P A T R O L O G I t E

CURSUS COMPLETUS,
SEU BIBLIOTHECA UNIVERSALIS, 1NTEGRA, UNIFORMIS, COMMODA.OECONOMICA,

M N I U SS. P A T R I I , DOGTORlllH SCRIPTORIIQIIE ECCLESIASTICORUS,

SIVE

LATINORUM,

SIVE

,,

QUl AB JEVO APOSTOLICO AD TEMPORA CONCILII TRIDENTIN f (ANNO 1545) PRO

ET COaCllll FLORtiNTlNl (ANN. 1439) PRO GRJSCIS FLORUERUNT :

RECUSIO

LATINIS,

CHRONOLOGICA

OMNIUM QUiE EX5TITERE MONUMENTORUM CATHOLlCiE TUADIT.ONIS PER QUINDECIM PRIMA

ECCLESIiE SiECULA ET AMPLIUS,
JHXTA EDITIONES AC.CURAT18SIMAS, 1NTER SE CUMQUE NONNULLIS CODlCIBtS MANIJSCRIPTI8 COLLATAS. PERQUAM D1L1GEMTER CASTIGATA; DISSERTATIONIRUS. COMMENTARIlS, VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINENTER lLLUSTRATA*, OUNIBU8
OPKRIBUS POST AMPLISS1IH8 EDITIONF.S QUiE TRIBUS NOVlSSIMIS S.CU!.IS DEDENTUR ABSOLUTAS DETECTIS, AUCTA ;
INWCIBU8 PARTICULARIBUS ANAl.YTIClS, SlNGULOS SIVE TOMOS SlVE AUCTORE8 ALICUJUS SUBSEQUEKTIBUS. DOMATA; CAIMTULIS INTRA IPSUM TEXTUM RITE DlSPOSlTlS, NECNON ET TITULIS SlNGULARUM PAGINARUM
rfARGlNEM SIIPKRIOIIKM DISTINGUENTIBUS SUBJECTAMQUE MATERIAM SlGNIFICANTIBUS, ADORNATA ; OPERIBUS
CUU DUBII8. TUII APOCRYP1U8, ALIQUA VERO AUCTORITATE 1N ORDINE AD TRADITIONEM ECCLESIASTICAM POLLENTIBUS, AMPLIFICATA *,
DllCKNT.S ET AMPLIUS LOCUPLETATA INDIGIBUS AUCTORUM SICUT ET OPERUM, ALPHABETICIS, CURONOLOGICIS, 81
STICIS, SYNTHETICIS, ANALITICIS, ANALOGICIS, 1N QUODQUE RELIGIONIS PUNCTUM, DOGMATlClHf, MORALE, LITURCICUM, CANONICUM. DI8CJPLINARE, IIISTORICUII, ET CUNCTA ALIA SINE ULLA EXCEPTIONE; SED PRiCSERTlM
DUOHUS MDICIBUS IMIENSIS ET GENERALIBUS, ALTERO SCILICET RERUM, QUO CONSULTO. QUIDQUID
NON SOLUM TALIS TAL18VE PATER , VERUM 1 UNUSQUlSOUE PATRUV, NE UNO QUIDEll OM1S80.
1N QUODLIBET TIIENA 8CR1PSERIT, UNO INTUITU CONSPICIATURALTERO SCIUPTURA.
SAGRJS, EX QUO LECTORI COMPERIRE SIT OBVIUU QUINAM PATRES ET IN QUIBUS OPERUM
SUORUM LOCI8 81NGULOS SINGULORUM LIBRORUM 8. SCRIPTURA VER8U8, PRIMO
GENESEOS USQUE AD N0VIS8IMUM APOCALYPSIS, COMMBNTATl 8 I N T :
ACCURATISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONBNDA, 81 PERPENDANTUR CIIARACTERUIi NITIDITAS,
QUALITAS, 1NTEGR1TA8 TEXTUS, PERFECTIO CORRECTIONI8, OPERUM RECUSORUM TUM VAR1ETA8,
TVU N17MERU8, FORMA VOLUMINUM PERQUAM COMMODA SIBIQUB 1N TOTO PATROLOGl DECURSU CON8TANTER
8IMII.IS. PRETIl EXIGUITAS, PRiESERTlMQUE ISTA COLLECTIO, UNA, UETIIODICA ET CIIRONOLOGICA.
SEXCENTORUM FRAGMENTORUM OPUSCULQRLMQUE IIACTENUS UIC 1LL1C SPARSORUM
PRIUUU AUTEM1N N08TRA BIBLIOTHECA, EX OPERIBUS ET MSS. AD OMNE8 A T A T E S ,
L0CO8, LINGUAS FORMA8QDB PEATINENTIBUS, COADUNATORUM.
f

S E R I E S GRJECA P R I O R ,
IN QUA PRODEUNT PATRES, DOCTORES SCRIPTORESQUK ECCLESIiE GRiEGG
S. BARISABA AD PHOTiUM,
A C C U R

J . - P .

M I G N E ,

BlblUlbecee Clerl anlfereee.

S I V B C U R S U U M C O M P L K T O R U M 1 N S I N G U L O S S C I E N T L B ECCLESIA8T1CJE R A M O S

EDITOKB.

P A T R O L O G I A , AD INSTAR IPSIOS ECCLBSliB, 1N D U A S PARTES DIVIDITUR, ALIA NEMPE LATINA, ALIA G R ^ C O - L A T I N A .

L A T I N A . JAM PENITUS EXARATA, QOOAD 6ER1EM. VIGINTl-QUINQUE ET DUCENTIS VOLUMINIBUS MOLE 8UA
S T A T , MOXVE POST PERACTOS IND1CE8 8TABIT, A C QUINQUE-VIGlNTl-CENTUM ET MILLE FRANClS VENIT. GRiECA
D U P M C I EDITIONB T1PI8 MANDATA EST. PRIOR GRiECUM TEXTUM IJNA CUM VERSIONE LATINA LATERALIS AMPLBC T I T I J R , BT AD NOVEM ET CENTUM VOLUMINA PERVENIT, SED 81 INDICIBUS ; POSTERIOR AUTBM HANC VER8IONEM
T A N T U M 11. IDEOQUB 1NTRA QUINQUE ET QUlNQUAGINTA VOLUIIINA RBTINBTUR ; UTRAQUE VIGESIMA QUARTA
D I E DFXEMBRIS 4860 1 APPARUERAT. UNUMQUODQUE VOLUMBN G R ^ C O - L A T I N U I I OCTO , DNDUQUODQUE IIERB
L A T I W U M QCINQUE FRANCIS SOLtMMODO ElllTUR l UTROBIQUE VEHO, UT PRETII IIUJUS BENEFICIO FRUATUR B M P T O R , COLLBCTIONBM IMTEGRAM SIVE GRiCCAM 81VB LATlNAM, 336 VOLUMINIBUS PRO AMPI.IORl EDITIONE ET
272
P R O MIUORI ABSQUE 1ND1CIBUS CONSTANTElf, COUPARET NECE8SE E R I T , SECUS BNIN CUJOSQUE VOLUMINIS A V P L l HECNON ET DIFFICULTATES VARIA PRETIA J E Q U A B U N T . ATTAUEN, 81 QUIS EIIAT INTEGRE ET 8EORSIU
COLLECTIONEM GRiECO-L 1, VEL EAMDEM EX GRJECO LATINE V E R S A M , TUII QUODQUE VOLLMEN PRO NOVEM VEL
P A O S E X FRANCI8 1. ISTiE CONDITIONES SERIEBUS PATROLOGIJS NONDUM EXCUS18 APPLICANTUR.

PATROLOGIJE

GRMCM

TOMUS

XLIV.

S. GREGORIUfe NISSENUS.
E X C D D E R A T U R E T V E N I T APUD J.-P. M I G N E E D I T O R E M ,
1N V I A DICTA FAMBOISE,
OLIM PROPE PORTAM HJTETIifi PARISIORUM VULGO
FENFER
NOMINATAM, SEU PETIT-MONTROUGE,
NUNC VERO INTRA MiKNIA PARISINA*

AVIS

IMPOUTAiNT.

D'aprs une doslois providentielles qui rogissenl le monde, raremenl les ocuvres au-de*sus de rordinaire te foiit
sans conlradiclions phis ou jnoiiis rorles e l iifinbrcnses. L r s Aleliers Catholiques nc pouvaientgudre 6chapper a *
cachet divin <]e leur ulilite. Tantot on a nie leur exislcnce.ou lour imporiance; lanUMon a dit qu'ilg ^ U i e n l ferm^i
ou quMls allaient l'lre. Cependanl ils poursuiveni leur cafriere depuis 2 i ans, et les produclions qui en sorient
ileviennenl de plus en phis graves e l soigneos : yussi parait-il ceriain qu'a raoins d^venements qu'aucune prudcnco
terminee en ses 2,000 volumes in-4. Le passe parait un srtr gar nt de l'avenir, pource qu'ii y a a esporerou a
craindre. Cependaul, pjrmi les alorrmies auxqueiles ils se sont lrou\6s en~bulte, i l en est deux qui o n l oie C O D I : iiuellemeiit ropoloes, pa-rce qirotanl pltis capiiales, leur effet enlrainait plus de consequences. De peliis et ignares
eoncurrents se sout donc acbaruos, par leur correspondance ou leurs voyageurs, a ropeior partout que nos Edilions
otaient mal corrigues e l mal impriraees. Ne pouvant altaqucr le fond des Ouvrages, q u i , ponr la plupart, no sont
que les chefs-d'reuvre du Cathoiicisme reconnus pour tels dans tousles temps et dans tous les pays, fallail bieo
s rejeiersur la forme daus ce qu'elle a dc plusserieux, la correction et Timpression; en eflet, leschefs-doeuvre
m<*me n'auraient qu'iine demi-valeur, si le texle en etait inexacl ou illisible.
11 est tres-vrai que, dans le principe, un succs inoui dans les fasies de la Typographie ayant forco TEdileur de
reconrir aux mocaniques, alin de marchw plus rapidement e t d e donner les ouvrages a moiodre prix, qualre volumes
du dmible Cours d'Kcriture sainteel dfi Thioiogxe furent tires avec la correciion insufflsante donn^e dans les i m p r i meries a presque tout ce qui s'edile; i l est vrai aussi qu'un cenain nombre d*aulres volumes, appartenant a diversos
Publications, lurent imprlmGs ou trop noir ou trop blanc. Mais, depuis ces temps oloignos, les mortniques ont
cede !c travail aux presses a bras, et 1'impression qui cn sort, sans tre du l u x e , altendu que le luxe jurerail dans
iles onvrages d'une telle italure, est paiTailemeut convenable sous loas les rapporls. Quant a la correction, i l est
de fait qu'elle u'a jamais 6te porie si loiu dans aucune odilion ancienneou contemporaine. Elcommeal en serait-il
uctrcmonl, apresloutes les peines et toutes lee ddpenses que nous subissons pour arriver a purger nos opreuves de
I O U I P S lauiesV L'habiLude, cn lypographie, raeme dansles mcilleures maisons, estde ne corrigerque deux 6preuves
et d'en conferer uue iroisieiue avecla seconde, sans avoir proparo en rien le maouscritde lliuleur.
DaDs les Aleliers Culholiqiws la dillerence ost presque incommensurable. Au moyen de correcteurs blanchis soos
le harnais et dont le coup d'(ril t.vpographique est sans pitio pour les fautes. on commence par preparer la copie d*un
bout h 1'aulre sans "in excepler un seul mot. On l i t ensuile en premi&re ^preuve avec la copie ainsi proparoe. On l i l
en seconde de la maniere, mais en coltatioimant avec la premire. On fail la m^-me cbose en lierce, en collaliounaot avec la seconde. On agit de mme en quarie, en eollalionnanl avec la lierce. On renouvelle la m me ralion en quiute, eu collaiionnant avec la quarle. Ces coHalioDuenients ont pour but de voir si aucuue des fauis
signalees au bureau par MM. lcs correcteurs, sur la marge des Ipreuves, n a dchappo a MM. les corrigeurssur l e
marbre e l l e raolal. Aprfes ccs cincj leclures enli^ras controloes 1'une par 1'autre, e l en dehors de la pr^paratinn
ci-dessus raeutionnoe, vienl une revision, ei souveul il cn vient deux ou irois; puis cliche. I e clichage opere, p a r
consequent la pnreio du (exle se irouvaiit immobilisee, on fait, avcc la copie, uno nouvelle leclure d'un bout de 1 e preuvi a l'auire, on se livre a une nouvelle revision, t le lirage n'arrive qu'apr^s ces inriombrables procautions.
Aussi y a t i l a Montrouge des correcleurs de loutes les nations et en plus grand uombre que dans vingl-cinq
imprimeries de Paris rouuics ! Aussi encore, la correclion y coule-i-elle aulan: que la oomposilioo, tandis qu'aiileur9
etle ne coiite que le dixi^me ! Aus^i enun, bien que Tasserlion puisse paraitre tumeraire, 1'exactilude obtenue par
lartl dc frais et de soins, tait-olle que la pluparl des Edilioos des Ateliers Caliioliques laissent bien loin derri&re elles
;eiles mbme des c^lobres Bonidiclins Mabilloo e l Monlfancon et d^s celebres Jusuiles Pelau et Sirmond. Que Pon
rompare, cn eflTet, n'imporle quellej feuilles de leurs editions avcc celles dee uotrcs qui lcur corresponaent, eo grec
comme en latin, on se cjivaincra que Pinvraiserablable esl une roalile.
Dail eur5, ces savauU emiuents, plus prdoccupes du sens des textes que de la parlie typograpbique et n ^ t a n t
point correcteurs de profession, lisaieni, non ce que poriaient les opreuves, mais ce qui devait s'.y trouver, l e u r
iiaule iutelligence supploanl aux fautcs de lV:dition. De plus les Brnodicliivs, comme les J & ' i i i e s , oporaient presque
toujours sur des manuscrils, cause perpotuelle de la laulliplicito des tiutes, pendaul que les Aleliers Catlioliquet,
dont le propre ast eurlout de-ressusriter la Tradiliou, n'op6rent le plus souvent que sur d^e imprimos.
Le 1\. . \)e Buch, Jesuile Collandisie de Bruxolles, nous ecrivait..il y a quelque lomps, u*avoir pu Irouver e n
dix-buil mois d'oludp, mie heule faute dans Rotre Palroloyie Uiline. M. Denzinger, profcsseur de Thoologie a 1'llni\ersit6 de Wurzbourg, et M. Heissmann, Vicaire Gdnoral la m m e ville, aous mandaient, a la date du 1 9 j u i l l e t ,
navoir pu ogalemem snrpreiidrc une seule fnute, soitdans le lalin soif dans le grecde notre donble Patroloqie. EnGn,
le savant P. Pitra, B>'nudiclin de Solesme, ct M. Bonetly, dirccleur desAnnales de pliilo&ophie chriliemie, mis a u
dofi de nous convaincre d'une seule erreur lypograpbiquc, ont forcos d'avouer que nous n'avions pas t r o p
prosurjo de noirc parfaile correciion. Dans le Clerge se irouveul de boos laUoisles e l de bons hellenisies, et, ce q u i
csl plns rare, des bommos ircs-posiiifs e l tr^s-praliques, eh bien ! nous leur promeiions une prime de 25 cenlimes
par chuque faule qu'ils deconvrironl dans n'imporie lequel de nos volumes, surtoul d.ms les grecs.
Malgre ce qtii precede, 1'Ediieur des Cours complets sentani de plus en plus rimporiance et mme la nocessito
d"une correclinn parfaitc poup qu'uu ouvrage soit veriiablemeni ulile et eslimable, se Hvre depuis plus d'un an, e t
ost rosolu de se 'livrer jusqu'a la iiii
une oporatton longue, peuible et coiUeuse, savoir, la roviaion eoli^re e l
miiverselle de scs innonibrables clicbes. Ainsi cbacun de ses volumes, au fur et a niesure qu'il les remel sous presse,
e s l corrigo mol pour mol d u n bout a l'autre. Quarante hommes y sont ou yseront occupes pendanl 10 ans, et u n e
.somme qui ne saurait tre moindre d'un demi million de francs est consacree a cet imporlaot controle. De c e t i
mani^re, les Publicalions des Ateliers Caiholiques, qui deja se distiuguaient, enire toulee par la superiorit^ de l e u
corrcciion, nanronl de rivales, sous ce rappori, dans aocun temps ni dans aucun pays; car quel est 1'ediLeur q u i
pourrait et voudrail se livrer APRKS CUUP a des travaux si giganlesques el d i i u prix si exorbilant? U fau
ccrtes bien ponelro d'uo& vocalion divine a ccl eilet, pur ne reculer ni devaal la peine ni devant la depenso,
suriout lorsque PEurope savaole proclame que jamais voluraes n'ont eio odiles avec tani d'exaotiUide que ceux d c
la Bibliotheqiie universelle du Cierga. Le present volnme est du noinbre de ceux ruvisos, et tous ceux qui le s e r o u l
a 1'avenir porteront celte note. En consoquence, pour juger les productions des Alelicrs Catholiques sous le r a p p o r t
de la correclion, i l ne taudra prendre que ceux qui porteroDt en i6le l'a\is ici irace. Nous ne reronnaissons que c e i i e
edilioo et celles qui suivront sur nos planches de motal ainsi cornpoes. On croyaii autrefois que la storootvpie
immobilisait les faules, alteudu qu'un clicbo de nielal n'est poinl olastique; pasdu t04Jt, i l inlroduit la perfection,
<-ar on a trouvo le moycn de )e corriger jusqu'a extino.iion de faules. L'Hebreu a ote revu par M. Dracb, J** G r e c
nar des Grecs, le Lalin et le TranQais par les premicrs correcleiirs de la capiiale en ces langues.
.NOIIS avons la consoiation de pouvoir flnir cet avis par les reflexioiis suivantes : Enfln, notre exemple a ttm p a r
'hranler les grandes publicattons en Italie, en Atlemague, en Bclgique c i en France, par les Canons grecs dc B o m e ,
le Gerdil de Naples, lc SaUit Thouuis de Panne, VEncyclopddie reliyieuse de Munich, le recueil des doclaratiom des
riles de Bruxelles, les Bollandistes, le Suarez et le Spicifege de Paris. J u s q u V i , on n*avait su roimprimer que d e s
ouvrages de courie haleine. Les i n - i , s'engloulissent les i n - f o l i o , faisaienl peur, et on nOsait y toucher, p a r
rainle de se nover dans ces ablmes sans fond et sans rives; mais on a fini par se risquer a nous inpler. Bien p l u s ,
sous nntre impulsioo, dautres Edileitrs s&preparent au BiUlaire universel, aux D&Uions de loutes les Congrogations,
:i une Biographie c l a une Hisloire geuurale, e t c , etc. Maiheureuseraenl, la plupart des odilions deja faites oo qui s e
font, sonl sans autorile, parce qu'elles sont sans exactitude; la correctioo semble en avoir TaUe par des aveugles,
soit qu'on n'en ait pas senti la graviio, soit qu'on ait rerulo dexani lesfrais; mais paliencc! une reppoduclioD
turrecte surgira bientot, ne ful-cc q u i la lumierc dcs ioles qui se sont failesou qui se feront eucorc.
A

TRADITIO
SMCULA

CATHOLICA,

ir-r,

ANNVS

toi.

S. . . G R E G O R I I

EPISCOPI NYSSENI

OPERA

QVM

REPERIRI

P O T U E R U N T

(Ed. Morell. 1658 )

NTJNC

DEHCO

CORRECTIUS

E T ACCURATIUS

ACCUUANTE
BIBLlOTUECiE

J.-P.
CLERI

EDITA

B T MDLTIS

AUGTA

MIGNE,
lHVITERSiE,

SIVR

CURSUlJlf

COAIPLETORUM

I K SINGULOS

SCIENTIJE

TOMUS

ECCLESIASTICA

BAMOS

EDITORE.

PRIMUS

Contplectetis srripla exegctica.

VENEUNT

TRIA

V O L I M I N A 33

FRANCIS

GALLICIS.

EXCUDEBATUR KT VENIT APUD J.-P. MIGNE EDITOREM,

ViA / FAUBOISE,
OUM PROPE PORTAM LUTETIiE PARISIORUM VULGO
D ESFER
rSOMlNATAM, SEU PETIT-MONTROVGE,
NUNC VERO HNTIiA MiENIA PARISINA.
%

1863

TRADITIOCATHOLICA.
SMCULA

,, ,|

ir-r,

ANMIS

ELENCHUS
AUCTORUH OPERUM QUI HOC XLIV CONTINENTUR.

S. GREGORIUS, NYSSENUS EP1SCOPUS.

Notitia ex Bibliotheca Fabricii.

c o

(Vide praeterea Admoiiitionem tomo U bujusce edilionis praefixam, in qua recenscntur Nysseni scripta
quae i n duplici edilione Operum S. Palris deerant, et huic Dovissim acceduol.)

43
45

Prolegomena editionis Morellianoe anni 1615.

Testimonia Veterum.
SCRIPTA

EXEGETICA.

Ad Lectorem Prccfatio. De Gregorio Nysseno tt ejus operibust.

I n Heiaemeron etplicatio apologetica.
De hominis opiGcio.
I n verba : Faciamus, etc.
De Vita Moysis.
In Psalmos.
In Ecclesiasten.
In Cantica canticorum.
De Oralione Dorainica.
De Beatitudinibus.
In illud : Quando sibi subjecerit, etc.
Quid sit, Ad imaginem Dei, elc.
Variorum Not<e.

'
,

55
62
123
258
298
434
615
755
1119
1194
1303
1327
1346

Cum in hac edilione ordinem novum inslittierimus, u l loca quae sccundum paginas editionis veteris
ciianiur invenire possint i i quibus ad manum est, ordinis veleris cum novo collaiionem exbibcmus ad
calceui tomi I I I .

Parisiis. Ex Typis J.-P. MIGNE.

01

EX BIBLIOTHECA FABRICIT.
(Ed. Harles, tom. I X , p . 98.)

GregorH Nysseni ceios et vita. I I . Catalogn* ejus scriptorum cum varm observationibtu, et codd. mss. Scripta, qiue
contmentur tomo I ediuonis Grcevo-Lalmm Paris. a. 1615. I I I . Scripta, quce in tonio 11. I V . Scripla, qtue in appendice arnii 1618. V . Scripta, qtue in neutra edilidne Grceco-Latina reperiunlur. V I . De tramxubstmaialwne, symbolum
fidei, philotophia de homine.\U. Scripta deperdita. V I I I . Ediliones operum Nysseni.

1. Gregorius, Basu.iM. frater,minoraHate,atinge-

nio. lilteris el doclrina propemodum par et a?qualis, unde ob erudilionem () \
, ob slyli amcenitatem
ptrspicuiiatemquc (b) (c), \
\ , ob aueloritalem auiem
qtiam i n Ecclesia merilis suis obtinuil (d) 6
el ,
ab anliquis appellatur. leclore, rhetoris
funclus munere , illum ut appcllat () Nazianzeoas, scclari deinceps desiit, el annos
ualus circiler quadraginla a Basilio, fralre (/)
ordiiialus est Nyssae (g) iu Cappadocia episcopus
circa exordium anni Christi 57'i. Deinde ob zelum
pro ruibolico dogmaie odium experlus Arianorum, ^
sede sua (h) nioius, neque nisi imp. Yalenlc a.
578 morluo restilnlus esl ab Gratiano. Interfuil
concUio oecumcnico secundo Conslanlinopolilano(t)
au 581, alque deinde alleri ibidem (j) celebralo
f

a. 394. De uxoris, Theosebise, morlc cum jam

solalur Nazianzenus epist. 95, qui ct alias
ad eum epislolas dedil, el oral. v i digno euni
maclat elogio [ex quibus de viia et ingenio Grc gorii Nyss. facili negolio jmlicari polesl ] . Quandiu
poslann. 394 supervixciii, nullo cerlo tcslimonio
conslat (k). Lalini ejus memoriam inler sanctos
celebranl die Martii, Giaeci Januarii, Copti
xiv Octoh. et xxii Nov.
Qiwebodie passim iu Nysseni scriplis apparent
Origemaiiorum dogmalum vestigia, illa jam olim
Germaiius patriarcha Consianlinopolilanus (qui a.
Chr. 730 ob il), ei ab liaereUcis inserla esse contendil libro singulari, quem inscripsit
'Arraxodo sive ,
de quo videndus Pbolius
cod. CCXXXIH. Conferemla eliam, qu# adversus
Barlaamum, qui Nyssenum Origenianoruin errorum
audacier insimulat, disputantur a Leone Allalio, l i bro Oe purgatorio pag. [166. sqq. 23] 175,
seq. 177, 945 (/). PraUer alios de Nysseno ol ejus
t

cessit), in cap. sccundo inscripto, ex Origeniann

(a) Swid. in .
nceresi, salulem omniuvi, etium dumnalorum, imo et
(b) Vide Casaub. . 58, ad cplbi Nysseni.
dtvmonum, docuisse Greg. Nyss. episc. dicitur.
(c) Photius cod. V I .
Nam iu eo cap. Dulhei capul, quod aureum plane
(d) Goncilium Nicxnum i : , aclione v i , tom. V I I .
vocal, eoque nilidius nibil scribi posse judical, i n edit. Labbei p. 477; Nicephorus x i , 49, 44, Hist.
tegrurn, ne mutato quidem vocabulo, descripsil.
(e) Naz. episl. 45 [54j. Addc Mabilloninm, De
Ncc dissentit cl. ScbroRckh in ChristL
Kirchensiudiis tnonasiicit p. 9. (Rbelorices cnim sludio ab
geschichte loin. XIV (ubi a pag. 1-147, ditigenler
annis junioribus lenebalur.]
enarrat vilam lniaque Gregorii, impiimis ejus opera
(f) \ i d e S. Basilii episl. 585.
liorunique argunienta lale cxplicat, de illisqiie i n (g) Tlieodorus Prodromus : ^ ( (ita leg., non lelligenler judicat), pag. 140 sqq., ubi subrium
) [ V . Ba- fert judiciuin de ingeuio ejus dicendique facullatc,
ron. Annal. a. G. 569, nr. 17, toin. V. . \
ac virlulibus anque ac aniuii iuiirmilalibus. INon
]
(h) Vide Tillemont. lom. IX, p. 567 seq.
igilur ncgat, iltum nonnulla Origenis placila ado(i) Socraiee v, 8, Hist.; Theodorilos v, 8.
ptasse, sed negat, eum Origenis tuissecsBr.um asse(/}Goncil. loni. II edil. Labbei p. 1151 ;Tillemont. clam; quippe qui alias Origenis senteniias atque
toin. IX, png.591 sq.
hypotbeses rejecissei. Dallaei senleniiie calculum
album adjecil quoque D. Joan. Salom. Semlor, ct
(k) Oudin. loco mox cilando, col. 586, obiisse
eum scribil d . 9 Martii a. 595, vel 596. Pa^ius Nalalem Alexandr. (qui in select. H. E.capp. sce.
vi, parl. i , pag. 571 sqq. de Gregorio I I O S U O agii),
Tero (nolanle Saxio in Onom. pag. 453), mLrit.
iu c. 4, art. ^O, Origenistas accusantein coniexlus
Baron. a. G. 594, nr. 6, . VI, pag. 152, judicat
Gregoriani corrupiores, refuial in Hisioria doeimi v i u decessisse post a. G. 594. H A R L .
(/) DallaBUS lamen m libro De poenis et salis- ctrince Chrnltance, prseniissa Baumgarienii Theologice polemicce, germanise scripia, lom. III, p. 259 sq.
(actiombut humanis cap. 7, p. 568 sqq., Ainslel.
in not. et in illiusprolegomenis pag. 1^6 240, ex
4649, 4 ex Gregorii Nysseni libris, atque ex Nili,
operibus Gregorii INyss. pracipua ejus placita j u Senuaiii et Pliolii testnnoniis evincere allaboravil,
dtciaque dogmalicu - iheologica doclc collegit,
Jregoriuin Nyssenum ad Origenis deliria accessisse,
bene disposuii, erudileque illuslravil, lnulto sciiius
ijusquc operibus non paucis Origeuicain istam
hoc in genere versa:vs, qiiam Siollius p. 597 sq.
Jabeui jauiprtdeiii insedisse; nec uissentire videlur
Oudiuus i n Comment. de script. eccles. lom, I , in NachriclU ton iem Lebe.i der Kirchenvceter der
diss. 4 (in qua a pag. 584 vilaiu et scripla Greg. ^ ersten 4 Jahrh^derie,
vbi a pag. 576-599, vitam,
Nj^seni, episcopi, uberriiue exposuil, at penc
libros, borumque a^umcnla atque editiones enaromnia ex Dallaeo, Rivt*io, Zacagnio aliisque conravil. H A R L .
* Vide praptem in fronle lomi II Monitum :ul scripla nonnulla q*>ae buc usque in editionibus Operum S. Patris
desiderabanlur. EDIT.
PATROI.

G K .X U V .

44

FABRICIO.

42

v.la videnthis Papebrocbius ad Martii, . II . Nobis satis fueril scripia clarissimi docloris oo orAcl. Sanclor. pag. 44 seq., ac qui diligentissime et
dine, quo in Graeco-Latinis ediiionibus exhibeulur,
accurnlissitne illam est persecutus, Tillemonlius, - hoc loco perscqui (b).
IX, Menwr. llht. eccles. p. 501 seq. ().
() Praeler laudalos viros possunl dc Grcgorii
Nysseni vita s<riptisque consuli Hieronynius .De
viris illu*lribtu, cap. 108, cum nolis varior. in Biblioth. ecclesiast. 1. . Fabiicii, Abr. Scullctus In
Medulia theol. Pmrum pag. 883 s j q . , qui de
scriplis Giegorii Nyss. eorumque Pide et prelio j u dicat; G. Gave in Hi$t. litlerar. scriptorum ecclesiasl. pag. 217 sqq. el in Anliquilt. Palrum el
Ecclet.y lom. I I , p. 1136 sqq. L . Ellies Du Pin
Notn bibliolh. auclor. eccles. tom. 11, p. 390 sqq.
Sain. Basnag. in Annal. politicoecctes. tom. I I I ,
p. 58 et 72. Jac. Basnag. in Histoirede
png. 634,1082, 1084, 1457 sq.et 1350; R. Ceillier
(cujiis solertia diligenliaque muliuni superavil dini indiislriam), in Hist. giner. des auieur* ecdi*.
lom. V I I , p. 520. Hntoire tiu. de la France,
lom. I , pag. 266. 1. G. Walch. in Hitt. eccles.
. T. pag. 1545 sqq.,el passim in Bibl. patristica.
Nalb. Lardtier in : Credibility of the G. U. parl.
J I , vol. IX, pag. 455. Hossler in Bibliolhek der
Kirchenvater parl. v u , pag. 458-216, ul tmllain
nlios bistoriac ecclesiaslicx- conditores. Adde, si
vis, qua? scripsi in lnlrod. lli&t. L . Gr. I I , 2,
pag. 252 sqq. Andreas Rivetus in Grilici sacri l i bris I V , ed. 5. Lips. el Francof. 46, 8, p. 546
sqq. de Gregorii Nyss. opp. Paris. ertil. capp. 23 ct
24, enumerat suppositilia lom. I et 11 et alia seorsim edila, cl cap. 25, refert qusedam a Posscvine
observata. Contra Rivet. gravitcr dispiilal Lanibec.
in GoiniD. vol. IV, pag. 71 sqq. H A R L .

nomen et loca Grcg. in catenis occurrat,partim in

superiorc cap. jam vidimus, parlim codd. Gscsar.
huc pertineules rewnset Lambec. in vol. I I I ei IV,
v. ind. v, Grcg. Nyss. Nolabilis !ocus De S. T r i nilate cst in cod. GXXXU, nr. 5, el aliud fragmeuluni in <:od. CGLVll. nr. 40, leele Lambec. v. pag.
442 et 568. Fraginentum de excommunicalione ,
cx Orat. in eos qui <rre femnt reprehen$ione$ in
cod. V I , nr. 40, v. Lambcc. VI. part. i , p. 58.
Veneliis in bibl. 1). Marci sunl qtialuordccim
codd. varia Gregor. opusc. el in quinuue catenarum
codd. excerpla. Vidc cal. codd. Gr. Marc. ind. vor.
Greg. Nyss. mulla pr^cipue in codd. LXVU.
LXVIII alqucLXIX, in quo eliam esl Nvsseni Vita
sine auciorisnomine. Florenlije in bibf. L a u m i t .
quoi sinl codd. opuscula Greg. Nyss. Coniincntcs
discee cx ind. Bandini, Gai. codd. Gr. Laur. tom.
111. Hic iuemorabo cod. IV, plut. 7, nr. 1, De
liominis opificio liber unus, quem scquilur nr. t
Demonstratioralionalisnalurai Ires essc rcquies, nr.
3, Quod animas polenliae siwl quinquo, mens, inlel
leclus, opinio, pbanlasia, sensus, nr. 4, Quod
mcns sacraiissinia inlcr quaiuor viilules, vclul iu
tbrono collocala s i t ; nr. 5, Elemenla csse qnatuor,
igiiein, aercui, terraro et aqtiani; nr. 6, Triplox
lex ; nr. 7, Dc ccnlum denariis; nr. 8, Versus iambici, s. Dodecuslicbon iambic. pra3cipuos contineos feslos dies, qui apud Graecos celcbrabantur : qusc quidcm oinuia a nr. 2-8, liccl in cod.
uorocn Gregorii Nyss. at perperain, pra? se feranl, quia brevia su;il, Bandin. in cat. I , pag.
205 sq. necdum edita lypis excudenda curavil.
iir. 9, Greg. Nyss. Explicalio apoloyeiica in Hex ; atmeron ; nr. 10, cjusd. Anlirrhettcm adversu*
Apollinarium; codex dilignulcr vi porspicuc scriptus
esl inanu Jon. Rbosi, sacerdolis Cretensis, sumpiib
Laur. de Medicig a. Gbr. 1489, quod notavil Band.
ad augendam Monlfauc. Palaogr. Gr. lib. i . cap. ,
t

(b) Adjungam brevilalis studio eorum codd.

niss. in quibus plura Gregorii Nysscni opera j i m clun, aul lragmeiua conlinenlur, noliliam : in
quibus unuin ianlum ant pauca eunl scrvala, eos,
saliem nounullos, suis locis memorabo. Variaigiiur
exslanl ftlonnrhii in Bibl. clect. codd. X X X I I ,
XXXVIII, L\X, L X X , GGXIV ct GCXLll. Vid.
indicciu eorum in Cal. codd. Gr. Bavar. ct p. 8, 9,
In cod. V I , nr. 8, plul. 8, suul 85 leslinionia
22 sqq. cl 78, el 85. Auguslaj Vindel. iu bibl.
de pra?scicilia el prajdelerminalione Dei ex S. ScriPubl. indice Reisero in Cal. codd. Gr. Augusl. pag. pluia el doclor. cccl. desumpia; in bis cx Grcg.
15, nr. 55; Greg. Nyss. boniiliae XXVII. p. 21,
Nysscni opere Deopificio homim*,oap. 18, v. Baiidin.
nr. 40, De dormienttbus orat. et in subsellio seI I I , 295. Excerpla theologica de Spirilu S. ex vacundo nr. 5, expositio cantici Mosis divcrsormn
riis Nysscnilibiis elex vaiiis Palribus, in cod. V I I I ,
aucloruin, Gregorii Nysseni, Philonis, Proco- nr. 20, p l u . 86, v. Band. I I I , p. 524. In to.u. 1,
pii, elc. pag. 22. nr. 10; Gregorii Nysseni, Gy- plura Nysscui loca in calenis, in cxpositionc sacrorilli Alex., Ghrysoslonii el aliorum senlentiae contra
rum prajccptor. aliisque operibus (quas in indi<e
Arianos. pag. 59, Iragmenla c Basilio, Nysscno,
snb cjus nominc citantur) occurruiil. l n bibl.
Nazianzeno, cl aliis. ibid. Damasceni ci Greg. Reg. Tauriu. in pluribus codd. sunt iSysseni opp.
Nysscni locus dc S. Eucbarislia. Vindobona pra3( ipue pcrmulla in cod. L X X I , quoruni iiidiceiu
bibl. Gaesarea abundal codd. in quibus opera Gre- dabil auiior Gaial. codd. Gr. Taur. pag. 4C6 sqq.
gorii Nyse. vel plura vcl pauciora exstanl : iUosimi
Mosqua? in Bibl. synodali, cod. XXV. in calena
vero copiam uno quasi oblnlu \idebis in Nysseni Palrum t haiam ex qualuor Greg. Nyss. opusc.
Cat. codd. Caesar. ind. voc. Greguru Nysseni.
nolaiiie Mallhaiiin notil. codd. Mosq. p. 36. VaSic varia opera conjuucta suul, ul tucos e inuliis rias Nysseni orationes exslare in cod. Mosquensi
citem, apud Nessel. purl. u p. 404 sq. in cod. sa3c. xn,leslalur Alban. Scbiada iuCalal. codd. G i .
XXXV. p. 119, e cod. X L , nr. 76, exbibet fra- Mosquens. p. 40. ln hibl. Bodltiana, Ganiabrigmenlum cx Grec. Nyss. oral conira Apullinarein. giensibus el aliis Angliae bibl. nuincrqs codd. i n
(ldemcdidit Lambec. coium. IU, p. 417, ubi illum quibus Greg. Nyss. . varii generis compreliencod. numeral X X X V I I ; esl vro ex anlirrbetieo
aunlur, tanius csl, ul vcrcar, ne eorum connnciuoadv. Apollinarem a Zaccagnio cdilo, v. nol. Kollar.)
ralione molestus flam; quare leciores cupidos ad
Pag. 125 sqq. in cod. XLII suul 28 opusc. Greg.
indicos Gal. codd. Anglias, e l c , ablego. Idem inibi
ei Nesscl. dignissimum cssc judicat cum, qucm
dicendum esi de mulliiudine codd. in bibl. pubL
conleral fuiunis ed.lor, ejusque ope muila cmendcl
Paris. gervalorum, el qiioruui nolitia pelenda csi
el suppleal. pag. 256, nr. 2 4. plura opusc.
cx indice ad vol. 11 Galalogi Paiis. codd. Permulla
in cod. <XX, ctc. Add. Lambcc. coium. I , p. 91 sq.
vero Greg. Nyss. opp. sunt iiiiprimis in codd. D l l l ,
qui se leslalur, iiivcidsse in bibl. Caesar. viginti
DLXXXIV, CLXXXV, cx anliquo bibl. Griniacodd. quibusGreg. lNyss. conlineatur; n. inler Iheona3 cxemplari nianu Zucbarise saeerdotis descriph;
Jogicos Gr. scdecim (quos numerai), inlcr pbiluso- i n codd. DLXXXVI. DIAXXVUI. M . 5 l X
pbtces cl pbilolog. Gruicoe duo; inlcr tbeologicos
elc. Monlfaucon.in bibl. Coisliu. el in Bibi. / i Lal. unuin, cl iulcrkisloricos Laliuos unuin- Quoties blioih. mss. quot va; iarum Bibl. codd. Grcg. Nys^
r

 EJ FABRICIO.

13
II.

tomo primo conhneniur ():

, cap. 50, v. Bandin.,

pp.

128,

482,

205,

el

541.

cat. codd. Gr. Laur. ).

HARL.

. JIspl . Explicalio
2. , De opificio apologctica in Hexaemeron, ad Petrttm, Sebastenum
episcopum (ratrem, p. 4*43. Incipit : , minis liber ad eunidem Pelrum, fralrem, atquc, i u
. Apologelica appellatur, quoniam
Lambecius I I I , p. 410, seq. el 422, observal, j a m
coniinct simul defensionem Moysis, et eorum, q u episcopuni, missus a. G. 579, circa Pascbalos fein fratrisBasilii Hexaemero nonnulli vel reprehende- stum p. 44-458. appellat Suidas,
rant, vel desideraverant. Laline vertit Laurenlius composilum supplendo Basilii llexaemero, ut praeter
Sifanus in Latina edit. operum Nysseni Basil. 4362, Nicephorum X I , 49, Hul. Nicetas in prsemisso defol t pag. 283, atque Petrus Franciscus Zinus, Ve- caelicho et Nyssenus ipse in liniine scripli lcstanronensis, Yeuet. 4553. 4574, 8, cujus inlerprelaiio tur. Incipil: . Giservata in Gnece-Lalinis edilionibus. Quse CombeG- taiur a Damasceno 1 Deimaginibus. Vertit jam olim
sius in Basilio suorecensitotom. l , p . 545-557, dedit
Dionysius Exiguus, Romanus, ante a. G. 556 denaGraeee et Latine- ex Nysseni apoiogia pro ofticio tus, cujus interprelatio exstal Latina operum
sex dierum, epitomen fere pracipuorum capilum, Nysseni editione Basil. 4552, fol. p. 447. Prodiit
quae in hoc libro perlractantur, conlinent e cod. regis illa primum Coloniae a. 4557; inde 1551, 1573.
Chrislianifts. MGDLXXll. Jn calce hujus libri p. 43,
Sed in onmibus bis edilionibus deest versio praBfalestatur Nyss., se libr. De opificio hominis jam ad
tionis Nysseni et Dionysii ipsius EpiHola dedicatoria
fralrem praemisisse. ,
ad Eugippium, presbyterum, eumdem haud dubie,

quem una cum Dionysio celebrat Cassiodorus Dm , . F A B R . Oudinus .
nar. lect. cap. 25. Ulramque e ins. Corbeiensi dedit
597, dubilal, nuin boc opus sit Gregorii ESysseni,
Joan. Mabillonius in limine lomi I I Analeclorum, Pased leves ejus dubiiationis raliones ostenderunt
tis. 1^77, 8, el 4725. At in Graco-Laiiiu3 edilioniS*mler p. 488, not.,el Schroeckh. p.28. Id opus
bus exstat ex versione accuraiiore Joannis Leunclaest in IX codd. Paris. I n cod. Coislin. CCXXIX,
vii, qui, Graacaiu Venetaiu anni 4536, 8, in bibliomerabr. fol. 83, verso Greg. Ny$$, Petro, episcopo,
tbeca Jo. Jac. GrynaBi naclus, illo horlanie transtufratri: i n i l . El (b) * fol.
lit, et lingua ulraque cum notis Basil. 4567,8,ex Jo.
85, index capp. 34, ubi enarratio de mundo, et de
Oporini oflicina vulgavit. Leunclavii notae ad calcem
iis, quae anie bominem condita sunt, ejusdem Gretom. I operum Nysseni subjunctae leguntur, additis
gorii: inc. \ * Q eliam animadversionibus novis Frontonis DucaBi,
. 454, ejusd. ad Petrum fralrem, in Hexaemeron: qui,collala antiqua Dionysii versione, nonnulla loca
i n i L T i (quod voc. i p edit. Paris. a. 4658, statim
insigniier illuslravit. Conferre etiam opene pretium
abinilioculpa,credo, operarura estoniissum) est castigationes in hunc librum ejusque inlerpre , (c); I n cod. GGLIH. ejusd.
lem Leunclavium, Combefisianas in Franc. Combeiu Uexaem. tom. X I I , Adper$. lisii, Regiis Parisiensibtis codd. usi, Basilio reccnUanichaos, el De anima hominis cap. 96 (p. 504.
sito tom. I . p. 566-597. Septem egrtgii bujus libri
bibl).In Hexaem. in cod. Bavar. XXXVI, in cod.
Nysseniani codices nisti exslant in bibl. Csesarea,
LXIX, cum aliis opusc. Nysseni atque cum Basilio
de quibus Lambecius I , 97 [ . 91, 92, 95, 212 et
in idem, et Nyssen. in sanctum sabbalum, in coJ.
. 262; alqnc vol. I I I , p. 286, notamquc 5. Kollarii
CCXLU. In cod. Cassar. X L I I , nr. 42, excerpla
p.^287; de cod. LXH, pag. 289; de cod. LXIII, p.
ex illo opere; v. Lambec. VII, p. 477. Florentias
294; decod. LXIV, p. 515, dc cod. LXV], seq.
in codd. Laurent. cod. XVII, ur. 47, plul. 6 . X I I ,
I I I , pag. 409, seq., 442 seq 444. seq., inler alia
nr. 5, plut. 40. IV (in quo plura sunt opp. Nysobservans quod Leunclavium, Ducaeum el Combcfiseni, ut supra jani monuimus); nr. 9, plut. 7.
sium fugit, letnrnate capilis 41 legendura
XVIII, nr. 6, m Hexaem. et nr. 5. De opifieio homi , non ut editi,
aut calcnas, aut alioruni collcctiones in quibus ocV, . 777 et 780, nr. 35, et 484. Sedtaaecsufficiant.
currunt particulae, nominaverit, cognosces ex ind.
IIARL.
ad illam. lu cod. Coisl. LVIII, sunt varia Nysseni
(a) Oudin. 1. c. cap. 5-6, recenset examinatopera. in cod. CV||, inler diversas variorum lio- que uberius op^ra, secundum ordinem eorum, in
milias Greg. Nyss. sex babenl auctorem (v. pag. ed. servatum, et virorum doctorum de singulis j u 182). I D cod. GGXG, fol. 59, Nysseni, quod panis dicia, ubi opus esset, aliaque notalu digniora collcsanctiGcauis inutetur, et quod huinanae nalurae ne- git. Qnare brevioribus nobis esse licebit. Semleri
cessaria sit ejus parlicipatio (p. 406;. Rom mo- et Schrceckhii Ricsslerique diligcntiam in recetinasterium S. Basilii varia Nyss. opp. rosta serval sendis Mysseni operibus j a m landavimus. I D .
raque indical Monlfauc. in Diar. Ital. pag. 215, cl
(b) In eod. Coisl. CCXXXV, pag. 296, bibl. Coisl.
t ! 5 . ~ I d e m ibid. p. 562, observat, Florenliae inter
idem opus esl, sed incipit , e(c, et fol. 210,
codd. roooast. Aduuni. haberi duas Greg. Nyss. bo- Greg. in illud: Cum subjecta ei fuerint omnia, etc.
milias, Basilio ascriptas, et p. 454, uieiiiorat duo
(c) Sed ( deest quoque in cod. Reg. Taurin.
codd. in bibl. Julii Jusliniani, Veuet. Nyss. De aniL X \ I , sec. Cal. codd. Gr. Taur. p. 166; ai legitur
mm et Jnoral. Dominicam continenies. De codd.
cod. Matrii. rcg. CXXIV, p. 98, V. Iriart. Gat.
b i b l . Heg. Neapol. v. Gatal. illoruni, supra in vol.
codd. Gr. ftlalr. p. 502.
y

 EX FABRICIO.
16
quemque
sub
extrci.itim
operls
nominal,
temporit
. F A B H . Add. cod. Cassar. CCXV, n r . 7, ap.
ralio impedit Naztonzeni fratren> intelligi. F A B E .
Lamb. V, p. 540. Awguslae Vindel. \
Deed. Viiidoi). 1517, v. quoque Jos. de SartoriCaL
, leste Reisero . 50Catal., qui
libror.in
bibt. acad Tlvercs. Vienna 4801, 4, p.135,
praelerca n.oncl in eodem cod. exstare Basilii hominr. 261. E s t lib. in Iribus codd. Paris. bibl.
lias I I , in primum capul Genes. s. Hexaemcron, el
Publ. in cod. Taurin. L X X I , etc. H A I I L .
iluas earum pasteriores ascribi Gregorio Nysseno,
43

5. katypap^v , . '.
sed, judice Hoescbelio, perperanr*, ejusdem quidem
De Psalmorum itucriplionibu* libelli duo. Incipil:
argumenli, nec \ero ejusdem inetbodi.In cod.
,
Coislin. CCXXVIII, fol. 65. v. Montfauc. bibl. Coisl.
pag. 280. Taurini in bibl. Reg. cod. L X X I , supra
, . 257. Liber secundus:
jam laudato, et cod. GGCLXVlll, praemissa ad Pe- , . 291. Yerlit Laline
trum epistola. V. Cal. codd. Taur. p. 168 et 486.
Jacobus Gretserus, cum cujus inlerpreiaiione, (JIUB
l>e aliis codd. v. ad not. priorem, et praeced. in
eliatn a Parisiensibus servata esi, prodierapt, adnotil. codd. H A K L . Y. Fabric. De verilale relig.
dilis novem Leonis imp. bomiliis, e bibl. Bavarica,
CliristianiB cap. 2. 20, p. 86. H E U M .
lngolstad. 4600, 4647, 4. Sixlus Sonensis, Nysseni
5. In verba Genes. , 2 6 : Faciamus homlnem ad ^ in Psalierium commentarios in Yaticana Gisece conimagmcm et simililudinem nostram, bomilue dua?.
scriplos lestatus, non alios forlasse, quam bos dnos
Piior incipU p. 159, libellos innuit. F A B R . In codd. Escorial. pluribus
,. Posterior . 455,
sunt bi i i iibclli ct plura alia Nysseni opp. queruui
. Exbibenlur i n Gra?co-Laliuis Nysseni edilioniindicem dedil Pluer, in lliner. per Hisp, p, 471.
bus cum Laiina interpretaiione Pelri Francisci
In cod. Monacb. Bavar. cod. LXIX ei LXX.
Zini, Yencl. 4555 et 4574, 8, edita. Sunt aulem
Yindob. in cod. Coesar. X I I I , nr. 14, cum subjuncta
esedcm cum iis, quae tanquam bomilia X et X I
appeud. De diaptalmale, v . Lambec. Y l , parl. i ,
subjici solenl Uexaemero Basilii in antiquis cjusdem
pag. 407. in cod. X V I I I , ur. 2, inscript.
tam GraRcis quam Latinis edilionibus, u l in Basilio
qiifrp. 70 seq. |vet. ed.] dicemus, ubi eiiam de aliis
modo hoc scriplum exemplar difleral ab edito,
barumcc liomilUrum inlerprelibus.
docel Kollarius in supplem. pag. 165. sq. FIorentiae in cod. Laurenl. cod. IU, nr. 19, pltxt. 6,
4. ,

fragmenla in inscripliones Psalmorum, nr. 20, ex

\ *
,
Yiia Moym
inyslice cnarraia, perfectamque formulani vivendi ^ iuterpretalione super Psalmorum in&cripliones, duo
cuilibet Gbrisliano prxscribens. Incipit:
capp. nr. 22, in diapsalma, el nr. 18, disp. Quod
, , .
res gcstaB et vila Davidis non fuerunt co ordine
4 67. Ycrlil Gcorgius Trapeiunlius, separat im Yiennae p^raciaB, quo Psalmi ordinati sunl. In cod. I ,
4527 (a)apud Joan. Gremperiuin, el Basil. 4521, 4,
nr. 1, plul. 7, inlerpretatio brevis in hncriplionem
apud Andr. Gralandrunv. Deinde in Latinis Nyssc- Psalmorum. V . Bandin. Gat. etc. I . . 89, sqq. el
ui edilionibusanliquioribus. Denique a FronioneDu465. Paris. in seplem codd. bibl. Publ. dc illo et
caio rccognila et suppleia iu edilione Latina anni
tribus sqq. opusc. V. Scbroeckb. 1. c. pag. 64. sqq.
4693, eliiiGraco-Lalina utraque anni 4645 el 4638.
HARL.
Grjcce prodiil bic liber una cuui aliis quatuor Nys6. Homilia in Psalmum sexlum, \ ,
seni opusciiUs el nolis Hocscbelii, Lugduni Balavor.
De oclava, sive feslo Gircuincisionis. Inc. OS
4593, 8. Exslaiit el in eum nntse ejusdem Ducsei. , pag. 367, cum
Giiaiur a Tbcodorilo Dialogo 1, et Dainasceno in
versione Laurenlii Sifani, quae prodierai in Latina
Parallelis sub lilulo \ . Cxsarium, Nysseni ediiioiie Basil.^ i562^fol. pagT^t06.*" V e r t i i
iu cujus graliam bunc librum Nyssenus composuit,
el Maximus Margunius, Gylherorum episcopus.
y

(<i) Fabric. el Oudinus p. 598 (ubi dc boc opu- D

sculo cgil) crrarunl in anni noia. Kxcmplar csl iu
bibl. hriang. vi inscriplum: Gregorii Nysseni Ve
viicu per[eciione, s. Vila Moysi, libcr ulilissiimis per
Gregoriuiti Trapeztmtium eGrxco in Lalinuin conversus, el jam priimuu in solidioris doclrinaa studiosoruin cmolumenlum, quam iieri poluit, castigalissima impressionc vnlgalus. Ad leclorcm V.adiaiius. Quod sua Cornigero Iribuertinl saecula Mosi, elc. (Sunl el disliclia). In calce : Impressum
Niennae Paiuioiiia?. per llieron. Yiclorcm. Expensis
Loouardi f.l \*\\cx Alanisa?, fralruin. Mense Dec.
MDXYll (4517), 4. Dedical. scripia csi a Joan.
Grcmpero (qui editoi iuil, non lypograpbus), ad
<icoig. episcopum Yindob Plura de hac rdit. aniiuadv*irtil Ucnys i n : Wietn Buchdruck. Gcschichte pag.
476 sqq. qui suspicalur Grcittpcruiu usuin luisse
cod. Gr. Gorvin Anni n^iain jani recle indieavil

Apost. -Zentis in Dissertazioni Vos&iane lom. I I ,

p. 8, de Gregorio Trapezuulio. Craiandri edh.
inscripia est; Greg. Nysseni Myslica Mosaica?
vilce enarratio. perfeclam formulam vivendi cuilibei
Chrisliano prascribens, Georg. Tnpez. inlerprele.
Basil. in aed Andr. Graiandri. 4521, 4, ib. I 5 6 ,
4 ; Graland. in pr(er. profitetur, se Vienncnscin c d .
non aequare modo studuisse, sed et superare, n ; i ctnm cod. manu B. Rbenani multis inodis notatum
caslig&tumque. Spuria editio osse videturGregorii Nysieni Viia Mo&is, August. Vindcl. 1521, quaiii
Yaleii?in. Ern. Loiscber in Slromat. p. 2 8 1 , e l ,
baisiians quidem illo duce inale cerio, Zapf i n :
Avgsburgs Buchdruck. Gesch. tom. 1, p. 149, a t t t i I m i n t ; ncc eam memoral Cl. Panzer. in A. t . V I ,
p. 160 sq., libros ibideiu illo aimo excusos cnumeIAUS.

IIARL.

ISOTITIA FABRICI0.
. 153, 8. FABR. Tatirini in bibl. Reg. cod. priina incipil: . Translulil Laurenlius Sifauiis, cujus versio scrvata iu
1, fol. 166, De Psalmorum imcriplionibus, et
Graeco-Lalinis editionibus. Exslal el Pelri Galesinii
fol. 1 0 5 . bomilia m psalmum v i , De octava. HABL.
7. ^ d*p/6qc Accurala expositio Eccle- interprelatio Rom. 1565. 4. Citat soepe uamasccnns
siaslG Salomoms, bomiUis V I I I , qiiamnuiUinia do- in Parallelis, el Auastasius quaest. c l u . Locuin
a Gra3cis i n boc opere corruplum arguil Allaiius
sinit in cxplicatione coiumalis 13 capitis m , p.
c. 12, De processione Spirilus S. pag. 65seq. Libruin
373-467. lncipU:
tertium Nysseni \ cilat Eutbymius in
. Meminit Suidas . Vcrlit GenPunoplia. FABR. In cod. Reg. Matrit. L . quinqtic
4t.inus Hervetus, cujus inlerpretalioncm subinde
homil. In orat. Dominic.,, quarum pnraa tnc.
casligat Ducaeus in nolis. Inlegrius lioc opus fuft
apud Petrum Possinum, qui in Prologo ad Thesau- * el homiliae octo in i o l beatitudines. V. l r i a r i .
rum ascetkum, Paris. 4684, 4, vulgalum, aK, se Cal. codd. Gr. Malrit. p. 468 sq. Vindobon
in bibl. Ga^sar. cod. GVI (in quo, a Lambec. comm.
ad cdilionem paratum babere integruro Nysseni
, p. 54. sqq. valde laudato, 28 oralt. et epp. Greg.
Commentarium in Ecclesiasten, descriplum e ms.
Nyss.
coniinenlur), nr. 2. Adde nol. Kollar. p. 59.
ftomano, quem bactenus mutilum ediliones exhiw

huerint. Sed curn illud a Possino promisum opus ^ Et in cod. XIH, n r . 42, et nr. 15, sunl Nysseni
neroo adliuc iR lucem protuleril, nolare juval, in
homiliae V l l l , i lolidein bealiludines Evangel. ap.
biblioiheca Seguieriaua sive Goisliniana exstare sub S.MaUhxnm cap. . V. Lambec. V I , parl. i , p. 406,
falsoGrcg. Nysseni nomine ms. GroecumCommenta- sq. 1n sex codd. Paris. bibl. Publ. Taurini i n
rium in Ecclesiasten, nihil cum edilo babcntem
cod. L X X I , Reg. V. Catal., e t c , p. 169. ConC
conimune, ei in quo Nysseni exposilio quandoque Semler 1. c. p. 491, ei Scbroeckli. p. 71 sqq. HARL.
confnlalur. OividHur in sermonesdcccm, quoruro pri40. ,
In octo bealitudines,
mns iueipil: " , . Malih. v, bomilia? VIH, p. 762-857. Prima incipit:
V. ifonCfauconi Gaialogum bibl. Goislinianse . 420, ; Verlil idem Laurcnlius Sifa*
seq. FABR. AugusUe Vindel. Greg. Nyss. in Ecclesia- mie, cujus interpreiationem Parisieiises servaruut,
tUn, tesle Reisero GaC. pag. 56. In qualuor codd. el Pctru* Galesinius. Gilalur in aetis concilii EpbeIilbl. publ. Paris. Expositio in Ecclesia&ien. HARL.
sini, necnon a Tbeodorito in Dialog. et Damasccno
8.
, Accurala exposilio Canlici
in Parallelis, Liberalo in Brcviar., elc. In hoc opere
eanlicorttm, ad Olymp adeni, homiliis XV, quarum
desinU lomus primus editionis operum Nysseni
tiliima deMiiil in illtisiramlo versu 9 capitis , . ^ Graco-Latina: a. 4658,qux baclemis prioris a. 1645
438-714. Prooemiuni iucipit : paginas serval. FABR. Liberaii Breviarium causse
. Citat Damasccnus in Nestorianorum et Eulychianorum, e t c , edilum esl
Paralleli*. Meminitel Suidas in , et Adria- cum nolis Joann. Garnerii, Paris. 4675, 8, hinc
nus I papa, in loco qui affcrtur in aclis concil. VII,
oraissum ab Harduino in Colleciione conciliorum.
lom. VII edil. Labbei, p. 409. Verlii idcm Genlia- Vide vol. , ' . 4 4 3 , 0 collectione conciUorttm.
nus Herveiue, cujus versionem subinde casligat De cod. Caesar. v. ad n r . 9. l l l a hom. i/ beaFronlo Ducaeus in noiis, adbibila eliam interpiQia- tilud. sunl in quinque codd. bibl. Publ. Paris. et in
tione Joannis Leunclavii, qua? lucem vidit Basil.
tribus codd. bibl. Regiae Taurini. I I A R L .
4570. FABR. Auguslx Yindel. in Procopii Epilome
11. In illud I Corinlb. xv, 28 : Quando sibi subjeexposiliouum in Canlicum canlicorum c Gregorio
cerit omnia, lunc ipse quoque Filius, clc. (), pag.
Nyss. el aliis. ln alio cod. Gregorius Nyss. et
838-855, cum versioue Gentiani llerveti : incipil:
Theodorelus in Canticuui canticorum. V. Reiser. . FABR. In coJ. Taurin.
C J I . p. 36 el 58. Veneliis in bibl. Marc. cod. L X X I . Illa homilia quod rcplcta est erroribus OriX X I I , Xysseui el Nili, mon., Interpretatio in Cant. genianis ei ipsi Gregorio Nysseno in ejns indubiis
camiccT. aJ vi priora capp. V. cat. codd. Marc. D opusculis repugnat, Oudin. I , p. 5!)9 sq., judicat,
Gr. pag. 2 1 . Taurini in bibl. Reg. cod. GXVIll.
vel illam Gregor. Nyss. non babuisse pareutei,
Comm. m Cant. canticor., opus mulilum ; nam vix
vcl probabilius, omnia mJrutn i n modum ab aliis
sepiem sunt sermones. V. cat. codd. Gr. Taur. p.
esse interpolala. IIARL.
227. Paris. in quinque codd. bibl. Publ. Flo42. In iliud Genes. i , 16: Ad imaginem Dei et ad
renlue inbibl. Laurent. cod. XXX, plut. 7, praece- similUudinem (b), p. 854-866, cum versione Frondit prologus s. Epistola ad Olympiadem : tuin inci- tonis Ducaei, qui etiam nolas adjunxit. Prodierat
piunl ipsi Cotnmentarii in Cant. canticor. in V ser- Graec^ cum Ducaei versione Ingulstadt. 4596, 8.
nones dislribtui, quos recenset Bandin. in Gat. Incipit: . Aliis
codd. Gr. Laur. I . p. 290 sq. HARL.
auctor bujus scripti non Nyssenus videlur, sed
9. ritr \,
In oralionem Dominicam
komilia V, leciu dignissimoe, pag. 742-761, quarum
() l n edit. a. 4658, toni. I I , pag. 6.
(*) Ibid, pag. 22.

Anastasius Sinaita (c). Vide Tillemonlium tom. IX,

p. 741, qui pag. 605, illud putat esse fragmentura
(c) Vide in vol. I X , pag. 351, nr. 7, de Anastasii
Sinaitoc scriptb. HARL.

'*9

FABKICIO,

luajoris operis, in quo difllcilia Scripturae loca au-

ctor illustravit. FABn. Conf. Semlcr I . c. pag. 184
8qq., 192 sqq. Scbrofickb p. 74 sqq. etiam de seq.
opusc. Lambec. el Kollar. Comm. I I I , pag. 3I4seq.

excusse, codem interprete

Lulct. ap. Yasco
san. 4550, 4. V. Maitlairc A. t. I I , p. 586.
Veneliis apud Aldi iilios. 4550, 8. Y. Serie delC
Ediz. Aldine, p. 90. Illud opusc. esl in tribus codd.
de cod. L X V .
HARL.
bibl. Paris. publ. H A R L .
13. Ad Theodosium episcopum, Epislola de en4 7. ,
Contra fatum disputagaslrimylho (), pag. 867-871, cum ejusdem Ducaei
lio cum eihnico philosopho, adjuncta ejusdem Zini
versione et nolis. Incipit:
versione (e) pag. 894-945. Inciptt :
. In fine teslatur, se fusius ex . Cilat Anaslasius quansl. 49.
plicasse
Tilleoionlio videtur scripta ConstaDlinopoli a.
. At sententia, qua noo verum Samuelem,
G. 584. Yide ejus Memorias tom. I X , pag. 586 sq.
sed da?monem sub Samuelis specie Sauli apparuissc F A B R . Greg. Nyss. libelli octo De homine, De anima,
lisputat, communis ipsi est cum pluribus antiquis De elementis, De viribu aninup, De voluntario, De
Ectlcsiae docloribus, ut demonstravit Allatius Diss.
involuntario, De fato, De iibero arbitrio, De Provide enga$trimylho [ad Euslath. Aniioch. Hexaemero*
dentia, c t c , Latine, Argenlinse, lypis Mallhiae ScbQv. cap. seq. I , nr. 2 ] . Prodicrat boc scriplum rer., 4542, fol. Y . Lambacber in Bibl. antiqua
Nysseni cura Ducaei versione, Ingolstad. 1596, 8.
civica Yindob. p. 90, et cel. Panzer. A . t. Y I ,
pag. 55, nr. 249. Cod. DLIX, in bibl. Veneta
14. ,
cum episcoput
ordinalus e&set (6), . 872-879, cum Frontonis Marc. pag. 295, Cal. codd. Gr. Paris. in
cod. DIII, bibl. Publ. H A R L .
Duc;ci versione ac nutis. Incipit: 1 '
48. " irroi&r,
Ad .
versus etfmico dc Deo irino ex eommunibus notioniCilai Joannes Damascenus in Parallelis, pag. 775,
bu$(f), p. 944-921, cum versione Federici Mosub litulo \
. llaqiie haec oralio relli. Incipit:
,
dicta a. G. 391, in concilio Constantinopolitano,
non aulem 572, quo episcopus ordinalus est. Con19. , De anima, cum cjusdem Mofer Tillemonlium lom. IX, p. 773, 774. Prodierat
relli versione {g) pag. 922-945. lncipit : cum Ducsci veraione Ingolstad. 1596, 8 . ,
. Non est Nysseni, sed caput secundum et terlium Neroesii De
15. Contra Apollinarium fragmentum (c), p. 879,
880, cum ejusdem Dueaei interprelatione cum qua g natura homini*. F A B R . Sub nomine Greg. Nyss. i n
cod. Monach. L X X l . Y. Gat. codd. Gr. Bav. p. 24.
jam hicem viderat lngolstad. 1596, 8. Incipil: "
. Aliud Nysseni fragmen- ln cod. August. Vindel. tesie Rciscro in Gai.
tum adversus Apollinarium e mslo Caesareo Graece p. 24. Gonf. ol. Mallha^i ad Nemetium cap. 2 et 5,
p. 67 sqq.
HARL.
publicavit Lambecius 111, p. 167 [p. 416, sq. ed.
Kollar. cujus nolt. vide H . ] .
20. Epistola canontca ad Leloium, qui in episco9

16. ,
De pauperibu* charilale
patu Melilines Cappadocia (non Mytilenes, ut Poscompleclendte, ' (prior Laiine infra, nr. 24,
sevinus), post a. C. 584, Oireio successil, cum
t Grace ur. 72), ita illud Mattli. xxv, 40, Quatentu
Gemiani Hervcti versione, quae plus seinel prodiit
uni exhis fecUtis, miln fechti$(d) p. 881-895, cum
inter epistolas SS. Palrum canonicas, scboliis
Petri Francisci Ziui versione, quae prodierat YeTbeod. Balsamonis, Joan. Zonarae, atque A l e x i i
net. 1574, 8, el quatn locis nonnullis castigat in
Arisleni illusiratas (). Incipil : *Ev \
nolis Ducsus. Incipil : " (), . 946-955. Yidit etiam
. Graece vide- hiceni Yeneliis 4584, 4, cum Poenitenliali Romano
ral lucem Auguslae apud Mangerum 1587, 8, edente et variis canonibus pceniteiUialibus et Bedae ac
Iloeschelio, non 1527, ut in Ducaei nolis excusum D Rabani libro Poeniter.tium, cum nolis A n l o n i i
csl. F A B R . Gregor. Nazianz. De pauperibus amanAuguslini, necnon ibid. 4585, 8, una cum a l t i s
di, orat. Lat., Petro Franc. Zino, Veroncnsi,
quibusdain Nysseni, inlerprete Maximo M a r g u inlerpreie: Gregorii Nysseni in idem argumenlum
nio, episcopo Cylherensi. Confer Lambecium, I l l
orall. dua? Latinc, nunquaiu anlcbac neque Latinc
pag. 401, 455,149 (;). Rcspicit concilium in T r u l l o
t

() In edit. a. 1658, lom. I I , p. 55,

(*) Pag. 40.
{e) Pag. 47.
(d) Pag. 49.
(e) Pag. 62.
({) Pag. 82.
(g) Pag.90.
(h) In Joan. Zonarae et Theodori Balsamonis
Syntagmale canonum, cum eorum commentariis
Grarcis, Lulel. Pans. 4618 et 4620, lom. I I , pag.
4056-1059. Bevcregii Synodico lom. I I , pag.

581, vin canones. In Collectione concilior. e d .

Labbei pag. 4775 snq. V. vol. X I pag. 56 e l
590;

add.

pag.

457.

HARL.

(i) Pag. 444.

(i) Yide cod. L I X , nr. 46. Lamb. c o m m . - l l l .
ag. 266 ed. Kollar. in cod. L X Y I I , inler opera
asilii, oui illud encomium in e<> cod. perperap^
attribuilur, nolanle Lambcc. ibid. p. 331. i u
cod. L V X V I , nr. 5, inscr. anonymi execrpia e x
Grcg. Nyss. epistola quadam paschali; sed Lainb. 1 1 1 ,
pag. 374, docet, intelligi ejus Nyss. Epist. ad i l .

21

FABRlClO.

22

canones Nysseni laudans, licet non integrum hoc Zaccagnius in CoVectanei* monumciiloruin vtterum
jam laudalis, p. 288. Notandum autein est postrescriplum videalur ad nos pcrvenisse.
mara partem, p. 995 sq., sive explicationem dicti
21. Advenus eos qui differuut baptismum, p. 9569<50 (). Laliue, eodem Hervelo interprele. I n c i p i l : Joan. xix, 34, Statim exivil sanguis et aqua, in qua
Tbeologus (Nazianzenus), et Cbrysostoraus cilanllujns mundi reges cum leges scripserint. Grcecc
lur, ab illo scriplo alienam, in Greco reele abesse.
orcurrrt infra, nr. 70.
F A B R . In tribus codd. Paris. bibl. Publ. Sculte22. In illud Aposloli, I Gorintli. v i , 48: Omne
ius,Rivinus, du Pin, Caveuset Oudinus id opuscupcccatum, quod fecerit hgmo, est exlra corpus; qui
autem fornicaiur, elc. p. 964-965 (b). Laline, inter- lum, quia Gregorius Nazianz. in eocitetur, adulleprele Gcnliano llerveto. lncipil: Terribilis luba apo- rimim esse censent. Accedit Semler I . c. p. 200,
not.

554.

HARL.

iiolici prcecepli. Graece occurrei infra, nr. 74.

23. In mulierem peccatrkem, sive. ad eos qui
durius alios judicanl, et convcrsione indigent, p. 964970 (c). Latine, Petro Francisco Zino interprelc.
Incipil: Homo Phari$(eu$, ut cx Evangelio L u c .
Grxcc occurret infra, nr. 67; ubi nolabo Asterii
rsse, non Nysscni.
24. De pauperibus charitate complectendi homilia 1 (d), pag. 970-975; eodem Zino inlerprete,
Lattne. lucipit: Qui huic Eeclesice prcesidet; utqu$
adeo omnes. Graece oecurret infra, nr. 72; bomilia 11 bujus argumeuli Graece eliam prodiit, ul dix-i
supra, r.r. 16 Ulraque Laline ex Zini versione exslal
el in Orliiodoxographis p. 4780, Basil. 4569, fol.
F A B R . Heil.
zwayer Priester Gregorii Nazianzeui
und Gregorii Nysseiti drey Irefiich und nulzlich Predig, das* yedermann die armen Leut lieb halten *oll,
getiucht durch Cbristopli Phreysleben, der Rechlen Doctor Gedruckt zu Wienn in OEsterreich
durch Rapbael Hoffhaller, sine anni nota (intra a.
4556 el 1562), 4, V . Denis Wien$ Buchdruck. Gesckichte, p. 685. U A R L .
25. Jn PeMectslm, De Spirilu S. (*), p. 976, 977,
Laline ex ejiisJem Zini versione. I u c i p i l : Nullum
esi lam elarum celebrilatis argumenlum. Gra?ce p r i R I U S ex tribus codd. Vatican. cum nova versione
sna edidii Laur. Zaccagnius in ColUclaneis monumentorum vcterum. Rora. 4699, 4, p. 546 . I n c i p i l :
Djbav 6\ *

26. Contra (eneralores, . 978-982, Latine^ Jac.
GrcUero inierprele. Incipil : llominum,
virlulii
Uudiosorum, et qwi morcs. Graece occurret infra,
a~. 7 1 .
27. Teilimonia de SS. Trinitate ex Veteri Testa- 9
menlo adversus Judceos (f), p. 985,984. Laline, i n terprete Laur. Sifano. lucipit: Dicit David in Psalme x x x i i . Graece primus ex duobus codicibus Yalicaois cum nova versione sua edidit Laurenlius

I I I . In tomo I I edit. a. 4645 conlinentur:

28. dmfifiriTtxol, Adversu$
Eunomium, liber , u i , , , , v u , v m , , x ,
, x i i et x i n , cum versione Nicolai Gulonii \y),
4-47. Incipit : *H %1
. Gastigaliones in calce voluminis
adjecit Gulonii filius, Joannes a S. Francisco, monachus Fuliensis, lestalus, librum priinum, qui
deinde lucem vidit (confer infra, nr. 66), exstare
ms. in bibl. Valicana, et incip^re his yerbis:
. Confer
de hocopere Tillemontiuin Lom. I X , pag. 577 seq.,
et de Eunomii libris, quos Nyssenus confulavil,
Xac. Godofredum, ad Philostorgii VIII, 42. Sirmondus ad librum vi Facundi Hermianensis toui.
II Opp. p. 763, nolavit, libros hos Nysseni, quibus
fidem catholicam tucri, et Basilii, jam definici,
opus adversus Eunomiuin defcadere instituit, nca
imo modo citari apud velercs solere. Quae enini Facundus et Ecloge Anaslasii Bibl. profert ex terlio
ejus operis libro, Leontius secundo libro attiibuil;
reipsa aulem exstant in quarto edii. Graeco-Lalinao.
Eodemque modo ia quinlo exstant reliqua omnia,
quse Facundus citat ex quarlo. Pbolius cod. V I
Bibliothecce suae opus Gregorii Nysseni
' memorat, ei mox codice V I I
alterara illius ejusdem argumenti,
j \
, . Neque dubium est, per eamdeno librum ullimum ab eo intelligi, qui caeteris ouioibus esi longior, el in quo novum cuin Eunomio certamen i i i gredi se prolUetur Nyssenus in ipso libri liiuine:
;

7. Suidas de Gregorio Nysseno :
. Gilalur a Theodorito
Oialog. [a Daniasceno. V. vol. VIII, p.

Leioinm. In cod. X V I I I , n r . 4 ; Excerpta intor

teierum Patrum fragmcnla caaonica. V. Lambec. V I , parl. , pag. 450. Inlegra epistola
canonica, i n cod. XLIV, nr. 11. V . Lambec. VIII,
pag. 893. In cod. XLV, nr. 9, in quo scholia,
qua in synodico Balsainonis esse ferunlur, Zonarae
tribunntur, auctore Kollar. in supplom. ad Lamb.
cotnm. pag. 519. l n cod. Goislin. CCCLXIV,
fol. 264, lesle Montfauc. in bibl. Coislin. p. 564.
Dublini in cod. GXXXV, collcgii S. TrinUat. in
Cat. codd. Anglica, e t c , vol. 41, part. n , pag. 24,
ar. 277, 25, conf. Oudin. 1. c. p. 600, qui comra

Scultelum, in Mtdulla Patrum eain supposilitiam

esse afiirmanlem, docet, vanas esse Sculteli argumenlaliones : praterea memoral edit. Auguslx
Vindel. ex versione Genliani Herveli, cum oratioiie
De divinilale Filii el Spiritus tancti, 4591. l U i a .
(a) EdU. a. 4658, lom. I I , pag. 424.
(b\ Pag. 129.
(c) Pag. 152.
(d) Pag. 138.
(e, Pag. 145.
(f) Pag. 153.
{g) Pag. 265.

23

FABRICIO.

24

. 796, nr. 1 1 , pag. 7 9 6 vei. ed.] tniiUisque aliis vete- j codd. tribuant, slytus Basilii felura esse clarnilet,
el ipsa etiam synodus Cbalcedonensis (eoHcil.
ribirs, quorum loca notavii Tillemonlius lom. IX,
Gbalced. part. , cap. 1, pag. 825), BasiUuin
p. 579 seq., qui p. 5 8 5 conjieit, quod Hieronymus
agnoscal cpistola? parentem. H A R L .
cap. 128, De Scriptor. eeclet. refert, lectos Nazianzeno et sibi a Nysseno illos contra Eunomium l i 52. , , Ad SimplU
bros, i d faclum Constantinopoli, ubi occasione
cium, tribunum, de fide, sive de Palre, Filio fi
roncilii a. C. 5 8 1 , in illa arbe celebraii conveneSpiritu S. (d), p. 470-474, cum versione Laurenlii
rint. Scripsil Nyssenus post Basitii obitum, u l N i Sifani. lnciptt : .
cephoro eliam , 19, Hist., a d n o t a l M m , c i r c a a. 5 8 1 .
Nolas Frnnto Ducaeiis addidit. Prodierat cum aliis
F A B R . H O C opus, quod praestauiissimum Nyss. opeqtratuor Nysseni opusculis, Grsece, Lugd. Bat. 1595,
rum habetur, docte et copiose recenscul Semler 1.
8. Magnam partem aflert Euthymius in Panoplia,
c 9 9 , pag.-201-219, el Scbroeckh. pag. 2 8 5 4 .
ciians Nysscnum '
Esl Florenlia3 in cod. Laurent. X V I I , phit. 6 . V.
. F A B R . lntcr codd. Ant. Eparcbi. V.
fiandin. cat. codd. Gr. Laur. I , p. 127 sq. et.in
vol. X , p. 482. De confessione iu cod. Paris.
ood. Taurin. L X X I , fol. 2 1 6 . V. cat. codd. Gr.
bibl. publ. MDCXXX, nr. 57. H A R L .
Taur. p. 1 6 9 . H A R L .

35.
, Sermo magnus
2 9 . Ad Eustalhium {Seba$tenum} De SS. Triwr- catecheticus pro iis, qui calecbumenos insliluere
tate et conlra Pneumaiomaclws, quod Spirilus S. debcnt, divisus in L X capila (e), pag. 474-542,
$U Deu$ (); 459-447, cum versionc Laurenlii Si cum versione Genliani Herveti, notisque Frontonis
fani, sed a Fed. Morello recognila. Hoc scriptum
Ducsei. Vertit etiam Pelrus Morellus, Paris. 1568;
integrum fere iisdem verbis inier S. Basilii epislo- 8, et Pelrus Francbcus Zinus, in Euthymii Panolas octogesima [ep. 189, lom. I I I , p. 2 7 6 , ed. Gar- plia, cui magna bujus libri pars inserta lcgilur.
nier.] legitur, Nysseno reclius vindicandum, sub Incipit :
ciijus nomine citatur ab Eulliymio in Panoplia. . Citatur et a Theodorilo in DiaL g. 2 el 5, et
Compositum circa a. G. 5 8 0 . [De eo, et 1 1 seqq. Grcgorio M. atque Damasceno opu$ plane eximium,
V. Semler I . c. 220 sq. Atque in not. ad Garn. ed. si paucoi navos excipias, quos ex lectione Origenu
). c. a scholiasle Gr. Nysseno adscribitur propter contraxit, ut nionet le. Casaubonus p. 116, ad
scribendi ralioncm.HiRL.].
cpistolam Nysseni. Scd illa Origeniana ab bxrelicis
iuserla olim arguit S. Germanus, GPoI. apud Pbo5 0 . / . Quod
pulandum tres Qeos dici oportere, ad Abla- ^ tium cod. GGXXXlll. Certe sub finem adsula clausula, in qua Severi ha?retici Acepbali mentio, e\
bium (b), p. 447-460, cum ejusdem Sifani versione.
Tbeodori Railbuensis libro De incarnalione Dorailncipil : .
Gilalur a Joanne 11, papa, in Epislola ad Avienum, ni, qualem non Beza, sed Bob. Balforeus Paris.
scripta a. G. 552. Sed r.iiantur etiam ab Eutby- 1599, 8, et Ducaeus edidit. Vide Alberiinum, de S.
Euchariaia p. 486. F A B R . V. Oudin. 1. c. pag. 602
mio in Panoplia ex Nysseno ad Abiabium, quse in
sq. qui repetil locum longum Edm. Aubertini, a
boc scriplo non reperias. F A B R . Exstat Veneliis in
od. Marc. DIV. V. Catal. codd. Gr. Marc. p. 2 6 7 . Fabricio citaium : add. Schroeckh. I . c. p. 79sqq.;
Semler. 1. mem. p. 220 sqq. Gregorius von NysParis., in bibl. PuW. codd. DLXXXVelDLXXXVI,
sa, und Auguslinus Ueber den ersten christtichen
>n quibus plura Nysseni opuscula conlinenlur. H A R L .
Religionsunterricht. Aun dem Griechiscken undLalei3 1 . ,
De
nisclien uberselzt (von Glauber.) Mit Anmerk. Lips.
differeniia essentice el hypostaseos, ad Petrum, fra1781, maj. 8. Exstat illud opus notatu dignum
trcra (c), p. 460-469, cum versioue ejusdem Sifani.
Monachii in cod. XXXIX bibl. elect. V . Gal. codd.
Tncipil : . LeBavar. p. 11. Augustae Vindel. teste Reisero in
gitur hxc, velut a S. Basilio ad Nyssenum scripta,
inter Basilii epistolas Iricesima quarta. Vcrlit anle 1 ) Gal. codd. p. 41. Viudobonae in cod. X V I I I , nr.
5, multa de eo adnolavil Kollar. in eupplem. pag.
Sifanum Joannes Gano, Golon. 1557, ., inter Nys166 sq. Florenlia? in-cod. Laurenl. XIII, nr. 6.
aeni opera Laiine cdiia. F A B R . Repcrilur in tribus
V. Bandin. 111, p. 555. Paris. in bibl. publ. cod.
c o d d . bibl. publ.Parie.; in cod. Venelo Marc. XXII,
MX, nr. 4. Taurini in bibl. reg. cod. L X X I , fol.
stib Basilii nomine; necnon Vindobon. in cod.
Gaesar. L X , nr. 10, ubi inscribitur Epistola S. Ba- 62, el GGLXIX. V. cal. codd. Gr. Taurin. p. 468
ei 573. Parlicula ex illo est in Lilurgiis SS. Pasilii M. ad fralrem suum. S. Greg. Nys$. V . Lamtrum, Paris. apud Guil. Morellum. fol. Vid. vol.
bec. Comm., I I I , pag. 275, iinprimis Kollar. in nota
L

. Exslal in edit. Basilii M . Gamieriana, lom. I I I , X I I I , p. 814 sq. HARL.

p. 115, epist. 5 8 , atque editor in nota C asseril i l 34. , De virginilale liber, cum
lam Bagilio, quod huic omnes, quos coiilulil editor,
pricmissa epislola exhortatoria ad virtutem (/), p.
(a) Edit. a. 1658, tom. III, p. 6.
\b) J>ag. 15.
(c) Pag. 28.

(d) Pag. 38.

(e) Pag. 43.
[() Pag. 111.

 FABR1CIO.

43-611, cum nolis Ducaei, ei versione Pelri Gale- bonae n o l , el ut pluiimum in iis, qnse alicujus
sinii, quae luceni vidit Roin. 1562, 4, ap. P. Manut
sunt momenti, conspirantibus allero, quondam
Preierea hunc librum cum versione sua noiisque Uffenbachiano, cum var. leclion. parlim in marY u l g a v i t Joannes Liveneius, Anlwerp. ex off. Plangine, partim ad calcem scriptis, et quem curate dctin. 1574, 4. Incipit: \...
scripsit 1. H . Maius in bibliolh. Uffenbacb. msta,
* . Scriptus circa
part. i i , p. 425, sqq.; aUero Hasse.lmanniano (a
a. C. 371. I n Livineii versione nonnulla reprehendit
possessore illius, Zacliar. Has9elmanno, verbi d i Billius apud Possevinura. F A B R . Strenue et inconsi- vini apud Oldenburgensesin Wagria minislro, nunderanter commendat, abreptus consueludine el j u - cupato), in quo colloquenlium serraones, descriptis
dicio aliorum, mutala p r i s l i n a sentenlia, coeliba- rubro coloce disputantium Gregorii et Macrin
tum. V . Schroeckb. Hisl. Eccles. parl. v m , p. 252 nominibus, a se invicem dislinguuntur. De hocdiasqq. part. x i v , p. 6 et 151 sq. Id opusculum abjulogo, et dc opusc. De anima ad bisloriam anliqu
dicavit Nysseno Sciiltetus; sed conlrarium docent
philosophise et veterum philosophor. ac Palrum
de animo opiniones noscendas valde utili, vidc
Do Pin et Oudinus. Auctor novae edit. in praef. rem
Semler I . c. p. 233 sqq. el Schroeckb. p. 97 sqq.
in dobio reliquit, nec Riveto, p. 547 sq. de re levis
y

momcnti libuit allercari. Est opusc. in cod. regio ^ el 102 seq. Exstal vero in pluribus codd. ex
Matrit. L X X X V l I , uoa cum Nysseni explicaiione Gr. Monachii incod. XXXII Bavar.AugusL Vinapolog. i n Hexaemeron, et De opificio Aom.V. Iriart. del. bis, teste Reisero in Cal. p. 22 et 54. Yincat. codd. Malrit. p. 356. I t . in cod. LXXIY,
dob. in cod. Gsesar. 1. nr. 4. Y. Kollar. in supuna cum Nyes. apologia in Hexaemeron, el sermone plcra. ad Lainbecii Comm. p. 465. Venetiis in
Iu dormientes. Y . Iriart. pag. 501 sq. in cod. Tau- bibl. Marc. DCU. Nysseni ad Macrinam De anitna
rio. L X X L V. cat. codd. Taur. Gr. p. 168, et in et resurrectione, et De anima sermo. Taurini in
tribus codd. bibl. publ. Paris. H A R L .
bib!. Reg. codd. XXXIV, LXIX, et CCLXXXIX.
V. Cat. codd. Taur. pag. 440,459 el 586. - Floren5 5 . Decem $yttogi$mi adversus Manichceos (), .
tiae in bibl. Laurent. cod. 1, nr. 2, plul. 7. In
612, cum versione Frontonis Ducaei, cujus etiam
nota vidcndae p. 17. Incipit: - cod. XXXV, nr. 26 ejusd.,plut. ei in cod. X I I I ,
nr. 5, plut. 86. Vid. Bandin. cat., etc., 1, p . 465,
. F A B R . ln boc libello parum gravi probatunis
erat Nyssenus, nec esse , ncc 298 el III, p. 335. In septem codd., et viia? Macrina; in iribus codd. bibl. Publ. Paris. HARL.
sive 6v, quia id sit , qualitas. H A R L .
57. ,
Contra Apollinarium \\5 6 .
- Q
ber ad Theophilum, ab a. G. 385 episcopum Ale, Macrinia, sive de anima et resurreclione, diaxandrinum (c), p. 693-698, cum Frontonis Ducrci
togus eum Rorore Macrina, cum Basilium fratrem,
a. G. 579 exslinctum, lugerent (6), p. 613-692, versione cl notis. Incipit : \
. Gitalur abEulbymio in cum versione Laurentii Sifani. Incipit :
noplia. Prodiit Gree, curanle Hoescbelio, Lugd.
. Meroinit Photius cod.
Bat. 4595, 8, cum aliis Nysseni opusctilis. El ex
GGXXXIII, et Suidas, lestalus, Gregorium NysseDucaVi interprelatione Latine. Ingolslnd. 4596, 8.
num scripsisse
. Hic est Nys- Ex Turriani autem versione in tom. V Lection. antiquarum Henrici Ganisii, Ingolslad. 4604, 4, pag.
seni De immortalitate antma: liber, qui Daniele
491. F A B R . In Basnagii Thesauro monum. eccles.
Augeolio interprete prodiit Latine, Paris. 4557, 8.
Amstel. 4725, fol. tom. V. p. 161, Basnagius Graca
F A B R . Diversa variorum de illo dialogo judicia coladdidil ex edit. Fronlon. Ducau lom. I I , p. 677.
legU Oudinus I . c. p. 604. Joan.Gbristoph. Wolf.
Conf. Semler I . c. p. 236. Exstal in cod. Dlll
in Anecdoiit Gracis, lom. I I , p. 28 sqq., primum
bibl. Publ. Paris. H A R L .
dedit maguam particulam Gr. ac Lat. cum nolis
ut plurimum criticis, tum, ne longior esset, p. 319, D
58. , ?} usque ad p. 530, et in tomo I I I , p. 1-47, in eorum
, Quid nomen professiove Christianofum aibi
eommodura et usum, quibus, ut ait, consultum
velit, ad Harmonium (cf), pag. 699-707, cutn vertidebilur, egregiam illam commenlat. aliquando
sione Laurenlii Sifani. Incipil : "
DOTa luce ornatam publico sisiere, varias duomm
. Verterat el Maximus Marguniiis,
codd. lectiones. In prefai. ad tom. 11, valde lauCytherorum cpiscopus, Venet. 1585, 8. Gra3ce prod a T i t commentationem, el, quod perspexit, toiam
diit Lugd. Bal. 1593, 8. F A B R . Reperitur in quaillam pluribus locis in utraque edit. Paris., imprituor codd. bibl. Publ.Paris. et in cod. Taur.LXXI,
mis vero in priore, pessime acccplam esse et bafol. 164. H A R L .
b i t a m : parlem illius totam cum versione L-.ilina
59. ,

prieliaa suisque notis exhibuit. llas varietatcs lc .
Liber De perfectione, et qualem
elion:8 sumpsil ex duobus diversis codd. iisque
oporteat cste Chrislianum, ad Otywpium, monat

ia) Ed. a. 1658, lom. III, p. 180.

(b) P a . 181.
S

(c) Pag. 216.

(d) Pag. 267.

27

FABRIGIO.

dium (), p. 706-730, cum vereioac Pelri Fraacisci 44. In S. Slephanum protomartyrem (e), pag.
786-798, cum vcrsione Laurentii Sifani et Dueaei
Zini, el Fronlonis Ducaei notis ad voluminis calecin. Fncipit: . Vef- nolis. lncipit : .
l i l cl Maxinius Jlargunius, Yenel. 1585. Grserc Latidat Suidas el appellat. Edidcrat Ilcescbelius Grece 1. cit. a. 1587, 8, p. 131,
prodieral priinum Ve.uei. 1574, 8, el deinde Lugd.
Auguslse Yindel. Latine ex Zini versione ocetirrit
Uut. 1595. 8. Gilattir ab Anaslasio Sinaila, quaisl.
apud Surium ad 26 Dccemb. Fallilur post Labbeum
I . Nyssenus ad Olympium . Photio cod.
Oudinus p. 605 sq., q u i hancbomiliam Asterii esse
GCXXXIll, \ . F A B R . Ia
affirmat. Alia eaioi hujus in Stepbanum bomilia
cod. Taiirin.reg. L X X I , fol. 159. Y. cat. codd.Gr.
esl, quaB itidem exstat, el edila esl a Gombefisio
Taur. p. 169. In qualuor codd. .Paris. bibl.
lom. I Auctarii novi, pag. 283. Incipit :
Publ. H A R L .
. F A B R . Conf. Schroeckh. p. 131; add. infra,
40.
sive Smmmaria descriplio
veri scopi tiice aicelica, cum versione Fed. Mo- nr. 79. Servalur io XYI codd. bibl. Publ. Parelli, p. 759-745. Incipit : ris. in cod. Goislin. CGCYI, ad d. 27 Decembr.
in parle bomiliar. Y. Monlfauc. bibl. Coislin.
. Prodierat separalim cum Morelli ver . 423 et ad eumdem diem iuler homilias i n festos
sione Paris. 1606, 8.
dies Florcot. in cod. Laurent. 1Y, nr. 28. i n
41.

eod. XXVI nr. 2. V . Bandin. cal. codd. Gr. 1, p.

Ad eo$ qui castigationes (vgre jerunt (6)>p. 753-749,
cuni versione Genliaai Herveli. Incipil : 277 cl 522 et fragai. ia cod. XXYU, nr. 2, Laur.
. Prodicrat Graece (Bandin. 1, p. 494). in cod. Taurin. L X X I . fol.
106.
IIARL.
Para. 1570, 8. F A B R . Exslal in qualuor codd. Pa45 , In diem lumiris. el in cod. Taurin. L X X I . H A R L .
num qua Christus bapli*alu$ e*t (f), pag. 798-815,
42.

, De infanlibus qui prwmature abripiunlur, cumejusdem Sifani versione et Oucaei noiis. Incipit :
ad Hicrium (c), Cappadocice prcefectum, p. 748-770, . edilione Graica,
cum versionc Laureniii,Sifani. Incipil : \ , quam Dav. Hoeschelius curavit Augustae Yindel.
, \ . Gilalur 1587, 8, basc bomilia inscribitur 6
ab Anaslasio, quacst. 16. Nysseno jain sene ba?c . Gallice a Fed. Morello versa prodiit Paepisiola scripla est. F A B R . Reperttur in iribus codd. ,ris. 1606, 12. F A B R . Conf. Schroekb. I . c. p. 128
Paris. el in cod. Taurin. L X X I , fol. 331. In hoc ^ sq. et Semler. p. 237, sq. de bac et anlecedenli
bomiliis. Est in Iribus codd. Paris. bibl. Publ.
opusc. p. 322 est a Ducxo locus de igne purgatorio insertus : qua de re alii id vel spurium vel i n - cod. Taur. L X X l . V. Calal. codd. Gr. Taur.
lerpolalum habuerunt. Y. Oudin. p. 605 el Rivelum p. 169. H A R L .
46. ,

in Cailico $acro, cap. 23, q . 34S sqq. Sed compara

,
Tilleinonl. p.612et 615, Semler, l . c. p. 257, imprimis
Schrceckb. de illo opusc. locoquepag. 155 sqq. H A R L . In S. Pascha et de triduano (e$to re$urrectioni$ Chri43. .
In nalalem Domininoslri &li{g), pag. 814-831, cum Ducaei notis ad voluminis
Jesu Ckrisli, et in infantes Belhlehemiticos (</), pag. calcem, el vcrsione Sifani, quae exslatin Latiuis
771-786, cura versione Petri Francisci Zini, el Du- Nysseni operum edilionibus. Incipit:
ca3i notis ad volumiuis calcein. Incipit : . F A B R . cod. Monacb. GXIV. V. Gai.
. Graece edideral Dan. Hoescbe- codd. Gr. Bavar. p. 44. Yindobonse in cod.
lius, Augustae Viodcl. 1587, 8, inter varias Palruui Gaesar. GGXLIY, i , excerpia cx hac orai. V. L a m boimlias p. 105, et uua cum Nyss. oral. De S. S/e- bec. comm. V. p. 235. tribuscodd. bibl. Publ.
pliano, primo mariyre, cum versione sua Joacb. Ca- Paris. cod. Taurio. L X X I , ful. 102. Nyss.
ii:crarlus, Lips. 1564, 8. lnhoc sermone sualqaav D oraliones I I , uua De Filii el Spiritus S.deitale; a l dani ex apocrypbis el incerlis bausta narrationitera dicta die Paschatos, Gr. el Lat. ex vers. loacb.
bus. Sunt et quaedam pelita ex inagno Nyssen.
Camerarii, Lips. 1564, 8. H A R L .
scrmone calechetico. Quacdam iisdeni propemodum
47. Homilia I I , De resurreclione Chritti, et
verbis leguntur apud Cyrillum contra Anlhropomor ; ,
vhitas. Yide Tillemonlium tom. IX Memor. pag.
Quod nullo modo contrarii inler se unlEvangelntm (/<),
612. F A B R . L t Scbrocckb. 1. c. p. 125 sq.~- Exslat p. 852-848, cum Laur. Sifani versione. Incipit :
in IX codd. bibl. Publ. Paris. io cod. Taurin. , , . Haac
L X X I . Florenlise in bibl. Laurent. cod. 1Y, nr. sub Httsychii Hierosol. aomiae edidit Gra^ce et L a 29. Y. Bandin. Cat. codd. Gr. Laur. I , p. 522.
tioe Franc. Combefisius iom. I Auctarii novi p. 745.
t

IURL.

(a)
(b)
<c)
dj
f

FABR.

Edil. a. 1638 , loin. I I I , pag. 298.

Pag. 511.
Pag. 317.
Pag. 539.

Combef. p. 775 el 777, Hesychio haac homi-

(c) Pag. 554.

(O Pag. 866.
(g) Pag. 582.
(h) Pag.400.

19

FABRICIO.

30

liaui ascripsit, quoniain in cod. quodam tributa scrmoncs, qui feruniur sub nominibus ansil Hesychio, et illa homilise prima in explicatione tiquiorum Patrum, Melhodii, Gyrilli Hierosol., Naloci cujusdam i n Matlbaci Eiaiig. repugnet, nec zianzeni, Nysseni, Ambrosii, Gbrysostomi et F u l cnmdem orationis atque eloquentiae colorem, qui in
gentii: cum festum illud constet dcmum celebrari
reliquis Nysseni oratt. cernalur, p r a sc feral : coepisse in Ecclesia anno xv Justiniani, imp. Vide
idein dubilat, num prima similis argumenti oratio Tbomassinura in scripto Gallice edito De festis,
sit gennina. Sed non satisfecit Schroeckhio p. 128, lib. n , et Wilb. Ernestum Tentzelium diss. De rilu
qui iHam criticam qtiaestionera curatius esse inve- leclionum sacrar. 6. F A B R . A C C . Scbroeckh. pag.
etigandam atque examinandam judicat: ac p. 126 130. Sub nomhie Umen Nysscni esl in cod. Mosqq. latius dispulal de V bomiliis De resurrectione nach. VIII. V. Cat. codd. Gr. Bavar. pag. 3. in
ChrUtL De resurrectione in novem oodd. bibl. cod. Vindoboii. Gassar. X I , nr. 5. Vid. Lambec.
Publ. Paris. De resurreclione Chrisli et quod
VIII, p. 155. Florentia3in cod. Laurent. XVII,
nullo modo conlrarii tnter se sint EvangelisUB, in
nr. 5 1 ; sed ibi sermo in occursum Domini et Dei c l
cod. Taurin. L X X I , fol. 114. Eadem in cod. J. Chr. diversus est abedilo, et incipit :
Mosquensi V nolantc Matthaei in not. codd. Mos- , etc. V. plura in Bandini
quens. p . 7, nr. 23. Ia cod. Goislin. CVII, sunt * Cal. codd. Gr. Laur. I , p. 419. In cod. Taurin.
nr. 6-9 quatuor Nysseni bom. in S. Pascba h . 1.
LXX. fol. 545 (cat. codd. Gr. Taur. pag. 167).
n ume ra l 46-49. V . MoDlfauc. brbl. Coislin. pag.
HARL.
182. H A B X . ]
55. , De deitate Filii et Spiritu*
48. ln magna Dominica , horoilia I I I , De festo sancti el de fide Abrahami (sermo diclus in conPaschatosel resurrectione (), 848-866, cumejusdem
cilioCPol. a.Ghr.583, ulnulalum Tillemonlio lom.
Sifani rersione. Incipit : Oi
IX, pag.586[/"J), pag. 896-910,cum ejusdem Sifani
.
\ersione, qui Graeceet Lat. edideratCoIon. 1586 , 8 .
49. Homilia I V , \ ,
Nyssenum laudant Tbeodorilus in
De tanclo ei salulifero Paschale (b), p. 866-869, cmn D/a/.,Joan. Damascenus, i , De imagg., Adrianus I ,
papa, in epist., cl concilium u Nicsen. act. 4, tom.
Laurentii Sifani versione. Incipit :
III, Binii pag. 542, et Eulbyinius in Panoplia. Ho. Exstat et cum versione Joacb.
milta in Abraham et haac Latineex Acbillis Staiii
(lamerarii, Lipsia? 1563, 8, et cum interpreiatione
ejusdem Carueiarii, atque altera Henrici Oelschlae- ersione prodiit Lovanii 1551, una cum S. Gbrygerii, hujusque nolis pbilologicis ac tbeologicis, i n Q sostomi expianalione Orat. Dorainica? et sermonibus
tribus nalalem Domini, sancta Theophania el De
l i r o D u m tisus adornalis. Dresdae 1628, 8
Davideprophct, elkihnnasu In magnam parasceren,
50. Homilia V, \ Ampbilochii In sabbalum sanclum, Grcgorii Antio, luminiferam et sanctam resurrectionem
cheni In sepulturam et resurrectionem Domini :
Domini et Dei nostri (c), pag. 869-875, cum versione
Sopbronii In exaltationetn sancta crucis et resurrecFederici Morelli. lncipit: . ttonem; Cyrilli Alex. Inparabolamvineas; Anaslasii
. Prodierat separatim Gr. cum Morelli
Sinaita: De sacra synaxi, et De injvriis remittendis;
Tcrsione Paris. 1600, 8, el Tillemomio ut rerum
Marciani Belblehemitae fragmento, Nili, abbatis,
manis, ila recentis Graeculi esse videtur toro. I X
epislolis I I I , et typis epistolicis anonynii et Libanii,
Memor. eecles. p. 013.
necnon loco de epislolica dictione ex Demeirii l i 51. rfyr ,
In ascensionem Domini
bro tep\ . Exstat et cum inieipretalionc
nostri Jesu Christi, quae dies festa Gappadocibus
tlicla est (d), . 875-876, cum ver- Joach. Camerarii, Lipsiae 1564, 8, et edenie Hocscbelio Grace, Augustai Vindel. 1591, 8. Incipil:
sione Petri Francisci Zini. Incipil : ; .
#

Vertit elLaur. Sifanus. Sed Zini versio etiam i n d

Breviario Roroano praeferlur, u l Posseviuo nolatam. F A B R . Est io I I codd. Paris. el in cod. L X X I
Taurin. H A R L .
52 rr\r ,
De oecunu Domiitt, Deipara et justo Simeone (e), pag. 876-896, cum
crsione Laur. Sifani. Incipit :
. Exstat et Latine apud Surium
2 Febr. Melapbrastae interpolaloris vesligia in bac
bomilia noiant viri docti. E l a Lud. Thoraassino
pro supposititiis habentur omnes illi in (a) Edit. a. 1658, I I I , pag. 416.
{) Pag. 425.
(c\ Pag. A37.
(d) Pa^. 441.

. FABR. Exstat in quinque codd. bibl. Publ.

Paris. et in cod. Taurin. L X X I . V . Gat. c i l . pag.
169.;HARL.

54. ,
Oraiio (unebris in [ratrem, Uasilium magnum, defunctum a. Chr. 379, dicta Caesarea3 iu die ejus nieinoriali \g], pag. 911-930, cum
versione Laurenlii Sifani. lucipit:
. Memoral Ampbilocbius in S. Uasilii
VUa. [Esl in 111 codd. Paris.]
55. ,
Lau* sanctorum XL marlyrum
Sebasietwrum, hoimtiis I I , quarum prior i n c i p i l :
(elPag.4li.
(f) Pag. 464.
(//) Pag 479.

51

F YBRICIO.

(), pag. 931-

933; posCerior,
, pag. 956-946, cum versione Laur.
Sifani, et Ducaii notis. Terlia bomilia bujws argumenti occurret infra, n i \ LXIX. F A B R . Reperitur in
llcodd. bibl. Publ. Paris. \n cod. Taurin. L X X I ,
sed in cod. CCLXIX. fol. 54, est sermo martyres
adversus Arianos. V. calal* codd. Gr. Taur. pag.
168 et 575, et in cod. Monach. X X X I I , oratio
De defunclis. V. Cat. codd. Gr. Bavar. p . 8. H A R L .
56. ', In funere (b) Pulcherice,
quaB Tbeodosii Magni el Flaccillae Glia a. Gbr. 584,
vel 585, non diu anie malremCPoli obiil(c), p . 946
955, cum ejusdem Sifani versione. lucipit :
. F A B R . Hanc et scquentem or. coniinenl tres iidemque codd. bibl. publ.
Paris. el sequens oratio esl in cod. Taurin. L X X I .
HARL.

57. , ,
Oralio funebris in Placillam sivc Flaccillam Auguslam,
Theodosii l l a g n i conjugem, exsiinclam in Tbracia
sub finem auni 585 (d), pag. 940-965, cum Sifani
versione el Dncaei nolis. Incipit :
. [V. ad nr. antecedentem.]
58. De vita S. Gregorii Thaumaturgi (e), pag.
966-1009, cuin Laur. Sifani versione. Inc. :
. Meniinit et
appellat Suidas in . Laudat et Nicephorus
X I , 19, Hist. el Eustraiius, GPol. presbyler, in I i Dro Contra Psychopanuycliitat cap. 15. Edidil et
Graece cum nova versione sua et scboliis Gerardus
Yossius ad calcem operum Tbaumalurgi, Moguul.
1604, 4, p . 254 seqq. Versionera Gentiani Herveti
babes apud Lipomannuro et Surium 5 Jul. Exiremam parlem in edilis desideralam e codice Coisliniano GV, Graece vulgavit Monlfauconus in Gatalo~
go illius bibl. pag. 180. F A B R . Yide vol. V I I , pag.
249, iioL k impriinis pag. 250, not. x, et pag.
251, noi. aa. Oudin. 1. c. pag. 606 sq. qui Sculleti
opinionem deboc opusculo vanam rejicit. Praelerca
vila Greg. Thaumat. esl in codd. Coislinian. GYI
CGCLXVIII. V. Montfauc. bibl. Coisl. pag. 181 et
5b5. XVII codd. Bibl. Publ. Paris. In
%

(a) Kdil. a. 1658, lom. I I I , pag. 499 et 504.

(b) Diversa lisec a Pulcheria, Arcadii filia, Theodosii junioris soiore,elconjnge Marriani, quxdieni
obiil a. Gbr. 455. De bac Tillemont. tom. XV, pag.
171 scq.
c) Edil. a. 1658, l o m . U I , pag. 517.
(d) Pag. 527.
(e) Pag. 554.
(f) P*g. 570.
(g) In cod. GVl (in quo sunt 28 opusc. Nysseni, et de quo notanda est animadversio Kollarii,
pag. 5 9 ) , nr. 12, Or. in Theodorum, el nr. 15, in
taudem Melelii, i l e m , tn Theodorum, in cod.
GXLVII. nr. 5. V. Lamb. IV, pag. 55 el 266 ed.
Kollar. In cod. X I ( q u i conlinet magnum menologium Graecorum mcns. Febr. ) nr. 26. V.
Lamb. V I I I , pag. 185.In cod. Monacb. V I I I , V.
Gal. codd. Gr. Bavar. pag. 5. ln X I V , codd.
bibl. Publ. Paris. Mosqwe in cod. V, part. n ,

32

cod. Augusl. Vindel. toste Reisero in Cat. codd.

pag. 28. Vmdob. in codd< Caesar. XIX, nr. 2
etXX, nr. 5. Pluravidede illis in Lanibec. conim.
VIII, p. 591 et 598 add. cod. CVI ( qui 28 opiisc
Nysseni continei), nr. 25. V. Lambec. IV, p. 58.
Monacbii in cod. LXXII. V . cat. codd. Bavar.
pag. 25. Taurini in cod. LXIX, fol. 54. V. cal.
codd. Gr. Taur. pag. 164. FloreiUia? in cod.
Laurenl. XXV, nr. 5, plut. 7. V. Bandin, cai. cil. I ,
pag. 276, ut mittam codd. a Montfauc. in Bibl. biblioth. ciiatos. H A R L .
59. , Laude magni martyrit Tfieodori,
8. Theodori Tyronis, militum prefecii sub Maximino (f) pag. 1002-1018 , cum vcrsione cjusdein
Sifani. Incipil : . Vertit
et Zinus, ex cujus versione exslat apud Surium
ad 12 N6vembr. De mss. Graecis codicibus Catsareis
vide Lainbecium IV, p. 26, 114, (g) V I I I , p. 86.
Ad objecta, quibus luonnulli banc orstionem JNysseno abjudicant, respondil Walalis Alexander saeculo I V , cap. 6, pag. 145 seq. edilionis in folio.
F A B R . Dubilationibus aliorum etiam
respondenl
Du Pin in Bibl. de$ aut. eccl. tom. I I , pag. 232, el
Oudin. I , pag. 607. H A R L .
60. ,
Oratio fuuebris, in magnum
lelium, AnlxoMce ephcopum, a. C. 3 8 1 , 12 Fcbr.
defunctum, dicta in oecumenico concilio Constanlinopolilano (/i)tpag* 1019-1027, cum Laur. Sifani
versione el Ducaei notis. IncipU : . ms. q u i busdam male liibmtur magno Basilio. Ad NysscniHii refert etiam codex Cacsarcus apud Lambecium I I I , pag. 129, (t) et Nysseno vindicai Nicephorus X I , 29, Hi$l. [ It. Socrales in Hist. cccL
libr. v, 9, et alii apud Lambec, ad 1. cit. ]
I
61. ,
Laudes S. Patri
Ephraim,
Syri ( ; ) , pag. 1027-1048, cum Tersione Gerbardi
Vossii, Tungrensis episcopi, quae lucom videral
cum ejus scboliis ante opera Ephraimi ab eodem
Vossio Rom. 1589, f o l . , et deinde Coloniae aiquo
Antwerpiae. Incipit:
. F A B R . Num genuipum sit, nccne, i n Bibl. synod. V. Mallhaai notit. codd. Gr. Mosq.
pag. 6 , nr. 6 . De ipso Theodoro ejusque maj lyrio et sancta memoria copiose dispuiat Wernsdorf ad Man. Philae carmina Gr. pag. 5 , soq. s.
in introduciione in ignoii poelse in S. Thoodorum
carmen, ibid. pag. 1 4 seq. edilum. HARL.
(h) Edil. a. 1 6 5 8 , tom. I I I , p. 5 8 0 .
(t) Errat Fabric. Namque in vol. I I I , pag. 3 5 1 ,
cd. Kollar. in cod. L X V I I , nr. 2 1 , male iribuitur
Basilio M., ubi Lambec. etiaro provocal ad Martyrologium Romanum d. 1 2 Feb. alque ibid. notas
cardinalis Baronii. Conira in cod. GYI, nr. 15, j u r c
ascribitur Gregorio Nysseno. V. Lambec. IV, pag.
5 5 . Prxlerea reperilur illa orat. in quatuor
codd. Paris. bibl. Publ. ct in cod. LXXI Taurin.
sa?piiis laudato. V. de Basilio M. pag. 1 0 2 , nr. 3 0 ,
vol. V I I I . vet. edil. I I A R L .
(/') Edit. a. 1 6 3 8 , lom. I I I , pag. 5 9 5 .

quiril Assemann. ad Ephraimi Syri Opp. prolegg.

pag. 6 , 4 , i n eodcmque vol. recudi fecit in opusc.
Graxe atque Lat. V. de Ephr. Syro b. voL pag.
217

seq

pag.

223

seq.

IIARL.

62. , Non esse dolendum

de mortuis, qui ex hac tita ad sempiternam transierunt \a), pag. 4049-4076, cum versione Pctri
Francisci Z i n i . I n c i p i t :
. Tolus in boc sermone Origeniana dogniata sapli Nyssenus.FxBR. Exsial inquaiuor cudd.
Paris. bibl. Publ. Conf. Scbroeckh. 1. c. p. 435 seq.
et Semler 1. mem. p. 259 seq. H A R L .
63. d Flavianum epistola (b), contra Helladium
scripta, posl Petriun Sebasienum a. C. 392 defunclum, p. 4077-1083, cura versione Joh. Leunclavii.
Incipil .- , ,
.
64. ,
De ii$
qui adeunt uierosolyma, cpislola scripla post a.
380 (c) pag. 1084-1087 , cuni incerli versione. I n cipil : , . eadem i n certi auctoris versionc legitur in Centuriis Magdeburgensibus IV, c. 40, et apud Lipomannuiu. Graece (d)
primunjvulgavit Moreilus,Paris.155l,8. GalliceRob.
Slepbantis, nepos. Edidit earodeni epislolam etiam
separalim cum Lalina versione sua et nolis aique
dialriba duplici de peregrinalionibus religiosis et de
allaribus sacrificiisque Christianorum Pelrus Moliiieus, Paris., 4605 (e), et HanoT. typis Wecbelian.
1607, 8. Ilinc Jac. Grelserus, inier alia Miscellanea
tbeologica vulgavit nolas in nolas Molinei, el examen traciatus de peregrinalionibus, ab eodein Molineo e d i l i , lngolslad. 1608,4. Videri eliam possunt
quae idem Gretsei us scripserat lib. , De sacris
et religiosi* peregrinaiionibu cap. 10, Ingolstad.
4606, 4. Notae illae Gretserianse ad calcera operuin
Ny&seni recusse suiit; caHera pranermissa. Ab eo
U mpore Jo. Henricus Ileideggerus dissei tationi stiae
<?e peregriuaiionibus reugiosis etiam hanc Nysseni
cpislolam Graece et Laline subjunxil, eamquc adtcrsus Gretscmm vindicavil, Tiguri 4670, 8. Va-

34

FABRICIO.

rias lccliones e codice Vindobouensi [CCXXXV,

nr. 18, ubi cxstat ille libellus] habes apud Lambecium lom. V, pag. 8 2 , eeq. [ pag. 174, seq. ed.
Kollar. Lanibcc. slal a Grelseri parlibus ] .
65. Ad sorores, Eustalhiam, Ambrosiam filiamque
Ba$ili$$am epistola scripla a. 580 (f) pag. 40884094, cum versione Isaaci Gasauboui, qui eain p r i inus Gracce cuin inlerpreialione sua et erudiiis notis vulgavil (9), Paris., 4606,6, alque inde llanov.
4607, 8 (/1). Incipil: . Jacobi Gielseri correcliones notarum Casauboni, editse primum Ingolslad. 4604, 4 , cliam ad
calceni opcrum Nyssp.ni in edilionibus Grabco-Lalinis subjeclie sunt, Gasauboni ipsius nolis praelcrmissis.
IV. ln appendice ad ediiionem Gricco-Lalinam anni
4615, edila Pari$. . 4618.
66. Epislola Nysseni ad Petrum, fralrem, et Petri ad Nyssenum de tuscipienda Eunomii confulatione. Periocbae librorum xu et liber prirous adver$us Eunomium (supra, nr. 28 dcsideratus), ex b i bliolbeca Bavarica, cum versione Jac. Gretseri ( t ) .
l n c i p i l liber: , . Epislola vero :
. Ad calccin voluminis lacuna3 quaedam in
libris contra Eunomium supplentur ex Bavarico et
lo. Livineii.
9

67. ,
Adhortatio
ad poenilentiam (;'), cum veisione Pelri Francisci
Zini. Incipil: , . UaBCbomilia Asteiio Amaseno tribuitur a Pbotio, qui locum ex ea profert codice GGLXXI. Laline jam fuit supra, nr. 23 [Adde de Asterio, in
vol. V I I I , p. 6 H . n r . 21, vel. edit.]
68. Vita S. Macrince, sororis, ad Olympium monachum, scripla circa extrcmum auni 580 (A), p.
477, cum ejusdem Zini versione, quae cxsiai eliain
apud Surium 49 Jul. Incipit:
. l n codice Caesarco [<1V1, nr. 3. V. Lanibin.
IV, pag. 52],nonad Olympium, lnonacbuni, sed ad
Euprepium, episcopum, inscribilur. [V. ad nr. 56.)
69. Homilia I I I In quadraginta martyres dicta,

(a) Kdit. a. 4658, tom. I I , pag. 617.

Oudin. pag. 607, soq. jLxstat id opusc. in tribus
(b) Pag. 645.
codd. Paris. bibl. Publ. Florenliai in bibl. Laur.
(c) Pag. 652.
codd. X X , nr. 47, iribuitur Gregorio tbeologo:

(d) Gr.vce ct Lal. Paris. 4551 , ap. Guil. Morell i u m , cilatur in Maillaire, A. lotn. I I I , pag. 597.- \ , e l c ; sed V. Bandin.
Cat., eio., 1, . 425. Atque ib. in cod. X V I , nr. 8,
aiqne pag. 706, ilcrum ibid. 4558, 8. Pans. 4554,
plul. 58, sub vcro Greg. Nysseni noinine legilur.
8, jn cM. bibl. Leid. pag. 255, nr. 453. H A R L .
(e) Maittaire in A. loin. I I I , p.ig. 848, illam cdi- V. Baudin. I I . pag. 436. 1 1 1 cod. Taurin. L X X I .
lionem, ex Morelliaita duclaui, prodiisse, i r a d i l ,
ln cod. DLXXV Veneto D. Marc. V. Cal. cod.
Ltslet. ex lypograpli Robcrli Slephani, 4606, 8,
Gr. Marc. pag. 302. -Neapoli in bibl. S. Joann.
qui i n ttola c ex epislola lypograplii prarfxa et ex
de Garbonaria, clc. Moutfauc. in Diario ilal. pag.
dedicaiionc Molinci loca nolatu digna repeliit. Mo- 309. H A R L .
. i n l e r alia narrai, Roberi. Slopbanum aureo( [ ) Ediu a. 1638, lom. I I I , p. 655.
lum Gregor. Nyss. libelluiu De peregrinathmibus,
(g) Ex typogr. Roberli Slephani, cum docta disp.
elc.,Gallice verlibse ad Graeci coulexius (idem : l i - de auclore bujus epistolai, necnon de Gregorii
bclluni aulera pupugisse Jesuilas, quippe qui pcNyss. legaiione in Arabiam et in Pala3itinani traosregrinaiiones I I O I I oiodo ut inuliles, scd
ilu.
IIARL.
11 sugillaret u l uoxias el periculosas : ideo ex Je(/1) Graece. Helmst. ,4607, 4. V. Menk. cat. I , p.
iailaruin pistriuo ludnnagistrum sub falso nomino 28, nr. 515. H A R L .
prodiisse el Stcphano nnruin quam ineple insul(i) Edil. a. 1638, lom. I I , p. 265.
tnsse, argumenlis, si quae babuerit. suinpiis ex
(/) Pag. 165.
beilarmino. Add. Seiuler. I . c. pag. 240, inprimis
(k) Pag. 177.

 FABRIGIO.

35

56

postea recensuii Lambcc. in vol. VIII, png. 455 sqq.

el in quo, ibi cod. X nunicralo, varia sunt Max. Plau.
opuscula, in liisnr. 5, memorata oratio, cujusetiam,
sub Hax. Plan. nomine, mcminit Leo Allalius in
ilialriba
de Symeonum scriplis pag. 87, add. Ncs70. Contra eos qui differunl baplismum (6), cuni
versione Gentiani Uerveli. lncipit : 01 - selli cal. codd. Gaesar. parl. , p. 336, et part. iv,
. Lalinc jam fuil supra, nr. 2 1 . pag. 438, codd. CCLXlX. Sub Maximi Plan. noinine exstal quoque in cod. Laureiit. X X U , nr. 5,
[V. Scbrreckh. p. 117sqq.]
plut. 56. V. Bandin. Gat. codd. Gr. Laur. I I , pag.
71. , Conlra usurarios, sive fe*
327. Add. infra vol. X , pag. 554, nr. 44. H A R L .
neratores, cum versione Jac. Gretseri (c). Incipit:
76. Expositio Canlici canlicorum, per paraphrasin
. Laline jam fuit supra,
collecla, cx SS. Grcgorii Nysseni, Nili el Maximi
nr. 2 6 . Laudal S. Basilium et quse ille tn Psalmum
commenlariis, Graece cum Peiri Francisci Zini verxiv, conlra fencratores scripserat.
sione lcgilur lom. UAuctarii Bibl.Pairum Ducseani,
72. De pauperibus et beneficentia, , Paris. 1624, et in Bibliolheca Patrum, Paris. 1654,
cura Zini versione'(i/). I n c i p i l : tom. X I I I , ms. Grece post Tbeodoritum tit Canti . Latine jam fuit supra, nr. 24,
cum caniicorum in codice iheologico Caesareo
Gi\ece, addita Zini interpretatione, primus vulga- CCGXIV. F A B R . Monach. in cod. XXXIX. V.
vit Grelsems, e codice Caesareo, cujus Seb.Teng- cai. Gr. codd. Bavar. p. 10, Conf. cod. L V I ,
n:\gelius ipsi copiam fecit, a. 1617, Tngolstad. 4, Gxsar. el de illo Lambec. comm. I I I , p. 212, ac
ad calcem Quseslionum Anastasii Sinailae.
in hoc vol. p . 285 sq. nr. 5, ac pag. 96 sub lin.
73. In principium jejuniorum,

HARL.
, cum versione Jac. Grelseri, qui primus
77. Epistola ad Evagrium, monackum, lalet inter
utraquc lingua edidil Ingolslad. 1517, 4 (e). Incioraliones
Nazianzer.i, numero XLY, scd Nysscni
p i l : , llaec bomilia Astcrio
Aniaseno Iribuiiur a Pbotio, qui nonnibil ex ea^ esse videtur, quoniam in ea legunlur, quae Eulbymius in Panoplia afferi ex Nysseno
afferl cod. CCLXXl. [In cod. Laurenl. X X V I , nr.
1 4 , plut. 7. V. Bandin. I , p. 279, in I I codd. Pa- \ , el sub hoc titulo occurrit in
Tariis codd. mss. u l Gaesareo Graeco iheologico
ris.,in cod. Taurin. L X X I . H A R L . ]
XLIl {g). Confer quae supra in Nazianzeno dixi.
74. Conlra fornicarios, sive in illud Aposloli I
Idcm
Evagrius, quae a Gregorio de qualuor virtuliCor. , 48, Qui fornicatur, in proprium corpus pec- C
bus
cardinalibus
didicerit, retulit in suo Gnostico,
cat [f) cum versione Gentiani Herveti. Incipit:

. La- e quo Socrates , 23 :

line jain fuit eupra nr. 22. Grcece primus cum Hcr- () * \
veli versione edidii Grelserus. Ingolslad. 4617,4.
, , etc.
Lacunam ex codice Graeco Vaiieano supplevit Laur.

ul videuir, Nvssai in coriwii marlyrio, sive lemplo,

cl cum Jac. GreUeri versione nunc primum edila (). I n c i p i l : OE '. Diue priores bomiliae supra, nr. 55.

Zaccagnius, ia Collectaneis monumenlorum

rum, Kom. 1698, 4, p. 553.

velc-

V. In neutra editione Grccco-Lalina habenlur:

Prajlerea, q n cum refcrrcm edila, siuml memoravi, nr. 7, 15, 25, 27, 58 et 74.
75. In Pelrum et Paulum. Homilia longior,
quam ex ms. Csesareo cum versionc sua edidil Jacobus Grelserus Ingolsiad. 1620, 8. Incertum, an Nysscni sil. F A R R . Esl Maxin.i Planudae, ul late docuit
Lambec.in Comni. vol. IV, p. 119 sqq. decod.CIX,
Gscsar. in quo nr. 12, illa oralio, principio mutiia,
Gregorio Nyss. ascribilur, ct cx quo Grctserus, ex
cujus prsefal. Lambec. longum cxcerpsii locum,
illam edidit oraliotiem. Sod Larnbec. animadverlit,
in bibl. duo memorari codiccs Cxsar. quorum allor
inler codd. bistor. Gr. eliam conlinei duas Maximi
Planudis oralt., in his oral. in apostolos Peirum et
Paulum; alter, olim
intcrcodd. pltilol., qticm
() Edil. a. 1638, lom. I I , pag. 205.

(b) PiVf. 225.

(c) Pag. 144.
(d) Pag. 235.
U) Pag. 247.

78.
,
Anlirrhelicus adversus Apollinarem. Incipit:
. Insigne ITOC opus a Leonllo
Byz. in variis scriplis, a Joan. Damasceno cl Euthymio, nccnon in aclis sextse synodi aciione X laudaium, memoralumque Nieeplioro x i , 19, IJist.,
priraus ex codice Valicano, 700 circiler annorun,
vulgavil cum versione sua nolisque Laur. Zaccagnius, in Colleclaneis monutnentor. veterum, K o m .
1698, 4, p. 125-287. Confer supra, nr. 45, ubi de
fragmcnlis ante editis Nysseni conlra Apollinarem.
F A B R . Zaccagnius 1. c. p. 421 sq. collegit teslimonia dc illo Nysseni Aniirrhelico , alque in pracf.
pag. 18 sqq. demonslral primum, opus illud esse
genuinum Nysseni felum; lum inquiril in tempus,
quo illud fuit exaratum, et suspicalur latiusque oslendit editum fuissc a Nysseno mcdio lempore inter
annuiu 575, et Gonstanlinopolitanam synoduni,
(f) Pag. 260.
(q) In cod. Gsesar. LXXIX, nr. 5 sub nominc
Gresorii Nazianz.Yidesupra in vol. VUI, p. 414.
IIARL.

(U) In cod. Laur. \ . D .

11

EJ

FABRICIO.

33

anle e&cumenicam synodum et anlc obilum j Nyss. qua bunc vindicat contra eos, qui Ipsum i n Apoltinarig: pag. 21 usque ad pag. 41 doctrinam
simulabanl, quod fallacem quamdam immutalionem
piacilaque Nysseni quacdam explicat, ct liberare
slatus animarum in suis scriptis memorasset.
sludet eum a crirnine belerodoxiae, quam vocant,
Accedit series varietalum epistolarum Grcgorir, a
agilqiie de reliquis, quos edidit, Nysseni libellis.
Zaccagnio editarum, quas ex collatione cod. Vatic.
Sed coropara Scbroeckb. I . c. pag. 69 sqq. de illo
et Medicei observare licet, interposilo inlemlum de
, qui opinatur serius potuisse a Nysseno
iis judicio. Plura leges de bac edit. in nov. actie
scriptum esse, et laudal Christ. Aug. Salig., qui
enid. Lips. m. Jun. a. 1739. part. 11, pag. 357, sqq.
diligenCius et moderalius in lib. De Eutycltiamsmo
Anintadvertil laroen Bandin. 1. c. pag. 557 posire*
anu Eutychen, cap. 20, p. 176 sqq. dcfcndissel
mas epp. ined. Caraccioli minus fide ex cod. Medic.
Nyssen. calbolica* disciplinx dcdilum, a crimine
fuisse descriptas, ei a iuluro opp. Nyss. editore nofalsae dociriiue. Add. Scmler p. 256. el Oudin. p.
vain illius cod. collationem esse instilueiidam.
609. sq. Id opus exstal quoque Florentiae in
Paris. in bibl. Publ. sunl Nyss. pa;ic$ jam edilae
Lnurenl. codd. IV, rtr. 10, plut. 7, el X I I , nr. 6,
epistolae in XIII codd., in plurimis lamen codd. soplut. 10. V . Bandin. cal. codd. Cr. Laur. 1, p.
lummodo est episiola canon. ad Letoium. I I A R L .
205

et

482.

IIARL.

Epistolw Nysseni ad Amphilocliium qua qiieritur

ab llelladio non invilatuin se, ul in ecclesia ejus
erba sacra faccret, mcminit Baronius. [Diveisa
igitur eril ab Epist. ad Amphiloch. quae septima
est in ed. Garaccioli. H.]
y

79. Uomilia //, in S. Slephanum prlomarlyrem,

. Primus
Gnece ex codice Valicano cum versionc sua edidit
Zaccagmusp. 530-515, cum nolis. Prior fuit supra,
nr. 54.
80. Epistolw XIV: 1. ad Eusebium, incipit: "
. 2. ad Sebastenos,
. 5. . 4
. 5. '
. 6.
; . 7.
() . 8. (b)
. 9. ; :. 10. "
. 11. - '- (
. 12. \ (c).
13. * , et 1-4. '
. Primus Gra?ce
cuiii versione sua et nolis edidil'idem Zaccagnius
pag. 554-400. F A R R . Idem Zaccagn. in pracfalione
p. 12 sq.,qua:dam nolalu digna de illis observavit.
h i cod. autem Laurent. X I I I , plut. 76, a Bandinio i n Catal. codd. Gr. Laureut. lom. I I I , p. 535
sqq. curaiius dcscriplo, sunl praeter Nyss. pbysio
logiam s. De nalura hominis et sermonem De anima
alque Caiecheticum, ac prjcter cpp. in edii. Paris.
p a r t i m , partini a Zaccagnio publicalas, septein
aliae, ex hoc cod. a Garacciolo Gr. ei Lal. in lnceui
cuissae. Inscripia autera est ediiio:
#

S. Patris nostri Gregorii, episcopi Nyssw, cpislolw

tepiern. Primo Laline vertit, ei edidit, coitiniemariis
nonntillisqiie aniinadversionibus adjectis, J. B.
Caracciolus, G. B . in Pisano Lyceo publicus pliitaeophiae prof. Florentine, lypis magni ducis, ap.
T a i t i n i u m el Francbiuui. 1751. fol. Subjungiiur ad
caleetn ex tod. cod. S. Maximi apologia pro Grcg.

V I . In Calalogo bibl. Barberinx p. 494 memoraturGreg. Nyssenus De iranssubstantialione. Nimirum Parisiis a. 4560, fol. post Lilargias Jacobi,
Basilii el Chrysostoini inler varia veieruin Palnwn
scripla de S. Carna p. 425-425, Giaece exslat sub
Nyssoni nominc, "
, \
. Quod sanctificutus panis in corput Dei Verbi IrammtitaUir,
quodque neces&e sit humance naturce eo parlicipate.
Eadcm Lilurgica Lalinc edila a Glaudio de Sainctes, Antwcrp. 4562, 8, ubi Jiysseni idem anospasmation pag. 74 Laiine legilur. Est autem pelilum
cx magno illius Calecbciico cap. 57, alque expcnditur copiose ab Edmundo Albcrlino, in operc De
Sacramenlo Eucharislicv p. 485 seq. De calocbclico
illo libro diclum supra nr. 33.
Symbotum pdei Christiana, quod Gregorii Tbaumalurgi esl, adduciiur a Nysseno in Yita Gregorii
Thaumaturgi,
in quibusdam codicibus mss. ut
Grscco Caesarco ibeologico X L X l l legitur sub Nysseni nomine.
ln codicc altcro bibl. Seguieriana; sive Coistiniana3 Yila Gregorii Thaumalurgi non, ut in nl*
lero, desinit in haee verba,
, neque, ui in edilis,
slalim subjungil conclusioneni, in bomiliis et vilis
sanctoruin solilam; sed cjus loco babel baec, qua*.
ex Montfauconi Galalogo bibl. Goislinianae p. 480
bic ascribere juval :

:->
zl; , \ ,

Poslquain igilur precalus esset pro iis qui jam

crediderant, ul usijue ad fuiem melius proiice-

(; cod. Laur. . IIARL.

\b) I t i cod. Laureiil. dividilur baec epislola induas,
Pr^r ad Joanncm et Maximianum inc.: \
; poslcrior, quae in collcctione Zacagnii .
382, l i n . 2 2 , imillas babel lacunas cl a Zacagnio ex
l c g j a i o supplclas, al scuiirirculis indusas, cl con-

juiifia est cum superiore; in cod. Laur. scripta e$l

ad Slrategium, incipilquc:
/, etc. In illo igitur cod. sunl XIV cpp. qua
Zacagnius ex cod. Vaiic. primus evulgaveiv.l.
IIARL.

53

FABHICIO.

40

r*mt, et in Gdclibus, ul convertcrcntur : sic ex ; , ;

bumana vita ad Deum transfcrlur, cum domcslicis
.
suis prxcepisset, ul ne ipsi locum proprium ad
,
scpulluram emerent: nam quia dum viveret nun ,'
quam voluerit loci cujuspiam domhius vocari, sed
ut peregrinus et advena in aliis locis vilam dege- ) ; , *
, \, ,
r i l , neque posl morlem pudebit peregrinum agere.
, \
Sed posl hanc vitam, inquit, lioc in ore homiiuim

veiselur, nempe Gregorium, dum in vivis esset,
,
nwUi loco noroen indidisse smini, et posl inorlein
. ,
apud alienos quasi advenam fuisse, quia se a toto
' ,
orbe lerrarum alienum leecrat, iia ut nc in loco
& \
quidem sibi proprio sepeliri volucril: solam quippe
sibi possessionem honorabilcm esse eani, quae * .
avariliai uulluin admiilil vcsligium, in Ghrislo Jcsu
.
Domino noslro : cui gloria cum Patre el Spirilu, nunc et in ssecula soeculoruni. Amen.
Gregorius Nyssenus De fwmine, anima, elemenlis, sed illa inlerprclatio, quod sciam, luccm non asviribus animce, Latine Joan. Gouone, Noriiuberpexil.
grnsi, inlerprelc, edilus pcr Bcaluin Rnenanum
Graco-Lalina?. Paris. 1615, 2 volumin, f c l . ,
Argenlor. apud Scburer. 1512, fol. Paris. 1515, fol.
curante Frontone Ducaeo, ex ofOcina Nivelliana.
Basil. 1521, 4, [1512, j n Pameri . I . V I , p. 100].
Appcndix ibid. 1618, fol., ex suppcdilalis et IransHi sunt libri vm pbilosopbiae De nalura humana,
niissis a iacbo Gretscro.
qui sub NystfMii nontine exstant in anliquis ediParis. 1658, fol. tribus volum., in qua cditione
lionibus Latinis, ul Basilcensi 1562, fol. Nibil
niitil pra?ier appendicein jam inemoraiam accessil,
aulem aliud bis conlinclur, quam liber Ncmesii
cum alioqui nec lam nilida sit, nec tam femetidala,
De homine, in oclo libellos dislraclus, ul jam moquam prior Nivelliana. De ulraquc Labbeum, si
nui VIII volumine lib. [cap. 10, 6, pag.
placci, vide et Oudinum. F A B R .
448 sqq. Add. Mansium ad Fabric. Bibl. Lal. med.
Scd quam neccssaria sil nova Greg. Nyss. ed. e
el inf. . lom. I , p. 505 sq, H A R L . ] .
codd. emendanda, el ex illis el Zacagnii aique GaV I I . Scripta deperdita.
raccioli edilt. memoratis locttplelauda, e\ iis, quae
In Proverbia scripsisse se, videlur innuere Nysbucusque a uie et a Fabricio observala sunt, facile
ecnus homil. 1 in Ecclesiast., licet locus non ila evielucebit. Amplissiraus aulem fuluro edilori paiet
dcnler boc eviucal. Gonfer Tillcmonlium loiu. I X ,
campus, in quo vires ingenii, eruditionis, atque
p. 742.
diligentise cuiii laude pariter ac ulilitale possit exerIn Epist. ad Philippenses. Cyiillus Atex., ad
ccre.
Evoptium.
Aldirue cdilioncs &vnt : Gregorii Nysseni liber
Ad Theodosium, episc, Quomodo Cornelius SpiriDe liomine, cum Gregor. Nazianz. oratt. IX, quae
tum tanclum anle baptismum acceperil. Mcminit
om lia nunc priiuum cinendalissiuitf in lucem proNysscnus ipse in fine scripli De eugustrimytho ad
deuni, Gr. Venet. in sedibus hcr. Aldi et Audr.
eumdem Tbeodosiunt.
Asulani soccri. 1G56, 8. Greg. Nyss. opuscula
Damascenus in Parallelit p. 773 cital Nyssenum
Venct. apud Aldi lilios 1555, 8. Gonciones
in illud : Hic esl Filius meus dilectus.
De oraiione Domini. Ejusd. conciones octo De heaia
Eulliyiiiius in Panoptia aflert nomiuila
itta. Oauies aPetro Galesinio conversui: bis adjun , cia esl ab eodem Nysseni viia, e vctcribns aucto.
ribus collecta. Borox,Paull. Manulius, 1563, 4.
Idcm cx Nysscno ad blabium qnsCilam rccilal, ^
Frequcns mcnlio quoniam facla cst edilionis
quae non lcgunlur in scriplo Ad Ablabium, dc quo
Houscbel., curalius eam elpropler raritatem illius,
supra, nr. 50.
quaB penes me e.st, et propter addilamenta desciiV I I I . Editwnes operum Nysseni.
bam. Inlcgra auleiu cst inscriplio: D. Gregorii NysLaliiuc. ColoniiC, 1557, fol., cujus edilionis
seni op jscula q u i n q u c I . De professione Chrhtiana.
notiliam peterc licel ex Bibliotheca Gcsneri.
I I . De perfeclione, et qualem Chrislianum esse deceaU
Basil. 1562, fol., pleraque Laurcniio Sifanoinler- I I I . Anagogica viltc Moysis enarralio, qua vitae Cliriprele.llanc cditioncin recenselBeltaruiinus de S. E. stianae quidam is typus fuisse oslenditur. I V . Co/iBasil. 1571, fol.,Paris. 1575, fol., quxedilio re- tra Apoltinarium. V. De ftde. Gra?ce nunc primum
censetur a Possevino in Apparatu S. Paris. 1605, edila sludio et opera Davidis Hoescbelii, Augustani,
fol., curanle Frontonc Ducaeo, quae el plcnior et Lugd. Balav. ex offic. Planlin. apud Frano. Raaccuratior cauteris est editio.
pbelengium, 1505, 8, ex codd. August. et Maximi
Margunii, du quibus agil in prxfal., et cgoquaedam
Carolum Boviura Nysseui opera verlisse lpgas
adnolavi in lutroduct. elc. I I , 2, p. 255, sq. QiiOin lomo IX Ilaliw S.. Fordinandi Ugbclli p. 60,

41

FABBICIO.

4t

'. ', ;. . .
niam tero Fabric. vol. X I I I , . Do8-541, ea, quae
' '. . . et . .
in illa editione continentur, jam plene indicavit:
'. , '. . .
integrum illum locum buc reducani.
'. \ . .
S. Gregorii Nysseni opuscula quinque Graeca,
'. " .
primum edita ex codicibus bibl. Augusianse et
-'. . . .
Maiimi Margunii. > ') \
. . . . cxslal inler opera Ba , . , Incip. '
.. ') \ ,
silii magni, pag. 535 et fecie. Sic enifti ad codicciA
\ . . 15, Incip. ms. Gr. Nyss. lcstatur, qui isibaec margini ascri*
^ , *) \
psit: , \ , \ * - ,
. pag. 54, Incipit :
,
, *) - , \
, . . \ \ , \
pag. 169. Incip. \ , \ ') , . 175-180, . \
Incip. . Lugd. Ba- . *
Uv. 1593, 8. Praeler Hcescbelii notas in hoc volu- , $
m)ne exstant Maximi Margunii, episcopi Cytberen- .
sis, epislolae quaiuor ad Hoeschelium Graecae . 1,
'. \ ,
5, 43et57. Exsiant ethaec p. 155 notala docu- . . . Hic, ciim quibusdam aliis, ad
menla quinque, de divina Ghrislianismi origioe Ghrisiopb. Plantinum ut exprimeretur missus, nelesiantia, et quatuor usus sacrarum Scripttirarum : srio qui perierit. Ejus certe minislro sese tradi rbr
.
disse, Hoeschelio scripsii Sylburgius.
'. .
'.
'. .
\ . . . editus inter Basilii
\ .
. opera , . 297. Ad marginem codicts . ba?c lc*
", .
gunlur ascripta : \
'. \ .
, \

.
, , \
'. .
^ \ *
'. .
\ ;
*, .
^ \, etc.
*, \ ) .
*. , . . . D. .
Lubet etiam boc loco exhibere calalogum ope\ *
rum Gregorii Nysseni, quem ad ejusdem libelli
'. . . et D. .
calcem Hoescbelius consignavit.
'. \ ,
Calalogus operum divi Gregorii Nysseni.
. D. .
. A. bibliothecam Augustanam,
'. , \
. M . Maximi Margunii, Cylberensis epi- . . .
scopi,
\ . . .
D. H . Hoescbefii privatam, eignificat.
' ! . . . et . .
Asterisci notaia excudit Micbael Mangerus, Au-'. ' , . . .
gusta?.
\ , . . et partem *
'. \ \ ,
. atqne D. .
*\ . . . et . .
D '. . . .
'. , . . *
'. '. 6. . tt
*. ,
D. .
. . *
'. . . .
*. '.
, . . *
, .. ;
C. , . . *
'. , ':-*
*. ^, * \ .
. . . et . . ex Maximi Margvnit libt^
C ; . .
ralrtale.
'. ! i
*. 4 '. . .
. . .
*. ^, ,
\ , . , .
. . .
&'. . . I t .
\ ' . . .
*, \ , mp\
PATROU
GR. X L I V ,
2
14

>

43

S. GREGORIUS NYSSENUS.

* .
Hujus apographura
reverend. et doctissimus dominus Margunius,
, sua manu exaratum, dono Hoeschelio misit.
\ . . .
'. , . . hujus exemplum
ab eodem rev. ep. Gylh. Hoeschelins accepit.
'. \ , exstat in bibliotheca Yaticana, conversus a Joan. Livineio, G.

44

', . . .
exslal inlerprete Joan. Leunclavio.
'. \ , . .
'. # , '. Laline exstant, interpreie Joann. Leunclavio.
'.
Graece editus Parisiis.
Godex oralionum S. Greg. Nysseni, salis magmis
in bibliotbeca nobilie f t cl. v. D. Theodori Ganteri.

PROLEGOMENA EDITIONIS MORELLIANJE.

1LLUSTRISSIMO

BT REVKR ENDISSIMO

FEDERIGO BORROMiEO
8 . R. B . CARDINAM
MEDIQLANENSIUM ARCHIEPISCOPO,

CLAUDIUS IIORELLUS .

Quod Basilius Magnu&, Cardinalis amplissime, ad beatum Ambrosium Mediolanen. antistitem scribens,
post luculentam maximorum Domini Deique nosiri beneficiorum in genus bumanum enumcrationem,
ait se summam DeiOpt. Max. gloriam praedicando exlollere, qui per singula quaeque saecula niimiui suo
placentes deligil, , cum prasertim aevo suo e civilale regali, virum
spectalum, cujus fidei toiius gentis praefectura commissa fueral, generosa meitte, illustri ortum prosapia,
vilae splendore, dicendi virtute c l a r u m , negoliis civilibus Iraciandis conspicuum, ad seduiam ovilis
Chrieti curam traxisset, atque a judicibus lerrae ad presidenliam aposlolicam transtulisset,
, , ,
, , ,
, \ , \ . Qtiae ab
onmi assentatione remotissima elogia a tanlo arcbiepiscopo Gaesarieusi, sanctissimo praesuli Mediolajiensi jre t r i b u t a , nonne meritissimo ad bealissimum Caroluiu cardinalem Borromaeum, patruelem
luum, patria regnoque coelesli j a m perfruentcm , et ad te pari purpura, animi candore, dootrinae praeslaniia, vitae morumque modestia ac sanctiraonia exornatum, videntur transferenda ? Jam vero cum S.
Gregorii Nysseni episcopi, Basilii illius germani fratris, Operum fetuumque aogusli ingenii legiiimorum edilioni q> \ , patronum optiiuum ei , qusereremus a d
virulenta Zoilorum tela relundenda; in quem potius oculos conjicere debuimus, quam i n eum
cujus reepublica Ghrisliana, sanctaque Ecclesia Romana nomine ipso recreatur ? qiiippe in quo
omen faustissimum continetur: , siquidem, Igneus est vigor et coelesti$ origo
BorrommiSy quod oiim me de sancto Garolo, quem lu sequeris prope passibue aequis, depraedicasse n u n quam poenitebit. Quocirca Nyssenum pervigilem anlislitem , , ad le \ , ullro cum charissimis mentis pignoribtis perdiu abditis, accedenlem,
ea , benigniiale, humanUate ei alacritaie, qua veterum sanciorum petissimuna Patmm Graecorum et Latinorum monuinenta prosequi soles, accipito; ac pieiate gratem et meritis in locupletissimae
bibhothecae tuae, qua omnes exhilaras, potiori, quaeso, parte collocato. Sic utique , magne
Federice , foedus Musarum caetarum inviolabile servans, Tui memores fecisse merendo,
' , omne aevum diceris , et libi cum noniinis i m m o r l a litaie comparabis* Bene diuque, Borromaeorum ^, valeas. Luletiae Parisior. A. S. 1615.

4*

PROLEGOMENA

46

QDJS AD VITAM lyADDEMQUE S. GREGORII NYSSENI

PERTINENT

EX ALlORUM SCRlPTlS ELOGIA.

0.

Hieronymus in Gatalogo script. eccles.

Sophronius Grcecus interpres.

\$ ;, Cregorius Nyssenus episcopus, fratef Baeilii Cae*
, \ \ sariensis, anle paucos annos mihi et Gregorio Na*
zianzeno suos contra Eunomium legit libros, qul
, \ \
el multa alia el scripsissc el scribere dicilur.
.
Nicephoru* Calli$tu$ Ecclesiaeticae historia? lib. , cap. 29.
Habuil Basilius fratres, quoruin tinus Gregorius fuit, Ecclesiae Nyssenae lax el ornamentum : vir se
ciindum fratrem doctrina, moribus, et vitse sancliiate spectatus. Et quamvis conjugem habuerit, rebus
tamen aliis fratri niinime cessil. Qui Basilio mortuo, Hexaemeron sive sex dierum opus illius adimple
v i t ; eiAdversu$ Eunomium et Appoltinarem confulaiiones scripsit. Gonstanlinopoli quoque in divum Me*
letium oratiooem funebrem composuit, aliaque insuper plurima opuscula doctrinis et instilulionibus
plcna Eccleeix Dei reliquit. Ostendunt aulem viruro talem cum alia, tum pracipue in Gregorium illum
miraculis celebrem oratio ab eo ediia.

. . 6. ',

Socratis Hisl. eccleslast. lib. iv, tap. 2 1 .

. \
, \ *
Basilius duo$ habet fralres, Pelrum et bregonurai

Pelrus solitarium vit<e genus Basilii secutus est;
- ,
Gregorius aulem , docendi ralionem : qui librum
, - a Basilio in Hexaemeron edilum, utpote imperfe*
,
clum, post morlem frairis cumulate explevit. Idem
, \ "
funebrem orationem in Meletiura episcopum Antio*
. * chiae , Gonstanlinopoli recilavit. Exslant quoque
\ .
aliae diversae orationes ab eo conscriptae.
, . \ . '.
Theodoretus, lib. , cap. 28.
;, \ [] .
eorum numero qui vitae monasticse et severa?
\ - vivendi disciplinse, studioque virlutis operam naVA * .
varunt, Gregorius uterque, Nazianzenus et Nysse, , \ *
nus tutere principatura, quorum bic frater Basilii
, C magni fuit ille socius studiorum ejus, et adjulor
.
fuit. Igti
Cappadocia pro pietate dimicantee
* facile primas obtinuerunl. In jifsdem cum illis
\ ,
laudis societatem venit Pelrus, qui Basilii et Gre , gorii frater germanus f u i t : quique tametsi huma,& ,
niore lilleratura non perinde, ut i l l i , instructue
^iou | .
erat, pio tamen vnrendi genere admodum excelluit*
.
Pholio.
Lectus est Gregorii Nyssae episcopi similiter pro
* , Baailio Advertus Eunomium liber. Stylus i l l i , si
fatopwv, , \ \ . cui rhelorum, illusiris, et jucunditatem auribua
* *
instillans. 8ed nec ipse quidem ordine Eunomii
. \ ,
scriplum reprehendit. Quaraobrem et Theodoro
*7 .
concisior est, et Sophronio latior, abundat eniin
0 . " , - ^ entbymematis, atque exemplis. lllud autem vcre
= tiicetv, \ pronunliavenm , quanium Gregorius venustate ,
tponpi * splendore, et mirifica jucundiiate anlfecellit Theo - doro, tantum etiam argumentorura copia et ubrptv tx6%dtxau
tate eumdem vincere connitiiun
v

GREGORIUS NYSSENUS.

47

Lectutn est alurum ejusdem Gregorii Nysseni

, \ ij opss, de eadera ipsa re : in quo rationibus validioribus cum Euuomio manus conserens, eum vi , ,
expugnat, onmia impietalis firmamenta labefa- cians. Venustas vero orationis, et splendor jucun. , \
ditate mistus, eliam in boc opere decenter se , ostendil.

Ex Suida.
.
Gregorius Nyssenus episcopus, Basilii Caesarien ,
sis frater, vir et ipse insignis, omnique doclrina \
exuberans, addiclior taraen rhelorices studirs, tam
* ;
ccleber preclarusque in ea evasit, quam quisquam
. \
veicrum. Is conscripsit egregium librum Advenus , \ ,
Eunomium, tum opus admirandum De creatione
hominis; complures praeterea conciones, lum in * , \ Cantica canticorum, alque in Ecclesiaslen : tum ad
sororem Macrinam magnum et perpulcbrum Ser- ,
\
npbv
monem De anima composuit, multaque alia com- ,
menlus esl : ex quibus celcbre illud Stcpbani , \
prolomartyris encomium, et Gregorii miraculoruni \
opiflcis vila habeniur.
, \ .
Quis quantusque vir fuerit Gregorius Nyssenus, docet Martyrologium Romanum IX Marlii. Nywe
depo&itio S. Gregorii episcopi, fratris Basilii Magni, vita et eruditione claris&imi, qui ob fidei caiholica
defeniionem sub Valente imperalore Ariano civitate suapulsus est.
Meneeum Grwcorum X Januarii.
Hic erat fraler Basilii Magni, eloquenlia praecla
rus el ortbodoxae fidei semulalor, propterea eliam
\ .
Ecclesiae Dei prefuit; et cum illis, qui Gonslanli- q \ , \
nopoli secundam synodum celebrarunt conlra i m
pias bsereses tunc exsurgenlee, invictum pugilem gese prabuil, adversariis dicendi potentia ei Scri-
pluranim deraouslralionibas profligatis. In omni \ enim oratioois genare exercitaius, et virtulis gloria .
illustris, vim et robur obtinuii, et ad juetam sene- . \
ctulem provectus, obdormmt, et ad Dominum abiit. , \ .
Erat autem corporis consliiuiione et figura similis
per omnia fralri si^> Basilio, excepta canitie et ;,
\ .
itinus gratiooO .upeclu.
S. Hieronymus lib. De viris illusiribus.
Gregorius Sysunus episcopus frater Basilii Coesarientis, ante paucos annos mihi et Gregorio Xazicnzene
contra Eunomium legil libros: qui et mulla alia *cript\*te et scribere dicitur.
Ut vero lota bacc cum Eunomio controversia D contudisse, ac putidi cadaveris instar, risu dignum
oslendis$e, quod laniam ante sui admirationem aliis
inelius inlelligatur, scicndum est, Eunoinium,
conciiaral.
Arianae sectae anlesignaiuun et Gyzici episcopum,
pestileniissimum librum adversus orlhodoxam de
Exslanl adbuc quinque libri S. Basilii advenus
Trinilaiesenlenliamedidisse: de quo libello Pbotius
Eunomium, et ipse eliam impius Eunomii commenin 8ua Bibliolheca (): Legi libellum Eunomii, quo
tariolus iu Bibliolbecis repcritur: nominalim in
suam ipse prodil impielalem, cujus hic e$t tilulus.
Bavarica, et in codice Livineii, post Nysseni i*
Libellum hunc, quod Eunomianisin admirationee$$ei ' Eunomium libros subjungilur Eunoinii libellus, bac
de induilria, ne ad alios pervenirel, occultatum, vix inscriplione : ;,
landem nuctus Basilius Magnus, fortiler eum ac Expositio dogmatis Eunomii, unde forlassis explere
hplendide, omnemque adeo dicendi vim ac facultatem licebil lacunam Pbolianam. Prseposuil huic tilulo
ptrvadens, evertit ac jugulavit: diceres eum Babylo- quidam ha?c verba : , \
nifum infaniem ad firmam fidei petram allidendo . Silt ei animo et corde exsecrabilii. Impii

ia) Volum. 137.

PRULEGOMENA.
hujus scrtpti principium est: \ multoque magis nostrce theologim pluribus ottendens.
Hic vero Mopsueslia, utputo episcopm /titt.

De Sophronio idem Photius (c): Leclu* similiten
\ .
Sophrotiii liberpro Basilio contra Eunomium, TheoDe eodem Eunomio S. Hieronymus in Catalogo
doro apertior et multo doctior et brevior. Neque enim
icriptomm ecelesiasticorum : Eunomxm, Arianoe
per omnia Eunomium persequitur, sed illa potistlpartn epitcopus Cyiicenut in apertam hwreseos
mum exagitat, atque refellit, quce summa capita
prorumpens blasphemiam, ut quod illi legunt, iste
hceresis Eunomii continere videbantur. Characlere
publice fateretur, usque hodie vivere dicilur in Cappadocia, et mulla contra Ecclesiam $cribere. Respon- usus est dislinguente ac deficienle, et ut plurtmum
derunt ei Apotlinarius, Didymus Ba$ilius
Casarien- solulus illiy minimeque junclus sermo, non ingralus
Jt, Cregorius Nazianzenus, et Gregorius Ny$$enu&. tamen, imo et logicis argumentati$nibu$ perquam
Sed baec minus disiinole S. Hieronymns, priora floridus est.
De Gregorio Nysseno idem Photius (d): Lectus
el prosteriora simul jungens. Ul ergo confusionem
vites, sic fiabelo, ubi conlra primum Eunomii felum e&t Gregorii ISyssce episcopi similiter pro Basilio addisputaliones S. Basilii in publicum exiverunt, versus Eunomium liber. Siylus illius, si cui rhetoauribus^mtiUans.
toiD ille furere, et instar calcati serpenlis colia con- rum] illmtri*, et jucundilatem
Sed nec ipse quidem ordine Eunomii scriplum repretiita aitollere, arreploque calajno virulentius tam
in Basilium, quam in doclrinam orlbodoxara bac- hendit. Quamobrem et Theodoro concisior e$t, et
cbari coepit, et quidein triplici invectiva, S. Basiiio SopJironio latior; abundat enim enlhymemalis, alque
interim ad ccelestem beaiitudinem Iranslalo. Audi extmplis. Illud autem vere pronuntiaverim, quantum
Gregorius venuslate, splendore, et mirifica jucundiPboiium (): Lectum eju&dem impii hominis tres
Itbros continens volumen, quod velut confutatio e&t lale antecellit Theodoro, tantum etiam argumentorum
illarum inepiiarum, quas in ipsius reperiri blasphe- copia el uberlate eumdem vincere comiiitur. Lectum
miit S. Batilius demonstral. Hoc in opere partu- est allerum ejusdem Gregorti Nytuni opus, de tariendo, multas eum annorum olympiadas <sdiculce in- dem ipsa re: in quo ralionibus validioribus cuni Eunomio manus conserens, eum vi expugnat, omnia imclutum $um absumpshse ferunt; ac vix tandem post
mullorum annorum intervallum aborliendo improbum pietatis firmamenta labefaclans. Vemislas vere oralionis et splendor jucundilaie mislus, eiiam hoc
illum ac prodtgiosum, quem [urtivii congressibus
coneeperat, feium in lueem ejecitse. Quin tuncetiam opere decenter se oslendit.
miserum illic (evendo partum, ipsis quoque sectce Q Loquilur Pbolius de longissima illa oralione,
asuclU non temere exhibuisse, verilum nimirum
quae in opere conlra Euuomium, secunduni quoswMxime, ne quando et hoc opus in Basilii manus prius
dam, duodecimum, secundum alios, decimum ttjrttniens, quam coalesceret, dissiparetur, et antequam lium locum lenel, cujus haec esl in Bavarico cojtoreret prcemature corruptum marcesceret. Jgilur
dice inscripiio :
tUudiose velut alter in fabulii Saturnus, natum devo*
rando lexit, atque abscondil, quandiu quidem Ba&i cujus principium esl,
Ums in fluxa ista viia degens metum incuteret. Po$t- .
quam wero vir itle divinus, peregrina habilalione
In judicio de slylo Eunomiano plane concinit
relicta, in suam, hoc est, in cceleslem commigravit
Photius cum Grcgorio Nysseno : id inlelliges ex
lutredilalem, et ingenti illo melu discusso, vix lanprinio libro Nysseni, et ex his Pholii verbis : Ad
dem sero edendi advenit occatio, ne tunc quidem
stylum (Eunomii) quod altinet, tanlum U ab omni
etmmbns, sed amicis dunlaxal, evulgare ausus est. gratia et jucunditate remolus est, ut m eognovisse
Ja quem incidentes Theodorus el Gregorius Nysse- quidem, an tale quid exstaret, videatur. Jaciantiam
mus, aique Sophronius (quorum supru est me habita
tantummodo quamdam prodigiose ostenlat, sonummenlio) muitis verborum plogis; non secus quam j ) que dissonum stridendo edere affectal^tum consonanlium allerna vicisiitudine, ium vocibus pronuntiatu
priorem (illumtjusdem) Basilius.conficienies, jugulalumjam, et prm impuritate olidum in auctorem suum difficxlibw, el quce mullts abundant comonantibut:
conjtceruni. Has itaque tum impietalis puenas dedit. idque poetico wore, vel ul verius dicam, dilhyrom
bico potius rilu. Compositio ipsius coacla e*% et vi
Oe singulis hisce Eunomii oppugnaloribus specompressa atque exlusa, ut nectssehabw illius scrieialim Phoiius. De Theodoro isla (b): Lecti sunt
Tkeodori Antiocheni pro Basilio adversus Eunomium pta legens, aerem vehementer labiis verberure, si
Ubri wiginli quinque. Est illi phrasis non mquequa- modo aperte pronuntiare velit, quaz forle nanciscent
f*e perspicua, sensibus tamcn el argumenlis nimium atque contorquens, aut collidens etiam, ac temere txterjiciens, imo et truncans* vix tandem ille conjunqmantum densu$, S. Scripturae testimomis egregie
mbmdat. Ad verbum fere Eunomii rationes refellit, xit. Longas qnoque interdum, et immodice producla*
periodos facit : obscuritalem insuper atque inctrU-.
imperitum eum valde externarum disciplinarum
f

() Volum. 157.
<*j Vol. IV.

(c) Vol. V .
M V o l . VI.

S. GREGOKIUS NYSSENUS,

52

iudinem per omne oput o/fundens. Cum ut vulgo vu munitas et improbilatis refutatio, et ex anucedenltdcatur ipsa suce eloqueniioe vi eorum tonge captum bus tocis depravalis, et ex consequentibus eonficitur
txcedere; tum ut, quod in ejus stmu alque cogitatis
et demonslratur; et ex aliis sexcentis B. Gregorii
imbecillum t*X (ut est sane plurimum), hacipsaobscu- Nysseni libris, qui orthodoxe et legitime seniiunt,
ritale et intelixgendi dificuliate obtegere, sententiarecte excutiens, ut nemo melius in salutares preces
que celare vilium possit. Videtur vero et hgicis el laudes Dei laborem finierit. Libri autem, quos tnniti argumenlis, dum partim alios hoc nomine irife- sidiis excipere liceretici moliti sunt, et quos Geretalur, pqrtim ip$e libentissime m utitur, tametsi
manus veritatis propugnator primarius latronum
frequenler (cum *ero hoc studium arripuerit, neque insuliu $bie noxa servavit, tunl, Dialogus ad Macriad ejus intima penctrerit) in multis swpe merito er- nam sororcm de aniina, et Liber catechelicus, et
roris notatur. Ucec Pholius de genere dicendi Eu- ille qui De perfecta vita narralionem continet. Hsec
nomiano.
pro Nysseno Germanus. Ex quibus evanescii cahimnia Gasauboni, qui in Scholiis ad epistolam
Visus egt S. Gregorius Nyssenus favere opinioni
quamdain Nysseno ascriptam, el Eustathiae, AraOrigenis et Origenistaruni de communi omnium lam
brosiae, et Basilissae iuscriptam, criminaiur Nysdmonum. quam hominum damnaloruin ex inferno
scnum in calechelica oratione naBvos quosdam conliberalione. Sed Nyssenus Yalidum el tam erudilione, quam sanclilate potentem byperaspislen re- traxisse ex lectione Origenis.
perit S. Germanurc, palriarcbam GonstanlinopoEamdem Origenicam labem ab eodem Nysseno
litanum ; ex cujus pro Gregorio lucubralione baec depellil auctor anonymus, qui vitam ejusdem i n
excerpla Pholius nobis reliquit (a) - Legi librum, liUeras retulit.
auctore Germano, qui primum Cyzici ordinatu*, post
Illud lamen monuerim, iinem orationis calecheConslantinopolitanus palriarcha fuit,qui liberinscrilicae non esse Gregorii Nysseni. Gum eniin Severi
bitur, Retribuens et legilimus : quod perinde esl
meiuionem faciat, et opus de distinctione vocabuac si dixeris : De vera et legilima retributione quod
lorum contra illura promiltal, darum est tolum
illud nibil aliud, quam aliunde adscilum assumenrependatur hominibus,proul vixerint. Et hwcquidem
dum esse, cum Severus Acepbalorum anlesignanus
tituli inscriptio. Conlendit vero Gregorium Piyssai
episcopum, ejusque scripta ab Origenis errore es&e multis annisdemum post Nysseni obitum exsiilerii;
quod recle etiam obsen?avit Fronio Ducacus nosler
immunia. Etenim quibus deiirium illud placet, dcein Annotationibus ad magnam catecbelicam oratnonibus et huminibus in celernam poenam conjectis
D

liberationem inde exspectandam : illi qtiod virum Q lionem

Porro licet tam multi contra impium Eunomium
doctrina tingularem, el eloquentia insignem eum
agnoscerent, claramque tanclitatis existimationem scripserint, paucorum taiuen monuraenla aevi l o n gaeva vetuslas reliqua nobis fecit; ubi enim Soper omnium ora decanlaiam viderent, aggressi sunl
claris el saltitaribus ejus scriptU, obscura et perni- pbronii, Tneodori, Didyrai, el Apollinarii dispuiaCtosa Origenianl somni venena adoiiscere, virtutique tiones? Ipse etiam Nyssenus, nimium q u a n l u m i n
hominis, et doctrinw celebri hcereiieam occulle amen- tenebris deliluit : quem jam olim in lucem v i n d i tiam $ubjicere. Quare partim additamenlis falsis, care aggrcssi eramus; verum aliis atque aliis nefartim reclis argumentis violenler detorlis, multa ex goliis semper incidentibus, dcsistcndum f u i t . Sed
irrepreliensibUibus ejus monumenlis calumniari co- cessalionem meam guppleverunt nuper Parisienses,
nati sunt. Conira quos Germanus pielalh palronus, qui operaNysseni Gnece et Latine duobus tomiseleQculum venlatis gladium stringens, et vulnere pro- gaiiler evulgarunt,addilis etiam libris contra Euno^
mium; sed omisso primo, cujus exemplari edilores
itratos lw$te$ relinquens victorem superioremque
carebant: quem nunc ex Bavarico codice p u b l i c a eum constituit, in quem harelica colluvies insidias
mus, u l et alia nonnulla, quibus cditio Parisiensis
struxeral et posueral.
Nonnullis interjectis idem Pholius : Ut breviier D a r e t , ut plene confldam hoc nosirum ad Parisiendicam, omnia sancii hujus patris scripla ab omni
sem edilionem auclarium seu addilanientum leclo*
hcrretica pravitate, ei calumnia, quce in impielaribus non fore ingraluni.
t)cm vergit, immunia este declarat. Hccc porro tmC

(a) Volum. 155.

LECTORI
Quod aliquando conligit iis quibus aurea mediocritas etiaiu in votis placuerat, Leclor sequaninie,

JEQUANIMO.
u l quod exoplabanl auctius alque melius faceres
DeuSjquomodo voii plusquam couipos F l a c c u b a i i

55

PROLEGOMENA.

54

bene eit, nikil amplius oro, nobis cum fuit, iu Polymorpho Dialogo 1, ubi de incarnaticne
Gregorio Nazianzeno metuenlibus usuvenit. Enim- Dornini lotjuitur, haec desumpsit teslimonia fol.
w o primum votura et consilium nostrum fuerat ini- 124, edilionia Tigurirwe,
Uo libros tanlum S. Gregorii contra Ennomium a
. ,
doclissimo viro Nic. Gulonio Professore quondam
,
regio lalinilate donatos in lucem edere, quos R . . Joanneg a S. Francisco Faliensiuin
. Dicimus ergo, cum in iis quce prius dicla
monacborum prior recognovit. Sed cum ille in sunt, dixit Sapientiam cedificas&e sibi domum, carmorbum incidisset, neque prelo posset prope- nis Domini Verbo constructionem mystice intelligil.
ranti pensuro suflicerc; visum est alios S. Gregorii
Hoc (eslimonium reperies pag. 77, bujus edilionis
libros j a m Graece excusos ad alteruoi tomum contom. I I . Ergo dicimus, quod in bis, quae hunc
ticienduni colligere: jam enim olim apud Raphelen- praecedunt verbis, cuni dixiesel Sapienliain
giani l i b . De $Ua Mosis; apud Pianiinum, iib. De sibi domum dificagge.
virginitate; apud Sartorium, contra Apollinarem,
In eodem Dialogo et fol. 124,
elalia ejus alibi opuscula fueranl publici juris facta. ,
Quod eum audiisset amplissinms praeses donwnus ^ ' , \
Tbuanus, Regii Consistorii consiliarius, codiccs ,
suos roanuscriplos nobis benigne concessit, e qui- * . Verbum erat
bus erula est disserlatio De anima bacienus non ante scecula, caro autem exlremis temporibus facia
e&t, nec converlens contra quispiam dixerit vel eam
edila.
Misit etiam ad nos ingentem codicem Anluerpia esse atite s&cula, vel in ultimis temporibus factum
R . P. Andreas Schotlus, qui libros sive bomilias esse Verbum. Hoc tesTmioniuin babes p. 161 hujus
Nysseoi ampliug triginta compleclitur, guinptibus edit. Giialur idem locus et in synodo VI OEcumeclar. viri Tbeodori Ganteri Ultrajeciensis genalo- iMca, aclione 10, pag. 126, editione Romana.
risolim exscriptas, quibus additi sunt alii ex b i - , , \
bliotbeca nobilisg. viri Francisci Olivarii, Fed. . quinlo toma
Morelli, Profese. reg. Decani, et aliorum ainicorunx conlra Eunomium, cujus initium, De voce ilaque
S. Petri ApoUoti. Unde colligimus decsse buic
iKhflroTum deprompti, quorum benelkium in nolis
noglrae edilioni librum priiuum,et oralionein quarad singulos libros praeilicabilur.
is Cbryso- ^ tam ejus in synodo dici et vere esse quinlain. Ui
Licei enim edilioiie operum S. Joannis
slomi adhuc detinerelur vir doclissimusj , Calologo eliain librorum bibliotbecaB Valicanae numero 424, initium assignalur islud lib. contra Eu Fronto Ducaeus S. 1. Theologus, guo tamen
subsidio iios juvare non destitil, cura et deleclus nomium,
babendus esset codd. mss. et varianles lectiones secundi aulem istud,
cam judicio aliae prae aiiis amplectenda3, et nolae in * quod est orationis primaj
vario* libros olina ab ipso emendalos recognoscen- hujus editionis initiuro. Tertium leslimoiiiuiii proferl Theodoretus in eodem Dialogo 1. fol. 125,
dae, aique huic edilioni adaplaadae esseni.

\ \
Verumtamen hac adbibila diligenlia non potuimus quamodam bouiiliarum Gracum textum nan- , *
. de divino, et ab omni corruptione et
cieci, quas sub fijiem secundi tonii Latine lanlum
cdidimus; sed neque lolos conira Eunominm X I I interitu alieno est hmc vox, < Creavit me: sed sicut
libros suppediiamus, cum ul ex synodo VI cecu- dictum ett, de eo quod per divinam dhpensationem
meiiica consui, secundus numerus silis, qui primi assumptum e$t. Idem exhibelur iisdem plane verbis
locom ediiione noslra obtinet, expressos ex apo- p. 79 hujus editionis, nisi quod pro grapbo V. G. Franc. Pilhoei, quo et inlerpre dum D S legitur illic . Quartum profert
viveret eosque Laline couverleret, usus fueral. idem Theodoretus Dialogo 2, ubi de pagsione
Nam ut ex Gatalogo librorum bibliothecae VaticanaB Ghriali disputat ex eodem opere contra Eunommtn
fol. 147.
constai, a ltbrario in duas partes divisus fuit liber
,
xn, cujus prior pars undecimura conficit librum
; \ & *
bojus editionis, boc inilio inchoalum,
t , > ,
\ , quod inilimn ille calaloc . Si autem qui ex Maria tiatus
gus libro x i i Iribuit. Ilenique synodus sexla acett, cum fratribus disserit; unigenitus aulem fratret
tione 10, pag. 127 editioois Vaticanai.
Exhibentur itaque nunc libi S. Gregorii Nysseni non habet : quomodo enim inur fralres contervareccnira Eunomium, quos S. Hieronymus in Catalogo lur esse unigenitum ? Ei qui dixit, c Spirilut Deut
Scripiorum eccletiaHicorttm sibi et Greg. Nazianz. est, idem dicit discipulis c Palpate me. Ha3C
lectosab auctore aflirmat; el ne dubiles num bi autcm excusa reperies pag. 281 liujus edilionis.
t i s t Uli ipsi quos a se scriplos evulgavit TbeodoreQuinlum in dialogo 5 repcritur fol. 129.
tas. qui synodo Epbesina? anno Christi 450 inler- ,
1

S. GREGORIUS NYSSENUS.

56

secundiim csse numerandum . 56. QuomodoDomi. , nus per Chritti humanilatem mundum sibi ipsi re . Neque humana natura Lazarum vivi- concilians, animce et corpori beneficium ex se proficaty nec deflet jacentem impatibilis potentia : sed
feetum hominibus dispertiend* Iribuit,
volens
tncryma e&t homini* , vilce autem ea qucc vere quidem per animam, attingens vero per corpus. Semta sunt. Sed emendandns esl hic loeus ex aclione ptimum denique synodus eadem VI in eadem acX Synodi sexlae OEcumenicaB, ubi cilatur ex Hb. tiQne 10, p. 127 Vaticanae edil.
contra Eunomium pag. 127 editionis Vaticanae,
, vita veroejus qui vere vita est: , . Qu verba sic interprelanam el ita tolum exliibel locum baec editio orat. ttir Gulonius pag. 280: Interea autem ab iis qui tales
4, p. 461. S^xium cilatum babes a synodo n CDCII- voces nobis proferuntj operx pretium est disterc, an id
menica, aciione4, pag. 59 edit. Valie. quod ascendit, elc.
.
Quod ad lacunarum lacrymas auinet, facile a te
^ condoiiabtintur ut et nimis crebra opera>: * ruin propcranlium, qua3 vix Argus
, , cuncta animadverterel. *
. Ea vero tibi reprxsentat
\ . Bene vale, et primusliber bujuseditionis, quemeliam hinc conslat
sludiosis lui similibus fave.

DE GREGORIO EPISCOPO NYSSENO, ET EJUS OPERIBDS

{a)

PRiEFATIO.

Divus Gregorius, Nyssensis episcopus, fraier germanus D. Basilii, ac nalu quidem majoris, ut ex ejus
scriptis conjicere esl, polissimum ex Hexaemero, ubi de Basilio loquens praeceplorem semper appellal,
fuit eloquentissimus, ut Suidas el plerique veteres tradunl, quod et illius scripia declaranl, abimdeque
sacr testantur bistoriae. Pfimum artes dicendi exercuil, lantumque in bis profecit, ut landetn rhelor
illustris evaserit, laudalisque oraloribus antiquis non inferior eistiteriu Sed istis eloquenliae studiis r e lictis monaslicam di$ciplinam seculus, ul scribit Tbeodorelus lib. , cap. 28 , ad tbeologiam se contulil,
diligentemque sludio sacrarum Lillerarum operam navavit. Poslea lamen cum jam ad ipiscopatucii
Nyssae civilalis, a qua Nysseni nomen accepil, designalus est, sanclis Bibliorum libris, quos in ecclesia
lcclilare et inlerpretari solebat, negleciis, ad rbetoricam itemm profitendam animuin converlil. Quam
(cvitalem muiabilUalcmque consilii D. Gregorius Nazianzenus epistola 54 ad illum pluribus scripta reprebendil. Quo vero anno ad eum episcopatum pervenerit, lncertum est; sed eam praefecluram lempore
Yaleniia imperaloris jam lum gerebat, cuni a D. Basilio episcopaius Sasimorum Nazianzeno decrelus e s u
ls enim poslridie illiys diei, quo episcopus fuil crealus, ad Nyssenum habita oratione, anlisiilein appellut tantisquc laudibus tollU, ut ipsius commendalio, etsi taceant cacteri, Gracorum omnium inslar esse
possit. Gum aulem anno 584 synoduin epi$coporum contra Macedonianos Constanlinopolim convocnsset
Theo4osius imperalor, decrelumque e&scl u l nullus episcopus relicla sua dioecesi ad alienas demigraret,
luuc dispertitis per provincias Ecclesiis, Caesarea post defuncUim Basilium, obvenil fratri Gregorio,
Nyssae prius episcopo, ut scribit Sociates libr. v, cap. 8. Hic habuit uxorem, ul bisioriae mandavuvNicepbojrus Ub. x i , cap. 49. Quod tamcn vix probari possit, ut aliqui censent, ex Nazianzeni oralionc d e
laudibus Basilii; nani cum parenles lani cgregiae sobolis procrcatione nobiles fuisso osiendit, Id, i n q u i t ,
demonstral beatus sacerdotum el virginum numerus, et eomm qut in vita conjugaia vixerunl, ctc. S a cerdotes procul dubio fuerunl Basiiius, Grcgorius, el Pelrus Sebasiae episcopus, quem Basiliua ipse s a oris initiavit, el ad presbylerii dignitalem provexil; soror autem Macrina et Naucralius fratcr vitam s o lt ariam et inopem sunl complcxi, ul de viia Macrinae conlinel epislola, qu3 Nysseiio ascripta i n l e r
sanctorum bislorias per Surium congeslas ad diem 19 Julii legilur excusa, cx inlerpretalionc P e l r i
Francisci Z i n i ; sed inter illos qni virgines ct exsorlcs conjugii remanserinl, aulcx caateris (decem q u i p p e
Hbfeii, si fides illi (ribuatur epislola;, iisdem parcniibus naii sunl) qui roatrimonium coluerint, non s a i i s
binc liquido consiat. Ipse vero Grcgorius in libro queni De virginilale scriplum reliquit, vitlelur aperl^u^
(a) fla3c praefaiio Laiiais eiiliojubus Ny^seni baclcnus esl pra^fixa.

pra:fatio.

57

58

ionuere se conjugem, non caelibem fuisse, cum ait cap. 5 : Nunc mihi virginalium laudum cogniiio quodammodo inanis tst ac minime frnctuosa, etc. Sed esto connubialeni vilam sit amplexus, ipsi tamen ea
vivendi ralio nihil impedimenli allulii, quominus slrenue pro catholica fide decerlans, ad paivm virtutie
gloriam aspirarit. Nam ul per Ecclesias lia relica3 pravitatis tenebras suis concionibus disculerel, lumenque veritaiis hoininibus quasi prelucerel, crebras peregrinaiiones suscepit, viasque difliciles confecii.
Quas cum aegre ferret, ei suam vetul inconslanliatn qtiereretur, Nazianzenus episiola 54 consolalus est,
el ad bene de mullis mercndum, atque gratiam a Deo sperandam erexii. Quo denique anno decesserit e
vivis et poslerior Basilio (ut tesiaiur Socrales lib. m , cap. 8, idque manifeslum reddil Nazianzeni ad
Nyssentim 57 epislola consolaloria de morte frairis) non conslal ex hisloriis; scd ipse mullis in locis
Hieminil se jam grandem nalu et senem scribere, maxime iu epislola De professione Chrisiiana, in libr.
l)e virginiiale cap. ullimo; ci in orallone quam De infanlibus, qui ex utero praimature abripiuntur, edidit,
aliasque s&pe seneciuleui suam excusat. Hoc soluinmodo de ejus interila sic nolatur in Usuardi Marlyrologio ad dieni ix Marln : Apud Nicenam civitalem deposilio S. Gregorii epi&copi, (ratris beati Basitii
Cecsariensis, tam vila quam eloquenlia clarissimi. Atque haec quidem brevi dicta sufiiciant de Gregorio
Nysseno, de cujus laudibus elogia veierum poslea fusius subjicietous.
Jam vero quoniam naturalem et legitimum ordinein quo quisque librorum scriptus esl, non polwimus in
bac ediiione sequi, artificialem inslituimus : nempe ut priorem locum sortirenlur ea quae ad Yetus Testamentum referri posse videbantur; deinde quae ad religionis Ghristiana? inslitutionem, fonnani, el professionem speciant, et in quibus aliquot evangelica? doctrinae teslimonia Iractantur, secundum locuin oblinerent, posiea concionibus nonnullis ad Ecclesiae consueludinem pro ratione el serie feslorum disposilis
orationes funebres de laudibus quorumdam sanctorum adjecimus. El boc de universis ejus doctoris operibus praemissum stt. De singulis aulem pluribus tractare non convenit, sed quidquid de aliquibus raonendum nobis occurret, paucis bic addemus.
Igiiur rogante fratre suo Pelro Sebastae episcopo confecit librum in hexaemeron, quem afftrmat Socrates bbr. iv, cap. 21, a Basilio morte praeveniente imperfectuui esse relictum. Eum nos prinio ioco ex translaiione Zini praecedere voluimus : quod eo libro De opere sex dierum iu ordinem ac concordiam q u
de mondi procrealione primo quidem aspeclu diflusa ei inter se contraria videntur, accommodate disponat, ipsumque Moysero sibiipsi consenlienlem et constanlem eieganler ostendat. quia in eo conimenlariolo mundi fabricam ita contemplalur, ut naturalem tantummodo et liisloriae congruentem rebos creatis ordinem explicet, buic conlinuo duas subjunximus oraliones in hominis procreationem
admodum pias et elegames, qu(i> inquil Zinus qui lalinas fccit, licel ab ejtudem auclom, et mullo
etiam magis Basilii magni, cui quibusdam falso atlrtbuias audio, (inielligit foriasse Godefridum
Tilmannum, qui eas inter ejusdem Basilii opera Iranslulil, el pro loco paraphrasi diffudil) seribendi
cotuuetudine abesse videantur, aniiquissimce lamen sunt, aut ab ipso Gregorio adhuc juveue forte composiue, anlequam abtolulissimum librum De bominis opiOcio prcacripshset: aut ab aliquo ejusdem oelatit viro tum pio lum minime indocto. Nos lamen conjicimus ex primae oralionis inilio, ubi scripluni
legilur : Jniquum esset cum ea qux ad feras tum nalantes, ium gradieWes, tum volante*, quceque ad coelum ad eaque QU<B in ccelo sunt, quaque ad terram et ad ea quce sunt in terra pertinent, didicerimus, elc.
easdem non esse Gregorii noslri : neque enim de Iiisce tractavit, sed Basilius in Hexaemero. Ambae autem si non habitse ad populum, tamen scriplae domi et coram reciiatae videntur. Sed de bis aliorum esto
judicinm. Liber ille De hominis opificio quem Latinis atiribus dedil Joannes Leunclavius, admirandum
opus a Suida vocalur. Hic si ordinis ralio. quo scriplus est, sequalur, debet praecedere. Nam, inquit
Nyssenus in Hexaemero, librum De Iwtninis opificio anle bunc misimus. Hic primum damus ex iranslatione Gentiani Herveli concioues octo in Eccle$ia$len in quarurn priore slatim in lirnine lestalur se
etiara Proverbia scripsisse, dum sic ait : Cum sensa Proierbiorum jam tnentem prius exercuerint,
quorutn ob$cur(B8untraUones,ad hanc Scripluram, quce vere est excel&a, exsUtit atcensus. Sed haec coramentatio nondum venitin publicum. Homilias aulem quindecim in Canlica caniicorum ineris sanigmaiibus plenas, parlim ex eadem Herveli Iranslalione, qua3 viris doctis purior et facilior visa est, appressimus; alias nempe quatuor postremas quousque Herveti procedebal exomplar, ex inlerprelalione Leunclavii complevimus. In fine praBfationis, quam iisdein bomiliis ipse Gregorius praefecit, rcddil ratioDem inslitulaB commenlalionis, ubi iia loquilur: Non e&l luc liber me scriptus ad osientationem; sed
quouiam multa ex iis quce in Ecclesiis dicta sunt quidam ex iis qui nobiscum versantur, adnolarunt, ea in
(ormam homiliarum enarravi in diebus jejuniorum: in his entm liic liber ad aures populi nobis fuit claboTAIXU. Singulis autcm diebus singulas oraliones recilavil: nam terliam dicit esse diei lertji, et sic de
reliquis. Sequitur eleganlissima oralio, qua Gbrisliani hominis formula tradilur : idipsum quoque profertar in libro De vita Jfosw, qucm Lalinitate donavit Trapezunlius. Illam vero ex seoreum vulgaiis a
Francisco Zino bic apposuimus, sicut cl Caiecbelicam oralionem, maximam appellalani, ex transiaiicne
t

59

S. GREGORII NYSSENI

60

Herveti; nam cura jam legeretur reddita Laiine per Petrum Morelium, placuit el bic vereionem nondum
hactenus iiDpressam proponere. Ibi aulem, maxime cap. 57 mulla de iransmulatione sive transsubstantiatione Dominici corporis et sanguinis adducuntur, et cap. 58, se aliis in locis plura de Eucharistia
posuisse narrat, quod tamen non ita frequens est in exemplaribus quae vulgo ferunlur. Huic i t e m CaUicuelico libro (sic enim Gregorius ipse appellat saepissime) sicut et illi de anima et resurrectione disputationi cum sorore Macrina, quidam haerelici, ut in plerisque veterum lucubralionibus, dogmala nonnulla,
praecipue vero Origenis injecerunt, Nicephoro teste lib. n , cap. 19. Sed et immislas bujusmodi falsas opiniones demonstrare possis ex eo quod in Calechetico cap. 55, circa finem ex sententia Origenis reperitur, longis post sa3culis Deo puram conservandam nalurara : ct quod buic errori conlrarium habetur in
oratione De die NalivitalU Domini, cum scribilur : Quod per fesurreclionem qui justi erunt, ad caslcstem
quietem accedent ;qui autem peccalis obnoxii, in gehennos ignem delrudenlur, etc. Nec enim pugnantia tantus vir am sensil autdocuit. ut cselera paucis compleclainur, alia quaedam opuscula in bac editione ac*
cesaerunl, nimirum oraliones De fugienda fornicatione; In eos qui differunt baptisma, et qui cegre fcrunt reprehensione*, ab Herveto primum conversae. De Ascemione vero, et in Pentecotten sermones jam
edili circumferebanlur : prior quidem "ex Sifani versione, sicut et pleraque Nysseni scripta; sed quia
feria posl Ascensiouem de eodem sermone ex Iranslalione Zini legitur in breviario Roniano nuper ex
decrelo concilii Tridenlini resliluto: propterea et hunc et quoscunque nancisci potuimus e i eodem inlerprete, qui ab Ecclesia probalus esse videretur, selcctos excudimus, ul Depauperibus amandis, ln mulierem
peccalricem, De dormientibus, et de Christi nalivitute, ejusdemque rc&urrectione. Nonnulla pralerea ex
aliorum versione seorsum vulgata inseruimus, ut librum De Virginitate* Peiro Galesinio conversum, et
Koraae lypis excusum: in quo de virginali virlule, qua una reliquae ouinesconlinentur, ita disputat evangelicae doclrinae majestatem r.oir.p!ectens, ut non soluni cum Sloicis de bonesto, verura eliatn cum reliquis honestis philosophonim disciplinis disserat, pairociniuinque earum aclionum, in quibus virtulis
splendor elucet, suscipiat. Et, ne quid silentio praelermiUere aut dissimuiare videamur, quod bic habelur impressum nomine Gregorii Nysseni ad Pelrum fratrem *uum, De di/feretHia mbtlantiie et hypo~
staseos, idein legitur aptid D. Basilium epistola 45 ad Gregorium fratrem Nyssenum episeopum. Viderint doctiores cuinam illorum banc disputationeni assignent.
C;i!leniin inter sanctorum Yilas ab Aloysio Laline non iia pridem ex diversis auciaribua edilas et
modo per singulos dies cujueque mensis a Surio digestas, oratio quaedam, pia sane juxla et elegans,
De occursu Domini et De Dei parenle, atque de justo Simeone, Gregorii Nysseni tilulum prae se fert
sed quooiam Simeon Melapbrasics, qui primum dispcrsas Graece collegerat, videtur in bac nonnibil aut
immulasse, autetiam aliquid addidisse, dum pro suo raore copiosius explicavit, ac amplioribus rerbis
enarravit: ideo quasi fetus esset illegilimus, bauc cum vere nalivis stare noluimus. Verumtamen si
quis forle secus judicet, babet interim, ut ne bic repetatur, inibi lypis impressain, sicut et epislolam
illam ad Olympium manachum, De vila Macriuce. Quod vero perlinet ad diversas quorumdam libroruin
inscripliones, nos ut plurimum in margine nolavimus, aul in operum Galaiogo, quem subjiciemus, i n dicabimus.
Desiderantur aufem praeier haec alia ejus viri monimenia temporum, vel bominum injuria deperdita,
aul baclenus in lucem uondum evulgata; neque enim reperilur liber, quem scripsisse memoralur coutra
Ablabium, De Patris, Filii, el Spiritus sancti divinitate, nisi quis illum esse forle suspicelur cx affinita
argumenti, quem ad Ablabium misit, Quod ires dicere D$os non oporteat, pag. 447 tomi I I , sed locus (aincn
ab Eutbymio prolalus parle t i l . 2 Panopl. in eo minime reperitur.
Necduni prodierunt in lucem Commentarii in Epistolam D. Pauli ad PhWppenses, quos, ut docuit Sixlns
Seneusis, auclor Bibliothecce sanclce, Cyrillus citat inMibro ad Evoptium fratrem contra Theodoretum. In
cujus libri fine sic legitur : D. Gregorli episcopi in Epittolam ad Philippen$e$: eujus fragmentum : Hoc,
inquit, tapiatur quod est in Ghristo Jesu, c qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbilralus esi esse se
uqualem Deo, sed semelipsum exinanivil, formam servi$u*cipien$. > Quid pauperius in Deo quam forma servil
Quid humilius in rege cunctorum, quam ad communionem pauperis noslrce naiurce sponle venire f Rex regum
el Dominus dominanlium induilur forma servi; judex omnium fit subditut potestalibus creaturce, Dominus
in sptlunea ponitur: qui omnia continet, in diversono non invenit locum, sed in prmepe projicitur jumenlorum; mundus et immaculatus sordet suscepit humancc naturm, et per omnia paupertatem nostram transiens,
usque ad mortis venit experimentum. Considerate paupertalis spontanece mensuram, vita mortem guslat, judex
deducitur adjudicium, vitce omnium exsistentium Dominus subdilur sententia judicantis, rex omnium virtulum, qtue ultta mundum sunt, spiculalorum non respuit manus. Haclenus Gregorius episcopus: qui quide-ii
videtur esse Nyssenus nostcr, cum Nazianzenus nec in banc epislolam, nec in aliquem Veteris aut Novi
Testamenti librum ex professo scripsisse merooretur. ln principio orationis primae De pauperibu* amaudis,
vbi scribitur: Quoniam duobus superioribus diebus cupidilalem illam qu<s gulce ventrisque volupiaiem sectatur
Wtigavimuty de ipsisque mulia diximus, eie., clarum est ipsura Gregorium de hac re orationes habuissa
f

61

IN HEXAEMERON LIBER.

02

4 poptdum, qupe jam non reperlaniur, sicut nec alia plnra, quae scripsit maxime aduenus Eunomianos,
Arianos et reliquos illius lempestatis haerelices, cum quibus animo inlracto pro veritate calholica propugnaWi, u l indicat Theodorelus lib. iv, cap. 28, et a quibus propter fidem pairia pulsus in exsUium, ubique
mulu sustintiit, ut ipsemet in Vita Macrince refert. Sed haec quae hic brevi repelila snnl, licuil ex ipsiue
scriptis Patruraque bisloriis collecta in medium proponere, ut si quis pervesligandae anliquilalis sludiosus
bojusniodi librorum tbesauros reperiat, eos tandem extrabal, el ad publicam uiililalem inapertam lucem
eoiiltat.

T O T

ESAHMEPOY.

S. . . GREGORII
EPISCOPINYSSENI

E X P L I C A T I O A P O L O G E T I C A . AD P E T R U M F R A T R E M ,

! HEXAEMERON.
PETRO

FRANCISCO

INTERPRETE.

PRO0EMIUM.

, 2> ;
Quid agis, homo Dei? cur ea nos quae vires h u , \
manas superant aggredi, et onus quod noo modo
, \
suslineri, sed ne suscipi quidem, ut ego senlio,
, , sine reprehensione potest, subire jubes? Vis enim
, ; quae coelesli numine afflatus de mundi procreanvotav
lione magnus Moses prodidit monumenlis littera, - rum, q u pnmo quidem aspectu inter se contraria
, ,
videntur, ordine quodam disponam sanctamque
- Scripturam sibi ipsi coneentienlein ac conslanleni
,
esse demonstrem ; idque post divinam illam palris
* \
nostri in idem argumenluni commenlalionem quam
- qui legerunt, non miniis quam ea quae ab ipso Moptav, oi , sc perscripla sunt, omnes admirantur : el merito,
\
mea quidem sententia. Namquam raiione.m habet
, , . * ^ cum grano spica quae el ex illo provenil, et illud
, , non e s l ; vel potius quae, cum illuti ipsum esse
, ,
possit, niagniludine tamen abeo, el pulcbriiudine,
, \ \
et formae diflerl varietate, eamdem rationem ha\ ,
bere dicas cum oraiione magni Mosis, ea quae a
,
magno Basilio accuraliore studio sunl elaborala :
- eieiiim quse paucis ilte veFbis contplexus esl el

63 ,

S. GREGOKII NYSSENI

64

explicavit, ea doctor noster sublimi philosophia

sic adauxit et cumulavil, ut non spicam, sed arbo ,
rem effecerit, ad similitudinem grani sinapis, quod
, \ regno coclorum comparalnm est. In accipientis
, ^ $
enim animo excullum arbor fil, cogilalionumque
,
magnitudine undique dilatalur, et ramorum loco
'.,
prxceptis et institutis expanditur, proposiloque
,
pielalis fine sic eflerlur in sublime, ut excelsae
\ , \ etiam altacque mentes, qus volucres coeli vocan , \
t u r i n Evangelio, sub lalium ramorum magnilu\ ,
dine queanl nidos construere
Quaestionum eniin

explanatio est animi quidam veluti nidus, in quo
.
mens instabili solliciludine sciendique sludio, tan , \ ,
quara multiplici volatus errore, fessa conquiescit.
,
Quonarn igilur paclo lati tanlaeque sermonum ar , ' .
bori liceat exiguam noslra cogilalionis plantulam \ ,
comparare? An vere neque lu imperas, neque nos unquam conaremur, palris roagislrique noslri slu- ; " , '
dio laborem noslrum opponere? llaque agricolas ,
polius imitabiniur, qui mirabili quadam ralioneex
\ .
una eademque planla varios fructiis percipiunt; id
; * ,
autem assequunlur inserendi arliOcio, quod ejus- :
*
modi est : pusillurn aliquod ex arbore quapiam
germen, una cum corlice basi Ulius subjeclo de>
cerptum, in allerius arboris majoris aliqua parle , , Sv,
eic incisa, u l ei cortex qnadret, includunt, ut na- ,
lurali majoris arboris kurnore germen illud enulri- ,
tum coalescat ramusque Gal. Meani itidera ego co- . \ gitalionem, quasi germen aut surculum exiguum, ,
magnse arbori, nempe praceploris nostri sapientiae , inseram, occasioneque mihi inde suppedilata, lan- ^ ,
* * , \
quam humore quodam irrigatus, proviribus ramus
ejus efliciar. Arbilror enim qnosdam bauif recie .

percepisse quid ille sibi in iis quse in sex dierum
opiflcium conscripsil, proposuerit: ideoquc calum- , >
niari, quod dilucide oon explicaril ea quaj ad so- \ ,
lem pferlinent, quomodo post Ires dies, non cum
, '
reliquis stellis conditus fuerit; quasi fiert nequeat,
, \ ut mane et vespera diurnum spalium conslitualur,
,
nisi omnino sol et occidens vesperam, et oriens
, inane conflciat.
.
Duoruoi quoque coelorum procrealionem non ea
pientes, cum de tertio coelo mentionem faciat Apo- , \ gtolus *, dubitationem in bac parte inanere conlen- ^ ,
dunl. Elenhn, cura in principio factum sit nnum

coelum', posiea vero firmamenluni*; nec ilii nu- , ,
mero coelorum aliud ascripliim sit lerlium coclum
, ' ,
praeter hos duos, negant posse demonstrari, cum
,
neque post firmamentum aliud effeoluin sit coelum, \ ,
nec principii ratio patiatur, ut quidquam anliquius ,
cogilemus. Nam si in principio factum est coelum, ) inde nimirum res procreaiae sumpserunl initium : . ,
ahoquin recte principium non fuisscl appellatum ,
si principium ipsius altenun exstitisset: quod enira
,
ordine secundum est, principium nec est, nec d i
citur. Atiamen Paulus terlium coclum commemorat,
' , . '
1

llalth. , 31, 32.

II Cor. xn, 2.

Gen. , i . * ibid. 6, 7.

1 LIBER.

6G

, - quod inundi fabrica non habet, quemadiuodum t i

. " \
hic secundi menlio quaerilur. Qui bacc et alia ejus . \ modi loquuntur, hi mibi non videntur proposituin
, patris nostri doctrinae fioem intueri, qui in am , plissima ecclesia populum frequentissimum allo
- quens, pro audienlium intelligentia sermonem mo] , - derabalur. In tanta enim raultitudine, licet esseni
. , nonnulli qui altiores etiam disputaiiones inlelli \ oi gerent plurimi tamen doctrinae subtililaiem non
capiebant, ulpole boroines imperiti, alque opifices,
, '. et negoliis vilibus occupali, et inulieres in ejusxal - modi disciplinis minime exercitatae; et puerorum
, \ turba, aelaleque provecti senes*, qui omnes oralione
, \ , \
facili insliluendi recreandique erant, et per res
,
procreatas quae cernunlur, earumque pulchriludi ,
nem, ad rerum omnium auctorero procrealoremque
, \ perducendi. Quare si quis ex praeceploris consilio
] dicla ipsius expenderit, nihil dubitalionis relinque . " - tur. Neque enim verborum conlenlioites aucupa balur, nec faciie sese quaeslionibus implicabat, sed
, . - simplici verborum expositione audienlium simpli citali sic oralionem suam accommodabal, ut va , riam lamen exiernae philosopbia? doctrinam redo , lens, periiioribus etiam satisfacerel. Quamobreni
eam et imperiti inlclligebani, et eruditi admiraban , \ tur. Tu vero, si, ut in monte Sinai , reliclo infra
, populo simul cum magno Mose qua?rie in rerum
. arcanarum conlemplalionis nebulani introire, ubi
, ille, cura esset, vidil ea quae verbis explicari non
. , \ possunl, necessariumque cupis rerum conditaruui
, C ordinem cognoscere, quomodo, coelo Jterraque con\ \ , feciis, lux quidem ut esset, divinum mandatum
,
exspeelarit, lenebrae aulem exsliterint etiam siue
^ ,
mandalo.
, ,
, , \ , ,
\ .
\ \ PraHerea, si ad subjectum aerem illuslrandum,
, \ \ - et tempus nocte dieque distmguendura, nulla re
, lux indiguit, quid ei fuerit opus, ut soi conderetur?
; \ Ad haec, si initio simul cum ccelo terra fuit pro , - creala, quopacto fueiitincomposita? Nam si facere
; , \ , j ) et componere nibil inter se videntur differre, quo .
modo, quod factum est, incompositum fuit? Tum,
,
quae ad aquani perlinent quaestiones, quasi fieri
\ ; \ \
non possit, ul super apside coelesti figuraque glo-*
, *>
bosa et rotunda consistant quae fluxa sunl. Quo (
modo eniui natura bumida in curvo consideat, quai
. - de spbaerae fasligio in pronas figurae parlee neces, \ sario defluit? aut quomodo, cum id quo susline , tur instabile sit,cnmque a sua basi semper delaba ^ ; - tur, in se ipsa habebil firmilalem ? aut quomodo
, , - non dissipabitur, cum incilalissima poli conversio
; nibil prorsus insidens inhaerensque sibi non abji c i a l , ac repellat? Quineliam istis conlradicenlibus
'
non videlur esse verisimile, ui quae bumida sunt
. consumantur, cum et fontium, el fluminum, et ma* Exod. xix, 46

sqq.

S. GREGORII NYSSENI

67

68

ris, et lacuum aquas in eadem gemper mensura , \ , \ ,

, ) ^ ^ \ . '
,
,
.

' , , \
\ .
.
\ ,
Haec el similia si tu diligenter indagans et rebus

, \
sublimibus incumbens, ea qirae a Mose in caliginis
,
obscuritate conspecta suitf, et ipse perspicere cupis,
, ,
et multitudini patefacerc, prudenlise tuae consulue \ , \ rim, ne alium spectares, sed ad eam gratiam con ,
fugeres, quse in te est, et ad Spirilum revelalionis,
. \
qui precibus exoralus rerum divinarum et allissimarum arcana reserabit. Verum quoniam ex Apo- '
\,
stolica lege debemus muluo nobis ipsi servire, laudabilisque servilutis propriuin esl, factis ea quae ,
mandata sunt exsequi; precalionibus luis adjuvan- , , tibus operam dabo, ut quamum fieri poterit, quae. stiones has breviter explicem. Sed anlequam exordiar, illud testalum volo, mihi certuin esse nulla
,
in re contradicere iis q u a S. Basilio in mundi
, procreationem conscripla sunt, etiamsi me dicendi Q , '
' ~
ordo ad aliam expositionem adduxerit. Rala igitur
sint illius scripia, pra?8tentque, nec ullis, nisi Te- , \
stamenti divino Spirilu dictanle exarati, monumen-
tis cedanl. Nosira vero quicunque legerint, et.ali- \
,
quid prseter communem opinionem invenerint, sic
, ?
accipianl, ut sine ullius injuria in dicendi exerci .
laliooe probabililer dispulata. Neque enim propo,
situm defendere, aut dogma conslituere profitemur,
ut caluiniiianlibus occasionera praebeamus, nec '
, ,
liiscc scripiis interprelalionis doctrinam tradere,
.
sed a n i m u m et eogilationem nostram in hoc argu ayiac
mento duntaxat exercere. Nemo igilur exspectet a
, \
nobis, ut qua>stioitibus, quae vel ex sancta Scr.^iura, vel ex iis quae a precepture nostro slatim d e - ,
clarata sunt, qua3que in communem opinionem ca- ^ ,
\ .
dere videntur, implicemur.Nobisenimnonestpropositum ut ea conciliemus qua3 protinus apparenl i n - , ,
ler se contraria. Quamobrein liceat nobis ex insti-
tuio nostro verborum sensum explorare, et in eam *
0
curam incumbere, ul vocibus in signiticalione pro , ,
pria permanentibus certum rerum procreationis ordinem, ac seriem contemplemur. c ln principio \ ,
\
( i n q u i t ) , fecit Deus coelum %i lerram*, > et reli . , ,
qua, qusc deinceps mundi fabricam et ea quse sex

, \
dierum spatio facla sunt complectuntur. Gaeterum,
,
priusquam eorum qua3 scripta sunt, expositionem
. , , &
aKerediamur, illud nobis positum constituluroque

, sitin naturadivina cum voluniale ita concurrere poconsistere videanl, exceptis quibusdam fontibus,
qai ez imbrium niviumque v i copiam aquarum in
euperficie sitam colligenles , torrentium inslar pro
facultate qua; sureum provenit, vel augentur, vel
deflciunt. Narn ex quibus perennia fluenta manant,
nec ullum decrementum fit, aut incrementum,Jn
iis nihil humoris consumi, manifesto constat. Quod
enim consumilur, eamdem perpetuo roensuram oblinere non potesrt. Ac ne ignis quidein, si modo eam
vere naluram habel, ut aquam consumat, mensuram propriam tuerctur, aut nuUum augmenlum nuirimenlumve susciperet. Neque enim (teri potest ut
ejus nalura ex materia consumpla non augcatur.

Gen. i , i .

 HEXAEMERON LIBEK.

69

70

, testatem, ulDei polestatis mensura sitipsavoluotas,

, \ voluntas autem eet sapienlia. Sapientiae vcro po priuroest,non ignorare quomodo ununiquodque flat.
. , Porro cognitionem poteslas sequitur. Quapropter
' . simul et facienda cognovit, et nulla interposiia mo\ , ra concurrit rerum effectrix vis, qu% cognita per , - flceret, et sine ullo intervallo cum volunlate con , junclum opus continenier ostensum est: quando , \ - quidem potenlia voiunias est, eodemque momento
\ . prospicit quomodo res fianl, et occasiones praebet,
* , ut cogitata sint facla. Quamobrem omnia quae in
, \ Deo sunl, ad rerum procreationem periinentia s i . mul cogitantur, voluntas, sapientia, potestas et re , rum ipsarurn natura. Q u cura iia sint, nemo am, , , plius, quomodo aut unde, perscrulando inquiren. , ' - doque lorqueatur; golent enim quidam ad hunc
modum percontari: S! materia, inquiunt, Deus va \ ,
, cat, undemateria? quomodo aulem quantum ex eo,
, , qui caretquamitale, aut aspeclabile ex illo, qui cerni
, , non potest?aul ex eo, qui nulla mole circumscriptus
\ , \ est, id quod aliqua omniiio magnitadine ampltiudine ; \ que concluditur? Ha?c et alia omnia ejusdem generis,
, quae in ipsa materfa videntur, quonam pacto, aat
; unde produxii ille, qui in natura sua nibil habct ejusmodi? Ad singulas enim, quae de materia profemn \
, - tur quasstiones, una illa nobis eolulio est : nec Dei
, ' sapienliam, impotentem; nec potentiaro, insipientem
, , proponi, sed inter se mutuoconjuncta esse, et uira queunum ostendi, utsimul pariierque in utroque allerum cernatur. Siquidem et sapiens ipsius volunlas
.

l(

II

'. , \
poteslale factorum est declarata , et effectrix ejus
. potestas in ipsius sapiente volunlate perfecla est.
\ Proinde, si et in eodem el simul sapieniia est, atque
potentia; nec ignorat, quomodo ad rerum composi , ' lionem invenialur materia, nec invalidus est ad
illud efficiendura, quod novit.
.
Itaque cum omnia possit, ad reram procreationem
, *
( \ sapienti potentique volunlale simul omnia contulit,
, , , levitatem, gravUatem, densilatem, rarilatem, mol, , , , , litudinem, duriliam, humidiiatem, siccitatem, f r i , , , , , gidilatem, calidilatem, colorem, figurarn, circum , * ' scriplionem, intervallura: quae quidero singula sunt
. ' lenues quacdam nudaeque notiones; nihil enim ho , , rum unuin per se materia est, sed cunclis inier se
. \ - D concurrentibus materia i i t . Si igitor sapientiae po, , tenliaeque pnestantia et omnia novit, et potesl ora , nia, aliquo modo forlasse ad excelsam Mosis vocem
( accepimus, q u i , c in summa, > inquit (sic enim
) Aquilas pro, < in principio, > vertit) fecit Deus coe . lum et terram. Quoniam enim procreationis librum
,
compo8uit propheta, ut ad Dei cognitionem dux
\ , - esset, idque Mosi propositum fuit, ul eos qni sensi bus obnoxii devinctique sunt, per ea qua? cernunlur,
*
ad illa perduceret quae sensibus comprehendi non
\ $ possunt; conlo autem et terra nostra per oculos co gnilio terminalur; idcirco extrema eorum qiue
,
sensu a nobis percipiuntur, tanquara res omnes
compleclcntia noroinavit, ea quae complectuntur,
, a Peo facta essc commemorans, comprebenderet

71

S. GREGORIINYSSENI

7*

quidquid ab illis conlinetur, et pro eo, ul diceret, ,, \

Kimul otnnia Deum fecisse, c i n euminai sive c i n , kv , principio, > dixit, Deum fecisse coelura et terram. .
Uiri jsque aulem vocis una signiflcalio est: princi- , \
'
piuni enim, et summa aeque declarant simul. Quare .
perc sumniam ostendit omnia siinulfuisseprocreata, * ,
et per c principiuin cuncta, momento, et sine ullo ,
lemporis spaiio facta fuisse signiOcat. Principium .
euim non paliiur, ut ullura intervallum cogilemus.
Nam u l puiiclum est principium lineae, el indivi- . , \
duum corporis, sic momenlum ipsius lemporis. Re- , \
rum igilur simul omuium constructio ab iocredibiii .
potenlia Dei profecta, principium a Mose, seu sum- ,
ma iu qua consislit universitas, noiuinatur. Ille, , ,
.
dum rerum extrema prosequitur, tacile etiam indicat quae ipsis coraprehenduntur extremis. Extrema *
dico, habita ralione sensus bumaui, qui nec sub . " , terram penelrat nec ccelum transcendit. lu princi- , ,
pio igitur mundum esse condilum dicens, signiOcat . ,
reruin omnium occasiones et causas, et polestaies ,
a Deo fuisse confeclas, et ad primum vohmtaiis illius , ,
Dioluin res siogulas exslitisse, coelum, selhera, stel- , \
las, ignem, aera, mare ,terram, animalia, planlas: ,
quae quidem omnia Dei oculo cernebanlur, polesta- , , , , ,
tis ratione conspicua, ut inquit propheta : 4 Qui , , , , & videt omnia prius,quam Oanl . 1 Sed potestate, sa- ,
pienliaque ad singularum mundi partium perfectio* , , ,
nem coilala, necessaria quaedam series ordine quo- , \
dam consecuta est, ut unum aliquod ex lola rerum
universilale prinium exstiterit, et apparueril. Deinde - ,
rvs\c
e / i a c e a r i n alterum
o l t a p n m secutum.
anntit ttrvt Tum,
T n m ut
n f _
LC...
*

V
~ ~*~* ~ .
ppst 11/|
illud nnecessario
arL
,
.
tifex natura cogebat, terlium et quartum, et quin \
tnm, et reliqua deinceps, non casu et forluoa, inor , ' , dinalo et celeri quodam motu, sed ul necessarius na- , \
turae ordo in rebus disponendis requirebat, ita sin- ,
gula facla fuisse narrat, et de naluralibus inslitutis
\ , \
pbilosophatur. Quasdam eiiam voces imperantis Dei,
, \ ,
singulis rebus quae generantur, assignat, idque rec , *
te, et convenienter facit. Quidquid enimordine sa'
pienlerque faclnm est, quarodam veluii vocein Dei ,
\
vicissim refert.
T

. \ , \ \ . * \ , \ .
Itaque cum Dei naluram ignoremus, ipsam poten , *
tiam ipsamque sapienliain animo concipientes, Deum \ ,
menie nos credimuscompreheudisse. Idcirco quando
*
conditus cst orbis universus, antequam singulae par , \
tes ipsiusapparerent,tenebristolusobtegebatur,quia
' , *
splendor ignis, quae sub matertae particulis latitabat, * nondum effulserat. Etenim, quemadmodum silices \
ia tenebris obscurae jacent, licet vim lucidam atque (,
illuslrantem naturaliler i n se contineant, quippe \
qua3 pariant ignem, si inler se collidanlur, scintilla ,
vero ab ipsis prolata, splendore illius ipsae quoque , cernuntur : sic obscura caecaque erant omnia prius , *
quam pellucida aique illustrans natura in apertum
\ , \
proferreiur. Nam cum uno divinae voluntatis motu . "
nuper indistincta rerum universiUs simul exstilis- ^
Dan. vit,
D

TS

74

HEXAEMERON LIBER.

