomine , £r talis ccetus ecclefiauocetur>
E 5 ecclefiam
44& CHRIST. RELIGIONIS
ecclefiaeffe nococedimus^nifiqucein Chrifti nomi
ne cogregatafuent.lauero.an hoc eft in Chrifii no
)eukr. u mine c6gregari-,abie£lo dei madato.auo uetat quic^
?roue. 30 addi uerbofuo aut detrahufprio arbitno qduisfta-,
tuere:Qupd ultimo inferut y errare no pojfe ecclefia
in i\s cjuce junt adfalute neceffana, minime reclama-
mus.Sed hic etiaplunmu fenfu uariamus . Errare no
foffe ideo feniimus :
g, abdicata omm fua fapienua y
-
dfytritufan&o docenfe per unbuDominipatitur.
Qupd atit ilh difyutanh huc fyeciat . Qjiado eccle
l
fiajhritu Domini gubernatur
'
> tuto incederefine
uerbo poffe: quocufy pergat^no poffe fentire,aut lo-

qui^nifi ueru. Nunc a% ut omnia illis de eccleftt
cocedamus.pro fms tametraditionib.nefic quidead
huc multu profecerint.Nam g, in ecclefia remanere
ueritateno putat, nifi inter paftores coftetmec eccle
fiam ipfam cofiftere 7 nifi in coalvjs gcnerahbus emi-

neat:multu abeft.quin id ueru femperfueriu uera
ft
defuis teporibus teftimonia nobis rehquerut prophe
Icp,5 $ tce. lefaias ait : Speculatores eius cceci funt oes , net
<±uic% nouerunt omnes canes muti^nec ualet laira-
:.
re. iacentes dormwnt, & amat dormitatione. et pa-.
ftores ipfi mhdfciut , nec intelligut.et m unwerfum

lere, 6 refyiaUi ad umsfuas , hrmiah mt : A propheta ufy
'
i-
| adft-
!NSTITVTIO> 445
>*i facerdotcm cjuilibet operatur mendacium , itemt
Prohetce mcndaciu prophetat in nomine meo, cum Ute.i^

ego non miferim eos, neq; prceceperim eis.lam et Ie-
>cchiel.Coiuratio propbctaru eius m medio eius.fi \ezech. i
cut leo rugiens*&<{uirapitprceda. hnimacomede,

r«r, <& c{uod preciofum eft rapuerut, & mduas muU.
tiplicauerunt in medio eius. facerdotes eius uiolaue-
runt legemed)& prophanauerut fancla mea, nec di

fcrimenfecerut interfanBu et prophanu.Prophcta
lcuerut eis ccemeta infulfa,uidetes uanay & diuinan,
tes mendaciu.fic dicentes:Dominus locutus efl , cU

nojit locutusMe Zef hanias: Prophetce eius incoftZ Zeph.^
tes9 uiri medaces .facerdotes eius uiolauerut fancia>,
^rtrafgreftifuntlcge. Prcetcrcaûoties aChnfto Matth.2
& eius hpokolisprceiiciu , ut d pafionbusfumma Aclo.zo
ecclefice pericula impenderentf hc ne enumcrando **Tbcf-<
multuchartaruimplea,noeorutemporumodo,fed '• TSM

omniumfcrefeculoru exemplis monemur y ncc neri- *
Tm
*
- $
tatefemper in finu pa&orum ali , nec eccleftce inco ^4

** Fc ' ,x
lumitateab eoruftatu pendere.Decebat cjuidsillos
ecclefiafticce pacis ac falutis^cui coferuadce deftina^
tifunt,prcefides effc ac cuftodes.fed ahud eft^prcefta

r:e <{uod dcbcasialiud^debere cjuod no prceftes.Neq;
tamen noHra iftauerbain eam partcm cjuisaca-
fUt, <juafi paftorum autoritatem pafiim , ac temerey
nullocj; delec%u<,labefa£landam cenfeam.Tantum 7 in
ter eos ipfos deleftum haberi uelimme <jui dicuntur,
paftores quocfc effeprotinus exiflimemus . Namfic
omnino habendwn eftjotam eorufuntTuonem, uer
bi Dei minifterio:totamfapientiam>eius uerbi cogni
tione: totam facundia, eius prtedicatione termma-
ta.i <{uofi declinarintyfenfufatuos effe & hebetesy
lingua balboSypartibus omnibus infideles, fy officij
defertoresfiue prophete fintfiue epifcopifiue do-

£lores->feu quidms etiam aliud maius. No de uno aut
tltero locjuor uniuerfafimulpaftorum natio.fi reli
£to Dei uerbo,fenfufuoferatur?mhilaliud g infatu*

ri poterit. Atcjui ifti non alia ratione, nifi<{uia pafto
res funt y excuffa abie£la'<fe uerbi Dei obedientia , in

diffolutam licentiamfefe tradunt Quafi nonfuent
lo/iu ftftor lofue^cui di£iumfuit,ne declmaret ad dexte-
ram autfinidram:fed cuRodiret &
obferuaret uni-
uerfa pracepta legis . Ef interim perfuadere conten-
dunu fefe luce uentaiis deftitui non poffe , fyintum

Dei perpe tuo infe refidere, ecclefiam infe fubfifte-
xe,&fecum emori Quafiuero tam nullafint Do~
vnini mdicia, ut non eadem nunc quofy euenire pof-
(rohettfuifeculi hominibus denuciabat.

•
fxnti <{u<$
qualu
institvticu 445
ftaliafunt:Obftupefcentfacerdotes>, typrophe- tor.4
ta terrebutur.itemiLex peribit i facerdote-, &con lezcch. 7
filium afenionbus.Quafifalfafint Chnfti & Apo

ftoloruuaticinia. cuiufmodiiftafunf.Vementmul- Matth 14
ti pfeudoprophette in nomine meo item : Egofcio y Aftor. 1 o
5, poft difceffum meu intrabut in uos ( Ephefince ec
clefue Epifcopos alloquitur Paulus ) lupi graues,

non parcentes gregi. & ex uobis ipfu erunt uiri lo-
quentes peruerfa , ut adducant difcipulos poft fe.
item:Euerunt pfeudoprophetce in populo , ficut& iêt.i

inter uos erutfaifi doc~iores y <iui introducent fe8:as>
prodmones , £r ccetera : aliacj* eius generis permul-
ta. Nec inteiligunt ftolidifiimi homines , eandemft

canerecantilena, quacanebant olim illi, c[ui cu uer-
bo Dei belhgerabantur: cum eademûa nunc nitun
tur-tfiducia dicerent. Vemre, & cogitabimus contra icrc, iS*
lirmiam cogitationes. quando , non peribit lexafa-

cerdote, confihum a fapiente, nec uerbum a prophe
ta. Quare7 ut miilies Epifcoporum conciha nomi

nenUparumpromouebut.Nec ante efficient7 utcre
iamus <{uod contendunuregi afpiritufan£io:c{uam
fidemfecerint, congregari m Chrifti nommefiqui-
demtam poffunt viipij improbicêpifcopi aduerfus
Chriftum confyirare, cjuambonityproban eius
nommc
44^ CHRIST* RELIGIONIS
nomine coire, Huius rei Imdento nobis experimen-
tofunt plurima decreta, qu<£ a tahbus concilljs pro-
diere : quorum fceleratam impietatem euidentibus
argurêntis paldm ohendere^non ualde mihi ditfici-
lefuent: mfi(quod in hoc opufculo neceffe eft)com

pendio ftuderem. Ab uno tamen capite ji ceflimarc
hcetj qiulia pofitnt ejJereliquaiCcehbatum impe-
TltnctA mc -< & ciborum efum interdicere^ Paulus daemo-

niorum hypocrifim^ mendacia effe affirmat.
Neccfl^quodpurgandifuiac denuandi criminis
caufa , ad Mxnichceos ifta & Tatianos referant .
^wo^ ab illis in totum damnatc? fint nuptice £r car

nes : d fe autem , nonmfi cems perfonis prohi-
beantur nuptice , carnes no nijiin certos dies. Nam
excufare fua decreta nequeunt , quin contrahere
matrimonium prohibeant : & iubeant abhinere l
cibis, quos creauit Deus , ad percipiendum cum
gratiarum aEtione . Quando omnis creatura Dei
bona £r fancia eh fidelibus, & ijs qui cogno-
runt ueritatem . Cum uero haec fthance oracu-
la concihorum minifterio prodita fuerint , pro fe
iam quiffie reputetûidincceteris expeBandum
fit dfatance organis. Porro> quid conciha cum con-
cilijs
'
pugnanha recenfeam! & quod uno concu
. ho
INSTITVTIO, '44>7
lio conftitutum fuerat, altero fuiffe abrogatum?
Inmoribus^nfiiunUconîtuendis hcecufu uenire
folet diuerfitas : de quibus ,
pro temporu uanetate
y
legesfem uanas> mhduetat. imo in dofirma pug-

naciter umare interdum uifa funt. VtConftan~
tinopohtanum quod Leo bnperator coegei'at <&
, :
Nicenum , quod in euts inmdiam Hirene poftea col
legit : quorum alterum fubuertendas confnngen-

dasque imagmes , akerum refiituendas cenfuit.Et
ommnointer onentalem occidentalemciue (utuo-
<ant) ecclefiam,raraconcordia y Eantnunc\ &
<tffixum, alhgatumciue fuis concilijs Spiritumfan-
£lum yuo more lu&ent Neque uero hic omma con
.
alia damnanda, aut omnium a£ia refcmdenda>

<&{ quod dicitur) una liturainducendadifyuto.
Video enim elucere in quibufdam , prafertim in
uetuftis illis, uerumpietatisftudium . noiasadhac
ingeriv\idocirin<£,prudeniice*non obfcuras. Necdu
hto cûin alijs quoque atatibus habuerint conalut
fuos melions notce Epifcopos . Sed in his potterion-

busaccidiU quodinRomanis Senatufconfultis non
re&e fierh ohm conc\uerebantur ipfi Senatores.
Dum emm rtumeraturjion appenduntur fententi<£y
mehorem
mehorem partem a maiore uincifepius neceffefuit.
Quandjua in illis quocfe mtiquis &purioribusefty
mod iure defideres.uel cjuod eruditi alioqui&pru-
dentes uiru <jui tum aderaUprcefentibus negocy^s di-
ftricli , multa alia non profyiciebant. uel cmod gra-
uioribus & magisferljs occupatos , nonmlla leuio-
ris momenti fubterfugiebant . uel <juodfimpUciter>
imperitiafalli poterat, uel auod nimio affettu non-

HdcEufe- nunquaprcecipitesferebatur. Huius pojtremi, auod
ium in hi» omnium duriftimum uidetur, exemplum illufire ex-
or. ccclef titit in Nicena fynodotcuius digmtas omnium con-
fenfu fumma ueneratione excepta eft, Nam cum pri
manu dlicfidei noftrce caput penclitaretur , adejfet
hoHis Amus in procinciu, cjuo cum manus coferen
dce effent : fummum uero momentum effet in eorum
concordia , cjui ad oppugnandum Arrij morem pa-
rati ueneratupfi mhilominus tantorum difcnminum
fecuriy imo uelut grauitatis , modeftice>& omnis hu
manltatis oblithomiffo-,<juod in mamh.erat-, certami
ne, cjuafiex deftinato y Arrio grahficaturi eo con-

ceftiffenty inteflinis diftidijs fefe profcindere ccepe-
runtiftylum cjui in Amu hnngendus erat,in feipfos

dirigere. Hcedce criminationes audiebahturjibelli ac
cufatortj uolitaUnt. nec contentionum finis ullus
faclus
INSTITVTIO* 44?
fa&us effetjonec mutuis uulneribusfe cofodiffent*
<{ui mquift
mfi imperator Confiantinus occurriffet:
tionem in eorum uitam rem effefupr<tfuam cogni^
,
tionem profeffus , talem intempenem wuit magis g

obiurgatme caRigauit.Quim mulvs partibus fimi
liter & aha , qua deindefecutafunt concilia , lapfd
uidear^ <\ui
fuiffe uerifimile eft* Ineptus forte ahcui ,
de comonftrandis hmufmodi erroribus laboreicum

u<t
faeantur aduerfarty errare concilia poff^ in tf $ ^
ad falutem nofunt neceffana. Sed ne% fuptrwtcM
efi bic Ubor coa&h uerbo d <{ u
tametfi enim
™m
fatentur, cum tamen omnem concdiorti det r™
e m ~
tionem, in re quahbet, nullo difcrimine, proff intu$
fantti oraculo nobis obtrudant: plus exigunM mrn

nt ni ~
fumpferant.Quid fic agendo contendu
->
initio
ne
fi nullo m odo errare poffe cocilia ?autfi errant->
^
5-
fas tamen effe ueru cernere,nec affentari errori^
ec~
Quarenullaconcilioru, paftorum,epifcoporu->
"
clefi<e,nomina'<{Uce tamfaifo obtendi, \ uere ur r
^
pari poffunt) impedire debenu<[uo minus tahbw .
int
cumentis moniti , omnes omnium fyiritus ad diu
eo
uerbi regula exigamus:quo probemus.num ex D
fint. lam uero referre ad Apoftohs traditionu
m
originey <juibus ha&enus oppreffa efl ecclefia, me"
F rcefun}
rce funtimpofturccquado tota in hoc incumbitAp6
fhloru doCirina , ne nouis obferuatioibus oneretur
confcientice , autDei cultus nofirisinuentiombus
cotamineturJLtfi qua hiftoftjs, uetuftisc^ monumert

tis ineftfides, Apoflolis non ignotum modojed in-
auduumfuitûod ilhs tnbuunt. Nec garrianuplce-
rdfyeoru placita ufu & moribus recepta fuiffe, quce
jiriptft tradita nojint.illafci!icet y quce ChriPio ad-

buc uiuente intelhgere no poterant: po# eius autem
afcenfumfyiritusfancli reuelatione didicerin
h
.Q im
pudentia.Kudes adhuc,fateor,& indocdes erantdi
fcipuli , cum iRud a Domino audirent Verum, hac
.
ne tarditate tum etiam tenebantur, cum doclrinam

fuamfcriptis comendarent: ut uiua poftea uocefup-
plere neceffe habuerint, auod in fcnptis, ignoranticc
Uttioj omiferand Si uero lam afyintu ueritatis dutH

in omnem ueritatemfoafcripta ediderunt: quid ob-
fuity quo minus perfetlam Euangelicce do&rinceco
gniiionem complexifintfcriptisfuisycofignatam^
reliquerint^rcetereafcridiculosfaciut, dum ingen
tia illa myftenaj quce tato tempore ApoRolis incom
fertafuerint, partim obferuationes effefingunty aut
Ludaicas>autgentiles: quarum ilUinter ludceos, hct
uero inter gentes omnes peruulgatct multo antefuc

rantx
INSTITVTIO* 45$
ranvpartim ineptas gejhcuktiones ytyaniles cere*
momoksiftds infrlfl facnfiCuhûi nec narefciunt
nec literas, perftam rite peragunt.imo quas pueriet
moriones adeo appofite ejfmgunt, ut uideri pofit7
riullos effe magis idoneos tahum facroru aniisiites.
Ncw multo maion dextentate hpo&olorum exem

plum prcctexunt , cjuofuam tyranmdem defendant.
Apo#oJ/, mquiunt> er femores prinue eccleficc de- Afto.15
cretum.prater Chrifli mandatumjanxerunt : quo
prcccipiebant geniibus omnibusft contmere ab ido
lothytis, Z?fuffocato, &fanguine . lifi dlis licuit7
cur non & fuccefforibus , cjuoties ita res poftulaty
idem imitari liceat l Vtinam uero cumfemper ahas,

tum hac in reêos imitarentur.Nam, quod uahda r*
tione confrmare promptum eft, hpoftolos nouum
illic quicquam inftituiffe aut decreuiffe nego fiqui* .
dem , cum in eo concdio Petrus tentan Deum pro-

nunciei7fi lugu imponitur ceruictbus d\fcipulorumy
fuam ipfefententiamfubuertit fi lugum poftea ah*

;
quod confentit impomlmponitur autem.fifua auto

ritate dccermnt Apo/io/i , prohtbendumgenhbus,
nc idolothyta^fanguinem&fuffocatum autngant^
Manet Cjuide adhuc fcrupulus ,4, nihilomims uide*
litiurjphibere. htquifacilcdifjoluetur, fi fiispro-

* • .
F i (M
45 1 CHRIS-T* RELIGIONIS
fius decreti ipfius fenfum animaduertat . cuius$$*
mum ordine& momento prcecipuum caput eft: re-

lincjuendam effe gentibusfuam libertatem , nec illis
obturbandum e//e, aut de legis obferuationibus cx-
hibendam molesliam.Hactems nobis egregie patro
cinatur. Quce aute proxime fequitur exceptio, nec
noua lexeslabApoftohslata: fed diuinum #ter-
num^mandatu? deferuadackantate. necpunclum
ex illa hbertate delibat fed ventes duntaxat admo-
:
netûa ratione fefefratnbus attemperent^ ne fua b*

bertate ineorum offenfionem abutatur Sit hoc igi
.
tur fecundum caput ut innoxia hbertate utantur

:
gentesâc citrafratrum offenfionem.At certum ta-

men aliquidprcefcribuntinempeûatenus pro tem-
pore expediebaty docent ac defignant, quibus rebus
infratrum offenfione pofiint incurrere , quo ab //-
lis caueant . mhiltamen nouum adceternam Dei /e-
gem, quxfratrum offenfwnem prohibeu def o af-
ferunt. Quemadmodum fi qui nondum bene confti
tutis ecclefpjs prcefunufideles paftores,ommbus juis
nunc edicant: ne donec imbeciih, quibus cu uiuunty
adolefcant,palam carnibus die ueneris uefcatur, aut
fervjs in publico laborent,aut fimile quidpiam . H<ec
enim,tametfi fepofita fuperftitione mdijferetia pef
fefunt.
INSTITVTIO* 455
fefunt,ubi ta men acceditftatrum offcnfto,ftne deli
clo admitti nequeunt.Sic aute junt tempora,utfjfe-
ilaculum hoc proponcre inftrmis ftatnbus no pof
fint ftdeles,qum corum confcientias grauiftime uul-
nerent. Qws, nifi calumniator , fic nouamferri ab
his legem dicat* quos conftat duntaxat fcandahs oc
currere, qu<e funt a Domino fatis diferte prohibita.
Nihilo autem magis ey de Apoftohs dici poteft: cjui
bus mhilahudpropofttum erat> offenfwnum mate-

riam toilendo y <juam duunam urgere legem-, deuitan
da offenftone. ac fi dixiffent : Pneceptum Domini
eft , ncfratrem inprmum Udatis cjuce idohs obhta
.
funt,fuffocatum,& fanguinem, manducarenon f o

tefltsûin offendantur infrmifratres. Edicimus igi
tur uoins in uerbo Domvni^ne cumfcandalo mandu
cetis .
l£fe ipfumfyeclaffe
Apoftolos , Paulus opti-
mus eft teftis. qui^certe non mfi ex conaty fenten-
tia.fic fcribit : De efcis quce idohs immolantur , fci- i. Cor.%
mus, ftia ftmulacru nullum eh in mundo. Qujdam
autem cum cofcientia idoli y quafi idohs immo!atum y
manducat , & confcientia eorum inftrma polluitur:
uidete nefacultas ifta ueftra, offendiculum ftat inftr
mis. Cw iftcec probe perpen(afuerint,ei poftbacfu

chs nonftet:(jualemfacmnty<iuifuie tyranmdi Apo
F } ftolos
fiolos pnetexut, <tcfi ecclefta libertatefuo decreto \
wfringere ccepiffent. Tametfinon omnia dixi-

tnusûae buc adferri poterat:& ea quoty fpji, qu<t
diximis,pauafimis peifbritta funtific tamedebel-
latum tffe confdoût nihil mnfit,cur quifquam am
hgatfyntualem p owhate , qua Papa cum toto fuo
regno fuperbiU impiam effe contra Dei uerbum, ac
iniuftam in Dei povulim tyranmdem. Acfyintua-
lis quidem poteRans nomine , comple&imur & au-
daciam , quam ufurparunt in ferendis nouis dotlri-
Mi5, quibus miferam plebei germanafmpliciq^ uer-

bi Dei puritateprorfus auertunt: &mferendisno-
uislegibuslicentiam,quibus infelices confcientias
crudeliter uexaruntity totam deriify ecclefiaflicam
(ttt uocant ) iurifdifiionem, quam per fuffiraganeos

%? officiales exercent . Uamfi Chriftum inter nos
regnare permittimusy totum iftud dominationis ge-
nus euertiturfacile ac profternitur. Akerum domi-
nationis genus, quod poffefionibus&latifundijs
continetur.quia m confcientias non exercetur, tra-
£lare prcefentis negocy non eft . Qua tamen eiiam
inparte animaduertere operceprecium eft , fuifem-
per effefimdes: nihil fcilicet nnnus , quam quod ap-
fellari uolunt, ecclefice paftores . Nec peculiaria
hominnm
INSTITVTIO* 455
hominum uitia y fed communc totius ordinis fcelusy
adeo^ ipfam ordinis peftem arguo : cjuando mutilus

ilhs fore crcdnur , nifi opulentia & fuperbis tituiis
fyeczabilisfuerii . An uero ludiciorum cognitioni-

bus, ciuitMtunuh & prouinciarum admmisirationi-
bus fefe imoiuere , py occupationes afeahenas hfr
nfiime mple&tid epifcoporum erattcjmbus tantum
\n fuomunere operceac negocljcfiy ut fnllictoti
afiduiq; fint i
nec ullis auocamentis d\firahantury
uixtamenfufficerequeant. Anin fatellitij nume-
ro , cediumfplendore, uefiitus & epulamn delitv\sy
principum lautitias cemulan eos decebat: quorum

uitam oportueratfingularefrugalitatis-, modefiitf,
continentice, humditatis effeexempkr.Quantum
ty ab eorum officio abhorrebat-, quos ceternum in-
uiolabileq; Df i ediEium turpis lucri appetentes y aua I. T*ffl« J
ros<fe effe uetat, &fimplia ui£lu contentos effe iu-

bet^non modo uicis & arcibus manum inijcereifed
in amplifimas quoq; fatrapias inuolare.demujmpe-
ria ipfa occupare i Verum ditanio uf\ue eo prcefra
ftifunt, ut tergiuerfari etiamnum aufint , & ia£ta~
re> ecclefix digaitatem non indecenter hac magni-

fcentia fuftinen , nec fe intenm a fuce uocatioms
munere nimium abhrahi : Quantum ad prius xllui
F 4. attinet7
45* CHRIST. RELIGIONIS
ttttinet.fi hoc decorum efifuce dignitatis ornamen-
tum> eo faftigtj eueftos effe, utfummis quihkscfc mo>
e# cur cum Chrifto ex-
narchisfintformidahiles ,
foftulenui quo funtgrauiter eo modo inhonoratu
- Quid enim contumelwfius eorum quidem opmio-,
l0
ne^dicipoteratiRisuerhislKegesgenimmirprin
Luc.zz
cl
P es fawwW.ittistwK autemnonfic. fedqui
tnaior e$ in uohis-, fiatficut iuniort^r qui princeps
eflificutqui mininrat. Qmhus fane longifitmo
interualloêorum minifterium ah omni mundi huius
gloria fy fuhlimitate diuifit . hlterum , uellem tam
experimento proharent , quam di&itare facile e&
Atqui cumhpeRolis uifum nonfuerit, derelitto
Afto,6 Deifermone, minihrare menfis : ex eo , quia do-
ceri nolunt , conuincuntur , non eiufdem effe, &
honum epifcopum praftare £r honum prmcipem.,
Namfi illi qui pro gratiarum , quihus i Domino

,
prctditi erant , amplitudme , plurthus multo &gra

uionhus curis fufficere poteranu cjuam ulh poft eos
nati homines : confefi funt tamen , fe uerhi & men
farum mimfterio incumhere flmul nonpoffe, qum
oneri fuccumherent : quomodo iRi y pra Apoflo/tf
mhili homunciones , poffent eorum induftriam cen
tuplofuperare? Idquidem tentarey impudentifsimcey
riminmc^
INSTITVTIO* 457
nimiumc^ audacis cofdenticefuit. fed tamenfaclum
eftiquo fucceffu,palameft. Ne<fc enim euenire
aliterpoterau quamut deferta fua \iat\one, inalie
nacaftra commigrarent . Habuit pietatis ftudium

quoddam Principum mdulgentia , cjui tantufacul-
tatum ditandis epifcopis impenderunt.fednon opti-

me, bac prcepoRerafualargitate, confuluerut eccle
ftce commodis cuius anticjuam ueramq; difaplmam
i
ficcorruperunt? & (ut uere dicam )

penitus abo-
Qui uero tali Pnncipum bonitate infuum

leuerut .
commodum abufifunt epifcopi, hoc uno fyeamine

editofatis fuperc^ teflatifunt , fe minime effe epi-
fcopos . De nify , ut de utrac^ iuxtd poteflate femel
dicam : cum pro retinendis illis tam animofe hodie

contendunt, fiid qucerant , nihil obfcurum eft.fti
ntuale regnum fi ea conditione refignent^ ut totum
Chnfio cedat: nullum gloriceDei, nullum fan<e
ioEinnce , nullum ecclefiafticce faluiis periculum
uertitur . Hac etiamfeculanfife abdicenU nihil pe-
riculieh^necjuid publico eccleficebono decedaU

Sed una damnandi cupiditate cceci ac pnecipitesfe-
runtur : quia nihil faluum effe putant , nifi cum au-
fteritate (ut Propheta ait,)ty cum potentia impe-

lcze cj) t
tc\
rent. ht de ecclefice patrimonio pauca heec

F 5 intranf*
45$:.,CHRIS1\ RELIGIONIff
w nanfcurfu dittafint. Adfjpiritualeregnum cuM y
hic locus proprius e/} , reuertor . \n <{uo defenden-
do,ubi omnia rationis frcefxdia labafcere fibi uidety

c& extremum illud miferumfy fuffugium cocedunt.
Etiamfimente <& confiho ftupidi ipft fint y animo
uero &uoluntatenequifiimi) manere tamenuer-
bum Dominiûodprcepofms obedireiubetêtiam-
fi iniûas &
mmium duras legesferant, Dominum
mtth>i5 tamen prtfcipere, utfaciamus fnecuncj; dicuntfcri
b# &
pharifeh etiamdum onera importabilia al-
ligant , cjuce digito nolint tangere . Ita ne uerol ht
finullahtffitationeaccipienda eftquorumuis pafto
rum doftrina , cjuorfum attinebat , toties tamcyfo-
licite Domini uerbo nos admoneri , ne pfeudopro-
fhetarum aut pfeudopaftorum fermoni aufcultare-
Icre 1 1
. mus l Nolite , mquit Dominus , audvre uerba fro-
phetarum, cjui prophetant uobis . Vanitatem enim

docent uos , £r uifionem cordis fui loquuntur, non
2Aatth< 7 ex ore Domini . itemt Cauete uobis afalfis propke
tis , <{ui ueniunt ad uos in ueftitu ouium , mtrinfecus
i, loanA autem funt lupi rapaces.Yruftra <& loannes nos hor
taretur-, ut probemus fpintus , nunûid ex Deo
Gal i. finu Cui iudicio ne angeli quidem eximuntur , ne-
iAatihA 7 dum diaboli mendacia. Qmd autem iftud? Si ccec.us
aecum
IN-STITVTIO. 459
cacum ducat , ambo infoueam cadent. An nonfa-
tisdecUrat, multum mtereffe ,
quales faftoresau-
duntur nec temere omnes au&iendosl Quare non

:
tfiquodfuistitulisnosabflerreanty quo infartici-

fatione trahant fuce cacitatis: cumuideamuscon-
tra , fingularem Domino curam fuiffe abfierrendi
nos,nealieno errore ducifateremurj fub quacun<ji

nominis larua Uteat.Namfiuerum efl uerbum Do-
mini: cceci quocfe duces y fiue antifiites ,fiue frcefu-
lesyfiue fontifces dicantur-, nihilfoffunt? <{uam
fuos confortes in idem rafere frcecifitium. Re-

flat altera fars de legibus : quas , ut centies iniqucc
fint nobis & iriiuricejiulU tamen exceftione audi-

endas contendunt. Non eriim hicagi , ut erronbus
€onfentiamus:fed tantum, ut dura frcefe&oru impe

xia fubditi ferferamus , qttce detreEiare non eh no-
flrum.Verum hic quocfe nobis oftime, uerbifui um
tate^ fuccurrk Dominus: nosc^ a tali feruitute m li-
hertatemuindicat , quamfacro fuo fanguitft nobis

acquifiuit. Non enimûodmaliiiofefinguntjdfo-
lum agitur, utgrauem aliquam offre&onem in cor
fore noflro ferferamusfed ut confcienti<eJiberta-
tefutyhoc eflfanguinis Chrifli benefiaoftoliatce,
feruiliter crucientur, Quanquam iflud etum., acfi
(arum
parum adremfaceret, omittemus Af quantiputa-
.
mus referre, fuum Domino regnum enpiûod tan*

tdfeuentdtefibiafferittEripiturautem, quoties bu*
ntdnarum inuentionum legibus cohtur.quandofolus
ipfe cultus fui uult bdben legislator . hc ne rem effe
nihih quis exiftimet , dudidnt cpanti reputetur a Do
Iqi.19 mino.Qupniam, incûiu timuit me populus ifte mdn
dato & doEirmis hominum, ecce ego addamâd
mirdtionemfdcidm ei, mirdculo grandi, tyftupendo
^ m ^ lt mm faP ientia * fipienubus eius, & intelle-
lutth
£lus prudentum abjcondetur. alibi: Yruftra me co-
lunt,docentes dodcnnas^prcecepta bominum.Miran
tur plerifycur adeo acnter interminetur Dommus,
fefa&uruum ftupenda populo , a quo mandatis <&
ioctnnis bominum colebatur.ty fefruftra coli pro
mnciat bominum prtfceptis.AtfifyeSlarentûid
fit in rehgionis 7 boc eft^cceleftisfapientice caufa y dfo
lo Dei cre pendere: fimulmderety non leuem effer*
Uone y curperuerfahuiufmodiobfequiafic abomine
turDominusûapro bumani ingenvj hbidmefibi
prteftantur.Nam tametfifyeaemkabent quandam

bumditatis infua hac obedientia , qui legibu$ in Dei
cultum parenv.minime tamenfunt coram Deo humi
ks } cui eafdem pnefcnbnnt leges quas ipfi feruanu
INSTITVTIO* 4$t
H<ec uero ratio e>%cur tam diligenter uult nos caue
re Paulus-, ne decipiamur per traditiones kominum y Cobfi. *
&!Uam,quamuocat li^hcS^trK^x^ ideft,uo-
lunurium cultum, &pr#ter uerbum Dei ab homi-
mbus excogitatum.Sic eft profetto.Stultefcere, &
r
no$ \ramnobisipfis 1 & ommum bominum fapienti-
am oportet: quo foluillu fapere permittamus.Quam

uiam minime tenent,qui confitlis hominum arbitrio
obferuatiuncuhs, illi feapprobaremeditantur.Qua-
liter ty ahquotantea fecuhs, & noflra memonaft-
£lu yfit hodie quoa^ in v s loas,in cjuibus crea
ei}:
}
e/} , quam creatons imperium Vbi reh-