, \ - & sel omiiiaque elewenla inter se concrela perralslaque essent, ignis qui ubique dissemiualus erat,
,
obscurus jacebat, maleriaeque impotenlia suppri ,
mebaiur : verura quoniam vis ejus velox atque
.
\ ,
agilis est, siraul atque rerum naturae ad mundicon
slilulionem a Deo motus principium alque incilalio
,
adbibila est, anle illa omnia quae graviora sunt,
, \ \ - exsiiiens, lumine cuucta staiim illustravit. Hoc au. " ,
teru sapientiae raiione fecit potenlia conditoris,
,
qui, u l ejus jubentis oratio a Mose describitur,
, ,, ,
4 Fiat, i n q u i t , lux , et facia est lux : oratio
1 ' > . \ enim et ratio in Deo, ut ego sentio, est opus et
'-, ,
factum. Quidquid enim ab eo fil, raiione l i t . E l i n
(. , iis quae a Deo proGciscuntur, nibil a rationealienum,
\
nibil inordinalum aut forluilum animadverlitur.
.
Quare credendum est, in rebus singulis sapienlem
\
quamdam ac solerlem inesse raiionem, longe tamen
, preslanliorem, quam ut aspectu noslro compreben. ,
datur. Quod igilur dixil Deus, quando ralionis i m , , , perantis ea vox est, non indignam, opinor, Deo c o
(
gilalioncm suscipiemus, si ad ralionctn rei pro~
. \ 6\
crealas insitam dictum rctulerimus. Sic enim bas
* c
voces niagnus etiam David nobis exposuil: c Oni . nia, inquiens, in sapieniia fecisti . Nam impc , raniia reruro condiiarum verba, qua3 aMoseex d i , - vina T O C C descripta sunt, David ipsc conspcctam
. "
in rebus generalis sapienliam appellavit. Quocirca
\ 5 ,
coeloseliam aitnarrare gloriaro Dei *. Artificiosum

nimirum, quod in ipsis ex conversionis concenlu
, \
spectaculum visitur, apud pevitos munere fungilur
. ,
oraiionis. Coclos autem cnarrare, et firmamenluni
*\ , - annuntiare dicens, erudit eos, qui ejusroodi verba
c crassius intelligerent, et forlasse vocis etiam so
num, dislinctumque sermonem ex narratione coclo, , \ \,
rum exspoctarcnt, dum inquit , non esse ioquelas
\ \ ,
aeque sermones, quibus non audiantur voces eo
\ ,
rum, ut sapicntiam, quae in rebus procreatis pcr \, . \
spicilur, orationem esse declaret, licct baud a r i i
culate distincleque non pronuntietur. Rursus, cum
- magniflcis quibusdam vocibus Dcum sibi locutum
,
esse dixisset Moses, dum adniiranda illa signa ede , "
ret in jEgypto, id ipse David sublimius multo, quam
, \ ut quilibet suspicetur, explicavit , c Posuit, i n . > Ttvl quiens, in eis verba signorum ejus, el prodigto
rum ipsius in terra Cbam . Hac enim voce Pro ,
pheta, vim earum reruni admirabilium effectricem,
, (
ratione quadam eas exsccutam, planissime demon
4, , - f) stravit, cum non rationcm in verbis consistenlem, sed
signorum efflciendorum potestatem ila norainaret.
^.
Sic igitur eliaui tunc anteveriit, et celeriiaic
\ mobililateque sua, vis illuminandi a reruni univer
sitale secessit, seque ipsam ab aliis naturis sejun ,
, xit, alque ita splendida illius potenlia illugtratus e&t
^ . t ) orbis. Qua aulem ratione baec effecerii ignie uatura,
solius Dei esl explicare, qui naturae vim inseruit
,
illuminandi alque illustrandi quod Scriplura sua
,
^ \ 15 \ magnu eliam Moses lesialur, cum a i l : c Dixit
R

l 4

Gen. I , 3.

Psal. c m , 24.

PXTROL. G B . X L I V .

1 0

Psal. xvin, 2.

1 1

Ibid. 4.

Psal. civ, 27.

S. GREGORII ISYSSENl

75

76

Deus, Fiat lux; ejusmodi verbis, ut arbilror signi- ; , ,

ftcans, divinam oralionem esse lacis opus omiiem
* bumanam cogilalionem superanlem. Nos enim quod
, , ,
faclum est tanlummodo aspicimus, sensuque perci .
piniiis, et adiniramur. Ubi aulem ignis laiiians re 3 ,
pcnle generelur, sive ex lapidum collisione, sive ex
xfj .
aliarum rerum attriiu prosilial, el quaenam vis i d
quod ab ipso comprebendilur, cxedat, alque consu- ,
mat, quscque aerem flamma collusircl, neque cer- * \
nere possumus, neqtie ulla cogitatione complecti;
, ' ,
scd in solo Deo lam niiriPicae rci ralionem recondi- , ,
tam esse dicimus, qui arcana poteslatU ralionc in '
ijne lucem ingencrat. Queinadinodum sermone suo Moscs ailcsiaiur, c Dixii, inquiens, c Deus, Fiat
,
lux, el tacla est lux. et vidit Deus lucein esse bo- ^ ,
t

nain . > Vere enim Dei solius esl inlueri qiiomodo

sil ila bona; iinbecilliias auiein natura? nostiae, quod
fii, pcrpicil illa quidem ; qua ratione auio.n iial,
ncc perspicere potesl, neclaudare : laudaulur enirn
qna? cqgtioscuutur, non aulem quae igno antur.
Vidil > igitur, inquil, < Deus lucem csse bonam,
cl divisil Dcus inter lucem el lerwbras . Rursum
Moses, quod nalurali quodam ordinc atque concentu fit, neccssario ad Deura auclorem referl, cx
iis quae dicia sunl, ul ego sentio, docens, omnia
quae necessario ordine sc consequenlia prodiiura
eranl, Deo priinum fuisse cogniia. Elenim cuni nalura illa lucida atque illuslrandi viin babens, qiue
in rcrum universitate disseminata dispersaque
eral, ad id quod sibi cognalum ac simtle eral, accurrerct, seque lola colligerel, necessario ea qusea ^
reliqua elementorum maleria conlecla remanebant,
obscurabanlur : et baec obscuratio lenebra erant.
Quod igilur consecutum est, ne quis in fortuilum
aliquem casum rejiceret, Moses esse Dei opus
asseruit, qui rebus condilis eam tribuissel facullatem. Ignis autem nalurara el celerem esse, et ad
superiora tendentem, semperque mobilem, ex iis
qua3 videnlur, cutlibet palei. E l haec quidein per
boc principium intelligenda proponuulur. lllud autem in genere narralionis bislorice a Mose conscriplum esl: Et factum est vespcre, ei faclum est
mane . > Quis enim ignoral, cum res procrealae iia
divisaesint, ut alise menle, aliae sensibus comprehen-

i e

danlur, omne legislatoris sludium nunc eo dirigi,

non ui eas qux niente axque animo percipiuntur,
cxponal, sed ui iis quae cernuntur rerura sensibus
obnoxiarum ornatum el dispositionein osiendal?

Gum igilur ignis, qui naiura sua celerrime sursum lendit, tanquam sagiita ab arcu emissa ab
aliis elementis progrediens ex universitate rerum
ante exsilivissel, etquam cogitari possit celerrime,
cseleras sensui aflines res perlransissel, nec moturo
rectutu lengius valeret producere, quod res ilhe
qua? mente selum percipiunlur, nullo pacto cum
k l i s , qua> sensibus sunt exposilac, qualis est eliam
' Gen. , 5, 4.

Jbid. 4.

1 1

lbid. 8.

. -

, \ , ,-, >.
* \ >> .
,
, , (
, , .
, \
, , , t
,
\ . >
\
,
, , ,
?) ,
.
, ,
\ \ ,
, \ , . ,
, 6
,
\
,

,
\ , \

> <

,
\ ,
, ,
;
\ ,
,
, \
* \
,
' ,
,

H E X A E M E R O N

78

LIBKR.

, ignis, oommisceri queant : sunimam mundi regio . , nem obiuiens in orbem necessario motum egil. Ab
insila enim vi nalurali cnm universo mundo fcni
%
compellitur, locuin autem pcr quem recta molione
,
feralur, non babet, quod et res sensibus exposiuc
,
suis quaeque Onibus conlineniur, ei qua3 aniino lan , , tum coinprebendunlur, ignis cursum, ul ante diximus, non suscipiunl, idcirco in suprema orbis re , ,
. gionc prospere degene circumvenitur. Uaque Mosce ignis motum constderans, non ait lucem pro
creatamin eisdem partibus permansisse, sed vehe ,
menli motu crassiorem rerum molem obeunlem, ct
\ ,
* - obscuris atiulisse splendorem, el illustratis tenebras
reliquisse. llac aulcm lucis lenebrarumque suo
,
cessione aequis temporis iniervallis in regionc infc. , , \
. " , B riori peracta, Moses, ut nihil eorum, qu# ordinc
1

; ' consecuta sunt, aul fortuito aut ab alia causa principium babuisse declararel, diei noctisque denoml , \
nalionem Dco tribuens, c Appellavit, inquit, iticcm
*
Nam cum illustrandi
>. , diem, el (enebras noclem
vie naturaliler non posset quiescere, U D I lux poc
, *
summam circuli parieni transiens ad superiora
.
, pervcnit, neccsse fuit, ut inferiora obscurarenlur,
crassiore natura, ul par est, splendorem non ad\ ,
milfenie. Ignis igilur abscessum vesperara nomi ,
navil. Rursus aulein cum ignis eupreroum circulum
,
percurrerel, et superioribus lumen aflerret, illnd
,
ipsuin factum vocavit raane, crcpusculum sic appel
, lans. Sed paulo ahius sermonem fepetamus, nt ex, , .
, . q posilionis allatae a nobis ordo ex iis quae sparsim iu
sanctaScriptura posita sunt, comprobetur. Yerba,

quae qiundi continent opificimn, sic babent : la
, \ ,
principio fecit Deus coelum et lerram. > Haecnosila
, sumus inlerpretali, ut rerum omnium procreatio
. ,
n*m simul fuisse constitutam, ex iis signiflcari
,
dtxerimus. Ex eo enim quod
conlinet, ilhid
> .
eliam oslcndit quod contineiur; nani exlre ,
\ mis media comprebenduntur. Exlrema vero, quanlum quidem ad sensum perlinct bumanuro,
.* ,
sunt coelura et lerra. Hig enini aspcctus hominiim
,
utrinque circuiuscribilur. Quemadmodum cnim qui
\ .
dixil, in manu cjus esse fines lerrae , media
. "
, \ . eliam quae finibus concluduntur, intellexit : sic
Moses pcr exlremilatcs universam orbis niate
. " \ D riam complexus esl, qune quidera opinio cx
, \
verbis quai sunl inlerjecta, confirmalur. Scru
piurn esl enim : c Terra autem erat invisibilii
* \
et incouiposita : > ut planuin fieret, omnia qui
dcni fuisse potestale in prinio Dei ad procreanduui

appulsu , tanquam vi quadam seminis ad mundi
,
procreationcm conjecia, aciu vcro res singulas niu
. ,
niroe fuissc. < Terra oni n, inquit, < erat invisibilif
,
el incomposita. Quod pcrinde csl ac si dicerelur,

erat, et non erat : siquidem ad eam nondum con\ ,
curreranl qualilales. Cujus quidem senlenliae irw
,
' . , dicium cst, quod invieibilis fuisse dicilur. Quod
enim non vidclur, color non est; color autro eH
, i]r , .
"^
1 7

1 8

Gen. i , 5.

1 7

Psal. xciv, 4.

1 8

Gcn. i , 2,

80

S. GRECORH NYSSENI

79

quidam veluli fluxus ex superficie figuree : figura , 5 , \ .

\ vero non est sine corpore. Quamobrem si invisi ,
bilis erat, et colore carebat omnino : quod aulem
. ,
coloris est expers, figurain non habet, et quod
, ^ ejusmodi est, corpore vacat. <Juare in subita illa
,
irnindt niolilione simul cum reliquis rebus oinnibus
. ,
inerat terra :. resiabal aulem, ui (id quod est ge. nerari) qualitates adhiberentur. Elenim ex eo, quod

invisibilcm eam fuisse dich Scriplura, nec aliain
, ,
ullam in ipsa qualilalem fuisse demonstrat. Quod au\ .
lemincompositam vocat,indical eam nondum corpo , \ .
reis proprielatibus fuisse concretam el condensalam.
, \ .
, .
Hoc aulem ex Symraacbi, et Theodolionls, el
\ Aquilae iiUerpretatione clarius fit ; cum p r i m u s
eorum dicat: Terra autem erat iners, el indistin c
cta ; aller autem : Erat inanis, et nulia ; > tertins \ , c
vero : Erat nihil et nihihim. Ex his enim, nt , .
ego quidem senlio, inlelligilur tcrra, ex eo quod , ,
4 iners > essel, nondum acui fuisse, sed sola po- ,
leslate ; quod autem indistincta, nondum sin- - , guias qualilaics inler se proprie fuisse separatas, ' \
ged orbem universum in confusa quadam et i n - , *
disiincta qualitale, cum nec color, nec figura, nec \ moles, nec ampliludo, nec ulla alia ejusmodi qua- , , , ,
litas propria ratione distincla in subjeclo cerne- , ,
retur. ldem signiGcat nobis, c inanis, et nulla. . *
Nam^voce iila, < inanis, vis qualitales separans . .
indicatur, ut intelligaimis, mundi conditorcm po \ .
_ ...
1*. - .

_ . ~
_.. J . . _ ! . .
* t\f Jt V.t< mm . . . . _
*
' ._

,
. . testalem qualitalum
susceptricem
produxisse,
qrmu- >* "
,
quidem inanis crat, et in se nihil continebat, an tequam quaiilatibus compleretur. Tertiam inler \
pretalionem, ut ex Epicuri depromplam phiiosophia,
sine consideratione reiinqticndam existimo. Simile , \ .
enim quiddam ilie quoque declaral de primo rerum
,
principio, voces inanes effingens, per easque nullam
, .
fuisse rerum non subsistenlem naturam ostendens, " \
cui similc esl nihil et nihilum. Verum ad inslilulum , nostrum revertamur, videamusque quomodo snpre-
mo ualure sensilis lermino ab igne semel occupalo, , , .
iirinanienlum deinceps factum si(,quod superiorum
'' \ ,
et inferiorum aquarum confiuiuni esse dicit. Ego

enim existimo firmamentum, sive sit unum ex qua- ,
tuor, sive aliud illa complectens, ut externi pbilo- j ) sopbi tradiderunt, non csse corpus sulidum ac
\ .
durum, sed comparalione aempilerna? el incorpo ^ ,
reae, et qii taclu non percipitur, proprietatis,
^, ,
exlremum Ulud naturae sensilis, quod ignis vi sua
,
perpeluo mobili anibit, (irmamentum a Scriptura
,
dici. Quis enim nescit, quod soliduin esl, resistenti
,
quadam duritie condensari ? quod autem e&t den- ,
sum, et durum, ac resistens, qualitate gravi uon
, \
vacai : quod vero nalura grave esl, sursum ferri
\ .
non polest. At rebus cunclis sensilibus superias
^ ;
est firmamentum, ex quo fit, ut nihil in eo cras ,
ftum aut corpulentum cogitari possii, scd, u l dictum
,
est, rerum quae corpore vacant, ct animo lantum
. comprehendtmlur, comparatione, quidquid sensibus
,
1

1 IIEXAEMERON LIBER.

81

\ est obnoxium , solidum firmumque dicilur , licet

, , naluram quam maxime cogiiari possit subiilem
\ , obtineat. Merito igitur, quo<l ignis arabitu eompre \, ^ , bendilur (comprebenditur autem quidquid ex crassa
. maieria conslat), id propriis semel terminis cir
cumscripturn, ob naluralem rnateriae crassiludinem,
\ ad snperiorum differenliam vocalum est Grroamcn, lum. Quemadmodum aulem ei lucem, diem; ct le . nebras noclem : sic illud, coelum appellavii. Alque
^ , \ ab bac quidem exposilione divisio aquarum inler , . positu inlcrjecliique firmamenli conslilula non ab
borrel, el Scripiurae convenit: sic enira posl illa, quae
, deterra scripiastinl, sequilur: c Tenebraeerantsuper
, .
abyssum, et spiriltis Dci ferebalur super aquam .i
\ Arbiiramur igilur tantum abessc, ut spiritus tenebra* c , rum, spirilus Dei sit, quanlura abeet ab omni malo:
\ ,
quod innumerabilibus sanctae Scripturaitesiimonii$
: possumus comprobare, qua Deum el lucem esse ve , ram * , et babilare lucem inaccessam
aflirinaut.
. \ \ , , \
, \ .
Spiritus aulem Dei ea super quae ferlur, similia
* \
facit iis quae in luce suni. Quamobrem aqua super
\ ,
, \ quam Dei spirilus ferebatur, in luce erat omniiio,
. , et a tenebris separata, el ideo illi non eral opus ,
cum in lenebris non esset, ut illuslraretur. Quae si
. ,
recte considerata sunl, aqua profeclo, super qua
ferebatur spiritus D e i , diversa est ab i&larum
\,
aquarum nalura, quse deorsuin fluunt, et, tiiwa \ .
menlo ab aqua gravi et ad inferiora tendente sa ,
- Q jungilur. Quod auieni in Scriptura vocetur aqua
, etiam i l l a , qua sublimioi i contemplatione divinaruin meolium plenitudo signiilcalur, ne quis id
. \
alienum, aut novum pulet. Nam el Deus ignis
,
altamen ab ignis maleria purus
. " coDsumens esl
, - inlelligilur. Quemadmodum igilur, cum audis Deum
* esse ignem, aliud quiddam ab islo igne diversum
, essc illuro cogitas: sic eliam cum divino epirilui
^. aquam subjectam discis, ne pules illam esse islam
quae inreriora peteus in terram fluit. Nam spirilus
.
, Dei super terrenis isiis atque instabilibus non
* ferlur. Veruiu, ut clarior nobis bic sensus paieat,
, breviterrepetamus eaqu&dicusunl. Firmamenlum,
, ' , quod vocatum est ccelum , lerminus est rerum quae
sensibus comprebendunlur: quod ullra illum ler , , ,
, , D minum est, id res illai quae menle percipiuntur,
, , ,
excipionl, in quibus nec species est, nec magni*
. \
tudo, nec silus in loco, nec inlervalli mensura,

nec color, nec Ogura, nec quaniilas, nec quid ,
quaiu aliud eorum quae sub coelo cernuntur. Nec
^ ,
quisqiiam arbilretur, nos verborum iiiterpretalioni
, ex bac morali expositione confusionera afferre, ut
,
opinionibus eorum qui ante nos interpretali s u n l ,
. faveamus , dicamusque potestates illas quae dofe ,
cerunl, abyssum d i c i : principem vero tenebrarum
\ ) ,
inleliigi tenebras illas, quae super abyssum eraat.
4 \ , \
Nunquam enim ila delirarem , ut res a Deo factas
19

1 1

1 9

Gen.i, 2.

Joan.i, 9.

1 1

I Tim. v i , 16.

" Deut. iv, 24; Hebr. xn, 29.

*3

S. GREGORN NYSSEXf

81

malas esse durcrein, cv.m perspicue summam col- . >

ligcns divina Scripiura dical: c Et vidit Deus curt
, \ \
cia quae feceral, et erant valde bona . Quod si

-qit&ciinque Deus fecit sunl bona, abyssus aulem,
\ '^) , .
qiueque ad illam pertinent, a nuroero eornm quae

facia sunl a Deo, non excludunlur : et haec igilur
.
ordine suo bona, eiiam abyssus ipsa, licct lux
, .
rebus insila nondum circa iilam splenderel. Pro- \ inde cum in Scriptura abyssum audio, multiludi , >
nem aquaruin sigitificari dico. Sic enim in psal- \ ,
mis quoque describitur: Gonturbalrc sunl abyssi,
muhiludo soniius aquarutti * \ > Tenebras anletn
, , :
cirea illam audiens , viro illusirandi in reruin
,
universitale sitam nondum chixisse iivtelligo. Aqua- 6 , \ *
rum vero separalionem per firinameulum conseru- , \ ,
tam discens a Seriplura, nihil absurdum, aut a ^ \ , \
nominis signilicatione alienum inibi facere vidcor,
si discrimen inter earuiu naluras intelligam , al-
,
que unum genns illarum sursum lendere, niiiil
,
gravitalis baberc, et iguem levitale superare
, '
mihi persuadeam , adeo ut supra naluram cali , \
dam manens, illtns subjecti nec molu convellalur, nec ardore in diversum ordinein commule- * $.
; , $
tur, scd igni sublercurrcnti nullum ad se accessum
\ \ pruibens, inlegrum maneat. Quomodo enim, quod
maleria caret, ei se locum accommodet, quod ex . " \ , \ inateria constat ? Allerum aulem illud esse cujus , \ ,
naturam el oculis, ei gustu, el tactu cognosci- :, ,
.
mus. Qnic euim b i c , ct dcorsum Tertur aqua, el
t a

perlucida cernitur, et gustu dignosciiur, eara, na-

lura ejus pcrspccta cl cogitila, ad aliam noiiouem
iransferre non cogimur.
,
Al quae illic aqua dicilur, cum ncc vidcatur, nec
,
, i fluai, ncc ullis prorsus ejusmodi lerminis coercea , ' ( ,
tnr, quibus natura bumida continctur, S<H! cxlra
locum sit el expers omnium qiialilalum, qiue sub ' ,
sensum cadunl, si supcr ipsa feralur spii itiis ,
Dci, cl supra coclos essc credalur, el oninibus , \
, \
quac scnsu cognoscuntur, superior sit, qui non a
*
communi aqua diversam pulet, naiuratnquc s n i ,

sibus non obnoxiam, sed animo ac cnlc solum

.
(omprcbcnsam existimet, inler cos , qni judicare
,
possunt, arbilror esse ncmincm. Nam m cx su .
pcriore usputatione conclusimtis, qni Iqnid movetur, a nalura , quaa menle sola pcrcipilur, exclu- \ . "
;,
8um esl, et circa scipsnm convcrsionem babcl.
' \
Nalura vero locorum spaliis lenninala, robns quie
\ .
movcnlur fines consliluit, iilira quos nalura, sola
irilelligenlia comprebensa, nuliisque loconim aul ,
inlervallorum proprieiatibus obnoxia roperitnr. , Supremiim igitur natura? scnsilis lerminum, exira , quem niliil tale ost, qualia sitol ea qiuc ccrnimtis, ,
, c \
(innamenti nominc declarari dicimus, scntenliam
nosiram Scriplura vcrbis illis approbanle: I)ivi-
, \
sil Dcus inler a(piam, quac eral sub iirmamento,
.
,
et aqnain qnje eral saper firinamonlutn . > Ex his
, '
ettam patet, ne initio quidcm banc cum illa fiiissc
s

, 5

" Gen. . 51. "Psal. t.y\vi, 17, \fl.

Gon. , 7.

IN HEXAEMERON LIBER.

85

, ,
, ,

, .

\
, \ ,
,
,
.

, \
,
* , \
\ , \
\ , ^
\ ,
\
, \ .
' ,
\ , \
,


, \ \ \

,
,
. "
7

86

confusam, sed cum esset nomine conjuncla, nulliiin tamen babuisse natura? permislionem. Neque
enim dicitur: Erat subier aut supra Gnnamentum,
scd bsec erat sub firmamenlo, illa erat supra firmamenlum. Quod si una statim in lenebris, allera
prorsus in lucc el a lenebria sejuncta, nimirum
illa super qua spirilus, q u simul eliaro fuil supra
iirmamenluro, qtiod interjecium cst, quaede reruin
universilatis consiitulione excogilavimns, el quomodo in natura? potentia reliquis rebus lux non sit
posterior, licet ScripMira tenebras prius quam
lucem coinmemorel, quseque de firmamcHto probabiliter attulimus, et de aquarum diflcrentia, quae
illas nominis communione conjuncias in gravem
lovenique dividens, diversas de utraque ipsarum
opiniones affert; baec et bis similia sunt : quae
utrum recla et convenientia sint, judicei prudcns
auditor. Posteaquam igitur, quae ccrnunlur aquae,
ab illis quae intelPguntur, secretae ennt, mediutnque inter duplicem aquarum naluram confinium
iulerjecium esl coelum, quod sinml cum terra alque
omnibus iis, quae ad muudi conslilutionem collata
sunl, in principio faclum esse dicitur, nunc auto/
perfeclum cl nominatum in demonstralione lirma
menli, ignis ambilu difliniii, ostendilur; alier lucis
circuilus rursum el obscuravil id quod erat subjectum vicissim, et illustravil : id(|ue eailem, qiuu
ante dicla est, raiione vocatum est dies. Neccssario
auiem alque ordine natura nurneri recum univer-

, \ . - ^ sitatem ingressa esl. Ncque enim aliud esl nunic \ \

rus, nisi unitaluin couiposilio. Quidquid auiem
. prafinita aliqua circtimscriplionc consideratur,
, . unuin appellamus. Quare cum circulus undique
\ , .
perfectus in se cognoscalur, rectc Scriptura in
\ nomine unum circuli anibilum consliluit, dicens :

c Factum est vespere, et facluni est inane dies
, c , unus, et mrsum allcrum ambiitim ilidem unum.
\ * Ulriusque vero compositio duo reddidit. Atque ila
. \ , .
Scripiura numeri naluram mundi parlibus adjunxit,

ordinis consequenliam nominibus numeri signifi , cans. c Factum est > enim, inquil, < vespcre, et
, faclum esl mane dies secundus. >
, , c ,
.
, Q Gum igilur haec facla cssent, rerum naiura rur * ,
sus ordine progrediens antecedenlibus conscquens

addidit necessario. Alque buic ilem operi divinum
,
mandatum antcit, animos ubique nostros Mose

coniirmanle, ne quid sine Dei milu consistere co~
, \
gilemus, sed quae singulis in rcbus admiranda per ,
spicimus, ad Deum eorum opificem aucloreroquo
. \
referamus : omni ergo lum lucida, lum ignea na ))
lura propriis qualitatibtis a caleris sejuncta, atque
, ,
dislincla, acris constitulio silentio praHermiltilur,
\
cum taraen ordinis ralio postularct, ut igne consti | lulo, de ipso aere dispulareiur; qui, cura levissit,
, \ cum ignis levitote quamdam babet cognationem;
' deinde de natura gravi verba fierent. Mosee auiem
1 .
omisso aere de hac ipsa disse.rit. Quod quidem iile

*7

S. GREGORII NYSSEM

8S

non ideo faeit, quod nlhil ad mundi constitulio- \ ,

ncm aer conducat, aut quod seclusus sil ab ele
lncnlorum poles[aie, ged quia fortasse natura
,
rnolli ac facile cedenti predilus res oranes in sese
,
suscipit, easdemque prae se fert, cum nec colorem
\
proprium, nec figuram, nec spcciem habeal, aed
, ,
alienis et coloribus, el (iguris tnformelur. Nam
, , , ct lucis fulgore splendidus fit, et lenebrarum i n \ .
lervcntu niger et obscurus. Per se enim nec splen , \
didus nec obscurus est, sed omni ftgura omnique
* *
foloiam specie imbuitur, et ad oinniuiu rerum
'
quas suscipil motum se accommodat. Elenim
, ,
nullo labore illis ulrinque cedil, el binc at\ que illinc, utcunque moveantur, ad earum
. roagniludinem circumcisus pone succedil. Quin
, etiam si huroidum ex ampbora , quodcunque \ ,
in ea fuerii, eflundalur, aer et eflusnm ample. * \
r t tur, et ullro in inleriores vasis partes ingre- , , diens vacuum occupat. His et aliis innuiuerabi- , \
libns argumenlis aeris natura mollis, et facile cedene \ *
osleudilur. Quare cum in eo versetur hominum v i - \ \
ta, cumque omnis prope vivcndi facultas, et sen . *\
suum actio in aere vim suam oblineat; siquidem
\ , \
per ipsum videmus, audiiiius, odoramur, et ani ,
inam ducimus, quod vilae munus ninxime proprium
* * \
ac necessarium est; qui cnim respirandi, idem si- , \ mul fecil etiam vivendi finem : idcirco sapientissi- > ' ,
IUUS Moses illum ut cognaluro conjtinctumque nobis
eleincnUun, in quo ab ipso slalim orlu enulrimur, * , \
tacite praHcriit : ad liujtis partis declarationem sa- ^
tis csse putnns, innalam illara atquc insilam natura
\
noslrae cum aere conjunctionem alque habitum.
,
Quae vero in ipso conspiciunlur, ea quomodo sc ,
babeaiu, sigillaiim perseqtiitur. Etenim cura dies \
secundus transissel, sapieris et numeris omitibus
absolutus rerum couditarum ordo, quo aqtia a lerra
, * , .
separala est, Dci vox mandalumque diciiur. Vcre ,
enim, quidquid sapicnter Gl, Dei vcrbum esl, non
\
instrumentis ullis vocalibus enuntialum, sed iis,
, \
quae in ipsis rebus conditis admirabilia videntur,
,
expressum. Nam cum adhuc terrena qualitas cum
\, \ nalura bumida commisla esset, cujus nisi vere di- , *
vinas poleslatis ac sapienli fuit, vel lerram pro- . priis qualilatibus ila densarc, ut omnibus ejus si- ,
miiibus pailiculis in solidum redactis, ac consli- ^ , palis, humiditalem insilam ab ipsa secluderel, vel
,
aquam terras cavernis cobibilam et inclusam ab , cjus pcrmistione secernere, atquc in uniim congre * gare?

, \ ; *
\ .
Idcirco Moses buic rci adniirandae sermonem
Dei prefuisse dicit, mandatum ipsius explicanlem,
quo quidem egoialioncm remm conditarum nalurae insitam signiGcari judico. Dixit, inquit,
cDeus : Cogantur *qua? in congregaliones suas, et
appareat a r i d a " . NtQcesarium nalurac ordinena
" Ce. , 9.

, ^, \ ,
,
. < , ,
,

89

IN HEXAEMERON L1BER.

90
cemis: quomodo, expressa aqua ab ipsa terra,
quod ab bumidilate sccretum est, exarescal, el
quomodo cum id quod humidum cst, non amplius
in coeni morem cum terra permistum sit, recepiaculis quibusdam cingatur aqua, ne propter naiuram
flnxam dispereat, si eflusio ipsius nulla rc coerceatur. Mihi non videtur alienum, de aquis, quae snper ccelos sunl, iterum menlionem facere. Nani si
iiecesse est, ut hic apie ad aquas suscipiendas
lerra formetur, quae quibusdam sinibus earum
fluenta cobibeat, naluraeqwe instabili liriuam slabililalem suara opponat: qui Geri potest, u l aqua
illa superior, si vere est aqua, super re mobili
consistat, nee super curva re jacens dispergalur ?
Elenim st unam el eamdem utiiusque naluram esse
; statnimus, necessarium est, ut quse in his aquis
, ,
conspicimus, eadem oiunia de illis cogitemus. Ergo
\ , '
coeli lerga dissecla sunt, alque excavala in valles
earura similes, quae proplcr inlcrvalla montium in
, \ terra sunl, ut illis aqua coerceafur. At quid diceaf,
, quando poli convcrsione id quod superius nunc est,
. inferius fiet, poculane aliqua in orbibus excogita, bunl, n , aqua suspcnsa ex cavis efllual? Vorax
, esl, inquiunt, ignis, maleriaque indiget flanimaip
perpeluo nutrienie, nc succendentis exslingnatui
,
, ; inopia, et a semctipso consumatur. Ego vero, licei
, magna praceploris noslri vox buic scnlcntia? favere
, videatur, rogabo lainen eos, in quorum manus haec
inciderint, iie graviler fcranl, sed paliantur, ine
,
instituium ordincm seqni. Neque enim opiniones
\ . nostras, ut leges, auditoribus proponimu$,scd e i
doclrina ipsius occasionem arripientes, consenta , ,
, , neum ordinem intuemur. Quamobrem et haec oratio
noslra, si quidem a dccoro non abhorrueril, ad
. \ , ejus sapienliam refcrelur. Quid igitur ad ea, qua?
- conlra dicebanlur, respondebimus ? Non solum in
, igne cl aqua contrarias qualitates perspicimus, sed
in singulis elemeniis videre lieel quamdam proprie\ * talum cum opposiiis pugnam. Qucniadniodum cnini
, in elemenlis quae commeinoravimus, conltaria esi
. * , frigidilalicalidilas, siccitas bumiditali, sic in altera
, . elemenlorum opposilione contrariae simt inter se
- qualitales, solidilas, et raritas, duriiia el mollilia,
& ; \ - gravitas el levilas : el si quid aliud in borum

xol . > ;
,
, \

, \
^
,
.
* .
,
0 , \
, , \,
\ , \

, \ ulroque proprium, alteri contrarium cognoscitur.

Ut igilur in bis dicere non possumus, conlrarium
. "
unum allero contrario nutriri, nec gravilatis coneumptiune aeris levilatem augeri, neque terrai den
, , sitalem oppositi elementi rarilatem eflicere, aut
reliquas ejus proprielaies alere aereas qualitaies:
sic, inqtiiel aliquis, frigidum quidem et bumidum
calido et sicco essc conlraria, non lamen sequi,
(5 ,
ut mutuo inter se inlerilu uutriantur, neque ex eo
\ , \ \
, quod alterum non sil, alteruni csse. Hoc enim pacto
neutmm consisteret, si utriusque vis in alieriu$
. "
mteiitu sila foret: par enim in utroque corrtim pendi allerum poteslas est, et sempcr exsuperantis
potcutia vicli pernicies nascilur, idquc experi, mcnlo confinnalur. Si matcriam aliqiiam ignis ap# , \

92

S. GREGORfl NYSSENI
preheiuleril, deinde aqua conjicialur, muuium utri-
usque videhimus exitium. Quod eniw in utroquc
dominalur, alterum perdit, cum ulrumque allerius
jMiteniiie superanii pariter ccdal. Quandiu enim
csqualis est ulriusque vis mutua, ulrinque tentatur
internecio; ct neutrum allero alitur aul nutrilur,
sed ulrumquc simul vicissim delelur. Ut eas feras
non dicemus muiuam sibi vivendi facultalem prsebcrc, qua3 sese vicissim devoranl: sic bumidum et
bKTiiin ila contraria sunt, ut neutrum ab allero
n nservelur, si unum alleritis inlerilu nulriaiur.
Quamobrcm mihi niagis consentaneum videtur, ut
ila slatuanius, quoniam omnia qua3 Deus fecit, valde
bona pulchraque sunt, in singulis inspici pulcbritudinis perfcclionem oporterc. Addilio enim illius

,

\ ,
,
,
, .
,

, \ \
,
. "
, ,
*
,
parlicttlsc Valde, signifieationem intendit, eamque
pei feclioncm cui nihil desit, plane declaral. Sam
" ' ,
ut in animalium genere, quamvis innumerabiles "
di.Terenlias ccrnarous, gencrali lamen rertim com, \ ,
mondalionc convenire dicimus, ui umimquodque . >\
pulchrum esse dicatur. Quae lainen laus et coiu- ,
mendalio non refertur ad eara specieni et formam, ' , ' "
qnae conspicilur. Alioqui nec scolopendra, nec ter- \ ,
rcstris rana, nec quae ex putri maleria generaiitur, ,
aninialia essent valde pulcbra. Non enim rerum . <
speciem divinus oculus intuetur, nec quadam co-
loris, formxqfie prastantia, pulcliriludu definiliir, ,
eedeo, quod singula, qualenus sbnt, naluram per- \, feclam babcnt. Non cnim in eo siliim esl, ul equus .
sit, quod bos non sil, aul contra; scd quod in utro- , , qiieeoruui se ipsam nalura consci vai, propriasque ' . '
ad stabilitatem suam oblinet facultales, nec cor
lumpcndi, sed conscrvandi vim babri.
,
> ' , , , , \
,
, , , ,
, : , '
, , ; , "
.
, '
Sic eliam elemeula, licel alilcr inler se babcanl,
singula lamen in se valde suut pulchra. Propria ' .
cnim unumquodque raiione completum esl pulcbri- .
tudinc. Pulcbra esl lerra, quippe qua3 non egel aeris interilu, ul lcrra sil, sed nalurali sibi a Deo insila ^ , ,
potestale scse conservans, in propriis qualilalibus
niancl. Pulcber est acr, non ex eo quod lerra non .
sii, sed quod ipse est, seque nalura? suae viribus , ' suslenlal. Sic etiam aqua est valde pulchra, et >.
ignis pulcbcr est valde, et propriis ulcrque qualiia- , \ ,
libus absolulua, in ca mensura qua priaium gene- , \
ratu3 est, divinae volunlatis virlule perpetuo con-
servatur. < Tcrra, inqnit , in anlcrnura s l a t : , .
c , \, < non imminuiiur, non augelur: aer in propriis servalur lerminis; ignis non minuitur. Quonam igitur , .
pacto aqua sola ex eorum gcnere est, quse consa- ,
mimlur ? Pra^terca in rcbus iptis inlcr se compa- ; \
1

87

9 1

Ecc.c ',4.

33

HEXAEMERON LIBCR.

91

* randis videmus cam quai naturam ac vim igueam

\ \
oblinet, magniiudine longe praeslare. Nara i l i qiti
de rcbus sublimibus pbilosophantur, solcm ipsum
, mullis parlibus terra majorem essc facile dcmon \ '
slrant. Neque enim umbratn terruc longius in aerern
, protendi, quod superanlc solis magnitudine, radio rum accessu in turbinis morem conlrahatur et coar . - clelur. Quod si loium hoc, quod ex lerra el aqua
, conficilur, cum ipso tanlum sole cumparatum, latn
exiguum est, ul multis parlibus excellat solis
magnitudo, quandiu lanlulum islud humidi lanto
r.djov
igni nulrimenlam subminislrasscl ? Altamen omni ;
bus sap.culis videmus mare pariler exundans, et
,
- fluminum cursus eisdem finibus el inodis conlineri.
Quo quidem expcrimeiito niliil Itumidi con&umi
,
. ' probalur; et quemadmodum inilio non ex humi
ditalis inlerilu ignis ortum habuit, scd ab eadeiu
, \
constilulus esl poteslalc. sic ul nibil hnmida n?liu-a,
,
quo ipse maneal, perlurbctur, in primo suo stalu
\ ,
perpeluo conscrvatum i i i .
.
' , ,
At eniin, inquil, saepenumcfo, lerram imbre ma ,
defaclam videmus, deinde sole vebementius calela ,
cienle, camdein exarescere, quas paulo anle erat
, \,
irrigua. Quoriam igitur, inquil, abiil bumiditas illa,
,
si radiorum ardore non est consumpla ? An qui in
; ' \ doliocsl aqua, si in allenim dolium Iransfiindntur,
,
sialimquc cxinanialur, quod plenum eral, quia in
\
uno aqua non est, ne in allero quidem eril? Hoc
, si quis ad elenienla retulcril, nibil errabil. Idcm
; " , \ ' enini est, ex uno vase in alternm aqiiam transfundi,
, .
el bumidiialem c terra exsugi, in acrenique trans \ portari. NaluralUer enim, quando superiorum cali ^ , dilas ad se altrahit, bumidum siiblilitale panium a
,
lerra sursum lollilur. Hujuscc rei illud indicium sit,
, ,
quod crassioribus c profundo tcrrae plerumque sul>
lalis vaporibus, caliginosum quoddam corpus dc, .
fluit, lanlaque sil vaporum coagmcntalio, ut oculis
, perspicue cernalur. Alias aulem lenuior quspdnm
, - vaporis fit exhalalio, quse ad acris lenuitalcm pro , \ xime accedit, nec prius oculis percipi potest, quam
, \ - inlcr sc coacta alque crfjcreia coagmcntalionc sua
. * \
nubem ciTiciai. Tenues ig tur atque humidi vapores
,
illi levitatc sua in aere fluitant. Quod si major

, \ Q humidi copia in unum confiuens gravilaiem arqui , \

rat, tunc ex aere gullatini cadit. Iiaquc quod ex
, ,
terra calidilas llrabit el extollit, id ab ea
\
consumilur, sed nubes evadit: qua quidem eom , > pressa, imber efficitur. Hoc autcm mrsum lerr*e
/ , \
coifnnislo, vapor consurgil: qui redactus in nubem,
,
pluviam et imbrem parit. Unde vapores itcruin
^^ ,
concipii terra, qui in uubes coagmculali dc \ .
fluunl : quod autem dciluxit, rursum pcr vapores
cogitur. Atqneitaorbis quidam l l l , qui in se ipsum
,
redil, et iisdem vesligiis assidue vertilur ac circumCJJ." ,
, - volvilur. Quod si planlas ac gennina objeccris :
respondebo, omnia in orbem itidem commearc.
/, , \ \,
Ilnmor cnim per plantas aut scmina in gcrmina
.
connuit, cum quod tcrrcumu c<l, conscquiliir : qui -

S. GRECORll NYSSENI

08

bue Jidmissis res enulrila crescit et augelur. At \ 0

ubi exaruerit, ita dissolvitur, ut singula; parles ad
* , , \ \
elenienium sui siniile revertantur. Elenim cum in
. ,
parliculis suis aer sit rarus, tenuibusque vaporum
, partibus longe tcmiior, quidquid in ipso est, ad
cognatura sibi elementum per ipsum iransil. Sic .
' \
enim et pulvis, licet diu in aere diffusa jaclelur,
,
tandem reddilur lerrae ; et bumor non peril, sed
, ,
aliquid omnino sibi conjuncium ac simile invenil,
cui admislus, auctusque parlitim similium acces- .
sione. rursum in nubem concrescil, alque ila per ,
pluviae gutlas in naluram suam restiluiiur. Ex quo , , .
fit, ut mundi partes, qux ordine conslilutae in
, ,
universilate rerum videntur, eumdein modum et
\ , * mensuram,quani opificis sapienlia cuiquead mundi
pulchritudinem inilio prapscripsit, tueantur atque
conservent.
, \ Eik
, ,
\
, * ,
* .

Illud objici possc.non ignoro, ssepenumero
,
Tiiaxiniis caloribus nubes per aerem disjectas ferri,
iu quas si diulius aliquis aoiem oculorum inlende- , \
, ,
r i l , redarguel quodammodo rationem eorum, qui
. asserunt nalune biiinida? nihil consumi. Nain tur ,
bulentse nubis sectiones, quse multum aeris spa,
tinm occupanl, priinum quidcm nimia ardoris vi
accensa . niagnitudinem conlrabunt, deinde incendio
\
exsiccatce penilus abolenlur, adeo ut bumore ab
aeslu consumpto, nibil oninino relinquatur. Quo C
, ,
quidem argmnenlo vaporum ralio refellilur. Nubes
. cnim in superiore turbulenti ventosique bujus aeris \ . *
parte conslitutae nibii graviorum vaporum in na
turae suae tenuilalem admillunt, cum omnes vapores ,
et exhalaliones crassiorero illam aeris partem, q u

terram propius ambil, natura praefiniiam habeant,
\
nec ulterius progrcdi possint. Nam tenuis alque \
xtheria illa rcgio nibil crassum admittit. Quidam
,
se monlium allissimorum vertices vidisse memoriae .
prodiderunt, in quos nec nubes ascendere,nec venii
. \
aspirare, nec volucres magis advolare possint, quam

animalia quae humi demersa sunl, in aere viiara agere.
U l perspicum sit, esse quemdam in aere lermiuum , \ * constilulum, quem crassioribus lerrae exbalationi- U ,
bus iransilirc, ut ad superiora conscendant, non
, ,
liceat. Quamobrero in monlium cacuminibus ad sestatera usque permanent nives, nec liqueGunt,
,
quod humorum in ea parte concrctio assidue refri-
gerct aerem. Quineliam igneos iractus, quosprosi- \ ,
lientes stellas quidam vocant, ex eadem causa fieri ,
docent sapienles, qui res ejusmodi proGtentur. Ven- *
torum enim vi crassioresqtiasdamac densiores aeris . ,
parics in regionem seiberiam compelli, quo simul ,
alquepervenerint, incendi, flammamquoquecum Ten- , ,
to simulexstingui.Quamobrem cum dici non possint
vapores cxslincU nube rursum consislere, ut ex
\ \ ,
illis,qucmadmodum in inferioribus fieri videmus,
\ relicti humidi redilus sperari queat, necesse cst
,
1

 HEXAEMERON LIBEK.
* , * . eorum sententiam approbare, qui humiduin exuri, c l
\ . in nihilura redigi tradunt. Ego vero, ut vaporis hu morem ab exsuperanle incendio consumi concedam
' , (stulti enim ac pcrtinacis hominis judico, rebus per* ^, spicuis adversari), tamen, quoniam undique verila , tein indagantes faiigari non decet, assero nalura
, humidae mensuram nihil irominutam conservari, et
. ''
quod consumptum esl, rependi prorsus atque resti - tui. Quod autem in bac me sententia conGrmat, boc
, ,
est rlgnis, ut ex aclione ipsiushic apudnos expe * rimur, non omnes materiac, quam corripit, qualila , tes depascilur. Exeinpli gralia in olei materia, btt , \
miditas posteaquam a qualitale frigida sejuncta est,
, \ - facile ab ignis calidilale altrahilur, et inflammatur.
, "
Sed non solum iu flammam oleum converlitur, ve , ' rum etiam post ignem ex olei bumidiiate orlum
' ,
aridus cinis eflioiiur, id quod aperte perspicitur ex
,
lucernse fuliginc, qua ea qu% supra flammam sita
, ' sunt, nigrescunt. fjuod si diulius fial, ipsi loco cx
, - lucernae fuligine infeclo nioles quaedam accrescit
,
alque adhaeret. Ex quo planum fit, oleum per igriem
- exsiccaium in niinmissimas et aspectum noslrum
, . ''
effugienles particulas commulari, alque ila aerem
, pelere, indeque desiliens in terram considcre. M i , \, nutissimarum aulem fuliginis particularum in acre
, - iieri effusionem, ex co polest intelligi, quod nares
bunc ipsum aerem altrabenlium nigrae fiunt. Quin \ - eliam id quod ex pectore respiranles emillunt, n i , grum esse conspicilur, proplerea quod fuliginis co* . " , lorc per aeris allraciionem accedente sil infectum.
\ , ,
\ . ,
. \
, ,
.
, C Ex liis conslat humiditatem olei sic in siccilalem
,
cominulari, ut inalerise magniludo per lenuissimas
parliculas, et qnae aciem oculorum cflugiunl, in aere
disjecla non delealur. Si quis igilur, u l boc olei
\
. " humidum dunlaxal in siccum convenilur, non autem
toia nialcria penilus abolelur, sic de universo liumi ,
, do cogitaverit, non errabit; nianifeslUm cnim esl,
lotum ex pariibus constare. Quod aulciu de parle
\ \
discimus, idem dc toto edocemur. Unam autem ge,
. " * nere bumidilatein esse netno ne periinacissinuis
, \ - quidem negabit. Alquc bumiditas ab igne combusta
tenuis pulvis efficilur: et omne humidum, dum est
. , '
. in igne, parlicularum qualitatem cx bumidilale ia
siccitaieni convcrtit, non aulem penilus delelur at *
que consumimr. Quoniam igitur nebula seu nubes
xal \
, i h j i | j j
j i vaporum coaclio atque concre, .
l i o : vapor autem esl tenuissinia humidi exhalatio :
5 \,
necesse est, cum ardore nubes cxaruerk, minutis ,
simuin illud et individuum vaporis corpusculum,
*, ,
quamvis humidam qualitalem non servet, non tameu
Asxt&y ,
omnino disperdiel aboleri. Quatuor enim in vapore
: , consideranlur, liumiditas, frigiditas, gravitas, et

quanlitas. Ex bis quae natura^ ignis adversantur, ea
. \ >- vi ipsius exsuperanlis abolenlur: quamobremnecbih
n

U (

e s l >

100

S. GKEGOMl MSSEN1

99

miduio uecfrigiduw in igne siia maiunu ejusraodi. , , , , .

QuanlUas veroab ignis nalura non discrepal, quan- ,
fap
doqiiidcm el ignis in quanto consideralur, el cum
quanlo quantilas noti pugnat. llaque vaporis quan- , \
tilasab bumidiet frigidi qualilate sojuncta servalur. . \ 4
Q1132 autem ex gravilale qualilas vapori naturali- \
.
it-r inest, una cum niagniludine conservatur ; pa ,
riicr enini el liumida et frigida gravem naluram
Iiabenl. Ex bac rerum%crie inens nullo labore co-
gnoscei, quomodo aqua iiat lerra commulalaque
vaporis qualilate naluram similem assequatur. Sic- , (
\ \ cum enim, ct gravc qualilalis, quie terrae iiicst,
) *
propria sunl, in eaque vapor exustus convertilur.
, ,
Ac mihi quidem non faciendum videtur, ut princi ,
pium hoc asseculi, consequcnlem ordinem, ad
qtieai consideralio ipsa nos per verisimilia ad veri- , .
talein ducens progrcditur, omittanms. Vidclur \ '
cnim ob banc causam el marc sempcr in propriis , \
.
(crniinis pcrmanere. Quoniam accessio illa, quam
cx couflucnlibus aquis assidue paulalim acquirit, ,
, ,
exbauritur et consumUur a calidraie, quaj cuiur .
bituhe instar tenues bumida? naUirce vapores attrabii. Verum quia medilerranca loca, cl quae ma-
, \ ta
gis ad aquilonem vergimt, buic rationi vidcnlur
, adversari, proplerca quod, cuni in bis parlibus ob
\
asris anibienlis frigiditatem marc non admodum
,
ralefiat, vaporum confeclio lorpeal, eam dupliciler
.
confirmitbinius.
1

\ ^ ,
, ,
.
Priimim igilur dicimus, licel innumerabilia ma- C
\
ria videanlur, unum tamen el conlinuum esse ,
mare, in sese per orbem universum commeans, , ,
nec ullo pacio a conjunctione sua divulsum atquc ,
sejunclutu : quamobrem, si perpetua caliditalis
(), pru*seiilia, quod auslrale est, succendalur, in illis
*.
item partibus diminutioiiem senliri, aquis sponie
,
sua deorsum naluraliler confluenlibus ad explen-
duni id, quod exbausium et cxinauilum est. Deinde
^. " \
cum loium mare ex quavis aqua confcctum, sit
, ,
salsum, parem fieri vaponim di^cslionem compro- ,
bari; salsorunr enim naluralis esl sicciias. Quare .
8t qualilas ba^c per loium mare paritcr diffusaest,
pariler etiam agit in omnibus illius parlibus. ld
, \
enim cujusque nalura proprium est, ut ex vi sua .
agat. Nam ut ignis accendit, et nix refrigeral, et D . '
mel dulcia reddit, ila sal exsiccat. Quocirca cum
, \ , \ ,
passim per omnia maria salis exstccaliva natura
\ ,
sit distribula, sic ad facilem vaporum digestionem
prospicienle divina sapientia; omnes euim parles
,
aqu:c tenues sal quodammodo excludit, alque ex (
pellit e mari, quippe quod dominetur buinido pro \
pler inskam nalurae sicciiatcm : non absurdum
,
est exislimare, xquabililer undique humidilatem
)
consumi, niare pcr vapores exbaurienlc aere.Quod

autenft oranis aereus bumor in nubibus flat, alque
, *

() tnterpres legit, .

EDIT.

101

IN IIEXAEMERON LIBER.

102

. - inde pluviae in terraro decidanl, ct noe superius

,
ostendimus, et prophetia opus cjusmodi Dco irlbui
, docel l)is verbis, dicens : < Qui vocat aquam ma , \ ris, et fundit eam super faciem t e m e " . El cum
, , alia niulta, luni nubes a superiore caliditale ac , \ cendi, et penitus exsiccari reipsa didicimus.Quare
, \ .
non esl prxlereunda quaestio, quie nobis ex iis
quae dicla sunt, ordine occurril. Sic enim aliquis
, \ , \
objicial: Ex comniemoralo olei exemplo iniellexi .
mus, maleriam subjeclam cliam post combustio nem non aboleri, sed in aerem secedere, alqueignis
. - \ i in icrram redigi, eo consumplo, quod ejus qua ,
lilati conlrariuin eral. Qnamobrcm qui polesl bu ,
niida nalura semper imminula, atque inlegra per \ ,
inancrc, cum vaporum humorcm, ut declaratum
esl, ubique calidilas arefacial, el in siccam quali.
lalem converlai ? Cur, cum Iiumidiim exbalclur,
, et calido lam sit obnoxium, ut in lenuia, atque in>. ,
dividua corpuscula per vapores disseclum in ari , \ : dam qualiialcm ab eo necesse sil cominutari, non
, ea verior exislinielur opinio, quse asserit esse
quamdam aquaruni copiaro, qua scmper inslaure ;
, Iwc, et sufliciamr id quod ab igne consumptum ac
. \ deperditum est? prarscrtiin cum Scriplura lesli. , inonio confirmari possit, quae iradit aperlas fuisse
, - calaractas coeli , curn aqiris aliissimis omnes
inonlium verlices superaniibns submergi tcrram
,
, - oporiercl. lloc ego Scripiuras leslimoniutn dicam
alio ejusdem Scriptunc lesliaionio refelli posse.
. " ' \
Solet cnim divina Scriplura a proprla verborum
1

11

6 ^ - G signiiicatione recedere.
, , \ ,
. '
* \ .
, \ '.
Quid igiiur per aperire et claudere velil intel ;
ligi considereinus. Ea niimrum aperiunlur, qua?
, \ . \ ,
clausa stini, ei qua? stint aperta, claudunlur. Tem
poribus igllur Eliae cum olim magna siccilas essel,
, \ ,
ea res in Scriplura biscc verbis cst explicata:
\ \ '' *
< Clausum est coelum annis Iribus, et mensibus
^
sex . Quare ea Scriplurae oratione, qua dicuntur
/ , 3
apertse cataractae coeli, significari arbilror ipsum
. ,
coelum fuisse clausum tempore siccilalis. Quo qui ,
dein lempore cum precibus EUae mibes e mari sub . lata, pluvia demissa CORIUIU apeniorit, constal,
, - ^ ne luncquidem firmamento coeli disrupto, ex aquis
,
quse super 11 dicuntur esse, inibrem defluxisse,
^ , ' ,
sed rcelum appcliari aercm, qui lerram ainbiens
,
vaporibus terminum conslituil, quo a subliliore
,
natura illa superiore sejunganlur, ullra quein nibil eorum qwx graviora sunl, polest aspirare, non
'
nubes, non venlus, non vapor, non exlmlalio, non
, ,
ipsa3 volucres. Quod autem aer bic capilibus no , , ,
stris impendens coeluin in Scriptura vocetur, facile
.
, c > , intelligimus, duin in ealegimus, c volalilia coeli .>
Aerem enim per ea quae in ipso volant, coelum dici
. ' \
cognoscimus. CaBlerum licetbaec ilase habeant, non , e o

ai

" A n w s . ?, 8.

Gcn. , sqq.

III Reg. xvn, 9; I uc. iv, 25.

Gen. i , 26 ; Matlh. T I , 20.

S. CREGOMI NYSSENI
dum explicata esl illa quseslio, quomodo vaporum ,
in siccum commutaiio huimduni vi nalura3 calidse ,
consumptum noh immiiiual. Aliud praelerea ordine
.
sequitur inquirendum , quod accuraiiore studio indagantes forte consequemur. Audisii propbeliam
divinae polestalis magnitudinem ex iis quae i n
,
rebus piocreatis admiraiida cernunlur, enarran- .
lem hoc modo : < Quis manu diinensus est aquam,
et ccelum palmo, ct pugillo (erram univcrsam ? ,
Quis in stalera nionles, et valles in lance colloca , \
v i t " ? > llis verbis, ut arbitror, aperte docet pro, \ ;
pheta,propriam singulis elementis praiscriptam esse , ; *
mcnsuram, a Del omnia complcclcntis potestale,
quaro ille manutn, et palinum, et pugillum vocat, ,
suis unumquodque lerminis et niensuris coercen- , \ ,
leni. Nccesse esl igitur, si Dei poleslas coelum d i - ,
.
roensa est, si inanus ejus aquam, si pugillus u n i versam terram, si valles in statera constimit, si , \ , \ \
monlibus pondus prxfinivit, omnia incnsiiram ac , \ , ,
moduni tueri suum, nihii eorum augcri, nibil i m \ ,
niinui, qnx mcnsus est Dcus, quaeque ipsius po ,
(estalc conlinenlur; si nulla autem rebus nccidit
, \ *
accrclio, nulla dimlrtulio, ut propbetia leslalur,
in sua prorsus unumquodque mensura pcrpctuo . ,
\ manct, cum naiura ipsa rerum commutabilis cuncla
vicissim converlat, ct unum in aliud mulel, idem- , \ \
que rursum conversione mutatioiieque prislinum ,
, , \
in slatum reducat. Sed quia vaporcm bunc liumi , \ *
dum in flamma posilum, siccilate per combustionem acquisita, in qualilatem lerrestrem Iransire \
. '' superiorc olei exemplo satis ostendimus, dein, ,
crps considerandum est, utrum vaporis materia
in contrariam qualitatcm conversa reliquiae ipsius , \
,
combnslione subtiliores ac tenuiores effectiE supra
.
manere possinl.
r

, ,
, , .
* \ \
Hoc aulem exemplis ilem vobis manifeslis po . 1
terimus investigare. Neque enim fuligo illa subti \
lissima perpeiuo bic in aere permanct sublimis,
, '
sed per aeris rariiatem ad cognatum sibi elemen , tum transiens, terras et parieiibus, lectorumque
\ .
laqoearibus adba?rescil. Quod de vaporibus illis
quoque cogiiandum esl, u l ad superiorem igneam- D \ \ .
\
que regionem a ventis compellanlur, et in bumidse
qualiiatis commulaiione maleriam servent, are- \ , \
, , 5 i
factique ad id quod eis cognalum eel ac simile,
detrabantur bumique consideant. Naturalis enira
.
rebus omnibiis atlrahendi vis insita est, u l m i ,
niine absurdum videalur, si vapores quidam sicci
,
ac lerrestres eflecli, lerrae siccilati et qualitali
, commisccantur. Quod si ex olei materia cuncta
.
conslarent, incrassitudinis qualUate vapores ejus ; ,
modi in colorem nigrum cxustione converterentiir,

ct ex epecie illa conspecta, quid fieret, cuivis es )
set perspicuum. Verum quia sublilissima liquidis" Isa.

XL,

12.

405

100

IN HEIAEUERON LIBER.

,
. \ \ ,

, , \ ,
.
,

*
, ,
, .
*0 ,
.
, \
^.

\ \ ,
, \
. \
^ ,
(
\ )
,
,
, . , \
, .

, * : ,
, <\

\ ,
* ' ,
, \ (

) *

.
, * ,
, \
, \ , \ ,
, , .
, ,
,
. ,
,
. ''
* ,
\
*>, .
PATROI.. Gm. X L I V .

simaque natura in vaporibue esl, hi vero eo quem

supra diximus roodo, in igne positi qualilatem humidam in eiccamconverlunt, necesseesl, utquidqmd
illud fuerit, quod ex illis redactum animo compre
henderimas, purum et aereum aliquid, quod subiilitate sua cognitionem effugial, cogitemue. Sin quispiam sensui magis quam ralioni credendum putai,
quaeritque oculis individua ac caeca illa corpuscula
contueri, is poterit aerem talibus particulis refertum aspicere, quando radii solis per icneslram excepti, eam aeris partem clariorem reddideriiu,
qua3 splendore fuerit illuslrata. Hic enim iufiniu
corpusculorum in aere volitantium mulliludo, qure
in reliquo aeris spatio oculis cerni non potesi, radiorum beneficio perspicitur. Si quis igilur aciem
oculorum inlenderit, corpuscula illa subtilia assU
due defluentia deorsum ferri conspiciet. Quod au
tem in una parte aeris oelenditur, indicio est, idem
in universo mundo fieri, stquideni inter fe conlinuus est, et ex partibus compactus. Porro si tenuia haec individuaqoe corpuscula, quae in aere jactanlur, in terram defluunt: cerlumque esi aetberiam speciem non discerpi in ea nec dissipari,
quando confractionem alque effusionem cjusmodi
non patitur ignis natura : necesse esi ut credamus,
roaterianf esse illorum vaporum, quorum digeslionem ante constderavimus: qui cum humidi sint, a
calida altrahunlur natura, exuslique ac terrestres
effecli, non amplius in aere continentur, sed rursum
in terram reveriuntur. Quemadmodum autem cibus
in nobis per concoctionem in tenuem quamdam
qualitatera iramutatur, ct cuicunque corporis parli
per digeslionem accesserit, eam auget, cumque iu
corporis constitutione varia sil membrorum in sicco el bucnido, et calido el frigido differenlia, quocunqae concoctus digeslusque perveneiil, lalis
evadit, qualis est ea corporis pars a qua suscipitur, quae quidem opportune tenuilalem digestioms
comprehendii, eamque sibi accommodat, el similem
ac propriam reddit: eodem pacto licet non sentiatur, assidua teme flt accessio per individua illa
corpuscula. Quamobrem quidquid alicubi cohaeser i t , et coalueril, ilfius partis a qua sueceptum est,
naluram eubil, fitque gleba in gleba, arena in arena, lapis in lapide, et in universo universum, et
quodcunque fuerit solidum, illud a quo suscipitur,
in cjusdem naturam coromutatur. Quod si quis iu
lapide propter duritiam putet esse difficile, licet i d
ipsum ralio persuadeat, ego tamen cum illo non
decerlabo. Nihilominus enim conficietur, quod proposittim est, cura terreslris maieria deorsum fliiens,
a pariibus eam non suscipienlibus ad suscipientes
a ventis transferatur. At aliquis dicel fortasse, oralionem nosiraro non eo tendere, quo proposuimus :
nobis enim fuisse propositum, ut oslenderemue
aquam semper in ea mensura, quam iniiio obtinUit,
permanere; imprudenter autem illuc esse progreisos, ut contrariura confirmarenius : sive cmm d i gesti vapores in ignc consideant, sive rcvcrlantur
4

107

S. GREGORH NYSSENl

408

in lerram : utraque re diminutionem aquae pariter . , * o l

sequi, eoque ipso copiam aquarum osteodi, quod
\ , *
omnino semper abettmantur. Necessarhim igitur
* \
erit, ut rerum naturam ilerum consideremue, quo

disputatio nosira reclius per ipsam ad ftnetn pro , .
positum perdocalur.
,
,
.
Quaenam igUur est reram ttalura? Nihil eorum,
;
qtne cernuntur ordind terrant arabire, coneita*
ftrtnum, et immutabile constiluium e&t a rerum
\
ommum opiflce Deo: sed ertma inler *e viciseim

commuianuir. Inest enim quaedam vie, eujus perpe* , \ ' , %
tuo quodam i orbenv moia euncta taec infertora

circamaguntur, et permulantar, ruraumque in se , 1 '
inetipsa redecuntur. Q n quidem commulaiio enm <
fleri nimquara ceseet, necesae est, in *Ha vkissiui
omnia iransire, el per eaden ilftrum veeligia re- , -raeare. Nibil enim borom a se ipso coneenrarelur, , ' , \
liisi cum altepo genere eommlstum natnram soam
.
oblineret. Quomodo, inqaies, illa eommutandt vis ' , per quatuor etementa j n orbem commeat? Neqiie .
enim quselibet e i quibuslibet vieresim fiant, neque ,
commutalionis circulus per ree singnlae seqealiter \ , ;
vagatur : sed aqua quidem per vapores m aerem
fk , *
refundilur, vapores autem pabalo flammfee eebmi- ,
nistrato terrestree fiunt in ctoerem 'quodamrood* ,
redacti, posteaquam cum igne versali sant. Hie \ ,

vero susceplis terra mutaiioftis in seeirculwm si- ,

,
,
, .
..
.
8tit. Neque enim aquae nalura rursae orlum habel \ *
e terra. Qua qeidem ratione reiinquiiur couside- ,
. ,
randura, utrtnn lerra in aquae naturam mulari poe .
ert. Quod dum investigamus, nemo oraiionen aoslram n l longiorem accuset. Yidemus ea quse na* , 1
tura satK sicca, sponte sua naiurali quadam pro- . \
prieiate madeGeri. Ui in sale licet intueri, metal- , * lis, et in iis qua* ex humore aliquo conglacianle .
conststunt. Hortim cum sieeitas propria sit, lamen ,
i quidam ex ipsts liquor desceihiat, humida flunt, ,
eiccilalemque suam \w humidam qualitatem con- , , \
vertunt. Talis etiam cernitur mellis natura, quod , , calore exsiccatam, rursum casu aliquo in humorem
, , \ resoWitar. Sed hxc omiuantur: praastat enim ex
principio altquo neceesano disputalionis ordinem .
\
persequamur. Animadvertimus non una qualitate
, \
elementa singula conslrtui, et ab aliis elemenils se
.
parari, sed variis qualitatibas comprebendi, qua 0*
rum alia? inter se ptignrant, aba? simol inspiciuntor,
et pugnantibus inter ee pariler cohaerenl et qua- . *
' , * drant. Ut in terra et aqaa siccitas et humiditae
-, \
conjungi nequeunt; horum tamen utrique ex sequo
, *
frigiditas inest, qua pugnantes quodammodo de ,
vinciuniur. Aqua item et aer gravitate levitaieqiie
I , separantur, sed ln bis qooque frigiditas ulrique
, \ *&
conveniens, u l raedium quoddam vinoilum specta
\
tur. Discrepat aer ab igne ea qoae est inter frigi ,
dum el calidum difTerentia, sed levitate inter se
\ ,
conciliantur atque conveniunt. Ignis denique a ter , oV
ra lcvitate scjungitur, scd stccilalis necesettudine
1

I N mxkmttm

iio

UBfia

. 6 coputantur, et foedus liteiint. Quaft gi volumus declarare, sic exordlatA&f; FrigidUa& qtiidera in lerra
, simnl, et aqaa, et aere per&piett<ir, majori lamen
* \
. o i parto congnrit aqva, ei ejue i i i ee quodammodo
, ftalttram conservat, injufiamque a sfocitaie proventaitett propelbt, ea repugnantia quam habet cum
< -
ealido.
, .
, ' , &
. ;
, ,
, * 4 , *
' , *
Qttemadatodam igilar adeet ealida siccUae na * turalid, nec ignis sotue in atto potest ustendi: siC
g dicendutti est, cum fatnmdo frigidUatem conjnngi
,
ac devinciri. Quod si bamidura sirouk ot frigidum
\ \ aquae naturam conetitnunty frigida totera qualilas
, terrae n a m r a l i i e r inest: seqniloiv ut potestate et
aqa insit in lerra, et terra in aqua. Naiu*ati6 enim
, .
humidi cum frigido copnlatio non permiuU, ut
, unum ab altero p e n t a tejungalur : sed etiamsi
eonlingat alkfuando, uf allertf in sdpso sfpara, , \
lim consislat, id IIOB plawe sofem) m sed potcsiatc
, \
ulrumque i n uno perspiciiur. Nam uf fimnido in
, . '
aereiti diffuse, frigiditas vaporum parlicufos insc
quilur: sic e. centratfo, tn intiftii* (erfai pariibus
frigido commoranfe humiditas cognalarra qualita ' ,
, tem non dereiinqnif; sed frigtdn vis, qux lerra?
, "0 Batttraliter inest, tauquam adiqttod bumidse natirrm
f

, xaV Q semen efficitur, semperqne ex se eonjunctam sibi

quaKiatem glgnit, cum illa TS commutandi vehc menii frigiditale (erram in aquam convertat. Ha ,
, '
rum reram si quis a nobis rationem et catisam
,
exquirat, rogetque qua3 vis ex a?quo solidum in
, \ *
bumidum convertat: qtiod illi rcspondeamus, non
,
habebimue, ut in reliquis etiam omnibus, ncmpe
, ,
quomodo aqua in aerem diffundatur, el quod deor .
eum tendit, insideal levi, graveque in leve convcr ,
tatur. Haec enim fieri alcnsu rpso percipimas, quo
modo atilem a naturar fiant, ratione docere non
, , \ * peasumus. Sin quispiam expei^imcntis hanc opi . , Mfouein comprobari ctipiai, id adductrr pnieoruni
* exemplo facile prxstabimus. Neqne enim, s'r tef ; raH eiecant effodias, protinus aquam offendes, sed
, , ^
. Et
, /,
. \

,. ,
,

^*
,
- ,
> *
-? * ^

primum laelu nesdoqoid tdiginosum serrties; qpnd

9t fodiendo aUins ire pergas ad loca frlgidiora, globam magie coeitosam invenrtes : at sf ad magis adbuc
frigiea loca descenderis, turbida quaidam aqua apparebilrsin aotem sub imo prorsus solo, quominus
verisimile sit calerem sofis penetrare, lapidem a l i quem incideriSf Yittt fcpshis fepidie densilas obsislere videalw, tamow renw quaidam aperhinlur, ex
quibus undique defoesws puieus aquis diHuentibns
compIeUir. Quod igilur in looo mami atque opera
facto excavatoque contiitgil, ut bumor imdi^e in
pulenm conflual, id in omni loco par est eveuirc:
cum ea aqua qtia* per lenues colligilur Inimorcs,
per venas quasdam ad laliores mealus perducatnr,
ei bumor sc naiuralitcr in unum cogat, aiqtie

S. GREGORU NYSSENl

conser^et. Sic ergo aqua conficitur, frigidum made-

facit, et bumor ex frigiditate lotam aquae naturam
perftrienie conslitnilur. Ex aqua vero coacla congregataque flueatum generalum , quacunque detur
adUus, lerram aperit, el fons appellatur. Quod
aulem aquarum orlus auclor et causa sit ipsa f r i gid.las, illud indiciuni sit, quod loca sepienlrionibus propinquiora frigidioraquc niagis abundant
aquarum copia. Aprica enim profeclo et opaca depressaque essent aequaliter aquis irrigua, st frigidilaiis absentia nibil aquarum ortum impedirel*
Quem.tdmodum' aulem ex imbrium guttis collecta
aqua torrenles nascunlur, licel guitas ipeas scparatim aspiciens, singulas per se pusillum quiddam
ei pro n i h i l o babendum existimes : sic ex bumoro
sensimeterra mananliscopia multis fluentis coaciis ^

Hl

*
, *
\ ,
. "
, \
, ,
\
,
^ .
,
,
, \
. " , \ p

, , '
. .
iuntur flumina : quorum si quis inagnitudinem,

perennesque cursus consideret, undenam euppediiari tantam aquarum abundanliam existimabit? , \
Num aliquos sibi in lerrae sinibus lacus confinget? .
Quinara, obsecro, lanli lacus esse queant, qut nisi \ ,
nova assidue accedant auxilia, non brevi tempore ,
exbauriantur ? A l alios, inquis, lacus excogilabi- . " inus. Ego ?ero requiram, quidnam alio&illos rursum
exbausios explebit. Quod si alios atque alios lacus , ,
inveneris, ego vicissim interrogabo, unde omnes ' , \ *
taiidem exinaniti complebunlur. Cogeris igitur pro- \
gredi in inOnitum, atque ila oralio lua lacus lacu- \
bus accumulans, ne fontibus desint lacus, unde poslreino aqua ortus principium habeat, nunquam Q , .
,
consistel. Quamobrem, cuni reperienda sit causa
qua primae aquae natura consliiuiluc, magis con- ;

sentaneuni esl, eam in ipsos fonies conferre, quam
ttub terra lacus coniingere, quorum ralio commen- ; \ /Sliiia statim ab aquae natura deorsum tendettle la- (& , , *
b*faclelur, el convellalur. Quomodo enim eursiim \
fluet, quod, deorsum u l fluat, naturam babel? , \ ;
Praeterea, quam ingentes lacuum moles erunt *
, \ :
excogilauda?, quae, cum perennes loi aquarura
copiae saeculis omnibus eflluant, et nibil unquam . \
reponalur, non exinanianlur tanteii nec ex- ,
bauriantur l Gonstat igilur ex m quae dicia
suni, ideo Ouminibus aquam non deficere, quod
,
lerra ui illam Iransmuteiur. Terrae vero magniludo,
, *
licel lanlum ex ea copia aquarum erumpal, non D . "
, iinimnuitur, quoniam assidue ab exsiccalis vapo ,
ribus instauralur. His ita constitulis, non amplius
\
, *
nuilua nol)is elemeniorum inlcr se coromulatio

\
cJaudicabil. Apparel enim ordo, quo unius in al . \
lerura commtilalio est ortus illius causa. ExempH
krtfi
gralia : aqua per vaporcs sublala Gt aer. Aer ma ;
defaclus in superiore flamnia exsiccatur. Quod ter
renum esl per ignis naturam ab bumido secerni ^ , tur, lerra?que reddiiom per qualiiaiera frigidam i i i
, , aquam coramutatur. Ex quo ftl, u l sine ullo impe- ;
dimento seiuper elemenla vicissim inler se coin- ,
meent, et circumferantur, nullumque ex illis aut ,
consumalur aut redundel atque exuberel, sed - .

IN HEXAEMtRON LIBER.

\\%

, nia in qua primura consuiula sunt mensura perpe , \

tuo maneant.
. Ov , ' ,
6V , ,
, \ * .
, ^\

\ , * \ \ ,
' .

iis, qtiae disputata sunt, ecquilur, ul aquae su , pra firroamentum sitaB ab bac bumida natura discre , pent. Patet enim humidi pastu naturam ignis non
a l i : demonslratumque est, calidum frigido non enu .
i r i r i , sed exslingui: et humido siccum deleri, non
,
adjuvari. Quamobrem lempus est, ut oralionem no\ , * \ sirara alio convertamus, quaeramusque quomodo
, . * \ lerlio die facla? sunt omnes, quae in COBIO sunl, siellae.
, JJ Quod igitur omnibus rebus admirandisquaeprocrea * t sunt, divinum quoddam roandalum imperium . " que sigillatira praecesserit, ex Mosis bistoria sic
excelsa baec decreta complectenle in superioribus

animadvertimus, didicimusque , divinam vocem
, - non esse mandatum verbis expressum, et cxpli , - catum, sed artificem ac sapientera io rebus singulis
, potesiatero, qua ea, quse in ipsis cernuntur admi , \ rabilia, perfecia sunt, primaque Dei voluntate
, * stalim omnioo rerum universitaiem exslitisse, or , \
dinemque sapientiae io ipsis insitae necessario
r

\ , \ permanentem divinorum roandatorum vim ei seriem

obtinere. Breviler enim rerum, q u sensu petv
, cipiuntur, procreationera complectens, mundum
, universum ostendit, < In principio, inqpiens, c fc , cit Deus coelum et terram. Quibus verbis rerum
. niversiiate comprehensa, deinceps naturalem
, , quemdam singulorum ordinem persequilur. Siniul
igitur cum reliquis rebus oronibus generata est
\ . lux, eed non exlemplo rebus omnibus praeluxit,
, quandiu partes rerum obscura viin ejus illuslran \ tem impedivemnt; al simul aique ratio concessa
. est a Deo, ignea vis illustrandi praefulsitouinibus,
, '
sibique nalure leviute, ac mobilitale, paiefacla
, \ i a , prosilivil. Ac tunc quidem universa in se
*
ceacla niunduin obibat : mox aulem propriis par - ^ trbus in ea, quae sibi cognata conjunctaqye erant,
divisa est. Quod autem ejus nalura non sit ex
, \
iis, quae videntur, perspicuum e9t. Si quis lameu
lucem ex omnibus coactam unam esse gcnere d i ,
cat, non errabit, quando divinus etiam serino
.
singulari voce universam significai, pnecipiens,

ut l u x , non autem, ut plures fiant. Verum si qais

ea, quae videntur, aspexerit, roulliplicein illustran .
, tis potentiae differentiam in rebus animadverlet.
* , ,
, , \ ;
, .
. " * c
Quapropter etiam Propbeta dicit : < Qui iacil
. > \ , c ,
luminaria magna solus". > ElApostolus : < Alia,

P^al. cxxxv, 4.

116

S. GREGORH NYSSENI

inquit, c esl clarilas solis, alia clariia* lunse, alia < , & , \
claritas slellaruni : stella enim differt a slella i n *
* >
claritate ; > ftaque multa lucis omnino sunt
discrimina. Et quanquam omnia, qua? Paulus enu- .
mcravit, illustrandi vim habenl, et sua unumquod- , \ \
que poteslate claritateque coroprehenditur, ut $ ' ,
cuncia cQmmuiii nomioe lux una recte possint 4
appeiiari, certae tamen in his dislinctaeque diffe- , \ reiitiee speciantur. Qua cum ita se habeaut, nos a . ,
vero minime recessuros exisliino, si dixerimus, ita
, *
Moscm intellexisse : initio quidem lolam vim
illustrandi in unum congregatam fuisse : verura,
cura riHjlta? essent in subtilitate mobilitaleque,
quantum ad majorem minoremque praestantiam \ \
,
pertinet, in universitatis natura differenliae, Irium
dierum spatium fiiisse satis ad eam vera cerlaque ,
ratione distinguendam, ut, quod in naiura ignea * \
maxime erat subtile, ac leve, el pure a materia ,
remoium, summum rerum, quae sub sensum ca- , \ ,
dtint, fastigium oblinerel: boc vero intelligibilis et (
incorporea natura admiitit: quod autem inferlius, \ )
ac segnins, intra subtilioris leviorisque complexum <#> ,
consisleret; et boc Fur3um ex insitae proprietaiis \
differenlia in septem lucis partes dividerelur, om-
nes inier se similes atque cogoatas, sejunctas *
autem a rebus, quaediversi generis forent. Omnibus \
ergo parliculis, qua in golis illustrantem naiuram
, \
conjeelae sunt, concurrentibas , unum quiddam
.
magnum effectum est. Quod Stidem evenit in luna,
caeterisqueium crrantibus tum non errantibus stellis,
n

u l similium cujusque particularum concursus unam C ,

aliquam earuni efficcrel; atque ita omnes confectae \ *
stinl. Conlentus autem Moses, ex fts tuminart tan- \ \,
tuin majus et luminare minns nominasse, caeteras ,
omnes coniratni nomme stellas appeilavit. Quod \ .
auteni faiigetur mens nostra, et pondere suo presaa

non possit divrnae sapientiae subtilitalem assequi, , \
tiemo admiretur, sed natur noslra tenuitatem ,
excusel; CIHD qua praclare agitur, uon si nulla . i n te aberraverii, sed si vel unam consequi po- ,
tuerit. Haec autem dico, iiluc respiciens, quae sit
, \
ratio bujus triura dierum spaiii, quod saiis fuerit \
ad ca distinguenda, quae luce praedila sunl. Est ,
cnim aliqua nimirum ralio, licet praestantior s i l , ,
quam u l eam nos intelligere valeamus, qua tempo- ^ ,
)onendis |pra>

ris liujus inensura rebus lucidig disponendis
scripta est, adhibilo temperia modo el quatilitate \ .
aclioni ignis in molu, factaque lucis divisione pro ,
, *
carutn nalura, adeo u i , cum sint in eis innume ,
rabileft diflferentiae, i n sno lamen singulae situ a
,
aiurali proprietate colloeata? einl, quo nirairuin
iiatime vis inska singirias duxit. Nec ulla con- ,
eecula confusio est, aui perlurbatio, propier or,
dineni a divina eapientla pro oaturali cujusque
,
proprietate sragulis adbibilwn, immutabilem, ut
, euperiorem regionem circulus obtiquue, seu si ,
gnifer occaparet, in hoc aulem certam unumifc

ICor. , 41.

147

41S

1 HEXAEMERON LIBER.

, , quodque signum sedem obtinergl, in signis vero

singulis elell non fortuito, sed ordine suis qua>
, que locis collocarenlur, sequabilique ac naturali v i
,
sua adduct, immobiles ac lirman permanerenl, ubi
,
procreatoris sapienlia praescribebat.
* \
,
, , , ,
, \ , , \
, ,
* , , ,
, .
\ , &
Hsec et eimilia sunt ea quae mens aspiciens ha!$, , sitat, et imbecillitaiem ac segnitiem suam accusat,
,
quod rationem excogitare non possit, qua prae - fioitum trium dierum spatium ad tot stellarum
, ^ distfnctionem satis fueril: aut quomodo, cum inft ,
nila essel inerrantis spbserae ab iis quae sunt circa
- lerram distantia, in medio mundi spatio magna Dei
, , sapientia solem consiituerit, ne, curo slellarum
gplendor propier immeneum intenrallum ante de - ficiat, quam ad nos pervenire possit, ie perpeluis
.
tenebris viveremus. Splendentem igitur solis vim
, iia aupra nos collocavit, ne obscurarelur radiu*
, pra3 longo intervallo, neve propinquilate niniia
, - molestiam afferrei, aut quomodo materiae magis
\ , immersum roagisque crassum lunae eorpus inferius
, - consiiluUim sit, oberrelque lerrae proximam rcgio, \ nera : aul Uiis sit splendor ejus, quae curo obscura
sil, illustrandi lamen habeat facultatem. Naturae
, , \
. enim ipsius crassiludo proprium nitorem obtundit,
- C
opposito solis radiorum lumine ab illustrandi
, vi non est prorsus aliena. Cseterum sapientiae sin . ' gulis in rebus conspicuae raiionem naturae nostrae
infirmitas intueri non polest, quemdam lamen mun , - di totius ordinem in iis quae facta sunt, ex descri*
ptione legislatoris, ab iie qui mediocriler norunt
'.
dispicere, quae ex quibus consequanlur, per quas \ ,
dam conjecturas, utcunque cognosci posse ar , ,
bitror.
,
.
.
" \
,
,
,
, ' ^
al ,
. ,
\ \ ,
,
,
, ,
,
, \
, \
,
,
. ''
, . -

Quamobrero repetamus ordinem eorum qua

facta sunt : sic autem babet: Lucem umversam
mobilitate sua ante alia prodeuntem firraamenti abeolutio ab ignis circulo definita consequitur. Levi
aulem natura a gravioribus separaia,
, graves inler
se qualilates distingmifltur, io terra et aqua conslitutae : inferiore vero patura eiornata, sublilis,
et levis, excelsaque, quonjam non omnis erat inler
se similis, interjecti temporis ppatio ex iila couimunitale jn cognaias diyiditur proprieutes: in qua
innumerabilis siellarum inultiiudo explicata pro
insiia cuique propria v i , mundi faeligium occupai,
alque iia in sua qu&que sede ba?rei ut cum seiuper circumferatur, nunquam taraea locum relinquat
SUUDI. Horum enim ut ordo immutabilis est, sic
natura semper niobilis. Post velocissimum motum
sequitur secundoloco, qnae velocilate proxima est,
subenntemque circulum obtinet, teriio deinr.eps
alia, et quarlo, ad septimum usque pru ratiooe
e

119

S. GREGORH NYSSENi

150

veiocilatis. Tanlo euiro unaquaeque longius abest \ () &

a stipcriore, quanlo illa ad movendum nalura lar- , \
tlior est. Haec igilur quarlo dio facla sunt, non \
quod lunc fueril lux procreala, sed quod illusiran- di vi pro nalura sua simul coacta, apparuerint cum ,
reliqua? stellae. luin illas qua? magniludiue caUeris \ .
pnrslaul, sol el b*na, quorum ortus quidem occa- ,
sio exslilil lucis in procreatione, ulriusque aulem ,
consiilulio (quando movetur in lempore quidquid

movciur, el rnuluus particularum concursus eget * ,
aliquo temporis intcrvallo) tribus diebus perfecta \ ,
esl. Quare non absurde condilus orbis a magno \ , ,
Mose ita describilur, quanlum ad maleriam
, , perlincl, siuiul omnia dicantur virtuie opificis con (
sliluia : singtilaris autcm eorum, q u )n mundo ,
videnlur, distinclio ordine quodam ac serie natu- , \ )
rali, eo spatio quod dtctum est, absoluta. Tunc
\ *
simul tiniversa lux exslitit, lunc omnls rerum i l
luslrantium naliira prupriis distincla differenliis , t l
apparuit, quamm e numero sol est, et luna. Ac
qucmadmodum ea qua3 fluentem vim habent, non
, ,
sunt unius generis omnia, sed differeniia quadam
,
imer se vicissim discrepant, u l videre licet in oleo,
\ (5
et aqua, ct argento vivo, quae si quis omnia simul
,
hi uno vase confundat, parva interjecta mora p r i - ,
xoum aspiciet argentum Tivum ob graviorem deor\ , \ . \
suinque lendenlem naturam in fundo tolum con , 0,
sidere, licet omnia commista sint; deinde aquaro
, '
, \
simul coaotam oirincm succedere; postremo olei
\ ,
congrcgatas parliculas supernalare el super u t r o que cousistere : eodem pacto de re nobie ad dispu- C \ , ^
landuiTi proposila possumus conjicere, illud unum , ,
in exemplo tautum comrautantes, ut quod illic \
propter gravilatem, hic contra propler levitalem , ,
tvcnial. In priiua enhn rerum constitutione, quae *
levitate sursum lendebant, quandiu ob naturalem
*
vim insitani celerilate valebant, pariier omnia con- , \ \
currerunl, tum ex velocilatis praestanlia ipsa quo \
que inter sedistincu sunl.
,
, ^ , \
.
, ,
, \ *
, \ .
Ut igitur exemplo proposito rcrum fluentiura D " \ sccretio et separalio materiam singularem non con , \
stiluit, sed jam faclara dislinxit, distinctamque de nionslravil: sic in irium dierum spatio illustrans

solis natura, potestasque facta non est, sed cum in
universitate rerum diffusa esset, simul cuacta est .
\ ,
et conjuncla. Si quis aulem a, nobis et terlii cocli
.
ralionem petat, quod Moses non scripsit, sed
\ - 3 ,
Paulus vidit, et in ipso lanquam in adyiis sapieniise
-/, , \
consisUns arcana a u d i v i t , ab illis quas exposita
\ , >
aunt, tertium illtid corduin non abcsse espondci, ,
IUII8. Videtur cnim mibt inagnus etiam Apostol
M

II Cor. xii, 2-4.

( Yox susprcta. I^gcndmn . EDIT.

 IIEXAEMERON LIBER.
122
vincens omnes superiorcs lolius natur*, quae sensu
percipitur, lerminos iranscendisse, ad earaque i n
, gressum esse, quae aniuio uienteque comprebenditur, cum speciaculum illud ininime corporeum
, ,
fuerit, ul ipsemet signiflcat, c sive in corpore, i n . \ - quiens, c nescio : sive extra corpus, nescio: beus
, c , scil raptum ejusmodi hominera usque ad tertium
* coelum. Summum igilur illud culmen hujusce
. > mundi, quem dicimus, arbilror a Paulo leriium coe - liioi appellari : tnpliciter enim dividit omne quod
, - cerniiur, etex ScripturaB consueludine singulas
, , partes coelum vocat. Abutens enini quodam modo
. *0 significalione verborum, spatiuro illud crassioris
, , aeris quo et nubes, el venli, et exceisi volucrum
, volaius perveniunt, coelum unum nominal, cum el
, \ \ \ cceli* nubes dicit el volucres coeli. Nec simpliciter
. \ coelum hoc vocat, sed adjungil eiiam iiias
, * \
oces, sub firmamenlo. Dicit enim : c Producant
, aquae repiiha aniroarum viventiuui et volaiilia vo. , c lantia super terram, sub iirmamento coeli . >
, \
Deinde aiterum coelum el firmamentum appellal
. spaiium illud, quod inerranli spbaerae inclusuui
, \ , consideratur, in quo stellae, quas erranies noini \ ,
nanl, pervaganlur. Sic a i t : c Fecil Deus luminaria*
. magna, el posuit ca in lirmamenlo coeli, ul luce, rent super terram . > Cuivis dislinctum orbis or, \ nalum utcunque consideranti perspicuum esl, haec
, . - infra supremum itlud fastigium conligisse, quod
- omnia sensibus obnoxia compleclens, eaque sejun8 7

, \ , \
gens a rebus illis procrealis, quae mente solum, et
,
inlelligenlia comprehenduulur, firmaiueiituni, et
, \ .
coelum appellat.
, \
Ea igitur, q u verbis explicari non possmit, cu - piens Apostolus, et quemadtnodum nos item bor , talur, nibil eorumspectans quaecerni queunt, cum
ea quae videntur, temporaria sinl, quae autem non
, . videnlur, acterna ; divina virtute sublalus per , \ \ , venit eo quo desiderio ferebatur , cumque sacras
, Liueras a pucrilia didicisset, verbis Scriptura usi\ tatis reni ipsam expressit, tertium cisium appellans
, - harum triura sectiouum, quae in mundo videnlur,
, extremara. Reliclo enira aere, superatoque medio
illo spalio, in quo erranliuin slellarum orbes ver\ santur, summum aHberiorum iinium ambilum
\ transcfcndit, el ad firraam illam, quse sola menic
* \ D percipitur, naluram perveniens, paradisi vidil
pulcbriludinem, et audivil ea quse bumana natura
, \ \
Don loquilur. Haec libi, vir Dei, ad proposifas no , ,
\ . bis a prudenlia lua quaestioues respondimus, nullis
, , orationis pigmentis raorales allegorias conquirentes:
, nec inexploratura praetereunles quidquam ^orum
quae nobis opponebanlur, sed propria verborum
, - significatione servala, nalurse ordinem disputando
' persecuti sumus, et nibil eorum, quse primo aspectu
\ , contraria videbantur, ab aliis discrepare pro v i r i bus demonstravimus. In reliquis autem ad raundi

procrcaiionem periineutibus, qus sex dierum
^ , '
M

Gcn. i , 20.

" ibid. 16.

I I Cor. iv, 18.

125

S. GREGORll NYSSENl

spatio facta surit, immorari supervacaneum duxi- *

mus, cum sublfmis illa preceptoris vox nihil onii- , 4 , ,
serit quod ad eam disputationem pertineret, exceplo ^ *
homfnis opilicio, quod proprio libro, quem libi, vir ,
optime, ante liunc misimus, nos explicavimus. Te , autefn, ei omnes ad qiiorum uianus hi libri perve-
fierint, rogatos volumus, ut in neutro illoruni me ,
& , studio praeceptoris pateiis adversari : sed in priore
, \
quidem rdicttim argumentum suscipientem, addi , \ disse disputationem de homiqe, iis quae in Hexaeroeron ab eo fuerant elaborata : in hoc autem,
, propter eos qui in Scripturac monuroentis ordinera
* '
requirunt, ad haec scribenda sic animum appulisse,
,
ut verborum vis in iis quae scripta sunt, servaretur,

et naturalis commenlatio a verbis non dissentiret.

Si quid aulem omissum fucrit, ne grave sit, vel tibi

, ,
pro eapienlia tua, vel qutcunque haec legerii, ea
pcrficere quaedeesse judicabit. Neque entm i l l a v t - i%\ ,
.
duae duorum obolorum oblatio divitibus obsiitit,
quo minus ampla ipsi sua munera offerrenl : nec , \
qui pelles et ligna, et pilos Mosi ad tabernaculum
, \ exaedificandum obtulerunt, aurum, et argenlum, el .
lapides pretiosos offerentibus fuerunt impedimenlo. 06Nobiscum igitur exisiimabimus bene actum esse, '
si nostra hiec munuscula in pilorum numero ha- , \ , \
beanlur, modo per veslram auro contextam pur- ,
puram orationi iinponatur superindumentum, cui
\ , \
nomen est, Rationale, et Declaratio, et Verilas, eic- . \
ut appellat Moses, qui tales amictus sacerdoti
. , \
confecil mandato Dei : cui cum unigenilo Filio el Q , ^
Spiritu sancto gloria et imperium in saecula saeculo, ,
rnm. Amen.
jj> , \ \ ,
, *,
, \ \
. .
1

.
S. G R E G O R I I

NYSSEM

D.E H O M I N I S O P I F I C I O .
J. LBWSICCLUO iaterp.

DE S. GREGORH) EPIGRAMMA NIGETiE.

Crsaorius frater mafni iflius B*silii
tiunc librum eximip eondidit ar(i$ epy*,
flam cum doctrince currum, posl funera fratris,
Qui moderaretur, mtllus in orbe forti :

.
%

125

HOMINLS OMFiCLQ.

lireaorm mogno t*tudm% ptclont atutf,

#,
Perfecit propria fralris ab arie librum,

.
Suaviter enumerans isto sermone diserto
" ,

Admkandum hominis fabrica quidquid habct.

.
tfempc alei laraus Umquam de fonte perenni
ttewr
hivus facundf ttillal ab ore viru
,
,
.

Gregorm

episcopu* JHy$$<B $. D, Ptfro

terpo.

fratri

hi

$ essel, Petrie frajer, more posUura atque bo ^

* , , mimun in&tituto, ( excellenU Yirtute prseditos
, iros ppuw quasi quibMsdaro prwiie oroandoi putarennis : baud4n)>ie pe wwdfltf qwdem diviiiaruBi
#
yirUiieni tuaw a^quawrit, Liceat enim mihi Salomo
quaodpdebiMUibi eanclissioao
. ' * nisbocjoco verbjs
, ,- virogralia xuajar e$t,quam qga) ulloopum pretioaesli , , wa#ida veniat, Sed *ina sacrosaaclum Paecba po, slulet, J4t ex ipore libi roMn^ris aliquid, de quo amo, .
rem srga
mwn pafspjcias, fcrijMJftfli: affero quid \,
dam ad le bojjunet prawlajriuB Oeoque acceptum,
,- mn illud quidtfP le dlgJHiHD, wea lameo facultale
. prope wajus. E&l aiiLcai IQUQMS boc aostrum oralio,
,
qqagi vile qupdjai v/e^Uoentmn j# paupere ingenii
. - JW^^ri offioiita, ppn
puilo laja^re coaiexluifl. Et
, , quanquaua fu^uros arbiir^r, qui aiidaciaai in ela
, ^
borando ) opere sini repre^ensuri, nos lamen
\ , TOJ3 Ajbil in boc (iomraiUi adver$ue decort rationein

peryiasi smnus. 3a^i)ius gnjei, quo uterque u t ,
, \ pzire magistroque i&i sjua^us, fa^ti^ baud dubie
^
DJ^O simillimus, et animo ad ^xpre^apa cr^aloris
.
ifliaginem conformatus^ #olus profectp creala Dei
pro ipsorum praestanlia consideravit et arduum hoc universitaiis rerum etegaiUissimumque opificium consideratione sua sic iltuslravit, ut illyd jam comprehendi rationp cujusvis possit; atque
adeo mujidi bujus, vejra Dei sapientia pondili, cogniUonem boipinum aniinia i n d i d l ( qpos doctrina
sua ad rerum cofltempJaiUMi^n ^ddvxit.
xaV ^ - C
Hunc no8 OUB) a d w r a r i eatie BMIIO o d o posse , 4
Bay^, yisMfp ^
qpaidam ad ea quie magnus ille
; ^ , <yir indagando yajrmMgag^et, adjieere : non quod
' ^/ (
ip&ius laboreai pariu wpposiliijo coBtaminare sii
^^
aaiaMis, qwando uafas ivmt) pmcJariesimum illud
) , '
^6 afDd iajuria, celebraluai 0r*jlioae nostra, sed ut
,^
wtmlfi gloriaia w disciptilis nequa^uaa defeciset
. & $
oa&v4mr. Naia cura m endfrai&eae operum qua
,
Peys &ex jjiebws aNolvH, bominis conekLeratio
^ ^
d ^ t ; 3i di^ipnterMQl mmo bae ixi parte perii^
^, | 4
ciada ofortip impendieael suam, babuieaet cansae
^ jftppQiiijl ady^rene exiwiam viri gloriam reprehen*
^, jii)
^ ^
sprMQi
quMi %yi ad fea animo imlagaDdas
^ . JVpv\ > ^
9MAi^re snofi conauelifteare noluisBet. fiuac cum
,
ea pea q u * d c i n t xpU&aada euscipere ausi
t

\ , D siMis, quiAltftB qiudem nobie a r i i ; si quid bac

, $t$a* DWtra in wwmnt*tif>M
reperietur, quod ipeiue
$ doetjrina mn ejt M i g s a w , i d oonie aeilicet mtgi( ,
tiro aecepjlun) lemdw
e i i ( ; m autem oratio
lips^ra pra^(aoIiei&jina|B ipjius jp tcpnsiderando yim
,
non a s s p q v ^ r , accusari jlle nequaquara debebit,
,
qua^i eru(|Uioivem di&oipulia inviderit, a qua culpa
, * Jv ;
alLbnis&iiniis censendue erii, atqu^adeo nos meriio
,
uoslro ab curiosis i&tis reprebensoribus rei perag ^/
uiur, qui anguslo pcclore magislri sapi^nliam
. '

127

S. GREGORII NYSSENl

118

caperc non potuerimus. Res quidem, in considera- ,

lionem quae venil, exigua est, neque ulli ,
earuiu cedens quas hic mundus admirandas conii- ,
n e t : atque baud scio an non omnium , quarum
,
cognilionem expelimus, maxima. Non enim quid, qiiam eorum omnium, quae in natura rerum exsi- \ ,
stunt, Dei ad imaginem facium esl, praeter unum . ;
hoc crealuro, quod hominem dicimus. Idcirco be- , , nignos audiiores perlubenier nobis veniam daiuros , \ conftdimus, eiiamsi longe infra dignitatem baec a , \
nobis exponanlur. Nam in bac, opinor, inquisi- .
tione nostra nihil omnium eorum quae bomini initio ,
accidisse credimus, et eventura deinceps exspecta- ,
mus, atque eliam nunc perspicimus, omitlen- . \
dum erit. Profecto enim meriio studium noslruro \ ,
reprehensioncra incurreret, Unqaam pollicilalione , \ \
sua longe inferiu?, si hominis proposila considera-
tione relinquerelur aliquid, quod ad instilutum boc \
liestrum faceret. Enimvero et illa quae in hominit
natura nunc a prirao ejusdeni stalu conditioneque , ; \
diversa esse, rebus ita sese ferenlibus, Tidemus : \
cum ex sacrarum Lilterarum auctoritate, tum ra- , \
ticcinationum acumine adjicienda erunt: ut con- , gruat univcrsa tractatio ad seriem atque ordinem
.
rcrum, quae videnlur esse illae quidem inier ee
,\ ,
divers*, eamdem tamen ad melam tendunt: divina

nimirum potestate spem rebus exira omnera spero
.
positie, et exilum perplexis inveniente. Caeierura lucis ac perspicuilalis gratia visuid est paiicis capilibus rem omnem tibi subjicere, quo singulorum argumentorum totius coranientalionis vim brevibus verbis comprehensam perspicere liquido possis.

CAPUT PRIMUM.
.

Inquo de mundo parliculatim disserilur, jucundeque ea quw homimt ortum prcecestere, commemo rantur.

.
Hicest, inquiuni Litlerae sacrae, liber deortu coeli
\ ,
ac terrae Eo nimirum tempore, quidquid ccrnilur,
* ,
perfectum f u i t : atque creata singula secreta inter se, suuro quaelibet in locum commigrarunt, cce- - ~
lesteque corpus orbe suo universa comploctebatur; ,
gravibus ac deorsum vergeniibus corporibus, terra \ , \
et aqua, medtum i n rerum universitale locum oc- , .
cupanlibas, amplexuque muluo se continenlibus. \ \
Indita turo esl naturae rerura divina qusedam ate ac , facullas, quas ree condilas quasi nexu quodam .
siabililas perpetuaret, duplicique v i cuncta mode- ,
raretur. Nam quiete ac molu cffectum est, ut res D ,
Hecdum exsisientes orireniur, et orta consena- , OOV ,
renlur, cum circa res gravitate firmas, ac motus
, \ *
omnis expertes, veluti circa solidum quemdam
*
axem, celerrimus poli molus iostar rota ferretur,

ei mutua quasi ope semet baec perpetuo contine, ^ \
reot; natura quae in orbem agilur, veloci molu suo

lerra densiiaiem undique complexa, ac vicissim
rr.bus firmis nullaque ex parte cedenlibus, iromo- \ .
bili solidilate sua conversionem volubilium augen- '
, \
tibus. Alqtie his rebus divcrsa v i et efficacitate

piaedilis, naturae videlicet immobili, ei alteri quie, tis cxpcrli, par quidem inest utramque in parlem
\ .
cxccssus. Naiu ncquc terra unquam a stabilitate sua
9

DE HOMINIS OPIFICIO.

130

, : dimoveri polest; neqoe coolum de vehemente mo ,

tus impelu quidquam remittit. HSRC prima oronium
, ,
exsiilere in ortu rerum, volente creatoris sapientia
\ - esseea quoddam inilium opificii sui. Ilaque nta , \
gnum illum Mosen, cum ait initio coelum ac ter ,
ram Deum condidisse, hoc indicare voluisae exi .
siimo : res universas, quae inter creata cerountur,
\
deque volunlale ac sentenlia Dei exoriae s u n l ,
,
a niotu et quiete profecias esse. Aique hoc pacio

coelo el lerra ex diamelro inler se contraria affe, , clione dissidenlibus, creata caetera, quae bis inter jecta sunl, cum nonnihil cum rebus sibi conliguia
commune babeant, inler extrema illa semel quasi
.
iiuerponunt, ut facile appareat quo paclo per e
,
quae media inter haec consistuut, res caeleroqui
\ . , dissidenles muluo connectantur. Naiu aer modo
, \
quodam mobililatem perpeluam, Kubliliiatemque
, (5 \ *
ignese naturae imitaiur. Esl enim el levilate natu rali praedilus, et ad motum apiissime comparatus.
, \ - Neque lamen idcirco plane est ab omni solidurum
. ,
cognalione alienus, nam ut semper molus expet s
\ non est, iia semper etiam non fluit aut spargitur,
. - sed fii quadam ad utrumque cognatione, ut inier
, . res effectionibus divereis adyergantes sibi quidam.
quasi lunes sit; atque adeo iialura inler se dissidentia cum consociel, lum secernal. Eodem modo
el bumor duplici qualiiate ad utrumque borum advertautium perpeluo sibi semet accommodat. Nara
non exigua cum terr&cognatione lenetur, qua gravis est, et qoa deorsuro fertur.
^ \
CaHerum qua eliam fluidum quiddam ei inest,
,
visque perineabilis : non prorsus a rebus iis, quae
, Q res perpeluo moventur, sejungi polesl; itaque
et in
\ ,
~ huroore baec contraria
*~ inler " sc consocian, t u r , et quasi coeunt, cum quod grave est mo, tum recipiat, et contra motus a pondere non im pediatur. Hoc adeo pacto nalnra pariibus exlre .
mis digsidentia, per ea quae medium inter ipsa
locum obtinent, conjungunlur. Et vero si accurate
, rem existimemus, adversantium gibi natura, eliam
, , propria quoad singulorum attributa attinet, quid , \ dam inter se coniraone babel: eam nimirum ob
causam, ut arbilror quod res boc in mundo uni. versae ad mutuam quamdam concordiam nalura
, \ ducantur : et quae attributis propriis repugnare
* ' , sibi creata sentimus, eadem vicissim inter se
- conspirent. Nam cum non una ba?c motus sit
* D species, cum quid de loco ad locum tranefertur;
, , verum eiiam curo quid vel mutalnr, vel convertit u r ; naiura porro incommutabilis eam motus
, \
, speciem, qua quid mutaiur, non admiUat; idcirco
, \ \ - divina sapientia permutalis utrinque proprieiatibus, naturam rerum semper niobilium nulli m u U , ,
tioni subjeclam, alteram vero, motus expertium
.
mutabilem esse voluit. Atque boc baud dnbie
,
prudentia singulari instiluit, ne homines in rebus
.
, \ * creaiis, quas cernimus, esse aliquid perpeluo i m , , mulabile animadvertentes, natura hoc ei tribuente,
, ; idem pro Deo colerent. Non enim vero consenlancum videri polesi ei rei divinitatem inesse, qua?
, \
) - res vcl motui vel mutationi obnoxia sit. Idcirco
terram quidem flrmam essc vidcmui, at rauiatio, \ \ /9

13,

S. GREGOKH NYSSENI

mbu obtmiam. Coehfm contra, cum sil omnis *. , ,

expers mutatioms, nunquaiw quieactt. Votait nimi- ,
rutn Deus, cum imroobiK natarae miilabilitateni, . *
eontraque mutabiRiatie experti motum adjungerel, . ,
ylramque inter $6 per banc proprieUtum perrou> , \ \ ,
taiionem, quadam qoasi cognatione devincite, at-
qae etiam iropedire qoomiwjg inesse numen hisce ,
,
rebve exisiHnarettir. Nsmt, wii modo exposUum a
nobt* est, nque ree qufettig omtiia expcrs, neque
kem ea q u mutationi obnoxia egt, babefc d i t I I H * , tatig aHquid censeri potegf. Alque boc qitidem . \
roodo res unWereae pertociioneftt guam adepta? sunt. ,
Stc emm Mosefl loquitut : Per feclaqne snnt ctelum, ,
tftrra, ct m eotum in medrto comprebensee ottincs, . <5 \ ,
ac pulcbritudine str^itlid cotvrenieftfe cunctal srnil , \
exornaU : coelem qtridem lucidorum siderum ful- , \
gore, mare fero et aer animalibus nalando , ,
volandoque utnrmque permeanlibus, terra deniqne . omnis generig planlamm ac pastus tarietaie, , \
omnta isthac abnride eodem quasi moroento , *
pariens, benigna Der volunlale vireg ejus confif- \ .
manle. Itaqire rermrt ei pulcherrimarum copia non $; deerat, euta et flores et fmctus una prorfuceret. ;, \ . "
, , ,
E r a t e l in pralis earuot rerumcopia, quae res in
eis proveniunt. Prselerea rupes edliae, montiunt- \ que verttces, et loca in hte tel lateta vergvg , * \
declivia, vel supina; ipgas deniqne valles erat cemtre vemwtiggime redimitas htdrbia tum prlniura
, .
natie, arbordmqee varia eleganita : qua5 tamelsi

fecene e* tcrra eseenl exoria?^ continua tamen ad g <, pulchriindinem eximiam excreverant. Alque haud
*
dubie univerea tum armenla, qutbus nulu
;. \ suo Deu vitam largilue erat, singulari volnplale
, , '
affkla exsultabant , gregatimque cum> aliis sui
.
generi per ailtae obvagabaiHu?. Awedebat avinm musicarum eoncentoe, qm> loca pa$8iH a*cia ct
opaca personabaat. Fuisee ei maris aspocU consefttaneum est bttjataiodi q u e m d a , ac Mled ad
quielm IranqoUlrilateMiqoe cdmpdailtmi eeaet HS pracipne i n locis, in qoibus c t m m i qvMam e4mit
frequentee erant; poriusq*te ei slationes mamwR spoflle sua ex Der Raiu UtiortbeB Impi^ssrt, mare
ouaa* mangnetacluni contiitenli terrae jungebairt. Ipsi fluctaard motue perqnam eedtil, prsrtornm
veausiaii respontebaat, itaem
& innoxits auris eos extrema in stfperflde lerifer erigemibns.
Penique universnt croatoruitt Iheaaums Jam lerra mariqua paraius erat, ceni Js aelum desideraretur
firiii poeeel.
CAPUT 11.

',

Q%am4brem creaiit febus catefis, ulltmus omxium

tl
homo conditus tit.
Nonditm eximium illud et maximi preiif creauim,
qnod heminem dicSmus, m hoc nniversitatis ornatrssimo domicilio versabatur. Qaippe consentnrteum non crat, imperatorem exsigtere prios, quam
eos, qtiibus esset cinm potestate praefutunis. Praeparato nimirum anle omnia imperio, tum deinde
proxinnim erat regem designari. Idcirco universilalis hujus creator, ei qui imperalurus e r a l ,
qnamdam sedem regiam praslruxil. Ea vero lerra
erat, ci insula\ et roare, et ipsum coelum, quo haec
omnia tanquam leclo concaraerantur. Atque bis in
palaiiis omnis gencris opes condil* sunt. Opum

xikfir &

\
).
, ,
,

.
\ , \ ,

. >
, \
, \ \ I ^ *

DE HOMINIS OPfFICfO.

1S3

. ! \ 6 ! -
, , \ ,
"
\ ^ ? *
, ^&
, ,
, ,
*, ~
\
\ .
b
^*
*
. \

w o nonrfrte creala imiverea 'mtoflfgo, oem plantas

et germina, tum caetm senen, ti(a <* anlifto pnedfta. Qtiod si etiam res allal tartet hM opee refcensert
merentnr, qoas eb eleganltam qtf&mdarti aiagni
pretii esse homirrum dcrdi jtfdtearti vetfbi ifritla, auruift, argentam, laprlli, quo* Ifowine ftsqet adeo
ttpettint: horutn etiam fti terra; ginag intimos copiam, t d u t in tiiesduro* regioJ auAdtl. Itd deinde
lfomitrent testgnafii bdrtim ihftftdi miracufotijm
parttm fifpectatorem, pttrth demHium, qui de hofwn
fhrition* aaptentiaftt ejus*, (Jui haw stibfnttiietr**ttef, agnoscei-ct: dd palebrtf tfdine *efo magnfcudifteque eor umdem, ctt&tGti* peteelatem invesiigaret
iHam^ua* neqn* comprehend* tatiofte,nque exponi
enarrando potegt. Ha? igitur causae sunl, quatnobrem
posl creata caHera conditus homo sit. Non enim
- puiandum est, idcirco *)d exlrertia rejeclum fuisse,
vov , * - quod viiis esset, sed quod eum statim ab oriu suo
, - reliquorum omnium tanquam subditorum, regem
, , , * eese oportebat. Alque ut egregios convivator,
, anteqaam cibi paraU ginl, convivam domum guam
- 6 non deducii; sed omnibu* primum eleganler
** inelructia^ aidibus, cceoaculo, iMnsa splendide
, exornatis, rebus dwiique ad vicUim necessariie
\ , omni?Mis eomparatis, lum deinde co^vivam cxcipit:
, ita opulentus i l i e , suropluoausqu^ convivaxor.
, noftler, doroo prius variis rebus eleganler ornala,
. epuloque magno ingirucio, quod omsiis generis
, , delicias haberet, tum deBHim bominem introducit,
* * cwjug egget opu, non ea quaa abesgenl parare, ged
obhti* frui. Propterea dtiabvg ul rebiia bominis opificium conglaret, fecii, commi&tig Dimirinn divinis ac
, terfenigui ipgi lam Dei quam terregtrium rerum frui .
tiooem naturae suat coneenlaneani ac propriana sul o e r t t r Deeqwe per nalaram di viniorem, booia autara terreaie per genaum qui ejugdem eeget generis,frwereiur.

C
.
" ^
9**&**\
tov *.

CAPUT I I I .
UtUrsuQ

ttotninl* nahitam omni eteaxo quod cernfmus

fretttantiorem et$.

" ^ |,
Hlttd ^eiam congMeratiotie nosira drgnijm esi,
\ ^ qoedeuM muftdg hlc taH^ tte iantes, omnesque
tjm patteg* ad fflaobinM ooWersitoiig remm eon, ^ ** stifueadam ofdiiw* coiigesiflfe ese^frt, euiio, irt ita
. ? dteam , negmky naMrra terwn a Itay ereaia git, et
, cantfaiuo ad ejgdiHtt mfium enMiretil. At hominia
fabrt(tart4Aem delibemio p*a*ce<fit, et fafuri eprig
, , ab artlftovj form* etatkMrrig pietui* dvjHffeatur. Qoa * , \m tidellcei homvaewy esee oporWwt, qwilieque
\ , 4 %\ eteitiplarie imaginem referre, qtamobrem creaft ,
diM, et ciratt qua? ftrtflrai sint acliofle*, quibug
- D cum Imperio git pr^futurus : de bis igiMr omitibtis
, - cHgpicktff, ut praBslantiam boifio dignitaiemqtie
. c , , c , - svam obtineref, et prftu etidm reruoi intfversartim
* , \ * priacipatum congequeretnr, qeam ortu^ e^gt. Id , 4 circo Mosee a i t , Devitt boe quotfam fOddo locu , ,
tum esse: t Faciaaliis boroinem ad iirtagin*m no, \ . "Q !
stri ac similitudinem, esloque hanrinibus impe, \
rium in maris pisces, lum lerrsc belluag, aerisquc
, \,
yoIu/:reg, in jumenta, in terram dcirfque univer-

1*5

S. GREGORII NYSSENl

436

**- rem admiraodain! Sol creatur nulla ^ , ,

dclibmtione praecedente, eodemque pacto coelum, ,
quibus duobus nibi! esse par creatis in rcbus polesl. . * , ,
Uno verbo bujusmodi m rerum natura miraculuin , , , , , ,
e x s i i i i i : neque unde, vel quomodoea facia *int, .
exposiium est. Idem caeleris in rebus singulis usu-
venil. iEtber, sidera, inierjcclus inter baec el nos , \
aer, mare, tcrra, animalia, planlse, omnia uno , \ \
Dei verbo in orluin producta sunt. Solius ad bomi- , \ ,
11 is fabricalionem creator ille universitatis rerum , \
qiiadaro cum consideraiione accedit : praeparaia- ,
que primum opiflcii malerie, illiuequq forma ad .
exiniise pulcbriludinis exemplar exprimendum designata, fine eiiain propoeito, ad quem creandue essel:
lum deinde uaturam sibi consimilem el actionibus affinem fabricat, quae operi, cui destinarelur, egeel
apliggima.

CAPIJT I V .
Bominis opificium in omnibus imperatoriam
quamdam auctoritatcm ostenlare.

'.
"

Nam quemadmodum in rebus bumanis artiGces
? *5iis instrumentis quae fabricantur, formain lalem
*
tribuunt, qualis esse ad usuro, cui destinantur,
apiissima videri polest: sic praestanlissimus ille 6 ,
rerum artifex naiurain nostram condidil velut i n slruraenlum quoddam regno adminisirando ido- \
, .
neum, utqueesset ad boc homo quam apiissimus,
cum prastantissimis animi dotibus, ium ea, quam
cernimus, corporis eum forma exornavit. Et ani- , \
mus quidem regiam excelsamque dignilatem suain
onge ab humilitate privata sejunclam, in eo de- C , c l a r a i : quod dominum nemhiem agiioscii, et euo . , \ \ ;
ex arbilrio agil omuia; meroque el sunimo impe- \ ,
r i o , u i ipsi libet, semet gtibernat. Nam cui tandem , ,
boc conveuit, si non regi ? PraHerea liominera na- . "
lurae divinae, cujus omnia parent iroperio, imagt-
nem csse, nihil esse puiandum eet aliuck, quam ,
reghim ci decus in ipsa creaiione tribulutn esae. , , \
Quemadmodum euim more humano, qui principum
iinagines faciunt, nativa formae indicia effingunl, \ ,- *
\ ,
atque eliam p u r p u r amictu regiam dignilatem
exprinntnl: eaque deinde suis iroago numeris ab- ,
soluu ex consueiudine rex appellator; ita ei bo- , ,
minis natura, sic condita ut reliquorum creatorura -\
domina esset, propier eam, qua regem universi- * , \
tatis bujus refert, simililudinem, iniago quasi viva (
\ ) , ' \
erecta cst, cum qua et dignitas el nomen archelypi
coinmuuicaretur. Alque liaec imago non purpura ^ ,
est exornata, neque sceplro et regia fascia pne-
siantissimam dignitatem suam ut ostentaret ne- >
cesse babebat, quando ne ipsum qtiidem cxera- plum, ad quod est conformala, rebus in hujus- ,
'-
modi consistii, sed pro purpura virlule amicta
.
csl, quo cultu nihil magis esse regium potesl: pro
sceptro, immortali bealitate sufiulia : pro regia iascia, jtisiilia? corona exornata. Denique de omnibut
quae maj^stati regiae conveoiunt, apparet, unam banc imaginem, pulcbritudinein principis exemplaris
aecurale referre.
" Gen. i , 2G.

DE HOMIMS OPIHCIO.

437

133

CAPUT V.
'.
Hominem divini imperii imaginem exhibcre.
O n .
Caeierum pulcbriludo illa divina, non ulla forma
,
vel eximia venustaie cxierua resplendet, sed in
, , '
beatilate secundum virlulern ineffabili consislil.
" . "
Idcirco quemadmodura piclores coloribus quibus
dam figuras bumanas in tabulis exprimunt, omni\ , que studio colores proprios et convenienles addere
\
picturae suae conantur, u l pulcbriludinem ejus,
, *
quod eiprimunt/ exemplaris, accurale in imagineni
\
ipsam transferant : sic noslrum eliam condilorem
,
exisltmabis, indentem virlules animis noslris, iis ,
dcm vcluli coloribus imaginem suam ad similitu . \
dinem proprise pulchritudinis ornasse, ut priirci \ , '

_.
r - r - i -,
-----.-- \
.
palus sui imago in nobisperspicerelur. Sunt auteni
, \ , ^multiplices ac varii hujus imaginis colores, qui - bus naiiva Dei forma ad vivum exprimitur : non
, \ illi quidem vel rubor, vel splendor, vel facta se ,
cundum qualitatum propouionem horum inter sc
' \ ,
commislio, vel alramenli ad fucum usurpalio, qua
, , , \
supercilia oculive sublinanlur, ac quodam lempe \, *
ramcnlo parles depressae eubluslres reddanlur, vel
. si quid est bujusinodi quod arlificum induslria re perit : sed puritas, immunilas a perltirbalionibus,
. \ , *
beatiiudo, conditio mali omnis expers, et bis alia
\
consimilia, quae hominem Deo parem efficiunt.
*
Ejusmodi floribus bominum naiuram arlifcx ille
. ;
proprioe unaginis ornaTil. Quod si cl alia libet per . \
quirerc, quibus divina pulchriludo exprimitur : i n , .
lelliges etiam illa quod allinet, sirmliiudinem in
^ \ . $ ' imagine noslra accurale servatam esse. In nalura
\ , \ ,
divina est mens et sermo. Est enim sacris in Litte . ,
ris prodiluin, inilio rerum Sermonem jam fuisse
. ,
Paulus eliam vales Christi meniem babuisse tradit,
c , Qzbc * per eos loquenlem . Consentaneum bis quiddam
\
est in bomine. Nam in loipso animadvertis el ser, c ^ \, c , monem esse, et vim intelligenlem, quae sunl vera
, . >
illius menlis et sermonis imago. Deus ilem chariias
, esl, et fons ipse amoris mtitui. Sic enim magnue
. , \
ille Joannes loqoitur, cum ait : c Ex Deo cst cbari , .
tas,i et, c Deus ipse nihil est aliud quam cliaritas".i
6V ,
Etiam hanc faciei noslrse nolam reram Creator im ^ \
pressit: itaque i n q u i t : c Ex eo intelligent omncs,
.
vos meos esse discipulos, si rauluo vos amore
#

c o m p t e c t i m i n i Idcirco si muluus hic amor in nobis rfesiderctur, totius hnaginis notae miilalae scilicet
erunt. Oninia inluelur divinum Nuroen, omnia exatidil, omnia perscrulaltir. Eliam tu visu audiluque
res percipis, et menlis intelligentia universa inquiris et perscrularis.
Q.
CAPUT V I .
* D Cognalionis quas menli cum natura est indagatio;
,
ubi obiler et hosrelicorum, qui Anomcei dicuntur,
doclrina refutatur.

.
\ '
Nemo aulcm existimet i:a me loqui, quasi Deuia

staluam sic agere, ut boniinem videnaus diversis
.
facultaiibus in ageodo u l i . Non enim fas eai

de Deo, cujue est natura siroplex , cogitare:
.
quasi varia mulliplicique facullale pradihis agen ; \
di sit. Nam si in nobis quidem nmhse sunl (a , \ cultales per quas agimus, eiiamei divcrsis qiot

Joan. , \.

I Cor. , 40; I I Cor. , 3

PATBOL, . X L I V .

1 Joan. , 7, 8.

* Joan. x i i l , 35.

459

S. GREGOUII NYSSENl

440

dis per sensus omnia suscipimus. Est enim in .

nobis una quxdam vis ac faculUs, nimirum mens,
, ,
qua? singulas scnsuum sedes perraeando universa
, \ .
efficit. Haec oculis quidquid offefiur, videl : baec
quidquid dicilur, aurium opc percipit. Haec quae
, $
grala smit ampleclitur, ingraia vero aversatur;
, * ,
haec manu minislra quamcunque ad rem visuin
\ \ ,
fuerit, utitur, ejusdem ut instruroenli ope res vel
,
continet, vel rejicii, prout ex usu fore statuit. Quod
.
si igitur in liomine unum quiddam esl et idem,

quod pcr omnia vi facultaleque sua agit ac niove ,
tur, el vicissim nunc boc nunc illo sensu utilur,
\
quodque ob agendi varielatem naluram suam non
,
mutat, utcunque sensuum inslrumenla diversa sint
\ , a natura condila : quo pacto quis adeo dcmcns esse
& \
possit, ut Dei naluram per facullales varias quasi imiltimembrem ( ut iia dixerini) iinaginctur? Nani* ; < ,
, \ ,
< Qui oculum finxit, uti Vates loquitur , < et au rem plantavit, facultaies hasce lauquam nolas

quasdam de quibus facti ad ipsius exemplum agno. , \,
sceremur, boroinum natura impressit. Idcirco i n q u i l : Faciamus hominem adimaginem nosiram. > ' . > '
; ;
Sed ubi nobis AnomaVi? quid ad ba?c taudem d i
cluri sunt ? quo pacto adversus ea qua? tradita a no ; , bis sunt, doctrinam suam absurdam tucbunlur?
. ;
boccine scilicet respondebuiit, ficri posse ut una
eademque imago forniis diversis respondcat ? A l \ ,
; ,
vero si nalura Patri dissimilis est Filius, quomodo
< > , > ,
naturarum diversarum eadem eflecta imago esi?
\
Nam cum dicatur, Faciamus hominem ad nostri
4 e

Una^inem; numeroque mulliludinis sacrosancla ^ , ,

.
Triniias indicelur : non eral numero singulari

iuiaginisfacienda inenlio, siquidem dissimiies eranl
'
ad quorum exemplar ea conformabalur. Ficri
, \ xkc enim baudquaquam poteral, u l dissiiniles ac d i , .
vcrsi iuter se una eadeinque imaginc repraesen'' ,
tarenlur : adeoque si erant naturae diversae, etiam

imagines eos sui divcrsas condere nccesse fuit,
, \ , \
quarum quaelibet exetnplari suo responderet. Sed
; , cum una Unlum iinago s i t , non unum tamen

unius imaginis archetypum : quis adeo mcnlis
, < *
inops fuerit, ut ignorel, quae uni eidemque rci similia sunt, cadem inler se quoque similia esse ? . >
ldcirco sic loquilur, fortassis ut in ipsa bominis creatione pra?am horum hicrcsim pracideret : c Faciamus hominem ad iraaginem similitudinemquc nostram. >
CAPUT V I I .
Z'.
Quamobrem nullis nalura sit armis homo, nullisque D ( XJO
6 .
tegumenlis insiruclus.
;
Quid vero sibi vult erecia in boraine Ggura ? aut
\ (;>
cnr non corpori quasi congenilae sunt qusedam ad
;
tuendara vilam nccessariae vires? imparalus adeo
, , \
ab omuibus naturse prsesidiis, inermis, pauper,
.
oranium ad usum vitae necessariorum egens crealur,
, dignior commiseraiione, mi quidem apparebat,
, ^,
quam qui beatus praidicarttur. Non cornuum munitione armatus, non unguiuin acumine nondenti , , ,
bue, non ungulis, non aculco venenato, cujusmodi
,
r

P^al. XCIH, 9.

142
Ui
DE IIOMINIS OPlEICIO.
rebus instructa pleraque animalia vim laedentiuni
se propulsare videmus, ne pilis quidein corpus *e *
gitur. At vero eum, cui in res caHeras imperium

destinabatur, armisa natura propriis munitum esse
,
oportebat, ne ad tuenduin sese ope aliena egeret.
, *
Jam leo, aper, tigris, pardalis, caetera necessariis
.
a nalura viribus ad luendam salutem suam egregie
, \ , \ , \ , \
instructa sunt. Tauro cornua, lepori celerilas, ca ,
preae vis saliendi, oculorumque pra?stantia; alii
. \ ,
animali magnitudo, alii proboscis ; volucribus alat,
\ , \
api
aculeus, atque adeo oranibus aliquid, quo se
* , \ \
conservent, natura largita est. Solus bomo perni
, \ , \
cibus taidior, corpulcnlis niinor, eis quae armis a
, \ , \
namra datis lutasunt, imbecillior est. Qui igilur,
*
dixerit aliquis, conseiitaneum est, tali rerum suni , > , mam obligisse ? Ego vero haud difficulter ostenderp,
id quod a nalura nobis deesse videtur, unain esse
causam ob quam caetera nosira sinl in potestate.
. \ , ,
Nam si eae hominis vires forent, ut equos celeri ; '
late praecurreret, ac pedes haberet ea duritie, u i
, ,
lajdi non possent, ungulis nhmrum solidis vel che .
lis munitos ; praterea ipsi nec cornua nec aculei
,
nec
ungues deessent: primum quidem- immanilate
,
ferus ac crudelis esset, rebus ad exercendam sae ,
vitiam cornparatis a nalura instruclus. Deindc im, \ \
periuni
in res caeteras noi\ occupasset, quando eis
,
\ , - eiiam imperio suo subjeclis nullara ad rem eguis. " sct. Nunc bac ipsa de causa singula quasi manci
, - pia noslra diversos ad usus vitae deslinavimus, m
. \ ' - ^ omnino nobis necesse sil ipsis cum imperio praeesse.
Ilaque cum ob corporis exiguilatem locoiion saiis
,
. agiliter moveamur, equum scilicet <do<nitum ad
usum nostrum accivimus. Corporis nuditas, ut in
,
ovea
imperium necessario usurparemus, eflecit:
\ .
quo ex annuis earum lanis, quod nalurse nostrae
, deeral, sumereraus. Quod aliis ex regionibus quae . dam ad vitam suslincndam pelenda essent, fecit
- ul animalia quae ferendis oncribus essenl, in bunc
usum subjugum mitterenius. Quia porrofieii non
, poterat ut instar reliquorum pecoruin herbis gra . *
mineque
vesceremur : idcirco bovem nobis subje ,
cimus, quo pro nobis laborante confieret, ul nos
,
. \ ^ \ jucunde facilliuieque agitaremus. Denlibus ac mor~
su nobis opus erat ad expugnaiuta caetera anima

lia, prabuit ad bunc oeum nobis maxillam canis,

, 4 ,
alqtte etiam velocitatem suam, u l non absurde v i
vus hominis gladius dici possit. Cornuum ct un,
guium loco ferro ulendum esse potius bomines aui. \
madverlerunt, quod illa cum durilie, turo a^umine
longe vincit. Quanquam ferrum bornincs non sem , \ ,
per usurpanl, sicul illa ferisnunquam non adsunl;
, ' \ ,
sed utimur eo inlerdum, cum ita res postulat, ac
' . \ \
deinde vicissim deponilur. Pro crocodili squamea
, \
cule, licet ab eodem pelere quod nos muniat, si
, .
videlicet aul tergora, aut ferrum ad eumdem usum
, \
, \ - conformalum induamus. Hoc belli tempore postquani miles usurpavil, pace constituta, ej.usdem
, '
onere se Ievat. Eliam avium pennui bominum com . |
modis scrviunt, efficiente hominum industria, quod
,

U3

S. GREGORIl NYSSENI

f 44

ne volucris quidem Illa pernicilas a uobis desidere- .

tur. Avium enim quaedani factae cicures, venatori, \
bus usui sunt; earum namque opera caeteras ca- .
pimus. Quin el alalas sagiltas ars machinata, volu-
crem illam pernicilatem ad usus noslros in arcu i m i - ,
- tala esl. Quod a u t e n i pjantae nostrse ad i t i u e r a perfi- . \ cienda c o m p D r a l a e non sunt, quippe quae facillime la> ,
d a n t i i r : idipsum facit, ut hac eiiam in parte reme .
d i u m quaerainus, pedibusquenostris calceosaptemus.
\ .
CAPUT V I I I .
'.
Quamobrem reela sil hominis figura, tum eiiam manus sermonis causa faclas esse : denijue, el de ani~
morum discrimine disserilur*

I ,

*

.

Gonveniunt et illaimperatori, regiscque dignitalis

sunt, q u o d recla homini figura t r i b u t a sit, qua ^
ad calum lendit, ac sursum speclat.Namquod solus
bomo inler alias res creatas bujusmodi sit, reliquis
omuibus corpore deorsum vergentibus: clarissime
demonslral, quanlo poteslas natura supra caetcra
eminentis praislantior illis sit, quae se bujus i m p e rio submittunt. Horum anleriora corporis membra
pedes sunl, quod ea quse deorsum spectant, omnino
quodam quasi fulcro indigebant. In bominis aulem
opificio manus borum locosunt faclse. Nam iu figura
erccla unura quasi fundamentum sufficiebat, quod
ulroque pede stantem firmiier fulciret. Erat et caeteroqui u i a D U u m opera ad eloqucndi vim adjuvandam necessaria. llaqoe si quis dicat nalure loquenti
tuanus sermonis causa esse datas, non is quidem plane a vero aberravcrit. In quo n o n ad boc tanlum C
animo respiciendum est, quod venire cuivis in menlem potest, nimirum quod lilleris e x p r i m i sermo a
nobis manuum solertia solet : quanquam boc ipsum
non a nulla ralionis praestanlia profectum esi, homines per litteras loqui, ac prope m o d o quodam
manibus inter se disserere, lilterarum nolis voces
ipsas comprehendenlibus. Ego vero cum manus in
exprimendo sermone aliquid afferre adjumenli aio :
2liud habeo quo reepiciam. In quod antequam inquiranius, libet quiddam considerare, quod omissum a
nobieesl.Parumenim abfuit quin ejus oblili essemus,
quod io ordinererum, ttt eae condttse sunt, praeccdit:
Quamobrem prius res e terra nascenles pullulasse
dicantur, deinde orta esse animalia ralionis expert i a : locoque demum tertio, creatis his, bominem priHium exslitisse. Fortasse de hoc nton id solum intelligi potest, quod cuivis colligere licel, visum esse
Greatori utile, u l ad animalium paslum herbas ac
gramjna conderet, nnimalia vcro ad bominis usum :
idcirco a n l e animalium greges, eorumdem alimentum : et quse h o m i n i s vitae servitura erant, a n t e borninem exstitisse. Ego sicstatuo, Mosen in bis quiddam tradidisse arduum : el verbis arcanis philosopbiam, quae est deanimo, pertraclasse: informatam
illam quidem eiiam ab iis, qui in electo Dei in lerris
coetu comprehensi non fuerunt, magistris: sed profcclo obscure. De bis enim verbie intelligere est,
v i v e n d i vbn animique facultat^oi triplicein siaiuendam esse; barura primam esse illam, qua res lanlum

" , \
, \ .
, \ .
,

, ,
, \ .
\, \ ,
.

, \
. " \
.

, ,
\ ,
(
, ,
\ ,
) '
,
\ \
, .


,
, \
.
,
,
, , . ' \

, \ \ , \
, .
,
\ -.
\ , ,
, \ .
\ -

iudicia

DE HOMINIS OPIFICIO.

146

. " alantur et accrescant, altrahentem nutrimenlum na , \ , * tura earum rcrum quse aluntur, idoneum : ex quo
, illae seniper aliquid incrementi sumant. Appellalur
. \ - hxc naluralis, alque in plantis perspicilur. Nam
, \ \ - auimadvertere est eliam in stirpibus iacultatem
.
quamdam vivendi inesse, sensus lamen omnis ex, , , perlem. Praeler banc aliera vilae speciee esl quae pri \ , ,
mam hanc complexa, \ i etiam sentiendi est prsedila.
. ' Est aulcm baec animaliura rationis expcrlium, quae
* ,
non modo alunluret accrescunl: sed eliam faculla .
tero quamdam sentientera habent. Perfecta denique

in corpore vita in nalura raiione utenle, quam bu .
manam dicimus, quarenda est. Ea nimirum ei
nutrilur, el scntil, et ratione ornaia esl, et a mente regilur. Atque hoc loco placet in explicandis oratioue
rebus bisce,hujusmodi quadam partitione ulirUniversae res omnino aul sunt lales, ul niente atque intelligentia comprehendantur, aui sunt corporese. Eas qua?. mente percipiuutur, suas in species quasi parliri,
boe quidem in loco non est animus, quando hsc ad instiiulam oralioneni nihil attineni.
, Rerum porro corporearum allse vita prorsus de .
sliluunlur, aliaevivendi facullale praidit* sunt. Rur ,
sum corpus vila pradilum, aut sensum habel, aut
. eo carel. Corpus autem senliens vel rationis vi or \ .
natum, vel ejus expers essc necesse est. Idcirco

Moses inanimas res primuin, quae animatorum tan
quam jmus quidam gradus essent, deinde nalurali
, * vita pracdilas, ortas esse tradit, quae nimirum plan *
larum germina eranl: post baec, coruni qurc scnsu
.
agitanlur, originem comraemorat.
\
Cum autem conscnlaneum sit, rerum corporea ,
rum viia prsedilarum, eas quidem qux sentiendi
\ ' Tim habenl, etiam citra naturam intelligentcin exi,
slere posse , vim vero raliocinanlem in corpore iton
,
esse, iiisi facullati sentienli quodammodo comroi \ - sceatur: idcirco post plantas cl pecorabomodemum
,
conditus est, nalura ordine ad crealura planc per . C fectum progrediente. Nam animal boc rationis par
liceps, quem hominem dicimus, ex oinni est animae
.
forma quasi temperatum. Perinde enim atque stir- pium anima, quam naturalem diximus, n u t r i t u r :
,
deindc facultati accrelionis etiam senliens adhajret,
cujus esl natura quasi media qua?dam inter animam
\ illam primam rudiorem el tertiam inlelligentem :
, .
tauto nimiruin intelligente crassior, quanio illa pu \ rior. Denique cum subtili et lucida natura seiUiento,

eiiam inlelligens aptissimo temperamento conjungi, \
tur, ut jain iribus hisce rebus bominis opiiiciitm
* \
conslet. Licet boc de Apostoli verbis, qua in epi , ,
stola adEpbesios exstant, intelligere. Oplatenim, ut

iulegra corporis et animae, et spiritus gratia in ad, , \
vcnlum Domini conservetur, quibus in verbis cor , '
, D p i appellalio partem in bomine nutrientem, anima senlienlem, spirilu intolligentem nolal. Eodem
, .
modo scribam illum Dominus in Evangelio docel,
\
amorem in Deum ex tolo corde et anima el uienle
, prolectum, cseteris Dei scitis longe anteferendura
, \ \
esse. Nam el hsec oratio mibi discriinen idcm expu.
nere videtur, u l cordis appellalione crassius itlud
, corporis in homine tempcramenluni vcniat: aninia?
,
vero, mcdiuni : mcntis denique vox cxcellonliorcui
, ,
0 r

*47

S. CREGORII N\SSEN1

illam facullalem significel, qua oninia et intelligimus . "

et efficirous. Idcirco el Apostolus, triplex esse homi- ,
Duro in eligendo studium tradit. Ac primum quidem
, \ \ \
carnis stodium vocal, quod ventri scilicet deditum, ,
\ ,
quaerendis iis quaa buic afferre voluptalem possint, occupalur. AUeri ab anima nomen indidit, , *
quod modo quodam quasi medium inter virtutem , ^
et vUium exsistit, vilio quidera superius, virtuti vero . , non sincere ac prorsus addicium. Terlium spiritus \ ,
est, quod ad perfeclam vivendi rationem secnn- , \
cum Dei praescriptum sese dirigit. ltaque ad Co-
,
rinlhios scribens, illisque voluptariam vitan),cui
essenl impotenier dediti, exprobrans : cameos * , '
ait esse * , neque doclrinae perlectioris praeccptiones capere. Alio ilem loco mediie, quam dixiinus, . >
facultalis ad perfeclam comparationem instituens, , \
.
inquit : Nomo autcm animi sui deditus aifeclio ,
iiibus, ea quae spiriius sunt non capit, sunt enim
\
ei mcra stuliilia . > Canlerum spirilualis oinnia
, ' \
dijudicat, cum ipse a ueinine dijudicetur . Quem .
admodum igilur animalis carneo, ita et animali
\ \
epiritualis praestantior csl. Cum ergo LiUerae post
. \
omnes res anima praediias hominem demum esee
.
faclum iradunt; sciamus in hoc Mosen de animo
disserere, necessaria quadam ordinis ralione, quod erat omnibus, ui dicitur, numeris perfeclum, loco
poslreino considerantem. Nam natura, cui raiionis usus esl concessus, eliam cajtera complectitur :
sicut in senlienle naturalis eiiam anima inest, quam tleinde solam in rebus, quas supra indicavimus,
crassioribus conslituimus.
Idcirco natura convenienler quosdam quasi per
, ,
gradus, qui sunt diversa? tllae a nobis expositae v i - , vendi ralionos, a rebus niinoribus ad id quod per- C \ .
fcctum esset, progressa est. Homo igitur cum ani- ,
mal sit sermonis facullate pradituni, necesse erat
corporis instrumenluin parari, quod ad sermonis .
nsom essct aplissiraum. Perinde alque musicos v i -
, \ ,
demus diversis in insirumenlis diversas arlis effectiones oslendore, neque ex barbito libiarum so-

mim edere, ncque tibiis citliarse cantum exprimere.
,
Eodem pacto et sermoni accommodata fabricanda
.
erant insipumenta, ut ille scilicet a partibus cor .
ports oraiioni formanda3 destinatis expressus, elegantem sonum ederet. Hac igitur de causa manus \
, \
corpori additae sunt. Quanquara enini infinitas alias
commoditales et usus, quos in vita nobis manus *
(instrumenta perprofecio expedita, muUasqne ad ^ , \ * \
rcs efliciendas idonea) in oiuni ariis el operis gc
ncrc praoslanl, recensere facillime possit, qui rebus pace belioque gerendis exercitatus est : prae- .
, *
cipue tamen sermonis cas causa corpori natura

annexuit. Nam si his carendum homini cssel,liaud
,
dubie animalium inslar quadrupedum, sic humanae
, \ \ , \ faciei partes formatas esse necesse forel, i i l eao

ad hominem nutriendum essent accommodalse.
, , Adeoque formara bujus oblongam esse, attcnuatam
ac pressam, qua nares sitae sunt; labra vero emi- ,
, , \ ;
Zieniia, obducta callo, dura crassaque cssc oporle\ , \
bat, ut niinirum ad carpendas berbas apte com \ parata essent. Prseterea linguam inter denlcs
7

%9

1 Cor. i n , 1.

* I Cor. u , U .

lbid. 22.

U9

DE HOMLNIS OPIFICIO

150

, on illam fquidem talera, quali nunc ulimur, sed

\ \, vel carnc amplam, solidam, asperam, quae quid ^. quid dentibus injectum esset, una cum illis com
, minuerel: vel contra, mollem versus lalera, flui , damque, lujusmodi canum reliquorumque anima
lium crudivororum lingua est, quac intcr demiuin
; quasi serralorum rimas diffundimr. Quamobrcm
, , , si manus huroano corpori additaenon fuissenl, quo
, , pacto tandcm exprimi articulata quasi vox potuis, . \
set, parlibus oris ad sonum adjuvandum non salis
,
apte conformaiis ?Profeclo enim aul balandum, aut
.
caprissandum, aut lalrandum, aut hinniendum, aul
,
boandum, aul rudendum homini fuisset, aut mu .
gitus quidam belluarum more edendus. Nunc cum
manus homini daiae sint, tantum sermoni os exprimendo deservit alque oecupatur. Idcirco recle slatuilur, manusesse proprium quoddam nalurne loquendi faculiate praedilae instrumentum, bunc potissimuin
ad finem factas, ut earum opera expedilior in nobis sermonis usus esset.
' .
CAPUT IX.

Hominem sic condiium esse ut instrumenta ad

.
sermonem necessaria habeat.

Donavit igiiur bomini condifo rerum Auctor d i , \
vinam quamdam graliani, inditis imagini bonis iia
quse propriis ipsius bouis sunt consimilia. Ac bona
,
quidem caHera naturae bominis ex mera niagniii \ centia tribuif. : nienlem vero prudenliamque nou
, ' ,
proprie dalam dicemus, sed cum honiine commu . \
nicalam : volente nimirtim Deo debilum naluia?
\ ,
sua3 soli ornalum imagini circumdare. Mens porro
\ , - cum animi lanlura inlelligentia comprebcndatur,
corpore scilicel expers materiei : habitura pro .
feclo prxstantia? suaa dona sic crat, ut ea nulla
, cum re communicarcnlur, nisi invcnla ratio qua ,
- ^ dam esset, qua motus ipsius quasi palelicret. I d . \ ,
circo erat opus arlificiosa iiislrumcntoruin slnr ? ,
ctura, quo mens partes voci fonnandse destinalas
, tanquam plectrum fericns, sonis certo modo ex, *
pressis motum suuin inleriorem xponeret. Ac
\ , quemadmodum si quis musicap, peritus, sua quidcm
,
voce vilio quodam destituatur, arlem vero nihilo ,
minus osleniare velit, ut ergo bic ascitiliis voci ; ,
bus elcganter ulitur, vel lyra vel tibia, quanhim
,
arte valeat, demonslrans : sic mens buinana va .
rinrnm ralionum indagatrix, cum cogitalionuni
\
suarum ccnsilia non possit aninio aperire, qui per
, ) \ cxlernos sensus res percipit: velut industrius ar .
lifex animata organa pulsat, perque edilum abhis
, sonum abditas cogitaliones suas patefacit. Est au
,
tem i i i hoc hominis instrumento commisla quae. ^, - dam tibiae lyraique musica, non aliler alquc si haec
, -
duo mutuo concentu consonarent. Nam spiritus
,
per arteriara ex vasis, quibus ipse continetur,
, .
sursum impulsus, hominc locuiuro menibrum
*
ipsum, ut vocem edat, cupide quasi intcndente :
, \ tum igitur spiritus ad inlcriores arleria; commis , \ \
suras illisus, qua3 meatum illum tibiae similem
, - onuii ex parlc conlineut, itbise sonuin modo quo . , \ ,
dam imilalur, uodiqnc pcr quasdam vcluli slrias
\ , ' membraneas agitalus. Dcindc palalum capcdiue sua
, \ Yacua sonum ab imo tcndcntem cxcipicng, gcrai

*i

S. GREGOfUI

NYSSENI

152

iiiseumdem fistulis ad naree pertineiuibus, atque '

etiam illa carlilagine, quae id quod colum vocant
\ ,
coraplectitur, tanquam per squamas nonnibil e i \
stantes ita disrumpit, ut vox longe clariorreddatur.
. \
Genae porro, el lingua, et faucium structura circa
quam mentum in iorniam concavam expUcatum
,
tandem in acumen desinit : haec ergo universa
.
plectri in flJibus motum varie multipliciterque representant : et magna celerilale, prout res postulat,
vocum lonos mutanl. Labiorum denique diductione, eorumdemque vicissim compressione sic utimur,
ut musici digilorum opera spirilum in flstulis, et cantus adeo harmoniam moderantur.
GAPUT .
Menlem per senbu$ agere.
Hoc igitur pacto mente per opificium organicum
sermonem in liobis quasi modulame, loquendi
facultatem adepti tumus : quo insigni dono cariluri eramus, si grave molestumque comparandi
bumano corpori pasius negolium labris datum
fuisset. NUDC 'cum id officii manibus obtigcrit,
nnlla ex alia re os occupari necesse esl, nisi ut
sermonem quam aptiseiine effingat. Atque est bujus organi duplex quidem usus, alter in efficiendo
sono, alter in recipiendis illis rebus,quasres extra
iios posilas consideramus. Haruin autem facullatum neutra cum altera miscetur: sed quselibet id
agit, ad quod a nalura est destinata. Idcirco neque
auditus loquilur, neque vox audit, neque altera
harum perturbat alteram. Nam vox quidem semper aliquid emitlit , conlraque auditus quanquam
perpetuo recipiat, nunquam tamen replelur, quero- C
admodum Salomo alicubi loquitur .Quae res mihi
inaxime in nobis admiratione digna videtur, qua?
nimirum illa sil interioris nostrae capacitalis aroplitudo, in quam omnia per auditum infusa confluunt; qui sint qaasi a commenlariis, quorum
opcra consignentur ea quae in aures penclrant;
quae receplacula sinl rerum audilu pcrceptarum,
quo paclo fieri possil, ut cum adeo mulla et varia
immittanlur, non in collocatione rerum aliarum
euper alias confusio ac perturbatio quaedam contingat. Idem et in facultate vidente in admiralionem venit. Nara et per hanc modo quodam consiimli mens extraria prebendil, receptisque rerum
apparentium simulacris, formas eorum quae cerni
possuntapud sese depingit. Aique ut in amplaquadara urbe, quae per diversos aditus bomines advenienles recipit, non unum quemdam ad locum
orones concurrunt, sed atios videre est ad forum,
alios in axies, alios ad comilia, plateas, angiporla,
ibeatra, quemque t u i ex animi senleniia,tendeDtes,
ita el meniis oppidum, quod est intra nos exstruclum,
diversi quidem sensuum adilusquasi coroplent;
mens tamen de singulis quae ingrediuntur, judicium
faciens, et in quaelibet inquirens, sic deinde proprias ea velut in sedes notiline collocat. Ac quemadmodiim usu venire potesl (libet enim uti eadem,
qua coepiraus, ab oppido sumpla comparalione) ut
Iriboles, vel eliam cognati, cadcm urbem porla
M

Eccle. , S.

.
"Ori

.

, \ , , , ,

. \ ,
.
\
, . \
,
, ' ,
, ,
.
, , ; \
\
,
^ ;
;
\ ;
, \ , \
; ' \ \
. \
,
, "
. \

,
,
' , ,
, ,
, ,
\
( ,
*
\ , ^
. \ \
,
\
, *
,
, ' 1\,

55

DE

HOMINIS OPIFICIO.
15*
non ingredianlur, alio forle'forluna per alium adilum
\
ad urbem itante, qui nihilominus postquam intra

moeniorum ambitum venerunt, conveniunl, et ne $ cessiludine mulua sibi devincti sunt; conlraque.
, *
fieri polest, ut homincs peregre venientes, inlcrque

sese
ignoti, eodem ad urbera adilu conlendam :

\ . quos tamen communis in urbem itigressus nullo
modo conjungit, quando urbem ingressi sunt, pro

libiiu quisque se abaliisseparat, singulis suos quae ,
rentibus
: non dissimilem inlelligere vidror etiam
. * menlis amplitudinem esse. Nara saepenumero ex d i /,
versie sensuum organis unius rei cognitionem para\ ,
mus,
ipsa re diversis modis scnsibus se insinuante:
* (
conlra
videre est, uno eodemque sensu multa va ) ,
riaque
percipi, quae cseteroqui nalura inler se non
\ , ,
. I conveniunt. Verbi graiia (nam rectius baec exem , \ plis illustranlur), proposilum nobis cslo quiddaiu
. de saponim propiielate perquirere, quis dulcis,
quis guslatui conlra ingratus liumor sit. haque
, ,
docemur experienlia bilem quidem esse araaram :
, ,
gralam vero melli qualitatcm quamdam inesse.
, , ,
Haec cum diversa inler se exsislanl, una lameu rei
. \ , \
nolilia comparalur, modis variis menli insinuala,
, \ , \
nimirum gustalu, odoratu, audiiu, eliam contactu
, \ ,
nonnunquam, et aspectu. Nam cum quis mel intue * lur, nomen audit, guslum pcrcipit, balitum olfactt,
. \
contaciu denique ipsura explorat, eamdem rem

singulis sensibus percipit : contra vero varia et
,
specie diversa uno virissim sensu esl cognoscere.
\
Quemadmodum audilu omnU generis voces perci .
piuntur : eloculoruro ca iacullasest, ut promiscue
, \ ,
res etiam gencrc diversas videant: consimili enira
. ,
modo videndi vis in album, nigrum, res ilem colore
, , inler se diversas caeteras incidit. Sic sensus reli
qui, gustalus, odoratus, conlaclus, variarum sin .
guli rerum sua perceptione nolitjara nobis pariunl.

'.
"

\ ,
, \
; " \,
. ]
,
* ,
,
. \ ,
, ,
\ \
,
, >
,
. <
; > *.
, ; *' Rom. 11, 5 1 .

CAPUT X I .
Naturam homini$ totam constderatione no$lra per$pici
non posse.
Quid igitur, inquies, natura sua mens bomioie
est, quse per sensuum diversas se facullates didit,
el perhas sibi rerum noliliam comparat? Diversuni
sane quiddam esse menlem ab ipsis sensibus, qui
ambigat, fore neminem, qui quidem sapiat, arbiiror. Nam si idem esset quod seiisus, oranino uni
ex sensibus esset aflinis : quando mens ipsa naturae simplicis est, in qua nihil slatui varium poteftt. At vero compositis omnibus, cum aliud sit
conlactus, aliud odoratus, eajterisque itidem sic i n ler se diversis, ut nibilquidem inter ipsos commune
sil, mens lamen singulis pariter ratione quadam
conYenienle adsit, omnino censendum est mentem
aliud quiddam esse, quam sit natura eensilis, ne
slinplici rei, et quae intelligentia cojpprehenditur,
inesse diversa quaedam slatuamus. Praclare Apar
stolus cxclamal : c Quis mentem Domini cogno i i ? Mih vcro libet hoc eliam adjicere : Quit
1 1

{5

!3G

S. GREGORil NYSSENI

inentem proprinm pcrspeclarn babel? Respondeant , , ;

nobis, qtii Dei naturam animi cogilalionibus com ; ,
ptebcndi posse exislimant, seipsosne plane con- \ . \ ;
templati-sunl? mcnlisve propriaB naiuram explora- ;
tara et cognilam habent?Dices banc forie muliis ex
* \ \ rebus diversis conslare. At quo paclo fieri potest,
; ut quod aninio inlelligilur, compositum sil? aut
; ; \*
quic landem in lioc esse possil misiionis rerum ge- , ' nere diversarum ratio? Sin contra slalues siniplU > ,
cem quamdam meiuis esse naiuraio, niinimrque , t * \
. > \
composUam : qua fieri dices ratione, ul iu varios
eadem sensus tpargatur? quomodo in uuo varia? , \ *
quoraodo in variis esse unnm polest? Enimvero ' ' - quo inteobscura nos pacto explicemus, animadvcr- , ' .
\ lo. Faciamus bomincm, inquit Deus, c a d i m a gincin, similitudinemque nostram. > Imago si nulla

in parte desideret ea quai sunt in arcbetypo, rccte
.
scilicet imago appellabilur : sin aliqua ex parle
,
similiiudinem exeiuplaris, ad quod est couformala,
non referl, secundum eamdcm partcm iniago 11011'
.
esl. Quando igitur unum boc esi de iis quae esse
,
in Deo constal, Dei nimirum naturam comprelnndi
* , nulla rationis vi possc; nccessarium eril oninino,
, *
bac etiam in parte imagineni Oei in boiuinc arche .
lypo suo rcspondcre. Nam si natura imaginis qualis sil, intelligi possel; exemplar vero princeps supra inlelligcniki' nosirae vires positum esset : haec
ip&a diversilas indicio forel, quanlum ab archctypo hnago ipsa recessissei. Nunc cum naUiram meniis
nostrae, ad creaioris iniaginem facla?, inieiligcnlia: vis assequi uon possil, accuralam ca naturae supra nos
cxsistentis simililudinem referl, inque eo qnod el ipsa indagari non poiest, exprcssas nalurae incoioprvhensilis nolas osiendil.
1

CAPUT X I I .
Qua parle conlineri princeps animi facullas {i/uod
Grccci dicunl) pulanda sil. QIMV lacrijmarum ac risus caumv, explieaium. Tlieorema
denique physicum, de maleriei, nulune, ac menlis
inler se mutuo nexu.

'.

, , >

,
, ,
.

Idcirco landem curiosa vanilas bojniniim conje \
ciuris visorum facessat, quos mentis faculiaiem
,
inlelligentia comprebendilur, membris nonnul, lis eorporis includere non cst vcritum. Nain borum
, ; \ aiiis in corde. principem animi vini collocare visum
rsi, aliis in cerebro : cum opiniones basoe suas . \
,
lcvibus quidcm illis, sed tamen a vcri specie non
abborreiuibus plane ralionibus coiifirinent. Qui ,
,
enim cordi principalum deferunl, ipsius loci silum
pro ratione usurpaiit. Eteniin cor locum in bumano ^
, \
corpore tolo roedium prope oblinerc videtur, ul
.
iiiolus a consilio profectus facilc in corpus univcr ,
sum ex boc tnedto se diiTunderel, atque ila ad

agendum progrederetur. Iluic senlentiae illud cliani
. palrocinari pulant, quod bomine vei moesto vcl

,
iralo, perlurbaliones bujusmodi cor maxime pcr
uiovere videnlur, ut iisdein aflkialur. Gerebro -qui

raliocinandi vim cousecranl,capul a nalura lanquam
arcem quamdam tolius corporis cxstruclum esse , ,
.
afli; inanl. Hac in arce roenlis vcluti regis doniicl \ , '
lium csse, qux undique sensuum organis, lanquam
apparitorum stipatorumque salellilio munialur.
3 , \ Uiuiilur etiam ad slabilicudam scnlcnliain suaiu

157

DE HOMINIS OPIFICIO.

158

. - hoc argumcnto, quod ratiocinandi facullas in eis,

quorum mcninges, hoc est meiiibrana? cerebri laesae
\ - sunt, de suo qnasi stalu prolurbetur : et quod bo .
mines obruti cbrielale, omnebi decori ralionem
&
ignorent. Ulrique praeterea magis eiiam doctrinae de
, \
renim nalura consenlaneas raliones adducunl, ad
. \
senlenliam de principis animi facullaiis sede suam
* conQrmandam. Nam alter quidem aii motuin men
- tis ignea3 nalura?, aflinem essc, quando et ignis et
, mens nunquam non moveanlur. Curoque in cordc
, . caloris fontem essc sit in confesso, idcirco mentis

raotum cum caloris mobilitale qiiasi temperatum
( - esse, corque adeo naturse intelligentis receptacu ) \
lum statuit, quod calor eo continealur. Alter vero
,
meningem (sic enim appcllanl membranam cere , * | j
ampleclentem) omnium organorum scntien
, \ lium veluti bascni ac radicein quamdam esse aflir . mat. Huic ergo propriam raiionem quasi credere
, non dubitat, neque ullo alio in loco facultatem i n telligenlem sitam exislimal, extra quam ea in
. \
minis parle, ad quam aures aptiSsirne adjuncfce,
. vooes sibi incidenles quasi nonniltil pulsando defe\ runl. Cui aspeclus in ima oculorum sedc a nalura
, - adbaerescens, pcr incidcnlia in pupulas simulacra,
* - rerum formas inlerius expriinil, baltiuuin etiam
\ qualitates per odoratus altraclioncrn bac in partc
. - discernuntur. Eodem modo quae a sensu guslatus
percipiuntur, ejusdem meningis vicinae judicio sub /, \ - jici necesse est, quando ea surculos quosdam
nerveos, quibus ex ipsa vis inest scnliendi, per cervicis vcrlebras ad meatum quem ab islhmi, hoc est,
, \
angustae inter duo maria lerafi simililudine appel, . lanl , derivalos, musculis ibidem silis in , serit. Ego vero non diflileor facullalem aniini inlelligentem ssepe a mori>orum violeutia victam pcr ,
lurbari, et ex causa exlcrna partem raliocina,
triccm in efllcacilate sua naturali quasi bebelem
, \ reddi. Eliam quod est igneum in corpore, proO
, cisci ex corde tanquam ex fonle, idemque cor ad
, .
Tebementes animi commotiones una moveri non nego : denique ne boc quidem inAcior, meiubranam
cerebrum amplexam scnsuum organis instar basis cujusdam esse, ut quosdam de rebus bisce dissererc
seirous, quae cerebrura sibi involmum conlineat, et halilibus ab organis sensuum proleclis quasi rigeiar : quando me bujusniodi quaedam ab iis, qui ha3C per corporum sectiones comperta babebant, audisgc
eomiiicmini.
D Veruin nequaquam exislimo demonslrari per haec

posse, naluram expcrtcm coporis loco spatiove
descripto contineri. Nam mentis deliria non ex
.
ebrietale sola oriri conslal ; sod el in illis, <juit>u
/. ,
niembranai coslis sublensoe morbo auquo aflertae

sunt, eodem modo imclligcnlcm facultalcin debili, ap^
lari, perili artis medicinas tradunt. Appellanl aulem
,
id morbi gcnus plireiiitidem a pbrenibus, quo mcm, \ .
bran istae nomine notantur. Doloris vero sensus,
\ \
qui ex moeslilia redundarc ad cor dicitur, bomi-* .
rtum errore non caret. Cum enim non cor, sed
, ,
oscnlum stomacbi acri dolore tenletur, nos tamen
.
ad cor inorbum hunc cx imperiiia quadani referi
mus. Tradunt aulem bujustnodi quiddam i i , quibus
zb ,
accuralc niorboruin r a l i o n c 9 pcrspeclai suni, quod
\

r u m

159

S. GREGORll NYSSENI

160

cuiu a natura sic comparalum sit, u l mcestilia , meatuura toto corpore coutraclio quadam et com *
pressio / l a l : quidquid exire impedita respiralione
\ jiequeat, ad imam corporis capacilatem delrudalur. , ,
Inde usuvcnire, ut cum ad respiralionem facla
,
viscera ab ils, a quibus undique conlinentur, in
.
,
angu&lum arctaniur, plerumque violentior spirilus
\ . '
altractio nalurae vi iial, qiue quod csl arclalum
' ,
dilatare nilitur, ut ea quae compressa sunt, vicis ,
sim diducanlur. Alque bujiisinodi in respirando
, ,
diflicuRalem moestiliae indicium quoddam esse sta ,
tuimus, quod el suspirium et gemilum appellamus.
Sic quod parles cordi conliguas premere putatur, , \
.
non cordis, sed oris in venlriculo molesta esl afle \
clio, iisdem ex causis orla, de quibus mealuum
conipressioncm fieri dixiinus. Nain vas bili exci- ,
\ piendse deslinatum, acreoi illum ac mordacem bu \ , ^
morem propter coarcialionem sui in osculum slo \ \ ,
macbi derivat. Ejus rei cerlissimum est argumen . \
Wm, quod quibus harjc aegciliido accidit, eosdem

suppallidos et aurugiiie laboranlibus consiiuiles
.
extrerois iu partibus tteri videmus, bile bumorem
situm ob compressionem nimiam in venas spargente. Quin el coniraria huic aflectio, nimirum lartiiia
et risu, magis etiam rationes noslras conOrmanl. Nam cum audilu nonnihil jucundum perccpiinus,
explicantur ac resolvunlur quodam modo propter voluptatem mealus corporis.
In dolore, propier Irisliliam subtiles mealuum

iranepirationes, quae propter exiguitalem depro
\ \, bendi vix possunt, compressae viscera interiora q
,
constriugunt, el ad caput ac ccrebri membranas ^
\
udum illum haliliim agunt, ul mullue inlra cerebri
, \
cavilates collectus, per mealus qui ad imain sunl
,
ejysdem partein, in oeulos drjiciatur, supercilioruin
\ ,
contractione gultatim humorem exprimente, qua? deinde gutlae lacryma? appellantur. Eodem modo ( ) tecum pulaio, affectione contraria meatibus more ,
consueto magis aliquanlo dilalaiis, spirilum quem- , .
dam ab ipsis atiractum in imo subsidere, atque ,
inde vicissim a nalura per nieatum oris expelli, ,
visceribus universis, maxiuieque jecinore ( ut aiunl) , \ , ,
\
quadam succussione el fervenie motu spirilum
bujusmodi extrudentibus. Idcirco natura, u l huic . "
, spiritui exitum facilem slruat, mealura oris dilatat;
\ , \
genis, per quas anbelilum exire necessg esl, utrin ^ . " que diductis. Indilum buic cst rei nomen risus.
7

At vero non proplerca vis animi princeps jecinori

iribuenda, neque proptcr sanguinis circa cor ebullilioneni, qnae aflectio vebemenlius animo exsislit,
in corde lnentls sedem esse putandum est: scd
sunl borum causae iti slruciura corporis consli' luendae. Mentem quidein exislimare debemus cuilibet membro aequabiliter, ea mistionis ratione quae
explicari dicendo nequeat, adesse. Quod si eruni
qui Litleras etiam sacras bac in parte nobis opponant, quae in corde vim illain principem esse testentur, ne borum quideua orulioni sic assenliemur, ut
non prius in eam inqiiiranius. Naui cum in quodam
x sacris libro cordis menlio fiat, ibidem el rencs
adjecti sunt, sunt eniiu hujusmodi qtis6dam veiba :

.
,
,
*

. ,

.
,
, .
, \ ,
\ t , . , ?

DE HOMINIS OPIFICIO.

4G1

\, , < Deuscordaet rencs explorat . >ldcircocl in bo \ , nim utrumque, vel neutrum adeo ut intelligemem
animi vim includant necesse est. Caelerum etiamsi

. edoceat lacultales inlelligentiae quibusdam in aflectionibus corporis quast hebetari, vel etiam prorsus
,
*. , jacere : non lamen salis idoneum aigumenlum boc
. esse statuo, quo probelur, loco certo vim menlie
ita circumscribi, ut lumoribusmembra illa occupan ,
libus, de suo ipsa quasi spaiio excedat. Est enim
. '
, bujusmodi quecdam cogiialio corporeis rebus accoramodata, vase rebus injeclis repleto, non posse fn
\ ,
, eodem aliis locum esse. Quippe natura solo animo
comprebensilis, u l in parles corporis vacuas noiv

( , ^
immigrat, sic el a carne qtiasi redundanle non
, \ - expellilur. Esl omnino totuni corpus buinanuro i u , , t a r niusici instrumenti fabricalum. Solet autem

nonnunquam itsuvcnire, *iit canendi quidem aliquis
) \ peritus sit, verum artis suac inslrutnenlis vilialis, \ ,
documentum idoneum edere nequeal. Ea enim
, ,
fortc vel a tempore vitiata, vel confracla per rui\ nam, vel a rubigine ac silu inepta reddila, sona
, careni, nullumque ad usum idonea sunl, etiainsi
, \
vel ab eximio libicine infleniur. Sic se mens per
.
universum orgamim suum didens, et applicans se
, - ralione consentanea membris singulis per facultates
, .
nalurae s u convenientes in iis quae recle babent
tecundura naturain, vini suam exercel ; in c^teris quae artificiosum ipsius niolum per imbccillitatem
capere nequeunt, jacet atquc otiosa est. Esl enim boc menti peculiare, ut in niembris nalura bene
affectis efBcaciialem suam obtineat: ea vero qnae depravala sunt, averselur.
C
Ac n>ibi quidem tidetur posse hac in parla
,
quiddam considerari a nobis ex inedia rerum na. turalium tracialione desumplum, de quo percipi
, - doclrina elegans possit. Nam eum omnium pul, , cherrimum ac prestantissimuin bonum sit Deu&
, * - ipse, ad quem oronia respiciunt, quscunque boni
, - desiderio languntur, idcirco et mentem dicimus,
;, , \ - factam ad boni pulcherrimi imaginem, quandiu si, , mililudinis arcbeiypo respondentis paniceps est
. " quoad ejus fieri pulest, haud dubie boni praeslan ,
tiam tueriac eonservare. Eamdem conlra, si aliquo
- pacto a principe bono exorbilet, tola illa pulcbri , \ - tudine, qua erat ornata, spoliari. Porro quemad * , modura indicalum eslsimilittidine principis pulchri\ \ , tudinis oinatam esse roenlem, perinde ac spcs

D culum figura faciei ex ipso rehicenlis insignitur;

x a l , \ eadem raiione et naturam, qtne a mente admi . nistratur, erga eanulem affettam esse statuinius,
, ut scilicet et ipsam or/iari propioqua pulchriludino
, dicamus, et quasi speculi speculum esse. Nalune
. porro crassiorem quasi materiern nostri cohaarere,
, , cui ipsa nalura inest. Igitur quandiu hsec inter se
aple connexa sunt, eliam verissima pulchritudo
, >, convenienle quadam ratione cum omnibus comteftW** ( *
municatur: semper eo, quod loco est superioro
) \
proximum sibi exornanie. Ubi vero praeclarae hujns
, .
conjunctionis est facta divulsio; vel conlra,quod esC
: '
praeslantius ordine inverso sequitur inferius: tum
9

Psal. vn, 10.

S. GREGORlI NYSSENl
gcilfccl rudioris in homine materiei a natura de-
twrlae lurpitudo insignis apparet. Nam ipsa per se
nialeries quiddam eat deforme et imperfeclum.
rmitatem vci'0 maleriei, pulchriludinis eliam ejus
quae in nalura est, a nienle profecta?, iuteritus
consequilur. Sic adeo maleriei lurpitudo pcr naluram ad menleni ipsam redundal, u l non jam amplius in creati figura imago Dci appareat. Mens
euiin bonorum ideara tanquam speculuni posi tergum collocans, eximios boni resplendenlis radios
rejicil, ac maleriei deformitalcm in scse transfert.
Hoc videlicel modo pravilas bono prius quasi i n Jerverso ac sublaio, orilnr t t exsisltt. Pulcbruia
\ero censeri debet, quodcunque ad princeps bonum congruit. Quodque consenlaneum eidein non
est, omnis esl pulchriludinis expeis. Quamobrem si
de sententia raiionuin exposilarum, unum quiddam
est verc bonum : mens aulem ideo, quod ad imagincm pulcbri est conlorniata, el ipsa pulcbriludinc
quadani oniata esl : denique nalura, quam niens
coulinet, si esl imaginis bujus alia qusedam iinago : eril oslensum baud dubie rudiorem il'am nostri ntaterieiii luin deiuum recle quasi slabililam
esse, quando a nalura gubeuialur. CaHerum eamdein solulam collabi, quando ab eo, quo firmiler
conlinctur, disjungitur, el a pulcbri socielale avellilur. Fieri hoc consuevit, cum naturae ordo inver;i;*jr, auimi libidine non ad pulcbriludiiiis decus
inclinante, sed ad id, quod ipsum iuagnopere u l

161

, *
. ^
,
,
. \
,
) . KaXbv
, ?
'
\ , .

6 * , \
,
,
\ ,
, \ , ^ \ , .
, ,
,
.
\ ,
, .
, \
exornelur indigel. Non enim fieri aliter polcst, quin ^ , .
quod malerici propria forma deslilutae consimile
, \
efliciiur : eliain deforniitalis foedilatisquc ejusdem
,
imaginem induat. Sed haec quidcm ab aliis ad alia

delapsi, obilcr scilicet explicando indicavinnis, im- ,
miscentibus sese bis ei considcrationi, qua id de
, *
quo agilur, complecti eral animus. Hoc enim quae- ,
rebamus, ecqua iu parle noslri facultas iulelligen ,
lue sedem quamdam cerlam oblincret : an vcro per
. \
oumia acquabili se ralione didai. llaque adversus
, ,
eo8 qui ccrlis parliuin locis rncnlcm includunt, et

ad coniirmamlam banc conjecturam suam afTemnt,
, ' ,
osse in iis intolligentice vim languidam, quorum
,
male cercbri aflecta' sinl iiieinbrantt : oslensum est,
,
in onmi corporis luenibro, quod quidem agendi fa. ' *,
culiate praeditum est, non mirum esse, si nibil D \
animus cQiciat, cum nieuibruni ipsum ita ut esse
contparalum a nalura debebat, non cxistaU Alque , \ ^ ,
boc loro non inconvcnicnler, opinor, iniexuimus il- \ *
lud llicorema, de quo iniclligere est, in tota bomi. " \ \
nis compage mentem quidein divinilus gubernari, a
\
rne.nte vero vitam rudioris in nobis materiei, si ea
, \ \ ,
extra naturani non cxorbitel. Nam si a nalura rc , > )>.
cedat, agendi facuitatem , quam babcat a ntente, prorsus amiltere. Enimvero revcrlaiur eo tandem
oraiio, unde dcflcxit, mentem videiicel in iis parlibus, quarum eonditio naluralis morbo aliquo vitiala
non sit, efllcacitatem suam oblincre, i n valenlibus membris valenlem, in iis aulem quae actionum ipsius
capacia non sunl, languidain. Alqne buic quidcm sententiaB non est difficile rationibus eliam atiis fidem
lacere. Quod si moleslum non erii iis, qui oraiione superiore tantum non dcfaligali suut, placet et illa,
quo.id ejus fieri polerit, qnam brcvissime perstringcrc.

DE IIOMIMS OfiFIUO.

165

. '.
CAPUT XIIL
vxvov, , , . Somni, oscitationis, insomniorum cautm indicat&.
Crassior illa lluxaque corporum noslroruro vita,
\ 0 ,
quae seniper nioveiur, ex eo ipso vim exsistendi
,
habet, quod inotu pradita sit quietis experie. Ac
,
veluli fluvius impetu suo volulatus, atvcum quidem
.
suum semper implel, per quein labilur, non laineu
, , *
eadem aqua eodem iu loco perpetuo hxret, sed*alia
,
decurrenle, affluil alia : sic crassior illa vita in
,
terris noslra molu quodain ac fluxione conlinua
, ^
divcrsis rebus succedenlibus sibi, in perpclua vicis \ (
siludine nunquam inlerquiescit, sed una cum quie ,
scendi facultate perennem eiiaui molum similia v i , *
cissim alternanlem babel. Quod si hic ejus uiotug
aliquando quiescai, ipsam quoque exslingui necesse
. ,
\ * , - esl. Evacualio, verbi gralia, replelionem excipil;
conlraque rcplelio vacuilali succedit. Sotnnus con , \
. " linuas vigilias remitlil : vigiliae, quod laxaium est,
, - vicissim lendunt. Neulrum horum continuo durat,
sed aUerum alleri muluis vicibus succedii, nalura
. \
seipsam bujusmodi vicissitudinibus instaurante, ut
, '
modo bojc, modo illo usa, perpetuo ab uno ad allc,
, - runi transeat. Nam si semper vires animalis contenUe sinl, frangi ac disrumpi tandem membra su
pra modum lenta necesse est; conlraque conlinua
\ .
corporis relaxatio, rei quasi corruenli ac dissolutae
, \
interilum aflert. Usus aulem ulriusque tempesti
vus naturam conservai, quse in pcrpelua rerum si \
bimel adversantium permutatione nunc bac, nunc
.
illa se recreat. Igilur curo per vigilias contentio
,
, - C viriuni corpus nonnihil debilitavit, somno laxa tum relicilur. El ut equi posl certamina -quadrigis
. eximuntur, sic facullates sentienles agendo lassatae
,
aliquandiu a nalura vicissim recreantur. Etenim
,
esi necessaria res ad conservationem corporis,
, lempestiva remissio, ul toto in corpore per suos
.
mcatus sine omni impedimenio cibi didaniur, nul , la pariium intensione hoc quasi iter obstruente.
' Ota Quemadmodum enim ex terra irrigua vapores ca , - liginosi ab imo ailrabuntur, maximequc cum sol
. ,
radios calidiores spargit : ilidem nosiri in opificii
, ' eolo usuvenit, cibis inlra nos per calorem nauira *
lem ebullienlibus. Cumque vapores a nalura $or \ * , - sum tendanl, ct aerei sinl, iit ut in locis capiiis
. - ^ considant, et perinde alque fumus per ipsas eliam
\ , \ , quasi parictis commissuras penelrent. Inde ad
\ ,
mealus organorum sensus paulalim evaporando
, delali, passim sese permiscent, ut sensum ontnein

oliosum reddi necessc sii, cedenteni balitibus i l - lis organa ca occupanlibus. Oculi a palpcbris te, * * , gunlur,bujusmodi vaporum pondere tanquam plum .
bea machina quadam palpebras oculis obducente.
, Audilus ab iisdem obstruclus balilibus, quasdan?.
, , - quasi fores partibus auditui deslinalis obdit, el ab
.
actione sua naturali cessal. Alque hujusmodi qui , dcm aflectio corporis somnus dicilur, sensu in
, corpore quiescente, ei ab omnt motu abslincnte,
* \ ut facili ralione tibus didalur, et una cum vapori*
t<< , ' bus illis pcr nicatits singulos penetrel.

167

S. GREGORH NYSSENl

, \ , ^
, .
Eamob remcum locapassim circa sensuum organa \
per exhalationes -interiores obstruunlur, somnum

auiem rebus ila posccntibus impediri esl necesse:
,
tum ergo parles nervcae a vaporibus occupalae, na- , '
tura sua seipsas contendunt, ut hac extensione id
,
quod per exhalaliones crassius erat redditum, rar- "
sus allenuelur. Non aliter atque fieri videmus, ut

vehemenier conlorqiiendo, vesiibus udis humorex- . \
priinatur. ldem balilus si quando illis ex pariibus \ ,
expellendi sunt, quse parles ad fauces siiae, et orbis \
figuram, et magnam nervorum copiam habent: cum
(
iieri non possit, u l membrum quod rotundum est, in
,
rectum exiendafur, omninoque illud dilatari necesse ) sit in circularis figurae formam; idcirco spiritu in
,
oscilaiione recepto, mentoque gulam infra sic dc
\ ,
presso, ut caviiatem efliciat, omnibus eliam in ,
terioribus in circuli figuram conformalis, fumea

islhaec crassities, quae in membris resederat, una
.
cum spirilu propellilur. Usuvenire auiem bujus- , \ ^
inodi quiddam nobis frequenter el a somno plerum- ,
que solet, cum eorum halituum aliquid locis qui- \ .
busdam supcrat, nondum saiis concoctum, neque ,
dissipaluro. Ex his perspicuc patct, menlem huma- , \ ,
nam perpetuo, si el integra nalura sit, et vigilet,
\
eflicacera esse, ac moveri. Sin ea &omno sit laxaia, , ,
motu el ipsam suo carcre. Nisi qtiis forle sit ea in

sentenlia, ut imaginalionem in somniis menlis esse . moium, qui boinine eliam dormietile non quiescai,
\
opinetur. Equidera sic elaluo, tanlum piudentem
el integram cogilandi facullatem men.i esse t r i - Q
bucndam. Qwe aul< m per somnum se offerunl ima
ginariae nuga?, ceu sinmlacra qua?dam actionum
.
menfis, has ab aniini ea specie quae ratione non , \
tilitur, temere fingi exislimamus. Nam in animo,
* .
qui somno pnepeditus per sensus non agit, eliam
inentis actiones cessare necesse esl. Per sensus " ,
enim niens humano corpori temperalura quadam
. \
jungttur: idcirco quieseenlibus in agendo sensibus,

etiam menlem oliosam esse, veio consenlaneum
,
maxime fuerit. Licet boc illo quoque argumento \ .
dcprehendere, quod absurdis in rebus, atque etiam

aliquaudo in iis quae iieri nequeunl, dormientes (\
imaginando sibi versari videnlur. Nullo enim fieri )
boc pacto posset, si animus eo lempore a ralione , *
el menle gubemarelur. Uaque mihi videlur, animo
, \
secundum facullales pr&stanlissimas quiescente,
* ,
secundum menlem ct sensuro, sola pars ca quae
,
nutriendi vim habet, nobis donuienlibus oflieium
facere: in bac nimiruni itnagines quaedam eorum
,
quae nobis vigilantibus occurrunt, et quasi ex longo
.
inlervallo obscuriuscule dclali rerum per sensus et cogitationes aeUrum soni, per vim animae reminiscentcm impressi, temere formanlur: hac velut exlrema resonantia ex memoria prufecla, nulrienti aninu
parii quodam modo inbasrescenle.
,
Hujuamodi crgo in imaginationibus homo dor ,
nriens versatur, neque recta progrcssionis serie ad
\ \
res q u apparent, deducitur, scd confusis et non
. ,
con&enlanois erroribus obvagatur. Quemadmodum
D

170
DE IIOMINIS OPIKICIO.
109
autem in corporis efleclionibus fit, u l quanquam
membra singula quiddam peculiariier pro indila
, \
ipsis a natura facultale agant: tamen aliqya existat
* *
\ , parlis quiescentis, ad eam quse movelur, afleclio:
, , - eadem raiione in animo eiiam usuvenit, ut Jicet
. pars ejus baec quiescal, allera movealur: loiius ta , men ad partem affeclio quacdara maucat. Nequaquara enim fleri poiesl, ui naturalis unilio prorsue
* . '
dissolvalur, etiamsi quftdam in nobis facullas aliquando caeleris agendi vi et efficacitate pra3stet.
, ,
( Enimvero ut nobis vigilanlibus fct agendo occupatis praecipua meniis e&t potestas, rainister auleni
, , menlis est sensus: neque facuilas qnae corpus nu ) trit, excludilur. Mens eniia ralionem apiscendi neccssarii alimenli ostendit, sensus quod est compa
\ ^ ralum recipit, facuitas denique nulriens suum in
usum verlit. Sic per somnum principaius faculla, ,
lum in nobis quodam niodo permutatur. Nam cum
. penes partcm rationc non uientem potestas eil,

facullalum scilicet animi reliquarum acliones ces, \ sant quidem, ai non prorsus exstinguunlur. Et
, *
( - quamvis eo tempore facullas nutriens concoctioni
ciborum intenta sit, adjumento somni perficiendae,
),
adeoque in hac universa natura occupelur : tamen
,
ul plane ab hac sentiene facultas tum non aveliitur
.
(quandoquae naiura ooaluerunl, disjungi non .pos\
sunl), ita neque toia ipsius vis elucet, ab organis
, \
sensuum per somnum quasi ferianlibus impedita.
, , \
Eadem ralione et illud conseqnelur, quod ctim
.
, - ^ menlis el partis animi senlienxis mutua quaedam
sil conjunctio: muta bac, simul menlem moveri,
, ^ ,
, el contra quie&cente, quiescere. Ignem videraus
paleis ex omni parie cooperlum, si nullo flatu
, ' \
\ , flamma excitetur, neque proxima queeque absumendo
, % depascere, el prorsus etiam non extingui, pro
\ flamma vapore quodam per ipsas paleas in aerem
penelrante. Quod si aulem flalus aliquis accedat,
,
pro fumo ilamma accenditur. Sic mens sensibus in
, * , somno quiescenlibus quasi contecta, neque per
eos eluccre polest, et omnirio etiam non exstingui, .
tur, scd ut ignis fuinum, sic ipsa motum aliquem
relinet, parlim agens, parlim in agendo deficiens.
, p
' \ Atque u l i musicus pleclro chordas lyrae remissag
tangens, non eleganler et numerose quidquamcanit,
,
, D quando quod tensum non est, edere sonum nequit;
manum ille quidem artificiose movet, pleclro qui, \
bus convenit locis applicalo, sonus tamen vel nullus, vel ignotus ci incomposiius de lali fidium pulsu

exprinailur : ila et organica scnsuum slrtielura,
, ,
quolies per somniim laxala est, vel prorsus quiescil

arlifex, veluli cum ex nhma repielione ac pondere
, ,
inlegra instrumeiUi esl facla lotius relaxatio, vel

languidecl obscure agit, inslrumento sensus artem
. , \
- menlis accuralam non capienle. Idcirco memoria
, " - confusa, et vis praesagiendi anibiguis in quibusdam
velamenlis quasi dormitando nulans, siimilacra
,
rerum, quibus vigilans occupaiur, imaginando sibi
. ,
informare videlur: neque non aliquando ea quaa
^
deindc comprobaret eveulus, indicavit. Nam praeicr
. PATROL.

GB. X U V

471

S. GREGORH NYSSENl

173

eam, q u in corporis est temperamento, crassiliem, , \ habet quiddam per nalure subtilitatem, qoo res *
perspicere possit. Neque tamen illa est vis, ut d i - ,
recto fulura declaret, deque iis dilucide aique .
aperte nos doceat: sed est lantum quaedam obliqua

et ambigua futuri eventus significatio, quam aenigma
* ,
vocant, qui in his iolerpretandis versanlur. Sic
* ,
qui a poculis eral Pbaraoni, per soronum in regis
.
calicem botrum exprimit: sic pislor ejusdem, ca
nistrum sibi gestare videtur *. Quia enim ulcrque , \ vigilans his rebus occupari magnopere cuperet,

eiiam per somnura ea fieri pulabat. Simulacra
.
namque studiorum ac vitae, cui assueverant, parii animi de futuris dispicienii impressa, faciebant u l per
banc mentis prasagilionem quiddam, cui responderel eventus, sibi valicinarenlur.
lllud quidera, quod Daniel el Josephus cl his alii \*, \ *
loasimiles, facultate quadam divina, eensibus m i , ,
nime perturbatis, rurum futurarum cognitione i n ,
slrucli fuerunt, nihil ad id de quo agilur altinet.
.
Na enim quisquam haec recte ad somniorum effe- , \
cta retulerit, nisi forte ralione eadem divinas ap \ *
pariiiones, q u nonnullis vigilanlibus se offerunt,
,
non peculiaria visa, sed consentaneura opus naturae,
. "
suaple vi quadam id efficienlis, esse statuat. Quem , admodura ergo, cum homines unWersi a meiite

propria regantur, pauci tamen quidam exsisiuitt, \
quibuscum Deue manifesto pene farailiarem in mo- , ,
dum versalur: sic cum vis imaginandi per eomnum
\ ,
omnibus aeque ae eine discriroine a natura sii in- . *
dita, pauci ex universorura coelu sunt, quibus di- ,
viaiora se soniniorum visa offerunl. Caeteri si quid C . de somniorum conjecturis rei fulura? cognoscunt:
id lotuin Heri eo, quo indicatum est, modo putan- , dum erit. Quod autera et ^Egypiius et Assyrius l y -
rannus Dei nulu ad fularorum gcienliam deducti , sunt, boc quoque alio respicienle Deo usuvenil. .
JNam eo paclo sanctomm quorumdam bominum sa- , pientiam omnibus iunotescere oporiuil, ut ea viue ; * hoimnum utilis eseet. Qui enim fieri potuissei, ut ,
in Daoiele facultas esse vaticinandi deprebendere- ,
tur, nisi excanlatores et magi soronium regis et ; , \
invenire et interpretari nequissenl? quoraodo .
.
jEgyptioruin conservari naiio potuisset, Joseplio in
carcere abdilo et concluso, si non soronii explana- \, \
tio prasbuisset occasionem, qua in ccelura tolius . " , ,

gentis accerscretur? Idcirco staiuendum est, diver \
sam horum rationem esse, quae ad coromunes v i siones non congruat. Usitata vero somniorum visa,
omnibus obvia, perquam variis modis informantur. .
, \ ,
Aut enim, queinadmodum est expositum, extremi
, ,
quasi soni diurnarum effectionum i i i parte animi
remimscente reliqui tinniunt, aut pro eo atque cor- . \
pus affectura esl, somnia quoque finguntur. Patet * ,
boc ex eo, quod qui sitiunt, esse ad fonies scse ,
existimanl: qui esuriunt, in conviviis, adolescens ,
per aeutem lasciviens, consenlanea Hbidini suac , ,
iinagiualur. Equidem et aUam quaimlam praaler has .
somnioram causam didici cum necessarium quem*' Geti. XL, 1 seqq.

17S

DE HOMIJNIS 0PIF1G10.

174

daro laboranlem ex phrenitide curarem. Cibo enim largiore, quam ipsios viribus coavemret, gravaius
damabat, et aslantes objurgabat, quamobrem inieslina coeno repleta sibi imposuissent.
Ka\ 1fir\ - Gumque jain corpus quodam cum impelu eudo, - rtm expressurum crat, accusabat eos qui adeseent,
, * , \ - quasi aquaiu ad manus haberent, qua ipsum ja , - centem respergerent. Hujusmodi clamores non
. intermittebat, donec eventus ipse, q u * harum i n , \ - crepationum causae essent, declararet. Continuo
. " , euim sudor copiosus e corpore manabat, et venter
solutus quod istbuc esset fn inlestinis pondus
,
significabat. Quod igitur accidii bebeiaiae per vim
,
, morbi nature, qiwe morbo corporis afficiebatur, ut
, , quid grave molestumque sibi essct, non omnino
* , ^ - ignoraret, indicare lamen per orlam ex morbo
, deliraiionem unde laederelur, perspicue noo vale , - ret: id conseiitaneum esi, si forle non ex invalitudine, sed naturali somno intelligens aniini facuUae
, ^ ,
sopita fuisset,in homine sic affecto somnium quod . dam faiurum fuisse, quo per aquam eudoris
, fluxio, per intestinorum pondus cibi esset gravilas
, \ signiiicata. Idem plerique medici siatuunt, qui se * , cundum morborum discrimina somniorum etiam
, - species diversas aegris accidere affirmant : alias
, , \ nirairum iis qui stomaclii viiio laborent, alias iis
: , quibus cerebri membranaB sint laesae, alias febri
, \ .
correptis, alias iis quibus nimius bilie bumor,
, \ alias quibug pituita sit molesta : denique alia goni \ niorum visa succi plenis corporibus, alia marces , $ cenlibus objici. De quibus omnibus videre esl,
, \ nutrienlem accrescentetuque facuHalem animi non
. "
nihil eiiam de vi hileliigente sibi inspersnm ex
\
temperalura lnutua conlinere, qnod corporis affe . " , ^ ctioni quodam modo consimite reddalur, et diversas
* ,
imaginaliones nocturnas pro morbi diversilate efli\ * , ciat. Est et aliud somniorum quoddain gcmis,
\ ,
quod pro morum cujusque varictale formatur.
,
Sunt enim alise bominis fortis, aliae limidi tmagi , - aaiionce nocturnae : alia tcmpernniis, aliaque i i i * , - temperanlis somnia; alia horaini avariiia inexpleb i l i , alia liberali per somnum objiciunlur. Atque
\ .
visa hxc nequaquam mene, eed expers illa raiionis in anima aflectio informat. Nam quibus quis as&uevit
diorao sludio, eorum in soranig eiiam simulacra flngit.
*.
" . xai

-
.
.
, \
*
,
. "
\ ,
.
, \
, ,
,
,
,
, 1

CAPUT X I V .
Meittem certa quadam in corporis parle non existere,
declaratum : privterea corporis el animi motuum
diurimen exposilum.
Verum enimvero longe ab eo, quo de agi coepium erat, digressi eumus. Instilueramus enini
demonstrare, mentem parti corporis alicui alligagaiam non esse: sed cum tolo pari ratione conjungi, efficieniem molura in ineinbris parlis cujuslibet naturaa consenianeuiu. Fit autcra inierduni
eliara, ut mens tanquam minisler, naturas libidinibus obtemperet. Saepe enim corporis nalura ducis
officium usurpat, ita ut et nocenlis rei sensum, et
jucundae ac grata desiderium excilet. Adeoque fit ut
expetendis rebus occasionem corpus prabeat, ac vel
cibi vel voluptalis alicujus libidiDem nobie indal;
mcna autem bujusmodi nipiditales cxcipiens, om-

475

S. GREGORIl NYSSENI

176

nes rationes et consilia corpori accommodet, ut 3

iiidasiria eua quod expelitur inveniat. Non hoc \ , apud omnes homines locura habet: sed illorum esl, ,
qui a natura mancipiis quam simillimi exsislunl,
,
l l l i enim, cum naturae libidinibus rationcm tan- quam rem mancipi addiclam subjicianl, mentis . \
scilicet opera in adulaudo sensuum voluptatibus . ,
servilem in modum abutunlur. Ab iis aulem qui

perfectiores sunt, boc nequaquam admiltitur. Mens
* .
cnim in bis ducis officiu fungilur : quodque ex usu

est, de ralionis judicio, non libidine ullius aflc , ,
ctionis eligil. Alque bujus ducis vestigiis natura \ , insislens, praecedentem sequitur. Caeterum elsi su ,
periore oraiione declaralum est, triplex esse in
,
\ivcndi facullate discrimen, ut alia sit vita quae \ \
. -
quidem nulrialur, expers tamen sit sensus : alia ^ \
et nutriatur, el senliat, careat aulem faculiale , ralionis : alia denique et ralione ulalur, el per- ,
fecla sil, perque facultales caeleras onines diffusa, . '
, ,
ut et in iis exsislal, el lanquam eximium quiddam
jnleUigenliae vim babeat: nemo tamcn idcirco cxi- \ ,
stimei ires in bumano opificio aninias exislere, .
seorsum certis quasi limitibus circumscriptas, ut \ , naluram bominis ex pluribus animis conflaiam ,
' ,
putare debeamus. Nam vera et perfecta anima
. \ ,
reapse unica quacdara est, inlelligens, nulla ex ma \,
lerie crassa conslans, eed per sensus nalurse illi
.
crassae mista. Quidquid autem cxsistii.ex malerie
crassa, mutalionibus et alternis conversionibus obnoxium , si quidem facultalis parliceps erit ejus
^uae animam complectitur, accrelionis molum habebit; sin autem \ivendi facultalem amittat, lum
deinde scilicel molus ejus ad extremum interitum verget. Idcirco neque sensus exira maleriei nalui:am exsislit: neque facultas iutelligens sine sensu aclioncs suas cxcrcel.
CAPUI XV.
C
'.
Animam proprie et esse eam et dici, quce ratione
" , ulilur; cceleris tanlum appellalionem cum hac esse
' al &
.
) ,

communem. Prwlerea per universum corpus men ,

tis $e faculiatem didere, convenienle quadam ra

.
tione membris singulis conjunctam.

Si quis aulem idcirco plures esse animas opinatur, quod creata nonnulla faculute nutriente ,
, ,
suni praedita, nonnulla sentiente; cum illa sensu,
, \
haec inlelligeniia careanl; is animarum discrimen
non satis explicate declarat. Quidquid enim in re-

rum nalura exsislit, si quidem perfecie est id quod
,
esse debet: recte etiam ac proprie nomen suum
oblinet, quo scilicet appellatur; sin atiquid non \, \
prorsus et integre est i d , quod esse dicitur ; huic , , \
improprie nomen ipsum tribuilur. S i q u i s , verbi
.
gralia, panem vcrum ostendat : eum propric rem ^ ,
. indicalam suo noraine appellasse dicimus. Sin au ,
tcni una cum boc alium quemdam demonstret,
, \ , \
arte factum de malcrie lapidea, ejusdem formae,
aequalem magnitudine, colore consimilem, ut mul- ,
lis ex rebus idem esse cum eo, ad cujus exemplar ,
factus esl, appareat: unum modo desit, quod ido- \ ,
neus esse alcndo homini non possit : lum vero de ' . \
boc ipso noi\ recte lapidi panis appellalioncm in , & \ ,
ditam, sed per vocis abusum, aifirmabimus. Eodem
.
modo quidquid non omni ex parle id est quod d i \
citur, in eo appellando vocabulis abulimur. Quam-

DE HOMINIS OPIFICIO.

, , obrem cum ea demum perfecta sit anima, q u

, \ ,
el intelligentiae et ralionis esl vi praedila: quidquid
,
scilicet tale non est, ei cum anima quidem nomen
. \ ,
esse commune potest, reapse vero non anima, sed
, )
vivendi facultas quaedam erit, quse more bominura
, - animae appellatione censeatur. Idcirco Deus homint
, \ .
animalium carnibue vesci, perinde alque oleribus,
, , , . - permittil : quod eorum natura prope a vita illa
rerum naluralium absit. Est enim ila perscriptitm:
\ .
Omnis generis carnibus tanquam oleribus grami , neis vescemini. Parum scilicet quiddam esse videtur
' , in animalibus caeteris facultas senliens, qua una
' ,
rebus aliis, quae absque bac et aluntur et accre
,
scunt, praeslant. De quo voluplarios liomines hoc
\ .
capere docirinse el admonilionis oportet, ut animi
' ' . cogitationem ad res quse sensui arrident, non con , - verlant, sed oinnem operam studiumque in excolen \
dis animi vere principibus bonis collocent, circa
'
qua3 vere nirairum aiiima versalur, quitm senliendi
\ , '
facuilale animalia rationis expertia non superemus.
\
Sed ab aliis ad alia progressa est oraiio. Non
, . eniin instiluimus oslendere nrcnlem in bomine na
\
fura crassae maleriei praestantiorem esse: sed nulla
. certa parte eorporia nostri menlem contineri. Exsi \ stere scilicct eam ratione pari in Oftmibus, et per
, ( - omnia, alque ut exterius nibil complectatur, sic
),
interius eam non concludi : qtteinadmodum cados
( ) *
aliaque lorpora proprie se complecti dicimus,
- quum in aliis alia collocantur. Mentis autem cor , \ , \ porisque nexus et societas, rationem quandam con*
\ \ , ,
junclionis habet, quae explanari dicendo, et intel ligi cogilando non polest. Neque enim mens intra
, 'corpus esl, quando rem corporis expertem corpore
, \ .
contineri ias non est. Etiam exterius nos noa
\ ,
complectitur, quaudo ab iis quae corpore carent,
* .
nihil concludi potest. Enim vero mens modo quo1

dam oralione inexplicabili, ci qui ab intelligentia nostra comprebendi non potest, naturae adest,
tdemque copulalur, inque ea el cirea eam exsistit. Ut ei non insidet, ita eam non circumplectitur,
sed adest ratione, quac neque cxponi, neque considerando exhauriri potesl. Unura boc intelligimus,
natura salva ei incolumi, meniem etiam eilicaciiatera suam obtinere. Sin aliquod ea delrimentura
capiat, mentis quoque molura scilicel illa in parte claudicare.
ICp.

CAPUT X V I .

,

Accurata dicli illius divini consideratio, Faciamu*
" . > D hominem ad imaginem similitudinemque nostri, >
lum ecquce sit imaginis ratio, invextigatum, pos ,
,
$itne> quod morbis ac morti obnoxxum c&t, ad na*
\ turas beatcc morborumque expertis similUudincm
,

$ ,
* factum dici : quo denique modo in imagine sexus
masculi femineique discrimen sit, quod in exempto
.
principe non ex&istit.
' ,
f ' \
.
,
,
, . \
,
. 01

* Cen. i , 26.

Enimvero redeamus landem ad divinam iHam

vocem : < Creemus hominem ad imaginem simililudinemque n o s t r i Fuere nonnulli pbilosopbi
exteri, qui se bominem sua qutdem opinione prcedicaturos eximie putabant, si cum ad mundi hujus
machinam conferrcnt : cum nimis exilia, pnestaniissimaque hominis excellentia indigna imaginarentur. Aiebant enira hominem parvum quera-

*79

S, CREGOftll NtSSENl

180

daa inundum esse, qui ex eleinentis iiadcra, quibue

rerum universilas, compositus esset. Splendido \
isto nomine cum magnam nalurae hominis laudem
. \
iribuere rellent, ignorabant se illum non aliis
qaam q u ei et cum culice el cum mure communia ,
ossent, ornamenlis condecorare. Nain et haec ex
,
quatuor elemenlorum lempcramento constant, cum
,
multae an exiguae sidi m re qualibet elemenlorum
. , \
parles, ex consideratione animatorum inielligalur. Gonstare enim noo polest extra quam ex e)emen, ,
lis, quod sensu sit praeditum. Quod ergo est am-
plum in eo, si maxime hominem existfmemus
; '* expressam mundi ei imaginem et simililudinera
;
esse? cum fulurum s i t , ut pariier coelum hoc
, ' *
tolubile, lerra mulationibus obnoxia, cuncta deni
.
que bis comprebensa, cum eo ipeo quod ambit ;
nniversa, iotereanl. Quam autem, inquies, doctrina
; ;
Ecclesiae praeslanliam bomini iribuil? Eam scilicet,
;
quae in similitudine mundi bujus creali non con- \ \ sisiit, sed quod Iradit bominem ad iroaginem ;
naturae Crealoris csse faclura. A i dices forte, Ecqute \ ; \ ,
isiba?c est lmaginis raiio? quo paclo referre naturae , \ *
. ,
corpore carentis iniaginem potest, quod corporeum
est? quomodo simile est aelerno lemporarium? ,
immutabili, quod commuUlur? nullis obnoxio mor- .
, , \
bis et interilus experli, qitod morbis subjectum esl
ct interil? puro vilii, quod in viliorum quasi con- . \
lubernio est, et io eis educatur? Nam interest \ , \
pcrmultum inter id quod formaB principi respon- ;
dere inlelligimus, et quod ad imaginem factum est. Q \
lmago enim, si principis exempli similitudineio . , * , refert, vere imago dicitur ; sin ab eo quod expri- \ ,
mendum eral, imilatio recedit, non jam ejus esse .
imago ptilandum hoc erit, sed diversum quiddam. , Quo pacto igitur homo, qui et morlalis est, et
inorbis obnoxius, et vitae brevis : bic ergo quo
pacto nature ineorruptae, purae, ietemae imago esi? .
Enimvero quid bac in parle maxime veriiali sil , ,
consentaneum, sola haud dubie Veriias accuraie , ,
novit. Nos conjecturis quibusdam el cogilationibus *
animi verilalem invesligantes, quantum ingenii vis .
, * \,
capere potest, hujusmodi quiddam de hoc credimus.
ISara et divinum oraculum, quo prodilum est, bo- , *
minem ad Dei imaginem factum, falsum non esse ,
slaluimus : et deplorandaro banc naturae bumanae j ) .
, aruninam beatitati viue doloris experli nequaquam
rcspondere. Est enim nccesse, si cum Deo naluraui. .
nosiram conferre velimus, aUemm de his fateri: , t ' , \
aul hominem nullis affeclionibus morbisve ob- \ , , \
noxium esse, aut eadera in Deum quoque cadere. , \ *
Gaeteroqui nulla futura est imaginis shmliiudo, si . *\ . >
\ ,
non b*c pariier ulrique naturae conveniant. Quod
sl neque divina nalura ullis est afleciionibus ob- ,
noxia, neque bumana ab iisdem immunis ac libera :
' , \
reliquam esse aliam quarodam raiionem oportet,
secundum quara vox illa divina vera s i l , quae \
creatum esse honiinem ad imaginem Dei aQirmat. ,
, , \
Mcirco rursus ipsas Litleras sacras adeamus, an
.
ne illarum verba nos aliqua forie ratione ad explit

i8t

DE HOMINIS OPIHCIO.

catkmem ejus qnod quaerimus, dedacere possint. 111 igitur eam exposuissenl baec Dei verba, c Faciamus bomioem ad Imaginem nostram: > addita etiam ea indicalione, quem ecilicet ad finem homo
creaodus esset, lum deinde bujusmodi orationem subjiciuni: ltaque Deus hominem condidit, et ad
imagimem eum Dei condidit;c mareiu et feminam feclt eos . lllud quidem supra -est indicatum,
verba haec divinilus esse prolata, ad evertendam impietatem haereticorum, quos Anomaeos appellavimus, ut edocti, Deum illum unigenara creasse bominem ad Dei imaginem, nullo modo PatrisFillique diviniutera separemus, quando Liltere sacrae utrumque aequaliler Deum appellant, et illum qui
bominem creavit, et cujus ad iraagiDem facius est.
* \ , Verum prolixior de bis oratio instiluenda non

est, poiiusque ad id quo de agere coepturo est
, \ , reveriamur, quamobrem scilicet divinae natura
.
similem esse humanara sacris sit Xitteris pro ' . , ditum : cum hsec profecto sit misera, illa vero
' ,
beala. Itaque nobis accurate singula in verba est
. ,
inquirendum. Inveniemus enim aliud esse quod
, c , '
Dei imaginem rcferai, ab eo quod hac in aerumna
. '
conspicimus. c Fecit Deus, iuquiunl Litterae sa. crae, c bominem : et quidera eum ad imaginem
, , c \
Dei f c c i t . Ergo jam perfectura inlelligitur illud
. \ ,
creatura, quod ad divinam imaginem conformari
* c oporluit. Quod autem post haec redit ad exposi , , c
lionem opificii divini, cum ait, Fecit eoe mareiu
^ . - ac feminam : id opinor oranes bomines perspi \ . ^ cere, ab exemplo principe removendum esse. c ln
, Cbristo enim Jesu, ut Apostolus inquit, neque
,
mas neque feroina est . At vero Litlere sacras
. diserle affirmant, hominem in marem feminamque
,^ divisum esse. llaque duplicem esse faetam nalura
, c , ' itostre slructurain necessc est, quarum allera ad
: divinara imaginem exprimendam direcia fuerit,
, c \ altera ad efliciendum illud sexus discrimeu. Hu , > \ jusmodi enim quiddam indicari videtur, si ver . borum composilio et series consideretur, primum
\ enim dicitur c Fecit hominem Deus, el quidem
. eum ad imaginem Dei fedt. Deinde bis illa subji ; - ciunlur, Marem ac feminam eos fecit: quae
, \ , \
profecto ad imaginem Dei non sunt referenda. Equis t

BT

, \ Q dein ainplam statuo ct arduam doclrinam i n bis

tradi, nimirum hujusmodi quamdam: lnler duo
. "
extreme dissidentia, naturam videlicet divinam

experteinque corporis, et alleram carentem ralione
\ ,
ac belluinaro, medium bominem esse. Nam de
(& *
utroque in bujus opificio exsislere quiddam, pror \
sus est animadverlere. De natura divina, vira ra .
\ lionis el intelligentiaB, quaB sexus masculi ac fcrai . ,
nei discrimen nullum recipit, de nalura ralionis

experte, structuram hanc corporis el iorniam sexu
,
distinctam. Utrumque borum in quolibel homine
\ . est. Sed priorem fuisse in eo facultatein intelli , c '
gendi, deinde socieialem cognationemque cum ua ,
tura raiione carente accessisse : ex auclore bislo, ,
ria? de oriu hominis, ordine singula narrante,
^^ \ . D distimus. Primum enim tradit, Deum creasse bo , c ^ \
niioem ad imaginem suam : i n quo idem vult
docere, quod et Apostolus s c r i p s i t " , quateous
, imago Dei sit homo, sexus in eo discrimen nullum
; ^^ -

Cen. i , 27.

Calal. u i , 28. ibid. 26 iqq.