J
turae
p uns .
gio (fi tamen rehgio uocan ea meretur) plunbus mi

gis'q infulfis fuperslitionibus
;
cofyurca a eh , quam
ulla unqua pagamtas. Quid emm voffet parere ho-
mmu fenfus, quam carnaha fatu^(feomnia,& qua
fuos autores uere referanti Porro istud pefiimum ac
cedit : cjuod ubi tahbus uanis fgmeniis defniri reh-
gio femel ccepta eft, peruerfitate dlam perpetuo fe-

quitur & altera execrabihs malediclio, quam Phari
fceis ChriRus exprobrabat Vf imtumfitt prcece- JMMb.ij
:
ptum Dei, propter hominum traditwnes. No/o lam

contra prcefentes noftros nomothetas uerbis meis
pugnare,Vicerintfane\fihacCbriftiaccufationem
mfe
^6% CHRIST* RELIGIONIS
infenon competere excufarepoterunt.Sedquom®
do excufaretkum immenfo apudeos fceleratiusfity
auricularem confefiionem , uertenteanno , prater-
miftffe-, quam nequifiimam uitam in folidum annum

produxiffeHinguam dieueneris infeciffe modico car
nisgu&u, cjuam totum corpus diebus omnibusfcor
tationibusfcedaffe? manum die fefto admouiffe ko-
neflo operi, cjuam pefiimis facinonbus afiidue exer
cere membra emnia? facnpcum legitimo uno conu-
ho copulariûam illigan mille adulterijs *uotiuam
peregnnationem nonperfoluere , ftim inpromifiis
omnib.fidefalleretin prodigiofos-, nec minus fuper-
uacuos ac inutiles teploru luxus no aliquidprofudif-
fe\\ defuiffe urgentiffimis pauperti necefiitatibus?
idolum fine bonore pratervjffe , <[uam hominum

omne genus contumeliofe tra&affe t non demur-
muraffe certis horis longa fine fenfu uerba , quam
ueram orationem animo nunquam cocepiffef Quii
e&i irritum facere propter fuas. traditiones Dei
praceptum : nifi boc ehl Cum obferuatwne man~
datorum Deifrigide tantum & defun&orie com-
mendantes, fuoru axattam obedientiamnihilo mi
nusftudiofe ty anxie urgentûamfi totam pietatis
uim infecontinemt t Cum diuintfkgistranfgref-
fionem
INSTITVTIO, 463
fionem leuibus fatisfaclionum mul&is ulcifcentes >
unius fui decreti uel minimam offenfionem mU
la leuiore pcena pleclunt , cjuam carcere , incen-
dio , aut gladio . \n Dei contemptores non ita afye-
ri <& inexorabiles , fuos contemptores implacabili
edio ad extremum perfequuntur . hc eos omnes
ficinftituunt , cp.orum fimphcitatem captiuam te-

nent : ut gquiore animo uniuerfam Dei legem fub-
uerfam uifuri fint-, quam apiculum in praecepns
( ut uocant) E cclefice uiolatum. Primum.grauiter

in eo delmcjuitur , cjuod ob res leuiculas y &( fi
Dei iudicio ftaretur )hberas , alter alterum con-
temnit , mdicat , abvjcit . Nunc uero , cjuafi id pa-
rum mah effet , pluris appenduntur frmola illa hu-
G4 "**^*
ius mundi elementa ( ut Paulus Galatis fcnbens
nuncupat ) quam ccelefiia Dei oracula . Er qm pro
pe inadulteno abfoluitur^ iudicatur in cibo , Cui
fcortum fermittitur, interdicitur uxor . Hoc fali-
cet prceuancairice illa ebedientia profiatur : qutc
tantum aDeo auertitur , cjuantumad homines in- h\atih.i$
clinat . GurigiturfemuoluitChriftus onera illa
importabiha, fi<e alligant fcnhce & phanfeii lmo\ ^ttb 16

cht ahbiidem Chrifius caueri uoluit i fermento
fharifcorum ? fermentum ( merpreie Matthao
bungeliftjL
Euangelifta)appellans , quicquidpropritf do£lrin<e
uerbi Dei puntati admifcerent.Quid apertius uolu-
mus , quim cjuod tota n eorum doibrinam iubemur
fugere & cauerel Vnde nobis certifiimumfit , necfe
dtero locOj Dominumfuorum confcientias uoluif-

feproprvjs phanfeorum traditwnihus uexan.Et uer
ba ipfa(fi non cotorqueanturjnihil tale fonant.cjui-
bus DominuSy acerbein pharifeorum mores inuehi

inftituens-ffimpliater auditores ante fuos erudiebat:
ut quancjuam nihd uiderent in eorum uita , quod fe-

2uerentur,non tamen eafxcere definerent, fict uer
o docebant: cum in cathedra Mofeh , hoc eR , ad
enarrandam legem federent. Quando uero impe
Yitiplctricfadum humanis traditionibus,&impie h-
ganfidelium confcientias, &fruflra Deum cohau

diunty eadem htura leges omnes inducunt-, quibus ec
clefict ordo conftituitur: illorum quofy errori com-
modum hic occurrenduejl , Yalli hic fane perquam
lubricum eil : quia non primafiatim facie apparet,
quantum inter illas & has interfit. Sed nos ita dilu*
cide rem totapaucis expedwmus^ne cm imponatfi-

mditudo.Hoc primum habeamus .
fi
in omni homi-
num focietate neceffariam effe pohtiam ahquam ui-
iemusûcs ad alendam communem pacemâc reti-
nendm
INSTITVTIO* 465
nendam concordiam ualeatifi in rcbus agendis ali-
quem ritu 7 <[ui ad publicapertineat honettatem-,at<fc

adeo humanitateipfamiid in ecclefjs prtffertim ofc-
feruandu effe , quce cu bene coftituta reru omnium
copofitione optimefuftinentur^tum uerofine cocor
dia nulUfunt prorfus. Quaobre.fi ecclefia incolu
mitati optimeprofyecluuolumus-, diligeter omnino
curandu cft, ut(quod Paulus iubet) deceter omnia7

grfecundum ordinemfiant Af cum . in hominum
monbus tanta infit diuerfuasjanta in animis uarie-
tas-, tanta in iudicijs ingenijscj; pugna , neque polith
ullafatis firma efi , nificertis legibus coflituta : nec

fine ftata cpadamforma, feruan ritus quifyiam po-
jfcft Huc ergo quce conducunt leges , tantum abeft
ut danemus.ut hi$ ablatis, diffoluifuis neruis eccle-
fus , totasq; deformari ac difipari , contendamus.

Neq-enim aher habenpotefi quodPaulus exigit,
ut deceter omma Z? ex ordmefiantinifi additis ofc-
fermiioriibus, ceu uincuhs quwufdam, ordo ipfe &
decorum confiftat . Id tamen femper caute in iftis
obferuationibus excipiendum efi, ne aut ad filutem

credantur neceffarice, ut confcientias rehgione ofc-
fhingant: aut ad Dei cultum conferantur , ut in illis
reponatur pietas f Quceuna ratio inter impias illas
G confti-
4.66 CHRIST* RELIGIONIS
conftitutiones diftinguit y quibus ueram obfcurari
religionemy & confcwntiasfubuertiy dittum eft:&
legitimas ecclefi<e ordinationes , quibus ex his alte-
rum femper effe propofiiu, nuper monuimus.autut
ad decorum duntaxat periineant, qub infideliu cce-

tu peragantur omnia-, quo decet ordinetaut ut ipfam
hominum comunitatem-, uelut qucedamhumamtatis
uincula^retineant. Atqui ubifemel publica honefttt
tis caufa.pofita lex intelligitur.iam fublata eftfuper
ftiiio.in quaincidunt, qui humanis inueiis Dei cuU

tum meimntur Kurfum ubi ad comunem duntaxat
.
hominum ufumfyeEtare cognofciturêuerfa ehfaU

fa illa obligationis %r necepitatis opinio: quceingen
tem terrorem cofcientijs invjciebaty cum putarentur
traditionesadfalutem neceffarice . fiquide hicnihil
quceriturjriifi ut comuni officio alatur inter nos cha
i. Cor. ii ritas. Prioris generis exemplafunt apud Paulum^nc
er'4 mulieresinecclefia doceant , ut uelatce procedant:
Etinperpetuo uitceufufyettaripoffunt. utflexisge

nubus-, nudocfc capite publice oremusine nuda homi
num cadauera in foueam proijciantur : ne Domini
facrameta prophane &fordide adminiflrentur : O*
ducealia eodem pertinent. Qmd! an in mulieris car
bafofitarehgio efl , utnudo capite egredifit nefasl
anft-
INSTITVTIO* 467
*nfan£lum deeiusfdenho decretum, cjuodmolari
fine fummofcelerenon pofiitlan diquodingem
flexione y aut tegendo cadauere myHenu\quod prce
ieririfine piaculo non pofiitiMimme. Namfitakfc
ftinatione opusfu mulieri in mando proximoûcc
uelare caput nonfinat.mbil dekmjHtt , fi aperto ca-
pite accurrat. & e$> ubi loqiri non mmus opportu-

num ilhfitj cûam ahbi tacere. Sianiem quofy oraref
qui morbo impeditus curuaregenua nequit-, nihil ue
tat. Denify fatius e#, mature humare mortuuûam
ubi hnteum deeft-> expeiiaredum mhumatus putrc-
fcat.Sed eft. mhdominus in iftis rebus., quod agendH
aut cauendum mos regioms, wfittuta, ipfa demcfc hn
fnanitas.et mGdef\i# regula dittet. Vbijiimpruden
iia &obhuione cjuid erratumfuent.nidlu admifjum
crimen eflifin contemptu.improbandaeil cotuma-
m. Qupdjiquis obflrepau typhisfaptre hic uelit
quam oponetûiderit ipfeûa morofuatem fuam ra
tione Domino approbet.Nobis tamen iftud Pauhfa
tisfacere debet: nos contendendi morem non habe-
re,«f<£ ecclefias Dei. \n altero genere funt horcepii

blicis precatiombus, concwnibus ty baptifmi: prce-
fcripttft m ipfis concionibusâuiesâcfilentiwnô-
cadeftinata ? bymnornm concentus, dies fufcipien-
G 1 diiDQ
ia Domini ccencedeftinati, excommuriicationum
difciplina& ft <m alia funt.Dies ipfi qui fintêt ho

r* y <{uce locorum ftruclura , qui quo die canantur
ffalmi y riihilintereft,Verum et certos dies, grftatas
ejfehoraSfConuenit,tylocum recipiendis omnibus
idoneum:fi quaferuandapacisratio habetur.Nam
quantarum nxarumfemen , futurafit earum rerum
confufiofij prout cuiquehbitum fity mutareliceat,
quce ad comunemftatu pertinentûandonuncûam
futurum e#, ut omnibus idem placeatifi res uelut in
medio pofitce, fingulorum arbitno reliclcefuermu

Summa ergo ddigentia incumbendu ejt, ne quis
irrepat errorûi purum hunc ufum uel inficiat , uel
obfcuret.Qupd quide obtmebitur.fi qu<tcunc{; erut

nbferuationesj manifeftam utditatem prae feferant:
fiparcifiimce admittantur.potifiimu uero :fi accedet
fidelis paftons dotlrinaûte prauis opinionibus uit

frrfcludat. Htfcautem cognitiofaaet, utfuacuic^
no^lrumin his rebus omnibus hbertas conftet : &
quandam mhilominus fuce quifq; hbertati necefita-
teultro imponat, quatenus aut dlud.cjuod diximus,

•*> 7F?l:7ro^ aut charitatis ratio exigct. Demde 7
ut
&in earum obferuatione nullafuperftitioney uerfe
mur ipfi.nec morofe nimium ipfam ab ahjs requira-

mus,
INSTITVTIOv 4>*9
mus:ne votiorem Dei cukum^ceremoniarum multi-
tudine aftimemus :ne ecclefiaecclefia ob externa
difciplinauarietateeotemnat. Poftremo, utnullam
hic vervelualegem nobis ftatuentes-, totum obferu4
tionti ufum <2rpnem,ad ecclefae cedificationerefe-
ramus:cjua voftuhnte^non modo mutari aliduidfed
quictfd ante in ufu nobis obferuationufueriu inuer-
tijiulh offenfwneferamus.Roc enimferre interdu

temvorii ratione, ut ritus <juofda y no imviosaho<jui,
nec mdecoros , vro rei ovvortumtate abrogari con
uemat , vrafenh exverimento efl haec cetas . Nam9
cjucc fuveriorum temvoru cacitasfuit , <*? ignoran-
P.ajacorruvta opinione, tamcj- vertinaciftudio an-
tehac in ceremonvjs hceferunt eccleftce , ut uix fatis
revurgan a vrodigiofis illis fuverilinonibhs <jueant>
cjuin multce ceremonice tollatur^nec abs reolimfor-
te Mitutce-, gr nulh verfe impietate aut uitio nota
biles. cjuibus defendendis obftmate infifiere, nocett
tiftimumfueritftudium. Si cjuis enim ivfas verfe cert
feri uelit, iam cofefti fumus , nihil habere mali.Atfi
fms circumftantijs aftimentiir , avvare bit tantum e
ceremonariu abufu hominu animis errore injedif-
fe , ut nofacile emendari vofiit-,nifi fubduStis e con-

fge&Kftfe&aculis 7 cjuce nommfubmde errandi ma
G j terutm
tenam fuggerunt . Sicfbiritus fancli teRimonio lati
Rcg. 18 datus eft fyychks, qttoi fcrpcntem ceneum excidc

rit y qui vuffu Donum a Mofefuerat ereclus: et quem
in diuin beneficp, iLvyyMcrvvoy feruari malum non
crat.nifi popuh idoioktn^ jeruire ccepiffet.Verum,
cum rationem corrwemce impietatis aham optimus
rex non haberct > no mmore caufa confregit^ quam
i Mofe ereStus fuerat Sunt enim curanda peruerfa
.
hominu iudiaa,non fecus ac cegri collapfic^ftoma-

chn quibus cihi cociione paulum difficiles adimun-
tur, qui fanis innoxtjfuturi erant. Porro, cum du
flex m homine regimen fupcrius ftatuerimus^ dc
dtero ilhy quod in anima, feu interion homine refi-
iet, tternamcfcMtarefyiat, fatisiamulta uerbafe-
cerimuside altero etia ', quod adMituenda ciuiiem

duntaxat externam^ morum iuftitiapertmet,non-
tiihil ut dilferamuSylocus hic appetit. ?rincipio y an~
tequam in rem ipfam ingredimur , tenenda illa eft di
ftin&io ante a nobis pofita, ne (
quodmultis uulgo
tccidit) harfimul duo imprudenterpermifceamus,
qu<£ diuerfam prorfus ratione habent . llh enim cum
in Euangeho promitti libertatem audiunt , quce nul-
lum inter homines regem, nullumcy magiflru agno-
fcatfcd m ChriM, umm mtueatur. nuliu hbertatis
fucC
INSTITVTIO* 471
fucefruSlum capere fe poffe putaty cjuamdiu alicuiam
fuprafe eminere poteRatem uident . Itacfe nihil fore

faluum exifiimant , nifi totus in noua faciem orbis
reformetur.ubi nec iuaiciafwt, nec leges.nec magi
ftratuSy &fi quidfimile e# cjuo d officere fuce liber

tati opiriatur. At ueroûi inter corpus & animam y
inter prcefeniem hac fluxamq; uita y eyfuturaillam

eeternamfydifcernere nouerit: nefydiffiale intelli-
getfyirituale Chrihi regnum,& ciuilem ordinatio
nern , res effe plurimufepofitas . Cum ergo ludaica
illafit uanitas-, ChriHi regmmfub elemeniishuius
mundi qucerere ac includeretnos magis-,cjuod perfyi
cue fcnptura docetfyiritualem effefruftu cogitan-
tesy qui ex Chrifti beneficio colligitur^ totam hanc
libertate, cjuce in ipfo nobis gmittitur atcy offertur,
memmerimus intrafuos fnes cotinere.Nacjuidefty

g, iffe ide Apoftolus-, g iubet utfiemus, necfubijcia Galdtt
mur iugo fermtutis:ahbi folicitos effe feruos deftaiu Gal 5
fuo uetatlmfi qafyirituahs hbertas cu politica ferui- u Cor. 7
tute optimefrare potefcln cjue eiia fenfum accipien
dcefut ifice eius fentetice:ln regno dei rio efl ludceus y
tiec^ Grcecusy no mafculus y autfcemina, non feruus
aut liber.iteiNo efi ludceus, nec Grcecus y prceputiu y Coloff. \
circucifio } barbarus y fcytha ?feruus> liber y fed omnia