183

S. GREGORIi NYSSENl

esse. Deinde natura? hominis allribula propria gub- .

j i c i t : Marera feminamque fecit eos. Quid ergo de '
boc discendum nobis est? Equidem mihi neminem
,
lrasci volo. altius rem quae in considerationem
,
venit, repetenli. Deus natura sua tale ac laniura
,
quoddam bonum est, quanlum ulla cogilalione com- . , -
prebendi potest: vel potius eliam omue bonum
,
quod inlelligendo cogitandove comprehendilur,

exsuperat. Itaque naturam humanam non alia de
, ,
causa condidit, quam quod bonus esset. Cumque *
t a l i s esset, et unam banc ob causam ad fabri \,
calionem humanaD naiurae accessisset, non ex se- , \ misse vim bonitatis suae dcclarare voluit, ita
. \
til nonnihil homini suorum bonorum largirelur,
* ,
tionnihil cum eo ne communicarel, invidia prav
^ .
pedirelur. Perfecte nimirum se bonum oslendit,

cum hominera de nihilo comierel, omnique , , '
bonorum copia inslrueret. Quae cum adeo muita . ,
sinl numero, ut recenseri singula corarnemorando .
diflicultcr possint : idcirco breviler universa his ,
verbis comprehendunlur, quibus bomo ad iniagi- * ' ,
nem Dei factus esse dicitur. Yalent enim illa tan-
tumdem, ac si dicerelur, naluram humanam a Deo ,
in omnium bouorum societatem vocatam esse. Nam
, \ .
si Dci natura perfecla quxdam copia est bonorum
. \
omnium, homo aulem ejus est imago : hatid
, \
dubic simulacrum boc Dei princeps exemplum

ila referel, ut et ipsum bonis omnibus abun- . ' \
det. Itaque in nobis esl expressa omnis ho- , \
ncsli species, omnis virtus, omnis sapientia, quid- Q .
quid denique prajslantissirmim comprehendi vi
,
intelligenlise potest. Atque inter cactera esl in
\ , nobis libertas, quae nulla neccssiiatis legc tenetur, > , nullius in nalura domiualus jugo subjecla, scd quse , \ .
judicio certo et liberrimo quod vult eligil. Est enim
, \ virlus suae sponlis, nullius imperio mancipata.
; ,
Cuod aulem a nccessilate quadam violentiave cogi- , .
tur, virluli consenlancum esse nequit. Quod si
porro imago exprcssam pulcbriludinis in exemplo .
principc figuram ila repraescnlet, ut nilril ab ea
, \ prorsus differat, non jam illam imaginem forc, sed
, \ \ ,
ipsam camdcmqne rcm, quae nulla sui parte d i . ^
scerni a seipsa possil. Quid igilur est, inquies, in
, ,
quo nalurac divinx, ei ejus quso ad divinam esl
\ ,
conformata, discrimen perspici possii? illud vero ^ . \ \
in eo perspicics, quod Dci nalura cxsistit incrcala :

hominum vcro per crcalionem est orla. Hoc de- ,
inde discrimen a)ia quaedam coiiscquumur. Esl

enim plane apud omnes in confesso, naluram i n ,
crcalam iminulabilcm, eamdemque scmpcr esse ; \ ,
(reatam , sine pcrpclua vicissiludine coosislcre \ nullo modo posse. Nam ipse iransilus cx nihilo ad
, ,
orium, motus quidam est, et mutalio, qua id quod ,
rerum in nalura non erat, de senlenlia volunlatis
.
divinae cxsislere incipii. AtqueuiinEvangelio nola , , m iere expressa Caesaris iniago dicilur, de quo i n , \
lclligitur secundum exiernam specicm fuisse illam
*
B

59

8 9

Marc. , 15.

185

DE IIOMINIS OPIFICIO.

436

, siroilitudinem rei conformala? ad efligiem Cesarls,

, , cum non dubium in maleria subjecla discrimen
, (5- esset: sic etiara bac in dispulalione, si pro notis
\ ea qua? in nalura divina et bumana som, in quibu
,
similiiudo consistit, considerabimus * esse magnam
, ^ \
in rebus subjectis diversilatera deprebendemus,
,
quara perspicue esl in eo ammadveucre, quod
, , crealum et iiicrealum plurimum inter se diflcrunt.
. Quamobrcm cum quod increatum esl, semper idem
exsistal: crealum vero per vicissitudinem quam , \ . ,
dam esse cocperil, et niutalioni prorsus aflinc s i t ,
, - idcirco is qui secundum valcm res omncs anle
, ipsarum orlum cognilas habet, cum reruni ordini
, ' - insisteret, vcl potius divina sua prospiciendi futu . \, ros evenlus facultale prsecepisset, quam in partem

; ,
. ',
'
\, ' .
,
\ .

' '
\ ,
. " \
, \

t u s eleclionis humaiNB p r o a r b i t r i i volunlalisque,

suj3 libertate inclinarel: imaginem creatam in

masculum et feminam divisit. Hcrc divisio non ad
Dei princeps illud exemplum facla esse puiari debet, sed qucmadmodum est anlebac indicalum ,
cognationcm babet cum nalura rationis experie.
Causam quidem hujus discrclionis sexus soli baud
dubie inlelligunl i l l i , qui veritalis oculati tcsles
sunl, et harum rerum nobis memoriam lilleris
proditam Iradiderunt. Nos vero pro virili noelra
per conjecturas el simulacra quxdam verilalem i n formanles, quod nobis ad animum accidit cxponinius, non illud quidem ut verum asscrenles, sed
subjicientes i n gratiam audilorum, benignc hacc
, - ^ quasi exercilii causa in inediuin allala inierpretan
lium. Quid igilur de his in menlem nobis venil ?

hoc niinirum: Cum diciiur, Deum creasse horainen),

per indeOniiam vocabuli hominis notationem, na, \ luram humanam universam inlelligi. Nam crealum
, \ , \
hoc, quod ad Dei factum imagincm Iradilur, non
' .
hic Adami nomen adjectum habet, sicut in historiae
, '
narralionibus sequeniibiift: sed n o m c n h o m i n i s
' *
creati universi posiliim est, non ui de individue.
. , Idcirco per banc boininis appellationem, qua lotum

genus universe comprebendilur, ejus admonenuir :
, \
quod providcnlia polcstasque Dei tolam bominuni
, * '
iiaturam in prima illa creatione complcxa sit. In
.
rebus enira a Deo faclis nibil esse putandum est,
,
quod sit ipsi infinilum: cum omnia qnse exsislnnt,
\ , [) finem quemdani et numerum babeant, condiloi is
' .
sapientia conslitulum. Qiiemadmodum igilur bomo
,
(inlelligo aulem individuum quoddam ) corporis
, ,
maguiludinem finilam habet, substanlianique ipsius
\
quaniitale metimur, qitae corporis supei ficie conli . neiur : sic arbitror initio reriim uno corpore lotam
naturam bumanam Deum potestale sna, qua cun , \ Cla prsevidet, coiuplexum esse, idque adeo verbis
^ \
bisce t r a d i : Fecil Deus bominem, et ad Dei ima ,
ginem cum fecit. Non enim imago ct graiia beni, , .
gni Dei vcl parti natunc, vel uni alicui concessa
est bomini pcculiarilcr, scd facullas illa ad gcnus universum aeqtialiler pertinuit. Quod ita esse, hoc
eiiaifi argumenlo est, quod mcns parilcr in omnibus babital : omnes cogitandi, deque fuluris consultandi facultalc, caeierisque rebits omnibus, per quas rcs divina nalura in iniagine sua exprimitur,
pnediii suiil.. Nihil intcr boiuincin crcaluin in prima rerum fabricationc, et eum qui in cx4remo na-

S. GREGOIUINYSSENI
188
scetur, cum jam omnia consummata erunt, intereet. jEquali enim ratioiie imaginem Dei uterque
geslal. Propierea unius hominis nomine ipsa generis universilas comprebensa fuit , quando poteslati
divinas nihil esi vel praufriuim, vel futurum. Quin et ea quae expectantur, non aliter aique si jam
praeseniia forenl, sua in poteslaic, qua univcrsa complectilur, habet. Est igilur tota natura hominum a primis ad extremos usque, una eademque veri Dei imago. Sexus aulem maseuli feraineique
discrinaen in bomine jam crcalo de cauea, ut ego quidem existimo, bujusmodi quadam adjeclum
fuit.
CAPUT X V I I .

I Z .

Quid respondendum dubilanlibus, quomodo animi

Tl ,

oriluri fuissent homxnet illi prtncipes nulla se

,
peccati labe polluissent: quando primum post
,

hanc inquinationem operam procreationi soboih
.
hominem dedisse videmus.
, \ , Prius vero quam id perscrulemur, forte rectius
feceriimis, si quiddam, quod ab adversariis objici-
lur, explicemus. Aiunt enim, ante peccalum nullam .
ne(jue prccreationis, neque parluriginis, ac ne ap- , ,
petitus quidem in boniine ad procreandum mentio-
nem iieri. Poslquam autem bomines primi peccas- , \
sent, deque paradiso ejecti cssent, ac feminae poena ,
dolorum in partu esset imposila, tum scilicet ad , \
id progressum esse Adamum, ut consuetudine con- .
jngis ad procreationem uti inciperet. Si igitur, , , inquiunt, neque ad nuptias, ncque procrealionem,
neque partum in paradiso perventum est, necessa- ,
rium est hoc quoque sequalur, animorum multilu- ,
, \ dinem nullam fuisse fuluraro, nisi donum illud
immortalitatis in mortaliiaiem commuialum esset, ,
ac per conjugium excitata posteritas pro migranii- , ,
bus de hac vita subsiilueret alios, el hac raiionc .

naturam conservaret. Adeoque peccatum quodam
modo hominum viiae etiam bono esse videri posse. , - . ^
Nam genus humanum supra duorum numerum,
qui primi exstitere, auctum non fuissct: nisi nior- ,

lis melus naturam, ut de successione perpelua
cogitaret, pcrmovisset. Equideni hac eliam in ^ .
parte slatuo veritatem, quaccunque tandem sit, iis *
feolis notam el perspectam esse, qui non a l i t e r C ^ , \
alque Paulus paradisi mysleriis iniliali sunt, quae , ,
cnarrando fas non est exprimere. INostra sane haec ' ,.
est responsio: Gum Sadducaei doctiinae de mortuo- ,
rum resuscitalione adversarentur, et nuptae illius ,
cum multis, adeoque seplem frairibus mulieris , \
menlionem ad conciliandain fidem disciplinae suse
facerent, et ecquis horum eam a resurreciione ba- . , \, ,
bilurus esset quxrerent, ita respondet Doroinus,
ut et iilos casliget, ac vitae, quam in resurrectione , \ \ ,
apiscemur, mysterium bomiuibus deinceps univer- \ .
sis cxplanet. < In resurreciione, ait, c neque ,
.
nuptias contrabent, neque ad nuptum I r a d e n t u r :
quippe cum amplius mori nequeant. Sunt cnim pa- \
res angelis, et Dei filii, ubi jam resurrexerint. At -

69

vero resurrectionis donuni nihil aliud nobis polli- D .

cetur, quam lapsoruro in inlegrum restilulionem. ,
Nam ea gratia, quam exspectamus, reditus erit ad
\
vitam priiuam, qua bomo de paradiso ejeclus in
eumdem reducetur. Quaiuobrem si vita reslitulo- . , ,
" Mal.lli. , 50; Marc. x u , 2 > ; L u c . , 33.

iDO

DE HOMINIS OPIFIGIO.

* , - rum ei similie erit, qua fruuntur angeli: nimhrum

\ et hominis anle lapeum vita angeloru.n fnit vilac
. , consenlanea, eamque haitd dubie ob causam vitse
\ nostrae in inlcgrum restitutio comparatione ad an , gelos facta declaratur. Enimvero quanquam intcr
- angelos nulla sit propagatio, quemadmodnm est
. '* \
indicatum, lamen eoruin copiae numero quaedam
, \ - infinilae sunt. Sic enim suis illis 111 visis Danielus
, coimnemorat. ldcirco si propter peccatum de stalu
\ * - et cojidilione, qua pares angelie eramus, non e i c i , dissemus, ne nobis quidcm conjugio ad generis
nostri amplificationem opus fuisset. Nam quaecun. que tandem incrementi angelica in natura fuit ratio,
, quam dicendo exponere, vel cogilando inlelligere
, - per quasdam conjecturas humanas non fas est,
\ - nisi quod omnino aliquam fuisse necessario *ta, , \
tucndum esl: eadem igitur ratio in humano eliam
,, .
genere, quod prope ab angelis abest, propagando
valuisset, donec ad numerura consilio Creatoris definitum perventum esset. Quod si cujus bic in
angustum redigilur intelligentia, u l ex nobis scire velit, ecquo tandem modo homines oriluri fuifcsent,
si conjugii adjumento non eguissent: eum vicissim rogabimus, quomodo angeli sinl orli, quove paclo
cum ad inflniia prope millia sini diffusi, et una natura el raulli esse nuraero possinl.
,
Hoc enim aplissime respondebimiis roganti, qui
; , esse homo sine conjugio poluisset: si dicamus in
*
nobis boc fleri perinde potuisse, atque in angelis,
,
qui el ipsi conjugio non ulunlur. Angelis aulem
.
consenlaneam bominis naturam ante lapsum fuisse,
, \
de boc palet, quod et in integrum resliluta, consi ,
milis eisdem erit. His ad bunc modum investigatis,
\ C ad id unde digressi sumus, revenamur: quam .
obrem videlicel Deus,cum imaginem suicondidisset,
. sexus masculi feraineique discrimen addiderit.
, Equidem ad explicaiionem bujus quaestionis utile
- fore existimo, quod paulb anle considcrando quasi
, ' - conclusiraus, Deuro, qui creat omnia, deque animi
\ 8ui sentenlia borainem lotum ad imaginem divinam
' - cuaformavit, noluisse aiiimorum numerum ila
complcri, ut nunc bis nunc illis in lucem posleris
, \ \ editis adaugeretur, sed cum eodem momeuto, quo
, nalutam bumanam condidit, eam univeream el
- integrain facullale sua futura prospiciente intue, \ - relur, excclsoque in dignilalis gradu, et qui
* angelorum conditioni par esset, collocaret: animad , , venisse vi divina, liberam hominie in eligendo
D voluntalera non (uli debebai) virtutis viam ingredi.

Uaque ubi de bealo vilaa angelicae stalu exorbitas , \
set, ne humanorum ammoriim nalio sine incre , mento esset, amisso propagationis modo, quo

angelorum erant auctae copiae, ralionem quamdam
. \ invenit, qua genus humanum ampliflcaretur,
,
consenianeam naturce nostra, qui in vitium pro * lapsi eramus. Nam pro prsestante illo angelica
,
nalurse modo alium quemdain nobis concessit, ut
. , \, - brutorum ralionisque expertium animalium more
, \
nosmet propagaudo pcrpeluaremus. Hanc ob cau. " (5 sara magnus ille Davides ,bominismisenam bis
1

ei

c t

Paal. X L v m . S i .

S GREGORIl NYSSENI

192

mtlii verbis deplorasse videlur : t Homo cum esset ,

in digniiale, animum non advertil : > niniirum per .
dignitaiis staium intellexit, angelis hominem conditione parcm fuisse, subjicit autem : Idcirco b r u lis esl animantibus comparatus, et iisdem effectus similis. Profecto enim obbruluil, postquam more
brutorum propagari coepit, degenerante ipsius praistaiitia, seque demitlente ad naturae crassioris
condilionem.
CAPUT 11.
I H \
Otc
t^r
Periurbaiiones in nobis animi, alienas ratione, ex
hac cum brutorum naiura cognatione oriri.


,
Nam equidem exislimo, de bac ipsa origine
\ *
perlurbationes animi omues et singulas, tanquam
, ionte scaturienles, in bominis naturaro redundare.
. ,
Aique boc recte ita slaiui, argumento est, quod
,
perlurbaliones ipsae, quaj pariter et in nobis el in \ .
, brutis exsistunt, cognalae quodam modo sunt. Non
cnim ccrte fas est dicere, originem perlurbalionum ,
quibus aificimur, ad humanain naluram esse refe- . '
rendam, cum ea sit ad Dei simulacrum confor- ,
mala ; sed quia prius hoc i n mundo brula \ ,
cxstilerunt, cum quibus nonnihil est bomini (quem- ,
admoduin expositura esl) conimune, modus .
videlicet orlus : idcirco el alia quxdam brulorum

naturse ac bominum communia essc coeperunl. ,
Neque enim bomo Dei rcfert imaginem, qua ira- , > , \
cimdia pradilus c s l ; neque voluptas praestantissi- ,
m;e naturae nola putari debet, sicul et limidilas, c l , \
nudacia, et majorum cupidilas, et odium stalus .
dcterioris, caeteraque his consimilia longe a divino .
illo characlcre absunt. Quapropler hxc accepla de ,
brutis, hominis usurpare nalura coepil. Quibus ,
cnim rebus \ i i a bputorum ad 8e conservandum ^ . niunila esl, eaj res ad hominis vitam translatae,
sunl bse ipsae de quibus loquimur, animi sive per- , \
turbationes, sivc affecliones. Iracundia belluas , .
crudivoras luelur ab interitu : fecundas voluptalis * , %
.
appetitus, inibelles Ircpidalio : quae a robustioribus
sc tiieri uequeunt, metus: grandes sustentat
tngluvies. Gontraque, si quo poliri quod volupe .

sit nequeant, id dolorem iu cis excital. Ihec omnia
et his alia consimilia qusedam una cum procrea- .
,
lione bruta bominis opificium occupavcrunl. Liceat
&
aulein mibi boc loco de sculplorum prac6tanlium
more, hominis imagincm vi oralionis exprimere. ,
Quemadmodum enim videre est quasdam cfligies,
v

quibus duplex est expressa forma, fingeniibus JJ

bas arlificibus magno studio, alque uui capili
,
gerainas vuliuum formas insculpenlibus, ut eas
.
spectalorcs quodam cum stupore inlueanlur, sic

mibi et in homine duplex esse similitudo videlur,
0 \ ,
quarum altera longe ab allera dissideal. Divinum
enim mentis donum quod altinel, pulcbritudinem .
baec eam, quae in Deo est, referl; caHerum qua , \
cupiditales ei qusedam insunt, ortae ex animi ,
morbis, eliam naturae brutae cognatione tenelur.
,
Itaque nonnunqnam et ipsa ralio sic obbrulescit,
,
ut ab afleclionc erga brutam parlcm victa, quod
est in homine praslanlissimum , v i delerioris , '
obruat. Nam si quis eo mentis facullatem pcrtrahit, . *
ut ralionem scrvire morbis animi cogat: nac tum , \

iat

DK HOMlNiS OIMFICIO.

133

^. universa natura in aliam quasi iiguram redacia,

eximiae formae in imaginem brutam fit coromutatio,
, '
ralione morbos illos ipsos excolenle, ac brcvi de
,
paucis magnam eorum copiam efllciente. Omnem
enim operam suam eis quasi locans, facit ut ampla
,
. quaedam rerura absurdarum ac dcnsa maleries
, exoriatur. Sic cum voluptatis studium ex similitu . , dinc, qua bruta referimus, profeclum in nobis s i t :
adeo lamcn hominum deliclis crevit, ut in anima, , , .
libus ralione carenlibus tot voluptatuni formae nullo raodo deprehcndanlur, quot voluptariorum
bominum scelesta libido excogilavil. Sic et animi ad iram comraolio, babet illa quidcm npnnihil
affine cupiditali brulorum : verum mullo maxime a ralionis ope augelur. Ab bac enim proficiscilur
diulurna irali animi acerbilas, invidia, mendacium, insidiae, simulalio.
. Haec omnia pravae mentis quasi agrieolalioni
accepla fcrenda sunl. Nain si hsec animi pertur, \ ,
balio, quam iram dicitmis, a raiionis ope societa , \ teque desliiueretur, baud dubie momentaneum
.
quiddam el languidum foret, quod instar bulla3
, \ simul et orirelur, el inleriret. Sic ad imiialiunem
\ " ingluviei porcorum, homines avaritiae studio teneri
, coeperunl: sic in cquis elata feiocia superbiae
,
occasioneiu praebuit. Dcnique perturbalioncs animi
,
universae el singulae a brulis ortae, prava menlis
,
usurpatione vitiorum origo exsliterunl. conlrario,
. si iraperium in hos anitni motus in se transferat
, , \ ratio : singuli virlulis formam induunl. Nain forli, , tudo ex iracundia o r i t u r : timiditas facit, ul certo

prasidio nosmel muniamus: melus, ut libenter
. C pareamus : odium in aversalionem vitioruui com
, \
mutalur ; charitas verae virlutis in nobis ainorem
.
excitat; elata ferocilas facit, ut supra perlurba \ ,
tiones orones nos efferanius, et aninii magnitudinein
. \ conservat, quo minus is a viliis superatus servi,
tutem servial. Hujusmodi certe animi elationem
,
magnus etiam ApostolusillepraBdicat ,qui frequen . "
ter nos cobortatur, ut eis quae sursum sunt, addic\ ^,
ti simus. De quo jam et iilud intelligi potest,

omuem animi molum una cum cxcelsa mentis
,
facultale se atlollentem, ad divinse imaginis pul
cbritudinem conforniari.Cum autem gravitaie qua. dam sua deorsum vilia vergant; idcirco frequen \ ,
tius id quod contrarium buic cst, accidit. Multo

cilius enim princeps animi faculias bruta3 nalura3
. ^ pondere impulsa deprimilur, quam quod grave ac
, lerreum est, una cum mente io allum sublcvetur.
. Idcirco sa?pe d i v i n i muneris praeslanlia, pra?pe , dienle niiseria nostra, non satis in nobis perspici . \ t u r : filque ut pulchritudo d i v i n a B imagini respon d e n s , morbis carnis l a n q u a m turpissima quadam

larva obducalur: ideoque veniam quodam modo

mercnlur, si qui ad hujusmodi quaedam respicien \ .
tes, esse in his imaginem Dei p o s s e non facile

concedunl. Illustris illa profeclo in eis conspicitur,

qui \ilam s u a m ad virtulis n o r m a m accuraio
\ , ,
exegerunt. Quod si quem animi morbis obnoxium,
\ '
carnique dedilum, divina pulcliriludine exornatuin
\ '
esse non credis; at in a l i u m intuere, cuju* in
e,

4 1

Golo&s. u i , l .

S. GREGORU NYSSENl

195

196

cxcelso virtus s i l , et qui purus sil a sceleruro labe: .

,
is facile le conilrmabil, u l benignius de hominum
\, . '
natura senlias. Exslinxil naturae pulchritudinera
, *
(reclius enim haic exemplorum indicatione decla , \
raniur) per scelerum inquinalionem quidam nobilitatus flagiliis, \erbi graiia Jechonias, aliusve '
. * nialis ex facinoribus celebris. At Moscs contra,
,
Mosique consimiles alii, formam divinae imaginis
. ,
puram couservarunl. Ergo in quibus pulchriludo
, \
iion est obscuraia, de iis persplcue verum essc
'
iiilelligilur, bomincm u l Dei simulacrum forel,
, ' \ ( factunt esse. Fortc non nemo est, qui pudenduin
. \
quiddam esse existimet, quod bomnis vitam
,
ciborum usu, perinde ut et brutorum, conservari
.
necesse s i t : aique idcirco indignum esse slatuat
oum, qui ad imaginem Dei faclus credalur. Verum- cnimvero is ceria sibi spe futurum polliceatur,
, '
m nature bunianae in vita, quam alteram exspec- .
tamus, ab boc alendi corporis oificio immunitas concedalur. Nam Dei regnum, qucmadmodum
Aposlolus a i i \ in cibo poiuve non consisiit. Et Dominus prodidit, non pane solo victurum esse
homincm: sed omni verbo, quod de ore Dei exeat
PraHcrea cum resurreclio nobis vitair. promilial
angelicae parem, aiqve angeli cibo nullo utaniur, plane slaluendirm e s l , bominem baud dubie aliquando bac ctiam moleslia liberalum i r i , si quidem angelorum more victurus sit.
GAPUT XIX.
W.
Advertus illos qui affirmant eorum bonorum, quce ,

bona altera in vita extpeclamvs , fruitionem non
nisi in cibo ac potu fore; idque propterea, quod
,
tacris sit Litteris proditum, inhio mundi homi .
nem rebus iisdem in paradiso vitam tuam conservasse.
'
Objecerii tamen boc forlasse loco nobis aliquis,
bominem ad \ita> pristinae statum non esse redilu- ,
r u m , quando vilam illam priorem ciborum usu ali ,
oporluerit: postbac autem fulurum sit, ut eo labore . '
semel defungainur. Ego vero cum quod sacris Ira- ,
, ,
dituro Litleris esl audio, non de corporis cibo
,
lanlum intelligo, neque de laetitia carnis, sed
, \
tliam aliud quoddam nutrimenlum agnosco, quod
. ,
modo quodam corporis illud quidem nutrimenlo
\
respondet, verum ejus fruilio solum ad aniraum
periinet. Yescimini panibus meis, inquit ad eos . <\
$, \, , \ .
Sapieniia, qui esuriunl; el Dominus felices etiam
\ , ,
praedicai, si qui hujusmodi cibum expelant. Eliam
illud adjicit: c Si quis sitit, ad me veniat, et b i -D . *
\
bai
llideiu ille magnus Isaias praecipit omnibue
, *
qui possinl prostanlem ipsius doclrinam capere,
\ ,
ut laelitiam bibendo bauriant. Exslat el vatis coro. \, ,
ininatio in eos qui merilo suo poenis sint subji .
ciendi, qua iulurum praedicil ut fame inlereant.
Ea vero fames nequaquam panis et aquae, sed d i - (
vini sermonis inopiatn significat . Idcirco subji- )
citur, non esse illam fameni sitimve prolectam ex , \
\ \ panis et aquae inopia, sed famem orlam ex cupidi
tale audiendi divinos serroones. lgiiur borlo divi nilus in Eden (quae vox delicias significat) plan- . , \,
.
Cato, dignus est fructus tribuendus, quo bomincm
, ,
altum esse non dubium est: neque cibuni buj^s
, ,
uiomentaneum ac fluxuin, eumdem esse cum ilio
w

Rom. , 17. * Mauh. , 4. * Joan. vn,57.

< Amos. , 1L

197

DE HOMINIS OPIFICIO.

198

;
putemus, quo fruituri in paradiso eramus. < De omni
%\ ligno (inquit Deus) quod est in paradiso, vesce , \ ris . > Quis homini recte eeurienli fructum ligni
. \ - illius de paradiso tribuat, quo bonum omne coui ; prehendilur, el quod oratio divina omne nuncupat,
, cujus etiam fruendi poiestalem bomini largiiur?
, , \ , Nam latissima certe, et exiroia illa voce cognala
, . inter se bonorum species omnis cominetur, inquc
\, \ \
uno boni adeo totiue univrfsiialera exsistere signi
ficatur. Quis contra hominem arceat ab allero l i . /, \
gno, cujus fruilio mistum quiddato babet, et est
utraraque in partem efficax ? Non enim obscurum
. - esse potest homini intelligenti, quid sit illud omne,
, cujus est fructus vila : et quid alterum illud mie , \ . \ t u m , cujus finis mors esl. Nam qui illius omnis
, homini fruitionem perpetuam concessil, idem quo , , que ratione quadam ct consilio cerlo promiscuortim
. usu nobis inlerdixit. Ac mihi quidem libet magno
, illo Davide, sapienteque Solomone, lanquam ma .
gistris in barum rerum explicalione uti. Nam uier , . quc delicias concessas inlerpretatur verum illud bo, uum, quod idem est cum bono omni. Davides quidera

inquit : In Domino lemet oblecla . Solomo
aulein, sapienliam, quae esl ipse Dominus, lignum
,
viUB appellal. Igiiur illud omne idem est quod li , gnum vitae, cujus fruilio honiini ad Dei imaginem
, . \ facto conceditur. Gacteruui ab hoc aliud quod , \ \
dam lignum discernilur, cujus fructus est boni
,
ac mali cognilio. Non quod alterum horum adver, .
santium sibi vicissim produceret, sed quod promisctitim ac confusum quemdam fructum proferret, cui qualitales illae sibi adversantes inessent. De boc
vesci hominem Dux vitte vetat, serpens suadet, ut morli viam ad perimendum horaineni slrticret. Vincit
ero malus bic tandem consiliarius, pulcbriludine ac voluplale quadam fructum exornans, ut et aspeclu
jucundus esset, et appetitionem gustandi sui proritarel.
e f

'.
C
CAPUT X X .

{,
Quce fueril in paradiso vt/, quodve sit lignum vetitum.

.
Quodnam igilur illud esl lignum, exornalum
Ji , \ , deliciis, quae sensu percipianlur, cui boni malique
; " ^ - mista quaedam cognitio inest? Equidem non longe
, a veriiate abermero, si menlis intelligentia, qua . tenus inlelligi hc possunt, bae ipsa in consideratione. utar. Sic enim existimo, non hoc loco per
,
cognilionem inielligi seientiamisedsacris in LiUeris
,
\ . invenio discrimen quoddam inter cognitionem ac
, dijudicationem. Nam bonum ac malum accurata
, \ quadam ecientia dijudicare, facnllalis csse perfe \ clioris cujusdam,et sensuum exerchatorum Aposto, \ lus tradil . Idcirco prsecipit quodam loco, esse
. D omnia exploranda, ct dijudicalionem tantttm in hominem spiritualem cadere affirmat . Gogniiio vero
,
,' non scientiara ac notiliam ubique significal, ut
TOX ipsa noiare vidcttir, sed quamdam animi ad i d ,
} \
\, c " \ quod gralum nobis est, affeciionem. Ut cum ecric Novit Dominus suos. > Et ad
ptum e s l
,
Novi te supra omnes. > Etiam de
sen inquil
. , '

, e

4 7

Gen.u, 16.
i i , 19.

"Psal. xxxvi,*.

Prov. m , 18.

" Hebr. v, U .

" I Cor. . 15.

T t

I I Timoib.

S. GREGORll NYSSENl

190

9.00

: , damnatis ait, qui caUeroquin omnia novit

) .
c Nunquam novi vos . Lignum ergo de quo
, ,
cognitionis promiscuae fructus capitur, est in rerum
,
vetilarum numero. Dicitur autem fruclus ille quem
scrpens pra?dicat, ex rebus adversanlibus sibi * .
, \ constare : ioria.ssis eam ob causam, quod malum

planenudum, u l csl natura sua, nunquam nobis ap . \
pareal. Profeclo enim iit bomine pennovendo nulla
, ,
vitiorum efficacitas foret, si non quidam cis boni
,
color addilus, bomini cupidilale sui in fraudem
illeclo fucum faceret. Nunc vero inalum esse .
mixlum videmus, cujus in fundo pernicies est ve-
luli quaedam fraus lalcns, quuiu exlerior dolus .
'
imaginem boni oslcntct: avaris pra2clarum quiddam
, \
esse videlur argenli splendor, quum ejus cupiditas
malorum omnium radix existat. Quis bominum in
; \ foedain intemperantise illuviem prolaberelur, nisi
eum in morbum boc nomine velut inescatus per- ,
,
traberetur, quod voluptalem esse rem bonam ct
oplabilem existimal? Eodem modo vilia caHera, ' .
cum certum exiiium occultent, prima lamen vice ,
\
vidcnlur expelenda, sequc in animos imprudentum

pro bono insinuant. Gum igitar plcraque bominum
pars id bonum esse judicet, quod sensus delectal: , \ , \
cumque adco communis appellatio boni sit, cum ei
quod vere bonum est, tum alteri qnod bonura esse .
videtur : idcirco Sacne Litterae appelilionem mali , ,
latentis sub boni specie, cognitionem boni et mali , nominant, per quam aflectio quaedam ei lempera- ' menlum intclligitur. Non enim fruclum ligni veliti Q ,
absohile malum aliquod esse Iradunl, cum boni ,
quasi floribus quibusdam exornatus s i t : ncque con- , \
ira pure bonum, cum subeo malum lateat: sed ex , \
. \
nlroque misium, quo qui ulanlur, certissimum ad
\, ,
interituni ruant. Ilaque lantum non aperleclamant,
Vcruin bonum simplcx et uniusmodi quiddam na- , ,
lura sua exsistere, alienum ab onml duplicilale,
, , \
adversantiumque sibi rcrum conjunclione. Mahim
\ .
conlra varium esse, ac quodam niodo quasi vcsti- lum : quodquealiud quiddam inilio vidcalur, qnanx ,
essc deinde pcr experienliam deprcbemlilur. Nam
si ad ejus cognitionem perveniamus, boc est, si
scmcl faclo periculo malum ampleclamur, lum n i - , mirum esse illud in nobis causam initiunique niorlis , , ^
cl inicrilus. Idcirco serpens vitiosura peccati fru- D * \ , \,
ctum buiuini dcmonslrat, non illum quidem aperle,
qualis a nalura eral (non eniin per manifeslum ma , \ >1 lum falli bomo potuissct), scd exicrna venustatis
.
cum specie exornat: adenquc guslui ejus voluptalis
.
aliquid, quod sensu percipcrclur, per quasdam
,
(juasi praestigias indit, ut ita niulieri quod vellct
, \ pcrsuadereU Sic enim Lillcrse sacrac loquunlur :
' ,
c Yidil autem mulicr lignum illud bonum esse ad
> ,
vescenduin, c l oculis gratum, miriflcequc jucun , ,
dum aspeclu . > Uaque frucium * ejuft acceptum
,
comcdil. Gibus aulcro ille niortein bomini pcperit.
. \
Atque bic fuit is, dc quo disserimus, promiscuus
,
7 8

7 S

Exod. xxxv, !2.

Matlh. , 23.

Gen. , 6 .

DE HOMINIS OPiFIGlO.

20!

, \ , fructus : declarantibus perspicue Litleris aacris.

quo sensu lignum lioc scienliae boni el mali appel , ,
larint. Perinde videlicet, atque venena, melle eon, .
dita, qua sensui ob dulcitudinem grala suni, bonum
* ,
quiddam esse: qua vero uicnlem inlerimunt, ma \ \ ,
lorum omnium extrenia ceriseiitur, Hoc igitur vcne .
num quampriraum honiinis viiam leniando lacsii, praclarum illud hoimnis opificium ac nomen,
adeoque divinae nalurae simulacrum, vanitalis, quemadmodum Yates l o q u i t u r " , similitudim^m induit.
Itaque jaro imago ad partes in nobis prastantiores refercnda est. Quaecunque autem molesla in vita, et
urislia accidunt, longe scilicet a similitudine naturie divinx separari debent.
',

CAPUT X X I .

"
ob
Resurrectionem ex morluu non tam propter prirdi ,
clionem Litterarum sacrarum, quam necessarium

.
rerum ordinem omnino exspeciandam esse.
' \ , ^
Verumenimvero non iantum mali robur est, ut

vim boni possit exsuperare, neque nalurae impru
dentia, Dei est sapicnlia vel potior, vel conslanlior.
. .\ Fieri enim non potest, ul quod vicibus allernis
, \ , \ commulatur, illo iinnius ac durabilius exsislat,
, \ - quod sempcr eodem modo affectum, inque bono
' \ iixum ac stabile est, narn Dei consilium in omnibus
,
rcbus perpeluo immutabilitalcm suam retinet :
. \
noslra vero nalura mulalionibus obnoxia, ne in nialo
,
quidem conslanler persislil. Quod enim semper
, movetur, si quidem ad bonum progredilirr, propler
.
ipsius rei, quam vehili peragrare conatur, inlinila ,
tem, nunquam ulteritis contendere desinit. Neque
.
enim boni metam ullani inveniet : quam ubi con ,
Ugerit, a motu fial institio. Sfn diversam in par, \ \ Q t m deflcctendo perget, ubi cursum mali ab
solveril, et ad ejus extremum pervenerit, tum
, scilicet iinpelus ipse perpelui motus, cum na , * lura sua nullam requietem inveniat, percurso mali
. \ stadio necesse est ad bonum vicissira sesc convcr, ' ,
tat. Malum enim cum nequaquam sit infinitum,

sed certis quibusdam finibus descriplum : consequi
. \ , , necesse cst, ut mali extrcmum boni successione cou*
\ tinuetur. Uaque, ut cst indicatum, perpelua natur
,
noslrae molio landem aliquando ad iler bonum re veitetur, casliganle nos memoria priorum amim. , narum, ut omni studio caveamus, nc in tniseria*

consimiles recidamus. Yersabimur igilur rursus
. ,
aliquando boni in curriculo, quando cerlum est
mali naluram necessariis quibusdam terminis fini>, D tam esse. Quemadmodum enim bomines rerum su (
pra nos apparentium perili tradunt, mundum uni ,
versum lucis plenum esse; tenebras vero fieri aflli ,
mant ex uinbra icrreni corpuris obverleulis se soli,

cum quidein ab illius radiis a tergo secundum for,
mam roluudi corporis umbra instar coni claudalur.
,
Sol enini, cum mullis partibus lerra major sil un , ' ,
dique radiis cani suis ainplexus, in extrenio cono
,
lucem coeuniem rursus quasi conneciit. Itaque si
fieri posset (posse autem, docendi causa sciliccl,
, \
) \ staltiamus) ut quis umbram universam penelrarei,
\ , is tandem in lucem perveniret, neque ulla eum ex
parle tenebraB contingerenl. Sic et de nobis cogi ,
e

Psal. cxLiu, 4.
PATROL. G R .

XLIV.

S. GREGORH NYSSEN!

SOf

laudum est, fore ut poslquanv mali terminum pra> , \ lergresei simus, adeoque ad extremam peccati ura,
bram pcrvencrimus : tum ergo fore, u l rursus in
.
ltice vivimufe, qnando bonorum nalura comparata
, ,
ad mali magniludiiiem, iniinitis eam parlibus su- , ' , \
perat. Quaproptcr ilerum in piradisi posscssionero
. < ,
lnillemur : iterum ligno illo fruemur, quod est

lignum vilae. Reslituelur nobis imaginis prsestanlia,
' : \
ct imperii dignilas. Non de imperio in ros illas lo- \, ^ .
quorquac, ad usum Iiujus vitae bominibus a Deo subjecta? sunt : sed aliud quoddam regnuni exspccianduro
nobis esse slatuo, cujus tota ralio illorum i n mimero est, quac enarrari ticendo nequeunt.
CAPUT X X I I .

'.

llefntatio itlorum, qui objiciunl : Cur tion jam olim

,
,
excitatum ex morte sit hominum genus. quidve
,
f\dr\ ,
post qutvdam temporum iniervallu
retmcilalio

.
extpeclelur, si quidem res bona e$$e putanda * t l .
.
Eniravcro eoulimia? eeriei rerum, quac explican"
it , inbsereamus. Nam forlassc non nemo ad
dulcissimac spei mentionera ercctis alis animi grave , \
molestumque existimabil esse, bona illa non con- ; ,
tinuo apisci, quse longc sensum ct inlelligenliam \ \ , \
liumanam exsuperant, el efficiunt u l veliementcr ingrata nobis sil intermodia temporis dilaiio, qua . ,
ab usu rei exoplatissimae arcemur. Verum nemo , '
bac dc causa sese aflliclet, puerilemve in modum . \
cxiguum ad intcrvallum fruilionem rcrum jucun- ,
darum diflcrri molcsle fcrat. Nam cum oiunia certa , \
ratione ac sapienlia gubernenlur, omnino fatcri
. \.
ziecesse est, nibi) eorum qux accidunl, sine ratio- C * \
nc, cl quae in ipsa ralione esl, sapiculia fieri. A l
, ' quac islbccc, inquics, ralio est, propier quam Irislis \ )
liujus vilae commutatio non fii in vitam oplabilem,
,
scd ad definita quxdam spalia temporis dilata, mo- ,
lrsla haec in corporc vila ftnem pcifectionis om- ,
nium exspeclal, ul dcinde lanquam a freno quodam
libcrata, quasique sui juris eflecla, ad bealum om- ; *
iiiniiiqiio niorborum expcrs acvum cursu conlcndal? , ; *
la bac cxposilionc silnc veritau consenlanca iulura
' , .
oralio noslra, nirnirum ipsa Vcritas plane inlclli- git : mibi quidcm ad anhnum quod accidit, btijus > \ , * \
modi quiddam cst. Primutn igitur boc repclo, .
quod indicalum csl supra : Faciamus, > inquil * ,
Deus, c bomincm ad imagincm simililudinemque , ^ ,
nostram, ilaque fecit hominem Deus, el ad Dei
, .
imaginem eum fccit. Haclcnus imago Dei uni- vcrsa buroana in nalura csc absolula, numcrisque
, >
suis pcriccia intelligi debet. Adamus vcro necdum
. \
factus c r a t : nam Adamus, secunduin notalionera
,
noiuinis, lerrenuin figmenlum signiflcal, quemad- , \ modum IIebrica3 lmguaa periti tradunt. Idcirco et .
Apostolus, exccllenler vernacula in lingua crudi- ,
tus, bominero e lerra faclum , quasi dicas
, .
pulvercum, appcllai; voce Adam in Graecam CODI , '
mutala. Homo igitur ad imaginem Dei faclus cst,
.
natura scilicel bominum univcrse intcllecla, divi. , , ,
num illud opus. Sic aulera omnipolente Dei sapic \
enlia faclus est, non ut pars totitis tanluni, sed
\ \ ,
B

77

" 1 Cur. xv, .

2t6

HUMINIS OPIFICIO.

6 ' * eodem momcnlo nalnra integra eisisterct. Prospi . \ ciebat enim is qui flnes rerum omniuro qunsi pu [5 , \ gno comprebendit, (sic enim sacros Libros loqui
- videmus : c In naana cjus omnes terrac Qnes
, - sunt ;>) prospiciebat ergo, qui omnia etiam ante
* \ ortum ipsorum novit, quem ad numerum genus
.
bumanum in singulis amplificandum fofet. Cumquo
^ el illud in nobis futurum animadverteret, ut ad
\ ,
statum deteriorem nosrnet demitteremus, atque de - perdito sponte nostrae dignitatts gradu, quo pares
. '
angelis eramus, ad humilioris sorlis creata nos
, \
adjungeremifs : eliam bruttim aliquid imagini suae
, ' admiscuit. Non cnim masculi femineique scxus
\ , - discrimen in illa divina beataque namra esse pu \ , \ .
lari dcbel, scd translato Deus in bominem eo
, ^ quod opificio bruto proprium erat, modum generi
, - nostro propagalionis adco excellenti creato nequa \
quam [consenlaneum tribiiit. Nam facultaicm au ,
gondi et amplificandi generis bomini non Iribuit id
^ \ ,
temporis, quo eum ad sui imaginem condidit, eed

cum in eo sexus masculi femineique discrimen fe ,
cisset, inquit : c Atigescite, ac vosmet amplificate,
, Ot* ,
el lerram complcle . Id enim non jam divina?
natura? ailribulum est, sed brutx : quemadmodum ipsa rerum gestarum scries oslendit, Deum eadem
eiiam de brulis prolocutum esse. U l omnino staiuendum sil, nullo nobis pnclo procreationis specie, qua bruta propagantur, opus futurum fuissc : si quidem ca quam diximus voce homini facullatcm augendi se concessisset priusquam in natura nostra sexus discrimen exsistcret.
Cum igitur univcrse genus noslrum Oeus (qui
, ordine cerlo cuncta administrat) prospicercl more
brulorum animantium orilurum, neque.fieri alitcr
, \ posse inteUigeret, quam ut hoc modo propagare, ^ - tur, nalura se nostra humiliorem ad slatum dc
niittente, sicut ipse muUo ante fore prsevidcrat, qui
, \
futuros eventus tanquam res prsesentes inluetur:
, \
etiam aevum quoddam conveniens opificio human<>

praslituit, ut animarum numero lemporis duralio

responderel : atque tum dernum fluxus illc lempo ,
ris motus quiesceret, cuni genus humanum propa\ p ,
gari desiissel; bnjus denique procreatione absoluta,
* * temporis eliam continnatio exspiraret, scqtienle
,
porro rerum instaaralione el mutalione imiversita ,
tis liiijus, cum qua hominis conjuncta esset con ,
versio, de nalura irtlerilui obnoxia terrenaque, iu
\ ,
quamdam morborum expertem et immortalem. Eo
\ . "
mihi respexisse divinus ille Aposlolus videtnr, cum
XA\ , j> j Epistola quam ad Corinlhios scripsit, subitum

lemporis desincntis fincm, renimqiie prius mobi ,
lium diversam in partem conversionem praediceret.
, :
Sont enim hsec ipsius verba : Ecce rem arcanam
, vobh patefacio: JSosquidem omnes non dormiemus,
, , ^ ,
omnes tamen commutabimur, idque in temporis
. 9 , , puncto, et ocuti momento, ad extremcc lubce clango
rem . Iloc mihi dicere videtur, hominum no ,
tionc, ilio modo qui pracfinitus a Deo est, ampli ,
ficala, cum animorum numero nihil accedere por , ro polerit: tum ergo res nniversas uno teniporis
\ ^
momcnlo commulatum i r i . Punclum enira et oculi
T8

, e

Psal, xciv, 4 .

1 9

Gen. n , 22.

8 0

l Cor. xv, 51 sqq.

S. GREGORIl NYSSENI

*07

208

momentum appellat exlreinum lempoiis lerminum, \ * omnis expertem dimensionis, quiquc nullas in par- \
, tes dividi queat. llaquc fieri non posse dbcet,
,
quis ad eam certo quasi ambilu definitam mutatio , ' ^nem, quac per mortem fit, pervenial: et exircmum
,
ac summum lemporis momenltira aitingai, post
, \
quod nulla pars ejus reliqua est, nisi prius tuba,
*
33 resurrcctionein ex mortuis praecedet, clango ,
, rera suuin edal, quo pars bumani generis mortua
, \ quasi de somno excitetur : ea vero quae adbuc in
* .
vivis eril. perinde mcaneri per resurrectionem, ita
, \, el ipsa subito ad immorlalilatem commulelur, ut
, \
eain deinccps carnis pondus deorsum onere suo
.
non deprimat, humove lerrena roolcs afligat, sed
elata in subliine ipsum aerern penetret. Ha?c enim
Apostolus subjecil: c Kapieniur per nubes in . \ \ ,
acrcni, ut Domino occurramus, alque ex eo tem- ,
,
pore pcrpetuo cum Domino erimus* . > Quamobrem
unusquisque temporis bominum incremento desti- '
, \ nali moram palienter feral. Nam et Abrahamus,
, ,
auique patres illi principes, quanquam desiderio
\, \ .
videndi islbaec boua tencrenlur, neque unquam
coelestem patriam quaerere desinerent, ut Apostolus loquilur, tamen adbuc etiam necesse babent
divinum illud munus exspectare Deo commodis nostris in hoc benigne prospiciente, ut Paulus quideiu
ait, c ne sine nobis perfectionem apiscerenlur
1

,^,
Si igilur llli moram banc libenler ferunl, qui
\ ,
inullis etlam saeculis nos praeceeserunt, atque illa
, ,
bona eola lide ac spe intuentur, inque eis acquies
cunt, Apostolo teste : ccrto sibi pollicentes fore, Q
ut speraiis bonis fruanlur, cum iidiim illum esse
statuant, qui ea promisit : quid nos landem facere ,
aequum est, quorum nonnulli sic vixerunl, ut me- \ ;
liora sibi spe polliceri vix babeanl? Eliam Davidae ' \ , \
vatis animus ex ingenli cupiditale dcfecit. Uaque , \ ,
hanc amoris et desiderii aflectionem ipse suis in
bymnjs fatetur, cum i n q u i t , magno se leneri de- ,
siderio, atque etiam animum prae studio deficere, (5, \
quo esse in palaliis Domini cupiat : eliamsi iulu- , 7
rum sit ut in exlremis abjicialur. Longe enim ma- . ' jus alquo optabilius esse, istic in exlremis censcri, , ,
quam in viliosis hujus vilse tenloriis vel principem
, \, t
locum oblinerc. Nibilominus moram ferebat, cum
vitam quidem illam ul bealam prxdicaret, ejusque > ' vel brevissimum fruclunl lempori millies ampliori D >. ,
aitteferret (sic enim loquilur : Potior est dies \ *
. \
nnus in palaliistuis quam muilaaliorum millia >),
r.iinime tamcn ei moleslum esset, res universas ,
cerlo Dei consilio administrari. Adeoque satis boc \ .
essc ad bealitatem hominibus existiinabat, si bo- , '
nis istis vel aniini spe salieni inctibcnt, quapropter
in extremo a i t : c Domine, qui Deus es excrcituum, , . "
quani bealus est qui spem in te suain collocat! > Ergo \ ,
rrc nos quidem nosmet afflictemus ob cxiguam mo-
taro, qua speratis illis bonis carendum est : po- , \ ,
tiusque omni studio deraus operam, ne noslra cul-
pa eorum spe excidamus. Quemadmoduni enim. si
M

8 1

I Thew. , 16.

8 1

Psal.

LXXXIU,

2.

" ibid. 1 1 .

8<fo

DE HOMlNlS OPJFJCiO.

3)

, \ 6 quis bomiui prajdicat impeiito, astalls lempoie

5 .
fruclus colligendos csse, ac deiudc cum horrejt
\ , , - plena, tum cibis mensam ubere illo lemporc refer .
lam fore; faluum essc necesse sit, qui slatim id
,
tempus exoptet, cum necesse sit prius sementem
, \ - facere, magnaque industria fruclus ipsos parare.
. ,
Tempus quidem le vel volente, vel invito, cum rc ,
rum ordo postulabit, aderit. Pari aulem raliono
, advenlum ejus non excipient, cum is qui uberri (
mam sibi frucluum copiam studio suo paravit,
\ ), , *
lum qui a reruru necessariarum apparalu inslrti \ ctus non est. Sic equidcm staluo, cum omnibus
* - notum sit ex divinis oraculie, fore tempiis quod, dam, quo res omnes commutabuntur : non curiose

in momenta temporum esse inquirendiim (quando
cognilioiiem borum Dominus ipse nobis ademit) neque ratioctnationibus operam esse dandam, per quai
animus in spe re&urreclionis debilitetur, sed debere unumquemque flrniiter innitenlem iidei, qua res illae
exspeclatas ampleciilur, recta vivendi ralione divinum illud donum quasi antecapere.
.

CAPUT X X I I I .

.

, $
,

,
. '
,
\ ,
. '
, ,
, >

mundi oriainem aliquam esse faleatur, eum 4t

finem ejus fore aliquando, non posse non conc$
dere.
Si quis autem inluens in mundi molum ordinf!
quodam progredienlcm, quo temporum intervalla
notantur: fleri nequaquam possedicat, u l aliquando
res secundum oracula divina moveri desinant: is
ne coelum quidem ac terram inilio condidisse Deum
credit. Nam qui initium quoddara in motu sialuit,
flnem ejus aliquem fore non dubitat: perinde atque
iniiium nullum adroiliit, qui finem non staluit. Nos
autem, quemadmodum saccula Dei verbo condiia
esse inlelligimus, atque de rebus nusqnam appareniibus, ut Apostolus ait \ ea q u cernunlur
Q f
sse credimus : eadem persuasione boc etiam
(* ,
Dei verbum amplectemur, quo res universas a
. , molu cessaturas necessario praedixit. Curiosilalem

quidem nostram, inqmrentem qui hoc ficri possit,
- tolli oportet. Nam et istic oraissa rerum, quas i n ,
dagando comprehendere non possumus, inquisi . \ - tione : indubitata persuasione res nusquam appa ,
renles conditas staluimus, ut deinde cernerentur.
. Atqui non pauca sunl quae nobis occasionem dubi tandi prebere possint, deque iis etiam qua* vera
,
credimus ambigendi. Nam el in docirina de ortu
\ , rerum conlenliosis ingeniis nonnibil essct, quo
, eis subverlere de collectione verisimiliuin persua .
sioneiu nostram liceret, ui non plano verum essc
,
credcremus id quod est de creatione rerum cx
, D niaterie consianliiim divini aucloritate verbi ira ,
dilum, originem omnium ad Deum referenlis. Huic
, \ , \ , enim doctrin qui adversantur, coaeternam esse
\
cum Deo rerum materiem probare conanlur, sen lentiamque suam u l confirment, argumentis hu, - jusmodi utuntur: Si Dcus, inquiunt, natura simplex,
expers oninis materiei, qualilatum, magnitudinis,
, , \ ,\ , \ , , \ \ nulla ex rc composilus, nullius forma? lerminis circumscripius : omnem vero materiam spatiis cerlis
,
9

a c l a

4
%

Hebr. n S.
f

219

S. GHEGORII NYSSENI

211

comprebendi necesse eat, el a sensuuiu organis *

percipi, sive ex colore, sive forma, sive niole, sive ;
magniludine ac solidilate, altributis denique caHe- ;
ris cognitam, cum nibil horum divina iu natura ,
exsislat : qui fieri poluil, ut a materiei oinnis ex- ^ .
perle materies conderetur? el ab eo, quo nullae ,
sunt dimensiones, nalura quae bas ownes babel ? ; \ , '
*
Nam gi a Deo profecta esse omnia credendum esl,
, ; ,
iiimirura modo quodam ineiplicabili*orta sunt, cum
in ipso Deo essent : si quiddam in ipso cras- ;
' ,
SIMII erat, quo pacio expers futt materiei, quam
ipsc coniplectebalur ? Simililer dici de caeteris uni- ,
versis polesl, quae res (ul ila dixeiim) materiatas ,
consliluunl. Si est in Deo magnitudo, quomodo
ideni raagaitudinis esl expcrs? si quid esl in ipso . ,
compositiM), quomodo einiplex esl, et nullis ex

parlibus conslal? Denique cogit nos liaec ralio,

vel ut ex materia Deum constare faleaimjr, si
\
, ,
quidem cx ipso' rerum roateries orla est : vel si
.
boc quis aversetur, exlra se Deuin materiam con\
didisse, de qua universilalem hanc fabricaret, sta*
,
luamus necesse est. Ergo si niateries exlra Deuni

erat, baud dubie quiddain exsiiiit aliud a Deo,
,
quod cura illo ortus experle coaeternum fuil. Adeo ! \
que duo constituuntur simul el principii el orius
, expcriia, quorum alleruni instar arliikis operelur,
, \ ,
alterum illius eflecliones recipiat. Ex bac porro
, necessitate, si quis slaiuat Greatori uuiversilatis
,
bujus aeternam adjunclam fuisse maleriem : quan , \
tam decretorum suorum approbalionem inveiituri
_
'^"-
r
'
, ~
,
sunt Manichaei, qui priucipiuiu materialum perinde
. ,

aHernum constituunt, atque est Deus, queui vocaat
naturam bonara ! Eriim vero IK>S quod sacras Litte- ,
\
ras aiBrmantcs audimus, esse niuiirum uuivcrsa ex
,
Deo credimus, qyomodo aulera in Deo fuerint,
.
cum ralionis noslrse inlelligenlian) excedat, i n , \ quirenduni esse non pulamus, pcrsuasi Deum om ,
nia posse : et condere aliquid denibilo, et condito
qualitates imlere taks quales sil ipsi visum. De .
quo boc etiam sequi necessc est, perinde alquc staluimus ad rei non exsistentis creatioiiem solius
divinae voluntalis potestatem suflicere : ita si rerum jam eonditaruin iiistauralionem ejusdem potestali
reliuquauius, nibil nos quod a vero abhorrcal, crediluros essc. Quanquaai eliam forlasse prestari a
uobis polest, ut indagalione quarumdam rationum eis qui de materie boc paclo coulendunt, salisfaciamus, ne prorsus dc illa nihil diccre voluisse videri possimus.
r

rr

CAPUT XXIV.
D
\
Hefuialio illorum qui aiunt, materiem ti Deum cocu-
_ , terna es&e.
vat .
Non enim ex earum rerum numero, qua3 res

ralione suiH investigala?, tollenda esl haec de ma- \ ,
terie sententia, qua? illam a natura secreta ab \
omni materie, et qute sola menlis intelligentia com , ' , prebenditur, orlam esse iradii. Omnis namque ma .
lerieg qiialitalibus quibusdam praedUaest,queis si
.
reipsa privelur, non jam amplius ratione comprebendi poteril. Ralio quidem species qualiiatis qua&- , \ \
. ,
libel separare a malerie subjecU polest : ratio
, ,
autem menlis est propria qiuftdam conlemplatio,
^ \ '
non corporis. Esto, exempu gratia, proposituui
,
con>idcralioni noslne vel animal quoddam, vcl l i -

DK IIOHINIS OHFICIO.

2U

. , gnum, vel quid aliud quod ex uiaterie constei.

x i t ,
Multa in hoc cogitatione secrcla consideramus,
, \ . "
quoruni singulorum ratio nequaquam inter se con \ , \
futiditur. Alia enim coloris, alia ponderig, alia
, ,
quantilatis in contaciu est ratio. Nam molliludo,
. , ' duorum cubitorum luagnitudo, cauera quae diximus,
, , - oeque inter se niuiuo, neque cum corpore per
\ \ lionem conferuntur. Siogula enim, ita ul exsistuni,
. ,
propria quadani finilione considerala intelliguntur,
, ,
cui nibii est cum qualilatibue in re subjecla cae ,
teris commune. Eigo si eomprebenditur a menb;
,
color, soliditas, quaiililas, ailributa hujusniodi
* , - caUera, qua3 singula rei subjeotae adimantur,
, U)ta corporis ratio dissolvilur; vero niroirum cou

gentantum erit, earum rerum concursum naturam
. , , x materia constanleni efficere: quae res ei absint.
, \ , \
corpus interire videamus. Nam ut corpus non cst,
, ,
quod colore, fornia, soliditate, spalio, gravitale,
, '
ailribulis cactcris pr&ditum non est, sicut et haec
, * singula corpus non sunt, cum a corpore seorstini
, * - considerala distingui possint: sic e contrario, ubi
, . ea quas recensuimus coeunt, corpue constilui ne , cesseest. Horumautem corporis aUributorum con , sideratio si mentis facultate flt, ac Dei etiam natura

mente tantum coioprehendiiur : non abhorrens a
, vero censendum esi, si dicamus a natura corporis
, experte oriri principia luenti consentanea posse,
- de quibus deinde corpora consliluanlur : natura
. quae menle percipitur, facultates sibi cousimiles
\
excitanle : quarum deinde concursu mutuo ree,
, * C
, \
i
j
i invesligata pulari
e

q U ; B

e x

m a l e r i e

e x l r a

c o n g l a l >

n s l

l u t u m

o r | t u r

h a e c a n l m i

fobeni. Idcirco jam revocanda illam ad persuasio , .

f i
nniversilatem, et eam vicissim in altum statum commutandani esse, ul ex doctrina sacrarum LiiteraruiD
accepitnus, itaomnem extra dubitationem ponimus.
CAPUT X X V .
'.
n

e g t

o r i U i 0 t

n i h | l o

a c

a m

e s s e

Quo pacto quis eiiam alienus doclrina Eccle&ice,

possit adduci, ut Lilteris sacris, resurrecltonem

X morluis fore affirmantibus, fidem habeat.
.
Verum fuerit aliquis forlassc, qui corpora per
'
, \ kiteritum dissipaia considcrans, et suse potestatis
modulo divinam meliens, fieri non posse pulet, ut
,
ex morluis resurgamus, ac res quae movenliir quie, \ , \ scanl, quxquc nunc motu carent, excitenlur. Huic
" '
\ - id primum argumento s i l , omnino fuluram resur , - D rectionem : quod cerlissimis esi oraculis ea pra>
- dicta, quae vera esse de hoc slalui potest, quod et
c&lera Dei vaticinia evenlus ipse comprobavir.

Nam cum multa sint ac varia sacris Litleris pro . \ dita, si ea vel falsa vel vera esse deprehenderimus :
,
licebit el de re&urrectionis doclrina perinde aique

deeis exislimare. Nam si cseiera falsa sunt, atque
, \
a veritate abborrentia : eliam haec mendacio non
.
, \ carebit. Sin oninia vcra esse, ipsa experientia
teslimonium perhibente, consiat : consentaneum
, .
) ^- veritai eiiam boe de resurrectione valiciniuni putandum erit. Revocemue ergo nobie in nieraoriarn
, ' \
imuin alquc alterum ex iis, qiue ante
divi 0 . -

2t3

S.GREGORII NYSSENI

216

nilus-denunliala, et eventa cum pntdiclionibus , \

|& ,
couferamus, ut e i illis cognoscamus, verusne bac
ciiain in parte divinus sermo sit exislimandus. * ,
.
Quis esl qui nesciai, quam olim Israeliticoruin na ,
lio remm omnium copiis floruerit, cum eliam
adversus orbis imperia caetera consurgerel ? quam ;
praeclara Hierosolymis erant palalia? moenia? tur- ; ;. ;
res?quae templi magnificenlia ? ipsos Dmnini disci- ; \
pulos luec admiralione digna censuisse conslat. , \
*, \
Nam quodam affecti stupore de horum intuitu,
, ,
Domiiium eliam his verbis ad conlemplalionem
invilarunt, qucmadmoduro est sacro in Evangelio \
prodiluia : t Quanta hiec opera sunt, qiianiae siru- ! \
, \
cturae
!>Domiiius autem et fore illo in loco vaetam soliludinem demonstral, et elegantiam slructu- ,
ra3 universam sic interiluram esse, ut non multo ' *
,
posl de iis quae lum conspicerentur, nihil reliquum
fore praedtceret. Idem supplicii sui tempore, cum '
mulieres nonnullae sequentes ipsum, csse latam
injusiam adversus innocentem beulentiam lamerv- * \
tando quererentur : quippe quod necdum divini
\
consilii, quo isthaec fiebant, causas perspicereni :
suani quidem sortem ut minime deplorarent monet, ,
quam deplorari fas non esse : querelas aulem la- , \
juenlaque differrent in illud tempus quod essel vere , iacryniis destinatuni, quo urbem obsidione cincluri . \ \ ,
hosles, et oppugnaturi essent : ejusmodi miseriis nalionem Israeliiicorum serieconlinuaexcipien- .
libus, ut felices predicaluri sint eos qui sobolem ; ; ;
; jiullain procrcassent. Ac verbis quidem illis, quibus
8 0

8 6

vatieinatur, ut eo tempore sterilem alvuni fe- C ; ;

Hceni sint exislimaturi : equidem indicari slatuo
\ ;
ingens illud mulieris piaculum, quae filii sui se
\ ,
camibus exsaturasse tradilur. Ubi ergo nunc illa
(
praeclara palalia? ubi templum ? ubi moenia? ubi
turriuin propugnacula? ubi Israelilarum respubli- ca? an non esse illos per orbem prope dixerim uni- ; , veisum sparsos videmus? an oon una cum ipsis ),
eversa palatiasunt? Ac mihi quidem baec Doininus
\
non ipsarum rerum causa praedixisse videlur, quando
. ,
nibil babituri auditoresemoluraenti erant ex praedi
\ .
catione rerum,quaseventuras certo vel ipsaexperientia coguiluri aliquaudo essenl, eliam nonprardictas,
sed ut ex bis porro persuasionem quaradam animis eorum derebusmultoamplioribusinderet.Nam quod
borum exitus praidiclioni respondil, eiiani reliqua certo fore demonslrat.
Quemadmodum eniin, si agricolae seminum fa- D "
cultatem cxplicanti, forte rusiicae rei quis imperims
,
fide.ni non habeat : salis ille sibi pulai ad veritatis
,
indicationem, uno in grano universorum quae mo dius continel, viiu facullatemque ostendere : ac , \
quod de uno aflirmet, idem etiain in caueris vc . ,
, rum csse polliceri. Nain qui de uno aliquo tritici,
, vel hordei, vel allerius irumenti pleno modio com , , \
prebensi grano, in glebam conjeclo, spicam nasci
.
videril, bunc etiam de caBleris nequaquam dubilare
,
necesse esl. lia nibil verilas rcliquis divinis ora
culis respondcus, eliarn buic de resurrectione ar^ . \ -
canjedoctriuae fidera conciliare videtur. Quanquam
1

Marc. x i u , i .

8 1

Luc, xix, 43.

217

DE HOMINIS OPlFICiO.

2J8

, , magis hoc fieri equiilem credo per ipsam roruin

, \
experientiam. Non cnim tam verbis quam re ipsa
, resurrectionem (ore didiciinus. Ea vero cum res
,
sit ardua, et prope dixerim extra fidem posila :
.
id< irco Doininus a miraculis inferioribus exorsus,
,
paulaiim nos condocefacit, ut in rebus eiiam nia \ joribus fidem ipsi babeanms. Atque uli maler ra \
(ione quadam consenlanea sic nulrit infanlem, ut
,
inilio quidem lenero ipsius ori ac molli lac per
,
mamillam inslillet, deinde ubi jain dentibus prae \ , ditus, ac majusculus esse coepit, panein ei porrigii,
, - non ulura quidem asperuin, et qui digeri ab in fanie nequeat, ut inolles et inexercitatae gingivae ab
, ejus duritie non lsedanlur, sed suis dcniibus man
snm, effeclumque talem ut viribus pueri conveniat:
1

- adextremum autem conGrmato jam ejus robore, te

,
nerioribus assuefactum anlebac, ad solidiores quos ,
dam cibos deducil: sic Dominus animonos imbecillo
- predilns, quasi quemdam infanlem per miracula
, ,
nutrit; alque initio quidem in curalioncmorbi, quem
, .
posse curari vix exislimasscs, quasi quuddam de

resurrectioue prooemium edil, cum rem quidem exi , miam eflkeret, qucetamen bumanam Gdein inereretur.
, Kam cum vebementi febreSiraonis socrus ureretur,
.
tanlam mali mutaiionem uno sermonis imperio efle , \
cit, ul continuo ad ministrandum Chrislo el disci ( pulis esset ei salis virium, quas paulo ante moritura
, , - pulabatur \ Deinde potestali priori nonnibil addil,
* \ - cum regis cujusdam iilium in prasenlissimo vita?
) discrhnine decumbentem exsuscitat. Narrant cnim
# , Lillerse sacrae jamjam fuisse moriturum, cum patcr
, , occlamaret, ut priusquam lilius ipsi exstinguerctur,
^ - Dominus riescenderet, nam momentis srngulis viiani
. ), cum morte commutaturus esse credebalur. Qnod
. - jain miraculum esse iactura polestatequadam majore
, - putandum est, proplerea quod ad locum in quo de, ^ ,
curobebat, non accessii: sed quasi a longinquo v i tam ei solius imperii vi misit. Posl brcc ad miracula
. " quaedam ardua magis accedit. Nam cum ad filiam
, \ viri publico in concilio principis pergerel, nonnil.il
, itineri morae volens injecit, dum curatum ab se pro fluvium sanguinis palam faceret, ac morli tempus
,
concederet quo puellam aegram occuparet. llaque
.
cum ad eam venisset, a ctijus corpore non multo
8 e

8T

anie diremptus erat anirous, ac lugubri clamore homines lumulluareiiUir, lamentisque dolorem testar e a l u r : solo eermonis imperio pueilam quasi excitalam de somno vitae restiluit, ralione quadaua et via
imbecillUaiem lioininum ad majora deducens .
* \ , \ D Rursus boc eliam alio quodam miraculo superat,

elpolestaieexcelsioreviam hominibus slruit, ul fore
. ex mortuis resurrcclionem crederenl. Prodilum esl
.
enim sacris L i t l e r i s ' , Naimoppidum Judaea? quod \, ,
dam fuisse. In eo viduae mulieri fllius erat unicus,
, ' .
non jam aniplius atate puer, sed qui ex cphebis ex
cessissct, et virorum in numero censerelur. Historia
* . ,
quidcm sacra juvcnem appellat: atque paucis ea
\, .
profecto verbis mulla complectitur : ipsa narratio
, ) tanlum non laraentalio est. Erat, inquit nnter bo8 8

Luc. , 58 sqq.

8 7

Joan. , 46 sqq.

Marc. v, 22 sqq.

8 ?

Lac. vn, t i sqq.

219

S. GKEGOKll JNYSSEiNf

minis vita fuiicli, nnilier vidua. Vides quam gra-

vis illa aerumna fuerit? quam tragice rein tristissimara verba nuinero non mulla deelarenl? nara
quid dici aliud exislimas, quam nullani ei spem l i berorum procreandomm reliquam fuisse, qua solari trisiem bunc casum poluisset? erat nimirura
vidua; non erat ad quem respiceret praeter illum,
qui jam diem in terris supremum obiverat*,is vero
etiam eral unigena ; quantum in eo mali sit, quilibet inlelligit, qui non in nalura tanquam ignotus bospcs peregrinalur. Solura bunc in lucein cum
cderet, parlus dolores erat experta, soli mainnias
praebuerat : solus matrem in mensa exbilarabal :
solus oamis erat in sedibus laelitlaB quasi materies,
sive ludercl, sivc traclarel scria, sive corpus exer

SflT

; ;
\, \
.

. " , ^
.
,

, , , ;,
, ,
\ ,
. ,
, ,
. \ .
ceret, sive bilarilali deditus essel, sive prcdirct in ^ . ,
publicum, sive cum aliquo lucla congrederelur,
, sive in juvcnnm coeiu esset: uibii csse prjeler ipsum
, solum niatris oculis jucundum vel exiiuium polerat.
, .
Jain uxuri ducendae selas erat idonea, cuni esset
' ;
caHeroqui totius iamilije slirps, ramus qui posleri- \ ,
latem propagaret, senectae fulcrum. Etiam aetalis * , indicatio luclum augel. Nani ipse flos fortna? emar- , cuisse significalur, cum juvencm exslinclum dici , '
mus, cni ad jtislam ciassiliem barba necdum aucla , fuerit, scd prima lantum lanugo quasi efflorescere c
coeperit, genarum pulcbritudine eliamnum nilorem
, \, c , \ suuin ostentantc- Quid lum animi fuisse illi niisere , .
pulas, quac fllium lalem amittorel? nimirum velut
\ , \ ,
ab igne quodam viscera ipsius depasla fuisse neces- Q \ . "
6C est. Ilaque accrbe lainentando se aflbxil, cum
mortui cadaver amplexarclur, et quam diulissime
, ,
in luctu perdurarel: niininic illa quidcni properans * ,
extincto jtisla facere, scd saliari dolore cupiens. .
Deinde subjicilur: Jesum, cum illam essel inlui ,
tus, intimo visceruni moiu erga ipsam ut commise- \
ralione tangeretur, adduclum fuissc. Quare cum ac .
cessissel, sandapilam altigit: et conlinuo qui eam porlabant, subslilerunt. Ibi tum morluo, Juvenis
(ait) tibi dico, expergiscerc. Alque boc paclo vila3 resiilutum inalri donat. Ergo buic non eiiguo jam
ab intcrvallo inoriuo vitam rcslituil, cum tantum nou sepultus essct. Quod jaw miraculum priore majus est, quanquam eodeni scrmonis imperio sit eifectura. Eniravero Dominus ad exceisius etiain prodigium progredilur, ut polius per mauifestas aliecliones ad resuscitauonis miraculum accederemus,
quod cxteroqui diQicilc credilu est.
\ *
Afflicla quidam valeludine Doinino familiaris et a- D
. \
micus erat, cui nomen Lazarus. Hunc quanquain sibi
, ^^
carum, invisere tainen Dominus nolebat, cuin procul
,
ab ipso abcssel: ut saiis ct loci el facullaiis morii

essct in absentia vitae, ad efficienduni id morbi ope,
. ' quod ipsi est proprium. Lazaro quidem quid accidis \ * \
sct cum essent in Galilaea, discipulis indicat: alque
, ' . otiam profectionem ad illum suam, ul jacenlem exci ,
tarcl. Sedilli rerum suarum Irepidi propicr iinmani \ \
taiein Judxorum, grave ac periculosum sibi fore
. \
siatuebant, si lali lempore in Judaeam redirent, ac
\ ,
semelbomicidis mactandos praeberenl.Uaque moram
.
ex mora nectenles, sero tandem e Galilaca revertun, , olovt\
tur.Nam Domini poteslas, ipsorum erat volunlale su
pcrior. Itaque ducebanlur ab ipso discipuli, ut apud
.
Iklbauiain iuilia mysierii de rcsurreciionc, qua bo-

Dfi HOMINIS OPIEICIO.

K2

.* - luinum aliquando genus exciiabilur universe, per, . ciperent. Toti jara dies eranl elapsi quatuor : jusla
, \ , morluo jain pridem facta; corpus sepulcro cendi , \ ' tuni. Id vero simile est jam lum intumuisse, comparatumqae ad inlerilum ftiisse, cadavere ipso in
. ,
illuvie tarra necessario diffluente. Res ipsa foeda.

tantumque non abominanda, cogi nimtrum naluram
.
id quod jam ita dissolvisset, u i planc fcteret, viia*

. restitucre. Itaque tum baud dubie prodigio quodam
illustriori, genus humanum universe aliquando ex
,
raorle excitandum esse, demonslralum est. Non enim
,
gravi quis morbo levatur, neque is qui cxtremum
, ducebai spirilum, vitwresttlailur, ncque puella re '
eens mortua vitam recupcrai, neque juvenis jamjaiti
, , , , \ scpeliendus de sandapila eximiiur, sed bomo selate
, , proveetior jaropridem morluus, mareidus, puirescens
,
ac diffluens, cujus ad lumulum, propler foodum ca\ ,
daveris halilum, u l Dominus acccdcrct, vix ipsi ne' , \ , \
cessarii ferenduni exislimabant. Hic ergo una voce
. vitam recuperans, fidem doctrinae de rcsurreclione
, ,
conciliat, ut jam sil exspeclandum unrverse, quod
,
ceriis in pariibus expqrienlia verum esse docuit.
,
Nam, ut Apostolus memoriae prodidil, eo tempore,
\
quo inslaurabitur universitas rerum, Dominnni ip , sum quadam quasicum mititari conclamalione, per
,
vocem divinorum nuntiorum principis, ac tubae
, \ clangorem mortuos ad conditionem interilus cxper ,
tem suscitalurum : sic nunc eliam Lazarus luinulo

condilus, ad vocem imperiumque Doiuini moricm
.
instar somni exculiens, el putrefactione, qua? mortuum continuo occupaverat, abjecla : integer et incoluniis de sepulcro prosilit, ne vinculis qtiidem ipsum,
qaibus cdm manustumpedcs crant constricli, hupedienlibus.
C Ecquid bxcad conbrmandam de resurreciionpper;; - suasionem levia tibi videnlur? eliamne quid de Iiac
; certius desideras ? Non lemere mihi Dominus boc
, apud Capbarnaumanos cives, tanquain ex ipsomm
persona dixisse virielur: Omnino mihi Irilum illud
< c bominum usurpatione verbuni objicilis, Medicc, l c , . > ipsum euraio* . > Nani par crat, ut qui bomincs pcr
edita i n alicnis corporibus miracula condocefacie , ' - -bat u l resurreclionem fore credcrcnt, idein etiam
. - illo in corpore quod a nobis sumpserat comprobaret.
. , In aliis doctrinam banc efficaciier deciaratam con ,
Ormatamque vidisli. Morti proximos,puellam rccens
. , ,
mortuam, juvenem delatum eliam ad lumulum, ca .
daver deniqueputrescens: omnesbos ad unius vocis
\
, \ morte rebcla, roraus in v.tam comuu ;
'
.

lcribus et sanguine mortein obive4 . ; nl,

q
"
poiestalem divinam, inor . " luos i 11 vitam revocanlem, esse inibecillam pulet ?
. \ In illum inluere cujus perforalas clavis manus fu , orunt: in illum, inquam, cui latus alterum basta
, perfoesuin fuk. Age,digilos luos per clavorum vestigia circumfer: inserc manum in vulnus infliclum
. >ab basla. exisiitnabis facilliuie, quousque cuspidis
,
; , acies penclraverit, si de vulneris ampliludine, quam
99

r a n l e s

v i d i s l L

1 0 8

1 Tbess. i v , 19 sqq.

9 1

Luc. , 23.

e l

u i s

s f o r t e

l l l o s

v , d e r e

l u b e l

e X C , t a

223

S. GREGORU NYSSENl

S2i

vehcmens hasiae fuerit iniprcssio, conjecturam fa- *<^ov c

eias.Quam eiihn alle ferrum penelrasse necesse esl, , ;
^
cum vulnus ipsiyn bominis manum incertam capere potucril! Hic ergo cum excitatus a morte sil, ne- ,
minc, opinor, conlradiccnle, verbis illis Apostoli , \
nobis uti licebit: Quo paclo dicere nonnulli audenl, * ,
resurreciionem rnorluorum non iore ? Quando igi- *
tur Domini vaiicinia de boc vera esse patel, quod ; , *el caHeris ejus oraculis eventus responderit: fore ,
autem resurreclioncm nonverbis modt>, sed ipsa e- ,
tiam re declaraverit, nonnullis invitam perresurre- ;
ctiouem reduclis: quid deinceps pralexent advcrsa- ,
* ' , rii causai, quo minus nobis assenlianlur? Gur non
valere jussis oranibus, qui per philosopbiam inanes- , . ^
que fraudes capli, simplicem et inornatam verita- , \ ,
M

lis persuasionem aversantur, nudae potius profes- . > " \

sionibiijus adhaerebimus? prieserlim cum de verbis
\ valis, numero paucis, quo pacto revocaturus in v i - , .
tam sil Dcus homines, inlelligere liccal. lAuferes,
, i n q u i l " , ab eis spirilum ipsorum, el araissa conli*
;
nuo vita in pulverem pristinum redigenlur. Emiite Spirilum tuum, et de integro creabuntur, innovata
ipsius eliain tcrrac facie. Uloquidemtempore valcs addil, fore u l sais ex operibus Doroinus voluptaiera
capiat, sublatis de terra sceleralis bominibus. Quo enim paclo quis eo nouiine tum appellari poteriu
ipsa re plane sublata et abolita ?
K q - ' .

CAPUT X X V L
"
.
Jlesurreclionem fore, abhorrcns \ vero non videri.
' , /
Yerum nonnulli sunt, qui ob bumanarum cogitationuro imbeciliitalem eo leruntur, ut Dei pote- ,
statem ad viriura nostrarum moduluni exigant : Q , et quod ingenii nostri facultas non capit, ne qui
.
dem a Deo praestari posse affirment. Nam respicere
,
nos ad eos jubent, qui olim niortui, adque nibi- , \
lum sunt redacli: luin quorum corpora rogis im- ,
posila et concreraala sunt. Objicit eorum nobis oralio carnivoras belluas, atque etiain pisces, qui
, \
bominum naufragiis ejcclorum carnes deglutive- ,
ruut. Addunt usuvenire, ut iis vicissim bomines
. \
vcscantur et concoctos suam in carnera conver- , \
lant. Hujusmodi multa rccenscnt, per profecto \ , ' 6V
lcvia, eteximia Dei potestate indigna, u i noslrara

de resurrectione doclrinam evertanl. Quasi vero ,
nequeat Deus quod bomini est cuique proprium
. '
resiituere, prislinum ad staluoi per eaedem veluti
\ias redeuoti. Sed nos prolixas ipsorum, ineple ac D ,
, , \
sopbistice declanutaiitiuin, ambages praecidamus;
^
faleamurque resolvi corpus hominis illas inparles,
\ , quibus ex parlibus constet; neque terram modo
, \
queinadmoduiu sermo divinus loquitur, ad terram
reduci, sed ct aerem et humorcai ad ea qua? generis , ,
ejusdem sunt, se conferre : omnibus in nobis par- ^ 8
tibus ad res sibi cognatas tendeniibus, sive adeo ,
corpus bumanum a carnivoris avibus, sive imma- ,
nibus belluis, sive piscibus devorelur, sWe deni- . " ' ; '
que rogo impositum in fumos ac cineres redigatur. , >
Quocunque autera loco esse bominis corpus sla- \ ,
.
tuamus, id quidero constabit, opinor, hoc iu mundo
, '
illud baud dubie contineri. Muudum porro Dei
%

i f

I Cor. xv, 12 sqq. Psal. , 29, 50.

225

DE HOMINIS OPIFICIO.

226

, positum esse in manu, Litlerae divinitus tradiLB

- dcent . Quod si tu ea non ignoras, q u manu
;
lua continentar : cnr Deum minus esse perspicacem, quam tu sis, existimas : quasi non accurate omnia quae palroa sua complectitur, nola pcrspectaque
babeal?
e%

K Z \

CAPUT XXVII.

dvrarov ,

Fieri posse, ut sparso in elementa univcrsilaih /iamano corpore, proprium tamen unicuique est
. ,

ex ilia communttate restitualur.

.
At enim, dum elementa universitatis intueris,
,
fore cxistimas perdifficile, ut ex communilate id
, \ \ , quod corporumsingulorum proprium est, aliquando
- rursus confluat, postquam semel et spiriius in no, bis cognalum in elementum dispersus est, el ca . - ^ lor, et humor, et partes terreae, rcbus sui srilicct
, generis singula permista sunt. Cur, obsecro, de
; bunianis etiam exemplis non colligis raliocinando,
divinse potestatis hoc termiaos non excedere? Non
, . * potes non alrquando iis in locis, quibus homines
, babitarcnt, communem animalium gregem vidisse,
, \ qui pturium esset. Hic si suos ad dominos deinde
. \ \
remitterelur, animadvertere potuisti siugnlos ani , . malia sua recuperare, tum quod ea dominorum
sedibus assuevissent, tum quod nolis csscnt qui , busdam signata. Idem si de lemetipso cogitabis,

baudquaquam a vero aberraveris. Nam cum ani * , mus affectione et amore a nalurasingulari corpug,
, in cujus quasi contubernio fuil, prosequaiur;
- Q idcirco ei de conjunclione priglina quaedam inest
. \
erga proprium corpus occulU sive affectio sive
' , , agnilio, natura quasi notas singulis imprimente,
, } ^ - nc illa, quam dicimus, in communiOte omnia con, \ funderentur, scd quoddam singulorum discrimen
; , remaneret. Quapropler cum animus ipse qtiidquid
\ , - sibi cognatum et proprium est, colitgat; qtiig, obsecro, Iabor potestati divinae fuerit, iinpedire, ut
, ,
, ne cognata rursus concurrant, quae ductu naliira*
, quodam ineffabili ad se mutuo feninlur ? In animo
, quidem, eliam post diremptum hujus a eorpon,
. \, signa quxdam superesse, de quibus corpus noslrum
agnoscat, declarat is, qui habitus est a divite apud
iuferos ad Abrabamum sermo . Nam quamvis es ,
senl lumulis mandala corpora, tamen nota quaedam
.
91

\ . D corporea inliaerebat animo, de qua uti Lazarus

agnoscebalur, ita pcr eamdem ignoius esse dives
H
ille non peterat. Nequaquam igitur abborret a vero
,
baec persuasio, qua ex morte suFcitata corpora,
,
communitale relicla, pristinam ad proprielateni
.
\ , , reversura slaluimus. Apparebit hoc in primis, si
. " quis accuratiore studio cognoscendse naciirae nosirre se iradat. Nam existimari non debet, esse
' ,
nos universe cum fluxos, lum mulationi obnoxios.

, Non enim ulla ralione comprchendi nalura nostra
. - posset, si nulla ei tributa quies a motu foret.
,
Itaqiie re diligentius indagata, reperiemus parlim
- s!abile quiddam in nobis esse, parlim niutatione
,
varium, qnod nunqnam non fluxionc sua progreT

Psal. xciv, \ .

9 1

Luc. xvi, !9 sqq.

227

S. GREGORH NYSSENI

dialur. Nam corpus allera vicissitudine per accre- ,

lionem ac dimiiiulioncm mutatur, et aetales vitae
, \ ,
succedcnles sibi quasi vesles quasdam induil. Idea
,
vcro cadem scmper manet, extra omnem muta .
biliiatem posita, neque notas inditas a natura sibi a m i t t i t : sed quxcunque corpori mutaliones accidanl, b;cc nihilominus signa sua, de quibus agnoscatur, relinet. Excipienda lamen venit eamutatio,
quas morbo aliqao ideae coniingit. Nam tum orta ex morbo deformilas ideam occupat, lanquam
larva quaedam, quam si ei cogiiando adimamus, sicut ab ea Syrus ille Neemanus, et dcccni infecti
lopra, dc quibus sacro in Evangelio memoriae proditum e s t , liberati fuemnt, ideam antehac morbi
vi occultalam, recuperata saniiale propriis notis conspiciiam rursus elucere necessc est.
, e

Quamobrem divinae in nobis anitni pra39(anlissi ma?que parti non illud fluxum ac nuilabile, sed
\ , \ quod in compage noslra csl perpeluum et senipcr ^ * , idein, velut iiii>ilum adhaerot.Cumque diversa lem. \

pcramcnla divcrsas etiam ideas efliciant, ac lem- ,

peramcnta nibil sinl aliud qaam elementorum i n - \,

ler sc commislio, de quibus cuin alia in rcrum
, , universilate, ium bominis eiiam corpns constat;

neccsse cst, permanenle in animo idea quasi per
,
expressionem sigilli, non ignola ei csse quae for * , '
mam ipsain sigillo inipresscrunl, onininoque illa
,
tempore instaurationis omnium nirsus veluli col >
liget ad sese, qnaecunque ad idcx formam expres , *
sam congruent; congruenl autcm haud dubie, qua>
. \,
cunquo ab iniiio idcac fucrint impressa. Igitur
.
absurdum non cst, id quod esl cujusque proprium,
\ rclicta communilatc ad singulos redilumm. .Vivum
quod vocant argentum, aiunt eiTusuin capsa loco C , * \ .
supino pulvercque opplcto, minulos in globulos
, :,
c o n f o r m a t u m p a s s i m ita per i o r r a m d i s p e r g i , u t n u l l a
.
c t i m r e , i n q u a m i n c i d i t , c o m m i s c c a J u r . Quod s i q u i s
deinde m u l l i p l i c i t c r d i s p e r s u m v i c i s s i m c o l l i g a t ,
, ,
confluerc s u a sponte s i n g u l a quae g e n e r i s e j u s d e m
.
sunt, n u l l a m q u e i n t e r j i c i r e m possc q u o e c o i n m i s t i o *
nem hanc i r o p e d i r e queat. Hujnsmodi q u i d d a m et
* in humani c o r p o r i s c o m p a g e s i a t u e n d u m e x i s l i m o .
,
Quamprimum d i v i n i t u s signo quasi dato concessa
, f a c u l t a s sit, p a r t e s sibi c o n v e n i e n t e s et cognatas
. \
m i s c c r i sponte s u a , n e q u e q u i d q u a i n cx boc labo ,
r i s m o l e s l i a B v c i n s l a u r a l o r i n o l u r a c r e a r i . Nam
ne
\ , ,
i n Us
q u i d c m qua? t e r r a p r o v e n i u n t , m a g n o p e r e
, n a t u r a m o c c u p a r i v i d e m u s , u l v c l i r i l i c u m , v e l ^ \ \ .
m i l i u m , v e l a l i u d q u o d v i s s c i n c n , de q u o
frumen)
l u m a u t l e g u m i n a n a s c u n t u r , i n c u l m u m , arislas,

et spicas c o n v e r f a t u r . Sua enim s p o n t e nulrimen .
tum cuique eemini c o n v e n i e n s , nullo n a t u r a e ne ,
golio de communi a d s i n g u l o r u m u s t i m t r a n s f e r
t u r . Ergo si u n i v e r s i s t e r r a n a s c e n t i b u s c o m m u n i
,
quodam succo p r o p o s i l o , q u i d q u i d eo n i i t r i r i n e " cesse cst, id a t t r a h i t a l e n d i sui causa, q u o d ipsi
, ,
c o n v e n i t ; quid a b s u r d u m , s i hac c t i a m i n do ; "
c t r i n a de resnrrectione d i c a m u s , p e r i n d c ut sc , mina c o n v c n i e n i e m s u c c u m , sic q u o s l i b c t e x
.m o r t u i s r c s u r g e n t e s p r o p r i a r u r s u s a l t r a l i e r e ? Dc
,
his orr.nibus a d e o licet inlelligere, niiiil in resur rectionis p n e d i c t i o n e c o n t i n e r i , quod s c p a r a n d u m
. ,
iis a rebus s i l , q u a s r e s p e r e x p e r i e n i i a m c o g n i , ; "
#

t e

IV Reg. , 1 sqq;

Luc. , 27.

229

DE HOMINIS OPIFICIO.

250

, \ tas babemug. Quanquam profecto qiiod i n nobts

illustrissimum est, silentio praeternmos; ipsum
;
scilicel in nobis exsislcndi priiicipium. Nam qnis
affectionem nalura admirandam ignoral, quid nimi; "
riim aWus malerna capiat, el quid de eo eftictal ?
, ,
An non vides quain sit qoodam modo simplex, ct
'
quam minime mislum, quippe quod dissimilibus
; ,
natura parlibus non constet, quod maternis in v i , '
sccribus deponilur, o l ex eo corpus hominis con, , \ \
slitualur? At qux landem oratio explicaudo varieta.
lem compagig ipsius, quse paralur, enarrat? Quis,
obseero, fieri posse pularet, si baec communi nalura; ductu perspecta non haberet, ut exiguum illud ac
propc nullius momenti, tam eximii operis principium foret ? eximii dico, non ad corporis solum conformaCionero respiciene, sed ad ipsum etiain aDimum, et quae animo conlincnlur, quando bic mullo magis admiralionem mcrelur.
K i f .

CAPUT X X V I I I .

Advtrsus eos qui animos ante corpora tradunl ex$i ,
f)

blere, vel conlra, corpora
prtusquam animos,

.
>
esse condila. Fabulis eiiam councnianea de ani] \
morum migraliombus doctrina evertitur.

; \,
.
5 , ,
.
.
JU\ ,

\ ^^ ,
,,

_,,

Fortassis enim ab instiluto sermone alienum non

fueril, si in i d , quod de animo el corpore passim
in ecclesiis controverlitur, inquiramus. Quidam
enim superioris memoriae doclores, qui commcntarios De principm scripserunl, aniaios bominum
quasi quamdam nalioncm, seorsum qtiadam in n v
publica exsislere longe ante corpora iradunt. I b i dem eis cum viliorum lum virlutis csse proposita
excmpla. Et animos quidcm conslanler virlulis el
bonesti studio deditos, plane cum corporibus non

, ,

.
"

tirmautem
scilicelboni
eos in
hanc elvilam
prolabi,

,
\

- ^ excidanl,
copulari. Sin
fructu
conjanctione
,
ct in corpora hoc pacto immitli. Alii conlra serici
.
rreationis, qua formalus est bonio, a Mose dc ,
scriptae inhaerendo, animum corpore orlu poslc& *
riorem essc aiunl. Deum namque comniemorat
Moscs prhnuni de lerra sumpto ptilvere hominem
. \
flnxisse, deinde per inspiralionein animum ci i n & , didissc * . Hac illi ralione praestanliorcm esse ani .
mo carnem probare conantur, qui carni jam ante
, \
crealae sit inditus. Aiunt enim, animam corpori
. ,
causa faclum csse, nc opus boc Dei a respiralionc
.
ac molu desliluerelur. Quidquid autem allerius
,
causa fiat, illo csse baud dubie vilius , cujus causa
4 )> > ^ ,
7

. , j ) institualur. Nimirum el in Evangelio ratiocinationem hujasmodi quamdam essc, cum aninius cibo
tov ,
%* , . polior esse dicitur, corpus vestimento : quando illa
\ boruro causa facla sint. Non enim animus alimenli,
neque corpus veslis esl causa conditum, sed cnm
^, \
baec jam cxsisterent, ad usum eorum illa suni
, \
* comparala. Utraque opinio cura reprehensionem
mereatur, tam eorum qui animos proprio quodan
I
. > in statu anle corpora vivere nugantur, quam qei
, cos post corpora primum condi existimant: opernc
**2 , prclium fuerit in omnia studiose inqnirere, qure
\ , in explicandis ulriusque partis dccrclis in niediuin
ten , afferunlur. A l cnim accuratc adTcrsns rationes
%

231

. GREGORH NYSSENl

23i

ulrinque productas quasi pugnando progredi, et , .

, \
omnia quae in his optnionibus absiirda sunt rele gendo palefacere: id vero el orationem prolixain ,
*et temporis non parum requirerei. Idcirco breviter, ,
quanlum ejus fieri poterit, consideraiis utriusque , \
. ,
parlis arguroenlis, ita deinde quod proprie insliluimus, prosequcmur. Qui partem priorcm defcn-
dunt, el rempublicam animorum quamdam prio- , *
rein vila in corpore noslra cousliluunt , mihi qtii- , ,
, \ * , \
dem a Grxcanicis illis disciplinis bominum doclrinse
, \ . {">>
verilalis ignarorum immuoes esse non videntur,
qui fabulas qunsdara de aniniorum ex aliis in alia ,
corpora migrationibus commenli sunt. Nam si quis \ . "
, ,
accurate rero exisliiuct, omnino delabi ipsorum
oralionem ad id inveniet, quod prodilum est me- ,
moriae, quemdam de Graecis sapieniibua dixisse, .
Fuisse nimirum sesc aliquando ct viruin, et femi- \ , . *
nam, et inlcr aves voliiasse, el factum esse deinde arbusium, atque eiiam vitam in aquis egissc. \ \
Meo quidem judicio prope aberal a veritate haec , .
ipsius oralio, qui bujnsmodi quiddam de se profi- terelur. Profccto eiiim ranaruin graculorumque , ( )
,
inore garriebat, conscntaneamque brula? piscium
, \
ualura el qiiercuum sensus experlium doclrinam
\
profcrebal, qui unum eumdemque aninium iri res
,
adco multas immigrasse diceret. Esl autem absur \ ,
d$ bujus opinionis bsec causa, quod anle corpora
, \ exeistere animos credebant. Nam ubi semel boc
exislimari coepium f u i l , semper ullerius ad pro- ,
xima quanque progrcdiendo, et prodigiosa qusedam
proferendo, tandem huc deiapsi sunt. Si enim ani- C , ^
mus aliquo se vitio polluens, postquara semel vilas , corporeae gusium percepil, ui ipsi loquunlur, de
, \ .
condilione ac sialu excclsiore quodam dcjeclus, in
, '
hominem immigral: cujus omnino vita, comparata
. \
cum illa xlcrna et incorporea, pluribus est per- ,
turbalionibus obnoxia : necesse esl illum exsislen- , \
tem in vita, quae plures ad peccandum occastones . "
babcal, pluribus eliam viliis se inquinare : mul- , \
toque niagis, quam ante, morbis c l affeclionibus .
css4 dedilum : qui morbi bumanis in animis ejus [modi sunt, u l secundum hos animanlibus a raiionc
deslituiis consimiles simus. Eis porro si cognalus esse animus incipit, nimirum ad brulam sese naluram demiuil. Gumque adeo semel viliorum quasi scmilani ingredi cceperit, ne tum quidcm ad maium progredi desinet, cum ad naiuram ralionis expertem pervenerit. Nam is landera mali finis e s l ,
a quo virluiis ciiltus incipit; ea vero cadere in animalia raiionis expertia nequit. ldcirco sempcr aninms in pojus ruet vicissiludine perpetua, naiuraraque detcriorem ea, qna conlinelur, inquiret. IJt
aulem nalurae rationis ornalae prastantia proxinn illa est, quae senlit: sic a senliente prolapsio fit
ad eam, qua sensus cliam expcrs est.
IIuc usque progressa ipsoruin oraiio, quanquait D
, \
exlra verilalis limites feratur : tamen continu?
, * quadam conseculionis serie de absurdis absurda .
coliigit. Dcinceps vero doctrina de fabulis meris
conslituta, rebus nullo plane paclo nc sibi quidem
. cohaerentibus pertcxllur. Consequilur enim porro,
.
animuin prorsus iiilerire. Nam qui semcl dc siatu
, \
excellenie velut cxcidit, nunquam viliortim in cursu
,
melam ad aliquan,, ubi deinde quiescal, pervennc
, scilicet poierit : eed propler ipsius aiiimi erga
' uiorbos ct pcrturbationcs aflcclionem, dc naiiira
^

DE UOMINIS OPIFICIO.

*H

. compole rationis ad aliam bujus experlem trans" i b i t ; de hac rursus ad plaulas* sensu eliam caren .
les, quibus ea nalura esl proxima, in qua prorsus

aniroa nulla e s l : posi quam nibil est aliud reli.
quum, nisi de inanimo i n nibilum commigratio.
. De quo colligi potest, animum per ipsorum ralionee

universe tandeiu exslincium i r i : ideoque iicri non
. ,
posse ullo paclo, u l ad slaium praestanliorcm rc ,
dcal. A l enim bi animum ex arbuslo ad bominem
. reducunl, quamobrem oslendunt se slaluere, vilam
,
in arbuslo proeslantiorem illa esse, quam exlra
. ' corpas animus agit. Est enim demonstralum non
'. posse ad stalum deleriorem animum progredi,
, \
extra qnam si ad inferiora prolabalur. Esl aulem
, ( proxime infra naluram scnsus expertem prorsus
) - inanima, in quam continuaseric doclrinae ipsorum
, principium landem animum deducit. Quod si boc
,
velle se neganl, faieaiitur necesse est, vel ad
.
extrenmm prorsus anumim naturae sensus experti
, '
manere inclusum, vcl si de bae ad vitam humatpo \ ,
naro revertatur, id esse verum quod anie diximus
.
fcx hoc sequi, prspslanliorem scilicel ab cis eam
,
vilam stalui, quae in lignis exsistit, vila et condi .
tione principe : quando a principc conditione fil
* .
ad vitium prolapsio, et a nalura sensus experte ad

virlutcm reditus. Ergo lola ipsorum ratio ei capiu
. " ,
caret, et fine, qua probare conaqtur auimos anlc \ quam in cartie vivant, inler se degere, viliisque
, primum conlaminatos corporibus alligari. Eoruai
^ vero qni aiunl orlu posleriorem esse animum cor, \ *
pore, praecopla jam quapdam est menle refuiuio,
quae deinceps in iis quas sequunlur, a nobis ex , -' ponelur. Itaque sic concludamus, u l esse parlis
. H - utriusque doclrinam aque abjiciendam pronunlic .
mus. Nostra vero hac lola in re scntentia, raedia
inler oprnionem ulramque via iiicedendo, ipsam ad verilatem sese diriget, esl enim bujusmodi: A n i mos neque secundum Graecae sapienlia? errorem, una cum universitate in orbem agilalos, redditosqoe per viliorum conlaminalionem graviores, cum pares esse cursu celerrimo poli motui nequeanu
in terram delabi : neque corporis causa lum primum o r i r i , cum jam illud iusiar hitea cujusdam
siaiu$ s i i conformatum. Nam ea ratione natura inlelligenlia pradila, luteo iigmento delerior forel.
' .
CAPUT XXIX.
T

tilem esse cum animo, lum corport, ixsi&tendi pr/d .

cipium, probatur.
' , jy Sed cum unus et idem homo sit, qiii corpore ot
, \
animo constat : untim esse nommiineqne tribuen , dtitn ei dicimus exsislcndi principimn, ne parlc
\ ,
bafc seipso prior, altera junior sit poslerior. Dei
, scilicet vim cuncla prospicicntem, iuitio speciem
.
tolam in creauone complexam esse, nt ca jam tnm
, exsisteret, quemadmodum est anle deelaralum,
ipso etiam valis tcstimonio, qui Deum nossc omnia
,
prius quam orianttir, ail * . Quocirca aherum al ,
teri praponi non debere, quasi singiilarum in par , \
litim crealione vel animus sit ante corpus conditus,
. "
vel e contrario corpus ante animum. Idque banc
,
polissimum ob causam, ne secum ipse dissidero
, ideatur homo, lanquam drversas in partes ob
Dan. x i i i , 4 4
PATHOL. G R . X L I V

S. GRECOIUI
23
lcmporis in harum orlu discrimen divisus. Nam
cum dc Aposloli senlentia, natura nostra bifariara
inlcUtgnlur, i i l alia sil ejus hominis nalura qui
ccrni a nobis potest, alia liominis inlerius vcltil
nbdiii cl occullati, si sjatueremus allerum de his
aliquanlo prius ortum exsiiiissc, quam alicrum
cssc incipercl, plane lioc indicio foret, condiloris
polestatem non omnino perfeclam quamdam esse,
proplerea quod operi universo simul absolvendo
non suffeceril, idcoque operas quasi interruperil,
ac \icissim in perficicndis singulis parlibus ex
scinisse prius absolulis occupata fuerii. Nimirum
in Iritici grano vel quovis alio semine lotam
spicae vel frugum niaturarum spcciein potestale,
siculi loquimur, coniprehensam dicimus, el bcrbam, et culmum, et inlernodia, et fruclum, et
arislas : cum nihil honira altero in nalura prius
rr.ipsa cxsislal, vel orialur cilius, scd naiurali
ordine tandem insila semini facviltas ipsa appareat,
nulla in semen alia se natura exltfnsecus vclut
insinuanle: sic etiam exislimainus humano in.seminc, cum bomo primum incipil oriri, facultatem
naluralem coniineri, simul cum ipso excretam.
Hanc porro iialurali quadam progressionis serie ad
perfectionem sui coiilendenlem, paulaiim se explicare ac palcfacere, non quod exlrinsecus aliquid
recipiat, cujus ope sui perfeciionem adipiscalur;
scd propria r i ad eani paulalim proficiendo pervenit. Animtis adeo, quemadmodum ante corpus non

NYSSEXI

236

.
, ,
, \
, ,
,
\ ,
, \ . '
\ , ,
, , , , , \
,
,
,


. *

,
'
. '
,
, ,
, , ,
.

exsistit, sic homini9 inilio sine animo corpus esse Q *

dioi vcrc nequit. (Jnum esl ulriusque principium,
quodscciindumralionem quidem subliraiorem prima
, \
in voluniatc Dei, tanquam fundamenlo inniiilur,
. \
ratione autem allera, in orlus nostri cxordio po- \
nendum est. Nam ut in eo, quod maierna in alvo ,
ad conceptionem corporis deponitur, anlequam
,
formetur, perspici articulaia membrorum coliaercn- >. \
lium dislinclio nequil, sic neque vis animi propria
,
deprebendi in eodem poiest ante, quam ad effe- ,
cliones suas illa progrediatur. Et quemadmodum . \ \
nemini dubiura cst, idem illud in diversos arlus \
ditcrsaque viscera conformari, nulla exlerna fa- ,
culiale, ul boc perficiat, ingredienle : sed facul- . \
talc ipsi a nalura insita, opera et effeciione sua in
\ , boc incurabente : eadem ralione de animo nobis D , cogiiandum esl, eliamsi per quasdam affecliones
, . ^
in parle hominis exlerna et apparenle, indicia de

se nulla prsebeat, nibilominus praesentem esse. , ' \
Nam cl futuri bominis forroa poteslate exsistit in \
semine : atque idcirco lalet, quod velut in lucem .
producla conspici prius nequeat, quam necessarius *\ , \ .
rerum ordo permitlat, sic el auimus esl in eo
.
quanquam non appareat. Nam lum deroum patebit

eum adesse, cum auclo per accrelionem corpore,
, , ,
sua se propria el a nalura insila effeclione ostendet.
.
Gum cnim a morluo corpore nulla ad conccpiionem facultas excernalur, sed ab animalo et v i v o :
idcirco vero consenlaneum est, nc illud quidcm morluum cl inanimum putandum, quod de c o r p o i e
vivo ad procreandam rem vivam einiltitur. Carnem certe quod atlinet, omnino ea esl et ijianimum e i
luorluum per se quiddam. Mortalitas autem non nisi animi esl privalio. At neroo dixeril, o p h i o r .

237

DE IIOMIMS OPIFICIO.

23S

babitn privalionem priorem esse : quod sequi necesse est, si quis carncni, qua quiddam esl i n a i i inuro, boc esl moituum, ait animo priorera essc.
\ Quod si quis argumentum dcsidcrat illustriiis,.
, de quo colligalur, esse parlem eam, quae princi , \ piuin est animalis quod gignitur, vita prajditain :
, ,
uli poterit signis etiam cseleris, de quibus inter
\ \ .
res animalasTcl morluas constilui discrimen solct.
\ , Nam in homine boc essc arguraentum vilae diciimis,
\ \ . si et caleat, el occupelur agendo, et moveaiur,
\ , sicut c contrario frigus in corporibus, el moltis
. \
amissio, niliil aliud significant, quam morluum es^e
, \ , bominem. Cum igitur boc quoque, de quo nunc
.
disserimus, ct calore prxdiium, et miuimc olio'
sum sit, concludiniue etiam inanimum noti essc.
, , \ , Ac quemadmodum eam ipsius parlem, de qua cor\ ,
pus consliluitur, non carnem csse diciimis, non
,
ossa, non coroas, non aliud quidquam corum q u
- \ \ in bomine exsistunt, scd siatuimus illam poteslate
\ \ , \ quodlibct horum esse, tameisi nccdum quidquam
\ ,
conspici tale possit :sicaniime pariein quod allU
, net, quanquam in ea necduin facullas aliocinatrix,
\ , \ qua; csl * ncque appetens* quam
. " vocant, ncque , quod aniuii
,
afTecliones continel, appareat; tainen ea inesse

buic dicimus: et consimili ralione quatenus corpus

formatur ac perficilur, eliam affccliones animi una
* cum corpore crescere. Nam ui in bomine qui aeta, :
tem ad integram pervenil, et inter grandiores ccn . seltir, affectiones animi jara manifeslo apparent,
, sic ortus noslri inilio, prout tum res postulal, ila
, sese convenientcr aciiones animi declarant, in eo

quod ipse sibt de materie in alvo matris deposila
doinicHiitm aplissimum naturpc suae fabricat. Nam treri non posse, dc ralionibus ceriis colligimus, ut
aliena i n acdificia commode anirous coinmigrcl> sicul fieri non potest, ut signitm iiupressuin ccros
diversam ad sculpturam apletur.
C Nimirum ult corpus exorsum a magnitudine per*
exigua, suam ad perfectionem progredilur: sic
,
animi facultas eliam ralione convenienle una cum
,
\ . corpore proficit accrescendo. Ac princeps quidem
* exsisiii in eo facullas accrescens et muriens sola,
quando seilicel in opiflcii principio tanquam radix
\
. quaedam adhuc abdita sub lerra latei. Nam tum
. , capere quid amplius per imbecillitalem nequit.
\ , Deinde bac quasi plantula in luccm prodeunte,
. germenque smira soli osientante, sentiendi facultas
, effiorescens cum priore conjungilur . Verum ubi
, - jam bene magita facia est, et proceriiatein sibi
* convenienlero adepta : tum demum instar ipsius
fntctus ralionis parliccps facullas elucescit, non
, \ ,
illa quidem subilo tota spleudore:n suum ostcndcns,
.
, ^ sed una cum instrumenli sui perfectione celeriler
- , \ ,
accrescens, eosque fruclus profercns, qui corporie
.
facultalt respondeant. Quod si corporis in conformatione quid animus efliciat quaaris: ad te ipsum,
, ,
ait Moses, respice, in teipso tanquara in libro
, !
quodam totam animi operum bistoriam perlegcs.
. '
Tpsa enim natura longe omni oralione illiistrius
explicabit libi aQeclionum anirai in corpore varic ,
. ;
taiem, cum in universi, Uim parlium slruclura.
9

239

S GREGORU NYSSE.M

2*0

Scd enim noslra commcmorando percensere, quasi ;

<]ti32(Jam cxiorna miracula, preliura opera non
, \
fucrit. Quis enira allerius oralionc naluram pro
priara cognosccre desiderel, cum ipsi liceat se ,
ipsum coiilueri ? Nam qui quo paclo vivamus i n
lelllgit, ei quain aptum sil corpus ad omnes viiae
. " \
,
proprias acliones didicil, is etiam sestimaie facil ,
linie potcsl, in quo efliciendo animi occupala
prima in hoiuinis conformalione opera fuerit. Adeo . \ quc de hoc ipso palct homini non omnino bebeti,
, \ (" ncquaquam mortuum el inanimum cxsislere in ofll
cina nalurjp, quod ad planlalionem quasi quam , dam animalis de vivo avulsuni corpore in ea depo ,
nitur. Nam el frucluuni grana, radicuroque surcu . los lerrae non mandamus, poslquam insita eis a
uatura facultas vilalis emorlua fuerit: sed cum atv * adhuceorum a quibus orla sunt, vim propriam * \
conscrvant, latenlem quidem illam el abdilam, sed
tamen vivam. E l vis quidem hujusmodi non de , (ten a exlrinsecus hauriiur (nam cseleroqui necesse , , , \ forct eliam ligna emorlua pullulando efllorescere), . "
, sed insita rcbus jam anle, per terram modo in
apertum producitur, suppeditantem succum suum: ,
, ,
dc quo planta radice, corlice,medul'a, ramorumque
surculik aucla, plane landem omnibus sui parlibus , , .
absolviiur. Idera enim fieri non posset, si nulla
facultas ei naluralis indila foret, a qua cognalo et convenienle alimento de vicinis partibus altrackr*
vel arbuslum, vel arbor, vel spica, vel quodvis virgultum nascerelur.
'.



.
" , $
\ ,
. " \
,
.
,
\
,

.
,
( ulla in re disciplina exlera egere videri possimus ^ , ,
),
(quando Icx ovibus spiritualibus esl proposila ,
^uemadmodum ail Dominus, Non esse voci alius ,
.
exlra quam pasioris, aures praebendas ), age bre , *
vilcr de bis quoque disseramus. Sunl omniiK) cor . ,
poris in nalura, Iria numero, quorura gratia sin ,
gula in nobis mcmbra sunl facla. Nam alia, ut
. "
viveremus condila suut; alia, ut jucunde vivere , nuis ; alia, u l cssoi in bumano genere pcrpelua
, \ poutcritatis successio. Quae porro jus sunt gene- , \ , \ . *
riR, ut si absque ipsis forel, bonio non viverel :
, \
iribus membris comprehendiintur, cerebro, corde,
^, -

CAPUT X X X .
llumani corporis structura qucedam aliius ex ipsa
medicina breviler repetita contemplatio.
C
Sed eniin unusquisque nostrum, natura propria
inagibira el duce, slruciuram corporis accurale ex
eo quod et videl el vivit el senlil, cognoscere potcrii. Quin el a viria doclissimis haec studiose explicala cum sinl, licet universam et integram eorum doctrinam de libris horum expromere. Alir,
qiue collocatio sil singularum i n nobis partium
scrmali sunt. A l i i , quem ad usum omnia corporis
membra facta sint, indagarunt, et nobis explicar u n l , u l jam de horum commentariis capere studiosi barum rerum cognitionem humani opiGcii
locupleleoa el nulla sui parte deficientcra possint.
Quod si quis eliam hsec univarsa, de doctrina
propria vero in lerris Dei coetui discere mabl, ne

5 9

Joan. , 4, S.

DE HOMINIS OPIFICIO.

242

;, . jecinore. Quaj bonorum sun' velul addilanientuui.

, \ profecla de bcnigna largitale nalurae, efficicntis per
, hsec ut jucunde homo viveret: sunt scnsuum i n , * ,
strumenta. Nam in liis vila quidcin noslra non
. consistit, quando vivere homini licel eliam pleris \
quc horum amissis; sed fieri non poiest ut absque
. \
horum aclienibus rerumin bominis vita jucunda, ,
rum voluplale fruamur. Terlium in parlilione pro ' ,
posita membrum generis ad perpetultatem spectat.
, - Praeler bac alia mernbra sunl, qua> et ipsa pariler
^ ,
cum caeteris vitam bominis conservanl, et conseu .
laneas nalure swe quasdam quasi aocessiones
<, , ,
praeslant, in quibus simt stomacbus ac pulmo,

quorum hic calorem cordis perflando excital; illc

visceribus alimentum suum praebel. Hoc modo tota
, 1 corporis noslri slructura divisa, perspicue videre
- est, facullaiem qua vita continetur, non uno a
. "
membro prolicisci: sed naturam corporis conser , > vationem in plura membra partientem, unicuique
, \ .
boc dedisse negolii, ut singula nonuibil ad usum
'
universi conferrent. Eam ob rem coroplura sunt,

interque se perprofecto diversa, quiccunque natura
. \el ad se tuendam, vel ornaius ei elegantiae causa
* , - eolerter fabricala est. Sed enim principia* prima
eorum quae vitam conslilnunt, nobis antequam ad
/
alia progrediamur, breviler dividenda veniunc.
. Tolius quidem corporis merobris maleries singulis
;
comrounis, in hoc el tempore cl loco praeiereatur
, \
gilentio. Naro ad institutum noslrum nihii attinet,
, \ , nimirura ad considerationemparticularem, univeei
\ , *
perlraciatio. Ergo cum apud oranes hoc quasi pro
.
confesso sit, exsislere quiddam in nobis de omnibus muodi eleinentis, de calore ac frigore, de hqmore et siccilate: de singulis agamus.
1

Videmus autem tres imprimis facultates esse \ita?
, , nostra tanquam admioistras : quarum quae prima
, est, calore suo cuncta fovet: aliera, quod conca , lult sacco suo humeclat, ut per sequabilem quali , - tatis in rebus adversantibus sibi leroperiem, qua , dara in mediocriiate ipsum animal conservetur,
. - buiaore per calorem nimium nunquam exsucto,
. > neque contra calore per virp nimii bumoris op~
\ presso. Terlia facultas, articulos non cohaerentes
* el interstinctos ligamentis suis per coromissionem
, \ F) et harmoniam mutuam continet, aplissimeque co*
\ ,
pulat, et oraribus indit vim quamdam sponte sua,
, \ ,
se movendi: quae si amiltatur, membrum eliam
.
velut emorUumi exsistere necesse est, a sponie sua

movente ipsum spiritu desiilutum. Fuerit operaj
.
pretium boc loco naluras artiflcium in corporis
\
crealione considerare. Nam cum ea quae dura soli, ,
daque sunt, sensus actiones nullas admiitant, ut
, est videre i n corporis nosiri ossibus, et lerras plan ,
lis, in quibus esse vitee quasdaro species satis iniel
ligitur ex eo quod el accrescunt et nutriunlur, CUID
, solida ipsorum durilies sensum non recipiat, i d ' ,
circo nccesse erat quoddam quasi cereum opiflcium
,
eensuum aclionibus subjici, quod posset cedendo
^
velut iropressas notas recipere, sic u i ob nlmiam

S. GREGORII NYSSENI

bumoris copiam non confunderelur (quando hu- inidae rei quod imprimilur, nequit durare) et ob

\
immodicam duriliem non resilirct (quando quod
cedere nequit, notas per impressionem nullas reci- \ ^,
p i t ) , sed mediocriter esset cum molle lum duram, ,
, .
ne airiraal hac facultale inter caeteras pulcherrima
oareret, sensus niiuirum molione. At enina cum \
omne quod propria mollitudinis causa facile cedit , ,
ac flectilur, si DOII etfam aliqua ex parte duriliei \ ,
sil particeps, prorsus esse motus expers solutura-
0, \
que necesse sit, inslar marinorum pneumonum :
ideo corpori nalura solida quaedam ossa i n d i d i l ,
,
eaque mutuo aptissima barmonia copulavit, et ner ,
vorum vinculis commissuras horum conslringens, ,
ita demum ea carne undique obduxit, quxet sen \
suuHi capax foret, el superficie quadam contine- .
retur, ui minus e&set obnoxia morbis, ac paulo
lensior.
^ ,
Solidis bisce osslbus, tanquam columnis, quibus
onus aedificii lotum incumbit, corporis molerp impo- \ ,
suil univcrsam. Neque uuum in corpore tantum os , \ .
\ ,
csse voluit, propterea quod necesse fuisset bomiucm omnis ct niolus cl aclionis expertem esse, si ,
eo pacio ipsum conformassel nalura, quo arbores, ' ,
nno scmper consisiculcs in loca. Nam neque pro- \ ,
gredi poiuissel, si crura non Ucuissel vicissim sub- .
lala ulierius collocare, neque manibus uti adrai- \
nisirisu Nunc vero singulari nalurae artideio cor ,
poris orgamunelloco movetur, et agendi est facul- , ^
late prxdiltim , poslquam ei per spirilus ultronei
\ .
inotus auctores, qui pcr nervos diduntur, vis et ^ , \
inipelus quidam ad varios motus accessii. Hinc cst,
, .
quod nmnuum ministerio elopera ulimur, variailla
\, \
profccto cl mulliplice, perque omne ad instilutum
\ , \
animi nobis idonea. Ilinc cervicia esl inflexio, ,
binc capilis inclinatioues et erectiones; binc ma- , \
xillaruni molus; binc palpebrarum diductio, q u
cum nulu fii; binc caelerorum articuloruni rootus
, ,
profecli sunt, qui nervorum vel lensione vel re-r

missionc, quasi quamdam pcr macbinam fiunl. Yis ,
quidem passim per nervos ipsos sese dedens sic esl . "
a natura comparala, ul ex lubituarbilrioque proprio
moveaiur, el singulis i n raembris per spiritum , .
sponle siia se agitanlem effeciiones suas babeat.
Indicalum antebac est, radicem principiuraque D , ,
motuum in nervis, esse in niembrana illa nervea
,
cerebrum aipplexa. Quamobrem curiose de iuembris singulis, quae faculiate movente pnedita suut pcrquirendum non pulamus : quando, unde movendi faculias proflciscatur, esl demonstratum.
Caelerum maximasad vitam comroodiiales oriri a
" ocrcbro, clarissime perspicilur, cum quid huic ad, .
versi accidil. Nam si membrana ipsum ambiens vul ^ \ ,
iteretur aut rumpaiur, conlinuo raors bominem
,
occupat, natura ne ad momenturo quidera valenle ,
rcsi.stere, pcrinde alque fundamenlo subruto, sedi
ficium toluni ad succussionem parlis una quassari
*
uecesje est. Quo igilur membro afleclo animal to
,
tum inicrit, id mcmbrum vitse causam praecipue .
ccnlinere fateamur. Cum vero in iis qui de vita mi
grarunt ct cxelingui calorcm a nalura indilum ci
,

DE HOMINIS OHFICIO.

245

246

, \ quod emortuum esl, occupari a frigore Videamus,

. - idcirco eliam in calore causara quamdam vivendi
ponimus. Quo enim amisso mortalitas consequilur,
,
id quandiu nobis inlegrum est, nibil accidere posse
.
\ vitae detrimenti, necessario colligitur. Hujus facultalis cor esl quasi quidam fons el principium, a
, * .
, quo roeatus orii consimiles tibiis, mullipliciter aliis
alios propagantibus, per corpus universum igneos
\ .
calidosque spiritus diffundunt. Curaque necessariuni
\
* forel u l perpeiuum calori alimenlum adjungeretur a
, nalura, quando ignisper sedurare nequit, si a u u Irimenlo sibi conveniente destituatur, idcirco san \,
guinisrivi de jecinore quasi fonle quodam profecli.
, tolo corpore calido spirilui comitcs sunt, ne si
allerwn ab altero desereretur, morbo correpta na , ,
. tura interirct. De quo injustos homines et inaequa\ , , litatem commiltentes boc capere admonitionis
. "* oporlet, ut a nalura discanl avaritiam morbum
, csse, qui aliis interitum aflerat. Sed eniin sola Bei
, nalura cum nulla re indigeal, bominura inopia res
, exiernas ad se suslentandum necessario deside , ^
rante : idcirco tribus hisce facullalibus locum in
, gubernando corpore principem oblinenlibus, extrin . ,
secus maleries accommodala singulis per diversos
,
aditus arccssitur. Nam jecinori, quod sanguinis
. ,
csse fonlem diximus, aiimenli esi niandala admi ,
nislralio. Quod enim nulriendi nostri causa per \ peluo ingeritur, jecinoris adjumento facil, ut con , tinuo sanguinis rivi fluanl. Quemadinodura niveu
\ . montanam videmus buniorc suo subjeclos fonles

augerc, penetrante 1 deorsuni ad ipsas usque
, , fonlium venas.
,
Dcinde aer et'am cordi vicini visceris ope sugge \ , ritur; ci nomen esi pulmo : membrum ipsuni aeris
. 1}
est receplaculum, quod per inseriam sibi arteriam,
,
ad os pertinenlem, spirilum exlernum per respir
, \ raliones conlinuas baurii. Ilujus in parte raedia
, ,
cor conlinelur, quod ipsum quoque sine intermis sione raovelur, inque hoc ignis nunquam non rao , bilis naluram imiiatur. Nam instar follium quibus
, in oificinis suis uluniur fabri, semper aerem atlra . \ ,
bii e vicino pulmone, parlesquc coacavas didu*
clione replet, ac quod igneura esl in ipso efllal,
, * inque adjunctas arlerias excernit. Hoc adeo nun . " \ j ) quam non agit, aliud exlrinsccus per diduclioneiu
.
sui proprias in capcdines allrabendo, aliud a se per
^
conipressionem iu arterias excerncndo. In quo
,
mibi quidem respirationis ctiara conlinuae in nobis
, , *
csse posita r.ausa vidclur. Nam mens saepe dat
.
aliis quasi operani, vel prorsus etiam quiescil.
somno corpus occupanle, cum minime respiralio intermiitiiur, etiamsi nos banc nullo pacto efficerc
decreverimus.
^
,
Ego sio arbitror, cor ipsum, quod pulmo com, plectitur anncxum sibi postcriore sui parte, quotics
, \ explicalur, vel vicissim comprimitur, unasecum
, pulmonem movcre, atque boc pacto eflicere, u l is
acrem nllrahal, conlinuoque spiritum ducat. Est
.
enim boc viscus rarum, el meatus multipliccs ba * ,
bet, ejusque capedincs omnes quasi quaedam pcr

S. GKEGORH NYSSENl

348

oscula in arteriaefun lum excunt. Itaque compressus , \

atvlius, gpiritura, qui superalin ipsius capcdinibus,
'
cxprimendo qnasi emitlit; e contrario si laxetur et
. \ ,
aperiatur, , uti parles ipsius vacuae, a se invicem

dislciila! aliracto aere coinpleanlur. Haec esl respi- . \ \
rationis a nullo pendenlis velconsilio vel voluntale
,
nostra, causa, uiroirum quod igneam naturam fas .
non est quiescere. Quod cum ila sil, calorisque jam
,
pnlc originem in corde exsisterc perspexerimus, id- ,
oirco porpetuus hoc in membro motus, perpeluam
\
eimul ia pulmone respirationem eilicil. Kam ob . \
causam boc etiam usuvenit, ut cum intensus prae ,
ter naluram calor accrevil (quod in iis qui febre . ,
laboranl, videmus), anbelalio quoque crebrior sit,

corde quasi ieslinante internum aestum rccenii ^ aere exslinguere. Enimvero nalura nostra cum
. '* ,
omnium e^ena sit, et ab iis rebus, q u * rcs vitam
\ ,
conlinenl, plane non inslrucla, non aera modo spi , \ ,
riiumque nnllum proprium babet, qui calorcm
,
excitet, quandohunc exlrinsecus aJ conservalionem
* \
nostri semper hauriamus oporlet, verum etiam nu trimenlum sustinenda? eorporis moli aliunde ne . \
cesse habel arcessere. Proplerea vacuum corpus
,
vieisstm poiu ciboque replel, cumque ad usum in ,
dita nobis est facullas ailrahens id quod defu,

quodque superat expellens, cordis calore bac eliani
. in parle naluram uon parum adjuvante. Nam cum

inler membra vilalia cor, u l esi indicalum , praci ,
puum stl et eximium, quippe qiiodmembra singula
,
spiriluum calore fovet, idcirco noslri opiflcii au- Q , ,
cior illud per omnia cfficax esse faculiate vegela
; \
voiult, ne pars ipsius ulla foret otiosa, vel nibil ad
.
corporis universi ulililalem subministraret. Eamque , ,
.ob rem pulmonem pos/.eriore sui parte contingens, ,
perpetuo viscus hoc motu ailrahil, ac vicissiin
, **$
meatus omnes hujus vel bausto aere dilatal, vel
, remtttendo quod aniea receperat expellit. Parie .
autem anteriore stomacbo, qua isassurgit roaxiiue,
, cobaerens, ei fovet banc, el babilem ad cflecliones
, saas reddil : nun quo spiritum ille attrabal, scd
,^
nu.riinentum corporis recipiat. Nam vicinae quasi
.
fores sunt, per quas el spirilus et nulrinienlum

hominis corpus ingrediunlur. Utrumque membrum \ * ab imo conjitnclum alteri, secundum iongitudinem
, \
sursum tendii : parteque suprema sui rursus eo- ^ , \ ,dem loco sic connectunlur, uteliam ipsorum oscula
, \ conyeniant, desinentibus in orc nostro amborum
, ,
veluticanalibus, quorum alter alimenturo corporis,
. '*
alier spiritnm intromiltit. Ima quidem iu parte tan- .
dem baec mealuum conjunctiodissolviiur. Cor enim
loco inter ventriculum pulmonemquc raedio insi, , ,
dens, huic quidem respirandi, illi vero nutrimenli
.
conficicndi facullatem largitur. Nam igneum quod
, \ \
est, sic a natura est coroparalum, ut matericin
* . "
quasi forcenluin quaeral : id quod etiam cibi rece ,
piaculo usuveniat necesse est. Quanto enim raagis
cb caloris vicinitaiera ignescit, tanto avidias ea
, .
quse calori nutriendo sunt, altrabit, estque buic
flaiurae-ciipidiiati nomcn indiium appeiitus.

S49

DE HOMINIS OPIPiCIO

25^

El - Quod si membrum quo cibus coiULietur, mate ,

riei salis jam prebenderit, non laraen ignis vicini
.
cessabit actio. Nam colliquefaciet materiem lan *, \ quam in vase liquandis rebus aplo, cumque cruda
\ , et coliaerenlia digesserit, inlerque se comiuiscue . rit, proximos in meatus ea quasi per quoddam
, infundibulum dejiciet. Oeinde secretis ulrinque
\ parlibits, cum iis quae crassiores, lum quae purio , res suot, tenues basce per quosdam quasi canales
, \ ad jecinoris oslia deducit. Subsidenles aulem et
,
crassas in nulrimenlo faeces in capaciora iniestina
, detrudit, ac per multiplicia borum voluiuina ver , salas aliquandiu retinet , partim ut de b i i ipsa
, \ etiam viscera nonnibil nutrimenti baurianl, parlina
- ne, 8i per iueatus rectos dejieianlur, continuo mo. \ \ i
^ appetilio nutrimenii sit, el nunquara
- non in eo acquirendo, animalium ralionis exper, - lium more, boniinum occupetur opera. Cumque
( , , \ ( jecinori eliam necessarius ad commutandum res
, \ bumidas in sanguinem, caloris usus foret, abessct
), aulcm mcmbrum hoc silu suo longius a corde,
*
proplerea quod minime conveniebat cor, quod prin (
cipium el radix facultatis vilalis essel, arciiore pcr
) vicinilalem loco alleri vil principio conjungi, ne
, , quid ob caloris distaniiam deirimenti nobis acci , \ deret, mealus nerveus (quem perili bujus doctrinaj
, arteriam vocanl) bauslum de corde spiritum igneum
,
ad bepar deferi, alque hacc quidem arteria loco
.
pmpe codem, quo bumida recipiuiUur, bepali i n , seritiir, iiaque calore suo iacil ui humida fervcant,

quiddam cum eis igni cognalum comimimcans,
\ , ,
quo fit uli sanguis igneo colore respersus, purpu \ - reus exsisiat. Inde rursus exorti genfini quidain
, * - rivuli lubulis consimiles, quornm alius spirilum,
, \ - sanguinem aliuscontinel (conjungunlur aulein ideo,
. ul bumor percaloris mobiutalein, si is una vcha \,
lur, levior exsistal), per corpus universum multi , fariani spargunltir, lanlumque non infmila in ca , - nalium principia quasique ra:nos se passim findiinl.
Alque duo quidem haec faculialuni vilalium prinei . * pia inter se coinmista, cum id quod calorem, lum
\ ,
quod bumorem universum in corpus didil, quod' , dam veluli debitum iribulum fncullali qiue in ad , \ - ministralione vilae suromo cuin imperio est ei poe s t a

, ry leslate, pepdunt. lqtelligimus aulem facullalcm,

,
quac ocrebri membranis, ipsoque cerebro conlinelur,
. a qua profecius omnis nervorum molus, omnis
, \ * nmsculorum contractio, omnis spirilus, qui molus
- esl singulis in membris spontanei causa, efficiunt,
, \ uli corporis bumani fabricala de lerra slalua suis
. '* \
aclionibus el molu sil prsedita. l n calore quidem
* , quod eel longe purissiraum, et in bumore tenuissi , mum, utraque mistione quadam ac lemperatura
\ , unita, velut exbalaudo cerebrum nutriunl el fovent.
, \
Ab boc eadem longe piirissime allenuata reddun , ^*
lur, u l menibranam ipsum ambientem irrigent.
, \
IkiiC de pane hominis snperiore ad ima tcndens,

Hslulajque in modum conliguas vertcbras penelrans,
\ \ cum incdulla, quam conliuel, ad basem usqucdorii

251

S. GRECORIl NYSSEM

252

spinae, quam vocanl, delata deficit, ipsaetiam spina p-tv. \

co loco dcsinente. Ossium quidem cl juiiclurarum ,
iu corpore commissuris omnibus, itemque muscu- , Jorum principiis ab bac membrana, tanquam om- \ nium moderalrice, ad quemlibet motuni ac rcquie- , ,
tcm facullas indilur. Eam ob causam, de mei qui .
dem animi judicio, muniri hanc etiam magis aliquanto, quam membra caetera, conveniebal. Itaque in capiie duplici ossium ambilu omni ex pane coinprebendilur, in vertebris quum exstanlium veluli spinaruto propugnaculis, tum inukiplici ipsarum
vertebrarum inter sese nexu : quo Gt, ut ab illa omnem injuriam baec, qua laadi posset, arceant
adeoque tuta sit, quodam quasi pnesidio ipsam undiqtie sepiente.
Idem de corde licet exietimare, esse niniiruni
* \ \ ,
hoc instar munit dorous ontni ex parie compre- ^ bensmn aptissime, ac circumdatum ab ossibus du- rissimis. Nam a tergo spina est dorsi, quam uira- . (*
que parle tutam scapul reddunt. Lalus autera ^ . *
utrumque costae complexae, quod inter has medio
loco conlinelur, ne quid diversi palialur, eificiunt.
.
Parte dcnique anlica pectus ct bin claviculae cor , * \
rauniunt, ut boc modo lulum undique foret adver- ,
sus res omnes, quae res ipsi vel molestiam, vel .
malum etiam creare possent. U l autem in agrico- , ,
lalione videmus ab imbrc vel rivulorum immissione ^
terram irrigari: (nam esto quidam nobis borlus . , proposilus, in quo variae siiU maximo numero ar- ,
borcs iteinque rerum oranis generis e lerra nasccn- , \
liumspecies, quae singulae forma, qualilaie, colore
, \ , \
plurimutu diiTerant: tot res cum ejusdeni loci
.
nulrianlur bumore, vis lauien liacc succo suo sin- ,
gula rigans, nalura sua eadem est : cum res
* ,
ipsrc qwc nuiriiinlur, succuin baustum diver- C
sas qtiajilales coinmulent. Idem namque in
,
absinihio couverlitur in amarorcm : in cicuta suc- .
cus eificilur, qui inlerilum afTcrl: in aliis aliud, *
vcrbi gralia, iu croco, balsamo, papavere: narn in
\ , , ,
bis vim ealidam acquirit, in illis frigidani, in aliis . ,
temperalam. In lauro, in junco odoralo, in aliis , > . \ ,
liujusniodi fragraniiam babel: in fico ct pyro dulci- , \
tiidincm. In vite convcrlilur in botrum ac vintim.
\ .
Eliam commiilalnr in succum mali, in rubcdinem
\ \ ,
rosft, i i i splendiduni lilii candorcm, in cxrulcum
\ 0 , \ violac, in purpureum byacinihi colorem. Dcnique , \ ,
univcrsa quae tcrra profert, quanquam ab uno eo- , \ *
dcmque bumore provenianl: diversfssima lamcn
, \ rflicinnlur, sive figiiraiu, sive spcciem, sivc quali , ,
lalcs singulorum spcclrs.)
\ , .
Ilujusmodi quoddam noslro eliam iu agro, illo
\
inqwam animalo, adiiiirandum opis natnra? con ,
epicilur: naluraB dico? iuio vcro ipsius nalura*
. \ , ,
Domiui. Ossa, cariilagines, venae, arleriac, norvi,
, , , , , liganienla, carnes, euiis, pinguiludo, capilli, n m , , , , , ,
sculi, ungucs, oculi, nares, aures, bujusmodi caniera
, , \
numero prope infinita, diversis a sc inviceni dislin- * cla proprielalibus, una nibilominus cademque ali ,
lucnli spccie, pronl ipsorum nalura fert, nulriunlur: ,
iia ut cibus cum a membris singtilis prope abcst,
,
C J I I S in naluram converlaiur, cui sesc adjunxerit.
, * ,
hi ad uculum defcralur, oiuli ad naluram tcmpcra- .
l u r : ct prout ips;c in oculo lunica divn s;c sunt
, -

2*5

DE HOMLNIS OPIEICIO.

, \
. ^
^ ,
\ ,
,
\ , \ *
, ,

. , \ ,

, \ . '
,
,
,

25*

tnler se, sic etiam nutrimcnlum ralione singulis

convenienle dislribuilur. Si ad partes auditui destinaias confl iat, earumdem nalura* miscetur: sicut
in labris, labrorum. In ossibus durescil; in medulla
lenerum eflicilur: cum nervo tendilur, cum superficie partibus csetcris circumdatur : ipsos in ungues
peuelral, el in balilus adeo lenues converliiur, ut
de iis crines eliam orianlur. Ac si quidem per tortuosos meatus feralur, crispog et inflexos crines
general, sin iidero halitus, de quibus oriri comas
diximus, per rectos mealus exeant, eiiam comce
tensa3 el rectae erunt. Sed enim longe ab instilulo
digressa oratio est, dum aliius nalurx opcribus i n bjeret, et oculis qtiasi subjicere conalur, quo pacto
et unde singula in nobis exsistanl, cum quae ad v i , , \ 3 ^ vrndum, tum quac ad jucutide vivendum comparaia
, \
sunl: et si quid eliam prseler baec in nobis cst, in
.
pmilione superiore comprehensum. Nos aulem in ,
slilucranius deinonstrare causam sive principium
, , *
nalure nosirae, quod semine conlinelur, neque
\ \
animum esse sine corpore, neque corpus sine ani
mo: sed ex corporibus animatis ac vivis, vivum
,
et animalum ipso sui inilio animal procreari, quod

humana natura quasi nuirix excipiens, suis ipsa
* ,
facullalibus alat, itaque nulriri sccundum uiramque
.
partem, cum quidein accretio parli ulrique con \ sentanea manifeslo deprehendalur. Nam slalim ab

inilio per arliQciosam el singulari ab intelligentia
,
profeclam corporis formalioncm, inesse huic facul, Q latem animi oslendilur, apparenlem illam quidem
**&\. \
obscuriuscule sub inilium, sed deindc corporis in. siruin nto plane absoluto clarissinie resplendeniem.
* , Licet simile quiddam slatunriorum in arie pcrspi ^ - cere. Nam esio animalis cujusdani ariilici proposila
,
idea, quam ille cupial in saxo exprimerc, poslquam
,
boc apud animura slaluii, primum dc maierie co
gnala lapidem abscindil: deinde superfluis quasi
. ,
anipulalis, quodam modo rudem ei formam ad idco?
. .
simulacrum animo conceplum inducil: de bac jani
\
vel ignarus quispiam consilii artificis, assequi con, \ ,
jcctura polest, quid operis insliUieril. llie porro
prioribus aliquid addens, propius eliamad rei, qua
,
in expriinenda laboral, simililudinem accedil*

Denique maleriei formam accurate perfeclam in ,
sculpens, finein arli imponit, eslque jam lapis ipse
.
vel ieo, vel homo, vcl quidquid landem anifox de eo fecif, cum paulo ante informts esset: non quod
muleries per formain sit commulata, sed quod ei forma quiedam ejusmodi sit arlificiose indueta.
, D Tale quid si eliam de animo cogilabimus, a vero
. non prorsus aberrabimus. Quippe rerum opifex

stimpta gencris ejusdem matcrie, qu;c pars ej>t bo ,
minis, quamdam quasi slaluam fabricat. Ul aulem
. " *
in comparatione proposila, levi priinum opera for-.
,
ina saxi exsculpilur, qu.T obscuriuscula initio cst,
perfettior auieni opere jam absoluio : sic eliam
, noslri bujus in instrumenli srulpiura, secundum
\
proporlionem subJccUB rei, prout bac scilicel per
licilur, aniHitts eliam utagis ac magis cluccscil,
, , \
nimirum imprrfectuin sc, dum illud adbuc inqx;r. '* ,
fcclum cst, deindc pcrfcclum in perfccto dcclaral.

S. GREGORll NYSSENI
Ac fuissiet quidem ipso in ortus nostri inilio per- , .
fectus, si pcr pcccatum quasi mutilala nalura non
essci. Nunc cum parliceps natura nostra sit ejus * \ orlus, qui el vitiis obnoxius, et animalium raliouis
expertium ortui affinis est : fieri nequit ut hominis .
" ,
in iigmenlo slatim divina imago eluceat, sed via
quadam cl ordine liominem quasi penelranlem cras * , , sas el a brutis profeclas in animo proprielates, ad
. " ,
pcrfectionem pervenire neccsse est. Hujusinodi . >
quiddam nos magnus etiam Aposlolus illc, in epi- , -
stola ad Corinlhios scripla docet : t Cum puer, in- , , quit, essem, puerorum more loquebar et ratiocina- *
bar. Vir faclu.% puerilia isthaec abolevi *. > Nimi- , .
rum cogilationes pneris consenlaneae non eo pacio
" \ abo-enlur ascilis virilibus, ut alius animus ab eo, qui
, \
erat in puero, in hominem jam virum immigret : , ,
sed uno eodemque animo facultatem in puero n e o
dum perfeciam, i n viro perfeclam demonslranle. .
Quemadmodum eniin res nascenies, quae incremcn- , *
luni sumunt, viverc quidcni illas dichnus : sicul el
.
quod vitae naluralisque motus esl parliceps, inani- ,
mum dici nequit, non tamcn perfccla in eis sic ,
viventibus anima statui polest. Nam in plantis . quamquam exsislat animae propria quacdam eflectio, ,
non tanien eae sensuum roolum babent. Deinde su- . , pra has, animalia bruta sunl illa quidem aniniae ,
facultate praedita : finem vero ultimum et pcrfec- ,
tionem non sunl adepta. Quippe a ralionis et inlel , ligenlise prxstanlissimo dono non sunl instruria.

Sic veram adeo perfectamque animam sohm esse Q .
bumanam staiuimus, conlirmantibus in hoc sen
tenliam noslram eflcclionibus ejus universis. Quod
,
si qua res alla parliceps eliam vilae est, ea vcro ,
anhnala dicitur bominum more, vocem hanc pro- , , \
pria significalione uon usurpantium. Non enim hoc
, *
ea fii ralione, quasi perfecla sil in ejusmodi rebus
. **
anima/sed quod parlcs quasdam in eis videamus
, *
efleclionum aniiuae propriarum exsistere, quas i p ,
sas lum primuro cocpissc hominis in natura acce* .
piimis, cum ad staluin pcrturbalionibus el vitiis
. .
obnoxiuni nos demisissemus : sicul cst ex arcana Mosis dc hominis ortu narralione declaralum. I d circo Paulus co loco, quo consulil omnibus qui parere consilio ipsius velinl, i i l perfectioni sint addicli : modum etiam subjic.il, quo Oeri compotes voli sui possint, cum ail : Exuendum esse bominem veterem, et induendum novum, qui sil ad imaginem Greatoris inslauralus. Age igitur, reverlamur omnes ad divinam illam graliam, qua rerum inilio Deus bominem creaium ornavit, cum diceret : Faciamus bominem ad imagineiu simililudinemque noslram. > Ei sit gloria el potesias eaecuTis
inOnitis. Amen.

i f

' C o r . XIII, H .

251

1 VERBA, FACIAMIS

UOMINEN,

ETC., ORAT. I .

S. . . GREGORH NYSSENI
l n Scripturce verba, Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem

nosiram.

Petro Francisco Ziuo inlerprcte.

'.

>,
,
, " ,
. \

, * ,
* ,
,
. "
, ,
#
) , , - ^
, .
,
. \ ,
. , *
.
,
,


, ,
, , ,
,
. *
,
,
,
.
. "
. ,
.
, , > ,

ORATIO 1.
Debitam auribus veslris expositionetfi, cujus nomine tanquam aere alieno vobis jampridem obstriclus sum necessario, cujusque solmionem adbuc
non ingrali animi vitio, sed infirma corporis valeludine impediius disltili, persoluturus advenio. l n i quum enim essel, cum ea, quae ad feras, tum natantes, lum gradientos, tum volantes, quaeque ad
coelura et ea quae in coelo sunt, quaeque ad terram,
et ad illa quai sunt in lerra, perlinent, didicerimus; ea nobis, quae ad ortum procreattonemque
noslram speclant, a divina Scriplura non palelieri.
Quemadmodura enim oculi nostri, cum ea quae
sunt exlra sc videant, scipsos non cemunt, nisi
laevequippiam, ac solidum inspexerint, uude refractus oblulus ac refluens efliciat ut se ipsi intucanlur : 6ic animus noster alia cernens, se ipsum non
videt, nisi Scripluris inba?serit, atque incubuerit.
Qiiod enim in illis est lumen, reflectilur, facilquc
ut nos ipsi perspiciamus et cognoscamus. Verum,
quoniam eas negligimus, nec scivecuramus, quomodo facti conslrucliquesiinus, indcfit, ut quid qualesve simus, ignoremus, et corum quae in nobis sunt,
licet minima, niaximeque rcrum omniura facilia
aique in promptu sint, nullam notiliam habeamus.
Ac lametsi multae facultales in corpore humano
dignoscendo omne suum siudium collocarunt (si
enim medicam arlem consideres, facile animadvertes, quam mulla de usu parlium ejus Iradiderii;
* quam multa de interiori noslra structura in sectionibus excogitarit; quam abdilas occultasque vias
palefecerit, ut unum tolius corporis concenlum,
alque concordiam, spiritus, sanguinis duclus, atiractionem animaa, ac domicilium, caloris eedem
in corde, perpeluum spiriius in precordiis moium,
alque alia innumerabilia investigaverit),tamen earum nos omnium ignari sumus, quippe qui in ejti9modi sludium nibil incumbimus, nec eit fere
quisquam, qui scire curet, quid ipse sit. Facilius
coclum quam nosmelipsos cognoscere possumu.

S. GRECORIl NtSSENI

59

Quamobrcm, quod in te admirandum est, homo, .

\,
ne contcmpscris. Parvus tu quidem es, ul opiuaris,
^ ,
sed prsesens oratio te magnura esse deprehcndet.
Idcirco sapiens David, qui se ipsum diligenter ex- .
' .
plorarc noverat, Mirabilis, inqtiit, c facta est
ciexilia lua ex me. Undenam cognitionem tui ra-
Jione mirifica licet inveniri? ex me, Mirabilis \ \
facla est scienlia tua ex me. Arlificium sapienti \ ,
tuae, quo corpus mcum construcluro esl, cogno- . f . >
scens, ex parva fabrica magnum Opificem animad- , \
verto. c Faciamus bominem ad imaginem et simili. ^ , \ -
ludinem nostraro. Paucis, sed salis aperle tamen
, . , \
demonsiratum est anle quae sinl, et ad quem refe. ,
ranlur baec verba. El habet Ecclesia de his demonslraliones, imo vero fldem habet omnidemonslratio- ^ , \ , \
nefirmiorem. < Faciamus hominem. Hinc incipies . leipsum cognoscere. Nondum iirulla molitione haec , . , \ \
vox scripta est. Facta fuit lux, sed simplici Dei , , \ .
mandato dicentis, Fial lux. Coelum, sed sine con- , \ \ . \
, .
sullalione : stellae, sed nulla pi*a?cessil delibcratio :
pelagus, alque innumerabilia maria ad jubenlis vocem exstiterunt. Eodem modo oninia piscium genera, besiia, ei ceie, quae natant, quaeque volant animalia, Dei jubentis verbo facta sunt* Uic nondum esl bomo, etdc bomine habelur consilium. Non, til aliis in rebus d i x i t : Fiat bomo.
Disce prelium ac dignitalem tuam. Non projecit
. ^
maudalo el jussu luam procreationem, sed consi ,
lium ac deliberalio fuit in Deo, quomodo tale ani- ,
mal producerelur in vilam. f Faciamus, sapiens . , ,
consulit, arlifex meditatur. Ecqnid deest arli
:* , \
ejus?Quanam diflicullale adduclus consulit, ut ab \ \
"

1"

solulum c l periectum elaboralumque faciai cbarum

;
opus suum? an ut oslendat te perfeclum esse
; "
apud Deum ? Duas adverte peraonae; unam, quae , , .
loquitur : alleram, ad quam dirigilur oratio. Cur , , ;
autem non dixil, Facito, eedFacramus homincm ? , ,
ul imperium, ac domiiialum inielligeres : ne Patre
cognito, Filium ignorares, u l scires Patrem fecisse , \ \
per Filium, et Filium palerna creasse Yolimlate, , .
laudaresque Pairem iu Filio, el Filium in Spiritu ,
sancto. Commune eorum opus exslilisli, ut ipsos , ,
parilcr adores et colas, ne veneralionero cultumque . " , dividas, ciiro unicam esse divinitalem intelligas. .
Vidc histuriam ex llgura, et theologiara ex v i . Et . * \ , \ ,
fecit
Deushominem.i-cFaciamus,inquit,elfecH:ne
.
mulliplicem Deorum numerum crederes. Si enim jy ,
plures fecisse dicerentur, adduci possent hominee,
ol , l plures sibi Deos confiiigerent. Nunc aulem scri. , , *
piuin cst <Faciamus,iul cognoscas Patrem, et F i - \ \ .
liuro, ct Spiritum sanclum : et, Fecit Deus bomi , ,
iiem:>iU divinilatem conjungas, alquc unam esse
, ,
scias : unani dico, non unitate personaruin, sed
\ , poiestale : wl cum ad adorandum accedis, Deum
. , 0\
unum laudes el colas, uec in Deorum mullitudinein
,', .'
disliabaris. Non d i x i l : Fecerunt bominem Dei.
, \ , \ .
Sod :cFecilDeusbommem.Propria est hypostasis,
; .
hcu persona Palris, propria Filii, propria Spirilus
, *
bancli. Cur igiltir non tres Dei ? quia una diviniias.
, ,
Uuam enim in Patre cernis divinitatem, eamdem
. \ ,
ccrnis m Filio. El qtiam in Filio, eamdcm in Spirilu
\ " \ .
sancto. Quoniani una in ulroque forma, et princi >/, .

9.CI

IN VERBA, FAUAMVS

IIOMLSEM,

E T C , ORAT. I .

2G2

t / * \ * - puim a Patrc in Filio idcm est, idcireo nnus apud

.' ..
nos utriusque cultus, et eadem collaudatio. Nosira*
* ; procrealionis exordium veram conlinet theologiani.
, , \ - tFaciamusbominemad imaginem nosiram.Ad ima.
ginem Dei facli sumus. Quonam modo ad imaginem
cjus? Animos a vulgaribus, et imperilis, ac stullis illis de Deo opinionibus expicmus.
' , \,
Si ad imaginem Dei, inquit ille, faoti sumus,
\ \ , forniam Deus nostrae similero habet: oculis, auri, , * (
bus, capite, nianibus praedilus cst,, coxarumque
) ) * verlebris, quibus fulcitur et insidel, quandoquidem
;
sedere Deum Scriptura l r a d i t * * : pedibus ilem,
* . "
quibus incedii. Talisne igilur Deus ? Recedant ab
. animo luo absurd opiniones. Abjice cogitalionem,
, , , quaeDei inagniiudinem imminuit. Figura vacalDeus,

simplex est, magniludinis et quantitatis expers.
- Noli, cuin de illo cogilas, formam ullam confingere
, . elcomminisci: ne more Judaico magnum extenues.
- Noli corporeis illum cogitalionibus amplecti, aul
, - mente tua circumscribere. Ea csl magniludine, ut
, \ -, \ - coinprebendi circmnscribique nequeat. Magntim
, . cogita, el hnic magno plus eliam atque etiain adde
quam cogilasii, alque ila exple cogitalionem tuam.
^ . Nequeenim, quae iniiuiia sunl, unqtiam capiet. F i xa\ , \ - guram ne finge. Polenlia, simplicitale natura?, rc, , - rum procreatarum tum magniludine, tum pulcliri , , tudlne cognoscilur Deus. Ubiqucest, et omnia com
, , prehcndit, et tangi videriquc non polest. Ampliludo
. Q est quantilale carens, quam non capil animus luns.
\ .
Nec magnitudine concluditur, nec ilgura coercelur,
; \ , \
nec polenlia continetur, nec temporibus compre , hendilur, nee finibus cohibetur. Nihil eorum qtia*
* - sunl circa nos, cum Deo similitudinem babcl. Quo . modo igitur dicit Scriptura nos esse factos ad si , - milimdinem Dci ? quae ad Deum perlinenl, reccn . , , , - suimus : quae ad nos speclanl, consideremus. Nibil
\ , ,
profecto in forma corporis est, quod ejus imagint
* ,
congruat. Est elenim forma corporis caduci ac
* , - fragilis : in caduco autem et fragili non imprimitur
, \ , \ quod corrumpi polest, nec corruptuni ir.cor , \ rupli esl imago. Corpus augetur, imminuitur,
, \ consenescit, immutalur, [aliud in senecta esl,]
\
aliud in juventa, aliud curn prospera utitur valelu * - D dine, aliud cum morbis jactalur, aliud cum meluit,
.
aliud cum gaudet, aliud quando saliatum alque
; \ explelum est, aliud quando sili fameve forquetur,
, , ;
aliud in pace, aliud in bello; alius vigilantis, alias
(
dorniieiuis est color. Vigilans rubore magis pcr . ' fundilur , quoniam calor extra progrcdilur. Dor. >
miens aulcm calore inlus comprcsso pallescit.
; ;
Quonam igitur pacto, quod tol immutalur modis,
eimile sit ei quod esl immutabile ? ei, quod eodem semper esl sialu, id quod nunquam consistil?
Lndarum instar rcs nostra3 nos fugiunt, et anlequam videantur, defltixeriint. Aliud cx alio videtur
bumanum corpus. Ad imaginem nostram naiurae immuiabilis erit caduca similitudo? forma carentis,
quae formam babcl?
' ;
Ubi ergo qtueremus, qiiad imaginem referal?
. ,
Niinimm in iis, quse ipse Dominus dixit. Si quid
ikv , .
meum in mcdium allulcro, id ne suscipialis. F *
9r

i e

Tsal.

XLVI,

8.

563

S. GREGGRH NYSSENl

ciauius hominem ad imaginem et similitudinem

noslram, et praesit piscibus [marie, et volatilibug
coeli, el besliia, el qua sequunlur,] corporene, an
ratione ? lu animo silum est hoc imperium, an in
carne? caro nostra inultorura animalium carne
longe est imbecillior. Qui enira hominis caro cum
carne camelij aut bovis, aliorumque fcrarum comparari polesi, cui collaia facile superatur, ac
vincitur ? In quo igilur cousistit hic priticipalus ?
in ralionis preeslanlia. Quanto eniin corporis imbecillilale bomo reliquis ammanlibus inftrmior
est, lanio est rationis exccllentia superior. IngeiUes
enim moles ac pondcra, quae pro arbilrio suo
transferunl homines, quocunquc volunt, solertia,
non corporis viribus agunlur et permovenlur,
Facismus hominem ad imaginem nostram : > de

\ * \ , ;
, ; ,
.
, \ , \
; ,
\ ^ ; . "
, -^
. *
, ;
.
, . > '*
, \ ;
. *
1

; " ,
, interiori homine loquilur. At enim, dices, tu de
\ , > ;
ratione disseris. Ostende nobis boraincm ad ima, , \ ginem Dei. Estne ratio bomo ? Audi Aposlolum :
, ,
c Licet, inqtiit, c is qui ioris est noster homo,
. , \
corrumpatur, tamen is, qui intus esi, renovalur de
, \ <
die in diem. > Quonam pacto ? Duplicem agiiosco
. ,
hominem, unum qui yidelur, alterurii absconditum,
, . \ ,
qucm ilie ipse qui videtur non cemit. Interiorem
. \ *
igilur habcmus bominem, el duplices quodara
" , ,
modo sumus. Ego enim sum ille, qui intus est
, ' .
bomo.Qtiae vero sunl eilrinsccus, non ego illa sum.
sed illa sunt mea. Neque enim ego sum manus, sed ratio, quae in animo est* Manus autem exlerioris est
bominis pars. Quamobrera corpus, bominis instrumenlum, est animi inslrumenlum : si quidem homo
proprie anirao censelur.
c Faciamus bomineniad imaginem nostram.i Hoc C
* ' ,
est, illi ralionis praslamiamlribuamus.iEtprasit.
, . c \
Non inquil, Faciamus bominera ad imaginem no- . , , '
stram, et irascatur, conctipiscat, el moercal. Perlur- , \ , \ ,
bationes enim non cadunt iu imaginem Dei, sed

ratio perturbalionum moderatrix ac domina. < Et
, '
praesit piscibus. Tibi, siniul atque procreaius es,
. c , imperium est atlributum. Qui magnum in mullos
, \ . \ . >
atinos a rege principatum accipit, bomo ab bomi-
no, a moriali mortalis, non tantam quaulam l u , * ,
oblinet poiestatem. Ille enim a rege princeps .
consliluitur, ut uni tanlum regioni praesit. Tu
; ,
aulem a Dco terrae tolius imperium accepisli. , \ Divinaque vox non in tabulis ligneis, aut volurai- , '
nibus, qiiae a tineis corrumpunlur, sed in ipsa
. . nalurainscriptaest.Pr^esit,quibus autem praesil ? D . ,
His nimiruin omnibus : Praesit piscibus, bestiis
, , ,
terrac, volalilibus cocli, el universis animantibus,
, \ . > ,
quae movenlur super lerram. dixit, Faciamus
' \
bominem ad imaginem et simililudinem nostram,
, \ 5
el vescatur ex omni ligno fruclifero, quod fruclum
.
habel in semetipso. Secundo loco ca, qua3 ad
.
carnem perlinent, constiluuntur. Primo autem, ac
.
polissimum illa, quae ad animum spcctam. Prima
, . \ ;
nobis imperandi poteslas decernitur* Ad imperan \ ;
diim nalus es, homo. Quid ergo perturbationibus ;
servis ? cur digniialem abjicis tuain ? cur te poc" , \ ^
cnio tradis in servilutem ? cur le consliluis man ;
cipium diaboli ? Rcriuu conslilulus cs prinrops :
; :
1

IN YERBA, FACIAMUS
, E T C , ORAT. 1.
266
265
, cur nature t u gravitalcm projecisti ? At servus
diceris : cur mceres corporis servitule, ac noit
; "
polius principatu tibi a Dco Iradito gaudes, et
,
, gloriaris? Gum vides domimim luum voluptali
mancipatura, teipsum autem lemperantem, nonne
, ,
. $
intelligis, te nomine duntaxat esse servum, illum
contra nomine tanlum potiri dominalu, re aulcm
* \ !
in gravissima servituie delineri ? illum scorlo
,
devinctum, et obslrictum cernis, iu autem scoria
; " , c
dcspicis atque aspernaris. ltaque tu perlurbalionis
, \ ,
dominus es, ille voluplaium, quac abs le deviclai
, .
sunt, servus. Faciamus ergo bominem, et pracsit. %
Ubi est imperandi vis, illic et imago Dei.
Praesil piscibus. > Prinmm nobis dalum est i m ,
. , B periuminea, quae habitaiione a nobissejuncta sunt.
Non dixit , Prasil animanlibus, quae simul cum ip
,
so sunt educaia, sed piscibus, qui vitam in aquis
.
dcgunt. Primo igilur nobis in pisces tradilum esl
. \ ;
imperium. Quomodo aulem piscibus imperamus ?
,
Si propter lacura aliquem couspicoris, facile poies
. smimadverlere, quomodo ad umbram tuam onines
trepident ac conlremiscant. Quis hcrus familiam
, \
lumulUiantcm doini repente consislens ita sedat,
; prasenliaque sua cimcta in ordinem redigit, et
, ; universum nalanlium gcniis ad unius bominis
, $ . - aspectum figurara mulat, ut non amplius liberc
degerc, ncc per niaris lacusve summas undas natare
,
audeat ? Delpbinus ipse, qui inlcr animalia, qux in
, ,
, . ^ aqnis degunt, plurimum polesl, bomincm verelur,
"
el observat. Sic homini in ea dalus est principalus.
, ; Quid, cum ralione ad illa accedis, et omnia supe , ras, nonne illis dominaris ? Animadverli ego solcr ,
tiam hominum, qui liainis ad cctos capiendos
confeciis, alque esca pro raiione magnitudinis cp .
rum degluticntium adjecta, suminis illis funibus,

quibus banii suspensi sunt, ulres ex altera parle
\
venio plenos alliganl, eosque pensiles dcmiilunt
, , \
super mare. At immania cel-e hamos simul cum
. esca degluLienlia, utres quidem in profundum ira, ,
hunt, verum, cum ea sil ulrium natura, u l sursum
. *
tendant, rursum ad maris superficiem relrahuntur,
, et cum suo confixa nulrimento sursum et deor , \ \
sum tumultuantur, jactaiaque obslupescunl, t
, D raodo boc, modo illoc dimetiunlur mare, donec,
. , \ multo frustra labore consumplo, defessa fameqtic
, domita, alque hamis comprebensa tandem occi , , dunt, el cum ulribus Irahuniur, et venatoris prada
, fiunt, ceduntque parvo grandia, imbecillo yalentia.
, , '
Quid ita? Quoniam is, qui ralionis prastantia
, . ;
dorainatum est assecutus, tanquam mancipia ne ,
quaro, ac fugitiva per vim ad officium rcvocat, quae
alio [pacto adduci non potuissent, iit cum ullro
' ,
parere noluerint, necessario serviant. Adeo vis
.
imperandi a Deo horoiui irisila et ingenita ubique

palet. Ex quo fit, ut ei et xiphiae seti gladii, et
. , \ - zygaense, ei balaenae, el serr, c l v i l u l i marihi, ec
, \ , \ , \ , \
reliqua terribilia celorum genera subjccta sint.
,
.
1

PATROL. GR,

XLIV.'

267

S. GREGORII NYSSENl

<m

Praesit piscibus maris, et besliis terrae. Gravem

,
ac frcndeutem leonem non aspicis, cujus vel no . ,
men ipsum ferri non potesl, fremitusque terram , 6 \ , \
trcmefacil? Eequod tantum cst robur, ut impeium
;
ejus queat suslinere? Nullum animal tam viribus , ;
confidit suis, ut leoois vim perferre possit. Atla- ,
men illum in parvo vivario inclusum vides. Quis . '
ipsum cobibuit, ac domuit ? Quis exiguum ingenli .
animali carcerem excogitavit? Quis raros caveae ; 0
lignese cancellos exstruxil ferae, quo respiraret, ne ;
suo ipsa anbelitu suffocarelur, sed Ubere animam ,
duceret, secureque dcgercl? quis?nonne bomo? ,
Is saBvissimas quasque feras sibi ludum facit.
, \
Nonne panlberas illudit objecta charla, depictam
; ; \ ;
hominis sptttiem praferente? Illse correpiam char-
tam fliscerpunt : bomo vero infra posilus ferarum ,
stultitiam deridet. Nonne igilur omnibus antecellit?
; \ , *
Quid de volucribus dicam? in aera non ascendit
,
homo, non enim babet alas : at aviura volatum
.
vi rationis assequitur. Nibil enim rationem coer; ;
cere polest. Haec, qua3 in profundissimis pelagi
*
parlibus sunt, scrutattir. Venatur ea, quae terram

incolinU : capil, qiise versantur in aere. Vidisti
. .
aliquando in summo arboris ramo insidenlem vo, ,
lucrem securam, alque homines aspernanlem, banc
. *
lamen pucr ludens comprebendil. Calamos euim
;
calainis subjicit, eosque summos illinil visco. Tum
'
per ramos, ac folia clam ita disponit et locai, ut
,
, \
\iscuin apparcat oculis volucris in sublimi
vcrsantis : atque in exiguo conlactu superal, ^ ,
obstriclamque teuul eam, quse aerem incolii, quae
\
,
in setberc vagalur. Infra mancl homo, infra cst \ ,
illius manus, scd ejus ascendil cogitatio. Atque ila
? ,
nibil est, ad quod ille arte non perveniat. Alites , .
relibus, sagiilisque pelil, et earum avidiores esca , \ , '
allicit. Nonne aliquando vidisli aquilam inbiantcin
, \
pra?dse, plagis irreliri? Sic quae volalu sublimia
. >. petebat, bumanis illecebris deorsum trahitur. Om ,
nia bominis manui subjecit Deus. Orbem univer . \
sum complevii, et boinmcm principalus experlem
,
esse noluil. Ne dixeris te ab iis, quse in aere ;
versanlur, superari. Ralione cnim et illa tibi sub- .
jecia sunt, sicut eorum, quae per terram gradiun , \ lur et serpiiDt, ralione dominus es. Vides in quo
, \
ronsislat te factum essc ad imaginera Dei ?
D . ,
; , f \ \
. ' ;
Et fecil Deus bominem. Quid igilur est homo?
\ .
Ex iis quae de ipso cognovimus, et audivimus, eum
; \
dcGniamus. Neque euim jam opus est, ut alicnas
, . dcfinilioiies muluemus, neque eas ab extcrna vani- ,
latc sumplas in oralione verilatis inseramus. Homo . "
est opus Dei, ralione praeditum, ad ejus a quo , '
creatum est, imaginera factum. Si quid amplius in
. ,
hac definiiionc desidcralur, considerent i i , qui multum in caducae sapientiae etudiis elaborarunt.
. '
Ad imaginem Dei faclus est bomo. t Et bcnedixit
,
Deus homini, el a i l : Grescile, et rpuUiplicamiui,
, \ , \ ,
et replelc tjrram. > Eodom mod> benedixit eliam
. ,

270
/i< MLSEM, E T C , 0 R A T . 1 .
piscibue.
f
E
l
dixit
Deus:
Producant
aqua?.
rcptilia

animarum viven^ium, et factum esl ita. El ait Deus:
, ", \ ,
, \ , \ Crescite, et multiplicamini, et replele aquas. > Quid
. ; ' \ igilur, inquies, amplius est mihi? Necessario hscc,
, . - quaD communicavil eliam tibi, et alia propria le
\ , manent munera. Crescis enim, quemadmodum et
' \ reliqua animalia, et paulaliro per incremenla ex
. \ \ parva ad juslam perfectamque magnitudinem per\ \ , venis. Sic el equi, et canes, sic et aquilse, et
cycni, ct cactera animantia eduntur parvula, pau , latimque per assiduas accessiones ad absolutum
. perveniunt augmentum, rursumque paulatini ad
, . c - minorem moiem revertunlur. Quae igiiur naturae
, > , , , communia sunl, ca iargiius est eliam nobis. Creecile, id esl, enutrimini, el cum parvi genili silis,
, \ .
magui evadite, et increnienti sit tenmmis. Neque
,
\ enim quoniam in primo septennio ita verlimur, ut
allcro septennio in aliam aBtalem imniulemur, sic
,
in
onini vila debemus per seplennia de selale in
, ' aelatem
commulari. Primum scptennium puerilem
. *
. " , aetatem conlinet, cujus aetatis lerminum indicat
. . dentium inimulalio, cum in locum eorum qui
, - cecideruni, alii succrescunt. Allerum rursus au, . gmenli prtncipium fit ad fir.em usque anni quarti decimi. Atque haec est secunda in pueris immuta , , ,
, lio. Nam q u i primum est infans, aut puerulus,
. - tum tit puer, posl autem puber, ac deinde vir, et
, bic incremenli termini preftgunlur. Crescile igilur,
, - non Ua lamen, ut si quis cenlum annorum vilam
assequalur, a primo anno ad cenicsimum usque
.
semper atigmenlum suscipial. Ea vox, Oescilo,
* ' .
sapienler dicta prudenler adbibet modum. Crescite

ad certum terroinum, non cominua perpetuaque.
, \ .
auclionis mensura. Pro ralione enim primac illius

in ulero conslilutionis, crescendi termini prascri , ' pti sunt. Ea namque conslituiio convcnientem cre
scendi opportunilatem conjunctam habel. Denies
. ,
exciderunl
: cognoscimus incremenli quantum ac .
cesseril. Filiolum, cum tertium aHatis aniHim i m
plevil, melitur paler. Duplo enim major, quani
. "
tunc
sit, futurus est Hle, cum eril perfeclus vir.
, \ ,
Hunc
habel bumana nalura terminum atque mmi .
surani. In primo secundoque septennio abundat
, ,
humiditas, mox deficit, caliditas manot, membra
\ .

eorroboranlur, in principio imbecilliores sunt ho ,

mines,
cum nondum perfecli sint. Reccns enim
, , illorum caro compacla est, eaque minus esl ad
, \
perferendos labores idouca. Levitalem duntaxat,
, .
agilitaleraque (unc animal acquisivil. llaque, quo , \
. \ - jiiam in lertio septennio altuudinis augmenlum
perfectum est, lala deinceps corporis amplitudo
.
comparatur.
Eteniin posleaquam nalura a labo, .
ribus
i
n
altuiu
augendi respiravit, i n latum incipu
,
. progredi, et sedilicii sui fasligium, lanquam fundameiilis substratis adauclisque, fulcit atque con \ ,
, \ - firmal. Agii baec quidem ipsa nalura ordine suo.
Cujus tamen ordinis vis pendet ab illo primo Dei
, \ ,
niandaio, quod semel editum per omnia ^uae pro%\ .
creanlur, ad fineni usque progredilur.
. 369

IN VERBA, FACIAMVS

271

S. GREGORII NYSSENI

272

, \ ,
.
Crescilc, inquit, ne in uno scmpcr slalu res , \
permanerent. El< mulliplicamini, ncinuno tantum
, > , \ ,
consisterent, sed numero propagarentur. Et re \ >
plete terram. Replete, inquam, non babitatione :
) ,
nimls enim angnste degeremus, si loia a nobis ita
terra compleivtur : sed imporio , et potestate,
.
(|uam nobis in ipsa terra donavil Dcus. < Rcplete , . \
lerram. Non utique qua parte nimio solis ardore ' ,
combiista est, ncc ubi glacie immensuque frigore , \
obriguit. Has enim regiones, non coegil Deus . "
bomincs, u l incolercnt : sed nos tlominos consli- \
tuit, nt terram oinnem imperio replcremus. Nonne ,
replemus eam, quando ralione dimeliendo cogno- \ , \
scimus, quania sil ejus pars calore exusla aique ; ,
iuiiabiiabilis, quantaqtie ad boream exposita, quae
;
propler frigorum vim inulilis est, et coli non
, .
potest : nonne terram replevimas? Nonne quod I R , ca utile erat, elegimus, quod autem ad Iransigen . dam viiam inutilc, abjecimus ? Dicendo, Repleie , ,
tcrram, > nos terrse dominos constituit Deus. Nec, , ^ . f l
quia universae usum non habemus, ideo non sumus ^ , \
illins domini. Neque tu tolius irumcnli, quod ,
cmisti, idcirco non es dominus, quoniam pars ,
ejus csl ad comedendum utilis, pars inuiilis. Sor * ,
des, lapidcs, paleas, et si quid aliud, quo vesci .
commode nequeas, immixtum est, excernis et ,
abjicis, quod autem purum est seligis, el ad usuro ,
ci victum reservas tuum. Sic terra nobis donata
. , ,
cst, parlim ad habitandum commoda, partim ad

VSTO

arandum colendumque necessaria, parlim ad pa-c ; < \ ,

\ , \
scendns quadrupedes apta. Dic rnihi, nonne pos , \ .
smn arbilratu meo terram disponcre, quando mu , ,
nere illius, qui mc procreavit, dominus ejus stim
constitutus? Et prsesit piscibus maris, et bcsliis . \
*
lerra. Ila nobis benedixit Deus, banc legem lulir,
banc largitus est dignitaiem. Et fecil Deus bomi- , ;
'
nem : ad imaginem suam fecil eum. > Nonne demonslrationem hanc essc mancam vobis declaravi? ' . , ,
c * . > .
f Faciamus bominein ad imaginem et simililudinem
\ ;
noslram. Unuin babet proereatio, ad t imagincm,
numi]uid allerum deest, ad < simililudinem. An ;
\ ;
aliter decrevit, aliter fecil ? Numquid emn in procreando pocnituii? An esl inGrmilas in procrea- ' ; ,
\ tlone, ut aliud consuluerit, aliud effecerit? An est
in sermone nugaiorium aliquid, et supervacaneum ? D . c ', *
. " ,
ut idera forlassesil, Faciamus hominem ad iroagijiem,> el < Faciamus ad similiiudinem : et qui ad . ,
\ \ . (
imaginem dixit, ad simUitudinem dixisse videatur.
At si hoc modo intellexerimus, scriptorem accusa- , . .
bimus. Etenim si sic babet, vox vacat, el bis
'
idem ponitur. Dicere aulem verbura aliquod in
\ * .
Scriplura redundare, est grave ncfas. Quod si nihil redundal, nibii esl inane, mbil supefvacuum:
ergo necesse esl hominero esse faclum ad imagincra et similUudinem Dei.
Gur igitur non d i x i t : Et fecil Deus hominem ad
; imaginem el simUiludinem suam ? Quid ? non , \ '
tuit fortasse? impium est id dicere. Decreti oum
\ ' . ; poenituil? nefarium islud vel cogitare. Numquid
. ;

275

1 VERBA, FACIAMVS

HOMINEM,

E T C , ORAT. f.

271

pw . ' \ ; ^ dixit, et consilium inulavit ? Minime vero. Ergo

. , neque Scriplara hoc dicit, neque Crcalor non potest, neque consilium irritum fuit. Gur igitur si , .
; ' lenlio id pretermiasum esl ? Faciamus boniinem
ad imaginem nostram el similitudineni. Unum in
\ * . ,
, . crealionc, allcrum in eleclione positum est. Nani,
' ut fieremus ad imaginem Dei, dum principio pro *
crearemur, oblinuimus. U l aulem efficiamur ad
. ejus similitudineui, proposilo voluntateque conse * - quimur. Atque hujus quidem, quod ad arbilrium
. ,
perlinet ac voluniatem, polestas nobis inest, re au , * , tem et factis ipsi praestaraus. Nisi Deus antever * ,
lissel dicens, cum nosefliceret, < Faciamus, i e l f ad
, similitudinem, nisi nobis eam largitus esset pote. statem, ut ad ejus sitnilitudinem eflingeremur,
7, nunquam essemus illura viribus noslris assecuii.
. ?#
, Nunc autem potestate nos fecit siniiles Dei. Pole , statem aulem Iribuens, ul ejus similes redderemur, permisit nobis, ut essemus illius sirailitudi , , - nis effectores, quo merces operis nostra foret, ne
. " - nostra simiUludiim laudepi aitferret. Quando enira
, efllgiem aliquara cernis diligenter elaboratam, <*
, . " exemplar optime referentem, non ipsam laudas,
\ , \ sed pictorem adiniraris. Quapropter, ut mea, non
' . ' alterius essetadmiralio , reliquil mihi, ut ad ejus
, * simililudiriem fierem. Ex imagine babeo, t ralione
. sim predilus; ex siiuililudine aulem, u l bonug
. eflkiar. Estote perfecii, sicui Pater vester coelestis
* ; " perfeclus cst. Vides quomodo nobis Dominus i l \ \ , >.\ \ ^ ld ad simililudinem reddal? Quoniam solem suum
o r i r i facit supcr malos et bonos, el pluit super
\ . ,
, * justosel injuslos. Si oderis scelera, si iiijuriarum
memoriam deleveris, si heslernas simuliates, et
, , .
inimicitias oblivione voluniaria deposueris, si fra , .
trem amore, benevoleniia, benignitate, roisericor\ , \
dia complexus iueris, Deo similis evades. Si mju ,
rias ex intimo corde remiseris, Deo similis cvades.
, *
Si, qualis esl erga tc peccatorcni Deus, lalem lc
, *
praebueris delinquenti fralri, lua erga proximuoi
.
luum misericordia Deo similis evades. Habes igi , , .
tar Imaginera ex eo, quod rationis es conipos;
* ,
siwilitudinem aulem, quia virtutem, probitalem et
, bonitatem amplexaris. Suscipe igiiur viscera mise .
* . * - ricordias, beneficenliam exerce, ut induas Cbristum.
xrfva. * - Per quos enim misericors et beoignus es, per cos
Christum indais, Christique necessitudine et con , * .
; ; junclione cum Deo conjuugeris ac devinciris. A t , que hoc modo bistoria est bumanx vita3 institutio
; , atque inforraatio. c Faciamua hominem ad imagi -, ^ nem. > Habel homo in crcatione sua, ul sitad ima ,
ginem, Oat ad similitudinem. Ubi tibi gratia? Quamobrem coronaris? Si Greator omnia dedit, quomodo tibi patel ascensus in coclum? UnuHi igilur dedit,
alterura inchoalum reliquit, utte ipse perilciens dignusiias, qui a Deoprsemiuro etmercedem consequaris.
. Quomodo igtiur ad siimliludinem eflicimur? Per
* ;
Evangelium. Quid enim aliud est, esse Ghristia. ;
num,bisi babere cum Deosimililudineni, quatenus
.
capilhumana natura? Proinde, quoniam accepisli,
, ,
ut esses Christianus, operam da, ut sis Deo simi. ;
lis : induc Cbristum ; quo autetn pacto illum i n ; dues, nisi ejiis sigueris noia? nisi bapiismum sus ; , ,

275

S. GREGORIl NYSSENI

27

cipias? nisi capias incorruptionis indumentum? , ;

Repudias siinililudinem Dei? si dixissem tibi, Age ,
dum, eslo similis Regi, nonne amicum me ac bene- , ,
licum cxislimares ?Nunc autem volo te Dei aimi- , \
lem esse, et oralionein le dcum eiDcientera fugis
* .
ci aspernaris ? et aures obstruis, ne verba salutis
, , ;
exaudias? < Et fecit Deus hominem ad imaginem
, \,
^ .' '
suam. > Hominem (inquit mulier) ita scriptum esl,
\
ui vir lantum inlelligatur. Quid igitur ad me? At ne
, , "
bomiuis appeMaiione virum duniaxat intelligeres,
. \ '
subjecil,i Masculum elfeminam fecileos. Elmuiier
perinde atquevir ad imaginem Dei facla est. Eum- , .
, ,
deui bonorem habent amba? nalure, pares virlules,
. , .
eadein certainina, idcm judicium. Ne dixeris : Sum
, .
imbecilla. Imbecillilas in carneest, in animo autem
vis ac robur. Quoniam igilur aequalis esl virlus, ^ , .
par etiam stl bonorum operum detnonslralio. Non
.
.
lemere mulieri ea dala cst molliludo, sed ut ad
buraanilatem facilior sit, ad misericordiamque pro, , pensior. In rebus aulem, quae fortiludinem poslu.
lant, robusta est, in vigiliis el laboribus conslans.
;
Quando poiest hominis nalura cuni ft-minae forliler

vitam agcntis nalura coniendere? Quando potest
, ,
homo iirmam mulierem in jejuniis continentiam
, \ ;
irnitari? Quando potest aequare sedulum earum in
precationibus studium, piam ad lacrymandum pro- , ,
pcnsionem, et prcnam ad benemerendum facilita- ,
, , tem? Vidi ego femiuam clam bonesfcissimo ulentem
.
furandi gonere. Hac inscio rnarilo de re familiari
pauperibus largiebatur. Pro viri felicilaie, pro fa- Q \ .
, , milise prospeiitaie, pro incolumilale filiorum im .
porliebat celans viniro, sed pro ipso viro. Pro ipso
donabat, qtii factum nesciebat. Id enim prsestabal
' . , in gratiam illius, qui videt in abscondilo, nec bene- .
faria sua divulgabat. Et mulier igittir babet, u l ad
\ . rmaginem sit. Ne consideres bominem, qui extrin \ , ^
secus esl. I!le enim esl tanquam velum. Animus
.
auleni sedct intus in velo eiiam corporis imbecilli. Animi bonore sunt aequales, in velis est differenAta.
,
Quamobrem, ul Deo similis fias, liberalilalem
amplcciere, beneOccnliam exercc, iniiocentiam se- , ,
\ , , clare,fralcrnoomncs amore, benevolentiaqueprose ,
qircre, scelera fuge, pcccati perturbationtbus domi. ,
nare.c Elpiscibus pra33it.Ul piscibuspraesis raiione
carenlibus, perlurbationes el animi molus ralioni
conlrarios supera. c Etpraesit besliis. Impera be- ry ,
siiis omnibus, quae sunt in te. Quid?inquies,egone
. ;
; \ ,
in me ipso bcsiias habeo? Tu vero bestias habes, et
. easquidem innitmerabiles, plurima in te cst besttaium miiltitudo. Ac ne mc conuimeliostim exislimes,
, . ,
dic, amabo, parvane beslia esl iracundia, quando ; ;
latrat in corde tuo ? nonnc ea csl quovis cane cru-
delior? Qtoid? in callido aninio tuo dolus lalitans,
; nonne quovis urso fraudulento saevior esl? Quid? ; ;
, nonne fera est bypocrisis vel immanissima ? Qui
aulem impetu rapilurad contumcliam, nonnescor; , ;
; *0
piusest? Qui praexeps ad viudictam uliionemque
; " , , feriur, nonne est vipcra gravissima ? Quid avarus
ipse?nonne lupus esl rapacissimus? Nulla in nobis
, \
. \
f^ia uon inveniuir. Qui feminarum amoribus i n -

1 VERBA, FACIAMUS

HOMIXEM,

E T C , ORAT. I I .

278

, - saniunl, nonne furiosi sunl equi ? Equi auialores,

. .
inquit, et emissarii facti sunt, unusquisque ad uxo , , rcm proxiiui sui hinniebat. Sic in alicujus ferje
;
naturam quisque converlilur, prout aliquo animi
vilio perlurbationeque vincitur. Ex quo fil, u l i n , \ numerabiles m nobis sint ferae. Credis igitur Le
\,
ferarum esse dominum, ac principem, si illis, qujc
; , - foris sunt, imperes, eas aulem quae intus versan , lur, non doraes ac regas? Quorsum libi raiio, qua
- leones vincis, eorumque fremitum non reformidas,
, ;
cum ipse denlibus frendas u l leo, et prae iracundia
" , , vocem confusatn, et perturbatum clamorem emit, , . tas? Quid enim gravius, aut acerbius est, quam
, \ cum iracundias furor lolus erumpere nititur, nec
intus ullo modo conlineri potest? Cura ab aliqua
.
, ' perlurbatione victus esl bomo, non jam ipse i m . , , perat, sed in ejus aniino perlurbalio dominatur.
. - Quamobrem, cum ita crealus sis, ut bestiis inipe , , res, et serpentibus el volatilibus, perlurbationibus
. - impera. Ne permiitas cogilationem tuam sublimcni
, \ . vagari. Ne sinas animum luurrt levilale inslabilem
" \ , fcrri. DaUiui est libi, ut avibus praesis : absurdum
. eril, si visco volilanles illas ita capias, u l ipse Icvis sis, efferarisque superbia. Nc sublime3 spirilus
0 .
lollas, ne intumescas, ne tibi nimium placcas, aut
" , ; , plus de te senlias, quam patiatur humana coadi . - lio. Nc laudibus inilatus exlollaris, ne te ipse jactites, aut magnum aliquid esse putes. Alioquin eris
, \ ,
volucrura similis, quae nalura levcs et inslabiles
.
, Q huc illuc assidue feruiilur, et volitaut. Tuum i g i \ , < tur animuni moderare, eique impera, si vis rebus
. omnibus iniperare. Hac ratione nobis in aniinantia
. Iributum imperium nos monet, ac dispotiit, u l ipsi
, . " nobis imperemus. Turpe enim est, ut, qui domi
,
suae servusesl, genlibus dominetur, et is reipublica
* , iractet gubernacula, qui scorli nulus observat,qui
. meretricis arbitrio regilur. Familiam propriam
, \
oportet recle gubernare,et, quae inlus sunl,ralione
\ alque ordine disponere ac moderari, nec i n alios
, velle imperium exercere, cum raiio iis, quibus
- imperare debet, sese subjecerit. Si res tuae dome ,
sticac confusae perturbalseque sunl, ut bonus me , , dicus te ipsura cura. Nosmetipsos primum curemus.
, \ Nemo, quod leonemnon viceril, condcmnaiur. A l ,
, D qui non superavil iracundiam, passim irridelur.
\ .
Qui perturbationibus non est superior, merito v i luperalur; qui vero feras immanes superare non polest, nulla reprebensione videlur dignus.
haec quidem baclenus Dorainue : cujus providentia faclum e s l , u l haec scriberenlur, quique debilem
alque baesilantem linguam noslram a d j u t i t , ut ea vobis ulcuiique explicaremus ex nostrae cogitatioais irobecillilaie, exiguaque verilatis adumbratione; quique magnos vobis Lhesauros prap.benl, ex parvis
magoa, et minulis seminibus perfeclos cognilionis fruclus subministret, el nobis omnibus landem
largiatur, u l absolulum divinorum sermonum fruclum perripiamus in coelis, cui gloria el impe.rium in
sscula saeculorum. Anien.
ORATIO I I .
'.
Sapiens ille Salomon, non sapienti verbis ad
, ' , suadendum aplis, sed doctrina sauclt Spirilus. eni ditus, in big quae paulo ante a nobis lecla sunt,
, < , \ - hominem cxlollens cxclamabal, c Magna, inquiena,
res est bomo, et praeclara, vir misericors. > Ego
. '

279

S. GREGORll NYSSENI

280

autem stulte mecum ipse reputans, tum quae mihi , \

, animus suggerebat, lum qua ex Scriplura didice- \
ram, considerabam, quonani modo magna res esset
. , '
horao, cum mortale sit animal, innumerabilibus , ,
obnoxium perlurbationibus : quippe qui ex quo in
,
Jucem est edilus, ad senectutem usque perpeluo \ " ,
innumerabilium molesliarum et incommodorum
, ;
examineconflicletur, de quo scriplum est: Domine,
, ; \
quid est homo, quod memor es ejus,
aut filHj-s , \
hominis, quia reputas eura? David ut animal vile
.
despicit bominem, quem Salomon u l magnum et

praclarum quid effert et commendat. Hanc mibi
.
dubitalionem adimit bisloria, quae de bominis oriu
,
legilirr. Nunc enim audrvimus Deum accepisse de
. ,
limo terrae, aique bominem formasse. Quibus ex
\ .
verbis ei nibil et magnum quiddam esse bominem R , \
intellexi. Si naturam lantum ejus aspicias, nihil
* ,
esl liomo, el nullo pretio dignus : sin honorem,
. ; , ,
quo affcclus esl, consideres, magna res esl, ac
\ .
praeclara. Quomodo locutus est Deus ?Fiat,inqtiit,
. , ,
lux, et facla est lux. > Perpende bominis et lucis
0
procreaiionein. D i x i l : Fiat firmamentum, letraa , \ , \ , \
gnuni supra nos coclum extensum est, verbo Dei eon , \ fecum. stelhe, cl sol, ct luna, et quascunquevel
, ,
oculis cernimus, vel animo comprebendimus ma , \ ,
gniludines, verbo, ut essenl, assecuUe sunl. Mare,
,
el terra, et ornatus eorum, lain varia tum anima p . " , ;
lium tum plajUarum genera verbo facta sunl otnnia.
, , ,
Ilomo quonam faclus est niodo ? Non dixit : Fial
.
bomo, ut dixil, Fiatfirmanienlum. Amplius aliquid
, ^ *
cernis in homine quam in luce, quam in coelo,
. c
qtiam in iuminaribus. Omnibus anlecellit hominis
\ .
procrealio. < AccepilDeus: inanu propria dignalur
corpus noslrum formare. Non jussil angelo. Non,
,
ut cicadas, sponle sua prolulil boniinem lerra. Non
. '
minislris Poieslalibus hoc illud faciendum manda- \ , . "
vit, sed manu sua benevolus artifex lcrram accepit. , ;
Si illud quod sumptum est, aspicis, quid homine , ,
vilius? Sin anificemconsideras, quidhominemajus? , \ .
Quemadmodum propier materiam eo nibii abjeciius, sic propter effecloris digniialem praeclarius nihil.
EtaccepitDeus.iCurautem, cumanledictumsil,
\ . ;
Elfecit Deus huroinem, bic in ejus procreatione,
, \ > lanquam id non iiitellexerimue, in historia dicitur: ,
c Et accepil Deus pulverem e lerra et formavit ho , \
minem? Tradidcrunl jam qaidam verbum ilhid, JJ \
Formavit, > ad corpus reiern : *ecit> autem, ad
. " , airimum.Quse quidem ratio forlenon abhorret a \ero.
\
Ul cum exponendum esset hominem esse faciitm ad
\ . " .
" , \
iinaginem Dei, scriptum sit, Fecit : cum aulem
, ' ,
esset cxplicanda, quae ad corporis conslUutionem
* \
pertinerent, eavox, Formavit, adbibita fuerit,
prxsertim cum David ipsc discrimen horum vcrbo- , c .
runi docuisse videatur, dum dicerel : < Manus tusc \ \
c
(ecerunt mc, et formaverunt me. > Fccit homineni
inlerioreoi, exleriorem formavit. Formare enim . ,
^ongruit luto, facere autcm imagini Dci. Quam- . \ *
' . " ,
obrera formata est caro, animusvcro faclus. Expo . \
siiis igitur anle, quaB ad conslituendum animum
s-jeclanl, nunc ea narral, qu% ad coFpits conflan- , \

281

JN VERBA, FACIAMUS

HOMINF.M, E T C , ORAT. I I .

WZ

. * xa\ dum perlinent. Haec sit una ratio. Aliera est, qjuod
; \ ) '
illic rera sumroatim perstrinxit, bic modum, quo
. " facia est, explicat et enarrat. Ante fecisse Deum
, .
audivisti: nunc quo modo fecerit, intelligis. Etenim
, si simpliciler scriplum esset: Fecit, cogitares ho, , , ." minem fuisse factum, nt feras, ut cete, u l planlas,
, - ut herbas. Quocirca ut te cura agreslioribus i n { \ telligeres nihil babere commune, Moyses proprium
. . et singulare Dei iri te creaudo artificium explicavit.
.
f Sumpsil Deus pulverem e lerra. Tunc, quid Deus
, \ . iecerit, d i x i t : nunc, qua ratione fecerit, exponit.
. Pulvcrem sumpsit c lerra, hoininenique propriis
. * roanibus furmavit. GogUa quemadmodum formalus
, ,
sis, hoino : nalurae luae aniiicium considera. Dei
, .
manus est illa, quae le foruiavii. Cave ne Dei opus

flagitio coinquinelur, ne peccalo pervertatur, et
. , excidas e manu Dei. Tu es vas a Deo ficlum, alque
. \ conflalum, lauda effeclorem tuum : neque enim

aliam ob causam factus es, nisi ut ad Dei gloriam
, * celebrandam esses instrumenlum accommodalum.
, \ Ac divinae quideni gloria? celebrandae materiam libi,
* , tanquam liber scriptus, suggerii orbis bic univer . sue. Tibi enim mente prsedila ad veritatis cognitio.
nem nunlial ex se magnificeniiam Oci. Quaproptcr
eorum quse dicla sunt^ recordare.
< \ ,
, \ , \ . >
, , .
, , ^
.
,
, ,
,
, ,
, ' .
, , ,
\ , \ ,
, .
, \ ,
, .
, *
\ . \ D
, , ' . \ . , \
.
*3 , ,
.
'
.
. ; 01
, . ,
> .
' $ .
.
, \ * -

c El benedixit eis Deus, et a i t : Crescite, et mulIqriicamini, ei replele terram. > Duplex est increraentum, unum corporis, allerum animi. Augelur
animus, cum disciplinis excolilur alque perlicitur.
Corpus autem crescit, dum ex parvo ad juslum ct
congruentem magnitudinis modum accedit. Crescile
igilur diclum esl ralione carentibus animalibus, ut
ad naluralem corporis perfeclionem pcrvcnirent.
Nobis aulem, ut interioris hominis progressu aecenderemus ad Deum, quemadmodum faciebat
Paulus, quae quidem relro sunt, obliviscens, ad ea
vero quae sunt propria, extendens seipsum. Augmentum Gl contemplatione, pietatis cultu, dum
ad melioru progredimur, dum eorum, quae vera
sunt bona, cupiditate quotidie magis inflammamur,
dum quod pracessit, post nos reliiiquimus, et ad
id pietalis quod reliquura est, pro viribus contendimus. Talis erat lsaac, de quo lestimonium illud
Scriptura prodit, quod proficiens crescebat, donec
roagnus effectus esl. Neque enim consistebal, neque paululum auctus decrtscebat, sed magnis semper spatiis progrediebatur. Crescebat virtuluio
eludiis, et ofliciis : crcscebat magna modesliae ct
temperantiae progressione ; crescebai jusiitia ct
aequilule. His gradibus ad virilem aetalem pervenit.
Sic progrediens et crescens vir justus ad sunimum
boni fastigium exlollilur. Crescite igilur perfeciione
flla, quae Deo placet, quae fU in boroine inleriori.
Multiplicamini Ecclesiae foecunditate. Ne iu uno
concludalur cognilio Dei, sed in omnem tenara
promulgclur salulis Evangclium. Mulliplicamini.
Qui? Tos, qui in Evangclio geniti eslis.Replel^
terram: > carnem vobis ad minislrandum dalani
bonis actionibus replcic. Rcplcaiur oculuS earum

2S3

S. GREGORll YSSENl

18*

reriun aspeclu, quse rectac sunl. Repleatur manus .

operibus bonis. Repleantur ilidcm pedes ad visen- . * ,
c . \
dos pauperes, el ad ea, quae oportcl, exsequenda
pruficiscentcs. Omnia deiiique uiembra noslra re- , '
\ , .
pleanlur observaiione mandaloi uin Dei. Hoc signi , * \
fical ea vox, c Roplcle lerram. Aique illa oralio,
quae conimunjs esl nobis cum reliquis animanli- ,
bus, proprie referlur ad nos, cum inlelligilur ex ,
ea ratione, qua bonorati sumus, el facli ad imagi- .
nein Dci. Crescunt euini cjeiera animalia corporeis incremenlis, nos auleni incorporeis, et ad spiriteni
pertinentibus. Alque illa quidem terram replent inulliludiite, nos autem lerram corporis noslri bonis
conjunclam, bonis operibus replemu*.
t Ecce dedi vobis omne lignum habens fruclum in
*
seaietipso, ul sil vobis in escam. Ne prailercur .
rai Ecclesia. Omnia legilima sunt. Non dixil : * . ,
Dcdi vobis pisces ad vescendum. Dedi; vobis , cctc, et replilia, et quadrupeda. Non enim ob , ,
id ea creavit. Sed prima lex conccssit, ut frucli- , . ''
bus vesceremur. Adhuc enim paradiso digni pu- labaniur. Ecquod bic latet myslerium? Nobis el . "
besiiis, et volncribus dali sunl fruclns, el berba, ; \
ad vescendum, et volucribus coeli, el omnibus ani- \ ,
inanlibus ierrac. Alqui mulia cernimus animalia \ , \ . \
fruclibus non vesci. Qiio enim fruclu vescilur
; pardus aut leo? Hi tamen legi nalurac subjccli
; . ; '*
fruclibus alebanlur. Sed cum bomo recessisset a
maiidalo, et extra paradisum vilam ageret, post " ,
diluvium videns Dominus bomines coiuuniaces, . ,
conccssit eis, ut omnibus vescerentur: Oinnequod
inovelur, inquit, et vivit, erit vobis in cibum, quasi G , \ .
olcra virciitia iradidi vobis omnia. Quo qtiidem
. concesso, reliqua item animalia comcdendi liceoliam nacta sunt.
.
,
Ex eo tempore et leo crudivorus, el vuliures
\ .
cadaverum avidi. Neqne enim eimtil acgenili sunl
\
terram circumluslrabanl. Nondum quidquam inter.

ierat eorum quie vel a Deo facta, vel genila ratU,
,
quo vullurcs nutrircntur. Neque natura separabat
* * \ *
et dissolvebat; vigebat enioi. Neque venatores oc * cidebant; nonduni enim vacabant homincs ejusmodi
. \
studio. Neqne ierae dilaniabant; neque enim erant
* , crudWorae. Nec ipsi vultures vesci cadaveribus a$, ,
eueveraut; quoniam nondum crant cadavera, non , \ dnm fetor, nondtjm lalis vulturumcibus; scd omnia
N

more cycnonim vfclitabant, omnia in pratis pa- l> . \ scebaniur. Et quemadmodum videmus canes berbas ,
ctirationis causa eappe cemedere, non quod ille , ' \
cibus eis sit naturalis, sed nalurae quodam i n - \ *
\- ,
sliiictu commonili ferunlur ad id quod salutiferum
, *
illis futurum est, $ic crudivora lunc animalia eranl,
' ,
non ut sibi vicissim insidias struerent, sed ut
.
mox ad prislinam redirent consueludinem. GaHerum
\ , homo revertitur ad pristinum etatum, improbam,
,
erumnosam, servilemque in viclu sollicitudinem
omittcns. Sic enim ad vitam rcdit ejus similem, \ ,
quam degebal i n paradiso, a carnis perlurbationi- , \
bus remolara, securam, et liberam, et cum Deo ,
, , atque angelis conjunctarn. Ha?c a nobis dicta sunt,
non quod bomines ab usu ciborum a Deo concesso . , -

1 VERBA, FACIAMUS

01,

E T C , ORAT. I I .

236

- . veliraus excludere : sed ut praeterili tcn poris ieli , ' - citalem osiendarous. Q-ialis ea viia fuerit, qu*m
tranquilla, quam dives, quam paucis in viciu rebu*
;
homines indiguerint, quomodo curo variis gene-.

ribus epularum peccandi causae simul ingress

ruerini. Postquam enim a veris illis paradisi de .
, - lieiis excidinius, nec amplius vitae lignum inluemur,
. Yiec boneslis i l l i s , praeclarisque volupialibus frui
,
gloriarive possumus, adulterinas nobis delicias ex ,
cogitavimus, coquos et pistores invenimus, varia
\ , \ - beilariorum suifimenlorumque genera, ut lapsus
, \ illius solatia, comparavimus. Ut aegrotis, qui gravi
^ - aliquo raorbo conflictantur, cum solilis volupta ^ ,
tibus frui non possinl, quasdam odorum suavitates,
, et alia ejusroodi congruenlia obleclamenla medici
xa\ subminislrant, etinfirmis eorum sensibusblandiun.
lur. Verum si nunc eiiani volumus vilam illam,
, -" <Juae in paradiso agebalur, iuiitari, ad eam, varia
.
ista ciborum genera fugienles, pro viribus acceda \
mus, fructibus, et seminibus, et leguminibus vilam
,
suslenteinus, reliqua autem, u l supcrvacua, m i , '
nimequc necessaria , abjicianms et aspernemur.
, Quamvis enim detestanda non sint, utpote nobis
\ \
ab ipso procrealore concessa, suroenda lamen non
, , eunt propter carnis oblectationem. < Et reqiiicvit
.
Dorainus ab omnibus operibus suis seplimo die. >

Dicant aritbmetici, et qui talibus incuinbunt slu. \
diis, quique sapienliam ejusmodi faciunt plurimi,
'
senariura numerum cum roundo simul esse geni, \ , \ tum, esse numerum fecundum, multaque ex se
-
1 . . .
. \ .,...
r
. \ ,
*-*>v_
Vnumerorom genera parientem,
. ,
. perfectuin

\
el. suis
parlibus, et quaecunque de ipso in disputationibus
, ,
suis dicereconsueverunt.Cumquede senarioabundc
' , \
per olium dixerint, etiam de seplenario disserant.
, \ Sterilem esse demonstrent, quippe qui nec alium
, '
ex se numerum generet, nec ab alio ipse generctur.
* \
Ego, ne serrnonem causa vestra jam institulum
omillam, ad ea quae sunt cognilu faciliora me
, .
converiam. Si quis autem perilus est isliusmodi
' , '
facultatis, is cognoscal talium etiam rerum tbe . sauriim apud nos esse recondituro.
,

, . \ \ , \
' .
, Quare si magni facienda est aritbmetica, bic
. D cjus sunt semina. Nobis aiitera non est curae, tit
, parva bsec ex mundi sapienlia surripienles, quasi
magnum aliquid noslris orationibus inseramus. U l
* ,
igitur conslet nos conlemnere, qiue ipsi admiran , \
tur, silentio ipsa traiiseamus, praeserlim cum eo. " ,
' rum cognilio non ita facile a quovis e populo per, \ cipi possit/el qui me audiunl, non tam res qiue
moveant admiralionem, quam quae morcs ei vilam
\ \
inslruant, postulent et exspeclent. Praeclarus est
.
, ' dies septimus. Nani ct sabbatum apud Judseos septimo censetur die [in quo Tabernaculorum feslum,
.
Tubae, dies PropiliationisJ.Et scplimus annus ab
. , , , - eisdein obscrvalur, ac rcmissionis annus dicilur.
Licebat enim illis terram sex annis colere, seplimo
*TWf< . "
anno inaralam ac libcram Tclioquebanr, cum i n
* .

2S*

S- GREGORII NYSSENI

287

promissioiihs terra vcrfiarcnlur. Scx annis servie- P^v ,

,
J>al Hebraeus, anno seplimo libcrabatur a servitute
. "
Sepliino apud ipsos anno capliviias solvebatur.
, \ . Scd noslra quoque videamus. < Septies, inquit,
' .
in die cadet jusius, et r e s u r g e l Sic nos Heb , < , > \ ,
domadam conslituiinus. Sepiimus a mundi prot rcalione Enocb morlem non vidit; Ecclcsia my- \ .
stcrium. Scptimus ab Abraham Moyscs legem acce- . "
pil, in qua viiae mutatio, solulio iniquilalis, ingres- , . "
sus justitiae, Dci peregrinalio, consiilulio mundi^ , ,
, , ,
rerum agcndarum praescripiio conlinebatur . Se , .
ptima el sepluagesima selaie posl Adam Gbristus
\ apparuit. Scptcnarii mysterium novilPetrus. Quoties, linquit, c peccabit.in mefrater meus, et dimit- .
.
tam ei ? usque septies"? > Parum dixil, nonduna

royslerium didicit. Adliuc enim discipulus esl. Us- & ; ; [ ,

, '
que septies ? a seplenario non recessil discipulus.
.] .
DiiiC discipulus quod sciebat* Diviiiis Dominus
! . ;
abundavit. Quoties peccabit, et diroiitam? ciir non
. dixit, sexies, sed septies ? Cur non respondil Do . \
minus, Genties ccnties, sed septenarii numerum
mulliplicavit ? nec Petrus aliud interrogavil, nec ; , " , "Dominus discessit a seplenarii regula. Observave- , '
rat Peirus ex antiqua traditionis norma, septenario ,
numero conlineri quamdam vim remissionis pecca- ; ,
lorum, quielis perfeclae, cujus indicium sabbatum
.
esl, dies scptimus a mundi procreatione. Petrus

seplies. Dominus septuagies septies.
,
, , , .
, , .
CaHerura ctiam peccaia scplies puniuntur. Non . ,
ne sic ait: Qui occiderit Gain, septuplum p u n i e ^ ^ , ;
tur ? Neque illic ocluplum dixil, sed sepluplum. , . , \
Quid ila ? parumper exspecla, el mysterium invc- . uies. Priinum peccatum Gain septuplo vindicalur,

sorunda caedes Lainech sepluagecuplo sepluplo.
. ,
Nam seplupla, > inquit, ultio dabilur de , .
Cain, de Lainech vero sepluagies septies . Ilaque , si seplima . Petri dimissio ad Gain ultionem re- ,
,
fertur, septuagesima-seplima condemnalio ad Lamecb ultionem referetur, ut quantum delictum est, . " , \
, \ .
tanta sit cliam gratia, el ubi parvuro delictum,
11 , $ * parva venia : cui enim parum dimisit, parum
etiam a m a l . Ubi abundavil delictum, superabun- , .
; 6
davii et gralia
> Ecquod ergo myslerium est
A l

septima dies dicitur tempus judicii, in quo ct peccator septies punitur, et eximie pcccator scptuagies scpties; juslus septies, et eximie justus sepluagics seplies remuneratur. Dei benignitas per
acnigmala nunc quidem futura nobis ostendit: lunc
autem ipso prsesenle perspicua el manifesla erit
veritas. Tunc enim palebit, quibus quisque praemiis
sil dignus. Septuplaro igitur ullionem nobis peccatoribus debitaro Dominus condonabit, si per confessionem et poenitenliam bic eum placaverimus.
Quamobrem, cum formidandum illum diem non
ignorcmus, ultioncmque peccatoribus reservalam
e

Prov. , 16.
|(OID. , 20.

Hebr. , i sqq.

( 6

^
'
$
*f* P ^
<'

, .
*
, .
\ \ \ .
\ .

, \
' *

,

" Matlb. xvm, 22. Gen. , 15. ' ibid. 24.

Luc. vn, 47.

 VERBA, FACIAMUS

289

HOMINEM,

290

E T C , ORAT. R.

, , - sceleribus eorum congruentem, antevertamus, pee , - calaque nostra resipiscendo diluamus, ut poenas
illas gravissknas eviteraus. Septinius bic igitur dies
. 6 seplimi illius diei, quo aivum omne perfeclum erit,
. c \ eel indicium et nota. < Et requievit Deus ab operi . > bus. > Nulla amplius mundi opera erunt in illo die,
, , nullae amplius nuptlae, non contraclus, non merca tat, , turae, non agri C B I I I I S , sed omnis terra in formi*
, , - dine et metu, omnes res procreatae in judicio et
, \ , cerlamine versabuntur. Sudor, et labor incredibi . \ - lis. Ipsi etiam justi cum timore sentcntiam exspe , , ctabunl. Nec ipse Abrabam a cerlamine aberit, non
' * , ut in gehennam abjiciatur, sed in quo justorum
, . , \ - ordine collocetur, primone, an secundo, an teriio.
\ ^, ,
Dominus e coelis, disrumpunlur coeli. Poiestaies
. ; . - apparent. Universae res procreatae perterrefacla?
\ ' contremiscunt. Quis non litncat? quis non formi . det, cum ne angeli quideni a mctu sint vacui, sed
ipsi quoque alenl, quamvis raiionem Deo non red , 6; diluri ? gloriosa tamen judicis praesentia iuelum
, omnibus iiijicit. Nonne audis Isaiam dicentem * :
, ,
Si disruperis coelos, a facie tua prae limore monles
, defluent ? Mare conglaciat, res omoes obstupescunt,
, nainra est morlua, ad illum e coelis advenlum
* ,
omnis dicendi ratio torpet et conlicescit. Tunc
, - justi quidem ut stellae in coelum lollenlur.a lerra.
.
Peccalores autem proprio peccatorum pondere depressi circumvolulique deorsum ferenlur, lurpissimi ac despeciissimi.
?

Seplimus igitur ille dies ab hoc septimo decla\ ^ ralur. El requievil Deus die septimo ab omnibus
.
.
operibus suis. > Quse ad vitam hanc pcrlineni, eo
.
die non erunt. Quiescent juvenum sludia. Nulla
* \ * erit de nuptiis consultatio ; nulla suscipiendoruin
* \ \ .
liberorum sollicitudo ; nulla parandi auri cura ;
,
sacculi, et arcae avarus obliviscetur. Non prredio , .
rum locuples, non honoris et famse ambitiosus, et
. gloritt cupidus recordabilur. Haec omnia procul
* aberunt a nostris cogitationibus. Animus hi limore
. constilutus ad rerum imminenliuin exspcctationem
.
excubabit. Timor enim omnem aliani cogilaiioncni
" ,
ab animis noslris expellei. Nam ubi Dei limor ad .
est, nullae perturbationum maculae menlem noslram
.
contaminant. Hic septimus dies illius est diei se , .
, - D plimi signura et nota. Sumpsit Deus pulverem e
lerra, et formavit hominem. Non est absolula
, '
, \
roundi procreatio, nec rerum series inlerrupla, ut
. \ - narratio dc nobis introducerelur. Sed dictum est:
, . Fecit Deus bominem, et requievit ab omnibus ope . > " , ribus. Aique his explicalis commode nos docet, quo * .
modo bominem fecerii. c Sumpsit Deus pulvcrcm,
; "
inquit, c e terra *. > Cum pulverew audis, disce
\ limorem bumanum deponere. Ne suspicias bomi * .
num
personas. Cur spirilus tollis ? Cur de te ma , \
gnifice
sentis ? Quando tibi cogitationes iicidcriiit,
. > ;
quibus inlumescas, quibus inflammeris, illud tibi
, .
, , in meraoriam revoca, quomodo creatue sis. * Sum , \ , psit Deus pulverem e lerra, et bominem formavil. >
\ * Si a terra discederes, forteconditionis iux possesob

Isa. , 10.

* Con. u , 2.

ibid. 7.

291

S. GREGORH NYSSENl

29i

livisci. Nunc aulem abea nunquam discedis, sed cum \ ,

illa naluraliter conjunctus es. Incedis in terra, in ler- ;
ra conquiescis, in lerra liligas, el negoliaris. Quamob- ; ; *rem quidquid agis in terra, sivemagnura id sit, sive ; ;
; ,
parvum, abjeclae conditionis luae nionumenlum
babes. Conlumeliosus es, et iracundus : unde tibi . " , .
e i lam bumili slaiu indignalio, et iracundia ? Ferre
non poles, quod ignobitis, et obscuro loco nalus ,

essc dicaris, conlendisque ut is, qui tibi male dixil,
ex le pejus audiat ? Oculos demilte, ac lerram i n - ; ,
tuere, et confeslim ira tua sedabilur. Terrain aspi- , ,
ce, et lccum ipse sic cogita : Ignobilem bic me, et , .
e servo natura appelUvil. Minus dixit, quain i d , , .
quod res est. Neque cnlm me e terra genilum vo- ,
cavit, sed ex bomine. Quanio aulein lerra, quae , . .
conculcatur, nobilior csl animo praeditus, ac v i - ^ , vens, bomo ? Ego velerem malrem aspicio agnosco- . \
quc terram. Quare non esl ignominiosum atque . " lurpe, e servo orlum esse, sed prseclarum el bono- , , riiicum, homineni esse procreatum. Hic autero dum
, , !,
putat mihi conlumcliam dicere, imprudens me po- \ . > '
tius honoravit. Ego enim naiura meae non igna- ,
rus, plane scio, qui sim, et unde sim. Ha*c igilur
, ' [,
nostri ortus e lcrra recordalio nunquam cxcilari
\ . ,
svireque sinal iracundiam. Ratioai lerra sempcr \ \ .
suppetias ferat, eamque semper commonefacial.

Quando cupidilale flagras, et ea concitatus curris,
, ,
per terram curris. Gogita quonam sis perventurus, . > ,
si le in -lerram dissolulmn i r i consideravei is : re. , ,
primetur cupidilaiis furor Terra es, et in lcrram ' , ,
reverteris \ > Gogila mcmbra ista lua, quae nunc
;
ita vigent, paulo post nulla fore. Membris autem
,
corruplis, in pulveremque redaclis, cupiditas ista,
.
qua nunc inflammaris, non erii amplius. Nalure tuae reminiscere, et oranis ad peccandum impettis
pcrfringelur. H*c cogiiatio ab omni pecoato nos avocet, atque deterreat. Formavit-Deus homineni
de limo terrae. llonesta submissio, commonilio naluralis, si dixisset, Formavit Deus bominem, ex
coelo maleriam sumens, ecquando coelum illud vidissemus, nalurai conditionisque noslrae posseinus
admoneri ? Abjectse sortis noslrae monumcntum in promptu est ex iis quse calcamus.
Terram aspice, leque ex bumiii contemplaquc
,
illius maieria genus duxisse recordare. Quid igilur
nobis vilius ? quid abjeclius ? Quid magis convenil
. ;
nobis, qtiam tti nos submisse geramus , ct pro n i - ;
bilo pulemus? Vidisti superbum aliquem, ei arro ; ganlcm, variis indutiun vcslimenlis, ct splendidum D ; ) ; annulum cum preliosu pala geslantem in digilo,
,
alque o$tenlanlem, serumque iilis amictum, ac scr; ;
vis stipalum, coma demissa, flava, siudioseque
; , \
compla, torquibus aur is exornatum, et sellis ar ; ;
genlcis insidentcm superbcve incedentcm, niagni' ; ;
fice de fe senlienleni, magnifice se jaclilantem ob
;
servorum adulalorumque muliitudinem, quos sum , , \
ptuosis mensis a l l i c i t , ob salulationes, quas illi
, \
omnes in forum afierunt, duin ci cum lictoribus
advenienti aut e stibselliis assurgunt, aut obviam
, , procedunt, aut eum deducunt, reducuntve? Quando
, ^ ; "
principes islos aspexeris cum magna praconis voce
\
prodeuntes, quando videris eos buic lerrorem inji ,
cicntf.s, illuin caedenlcs indignatos, alium proscri , ,
Gen. , 19.

295

IN VEKBA, FAClAMUS

HOMINEM,

E T C , ORAT. I I .

294

* , benUs, alium capite mullanlee, tu ca ne fonmda\ , ,

veris, ueve illos qui res ejusmodi jubeant fucris
.
admiratus. Ne te opinio fallat. Memcnto Deum con .
flasse hominem e limo terra. Si quid aliud esl,
, , exlimesce, sin terrx pulvis, aspernare. f Et for. t \ . mavit Deus hominem. > Ea vox, Formavit, non
, , \ prolmus in homine faciendo declarat artifliium
. Dei. Nunquid formavit hominem quemadinodum e
. . lulo iiguli aliquid effingunt, ant quemadmodum ex
; ; " sere conflant aliquid statuarii ? Minime vero. Nam
, \ ,
statua quidem exlrineecus tanlum speciem ac si . rnililudinem prapfert. Vidisli, quomodo slatua mo . "
res aliquos exprimat, exempli graiia vcl i r a m , i n , , dignalionemque, si referat imperalor.em, vel mu , ' ,
Hebrem leviiatem, si feminain aliquam, vel aliud
, quidpiam congruens e i , quod eflingitur, quatenus
. , '
arli concessum est. At opus formaium a Deo non
, est fjusmodi. Sic eim bominem conflavit, ut om \ . nca illins parles inlus eiiam informarel, atqnc d i \ ,
stinguerel. Si tantum suppeleret otium, ut possem
, \ tibi bumani corporis f.ibricam explicare, operam
, darcm , ut ex te ipso Dei sapienliam in bomine for , mando cognosceres, teque vere parvuin esse mun . dum intelligeres. Nec male fecerunl, qui boc nomine
; - hominem commendaveruht. Mulla* in boc negolio
totae fere versanlur artes, u l naluralcs medieorum
, ,
facullales, u l gymnaslarum obscrvationes, quae de
, \
proportione, congruaque mcmbrorum inler se d i , \ ,
mensione, autsequali humorum copia, ei corporis
\ .
, - obesitate disputant. Hse namque oinnes corporis

__. ,

'

- noslri consideram arlificiura. Unde autem mihi

; , .
tanta dicendi vis et uberlas orationis, ut plane
possira explicare, quam multa unico illo verbo , Formavit, comprebendamur ? Nam quae iaciliora sunt,
et in promplu , eliam me tacenle cognoscitis,
Formavit Deus bominem rectum; singularcm
"
haoc
t i b i , bomo, formam concessit, quam alii
. ;
\ dedit aniroalium nulli. Quamobrem ? quia sjngu. , , \ larem eiiam aclionem eral traditurus. Reliqua ani& , . - malia sunt bruta, el illa spectanl, ad quse naia
sunt. Ad pastum genita simt pecora. Ilaque pro ,
, \ , \ nam deorsuniquc vergentem formam babent, ut
, , ventrem , el quae ventri subjecta suni, videant. Si \ . " quidem eorum felicilas est oxpleiio venlris, ac vo , ' luptas. Homo vero non ventrem despicit, sed superiora contuetur ; caput illi sublime est, ut genus
, \
coolesle suspiciat; oculi non lendunt in lerranl.
.
, Quocirca ne vim inferas nalurae tuae. Terrena nc
spectes, sed coelestia, ubi Cbristus est. Si con, . ,
surrexisti, > inquit, t cumCbrislo, quaesursum sunt,
\, t , ,
quxrite, ubi Gbrislus e s l . > Sic igilur formatus es,
. . et fornia tua te monet, ad quero nalus sis fmem.
.
Geniius es, ut Deum videas el contcmpleris, non
, \ ,
, ' u l humi dejecta serpat vita lua, non ut pecudum
voluptates consccteris, sed ut viiam coelestero agas.
.
\ , Idcirco sapientis oculi ( u t sapiens inquit Eccle. ; ' siastes) incapite, sunt ipsius*. Gur autem non ad
, , . caput sed in capite? ncmpe ut q u excelsa ac subl i m i a s u n t , intueanlur cl specieut. Qui aulein ca
, ' ,
7

Coloss. , I . Eccle. , 14.

2&

5. SREGORH NYSSENt

non aspicit, eed terrena, is oculos bumi deilxos ac \

sepultos habct. Oculi ergo rolundi. Caput siiper

humeros positum , non conipressum , ne sit humile . ,
aiquc abjectum, sed decoro cervicis culmine ful- *
tum tollilur in sublime. Gemin* oculorum pupulae. . " , \ \ .
Nonne satis unus erat oeulus ? cur igitur dup dati , , ;
sunl ? ul sibi vicissim essent auxilio, ut dcficienlem ,
unum alter consolaretur. Praeierea, quia vidcndi . \ vis si ab uno lantum profluerel, esset imbecillior; ,
a duobus aulem fontibus emanans, firmiorest. Si- , . , mul enim utrinque progrediens, et concurrens, atque in unum conflucns conjungkur. Elenim ab ulro- ^,
que oculo lanquam a duplici Euripo longe prodiens * ,
canalis coit el copulalur. Nonne conspicis senes, , . ^ qui res in propinquo silas intueri non possunt?
Ubi autem obtutus tanquam concurrenlibus undis . ;
in unum coufluxerit, res ipsa3 firmius comprehen- , ;
duniur. Jam oculorum custodiae quam mullae sunt! ,
Tunica intus una, sed haec non erai salis ; neque $ \
euim niolem una conGceret. A u t , si cooficeret, , crassiiudiue sua cernendi vim obtegeret, atque . \
;
impediret. Quamobrem nccesse fuit, ut esset etiam
perspicua, et levis. Una igitur perspicua, altera - .
tenuis ; illa quidem cryslallina, ha?c*auiem cornea; ., .
et quae prolegit, flrmior, quae inius est, tenuior, ne \ . ,
aditum inlercluderet, terlia cryslallina, ut in sc ' , *
splendorem conspicuum coiitinercl. Acccdunt pal- , ,
pebrae, quae sunl oculorum integumenla, et pro- . '0
pugnacula el domicilia, alque custodes : neque , \
enim manus eos iueri potuissenl. Nam dura oculis ^ . ,
ipsas ferrent auxilium, inlerim Iaedcrenlur. Quo- , \ circa praestb sunl palpebre, quae supra excubant, . .
et simul alque delrimenlum prsesenserunl, statim
\, .
oculos oblegunl el defendunt. Quare et pupillae sub
, *
tali velo cellocalae non facile laedi possunt.
\
. \ , \ .
Soli ex omnibus membris ocnli palpebrarmn te'
gumeulis operli, conlingi nolunl. Densa adest pilo ,
. .
rum scges. Cur? ut snperioris atque inferioris pal ,
pebra complexus acrior sil. Pili enirn illi inier se
.
connexi atque unplicili sunt quaedam veluli vincula.
\
Ad haec mimilas procul arcent besliolas, lanugino ^ ^, \
sasque sordes pupiilis appropioquare non sinunl,
scqne illis imbecilhs alque omni injurise obnoxiis ^
. \ propugnalores prabent. Atque ita eorum cuslodia

nobis cum decora, tum eliam ulilis est. Quid supercilium ? nonne libi adjuinenlo esl quo reclius dirigas ,
aciem oculonim ? id quod bocargumcnlo conlirmari . polest -Quando conaris aliquid procul positum i n - , . ;
" ^ ,
lueri, CUP mantim exlensam superciliis imponis,
nisi ut videndi vis supra disjecia non temere dissi- ,
pelur, sed manus objectu coiijunciior uherius fera- ; " ,

tur el aculius, ac reclius mnnere fungatur suo ? sic
obtenta manu luminis transilus dirigilur. Ergo su- , \ \ ,
percilia tura oculos regunl, tum sudoris multitudi- *
ncm, ne ab ea contegantur, propeliunt, seque illi ut
murum objiciunl. Quis agricola tam rectc vineam .
disponere, circumjectaque macerie communire ^ , \
4

DE VITA MOSIS.
(&0 \ - A-possit, ul nullo torrentium impetu lxdi queai,
. .
Deus oculos nostros superciliis communivit, sic a

naribus utrinque circumduclis, ut hac ilJac sudor
, ,
affluens nullam agricolae molesliam praebeat, qnam , obrem a vite nianum dimoveat, dum cogitur illum
, abslergere? Persuos enim ductus abopiiice faclos
;
sine injuria defluit, et oculi opus suum libere cou (5 '
Gciunt. Nos dies ipse deficiat, si unum ex iis, quas
,
summo arlificio in nobis a Deo perfecta suut, per , sequi velimus, ut ex hoc quod altigimus, facile

potestis intelligere. Yerura in praeseniia negoiii
, ' (
cujusdam causa nos iter facturos diroittile, ut
, celeriter vobis incolumes reddili, quod reliquum est
,
aeris alieni persolvatmis, illius auxilio confisi, qtii
. ,
nos procreavit, quique siogulas in nobis parlestam
,
egregie perfecit et absolvit : cui gloria in Sdeculu
. '
saeculorum. Amen.
. ' ,
, \ ,
, ,' \ ,
. ".

S. . . G R E G O R I I ,
EPISCOPI NYSSENI,

DE VITA MOYSIS,
8IVE

DE PERFECTIONE VITiE

PRiESCRIPTO

VlRTUTIS

INSTITUTiE,

interpreutione Gregorii Trapeiuntii, rec. etaacta aFrontone Ducaeo S. J. Tbeol.

- Quemadmodutn qui certamen equorum non sine

, '
magna delecUlione animi spectant, etei nihil ad
,
cursum diligenli illi pratermittant, quos yincere
, \
optant, oculis taraen cursum ipaorum eolliciti pro ,
epicienles, clamant desuper atque bortantur, inci, \ ( )
tareque ac eflicere se pulant, ut velociue feratur
, auriga, cum una cum equie clangorem edant, ac
, \ '
manum quaei flagellom in ipsos extendant alque
\ ,
incutiant, DOn quia neeciant, h a c n i h i l ad victoriam
, , ' - conferre, sed quia benevolenliam ac eiudium erga
PATROL. G B . X L I V .

iO

S. GREGORH NYSSENl

299

300

cerUntes voce corporisque moiibus, nalura duce , \significare impelluritur: sic mihi ipsi de te facere

videor, amice ac frater charissime. Nam cum tu in
\ \ ,
virtutie stadio, prope divino cureu ac certamine ,
perseveres*, et ad eupernae vocationii praeraia cre-
bris levissircisque sallibus feetiaes, acclamo atque , \ \ ,
impello, et diligentia studioque intendere velocitatem jubeo. Quae omnia non ideo facio, quia teme- \ ,
rario qaodam studio tui detinear, sed quia ut cha- . ,
\ , ' rissimo (ilio morem libi gerere studeam. Gum enim
' .
lilteris tuis pelieris, ut tibi a nobis ad perfectam
, ,
vilam admonilio quaedam conscribatur, aeqtium ar , * bitrati sumus, ut boc libro nostro, etsi nihil aliud
forte utilitatis, attamen illud profecto non contem
nendum tibi, nos ipsos sacra obedientiae proponanius exemplura. Nam si nos qui tam multarum ani- ^ , ,
marum curaro ut patres gerimus, convenire duxi- . ,
roushuic senecluti, ut modestae juventutis mandata susciperet, majores obedienlia in te profecto vires , | , habebit, cum ad parendum noslro exemplo juventus ,
lua fuerit erudita. Scd haec hactenus. Nam nobis \
Deo duce el auspice nostri sermonis proposito * incipiendum est. Peliisti a me, charissime fili, ut . \ .
libi quaenam sil perfecta v i l a , diligenter descri , bam : quod le ideo velle non dubilo, ut ciim
. ,
inveneris quod quaeris, ad vitam tuam quod i n - , ' ,
venisti, accoramodes. Ego vero duo iri bac r e , et , ambo mihi pariter impossibilia, conspicio. U t n m - ,
que enim, et perfectionem videlicet vitae ratione .
deecribere, et quod ratione comprehendisti, in viia
, xal ,
ipsa monstrare, supra vires meas esse facile fateor
quippe qui putem multis etiam in virtute praestan- ,
.
lioribus et magnis omnino viris difficitia haec esse
, \ \ \ *
dictu, imo vero impossibilia. Verum ne videar
ibi limere, ut Psalraista ait , ubi timor noo est, , .
planum id ita faciam. Perfectio in oranibus aliis . ' ' {,
q u sensu percipiuntur, terminis quibusdam cora- , ,
prebenditur, ut verbi causa, in qaanto tam conli- , , .
\ ,
nuo quam discreto. Oranis enim mensura quanlilatis propriis quibusdam terminis concluditur. Nam ,
qui ad cubitum vel denarium respicit numerum, , \ , \
non est nescius, unde utrnmque istorum incepit, et . ,
quo exivit, quibus illorum finis babealur atque per- \ ,
fectio. ln virlute vero hunc ab Apo&tolo perfectionis ,
r

terminum esse didicimus, quod nullus in ipsa sit D , \ \ ,

terminus : quippe cuinille ipse Paulus " , virjdivtnus . \ '-
,
et mente allissimus, semper ac jugiter per virtutem
suum cursum intenderet, nec unquam ad raajora . \
, , ,
consceodere negligeret : non enim lulum Uli erat a

cursu desistere : cur ita ? Quoniam omne bomim
jpsa natura, quabonum est, non babet terminum, . ;
" ,
*ed conlrarii comparalione terminalur, ut vila
morie, lux tenebris, et omnino bonum omne i n eo ,
* \ ,
deainit, quod ipsi contrarium esee intelligitur.

Quare quemadmodum vila3 finis niortis initium est,
, .
sic cnrsas ipsius Gnis qui secundum vrrtulera cst,
'
vitiosi cursus iniiium invenitur. Non igitur talso

Psal. x i u , 15.

1 1

Pbilipp. m .

DE VITA MOYSIS.

501

. , \

, .
\ * ,

\ \ . , ,
, , \
. ,
, ,
\
. ' ,
*
. \ , \ ,
* \
,
.
* , ,
' \,
. \ , ;

, ,
c ,
. > \ ,
, \
,
. & ,
* * ,
. , \
,
.
. \
* * , .
, ,
,
, , ,

,
\
.
\ apfev
, *
*

,
,
, ^ ,

. " '

" MaUb. v,-48.

e a

Isa. L I , %

a nobis dictum est impossibile esse perfectioiiem

ac fineni virluiis coroprebendere : demonstralum
enim jam est, quod nullis virtus terminis conthietur.
Nunc auiera allerum eliam, quod scilicet i m possibile eit eis, qui cum virtute vivunt, ad perfeetionem fineraque virtuiis pervenire, nobis explanandum videlur. Primum igitur ac proprie bonuni, cujus natura bonitas est, Deus, dico, ipse,
quodcuuque natura esse intelligitur, idipsum et
est, et nuncupatur: quae quidem divina nalura
(quoniam nullus virluiis terminus praeler vitium
est, ut jani rationibus comprobavimus, Divinilas
enim contrarium suscipere non potest) interminata
est ac inOnita. At vero qui non simulate, sed vcre
virtutem sequitur, Deo, qui perfecta virtus est/
parlicipatione conjungilur. Deus aulem ierminuro
non habct. Quaro cum ejus quod natura bouum
est, oranino participee esse desiderent, qui illud
noverunt, necesse est, participaniis quoque desiderium, cum ad interroinatum bifinilumque eeipsum
extendat, nullum babeat exitum, quo cessare possit.
Quas ob ree-fci nulHs vitae perfectio lerminis contiueCur, si virlutis id ipsom terminue est, quod i n terminata sii, impossibile omnino est, ita perfeclionem banc airt re consequi, aut verbis assequi, ut
ad altiora ullus ascensus relinquatur. Quomodo
igilur ad finem quaesitum quispiam perventurus
eet, cura finis nulltis inveniatur ? Non tamen, quoniam quod quaeritur exitum non habet, idcirco
pr.eceptum illud Domini negligendum, quo dicitur:
c Perfecti estote, sicul et Pater vester coelestis perfectus est
Nam etsi totum conseqai nequeas,
tamen i n rebus omnibus, quae natura bonae sunt,
non panrum est lucrum* (nisi deeipiae) vel partcm
earum aliquam consequi. Omne igitur studium,
omnem curam, diligeotiam denique omnem adbibeamus, ne ab ea perfectione decidamus, ad quam
pervenire poesibile s i t : tantumque ipsius possideamus, quantum capere possumus. Ita enim se habere, ut ad ulleriora semper in virtute ac bono velis ascendere, id ipsum forsan humanae nature
perfectio est. Sed recte (ut mibi videtur) faciemus,
si hac nostra in quaeslione sacrae Seripturae utamur
eonsilio. Per prophetam igitur Isaiam divina vox cla> mat: c Resplcite in Abraham patrem vestrum, et i n
Sarara quae vos p e p e r i l " . flaec enim divinus sermo,
non iis qui in virlute permanent, sed iis qui a virtute
aberrant, praecipU. Ut qaemadmodum qui lempestate
ac vi ventorum longe a recla navigationis suae via in
pelagug exacti sunt, si vel ignem, vel cacumen montis
prospexerint, facile ee ab errore in tulum redueunt: sicqaicunque hujus vitse fluclibus oppressi,
a virtule aberrant, exemplo Abrahse ac Sara, quasi
quodaui gubernaculo, ad divin voluntatis portum
revocantur. Ac ideo qucuiam in masculuro et feminam natura bomana divisa esi, et uirique pari-

30

S. GREGORIl NYSSENl

314

ler libera tam ad virtutem, quam ad vithim pro- *

posiia esl electio: idcirco conveniens ulrique parti , \ a divina voce proposilum est exemplum, ad Abra- , ham et Saram respicere, ut viri a viro, etmulieres
,
a muliere propria idoneaque naturae suscipienles ,
cxcmpla, facilius suos ad virtutem dirigant gressus.
Quare si nos quoque unius probaii vitani in exem.
pliim enmpserimus, sufliciet, ut sil tanquam e specula fax affulgens, et ostendal quomodo fieri possil,
ul bos vilae fluctus absque naufragio superenuis, animamqne nostratn pertdrbalionum undis obsessain
in vitii demergi profundo minime sinamus, sed in tulissimum viriulis porlum deducamus.
Idcirco enim credendum esl praeslamissimoruro
\ virorum vitas exquisilissime perscriplas, vita
,
nostra imitalione ad virlulem ac bonum recliusde-
ducalur. Sed dicct quispiam : Quomodo si nec Cbal- . , ,
daeiis sum ego, ut de Abraham scribitur, nec alum- , ,
niis regis iEgyplii iilia?, ul de Moyse Scriptura te , \
slatur, nec denique cum priscorura aliquo mibi ,
quidquam comniune sit, alicujus eoruro potero v i - tam consequi: cum nihil babeam, quo possim adeo \
diversa? vilae ac morum longeque aliorum saeculorum ,
horoinem imitari ? Nos vero respondebimus, neque ; ad vitiuro, neque ad virtutem pertinere, si Chal, da?us quis sit: nec si in iEgyplo vivat, aut in Ba- ,
bylone verseiur, ideo a recta virlutis vita expelli- , * '
t u r ; nec enim in Judaea solum, ut quondam, Deus []
cognoscitur : neque Sion, ut liitera senare vide ,
tur, est Dci domiciliura, sed subtilius atque aculius , nobis inspiciendum est, ut videamus quos Cbal- , ,
daeos, aut quos iEgypiios fugiendos Scriptura per
, historiam admonet, et qua Babylonis caplivitate ^ , \
liberati ad beatitudinem tandem couscendamus.
, Quas ob res Moyses ille in exemplum nobis propo- .
natur, cujus vilam si prius (sicul a divinis libris
didicimus) breviter percurramus, sic demum con- , sentaneum historiae sensum invesligabimus, quo
,
perfectam horoinum vitam facilius cognoscemus. ,
Scribilur igitur
Moysen, quando jEgyptii lege
.
iyranni, masculi Hebrseorum infantuli vivere vela- , ^
banlur, tunc in lucem editum fuisse, quem gratia ,
quadam statina ab incunabulis scilum ac elegantem
*
cum vidissenl parenles, majori studio fuisse ut
\
vitara ei conservarenl, conatos. Deinde cum ly- \, ,
ranni minae praevaluissent, non temepe in fluenla
. *
Nili projeclum, sed in arcula quadam collocatum,
, ^
cujus rima? bitumine ac pice illiiae fuerant, ila Qu- ^ , ' ,
mini exposiium, divinaque voluntate eam arculam
\ ,
regente ad eam ripai? amnis vorticibus aquarum ^ (
qeclara, qua regis lunc Dlia forte spatiabatur. Ita * )
cum infantili vagilu se prodens reperlus esset, ob ,
graiiam, qua3 in eo apparebat, et speciem a regis ,
filia dilectus, in iilium fuii adoptalus. Verum natura
'
quadam insila raamraillam alienigenae faslidiens,
.
consilio cujusdam ex propinquis, a propria enu
irilur parenle. Cum vero in regia educatione, do- , ,
cu-inaque sxculari ex ephebis jam esset egressas,
, *
inglorius degere apud suoa raaluisse, quam ficlam
,
illara, cujus adoptalus in filiuoi erat, malrein pro ,
1

1 1

1 3

Psal. LXXV, i .

Exod. u , 2 sqq.

505

DE VITA MOYSIS.

306

. \ fileri. iCgypiio autem viro in Hebreorum queuidain

,
impeluiD lacienle occiso, duos Uebraeorum conienoixeiow, *
lione commotos in rixam, admonuit, non ita con , citari, sed natura, quae propinquilate ipsos conxaV , - j u n x i l , conciliairice, et quasi judice arbilroquo
,
fralres uli oportere. Sed ab eo, qui proxirao inju ,
riam afferebat, repulsus ad contemplatiouem liac
, \
contunielia inipellitur. Givilatum enim lurbattoni , \ bus omnino relictis, secum vivere raaluit, filia cu. \ jusdam alienigenae in uxorem ducla: qui tanla erat
, , \
ad pernoscenda ingenia bominum moresque com.
, - prebendendos prudcntia praeditus, ut unica regesta,
. , , quaiu Moyses adversus pastorum vim magno animo
fccerat, adolescenlis virtutem conspexeril, quod
,
. \ " proprio lucro aut laude commotus, pro jnslilia
pugnaverit, sed justum ipsum per se, ac natura
,
sua bonesluin judicahs, pastores qui nihil in scipsm peccarunt, castigavil, eorumque injuriara
^,
repulil. Quapropter virtulcni juvenis admiraiys,
, , \
et prxstanliorera ipsam aliorum divitiis exislimans,
, \ \
filiam ei tradidit in nxorem, facullatcmque fecit,
, , >
ut ipse quamcunque vivendi ralionem vcllet, eii , ,
geret.
,
, ' ,
, \ \ , \
, , '
.
, C ille montanam ac solitariam elegit, ubi ab
, omni circumforanea turba remotus, in ovium cura
sibi in deserto atteudebat. Quo in genere vitae non
. , \ parvo liansaclo temporis spatio, mirabilem dicit
, , bistoria ipsum vidisse visionem. In medio eniia
, claroque die alia prxstantiur, quam solaris lux,
circa oculos ejus effulsit. Gujus rei insolentia cum
.
respexisset ad montem, arbustum ardens scribiiur
, , \ ,
' , asp^xisse: cujus rami cum arderent, quasi continua
- irrigatione virescebant, admiratumque secum d i , , xisse: Vadam et videbo visionem banc magnam
ne videiicet oculos solum, verumetiam (quod mira . ,
bilius esl) auditum radiis ejus lucis illuminaret.
Nalura enim illius lucis, veluii in duorum objecta
' , \
seneuum divisa, ut in oculos splendore radiQrum
.
fulgebat, sic imaiorlalityis audilum dogmatibus illu , - girabat. Vetuit igilur lucis illius ?ox ad montem
, morluorum calceorum pondere pressum accedere,
solvereque jussit calceamenta, ac demum nudo pede
.
, terram illam atlingere, quae divioa luce resplen , ' debat. Deinde ne longior in hisloria sini, el ul a
proposito non discedam, bac visione corroboralus,
, ,
>\ . ( ab iEgyptiorum servitute suos liberare jubelur.
Sed ut disceret, quanta divinitus virtus sibi praesla
retur, i u Deo jubente, istis quae erant io manu pe, ,
)*< , ^ riculum fecit. Erat boc autem ejusmodi: Virga manu in terram projecta vilam accipil, inque animal
.
- vcrlitur. Goltibra id eral animal; rursusque manu
rccepla, u l virga prius erat subilo facta est. Manus
6: , \
n o

Exod.

5.

507

S. GREGORII NYSSENI

308
f

quoque in siuu recondita, in nivis candorem immu- . H ' lalur, et iierum in eumdem sinum immissa in p r i - , . \ (
) \
slinam rediii naturam. Descendente autem ipso in
jEgyptum, adducenteque secum iixorem alienige- , ,
nam, el liberos sibi ab ea natos, angelus obviam . \ , factus timorem morlis intulisse fertur: quem mu- , ,
lier circumcisionis filii sanguine facile placavit. , \
Tunc Aaron quoque frater ejus divinitus raonitus . \obviam prodiit, et paufo posl in concionem ab utris- , \ ,
\ ' ,
ciiie populus JSgyptius convocatur, libertas iam
Iaboriosa serrilutc oppressis proponitur. Cum ipso \ ,
quoqtie tyranno hac de re loquunlur. Irritatus ille ma- ,
gis quam aate, eum in eos qui prseerant operibus,
lum in ipsos laraetilas, aoget in porlandis imbricibus *,\
pcnsum,imperatduriora,ut non solum luto,sed paleis . '
siipulisque colligendis afflicti Judaei oonlabescanl. At , \
veroPharao (id eaim mrnien erat tyranno) divinitus factis roiraculis ac signis resistere conabalur, ad boc , \
magorura usus prsesiigiis. Postquani autem ih prae- .
seniia iCgypliorum virgam suain in serpentem ani- \ ,
masset Moyses, idero quoque suis in virgis se factu- , \
ros exislimabant Magi. Sed fallaciam efficacilas re- ' ,*
darguil, dum serpens ex Moysis virga conversus, ma- ,
gica ligna, serpenles scilicet comedendo, nullam ia , \ \
aliis esse vim ad propulsandara injuriam, aul vitam
. (
dandam ostendit, praeter speeiem quam ocubseorum.
)
qui facile decipi poterant, pr&sligiae Magorum exhi- *
buerant. Tunc consentientes lyranno JSgyplios oni- ,
nes cum vidisset Moyses, in universam eorum gen-
lem, ncmine omnino excepto, inlolerabilia infert Q ,
vulnera. Gonimovebaulur autem jussu ejus ad bunc
. \
in iEgyptios impelum, tanquam exercitus obediens,
* elementa ipsa, quae in hoc. universocernuntur, terra

scilicet, ignis, aer, aqua, ad hominum proposilum
, ,
acliones suas commuiabaot.
, ,
. ,
i \ , .
; , ,
, , , , \ ,

Eodem eniiu quoque tempore atque eodem in loco
, \
Judari ab officio non recedeutea, nil mali sentiebant.
, , \
uEgyptii vero perperam et cogitanles et agentes .
acriler pleclebantur. Nam aqua per universam jgy-
pium in sanguinem jubenle Moyse conversa esi, ut , \ ,
\el piscee ipsi abaquarum crassitudine. carnea neca- ^ , reniur: Judaeis solissanguis aqua eral limpidior.Uode ,
babuit occasionem ars magica sanguinis speciem in . " \
aqua, quae apud llebraeos inveniebalur, faHaeiler

aduiubrandi. Similiter quoque ranarum irrepens . \
inultiludo, quarum generatio non nalurali cursu e ( lcbientorum, sed coaclig, ut ita dicam, elementis, j u - \
benie Moyse facta eai, et replelas domos infeslans \ ' ,
solis lurpissima iEgyptiie inferebat faslidia: Judseo-
rum vero vila nibil ex hujusmodi besliolis incom )
iuodi paliebaiur. Sic etiam aer nullam diei ac noctis
fjciebat differentiam, iEgyptiis in eadem continue

crassiiudiue palpitaulibus : at Judaeis nibil novi al . B

309

DE VITAMOYSIS.

310

(4 \ - ferebat. Sioiiliter cxtera quoque omnia se babebant,

graudo scilicet, ignis,scinyphes, muscae canin*. lo, i v *
cuslaruni nubes: haec adversus iEgyptios omnia ut

uatura sua fert, perniciosissiroa erant: Judaei vero,
. ). , *
, , , , - rumoribus solum verbisque cohabitantium bos mor, , bos, nulio suo incommodo, cognoscebant. Postremo
, , * primogenitorum omnium nece, cum illi quidem suorura pernicie confusi lugerent, b i ?ero sanguinis
\
signaculo, liminaribus atque poslibus inunctis tuti
,
. - quiescerent, quanta inter Judaeum et iEgypliuni eesei differentia, cunctis apparuit. Jtaque pcrcussis
'
clade primogenitorum jEgyptiis, suaque publice ac
* \
, privatim lugentibus, educit Moyses Israetitas a ae
prenionitos, u l specie conimodationis iEgyptiowim
\ * divitiassecura auferrent. Veram cum jam tribus extra
,
Jggyptum perreiisset diebus,videt irriUtum hoslein,
.
quod se Judaei in libertatem vindicaeeenl, com ma \ \ gno exercitu el instructissimo equitatu adveraus se
, , festinarc. Q u res non mediocriter imbellem popu lum, neque talibus prodigiis assuefactum, in Moy , sen concitavit. At ille inlrepidus, voce quidem po , \ '
pulum, ut in Domino spem baberent, hortabatur,
. \
animo autem ad Deum penilus couversus, auxilium
, tacitus implorabat. Quo recondilo clamore Greator
, ,
exoratus, pncsto miseris ac mirabiliter affuit. Nubcs
* \ - enim quae Dei jussu non natura pracedebat, non
, presao aere vaporibus aut ventorum impetu densato
. conslituta, sed aliud quiddam dmnitus,' atque altius,
\ , - quam bumana mens percipere valeat, siquidem, u i
Scriptura lestaiur", tale miraculum apparebat, ut
, \ duto ardentes solis radii fulgerent, populum quasi
, , \
. " \ - septo ioterjecto prolegeret, atque umbra tenuique
\ , - rore diffuso, aeris illi ardorero miligaret; nociis vero teuipore in ignem versa jaiu inde a vespera us , \
que ad solis orlum suo lumine lsraelitis facem prae , \
ferret.
* 1

\ ,
, ( )
. , (
, ,
, \ ), \
, , , \
, , \
\ , '
\ .
6 , \ D Haec, inquam, nubes, quam veluti ducem Mosis
*
parenles monilis, gequebantur, priore oraisso iltiie ,
re inRubrum mare ducebat. Devenerunt igilur se^
, culi ducem Hebraei usque ad l i t l u s : quos jEgyptii
~
persecuti, uudique ita concludunt, ut nulla jam fu,
ga bumano consilio posset excogitari. Anle ipsos
, \
mare Rubmm erat: post ipsos validissimus atque
, inslructissimus iEgyptiorum exercitus . Tunc res
, acctdit, qua3 prae caHeris otunibus fidem cxcedil:
. ,
summue ille vir diviuitus monitus ad littus descen 06 dit, mareque Rubrum virga percussit, et subito ut
. \ \
in vilro facta scissura facile cx allera partc, in altetf

Exod. x i i i , 31.

" Exod. 21 sqq.

511

S. GREGORII NYSSEtfi

5!

ram p m e n i l : gic iclu Mosateae virgae in oppositam , %

usque ripam, hinc alqoe hinccedentibus aquis, scis- , '
sura pervenit. Raque facto per medium pelagus itine ,
re, una cum universo populo siccis pedibus profun- ^ ,
dammaris abyssum permensus est, nec extimiiitre- \ ( . pentestrucla illa ex fkctibus moenia, cum utraqueex
\ , '
parte undaeaquarumquasi muri consislerent. Pharao , \ ,
autem impetu animi concitalus, per novara illaru in
* \
aquis viam inscquilur. Tum vero unda undae ite ,
rum jangiiur, et redeunle in seniet mari, prislinum- que recuperante stalura, una fit mrsus aquae facies. , , , Ilcbrai ad opposilum liUusincoIumescumpervenis- .
ent, a longo per medium pelagus iiinere quiescen ,
tes,cantum Deo.qui iucruenlum adversus hostero si- ,
bi trophaeum prabuerat, grato animo cecinerunt,
, jEgypliorum exercitu universo, equis, armie,ac cur-
ribus mari absorpiis. Mox pergit Moyses, triumque , ,
dierum itinere confeclo, cum aqua deliceret, in an- \
gustias redigitur, non inreiriens quo siiini exercilus \ solaretur. Erat namque, ad quem caslra loearant, , ;
lacus quidam raarinarum aquarum, atque adeo ma- ,
rina amarior; eui cum adsedissent, sitique torque- , \ rentur, Moyses divino momtus oraculo, lignum quod
\ ,
in eis locis invenerat, m illas aqaas marinis acer- . ,
biores imniisit: ct illico, natura ligni, aquarwu ,
ablata amariludine, dulces atque potabiles efleclae , . , \ fueront. Nubis dehide ductu, quam praecedentem
sequebantur, el qua slante ipsi quoque caslra meta- , ,
bantur, ad locum deveniuDt aquis alqne arboribus . \ ,
anioenissimum. Duodecim enim fontibus conlinue (j irrigabatur, et eeptuaginta palmis consitus erat, quae , \ ,
parvo boc numero, eo qaod pulehriludine ct proce- TJV^
ritate excelterent, miraculo videnlibus erani. Hinc
.
mota rursus dux illa nubes, alium in locum dedtixit
,
exercitum. Erai bic autem desertus, arena obtectus,
ac sterilis, nec ullo aquarum fluento irrigabatur: , \ ,
, ;
ubi rursus populus siti aflbgebatur. At Moyses ex
lapide quodam virga percusso, jucundissima atque , \
copiosissima aquarum fluenta exsilirefecil. Hic com- ,
mealus etiam omnis, quem exeuntes ab <gyplo ad- . ,
duxerant, cum defecissel, et populus fame preme- , ^ ,
relur, miraculum fit, quod prae caetcris est incredi- . ' ,
bile: non a terra ipsis, ut solet, q u viclum praefitabant, oriebantur, sed a coelo quotidie roris inslar .
dcfluebant. Etenim sub crepusculum sparsira ros D , \ . ;
diflundebatur, qi>i in cibum se dabat legentibus.:
. ";
isque non aqueuin erat, ut in rore fieri assolel, slil , ticidium, sed loco guUarum crystallini grumuli in
,

coriandri semkns formam conglobati, quod rusiica , ).
tim dicilur , dcscendebanl: qni ad cibum
,
collecli gustum mellis pene aiierebant.
B

^ , \ ,
. " \ , , \ , ,
, , ' ^ . .
, ^\ , \
, , ,
,^, ^, .

3*3

DE 1 AiOYSIS.

3U

&
Huic miraculo aecedebat et aliud : multis enira
\ ,
nec pari aetaie, nec viribus, ut consentaneura est,
( ) \ ,
anqualibus ad colteclionem eonfluentibus, non mi , , nus ailer allero, aut propier aeialem, aut propter
infirmitatem sibi assumpsil : nec qui validior,
, ,
sibi plas quam esset opus, nec qui iniiriuior niinus
.
in eo die poiuil arripere. Aliud insuper miraculum
\ ,
bistoria babei, quod scilicel uno die collectum fue ,
rai, ejus niliil omnino in craslinuiu fuisse reserva . \
tum. Quod si quis timore furliin quamdam sibi par ,
ticularo ad crastinum conservasset, tolum quod re ,
posiium erat, per noclem corruptum in vermee
. \
transformabalur. Est in bac bistoria quiddara mira .
bi!e : nam cum ex bebdomada; diebus una mystica
, ,
ratione qaadam cessatione ab Hebrseis bonoraretur,
, ne quid in ea die praHer consuetudinem facere
cogerentur, quamvis lanlo in collegio unusquisque
,
studium, quanlum in caeteris diebus, die sexla adbi^&,
beret, duplum lamen collectum sibi esse inveniebat.

ne esset in causa victus neccssilas quamobrem
, - opere aliquo lex violarctur. In quo etiam divina
eluccscebat poleniia : nam cum reliquis diebus,
.
quod supererat corrumperetur, in sola quse sabba ,
lum pracedebat Parasceve colleclum (boc enim
, ,
otiosae illi diei nomen fuit) incorrupium perdura (
bat, ila ut recentiori nihilo raucidius viderelur.
) ,
Bellum deinde adversum geniem alienigenam
, '
Amalccitas nomine exarsil, et tunc primum Hebraci
.
construcli in acieiu sunt, nou omnes, sed electi,
( '
) ^ quibus Josue, qui post Moysen gubemacula populi
susceperat, prafuit. Nam Moysee exlra prcelium, iu
*
\ , colle quodam aliiore una cuiu duobus necessariis
, - constilerat, ad coelos aspiciens, quando (ut in bisto ria traditum est) id quoque inter caetera mirabile
. dictu faclum esl. Nam cum Moyses manus in coclura
, , elevarct, lunc ingenii animo irruebant in bosies
, Hebraei; cum vero manus remisisset, lunc cunira
- ferociores facti bostes, facillime Judaeos pellebanl.
, Quod aliquolies factum facile inlellexerunt, qui
, cunl eo erant. Itaque Moysi ulnas subeunles
occulta quadam de causa graviores faclas manus
, ejus suslentabant. Verum quia imbecilliores crant,
(* quam ut possent rectum diutius Moyseo susiinere,
, \ lapide illi in sedem supposilo facilius adminlculo
, D effecerunl, nt manus in coeluin levalas diulius reti , ,
neret. Quo facto fusi omnino fugalique bostes sunt.
, Cum autem eodem in loco nubes manerel quae po . , puli viae dux erat, nec ipsum populum alio couinii , grare necesse plane fuit, cum ducera migrali^iiis
, non baberel. Sic ergo cuni ad victum iliis absque
labore cuucta suppeterenl, cum aer sursura illis
pauein deplueret, deorsum vero rupes polum prae .
berel, rursusque nubes oranem coeli molqstiam m i ,
tigaret : sic ut inierdiu aestum arcerel, el noclu
, ,flammeo quodam fulgore lenebras dissiparcl, sine
,
niolesiia in illa descrli regione montibus subjaccnii
.
versabanlur, in qua exercitus casira posuerai.
? , ,
, * , \
%

S. GREGORIl NYSSENI

316

, \ \ ,
, .
His ila factis majora occullioraque mysteria
*Ev ^
Deus, et ipsum ductorem et populum instruere cum
, ,
oluisset, praecepit populo per Moysen , ut tam
, \ .
corpore qnara animo mundus fieret, adeo ut eliam

ab ipsis uxoribus certo quodam dierum numero
abslineret, aspersionibusque quibusdain maculas * , abstergerei, ut omni labe animi corporisque depo- ,
sita, mundus ad montem Sinai posset accedere; , ^ qui quidem mons ratione utenlibtis solum illo tem- ,
poreadilum prestabat, neque bis omnibus, sed ,
viris solummodo : nec viris etiam omnibus, sed ,
.
itlis tantum, qui diligenter a se omnem maculam
expuliasent. Studium auiem onmibus eral non par- , ,
vum, ne quid brutorum monti appropinquare pate- , , renlur. Quod si forie aliler accideril, lapidibus ,
.
obrui a populo stalulum erat, quidquid brulum
,
juxta niomem apparuisset.
* \ ,
.
His ita disposiiis, in ereno die subito tenebris E k a (
, ,
ircns circumdatus fuit, etignis et medio tenebra
rum exsiliens, ac totum, ut videbatur, raontis tra
ctum depascens, terrebat prosptcieotes, cum esseitt
fumo atque caligine omnia repleta; adducebat ta- , , \ men ad monlem populuiu Moyses, quainvis ipse
quoque bujueceraodi visu timore perculsus ita erat, .
ut Israelilas celare id minime possel: sed vel ipsius ,
corporis molibus commolum se patefccil : nec ^ ,
enim lantum per oculos, verumetiam per auditum , ,
terror animas invadebat : cum coelilus terrifica vox
,
quaedam in cuncta subjecta locorum spaiia erum , \
peret, cujus primus quidem impetus cujusvis auri1

i e

bus Mitolerabilis buccinas sonitum referebat : sed C . *

omnem ejusmodi exemplorum lerrorem excedebai, , otov
quantoque magis progrediebatur, tanto terribiliorem ,
eonuni edebat; vox auiem illa fuit articulata. Nam
* ^
aer absque vocalibus inslmmenlis non inanem ora * ,
tionem, sed sigiiificantem divina formabat virtute,
qua3 populo leges atque instiluta ponebat. Quae * omnia cum ferre populus non posset, impetravit a , \
Moyse, ul a Deo, ipso mediante, lex sibi traderetur, *
nec se quidquam relraclaturum, sed oinuia siculi , ab "ipso Deo per Moysen sibi tradita, crediturum .
asseruil : ita populus quidem ad subjecta montis
, ,
loca relabitur.Moyses verosolus in monte relictus, ,
contra quam caeteri bomines paii solent, affectus . ,
cst. Naua cam caHeri omnes desolnli niagis, in so- ' .
cielate minus tiroeant, ipse derelictus solus auda- , ' ,
cior factus cst. Unde paiuit, non ut timidum quem- , \
dam perterrilum in principio fuisse, sed charitate . ,
timentis populi fuisse conunotum. Quare cum \
quasi onus quoddara timorera populi deposuisset, ac ,
in se ipso factus esset, lunc etiam in ipsam caligi- ' , ,
nem audacter ingredilur. Ilaque inter invisibilia
'
versalur, nec jam intuentibus apparel. Nam divi

1 8

Exod. xix, i sqq.

317

31$

DE VITA MOYSIS.

. rchc nae iiiiliationis adyluro ingressuscum invisibili non

,
conspectus ipse ?ersabalur, ut nos (ut arbitror) bis
, , , '
gesiis instrueret quod oporleal, si quis velit esse
.
curo Deo, omnia ba?c quse videntur, contemnere,
, ^ ,
ac menlera suam ad invisibile atque incompreben , ^ ,
sibile, quasi ad summitatem moniis dirigere : ibique
, credere Deum esse, quo pcrvenire cogilatio non
, * , potest. Hac igiturin summitate monlis constitutus

Moyses", divina suscipit mandata, quaevia doctri. , ,
naque sunt ad viriutem. Cujus caput est pietas, ut
, ' * \ scilicet condecentes de Deo opiniones babeamus,
$ quodomnem cognoscibilem speciem, omneque super, [ excedat exemplum, nulli rei quae cognoscilur simi ,
lis. Jubel enim ad nullam rem, qua? comprehendi

],
,J ,
* gv possit,
respiccre,
nec iis siimlem
putarew .naturam,

I '
* i
t

~I

,
w,

..^
........
,
, , quae super omnia cst, quae comprchensione cogno , \ \ scuntar : sed esse quidem ipsam crcdere oporlere:
, , { quanta vero, aut qualis, aut unde, aut quomodo
, sit, non esse quaerendum, cutu eo pervenire humaua
, . ingenia nequeant. Ad pietalem autem etiara addunU , . tur illa, quae morum sunt castigationes, in genere
, vel in parte distributa. In gsnere quidem, lotam
, simpliciler injustiiiam propellit lex illa, quod opor * teat proximum amare, quo slabiliter constiiulo, ne , - cessario sequitur nihil adversus proxitiiura cui . quam csee facienduni. In parle vero, parentes co \ - lere, et a criminibus quae diligenter; enumeranlur,
, cavere praecipit. Quibus legibus quasi instructus ad
*
sublimiora transit mysleria, tabernaculo divina Jsibi
, , , , Q virtute proposito. Tabernaculum autem erat templum
inaudita quadam varielaie pulcherrimum, propylaea,
\, $, .
, \ , - columnae, cortinse, mensa et candelabrum, et ihuri \ . bulum, allare ac propilialorium, et quod inlra san etum est adytum impenetrabile et inaccessum.
, Quorum oranium diposilionem ac pulchritudinem,
, panim ne memoriam fugiat, partim eiiam ut
posleris rairaculum subaperiat, non picturae ira ^.
* , - dere, sed maleriale illud exemplar divino consiiio
, \ - splendidis >cceptis materii^ imitari compellitur.
. \ \ , \ * . ,
, \ . , \ , ,
, \ , \ , \ *\
. , , \
, ,
,
.
- D Fuit igitur plurimum auruni in columnis circum |
fusuui, el cum auro argenlum cacumina et^bascs
eorum exornat, u l varietate coloris, siculi arbiiror,
: ,
inagis fulgerent. Sed a?rie quoque materia non iou * *
tilis visa est : capila euiin et bases columnarum
, ,
ex are faclaa sunt. Corlin* porro atque tenloria,
, .
lotiusque tenipli septum, el super columnas exten suiri icclum, omnia per textoriam arlem conve,
nienle singulis atlribula maleria conficiebantur.
. \ ,
Aliis ex byacintbo et purpura erat tinctura, cl
,

* Exod. xxiv, 18.

519

S. GREGOMI NYSSENl

7^0

igneus cocci rubor, splendor quoque byssl iialura ,

, ,
ipsa perducius ac sine arte confeclus color. In
aliis linum, in aliis p i l i ; prout texlura usus pele- .
bat, assumebantur. Sed rubricais quoque pelles , \ ,
nonnunquam acceptae sunt. Verum haec poslea- ,
quam de monte desccndit, per roinistros secundum \ .
expositum sibi exemplar opificii Moyses constriixit. , \ ,
Tunc autein eum in illo adbuc absque manu con- , . \
stiluto templo esset, quibus sacerdos vestibus,
quando in templi penetralia inlrandum erat, utere- . \ ,
tur, de inieriore simul aique exleriore amictu le- ,
ges accipit, inilium noa ab iitferiore, sed ab exle- , riore faciente sermone : superbumeralia variis co- .
loribus, cx iis rebus ex quibus veluin contexium , \ ) erat, atque insuper auro distincta fuerunt. Uncinos , , * ^
quoque quibus superhumeralia conneclunlur fecit, , \ , *
.
ei calenula smaragdos in civculum auro conneclentes. l l i lapides tum natura virides atque fulgenles, , ,
turo sculplura mirabiles videbantur : nec ad simu- . , *
lacrorum figurain aliquam sculptura tendebat. Sed
pairiarcbarum nomiita sex in singulis lapidibus , \ .
erant impressa ; ex his ad anleriorem parleui un~ * , cini quidem dependebant, et complicalae calenae , in se pcrmutatim in quemdam miraerum connexae .
atque rbylbmum, iu modum retis a fibulis ex ulra- , ' que parlc desuper ab uncinis exlensae, ut magis ,
connexio prsefulgcret. In his erat ex auro fabrica- .
tus illc ornalus pccioris, in quo diversi pro patriar- ,
cbarum numero lapides tres in singulis ordinibus, *
ordines quatuor fuerum, tribuum nomina liUeris Q , .
, w
exprimentes. ln bis erat tunica inlra superhume ' ,
ralia ad talos a cervicibus delapsa, fimbriarum app, , \
p^ndfculis concinneornala : in bis erat inferior
*
limbus, non texturae varietale solum, verum etiam
, ,
aureis appendiculis pulcherrinius. Ilaecautem eraot
, . "
aurea lintinnabula, pomaque punica vicissira d i , ciuui limbum ambiunl: lum capitis vitta, quse lola
,
fuit byacinlhina , et laniina ponliGcis iinminens

fronli ex auro purissimo, ineffabilibus litleris qui, ,
busdam exarata, el cinguium quo circuiwfusus
ain.ctus slringebatur, et ornalus occullior: ac '
eaHera omnia |uae per aenigmata in amiclus specie . " ,
, sacerdotalem ostendunl virluiem. Haec cum invisi .
bili isla amicius caliginc a Dco ipso pcrdoclus,
majorquc seipso bac effeclus esscl arcana doctrina, D ,
, \
desondil a moiite ad suos, ut eos eanidem disci. , , \
plinaiu docerel, el legcs eis proponerel, el tem, plum, saccrdolium, et qtiod in montc fuerat illi
. " , *
ante monslratum exemplar. Ferebat enim manibus
, tabulas sacras, quae divinuni inventum ac donum
, ^ . \
crant, nec bumano auxilio ut producerenlur indi, *
guerant; sed ipsius Dei opus utrumque iuit tam
\ * '
materia, quam litterac in ipsa iinpressae: verum
, , ,
pupitlus qui antcquam legislalor descenderel, ad
. \ ,
idolnlairiain difecerat, boc munus impidivit.

, ^ , ' / ; , ,

351

DE VITA MOYSIS.

; , , \
vabv, , , .
" \ , \ ,
* ' , . ''
, , .
- Nain cum quadraginta dicbus ac noclibus nullius
,
indigens rei, quibus hoc corpus suslentalur, in>
\ mortali vita sub illa caligine Moyses viveret, quasi
\
pucri, cum paedagogi non adsunt, sic populus ad , \
versus Aaron concitatus, inipulit eum, ut ad simu ! (
lacrum aureum adorandum dux cis fieret; simula ) ,
crum autem vilulus erat. Quare oflensus Moyses
, perrupit labulas, ne in boniines indignos tanla res
, )
devenirel; deindc Levitis administrantibus, t r i , \ \,
bulium sanguine scelus expiavit, simulaorum con , . trivit, cumque sua iracundin, qua in eos qui pec\
carant, eiarserat, Deum propilium reddidisset, ila
{ ) , rursus quadraginta dieruin spalio tabulas a Deo
,
impetravil: quas ipse quidem composuit, Deus
, & ,
aulem perscripsit. llas rursus accipit cutn naturam
1

, in lanto dierum numero excessisset, alia quadam

. rationc nobisque insolila vitam traducens, dum
, nibil eorum, quse naturam deflcieotcm cibo suston , , lani, in suo corpore admisit.
,
, * , , .
, , , \
,
.
, \
Sic igiiur illis tabernaculum aedificavit, et legis
, , - praecepta iradidit, constitulo pro inspirata sibi d i . \ vinilus doctrina sacerdolio; et postquam omnia
, , prout a Deo monilus erat, materiali opificio perfe " , cit, tabernaculum, veslibula cuncla inleriora, Ibu, , ,
ribula, altare, candelabrum, vela, propitiatorium
, , ,
in adytis, sacerdolii ornatum, varium sacrilicioruDi
, , modum, alium in purgalionero, alium iti agendis
, , , gratiis, alium ad avertenda mala imminentia, alium
, , C ad expianda peccata; 1 aec oronia postquam optiroe
perfecit atque consliluit, suorum perpessus invi ,
, - diam est, quod vitium hunianaB nalura: innaium
* , est, sicut et Aaron, qui sacerdotali fuerat honore
^ * \ " decoralus,et soror ejus Maria zelotypia quadam
, \ - niuliebri,commota ob delatum illi bonorem a Dco
quidpiam prolocuti fuerint, quo divina ira commo , \
- ta velocem intulit punitionem : qua ia re mirabi, , ' lis clementia, inauditaque mansuetudo Moysi visa
. " est. Non etiim solum iraius invidenti non fuit, sed
Deum eliam orationibus sorori propitium reddidit.

, Cum vero raullitudo voluptate victa carnes edere
desiderarel, meliusque se in ^Egypto vixisse, ubi
,
carnibus abundabat, quam coelesti cibo in deserto
, .
prsedicarel, tunc Deo Moyses rem commisit; Deus
(
D vero mira imillitudine aves per stativa Judaeorum
, \ - circumvolantes gregalirc sic immisit, ut aucupiura
esset facilliiuum. Quarum carnium nimium repleti,
^ * *
in morbos deciderunt, niorluique non pauei fuc , \ , r u n t : quae res residuis exemplo ad modestiam fuiL

Exploratorcs deinde ad proroissionis lerram uait^ ' ),

323

S. GREGORII NYbSENl

324

ttintar, qui reversi non idem omnes, sed mulii

pene impoesibileitf esse transitum nuntiaverunt. , ,
Unde rursus multitudo adversus Moysen commota , ,
fuit, multique dcsperarunt se posse illuc pervenire: , \ ,
qui omnes divino judicio condemnati, ea poena \ * , '
mulctati sunt, ot promissam sibi regionem non , .

viderent. Proftciscentes autera per deeerturo, com
rursus a q u penuria preroerentur, nec ollam m i - raculorum Dei tenerent memoriam, lum adversus , \
Moysen impie conclaioabant: sic ut Moyses quo- , , \
que vigus fuerit una cum populi incfedulitale i m - ,
pegisse. Verumlamen ex acrotomo illo lapide rur- . *
8us fontfts aquarum mire produxit. Cum aulem ,
rursus illis ciborum voluptas gulae cupiditatem ex- .
citasset, et nullis rebus ad vitam sustcntandam , \
neceeeariis destUuti, iEgyptiacas epulas expetiis- & , '
eent, more juvenum petulanter se gerentium flagel-
,
lis castigantur. Quamobrem serpentes venenosis
, .
rooreibus divinitus eis immissi: cumque plures hoc
roodo in dies perirenl; divino nixus consilio, Moyses, , ,
^ .
a36 i n serpentis confudit Oguram, quam io tumulo
quodara imposuit: juseitque, ut quicunque serpentis ' ,

morsu laborarent, in afereum serpentem aspicerent,
' , *
atque ila pestiferum ex morsu serpenlum morbum
fugavit. Immiltebantur enim ex visu quasi anlidota qua?dam in corpus, quod serpentium venena imbe- \
cilliora reddebat, quam ut possent homines occi- ,
dere.
.
, ,
, ,
.
, , ,
, , \ .
,
, ^ .
Rursus populo in eum seditione insurgente, ac C
nonnullis in seipsos transferre sacerdolalem digni- , \ tatem conantibus, Moysee quidem pro peccantibus *
orabat: Deue vero non ut ille orabat, sed u i juslum *
erat, hiatu lerra omnes seditiosos, qoi in Moysen ,
insurrexerant, abaorpsit. Qui aotem sacerdotii cu- . piditate exarserant, igne cremati circiter ducenti , ,
et quinquaginta, exemplo suo caHeros tribules suos ,
ad sanam menlem reduxerunt. Verum ut crede- . \
rent noo ab hominibus, sed a Deo sacerdolii gra- , \
tiaro concedi, virga, liUeris a quo esset oblata si- \ , * gnificantibus, per unamquamque tribum assumpta . ' '
est, quas in templo Moyses apposuit: ac poslero ,
die sententiam de sacerdolio Dei omnibus ostendit: ,
sola enira Aaron virga floruit, fructumque edidit. ^
Nux autem erat fructus. Quod quidem miraculum
eliam inOdelibus maximum omnium visura est, stupenlibus scilicet quomodo siccum ac laevigatum
lignum, tam parvo temporis spaiio arboris naturam
suscepit atque perfecit. Nam pro uligine terre,
pro cortice, pto humore, pro radicibns et ramis
divina virtus ei sullecit. Procedebat deinde ulterius
cum populo Moyses, edixilque regiam ( u t diciiur)

,
,
\ . \
, \
.
, \ ( ) \ . " \
, \ , \ -

DE 1 M0Y8IS.

526

& , ^ - viam esse custodiendam, ne videlicet ad dexteram

, \ \ 0 \ vel sinistram declinarent, neve quidquam habitan .
tium ea loca arriperent. Coloni auiem locorum
\ ' , parum his contenti a transitu probibebant, sed pu \ gna victi cesserunt inviii, quod sponte dare nolue , rant. Posthaec Balach Madianitarum gentis magna?
, , princeps, eorum qui anle deleti fuerant exemplo
. \ perterritus, et jamjam se paribus damnis ab Israe , - litis affectum i r i exspectans, non ab aliis armorum,
, . vel copiarum principibus, sed a Balaam augnre
(- quodam, qui magiris artibus ac daemonum invoca ) - tione clarueral, famaque de ipso erat, ssepius civi \, \ tatibus etiam ingentibus suis artibus nocuisse, au ,
xilium petiit. Is com ad regem Balacb iter faceret,
\ asinae voce non prosperam eam sibi viam fbre i n , , - slituitur, et vtsione quadam quid fatiendura esset,
, , \
didicit, ac demura infirmiores sensit esse maleficas

illas pracstigias, quam ut possent illis, quibus auxi oltovt- lium ferebat Deus, aliqood damnum inferre ; scd
, ,
pro daemonum furore divino afflatu ioipulsus tales
\ misit voces, ut e contra imminentis prosperi sno
* cessus illius populi essent propbetise. Ex quo enim
suis artibus ne noceret, impeditus est, divinae vir ,
tuiis sensum accepit, et vaticinandi arte neglecta,
.
divinae voluntalis se interpretem et internuniium
,
exhibet. Ita natio vincitur alienigenarum, sed po
pulus in bello victor, non parva ex parte luxuria
. \
vincitur. Tunc Phinees zelo virtulis uno ictu tara

Judaeum, quatn alienigenam mulierem in ipso ira , ,
- pudico actu confodit: quo facto divina in cos qui
. '
peccaverunt, ira cessavit. His ita gestis ascendit
, in altum Moyses montem, et procul repromissam
, majoribns suis terram speculatus, humanaro vitam
, . \ exuit, ita ut nibil in terris hujus migrationis suae
, signom aut mouumenium in sepulcbris relinqueret.
MiruiD autem est, quod nec forraae, oec pulchrim, dinis s u quidquam, nec ex facie sua resplenden , deniem gratiam, nec oculorum aciem, vel tempo $ , - rum, quibus com hominibus erat, spatia vel labowv
res comroinuerant, sed uno eodemque modo viriu' -
tes corporis atque sensuum in eo senriper vigue , \ - runt. Haec quidem sunt, quae de illo viro ab bisloria
**, divina percipimus, quse cursim narrata jam tempus
* , eet proposito noslro accommodare, ut videamus
, veieris Scripturae bistoriam ad perfectam viiam
,
multum conducere.
*v . , , ' \ , \
. , ^ ,
. *
' .
\ .

327

328

S. GREGORll NYSSENI

M Y S T I C A I N T E R P R E T A T I O
Cum masculinam Judaeorum prolem tyranni l e i
occidendam sialuit, tunc Moyses nascilur. Quonam igitur pacto, dicel quispiam, sic tunc forte a
tyranno lex adversus infautes lata esl, cum Moyses
in malris ventre ferebatur, hujusmodi ego partum
imitari polero ? Nec enim in potestate hominis est,
cnm voiuerit, nasci. Sed hoc litteralis sensus h i storiae est, quae ut ad mores accominodetur, altius
intelligenda. Guncta ergo quae in mulatione ac fluxu
posila sunt, nunquam firma manent, sed allerum
ex allero gignitur, el aut ad melius, aut ad pejus
scmper exitus Gt. ln honiinibus autem carnalis haec
el perlurbationum plena disposilio, quae tyranno
ac hosli bumani gcneris placel, ac ideo eam fovet
vitaque donat, per ntuliebrem sexum oslenditur.
Virilis vero parlus tyranno infensus et suspectus,
ne forle seditiones in regno moveat, rigldam et
fortera virtutem signiflcat. Est autem vita bumana
mutationi seniper supposiia : quare oportel, cum
non sit aeterna el immutabilis, semper nasci. Sic
autem nasci non aliena Gt appetilione, non extrinsecue, ut in corporali nalivitate, sed electione propria unupquisque nascitur : unde fit, u l nos ipsi
patrcs quodammodo simus nostri, qualescunque
nos volumus electione gignenles, et aut marem aut
feminara, vilii ac virtulfe ratione fingentes. Itaque
licet nobis profecto, cum audiamus quanta hosiis
noster afficilur mcestiiia masculinae prolis, id est,
virtute praditi viri naiivilale: licet, inquam, nobis
mares nos ipsos gignere ac parentibus nostris, cogilationibus scilicet bonis quae virlutem pariunt,
vohiptatem aflerre : jucunda enim esl cogitatio virtulis. Quae voluptas facile facil, ul in viriule perseveremus, ut conlra tyrannicas etiara leges alque
inslituta vivamus. Id igilur aenigmale bistoria3 veritas nos docel, ut omni diligentia studeamus kx
boc partu, qui in nobis esl, ita nasci, ut bosti nostro partus nosler molestus sit; nemo enim hosti
moestiliaoi afferl, nisi ea signa ostendat, quibus
ille victum se possit cognoscere. Esi autem ejusdem volunlalis masculam edere prolem, ac eam
convcbienter nutrire, el quomodo in aquis salvari
possit, providere. Nain qui bosti partus suos interficieudos condonant, hi nudos filios fluclibus exponunl. Fluclum autem aquarum hanc vitani dico,
in qua perturbalionibus alternis multi obruuntur.
At vcro cogitaliones casl ac providae virilis partus
parentes. si qiiando vila? necessitate bona pignora
coganlur Duclibus VIIJR bujus exponere, illa mu-

MOYS1S.

" ^ 6 .

; '
,
* . ''
,
,
, '
* ,
,
; * .
,
,
,
\ , , ,
.
, \ .
,
.
\ , '
*
.
, , ,
\
, ^ ,
. \ \ ,
,
, \
(\ '
) (
' , \
. ,
,
,
' , \
, \
, .
,
' , *
.
\ , \
\ \
.
, \
(5 . :
\, '

DE VlTA MOYSIS.

323

330

^ , - idunl arcula,ne undarumimpetusubmerganlur. Esi

aulem arcula veluti diversis ex asseribus coinpacta
\ . 01 \
docirina, ut arbitror, ea qua* niultis atque variis
\ , ,
ex
disciplinis in unum collecta, super flucius bujus
\>
viise feriur, neque immergi paliiur, sed impelu
,
exagilata, tandem ad stabilera ripatn extra bujas
(
vitse turbationes animum educit. Nalura quidem
. ; *
ipsarom rerum ita fieri crediderim. Videmus enim
, reipsa, si quis turbini ac procellis humanse vilae
, '
resistit, nec se obrui paiitur, eum a corrupia bo minum societate ac vita, tanquam onus grave re, \ , jici aique repelli: quam qui eflugil, vagitum imitetur Moysis, nec lacrymis parcat, licet arculse mu* \ , * ,
nimcnto sit tectus. Lacryma enim fidclis quaedani
", , >
.
custos eorum est, qui a virlule salvi fiunt. Quod
*0 * \ si regis sterilis lilia, doctrina videlieei exterior,
, quae semper parlurit, et nunquam vivum educit
\ partum, quae nullum unquam taniis laburibus con ' , - dignum frucluni produxit, quae uter.um inflai, quasi
, . aliquod vivuro prolatura, et tandem impcrfecla at ,
que inutilia, priusquam ad lucem cogniiionis Dci
, \ , - penreniant, aboriu edit, in lilium ipsiim adoplave . r i t , eousque se falsce malris Glium vir bonus pro' , .
(Uebitur, quousque imperfeclier alque tenerior
\ (
aelas sit. Qui vero ad majorem jam aetalem perve ),
nerit, ut de Moyse intellexinius, eum pudebit ejus
, se falso filium appellari, quae naturaliler sleiilis at
que inanis csl, nisi taiidem vera foveatur doctrina.
, ,
, \ , .
" , \ , \ .
, \ ;
\ , \ , ;
, .
- C
Quare tantum iEgyptiorum assidebit reginae,
, ' quantum opus erit ad hanc infeiiorcm doclrinam
, percipiendam, ne omuino expers bumanorum prae , - ceptorum esse videatur; deinde ad propriam ma, , , treni toius recurret, 4uam vel quando sterilis re. " , ' ginae filius putabatur, non omnino reliqtierai. ld
- cniiiy mihi videtur bistoria nobis significare, cum
,
asserit matris propriae lacte Moysen apud reginam
. ' , fuisse nulrilum, oporlere nos, cum profanorum l i \ , bros lcmpore instilutionis nostrae versamus, a lacte
,
nulricis nostra Ecclesiae niiniine separari, hoc est,
. , instiluta, niores et consuctudines Eccleshe, quibus
, ,
alilur aninius elcorroboraiur, iudeque altius ascen\ , .
dendi captat occasionem, perdiscere alque obser .
vare. Inimici duo iiiler se colluciantes, Hebraeus
J

'

. , , ,
.
, '
. " . 6
\

PATBOL. GR.

XLIV.

rv

"

"~"*.

atque iEgyptius, inter quos medius facius Moyses,

cum eos conciliare non potuissct, iEgypiium i n lerfecit : pielas sunt aique impietas. Primam Scripturae sacra? per llebraeum signincalae instituunt;
alteram s&cularis ac exterior doctrina nugis suis
insinuat, quaB Judaica robustior apparere comendit. Et vero mullis levioribus hominibus talis videtur, q u i patrum fide neglecla hoslium se copiis
auxiliaribus adjunxerinit, alque a majorum suorum doctrina dcfcccrunt : scd q u i magno et gene11

53*
S. GREGORH NYSSENl
050 c i l anlmo, atqueMoysen iinitalur, illam uno , ,
\ , \ ictu relucianlem occidil, nec adversus piissimam
, , \ Odem insurgere ipsam palilur, quanquam etiam la , \ ,
tius id accipere pro omni virlule ac vilio possinnis. Est enim quasi tnedius inlcr juslitiam ac in- .
,
justitiam, luxuriam atque modesliam, humilitalem
,
alque superbiam, cseterarpie hujusmodi, propositus
bomo. Docel igittir nos exemplo suo Moysee, radi- .
,
citus tollenda csse vilia, quae virtuli adversantur .
. \
virtuiem autem tanquam natura? nostrae consenta
neam ainplecjendam esse alque fovendam. Revera *
enim pietalis vicloria mortem cl interitum idolola- . \
triae secum irahit. Sic et injustilia per jusliliam e , \ .
medio tollilur, el per modesliam faslus occiditur.
,
Rixa vero qua$ inler Judseos fai la sedari a Moyse
nou potuit, nostrorum sunt de dogroalibus Eccle- .
siae colluctaliones. Non enim pravis haeresium do- , ' ,
,
gmalibus locus esset, nisi inter eos qui veriorein

religioncra profilentur, opiniones inler se velut
, * ;
acie iilrinque strucla contenderenl. Si igitur imbe, \
cilliores fuerimus, quam ul justiorem causam v i . clricem reddere poesiraus, quod deterior argutnenlis superior sit, el veritalis imperiuin detrectet,
^ , * ,
fugiendum prolinus ad subliiniorem sacramenta- \ ,
lemque docirinam, ac alienigenae rursus, si res ita

cogil, id csl, saeculari doctrinae, parumper cobabi- \
landum, ut pi*avos pastores a puteis expellanius,
veisutos videlicet hos malignosque doclrinoe pro- , ' ,
fessores, qui rerum scientia ad ignorationem Crea \ \ ,
toris abulunlur : quibus repulsis sic vivemus, ut ' \ '
pugnautibus non misceamur, nec perturbemur re- C ,
luctatione nuiltoruni : sed inotus animi omnes lan , ,
quam oves pastori, sic ralioni obtemperanles gu . \
beroabimus, qua quidem in norma vivendi perse \
veranlibus, mirabili suo verilas splendore nobis
, ,
apparebil, animique oculos subaperiel atque illumi nabit. Deus autem est veritas, quaa tunc per inef. ,
fabilem illuminalionem illam Moysi manifestata
.
est.

331

Quod $\ spinusum eliam rubum luinen inccudit,

\ quo prophetae aniuius illustratur, ne boc quidein
,
ad quaestionem solvendam est inulile. Nani si Deus . 1
quidem est veritas, lux autem xerilas esl : b;rc ,
ipsa porro sublimia divinaque nomina Dco qui in
\ , \
carne nobis apparuil convenire, vocee Evangelicae
*
allcslantur, convenienter biec secundum virlutem D *
vivendi ralio ad lucis illius cognilionein nos pro
vebit, quae ad humanain usque naturaiu descendii;
,
quae quidera non de ccelo illucescit, ne a gtellis de \ fluxa lux videatur: sed ab rubo, ipsoque spinoso,
,
ab humanilate vidclicet Salvaloris effulgens, ad co , ' '
gnitiouem sui per Evangelicam nos tubam revocat.
. ' Hinc eliam mysterium illud Virginis figuralum es \ , *
se, quis non videril ? Ab ea namque deilatis lux
aggumpla carne illuxit horninibus, eamque oiuni , modo iucorruplam servavit, virginitatis viridilale , nullo pa to commutala. Q u quidem lux cum no . ' ois illuxeril, primo docebit quid faciendum s.l, ul
, ,
possimus ad vcritalis radios accedere : nobts sci \

334
535
DE VITA MOYSIS.
, \ lk*et non licere pedibus revinctis, ad culmen illud in
(]iio lenclur lux veritatis ascendere, nisi sol ,
valur ex animae planiis mortuus ac tenesiris
\
pelliuni amictus, quo, ab inilio nalura noslra invo, ' ,
luta esl, quo teit.pore cuni divinae voluntati non
,.
paruissemus,
nudali sumus; alque ita cogilalionem
*
\ - ejus qui est suscipiemus, ct opiuioiies de eo quod
. , non esl falsas peiiilus repcllit. Uxc cnim esl (ut
ego sentio) vcrilatis diflinilio, flrma ejus quod esl
, ,
iultdleclio
; falsilas eniin plianlaslica qua?dain esl
. (
, - circa id quod non esl cotnprebcnsio, qnasi subsistat quod non esl. Yerilas aulcm cst ejus, quod
,
.) \ vere est, finna inlellettio. Longis auirm spaliis
(emporum alliori per quielcm auimo incdiiari opor '
let, ul firmiter inlelligere possis, quid sil quod non
, ,
, 8 , J * est, quod soluin esse videlur, cum per se aiqtie
naluram suam minime subsistat. Milii enim videtur
\,
' . " niagnus illtvMoyses ea in visionc didicissc, nihil carum rerum, quse aut sensn coniprcbeiidunlur, aut
, \,
nienle perspiciuniur, prater supremam csscnliam,
>, ,
quaj omnium causa est, et a qua omnia dependent,
, ,
vere subsislere. In nullo eniin caelerorum indepen \ ,
dentia perspici polesl, iia ut absque pariioipa* . ^.
lionc veri enlis possil essc. Solum id quod eodem
,
moi!o seiuper se babel, nuuquam augelur, nunquain
,
niinuilur, aequaliler ad oainem nmlalionem, inm
.
ad pejus quam ad inclius, inimuiabile : pcjus cnim
\, , ,
ibi ant malum non est, melius vero invcniri non
\
- potest. Quare soluin nulla re alia indiget, et solius
!> ^ , cuncla indigent: solum cuncta appelunl, solo cun , , ' cta parlicipanl, ei quae participant, per participationem ct sunt, et bene sunt. Quod autem pariici-, \
patur, nunquam iimninuilur.
.
1

Id igitur profecto est, quod vere est, ct linjus

*) , \
veri entis inlelledio, ad quam lunc nccesscril Moy , .
see : el nunc quicunque siculi ille a lcnvstri se ac
,
pelliceo absolvit amictu, iliviiiam ex rubo luceiu
'
prospicieus, quae videlicct ex carnc nos illumina , , '
v i i , quae esl lux vera, et ipsa verilas, ut Evan.
gelium dicit, lunc lalis eflicitur, ut alios quoque in
, \,
libertatem vindicare, lyraimidis injuslum principa , , \ *
, \ - lum deponerc, servienles deiiique ipsos in lerrani
, \ promissionis reducere, conimulalae dexlrae, et virgae
, in serpentem versae auxilio, id est, fide incarna , lionis verbi coadjulus. Nain si Moyses his nixus
, \ I miraculis a scrviiule lyranni Hcbraeos liberavi!,
non injuria incarnalionis myelerium, quo el diabo . *
lus deposilus, et bumana nalura liberala est, per

ba3C arbitramur significari, praeseriim cum lam
, '
prophciica, quam Evangelica auclorilas ad hauc
,
nos iiiducant senlenliam. Propb la enim d i c i i :
' .
c llaec esi mutalio dexterae Excelsi
Nam etsi
, \
naiura diviua nulto pacto mutari queat, in eo la .
< , > men quod ad assumendum boioinem descendil, iinbecillitalcnique nostraiu vere suscepit, conimulala
,
dicitur. Et sicul Moysi manus e sinu educla visa
esl commutaia, rursumquc iu sinum reducta , in
,

eo

Psal. L X X V I J I .

335

S. CRECORII NYSSENI

naturam suam reducta e s l ; simili quoque modo

unigenilus Dei Filius, cum in sinu Pairis esl, dextcra Excelsi est: cum vero e sinu Patris ad nos
visilandos descendit, secundiim nos (aclus, quamvis iromutabilis sit ipsc nalura, commulaius tamen dicilur. At vero postquam morbos nostros
sanavit, naluramque noslram in sinum suum reduxil (sinus autera Filii Pater e s l ) , lunc ipse non
inulalus, quippe qui impassibilis atque incomnralabilis c s i , mortalem banc et coirupiibilcm naluram in immorlalern alque immutabilem convenit.
Virgae aulem in ecrpentem conversio, neniinem
Chrislianorum conturbet, quoniam ad incarnatioein Verbi a nobis accommodaiur. Nam el animal id,
(jiiamvis parum accomroodari sacris mysteriis posse
videatur, ipsa tamcn Evangelica veritas hanc ima non oiimino conlemnit, cum d i c a l : c Sicut
Moyses exallavit serpentem in deserlo, sic Filium
bominis exaltari oportel . > Cujus ralio patet:
uam cum divinae Lilterae peccali patrem serpcntem
nominent, perfecto quod a serpente nauim esl,
>erpens est. Quamobrem peccalum parentis sui nomen merilo suscepit, serpensque jure appellatur.
vero Doroinum, propler nos peccatuin esse fa< IUIII , apostolicus sermo lestalur : suscepit enim
morlalilalera nostraui, qui peccando mortales facti
Minius. Si peccalum faclus esl, patet quod scquiiur ; nam qui peccatum factus est, ^erpens factus'
est, cl id propler uos, ut jEgyptios serpenles, qui
pcr magos vivificari videntur, consumal, et de-^
sirualtquo facto rursus in virgam vertiiur, qua
leiiiiqucnies casiiganmr, et consolaniiir qui arduam ac diiTicileni virlutis pcrgunt viam, baculo
fidei oplima spe innixi. Est enim fides rerum
(juas speranms subsistentia ; quas quicunque
inente concepit, quasi Deus eorum f i l ; qui veritali
rosistentes carni ac falsis rebus attendunt, quibus
inane quoddam esse videniur, eum audire qui est.
Ait eniui Pharao : c Quis esl Dominus cujus vocem
exaudiam ? non cognosco Dominnm " : solum
autem putalur honorabile ac jucundum, quod lerrestre alque carnale esl, quodque corporis sensus
uimia voluptate titillal. Qui vero lucis splendore
rorroboratus est, ingentesque binc vires et auclotiiaiem adversarios cepit, is sicuti athleta saiis
etercUalus confldenier ac magno animo in boslem
descendil: virgam Hlam in mauu relinens, hoc est
verbum fidei, quo serpentes jEgypliorum confodiet, atque vincet. Sequetur autem ipsum conjux
nlienigena, bumana videlicet baec erudilio, cujus
snnt nonnulla ad liberorum procrealionem utilia.
Moralis enim naturalisque pbilusophia conjungi
potest profe< to sublimiori vitae clarissimaque conjux ejus ac socia fieri debel, dum ejus parlus nihil
alienigeni sceleris secum adducat. Quod nisi quis
circnmcidal aique auferat, mortis periculum ange!us obviam faclus inculiet, quem uxor Moysi tunc
, l

1 1

f !

Joari. , i i . " Hebr. , 1.

1 8

Eiod. v, 2.

336

. Kat \
, \ ,
\ . \
, ,
. "
,
,
, \ '
( ),
,
\
.
, , .

, ' "
,
. \
. ,
\ , .
.
' ,
,
.
.
, ,
\, ' , *

\
, *
,

,
. " .
, ,
, \ , ,
. \
, < ,
; . > ,
\ \
.
, \ \ , ,
,
\ ,
,
, ' , :,
.
\
\
.
1

557

DE VITA MOYSiS.

558*

\ - placavit, cum ablaltone preeputii, quo alienigena?

\
cognoscunlur atque contaiiiinanliir, mundum (iliuiu
suum cffecerit. Quod quidein senigma histori facile
.
quis pcr ea quae dicla sunt ad Chrislianae virtutis
, \ pietaiisque incrementum adaplare poterit.
* , , , , ' .
& , '
, , .

IJabet enim philosophi saeculi partus humanaque
\ , ,
disciplina carnale qiioddaiu prseputium, quo cir \ ,
cumciso quod relinquilur, Israelilica inveniiur
, , \ > - esse nobilitatis, ut, exempli causa, iminorlalem
. ;. " ^ essc animum philosophi perliibent, id pium cst.
, \ De corporibus in corpora Iransirc volunt, ei de
ralionali natura eliani in raiionis expertein irans . \
silire nonnulli asserDnt, haec quasi prseputium
, , \ - circumcidenda sunt, proculqueomnino abjicienda.
, Deum esse non negant, sed et maierialem euui
* \ arbitranlur; crealoreiu ipsum fatcntur, sed el
, materia ad creandum indiguisse ipsum volunl ;
, \ bonuai et potenlem eum concedunt, sed in multis
' , fati necessitali cedere : mullaque alia biijtjsmodi
- suut veris excogilata ratiouibus, sed absurdis at, que falsis oppositionibus maculala; quaesi tolia , mus, propitius nobis Dei angelussit, ulpoie boruin
. ' dogmaium partu legitimo exhilaratus. Sed ad i n , \ stitutam explicationera redeanius, ul videamus quo
, , C paclo fraterna nobis suffragia subveniant. Priumm
- , '
igitur in initio ipsius vilae, cuni virtuose vivcre
' , - Moyses maluit, quam reginse filius absque virtute
, \ , nuncupari, bellicosus quidam casus ac mililaris
\ ei occurrit, jfigyptio ad Hebraeum, ac rursus Ile .
brseo ad aliura sui generis insurgentibus.
,
Deinde cum jam omni numero virlulis, longaque
, prsemedilatione exercitaiioneque, ac demum divinae
, lucis visioiw a terrenisin alliora fuil elevalus, placa , bilis et optata fratris sibi occursalio facta esl, dt . JSI vinitus u l ei obviam veniret excilati. Nam profeclo
si iropologice quod eecundum hisloriam evenit ac cipiinus, tunc manifeste divimini ad virlutetn no .
bis patrocifiium concedi reperiemus, cum ex praexa\ ^ scriplo virtutis jam ac pie vixerimus; quod qu
,
dem palrocinium prima generatione ct creatione
, \ ,
nostra anliquiCis esl : prius enim crealum, sed
\
tunc aperiissime apparet, cum nos ipsos atlemione
, ac cura meliori vitae Iradiderimus, ac pro zelo fi . ' ' dei et virtulis cerlamina susceperimus graviora.
, - Verum ne aenigma historiae per a3nigmala exponi
. videatur, lalius quod senlio explananduiu est: oc , , - cultior qurcdam Iraditio, et verus sermo ad nos
, usque dcscendit, quo credilur, postcaquam i i i pcc caiuin nalura nostra lapsa cst, non omnino a cle' inenlia divina ncglectam, ncque absque suo palro*
, ^ , cinio dimissam, sed angelorum, qui natura incor , - porei sunl, aliquem in adminiculum cuique con \
stitutum fuisse, natura?que noslrac corruplorem i a
1

339

S.

GREGORII NYSSENI

340

omnibus conlra annilentem, pravum aliquem atque , .

,
lnaleficum daemona ad male vivendum homines im
pcllentein, ad singulos deslinasse. Horum autem
, *
medium factum bominem, quorum altcr bonus,
.
virtutis bona cogilalionibus oflert, quae ab Ulis qui
^, '
recte se gesserint, per spem videntur; alter vero
,
litillationes etvoluptales carnissuggerit, ex quibus
, ' , nulla bonorum spes surgit, sed res prasenles, et
, \ , \ ,
quibus fruimur, et quas cernimus, bominum insi . pienlium sensus in servilulera redigunt. Si ergo
\ , sejunxcrit se ab iis quibus ad malum pelliciebalur,
, \
cogitationibus suis in melius conversis, el velut
rcjeclo in lergum vilio, tanquam speculum quod-
dam animuni suum ex adverso spei futurorum bo- , ! ,
,
noruin collocarit, sic ul ostensae diviniius sibi virtulis specicset imagines animse suse puritate pos- \

sit exprimere, lunc ei manifesiius fralris auxilia
^ \ .
undiqne appareul, secnm adversus hosles armati ;
\
frater cnim quodammodo hominis animo angelus
, , ( )
cst (ralionali quippe ac inlellecluali natura sccum anneclunlur),qui tunc niaxime nobis assistere \ ,
.
videtur, ul dicluin est, cum Pharaoni appropin
quanius. Nemoautem bisloriaeverilalem peronmia
,
nos cogal ad propusilum accommodare ; nec si
, ' \
quid non consentaneum huic iropologiae in bisloria veniat, idcirco uuiversara banc inlelligendae ' \
, ,
Scriptune viam aspernctur alque contemnai; sed
,
recordeiur, ab inilio slatim nos dixisse, magnoruro
virorum \ilas ad cxemplum et iuiilalionetti divi.
nilus nobis esse propositas.
'
Iiaque cura per earunidein rerum scriem, per C
oosdem vit;c casus, aui maieiiem minimepossimus , (
eos imiiari; qudmodo enim rursus ex iransmigi a-
lione reperiiur multipiicatus in jEgyplo populus, ;
, ^ ,
aut quoinodo rursus in servilulem redigal illum
lyrannus erga masculam prolero bosliliter afle- \
cius, quique femineam molliorem alque intirmio- , \ , ; )
rem nuniero augeri palialur, caeteraque omnia, quae \ '
bisloria complectilur, ubi quis invenicl? nullibi , profecto. Quare quoniam eisdcm in rebus beatos , ,
yiros imilari nos ininime posset fuit demonstra- *

tum, ad moralem vitam ab bistorica serie, omnia
. ,
traducamus, qua? bene vivondi rationibus con , gniunl. Poluil enim profeclo Deus ad posteriorum
perfeciionem priscorum vilam in exempluin alling 9 ,
intellectam accommodare. Quare si quod bisloriae
dictum non omnino proposilo convenil, id prae- ,
lermittenles, ne series exposilionis intercidatur, .
quae idonea stinl conjungemus. Haec dixi, nc quis , . , ^
mibi objicial, congrue quidem bic, pro Aaron,
fralre Moysi niajore, angelum custodem nobis d i - \ ,
\ ,
vinitus dalum, nos subintellexis.se ; nam et prior
\ natura angelica est, et inlellectuali ac incorporali
cum bumano videretur animo convenire, nec dubi- ,
tare se auxiiio nobis maxime tunc esse, cum ad- , , ,
.
versus incorporales bostes insurgimus, non (amen
recte pro hoc, quasi fratre nobis angelo semper , , .
Aaron capi posse. Nam cum Aaron dux Hebraeis , , \ ,
ad idololatriam (uisse videalur, ul hisloria tra-

3*1

DE VITA MOYSIS.
,

\ d i t , quomodo eum pro dnce pietatis angelo po \, '

situm abhistoria credendum esl? Hoc igituF pra>
.
termiUeiidum forsan eril, si omnino accommodari
, \ noii possit: quamvis angeli quoque nomen, ut et
xri , ,
frairis ad utramque partem a Scriptura positum
. ,
iitveniamus ; non enim Dei solum, verum etiam
'
Satanae angelum dicimus : nec bonuni lantum, sed
\ ,
etiam pravuui, fratrem nominamus. Fralres enim,
. inquit Scriptura
sint in neeessitatibus utites, in
, \ \ melioreio bic partem fratris nornen accipiens ; m
pejorem autem accipit, cum dicit : Omni fraler
,
calcaneo supplantabil : verum exquisitius haec in
.
loco suo considerabimus. Qui auteni visione d i , \ \ , vinae lucis seipsum corroboravit, ac talem fratrem
adeplus sit, qui sibi adesse in periculis non ( i , \
ineat, is jaiu confidenler populum alloqualur, et
, \
in memoriam pnternat nobililalis adducat, senlen \
l^amque dicat, quoniodo iimum ac laleres aliosque
, .
; serviles labores effugere poterit. Scd diligenler adverlendum oro, iie QOS fugial, quod apertissiine
,
bisioria ipsa praedical. Videmus enim Moysen an .
" , , - lea quam perfcctiore se virtuie firraaverit, duos
iiiter se contendentes homines conciliare nequt , \
v i s s e ; postea vero cum sibiipsi longo temporum
spatio vacaverit, a raullis bouainum niillibus facile
*
, \ in protectorem recipi. Magna igiiur voce Scripiu, rae auctoritas clamare videtur,non insiiiendum esse
, 2 \ ad docendam instituendamque mullitudinem, uisi
prius magna diligentia magnisque laboribus eam
.
, \ - fueris auctoritalera adeptus, u i audilorei verbis
tuis facile acquiescanl. Cum igitursculentiam Moysi
,
^ , populus comprobasset, libertalisqiie desiderio exarsisset, incitatur iwic hostis, et majore labore
, \
ipsum comprimere conatur. Quod re ipsa bodic
. 5 .
quoque fieri videmus.
Natn muiti, ne omnes dicam, eorura qui sermo
, , nem de liberlate receperunt, ac praedicaiioni Evan gelica? paruerunt, ad buuc usque diem a tyranno
* ac boste buinani generis mullis ac gravibus lentalionibus comprimunlur, quibus mnlli meliores fir \
niiore6que infidefactt sunt, molestiarum incursione
, .
lanquam acie chalybea roborali, vel dolorum im
, - petu obdurati. Nonnulli vero (pigel dicere) franguntur adversis, roaluisseque dicunt non audisse
,
, , D verilalis el libertatis sermonem, quaro ea de causa
tam imillis laboribus incidisse. Idipsum tum quo , . "0 \
que fiebat HebraBie ex pusillanimitate, libertatls mi ,
nistros accusanlibus, sed non cessabit ideo prsedi
catio ad bbertatem et veritatem nos revocans,
. '
eliamsi mulli, quasi pueri atque iufanles, lentalio , -.
nes perthnescanl. Tyrannus enim ac hoslis nosler

bumanse naturaa depravator semper studet, ne ad
\ . coelum oculos elevare possimus, sed in terram

continuo inclinali, lateres in ea ex luto faciamus.
, tv
Nam quidquid in bac vila invenilur, quo quis ma , , \
icnaliter ac sensualUer fruaiur, id aut cx terra est,
. "
aul ex aqua, eive ad ventrem, sive ad divitias per-, ,
1

14

t %

Exod. xxxii, 1 sqq.

1 9

Jcrera. ix,A. * Exod. u , 13.

"43

S. GBEGORU NYSSENI

344

linen*. Ilorum autem elemcntorum mistura lulum j L \ \

lit, quo repleti, qui ad lutosas has inliiant voltipta, \
tes, nunquam se pleoos relinere possunt, sed quam- .
vis scmper se impleanl, seroper lamen vacui 5
siru. Nam quemadmodum laterum liclor aliud at- ,
que aliud lutum forrose qua laleres figurat, impo- nit, adeo ut fonna plena semper et vacua semper
\
luti dici possit, quoniam cum hoc receperit atque .
iormaverit, nullus amplius usus ipsius ad hoc est,
, .
sed ad aliud ad quod vacua esl: sic appetpndi vis, si
, (5,
quis eam his tcrrenis cupidilalibus replere studeat
et si quod in dies capit, assequatur, eoquc se re-
pleat, vacua tamcn semper esl, cum ea qune habuil, , \
respuat, et in aliud atque aliud continue feratur, . \
nec linis miserrirai ardoris cupidilatum esse potesl, ^ , nisi quis carnalem viiam repellat. Palese vero quas . , \ ,
laleribns immiscere coguntur , jam a sacratis
simo Evangelio et divina Apostoli tuba quid signjficent, expositum eSt. Materiam enim ignis per , \
culmofl et paleas oslendi confirniant (quam qui- , ,
dem maleriam ignis is sibi pra?parat, qui terrenis \ . "
ohruilur Toluptalibus). Verum quando aliquis eo- ,
rum, qui virtutts praestantia exccllunt, a servitute
ad libertatem submersos in vitiis homines vendi- * ,
, oare conalur, tunc cavillatoris, qui variis, ut Aposlnlus ait
adversus animas uostras utitur insi- ,
d i i s , conlra divinain instilulionem cavillationes . , fraudulcntas inducit. Haec dico ad ^Egyplios draco- , ' ,
ncs respiciens, qui varias fraudes arlis diabolicae ,
f

1 7

ad perniriem hominum excogilaias significant, ( , ,

quas virga Moysi deslruit atque consumit (incar- ,
natio videlicet Verbi), siculi jam diximus. Qui au- ,
banc virlulis (ac fidei) virgam habet, q u ,
\ .
(cun virga veritatis sit) diaboli fraudulentas vir
gas consuniit, via recta consequenter ad majora
,
procrdil miracula : qua3 quidem miraeula, nou ut
.
terreant audicnles, sed ut prosint eredentibus,
,
fmnt. Nam eisdem niiraculis hostes expugnantur
.
(lidelcs muniunlur, dejiciuntur alieni, eriguntur
, noslri : illi communiuntur), nosaugemur. Sed pri * ,
inum gcncraliler quid baec miracula iniendant, quo* .
modoque fianl, perstringamus, deinde facile singula

speculabimur.
Verilaiis igitur haec summa doctrina ad dispositioncs bominum, qui jam audiunt, commutari vide- j ^ .
,
lur : nam cum sequaliter omnibus quid appetendumet quid fugiendum sil, benigne oslendai, is in . \ *
,
luce ambulat, mentemque illuminatam habet, qui
auscultai et paret; qui vero resistit et verilatis ra, .
dios ad animam suam non intromiltit, is in tene
bris ignoraniiae permanet. Quod si falsura non est
quod ila generalim iu lalibus intelliginius, omnino *
baud aliier se habere censendum est quod ad sin- , \
gulos pertinet, cum ex ipsa narralione quod in >. ,
,
parle inquirendum erat, simul innotoerit. Quapro , \ \
pter nonest incredibile, nibil mali sensisse Judseos,
. >quamvis una cum jEgyptiis qui vexabanlur, habi

Exod. , 7.

Epbes. , 6.

3*3

DE VITA MOYSIS.

346

& , tarent; nam id ipeum altiue intelleclum hodle

quoque fieri videre licet. Non enim ignoramus, in
, 5 roagnis praesertim civitatibus in conlrarias de veri , tate opiniones raultitudine divisa, aliis hmpidas
. aquas atque potabiles esse, quae quolidianis pradi \ - calionibus, Scripturaeque vocibus in anima sua
, , ' scaluriunt; aliis (quoniam perversis opinionibus
, , \ , ADgypiiorum imilantur malitiam) in sanguinem cor , ' ruptum Evangelii atque praedicaiionis suavissimus
, * - potus convertitur : el quod pejus esl, saepenumero
. , fraudulcnta haec jfcgypiiorum, id est, nou creden , tium perfidia falsitaiis niacuia Hcbneorum potum
. \
in sanguineui converlere nilitur, id esi doctrinam
', nostram oslendere talem non esse, qualis est: *ed
, nunquam inulilem polum noslrum reddenl, lamelsi
( , \ aquarum superficieni quasi rubeam apparere ca) * \ \ - villalionibos eflir.iant : bibet enim Israel, id est
, Dei populus, aquam veram, nec ullo iodo, licel
. verisiniiliter arguere adversarii videaiitnr, specie
\, , fallacia? istius commoveb.tur. Sic pro ranarum quo ( , que specie deformi atque loquaci, cui dubia vita
. - (nam etaqualicum et lerrestre id aninial est) cujus
, salius rcpens, cujua aspectus lurpissimus, cujus e
\ \ corpore inlolerabilis felor emilliiur : quud domos
, \ , leclulosque ipsaque peneiralia yEgyptiorum sor . " didat, et Hebreorum vitam non maculat, varios
^ \ , malitiae corruptionisque fetus, qui ex fetido ho , minum corde, quasi ex pulrido limo nascunlur,
iiUelliginsus. Haec immunda ranarum multitudo,
\ domos eorum qut jEgyptiace, id est, vitiose vivere
, , \ malunt, babitat : in niensis eorum ahundal, in le clulis assidet, in abditis eorum omnibus atquere \ \ condilis rebus invenilur : vere namque sordida
, , luxuriosaque vita ex cornipto fetidoque limo pas \ , \ , sionum profecta, dubiuro quoddam animal cst,
\ . aquaticum scilicet aique lerrestre. Ilomo nalura
, est, qui ita vivit, electione vero pecus, pecudeque
( sordidius : unde l i t , ut dubium quoddain aniroal
\ - hac vila eOkiamur. Nam qui naturam respicit,
. " \ homines; qui viiam considerat, non homines, sed
ex brutorum gcnerc nos ipse pulabit : cujus qui - dem bruti signa tam in nniversa domo, quani in
, , singuiis invenias parlibus. Nam et in muris ct in
aulis diversae ad luxuriam animi piciure, et in
\
1

* \ ,\ - D vasis sculplurae impressae nequUiam prsedicanl,

, \ quibus cogitatio ad cupidilates suas revocatur,
. viluperosi spectaculi visionc, ad animana usque
, passionum aeslu perveniente, ne scilicct cupidilatum ardor exslingualur aut retundatur. Similiter
.
si mensas, si lectos voluptuosi corruplique bo , * ,
minis considerabis, id ipsum invenies. Quod si
\ ^
vecondita abditaque hominis hujusmodi non dico
.
vascula et capsulas (multis enim ea patent, ncc
, aliena sunt a turpitudine viue), sed occulta men\ \ tis et animi perspicere poteris, jam vero accumulatarum ranarum pulredinem reperies fetidaro. A l
^ , . modesti bominis etiam oculus mundus est, et baec
, qua3 ad luxuriam incitant, spectacula respuii.
; \ 'Mensa quoque similiter communis ac tenuis, non
,

S. GREGORIl NYSSENl

547

34ft

magna carnium aul piscium onerala congeric. Quod , , \ 0 ,

aulem iata virlulis virgaro fecisse tlicit bisloria,
\
iiihiiiiie perlurbare nos debei; nam et obduraluiu
a Deo fuisse lyrannum narrat. Quo vero paclo daio- . '
nandus fuisset, si Dei necessilaie coaclus obduralo
animo reslilissel ? SiniUe namque id ei est, quod
divlnus Apostolus de iis qui convolvuntur in tur- , ,
pissiinis nefaudissimisque luxuriae viliis, dicit : .
quod c sicut non probaverunl impii Deum habere ,
in uotiliam, tradidit eos Deus in passiones igno- ,
iuinia?.> Nam el verba Scriptura?, quasi dtviiiilus eos \
impulsos ad libidinem, ac ignominiae passionibus .
, \ ' ,
iraditos, sonare vjdenlur. Nec laracn lurpiludiiii
Deus queniquara tradit, nec Pbarao noJens ab ipso ^ \ ,
Deo in duriliem impelliiur, nec vila ranarum a
vlrtule conlormatur. Nam si Dei voluntate alque , ,
impulsu ita fieret, nec lurpitudiiiis et viluperalionis
' .
hae pa&sioncs appellarenlur , nec ulla essel inler virtulem el vitium diflerentia. Yerum cum alius
banc, alius illam eligat vitam, et bic viriuose, ille vitiose, vivere malit, uon jure altiori cuidam neccssitali, sed voluniati singulorum vivendi normam ultribuimus.
Quoniodo igitur viluperalionis quisquam pas ,
sionibus a Deo tradatur, ipse Apostolus aperle nos
*
docel: qui non probavit Deum habere in nolitia, ,
is cuin a Deo non defendalur, nec gralia ejus, * ,
.
imde omne bonuni est, sustenletur (nec enim delendil Deus nolentem cognoscere), is, inquara, ab ,
co lurpitudini Iradi dicitur. Naro quemadmodum . " si quis de bomine qui in foveam decidit, quoniain , 0, ,
solem non vidit, idcirco in foveam iiuidisse asseveraret, nullo nobis niodo in nientem venirci, , \
ab iralo sole in foveam ipsuin depulsum ; sed sla , '
lim inlelligeremus, ideo in foveam lapsum, quo- , ,
niani cxcitaie sua solis luceni aspicere non poluit: \ sic oportet illud Apostoli dicluin inlelligerc, eos \
nimirum qui Deum nan cognoverant, ignominiae ,
passionibus tradiios esse, el induraium a Deo fuisse , \
tyrannum jEgypiium, non quia divina volunlas duriliem in animiim cjus induxerit, sed quia cum

ipse vitiose vivere maluerit, non suscepit ralionem
, '
qua induraium in viiio cor pennollitur. Sic virga qiioque Moysi apparens in ^Egypio, Hcbraeos a . : \
ranis mundal, jEgyplios ranis rcplet. Verum cum
,
eliam pro ^gypliis manus Moyses extendcrit, iunc *
el ipei ab hujuscemodi abominalo ranarum morbo ^ ,
liberantur. Quod ila fleri videmus iu hac universi
' \
generis bominum a diabolo liberatione; nam qui
, .
pravis cupiditatibus, quasi ranis immundis labe" .
ecunt, si ad verum legislalorem Christum aspexerint

el eiim nianus in cruce extendisse vere crediderint,
( , \ *
facile a coliabilaiione ranarum liberanlur, morlifi calo inorbo bujusmodi ac puirefacto. Quippe cum
, ,
liberatus ab bis parvis eupidilatibus bomo sit, ), -\
alque hos scrpenlinos animi moius omnino ejecerit, ^ lunc deliclorum, quae peslifera cupidilaie victus , ,
coinmiseral, acerba nimiuiu ac fetida sil recorda-
tio, amariludinem ex pudore ingenlem inferens,
, .
ut ad eos Aposlolus ail, qui repudiata male vivendi
,
1

1 1

Rom. , 21 sqq.

549

DE VITA MOYSIS.

350

, - consueludine virlulcm complexi sunt: Quem igitur

\
frucluni in his liabebalis, quorum nunc vot pudet?
, * ,
Hoc pacio etiam intellige per virgam Moysi jfigy^
pliis quidem atrum et tenebrosum aera esse cou ' - fecium : Hebraeis vero eumdero eodem in teiupore
, ' ;
atque loco radiis refulsisse.
. , . \ .
'
Quare sententia noslra maxime comprobatur,
*
quod scilicet non cogens quaedam divinitus vis alios
, boiiiinum in tencbris ccspitare facit, alios in clara
, '
luce versari, sed in nobis ipsis alque inlrinsecus,

in nostra pelestaie, volunlate, eleclione, tenebra, , rum ac lucis causas houiincs possidetmis, ut nunc
vot. \ , , videntes, nunc caeci, proul volumus, certe fiamus.
, Nam eliain secundum hisioriain non muri, non
, - montes, non alia hujusniodi iEgypliis radios solis

aufcrebaut, sed aequalilcr quidem sole omnia per *
Iustranie, Judaei lucc diei fruebantur, iEgyptii au* , tem videre non poterant. Sic luculeiila splcndidaqite
via virluiis ajqualiler omnibus proposita, alii male
* \ - agendo viliorum tenebris obcsecantur, alii viruuis
. lumine resplendenl. Quod si postquam triduo iEgy \ plii lenebris laborarunt, luminis fiunl participes,
, poteril etiam forlasse bistoria; sensus ad eorum
' iransiltim referri, qui curn anlea iEgyptiorum morc
\ viverenl, ad virlulem a vitio per agnilionem cru .
ciftxi, aique ad pcenilentiam sunt iraducii, pra ,
serlim cum palpabiles illa? lenebra tam verbo,
, \ - * quam sensu peccati atque i g n o r a n t i a 3 tenebris con ( \ veniant. Solvitur aulcni ulnimque islorum, cum
. , ( Moyses, ut in prsecedenli loco intellcximus, pro
)
iis qui in lenebria vcrsabantur, manus exlenderil,
; . Pulverem autem de camino sumplum, qui itirgentia
, ulcera doloresque inlolerabiles iEgypliis infereha\
, , ipso nomine caroini admoniti, gehennae ac ignis
6 , illius crucialum signilicasse credimus, qui quidein
, -^ ignis solos vexat iEgypliof, id est, u l saepius dixi , '
mus, male vivenlcs, cl extensionem manuum Chri , sti non adoranles. St quis vero vere Israelita est,
.
ncpos Abrahas, qui iUius \ilam fide ac opere imi \, \
tetur, is ignem illum non sontiet, exlensione ma, \ ,
nuum Moysis, id est, Cbrisii liberalus. Sciniplies
/ vero illos, qui occultis morsibus iEgyplios exagilarunt, caninasque muscas, qnsecorpoiibus
riendo figebanlur, locusiasq* e agrorum oiiininm
. '
vaslilaiem inicrentcs, cl fultnina sitnul cum graitdinis
* ,
lapidibus decidenlia, non eril profeclo difficile, si
, \ .
quis dictoruin seriem sequiiur, convcnienter ad
,
* - nosinuu propositiiHi ut decet acoommodare, qua?
quidcm omnia ^gypliaca vila qoseril et eligii, Dei
aulcm infinita juslilia secundum singulorum merita
*
infert pcccuntibus.
\ , '

, .

Non dccel historia? litleram ila sequi, iit Deum

piiteraus crucialus cajtisam, scd unuinquemque sua
, oi- clcciione sibi dolores pra?paragse ac fecisse, cre*
1

351

S. GREGORU NYSSENI

55*

dere debemus, ut etiam Aposlolus ad hujusmodi

bominem dicit, quod c Secundum duritiem tuam, ,
quia cor luuin non pcemlel, irain tibi in die irae ac , c ~
rcvelalionis et jusli judicii Dei congregas, qui uni- *.
,
cuiquc Iribuil juxla suorum operuin merita
>
Nain qtieniadtnoduin si pravi ac perniciosi humo- . "
res in praecordiis ac intestinis laleanl, non accusa- &
tur medicus, qiiod eos ipse feceril, si artc ipsos \
Yomilu ejici curarit, sed eftecil quidem illosinordi- ,
l i a u diaeta, iraxit autcin ih manifeslius non impc-
riius medicus : sic cum dolores ac cruciatus botni- , *
nibus a Deo faetos audimus, inlelligere decet a ,
nobis ipsis initia el causas earum vexalipnum fuisse.
Qui enim bene vixii, buic non tencbrae, non ver- mis, non gebcnna, non ignis, non aliud ullum et , ,
nomine et re lerribile iminincl, sicut ipsa quoquc \ .
, ,
lestatur bistoria. Nam cuni in eodem simul Hebrsei
cun. yEgypiiis essenl loco, cruciabanlur iEgy^tii, , ,
\ , >. ,
Hebraeis nihil sentienlibus. Quarc maniicsltim est,
nibil harum poenarum absque noslra eleclione ac .
, , ,
volunlate posse consislere.

.
,
Sed pergamus ad reliqua, si prius id pradiclis ad ,
didiccrinius: quod siculMoyses, sic quicunque illum
zelo virluiis imilalur, cum longis magnisque bene , '
vivendi exerciiaiionibus seipsum confirmaveril, ct ,
superiore visione animum suum vallaverit alque \ , \ inuniverit : lunc magnara jacluram putabil, si ejus-C .
dem nalurae bomines peccaloservianl, dabilque ope-
ram dux eis ad liberialem Oeri : cumque ad ipsos . \ ,
accesseril, coinparalione ac proposilione pejorum,
ingens liberlatis desiderium in animos ipsorum im- \
roiltet, acdemum jam a malis educlurjis, primogeni- ,
tis iEgypliorum omnibus morlem inferet; neque \ . *
enimalia ralione ac via jEgypiii effugere viiam pos- ,
sibile esl. Sed bicmullis dubilatio accidil, quonam
paclo bisloria defendetur, ne injusta (ut dicunl) di- .
vina senleniia videalur : Injuriamur enim, aiunl, ,
jEgyplii, cl pvo illis modo nali pueri puniunlur : et . quomodo iuiperfecla aetasaul boni aul mali differen- , liam novil? nonne vila infantiuin exlra malignam
; , \ *
omnem perlurbalionem est? dextcrae vel sinistiae ,
discrimen ignoranl, ad solain nulriccm respiciunl;
si quidquam dolorem infert, non se parant ad

defensionem, sed ploralu solum ac lacrymis dolo- . ,
rem signiiicanl; si quidquam quod nalura appeiit, ,
nanciscunlur, subridendo voluplalem oslendunt.
, Gur igitur paternoe pravilatis subeunl supplicia? ubi
, \ justilia? ubi pielas ? ubi Ezecbiel clamans, c Anima , ,
quse peccaverit, ipsa morietur, nec palris delicta
. .
suscipiel nalus "?
; ; ;
, , ,
;
Quomodo igilur historia raiioni adversa cst? Sed
;
quid mali eis conligit, si vilam patrum iniquam
,
pucri effugenint, el palres dolore immalur mortis , ,

. , 3.

Ezech. , 20.

555

DE VITA MOYSIS.

554

. suas aduionuerunt? quamvis mirtla quoque pritcis

illis temporibus, quse non magis propier presenles,

sub quibus Gebanl, quam propler fuluros, ad quo* ,
.
rum ulililatem altius reduclam intelligunlur, facta
ftiisse, non dubilaveriin. Quid ergo hac historiae
\ * ,
figura dooemur? quod oporteat priinas cogilationes
,
et priina peccandi initia, cl vias primas radicitus

lollere. Nam qui principia deslruxil, is quod ex iis
, ,
, , sequilur, simul delevil, sicut Dominus per Evange , . liura nos docel, propemodum clara voce nos ad ' , - monens, u l Jugypliorum malorum primogenita
inlerimamus, dum jubet, ut cupidilalem aique
, . , iram penilus exslinguamus, nec deinceps adulterii
, \ pollutioneni aul homieidii scelus reforimdemus;
nunquam enirn aliquid borum oriri polest, nisi
* ,
X J \ ) , 1* alterum ex ira, alterum ex cupidilale nascalur.
Qui primogetiilum interimil, is parlum quoque qui
\. ,
ex priiiiogeiiito nascitur, shnul inlerimil. Sicut in
. , occidendo serpente, qui capul oppressit alque percussil, is tolum quod a capite trabitur corpus
,
mortificavit, quod minime unquam fieri polerit,
.
nisi sanguis in ostiis infundalur, qui percussorem
, - facile repellit. Id ergo utrumque in unum conipie , - ctainur : sic enim rectius ac exquisilius expone . tur. Priiuogenilorum nece el postium per sangui , \ nem custodia discimus, et illinc primas viliorum
appeliliones loileudas, et binc primum viliorum
*
adversus nos aditura per verum agnum repellendum
.
, ' esse intelligimus; non enim ingressum percusso , ^ rem ejicere, sed ne omnino subingredialur, cavere
. \ lex jubel. Cautio auiem el cusiodia itita est, ut
\ agni sanguiue superliininare simul et posles pcr \ ungamus: iia per aenigiuata nos ea Lex instruit,
saeculi quoque doctrina pbilosophalur. Naiii ani ,
\ , niam iir ralionale, concupiscibile ac irascibile phi \ - losopbi parliuntur : quorum duo postrema, iragcibile dico et concupiscibile, subesse aiunt, ac
. \
\, - utrunique ralionale sustinere : rationalo vero ulris , que innixiim ulraque conlinere, et ab utrisque
sustineri, utad fortiler quidem agendum per irara
, \
excilelur ac roboretur, ad boni autem fruilionem
,
. concupiscenlia eflcralur. Quousque igitur^auima
* - hoc ordine seipsatu tutatur, rectis cogilaiionibus
, \ ' quasi quibusdain clavis, hunc isloruni irium ordin

, D
conservans, alterum ab altero quoad virtulis
cultum coadjuvalur : ralio enim irascendi et cu
piendi vim ad bonum dirigit, et ab illis, ut dixi mus, coiroboratiir. Si vero is ordo conversus fue, *
r i t , el quod supra esse debet, subjicialur, et cu-. , \
piendi ac irascendi vis ralionem de loco suo de ,
jeclam conculcet, tunc percussor ingreditur, tunc
\ - nulta sanguinis vis ipsi resislit; nihil enim fides in
,
Christuin his prodest, qui pervergione bujus ordi
nis corruinpunlur. Primoeniin superliaiinare inun , ,
genduns, deiude ulrumque poslem lingendum san .
guine jubet. Quomodo igilur poteris ralionein
, '
primum Cbrisli fide communire, cuni eam supra
.
quaerere jubearis? si supra eam in loco suo non
, ^
invenies, nullo certe modo. Nec te turbet, quod

S. GREGORU NYSSENI

555

356

primogenilorum caedem jEgyptiis Ulatam, ct san- ^ i ; El guinis effusionem alque inunclionem a Judaeis , \
factam, in unura contuliinus ; uuus eniin alque ,
idcm homo et jEgyptins el Judaeus varielate v i - \
vendi et varia volunlate ac eleclione inlelligitur. , . ,
llaque si Judseum hominem eese virlule praedilum
\ ,
secunduiu spiritualem smsum ponimus, non sane
.
congrue virlulis fetuura principia perinii quisquam
requiral, sed ea quoruni inleritus mullo plus ulili-

lalis qttam educalio attulerit.
, ' ,
.
Convcnienler igitur )gyplise prolis initia lol
lenda esse didicitnus, ul deficial maliim jam iride a , ,
primordiis suis e medio sublatum. Sed et quadrat
bislori sensus iste, cum Israelilicorum pignorum ' * . \ *
conservatio ex afluso posiibns sanguine pendeat,

\\X ad perfcclam a?laiem bonum perveniat. Quod
,
vero posiquam perfeclam aetaiem altigerit, ad
. "
]gy|ilium poptilum perlinebit, boc anlequaoi in
, nialo perficerelur, e mcdio sublalum esl. Sed ad
.
bunc qtio< uc spirilualein sensum, q u sequunlur,
\
miriiice congrunnt. Jubet enbn nuiriinenlum as .
suinendiim esse, id esl, corpus unde sanguis , effusus est, quo repellitur jEgypliorum percussor, ,
si adilus noslros, id cst, tres illas animae vires
, \ .
illo signatas prospexil. Accedit; quod edendi mo- ,
diitu non remissum quemdam tradit, ul in con- \ , viviis fieri solet, ubi convivsc sedent, manibus *
liberis, et pedibus non ad iler calceatis, el ad baec
, \, effusis induli veslibus. Scd contra quasi ad iier * * '
pedes jussit comedendo babcre duris calceis cal . ceatos, cingulo suslineri ac comprimi vesiem ne , ^
efltindatur, ac in manibus baculum tcneri, quo ,
caiws a r c e a n l u r I n bac ilaque dispositione .
fcslinanter agnum comedere jubenlur, non operosa
,
coquorum arle praeparatum, scd igni ul contigit \
assum, el cum onini celeritale rapiim illum
, absumere, quousque totiim animalis corpus con- ,
sumptum fueril, diimque ex iis quae ossibus \ ,
adb&rent, comeduni quidquid esculenlurn est, , .
et ab eo quod iulus cst abslinent; probibi- , :.
tum enim est ne ossa comminuanlur anima- * ,
lis bujus, sed quod ex illa nianducatione reli\ . ,
quiim fnerit, igni tradere jubenlur. Ex quibus ] ) ,
omnibus manifestum est allius quoddam boccome\
dendi niodo voluisse legislalorem nobis osiendere.
(
Quid enim si rectus, an sedens? si ut ad itercai, ),
ccatus, an aliler? si (Vgiinanter an mature? si ba .
culuni manibns tcneas, an non* Quid, inquam, ad
,
virlulem cotendam, aul fugienda vilia, quod maxi- ;
me latores lcgum respiciunl, baec afferunl? profecto
, ,
nihil. Cut Igitur ita jussit ileri ? Nisi spirilualem
,
sensum soquamur, nullam idoneam suificieiitem , ; !,
que causain polerhmis itnqtiam invenire. Quare

palcl boc vialoris babilu et apparalti significari
.
qnasi quibusdam involucfis, plane cognoscen , -f
a

Exod. , 36.

&5S

DE VITA MOYSIS.

357

, * dam esee viUm nostram , quod nirnirum ad

,
visenduro obiler lioc aeviuu accedimus, et siroul
\ \, \
atijuc nali sumus, ad cxitum necessitate quadaiu
. compellimur, ad quae praRparaloe nos esse vull pe ( * ) dibus et manibus, reliquoque ad iter apparalu. Ne
\ \ , igilur spinis in boc arduo vivendi ilincre pcdes lac . danlur,non nudis pedibus,sed durioribus calceis com \ , muniti ilineraredebemus. Spina* aulem.quae pedibus
\ intixa? non soltim relinenl retardanlque, verum etiam
, \ enecanl, peccata suni, a quibus durities calceorum
\ . " defendil,contincntissimavidelicet, tenuis acdura vila
\ , \ - quae debilitat,atque frangit spinarum acnmina.quibus
, a parvo lenuique principio ad inleriora usque pecca . ' , ta sic ingrediunlur, ut penilus occidant. Ad hanc
, , vilam faciendam, lalaris veslis et eflusa, id est vo , ^ luptuosa, et viliosa vivendi ralio quae lalissimc
,
paiet, nimiumque effunditur, impedimenlo est :
. , quare cingulo quodam sursum tralienda est et
/ , \ . "
coarctanda, ne huc alque illuc circumfluat. Cingu' , lum vero niodeslia esl, el diligens vivendi ratio,
\, \ - quae nos moncl ad necessitalem, non ad voluplalem
, \ . - rebus u l i . Quod aulem pro modestia cingulum ca , piatur, eliara membra corporis quae cingulo conne , , ctuntur, teslimonio sunt; baculus vero, quo el feras
repellimus, et nonnunquam susleutamur, spes est.
, . ^
Hac enim sola induciinur, ut labores simul et dolo\ , \ , - res sufleramus : bac fessos animos recreamus : hac
\ , fit, ut ardcnliuspleruraque in lalranles canes, alie-jpl . ' nas videlicet a veritate beslias, insurgamus : bac
\ , - ^ armati longe illas ab ovibus no&lris arceamus. Ex
, - igne autem solum cibus nobis proposilus esl, quo , , - niamfides qine per cibum illum significatur, ar '
dentissima esse debel, nihil bumiduni, aut labileac
\ ' ,
fluens possidens, sed Hrraa ac slabilis, ex qua
. "
comedcmus quantum nobis possibile. Osseum au , , tera ac durum nobis igni Iradimus, quod quale sii
; ; inspiciatur. lllud teneamus, duo esse divinorum
; ; \
praceptoruni genera.Narn alia htijuscemodi sunt,ut

possibile nobis sit ea plane inlell gere, probabilem ,
qne de ipsis reddere rationem. Hacc non ignavilcr,
, .
nec quasi coacli perlraclare debemus, sed ut fa
mescenles comedunt, cum dcsiderio scilicet et l i 6 \ ,
benler, ut ad bonam nobis bic cibus valeiudinem
. - animse possit prodesse. Alia sic lalent, u l duriora

\ ^ sinl, quam ut vel plene inlelligere, vel reddere ra, c , lionem queamus , ut si quis quasreret, quxnam sit
*, * * substanlia Dei, quid anle crealionem fuerit, quae sit
.
necessitas eorum qu;e fiunl, aliaque quam plurima,
quae curiose mulli quaerunl: bac omnia Spiritni sancto relinquenius, qui Dei profunda investigat et scit.
ui Apogtolus a i t . Nam ignem pro spiritu capi plerumque in sacris Lilleris, nemo lacle ipsarum nutritus negabit. Hoc est etiam quod Sapienlia monel, Fortiora te ne scruteris", bocest, ossa verbi Dei ne
confringas : non enim est tibi opus abscondilis.
M

\ ' ,
,
. , , -

Sic educil ab iEgypto Moysos populum, el qnicunque ejus vesligia sequitur, hoc modo ab igyptiari peccati lyraonide omnes liberat, qui ei parenU
Oporiet auiem nos, qui talem ducein sequimur,

I Cor. 11, 10. "* Eccli. m , 2^2.

359

S. GREGORIl NYSSENl

fiec omnino pauperes esse, nec dmliarum JEgy-

pii expertes , nec penuriam eoruni pati, quae alienigenis in pretio sunl, sed muluo ab ipsis accipere, ac apud nos relinere. Quod praecepto Moysis
lunc in jEgypio populus facere jubelur. Yerura id
non lam facile percipiens quisquam, mcntera legislatoris Ua iiilellexerit, ac si ille defraudare mandaril (ommodauiem, el ad injusliliam dux. exstiter i l . Quod tamen velle Mosen nemo recle dicct, qui
sequentium lcgura respiciel indolem, quibus, injuria in proximum passim velatur : licet consenlaneum ralioni videatur quibusdani, ut hac induslria
Judaei pretia sua ab ^Egypliis exigereul. Non enim
niinus commillemus crimen, si tale praeceplum a
mendacio el fraude non defendamus ac tibereinus.
Nam qui commodalo quidpiam accepit, neque comliiodanli rursus reddit, si quidem alieuum illud
futM-il, ul spoliator injuriam inltilit : sin id quod
suum erai reliniieiii, ul qui eum fefellerii, qui spe
recipieudi coramodavit, omnino deceptor appellalur. Gonvenieniior esl sublimior scnsus eo qui ad
litieram expouenii occurrit, quasi nirairum Scriptura jubeat, ul ii qui boneste ac liberaliter ex
virlute vitam insiiluunt, eiudilionis gentilium d i vitias sibi coinparcnl, quibus alieni a lide bomiues
exornantur: moralem, naluralemque pbilosophiam,
astronomiam, geomelriam, musicam, dialecticam,
caelerasque scienlias, quibus alieni ab Ecclesia
fiorent, accipere ab illis, ac illos abulenlcs privare
6 possibile est, et in meliores usus Iranslerre j u - Q
bemur, ul quae nobis usui futurae sint, cum opus
fuerit divinimysterii tcmplum bis spiritualibus opibus erornare. Qui enim lales opes sibi collegerunt,
Moysi circa labemaculura testimonii laboranli de
rebus suis ad sanctorum constructionem eonferunt,
quod eliamnum iieri videmus. Multi genlilium eruditiononi lanquani donum quoddam Ecclesiae offerunt : cujusmodi magmis ille fuil Basilius, qui
oiim iEgyptias opes in juvenili aelate sibi egregie
omparassel, Deoque consecrassel, verum Ecclesia
labernaculum ejusinodi opibus exornavil.

, ;
,
,
, '

. ,
,
, \
. ' * *
,
, \
,
,
.
,
\ .
, \
, ,
* , , .
,
' , \
,
.
, \
, , \
,

' , ,

.
, \ *
,
\ .
\
,
, , , \
, \ )
.
' ,
Sed redeamus illuc, unde digressi sumus. Illi ^
, \
(rgo, qui virtulem colunt, el legislaiorem in vila
,
sequuntur, cum jEgypiiae dilionis fines excesserint,
,
mnltis lenlalionum incursibus infestanlur, unde
, \ \
iiiull aftlictiones, lerrores et de vila pcricliia \ *
tiones oriunlur, quibus terrili eorum animi,
qui nuper in fide fundati sunt, in despera-
tionem omnium boiiorutn agunlur. Scd si Moysee ,
. ' , '
aiit similis quispiam populi rector fuerit, lerrori
, }
consilium opponct, eoruinque animos tiinore cor, rcptos divini auxilii spe confirmabil. ld vero fieri
,
iwqtiil, nisi cor ejus, qui populo prseest, Deo lo, *
qnatur. Elenim plcrisque qni ejusmodi magislralum
gp.runt, id tanlum curae est, ul quod exlrinsecus .
, , ,
apparol, bene sebabeal: eorum vero quaeabscondila
, ^' Jfc
sunl, quae a Deo solo ccrnuntiir, pcrexiguam ra

DE VITA MOYSIS

361

562

, . tionem babent. A l Moyees non ita sed dum Israelitas bono animo esse jubei, lametsi nullam
'
, exlerius vocem apud Deum proferat, divinitus sibi
, ^ dictum aQirmat, c Qnid tu ad me clamas? Quamobrem monet, ut ego arbilror, sonoram esse illam
* , , , , vocem, et usque ad divinas aures inagnitudine sua
pervenire, quae non conlenlione clamoris, scd pu ,
, ' ritate cordis sua mcdiiaiione concipilur. Ei aulem
. qui sic ad Dominum oral, parvuro jam fraler aflerre
auxilium posse videtur. Fralcr dico ille qui descen , denli a monle Miysi, Deo ita disponenlc, obviam
, , - fuerat progressus, quem divinitus daltiro boinini
angelutn diximus. Sed ab ipso Dco mirifice a l y , , !
. rannis ac hoslis bumaui gencris insidiis homines
eruuntur. Tum vero divinae naiurae sese prodil pra>
, ,
senlia, qua; sic apparet, ul capcre poiest id quod
, \ \ , eam recipii. Hoc uiique tum accidisse ex bistoria
. " audinius, et perpeluo fieri ex spirituali sensu d i , \ ' scimus. Nain qui iEgyplum fugiens, jEgyptios jam
fines ftde transivit, si lenlationum aeslum exliraue, '
- r i i , ab ipso Deo petendam esse sibi saluiem, a duce
. - instruitur. Gum enlm undique circumdatus inimici
viribus sit, tune necessario (non enim dalur alius
, *
, exilus) mare divinitus ita scindilur, ut per itlud
( , ambulare possit * , ad quod nubes ( i d enim duci
nomen) duclusuo deducil, quaquidem nubeSpiritus

) ' sancli graliam multi eliam anie nos significari rccle
, asseveraruut : a spiritn enimad bonum reducimur;
, spiriium qui sequimtir, aquam pertransiinus. Spi ,
,
. ,
,
; , ,
' , , ,
, \
.
, * \ ,
, \ , \
\ , , \ , ,
. * D
, ,
,
, , \
, \ .
t
, \ ,
* ' ,
, \
,
tlc , . ,

rilus iierad se per aquam praeparat; spirilu liberlas

coniirmatur, spirilus is, qui nos iu serviluiem traberc conalur, aqua conlerittir. H c qui audit,
aqiue sacramenlum non ignorabit, in quam ildelis
cum universo nostri liostis descendens exercitu,
solus emcrgil inde, bostibus detentis alque oppressis aqua. Quis enim non novit equos iEgypliorum,
sagitlarios, funditores, armalos, cquiles ac pediles,
currus, universamque ipsorum polcntiam, varias
esse animi passiones, quibus servituli homo subjicilur? Quid enim ab illo iEgypliorum cxercilu ita
effusa voluplas eflrenala, dolor immoderalus, avarilia, fceditas differi? Lapis est baud dubie niissus
funda conturaelia, et hasla cuspidem vibraus est
impetus iracundiae : libido autem et cupidiias voluptatuin intelligantur equi eflrenalo quodaui iinpclti
per se currum trabenles, in quo tres cquites ac
bellalores, quos tristatas appellat bisloria, quibus
Iripartilam animi potestalem inlelligi credimus, n i lionalein scilicet, concupiscibilem, irascibilcm, bas
tres potentias dcpravaias.
Quae omuia eorumque aflmia cum duce suo una,
scilicel cum fideli, in aquam baptismalis incidunl;
natura vero aquae, praecedente virga fldei ei poleslale iUumiiiantis ducentisque ncbula?, spirilus
videlicet sancli, fidelibus quidem qui ad eam rcfu gtunt, vitam pnrstal, persecutoribus aulem mortcm
infcrl. Quare illud quoque ab bisloria dlscimus,

Exod. x i i i , 14.
P A T R O L . Gm.

XUV.

12

S. GREGORII NYSSLNl

363

564

qualcs nos post aquae transilum esse debeamus; ,

tiibil cnim abexercitn hostis, qui nobiscum in aquam

incidit, nobiscum allrahendum, cum emergimus,
. ,
est. Nam quicuin hostis egressus ab aqua simul esO \ ,
is quoniam in aqua boslem non submersit, sed
,
vivum inde sccum eduxil, etiam post aquam in ser. ,
vitute remansit. Ua tale quid est, ut latius expli ,
cetur, quod oporteat omnes qui sacramentalem ba
ptismatis aquam transeunt, universum viiiorum
,
exercilum in aqua occidere, ut avaritiam, rapacem
,
menlem, luxuriam, Hbidinem, superbiam, elationem
, ,
animi, iram, invidiam, cunela baec et bis similia.
\ ,
Ncc solum afleclus viiiorum, sed animi motus atque
, , , ,
perturbaliones, qnae hominum naturam qtiodam, , ,
modo consequunlur, in quantum possibile est, in
,
aqua subniersas relinquere debemus. Nam siciit eiiam in pascba dixit ( i d enim esl nomen bostise,
, \ ,
cujus sanguis morlem ab utente repeUii) azymos ,
panes edere j u b e l A z y m u m autem est, quodfer-
mentum. rem lempore rancidam, secura immisium
. "
non habel. Quo paclo docuit, ne vitiorum reliquias ( ' gequenti posl Odero vitae immisceamus, sed quasi
) ,
ab alio iuilio vivere incipiamus, peccandi seriem
,
ad iidem usque continuatam dirumpenlee: ila hoc , ' -.
in loco iEgyplum oinnem, id est, omnem peccandi ,
speciem in aqua submergendain re ipsa instruxil,
ui inde^oli absque peccato einergamus. Quod hi'
siorise faclum iunc legimus, eneclos scilicet in
, , ,
aquis bo&les, ct Jtidaeos iude solos evasisse. Sed
,
multi vel ignoraniia pracceptorum legis, vel temeri- ^ , ;
late ac inconsiamia, sordidum phoris vila fer- . '-,
menium in posteriorem vitam iraducunt, et feros , , \ igypti mililcs posl bapiismuin secum adducunt. \ flam qui rapina ditati sunt, aut perjurio praedam
, ,
possident, aut adulterio uxores duxerunt, aul alt- ,
quid velilum ante baptismi donum commiserunl, si
, lavacri gratia ab his se peccatis liberalos putaiU,
,
in injuria permanentes, vehemenlcr errant, nec , \ ,
possunt inlelligere, duris nimium se dominis quasi
, *
nexos inservire. Grudelis enim domina ac rabiosa . '
luxnria est, libidine quaei stimulis servilem mentem
,
exagitans. Alia non minus cmdelis domina avari- , ,
tia: quippe millam unquam requiem servientibus
ei prsebere solet, sed quanlo plura diei ac noctis ,
laboribus et cruciatibus imperio dominae quaerkant, D \
cupiditalemque suam explere conantur, lanto ma,
gis anguuiur, quasi nihil fecerint, magisque inanes
, ac famescenles reperiunlur. Eodemque modocaetera
.
vitia dominanlur: quibui qui eervii, quamvis in
\ , , aquam descenderit, nondum tamen, mea quidero
, senlenlia, gacraroentalem tetigit aquaro, cujus
. " , proprium esl perniciosi tyranni ac exercitus sui
,
deslructio.
,
, \ , \ . \
, , \ , , 6, , , ,
.

Exod. , 27,

566

DE VITA MOYSIS.

865

'* - Sed prosequaraur ordine catera nl incepimus.

. , \ Nam qui mare id, quod intelleximus, jam pertrana ivit, et iEgyplium vidit i n aquis exaiinclum, non
, $ solum ad Moysen virtutis virgam gerentem respicit,
^, , - eed priocipaliter quidem Deo credit, u l historia
, , \, t r a d i t ; obtemperat etiam Moysi servo ejus: quod
nunc quoque ab his fit, qui per aquaro vere trans ierunt, qui seipsos Deo dediderunt, et saccrdotibus
, , 8iiis obtemperaut. Iter post h c Judai tribus per , egerunt diebus; castra metatique i n quodam loco
\ , . fuerunt, ubi aquam repcrerunt amaritudine nimia
, nequaquam potabilem : sed lignum a Moyse in
, aquam immiseum i n dulcedinero amaritudinem
* ejus converiit. Huic historiae res ipsa, quam spiri , - lualibus accidere Judaeis videmus, optime congruit.
. - ty q voluplatibus in baplismo renuntiavit, qui , bus in priore vita serviebat, amarum atque arduura
\ , Christi jugnm ei primo videlur, sed Hgnum quod dam immissum, id est resurreciionis mysterium,
. ' quod per lignum inchoalum est, per crucem vide, , - licet Cbristi, qui in cruce mortuus est, id, inquaro,
6 , { resurrectionis mysterium tolo corde admissum
, ), atque creditum, suaviorem reddit vitam, quae se , * cundum Cbristura est, oronibus quae dulcedine sen, 8um perfundunl, spe fulurorum jucuitdissime con" , ditam. Deduxit eos poelea illud iter ad loca palmis
. consila et fontibus amoena, quibus ia locie fessi
, \ , requieverunt. Erant autera duodecini quidem fontes
. aquae limpidae atque dulcis. Palma? vero seplua \ , ginta, magnitudind mirabiles, specie piilcherriiu,
' , \ C fructu perutiles. Quid igilur hoc bistoriae discimus
, , ordine ? quod scilicet crucis mysterium, quo pola , bilis virtutis aqua gilienlibus fii, ad duodecim fon ; , tes ac septuaginta palmas, hoc esi, ad Evangelicam
,
noe adducit doctrinam, in qua fontes quidem duo , \
decim sunt ipei aposloli: duodecim enim ad pra?di , , candum Evangelium Dominus elegit, per quos
, \ Evangelii eonitum emanare voluit. Namque apo , giolis conceggam divinitug gloriam Psalroista roulto
, \ ante cecinit, ubi dicit in canlionibus: c Benediciie
* - Doroinum Deum ex foniibus Iarael . i Scptuaginla
, vero palma post duodecim discipulos ordinati apo, - sloli euni, qui in universum terrarum orbeni
, * , emissi, t o l numero fuerunt quot palmas fuisse

narral historia.
, ^
, .
'*
Verum quoniam qnae deinceps narrantur man , , ,
eionee, per ea qua* diximug faciles sunt intellectu: '
virtuleg enim nribi gigniflcare videnlur, in quibus
. \* * qui nubem gequitur, castra melatur et requiescit:
, eas brevilatis causa sponte transgressus, miraculi
\ . non obliviscar illiue, quo dura et solida lapidis
,
natura i n aquarum conversa niolliiiem, potus
,
sitienlibus facta est. Quamvis non sit difficile ana \ ,
gogicae gpeculaiiont seriem histori adapiarc alque
, conneciere. Nam qui jEgyptium in aquis mortuum
am

U l

> T

Psal. LXVH, 27.

568

S. GREGORH NYSSENI

567

dereliquit, et amara ligno crucis diilcia sibi con- . ' \

.
fecit, et abundanter ex fonlibus apostolicis ae sub
,
umbra pahnarum requievit, is jam ad suscipienduin
\ \, \ Deuiu lit idoneus. Lapis enim, ut Aposlolo placel
Christus esl, siccus et durus niiuium infidelibus, . , * \ .
cui si qui virgam fidei adducanl, potus (U sitienti , ,
bus inlro iu ipsos flnens atque manans. c Ego eniin
, \
ol Patcr inciis, > inquit, veniemus, et mansionein
,
in ipso facienuis *'. Itltid vcro pratermillendum
nullo pacloest, quod poslcaquam raare transicrunt, , \
. , \, \ poslcaquam amaritudo aquarum silienti virlulc
ligni *in dulcedinem conversa cst, posleaquam de- , \ ' . *
,
liciosi apud fonies el palmas fuerunt, postea denique quam ex lapide biborunl, lunc qnae ab /Egypto , \
vialica et cibos sibi assumpscrunl penilus eos de
, \ k

- - r

fcceruhl, lunc omni nutrimento qnod ab /Egypio ,

ferebanl absumplo, dtstiper sibi dcfluit cibtis varitis
,
siinul cl simptex. Simplex visu alque unicus, qua- . \
litale varius, ad singuloruin cupidilates se verlens.
,
Quid igitur binc discimus? quod o; orleal vid liccl ,
fide, baplismaie, labore, omni virlute, omnt Evan- , \ .
,
g^lica docliina, mundos purosque animos nostros
,
facere, iia til omnino alienigeni mores, et igypliaca
. ; *
vita, vUiormn scilicet omniuin turba, nos deficial,

el detmim depurato defaecaloque animo, coclestem
cibum esse suscipicndum, queiu nulla nobis salio
agricullura? arlibus produxil. Sed panis est absque
semine, absquc aralione, absque alio bumano opere , * \
nobis paralus. Is desuper defluens in lerris in-
venilur; panis enim qui de coelo descendit, qui Q
verus cibus est, qui aenigmalice hac bistoria signi, ' ficalur, non incorporca quxdam rcs esl. Quo enim
, , \ .
paclo res incorporea corpori cibus fiel ? res vcro
quse incorporea non est, corpus omnino est. Hujus ,
corporis papem non aratio, non saiio, non agrico , .
larum opus cilicit, sed terra intacta pcrmansit, et
;
' tamcn pane plena fuil, quo famesceutes mysterium
, .
Virginis perdocti facile ftaturaiitur. Is igilur mira *
bilis sinc agricultura panis el verbum est: varietate
' \ ,
qualiialis ad suscipienlium babitudinem, virtulem
, ,
8(iam commulat.

. ;\ \,
.
Novit enim non solum panis esse, verum et lac
,
fieri etcaro, el olus, quidquid denique assumenti
, \ , \ , \
conveniens el expetilum sit, ut Apostolus vult, qui D \
banc nobis niensam praeparavit, in id cominulatur.
Sic enim divinus ille vir perfectioribus s o l i d i o r e m ,
, ,
et i n carnis speciem verbum cibum fieri docet,
^ \
i n f i r m i o r i b u s o l u s , infanlibus lac. QuaBCunque
, \ , \
autem de cibo illo n a r r a i b i s t o r i a , pra?ccpla ,
. *
siatutaque sunt ad bene recieque vivendnm :
,
aequalitcr enim omnibus propositum fuisse c i b u m
* . , asseverat; nec plus aut m i n u s , quam indigenlia
,
exigebat, a validioribus a y l imbecitlioribus c o l l i , gebalur. Quod meo j u d i c i o praeceptio quaedam o s t
, . ,
omncs c o m m u n i t e r i n s t r u e n s , ne plura quaro
, r

1 Cor. , 4.

Joan. , 23.

S69

DE VITA MOYSIS.

, ,
, ' ,
\ \
,
,
. ,
. ,
,
,
.
, , ,
,
, , ^
, .

,
.
TC , ,
\
,
,
,
.
,
\ .
* ,
^
, , ^

370

naturae sufllciant, cnusa vivendi exliis malcrialibu?

appelamus, sed probe leneamus unam csse cominunem in omnibus cdendi mensnram, diimiam
sufficientiatn. Nam si eliam plura quam indigentia
flagiiai, praparata fucrint, vemer tamcn ullra
naturam suam suscipcre non potesl, neque praeparationis niagnitudhii correspondel. Sed sicut bistoria iradit, nec qui niullum acceperit, superabundaveril, curn non habueril ubi superabundans loeaverit; necqui paucum colIegil,indigueril : conlracta
enim indigenlia coimiiensuralaque ad acceplum
fuil. Quod vero, si quis stulla cupidilatc deponendi
quidquam e i illo cibo fn crastinum deposueri!,
toium in vermes commulalum fuisse dicilur :
quasi tuba quadam ea re bistoria intonuil, oiune
quod ultra indigenliam raenie avara conservalur,
in sequenli die, in fuluro videlicet saeculo, in
vermes adversus eos qui conservarunt, cohiniulari.
lla per bunc vennem ilium ego iuinorlalem vermeiii inlelligo, qui plus babendi cupidilate vivificalur. Die aulem sabbali eolum illaesum, quod
doponebalur, penuanebal. Qua ex re tuuc iiac
deponendi superfluiUle provida menie uleiidum
docemur, quando ipsum depositum corrtip ionem
pali non polest. ld enim posl bujus vilaj parasccven in quiete, quac posl morlem cst, ulilissiiiium
e r i l : dies namque anle sabb.tluin, psrasceve, id
est, praeparalio ad Sabbatum, el esl cl appellalur.
H;c vero pnvparationis dies, baec viia cst, in
qua praeparainus quae ad fiiliiram vitam nobis
prseslo emnl. Nam in ilJa non agricullura, non
, , - niercalura, non miliua, non quidquam boruin quas
* ' hic faciinus, nobis conccdelur ; sed in quiele
, omniuin quae hic agimus, ac cessaiione versabimur,
fruclus duntaxat operum qusc bic scniinavimus
, - colligenles ; fructus immortalcs quidem, si bujus
, viiae seniina bona erant: lelbales aulem ac pernt . *0 cioeos, si ejusmodi semina vilae hujus agri proiulerint. Nam qui in spiritu seminal, inquii, vilam
, \,
, a?iernam ex spirilu melel; qui in carne seniinal,
. '* corruptionem melet ex carne. Prxparalio igilur
\ quae ad mclius esl, sola proprie parasceve iioiuiua , , lur : el ila nnmen ejus a lege cousliluilur, cujus
. , deposilum incorruplio est. Si quis aulem in pejus
, ' . deponit, nec est, nec dicilur praeparalio : boiiorum
enim privationem nullus jure pr&parationem, sed
, pracparatiouis jacturam nuncupabil. ldcirco solam
- ad melius preparaiionem historia nobisproposuil,
. , coutrarium ejus inquirenli prudenter relinqucns.
Verum quemadmoduin cum conscriplus exercilus
, !0* fuerii, prinmm commealum paral exercilus dux,
ac deiude belli dal lesseram : eodem modo quoquu
, virtulis niilites prinium inysliciim conimeaium
, accipiunt,et sic adversus alienigenas oxeunt, Jesum
. ' qui Moysi successit ducem possidentes. Vides qita
; serie hisloria procedit? vides quomodo noslro
, ' cuncla proposiio congruuni ? Quousque iinbecillis
bonio in fidc est pcrnictosa lyrantii scrvilutc
.
' ' , opprcssus, non Ipse sc ab hoslc lulalur : ncc cuim

7 i

S. GREGOHII NYSSENI

573

puegt: sed qui semper infirmis adest, qui erebri* .

boslero ac raagnis vulneribug potest fundere, is
, *\
pro tuis pugnat, is bosleni submergit, is suos
,
defendit. Cum vero in bbertatem jam vindicalue , \
bomo gil, cum ligno amara in dulcedinem aqua
, \
versa refocillatus fuerit, cuni in fontium el palma- * *
runi amoenitale reguieverit, cum lapidis mysterio ,
sitim expulerit, cum denique coelesli cibo fuerit , usus, tunc Don per alium fugat hostes : sed quagi
, , qui jam puerorum aetalem exccseerii, et in juvenum , ' ,
robur pervenerit, ipse pro seipso manus cum ad- .
versario conserit, duceutus AOD Moyse Dei cultore, \ ,
sed ipgo Deo. Lex quae i n flgura futurorum et
,
umbra dala est, ineipugnabilis i n veris certaniini , \ ,
bus est, in quibus dux est, qui Moysi succeesit, qui
legero adimplevit, qui vel nomine ipso ducig He- . , braeorum multo ante praedicatus est. Populus autem ,
siquidem elevaias legislatoris manus respicit, vincit . , . facile bostes: *in vero depreggag, cedit hostibus.
SigniOcat autem manuum Moysi in altuui sublatio, ,
iegis in allissioioa gengug accoramodalionem ; de- * ,
missio, humilem, terrenam, lilteralemqne legis cum \
exposiiioiiem tum observationem. Quod vero \ .
sacerdos graves Moysi manus sustinel, auxilio usus
cognatione sibi conjuncli, neque alienum est a .
sensu aliiore qaem geqtiiinur. Verum enim sacer- .
doiium per conjunctum sibi Dei verbum, senamn
legis durhie Judaici cordis in terrara dejectum in ^ altum rursus reducit, et ne omnino cadat, lapide ,
sustentat, u i rectior per extengionem manuum , ,
consisleos, sensum gpiriialem suum respicieniibus '
oatendat. Nam vere iis, qui in legem respicere , possunt, crucia raysleriuro undique fere patet, ut
. ^
Evangelium quoque d i c i t , iola et apicem a lege
non praicrire, Iraiigvergam lineam et perpendi. ,
cularem acrectam, quibus figura crucis describitur,
per iota et apicem o&lendens. Qua res i n Moyse \
lunc conspecta, qui pro lege ipsa ponitur, viclo- , .
riam respicicntibus prxbuil.
" \ ,
,
.
, * ,
Sed iierum conlinuis progreesionibus nosira
mens ad sublimtora exloltilur. Nam qui cibo refe- ^ ctus esl, et in proelio foriiter ge gessit, hoglesque . , \
dejecit, is lunc ad ineffabilem Dei cognitionem ad- ,
\ ,
dncitur. Docet igitur noe bis omnibusbistoria, quot
^
quantaque in vita gessisse illum oporleat, ut ad
, \
cognilionig Dei moniem ascendcre mente audeat,
,
et tubarum vocera sugtinere, atque caliginem
ingredi, ubi Deus est, divinaque pnecepta tabulis ,
impregga suscipere; ct si alicujus peccato con- \ ,
fringanlur, aliag manu confeclas Deo afferre, ac \0 , , Itei digilo ruraug eag in ipsag Htterarum figuras ,
cxlare, quse in priniig fueranl. Sed melius est ad ,
historia? ordinem anagogicum sensum accommo- ,
dare. Nam qui ad Moysen nubemque respicit, qui- ,) .
* * ,
bug duobus ad TirUitein hominee deducuntur, ut sit
M

4 9

Mattb, , 18.

575

DE VITA M0Y8IS.

374

. Moyses quidem pro lege legisque praeceptis, nu' \

bes autem dux legis ; cum muudo corde in aquis
, *
lyrannum inlerfccerit, cum aquas amaias biberil,
'
alienam a voluplatibus vitani vixerit, quae ainara
, , ei diflicilis primum, deinde facilis eljucunda gu * stanlibus immissione ligni videtur. Cum palmarum
, ac fonlimn amoenitale, Evangelica3 scilicet do , ,
clrinae Ouenlis labores depulerit, si aqua viva quae
, , - lapis esl, videlicei Ghristus, silim sedaverit, si
- coelesli ciboselpsuni repleverit, si conserlismambus
, cum boste vicerit. Quam quidem victoriam exlen *
sio Dianuum Moysi, per quam mysterium crucis
iiguratur, praeslitil; quo mysterio verus Israel
, \ , , quoque vincit, cum baec omnia peregerit, tum de ,
mum ad speculalionein supremae
naluraV"adducitur,
|1 | l ,
- | ' - ww
I
|I _ . Wf rw.uw Vliv! W *
| > V...W
mm %m\ w.w
w- ,
, \ , ad quam non anirai lanium et corporis aspersioni ,
bus quibusdam depurgati, sed vestiuir. quoque de, ducit mundilics, ut scilicet non occulia solum,
verumeliaro manifesia et apparentia decora ita
. , - Uant, ut inleriori animi disposilioni conveniant.
, , ^ Non enim veslium macula, ne ad Deum asccnda , \ mus, unquam veiabit, sed studia, quae in bac vita
. , euscipimus, quasi vestes sunt, quibusbonio indui - tur. Haec igitur sludia, et hos amiclus non lurpes,
, \ \
sed purissimos esse decet. Hac re diligenler facia,
\ , armenlisque brulorum longe a monie pulsis, sic
* \ ad altissimas ascendit speculationes. Qua ex rc, ut
, \ ego arbitror, illud nobis signiiicalur, qtiod dcbca
mus banc ex scnsu faciam cognitioncm, cum qua
. \ , Q intelligibile contemplamur, omnino conleninere;
, - proprium enim naliirae brulorum est, ex scnsu
solo absque hitellecius operalione aliqua gubcr . , n a r i ; nam aul visus, aut audilus, aut aliorum quis , piam sensuura, non volunlas, ncque ratio appeli ' tiones brutorum movet. Quare niolus sui onines,
et opera sensuuni sunt. Speculalio aulem, qua
. Deuni contemplamur, nec visu, nec audilu, quau, \ lum in se est, indiget; neque consucta quadam
, ^omprehensione intellectioneque percipitur; ocuhis
. enim non vidit, nec auris a u d i v i t : non est cniin
\ , quidquain eorum, quae in cor hominis ascendere
, , - consueverunt. Quare oporlet, si quis ad contcbi
plationem ejus accedere velil, abomni sensuali et
* - irrationali motu menleni suain permundare; ac
, ' - iia cum omnem opinionem quae ex sensibus origi. , nem habeat, ex menle abstruserit, consuetudine . que conjugis sua? caruerit (conjux vero bic sen\ ,
808 inlelligitur, qui conjunctus naturae noslrae no, .
biscum habital ),hac igiturcum caruerii, sic de , ,
nique poterit ad moiilem accedere.
, \ , , \ .
, \ , \ , , ,
, , , \
\ \ , ,
\
Mons aulem arduus vcre ac acccssu diflkilis.

41

Isa.

LXIV, l ;

I Cor.

jr, 9.

575

S. GREGORH NYSSENl

576

Tbeologia eat; cujus vix mullitudo ad radices , 6

( , \ \ ,
perveoire potesi. Si quis vero Mose^ foerit, cum

. , $
altiug ascenderit, poieril sonilus tubarum auri ,
bus senlire, quas narrat bistoria procedendo fieri
forliores. Est aulem iuba, non parvum siuporem ) ,
\ , \
per auditum efficiens natura3 divinae prasdicalio,
magnum quidem statim ab initio sonans, magis au- , \
, .
lem atque magis in ultiniis inlonans, lnsonuit lex
\
et propbelae divinum incarnationis inysterium ;
sod imbecilliores erant illae primaB voces, quam u l '
possenl duros commovere. Andilns idcirco Judaeo- \,
rum surdiias lubarum sonum minime suscepit, . ,
sed propbetarum tubae paulatim procedentes so- .
nantius cecinerimt. Nam ullimae voces quae Evan- , , ,
gclica pradicaiione factac sunl, auditum commo- ^ .'
verunt, spiritu sic per organa vebementius in po- ,
* | |
sterionbus intonanle. Organa vero ac instrumenta
unum sonum spiritualem edenlia, propltela? alque , \ apostoli sunt : quorum sonus, ul Psalmista d i - . " '
cit, in omnem lerraniexivit, et in fines orbis lerrac , \
, ,
verba eorum". Quod vero muitiludo vocem iilaui
audire non poluit, sod commisit Moysi, utipse , \
per se ipsuni secrela illa percipcrel, populumque .
poslea doceret, qusecunque divina doclrina d i - , '
diceril, id quoque inEcclesia Geri lolum videmus; , ^ .
non enim permiuitur oinnibus ad myslerioruin ,
cognitionem seipsos inlrudere, scd cligitur unus e , \ multis divinarum rerum capax, cui c<eteri audi-
tum cum obedienlia prabeani, illud sibi creden- , *
duni faciendumque pulaiites, quod ab eo, qui i n i - Q tiatns est audiverint. Non omnes, inquit,
, ,
\ aposloli sunl, nec propbeia? omnes : quod , bodie in inullis Ecclesiis parum servatur. Nam . , \, ,
mulli cum adbuc prioris vilae maculain non ab- $ .
slerserinl, ipsi i l l o l i , ac amictu vilae sordido .
utentes, irrulionalem scnsum in omnibus plurts ,
facienles, divinum bunc ascensum rapere audent, \
unde ipsi suis cogitationibus lapidabuntur. Nam
, ,
haereticorum opiniones tapides quidcm sunt, qui- , \
bus pravorum invenlores dogmalum obruunlur. . \
Quid aulem signiiicat, quod in caligincm seipsum
, prius Moyses intromisit, deinde in ea Deum pro- .
spcxit? Gofjtrarium eniin id quodammodo videtur
,
primae visioni : nam tunc in luce, nunc in caligine
\ ;
Dcum videl. Sed id quoque a serie anagogici sen- D * \ ,
sus abborrere non putamus : per hanc eniiu
diversitalem bistoriae docemur, quod reiigtonis co- .
gnitio lux est ab inilio illis, a quibus percepta
.
est : quamobrem quod religioni oppositttm intel- ,
ligimus, tenebrae sunt, qnarum depulsio non nisi
.
lucis participatione fit. Yerum mens hominis ad
,
majora seniper et perfectiora procedens, quanto
,
magis ad Oei speculationem accedil, tanto magis
. , \ \
perspicit, quod divina natura invisibilis atque

incomprebensibilis est. Nam cum reliquerit non
, ,
solum omnia quae sensu percipiunlur, verum eliain
! .
cuncla qune raente inspiciunlur, ac semper ad i n - , Kt

" P i a l . , 5.

V3

IGor. , 29.

377

DE VITA

, \
, ; , .
,
,
,
. \
,
, c
;, \
,
.
*
, , ,
, ,
\ .
, , ,
. ;
, ,
^ . ,
. ,
, ': ,
.
,
*

\ \ ,
7* \ .
' ,
, \
, \ *
,
,

,
.
.
, \ \
; ,
, .
,
.
, . \ ,
\ ,
* \ .
,
. \ *

.
' , ,
,
, t
\ l

* Joan. i , 8.

Exod. x, 21.

* Psal. xvu, 10.

IOYSIS.
378.
teriora progredialur, tunc caligine undique circumseptus invisibili el incomprebensibili, Deum
videt. Iii hoc enim consislit Dei vera cogniiio, in
hoc est ejus visio, ut videas quod videri non possil, qnod omnem cognilioneni cognitio ejus excedit, quasi caligine quadani ipsa incomprebensibilitale undique conlenta. Quapropier divinus eliam
Joannes, qui in splendidissimam banc caligineiu
perveneral, non dubilavit exelamare : < Deiiui nunquani ullus vidil**: non solum homiuibus, sed
intellectuali onmi n a l u r impossibilem diviiue snbsianlia? cognitioneni bac negaiione deternmians.
Quare Moyses etiam cum cognilione major faclus
fuit, lunc confiletur, in caligine Deum vidisse, id
est, tunc demum cognovisse illam esse divinam
nalurain quae cognitionem et comprehensionem omnem excedil. Inlravil enim Moyses (bisloria inqtiil)
iu caiiginem, ubi Deus erat . Quisnam Deus? qui
posuil tenebras occullaliouem suam , u l cccinit David iile * , qui eliam in eadem caligine inilialus e s l :
qui vero illuc intravil, ea de qtiibus anlc per caliginein fiK-rat erudilus, rursus per caligiuem docelur, ut fial, opinor, firmius boc drcreliiiu divina
voce aique auclorilalc comprobalum. Veiat eiiiin
in primis divinum praeceplum ,yiie alicujus rei
quam cognoscas , Denm siniilem puies : oinnis eniiu
inlcllectus, qui pbaniasiica quudam cogilalione,
qtiasi coiijeclura divinam nalurani apprebendil, simulacrum quidein Dei finxil in mente, Deum aulein
non inlellexii. Yerum cum virlus, quae secuuduin verilatem e s l , bipaitila s i t , partiinque Ade in Deuin,
partim recla vivenli ralione conslitualur (pieialis
enim profecio pars non parva esl iiiiuidiiies viiae)
primum didicit, quid oporteal de Deo cognoscere : quod quidem cognoscere nibil aliud e s l , quam
nibil eorum essc Deum cognosccre, quae btmiana
mens potest cognoseere. D^indc aliain virlulis partem diligenier docel: docetur enim quibus operibus bcne vivenli ratio periicialur : ac dcinum ia
tabernaculum , quod manus nulla fueral fabricala,
ingredilur. Quis sequelur huac, qui per lol lanlaque scandit, ac nicnleiu semper in allius exlollit ?
qui cuin in unura cacuiuen ascenderil, ad alleruin
i l l u d , sibi fil gradus, cl ad iJluditerum, atque iteruiu
ad aliud , ita ut de alliori in aliius semper asceiv
dal, semperque seipso fiat prseslaiuior ? Primuni
cum caeleri omnes ad ascensum deficerenl, radices moutis solus supergreditur: Deinde tubaruui
sonitus auribus percepit allitudine uionlis miiab i l i ; ipse quoque mirifice elevaius , ad ba?c invisibilia divin;e cognilionis penetralia iugredilur. Nec
ibi perinansit, sed in labernacnlum nulla inanu faclum pertransit: certe namque ad hunc landem
ille finein pcrvenit, qui btijusmodi ascensibus exallatur. Sed illa qnoque senteitiia de ccelesli ttiba ad
divinam peiducentc cogiiilioncni, non est iiiiproM

4T

4 7

Exod. xx, 4.

579

S. GREGORIINYSSENI

380

banda, coelum cnim el omnia quas in coelo sunt, sive

varii mottts, sivediversa? magnitudtnes, sive splen- , ,
dores alius aliuin fiilgore perstringenles, mirabilis \ ,
fabrica sapieniiam Dei votemagua exciamai, maxi- ,
mamque ipsius majestatem ac poieslalem per ea
, '
quae videntur, enarrai. Unde dictum e s l : c Cocli
, \ . euarrant gloriam Dei . Haec igilur est illa tubn,
, ,
qua: sonora, c.lara, magnaque voce conlinue veri , \ , )
taiis doclrinam praedicat, ut propheta etiam qtii ,
dam a i i : c Oeus tuba desuper sonum dedit.illunc
.
sonum ex inspeclione rerum omnium faclum, si
quis cordis anditum ac ductus ipsius non segnis recte suscipit, landem eo menlis inqiiisUione pervenit,
ubi Deus csl. Id vero caligo a Scriptura nuncupaiur, quo incognoscibile ac incomprebensibile ipsius, ut
diximus, significalur. Itluc aulem cum perveneril, labenioculum nulla manu fabricatum perspicit,cl
iniitatione iiiferioribus maieriale ostcndil.
Qiiod autem qiialcque est laberncculum illud ;
absque nianu fabricatum ? quod quasi exemptar in ,
monic Moysi proponitur, ut ad illud respiciens , ,
manu praeparet, efticialque bominibus tanlum m i - , ",
raculum. c Vide namque,inquit, ut omnia facias , \, secutidum simililudinera, qua, libi monstraia est . in monle . Columnae aureae basibus argeuteis , \
inbaerentes, argenleis pariter capilibus: aliae rur- ,
sus columnae, quarum capita et bases ex aere: \
quod vero inter extrenia erat, ex argenio e r a l , , . quibus omnibus quasi subjectum ex Itgno erat , .
incorruptibili, circumcirca vero per superflciem
, ,
eplendor praedilae malcriei circumfundebalur, el ,
arca simtliter purissimo auro fulgens : quod aulem
* aiirum boc sustinebat, ipsum qnoque ligntim eral
, \ iitcomtptibile. Gandelabrum deinceps basi quidem ' . \ ,
uoicum, in septem autem ramos in cacumine divi- ,
eum, septeui lucernas per ramos susliuebat. Hujus , \
eandelabri niateria purissimum eral aurum, non
.
concavum, nec ligno sustentaluin, sed solidum. Prao, ,
ler bjcc propitialoriuni eral, el altare, et quae .
dicuntur cberubin, quonun alis arca adumbraba- \ \ ,
lur. Haec oumia ex auro erant non stiperilcie lcmis .
pulcbrum colorem exbibcnte, scd ila u l solidum
,
cssel, el ad fundum usque maleria permearct. , ,
PraHcrea cortin mira varielate dislincta, ae inau .
dito conlexUB arlifieio, diversis coloribus alio alimn

suscipienlibus, ad piilcbritudineii) cortinarum qui- ,
bua in duo dividebatur labernaculiiin, in partem

t

scilicel visibilein , in quam adilum sacerdoles ba- D

<** ' \
bebant, et in parlem secreliorem atque abdilam : , \ \<nomen autem priori parli Sanclum e r a l ; occultae , , ,
vero parti atque recondilae , Sanctum sanotorum. , .
Luteres praierea, ei foculos, et externuin corti- , \ , \
narum amictura, et vela ex pilis, coriaque purpn- , \ , \ reo colore rubricaia : et quaemnque alia recenset, \
quis exquisita ratione potehl spiritualiter inlelli- , ;
gere, quae i n illo labernaculo fuerinl divinitus ; \
fabricaia? Quis haec, quoriim sunt imagines ac ,
imitationee, exponel ? quisnam quam utilitatem
, \ ;
videntes binc conscquaniur, quidve lucrentur ex
, \ materiali Immaierialium figura, explicabit ? Re ,
w

Peal. x t i i i , 2.

%f

Exod. xxv, 40.

382

DE VITA MOYSIS.

381

*
iattv, ,
. " ' ,

, ,
.

,
,
,

. * ,
,
, ,
'
, , \ \ , , , .

ctiua certe est, exquigilisgimam atqae alfiggimaiii

borum rationem ab illis petere, qui gralia Spirilug
profunda Dei queant perquirere : si quis nunc lalis
est, ut Spiriiu roygleria loqualur, sicut ait Apogtolus . Quod autem a nobis conjectione quadam
baec ad propositum accoinmodanlibus dicilur, id
judicio legenlium lolum relinquimug, nec reclamabimug si rejeceriul, nec laelabiraur si gugceperint.
Dicimus ergo nonnihil ex Paulo, qui mygterium
breviter t e t i g i l , adjuti, quod in figura pradociug
fuil Moyses labernaculum, quo universa continentur, id vero Cbrislug Dei virtug et Dei sapienlia :
qua? quidem sapienlia Det non manu facla, ged increata cum sil secundum naturam suani, creaturam suscepit, quando secundum nos carne oporluit tabernaculum boc fabricari. Item idem alio
roodo faclum el non factum e s l : nalura, in quantum ante ssecula fuit, increalum esl : in quanlum
corporalem hanc concrelionem suscepit, crcaium
factumque esl.
Nec obscurum est qnod dicimug, iis qui fide
nostrae niyslerium complectunlur : unuin enim est
ex omnibus labernaculum, quod et anle ssecula
fuil, et novissimis temporibus faclura esl. Id tcmporaliler ila fieri non indigebat: quomodo enim quod
anle omnia erat tempora, factione indigcbit teniporali? Yerum proplor nos qui per imprudeuliaro noglram naturam corruperamug, siinilis nobis dignalug
esl fieri, ut id quod exlra naiuram erat, rursus ad
naluram nos reducerel. Id Vero est unigenilus ipse

.
, \ , \
' ,
\
; *
,
* , juvov, .
* , ,
*) \ . C Deug, qu uriiversa quidem conlinel in seipso, sed et
, in nobis tabernaculum suum fabricalus. esl. Nemo
- auiera ex zelaloribus Cbristi conlurbetur, si lantam rem, tabernaculum appellamus, quasi quid ,
. quam deirabatur divinae natura propler vocabuu
vililatem : nec eniin unquam dignum illa natura
, verbum invenietur. Naro quae ab bominibug profo, - runlur, aeqtialiter a significanda illa natura oiunia
> ' , disiant. Sed caetera quae de Deo dicuntur, pie ad
* , !> ostenlandam divinam quantdain virtutem capiuntur,
, , , medicug, pasior, prolcclor, panig, augelus, v i , , , ,
tig, via, janua, mansfo, aqua, lapis, fons, aliaque
, , , , ,
bujusmodi : sic conseutanea quadam significalione
\ ,
tabemaculurn quoque dicimus. Yirtus enim, qu;e
, \ omnia conlinet, in qua universa deilalis plenttu 0. - ^ do inbabiiat, C U I I I coinmune id omnium teclum sil,
. ,
cumque universa iu ipso contineal, non injuria la
** ,
bernaculum nuncupalur. Oportct aulein ul faberna, .
culi visio mystico tabernaculo sic convcnial, m
** , singula ipsiiig ad aliquid non indignom wyslcrio
- nos deducanl
Ac quoniam divinue Aposlolus
. \
visionem ipse quoque lolius labernaculi conseeu
tus, CUIII in coelestibus adylig per spiriltiin gibi
, ,
niysieria paradisi revelala sint *% cortinam infe \ rioris labernaculi carnem Chrigti esse a i t : propler**}
,
ea quod ex diversis, opinor, qualuor cleiueiiti$
1 1

I Cor. i i v , 5.

llebr. IX, 2 gqq.

I I Cor. x i i , 4.

S. GKEGORII NYSSENI

383

3i

cotnposita eei: non erit alienum ad banc apostoli- ,

cam tinius parhs exposilionem respicienles, totam

de tabernaculo nostvam senlentiam explicare. Fiet
, autcni nobis per ipsius Apostoli verba in inlellige.ii . * ,
tia a 3 n i g m a i u m tabernaculi facilior adilus : aii enim
,
de Unigcnilo, quem nomine labernaculi nuncupari
. !
diximue, quia in eo creaia sunt otnnia, visibilia ei , \ ,
invisibilia, sive ibroni, sive poteslaies, sive prin ,
cipaltis, sive doniinaliones, sive virtules .
, , , ,
, .
Quas ob res columnae argento alqne auro reful . \ ,
genies, et vecies, ac annuli, cherubin quoque illa,
, \ ,
quae suis arcam contegunt alis, cxtcraqne ouiiiia,
, :,
quae ad suslinendum contegendumqtie labernact) ,
lum describuntur, si quis ad superius respicii, an, ,
gelorum esl imilliludo in tabemaculo ipso conspe- ^ \, cta,qua corporea h;ec secundum Dei voliintateni
^ sustiuenlur atquc legunlur. In illo enim laberna- . ,
culo veii vectes nostri et habitant et sunt, qui ad
)
rninisteriiim miUunlur propter fuluros satutis h;c- , \
redes, qui siculi quidaui animli in animos salvan- ,
dorum immtUunlur, ad sublimilalem virlulis ad
\
lerram dejecios elevantes. Hunc aulcni altiorcm
. \ essc sensiun S m p l u r a i n boc loco, inde patet, qnod

clierubin illa tnalerialia suis alis tegebanl my le- ,
ria, qure in arca eraut, u l lillera dicit. Nam id no- .
juen iis angelis allribuilur, ul Isaias ct Ezecbiel
\
ainnt, qui circa divinam niajeslalem inspiciiinlur.
, & \Arca vero iocderis alis ipsorum cberubin contecla,
. ,
hio illtid dieiiur, quod apud Isaiain facie siguifica- ^ , \
,
lur. Nain ul arca bic, ila ibi facies cberubicis alis

conugi afiirnialur. Liium igitur ab ulrisque signili , ,
eari non dubitamus. Videlur autein mibi ineomprehcnsibile bujus spccuiationis, quac de ineflabili- ,
( .
bus est, a'nigmalice significari. Gum vero de lych \
nis, id esl, lucernis audis, quod seplem p a r t i l o " ex
una basi ac radice candelabri sustenlabantur, til lux , ^ \ -.
abun.!anter undique perluceret, jure mulliformes ^,
spiiilus fulgores in lioc labernaculoperfulgcre iniel- ,
liges; scptcm p a r t i l o enira spirilus radios etiaui
,
Isaias parlilus est. Propilialoriuiu aiiluiii quid sil,
.

non opus exposilioae ulla ut intelligalur, cum Apostolus id enodaverir, qui ail : quem animaruni no- ', sirarum prupitiaiorium proposuil. Altare veio el , ,
, v

vv

lluiribiilum cum audio, adoralionem imeltigo, quam D > ^

,
buic labcrnacnlo coclestes virlules aflVnmt. euiin
.
bolum infcrioi uin alquc lerreslrium, sed cadesiium
\ , \
quoque linguani ail laudem atquc gloriam, ul rcrutn omnium principio, reddere : id enim graluiti
cst ipsi sacriGciuiii, labiorum frucMis, ut ait Apo- .
e l u l u s , el odor oralionis. Quod si rorium bis , , 6
, \ .
vliain inest colore purpureo, et pili inlcxti, non la\ ,
men spcculalionis bujus series perturbabitur. Nam

oculus ille prophcticus in aliissimarum bac reruiii
.
visione, saluiareui quoque Domini passionem tan, , qftam e specula prospcxil, qaain ex utroque diclo *
rii.n signiGcaiam fuisse uon ambigo. flubcdo enim
s>

e e

Coloss. , 16.

lea. x i , 2 .

" l k b r . . 5.

1 1

Hebr. , !5.

386
585
DE VITA MOYSIS.
- \ sanguinem, pili aulem morlom ostendunl. Nam cum
,
in corporc pilus absque sensu sit, non injuria m o i . "
tis symbolum dicitur.
.
" *
Hacc igitiir in superiore labernaculo malerialibts
.
illis significala putamus. !n inferiore vero, quoniam

saepius a Paulo Ecclesia Cbrislus appellalur, Cbri
slus auiem, ut dixiinus, superius tabernaculum est,
, \
non esl aliemim, si quis Ecclcsiam suam inferKis
,
esse tabernaculum arbilretnr, in quo columnaB sunC
\ ,
mysleriorum Ecclesias minisiri, quos boc ipso no . \
niine nonnunquam appellainus : ministros aulem
xal ,
apostolos, propbelas, dociores. Nec enim solum Pe trns el- Joannes el Jacobus columnae Ecclesiae sunt,

nec Joannes Bnptista tanlum ardens eral lychnus,
, ^ * sed oinnes quibiis Ecclcsia sustenlalur, qui suis
, ,
operibus luminaria facli sunt, bi columna et lychni
, >
nuncupairtur. Vos eslis lux mundi, > Vcrilas
. \ aposlolis ait : ac rursum aliop divus Aposlolus
, quasi columnas bonaltir, com dicil : Firmi csloie
\ . \
aique immobiles . > A l vero Timolbeum coium , (
nam pulcberrimam fabricatus est, cnm ipsuin fir )
milatem verilalis sua? vocis doclrina eflecent". Hoc
. ] . \ - in labernaculo el sacriikiuni laudis, et llius oratio, \ , \ nis in mano ac vcspcrurn adbiberi semper videmus.
37
Uoc sic inlelligcre David ille nos inducit, qui i n ,
censiim oralionis in odorem suavilalis dlrigit, et
*
inanuum exlensionem saciificiuin csse asseril vc\ ,
sperlinum . Urnas vcro, id est, vasa ad lavan. , ^ - dum, quis ambigel eos esse, qui per sacrauientalem
^ aquam peccatorum sordes auferunl. Luter eral
. , Joannes, lavans in Jordane, i n baplismale poeni , temiae . Talis erat Pelrus, iria niillia hominum
* , - simul ad baplismi lavacrum deducens . Pbilippus
. quoqueurna Candacis fuit. Quid mulla? omnibus
, \ qui ad baplismi donum veniunl, i i ad loloria sunl,
, . qtii lnimsttrio suo graliam prscbenl. Aulaea vero
, ' qiuc inler se connexa tabernaculum in orbem com , pleclunlur, amabilem paciiicamque credentium es - se concordiam non absurde quispiam dixerit. Sic
* , enim David bunc locum cxposuisse videlur, cum
* ,, , dicat : Qm ponis lerminos tuos pacem. Corium
, . - vero purpureum, et saga ex pilis, ad ornaluin la, ^ , bcrnaculi perlineulia, accommodalc inlelligcniur,
, - 1) si pro corio mortificalio pronx ad pcccandum car ,
nis, pro sngis, slriclior vivendi norma, cl quasi
, \
durior inielligilur: bia cnim niaxime Eoclesia? la' ,
bernaciiluiii cxornalur. Coria eidm cum nullam in
.
se vivemli viriutcm a nalura rctineanl, colore ru ,
biMlinis florere videnlur : quod ostendit floridam
, ,
Spiritusgraliani non babilare in honiine, nisi p r i
mo peccali viin in seipso moriificaveril. Si vcro
, ^.
pudorcm etiam modeslum coloris rubedine signi \ |]
iicari qnispiain ronlendai, non certe reluctabor.
,
Pilorum aitlcm iiilricalio asperam taciui texluram
^ . ,
eiliciens, asperain cl passionum nobis insilarum
,
domilriccm conlincnliam subindicat. Qusc ountia
j

5 9

60

6 1

Mauh. v, 14.

e 7

I C o r . xv. 58

" I Timoth. m , 13.

Psal. xiv, 2.

L u c . , 3.

C l

Acl. u , 4 1 .

S. GREGORII N T S S E N I

S87

338

i U sc babcre confirmal eorum vila, qui in perpe-

iua degunt virginilate, quae carnem ita viventium
* ,
castigat. Qtise vero intus erant, Sancta sanclorum
.
nominabanlur, ad quae mulliiudo pervenire non po, " ,
lerat, haec rerum verilatem sigriftcant. Verilatem
-, ^
hanc mysterii itostri dico rcm sanctam, et sanclum
sanciorum, el mullis incomprebensibilem. Haec ve- . *
, ,
rilas in adytis tabernaculi conslitula, absque cu , ,
riositale atiqua inlelligi ac recipi debel. Greden \ ^
dum enim est, ita esse u l Ecclesia predicat, non
,
tamen oculis omnium cerni posse, sed i n menlis

ipsius penelralibus indubitabilem verilatcm pcrma ,
nere.
4, *
^ .
Haec aliaqae hujus tabernaculi visione ab omni &
eordc muiidalus oculus illo mentis Mosaicac docius,
, -
visionibusquc bis alliuselevatus, rursusad cacumen
,
alterius scandil speculationis, sacerdolalem per ,
discens vesiilum, i n quo est subucula et superior
,
lunica,et peciorale, quod variisac diversis lapidum
* fulgoribus resplendebal, vitia circum capul, cum
, ,
laiuina supeream, feminaliaque, et poina : et supra
,
baec omnia rationale, ac ejus judicium, et quae in , '
utiisque inspicitur verilas *, el horum ulrinque
, , ^, ,
connectiva superhumeralia palriarcbarum inscul , , \
planominibus, quorum omnium oomina multitudine
' ,
ipsa osiendunt, non sensualia quaedam signiflcari :
,
quibus enim corporis vesiibus baec nomiua, judi
cium, rationale, veritas cooveiiiunl ? Quare palel Q ' , iion ejus sensibilis aroictus gratia hisloriam esse
. deschptam, sed ut alius quidam ornatus animae , , , ;
virtuosis operibus ostendatur. Nam quid sibi aliud
,
voluerunt haec nomina Iria illis a Moyse imposiia,
Judicium, ralionale, veritas? aut cui uuquaift cor, , *
.
porali vesti haec indila fuerunt? nulli profecto : nec
*
enim conveniunl, sed nomina ipsa quid praefigura ,
verint, aperiunt, el laborem exposilionis diminuunl.
Hyacintbo est lalaris veslis lincla, qua qui bunc .
,
locum anle nos speculali suni, aera signiftcari aOir .
inant. Ego antem utrum habeat ad aereum colorem
'
flos hyacintbinus affinilatem, au noii, nolo con , ,
tendere. Rationem vero banc non rejicio, non
enim paruni ad virlutcni conducere videiur : bor- ,
talur enim hocaenigmale otnneni, qui Dei sacerdo- ) ,
,
tium assumere studet, seipsum ac corpus suum
,
Deo oflerre hosliam, non enecatum, aul caesum,
' (ivum enim boc sacrificium, rationalisque callus
,
bic esl) nec pingui quodam ac carnoso hujus ilae
amiclu, eed lenue,sicut lelam araneae munda vivendi
, *
ralione confecluin, u l vivendi tenuUale leve, atque
aereum faclum, sursum posse ferri vidcalur. Hoc , *
,
enim modo cum novissimam tubam illam audierau
* ,
omni onere liberati, leves ad jubentis vocem exsi .
liemus : nec pondere ullo ad terram deprimemur,
,
scd cum Domino per aera sublimes feremur. Qui
, ergo, u l Psalniisla dicit, quasi araneara animam
' E \ o d . x x v i u 30.
t

390
389
DE VITA (OYSIS.
- , suani tabescere fecii, is eiiam illam vestem seipeum
. induit, quae a capite ad pedes usque circumfundi. , tur : oeo eniro mancam aut truncam e&gevirtutem,
, . scd iniegrara atque per omneg nuroeros perfectain
, - lex vult. Aurea vero tintinnabula, bonorum operuni
* , splendor sunt, malis punicis intercepia. Duo enim
ha?c sunt studia, quibus virtus loia conflaiur recta
.
( \ in Deum fldes, et probata in hac vita conscientia.
Haec mala punica ac linlinnabula indunienlo Tirao,
thei Paulus ille innexuit, cum dicat, oporlere ut ba.
beal fldem et probam conscientiam .
\ .

, ^
.
, \
,
, . "

3 \ ,
\, .

|) ,

. \ \
,
tlvai,
0 '
.
. .
, , ,
. *
,
\ '
.
, 6 ,
' .

,
, \
,
, \
. ,
'
.
\
, *
.
*
.
.
. . .
, w

l T i m o l h . i , 19. " H e b r . xn, H .

Fides igitur sacerdolis, vplnli tintinnabulum

clare alque sonore in sanct Trinitatis pradicatione
exclamet. Vila vero naluram punicorum imilelur
pomorum, quorum circumfusa exterius quasi (esta,
incomeslibilis duraque esl, quod aulem inlus r e conditum est, et visu ex varielale coloris alque
collocationis ordinc jiiciiiidum est, et guslu jucundiiis, non parva dulcedine sensum aflicien. Philosopbica etquoqueChristiana vivendi ratio duraexterius, atque aspera sensui est, inlus esRpius optimarum pulcherrimarumque rerum plena, tempore suo
curo mattira fuerit, cumque agricola nosler poma
punica bujus vitae aperiel, dulcissimam gitorum
frucltium praslabit fragrantiam. Apostolus etiam
^icit, ntdlam disciplinam in pnesenti vita videri
Isetiliam aflbrre, sed trislitiam ; el id est, quod
per exlcriora pomi punici figuraiur. Post haec autem frucium pacificum rcddit, et id esl dulccdo i n lerior ac pulchritudo. Hanc vcslem cossymbotam
etiam jubel esse, u l a nobis quoqtie ipsis aliquid
ulterius ad virtutis incrementum adinvenire concmur, quo indumentum ornalius fial, sicuti Paulus
faciebat, qui orrialissiinos in dies cossymbos virluti
addebal. Nam cum lex permitlat altari ministrantes ex allari, et Evangelii nnnliog ex Evangclio v i vere, Ule sine hac ad vitae necessilaiem mercede
Evangclium prcedicavit, nudug, famegcens, sitiens.
Hac pulchrse sunt flmbrian, quae vestem mandaloruin accessione sua reddunlornaiiorem. Duo deinde
legumenta stiperiinponuntur itulumento illi talari,
usque ad pcctus et renes ab bumeris descendenti,
duabus uncinis in ulroqtie humero adinvic^m conjuncla. Uncini anlem sunt lapides, patriarcharum
noinina sex unusqtiisque cselala fcrenles. Horum
tegminum magna varieiate colorum textura erat
confecta: byacintbus purpura connectebatur', et
cocci rubedo bysso jungebatur: et his omnibua
aurea llla eranl inspersa, iia nt ex mullicolore bac
tinelura unus quidem commistus splendor ex leguminibus rcfulgeret. Ex quibus discere possumus
quod inritimenta superiora qua? cordis sunl ornamenta, nniltis variisque constant virlulibus. Hyacintluis enim ex purpura coniplicatur : nam vivendi
puritas alque mundiiies naturae regno conjungittir.
Nalura enim quodammodo ipsa duce, una cum pudoris ruborelaudabilis vivendi nascitur ralio. A u -

391

5 GREGORII NYSSENl

39i

rum auiem his linclura floribus refitlgens,reserva- < ,

tuiu huic viiae lliesaurum subostendit.
* ,
, \ .
> .
* \ ,
.
Patriarcharum quoquenomina lapidlbus insculpla,
,
non parum nobis ad vinuiis ornatuin conferunt.
Praelerilorum enim virorum, qui oplime vixcrunt,
. exemplisvita nosira corroboratur. Sed huic legmi
nuni ornatui alius rursum desupar omatus conjun- .
gitur : scuta enim aurea ex utrisque tegminibus de- * pendent :Iha2c susiineol fabricaiuin quiddam ex auro , * figura quadralum, duodecim lapidibus resplendens ,
ordine quodam disposilis. Qualuor autcm ordines ,
erant, quorum unusquisque trinitaiem lapidum
,
continebat. Lapides aulero iia erani varii, ut nul- .
Hus ad alterum esset similitudo : proprio enim sin- '
guli splendore fulgebant. Sed figura quideui orna- ^. , *
roenli b;ee. Spirilalie vero sensus sculorum qui- , (
dem quse ab bumeris dependebani, armalos nos
,
esse adbortalur adversus lyrannuin, el lioslem no , .
sirutn. Yirlus enim, ut a Paulo diclum est, fide ac
.
boua cunstai conscieni a : quibus ita essc adversus , \
ininiicorum tela munitos oporut, ul liis justitiae ,
artuis dcxtrisatque sinislris, invulnerabiles uianea- ,
imis. Quadralus auleni ille ornalus, qui ulhnque a
,
sculis dependebat, in quo nomina palriarcbarum,
\
qui tribubus cognomina dedcmnl, tmpressa lapi^
.
dibus fuerunt, cordis fiunl teguinenia. Quare dili-
ftcnter nos docel omiiibus pairiarcbarum virtutibus
animum ejus csse exornalum qui duobus bis scutis . ,
adversarii tela repulerit. Quadrala vero iigura sla- bilitatem virtutis ostendil. Nam haec figura aequa- , liler undique angulis et convexis nixa lateribus,
,
non facile de loco movelur. A l veru catenulae, qui- .
bus ornamcnla bae ad bracbia conneciunlur, piav , cipere niihi videntur, oporlcre in alliori vila praxin . ,
speculaiioni conjungere. Cor enim speculalionis
loco poni videtur, bracbia vero operationis. Capul ,
aulem diadematc coronatum , reservalam virlute ,
pradilis coronam significat, quam is exornal, qui
, aurea lainina ineffabilibus erat notis cadalus. Ua

D

indulo vesliloque sacerdoli nullum calceamcntum D ,

imponilur, ne lardior ad ciirreudum sit, aut vix
.
mobius, pclles serum atlrabens animaliurn morluo- ,
rum.Nam uljam dixiraus, impedimenlo calceifue ,
ranl Moysi, cum ad ardenicni rubum accederet.
^Quod si in primo slatim adilu reprobaulur, multo
.
magis a sacerdoiis pcde rejiciunlur. Qui auiem

per omncs gradus, quns jain exposuiimis, ascende , \
r i l , i s a Dco sibi Iraditas tabulas ad populuni deierl, , \
quibusdivina lexconlinclur : sed dura peccatorum
. \
collisione diruplae couterunlur. Peccalum vero si- ,
inulacri cultus eral in viluli siinililudine consliliiti,
quoda Moyse conlrilum, aquaqiic dissoluiiim, ipsis
; qui peccarunt faclus esl polus: ita omni modo el
^,
inaleria quae hominum peccato siib-iiiiiUiravii, dc , .

DE VITA MOYSIS.

503

391

, lela est. Prophetice igilur liaee hisloria de ris, qcae

.
noslris lemporibus facla sunt, exclamavit.
, , . "
, , \ ^ -
\ ,
*al \ ' , .
, Oranis enira circa simulacra eiror, funditus est
, ,
sublatus atque ore piorum absorplus, qui bona confessione materiam impielalis in seipsis deleverunt.

Yidemus pralcrca quae sancla fuerunl apud impie . \
- tatis fautores mysleria; quasi aquam inslabilem delapsa
, * defluxisse; aquam ab illorum ipsorum orc, qui
cultu siraulacrorura insaniebant, imbibitam. Nam
. " ciimcernasoculiseos,quihuic vanitati eranl peniius
dedili, aba templorum suorum, in quibus spera ,
\ , ' veranl, diruentes, alia in alios ustis iransferentes,
nonne magna voce clamare bisloria videtur : fu\ , turiim esse lempus olim in quo simulacmm onine,
? ore ipsorum qui ab iniquilalis errore ad pietatem
;
, \ - transponentur, delebitur et absorbebitur? Armat
deinde Levitas non in atienigenas, sed in suos
,
ardenter Moyses, qui ab ahera extremitaie castro , rum ad alleram confuse, ut quisque obviam fieret,
,
omncs inlerfecerunt. Ita cum parUer quicunque
.
mucroni incideret, occidcreiur, nemo interficien ,
l\wm quis amicus aut quis inimicus discernebat;
'. ,
qiris domesticus, quis affinis, quis cognatu, aut
\ , alienus, nemo prospiciebal; sed unicus atque par
, -
adversus omnes, in quos inciderant, erat impctns.
,
. \ ^ Unde discimus idcirco absqne dispositionc punilos
ftv , \ fuisse, quoniam una omnes ad malum conspiran , \
tes, ratione vitii quasi unus effecti sunt, ct veluli
cum quispiam unum homineni peccatis commotus

suis caedit vehemenler, non boc aut illud suum
.
affligit membrum, sed quo flagellum commodcpotest
\ inferri, illud verbcral: bene enim novit qtiamcun, 2,
que parlem percusserit, ad totum corpus inde
,
- sensura doloris iransiUirum: sic quae sine dispositione tunc adbibebatur punilio, omnes qui conspi, ,
ratione v i t i i , quasi crant in 1111 m corpus conflaii,
\ .
mirum in modum casligabat. Quare si nonnunquam peccatis hominum iram Dei excitatam, iwn
, ,
in orrmes, sed in aliquos ferri videamos, divina*

- clemenlia; magniludinem admirari debemus : qua
1

, D fit, ut non omnee sicuti merentur, perculianlur,

onines tamen ftagellis casligentur. Yerum id cx ipsa
.
historia non altius intellccta discimus. Ad subli" '
mius autem reducere volenles, illud prius consi .
derabimus, quod communi prsnconio legislalor
.
exclamavit: c Si quis esi Domini, ad me v e n i a t . 1
, ,
Qua voce lex ipsa omnibus edicere videtur : Si
. > " \ quis Deum amare vult, me legem amel; nam qui
, ,
legls amicus esl, cene Dei quoque amicus est. Ju\ . ,
bel deinde eos, qui tali pracconio congregati sunt,
\ \

absque disquisilionc ot in fralrcs, et amicos, et
\
proxinios gladio ferociler tili. Superioris specula\ . tionis sericm sequentes, dicimus omuem hominem,
68

Exod. xxxii, 23.

PATIIOL.

<in XLIV,

13

S. GRECOIUl NYSSENl

300

qui ad legem ac Deum rcspicit, malorum domesii- , \

,
corum caede purgari. Nec enim semper fratcr, aut
. , ,
amicus, aut proximus in meliorem a Scriptura
, \ , *
parlotn accipitur, scd sunl nonnulli fratres, amici,
proximi, qui quasi alieni ac inimici nobis.adver- ' \ ,
, \ \ .
sauiur, quos eas arbiiramur esse cogitaliones,
(jfanmi vita nobis mortem, inors vcro vitam solet
, ,
inducere.
.

Hifec exposilio illis eliam convenil, quae de Aa' ,
ron diximus. Ibi entm pro fratre socium atque proleclorem divinims nobis datum angelum mlellexi- \ , mus. qui advorsus iEgyplios signa operalur, qui
, eliam major aelate jure diclus est, nam angelica
\
nalura bomine prius creala est : fraler vero, quia
esl qnaedam profecto imelleclualis el angelicac na- ^ . ,
Uivx ad intelleclum et animam bumanain affinilas :
.
quas ob res, elsi ulroque in loco fraler dicitur,
,
non babei lamen locum oppositio, quoraodo in me
,
liorem partcm accipi possil consorlium Aaronis,

qui Israelilis ad idolum conficiendum minislrum se
p r a b u i t , cum aequivoce fralris nomen, nunc ut
, \
dixiniue, accipiatur. Adversus igilur hos malos fra- , \
Ires gladiorum opponit aciem Moyscs. Quod enim
. '
aliis quis jubct, sibi quoque ipsi sancil. Horuin

fratrum csedes, peccatorura inleritus est. Nara qui
,
adversarii consiliis fixum alque slalutum in aniuio .
inalum delevil, adversariuin in seipso inlerfecii.
. \
II;ic aulcni senlenlia spirilualis firmior esse atque ?, \
vcrior videbittir, si qua?dam eliara alia in bisloria Q . ' ,
dicia buic convenire oslendemus. Imperatum eniin
.
fuisse ab Aaron dicitur, ul inaures ab auribus uxo-
ruin tollerenl; hae conflatae simulacri uiateria fue- ,
r u n l . Dicinius igilur, quod Moyses Hebraeormn
. \
virtutem inauribusexornare voluil, Id est lex, quam
, \
pro Moyse inlelligimus, obedientiam, quse per inau- .
tes signifioatur, Judaeorura virtulcm confirmavil:
, ,
quam tollit Aaron, ut inobedicnlia ipsormn osieu- ' .
deret ad cultum idolorum csse perventum. Idcirco \ , .
statim ad primum peccandi aditum inaures aufere- ; ,
bantur, ul jaro praavaricationis el inobedicntiae con- , silia cepisse viderentur, qui divinum prasceplurn
' negligendum esse borlabantur. Qui tandem factum
,
est ut amicus et propinquus existimaretur serpens . \
ab iis, qui primi creali fueruul, quasi rem honestam D ,
nlilemque consulerel, ula divino mandalo declina- . \
rcnl. Id ergo esl quod dicimus auferre ab aure
, \
praeceplorum inaurem. Quare qui bos fratres, bos
,
amicos, bos proximos inierimet, audiel illam vo ;
cein, quam a Moysc II perceperunl, qui lunc sine
.
disquisilione mulios e culloribus idoli occiderunt :
\ ,
J-nplevislis, i n q u i l , manus veslras bodic Domino,
,
in sito unugquisque filio vel fratre, ut deiur super

vos benediclio. Sed opporlune modo pnmorum

parenlum fcciraus menlionem, ut discamus quo
nam paclo divinitus confectas labulag, in quibus
, * .
lcy. erai impressa in terram nianibus Moysi pro ur *, %

6 4

. , .

397

DE VITA MOYSIS.

,
fectas, a duritie subjectae teme contriias, a Moyse
, ruraus fuisse susceplas, non oninino easdem, scd
,
cripturam solum, quae in illis erat impressa. Ma, \ teriam enimearum ex inferiori bac suscepil matc, ,
ria Moyses, virlulique ipsius subjecit, qui legem
, ' .
rursus in bis secundis tabulis caelavit : et eic gra ,
tiaro revocavit, cum in lapideis labulis legcni re . KaV
porlaverit, in quibus ipse Deus legis voces caelave ,
ral. Hinc enim indnci possuimis, ut divinam dc
,
nobis clementiam intelligere qucamus. Nam si vo. rum dicit Apostolus, cum tabulas cordis nominat.
, ;
hocest, intelleclum animi ducem ac principem, siout
. ,
profecto verum dicit, qui per Spiritum profunda Dei
, ,
scrulatus est : inde discere licel, infraciam aiquc
( ,
immortalem divinis fabricatam manibus naturam
) nostram in principio fuisse, quam lex non scripla,
,
sed innala, non exterius acquisita, scd imprcssa
' \ ,
exornabal. Naluraliter enim nobis volwnlas legis
, \
inerat, quae ad malorum abominaiionem, el bona
rum expcdilionem nos inslitueret.

, \ .
! ,
Veriwn posteaquam pcccaii sonilum in auribus
,
noslris suscepimus: qaem quidem soniium prima
,
illa Scriplura vuccm serpentis, hapc vero de tabuiis
.
bistoria ocem ex viuo cantaniium nuncupavit: lunc
, , naturae integrilas in terram decidit, et contrita est.
. Sed rursuin verus legislalor, cujus figuram Moysets
, ' gerebal, ex terra noslra nalure nostrae tabulas sibi
) coiiiecit: nec enim nupliarum solcmnitas carnem
. C dominicam produxil, sed ipse suae carnis factus
\ , \ - lapicida, digito Dei eam inscripsit. Spiritus cnim
. , sanctus pervenit iu Virginem, el Excelsi eam virlus
, o b u m b r a v i i . Quo facto, rursus nalura coofracla,
. illius impressione digili immortalilatem consecula :
. \
digilus enim socpius a Scriplura Spiritus sanclus

appellalur. Hoc igiiur modo ad gloriosius Moyses
, commiitalus fuit, adeo u l inferioribus his oculis
. tanla talisquc gloria cerni ncquiret: quam quideru
immulationem qui noslrse fidei mysleria novit, non
, ,
ignorabil quomodo allegoricus hic sensus bislorise
.
consenianeus est. Nam qui contritam naiuram no ( ^,
stram in iniegrilatem (raduxit, q u i , languores no , ,
stros portavit, el sanavit aegrotos, posteaquam in
), pristinam pulchritudinem dirulas nalura nostnae la , D bulas restiluit, Dei, ul diximus, digito cadalas, non
, , ,
ampliue indignorum oculis capi polest. Nam tanla
, est amplitudo gloriae atque majestatis ejus, ut v i
sus eorum nequeat ad ipsum aceedere. Profecto
. , enim cum in majestate sua, ut dicit Evangeltum ,
( ) , \
veniet, ac omnes angeli secum, vix justi gloriae
' ,
ipsius erunt capaces : impii aulem el Judaizanles
. ,
tanta vistOHis expertes erunt, ul Isaias a i t : Tol , , lalur impius, ne vidcat gloriam Domini . Sedjani
, multa de boc, quare ad reliqua Iranseamus. Ambi, , . > gere proferio quispiam poteril, quomodo Moyses,

quem tot lantisque visionibus Deum vidisse Scri68

* Luc. v, 55.

6 8

Isa. xxvi, 10.

599

S. CREGORH NYSSENl

100

plura testntur, quocum Deus ila loquehatur ut si \

quis araicum rsuum ailoquerelur, orat nunc, quas . \ .
nunquam vidissct, ut videat . Et quomodo di-
vina vox modo annu t oranti quod p e l i l , et ( ,
banc cjuoque gratiam sibi velle conferre non nc- ,
g t : niodo in desperationem ducit, cum aescrat ), ,
non esse hanc vitam bominum ejus rei, quara po- ,
stulabat, capacem , et ad haec, quem locum esse ' , \
apud se Deus d i c i l , et quem in loco lapidcm, f t ; \ ,
quod in lapide foramen, in quod jtibet pervenirc , \ Moysen, deinde Deum maniim suam ad os foraminis .
illius positurum, et cum transierit, Moysen invo- , ,
catum a foramine, posieriora cjus qui vocavit, '
insperturum : haec enim Scriptura narral, et sic . '
asserii Deum a Moyse perspeclum, sicut divina voce , \ , sibi ftterat promissum.
^ , fj . :

, , \
, .
,
Ha?o omnia si quis sectindum lilteram solum
consideret, non obscurus duntaxat quaerenlibus ,
sensus flet, verum etiara non reclas de Deo gencra- \ bit opiniones; sola enim figurala anlerius atque . ,
posterius habfent, omnis vero figura, corporis ler- , , ,
minus est. Quare qui figuram Deo tribuit, corpus . " \
jpsum consequenter putabit : corpus autem omne ,
r omposiUim est: compositum porro diversoru<n ac . diflerenlhim concursu constituiiitr. Quidquid vero
sic consiitulum esl, indissolubile non est: quod- . , que dissolvitur, id corrumpilur : dissolulio enim . ,
corruplio composiii est. Quas ob res si qiiis poete- .
rius Dei secundum lilteram capiet, in boc incon- .
veniens consequenter deducelur. Nam anle ac retro ,
1

figura, Agura vero in corpore, corpus natura C

' .
dissolubile, dissolubile autem incorruplibile esse \ , ,
non polesl. Sic qui omnino liiterae servit, rerum . ,
ipsarum consequentia corruptibilem esse Deam .
opinari compellitur. Esl autem Dcus incorniptibi- , . "
lis omnino alque immortalis. Sed quis tandem ,
bis quse scripta sunt polerit adaptari sensus, pra> .
ter eum qui prima fronte ad lilleram eyponeuti \ . >
occurrit? Quod si bac in parte altiorem, quam
liuera paiiiur, sensnm quserere cogimur, quis ; alienom esse a Scriptura dicet, si ad spirilualem ,
sensiwn lotam reducimus? nam cum necesse sit \
parles atiquas spirilualiter |intelligere, lotnm quo- . que necesse ut et possit et debeat siculi partes , .
intelligi: est enim lolum ex partibus : quare par- \ , \ -
tium naluram sapial necesse est. Locus igilur
apud Deum. et lapis in loco, et in lapide quaedam
rapacitas, qtiam foramen appellavil: ingressusque
Moysi ad Hltid, impositio quoque mamis Dei in ore
foraminis, et Iransgressio ejns, et ocatio, ac denique posleriorum parltum aspectaiio, ad alliue et
convenieotius norma rogolaque anagogica sic reducetur. Quemadmodnm igitur gravia et rotunda
corpora, si e cacuminibus montium lapsa deorsum
fuerint, etsi nullus poslea impellat, ipsa lamen

, \ , , \ , \ ;
, \ , \
, .
;
, 6,
, \
, ,
i 9

Exod. , 20 sqq.

401

DE VITA MOYSIS.

, , - per se vekcmeuliore itnpelu, si nihil impudiiueiilo

sil, seroper dcferunlur, quousque ad planitiem

descenderint : sic anima cujus naiura sursmu
, \
feriur, terrenis absolula cupidilalibus ardeniior in
,
dies fit, velociusque perlransit, ad subliuiiora
.
semper conscendcns. Nam cum nibil sibi sit iuipe ( diinento, per seipsam ad naluram boni ferlur.
\ Attrabit enim ad se nalura ipsius boni, omnes
), \ ,
qui ad pulchriludinis cjus radios sanis possinl
oculis respicere : ita fit, ut ccelesiium desiderio

semper ad majora (ut Apostolus ait) consurgat, ac
, ,
semper ad alliora pervolet. Nam cum per ea qua?
.
. jam percepit, ad majofa et perspicere et aspicere
possit, majore alque majore desiderio semper ar , \
det, ac sic indesincnler sursum ferlur, bis quae
,
. * ^ peracia sunt robustior facla : solum enim virlutis
,
aclio nutrit laborem, viresque auget.
, ' .
Quapropler magnus ille Moyses, cum semel per
, \
scalara in qua Deus innixus erat, ut Jacob dicil,
, ,
ascendere coepisset, nunquam slelit, nunquam
\ '
tcrminum inolus novil, sed semper de gradu iu
, ,
gradum ascendebat, nec cnim deficere unquam
, \ potesl allior gradus.
, \
.

Negavil falsara jEgypliorum reginac conjunctio
nem, qua lilius ejus pulabalur; Hebrgeuni ultus
,
est; ad deseriam ei soliiariam se transtulit vilaiu,
* quam humanae perlurbaliones non vexant; pavit
$
cicurium animalium gregem; vidit resplcndeutem
lucem divinam; abjecit calceos, u l facilius ad
, *
luceni accederet; in libertalem vindicavit suos;

bostem undis vidil submcrsum; lucida nube duclus
.
est; siccu lapide sedavil sitiin; a coelo deduxit pa '
nem. Prreterea extensione raanuura alienigeuam
.
fudil, soniluro tubae audivit, caliginem subiit, ad
^
peneiralia divini labernaculi ingressus csl, sacer \
dolii didicil mysteria, simulacrum destruxit, pro
pitium Deum reddidit, Icgem Judaeorum pravilalc
^ .
dirutam resliluil, gioria efluisit. Ac lot lantisque
, ,
sublimationibus elalus adbuc ardel desiderio, adhuc
, ,
lanquam famescens ac siliens, lanquam eo carens
\ ,
quo semper fruebalur, orat ul Deum videal, noit
, ,
ul ipse capere poiesl, sed ut se babel qui dcsidc> ' , j) raiur. Unde arbilror imoienso desiderio alque ar , ,
dcnti erga Deum ila fuisse affectum, quod visioui * ,
bus sibi eniluit, ut ferre non possei, quin ab iis
' .
quae comprehendit, ad occulliora coropellerei :
Ttvt quocirca supremae pulcbriludinis amalor, quod jam
, \
viderai, tanquam imaginem ejuft quod non viderai
,
credens, ipso frui primilivo desiderabat. Id ergo
,
vult audax in monle illo pclitio, ne per specula et
\
imagines, sed per verani el propriam faciem frui
, \ ,
\ ulcbriludine posset. Divina vero vox per ea quas
r . r g a l , concedil quod pelitur, pauculis verbis
,
immensam ecnlenliarum profunditatem subapc . \
ricns. Annuit enim facturum se quod pclcbatur :
\
fiuem autem atque ccssationem bujus desiderii fu , \ ,turum non promisit, nec cnim ila quispiam Deiun
3 , * -

403

S. GREGORU NYSSENl

401

videre potesl ul videntli desinai desiderium. Nam . :' in hoc profeclo Deus videlur, ut nunquam desinas ,
ad eum respicere. Quare inquit : t Non poteris . videre faciem meam, nec enim videbil bomo faciem

meam et v i v e l : > non quia causa mortis viden- \
libus sit illa facies,(nam quoinodo vitae facies causa . *
,
appropinquantibus morlis esse polerit?) verum
quoniam elsi vivifical quidcm Deus iialura, pro- *
,
prium tamen suum est, ul omuem cognitionem
cxccdat : idcirco qui eorum quaj cognoscuntur, . \ * t
Deum esee opinatur, quasi deviasset ab eo qui esl, *
ad id quod esse pulatur, vitam non habet. Nam qui , \ * ,
vere est, is vere vila est, et hic cognitione non ^
compreliendilur. Quare si lisec vivificans nalura , ( ,
cognilionem omnem excedit, non cst profeclo ;) '
vila id quod cognoscitur : quod vero vita non esl, id D ,
vilam prabere noa polest. Sic igitur desideriuro
Moysi adi uplelur, ut insatiabilc permaneal: discil
onim ex isiis, quod Deus nalura interminabilis est, , ,
nullo lermino comprebensus. Nam si aliquo ler- , \
mino concludi intelligalur, necessc esl terniino illi . ,
aliquid conneclalur : omnino enim qtiod lermina- .
uir, ad aliud desinit, ut terrestrium terminus aer ,
,
ost, et aqua rerum aquaticarum. Quemadmodum
igiiur pisces aqua, et aves aere circumcludunlur, , .
et cum sinl in medio islorum elementorum, aquae ,
. ,
iamen qunedam superficies ad piscem, et aeris ad
volatile terminalur: sic necesse est, si Deus ler- , , , -
mmo concludilur, beterogenea quadam naltira . coniineri. Est enim quod conlinel contcnto majus. , \ '
, \ . " ,
, \ , ,
, , , *
, , *
, .
At vero Dcus nalura bonum esse concedilur : C

quod autem ad bonum comparaium helerogeiienm
* ,
osl, non bonum, sed malum csse comprehendilur, ,
( t est, u l dixtmus, quod continet contenlo majns. .
.
Quare si termino Deus conlinelur, consequens erit
, superari vinciquc a roalo, cum conlinentium vis ea
quae continentur, exsuperet. Id auiem adeo abeur- , \ dum est, u l nullus unquam menlis compos sic esse .
,
opinatus sit. Est ergo interminabilis divina natura,
el inlerminabile comprebendi non potcsl. Quare . qui divinam pulchriludinem videre desiderai, ct ,
ad id lendit, in hoc cursu seniper consislat. E l id .
est vcre Deum videre, ut nunquam id desiderium .
terminelur. Quare necesse esi, ut cum videamus, * ,
. *
sicut nobis possibile est, majore videndi desiderio
exardescamus, et sic nullus unquam lermimis ^ * , \
abscindet nobis iter bujus, cum neque ipsius boni .
lcrmtnus aliquis s i t , nec satictas desidchi lmjus ,
.
possit ficri. Sed quisnam est itle locus, qui apud
?,
Deum esse iiitelligUitr? Quis ille lapis? q u esl illa
eapaciias in lapide? qua? est I manus Dei, quae os * \ T0

Exoik , 20.