G 4. inomni-
47* CHRIST, RELIGIONIS
inomnibus Chriftus. Qmbus fignificat.nihilrefer
reûafis apud homines conditione, cuiusgentis le
gib.uiuas: quSdo in rebus iftis minimefitu efl Chri
fli regnum. Nf£ tamen eo ifta dislin&io perti-
netûo totapolitice rationem^rem effe pollutarepu
temus,ad homines C hnRianos nihil pertinente.Sic
Cotojf. i
q U i£m phanatici nonulli iaftant.Poftquam mortui
fumus per Chriftuelementis huius mundi,&tranf-

lati in regnuDei yfedemus inter ccelefles: indignum
hoc nohs effe,ac infra nofaam excellentiamlonge
JpofitUijpphanis iftis ac impuris curis occupari, <{u<z
circaalienakChrifliano homine negocia uerfan-

tur. Quprfumiinquiut, legesfineiudicys&tribu-
nalibuslQmd autecum iuiicv\s ipfis^homini Chri-
fiiano^bno fioccidere no licety quo nobis leges et iu
dicialVerum^ ut diftinRum ifludregiminis genus,i
fjpirituah illo & interno Chrifti regno , nuper mo-
nuimusiita nec quicquapugnare.fcienduefl. Nam
illud quidem , initia cceleftis regni cjucedam iam nuc
fuper terram , in nobis inchoat : & in hac mortali
euanidafy uita y immortalem & incorrupiibilem be*
titudinem quodamodo aufpicatur. hthuic deftina-
tum eftrfuamdiu inter homines agemus , uitam no-
fbram ad homimm focietatem componere ? *d ciui-
Um
INSTITVTICU 47$
lcm iuftitiam mores nofirosformare , nos inter nos
conciliare , communem pacem ac tranqudhtatem
alere ac tueri.Quce omnia fuperuacua ejfefateor^fi
(rcefentem uitam extinguitregnuDei/qualenunc
intra nos efl.Sin ita eft uoluntas Domini,nos 7 dum
aiueram patriam adfpramus„peregrinanfuper ter
ram:eius ucro peregnnationis ufus>talibu$ fubftdqs
indiget: qui ipfa ab homine tollunt,fuam illi enpiunt
humamtatem . Nam quod tantam in ecclefia Dei
ferfeciionem debere effe caufantur , cui fuapro /e-
ge moderatio fatis fit: eamftolideipfiimaginantwry
qu& in hominum comunitate repenri nuncfua pof*
fit.Cum enim tantafit improborum infolentia, ne-
quitia tam contumax , <\uce multa legum feueritate
coerceri uix pofitiquidfacluros expe&emus y fi pet

tere fuce improbitatiuideant impunitamlicentiam*
qui ne malefaciantynefy uifatis coguntur. Sed depo

litice ufi erit alius opportunior dicendi locus. Nunc
iftud tantu intelligi uolumus:de ea exterminanda co
gitareîmmanem effebarbariem.cuius ufusnon mi~
nor inter hominesûam panis âquayfolis & aerist
dignitas cjuidem multo etia prceftantior. Non enm

(quce illorum omnium comoditaseft ) hucfyeclat
diitaxat} utfiirenthomines, edant, bibant,foucan~
G 5 tut
tur(<m0<{Hm h<ec certe omnia compleftitur? dum
efficnutjimuluiuant.jnon tamenyinquam^ hucfye
iUt folum:fed ne idololatria, ne in Dei nomenjacri
legity ne dduerfus eius ueritatem bUfyhemi<e,ali<e'<i;
religionis offenfiones publicce emergant,ac in popu

lufyarganturmepublica cjuies perturbeturûtfuum
cuicfc faluufit & incolumc, ut innoxia interfe com-
mercia homines dgitent . denify ui inter Chnftia-

tios publica religionis facies exiRat, inter homines
conftet humamtas.Nec quenquam moueaty <juod re
Be conftituend<e religionis curam, ad homimm po
litiam nunc refero y quam extra hominum arbitnum
fofuiffe fupra uideor.Sicjuidemhilo hic magis <juim
anted, legesdereligioedc Deicultu homimbus fuo
(trbitrioferre permiito S cum politica ordindtionem
proboûxinboc incubit^ne uerdreligioû<eDei
lege continetur,pdlim,pubhcis<^ fdcriiegijs^mpune

uioletur ac confyurcetur. Verum ipfd ordmis perfyi
cuitate adiuti leftores , melius , quid detoto genere
(oliticceadminiftrationisfentiendumfit , affecjuen-
turifi eius partes feorfum pertraciemus. Sunt autem

tresiMagiftratus > <j«i prafes eft legum dc cuftos:Le
gesftcundu (juas ipfeimperet : Populus,fd legibus

regamyt magijlratui pareat.Videamus ergo primu
deipft
INSTITVTIO. 475
ie ipfa magiflratus funSiionc , mmlegitima fit ac
Deo probata uocatioûale ojficiu, quata poteftas*
-deinde y quibus inftituenda fit legibus Chriftian*
folitia . tum poRre mo, cûis legum ufus ad populum

redeat, <jk# magihratui obedientia debeatur. M*
giftratuumfunSiionem no modofibi probari-,accc*
ftamfy cffejeftatus eft Dominusifed hononficen-
mi*
tifiimis infuper clogijs eius dignitate profecutus,
rifce nobis commendauitMt pauca commemorem:

Qupd iv\ nuncupantur, quicunfy magiftratum ge-
runt, ne in ea appellatione leue ineffe momentu cjuis
putet. quafignficantur , mandatum a Deo haberey
diuina autontate prctditi: ac omnino Dei perfonam
fuRinere,cuius uices quodamodo agut.No meu hoc
eji cauilluifed Chrifti interpretatio.fi fcnptura, in- loan.io
quity eos uocauitDeos-, adcûos uerbuDejfacium
eft . Quid hoc cft y nifi demandatum illis efje i Deo
negociuyUt illi infuo munere feruiat*fy(quod mdici
bus fuis dicebant Mofes fy lofaphau quos perfingu Dcut.t
lasciuitateslehudacoftituebant) iudiciumexerce- i.Farah
<tnt,non pro homineyfcdpro DeotEodem pertmet,
£ fapientia Dei per os Solomonis affirmat yfuutfje Vrouer. i
opus^ reges regnant^ confilianj decernut iufta:

quod principes pnndpatum gerunt , & mimifici
omncs
omnes iudices terr*. Perinde enim ifludualet,acfi
di8um efjety non humana peruerfitatefen , ut pe-
nes reges&prafeclos alios fitin tems rerumo-
mnium arbitnum, fed diuina prouidentiacyfanttd
ordinationeicuific uifum efl res hominum modera-
Rom» u riQupd &
Paulus aperte docet , dum pr<efe£tura$
mterDei dona enumeraty qua-,fecundum gratice
diuerfitatem uarie diftributa> d feruis Chrifti in

tedifcationem ecclefice conferri debeantMulto ue-r
ro clariuSy ubi iuftam ea de re diftutationem mfti-
Rom, 15 tuit. Nam & potehatem.Dei ordmationem effe trd

dit: necpoteftates effe ullas , nifia Deo ordinatas.
Ipfos aute pnncipes , minifiros effe Dei , bene agen

tibus in laudem y malis ad ira ultores . Uuc accedunt
tyfan£toru uirorum exempla : quorum ahj regnis,
utDauidy lofiaSy Efechias: alvjfatrapijSj utlojeph y
& Danieh alvj cwilibus prcefeiiuris in libero popu*

hjUt Mo/es, lofuahy&ludices->fun£lifunt. quo-
rumfun£tionesfibi probatas effe, Dommus decld-
rauit Quare nulli lam dubium effe debet, cjuin a-
,
uilis modo coram Deofan

poteftaSyUocatio fanon
£ia &
legitima: fedfacerrima etiam, <& in tota mor
tdlium uitd longe omnium honeflifiima.Quje cogi-
Utio mdgiftratus ipfos dfidue exercere dtbet.qudtt

doingen-
INSTITVTIO* 477
ioingentem illis ftimulum addereûo ad offiaum
exatentur : & fingularem confokiionem adferre
foteft, qua munerisfui difficultates (quce multce cer

te &grauesfunt )leniant. Quantum enim integri-
tatis, vrudentice, manfuetudims,continentice,inno^
centiceftudiumfibtjvfis imperare debentûi diuirne
iuftiticeminiRros fe conftitutos effe norunt^Qm

ftducia lriufmtatem m tnbunalfuum admittent quod 7
Dei uiuentis tbronum efte audiunt l Qua audacia

iniuftam fententiam pronunciabunt eo ore, c[tiod
Aiuince' umtatis defignatum effe organum inielli-
guntfQm confcientia in imvu decretafubfcnbent

eammuûam adprcefcribendaDeiafia fauntor-
iinatamînfumma^.fifeDeiuicarios effe memine-
rint, omnicura-, fedulitateînduftriainuigiientovor-
tctûi hominibus quandam diuincepromdentice, cu

ftodice, bonnatis, beneuolentice, luftitice, imaginem
infe reprcefentent. Acverpetuoilludfibifubijciant
maiedia omnes , qui opus Dei faciuntin dolo. Itacfe \ CYC 4$
cum fuos ludices ad offtciu cohortariuellentMofes Deut.i
& lofaphaUnihil habueruru efficacius, cjuo illorum Vara.19
ammos afftcere t, quim quod prius retulimus. Videte
cpidagatis. non enim pro homine exercetis iudici-
umftd vro Deoiquippe cjui iuxta uos eft in caufa iu
dicij.
dtcij.NucigtturfttpauorDominifuperuos.Videte,
£r agiteicjuontam non eR ulla peruerfitas apudDo
P/i/,8*
mimm ^ e" nofcum . et alio loco dtcitur.Deumfte
iijje infynagoga deorum,& in medio deorum iudt-
cem agere.quo ad officiu animctur , dum docentury
Deife legatos effe.cut adminiftratce fuincia ratio-
nemftnt redditurt. Er merito apud eos plurtmu hcec
admonitio ualere debct. Nafi qd deltn<]utut>noho~
minib.modofuntiniurii.cjuos fcelerate uexattfed
in Deu quocfc ipfum cotumelioji ',
cuius facrofanttt
iudtcia polluunt.Kurfum habent ty undefe prxcla-
re confolentur^dum fecum reputanunon in propha-
nis^necaferuoDetaltenis occupationibus uerfarty
fed fanRifiimo munere quippe qui Dei legattone
.
fungantur. Qm uero non mouentur tot fcrtptur*

teliimonijs-, quo minus facrum hoc minifierium m-
fe Etari auftnt-, quaft rem a rehgione & pietate Chri
fiiana abhorrentem : quid aliud quim Deum tpfum
fuggdlant? cuius tgnomtnia-, cum mintfierij fut pro~
bro noneffe contuncia non poteft. Ac prorfus non
magiftratus reprobat, fed Deu abijciunt^nefuperfe
regnet.fi enim iftud ueredepopulolfraelaDomi-

t.Rfg.8 no dictuefty quodSamuelts tmperiu detrattaffent:
<jut minus uere hodie de his dicetur, qui in pr^feiiu
ras omnes i, Deo inftitutas debacchan fibi permtt-
INSTITVTIO* 479
t«t?At cu difcipulis di£iu eft i Dominoy Reges gen jmc. 1*
iium dominari illis^nter iffos uero non ita effe: ubi
qui primusfit , fieri minimu oporteat. hac uoce m^
terdiftm eft ChriHianis ommhus,ne regnaaut
prcefeciuras capeffmt. O dextros interpretes. Inter
difcipulos orta erat contentio, quis ahu prcecelieret.
hanc uanam ambitionem ut compefceret Dominusy
eorum mimfteriu nonefferegnis fimile docuit , in
cfous inter cceteros unus emmet.Quce collatio, quid

qucefo ad ignomiriiaregice digriitatis facit* imo cjuid
omnino euincit^nifi regiu munus,apoftolicu rio effe
mini&eriul Prceterea,mter ipfos magiftratus tamet
fi uaricefuntform^nullu tame difcrimehac in\par-

te e#,grc jp Dei ordinationib. fufapiedce a nobis 0-
mnesfint.Naet omnesfimul copleclitur ?aulus y cu Rom.t 3
*it,no effe poteftate nifi a Deo. ty cjuce ommu mini
me amdebatêximio prce alijs teftunoriio comedatet
eft.nepe,umus poteftas:cpce qa publicaommu ferui

tutefecufert? excepio uno 1J/0, cuius libidim omnia
'**
Jubvjcit heroiCis et excelletiorib.ingenqs minus olim
tpjpbari potmt . At fcriptura,quo imcisiftis mdicijs
occurratj diuince fapietice Jpuidetia ejfe nominatwt
affirmat^ reges regnat : er peculianter regehono-

ranprceapit. Et f&ne ualde otiofum efl , gs potifii-
musfit politiceftatus Jpriuatishommib. diftutari

quibus de conftituenda re alicjua publica deliberare
non licet: tum etia fimpliciter id definiri nifitemere
non potefly cum pr&cipua huius difyutationis ratio
in arcunftanfys pofitafit. ^rfiipfbs etiam slatus ci
tra circunftantias interfe compares>nonfacdefit di
fcernerey quis utditate prcepoderet: adeo cequis con-

ditionibus contendunt . Prochuis eft a regno in ty-
rannidemlapfus. fednon multo dfficilior, ah optu
matum poteftate in paucorumfaclionem.Multo «e-
rofacillimusj a populari dominatione in feditionem.
Quodfi non in unam duntaxat ciuitate oculos defi
gas^ fed uniuerfum fimul orbe circunfbicias ac con-

templeris,uelafye£tum in longiorafaltem regionum
fyacia dijfundasxomperies profe&o , diuina proui-
dentia illud non ahs re comparatum , ut diuerfis
polittjs regiones uarkzadmimftraretur. Nam quem

admodum non->nifi inaqualitemperatura^ elmenta
interfecohxrenf.ita hgfua quadam inaquahtate
optime cotinetur.Qjanquam haeceixam omnia fru
iira hisdicuntur y quihus Domini uoluntas fatisfaci
et.Namfiilli uifum efyreges regnis prceficere, libe-

ris ciuitatibus fenatus autdecunones: quofcunq- /o-
cis prtffecerity in quibus degimus , noftrum eft , ijs
nos morigeros ac ohedientes pneflare.Um officium

magi-
INSTITVTIO* 4$t
magifkatuum quale ucrbo Dei defcribatur , ac qui-
bus in rebus fitum, obiter hoc loco indicandum eft.
Regibusdenunciatleremias, utfaciantiudicium et Irrc»**
iuftitiam, hberent ui oppreffum de manu calumnia*-
tora, peregrinum &uiduam &pupillumnecon-
ftiftentinefyiniuriamfacidnt-, &fanguinem inno-
centem ne effundant.Mofes uero principibus, quos Deut, t
in uicesfuasfuffecerat->edicit:audiant caufamfratru
fuorum^ mdicent inter uirum, <&fratrem eius-, &

peregrinu.necf>fdcies agnofcant in iudiciojam pdr-
uum auam magnum audiant,necfe timeantab uilo ui

rotquia iudicu Dei eft.llla autcomitto, Ne multipli- Deut.iy
centfibi ceftos reges^ne adauaritiaadijciatammu,
ne ekueniurfiiperfratresfuos, ut in meditdndd lege
Dommifint aftidm cunihs diebus uitce fuce : ne iu- DeutA 6
dice? cuiuis declinent in alteram partem, ne munera
accipiant . & quae pafiim in fcripturis fvmlia /?g«n»
tur. Qupmam, in exponendo hic magifiratuum
offtcio, non tam maoifbratus ipfos inflituere confi-
lium efiyCjuim alios docerc , quidjint mamftratus>
£? quem infihem a Deo pofiti. \hdcmus eroo publi

cce innoccti^modefiice^honeftatisâc tranquilhta-
tis proteftores ftatui ac umdices , cjutbus (ludiu unu

fit,comuni omniumfaluti ac paci profptcereXd uero
H cum
cum prceftxre riopofiint , nifi uvros honos ab impro
boruminiurijsprobibeant, oppref?is adfint ope ac
Kom. 1 3 prcefidio :poteftate armati funt, <jua palam maleficos

ac faanorofbs ( quorum nequitia perturbatur ac
exagitatur publica quie$)feuere coerceat, Sicjuidem
idprorfus experimur^ quoddicebatSolom prcemio
& pcena res omnes publicas confifierejjs fublatisy

totam chutatum difaplmam collabiac difipari Fri
get enim in multorum ammis cequi iuflufe cura ? nifl
uirtuti paratusfit fuus bonos nec continen fcelera-
:
torum bommum libido , mfi feuentate ac pcenarum

ammaduerfione, potefl ktc^ bce duce partes com-
.
Tere.iz prehenfe funt a propheta, dum reges alios^; prcefe-

£tos lubetficere mdicium <& luflitiam. luRitia cjui-
dem efl , innocentes in fdemfufciperey complecliy
iueri) uindicarejiberare.ludicium autemjimpiorunt
,naUh.y audacice obfiflere, uim comprimere, dehfta punire*
Sxod. 20 Verum ardua bic, ut mdetury &> difficihs nafci-
Dent.j tur quceftio.Si lege Dei occidere Cbnftiarii omnes
le/4,11.65 uetantur->& propheta de mote fantlo Dei, hoc efly
ecclefiityuaticinatury quodnonaffligentinea, ne<£
nocebunttquomodo magiftratibu$,& pijs fimul et
fanguinarijs effe liceatfAtfi mtelligamus 7 magiflr4
tum in exercendis fupplicijs «0 afe agere qwcquay

' 3
INSTITVTIO, 485
fe d ipfifiima Dei ludicia exttfm , nihil hocfcrupulo
impediemur. Occidere lex Domini frohibet . at ne

inwumtafint homicidia>gladium in manum fuis mi-
niftris datDommus-, quem in homicidas omnesexe
rant. Affligere & nocere^ piorum no etl. atqui hoc
no nocere e/}, nec affligercpwum afflicliones^Do
tnini mandato , ulcifci. Vtmam i&ud femper animis
noftns ohuerftretur , nihil hic hommis temeritatef
fed Dei mhentis autontate omniafren:<iua praeun-
tey a recta uia nunquam aherratur . nififorte diuinx
iuftitice inieCtum eftfrenum^ne defceleribus pcenas
fumat.Quodfi dh legem dicerefas non eh^cur eius
minihris calumniam intendamusiNonfruftraigla-
dium gerunt, inquit Paulus , nam D ei miniftrijunt> Kom. 1
dd iramûltores male agentibus . Itac^fi mhil Domi

wfuaobedientia fore accejftius noruntPnncipe$>
tJm- prêfecliun hoc mimfteriu incumbant,fifuam
Deo pietatem, iufHtiam, integntatem^ approbareftu
dent.Hocfcilicet affeSxu agebaturMofes^cum fe de
flinatum populifui liberatorem, Dommi uirtute ca-
onofcensy Aegyptio manus intulit.Demde.cum c# £xod. 1
fis uno die trwus hommum milibuSyin populi facnle

giumuindxcamt.Dauidquofycum fubuitefuxtff- Excf.ja
nem Solomoni j?I/oprtfcepit, de occidendo loab
H a &$e~
Cir Semei . Qupmodo lene illud et placidu Mofe htt
genium m tanta truculentia exardet, utfratrum fuo
rum fanguine afyerfus ac madidus, per caftra decur

p
rat ad nouas ftrages .Quomodo Dauid, tanta in o-
mni uita manfuetudine mr^cruentum dlud tefiamen
5» Reg.i» tum mter nlumos jlpiritus
nuncupat,neftiius fuus c4
tiitiem loab & Semei in pace adfepulchru deducatf
Veru uterc^ manus fuas y quas parcendo inûinaffety
Jicfceuiendo fanSiifrcauiV.dum ultionemfibi a Dea
comijfam execjuutus eft.Abominatio eft apudreges
Vroue. 16 incjuit Solomo.facere iniquitate: quoniam iniuftitut

20 foliumfrmatur. rurfum:Rex 7 quifedetinfolioiudi-
'BoL clj , fyargit oculos in omne malum . item:Dif?ipat
impios rex fapiens -, & conuertit eos fuperrotam.
2*
item:Auferfcoriam ab argeto.et egredietur uas con
flatorr.aufer impium a confyettu regis,& ftatuetur
in iuRitia folium cius. Nunc fi uera eorum eli lufii-
titt, ftricio Qladiofontes et impios perfecjui, gladium
recondant, &puras a fangume manus contineanU
ium perditi homines nefane per ccedes interim &
ftrages graffanturfumma fefe impietate obftrmget.
tantumabeft, utbonitans&iuftitice laudeminde
referant.Yaceffat modo abfciffa feuaq; afyentas y et
tribunal il\ud7 fiod reorufcopulus inre nominetur,
Ncw
INSTITVTIO* 485
Ncw eriim is fum y cjui aut importuncefceuiticefauea:
aut cequum mdicium pronunaan pofje cenfeam,m-

fiftmper afidente optima illa regum confihana, &
certifsima {ut S olomo affirmat) regq tkrom coferud ?rouer. zo
trice, Clementiaxjuam pnmaefje pnnapu dotem 7
uere a quodam ohm ditlum eft. \truncfc tamen md-
giftratui uidendum , ne, aut nimiafeuentate uulne-
retmagis.cjuam medeatur: aut fuperftihofa clemen-
tice djfe&atione, in crudehfimam incidat humamta
temJlmollidiffolutacj; mdulgentia, cum multcrum
fermtie diffiuat.Efl emm & iftud non abs re cjuon
dam fubNeruceimpeno iaclatum:Maium quidem

effejub prinape uiuerefub ({uo nibil liceaufed mul
to peius,fub cjuo liceant omnia. Quando uero re
gibus populisq;i ad exercendahuiujmodi publicam
UindiStam, arma capere interdu neceffe efi: ex hac
rationefimulcefiimare hcetjegitima effeûce fic fn
fapiuntur,bella.Nam fi iradita dlis efi poteflasûct
ditioms fuce quietem tueantur, qua mcjuietorum ho
minumfeditiofos motus comprimantûa ui oppref-
fis opitulentur , <jua in malefaa animaduertant: att
maiore opportunitate proferre eam pcfsint^ctuam ad

compefcendum eiusfuroremâ cjuo %j priuatum fin
guiorum oaum^ tycomunis ommum tranquiiiitas
H 3 penur-
perturbaturtyifeditiofe tumultuatur:i quo uiolen-
tae oppref?iones,& indigna maleficia perpetranturt
filegum cuRodes effexpfos , £r affertores couemtt
ommum conatus panter euertant oportet, quorum
fcclere , legu difciplina corrumphur . Imofuure eos
latrones pleccut, quorum iniurig in paucos tantum
progreffe fuennuantotam latrocinys regionem im
puneaffligiuaPiaritijfment? Siquidenihd intereft,
rex nefiu an infima de plebe , qui in ahenam regio-
tiem } in cjuam turis nihil habet^ irruit-, eamcfa homli*
ter uexat « omnes ceque pro latrombus habedi funtz
^fpunieniu Werum magiftratuum omniumfuerity
fummopere htc cauerc, ne cupiditatibus fuis uel tan
tillum obfequantur qmnmagis-, fiue expetendce
funt pcen^non pr<tcipiti iracund\aferantur,no ra-
piantur odio^non implacabih auftentate ardeant^mi
ferentur etiam comunem in eo naturam ( ut Augu
fiinus loquitur: )in auo puniut propriu dehfiumji-
ue arma in fooflem, hoc efi armatum Utronem indu
endafunty non exfacilioccafwne captenuimo nec
oblatam accipiant, mfi fumma neceftitate adaBi
Narrfi multo plus nobis prxftanau e#, quam exe-
gerrt etbnicus i//e, <jw/ bellu uideri uolmt pacem qucc
fitami ommaprius certe tentandafunt-, quam armis
decer-
INSTITVTICU 487
decerne ndum. In utrocfc demum genere 5 nullo friux
to affeEiu patianturfe corrifhfed vubhco duntaxal
fenfu ducantur.Mioc\ui ,
poteftatefua vefiime abu-
tuntur.qua non in [uum lihs comodum, jed aliorum
bomim ac miniRmum data e/}. Ex eodem pnetereal

helligeradi vure pendet &
prcefidioru, &fcederum y
& ciuihum aliaru mumtionu ratio. Prcefidia autem

uoco, qu<t ad tuendos regionis fnesêr auitates di
fbonuntur : Tcedera , cjux u jimtimis princivibus irt
banc legem fenuntur , ut fi quid turbarum in agris
fuis incident,mutuafibi opemferat,&uires in com

mune conferat, dd ovvrimedos humani genens com
munes ho8es:Ciuiles munitiones, quaru in arte mi-
litari ufus eft. Libet iftud quoq> vofiremo adijce-
re, tributa & ueEiigalia, legitimos effe vrincivum re
ditus : cjuosadfuRinenda quidempotifiimuvublicai
munerisfm onera conferant. cjuibus tamen utifimi-
liter vofiint,adfylendore fuum domefticu: <jui cum
imverv\,<juodgerunt, dignitate cjuodamodo coniun
£ius eft. (âliterDau'idem££echiah,lofiahjleho)
faphahjaliosfyfanclos reges:lofevh etiSy&Dmek
uidemus fro verfonce, cjuamfuftinebant>modo , in
offenfa vietatefiiffe ex publico fumvtuofos. & am

fhfiimuagrifyaciu regjbus attributujegimus avud ,
H * Ir£f
'Ztch.ult. leêchielem: fic tamen y ut uicifim meminerint prin
cipes ipfi y fifcosfuos nontam priuatas effe arcas y g
Row, 15 totius popuh <sraria(f\c enim Paulus teftatur: ) qu<e
prodigere aut dilapidareyfine manxfeha iniuria y non
pofiint. Vel potius, ipfum pene effe populifangu'mey
cui non parcere y dirifimafit inhumamtasfuas aute
indicliones y &oblationes ahaq. tributoru gmerax
y
non nifi publicce necefitatis fubfidia ejfe/eputent:

quibus miferam plebem abffy caufafatigare, tyran-
nicafit rapacitas . Hcec prmcipibus ad profufwnem
£r luxuriofosfumptus nonfaciunt animos (ut certe
facem eorum cup iditatibusy \plus iuRofponte accen
fisjubijcere opus no eft : )fed cum plurimu referaty
ipfos y puracoram Deo confcientia y audere quicquid
nudenty ne impia confidentia in Dei conte mptu ue-
nianty docendifunt y quantumftbiliceat. Neq>h<fc
dotlrina priuatis hominib. fuperuacua eftme quof
uis principu fumptus y tametfiuulgare ciuilem'^ mo-
dum excedunt y temere ac procaciter fuggillarefibi
permittant. ?roxim<£ funt magifiratui in politvjs
leges, ualidifimirerum publicarum nerukueltyw-

modoaCicerone uocaturjanim^fineqmbuscon
fiftere nequit magxhratus: epemadmodum nec ipft
rurfumfine magiftratu. Fromde nihil dici uerius po

terat,
INSTITVTIO, 489
mutum effe magiflratum^ legem: m*gi~
ferif, cjuhn
firatumJcgem effeuiuam. Quodautem di£iurume

recepi y quibusiegibus conftitucndafitChriftian<t
folma: no eft cur longade oftimo legumgenere di-

ffutatione quis exfe£iety qu<e et immenfa foret>nec
frcefentis effet argumenti « Paucis tantu^quafi in
tranfcurfu,notaboy quibuslegibusfie coraDeouti
poj?/r, e t inter homines rite adminiftrariQuod etia
ipfum frorfus filentio tranfmififfem^nfi mteiligerey
fenculofe hic a multis aberran . Sunt enim qui rc-
£ie compofitam effe rempublicam negent, qucey ne-
gleftis Mofe politicis-, comumbusgentiuleqibusre-
gnur.Quce ftntentia g fericulofajit turbulentt, &

uidcrintaty. mihifalf&m effe & ftolida -, demoftraf-
fe fatis crit. E# autem obferuanda uulgata illa farti-

tiOyCUce uniuerfam Dei lege, fer Mofen adminiHrd
tamjinmores-, ceremonias>iudicia7 diftribtot.ac di-
fticiendcefingulcefartes: uthabeamus , quidexfy

nd nos fertineat^quid minus Nec interim quefiam
.
moretur hicfcrufulus , quod ad mores etiam iudicia

tyccrcmonice fertinent* Veteresenim^ qui fani»
tionem hanc tradiderunt , tametfiduas iftas fofte-
nores. fartes non ignorabant arca mores uerfari:
quia tamenfaluis moribus mutari & abrogari fote

H 5 rant,
490 CHRISf* R.ELIGI0NIS
rant , morales non dixerunt primam illam partem
feculiariter apppellarut eo nomine, citra quam non
conhet uera morum fan£lita$. Lex itacfc mora-

bs(ut inde primum incipiamus ) cum duobus capiti-
bus cotineaturûoru alteru,pura Deufide & pieta
te colere, alterumfyncera homines dileclione com-
fle&i flmpliciter mhet i uera eh ceternafyiu&iticc

regula^gentiumomnium actemporum hominibus
fr<efcnpta y cjui ad Dei uoluntatem uitam fuam com-
fonere uolenLSiquidem hcec aterna efl & immuta
bilis eius uoluntas , ut a nobis ipfe quidem omnibus
colatunnos uero mutuo inter nos diligamus. Cere-
G*t$*4 monialisjudceorum piedagogiafuitiqua populi illius
quandam uelut pueritiam exercere Domino uifum
e#, donecuemret tempus illudplenitudinis y cjuo fa-
fientiamfuam terris ad plenum manifeflaret>ac ueri
tate exhberet earu reru-, cjuce tumfiguris adumbra-
hantur.htdicialiSipolitice loco illis data^certas ctdui-
tatis & luftiticeformulas tradebatûibus innocen-

ter & cjuiete interfe agerent.htc^ ut illa ceremonia
rum exercitatio ad pietatis quidem doRnnaproprie
fertinebat(utpote quce ludceoru ecclefiam retinebat
inDei cultu ac rehgione) ab ipfa tamepietate diftm
gw poitrat i ita hcec ludiciorumforma ( <juan$ non
alii
INSTITVTIO* 49I
«Jio fye&abat , \ fi optimc fcruari poffet ea ipft
cbantas, <tu* ceterna Dfi legepr<£cipitur)ab ipfo u
tnen ddetiionis prcecepto diftin&u quiddahabebaU
Quemadmodum ergojalua et incolumi pietate,ab-
rogari potuerunt ceremonicc : ita & iudiciawjs his
coRitutionihusfuhlatiSy perpetuacharitatis officia,
& prceccpta manere poffunt. Qupdfi ueru eft> /i-
eh condendiy
hertas certe fingulis gentihus reh£la
quasfibiconducereprouidennt, leges: quatamen

ad pcrpetuam ilkm charitatis regulam exigantur>ut
formacjuidem uarientûtionemhaheant candem*
Nam barharas illas &feras leges ( qualesfuerunt)
qucefures honore profequebantur, <{uce promifcuos

coituspermittebant , alicc & multo tufozdiores-, tum
abfurdio res ) pro legibus habendas minime cenfeo*
quandoquide ahhorrent ab omni, noiuftitiamode,
fed humamtate eiu^ manfuetudine. Idquod dixi
(lanumfiet , fiin legibus omnibus duo hccc ( ut Je-
cet) intueamuri Legis conRitutionem , tycequita-
tem^cuius ratione conftitutio ipfa nititur. Aequitas^

quia naturalis e#, non nifiunaGmnium effepo-
tefl . ideo & legibus omnibus , pro negoclj gene-
re, eadcm propofita ejfc debet. Conftitutwnes,
quia circunftantias ainexas habent, a cjuibuspro
partc
492. CHRIST* RELIGIONIS
fartependeant : modo in eundem cecjuitatis fcopum
omnes pariter intendant, diuerfaseffenibdobesl.
Um cum Dei legem , cjuam moralem uocamus.con-

slat non aliud efje, cjuam naturahslegisteflimo-
nium^&eius confaenticty cjutfhominum ammis

i Deo infculpta e& tota huius de cjua nunc lo-
: -,
cjmmur , cecjuitatis ratio in ipfa perfcnpta eft. Pro-

inde fola cjuocjue ipfa legum omnium & fcopusy
fyregula,& terminus Jzr, oportet . hd eam re~
gulam cjucecuncj; formatce erunt leges , cjuce in eum

fcopum diretlce , cjuce eo termino hmitatce : non efi
cur a nobis improbetur , utcuncj- uel a lege ludaica y
uel interfe ipfie alias differant . Lex Deifuran pro-
bibet . cjucefurtis conftituta fuerit pcenainpolma
%xod* if \udceorum , uidere efl in Exodo kliarum gentium
.
Uetufliflimce leges furtum duplo pumebant . cjucc
pofteafecutcefunt , difcreuerunt inter mamfeftum^
ty nec mamfeftum . hlice ad exiliuprogrefjce funty

alice adflagrum, alicedemcj; adcapitis fuppliaum.
Yalfum tefiimomum talioms pcena mter ludceos p/f-»
alibi graui tantum ignomima, alibifu*