DE VITA MOYSiS.
, lapidei foraminis retinel? transilus vero Dei quis
\
esl ? aut posterius ejus, quod Moysi faciem ejiw
; sibi u l videre licerel poslulanti, perraissuruin se
. ,
Deus esl pollicitus? oportel enim profecto magnum
; .' ; \
quid unumquodque istorum esse, et Deo donante
; \ ,
non indignum, ita ut omnium visione, quam ad
;
hunc usque diem Moyses videral, major haec et sub ; , limior credi possit. Quoniodo igilur iliorum ver ,
borum profunditalem intelligemus ? auxilio scilicet
;
illius, qui et Moysi, et omnibus qui eum amaul,
, \
plenam ad omne bonum viam solel prajsiare :

c Ecce, > inqiiit, t locus apud mc . > Quod sic
, inlelligendum est, quod ab iis, quae mox diximus,
\ .
non sit alienum. Locum igitur dicit, non superficie
circumfusum, ncc quanlitate ulla descripium ( nec
t

T 1

, ' enim est in immenso mensura;(sed ad infiniliim

atque interminabile loci nomine, qui circumscripia
, \
, - mensura lerminatur, auditorem deduxil; hunc ergo
sensum subostendere mihi videtur: Quoniam iib,
t , , * .
Moyses, ad anteriora pergendi semper ingens desi .
derium esi, nec ullo bujus cursus labore defaiiga
ris, iiec terminum hujus assequendi boni consliluis,
( ),
sed semper inbias ad majora, scias tantum esse
, \
apud me locum, ut nuuquam lerminuui ejus cursu
.
aut volatu aliquo queas invenire: hic aulem cursus

atque volatus stalus quidem est alia ralione. Si slam enini, inquii, te in lapide.
, ; \,
, ' ' ' ,
,
. c , \ , \ ,
y

,
Mirabile audilu, quomodo unum ac idem statiis
\ \ \ ,
et iuotus est : si quid ascendit, non stal : si slal,
, \ *
non ascendit : at hic ascendit, quia stat. Nam qui
, ,
caducus ac inslabilis cogilalionibus est, non fixus
\ in bono nec permanens, sed fluctuans et circum
aotus, ut ait Apostolus, variisque de rerum natura
. ,
opinionibus in ulramque parteni impulsus et ex
agilatus, is nunquam ad sublimilateu) virtulis
, \ ,
ascendit, sicul qui colles conanlur scandere sabu , \
losos : nam elsi projeciis in longum pedibus magna
, \ ,
transire spalia videantur, seniper lameu ad infe^ .
riora delapso sabuto deferuntur. Motus igitur fit,
/ , progressus autem nullus f i l . At si quis, ut Psal \ , , \
mista d i c i l , a faece profundi relractos pedes in hoc
^
posuerii lapide (lapis autem Gbristus est, plcni , ^ ludo virlutum omnium ) : quanto firmior ac immo
. ,
bilior, ut Paulus consulit, in bono fuerit, lanto
\, velocius volat, hac slabilitale quasi pennis eleva , \
lus.
( , ), \
, ,
, \ , , .
,
. ,
.

Exod. > " *,

Cuin igilur locum apud se osleodit, ad perpetuum cursum exboflalur; cum staium in lapide
daturum se promitlit, modum divini cursus illitis
Moysi subaperil. Capacilas vero aul forameu lapi-

*07

S. GREGORU NYSSENI

4<H

dis verbis Apostoli expositum est, cum domum non , , ; t

roanu factam coelestem spe iis reservari, qui ter
,
reslre labernaculum dissolverunt, asserat. Nara

certe qui cursum perfecit, ut ipse dicit, in lato . "
illo et capacissimo sladio, quod divina vox locum
, ,
appellavit, qui videlicet fideua conservavit, ac in ,
lapide, uli &nigmalice*dicilur, pedes suos firmavit,
, ;,
is corona juslitiae a manu ejus qui haec certamina
, , \
nobis proposuit, coronabilur. Haec autem gloria

multis nuncupalur a Scriptura nominibus : una
enim ct eadein res blc quidem lapidie capacitas ap-
pellatur, ia aliis autem paradisi deliciae, taberna- .
cuium aeternum, mansio apud Palrem, patriarchae
,
sinus, regio viventium, aqua requietis, Hierusa- , , \ ,
lein supcrior, regnum coelorum , Babyton vocalio*
\ , \ , \
nis, corona graliarum, corona pulcbritudinis, l u r - , \ , \
ris fortiludinis, supermensale gaudium, Dei con- , \ , \
sessus, sedes judicii, locus noininatissimus, oc- , \ , ,
cultum tabernaculum. Una ergo illius glorie baec , \ ,
quoquc appcllatio esl Moysi in lapidem ingressug.
, , \
Nam quoniam Gbristus lapis esl, ut Paulo placet,
. "
oijmem autem bonorum spem in Chrislo firiniler ,
esse credimus : qui bonum aliquod adeplus est, is .
in Christo cst, qui omne bonum continet: qui vero
\
ad Gbrislum pervcnit, el manu Dei teclus est,(ma- ,
nus autem Dei quid aliud esse potest, quam creatrix
rcrum virtus, ipec unigeniius Deus, per quem om , \
nia facta sunt, qui et currenlibus locus est, el vra
cursus, ut ipse dicit, et lapis confirmatorum, et
, \ ,
doimis quieseenlium ?) qui ad hunc, inquam, pcr- ( '
venil, is audiet vocanlem, et a tergo vocantis col- ^ , ,
locabilur, boc cst, < Posl Dominum Deiim ambula- ,
bit, sicut lcx prcecipit. Quod cum audiissel Da- \, ,
v i d , probe inlellexil, habilanli enim in auxilio , , \
Excelsi Uicit, < h\ scapulis suis obumbrabil t i b i , > ),
quod csl post Dcum esse constilutum : nam sca, \ ,
pulae posteriora sunt. De se autem clamat : , c ,
Adhsesit anima mea posl le, et suscepit me dex- . " \
tcra tua . > Vides quomodo Psalmisla cura hislo , ria conseniit. Nam ut bic dicitur cum a dexlera
,
suscipi, qui posl Deum adbsesil : sic ibi eum ma- , >
nus legil, qui Dei vocem exspeciat in lapide. Se.d
.
Dominus quoque qui Moysi oracula dcdit, qui ad
\ , c
implendum legem suara vcnit, senigma id enodans
, . >
aperlissime, similiter ad discipulus a i t : Si quis, > .
inquit, c vult post mc venire , > non dixil, anle
, )
me. Hoc quoque ipsura cuidam pro vita xlerna
\
suppucanli prsecipit dicens : t Veni et sequere
,
me : qui autem sequilur, non faciem, sed lergum
\ . \
aspicil. Docelur igiiur Moyscs desiderans Deum
, ,
videre, quomodo potcst Dcus videri; sequi enim
,
Deum corde ac aninio semper quocunque ducat,
, 0
idipsum esl Deum-videre : etcnim iransilus ille

Dci, ducem esse Deum sequentis significat, cum
, , . \
iion sit possibile viam ignorami recte ac tulo iter
\ ,,
peragere, nisi post duccm recte sequatur.
> , \, *
lik , . , ,
T >

7 S

T e

"Psal.xc, 4. " PsaL

LXII,

0.

7 V

L u c . ix, 23.

1 9

Marc. x, 2I.

409

DE ViTA M0YS1S.

410

1* , * ,
; ,
, .
Dux igilur piaecundo sequcnti viara monslrat :
- ,
qui autem seqiiilur, lunc a recta via non aberrat,
;,
, \ cum scmper ducis tergum respicial. Nam qui ad
lalera sc transfert, aul duceniis faciem cerner*
. \ , 8ludet, non facil cam viam, quam dux oslendil :
ac ideo dicilur c i : Facios mea non videbilur l i b i ;
, , boc est, Noli ad faciem ducenlis Dei occurrere, nc
. ,
in opposituni cursus iiat. Nam si bonum bono con% ,
. Irarium non csi, et qui ducenlis faciem videi, du cenli opposilus est, cum ducens bonus sit, ipse malus est, conlrariui v i n u l i vilium : quare Moysee
, ' ,
, . non ex opposiio conspiclt Deum, sed lergum ejas
respicit. Nam qui ex opposilo Deum aspicit, non
. vivet, ul vox divina lestatur. Non videbit, i n , qnit, homo faciem nieam, el vivet. > Vides quan . , tum est, ut aliquis discal Deum sequi. Nam pot
, illos ascensus mirabiles, post gloriosas visionee,
, \ post inaudita miracula, vix juxia fineni vilie* hanc
consecuius eel graliaro, ul discerei Deum sequi :
nihil enim amplius mali officere ilii potest, qui post
, \
, , Deum boc modo constiluius est. Invidia posl hsec
fraterna ipsum invadil, invidia malorum princeps,
,
morlis maler, prima peccali janua, viliorum radix,
. ,
. doloris inilium, calamilalis parens, inobedientiau
- causa, ignominiae principium. Invidia enim nos
longe cxlerminavil a paradiso, versa in serpen , ,
tcm adversus Evam : invidia repulil a ligno vitae,
, ,
sacrisque impassibililatis vcstibus delractis, ficul(, , ,
neis ignomhiiosc foliis induit : invidia Cain adver , .
, ^ sus fralrem armavit, morlem quae septiiphicu punita
* esl, induxit. Invidia Jcseph in servilulein delrusit,
, , invidia, dico, moiiifer slimulus, mucro reconditus, natiira* morbus, bilis venenosa, labes sponie
.
adhibita, telum amarum, figens animam clavus,
,
. flamma cordis, inteslinorum ignis, banc qui habet,
. , non suis malis, sed alienis bonis infclix est, et COIIIra non suo bono, sed malis proximi felix est: in , ,
, , , vidus enim felicitale aliorum dolet, calamitatibus
, , gaudel. Vullures eniin qui cadaveribus pascuntur,
unguenlo necari aiunt : videtur enim ipsorum n a . ,
, . tura ad putriduni ac purulcnlum esseaffinis: quando
vero huic morbo subjeclus esl aliquis, amicoruin
, ,
commodis
quasi unguenlo tabescit: el si quid cala .
mltosum incidisse proximo inlellexei i l , illico advo, .
- D lat, rostro invadit adunco,si qua lalent, dislraliit
atque dissipal, et in medium proponil omnibus.

Mullos
tnvidis morbus anle Moysi tempora deje ,
cit. Moysen vero aggressus, lanquam vas figuli in
,
. lapidem collisum dirulus, ac in via eonlriltts est, in
quo tnaxime, quantum sit cum Deo ambulare, quod
, , \
Moyses faciebat, facile prospicittir : quomodo enim
,
invidia illi obesse potuisset, qui divino studio at. que loco cucurril? qui in lapide sletit, et in eapa. \,
cilatcm ipsins ftierat immissus? qui Dcuni post
,
terga scqucbatur? qui non duccniis faciem aspicie. *
bal, si*d lcrgum obedicns rcspiciebat? Sccuius
: ; - ,

411

S. GREGORll NYSSENI

41

Deum cst, idcirco beatus, idcirco altior fuit, quam ^ , , \ \-

t ad ipsum sagilla invidiae possel pervenire. Sed
, \ , \
Aaron quidem alque Maria invidiae morbo supe- \ , \
r a i i * , vcluti arcijs invidiae quidam tiunl, et pro
* ^, -;.
spiculis adversus illum verba jaculanlur.
. ' , , \ .
\ ' ' , .
,
. ' \ , \
, \ ' .
At Moyses lanlum aberat ab hujusmodi g i i l u 3
dine, ut cum neque caplus neque laesus ab ea sit,
^ , \
non solum ntillam ipse de invidentibus poenain
, sumpsil, vcrum etiam Deum precibus placabilem
, \

, , ,

ipsis reddidit. Docuit ergo nos per ea quae fecit,
~- *-''

" ,
* ^ ; m
nullis lelorum iciibus eum langi, qui virlutis sculo ,
seipsum tulatur. Relundil enim ac bebetal bujus .
seuli firma solidilas aciem cuspidis, imo procul , \
lolum rejicit telum. Est auleni apla ad ejusiuodi ^. " '
, ,
repcllenda tela armaiura Deus ipse, quam virlulis
milcs induit. c Induite namque vos, > inquil, iDomi- , c , \, c
. ^ , jj
num Jesum
Hac infrangibili armalura Moyses
armalus, maligni sagillarii arcum fccil inanem. ,
Nam nec dolore aliquo, aut perturbalione adversus .
injurialos commolus esl, posteaqtiam divinilus
,
condemnatos vidit; nam se illis conjunctum non
ignoravit, sed Deo pro fralribus supplicavil, quod , '
non fecisset nisi Deum sequerelur, qui sibi praece- . " .
dens lulam sequenli viam demonslrabat. Veruro C ,
humanx naiura boslis a Moysc repulsus, manus .
ad imbecilles iransiulit, bellum el voraciiaiem ven- \ .
tris quasi teluni quoddam iminisit populo, eumque
,
yEgypliarum epularum avidilaie inceifdit, alque ad
praeferendas cibo illi coelesu iEgypli carnes inciia- . \ ,
vit. Moysi aulem supra omnem turbationeui jam
constiluto magnae fuerat curse fulura haereditas, ,
* quae repromissa est iEgyptuni fugieniibus, ac ad
eani proficisceniibus terram, unde lac et mel com- . ,
misla simul scaturiunl. Hac de causa exploratores ,
missos de bouis illius regionis inlerrogat: bi au , \
tcm sunt alii boni, alii mali : et boni quidem, ut
, ego sentio, sunt rectse cogilalioncs de repromissa
. nobis bealiludine, Gbrisli iide corroboratae. Mali
vero, incredulae resurreclionis atque beatiludinis ^ .
mcnles, quae fidem de repromissis humano generi ' , ,
bonis rctundere ac infirmare conantur : quos om- ,
nes Moyses reprobavit, eisque solum credidit, qui ,
*
raeliora de regione illa referebanl. Jesus aulem
,
horum oinnium princeps e r a l , ad quem Moys^s
, respiciens firmam habebat spem de futuris, race. ' ,
rois confirmatus : specimen auiem deliciarum re \
glonis illius racemum oslendit, quem in veciibus
. atluleral. Jesum vero audiens illius lerrae indicium
, *
facienlem , et raceimnn ex ligno pendenlcm, non
dubilabis quin sil illud ad quod ille quoque respi- >.
,
ciens indubilabili spe consoiabalur. Racemus enim
,
cx ligno dependens quis alius e r i l , qnam is qui in
7

Te

a u i n . , \ scqq.

Rom. , .

413

DE VITA MOYSIS

414

, ' ' - novissimis diebus ex ligno pcpendit racemus,

. ^ \
cujus sanguis polus sit credenlibus salutaris ?
, Moyse id aenigmalice nobis praedicente : c Sangui , nem enim, inquit, c u v bibebant vinum: iqua
,
cx re salutaris Ghristi passio praenunliatur. Yerum
'
iter vursus per deserta ( i t , et laborat siti populus
, qui repromissionis bona desperavit.
; ,
,
.

Moyses vero rursus per lapidem inundare aquis'
. ,
eremum fecit; quae res quanlum qualeque sil poe ,
nilentise sacramcntum, docet. Nam qui poslquam
. \
semel e pelra biberaut, ad veulrem et carnes , et
, ' JEgyplias voluplates tapsi sunt>fame ac privalione
, ,
parlicipationis bonorum damnantur. Yeruintamcn
.
possunt rursus quani dereliquerunt pctram, poeni'
leniiaB beneficio reperire, ac fontes quosdeiinquendo
, , \
oblurarunl, sibi reserare et fluenlis expleri, quae
, , profundit illi petra, qui veriorem Jesu, quam ad - versarioruni exploralionem credidit : alque ad ra , \ cemum respicil, qui pro riobis sanguinem stillavil,
, - cl cruentatus est, quique ut rursus per lignum
, \ , scaturiretpeiraeffecit.Yerunipopulusnondum vesiigia
* . '* * Moysi recle sequi d i d i c i l , sed ad serviles adbuc
- lapsus cupidilaies, ^Egyplias expelil voluptalee.
" Qua cx rc bisloria clamare videtur, labilem esse
, \ - maxime ad hujusmodi vilia naturam' Immanam,
;

. , Q milleqtie modis seduclam ad ea cadere. Qnare pe

rito medico nobis opus essct, qui, sicul Moyses,
\, arlificiose adversus viclricem voluptalem semper
. , , resislens, non permiuai ul ad morlem usque luor , $ bus boiuines delrudat. Nam bis quidem illicilarum
* - . rerum cupidilas serpcnles immillebat; morsus
enim eorum le.ali vulnere fericbat cos, qui ejusmodi morsu pungcbanlur. At vero legisiator ser ' ,
* pentts spccie verorum serpentum vim expulit. Sed
lempus esl ut clare id exponamus. Unum crgo

. ' , - contra lios pesliferos cupiditatis morbos anlidolum
* - esl, mundilies animi pielalis mysierio celebraia.
\ , Caput autem omnium quae in hoc Cbnstianae pro . - fessionis myslerio credimus, esl firma rectaque fide
, in passionem illius respicere, qui pro nobis passus
- D est; crux vero passio ejus f u i l : quare qui crucem
respicii, ut hisioria bortalur, ei veneuum cupidi .
tatum obcsse non polesl. Cruccm autem respicere,
, ,
nibil aliudcst, quam ut buic mundoquasi morluos
.
ac crucifixos nos praebeamus, fixos in virlule, i m , ,
n)obilcsadpeccan;lum,Dei,ut ait Psaimista, timore

, , qua&i clavo carnem noslram inOgenles. Clavus
aulein qui carncm banc reiinel, continentia est.
,
Quouiam igitur prava cupiditas niorliferos e terra
. ' ,
nobis serpcntcs immiltit (quidquid cnim ex prava
. \
( cupiditate nascilur, serpens esl), idciico jam diu
, ), lex anlidotum nobis iu ligno monstravit. Id vero
\ serpenlis est simulacrum , non serpcns , sicut el
* , \ \ Paulus dicit, In similitudine carnis p e c c a l i ;

79

" Dcut. x x x i i , U .

1 9

Ho.n.iu, 8.

413

S. GREGORI NYSSENI

verus enim serpens peccatum est : et qui ad pec- ,

catum transfugit, serpenlinam induitur naturam.
Ab hoc igilur peccato el adhuc serpenlina nalura
homo per illum liberatur, qui peccati speciem subi i i , qui faclus esi secundum nos, qui ad speciem serpenlis conversi sunius : per qucm mors
prohibelur a morsibus inferenda, sed ipsae ferae
non destruuntur : feras aulem dico cupiditates
ipsaspravas. Nam si prava peccantium mors nullam
habeal in illos vim qui crucem respiciunt, carnis
tanien adversus spiritum innala cupidilas non omnino destructa esl. lnsurgunt enim et fidelibus
saepenumero cupiditatis morsus, quos ad sublalum
iti ligno respicicntes repelltint, timore praecepti
quasi aniidoto vim veneni dissipantes.

* \ , , ,
,
. OJV

;, \ *
,
,
, .
,
\
. \

' \ ,
,
.

Quod aulem myslerium crucis sublalione serpcntis in descrlo figurabatur, aperle nos docuit
Verilas, cum dicit : Et sicut Moyses exaltavil serpentem in deserto, sic Filium hominis exallari
oporlet *. Sed ilepum atque ilerum peccati protervilas, quasi serie qiiadam, usu ab aliis ad alia
prorumpit, et legislalor ul oplimus quidam medicus
ad morborum gencra cnram babet paratam. Nam
cum serpenlum morsus nibil mali amplius alTerebat
in serpenlis simulacrum respicienlibus, quod
-cnigma jam salis diclis intelligilur . alia peccandi
via bosti, qui adversus nos sempcr meditatur ac
cogiiat, invenia est, quae noslris lcmporibus laiiseiine quoque palct. Nam posteaquam niorbus isle
cupidilalis modesltore viia defei buerit, ad saeerdolium irrumpunt, humanis suffragiis, imperiosisque
ordinationibus dispensalionem Dei viluperanles :
itahomines si uno peccandi modo non viceril, al o
adversarius noslor conalur dejicere. Vexantur escarum -/Egypti cupidilate, unde serpcntes immissi
sunl : siiuulacro ptndenlis serpenlis ex ligno superantur : ila cruciiixi fides
figuraia
liberavil.
Gupidilalis aulein morbo depulso, supcrbia locum
ejusoccupavil. Nam cum bumile atque abjectum
esse crederenl ordincm suum servare, ad dignilatem sacerdotis seipsos inirudere conanlur, ac eos
depcllere non erubescunt, qui myslerium id fueranl diviniius conseculi : sed niulti lerrae biatu
nbsorpli perierunt, reliqui fulminibus conflagrarunl. Docet igilur, mco judicio, bis bistoria, lermitium lalionis, qua; fit ex supcrbia; descensum
esse ad sublerranea : nec abs re forlasse quibinde
abrepia oceasionc ita superbiam definierit, Superbia est descensus ad iuferiura : quod si visverbi,
ul mullis vidctur, contrarimii osicndal (superbus
enim qui super alios est, dici vidciur) non, adniraberis : veritalcm enim divime liisloria* sequi
malo, qtiam nominum imposilionem : nam si qui
se etiper alios praeferre volunt, hiatu tcrra . demersi, ad tnfima decidunl: non est conlemnenda

,
,
' ,
, ,
, ,
\
, ,
.

, (
),
* . *0
\ .

* \ ,
\ ,
0

.
,
\ , \ >, '
,
. \ :
' ' ,
\ ,

, .
,
, , ,
\ ' ^;,
. \
,
.
,
,
.

Juan. , 14.

117

DE VITA MOYSIS.

4(

.
,
,
, ,
! .
, , \
, ' \ . ,
.
, .

. ,
\ , .
.
' , .
' \
^,
,
*
.
,
, \ .
* ' \
& , *
, Oeiq>
. ,
, ,
(,
, , \
.
. ,
. ,
,
, , \ ,

\
,
, \ , ]

L definitio, cum dicimus, casum ad infima, superbiam esse. His igitur moderatos tios Moyses facil,
docctque non exlolli rebus bene geslis, sed eempcr
quod adest et insial animadvertere, reeteque id
disponere. Non eniin quoniam voluptalem superasti, nullo idcirco amplius morbo devinci poies :
omnis animi morbus ac perturbaiio, casus quidam
esl : cumque perlurbationes inter se differant, casus tamcn non diflerunt. Quare sicut per lubrioara
voluptalem quispiam lapsus decidil, sic superbia
inlricatus ac submersus decidit. Nullum aulem expelet casum unquam qui mentis compos est, sed
qualiter oinncm semper evitabit ac fugiel : quapropler si quem videris aliena volnptate superio
rem, u l alios excedens videatur sacordotio stu dere, hunc puLa illura esse, qui prava elaiione
animi ad inferiora deprimalur. Docel enim per ea
quae sequuntur hisloria, non bumanara rcm quaindam sed divinara sacerdoiium esse, el docet hoc
modo : .Virgas ab unaquaqne tribu accipit Moyses,
eas illorum qui dederunl nominibus inscripsil, ac
tabernaculo a^pposuit. Firmiter enim credebal, quod
miraculo quodam per virgam quam unusquisque
ailulit, dcsuper sacerdos manifeslarelur; quofaclo
aliorum quidem virga3 sicut erant, permanseruut:
ac deslinati diviniius sacerdolis virga non extrinsecus liumidiiate, sed viilule Dei immissa radices
propagavit, ramos emisit, el floribus exornala deiuum fruclum produxil: fruclus eral nux. Quare*
graviter casligati quieverunt. Sed vide, quomodo
undique peregrinala bislorias divina providenlia
nos docel; hoc enini fructu, quem Aaronis virga
cdideral, qualis debeat csse sacerdotis vita nionemur : aspera enim el coiuineiis duraque debel
exterius esse, inlus aulem el in occullo suave quoddam edulium conlinere, quod luuc manifeslalur,
cuqi maturum fuerit, el corruplus fuerii slyplicus
ac circumfusus corlcx, et Hgnea nuclei tesla defracla.

, , \ ^,
\ , \ ,
, , \

\
, ,
.
; , .
, .

^ \,

. " \
,
,
, ' .

Quare si sacerdolis examinaveris vilam, in?enerisque rcdolenleni unguenlis ac rosis, bysso et

purpura florenlem, ac mensis pinguibus inhaeren*
tem, in qua non adbibenlur nisi defaecala el clarissima vina, et unguenla pretiosissima, et quav
cunque alia suavia iis guslalu videnlur, quibus
hoc sseculo frui propusuerunt : recle in huuc
evangelicis uteris verbis : Fructum video, eacerdolalem arborem non cognosco : alius est eittm sacerdotii frucius ab islo. llie contineniiam liabet :
ille delicias : ille lcrrena humidilate non pinguescit, buic multi e lerra voluplalum affluunt r i v i .
Hunc igitur etiam morbum homines curo effuger i n l , tunc Uili per alienigenas transeunt, lege ita
per regiara plaleam conducente, ut ad neutram
possinl partem declinare. Nam sicut si pr?eceps
locus utrinque esset, ingcniem ostendens hiatum,
angustuni iir per medium facienli periculosissi-

: .

S. GREGORIi NYSSENl

mura esset huc aique illuc declinare, sic nullo

. " \ \
pacto Yia, quae nobis a lege tlalur, relinquenda est,
^ ,
quani Dominus angustara appellavil , cum nec ad
,
laevam, necad dextram excedere liceat". Hic autem
(
sermoin meJio virtules locatas esse ostendit. Y i )
tium eniin omne ad virtulcm collalum, aut defi ' , cit, aul excedit : ut verbicausa, si audaciaru con , , ,
fers ad forlitudinem, est exccssus quidam; si t i morem, defeclus a forliiudine invenilur : quod vero
\ , \ inter haec quasi angusto iramite versatur, expers
, \ .
exlremonim ulriusque, id virtus est : eodem modo
,
crctera quoquo omnia quae virlutis nomine nuncu ' pantur, vitiorum afliuitaie utrinque circumdanlur.
, ' * ; .
Sapienlia versutiae ei simpliciialis niedia est, nec
, , serpcnlum versutia, nec columbai simplicitas, si
per seipsum uirumque consideres, laudanda est: I I , ged qui inter Uxc babitus esl, virius est. Siinililer
, \ . ,
qui a modestia deficit,luxu corrumpitur: qui exce , , dil in ipsa nimia? lenuitaiis nola, uli Apostolusait, .
cautei iaiam habel conscienliam
Ille ad volupia- \
tee pecudum more ferlur, bic etiam malrimonium
,
quasi adullerium abominalur et r e j i c i l : inier bos , '
autcm modesius se conlinet, neque ad omncm ef- ' fusus volupialem, et malrimonium, ut decet, sus , .
cipiens. Vcrum quoniam, ut Dominus a i l , hic , , imindus in pravnjacet, estque alieni gencris ab iis
,
qui legem sequunlur, quidquid virtuii opponilur,
,
id vero est pravitas; quicunque per banc viam
[]
ambulat, tuto per virtutis iler transibit, si pubii , . ' .
caro , si virluli tritam albamque conlinue viam ^ ,
peraget, nusquam ad (inilima invia diverlcns. S*d
,
quoniam, ul jam dictum esi, cum ascensu virlulis , *
insidiae advcrsarii conscendunt, idoneas in singu- ,
lorum vivcndi ralionein peccandi causas excogi- tamis, alia tunc vafredine insidiari populo siatnit,
, ,
quem videbat jam ad Deum conversum reclius \ , vivere; ac veluti graves expertique imperatores,
cum difficilc putaverint vicioriam aperlo posse . \ , ,
consequi martc, dissimulalionibus atque insidiis \ hostcm supcrare conanlur: sic vitiorum omniuni
, - dux alque imperator diabolus, si quosdam in v i r -
tule stabiliores videl, non apeile in faciem objicit
,
gladium, sed clam et per insidias de loco pellcre ,
sludet. ldcirco augur quidcm maloficus, occultis *
quibusdatti viribus datmontnn ad malcfaciendimi D
vel verbis solis paraius, a lyranno Madianitarum
, \
mercede conduclus vocatur : qui cum venissel,
. \
non ut volebai nialodixit, sed divina virlule com \ ,
pulsus populo vel invilus benedixit, qua ex refa , ' \
cile intelligiiur, nullas arlcs magicas, nullas boslis .
bumani generis insidias adversus eos valere, qui
'
virtutem colunt : sed eliam pravilatis lela reji- . " \
ciunt : qui DiM pra?sidio defrnduntur.
\ , * \ , \ , ' , .
, -
* .
81

* Mallb. , .

et

D c u l

| | |

ts| Timolh. , 2 .

e v

I Joan. , 19.

DE VITA MOYSIS.
4fc2
Habebul Balaam auguria, tenebai oracula, ei ad
( i
haec ruditu asinae ignola nonnunquam perdisce ,
b a t : cujus vocem (quoniam ipse solebat biuto , ,
rum animaliura clamorcs et garritus aviura co \
, \ operante diabolo inlelligere) quasi aniculalam si * gniilcantemque hisioria enarravit: ostendens ad
( >, hoc vanitatis seduclos a daemonibus devenire, ut
, ) - modum vocis brulorum observenl, ac inde signifl , , caniis doctrinani vocis accipere arbilrentur. Nam
tunc attendens eis quibus seducebalur anibus, i n ,
, \ cxpugnabiles esse Judaeos, adversus quos duceba ; tur, perdoclus est. Sic et in evangelica historia**
* , legio daeinonuni, quamvis adversus Dominum
praeparata esset, cum laraen advenientis virn ferre
, (
non
posset, clamat invila verilalem, quod bic est
. '
ipse
Dei Filius, qui convenienli lempore ignem

peccatoribus aeternum retribuet. Dicebat auiem
, . legio illa : < Scimus quis tu es, sanclus Dei, et
, $
venisli anle tempus vexare n o s ; q u o d et lunc
, \
faclum est. Vis enim da>monun), quae augurem se, ,
quebalur, invictum es.se populum Dci valcmipsum
edocuit. lla nullam potest iniquitas edere vocem
.
in virtuosos, qua possit eos eflffcere pejores, sed
, - \
maledicere sludens, benedicit: nec enim inacula
. " ,
ulla sordescunt innocenies : quomodo enim ava ,
riiia, qui omnia conteronit, maculabitur? quomodo
quasi luxuriosus ac vagans, solitarius homo vilu. ,
perabilur? quomodo ira mili nocebil? quompdo
, >
elalae cervices humiles vexabunt? aut alia qua>

piam macula immaculatum maculabit? His enini bsec
\ ,
inlenlio vivendi est, nullas hosli ansas prsestare, u l ,
. sicut Apostolus ail, liihilhabeal confusus adversa, , . '
rius dicere . Quocirca ad maledicendum vocaius
.
Balaam clamat: < Quomodomaledicam, cui non ma ; ledicit Dominus ? > id esl, quomodo maledicam,
\ ;
qui nullam maledicendi nialeriam pisebnil? cujus
; ;
invulnerabilis vila est, quia Dei sculo protegitur.
Vcrum lametsi hac maledicendi via nihil in popu; ,
lum bostis efllcit, tamen quia virlute divina de , ,
fendi Judaeos agnovit, non cessavil, sed foedissima
&, .
voluptalo a divino removere studet auxilio. Nam
,
cum oninis voluplas facile ad vilium alliciaf,
, ; , lum vero foedissimus Veneris aclus, libidinosos
praserlim juniorum animos adunco detenlos bamo
;
atlrahil. Id indepateV,namqui armis praevaiebanf,
. ,
qui hoslis ensem sua viriule reluderunt, qui lc , - giones armalas fudorunl atque fugarunt, inulieris
forma percussi cecideruni. ita qui viros viccnmt,
,
a nuilieribus pervincuntur. Nam simul atquc . "
lieres appameruni, formosa pro telis corpora obji , cientes, forlitudinis slatim o b l i l i , ad voluplales
\ - devoluti sunt. Hic ad nefandas libidines lapsus
. bostibus Judseos divino privalos pairocinio truci . "
dandos prodidissct, nisi zelalor Phinees ardore suo
\ . divinam sentcntiam pr&venisset
: nani et judex
, ei carnifex ipse factus est, saccrdotatiquc usua
, \
odicio, sanguine peccalum purgavii : sanguine,
,
88

8T

8 8

8 9

N u m . x x " , 28.

8 8

Marc. v, 9 sqq.

, T

Tit. n, 8.

8 8

. xxiv, 1 sqq.

89

N u m . xxv, 7.

4z*

S. GREGORII NYSSLNl

423

iitquam, animalis non inncVii, sed eorum qui n- \

fando crimine convenerunl, quonim et corpora
, 6 uno iclu iransGxa, el vohiptas niorte confusa d i - . ,
vinam irara iniiigarunl. Hac re salulare quoiidam
\ , \
consilium historia pra bere videlur; nam cum multi
,
sint morbi c l aegritudines animi, quibus bomines . \
capiunlur, nibil tanlam in nos vim habere oslen- ,
dit, quanlam spurcissima bxc libido. Nam si viros . illos, qui iEgypliorum cquilalum divinitus lecii non
,
tinmerunl, qut Amalecitas fudcrunl, et nalioni
, '
quae post ipsos occurril forroidabiles apparuerunl, qui ipsorum Madianilarum legiones fugarunl, si- '
inul ac vis* suni mulieres, volupiatis mancipia
. faclos asseril, quid aliud binc nos inslruil, quam
, ,
voluplatem banc valde cavendam esse, quse liiilla
,

, ,

n ,

L '

'

tiooibus 8 u i s viros arniis invicios superavil, quod,

que impudentius esl, palam agi turpitudinem per- , suasit? ita bestialis ad libidinem impelus in pccudes ' ' >
hoinines vertil. Nam bumana? conditionis obliti ,
penilus, non modo sua crimina non celabant, ve- . > rum eliam porcorum more, aller in aherius oculis
palam sordibus devoluti lurpitudine et sceleribus , , ,
glorrabantur. Quare aperte nos monet hisloria,
,
procul a lam lerribili beslia nobis esse habilandum,
ne morbus niore ignis propter vicinitalem flam- ,
.
mam ad nos usqtie transniillal : quod et Salomon
in Sapienlia docel : Non allingendum esse ar- , \
, \ ,
denlem carbonem nudo pede, neque ignem in sinu
\ ' ,
deponendum : quasi in nostra polestale situm sil,
experies omnis mali siraus, quandiu ab ea re, Q
quae incendimn excilal, remoti fueriimis : sin ad
, ,
illam accesseriinus, sic ut ardens ille calor nos ,
attingat, tum sinum nostrum cnpidilalis ignis in- , ,
vadel, atque ila deinceps eveniet, ul el pes uratur, . "
el sinui noslro cena pernicies afferaltir.
, ' , \ . , \ ' , ' , , . ; , ^
*
, ) .
, \,
, ^ ' ,
, ,
, \ .
In Evangelio quoque Dominus, longe ab hac D ,
nos peste abducerct, cupiditalem ipsatn, quae v i - ^ , dcndo irrepere solet, quasi radicem voluplalis p
evulsit, osleudciis non esse suscipiendam cupi- , ,
, ' .
ditalem visu, qua?. ad actum ipsnm planissima via
, ,
cst. Nam pemiciosus omnis morbus pcstilentiae
;,
more, si setoel principalia occupaverit mcmbra,
^. '*
sola morte sedalur. Sed longiori oralione opus esse
,
non aibitror, ul vitam Moysi totam iu exemplum
virtmis lectoribus afferamus. Nam si quis ad sub- .
1

, 0

E c i l i . y\\i, \7

i45

DE YITA MOYSIS.

,
'

!.

. , ,

vitae ralioneni aspirarit, non

j a m dictis ad
lutis

exigua

e\

veram philosophiam viatica, et v i r -

cxempla

poterit habere : qui autera m o l l i o r i

est a n i m o , quam ut sudare pro v i r t u l e v c l i t , nec,

etiamsi m u l t o plura conscribcremus, commovebi-

l i i n i o r c m

42G

t u r . V c m m quoniain incipientes eam perfectam esse

-., , -

vitam

scriptio perfeclionis vetat, sed i n c r e m e n i u m ipsuni

* '

ad

descripsimus, cujus progressum nulla

majora

Mosaicae

et meliora
vitai

via est

oralionem

ad

de-

perfcclioneiu :

deduximus ,

veritateni

illius descriplionis ostendere. Videmus enim i l l u m

continiie

n i u U o s u b l i m i o r e m scipso i n finc.vUse faclum fuisse,

per t o i a m v i t a m ad altiora s u b l i m a t u m ,

u l quasi aquila

iutellecuialcm c i r c u l a r i ascensu proveclus esse v i -

, , , ^ d c a l u r : tamen

super nubes, et ad ipsum acthera

naius

est,

cum

injuriam

parlu

, \

rnasculi ^Egypiiis facere

rannus mares parvulos insequeretur. Sed a p a r e n -

p u l a r e n t u r , cum lege t y -

tibus p r i m u m , deinde ab

ipsis legum

perniciosis

l a l o r i b u s sublalus, superavit legis m i n a s , e l v i x i t .

Ita q u i

, (0\

v i v c r e , sed bene quoque vivere ipsum c u r a v c n m t ,

ac pcr omnes j E g v p l i o r u m doctrinas educaverunu

* -

. \

, ,

lege m o r t i s cum

d a m n a r u n t , non

solum

M a g n i l u d i n e deinde anirai omnem bonorem l i u m a num,

omneni regiam digtiitatem,

omnemquc gk>-

r i a n i aspernatus esi : magniliccntissimum enhn ac

r r g i u m j u d i c a v i t , non salclliiibus o m a l u q u e regio,

, \

sed

, \ -

^Egyplio deinde inlerfeclo civem s e r v a v i f . p r o q u i -

virlute

, \ , \ bus

cuslodiri,

et v i r t u t i s

ornatu g l o r i a r i .

nos i n i m i c u m atque amicum animae i n t e l l e x i -

, ,

mus.

sibi disciplinse fccit m a g i s l r a m , ei sic luce cx rubo

Post

baec qtiielem

ac s o l i l u d i n c m

majoris

, \

fulgente animuni i l l u s l r a v i i . Studet communem fa-

cerc suis fclicilatem sibi d i v i n i l u s p r x s t i l a m .

in

Qua

re duplicilcr v i m suse v i r t u l i s manifestavit, cum

^Egyptios rcsistentes muUis modis aique crebris

vulneribus ulcisccndo, tum suos ab

o m n i scmpcr

i n i m i n e i i l i calamilale conservando. D u c i t p e r mare

sircis l a n i u m populum pcdibus, non

fide pelagus t r a n s i t . F c c i t ut profunda maris t e r r a

navibus ; sed

sicca Hebroeis essel, i E g y p i i i s v c r o , ut erant, p r o -

funda

laudeni, via2 ducem

alque aspcra m a r i a . Cecinit parla

vicloria

columnam habuit, igne cav

lesli osl i l l u m i n a l u s , ex cibo CGelitus misso mensain

^ prreparavit, marius sursum e r e x i l , c l Amalccb dc-

,
.

\ ,

bellavit.

Accessit

ad

niontcni,

i n superiore

labernaculo h a b i l a v i t ,

. ,

vilam bominum iiiunivit,

gessil, ac

. ,

, -

se

saccrdotiiim

e x o r n a v i t , inferius labernaculum condidit, logibus

i n caligincm

i n t u l i t , l u b a m a u d i v i t , Deo propinqutor facltis esl,

nicient

in

fine

suarum

bdla

plurima

rerum

invictus

gcelarum

per

luxuriaeper sacerdolium p u n i v i l ; boc enini

, ,

illa

, ,

i l l a m exarsit : et post

quietis ascendit, non descendit ad inferiores lerras,

, -

designat i r a , qua

Pliinees i n p e r l u r b a l i o n c m
I K C C omnia i n nioiilem

ro-

quo turba populi ex repromissione respiciebal; nec

e n i m i l l i c i l u r terrenis,

PATROL. G R .

XLIV.

qni c a l e s l i b u s i n v i g i l a v i i ;

sed sursum ad ipsum nionlis verlicem c u n s t i l u l u s ,

ut pcrilissimus sialuarius l o l a

suje diligontcr

14

i27

S. GREGORII NYSSENI

428

conficla 6lalua,non finem in exlremo ficiionis ter- . ,

inino, sed verticem imposuit. Quid enim dieil b i , ,
sloria de ipso? Mortuus est Moyses servus Domini

pcrverbura Dei, nec ullus novit sepulcrum ejus,
, -
nec oculi ejus caligaveruut, nec facies ejus cor- , '
rupta cst .
,
, , ,
, . \ ; ,
, , \ \ \ , . >
,
flinc enim discere licet, quot quanlisque virlutibus hoc sacro nomine dignus bomo efficitur, ut ,
Dei servus appelletur ? Dei enini servus vere ille ,
esl, qui caetera omnia superavit. Nam Deo servire \ , .
quispiam non potesl, nisi omnia qua? in boc mundo ,
. \
sunt, propler Deum spreverit. Hoc autem ipsi vir \ ' , tuosa? quoque vitae hujus saeculi finem affert, vcrbo
. " ,
Dei consumraalum, finem dico vivum, oui non suc , , cedat sepullura, cui non addalur lumulus, qui nul ,
lani oculis caliginem, nullam faciei corruptioncm
. inducat. Quid igilur bistoria nos binc admonel?
;
ad ununi esse finem nobis in bac vila respicien ,
dum, ut servi Dei nomen assequamur. Nam cuni
. "
omnes inimicos deviceris, iEgypiium, Amalecilam,
, , ',
Idumxum, Madianitam; cum aquas transieris, cum
, , \ ,
nube iiluminatus fueris, cum coelesieni panein co\ ,
mederis, cum inundttie atque caslimonia ilcr tibi
, \ , \
ad monlem confeceris, cum lubarum sonilu divina
, \ ;
in nionte sacramenta didiceris, cum in caligine Deo
>. ,-
ipsi appropinquaveris, ac ab eo tabernaculi niystc
ria, et sacerdotii dignitalem percepcris, cum tui
* \
cordis fucris lapicida, u l in ipso divina cloquia
cxarenlur a Dco, cum aurcum idoluni dclcvciis, id ,
, \
esl, avaram cupidilaiem e vila susiuleris, cum
* ,
cxaltalus adco fueris, u l Balaamicis ariibus capi
nequeas (bis autcm magici$ arlibus varias bujus
?ilae fallacias intelligimus, quibus liomincs tan- * ,
,
quam Circaii cujusdam poculi veneficio affecii,
,
propria exula nalura, in beslias coromutanlur),
cum tibi germinaverit sacerdotii virga, non humi- , ditale terrena, sed a seipsa nucem producens, cu- ,
juscoilices amari et ausleri, nucleus ad coinedcn- , \
, ,
dura suavis et ulilis sit, cum omnes qui adversus
tuam audent dignilalem insurgere, aut terra obrue- D
, \ \
ris secundum Dathan, aut igne consumpseris, se(,
cundum Gore : lunc demum accedes ad fitiem.
, '
Fincm aulem dico, cujus gratia cauera suot. Nam
, \
ul agriculturae finis est, fnigura perceptio; cedifi, \ calionis, aedium est habilalio, et negotiationis d i , vilia?, certaminis corona : sic virtuosae vitae finis
,
cst, ut servus Dci et sis, et vociteris : quam qui ,
dem ad rem et illud accedil, ut sepultura obrui
\, *
nequeas : quod fit, si viliorum omnium denudalam
. ,
vitam colueris. Ycrum hujus divina3 servilutis aliud
, ,
quoque signum hisloria Iradit; nec enim oculus
,
raligabit, nec facies servi Dei corrumpelur. Nam
, * \
oculus qui seraper in luce est, quonam modo vi
1

9 i

1 1

Deui. xxxiv, 5 7 .

DE VITA MOYSIS.

430

, . \ tenebrarum caligabit, quarum omnino cxpers est 1

, ,
et qui vitam integram semper secutus est, quo ,
modo corrumpelur? Nam cum ad imaginem Dei
\ vere factus sit, nec unquam a divina forma degene . \
raverit, in seipso gestat indicia, atque in omnibus
,
similitudine cum excmplari convenit, animumque
, .
suum incorruptibilitate, immutabilitate, atque ab
, omnibus vitiis immunilale condecorat.
, ; \ ,
' . ' , \
, ' ,
, \ ), \ ^ .
, , Itec babes de vitae perfeclionc cum viriutis lau * , ,
de traduclae, bomo Dei, Caesari , meum in bac
brevi oralionc judicium : nam lanquam exemplar
,
, - quoddam perfeclionis \itam Moysi descripsimug,
' * ex qua unicuique nostruni pcr inslilulorun) imita
- tionem in se monslralae bujus pulchritudinis cbaractera depingere iicebit. Quod autcm perfectionem
.
bomiui possibilem Moyses assccuius est, divina?
>
vocis tcslimonio perbibetur : Coguovi le, inquit,
,
c prailer omnes . > Accedit, quod amicus Dei ab
,
ipso Deo nuncupalus est. Praelerea cum peccaiis
4* ; \
populi Deus iratus delcre volucrit omnes, cumquc
' \ Moyses una cumpopulo perirc maluerit, quam abs , que populp vivere: tunc Dcus, ut amico morem
,
gereret, placalus est : quac omnia oslendunt, ad
, ,
, C bumana? pcrfeclionis apicem illum pervenisse
Quoniam ergo perfeclionem liumanae vilae quaere . ,
bamus, eamque, ul poluimus, adinvenimus : nihil
\
jam rcstat, nisi ul ad exemplar islud vivamus, ac
diligenler quaecunque allius inlellccta bisloria no. \ ' ,
bis proposuit, ad vilam iransfercntes a Deo cogno
, scamur, et amici Dei efikiamur. Id enim cerle
perfectio est, ut non timore poenarum, sicuti man, , \ \ cipium, a vitiis deciines, nec virtulein spe praemiorum, quasi mercatoris aflectu i n negoliationibus et
, ,
contractibus, amplectaris : sed negleciis etiam iis
, \ .
quGR in promissionibus per spera sunt recondila,
,
unum lerribile arbitreris ab amicitia Dei repelli:
unum expetibile solum, amicitiara Dei; qua sola,
,
\ ^ meo judicio, vita bominis perficilur. Hoc-ipsum
ubi sublata ad sublimiora ac diviniora mente con * secutus fueris,.... commune id erit lucruin in
\ '
Christo Jesu Domino nostro, cui honor efimpe, ,
riurn in ssecula. Amen.
\
e t

, \, , . "
& ,

, ,
\ . '.
" Exod. x x x i i i , 17.

S. CrUGORU NTSSENl

S. . . GREGORII
EPISCOPI NYSSENI

TRACTATUS

PRIOR

PSALMORUM INSCRIPTIONES.
JACOBO

Pwfalio

ad amicum quemdam.

GRETSERO

1NTERPRETE.

sipdq cptiiov.

Feci quod jussisti, bomo Dei, prompte et ala ( ) ,

criier, mihique similiter ac tibi hac opera gratiG , \
cart volui, animumque ad Psalmorum inscriptio , xa\
nes adjeci. Hoc enim nobis imperasii,quis illis
. subsil sensus, ut omnibus ftat perspicuum id quod
(2) ,
nos pcr illas ad virtutem adducere potcst. Diligen
tiore igitur altenlione tolo Psalmorum volumine
() . excusso,nccessarium duxi, non ab ipsis inscriplio nibns disputaiionem incboare, scd de tota Psahno- ,
rum scriptione introduclionem quamdam praemU- (4),
lere,*ad accuratiorcm latentis sententise inlclligen (5) tiam;qua velutordine quodam eificiemiis, ut tra . ( 6 )
clalio quoque de inscriplionibus clarior reddatur.
\
Ante omnia aulem oporlet scriptionis hujusscopum,
.
ad quem dirigilur, considcrare; deinde ea artiftcia ^ ,
qua? ad proposilurn scnsum eruendum quasi pcr
ronscquene faciunt, sedulo pervestigare, quaequi- , dem ostcndit tum ordo Psalmorum, ad cujusque iinem coguoscendum accommodaie disposilus;
(7), \
() Quid. .
(2) Ita codd., , cd.
(3) , ed.
(4) nonnulii .

( , ed.
(6) , ed.
(7) , ed.

435

IN PSALMOS.

434

- tum etiam lolius libri distribmio propriis quibus,

dam terminis eircumscripla; nam quinque in
. ,
partcs tota Psalmorum prophelia dividitur. Quibus utcunque praecognitis, notior nobis evadet uti (8)
litas, quse e i inscriptionibus percipitur, patefacla
,
videlicet per ea quae priusa nobis fuerintluculenler
.
exposila.Hinc igilur considerationis bujus exordium
.
sumendum est.

CAPUT PRIMUM.

' .

.
,
*
,
.
\
\ ,
.
,
(9) ,
\

, ,
,
(10)
, , ,
.
, ,
(. , C
,
, \ ,
, ,
* ,
^ ,
\ , .
\
() .
, ,
\ \ (12) ,
,

, (15) , , \ - ^
, \
(14) . \ '
, \
, ,

. , (15)

Finis vitae ex Virlulis praescriplo instilulai est

bealitudo. Quidquid enim serio el deliberale agitur,
ad aliquid relalionem babeal uecesse est. El quemadmodura mcdicina sanilalem speciat, finisque
agricultura esl rerum ad viclum neccssariaruin
praeparatio : sic et virlulis possessio in id unum in*
tendit, ut bealum efficiat eum qui secundum virtu ?
tem vitam dcgit : hoc enim omnis boni, et quidquid in bono concipilur, caput esl el terminus.
Quod autem vere ct proprie in hac tam sublimi
bealiludinis nolione et ralione concipitur, id jure
oplimo dixerit quis ipsam divinam naluram esse.
Sic enim magnus iile Paulus Deuin nominat, cuin
ex omnibus divinis appellalionibus, Beati nonieu
in quadam ex suis Epistolis primo loco ponil, bis
verbis : Beatus et solus polent, Rex regum, et Dominus dominantium, qui solus liabet immorlalitatem,
Uicem habilans inaccessibilem, quem nemo hominum
vidit, nec videre potest, cui honoret imperium sempiternum *. Ilaec enim omnia tam sublimia de Deo
cogitala cl pronunliala, meo quidem judicio, dcfiuilionem beatitudinis conlinenl. Naro si quis
qua?rat quid sil bealitudo, baud sane a reclaet pia
responsione aberraverit, si \ocem Pauli seculus,
dical, Beatum, quod proprie el primario lale d i cilur, esse naluram illam, quae est superoinnia;
Bealum vcro quod inler horaioes reperilur, ulc
esse cominunione cjus quod vere est; quod multtplicatur, et varia nomina sorlitur pro natura el condilione eurum qiue pcr parlicipationem ab alio dcr
rivanlur. Ergo definitio bumanae beatitudtnis est
simililudo cum divina. Uaquecura vercbonum, seu
id quod supra omno bonum esl, solum sit beal u m , italuraquc appctendum , quo omne illud
quod cjus pai ticeps est, bealura eilkilur, reclc
profeclo divina Psaimorum scriptura arlificioso
simul ct naiurali ordine, viam quae ad boc duc i l , nobis dcmonslrat, simplici, ul apparel, omnisque apparalus expcrte docirina ; ctsi varie mullisque modis apposite doceat, quo pacio bealitudo a
crcatura sii comparanda. Cujus rei argumentum,
cx ipso, qui primus occurril psalmo, ad propositum nostrum conflrmandum desuraere licel, ubi
9

I T i m . , 15, 16.
(8) 7<r. .
(9) . .
(10) , cd.
( \ \ ) ora.cd.

(12)
(15)
(14)
(15)

Forle ..
, ed.
om. ed.
v, od.

433

S. GREGORII NYSSENI

4'G

ires In parles virtule dmsa, cujus divisioni ac-

^ ,
commodata quadam ratione bealiludinem adscri \ , bit : nunc quidem remolionem et abalienatio .
nem ab improbiiaic bealiiudinis noniine afficiens,

utpoie quae principium sit omnis ad meliora
* \ .
progressus : postea rerura coelestium el divi , (16)
oarum raeditationcm bealam praedicat, ut eam quae
' .
rerum subliiuium babilum jam nobis ingeneret. Ad extremum eam quae in perfcctis exsislit cum Deo
simililudinem, in beaiiludine numerat, propter quam priora quoque appellantur beata, quamque
scmper virenie ligno insinuat, cui vila per virtutis exercilationem coDsummata, similis efficilur.
4

CAPUT I I .
Cacterum ut firmius doclrinae virtutum insistamus, quam in toto Psalmorum dccursu nobis praemonstrat oralio, non abs rc fuerit, si prius apud
nos constiluamus, et velut artiOciosa quadara ratione el ?ia, nihil ab inslituto opere recedentes defmiamus, quomodo virlulis amator possit ejusmodi
vila compos ficri : sic enira ejus, quam praemisimus, doctrinas seriem et consequenliam melius
perspiciemus. Necesse igilur est, eum qui ad virtulem sese convertere cogitat, prius disccrnere rationero honeslalis, et ejus, quae honestali repugnat,
maliiiae, notatis propriis ulriusque dillerenliis, ut
impermixla earum nolio permaneat, nulloque communionis confusa contagio. At noUe, qux utrisque
proprie competunt, fuerint fortassis ei aliae, ca?leris tamen, ut uiihi pcrsuadeo, niagis generales
sunt ist* : vidclicet voluptatem et delcclalioncm,
quae hominibus ab ipsis obtingit, parlim ad sensum, partim ad animuin pcrlinerc; nam malilia
sensum quidem obleclat; virtus animum exhilaral.
Quibus consequens esl ut commendatione ct vituperatione audientium menles a vitiis quidcm absterreantur, ad virlutem vero inducantur. lmprobae
enim vilae odium ingenerat ejusdcm reprehensio.
At bonestalis laudatio desiderium nieliorum accendit. Postea ul vitae honestai commendalio eilicacior
efficiatur, et vivacior improbilaiis reprehensio,
mentio facienda esl eorum, qui virlutis pulcbritudine excelluerunt, eorumque qui vitiis et flagiliis
innotuerunt. Excmpla enim diversorum vivendi
generum aple proposita, animi affectiouem et dispositionem intendunt el stabiliunt, spe mentcm ad
optima quaeque sectanda et colenda allicienle; et
reprehensioneeorum qui vilam flagitiosara egerunt,
ad fugam et (tetestationem similium sludiorum
erudienle et incilante. Praeter haec omnia necessarium erit, utrobique totam docendi rationem m i nulius quasi concisam insiilucre; nam vel id quod
rectum et honestumestdemonstrabit; vel a facinoribus debortabilur; ila ut ad illud quidem documenlis quibusdam et roonitis quasi manu ducal
audiloreni; ab iniprobilate aulem eumdem perserraones ad debortationera apposilos abducal.

(16) E d . o m ^ .
(17) Forle .

'.
'
, ;
, ,
' ,
I , \>
.

.
,
,
,
\ (17) . (17"),
\ *
,
, * 2
\ '

, .
\ \

, \

,
.

, \
, ^,
.
\ ,
,
, \ \
>.
. \
, \ \
(18)
\ \ ,

.

(17*) ^ .
(18) forte.

 PSaLMOS.

457

^8

, - , His bunc in modum dijudicatis ct constitutis,

cum nature nostra omnino adversum sit, omnein
( penilus voluplaiem repudiare (voluptatem dico cor~
pori jucundam; nam voluptas anirai longo intervallo
\ , - a ralionis experte et servili dclectalione distal),
) (19) , propriam vero notam ulriusque vilae, ejus, sciiicet
\ , - . quae virtutPsludel, et ejus, quse improbilali addicia
(20),
est, supra conatituerimus, quod v i i a viiiis dedila
, - scnsus eorumque organa demuiceat; vila aulcm
. virtulis sludiosa menles recle agenlium obleclet. l i
, (21)
vero qui ad sublimiorem viiain recenter iniliali,
, (22)
quibus ratio bonesli dignoscendi adbuc videtur esso
, sensus, infinnioris sunt animi, qyarn u l salis
\ .
perspicue honesiaiem inlueri valeanl, cum menlem
3 ,
adhuc rudem, el in hujusmodi rei contcmplatione
, , inexercitatam babeant; ct ad id quod 'ignolum est,
, *
licet pulcherriraum sil, immola maneai semper
, cupido; nulla aulem humana prcecunle cupidine,
. *
nulla eliara deleclatio rci non desiderafae exsurgal:
\ - nam via ad delcctationem esl citpiditas ; lalibus ne,
ccssario aliquid bujusmodi excogilandum cst, qui
, - necdum purse et divinae illius voluplalis sunt capa (23), \ ces, quo lanquam niedio virlutis documenta ct
, \ instiluta simul percipere queant, aliquo ex illis

quae sensum deliniunt suavia effecla. Quod ei
|5, - medicis in more posilum esl, cum amarum poluquc
. * injucundum mcdicamentum suave el jucundum
(24),
agrolis efliciunt, duin illud mellis dulcedine con * diunt. Si igitur perfccle a nobis tradila esi ;
, - Q sanctaB i n s t i l u l i o , videlicct, quod uecessarium sit,
, \ - phus separare a ec mutuo opposila vitac genera, ei
, - sic dcinceps utrumque suis nolis discernere et defi - nire, el lum docere allerum oralione efTerendum c l
cohoneslaiidum; allerum, ut quod fugcre deccat,
^ , \
vituperalione afficiendum csse; exemplis quoque

illuslrium virorum confirmandas et concitandas
, \
mentes ad utruinque, el specialibus documentis
\ ,
viam, quae ducit ad reclum, ostendendam, et ab i m ,
probiialc animum abducendum; virlulisque aspcri ,
, lalem, et virilcm quasi severilaleni, velul infantibus
, - leroperandam, perque alit|tiid quod scnsui graium
sit, miligandam esse; tempus jam exigerc videM*t
tur, ut explaiiemus, quomodo secundum arlem c l
.
raiionem explicatam, tradita irobis sit per Psalmos omnis doctrina quac a malilia nos averlal, et ad
Tirtulis studium inflaminet.
.

, (25) , ,
' \ *
, , \ ^ (26) ,
\ , (19)
(20)
(21)
(12)

unuscod.; , ed.
, ed.
oni. cd.
, ed.

CAPUT I I I .
Principio igilur (a poslremis eniin ordiemur)
causam indagabimus, ob q u a m , cum adeo vita ex
Tirtutc

acla

diflieilis sit ct ardua ; m y s t e r i o r u m

tamen et divinorum secretorum aenigmalicam el

unibratilem doctrinam, e l inexplicabiiibus involutam

tcgumcnlis Ibeologicam i n s t i l u l i o n e m , laiu

facilem caplu cl jucundam effecerit, ut aon niodo

(23)
(21)
(25)
(i6)

Forlc ' .
Forlc .
', cd.
, , cd.

UQ

S. GREGORIINYSSENI

viri perfecli, et quibus jam animi sensa perpur- *

gala siwil, erudilionem hane assequanlur, sed ut
,
eamdem et mulicres sibi lanquam propriam vindi ,
cent; infanlibusque, crcpundiorum inslar, volu ,
piatem pariat ; cl dccrcpitis baculi et quietis loco
(27)
obiingat; illi vcro, quibus selas viget, hujus do , ,
olrina? donum suum esse cxisiiment; is autein qni
*
iristi est aniino ct malc aflcclo ob eventum quem- ) ,
piam, propter se scriplurae bujus gratiam divi nitus missam csse credat. Ad baec, qui ilcr seu
oOat. lerra scu mari faeiunt, quique sedenlarias artcs ,
cxercent, et ut rem in pauca conferam, omnes
, (2S)
lam viri quam mulieres, quodcunquc viUe genus
,
seolenlur, a^gri simul ac firmi, damnum se pnti
af (, ,
nrliitranlur, si non sempcr in ore sublimcra banc
.
insliluiioncm circumferanl. Jain vero ct convivia ' " ,
01 ntipiinlcs bilariiates philosopiiiam hanc, ut par,
icm Iseiiiiae, suis jucunditaiibus asciscunt, tit ta ,
ccamus divinam illam in nocturnis pervigiliis per
,
psalnios insiilui solitam bymnodiam , Ecclesiatque
\ in bis dccanlandis accuratam scdulitalcm.
.
Q1133 igiiur causa ineffabilis illius voluplalis, qua

cantus suos magnusDavid perfudit; ob quam adeo
, ,
grola et accepla cst morlalibus Psalmorum disci
plina ? Fortasse cuivis promplum fuerit causara
; '
diccrc, propler quam adeo delcctamur, cum ad Psal ,
mos c.uram et cogilalioncm convenimtis. Yerborum
,
cniin melodiam aplamquc concinnilatem causam
'
<?sso,cur lanta mcnlis dulccdinc dcillis disseramus.
. ,
Ego vero, clsi id vcrura esse lubcns faleor, cxislimo C . ,
tamen boc ipsum non praHercundum, sed diligentcr ,
disculiendum essc. Videlur cnim majus quiddam et
. ; "
praestantius insinuari quam mulli judicent, pcr
philosopbiam in melodia verborumque modulalione
, ,
silam. Quid igitur est, quod volo? Audivi qucm .
dani ex sapicntum numcro, cum dc nalura nosira
,
dissereret, aGirmare borainem essc parvum mundum,
(
omnia in se complcclenlem , quai in magno mundo
, , \
rcpcriunlur. A l universi hujus disposilio musica
(29) ,
qua?dam barmonia et convenientia est, nmlliforim
*
quodam varioque ordiue ct concinnilale secum co- . .
,
pnlata, sibique ipsa consenliens ; a quo concentu
,
nullo unquam tempore avclli polcst, Hcet muliiplcx
sil in singulis rerum generibus diflercnlia cl inuta- j , , '
<
lio. Quod cnim in pleclro scu inslrumcnlo, quo
' niusicus utilur, conlingit, dum arlificiosc cbordas
vor; f
langil, ooncentumque vaiietate sonorum concin ,
wiim producit, ila ul si in oinnibus idcm sontis
,
csscl, nequaquam varium illud mclos cificcrclur :
,
idem in hiijus universi ltmperamenio accidit; quod
, * ex singularium rcrum mulabililale constans, ordi, ' \
nata quadam el immutabili sciie et convcnienlia
) , siLi conncciilur, parlinmquc cum lolo concordiam
. " : \5
01 conspirationcm eflicicns, barmonicam islam ,
. \
sibique cx omni parte concinenlem mclodiam ct
1

(27) , cd.
(28) add. cd.

(29) , cd.

IN PSALMOS.

442

, consonantiam parit, cujus auditor est animus, ab

.
audilu hoc corporeo segregatns, et supra carnis
bujus sensuumque organa evectus : sic euiin coelcstium conccntuum fil capax ; quos, meo judicio, magnus itidem David percepit, quatido per illani, quae in coelis apparct, sapientissimam el artiliciosissimam motionem, gloriam Dei, motum illum in coclcstibus corporibus cQicientis, coelos enarranles,
audivit *.
Vere enim inacccssas et inexplicabilis gloriae d i
vinae bynmus cx isla convenieniia enalus est, cu, juslibcl crealurse secum et cum aliis concentus, ex
(30), ,
contrariis attempcraius. Contraria enim sunt mo .
lus ct quies. biec nuiluo in rerum natura tem \ . pcrata sunt, vidoreque est in ipsis inenarrabilem
* .
quamdam conlrarioruin mislionem , ut in inolu

, , quics elucescat, ct in eo quod non niovctur, id
quod sempcr movctur. Movcnlur enim perpctuo
\ ) .
' \ , - omnia qux in ccelo, vel cum iirmamciito circuma , gilala, vcl c couirario molibus planelarum con\ersa. Manct vero scmpcr eodcmquc percnni tcnorc
. " \
dural eorumdem revolulio, neque unquam ab ea in
\ ,
qiio esl serie vcl lalum unguem discedit, scd pcr ' petim eodem modo scsc liabet, eodemque ferlur
, ' \ , \
cursu. liaque ejus quod quiescil, cum eo quod
.
movetur conjunclio, ordinala quadam ct in oninc
\
acvum inviolabili serie connexa, musicus quidam
,
conccntus est, cfliciens comiuixlam iilam cl divi \
nam ejus virlulis, quoc uiiiversum boc conlitict,
. \
bymnodiam ; quam niibi itidem magnus David ejtis

audilor faclus, signilicare \idctur in quodam psal, ,
(31) * , \ , ^ mo, cum a i l , Deum laudari cum ab aliis virttilibus, tum ab omnibus quae in coelo sunt, a luminc
\ , \ , \
siderum, sole cl luna, et a coelis coelorum , cl ab
, (32)
. aquis supra coelum posilis; ubi et alia quse in re \ , bus creatis reperiuntur, commemorat: nam omniurr
rnter se conspiralio et consensio, ordine, ornatti,
\ ,
\ \ ct apta serie disposita , prinia videlicet est ct originalis el vera musica : quani lolius universi concin , ^
\ (33) nator ineflabili sapienliae suse ralione, per ca qua?
. semper sapienter fiuni,docte et periie efTicit. Si
\, \ , igitur tolus hic mundus musica qusedam consonantia est, cujus opifex et effeclor Deus, ul ei Apo ,
slolus dicil : parvus vero mundus bomo est, siniu! \
que simililudo et iinitalio quaedam ejus, qui mun
, \ ^ dum concinnavil: necesse esl, ut quod ralio in
magno illo el spatioso mundo reperit, boc, ul pai
,
csl, in parvo ilblem conspicelur: pars cnim lolius
(34) . " (35)
, cognala csl toti. Nam quemadmodum in cxigui v i (36), , Iri- fragmento per parteni pellucidam, tolum solis
orbeni, sicut in speculo, cerncre licet, quautuin
,
quidem capil lucenlis vilri parvitas: ila el in parvo
\ ),
mundo, in bumana inquam nalura, lolus ille ma,
gni inundi concentus elucescit, proportione qua, ,
dam toii per parlem rcspondens, quanlum qudcin
/ .

9 5

* PsaJ.

2 sqq.

9,

Psal.

CXLVHI,

(">0) , ed.
(31) add. ed.
(32) " Oin. cd.
(33) , c<L

I sqq.
(34) om. cd.
(35) Forlc om. .
(36) , cd.

443

S. GREGORI! NYSSENI

4&4

loiutn a parte capi et rcpra;scntari potest. Idem

oslendit organica corporis noslri slructura, quam
.
natura ad musicas operationes scite effinxit. lnlueri
,
eiiim licet ai tcriae velul libiam, palati quasi lami (37),
nain seu labulam , qua nervi intendunlur, modu- , lationemque quae 1U per linguam et maxillas el pcr ;
os quasi pcr chordas.
Ctim igiiur omne illud quod naturale est, nature
\ ,
sil aiqicum , demonslraturoque s i t , musicam na- , ,
turae esse consentaneam ; ob id magnus David pbi- losophiae de virtutibus melodiam et concenlum i m -
niiscuit, el sublimia illa dogmala, mellis quasi , (38)
dulccdine aspersit; per quam aliquo modo seipsam \ ,
inluetur et curat nalura. Curalio enim nalura est
,
\iiae concinnitas, quam mihi tacile per senigmatum
.
umbras suadcre videlur nielodia. Et forte hoc lo- lum nihil aliud est, quam ad eicelsiorem et ab , .
iniimis remoliorem vilam capessendam coborlalio ; \
uionens videlicet, ut in moribus eorum qui virlu- , tera colunl, nibil insil inconcinnum e.t a reclo ab- ^
borrens, aul dissonum ; iidibus neque supra mo~ '
dum conlenlis : rumpilur enim, si nimiurn inlen- .
datnr cbordaruiu apta convenienlia ; neque etiam
\
etudioin conlrarium verso, nimium per voluplatcs * \ ad remissionein laxatis ; muta enim el vocis expers \
redditur niens bis afleclionibus nimium obnoxia; ,
aliaque id genus omnia docet, ul el tempestive i n - \
lendamus et remiltanius sonum, id unum specian- , ,
tes, u l nobis perpeluo vivendi ralio bene compo- ."0
sila et lemperata conslet, neque sine roodo reso- *
Jnla ; neque supra niodum conlenla. Quamobreni C , \ divinse buius musica? prxclare facta Davidi quoque ,
allribuil sacra bisloria; nam cum aliqtiando Sau- , lem insauire el poleslate menlis exissc animadver- . \
teret, sic concenlu aflectionem illam iranquillavit,
ul naluralem menlis facullalem reciperel. Ex his
igitur manifestum esl,quorsum lendal melodi* i n - (10)
volulum aenigma. Docct videlicet, passiones el per- . tui baliones anhni edomandas el conlrahendas esse,
,
quae variis evenlibus varie in hac viia concHari so- , \
lent. Verum enim vero ncque boc levi bracbio praele- ,
rcundum est, nempe, bas nostras melodias non esse , * o i j
factas eo raodo, quo externorum, et a nostra disci , plina alienorum carmina condila s u n l ; nain nielos
\ (41) et roodulus iadictionum sonora scrie el connexione , ( ,
non consislit; quemadmodum apud illos videre l i - * \ (42) \
cet, quibus rbythmus conlicilur ex accentuum apta
,
composilione, tono in sonis nunc depresso, nunc
, ^
elevato, nunc breviato, nunc produclo; scd nullo
, eludio quxsitum comparalumque divinis verbis
( , , (45).
melos inneclilur, quod ipsa vocis conGrmatione
, secundum inlensiouem, et compositionc subjectom
\ (44)
verbis sensum, quoad fieri potest, revelat. Obso .
nium igilur bujus edulii tale est, quo quasi condiinentis quibusdara dulccscit docfrinx cibus.
(37)
(38)
(59)
(40)

, cd.
, cd.
Forte .
ora. cd.

(41) om. ed.

(42) Kaiom. ed.
(43) , cd.
(44) ' H o m . e d .

 PSALMOS.

CAPUT IV.

*
, .

,
.
* ,
\ ,
.
\ ,
.

Terapus porro postulat, ul jam, sccundum supra

a nobis inilam rationem, ipsum virtulum, ut sic
dicam, laulissimum epulum inspiciamus. Ac principio quidem aniniadverlere licet, virlutem perspicuis et evidentibus notis a malilia sccretam esse,
ita ut inconfusa sit, et a conlrario prorsus libera
utriusquc horum diffcrenlia. Ex delecialione enica,
quam illae in nobis eicitant, ostendilur, quaenam
borum studiorum sil proprietas, cum malitia
sensus corporis, virlus animum obleclet: adeo ut
ejus, quod subjectum est, natura, sine onini
errore et ambiguilale ex bis indiciis inveniri qucat.

(45) ,
, . ^

, \ ,
, \
(46) , '
,
, \ .
,
(47) \
, ,
'
. \
, ,
,
, -
) (48). , \, ,
;

\ . \ \ .
,
, (49)
. , , '
, . >
,

. \ ,
,
> \
. D
.
(50),
.
,
\

, -

Et boc non aliunde, quam ex iis, quae vcl in

promptu sunt posila, vel in niultis psalmis, quasi
profuiido senlentiarum recessu abdita latent, i n lelligere licet; maxirae ex quarlo psalmo, in quo
pronunliat corde graves, qui niendacium et vanitatem a veritate quidem internoscunt, sed tamen
diligunt id quod non subsistit, neglecto eo quod
permanct, quodque omni araore dignuru e s l ; solam
eniro sanclilatem dixitvere esse admirandam ; alia
oinnia, quae magno sludio, bonorum vice, quxrun(ur ab bominibus, in opinioue sita esse, el in
scipsis non subsistere; sed in vana bominum
existimatione videri, quasi esse quoddam habeant :
el ut doclrinam hac de re illuslriorem redderet,
progressu oralionis a i t : multos bonum definire iis
quae apparent; asserentes illud solum in bonis
numcrandum, quod sub sensum cadit : c Multi,
inquit, c dicunt, Quis osleftdet nobis bona ? >
At qui oculos ad virlulem convertit, ille servile
boc de bono judicium aspernalur, reclumque ac
honestum niullo lumine collustratus intuetur. Quo
dcnotat divinam illam et sublimem exsultationcm,
el lumen illud, quod ex divina facie resplendet,
quodque sensuum nalurae assequi non concedilur.
c Signatum e&t enim, inquit, super nos lumen
vullus tui, Domine. > Per Dei faciem characteribus
quibusdam el nolis descriptam, non videlur mihi
Prophela aliud indicarc vello, quam virlutes ; nani
his species divina designatur. Uis dictis, perfeclam
virtulis notam a d d u x i l : Dedisti lanitiam in corde
nieo; > aohni et mentis loco cor ponens : non
euini fieri potest, ut raalitiae blandimenlis animua
deraulceatur. Sejungit vero a cordis laetitia corpoream hanc et vitae hujus oblectationem, cuni dicit,
iis qui prseseutia tantum inluenlur, ventrem recti
dijudicandi regulam esse; frumentum enim ei
vinum bis lalibus mulliplicari a i t ; ex parte omnes
jucundilates, quae ad Tenirem et epulas speciani,
complexus; quae inilia sunt omnis occupaliouia

9 8

PsaL iv, 6 sqq.

() add. ed.
(46) . e d . ^ t codd. aliq.
(47) om. cd.

(48) , ed.
(49) , ed.
(50) , ed.

S. GREGOIUl NYSSENI

447

4is

circa nialeriam islam corporaiam versanlis ; in *. ,

qiribus sludiuni ct operam poncre, nihil pcnilus
,
cmolitmcnli aflerat ; non cnim cst fruitionis illius
cl volnptalis, quae momcnlo temporis fit, in homi- ' *
mim nainra ponu, ul delectalionein illain asservare
et recondere possint, quam omni ope comparare , , \
.
conanlur ; sed instar fallaciuni phanlasmatum, cum
tcneri a voluplalum amaloribus credilur, dere- ,
\
pente evancscit, el in nihilum recidit. Ilujus auiem
(51), ,
vani speclri iinicum vestigium rcHnquiUir post
, ,
recessionem, pudor ; alla et indelebili eis impressa
.
nola, per quac i r a n s i i l ; possibile ut sil, venatorum
,
more ct arte, ex ipsis vestigiis ferae jnaluram co.
gnoscerc. Elenim i l l i , quando fera manifesla non
tist, vesligio eam cognoscunl.
Si igiluraper aut leo propriis vesligiis agnoscitur, ^
,
conscqucns est, ut et voluptalis naiura hi inipresso
a sc vesligio clucescat. Alqui vcstigium cjus pudor .
. " \
est : crgo ct ipsa, quac imprimit animo bttjusmodi
(52) ,
nutam, vel ipscmet pudor fucril, vel certe causa
eflecirix pudoris. Verum ha?c obiter et aliud agcndo (53) \,
a nobis dicla sunt. Nobis cnim potissimum pro- . posilum erat per ipsorum Psalmorum exempla de- ,
inonslrarc, qualis sil exilus vilse tam virtuti, quam
viliis addiclse. Ilaque in prsediclo psalmo finem vir- \
tmis staluil pacem et traiiqnillilaiem , et unifor- . (5V) ,
mem illam, et impermistam ad passioncs animique \ ,
\
perturbaliones affeclioneni el dispositionem, quse in
spe divinae communionis constiluilur. Conlrarium
, (55)
voro buic slalum, ipso silenlio patefecit. Porro
, 6 (55 ) '
sa?pius in Psalmis clamai: < lnjusti interibunt, semen .
inipiorum p e r i b i t . Qui diligil iniquilalem odit , * < animam suam, pluet super peccalores laqucos *,
, \ .
et alia iniinita his similia. Est autcm totus Psal- \, f
morum liber refertqs virtutis laudibus, et impro- \ \ ,
borum reprehensione, speclatquebisloriarummenlio .
duos praccipue flnes; efficit quippe ut et illusiriuni , \
viroruin virlutem gemuleiis et suspHas, fugiasque . "
corum improbitalem, qui seseflagiliis (otos dedido ,
n i m . Nam cum lc ad virlulem per excmpla cxcilat,
lnm a i l : c Moyses el Aaron in saccrdotibus cjus, ct . "
Samuel inlcr cos, qui invocant nomen ejus. lit- , c \
vocabant Dominum, et ipse exaudiebat eos. In co , \
lumna nubis loquebatur adeos . lAlquando oculis
iniseranduin malitiae exilum subjicere cogiiat, lum D . ,
recensel, quidnani perpessi sinl, qui sese nequilia? . ,
pcnitus consecrarunt: Aperta esl terra, et dcglu" ,
tivit Daiban, el operuil supcr congregaiionem .
Abiron; flamma combussit peccalores . > E l : < Fac c ,
illos sicut Madian el Sisara . i E l : Pone principes
\ .
eorum sicui Oreb, el Zcb, ct Zebee, el Salmana,
. , (56) omnes principes corum ; > el id gcnus alia non
\ . , < ,
1

97

99

" Psal. xxxvu 58.

(51)
(52t
(53)
(54)

9 8

, cd.
om.-ed.
, ed.
, cd.

Psul. x, 6.

9 9

Psal. xcvm, 6.

Psal. cv, 17 sqq.

(55) , ed.
(55 , ed.
(56) ... ^ v , e d .

Psal. LXXVII, 10.

ibid. 12.

JN PSALMOS.
, \ , \ , \ ,
. > \
*
' , \
(57) , \

.
,
. *
,
5 \
.

'.

450

pauca. Parliculares vero coborlationes ab initio

ad fineni usque Psalmodia libi suggerit; nulla
parte admonilioncm ad bonestaiis laudem et decus
praelermitiens ; ut et illud, quo paclo maliiia evitari queat : omnia certe senteniiis ad bonestalem
inducentibus plena s u n l : nam acquisilio boni est
utique coitfrarii fuga et intereroptio. Supervacaneum aulem fuerit orania baec accuratius velle persequi, cum illis, qui Psalmorum volumen evolvunl,
per se nolum sil id quod hic oralione accuraliore
patefaciendum eeset.

CAPUT V.

. \
.
, \
,
* (58)
. "
, . , \ .
, \ ,
(50) \ .
\
,
\ ,
, , , \
\ , c ^
, \
,
\ . \
, , , ,
-\ , \
. " ' c
, , .
, \
,
< ,
ti\ , \ , ,
. \
(60) , ,
. >

At enim tota Psalmorum tractatio in quinquc

partes dislribula esl, conlinelurque in bis seclionibus arliliciosa quaedam structura el divisio; ol
quam late paleat quaelibel seclio, planum fit ex
divinis quibusdam laudis divince prsedicalionibus,
in quas eodeui modo omnes desinunt: quas rcperire
licet secundum demonstralam a nobis Psalmorum
dislribulionem. Quem vero Psalmorum numerum
quaelibet sectio complectatur, sic accipe : Prima
babet quadraginta; secunda, unum supra triginla ;
terlia, septemdecim ; quarta, totident; quinla,
quadragima quinque. Finilur igitur priroa pars
psalmo quadragesimo, cujus finis est, c Benediclus
Dominus Detis Israel, a saeculo et in saeculum :
fial, fiat. Altera pars lerminalur psalmo sepluagesimo primo, cujus finis : c Benedictus Dominus
Dcus Israel, qui facit roirabilia solus, et benedictum nomen majestalis ejus in saeculum, et in
sacculum s x c u l i ; et implcbitur majcsiatc ejus
omnis terra : fiat, fiat. > Terlia pars circumscribitur psalmo oclogesimo oclavo, el in similem sentenliam e x i t : sic enim babct : c Benedictus
Dominus in aeternum; fial, Gat. > Quarta? seciiouis
terrriinus est centesimus el quintus psalmus, cujus
iinis reliquis esl assimilis : c Bencdicius Oominus
Deus lsrael a sseculo, ct usque in sacculum : el d i cet omnis populus, Fiat, fial. > Quinia pars indc
usque ad ullimum psalmum proicnditur, cujus
finis : Omnis spirilus laudet Dominum. >

D
, .
TOJ (61)
,
(62),
,
*2 ,
' ,
- , ,

Q u igitur.subsit buic dislribulioni ars ct ralio,

tempus nunc exigil, ut paucis declaremus. In prima
pavte abducit eos qui improbe vivunt, ab inani
absurdaque fallacia, simulque ad meliora sectanda invitat, ut nil amplius impiorum deceptionibiis adjiciant, neque asperas pcccaiorum viai i n i presso vestigio firmiter insistant, neque iromoiam,
corroboralamque maliliam sibi parere sludeanl,
sed ut legcm Dei apprehendant, diligenterque viam
erroris experlem sibi munianl, ut babitudo et propensio ad bonum in ipsis planlse inslar radices

(57) Forte .
(58) , ed.
&)) om. ed.

(60) , ed.
61)\ , ed.
(G2) , ed.

S. GREGORII NYSSENI

452

agat; accessu et ingressu ad rectum, qui nihil esl (62*). 3*

aliud quam recessus a contrario, pcr quem effici, , \
, ' .
tur quis rerum presianliorum particeps.
At qui jam virtulem degustavit, propriaque eiperientia boni naluram didicit, ille non est amplius
ita comparatus, ut necesse sit euro multis cobortationibus ab affeclionibus roalis abstrahere, et ad v i r tutem incitare; sed ipse siti quadam boni el honesli
quasi aesluat. Gupidilatis enira vehenientiam et violentiam siti comparat Psalmorum scriplor, adducta
siticuloeissima quse in animantibus est natura, ut
maxime nobis ob oculos ponat intensionem cupiditatis per animal, quod supra modum sili cruciatur et ardet; boc autem animal cervusest : cui
consuetum, veaenalarum bestiarum cibatu vesci et
pinguescere; calidi vero et igniti sunt hujusmodi
animalium succi; quibus ingurgilatus cervus, Ot
necessario aridior, talium animalium succo, quasi
toxico infectus; et ob id vehementius appetit aquam,
u l curet exortam ex ejuscemodi pabulo ariditatem.
Qui igitur in prima Psalmorum parte vitam virtulis sludiosam inchoavit, gusluque dulcedinem ejus,
quod desiderat cognovil; et omnem qtiasi repentium cupiditatum speciem in seipso absumpsil,
temperamia?que velul denlibus, loco replilium, imraoderatas appetitiones suas devoravit, plus silit ct
cxpelit Dei praesenliara et communionem, quam
cervus fontes aquarum concupiscal. Tantum porro ille, qui in fontem incidit post ardenlem sitim,
aqua haurit, quantum cupiditas potis esl atlrabere. Q
Qui vero intra se recipit illud quod concupivit, is
plenus est ejus quod appetiil : non ^nira eo modo
quo in corporum repletione, exinanitur dcnuo id
quod semel replelum fuerat, neque oliosus in seipso polus ille manel; sed divinus fons in quocunque exstiterit, ad sese rapit eum qui acccsser i t , deque sua vi et facultate aliqmd elargitur.
k

CAPUT V I .

, '
,
, \ \
, \ , *
.
,
,
(63) .
, \
. \ , ,
'
(63*) .
,
.
, \
,
, \

, *
. , ' .
. *

*
' , ,
,
.'

q*.

Cseterum propria est DWinitalis vis perspiciendi

et efficiendi cuncta rerum genera. Ergo qui intra \ .
se recipit hoc quod desideravit, ille etiam hac (64) , ,
perspiciendi facultate donatur, rerumque naluram , .
contemplatur. Propterea tertiam Psalmorum seclio-
nem ab boc principio auspicatus est, qua polissi- j ) ,
mum inquirit, quomodo juslitia divini -judicii iu ,
inaequalilate hujus vitae servelur, quandoquidem
plerumquc non pro meritis ex dignilate singulorum ,
felicitas in bac vita hominibus obtingit; saepe enim , .
(65)
in eodem duo extrema cernere licet, ila ut idem
, , sit ei in malitia, et in perenni rerum prosperitate
. ,
summus : quem cum quis aspicit, turbatur animo,
oe forle magis ex re humanae conditionis sit iropro- , h

*Psal. XLI, 2.
(62*) . . oni. ed. Mox idem
. . . sine .
(63) om. cd.

(63') , ed.
(6i) , ed.
(65) , cd.

453

i> PSALMOS.

, bitas, rursusque malum et noxium eidem verc sit,

xfj .
quod nnnc in numerb boni repulatur. Nam si jnsti , \
tia laudalur, is aulem qui juslitiam amplectilur,
, ,
miscreetcalamitose vivil; etsi altera ex parte mali ;
tia vituperalur, simulque omnibus qui sceleribiis
\ , (66)
implicali sunt, omniadeliciarum generaabundesup
potunl: quomodo ficri polest ul quis ptitet poiius in
, - bac vila eligendam virlulem, quam maliliam, po; , \
tiusque earn, quae tot laudibus cclebralur, quam

eam quse tot vituperiis afficilur? Qui igilur mente
,
excelsa est, et velut ab alia quadam specuta ocu , ,
lum in res dissiias iniendit, is probevidel, quo dis .
crimine vitium a virtute distet; quia judicium de
\ , his non ex prasentibus, sed ex futuris facit; oculo
, , \
enim nientis ad perspiciendum et penelrandum ac , commodalo, tanquam prasens inluetur id quod
, per spem justis est repositum , et cogilalione
pra?leriens omne quod sub scnsum cadit, et in . tra coclestia adyta admissus, stullitiae et vesanioe
,
illos condemnat, qui abjeclo animo judicium boni
\ ; >
polentiis ad sentiendum apiis commiliunl. Quapro \ pler cum dicit David : c Quid enim mibi est in
, \
coiio, et a le quid volui super terram *'? > eodcm
\
oralionis conlextu illud quod coelcsle est, mirabilitcr
\ . '
el magniice extollil; et quod ab insipienlium oculis

tanli pcnditur, quasi per despectum ct ludibrium
, , exlenuat, et in odium adducil: quemadmodum si

quis in carcere natus, lenebras illas, quibus innu , , 0? \
trilus esl et educalus, eximii boni loco reputarct;
, ^ qui deinceps lumlnis aerii parliceps faclus, con (67)
demnat prius illud suum judicium, narratquc qua.
libus spcclaculis solis et sleilarum , omnisque pul\ , ,
cbrUudhiis quae in coelo conspicilur, praoposuerit
. \
caliginem cui assuetus erat; quod racliora igno , , \
raret : idcirco improbat el repudial suum dc bono
,
imperitumjudiciun,seque besliae inslar vixissepro , ,
fitetur, quandiu in illis bonum sibi videre videba ,
tur. cum ad Deum adductus esl, Deus vero est
, ralio; el ad dexteram pervenil; dux aulcm dextera
(68)
ei fuit raiio per consilium el deliberalionem, vidit \
quc virtutis gloriam, qua illi qui coelum spectanl,
. *
sursum evebuntur; luncvocibus illis ulilur, quarum
, \, c .
altera bonum, quod inter bomines reperilur, exlol .
lit, et ut admiranduin praedical; allera vanitalem
* . et fulililalem fallacis sludii in bac vita dcteslatur; sic
antem tota oralio ad verbum babet: c Ut jumentum
\ ^. ' , factussuin apud te . > His affectionem rationis exper * tem demonstrat. Addit deinde : c Et ego seniper
c , \, < tecum. Haec dicens etiam raodum conjunctionis
. , cum Deo adjicil, ut et nos discamus, quomodo qui
. c \ > prius inslar jumenti erat, postea cum Deo conso \ cietur. c Tenuisti, inquit, < dcxteram meam.
, \ . Dei auxilium innuit per mentis ad dexteram Iransitionem. c Et in voluntate lua deduxisli me. Ne . "
8

Psal. LXXII, 23.

(66) om. ed.
(67) , cd.

ibid. 23 sqq.
(68) ', ed.

45

S. GREGORII NYSSENI

455

que enim sine divina voluntate flt ad rectum et ho-

nestum traductio. c Et cum gloria suscepisti me. >

, ' -

Pulchre opponil pudori g l o r i a m ;

qua quasi \ e h i -

. \

c u l u m et ala quaedam i l l i est, q u i a divina manu

, \

assumitur et d u c i t u r . His

\ ;

enim n i i h i est
terram?

haec adjecit :

Quid

i n coelo, et a te q u i d volui

A l quod m u l t i

mortalium

super

hucusque

e i i a m f a c l i t a n t , i d videlicet e s l : cum tantam

bo-

n o r u m copiam i n coelo repositam babeant, ad

ar-

, ,

con-

, , ,

b i l r i u m s u u m ; n i b i l o m i n u s precibiis quoque

et

\ .

imaginarias fallacias, d o m i n a l i o n e m , i n q u a m , vel

, , c \

tendunt,

ut

a Deo

obtineant umbratilcs illas

bonorem, vel d i v i l i a s , vel miseram i l l a m g l o r i o l a m ,

cujus cupidine bumanura genus insanit. Qui vero

. , -

i n coelestibus versaiur, is et boc ordine conveniente

, -

addit : c M i h i adhaerere Deo b o n u m est, ponere i n ^ , Sv .

Domino spem meam : hoc significans, i l l u m quodammodo Deo a d n a s c i ,

q u i ipsi pcr

spem adhsere-

s c i t , u n u m cuin ipso factus.

'.

CAPUT V I I .
Cum i g i t u r i n terlia scctione ejusmodi sit ad

su-

pera ascensus, is qui buc celsiludinis menlem suam

\ ,

provexit, rursus superiore gracki apprebenso, seipso

, -

flt major el s u b l i m i o r , i n quarla n h n i r u m p a r l e ,

velut t e r l i u m , u t Paulus a!t, coelum transicns, spa-

tiis jam

prius

peragralis excelsior elficilur : i n

, \
\

conjunclus,

ncxu copulatus subit : ila

, ' 0

vero sese babct o r a t i o , quai scquentis partis p r i n -

firmoque

cipium est : < Oralio Moysi b o m i n i

q u a m , non j a m quivis de vulgo, scd bomo cum Dco

Dei . > Talis C c

c n i m j a m iste e s l , ut non amplius opus habcat a
* ,
lege, tanquam a pacdagogo i n s t r u i ; sed u l ipse aliis
, ' !egis doctor el explanator fiai, cujusmocli erat Moy-

ses ille s u b l i m i s , de quo j a m a i i d i v i m u s ,

, ' ,

qui

re-

giam dignitatem, tanquam pulvcrem pedibus adlisc-

rescentem spontc e x c u s s i t ; q u i qiiadraginta annis

ab h o m i n u m consorlio scse segregavit, solus sibi

, \

soli vkvens, inque sua quietc inaspcctabilium r c r u m

, / -

eonlemplalioni suspcnsa nieiitc vacans; q n i

post

pcrfusus cst, aniuuequc pc-

^ ,

baec iiieffabili luminc

des ex coriaceo et m o r l u o teguniciHo

cxpedivit;

qni i E g y p t i u m exercitum e l l y r a n n u m sibi n i u l u o

. \ -

succedentibus plagis a l t r i v i t , ereplo Isracle cx t y -

' ,

rannide per lunien et aquam ; cui posl cxcessum

ex /Egypto l o t a m tcmpus dies una f u i l ; ntinquam D (70) ,

nocte l e n e b r i s o b s c i t r a t o ; excipiebat euirn solis r a
dios post d i u r n u m iler, aliud lumen ex nube novo
.
more p r o d u c l u m ; ut sol quidem prsesiituto c u r s u

, ,

confecto, ipsis o c c u m b c r e t , lumen vero lanipadis

ex columna refulgcnlis perpetuo et sine ulla vicis-

^ i l u d i n e perinaneret, et absque ulla dubitatione i n

"

locum solarium r a d i o r u m subiret. Qui amaram et

, (71)

ad potum ineplam aquam ligno dulcem r e d d i d i t ,

pelraroque i n fonlem sitientibus c o m m u l a v i t , qur*

, \

Psal.
r

LXXXIX,

1.

(70) 9 ad - i i . e d .

(71) ' ^ .

IN PSALMOS.

4*7

. - terrestrcm cibum c<telesti permutavit, qui in divna

tlla catigine acumine mentis vitlit fnvisibilem, qui
.
, . tabernaculum non manu factum descripsit, totmnque sacerdotii ornatum et apparatum rite animo
, \
; . concepit, qui accepias a Deo factas tabulas, confracusque de inlegro reslituit, qui iu vullu diviua
,
virlutis, quae sibi apparuerat, argumenia ferens,
*
fulgore ex facie, velut radiorum spiculis, emicanio

vultus
eorum qui occursu indigni erant averlit :
, \ , , - qui igne el hiatu invasores sacerdotii vindicavk,
. \ - eosque qui in divinam graiiam injuriosi erant,
, funditus delevil: qni incantaliones Balaam in pie talem et benedictioneni vertit, cujus obiias vel
ipsam vitam magnitudine prsestantitt euperasse
.
. \ narratur : quippe. qui ad suprcmum monlis culmen

, \ , progresses, neque vesligium neque monurjnenlum

terrestris tristitke reliquerit, qui notam et insigne
pulchritudinis labenlibus annis non deperdidit, sed
.
- decoris immutabilitatem, perpeluumque tenorem
. in ipsa etiam variabili natura conservavit. Tanlus
est, qui in quarto ascensu dux nobis praeit; quique
, \
- secum simul allolUt eum, qui jam in tribus prace . ' dcntibus ascensibus sese supra vulgus exlulil. Qui
, enim ad hoc fastigium evasit, is quodamraodo con , \ finis est naturae mutabili et immulabili; mediusque
, inlercedil convenienler exlremis, Deo quidem pre ces et supplieationes oflerens pro iis qui pcr pec calum abalienati s u n l , potentiae vero illius miseri . ' \ - cordiam quasi demillens, et, derivans ad illos qui
, \ Q misericordia indigenl; ut el ex his discamus, quod
,
quanto quis magis a terrestribus humique etrati*
* \
rebus absislit, tanlo magis appropinquat ad natu, .
ram quae omnem intelligenliam exsuperat, imita ,
turquo beneficiis largiendis cocleste numen, illudque
.
agil, quod divinae nalurce proprium est, dum beneficia conferi in omoes illos qui benefaclis i n digent.
(72)
Hujusmodi quiddam animo el cogiiatione de sen , (73) , c
tentia psalmi illius inforntavi, cujus inscriptio est:
.
c Oralio Moysi homini Dei : poslquara enim ge(74) ,
nus humanum a malitia oppreesum est, sejunclum\ ^ , que et abscissum a conjunctione cum bono, in va , rias perlurbationes iucidil, opusque babuit intcr , - cessione quadam, el lcgatione ad illum a quo ab
, , D interilu revocari posset ; legati munere fungilur

quivis homo Dei, suscepto palrocinio pro casu ci
" lapsu eorum qui ejusdem secum suni conditionis ct
. status divinoque nuraine ad misericordiam in per, , dilos flexo. Slaiim enip, quasi in judicio cum Deo
\ \ (75)'\\
pracsenle el audienle agit, ipeique soli taiiquam
\ - omnium bonorum fonli, immutabilem iilum et pcr , \ , petuo sibi consianlem viae tenorem inesse dicit:
*1 , - mortale autem hominum genus conversionibus va . riis et vicissitudinibus obnoxium vivere, neque un - quam in eodem statu persistere, ne lum quidcm,
.
cum jaro ad id quod prastantius est evaserit not

2).
(73) Forle om. .
PITIIOL,

Ga. X L I V .

) , d,
(75) \ om. f d .
*5

S. GREGORH NYSSENl

459

quc tum cum a communione pnrstantioris illius boni exciderit. Quociica oplat eum, qui est immutabilis, ojns qui hinc inde oberrat, in oruni generalione fieri rcfugium, salulis tucndic gratia.
" , SicveroPsalmiverbasesebabent: Deus,refughiin
$ \ , ;
lactus es nobis a geneialione in generalionera . > Et
" ,,- ,
quareboc aflirmat ? Quia, inquU.antecrcaturam e9,
oinne lemporariuin inlervallum coniple.xus, ex quo , '
; , \ ,
temporis natura coepit, et in quemcunque terminum
desilurum s i i ; nam interminali terminus esl inG- , 6
nitas. c Priusquam, inquit, xnontes flerent, aut , \, \ \
formarelur terra et orbis, a sseculo, et usque in , ,
sneculumtu es. > At enim genus bumanum ob mu- .
labililalcm naturae cx celsitudine omnis boni, ad
abjectaro et lubricam peccali condilionem devolu- (76) tum decidit: Igitur prsebe, inquil, manum labi ne- , \ , ,
scius vatillanli. Quod natura es, boc el nobis <, \
, c
cfficere, neque deturbcs illum ex illa qua tu
\ , (77) .
\ersaris, altiludine, in bumilUalom
peccati.
, \
Postea vocis Domini sui quasi adininister efleclus,
0 " \
affert plenam bumanilale sentenliam : c Quoniaro
dixisti: Reverliroini, filii bomuium; qua voce * , \ ,
,
dogma quoddam coiUinelur; nam ad naluram no , \ .
slraro oratio respictt, malor umque medicinam sug , \, \ gerit. A i l enim : Cum vos bomines mulationi exposili a bono decideritis, ulamini rursus mulatione (5, \
ad id, quod bonestum esl, el unde cxcidistis, reci- '), \ .

proeo cursu reveniiuini. Quo fit, u l in libera bominum facullate sit, ui ad arbiirium in ipsis perseve- (78) * ,
, ,
rciil, quac volunt, sive bona sinl sive mala. Id quod
seqmliir alterum dogma complectitur. < Quoniain , c " ,
inille anni in oculis luis, Domine, lanquam dies , , , bcsieina, qnae prael r i U ; et quae pro nibilo baben- ,
iur, coruin anni erunt. Quid igitur dogmatis no- ;
Lis bic insimiatur? Ei videlicel, qui mulala veliO- ,
calione, adrcclam vivendi ralionem reveriitur.licet ,
vila inlinitis sceleruin maculis nolala sit, ut colle- , '

clio illa peccatorum niille atmorum csse videanlur,
\ ,
pro nibilo tolam illam congeriem repulalum i r i ,
dummodo pedem referat: nam divinus oculus pra- ' \ (79) (80)
, scnlia semper ifltuetur, prselerilum vcro uon aeslimat, sed inslar unius dici, vel nocds noslr, qtue . ,
jam praHeriit, a Deo babetur. At id quod i n pra> (8),
senli obslrictum esl malilia, eliamsi tanquam ni- . \
liilum a peccaloribus extenuelur, Deus tanten ve- . \ lut longissimani quamdam annorum inuIiUudinem ^ *
aspicit: dicit enim : < Qnae pro niliilo babenlur,
*
corum anni erunl. Pulchrc anlcm et ingeniosc
,
nppcllat peccala', c nibil; nam qui peccat, solcl ,
quodammodo pro nihilo peccatum ducere : ct
' , , \
pro quovis scelcre perpetrato defensionem insii , \
tueie, ulctiivis in quocunquemalecommissoprom- .
piuni 8il dicere ' Nihil est cupidilas , nihil ira , .
e\ alia hnjus generis nibil sunt, cum eint nainrje quaedain molioncs; nalura vcro opus Dci.
7

Psal.

LXXXIX,

\ sqq.

(76) T6 , ed.
(77) add. cd.
(78; , cd.

(79) add. ed.

(80) om. ed.
(81) , cd
#

IN PSALMOS.

(82) Igilurnemoborummalo aliquo obligalus censcbiCitr

* , ab eo qui bumanam vilam intuelur : ob id inquii :
(83), , c Quae pro nihilo ab ipsis babentur : si perseverent
in voluntate et proposito operanlis neque praeter , \ ,
ierint, tanquaro annorum multitudincm a divino
oculo sigillalim judicari. Rursus imitabilitalem na.
turae nostrae orationc describit, ut Deum magis ad
,
inisericordiam commoveat. Manifesto enim exeni . '
, (84) plu doccl, quidnam statuere debeamus de natura
nostrae miseria ; eam nimirum nihiJ aliud esse,
, \ .
quam mane quoddam ct vesperam, hoc cst, juven, \ * , \
tutem et seneclulem, viventem simul el florescen, .
lem sub diluculum, sed tamen praetereuniem. Post , \ bsec consumplo quasi vcgctioris et viridioris sevi
, ,
et innato decore
\ . - rore, plantaque deflorescente
" \ (85) - ev escenie , id quod relinquitur nibil aliud
, , , - est quam arefactio et exsiccaiio. Sic enim a i l :
c Quoniam mane tanquam berba iranseal, vespere
. .
, - decidat, indurel ct arcscal.>Hoc videlicet bumana
natura est. In iis vero quae sequuntur, raagis adbuc
,
morlaliiim condilionem miseralur et deplorat, cum
.
ait, consumptam esse in ira vilara bominum, et
,
velut vento quodam furoris immissione lurbatam
,
' - cl exagilalam. Perepicuum aulem arbilror eum ira*
el furoris nonrinibus designare operalionem, qua
.
a Deo absistimus el deiicimus, quae bominibus viue
, \ .
Onem afferl; turbalio vero ejus cst, quod quiescit.

Sic aulem vcrba sese babent: Qnoniam in ira tua
, defocimus, e( in furore luo turbati sumus. > His
quc ordine congruo addit, non decere, ut Deus bu
c manam malitiam sibi velit esse speciaculo, neque
. c inviolalo illi vultui apparere debere aevum nostruin
\ \ ,
peccatis et flagiliis inquinatum: sic vero ad ver " \ buin in banc senlenliam loquilur: c Posuisli i n i ,
quiiaies nosiras i n conspectu tuo. Ut si quis
(86) .
adjccta vocula Quare clariorem senlcntiam rcd , (87) dere velil, bic bujus loci sensus sit futurus : Dc, (88) \ ccl te pulcbra ante oculps baberc, iniquitas autcni
, c
indigna csl, quas a te aspiciatur. Tales igitur eflioc
! \ ,
homines, ut netuo intuitu sinl indigni ; sed viia
(80) noslra digna sit libi osiendi; ulpole quanlum ad
, \ ,
praeseutem stalum perlinel,c omnes dies nostra
** * defecerunt; quod enim in te non cst, prorsus
, * - non esL Quibus enim irrc polenlia ct vis praBvalct,
, D his viia quaedani umbralilis cl minime subsislens
\
ducilur, ad similitudinem telas aranearum ; ut enim
(90) , - illa apparel quidem quoad connexa fuerit; at si
(91) \ ,
quis manum admoverU, dcrepeme contaclu digilo (92). .
rum dilabens evanescit: slc et bumana vila super ^ ,
vacancis et non consislenlibus studiis, tanquam
(93) , \ *
aeriis quibnsdam filis, semper iraplicata, conlexil
/ ,
sibi non subsisteiUem telam ; quam si quis. firma
1

(82)
(85)
(84)
(85)
(86)
(87)
(88)

, ed.
, <id.
o m . ed.
' , ed.
adcl. ed.
a d d . cd.
al om. cd. propier repotitionem

vcrbi .
(89) om. Ed.
(90) om. ed.
(91) Forle .
(92) add. od.
(95) om. cd.

4C3

S. GREGORll NYSSENl

464

eogitalione apprebcndal, effugit contactum vana , \ * ,

sedulilas, inque nihilum recidit. Omnia enim qui, , , ,
bus in bac vita niorlaliuin curae distinentur, inanis
, *
quaedam opinio sunt, nibilque eubsislens ; opinio , (94)
est bonor, digniias, generis claritudo, superbia, |5
flaiio, divitiae, el bis similia, quibus vitse hujns
! "
aranei inbiant: idcirco talia Dei medela egcnl;
.
hanc enim subjici credo scntentiam illi verbo : , \ ,
c Quoniam dies annorum noslrorum in ipsis se- ,
'
ptuaginta anni : si autem in potenlalibus ocloginta
: nni, et amplius eorum, labor el dolor ; non \ . , ;,
quia supra praediclum terminum viventi vila sit , .
,
laboriosa ; sed quia adeo brevis vilae polissima
pars in laborc el dolore consumitur. Labor cst i n - ,
fanlia ; lalor, juventus ; aelas, quae inler hac me- , ?
dia, magis adbuc laboribus conflictaiur ; scnectus R .
ipsa canilie cl rugis copiam cl abundanliam laboris egregie leslalur. Ilerum alium eicogitat modum,
quo bominibus divinum Numen propiliet, hoc verbo- , '
rum sensu : Peccaiorum noslrorum moles magnam
. nobis conciliat poenam, et facullas natune nostrae
> ,
tam infirma est, ut niinimc capere possit iram,
quae pro merilo peccatorum inlerlur ; quare licet
,
mile et moderatum sit, id quod supplicii loconobis
;
iuciilitur; satis lamen est ad correplionem et i n
;
siilulionem iis qui id palienter tolerant. Si igilur mansuela relribulio suillcii ad correplionera et
mulclam * quis polentiam irae suQeret ? vel quis numerus timorcm furoris emetiri polerit ?
Ergo si imoleranda cst irae niagnitudo, loleranda
,
autein aclio cuin humauilalc el raansueludine sus ,
crpla , sic nolam fac nobis dexteram tuam, ut C , , ,
(95),
cjus capaces simus; in sapienlia, non in vindicla,
r orroplione noslra a (e nobis proveniente. Exposita .
igilur bunc in modum senleniia, consequens fuerit, , , \
ipsa divinilus inspirata verba reddere, quae sic se ,
c " ' , \ babent: < Quoniam vcnit niansueludo super nos,
rt corripiemur. Quis novit poteslalem ira; tuac, el . , \
;
pra? timore luo iram tuaib diuuincrare ? Dexicram

tuam sic nolam fac, et eruditos corde in sapicnlia.
Pulcbrum vero est id quod ordine subjungilur, cum (96)
ait nos ob naturae imbeeillitalem non capere irae
roagniiudinem, quam contra nos concilat peccalum, . '
, , *
cum lamen iiidigeamus correplione, sed corripiat
et erudiai nos magis salus, quam revertendo ac- , . quirimus, qnam supplicium peccatis inflictum. I g i - (97) ' .
f

lur converle , Domine, nulla dilalioue ad gratiam inlerposita. Illud vero c usquequo,
cat acceleraiionem graliac: Et deprecabilis esto
super scrvos tuos, > non enim alienis, inquit, sed
propriis servis reconciliabcris. Deinde quasi jam
graliam adeplus, conspicatusque *HIud luroen, per
quod tenebrae in bac vila oberranlium illuminantur, et unde virtulis dies illucescit: Repleli sumus, > inquit, c mane misericordia tua, ct exsultavimus, et deleclaii suinits: successit eniin tua
gratia lempori, quo peccalis immersi tenebamur,
(94) E d . a d d . ^ .
95) , ed.
(96J om. ed.

.
(98),,
. c
, < ,
\,
\ . , \,
' .
, \ , *
: ,
\ * , , > \, c , \
\ .
(97) Forte add. .
(98) , ed.

465

IN PSALMOS.

466

el anni malitiae preterierutit. Ita namque intelligi \ , \ . fap - mus illud, c pro diebus quibus nos humiliasti, annis,
* , quibus vidimus mala : > sicque ad fiduciamexcital,
. > \ * cum filios operum Dei, eos qui per conversionem
, ' iHustrali sunt, appellat. Dicit enim r < Respice B U . " , \, \ per filios tuos, et super opcra tua. Quo patriar \ \ clias Abrabami posleros significat: nam isll, quatn
. maxime fllii Abraliae stint. c Et dirige filios eo . ruin : qui eniin opera Abrabse faciunt, AUi pairiarcharum iiunt, per virlulem in eorum cognaiio, 01 ,
nem adoptati. Ad extremum puritale et munditia
\ (99) , '
conjungii bumaiium genus cum Deo, obsecrans u?
(1) .
Dei claritas nostris quoque aclionibus per vilam
'
purani illuceat, ail enim: c Sit splendor Domini
,
Oei nostri super nos, ut omnia vitue nostrae i n \ - cepta fructum salutarem feraut, et omnia qua; faci
> , \, \ mus ad unum finem lendaul; qua de causa numeic
' ,
quoque multiludinis ulilur : c Et opera manuuin
,
nostrarum dirige super nos, > mulla c opcrum >
(2).
nomine complexus. opus manuum noslraruir
, c
dirige. Varia eniin mulliformisque industria vir
' , (3)
tulis ad operationein lendil, in qua recie agenlb
, \
salus consislit.
. \ (4) .
.
4

ln hunc modum quarto hoc ascensionis per
,
Psalmos gradu elevat Propbela secum ascenden , \ \ lium mentera, evebilque supra omnem, quae lanlo
,
etudio in bac vila a multis ambitur, vanitatein,
\ <; dum palefacil araneosara, fugacem ct fallacem
(5)
caduca: liujus vifwe deceplionem, quae ad nullum
.
boneslali consenlaneuin iiiiem circumveDtos, vaneque illusos ducit.
.

CAPUT V I I I .

* \
Deinceps velut ad supremum Terticem, et celsie
simum conlemplationis gradum, quinla parte ducit
, (6)
cura qui ad tantam alliludinem eniti polest, irans
volando firma quasi ala, et pennis solvi metuent: . \
bus omnes araneolorum hujus vilae conlextus el
\ , impticaliones; vani etenim et fatui remisso et lan \
guenle volatu ( q u i lnuscarum inslar res hujus
, , vilae lenues et exiles circumlambuni), implican \
tur et illigantur, quasi relibus quibusdam, bujus\ , \ ? - ^ modi filorum circumjeclu : deliciis, inquam, hono , \
ribus, gloria, variisquecupidilalibus velut quibus
dam araneorum texluris involvuntur, pracda et
.
esca facii illi fera?, quae per baec lalia venaiioiieiii
, ,
instituere solet. At si quis aquila? nalura pradilus,
, \
acutius ad lucis radios irretortum nieulis oculum
(7)
convertens, eeque ipsura in alium vibrans, in hu, jusmodi aranearum telas inciderit: sola aura el
, , ,
impulsu pernicis volatus, soloque alarum impetu,
, .
quidquid occurrit, diseipat et disjif.it. Talem igitur

secum in allum evebens sublimis Propbeta, supra

(99) \ om. ed.

(1) Forle .
(2) Porte .
(3) *Evom. %.

(4)
(5)
(6)
(7)

Forte .
, ed.
om. ed.
Ed. .

407

S. CREGORII NYSSENl

fasligium quintae hujus ascensionis slaluit, in qua

htimanae salutis complementum, cl tola sumina
continelur. Nam in parte, quoR hanc anlecedit, multa
Moysis ore de eo quod est mulabile, et eo quod
est immutabile pbilosophatus est; quod boc semper maneat, id quod est: illud vero semper fiat,
id quod non est ( nam mulalio est Iransilio ab eo
jn quo aliquid est, in id in quo non e s l ) ; cuinque
ostcndisset bominis naturam eadem facullale ct
libere in pcccatum corruere, et rursus per convcrsioncm ad reclum et bonum redire,ul l>ei splendor
ct majeslas denuo bumana? vitae illncescat; ifunc
omnem, quae a Deo nobis venit, gratiam oratione
pandil, variisque modis eam illorum oculis subjicit, qui Dei mirabilia ex allo contemplanlur. Non
eiiim salis babuit uno modo gratiam Dei manife- ^
slam reddere, sed rmtllifariam miscrias, quas pcr
pcccalum nobis creavimus exaggeral; variisque
itidem ralionibus opera divinam, ut ad bonum revertamur exponit, ut pro magnitudine bonomm
varias quoque habeamus graliarum agendarum occasiones, abundanliorque erga Deum iiat pro lanus
donis graliarum actio.

.\ .
\ .
, \
,
, ,
(8), ,
, . \ '
^ , \ *
,
>
, ,

. '
,
,
(5 . (9)
(10) (11)

, ,
.

Slatim enim ab exordio oralionis ita canit :

c Confilcmini Domino, quoniani bonus, quoniam
in sseculum misericordia ejus . > Confossionis
nomine gratiarum aclionem, non midam laudum divinarum pronunlialionem intelligens; uam
ob solain bonitatem Deuni glorificare jubel : hoc
videlicet significans, quod quidquid boni et sa- C
lularis a Deo mortalibus venit, id univcrsum
venerit gralia el bonilale illius, cum in nobis
nulla ejus accipiendi causa inesset. conlrario, cum nos omni improbilalis gencre obnili
fuimus, ipse a natura sua ncquaquam descivil, sed
id quod est, egit; neque enim dccet eum qui na
tura bonus esl, aliud quam quod ex nalura sua
est, agere. Dicant, > inquil, qui redempli smit
a Domino, quos redemit de manu inimici, el de
regionibus congrcgavit eos. solis ortu ct occasu,
ab aquilone et m a r i ; perfeclum consummalumque bumani generis ad meliorem frugem redilum
oraiio pollicclur. Redemplio cnim reduciioncm ex
capiivilatc signiiicat; dedil vero Deus prelium redemplionis seipsum pro iis, qui a morie capii le- D
ncbanlur, deditque lilliquiinmortemjus habebat.
El cum omnes sub morlis poteslalc fuerint, omnes
prelio inde redemit, ita ut nullus sub imperio
morlis relinquatur post gencralem omnium liberalionem. Non enim fieri polcsl, ut quis morli subjaccal, morle jam aboliia penitusquc sublala.
Ob id quadriparlito loio terrarum orbe sccundum situm diviso, nullam parlem divinse redem-

, , ,
: \
,

. ,
,
,
. ^
, , * \, .
* , . i , \, ,
, \ ,
\ , \ ^ , \ .

. ,
(5.

> \
,
, (12)

.
, .

Psal. cvi, 1 sqq.

Hcbr. , 14.

(8) , cd. Mox pro .

(9) , ed.
(10) cm. cd.

) add.cd.
(12) , cd.

JN PSALMOS.
470
. * c ptionis expertem raansisse doeet. Dicit enim :
c Ab ortu solie et occasu, ab aquilone et m a r i :
\ , \ 0, ,
. maris nomine australi plaga designala. Swmmalim
igitur exposila Dei super otnnes bomines eflusa
, (13) \
', beneficcntia, postea artiGciis quibusdam hominum
|5 ad malitiam deerralionem, et uniuscujusque ad
, \ ' (14) - rectiorem viam reduclionem Dei ope factam, explanal bis vcrbis : < Erraverunt in solitndine, i n
inaquoso ; rclicia , inquit , via. Via enim Do
niinus est. ln soliludinc errarunl, extra Dei curara
< , \, .
' . el inspectionem : haecaulem arida est, et bumoris
expers, separaia a spiriluali rore. Quapropter c i (15)
\ . vitatem Dei, in qua juslonim habUaculum eel, in
, - invio erranles roperire non potuertml: dicii enhn:
t Civitatem babilaculi non invenerunt esurienle
\,
. , et silienles : nara deficienlibus per inediam V I F I , \ > bus eoruni, malilia mullum inlendebaiur et auges ,
ccbai. Unde enim nulrimcnlum in ardenle el sle . (16) - ri!i solo adepii essent? unde silim depulisscnt in
\ ; loco inaquoso? Perspicuum aulem esl Propbeiam
; (17)
neque cibi nomine panem, neque polus nomine
, ,
aquam indicare;sed cibum quidem appellal veram
, , (18) illain cscam " , e l potum, spirituale illud poculum .
Quae duo indigenlibus grata vice ipse Dominus
.
, - eftkilur, seipsum praebens; cibus esurientibus, et
fons silienlibus factus. Qua3 igilur raiio bos exsol ,
. vii cx lanlis difficullalibus et augusiiis, ex errore,
, , , ex soliludine, ex illa in inaqnoso calamilate, ex
, - defeclione quam iames affercbat ? rem admirait ; " ! Q dam ! unica vox ad Deuin, imo ex peclore emissa
, - omnia in melius commulavil. A i l enim : c Clama. c , \, < verunt ad Domiiium cum tribularel illos, ct ex nc , \ - cessitatibus eorum eripuit eos, cl deduxit eos in
, \ viam rectam, \\i irenl in civitalem habitalionis.
. Yiam vocat ipsum Dominuan, a qua aberraveranl:
, (19). testatur vero ipsa hsec Via in Evangelio **, neminem
, <\
venire ad se, nisi Pater coelestis eum irabere velit.
, (20) ,
Quocirca Deus errantes in viam reducit. Et ille
\
idem fit civitas babitacuii; quia ut Apostolus ail,
. , .
c In ipso vivimus, inovemur et sumus . Recte
, , - igiturad graliarum actionem deinceps cohortatur
\ , .
eos, qui baec talia conseculi sunt: c Conflteanlur
,
Domino misericordiae ejus, et mirabilia ejus filiis
,, <
bominuni, ibocest, ne silentio beneficia accepta.
, \ D menle fatua, abscondant; sed' cuin graliarum
, ,
aclione acceplam gratiam divulgent; quia animam
,
bonorum inanero replevit. A i l e n i m : c Sallavit
,
animam inanem, et animam esurientera replevit
, . < , , bonis. Rursus alio modo naturse calamilates ob
, oculos ponit, divinamque bumanitatem et benevo. > (21)
lentiam, qua ad ineliora natura nosira traducilur,
' , \ dilaudat: sunt autem ejusmodi quae affert: Mortale
M

i a

1 9

Joan. v i , 55.

(13)
(14)
(15)
(16)
(17)

1 1

, ed.
' om. ed.
. , cd,
add. ed.
, cd.

1 Cor. x, 4.

, e

Joan. vi, 44.

Aol. xvn, 28.

(18) om. ed.
(19) , ed.
(20) , ed.
(21) , ed.

S. GREGORU NYSSENf

471

471

genut a tumine abscessisse, el ad peccatum decli- , OV .

nasee, neque in statu recto perslitisse; et ab illa
quae vere vita est, abalienatum esse. Ait enim : ,
< Sedentes in tenebris el umbra mortis, vinctos in , \
mendicitate et ferro; nam dimoveri non pote- \ . ,
\, \ $ ,
ranl a malo, graviiate compedum detenli. Catena
, \ .
cst recti privalio et destitulio, quac se habei ferri
.
instar praecordiis circumjecti. Quorum oronium
causa erat divinae legis neglectus, consiliique Altis- \, \
simi eonlemplus. IIoc enini indicai, cum a i t : .
, \
4 Quia exacerbaveront eloquia Dei, et consilium
Altissimi irrtlaverunt. His, ut par erat, labor et . , " \ abjeclto viue sucoessit. Labor quidem, cum omni
nulrioiento desliluli sont. Abjeclio atuem, quando . \ ,
cum Aliissimo permanere notuerunt. Ait enim : , \ c Humilialum esl in laboribus cor eorum. > A l . , (22) ,
separalio a virlule nihil aliud quam infirmitas est; , (23)
quis enim sine virlute potesl invenire auxilium ? . , \, c (24) ,
Quapropter eubjungil: Infirmati sunt, nec fuit
\
qui adjuvaret. > CaHerum rursus unica voce calainitates in prosperitatem conimutalae sunt : ait ; < ,
enim : t Clamaverunt ad Dominum cum tribularet \ , (25)
.
eos, et de necessilatibus eornra liberavit eos. >
f > , \, Tenebras disjicil, mortem dissolvil, vincula dismmpil. Addit enim : El eduxit eos de tenebris el , \ (i6)
ttmbra mortis, et vincula corum disrupil. Ergo , , ,
laelis vocibus benciicium boc praedicetur, quando- ^. < , \,
quidem ineviiabilis custodia niorlis, sereis porlis el , \ , \
^. .
ferreis. veclibus munila, confracla esl, quemadmo
dum Propheta canit . Talis namque babebalur ^ \, ' , moriis potenlia; quoadusque vis tam violenla, , \
,
ndvefltu el prsesentia xerae vilae evanuit; cum prius
.
omne illud quod intra ea contincbatur, tanquam
veclibus ierreis, porlisque frangi neeciis, sinc pe- ,
ricalo fuga3 asservaretur. Scd c conlrivil porias ,
, \ \
sereas, inquit, t et vcctes ferreos confregii. >
, .
Hoc Dimirum esl, viam iniquilalie ipsorum au c , \, , \
ferre, viiamque ad pielaiis norraam conforraare ;
.

abolitio illarura porlarum, quid aliud est, quam

vita ex jusliliae praescripto instiluta ? A i l eniin : , \ .
c Suscepit eos dc via iniquitatis eorum.
\
(27) . ,
\, (2S), ,

Iterum alio modo b u m a n vitae iniseriam Dobis D
. ,
repraesental, et iniquitatem nibil aliud esse aOir . \ (29)
inat, quam bumiliationem et abjeclionero. Et recie
\
quidem. Nam buic sententiae alterius eliam pro , , \
pbeiae oraculum subscribil cum ail, iniquitatera
. ,
supra pluinbi talenlum contidere , ostendens
, (30)
vidclicet, malitiara etse pondut quoddam, natura
>stia deorsum ei in profundum vergens, aliaque scu

i k

Zach. , 7.

(22) , ed.
(23) " forte.
\ om. ed.
(25) $ , ed.
(26) \ . ed.

(27)
(28)
(29)
(30^

, ed.
om. ed.
om. ed.
, ed.

473

IN PSALMOS.

474

* \ cum rapiens, quae propter similitudinem el cogn

. tionem cum Deo in edtlo loco sita suiu. A i i enim :
,\
c Propler injustilias suas bumiliati sunt. Ei bac
, t '
de causa omnipolentem illam escam avcrsari coe . '
perunt: de qua ad primos parenles divinue sermo:
(31) ,
c Ab omnis Hgni, quod est in paradiso, esca come \ , des ; > ut enim ibi omne lignum nominat pleni ,
tudinem omnis boni, ita bic verum illum el oinni .
poienlero cibum appellat omnem escam, cujus

fuga, eam quae ad mortem ducil, imbecillitatein
\ .
concilial. Sic vcro a i t : Omnem escam abominata
- est auima eorum, ei appropinquavcrunl usque ad
, , \,
portas mortis : ilerumque v o i ad Deutn missa in
, \
laudes ei praeconia calamilates convertit, quod bis
. \ verbis indicat: < Clamaverunt ad Dominuni, dum
. tribularenlur, et cx oinnibus riecessitalibus eorum
, \, , \ - liberavit eos. > Narrat auiem saluiis allatae mo , \ ^ dum; quae narralio ipsissimum Evangelium est :
c Misit Verbumsuum, > inquit, c et sanavii eos, et
\ \ (32)
, eripuit eos de inierilionibus eoruin. > Videe Vcr (53) ^. bum vivens et spirans, ad salutem perditorum
$ ; missum, ut liberaret a eorruplione eum qui in corrupiione baerebai . Quis evangelista tam diserte
, \,
, \ \ . boc mysterium explanal? Igilur ab illis, inquit, qui
c , * \, c , tantis beneficns cumulali sunt. tanta gratia praedicetur; et pr&dicalio bencficiorum in bymnum ct
. >
, \ laudem transeat. c Sacriilcent ei sacriiicium lau . dis, el annuniienl opera ejus in cxsullatione.
, Poslbaec rursus senimnas el aCQiciioncs commemo ^54) \ (55) ,
rat, el post illas Dei graliam. Describit enim iu
. < ,
consultam bominum lemeritatem, qui derelicla
\, c , \ \
stabili etnullis lempeslatibus exposita vita, volun , tate et proposilo quasi roarini eflccti sunt. Inqutt
(56), .
enim : c Qui descendunt in mare navibus, el loco
(57) ,
paradisi, quem colanl, et in quo prius vivcbani,
,
artem facliiant submersioni obnoxiam; maris ap\ . c - pellatione vitam hanc designat, quae corpori el
, \, < ,
maieria? immersa, omnibusque lentalionum venlis
\ , \ exposita est, et passionibus ftibi muluo succedenli . (38)
bus exagiutur. < Facientes, inqitil, t operalio ,
nem in aquis mullis. Ipsi viderunt opera I> )mini,
, ' (59)
et mirabilia ejus in profundo. Demersi eniin in
- profundum bujus vila?, saepiusque pernicioso animas
(40). , , t \
naufragiu facto, viderunt in seipsis opera illa
. > , j ) bumanilalis, et benignitatis Dei eruenlis illos e.x
* . profundo. Addil eniro : c Dixil, et etetit spiritus
, c
procellae. Quod dictum, non ad Deum, sed ad
. (41)
inimicunx Dei referendum est; nam adversarii vox
spirilum procellae eflicit: procella vero dicitur vio (42) ' , \
lentus ventus, non recta via irruens, sed sibi ipse
(43) * ,
involulus obliquo lurbine, qui quando u n i a vio (44) ,
1 1

* Cenes. , 16.
(31) Tboro. ed.
(32) , ed.
i33) Forle .
(34) , cd.
^35) add. ed.
36), ed.
(37) Forie .

(38)
(39)
(40)
(41)

, ed.
add. ed.
', ed.
Katadd. ed.

(42) , ed.
(43) , ed.
(44) , ed.

475

S. GREGORil NYSSENI

47G

lcnlia in aquas irrumpit, mare quasi maxima rupe ,

sup^rinjecta, ob gravitatem subagilatum, necessa- , ' >
rio frangiiur propler vehemenliam spiranlis venli, , quocunque incumbal, el pondere suo inclinct im- \ \
pelus, mole aquam undique in allura ejectanle. Ea (45) . dc causa luculenler admodum dcscribit baec tam
,
tcrrifica, videlicet, simulalque spirilus procelkc ,
i r r u i t , elevatos esse fluxlus maris, ascendenles <
usque ad coclos, ei descendentes usque ad abyssos.
, \ .
Rcvera enim talium flucluum in altum elalio, pas- sionmn, inquam, fluclus, causa fiunl descensus in
, ,
abyssum. Abyssus aulem saepe in Scriplura da> . nionum liabilaculum signiiicat. A l qui teinpeslale , bac et turbaiione exagilanttir, mentis impotes prae
. \
caligine efliciunlur, ob insolenliam bujusmodi na
, vigationis, quasi ob cbrielatem capite laborantcs. ,
Inquit enim : c Turbali sunl et nioii sunt sicut
* < cbrius. Qui vcro semel dc polestate menlis deje , \, \ , .
cti sunl, iis nullum amplius suppeiit ad salulem
lonsilium, scd oinnis iilurum sapieniia naufragium
,
quasi facil el interit.
\ .
Quocirca a i i : Oninis sapienlia eorum devorala
, \
est. Denuo autcm el his quoque, qni tantis malis . , \
couflictantur, et in inextricabili calamilate versan- ,
ttir, vox unica ad Dcum inissa salutem aflert : , (46) .
, ,
itiquit euim : c Clamavcruut ad Dominum cum
tiibularenlur, et de necessilatibus eorum eduxil , \ ,
\ (47)
oos. Et dercpenle turbo ille iu auram secundam
ei navigalioni idoneam conversus esl, moxque \ (48), \
Iranquillaiur a suvis fluciibus mare, graxa quiete Q '
c " > , \, c ,
slratuin et pacalum. c Sialuit procellam ejus in
\ .
auram, i n q u i l , c et siluerunl fluclus ejus.
Fortassis silendi vocabulo innuit, fluctus nihit
aliud csse, quaqi appolitrices quasdam facultates, '
quibus naturam descrtricem et desciscere consue- , , c ,
. ,
tam indicat, cui Dominus in Evangeiio: c Tace,
(49)
obrnutesce *. Atirain appellat spirilus graliam,
qnae rectis cogilationibus, quasi malo, animam , ,
divino porlui appellil, gubcrnacula ratione lencnte, , > , \,
\ . \
et ad navigalionem dirigente. Dicil enim : c De '
duxit eos in porlum voluntalis eorum. His fini \
tis rursns gratiam a populo et Ecclesia celebrari
jubet, lantuin non prascnlis Ecclesiae slalum de- ,
(50) snibens, cum ait baec Dei mirabilia in calhedra
1

priucipum decanlari, per quae fides in audientiuni | )

anirais coniirmalur. Addit enim : Exaltent eum
in ecclesia plebis, et in caihedra seniorum laudeui eum : > subjungitque graliarum actionis causas, quod scilicet a Deo flumina, alia quidcm
enascuolur, alia inlereunl; nam flmnina malitiae
cxsiccantur ol abolentur, ai viriutum flucnta cl
exilus, loca eousque rdore exusla irriganl . Posuil flumina in desertum, > inquit, < el exitus aquarum in sitim. > Flumina vocal passionum aiUuxus,

, *
. < , \,
4 , ,
. \
, ,
, .
,
, t "
, \, , \
. , -

Marc. , 59.
(45) om. ed.
(4')/ , cd.
(47) , cd.

(48) Forle .
(49) ( , cd.
(50) om. cd.

477

IN PSALMOS.

4(5) , \ ,
. " \ , 0
. , >
, ,
,
, ,
, ^
. \
,
. , \, c ,
.
, (52) ,

478

aquarum, oialorum c o N l i n u a m senem

quando hoiuines inala malis accumulantes, et conneetenles fluminis hislar, alveum improbilaiis contiuuant et proferunt. Caeterum lerram quoque fructiferam in salguginem conversam ait; nam anima
niaiorum fecunda, cum transmutata est, siticulosa
quoque eflicilur, conspcrsa divino doclrinae sale,
ut ne amplius improbilas, inibi degentium crescat,
rigata el alila noxiis aquarum confluxionibus. Salsuginosam vero et siiiculosam animam, quani beala
iila siiis occupat, converli docel exercitaiione
virlutum in slagnum aquarum, niaris assimitc. A i l
enim : Posuil dasertuin in slagna aquarum, ei
lerram sine aqua in cxilus aquarum. Hoc autem
slagnum urbs fit quam incolunt, qui jusliiiam esu-

ct cxitus

\ ^ l i u n l ; nullus enim nauseabundus appelilusque

, \ ,
expers, stagni hujus et harum aquarum accola ftt,
, c
cum mentem sceleribus rcferlam afferal.c Serunt
\ .
vcro agros, <;t planiant vineas.>Qtiibus verborum

iuvolucris divina pracepia, el eam, quae secundum
.
viriulein est, vivendi ralionem signiftcat. Semon
\ .
enim futurae messis esi praeceplum : virlus, vinea,
quai per rationales bolros sapicnlise poculo vinum
. ,
affundil : quibus omnibus nibil aliud innuitur,
. , , < - qtiam benedictionis abundanlia. Ait enim : Be*>, 5, \ nedixit illis, el mulliplicati sunt valde, et jumenta
. , - eorum non niinoravit. > Junienta appellal subje , ctum animsc molionum ministerium, cuin qnodvis
~ - illonini ad virtulem nobis conducat. Bonum j u Ovv , - ^ menlum est ira, quando rationi obtemperat. Aliud
ejusdem generis jumenluni est cupidilas, dorso
' ,
\ quodammodo ferens el bajulans animam, el in altiini evebens, quando ad superna babena? mentis
, \ \ , \
dirigunlur. Reliqua ilem oinnia jumenia mullipli (53) . \
** \ ,, cata sunt a bcncdiclione, quando borum auxilio ad
magtia el ardua eniliinur. Dcinde omnium praedi .
clormii brevem quamdam repelilioncm insliluil illis
. - qua? subseqmintur verbis . Cum enim mullis mo^, \ ' dis perpessiones et alllictiones descripsisset, divi ' (54) '- naque benelicia anle oculos posnisset, nunc obiler
cuncta resumens ileral, curn a i l . c El paiici facli
. , c ',
sunt, et vexali sunt a tribulatione roalorum ct
\ .
dolore; verbo quidcm (pauci facli
. , \
eunl), brevilalcin significal, el illam q u csl ab
\
. , D altitudine et magniludine in imum dejeclionem.
.
, pauci euiiu seu pautum nolione sua
. \ , brevissimam moram insinual. Vcrbo autem
,
, < vcxali sunt,- malis aflccli sunt, signi ficat consuetudinem cum malo, el accessum ad
. - illud . Per tribulalionem el dolorem intelligil con (55) . \ . summalum iinem, qui secessionem a bono comila \ (56) ,
t u r ; quod el in alio Psalmo, simile quid aflerens,
- ailirmal bis verbis : < urcumdederunl me dolores
~ , \
mortis, pericula inferni invenerunl me. TribulaTOJ , \
tioneni et dolorem i n v c n i ; cum dolores morlis

tT

" Psal. , 5; cxiv, 3.

(51) , cd.
(55) , ed.
(53) , ed.

(51) Fortc .
'55) ^, cd.
()0) ' om. ed.; inox .

479

S. GKEGORK NYSSENI '

**

ei peiicula pcccati nommat, finem indicat, in > &.

quc natura peccali desinit, qui non esl alius, , cKa\ quam tribulalio el dolor; illud ipsum in Evangc- ' (57). *
Addit deinde : Effim esl despeclio, > el quasi
lio per c fletum el slridorem denlium # inuuitur
annullalio, > super principcs eornm.
, ,
Quibus docct, quod esse io eo, quod esl, vere
sii csse. Quod si quis ab esse excidil, is non esi . ,
ia esse. Esse eniin in peccato, non est prbprie ,
. *
esse, quia ipsamet in se, et secundum 86 malitia
non est, cummalilia sit privatio, et non exsisten- , ' ,
. " ,
lia boni. Quemadniodum igitur ille, qui est in
eo qui esl, in esse est: sic qui in nihilo est (tale \ (
) , .
vero esl malitia), is ilidem nibil fit, el annibilalur,
, ul in psalmo isto dicitur. Est autem hujus vocabuli nolio, etiam communi loquenlium consuetu- . '
dine trita. Diciraus enim cibum in carne rece- , ,
*
plum, carnem fieri, et vinum aquae infusuin, fieri
* \ (58)
aquam, ferrumque in igne ignescere: sic el is,
, \ qui ab eo quod est, excidil ti ad nihil deflectii,
in nibilum quoque converti recle dicilur. Ergo
annulalio est non exsislenlia in bono, quae ad p r i - .
mos auctores malhiae, bocest, ad primos homines , , \ , ^ , \ \
cum venisset, eliam ad poslerorum successionem,
. \ instar perniciosi cujusdam fluminis effusa est.
, *
Postquam igilur nalura hujusmodi munere orba
Fuit, vita inquam, bomoque a raptore, qui divi- \ ,
noro benedictionem surripuit, ad pauperlatem re- , , c . ^
daclue esl; subjungit : c Adjuvit pauperem de ino . \ pia. Ipsius enim egestale nos dilali suinus. Et
posuit illos bonus pastor, loco brulorum, c oves ^ \, *
familia?. Familiam nominat coetum el colleclio- , ^ (59) nom ralionum ad divinum iiumenobtinendum con- , (60)* " * , \ \ .
ducentium; quemadmodum el Paulus teslalur :
c Ex quo omnis familia el in coelo, et in lerra no- , \ . *
imnatur * . Addil postea ; < Videbunt recli el
. timebunt, quo signiiicat, juslum, dum uculos ad
' , $
taniain Dei benignilatem convertil, meluere : nam
citsiodiendis bonis non modicum prscsidium est
. ,
timor, qui praeteritorum recordatione ad eventus
\
fuluros moderatum eflicit eum, quem prava aliqua
, , \,
affeclio concital; qui proinde dum dominatur,
* , '
nnemque laxitate a nobis ad peecalum inlrodu , ,
ciam faciliialcm exlerminat; c mox omnis iniquilas,iiiquit, loppilabitos suum. Quam beala
illa vila, in qua iniquitatis os, quasi aliquis coeni
fons, porpetuum obstruetur, amplius lelro
hoc odore vitam humanam conlaminans. Hic est
bonorum omnium vertex, et omnis spei capui,
finis lotiue beaiiludinis, nimirum ut natura ampliiis non turbctur a malilia, sed m emnis iniquitas procul ablegetur; quae haud alia fuerit, quam
ipsc iniquilalis repcrtor. Hoc enim colleciivum
illud vocabulum, omnw, signiOcat; obslruelur v i " Mallh. v m , 42.
(57)
(58)
(59)
(60)

** '(61),

(62). ,
, , * (65) *
.
, ,

. " (64)

Epbes. , i 3 .

add. ed.
, ed.
. , ed.
, ed.

(61)
(62)
(63)
(64)

Quidam .
, ed.
add. ed.
om. ed.

IN PSALMOS.

482

, , delicet illius, cujus initio borainibus nm , - leriam raortis prebuit. Quando igitur sublaluai
\ fuerit onme illud quod bono adversatur, tum nos
. suscipiet ille status quem nulla oralio expucaro
polest, qui et sensum ct inlelligentiam in sacris
\ , \
* \ ; > Litteris superare d i c i l o r " . flis omnibus quasi si , \ gillum bas extrcmas voces adjungil: Quie sapiens,
\ , et cuslodiet ba3C, et inlelliget misericordias Do ; mini ? > Cum eniin sapienliae actio duplex s i t ; allera
, , qua? indagat etquaerit ulilia, altera quae parla serv a l : illam quidem sapientiae actionem, qua? in i n .
; (65) - vestigalioue consislit, indicat lunc cessaiuram :
quid enim opns esl iiiquisitioue, cum id quod
,
, . qiuerilur, adesl ? sed allcram lantummodo durare
, \ ; et agere poslulal ut bonum adeptum cuslodialur,
; ; . , adjuvante nos ad boc ipsum sapientia. Quae ve
, (66) , liaec est sapienlia, et bonorum cuslodia? Ne quis
. >; ; , divinne humanitatis et benignilalis sit rudis et
, ,
ignarus. Nam qui inielligil qua? assecutus esl, is
\ ,
neuliquam abjecerit bonum illud, quo donatus esi.
(67) ^,
A l qui graiiara non intelligit, ei idem accidii quod
,
caecis, qui margaritam vel eniaragdum, vel aliquem
preliosorum lapidum manu lenenles, ut ealculura aliquem vulgarem et passim obvium abjiciunt, qui ob
ignorauliam pulcbriludinis quae iu lanla re inesl, ea pra?ler suam volunlatem privanlur.
*.

CAPUT IX.

, '
Istae igilnr sunl quinque partiiae Psalmorum
divisiones, quas lanquam gradus quosdam, alios
(68)
aliis alliores, secundum quamdam ordinis seriem
, . ^ consideratas, ex propriis siguis el indiciis discre vimus, quia cujusqtie sectionis vox terminwm ser\ , moni et meiam cogitalioni ponil, circumscripiif
, - praecedeniium finibus, bujusmodi laudatione el
\ , graliarum actione .* Benediclus Doimnus in e
, , . culum, fiat, iiat. Sensus enim bis substralus con , (69) tinet gratiarum aclionem i n perpehjum durantem;
quandoqubJcm semel vocem, # flat, > posuisse, sic, , , que laudalionem lerniinasse non contenlue, eam
duplical : qua ejusdem vucis iieratione insinual
at&ov. (70) et confirmal perpetuUalcni gratiarum aclionis,
,
Porro in qualibet parie praedictaruin seclionura
, ' - proprium quoddam bonum animadverlere licet,
, (71) per quod nobis bealiludo obvenil, secundum or , \ dinem quemdam, qui in singulis illis bonis inesse
?; \, \ - j> conspicitur ; semper ad alliora animo traduclo,
(72) .
(73)
,
* . >
(74) t ,
(75), \
, Philipp. , 7.

donec ad supremum omnium bonorum periingai.

Hoc Tcro quod omnibus coromune erit, ni! aliud
est, quam laudis diviuaj celebralio, quae in omnibus sanclis complebilur.; prout in postremo psalmo babelur : LaudateDominuminsanclisejus :
ubi eliam < firmameiilum virlutis ejus > immuiabilem conslantiam in bono eigniflcat: Principalus11

" Psal. CL, 1 sqq.

(65) , ed.
(06) , ed.
(67) Aliquot exemplaria edita male babeut ol.
(68) Aliquot codd. .
(69) otn. ed.

(70) om. cd.

(71)
"1)
om.
om.ed.
(72) , ed.
(73) add. ed(74) add. ed.
(75) , ed.

S. GREGOMI NTSSENI

483

484

que seu firtules Dei oslendunl naturam non am- .

plius fore dominalioni peccali obnoxiam ; quando
humana nalura de cselero, secundum multitudi , , *
nem magniludiuis cjus laudem inslituet, non jam
(76).
parvum quiddam ct exile resonans,. sed vocis ma- \ * .
gnitudinc lubain exaequans. Ait cnim : < Laudale " \
iu sono lubae, quaudo eliam bujus universi bar- ,
(77).
moniani et conccntum imitabilur \ariis et mulligcnis virtulibus, quasi organum Dco facta aptis ^ \ , '(78) \ ,
coiicinnisque modulis et conccnlibus. Nominat
vero boc figurala quadam loqucndi forma c psal- \ (79) ,

lerium ei cilhaiam. > Posl cujus modulalionem,
. \ '
scposilo omni illo quod terrestre cst, et muluni vo (80),
cisque expers, in lympanorum magniiico canlu
\ . '
consociat coelestibus choris propriarum chordaruin
sonum. Cbordae autem in organo exlens nihil ,
aliud fucrinl, quam ille in qualibet virlute insitus (81) . "
rigor, quo ad maliliam inflccli el inclinari nequit.
Quibus omnibus jucundus ille cymbali conceiilus , , cbordis permislus eflicilur, quando sonus cymbalorum, menlem exciiat, ul divinos illos coelus ob- . ,
eai, et frequentet; quod quidem mihi innucre v i - ,
delur naturae noslrae cum angelis socieialem, ait (82) ,

enim : c Laudate Domiuum iu cymbalis bene sonanlibus. Gonvenlus enim ille angelicu? nalurae \ ' , \ '
cum bumana, quando bumana ad flnem suuui per- \
veneril, gralam illam graliarum aclionis modula- .
lioncm, mutuo congressu efliciel; simulque junctis .
" ,
vocibus benignitaiem Dei super omnes perpeluo effusam decantabit; boc enim cymbali cum cymbalo ^ , .

conjunctio significat. Gymbalum unum esl coeleslis
illa angelorum natura; alterum cymbalum est ra- *
tionalis bominum crcatura; sed pcccalum hanc ab , \ *
illa separavit, quas cum denuo Dei benignitas co- , (85) \
,
pulaveril, tunc rcsonabit ulraque ii) unum jamcon, \ , \ ,
flala, bymnum illum, quia, ut nriagnus ait Aposto ,
lus: Omnis lingua confilebilur ccelestium, terrestrium, el infernoruni, Gbristum esse in gloriaPa* ,
t r i s " . > Quo facto decanlabunl ba?c cymbala epi- , \
(84) . nicium, seu carmen vicloriale, tanquam victoria
\ ,
parla, ob communera jam concordiam, abolito et
(85) (86)
profligato adversario; quo depulso et in nibilum
redaclo, indesinenler ab omni spiritu, pari sludio \ .
(87) ,
et conalu laus et bymnus Deo in oninem aclernitaleni persolvelur ; cum enim laus non sil < speciosa D , ,
in ore peccatoris",! lunc autem non sit fulurus
(88) ,.
peccalor, sublalo oroni peccalo, omnino oporiel ul omnis spirilus, qui in saeculo illo eril, Dominum laudel.
Taiis igilur vte ad beatiludincm demonslrala no ,
bis est, a sublimi bac quae est \n Psalmis pbiloso (89) #

Pbilip. , 10

/76)
(77)
(78)
(79)
'80)
(84)
(82)

Eccl. xv, 9

, ed.
, ed.
, ed.
add. ed.
, ed.
om. ed.
om. ed.

(83)
(84)
(85)
(86
(87)
(88)

\ om. ed.
, ed.
, ed.
oinl ed.
add. ed.
^ , ed.

(89)

OIIL

ed.

INPSALMOS.

486

, \ \ phia, quae scmper ad majora et altiora virluti

\ - sludia cos traducit, qui ad perfeclionis fasligiuin
(90)
ejus auspiciis cnili moliuntur, u l ad illum bealilu;, ; ' - dinis stalum et modum bomo perlingat ,ultra quem
, (91)
cogilalioni noslra, ne conjccluris quidem aliquibus
\ , et suspiciunibus progredi l i c e l ; et in quo id quoi
' . \
ullra esl, mens neque ratiocinando, alterumque ex
' altero colligendo reperit: sed el spei nostrse niotio,
\ , quae ubique desiderii nostri antevcnil et praecunit
, . cursum, poslquam in itla iucidit, quae nulla similr, * . \ tudine exprimi queunt, faligata cessat; nam id quod
^ supra illud est, omni spc nielius est, quod Psalmo , ! \ rum doclrina, ipsa disposilione, de qua bactenug
\ , disseruirnus, teslatuui facil, quae sub inilium reces . sum a malo, quasi aperto ostio, el patefacto ad
\ , bealiludinem adilu, eonsiiluit fprimis eniin Psalmo , -' rum verbis asseritur bealitudinis principium segre. galio a raalilia), simulque erranlibus opem cx
,
lege, quasi manu extensa demonstral; promissa
per bujusmodi vilam similitudine cuin semper v i , \ renle Hgno; corumque qui contraria gradiuntur via,
, adversilaiibus ob oculos posilis, per gradus sese
- muliio consequenlcs ad supreimim beaiiludinis
.
culmen eum ducit, qui banc inaouduclionem sequi
, desiderat. Hoc enim docet le iillimi Psalrai sen (92) tenlia, in quo peccalis penilus abolilis, omnla quae
,\ cxsisiunl saucta erunl, el omnia ad laudem Dei
, ' ^ (95) concordabunl; quac laus aequaliler in Ormamenio
, \ - virtulis, et immulabililalem ad malura contiuel, et
- Q magnificenliai suae nostruni sonum velut canoracui . " daiu tubae consocial; quando in unum chorum
coalescet oinnis creatura, inferior el supeiior; cum ,
que cynibali inslar, inlellectualis nalura, et qua3
, , \
nunc per peccatum disjuncta esl, jucundum illum
, \ *
somim cx mulua sympbonia resullantem efficiel;
, \
. " quando nostra natuia cura angolica conveniet, d i vinusque exercilus ex isla confusione revocalus,
\ (94)
palam el in conspeclu boslium epinicium Domiuo
, \ (95)
viciori canel. Tunc oranis spirilus Doininum lau .
\ dabil: quae laus gratiam Dei perpeluo rcpnBsenta , \ ' bit, el incremenlo percnni beatiludinem adaugebit,
illain dico beaiitudincm, quae vere bcalitudo esl;
,
* \ quara si conjectura assequi velis, languel ratio,
languel el ipsa quae in nobis est,eperandi facullas.
, .

(96) \ , \ D Succedit ille ineffabilis et incon>prebensibilis,

(97) ,
el onini cogilaiione melior status, quem neque
, *
oculus vidit, neque auris audivil, neque bumana
. (98) roens percepit . Sic enim deflnivil divinus Apo .
stolus bona in sanctissinio illo slalu reposila..
14

" I Cor. l i , 9.
(90)
(91)
(92)
(95)
(94)

, cd.
o m . ed.
Omnia verbaad om. ed.
^ aliquolcodd.
, ed.

(95)
(96)
(97)
(98)

, e<l.
, ed.
, ed.
oin. ed.

437

S. GREGORIl NTSSENI

BIBAION.
TRACTATUS SECUNDUS.
CAPUT PRIMUM.
'.
flis hunc in inodum explicatis, lempus postulare
(99) ; , vldelur, ut el de inscriptionibus sermonem institua \ \
mus, quae non exiguum momenlum ad virtulem
. (4) ' (2) afferuni, quod ex sententia bis insciiptionibus
\ ,
subjecla colligere licet. Neccssariura autem fuerit .
prius ralionem quamdam arti consentaneam ipsa rum inscriptionum inire, qnam ipsorum Psalmorum
* consideraiionetu aggrcdiamur, ut quam maxime
\
planum nobis fiat, bujus diviniius inspiralse disci, plinap finem aliura non esse, quam ut ad veram , \ bcatUudiitem animum perducal. Psalmorum igitur
(3) .
alii inscriplione omnino carenl: alii apud nos qui (*) '
dem inscripiionem Propbel babent, apud Hebraos
, '.
nonbabent. Aliis inscriplionis loco estsolum Da- . ,
vidis nomen. Aliis simul cum nominc aliud ad . "
scribitur, vel c laus , > vcl < canlicum, > vel c lau- , c , ,
datio, > vel c psaliuus, vel < inielleilus, vel
, > c , , < ,
f oralio, > vel < consummationis tabernaculi, > vel
, < , >
c dedicationis, > vel c exsiasis, > vel c in rememo- , , rationcm, > vel in confessionem, > vcl < servo
, , ,
Doraini, vel < Idillium, vel c Eman Israelilae. >
,
In aliis concipilur inscriplio cum quadam nominum

hujusmodi et verborum mutua connexione et con *
jugaiione : vel enim canticum psaimi, vel
, > , > # , ,
f psalmus cantici, vel c canlicum, > vel psal- C < , > ,
mus, ve! < in bymnis psalmus, vel < in byinnis , < (4)
inlelleclus, vcl c oratio David, vel oratio
rc^XV * ^ *
pauperi, vel laus cantici, > vel simile quid no (5)
mini Davidis conjunctione quadam coptilalum in . ' , \
scriptionis vicein subit. Rursus in aliis alia quoque ,
addiia cernere licet : polissimum illud : t In fi, . }
nem. > Huic itidem voci mullis, variisque aliis
\
adjeclis: aut enim adjungilur, pro iis qui com- (6) <
mutabunlur ; aul pro arcanis, aut < pro oc- , , > c
tava, aut c pru ca quae haereditalem consequi- , , t
tur, > aut c pro torcularibus, > aut pro susce- , ,
ptione malutina, aul c pro Mahelclh, > aut pro
populo, qui a sanclis longe factus est, aut c ne , , c ,
corrumpas, > aut c in tiluli inscriptionem, aut D * ,
hacc ulraque simul; aut c in Salomonem, > aut ,
canlicum pro dileclo, aut c pro occullis fllii,
, > * . " aut c in confessionem; > aut aliqua ex hisloria,
. (7) ,
rebusque gesliscircumstantia addilur. Exempli cau , < sa, illud, c qui in spelunca , vel, quando misit
, \,
Saul, ut occideretur, vel c quando in soliiudine
*6,
1

(99) om. ed.

(1) , ed.
(2) ' om. ed.
(3) , ed.
(S*) 01 add. ed.

(4) , ed.
(5 , ed.
(0) , ed,
(!) , ed.

IN PSALMOS.

489

490

, fuil, vel pro verbis Chusi, vel quando immu , xa\ * > lavit faciem suam coram Abimelecb, vel c curn
venirent Zipbaei, vel < cum veniret Doeg Idu , ^ (8)
, \ > maeus, u l annunliarct Sauli, > vel c i n diebue,
, \ quando Iiberavit eura Dominus de manibusomniura
inimicorum suorum, etcxmanu Saul, vel c quando
, - reversus esl Joab, el percussit vallera Salinarum,
. \ duodccim millia, vel c cum veniret ad illum Na > , - than prophela quando inlra\it ad Bersabee. Quidam psalrai pro inseriptione babent bebraicum,
, ' \
Alleluia, velsemel, vel bis positum. Ip aliis no| . ,
naina quommdaai propbelarum conjunctim ascri , \ , \
buntur, u l c Alleluia Aggaei el Zachariae, Alleluia
', \ . \
. " , > Jeremiae et Ezechielis. Rursus, alia inscriplionis
species est, vel c Filius Core, > vel c Idiihun,
> \ ' , . vel < Asapb. Uni aulem singulari excellentia su (9) perscribilur, < Oratio Moysi homini DeL Inler
alios, qui secundum Ecclesise consueladinem i n , , '
scriplionem habent, apud Hebreeos vero inscrip ,
tione carent, hoc inveniraus discrimen, quod uon
nuliis uumerus dierom hebdomadis denotetur ; vet
, c ,
c prima Sabbali; vel c quarta Sabbatt; > vel < in
> ,
diem Sabbali; vel in die ante Sabbatum.
c * > (10)
Aliis alia ratio inscriptionum est, quae apud He ,
braeos silentio penitus sunt involuta?.
.
'.
CAPUT U.

Hac inscripLionum varietale et dislrtbutione ex, planata, uiile fueril prius generaliorem quamdam
- explicationem omnium illarum Iradere, quae quam* * * - ^ dam inter se simililudinem habenl, et deiuceps, u l
.
ordo postulat, ad eas quae videnlur csse magis d i (11)
versae, dispuiationem convertere. Generatim igitur
. loquendo, ratio inscriplionis duplicem iinem
,
spectat; aut enira prseposita est, ut argumentum
,
subjecti psalmi demonstrat, ut fine psalmi pnece ^ , \ '
plo, inagis dociles fiamus, cl progrediamur ad ea
, quae consequuntur. Aut crebro per se ipsam docet
' - aliquid audilorem inscriptio, oslendens per subje (12) * '
ctam verbis senteniiam, aliquid ex virtute prseclare
, faclum; aut polius ulriusquc modi et iormaj i n ecriplionum finis unus ct idem c s l ; nempe ut ad
, ,
bonum et honestum dirigant ei deducanl; quid (13)
damque ex bistoria pelitum indicari etiam lunc
ioxfj , (14)
videtur, cum solum et nuduin nomen prascriplum
^XH*

(* , - D ftierit. Non enim ob id solum Scriptura divina h i (15) , ' \
storiarum narratione utitur, ut rerum gestarum
cognitionem nobis comparemus, et quae fecerunt vel
, '
' , pertulerunt veteres, cognoscamus; sed ut n o b i s d i
sciplinam, ad vilam ex Tirtutis praescriplo insti . - tuendam tradat, et proinde hislorise coramemoralio
, \ (16) ad alliorem quamdam consideralionera referaiur.
, , Cum igitur omnium consensu conslet, bujuemodi de
Scriptura exisiimationem habendam essc,conse (17), , 0

(8) add. ed.

(9) om. ed.
(10) om. ed.
() . ed.
(12) , ed.
PATROL. GR. X L I V .

(13)
(14)
(15)
(16)
(17)

, ed
, ed.
, ed.
, ed.
v,ed.

1C

491

S. GHEGORII NYSSENl

quens est, sicut supra diximus, ut inscripiionum, pav

quae similitudinem quamdam inter se habent, ge- ,
neraliorem quamdam explicationem iradamus ; ea- .
rum vero quae magis iuter se differunt, magis specialem et parlicularem.
, Quarecum voxilla : In finem, plurimis psalmis
,
prefixa sit, id videlicet illa nos docet, quod et alii,
qui Scriplurain interpretali sunt, inlellexerunt; qui- \ ,
.
dam enim loco ejus : In finem, vertil c Victori;
alius, < Epinicium; alius, ln vicloriam. iQuocirca \ < ,t
, . \
CUID omni9 cerlaniinis vicloria sit finis, ad quam,
(18) ,
qui certamen ingrediunlur, omnia sua referunt,
,
eaque freli pugnare inclpiunl, mihi plane persuadeo finis HOinine, veUil brevi quadam com- ,
.

monilione, excitari omnes Hlos, qui in lmjus vit

. .
stadio per virtulis exercilationem decerlanl, ut f i - ^ ,
(19) , \ , ?|
nem respicientes, spe corona? obtinendae, cerlami num laborem levent ct minuaiU. Quod nunc ilidem
. " \
in certaminibus evenire videmus, Corona enim prae.
demonslrata iis qui in palaestris congressuri, nia (20) , nueque conserluri eunl, rrultum roboris addil; et
(5 ,
diligentiam ad vicloriam oblinendam acuil, mole
ttiis illie, qnae in conflictu ilto subeundae sunl, spe (21) .
rala gloria, multum extenualis. Ergoium omnibus

ad ccitamen sladium apcrtura sit(stadium autem
( \),
esl conimunis bominuro v i t a ) , unaque omnibus ad (22) , verseiur, el oblucletur improbilas et maliiia; dolosis

luclandi modis muUifariam eos, qui ex adverso stant,
(23)
prosternens: ob id optimus animorum noslrorum

magister et inslructor, finem sudoris el laborisprius
, \ , \
nobis osteudit decusque ex corona nasci consuclum,
et piiblicum illud praecouium, victoriaeque p a r l a 3 \ ^ (24)
praedicationem, ul oculis ad ilhnn finem conversis, , , \ (25)
vicioriae auctori inniiaris, cpiniciumque et viclo- . "
riale carinen libi compares. Quae aulem alia con-
,
sentanea ad virtulie disciplinam bis subsint sensa
.
et documenta, non fugit Hlos qui ab boc inilio ad
consequentia prospicere valenl. Liquet enim lot \,
boslibus noslris conlra nbs puguandi, imo et nos * , debellandi esse causas et ansas, quot sunt aDima? ' ,
perlurbaliones, quibus tanquam membrum quod- \ (26),
,
dam, raiio animi noslri sa?pe luxalur, loco movetur,
et plerumque eiiam <le etatu suo dejicilur, nisi quis (27J
exercilattone jam procultus, el legilima pugnandi ra- (28), *
p t

tione, ut loquitur Aposlolus, sibi viam lulam, casusqueexperlem in bujusmodi certaminibus praepararil,
-victoria? laudem adeptns, quaB omnis pugnas finis est.
Caeterum eaquae voci, c In finem, ascribuntur,
documenta qusedam sunt, et consilia ad victoriam,
quibue conalus noster el sludiuro prospere cedat.
ISam illud cPro iis qui commutabunlur,i... et illud,
Pro Mabelet, quod alii redduni, c Pro chorea, et
illud, c Respicere ad arcana; et, < Pro dilecto can.
*

(48) add. ed.

<49) om. ed.
(20) add. ed.
(21) Quidam codd. .
(22) oro. ed.
(23) Quidam . .

, , \ .
,
\ \ '
. "
[(28*)
.

(24) , ed.
(25) . ed.
(26) , ed.
(27) , ed.
(28) , ed.
(28*) Verba tincis inclusa om. ed.

IN PSALMOS.

ticum > inslituere el canere, Pro susceplione nialutina : cl anie oculos t octavam habere, et
< intueri illam qu# ha3reditatemconscquilur, > ct
ut cxtracognationem Core migremus, etmagnificam illam Davidis vocem, < Ne corrunipas , > quam
ad armigerum suum ad caedem Saulis ruentem protulil, qua monemur ad paticnlise ct longanimitatis
exemplnm; ct bujus generis complura alia, qui
accuralius pcrpendere volet, is libenter falebilur,
nihil aliud esse, quam albleticas quasdaro cohorlaliones, ct praecepliones ab inslructore ct doctore
ad athlclas profectas, ut speralum victoriae iincm
consequantur. Similiter si qnid ex historia addilum
sil vocabulo, In finem, eodem tendit, ut videlicet
' , - rerum quoqucgeslarum exemplis et documentis ad
cerlamina corroborcmur. Et hxc quidem nolio
6 ,
subjecta est illi diclioni ln finem.
. \ c
|], , ^ . > .

] ,
.
,
, \
\ < ,
\ t ,
, ,
, ,
(20) , (50) , . \

.
\ , \ , \ ,
, *
,
qJ
(3!) ,.
, \, - ,,
(52) . \
9.^! , ( '
), - ^
. (33)
, .

,
. , *1)
, c , ' , ^ ' .
, '
>, ,

.
, .

. , "
*
\
". ' , \
'
. "
,

,

CAPUT I I I .
A l psalmus et canlicum, cl laudalio, et bymnus,
et oratio lali quodam discrimine inlcr se dissidenl:
Psalmus est modulalio per inslrumcnlum musicom.
Canlicum esl prolalio cantus, cum verbis orefacta.
Oralio est supplicalio ad Deum, pro re aliqua nobis conducibilL Hymnus cst benediclio reddita Deo
ob bona nobis praesliia. Laus vero sive laudalio,
idcm enim ulriusque significatum cst, significat
divinorum mirabilium prsedicationcm el commcndalionem; nam exaltalio in laudando, nibil aliud
csl quam laudis inlcntio. Caeterum baec sa?pe sibi
muluo in inscriptionibus varia conjunclione copulanlur, ut duo connexione in idem coalcscant. Yel
enim dicilur, Psalmus canlici, vel,.c Canticum
psalmi, vel, c In bymnis psalmus, > vel, ut ex
Habacuc " didicimus , Oralio cum canlico.
Sensus vero, qui nos per islas inscriptiones ad
virtutem deducit, cjusmodi cst: Psalterium est musicum inslrumentum , quod ex superioribus slructurae suae partibus sonum edit; hujusque inslrunienti concentus, appellatur < psalmus. > Ergo ex
ipsa conslruclionis ugura, commonitio nobis ad
virtulem exsistit, cum tuam vitam velil esse psaU
mum, non terrestribus sonis resonantem ; sonos
autem voco cogitaliones; sed qui purum exaudituque faciiem, et ex rebus superis coelestibueque conlexlum sonum efficiat. At cum audimvs < canticum,
docemur quasi quodam involucro, vitaa bonestaiom
in actionibus noslris praestandam esse. Quemadmodum enim ex musicis instrumentis solus concentus ad aures allabitur; ipsa vcro verba decantala per sonos articulalim non distinguuntur; iu
canlico aulem utrumquo est: concentuurn scili-

llabac-.,.

(20) add. ed.

(30) , r d .
(3t) . cd., tum , ed.

(32) om.
(33) , c d .

S. GREGOfUI N\SSENI

495

496

cet modulatio; verborumque vis cl polcstas cum (, (54) ,

canlu simul arliculalim prolata, quam ignorare
,
neccsse est, si solis inslriimenlis musicis nielodia

iusliluatur: simile quid illis, qui virtutis exerciia (35). 01
lioni sese/iedunl, indicatur usuvenire; nonnulli
\
eniro, qui rerum considcrationi el invesligalioni
,
animum adjiciunt; vilam quidem cura virtule de , (36)
gnnt; sed ignoli plerisque, propria? conseienliae
\
tenninis lantum bonum circumscribunt: qui vero
,
mores quoque suos pro viribus recte componunl,
, \ (37)
illi boneslate et dccenlia, in iis quae apparent,
. "
agendis, velul oratione quadam, vitae convenien ' ,
liam reclcque conforuialam rationem publicant.
Quando igilur per haec ambo ofllcii ratio Dobis con, ' , > <
stiteril, conjuncla pbilosopbia illa, quae ad mores
pcrtinet, cum illa qua3 in conlemplalione c.onsislit, ^ (38) * lunc Canticum psalmi; vel, Psalmus caniici ,
efficitur. Quando aulem allerura boruni laudatio < * \
nibus duntaxat praenotaium fuerit, lunc vel bonum,
\ , '
quod in animo situm esl, per c Psalmum designa,
lur, vel morum boneslas, el in actionibus decenlia per < Canlicum insinualur.
Hymnue aulem vel laus si cum canlico jungalur,
, documenlo est, ue prius cogitationes de l)oo susci- , ^
pere aggrediamur, quam animum noslrum tanta l i - \ ,
bertale dignum reddamus : c Non cnim, inquit, , ,
c speciosa laus in ore peccatoris . Et peccatori \, c , \ (39)
dixil Deus : < Quare tu enarras justiiias meas"?
, c "
Idem nos docet c oratio cuin canlico, > videlicot,
; *
ut vitae rationes prius recte conformemus, ne quis
, \
segris et dissonus suis in aclionibus appareat, lunc- , (40)
que per oralionem ad Deum acccdamus. Quod s i - C \ , \
gniGcare, judicio meo, Dominue voluisse videtur illis .
qui dicebanl, c Domine, doce nos o r a r e " >,(quasi
oratio non io verbis, sed in vila recte institula con- , >
sistat) cum ait : < Si dimiserilis bominibus pec- ( , ' ,, c
cata eorum, dimillet et Paier coelesiis peccala ve , \
slra". >
.
At quando psalmo sola vox, < laudalionis,
" * , prafigUur, tum subjecta senlentia lcslimonium
quoddam conlinel ejus qui Dco laudaliones uflcrt: (41).
nam laudare Deum allerius non est, sed Laudatio, (42) , ' /, \ ,
inquil,i Davidis : > ut binc disoamus, nos lunc Dei , (43) '
laudandi jus et liberiaiem adepluros, si Davidi si- , \
miles evadamus.
( .
c Psalmus vero in bymnis ad alliorem ^
, 3
qucmdam stalura evebit; quem novit el divinus
, \ ',
Apostolus, ut lestalur ad Corinihios, cum ait se ,
jpsum modo spiritu psallere, modo mente . lgUur
, .
psalmodia commista cum mente, illud ipsum quod
| *
prius iradidimus declarai, videri nimirum id quod
(44), (45) Eccli. , 9.
(34)
(35)
(56)
(37)
(38)
(39)

" Psal.

XLIX,

16.

om. ed.
, ed.
add. ed.
oin. ed.
om. ed. Mox , ed.
, ed.

1 1

Luc. , 1.

" MaUh. v i , 14.

, 0

1 Cor. xiv, 15.

(40) ", ed.

(41) Forle .
(42) , ed.
(43) add. ed.
(44) , ed.
(45) . >.

497

INPSALMOS.

in aperto est, omniumque conspeclui expositum d i (46) . - gnius esse eo quod i n occulto latet, ut proinde canlicum per illam senlentiam signiiicetur.
, Psalmodia aulem quae solo spiritu perficitur excel/ ,
leatem sanctorum slatum demonslrat, quod sci . licet id quod Deo offertur, melius sit omtti
illo,quod nuncin rebus aspeclabiubus elucescit. Non
enim in canlicis quibusdam est psalmus, quae per
, ' c , \, .
, , , verba rerum subjcctarum vim explanent, scd < in
hyronis, > inquit, psalnius. Hoc vero, ut ego qui .
\ , \ dein arbitror, docct nos quid hymni nomine intel \ (47)
ligendum sit. Discimus enim, sublimeiu illain viiam,
* , \ et quae sursum sunt sapere, nostrumque organum
, , ' - ex coelestibus et supernis cogiiaiionibu& suspensum
habere, byninum Dei esse; vilam videlicet, non ver (48)
i , - borum cflicacia et splendore, sed eo quod his longe
, praslantius est, illustrem. Quando autem lintelle*
ctus vox ascribitur hymnis, consilium dari videtur,
ne rudes et imperili simus illorum verboruni, qujc
\
(49) \ ad Dei gloriam decantindam faciunl, ne forlossis
* improviso impclu ea quse divinam magnificentiam
minime decent, de illa concipiamus: cujusmodi est,
, \ exislimare iis qui secundum Deum vivunt, in hujus
, \ (50), vita; felicitaie reposiias esse retribuliones; ut et i l * \ lud, arbtfrari, Dei judicio, bonum et rcctum esse,
, quod humanis sensibus hujusmodi esse apparet;
\ - mullasque hiijus generis reperire iicet de Deo opi (51). \ niones ab insipienlibus receplas. Quaproptcr opus
\ , est et tibi inlelligenlia, ut de illo ea cognoscas, qtt
si ei altribuantur, nullam reprehensionem aflerent.
.
r

, , C
^ * ,
\ (52) , (53)

\ ,
. \ \ < > ,
, c , ,
xa\
clvai, ^ . \ (51) (55),
3 , \
, (56) , ,
,
(57) ) *. ' , \
, ,
* \
\ .
D

(46) , ed.
(47) Uuidam codd. .
m , ed.
^
49) om. ed.
50) Quidam codd. .
!) , ed.
V

Nam id quod vere ad laudem ipsius facil, majns esl

et abstrusius, quam ut ab humana natura rnveniri
qucat. At nobisid quod adeoaniabile et desiderabile
est, necognoscere quidem fas cst.quanlum oportet,
quippe quos necesse sil sequi ea quae nullo modo
sunl similia. Quod per laudalionem David intelligendum diximue, scilicet buic soli competere, ut
Dei laudes canat. Idem per < orationein > intelligendum judico, quando audimus, Oratio David, quasi necesse sit, vitam nostrain ad illius vitae normam
insliiuere, ut jus et libertatem orandi Deuro acquiramus. Idem sentiendum est de illa inscriplione:
< Oralio pauperis, cum anxius fuerit, et coram Domino efluderit precem suam.Opus enim nobis est
magno ad Deum ascensu, ut videre possimus, quibusegeamus; non enira desiderio verorum bonorum
aRlciemur, nisi nostram in his penuriam probe perspeclam babeamus. Fit autem oraiio vivida, valdeque intenditur et inflammalur, cum cognoscimus,
quorum indigi sumus; aflligimurque el angimur,
cura ea quae petimus, differunlur. Et sic cffunditur
deprecatio nostra, adhibitis potius oculorum lacrymie, quam verbis.
(52)
(53)
(54)
(55)
(56)
(57)

, ed.
, ed.
\ add. ed.
om. ed. aliquot cod.
, ed.
, ed.

499

S. GRIJGOIUINYSSENI

500

Ila interprelaberis et illud : c Oratio Moysi homini , c !

Dei, quasi non liceat aliler per oralioncm ad Dcum ) , ,
accedere, nisi quis ab boc mundo sese avocans, so , .
lius Dei bomo efficiatur.
'.

CAPIJT IV.

>
Atinscripiio, Pro his qui commulabuntur,> bunc
mihi videlur habcre sensum, solam divinam nalu- ,
ram omnis conversionis el mulalionis expcrtem es- \ \
(57*) , se; non enim est ad quod mulatione ulalur, cum in
universum non sit capax mali; ad id vero quod me- (58)

lius est, iransmulari nequeal; naro nullum bonum
(58*)
esl, propler quod in eam mutatio cadat: non cnim
reperitur ulliim bonum, ad quod transeal, melius \ , .
illo quod ipsa habet. Nos vero bomines in mulaiione , \ , '
et alleralione posiii, secundum utrumque per facul- , ,
tatem ei vim transmulalricem dcteriores el meliores , (59)
,, (60)
reddimur; deleriores, quando a communione bonorum excidimus; meliores rursum, qiiando ad id quod , (61)
inelius est per conversionem rediinus. Gum igilur . \ mulalione in malum inciderhmis, opus babeinus , ,
bona mulalione, ut ejus bencficio ad id quod melius
cst trausferamur : bocque manifestum fiLex verbis \
quui subjunguntur illis, c bis qui commulabun- >
tur. Non enim solum oratio nobis suadet, mutatio- c ,
nem necessario suscipicndam esse, scd el aliquo \ ,
modo inslruit, quomodu recte fiat, exemplis qui- , '
.
busdam mulalionem illain in melius demoustrans.

Sic vero verba inscriptionis habent : In finera,

;
pro iis qui immulabunlur, in liluli (scu columna?)
inscriptione, Oavidi in doclrina, cum sucecndit JMe- ,
sopoiamiam Syria?, el Syriain Sobae, ct convertit Joab, , \ , \ el percussit vallem Salinarum duodccim millia. > Ex , \
diciis enim manifestum esl oralione hac doctrinam
,
el consiliura quoddam comprehendi, cuin diciiur :
, \
c In liluli inscriplione, Davidi in docirinam. > Non , (62) c
enim doctrinse vocabulum adjeclum luissel, si finis . > ,
lotius bujus oralionis non essel docerc. lllud vero,
(65)
c in tiluli inscriplione, > indicat sermonem lntnc
(64)
meiDorias iiidelebilher impressum et insculplum cir-
cumferendum essc, ut niemorix animanioslrae quasi
,
columna sil; notae buic inscripta?,bonorum exempla.
, \ (65) ,
Uxc autcm suppedilat nobis forlitudo c i slrcnuitas > .
imperatoris summi exercilus Davidis, qoibus duplex
,
boslibus infertur clades; his quidem igne absumplis,
' ,
illis gladio sublatis. Syria qu;e inler duos fluvios sita
\ (66),
est, igne consumitur, el huic flniiima Syrorum na .
tio, similiier et vallis Salinarum vaslalur, inullis

niillibus irucidaiis. Yerum accurale bisloricam nar- \ (67) ,
rationem persequi velle, longum fortasse el super- \ -

(57*) , ed
(58) , cd.
58") , ed.
59) ", ed.
(60) , ed.
(61) ", cd.

(62)

"

(05)
(04)
(05)
(^6)
(07)

^ , ed.
] , ed.
. ed.
, od.
aliqui cottd.

cd.

501

IN PSXLMOS.

502

* ' fluum fuerit; quae enim utilitas inde ad nos redeai,

6 tolam rerum geslarum seriem discamus? Qua , , \
propter utilius esee arbitror, breviter explicare quid
/ '
nobis bistoricae narrationis involucro insinuetur, ut
;
haec c liiuli inscriplio > cedat in vitae nostra? in ,
structionem. Quid igilur dicere proposui? Totam
' ,
homtnum nalionem Syriam appellavit, divisitque
c >
in duas parles, quamlibet propriis notis discrimi . ;
, nans : altera enim Mesopotamia Syrias appellatur,
, altera Syria Sobaa; succendilur et hacc ct illa :
postea reversione summi imperaloris vallis Salina (68) * ,
* (69) , rum morte mulctatur, duodecim millibus inter * (70) \ , \ . emptis. lnlelligamus ergo duplicem esse Syri
formam : nonnulli enira fluviorum cursibus in or\
bcm circumdati sunt, et hi non sunt alii, quam
,
, ^ quos passiones animique pertui baliones undique
.
circumfliiunt; alii subjecti sunt Sobae, quo nomine
(71) (5 significatur adversariae potestalis lyrannis et vio" \ *
lenla dominatio Ergo nobis haec prima via ad mu. 01 ,
tationem in melius fuerit, si igne expurganle et

luslranle duplicem hanc malitiae naiionem abolea
miis : quemadmedum enim virtus vita el ralione

signatur, sic et malilia in bis duabus inessc cer, \
nitur; et vita quidem nullis legibus astricta, quae
\
passionum impeiu, et quasi fluctu undique animum
, \ comprebendit, et quodammodo in circuiiu inclu * \ ,
dil, Syria media inter fluvios d i c i t i i r ; illa vero

perversis et perniciosis dogmatibus et persuasioni, ,
bus principi hujus mundi addicta, Syria Sobae ap Q pellatur : quibus doclrina et ralione ad illustrationem el expurgaiioncm apta consumplis, restat ut
(72) \ ,
sicrilis et salsuginosa terra quae nihil est aliud,
\ ,
quara adversariorum exereitus, virtute et gladio
,
suromi imperaloris conficiatur : non enim viclo
riam ab boslibus reporiabimus, nisi princeps
, exercitus manuin exlendal; inlernecionera autem
(73) .
boslium sequitur certo ordine pax; et haec est v i
ctoriae serics, ad quam Scriptura respiciens ira \ ' primit, quasi in columna, in meinoria Roslra com*\ (74),
memoraiionem de mulaiione, dum exempiis ex
hisloria adduclis ostendit, quomodo a perturbalto, nibus expediri ct liberari possimus. Magis porro
^ (75).
innotescet nobis disciplina de mulaiione, si audia*
imis alios inlerpretes, quorum ille quidem, c Pro
, (76) - D floribus, > alius, c Pro liliis > vertit, loco ejus quod
, , > < esl, < Pro bis, qui coiumulabuntur: t lunc enim
, \ flos prodit, cum biems in ver mutalur, quod eigni (77).
ficat transitioneni a malhia ad vitara ex virtule
. "
actam. At lilii aspecius raonet, ad quid oportcat
' .
mutalionem fieri : eum enim, qui roulatione splen"
didus effectus est, liquel ex atro et tenebricoso ad
, * '
niveam forraam iransmulatum esse. In omni igitur
, \ inscriptione quae habet,^ c Pro bis qui coramuta \ buntur, boc quasi documenium accipiendum ar
, -

( 6 8 ) om. ed.
(VJ) om. ed.
(70) , ed.
(71) , ed.
(72) , cd.

73)
U)
75)
(76)
(77)

, ed.
, ed.
*, r d .
, ed.
, ed.

603

S. CREGORII NYSSEM

504

bilror scmper oportere,per curam viue eniti ad ^ . , fj c

mutalionem in melius.
, , /78) \
.
CAPUT .

' .

Inscriptio Pro occultis, > rectam nobis diligentiam et accuralionem circa Deum cognoscendum
proponit. Cum eniin exlremus animae casus sit,
falsa et aberrans de Deo persuasio:(nain quid ulilitaiis ex ullo bono capiat is qui ipsura bonum non
liabet?) idcirco lanquam lucernani quamdam proponil libi inscriptio raiionem indagatricem arcanorum, quibus Dei cognilio involuta est, cujus caput
ct sumnia est fides in Filium; dicil enim inscriptio,
c Pro occuliis Filii, nam vere occultum est ens
illud, et nec cogilationi nec aspeciui pervium, utpoie ooinera cognoscendi vim et facultalem longe
excedeus, cui qui per fidcm appropinquat, is vere
ad victori fineni processit. Raiio ejus inscrtplionis, Pro ea quae haeredilaiem conscquitur, manifesta est. Prophela enim pro anima, qna? ha?reditate propria excidit, quando praeceptum Dei transgressai sol occubuit, banc ad Deum precalionera
fundit, ut mane ilerum tenebras deponat, et dulcem
illam vocera audire mereaiur : c Yenile, benedicti
Pairis roei, percipite paralum vobis regnum a consliiuiione inundi

' ,
.
\ (
(79) , ;),
>

, .
\ (80) ,
. (81)
, \ , \
,
,
. c > ,
.
,
,
, ^
, \ ,
t ,
,
,

Nec aberraveril qois a veritate, si eumdem sensuut

eubjeclum dicat i l l i , quae est, Pro susceplione mal u t i n a . ln Scriplura euim communi consueludine vocatur aurora c matutinum:est autem aurora
tcmpus nocli ol diei conterminum, quo illa quidem
desinit, baec incipit. Cum vero Scriplura seepe per
lcnebras, quasi per legumenlum quoddam, malitiam
significet, fit, ut quando nobis divina ope adjutis,
vila secundum virtutem institula exoritur, tunc ad
vicioriam perveniamus, deponentes opera tenebravum, et, ui in die, boneste ambulantes, > ut loquitur
Aposlolus

, \ c
, > \ , .
c
. ,
, * ,
.
,
*
, (82),
, \ , '.

31

\ c
Noji longc a jain explicatis abit ralio c Octavae. >
Oinnis enim cura quam vilavirlutis cullrix suscipit, .
ad ruturum ssBCulum respicit, cujus principium > . (85)
, ,
Oetava dicUur , succedens sensibili huic tempori,
. (84)
quod septenario numero absolvitur. Monet igitur
c > ,
inscriptio, c Pro Octava, ne oculos ad pra?sentcin
, .
lcmporis slalum conjiciamus, sed ut ad Ociavam
" ( ,
respiciamus. Nam quando fluxus bic et mutabilis
, , \ slalus lemporis desicrit, in quo aliud nascilur,
, 4
atiud corrumpilur, nequc amplius opus fuerit, ut
,
quxdam nasc&nlur, quaedam dissolvanlur, sperata
a i

Maiib. xxv, 41.

" Psal. xxi, 1,

(78) Oinnia ad om. ed.

(70) , cd.
(80)

OIII.

ed.

(81) . ed.

" Rom. x m , 13.

(82) , cd.
"(83) . cd.
(84) . ed.

605

506

IN PSALMOS.

\
,
\ ,
, , \
, ,
, i > .
, ,
, c >
,
.

resurrectione corporuraque reparatione in aliam

quamdam vltse condilionem naluram nostram Iransmutante, sublata penitus onini aciione, quae ad ortum vel interitum speclai; lunc omnino eliam seplimana ista, tempus dimeliens el circumsoribens,
iinielur, succedetque Octava illa, quae cst s.eculum
futurum, lota unico die coroprehensa, ut et prophetarum quispiam lestatur, qui vitara, quam speramus, c magnum d i e m > nominavit, cum non iste
sol visibilie diem illum illustralurus sii, sed vera
illa l u x , Sol justitiae, qui c Oricns" aPropheta
appellalur, eo quod ab occasu nunquam occuhetur.

\ f . , , ,
.
^ , (85)
\ , , \
,
.
\ (86) , \
^ ,
\ .
;

\ (87) fj
. *
,
, \ (88) ,
\ . (89)
, (90)
(91) , . >
, ^
, ", , ,
\ , ( 9 ) , '
(92/ , *
\ (95), *
^ \ .
( )
.
,
. , (94)
. \ \
, >
, -

Idera sensus subjectus est illis inscriptionibus,

quae babent : < Pro torcularibus. > Torcular enim
officina est vini, in qua contrilis uvis fit vinum :
sed si quidem ex putrefaclis aut acerbis botris v i num exprimalur, evauidum et ad potum ineplum
confeslim efticitur, et graveolenle quadam, aceiosaque qualilate inficilur. Est cum et alio corruptionis
modo ip vermes commulatur. Quod si torcularibus
pulcher et maturus inferatur botrus, dulce et suaveolens vinum ex uvis distillabit; quodque ipsa
temporis diuturnitate nuillum ad bonitatem gralumque odorem proficiat. Quid igilur nigma boc
et abditum botri arcanum nos quam niaxime cu*
rare monet? videlicct, ut penus humanae mentis
omni copiarum genere abundet, in qua omnis vitac
apparatus nobis recondilur. Sed tum demum boiroruin nalura perspicua nobis erit, si cognoscarnus quoque palmiies, eamque quae el botros ct
palmiles continel, vitem. Quae quideni plana iiunl
ex sermone Domini, cum a i t " : cEgo sum vitis, vos
palmites. Si enira vere in ipso radicati fruclum
ferimus, crescimusque, ul ail Aposiolus", intelligemus ex pradictis, a nobis qui in ipso crcali sumus, et qui sine ipso digni non censeniur, quos
alens ille ros contingat, botrum operum exigi, neque ira acescentem, et acerbe constringentem, neque voluptate quadam, velut putrefaclione, corruptum et dissolutura. In torculari enim cujusque
animae (lorcularvero est conscienlia) boirus opcrum
vinum nobis in futuram vilam reponel; nam oninino necessarium est quemiibet propriis laboribus
repleri, qualescunque demum illi fuerint. Itaque
beati sunt illi coloni, quorum vinum, dum bibilur,
cor laetifical : miserandi e contrario, dignique lacrymis, quorum vinum juxla Mosis dictura, c fel et
ira draconum 1 eflicitur, commutatura in venenum
lelale, et ex Sodomitica ?inea perdilionem afferens.
Cum igitur oculos ad Octavara reflexeris, me-

Joel. , 11.
52, 55.

Zach. \ , 12.

, e

Joan. xv, 5.

85) quidam codd.

86) , ed. quidam codd.
87) ad om. ed.
(88) ] ' , ed.
(99) . ed.
(90) oni. ed.

38

" Epbes. , 17; Coloss. n , 7.

(91) T l o m . ed.
(9) ", cd.
(92) ' ora. ed.
(93) , ed.
(94) om. ed.

* Deul. x x m ,

507

S. liREGORIl NYSSENl

508

menio, inquit, lorcularium, ut tibi per bonorum .

operum muUiludinem vino oplimo et odoralo lor . ,
cularia redundeiil, ut monet Salomon in Pro, , , verbiis .
^ & ,
, (95).
39

CAPUT .

Inscriplio, Pro Maeleth", clarius rcddita ab

illis qui eam Graeco vocabulo expresserunt, alacritaiem quamdam addit illis qui in sladio virtutuni
deccrlant, dum quis sit ccrtaminum finis ostendit,
clioros et saliationes, et jucunditates vicloribus
proposiias asseverans. In banc eniin senteniiam
diclioncm illam interpretaiam invenimus; nam
diciio Maelclb idein est, quod < per chorum seu
saltalionem, > cujusmodi videlicet ex bistoriarum
nionumcnlis oxsiitisse novimus post Davidis vicloriam, quando ab illo adbuc adolescenle, singulan
in ccriamine Golialh prostralo, juvenculae per
clioros eflusae, labores illius in pugna illa suscepios celebrarunl". Pari ratione omnem victoriam
ab bosiibus sudore et labore reporlalam , docel
inscriptio c Pro Maelelh, > laelilia el cboris excipi,
cum umnis crealura ralionis parliceps scipsam,
quasi in chori concentu , victoribus accommodet
cl aiiemperel. Tempus enim fuil, quo unus erat
chorus crealura ralionalis, in unum cbori coryphaeum inlentus, seseque explicans et revolvens ad
illam , quae inde subminislrabatur, victoriae per
praeceplum relala?, barnioniam et consonanliam.
Poslquam auteittorlus peccali divinum illum chori
concentuin dissolvii, pedibusque prirnorum parentnm, qui inler angclicas potcstaies degebant, lubrica deccplionis ralione subslrala, ruinam effecit,
unde bomo ab illa cum angelis socieiale avulsus
csl, casu connexionem dissolvenle, imillis^sudoribus et laboribus lapso bomini opus est, ui eum qui
sibi jam prostraio incumbit, debellcl et evertat,
rcmque foriiler gcrat, rccepturus muneris loco d i vinos cboros ob vicioriam ab adversario reporlalam. Quando igilur audieris inscriptioiieni, quae
illas voces, c Pro Maelcib, adjungK illis, ln
iinem, > tunc noveris tibi velul per seuigma consilium dari, ne suecumbas in tenlatioiuun cnnflictibus, scd ut in finem viclorias respieias, qui est
angclicis cboris anuumerari ; tuainque aniinam
teiilalionum impressione expurgari cogilcs, quod
el Lazaro accidisse ex ipso Domino didicimus, qui
cuin pcr paiicnliam calainilalum toto vita* curriculo sese ilkesum casusque experlem conservasset,
* Prov. , 10.
(95)
(96)
(97)
(98)
(99)

Psal. L I I , 1.

.
.^, e I .
add. cd.
, ed.
(, ed.

41

>
(96)
, ^
,
; (97) \

(98),
. >
. \ \
,
, (99)

* , \
, \

, ,
, . , ,
\ (I)
(2) .
(3)
, \ \
, , , ,
,
(4) *
\ ,

\ , ,
.
"
, c > , ,
,
' .
\
. |
\ ;
.
'
. ,

I Reg. xvn, 22 sqq.

q\

(
('^
(5)
(4)

, ed.
. r d .
'. cd.
, ed.

1N PSALMOS.

510

(5), \
, .
> , \, ,
\ ." > \
, , \ 6
,
(6)
. ,
,
, ,
, , \ (7)
. ,
,
, \ (8)
.

labernaculo carnis ejus a morte dissoluto, superatoque in boc conflictu adversario, slatim inlcr angelos receplus est. < Faclum eet enim, > inquit, c ut
morereiur mendicus, et deporlarelur ab angelis".
Videlicet baec cum angelis cborea, nibil est aliud
quam cum angelis profeclio, sinusque patriarchae,
qui Lazarum cxcipit, ne ipsc quideni extra jucundam banc sympboniam situs est. Nam si quis cum
sinum audit, velut vaslain quamdam pelagi lalitudinem, bonorum onmium pleniludinem per palriarcham significalam velit, is nequaquani aberraverit;
in qua bonoruin abundantia Lazarus quoque collocalur. Nam quod in hujus generis certaminibus
elucescit, nullius proprium est, sed lit omnium
commune bonuro, omnium, inquam, qui per eam^ dem virtutem ad aequale bonum conlenduni.

At insrriplio quae sic habet: c Exilus Ubernacu > c , \

l i , et illa, c Pro dedicalione doinus David, vici, c , >
\ - nitatem quamdam non modo posilione et ordine,
scd et scnsu babenl. Illa enim est in vicesimo ociavo,
. \ ,
. ' , hxc in sequenli psalmo. ln ulroquc aulem ad verbum ita est concepla inscriplio. In priori quidem :
\
, > c Psalmus David, exitus tabernaculi. > In proxime
scqucnli hoc modo : tPsalinus cantici. dedicationis
,
doinus David. > Nisi enim ex sensibili boc laber .
naculo egrediamur, vera nostra domus non dcdi, .
, (0) \ - caiur. Quod vero bis insinuatur, ejusmodi quiddam
, cst : 1)U33 iu burnana nalura considerari possunt
vilse, allera carnalis et corpori addicta, quae per
, \ (10)
, C sensus operalur; altcra spirilualis et immaterialis,
. '*
quae in vivendi gcncre a corporeis vebus sejuncto,
. \
el sub solam inlelligentiam cadente consistit, tteri , .
que non polest, ut haec duo vitae geuera mulua
comuumione junganlur. Nam studium, quod uni
, (11) .
impcmlilur, allerum e medio lollit : si igilur ani
mam noslram Dei babitacuhim etficcre velimus,
- oporlet, ut carne egrediamur ex camali taberna, )- culo.Aliterenim lieri nequit, ut domtis noslra dedi .
cetur ab illo, qui nos per suam inhabitationem dedicat, nisi exitus ex labernaculo pcr aversienem et
fngara viUe corporis jucundilatibus dediloe, legiiime institualur.
c , (12)
, ,
),
, .

Psalmus c Exstaseos, > qui post dcdicalionem

subjungilur, cui ba;c inscripiio est praefixa, In
finem psalmus David cxstasis* , > consonat iis q u *
jani praemissa sunt, monens ul ab illis absistatnus,
quorum coujunclio periculi plena ost.

, , >

. ,
( , ),

Quibus vcro praponUur illud : !n renicmoral i o n e m " ; illi compendiariam quamdam doclrinam
salulis noslrac procurandae tradunt. Naui cum Iransgrcssio divini praecepli bominibus viam ad intcrilum aperuerit (non enim pcriissemus, si prxceplum

L u c . xvi, 22.

(5)
(fi)
(7)
(1)

Psal. xxx, 1.

, ed.
ora. ed.
om. ed.
om. ed.

* Psal. xxxvii, 1;

LXIX,

1.

(0) , ed.
() , ed.
() add. cd.
(I2j , cd.

512

S. GREGORII NYSSENI

511

memoria relinuissemus),ob id quasi remedium de-

pellentli morbum oblivionis, proponitur nobis prae- , ,
.
cepti recordatio, idque in duobus psalmis.
,
Coofessionis voce, cum psalmo praeponilur , haec

docemur: Gum secundum Scriplurae consueludinem
, ,
duplex sil significalio confessionis :modo enim pec ,
catoruoi, quae admisinuis, prolalionem modo gra *
tiarum actionem signilicat: hic utroque significalu
' . "
ad vilam ex virtule agendam manuducimur; prola \
tio enim peccatorum separat nos et abdnctl a mal i s , studiumque prompie agendi gralias, augel , /
(13)
eliam gratlam et benevoleuliain bcnefactoris erga
\ .
illos qui beneflcia memori et grala mente recipiunt.
Psalmug igitur cui litulus, < In confessioncm, t > ,
,
hunc in modum proposilus est, ut si peccati mer --r
1 r~w>
-
moria le angat, pcenilentiae expialionem libi sua (14) .

,
deal; quod si ad id quod melius esl, vita tendat et
proflciat, stabile tibi firmumque per gratiarum
.
actionem ad Deum tam sanctum propositum efficiat.
4 e

c Tituli > seu c columnas inscriptio, ct illud :

Ne corrumpas : > sive conjunclim, sive separalini aliquibus psalinis inscribanlur, consilium conlinent seclandai longanimitatis; illud enim : Ne
corrumpas, > Davidis vox est, probibenlis armigerum, ne Irucidet Saulem.

" , > \ ,
' , \
(15), \
. c
, > ,
(10) .

< ,
At c tituli seu < columnae inscriptio, bortatur

bujusmodi vocem, in memoria, velut in columna
incidendam essc, ut et in limilibus rebus, si quis , \
, ^
casus ad ultionem ejus qui nos conlrislavit, excitet, cogilalione mandatum illud Ciedem velans , relegamus, eoque ad palientiam et longaniimtatem

impctum animi defleciamus. Accuraliorem aulem , \ \ (17)
borum omnium explicationem institueraiis lunc
. \
cum ad rcliquarum inscriptionum consideraiionem (18) ,
redierinius.
.
CAPUT V I I .

'.

Dispiciendum enim nunc est, quam notionem vox

Alleluia > subjecum habeal; quaa multis psalmis
loco inscriptionis praeponilur. Esligitur < Alleluia i
mystica cobortatio, ad laudes Dei dccanlandas auditorem excitans, ul proinde idem sit ejus signiflcalum, quod Laudate Dominum. iNam ubi in Scri- Q
plura hsec vox babelur : c Laudale Dominum,i ibi
Hebraice per c Alleluia > ideoi exprimitur: nisi forte
verbum hoc niagis supcrnsc illius psalmodiac vim
nianifeslat, indicans illam esse laudem Dei. Yarie
enini apud Hebraeos quosdam ex diversis vocabulis,
ct ipsum ia, > ipsumque c allelu, > laudem significanl. Neque mireris si is, qui reclus casus dicitur,
bujusmodi sit in hoc vocabulo; non enim morc no4 e

1 1

PSAI. XCIX,

(13)
(14)
(15)
(16)

1.

4 e

\ ,
, ,
." ,
, , (19) ,

,
, > c >
/
(20;
,
.

-

Psal. cx, cxi, eic.

add.ed.
om. ed.
, cd.
add. ed.

(17)
(18)
(19)
(20)

\ \] , ed.
ed.
, ed.
, ed.

514

IN PSALMOS.

* irspl \ (21) slro formanlur apud Hebraos nomina; sed diver , > (22) c ' > . \ sam a noslra ralionem ct iiguram habent proferendi
voces. Nam et prophetae no*nen nos quidem ad Gra>
, cam ralionem efformantes, c Heliam > appellamus:
. * At proprictas linguse Hebraicoe in casu reclo Heliu
\ , dicit; ita igitur et in proposito, quando laudem
' ' recto casu significare vuit, ponit Hebrseomm l i n . gua,'c alleluia. > Cum auiem laus ad Deum rcla , tionem habeat, illudque c ia, sit unum ex nomi , c > . ' nibus, qua3 Dei naturam declaranl, totuin simul
c alleluia, > laus Dei per inlerpretalionem reddi
. \ , (25) tur. Quando ilaque vox hxc alicui psalmo prav
scripta est, cogifarc oportet, i d quod subdilur, ad
' ,
(24) > . Dei laudalioriem et praedicaiionem ducere. Quibus
inscriptionibus multi ex postremis polissimum
(2) ,
< psalmis hujus libri iiisigniuntur; ex quibus intellighnus, horum qui jam ad perfectionis culmen
, >
" 0 - ascenderunt inque pracedenlibus psalmorum par , , tibus, secundum explicationem de illis tradilam,
- expurgati sunt, muuus esse, Deum laudibus pro (26) . \ sequi, et in bis versari, in quibus etiam angeio \ rum natura versari creditur. Neque enim comperlum nobis est aliam illorum esse occtipalionem,
, ' ,
* quam laudare Deum. Neque ab illis quoque, qui
, vitam ad virtutis normam exigere student, aliud
agitnr, quam ut vitam suam efliciant quasi pcren '
\ nem Dci laudem. Cum ergo, qui > alleluiainscriplum
babenl, om.nes propemodum in ultima Psalmorura
, \
seciione reperiautur, perspicue intelligitur, postre. 1

(27), , ^ mam Psalmorum seclionem superiorem esse omni

* , excelsa per Psalmos ascensione, ulpote in qua
.
rnaximam partem Dei laus continelur, vel cohor ol talio ad concelebrandas divini Numinis laudes.
, (28), * .
,
, .
'.
(29) ,
, .
' ,
, ,

. - ^
. '
(50) , '
\ ' \ ' ,
, (5 .
\
\, \ (51)
\, \,
(21)
(22)
(23)
(24)
125)
[26)

, ed.
\ , ed.
", ed.
, ed.
, . ed.
', ed.

CAPUT
Superest, ut quoad vires ferunt, rationera illorum disquiramus, qui inscriplione carent; qiue
vero bac in parte afferemus, judicio lectorum commitlimus, ut vel nosira probent el recipiant, vel
ad majora excogitanda industriam suam convertanl. Hanc ergo in psalmie, inscriplione carentibus, differenliam reperimus, quia nonnullis loco
inscriptioitis est ipsa totius psalroi senlentia , quibus et apud nos, et apud Hebrseos comroune est,
ut alia inscriptione quae sequunlur, non insigniantur, quam ipso, qui verbis psalmi subjicilur,
sensu. Aliis autem prafigunlur inscriptiones, sed
ecclesiaslicae et myeticae, mysieriiqne, quod ad
nostre pietaiis disciplinara pertinct, sigoifica(27)
(28)
(29)
(30)
(51)

om. ed.
, cd.
om. aliquol cudd*
, ed.
Hpiv.ed.

515

S. GREGORU NYSSENI

510

Irices, sed apud Hebrxos non s m t , convenienter '

videlicel illi in Evangclio adversus ipsos accusa, c " ,
tioni : c Quoniam legem lulerunl, u l si quis confi , . "
lcaturGhrislum, exlra synagogam fial* . > Quascun ,
que igilur inscripiiones ipsi animadverterunt conti , .
neicdeinonstraiionem quamdam mystcrii Dominici,
'
illas repudiannU. Qua de causa accurale ctiam

verba, quae leclioni inscriptionis eeclesiasticae prae \ (52), '
iixa sunl, monent, et conlra illos notant, liujus.
modi psalmos apud Hebrxos inscriptionibus ca , '
rere. Hunc in modum exposiio Psalinorum discri .
minc, qul inscriptione non pra_Miotantur, tempus cxigere videtur, ul id quod asserinius, ipsis psalmorum
verbis contirnienius.

Ergo primus omnium psalmus inscriplione opus

;
non babuit; nam quis sil finis eorum, quae in illo
.
dicunlur, manifestum est lecloribus. Est namque
, velul inlroductio ad pbilosopbiam spiritualem, sua- \, ,
\ , \
dens u l a malo recedamus, ct ad bonura acceda .
mus, el ut pro viribus ad similitudincm Dei conten7

damus.
1

,
Postquam autem in ipso bealiludinis principio
, ,
monili sumus, ut ab impielale desislamus, binc ut
,
ab ea liberemur, proferl nobis insonaique secundus

psalmus evangelicum mysterium, ut proinde primus
*
psalmus sil quodammodo inseriplio secundi. Expo (35)
nit cnim nalivilalem secundum carnem ejus, qui bo ' ( \
die propter nos natus esl (uam illud liodie > pars
temporis est),qui semper ex Patrc, el in Palre F i - ^ t *), \ \ \
\ . \
lius est, el Deus. Simulque explicat regnuro et
imperium in eos qui sub imperio anlea non erant, , , (34)
,
qui ca de causa, quod Deo non servirent, genlibus
,
aimumerabaniur, sui juris et exleges, vel polius
, ' ^ '
iniqui, eo quod divinam legem non reciperenl, aed
jugum a se abjicerent : juguni aulem vocat prac- .
ceptutn.
, \ \
His aulem in regnum quoque, quod oinnibus supereminet, ascitis, fiunt illi qui olitn sine Domino , ,
(35)
vivebant, hajredes Dei per fidem in illum qui hodie
* , '
genilus est, el qui rex super illos conslilulus eet,
\ \
qni et ipsi renati et regcs facli sunt, in quibus virga
. ' , ,
fcrrea, boc est, immutabtlis illa potentia, id quod
,
terreslre et luleum erat conterens, in incorruplam
naturam eos Iranstulit, simulque docuii, in fiducia D ,
\ ' (56) .
erga Deum beatiludinem sitam essc. Cum igitur
, ,
haec, quam exposui, sit psalmi sentcnlia, integrum
est cuilibel, qui voluerit, ex ipsis divinis verbis Ot*
,
probare opinionem et explanationem ftostram, num
' (37).
ea quse diximus, divinitus inspiratis vocibus qua drent. Reliqui psalmi inscriptionibus carenles, juxla
ea quae supra tradidimus, Synagogae quidem He- , ,
, . -
braeorum, non Ecclesiae Dei tales sunt. In omnibus
,
enim reperire est inscriplionem aliquam, quam Ju4 7

Joan. , 22.

(32) , cd.
'(33) , ed.
(34)

cd.

(35) , ed.
(36) , ed.
7) , cd.

517

518

PSALMOS.

- dseus non recipit ob pietatis quae in ea latet ralioncm, quara propter infldelitatem ipsi rcpudiant.
, \ . \
Hujusmodi psalmi in universum sunt duodccim,
, ,
ul summalim numerum dicam, quo et accuraiius,
, ' (58) quse ad singulos pertinent, explicenlur, simulque
\ ,
cujuslibel ordo el disposilio innolescat), nempe,
*
iricesimus secundus, el quadragesimus secundus.
, \ . \ (39)
Posl bos septuagesimus , et lerlius ab isto. Poslea
\ , ' ,
nonagesitnus, deinde secundus ab boc usque ad
. (40)
scxtum. Rursus oclaviis, el ultimus inter illos qui
, \ , \ (41)
inscriplione carenl, cenlesimus terlius. Haac igitur
\ (42),
est series psalmorum, qui apud Hebrieos nullis i i i \ . '
scriplionibus insigniunlur. Causani cur non reci .
piant islas inscripiiones aliam non arbilror essc,
'
quam
eam quae
supra a nie adducla esl. Sed clarior
,

"
"
" - 4
'

. ' el dilucidior hujus rei demonslratio eril, si paucis

quosdam psalmos inscriptionis expertcs, quasi in
(43), Ot'
transcursu inspiciamus, ul reprebensio ot accusa (44),
tio, quam in perfidos et insipienles Judaeos insti
luiiuus, ex l|)sa verborum et sententiarum conside (45) .
ratione confirmetur, fidemque sibi conciliet.
Venienli igilur ex coelo in terram jubet psalraus
\
applauderebis verbis: < Exsultate, jusli iu Doniino, >
, , c ',
et applaudile, tanquam universitatis bujus modera ,), > (4*),
,
tori, qui cx nihilo omnequodest, ad csse eduxit, ei
(46;
omnia in suo esse conserval, cujus praeceplum cst
.
rerum substanlia. Hxceniin noiio subjicilur divinis
, c \ (7),
illisverbis: < Ipsedixitct facla sunt,ipse mandavit et
.
crcata sunt. Hic bcaiam facilgentem, quse noniine
- Q ipsius nitilur, nos per genlem intelligens, quibus
vov, , \
spes salulis in nomine Cbrisli posiia, quique cuin
, credidinius, a Cbristonomen accepimus. c Quoniam
. < " ,
dc coelo respexit Dominus, ut videat omnes filios
, bominum , de praSparalo babilaculosuo* . > Piaepa (48). >
ratiim ejus babitaculum, quodque semper est, Pa \ , ,
trem appellavil, cujus essesemper est; quippe qui
, ,
ex nullo sii genitus, scd semper praeparatum est
\ ,
hoc habilaculum; neque aberrabimus, si credamus
(49) - eum ex Hlo praeparalo babitaculo dcscendenlem,
, , filiis bominum aggregalum esse, factum bominis
, c
Filium, eo quod nobis certo persuasum s i t , ipsum
(50).
essequi finxit sigillatim corda ipsorum. > Si eniin
, - ipsius Ogmenlum est bumaua naiura, merito quoe ; " *
rat quis. Quid no.vi boc myslerio discamus ? lllud
' oi . D videlicet, Dominum naltirse in propria venisse, ct
, .
ab Hebraeis receptum non esse. Quocirca inscriplio
" , t
illis nulla, u l nec sol i l l i , qui nibil videt. Unde
> , \ (51)
cursum legis secuudum carnem , quem fallacem
( ' ), equura nominat, et omnem illam corporalem man
datorum intelligentiam, quae fortassis fueril ille g i 1

Psal. , 1 sqq.

(38) ' om. cd.

(39) um. ed.
(40) add. ed.
(41) O o m . ed.
(42, ed.
(43) , ed.
(44) , cd.
(45) om. cd.

45*) , ed.
|46) , ed.
'47J , ed.
48) om. ed.
>9) add. ed.
[50) , ed.
[51) quidam codd.

20
S. GREGOl H NYSSENI

gas, nihil ad salulem conferre judicamus ; prout et,

, \
ipse Psalmorum scriplor talia aenigmaie quodam
Iradueit, cum ait : Fallax equus ad salulem, et . > \ 0
;
gigas non salvabitur in muUimdine virlutis suae.
Respicienles vero in eum, qui liberat a morte ani- ( , (52) t \
mas noslras pcr coeleslem cibum, (quemadmodiifn \ , (55)
Propheta dicit : < Oculi Domini super meluenles \ , (
eum, el in eis qui sperant super misericordia ejus, , \ ) ,
, c ,
ut liberel a morle anioiag eorum, et alat eos in

. \, ,
fame>) illud proferiimis, * Anima nostra sustinebit
Dominum, qui ex coelis nos intuelur, > el : Fiat, , ' ,
Domine, misericordia tua super nos, quemadmo- . >
519

dum speravimus in le. >

Propter haec repudiat Judaeus psalmi illius i n scriptionera. Rursus ob eamdem rationem psalmus
quadragesimussecundus apud Ilebraos inscriptione
non prsenolalur. Oslendil, arbitror, ipsa verborum
psalmi series, mysterii inpsalmo boc explicati, eos,
qui sectae Judaica? addicli sunt, capacesnon esse,
Coborlaiur namque, ut renovala juventute imrocamus ad altare. Sed Judaeum nulla bujus rei cura
langil. Non enim renovari sese patitur myslerio salutis per supernam regenerationem.

.
\
, , , ,

.
, .
. (54).

lnscriptio psalmi septuagcsimi, quse in edilione

Ecclesiae sic babet: Pro filiis Jonadab, el priorum
> , caplivorum, ab Hebrais omnino praeterita est. Cu- , \ , >
jus causa clare liquet. Nam cum in bis tam perspi- .
cua sint de Domino noslro oracula, coarguilur Ju (55),
daeorum perfidia et incredulitas, ulpolc qui nolint
,
tam manifeslam de mysterio boc doclrinam reci- ,
pere. Quemadmodum enini illi qui oculis laborant, . "
vel affectione illa tencntur, quae aquai metus dicitur, , (55)
neque solaris radii accessionein, nequc conspeclum
, (57)
aqua3 tolerare possunt, sed trcmulis superciliis, illi , 6
quidem male affecli uculos a radiis; illi vero, qui (58),
aquam meluunt, ab aquce inluitu avertunt : pari
,
inodo el Juda?orum iniprobitas silentio verilalem re- ,
prolal, eo quod divinae pradicalionis gloriain confi- . ,
leri nolit. Licel ptfrro ex ipsa psalmi serie propbe- (59)
tiae illius arcana cognoscere. Dicil eniro in psalmo ,
sepluagesimo, cujus inscriptio esl : c De prioribus . \ (60)
captivts, > tanquam ex persona caplivorum, cum alia .
quaedam supplicantis orationi consenlanea, turn i l - ,
lud : Eripe me de manu peccatoris, de manu con- i ,
Ira legem agentis et iniqui. Quibus verbis designat ,
illum, qui vitam noslram in captivitatem redegit. , \ sequenlibus verbis, posl mullas ad consolatio- , nem accommodaias voces, reditum ex caplivitate *
describit,cum a i t : Quantas oslendisti mibi Iribula- (61). \
liones, muitaset malas, etconversus vivificasii me,
,
ct de abyssis lerre iterum reduxisti me, lnuUiplicasti

magniflcentiam tuam supe&me, et conversus con ; ,
iolatus es me. > Clarius vero ex magni Pauli doclrina , >;
(52)
53)
54)
55)
56)

" om. ed.

add. ed.
quidam eodd.
add. ed.
01 om. ed.

(57) om. ed.

(58) quidaracodd.
59) , ed.
(60) om. cd.
(61) , ed.

IN PSALMOS.

522

, , cognoscemus, quomodo e i abyssis reducatur, qui

' , \ - pondere peccati in profundurn detracius esi, de quo
. > inquit : Ne dicas in corde tuo : Quis ascendct in
, coelum ? quod est Christum deducere. Aut quis de scendet in abyssum ? Hoc est Cbrisium a morluis

r e v o c a r e > Unde enim introivit in mundum mors,
. \ inde iterum ejecta est. Per hominem intravit, pcr
, hominem eiiam ejicilur. Primus horoo adiium
; . - morti patefecil; per secnndum vila reducilur, cujus
; , ingressus aboliiionem mortis elBcit. Propter boc iu
abyssum mortis descendit per passionem, ul secum
. "
ad superna reduccret eum qui in profundurn cor , \ .
ruerat.
, . ) ,
. ,
, , '
.

Hnec accuratc magnus Apostolus patefccit, ut et

alia muha, et preter caetera illud : c Quemadmoduni
, \ ,
in Adam oinnes morimur, sic in Cbrislo onmes
\ \ " ' Quocircacum in$criplio,i Procap - vivificamur
(62). > ' livis, clara voce annuuiiel Domini nosiri in carne
oeconomiam et dispensationem, aures obturant Ju (65)
, daei, inscriptionemque rejiciunl.
, \ (64).
Sic in nonagesimo psalmo eamdem rcpereris cau
(65) eam, videlicet inscriptionem divinaa apparilionis
. Christi in carne significatricein. Apud nos cnini
, > ^nediclus psalmus iia Habel : c Laus cantici. Nani
. . omnis laus ad Deum rofertur. A i Hebrxi laiidem
, C feticent, Doininumque laudantibus silenlium impe . (66) - rant. Eienim et pueros in tenaplo Oominiim ob bfcnelicia laudanies, cohibere conanlur, proul Evan \
, gelium de hac illortim insipienlia, velut in coluhi
. na incisa, tesiiflcatur . Superfluuto vero fortassis
, fueril, si ipsa laudis caniici bujus verba, per con , , - sideraiionem singulorum, ostendcre coner ad
Dominum spectare, cum ipsa descriprionis diclio

el
oralio planius el clarius hunc sensum reprse .
senlel.
61

" \" ,
> ,
{ . e\v * ,
, * . >
\
, ,
,
(67) $
(68) ; ,
,
* Rom. x, 6, 7.
(62)
63)
64)
(65)

Cor. xv, 22.

, ed.
om. ed.
, ed.
, ed.
PATROL. GR.

XL1V\

Nonagesimtis secundus autem aliquid in inscriptione nianifestiue prse se fert, propler quod
Juditus inscriplionem illam non admillit. Sic
enim ad vcrbuni babet : Laus cantici David in
diein Sabbati, quaudo fimdala est lerra. > Quis
enim ex i l l i s , qui pielalis disciplina imbuii sunt,
nescit, die Sabbati, illud conlra mortein mysterium peractum esse, immobili maneutc sccundum
legis praescriptionem , in cubili scpulcri corpore
illo? Quiis ilem nescit, quae sil dirs, quando tcrra
creata et fundala est a condiiore nostro, qui ever-

Mallb. x x i , 7, 8.
(66) , ed.
(67) om. ed.
(68) om. ed,

17

S. G.lEGOKIl NYSSENl

523

524

ltndo babtlalionis noelrae evcrsorem, rnrsusid qtiod (69)

aequatum eral, ex fumlamenlis rrslituii? Ever- , ; ,
*or aulem noslcr mors eral, quaiu tunc evacuavit,
, (70) ,
quaiulo nobis quidem requiescere , el SabbaluiL'
.
agcre videbatur, manens in quo erat loco, iniino , ' bilis. Morlis vero potenliam debellavit, seipso viani
. **
slerHcns oinnibus mortuis ad resui rerlionem ex

moilo. Sed non recipit Sabbali myslerium iniinicus
. \
crucii Cliristi. Quaprupter el hxc laudatio apud
ipbos inseripiionc carel; uon enim concedunt bunc ' .
^sse Dumiiium, qui cum seipsum nobis confornias- , (7l) " , \
*ei, noslramque confusionem in forma servi i n (72) , ,
duissel, rursus regnavil, et proprium decorem i n \ , \
duil, -el poleiHianri sibi circuindedil. Polenlia vcio
el decor F i t i i , Paier esl. Hic dissobilaiu peccalo . \
naturaui itcruiu corroboravil, ul ne amplius ad pec- . (73) , ^
calum delaberelur , neque procellis i l l i s , qua? in
,
peocalo exsistunt, agiiarelur; mullaque alia divinse
(74) . \ (75)
gralise beneiicia, cuin per aenigmala decanlasset,
,
fluvios quosdam valde sonanles inducil, Evangeli ,
f as, ul arbilror* voces designans. Et quid opus est
(76) , , .
singula, qnae in psalmodia scripta sunt, perscqui;

ctimnulla sil in divinis dielis dubilalio, quin tota
illa bynmodia \n illum compelai, qui asceudit in ,
jubilalione, qui testimonia sua legilima confessione ( l i i m a t , qui sanclificatione spiritus propriam Ec- , , \
,
c!e$i;e doimim insignire conslituil?
;
1

Siiniliter nouagcsimi tcriii inscriplionem eamdem

ob causam Jud*us non recipit, quse bis verbis concepla esl, < Davidi quaita Sabbali sinc inscriplione
apud Ilebrxos.

\


c *, , *
.

Cxlerum mysteriuni, quod in boc psalmo con , \ linetur, oncononiiani passionis explicat. Cum enim
.
Dominus quinla Sabbali a Juda prodilus sit, in
[(76*)
ea, quae hanc diem antecedil, is qui totum mun-
dnm eeipso redeinit, a prodilore quodammodo ] ,
vendilus esi ; sie-enim cl a propbela Jeremia
\ facluni boc nominatur, cuni ait : El acceperunt

triginia argenleos prelium a p p r e l i a l i . Eo autem .
ronsilio, ot mibi persuadeo, vendilur, ul nos sub , , ,
leccalo venditos, sua venditione emat. Quamobrem
. "
prievidens Propheta, id quod futurum eral, ira
,
quadam in facinus illud concitalur, Deum ullionis D , (77)
illuai vocitane, et ut exalletur, qui propler nos
, \
luimilialus est, commonens, quo reddat superbis
, '
dignam retnbutionem, ne in sua malilia glorien, (78) \
mr |>eccatorcs : ad quos clamat, siultos el insi- . $, \
uicnlcs illos appcllans, qui ejus, qui apparuil,
,
,e

' Mailh. xxvn, 9.

(6if( , cd.
(70) , ed.
(71) ", od.
(72) , ed'.
(73) oni. ed.
(7)-, cd.

(75) add. ed.

(76) om. ed.
(76*) Uncis inclusa non ba!>et ed.
(77) , ed.
(78) , ed.

| N PSAtMOS.

, " , ,
.
, # , , \, \, , ; -
; ;
6 ;
^
, \ , \
.
,
.
,

M6

divinitatem inficiantur. Nam insipienljs propriur^

est, quod alibi tradit, asseverarc eum, qui vere
Peus est, non esse; quibus proinde acclamai:
Intelligite, insipientcs in populo, el, stulti, aliquando sapile. > Quis cst, qui planf.avit aurcm?
quis qui finxit oculuni ? qnis erudit populos? qui
est, qui rognoscit cogitaiiones bouiinum? Uis oninibus puto Prophetani significare mirabilia in sa-r
nationibus peragendis palrala, quando oculi pcr
sputum et lerram illili reformabaiitur et rcfmgcbantur, quando auditus aliqiiQ mpdq iis qui buc
sensu privati erant, per digilos quasi inserebalur, et quando ea quae in occullo latebant, aninii
seusa, ab eo qui singulorum cogilalioncs videt, in
apertum prolata sunt. At cum bis acclamans exau, , , \ ' ditus non esset, ad Dominum sennone converso
' - inquit : c Bcatus, qiiom tu erudieris, Domine, et
de lcge lua docueris eum, quasi lcx per se nibil
, (
prosit, nisj divina aliqua instituljo abditum in ipsa
,
scnsum manifcstet : queiiiadmodiiin bic ipse pro, \ > . >
pbela testatMS est, Revela, > inquiens, < oculos
"
mcoe, et considerabo niirabilia de lege tua
Vel
,
forlassis bcatum prxdicat illum, ^qni ex gentibus
, \
spirituali legi assensuin praebct, qui cuin anteaclo
, , lempore esset hoino carni addictus, jurpentisquc
, . similis ; in instilutione legis divinac, cxsecralioue
"
in bcncdiclionem commulala, beatusciTicitur; quo , (79) *
niam ipsi quidem ira a diebus malU niiligatur;
, allen fero fovea fodilur. Deinde paululum pro
(80) , Q gressus lipem declaraf. (BCOnomjaB bumanilalls a
,
Domino susccplae bis vcrbis ; Nisi quia Dominit*
'4 . > ,
adjuvet me, paulo minus in inferno babtlass'i
^ .
aniina mca. Auxilium enim boniini non pertni ( , (>
sit nos inferni incolas essc; simulque asseril, mul
tiludini dojorum, qui ex peccatis nascunlur, aequa (80*) \ ,
lem mediciiiam a mcdico paralain esse. Ubi ci
. \ , grandius quiddam inuqit, cuin vcltit dog:i>ale quo , \ dam slaiujt. malum non esse ab auerno. AU enim ,
. , )
c Non adbxret tibi scdos iniquitatis, .qui fingi;
. , laborem in praeceplo. > Sensus cst : Tocum
. - oonsiderari cl concipi nequit -niali principiun.
Principium enim inlelligilur nominc sedis, q.n
8tvat, \
peccaluni pcr praeceptum elbcH. Quibus oslcndi,
. \ , &\ .
xaxcu ) ,< peccatum neque ab retcmo cssc, neque in xiev
> , D num perseveralurum. Quod enim non sempcr erai.
. ,
id ncquc scmper c r i t ; modumque, quomalum alo* \ ^ {, \
Iclur, cxplical; i n JudaBorum parricidio, quod hj
. >
Doniiuum admiserunt, peccali abolitioncm prxdiocns : cum inquit : Captabunt in animam jusli,
. ,
ct sanguinem iiinocenlem condcmnabunl. Al boc
. \
niibi i i l salutis causa. Dominus enim morlc dam (81) ,
nalijs, boc ipso refugium mihi cificitur; ct isle Dcns
' ,
\\\ adjiilorium 6pei crcJentibus conslitnilur,
, \
ii |l|o justo judicio unicujquc pro mcritis vcddciis,
. , "

Psal.

CXYIII,

18.

7) , r d .
(80) . cd.

80*) , c l .
81) , ed.

S.GREGOKH NYSSENI

527

abntebil el in nibiluin rcdiget nialiliam peecato-

rum, non naluram ; sic eiitin ad vcrbuni ait :
c Quoniam rcddel illis Dominus iniquilalcm eorum,
cl in malilia eorum disperdet illos Pominus Deus. >
Quibns significal, eos qui nunc pcccato insigniti
suul et configurati, destruciuui i r i ; nam quando
inalilia non erit, ium nequc is qui malilise quasi
formam geril, durare poterit. Perdila igilur malilia,
cjiisqiie ligura in nullo penitue derelicla, omnes secunduin Cbrisliim formabimur, et in omnibus una
effulgebil forma, q u ab inilio naturae noslrae indita
fueral.
CAPUT I X .

528

, \ (82)

,
.
, * *
, \
,
, \
,

Post hncc ad alia proccdil, instilulo ordine, nullo

inusico inslrumento utens, sed propria voce bcnc
sonanlein laudem Deo reponcns. luqiiil enim :
Lauscanlici ipsi David
: qu% inscriplio apud
Ilebreos non reperilur. Provocai enim auditores
ad communionem exeullationis. ol ad jubilationeiu vicioribus consenlancam. c Yenile, > inquit,
cxsultemus Domino, jubilcmus Oeo saluiari noslro. > Sub Onem graviorem el vebementiorem
quamdam coniminalionem conira incredulos subjungit, qui perverso eranl peclorc, quadraginla annis
r.ommoralionis in desorlo, quibus benefactorem
irriiaruul, quiqueposlea ollalam per Evangelium
remissionem peccalorum rcspuerunt; quibus licebal (<si hodie audire voluissent vocem ejus, qui
2n bunc lemporis slatum venil, rt ex sempiterna
illa el anlesaecuiari magnificcnlia ad temporalem
nalivilatam dcscendit) aperire sibi ipsis ingressum
in rcquicm; sed errorein et iucredulilatem, tanquam dur.es semper seculi sunl, tam prioribus
quam poslerioribus temporibus; propierea a Dco
ab ingressu in illam requiem, etiam jurejiirando
iiilcrposilo, eiclusi sunl. Quoroodo enim introirent
iu rcquiem, qui volentes libcnlesque se a benedictione abalienarum ?

, \
,.
\ . \ ,
\ .
; , \ , c ,
, c *
.

, ,
,
, \

" c

, \ (85) \ ,
. *
\ \
, \
,
. ,
;

ld quod infra testalur psalmns nonagesimus quinIns, ipse Hebreis nulla inscriptione pnenotatus.
Nobis autem est psalmus ille canlicum Deo cantatum posl reditum ex captivttate, quando rc&diflcala
est dissoluia nalurae nostra fabrica : sic emm i n srriptio ad verbum habet: Laus cantici, quando
domus aediflcata est post captivilaiem, inscriptione
apud Hebrseog carens. Qui psalmus stalim mystcriuin Novi Tesiamenli annuntiat, cum ait: c Cantate
Doniinocanticumnovum. Meritoautempsalmi hujus
iuscripUo apud Hebreos omillitur, quia post Evangelicas Toces, quas inilio psalmi pramisit, ad eos
qui ex geutibiu sunt, convertitur Propbetse sermo:
Afferle Domino, patrise gentium; aflerte Domino

\ (84) ,

,

c ,
, *
.
,
* ' . >

, ,
,
*

e %

Pial. xciv sqq.

(82) . ed.
(85) oui. ed.

(84) om. ed

INPSALMOS.

, , -
\ , \
, (85) \
.
, \
. c , \,
, ,
' (86) t
, ,


, \ \
, \
, (87)
. c , -
, c , . > .
, " \
,
, , \
. " ,
\ '
, ,
* . , \, c , \ (88)
.
' , ^
,
. '
,
?, . *
, \,
.
,
. ,
, Ota

,
. \ , < ,
. ,

,
.
, (89) .
, ,
,
, ' (90)
* Isa. X L , 4.

gloriam et lionorem, et adorale Doniiuum i i i airio

sancto ejus; et tota quae sequitur oralio ejusmodi
est, ut beuedictionis ad genies translalionem demonslrei: inquit enim : c Dicile in gentibus: Quia
Dominus regnavit; > lolamque rerum universilalein
ab iniprobilale deslruciam restituil, ul in poslerum
perpeluo inconcussa consUlal, ob quae c Lselautur coeli, et exsultat omnis lerra, commoiis aquis
maris cum sua pleuitudine. Quibus Iranslalione
quadam sermunis, adversariain potestalein siguiflcat, turbalam scilicel et loco moiam super vila
noslra, quando nos quoJammodu coeli facli gloriam
Dei enarramus, qui lerra sumus per virlutum fertililalem benedicli: dicit enini : c Movcatur mare
et pleniludo ejns. Laelari vero ail c campos; per
caiupos requabilem illam virlulis viam significans.
Cujus el Isaias suis in seruionibus alio niodo meniinit, cum jubel replcri valles, el complanari
colles et moiues " : quod mibi nullu atio consilio
dixisse videlur, quam ul oslenderel, in vinulis
studio excessum defectumque, seu niinium et parum, ditigenler allendendum essc, ul neque pcr
defectum boni, virlulis ralionem quasi exeavemus,
el exinaniamus : neque eliam per excessum rcddere iiixqualem conemur : dicil cnim : Lauabuntur campi, et omnia quae in eis suni. >

Siimliler el is qui seqiiitnr psalmus "* ab Hebraeis repudialus esl, eo quod nostras rcs, terraeque noslrae conslilulionem decanlct, et aununliet.
Inscriptio enim psalmodiam hauc ipsi David attribuil, quae sic se babcl: c Ipsi David, quando lerra
ejus resliluta esl. > lllud vero.. c ejus, > non ad
David, sed ad Dcum referendum est. Nani lerra,
quae antea per maliiiam defccerat, nunc per Dci
cogniiionem siabilem sorleni el condilionem nacia
esl. Nos vero omnes Dei terra sumus, qui prins
in bono instabiles, el proplerea in malediclioncm
conjecli fuiinus; poslea vero maledictione soluii *
rursus conslaples el stabiles in bono cffecii sumus,
et boc initio slalim psalmodia ista anminlial, quod
< Domino regnanie exsullet lerra : iquasi quis d i cat, ul luceme sole lerra illustralur, sic praevalente regno Douiini, exsislit in nobis jucundilas
regni; vcrba vero sic se babent : * Dominus regnavit, exsullel terra, laHentur insulae nuillac.
Pulchre animas, quae licel leniationibus agilata?,
stabililaleiu ct firmiludinem relinent, c insulas >
appellavii, quas undique quidcm circumdat malitiae salsugo, sed lanlum allapsu suo non potesf,
ul aesiu aliquo virtutis conslanliam labefactcl.
Deinde per ea qua3 interjecil, naluram exlra oin
nium aspcclum posilam nubis cl caliginis invo!u-

Psal. xcvi.

(85) Omnia verba ari om. ed.

(8fi) quidaui codd.
87) , ed.

$30

(88) . ed.
(89) , cd.
90^ . ed.
v

fel

S. GREGORllNYSSENI

352

fcfo quodam desciibil: Ntibes enim et caligo in

teircnitu ejus, simulque lcrribilein illam speciem
oslendit, quando venerit, ul unicuique rependal
pro meritis, cum a i l : c Ignis in conspectu ejus
praecedet et inflammabil in circuitu inimicos ejus.
Poslea Evangelicaiu lucem, lucisque diffusioneiu
demonslral, fulgura appellans divinse pradicalionis
sermones, qui per loluni lerrarum orbem effulgcnl. Dicit enim : c Illuxerunt coruscationes orbi
tcrnfc, ailitudiiiemque Evangelicorum inysteriorum sequenlibus vefbis oslendit, cum ait: Annuiitiaverunl coeli justiliam ejiis, el viderunt onines
populi gloriam ejus. > Eversionem vero idoloruni et
abolilionem bujuscetnodi deceplionis prxdixit bis
verbis : c Confundanlur omnes qui adorant sculpli1ia, ei qni gloriantur in simulacris. > Moxque, velut omnium bonorum signaculum, adducil Domini
per cariiem assumptam inler bomines apparilionem : c Lux, inquiens, < orta esi juslo, et reciis
corde laHilia. >
Recte porro et ingcniose sequcntis psalmi *,
qui ct ipse inscriplione carei, inilium ciiui fiuc
bujus conneclilur. Ejusdem cnim polenlise est, ut
jiisio lux ac laelitia, incredulae aulem plebi ira
i t indi^nalio orialur. lnquil enhn : < Dominus regtiavil, irascantur populi. Quis iste, qui reguavil
Ooininus, angelicam el lerresirem iiaturani supergressns? Nani per Cbcrubim excellenlia poleslatis
illius supra inundiim bunc evecla? sigcificalur : cu
jus rcgnuin, id quod malc coaluil, rursus dissulvil.
cnini id quod ccelesle in nobis cst, sed id quod
lerrestre cst, comuiovel, ul testalur bis ipsis verbis : Qtii sedes supor Cbcrubiiu : moveatur lcrra. > Rcliqua omillo, ue exposilionis coiitiuuata
scrie aliquid nioleslia; afleram. IIoc laulum addiderim, oinnia ad vmum eumdemque linem tendeie,
usquc ad fmem psalmi. Teslalur cnim istiuu Deum,
qiii rcgnavil, iion nobis prinium apparuisse, sed
inanifcstuln fuisse magni nominis el celebritalis
propbclis : ob id Mosis meniinil el Aaronis, el Sainuelis; quorum quilibct proplcr pietalem in Deum
clatus cst cl ineinorabilis. Adjicit aulem el coluinnaiii nubis, ih qiia Deus cuto illls loquebaiur,
docens, nisi fallor, incredulos, ne adeo abborrcanl
crcdere Dci ad botmnes advenlum. Nam Deus ille,
qui lunc iw columna uubis locuttis esl, posiea manifcslalus esl ib carne. llaque si quis indignam
csse dical carneiri) per quairi nobis Deus loqualur,
is neque columnam nubis digiiaui fuissc asseral
oporlel: quid enim in ipsa fjusmodi eral, ut digna
censeretur divina magnilicenlia? Si aulein nibi! a
bde alienuin videtur, Judieis Deuiu in coliiimia nubis loculuin csse; ncque in came loculum esse,
indigiiutn videri debct, praeserlini cum el Isaias
,

\ '
(91) , , \ (92)
c ,
, , :
(95), \
, ,
,
, \, , \
\
,
*
\ \ ,
, \ ^
^ , * g ot ,
; ,
,

, \
.

. ,
\ , . > , \, c ,
. ; ,
\
; \ ,
C .
, ,
>\ , \
* . \ ,
,

, , , \
.
, \ " \ ,

\. ,
, ,
, , ,
. ;
, . "

, '
. ,
;
\
, \
* \

Psal. xcvn.

(iif) ', ed.

ifJd) oiu. cd.

(95) . ed.

IN PSALMOS.

554

$ - , <, c carnein nubis noinine significel. Inquil enim : E o

i%\ .
ce Dominus sedel nube l e v i . Eosque qui i l */4 ,
lum sequuntur rursus idem prophela nubes 110 , , ;
niiiial, cuin a i l : c Quinam isli, qui ul nubes vo ,
lant ? Ut per vocabulum nubis cognalionem

Dtfminicae carnis cum reliqua bomiuum nalura dc . ,
monslret. Ad buncigilur Dcum, qui prius quidein
,
per nubein, postea vero percarnem cum bomiuibus
, \ * locutus esl, ail progressu oralionis David : Do
< 4 }, . , mine Deus noster, tu exaudiebas eos : Dous, lu
, \
propitius fuisti eis, et ulciscens in omnes adinvciitiones eorum.
,
''.
Ul nisi quis in oeconomiam divinam el dispensa;
lioncm oculos converlal, eum necesse sil in buma, \ nas quasdain el indignas de Deo cogilaiiones inci*, ' dere, baec aulem ad finem psalmi addit, sermone ad
, \
nos converso : Exallale Dominum Deum noslruin,
, . cl adorale scabellutn peduin ejus, quoniam sau, , ,
ctum est. Sensum bujiis loci bunc essc arbitra, ,
inur, quasi dical : morlals, vobis quidciu quan , .
tum audilus buniaims percipere polesl, pattTacU
,
sunt divina mysteria : vos, his quasi ad piam Do;
,
coguilionem manuducti, quanlum aninuis vcslcr
, ,
capii, lanlum gloiiani Dei cxtollile, ccili quod quo
,
allius cogilatio vc&tra sose clcvaiit, el oinnem
, ' quantuinvis exrelsam exislimationcm de Dco snpc \ , - ravcril, lamcn id quod a vobis invemlur ct adora ,
lur, non ipsa ejus, qui qua?rebatur, magnificcnlia
\
est, $ed lantmnmodo scabellum pedum ejus: per
, ^ boc signHicans incnlis ct cogilalionis nosira subinis, .
' sioncm el tenuilaicm, coroparatione illius nullostudio asseqtienda? compreliensionis.
Poslea non paucis omissis psalmis in centesimo
, , terlio, quein eliam rcfcrl in eonim numerum, qui
' ,
apud llebiaeos inscriptionc carent, diserle praedicat
^^ ,
unigenam illum Deum, eique bujus universi conditi
.
causam assignal. Dicil enim in mnndi creatione psal \ , \
mum himc Davidis esse, et inscriptione apud He , ' . brxos non prxnolari. Significal aulem illos scopum

et propositum ejus propheliae non recipcrc. Sic vcro
. *
se babel inscriplio : < Ipsius David, in mundi crea \ ,
lione, inscriplionis expcrs apnd Hebrscos. > Hnjus
' .
psalmi sensuin suo loco ct (enipore exponemus.
\ . Nunc satis esl boc monuisse, eamdem causam, in

, ,
, \
.

'.
.
, , , *
, * ,
0 , .
: ,
,
w

Isa. x i x . I .

Ua. , 8 .

(94) Lcgc S. Ilicion. Epist. ad Marccllam.

c r e d u l i l a l e m j

inquam, Jiida?onini eflecisse, ul in-

scriptionem banc non admitlcrent.

CAPUT X .
Neque quid sil diapsalma indiscuseum relinqucro
oporlet. lllis igitur qui nos anlecesseruni, vismii
est diapsalma signilicare vel mutattonetn cogitationis seu eonsilii, vel personae,vel rei. Nos vero
Palruni opinione non abjecta (94), non cunclabimur aliquid eiiain ex nobis de vocabuli hujus signilicalione excogiiare. Hujusmodi igitur quadam
de diapsalmate cxisiiroaiione imbuti siuiiue, citm

535

S. GREGORII NYSSENl

cursu 8UO et onjine, psalmodia procedsntp, alia /\

qimlam inler prophetandum el canendum, a Spi- , \
ritu sancio ilhislralio, et yelut addUaipepiu-n quod- , '
dam ccelestis cogiiitionis venifpt, ad utililalem eo- > ,
rum qui oracula baec reccpturi erant, coliibens
euam vocem David, spatium ariimo dabat excipiendi cognilionera coeleslium arcanorum a divina illumi- .
naiione missam. quemadmodum nonnulli, dum
, \,
vel iter simql faciunl, vel in conviviis et conventi- ' ,
libtis simul colloquuntur, si ex iniproviso sonus ,
quispiam ad aures accidat, abrupio sermone, ani- j , ,
inuin el cogilationem ad excilatum slrepituw con-
verliiiil, oliumque quodamroodo pcr quielem auri, ,
bus lar^iuQtur, ul ad sonuro co intensius inten-
danl, deinde sedato strepitu, sermones interruptos
;, ,
resumunt: sic el magnus David Spiritui sancio in * \ oraculis pronaendis subserviens, quae (jidicerat,
,
per melodiam explicabat, et si quid inter loquen- , ,
,
diim edocebatnr, cedens ei qui spiritqaliter audk
tum menlis insonabal, cantumque sistens, cuin di- . " ,
vinis cogilalionibus rursus repletus essel, eas pan- $ , '
debat, acceptosque sermones melodia? el concenli- ,
bus suis adaplabat. Est igilur diapsalma, si qtiis id , . "
definitione comprchendere velit, cessatio seu quies
derepente imer psallendum facta, ad receptionem
, \
diyinilus missae illustrationis. Yel rectius diapsalma hcc modo quis definiverit, si dicat, csse . ' **
dpitnnam a Spirilu sancto animae in occullo i n - &piralam, pielodia per atteiitionem ad banc inslru-
cliopem inlerrupla, ut silentium hoc dedcril mul* Q
lis occa$ionem cxistiraandi, prophelam a virlule
Spiriius sancli destiluium fuissc. Quocirca quidam
interprele& loco diapsalmatis ascribunl lmjwsmodi
iiUervallis, $eu spatiis vocabulum, c Scmpcr, ul
ex boc djscanius, islam a Spirilu sanclo aniraae
immissam doclrinam semper exslitisse; sermonem
vero qui nobis explicat sensa divinitus aniitia? impressa, non seuiper fuisse. Caeterum panim quidcu) menlis sensa propbela eloquebalur, parliui
alia coelitus excipicbat. Qualenus igiiur eflabalur a

,
\ > . ,

*
,
, . .
,
,
, .

Dco impressas sibi noliones, procedebal non inlercisa serie psalutodia; si quid vcro ex divinturibus
rebiis audiluin mentis circumsonaret, loium scsc ad auscullanduin co uparabal, intermisso cantu.
Si igiiur $pii*itu sanclo etiain ipso silentii tcm\ \
pore in eo loquenlc, oratio quasi inlervallum ba , bcbat (inlervallum aulem ab interprelibus nomi ( natum est t diapsalma ), divisioque lotius liujiis D dJVo )
libri in quinque partcs dislribuli recle a nobis i n
_ stitula est, licebit sane ex bis ciiam demonslrare, [] ,
veram eese ralioneui qyam dcdimus; quod scilicet, ,* ,
quasi iniroduclione qqadarp 6ei)iper ad sublimiora
pcr quamlibct sectioqo.Mi dgcalur, qyicunque psal- *
itiorum auspiciis a^ perfeclionein nilUur. Sola .
n i i m uH,ima psalmonnn secf^io ab ixtitio usque ad
' '
Auerp continuam quamdam ct non iulerruptain
\ , bymnodiam continet, el nusquam diapsalmaie i n . " '
lercisam, ut vidcre est in oninibus graduum, quae
, \
vocant canticis, et in iis, quorum inscripiio cst, . ,
Alleluia. Ostondilur enim, ui arbitror, bac ob- , ,
gcrvalione, in aliis quidefu, ui iuferioribus, locuin , , 6

537

1 PS4LM0S.

538

, \ babere qui subumiora edoceat, sennonisque seriei

el ordiui interjicial ea quae niemem ad meliora cle .
vare el subducere possunl. At xe.ro c Graduuin *
c , \
consumwationi, et quibus c Alleluia, prsescribi c ", >
tur, lanquam ad summum omnium bonortitii cul ,
men jam progressis, nullo addilainenlo opus csl,
\ , velut in seipsie jam omni bonorum copia pcrfeciis
\
et absolulis : quod el ipse sensus inscriplionis, quaj
,
bis praefigilur, planum facit, cum tolmn quod so ; . "
quiiur, laudetn Dei nominal. Qucmadmoduin cniiu

corporum per aeiales incrementum lermimtiit sta , 4 - bilem a nalura preslilulum habel, post queni majo , '
ris augmeiUi non esl amplius capax, sed lolo inse \
qucnli lemporc in eodeni sutu manel: sic eliam di \ ,
yinae doclriuac ct inslilutionis incremenlum quod \ - dam est et status. lnfantes enini adbuc ct animo
, \
iinpe.rfcctos pcr lac cl similia, lanquam per ali, \ , \ pteiila coiisentanea, ad incremeiitum ducil, ac per , fectis solidam apponit mensam, illis videlicet, qui
. jam sensus aliis disciplinae generibus babent exercilalos.
Jgitur in ullima osalmorum sectione, optis non
, , esse diapsaltnale, ul sublimiora sensa ex ejus m i , nisterio el alloquio percipianlur, planuni fici, si eas
\ partes adducamiis ex psalmis, qux diapsalmale
, suiil inlemipLfi. In terlio eiiim psalmo, cum dc . cantassel aiQiclionem cl angusliam, quie eibi cx
boslium iinpressione eveucral, inox diapsaimaie

pariem illain iiiterrtimpens, salularem illain voccni
\ ',
edidil, corroboralus videlicet ab co, qui sibi iu
, ^ - C
, , , ,
,\ *
, ;
, \
* ,
.
\,

,
, ' \ , . >
, , ^
. \ ,
, \ , ' .
\
,
, \
. , , c
, \, <
* , , ,
* c " ,
M

* Psal. , 1 scqq.

occulto aliquid iuspirarat : c Tu aulem, Domine,

sisceplor meus es , gloria aiea , ct exaliaus caput
mciHti \ 1 Rursus iniervallo inlerposilu posl vocem
iJlani graiiarum acliunis plenam: c Yoce mea
ad Dominum claniavi, el exaudivil nie de monlc
sanclo suo; 1 discil qu&nam sil raiio evadtndi
ex coinmuuibus bumanarum calamiiaiura angtisliis et aiflictionibus; edoclusque passionis DoniNiieae niyslerium 111 ca quae sibi ex iinproviso veneral a Spirilu sanclo illusiratione, ipsam Domini
personam induil, in baec verba prorumpens : Ego
dormivi, el soporalus sum, el exsurrexi, quia Doinimis suscepil me. 1 Sentenliam autem, qtiae singulis verbis subesl, aOcuralius exponere, supervacancum fortassis fueril, cum oralio ad alia festinel.
Conflrmanda eniui esl diapsalmatis notio argumealis ex ipsis psalmis pclilis; etcniin idcin ex q u a r i i
psalmi diapsalmale coguoscere possumus. Acclamat
nantque toli quodamniodo huniauaB sooiclati ub vauilatem earum rerum, quibus unice stndcl, filiosque borainum gravi corde oppressos pronuniial;
quippe quibus yanum cl non subsislens mendacium cura sil el cordi; iterumque intcrquiescew,
deiuonstrat in quonam sil verilas. Dicit enim :
% Scilole quoniaui miriflcavil Dominus saiictuiii
suum, > significans, ut arbilror, Sancti nomine,
Dominum; quemadoiodum ct Moyses a i t : f UuoM

059

S. CREOOI I NYSSENI

niam juslus el sanctus Dominus. Deinde consilium dal, quouiodo qtiis vilani suam pure el sancle
transigal; judcxquc et inspeclor cogilationura faclus, a i l : c Quae dicitis in cordibus vestris, et iu
cubilibus veslris compungiiuini; el mox ad se
reversus legalium viciimariim abolilioucm ct ipsc
; audivit, aliisque audiendani protmilgavit : monet
enim, ut ne sperel in animalium ralionis experiium
caedibus, ille qui cgci etmindalione et expialione
inenlis, scd ut cognoscal, quibus sacrificiis placelur
Dens. Idcirco inquit, Sacriftcate sacrificium j u stiliae, et sperale in Domino. Sic et in seplimo
psalmo prxcedit (|uidem coltoculio cum Deo, quaudo
coram juslo illo judice teslatur malitiam ab inimicis non provcnire relribuendi el vicem repcndendi
causa, scd ipsos maliliae et iniprobitalis auctores
csse, seque eodeni sceleris loco babere, el nialorum auclorem esse, aequaUbusqtie malis auctorem
nlcisci; el cum baic dixisset, rursus audilum accominodal ei, qui magnum pietalis inyslerium paIrfacit, per quod l i l conlra veros bosles a Domino
Vindicta : aliter enira fieri non potest, ut adversaii:c poleslalis coerceatur vis el accrbilas, nisi ()ominiis pro nobis resurgal. Necessc autcm est, ut
resurreclioncm mors prxccdat. Qui igilur resurreclioncm Uomini significavit, ille eliam manifestavit
id quod cum resurrcctione conjitnclum est, mysini iiun, iiiquam , passionis. Quocirca Dco plenus ob
Spiriltis sancli inhabilationem : < Exsurge, > inquit,
Diiiiiiie, in ira lua, et exallare in (intbus inimicortiiu luoruiu; indicans iras quideni vocabulo, facullalem reiribiiendi, qua justus judex valct; per
reliqua autein aboliiionem el cxcidjum inalitice. Nam
naturic illud solum esl injitiicum, quod bono oppositiim conspicilur, quod osl malilia, cujus finis abol i l i o , et in iiihihim reversio. Qui igilur dixit :
Exallare in finibus iuiinicoriim itioruni, is per
boc quod ail maiitiam inimicornm finitam esse, indicat, non amplius rclinqiii vitae noslrac ad nialitiani redittnn. Quemadinodiim enim finis morbi
sanitas esl, et sonmi finis evigilalio ( neque eniin
dormtens,quandiu somno tciiolur, souiiii linem liab i ' l , neque cliam segrolans, dum cum morbo conflicialur, in fluc niorbi versalur; sod si srgrum sanilas exeipiat, doriuienlcm vero evigilalio, luuc
diciinus illos finciu assecutos ejtis, quo ulerque
lenebatur, illmn quidem sonmi, hunc a*grilndinis); ita et in proposilrt mulalioncm uainra?
huiitaua in slatum felicem et bealum, (inem inimicorum appellavK. Porro nnum dmiiaxat diversum
nb aliis tnodiiiihdiapsahiiatis, (oto Psalmorum libre
oliservnviiiius, in qiiodam ex psalmis ;
eiHtn ait simpliciler c Diapsalma, < sed t Canlicum
diapsabualis, > ei forleoialio librarii culpa invetsa
esi, nt dicendum polius sit, Canlici diapsalina,
el non cantici:m diapsalniaifs.
C;cl<;nuH cum anlc m ubys vci sari dcbeat divinuin

Pba!. , I .

54(1

, * 6 ?, ^
, ,
4 " ,
* , ,
, ,

, '
. < , \ \ .
,
,
,
, '
* \ ,
\ , \
. ,

,
. ,
*
* ) . *0
,
,
.
/., , \,
t , ,
* > ,
, .
,
, ,
. ,
,
,
:. ' ,
( ,
\, "

^ -,
,
: ,
, ) \
; ,
. "

. , , \, '
4 ' .
, , f ' , \
.
1

*
PSALMOS.
542
$ ' illud in Joannis Apocalypsi prolatum judicium
conlra illos, qui divina oracula addilione vel sub,
Iraciione immulant ; cuslodilo eo qui nobis in
; ,
bac parie Scriptunc traditus esl ordine , invesli ' , gare conabimur quxnam sit causu caiitici diapsal . , \ malis. lu nienlem igilur revoceuius, ab boc usque
, , ad sequens diapsaliua, umim diapsalma iuisse ,

Spirilu bancto Davidi propbclis ct valieinaltoms
. '* \ ,
sensa cl nolionos inspiranle; sed 11011 eo <|uo in aliis
\ .
solebat modo , ita et bic egil : i u aliie enim siiuul

non erant institulio dc cadeslibus arcanis facla a
- Spirilu sanclo, et cogiiationis diviniius acceplsu
, - elocutio, el palefaclio, sed cutn cor inlerius erudi-'
* ,
rclur, sermo foris quiescebat. Hic vero duo hxc
.
conjuugunlur simul el codem lempore. Nam et dt~
, - ^ gciplina sublimioniin secrelorum iuler valicinau
dum illi adesl, scriesquc coulimia melodia? non i n ,
tetrumpilur quia Spirilus sancius proplicla*. or '
gano quast iuliaeiYsceiis, arbitrio suo vocalia in ,
slrumcnta niovet, ui ueque cesselcaiilicum, ucqiic
, ,
etiaui concenlu impedialur doclrina. lpsa eitim
*
docirina Spiiitus sancli cantus seu tnelos e r a l ,

prout el a Symmacho nominatur. A l vero cum in
.
iimllis psaliiioruni parlibus bujnsmodi inleirupllo
,
reperiatur, satis fortasse ftieril perea quae diximus,
,
comiminciii quasi viain slravisse ad percipiendain
,
diapsalmatis nolionem, ut proiude smgulis diapsal .
mati.s explicaudis non sil inimurundum ; inaneenim
\
simul el supcivacuuni forct, scdulo iusisteulem
6 1

C rebus jam nolis, proiraherc sermoncm per ea q u *

.
oniDium conseiieu approbantur.
'.
CAPUT X I .
\ ,
Sed et hoc meriloqtiis quaerat, quam landem ob
causam ordo Psalmorum cum bislorix oidiue non
. consential: si quis enim animum advertal ad spa , ,
lium lcmpuris quo David v U i l , etad reruin geslarum seriem, non sane inven.el Psalmorum disiri ,
- buiioiiem ct posilioticm cum leinporis ordine con. \ venire. Reversi ad principium scrnionis nnslri re , spoiidcmus, nihil borum doclori cl pnecepiori noslro curae essc; doclorem enin, nisi fallor, nomi . , ,
, * nare oporlet Spirituin sanctum, proiit Dominwe ait:
Ille vos doccbil omnia. > lluic igilur aniinorum
c .
D noslroruni Mistitulori omnia alia ad rein pfrlim;re
vidcnlur, in id untnn iticumbenli, ul conservd
,
, \ eos qui in bac vitae vanilate oberrani, el ad verain
*/ . \ vilam adducal. Omi\\ enim i l l i , cnjus acliont linis
, prxstitutus est, simul etiam ordo et naluratis cl
? \ , necessarius praefixus csi, qui srrie quadam id v[\U
. " \ , Cil, quod sibi proponil. Qiiemadinodiiin igilnr lapidum sculptoribus el slatuariis, finis actionis est,
\
, Ipfov iapidcm ad alicujus stmililuiHnein coiiftnnarc : no
, ' auiem staiim ab ipso fine opus incboatur, sed proecdendum esl arti nccessario quodam ordine, siuc
,
( - quo nullum opera? prclium faciat, ant quidqtiaiii
proficiat: oporlel cnim priino bipidcm cxV.idrre
, - ab iis partii us, cum quibus naturalilcr coalusi:
Apuc. xxii, 11).

543

S. GREGORII NTSSENI

544

deinde circumcidere erainentias, et excursus par- \

lium inutibum ad suscepue imaginis imilaltoneni,
, sicquc labore et sludio cavare illas lapidis partei,
, \
q-uibus sublatis incipil cminere co quod relicium
, ,
esl, aliqua species animalis, cui conficiendo arlifex
\ ;\ \
operam i m a t . Posi haec sublilioribus quibusdam

ct icnnioribus inslrumentis circnmraderc, et Iaevi- , \ gare lapidis asperilatem aggreditur, subjeclaeque
* nialeri exemplaris, scu prolotypi similitudintm

indere, et praetorea lapidis superliciem expolire et

elimare, et lasviorem reddere, quorum omnitim m i )*
nislerio ars btjjusinodi ornalum operi addit. Eodem
, ,
plane modo , cuni lola nobis naiura ob voluptales
,
corporeas veluli in lapidem convcrsa sil, oraiio el
, \
iusiitutio, quae nos ad divinam similiiudinera quasi

erudiendo edolal el eflbrniat, via quadam et cerla

raiione ad proposilum finem procedtl.
,
Primum enim separat nos a cognalo lapide,

,

a malilia, iaquam, ad quam per habilum quemdam
adnati sumus. Deinde amputat superfluam male-
*
r i a m ; postea formare incipil subjeclam maleriam
ad similitudinem exemplaris, exemptione et amo- >lione eorum quae siiuilitudinein prohibent, sicqtie \
per subliliorem cogitationum et nolionum discipli- , \ ,
nam limans ct poliens nostram menlem per vir ' *
tutis lypum, efformat in nobis Gbristum, secun \ .
diim cujus similitudinem ab inilio conformati era ;
mus, ad qnam denno conformamur. Quis esl igi ,
ttir sculplura noslne ordo? !n prima psalmorum

eeclione ab improba vila, quasi abscissi sumus;
in scqucnlibus vero, conlinua seric, omnibus nu- ^ \ .
meris absolula est imilatio. Constat ergo psalmo- , rum ordo, cimi Spiriius sanctus, ut dictum cet,
, ,
11011 id proposilura babeat, ut nos nudam bi$lo ,
riam doceal, sed ul animas noslras per virlulem

secundum Deum fonnel, u l proinde scnsus in

psalmis abdiii scries quaerenda r.on s i l , proul hi- , .
siorix ct rerum geslarum ordo rcquiril. Quemad niodiun eniin in allalo a nobis de sculplura exeni- ,
plo, ars ad slalua? effeclionein multis eget Lnslru- (
menlis ; insirumenla vero baec non omnia sioiilia
,
sunl iigura et specie, sed alhid quidera summa in
,
cuspide in gyri moduui cfforiuatum esl, alia cuspi- ,
dem habcnt instar serrae, alia scalpri flgura prae se
.
ferunl, alia sunt quorum forma scmicirculum . \
refert ; oninia aulem baec et talia apposilo tempore ,
arlifici inserviunl: sic vero noslro opifici ,4111 ani;
mas noslras scite ad Dei simililuditiem ellingit,

psalraodiac sunt, velut sculptoria quaedam inslru, menta ; usum aulem Imjiisinodi inslrumenlorum
,
ordinal necessitas actionis. Nequc sollicile inquirit
.
ai lifex, quodiiaui ex illis iusirunienlis prius sil
, fabrefacluiu , ul id quod prius fabrefactum est, sit
, }
ciiain primum in aciione sculplura. Nam qui ad
, \ '
neceft5iia(em tantum atlendil,ille quodvis ct primo,
. ,
el secundo , el quocunqiie alio loco collocat, proul
\ , ,
tundct usus ei necessilas. Sivc igitur illa qinc cve .
ncrunl cuin Goliatb ei Saule, collocentur primo
\ , loco, sive ullinio ca qu;c cum Absalonc ci Uria ac ' \ , \
t

1 PSi .MOS.

545

>46

ciderunt, et verba Chusi, et congressus cum Bersabee, nihil horum curae est i l l i , qui corda nostra
per haec forinal ; sed id solum consideral, quomodo singulis horum ad virtulem adjumenti aliquid afferal: ad quod etiain ipse salulis ordo t e n d i t ; oplimusque ordo est continuata series eoruui
quae ad boc ipsum aliquid opis conlribuunt. \ e r b i
gratia, priiuus psalmus abducil botninem a cognatione, quam cum malo conlraxit; secundus oslend i t , cui sit adbaerendura, dum ob oculos ponil
Chrisli ia carne manifestationem, simulque docct
flduciam erga ipsum beaiiiudinem noslram esse;
tertius explicat tibi imniinenlem ab bosle tenlalionom. Uaqtie le jam unctuin in regem per fldem, ct
cum vero unclo regnanlem, dojicere conalur de
lanlae dignilalis fasligio, non foi i s , sed ex le ipso
exsistens: non enim aliunde vim contra nos babel
hostis, neque ab alio quodam ex dignilatc parta
exlurbamur, nisi nos ipsi mali bujus gnaVi, infelicl
parlu, quasi palres fiauius, qui in regniim noslrum insurgil et armn c a p i l , qu'f tunc adversus
nos polissimum invalescil, cum contaminaveril eas
quas nobiscum habilanl, Iucc palam, el in ornnium conspcclQ, lanlo piaculo perpelraio, boc
esl, quando ad publicum velul quacslum exponit
virtutuin noslrarum corruplionein, quibus olim
cobabitavimus.
Cum igilur ab inilio virlus nostra nondum ila
*,
ad pugnam sit corroborata, ut apcrte et velut in
,
faciein impressioni bostis resistcre valeanius, sed
, \
necesse sii ftigere bujusmodi conflictum, non pa , rum utililaiis iis qui be\\o appetuntur, divinus
\wov
serrao per allalum Scriplurae exemplum atlulit,
* , ,
boc videlicel te docens, u l quando tibi nascilur
oot ,
Absalon , maliliae vclul coma insignis, fralrisqud
, \
interfecior, quique venerando tno tboro et imma , , 6
culalo cabili furiose insultei, fugias , ut Doininue
, " . monel, de civitate in civilalem *. Fugiendo enim
" ,
a facie Absalonis talis filii, cogendoque in unum
,
copias tuas, ope l i g n i , quod in seipso pemitfosam

illam comam religat et appendit, tribus telis lice , bit tibi perimere inlniicurft. Neminem latel, quor . \
sum boc ex bisloriarum roonumenlis senlgma peli ,
tunt pcrtineal, ct quale lignum sit, cui quasi clavis,
, ,
malilise conia affixa est, qnod cbirographutn pec ,
calorum nominalur ab Aposlolo, qui ei a i l : c Hoc
, \ c , e inedio sublalum, crucique aflixiim esse , boc
* " . \
est ligno. Et quaenam est illa trias lelorum, quae
,
mediiim boslis peclus transverberal, qt;a3 morlera
\ ,
; ' * \ jurato et capitali bosti aflert ? Ut teli bujue inlclli , ; , genliam commode assequamur, animum advertere
, oportel ad propheliam Isaiae, qui ex persona Doniini ai(: Posuil me lelnni electum, el in pbaretra
, \ .
Hoc igllur telum, esl Domini
, \, sua exaltavii me
sermo, c vivus, penclrabilior omni gladio anci\ *
\ * pUi : sermo autem isle Christns est, quo nomine Trinitaiis mysterium significaiur. Revocat
.
eniin in meniem, et eum qni iinxit, el eum qui un \ , \ \ , \ * ,

,
, .
\ *
. ,

. , ,
,
\ , '
. ,
. * , \ ,
, '
. *
, '
, \
.
* : , \
" ,
, * " ,
, .
1

Matlb. , *2; II Rcg. xvm, 9 sqq.

Coloss. n , 14.

" Isa. XLIX, 2.

" flebr. iv, 12.

S. GRfcGORII NTSSfNI
ctus eei, eumqqe quo unctus esl; si enim vel unum
bortim desil, Christi nomcn siibsislil. IIujus
igitur nomen quando in pharetra nostra exallalur,
hoc est, qtiando in anima nostra per ftdem exoritur
( nam pharelra sermonis est anhna), lunc confeslim
adversarius, qui nos insequitur et impelit, interit
el occumbil, cujus inierUus in ligno accidit. Quare
cum quis in tempore fugil bostem (qui unus quidem est nalura, mulliplex vero Ol malorum atixiliis
et suppeliis; hinc i l l u d : Quoniam mulliplicaii sunt
qui iribulant me, mulii insurgunl adversum me *,
ei id gcnus alia, qua3 in psalmo illo sese conscquuntur), I D I I C fit quasi iniliuin vicloriae: tempestiva enim
ab boslibus fuga causa exsislit vicloria* ab boslibus
reportaUe. Quocirca psalmus qui sequitur, banc i n gcriplionem habci: c iinem . Finis aulcm om-
nis pugu est victoria quemadmodum stipra jam
ostendimus; cumque semel dulcedincni victorhe qttis
guslaveril, niox aliae et aliae viclori ab boslibus
ieliciier refcruntur. In prima enim victoria, dimi^anlibus bnjus^yilsc jucundiialibus cuin bonis animae, pra?valuil in te, atquc adeo domuil corporis
decepliouem el lijdibria, inclinalio ad n.eliora.
Paumalig enim illis qui quserunl vanilatem ci
diligunt moodaehim, commulasli voluplates reruin
qnse sub aspeclun) eadunt, cum desiderio reruni,
qu;e octilos effugiunl.

58

. ,
.
) * , $
(
\ ), ,
) .
( ,
), \ , " , \
' ,
.
,
.
, , > .

\ \
$ ,
. ,
, \
. , \ ,
\
,
4

Iii sequenii psalmo" alia ratione vincis. Cum

.
enim duo sint qui pro haercdilale verilalis roulno
;
pugnanl; illo quidom objiciente legem, te vero
,
firleno; justus agonolliela libi, negleclo illo, I r i - , *
bujt victoriir; praemia, ul proinde purus aniiux luae ' . "
etatus sij. velut ortus solis, qui libi a teiiebris re ,
cedenli dilucirium aflcral, quod psalmus c niane >,
, , .
jiominal; et sic victoria ex vicloria alhlelae nasci" c . \
lur, semper ad id quod majus el illustrius esl v i - \ ctoriae trophaeis cl ornatnenlis progretfienlibus.
, \
fiursui alia victoria ordine consequilur, per ea

quae pra3cesserunt,parta. Nam qui lueredilaiem no- ,
lam fecil, ille eiiam c Octavse * meminil, quae et
. flnis esl prsrsenlis vilae, et principium a?vi fuluri.
, *.
Propriuin vero c Oclavae > est, non amplius stib- , \
ministrare iis qui in ipsa degunl, occasionem pcr . " < ,
pctrandi bona vel mala, sed qurccunque quis ope-
rnm semina hic sparseril, illorum ibi manipulos ^ '
capil. Quamobrcm bic poenitentiam agcre jtibel
,
(quod in inferno bujusmodt sludio nibil amplitis .
loci rcliclum sil) euui, qui bisipsis victoriis exer- (*>
cilattis est. Verumcnimvero ileruin ad pugnas
),
deileclil oralio, rtirsus ungit nos ad tenlaiiouum .
incursus. Tdem enim boslis, Abealon ille, quasi
ex nobis rcnatus, dcnuo bellum cx nobis rcdinlc*- .
gral, quem c&dis nosirac cupiduin avcrtii nosira
, -r
dc bac re provida cura et sollicitndo, vel poiius
,
substdium Dei. Nain causam rei icliciler gcstas pro' \ ,
pler verba C b u s i " Deo assignal, ciqnc graiias a .
gil. Sed forlassis snpcrfluum fueril acctiraiius
,
rxponcrc vcllc, quomodo Cliusi,cum amicus l>a \, ,
1

' Tsal. 2

* Psal. , 1.

" Psal. , 1.

" Psal. , 1.

7 0

Psal. , 1.

 PSAI .MOS.

*49

RR0

. ** J \ vidis cl fidelis csset, inlerqne adjutorrs ct defensores, amicis Absalonis adtniscealur, ejusquc con \
siiiun) lyranno condncibilius visum sil, quam Acln, \ ' , lophelis : unde faclum esl, ul cum coiisilium illius
' . " pravaluissel, is qui contra Oavidem Absaloni consiliuin dederat, a seipso piaelocaius interierii.
JEquum porro furril hisloriae eliam acnigniata el
, ' ,
involucra
ad vilain virlutt addiclam illuslranduni
\ . "
* ' adhibere, quomodo videlicel mcns et cogilalio,
qune nos conscrval, laquous adversarii iial; salu . ,
* laris, inquam; illa meiis el scnlenlia, quie parlim
Lislorix\ paitim psalmodiis nionumcnlis consi, , gnala esl. Nobis atilem propostium csl ralioneiu
.
ordinis, qui in psalmis apparei, quo ad boncsla * .
tcm duciiiiur, perscrnlari. Igilur in prsesi-nli aliud

*
inielligere non dcbemus, quam mcnlcm el scn .
lenliam illam quae insidialorein nostrum interiinil.
;
Quse igilur isia ? Eodcin loco repularc auciorem
\ .
iniquilatis, el auclorem ulcisci velle : ipse euim
, \ *
sese exlremis poenis uleiscilur, et advcrsus sc ,
ipsuin pocnam sibi deeernit el dcfinil, si velul ex
, , ,\ imilua paclione el conlraclu nialum malo compen . \
sat, iisque quibus afleclus cst injuriis, iiijurias re ,
pendit. Quareposl isla certamina rursusviclor pro. , c
niinliatus sit. Sequilur cnim inscriplio : Pro lorcu, > .
laribus, quae finem demonsirat. Finis aulein
, .
cert^ininiim vicioria est. guperfluum fucrit de
, ,
sensu inscriptionis, < Pro lorcularibus, > ftisius

dtspulare, cum dc ea jam suis Iocis abundcdicluni
. " sil. Porro qucmadmodum posl primam ab Absa ^ lone fugam, dum vanum studimn et manem opc , rani a vcris el scriis ncgoliis et rebue iaiornoscil,
\ , c victoriae ornamenlis insignilur; ita el nunc simili *
bus cxactis pugnis, oratione < Pro lorcularibus,
,
velul auxilialrice, conlra adversarium usus, viclor
\ . evadit, eo quod delcvcrit boslcm simtil el perscctt \ , lorem, qtii obid eliam boslis et ulior nominatur,
,
quia ipsius ad peocatum illccebrae acerbissima dc - \ gitsianiibus sunt pocna, et ea quibus ad nialiliee
, communioncm bomines deccplos perlrabit, gravis .
simi siipplicii speciem babcnl. Hoc ntodo so.nsuni
bunc exponit divinus Apostolus, cum ait: < Eos
, , c
quam mcrenlur mercedem erroris, in seuielipsijs
, accipere . > Quid cnim ad supplicium gravtus cx j
D cogitari queat, quam Hlud immunditi* debonesla ,
mcntum et dedecus, quod in seipsis cfllciunl pro bri el iledccoris efferiores ? Qui crgo viue su;e i n ; *0
slilulo vim ejug enerval, qui malilia?. couirotinione
,
sibi conjunclutn bac ipsa pariicipaiione punit, ilie
,
ct bomincs, et illam qu;u supcr coolos evccia cst
, \ magnificonliaiu, dignitalemque nalurx, quibns ini, \ ,
peret, el cmn quibus ejusdem sil classis ct ordinis,
\ .
conlcmplalur. Eadem oniin partc el doniiuium iu
\ * ,
bruia babct, cl cum angclis comparatione collalus
.
paululum illis inferiorconspicilur. Ualioitaque cst,
\
qua el brulis aniniaiuibus pracsl, et cum angelis
, \ ^ .
neccssiludinc quadani jungilur. Kursus alia v i * ,
clorix spccics succcdil, quaiido liaic qua-sub aspe71

7>

II Reg. xv, 10 sqq.

7 1

Rom. i , 27

551

S. GREGOUIi NYSfcENI

552

ctum cadunt supergressus, rationem in arcana et ^ .

recondiia inscris ; filius vero ratio est, salisque > jam pracedenlibus victoriis exerciiatus c pro occul- \,
, \
tis F i l i i " psaUis, per conlinuatu consonamque et
. \ sludiosam coniemplalionerii : iierumque illum qui
in occulto venaudis et capiendis nobis insidiatur, " ,
prolligas, nc qua amplius hosli contra nos gloriandi ' (c "
\
relinqualur occasio , c ut non apponat ultra iliagniiicare se bomo super terram. Tunc ex vicloria, )
qiwe detnceps libi obvenit, niajori erga Deum con- , cepia fiducia dicis : c In Domino conftdo"; mox- c \ .
qie, in ea quae sequilur vicloria, rursus in mo-, , ,
inoriam revocas Ootavam; in qua c lingna ina- c , \
gniloqua pcniius dcstruelur, et labia dolosa, et , \
\
omuis contraDeum insania". Conservabunlar vero
a gcneratione hac in saeculum, qui in circuilu im- ,
pielatis non ambulant, sed rectam insislunt viam,
, ,
quam Deus nobis novam prauivil, viam recentem
\ . \
ct viventem. Et quid opus cst singula explicare,
' ,
cum q u * bactenus inlroduclionis quasi loco al \
lala sunt satis superque tibi ostendant viam qua
;
pcr psalmorum ordiuem et inscripliones ad id

qnod bonuin elrectum esl deducaris ? non parura ad

banc eliam iiilclligentiam conducenie il!a, quam
.
supra praimistinus, inscriptionuin explicationc.
CAPUT X I I .
*.
Finita prtma seclione ascertsionis per psalmos,
'*
rursus quadragesimopsabno resumitut* bealiludims Q ,
mentio. Aliler tamen in initio definilur bealitudo, , )
sub inititim enini fuga ct aversio a nialo in bcali , .
tudine numerabatur. At hic beata praedicalur boni
,
et recti cognilio. Boni vero nalura, vei si quod .
excellentius boc, vel nomen, vel cogitatum reperiri
,
potest, nihil esl aliud, quam unigenitus Dei Filius, (& ,
qui cnm dives esset, propter nos facius est ege- ,
nus. Gujus in came egestalem Evangelicis scri- . " \
plis iiobis demonstratatn, oratio hoc loco praesigni-
fical, cum beattim prsedical, qui debila intelligen- ,
tia pauperlalem iUam cognoscit, qui pauper quidcm
. "
erat secundum servi formam, benedictus anlcni se- ,
curidum divinilalis naluram. Egenus cnim et pau- . \
per principio bujus psabnodiae nominalur; at in
, \
line seclionis additur : c Benedictus Dominus Dcus c
Israel a saeculo in sneculum, Gal, Gat. Qui igiiur in
\ ,
banc alliludinem evasit, ille alteram ascensionera
, , \ ,
incipil. Nam relicto patre Corc, qui per arrogau- .
liam sacerdotium sibi usurpavil, et ob id igue ex- ,
uslus, et ab hialu absorplus, et sub terram propler
, \,
scclera abditus c s l , vero et legilimo Palri se per fi\ ,
dem adoptandum commiltil, non ignanis, quaulo
, \ discrimine distent Dei filiura fieri, ei filittni de . \ \
serloris Gore nominari. Adeptus ergo finem viclo ,
r'ue, simulque intelligens quanta sit inter hunc . ,
etmalum illitm palrem differentia, consumptoque \ \ \
in se et devorato eo quod ferum estel vencnalum,
,
more cervorum, quibus reptilia consumere vis i n - \ vomua
T e

Psal. , 1.

' Psal. , 2.

Psal. , 2.

Num. , 17 sqq.

553

1 PSALMOS.

nata viget, imitalur siti quoque cervum, el ad di , \ vinos fonles, quos equidem ipsam divinam naturam esse arbilror, sic aesluans fertur, quae nalura
, \ , '
una quidem numero est, el tamen inTriniiate sub , , \
sislit. Ait enim : c Quemadmodum desiderat ccr , , ,
c \ , vus ad fonles aquarum, ila desidcrat anima mea
ad te, Deus " . Deinde solalur silim cupidilali co , . t
, pulalaro, festinansque id quod desiderabal consequi, et vel exiguam dilalionem, quae bonorum
, \
illorura comniunionem moralur, in darano ponens
, \ \ ait circa medium, el sub flnem psalmi: t Quare
c , Iristis es, anima mea ? E t : c Spera in Deo,tan ; , \ > quam videlicet verae quielis fructum divina spes
nobis polliceatur. Sicque ad id quod sequiturpro . , c e d i t , ubi per divinum allare denuo juvenis efli * \ citur, et in sequente rursus ilios qui genus a Gore
trahunt victores reddit, ostendens non obscurari

ignobililate palrum celebrilatem et gloriam, quara
,
, quis apud Deuni oblinet, siniulque hoc psalmo
. \ pereroptorum bostium causam Deo ascribens bis
verbis : Liberasti enim nos de aflligeniibus nos
,
c etodientes nos confudisii % > transil ad dilecii
, \ > caniicum, ut qui prius desertore patre prognati,
deinde victores hostis maligni effecli sunt, per
. '
inlelleclum in finem victoriaeperveniant. c In finem,
, \
ad inlellectura, caniicum pco dilecto ; isic cniia
,
, c c inscriplio babcl. Quo docet etiam quis sit tbronus,
. \ , qui ab aeterno rebus praesidel, et ad qua virgo ad
. consorlium ipsi quasi sponsa qua?ratur, noq alilcr
hoc bonore digna nisi patrem suum obliviscatur,
, ).
bocque dilecto canticum consecrang et dedicans,
,
rursus epinicion texit, et exsequiturpro filiis Gore,
. \ \
sermone per abstrusiora instiluto : est enim c Pro
, ,
arcanis psalmi hujus argumentum et summa;
. >
\ ubi sonum aquarura, et turbationem gentium, ct
. c , \ , regum vocationem motumque terrae > describit,
Dominumqueomnis virtuiis nobiscum esse, asse\ :, \
verat.
, \ * '
.
Quibus omnibus Domini per carnem manifesla
. " , tiooem praedicit, quando natura quidem resonat;
\ , transeunt vero ei transferunlur montes, boc est,
\ . terrea sensa et cogitaia, quae olim videbantur i m mobilia et loco cedere nescia. Laetitiae autem flu , \ " D vius Isetificat civitatem Dei,et tabernaculum suum
, sanctificai Altissiraus, et alia quae ad eamdem ora . tionis seriem perlinent, quibus tanquam aenigma ' , tis, et involucris nonnullis praedicuntur arcana.
, Rursus ad aliam victoriam sese confert, cui applau . dunt omnes gentes, et siroul exsultant, quia ascen , dit Deus in jubilatione. > Plana porro tibi fuerit
ascensionis mentio per ipsius Pauli interpretalJo, , ,
nem, qui d i c i t : fierinon posse, utquis aseendat,
. "
nisi praecesserit descensus . > Ilaec cum abomnibus
,
intelligenter et sapienter decanlari jussisset, ora ,
tionem ad subliniiorem quemdam stalum traducil,
.
c Secunda Sabbali
> pro argumenlo canlici
,

79

8 0

81

" Psal. , 2.
** Psal. X L V I I , i.
PATROL.

"Psal.

XLU,

Gn. X L I V .

2, , 0.

" Psal.

XLIII,

8 sqq.

e f

Psal.

XLIV,

1.

1 1

Eptaes. iv, 9.
18

S. GREGORH NYSSENl

555

55G

ronstitula. Quee si ad primam rerum procrcationem , .

referatur, nibil esl aliud, quam coeli el firmamenti
cffectio, coelestiumque aquarum ab aquis tcrrcslri- , \
.
bus discrelio. Sin aulem ad Evangelium respicias,
.
tere ipse est, qui coclum nobiscondidil. Nam coelum
a Deo firmarnenlum appellalur. Paulus aulem per .

firmamcnlum nibil aliud quam fidem in Cliristum
, \
intclligit. Tunc enim nobis vcre sccundum tidom
coelum crcaium c s t , cum S.ibbati obscurilas pra>
teriit, illudque fidcleel acceptabile accidit myslerium ,
ejus qui praxlestinalus est Filius Dei in virlulc, ,
secundum spirimm sanclifiealionis; mysterium, in- .
quam, rcsurrectionis ex mortuis Doniini noslri Jesu, , c
, \
qui vere est magnus Deus ct laudabilis nimis; ct
, \ , .
similia, quae toto decursu psalmus illc conlinet.
Cujusmodi sunl divina civilas, quam et mon- ' tem bene fundalum noniinat, ct universae lerrac , , >
cxsultaliones, et monles Sion, de qua urbs maxitne . \
>
a Imirabile quiddam tradit, quod quae olim lalus
aquilonis erat, nunc facta sit < civitas regie
.
niagni : quodquc f Dcus in domibus ejus cognoscaiur : manifeslc per hxc Ecclcsia Chrisliana; \ \,
siaium et digniiatem designans. Nam borealis pars \ , \ tcrra ex illis est, quai nubibus perpeluis urgentur, . ,
et frigore, et gelu, sine splendore, cxpersquc radio- . rum solarium : ob id adversaria illa potcslas aqui- ^ \ ,

lonis nomine dcnolatur. Igilur quae olim ad aquilouem vcrgebat; inio, quae ipsius lalus erat, haec , ,
iranslata a tenebricosa ct algida viia, civilas Dei . .
, fit, el rcgis habilatio, cujus in domibus Deus
, ,
cognoscitur. vocat scdium circumscriptioncm, cl silum forma ct specie quadrangula : ,
quibus tanquam involucris quibusdara insinuat fir- , ,

mas et excelsas virtutum lurres et muniliones, quae
in sanctorum menlibus conspiciunlur; quasi solis \ .
bisce vivendi generibus Deus cognoscalur: Reliqua
qua? sequuntur cum pracdiciis consonant: congre- ,
. c , \, ,
gali namque sunt in ipsa reges terrae : nun enim
.
servorum, sed regum convenlus civitatem illam
,
babiiat, c qui, > inquit, f videnles baec admirali
sunt. Gausamque admirationis addit. Nam qui , ^ , c prius civitalem hanc indigue incolebant, quando , \ , \ .
crat lalus aquilonis, illi c conturbali, et commoli \ , \
. "
sunt, el iremor apprebendit eos. > Nec tremor
>>

tanlum, sed et molestiae similes doloribus parlurien- j> ,

,
lium. Quae omnia adversus islos evenisse dicit a
. , \,
spiritu vebementi qui fugilivas naves confringil,
c .
qiue improbo mari htijus viiae innaiant. c In spiritu
^,
\ehementiconteresnavesTbarsis. Porro cui quod in
aposlolorum Actis prodilum esi, memoria non cx. \ cidit, ille non ignorat spiritum illum vchemenlcro,
qui discipulis in coenaculo congrcgatis cognilus , ,
.
esl
: quique prophetiam Jonaj allenlc legil, is
,
perspicue exploralum babet, eum qui a Deo dcGcit,

quserere navem in Tbarsis euntcm *. Deinde scr , , -
rr.oae quasi in duas personas distribulo, in priori . bus quidem personaui el habitum ejus induit, qui
8 i

Genes. , 8.

, %

Acl. , 2.

1 1

Jon. , sqq.

557

IN PSALMOS.

, \ *
, , , \ .
, . \ , . ,,
c \ . ,
, \
\ -

oraiione aliquos lanquam dux aniecedil; postea

voces subsequentium represenlat. Inquil enim,
assentiens veritati connn qua3 supradicta sunt,
quasi ab alio quodam quac dixeral, didicissct:
c Quemadmodum audivimus, sic ct vidimus, in c i vitale Domini virlulum, in civilate Dei nostri. >
Quadecausa introduxit etiam muluo se cohorlantes, illos, qui cum deleclalione \iderant, qua audieranl. Cobortatio autem hujusmodi c s l : Circumdale Sion, et complecliniini eam, narratc in turribusejus,ponitecorda vestrain virtutc ejus, ctdistribuiie domus ejus, et ccelera quse ibidem sequunlur.

'
Post hsec diffundil praedicalionem suam in tulum
, \ lerrarum orbem, et quemadmodum ante confusio \ nem linguarum omnibus erat unum labium et una
\ , \ vox, sic et nunc omnes gentes, ei totus orbis, et
\ omnes horoines, fiunt unus velut auditus , ct
, \ , unum cor, una oratione omnibus, el ad omnes i n .
sonante. Collecla enim unum in locum tota bu , \ roana socielalc, unoque quasi tbealro ex omnibus
, $
lerrarum oris exstructo, omnibus pariler sermo , , , , nem illum inlonal: < Andilebacc, omnes gefoles,
. auribus percipitc, omnes qui habitatis orbem, qui que terrigenac el filii bominum, simul in unum, dives
, . \ et pauper . His enim Iribus conjugationibus et
ordinibus generalim complexus est omnem diver . , sitalera, quae in bac vita raortalium apparet. Nam
, \ primo ordine vocat omnes genles, quique babitant
, - orbero, ut genlium quidem nomine circumscriplio , nem locorum signiQcaverit; sequentibus vero ver . \
bis locorum incolas. Cum autem terrigenas et
,
filios hominum nominat, secernit carnales el cor , poreis rebus addictos, et a ratione alienam vilam
degentes, ab bis qui salvanlur, et aliquem chara. ^\ , clerem nalpre bumanae in se continent: proprius
. \ avtao- vero hominis cbaracter est simililudo cum Deo. At
, insequalitas circa paupertalem et divilias maxime
\ generalis causa esl varise et mulliformis illius di. vcrsitalis, quae in bominum negoliis elucescit. Et
; , quis iste, qni in tali ac ianto audilorio conciona , \ ; lur ? quis alius, quaro qui in seipso testaiur se lo, , cuturum sapienliara et prudentiam ? Loquitur vero
, hxc ille, qui habel Spirilum sapientiaeet intelleclus,
. exiroiam islara graliam, quae ex attentacura et me , \ dilalione provenit. Nofi enim prius dixit se aperire
, , , os, quam inclinaverit aurem ad sermonem illius,
. \ qui ci suggerebal omnia. Inquitcnim : f Os meum
c , \ loquelur sapienliam, et medilatio cordis mei pruc . > dentiam, scu intelleclum : primumque t inclina , \ ; , \, bo in parabolam aurem meam, et tunc ape , riam in psallerio propositionem meam. Quae igi ,' tur csl isia prudentia, etquod problema scu propo , sitio? Non vidit, inquil, Dci crealura mali alicujus
, ,
dici cflectionem, ut lestatur narralio miwdi recens
, condili, sed peccalum Ixiabilem illam et plenam
, , cxsullationis diera eflecit nobis dicm limoris et j u 8

** Psal.

XLVUI,

2 sqq.

559

S. GREGORH NYSSENl

5*0

dicii, quam poteramus non limuisse, nisi serpens, * ^ qui calcaneo noslro insidialur, cujus nomen i n i \ .
* quitas, undique viam vitae nobis circumsepisset proprio suo roiatu et gyro, el variis passioncr.i
quasi squamis, terribili aspeclu undiqne infrendens et inhorresceiis.
Deinde psalmo in duas parles distributo , in
,
, ,
prima quidem parle consilium dat, ne ad alium
quemdam liberatorem respicianl; nequc enim fra-.
, , , *
ter, inquit, redimel, nec alius quispiam bominum,
sed quilibet pro seipso exorabit, si < dederit Dco <
, \ placationem, elprelium redempiionis animae suae.i
. "
Quod quidem consilii loco ad illorum superbiam

coarguendam dicit, qui frustra operani in hac viia

consumunt, sludiumque in infructuosis rebus po. nuot. Quam variis laboribus sese faligant homincs,
%

quasi semper victuri essent; quam procul ab illis

cogiialio corruplionis, quse mortcm cumitatur, qui

quoiidie ante oculos suos vident alios morientes,
quodque certissimum et verissimum slulliliae et insipientiae argumenlum est, qui ncsciunt se post
banc vitam aliis divitias bas relicluros, seipsos
autcm iti sepulcris in perpetaum nnosuros, qui
nomiaa sua per viiam sublimiorem i i i coelo non
descripscrunt; sed cum in lerra fieri celebres cuperent, fcccruni seipsos in coelcsti illa civitale obscuros el sine nomine. Horum omjiium causa est,
quod bomo proprium suum honorem non inlelligal,
sed ad brutas voluptales sponle sua sese abjiciat,
obnoxius gulae et vcntri, iisque qua3 \entrem consequuntur, eordibus. Haec pars est primac divisionis hujus psalmi. Reliqua pars ad alia repreben- Q
sionem el accusalioncm d i r i g i t ; rirrsusque iisdem
verbis terminatur oralio; videlicet boc nobis i u sinuat Propbeta, primam causam mall in mundum
ingressi fuisse, quod bomo brulis el a ratione alienis cupiditatibus similis sit effeclus jumentis; cum
autcm contra malum medicina parata nobis esset
ab co, qui buinanuin genus misericordia motus
visiiavit; bomines, desertu rursus bono paslore,
morli pascendos se tradunt, non ad coeleslia pabula, sed ad irifera tendentes, inferni oves facli.
Dicii enim: c Sicut oves in inferno positi suot,
mors depascet eos.> Sic denuo per peccalum inducilur oblivio ejus dignilatis, quae nobii divino beneiicio obligit, et ad vitam rationis expertcm incli-

, \ ;
,
; \
, \ , ,

\ ,
, '
,
. ,
,
,
\, \
.
. . |5 . , ,
, ,

.

,
,
, , $ . \ ,
, t * $ ,
, \ >

, \
. -

natio exorilur: omne enim illud, quod exlra veram D vov, .

rationero esl, ralionis deslitutio est: proprium vero
\ .
junrienii esl ralione et mentc carere.
.
CAPUT X I I I .
*
Veruni omnia quae in psalmo gunt, sigillatim
\ , ,
velle prosequi, et comraemorare, supervacaneum

fuerit, cuni ea quae omissa sunt, facili labore ex iis
\ . "
quae diximus possint innotescere, ut proinde non

arbilrer oraiionem longius prolrahendam esse, nisi

forle illud tantummodo repaendum sit ex iis, quac
, jam eupra dispulala sunt, magnum Oavidem in
\,
humanum genus utroque modo beneficum esse,
, \ tunc scilicei, cum salutem noslram per symbola
,
qua3dam efformat ei adumbrat, et tunc cum bomi
nibus modum poenileiuia: demonsirat: cui egregic

561

562

IN PSALMOS.

,

,
\ .

,
, \
, ,
\ .
\
, ' .

\ ,

facto el laudabili operi velul arlem quamdam

dit-per pealmufn quinquagesimam* quo alia vicieria contra adversarium nobis praeparaUir. Nosse
enim seipsum expurgare, cedit in praeparationeui
et subministrationera perpeluse vicioriae ab boste
reporlandse. Nam cum in hac vita indesinentom
luctam suscipere debeamus adversus principem
tenebrarum barum, et adversus spiriiualia nequiiiae
in coelestibus, cumque upicam lanlum resislendi
ralionem, nempe poenitenliam, cl quidem ad omnem
boslis invadenlis impressionem habeamus, certe
qui illa recte ulitur, is flt perpeluus victor perpetui
nostri adversarii. Cseterum bisloria; in bis etiam
q u sequunlur, ordo non conslat, sed solus sensus
apto ordine connexus et disposilus est. Nam id
.
quod cum Betbsabee el Uria accidit , loiigc postcrius est, quara illud de Doeg Idumaeo, quia boc
,
. * itiilio lyrannidis Saulis accidil; illud paulo anle
finem regni D a v i d : sed temporalis et carnalis
\
. - rerum ordo Spirilui sanclo non est curse. Quid enim

utilitalis inde ad me rediret, si primum quidcm
, - edocerer ea, quai cum IdLimaeo conligerunt, poslea
;
illa, quae cum Bethsabee?
Qu per haec virlus mihi compararelur? qu# ad
; ; - meliora ascensio? q u doetrina ad sublimioriHii
; cupidilatem ? si vero discam in quinquagesimo
, , \ psalmo mysleria, quae in eo abdita lalent, et postea
'
ad eversionem adversarii datum nobis medicanien ,
tum in illo poenitentiae sermone inlelligam, ut *.
, ^ boc meseniper victoriae contra bostem assuefaciam,

*
te
v\
\ ivvmir^re.

ei in ea me exerceam, miruro dictu est, quam apio
,
el convenienle ordine accedam ad scquentem ascen , . snm, vicloriam ex victoria reporlans. Lcgam vero

libi ipsam bistoricae inscriptionis seriem, quae sic

babel: cln linem inlelleclus David, quando venit
, , \ - Doeg Idumaeus, et annuntiavil Sauli et dixit: Vcnit
, \ , \
David in domum Abimelecb.i Quibus doceinur,
. > ,
tum ad finem victori perveniri, quando intelleclus
,
vUam regit sccundum simililudinem magni Davidis,
, *
lumque maxime iristiiia affici Doeg salutis mea
. \
boslem, quando in domo sacerdolis versor, et
,
quando mulorum famulus non amplius aperle et
, \ ,
palam mecum congredi audet, sed oeculle contra
,
me insidias lexit, dum indical ei qui caedeni mibi
' ^ * machuiaiur, meam in sacerdotis domo commoralionem. Liquet porro quinam sint muli, quibus isle
, Idumseus praeest, qui infecundam illam naluriin
. * \ ,
pascit, in qua locum non babet Dci benedictio,
. ,
, ,
quam prolulit ab inilio, cum crealurain vi sese
,
imilliplicandi donarct bis vecbis: c Grescile et mul, c . tiplicamini '. Nam mulliplicalio malitiae a Dco
\ non proGciscilur. Itaque neque ex se irniluo mulo , ' \ rum genus nascitur, sed natura sempcr nova qua
dani ralione progenerat boc animal, id videlicet,
, .
quod in nalura non est, suople ingenio quasi com \
miniscens et superinducens. Ex dietis aulem om.
nino pcrspicuum arbilror, quorsum bsc tendat
r

88

I I Reg. i i , 2 sqq.

8 8

I Reg. x x n , 9 sqq.

Gen. ?, 28.

53t

S. GREGORII NYSSENl

5C3

oratio: si enim omnia quae Dominus fecit, bona

valde sunt, mulus vero extra ccnsum et classem
eorum esl, quae in creaiione sunt condila, perspicuuui sane llt, ad maliliam demonslrandam nomen
lioc a sacra hisloria usurpalum esse. Neque a Deo
igitur substantiam habei, neque cum fit eo modo
quo fit, sufficit ipse sibi per suam subsistentiam
ad sui conservationeni. Quemadmodum enim mulorum natura seipsam per seipsam non conservat,
sic neque malitia seipsam durando conservarc potest. Sed perpctuoex alio quopiam exoritur, quando
itla excelsa et volubiiis animae noslra? pars ad cupidilalem terrense et irrationalis eonjuuclionis dclabitur. Ergo alienigena ille Doeg, nunlius Saulis
conira Davidem, infecundi gregis mulorum pastor,
aiius non est, quam malus angelus, qui per varias
peccati aflfectiones, genus bumanum ad scelera
pcrlrahit, qui quando viderit aliquem esse in domo
veri sacerdolis, eumque siimulis mulorum perculerc ncquiveril, tunc nunliat id principi maliliae
spiritus operantis in iiiiis difGdenti. Illc aulem
allis radicibus aclis, ul oliva fruclifcra in domo
Doniini, illos conlra tyrannuhi inslituit serniones,
quos in psalmo audivimus, cum ait: c Quid gloriaris in malitia, qui polens es in iniquilaie? Cujus
liagua est, skut novacula acuta, > spolians eos,
quos teiigcrit, bonore et decore crinium, abscindcnsque seplem illos capillorum nexus, in quibus
omnis virlus residet. lntelligis, opinor, cx ipso
spptenario numero, spirilualium cincinnorum sen-
sum, prout videlicet Isaias sepliformem spirilus
graliara enumerat"; quibus abscissis, ut Samsoni
a c c i d i l , sequilur oculorum interitus et perdilio,
jamque temulenlis et ebriis alienigenis ludibrium
efOcitur.
Postba3C describil ejus, qui in maliiia polens est,
notas et proprietales : quoniam < Dcus dcslruet
bunc in linem : nunc vero evellet et emigrabit eum
a divim babitaculo, et de terra viveniium exscindet maliliae illius el acerbitalis radices, et id genus
alia,quae psalmus ille toto suo decursu compleclilur, ad eumdem finem speclantia; quibus conslaitlia el slabililas eorura periicitur, quemadraodum
divinus ait Apostolus, qui cradicali sunt in fide.

^ ,
, ,
. ,
.
'
,
,
' , ,
, \ , \
\
.
\ ,
,

' ,
\,
,
.
^,
,
, ,
,
\ , > ,
, ,
.
,
, \
, ,
, .

Isai. , 2.

Judic. xvi, 21 sqq.

,
*
\
, > \

\ p, >.
,
* ,
, ^

Ego enini, inquil, tanquam oliva fructifera in domo

Dei mei, speravi in misericordia Oei in saeculum,
ct ultra boc spalium, cujus mensura est inflnitas,
quod vocat csxculomm sacculum. Simulque sc
Deo perpeiuas gralias aciurum pollicetur, cum ait:
iGonfitebor libi in sacculura:> tu enim fecisti mibi
digna graliarum aclione, el exspeclabo, inquit,
tnomen luum:> bona est enim haec exspectatio
sanctis tuis. Quemadmodum autem diversi coloris
eplendor ob tinclurae varielatem, variis quasi floribus distinctse, sensim ad diversum colorem transit,
ipsas auras colorum aiternante fulgore scite picturane: sic ei videre esl Dsalmi bujus sensus ex-

. , \,
,
, \ ,
\ ,
. \

.
. \ , >
, .
. "
,

505

IN PSALMOS.

566
M

ISelv tremi quasi radium, inilio scquentis psalmi , lan ,

quam lucerna? consequeulia quadam, allucerc ct
, permisceri, ut medium, quod inieijicilur, non
,
appareat, sponte sua animo ab hac ad subjcctam
- psalmodiam delabente. Qui enim ul oliva ferax in
.
douao Domini radices fixit, lixunique illud et im\ , \
molum Gdei firmamenlum sibi comparavit, ct qvi

spem divini olei per graliarum aelioncm ad in/ini ,
tatem sxculorum exlendit, is iracundia in insipieu ,
tcs exardescit, quorum insiprentia? caput csl, asso ,
rere cum non esse, qui vere est, et super omnes ot
, ,
in omnibus. Gum cnim lol ct talia sint, rnquit, rx
, \ , .
quibus Dei nalura colligilur (primum Dci crga lm, , \ (
mines demonstrat providenliam, cui spei nosira
'
firmamentum adco immobiliter inniiilur, ul ncu
, * fatigetur, quando desiderio suo lotum xlernitatis
,
ambilum amplectilur), quomodo c dicil infipicr.*
),
in corde ftuo : Nun est Deus? (orrupli sunt, ct abo ; \ minabiles facti sunt,i in talibus cogilationis snre
, > ^
sludiis.
.
,
Yere enim ejus quod subsislit, corrupiio el in, .
leritus est, decidere ab eo qui vcrc esl. Quomndo
, ; '
cnim quis euo in esse durct, qui nun cst in co qui
, , ;
est? Quomodo quis maneat in co qui cst, si noti
, , crcdat ei qui esl, quod sil? Qui auiem verc csl, is
' .
omnino Deus est: quemadmodum et magno Moysi

visio divinae apparilioitis leslalum fccit. Qui igiliir
, ,
cx suo animo abjicit esse Dei,
boc ipso quo I
, . , Deum essc negat, propriura suum esse corrumpii
,
quippe abalienatus ab eo qui est : ob id innuii,
I , ,
Postqnam a Deo deciinaverunt, derepentc c inulilcs
facli sunt omnes, > vclut vas quoddam abjectum,
. ,
, - cognilaeque inulilitaiis jam damnaluni. Perspicuc
autem sermo hic docel, id quod bono cst inulile,
, .
$ c nibil aliud esse quam apliltidincm ct propcnsioncm
ad peccalum, propter inconveniemiam, quam ha bcl cum eo, quod cst reclum el boncslum. Domi ,
nus igitur propler haec c dc coclo respcxil super
iilios bominum. Qua? vcrba Domini inlcr bomines
\ ,
conversalionem indicant, quaudo prceeuntes ad

incredulitaiem saccrdoCes el Pbarisacos, et Scribas,

oinnes subdili secuti sunl : illi enim erant, qui
\ , blaspbemis suis denlibus populum laniabant ei
, ,
, > D dcvorabant. Ea do causa ait : Trepidavcrunt
limore, ubi non erat limor, qui devorant plebcni
. meam, ut cibura panis, > qui idcm morbus esl pum
,
illis, qui aquara metuunt : qnt si quo modo aquam

admiltere possent, medicatncnlum uliquc aliquod
, , <po6q>
suie xgritudinis babcrent, sed metuunt ca ipsa qn^
ad salulem sunl proposita, et alieno suul animn
. ,
ab eo quod conserval, meluque nc peroanl, intcr , , \ , >
iliim sibi crcant. Sic et illi, clanianle ad cos fontc :

Si quis sitit, veniat ad me ct bibal , > farorc
, , ,
incrcdulilalis in animac polcnliis prscoccupali, trc , ,
pidabant liraore ubi non cral limor, polum salutis
,
aspcrnali, ncscienlcs iu gencrationc jusiorum Dcum
, \
r

" Psal. L I I .

* Joan. vn, 37.

SC7

S. GREGORII NYSSENI

568

es9e, qui dat ex Sion salutarc lsrael; quiquc ca- , piivilalem plebis suae, ab eo qui nos per peccatum
, ,
improbe in scrvitulem conjecit, rursus ad seipsum
\
converiit, quando verus Israelita et spiritualis Ja- , \ .
cob luctiiia el exsultationc replelur. Sensus igitur ,
psalmi, quanlum quidem iuvesligare polui, per , .
ipsa psalmi verba, is est, quem dixi, cumque hoc .
sensn conv#nit inscriplio psalmi. Nam psalmi ora ,
tioncm rsse epinicium lestatur inscriplio, per ,
choruni in inlellectu compositum. c In iinem
, \, c ,
> . \ \ c ,
enini, inquiu c pro Maelelh, > quod per chornm
inlerprctari licel. Pro illo in Gnem, alii inter- > .
pretes reddiderunt : epinicium, hoc est, c carmcn victoria?.
Rursus instituto ordine cursus oralionis pro ,
gressus, consentance cogitaiionibus eomm, qui
proflciunt, accommodal hisloriae aenigmala el invo , ;
litcra, qtiando nibil adversus nos Ooeg ille ldu- * ,
inasiis molitur, in seipso ambiguam illam, cl in
dnplici confinio positam niuloruni naluram pascens.
. \ ,
Dicium esl auiem cl supra, peccalum per hoc . '
auimal significari : quemadmodura enim peccatum
\
fructus est Ugni illius in ulrumque pendoli et anci- , \ , ,
p i i i s , quod bonum et mabim appellalur : bomim
\
quidem, quod legat peccalum volupialis csca, , \
qtiam corporis amici loco boni corripiunt; malum
* , .
vero, quia in amarum exeal finem, quod nunc ut ,
bonum et pulcbrum tanlo studio quxrilur : sic , \ ,
eiiam videre licet ulriusque naturae, equi videlicet
\ ^
et asini, symbola el nolas in eo, dc quo loquor
\ \ ,
animali, ut perinde idem mulus sit et equus et
, ' \ ,
asinus, non quidem divisim utrumque, sed simul, in unam duplici animalium natura ad novi hujus . " )
animalis constilutionem commisla et confusa.
Quando igilur alienigena ille, de quo agimus, ty- , , ranno noslram apud sacerdotem commoralio- , \ ,
nem et conversalionem indicat, deinde nos eum, >
qiri in malilia gloriatur, et in iniquitatc potentiara
, \
ct vires suas collocal, divina ope superaverimus et ^',
ex dominatione deiurbaverimus, funditusque ex \ ,
lcrra vivcnlium evulserimus, facti oliva, mullilu-
dine fructuum laeta et onusta, et per spem in Dcum
corrol orali, tunc celebrabimus in cboreis adver- ,
sus dcvictqm a nobis bostem epinicia, lunc me" , \ rilo gradum ad alliora faciemus, vere, ut in Canli- D . >
cis dicitur, c salicntes in monlibus et transilientes colles \ >
'
Quisnam igitur isle mons esl, ad quem nunc ex
prioris monlis, quasi nolionibus, resultat denuo
, \ \
alia victoria, et alii hymni super victoria per intel ;
ligenliam Davidi confecli ? Quijam bellum movent,
,
non sunl amplius de giege mulorum, sed nalio
.
ZiphaBorum , qui anguslias arentis et siticulosi
,
transilus obsident, ct quando nequeunt probibere
, \
noslruin per anguslias illas iter, trisles ob salutem
nostram, prospcrosquc successus evadunt. Inquit > , \, t
, ,
cniin : In finem inlellectus in carminibus David,

Cantic. , 8.

569

PSALMOS.

570

, ' . cum venissent Zipbaei, et dixisscnl ad Saul Kcce

,
David absconditus est apud nos . > Omnino au\ lem is qui historiae ignarus non est, probe videi,
. , per angustum et arentem locum, cujus hic fit
,
mentio, el per transitum adeo ad penetrandum
, * ,
diflicilem, evangclicam illam regni ccelestis seim , tam inlelligendam esse, qua nos quidem Ziphaei
probibenl, boc ost, alienigena daemonum naiio,
. ministri advcrsariae potestatis. Invcniunt vero eam
*
pauci illi, qui ialam viam avcrsantur. Sic aulem
; r
bisloriae sesc illius narratio ad verbum habet :
.
Nonne ecce David absconditus est in Masera apud
, '
nos i n angustiis, in colle? > verc enim in angusla
, hac via absconduntur, qui viiam Deo consenta . " neam ducunt. Hanc viam oslendit nobis Novum
, - Testamentum, cujus beneiicioad supremuni monlis
verticom pervenire possumus, quem collem h i . , - etoriae contextus nominal. Quando igiiur abs(jue
impedimenlo anguslam illam viam pertransieri , , \ mus, Ziphaei salutem nostram et prosperilatem ad
. , tyrannum deferunl; DOS auiem nomini cjns, qui
, , nos salvavit, potestatem rccte de nobis judicandi
- deferimus, dicenies : c Deus, in nomine luo salvum me fac, et in virtute tua judica. > Nam id
. \
, \ , - quod factum jam erat, uralione iia rcpraesenlal,
. * \ quasi adhuc futiirura essel. Sic enim solcl Scriptura accuraiam temporis rationem quasi ncgli . ,
* > ' c , gere. Nam divina oracula id quod futurum esl,
sxpe ul preterilum referunt, et id quod jam prae , ,
* . " teriit, ut fulurum : quemadmodum et in fine bujus
, \ \ - ^ psalmi videre licet: non enim d i x i t : Super i n i , micos meos despicict; sed, < Despexit oculus
. meus. > Quibus docemur, Deo nihil fulurum aut
\ , - praelerilum esse, sed omnia prsesenlia adesse. lta , que sive prxlerili, sive fuluri viin et signiflcatio , \ em habeant verba de divina potesiale prolata,
, \ aniraus tamen baud egrcditur extra prasenlis ler . \ iiiinos. A i l igilur ad Deum ille, qui per arenlem
, et angustam semilam evasit, Zipbaeorumque i u r , bam et coitionem fugavit : In nomine tuo salus
, nobis venit, et i i i viriule lua judicium de bono el
, ' . reclo robur babet, id quod semper eveniet: el pcr
c boc advocal Dei velut aures, ut graliarura aclioues
* > \ , audiant, eQumerans quomodo alieni adversus ipsum
, ry insurrexerint, el quomodo forles el polentes i n
t , \ malitia aniinam ejus qusesiverint, quibus Deus non
, \ . , \, prail dux, sed is qui Deo conlrarius esl. Ob id
, , dicit : llli non proposuerunt Deum antt conspe . ' , cliKii suum, > me vero Deus adjuval, convertens
niala ad ipsos maliliae auclores : et, c In vcritate
\
. \ sua disperdet omne illud quod veritali inimicum
, cst et extraneum. Ego autem noimni, inquit, in
* , quo salvatus sum, gratias agam, quoniam bona est
, gratiaruni aclio, quia aerumnas et tribulationet
* evasi, oculisque meis inimicorum meorum disperdiiionem vidi. Ideoenim Propbcts oculus cxsullat,
, -

P w l . L I I I , 1 ;

i Rcg. x x m , 19.

571

S. GREG0RU NYSSEiNI

quod niliil

572

amplius virluti oppositum cernat : , , '-

sublala enim malilia, quae iniroici loco et nomine

;
i r l u t i adversatur, non amplius relinquelur inimicorum nomen et memoria. Quomodo enim quis
ininiicus appellaretor, non amplius gliscenlibus et virentibus iniroicitiis, quas inleremit pax, ui
ait Apostolus?
*
Ca?terum ut apte et debito ordine sensus, quos '
(5 , \
haclenus cxposuimus, verbis psalrai acoommoden ,
tur, ipsam ad verbum lege, quae ordine est quinqnagesima terlia, psaimodiam, quando Zipbaeis ,
, superior eflecltts, conlemplatusque malitiae omni,
modum interitum, rursus in intelleclu superni au, .
xilii consiitutus, Deo bymmiiri epinicium, et car
men vicioriale dccantat: sic enim babenl inscri . > "
plionis verba : t ln finem in carroinibus intcllectus
,
David. > Porro sicut in cerlaminibus, qua3 corpore
1

perflciuniur, non congrediuntur pugiles cum iisdem

adversariis, quos juventulis lempore devicerant,
eed aucto robore, viribusque confirmatis, majorcs
et validiores antagonislas sibi deposcunt; illis devictis, eum excellenlioribus adhuc in pulverem
dcscendunt, seraper virium incrcmenlo convenienter cum robustioiibus adversariis raanura conserentcs : pari modo, qui tol a lantis hostibus victorias reportavil, illuslriores adhuc victorias ab illis
refert, congressus cum celebrioribus, majorisque
nominis el famae aniagonistis, et ob id agonotbelam ad audiendum advocat, cura a i l : t Exaudi,
Deus, orationem meam, et ne despexeris deprecalionem meam : rogalque, ut ad pugnam animnm adverlat: fntende, > inquit, c mihi et ex,

.......

V'

\ ,
, '
, \ , ,
,


,
\, ,
\ . \
, ,
, , \
. \ ,
, > , . >
I

'

audi me, monstralque certaminum suorum labo- \ res, cnarrans trislitiam et conturbalionem, ct vo- , \ , \ ,
cem inimici, et Iribulationcm peccatoris. QU;P. \ , \ omnia ostcndit cerlaminis praesidi velut palaeslricas ,
quasdam victorias ab adversariis relalas, et ad ha;c etiam coniurbalionem cordis, el formidinem morlis, . \ ,
et limorero, et tremorem, ei tcnebras vitam ipsius , \ , \ . \
undique complexas ; quibus omnibus unum id re- ,
\ medii invenit, quo ex rebus tam aifliclis emergcret,
,
m pernices columba; alas assumeret, el in altum
sese tolleret, et in eo loco volatum sisieret ac , conquiesceret, qui a malis omnibus securus, per-
peluo divinioribus rebus circumfluil. Inquil enim : , ,
Mansi in solitudine, ut ibi a pusillanimitale . \ , \,
spiritus quae in lerra, et a procellis tenlalionum, D ^ > , \
,
Dei ope, servarer, ubi evanescit oninis maliiia. Nam
, . praecipitatio in mare, abolilionem et interilionem
signiflcat. Quia omne illud, quod in proiundum
, .
demergilur, evanescil, et ex conspectu hominum
\ \ , cripilur ; subniersio igiiur et pernicies peccali, cst
.
dissolulio concrelionis peccali. Propterea dicit, a
Deo praecipitari malitiam in marc, cum dividil lin-
\ . \
guae eorum qui in malo conspirant. Alia item
,
ouinia quae in ordine psalmus conlinct, ut est dc, scripiio civitatis babitalae a malis ct pravis studiis
>, .
et institutis, eodem pertinent. Refert enim malos
hujus civitatis incolas, iniquilatcm scilicct, cl con, e

Psal. L I V , 2.

b73

IH PSALMOS.

574

, \ tradiclionem, quae noctu civitatis muros circumeunt; rursus intquitatem, et laborem, et injusu , \ tiain enutrilam in medio civitalis : ostendit et ini , , \
. ,
probum populum qui plaleas ejus complet, queni

nominal usuram et dolum, seu fraudein, et quae
\ ' \
omnium gravissiina pestis est, bypocrisim, quae
, ,
animi consensionem et dilectionem babitu simu ,
lans, fraudem pulchro tegumenlo velat: proplerea
. Ata
dignos hujusmodi incolis m i l l i l justus judex advc
nas. Vis scire quaenam sint borum advenarum no. ;
iiiina ? Veniat mors super illos, el descendant in
t , > \, ' , - infernum viventcs.iGumque omnia Irislia el aspcra
$ , \ \
ipsis evenlura demonstrasset, emisil dulcem illam
, vocem, qua et civilalcm illara cum tota sua mul ,

titudine v i c i t : c Ego aulcm in te sperabo. > Tur, \ . - bam vero civitatis nominat viros sanguinum ei
, , dolositalis^qui nullam speciem malidiei dimidiaut,
\ , neque imperfectam raalitiam esse sinunl, sed in
, , malilia omnes inimeros habent : quorum omnium
' , vicior fit una illa voce, qua suam crga Deum affe $ , ctionem prodit, cum ait : < Ego auiem in te spe , rabo.
\ . >
'.
CAP0T XIV.
,
Praedictis sensibus insistens, quicunque baruin
rerum sludiosas est, ipse suo sludio divinitus i n ^ ,
spirata psalmodiae hujus verba percurral: ne a
,
\ ' > nobis confusio polius introducatur, si omnia ad
. " \ vcrbum exponam, disputalioncmque in quovis
sensu longius prolraham. Quemadmodum auleni
,
"
*
"

r
i l l i , qui difficilem el pracipilem \iain ascendunt,
, - si inlcrea sedem aliquam reperiant, contenlioncin
,
Ulam laboris remittunt, ut resumplis et reparaiis
\ , viribus seipsos ad superanda celsiora qure restat
\,
fastigia excilent : sic et virlutis seciator, cujus
, asccnsiones sunt viclorice ab adversariis relaia,
, - quemadmodum inscriplio praecedentis psalmi tcsla . tur, adeplione victoriae seipsum confirmans, rnr , - sum ad aliiorem et praeclariorem accingiiur. Magua
, , , \ ,
quidem lucla in praecedenli psalmo descripta c s l ,
\ * ex qua viclor abiit: hicla, inquam, trislilia?, exer \ ,
citalionis, conturbationis, inimiciliaruni el audi , tionis : sic enim vocem inimici inlerprelor; el t r i , \ , \ , \ , \ bulationis a peccatoribus profecta?, et irae indignan, \ . \ tium, quibus concilantur lurbatio cordis, el For ,
mido mortis, et timor, el tremor, et tenebrai, ei
, \ similia. Qui igilur tot ac tanlos supcravit bostos,
, \ pennis ejus assumplis, qui in specie columbaa vilaj
, - nostraB apparuil, is transfert sese ab iis qui malitia3 studio inserviunt, in solitudinem vacuam ab
,
, [ ,
omni malitia, et pernicioso zizaniorum germine,
ubi requies acquiritur, devicta jam tota adversa, \ , \ , , \
riorum civilale cum omni incolarum turba, cujus
\ , \ $
, \
incolaB sunt iniquitas et labor, et conlradictio,
, - usura, el dolus, el mors, et viventium ad inferos
. \
dcsccnsus, ct quod oinnium malorum teterrimum
- gcnus esl, incolarum perpeiua hypocrisis, qiix
spccie concordia? el unanimilalis, insidias inolilur,
. \ , \
, ,
qua siipmor cvadii illc, qui lolius vilae s u dcw

S. GREGORII NYSSENI

576

cursu spem et fiduciam e i Deo suspensain babet. , 'Vesperam enim et mane, et meridiem nominans,

totum diurnum cursum comprebendil, quo talia ,
narrat, quae Deus exaudire sustinct, redimens in
, \ , \
pace viiam ab iis, qui ipsi magno' numero appro- , > \ pinquant, quos viros sanguinum > nomtnal, et
\ , ,
c dolosos et in malitia consummatos. > Guni igitur
,
iiducia in Deum l o l ac tanlos hostes debellasset,
\ rursus quasi oblivioni prioribus laboribus traditis
.
in \alidiores robuslioresque antagonisias insurgit. , \, c
Vide cnim, quos sibi labores per certamina propo- . ,
nat: Pro populo, i u q u i l , c qui a sanctis longe ,
faclus est. Populus iste est lota boniinum mul- \
tiludo, quam separaiio a sanclis mandalis ingenli
.
qtiodam ct intinilo intervallo a Deo sejunxit. Hunc
,
ergo populum revocat per victoriam ab adversario
rclalam, proposiia in praemium certaminum ipsa
, \
perditorura salme, cujus gralia in columna qnoque

inscribit praclarum hoc facinus, 6 c r i p l u r a indele- . \
bili, duranle in omne aevum rcrum gcslarum me, t , , c
moria. Obligit igilur Davidi victoria in tituli, seu
. > '
columnac inscriptione, c Quando, > inquit, c te-
nueruni eum AUopbyli in Geib. Ne vero nos
, >
praetereal sensus subjectus, el quasi inlextus b i - .' storiae involucris, facto verbis compendio, paucig
\ ,
commemorabo bistoriam * . Invidia adversus Davi \
dcm invascral lyrannicum Saulem ob victoriam de
\
prostralo Golialh rcporlalam, qtiodque victoria illa
* . pcr cboros, omniuni applausu, celebraretur. Quare
*
Saul omni studio, clam et palam, inlerilum ei af- , *
ferre macliinabatur, nunc quidem occulte structis
.
insidiis, rursus aperte armis in illum correptis,
,
subdilisque coutra illir.n concitatis. At cum variis
,
mullisque niodis David a Saule exagitatus ct ten, ,
laius esset, tandem ad Gethaeos profeclus, unam
, \ ,
ex civitaiibus alienigenarum incolcbat, sponle ei
, id illis concedenlibus, in qna una cum sociis dege ,
bat, duabus junclus lcgilimis uxoribus, quarum
\ . :
qtiidem illa Israelitis erat, illa vero potenlis cujus .
dam in Garmelo conjux fucrat, quo mortuo, Davidi nupseral. Haec bisloriae series continet.
,T

,
Qtiod igitur delenlus esl apud alienigenas, id
\ \ nou esl argumcnto, ipsum ab improbitate occupa * I I I I D et delentum fuissc; non enim tale quid aecidiljsed indical plenam quaindam amore humani- D .
'
lalem et affeclioneni, qua alieiiigenae eum comple. ,
clebantur. Nam quem ex palernis sedibus ejece ,
r nt, bunc Gctbsei suis in sedibus collocant. Quid
igilur iste David, filius Jesse, bomo ex hominibus,
,
adeo propriis cerlaminibus effecil, ut lotam natu
ram bumanam, iransgressione divinorum manda , , lorum, a Deo longius abactam, rcvocasse, eique
;
tiiuli seu columnae inscriplse aenigmala nuntiasse,
predicari possil? Inscriptionem vero columnae, si
. "
quis divinilus inspiratam Scripluram nominet, is
, >
miniine aberraverit. An fortc ex ipsa bistoriae nar , \
raiione liqiiet, talem lantumquc fuisse, qui exlra
, \ ,
Psal.Lv, 1.

1 Reg. x x i , 12.

S77

IN PSALM03.

578

, { Judaea? fines pulsus erat, quique inter alienigems

. "
iicruiu sedem Gxil, duplici per matriinonium juncia
\ ,
uxore, altera quidem Israelilici generis, altera ex
.
alienigenis in ihalamum advocata ? llaque st ora
tionem de his planius et distinclius instituerc veli , ,
mus, bic videlicei ille esl victor simul et sponsus,
, ,
qui potens in bello, validusque viribus debellato
.
illo, qui mortis potentiam possidebat, innumerum
' ,
illum populum quem inferi lenebant, in liberCatem
, \
aeseruii: cum auiem populus Israelilicus invidia
, , et semulatione incilatus esset, recipilur magna be ,
nevolentia ab alienigenis, el civilatem apud illos
, , c ' '
condit, Ecclesiam, inquam, in qua tenet regnum
, \
et imperitim suum illc qui subdiiis Saulis d i x i t :
. > , \ \
Auferetur a vobis regnum, et dabilur genii fe<
, ,
renii fruclus c j u s . > l n ista civilate aliquid etiam
, IsraelilicaB civilalis reperire licct, jaxta propheli . >
cam illani vocem, quae ait : In ecclesiis benedi , , - cite Deum Domiiium de fonlibus Israel ; > nam qui
\ , \, , \
initio fidei doclrinam tradiderunl, praecones veri, . c ", >
tatis, Ecclesia* fundalores, discipuli, inquam, et
\, > , ." , apostoli, descenderunt ex fonlibus lsrael. c Priu . > \ cipes, > inquil, c Juda, principes eorum, principes

Zabulon, et principes Nepbibalim. Ubi per signa
. \
quaedam el symbola Propbeta vaticinans, generis,
> \ ,
ex quo orti erant discipuli, proprietales demon\ ", \ \,
strat. Inler quos reperilur ilidem adolescentulue
.
ille t Benjamin, in menlis excessu > mysteria
edoctus ; ex seroine Abrabam, Iribu Benjawin,
Paulus divinus ille aposlolus.
99

, \
Caeterum licet cum lsraelitica quoque rex habi, ' , - lare commcmorctur, aliamen ardeiuius aniatur
, Abigail, quam prius uxorem habuerat Carnielius
, \ ,
illeNabal, Cynicus cognominalus, aspcr ille, inon. , ,
tibus assuetus, tondere solilus oves. Quo defunclo,
\ . ' jungitur illa mulier nuptiis regis, fitque malcr
, regum. Igitur inscriplio psalmi talia continet

mysleria, indicans videlioet tilulum seu columnam
, \ \ pro populo a sanclis elongatb, et egregia illa pro
, alienigenis facinora ; quse per lilleras sibi inscri, , plas, Judaeis quidem ob perfidiara in opprobrium
, , erecla est: illis vero, qui per (idem saivaulur, in
. ducem ct exemplum ad omnem honesialem. Ipsa
autem psalmi verba non tam respicere vidcnlur

, - ^ regem illum, qui sese nobis e coelo descendens
patefecii, quam ipsum Davidem, omnis iinprobi 6\ , \
latis debellalorem, viriutisque seclatorem. Neque
.
, - vero dixerit quis seiileniiam psalmi a Scriptune
senigmatis obscurisque seiisibus discrepare. Nam
. ,
* , qui vere et eo quo decet modo, ad ibeologiain,
rerumque coelestiuro cognitionera oculos converlil,
. ,
ille vitam cum fide conformat: quod aliter non fil,

quam si carnales appetiliones sludio virlutum et
. ,
exercitalione comprimantur, et edomenlur. Caput
,
vero virtutis csl l)ei subsidium et auxilium, quod
. "
ei oblingil, qui divinam misericordiam per viUin
,
sibi conciliai. Quemadmodum autem latroneet bo , ,
Malth. xxr, 43.

Psal. L X V H , 27.

S. GREGORHNYSSENI

580

nncida quopiam ex improviso irrucnte, invocal quis

amicos, ut suppeiias fcrant, non conlentus seipso
ad periculi illius fugam : ila et liic in ceriamine
^onslilutus, proptcr impressionem ab honiine
factam, (bominem nominans, nalure nostrx perlurbaliones el affecliones indicat voce collectiva)
invocat supernuro auxiliuni, conculcari sese ab
inimico dicens, fatigarique ellribulari, pugna conlinuos dies durante.

,
( ,
)
,
, \
.

Neqtie enim unum duniaxat adversarium secum

confligendi causa congredi, sed unicum hominein
instar inuUUudinis boslium esse. A i l cnim: c Conculcaverunt me inimici mei tota die, missis ab
allo jaculis, co quud supcriores sint me, qui conculcor. Nequc id quod aceidit, de die fit et luce palara :
non enim limuisseni, si palam mecum congressi
rpsent. Ob id addit: De die non timebo ; >
lacile insinuans in lcnebris se ab bostibus exterrelleri, cl formidine percelli. Sed talis diem ipse
sibi procreal, sperando In lucem, qua tenebrae
dispellanuir : c De die non timebo, ego vero in te
sperabo. > Fortc autcm sententiam eorum, quae i n
boc psalmo scripta sunt, magis asscquetur, qui ad
inscriplionis cenigma sese convcrlet; quandiu enim
bumana natio a saoctis angelis longe dissila erat,
conculcabalur ab immoderatarum afleclionum
lialura, angebalurque el defatigabalur pugnae perpeluitate cx cdilis el superioribus locis impedita :
proplerea noclu maxime perdmescebat. Quando
aulem speravit in Deo, spe illa in vanis rebus
posita, velut pondere quodam, abjecla ; tunc in
laudes proprii scrmonis erupit qui nihil aliud est,
quam confessio fldei. Ait enim : c In Deo laudabo
sermoues meos. Sed bos meos seririones laude
dignos exsecranlur inimici mei, qui omnem cogilaiionem suam eo convertunt, ut mibi noceant,
occultasque et abscondilas insidias, dum ciim ipsis
habito, struant; qui suam arlem factilantes, non
cessant observare calcancum meum: boc enim
opus est ejus, qui ab inilio bomicida fuil *, observare calcaneuin hominis'; at enim licet boslis
impressio gravis sil, repelletur lamen beneficio
auxilii t u i : nam gralis bominibus salus a le venit,
non ex operibus jusliiiae, sed ex sola tua graiia :
c Pro nihilo eniiu salvos facies illos. > Tola aulem,
quae sequitur, psalmi serics, revocalioncm et i n staurationem bumani gencris explanat, cujus caput
esl, vicloria ab adversario relaia, iudelebile, quasi
in columna quapiam, divinae erga homines benigniiaiis monttnienlum, omni crealurae tanquam
materia laudandi Dei, et celebrandi propositum.

,
. , \, c
,
. \
\, \ ,
.
.
,
. '
, \ ,
, c ;
* \ . >
,
.
,
\ ,
\ ,
\ , \
\ ,
\ , ,
, , , c 5\
, , . '
, \, ,
, ' , \ \
.
,
.
, /
. '
, *

. , '
,
, \
,
. ,
\ ,
,
.
,
,
, . , \ . .
\ \, , \,
. ^ ,

Idcirco exlremis bujus psalmi verbis stc canit,

ad banc ydxii columnam respiciens: In Deo
iaudabo verbum, in Domino laudabo sermonetn,
in Deo speravi:proplcr quem non amplius incessit
ine formido carnis. E i i n me, > inquit, c vota, quas
redd*m per laudationes, quoniani liberasli animam
Joan. , 44.

Gcn. , 15*

581

IN PSALMOS.

582

, meam ex infcrno, etpedes meos de lapsu:lapsum

tl , - - vocal aberrationem via niandatorum, quac ruinain
^ -, ' . altulit. Liberatus igiiur a morle, et erectus cx
, \ , casu, a parte Dei elal, a quo primum omnium quasi
, transplantatus fuerat, cuni sese iis ingurgilavit, qus
, , divinum mandalum prohibuerat, occultans sose
prae pudorc sub umbra ficus. Recepla ergo rursus
| ' .
liberlale, vivenli lumini reslituitur. I n o u i l c n i m :
^,
\ . , \, * - c Placebo Domino in lumine vivenlium, unde ab
\ , > inilio pcr peccatum recesseral. El de bis qiiideui
. \ \ . isla : non enim arbilror opus esse singula sludio * sius perscqui, ne nimium crescat oralio. Cinn
, . aulem in divinis istis liymnis mulli sint psalmi n
victorjam, quos demonslrat inscriptio: In finem; >
, , et cum in his variis modis victoria ab bostibus
- reporlata speciari possit, propriam lamen quamdam
, ralionem babere videiur vicloria illa ab bostibus
relata, qune pcr bisloriae velamina nobis significatur:
. , illam dico hisloriam, qua exSequilur ea qiue cnm
Saule occidcrunt, in quibus psalmorum ordo non
\ *
constai ex rerum geslarum serie ct ordine, sed
profectui corum, qui virtute perficiunlur, accom,
* modalur. Qnodlibet enim eoruni quac pcr res geslas
, insinuanlur, ad demoiistrandum in virlutibus p w fectum convenienier aplat, ut proinde prima ct
,
\ postrema scctindum virlutis rationem et pranscriptionem sibi muluo connexa sint; neque uecesse
,
fueril ordinem maleriali quasi rerura evcntui
.
servire. Qiue causa est, cur post multa alia rcccn , ^ sealur id quod mullo anle cvenerat, quomodo
, \ \
sciHcet Saul et David in spelunca convcnerint, cum
Saul Davidem ad roortem qusereret, et David exi.
tium fugeret. Quo casu in coiitrarium evasil cdis
, ,
, \ violentia, cum is, qui ad caedem quaerebatur, in
- potestaiesua eum baberet, qui sanguincm spirabal,
, , \ oblala ei facultate supplicium in boslem vertendi,
. ejusdemque polenliaiu comprimendi: scd tamen
loco hoslis interemtt in seipso suam iram.
Quae igitur ad bisloriam pertinenl, omnibus

\, . noia sunt, qui non obiler tantum rerum divinarum
, - studio vacanl. Percensebimus nibilominus ea, tola
narratione quam iieri potesl paucissimis compre \ .
, beusa. Desertus eral locus in Judaea, in quo David,
cum ab liostibus suis exagitaretur, prse inopia con .
, - JJ silii oberrabat. In hoc lale patens spclunca viscba . tur, uno aditu ingredienlibus aperta. Saule aulem
6 \ , $ Davidem quaereme, toloqtie suo cum exercitu soli, ' ludinem perlustrame, confugiunt necessitate com, \ ' , . pulsi David, el qbi cum eo, in speluncam. Cum jam
, essentinspclunca, ingrcdilur posl illos ei ipse Saul,
\ ' , ' utquidrerum necessariaruin ageret, ignorans illam
, quae forluito conlra suam salulem convcnerat, nia . num. Ergo cum solus essct, complicalaroque t u n i ' ' , \ cara juxla se alicubi deposuissel, manifestus ct con* , spicuus, ob splendorem per ostium speluncse sub , > euntem illis, quos inlus tenebrae occulebant, sociis
" qiiidem Davidis animus erai irruere in hoslem, u l , ciscique eum, qui caadis inferenda? causa advenerat,
quasi nimirum ipsc Deus in manus iradidissct bo ,

585

S. (JKEGORII NYSSENI

584

siem iis qui ad caedem quaerebantur. A l David ho- .

rum impeium compressit, injustam esse raius illo ,
rum in regem machinalionem. Slricto itaque gla- .
dio clanculum a lergo Sauli astilit, cum neniine , \
conscio eum iuvadere possct, lenebrae enim anlri , '
oculis offusae arcebant eorum , quae flebant, con-

specium et nianifestaiionem. Cum igitur licerel
uno iciu, medio dorso, per ipsuin cor gladium lo- . $
,
tum adigere, corpus quidem Saulis iieqi'e leligil,
, .
nnque tangere omninu voluit.
Praecidit autem silenter gladio oram cblamydis,
u l in posterutn vel cblamys tcslis esset suae in Sau- ,
lem humanilalis, ostendens ipsa fimbria? abscis- \,
sione poleslalem, quain babueral in corpus ejus.
Quibus manifeslum evasii, quam insignes profe- . ,
ctus David in longaniniitale el mansuetudine fe- ,
, \
cerit, qui manu nudum gladium tenens, supposilo
,
luanui ad iclum ipso hoslis corpore, cum potesias
, \ , \
trucidandi eum suppeleret, superaio per rationem
,
impelu irae, el divino timore inlerimendi facullate
, \
comprcssa, non solum ira sua forlior exstilil, sed

ei armigerum suuni jaro ruenlem in Saulis pcrni , f ciem cobibuil, mcinorabili illa voce edita ; Ne
,
corrumpas cbristum Domini. > Exit ergo Saul ex

spelunca ignarus omnium quae acciderant, indulus
accisae orae cblamyde. At David pone eumdem subse- \ quens, cuni ea qua poterat seeuritaie,. ei occupalo . \,
* , \
colle, qui imminebal speluncae, oram veslimenti
,
exlensa manu monsiravit. Uaec auteiu nihil aliud
\ . ,
erat, quam trophaeum incruenlum contra adversarios erccluni ; et acclamans Sauli magna voce, ^ . \
novam banc et admirabilem, sed eximiam fortilu- , ,
diuis el sircimitalis cxplicat speciem , quam cruor
uon foedaveral, qua et fortissimus pugil v i c i t , v i - , \ , \ \
. clusque servalus esl incolumis. Non enim in casu

\ ' et inlerilu bostis lam prxclarum Davidis facinus

,
consislit, sed in hoc polissimum facli illius excel ,
lentia et magnitudo posila esl, quod adversarium

, ex periculo eripuit; cui lanlum tiduciae incrat, ut

euam saluleni nili nollel occasu et interilu adversa- , riorum, sed salvis vivisque iusidialoribus sperabat , ,
.
se fore securum , quasi nerno esset, qui quidquam
, ' ,
molesiiae inferret. Quamvis hac historia polius d i , .
vinus senno doccrc velil eum qui virtute excellit,
\
non conlra illos qui ejusdem secum sunt gentis et

slirpis, sed contra immoderalas affeciiones forleni
, \
et slrenuum esse. lnteriiuilur ergo per boc gene
rosissimum Davidis facinus in utrisque iracundia,
dum ille quidein ratione proprium impotum cobi.
b u i l , iramque ad vindiclam ruenlem, compressit;
, * Saul vero ob humanitatem, quam experlus fueral,
, \ , \
malitiam et improbitaiem adversus Davidem cxstir ,
pavit. Qualia enim posthaec ad viclorcm loculus
.
s i i , oculis prae pudore eorum , quae tentaral, humi
\ , .
defixis, et quomodo lamenlis et lacrymis mente
, .
conceplam a malitia aversionem teslatus fuerit, ex
,
bisioria ipsa discere licet. Argumentum crgo sexli
, "
et quinquagesimi psalmi islud est,. quanturo cx
, \ ,
ipsa rcrum geslarura narrationc conslal. Inscriptio-

585

. ' ; ,
' \ ;
, , c , , , \ \
, $ ,
; . >
, c " , >
, . * *
, " \
,
\ ,
.
, \
\,
, ' , , , \ \ , ,
,
, \ ,

' .
, > \, \
, \ , \
.
C
vita illa spei nostrse proposiia remansurum sit.
qusercs locum ejus, et non invenics *.

.
,
,
.

, \ $
\
, ,
.
,
\ ,
.
- ^
,
, \ , \ , \
,
,
. \ \
. , \, c ,
, ,
, ^ .

, \ , .
k

586

IN PSALMOS.

Psa!. xxxvi, 10.

PATROL. GR. X L I V .

nis autem verba, quibus concursus ille spelunci

dcclaralur, sic se habcnt: c In finera, ne disperdas, Davidi in tiluli inscriplionem, cum fugeret a
facic Saul in speluncam. > Ut vero inscriplio cum
seuleniia psalna cohxreal et consentiat, tempus
poslulare videtur, ut paucis quaenam verbis hujus
psalnii sententia subjicialur, consideremus , ipsasque diviniius inspiralas voces cxplicemus. < Miserere mei, Deus, misercrc mei, quia in te confidit
anima mea ; el umbra alaruin tuarum sperabo,
doncc transcatiniquitas.iPropierOduciam Deum,
el ob firmam in ipsum spem, cupll sibi Psalmisia
divinam misei icordiam tribui, c doncc (ranseat,
inquit, c iniquitas. > U l aulera planior nobis sensus
Uat, inde orationis exordium sumemus: Instabilis
est ci transiloria peccati nalura, ncque in principio cum crealura crenta ct fundata ab eo qui res
omnes procreavil, ct esscnliis suis insiruxit; neque
in longinquum tempus eum rebus permanet. Nam
quae sunl in co quod esl, semper eliara iu suo
esse perseverant. Quod si quid est exlra id quod
est, cujus raiio non in esse, sed in non bonum
esse con&istil: hoc se babet ut gramcn in lectis
domorum nasci consuetum, sine radice, non satum
el inaratum, eliamsi ad brcve tempus gcrmiue illo
nullis fundaraentis subnixo exsullet; altamen futuris teniporibus, in reslilulione rerum omnium
in iniegrum , iransil et evanescit; ut ne vestigiuni
quidem m a l i , quod nunc in nobis redundal, in
Adhuc pusillum, > i n q u i l , et non eril peccator, ct
In arduis igilur dogmatibus, quasi pbilosopbando, inilio psalmi versatur oralio, malilixqiie n n turam describit. Docel enim 0 6 eousque divina
misericordiae auxilio indigere, quoad vilam noslram pertranseat iniquitas, quae per banc vitatn
vagatur et oberrat. IIoc vero auxilium conciliat
nobis fiducia erga vim el potentiam ejus, qui nobis
opem ferre solet; et si umbra alarum Dei armenmr. Per uiubram alarum Dei, qune velamenti loco
nobis est, si quis virlutcs intelligat; minime abcrraverit. Quale enim secnndum suam naiuram sit
ipsnm divinum numen, bumana natura assoqni
el comprebendere neqnit, cum ineffabili quodam
modo omnem liunianam cogilalionem iranscendat
el quasi supervolet. flgura quxdam inenarrabilis illius natura, pcr untbratilem virtulum descriplionem exsislit in iis qui oculos ad illam
converlunl, ut proinde oninis illa sapientia, ct
scienlia, cl omnis apparatus parlis ejus, qnae in
apprebensione consistit, minime sint ipsae divina?
alae,sed divinarumalarum quaedam umbra. Magnum vero ha3C ipsa umbra beneficiam e s l , nobisquc a Dco collatura : cClamabo, inquit, lad Deu n
altissimum, Dcum qui bencfecit m i b i ; per umbram banc, quam ex alto huic vitae caduca3 demisit, servavit et libcravit mc opera spiritus, qui in

19

587

S. GREGORH NYSSEM

5S8

nube umbraculum praibuit, ct cos qui me supcrio- \ , ^

,
ribus psalmis conculcarant, tiedit in opprobrium,
,
et pudore affecit. c Misit cnim Deus misericordiam
, ,
suani, et veritatem suam, et libcravit animam
. ' ,
mcani de medio catulorum. > Yere catuli fucrunt
mihi prius peccata, vel caluli lconum, qui me \ , .
UTriGco iilo hialu el unguium acuminibus dilace- . , . \

rabant, sed vQnerunt auxilialores niisericordia et
veritas. Pulchra conjunclio; neqee enim sine j u - . , , c \
dicio nnserjcordia esl, nequc veritas sine miscri- > \, c \ , \
,
cordia : barumque subsidio liberabor a conviclu et

consuctudine caUilorum. Islae bestiae sunt, inquit,
< filii bominum , > quorum < dentes arma cl sagiltae, \ , *
4 lingua eorum gladius acuius.Non habct naturse ' , \
,
i!Oslra2 fabrica talia inembra, hominum ori loco
clenttiim indila, sed cum quis similis i i t , quoad , .
affectiones, et Iransformatus fueril niautiam ,
, deperdila nalurali forma , beslia eftkilur : ob id
\ , .
nienlione leonum facta, filios bominum nominat, quibus dentes et lingua sunt bclli instrumcnla.
Qui igilur cogitatione tantuai sublevalus est, u l
,
sub umbra alarum divinarum habitet, utque a
, \
lerra in coelestem sorlem assumaiur (dicit enim :
( Misit de ccelo, et libcravit me >), is noti respieit
) > , \, , \
amplius ad terrena, sed ei quac esl in cceleslibus
), ,
gloriae studet. c Exaltare, > inquiens, < super coelos,
, c ,
Deus, et super omnem lerram gloria tua; > enar- , \ , , \ \
ransque boslium impressiones, ipsis suis malis . \
eos circumagi dicii, el velut in foveam decidere ;
, \
ait namque: c Laqueum paraverunt pedibus mcis,
.
el incurvaverunl animam meam, foderunt anle fa- C , c , ciem meara foveain, el iueidernnt in eam. Ipse
. "
vero se paratum ait laudibus celebrandi divinam
, \ .
.
gloriam. Quam beaius ille, ob tantam nature i n ' ,
genitam felicilalem, cui cor ad decantandam divi .,
uam gloriam praparatum est, recipiens intra se id

quod capi ncquit. Expedilum autem et paralum
\ , \ ,
sese affirmans, non diflerl odam seu cantictim, sed

animata illa qua3 liabebat insirumenla ad celebra , c tionis ministerium advocat, Exsurge, inquiens,
psallerium ci cilhara, > id quod duplicis bominis, , > , c \ , "
\ ,
ejus qui videtur, et qui oculos fugit, barmoniam et
conconlum divinas eflerendi laudes, indicat, obe-
, \ .
diuntque vocanti organa. Tempus vero bujusmodi
*0 .
musices diluculum est; nequc enim bis qui opera
tenebrarum non abjiciunt, gloria Dei exsuscitalur. ^
, c
Exsurgam > igilur c diluculo, clamat psallc , \
rium el cilbara ad vocantem, sicque pollicetur se
. \
Dco gratiarum actionem persolnlurum, quam cou , ,
fessioncm nominat compleiam in populis et genii \ .
bus. Dividilur enim juxta duo ha?c nomina aBquali
ter gratia fidei ad populos et gcntes. Non enim
, . Judxorum solum Deus, sed ct gcntium, cum unus
sil Deus, qui jusliftcat circumcisionetn ex fide, . , \ . <
, , prapuluim per fidem . Proplerea quasi daplici
,
lontc divinai benedictionis super utrosque effuso,
' ,
et parlc quidem in populo, parte vero in genles
\ ,
diOusa, pro ulraque propbelicus sermo gratias agit
B

Rom. , 50.

5S9

1 PSALMOS.

, - Deo, quia peccato in inilnitum adaucto, stiperat

tamen propria sua magniludine divina misericor ,
dia, ipsa etiam coelesti altiludine altior effecla; verba
,
aulem laudationis pro his inslitalae, arbitror u l t i .
, \
mas esse voces psalmi, cum ait : Exaltare soper
, , \,
oou. ( coeloe, Deus, el super omnem terrara gloria tua.
, Quantum enim in terris abundat Dei gloriflcatio,
\ , , tantura virtutes illae supra mundam evecue super
\ \ . " salute nostra exsultantes, Deum concelebrant, et
glorificant, prout ad pastores dicil coelestis exerci Ota
tus, quando angeli iderunt pacem, quae v i l a no ,
slrae in bominibus bon voluntatis illuxil, decan ,
taruntque : Gloria in excelsis Deo .
\ , \
, \
, . >
'. .

CAPUT XV.
Hujus vero psalrai, qui sequilur, celsitudo tan
, tum magniflcentia priorem superat, quantum ex
. \ ipsis quaescribuntur verbis colligere licet, et quem - admodum inter cur9ore9, qui victorem aliorum
, , currendo vicil, ciariorem quam prior gloriam relulit, melior eflectus eo qui praecucurrerat : sic

, - videtur septimus et quinquagesimus psalmus muKo
' , ^ majori incremcnto, quoad sententiam, magniflcen tia proprii sensus prsecedentem superare : ut enim
, ille aliis palniam prseripuit, sic iste plus babet de
\ eo, quo cxteris anlecellit, ciqu testimonium v i c ctoriae praebet ipsa inscrtptio : c In finem. Sed Y H
detur oratio non tam adversariorum deviclionem,
. '*
, - quam abundantiam bonorom, qtrae ex hac vicloria
. consequiiur, contestari : sic vero ad verbum se
c , - habent inscriptionis verba: c In flnem : Ne dis, . - pcrdas, Oavid fn tituli inscriptionerti. > Quoties
longanimitatis isle pugil, ob coronam hujus victorioc, a seipsa lanquam agonotheta praedicalur?
* ; \
ipso fortassis Spirilu sancto mirabiliter saepius

, \ocem hanc iterante, quasi praDSlantior sit virtuto
biimana et supra nalurae fines evecta : solius enini
, \
incorporea? el immaterialis natura boc erat d l .
\ cerc, quam nulta humaDamm affectionum tangit.
, Prolulit tamen bane vocera honio, qui iram a na. " \ tura SUSB substaniiae innatam habet, qui multa mala
! , perpetiebalur ab co cui nullam mali cajuspiaro i n ferendi occasionem dedcral: imo ab eo in quem
, \
, - D mulla et hisignia bcncficia conlulerar; qui propter
, - inane imperium, et ob illa ipsa, quae illius gralia ie ' - ccrat, exsul efficitur ab illo ipso qui beneficiis affe \ \ ctus fuerat; profugasque ftt, propria domo, ab eo
. " de quo bene meritus erat, ejecius, alias aliuni
p r x despcratione locum petens, in solitudine de , , gcns, in montium vertices se recipiens, supplex
, - alienigenis factus, inopia rcrum necessariarum
&>, , ' affliclus, sub dio plerumque ageng, sappe periculuin
, mortis ab ingrato creatum adiens, qui nunc quideni
sua manu, hasta arrepta, ca3dem illi intentat, rur *
, , , susque domuro in qua dogebat, satellitibus slipai,
ne morlem effugeret: qui dcinde sollicile inquirii,
, .
:

* Lnc. i i , 44.

S. GREGORU NYSSENT

502

ubi locorum vcrsaretur, ubi cibum sumpsisset, et ,

apud quos ageret, et ad quos confugisset, et posi\ , , \ quam bis ipsi oblala esl ejus occidcndi opporlu- . \
nitas, limc quidem cuin in speluiioa ex ioiproviso , . Snul in manus Davidis incidissct, rursus in laber- : naculo, quando sonwo sepullus jacebat; David
,
voro dormicnli asliiit, quando omnem licebal iram
, \ ,
in ca;de sui persecuiovis exsalurare; neqne ipse manus ei attulit, et illi qui ad caedem fesiiiiabat,

illud, Nc disperdas, dixU: Dco digna est vox,
,. \ ,
qwx hominis interilum veiai.
,> ,
, \ .

Quocirca quemadmodum i l l i , qui illuslriores nolas in lapidibus exsculpunt, in profundum caela- ,
>,

^ ,
uira incidunt elementorum
characleres,
stylo
sxpius formis inducto; sic perpelua repetilione Spi- ^ ;
, ritus sanctus, planiorem et mamfestiorem, quasi
\
in colnmna memoriae noslre, magnificam islam vo
cem eificere conalur, ut clare et sine confusione
\
scripturam banc nobis insculplam, lempore calaniitatum et pcrturbationum legamus : boc enim , .
sanclum Spirilum consilium spectare arbilror, ut
prseclare facla sanctorum virorum sinl in excm- $,
,
plum, et quasi ducatum posteriori vitse, ad similem
, \
praeslantiam imitalione nos invilanle. Quando enim
. "'
ad ejus, qui nos ira inflaramaverit, ullionem ani ,
nius exsluat, et excandescit iratus sanguis circum
praecordia, in illum qui nos molestia affecit, tunc , ad banc columnam, quam Spiriius sanclus Davidi
erexil, respiciens, et verba in illa scripta, quae ^ , , \
David pro sui interfectoris incolumilate protulit,
,
relcgens, Iranquillabit omnino luimilltini illum

cogitationum, quae in animo exslilerunt; pacata ,
omni perlurbalione, desiderio imitationis tain insi- ; .
gnium facinorum. Porro magniludinem profectus \ ejus qui super bujus psalmi gradum ascendit, ex
, \ ipsis Uidem psalmi verbis perspicere licet, quan- , lum vidclicet magnitudinc et cxcelsilale superio- .
rem exsuperel : non enim aniplius se ab inimicis ,
conculcari conquerilur, neque miscricordiam in , ' ,
snbsidium advocat, sed in allum eveclus, velut e ,
specula quadam excelsa, bis qui infra in bujus
htimansc vUsc vallibus dcgunt, reprehensionis mo- * ,
do isia inlonat: Heus! morlales, quid loquimini? \ ; quid facilis? num jusliliac consonat id quod loqui-D ; ;
mini? nuni reclum judicium insliluitis? Alqui video . \ ,
vesira corda in terra esse, omnisque agilatio et
\ , \ \
niotio cordis opus cst, non cogilalio; simul atquc .
niaium veslrsc menii' occurrii, eonjungilur opus
,
cutn cogilalionibus, sunima celeritate manuum.
. , II;cc ex psalmo claritalis causa laiius nonnibil cx ,
planare volui. Verba sic se babcnl: t Si verc u l i ,
que jusliliam loquimini, recte judicate, filii bomi ,\ . \
num. Elenim in corde iniquitalcs opcrainini; in
,
tcrra justitias manus veslraB concinnant. > Deinde
.
deplorans cos qui a salute excideranl, bscc subjun
g i t : Alicnali sunl peccalorcs a vulva et ulcio.
, , ,
, \ .
*
Hsec iniolKxciis, si inquiras, quacnam prhua

593

IN PSALMOS.

,
.
\ ,
' \ . *
* ,\ *
, b .
\ \ ,\
. \
, , , \
.

, ,
, .
;

504

bumanae compositioms quasi malrix fiieril, et quis

venter, qui bumanum gcnus t u l e r i l ; ncquc cnim
alium cssc arbitror pntlcr benignilateni el bonitalem Dei, a qua Hcti el prognali sumus. Dixit
enim ; < Faciamus bomincm secundura imagincm
el simililudinem noslram , qui finxil sigillaliin
corda corum. Rursus ail ; Filios genui el exaltavi, ipsi vero mc spreverunl ; el infinila Itiijus
generis ex saciis Liileris colligcrelicet, quibus nianifestura rcddalur, quisnain sil veirter qui nos fmxit.etqure < malrix, quae in lucem nos generanda
edidit. > Ifncc igitur consideran* ille, quiob perdiliouem bominum a Deo desciscentium lugel, in janicnta erumpit; nam lanientalionis inslar est vox
ilta, qua peccalorcs deploral : Quomodo alicnali
7

, - D eunlpeccalores a vulvV? quomodo ab uteroerravcrunt, mendaciumque veritati praelulerunl, quo ,

runi furor cum prinio mendacii palre simililudincm
; \
babel? Tanquam aspidis, inquit, c surdae el oblu, \, \ ,
ranlis aures suas, quae non exaudiet vocem incan ,
lantium el venefici incantantis sapicnlcr; lali
,
\ * eniin nalura praedilam aiunt banc besliam illi qui
bis vacanl: i i a lurgcns el inardescens faucibus
,
spirilum coniprimil, ncquc emittit; ulris inslar,
, \ ,
ob spirilus reccptionem, iolumesccns, quo , ut
,
otnnia ineflicacia cl inuiilia sint, quaecunque sa' \ ,
pientes ad demulcenda et debnienda bujusmodi

animalia excogitant. Significat bis cor illoruni,
.
qui apcccatis occupali sunt, neque ad aurcs ad,
initlcre mcdicinam illam, quae ipsis a doctoribus
, . - cl ntagislris adbibetur. Toia vero psalmi scries
lamenlatiope comexilur, dum miserorum intcrilum
deplorct, conlra qaos id etiam quod futurum est,
. '
, inclamat : Deus, > inquiens, conterct denlcs
eoruni in ore ipsorum. Quales dcnles? an eos,
. > ,
qui inobedieuliam mandunl, minislros voluplalum
> ,
veniris, quos arma el sagiltas praeecdeiuo psahuo
( \
uominarat, quibus verilalis sermo discerpilur?
),
; \ v E i molas leonum , inquit, conlrivit Dominus . 1
, , c . >
Quos c leones 1 noininaverit, intelliges, si quae leo * ,
num sint proprietaies discas. Aiunt leones oeulie
.
esse distortis, carnivoros nalura el amicos sanguini.
, , , \ .
0 . - | ) Gernis, opinor, quid sibi velit acnigma dc dis, ,
tortis oculis eorum , qui rccta intueri nequcuiit,
, - quidque sibi velii graveolenlia anhelilus eoruin,
,
qui ore suo ad blasphemias uluntnr et ob id cinn
. ,
peccati felore cognationem quamdam babent, m
, ,
pnclcream alia, quae balilus nominc inlelligi
,
qucunt, quia caro ctsanguis, quibus nalura leo. ,
iium maxime alitm-, inepta sunl ad Dei regnuin:
c , > , ,
eo-eniiH tempore, quo juali debilum bonorem con*

sequenlur, isli, > i i i q u i l , c ad nibilum deveuienl,)
(&. *
dcfluenlcs siinul cum insiabili rerum lnaterialium
, , .
nalura,quibus se in isla vila penilus addixerani,
, cl similcs effeceranl. Ad nibilum devcniciil, 1 in

quil, 1 sicut aqua dccurrcns ; > scclcstus C I I M I I illc
C

' Gca. 1, 26.

' Psal. xxxu,

! 5

Isa. 11, i .

595

S. GREGOKII NYSSENl

59b'

jaculalor, qui aniraas nosiras lelis suis infeslat, , ' .

quique ignita tela pcccali contra bumanum geuus . ,
, , . > \
dirigil, non prius absislit ab iis impelendis, quam
,
illorum vires enervaril. c lntcndei enim arcuin
suum, donec infirmenlur; et fiunl, ut cera lique- *

scens, ad omnem formam improbitatisque figuram
faciles. Uis addit lamentabiles illas adversus nii- , " ,> , \
. seros voces : c Supercecidit ignis et non viderunl
,
solem. > Declarat borum senlentiam alius quidam
interpretum, qui inlempestivum illum ab utero
; 0 ,
lapsum, vocat abortum. llis cnim vcrbis u l i l u r :
, c . > \
c Abortus, inquit, mulieris non videbit solem.
\,
Gum igilur initio psalmi dixisset: Alienati sunt
< * \ , \
peccatores a vulva, et ab ulero erraverunt, inunc
eodem scnsu adjungit , , c per abor- ,
tum ejecli suni. Gausam vero bujus mali dicil ^ ,

esse similitudinem quam cum serpcntibus habent.
, \
Quare similem oralionem usurpans, a i l eos esse
imperfectos in ralione nalurae, ei aboriivos per ma- , \, \
,
liliani reddilos, delapsosque et excidisse ab illa
\ \
qiiam supra diximus matricc, sibique ignem efle, ,
ctos esse, ob carnale et materae imniersum vivcndi
iiisiilulum, hujus gralia oculos ad solera non le- *
. ,
vasse. Solis nomioe significat veram illam luccm,
quara impcrfecttis ille Judaeorum felus el conce- ^
. \
ptus minime suslinuit videre. Gonsonal porro se~
. *0
quens oralio cum praecedcnle; nam quod supra
, ,
nomioavit c aspidem surdam, hoc nunc appellat
* "
spinam non intelligenlem : nam ex auditn nascilur
ioielligciitia, quique audilioneui non recipit, is Q ,
simul etiam cuui audilionc inlelligenliani re- \ .
1

jicil.
Quocirca eicut ubi generali serpentis nomine
posilo, aadduxil poslea speciem bujus animalis, ei
quidem illaro, quae i n eo genere est omiiinm perniciosissiraa, aspidem scilicel, ita et bic generalim
spinae vocabulo posito, aflfert deinceps eam speeiem, quae inler spinas ouiniura est molestissima,
nempe rbamnum, cujus acutae suut cuspides, et
contimiae prominentiae ad nocendum propinquanlibus apiae, plaga3que iniliclae vcnenosa?. Verumlamen
spina eratis, ait, et in spinU, rhamuus, ut proinde
vidcamini vivere. Non eniui vere vivit, qui veram
>itam non habet. Ira absorbebit vos : et quemadniodum vila peccaiorum non vere eet, quod d i - D
cilur, sed lantummodo lalis dicitur (nam qtiae a
vera vila sejuncla esl, illa ulique verae vitae nomen
non mcretur), sic et inDeo ira nibilo magis iraest,
licel a peccatoribus lalis et babealur, et nominelur.
Non est ira, sed c sicut ira, > appellatur relribuHo,
quam Deus rependit, prout jus fasque exigil. Loc
jgilur est illud : Sicut vivenies; el : c Sicul
in ira absorbebil vos, qui in vera vita non estis,
ipsc tamen vere iralus non est. Deinde subdit:
c lietabilur justus cum viderit vindictam, > non
quod propter perdilos gaudeat, sed quod ex opposilo
res euas cum rebus illorum componens, tunc seipsum bealam prsedicalurus sit, ob recta consilia,
^uibus effecit, ne unus ex illorum numero fierei,

,
, >
, \
,
, 0 ,
[] \, ,
. \
, , p,
,
. * \
, ' (
, ) \
,
\ ' ,
, ' c

. , * , ,
, >
,
.
. > , '
\
, , $
. 9

IN PSALMOS.

597

, \
, . c ,
, c . >
, ,


, ' .
, \
, ,
. ,

,
,
, ,

in quibus ipse peccalorum viiidiclaiii conspicalur ;

propnarutn enun manuum puritatem magis cognoscet, si eam cum iniquorum sordibus lomponat.
Manus, inquit, suas lavabit in sanguine peccatoris. Noium est, nos non alio fine manus
abluere, quam ut sordes per aquam abluamus;
al sanguinis aspcrsio non emundal maculas, qua;
prius iueraoi, cum ipse saiiguis sit quaedam conlaminatio. Quocirca quemadmodum color albus opposiius sanguini gplendidior apparet, sic ei manuum justi roundiUes splendidior exeietit coilalione
cl juxlaposilione conirarii. Nam quod nunc &gre
civditur, esse videlicet illis qui per virtutis sludium mullos labores exanllant, communionem
quamdam excellentioris cujusdam boai, id lunc
. i p experimeiUo manifeslum fiel; qui enim bac
; viderit, is dicet esse, ut decet, juslo fruclum re ;
positura in jusio Dei judicio. Vides in quaw altitudinem aecenderit oralio, quantum excedat celsiludinem eorum, quae in praecedenlibus psalmis
iractata sunl?
CAPUT XVI.
\q\
Yerum neque hic lerminus ascensiouis Ggiiur
'
* . illis, qui per virlulem proticiuot. Nam psalmue,
, \ qui ordine sequRur, hunc superare videlur magniludine abditorum gensuum : ubi rursus inscriplio
.
viclorem corona insignitum prxdtcai : rursus co
lunina teslalur supra bumanam iacullatem hujus*
modi victoriain esse. A i l eaim : c In finem, nc dis . > , ,
p e r d a s " . Saepe dictum est, c finis signiflcalum
. > , \
^, \ C esse vicloriam; neque opus est denuo explicare id
. , quod jara liquel. Illud vero , Ne disperdas, >
. ,
amica illa et jucunda vox est, oronem longammi , talis et paiicntiae excellentiara supergrcssa, cui
.
roajor quaedam et praeclarior boe in Ioco subjicitur
, \
notk). Quis enim ignorat quemlibet, eliam ex vulgo,
- pronura esse ad beneficia conferenda illis, a quibus
\
nihil nocumenli accepit; saepe vero vel exigua
, ,
offensione et molesiia iulerposita, is quidem qui
\ , \
aniino eonslanlior est, moderale fert exiguam a l i
quam molestiam, et lempore bcnefaciendi minime
, \ *
intcrmillit, quo rainus benignus sil in eum, a quo
, ,
nounibil molesluB accepit : at qtri animo esl abje ,
clo el bumiir, licet modicum, qnod frrilat, fuerit,
. omnes furori ad ulciscendum habeuas laxai, oblata
mali rependendi opportunitale.Quocirca non sequa, ,
, \ \
lis admiratio, neque per benefaclum reputabitur,
*espectii ejus qui nihil hoslile anteapassus, clcom . ,
\ paralione ejus qui male de se meritum bencfaclis
, ,
remunerat. Hujus gratia, ut maxime incompara , - bilem et inimitabileni Davidis palientiam et animi
,
moderaiionem osiendat, quae parum abcst, quin
ipsum divinae natura?, oranis passionis experlem
. , , \
> ,
slatum imiietur, ob oculos ponit iroprobam illain
Saulis insaniam" . Dicla est enim, inquit, a Da,
, ' , \ide illa vox : i Ne dUperdas;i quara memorix

poslcrilalis insculpsil, non quando cum benevolenlia proscqucbalur tyrannus, scd sublala jaiu
. , ,
8 0

'Psal. LVJii, I I .

1 1

lReg. x i x I I .
f

S. GREGORIl NYSSENl

600

omni amicilia, poslquam roisit Saul in domum ,

ejus, ut interficerelur. Omnino autem ignola libi

non est, quisquis discendi cupidus es, pars illa
,
bisloriae, quae ab iascriplione insinualur, quomodo ,
postquara Saul a malo spiritu arreptus, Davide
Psalierii catitu lurbalionem ex affeclu illo ortain, , '
scdante, lanceam juxia se forte posilam, in bene .
factorem suuni vibraril, directa in iHurn cuspide,
, < m ille auiem divina ope conatum iHum eviias- .
set, profuude in muruiii impactus est mucronis ,
impetus, illo in proprias aedes diffugientt-, cum re- .
gis iram sperasset per pcenitentiam immutalum i r i .
At cum Saul undique domum Davidis circurode
disset, salellilibusque el lictoribus ca3dem ejns , \ '
imperasset, \ i x per feneslram dejioiens seipsum in
, subjeclum locun), fallensque cuslodiam, periculum & ,
cvasit, indeque digressus modo bunc modo illum
\
locum petebai, oberrans prae consilii inopia inter
,
notos cl familiares, tandemque deprebensus est a
. \
Saule; cum collem loto exercilu circumvallasset,
ia quem cum suis David se receperat, cumque nox
, \ ,
dilationera ad inleritum dedisset (distulerat enim
Saul necem ejus, quem persequebatur in poslerum
(
diem), ingrediiur tentorium hostis sui, quem cum
)
somno sopitum rn leclo qtiodam deprebendisset,
,
uon solum continujt propriam manum, properan , tem fortassis, ut i r x indulgeret el obsequerelur,
, \
sed et armigeruni jamjam ad trucidandum Saulem
festinantem ( Percuiiam eum, jnquit, el se ( , , \
cunda vice opus non erit >) abducit ab illo impetu,
) \
adjecla insigni illa el ubique decantata voce : < Ne
, , ,
disperdas eum, > qui nos disperdere tanto conalu
" .
niolilur. Neque boc solum bac in re adruirationo
\ ,
digDum est, quod vitara largiatur ei, qui nibil non

conlra vilam ipsius machinabalur, sed quod David
, ' \
jam unclus in regem, et probe gnarus, se aliter
\ , [] ,
dignilatis bujus compotem fieri non possc, nisi

Saul e medio tolleretur; salius tamen judicaril,
patientia et aequilate cum privatae vhae laboribus conflictari, quam expleta in adversarium ira, re .
gale solhim consceudere. Quocirca bumanissima? , , "
illi commottoni adjungit illud : c Quando misit
, ,
Saul in domum David, ul inicriiceret eum, non
^ , ,
enim tunc boc diclum est, cum bsec evenerunt, sed
, addilur, ut crescat adrairatio, quod baec dixerit is 0 , . ,
qui talia ac tanta passus fueral. Supcrfluum vero
arbitror, cum ad alia feslinem, exponere, quid- , ,
nam sit, quod in bac historia quaerilur, quomodo
cum dicaiur Saul pcrcussisse laneea Davidem, hi- , , \ storia addat in parietem baslam delatam esse, \ \ \
Oavidem autcm servatum : quodque iu lccto ipse , ' *
repertus non fuerit, sed Foco ejus cenoiaphia et ,
iraagines qua3dam urabratiles, et hepar caprarum, , , ,
more tuno recepto ad evertendam morlem, ut &^ ,
infirmus a lecto liberarelur, vestis vero niorluis
superimponi solila grabato superimponeretur, siimil ,\ .
cura bepate caprarum. Manifostum est auiem iis, ,
qui sludioeiores eunl laboris, toiain banc propbe- \ .
liam, bisioriam csse eorum, quac Domiuo nosiro -

601

INPSALMOS.

(W

, evenerunt. Saulem lyrannum daemones ocewparanl.

\ hos proQigat unctus in regnum, instrumenlo ci , tharae incussa illis formidine; at ille a daemonibus
- sibi familiaiibus dislcntus, lancea perculil illum,
, ' \ \ qui vim suam contra dxmones per cilbaram patefaciebat; sed murus, loco Davidis, ietum recipit;
.
ille incolumis evadil.

Poslbaec insidias a Saule passus, quaerilur i n
- \ , \ lecto : at non reperitur; simulacra vero quapdam
*
vice illius lectus continel, el hepar caprarum.
, \ . Perspicue autem liquel, quorsum borum acnigma , \
lum inlelligenlia, ei lotius hisioriae series tendat,
. " videlicei per Davidem significatur is qui est ex
, \ Davide, et Cbristum, hoc esl, unctum prefigurat
UACIUS ; al cilharam esse humanam naluram,
\ ,
, - ^ velut instrumenlum quoddain. Hujus concenius est
, \ doctrina per eum, qui incarnalus esl, nobis manifestata; cujus iinis, abolere omnem, quae a daeino ,
nibus concilatur agilalionem, ne amplius dii gen . '
lium sim dacmonia ; scd rex ille, qui a daemonibug
, *
, \ - arreplus est, cum spirilus illi concentui ceJunl,
organum lioc fugandis daemonibus accomniodalum,
( , \
percutit lancea; lancea autem lignumesl ferroarma ), '
tum, sed excipil illius loco murus lanceam; per mu . , mm inlelligimusterrenam aedificationem, qua corpus
, ,
nobis innuitur, circa quod videmus lignum crucis
^ \ .
\ , el ferrum. A l David ille a Domino urvHus el rcx,
, . a passione longe abest, divinitas enim cruce et
. , clavis non afligilur. Porro cum au iimus Mclcbol:
, 6\ , - quae ex Saule progcnila erat, quam David despon~~
sa:n babebat; ne turbemurel abalieneniur, sed id
, .

qnod sequilur respiciamus : scimus enim a Dco

: ,
mortem non esse factam, sed mortis purcns exsli ,
tit rcx ille malitiae, qui seipsum vila privavit; i n .
vidia enim diaboli mors i n t m i t : rcgnavit auicm
* '
mors ab Adam usque ad legem , quam amplius in
.
mortali noslro corpore regnare non vult Aposlo .
lus
Is igilur, qui pro omnibus mortem gustavit^
,
versatur i n domo ejus, quam is qni per Sauleni
,
myslice significatur progenuil, cujus nomen Mel .
cliol, hoc est, regnum, qtiod eo usque peccalum
\,
nalurae imperaril. Hic igitur conslitultis, ipse qui .
dcm per fenestram cxil. Signilical autem fencstra
, .
rcditum in lucem ejus, qul seipsum sedenlibus in
\ , \
D tenebris el umbra mortis ostendcral: atcenolapbia
et simulacra conspiciuulur in ejus lecio. Nain et
.
angelus qua?renlibus Dominura in sepulcro a i l :
. \ fap \
Quid quaerilis viventem cum mortuis? non esl

bic; surrexit : ecce locus i n quo jacebat
: >
; , . "
. , , ecce sepulcrum, in quo sepullus erat. 'Viderunt,
qui quaerebant sepulcrum, sed vacuum corpore
, .
. , quod quscrebant : sola autem sepulcralia linteamina
comparebanl. Intelligimus igilur funebrem illnm
\
in lecio Davidis apparalum, siguificare resurrectio \ \ ,
nein ex sepulcro ; quibus vere mors a nobis aver .
litur et fugatur.
Yenio ad vulneratum panelcm, quem pro cor , \
,e

" Roui. v, U .

Rom. v i , 12.

I V

Marc. xvi, 6.

603

S.GREGORII

pore accipimus, quamvis sanguinis expertem, nc t

id quod maxime ad niysterium opporlunum est, et
quo redempli sumus, sanguinem, inquara, pra>
tereanius, liic in illis ipsis cenolapbiis reppritur :
solum enim hepar inter membra sanguiuis fons
est et oificina, sine quo fieri nequit, ut sanguinis
natura subsislai. Si igitur ex hepate sanguis profluit, hepar autem inter cenolapbia reperilur, (it
ul neque sanguis desil ei, quae morlalium gencri
obvenii, moriis profligalioni; al species animalis
bnjus, cujus bepar apposituni luit, deputala est
propitialoriis sacriiiciis pro peccalis . Ncque boc
solum, sed ex eodem genere ad Pascha celebrandum, animal quoddam eoligitur, idemque animal,
ait Moses, auferendis populi peccatis deslinatuiii,
duplici aclioni servit : duobus enim bircis sorle
proposilis, alter Deo eacrificalur, alter una cum
peccato in solitudinem dimittilur . Propler haic
igitur ornnia tanta ac talia, bpjus animalis bepar
sanguiui signilicando assumplum est, quo ab illis
qui lelaliier iniirniabanlur, mors depulsa fuit per
resurrectionem Doniini noslri, quam cenotapbium
signitical. Sed tempus est, ulet senteniiam psalmi
breviler percurramus, sic sese babeulem. Dividit
Propliela oralionem; nam allera pro nobis ad
Deum instituitur communi oranium mortalium noraine; altera ad nos dirigitur ex persona ejus, qui
pro nobis varios crucialus subiit. Quae ergo pro
nobis, bsec sunt : t Eripe me de iniuiicis, el ab
insurgeniibus in me libera. me, el de operanlibus
iniquitalera, el de viris sanguinum, qui ccperunt
animam meam, ct qui in me foriiler irruerunt,
nibil mali a nobis pa&si; neque enim quidquam
in illos admisi, nequc iniquilas ulla a me profecia
est, quae in damnum boslium meorum vergerel,
qua tamen, quasi aflecli essent, concilanlur. Sine
iniquitaie nobis prinuis cursus institutue est.
Sed vide, inquil, omnia, quae et qualia sint.
Yide et intende, ut me defendas, neque difforas
per bumanitalem expelere ullionem ab his qui
delinquuni. c Non misercaris, > inquit, c oranibus,
qui operaniur imquiialem.
1B

NYSSEM

, ,
,
,. , ^
\ ,
\
. , ,
, ,
. ,

\

.
, ,
\ .
\ ,
' , '

,
, .
, \
,
. *0
,

. , , , , , , \
' ' . \
, \ >, , > \
, " .
" , '
, *
.
. ' , , .
. \

. ,* , , c
.

\
Deinde iranifert scrmonem ad sublimiorem per, sonam, dicilque quasi loco ejus qui preces exaudiverii, istos bostes ad vesperam conversum i r i . Quod > , \ .* \,
nibil aliud e$t, quam ipsos in lenebras exleriores
.
expulauni i r i : nam vespera caliginis principtum est
et genilrtx. 4 Et famem paiientur ut canes.i Quibus \ . \ .
( ,
eniin salulis vialicum non suppelit, hos necessario
.
conaequelur ex fame penuria bonorum. Sic esurivil
in inferno dives divino destituius rore, el quia ab ,
\ ,
bis bonis imparalus erat, ideo flammis illis exurebatur . Sed el circuibunt civilalein, 1 inquit. Cui \ . c
, . talem subjeClam scntenliarn arbilror. Gum omne id
. \ quod abjiciendum el inulile est ad vivenlium usum,
ejicialur exlra civitalem, sive cadaver fuerit, sivc ', ) ,
, \ ,
quid aliud corruplum, sive graveolens coenuni, circa
17

, 5

N u m . vu, 10 sqq.cl alibi passim.

1 6

Levii. xvi, 15 sqq.

17

Luc. xvi, 21.

605

05

1 PSALMOS.

, - quae prae famis magnUuiine, canee occupalos i n venire licet, versantes in sordibus extra urbcm eve ! ,
bi solitis; proplerea eorum qui cum virtule, el eo
ruin qui in sceleribus vivunt, discrimen iudicare

, , Tolens oratio, id civilalis asnigmate significat; civi taiem emm nominal illam vivendi rationem, quae a
,
virtute quasi incolitur, et ad omnem decentiam re \
ctumque ordinem conformatur. At quae extra civi,
tatem sunl, signiiicant opposilam virluli malitiam,
,
iu qua invenire esl omnera graveolenliam peccaii,
,
quasi urbanioris vitae reirimentum, sive ex pulre , \
dine corporum, eive ex immundo coono confletur.
.
Quocircacivilaiis incolaeximiumquiddam eslel ve, \ ,
nerartdum, vere bomo, eumque, quem ab inilio
, \
nature impres&um accepit cbaracterem, ipsa viia
.
, \, \ sua expressum circumferens. A l qui sese in iis
, \,
quae extra civitatem sunt, occupat, canis est, non
bomo, ul proinde omnibus planum sil, qua ratione
,
discernere oporleal canes, ab illis qui nalura sunt
, ' . bomincs: non enim discrimen hoc ex cfficia corpo ,
ris forma pclendum esl,sed exdifferenlia vitie quam
,
vivunt. Nam qui civilatis virlute praeditae inbabita . ,
lor est, ille vere bomo esl. Quod si quis circa feli , \ dam inlemperantiam, aut circa superfluam eupidi ,
talem, quam quis propiie nomiuaveril coenuut, vcl
\ , '
in aliis hnprobilatis gencribussludiiim el induslriam
,
collocat, exlra ambitum civiialis illius oberrans, is
, \ .
de seipso clara voce leslatur, se canem esse, irans , - formaia illa, quam cum Deo habcbat, siinililudine
\ ,
in caninam naluraia. Neee&t.quod per canes aliutn
.
C intelligas, quam primaevum illum canem, carnivo,8

rum ei bomicidaro, ut Scriplura l o q u i l u r .

Reliqua itidem psalmi describunt caninam vilam.
\
Nam loco lalralus sonum quemdam ex ore illoruin
.
prodire, et loco dentium caninorum gladium sub
, \ \
labiis eorum abscondilum dicit. Sic enim verba sesu
(^ \,
habenl: cEcce loquentur in ore suo. et gladius in
0 c
labiis eoruni. Sed lerrilica haec risus sunt illis, qui
, \
Deum secum babcnl; ait enim : l E t l u , Domine,
/.
. > , , dcridebis eos; ego vero forlitudinem meam ad te
custodiam.i El post pauca praesignificai definitam
,
a Deo super suo Ggmenlo oeconoiniam et dispositio9 . > \ ' oav \ nem ; dicit enim : Ne occidas eos, sed detrahe illos
. , - ab alliludine maliliaB in a?quabilem et planam illam
^vivendi rationem, quaa secundum Deum inslitui \ .
tur : quod et Paulus magnus ille apostolus, et
,
Joannes Bapiisla fecerunt: Paulus quidem qui de. ,
struxitoinnem altitudinem extollentem se adversna
, scientiam D e i ; Joannes vero secundum Isaiae pro , ,
phetiam, omnes montes et colles huiniiiavit el
* , \ complanavil. Ex quibus intelligimns ipsoruiii bo. , minum non fore abolitionem , ne divimun opue
,
jnulile reddalur, si recidat in nibilum, sed loco
. ' ' - ipsorum peribil peccatum, et in nibilura converlc , \ .
tur : Delictum oris eorum, > i n q u i l , c el serrao
, , labiorum ipsorum est > superbia, exsecralio, et
* . \ , \ , \
mendacium, in ira consummalionie non erunb >
19

"Jcan.Tin, 44.

11 Cor. x, 5.

607

S. GREGOIUI NYSSENI

Qua? cuifl amplius non fucrint: Cognoscent, iu- , . >

quit, c quia Deus dominabilur Jacob, ct finium
, , \, c
lerrae, nulla enim usquam relicta malitia , , \ . > nium (inium recior, Doininus e r i l , cum ea quae ^ ,
nunc inullis imperat iniquilas, de medio lolletnr. ,
Deinde rursus sermonem rcpelil de canibus iis qui . []
ad vesperam convertenmr, quique esurient more
canuin, civilaiemque circuibunl; manifestum ar- ,, \
bilror ex bac sermonis iieratione, bomincs in al- * , ,
terutro, seu bono, scu malo, in quo nunc sunt, , *
fore ilidem post banc \ilam : qui cnim nunc in
,
impietate, quasi in circuitu ambulat, neque in illa , .
civitaie degil, neque buraanum cbaraclercm in pro * , pria viia coslodil, sed cfferalur, canisque effieilur ,
volunlate et proposito; is el nunc a superna civi
,
taie excidens , omnium bonorum penuria et fame ^ , ,
pumeiur. At qui contraria vincit, proceditque ( u t , alibi Psalmisla loquitur), 1 de virtute in virlu- .
tcm , i victoriamquealiam alia pennutat, is, Can( $)
tabo, ait, t forliludini luae; exsullabo mane mU
, ,
sericordiain luam, 1 quoniam factus es adjulor et
, ^, ,
refngiuiu mcuin, el le decet gloiia in sxcula soecu- . "
, \ ,
lorum. Amcn.
. .
* Psal. L X X X I I I , 8.

, 0

EJUSDEM

SEXTUM
DE

PSALMUM,

OCTAVA.

Laurenlio Sifaoo inlerprelo.

Qui secundum propbelicam ->enc liclionem e\

,
vhtule in virlulem progrediuntur, alque prxclaros C , \
ascensus in cordibus suis d i s p o n u n l c u m ali- ,
quem bonum inlelleclum apprehenderint, per eum
, :'
ad sublimiorem inlelleclum quasi manu ducimtur;

pcr quem animae conficilur ascensus in sublime ;
\ . \ *
atque ila qui semper ad ea quae sunt priora, se ex- ,
l e n d i l " , nuuquam a bona ascensione cessabit,
, \
dum semper per inlellectus sublimcs, ad superno
rum ducitur contemplalionem et ammadversionein.
. , \,
Ilaic dixi, fratres, ad vos, sexto psalmo mentcm
,
udbibens, et nccessariam ordinis consequcnliam
,
cemens, quemadmodum post eam quae haereditalem
\ .
< onsequitur, de Octava uobis sermo adjectus sit. .
Prorsus auteni mysterium Oclavai * 11011 ignoratis.

011 enim utique convcnil iionnullorum menlem ad D
Judseoruin labascere et rapi opinioncs, qui ad i n
dc:oras corporis noslri partcs, myslerii Oclavx
, ,
1 1

Peal. Lxxxui, 6-8.

" Philipp.111, 13.

15

Psal. , 1.

6U9

IN PSALMOS.

610

, \ - excellenliam deducentcs, circumcisionis et post

puerperium purificationis legem, ac lalia dicunt
.
numero Oclavae significari. Nos autem a magno
, ;
Paulo docli, quod lcx spiritualis s i t e t i a m s i in
,
, \ (- memoralis legibus hic numerus conlinealur, praescribens et masculo circumcisioiicm, et mulieri
, \ \ purificalionis nomine sacrificium et oblationem,
* ,
ncque humili atque abjccta menlp eam admiltimus,
, ,
scientes quod procul dubio oclavo die vera cir ,
cumcisio iiat, quae per lapideum cullrum admini .
stralur. Intclltgis autcm prorsus per lapidem qui
,
inipuruin ct immundum scindit, ipsum lapideni,
, , * \
qui cst Christus
boc cst verilalis sermo, etquod

lunc humana vita ad diviniorem et augusliorem
0,
formam traducta, finiotnr sordidus negoliorum vilae
. '
, , ^ Huxiis. Ut auteni omnibus manifestum fiat, quod
per talia intelligalur , rem de qua agitur, pro v i r i , .
bus apertius exponam. Hujus vitae lcmpus in priraa

illa inslitutione creaturae per unam dierum sepii
manam complclum cst. Nam el a die priina rerum
, \
universarum opiflcium inslitulum est, et cum
, , \, fj septima finis creatioiiis f u i l 1 Factus est > enim,
inquit, t dies unus, in quo prima facla sunt: alque
\ , \
Ua secundo, secunda: ac deinceps usque ad
.
sextum, uiiivcrsa. Seplimus auleui cum terminus
, creationis exstilissel, in se circuniscripsit lcmpus
.
quod interim dum mundus crearelur, Iransigebalur.
,
Ut igitur neque coelum ex illo lempore factum,
tt ' ncque mundi aliqua pars iis quae ab inilio facta
' ' , Q eunt, adjecla est, sed constilil in seipsa nullius in
super rci egena diminulionisque expers i n suis
\ modis permanens creatura : ita neque tempus ex
stiiit ullum aliud practer i d , quod una cum f a b r i
calione mundi designatum est, sed dierum septi
inana lemporis natura deflnila est. Aique hac de
. \ '
causa, cum diebus tempus melimur, ab uno inci , \
pientes et seplimo nunierum concludentes, rursus
\
ad u n u m regredimur, per ambitum septimanarum,
, \
semper t o i u m temporis spatium remelientes, donec

, \ - praterilis iis quae movenlur, fluxoque motu, ut i n quit Aposlolus , aliquando ccssante, venermi ea,
,
quaB n o n amplius fluctuant, et agitantur; q u
, , \
deinceps alteralio mutatioque n o n amplius allingit

in eisdem, eodem modo semper in sequenlia saecula
\
fT

, - D manenle illa crealura, in qua vera bumanae natunn

circumcisio per ademptionem viise corporalis, et
vera purificalio verarum sordium fil. Sordes autem
, \ .
hominis peccatum est, quod una cum bumana edi ,
tur natura, quoniam c in peccalis concepit mc malcr
tfj ( <
mea
quod pcccalum is qui puriiicationem p e o
),
calorum noslrorum confecit, tunc in universuni ex , ,
pilTgat, absumensac tollens ex rerura natura quid quid vel cruenlum vel sordidum vcl praeputiosum
\ \ . \
est. Atque ila accipimus legem de Octava: q u
\ ,
lex purgct pariter et circumcidat, propterea quod
\ seplimanario tempore Gnito, post septimum insla ,
bil dies octavus; qui octavus quidem dicitur, quia
* ,
^Rom.Tii, U .

iCor. x, 4.

Gcn. i , 5.

4 7

I Cor. v n , 3 1 .

Psal. L , 7.

611
S. GEIEGORII NYSSENI
CI2
post septimum cxsislit; numeri vero vicissitudinem , '
sese non amplius admiitil. Dnus enim in per- . ,
petuuni nulla unquam noclurua caligine diremptus . "
,
permanel. Alius cnim eum cfficit sol; qui veram
suo fulgore lueem cdil, qui posteaquam nobis semel , , ,
illuxerit, ul inquil Apostolus
deinceps occasu
non occullalur, sed omnia illuminalrice vi sua am- ,
plexus perpeliuun pariler ac vicissiluditiis expers \ \
lumen dignis ing<?nerat, eliam ipsos, qui illius l u - , .
ininis parlicipes fuerinl, aliossoleselficiens: quem- , 4admodum in Evangelio Sermo d i c i l : < Tunc jusli
, < ,
fulgcbunt ut s o l . >
\ Quoniam igitur in supcriori psalmo pro ca, quse
,
baureditatero capit,sennoncni fecil: bxredilas anlem
, \
inOctavadignisreposila atque reconditaest: alquein
bac justumquoquejudiciumDei,unicuiqueid, quodi- ^ , '
\
gnus fueril, tribuens exercetur: recle Propbeta cum
\
mentione Oclavae, dc patnilentia simul inlulil sermo.
nem. Quisenim lcrribilis judicii Chrisli rccordalus,
,
non stalim in conscienlia sua quasi convellilur, ac
, \ \ ;
terrore et angore non constriugilur ? alque etiam si
,
vilae melius quam deterius aclae sibi conscius s i l :
* ,
ailamen ad exaciam diligentiam el vigorem judicii
respiciens, in quo mininia*. quoque culpse in quae- \
slionem adducunlur, ac prorsus exspeclalione ier- *
, *
ribilium poenarum pcrborrescil, ignoraus quisnam
.
sibi judicii exilus el evcntus futurus s i i . Idcirco
, \ quasi in ocutis babens lerribilia supplicia, geben ,
nam illam el lcnebrosum ignem, el conscieniiae vermem nunquara eniorientem
qui animam seniper ^ , \ ,
\
pudorc sugillal, ac recordatione male aclse vilau
cniciatihs renovat atque redintegral; Deo jam sup- , plex iit, orans ne-in iilo furore tradatur ad quaeslio- , ,
nem el judicium, neu per illam iram adbibeatur
sibi castigalio propier delicta
(nam ab iis qui . acerba castigatione terribilis illius supplicii con-
demnatt sunl, furoris esse opus et irae judicium , illud exislimatur). Alque idcirco quasi jam in do- . , )
, ,
loribus alque cruciatibus constilutus, dolenlium
voces imilatur, quibus furor esse videtur et ira, \ \
quidquid ad puniendum iinpios adhibetur. Dicit . ,
i g i l u r : Non exspeclo donec ex illo furore per ter-
ribilia flagella de me occullorum delictorum quaestio
babeatur, sed praeoccupo revelatione atque spon-
tanea confessione necessilatem ex illa ira mihi im- D . " \
,
ponendam. Quod cruciatus facit in illis qui verbe ' ,
ranlur, invitis eis occulla scelera manifesta faciens,
\ ,
id a se ipso liberura arbilrium facit, scipsum per
poenitentiam ei flagellans et puniens, publicansque
. ,
alque divulgans in occullis abscondilum peccatum.
, ,
Gum dixisset igitur, t Neque in furore tuo arguas
\ ,
me, neque i n ira tua casliges me,t congruenier
, ,
deinceps confugit ad misericordiam, non tam in
, liberam voluntatem et arbitriura, quam in inGrmitatem nalurae causam mali conferens. In vitiis me \ .
naturo, inquit, misericordia cura; ex infirmitaie ; , \
cnim incidi in morbum. Quaenaoi aulem iniirmitas ' . ,
t e

, l

3 1

I I Cor. , 4.

M a l l h #

43.

' Matlb. viu, 12 ; Marc. , 42, 43.

3 1

Psal. , 2 eqq.

613

IN

PSALMOS.

cu

, . esl? Loco mola sunl ossa mea, atque a muiua

" , , . > convenieiXiqire inter sese compage dissolula. Ossa
,
auiem dieit sanas et conslames cogilationes et ra, . tiocinaliones animam confirmanles. c Sana me, Do , , , ; 2 mine, quoniam ossa mea lurbata sunt. Atque i n ; terpretalur sermonis involucrum per ea, qnae dictis
; snbjungit, videlicei, Anima mea lurbata cst valde.
Quid igitur differs, inquil, sanalionem tu, Domine?
qaousque tandem misericordiam non adhibes? a .
non vides quam brevis aevi, quam praecipitis fati
vila humana sil? pricoccupa anrraam roeam con
. \ verlendo v i i a 3 nostr necessiiacem, ne cura mors
8 , . tandem nos invaserit, omnis ad carandum excogi \
lala ratio nullius usus s i l . Non enim aroplius erii
;
in morte, qui morbum ex viliosilate atque nequitia
; \, c ' sibi conlrac tuni per recordalioneai Dei curare possif,
,
qHoniani in Cerra quide.m confessio vires habet: in
.
inferno aulem non ilidem. Oeindc quasi aliquie
dixlsset: Quomodo curandis delictis miscricordiam imploras? qua ralione numen divinum ptacasti? ila
dicit, t Laboravi in gemitu meo, ct lacrymarum flumine eluam ex peccalo constratum lectum " .
; " , \,
Haec quamobrera ? Quoniam in furore ct iracun, \ ^ dia, inquil, lurbatus csl oculus meus, alque idcirco
, - vetustus quidam ac marcidus faclus sum, quippe
.
cum furor, et iracundia per inimicos in me gene
rala animam putredine infecorit alque corruperit.
, Quod si furor et iracundia sola taulum terroreni
,
ei, qui per eam deliquerit, inculit, quanlo magis
,
verisimile esl salulem despcraluros esse eos, qui
\ , \ ,
non raodo per iracundiam in vila coramissorura,
\ , *\ , -,
verum etiam eorum, quae cupidilas, qaai fraus atque
;
avarilia, quse faslus, quaB ambitio, (piae invidia,
quae reliquuni bumanorum viliorum pcrpetrat exa , \men, peccatorum sibi conscii suni? Idcirco ad
, , ' ,
. varii generis inimicos averso sermone: Discedite,
inquil, t a me, omnes qui operamini iniquilatem".
. Oslendit autem proxime sequenli versu bonam
, \
spcm successus prosperi nobis ex poenitenlia pro \ ,
venienlis. Slaiim enim simul alqriie verba Deo pro
, \ , poenitenlia obtulit, cum benevolentiam Dei erga.se
* sensit, lum gratiam divulgal ac pradicat, et ob
. ' donum sibi placel alque laHalur, dicens : c Exau , divit Dominus vocera deprecationis meae : D o , minus orationem meam suscepil. >Ut igitur
*
in perpetuum apud se tnaneal id quod ex pceni . ^ tentia bonum ipsi accessit, ac vila non altera rur" , - 6us poenitcntia opus habeat, orat, * uf inimici sui

pudore castigati avertanlur. Nam qui ob id quod
,
malum facere ausus sit, erubuit, pudore quasi
.
moderatore utens ad hoc, ne amplius iisdem malis
.
conflictelur, a lcnlalione similium in posterum
\ *
abslinebit. Haec bon ascensionis consequentia est.
',
Quartus psalmns immaleriale incorporeumque bo ,
num a corporco carneoque discrevit; quintuf,
ejusmodi boni baBreditatem precatus est; aextus
,
' , ' - Oclavac facta mcntione, tempus haereditatis ostend i l ; Octava judicii terrorem ante oculos posuiti
. ,
judicium nos peccatores admonuit, ut poeniienlia
, ,
,5

Psa;. Y4, 7.

" M a t l h . V I I , 23.

615

S. GREGORH NYSSENI

CI6

terribilia praeveniamus ; deindc poenilcntia curo , ,

ralione Deo oblata, lucrum, quod cx ca magis
. ,
nobis conlingil, denuntiavit, cum d i x i t : c Exaudivit Dominus vocem cum lacrymis se ad eum con- ,
erlenlis. Quo facto ul bonum illud in posterum
.
nobis illabefactatum ac stabile permaneat, orat
Propbela, ut inimicorum sensuum atque cogilatio- \ , num per pudorem abolitio contingat. Non enhn
. ,
alia ralione inimicus aliquis et iniquus aniroi con \ ,
ceplus ac sensusexslingui polesl, nisi pudor ejus
aboliliouem intiinsecus effecerit. Hialus enirn alle .
depressus atque contritus pudor ob vitam male , \
. \
aclam exsistil, ab homiiie peccatum veluli muro
per sese dirimens atque discludens. Dicamus i g i - , , \
tur, Erubescant et reverlantur vebementer omnes
inimici mei. > Inimici aulem, videlicet domestici
' , \ ,
ejus, qui ex corde procedunl el i n q u i n a n l h o m i * ,
iem, quibus celeriler cum pudore aversis, excipiel
. .
nos spes gloriae, qua non desinit in pudoreni, gralia Domini, cui gloria in sapcula saBCulonim, Amen.

S. GREGORII NYSSENI
ACCURATA

EXPOS1T10

E C C L E S I A S T E N

SALOMONIS.

Gentiano Hervelo interpreie.

HOMILIA I .
Verba EccU$ia$la? filii David, regis Israel Hiero- *
tolymis.
Vamlas vunilalum, omnia vanilas, dixil Eccle$iattes. 5. Quid tuperesi homini in omni labore $uo,
quo laborat sub sole ? 4. Generatio tran$it, et generatio advenit: terra autem in celernum stal. 5. Orttur sol el occidit, el ad locum suum trahitur. Ipse
ibi oriens vadit ad austrum, et gyrat ad aquilonem.
6. Lu&lran* universa pergit $pirilu$, et in circulos
suos revertitur spirilus. 7. Omnes torrenles intrant
in mare, el mare non est repletum. Ad locum unde
exeunt flumina reverluntur, ut iterum exeant. 8.'
Omnes termone* laboriosi, non poterit vir eos loqui.
Non saturabitur oculu$ visu, nec auris audilu implebilur. 9. Quid est Quod fuit ? Jpsum quod futu-

OMIAIA '.

.
I ,

,
.
.
,
; ,
,
.

, .
, $ , * .
, .


,
.
ot5 ol .^
,

.

'

IN ECCLESlAStEN. HOMILIA I .

611

,
. rum est. Quid est quod factum esl ? lpsum quod fa-*

, ) ciendum e&t. 10. JSihil est &ub sole recens. Nec est
qni loquatur el possit dicere de re qualibel, Hoc ezt
.
recens. Ecce enim hoc recens jam faclum e&t in S<B;
culis qucu fuerunt anle n o 5 . i l . Non est memoria
; .

primis et iis qui [uerunt ullimi. Non erit eorum re*

cordalio cutn iis qni futuri sunl in novi&simo.
'

/ ,

'
.
%

Nobis exponendus proposilus est Ecclesiasles,

qui magniludini iililiialis babel parem laborcm
;. conlemplationis. Nain cum sensa proverbiomm jam
, ot
nieutem prius exercuerint, quorum obscura? stmt
\ \ , \ raliones, el dicla sapienlia ct senigmata, et varii
,
verborum flexus, sicut libri illitrs continel prooe ,
mium, lunc iis, quibus ad perfectiores disciplinag
, \
facta fuerit accessio, eladbanc Scripluram, qua3
, .
vere esi excelsa el divinilus inspirata, exsislit
\
ascensus. Si ergo proverbium, et quae nos ad bas
,
disciplinas praeparal meditatio, est adeo laboriosa
\ ,
et contemplatu diflicilie, quantum inspiciendum
,
est inesse laborem in his sublimibus sensis, quse
; ; "
nunc contemplanda nobis sunt proposita t Quo ,
modoenim qui apud predolribam in palxslrica arle
xal
laboraverunt, ad majores sudores et labores in

cerlaimnibtis gymnici3 se e x a u n l : ila proverbio, rum doclrina mibi videlur esse qiisedam mcdilatio,
.
nostros animos lanquam pueros ad ecclesiastica
^ C certamina exercens cl praemollieus. Si ergo cuni
tantis sudoribus el laboribus iit hnec niedilalio,
xal , quid cxistimandum est de ipsis certaminibus ?
; " ,
Quanlumvis cerie magni cogilantnr et immodici,
* ,
verbis pro dignitate nemo assequi potest, quantos
ostcndal labores hujus Scriplurre sladium iis qui

decerlant, 111 per alblilicam expeiientiam rerum
,
quaa cadunl sub inlelligeniiam, lutam assequanlur
, '
nolitiam, neque cadcnlem ostendanl ralionem, sed
, . *
in omni sensoruni connexione per vcritateni rectam
\,
conservenl iiilelligeniiam. CaHerum qnoniam cst
, ,
boc quoque divinum pra3ceptum, ut scrulemar

Scripliiras * , necesse esl oinnino, nt si post veri ,
talem ambulans mens noslra inventa fuerit, non
,
assequens sensorum magniludinem, ne videamur
\ .
(amen Dommi praiceptuni dospiccre, pro viribus iri

divino scrmoue sludium ponenies noslro fungamur
. oflicio, Scrulemur ergo, ut possumus, proposilam
, \ ,
Scripluram. Qui enirn scrulandi dedit praiccpliim,
[ ad boc eliam omnino dabit vires, sicul scriptum
,
esl : c Doitiinus dabit verbum evangeiizanlibus
virluie multa .
\ Ac prin.um quidem nobis proponatur con .
sideranda libri inscripiicn In omni Ecclesia
\ , ,
Moyses et lex legilur, propbela?, psalmodia, omnis
, , \ \
bistoria, et si quid est Veteris el Novi Teslameiiti,
\,
annunliantur omnia in Ecclesiis. Quoniodo ergo hoc
. \
solum cl exiimuw inscriptione ornatur Ecclcsiasta
;
Quid ergo esl qnnd nos de bis existimamus? Quod
s e

* Joao. v , 39.

Psal.

LXVII,

PATROL. GR. X L I V .

12.
20

019

S. GREGORII NYSSF.Nl

6*0

ntiis quidcm oirmi^us Scripturis, bisloriisque ac

prophetiis, ad qusedam alia qua? Ecclesiae non sunl
\alde ulilja, scopus proponitur. Quid enim curae
cst Ecclcsiae exacte et aocurate disccre bellorum
calamitalcs, aut quinam fuerunl gentium principes
et urbiura conditores, et quinam a quibusdam deducti sunt in colonias, et qua3nam regna deinceps
sunt exoritura, et quascunque matrimonia liberorumque procrealiones sunt litterarum monimentis
diligenler mandata, el qusecunque doeeri possnnt
in qualibet Scriptura ; quid ad scoptim pictatis Ecclesiae magnopere contulerinl? Hujus aulem l i l r i
doctrina ad solam ecclesiasticam conversationem
periinet, ul quae ea explicel per quse quis recte cl
ex virlule vitain inslituat. Eorum enim qua3 bic

\ ; "
. \
, \
.

, \
\, \ ,
,
\ \ , \ ,
\ ,
;

, , .
dinunlnr est scopus , mcnlein supra sensum eri- \, gere, et ut quicscat eflicere, rclictis omnibus quse , \ magna et praeclara videntur in rebus, ad ea quse
sensus comprehensio minime potest assequi, as-
eurgere, et illorum tencri desidcrio qux scnsns ,
non allingit. Forle aulem et ad duccm Ecclesiae , .
inluetur inscripiio. Verus enim Ecclesiasles, qui \
dispersa in unum coelum colligit, ct eos qui mul- . ,
lifariam variis seducti sunt erroribus in uiiura co- , \
gil convenlum, qnisnara alius fuerit quam verus
rex Israel ,Filius Dei, cui dixit Natbanael: Tu
,
es Filius Dei : iu es rex lsrael ? Si ergo hiec
. ,
sunl verba regis Israel, idem etiam vocatur Dei , , ,
Filfbs, sicul dieit Evangelium : ergo idcm quoque
c .
vocalur Ecclesiastes. Foriasse autem *non abs rc ;
ad hunc sensum inscriplionis referimus significa- \ ',
lioncm , ul per id discamus, quod^d cum qui Ec- , \
clcsiam fixit per Evaiigelium, boruin verborum vig
.
referalur. Verba # enim, inquit, Ecclesiastae filii Otavoiav
David. Ua etiam Malthaeus in principio Evangelii
, ,
ipsum nominat flliuro David , dicens Dominum.

, . " , , .
, , .
Yanitas vanilatum, dicit Ecclesiastes, ( o m , > ,
nia vanitas. > Vanum inlelligitur quod non potcst
c . consistcre, quod in sola verborum prolationc suam
,
babet essentiam ; res auleui quae consisiat, non si-
mul apparet cum nominis significalione, sed est ^ , ' \ ,
oiiosus quidam el inanis sonus, qui sub specie ali- ,
cujus dictiouis teroere profertur per syllabas, in
, \ ,
eures incurrens absque significalione, sicut pcr
,
ludum nonnulli Gngunl nomina , quae nibil eignitt . " .
cani. Hoc eslergo unum genus vanitatis. Aliud au- "
tem dicitur vanitae, eorum quorum nullus usus,
,
quse magno studio et contenlione facta sunt nullo , \
scopo proposito: qualia sunt puerorum in arena
, \ , \
a?dificia, quae l i l adversus stellas jaculatio, venlo- , , \
rum venalio, cursoris adversus suam umbram con certatio, quando conlendit quispiam u m b r a 3 suce
,
verlicem ascendere, et si quid ejusmodi invenimus
0. " ?
in iis quaa facta eunt temere, quae quidem omnia
, / ;
vanitatis verbo sulijiciuniur. Esi autem boc quoque
1 1

37

Joan. , 4 9 .

621

IN ECCLESIASTEN. HOMILU I .

\ , saepe positum in consueludine, ut vanum dicaiur.

quando quispiam ad scopum aliqucm aspiciens, e t '
, ,
tanquam utile quidpiam ex iis qnae sunt proposita
, , \
\ \ - studio vehementi persequcns, agit singula ; deinde
cum aliquid conlrarium evenerit, labor fuerit i r r i - ^ .
1\ , - lus: el tunc quod ex eo magno labore nihil recle suc, \ , \ \ cesserit, boc vani verbo significatur. De iis enim
. * quae sunt ejusraodi solet d i c i : In vanmn laboravi,
, ' in vanum speravi, et in vanum niultos iabores
subii. El nc eingida persequamur, in quibus vanita ,
tis nomen proprium dicitur, paucishujusvocissen . \, -
, , sum comprebendamus. Vanilas esl vel verbum quod
non cadit sub cogilalionem et inleUigenliam , vel
, , \
. res inulilis, vel consilium quod non potest consislere, vel sludium quod non pervenit ad flnem , vel
, ,
. . * t in summa dicam , id quod in quavis re utili iion
polest consistere. Atque si jam quidem inlellexi ,
- mus quisnam sit vani sensus, examinandum est
, . \ quid sihi velit vanilas vanilalum. Quisnam auteiii
, sit qui quaeritur sensus, fuerit nobis noliiis, si
* - Scripturse consuetudinem examinemus in iis qu?e
, , iritclliguntur esse meliora ac pr&stantiora. Eorum
, , , qiufe sunt necessaria et milia aclio, opus nomi, , natur a Scriplura; sed eorum in quae studium
, confertur, qusecunque excellunt, et quae spectant
. " ad ipsum Dei cultuni, dicuntur opera operuni, si , cul declarat ScrSptura, oslendenle, ut ptito, hac
\ diclione, per quamdam analogiam, ex opere ope . \
r u m , quidnam sit prastantissimum ex iis in qnne
\ ^ studiura conferlur. Nam quam habet ralionem ad
,
otium in genere id quod in opera confertur studium,
\ ,
eamdem babct ralionem ad alia opera quae in altis , ' - simis er praRstantissiniis eonim, in quae sludium
.
conforlur, ponitur operatio. Ita etiam sanclum aliquid dioilur rn Scriplura, el rtireus sanclum sanclorum, adeo ut pari mensura el sanctum superet
.profantim in sanclitaie, et boc rursus gancturu sanclorum, quod summe et per cxsupcrationem considcratur in sancliticatione.
Quod ergo diditimus in re meliore ac praslan" \ ,
- tiori, Scriplure consuetudine significanle hac ra , tiooe inlentionera rei qu;e intelligitur: hoc eliam
\ , in vanitaium vanilale inlelligentes, ininime aberra. \ bimus. Dicit enim non absolute esse vana quaa in
rcbus apparenl, sed ea esse ejusmodi in aliqua
,
exsuperatione vani significationis : perinde ac si

quis dical niortuo niagis morluun), et inanimo ma , \
D gs inanimum : eiiamsi comparativa hilcnlio locum non babel in iis que sunl ejusmodi; et la , '
men lioc verbo dicitur ad declarandam exsupcraiio ,
. " , \ ncm cjus quod 5ignificatui\ Quomodo ergo inlclli , gimus opera operum, ct sancla sanctorum, quo rum explicattir exsupcraiio in co quod est molius :
ita etiam vanitas vanilatum ostendil insupcrabilem
,
. \ \ - in vanitate exsuperalionein. Neque vero existimet
\ quispiam ea qua3 dicuntur, crealura? esse afcnsalioncm. Rcvera enim in eum qui creavil omnia,
,
,
Iransirei criminalio, si eorum nobis cxsisterel opi , .
fcx, qui ex iis qua3 non crant condidil omnia, si
/* quidcm osscnt omnia vanilatis. Sed quoniaiu du, * ^^^
p!ix osl bominis construclio, ciim aniiita concuru

623

S. GHEGORII NYSSENI

624

rai cum eorpore, convenienter autcm ulrique eoruni quae in nobis considcranlur, disperiitum est
vilie genus : alia enim esl animae, alia vila corporis : nam bxc quideni est mortalis, et in eam cadit
mleritus : illa autem impalibilis et aliena ab interilu, et baec quidem aspicii tantum quod adesl,
el quod praesens est; illius autem scopus tendit ad
aeiernilaiem. Quoniam ergo raultum differt immorlale a morlali, et aelernum a temporali, buc tendit
vox Ecclesiast, non oportere ad banc sensilem
ir.lueri vitani: q u si conferatur cum ea quae vere
est vita, non est, nec potest consislere. Sed nihilo
secius dixeiit quispiam boc <yioque diclum esse
non citra crealoris criminationem, quando quidcm
ab eo est anima et corpus. Nam si quae per carnein
agilur vita, accusatur, carnis autem crealor est
Deus, in illuni necessario confertur bac repreliensio.

\
. " , \
,
, * \
,
.
, ,
,
*
,
\ . '
\
, '
. * ,
,
.

Sed b*c quidem dicel omnino quispiam, qui

iiondum esl extra carnem, neque ad sublimioro.m
viiam diligenter et accurale aspexit. Nam qui in
divinis esl eruditus mysteriis, non ignorat omnino,
quod hominibus quidem conveniens et secundum
naturam est vila, quae divin est naturae similis :
vila autera sensUis, quae per sensuum traducilur
operalionem, ad boc daia est natura?, ut eorum quae
sub aspectum cadunt cognitio, dux sit animae ad
noliliam eorura quae non sunl aspectabilia, qr.omodo dicil Sapientia : Ex magnitudine pulchritudinie creaturarum per proporiionem conspici
omnium genitorem, et creatorem. Humana aulem
consilii egesias, noq per ea, quae aspiciuntur, videl
eum qui habelur in admiratione, sed quod videt,
admiratur. Quoniam ergo est tcmporaria, et quse
mox interit, sensuum operaiio, per aiiblintem banc
vocem hoc discimus, quod qui ad haec aspicit, n i bil aspicit. Qui aulem per baec deducilur ad ejus,
quod esl, intelligenliain, et per ea qu:e pratercurrunt, stabilem inlelligil naturam, et mente agitat
id quod semper similiier et eodem modo se bab< t,
videt et quod vere est bonum, et quod videt, posgidet, ctenim possessio boni bujus contemplatio.
Quid enim superesl bomini, inquit, c in omni
labore quo. laboral siib ccelo? > Quae in corpore
agilur vita, appellavit laborem, qui ntillo recte
facto lucrum quaerit. c Quid enim superesl, > i n quit, homini ? hoc est, quid redit ad animam
per laborem qui pro victu suscipilur, iis qui vivunt
spectantes id quod videiur? In quonain est aulem
vita? Quidnam ex iis quae sub aspeclum cadunt
bonis, idem manel? Sol suum peragit circuilum,
vicissim re&plendens et obscuratus, et illuminans
qui super nos esl aerem, cum se (crris oslenderit,
et tenebras per occasum atlfahens. Siat aulem lerra, et in stabili manel iramobilis; et quod slat, non
inovelur, et non stal quod movetur. Omnia per se
in omni iiilervallo temporis, nibil esse ostendun-

^
,
. \
, , \
\
,
, \
, *

* ,
,
. ,
, *
. \ \
, , ^
, .
,
, \
\ ,

. ,
\, , \
^^ ; >
, \ \
. , \,
; ,
;
\ ;
; "
\ , ,
, . . " , \
, , \
. \
' ,
.
^ ,

"Sap.xni, lb.

625

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA 1.

G?,6

^ , . lur, i i l qux niulaiUiir pcr eam qiiie flt ad roncnlius

t niulalioiicin. Mare esl rcccptaculum aqiiarum, qujc
undique coufluunl: ct neque desinit conlliixus, nc; *
que mare augctur. Quis aquarum cursus esl sco ,
\ ;
pus, qua3 seinper rcplent id quod implelur? Quaniobrem aquarum fluxus suspicit mare, per acces&ioncm nullum aecipiens angmenlnm
, ,
Ua2C dici.1, ut ex ipsis ele.menlis. in quibus con ,
sislil vita bominuin, inlerprelelur quam lmnime
.
consisiant ca qtiae inter nos magno sludio appetun *
lur. Si enim hic constitutus solis cursus non babcl
,
lcrniiuum ; neque lucis, ct tenebrarum qua3 fit v i ,
cissiin successio, slatum accipit, ct tcrra qua? ul
, ,
slet esl condeninala, manct in stabili immobilis,
, fruslra autem laboranl fluvii, ut qui ab insatiabili
^ niaris natura eonsuniantur, nequkJquam autem
, aquarum fluxiis mare suscipii in sinum euum, nulla
facla inde accessioue, suscipiens id quod sempcr
, ,
infunditur: si baec ila 6e h<bent, quemadmodum
, \ , bominem se babcre est consentaneum, qui in iis.
\ ,
etiam viiam babel, et cur nobis videtur alicntim,
, si generatio Irausit, et gencraiio advenit, nequc
, ^ , \
naluram deseril bic cursus, generaiione bominum
; $ quae ingrcdilur, tum id quod prius esl ingressum
> ; , ,
exlrudenle, et extrusa ab eo quod ingrcditur? Quid
, . ergo per ha3C Ecclcsiae claraal oralio? homines
" \ , qui universitatein aspicitis, veslrani ipsorum naiu ^, ,
ram intclligite. Qua3 in coelo ct in terra cernis,qti3e in
. "
soie aspicis, qua3 in mari con>ideras, ea etiam tibi
>
ttiam interprctentur naluram. Est enim ad solis si
\ ,
mililudinera noslrae quoque natura; ortus et occasus.
. " ,
Una est omnibus via, unus ingressus v i l * circulus.
. Quando per generalionem orti fuerimus, r u r , \ sus ad cognalum nobis loeutn deirabimur. Nam
, CUQI pas&a fuerit occasum vila nosira, sub lci ram
^'
liix eliain nostra dcsccndit, quando lucem nosler
, \ sensus apprehendil: omnino autem in id quod est
. \ ,
cognalum lerra resolvitur, et hic circulus perpetuo
\, , in iisdcm circuniagitur. Qnomodo est, inquit, cur , sus solis, ut qui oriens in supcriori partc Li n a \
^ \
iu australi rcg one ingredilur; quando aulem esl sub
lerra, cam qux cx adverso sita esl, nenpe borca ,. \ * lem, subil parlem, ei boc modo semper verlaiis,
, \, \
sutim in orbem peragil cursum, el rursus in orbeni
( Q reverteus circuit: Gyral, inquil, in orbem: sic ergo
) luus quoque ingredilur spiritus (a patle lutum no , >, \,< minans spiritum bominis) bunc in orbem motuni
, , per similia peragens. t Pergit icnim, inquil, t spi. ritus, et ad circulos suos reveriiiur. Qui autem
b;c consideiaverit, ad suam vitam non parvam
.
acccpil uiililatem. Quid est luce splendidius ? Quid
; ; '
radiis clarius? el tamen si sol sub terra fuerit, lux
, , \
abscondilur, el non apparet radius.
.
Ad ha?c aspiciene modeslius luam traduces v i ,
* taui, qui hic est, splcndorein deepiciens, u l qui ex
, iis qure videnlur, didiceris, quod non perpeluo
duralid quodest clarumet illuslre,sed subindemu
labiles sunl conirariorum succcssiortcs: nibil autom

nianet tale qualc est in prasenlia, non juvenltjs.
, \, , ,

627

S. GREGORII NYSSENl

628

non pulchriludo, non potestatum et dominaluum . \ ,

claritas. Et liaec quidem iis quibus in vita sors obti
*
gii prospera. Quibus autem videlur laboriosa, quae ,
ex virlule agitur vita, iis terra exemplo ad ea q u , sunt gravia iortiLer ferenda, erudialur anima. . 71 . t Terra slat in aeterrium. Quid est bac immobili ; \
firmilale ac stabililatc laboriosius? et tamcn usque ; . \
in 32lernum extcnditur ejus slaiio: libi autem per- :. exiguum est lempus ceriaminis. Nc sis magis iua* ,
niinus quam lcrra. Ne sis iis qua; sensu carenl i n -
sipientior, qui es raiionis particeps, et qui ralione * , ,
vitara regis et administras : sed niane, ut dicit - \ , \ ;Apostolus, c in iis quai didicisti, et quae sunt tibi . > \
credita, in statu firmo et immobili. Nam boc \, , \
quoque est in divinis praeceptis : Estote stabiles . " .
el immobiles * . > In te inconcussa inaneanl tempe- , ,
ranlia, flrma Gdes, immutabilis charilas, stabilis \ , \
et imniobilis in omni bono statio, sicut ei quoe est ,
in le, terra slnt in aeternum. Si quis autem avaritia
, \ laborans pluribus diviliis inbiat, ct veluli quoddam ,
mare imiuensam exlendens cupidilatem , undique ,
aliluentibus lucris non potesl saliari, is ad mare , .
qtiod est bic, aspiciens, morbum curet. Quo modo


coim illud in innumerabilibus aquarum influxioni- ^ , '
bus suum non transgredilur modum, sed aeque ,
plenum semper remanet, perinde alque si ex aquis
nulla fiat accessio : ila etiam humana natura in iis \ |}
qua3 adsunt frucndis, suis modulis comprehensa, ,
per provenlimm ac vectigalium ipuliiludincm, non
potesl simul dilatare avidam praHer nalurse nio , ,
dum fruendi cupidilalem, scd cessat quideia id
quod infltiit; vis aulem fruendi servatur iu proprio . ^
lcrmino. Si crgo in fruendo non polesl redundare ,
^ ,
copia practer natura? modum cur vectigalium attrabimus inilitxus, pro iis quae ingrediunlur min- ;
quam effusi ad benefaciendum aliis? Quoniani au- ,
tem convenienlcr a nobis datae vanilaiis deiiniiio- 0,
ni, est vel verbum inutlle, vel res imililis ad vani- \, .
latem perlinet, ex eo pulchre suum librum incipit.
, ,
Ut neque quidquam cx iis quse flunt, noquo quid- , quam ex iis qnse dicunlur, si aspicieinus ad eum
. ,
qui hic proponilur scopum, lanquam quod consi- \ . ,
slal, reputemus. Nam omne studium bominum,
\ ,
quod versalur in iis quas ad vilam pertinent, est
\ .
planc pueromm ludus in arcna, in quo qnae ex iis ^ " " ,
qua3 fiunl capiiur obleclatio, simul desinil cura
^
studio quod ponitur in iis quae facla sunt. Nam si.
mul alque a labore cessatum est, simul arena collapsa nullum relinquvt vesligium eoriira quae iuerant elaborata.
,
Hoc cst humaua vila, arena est ambilio, arena
, , ,
csi potentia, arcna divitiue, areoa est quidquid csl
cx iis quibus magno sludio pcr carnein fmimur,
,
in quibus. ut qua? ininime valeanl consislere, vane
!aboranl<;s infanliles animaa, el in unoquoque eo- , , \ \.
,
rum multos labores loloranles, si soluin arensb lo , \ ,
cum reliquerint, quae iti carno, inquam, transigiiur
yila, tunc agnosccnl quam H I hae re vamim po^ .
v

w IITimoih. , U.

lCor. xv, 58.

629

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA I .

630

' ^ - sucrint studium. Nam cura vila materiali eimul

' - nianel deleclalio, secum autem nibil iraliunl pra;. " , ter solam eonscientiam. Quamobrem mihi videiur
, \
magnus Ecclesiasles, ut qui jam extra haecessei,
, , et nuda ac separaia anima in vita materiae ex\ , perte insideret, illa dixisse quae nos quoque diciu , \,
os est consentaneum, quando fuerimus extra hunc
, \ - x>eum niariliniuni, in quo esl arcna, quje a mari
- bujus viue exspuitur, et separati fucrinius ab oin , nibus fluclibus qui noscircumsonanlet circumstie - punt, ex niari quod bic intelligimus, solam repor , , \
taules meinoriam eorum-in qu# sttidium noslrum
, contulimus, dicimus : c Yanitas vanilalum, t
. > , omnia vanilas. Neque quidquam superest homini
, ^ ,
ex omni labore qui esl sub sole. > Hcvcra eniro,
- ut ego q*uidem judico, cujusvis animse est baec
.
oralio, quando iis quae bic sunt spoliala, ad vilam
, , quae speratur migraverit. Nara sive quid recleges , sil ex iis quse in bac vila sunt sublimiora, id accu, ,
sal in quo erat, si conferalur cum eo quod est i n , \ . venlum, despicatui babens id quod piaeteriil. Sive
\
eliam cum vald^ affccia fucril in maleriam, vidcrit
, ea quae evenerunt prailer exspeclalionem, ct expe*
, rienlia didicerit, quanla sit siuililia in iis in quae
, , studium confertur in bac vita : tunc lugens banc
, .
emiltet voccm, qualia nos bomines facimus, ex
, 9 , ,
poenitentia slulta noslra consilia in nostiis nairan. > \ ,
tes ejulalibus, el dicentes : Vaniias vanilatum,
. - el ea qua* sequunlur. c Omnes, inquit, t scrino ; \
nes suiu laboriosi, el non polerit vir eos loqui. >
, \ Alqui nec in proniplu censetur quidquam facilius

quara loqui. Quis est enim labor ei qui quod vull
, loquilur? Lingua esl bumida, et versalilis, etcilra
,
laborem se fingens ad quodcunque genus vcrbo&pux . ^Nnn ; cilra impedimenlum esl aitraclio spiriius
; aerii, quo utens sonos efficit : citra molcsiiara
, - , \ genae sunl et adminislrae el labra simul upem fe, rant ad voce enuntiandum id quod dicilur. In
, *
sernione ergo quenuiam videl laborem? Non enim
, .
terrara fodientes, aut pelras volvenles, aul in bu' ,
mcris onera fereiUes, aul aliquo alio labore uos
,
cxercenles sermonem transmiuinitis, scd quae ia
. , > \,
nobis consistit conccptio menlis per vocera revc , ),
lala, vox exsistil, sed quoniain hic sermo nullum
r

, , $ babet laborem, cogilandum est quinam sinl ser*

niones laborantes, quog virioqui non polerit t Pre, ,
sbyteri, inquit, c duplici honore digni babean , ,
lur, maxime qui laboranl in sermone . Presby , ' . ter, idesl seuior, dici solet, qui insolentem el i n , ordinalam ex.cessit aetalem, el qui adsenilem sta \ ,
tum pervenit. Quo Gt ut si quis sit mente insla \ ,_\ bilis, el vilam agat inordinatam, is nondum est
, , c *
presbyter, etiamsi vidcatnr habere canos, sed ad ,
buc vir est. Sermones ergo illi qui vcre sunt ser\ , mones, qui fiuntad animarum utilitatem, ei hominibus sunt conducibiles, ii pleni sunt sudoribus ot

v

41

1 Timotb. v, 17.

&3f

S. GKEGORIl NYSSENl

Uoi

lal)o;i!jiis, ct nnillos labores iuducuiil ul sint ser- \ , moncs. < Laborantcm enim agricolam oportet pri, \ .
muni fructum accipere.i inquit horum sermonum artifex", utpole quod oporteat non verbum inlelligi sermonem, sed virtulem qua3 esl in opcribus, proposila ad viiic doctrinam iis qui videol, pro
sennone esse iis, qui docenlur.
Omnts ergo ejusmodi sermones sunl laboriosi

eonim qui viiiutem exponunt, ut qui primum i n
seipsis idrecte exsequantur, quod docent. Hoc enim
.
est oportere primum accipere ex fruclibus eorum,
,
qtise ante alios nobis ipsis per vinutcm eolimus.
,
Aut forle etiam raiionc praedilae naiurie inibccilli- .
tatem inlerprelatur quod hic dicilur. Quando enim
&
remola a sensibtis, qui nominaii sunl vanilas, eo ,
rura qiiae su! aspcchnn non cadunt, contempla-
tioncni quodamniodo prrvadens c .giialio, aggre- ,
dielur sermone expli :are quo ! menle fueril conce ; , ^
plum, luiic sennoni magnus exsiilil labor per banc
\
. ,
vocein interprelativam, quae nullam invenit ratio , ,
nem in iis explkandis qua? stinl ineflubilia. Gottlum
,
videinus Juminai ium splendorem sensu percipimus,
, pc.r tcrram ingredimur, acrem ore irahimus, aqua
, ,
ad id quod nalurae vidcliir ulimur, igncm accipituus ad vilie communicalioiiem, et si quid de bis.
,rcoihv ,
velimus cogitare, qtiidnam sit unumquodque eo * ,
ruin qua? cernuiilur in ratione surc cssentiie : un denam aul quomodo liabeat quod consislai, non
> . \
puterit vir loqui, etiamsi omucs aliossupeicl, cum

omnis comprebendendi scienlia ad ea qiue non
,
poiest asseqtii eiiuiiliaiida, sil imbecilla. Si aulem
qui de his osl sermo, babel laboTem, qui bunia- C
nain loq^endi vim et nalurain superal, quid evcnire
tiensciidmii esl iis qui de ipso Vorbo simt sennonilms, aul de Patre Yurbi? Quxvis cerie quantunivis sullimis oratiu, el vox quanlunvis nia na,tst
obscuritas qnaulam et silenlium, si ad veram ejus
quod quuril ;r, judicelur significaiionein, adeo ut
boc solum verlmm deeo proprio dici possil, quod
olsiomnes movcanlur cogilaliones, i l nibil omillatur ex iis qna? Deum deconl monlis conccptionibus, si vox pcrpendaiur ad ipsam cjus quod esl
propo>ilum dignitatem, id quod dixcril non est
sermo. Non enim poierii Iiomo loqui. Non enirn
eam quaj per oculos anima? inest, in eo quod
ccrnitur conlemplalioncm sislit visus, sed seiupev
aspieientes, perinde ac si nondum vidissemus,
adliuc in ignoratione habeinus id quod sensu perdpiiur. Nam colorcm non potest visus pervadere:
sed modum accipil sux opcralionis ex coquod apparcl bi eorum qua? sunt superficio. Quamobrem
dicil : Non saliabitur oculus visu, nec auris auditu implebitur : ivis audiendi suscipiens id quod

,
; 11 \ -
^,
, '
,
TCC >(> , \'
{-;
, , .
- . '
\
, \ ,
. "h
'
. ,
, *
\ ,
. \
' . \
, ;

de unoquoque dicitur, a natura non babel ul impleatur. Nulla enim inveniclur oralio, q u qnod q u x rilur in se perfecle comprehendat. Queinadmodum ergo iinplelitur auris auditione eoruui quae q u runtur, cuui non sil quod impleat?
Oeinde postquam baic dixit, ipse scipsum inter' ,
rogat, el sibi respondet. Nam cuin rogavisset:
, \ . ,
i Quid est quod fuil ? Id, > inquit, quod fulurum
; , \, c \ ^
(

I T i m o l b . , 6.