Drttf.ip tlebaturi
(bendio , alibi cruce . Homiciaium omnes pariter
leges fanguine ulafcuntur , diuerfis tamen mortis
venenbmAn adulteros alibifeuenom alibi leuiores
* ?
eM*
INSTITVTIO* 493
ediftcefunt pcence.Videmus tamen , ut eiufmodi di-
uerfitatcmeundem omnesfinemtendat.Nam, uno

fimulore, pcenam pronuntiant inea^cjuce cetern*
Dei lege damnatafunt , facmora: nempe homicidia7
furtaâduherid? fdfk tefiimonia. fed in pcence modo
non couemunt. Neq; uero id neceffe efynecy etiam
expedit.Eftregio , qucemfi horrendis exemplisitt
homicidas fceuiat-, ccedibus Ratim & \atroanv\s per
denda fit.tjl feculuûod pcenaru acerbitate augeri

(oftulet. Eftgens in uitiu quoddapropcfior , nifid-
cernmecopejcatur. Quam malignus fueritisâcpti
bhco bono inuidus , cjui tah diuerfitate offendatury
adretmendamlegis Deiobjeruationem accommo*
uimflmtdl Nam quod laclatur d cjuibusda,fieri con~
tumeham legi Delper Mofen latce , cuabrogata dU
nouce ahce itti prceferuntur , uanifsimum efi .neque
emm aut alice illi prcefertttur, dum magis probantur7
nonfimphci collatione : fedtemporum, locugentiSy
conditione.Autiilaabrogatur, qucenobislatanun-
qudmfuit fiquidem non eam Dominus per manum
:
Mofe tradididit^quce in geies omnes promulgaretur:

fedcum ludaicam gcntem, infidem, patrocmw, ch-
entelafuam fufcepijfet.ilh etia pecuhariter legislator
ejje uolHit.acyfiodfapientis legisUtom eratyfmgu-

Urem
494 CHRTST, RELIGIONIS
laremquandam eius rationem in ferendisillislegt^
hus habuit. Superefl nuc, iftud ut uideamus-, quod

foRremo loco propofitum erat: quis legum> iudicio
orum^ magftratuu ufusadcomunem ChriftUno*

rum focietatem redeaf.quantu magitiratibus a priut
tis homiriib. deferendufit: cjudt Gbedietiadebeatur.
flunmis mdetur fuperuacaneu effe munus magihra-

tus inter Chnftianos> quod fcikcet implorare pic
nonpofimt. utpotequibusuindicare, iniudiciupo-
ftukrejitigare uetitum fit ht cum Paulus contra
.
Row. ij dare teftetury miniftru Dei nobis effe in bonum: ex

eo inteihgimuSyDomini uolutatem effc,ut eius mam
dc prcefidtjs > aduerfusflagitioforu hominum impro
bitatem & iniurias defenfi ,
quietam acfecurauitam
dgamus . Qupdfi frurira in prcefidiu nobisaDo-
trnno datus eft>mfi tali nobis beneficio uti licettfatis
dpparetyimpioran quoq; & appellari non impie pof-
fe. Hicuero mihi cum duplici hominugencreagen-

dum e$, funt enim permulti cjui tanta htigandi rahie
teftudt, utquietem nunqhabeat apudfefe, nift cum
. atys pugnent . Lites uero ipfas , £r capitali odiorum
acerbitate,<&infana uindicandi nocendifycupidita
te exeûunturîmplacabili pcrtinacia perfequun-
tur-, adfui ufyue aduerfarlj ruina.lnterim7 ne quid rii-
iurc
f%
INSTITVTIO, 495
fiiurc agcre exiftimentur>iudiciorufr<ttextuy t4lem
peruerfitatem defcndunt . Atfi cumfratre, iudicio
agere fermiffum eftj noprotmus odiffeipfumlicet:
nonfunofo nocendi Rudio in illumferri> non perti-
naciter infequi Sic ergo tales habeanti legitima effe
iudicia,fi cjuis re&e utatur Rettu autem effeufumy

,
tuma£lori,agendv tudefendedi, reo: fihic quidem

poRulatus ad condiciu diem fe fiftit, & qua poteft
exceptione caufam defenditâtra acerbitatcfed hoc
tantu affe£lu,ut quodfuum cft, iure tueatur. ille ue-
ro indigne, fiue in capitejwe infortunis oppreffus>
in magiftratusfidcmfeconferat , querimomam ex-
ponatûod cec\uu eh ac bonum poftulet , fed omni
froculnocendi uindicandi ue libidineiproculafycri
tate & odio,frocul contentionis ardore.quin fotius
faratus fuo cedere,fy cûiduis ferfetiy quam wvmi-
co in aduerfarium animoferri Contra , ubi animi
.
maleuolentia fuffufi y corrufti inuidia y iracundia
inceft, ulnonefyirantestautfic denify ardore certa-
minisinflammatiy utde chantatealic[mdremittanty

tota etiam iuftiftimcecaufeacliono impiaeffenon
poteft.Namhoc coRitutum effeaxioma Chnftia-

nis ommbus couenit.nunquam, quantuuis cequam:
Utem iufte traSiari k <juouis poffe > rufi pari aduerfa-
rium
49* CHRIST\ RELIGIONIS
rium ddeftione beneuoletiaq? profequatur: acfiiam
*micey± cotrouertitur negociu, tranfa&uac copo-
fltu efjet.lnieceritforte ali^sjalemoderationeadeo
uunquam in iudicium afferrijUt inftarfit prodigijfit
tura,fi qua repertafuent.fateor fane\ ut funt horum
temporu mores-> rarum extare probi htigatoris exem
flum: fedres tamen ipfa , nullius mali accefiione in~
quinata, bona effe & pura no defimt.Cceter% cum
fanttum effe Dei don% audimus auxilium magiftrct
tusteo diligentius cauedu eft.ne noftro uitio pollua-
tur. Qui uero iudicianas omnes difceptatioes prceci

fe damnantiintelligant fe fanSiaDei ordinatione fi-
mulrepudiare:&donu-,ex eorumgenere> quce mun
iis mundaeffepofiint , nififortepautu fiagitij infi-
mulareuolent, qui & accufatoru calumas , eorum

quoque uafritie& malitia exponendo , afe depulit:
&romanceciuitati$ prcerogatiuafibi in ludicijs afi
feruit: &ab im<[uo prcefidc , ad Ccefaris tribunal,

cuopusfuity prouocauit.Nec obeft, <\uod Chrifti-
Afio.iz m ^s omnib. interdifta eft uindicice cupiditas , quam

ri^.i^ &no$aChriftianis fubfellijs longiftme abigimus.
E>eut. 5 z Nam, fiue ciuiliter cotenditur , no retta incedit uia9
l&attb.j nifiqui innoxia ftmplicitate , rem fuam uidici , tan-
Rom.u cjuampublicotutori-,commendat:n\hilminus? quam
mutu*
INSTITVTIO* 497
mutuam mali uicem , cjui eh uindi£l<t affettus, re-
pendere cogitans. fiue capitahsaut grauior ahcjuai

intenditur aftio , eum accufatorem requirimus , qui
mllo ulcifcendi ceftu correptus, nulla pnuatce miu-
nce offenfxone taclus , inforum accedattfed in ani-
mo duntaxathabenSyfernitiofi hominisconatusim
pedire,nereip.noceant. Qupdfi uindicem animum
toliisy nihilin mandatum illud delinûitur-, <jmo ultio
Chnftianis interdicitur Af, nonfolum uindiEtam Roro.

. u
appetere uetantur-, fed manum cjuocu Domini iuben
tur expeftare, quife opprefis et affiiclis adfuturum
ultorem pollicetur. lllam aute Domini ultionem an-
teuertunty quiopemautfibi-, autalijsferriamagi-
firatu poftulant. Minimeiduero. ficjuidem magi-
ftratusuindi&aMon hominis^fed Dei effe,cogitan-
da eft cjuam per hominis minifterium nobis
: ( ut ait
Paulus) largitur. Nihilo eiiam magis cum ChrisTi Rcw. 13
uerbispugnamusiquibus refifteremalo prohibettet Mattb. s
dexteram maxdlam obuertere prcecipit ei , qm ala-
pam infimhram impegeritt permittere^ ei pallium,
duitumcamauferat. Vultquidem illic fuorti animos
a retahandi cupidine tantopere abhorrere , ut citius
duplicaninfeiniuriam laturifint, quam adrepen-
iendam ammos adietturi , a cjua patientia nec ipfi
I eos
'
49S CHRIST* RELIC?I0NIS

tos abducimus , Vere f rtiw ChriftianoS) effe opor-
iet hominum gems ad contumeliaS iniurias^ feren
das natum:peftimorum hominum nequitieejmpoftu
m, ludibrJjsêxpofitum . ne<yid modo : fed eorum
omniunt malorum tolerantes effe oportet-, hoc efl,
fic totis animis compofitos, ut fufcepta una afflittio
ne, ad aherafe comparent. mhdfibi in totam uitam
prominetesûamperpetu<£crucistolerantivn. I«-
:
1
teimtyiiSyquifibimiurijfuntybenLfaciau&ma-
Rom u ledicentibus bene precentur, &, quteunicaeft fua
Uicioria, bono malum uincere cotendant Sic affe- .
t~li, no eju<eret oculum pro oculo, dentem pro dente

(qualiter fuos difcipulos inftituebat pharifei7 ad ex-
petendaultione:)fed'quomodo a Chrifto erudiun-
tur)<& corpusfuu muti!ari,&malitiofefuafibi eri-
pificferct.ut eas iniurias, fimulac irrogatcefibifue
nntjremijfurifintâc ultro condonaturi.Neq- iftcec

tamen animorum cequitas & moderatio impediety
cjuin intcora in fuos inimicos amicitia , magiftratus
ope, adrerum fuarum conferuahonem utaniur: aut
fubhci bomftudiofontem ac pePtdentem hominem

adpcenaposlulenty quem emendariynifimorte^non
poffe nouerint . Quod autem obiettari foiet, htes a

i.Cor.6 Vaulo inuniuerfum effe damnatas >id<{UQ<fcfalfum
eft.
INSTITVTIO, 499
eft. Intelligi ex eius uerbisfacile poteîmmodicum
fuiffehtigandifuroremin Connthiorum ecclefia:
ufcfc eo,
ut Chrifti Euangelium , ey totamfuam reli
gionem , impiorum caudlis ac makdicenti<? expone
rent.ld pnmu reprehendit in ilhs Paulus, quodEuan
gelium apudinfdeleSjdtffenfionumfuaruyn mtempe

rie traducerent. Deinde & hoc ipfiim, quod eum in
modum interfe difiderent , fratres cum fratnbus.
Tam enim procul aferenda iniuria alieni erant , ut
ahj aliorum fortunis auide mhiarent , ultro \aceffe-
rent,& damnum*inferret.ln illam ergo litigandi in-
faniam inuehitur^nonfimpliciter in quafuis contro*

uerfias.At omnino delicium effe pronunciat, quod
non potius damnum acciperent rerum fuarumûod
pro his conferuadis ad cotentiones ufife laborarent,
Id fane Chriftianis agendum e # 7
ut de fuo iure dece
derefempermalintj quam inforumprogredi unde :
uix exirepofiinu nificommotiore animo,&injra-

tris odium accenfo . Verum ubi quis citra chant-atis
difyendiumsem fuamfepoffetueri uideriucuius ia-
fturagrauifibidifyendiofuturafiti idfifaaat? ni~

hil in ijlam Paulifementiam delinûitDemoûod
initio docuimus)optimum cui^confiiium dabit cha
ritasfine qua ytgcun^fufcipiimtur, & uftra cjuani.
I z fi*
£0 CHRIST\ RELIGIONIS
quce progrediuntur , difceptationes iniuflas effefy
impias, extracontrouerfiamponimus. Subdito-
rum ergajuos magiflratus officium primum efl , de
eorum funciione câm honorificentifiime fentire:
quam fcihcet , uelut delegataaueo iurifdicluonem>
agnofcant:eos'(fcobidfuff>icereac reuereriy utDei
mimfiros ac legatos . Quofdam emm reperias , qui
fuis fe magifiratibus ualde obfequentes prcebeantj
acnolmtquidemnoeffey quibus obfequantur: quod

bono publicoita expedire norut.de ipfis tamen ma-
gifiratibus nofecus exifiimenu ac malis quibufdam
i.Vet. i neceffarijs. Verumplus quiddama nobis requirit
ouer.14 Petrus? cumregem honorari:&Solomo,cuDeum
&regemtimen prcecipit. llleemmfub honorandi
uerbo^ fynceram ac candidam exifiimationem com
fleSiitur: hicregemcum Deo coniungens , fan£l<e
cuiufde uenerationis ac dignitatis plenum effe oftett
dit.Efi&illudprtfclarumapud Paulum ehgiumy
ut obediamus nonfolum propter iram , fed projpter .
confcientiam. Qup intelhgit, no terrore modo prin .
cipum ac pmfeclorum adducifiibditos debereût in

eorum fubieclione contineantur ( qualiterfuccum-
bere hofti armatofolenty aui uindictamforeprom-
ptam uident , fi refiiterint : ) uerum quia Deo ipfi
redduntur
*
INSTITVTIO* 50I
redduntur obfequid , qu* iftis praftantur quando :
eorumpotejhs i Deo eft, Exeo&alterum deinde

fequitur , ut propenfis in eorum obferudtionem drii-
mis> fuam illis obedicntiam approbetifiue edi£iis pd-
rendum , fiue tnbuta foluenda, fiuefubeunda publi
ca munera atq> oneraûx ad communem defenfio-
nemfye£lent,fiue qua alia luffa capeffenda. Omnis
anima,inûit?aulus, poteftdiibusfublimiorib.fub- ibidem
ditafit . qui eriim potehdti refiftit, Dei ordinaiio-

m refiftit. hdmoneto illos(fcnbit idelito)ut pnn- rit *-
cipahbus ac poteftatibus fubditi fint , ut magifirati-

bus pareant , ut ad omne opus bonumfint parati. et
Petrus:Subditi, inquity eftote cuiuis humance creatu l ?**•
rce, propterDominum: fiueregi, tanquam prcecel-

lentv.fiue prcefidibus-, qui per eum mittuntur-,ad uin
di£iam quidem nocentwm-, laudem ueroretle dgen

tium.Porro\quononfubie£tionemfimulareyredfyn
cere & ex animo fubwttos fe effe , teslenturt addit
Pauluût eorum^fub quibus uiuunufxlutem ac pro- * T'm.%

fberitateDeocomendent.Adhortor-,mquit?utfiant
deprecaiioes, obfecrationes, mterpellatioes^gratiaru
*£iiones,£ ommbuihominib. pro re$nbus,& omni

bus in emineniia conftitutis , ut placidam fy cjuie-
tamuitm degamu^cum Qnnriipwtate ac honeRate.
I 5
Nf$
5?Z CHRIST\ RELIGIONIS
Ne^ f?l'c fequifquamfallat. Quando enimrefifti
magiflratui nonpoteft, (juinfimulDeorefiftatur:
etiamji impune contemni uideturpoffe inermis ma-
giflratus, Deus tamen armatus eft, qui fui contem-
ftum fortiter ulafcatur.Sub hac pr&terea obedien-
tia,moderationem comprehendojduamfibi in pub~
lico imperare debet priuati homines-, nefe ultro ad-
mxfceant pubhcis negoojs y aut temere irrumpant in
partes magiftratus, ac ne quid omnino pubhce mo-
liantur.Si auid in pubhca ordmatione comgi inter-
mUnon tumultuentur ipfunec admoueat operi ma-
nustquas ilhs ommb. ligatas effe hac in parte decet,
ad magiftratus cognitionedeferant, cuius unius hic
foluta eft manus. Intelhgo autem,ne quidiniufi au-
deant. Nam ubi accefiit prtfecli imperium,iam ipfi
quoq; publica autontate pneditifunt.Vt enim aures
dtfy oculos prinapis, uocare uulgo folent eius conft
harios : ita non infulfe pnncipis manus quis dicat>
quos rebus agendis, mandato fuo,pr<?fecerit.

Qupniam autem haCtenus magiPiratum defcrU
pfimus , cjui uerefit quod dicitur, ille fahcet patrict
pater,& (utPocta loqukur ) paftor popuh, cuRos
pacis, prxfes ivMitice , innocentice umdex : infanus
merito tudicandus fit, cui tale no proUtur imperiu.
htcum
INSTITVTIO* 505
At cum omnium prope feculorum hoc exemplum
fiuut principum alvj , eorum omnium fecuri, tjuibus
frouidendis intenti cffe debuerant, proculommfoli

cuudmefocordes dektientur. alij adremfuaaiuniiy
iura cmnia,priuikgia,iudicia 7 diplomata ucnclia fro
fntuant: ahj plebeculam exhaunant vecunia , <jK&m

fosxea infanislargitionibus profndanf.ahj extilcn
dis donnbus, uirg/tvbus ac matronis uiolandis , ma-
£tandis mfontibvs , mera latrocinia exerceant : cos
uero pro frinapibus agnofcendos ejfeûcrum im-
(eriOjCjUoadhcet, parendumfiu multis fcrfuadcri
non totefi .fquidem dum in tanta mdignitateâc
inter tam ahena, non a magiflratus modo-fed hon-i
nis <po£ officio,facinora,nullamf£eciem imagims
Dei intuentur, quce in maîfiratu elucere dehueratt
dum nullum confciciut ueftigmm eius miwfn Deiy
qui in laudem boms.mahs in ultionem datus cratilta
neq; etiam (rcefctlu illum agnofcunt-, cuius digmta-

tem at<fc autontatem fcriftura ncbis commendauit.
.
Er fane isfemper omnium fcre bominum animis m-
genitusfmtfenfus,non minoretyrannosodio atc^
cxecrationeinfclariyfiamdilcttiGne <&ucnera-
tioneprojequi legitimos reges.Verumfi m Dci uer-
- bum refyicimusjlongius nos deduccujanon ecrum
•
t .
-n '
I 4. tnodo
504 CHRIST* RELISIONIS
modo principumimperio fubditifimus-, quiprobey
gr <f«<* debentfide munere fuo defunguntur:fed
,
ommum y (jui
cjuoquomodo rerum potiuntury etiamfi
mhil minus prceRet, <juam quod ex officio erat prin
cipum.Tametfienim fummu fuce beneficentice mu-
nus effe magifbratum y adfalutem hominum confer-
uandam, teftaturDominus , ac fuos magifiratibus
ipfisfnes prcefcribit tfimul tamen declarat, qualef-
cunfyfinu non nifia fe habere imperium Eos <j«i- .
dem y <jui publico bono imperaty ueraeiusfucebene-

ficentice exemplanaeffe &fyecimina: cjui uero in-
iuf\e fy impotenter dominantur , eos ad umdican-
dam populi miquitatem a fe excitatos. omnesex
aquofancla illa maieftate effeprceditosy qua legiti-
mam poteRatem inRruxit . Non ultra progrediar>
donec certa
w 5
4
eius rei aliquot teS\imonia fubijecero.
N ec x&men, fio furorem Domimfuper terram ejfe,
l
/
* 1
5
mP lum re
gf confirmemus laborandum eft:
, •
quan-
' '
do neminemfuturum arbitror ûi reclamet.nec fic
de rege plus diftufuerit, quam de prcedoney qui rem
tuam diripiat: de adultero , qui thorum tuu polluat:
deficano, quiteadccedeappetat: {cum huiujmodi
calamitates omnes interDei ma\edi£iionesyfcriptu-
y
Dcut.iZ rarecenfeat ) verumin eo prohando infiftamus

magiSy
INSTITVTIO* 505
magis , <{uod m itafacile in hominum mentes cadit,
In homine detenimo , honorefy omni indign&mo
(penes q\em modofit puhhca poteRas) prcedaram
illam <& diuinam poieflatem refidere> quam Domi-
nus iuftitia ac iudictj fui miniflris uerbofuo detuht: ,
r
eurn^ afubditis eadein dignatione hahendu quan-
tum ad publicam obedientiam attinet ) qua opti*
mum regem.fi daretur, habituri effent.Prmcipio uc
lim anvmaduertanufeduloc^ obferuet leilores illamf
fi*nonjinecaufa toties nobis infcripturiscom->
memoratur, Dei prouidentiam: acfingularem a&io
nem in diRnbuedis regnis , ftatuedisfyquos illi vi-
fumfuerit, regibus. Apud Danielem:Dominus mu- DtfmVI.i

tat tempora, & uices temporu: abqcit reges, & in-
fiituit.item:Vtcognofcatuiuentes,quodpQtensfit Etfurl, <
altifiimusinregno hominumxui ipfeumeriu dabit

illud. Cuiufmodi fententijs cum pafiim ahundet
fcriptura , illa tamen prophetia pecuhariter fcatet.
lamûalis rexfuerit Nabuchadneâr, is qui lerufit

lem expugnauit , fatisfcitur . nempe.fhrenuus ale-
norum inuaforâc populator. Dominus tamen apud
leêchielefe ilk terra Aegypti dediffe affirmaUpro le%ecb- *
operatioe , qua fibi in Uihanda Aegypto feruiuiffet.
Er ilh dicebtt DaniehTu rex, rex es regu: cui Deus Dmkl *
I f cdi-
$o6 CHRIST* RELIGIONIS
ccelonim, dedit regnum potens acforte ata^ glorio-
fum. tibi infiam dedit, <& omnes terras ubi habitat
fity hominum, beflice fyluefires? <& uolucres cceii,

eas tradidit in manum tuam,acfecit te dominari eis,
Vanicl.y rurfum eius filio Belfa?yr : Deus akifiimus dedit
Nabuchacne>ar patri tuo regnum & magnifcen
tiam.honorem &glonam. & propter magnifcen-
iiam quadedit iili 7 omnes pop«/i, tribus, & lingu<e7
fuerut trementes & timentes a coftpeciu eius. Cum

audimusj Deo impofitum efferegem:fimul dla, de
honorando <& timendo rege^cceleftia edicia animo
repetamus: <& nequifiimum tyrannum non dubita-
bimus eo habere loco , cjuo Dominus ipfum digna-
«.Rfg* 8 tusfuent .Samuel, cum populolfraeldenunaaret,

qudia effet a regibusfitis paffurus ; Hoc ius erit re-
giSjdicebatj qui regnabit fuper uos.filios ueRros tol
let, & ponet eos adcurrumfuum , ut ponat eos pro
equitibus fuis,& ut arent agros fuos>& meffem fua

metant ,£r armafabncentur . filias uehrastollet-,
utfint pigmentarice.cocjuct-, & piftrices.agros de-
ni<[; ueftros,umeas ueftras , <& oliueta optima kufe-

ref , £r dabit feruis fuis. femina ueftra, <& uineas ue
ftras decimabit, et dabit eunuchis <zrferuisfuis.fer-

uos ueftros,anailas 7 & afinos toliet ; ty adhibebit
operi
INSTITVTICU 507
operifuo.quin &greges ueftros decimabit:& uos
eritis ferui illius. Certe non id iurefafiun erant re-
ges, cjuos oftime ad omnem conhnentiam lex mSii- DCMM7
tuebat :fed lusinpopuium uocabatur-, cuiparirey
ipfi neceffe cfjet , nec obfisiere iiceret Acfi dixif- .
fei Samueh to je pronpiet hcetice reguhl ido.auam

cchibere uefiru non eriv.quibus hoc reflaht unum y
iuffa excipere , ac diclo audientes effeXn pnm/s au~
temmfignis eR&memorabilisafud leremiamlo- lerc.iy

cusûemjametfi prolixioremjdeo non pigebitre-
ferre, quia totam hanc quaftionem clanfiimedefi*
mt.Egofecitmam y &hommes (aitDommus) &
ammaliay quce funt in fuperficie tmce y in fortitudine
mea magna y & brachio extento: & ipfam trado eiy
qui placuerit m ocuhs meis. & nunc itafy ego dedi

omnes terras iftas m manum Nabuchadneâr ferui
mei.etferuient ei getes omnes & y magnu do-
reges
ifiec tempus ueniet terrce ems utgens &

entq- , re~
gnum y quce nonferuierint & non pofuermt
ei y col-
lumfuumfiib mgum regis Babehuifitabo gentem il-
lam m gladio fame £r pefie. quare feruite regi Ba-

y y y
bely&uiuite.Videmus quanta obedientia Dommus

tetrum illumferocemq; tyranum y coh uoluent : nott
aliaratione y wfiquia regnum obtmebat Idautem
l 6 ipfum,
;^c8 CHRIST* RELIGIONIS
ipfum trat^ Domini decreto , infolium regni impo-
fiiumeffeiacmregiammaieHatemaffumptu\(juam
uiokre nefits effet » Hor nobis fi afiidue ob animos
tyoculos obuerfetur, eodedecreto corMtuietiam
nequifiimosregeS) (juo regum autoritas flatuittxn
nunquam in animum nobis feditiofe ill<ecogitatio-
Hes uenient. tra&andum effepro meritis regemmec
temum effe , utfubditos ei prce&emus , fti uiaftim
)&{. ij regem nobis non pr<eftet.Lfl apudeundem prophe-

tam , alterum quoq: Domini mandatum i cjuo iubet
popukmfuum eucerere pacemBabylonis, incjuam
captiui abdu&i effent: & orare ad fe pro ea, quomZ
m pace eiusfutura effetpax eorum , Eccey Ifraeht*
formnis omnibus exuti y e domibusfms auulfijin exi
lium aba&iM miferam conietxi fermtutem , pro ui+
{ioris profyeritate orare mbentur.non quomodo iu
hemur alias perfecutonbus nofhris bene precariifed
utfaluum Sliregnum tytranfiillum conferueturf
Utfub eo ipfiquoq- profbere agant Sic Dauid>Um
.
rex Dei ordinatione dejignatus , fanBo^ eius olea

un&usycum nullofuo merito indigne k Sauleimpe-
teretur>infidiatori$ tamen fuifacrofan&um habebat
taput, duod regni honore Dominus fenBifcauerat.
&e&< *4 hbfit dme 7 ivcebat, ut cortm Dominofaciam rem
iRam
INSTITVTIO* 50£
Iftam Domino meo^Mefchie Dominhut mittam ka
ttum meam in eum , quoniam Chriftus Domim efi.
item: Pepercit tibi anima mea , dixify No« mittam eikL
tnanum meam m Dominum meumûoniam Chri-
fius Domini e&.item Quis
: mittet manumfuam in i, Rrg.j
Chriftu Domini^ innpcens eritNiuit Dominus.
mfiDominuspercufferit eum-, aut dies eius uenerit,
ut moriatur, aut in prelium defcenderit: abfit a me7

ut mittam manum meam in Chnflum Domini
Hunc reuerentiâtc^ adeo pietatis affeRum de-
bemus ad extremum , ymfe&is noftns omnibus,
quales tadem cunfyfint Qupdpepius ideo repeto y
.
ut difcamus non homines ipfos excuterefidfatis ha

leamus, quoAuoluntateDomini-eamperfonamfu
ftineant, cui inuiolabilem maieftatem impreffit ipfc
Cr infculpfit. At mututs, inquies, fubditisfuis uices

debentprrfe&i. Idiam confeffusfum. Verum.fiex
eofiatuisy non nifi Mis impertjs rependenda ofc/e-
quiajnfuljus es ratiocinator.Ndm fy uiri uxoribusy
1? liberis parentes , mutuis officv\s adRringuntur.
Difcedant ab officio parentes & maritillli, hberis,
quos prohibentur ad iracundiam prouocare , fic fe Epfec*

iuros & intraftabiles prcebeant,ut fua eos morofi-
tate ultra modumfatigent: hiyfuas uxore$ 7 <[ua$ dili-

l 7 JWj
5IO CHRXST. RELIGIONIS
Ephtf.j gerey et<iuibus,ceuuafculisfragihbusârcereiubett
i»P*M tur> contumehofifiimeaccipiant.hnminustamen
& parentibus liben-, & coniugibus muheres obfe-
quentes erunt? ht improhs quoque & in officwfis
fubijcientur.QuinjCum ommbus iftudagendumfit

potius , ne in manticaa tergo pendentem refye&et,
hoc e#,ttf aty in aliorum inquirat officia: [ed.quod
fui e&munerisjdfibi unumfinguh \ubv\cmnt: \d ue

yo inter eos prxfertim ualere debet, <{ui fub ahorum
funtpoteftatepofitu Quarefid feuo prmcipe cru-
deliter torquemur , fiabaudroj autluxunofo ra-
faciter expdamur fi abignauonegligimur? fi ab
>
impio denicfe tyfacrdego uexamurôb ptetatemfu-
XX0ltcl.9 beatprimum deh&oru nohrorum recordatio , quce
talibushaud dubie Dominiflagelhs caftigatur.fuc*
currat deinde & hcec cogitatio , non noRrum effey
huiufmodi malis mederi . hoc tantum effe reh<fuumy

ut Domini ope "imploremus : cuius in manufunt re-
gum
vroue ii
corda&regnoru inchnationes.llfoDeus efl:
Pfalsi quiftabrtinfynagoga Deorum, &in medioDeos
vfal z dijudicabit. d cuiusjacie concident conterentur &
k]4,io reges omnes, &
iudices terrce , quicunfy non ofcu~
Utifuerint Chriftum eius: quifcripfennt leges ini-