635

'

"*

I N ECCLESTASTEN.

UOMLLIA

1.

651

; , ., . > est; etquid cst quod factum esi? ldipsum, i n OJV ;

quil, c quod facienduin est. Quid ergo sibi vult
* , baec inlcrrogaiio? Cum nos ex consequentia ex iis
, qua3 didicimus ei objiceremus et diceremus : Si
. bacc omnia suut vanilas, perspicuum esi quod neque
fuit quidquam ex iis quae uon consliterunt. Nam
. ,
' . quod vanum est, omnino non polesl consisiere.
, , Quod autciu noa polesl coaisisiere, neiuo in iis
. - quai fuerunt rcpulaveril. Sin autem bsec non sunt,
dic quid sil quod fuit, aul <|iiemadmodum niancat
;
, \ . iu esscnlia. Ad rogalum ergo brevis est ei responsio : Vis scire quid sit quod fuii, cogila q>iid s i l
, , ,
, quod esl futurum, el cognosces id quod fuil. Iloc
, aulem esl : Cogiia, bomo, qualis fulurus sis, qui
te per virlutem in allum extulisti, si in omnibus
, } 0
, animam formaveris bonis characleribus, si ab
, omnibus vilii maculis fueris remolus, si maleria- . lium inquinamenloruin sordes a lua natura elue, , r i s , quid, inquani, fulurus eris, si sis sic ornalus,
. ei quali te Jorma es indulurus. Sfr bxc ratioue
, , - coniprehenderis, didicisti quid sit id quod fuit in
, \ ,
primis, nempe quod fuit ad Dei imagtnem el siau; ' liludinem. Et ubi nunc iilud est (dicam ei qui base
, docet) quod fuit aliquando, et in posterum rursus
, speratur, nunc autem non et ? Idem auiem nobis
. , , ; respondet, qui nos docet subliraia: quod propterea
. praesentia nominala sunl vanilas, quod illa non
, suul inter prasentia. Et quid est quod faclum eai?

Ipsuin quod iaeienduin est. Nemo ex iis qui au ^ diunt, exietimelesse supervacaneain et inanem ver .
borura repetilionem in differenlia eju
ejus quod fuit
et quod factum est. Per utrumque enim verbunt
. .
oslendit oratio animae a carne diflerenliam. Fuit

seu oria est anima, et corpus factura est. Non quo '
niam aliud et aliud signiiicat verborum empbasis
'
, * bac verborum utitur differemia hi utroque signifi , , - cato, sed et tibi concedu ea quae congrua sunt do
ulroque sestimare; in principio illud fuit anima,
.
quod poslerius purgata rursus apparebil. lllud fa ,
. ctum est Dei manibus, quod ct ficlum est corpus*
quod ipsum convenienlibus temporibus ostendel
,
resurrectio. Quale enim seinper videris posl re. ' ,
surreclionem, tale omnino priiuo facluiu esl. Ne .
que eniin est aliquid aliud resurreclio, uisi quae fit
ouanino in pristinum statum resiitutio.
Quamobrera bis adjicil id quod est consequens,
,
dicens, uibil esseextra id quod esi ab inilio. N i , , ,
bil e s t e n i m , inquit, c recens sub sole : > perinde
t > ,
ac si diceret: Nisi sit ut fuit anliquilus et ab iniiio,
, ,
nibil est omnino, sed exisiimalur. Nibil est enim,
. , ,
inquit, recens sub sole, ut aiiquis possit loqui, et
,
ostendere aliquid ex iis qiue post fiunt, boc novuiu
,
esse e.t revera consistere. Hic est seneus eorum
^. .
qua3 dicta sunt. Hoo. modo autem se babet diclio:
'
Nihileetsubsole recens,necesiqui loqualuret possit
, "
dicere, Ecce boc est recens. lis auleni quae dicia suiil,
.
per ea quae deinceps sequuntur, addere conlendit,
& , ,
dicens : < Si qiiid, > inquit, vere fuit, illud efcl
, ,
quod fuit iu sxculis qua3 fuerunt anle no
.

S. GREGOMl NYSSENI

635

636

Hunc enira sensura ostendunl ipsa Scriplurde verba, ( , , "

quse sic habent: iam factutn est in saeculis quae .
fuerunt ante nos. Si autem eorum quae facia suut,
,
exsiilit oblivio, nibil roireris. Nam et ea qiue nuno. , .
sunt, comprcbendet oblivio. Quando enim ad v i " ^ ,
tium conversa esl natura, bonoruin nobis subrepsil ,
oblivio: quando autem ad lnalumredieritnus, rursus
, nialum lgelur oblivjone. Hunc enim putoesse sen- .
sumin iis quaedicta sunt,ubidicil,Noneslmemoria , , ,
priniis, et quidem novissimis cum facta fuerinl, non
erit meiuoria. Quasi dicerei: Eorum quae deinceps ,
evencrunt, posteam quaeabinitio fuilfeliciialem, per
, *
()ua3 in malisfuil genus bumanum, delebunt memo- ,
) iani ea qua? poslremis olim fient temporibus. Non erit .
enim eorom memoria cum iis qui fuluri sunl in
,
novissimo. Hoc est: ullimus status omnino delebil naturse malorum menioriani, iu Cbristo Jesu cui
, ,
gloria et polcnlia in saecula sxculorum.
\ .
Amen.
.
*.
IIOMILIA I I .
c , > \, . ,
c Ego, inquit, c Ecclesiasles. Didiciimis autem quisnam sil Ecclesiastes, qui qnae sunt aber- , \ , \
ranlia et dispersa, in unum colligil, ci oninia
,
unum gregeni efficit, ut nihil sit quod non audiat
pulchram pasloris vocem, quae viviticat oinnia. ^.
t Verba enim, > inquit, q u ego loquor, spiriius , \, , , \
. ,
sunt el vila
Is seipsum nominat Ecclesiasten,
u l medicum, et vilam, el resurrectionem, el luceni,. , \ , \ , , \
et viam, et oslium, et veritatem, et omnia nomina
, , \ , \
bumanilalis et benevolenlise in bomines. Quomodo , "
,
ergo medici quidem vox convenit aegrotantibus:
\ ,
Verbum aulem vitae in mortuis esl eQicax, qui
6 ,
quando audierint vocem Filii hominis, in pristina

morlalitate non amplius reroanent; qui autcm gunt
, in sepulcris qnaerunt vocem resurreclionis, ct lucis
, \
raiio convenit iis qui suni obscurati, et via est
, , \
lsevis ac plana iis qui aberraverunl, et oslium iis
\
qoibus opus est, ut intrent: ita Ecclesiasles otoni .
no disserit cum iis qui sunt in Ecclesia. Nos igitur
* \
ailoquitur Ecclesiasies. Audiaimis itaque nos ejus
.
verba, qui sumus Ecclesia. Sicui enim chorus
,
aspicit ad coryphseutn, nernpe suurn duclorem, et
, \
nautae ad gubcrnatorem, et acies ad iinperatorcm,
, i U etiam ad Ecclesiae ducem i i , qui sunt in coetu
T

EcclesiaR. Quid crgo dieit Ecclesiasles ? Ego Ec- D , ol .

;
clesiastes fui rex Israel in Jerusalem. Quando
\ . ;
boc ? An non omnino qoando fuit ab ipsis rex
" ' ,
constilutii9 super Sion niontem sanclum ejus,
,
predicans praeceptum Domini?Cui dixit Dominus,
; ,
c Fiiius meuses tu, ego hodie genui t c ; e u m enim
, > \ ;>
qui est crealor universi, et pater sxeiiloruin dixit
se hodie genuisse, ut per boc quod lempori gene- , ,
rationis, nonicn lcmporale adjeccril, non eam quae , fuil anlc saecula cssentiam, sed eani quce fuit in
, tempore ad bominum sahttem, per carnem genera ,
lionem vcrbura ostenderiu

.
u

* Joan. , 63.

Paal. n , 6 sqq.

637

IN ECCLESlASTEN. IIOMILIA I I .

658

,
ergo persequilur verus Ecclesiastes, docens
ut arbilror, maginim pielatis myslerium, nenipe
, , ,
\ . " , quanam de causa Deus in carne sit manifeslatus.
Dedi, inquit, c cor nieum u l qusererem et
\, \ invesligarem in sapienlia de omnibus quae Ctcta
. sunlsub solc. Ha3C est causa cur Doininus in
, . carne ad bomincs advencrit, cl inter eos sil versatus, nempe ut darel cor suum ad cunsideranduin
*
. in sapienlia sua, de omnibus quae facta sunt sub
, coelo. Nam qua?. sunt super coeluni, uon opus babe bani aliquo qui inquireret, neque eo qui niederetur ei quod morbo non laborabaf. Quomam ergo
\ \ . \
in lerra sunt niala ; reptilis enioi el violenta bestia
' \
, , serpens, quse rependo graditur supra peclus et
ventrem, terram comedit, et nulla re vesceus ex
, ' ,
, coelestibus * , sed reptans in eo quod calcatur, ad
, \ \
id sempcr aspicil quod calcalur, observans ealca . neum gressus bominis, venenum immittens illis

qui aroiserunt potestaiem calcandi super serpeutes;
\ proplerea dedit cor suum ad inquircndum ei con. siderandum de omnibus quai facta sunt sub coelo.
In iis enim quae sunl supra coelos, minime deprimendam divinam videt magnificenliam Propbcla
,
dicens : < Elevala esl magniiiceutia ejus supra coel o s . > Quandoquidem ea pars quae eslsub coelis,
.
, - depressa et abjecla fuil per vitium. Sic enim ail
. . , PsaImographus,Propterpeccata sua hurailiali sunt.
, Ad boc considerandum venil Ecclesiasles, nempe
, quidnam factum sit sub coelo, quod prius non erat,
, . ^ quemadmodum ingressa sit vauilas: quemadino-.
, - duni id quod non est iiivaluerit, qtiaenam sit vis
, ejus quod non e s l : loaliim enim non poiest consi ' - stere, cum ex eo quod non est, babeal substanliara :
quod autem non est ex eo quod est, ne omnino
,
f

quidem est secundum suam naiuram ; et tamen in ea quae sunt vanitati assimilala, dominalum obtinet vaniias.
Venit ergo ad inquircndum per suam sapien11
, , tiam, quidnam factum sil sub sole: quaenam
rerum quae hic sunt, sil confusio, quemadmodum
. \ - id quod esl effectum sit servum ejus quod non est,
quemadmodum in id quod est, dominatuiu obtinet

, . > , id quod non poiest consistere. Et cognovil qtiod
, malam distraclionem dcdit Deus flliis bominum,
, ut dislraherentur in ea. Hoc autem non ut cui - quam in promplu fuerit cogitare, pium esl puiare,
. , D quod ipse Deus dederit malam bominibus dislraclionem. Sic enira malorum causa in illum conferxal
relur. Nam, qui esl natura bonus, bona quoque
, \
praebet omnino, quoniam omnis arbor bona, bonos
, *
fructus facit, et neque ex spinis uva, neque ex vite
,
spina nascitur . Quod ergo * est nalura bonum,
.
ex suie ibesauris malum non produxerit. Neque
*
enim bonus homo ex abundaulia cordis mala lo,
quitur , scd ea loquitur qua? sunl suiC nalurae

conveniemia : quanio crgo niagis fons bonorum
;
nihil mali ex sua nalura profuderil ? sed boc pia>
,
bel inlelligendum, qui est magis pius scnsus, quod
. ,

%T

%e

Gen. , !4.

Psal. cvi, 17.

" Matib. vh, 16.

Maltb. x n , 3 i , Luc. v i , 45.

S. GREGOK II NYSSEM

639

640

boiiuui esl dotitim Dei. IIoc auleni esl utolus liberi .fi
arbitrii, qui, duin eo abusi suul liomines, pcccuns,
.
fuit in bominibus inslrumcutiim ad peccatum. Bo- \ ,
num enim esl natura et servituli non obnoxium
, '
Uberum arbitrium. Quod autcm esl nccessitati subjeetum, in bonis enio nnnieraverit; scd ipsa
,, libera mcntis appeliiio, cum cilra disciplinw caslt , \
galionem ad eligendum vilium deflnxisset, < fl\cta , cst animae tcntaiio, qua a rebiis excelsis el bono- . < ,
riiicis couvulsa esl ad auiini molus, qui vebcinea- ter perturbaut et afliciunt. IIoc esl quod signifitat , '
illud dedit. Non quod ipse nialum v i l * bomi- .
num indideril, sed qtiod bonis quse a Deo data
sunl, boino propter inopiain consilii, usus sii lan- ,
* \,
quam malorum adminiculis. Consucvit aulem saneta
Scriptura tales seusus biijusmodi enuntiarc voci- 4 , > *\
bus, ut boc, Tradidil eos Deus in passiones \ , ,
, ,
ignominise * . > Et, < Dedil eos Deus in reprobum
gcnsum . Et, Induravit cor Pharaouis " ; et ;> \,
* > \, \
iliud, Abcrrare nos fecisti a via tua, indurasli
corda nostra, ut te non t i m e r e n t > Et, Abduxit \ \ , '
eos in invio, et non in ?ia . , Decepisli me
> *.
el deceptus sum : et quaecunque sunl ejusmod i i i n quibus exactus sensus non oslendit bonii- , \
nuin quidpiam a Dco exstitisse in humaiia nalura: ,
( .
sed poiestatem accusat ei libertalem, q u bonum

quidem est, et Dei donum naiurae daluiu : malum
, .
autem evasil propler propcnsionem ad conirariuni
, >
malinn. Vidit ergo Ecclcsiasies oninia quse fa< ta
,
,
suut iu viia, quae esl sub solo, quol oiunia erant
vanitas. Nou eral eiiim qtii iniHligerel, non crai ^ , qui Deuni reqtiirerei" : > qiiandoquidcm onines , , )* , .
dc linaveiimi, siuiul inuliles facii sunt. Pro ,
pterea cum dixisset: c Ecce omnia vanitas, sub^5 ,
junxil cansam, ncmpe quod 1>MIS non esl causa
* '
horiww, scd bumanse appelitiouis libeia elcclio,
.
qiiain vocavit spirilum. Htuic atilem accusal spif

50

8 V

ritum, non quod lalis essel ab i n i l i o : nulli enim crimini luissct aftliiis, si lalis nalus essel; sed
perversus ab ornaine.ilo discesserit.
c Perversum, > inquit, c non poleril exornari:
boc esl, perversum non fueril conveniens crealura
a Deo exornata\ Quomodo enim arlifex, qui ex
proposito aliquid sibi fabrieatur, regula el filo d i r i git parles quse concludunt vasis effeciionem, per
artifidosam ad se iuvicein babiludinein. Si quid
auieui cx bis ad filum noii sil directum, perversiouem omnino non suscipil, quae recta erat compago ct junelura ; sed id quoque ad 6lum deducatur
oporlet, ut rectum fial, si futtiniiu esl til cum eo,
qnod reclum cst, conjimgalur. Iia eliam dicit
Ecclesiastes, quod qua* a vitio perversa esl nalura,
non potest iucsso crealurae. a recla ralione exorn a t i . c El dclectus, inquit, c non polesl numerari. Deficere accipi pro egere, nos docol
consuetudo ScripUirx; idque ex mullis probari

Uom.i,26. ibid.28.
P s a l . ruii, 2,5.

Exod. , 21.

quod

, \, c >
> ,
. "
,
\ 5 ;

.
,
\ ,
'
,

, t \ , > ,
. > ,
\

"Isa.

LXIII,

17.

e3

Psal. cvi, 40.

" Jcrein. xx, 10.

644

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA I I .

19

- . \ \ poiest. Qui enim ubique et inler omnes celebratnr

, \ \
Paulus, scit et deficere et abundare**. Et qul
*, prodige vivendo paiernas facultaies con&unipseral
, ) , cum eum fames invasissel, coepit deficere
Et
* \ \ ',
de sanclis recensens Paulus, inier caUeras corporis
' \ aflliciiones quas passi eranl, hanc quoquc addit,
,\ , deGcientes ct a f f l i c t i E r g o bic quoque verbum
. \ cuin dixisset defeclum, per vtcem id quod deest
, * ostendit. Quod autem deest, inter ea quae eunt
. \ non potest numerart. Etenim discipuli, quando
, integer erat eorum coetus, erant numero duodectm.
, * \ Postquam aulem periit filius perditionis, mancus
, , fuil corum numerus, quod id quod deerat, non
; connumerabalur intereos qui erant. Undecim enim
\ \ .
post Judam et eranl et nominabaninr. Defecltis
, \, - - ergo, inquit, non poterit numerari. Quid ergo per
. ; "
boc signiTicatur ? Fuimus et nos quoque aliqaando
\ * - in numero universorum : referebamur enim in
catalogum ovium raltone praeditarum sacri cenle . * narii. Postquam auiem a monianie pascuis aber , , ravit ovis una, nempe, nostra naiura, per vititim
\ ad huoc ariduin et incultum locum abslracta, non
,
amplius commemoratur idem numerus in grege
, ' - earum quae non aberrarunt, sed nonnnantur nona \
ginta et novem : nam vanura est extra numerum
, ejus quod consislil; quoniam dtfeclus non poterit
.
numerari. Vcnit ergo ad quaerendum ct sci vandum
\ , \ \
quod perierat, et assiimplum in htimeros, iis qnae

sunt resliluendam id quod peribat in vanitaie
, Q eoruni qua non sunt, u l rursus fieret integer Dei
, - creaiune numerus. conservato eo quod perierat,
iis quae non pereunt.
.
Quisnam ergo sit redilus ejus quod abfrrarerat,
, \
etquisnam sil modus a malis ad bonuro reversionis,
, . deinceps docemur. Qui enirn per omnia tentatus
' \ , est ad simililudinem absque peccalo, ex noslris
nobiscum disserit. Qui noslras aesumpsit imbecil "
, * / lilates, per ipsas nalurae infirmiutee, oslendit viam
, . quae esl extra vitium. Nunc ergo fac inlelligas disserere Sapientiatn ex ipso Salomone, qui est sectin
* , dum carnem: ea autem disserere, per q u inaxime
deducamur ad ea conlemnenda, quorum studio
. * tenentur homines. Non esl enim ejus oratio similis oralioni multorum, qui in poleslate sua non
, ,

' D babent id quod lubet et est eis cordi; adeo ut

- propterea fide sit indignus, ul qui illa accueet, quae
non esl expertus. Nos enim non experientia nostra
. " omnia discimus, sed per solas cogitaiionee illa

demum cognoscimus, quorum suavitatis et delecta,
. tionis experienlia ne fruamur vetat paupertas.
* , ' Quod si nos alicui consulamus, ut nibili facial ea
, q u ab hominibus habenlur in honore, in promptu
,
esl ei, qui baec audit, praescriplio, quod propterea
, . \
nos illa despiciamus, quod ea nobie nota non siol
,
expcrienlia. In eo autem qui hmc nobia disseril,
0.
cessal omnis ejusraodi conlradictio. Esl eairo Sa
lomon qui baec dicit. Hic atitem Salomon esi teru

Philipp. i v , 12.

" Luc. xv, 24.

i8

Hebr. n , 37.

43

S. GREGORH NYSSENl

tius in regibus Israel, post illam Saulem, el David

qui a Deo fuit electus. Is cum a palre accepisset
imperium, et jam in dominalus crevissel magniludine, rex renunliatur Israelilis: qui non bello et
preliis populum sibi subjectum terens, sed in
stimma poteslaie ct pace vilam agens, non operaro
ponebat in iis qua? non babebal acquirendis, sed
ut fruerelur iis quibus abundabat; utpofe quod
nihil obstaret quominus se obleclaret iis quae sibi
essenl cordi. Nani cum eupidilale simul exlendebatur copia, ct ad fruendum libemm el laxuni erat
otiun), cum nibil quod nollel, ejus interrumperet,
in iis quae jucunda erant, vitae Iraduclioneni, et
alioqui cum csset sapiens, et alicujus ex iis qua?
ad voluptatem perlinenl ob ingenii acumen inveniendi essel gnarus, dixit se baec el haec excogitasse
ex iis, in quae fruendi causa confertur sludium:
cura autera omnia fecisset, quae oratione deinceps
enumeravit, dixil se ipsa didicisse experienlia,
quod istonim, in quibus ponitur studium. tiuis est
vanitas. Hunc aulem ordinem adbibuil in narratione, quod primuni quidem in primis (cniporibus
vitae suae eruditioni vacavecit, nec ex ejusmodi laboribus emollita sinl sludia. Spiritus aulem libera
ueus sit eleclione hoc esl natura appelitione, ad
incremenlum cogniiionis, etiamsi cum labore rectc
succederet id cujus studio tenebatur; cumque sic
crevisset sapientia, non ratione considerasse, quae
in animi perlurbationibus vcrsalur, et esl expers

644

, , \
.
,

\
, ,
,
.
" ,
,

* . , \
' , \
,
, , *
,
\ .
,
, '> ,
, \

,
, , \
\

\ >
\ *
.

ralionis, e t i n rebuscorporeisconsistit,voluptatem, Q , *
cssehominum deccptionem, sed et per ipsam cogno ' visse experientiam, vanilatem eorum in quibus
\ .
ponitur studium. Atque hic est quidem scopus eoruni quai sunt examinala. Tempus aulem cst
eliam, exponere conteniplationem, sequendo ad vcrbum ipsum eoruin qune scripla sunl contexium.
Locutus sura ego in corde meo ut dicerem :
<
Ecce magnificatus sum ego. Quoniam vidi in nie
. >
eara qnae esl ex potestale magnitudinem, et regni
,
splendorem accrescere. Sed prae his omnibus ma
ximi feci possessionem sapientiae, quae non alia ra, \ tione acquiri potest, quam laboribus el sudoribus.
, ,
Proplerea cum dixissel: Ego locutus sum in
\ .
corde nfeo ut dicerem : Ecce magnificalus sum

ego, subjunxit, Quineliam adjeci sapieniiam.
, \ , < .
ISara quae mihi non quaesita accessit potesiatis et

dominalus magnitudinem auxi accessione sapien- ^ *
tiae, cum boc apud me dixissem, qod per hoc
' ,
oporlet evadere superior iis qui me praBccsserunt
, \ . c
regibus et eos antecellere sapientia. Adjeci
, ,
enim, inquit, c sapientiam in omnibus qui f-ierunt
, \
ante me in Hierusalcm, et cogilavi quemadmodum
. > ,
baec iiercnt. Quis enim nescit, quod consislil sa
pientia iis qui operam el studium libentes ponunt
; , ,
in cogitatione eorum quae ab aliis prius sunt ela , \ ,
borala? < Et ideo, > inquit,< cor meum vidit multa,
nempe sapienliam et cognitionem, > ulpole quod
. ' , \,
uoneasu acquiri possit eorura cognitio. Sed quo , -
niam, inquit, dedi cor meum ut cognoscerem sa, \
pientiam el cognitioneni, ut qui non illa didicis \ ^, >,,
sezn, nisi labor ct meditaiio pra?ccsslsset eorum co-

645

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA I I .

(UG

> , - gnitionem. c Sed et parabolas, > inquit, < el scientiam Dovi, hoc esl, eam qux facta eslex analogia,
. ,
ejus quod est superius comprehensionem, per eo . rum quae juxla sunt posita comparationem. Ea
, , \
quoque se dicil didicisse : Parabolas eniiu, inquit,
. \
ei scientiam n o v i . Qtiomodo enim in Evangelio Do , \
minus doccns audilores, subjicil oculis id quod de
' , , , ,
rcgno dicil, vel margaritam, vel nuplias, vel gra , , ,
num, vel fermenlmn, ?el aliquid ejusipodi id ap Ota
pellarts
non h c diccns esse regiuim : sed per
, siniilitudiaem eorum quae in iis significanlur, de \ *
claraliones quasdam el tacitas significationes rerum
,
quae nostram superam comprehensionem parabolicc
t \ ,. ,
oslendens auditoribus. c El ad hoc, inquil, c niibi
, ,
fuil oplio spirilus, ut esset m i h i multiludo sapien ,
, - tiae, ut propterea quod essem sapiens, ab eoruiu
quae sunt cognitione minirae aberrarem, nec esscm
.
reinolus ab inventione ejus quod esl conducibile.
* ,
Ex sapientia eniui conslat cognilio. Gogniiio autem
.
eflkit cjus qui allendil facilius judicium. IIoc aulein
, * \
non citra laborem accedere suapie natura potest

iis qui student; sed qui addidit sibi cognilionem,
. , ' \ ,
simul etiam cum disciplina omnino intendit labo . > \ ,
rem. Dicit itaque:c Qui addidit cognitionem, addit
.
dolorem. > Cum talis evaserit, tunc jucunda tanquam vana condemnat.
, < ,
Dicil enim, c Dixi in corde mco, Age lcntabo tc
, , - in laelitia, et ecce in bonis. Et hoc quoque esl va^. . >
nitas ( C a p . u , 1 sqq.) Non enim Se statim dedit
,
illi experienlise, neque non gusiata austeriori el se \ ,
veriori vjta, delapsus esl ad jucundorum partici '
paiionem : sed cum in illis exercitalus fuisset, et
, \
prius se iis prsedilum moribus exbibuisset, ut a
\ ,
risu alicnus, gravis el constans esset, qua ratione
*
a sludiosis niaxime comparantur disciplinse sapien ,
tise, lunc se remittit ad ea quae sensui ccnseulur
, ,
essc jucunda ac delectabilia: non animi ad ha3C at
iractus perlurbalione, sed ut consideraret, an ad
. \
vcri boni cognilionem aliquid conferal sensus qui
\ , \
in eis fuerit iminoralus. Tuuc enim el ab inilio risui
,
dcnunliat inimicitias, cl animi moium illunr vocat
\ . circumlalionein, quod quidem sensu idem es4 quod
, ,
deliriumet amenliarsi quid cnira aliud quispiam
.
proprie risum appellaverit, id quod neque est oratio,
, \ , \
neque factum cerlo scopo el proposito susceplum.
, , \
Oris auleni indecora dilatatio, tremorqae spirilus,
\ , \ et tolius corporis concussio, et genarum diductio,
\, , dentiumque el gingivarum et palati apertio, colli * ,
que contorsio, vocisque prseter rationem fraclio,
, , \ ;

,
quaesiraul cuin fractione spiritusintersecatur, quid
c ,
hoc aliud fueril quam aincntia ? El ideo, c Et dixi,
, \
inquit, t risui amenliam: > perinde ac si diceret
, , risui, lnsanus es et emotae nientis, neque manes
,
inlra constanliai fines, ut qui sponle indecore le
.
gcras, el in roolu animi formain perverias, idque
; ,
propter nullain ulilitalem. c Dixi eliam laelitiae : Cur

boc facis ? Quod perindc esl ac si dicas, Yoluplali
C

Alaitb. x i i i , 5 S]q.

647

S. GRECORH NYSSENI

48

restitf, snspectam babens ejus appropinqualionem, , \

perinde atque si fur quispiam clanculum ingrede .
retur animae pcnelralia. Nunquam permisi ut ea in

mentem dominatum obtineret. Si enim solum' co ,
gnovissem voluptatem, tanquam fcram aliquam ad
meo9 sensus adrepere, ei statim resisiebam et ad- , ;
versabar, dicens huic servili ct rationis experti lae- \
lili : Quid facis? quid natura? virtutem effeminas? ;
cur animi robur emollis? cur anima? vires enervas? ;
; ; (
cur affers interitum ralioni ? cur purarum cogita
lionum screnilalis puriuti caligine tua immiltis
' ;
tenebras ?
Cum bapc, inquit, el qnse sunl ejusmodi fecissem,
Consideravi an cor meum carnem mcam tanquara
vinum traljeret. Hoc est, quemadmodum cura
eorum quaa cadunt sub intelligcntiain, molibus car- ^
nis essct polentior, ut nalura a seipsa non dissideret, cum alia quidem roens appelerel, ad alia autem
caro Iraheret: sed ut intelligenlia prsedila? animae
nostne parli obedientem el subjugatam redderet
carnis nostrae spirilum, eo quod esl minus aliraclo
et devorato in eo quod abundat : quomodo usu
venit in iis qu! sUiunl. Non enim vinum manet in
calice, si sitienti ori admotum fuerit, sed traducitur ad eum qui bibit, et perspicuum esl id magna vi
Sntrinsecus allrabi. Qiiod cum faclum fuii, cilra
errorem ct ulhim impedimentum, lminita fuit via
ad scientiam eoruin quai sunt. cGor meum, inquit, cdeduxit me in sapieiilia, per qtiam insultus

, \, ,
.
, ,

,
' \

, , \ . , , , , \
\ .
, \ -~
. . i
, \, , -

voliiplattim repressi, atque instiiulio fuit in causa, Q ,

.
ut dominatum in laeliliam oblinerem. Sic eniin
.
dietionis conlinet consequcnlia. Id auleni cujus in
,
cognitione maximo tenebalur sludio, erat ul in ntilla
\ \ , *
re vana vila esset occupata, sed inveniret illud
bonum, quod cuni quispiam est asscculus, non " ,
aberrat a judicio ejns quod cst conducibile, quod
, \
esl perpeluum el non lemporarium, et in vitam
, \ , universam extenditur, ut quod ad bonum sil spos * , \
omni aHali, et prima? et mediae, et ultima?, el omni
\ , \ , \
numero dierum. Donec,i inquil, fvidero quale , " , \,
sil bonnm iitiis hominum, qtiod fadent sub sole, , ,
numeto dierum vitae suae. > Ea enim in quibus per
,
camem studium poniimts, eliamsi maxiine sensum
-, inescant in prasenlia, habent in momento quod nos , .
laelilia afliciat. Nam propler rmUum eorum quae D
g
\ .
Aunt in corpore, licet perpetuo voluptaie affici, sed
' , bibendi voluptas simul desinit cum saticiate, et in
') \ \ ,
comedendo similiier saturalio exslinguit appetitum,
,
et si quod est aliud desiderium, id eodem modo
, flaccescit per participationem ejus quod fuit desi^ , ,
deratum, et si rursus exstiterit, rursus flaccescit.
. \
, . \ ,
Nibil autem durat in perpetuiim ex iis q o sunt
, \
jucunda sensui, neque similiter et eodem modo se
, \ ,
babet.His accedit quod aliudest bonum infantiae.aliad
' , \ ,
adolescenlia?, aliud ei qui est aetatis provcctioris,
(5. , \,
aliud ei qui florem aetatis exegit, et aliud seni rursus,
, \
qtii jam estdecrepitus et planesHicernium.Ego autem,
, \
inquit, qnaerebam bonum illud, quod est ex aequo
$
bonum setaii et omni tempori viioe; cujus non
J t l v

49

cro

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA I I I .

, \ speralur salietas, cl non invenitur exsaturatio: seA

simul cum participatione extendiitir appelilus, et
,
simul cum voluptate qua iinitur, vigel desiderium,
. '* ,
et ejus qui desiderat sclale non circumscribitur.
,
Scd quo majore volnpiate percipilur bonum, co
,
magis desiderium simul extenditur cum deliciis, et
\ ,
\ - ctim desidcrio simul accenduntur deliciae, ct (0(0
, \ \ , - vilsc tempore semper esl boniiin iis qui ipsum per , \ - sequunlur, minime mulalum cum inslabilitate aila111111 et lemporum, quod bonum esl et connivenli ct
, \
aspicienli, eique cui res sunt secnndse, ct ei cui

adversae, eique qui pernoctat, et ci qui interdiu
, , ,
agit, el omnibus, tit semel dicam, qui sunt in bac
, . ,
vita. Neqne ab ullo ex iis quae cum aliqua calami , ,
tate accidunt, delcrius iit aul mellus, neque augc ,
tnr nec minuitur. iloc est, u l mea quidem feri opinio, quod vere est bonum, quod quidcm qurerebat
,
videre Solomon, quod facicbant bomincs sub sol<%
, , ,
juxla omnem numerum vilae sux: quod quideni
\
videtur niibi nibil esse aliud quam opus fidei, cujus
, \ .
operalio esl et communis omnibus, ex aequo propo , \ ,
sita volenlibus, et omnipoiens, et in vita jngiM r
,
permanens. Hoc esl bonum illiid opus, quod etiam
. .
fiat in nobis, in Cbristo Jesu Domino ooeiro, cui gloria in sapcula saeculorum. Amen.
.
HOMILIA 111.
,
Quidnam posiea sit nos edoclura vox ecclcsia . slica, lempus est pcrscrutari. Didteinws in primia
& , C ea quse didicimus, quod qui omnem congregat crea , \ , \ - luram, et quaerit ea qua* perierani, et in imum
,
cogit ea quse aberraverant, is considcrat vilani quae
. ,
est super lerram. Terresire enim cst id quod est
,
subter coelos, quod quidefti bic liber vocat id quod
\ .
est sub ccelo, in quo dominalur deteplio, el id quod

non polest consislere. In expositione aulem secunda

didicinius, ex pcrsona Solomoni^ accusaium fuisse
\ ,
vitae institutum, quod se dedit voluptatibus, ct
,
anirai perlurbaiionibus, ut eas esse aspernandas

facilius nobis persuaderentas, quod qui fruendi
, \
olupiatibus summam babuerit potestatem, tanquam
* .
nihili respucrit omnia quae veberoenli studio homi*
nes pereeqmintur. Quid ergo dcinccps in praesenlia
;
tertio loco discimus? Id quod maxime convenire
, \ D arbilror uldiscalur ab iis qui conveniunt in Eccle , sia, dicens confefisioiram de iis, quae non facta sunl
,
convenicnler ralioni, quae ingeneratanimae affeclio . \
nem pudoris, per enuntiaiionem eorum qu% suut
, ,
absurda. Yidetur enim pudor esse valida el potens
,
arnialura ad effugienda peccata, pudor qui est i n ,
gilus in honnnibus; qui ideo, ut pulo, est nobis a

Deo inditus, ut ejusmodi animi affeclio sil nobis
. \
aversio a delerioribus. lnter se autem cognatio \ * ,
nein quamdam et convenientiam babcnt pudor et
afleclio q u ex verecundia oboritur, pcr quae utra ,
que probibetur peccatum, si quis velil ad hoc uti

lati animae affectione. Pudor enim magis quam l i .
mor saepe erudit ad prava fugienda. Sed et pudor
\
sequens delicti reprehensionem, per se sufllcit ad

casligandum cum qui peccat, ne rursus in similia
, . incldat, Est autem, ut eorum diffcreiitiam defini \ . - tioite dcscribat quispiam, vcrccundia quidem intonPArnoL.Gn. X L I V .

21

S. GRl GORll NYSSEM

Mispudor, oontra auiem pudor remissa verecundia.
Oslenditur auiem per colorcm qui ost in vultu,
.animi moluum differenXia et communio. Nam pudorquidcm rubore tanlum significalur, simul cuui
.anima afieclo etiam corpore naturali qnadam affeclione, cum calor qui est circa cor ebullierit ad
\ullus superficiem. Qui est autem affectus verccundta propier delicli mauifesialionem, Ct lividus el
eubruber, quod nielus bileiu rubore miscuerit.
Ejusmodi ergoaffeclio suffecerit iis, qui scelusaliquod prius admiserunt, ne in aliquo amplius labaninr ex iis de quibus pudel eos fuisse convictos.
Si lisec auiem iia se habeni, ei eam quam par fuit

>2

, * 6
.
()
.
,
, \
; \
,
.
,
,
.
affcctionem verbum conjecit, ul pole quod ad ca- , \
venda peccaia nalura sil ingenila ejusiuodi affeclio,
, , \ ;
bonestum esl exislimare esse proprium Ecclesiie ,
documentum, se per peccaloruin confessionein el
enunl>ationeni recie gerere. Per boc enim licel suam
-,
animam arnfare armis pudoris. Quo modo enim si
* ,
quis ob immoderalam ingluviem quosdam burnores . "
coucoclu difficiles in se coilegcrit, ei deinde cum

inflamnialione laborarct, eoipus seciionc el cau ,
lorio curatum fuerii, morbum veluti quemdam px- \ \
dagoguin babel ad cavendam in posleruin inlem- , pnamiam, ut qui caulerii cicatricem videat in cor ,
pon\ Iia qui pcr occultorum emimialionem seipsum
\
vclmi prosepseril, mcuioriam afleclus, quem vere- ,
cumlia inovit, babct pro pacdagogo ad vilain dein ^ *
ceps agcndam.
.
Ii;ec suiil quae discil Ecclcsiapcr banc q u nunc
, &
faila esi leclionem, eoruin quas scripta suni in Ec-
clcsiasle. Dicii enim libera voce, illud in publicum .
proierens, el in omniunri homiiiuiu conspectu veluli , \ \ quamdam, in qua scriplum est aliquid, colunmain *
slatucns coruiii qirae ab ipso facla sunl enuulialio- , ,
nem, quae ejusniodi sunt, utea nescireel silenlio le- \ .
gcre quam dicere sil gloriosius. Anne aulem dical, , ,
cum ca revera fecissel, an fingens proptcr nostram , '
ulililalem, consequenler ad scopum deducalora- ,
tionem, non possum asserere :eaeertedicit,qua? qui ' '
viiiuiem sibi proponit, non lubenter adscivcril. Scd an ccrto consilio quae non facia sunt lanquani factt . '* ,
piO*equilur el reprebendit, ul qui ea sit experlus u l , \
prius quani eorum faciamus periculum, eorum quas ,
reprebeiidunturvitcmusdesidcrium, an volens ad his ,
fnienduui se demiseril, ut ctiam per res contrarias ,
suos sensus exercerel, liceat volenti quam velit de ea \
re facere conjeclurain. Si quis auleui dicat eum re- , ' ,
vera eorum quae jucunda suut fecissc periculum, sic ' .
exislimamus. Quo modo eniin qui maris profiin- ,
dum subount, et iu iundo maris quaerunt, an forle . \
, \
aliquam invenire possint margarilani, aul aliquid
aliud quod nasciiur in proiundo, quibus nullam , ,
quidem voluptalein affert quae sub aqua est affli- ,
,
ciio, sed spes lucri elTecit, ut se in proiundum

iiumergerent : ila si in bis versatus esl Solomon,
{a) Locus cx mss
) ,

* . ,... ,. . .

6J>5

1N ECCLESIAST :. HOMILIA .

i v ,
,
* ,
.
* ,
,
, '
.
\ .
, ,

. \
, >
^ , \
\
\,
.
,
, . , >
\, c , ,
.
, \ , /
. , . " ,
, ,

.
,
, .
6 , \ \,
, 0 ,
,
.
TJ '
, \
.
,
.
, \ ,
, , \
.
,
.
.
\
, \
\ ,
\ ,
,
,
1

I omnino ut quispiam cx iis qui purpuras in mari

venantur, seipsum immersil in delicias : non ut
niarina impleretur salsugine : salsuginem autem
dico voluplalem: eed ut quaereret quid in hoc profundo animo sit utile. Ulile aulem est quod per ea
mvenitur, ut roea quidem est conjectura , aut
relundere corporis appetiliones, proplerea quod ei
objicitur id quod desiderat : ad id enim quod
vetatur semper vebemenliores motus habel natura:
aut ut git fide dignus in his versatur magister, ne
amplius ab hominibus censeatur oxpelenda res ea
quae ab eo fuit comempla, qui experienlia dicit
, quam sit vana. Nam medicos quoque ferunt illa in
re se opiime ex arte gerere, ctijus morbi genus in
suis cognoverunt corporibus : de iisque tutius et
dant consilium et iis mcdenlur, quorum habcnt
notitiam : propterea quod ipsi prius fuere rurali,
quandoquidem cx co qnod ipsi passi sunt prius dl
dicerunt.
Vidcamus ergo quidnam in sua viia pagsum e sc
dicit is qui nostrae viiaR medclur. < Magnificavi, >
inquif, c opus mcum, acdificavi domos. > Oratio
slatira incipit a rcprebensione. Non enim dicil Dei
opus, qnod sum ego, sed mcum magnificavi. Mrum
opus nibil esl aliud, quam qtiod afferl sensui vor
luptatem. Est autcm boc opus gcnerali quideni
ratione unum : subtili auleni in minuia divisionc,
in multa ad ulendum deliciis nccesse est ut dispcrtialur. Namqui semel materise profundum subierif,
omnino nccosee est ul in omncs parlcs orutum
' circumagat, unde flcri possit ut enascaltir vobi^
plae. Quomodo enim ex uno fontc in nuillas pnrtes per canales aqua deducimr, et nibilo seeus
non est aliud quain aqua, id quod ex ipso fonio
disperlilur, etianisi fluat iu plurimis lubis : iia
voluptas cnm sit una, alilcr ct aliler iu variis
transiens etudiis, fluit in omnes parles, cum iis
quae sunt ad usuin vitae necessaria se conjungcns.
U l , cxempli causa, vila facil ul nalura habitaiio
sit necessaria : esi enim hmno imbecillior, quam
ul caloris et frigoris feral insequalitales. Huc usquc
ad degendam vitam esl domus uiilis, scd voluplas
cogil bominem praeterire fines usus. Perinde cnim
ac si non quaererel quod est usui corpori, sed
oculis procuraret obleclalioncm et deliciae, dolorc
propemodum aflicitur, quod coclum in suo lccto
non fecerit, nec ipsos solis radios in eo possit
fabricari. Quamobrem undique quidem dilatai acdificiorum circumscriplam ampliiudincm, et aedium
ambilum, Unquam aliquem alium orbem lerrae
sibi construens. Extendil aulem parietes in maximam longitudinem. Variat auiem internarum l i a bilalionum exstructionibue, internoruin babitaculorum apparaiui muiuam cx so et per sc inter sc
prebons varictatem. Deinde Laccda&monius el Thcssalus et Carystus lapis explicalur, cl ferro ad
incruslationes Niliaca cl Numidica mctalla qr.a;runtur : qaineliara iisdem liis sludiis Pbrygia petra
siiuul assumitur, quae marmoris candori p u r p u c

63S

8. GREGORII NYSSENI

reuti, ubi accidil, inserens colorcm, avidos oble- ^

ctat oculos, mullis fonnis flgurisque praeditani in . albo dcpingens eoloris suffusionem. Quam mullum ; ; ; in II.TC conferiur sludium? Quot sunl iigurae, et \ ,
quam mulia artificia, cum alii quidem aqua et ferro , \ malerias secem : alii vero hominum manibus ;
noclu ditique laborantium efficiant disseclioncm ? \
Nec baec quidem sufficiunl iis qui in vanum or- *
natum laborem conferunt : sed et vilri puriias ,
venenis inquinatur et varie tingilur, ut ad excogi- .
lala3 inventionis luxum et dclicias ex eo quoque * ,
aliquid adjungatur. Quomodo aulero narrari pos- ' SPiit teclorum opera supervacaiiea, in quibus ligna quae fiunt ex cedris, artis subtilitale ila rursus , \
converlunlur, ut pulentur arbores ex caelaluris .
ramos, folia et fructus producentes. Taceo auruni l , \
quod in aereas membranas dissecalur, el in iis
ubique iHmilur, u l avidos oculos in se convertant. .
Ebur aulem qtiod asciscitur ad veslibulorum cl ,
alriorum superfluos ornalus, et quod eorutn caela- ,
turis illinilur aurum, aut quod clavis afligitur ar- , ,
genlum, el quaB sunt cjusmodi, quis dixeril? do- \ #;
morum pavimenta, qua3 variis resplendent colori- , bus! ut eliam eorum pedes in splendore lapidum , \
luxurient, et in ejusmodi domoruin nniliitudine ,
nimis ambitiosam magnificcntiam, quatum non , \
viiae usus Dccessariam facit construclionem, sed , '
cupidiias per ea qua? sunl inutilia progressa, ea- .
rum invenit imporiunitatem. Nam ex doinibus alias ,
*, , ,
quidem oporlel esse paralas ad cursutn, alias ad
deambulandum, alias ad ingressum, alias ad ve- C .
siibulum, alias qux porlis sint iinposilap. Neque ,
enim salis essc putant ad faslum portas et vcsti- , bula, el ampluro quod est inlra portas spatium, ,
nisi ingrcdienlibus cjusmodi quid prius occurral .
quod slatim ingredienlem videndo possil slupcfa-
cere. His accedunt lavacra, quse iisum prsebent , \
aimul cum magnificentia, in foiilium abundanlia , tolis fluviis irrigantia, el quae ante ea sita sunl gymnasia, eaque variis mariuoribus splendide et , \ affabre ad ornalura construcia, el undique circa , , aedes poriicus Numidicis, Thessalicis aut iEgiueli- , ,
cis innixce columnis, el aes in statuis, qtiod in ,
mille species effingitur, nempe in quodcunque cu- , ,
riosi et supervacanei operis desiderium fundil ma- \ \ ,
tcriam, et quae in tabulis piclurae, per quas etiam D ,
fornicaiitur oculis, arle aperiente per imilalionem ,
ea quae aspici nequeuni, et qusecunque licet vidcre \ in iis quae sunt ejugmodi aflabre facta ad admira- .
x a

tioncm et pulchriludineni.
Quomodo possein sigillatim verbis persequi ea
in quse sludium quod confertur, est reprebensicei
insintulalio negligenliaB in iis qua? sunt priora?
Quo enim major fiieril el multiiudine et maleriaa
snniptu magniGcenlia in apdiuni structuris, co
magis arguiiur inornatam esse animam. Qui enim
ad seipsum aspicit, et babilationem vcrc suam
cxornal, u l abquando etiam Deuni excipiat babitantcin, is aliaro ha?act matcriam cx qua lali ba-

' ,
\
; "
\ \
,
*>.
, \ , \ ,

6.V7

1 EGCLESIASTEN. HOMILIA I I I .

. -
,
-
,
. ,
,
\
,
. , '
.
,
,
, '
, , '
,

G58

bilationi coociliat pulcbriludinem. Novi enim ego

aurum quod respleodel in bujusmodi operibus,
quod quidem ex Scriptura sensibus effoditur. Novi
argenlum divina eloquia igne purgala, qitorum
fulget splendor emicans per veritatem. Varioruin
aulem lupidum splendores, quibus bujus lempli
ornantar parieles, el pavimenlum adificii, virtutum varias inlelligens effectiones, IMMV aberrabis
ab ornamento quod doroum decet. Sternatur solum conlineutia, per quam pulvis-lerren mentig
non afleret molesliam ei qui inhabilai. Spes cceloruin lectum illuslret, ad quam inlueng auimse
oculo, non pulchriludinia simulacra coelo et gcalpello formata, ged videbis ipgum exempiar pulcbritudinig non auro.et argenlo illitiim et excutlum,

. sed quod est longe super aurum et argentum et

\ , lapidem preliosum. Qnod si etiam ex transverso
\ * sit verbis dcscribendns oniatug, hinc incorruptio
\ . et impatibiLLtas domum incrustet; illinc justitia et
* \ - i r a no/t esse obnoxiura ornet habKalionem. Ex
, \ ' , altcra parle resplendeat humilitaa et lenitaa, et
rursus ex aiia in Deuni pietas. Hsc aulcm omnia
. - praeclarus artifex, nempe charilag, apte inter se
Qvpfci
, \ , \ conjungat. Quod lavacra desideres, et domi velis
babere lavacrum, et proprios fontes salienteg, qui ' -
, \ 6\, bug anim^e maculse possint elui, id potes habere
. quo uaus est magnus David, noctu in eo lavacro
, , 86 obleclans. Golumnas aulem quae anim porti , \ cum gustinent, non Phrygiag, aul porphyreticas
procura, sed glabililag et immobilitas in omni


bono sil longe pretiogior bis ornamentis mate, . , rialis. Omne genus auiera gimulacra, geti picta
seu ficta, quae ad imilationem verilaug ariificiose

fallendo bomineg fabricantur, noa adnaittit baec
, , fj
babitalio, in qua gunt plenae imagines veritatig. Si
. \
, . - cursum auiem ei deambulationem desiderag, ver. , gari te oporielin pra3ceplis. Sic enim dicitSaplea , tia, In viia justitiae ambulo, eL vergor in Qiedio
. )/ viarum juglifiealionie. Quam pulchrum est in bis
, agilari el xerceri animam, el cum pracepli lo^
, ? cum moiu pervagerit, eodem reverli : boc eat,
, ut cura impleverit mandatum eorum in qiwe euuro
, \ conferl glndium, secundo rar&us et lertio excoia tur raorura probitas et viia3 honegtaa. Qul hoe
. D modo ad pulchritudinem guum exornal atdtikiuro,
parum curabit lerrenam maieriam, non dabit
,
,
operam fodiendis metallis, non lndica Irangmillel
, maria, ut emai ossa elepbantorum, aon ariiftcium
, ^,
aupervacaneum et curioaum coiiducel laborem,
'
quorum ars est adjuncu roateria: sed domi babct

opeR, q u hujugmodi slrucluris guppediual ma .
teriam.
' ,
Filii eniio qui eranl paulo benevolentiore3, m i * $ \
gericordia dignum censuerunt, quod se gererei i n , , 4
d e c o r e ; stultus aulem el insolens ex gpeciaculo
ebrietatis sumpsit occagionem risus. Magnum
.
aulcra afiectionum catalogum comprebcndil vinca , "
69

* Gen. lx, 22 sqq.

G59

S, GREGOiUI NYSSENI

660

rum p.lanlattonis confessio. Qua? enim et qiiales Y*P *

*
4 < > ^ * ,
<
tmnt quae a vino fiUnt affectiones, eag omnes oratio
poiestate compleclitur. Quis enim ex omnibus ne- , ,
, , ,
gcit, quod vinum, quando immoderate sumpluro
excedit usum, est fomes inlemperantise, suppedi- , ,
, , ,
tat Toluplaies, est pernicies juventutis, probrum
senectulis, dedecus mulierum, insaniae pbarma- , , ;
, ,
CUID, insoleniiae et petulanliae viaticum, animae ve , ,
nenum, mentis interilus, virtutis alienatio ? Ex illo
,
est risus absque ulla occasione, luctus sine causa,
, ,
gpontanese lacrymae, q u consistere non potest
jaclantia, in mendacio iropudentia, eorum quae rai- , ,
nime esse possinl desiderium, spes eorum quae, , ,
nequeunt ulla fieri ralione, minae nimis luroidae,
, *
uieius eipers ralionis, minime sentirc ea qua3 , , *
sunt vere formidabilta, suspicio temeraria, huroa* , ,
nilas rationi nequaquam consentanea, promissio
, ,
eoruin quae iieri nequeunt: ut alia praetermiitamus,
,
indecoram dormilationem, dissolutam crapulam
capui gravanlem, ex immodica replelione l u r ,
piludinem, dissolutionem articulorum, colll conlor;
sionem, quod se non polest ampliug sustinere
, ,
super bumeros, vini humore colli ligamentum re ; ^
soivenie.Quid nefariuin perpetravit flagilium coitus
cum tiiia ? Quid in iis qilae ilebant Lot lsesil men;
t e m , ut qui el flagitium perpetraverit, et quod
;
perpeiravil ignoraverit ? Quid alienam illorum fi ;
liOTum appeltalionem innovavit tanquam i n aenig ; .
mate? Quomodo scelerati parlus matres, fueruut
;
sorores guorum filiorum ? Quomodo filii eumdem
,

simul habebant et patrem et avum ? Quid est quod

confudit naiaram in nefario scelere ? An non vinum
quod modum excessit, banc cui fides non habetur,
inveiit iragoediam ? Non ebrielas hisloriae lalein
annexil fabulam, quae suo excessu veras eliam
soperat fabulas ? Suum enim, inquit, palrem potarunt viuo. Et sic mente ei vino deturbala, tanquam qui magia aliqua cssei dememalug, hanc
mundo tragicam reliquit narratiooein, ut cui tempore perpelrati flagilii ab ebrietate furio subreptug
fucnrit sensus. quam male mulierea illse ex condllitie Sodomitarum cibis, secum vinum lulerunl I
qoaoi roalum amicitia indicem potum ex malo
cratere palri suo iafuderunl! Quam longe erat

'

;
, \,! \
,

,
.
"
* otvov !
\ I '
, \ ;
! \
\ *
,
roelius cem omnibus illod quoquc vinum inlerire ^
Sodomis, priusquam talem guppeditaret iragoc ,
diam ! Cum sint autem bujusmodi exempla, et lam
, ' \
rotilia mala quolidie in vila ex vino oriantur, boc
.
quo^iue irapudens ille ic dicit fectsse, seipsum sua traduccns oraiione, ut non solum usus sit viim
quod erat, sed etiam provideril ut ejus esset abundantia.
c Planlavi enim, > inquit, c mihi vinela,
t , \, c >
quibus optis non babebaro, cum ipse vitis ferlilig
, eagem, vilis gpirilualig, florens comataque et pa, , ^ \ , \
tula, \itae ramis et caritatis paropinig complicaia

et contexta, cum iis qui sunl mei generis,.ei pro
, ,
foliig morura honcstate comala, dqlceque el nia .
tururo botmm virtutis enutriens . Qui baec in sua
v

Gcn. xix, 50 sqq.

" Eccli. X L , 20.

661

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA I I I .

66i

i v , \ - planlat anima, et colil vinum quod cor lajliiicaf,

et suam operatur lerram , u t dicilar in Provcrbiis,
sictit Icx exigit ejus agriculturse, uipote recte
vivcndi inslUutum rationibus et cogitationibus
evocans, el adulterina evellens, quae adnascuntur
virtutum radicibUs animam disciplinis irrigang,
el jndicis partibus fuugentis rationis falce ampulans
impeluro cogitationis ruentis ad ea q u sunt superflua et inutilia : beatus ob agriculturam fuerii
hic existimandug, ut qui i n cratere sapieniiae vitem
suam exprimat. Sed banc planlandi rationem non
novit is qui aepicit ad terram, et quae stinl terrena
amplectitur. His enim addit horloram et pomariorum, divitiarum elquisitam ei affectalam pulchritudinem. Qirid multis opus est borlis ei qui ad
uuum intuetnr paradisum ? Qu&nam autera mihi
est ex borto utilitas, qui producit olera qui est
cibus inftrmorum ? Si essem i n paradiso, non ad
multorum borlofum diffundefer degtderium. Si ia
sanitate mea ita degeret aniraa, ut solidioris cibt
posset esse parliceps, non occuparer i n oleribus,
bortum colendo mibi procurans cibum qui infirmitati conveniat. Sed postquam gemel simul ctim
usu ingressae sunt delici, suos autem flnes transiit
cupidiias post eam quae in aedibug adbibiia fuH
raagnilicenliam, in lectisque et laquearibug profusum et temerarium suraptum : tunc etiam eubdiales exercet delicias : e i aeris natura utitur ad
gatiandum voluptatum desiderium. Per agriculturam enim providet, ut sint sibi denwe et semper
frondescentes e germinantes arbores, quae aeri
lecti vicera prabeant: ut etiam cum sit sub dio,
tanquam in domo delicate vitam agat, e i omnc
genus herbis, per hortulaBorum artem vestilur
lerrae superficies : adeo ut oroni ex parte jucunda
omnia i n oculum incurrant, quoeunque oblulHm
circumferat, et semper verselur in delectabilibus,
et quolibet anai lempore videat quod est praeter
anni tempus, herbam in hieme, et florea qui guum
lempus prseveniunt, et vitera i n arboreg ascendentem, quae alieoia raniig guog implicat, et hedera? elegantes curo arboribua amplexug, et qusecunque gpecieg fmciuura ex iis quae eunt diversi
generig sibi invicem migtae, vim afferunt naturae,
, D et aspeclu et gugtu id quod est ulriugque signifi , - canles, ut ambo esse videantur qaa fiuoi ex con \ temperalione eorum quae sunt diversi generis. Haec
omnia, et si quid aliud i n planiig invenit ara vim
. , afferens nalurae : quae quidem vitae usus non
, requirii, requirit autem cupidilas quae casligari et
.
coerceri non polesl; baec i n horlis anificiose
\ , colendis facla esse dicil is qui gua enunliat. Nam
- qui dixil, * Planlavi omne lignum fruciiferum :
,
hac voce quae multa complectilur, ostendit nibil
, ,
eorum defuissc. Deinde post subdiales delicias, et
. "
qua3 guni gub tecto, ne aqua quidem relinquitur
,
inutilis nd volupialcs conferendas, utpote quod
otvov , \
,
,
11 , \
( ,
, \

'
,
. '
, , *
*
.

; ^
;
,
:. ,
,
,
. '
,
,
, \ , \
\
.
,
* \ , \ Q


, '
, \ ,
, , *
\ ,
, ,
, ,
,
,
.

Eccl. x x , 30.

el

S. GKEGORH NYSSENt

oporleal in omiubug elementis se explere deliciis : ,

in terra per ea qua3 amu ei convenientia, in aere \
per arbores, in aqua per maje manu factum. Ut * \ ^, enini aquae aspectus deeepioe obleciet oculos,
solum fit lacus, aqua i i i orbem circumaedificala: .
ul et natalus voluptalem afferat iis qui corpora , \, , exhilarant : el defluens horlog reddal florenliores,
. >
ut quae omni ex parie dtetribuatur ad usum eorum ,
quae irrigantur. c Feci enim, > inquit, inibi , ' piscinas aquaruro, ut iis irrigem saltum ligna ger- , ,
, . *imnanlem.x Hicerat mibi fons borli,nempe doctrina
virtutum, per quani animae siecitas irrorabalur, , \
conlemplig aquis lerrenis, quarum usus et delecta- \ , .
lio est lemporanea, fluxa aulem et trangiloria ,
natura. Nibil ergo fuerit melius quam e fonte ,
diviuo, per quem animse virtutes oriuntur et i r r i - , \
. .
gantur, brevera aliquero fluxum derivare, ut nemug
bonorura studionim et operum in nostris germioet aaimis. Per Dominum noslruip Jesum Ghrigtum ,
eui gloria in saecula saeculorum. Amen.

HOMILIA I V ,

'.

Locus confessionis orationem nobis adhuc detK

net. Qui enrm sua narrat, omnia fere persequilur,
per qus hujua vit rerum vanitas agnoscitur. Nunc
autem veluli quamdam majorejro tangit repreben*sioaera, nempe et quae ab ipso facta sunt, ex quibus accusatur vilium guperbiae. Quid enim in iis
quae gunl enumerata, lantum facit ad fastuni, nempe domus suniptuosa, et multitudo vinearum, hortorumque et aquarum pulchriludo, piscinarumque Q
congtructio, et bortorum ampliludo, quantum quod
qui esl bomo, seipsum exiglimat dominum eorum
qui sunt ejusdem cujus ipse est generis? Pogsedieiwm, inquit, servos et ancillas, et fuerunl
mihi vernas. > Videstumorem arroganliae. Haec vox
aperte iosufgil adversus Deum. Omnia enira servire ei, quae est silpra omnia, poteslati, audiimus
a propbetia. Qui aulem siium facii id quod a Deo
po&skietuf, et suo generi earo tribuit potestatem,
ut se pulet doininum virorum et mulierum, quid
aliud quam naluram superat superbia, qui seipsum
aspicit Unquam aliquid aliud ab. xis qui stint gubjecli ? Possedi servos et ancillas. Uominem
ctmdemnag servitutis, cujus est libera, el sui juris
natura, el legera fers adversua Deum, naluralem D
ejus legem everten. Eum enira qui ideo facttig est
ut easet terrae dominus, et quem ut imperaret
conslituit Crealor, eum subigis jugo servitutis,
lanquam diviMO prseceplo reaistens et repugnans.
Oblilusne ea quinam gunt lermini (uae poteslalis ;
nempe quod huc ugque tiium definitum gil imper i u m , ut praegig brulig aaimantibug? Imp^rent
enim, inquil, volucnbus et piscibus et quadrupedibug. Quomodo pralerila quae tuae manui subjecta
est servitute, adversus ipsam liberam extollerig
naturam, in quadrtipedum vcl etiam (insectorum)
pedibus caientium nuinerum referens i d quod est
ejusdeni gencris 1 < Omuia subjccisti bomini, clatuat Scriplura pcr propbcliam, ct in eumdcm rc-

.
,
.

, .
\, , \
, ,
, \ - ,
, ,
; > ,
\, t \ , \ .


, .
,
, *
, \
,
;
. > , \ , \
, irfj
. \ , '
, \
, ,
\ . ,
. , \, , \
.
' *

; , >
, \
, , \ .

665

CG6

JN ECCLESIASTEN. HOMILIA I V .

; ferl numerum qu$ rationi sunt subjecta t pecora,

;
boves et oves . Num ex pecoribus tibi nali gunt
.
bomines ? Num libi boves humanam procrearunt
, \
sobolem ? Dna enim bominum servitus sunt beslise
. \
expertes r a i i o n i s P r o d u c e n s enim fenum juroen, , \
tis, e l herbam serviluli hominum. Tu aulem ser. c \ .
vilutis et dominii scissa natura, ipsam sibi ipsl
, , ;
servire, et in seipsam domiaatom obtinere fecisti.
c Possedi enim servos et ancillas. Quo, dic,
;
quxso, pretio comparasli ? Quid in rebus inveni&li,
; quod bujus nalurae preiio responderet ? Quol num;
; , < rois aestimasli rationem ? Quoi obolos cxpendisti pro
* \ . > ' Dei imagine t Quol staieribus emisli quae a Deo
facia fuil naluram ? Dixit Deus, Faciamus boini , ,
nem ad imaginem et similitudinemnoslram \i Euni
\
, , , qui ad Dei faclus est similUudiDein, et qui u n i ;
vergaelerra imperat,ei qui omnium quaeeuntsupra
. f '
terram potestaiem a Deo est adeplus, dic qui&eal qui
, , . vendat, quis qui emat ? Solius Dei esl boc posse :
, \ $ imo vero ne ipsius quidem est, prope d i x e r i , Dei.
.
c Sine poenitentia enim, i n q u i t , sunt c ejus do , na. i NooergoDeusnaluramredegeriiin servitulem,
; \
qui eiiam sua sponte nos peccali serviluli addi \ ; ctos, asseruit in liberlalem. Si autem Deus i d
\
quod est liberuno non redigii in servilulem ; quis
.
esl qui Dci potestali praefert suam ? Quotnodo au; , ,
tem vendeiur qui praest universae lerrae et omnibua
, ; ,
qua3 sunt supra terram ? Omnino enim necesse est
, .
etiam simul vendi facultates ejus qui venundatur.
^ Quanti aesiimabimus ea quae sunt euper omnem

terram ? Quod si ea sunt inaeslimabilia, quanti pre . "
tii esl is qui est super haec omnia, dic, quaeso t
, \ Etiamsi dixeris tolum mundum, ne juslum quidem
.
prelium dixeris. Qui enim bumanain novit natu \ . ram, nec totuiu quidem mundum dixil esse salis
\ , \ . justum pretiura, quod detur pro anima bominis.
;
Homo ergo quando fuerit venalis, nibil aliud in
, foruui duqjtur quam terrae dominus. Simul ergo
; , \
cum eo sciltcet venundanda proctamabtlur, et
, \ ,
quae est crealura. Ea autein esl el lerra ei roare
0* , . " et insulae, el q u s i n liis sunt omnia. Quid ergo
. , solvel qui emil ? Quid aulera accipiet qui vendil,
,
euro contractum tanla consequatur possessio? Sed
0 , parvus libellus. et scripta conventio, et obolorum
<

<7

; ;

, .
; ,
* ,
,
,
\ , ,
, \ , \ .
4;
; ;
4

* Piol. ? i ! i , 8 .

Psal. C I I I , U .

" Gcn. i , 26

enumeratio te fefellil, ut le pules doimnum Dei

imaginis. O.amentiam ! Sed si percat contractus,
si a lineis corrosae fuerint litterae, aut si alicunde
incidens aquae gutta deleverit, ubinam tibi sunt
doroinalus argumenta, qua3 probant le esse dominum ? Ex eo enini qui et sub manu tua, nibil aliud
tibi video accedere pra3ter nomen. Quid enim poteslas ida adjecit naturae? non lempus, non ulla
privilegia. Ex iisdem libi est ortus, eodem modo
a vobis vita dcgilur, ex xquo dominanlur animi et
corporis affectiones, in te qui es dominus et i n
illum qui esl subjectus luo dominio, mceror et animi alacritas, laHilia c i iriblilia, dolor et voluplas

Uom. x i , 20.

167

S. CBEGORII NYSSENI

668

ira et melus, morbus ct mors. Estne in liis aliquod .;

discrimen inler servum et dominuin ? Annon per
\ ;
anhelilum eumdem trahunt aerem ? Non similiter
ot ; \ ;
Bolem intuentur ? Non eadem nulriendi adjeclione
, \ ; O
suani conservanl naluram ? Non est eadem visce- , , ,
rum constructio ? Annon ambo sunl post morlem
;
tinus pulvis ? Non unum est judicium ? Non est
, , .
, .
commune regmim, cl gebenna comiminis ? Qui
ttqualis es in omnibus, in quo, quaeso, superior ,
\ fueris, ut cum sis bomo, dominum hominis leipsum
pules ? t Et possedi, inquit, c servos et ancillas, > . , ,
,
tanquam capraruin aliquos et porcorum gregcs.
.
Naro cum dixissel, c Possedi servos et ancillas,
adjecit quanta sibi prius fuisset prosperilas in bobus et ovibus. t Et mulla, > inquit, c mihi fuit
possessio boum et ovium, > utpole quod in pari ordine potestatis et haec el illa subjecta essent.
Deinde posl h c ad inajora peccala progreditur \
ejusenuntiatio,etsibiinesse vociferaturomnium ma-
lorum radicem, nempe avariliani. Sic enim dicit in {, \
contexlu dictionis: c Collegi mihi et argentum el . \
aurum. > Quid enim nocuit aurum lerra immistum, . >
et in illis effusum locis, in quibus a Grealore po - , ftilum fuit ab inilio ? Quidnam libi plus ulilitalis ,
afferre fecit rerum opifex quam fructus terrae? Num
; \
(ibi solos arborum fructus el semina Iribuil ad
* ; 06
nulrinientuin ? Gur datae polestalis lerminos trans- \
grederis? Aul osiende baec quoque libi concessa a '
Greatore ul fodias, el metalla scruteris, ctea igne ; \ fundas, el congreges quae non sparsisti; aut baec ,
fortasse nulli esse crimini afOnia quis existiraave- , \ r i l , sic tibi pecuiiiam congregare ex metallis ter- , \ *
rae ? sed quoniam additur oralioni regum et regio- ^ ,
num copias, mens congregandi non potest esse a
culpa iinmunis. Tanquam enirn rcgiae liceat pole- ; ' ,
stali ex regionibus congregare copiam pecuniae: \ ,
veciigalia scilicet imponere, decimas exigere, pe- . *
cuniam conferre, cos qui ejus imperio subjecti
sunt, cogcre, sic dicit se aurum et argentum con-
gregassc. Gseierum seu sic, seu alitcr se dicit con- , , , ^,
gregasse, lubenier scirem quid emolumenii redibit
ad cnm qiii hanc congregat materiam. Fingamus \ \
. ,
eam non per mtnam aut drachmam aut talentum
vonire ad eos qui sunt cupidi pecuniae, sed eis si- . niul repenle omnia facta esse aurea, terram, are- * , -, ,
nam, monles, campos, saltus, ponamus omnia re- , '
penie eam mulata fuisse roateriam, quid per haec ^ , ,
, , , ,
vitae accedet ad beatitudinem ? Si illud videt in
^
universo quod nunc cernit in exiguo, qflid ex animi
bonis, quid ex iis quorum studio ducimur propter ,
corpus, ex illa lanta eveniel copia ? Ex eo eslne ;
ulla spes, ut qui \ i v i t lantam babens vim auri, sit ?, , *
sapiens, ingeniosus, contemptalivus, scientia pra> , ; , dilus, Deo cbarus, modestus, purus, impalibilis,
cujuslibet quod ad vitium allrabil expers et mini- , , , , , , ,
me capax? An hoc quidem minime, sed ut sil
poiens corpore, et ut vitam exlendal in raulta sae- ,
\ ; ,
cula, senio non confectus, et morbo minime affe, \
clus, nullique calamitati obnoxius, et omnia quo, \ ,
rum fUudio ac desiderio in vila cbarius lencntur
\ \ ; '
bomincs? Scd ncmo esl adeo stolidus, nequc
f

609

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA I V .

, i
,
,
' . \

,
,
. '
,
, *

. * '
, , ,
$ , ;
,
. ,
,
, , ,
.
,
, ,
,
^ ;
; , , , , ,
, ,
, , . ' ,
\, . ; ;
;
,

; , \, , \
, \ .
, ,
; ' , ,
, ^ \ , , \ , \ , \
, \ *
, \ . "

. * \
, ,
, \
; " ,
. , ,

\ ,
,
<*
' ,
: , -

670

communis natune adeo imperitus, ut baec exi&liuu*

adesse hominibus, si in summa copia pecunise maleria libere omnibus profundaiur. Nam nunc quoque licel videre mullos ex iis, qui ejusmodi prscier
caeleros abundant facullalibus, vivere corpore m i serabili, quibus nisi adeesenl qui eos curaretit,
absque iis non possenl vivere Si ergo q u nobis
ex bypolhesi proposila est in dicendo auri copia,
neque corpori, neque animae ullum affert lucrum
aut conimodum: mulio magis ejns modicura a r guilur esse inutile, ut prodesse possit iis qui id
babeut Quid enim cx bac materia redire polesl ad
eum qui ipsam babet, quae neque in gusuim, noque in odoratunC neque in audHum aliquid opcratur, quae etiam in quodvis quod resislit simililer so
habet, quod ad tactum attinei ? Nam quod ex con
traciu paralur alimenlum aut vesliinenlum, auro
nemo ascribal. Qui enim auro panem aul vcslem
perrautavit, ut vivat, dedil ulile pro inulili, ut qui
panem,non aurum pro nulrimento sibi asciverit.
Qui autem per ejusraodi coniractus hanc sibi collegit maieriam, ad quamnam rem ea ulilur, quod
consilium ex islis, quae documeola depromi possunt ad res gerendas, q uaenara futuri praedidio ?
Quis ex ea adversus dolores corporis habuil solatium ? Numeravit, reposuil, sigillo obsignavil, curn
ab eo pelereiur, negavii, et cum ei iides non baberetur, eliam pejeravit. Haec est bealitudo, hic esl
ftnis ejus quod in ea ponilur siudii, bic fructus,
huc usque procedtt felicitas, ut materiam prabeai
perjurio. A l pulchri coloris, inquit, est auri species. Num est eliam coloris pulcbrioris quam ignis?
Num stellis est speciosior ? Num radiis solis splendidior 1 Quis est qui vetat quo rainus bis fruaris,
ut tibi necesse sit per auri speciem oculis parare
voluplatem ? At ignis, inquit, exstinguiiur, ct sol
occidit, nec perennis decor ejus splendoris. Quid
aulem, dic, quscso, temporc tcnebrarum diflert
aurum a plumbo ? At ex igne, inquit, vel ex slellia
fleri non possunl nobis monilia, zona?, torques, et
coronae, et qua? sunt ejusmodi: aurum aulem baec
efficU, el sl quid paralur ad ornalum. Ad summum
studium v a n i t a t i 3 deduxil auri defensio. Hoc ipsum
enim eis dixerim : Quidnam sibi vult el quod est
ejus studium, qui cural ut auro coma nileai, aut
qui auribus appendit ornamenla, aut qui luxurianli
lorque collum circumdat, aut se in aliqua aliaparto
corporis aurum fercns oslendit? Ubicunque id fue*
rit situm in corpore, ipse ab auri splendore minimo
transformatur. Qui enim inluetur eum qui aurum
gestat, rev&ra quidem aurum videt, perinde ac si
sit propositum venale : eum autetn qui id gestat,
lalem qualis est natura aspicit. Etiauisi pulcbro
elaboralum et cxlatuin sit aurura , eliamsi viridcs
aut ignis instar candcntes gemmas in se conlineat,
nihilo magis accepit natura sensum eorum quae
sunt adjecta : sed sive morbo aliquo laborat visus,
sive aliquid dcOctt eortim quae sunt secunduiu naturam, uipotc quoil vel oculus cflluxcrit, vcl gcna in

67i
S. GREGORU NYSSENI
, , * t
cicairiee turpiler cavata fuerit, mauet turpiludo in l
,
eo quod apparet, auri fulgore minime obscurala :

el si corpus dolore aliquo fuerit affectum, laboranli
,
iiihil solatii affert auri materia.
.

,
Quod ergo neque ad pulcbriludinem, neque ad
,
bonani corporis babitudinem, neque ad levandos
,
dolores, iis qui ejus studio tenenlur, aflerl aliquid
;
uiile, cur tanlo eludio quaeritur ; et quomodo sunt
,
affecti i i quorum cor in hac conlabescit materia,
,
cum in auri possessioue ipsa eos arguat conscien ; "' t i a , quod ex ea sibi promittant magnum aliquod
,
emolumentum ? Si quis ergo eos j o g e t , u t , si in
, , *
illud velinl suam mutari naturam, et id fieri quod
, taniopere expelunt, et in tanto babcnt bonore, j
, petant eam mutalionem, ul ex hoininibus in au ,
rum transeat eorum nalura, el non sint amplius
,
raiion^. el inlelligentia prsediti, et ad vitam uten , ' \
les seneibus, sed pallidi, graves, et voce carentes,
, ,
inanimique et insensiles, quae est auri natura; non
, ,
exisiimo id esse elecluros, nec eoe quideni qui
.
contabescunt vehementi auri desiderio. Si ergo i i
,
qui sunt sanae trientis exsecraulur et abominanlur
, \
babere proprieiales inanimav raalerige, quaenam
,
csl eeruni ratione plane carens iu iis acquirendis
, insauia, quorum finis est vaniias, ut et caules pro ; )
pterea facere, el latrocinium exercere audeant i i ,
,
qui pecunia insana teiborantVabie ? Nec hoc so, l u i u , sed etiam improbum fenoris inveitlum , quod
, .
qui aliud lairocinium et parricidium nominaverit, ( ,
non procul abeo quod decet, aberraveril. Quid enim
,
referl au clanculum perfossis muris praedonis more ,
aliena babeas, et praeiereuniis caede te eorum quae ; " !
babebat dominum constiluas : an fenoris necessi- . " ! "
laie acquiras ea quae ad te non perlinent? ma- , ,
lum vocabulum, fenus fll nomen lalrocinii! acer- bas nuplias ! improbani conjunclionem , quam
! " , '
natura quidem non cognovit, avarorum aulem
.
morbus inler inanima innovavil! graves et mo- Ippiy .
leslos conceptus, ex quibus ejusmodi feius (ueiupe , c ,
fenus) enascitur! Solummodo in rebus , quse sunt,
discernilur aniinatum per dUcrimcn sexus mascu- .
lini el feminini. Eis dixit Deus creator, Grescile ; ;
et mulliplicamini : > ul pcr muluam ex se inler ^ '*
ee generalionem augerenlur el niultiplicarentiir ^ , ,
quae gignunlur animamia. Auri autem felus, neaipe
, .
fcnus, ex quonam consistit matrimonio ? ex qua, , ,
nam perficilur coneeplione ? Caeterum ex Prophela
. *0
cjjdici qnae sil hujus felus conceptio. c Ecce par , ,
luriit injuslitiam, coucepit laborera, el peperit , iniquilalem . > Hic est ille parlus, quem partu %
riit quidem avarilia, paril anlem iniquilas, el ob ,
8tetricalur inhumanitas. Qui enim sempcr celat ,
opcs. et juraius affirmat se non habere, cum v i ,
derii pressum necessitate, tunc ejuscrumeua prae- . ,
gnans cernitur, lunc lucri desiderio sceleratum
' *
parturit felum, cl spcm fenoris niiscro oslcndil,
, 4 8

Gcn. , 22.

Psal. , .

$73

ECCLESIASTEN. HOMILIA IV.

,
.
, .
, , .
.
, ,
, \
, \
,
\ , \ , \
\
, ,
,

. c
. >
, ,
,
' ,

,
.
, ,
. "
^
, ,
\
^ , * ,
' .


. c ,
\, c $ \ 4^,
, .
,
.'
!
, ^ *
xal ,
! ,
.
, .

, ,
.
,
,

, ,
.
' . "

" I Tim. v i , fO.

674

quac infortunio ingerU materiam, quomodo is qni

oleo exsiinguii flaminam. Non enini calamitati ienore aiferl remeditim, sed eam magie augel. vt
quontodo in locis aridis el incullis terra sua sponle
producit spinas: ila etiam in caiaimialibus eorum
qui premuniur angusliis, avarorum fenora luxuriant. Deinde manum porrigil cum pecunia, sicut
arundo bamum esca teclum. Hians autem isle m i eeiius ad prasentem coptam , etiamsi quid occullum babcbat reposituni, cum aitraclo hamo simul
evomit. Fcnoris ejusmodi sunl beneficia. Et si quispiaru alicujus quidem vialicum vi absluleril, aut
clam subripuerit, raptor, el fur, el quae sunt ejusmodi dicilur. Qui auteiii eliam adbibilie leslibug se
injuste el acerbe gerit, et paciis convenlis suam
confirtnat iniquitalcm , benignus dicilur el beneficus, et servaior, et nominibus, quaecumque bona
sunt, appcllalur : et quod ex ablaiione quidem
paraiur liicrum, dicilur furium, qui aulem bujusmodi necessilale oompulsum spoiial Chrislianura,
blando beuignitatis vocabulo lenil acerbiutcm r
mieerorum eniin bominum damna ita nomiuanl.
c Collcgi, > inquit, c mibi el argentum et aurum.
Sed bac de causa sapiens vilam crudiens, in catalogo eorum quae releri, baec quoque annumeravit,
u l cum boniines ab eo didicerint qui ipsa cognovit
experientia, boc esse unura ex iis q u u l absurda
el aliena sunl condemnata , caveant mali impcluin,
priusquam ejus faciant periculum : sicul ctiam tulo
Iranfemilli possunt loca a laironibus et bestiis i n festa, propterea, quod praccsscrint qui in iis aniea
adierunt periculutn. Pulchre aulem diviuus Apoetolus, pulcbre, inquam, deiinil vitium avarilia?,
pronunlians ipsaai esseomniuro malorum radicem .
Quo modo enim si in aliquam parlem corruplus et
puiridus humor affltixerit, el in loco fucrit inflammalio, necesse est oninino ut in aliqueni abscessum et corruplionem bumor ille erumpat, cum ad
guperflcieni opus pervaserit: iia quibus pecuniae
cupidilalis morbus affluxerit, ad intemperantiam
roagna ex parte inclinat Tilium. Propterea auri et
argenti copiae addil turpiludinem , quae morbum,
qui pnns invaserat, solet deinde consequi. Feci
n i m , > i n q u i l , c cantores et cantatrices, quie
conviviorum sunt deliciae, pocillalores el pocillatrices. Suflicit menlio nominum ad describendum
v i l i u m , ad quod viam munit niorbus , qui orilur
ex copia pecuniae. improbum et iinporlunum arlificiumquam densum acervatim immittit voluplatum
fluentum, quod veluti quibusdam duplicibus lorrentibus per auditum et visum inundat animas, ui
videatur, et audialur malum ! Canlus c\erlit audiiuro, aspectus supcrat et proslernit oculuin.
Hinc roulicbris sonus per fractam canluum barmoniam secum sumit ad cor cl deducil vitiuirt. Illinc
visus tanquam aliqua macbina bcilica in ocuios, eo
quod in aures eanlibus incurrerat jam fracto, i n 70

675

S. GRECORH NYSSEM

676

currens, evcrlit animam. IIujus autem aciei dux 3t vinum , quod veluii quidam improbus sagit- ,
tarius duplicibus telis hominem confodil, ad aurcs , *
et oculus dirigens aculeos. Audiius enim telum esl
, \ *
cantus, visus autem id quod cernitur. Non est e.nim , \

midtitn ac eolum nomen pocillatorum : sed omnino
; *0
cx faclo et ex re ipsa fii denoininatio. Quando ergo
convivis quidem abunde ct laule vinum infundilur, ,
huic autem servit ministerio juvcntus exornata ad , pulcbritudinem, aut pueris per ornatuni efferoina- ,
l i s , aut etiam ipso gexu femfnino versante in con- , , i v i o , et benignis invitationibus Oammam excitat ,
indecoram : horum gludiorum quemnani esse exi* ' , tum est consentaneum? Qui enim uniuscujusque 6 , \
cx iisqua? flunt scopum sibi proponit, curiosilale ,
nimia usuin prsctermillens , quemadmodnm ornel .
quidem eas quae musicas medilentur canlilenas, et quo ornabit aimrtu pocillatrioee, snnt ha?c potiui
lacenda , et ad haec describenda non est oratione procedendum altius, ne per hanc reprebensionem,
iis qui sunt paulo magis obnoxii affeclibus, vulnera refricel memoria. Propler b c est auruin, et
pro bis est argentum, ut has parct escas deliciaruni.
Num hac de causa quae est ex voluptate affectio,
, ,
serpens nominatur a Scriptura, cujus baec est na , ,
tura, ut si caput subeat muri compagem, umver- ,
,
sus qui pone est tractus simul ingrediatur. Ejus
modi est quod dico :Facit natura utsit hominibus
,
necessaria babilatio; sed perbunc usuni voluplas

subiens per animre compagem, convcrlit usuin in
, ,
quamdam immoderalani et sumptuosam ornamenlorum magnificentiam, ei Iraduxil gtudium ad
*
quaedam vinela et piscinas, el bortos, et borto, \ \ \
rum omaraenta. Tanquam serpens adrepit volu- C , .
ptas, postea autem superbia in verticem assurgit,
, \
arroganliaque ct faslu circumvolviiur, adversys ,
eosqui sunl ejupdem generis sibi subjungens iro . \
perium. Post baec secum allrahit traclum pecu ,
maecupidiiatis, quam necessario eequitur intero- , \
peranlia, qua? est ulliina ctcaudae instarobtinene , '
pars ferilatig quae est ex voluplate.~ Sed quo niodo
0 ,
mm potest serpens altrahi ab extrema parte spi- nse dorgi nempe a cauda, cum squama? nalura
liler conlra resislant iig qui attrahunl: ira non
licet ab ultimo incipere expellere ex aniraa ulcus ,
voluptatis, nisi malo primum ingressum inter- .
cluseris. Quamobrem caput ejus obscrvare jubet , pracepior virtutis, inilium vitii capol nominans, ^ , ,
quo non admisso, id quod restal, esl irritum et in
.
eflkax. Qui enim omnino esl bostili el infesto , animo advergus voluptatem, non snbjicietur sin-
gularibus vilii insultibus. Qui autem vilii inilium
,
admisit, totamin se simid admisil besliam. Quam- .
obrem cum oninia esset perseculus, qui ejusmodi
, \
vitia proferebat in publicuin, in sunimam locum
.
redigit. Nam cum dixisset ab inilio, Magniticavi
\ \
opus meum, nunc eiiam singulorum qu;v, accide- ,
runl exposidionein gubjungil. Magnificaius sum,
inquil, oslendens quod non per quaedam parva ei '
conlrarionim exsiilit cognitio : sed iia ul ad sum- , ,
mani magniludincm ei proccsserilexperienlia, adeo .
m tiulla siinilium nicmoria par sil in iis qui ipsimi
, : < , > ,

77

IN ECCLESIAST^N. HOMILIA IV

G78

, - prascesserunl. Dicit enim : Magniflcatus suin, >

, \ \
cl adjecii : t Preter omnes qui ftieruni ante me
, iii Hierusalem, > et quanam de causa prius erudi. , \, . >
lus omni sapicntia, accesserit ad faciendum earum
, rerum periculum, institutum et scopum nuuc ape , \
ruit. t Sapienlia enim mea astilit mibi. Signi \ flcaiautero per ea qua3 dicla sunt, quod Invesliga. " , vi quidquid pcr gapienliain ad fruendum polest
\ excogitari, et mea versatur cogitalio in summo
eoruin quae in bis inveniunlur. llaque el visus
opein tulit cupiditali, et libenim arbitrium per
* votuptalem eorum quae cernunlur, repletum fuit
,
iis quae erani jucunda el dclectabilia : adeo ut ni , bil esset reliquum ex iis quae excogilantur ad

fruendum, sed pars poseessionis csset mibi par .
B ticipatio eorum qux gpecianl ad voluptalem:
quod quidcm nibii alind videiur riiilii signiiicare, quam meipso comprehcndi quidquid ad fruendum polest excogilari, Qt tanquam ex'possessione aliqua ex iis quae orla sunl kctitiam colligerctn.
Non prohibui eniin cor meum ab omni laelilia,

Ct cor ineuin Ixtalum est in omni labore rneo: el
\ \
\ \ hoc fuit pars nioa in omni labor.e meo : > parlem
. \ dicens possesionom. Postquam ergo recen&uit eas
, * quae sunt in parte delectationes, ab initio adfineiu
, \ , * usque persequens, et oralione oninia complectens,
\ , per quem ab iis qui fruuntur, colligtinlur voluplales, aedificiorum pulcbriludinem, vinela, borlos,
, , ,
, , piscinas, pomaria, impeiium in eos qui sunl sui
, , gencris, pecuniae el facullalum copiani, apparatjim
in conviviis ad ea quae sunl jucunda, omnes, sicut
,
ipsenominat, delicias, in quibus versata fuil ejus
, , ,
, sapienlia, ea perscrulans ct excogilans, ex quibus
per omnem sensum dicil se accepisse voluptatem,
, \,
s

. ,. Q et oculis ea invenientibus quae faciunt ad deleclationem, et habenle aiiima absque probibiljone quid , '
quid concupUchur, tunc interpretatur primam vo- , ;
cem, qua usus est in exordio libri, quando dixit
, ,
vana esse omnia. Dicit enini ad haec intuens, se
. \
de humana vita pronuntiasse, omnia esse vaniia, \ ,
lem, et quae sensus aspicit, el qua) ab 'hoininibus
\, ,
exercenlur ad la?litiara.

,
41. c Aspexi, inquit, < in oinnibus operibus
c ,
meis, q n fecerunt manus meae, et in omni labore,
, \ \
/ , , quem laboravi ut facerem, et ecce omnia vaniias,
\ , \ el volunlaria affeclio spiritus, et non est sub sole
. : redundanlia. > Omnis enim sensuum vis et operatio suum habel terniinum, vilam quae est sub sole:
\ , '
,
ulltrius autem transire, el quaB supra sunt hona
, . D cogitatione complecti, non poiest sentiens natura.
- , Cum ha3C ergo omnia, et q u suni ejusmodi con , siderasset, vitam erudit, u l nibil eorum quae hic
, , , sunt, admiretur, non opes, non bonores, non im<
perium in subjectos, non epulas, convivia ct de , , \
licias, el si quid aliud existimalur esse preliosum :
, \ *
sed videat quod horum omnium unus finis est va'
nilas, cujus reliquum deinceps non invenitur. Quo
,
modo cnim qui scribunt in aqua, manu quidem
, ' , efliciiiitl scripluram, typog characterum descri ,
bcutos in luimido ; ex characteribns auteni nibil
< ,

670

S. GREGORIl NYSSENI

680

manct in figura : sed scribendi opera est lantum \ - '

/> ,
dum scribitur: manum enim semper sequitur a
\ ,
q u stiperiicies, id quod esl impressum levigans :
iia omne sludium et operalio quae ponitur in fruen-
da voluplate, apparel in iis quac Gunl. Nam cum \
. ,
cessaverit operalio, delelur etiam sensus volupiatis, neque ejus quidquam amplius recondilur, ne- , \ ,
que iis, qui laetantur, remanet ullum vesiigium ,

aut reliquiae operalionis, qua& erat ex voluplale.
. ,
Hoc est quod signiQcat id quod dicit : Non est
reliquum sub sole iis qui in iis laborant, quorum
, , \
terminus esi vanitas. Extra quaenos quoquesimus,
gratia Domini nostri Jesu Chrisli, cui gioria in sae- ,
, \
cula saeculorum. Amcn.
. '.

1 '.
HOMILIA V .
Nunc magnus dux Ecclesiae nos myslice deducit
ad disciplinas sublimiores. Nam cum jis quae prius , \
. dicta sunt, nostras purgasset aniraas, et abduxis- .
sel ab omni cupiditaie qua bominibus inest ex , \

vanitate, ita demum menlem ducit ad veritatem,
rerum vanarum dolore, veluti quodam onere ex- , ,
cusso ex humeris. lta autem tanquam i n dogmate . ,
erudiatur Ecclesia, edocta a prxsenti doctrina,,
, ^
quod vitae, quae ex viriute agilur, est principium
esse extra vilium. Magnus enim David in psalmis ' \
quamdam faciens inslitutionem vilae ralionis qiiae . \ /

pure est agenda, non incipit a perfectione eorum
quaesunt in beatiludine. Non enimdixil eum esse , \
beatum, cui omnia recle succeduni, qui assimi- C .
latus estligno, quod planlatum est secns decursus ^:
aqtiarum, qui perpeluo florens manet i n bonis, , ,
qui temporibus convenienlibus fructus vilae colli- ^,
g i t : sed bealiludinis principium constituit desi- , '
Dere a m a l i s \ ulpote quod non alia ratione bonum
esse conlingal, priusquam vitii sordes eluerit. Ita ,
, ' , \ ergo in signie quoque hic Ecclesiasies vana p r i . \
mum auferl verbis, ut quoroodo in corpore labo
rante ea qua par esi cura expurgato morbo, sua
, \ sponte adesl bonum sanitatis. Propterea vanitatem
. esl oratione persecutus , dicens sensum non esse
,
tuium bonielbonesiijudicem: subjecil oculis eanon
, *
posse consistere, quorum studio tencmur. Sepa
7 1

ravUnos.ram cupiditatis affectionem a volupUle D

* * * ^ *
?

'

corporie : et ita ostendit id quod vere est eligen , \
dum, quod vere expetendum ac desiderandum :
, , " , ~
cujus etudium res est efficax et bene consislens,
\ ,
seniper permanens apud eos qui ipsum sequuntur,
,
separatum a vanitaiis omni coguatione.
.

CAP. I I , v. 12. c Aspexi, > inquil, c ut viderem sapientiara. > Ut aulem accuratc viderem id
quod desideratur, vidi prius et amcntiam et insipienliam. Nam ex comparaiione cum eo quod
adversatur, accuratior est conlemplalio eorimi,
quorum tenemur studio. Sapicntiam autcm nominat
etiam consiliujn, diccns : c Quis esl bomo, qtii
7 1

Psal. , 3 sqq. " Psal, x x x i u , 15.

. ', . '. , >,

. > '
, \
.

. \ , ,

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA V.

31

6C2

, ;> ingredietur post consilium, ea qu&cunque ipsum

,
fecil? > Docet ergo quaenam sit liumana sapientiu,
, \ , nempe sequi eani quae est vere sapienlia. Qua n
\ , - etiam noniinat consilium, efllciens ea quae ve:c
. \ sunt et consislunt, et in vanilale minime considc , rantnr. Heec est summa huraanae sapienliae. Veia
autein sapienlia et coiisilium, mea quidem senter.lia,
, , ,
. , niliil est aliud quam sapientia, rjuae piovidfl
universo. Ea aulem est, in qua Deus fecit omnia,
fj ,
sicut dicit Pi opheia : Omnia fecisli in sapien , .
tia . Cbristus autem est Dei virlus et Dci
, \ ,
. > , sapientia, in qua omnia facta sunt et ordinala.
Si ergo lioc est humana sapicnlia, verse sapienliae

et consilii vcra opera contemplari: illius aulem
\ ,
, , ^ consilii opus seu sapientiae, mea quidem senlentia,
est incorruplio, et animae beatiludo, et forliludo.
\, , \ ,
, \ , * ct jusliiia, el prudenlia, et quodcunque nomen, et
quaecunque mentis notio ex virtute intelligiiur,
\ , '
consequenter forle adducimur ad bonicognitioneni.
. ISara postquam, inquit, haec v i d i , tanquara in
, \, ,
trulina id quod esl discrevi ab eo quod non esf,
} ,
ut invenirem differentiam sapieiitiae el iusipieniia';
, cujusmodi inveniri polest si lux adducatur
.
statuatur ex adverso teuebrarum. Milti autetn

* * - " videtur apte usus esse exemplo ad significandtisii
usum ejus, quod bonum est et bonestum. Na;n
( quoniam lenebrae sua natura minime congistuni ;
, ), '
si eniin non esset aliquid quod solis radiosob
sirueret,
non essent tenebne; lux autem ipsa u\
^ * ,
se esC, et in propria intelligilur essentia : excmpli
oslendit quod per sc noo consistit viiium, sed
\ \ ,
consistit
ex privatione boni. Bonum aulem semprr
$ -.
V>v. ' similiier se babet, firmumque esl ac stabile, ncc
' , consislit ex ulla quae pracedat privalione. Quod
aulem intelligitur ex eo quod est bono contrariuni,
\ ,
non est ex essentia. Quod enim non est in se, ne
\ \ . "
, \ . omnino quidem esl. Vitium enim est ejus quod esl
privalio, et non subslanlia. Par est enim differentia lucis ad tenebras, et sapientiae ad insipienliam.
, \
Ex paile enim universum complectitur bonum
.
, \ nomine sapienliae, et siroul cum insipienlia inler prelalur et explioat omnem mali naiuram. Sed
quid nobis accedil lucri ex eo quod bonum adniiremur, nisi magister nobis oslendal viani ac
, ,
rationem qua id acquiramus ? Quomodo ergo fieri polesl ut nos quoqiie simus boni participes, audiar

7 S

mus doctoteiu.
c , \, c , D c Sapiemis, inquil, < oculi in capite ejus.
. ; Cur haec dicil ? Estnc ullum omnino animal quod
babeat oculos cxtra caput, seu dixeris aquaiilc,
;
seu terreslre, seu aereum ? In omnibus enim ocu , ;
lus reliquo corpori est prapositus el collocatus csl
, \
in capite eorum quse babenl capul. Quomodo ergo
.
bic dicit solius sapiemis caput praedilum ess

oculis? An hoc oiunino tacite significat, quod
; " ,
eorum quae consideranlur in anima, est quaedam

proportio et convenienlia cum parlibus corporis ?
; \ \
et sicut in figura corporis id quod loti pracest.

M

Psal. c n i , M.
PlTROL. Gn. X M V .

685

S. GREGOl<I1 NYSSEM

'

fi

caput nomiiiaiur, ita ctiam in anima id quod , \ \ ;

principatum obliuel, el primuni icnei locum, jiro
capilc inlelligilur; ot quo modo pedis basim appel- ,
luimis calcanenm , ila eliam fuerit basis anirose, \
per quam aliingit corporis coalescenliam, unde ,
i m m i l l i t i i i subjectum eeiitiendi vim et opcralionem. . "
Quando ergo perspiciendi et conlemplandi vis in \
' atiima occupatur in rebus sensilibus, in ejus calca- ,
neos oculorum transit natura, per quos aspicit quae sunt inferiora, sublimium speculationum contem- , ,
plationis expers manens peniius. Sin autcm rerum .
subjeclarum cognila vaniiate, suslulerii oculos ad , \
suum caput, quod cst Ghristus, sicut inlerprelaiur , \ ,
Paulus, beaia censenda fuerit propter acrem oculo- , , ;
rum aciero, u l qwe illic habeat oculos, ubi mali ,
non est obscuritas. Magnus ille Paulus, ct si qui . \ : *
alii sunl sicnt ille magni, babebaut oculos in capite,
,
et omncs qui vivunt et movenlur, et sunt in Ghrislo. \ \
Nam sicut fieri non potcst, ul qui sit in luce videat . ,
lcnebras : Ua non poiest fieri, ut qui in Cbrislo ?
balrcl oculum, ad aliquid vanum eum defigat. Qui
. *U )
ergo babel oculos in capile, caput aulcm intelligi- ,
mus universitatis principium
habet oculos in
,
omni virtule (Christus autem est virtus per- ( ) ,
fecia, el onini $x parte absoluta), in ve- , , , \ >
rilaie, in jusiitia, in incorruptibililale, in omni
\, *
bono. Sapienlis ergo oculi sunt in capiie ejus: , , stultus autcm in tenebris ambulat. Qui enim non
/' , '
ponil suam luccrnam super candelabmni, sed eam
, ^ ponit sub base lecli, efficit u l lux sibt sint tenebrae,
, .
ul qui evaserit opifcx ejus quod non polest con- . 1
sistere. Vanum .st auiem id quod consislere nOn
.
polesl. Tenebrae ergo in signilicaiione laulum va-
lent, quanium vanum. Slulli ergo anima quae cor- ,
pus diligit, et esi carnalis, duin baec aspicit,
.
niliil videi. Verae enim sunl tenebre acer visus in \ ,
scnsilibus. Vides islos acres ct in bac vita versu- , los ac versalites, quos nos vocamus jurisperiios,
, , , ,
qnam facile efficiani ut liceat facere hijuriam, le , \
stibus, patronis, HbeJlis, judicum observantia, ut ; el malum faciant et sumant supplicium? Quis non ; '
eorum miretur subtililatem et vcrsalile ingenium ? ,
tamen isti c*ci, si conferantur cum illo
, ,
IMMIIO, qui ea quae supra sunt, aspicit, qui est in
, ,^
capiic eorum quao vere suni; plane sunl cci, qui
D ,
sumn ornant calcaneum, quod laceraiura dentibus
. ,
serpentis. Proplerea enim quod ea quae inferne
.
sunt, aspiciunt, sibi ipsis imprimunl dogmala pec< , ,
cali. c Qui enim diligit iniquilalem, odil animam
\ ,
suam , et quod cx iis inter bomincs censelur
.
boaium, cst quibusvis rebus adversis miserabi , \
lius. Quam niulti autein nirsus contra sunt, qni
,
roplenlur iis quae sunt allo certaminibus, et
\
vcrsnntur in eorum quae vere sunt conlemplalione,
, \ ,
exisiimantur aulem caci et inutiles in rebus ma .
terialibus, qualem se gloriatur esse Paulus, diceng

RC cssc stuUum propter Ghristum. Ejus enim pru . , \ 1

Psal. , 6.

683

IN ECCLESIASTEN. IIOMILIA V.

\ , dcntia et sapienlia versabatur in nullo eorura

-cb , \ quorum sludio liic lencmur. Dicit ilaque, Nos
slulii propicr Christuro , perinde ac si diceret,
- . \ , ,
Nos cxci in iis quae perlinenl ad banc, quae deor,, \ . '
suin agilur, vitam, propterea quod sursum aspici , . "
rous, et oculos habemus in capile. Hac dc causn
,
; , , 0 erat sine lecto et mensa, pauper, errans, nudu$,
fame et siti laborans. Sed qui in rebus quae sunt
,
infra erat Ulis, considera qualis erat i n super, \
\ . n i s . Ad tertium enim usque coelum sublatus,
ubi erat ejus caput, illic habebat oculos, cxsultans
, , ,
in arcanis cocli mysteriis, et ea aspiciens, quas
TcaX
| ; * cerni non possunl, et illis se oblectans, quae sen , - siim siiperanl et cogitalionem. Quis antem non
: c exislimasset eum esse miscrabilem, eum vidcns
in vinculis, et plagis per probrum affici, ct nave
fraeta esse in profundis fluclibus maris, et cum
; , ,
vinculis circumferri? Sed lamen etsi talis essel
, , , ; "
inter bomines, non avertit tamen oculos, quomi , \ nus eos semper baberet i n capiie, dicens : c Quis
\ ; \ - nos separabit a cbarilate C^risti, qua3 est in Chri- , , - sto Jesu? afllictio, an angustia?an perseculio? an
faniofi? an nuditas, an periculum, an gladius ?
, ,
Quod perinde est ac si diceret: Quis meos ocolot
.
"eiTodict a capite, et transferet ad id quod (onculeatiir et csl terrestre? Nobis quoque boc jubet
siiniliier faccre dum praecipit, quae sursuin sunt sapere ", quod pcrinde est ac si diceret, babcre
ocu4os in capite.
' Sed si didicimus quemadmodum sunt sapientis
\ , , Q oculi in ejus capile, fngiamus insipientiam, qur.
,
esl tenebra3 iis, qni in hac vita arabulant. c Stultus enim, > inquit, ambulat in tenebris. Inei , \, . >
piens autem est, ut dicit propbetia , qui in corde
, \,
suo dicil non esse Deum, qui corruplus et abomi , \
nandus evasit in suis sludiis. Quod autem sequitur
. ,
in contextu orationis, iis medetur per ca quae
,
deinceps dicta sunt, qui ad hanc viiam sunt pnsilli et abjecti animi, qui morlem grave aliquid et
, \
terribile existimant, et ideo iis qui ex virlute \ i '
elvat vcndo vilam persequuntur sublimiorem, nibil lucri
credunt acccdere, quoniam in eumdem iinem uiri* \
, . que vita desinit, neque mortem nobis ex eo licet
. effugere, quod vitani agamus meHorem. Tales ergo
faciens objectiones, tanquam ex propria persona.
,
, ^ rursus inscclatur absurdttatem eorum qui illa
, \ , objiciunt, qui minime considerenl eorum, q n
* ota sunt, nalnram : et docet diiferentiam, et in quo nam eil v i r t u s v i t i o superior : nempe quod non p*r
, mortis communitalem quaedam in eis speretur
. "
aequalitas : sed per bona v e l mala quaB posiea
^ ^ exspectantur, inveniatur diiTerenlia. Sic nulcm
. \ babet contexlus objeclionis: < Novi ego quod unus
, eventus occurret omnibus. U . Et dixi ego in corde
\ . \ meo : Slulti -eventus mihi quoquB cveniet. Cur
; , ergo majorem operam dedi sapienliaB? 15. Loculus
, sum in corde meo, propterea quod stuUus ex
. " abundaniia loquitur: Hoc qaoque est vanitas.
* '
16. Non estmeiuoria sapientis cum stulio ina>ler7 |

7 e

77

Cor.
1 sqq.

iv, 10 I I Cor. x n , 2 srjq.

7 7

Rom. v i n , 35.

7 8

Coloss. , 1. " Psal. x u i ,

37

S. GREGORH NYSSENI

C88

: quaitdoqiiidem jam dics vcnienlcs : omnia ;, \

;
oblivioni mandata sunt, et quonain modo morietur sapiens cum insipicnle? Quibus subjungit se , \ ,
. \ odio d.igna exisiimasse omnia, quorum prius ve \, '
hementi studio tcnebalur; vanum lanquam bonum
amplectcns. Et omnia se dicil odio habuisse, quse * , '
laboravil ad hanc vjfam inluens : quod nihil sibi, sed ei qui posl ipsum futurus esl, oninia laboravit, / .
c ,
qui quemadmodum uletur iis quae labore parta
' ,
sunt, propter fuluri incertiludinem prascire non
, \ . \
potuil. Sic aulem dicit ad verbum: 47. t Et odio
babui viiam, quoniam laboriosum advcrsum me , 6
,
est quod factum est sub sole, quoniam omnia sunt
vanilas et electio spirilus. 18. E l odio habui . \ ,
ego universum laborem meum quo laboro sub , \ \ sole, quoniam dimitlo ipsum homini qui post me , \ ;
. , \
natus est. 19. E l quis ecit, sitne sapicns fulurus
an slultus, et an insolenler dominabilur in omni ,
labore quem laboravi, et per industriam excogi- ' , \
tavi sub sole?cl hoc quoque est vanitas. Hacc , .
, \ ,
cum dixisset, segre quoque dicit se ad boc afleclum
fuisse animo, nempe qtiod unam el eamdein cxi- \
stimarit esse partem ei qui ex virlulc vixit, et .
ei qui ad banc rem nihil contulit studii. Nain al- ,
teri quidem dicit esse laborem in sapieulia, et in , \ .
\ \
cognitione, et animi magnitudine; alleri vero in
. \
ira ct in doloribus, qui accedunt propler studium
quod ponitur in bac vita. Eos ergo sibi invicem ,
\ , \ .
pares esse ducere, non solum vanitatis, sed etiam
nuin

improbilatis dicit esse signum. Sic aulem babet ^ ,

contextus : 20.f Et converli ego ut renuntiarem
. , \
cordi meo in omni labore meo quo laboravi sub . >
eole. 21. Esl bomo cujus labor in sapientia^ et in cognitione, et in animi magnitudine, is homini
qui non laboravit in ipso, dabit partem suam. Et boc quidem est vanitas, et improbitas magna.
22. Quod sit homini in omrii labore suo, et in
" \
voluntale cordls sui, quo ipse laboral sub solc.
\ ,
23. Omnes dies ejus sunt dolorum, et ejus anirai
vexalio, et certe noctu non dormit cor ejus, et , \ , \
bocquoque est vanilas. > lpserursus sibi ipsi aliam
. .
objeciionem proponit eorum qui vilam volupta
riam judicant prestantiorem, quam sit vila su- ,
blimior, et evertit quod objicilur, utrumque per- , \
seqaens in propria persona, nempe et solutionem
, \
et objectionem. Est enim quod fuit objoclum,
\ . ,
nihil aliud esse bonum existimandum, quam quod D ,
in seipsum quispiam admiserit. Hoc auiem est ci- . \ .
bus et polus. Ei autem objeclioni boc modo occur , rilur, ea non esse quibus bomo alitur et la?tatur, ) ,
scd sapienliatn et cognilionem. Quo fit ut bonuin
.
quidem s i l in his ponere sludium. Quod autem
, per carnero suscipiiur studium et diligenlia, est
\ .
animi ailliclio et vanitas. Sublimis aulem doclrinae
vcrba boc modo se habcnt. 24 Non est bonum
\ ,
homini qui comedet ct bibel, et oslendet animae .
sua* bonum in labore suo. 25. Quineliam boc
, ,
vidi ego. De manu Dei est, quod quis comedet et
bibet absque ipso. 26. Homini Ixmo in conspectu
, ,
suo dedit sapirntiam el cogniiionem ct laBtiliam, et
\ \ ,
pcc^alori dedii anxiam solliciludinem ut addat et
,

69

LN ECCLESIASTEN. HOMILIA V.

69

xttb

congreget, u l det ei qui est bonus in conspe. tn

.
Dei. hoc quoque est vanitas et voluntaria elcs
, \
ctio spiritus. Est ergo hic sensus eorum qure
, \ deinceps scripta sunt, et h c est quai est ex cou . * - sequentia premiUenda contemplalio, quam paucis
, \ nunc adduximus. Tempus aulem est nuno repe . \ , tendi conlexlnni, et verbis accommodandi accu , \ ratc sentenliam. Novi ego quod unus eventus oc ' curret omnibus, et dixi ego quod stulti eventus
, \ ; mibi quoque oceurret. Cur itaque majorem ope , ramdedi sapientise? Haecest autem objectio quam
' , ipse sibi objicit, dieens : Si inest in ulrisque even tus morlis, nec virtus eum qni evasit sapiens, a
, \ morte eximic, fruslra meam collocavi operam in
. studio sapientiae. Quemadmodum autem iis qiae
; , \, - dicla eunt, occurrit oratio? Ego, inquit, boo &u , pervacaneum dixi in corde meo : slullus exsuperabundantia loquitur. Hoc quoque est vaniias. Nou
. \ . "
. - est memoria sapientis cum siulto in aeternum.
\ Damnat enim banc objectionem, ut supervacanee
, \ et non consequenler illatam, et sermonem vocai
, \ \, insipienlem, qui non est ex reconditis, neque ex , ' proinitur ex internis sapienlise penuariis, sed est
, menlis veluli quoddam excremeiiUim, ut qui in. " . slar spumae exspuauru Stultus enim ex superabun , \ dantia loquilur. Sicautem uli sermone, vanum est,
, el nihil afferl commodi, cum ejus non sit aliud i n , . slitulum in boc Iibro, quam ut persuadeat non
- intueri ea qua apparent. Nam qui contradicil,contendit ex iis quae videntur : ex iis enim qua viden .
; \ ^
,

,
, \
. , \, , *
\ . \
\\ , '
\ .
. ,
,

. -
\ *
, .

tur est mors. Quidnam autem dicil ? Bon et sceleratae vitae non in boc est judicium, quasi oporterel scelestum solum mori corpore: bonum autem
manere experlem morlis corporis, ut qui ncsciat
in quonam sit virtutis immortalitas, et quaenam
sit niors eorum qui vivunt in vilio. Nam sapientis
quidem, inquit, memoria vivit in perpetuum, et
simul cum sevo universo extendilur : cum siulto
autem exstinguitur ejus toemorta. De ejusmodi
enim bominibus ait eliam Propheta : Periil raemoria eorum clare ac manifeste. Soni enim boc
indicat adjeclio. Non est ergo, inquil, memoria
sapientis cum slulto in aeternum : sed sapienlis
quidem vila in s&temum nianet per memoriara:
stultum autem excipit oblivio. In venientibus enim
diebus quaecunque sunt stulti, mandantur obliviohi:
hoc verbo veluii dicens, quod ut jam diesvenien*
tes, mandata sunt omnia oblivioni.
,
Si ergo sapiens quidem quaerit sapienliam, stul , , \,
tus aulem delelur morte oblivionis, quomodo, i n ;
quit, dicis moriturum esse sapienlem cuin stulto 7

Et ideo dicil se dolere et erubescere pi opter ea in
\ ,
quae suum sludium posuit in hac vita, el diciC s$
, < odisse oronia quorum ipse in bac vila sludio lenebatur, u l cui usuvenirct perinde, atque ei qui
medicamenlo melle perfuso praingluvie impruden ,
tcr impletus, deinde in nialum saporem ei mulata
,
dulcedine, in vomcndo accipiat sensum permisii

medicamenti, quod simul cum mclle exepuilur : ei
\

69*

S. GREGOIUI NYSSSEM

61

Mtcopropteraroaroris memoriaro mel oderii : quo-

piaiD salteias per raedicamentum subvertii stoma- .
,
cbum. Hac de causa, cum non usque ad satietalem

se in iis implcssel, quaefaciunl ad delicias, quarum
,
studio lenebatur in vomilu confe&sionls, lanquam
*
aliquam veneni calamilatcm, eorum quae egerat
,
probrum ac dedecus odio habens et abominans,
claraat se illam odisse vitatn, sic dicens ad ver- \ , t ,
btim ; E l odto babui vitam, quia malum adver- '
auni rae est, opus quod factum est sub sole. Non . , \, '
eaim, inquit, ulli alii, sed mibiipsi fuimalusiisquat , . "
' fjv
feei sub sole. Mibi enim nibil atat eorum quae facia
eunt: sed opinio erant omnia in q u sludium con- , \ .
ferebam, et impelus liberi arbitrii ei electionis. , \ , .
\
Omnia enim vanilas et voluntaria eleclio spirilus,
inquit. E l alter dicit odio eese digiwm quod in h*c , , ' ,
conferlur studium, quod quispiam non sibi, sed ei
qui posi ee luturna esl, laborat quodcunque in hac , , ,
vita acri studio effecerit, tiavalia, portus, pnecla, \ , ,
raeac magnificat propognaculorum et aedificiorum
, ,
gtructuras, veslibula, atria et turres, pulcbras por , \, , \
ticus, moles assurgenle*, et qui in colenda terra
,
suicipiuntur labores, omne genus nemora, praia ,
que arooeaissima, tX vineta, quae lalitudine sunt
' .
ioslar maris, et si quid aliod ejuamodi laborat
quicunque laboraveril, fruilur autem qui posl i l lum vilam agit.

Incertum eet autem num vitii maleriara copias
el opes sit eflecmrus. Non est enim quorumlibet, . \
.
cogniliouis causa demilterc sensum ad faciendum
" , \, . *
hanim rerum periculura. Quod quidemego, inquit,
feci ob sapienliam. Cwrn sivissem enira veluti , , \ &,
quemdam pullum, nature appeiilionem libere i n
ioferioribus parumper exsultare a n i n i motibus, . , \ ^
eam rursus represai babenis rationis, et ejus sub- . , \,
jeci poieslali. Quis, inquit, scit an ille quoque ' ,
qui posl DOS in bis fueril, voluplati imperabit, et , AOQ ipse potius serviet, veluli quoddam manci* ,
pium, voluptaifc potettati sesubmittens? Propler- ^; , \,
ea, inqult, ego universura laborem meum odio ba-
bui, quem laboro sub sole : quoniana eum dimillo ' .
bomiai qui posi me natus est. Quis aulem scit , , \ \
eapiensne erit a slultus, et an potesialem exercebit in orani labore meo qii^ia laboravi, et mea . ; induslpla excogitavi subsoJe? Exisiiroo enim esse D ,
bunc seasura bujus dicti, qma noii aliqua animi
,
perlurbalione delapsus sit ad banc viiam vobipla- \ ,
riam, sed ad eam venerit quadam raiione sapien,
liaa, ut qui ei imperans ejus fuerit parliceps,
/). , \, non aulem parens ejus imperio. Quis ergo scil, i n - ' ,
quit, an qui post me esl fulurus, eorum noii pare- , ;
bit impevio, quai ego iaboravi non per aliquam
,
aniorf perlurbalioaem, sed per sapientiam ? Per boc
eftim quod laborcm nominavil, delicias significat,
. \ , , 4
. \
quod par vtm, veluli qiioddaiu diflicile certamen,
adroieU voluptalia partkipalioRC n. Et boc ergo, in- , ,
quit, in vaais Runicrelur. Porro autem alicni quo- .
,
q e e a i i i c x bi qiise hiesunt, dicit animam suam
, \ renuaciasse, ei oralioite id quod sibt vullsigniftcat.

&

ECCLESIASTEN. HOMiLlA V.

C94

, \ Insimulalus enim fuit aptid eam qui a reclo aber, , ,

ral judicio, quod cum viderel evidentem contrario , - rum viue generum diflerentiam, ex quibus allerum
. "
quidem versalur in virlule, et ad nultam rem bu ',
mauam adducil cupiditalem : alieram vero contra
, , \
non sustiuei quidem ullum laborem eornm nux
. geritniur ex viriute: versatur atrtem in solis labo ^ * , \,
ribus ad corpus periinenlibus. Cum quispiam ergo
ei boni et honesii dat ealculum, eum despiciens
, .
qui antecellit sapientia, ooa solum vanam, sed
; " ,
eiiam improbam banc injuslam proniuuiat senten*
liam. Dicil autein his verbis : Ei convcrti, > i n \ ,
quit, c ego cor meuiu, ut renuntiaret alii labort,
.
quem laboravi sub solc. # Quid esl ergo quod
;
renuntiavi? Est homo, cujas labor est in sa\ , \, ,
, , pientia el cognitiofie et excclsi auimi virtule, ot
, \ ,
alius bomo qui in bis nibil laboravit. Quomodo ergo
. , \,
quisquam primas honoris parlee ei Iribuet ? Homo
\ . enim, inquit, qui non laboravit in ipso, boc est,
,
ei qui DOR laboravit in bono, dabil ei parlem suam,
\ \ ; pro eo quod esl, banc vitam i n boni locora referei.
,
Sed boc est, inquil, vanilas, et magna improbiias.
, , \
Quomodo enim non est magna improbitas, quando
, . cognoscit studium el liberam eleclionero qua inesi
; " , \, boroini ad labores? Hoc enim esl ubi dicit:Cognoscit bomiui in omni labore suo, et in libera eleciio , \ .
ne cordis sui, qua ipse laborat sub sole. Quid esl
\ .
ergo quod cognoscil? Quod omnes, inquit, ejus
,
dies sunl dolorum, el ejus animi vexalio et dislra ,
ctio. Quinetiam noctu non dorrmt cor ejus. Revera
*
, , ^ enim iis quorum animus versalur in bac lentatione,
vita quidera eet laboriosa, veluti quibusdam stirou , lis, plura babendi cupiditatibus oor flageHans:
, \ ,
dolore autem et molcstia plenum est plura babendi
,
studium, non tantum gaudens iis qiue habel, quan *
lum Irisie ob ca quae desunt, quibus noctu el inler .
diu labor dividitur, ut qui per utrumque eorum in
.
se invicem exerccatur, cum dies quidera consuma ,
tur in laboribus: nox autem soranum amaodei ab
; oculis. Somnum enim expellunl de lucro sollicitu ,
dines. Qui ergo ad haec aspicit, quemadmodum non
condemnat vanitaiera ejus studii ? Et idep addil iis

quae prius dicla sunl, quod boc quoque sil vanilas. Rursum aliam tangil objectionem. Hoc esi aulem
quod objicilur:
Si quod exlra nos est, in vanis numcras, pne , - D
ceplor: quod in nos ipsos acceperimus, non jure
,
damnabitur ut vanuui. Atqui in nobis esl cibus cl
. potus. Non esl ergo boc rejiciendum, sed divinum
\ .
, - boc esse beneGcium est statuendum. Hic est sensus
objectionis. Verba autem boc modo babent: c Non
.
. * est bonum,! inquil, c in bomine, nisi quod bibel cl
comedet, et ostendet animse suae bonpm in labore
, \(, t ,
suo. El boc certe vidi ego, quod sil a manu Dei,
\ , \
quod quispiara comedit et bibit sine ipso.i Quis . , ?
piam autem patronus gula3 bsec objicit praicepiori.
,
Ad ba3C aulem dicit docior sapientias, bomini bono.
. Boui autem adjectio efficit omnino distinctionem,
* * ut sit manifeslum, quodbonitali intelligitur esso
) \
conlraiium. llomioi ergo, non pecudi, nequc ci qn\
\ -

C05

S. GREGOHII NYSSENI

pronus est iu ventrem, qui gultur babel pro ra- ,

tione; sed bono, qui vWit ad boni solius imaginem
. , Non de iis Deus legem sanxil deliciis, quibus i n \ ,
biat bclluina natura : sed pro alimenlo dedit ei sa
pienliam et cognitionem et lsetiliam. Quomodoenim
* * auxeris bonitatem per ea quae ventri sunt esculenta? ,
t Non in solo paiie vivet h o m o . t Hoc veri Verbi
* ' , \,
est verbura. Pane non alitur virlus, non carnibus
\ \ . vis animae fit bonae habitudiuis, et pinguescit.
;
Aliis cibis sublimis vita alkur, plenaque reddilur
* .
ct succulenla. Boni enim alimentum est temperan- . ,
tia, panie sapienlia, opsonium justitia, polus i m \ .
patibilitas, voluptas non voluptas carnis, cujus" \ modi est babilus qui capitur ex eo quod est jucun. ,
dum, sed ea cujus esl et nomen et ofllcium laelitia,
, 6 , , f

~ ~'

* -

qiue dicilur : propierea enim appellavil

boc nomine eara, quae est in anima ad bonum et
boneslum aflectionem, quoniam ex , quod
est recle sapere, Gt ejnsraodi constitutio. Oportet
ergo hic quoque discere ea quae etiam didicimus ab
Aposlolo, , quod Dei regnum non est cibus el potus,
sed jiisiiiia et impalibilitas et bealiludo. Quaeautem
propler volnptatem corporis vehementi studio Cunt
abliominibus, ea suntstudium peccatorum,et animae
dislraclio, quae ad inferiora abslrabitur a supernis :
cujus omne inlervallura in hac vka traducenda,
consumilur in sludio addendi et congregandi. Qui
ergo boc esse bonum judicat in Dei conspeclu, ignorat se boaum definire in eo quod vanum est. Haea

, ' \ ' \
\

, ,
. \ ,
> ,
,
\ , \ .
, \
, ,

\ \
ego dixi voce mea. Hunc autem sensura o b s i g n a - .
,
bunt adducta vcrba divina. Dicit enim: 26. Pec. , .
calori dedil occupationem,ut addatet congreget, ut

tradat bono in conepeclu Dei. Hoc quoque est va .\ ,
nilas et prasumpti spiriius.t Quae ergo didicimus
ex hac invicem jomparatione boni et mali per banc \ -,
. "
leclionem, dent nobis auxilium ad vilanda quidcm
\ .
ea qua? sunC daninata, persequenda auicm ea qaae
"
sunt bona
\ , , 8I

, .
<7'.

HOMILIA V I .

, \
Omnibus est tempus, et opporlunitas unWersa !
rei sub coelo. Hoc est iniiium eloquiorum quaecpn-
. " \
templanda nobis sunt proposila. Esl aulem et non
niodicus labor examinationis, et quod ex labore D - , \ ,
1..
.

.
.
/
f
mf
.
V
.*... 1 . . - _
-
.

capiiur lucrum, est operae prelium. Forle enim

scopus eorum quae sunt a nobis considerata m . ,
,
principio libri, maxiine apparet in bac parte, ut
.
procedens per consequenliam oslendet oraiio. In
iis quse praecesserunt, damnaia sunt omnia tan- ^ ,
' \ .
quam vana, i n quae ab homine confcrlur studium
,
ob nullum lucrum animae. Ostensum est eniro bo
num, ad quod est inluendum per ea mentis cogi^ '
tala, quac sila eunt in capite. lis autem qui oorporcam prseiendunt volupt,alem, oppositae sunt deli- . .
( i * quae sunt ex sapientia.Resial,ut sciamus quem- ' , \ &
1

" i i a l l b . , 4 .

' I Cor. x v ,

\.

97

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA VI.

608

. admodum sil ex virtute vivendum, quadam veluii

arte et meihodo per rationem accepta ad vitam
recte degendam. Haec sunt ergo quae nobis pollice ,
\ \ lur in prooemio proposita verborum examinalio, in
. quibus pronunlial esse lempus et opporluniiatem
, universac rei sub coclo. Si quis enim profundilaiem
, \ sensus inlrospexerit, inveniet in verbis esse com . \ preliensum mMllum philosophia3, tam conlempla 0 livie, quam ejus quae consulil ea quae sunt utilia.
, * , Ut autem sit nobis paucis certa via ac ratio ad con \ textnm inlelligendiim, de eo tractare ila aggredie \ . mur : Ex iis quae sunl, aliud quidem est maleriale et
, fj , sensile: aliud aulem quod cadit sub inlelligcnliain,
. et est expers materiae. Ex iis, id quidero quod est
incorporeum, cxsuperal sensus comprebensionem.
, , \ - JJ qualenus lunc cognoscerous, quando sensus exue .
rimus. Materialem autem naluram sensus appreben ,
dens, non est ejus naturae u l possil transire coe . ,
leste corpus, et pervadere ultra ea que cernunlur.
. Quamobrem nobis loquitur sermo de rebus terrenis
' . et coeleslibus, ut citra errorem in bac vita viva mu6. Materialis h c vita esl vila per carncm. Ab
iis autem quae per sensum apparent, obscuratur
, \
quodammodo conteinplatio ejus quod est bonum et
** . .
, " honeslum. Opus esl ergo aliqua scientia ad judicandum id quod esl bonum et boneetum, ut tan .
quam in aediliciis regula aliqua aut amussis, id totum quod flt dirigat. Ab oralione ergo hoc nobis
prius ostendilur, per quod vila dirigilur ad id quod oporlet.

Dicit enini d- esse, per quaft quod bonum et
, ' honestum est judicatur in vita, in unoquoque eo, \ . Q rum in quse studiuni in eaconferlur : nenipe symme
tria el opporlunitas. De eo aulem nunc decrotuni
, \ . etatuil, dicens : Omnibus esl tempus, et opporlu\ , \ nilas universae rei. Pro tempore autem inlelligere
eporlel modum seu u.ensuram, propterea quod
.
cum quolibet eorum quae fiuni tempus siiuul ex ,
, - tendalur. Haec ergo quibus bonum et boneshnn
, . " judicantur, an sinl omnino opta ad omnem rectam
^ - ex virluie actioneiri, nondum constiluo, donec id
, . procedens ostendat oralio. Quod auleni maxiraa
\ - pars vilae vWe.institutae se recte gerat, ea observa ; lione polcst quilibel perspicere. Quis enim nescit
, virtuteni csse mensuraro, quam meiilur n edium
, \ , eorum quae juxta eam considerantur? Non enim
potcst esse virtus, cui vel deest, vel cui excedit
, , , .
, D conveniens mensura, ut in magiii et excelsi an mi
,
virlute, cujus quod deficil quidem, est timiditas,
, ,. quod exsuperat autein, esl audacia. Quamobrcm
. - externac sapientiae nonnulli, a noslris forte suffu , rali, dislingueiiles sensuin qui in boc lextu signi . '- iicalur, alihs quidem, u l nibil deesset consuluit
, inapopbthegiqale : alius vero quod nimium est, pro' , \, \ bibuit. Nam bic quidem es*e mcnsurain oplimam
. proiiunliavil: altcr vero ut ne quid esset niinis,
. \ lcge sanxii. Pcr ulrumque aulem ostendilur, qtiod
- non asscqui mensuram quae ex viriute quaeriiiir,
, est ex iis quae sunt reprobata : et convenieniem
. - exsuperare modum, cst rejiciendum/ Sed ct de
c a v - , ^
partc oppoilunilatis idcm quoquc a pobis irade-

*W

S. GREGORN NYSSEM

700

l u r : nerope quod neque quod praevenil opporluni- ' , \

laiem,nequequodliUardiu8,bonuin censelur. Quid
, ^&
prodesiagricolae, cui mandata estcura secandie sege; *
t i i , si priusquam sit seges matura, eani secct, aul me- , * lere differat, donec excuimis effluxerinisemiiia? In
.
neulro eoim ila eiercetur gtudium ul sit in bono,
\ , \ \
utpole quod secando imporlune perdat opportuni. \ ,
taiero teniporis. Quod aulem dictum est in parte,
, . *
inlelligi poiest eliam in universo. Idipsum eniui
, ' \ \
usuvenit eliam in navigatione, sive quispiaoj pra>

venerit opportunitalem, sive tardius acceeseril.
; "
Quid auteni dicendum de medendi arle, cum dain- , ,

num alferat exsuperalio et defectus temporis et
.
iueiisitrae, quae convenil curationi ? Sed haec quidem sunt millenda, cum per id quod deinceps sequiiur, in ipsis verbie Ecclesiaslae exemplum fiai
clarius.
' o i ; "
Sed quare sunt baec nobis praemissa, ut ea con-
sideremus? Quoniam nequequod mensura carel, ,
est bonuni, neque quod esl importunum; sed illud ,
est bonum ct ex virtute factum, quod per ulrum- . que accepit perfeclionem. Si enira uai *oli ex iis , ,
alleoderelur, reliquum aulem negligeretur, esset .
inutile eliam quod recte geeium esset in reliquo. \ , Sicut ergo cum nos roolum duobus peragamus pe- \ , \
,
dibus, si qutdpiara alteri accidisset, inulilis esset
ad cursura is eiiam cui nibil accidit, propier ejus ,
qui simul cum allero operatur, imbecillilaleni : , iia si tempori desil mensura, aut mensurae . \ , \
opporlunitae, cum eo quod r e s U l , omnino .
ctiam id quod adest, esi inulile. Sed ei in ,
* 6 .
tempore convenieus syminelria, et in mcnsura
utilis est opporlunilas. Teinpus ergo intellec- C , \ \
tum esl a nobis pro mensura, propterea quod cu , , \
juslibei roensure mensura est tempus. Quae enim
iiunl, omnino fiunt in tempore, el cum uniuscujus- . ,
que eorum quae fiunt extensione, simul quoque ,
spatium temporis exlenditur, modicum in minori,et , ,
, , ,
i i i ampliori phie lemporis. Est mcnsura conceptionis, mensura incrementi spicarum, mensura plenae , , , , ,
fructuum perfectionis, mensura navigaiionis, men* , , , , .
sura ambulationis, meiisura uniuscujusque tttatig,
infantiae, pueriliae, adolescenliae, juventutis, virilis et constantie et proveclae aelatis, senectulis, et aila- *
iis decrepilae. Quoniam ergo non esl omnibus una
, ,
mensura temporis : neque eniin fleri potesl, ut \,
sint otnnia seqtialis inter se niensura, propter sub \ ,
jeclorum differeniiatn : oranium aulem quap. cadunt D \
tub mensuram, est communis, iit dictum esl, nien- \ *
, sura tempus, in se omnia continen : ea de causa
non dixit, Mensura est omnibus, propterea quod . " \ eorum quaecadunt sub mensuram, magna sit aequa- * *
,
litas in eo quod est plus et minus : sed teuipos
,
dixit qood est omnibus mensura gqneralis, quae
,
quidquid flt et orilur, dintelilur. Quomodo enim
in humano genere, id qitod aetali* quidem est pro- *
vecue, esl imbecillom : quod aulem nondam conir- ,
roaue et siabililae e t l anatis, erU imiooderalufli et ,
tiisoleii : opiimum autem efH quod inter duo inler- * '

,
cedit, quod quidcm utrainquc cffugcrii molcstiam :
1

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA V I .

701

704

- in quo oslendutilur viree quidem juventutie sfya. ftv ralae ab insotentia, a senecliHia aulem imbeciliilale
0 prudentia mimme eeparala : adeo ut siftt vires
.
conlemperalse cum prttdenti, ex aeqno fugtenles el
senectutis imbecillitatem, et juvenlutis audaetam. Ita qui tempus deftnit, omnibas per utrumquc verbie separal, quod ex mensurse dcfeetu orttur, viliuia : ut qui el quod tempus excedit, viltiperat, et
id qiiod deficit, ainaftdai. 8ed tempue est eonseqaenler addendi ip*am divinitus inspiraioi uoi verborum coniemplationeut.
i. < Tempus eat, > inquil, f parieitdi, et lcmptis
c , \, , . > - moriendi.t Pulebre in principio verbift hanc necesaariam conjtitixU conjugalionem, cum generatione
,
copulans niorlem. Partuin eniro niors sequiiur iie. " '
cessario, et omnis generalto dissolvilur in iiucri,
%uni; ut propterea quod conjunetim ostensa sint
\
mors et geoeratio, menlione morlis veluti qnodain
, \
, slimulo eos expergefacial, qni in camalis vilas
profundum sifnt imiuersi, ei ad curam futurorum
\ .
excilet. Haec tacite philoaophalur in primis hbro
\ + r u n saoram inscriptionibus Dei quoque aniicus
Mosee, qm siatitD com Genesi, qtiod esi generaiio,

, \ eimal quoque scripsit Exodum, id est, excessum :
* ut qoi e legerent quae gcripia eiini, etiam per
. ipsum ordinem libroTWM ea discerent qitae ad sc . " ipsos pertinent. Neque enim fteri pote&t ul qui
, - Genesim, generalionero inquam, audicrit, non Exo . , \,
dum, id 0$t exceteum prolinus eogttet. Quod qui , \ .
dcrn bic quoque magnum mtellexisse Ecclesiasten
, \, \ , \ - oeltnditnr, ut qui in eodem ordine posuerit inor. , tem quo geiierationem. Teropur} est emm, inquit,
,
pariendi, et lempus moriendi. Venil, rnqurt, tempus,

,
etnatus sem ; veniel tempos, el moriar. Si ad boc
untversoro aspiceremus,non relicto viae coinpcndio
, \ \ , ia circuilu cumiropiiaambularemus, mundi qui in
, orbem circumagilur errore nostra sponte erranies,in
, - polentia et superbia etdivilirs, per quaBin muftiplici
et variahujus mundt via implicali,elabyrintho lmjus
,
. ' , vitoe exilum minime inyenimus, eo ipso quod vohe\, , menter laborare,el studium videnwr adbibcre, certse
, \ ct a qua aberrari non potest viae signa coiifundentes.
! Quam beali, inquit, sunl Hli homines, qui quae in
, - orbem ferunlur fraudibus hujus vitae reliciis, ad
compendiarlam virttitte viam se conferunl au
lem est, ad nibil eoriim qua; bic sunt aninnim
. (& . ,
eonverlere, scd acri siudio conlentlere ad id quod
\, . \ .
\ , \ ^ per ftdem in spe esl proposilum. Quod dictum est
atitem rursus examinemus. Tempus est, inquit,
!
pariendi, el lempos moriendh Utinam mihi quoque
, \
delur, ut m tempore nascar, et opportune moriaj!
Nemo enkn dixerit involunlariam hauc partionem,
. \
el sponlaneam mortem ntme oslendi ab Ecclcsia. * ' , , 6ie, tanquam ex eo sit recta viriuiis actio. Neque
* enim propter multeris voluntatem exsislit parius :
neque mors est in decedentimn libero arbiirio.
, \
Quod auiem non esi in nostra potestale, neque
. \ \ virtutem neque vitium quisquam deflnierit. buel , , ,
ligere ergo oportel partum lempeslivum, et mor
tem quse est in lempore. Mihi videlur malurus
.
esse partus et non abortivus, quando, ul dicit
,
Esaias, cum quispiam ex Dei limore concepcril,
\ , \

703

S. GREGORII NYSSENI

70*

pcr animae in partu labores suam salulem genue- . , , , \

rit. Nobis euini ipsis quodamraodo palres suraus,
quando per bonum aniini inslUutum, liberumque , \ . \
arbilrium nos ipsos formaveritaus et genuerimus, , \
ei in lucem ediderimns. Hoc aulem facimus ex eo, ,
quod Deum i n nos ipsos admitlamus, effecli filii , ,
Dei et filii virlulis, et filii Allissimi. Et nos ipsos , , ,
rursus abortivos cdimus, nosque imperfeclos et . " , ">
subvenlancos reddimus, quandonon fuerit in jiobis .
formala,sicul ait Aposlolus.tCbrisli forma.*Oportet ,,
enim integrum ei perfecium essehomineni Dei. Inte- ,
geraulem ille omnino est, cuiperfecta nalurae com* , \ ,
pleia fuit ratio. Si quis ergo per Virlutem seipsum , ,
Dei fdium fecerit, praeclari bujus orlus accepta po- . , \
leslale, is novit lempus boni partus, et merito , \ , ,
gaudct convenienter Evangelio, quod natus sit ho- , \
, *
in mundo. Qui auleni nalus est iilius irse, et
filius perdiiionis, et fetus lenebrarum, germen v i - , \ .
perse, malus feius, et alia omnia, quibus malue ,
uiale audit partu-s, is non novit lempus quod g i - , .
gnit vitalia : est enim unum tempus pariens ad ,
vitam, et non plura. Qui ergo propter imporluni- ,
latein partum non esl assecutus, seirpsum partiiriit .
intcritui, et ad uioriem s u est animae obsletrica- ,
tus. Si est aulem perspicuura quemadmodum na- , , c * ,
scimur in lempore, perspicuum quoque est omnibus * \ , "
queniadmodum morimur in tempore,quemadmodum . \ \
sanclo Paulo ad bonam lnortem omne lempus erat .
opporlunum. Clainat enim in suis scriptis, quodam- niodo adjurans,quandodicit: t Quotidie morior,per , , \
...

. :..
1*
.
.
-L..
- '
, \

vestram
glorialionem
el illud :< Propter
le
roorle
, ailicimur quolidie *. E l ipsi in nobis ipsie responsum morlis habuimus.Omnino aulem non eslobscu- , ,
rtim, qucmadmodum Paulus moritur quotidie, qui
,
nunquam peccalo vivit, qui semper menibra carnis
mortiiicat, et mortificationera corporis Gbrisli in se , c > ,\,
circumfert *, qni semper cum Gbristo cruciiigitur,
\ >
qui nunquam sibi vivit, sed vivenlem i n se ipso
,
babelGhristum, baec meo judicio fueril mors oppor . ,
tuna, quae vera3 vil fuit concilialrix. Ego > enim, * ^
inquit, c occidam, elviverefaciam : ulpersuasuni

sil vere Dei esse donum, mortuura esse peccalo, ei vivificatum spirilu. Propterea enim quod occidcrit, vivificare promillit vox divina. Iis autem quae dicla sunt, simile quoque cst quod sequiiur :
2. c Tempus, * inquit, plantandi, et teropus D , \, , > *
evellendi quod plantatum est. > Sciraus quis sit . ,
noster agricola, et nos, cujusnam simus agricul- \ .
tura. Nani illud quidcm a Gbristo, hoc aulem d i - ,
dicimus a servo Ghrisli Paulo. Dicit enim Domi- . ,
n u s : c Paler meus agricola e s t > Aposlolus -
aulem nobis d i c i t : c Dci agricultura eslis . > * ;
Magnus ergo agricola scit solum bona planlare. , c Plantavit enim Deus paradisum in Edem ad
Orientem
: * vellit autem ea quae sunt bonie
, .
conlraria. c Oomis enim planlalio quam non plan
lavit Pater meus coelestis, cradicabiiur . Pba- , . *
l isaica ergo malilia ct incredulitas, et ingrati animi
\ , \
1

8 8

8 8

1,7

8 8

8 9

8 V

I Cor. xv, 31 Rom. vm.36.

, 0. ** Gcn. n , 8.
Mattb. xv, 15.

I I Cor. , 10.

8 1

Deut. xxxii, 39.

8 8

Joan. xv, 1.

8 T

I Cor.

705

1 ECCLESIASTEN. I10M1LIA V I .

706

, crimen ad ea quac a Domino facta sunt miracula,

* .
hse planlae sunl quae evelluntur. Dominari enim
, c
oporlet prseconium salutis. Oporlel etiara invale . > scere pradicalionem salutis. c Oportet Evange
lium praedicari in toio tnundo . > Oportet omnem
. \ ,
linguam confileri, quod Doininus Jesus Ghristus

in gloriam Dei Patris
Quoniam ergo ha?c om , nino fieri oportet, quae nunc in nonnullis domina '
tur incredulitas, non est ex plantationePalris, sed
, " ejus qui superseminat zizania, vel qui juxta vineam
**
Domini palmilem plantat Sodomorum. Quod igUur
\ - in Evangelio didicimus a voce Doutini, lioc nunc
/,
quoque aenigmale docuit nos Ecclesiastes, quod
,
idem est lempus et salulareni Ildei planlam susci . *0 \
piendi, et ipsum incredulilaiis lolium eveUendi.

; , Quod auiem in parte diciurn est de eo quod recle

.
geslum est ex fide, boc eliam in omni viriute con \ sequenter intcllexeris. Tempus esl plantandi tem . \ ,
perantiam, el evellendi plantam inlemperanthe. Ila
0 , \ eiiam planiala justitia, injuslurn germen radicitus
, ,
cvellilur, et planla humililaiis evertit arroganliam,
et qua? germinavit clnrrilas, exsiccavit inalam arborcm odii : quomodo eliam ex contraria arbure,
\ , ,
nempe odio, muiliplicau injustitia refrigerat chari , \
talem. Alia quoque omnia, ne in singulis dicendis
, '
inimoremur, eodem modo similiter intelligentes,
, ,
non aberrabimus. Rursus id quod deinceps sequi.
tur, consonat iis quae prius sunt cxaminala.
.
3. c Tcmpus esl enim, inquit, < occidendi, et
c , t , t ,
. - C tempus medendi. > Hoc autem aperte explicatur ;n
, , propbela, cum dicit ex persona D e i : Occidam ct
* , vivere faciam **. > Nisi enim in nobis oceidamus
, inimicitias, non medebimur affectioni cbaritatie
. quae aRgrotal propter odium. Ua eliani ccclcra omnia
\ ' quaft malo nostro adversus nos vivunt, dico malaui
, \ animi motuum aciem, el boc civile quod in nos
, ' per voluptates geritur bellum, et nos captivos red , \ dit legi pcccali, teropus est occidendi. Eorum enim
, . caedes, est medela ejus qui infirmus exstitit pcr
-, peccatum. Aiunt medici lumbricos, et qiwdaiu
. \ - ejusmodi alia animalia, ex malis bumoribus intus
, - viva gigni in visceribtis, quorum vila est morbus
, corpori. Quod si illa inlerfecta sint per aliquaiu
- medicamenti potionem, rursus aegrotus restiluitur
, - D pristin sanilati. Hac q u corpori accidunt, ha^. " benlquamdam proportionem et convenientiam cum
{ morbis animae. Quando ira intus fervcl, aul per
, injuria? acceptae recordationem euervat antmi robur
\ , et rationem, aut invidia besliam, aut si quod aliud
, ejusinodi maluro mala vivendi ralio procreaverii,
qui senserit quod intus bestiam alit ejus anima,
, - opportune uletur medicaniento quod animi vitia
. interimit. Hoc autem est doclrina Evaiigelii, ut illis
, - enecalis, ei qui boc feceril, adsit sanitas.
.
, t Tempus est diruendi, ct tempus aediflcandi.
. \
Haec disci possunt etiam ex iis quae a Deo dicla
Matlh. xxvi, 43.

Philipp. , 11.

" Deut. i x x u , 59.

S. GREGORII NYSSENI

707

sunl Hieremiie propheta?, cui diviniius daia est ^ ,

, , \ ,
poiestas ad prius purgandum, et radiciius evellen, \ , *
dum, et fodiendum,ettiinc excilandum, elaedifican\ . dum et p l a n i a n d u m . Oportet enim iii nobis prius
,
dirui vitii aedificia, el tunc iiivenirc tempuset spa
lium ad lernpli Dei construciioncm, quod aedificatur
, in nobie, cujus materia esl virtus. Si quis enim # d i , . ficat super fundamentum hoc aurum et argenluin,
\ ,
lapides preliosos,ea nonunanlur virlus : ligna auiem
, *
et Penum e t s t i p u l a " , viiii exponitur nalura, quae
\ ,
quidem non paratur ad aliud quam ut igne constima , , &*lur.Gum igilur ex feno el stipula fuerinlaediiicia, hoc
. " \
est, ex injustitia,superbia,et caeleris vu# viliis,prius
, ,
jubet verbum ea abolere, el dcinde aurum virlulis
, \ ,
efticere maleriam struclurae domus spiritualis. Fieri
eniin nonpoiesl, ulctim stipula coalescal argentum, vel feno aggluiinetur aurum, vel ligno margaritum. '
Sed si hoc esi futunim, oporlet omnino aboleri .
aherum. Qiiae esl enim luci societas cum tene- ,
bris ? Desiruenlur ergo prius opera lenebrarum, ,
. ' ,
et lunc construenlur lucida viia? aedificia.
. ;
, \ .
. Tempus est flendi, et tempus ridendi.
c , \ .
Dcclaratur hic locus voce evangelica, quae prolata
fuit a persona Domini, quae quidem dicil, < Beaii , ,
, \
qui lngent,quoDiam ipsi accipient consolalionem".
.
Nunc est ergo tempus flcndi: ridendi auiem teinpus

in spe reponitur. Prxsens enim trisltlia fiet nialer
laelitiae quae speratur. Quis autem non in luctu et C . \
moerore tolam suam vitajn consumpsent, siqui ,
dem sui sensum acceperit, et sua cognoverU quae
habuit et perdidit, el in quo etatii erat ab inilio , \ ' ,
, \ ' ,
natura, et in quo est in presealia ? Tunc mors oon
\ ;
erat, morbus aberat, meura et luum, verba bsee
, , ,
perniciosa, a vila primum fuerunt exlerminata.
Nam sicut communis fsi sol, el aer communis, et , .
, xat , \
ante omnia Dei est communis gratia, et benedictio
communis ; Ua etiam ex sequo libere erat proposila ,
cujusvis boni parlicipalio, et non cognoscebalur \ ' ,
morbus avaritia?, nec ex eo quod quispiam ininus \ ,
-
babebat, odio habebat euin qui superabat. Neque
. * \
enim eral omnino quod superarel: et alia praHer , '
ea innumerabiiia, quae nec verbis quidem possunt
explicari: qua? quidem magnitudiue ea quae dicta
sunt plurimum anlecellunt. Honor, inquain, par
angelis, apud Deum confidentia, supermundaaorum
bonorum contemplatio, ineflabili beaiae naturae pulchritudine nos qttoque bdnestari, in nobis ostendendo divinara imaginem in animae decore relucenlem. Illa autem quae in eorum locum succesaerunt,
sunt tanquam improbum exaroen calamilatum, et
molesliarum niala tanquam vesparum caterva.
Qnidnaiu ex vilae roalis prinium dicemus ? Oronia
eumdem bonoris graduni inler se oblinen?, omnia
primas lenent in malorora excellentia, ouinia praebentparem luclue occasioncm. Quid enim miseriae
Hier. , 10.

* I Cor.. , 10 sqq.

, . , ^ ,
,
\ ,
. ' ,
, .
; & ,
,
. ;
,

" I I Cor. > 14.

Mallh. v, 5.

70D

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA V I .

710

, , \ magis deflebis, ct qua ex parte magls quereris de

nalura? vilce brevitalem ct laborem iucipere a la , ,
crymis, el desinere in lacrymas, niiserabilem
, ,
infaniiani, in seneclute delirium, juvenlulis incon ,
, , stanLiam, constantis aHatis laborum perpessionem,
onera uialrimonii, caelibalus solitudinem, in libe , ,
rorum orbilale deficere radicem, diviliarum invi \
diam, paupertalis molestiam. Taceo multiplieem
, , morboruin diflferentiam, damna, mulilaliones, pu(], , , , trefactiones, sensuum orbitates, a daemonibus vexaliones, quaecumque in se comjnel naiura, quae
, &
. quidem homo quilibel potestate babet, cum ea
, \ , accidant in nalura. Milto autem rmoris insaniam,
, ,' \ et male olens coenum in quo vo ulalur ejusmodi
rabies, nec loqtior de nutritioni conjuncta pcr

, ,,
- - ;i
*
-,--. _
,
*
"~
r^ , excrclionem molestia, ne videar oratione omnino
,
invehi vitam, siercoris efleclricem oslendens
. \ , esse nostram oaiuram. IJis omnibus praetermisss,
- et quae sunl hujusmodi, illud dico maxiroe dignum
. . esse lacrymis iis qui sentiunt, quod scianl omnes,
, , cum haec umbrosa vita prselerierii, nos njanere
.
expectalionem judicii, el zelum ignis devoraluri
\ , '
adversarios. Qui ergo baec et qua? sunt bujusmodi
\ ;
repuiat, an non semper simul vivet cum luelti et
lamenlalione ?

Tempue ergo est haec nunc menie vcrsandi. Ex
.
eo enim quod, quanlum ad prescnlem vitam a l i i ,
net, mocroreet molestia affecti simus, ut nihii in
. ,
ea peccemus, ut esl consenlaneum, aderil. Hoc
Q aulem recie fiat, promissa helilix gratia per
* ,
gpera nobis reponilur. Spes aulem pudare non af . ,
ficit, u i dicil Apostolus
Quod aulem subjungi . \
tur, est veluti repetitio ejus quod prius diclam esl.
, Nara cum dixjssel lacrymarum et ristis opporlu, , ,
nilaiem, subjunxit: c Tempue est plangendi, et
.
tempus saltandi, quod quidem nibil est aliud,
\ ,
quam amplificaiio utriusque eorum quorum facia
. \ esl mentio. Naw qui faciLe movetur, et est ex i n , terna aflectione, luctus, a Scriptura nomioaiur
^ , ! , - planctus . Simililer autem el saltatio significat
, * , intensam laetitiam, quomodo didicupus in Evange\ . /\ ,
lio, cum dicitr c Tibia vobis cecinimus, ei non
sallaslie; lamenlati sumgs vobis, ot pon planxi , slie
Ila dicil hisloria fuisse quidejn planclum
> D apu*4 Uraelitas, cum migraret Moses , sallasse aa^
- -
'
iei Davidem arcara in pompa praecedenteai, quan, i v

.

do eam repetivit ab alienigenis, aon eo babilu quo
- solebat. Dicit* enim eum modos cecinisse harmo ^ , \ ^
nicos, pulsantem rausicum inetmmentum: ee au . lem movisse ad numerum, et numeroso nioiu vcor ,
poris in publicum internam protulisse aflectioncra ^
\ , ,
Quoniara igitur duplex quidein est Iiomo, ut qui ex
* , ajiima conslet et corpore, et convenienter duplex
* \ \ quoque est vita ; in uiroque eoruui q u * Gmit a no , - bis, bonum fuerit vitae corporeae, ut qui plangunl,
. " fap
roulias luctuuro et lamenlalionum in bac v i u occa , siones et adminicula animae parent ad numerosam
r

9 8

t A

' Rom. v, 5.

9 1

Matt. n , 18.

9 9

Luc. vn, 52.

Dcut. xxxiv, 8.

Reg. v i , 14.

1\\

S. GREGOIUi NYSSENl

saltalionem. Nam qno magis vila mocrore angilur \

et conlrahilur, eo majores liHiliae occasiones con- ,
greganlur in anima. Arcla et aspera res est conli- *
nenlia , res trislis est bumililas, res esl lamenta- ' ,
bilis damnum pati : luclus est argunientum , non
, \ tantum babere, quantum i i qui doniinatum obti- , \ \ ^;
n e n l : sed qui seipsum hnmiliat, exalLabilur, et ,
qui in pauperiale exercelur, eoionabitnr, el qui
. \
scatebal ulceribus, et in omnibus ostendebat v i - -
tam dignam quse lugereiur, quiescel in sinu Abra- \ .
bae. In quo nos quoque simus, miscricordia ejus
.
qui nos servat, Jcsu C b i i s l i ; cui gloria in saecula
sseculorum. Ainen.
HOMILIA V I I .
'.
c Tempus jaciendi lapides, et tempus cotligendi
-, lapides. Per ea quae oslendil, audilorum jaro v i - . *
r$s auxit ecclesiaslicarum copiarum prefeclus, ut
el jam possinl fcrire adversarios, el ea comparare
, \ quas sunt usui ad feriendum. Ea enim qure prius
, didicimus, ex eo quod omnibus adaptet eam quae
. " , est ex lempore mensuram , et eam quae est in uni , \ \
verso opporlunUaiem, boni et honesti constituere
judicem edocti surous, ad banc nos deducunt fa, , cukatem, ut intelligatur animae nustrae esse aliquod
, \
brachium, et recla miltamus lapides qui occidant
, \
inimicos, et rursus eos revocemus, ad quemcunque

hosiem jecerimus, ad hoc ut semper eosdem jacu \
lemur in adversariuro. Atque i i quidem qui solam
. 01
intuentur lillcram , el ad sensum qui cst ad manum
, \
tantum adverlunl, accommodabunl legem Mosisprae, 0
sentibus verbis, in qua lex jubet jacere lapides, si C ,
qnidpiam invenianlur aliqui delinquere in legem, , , \
sicut et nos per ipsam didicimus historiam, lam , ;
in iis qui peccant adversus Sabbatum, quam in o , \
qui sacra est sufluratus, et in aliis delictis, quae , \ \
lex jussit puniri lapidibus. Ego autem, si cogere .
lapides opportunurn facerct Ecclesiasles, de qua \
lex nibii jubet, neque ulla ex bistoria actio refert
, \ \ ,
simile, iis assentirer qui verba per legem interpre- , tantur, quod scilicet tunc sit tempus jaciendi lapi ,
des, quando quispiam vel dcliquit adversus Sabba- ,
tum , vel abstulit aliquid corum quae sunt dedicata. , .
Nunc auiem adjeclio ejus quod oporteat rursus \
cogere lapides, quod quidem nulla lege est defini- , \ ,
t u m , nos ducit ad alium sensum. Discanius aulem ^ (
cujusraodi sit boc genus lapidum, quod post jactum 1\,
rursus poiest possideri ab eo qui projecit.
.

Postquam enim lapides in tempore jecerimus,

rursus eos cogere docemur in tempore. Mihi crgo
Tidetur non satis sublimiter accipere legem in eo
sensu qui est ad manum. Quid enim magnum et
quod Deum deceal, apparet in nudo sensu eorum
quae scripla sunl? Si quis deprebensus esset sarmentum colligens Sabbato, proplerea oportebat hominem obrui lapidibus \ cum nulla injuria appareat deliclo? Quam cnira fccerai injuriam, a l i quas fcstucas casu disjeciae per solitudinem ad ignis
* Num. xv, 32 sqn.

,
. \

.
\
;
, ,
;
^

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA V I I .

712

.:;
,
,
^ . '*
) ,
. ,
, ,
; ( ,
.
,
;
, \,
*;. \ \
. ^ ,
. .
\
\ \ ,
, \
.
,
, > ,
, , . *
, , '
, \
. \ ,
, .
,
, ,

alimenhun apporlans? cnim accusalur quod

alienum auferai, ut jure videalur puniri injuiia.
sed quod est communiler omnibus proposilum, esl
ei causa, nt in eum jacianlur lapidee. ed quia boc
fecit in Sabbalo, propterea damnatur lanquara maleiicus. Quis nescit, quod eoruni qux fiunt uiiuuiquodque, propria judicatur natura, silnc bonum
an malum ? Tempus autcra in quo fit actio, considcratur extra ejus quod iil naturam. Quid enim cominune babet temporis spalium, cum co quod cx
noslro libcro peragitur arbilrio ? Si quis nos roget
quid sildics, solem csse super terram omnino rcspondebimtis, et mane et vesperam statuemus ejus
essc mensuram. Haec aulem diei ralio non congrucl
uni soli ex iis qui volvuntur per anibilum bebdomadae, sed et primi el sccundi, e( usque ad septimum eadem est ralio, neque dics Sabbali quidquam
differl a cseteris in eo quod sit dies. Si quis autem
cxaminabil quod sibi vult peccalnm, dicemus omnino nibil facere conlra proximum, ul Non inoechaberis, non orcides, non fnraberis, et caetera:
quoruni lex cstgeneralis in sesingula coiiiplcclcns,
el id quod dalum esl praeeeplum diligendi proximum ut seipsum, ba3c quolidie, seu recte ct ex virtule, seu contra ieges iiant, aul sunl omnino bona,
aut inlelliguntur esse coniraria. Nemo aulem quod
inaium esl hodie judicalum, et pro deliclo babil u i n , seu caedes, seu quidquam aliud proliibilum,
bqc ipsum die sequenli bonum csse ct boneelum
. ceusuerit. Si ergo malum est bujusniodi, quocun
\-. *
. _ . I. . 1
1.. y - _ 2.. . . . _ jf . .. .
i l l l A tempore
rtl t\f\fCk admittatur:
l/llllltfttllr et
t\ I mtr\A
-nulli
r t . i l l i ctripat
.!
id quod esl
\

,.
que
alfine, ne fieri quidem polest ul propler tempus
, \ ,
aliquod sit crimiui obnoxium. Si crgo ante Sab .
batum ligna colligerc, et rogmn accondere, esl ab
.
iuiqtiilale remolum, nec est puniendum : qtiomodn
\
boc ipsum eflicilur delicluni die sequenti?Caetennn
; '*
novi Sabbatum quielis, novi legem nibil agcndi,
, ,
,
qiia? nou alligata hominis naturali operalione, euiu
. jubcl nibil agere. Si enini jubet quai iieri non pos, , \
sunl, jubc.ns nos nibil agere, quibus eliam absque
,
ca?leris oprribus ipsum vitap genus est opus: o?u * ,
lorum quidein visns, aurium autem ea quse est se, ,
cnnduin nalnram operatio, narium vero odoratus,
. ,
oris aeris allractus, iinguiC sermo, denlibus n u l r i , , \ , D mciiti adniinislratio, viceribiis concoclio, pcdibus
niotus, manibus ea quas ul illa mctnbra operaren .
tur nobis a natura est insilnm. Quoinodo ergo fieit

poiest, ul nibil agmdi lex" con/irmrtur, si ut nalura
;
sii oliosa niiiiime admittimus ? Qtiomodo peruia ),
debo oculo ne videal Sabbato, cujus natura csi ul
\ ; seinper aliquid aspiciat? Quoroodo audicndi sislam
;
operationeui ? Qno;i odo a me persuadebiiur odora
tui, ul deponal sensunt qui apprebcndit vapoies?
;
Quo paclo autem non ^xercebum viscei a siiam ope , , rationcm, l<*gi servienlia, ila ut incocium maneal
,
in corporc nutriaicntuni, ui in Sabbalo naturatii
;
oslendat otiosam ? Si iiaque rcliqusc partes corpo
ris noslri non possunt suscipere legrm nibil agendi,
(
nrque enim onmino viva eninl qua? non operan),
4

<

PATROL.

GR. XLIV.

23

71S

S.GREGOHII NISSEM

716

lur : iieH non piftest ut omniiio n o n T i o l e l u r Sab- ,

batum, cliairlsi pes aut manus nianeat iramobilis in
. \ \ ,
eadem figura ei eodem loco. Cum ergo non alicui
* , parli, sed toti bomini !ex lala sit, non eo magis
* ,
nibil agentes pfer tinum ex inembfis legcin servabi- ,
.
iirtis, si reliqiiid sensilum instrumentis secundiim
naturata opcrantea, violetaas quod jussutn esl. At-
f|ui lex daia esl divinilus; nthil aulem corum qua3 \ , * a Dco jiibenttii*, esl ejusiuodi, ut sit prxtef natu- . , .

ram, aiH sit etira ralicrtotii virtutis. Quod aulem
.
ralioiic caret otium, iion est \irlus. Quttrendtim est
crgo quid sibi vult preceptum otii Sabbali.
\ Dico itaque cujuslibei lcgis a Deo daiae iintim esse
scopum, Ul a vitii opcrtf mundi siht qui Iegcin ac- ,
, \
ccperunt, et lex omhis qliae vclita probibet, jubet
sabbatismum agere a lualis operibus. Uoc sunl ta- ^
Imlas, hoc Leviiica obscrvaiio, hoc qiiod accurate . ,
iraditnm est in Dettleronomio, u l otiosi simus, el , , \
nillil agamus iliorum, quorufii opns esl Vitiurtl. Si
ergo ita let acctpiatut ut boino sii oliosus iu vitlo, , f .
ogo quoqtie asseniiof sapientcm Ecclesiastcn ad- ,
versus eum qui sua ligna colligit, conslilucre tem- ,
,
pis ad jaciendum lapides, plopter quod probibetnr
, "
ctlleclio iarmenlonnn vitii, quse colligunlur ad
, * .
niateriam igni suppcdilandam. Sed si nnda maneat
,
littera, nort video quemadmodum in lege cogiiari
possil quod Deo digmim sit. Yidendum est ergo .
\
qninam sint lapidcs, qui adversus eum jaciunlur,
,
ne colligendormn sarmcnlorum studiuin ilnem suum
assequalur. Sin aulem ligna sirnl, per quae ignis ar- .
,
debil ei qui collegeril, sunl aulem ea omnino satis
, \
clara ei qui ulcunque sensum induxerit myslicum :
pulcbre enim Aposlolus* ligna, stipulam ct fcnum, , \ >
,
malum nominat aediiii ium, propterea quod talta
pcdifleia iiunl iguis in tempore judicii, el sterilc
, \
eattneulum igni solum esse aplum pronuntiavit:
<H palea, inquit vox Evangelii, paraltir igni : per- , \ , \ ,
picuum csl, quod ligna qux ad ignem slrncnditm
colliguiitur, sunt iitania bujns vila? studia, isque , \
, , \
est qui in tempore pemititur lapidibus, quem si
quis intelleieril eam q u ad niaU propensa cst ,
, cogilalionem, is a acopo miiiime aberraverit. Est
autem omnino inteliigenduin, quod qux vilium pe- .
,
liinuul cogitationes, ea? sunl lapidcs, qm ab Ecclesiaste funda recte jaciunlur, quos sempet- inilli D .
\ , \
oporlel etcolligi. Milti quidein ad eum everlendum
;
qui contra vitam noslram eiigilur; colligi aulem ad
^ , \
boc, u l aniniae tioslrai sinus plcnus sil iis praepara
lis, ut ad inamim sil quod jaci possit in adversa,
rium, si quando aliter nobis fuerit insidiatus. Vnde
ergo colligemus lapidcs quibus inimicum obruamus? , * Audivi propheliam dicentem : c Lapides sancti vol- .
vunlursupcr tcrram*. Ii auteni sunt, quae a d i - ; " ,
\ . *
vinitus inspiraia Scriplura ad nos verba descendunt,
quae colligcre oportet in sinu animai, ul ib lem-
pore iis ulamur adversus cos qui sunl nobis mo- , , *
,
lcsti: quoruin est adeo pulcber jactus, ut etbosiem
k

l C o r . u i , 12.

Zach. ix, 16.

! ECCLESIASTEN. HOMILIA V I I .
71R
717
*, , inieiimani, et ab ejus qtii jacil manu non sopamilur. Qtii enim lapide toinperanlite impudicam pro .
sicrnil cogiialionem, quai per vobiplales sarmeiilt
,
igni
maloriam snppcdilat, illam jarlu superai, el in
manii semper fcrt arma. hacliam justilia i i l lapis
, ,
adversus injuKtitiam, illamque perimit, ct servaiur
\ . \
in
sinu ejus qui admisil. Eodem modo omnia q n
, , \
de eo quod est melius intelligunlur, et dctcriora
.
perimuiit, et non separanlur ab co qui ex virtule se
,
gerit. Mea quidem sentcntia oporlct iia in lemporp.
, \
. jaccre lapidcs, et in lemporc colligere lapides, ul el
sempcr bonos miuamus jaclus, ad proiligauda quae
, , \
snnl deleriora, el nobis nunquam deliciat ejtiemodt
, \
aiinorum copia. Qui aulem deinceps sequilur ver \ , \ borum conlextus, definit lempus el importunitalem
^ *
. - cujusdam complcxus.
, \
^
" ,
Sic auteih babcl conlextus:5. c Tempug esl com*
. > plectendi, et lenipus cst procul se removendi a
,
complcxu. Non eril autem sensus nobis aliler

clarus, quam si conlexlus pcr Scripluram fuerit
,* prius inlellectus, ul nobis fial perspituum in quo . O
nam divinilus inspirala Soriplura vuce uli eciai.
\ , \ ^
Alquo magnus quidem David boc in Psalims sigui , \ >
iicavil. Clamal enim dicens : c Circumdate Sion, et
, compleclimiiii e a m . i llic ipse aulem Salomon,
,
quando iiilrinsccus posuain faciebal coujnnciioaeiii
,
ejus qui aiuore caplus eral sapicnliai, cl alia dicit,
, \ < , Q per quae fit nobis cum virlute cpnjunclio, cl boc
. subjungit, Hotiora ipeam, ut le compledalur. Si

ergo David jubel nos Sion complecli: Salomon au * ,
lem dicit eos qui bonorarunt sapientiam, ipsain
,
complccti , a couvenienle eensu forie non aberra , .
mus, si rein didicerimus cujus esi tempestivus
complexus. Sioo enira raons esl Ilierosolymorum,
. qui super arociu emiuct. Qui ergo adliorlalur ul cam
, eomplecuris, jubel ul subliini vilai agend ralioiie
coalescas, ul pcrveuias a l ipsam arcem viUulum,
'., .
quam sub nomiiie Sion signilicat in aniginale. Qui
, *
ergo lecum babiUre vuli sapientiam, eum qui apud
: .
illos sequiiur annuntial libi complexum. Esi ergo
, \ -
lempus compleclcndi Sioti, cl lempus ul no* com,
pleclalur sapienlia, nomine quidcm Si.in oslendentc
, D sublimilalem \Ua3 agendx rationis; sapicr.tia autem
.
cx parie omnein per se \iilulcin significanle. iSi

ergo per ea quse dicla sunl cogiiovinms opporlu , ,
niialein complexus, per ea ipsa didicimus, a qui \ . busnam soparalio sil utilior conjunclione. Tenipus
, , .
est cnini, inquil, lunge Geii a complexu. Qui vir \,
luii est conjuncius necessitudine ac familiarilato,
. \
cst alienatus ab ea qua3 cum vitio esi habiludine.
, ;
Qti.e esl cnim socielas luci cum tcnebris, am
, Clirislo cum Belial ? Aut quomodo lieri potesi,
; ,
ul qni duobus dominis servil conlrariis sil ulrisqtie
. "
bcnevolus ? Unius entm dileclio odium eificil alte , , rius. Quaudo ergo dileciionis affeciio sibi vindicat
r

ISal. L V I I , 13.

, IT, 8.

I I Cor. v i , 14,15.

Mallh. v i , 24.

710

7i)

S. GREGORII NYSSENl

id quod osl bonum et boneslum, hoc autem ost op- /.'portunum et Lempeslirum, vere sequilur alienaiio
. ,
ab co quod ei adversalur. Si vcre dilexisti tempe .
ranliam, id quod adversatur odisti. Si ad pnriiatem
), ^
eculis aspicis amaloriis, odisti scilicet fetorem coeni.
. , ;
Si bono adhrcsisli, longe omnino ab adha?sione
. xc':
mali le removisti. Qtiod si qiiis cliam eomplexus

signHScatum deducal nd complexutn dtvitiarum, id
, \
quoqiiR oslcndit, qtisenam sint nmplexand diviti.ne,
,
et qiiarum d m l i a n i m amplexus sit amajidandus.
.
Nuvi ihesauriini qui magno studio qiiarriliir, nempe
, , :
ciun qui est absconsus MI agro , non eum qui ap . 'paret omnibns. Novi rursus drvitias qua? hnbentur
, , conienip!ni; non eas quan sperantnr, sed qn;e se
^. ,
oiTerunl oculis. Hoc docel vox Apostoli, dicens:
,
Non considcramibus nobis qiue videntur, sed qtiae
videntur: qua2 enim videiilur, sunl lemporalia;
, ,
quse aulem non videnlnr, selerna
Si ba?c inlelle, \ .ximus, ea etiam quai deinceps sequunlur, pcr baec .
witellexerimus.
6 . T t m p u s esl enitu, inquil, quairendi, et
4 , \, c ,
tcmpus perdendi. Q.ii enim cx iis quae examinata
. ,
suiit, inleliexcrit a quorum complexu sejungere
seipsum debcat, el cum qiiibus oporteai se conjun- \ ' , ::
gere; cognoscet ctiam quid quscrendum sit, et qno, \ . Ka.p?>;
luim amissio sil lucrwn. Tempns csl enim, inquil,
, > , , \ .
quxrendi, el lempns amillendi. Quid esl ergo \ , /
quod me quitrere oportet, ui teinptis assequar con- ; :
vcnicns? Scd quiduam quidem quaeri oporieat, i n - ,
dicat propbelia, dicens : t Quserite Doniifium, et
, \ >
ronfirmamini . Et rureus : t Quaerile Doininum,
, ,
vi inipveniondo cnm invocaie, et laHelurcor quae\ > .
renlium D>mtntim". Cognovi ergo pcr ea quae
" /
rlicta sunt, id quod qtuerendum est : cujus invcn- .
tioesl ipsum seinper quaerere. Non enim aliud est , }
quaerere, ct aliud invenire : sed exquirendi lucrum
, . :
cst ipsum qu&rere. Vis eiiam scire opporlunUalem? \ ,
Quod cst tempus queerendi Dominum ? Breviter dico ; > , . \ TOUWJ
tl compcndio, lola vita. ln boc enim solo sludii
tempus esl lolum studium. Non enim certo aliquo
. \
ac definiio lempore Dominum qiiirrere bonum est, , :
sed non cessare quaerere, hoc cst vcra opportuni- ,
las. c Ociili enim 4 mci, inquit, semperad
. * 01 > c ,
Dominum . Vides quam diligenler scrutatur
, < .
oculus quod quacritur, ut qui nullam sibi dcl remis- ^ ^ ,
sionem, ncque ullum ejus quod qtittriiur interval , .
lum neqne iillam relaxalionem cogilalionis? Per
; :adjeclioncm enim cjns quod csl semper, ostendit
, \ *
perpcluum , et quod muiquam inlcrmiMiiur, stu. , \ ^
diuni. Similiicr autom iiiiclligamus ct lcmpue per, , ,
dcndi, lucnim csse jiidicanics illud pcrdere, quod
, .
&i quis babeat, id illi damnuni aflcrl. Mala po>scs * .
HO est avar4lia ; cam ergo pcrdanius. Malum depo . ,
iiium cst aeccpla?. injurix rccordatio. ld crgo an\it *
lamus. Mala poss^ssio cst effrcnala libido : ejus
>. ,
inaximc auic alios paupertaicm lcncanm, ul per
. >
rjtismodi paupci-taleiii rcgnuni lucrifaciainus. Bca , ,, 0

lr

,%

, e

Maltli.

X I I I . AL

* Cor. , 18.

1 1

Psal. n v , 1.

1 8

ibid. 3.

' Psal. xxi>, 15.

^
1 ECCLESIASTEN. IIOM1LIA-VII.

eiiiin
sunl
<
paupercs
spirilu

videlicrl
, \ , -
qui sunl lalium cgeni diviiiaruin, ci alias opcs
, ,
omnes
diaboli beaiius quidem csi ne omiiiim
.
quidem
possidcre, ut eorum qwc nos inquiuanl,

& , \ careamus onniino possessione. Non minus autem bonum esi ei quen mala invasit possessio,
.
res
ejusmodi quae ab ipso possidentur perdere, ot
, oinnino
delcre. Scd coriini quidein non esse oinnino
\, ,
\ . parlicipes, nieliu est, quam ut id evenire possii
humaiia? naturae, sed cum acceperit ca abolerc, id
>
silumeslin
bominis polestalc. Solius iiaquc esl
\ ,
Domiui nihil babaisse coruin quje possidel adver \ , ,
sarius, qui earum <|uas nos passi sumus aflcclio \ , ,
mmi fmi pai liceps pra t r peccalum. Vcnil enim,
, '
, ' inquit, < princeps hujiis mundi, ei in n:e nihil
. ^ invenil ex piopriis * . Seipstim autein diligeulcin e.xpurgare puMiitenliain, boc quo(fue licel
,
v dere in liomiiribus qui se ipsos illusiram virluii bus. Amisil Paulus malam incredulilaiis possrssio , .
neui per euin qui in ipsu op;ralur graliam propbeliae : plnitis auleni tuil thesauro qucm quxsiil.
( , , \
Pcrdidil Isiias in divini carbouis p-irgaiione qnid .
quid
in se cral sordidtnti, ei verbum, el cogilaluni.
,
Proplcrea
replclus fuit sanclo Spiriiu. Pcrdil qui .
libet in ejus quod est melius parlicipnlione, qtiid, ,
, , - quid inlelligilnr ei cssc conlrariuiu. Sic lcinperana
." perdit inleinperantiam, jnstiis iiijiistiliam, mode , "- 6 l u s superbiam, benevoltis invbliain, qui esl clia , rilale prseditus inimicilias. Quomodo enim qui n a i
\ \ , , ^ caxus in Evangelio, invcnit non liabcbal:
ablata enim ca?.cilale, ejus foco succcssil splendor
lucis; el in lcproso, ablato inorbo redil gralia sa nitalis;
el in iisqui surgunt a mortuis, adveniente
\ \
vita
mors
rocedil : ita eliain in proposita nobis
,
pbilosopbia, freri non polesl ul aliquid possideatur
\ .
, coruin quae sunl excelsa, nisi reruin lerre \ , , narum el bumiliuiu sludium amiscrimus. Ea
enina inveiiiendo percunl nobis quac sunl piae ^ .
< stanliora. El contra eorum amissio procurabit
invenliouem rerum preliosaruin. llsec didicimus a
, \ voce
Domioi : < Qui invenil aniiiiaui suanri, perdcl
, . *
eam : et qui perdidit animani suam propier inc,
inveniel ipsam
Quod enim invcnta s l aniina

in
iis
quorum
sludium
collocatur in nialeria,
\ ,
\ , 1 ) causa esl ui ipsa non iiiveniatur in vcris bonis. El
. conlra, eorum privalto el amissio, eflkilur subslau , ; -< - lia eorum qua3 spcrantur. < Quid eniin prodcsl bu, > \, , \ . > mini si Lotum mundum lueretur, jacluram auleiu
, faciat animai ? t Tempiis esl, inquil, qinerendi et leiupus cst amilteiidi. Sl ergo scimus
,
quid
sil lucrum quod q u a 3 r i t u r , quod quidcm tvx eo
, ,
invenHur,quod perierint qua3 male posses&aitieram,
. \
illud quidein quaeramus, boc veFO amiliamus:
\
bona
quieranuts, inala amillanui. Kecle auieni rV
. \ \
apposile iis quai prius suul examinala, subjungitur
. ;
conscqucmia eonim qune scripta sunl. D cil eniiu,
. ; ,
< Tcmpus csl servaudi, ct (eippns cst ejicicndi.
.
Quid scrvaudi ? Id scilkel quod a nobis inventum
721

l e

18

11

Maltb. v, 3.

16

Joan. xiv, 30.

17

Mallb. x, 59.

1 8

MaUb. xvi, 20.

S. GREGORll NYSSENI

7ii

esl cx inquiskione. Quld ejiciendi ? Id scilicel cujus , , .

amissioncm exisftimaluin esi conferre. Orla esl tibi
, ,
bona cogilatio, te incessil desiderium videndi

Diutn, siiivii anima lua ad Deum fortem, vivuin
* ,
tibi orta est appelitio ut esses in atriis Domini : , \, , 1
alria autem Domini sunl. mco quidem judicio, vir- . , }
tules cum quibus habilat ratio, el quicunque se- ^
quitur ralionem. IIxc cuslodi, ne tibi effluant divi- . ,
tiae mundarum meiilis possessionum. Ingreditur
qua?piain conlraria rogitatio, tanquam fur non
, \ manifc&tus, qnai roundas profligal cogilationes, ea
. ,
esl ejicienda el a menle amandanda. ln ea enim de- ' lurbanda, luto conscrvabitur nobis bonorum ihe- . ,
&aurus. Si auicm non fuerit cjecta quae perdil, nibil -, lucri possidebimus, lafronum qui muros effodiuat ^ ^,
insidiis diiUucnlibus facultatibus.
Queniaiii ergo leirtpus quaerendi didicinius,
, ;
c omnis auiem qui quaerit, invenit
: > ut perma , ,
ncat qnod inventiim esl, ihesauro diligenlem a l i - .
quain imponamus custodiam: Omni, inquit,
, \, < , xh
< cuslodia serva cor luum , ul poslquam i n
vcneris, cnslodias inventam graliatn, ut, exempli
.
causa, qui ad fiden accessil, purilatem invenit per
,
lavacruni. Sed tnajor est labor in cusiodiendo quod . "
accepit, quam in inveniendo quod non babuit. \ ,
Quomodo ergodicebamus non aliquo tempore cir-
cumscribi opportunitalem inveniciidi, sed toiam
viiain esse unum lempus bonae illius inqnisitionis : '
iia ctiam tempua custodiae lolain vitam metiri pro- \ ,
nuntiamiis, cadom voce propbetiac nunc quoque ad- C < 01
ducta, quce d i c i l : c Oculi mei semper ad Dominum: .

qtioniam ipsc evellet cx laquco pedes meos . *
,
lu boc enim polerimus nobis inlegram et intaclam
conservare bonam possessionera, quod fleum sta- . " , 3
luamus nostraruni rerum cuslodem. Quando enini
oculi mei aemper fuerinl ad Dominum, tunc niliil , ' ]
poicrunt efTicerc laquei advcrsarii, pcr quos ille . ,
molilur iusidias iis quae sunt animse pretioBa. , ,
Non des, inquil, t in commoiioncm pedem . >
luum, ct dorniilabil qni cusiodil te . > Esl . , ,
ergo praBsens conicxlus constquens ei qui prscccs. \
gii. lllc jussil quscrere ut inveniamus : bic suadcl
uieiodiro ne perdaraus. Modus aulem servandi bo- Cxsis?

na esl in cjiciendis iis quseiuielliguntur ex conlrar i o ; quoinodo oppidum quod obsidclur, luliuscu* * ;
, - oi
sloditur ejeciis prodiloribus : quandiu atitein sunt
inlus, rangis insidiantur ii qui lalent, quain i i qui . , , ,
.
sum apcni bostes. Tempus est enim, inquit, cnstodieiidi, el letiipus abjiciendi.

Quod auiem deinceps sequilur, aniniam ad

majoreni de rebus qtia? cadunt sub intelti.
gentiam deducil pbilosopbiam. Ostendit enim
,
quod uuivcrsilas est tibi ipsi continen&, nec
.
compago eorum qoae cadunt sub inteiligenliam,
ullam bai>et solutionism, sed ett qnsedam eorum , '
qiu sunt, inUr se invioem conspiralio. Neque ab-
scisstiui cgi unhergum ab ea qua? est secuin con- . ,
1 0

i l

, f

Psal. X L I , 1.

Matlh. , 8.

1 1

Prev. , 25.

Peal. xxiv, 15. " Peat. cxx, 3.

72:>

1N ECCLESIASTEN. .

Tifr

, junclione, seU jn ctsoiiiia manem otnoia, ul quae

. * coulincantur ejus quod esl poteslate. lcl autetu
quod vere eet, a.ul e$l ipsa per se bouila*, aiil s i '
;
naturae in quam qon cadii iiiterilu ipagis signifi
caiivumnomen po>sil inveniri. QuemadjneJum au, . tem illius inyeniri possel nooien, quod esse supra
, nomen dicit divina vox Aposloli"? C*lerquod , \ \
cunque invenlum fucrit nomen explicans ineflabi \ lem poteslateqi, et naluram, bonum esl omnino ei . , gnificatum. Hoc ergo quod e$i per se bouum, seu
.
quod est supra bofium, el ipsinn vere cst, per sc
. ' dedit $1 dat lis qiwe n m i faculiaiem, i i l gignaiiiur,
ct ul permaneanl in essepiia. Quidqitid aulem exlra
, , , ipsuin cousideratur, eo redigjiur ui non eousbut.
'. Quod enim est extra id quod est, non esl essenii.
, *
Quouiam ergo ul charilaii adver$uni cousideraiur
, viiium : Deus autcm est perfecta el plaue abso .
luta vjrlus : exlra Deum ergo est viiium, cujus
^
natura non in eo quod ipsum $it, s*d in eo quod
\
bunum non sit, comprehenditur. Nam extra boui
iioiioneui vilii nomen posuimus : ita eon&ideraUir
, ^
viiium esso adyersum bono, u i id qiiod now cst,
, , ab eo quod esl, lan^uam ei adversum,dislinguUur.
.
Posiquam vero libera ar|)ilrii nogtri appetitione a
^ bono cxcidimus; quomodo qui pon sunl in luce,
, \ * dicusilur videre tencbras : idem enira valet nihil
,
videre, quod lenebras videre : tunc qua? non cou . '
sisiit vitiinaiura, in iis quse a bono defluxcrunt, ac . :
cepit essentiam, qua3 landiu est, quandiu nos ex \ , , ^
tra bouum sumps. Si aulem nosler rursus liber
\ , \ .
voluntaiis motus abscindatur ab ea babiludine,
, \
quse cst illi cum eo quod non potest consisiere,
, ' ^
ei cum eo quod esi, conjungalur et coalescat : i l , ,
lud quidem quod esi in me, esse on babens aui . . \, c plius, nec quod esl in me quidem babcbi^ omnino.
,
Maluoi eniio exlra liberupi arbitrium, iu seip?o
. ' \
non est silum. Ego autem curu ei quod vere esl
, ,
adhaeseriin, el me ei assuerim, maneo in eo quod
.
esl, quod fii semper eral, et eemper eril, ei nunc

e$i. Hic mibi videtur esse sensus ejus quod tst,
, Teippus est rumpendi, et tempus consiiendi, ,ut
, ' , \,
ab illo abrupti cuhinale adhaesimus, illi adhaerea ,
mus cui bonum est adbaerere. < Mibi euim, i n . quit, cOeo adbaerere bonum est, ponere iu Domino
, [)
speip raeam'*. Dici po^sunl mulia quoque al;a
, " ad consilium dandum accouunodala, u l : c Tollile
. ^
malum a vobis jpsja . Haecjubei divinus Apo
slolus, jubens eum, qui damnatus erat nefarii con ,
cqbilus, abrumpi 9 CQmmuoi copvenlu Ecclesiur,
. \
nc parvum, inquil, ferioentum yiliiejus qui fue, , \
rai damnalus, ecclesiasiicarmn precum consper * ,
sionem totara reddat inulilem* .Eum auleiu. qui
. ^per
peccatum fucrat abreplus, rursue a&sail pcr
, \ . poenilentiam,
dicens : c Ne n i m i a tristitia abaar ^ beatur is qui est hujusmodi . l U novil ct
* ^
rtune abrumpcre partem conimaculataui tuuicai
, ^ 7

ts

" PbilijH).

11,

1K " Psal.

LXXUI,

28.

Isa. i , 16.

" I Cor. v, 6.

s e

I I Cor. n,. 7>

7 2 7

S. GREGORIl ISY3SENI

?i8

Ecclesi$,cl rursus opporlune assuere, quando per . '

poenitentiam ab inquinamenlo fuerit abluta. Mullu
\ ,
autcm ejusmodi licet vidcre lam in antiquis nar ,
raliotiibus, quam in bac nostra vita, quse oecono 0,
rnice fiunl in ecclesiis. Scilis eiiim a qnibus ab ^ ,
rupli sumus, el quibus assuimtir. Abscissi eniin ab

baeresi, pielati ac verae religioni perpetuo insui .
: lunc iiiiuentes infractam Ecclcsiae tunicam, quando a communione cum hseresi fuerit quispiam
abruptus. Scd sivc convenienier contemplationi, qwe prius a nobis fuit examinaia, de iie quae sunl
id quod dictum est pbilosophalur : sive dalo consilio de bi erudit, oomino conlinet contextus id
quod csl conducibiie, ut qui ci in lempore ea abrumpat, quorum mala est commislio, et i n tempore
nirsus conjungat ea quoruiii utiliscsl unio.
Nos autein pergamus ad ea qua3 deineeps se-
,
quuulur in conlextu, pcr quai inibi videtur oratio por sublimiorem considerata pbilosophiain, majo 0\
rem cum verbis babere convenientiani. Priori . # , \
eitim loco collocaium esi tenipus tacendi, et post . ,
silenlium dedil tcinpus loquendi. Quando ergo ct
*. ;
de quibusuam esi inclius lacere? Dixerit quispiaw *
ex iis qui ad roores aspiciunt, saepe silentium esse ,
lccentius sermone, ut quomodo discernit Paulus \
opportunilatem silenlii et sermonis, aliquando , ,
qtiidem decernens tacere : aliquando aulein per- *
millens loqui. Otnnis sernio malus ex ore veblro . <
lion prodeat". Hdec estlex sileuHi. Sed si quis ' ? ,
,
sitbouus a.l aediftcalionem Gdei, ut dui gratiam
*
audieniibns : boc est lempas loquendi. Mulicrcs
taceani in ccclcsiis . Rursus dedil teinpus si- C .
lcnlio. Si quid auieiu voliiul discere ex iis qune ,
ncsciunt, domi niaritos suos inlerrogeul . > Rur- *
sus oslcndil opporlunilateni sermonis. < Nulite
*
meiiliri inter vos iuvicem . > ttxc quorjuecsl si
lcnlii opporlunilas. c Loqiiaiur vcritalem unus- > . \
quisque cum pruximo suo". > Rursus datur po- \
leslas loquendi. Mulia eliani bujusmodi afferii
< ,
possunt ex veleri Scripitira. c Dum cousistert-t pec- , \ , \ ,
cator adversum iue, obsurduf, el bumilialus sum,
\ \ , \ \ !>
t't silui a bonis'*, et lanquain surdus non audie- .
l.am, et lanquam mulus mn aperiens os suuin
>

Mutus (il qui ad refercnda mala cst immobilis;
,
in quibus antein iilendum csl sernione, aperit in
, ,
parabolis ossuum, loquilur proposiliones, implet ^ , . >,
' linguaui
"
^ ^

-,
08 stJUiii 'laude,
siiatn facit
c a l. a m u m . -Sed.
S1

cum sint innumerabilia in Scriptura sunt

exempla, quid opus esl subtiliicr ag<*re in i i ^ de
quibus conslat? Quod autem aulebcc milii primuin
in os vonit, ulpote quod tacendi el loqnendi oppoi timilas convenial contemptalioui, quac dala cst
de ruptura et sulura, id volo rursus sumere, et
paucis dicere. Nam et illic cum quai male contrario adbaeserat, animam abripuissel o r a t i o , ad ejus

quo 1 vcre est unionem eam deduxit per adbncsioiiem, qnod quidem orationem exceiiil : quai quidcm dicla s u n l i n his

quae praBcedmil. Hic aul<;m

propterea mibi videtur ^priori loco posiium esse

lacere, quod illud qnod omne nomen superal el
* Ephes. iv, 29.
xxxvM, 14.
Psal.
, s

3 0

I Cor. xiv, 34.

LXXVII,

31

Gol.ii!,9.

) ; *
\ ,
\
\ , , .
) ^
, \, .
$ '
, ^ ,
,
4

" Epbes.iv,25.

3 3

Psal. xxxvm, 1-5.

7*9

7~>0
IN ECCLESIASTEN, HOMILIA V I I .
cogitationetn, quod a maio abrupta anrina et qua*rit perpetuo, et desiderai insui ei quod est :ventum, id esl allius quam ut ulla vox id possil
interpretari. Quod quidem qui contendit delrahere ad sermonis signiflcaiionew, imprudens peccat in Deum. Quod enioi creditum est esse eupra
universuni, oninino est eliain supra oraiiouem.
y u i aulem coinprebendere conalur oratioue id
quod nnllrs finibtis polesl circuinsfcribi, non u l i que coiicedil supra universum ^sse illud quod
conlra adducit, ut qui suam orationeni talem et
tantamesse putct, qualem etqiiantam comprebendit oralio, ncsciens quod in eo quod sitcreditum,
Deum csse supra cognilionem, in eo quae Dcum
decel, compreliendilur ejus quod vere est uotio t
quoniam quid(|iiid esl in creatura, hiltieiur ad id
quod esl cogiialnm a natura. Neqae quidquam ex
iis quse sunt, ex se ortum,manet in essenlia. Noix
ignis in aqua, non aqua in igne, iion in profundo
terrenum, non in terra aquettm, non in aere lerreniun, non in terra rursus aeriuiii: sed uniiinqudque manens in propriis naluraB ler.ninis,
landiu esl, quandiu esl iiitra suos tcrminos. Quod
si extra se fuerit, erit etiam exlra esscntiain, et
quomodo senliendi inslrumenlorum vis, irt iis
manens operationibus quae sunt secnndum naturam, non potost transire ad eam quac est prope
sila. Neque enim oculus operalur ca qine sunt
auditus, neque auris gustal, ncque laclus loquittir,
neque Hngua ea agit qme stiul visus aut andiius,
sed unumquodque habel lerminiim sux facultais,
neiiipe eam operatiouem qua3 esl secundum natiiram. Ita etiam omnis crcatura cxtra se essc non
polesl per comprebendendi conlemplalionem, scd
in seipsasemper manei,el quidquid videril, seipsam
inluetur, et si exislimaverit se aliquid vidcre quod
eit supra se, non est ca naiura ul videai exlra sc,
t vorbi causa, intervalli et spalii iu menle conceplionem in eorum quae sunt contemplaiione vi
conatur iransgrcdi, sed non Iransgredilur. Nain
cum omni qua* invenilur menlis conoeptione, simtd
omnino consideral intervalltini, quod siniul comprehendilur cum subsiantia ejus quod menle concipitur. Inlervallnni aulcm nibil aliud rst qiiaiu
creatura. lllud autttn boiunn quod didirinms quacrerc et cuslodire, cuni sil supra crcaluratn, esl
supra comprehensionem. Noslra enim cogilalio, qua? intcrvallis disjunctain ingredilur exlcnsioneni, quomodo per tempus <omprclundct naturam,quam nulla dimetiunlur iulervalla, qua! quidem cogitatio sen.per scrulatur per rcsolutioium
antiquiora Hs qux inveniuntur? Et omnia quidem quae cognoscunlur prctercurrit per curiosilatem, iiullam autem ralionem invenil, qua possit prastercurrere aelcrnitalis conceptionem, ut cc
cxlra eam sislat, cl supcrel id quod ex iis qi::e
sunt prius considcralur, cl ipsam aUcmilaiem :
sed sicut inveulus in aliquo promoinorio. Poualur
autcm rupes aliqua Uvis ei prxrupia, iufemc ir.

. "
,
. ,
. ,
,
\ , \
, , \
,
.
. , \
, ',
, ,
. * *
, , ^
. , \
\
, ,
.
,
, ,
, '
, *
\
, '
\ , \ , ,
,

; , ' - ^
. \

,
, \
, ,
.
,
; \ , ,
, , ,
\
' . ^
' \ ,
,
, \
,

4* ^
, \ ,
?\ .
,
\
, ,
, , ,
,
,

731

S. GREGORII NYSSEM

731

rubra iigura in infiuilam exlensa longitudinem, et $ \ , \

,
superne babens iu aUitudiue illud proroonioriuai,
quod in projeclo supercilio in vasiam cadit pro- , , *
funditatem. Q.uod ergo consenianeum est evenire .
ei qui sitmmo pede tangit illam veluti dorsi spinam,
,
qu# declinat in profundum, et neqjue invenit in quo $, \
figal pedis gressum, neque quod manu appreben-
d a i : hoc usuvenil animse, quae iransiit td per quoj , \
Incedi potest in iis quae disjunguntur inleivalloruin
\ ,
spaliis, in quaerendo naturam qua3 esl ante saeeula, ; > ,
el quam nulla metiuntur inlervalla, ul quae rum *\, ..
nihll babeal quod apprehendat, non locum, non
\ \ , \ *
tempus, non mensuram, non aliquid aliud ejusmodi,
poslra? cogitatiohis non suscipit ingressum: sed

undique dilabens ab tis quae nou possunl compre- , , , bendi, caligal el esl pcrplexa el perturbata, et se & . ,
, .
rursus converlil ad id quod est ei genere conjun! ,
clum, salis babens si de eo quod esl super omnia
,
boc solum cognoscal, quod persuasum habeat, id
;
cpsealiquidaliud a natura eoruni qnse cognoscunuir.
Propterea quando veneril ratio et oratio ad ea qna3 ,
rationeui superant, nec verbis possunl explicari, , Mwc esl tempus lacendi, ct ineffabilis illius naturae
inexplicabililas babet miraculum in arcano con- .
scienliae, apud eum qui scit, quod cliam viri magni
* de Dei operibus, el non de Dco loquebantur, dicentes: .
cQuis loquelur potcntias D o m i n i " ? et, < Narrabo , \, ,
omnia opera l u a : et, Generalio laudabit opera
;
tua' .Jlaecdicunl et deiis disserunt, ct voci permit- ,
tunl, ulabeareferanturqiise Tacla sunt. Sed quando ^ ,
de eo agitur quod superal omncm mcntis conoeptio
, \
nem, per ea quae dicunt, de sileulio aperte legem fc- \ .
runt. DicunL enim: MagniGcenliae, gloriae, sanctilatis . *
;jus non est finis. miraculum! Quomodo timuit ^, ,
oratio accedere ad gloriam divini miraculi, adeo u i . \ ,
neque alicujuseorum quae consideranlur exinnsecus ,
comprehenderit miraculum ? Non eniro dixil : Dei
^ ,
essenti non esl Gnis; nimiaeesse audaciae jpdicans, \ ,
vel de eo cogilare; sed quas in gloria consideralur, , ,
vcrbis miratur magniiiccnliam. Rursus vero neque , ,
ipsius glprise videre poluil essenliam : scd obslu-
puit cum considerasset gloriam ejus sanclitalis.
, ' .
Quantum ergo abfuil ul curiose quaererel, quaenam
, , ,
sit natura, qui tdiimitai eorum quae apparenl non
,
potuit admirari! Neque enina ejus saoclitalem esl D , , ,
,
admiraius, neque gloriam sanctitatis, sed cura
, *
sanclhalis solan) sibiproposuisfeet admirari magnifi * ',
centiam, etiam ad eam admirandam vires fuerunt
imbecillae. ^on euiin comprehcndii cogilalionefinem ;
>. cjus quod admiralur. Dicit iiaque: Gloriae, magnifi ,
centiaB, sanctitaiis ejus non cst iiuts. In iis ergo qnse
, .
de Peo dicuntur, quando q u a 3 r i t u r qnidem de cs \ .
fenija, est teropus tacendi. Quando auiem de bona
aliqua pperalione, cujus cognilio ad pos usque descendit, lunc lempus cst loquendi poientias. aniiuiiliaitdi niiracula, narrandi opera, bactcnus ulendi scrmonc. iis auiem quae illa superant,
non est pcrmillcndum crcaturae u l suos lermioos supercl, scil ei dcbet suflicerc si seipsam noni.
Nam uondtim scipwm, ut nosira quidcm fort opinio, novil crcatura, ncque coiMprebendil q.li
17

f s a l . cv, 2.

3 :

Psal. i x , 2.

3M

Psal. C X L I V , i .

3i

IN ECCU2SIASTEN. HOMILIA VHI.

7&4

s i t anima? essenlia, qualis natura corporis, unde sunt ea qua3 sunl, undenam multue ex se iimceni
l i a n i generaliones, quo pacio quod non esl subslanliam accipial, quemadmodutn id quod eet, i n
i d 4 | i i o d non est resolvaiqr: quaenani sit ex contrarns io boc nmndo continua compositio : si seipeam non novit creatura, quae supra seipsain sunt quomodo enanrabil? Teinpus est ergo haec tac*ndi.
I t i bis eniin melius esl silenliuro: lempus autem est ea loquendi, per qtue viia noslra i n virluU
accipit incremeotum , Christo Jesu Doinino nostro, cui gloria el poienlia ftsectila saeculonim.
Auieu.
'.

HOMILIA V I I I .
C A P . I I I , . 8 . Tempus araandi, ct tempus odio
. \ . '. , \
. babendi. Quis erit adeo purgatis auribus, ut
pure accipial id quod dicitur de amando, obsceni
, \
amoris nihil^secuiu aflerens? Fortasse aotem no , ^
straa aures opus habenl digitis Jesu, ut per divinum
; \
Verbi coutactum ab omoi sorde, quae obsiruit au ,
dilum, liberelur vis audiendi noslrae anima? : u l el
, ^,
laudabilem inlelligat araorem, et anima accipial
,
quodnam eit lenipus araandi, el quod sit lempus
,
\ , , odio babendi. Non puto autera boc aliud esse tempus
. pneterquam ejus quod e&t ntile. Quae enim ex
Miroquc eoruori capitur ulililas, mco quidem judi . *
f.io, esl amborum usus opporlunitas. Nam si ita
, ,
fiai, ut sit remolmn ab ulililale, t i i r a lempu

, \ eliam fuerit id quod fit. Atque prius quidem, ut
, ,
opinor, inlelligendum est signiGcatum horum duo ,
rum vcrborum, amandi, inquam,el ndiendi, ut sic
\ , '
eliam opporiuuuin eorum usum verbis congidere .
ijius. Amor esl inlrinsccus insita in id quod animo
\ esl jucundum, babiludo, operans per volupUlem et
\ delectationero. Oditun auiem est alienalio ab eo
6 \
quod est injucundum, et aversio ab eo quod ino*
. "
Jesiia aflBeit. Possumus autem utraquc harum affe \ \ , \
Ctionum c( MilUer u i i , ct coiura, el ut q u ex
,
virtule v i U agilur hinQ habel pi incipium. Ad quod
. " (,,
eniin amore fucrimus propensi, illi fainiliarilate uo
, \
pccessiludine auiiuo conjunginuir, et ad quod
, .
odio affecU suinug, ab eo alienaimir. Nam sive ad
,
bonuni, sive ad nialum fuerii aiiimx babitudo, i t i
1

, . ^ aniraa quodammodo miscehir quod diligilur. Quid^

" * \ quid aulem fuerii, ei cui interraedium intercesserit odium, ejus facil scparalionem, eeu boni m\
, ,
mali. Est ergo considerandum quid sit quidem
, .
anaandum, quid vero sit a natura odio babendum,
, , > ,
ui \\\ terapore ulentes bac aoinii affectione, ei-
malis alieni evadamus per odium, et cum bono,
rum nalura conlemperetmir. Et ulinanj hoc auto
.
omnia bominum doceretur nalura, ad discernen\ dum, inquam, bonum el boncsium, el id quod npu
, , \
! est ejusmodi! Non eniin ad vitaui nos^ram adilmu
babercnt animi perlurbationcs, si id qnod esl bo , num nossernus ab inilio. Nunc autera scnsuin
. \ expcrlem raiionis, judicem boni et hoiiesti prjmum
,
' \ , \ ~ facienle, simijl alimur r.nm eo judicio de iis qua3

.. L
*
L
e
"... _ n _ : _d '

i 1111 n r
sunt,
quod inest a principio, nett i<l<>n
ideo diffieuller

avelliinur ab iis quaB bona esse sensus exlsiirna , \

vit, u l qui firmam ac stabilem no))is fecerimus
.
babiliidinem, co quod cu:n iis simul educti c i
enutrili sumus.
Pulcbrum viilctur bominibus, quod oculis psr
*
bonum colorem afleri voluplatem sive in inaniiua
,
n

S. GKEGORU NYSSENl

74)

inatcria, sive in animalis speclaculis. Audilui pul- , . axtjj

\ \
cbra res est inclodia. In saporibus quoque et in
odoribus ejusmodi bonuin ac pulcbrum definit , , ,
illud quidem guslus, boc vcro odoralus. Oiunium . & \
aulem gravissimut, et a ratioiie alienissimum est , ' \
.. \
taclus, per quem inleuipeians voluptas, in eo quod
,
pulchrum esl dijudicando, primas apud. naluram
parles lenel. Qiioiiiam ergo sensus ciim nascentibus [] *
nobis statfm oriuntur, ei cuin eia in priino vitae

initio statim versamur; vi aulein s<*nliendi rnm
'
vila a ralioue aliena magna esl fainiliai itas : ouinia enim ejusmodi cernuntur eiiam in bestiis :
, '
mens aulem quodammodo impedilur a sua operalione, ul quam non capial infantia, el aliqua ra- ,
lione exprimhur a domiuatu sensus qui esl cxpers .
rationis : proplerea falsu8 ei aberrans usus amandi
* * \
aiTuclioais, principium est et fuiidamenlum viias . ,
quic in vilio agiiur. Nain quoniam duplex esl no- \ ,
bis nalura, nempe et eo quod sub ititelligentiatn, \ ,
,
c l eo quod sub sensum cadil comemperala, duplex
, . ' \
consequenler cst nobis vila, quae in utroque iiaest
convcnienler : corporaliter quidem pani sensili. \ ,
altcri autem incorporaliter. Similiter aulem el , , *
\
quod esl bonuiu, et quod non esl bujusniodi, non
. \
idcm est utrique vilae noslra; geiieri, sed id qiiideni
,
quod percipilur iulelligentia, ei q u cadit sub i n iclligciiliain : sensili auiem el corporeae parii la!e , OV
' ,
quale vult sensus. Quoniam crgo sensus quideni
simul nascilur cum priino orlu, mens autem exspe-
ctat ut excurral aHas ad symmelriam, ui ipsa pos- , \ \' \
eil paulalim apparere in subjecti
ecto, ea de causa ' ,
,
sensus doniinalum obtinel in incnlem qua? sensim
accedil, et seiupor assuesiil ei qund niagis abun- .
datad ei obediendum, illud bonum vel nialum j u - * dicans, quod expetendmn vel rejiciciidum sensus
slatneril. Quo fil, ut stt nobis arduum ei diflicilc , /
. "
verum bonum nnMile comprebendere; quoniam
, :pntoccupati sumtts sontiendi inslrumeiilis, eo quod

delet-tai el laitilia aflicit, bonum et bonesluin cir $, \
cuiiiscribenies. Quoinodo cr.im fieii non polest,
uladeam quae eslin ccclis pulchritudinem aspicia- . \ ,
nius, si aereni qui cst supra caput caligo interce ,
p e r i t : ila nec oculus aniinae ad viriutein aspicit,
si per voiuplalem, vcluli quamdam caliginem ejus , \
oblundatur visus. Quoniam ergo seusus quidem D \ \ , ,
aspicil ad voluplaiem, mens aulcin impcdiiur
, ^
voluplatem ne vidcat vhtulcm, bocest principinm
\ . \ \ , 6
vitii, quoniam a ralione alicnum dc bono el bo neslojudicium, mens quoque, in quam sensus ob.
linet dominatum, suo cuiuprobal sufTragio, et si
\ ,
dixerit oculus pulcbrum el boiieslum esse in bono
'
,
coloreejus quod cerniiur, eo quoque vergit inlelligeulia. Et simililer in aliis, id qijod sensum oblc- .
,
clat, bonum esse censetur. Quod si aliqno modo
lieri possd, ul nobis ab inilio inesscl de bono cl \ , \
, ,
buinstojiidicuun, incnte in seipsa pnbaiite qno.l
, ,
boiium esl, iion raltonis cxperli setisui scrvircinus
.
tanqiiam bcsliie in servimtcni rcdacLr. Ul ergo
, uUs (Oiiftisio discernatur in nobis, et id quod cbt
1

737

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA VIII.

753

, \ & . natura diligendum, et quse alitcr se habent, rursus

cilra errorom agnoscantur, hxc nunc dicil in hoc
,
. ' libro Ecclcsiasles, Tempus est amancji, ctteinpus
* , esl odio babendi. Per qua? quidem discernit rerum
. - naturam, oslendeus quid utililer amcdir, et quid
, \ odio habealur Dicit enim juveiilus setalis lervens
. " - affeclibus, sibi lcmpus csse aniandi ea qtiae ohara
->, sinl juvcntitii. Sed jtiventuti coiitra clanial Ecclesiasles, deiiniens aliud csse tempus pura?. aniici , - lia. Non enim hoc csse amiciliam,animae liabilu \ dincm aberrantcni in rebus lurpibus et flagiliosis.
, \ Quomodo enim si in sanilale recto cursu eal nalura, in lempore sitis accedil corpori : quibtis it , , \
lem morstts dipsadis lalcm indiuafleclionem, iwmo

dixeril in tcmpore cam effici sitim : non enim in liis
. ,
' \ . ' ^ naluralis app< lilus, sed vitiosa aflociio est silis :
- ) ,
ita cliain obscemis auior jiiveniulis, non esl
5 ainor, sed morbus qiii procrcaiur ardenti el dipsa , , dis ininiiiie absiniili morsu juvenlulis. Non cmnis
, ergo amorseu amicilia csi opporiuna, sed ea dc . " \
nium, quae versatur in eo quod est soUim aman ,
duni. Sed fieri non poiest, ul de bis clara habea , tur cognitio, nisi id de quo agitur ila dividatnr iri
\ Ota \ , coufemplatione : Bonorum ergo, quorum siudio
, ,
teneniur bomines, alia quidein vere sunl lalia
, \ ?(6 qualia nominantur : alia atilem falsam babent
. "
appellalioncm. Quae eniin sunt ejusmodi ul iion
/5 . sc ad lempug fruenda prsebcant; neque cum ali , , cni pulclira videaitlur, aliis sunt inuiilia, sed
, , Q seinper et per omnia, et in omnibus sunt bona
^ . , , \ quibus fuerint, ea vere sunt bona, scmpcr simili , * ler el eodem modo sc babcntia, et non admittcn>, _
lia mali comniistionem. Qusc quidem iis qui reni
.. ^ \ accuratc eiaminant, in sola divina et aeterna con ,
siderantur nalura. Alia atitem oinnia quae sei:sui
- sunl pulcbra ac bona, pulcbra aulein videnlur p< r
' errorem opinionis, ne(|ue sunt, neque consistunl
, , \
nalura, sed rum sint fluxae et transeunlis nalurae,
, \ , \ per errorem quemdam el inancm exislimationem,
.
vora esse censenlur inerudilis. Si ergo amplecienles esi quae sunt instabili.i, ea non appctunt quae semper simt, vidclur Ecclesiasles veluli in quadain alla slans specula, ad bumaifam exclamarc naturam cum dicit, Tempus est amandi, el lempus esl odio liabendi, * quod alia sunt \erc bona, quaj eliam ipsa sunt pulchra el boncsla, ct lalos
faciunt eos qui sunl parlicipcs.
, D Quale enim est nalura id quod parlicipaiiir, in id
\ etiain nccesse est siiiiul IraiismuleUir id quotl par ticipal, ut bene olens iit os ejus qui ore acccpit
^;^ ) , \ aromala, et rursus male olens ejus qni comedit
, alliuin, aut aiiquid nliud quod esl fttlidius. Qito . \ niain ergo foelida quidem esl oimiis sordcs pcccat i ; contra autem virlus csl bonus odor Cbiisli ' ,
; ,
, - auiandi aulem habiludo tiatnraliier eflieil contem ^ p^ralionem cum eo quod amalur : quod crgo dili giinus pcr amorem , per illud efliciamur Cbristi bo , , - nus vcl malus odor. Qui enim qr>od boniirn est ct
boneslum amavit, ipse quoquc crit bonus ct ho-. . ,
nestns, bonitaie cjus quod i;i ipso esi, cum qui acco \ ,
,

II Cor. n ,

ir>.