<jU4S)Ut oftrimerentm mdicio pauf>eres 7 & uimfa-
cerent
t
INSTITVTIO* 511
cerent caufe humihum y ut uiduas haherent in pr<£-
dam^ pupillos dinperenu Atc^hic mirabilis eius7

tum bonitas.tum potentia, tum prouidentiafcje pro
fert . Nam modo ex feruis fuis manifeftos umdices
excitatâc mandato fuo mflruitûi defcelerata do-
minatione pcenas fumant, & oppreffum iniuflis mo

dis populum modofu-
e mifera calamitate eximant:
rorem ahud cogitantium y &ahud molientium homi

num eo deftinat . Sic populum Ifrael e tyranide ?ha £ X od. 3
raonis,per Mofente molentia Chufan, regis Syritfy
per Otbniekex alijs feruitvjs y per alios uelregesûel \ud.
iudices, in hbertatem afferuit. fic Aegypiiorum info &• [c<{w

lentiam y perAfiyrios:Jic Tyrifuperbiam y per Aegy
ptiosferociam Babyionis-, per Mcedos & ?erfas:re
gum luda & Ifrael ingraiitudinem, per Babylomos
contudit & afflixit . quancjuam non eadem omnia
ratione.?riores enim ilbquando ad edenda tahafa-
cinora, legitima Dei uocatione accerfiti erant,in re
ges incurrendo y minime uioUbant eam , qu<e diuina
ordinatione regibus indita eft,maieftate : fed mino-
rem pote&at? maiore coercebanu perinde ac infuos
fatrapasregib. animaduerterelicet.HiMmetfi-, Dei
manuûo illi uifum erat, deflmabantury opu$ah eius
infciemes pmgebatmbil tamen ahud animo, fi.m
fceks,
fcelus->uolutahant. Verum utcun<fe ipfa hominumfe
y
£ia cenfeantur , Dominus tamen per ea fuum <*<|«f

opus exequehatur, cumfanguinaria regum infolen-
tium fceptra cotifringeret, ac intolerandas domina-
ticncs euerteret , Audiant prinapes& terreantur*
Nohis autem interimfummopere cauendu^ne illamy

plenm ueneranda maiehatis? magiftratuum autori
taiem y quamDeusgrauifiimisedi&isfanxit) etiam
fiapudindignifiimos refideaty &qui eamfua nequi
iia y quantu in fe efi,polluunty contemnamus aut uio
lemus.Necfc eriimjlultio Domini eft,effrenat<t do-
minationis corrcc~lio y ideo protims demandatam
nohis arhitremur.<{u\hus nullum aliud (juam paren-

dh & patiendi) datum efl mandatum.De priuatis ho
minihus femper loquor.Namficpti mncfint popu-
lares magiftratus,ad moderandam regum lihidinem
cofiituti (quales olim erant, <[m lacedeemoriijs regi-
hus oppoftti erant , Ephori: aut Komanis cofulibus,

trihurii plehistaut Athenienfiumfenatui y demarchi,
&c[ua etiamfortepoteftate y utnunc reshahenty
funguntur infingulisreonis tres ordines y cumpr'h
manos conuentus peragunt)adeo illosferocienti re-
gum licentia? y
pro offiao y intercedere noueto, utfi
regihus impotenter graffantihus, & humili plehecu
U ifa
INSTITVTIO* 51$
}<t infultantihus coniueant : eorum difiimulationem
nefaria ferfidia non carere affirmem^ qua fofuh /z-
bertatem(cuius fe.Dei ordmatione, tutores fofitos
norunt)fraudulenterfrodunt . htuero in ea,quam
frcefcciorum imferljs deheri conHituimusôhedien
tia , idfemfer excifiendum e& , imo in frimis ohfer
uandum , ne ah eius ohedientianos deducat, cuius
uoluntati regum omnium uotafuheffe : cuius decrc

tis viffacedere , cmus maieftatifajcesfuhmitti-> far
e#. Etuero ut hominihus fatisfaaas , m eius offen-

fionem incurrere^frofter que bomintbus iffis ohe-
diasûam frafonerumfuent? Dominus ergo rex
cPl regum-><]uiiibifacrum os aferuit,unus fro omni
bus nmul ac fufra omnes fit audiendus . lis deindc
<ju\ nohis frtffunt , hominihus fuhieEii fumus : fed
non nifun iffo hduerfus iffum fi quid imferent,
.
mllofit nec loco , nec numero Neq- hic totam 2- .
Un> quamagiftratus follenty dignitatemquicquam

tnoremur. cui iniuria nullafity dum in ordinem,fr<t
fingulari illa uereq} fumma DeifoteHate-, cogitur*
Scio quantum , quamfyfrcefens huic conftantiafe

riculumimmineatj quod indignifSime fe contemni
regesferant : cjuorum indignaho nunaus eft mor-
tis, inquitSoiomon.fedcum ifludi ccelefti f r<t- Vroucr. &
ccnc
514 CHRIST* RELIG* INST*
AftoA conePetro pronuntiatum fit edi8um> Obedien-
dum Deo potiu$> <{uam hominibus: hac nos cogita-
tione confolemur Allam tumnos frccfxcre, cjuam
Dominus exigit, obcdientiam: dum quiduis perpe-
timur fotiuSy quam a fietate defle&amus . Et ne no
t. Cor. 7 bis labafcant ammi , alium etiam fnmulum Paulus

admouet:Nos ideo tanti a Chrifto redemptos effey
quanti illi conmtit noslra redemptio, neprauis bo-
minum cupiditatibus feruos nos addi-
camus . multo uero mimsy

impietatu
F I N IS.
INDEX
INDEX LOCORVM INSIGNIVM
quiin hoclibro ttadantutv
QVID deDeocognofcendum.
Quiddehomine
Pag. 42.
45.&78
-*- Lexnaturalis 46
Promiffioneslegisqudfpeftent eadem
Quid ex lege difcendum 47
Deimagimbus jj
Iuramentum $S
Quid ex Iege fabbati adChriftianos grineat 61.64.
De die dominico &,ferijs 6z
VirginitasfingularedonumDei 66
Matrimonium fan&umDei donu ,in remedium
impudicitiae 67
Lexfpiritualis 7J
Deconfihjs&pneceptis 7?
Satisfactio 80.542
Supcrerogationis opera St
PromiffioneS euagelicae a legalib.diftinguunt. S>
Quomodo intelligcdum quod ndeiuftifkamur.
eadem, & fequentib. & m
Quae fint legis officia 83
Abrogatiolegis ?t
Qux ratio fit exhortandi ad bona opcra 92. 97
Quaefintbonaopera 94«4°*
Gratuita peccatorum rcmiffio 96.18S
Quomodouitaartcrna remuneratio,& demen-
Fides
I N D E X*
Ffdes ueraquar fit 1
07
Patrc &C filiu & fpiritu fanctum unu cffeDeu 106
De nominibus trinitatis 8C perfonarum no
Quo modo in reprobis operetutDeus 112
Dc duabus in Chrifto naturis,& quid nobis cofe

rant m
Defcenfus Chrifti ad inferos:ubi commentum de
limbo refellitur 131
QuidAbraharfinus 132
Qtiid fit Chriftu fcdere ad dextram patris,ij3^4^
&
Quid fitecclcfia, quomodo cognofcenda 137.
i47-4tf
Quomodo elefuo 8c*prardeftinatiodei cogitada.
»40
Quisexcomunicationuufus, 8C quomodo cum
excommunicatis iudaeis SC turcis conuerfan-
dum 144.146
Qualis fit fidettum communio 148
RemuTio pcccatorum fundamentu ecclefiae 149
Quid inter flidem 8C fpem interfit i* $
LocusPauli exphcat,Sihabueroom.fid.6Yc. 15:4

Inuocatiofanclorum 163
Qualiteraffidueorandum 167
Depublicaoratione 169
Precationes gencrales effe dcbent, 6C quo fpecia-
literorandum 178.194
Qiiot fint tentationum genera 191
Sacramentafidei noftra:confirmatione$ 200
Denomme facramcmi 208
Qua:
! H D E X*
Qua? rario circuncifionis 21$
Quo pertinebanrlegis facrificia 3c*ablutiones2i*
Quomodo Chriftus uenerit in aqua oX fangui-
ne. 216
Tna afferr fidei nortrar baptifmus 217
Baptifmus Ioannis &
Chrifti 221
Peccatumoriginalequid 221
Deanabaprifmo 250
De pardobaprifmo 23$
Quid conducat fidei noftrar ccena Domini z\6
Quomodo Chriftus in coma nobis exhibeat 23S
De adoratione corporis Dni in facramero 245
Ccrna Chrifti charitatis uinculum 2*2
Quidindignemanducare,8c"nondiicernerecor-
pusDomini. 2^4.
Quomodo fe probare debcant, qui ad ccrnam ac
cedunt z$6
Frequcs debet eiTe ufus ccrna: inter fideles 260
De participatione utriufque fpeciei z6z
Quincp horreda facrilegia miiTênumerant z66
Duplex facrificium,6Y duplex facerdonum 274
Solius Deieft, facramentum inftiruere 279
Ceremoniarum dccorum ln adminiftrandis facra
mentis quale zSt
Manuum lmpofitio in adminiftrandis donis fpi-
ritus fancti zzg
Pcrnitentia quid fit z$$
Refutarur diffinitio ac parritio pcenirentiar, a fo-
phiftis pofita »
$o*
Contririo
I N D E X.
Conrritio qualis debeat
eflfe joS
DeconfelTionc dC quotin fcripturis cofefTionum
generareperiantur 309
Depoteftateclauiu.&explicatilociqadeaptinet
Deindulgcntrjs 337 (328
Peccata uenialia 3C mortalia 346
Pvemiffioculpar&pcenae 547
Pcena caftigationis &
uindic*fce tfo
DiLuuntur argumenta quie exfcripturis citantur
ad ftatuendam fatisfa&ionem eadem
De purgatorio 3*7
Oftcditur nullu efTe in pcenitentia facrametu. 359
Cur Apoftoli unclione fanauerintinfirmos 564
Qiialeomcium miniftrorum uerbi^&quo modo
ab officio apoftoiico dirTerat 379
Aquo inftiuendus epifcopus,&: quis Iegitimus in
ftituendi ritus 381
Impofitio manuum in minifterrjs 390
Diaconorummunus 392
Quot partes Chriftiana? libertatis 401
QuomodooperanoftraDeoplaceant 40?
Libertas Chriftiana quahs,& de eius abufu 409
Defcandalo 4U
Depoteftateecclefiaftica 421
Ecclefia ubi qujere n d a (n 43 %
An penes ecclefia fit codere fidei articulos 441
Quatenus concilrjs ftandum 44?
An Apoftoli aliqd ftatuerint pter Dei uerbu. 424
An ecclfia: dignitas in op ulentia fita (it 4?S
An
1 N D E X f
An epifcoporum conftitutiones obligent 4.6%

Qiurad ccdefix iCwfi*p ptinentcomtutioncsle
gitimzfunt 464
Polmcaordinatio ecdefiarneceffaria 471
Dedignitatemagiftratuum 47?
Magtftratuum oiticium, &
quodillis gladio ani-
maduertereliceatin facinorofos 4S1
Qua? bella fin tlegitima 48*
De uccligaiibus cx tributis 4S7
Qualibus legib 9 regi poffitchrifriana rcfpub.490
Chnmanis quarfitiuftahtigandiratio 494
Subdins reuerenter fentiendfi de magiftram 500
Mahs &'indignis principibus obediendum joj
Principum infolcntia: refiftcre quorum fit $12
E R R A T A,
Pag.9.ucrfu22.proterta,legcterram.T$. 15 pro
MifTa. 11. 2 diffluut. 22. lege, ecclefiaftica hiftona
lib.?.c.x8. 23.9 poft AfTenferut, fubrjce punctfi.30
25.externa.57.j. fratres falfi.42.23/bonitas, mifen-
cordia, ueritas.to.i.Qua doc.71i7.funclionis.uj.
i7.farciunt. 170 „ corda noft. 20. i.fi intenor. 173.
2i.agcre. i83.ti.nobis. 234.23. matrisutero. 240.1.
Chnftum. 241. 20. habeamus. 284.24. nos.304. 23.
tabefcut.3ti. 24.in lege.3i6.2.cofuetudinem ftupri
327.t8.uidenturfinecomate. jjo.i.fentirent. 393.1
peti.jpS. i4.quanquam.
BASILEAE, PER THOMAM
Vktteru er Bdlthafarcm Ldfium, Men
[e Martio, Anno 1 $ 5 <#
MINERVA*
3ASHI3VJ
c- t -f
/ Â .
Wlfl
B

Institvtio Christianae Religionis

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Institvtio Christianae Religionis

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

m

X De kge^uodDecalogi explicationem continet.

5 De oratione,uhi & Oratio dominica enarratur.

4 De facramentisj ubi de baptifmo & ccena Domini

5 Qup facramenta non effe cfuin^ reliqua , qu<e pro

6 De tihertate Chnftiana, poteftate ecclefiaftica, &

v m huic operi manu pri

multos efurire& fitireChriftu utdeba:

fimpliccm fcilicet, rudemcp docendi for

cfirina , in quam tanta rabie exardefcunt

tuum hodie turbat Necp enim uerebor

fateri,hic me fumma fere eius ipfius do^

RexNobiliffime, quam mendacib* ca^

praeiudicia,qug domo attulerut,pro fett

ipfam Chrifticaufam comple<ftor«que

qu? id fiatjhic dicere nihil attinet:afflida

animum,a tam iufto patrocinio auerte*

pauperculi fimus dC abiecfii bomuncio*

quoqueimpudentia, ipfe confef*

in certa expedatione falutis uit$ arter &

i Tiw.4 mifit lefum Chnftu.Propter hancfpem

uirgis caedunt,alrj in ludibriu circuducu

quibus fublatis, no modo Chriftianos,

tnentis nonfrigeret modo,fed penttul

contra tot fan&oru patru confenfum,&T

quaiis enim fit , iudicari a frudibus pof*

Quod miracula a nobis poftulant,im

ftus,8t* apoftoliediderunt 3 miracu!a* At

uerfarrjs refpondemus, quod tunc Do*

tus eft Hieronymus,cuius uerba in fuos

que fines tranfiiiunt, cum diris animam

in Chriftianorum templis<PIurimu ab^ Bmmy^

i.Coperi craeChrifticoenaeintotum fubmouen*

Cyprm* Alter fortitcr pugnat,nondenegandutn

ma g*^ ra es determinationes fineullo

re cocubitum: 8C Patres, qui eius auto*

audite. necrefpiciendum, quid alrj ante

ageretur, R confuetudini cedendu eflet«.

hoc eft, ne in populi confpirationem SC

cuiusuirtute roboratur* Praftabit enitn

gna eft (iquidem Deum unu, &C Chru

ftum dominu uno confenfu cum omni

rant,dum ecclefiamnon agnofcunt,ni(i

in terris regnauerit Chriftus, ex quo coe*

non reprefentaffent quadringenti ilH

cionem admoliti erant,poftea tameprin

dus erantaciocus,necfecus acSardana

gni pofleflionecAt uero ubi lux e fuper*

reddatJd tamenipfum fruftra, fi moni *

tiofus Iudaeis erat: Apoftolis crimen im * oani 9

ricg libertatem fpiritus rapiebat in Iicen« *.Prt«*

terrorem ttbi inrjcere nituntur noftri ad^

i. Cor. 14 rum omnium impunitatem. Necp enim

fpitionem unqua dedimus. Scilicet nos

eius fandificari petimus.Etipfa inuidia

terim Euangelium Dei ob fceleftorum

tam iniquitatem , neineom delationes

tamhaec prsefatio adiufbepene apolo^

importun^ uero illae furia?,te conniuen*

meacilluftriflimeRcx.B asile ae,

effe. Idfy iure ilh deberi , utfingula pro naturcefuce

ratione illiferuiant, eius imperium intucantur, maie- ^oma. 1

pauperculos benignefit accepturus, qui ad eius c/e- Vfal. 2 r

mennam confugianty & in eius fldem fe conferant: O" 85

ricg libertatem fpiritus rapiebat in Iicen« .Prt«