S. GREiiORH NYSSENl

759

740

pil in seipsam iransmulante. Proplerea nobis seip- .

suoi coitiedendum proponit is qui Semper est, u l \ ,
cum ipsum in nobis ipsis acceperimus, illud Damus ,
quod ille est. Dicit enim, Caro mea vere est c i - . ,
bus, et sanguis meus vere esi potus * . > Qui crgo , .
hanc aroal carnem, nou est ainicus sua3 carnis, et
,
qui in bunc sanguinem est affectus, mundus erit a , \ ,
sensili sanguine. Caro enim Verbi, et sanguis qui
.
est in bac carite,non unam habet gratiani,sed esl et , \ ,
suavis iis qui guslant, el appelendus iis qui dcside ' rant, etiis quidiligujuamabilis.Si quis autem amo, \ , \ rern converterit ad ea quae non consislunt.cujusmodi . sunl ea nalura, tale eliam sil necesse esl el quod
, ,
i n illis fuerit. Quoniam ergo in iis quae suiu, aliud \
quidem est verum, aliud vero inane, convenil cogno- . \ .
scere inane, ut ea opponendo el comparando inlel- ^ ,
ligamus naturam eorum quae vcre sunt. Sic enim .
faciunt onines sancli, eos qui a recta via aberra- , ,
i t i n t , et per non rectam ingrediuntur, rcduceiites \ ,
ad viam a qua d i v m e r u n t , procul clauiantes, Fuge ' ,
viain in qua iugrederis. In ea cnim sunl lalrones ^^, .
et praedones el homicidarum insidix-, vil simul * \ , \ ,
quidem vialor periculum declinci viac pernicio.ia? ;
ab illa aulem via recessus, fn via qtise ducit ad ,
cam quac servat. Ila eiiam magnus ille Ecclesia- . ; \ :,
8 t c s desuper c)amabat bumair.e nalurae, quae erra
bat in invio el non in via, ul dicit Propbela ,
\ , ,
bajc aperle dicens per ea qri.x loquiiur : Cnr per *
lolam viiam erralis , boniines ? cur amaiis vana, , ; ,
diligilis ea qua? non possunt consistere, el afle- Q ^ , ciione in iis conlabescitis quorum nulla est sub- , ; " \
stantia? Alia est via mininie errans et salularis, i l - \ ,
lara diligiie, in iila ambulate per charilatem, cujus , ,
nomen esl verilas, et v i l a , et incorruplio , ct lux , \ , \ , ,
<;l quae sunl hujusmodi. Ha>c aulem via per quam ' ,
iiunc currilis, digna esl quam odio babealis et \ \
nversemini; carel enim luce, el est intercepta le- , , \ , \
nobris, ducitque ad prrecipilia , ct baralhra , ct , \ .
fiTarum laiibula, et ad lalronu.n insidias. Qtii ergo , , >
d i x i l : < Tempus est amandi, > oslendit id quod vere \ * \ xatpbv
est amabile et diligendum : et qui odio lempus , .
ascripsit, docet quicnam sint aversanda. Cum ergo ,
id quod esl natura amandum didicerunus, id com- ,
\ , plei-lamiir per cbarilatem, ab co ininime a V r s i ,
ex eo quod bonum et boneslum judk-are non D , \
possimus, amorem in iis consumenlcs, in quibus
, \ , probibel magnus David , dicens : Filii bominuni,
; , \
quousque gravi corde ? cur diligitis vanitalem , et ; > \ ,
qiuerilis mendacium " ?> Esl enim uhutn solimi na- , \ \ ,
lura diligendura , id quod vci e est, de quo eliam
< '
dicit lex Decalogi : c Oiliges Domiuuni Demn tuum
. , ;
ex loto corde tuo, et ex tola menle lua , et ex (ota
, * \
anima tua . Et uniim cst nirsus vere odio lia , < . > *1
benduin, nempe vilii invenlor, vila; nostra' boslis ;
, *
doquo dicillex,Odio babebis1nimictimlmmi* . Det , enim dilerlio, cst fortiiudo ejusqui diligil. Ad vhium
. *
aiuem aiTcclio exilium aflTeil ci qui inaluni diligil. Sic
, , , xt

4 I

J >aii. , 5U.

" P al. cvi, 40.

b

Psal. , .

4 8

Dcnl. , 5.

" ASallb. , 45.

IN ECCLESIASTEN HOMILIA VIII.

74i

7fl

, . i \ enim dicil prophelia : c Diligatn te , Domme, for\, , titudo mea : Dumimis Grmamentum meum , et refu. \ . gium meum, et liberator mens **. De contrario
, \ autem d i c i l : < Qui aulem diligit iniquitalem , odti
. animam suain.Pluel super peccatores laqueunri "
, Tempus ergo diligendi Deuro esl lota viia, el tem . pus abalienalionis ab adversario est tntum lempus
, v i l x . Qui aolem parvo aliquo vitae suae spalio esl
5 \ \ remolus a Dei dilectione , plane exil abeo, cujus
, \ a cbaritate sejuRCtus est. Eum aulem qui esl exlra
Deum, extra lucero esse necesse esl, quoniani
\
. , Deus esl lux : quineiiam exlra vilam el incorru . ptionem , et quamcunque mentis concepttonem, et
rem , quae quidem omnia esl Deus. Qui enim non
\ , \ \ .
esl in bis, esl omnino in conlrariis. Eum itaquequi
est ejusmodi, excipiunt tenebrae el intgritua, et
exitium et mnrs.

Ha?c cum brevitcr distinxisset sernio Eeclesiasue,
, , \ tempestiva amiciiia, et odio quod exercetur in
, temporc, ostendil aperitque naturam eorum quai
. sibi ad\ersari intetligunlur. Tempus est, inquit,
, , , amandi bonum : et tempus esl rursus odio habendi
. , , contrarium. Dicit aulem, Tn, homd, existima id
, . quod dicitur aspicere ad id quod esl bonum el ho * \ nestum. Nani q u x i n utroquc horum est perversa et
, \ aberrans animae aflfeciio, ea est radix et principhim
.\> < , > \, c \ peccali. Nemoenint potest,inquitDominus, duo btis dominis servire ; ant eniro unum odio babebit,
. > , et allerum diliget
Docel haec distinctio, quis
, , \ ^ sit qui male dominetur, a quo oporlet alienari per
; ' ,
odium, et quis dominetur ejus bono cui iinperat,
' . cui oportet conjungi per.cbarilalem. Si quis atileni
, , id quideni quod esl odio habendum compleciaittr,
\ conteinnat auiem id qnod est diligendum, is esl
. ,
qui suo malo mutat opporiunitalem amoris et odii.
' Qui enim rem contcnmil, is ab ea interibit. Qui.
, . autem compleciitwr perditionem, acquiret sibi id
' \ quod amplectebatur. Qui ergo verbis disiinxerit ea
, , quae ex virtute et vitio intelligunlur, cognoscel
opporlunitatem, quemadmodum se gercre oporteal
.
*, \ , \ - , in uirisqtie. Continentia et Tubiplas , temperanlia
, \ , \ et iniemperanlia, modestia et arroganlia, benevo, - lontia et malevolentia, et quaecunqite ex adverso
inlelliguntur, tibi ab Ecclesiaste aperte osiendun ) ,
. - D tur, ut in his recle consulas. Temptis est ergo
amandi continentiam, et odio habendi voluptatem,
, \ ,
ne evadas libidinosus, sed prolinus religiosus et
, , \
Dei amicus, et alia omnia similitcr, conlentionis,
, ,
lacri et glorise amorem, et omnia quae usu amoris
*, \
, ad ea qtiae non oporict, separant ab ea qttae ad
, - bomim esi babitudine, ul rerbi causa in transitu
' hoc dognia didicimus, qtiod omnis animae motus
' ad bonum est condiius ab eo qui noslram fabri catus est naturam; sed si pcccaveril borum roo , tuum usus, is ad vilium procreal occasiones et
, ariminicula : liberi arbilrii facufias cum sit rre
. \ , - bona, quando ea ad maium cxercetur, est m a 4 5

Psal. xvii, 2.

. Psal. x, 6, 7.

* Matth. vi, 24.

713

S. GREGOIUI NYSSENI

744

lornm cxtretmum. Et conlra, viilntis est instni , ,

menlum, vis exptiUrixenrum qu.ne sum injnctinda,
.
cni nomen est oditim, quando armatur a Iversus , contrarium. S<-d lunc fit arma peccali, quando .
bono resislit. Omnis ergo Dei creaturn, ex iis , \
q u * 6ui)l in nobis oiislrueia, bona esl, el non

rejifienda, si eumalur cum graliarum aclione : , ' >
ingratus autem eorum usus viiium eflicit crealu- , ,
ram, pcr quod recedit quae est nobis cum Deo
conjunclio, ingredicntia autem conlraria, loco Dci . ; ponunlur: adeo ul pcr ea viiiosae afleclioues iu
>.
dcos referanttir. Sic iis qui gulai sunt dedili, deus . '
csl venter. Sic avari sibi ex vitio idolum eonsti-
tuiint. Sic i i qui per errorem habent in hoc sae- , * .
culo obscuralos animae oculos, deuni sibi faciunt
,
vauam gloriam. El ul semel dicam : cui rci qnis- , ) , h
piam suaui ralionem subjiiiixerit, et in scrvitulcm
,
mlaciam mnncipaverit, cam suo vilio deum fecit: ota .
non hoc (acturus, nisi per dilectionem malum sibi
familiare et necessiludine conjunclum effocisset. Si
, , .
ergo amoiis et odii intellcxiinus opporlunilataui, altermn quidera dil gamus :enm a'lero vero bellum
geramus.
c Teinpus csl enini, inquit, bclli, el lempns
, \, , \ .
pacis. > Vides conlrariarum affectionum instiu , /
clain aciem, legem carnis pugnaiUem advcrsus , *
legem menlis, et caplivanlem in lcgem peccali * . . ;
Ailende muliplicem cl varimn pugna* apparalum, ,
et qiiam iuultis atque adeo infiiiiiis modis excr- ,
cilus adversarii urbem luam oppugnet; niitlil , ,
cxploratorcs, subornal proditores, in viis collocat \ , ,
insidias, adsiiscil belli socios, et comparal ma- C , \ ;
cbinas, per quas qualiiur inunis animx; fundi- , \
, lores, sagitiarios, ot ros qui manus conserunl,
cl copias eqweslres, el qiiaccunquesiinl biijusmodi, .
ea oninia adversus te in acie dimicant. Ncque , , ,
\, . , \
voro igtioras, quis sil sensus eorum qiiae dicia
sunt, quis sil proditor, quis speculator, qui rn- ,, \ . 5
\ ,
sidialores, qui fundilores, qui sagitiarii, et qui pu , \ uiwgnant cominus manusque conserunt, el quae sit
lurma equiium. Ad omnia ergo aspicientes nos quo- . , / , \
que oporlcl arinari, et socios adbortari, et iriter
eos qui sunl nobs subjecli dijudicarc, num fa- , ), \ '
vcanl liosliuiu pariibus, et prospiccre nc in via
. " liani iiisidkc. el advcrsus telorum jactus, eosque
qui cominus nobiscum nianus conserunl, clypeis ^ \ ,
s proiogrrc, el fossa ab adiiu nrcere eos qui
. ; '
in nos immiUuntur equitcs. Convenil autem qni- ' ,
busdam eliam propugnaculis moenia munire , ne , concutianliir inacbinis. Nequc vero opus esl ut ,
verbis singula expliceinus, nempe quemadinodum ,
iiiimiciis uniusriijusque noslnc civilalis, qu% e&t
a condiia in anima, aul per exploralorcs ' ,
iiosirarinn copiarum facit pcriciilum, el quosnam ,
b bei ex noslris qni noslnini prodant e\* rciium. .
* .
l ( autoiiv sensus aperialiir manifcstus, lalis esl
.
p:imus teulationis insuitus, unde capinnt iniiium
^' *
v;tiosne affnctiones. Hic csl exptorator noslrarum
e

. V I I ,

23.

745

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA VIII.

746

, ; \ , copiarura ; ut exempli causa, incidit oculorum

spectaculum quod renovare potcsl cupidilalcm.
\ .
, Per hoc ergo explorat hostis eas quae in te sunt
, ' , copias, sintne valida? et bcnc inslructae, an imbe ,
cillae et expugnatu faciles. Si enim non le fregit
*
figur# aspecius, pec aperte solulum fuit r o b u r t u
. - cogitaiionis, scd citra ullam animi perturbalioneirt
* , \ transmisisti id quod tibi occurrii, peiterrefccisii

protinus exploratorem, veluti quadam armaloriim
,
phalangc haslis borrenle, paralis, inquam, el
, - inslruclis rationibus ostensis exploratori. Scd si
, , \
ad spoclaculum per vohiptalcm emollilus fuit scn \
sus, el figurse simulacrum cogitalionem subiit pcr
. - oculos, tunc expuguaiurquidem mens, eorumquse
, iccpl , \
sunt intus imperalrix, ut qiiac nibil habcat virile
\ * > - aul jiivenile, scd sit efleminala et dissoluia, et
, , magna manus prodilorum ex populo cogitationuni
. cogilur circa exploratorcm. Isli aulcm sunl prodi , , ' torcs de quibus dicil Dominus : Inimici bominis
* domeslici e j u s , > qui ex corde excunt, et hominoni
- inquinant , quorum nomina aperle disci possui.t
, ex Evangclio. Hinc tibi minime fucril diflicile, ex
.
consequenti ihlclligere singula qiue pertinenl ad
- bcllicum illum apparatum, et qiii sunl i i qui clani
, collocant insidias, qui incnrslonem faciunt in ebs,
, , ' qui cx improviso in viam vUe ingrcdiunlur. Qui
,
enim prastcxlu amiciiiai et bcncvolenlia?, eum cni
, \ *
persuadetur aitrabunl ad peccati exilium, i i stirtt
,
qui in via insidianlur, laudalores voluptalis, qul
\ ' - deducunl ad lbcatra, qui mali indicant facilitalcirt,
. \ , C el por ea qttae faciunt, provocanl ad imitaiionfcrtl,
sc fratres et amicos nominanlcs, ad pcrnicieiii
\ .
, \ ^ eorum qui inlereunt. De quibus scriptuirt esl* :
Omnis frater calcaneo supplanlabit: et omhi
\
. \ \ amicus in dolo ambulabii. > Si autem insidinfl
>, \ intellexerimus, poterimus etiam dilucide perstfutari turmam fundilorum, sagiilariorum et jaciiia , - ,
\ , \ , - t o r u m . Qui enim sunt conlumellosi et iracundi et
\ - maledlci, eo quod priorcs lace^sunt probrig alc ma . \ lediclis, pro telis aut lapidibus, vcrba quac irrilant
tanqiiam cx arcu ct funda, el inslar jaculi jacientes,
, . " mediuin cor sauciant eorum qui absquc lorica, et
\ , - sibi non caventes transeunt. Superbia3 aiilcm el
insolenliaB vitium qui ad equorum trnnSlulerrnt ela ^
tionem, minime aberraveriut. Siinler.tm planeequl
. \

80

, < . >
* ,
.
\ \
,
.
, \ . \
, \
, ,
, 4

Maith. x, 36.
PATROL.

Matib. xv, 18.

XLIV.

CIR.

' Jcr.

collum et caput iu allum altoHentes, ihdalis

insolentiae vcrbis, veltiti quibusdam dngulis, eos
qui sunl moderati pulsanles. De quibus dicit
Scriptura: c Non veniat mlbi pcs superbia? *. >'
Macbinas auteni quibus solvitur nmri coagmenta(io, avariliam aut pecunisc cupiditatcm rccte nominaveris. Nihil enitnesl tam gratc el cui difficilius occurri possil in apparatu hbstjum, quam machina avariliae. Natfi etiamsi alisd virtnies per concinnam Coagmenlaiioncni sint aedifical33 in eomm
animis, nibilominus etiam pcr eas ssepe intrat macbina. Yidere criim liccl etiaiti per lcmpcrantiattt

ix, 4 .

" Psal. xxsv,12.

2*

747

S. GREGOnil MfSSEM

7<

irruere avarUiam^et per fidem, el mysterioruin \

/ \ ,
accufatam
diligenlem perceplionem, continen\ \ f \
liamque el huniWitatem, et quaecunquc sunt ejusmodi, intro irrumpcre lioc malum grave et inexpu- , \ ,
. vegnabile. Quo fit, ut nonnulli conlinenles et nio ,
desii el fldc ardentes, moribusque compositi et
modcrali, huic soli niorbo non possint resislefe. . ^
Si ergo intelleota est a nubis caterva bostium, - , ,
.
lempus crit belligerandi. Nemo aulem confidat se
*, * ^
boslium aciem posse fugare et profligare, nisi

Aposioli arnialuram arripuerit. Omnino aulera
neino ignorat ciijusmodi sinl arma illa, perquae ef- .
licit ut adversis telis minime sil vulnerabilis, qui , .
bo&lium resistit ph.ilangi. Nam cum Apostolus vir- .
\ tutcs divisisset in gcnera, unumquojlqiie gcnus
virtutis propria anna eflecit, unicuique eorum quse ^ ,
, \ "
in nobis sunt opporluna et precipua. Cum enim
. ,
rum fide conncxuisset et conlexuisset justitiam,
per ea armaio munit thoraccm, recle et tule per , ' . \
ulrumque nriilllis peclus munieqs. Non potest enim
*
fieri, ut aJteruin ab altero disjunclum, ex se tula
Tprrxbeat arma ei qui ipsa liaclat. Nequc cnim fi-
des absque operibus justiliae sufTicii ad scrvandum. * , , ,
Ncque rursus vitse juslitia pcr se tula est ad salu-
lcm, si scjuncla sit fldcs. Et ideo cum veluli \ , quauidam materiam fidcm cl jusliliam bis armis . , - ,
. >
contexuisset, armali mililis raunil praccordia. In
,
pectorc cnim cor inlelligilur. Fortis auteni virt
, , *
caput spc munil, significans quod convciiit borio
milili subliinium reni;n spcm, veluli quamdam Q .
, , \,
crisiam, babcre supcrne. Clypeus autem qui cst
. '^
antia quibus tegimur, csl fides quae frangi non po ,
lcst, quam aculeolriim cuspis non polesl pervaderc.
.
Acutcos auteni qui immiliimtwr ab bostibus, omnino
inlclligiinus varios viliorum el animi perlurbalio-
, , )
num impelus. Salutaria autcm arnia quac muniunt
adversus boetea dexieram corum, qui se fortiter ge- , .
, \
runf, est sanclus Spiritus, qui esl terribiiis quidem
sisit conlrarius,salutaris aulem si assumalur. Oni- ,
nis aulem doctrina Evangclica pcdibus affert secu- \ .
rilaiem, adeo ut nulla pars corporis invenialur
nuda ct apta ad ictus accipiendos.
Si igitur didicimns eum quibus sit bellandum,
, \
atque ita pugna capcsscnda, altera quoque pars est
, \
discenda, nempe cum quibus foedus inire etpacem ^ , \
agere oporlet, lestificetur bic liber. Quis est ergo bo- . ,
nus tniperalor, cui per pacem me reddaiu junctum
} * ;
familiarilale? Quis csi aulem dux hujus exerciltis ?
; ,
Num esl pcrspicuum quod utrumque audivimus a
, Scriptura divinilus inspirala, quod cueleslis exer , ;
cilus sil acics angelorum ? Facta esl enim, > i n , \, qnit, c hmlliludo mililix coclcstis laudantiuin
. Deura \ Et Danicl vidct decics mille millia corura
, qui assisluiU, etmillics mille millia aspicit inlcr eos
. \ ,
qui niinistrant . Propbeta quoquc id lestificans,
, \ ^
Dominum exercituum et Dominum copiaruni vooat
.
Dominum universitalis . Etad Jcsum Nave
po , > \, c 83

8 6

" Epbes. , .

8 i

Luc. n ,

8 7

15.

5 3

Dan. vn, 2.

Psal. xxm, 10. " Jos. v, 44.

7SO

IN FXdLESIASTEN. HOMILIA VIII.

749

. , ;
,
, ,
^ ,
. ,
,
, ,
;,
. ,
* ,
.>
,
,*
\
^ \ .
^. \ ^,
- . >
\
\ . ,, ,
,
^ .
,
- 2
\ ,
.

tens inquit in bello, Ego, inquit, c sum

princeps copiarum. Si aulem intclleximus qtnenam sinl bona ia bello auxilia, et quisnam eit qui
praeesl belli sotiis, foedus cum eo incamus, ad ejus
potentiara confugiamus, ei siinus amici qui lantas
habel copiae. Quisnam it aulem niodus ineundae
cum eo familiariiatis et nccessitudinis, docet nos
qui banc amicitiam concilial magnus Aposlolus,
cum d i c i t : c Justiilcati ergo nx lide, pacem babQmus apud Deum * ; et rursus : c Pro Cbristo Jegalione fungimur, tanquamDco per nos exborlanle
rogamusproChristo: RcconcUiaminiDeo . Quandiu enini fuimus naiura filii irae, faciendo q u non
conveniunt, fuimus in iis qui adversantur; ad
dexieram aulem Altissiml fuimus collocati, depo<

\ , ^
\
^ ; '*
*;., ^ }, ,
. ,

; "
, ;
, ,
, , , ,
, , ,
, , , , *
,

Quanquam quid in bis prolixiori opus cst oralione, cum sufliciant quae dicla sunt ad aporiendum sensum qui est in verbis ? Posteaquam amem
pcr haec cxcilavil aniinum cjtis qui fuit prius erudilus in bis aliis documentis, ad altum quemdam
slalum susiulit animuitf ejus qui sequilur raiionem,
et a i t : Quse major abundaiUia ejus qui facit in iis
in quibus ipse labdral ? Quod perinde est ac si d i ceret, Quid ex humanis omnibus laboribus, ex quibus nihil adeum redil amplius ? Agros colil, navigat<
miliiaribuslaboribus afiligitur, mercaturam exercet,
damnum palilty*, lucratur, Iitigat, pugnat, causa
cadit, sententia daia litem vincit, infelix censelnr,
keatus existiniattir, domi manet, errat apud exierOs : orania qua; in bac viia ccrnuniur in vaiiis

19

sila impietate et saecularibiis desideriis, vivendo

sanclc, jusle, et pie. Per banc pacem verae paoi
copulabimur. De eo cnim sic dicit Aposlolus :
Ipse est pax nosira . Hoc diclum est finis ei
summa eorum quac fiunt in lempore. ln tempora
enim omnia facere edocli sumus, ut hoc nobifc
efleclum reddamus, nempe ut pacem babeaimw
apud Deum, propterea quod hosiili el infesto animo fuerimus adversus advcrsai ium. Omnino aulem
si quis dixerit virtules csse exerciium pacis, cum
qnibus oporlet nos jnngi amicilia, non exlra eum
qui datus est sensiim deducet oratfonem : qiiandoquidcm omne virtutis nomcn et cogitalum referlur
ad Dominum viitutum.
e o

. D sludiis, alia in aliis. Quid el qui per ba?c suant

\ ;
consumii vilam ampliu^ afferi, qirod irt iis ponit
,
stndium et induslriam ? Annon eimul alquc dcsiit
* \
vivere, omnia tecta sunl oblivione: et ab iis quo, * nim sludio lenebalur deserlus, abit nudits, rcrum
, \ quse bic stmt nibil secum aflcrens, pricter solam
; *
aciionum suarum conscienftiam ? a qua baec vox
,*
^uodammodo post hoc in ccfelum mittiiur, ad euni
, - qui per bujii3modi occupaliones aberravit in hac

vita:Quid tibi amplius fuil ex mullis illis labori; ;
bus quos suscepisli ? Ubi suntpraiclaraB icdcs? \
; , \ sunt defossai crumenas ? Ubi sunt aeneae imagincs
; \ ,
ci laudibus celcbraritium voces? Ecce ounc ignis

8t Rom. , \ .

II Cor. v, 90.

6 0

Ephcs. u>

\h

731

S. GREGORll NYSSENl

rubra iigura in iuiiuilam exlensa longiludinem, et $ \ , \

superne babeus in aljiludiue illud promoniorium, ,
quod in projecio supercilio in vasiam cadil pro- , ,
fundilaleoi. Quod ergo consenlaneuni est cvenire .
ei qui suromo pede tangil illam veluti dorsi spinam, ,
qtige declinat in profundum, et neq^ue invenit in quo $, \
figat pedis gressum, neque quod nianu appreben- ,^
dat: lioc usuvcnit animae, quae iransiit td per quoj , \
incedi potesi in iis quae disjungunlur inlervalloruin
,
gpaliis, in quaerendo naturam quae esl ante ssecula, ; ,
ct quam nulla metiuniur intervalla, ul quae * > \, < . .4
nihll habeal quod apprehendal, non iocum, non
\ , \
tenipus, non mensuram, non aliquid aliud ejusuiodi,
poslra? cogitatiohis non suscipit ingressum: ued
\
undique dilabens ab \is quae non possunl compre- , , ' , heudi, caligat el est pcrplexa el perturbata, et se ^ . ,
rursus convertil ad id quod esl ei genere conjun- *> , . "
Ctum, satis babens si de eo quod est super omnia !
,
boc solum cognoscat, quod persuasum habeal, id
cseealiquidaliud a natura eorum quae cognoscuniur.
Propterea quando veneril raiio ct oralio ad ea quae ,
ralionem superant, nec verbis possunl explicari, ,
lunc esl tempus lacendi, ct ineCfabilis illius naturap
inexplicabiliias babct miraculura in arcano con- ".
ecientise, apud eum qui scit, quod cliam viri magni de Dei operibus, et non de Dco loqucbantur, dicentes: .
fQuis loquctur potenlias Domini"?> et, < Narrabo , \, ,
omnia opera l u a " : l e t , c Generalio laudabil cpera ;
lua' .>Haec dicunt ct deiis disserunt, ct voci perrait- , lunt, utabeareferanturquae facla sunt. Sed quando ^ ,
de eo agilur quod superat omncm mentis conceplio
,
nem, perea quaedicunt, de silentio aperle legem fc- \ .
runt. Dicunt enim: MagniGcenliae, g l o r i a 3 , sanclilatis . *
tijus non est finis. miraculum! Quomodo timuit ,
oratio accedere ad gloriam divini niiraculi, adco tfl . 1\ ,
neque alicujuseorum quae consideraplur exlrinsecus \ ,
comprehenderil miraculum? Non enira dixit : Dei
# ,
cssentire non est flnis; nimixesse audaciae judicans, \ ,
vel de eo cogilarc; sed quai in gloria consideratur, , ,
verbis miratur magniHcenliam. Rursus vero neque , ,
ipsius glorise videre potuit essenliain : sed obstu-
puit cum considerasset gloriam ejus sanclitalis. , ' .
Quanlum ergo abfuit ul curiose quxrerct, quienam
, , ,
eit natura, qui uliimum eorum quae apparent non
^ ,
poluit adaiirari! Neque enirn ejus sanciilatem esl D , , ,
,
admiratus, neque gloriam sar.clilaLi*, sed cura
sanctiiatis solaiu sibi proposuissel admirari magnifi- ,
cenliara, eliam ad cam admirandam vircs fuerunt !,
; 3
imbecillae. INon enim comprebendii cogilalione finem
>. cjus quod admiralur. Dicit iiaque: Gloria3, magnifi , *
ceiiliaa, sanclitalis ejus non cst finis. In iis ergo quse
, .
de Peo dicunlur, quando qua3riiur quidem de es . .
ienua, esi terapus tacendi. Quando auicm de bona
8

aliqua pperaliope, cujus cognitio ad nos usque dcscendit, tuuc tcmpus est loquendi polentias. annuiUiandi miracula, narrandi opera, baclenws utendi scnnonc. In iis auieui quae illa superaui,
non est pcrmitlcndum crcaturx ul suos icrmioos superct, scd ei debet sufficerc si seipsam norU
Nain si nondum scip*am, ul noslra quidcin forl opinio, novit crcatura, ncque comprebeiulil qu.dii

Psal. cv,

"

Psal. i x , 2.

^ Psal. L X L I Y , i .

3>

FXCLESIASTEN. HOMILIA VIII.

754

s i t animae m e n l i a , qualis natura corporis, unde sunt ea quae sunl, undenam mutuae ex se invicem
fiani generaiiones, quo pacip quod non est subslantiani accipial, quemadmoduin id quod est, i n
itLquod non est resolvaiqr: quaenam sit ex contrariis io hoc mundo continua conipositio : si eipeam non novit crealura, quae supra seipsam suut quomodo enarrabit? Tempus est ergo haec taceiidi.
1 bis eniio melius est eilentium: tempus aulem est ea loquendi, per q u * viia nosira i n v i r l u l t
accipii iDcrementum , i n Cbristo Jesu Doinino nogtro, cui gloria et poientia i n aecula ssculortiin.
Aineu.
1 '.

HOMILIA VIII.
. /, . ' . , \
C A P . I I I , . 8 . c Tempus aroandi, ct fcmpus odio
. ;
babendi. Quis erit adeo purgatis auribus, u l
, \ pure accipiat id quod dicilur de amando, obsceni
, 0 ;
amoris nibil^secum aflerens? Fortasse autem no; \
strae aures opus habenl digiiis Jesu, ul per divinum
,
Verbi coutactum ab omni sorde, quae obstruit au , 0,
dituin, liberelur vis audiendi nostra animae : ut el
,
latidabilem inielligai aiuoreni, et aniina accipiat
\ ,
quodoam eil tempus amandi, et quod sit tempus
\ , ,
odio babendi. Non puto autem hoc aliud esse tempus
. prirlerqiiam ejus quod est ulile. Qnae enim ex
. '
Uiroque eoruoi capiltir ulililae, meo quidem judi , ,
f io, est amborum usus opporiunitas. Nam si ita

fiat, ut sit remotimi ab utililale, exira tempus
; , eliam fueril id quod fll. Atque prius quidem, ut
, ,
opinor, inlelligendum est signiQcatmn horum duo ,
rum verborum, amandi, inquam,el odiendi, ut sic
\ , '
etfam opportuuuin eorum usuin verbis considere .
ipue. Amor est intrinsccus insita in id quod animo
\ C$l jucundum, babiludo, operans per vcluptaloin et
*
deleclationero. Odimn auiein ost alienaiio ab eo
;
quod cst injucundum, ei aversio ab eo quod
.
leslia aflicit. Possumus auleni ulraquc harum efle \ ; \ \ , \
Ctionum c l uiilUer u l i , c l cowra, el ut q u ex
; '
virtute v i u agilur habet p; incipium. Ad quod
. " {,, ;
enim amore fueriinus propcnsi, illi familiarilale ac
, \ ;
pccessiludinc auinio conjdngimur et ad quod
, .
odio affectf euinug, ab eo alieuamur. Nam sive ad
, " ;
bonuro, sive ad nialuiu fuerit animx babiludo, i n
;, ; .
anima quodaminodo miscetur quod diligilur. Quid" ' \
quid aulem fnerii, et cui interroedium inlerces, ,
serit odium. ejus facil scparationem, peu boni sen
, .
niali. Est ergo considerandum quid sit quidew
, , > ,
amandum, quid vero sit a natura odio babepdum,
ui in tempore ulenles bac aninii aQeciione, el a
,
rpalis alieni evadamus per odium, c l cum bono \ .
rum nalura contemperemur. E l utinaai bop anto
* omnia bominum docerelur nalura, ad discernen , , \
dum, inquam, bonum et lionesium, ei id quod npn
! est ejusmodi! Non enim ad vitam nos^ram adituiu
, - babercnt animi perlurbalioncs, sl id quod esl bo, \ num nossemus ab initio. Nunc aulcm scnsuin
,
expcrtcm raiionis, judicem boni el honesii priniiim
%

* \ , \ ^

> ; \
.

; ; ;
, (

facientcs, simul alimur cnm eo judicio de iis quae

sunl, quod inest a principio, et ideo difliculter
avclUmur ab iis quae bona esse sensus existirnavit, ut qui firmam ac stabilein nobis fecerirous
babitudinem, co quod cu:n iis simul educli c i
cnutrili SUIIIUS.
Pulcbriun vidctur hominibus, quod oculis per
bonum colorem afferi voluptaiem sive in inanima

S. GREGORll NYSSENl

maicria, sive in animalis speclaculis. Audilui pul- , .

\ \
cbra res cst iticlodia. In saporibus quoque ct in
, ,
odoribus ejusmodi bonum ac pulcbrum deiinit,
. \
illud quidora guslus, boc vcro odoralus. Ouinium
autem gravissimum, et a ralioue alicnissimum esl , '
.. \
taclus, per quem iiileinpeians voluptas, in eo quod
, >
pulcbrum esl dijudicando, primas apud. naluram
[] ^
partes lenet. Quouiam ergo smsus cutii nascenlibue
).
nobis stalim oriuutur, ei cum e& in primo vitae
\
inilio statim versamur; vi autei SfiUiendi cnin
'
vita a ralione aliena wagna esl familiarilas: om
nia enim ejusmodi cernuntur etiam in bestiis :
, '
mens aulem quodammodo impedilur a sua opera ,
lione, u l quam non capiat infantia, et aliqua ra \ .
lioue expiiiiuiur a dominatu sensus qui cst cxpers
rationis : propterea falsus et aberrans usus amandi ^
aflectionis, priucipium est et fundamenlum viiae
quac in vitio agitur. Nain quoniam duplex est nobis natura, nempe et eo quod sub iuleliigenliain,
ct eo quod sub sensum cadit coulcinpcrala, duplex
consequeiiter esl nobis vita, quae in utroque inest
convenienter : corporaliler quidem parli sensili.
alteri autem incorporaliter. Simililer auteni et
quod esl bonuui, el quod non esl bujusniodi, 11011
idcmest utrique vitae noslra* generi, sed id qnidem
quod percipilur iiilclligentia, ei quae cadit sub i n iclligeuliain : sensili aulem el corporeae parii lale
quale vult sensus. Quoniam crgo sensus quideni
siinul nascitur cum primo orlu, meiis autem exspecial ul excurrat aetas ad symmetriam, ul ipsa pos- Q
6iL paulatiin apparere in subjecio, ea de causa
sensus dominatum obtinel ia mcutem qua3 sensim
accedil, et semper assuesril ei quod magis abundalad ei obedicnduin, illud bouuin vel inalum j u dicans, quod expetendum vel rejiciendum sensus
slatueril. Quo l i l , ul stt nobis arduum et difiicilc
veruin bonum nimle comprebenderc; quouiam
pr.eocctipali sinuiis scnticndi instrumcntis, eo quod
delei tal cl laelilia afiicil, bonum et bonestuin eircuinscribentes. Quoinodo cr.im ficii non poiest,
uladeam quae estin cuelis pulcbritudinein aspicianius, si aerem qui csl supra capul caligo inlercep e r i l : ita nec oculus animae ad virlulem aspicit,
si per voluptalem, vcluli quaiiidam caliginem ejus

, \
. ,
\ ,
\ ,
,
, . \
\ , ,
, ,
\
. \
,
, * ,
;
, \ \
,
,
. \
* , / \
. "
,
$, \
. \ ,
,
,

obluudalur visus. Quoniam ergo seusus quidem D

xptew \ \ , ,
aspicit ad voluplaieni, mens autcm iiupcditur
, ^
voluplatem ne vidcat virlutcm, bocest principium
\ . \ \ ,
v i t i i , quoniam a ralionc alicnuin de bono ct bo nestojudicium, mens quoque, in quam sensus ob.
tinet dominalum, suo cumprobat snflfragio, et si
\ ,
dixeril oculus pulcbrum el houestum esse in bono
'
, :
coloreejus quod cernliur, eo quoque vergil inlel .
ligentia. Et simililer in aliis, id qi*od sensura oble ,
ciat, bonum esse censetur. Quud si aliquo modo
\ , \
lieti possct, ut nobis ab initio inesscl de bono ct
, ,
boncsto jndiciuin, mcnle in seipsa probanle qudd
, < ,
boiium ost, non ralionis experli sensui scrvircmus
. '
tanqiiam bcsli* in servitiilcni rcdacta*. Ut ergo
,
U).s i-oufusio diuceninlur in uobis, el id quod est

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA VIII.

737

733

, & . natura diligendum, et quae alilcr se habent, rursus

citra errorom agnoscaniur, hsec nunc dicit in hoc
,
. '' libro Ecclesiastes, c Tcmpus est aman^i, cttempus
" , esl odio habeudi. Per qua? qtiklem discernit rerum
. - naturam, ostendens quid utilitcr amcliir, et quid
, \ odio habealur Dicil enim juventus selalis lervens
. " aOeclibus, sibi lcmpus csse amandi ea quae chara
, sint juvcnluii. Sed juvenluti coutra ciamal Eccle - siastes, definicns alind csse lempus pura?. amici , - lia\ Non enim boc csse ainiciliaro,anintie habilu \ dinem aberrantem in rebus lutpibus ct flagiliosis.
, Quomodo cnim si in sanilale reclo ciirsu eal na , , \
lura, in tempore sitis accedil corpori : quibus au \
lem niorstis dipsadis talcm indil-afTectionem, nemo
. ,
dixerit in temporc cam eflici silim : non eiiim in bis
' \ . ' ^ italuralis appc lilus, sed vitiosa afleciio esl silis :
- > , \ ita cliam obscenus amor juvciiiulis, non est
amor, scd morbus qiii procrcatur aidcnli el dipsa, , dis miniine absimili morsu juvciiUilis. Non oninis
, \ ergo amorseu amicilia est opporiuna, sed ea dc . " \
nmni, quae vcrsatur in eo quod est so'um aman ,
dum. Sed fieri non polest, ul de bis clara habea , tur cognilio, nisi id de quo agitur ita dividatur in
\ ,
coiHcmplalione : Bonorum ergo, quoruni siudio
, , \
tcnentur homines, alia qnidein vere sunt lalia
, \ '' - qualia nominantur : alia atilcm falsam babent
. " \
appellalioncm. Quae enim sunt ejusniodi ut non
\ > . 6C ad iempus fnienda prsebcant; neque cum ali ^ ,
cui pulcbra videanhir, aliis sunt inuiilia, sed
, , Q seniper et per omuia, el in omnibus sunl bona
. , , (5 \ quibus fuerint, ca vere sunt bona, scmpcr siroili , ' \ ter et eodem utodo so babentia, el non adinilten^,
lia mali commislionem. Quae quidein iis qui rem
.^ \ accurate cxaminanl, in sola divina el aelerna con ,
sideranliir natura. Alia aiitem omnia quae sensui
- sunl pulcbra ac bona, pulcbra aulem videnlur pvr
' errorein opinionis, neque sunt, neque consisliml
, , \
nalura, sed nim sint fluxae el transeunlis nalura,
, \ , \ per errorem quemdam et inancm exislimationem,
.
vora esse ccnscntur ineruditis. Si ergo amplecienteseaquae sunt insiabilia, ea non appelunt quae semper sunt, vidctur Ecclesiasles veluti in quadatn alla slans spocuia, ad bumaifam exclamare naturain cum dicit, Tempus est amandi, el tempus est odio babendi, qiiod alia sunt verc bona, quse etiam ipsa snnt pulchra el boncsla, cl lalrs
faciunt eos qui suul parlicipes.
, D Quale enim esl nalura id quod parlicipaltir, in id
\ eliam nccesse esl siiniil Iraitsmiilclur id quod paro?ov ^ licipal, ut bene olens i i l os ejus qui ore acccpit
^ , \ aromala, et rursus male oleus ejus qui comedit
, allium, a>it aSiquid aliud quod esl fa:lidius. Quo ). \ niam ergo foetida qnidem esl oninis sordcs pccca , t i ; conlra atilein virlus ost bonus odor Cbristi ,
, - amandi autem habiludo naturaliier tllicil conlcm ; poralionem cum eo quod amatur : quod crgo dili * giinus pcr amorem , per illud elliciamur Cbrisli b.o , , uus vel malus odor. Qui enitn quod bonuin est et
bonesluin amavit, ip.se quoquc crit bonus cl bo .'. ,
nestus, bonitaie cjus (piod i;i ipso csi, eum qui acco
\ ,
u

11 Cor. i i , ir>.

759

S, CHEliORII NYSSENI

740

pii in seipsam iranstnutante. Propierea nobis seip- . k .

suoi coitiedenduin proponit is qui scmper est, u l
? \ ,
cum ipsum in nobis ipsis acceperiinus, illud Oamus ,
quod ille est. Dicit eniro, < Caro mea vere est c i - . ,
bus, et sanguis meus vere est potus * . > Qui ergo , ; .
banc amat carnem , non est ainicus suae carnis, et
*0 ,
qui in bunc sanguinem est affeclus, mundus eril a , \,
sensili sanguine. Caro eniin Verbi, et sanguis qui
.
esl in bac carne,non unam habet gratiam.sed esl et , \ \ ,
suavis iis qui gusiant, ct appelendus iis qui dcside rant, etiis qui dlligujH amabilis. Si quis autem amo, \ , rem converteril ad ea qua? non consislunl.cujusmodi . ; sunt ea nalura, tale eliam sil uecesse esl el quod
, ,
i n illis fuerit. Quonlam ergo in iis quae sunt, aliud
\
quidcm est verum, aliud vero inane, couvenil cogno- . \ ,
sccre inane, ut ea opponendo ct comparando intel- * ,
ligamus naturam eoruiii quae vcre sunl. Sic enim .
faciunl omnes sancli, eos qui a re< ta via abcrra- , ,
m n t , el per non reclam ingrediuntur, reducentes \ ,
ad viam a qua diverierunt, prociil clamautes,Fuge ' ,
viain in qua ingredcris. In ea cnim sunt lalrones , . \
el praedones el homicidarum insidix, simul ' \ , ,
qtiidein vialor periculum dcclinei viac pernicioia? ;
ab illa aulem via recessus, fli via quae ducit ad * ,
cam qusG servat. Ua eiiam magnus ille Ecclesia- . ; \ ,
8tes desuper clamabat human.e naliirse, quae erra bat in invio et non in via, ut dicil Propbeta ,
\ , ,
ba;c apeite dicens per ea qu;e loquiuir : Cnr per '
lolam viiain erralis , bomines ? cur amaiis vana, , ; , :
*t diligitis ea qua? non possunt consistere, el afle- * , \
ciione in iis conlabescitis quorum nulla est sub- , ; "
stanlia? Alia esl via minime errans et salularis, i l - \ * ,
lam diligile, in iila ambulate per charilatem, cujus , ,
nomen est vcritas, et v i l a , el incorruplio, cl l u x , \ , \ , \ ,
<;i quse sunl hujqsmodi. Hxc aulem via per quam
' ,
imnc curriiis, digna esl quam odio habealis et \ * \
nversemiiii; carel enim luce, el est inlercepla le- , , >. ,
nebris, ducitque ad prxcipitia , c l baratbi a , ct , \ .
f r a r u i n laiibula, et ad latronii.n insidias. Qui crgo , , >
dixU : < Teinpus est amandi, > oslendit id qnud vere \ * \
<?st amabile el diligendum : et qui odio tempus . .
ascripsit, docet quacnani sint aversanda. Cum ergo ,
id qtiod esl natura amandum didiceriinus, id com- ,
pleilauiiir per cbaritalem, ab eo ininime a\rrsi,
\ , .ex eu quod bonuin et boneslum jndirare non ]
) ,
possimus, amorem in iis consuiuentes, in quibus
\, \ , probibet magnus David , dicens : c Filii bominuni,
; , \
quousque gravi corde ? cur diligitis vaniiatem, et
; " \ ,
qua?riiis mendacium ? > Esl enim unum solum na, \ \ ,
lura diligendura id quod vcie est, do quo eliam
< '
dicit lex Decalogi : c Diliges Doininuni Deuin luuin
. \ ,
ex loto corde l u o , et ex tota incnte lua , el ex lota
, \
anima lua . Et uniim esl rursus verc odio ha , < .*1
bciiduin, nempe vilii inventor, vila noslra? boslis ;
,
dr quo dicit lex, Odio babebis lnimicum liiuiii * . Dei
, eniin dileelio, cst fortiiudo ejusqui diligit. Ad vitium
.
auiem aiTedio cxiliiun aflerl ei qui maluni diligil. Sic
, , , *
1

%e

4 0

J >an. , 5\

" Psal. cvi, 40.

Psal. , .

4 8

Dcut. , 5.

" ilSaltb. , 43.

1 ECCLESIASTEN . HOMILIA VIII.

74i

71%

, . i \ enirn dicil prophelia : Diligam te , Domine, for\, , tiludo mea : Duminus firmamentum meum , et refu. \ , giuin nieum, et liberator mens **. De contrario
, \ autem d i c i t : Qui aulem diligit iniquitalem, odit
. animam suam.Pluel stiper peccalores laqueitnri .
, Tempus ergo diligendi Deuro esl lota vita, et lcm . pus abalienalionis ab adversario est tntum lempus
, * vitue. Qui aotem parvo aliquo vitae suae spatto esl
* \ \ remotus a Dei dilectione , plane exit abeo, cujus
, a cbarilate sejuactus est. Eum aulem qui est exlra
Deum, extra lucem esse necesse est, quoniani
*
Deus
esl lux : qnineiiam exlra vilam et incorru . , . ptionem , et quamcunque roenlis conceptionem, et
rem , quae quidem omnia esl Deus. Qui eiiim noii
, \ .
eel in his, est omnino in conlrariis. Eum iiaque qui
est ejusmodi, excipiunt lenebra? el interilua, et
exilium et mors.
4

Ilsec cum brevitcr distinxissel sermo Ecclesiasue,
, , \ lempesliva atuicilia, et odio quod exercetur in
, tempore, oslendil aperitque naturam eorum q u
.
sibi adxersari intelliguniur. Tempns est, inquit,
, \, , \
amandi bonum : et tempus esl rursus odio habendi
. , , contrarium. Dicit atitem, Tn, homo, existima id
, . quod dieitur aspicere ad id quod esl bonum et ho * \ nestum. Nani q u x i n utroque horum est perversa et
, \ aberrans animse affcciio, ea est radix el principitin
, , , \ pcccati. Nemoenini potest, inquil Dominii8,< duo ' bus dominis servire ; ant eniro unum odio babebit,
. > , et allerum diliget
Docel haec distinetio, quis
, , \ ^ sit qui male dominetur, a quo oporlet alienari per
' ,
odium, (H quis dominetur ejus bono cui itnperat,
* . cui oporlet conjungi per.cliarilatem. Si quis antem
, , id quidem quod est odio habendum compleciaiur,
\ contemnat autem id qnod est diligendum, is est
. , qui suo malo mutat opporiunitatem amoris et odii.
' ' Qui enim rem conlenmit, is ab ea interibil. Qu'i
, . aulem compleciUur perditionem, acquirel sibi id
* quod amplectebatur. Qul ergo verbis dislinxerit ea
, , qua* ex virtute et viiio intelliguntur, cognoscet
.
oppariunilatem, quemadmodum se gerere oporleat
, \ , - . in tilrisque. Continenlia et Tuluplas , lemperanlia
, \ , \ et tnlemperaiuia, modestia et arroganlia, benevo, lcnlia et malevolenlia, el quaecunque ex adverso
,
intelligtintur, tibi ab Ecclesiaste aperte osiendun . - D tur, ut in his recle consulas. Tempus est ergo
, \ ,
amandi continentiam, et odio habendi voluptatem,
, , \
ne evadas libidinosus, sed proiinus religiosus et
, , \ Dei amicus, et alia omnia similitcr, conientionis,
, \
locri et glorise amorem, et omnia q u usu amoris
, ad ea qtiae non oportct, separant ab ea qitae ad
, - bonum esi babitudtne, ui rerbi causa in transilu
' hoc dogn.a didtcimus, quod omnis ammae motus
' ad bonum est condilus ab eo qui nosiram fabri catus est naturam; sed si pcccavcril horum rao * , tuum usus, is ad vitium proereal occasiones et
, adminicula : liberi arbilrii facutias cmn sit roa
. \ , - bona, quando ea ad malum cxercetur, est m a Psal. X V I I , 2.

V Psal. x, 6, 7.

Matth. vi, 24.

715

S. GREGOKH NYSSENI

741

lornm extreimim. Et contra, irttiti est instru* , ,

menlum, vis expidtrix eonim qn.np sunl injucunda,
.
eui nomen est oditim, quando armatur aJversus , conlrarium. S>*d luuc fit arma peccali, quando .
bono resislit. Omnis ergo Dei creatura, ex iis , \
qtiae eiml in nobis coustrucia, bona est, el non

rejiricnda, si sumatur cum graiiarum aclione : , ' )
ingralus autem eorum usus viiium eflkit creatu- , ,
ram, pcr quod recedit quae esl nobis cuin Deo
conjunclio, ingredientia aulem contraria, loco \h'i
. ; ponuntur : adeo u l pcr ea viiiosae afteclioues in
.
deos rcferaniur. Sic iis qui gulai sunl dedili, deus . *
est venier. Sic avari sibi ex vitio idolum consli-
luunl. Sic i i qui per errorem babent in hoc sae- , ^ .
culo obscuralos aniiuae oculos, deum sibi faciunt
,
vauam gloriam. El ul setnel dicam : cui rei qiiis- , ,
piam sua:ii ralionem siibjmixerit, ei in servitulem
,
rcdaclani mancipaveril, oam suo vilio deum fedt: .
non boc (acUirua, nisi per dileciionem malum sibi
\ familiare et neccssiludine conjunclum eflVcisscl. Si
, , .
ergo amoiis el odii intellcxiintis opporlunitaloui, altonun quidem dil gamus :cum a'lero vero belluin
geramus.
c Tempus esl eiiim, inquit, c bclli, el lempus
t , \, , \ .
pacU. > Yides coulrariarum affectionum instiu ,
otain aciem, legem caruis pugnaiilem advcrsus , <
legem menlis, ei caplivaulem in lcgem peccaii *.
. ;
Auende DIU liplicein et variuin pugiwp apparatum, , .
vt quain imillis alque adeo infiuilis inodis exer- ,
ciliig adversarii urboin tuam oppugnel; m i l l i i , ,
cxploralorcs, subornal prodilores, in viis collocat \ , ,
insidias, adscisoil bclli socios, cl comparal ma- C , \ ;
chiuas, per quas qualitur iiiurus aniiiue; fundi- , \ , loros, sagiiiarios, ot ros qui manus conscrunt,
el eopias equesires, el qiixcunquesuiU liujusmodi, .
ea omnia adversus te in acie dimicant. Neqne , , ,
\, . ! , *,
voro igtioras, quis sit sensus eorum qirae dicia
sunt, quis sil proditor, quis speculalor, qui rn- ,, \ .
\ , \
sidialores, qui fundilores, qui sagiliarii, et qui pugnant cominns manusque conserunt, el quae sil , \ turina equitum. Ad wnnia ergo aspicientes nos quo- . , 7 , \
que oporlet annari, et socios adbortari, et inter
eos qui sunl nob s subjecli dijudicarc, num fa- ,
), \ '
vcaul bostiuin pailibus, el prospicere nc in via
liaul iusidiic, el adversus telorum jaclus, eosque . " (|iii comiiius nobiscum manus oonserunt, clypeis ^ , '8 protegcrc, el fossa ab adilu nicere eos qui
^ . II; \
3 immiltunlur equilcs. Convenit auteni qui
' ,
busdam etiain propugnaculis moenia muuire , ne , ronculianltir inachinis. Neqiic vero opus est ut , :
vcrbis singnla explicemus, nempe qiiemadmoduni ,
iniiuicus uniusnijusque noslrx civitalis, quae e&t .
' ,
a Dco condiia in anima, aut per exploraiores
noslrannn copiarum facil pcrioiilum, el quosnam * ,
b bei ex noslrts qui nosirinti pro<lant extrcilum. .
.
l l auteiu seusus aperiaiur manifcsttis, lalis esl
.
p:imus tcnlalionis insultus, undc capiunt iniiium
/.- \
Viiiosne affocliones. Hic csl exploralor noslraruni
%

Roin. , i 3 .

^45

IN ECCLESIASTEN. HOMILIA VIII.

746

, \ , copiarura ; ut exempli causa, jncidit oculorum

. - spectaculum quod rcnovarc potcsl cupidilalcm.
., Per hoc ergo explorat hostis eas quae in te sunt
, ' , copias, sinlne valida? el benc instructae, an imbe81> ,
cillae et expugnalu faciles. Si enim non te fregit
,
figur# aspecius, pec aperle solutum fuit robur t u
. - cogilalionis, scd citra ullam aninii perturbalionetH
' , \ IransmisiSli id quod tibi occurril, peiierrefecisii
protinus exploraiorem, veluti quadam armatoriim
, - phalangc haslis horrenle, paralis, inquain , el
, inslructis rationibus ostensis exploraiori. Scd si
, \ , \
ad spoclaculum per voluptalcm cmollilus fuit sen \
sus, el figurse simulacrum cogitalioiiem subiii per
. - oculos, lunc expugnalurquidem mens, eorum quae
64, \ , \
sunt intus imperalrix, ut qiiac nibil babcat virile
\ * > - aut juvenilc, scd sit efleminata et dissoiula, et
, \ , itiagna maniis prodilorum ex populo cogilalionuni
. cogilur circa exploratorcm. Isli aulem sunl prodi , , ' lorcs de quibus dicil Dominus : Inimici bominis
' domeslici e j u s , > qui ex corde exeunl, et hominom
- iuquinant , quorum nomina aperle disci possui.t
, ex Evangclio. Hinc tibi minimc iucrit diflicile, ex
. consequenti ihtclligere singula qiiic pcrlinenl ad
\ - bcllicum illum apparatum, el qui stint ii qui clani
, collocant insidias, qui incurslonem faciunt in eos,
, ,
qui cx improviso in viam vUne ingrcdiunlur. Qui
, enim praetcxlu amicitiac et bcnevolenlia?, eura cul
, \ ' pcrsuadctur ailrabunl ad peccati exilium, i i surlt
, qui in via insidiantur, laudatores voluptatis, qul
\ ' - deducunl ad Ibcalra, qui mali indicant facilitatenl,
. \ , C et pcr ea qiia? faciunt, provocaiil ad iniitaiionertl,
sc fratres el amicos nominanlcs, ad pernicieiii
* \ . >
, , eorum qui inlereunt. De quibus scriplurri e s l :
tOrnnis fraler calcaneo supplanlabil: el omnii
\
. \ \ amicus i n dolo ambulabit. 1 Si aulem insidiafl
>, \ intellexcrintus, poterimus etiam dilucidc perscru , - , lari lurmam fundilorum, sagiilariorum et jaciila \ , \ , - torum. Qui enim sunt coutumcllosi et iracundi et
- maledici, eo quod priorcs lacessunt probrig atc ma . \ lediclis, pro telis aul lapidibus, vcrba qusc irritant
tanqiiam cx arcu et funda, el instar jaculi jacientes,
, . " mediiim cor sauciant eorum qui absquc lorica, et
\ , - sibi non cavenles transeunt. Snperbiae aiilcm et
insolenliaB vithim qui ad equorum tranSluIerrnt ela ^
tionem, minime aberraverint. Sdnter.im planecqul
. \
ie

80

11

, ) .
' ,
.
\
,
.
, \ . \
, \
, \ ,
, 4

Mallh. x, 36.
PATROL.

8 0

Maltb. xv, 18.

XLIV.

CIK.

' Jcr.

collum et capul iu altum altoltentes, ibflali^

insolenliae verbis, veluti quibusdam tingiilis, cos
qui sunt inodcrali pulsanles. De quibus dicit
Scriplura: i Nori veniat mlbi pcs superbiaB . 1
Macbinas autem quibus solvitur mitri coagmenta(io, avaritiam aut pccuniic cupidiiatcm recte nominavcris. Nihil enitnest tani gratc ct cui difficilius occurri posstl i n apparatu hOstium, quam macbina avariliae. Nacrt eliamsi aliab t i r t u l e s per concinnam coagmeiilalioneni sint aedificala? i n eorum
animis, nibilominus etiam pcr eas saepe intrat machina. \iderc cnim liccl ctinib per tcmpcrantianft

ix, i . " Psal. xxxv, 12.

5 t

7*7

S. GREGOMI MtSSEXI

1U

irruere avariliam^et per fidem, el mysteriorinn \

/ ,
accufaiam $t diligenlem perceptionem, continen\ \ \
liamque el humUilatem, et quaecunque sunt ejusmodi, intro irrumpere Hoc malum grave el inexpu- , \ ,
. vegnabile. Quo fit, ut nonnuUi contincnles et mo ,
desti et fldc ardenles, moribusque compositi el
modcrati, huic soli morbo non possint rcsistere. . ^
, )
Si ergo intelleeta est a nobis caterva boslium,
. \
lempus crit belligerandi. Nemo aulem confidat se
', ' boslium aciem posse fugare et profligare, nisi

Aposloli armaluram arripucrit. Omnino aulem
nemo ignoral cujusmodi sint arma illa, per q u ef- .
, .
licil ut adversis telis minime sit vulnerabilis, qui
bo&lium resislit pbalangi. Nam cum Aposlolus vir- . Tft^
\ tutes divisisset in gcnera, unumquojque genus
virtutis propria anna eflecit, unicuique eorum quae ^ ,
, *
in nobis sunt opportuna et praecipua. Cum eiiim
riim fide connexuisset et conlexuisset jusliliam, . ,
per ea anualo munit llioracem, recle et tute per , ' *[<5$. \
ulrumque mifitis pectus munieqs. Non potest enim
' a u
fieri, ut aJlcrum ab altero disjunctum, ex se tuta
prrxbeat arma ei qui ipsa Iractat. Ncque cnim fi-
des absque operibus juslitiae sufficii adscrvandum. ' , ,
Ncque rursus vitae justilia pcr sc tula est ad salu-
\ , tem, si scjuncta sil fidcs. Et ideo cum vehili
quamdani maleriam fidcm ct jusliliam bis armis . , * - ^
. **
conlexuisset, armali mililis munit pracordia. In
, ^
pectore enim cor inlelligilur. Fortis autem viri
, ,
oaput spc mimil, significans quod convcnit bono
milili sublimium rcrum spcm, veluli quamdam Q .
, \,
crislani, babcre superne. Clypeus aulem qui csl
.
arma quibus iigimur, csl fides quae frangi non po , ^
tcst, quam aculeorum cuspis non potcst pervadere.
.
Aculcos auiem qui immitiuiilur ab hostibus, oinnino
inlclligimus varios vitiorum el animi perlurbalio-
-, ,
num impelus. Salularia anlcm arma quac muniunt
adversus bostes dexteram corum, qui se fortiler ge- , .
, \
ruui, estsanctus Spiritus, qui esl lerribHis quidem
sisit contrarius, salutaris autem si assumalur. Om- ,
nis autem doctrina Evangclica pedibus aflerl secu- \ .
rilatem, adco ut nulla pars corporis invenialur
nuda ct apla ad icius aecipiendos.
Si igilur didicimus eum quibus sit bellandum,
, \
atque ila pugna capesscnda, allcra quoque pars est
, \
discenda, nempe cum quibus focdus inire etpacem ^ , \
agere oportet, testificetur bic iiber.Quis esl ergo bo- . ,
nns imperalor, cui pcr pacem me reddam junclum
' ;
familiarilale? Quis esl autem dux. hujus exerciUis ? ; ,
Num esl pcispicuum quod utrumque audivimus a
,
Scriptura diviuilus inspirata, quod cJulcstis cxer , ;
citus sil acics angelorum ? Facta est enim, i n , \, quit, c niulliludo mililiai coclcstis laudantiiun
. > \ Deura . > El Daniel vidct decics mille millia corum
, ^ qui assislunt, etmillies mille tnillia aspictt intcr eos
. \ ,
qui niinistrant . Propbela quoquc id leslificans,
, \ ^
Dominum exercituum et Doininum copiarum vooat
.
Dominum universitalis * . Etad Jesum Nave po < , \, c 9

88

,v

9B

1 1

Ephes. vi,1J.

Luc. , 13.

8 7

" Oan. , 2.

8 8

Psal. xxin, 10. " Jos. , i i .

730

1 ECCiLESlASTEN. HOMILIA VIII.

749

. , tens inquil in bello, Ego, inquit, sum

, \ princeps copiarum. Si aulem inlclleximus qu^e, , - nam sinl bona in bello auxilia, et quisnam sit qui
, praeesl belli sofciis, foedus cum eo incamus, ad ejus
). potentiam confugiamus, ei siinus amici qui lantas
babet copiae. Quistjam sit autem modus ineundaa
,
, , cum eo familiaritalis et nccessitudinis, docel nos
t * , qui banc amicitiam conciliat magnus Aposlolus,
curo d i c i l : < Justiftcali ergo ex iide, pacem bab^ . ,
* , mus apud Deum ; et rursus : t Pro CbrisloJe . > galione fungimur, tanquara Deo per nos exborlante
, rogamiisproGbrislo : Reconciliamini Deo . Quan ,* diu enini fuimtis nalura filii irae, faciendo qua? nou
* \ conveniunt, fuimus in iis qui adversanlur; ad
dexleram aulem Altissimi fuimus collocali, depo^ \ \ .
- & 6ita impietate et eacularibus desideriis, vivendo
sanclc, juste, el pie. Per banc pacem verae pari
^5. \ ,
copulabimur. De eo cnim sic dicit Aposlolus :
* .
c Ipse est pax nosira . > Hoc dictum esl finis et
\
\ . ,- gumnia eorum qux (iunl in lempore. In lemporo
, , enim omnia facere edocli suraus, ut hoc nobifc
effectum reddamus, nempe ut pacem bskbeamtte
,
kpof . apud Deum, proplerea quod hosiili el infcsto ani , mo fuerimus adversus advcrsai ium. Omnino aulem
- 2 si quis dixerit virtules csse excrciiura pacis, cum
\ , quibus oportet nos jungi amicilia, non exlra eum
qui datus csl seiisum deducct oraiioncm : qiiando .
quidcm omne virtulis nomcn et cogitatum referlur
ad Dominum m t u t u m .
19

Quanquam quid in bis prolixiori opus cst oralione, cum suflGciant quae dicta sunt ad aporiendum sensum qut est in verbis? Posleaquam auiem
pcr baec cxcilavil aniinum cjus qui Cuit prius erudilus in his aliis documcntis, ad allum quemdam
slalmn susiulil animanl ejus qui sequilur raiioitein,
et a i l : Qme major abundanlia ejus qui facit in iis
in quibus ipse laboral ? Quod perinde est ac si d i ccret, Quid ex humanis omnibus laboribus, cx quibus nihil ad eum redit amplius ? Agros colil, navigat,
niiliiaribuslaboribus aflligilur,mercaturam exercet,
damnum paiilu/, lucratur, liligat, pugnat, causa
cadii, sententia daia litein vincit, infelix censelur,
kealus existimalur, domi manct, errat apud exlerOs : oronia qua in bac viia ccrniiniur in vaiiis

\ , ^
\
(5 ; '
*;., *, ,
,

; "
, ;
, ,
, , , ,
, , ,
, , , >, *
,

. sludiis, alia in aliis. Quid ei qui per ba?c suam

;
consumii Vitam ampliuS aflerl, qirod irt iis poitii
, \
stiidium et induslriam ? Aiinon eimul alquc dcsiit
"* vivere, ouinia tecta sunl oblivione: et ab iis quo, '
rum studio tenebalur deserlus, abit nudus, rcrum
, \
quae bic sunt nibil secum aflerens, prncler solam
; '
aciionum suarum conscienCiam ? a qua ba^ vox
ti ,'
uodammodo posl hoc in cctelum miltitur, ad enm
, qui per bujusmodi occupaliones aberravil in liac

vita:Quid tibi amplius fuil ex mullis illis labori ; \ ;
bus quos stiscepisli ? Ubi sunlpracclarse itdes? U; l
; , \ sunt defossai crumenae ? Ubi sunt ajneae imagincs ,
> ; \ ,
cl laudibus Cftlcbrantium voces? Ecce nunc ignis
/

Rom. , I . Cor. , 90.

c o

Ephcs. ,

\h

751

S. GREGORII NYSSEKI

et flagdla, cl judreiiini qirod neqiie mimcribus, nec ;

gralia corrumpilur, ct quae falli non polesi ame- .
acue vitae examinatio. Qnne est ergo major abun- ; \ , , > \,
dantia ejus qni facil in iis quae ipse laborat? Et

poslea,t Vidi, inquit, distractioneni quam dedit ,
Deus iiliis bominum, ut in seipso distraberentur
.
omnia quae fecit bona in tempore suo. Quineliam
,
aevum dedit in corde ipsorum, ne inveniat homo
' , ;
npus quod fecit Deus ab iniiio usquc ad fiuem. Cur
, \,
hdec dicit ? Agnovi, inquit, nndenam a vila distra- ; cta sit bumana natura, occasione accepta ex divi . ' ,
nis beneficiis. Naro Deus qnidcin ad bonum fecil
\ omnia, et iis qui eomm qua? sunt parltcipes suni,
, *
dedit rationem qua discernant id quod cst nielius,

pfT qiiam agnita opportunilas jndieii uniuseujus .
que, boni et honcsii sensum praibet iis qui ulim- ' \ ,
lur. Quoniam auicm lapsus cst a recto dc iis quse
\ ,
sunl, jtidicio, per malum consilium avcrsus a con '
sfanii ralione, rccessus a tempore, id quod est in
. "
tiiioquoqtie ulile, vcrlil in contrarinm. Ut si quis
\ , \
in nier.sa proposito omni apparalu convivii, et vasis

quibusdam aplis ad apparauda alimonla, simul
, rtiam ca apposlicrit qiuc ab iis paraniur qui delc , *
rtanlur bujusmodi artificio, aul subliles gladios,
per quos convivae sibi dividunl aliquid cx iis qu;c
, ,
sunt apposita, anl argcmca cochlearia, quibus qitae
,
in allera ejus parlc csi caviias, facia est ut aptc * '
ct appositc sc babcrcl ad pollentam. Deinde quis
piam cx iis qui sunt convocati ad convivium, imi- , , \
tato usu ejus quod csl propnsiluni, uteretur uno ,
quoqiie ad ca qtiac non deccnt, el gladio quidem,
,
vel seipsum, vcl aliqncm cx iis qui prope accum ,
bnnl, sccarct : cocblcari aulcm vcl proximi, vcl
,
sunm oculum cxpungercl: diccrettir quod apparatu

i-onvivaloris ipse ad nialum abusus St, cum ipsc
,
qnidem qui apparaveral causam corum quae even (ura eraiit non disposuisset, veruio malus ustis
, ,
eorum qurc erant apposita, ad boc inalnm dcduxe^ , "
ritcum qui inconsullc ususcstiis qua3 cranl propo \ \ . ,
sila. Ua, inquit, ogo quoquc uovi, quod a Deo qui *
dcm factuin csl umunquodquc ad omne bonum, si
\
iu tcmpore, ul convenil, co ulamur : aversio aulcm
* a recto de iis qure snnt, judicio, deduxit bona ad
; '*
occasioncm malorum, ut exempli causa dico, quid , '

iisiin est jucundius ocuiorum operatione? Scd D -

quando niale affeclus visus est adminislcr eorum
, / -quaB sunt cjusmodi, dicit id quod faclum fuit a d
, . \
bcnrficium, fuis9e causam malonun: quod quidcm
,
l i i h i l est aliud, q n a m quod bono malc u l e n s quis , (.
piam, cflecit ul usus esset viliuin. Ila cliam alia
.
omnia quae a Deo habct nalura, s i t a sunl in libera
,
elcctione corum q u i utuntur, ut Oat ftiatcria vcl
.
bonoruin vel malorum. Quamobrcm dicit Omnia
, ^)
qiice fccil boifa in teinpore suo. iQuinettam snvuni
. <iedil in corde ipsorum. iCvuin antem cum sit
.
qubddam nienlis 'cogitalum spaliis cl inlervallis di- , ^ '
inensum, significal omncin ejus crcaluram q u ; r in
,
jpso fucrit. Ex eo crgo qnod continet, univcrsiim
' .
quod in eo contiitclur, oslcndil oralio. Ouuiia crgo,
, ,

75*

1U

1 ECCLESIASTEN. HOMILIA VIH.

\ .
"
,
' \
,
.
. ,

.

quae sevo facta sunt, dedit Deus cordi humauo

ad bonum, u l per magniludinem et pulcbriludinem
creaturaiHim, per ipsas contemplemur eura qui fecit. Illi aulem per ea quae acceperanf beneficia ,
laesi sunl, eo quod non unoquoque ut oportet et ad
ulilitatem usi sunl. Et ideo dicil : < Ne inveniat
bomo opus quod fecit Bcus ad scopum ulililalis,
in omnibus quae facta sunl ab inilio creaiionis, c l
usque ad universi consumniationem : cum in iis
quaesunt, nibil sit mali. > Neque enira est boc naturale, ut ex bono aliquidmali nascaiur. Si autem
bonus est qui rerum omnium est auclor et causa, bona omnino sunLquaicumque ex bono habcnt
substanliam.

, , \, Deinde, 12. Novi, * inquit, < quod iion est

, , \ in ipsis bonum, nisi laetari, et facere bonum in vita
. . sua. > Ilis vcrbis in sununam colligit quae dicla sunt.
Si enim divinorum operum usus in lempore deft ^ , nit bonum humanae vita3, unum fuerit bonum,
\ , ncmpe perpetua in rebus bonis ct honeslis laelilia,
quae nascitur ex bonis opecibus. Mandatorum enim
, observalio, nunc quidem per spem laHilia afllcit
eum qui bona facit opera : postea autem bonaa
spei fructu accepto, proponit propriam iis qui
,
, digni &unl l a H i l i a m , quando dicil Dominus i i s qui
, , , bonum fecerunt: < Venile, benedicli Patris mei,
. poesidete paralum vobis regnum . > Et quod est
. , cibus el potus corpori, per quae conservalur n a l u r a , boc est animae ad bonum aspicerc, et boc est
,
, \ C vcre donuin Dei, in Deum defixos habere oculos.
e i

. ,
.
,
, \ ,
. , \,
\ ,
(
) \
, \ .
\
. .
C l

Mallh. xxv, 34.

Hoc est cnim nomen, quod in iis quae deinceps

dicta sunt inlerpretalur. lta autem habel conlextus:
13. Quineliani omnis bomo qui comederit, et
biberit, et viderit bonuin in omni labore euo, hoc
esl aulem dowum Dei. Nam sicut homo, inquit,
carnalis in couiedeudo et bibendo babet vires :
ila qui ad bonum aspicit (boimm autem verum
est, qui solus esl bonus ) donum Dci habel i n omni
labore suo, boc ipsum ad id quod bonum est
sempcr aspicere. Per Uominum nostrum Jesum
Cbrislum: cui gloriaet potenlia in saecula saeculoriim. Ameu.

S. GUECOrill NYSSt.M

750

S. . . 6REGORII
EPISCOPI M S S E N i

COMMENTARIUS

CANTICUM

CANTICORUM

[Gentiano Herveto interprete.}

PRO0EM1UM AD OLYMPIADEM.

IIPOOIMION .
Giatum et acceptum fuil mihi studium de Can ,
tico canticorum, quod et coram, et luis ad nos , \ "
expositisti lilteris, ut quod boneslae luae vilae ct , \ \
purse adimae conveniat, u l per convenienlem con- ,
templationem aperialur qua3 esl in verbis occulla 0 pbilosopbia, ab ea quse est in promptu diclione, , in puris ac sinceris sensibus expurgata. Quam- .
o ;rem prompto el alacri animo de hac re tuam \
accepi sollicitudinera : non quod ad tuos mores ,
boc tibi futurum sit usui: esl enim mibi persua- (
sum purum esse tuuro animse oculum, ab omni
\ 0 ,
cordida et obsccna cogilalionc, et quae agilalur ab \
animi perturbationibus, eumquc per divina haec
0 ^ ), ,' * q>
verba ad sinoerain et ab inleritu alienam sponsam ,
inlueri citra ullum impedimentum: scd u l qui sunt
\ ,
paulo magis carnales, per eam deducanlur ad

spinlualcm et raalerise expertcm slatum anima?,
.
ad quem ducit hic liber pcr sapieniiara q u in oo

dclilescit. Quoniam autem nonnullis videlur eccle , \ siasiicis, sacrae Scriptura3 litleram et dictionem
'
perpotuo esse sequendam, nec assenlitmlur per

snigmata allegoriasque et sensus arcanos aliquid
,
ab ca dictum esse ad nostram utiliialem; cxislimo
' ,
primum esse necessarium, iis respondere qnl de
\
iis nos accusant, c l oslcnderc, quod nibil absur ' dum ct alionuirt fachmis, si cx divina ct a Dco \ ,
iiisptrata Scriptura omni raliono vciienwr ulilila- .
| \ ,
ttiii : ul si prosit quidoin dhlio intellecla ul dicta
t

757
1 CANTICA CANTICORUM.
758
, fuit, prompiuro el paralum babeant id, cujus te , nentur studio. Si quid autem occulte dicmra iiv
arcanis sensibus et aenigniatibus, ad utilitatem s i i
,
^ , , plane oliosum, si speclelur sensus qui csl i n
proroptu el de eo sermo fiat, sicut nobis ostendii
, .
qul nos erudil per Pfoverbia, ad inlclligcndum,
, ,
vel tanquam parabolam id quod dictum cst, vel
* \, ,
tanquam obscuram otalionem, vcl ianquam dictiim
\ ,
[] . eapientum, vel tanquam aliquod senigma. QuiO per
anagogen autem exsistit coniemplalio, sci iropolo, , giam, seu allegoriam 6eu a l i l c r velis nominare, do
\
, , nomine nibil contendemus, si a scnsu ulili non
, recedat. Magnus enim Apostolus icgen? diccns c*&c
spiriiualom legis nomine coniprcbendit ciiam
, \
bisloricas narrationes, adeo ut universa a Deo
, , \
B inspirata Scriplura sit lex i i s q u i ipeam legunt, non
soium per praecepla, sed etiam per bistoricas nar

,
raiiones erudiens, el ad cognilionem niysicrioruro,

el ad sincerara vilae instiiuiionem, eos qui ad
. \ ,
gcientiam accoromodaie audiunt; ulitur quidom
' expositione, ut sibi placel, aspiciena ad id qiiod est
\ \
niile, non cural auicru quo nomine sit vocandum
" ,
genus exposilionis; sed nunc quidem dicil ,66
,
mutare vocem, traduciurus bisloriam ad indican \ .
dum Testamentorum disposilionem. Deinde men \,

lionem faciena duorum fitiontm Abrahae, qui ei

, nati sunt ex ancilla et libera, appellat allegoriam
. \ ,
de iis contemplationem . Rursus autem c u m q u * ., ,
dam narraeset e i historia, d i c i i : Hcee in figura
\ , ' illis eveniebanl: tcripta sunt autem ad jioslram
. admoniiionem
Et rursum cum dixUset, Nou
\ ,
e$se alligandum o* bovi triiuranli,
adjecit illud
\ .
,
Deo non tnt curam de bobus, sed omnino ea etse
scripta propler nos. Alicubi autem obecuriorem intelligeniiam,
el quae est ex pavte coguUionew,
speculum nominal el aenigma .
Et rursus iransilum a rebus corporalibus ad eas
\
quae cadunt sub iiHelligentiam, appellat transiluni'
, , \
ad Dominum, et veli ablationem. In omnibus aulein
.
bis diversis locis et nominibus ejus quaB est in
& \
raente contemplationis, nos unum docet doctriiuo
, ,
genus, non oporlere onmiiio manere in litlera,
, ulpote quod qiiaa est in promplu eorum quae d i '
cuntur signiflcalio, in muilis nos lsedat in iis quaa
*
pertinent ad viiam recte el ex virlute degendam;ged
\ ,
D transire ad maieriae expertem, et q u sub intclli \ , - gentiam cadit contcmplationem, nt sensos q u i sunt
. paulo magis corporale, traducantar ad mentcm et
\ ,
, intelligentiam, excussa pulveris in modum eorura
quae dicunlur aperta significaiione. Et ideo dictt :
'
[ ,
Littera occidit, spiritu* autem vivificat
: utpolc
] , \
quod ssepe bisloria si steterimus in nudis rebus,
,
nobis miniuie praebeat excmplum bonae \ U a . Quid
.
- enim ad viriutem auditori profuerU, quod propheta
filios procreet ex fornicatione ; et Esaias ingre, \ ,
diatur ad propheussam , si non ultra littcra3
; "
dictionem procedai id quod dicilur? Aul quid ad
6\

e t

e l

e e

e T

" Rom. v i i . H . " Gal. , 2\.

OstP i , 4. isa V H I . 5.

I Cor. x, I I . " I Tim. v, 18.

e e

I Cor. ix, 9.

eT

HCor. i u , 9.

7*9

S. GHEGORil NYSSENI

760

vitam ex virtutc ikgendam conferunt qnae deDavido , ; *\

fiunt parraliones, cum adullerium et caedes ejus in ; iiiium concurrerint nefarium facinus? Si autem
aliqua inveniatur raiio, quae oslendat id quod per , ea dispensatur in nullain cadere reprehensionem, ,
(
uinc verum esse ostendetur id quod dicit Aposto- ),
his, nempe qiiod Littera occidit (malarum enim
rcrum in se liabet exempla), spiritus autem vivifi-* cat; scnsum enim qui apparet et cadit in vilupera- . \
lioncm, ad diviniorem Iraducit significationem. ,
Srimus autem et ipsum Vcrbum, quod ab universa \
adorahir creatura, quando in simililudine bominis
,
el figura per carnem divina iradebat mysleria, sic , ,
nobis revelare legis sensus et mysteria, ut duos , \
homines quorum osl verum testimonium, scipsum
-\ ,
dicat esse el Palrem : et serpcntcm aeneum in ,
sublime elatum, qui morliferis morsibus sauciato opem ferebat, transferat ad dispensatio \
nem in cruce pro nobis factam
: ipsorumque

sanciorum suorum discipulorum ingenii acumen \ per lectos exerceat sermoncs, in parabolis, in simi- , , ,
liludinibus, in verbis obscuris, in dictis q u * pro- , ,
Jcrunlur pcr aenvgmata, quorum seorstim dabal ,
exposilioues, eoruin solvens obscuritaiem
Non- ,
uunquam auiem, si non essel ab illis comprebensus ,
sensus eorura q u dicebantur, reprehendebal eo- , \ \ . "
rum ingenii tardilatem, et imbecillitalem, ut qui
cssent rudiores ad inlelligendum. Quando enim
, ,
jubebat eos abslinere a fermenlo Pbarisaico " : ,
i l l i vero pusillo et abjecto animo aspiciebant ad
,
corUes in quibus paoum commeatum non attule- . runUlunc eos inseclalur, ut qui uon inlelligerent,
, ,
quod essel doclrina, quae significabalur per fer- * , ,
mentum. rursus cum ei mensam apponerent
|
discipuli, ipseque respondisset: Ego habeo come- , , *
dendum cibum quem vos nesciiis \ exislimassentque ,
eum dicere de corporali cibo lanquain aliunde ad
\ , euni allato, suum sermoneni interpretatur, quod
.
eibi conveniens esset cibus, salutaris volunlatis
adimplcllo.
*
7

T l

\
Ejusmodi plurima Hcei colligere ex vocibus
evan^eljcis, in quibus esl aliud quod intelligitur ex , *
eo quod e$l iu promptu, aliud aulem ad quod i n - ,
tuetu,r senlenlia eorura quae dicuntur: i i l aquam
i;nam proinisit silienlibus, per quam finnt fontes D . \
fluviorum iis qui credunl; panem qui dc coelo de- , scendil, templumquod sulvi(ur,el triduo excitatur; , , \
yiam, oslium, lapidem qui ab %di(icaloribus est ,, , )) ,
reprobatus ac conleuipluft, e( iq capiie anguli ad- , \ > ' \
aplalur : duos qui $unl Ln uno lccto, molefldinum ,
niolenles mulieres ; eam quae assumilur, eam qua3 , , , , , ,
relinquitur, cadaver, aquilas, flcum, quai tenera
cyadil ei ramos producil. Quse omnia, et quaccun- ,
. " \
qitQ sunl ejusmodi, nos adborlantnr ut divinas
^
scruleuiur ScripUiras, cl atlendainus leclioni, et
omni ratione invesiigemus, sicubi aliqua invcniatm* , \ , \
raiio subliinior ra qua? est in promplu, deduccns
' ^ian. , 14.
ft

7 t

Joan. , U .

7 1

Mailb. , ; Luc. , 10.

7 3

Matlh. xvi, 6.

Joan. iv, 3 i .

161

CANTICA CANTICORUM.

, \
\ .
,
\ , ,
.
, * .
* \
,

. '
\ ,

,
, -

cogilationem ad res magis divinas el ipcorporeas.

Ilac de causa quod in esu ligni esl probibilum,
neque flcum esse credimus, ut nonnulli pronunliarunt, neque aliquam ex frugiferis arboribus. Si
enim lunc ficus fuisset letifera, nec nunc quidem
essct omnino esculenla. Simul eliam lioc quoque
didicimus a voce Domini, quae boc decrelum pionunlial : Nihil est eorum quw per os ingrediuniur
quod inquinet hominem : sed in bac lege aliam
quserimus inlcHigenliam, q u legislaloris digna sil
majeslate. Et si audierimus paradisum essc opus
Dei plantalionis, et si lignum vitae planlatum in
medio paradisi, quseraimis ex eo qui occulla revelal mysteria, ul dtscamus quorumnain agricola
planlator fuerit Paler, et quemadmodtnn fieri pos , sil, ut in inedio paradisi sint duo ligna, allerum
, \
salutis^altenim interilus. Nam quod ptrfecte est
,
niedium, lanquam in descripiionc circuli, omnino
\ .
unum esl uno eentro. Si autem in centro exlensum
, , \
fueril ex allera parte allerura cenirum, necesse
.
esl omnino, ut cum cenlro simul iransfcralur cir , culus, adeo ul non sit amplius medium id quod
,
eral prius. Cum ergo illic sil unus paradisus, quo
.
paclo dicil Scripluia seorsum quideni considerari
,
ulrumque iignum, in medio aulcm esse boc el illud,
"
quorum id quod letifnum eral, a Dei planlalione
\ ,
fuisse atienum docet is Scriptuias locus, qui omnia

Dei opera valde bona esse declaral ? In qu.bus ntsi
*;
per pbilosophiara veritalem fueris contemplalus,
,
videbilur id quod dicitur, esse fabulosum, aut non
C posse consistere, hominibus non satis consideran .
libus.
\
Longum fuerit ex prophetis singula colligerc,
* ' quemadmoduiii Michaeas dicit in ullimis diebus,
, \ - raanifeslum fore montem super verticcs mon , \ t i u r u , ila nomiuans pietatis mysterium, quod
, ostcndilur ad dclendas potestates adversarias,
- quemadmodum dicit virgam el florem oriri ex ra * ,
dice Tesse
Doraini per carnem oslensionem si ,
gnificans sublimis Isaias, aut mons caseatus apud
\, magnum Davidem , quem habet sensum qui apparet
, - in dictione lilierae, aut currus decem miltibus
, , - mulliplex, aui congregalio taurorum q u i m m i t l i ,
tur in vaccas populorum, aul pes qui tingitur san , *
guine : aut canum linguac, aut qui instar viluli a
- cedris dividitur, Libanus : et alia pracler baec i n 6 numerabiUa licct ex reliqua colligere propbelia et
,
docere essc necessariam verborum conlemplaiionem
, , ex sententia. Quae si rejiciaiur, ut placel nonnulli?,
3 \,
mibi videtur id perinde esse, bt si quis ad liuina, num in mensa esum non coniectas apponal segeies,
,,
spicis non I r i l i s , granis veniilabro non setrelis a
,
palea, frumenio in farinam non comminulo , ne , ,
que pane parato, eo quo par est mooO, ad boc ut

sit esculentus. Quoraodo ergo non confeclum f r u .
menlum est aliraentum jumcntorum et non homi ,
num, Ha dici potcsl brulorum potius quam ratione
1

78

77

" M i c b . ,

1.

Isa. , I .

7 7

Dan. n , 35 ; Psal.

LXMI,

6.

763

S. GREGORll NYSSENl

764

prxdilorum animantiara csse aliincnlum per sub- liliorem non confecla conlemplalioncm verba a 6Deo inspirata, non sulum Veteris Testamenti, sed
, ,
iriulla cliam doclrinse evangelic, ulpote ventila- \ ,
brum quod purgat aream, palcam qua> a venlo ,
asportalur, et irilicum quod remauet ad pedesejus , qui ventilat, ignem inexslinguibilein, bonum hor- , , ,
reum, arborem quae fert malos fructus, minas se- , , curis, quae inlentant terribilem arborum ampula- ,
tionem, lapides qui in bumanam transmtilanUir .
naturam. Haec ad luam prudentiam sedulo bis l i t -
leris a me scripla sunt, ut sint quxdam responsio
ad eos qui slatuuut ex verbis divinis nihil amplius
esse quaerendum, quam quae est in proniptu littcrae .
et diciionis significalionem. Quod si, cum Origenes \
plurirouro laboris el stiidit in hunc librum contu- ^ , \ lerit, nos quoque quod a nobis est elaboratum l i l - , ,
teris mandare lubenier slatueriimis, nemo nos ac- , ,

cuset, ad id quod dicit Apostolus intuens : Unutquisque propriam mercedem accipiet secundum tuum . *
laboTem. Non cst autcm bic liLer a me scripius 6 * * '
(, ,
ad ostenlalionem, sed quoniam muUa ex iis qua
, * , 6V
dicla sunl in Ecclesiis, quidamex iis qui nobiscum
, \ '
vcrsanlur, dicendi siudio adnolarunt, aliis quidem
\,
ab illis acceplis qusc consequenler babuit eorum
adnolalio, cl aliis a me addilis, quortim erat n- ,
crssaria adjcctio, ea in formam homiliarum enar- ^ {3 , '
, \
ravi, ad lillerae diclionem statim addila verborum
.
conlemplalione, quantum mibi ad haec dalum est
olii in diebus jejuniorum. In his enim bic libcr ad Q 6
aures populi a nobis fuit elaboratus. Quod si tem- \ . \
, \ poris spalium nobis dederit vilae noslrse dispensa , \ lor Dcus, tempusque pacatum el Iranquillum, for.
tasse caetera persequemur. Nunc ctiam nobisusque

\ . H
ad dimidium proccssil liberel contemplatio. Gralia

bomini noslri Jesu Clirisli sit nobiscum omnibus
. '.

in sxctila gaoculorum. Anien.

'.
HOMILIA I .
f

CAP. , ^ i. Osculelur meosculooris sui: quia bona

$unt ubera tua super vinum, et odor unguentorum
tuorum supra omnia aromata. 2, Unguentum effu$um nomen tuum. Jdcirco adolescenlulm dilexerunt
te, 3. traxeruni te. Post te enitn curremus in odorem
wujuentorum tuorum. Inlroduxit me rex in sua peneiralia. Exsullenius et Iwlemur in te. Diligamus ^
ubera tua supra vinum. Te dilexit recliiudo.

<

,
.
.
,
. "

. .

. .

.

Qiikiinque congruentcr consilio Pauli, vclerera

bominem, lanquam sordidum aliquod vesiimenlum, exuislis cumcjus aclionibus et desideriis, el
lucidas Doniini vestes, quales ostcndiHn transiiguraiione quae facla est in monte, induislis per
vilae purilatem, imo vero qui ipsinn Dominum nostrum Jesum Cbristum cum chariiale, quae est
ejus indumcnlum, induistis, cl estis ci conformali
ad iiupalibilitalem ct ad boc Ot silis diviniores,

" ,
, |5 , \
, \
,
,
,
, , \
- \ -

* 1 ( . . , 8.

1 CANTICA CA ITIC. llOVilLIA I .

J65

. " .
,
\ .
, \
)
, ,
\
, \ \ ^,
\ .
"
.
,
\ \
. , , \ , .
\ ;,

. \ \
: *
; ,
, .
,
,
,
\ ,
# \
, *
, '
.
,
. , \

,
\ ,
. *
, \
,
; "
, \
, > ,
,
,
,
, \
. >
, ,
,
"
, \ -
.

7 ,

l T i m . ii, 4.

766

vos audile mysterium Canlici canlcorum. Vos,

inquam, ingrcdimini inlra cubile sponsi, in quod
non cadit inlcritus, et induimini mimdis el iinpoilutis cogiiationibus. Si quis auiem perturbalioni
animi obnoxiam ct carnalem inducns cogitalionem, et non habens indumcnlum conscientiaj d i vinis convcnicns nuptiis, propriis alligeiur cogitalionibus, ab inlerilu alionas sponsi et sponsae voces
altrabcn& ad belluinas et ralionis o.xpertes animi
aflecliones, etper eas obscenis indutus phanlasiis,
ejicialurcxtra cos qui in nuptiis lseii sunlet alacres,
pro thalami lsetitia aecipienestridoremdemiuinellacrymas. |la?c tesliiicor traclatunis contemplationem
mysticam Cantici canticorum. Nam per ea qua? hic
scripla sunt, ornatur quodainmodo anima tanquam
sponsa, ad incorpoream et spirilualem maleriseque
expertem Dci conjunclioncm. Nam qui vult omnes
esse salvos, el venire ad agnitionem vcritalis , oslendit bic perfeclisshniim et bcaluro modum salutis, eum dico qni fil pcr cbarilalem. Nam nonnidlis
fil eliam salus per limorcm, qnando iniuenles ad
minas supplicii gclicnn;c, scparanwr a malo. Siml
etiam aliqui, qui propler spem tncrccdis n posilam
iis qui pie vixerinl, se reilc et cx virlule gerunt,
non cbarilale bonum possidentcs, sed cxsp^ciaiione
remunerationis. Sed qui animo curril ad perfectionem, expellil quidcm limorem (est enim ejusmodi scrvilis affeclio, proplcrea quod non propler
cbaritatcin permaneat apud dominum, propter flagrorum autem mttum non aufugiat); despicil autem ipsas quoque mercedes, ne videaluf nie.rccdem
pluris facere quam eum qui donat lucrum. Diligit
auiem ex toto corde ct anima et polcstale, non aliquid aliudex iis quaeab ipso fiunt, sed eum ipsum
qui est fone bonorum. Qtii iiaqiie nos vocal ad sui
participationem, is hanc in audiiorum animis siatuit aflectionem. Qui autcm banc legem saticil, is
cst Solomon, cujus sapienlia, ul divinum est tcsliinonium, non babet nieustiram, ut quae ex a?quo
conferri non possit cuni omnibus qui anlea fuerunt
et qui futuri sunt: quem corum quae sunl omnino
nibil latet. Num me pulas dicere. Solomonem qui
nalus est cx Bcrsabee, qui in nionte obtulit millc
boves, qui Sidonia? mulieris consilio usus esl ad
pcccatum ? Sed perbunc alius significatur Solomon,
qui ipse quoque natus esl ex semine David secundum carncm, cui nomeii csl pax, qui esl verus rex
Isracl, qui est aidificator lempli Dei, qui rcrum,
omnium con>prchendit cognitioncm, cujus est infinita sapientia, imo vero cujus esscnlia est sapienlia et voritas, ci quodlibet Deo conveniens excelsnmque nomen ct intelligenlia. Is usus hoc Solomo-i
ne tanquapi instrumento, per illum nobis loquilur,
primum quidem in Pi-overbiis, deinde in Ecclcsiasie, et postea in proposita pbilosopbia Canliri ranlicorum, via el ordino raiioni oslcndcns asccoeum
qui londil ad pci fectioncm.
79

767

S. GKEGORH NYSSENI

76*

Quomodo cniin in vila qux cst sccundum car- \hp \ ,

,
ncin, non omnis aelas omnes naluralesconiplectitur
opcrationcs, neque per similia nobis procedit vila
in ipsis aelaium differenliis : nam nec infans adullo- (
, rum el perfeclorum aggreditur opera; nec aduhus
ac porfcclus gestatur in ulnis nulricis; sed in uno- ), '
\
quoque tcmpore aetatis cst aliquid aliud congrucns
ac conveniens : Ua etiam licet vidcre in animjrpro- \
porlionem quamdam ac convenientiam cum corpo- ,
ris aetalibus, per quas invenitur ordo et consequen- , '
lia, deduccns boniinem ad vilam degendani cx vir- . ,
, \ lute. Quain ob causam alitcr erudiunt Proverbia : el
\ " ,
aliter disserit Ecclesiastes: et quae per Canticum
canlicorum tradilur"pbilosophia, ulramque superat ; . ,
dogmalum sublimilale. Nam qua? per Proverbia dalur doclrina, ad eum qui esl adhuc infans verba ,
facit, couveuienter aelali adaptans admonitionein
. ", , ,
Audi, iuquil, / i / i , leges patris tui, el ne repellas in-
,

sliluta malris tucc. Yides ex iis quae dieuntur, quani *

sit adhuc tenera aetas animae, quemadmodum non ,
possit se pascerc, el adhuc opus babeal maiernis , \ .
institutis, et paterna admoriilioue. Et ut infans \
prompio el alacri animo allendal parenlibus, polli- ,
ceiur ex disciplinis ei ornamenla fore pucrilia. Esl cniin ornamenlum puerile, torquis aurcus in collo . ,
resplcndcns, ei q u jttcundis ex floribus corona
, \
nectilur. Oporlet autem omnino ha?c intelligcre, ut .
sensus aenigmalis deducat ad id quod esl melius.
Sic ei incipil variaiu ac mulliplicem describere sa- . pienliam, el ineflabilis pulchriludinis inlerprelari
, \
speciem ac decorem, ut non aliqua necessitate cl

mclu, scd cupidilale et dosiderio exciieiur ad bono- * \ , \
ruin parlicipalionem. Nam descriptio pulcbriludiuis
.
aUrabit oninem juvenum cupiditalem ad id qnod
II
ostendilur, accendens desiderium ul sit parliceps ,
vciiustalis et elcgantije.
^.
Ut ergo ei niagis augeaipr ctipidilas a materiali
' ,
iraducta affeclione ad malcriae experteiu babiludi
ncm, ornat laudibus sapientiae pulchritudinem. Ne ,
que solum ornat verbis ejus spcciem el decorem,
. \
sed eliam cjus enumcral divitias: quarum evadet
,
dominus qui cum ca habilaveril. (onsidcran- * ..
tur autem divitioc in iis qune ab ipsa proponun
lur. Nam dcxter quidcm est ci ornalus univcrsa
.
saecula, cum ita dicat Scriptura * : Longitudo \1 D . ,
el anni vitce sunt in dextera ejus. In sinislra aulem
.
inanu babcl posilas preliosas virtulum diviiias,
\, '
quae siiutil rcsplendent cum splendore gloriic. Di . ,
t i t cnini: In sinislra ejus diviiia! et yloria. Dcinde

oris quoquc ejus dicil redolcnliam spiranlem bonmii

odorem juslitia3, dicens : Ex ore ejus egreditur ,
juslitia. lo ejus autem labris, pro rubore nalurali

logem florere dicit el misericordiam. Et ut bujus

.
\
sponsac inveniatur omni ex parte perfecla pulcbri \
ludo, laudatur quoquc ejus incessus. Dicit cninu
.
In eiis justilitt ambulat. Ejus quoque pulcliritudinis
,
laudibus nec dcest quidem magiiiludo,cum cjusin. \ '
9

. , 8.

8 1

. , \ !>cqq.

7C9

IN CANTiCA CANTIC. HOMILIA I .

770

. ; - crcmentum cxcurreiil lanquam planta aliqua bene

, :
gcrminans. Ul autem inlelligas cui plantae assiinile.
tur ejus altiludo, Ipsa, Inquit, est lignum ^vjUB,
, , \,
quod csl quidetn nulriinenliim iis qui eam apprehen, ro?c ,
dunl; iis aulcm qui inniluntur, coluuma firma ac
^
\ ,
slabilis, et qnre non potesl labefieri. Per utrumque
' . autem intelligo Dominum. Ipse enim cst vita et
' . "
fulcrum ac firmanientum. Ita autem habet diclionis

,
\xa\
coniextus, Lignum est vitce omnibus qui apprehen ' \ dunl eam. Comprehenditur aulem cum caiteris ejus
. ] quoquc laudibus polenlia, omnia Lona iin \ ,
pleatur laus piilcbriludtnis sapicnliae. Deus enirn
inquit, sapienlia fundavit lerram. Paravil coelos in
. , \,
prudenlia, et umimqnodqueeoruni quaa consideran . ,
tur in creationc, dcducil ad viani sapicntiae, eam or\ * ^ nans variis nominibus :eamdem enim ailcsse el sa ,
pientiam et intelligonliam, scnsum et eognitionem
. \ \ et prudentiam, cl<quac sunl bujiismocK. Posi haic
, \ \ \ autem incipil tanquam paranymphus dcdnccre j u . venem ad ejusmodi coliabilationcm, ad divinum
, Ibalamum jam jubens inlucri. Dicit eniin : Ne
. , dhnillas eam, el retinebit te: dilige eam, et custo .1
diet te: circumvalla eam, el te in altum eveliel:
,
honora eam ut ie amplectalur: f del luo capili co
7
ronam gratiarum, corona aulem dcliciarum te pro ,
leget. Cum liis implialibus coronis eam jam tan .
quam sponsam ornassct, jtibei ab ca nunquam se
parari, dicens : Quando ambvlas, dnc eam, et sit
,
tecnm; cum dormies, (e cuslodial, nl tecum exper
, Q recto colloquatur. Cum perbaec et quas sunl cjus - < '
,
modi, ejus qui est adliuc juvenis secundum inlcrio . \ reni hominem, inflammasset cupiditatein, ct iilam

ipsam sua narranlem oratione oslendissct, por qua;
, \ maxime attrabit dilectionisaiiditorum babiiudincm,
\ , boc cum aliis dicens : Ego diligentes me diligo ;
- spes enim qua speralur iore ut redamctur, atua, , torem ardenliori afficit desiderio: el cum hte rcli
. \ qua adduxisset consilia, in quibusdam dictis enun tiatoriis et miniiue circumscriptis, et eum ad habi
tum deduxissct perfecliorem, et deindc in fine Pro \
verbiorum pronuntiasset esse Leatam banc conjun ,
clionem, qnando mulieris illius forlis perseouliis
,
est encomia, lunc adjungit illam qnai cst in Eccle , siaste philosopliiam, ut qui per proverbialem i n , D slUulionem satis introduxisset ad desiderium vir ,
lulum : et cum in eo libro reprehendisset hominum
ad id quod apparet habitudtnem, el vanum esse
. \
dixissel quidquid esl inslabile el transiens, diccns,
> \ Quidquid venit est vanilas: cuilibet quod sensu
, coniprehcnditur, pracfert naluralcm animne noslra;
\ , , motionem ad pulchritudincro quai non cadil sub

aspectum. Et cuni sic cor expurgasset ab babiiu
dine quse <;st ad id quod apparel, lunc pcr Canti cum canlicorum myslice intraduxil cogiialloncm
\ ad divina adyla: in quibus id quidcm quod inscii , ^ ^
bilur, cst apparaius niiplialis : id autcm qnod irt
8

83

P,i;v. , G, sqq.

8 !

Prov. viu, 17.

17!

S. CREGOIUl NYSSEftl

775

lclligilur, esl human& anima cum Dco conlempe- ^

,
ratio.
, '
.

Propterca is est sponsus qui in Provcrbiis nomi*
, \ natur lilins, ei sapicnlia locum tcnet sponsa%' ut
1) boin desponsetiir casla virgo, et Deo agglu- ,
, \ ,
tinains fiat unus spirilus, per contemperalioucm

cnm oo quod est ab iiUerilu alicnuni et impalibile,
\ .
de gravi canic efleelus pnra intelligentia. Cura ergo
\ ,
sil quae loquilur sapicutia, diligc quantum poles
\ , cx tolo corde et tolis viribus, concupisce quantum
, ^
polos capere. Addo autcro audacler bis quoque ver , ,.
bis, Ama. Neque cnim reprebeusioui cst affims, ct
\ ,
est impatibilis in incorporeis baec affectio, ut sapienlia dicit in Proverbiis, dc amore divinae pul- * ,
chritudinis legem ferens. Sed similia quoquc prse- . ' \
cepii liber nunc proposilus, non de boc nudum so- , \
lummodo afferens consilium : sed per arcana philo , * ^
,
sopliatur, iis qugeintelligunlur, conjecturam faciens
cujusdam imaginis eorum quae jucunda sunt in vila,
. ,
ad conslitucnda dogmala. lmago autem esl quidam
,
apparatus nuptialis, in quo inlerccdit desiderium

pulcbrilndinis, non bumano more sponso incipienle
teneri desiderio, sed sponsum virgo pra?vcnil sine ,
,
rdborc, suum in publicum proferens desiderium,
ct in volis babens ut in osculando sponso aliquando
. \
se oblcclet. Nam quoniam boni eponsac pronubi,
, \ ,
patriarcha, el prophelaR, et Igislalores, divtna dona
sponsae atlulerunt, quse Gncci solent vocarc ,
ita nominanlcs donationes ante nuplias; bsec aulem
, ,
* sunt remissio dcliclorum, oblivio malorum, peccaii
, ,
ablatfo, natune transforinaiio, ejus in quod cadil
interilus, in id in quod non cadit transmutalio, , ,
delicix paradisi, regni dignilas, hetitia qux Onc , ,
, .
caret. Cuin hacc ergo divina dona virgo accepisset
a prxclarig paranyniphis, et fateiur desiderinm, et
,
feslinat frui graiia pulcbriiudinis ejus quem deeiderat. Eam ajscullanl qusedam ei familiarcs ei ,
setale pares, sponsam incitanles ad majus deside- , \ ,
.
fium. Accedit eliam sponsus adduccns cborum
'
quorumdam amicorum et eidem gratorum. l i sunt

.
atilcm adminislralorii spiritus, pcr quos servantur
\ , homines, aut sancli prophela?, qui sponsi voce audila, Ulanlur el exsultant ob puram el ab interitu.D . ' alienam quae consiimmamr conjunctioncin, per
, ,
quam aninia Dco conjuncia unus spirilus, sicut
, dicit Apostolus .
, \
- , , ,
.
Rursus Uaque in Proverbiis repctam oralioncm :

Nemo ergo perturbaliombusanimi obnoxius etcar ,
nalis, veteiis bominis morluum adbuc olens feto ,
rem, ad belluinas tiabat inepiias divinilus inspi ralarum senteutiaruiii ac \crborum significaiio \ '
iics: scd unusquisquc ipsea seipso cxcedeiiR, cnm
, \
fucril exlra m u n d u m maierialcm, cl per iinpalibi , \ 8%

e%

Epbes. , 4.

775

1N CANTICA CANTIC. IIOMILIA I .

771

, lilatem quodammodo redicrtl in paradisum, el pcr

puritatcm Dco siinilis cvascril, iia procedai ad
\
adyturn mysleriorum, quae in hoc apparent libro.
. Quod si ad haec audienda sil aliquibus iniparalus
,
animus, audiat Mosem lege cavenlem, n e ad n i o u . , \ tem spirilualem audeamtis ascendere, priusquam
, \
cordium noslrorum laverimus veslimenta, et con , \
venientibus cogitationum aspcrsionibus animas
(1 . "
expiavcrimus. Quamobrem nunc, duip in hac assi ,
dcmus contemplalione, existirao oportere nuptia , lium oblivisci cogitationum, convenicnler pra?ceplo
,
Mosis, qui lege cavit, ut qui initiarcnlur mysteriis,
puri essent a nupiiis: et in omnibus suscipere pra>

cepta legislalons cos qui sunt proccssuri ad spiri, - ^ tualem montem legis , in qiio femininuni genus
, ' cogitaiionum cum apparalu maleriali reUnquitur
in vita infcriori. Quaevis autem ralionis expers
. , \
menlis conceplio, si in hoc monle visa fuerit,. r i , ^ ,
gidioribus cogilationibus, veluti quibusdam lapi . - dibus, occidetur. Nam sic quidem vix audierimus
, \
voccm hujus tiiba?, quae magnum el valde niiran - dum edit sonitum, el supra vircs eorum qui sus, , cipiunt, quam emitlil ipsa caligo obscuritatis *m
, \
qua est Deus, qui igne combunt quidquid cst in
\ . " hoc monte parliceps matena?. Jara ergo ingrcdia , \ nnir Sanclum sanclorum, quod quid< m esl <Canli. '
cum canlicorum. Quo modo enim in Sanclo sanoto \ rum docemur quanidam abundanliain ct inleusio "nem sanctitatis pcr banc vocem' supcrlalivam : ita

, C
.
, , *
, \, \ , \
, \
,
[^,
'^
. ,
,
\ .
* (
)
,

f
f
_
~
A_f
.
'
"

, ,
\ ,
,
,
,
,
.
...

,
,
\
" >
. \
. .

eiiam per Canlicum canticorum, myslcria niysleriorum nos docere profiletur sublimis . Nam < uiu
niulta sintsecundum divinitusinspiratam doctiinam
Ganlica, per q u a magno David, cl Isaia el Mose,
el multis aliis, doccmur magnas de Deo inielligentias : boc discimus abhac inscriptione, qnod quantum a Canticis exiernae sapienlia? dislanl sanctorum Canlica, tantum supcrat Gantica eanctoruni
myslerium quod esl in Cantico canlicorum. Quo
quid amplius ad menlis comprebensionem, nec in-r
venirc, nec capere potest auris bumana, ncc natura. Et bac de causa, id quod est vebemenlissimum eorum quae ex voluplate fiunt, amaloriam, inquam , aflectionem ad dogmalum cxplicationem
jenigmalice prolulit : ut per boc discamus quoif
_
_
.
_J
J!
opqrtct animam
oculos dnfigeiitem
ad
diviiue
naturx pulcbritudinem, ad quani non paiet accessus,
lanlum illam amare, quanlam babct corpus babitudinem ad idquodest o.i cognalum el ejusdem generis, iraducla aqiini pcrtiirbatione ad impalibilitalem, ndeo ut exslincla omni corporali affeclione,
solo spiritu amatorie in nobis mens fcrveal, per i l ium igncni calcfacia, ad qnem jaciendum snpcr
lcrram vcnit Dominus.
Sed bsec quidem sntis csse opinor, ad ostendendnm, qucmadmoduin affcctam oporteat essc ani
uiam corum qui vcrba mystice audiunl : tempus
aulcm fucrit, ipsas quoque divinas voces Canlici
canlicorum jam deduccre ad oralionis contcmpbtioncm. Et prinuim qnidem considercmus vini in-

75

S. GREGORII NYSSENl

776

Eeriptionis. Nequc cnim mibi vidclur oliosa inscri-

ptione liber essc ascriptus Solomoni; sed u l qui ' ,
\ .
lcgerenl, cogilarcnl quod magnuni quidpiam et
' ,
divinum in iis quac dicuntur, conlinealur. Nam
quoniatn apud uiium quemque, eslper ipsuiu, quod
\ , \ ,
ipse de se lulil, testimoniuin, insignis ejus ob sa .
pienliam adiniratio: ca de causa statim a prooemio
\ \
nominis assumilur menlio: ut iis qui legunt, ma-
gnum quidpiam , et quae de eo habetur opinione dig- . "
num, per hintc librum speretur. Quomodo aulem i n

scienlia picturae quxdam est omnino materia i n

diversis coloribus, quae animalis complel imilatio ,
nein: qui aulem aspicit ad imaginem, quce per co- ,
lores arlc esl absoluta, in ea conlcmptanda non
*
iinmoralur in coloribus illiiis tabula? : sed inlueiur
, ad solam formain quam coloribus alTccit artifex : \ \ ,
ila eliani convenil in praesenli Scriplura, non i n - p
tueri ad maieriain colorum qnoe esi in verbis, eed
aspicere veluii ad quamdam regis formam, quse iu
.
iis expiimilur per puras mcntis coiiceplioncs. A l - , , , , ,
bum eiiim, aul fulvum, aul nigrunr, aul mbrum,

aul cacrulcum, aul aliquis alius color, sunt bac
, , \ , \ ,
vcrba, si spectcnuir quae in promplu sunl signifi\ , \ , \ , &\
cationes, ncmpc os, et osciilum, el unguentuni, et
, \ .
vinuni, ct noaiina niembrorum, el Irclulus, et ado , , \
lcsccntubc, c l quai sunt hiijusmodi. Qux autcm
, \ ,
pcr baec eflicitur furnia, esl bcaliiudo et impalibi \ \ .
litas, el cum Dco conjimclio, et alienatio a matis,
et ei quod esl vere pulcbrum et bonuin assimilano.

Hae sunl mentis eonceptiones et inielligenliae, quae Q *:.
Solomoiti ferunt tcslimonium de illa sapienlia qu;e ,
exsuperal lerminos bumanaisapientise. Quid enim
,
fucrit a^mirabiliiis, quam ul naluram ipsam - \
cial affectionmn suarum expurgatricem, dum per ; , *
ea vcrba qua? ccnscnlur esse plena afleclionibus, , \
prxcipil ac doeet impatibililatem ? Non enim dicit
- , \
oponero esse extra carnis molns obnoxios affecli- *
bus, el morlificare membra quae sunt supra lerram,
,
et ore esse purum a verbis paiiielicis : sed ita af , ,
ficil animam, ut per ea qua3 videnlur essc absurda
. "
ct imfccora, aspiciat ad purilalein, per verba palbc ,
lica inlerprelaris mcnteni ac seiiientiam, in quam
, \
non cadit interilus. IIoc qnidciu unum nos pefr
, prooemia doceal oralio, quod non sunt amplius

homines qui inlroducunlur, ad adyia mysterioruin D

hujus libri, sed per Clirisli disciplinam sunl tra , ,
ducti ad id quod est divitiius. Sicut stiis discipu
listeslaiur Verbuin, quod essenl bomine meliores.
,
quos discrevit ab bominc, qiia a Domino apud
* ;
jpsosCacla est distinctio, quando dicit : Quem me
;
dicunt es&c homines? Vos autem quem me esse dici, t i s " ? Revera enim per bac verba, quorum qiue in
, 0promptii est significaiio, indical carnales delecia- .
,
tinno.s, non delabens ad obscenam cogilaliouem,
,
ecj renim divinarum pbilosopbiam ad puras de ,
duccns nicnlis concepiiones : ostendit non amplius
\
esse bominem, neque liabere natnram carne cl
,

. , 27.

777

I N CANTICA CANTIC. HOMILIA I .

778

, - sanguine commisiam, sed ostendil Ranctorum vi~

lam quae spcratur resurrectione, per impalibi.
litatein effectus par angelis. Quoniodo euini, pcst
,
* - rcsurrectionem, corpue quidcm in id iransmutalum in quod non cadit interitus, conjungitur ani , mae bominis : quae aulem nunc per carneni nobit

molesliam exhibent animi perlurbaliones, non con,
sislunt in iliis corporibus, sed pacificus quidam
,
status vitam noslram cxcipiet, prudenlia carnis

non amplius seditionera exercente adversus ani , \
mam : neque bello inleslino per motus affectio
num repugnante lcgi mentis, et lanquam caplivam
, \
peccalo victara adducenle animan; sed ab omm , ,
bus ejusmodi tanc pura erit natura, c i amborum
\ , una erit prudentia, carnis, inquam, et spiritus,
*
, omni corporati aflectione dclcla ex nalura; ila per
hunc librum jubet oratio iis qui audiunt, ut
\ , etiamsi in carne vivamu,% noslris cogilalionibus ad
,
eam minime converlamur, sed ad solam aspi \
ciamus animam , ct onmes dileclionis signiO \
cationes puras el impoHulas dedicemus bcno
\ ,
\ * Deo, qui omnem superal inlelligentiam : cui solum est revera quod dulce el juctindum expcien\ ,
dumque et amabilc : cujus q u scinper exsiiiit
^ .
fruilio, materia el occasio majoris cupiditalis,
,
bonomm parlicipatione intendens desideriuin. Ila

Moses Oeum diligebat; ita Elias, ila Joannes spon

siim diligebal, d i c e n s : Qui habet sponsam ttl
.
sponsui; amicus aulem sponsi lalitia
afficitur
\ $,
ee

, , , . Q
\ * \
, \ ,


. ,
, "

.
,
,
, ,
.
, ,
,
,

propter sponsum. lla Petrus rogalus an amel ac

diligat, libere et confidenter falelur, d i c e n s :
Domine, tu $ci$ quod amo te. Ua caeleri apostoli.
I(a Paulus, qui prius perseculor, cum dilexieset
Cbristum quem non viderat, scripsil dicens: Dcspondi vos virginem cattom exhibere Chrislo **. Pa
quac nunc C8l Ecclesla, sponsa sponsum diligebal,
convenienler ei virgini quse dicii in Canlico : OscuIttnr me otculo oris sniSic
ille qui diguus egt
babilus cum Deo loqui facie ad faciem, ut testalur
Scriptura , ejusinodi osculorum majori tenehatur
desiderio, postquam ci toitas Deus apparuissel,
rogans ut viderel quem desiderabal, perinde ac si
nunquam cum eesel contemplatus . lia ca?leri
omnes quorum divinum desideriura insidebal in
D imis peneiralibus, nunquam suura saliarunt desiderium, quidquid cis divinitus eveniebat, quo fruerentur eo qui desiderabatur, materiam arripicnles
c l fomilem majoris desiderii.
"

,
.
, \ ,
, \
,

7

Joan. , 29. * Joan. xxi, 15.

18. " Joan. v, 64.

iT

9t

Quomodo etiam quaenunc quoque Deo conjungitur aniroa, satiari non polest fruilione, quo copiosius fniilione impletur, eo vehemenliori vigens desiderio. Quia enim verba sponsi spiritus sunt et
vita *, quicunque autem conglulinalur spiritui, fit
epiritus; ct qui vilae conjungitur, transii a morie ad
vilam, congruenler voci D o m i n i ; propterea desidcral appropinquare animam fonli vilae spirii ualis virgo
aniina. Fons aulem est os sponsi, unde scaturienlia

II Cor. x i , 4.

Cant. , 1. sqa.

Deqt.

XXXIT,

10.

IIXIII,

PITIOL.

GR. X L I V .

25

f l

Kxod,

779

7K0

S. r.REGOUU NYSSKM

\erba vil.c atiTna' implcnl os ea aUiahens, sicul . ^

,
facicbai Propbela por os irabens spiriluin \ Quia
^ ,*
crgo nporld os admoverc aqux eum, qui putuni
allrabilex fonle : fons auiein csl Doniimis quidixil, .
:
Si qui&silit, teniat ad me et bibat , proplerea aniina
,
vult ori vilam scaturienti os suum admovcre,
, jie
dicens : Osculetur me osculo oris sui; et qui o:unil us scalcre facil vilam, el vulL omnes esse salvos, '
,
ueminem vult eorum qui salvi (iunt, esse expertem
* (

bujus osculi ; est enim ejus oscuium puigantenlum

cujusvis sordis. Quainobrcm mibi videlur Donnmis * , \
hoc cxprobrare Simoni leproso, O&culum mihi non ,
dedisii . Revera enim fuisset mundalus ab agritudine, si ore allraxisset puritalem. Sed ille quidcm .
merilo id non est expertus, ut cujus caro supra Ato n

93

modum excrevissel per morbum, ob suam cupidi- JJ ,

tatem ila n>anen3, ut exinamn non possei a viiio. . H
. ' Anima autem expurgala ab omni carnali lepra,
quae iuminibus ejus oflicial, aspicit bonorum the- ,
,
saurum: Ibesauro autem nninen esl cor. Propbeta
quoque rogabal ut sibi creareiur cor nuindum , , 'fi ,
a quo lac divinum suppeditalur uberibus , quo nu- ,
irilur aninia , convenienler proportioni fidei allra-
lieus graliani. Quamobrem d i c i l : Bona tunt ubeia . \
tua supra vinum, cx loci positionc per ubera cor , '
, , lacile significans. Omnino aulem qui cor quidem
occullam el arcanam diviniiaLis virlttlcm inlelligit, .
non errabit. Ubera aulem bonas divina? virlulis , clvcv
pro nobis operationes merito possumus exislimare,
. per quas uniuscnjusque vitam tanquani nulrix alit
Deus , unicuique eorum qui accipiunt, convcmons ^ \ ^
largiens nulriir.entum.

,
, .
*\
Quoddam etiam aliud dogma discimus obiter pcr
bujus libri philosophiain, nenipe quod duplex est ,
in nobis sensus , alius quidem corporalis, alius , , vero divinus, sicul alicubi dicilur ia.Proverbii3, ,
Sensum divinum invenies. Esl eniiu quajdam pro .

porlio et convenienlia animalibus moitbus ct ope- *
ralionibus cuin inslrumentis seiisiinm corporis, , \
et boc discimus ex prsescnlibus cloquiis Spirilus. .
Vinum enim ct lac guslu dijudicanlur: cum aulcm
\
illa sinl ejusmodi, ul sitb inleUigcntiam cadanl,
, \
omnino quae ea intelligit cl apprehendil, cst virlus
.
animae. Ad opfiralionein aulem deducitur osculum D .
per scnsum laclus. Nam se invicem langunl labra , \
in osculo. Est aulein etiam quidam tactus animae > ,
qui verbum langit; deducilur aulem ad operalio- \ ,
ncm pcr quemdam corporeum contactum, et qut ,

cadit sub intelligentiam , ut dicebal is qui dixit, . >
Manut noilrce contrectaverunt de verbo vitw
Si- , \ ,
militer autem odor quoque divinorum unguenlo- \ ,
rum, non esl odor narium, sed cujusdam virmiis .
materiaB expertis, el quae percipilur inlelligeniia,

cum Iractu spiritus simul atlrahens Christi bonum
oivcv, ocjri}
odorem. Sic enim voti virginalis in prooemio babct .
r

P s a l . cxviii, 131.

* Joan. , 37.

Ltic. , 45.

Psal. L, 12.

9 7

1 Joan. , I .

1N CANTICA CAXTIC. nOMILiA i .

1t\

, , ,
.
,
, ^
\
\

.
' \ .
' \ ,
'

\ . ,
. ,
\ . "

, , , ,
, , \ , \
,
* ,
,
\
. '

, , , ,

784

conscquculia : Bonaubera tua supra vinum, et odor

unguenlorum tuorum supra omnia aromata. Per
lucc aulem, ut nos cxislimamus, signiGcalur iion
parva aljqua, ncque contemnenda inlelligenlia.
Forte eniin in eo quod praelulerit per comparalionem lac quod ev divinis manat uberibus, laelilia;
quse nobis orilur cx vino, per ca quae dicta eunl,
discimus, quod omnis bumana sapieniia, et eorum
quae sunt scienlia, el omim virtus conlemplaliva.
el mente comprehendens pbantasia, per comparalionem non potesl exa*quan siniplici iiulrimenlp
divinarum disciplinanim. Lac cnim fluit ex uberibus; est autcni lac milrimeDlura infarUium. Y i num autcm propler vim et calorem dalur fruendum perfectioribus, sed tamen quod est perfertum
in exlerna sapionlia, minus esl quam divini vcrbi
nfantilis doctrina. Proplerea vino bumano nicliora sunt ubera divina. Odor aulem divinoruiu
unguentoruni est melior omni fragrantia aromatmn. Unde nobis vidclnr banc indicare sentenliam : Aromata intelligimus virtulcs, vidclieet sapientiam, temperanliain , foiiiuidincni , prudenliam, et qu% sunt bujusmodi, quibus oblittis convenienler sua3 poteslati et libero animi sui insliluto, untisquisqiio, alius ali.Ler smnus iu bono
odore; altus quidem ex lcmperanlia aui saptontia; alius aulcm cx justitia aut magni animi virlute, aut nliquo alio ex iis quae inlelliguniur ex
v i r l u i e ; alius autem forte babel etiam in se bo
num odorem contemperatum ex omnibus ejusmodi
- ' . ^ aromatibus. Sed lamen lixc oninia nihil sunt si
, \,
confcranlur cnm illa perfecta el omni ex parle
' .
absolula virtule, quamHabacuc propheta dicil coelos comprebendisse, dicens : Operuit c&lo$ virtus ejus , qna3 est ipsa pcr sc.sapientia, ct ipsa pcr
se juslilia , et ipsa verilas, et singula ejusmodi, ne dicam omnia. Coeleslium unguentorum, inquit,
olor laBtitiam habet incomparabilcm, si conferalur cum iis aromalibus quae a nobis cognoscunlur.

Rursus in iis qnae deinceps sequunlur, sul.Ii , \ .miorcm langit philosopbiam anima sponsa, oslen - dens bumanis raliocinalionibus non dari aditinn
, * *
ad divinam virtutem, nec illam ab iis posse coni - prchendi, cum d i c i l : Unguenlum effusum nomen
, tuum. Nam per haec verba mibi videtur boc sigui *
Ocare, quod immensa nalura nominalim perfeclo
, \ \ coinprehendi non possit, scd omnis yis cogilaiio u n i , el omnis significatio verborum ac nominum,
, \
, ^ eiiamsi videatur habcre magnum quidpiain et
' \ quod Deum deceal, non eam babet naiuram ut
,
langat id quod est vere Verbum : scd veluli qui busdam vestigiis et illustraAionibus ratio noslra
. " , ,
Veibum conjicit, per ea quae comprebenduntur,
,
ex quadam proporlione ei conycnientia conjoctans
id quod non potest comprcbendi. Quodcunqnc
, enim, ijiquit, nomen excogitaverimus, quo co .
gnoscalur ungucntum lua3 divinitatis, ppr eorum
\ , ,
qtise dicuntur significalionem non ipsum s^nifica
mus unguenluin, sed parvas aliquas tcliquias
,
vaporis boni divini odoris theologicis nominibus
1

*Habac. , 3.

783

S. GREGORII NYSSEM

784

hidicamus. Dl in vasis quorum cflusum fueril - -,

gueniiiro, ipsum quidem vasorum eflusum un \ .guentum sua nalura ignoralur quale s i l , ex qua.
dam autem exili et obscura ex vaporibus in vase
,
relicta qualilale, de effuso unguento aliquam faci- \, \ .
mus conjcclnram. Hoc esi ergo quod discimus per
,
ea qua ditla sunt, quod ipsum quidem unguentum
, ,
divinilatis, quodcunque sit cssentia, exsuperal , , , \ . \
omne nomen cl inlelligentiam. Quse autem in uni, \ , \
verso cernunlur miracula, lheologicorum nomi'
'
num dani niaietiam, per quse Deum nominamus
, sapienlem, potentem, Lonum, sanclum, bealum,
, ,
et alernum, ei judicenri, et servaloreni, et quae . ,
sunl hujusmodi : quae quidem indicant quanidam
, .
inodicam divini unguenli qtialiuuem, qtiam uni- , \ .
versa crealura pcr ea quae cernunlur miracula, ,
inslar unguenlarii cujusdam vasis, in se impres- ;
sit. Idcirco, inquit, adolescenlulce dilexerunt te, , traxerunt te. Dixit causam laudabilis cupidilatis,
ct amaloria? affeclionis. Quis cst enim qui hanc
, ' non amet pulchriludinei, si solummodo babcat ( *;),
oculum quem possit deflgere in venuslalem et

decorem? Non est quidem magna qua conipre- \
liend.tiir pulchriludo, est aulem inGnilis partbus
, \ \
major a, cujus per id quod apparet facinms con \ , \ 6 jecluram. Scd quomodo anior niaierialis non aUin- \ , \ ,
git cos qui sunt adbnc infantes : infantia cnim
.
non capit affeclionem : scd nec eos qui exlrema

confrcti sunt senectute, videre licet ita aflcclos :
,
ita eliam in divina pulchriludiiie, qui est adbuc , infans et fluciuat, el omni vento doctrina circum , p, ,
fertur, el qui esl vetus ct senio confeclus, et
, non procul ab iuteritu, ad banc cupiditaiem
,
inveniuniur immobiles. Non enim eos langil pul- \
chritudo quae non cadil sub aspectum. Sola au, \ ^
lem ca anima, qnae slatum tr^nsiit infantilem ,
) , \ ^
et ad spiritualis aslatis florem pervenit ac vigorem,
.
nec maculam accepit aut rugam, aui aliquid bujus- ,
modi, el neque propler infantiam caret scnsu, ne\
que ob veluslalem esl iinbecilla, quam adulescen ,
tulam bic liber nominat, ea parct magno cl primo
, \ praiceplo legis, toto corde ct tolis viribus dili. , ?
gcns iltam pulcbritudinem, cujus descripiionem,
,
exemplumque ei ioterprelationem buinana non i u - ,
venil cogitatio. liae ergo adole&enlulse quaecrcverunl D \,
(
iu virtulibus, et per aetatem jam ingressie sunt
)

tbalamum divinoruni iiiygieriorum, diligunt sponsi

. *
pulcbriludinem, et per dilectionem eum ad se con , ,
Ycrlunt.Taliscnim estsponsus, qui amantibus vkis , .
sim reddat amorein, ila dicens in persona Sapicnli;e :

Ego diliqenies me diligo, ct : Dividam iis qui me
,
diligunl, subslantiam. Ipse a u l e m est subslatma.
, . ./
El lliesauros eoruni implebo bonis". Ad se ergo Ira- , \, \ bunl animae desidcrium gponsi in quem non cadit .
interitus, post DoiMriuin Dcum,sicul scripluin est,
, * ,
ainbulanles . Dilcclionis aulem eorum causa est
, ,
bomis odor unguenli, ad qucm semper currenles
. , 1

. ! , sqq.

Osee. , 10.

785

IN CANTICA CANTIC. HOMILlA I I .

.
\ -
,
, ' , \
. \ ,
.
,
,
,
.
, \ \ ^
, | *)
,
, ,
, \
, ,

786

corum qua; retro sutil oblitje, ad ea qu;e sunt anle

se extcndunl. Post te enim inguit, eurremus in
odorem unguentbrum tuorumSed
eae quidem qii
virtuiis nondum babenl perfectronem, el sunt adbuc aelate juvenes, proQlentur se esse cururae ad
scopum quem eis ostendit odor unguenlorum.
Dicunlenim : Curremus in odoremunguentorum luo*
rum. Perfectior autem anima vehcmentius ad ea
qaac sunl anle evlensa, jam scopuni assequitur,
propler quem cursus perficitur, el digna censelur
tbesauris qui sunt in penetralibus. Dicit enim :
Introduxit me rex in sua penetralia. Nani illa quidem cum summis labris bonum tangere desiderassel, et pulchriludincin solummodo lantum alligisset, qiihntum indicat vis optandi, volis petiitquo , - dam velulj osculo digna cchseii per Verbi i l l u .
roinationem.
Hajc aulem assecula, ct ad interius
arcanum cogitalione ingressa,clainat non soltim essc cur3iini in veslibulis bonorum, sed in primiiiis
Spiritus, per cujns graliam, veluti per quoddam osculum, digna habila est quae scrularelur profiiniia Dei, et cum essct in adylis para/isi, ut magnus dicit Paulus, videret quae sub oculuin
non cadunt, ct audiret verba quae non licet eloqui.
0 Quae autemf deinceps sequilur dictio, ecclesiasll . cam ceconomiam verbis aperit. Nam qui primum
, \
fuerunt gratia erudili, et qui Verbum primum v i , , \
derunt, el ei ministrarunt, non iu seipsis bonuin
'
circumscripserunt, sed etiam posleris eanidem
. \ ,
paraverunl g r a l i a m P r o p t c r c a dicunl adolcsceu , , ^ luke ad sponsam, quai prhua bonis fuil replela, et
, \
occuhis mysleriis fuit digna : proplcrea quod ex
,

ore verba ea bauserit: Extuliemu* et iaetemurin te.

. Communis enim nostra laelilia est lua exsnltalio,
, \ quoiriam sicut tu amas supra vintim ubera Ycrbi,
, \ . - ita nos quoque le. lmilemiir ubera tua per qux iu
, lactc polas eos qui sunl infanlcs in Chrislo. Supra
. bominem amemus vinum. t ut sensus flat diluci. \
dior, tale est id quod dicitur : Verbi amavit ubera
, qix supra pectus Domini in coona recubuit, et vel , uli quaiudam spongiam cor suum apposuit fonli
,
viLe, el ex ineffabili quadam traditione replelus
\ , \ Cbrisli mysleriis, nobis qucque exbibel mamillam
*
a Yerbo intplelam, nosque implet bonis qua ei a
, \
fonte sunt indila, niagna voce praedicans quod
, \ D semper est Verbum. Unde nos quoque nieriio illi
dicemus: DUigamus ubera lua supra vinum. Si
,
iiaque sunms ejusmodi, ut simus adolescentulai,
\
, '- ct neque menie simus infanlefl ob vanitati
olror. - junctam juvenlulera, neque rugis deformemur pro*
pier peccatum, quod in vetustate desinil in inleri , , \
\ - t u m ; propterea autem diligimus luorum documentorum influxum, Quia le dilexit rectitudo. Ilic cst
, ^ eniin discipulus, quem diligebat Jcsus : Jcsus au ^ , tem est recliludo. Pulcbrius aulem ct Deo convenientius hic liber nominat Dominum quam pro '

pbela David. David enim d i c i t : Reclut at Domi .
nu$*. Hic autemeum vocairectitudinein,quo quid \
quid est obliquum corrigitur et deducilur ad rccii 6\ .
tudincm. Scd in nobis quoque ftat, ut quidquid esl
, ' t

P b U . , 15.

I I Cor. x n , 1 sqq.

Joan. xvi, 7.

Psal. xci, l b .

787

7fc|

S. GREGORN NYSSEM

obliqaum evadal rectum, et aspera detlucantur ad ,

vias planas. Gratia Domini noslri Jesu Cbrisli, cui . \
gloria insaecula sxculorum. Amem
, ,
, ;
. .
IIOMILIA .
'.
A P . 1, j . 4. Piigrasumei formota, filice Hieruid ,

lem, sicut tabernacula Cedar, sicut pellet Satomonis. ,

,

6. Neme a$piciatis,quia ium denigrata, quoniamsol .

,
mi aspexit. Filii matris mect pngnaverunt in me; , . Ylol

posuerunt me custodem in vineis, vineam meam non

cusloditi. 6. Renunlia mihi, quem ditigit anima mea, ,

.
ubi pascas, ubi cnbes in meridie. Ne quando fiam

,

,
tanquam amicta in gregibus sodalium tuorum. 7. Si
,
^

non cognoscas teipsam, pulclira inier mulieres,

*
egredere tu in vesligiis gregum ; et pasce hadct tuos . ,
\
\n iabcrnaculis paslorum.
,
,

*
.
Non eral pulcbritudo sacri tabernaeuli testimo
ii, quae apparebai extrinsecus, par ei quae occulta
fcrat inlus. Aubca quidem eranl ex lincis textilibtis,
. ,
et ex pilis capraruni cortinae, et ex rubris pellibus , \
ambilus imptebant exlernum ornaium labernacuU.
\
Noque quidquain magnuni et preliosum praler baec . \ \
apparebat iis qui videbant extrinsecus. Inlus au- . "
icm auro et argcnto, cl lapidibus preliosis resplen- \
debal totuni testimonii tabernacuium : columnsc,
,
bascs, capilella, tburibulum, allare, arca, candela, , , brum, propitiatorium, lavacra, in inlroilu vela et
, , , , .
aulaea, quibus pulchritudo erat conlcmperala ex
,
quovis genere bene coloralae lincturae, liluin au- ,
retmi byacintbo, purpura, bysso, et cocco, artifi- , , , ,
cioso quodam sulilique opere eleganler tonlextum,
,
cl ex omnibus contemperalura, faciebat instar
, ,
iridis lucere splendorem cjus quod erat rontexlum.

Quorsnm aulem aspicieus binc exordior, nobis
. :plaue fiet manifestum ex iis quae sunt dicenda.
,
Rursus nobis proponitur Gaulicuni canlicorum, ad
. .
exposilioncm universae philosopbiae, cl Dei cogni,
tionis. Hoc cst vcrum testimonii tabernaculum,
. -j
cujus opercula quidem et vela, cl alrii ambiuis,
, \ , \
ftunt amatorii quidam scrmones et vefba, signifi- , \
canlia habiludinem ad id quod desideratur, et de,
scriplio pulchriludinis, et inenlio menibiOrum cor- \ , \ poris, tam quae in facie apparent, quam quse sub , ,
vebtis amiclu occullanlur. Qua? aulcni sunt inlus, /. .
sunt revera quoddam iQininosum candelabrura, ct
aica plena uiysleriis, et boni odoris Iburibulum, et ,
p-ccaii expiatio, illud aureum verai pietatis tliuri, bulum; velorum a u l a 3 o r u m q u c pulchritudo aple cl
, ^
, eleganler contexta pcr boiium colorem virtulum,
, \
lirma^que et immobiles columnaerationum, bases ,
que dogmatum quac non possunt transoioveri, et
pulchriludo capitellorum, pcr quae expUcalur gra- , . ,
,
tia anima?,in ea facultale q u a 3 p r i n c i p a i u i n oblinet,ct
\ ,
animarum lavacra, ct quaecuiiquc aspiciuntad viUu
\ ,
admini&trationciD coelcslem ct incorporcam, quye
,
pcr ienigmata lex pra:cipit.Liccl auleui ca invcnircin
%

780

IN CANTICA CANTIC.HOMILIA I I .

,
"
,
(5 ,
,
,
,
.
,
,
,
.
"
. "
, ,
- ^
, .
'

, ,
, ,

, , " ,
.

>.
,
. ,

790

senlemiis quae latentin diclione,si modo vhascuram

gcrentes, nos aptos reddiderimus ut ingrediamur
in Sancta sanclomm, lavacro Verbi abluli sordibus
obscoenae cogitationis, iie si praeler legis preceptum
morlicinam mentis concepiionem, aut immundanv
aliquam atligerimus cogiiationem, excludamur,.
nec contemplemur miracula quae sunt intra laberBaculum. Lex enim spirilus non permittit ul qui
mortuam et abommandam leligeril cogilalionem,
ingrediatur, nisi, ut praecipil Moses , abluerit
veslcm suae conscientiae.
e

Orationem autem deducit consequentia eorum

quae prius sont examinata, ad conlemplationcm
eorum quae a sponsa dicla sunt adolescenhilis.
Haec aulem sunt : Nigra sum el formoia, filia: Jerusalem, sicul tabernacula Cedar, sicut pelle$ Salomonis. Recle autem incipit magisira ex iis quae
oporluit animabus quae discunt bonorum praebere
explicationem. Nam illse quidem, per ea quap. profilenlur, sunt promplo et alacri animo, ut cuivis humauae ralioni, quam tropice vinuni nominanl, praeferantquasex ralione predilis ejus uberibus profluit
graliam, bis verbis dicentcs : Diligemus ubera tua
svpra vinum, quia ie dilexit reaitudo. Ipsa autem
discenlibus addit miraculum, quod in se faclum
esl, ut magis discamus immensam sponsi bcnigni
latem, qui dilecta* per dileclionem indidit pulcbriludinem. Nolite, inquil, mirari, quod me dilexerit
\, , ' jreclitudo; sed quod, cum nigra cssem peccalo, et
, \ per opcra affinis essem et conjuncta tenebris, me
, , pulcbram feceril per dilectionein, sua pulchritu .
dine commulata cum mea lurpiludine. tn se cniin
\ translalis sordibus meorum peccaiorum, me sua
, , puritale impertiit, efikiens parlicipeui suas pul
chritudinis, qai ex deformi priimim fecil amabi , \
lem, ct sic dilexit. Postea adbortaiur ipsas quoque
.
adolescenlulas, ut sini pulcbra?, prius suam oslen\ , *
dens pulchritudinem, non secns alque magnus
, * Paulus qui d i i i l : Estole sicut ego, nam et cgo
,
sicut vos; e t : Eslote mei imitatores, $ieut et ego
\, ,
. Christi*. Per baec enim non sinit ut quae a sc do cenlur animae, ad vilam aspicientes praeteritam,
- desperent ne pulchrae fianl : sed ad ipsam intuen D tes hoc exemplo discant, quod praesens sit prseterili operculum, si id nulli sit affine rcprebcn ,
sioni. Dicit enim : Licet mea nunc splendeat pul
,
cbriludo, q mihi fuit informaia, propterea quod
. , ,
dilecla fucrim a rectiludine, scio lamen nic a priri , ' cipio non fuisse elegantem ac nilidam, sed nigram.
, . \ Ilanc aulem atram ac tenebricosam, quse ia mc
, , cial, formam mea fccit vila. Scd laroen ctim illiitl
. ' , . - cssem, boc surn. Illa onim noslra tenebrartnn stmililudo transmulata eet in formam pulcbritudinis.

Et vos f rgo, filiae Jerusalem, aspiciie ad vesirani
. , ,
matrein supernam Jerusalem. Eliainsi essetis la *
bcmacula Cedar, propierca quod in vobis iubabi. \ , :
T

* Nuiu. xix, 2 sqq.

I Cor. \ u , 7.

' I Cor. iv, 1G.

791

S. GREGORII NYSSEM

laret princeps poteslatis leaebrarum (dictio enim (

Cedar signiGcat obscuratioaem), erilis pelles Sa), 6 ,
lomonis, boc est eritis templwn regis, cum in vol)is inhabitarit rex Salomon. Salomon autem est , ,
pacificus, qui a pace nomeu accepit. Pelles enim
. ,
Salomonis ex parte nominavil totum ambilum
.
regii tabernaculi. In boc sensu mihi videtur ma
gnus ille Paulus proxime conslilisse, in EpisloIa
.
ad Rumauos , ubi Dei in nos commendat cliari- ' talefm, quod nos peccatores cum esseiuus, et nigri,
, , \
luminosos feccrit et amabiles resplendere gralia. , \
Quomodo enim noctu cum tenehris, quae domi- , \ nantur, simul nigrantur omnia, etiamsi sua natura
. "
sint splendida, adyeniente autem lucc, in iis quae ,
tcncbris et caligine erant obscurata, non manel si ,
iwililudo ilta tenebrarum: ila eliam traducla anima
ab errore ad verilalein, lencbrosa quoque viiae
fonna simut mulatur ad lucidam gratiain. Haec , \
autem ctiam ad Timolbeum, q u ad adolescen lulas dicit Christi sponsa, Paulus ex nigro poslea
. \ ,
factus splendidus, quod ipse quoque dignus sit , ,
babiius qui fterel pulcber, qui prius eral blaspbe- , nius, et persecutor, et contumeliosus , ei niger :
,
et quod Gbristus vcneril in munduin, ut ni^ios
, \ , \ , \
faceret splendidos, non juslos ad se vocans, sed

peccalores ad poenitentiam, quos lavacru regene, ,
> ationis lucere fecil tanquam luminaria, lenebrosa ,
rorum fornta per aquam abltita. Hoc eliam videt
,
oculus David in superna civilale, el miratur spe- .
ciaculum, ncmpe quemadmodum in Dei civilate,
,\
, _
-
'

~
.1
7 '
1
dc qiw dicta sunt gloriosa, Babylon collocatur, et , .
Raab merelrix sponsa eflicitur, alienigeiucque, et , ,
Tyrus el populus yEthiopum in ea exsistunl: adeo \ ' , -1
iit ncino possil amplius buic civilati habitalorum
\
cxprobrare solitudinem dicens: Numquid Sion dicei:
Ilomo natus est in ea ! Nam illic quoque Cribules
civilaiis iitinl alienigenae, ct Hierosolymilani Baby- , "
$.
lonii, ct virgo inerelrix, cl candidi iElbiopes, et
,
Tyrus superna civitas. Ila bic quoque sponsa prom- \ ,
pias cl aninio alacres reddil filias Jerusalem, coru- , \ , \
ir.emlans sponsi bonitatcm, quod ctiamsi nigrain

ac< cperil animarn, pcr eam quse cura ipso inlercedit
, toiijuiiclioiiem, reddil pulchram, et si quis sil ta- ,
bcrnaculum Gcdar, fil lucis babilaculum veri Sa~ , ,
lomonis, hoc est regis pacifici in ea habilanlis : Q , /;
proptcrej dicit : Nigra sum el jortnosa, filia Jeru ,
.
salem, utad me aspicienles vos quoque eQicia ,
*
miui pelles Salomonis, etiamsi essetis tabernacula
, \ ^
Ccdar.
, '> .
,
Dcinde iis qua? dicla sunt subjungit ea qusc deinceps dicuntur, per quae necessario munil et confir-
inai monteiu eorum qui discunt, ne tenebricosx ,
,
forinxcausamascribantGreatori, sedliberum unius . cujusquc arbtiriuin liujus formae intelligant jecisse
, \,
.
priucipium. Neme inquit, aspiciatis, quoniam sum
.
itiyra facta. Non talis, inqiiit, p: iino lacla sum.
l 0

u<

* . , 8.

* I Tiin. , 13.

Psul. i . x i x v i , 5 bqq.

793

1 CANTICA CANTIC. HOMILIAII.

7M

!; \ , - enim, inquil, erat consentaneum, Ut ei q u lucida

\ .
Dei manibus fingebalur, Hltneretur forma aliqua
, \ , .
tenebricosa et nigra. Non eram ergo, inqiiil, iali9,
* sed facta sum. Non eniin facta sum nigra a nalura.
,
sed adventilia in me fuit baec turpitudo, cum sol
. *0
meam formam e i splendido colore mutavit in n i , ,
. gruni. Sol enim inquit, aspexit me. Quid ergo est
; quod per boc discimus ? Dicit Dominus turbis per
, ,
parabolam, quod qui verbum seminat, non solum
, ,
in bono corde seminat, sed etiam si sil quisptam
, \ lapidosus, et si spinis luxuriel, et si sil juxta viam
, \ et conculcatus, omnibus ob benignilatem jacil
. - verbi semina . Et uniuscujusque proprictatem
sermone explicans, hoc, inquil, accidii in terra
, \
lapidosa,quod non in profundo radices agil id quod
^, ^
, est seminaium, sed proiinus quidem per germinalioncni, quae oritur in superficie, niessem promitlit

, - et spicam, sed cum soi calidius solum foverit, pro 0 , . - plerea quod nullus bumor subsil in radicibus, *exsiccatur. Tentaiionem autem interpretando nomi .
, nal solero. Hoc ergo dogma a magislra disciraus,
quod facla quidem cst buinana nalura simulacrum
vcrae lucis, procul a tencbrosis figuris fulgens si , ^ ,
niilitudine exemplaris pulchriludinis ; tenlaiio au - tem ardcntem seslum pcr fraudem injiciens, dejecit
, \ primum gerroen adbuc imperfectum et carens ra \ , dicibus : et priusqnam aliquem arquisiisset habi\ - lom, et per agriculturam rationum, in profundo
poium dedieset radicibus, statim per inobedienliam
\ ,
y

ie

\ , ^
.
, \ ,
. \
'},

,
.
,
,
. '
, \ ,
.

viridi el florenle forma exsiccata, per aestum n i grum eflecit. Si aulem soi nominalur adversa tenlationis irrtiplio, nulli auditorum id videatur noviim, cuni in iriiiltis tale quidpiaro nos doceat d i vinilus inspirala Scriplura. Eieniro in eecundo
caniico graduum, banc facit benedictionem, ei qui
babel auxilium a Domino qui fecit coelum et terram, ne ipse a sole comburaiur per diem. Propbela quoque Isaias praedicens statum Ecclesiae,
describit veluti quamdam pompam, Verbi narratione. Dicit enim, filias gtstaias humeris, et filios
vcctos leclicis, et arcentes aestuui urabellis. Per
q u describit in aenigmale vilam quae degitur in
virlule, per puerilem quidem aetalem ostendens id
quod estnuper natum, simplexqueel carens malilia.

, ^ pcr iMiibeilas autem, solatium aeslus, quod accedtt

\ ,
\
.
, ' , ,
* * . ,
, ,
!
* * , ' '
.
\ , .

lz

M a t b . x u i , 18 sqq.

animis ex continentia et purilate.Per quae discimus

humeris geslari animam Dco desponsaiam, uon a
came conculcalam, sed moli corporis insidentem.
Audientes aulem Grecce didichnus illumlnalricem bapiismi graliam, per quam eflicimur
pueri, non amplius in tcrra figentes vestigium, sed
super illam poitali ad viiam coelestem. Umbrosa
autem ftl nobis vita et roscida, exstinclo aslti p t r
umbellas \irtutis. Hic esl sol laedcns, quando ejus
aeslus non arcelur a nubeSpiriius, quam eis cxpandil Doininus ad legumenlum. Ilic cnim sol csl,

705

S. GftECORl! NYSSENl

qui nitidani corporis superficicm acceudit insultu .

lenialionum, el format nigram deformilale.
, *
* , .
, \
*
Deindc narrat unde principium duxerit boni co ,
loris ad nigrum transmutalio. Filii autem, inquit,
.
malris mem pugnaverunt in mt: posuerunt me cn, \ ,
stodem in vineis, vineam autem meam non cuslodivi.
,

Iu hoc mihi attenlae prsebeantur aures, non in accu.
rate discuiienda diciionis constructione, sed in
,
consideranda sensus connexione. Quod si is non
) .
sil accurale connexus, id impulelur inibecillilali ,
interpretalionis eorum qui linguam Hebraicam
Iransferunl in vocem Graecam. I i enim qui studium .
posuerunt ul ei udirentur in serraonc Hebraeo, nibil
,
invcniunt ejusniodi,iit videalur non cobserere ac a
, .
se invicem dependere. Linguae autem noslrae figu ,
rata loculio, non conveniens eleganliae liiigu He ,
braeae, affert quamdam coiifusionem iis qui se )
.
quunlur in superficie significalionem dictionis. A l , ,
que bic st quidem sensus verborum qua3 sunt pro
posita, quantum nos comprehendimus : Faclusest
. Q
bomo ab initio nullius divini boni indigens. Ejus
, \ .
eral solum munus bona servare, non acquircre.

Inimicorum aulem insidiae eum iis qu% babebat
,
niidarunl, nlqui non custodierit naluram quse ei
.
data fuerat a Dei benignitale. Hicesl crgo sensus
.
vcrbortim. Quaeauleni per verba senigmalica hujus
^
*cusus sil tradilio, se babetboc modo:

r

Ylol , \,
'
Filii, inquit, matris mecp pugnaverunl in me: po
,

snerunl me custodem in vineis, vineam meam non

.
custodivh Mulia paucis dogmalice nos docel oralio.
. \
Vriinum quidem id quod magnus emintial Paulus,
, \
ijuod omnia suni cx Dco, et unus est Deus Paler ex
, \
quo omnia, el nilril est ex iis quae sunt, quod non
, .
propter illum etex illo habeal essentiam . Omnia
enim, inquit, per ipsum facia sunl, et sineeo factum , \, ' ,
.
'
cst nihil
Sed quoniam quaecuuque Deus facil
, \ (
valde bona sunl (omnia enim fecit in sapientia),
),
(bdit naiura? rationis panicipi graliam ul sil sni
juris, cl addidit facuhalem inveniendi eaqux stinl , sibi graia, ut locum haberet id quod est in nostra D , ' , *M

polcslale, el non esset bonum coacium et involunt n i u m , sed rccie factuni essct eleciionis ei liberi
aibilrii. Cum bic autem liberi arbilrii motus i m p t i i o ei absolula potestate nos deduceret ad id
qnod videbaltir, invenlus est quidam in rerum nalura qui male usus est poteslale el libero arbitrio,
r i congrucntor ei quod dicil Aposlolus, factus est
itivcntor malorum. Qui quidem, quod ad id attinet
quod esl a Deo, esl frater nosler; eo auicm quod
sua sponte defluxit a boni parlicipalione, et malot nin iugressum innovavit, ei factus est palcr men^acii, pro hosle scipsum conslituil in onioibus, in
viii1)us scopus liberi arbitrii tendil ad bonum. Pro4 3

1 Cor. , (.

J o a n . , ,

\ ,
.

,
, \
, . "
\ , *
,, , \
,
,
. \
-

797

CANTICA CANTIC. IIOMILIA I I .

798

Ffc *7, & &l ^ 3 pterea ergo cum reliqua ctiam accessk occasio el
, ; , ,
impulsio, ul a bonis excideremusr, quod quidem
etiam in natura fuit humana, rccle quae aliquando
,
quidem fuit nigra, nunc aulem pulcbra, causam
, , quod appareat nigra, iribuit ejusniodi filiis malris
, . \
SIKT, per ea quae dicuntur nos erudiens, quod om\ , *
nibus quidem qnse sunt, esl veluli quidam paler,
, \ eorum quae sunl causa: el propterea sunt inter se
;
invicem fralema, ea quae in iis quae sunt inlelligun ,
l u r ; instiluti autem el liberae electionis differenlia
(
divisit naturam, ut in ea esset amicilia et inimicitiae.
,
Qui enim abscesserunt ab babitudine ad bonum, et
), \ per recessuro a bono roalum constUuerunt (neque
\ enim est aliainalisubstantia quaraabonoseparatio),
. \ , \
adbibeut omne studium et industriam, u i alios quo ( - ^ que sibi coneilient ad malorum socielalem. El ideo
), \
d k i t , Filit matris meae (per pluralem enim signiiK , ,
cationem, oslendit mulliplex vilitim) tn ine bellum
'
conflarunt, non exleruis incursionibus belligeran . ,
tes, sed in ipsa aninia belli sedcra figentes. Est
'7:,
enim in unoquoque bellum, ut divinus Apostolus
)

significal, dicens: Video aliam legem in membris

,

meis repugnantem iegi menlis mem, et caplivantem

we in legem peccali, quce est in membrit meis
. \ Cum boc ergo belluro intestinum, a meis quidem
,
fraliibus, initnicis aulem niese salulis, in me esset
, ,
conflaium, facla sum nigra vicla ab inimicis, et
\ .
vineaiu iiieam non cusOdivi. Intelligenda aulem est
. \
vinea idcm quod paradisus. Nam illic quoquc j s -

,
.
. , \,
,
,
, \ .

, " , ,
. " \ , *

.


' ,

sus esl bomo custodire paradisum. In euslodiendo

aulcm negligenLia honnnem exclusit a paradiso, et
cQecil ul babilel ad occidenlem abduclns aboriente.
Proplerea occasui apparet oriens. Canlute enim,
inquit, Domino, qui ascendii super occasum
ut
cum lux. lencbris illuxeiit, a radio iransmulcnlur
tencbrae, et Oal rursus pulcbra quae erat uigra.
Qiiod autem iu diclione cum sensu invento videtur non cohaererc, id boc modo poterii conciliari :
u e , iuquil, posuerunt cuitodem in vinei$.Quod quidem perinde est, ut quod dicilur : Posueruni Jerusalem in pomorum cu&lodiam . Non enim illi eani
conslitueruDtcustodem divin;e vinea3, ul ex verbis,
qu% sunt in prouiptu, posset inlelligi; sed Deus
quidcm csl qui consliluit, ilii aulem soluni in ea
1 7

, \ - l> piignaverunt, et posuerunt eam tanquam taberna , culum in vinea, cl Unquam fniciuum cuslodiam
. in cucuinerano. Fruclibus cuim qui cuslodiebanlur
, - privala propter inobedientiain, rclicta est inutile
, . spectaculum, cum in ea non esset id quod cusio*diebalur. Et quoniair. Oeus posuit hominem ad
\
operandum ct cuslodienduin paradisum, hoc dixit
, , []
sponsa: Cum Dcus animani meani pnsuissel ad vi*
! (
lam : deuciae enim paradisi vila erat, in quo Ueua
, posuilhominemadopcrandumeteumcustodiendumi
\ ), \
inimicimelraduxerunlacustodiapaiadisi adsludiuut
') ,
ponendum in vineam, cujus botrus gencral amaro*
\ , rcni, ct uva bilom. Ejusinodi vincacralSodoiua '
[ : \ .
" K o m . vu, 23

"Psal. LXVII, 5.

Psal. LXITIII l .

799

S. GREGORH iNYSSENl

S00

sarmentum Gomorrba , quac damnata est cum So- *)v ^ ,

, 6
. "
\
, ' , .
, \
,
,
. \ \
tus susceperunt voluptatem , aut superbiam, aut
,
fastum, aul aliquid ejusmodi, quemadmodum omni
, , ,
sttidio ea mala amplecianlur, lucruin esse du ,
centes, ab hujusmodi viliio nunquam puram esse ^
^

animam. Haec ergo deflet sponsa, dicens: Propter

. ,
ea facla sum nigra, quod inimici zizania, et , ,
mala nostra sarmenia cuslodiens el tuens, meam
, \ vineam non custodii. quantos excilat affeclus in
\ ,
iis qui acri seusu ista percipiunt: Vineam meam * . "Q
non cutlodm l Haec vox est aperle lamenlalio: ^ , lamentaiio, quas proplietarum gemilus et ojulatus ,! ,
movet ad commiserationem. Quomodo facta esl .
merelrix civilas fidelis Sion plena judicio ? Quo- ;
niodo rclicta esl filia Sion lanquam labernaculum
in vinea? Quomodo sedit sola civilas plena populo,
; ,
dominans in regioiiibus, facla est sub tributo? ; , ;
Quomodo obscuratum est aurum, alleratum est ,
argenttini bonutii ? Quomodo facta est nigra,
; , \
qiiae vera luce primum fulgebat ? Ha3C omnia , in~
^ ;
q t i i t , inibi facta s u n l , quia vineam meam non
, \, .
custodii. Vinea est immorlalitas, vinea est impa* ,
libililas, el Deo assimilaiio, et ab omni malo \ ,
alienatio. Hujits vineae iructus est purilas. Hic est . splendidus pulcherque et malurus ille bolrus, qui
, \ ,
peculiarem et eximiam formam prae se feri, c l
casiiiale dulces reddil sensus animae. Gaprcolus . ,
vineae esl cum viia aeterna conjunctio el counexio. \
Exvresceiues palmites, sunl virtulum celsitudines,
,
quae ascendunt usque ad aliiludines angelorum.

Folia auiem quas germinariint, et quac quielo spi- \ rilu pulchre in ramis qualiunlur, sunt mulliplex
,
divinarum virlulum ornalus, quae siinul genninant
\,
r.niii spirilu. Haec oinnia possideus, ei cum eorum ^ . , \, \
fruiiione gloriarer, proplerea quod vineam non
,
cuslodivi, facla sum nigra, et vitio a puritate ,
lapsa, formam indui alram el lenebricosam. Talis , cniui esl tunica pellicea. Nunc aulein propter . .
rectilmlinem quae me rursus dilexit, effecta pulchra
,
ct liiminosa, suspeclam babeo meam prosperita \ , (ein, ne nirsus perdam pulchriiudinem, per igno, ,
ranliam non assecuta modum ejus tulo cuslodiendx.
, \ .
Proptcrea cessans loqui cum adolescenlulis,

volis revocat sponsum, ei quem dcsidcrabat no- , ,
u ine indito ex sua in ipsum affcclione. Quid enim
dtcii ? Renuntia mihi, quem diligit anima mca,
. ; ,
6V
ubi pasca$, ubi cubes in meridie : ne quando fium i\ , , (

domis , per quas ira draconum immedicabilis effusa est in inalis lorcularibus Sodomilarum. Licet
autem in hodiernum usque diem videre multos
homines curalores et custodes ejusmodi vinearum,
qui diligenler in se sua vilia cuslodiunt, perinde
ac si timeant ne maluin perdant. Vides improbos
cuslodes idololalriae, qua3 exercelur in impietate
et in avarilia, quemadmodum vigtlant in malorum
custodia, damnum esse exislimantes privari i n i quilaie. aliis quoque licel videre eos qui peni-

v h

t i j v

1 9

" T h r e n . 11, 1 sqq.

8 0

INCANTICA CANTIC. HOMILIA I I .

lanquam amicta in gregibus todatium luorum.
Ubi pascis, pastor bonc, qui supcr humeros
6\ *
(una enim esl ovis uni , , 6 lollis lotuin gregem
; versa huinana uaLtira, quam suscepisli super bu , \ . meros) ? ostende mihi locum quielis, educ me ad
, herbam bonam ad nutricndum, voca me ex notni , - ne, ut cgo qui sum ovis, audiain tuam vocem : et
, , propler luam vocem da mibi vitam aHernam :
, \ Renuntia mihi,quem diligit anima mea. Ila enim
atdmov.
lenomino, quoniam nomen tuum supcral omne
, . nonien omneraque inlelligenliam , nec universa na , tura parliceps ralionis id effari polest aul compre, \ - bendere. Nomen crgo luum , quo lua cognoscitur
. bonitas, cst oieae a n i m erga te benevolentia.
, \ . Quomodo euim te non diligam, qui me sic dile , ,
x i s t i , eliamsi adeo nigra essem, ut aniniam luam
, posueris pro ovibus quas tu pascis ? Non potest
, ; cogilari bac major dileciio, quam tua anima
,
iiieam permutare salutein. Doce me igilur, inquit,
.
ubi pascas, ul salutari inventa pastione coelesti
, \, , ? implcar nutrimento, quod qui non comeJit, non
, ,
polest ingredi in vitam aelernam ; et accurrens ad
, - fonteui, divinum polum bauriam, quem tu lan , - quaiu ex fonle praebes sitienlibus, aquam profundens
, , ex tuo laiere, ferro hac vena aperta , quam qui
, - guslaverit, iit fons aquae salicntis ad vitam acternam.
- - Si cnim in bis me pascas, me omnino iacies cubare
* . " - in meridie, quando in pacem simul dormicns, re, ,
quiescam in luce quoc caret umbra; siquidem meri \ , \ Q dies umbra carel, sole lucenle super verticeni,inqua
* , lu cubare facis eos quos tu pavisti,quando tu pue " , ros tuos excipies tecum in ctibile. Nemo autem bac
, meridiana rcquie dignus ccnselur, qui non fucrit
. fiiius lucis, el iilius diei. Qui aulemse ex aequo se , paravil a vesperlinis el matutinis tencbris, boc
\ cst, ubi incipit maluroel in quod dcsinit, is in me \ , ridie, ul in eo cubet, collocalur a sole juslilia?.
\ ,
Signiiica ergo mibi, inquit, quomodo oporleal cu, bare et pascerc, et qusenam sit via quietis meri . , , diana?; ne forie a nianus tuse deductione delapsa
, \ Terilalis ignorantia, simul congreger cum gregi bus alicnis a tuis ovibus, Ilaec dixil, de pulcbi i l u dine quaj ei accidit divinitus sollicita,el voleus in .
telligere quo pacto ei in perpeluum mancat pro - JJ sperilas. Sed voce sponsi nondum esi dignata,
, \ cuin Deus de ea melius provideret, ut ad majus
, . *' - desiderium ejus acccnderet cupidiialem dilatio
, \ fruendae voluptatis, ut cum dcsiderio simul auge relur laelitia; sed amici sponsi eam alloquuiilur,

quomodo sinl in tulo futura, quae ei adsuiu bona,
,
consulendo exponentes. Est aulem tecta quoque
* corum oratio propter obscuritatem. Sic enim ha.,
bet dictio:
. " ' \ ' ,
"
,
,
Si non cognosca* teipsam, pulchra inler
,
mulieres, egredere tu in vesiigm giegum tuorum,
1 9

"Maih.xviu, 12.

803

S. CREGORII NYSSENI

804

et pasce ii(vdos in tabernaculis pastorum. Sen- xoijti.

sus atileui horum verborum est manifestus ex con; \ \
sequentia corum quse suul examinala. Conslruclio
antem videtur, ncscio qtiomodo, essc minus l u - . c*v
cida. Quisnam est ergo sensus? Tulissima noscon- ;
scrvandi ratio, esi sePpsum non ignorare, neque , \
, aliquid aliud quam qnod in se cst videntem, exislimare seipsum aspicere : quod quidem iis acci- , , ,
dit qui seipsos non consideranies, vires, aut pul- , , ,
, , ,
cbriludinem, aut gloriam, aut pnlentiam, aut aliquas alias facultales, aut fastuni, aut corporis mo- ,
. \
lem ac magnitudincm, aut formse elegantiam, aut
aliquid aliud in seipsis videnles, se tales esse e i i - , \ , .
stiinant. Propterea sunt sui non tuli custodes,
per babiiudinem ad alienum, proprium negligcnles ;
incuslodituni. Quemadmodum enim custodieril , , \
, \
quispiain idquod ncscilTEorum ergo quse sunt in
nobis bonnrum custodiendorum est lulissima ra- \ ,
tio, seipsum non ignorare, exacteque ct accurafe ' .
,
ee scire uiiumquenjqne quid sit, 6t seipsum discer ,
ncrc ab iis quae sunl circa sc, ne imprudens alienum pro seipso custodial. Qui enim aspicit ad v i - - . lam qua? agilur in hoc nnindo, el qua? hic sunt . *
preliosa existimat digna quae cuslodiantur, nescit
; \
discernere proprium ab alieno. Nibil enim esl no\ \ ,
strum eorutn qtiae transeunt. Quomodo cnim domi 0
natum oblinueris i n id quod transit et fluit? Gum
* :,
ergo ea quse intelligentia percipitur et esl malcriae
expers nalura, stabilis sit, ct scmper similiier el
\ ,
eodem modo se babeat; transeal auleni maleria , \,
.
per fluxum quemdamet motum semper mulata:ne }) cesse est u l q u i ab eo quod slal,*separalur,omnino
, ,
circumferatur cum eo quod esl instabile; et qui

persequitur id quod Iransit, et relinquil id quod
est stabilc, ulroque frustratur, ut quiallerum qui . ; "
dem dimilial, alterum vero non possit relinere.

Propterea amicorum sponsi consilium dicilea quae
, ,
dicia sunt, nempe : Si non cognoscas teipsam,
* pulchra tnlcr mulieres, egredcre lu i/ vestig is gre- , ,
gumiel pasce hcedos tuos in labernaculis pa&torum. \
Hoc nulcm est, quod qui seipsum ignoravil, a .
grege quidem omnium excidil, simul autem pasci- ,
lur cum baedis, quoruin slaiio rejecla esl ad sini , \ siram, cumbonus paslor oves slatueril a dextris,
.
bicdos aulem a meliori sorte segregaverit ad sinistram. Ex amicorum ergo sponsi consilio disciinue,
oporicrc aspicere ad ipsam rerum naturam, ct non \estigiis erranlibus a veritale aberrare.
Siiut aulem bsec verba clarius explicanda. Mulli D
\
bomines non judicant ipsi quemadniodum se ba- .
bcant res nalurae, sed eorum qui vixerunt iniucn- ,
tes consueludinem, aberrant a sano rerum judicio,
,
non prudentcm aliquam ratiocinationetn, sed ra- ) ,
tionis experlem consuetudinem boni ct bonesti , , constiluentes judicem, unde seipsos provebunl ad \
iroperia et magistratus, bonoresque el splendores , \ qui sunt in boc mundo, et magnifaciunt niundanam
, \
poleniiam et magnitudinem, cum sit inccrlum quo
, *
sit unumquodque eorum redilurum posl banc v i .
tam. Non enim de futiiris satis lulo fidejubet con ,
sueiudo, cnjtis finis sipenumcro invenilur grcx
, .
r

JN CANTICA CANTIC. HOMILIA I I .

806

. baedorum, o v i u m . Quod autcm dico plaue i n -

tl ,
,
, ,
.
,


, ,
.
,
,

, ,
, \ .
,
, , ,

,
\
, ,
, ,
,
,
.

Ar , ,
,
, .
"
,
. \ ,
, ,

*
^

. , ,
\ .
)
. -^
, , ,
, D
. ,
,
, ,
, , ,
, \ .
, .


. ' \ ,
,
, \ \ , \ ?| ,

leliigis ex vocc evangelica. Qui anlem aspicii ad id quod csl proprium humaiue naiurae, lioc
autcm esl ratio, dcspiciel quidcm rationls expertem consueludinem, nullum aulem bonum eligol
qnod non afleral lucrum animic. Non oportel crgo
eos ad pecudum aspicere vesligia, qunc pcr calces
eos significanl qui vilae tcrreiiic sunt affixi ; cjus
enim quod esl pra?$lanlius,ex iis quae apparent nou
cst manileslum judiciuni, donec ex hac viia exccsserimus, el illic cognoverimus quosnam simus seculi. Qui ergo non ex ipsis rebus discernil id quod
bonum esl el lioncstum ab eo quod esl malum, sed
sequens vesligia eonim qui praecesserunt, prav
lerilam vita3 consuctudinem ascisck sibi pro viUe
magistra, saepe fallitur iempore discretionis, ct iniprudens haedus pro ove efficitur. Licetergo audire
baec dicentes amicos : Tu anima, quae ex nigra facta es pulchra, si est tibi curae ul longo len poro
duret gralia et decor luae formje, nc aberres post
vestigia eorum qui pracesserunt ; non csl eniin
aperlum, an sit hsedorum seniita ea quae apparct
quam tu sequeris ; proplerca qnod a le non rcrnantur qui vesligiis suis viam Iriverunt, poslquam
vitam transmiseris, et in mortis slabulum inclusa
fueris, limendum est ne in gregeni h&dorum asciibaris, quos ignorans eorum vesligiis insistcns, secuta es.
Si enim non cognoscas leipsam, pulchra I'/H
ler mulieres, egredere lu in vestigih gregmn et
pasce hados in labernaculis pa&lorum. Quod quidem facilius liccl inlelligere per alierum exemp ar,
ut ne verborum quidem construclio videalur non
cobserere. Dicit enim : Si non cognoscas te ipsatn,
putchra inter mulieres, egressa es in vestigiis gregum, et pascis hcedos pro tabernaculis pasiorum,
adeo ul quae in bis dictis apparet sententia, exacte
convenial ei quam prius posuimus contexltis conlemplalioni. Ne ergo haec libi accidant, nllcnde libi
ipsi, dicil Scriplura : ba?c cst enim tulissima bonorum conservandorum ralio. Cognosce quanlum
sis bonorata a Grealore plus quam reliqua creatura.
Non faciura fuit coelum imago Dei; non luna, non
sot, non siderum pulcbriludo, neque quidquam
aliud ex iis quas cernunlur secundum naluram. Tu
sola facta es efligies naiurae qusR omnem supcrat
intelligenliarn, similitudo pulcbritudinis in quam
non cadit inleritus, expressa figura verae divinitaiis, vitaB beatae receptaculum, veri luminis informalum simulacrum, ad quod aspiciens id quod ille
est efficeris, imitans eum qui in le resplendel, pcr
splendorem ex adverso refulgenlem e i lua puriiaie.
Eorum qua3 sunt nibil est adeo magnum, ut suscipiat dimensionem tua magniludinis. Totum coelum
Dei palma continetur ; lerra el mare pugillo ejus
manus comprebendilur. Sed tamcn qui csl tanlu
et talis, qui univcrsam creaturam palma coulinrl.
tulus a tc capitur, et in te liabilat, et non in arctinn
cogilur in lua vergans natura, qui d i x i l : In eis ha-

S. GREGORII NYSSENI

807

Si hxc aspicias, in ntillam .

8CS
.

bUabo et deambulabo "

, .
rem terrenam deflges luum orulum. Quid dico?
Imo ne eoeluui quidem libi censebitur admirandum. ; '
. ,
Quemadmodum enim, homo, ccelos admiraberis,
teipsum aspiciens CODUS slabiliorem et durabilio- , ; ,
rem ? Nam coelum quidem iransit, tu aulem ctim
.
eo quod semper esl, siinul mancs ad selernitatera.
Non adoiireris terrae Iatitudinem, neque inare quod , , pandilur in infinilum, quibus ut praeesses es con- ,
slilutus, lanquam alicui cquorum currui, ad id
quod libi videtur, obedientia et in lua potestaie sila \ . *
habcns haec elemenla. Nam et terra libi suppe- , \
dilat ea quae sunt usui ad vilam, el mare non se- , \
cus atque equus qui habenis regitur, tibi dorsum . ,
pnebet, el snum sessorem accipit bominem. Siergo \, te cognoscas,o pulcbra inter mulieres, tolum mun- , \ .
.
dum despicies, el ad materiae expers bonum perpetuo intuens, contemnes erroreni eorum quae in hac , \
eunt vila vesligiorum. Attcnde ergo semper tibi \
ipsi, ct non errabis circa gregem hsedorum, neque ,
efiicicris baedus pro ove in tempore j u d i c i i ; neque '
scgregaberis a slatione ad dexteram : sed audies ,

jucundam vocem, quae dicit lanigeris et mansuetis , , cl

ovibus : Venite, benedicti Patris mei, eslole hwredes ,

.
regni vobis parati ante constitutionem mundi . Quo

nos quoque digni reputerour, in Chrislo Domino
, .
nostro cui gloria in saecula saeculoruni. Ameu.
.
HOMILIA I I I .
.
CAP. I , 9. Equitatuimeo in curribus Pharaonii
,
assimilavi te, propinqua mea. 10. Quam pulchrce (actce .
$unt genas tuw sicul turturi$,collum tuumsicul moni- , .

lia. 1 i . Similitudines auri faciemus tibi cum notis ar-

genti. 12. Donec rex in accubiiu tuo, nardvs mea .

dedit odorem suum. 13. Faiciculus myrrhce putruelis

, .

meus mihi in medio uberum meorum commorabiiur.

liolrus Cypri patrueli* meus in vineis Engaddi.

.

,
.
Qua>cunqiie anle ea quae nunc lecta sunl in pro" itpo. oemiis Cantici canlicoruro, similiter se babent '^ aique splendor qui mane orilur post noclem.Neque , *.
enim ille est lux pura, sed lucis prooeraium : ea
. .
q u o q u e q i K f i dicta sunt, sunt b u j u s m o d i , ul n o b i g D , \
signiiicent exorlum verae lucis, non tamen in se , habeant ipsum orbein solis clare apparenlem. Nara
,
illis quidem loquitur sponsa, et amici, et adole . sccniulae : nunc aulem vox ipsius sponsi, tanquam
, ,
orbis solis o r i t u r , radiorum splendore abs- * ,
condens omnem splendorem aslrorum quae prius ,
apparebant, et matulini qood illuxerat. Illa aulem

orania vim quamdam habenl purgationum et aspor- , \
sionum, per quas expiata anima paraitir ad rrs . divinas excipiendas : quod aulem nunc dicitur, est
^ ,
participatio ipsius divinitatis, ipso Deo Yerbo per
propriam vocem impertienie auditori polcslatem in
, ,
quam non cadit interitus. Et quomodo in monte Sina

purgationibus prius paralus Isracl duobus dicbus,
.

L e t i l . , 1 .

Mallh. xxv, 3\

09

CANTICA CANTIC. HOMILIA I I I .

* - lertio dignus censclur, summo manc, ut ci Deus

> appareal, non amplius occupalus in lavandis vesti , \ bus, sed ipsum Deum aperlo suscipiens, propler
, ' quod animae sordes per proecedentcs ablucral pur , galiones: iia eliam nunc> qua io iis quae prius dicta
(& simt fuit contemplatio prooemiortim Canlici cantl \ corum, duobus diebus praecedenlibus :tantum pro " fuit ut ablueret ei einundaret a sordibue carnis
, , - sensum qui est in iis quae dicuniur. Ipse aulem
\ Oeus Verbum bodie, qui est dics lerlius, apparc ; . b i l post primam el secundam purgalionem, non in
, , \ caligine el procella, el sono lubse, ei lerribili igno
, , \ , a radice usque ad verlicem monlis anibttum abeier\ , \ gente, aperlara et roanifeslam suam praebcns prse , - sentiam, sed jucundus et aflabilie cx specie illa
\ lerribili ad sponsae laetitiam se transmulans et ac
' * commodanst Nam cum sponsa rogaviseet ut sciret ,
- loca quietis, in quibus bonus pastor versatur, ne
.
quid eorum quae nollel amplius ipsi accidat pro , - pler ignoralionem, deinde cum amici ci exposuis , scnt quis sit certus judex verilatis, nempe u l ani
ma ad seipsam aepiciat, ct se cognoscat: scipsam
, enim igoorarc, pronuntiarunt esse principium et
, consequenliam nesciendi quideni aliquid aliud eo, \ rum quae oporlel; quomodo enim aliquid aliud
. discet qui seipsum ignoral ? posi baec tanquam jam
, ; salis expurgata, qua3 animae principalum lenei,
, - facultale, oritur Verbum sponsa? desideranti, ca
, quse sunt praesenlia accipiendo, adhonane ad id
. quod esl divinius. Laus enim rerum recte geslarum
\
afferl majorem animi alacriiaUm ad id quod est
? roeliue.
.

; TjJ , \, , . '

,
, , . "

, \ ^ \
\ , \
, ,
, -

Quidnam ergo dicil vcrum Yerbum virgtnt?

Equitatui meo, inquit, in curribus Pharaonis assimilavi te, propxnqua tnea. Sed quoniam ex eo quod
est in promplu, non facile potesl considerari sen~
sus eorum quae dicta sunl, exaroinandum esl di?l
genler id quod est proposilum, quoad ejus fieri
poteril. Aliam poieslalem equiialui Pharaonis ob*
jectam didicimus ab bistoria, nempe nubem et
virgam et violenlum ac vehementem ventum et
mare bifariam divisum, et profundum in pulvero,
et ex undis eflectum murum et siccam abys-

* * ^ sum per inleraiedios aquis muros arefactain

et solidalam, per qnac omnia salus parla cst Urac, $
lilis, cuni Pliarao cuin tolo exercitu, et cum equis,
\ .
el curribus undis fiierit obrittus. Nullis igilur

copiis equcslribus objeciis jEgyptiorum exercitui,
,
noii facile fucrit scire cuinam equiialui qui appa
rueril conlra 'currus iEgyptios, nunc assimileiur
.
, \, - sponsa. Equilalui nieo, hiquit, qui in curribus
Pharaonis reporlavii victoriam, assiinilayi te, pro , , .
pinqua mea. Annon est hoc manifeslum, quod
,
quoinodo Oeri non potcst ut navali praelio sii
,
parta victoria , nisi nauiicus exercitus demereerii
\
excrchum boslium qui est in navibus : ita nec in
,
equeslri prailio viitus ftieril quispiam, si nori
;
a l i q u a 3 cqticstres copiae inimicorum ex adverso
,
P A T R O I . GR. XLIV.
26

811

*S. GREGORll NYSSENI

812

gteferinl? Quoniam ergo id quod erat validwsi- ,

mum exercilus iEgypliorum eqtiitatus erat, vim
, ' %
adversum illos illatam, quae non cadebat sub ocu
los, per quaro adversus iEgyplios parta t&l vicio- , , ;
t o r i a , equilatum Scriptura nominavit : nam illi
! , \
quoque senliebant eum belligeranlem, el inler se .
clamabant, Dominus bellum gerit adversus iEgy-
ptios, et fugiamus a facie Domini. Esl autem per . ,
spicuum, quod pront fuerit instrucla acies adver $ \
sariorum, verus imperaior exercitus suas armat , copias. Erat ergo quaedam virtus non cadcne sub
. ' - ,
aspectum, quae per miracula qua? fiebant in mari,
\ *\
jEgypliis affcrebal exiiium, quam Scriplura nomi- , .
navit eqtios. Angelicum autem exercilum eum esse
6\
existimamus, de quo dicil propheta : Ascendes
$ :&
_ , .

r i

equcs tuos, el equitalus est lua salus**. Sed Dei

.
qtioque currus David fecit mentionefii, dic*ns

Currus Dei decem milHbus multiplex**, cui subjun-
gunlur millia eorum qui dirignnt. Praeterea quie
, \
Eliam sublimem e tcrra ad locum setbereum lollit
' \
virtus , equorum nomine nominatur a Scriptura.
.
Quineliam ipsum pn-pbetam dicil bistoria currum
, ,
Israclis et equitem \ Eos quoque qui totum orbem
, ;
tcrnc obiveruni, per quos terra babitalur et quie , .
sch, Zacliarias prophela nominavil cquos disse
renles cum equite, slnnle in medio duorum mon t i u m " . Est ergo equus ei qui universiutem pos *
sidel : alius quidem sursum tollens propbetam;
\
alius aulem faciens nt habilelur orbis t e r r ;
.
alius aulem qui jungilur c u r r u i ; alius ilem
qui Deum accipit veelorem ad salutem homi- ,
imm, alius aulem qui yEgypiias obruil copias. Cum
(
ergo in divinis eqnis magna sit, quae apparet per .
operationes difleremia, assimilalur equilatui qui

iEgyplias perdil copias, ea quae pcr cursum v i r l u - ,
tis Deo appropinquavil. Iia enbn ei dicil Verbum : . \
Equis meit in curribus Pharaonis assimilavi te,
propinqua mea. Mullas aulem easque magnas lait- , . "
des simul verbum cmnpleclilur : et est quidam

laudum catalogus quae bis equis facta fuit assimi, , , , ,
latio. Qua?cunque enim de Israele commemoranlur \ ,
in regione iEgyptionim, scrviius, paleaa, lutum, , '
lateres, universa circa tcrram occupaiio el afllicliu,
,
duri eorum operum prsefecli, qui quotidie ab eis
, \ , \
luteum exigebant tribulum, proptcr quos aqua fu , \ ,tanguis, ct lux obscuralur, et ranae serpunl in do- , \
mos, et e camino puhis facit pusiulas enasci e * , \, , flpwcorporibus, et, ut sentel dicam ornnia, locusla, , ,
cynipbes, bruchus, grando, qua3 acciderttnt primo ^,
gcnilis : liaec omnia, el quxcunque mclius perse- ,
qwitur liistoria, per quae acquiriiur salus Israelilis, \ . 00
est laudum argumenlum animae qua3 Deo conjun- ,
,
gilur. Non enim esset assimilata illi exercilui qui
,
malos perdit ^Egyptios, per quem a roala tyrannide
, *)
iibcratur Israel, nisi ea omnia recte gesla essent,
\ ,
qurc ei )gyptum pcrdunt, et paranl iter ad Deum,
eorum qwi a limo ^Egyplio niigrant ad lerram pro- ***
f

Mlabac. , 8.

" Psal. t x v n , 18.

IV Rcg. , I I . " Zacb. , 8.

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA I I I .

815

8U

; , missionis. Igitur quandoquidera, sicut dicit divinns

, Apostolus", omnia scripla sunt ad nostram admonilionem, qua? diviniius inspirala continet Scri ,
plura : nihil aliud nobis constilit Yerbum per ea

, qiiae dicla giint sponsse, quam quod nos uportct su * , \ - pra nos suscepto Verbo veclore, et devictis eqtris
Augypliis, cum ipsis curribus el ascensoribue, et
\ , \ - omnibus improbis copiis euffocatis, ita assimilari
illis copiis, Unquam equitalum quemdam, eos qui
,
, - adversariura exercilum in aquam demerserunt. Ut
. ' * - aulem apcrtius intelligamus quod dicilur, id est
, * ejusmodi: Fieri non poiC3t ul assiroiletur quisquam
, equis, per quos in profundum sunt demersi canrus
, jflgypUorum, nisi per aquam mysticam liberalus a
servituie adversarii, omni sensu iEgypliaco, et
omni exlerno viiio et peccalo in aqua reliclo, pure
, , \
emergat, ^Sigyptiactt conscienti nibil sccum ad \ ducens in viiam postea fuiurara. Qui cnim est
, ,
plane purus ab omiiibus pla-is jEgypiiis, sanguine,
.
et ranis, cl puslulis, et lenebris, locustisque et

scynipbibus, ei grandine, ei imbre ignis, el cateris
, , \ , \
quorum divina meminit historia, is dignus est qui
\ , , ,
assiroilelur illi virluti cujus Verbum cst vector.
\ , ,
Omnino autem non ignoramus ea qu& significan ,
lur per plagas, quemadmodum Algyptiis sanguis
, .
fuit plaga, ei odor ranarum, ei lucis in lenebras

niutaiio, et caatera omnia. Quis enim nescit per
, ,
cujiismodi vitam fll sanguis quispiam, ab co qtiod
\ ,
prius cral poiabile mulalus in corrupiioncm : et
, * .

, Q


\ ,
>. ,
; \ '

\ ,
.
\ ^
puvoi, , \ \
* kr
, .
\ ,
\
,

, " \ ,
*
6 \
,
.
,
, ,
.
1 Cor. x, 11.

* Jcrcin. v, 8.

Psal. xxxi, 9.

quid faciens, domi suac procreat teiruin ranarum

odorem : et quemadrooduni transmutat vilam l u cidam in opera amica uocii ct lenebris, per qiwc
fornax gebcnnse facit ^bullire nialas puglulas
damnalionis? Ila aulem unumquodque ex matis
q u * sunt in Augyplo, facile esi transmutare ad
erudiltonetn et casli gationem auditoris. Sed fuei it
sapervacaneum exlendere oralionem pcr ea de
quibus constal.
Cum bis crgo et quae sunt bujusmodi evaserimns
superiores, et Deo appropinquaverimus , ipsi quoque omnino audiemus : Equitatui meo in eurribus
Pliaraonit te assimilavi, propinqua mea; sed eos qui
tempcraiam et puram vilam excrcuerunt, forlasse
inale habet illud, se equo csse assiniilatos : propterca quod multi prophetse nobis probtbent no
assimilemur equis, cum Jeremias qvidem adlteru
rabiem equorum nomine signifl avcrit, cum d i c i t :
Equi in feminas eurrenies facli sttnt : munquitque
hinmebal ad uxorem proximi $ui ; magnus aulem
David rem duxerit essc terribilem, lleri sical equam
cl mulum : quorum jubel in camo et freuu maxiU
las constringere *. ideo eo qnod deincepe se~
quitiir, eum sensum mitigat, dicciis : Non sunt
maxillse tuie cjnsmodi, nl sicnt cquns camo el
freno opus babeas ut constringaris : sed per puritaleni tiirlurum tibi ornainr gcna. T)icil cnim : Quath
tT

815

S. GRKGOItn NYSSENl

pnlchrai (acta: sunl libi gemv sicut lurluris! De hac *

Miiem ave lestanlur qui haec obscrvarunt, quod si . scparala fueril a conjugio, manet deinceps solita- , ,
ria, nec ctim ullo conjungilur : adeo ul in ea na- , ,
luralilcr exerceatur lemperanlia. Propterea ainig- .
maiica laudunt signilicalione a Yerbo comprebensa
esi baec avis, quod pro freno fuerit divini equi ,
tnaxill* turturis assimilatio, per quam signiOcalur
vilam puram buic equo convenire. Proplcrea cuni
,
adiniralione ci dicil Verbum : Quam pulchrce factce q) .
sutit genas luce ut htriuris : htiic autem subjungit
aliam qtioque laudem pcr siniililudinem : Collum .
\ tuum sicut torques. Nam cum gemel incidisset in
, .
tropicam significationem, per a quae de equis con- " ,
siderantur, sponsae laudem xcogilal. Laudai enim

cotlum, quod in figuram c i m d i eal in gyrum, quod .
etiam in superbis el ferocibus equis videimis lieri.
,
Torquiuiu enim mcntio indicat circirium : cujus .
figura in collo ostensa reddii equtim seipse decen- , \
liorem
torques aulem Graece dicilur ,
diminutivum ejus quod esl . " autem
\
proprie quidem dicilur iu locis mariiimis, in qui- , bus littus intrinseeus in lunae formain cavalum, ,
s nu mare excipit, ct pcr se facit quiescere eos qtii , \
mari adnaviganl. Ex meiaphora autem propier . ;
iiguram ornamentum colli dicitur . Quando . " ^aulem diminulive dicimus pro , prr \ ,
banc vocem propemodum oslendinius ipsam simi-
Hludinem. Golli ergo cum lorquibus simililudo . oslendit multa encoinia quae sponsae conveniunt : ,
Priinum qHidem, quod equus colkim in orbem flo- ^
ctens, ad omnes suos gressus aspicit, quo fil ut
,
inuffensus et lulus sil gressus ejug, neque ad lapi- 6
dem oflendens, neque in fossain lemcre incidetifc.
\ , Hoc non parum facit ad laudcin animae, nempe ad
, .
seipsam aspicere, et tutissime ad cursum divinum
| , ,
lcslinare, quaicunque ex lentaliouibus illi eve, \
niunl ad cursum impedimcnta vilans et superane.
,
Deinde autem ipstim quoque primitivum nomeii ,
, tinde proptcr figuraj simililudinem colli
. \
ornamentum noininatum fuil ; magnas ,
quasdam laudes conlinet, quando , id
, ^
est, navalibus, cullum fucril assimilalum. Quaenam
, ,
auiem sunt laudes quce nobis per haec a Scriptura
.
ftignificanlur ? Naviganlibns res jucunda el salularis ^
esl ponus, et qui poslquam in mari iuerint jaclati cl
; \ vexaii, iranquillum aliquem porium occupaverint,
otv , \ in quo afllicliones quas in mari perpcssi sunl ob, ,
l i l i , toli versanlur iu requie, longos labores quirlc
,
tecreanlee, non est cis naufragii melue, neqtie in
,
mari lalentinni cautium suspicio, nec periculum
,
prsedonum, neque a flalibus perturbatio, neque-a
, ,
profundo per venlos tumescit mare : sed remoii
, ,
ftunt ab omnibus ejusmodi periculis qui tcmpestale
*
jaclaulur, cxim mare sll in porlu tranquillum. Si

quis ergoanimam snam ita conslihierii, ul ipsa sit
, Iranquilla in quiele, non agitala fluclibus, minime
. emola a spirilibus iinprobilatis, ncque inlumesccns
, |
por superbiam, neque fipumans i r a fluctibus, nc,

CANTICA CANTiC. ltt)M!LIA I I I .

; , - que ulla alia undaruni animi peiluibalioiie, ullove

, *
vento lata, qui mullos excital fluclus anititi affe*
, cluum : si ergo ipsa ila se habeal, c l eos qui in
\ ,
mari ritae tempesiate agitantur in suinniis omne
, \ genas malopirra floclibus apud se in tranquillo rc
tineai, eis planan* et nirilis procellis agilalam pcr
virluteni explicans vitam : adeo ut qui in ea fue ,
; - riui sinl extra omnia niala naufragii, recle a Scri
-, piura assimilatur , id est, torquibus, qux
, cfferunlur numero plurali, voce significante perfe , ciionem in unaquaque virUite. Si euiui uni soli assiniilala torqui essel, laus omnino essct inuCilis,

. - quod non idem haberel testiwonium in caeleris virtulibus: nunc autem oraiione compleclilur omne
, ,
virtulum lestiiuonium, quae fil lorquiuin multilu \ \
* dinr assimilatio. Est boc quoque consilium, quod a
Verbo prasbetur loli Ecclesiae, non oporlere nos
^\^
. \ ad unuin aliquod bonum aspicienles, in caeteris reclc
,
faclis esse negligentcs. Sed si sit tibi monile tem , \
peranlix, veluti quibusdam margarilig, pura vitu
. ' incollo resplendens : sit libi aliud monile, qtiod
, \ preliosas gemmas pixceplorum in se coutineal, ei
> \ per se in cervice copiosam suppeditet pulcbriludi , nem. Sil cliain libi aliud colli ornamenlum, nenipe
, ^ pielas, reclaque et sana (iJes, in orbein circum \ dans colJuin animie. IIoc est collare aureuin, quod
, \ , ex sincero auro Dei cognilionis circa collum rcfut .
gel : de quo dicil proverbiuin, Coronam graliarum

accipies luo capili et torques aureos colio luo .
/ i p f l , xal .
Alque csl quidem ejusmodi consiiium per tor . - C
qucs. Tempus est autent deducendi ad conlempla .,
tioncm ca quoque vcrba quas atmci sponsi facitint
.
' "
- ad virginem. Est aulem bujusmodi diclio, S i - militudines auri facicmus libi cum notis argenti:
. , douec rex in accubitu IUO. Eorum autem, ei qui , dem qui aspicil ad seiiem prius daise nobis conlemplaiionis, videtur quodamraodo perfeclus esse
\
. - gensus el babere consequeiUiaro. Dictioms auiem
conlexlus profundas liabens Iropicas signiflcaliones,
,
eilicit ut eit inlellectu diflkile, quodsigniGcalur pcr
.
- a?nigmala. Nam quoniam pulcbritudo animae assiniilala fuit equis qui currus perduul iEgypiios, boc
,
esl exftr^iluLangelico : illis aulem equis dicil bo ,
IHIS ascenser frcnum quidem esse purilatem, quani
,
s

^
\
,
, \
,
) , . '
, .
Trov. i , 8 .

signilkavil per boc quod assimilavit gnas turturibus : ornatum auiem el collare, varia: nioidlia quac
resplendenl per viriutes; voUrnt etiam amici aliquam fleri accessionem equi pulchriludini, ornanlesphalerasexaurisimililudinibus, quibuseliamimprimunl notas puritaiis argenti, ut magis splendeal
pulcbriludo ornamcnxi, fulgore argenii cooteinperuto eum nitore auri, Necesse auteiu fueril, tropicis
relictis significationibus, non dimovere oralioncra
ab eo sensu qui oobis prosit. Illis quidcni equis
fuit assiinilaia quae per virlulcs purgata fuil anima.

819

S. GREGOR

Sed nondum eral Verbo subjecla, ncque in se por- ,

tavit eum, qui propler salulem vebebalur his equis.
Oportebal enim ptimuto per omnia ornatura esse
cquum, et deindc eum regem veclorem accipere.
An aulem ex ako equum sibi accommodel, is q u i . u l
dicjt Propbeta, super nos equos ascendil, et propier noslram salulem super nos equitat, an eliam
eil in nobis, qui inbabilat el inambulal, et in ammae
nostrae profunda permeat, nihil refcrl quod ad sen-r
sum atlincl. Gui enim est unuin ex ambobus, quod
reliquum est cliam se recle babel. Nam el qui DCUQI
supra se habet, otnnino eliara in se babel : ei qui
in se accepit, subit eum qui l n seipso est. Rex ergo
cst qwieturus super bqnc equum. In divina autem
poiestale ldem esl, ut dictura esi, scs>io et accubiius,
ulrumvis eninri ex ambobus in nobis fuerit, par est gratia. Quia crgo elralores regis equum per praecedeniia
ornamenla aptum faciunl adeum excipiendom: idein
est aolem Deum in aliquo esse, et esse super aliquem: relicia consequenlia et significatione Iropica,
ministri qui paranl equum, fecemnl leclicam. Oporlct eaira nos, inquil, faccre auri simiUtudines,
cuin noiis argenti, quae equi formam decorant. Ut
eit, inquit, rex non in catfiedra, sed in accubilu
hUO.
. "
.
Alque diclionis quidera consequentia , sicul
ostendit ScripUira, boc ipodo ae habei; par esl aulcui hoc non prsetermitUire inconskleralum, cur
ipsum aurum assumilur ad ornalum , sed anri
bimijiludines; ct qon ipsum argenluin, sed quae ex
bac inaleria impressae sunt notae auri siinilitudini.
Quod ergo de Itis nobis venit in menlem, est ejusmodi; Universa doctrina de imffabili natura , elsi
maxiine Deo convenientem et excelsam videalur
oslendere sentcnliam, auri sunt similitudines, non
auteip ipsum aqrum. Non potesl enim fieri ut
plens et perfecte oslendatur bonum quod superat
intclligenliam et mentis conceplionem: etiamsi sit
Paultis quispiam, qui in paradiso arcanis mysteriis
fuit initialus, etiamsi audierit verba ineflabilia ,
manenl ineffabiles de Deo intelligenliae. Dicil enitu
verba esse iueffabilia baruiu inlelligentiarmn. Qui
ergo nobis affenmt bonas aliquas considerationcs
de inlolligenlia mysleriorum , dicere quidem non
possuni quemadmodum se babct ipsorum natura,
dicunt aulem splendorem gloria?, (igiiram subslanlue, formam D e i , Verbum in principio, Deum Verbum. Quae quidem omnia nobis, qui divinum illum
tliesaurum non aspcximus, videniur e?se aurum;
iis aulem qui possunt aspicere ad verilaiem, sunt
auri simiUtudo el non aurum , apparens in sublilibus notis argenli. Argenlum aulem cst verborum
cigniflcalio, sicut dicilScriptura, Argenlum ignilum
Hngtta justi. Quod ergo per haec wgniflcatnr , est
bnjusniodi, nempc quod divina iialura superal
II Cor. xir, 4.

NYSSENI
820
. '' ^>
, ' ;
\ ?;.]
,
' . 4
,
' , \ \
\ ,
\ , \ \
, . 1J
, ;
. *0 ' , 1
\
.
;) . /. ,
, , xaUva *
, .
,
;
, *
, \ ,
. , ,
->-
, \, '
T

,
, :
,
, >
\ , aui
. " \ , , ;
,
\, .
, ^,
,
\ . " ^ >
.
, , \
,
,
, \ , ,
, . "
, '
,
\ , )*
- \,
Stxaicr.
, ,

. \ ,
#

82!

1 CANTiCA CANUC. HOMILIA I I I .

822

. Oii omnem quse comprehendit cogilationem. Quac aulem de ea nobis ioesl intelligenlia, mentisque C O I K
, , ,
ceptio, esl similitudo ejus quod quaerilur. Non enim
\
,
ostendil ipsam illius formani, quam neque uovit
.
quispiam , neque nos&e aut videre potesl, sed per
,
speculum et senigma describit quaiudain illius quod
, *
quarilur apparenlem epeciem, quae inest animis ex

quadani conjectura. Oinnis aulem oralio qua?, sigui ,
ficat bujumodi nieiilis conceplioiies, babel viin

cujusdani puncti individui, non valens explieaie id
. quod vull menlis eogitauo: adeo ut omnis quidem

cogitatio tuentisque conceplio sit itifra Dei cooi
prebensioncm. Ouinis auleni interprelans oralio
.
videlur esse breve punctum, ut qua> non possil si
inul exlendi cuin laiiludine cogilalionis mentisque
, , conceplionis. Aiiimam ergo, quae per hujusniodi
, \
mentis conceptiones lanquai manu duciiur ad eo,. rum quae capi nou possunl cogilalionem, dicit per
, -
solam iidem oportere ad suam inlroducere babila ,
tioncm naluram illam quae omnem guperal inlelli . , gcnliam./Et hoc csl illud quod diciiur ab aaiicis :
\ Tibi, anima, q u recte eqais es assimilala , fa \ cieinus quaedam verilaiis siniulacra et quasdam
\ . ' siniililudines. Hujusmodi est enim borum verborum
, \
argenti vis, ut suscitabula quaedam ignca videantur
', . csse verba, quae non possunl accurale el exacle
oslendcre, quae inesi^ menlis conceplioBera. Tu aur
, \ ' '*
leni bis acceplis , fies per fidem subjugale jwnien
ttun ct babilaculum ejus qui in le est habitaturiis,
\
per eam quae csi in le babhaiionem; ejus eniiu
, * , \ * iies el sedcs el domtis. Fortasse autem dixcrit quis ,
piaui Pauli aniiuam, aul si qua alia ei fucrit siiui . - Jis, dignain esse-de qua b c verba dicanlur. llle
.
cnim scmcl factus va* electionis, supra se et in
e babebai Dominum : equus quidem factus iu eo quod porlaret cjus nomen ad genlee et reges :
m eo aulem qnod ipse non amplius viveret, $ed.illum in se ostenderel vivenleni, el darel expcrimenlum Christi in se loquenlis , effecUis donius oontinens Ulam naturam quse non polesl compreheudi.
\ Ciiin amici spoa&i ba3C purae dedisscnt virgini
- (' (lii amera sunl adiniidslralorii spiritus, qui millun , lur ad ministerium , propler cos qui sunl fuluii
), bxredes salutis ) , sponsa fil quodammodo per . \
feclior per graliarum accessionem. Cuniqpe ad
,
eum qucui desiderabal magis appropinquasset,
; , pritisquam ejus pulcbiitudo oculis apparuisset, pcr
,
odorandi facuilaiem euin quein quaerebat atlingit,
et veluli cujusdam coloris proprielatc ab odo, D randi facullaie aniinadversa, dicil se ejus cogno. , \ , visse odorem, nempe unguenii guaveiu oclorem,
, cujus itorocn esi nardus , bac voce ulcns ad
. " , \,
aaiicos, Nardus mea dedil odorem &uum. Quomodo
, '
enim vos, iiiquil, ipsum sincerum aurum di
viHiiatis, sed per eas mentis conceplioncs, quas
, ' capere possumus, nobis doualis auri imiliiudiues,
,
non dilucida oralioue qua? sunt ejus aperienles,
, sed per exiguas ralione pradili argcnli notas, pra>
*
bentes quasdam apparenles speciesejus quodquaeri ,
tur: ita ego quoque per bene spiranUm mei ungucnii
1 1

st

, s

" Act. i x 15
t

I I Cor. x m , 3.

*Hebr. , 14.

8 2 5

S. CREGORH NYSSENI

frngrantiam, sensu percepi illius ipsius bontim .

odorom. Milii autem id quod dicitur, videtur ha
* \
bere talem sensum : Quandoi|uidem imiltorum et
, * ' ,
diversorum aromalum, sed non cx alia proprie- \
l a l e , bene spiranlium, arlificiosa el moderaia ,
mislio lale efllcit unguenlum, ex iisquje eimul.inji- , \, ciuntur, una herba redolente, cui nomen est nar- *
dus, nomen pr&bens toti compositioiii : quod au~
tem ex omnibus aroinalicis proprietaltbus in unam , . *
conciliatur el conftatur fragranliam, lanquam
ipsum sponsi suavem odorem purgalus suscipit ,
* , sensus: baec per ea quae dicta sunt exislimamus
Verbum nos erudire, quod illud quidem, qualecun- \ ,
qtie sil secundum essenliam, quod eorum q u \
sunt, snperat omnem conslitwiionem et administra- tionetn, niaccessum est, neque langi aut compre- ^ , ' , '
,
hendi polesl : qui vero in nobis est bonus odor
inetar unguenti compositus per puritatem virtulum, , \ , \
, \ '
is nobis exsistit loco iltius, sua purilale imitans id
quod est natura sincerum el tnterilui mlnime ob- ,
noxium, et bonilate bonum, et eo quod non inierit * \ ,
.
fd in qtiod non eadit iitteritus, et eo quod mulari ei
,
alterari non polest, id quod est immutabile etinal \ \ *
terabile, el omnibus quae in nobi9 recle geruntur
,
ex virtute, veram virtutem intelligimus, de qua
dicil Abacuc propheta Squodcomprehendil omnes ,
oeelos. Qnae ergo ha3C disserit apud amieos sponsi,
nempe quod suunri odorcm dederil nardiis ; haec et ' , ,
qua? sunl bujusmodi mibi videlur pbilosophando
dicere, nempe quod 8i quis omnem benc olentcm Q ,

ftorem, aul aroma collegeril ex variis pratis viriu .
tis, el lotam suam vitam itnum effcceril unguentum

pcr bonum odorem slngulorum vilae studiorum, et
^ ,
ea ratione per omnia fueril perfectus, :id ipsum
, \ ;,
quidem Dei Verbum, tanquam ad orbem solis deflgcre OCH1O sua non potest natura : sed in ipo .
tanquam tn spectilo solem aspicit. tllius enim verae , ^
ti divina? virlutis radii, p u r vilae illucescentes , ^, per manantem ex illis impatibililalem, efficitint . "
nobis aspeclabilem qui est inaspeclabilis, et cora- , \ *
,
prebensibilem enm ad quem non palet aditua, in

speculo nuslro solem describentes. Idem est autem

,
dicere, qiK>d ad sensum atiinet, aut solis radios,
. \ , ,
aut virlulis lluxus et emanationes, aut qdores aro ,
niaticos. Quidquid enim posuerimus ex eo ad sco- D
,
verbi, una est quae ex omnibus Ol senlentia,
, *
licmpe quod boni superantis onmem intelligenliam
, \ , \ per virlutes nobis cogniiio inesl, sicut per quam .
dam imaginem cogitari potesl primaria pulchri , \ tudo. Ita etiam Pautus , qui est sponsa, per f i r , \
tutes sponsum imilans, et per speciem in se de ' scrtbcnseam ad quam non paleladiius pulcbriludi, *
Hcm,ex fructibus spirUus,cbarilale,gaudioet pacc,et
, ^, .
quae sunt bujusmodi specles, hanc nardum compo" \
nens tanquam ungueniarius, dicit in se esse Cbri, ' *
8li bonum odorem, gratiam illam exsuperantem, ad
' p *
juam non patel adilu8, in eeipso odorans, et se*MIabac, . .

1 1

11 Cor. x n , 2 sqq.

 CANTICA CANTJC. IIOMILIA I I I .

, * ipsum aliis praebens, tanquam aliquem sufiilum
,
libere suscipiendum, quibus c o n v e n i e i U e r ei q u
, * , , ,
unicuiquc adesl affectioni, vcl vhificus vel lclifcr
,
eral b a l i i u s . Quomodo cniin idem unguenlnm gi
* . fueril appositum scaiabaeo el coluntba?, non idem
, , eflicit iu ulrisque : sed columba quidem p e r bonum
,
unguenli baliimn fil robuslior, inieril auiem s c a .
rabaus: ila cliain niagntis Paulus in divino i l l o
, - suflUu, si e r a l quideai quispiam a l i q u a columba,
, , - aul Titus a u l Sylvanus, a u l Timoiheus, eum imperliebat b o n o o d o r o ungucnli, u l q u i in omiri bono
, *
s u a proiicerel doctrina el e x e m p l o . Sed si quispiam
.
cral Denias a u t Alexander, a u t llormogcnes, non

fcrenles suilkum c o n l i n c n l i a B , nn secus alque
, scarabaci fugabanlur a b o n o o d o r c . Qiiamobrcm*
,
, , dicebal is qui ejusmodi bona olebiTt unguenta:
Christi bonus odor sumus in iis qui servantur, el in
, iis qui pereunt: aliis autem odor moriis in mortem
.
eliis autem odor VUCB in vitam
Quod si nardus
,
- evangelica babel aliquam aftinilalem um unguento
sponsa3, licet volenli perea quae s c r i p i a suntaiiiuio
,
cogiiarequawam essel nanlus illapisticapreliosa,qua3
. Domini quidem capili infusa, tolam dumuin rcplcvit

b
o u o o d o r e " . Forle enim non fuil ab unguenlo alic ,
num unguonlum, q u o d sponssc quidem dat odorem
'
s p o n s i , in Evangclio auiem infusum ipsi Doniino, im . \
plet bono odore domum in q u a eral convivium. Mibi
\ , \
enim videlur propbelico quodam spirilu p e r ungnen ,
lum signiOcasse mulicr m o r L i s mysterium, quoinodo
"

,
^ iis quae ab ipsa fiunl, ferl Dominus lesliinonitiin,
dicens : Prasoccupavit ad me sepeliendum * . Do ,
inum aulem bono odore ropHain, pro tolo nnindo
, , .
" , et universo orbc tcrrarum admonel esse intelii gendum, dicens : Ubicnnque prtvdicaium fueril
hoc Evangelium in loto mundo, odor unytienli simul
\ \ dislribuetur cum pradicalione Evavgelii, el moni, , menlum, i n q u i l , erit eju$ Evuugelium. Quoniam
, ergo in Gantico canlicoruiu, nardus dat sponsae
odorem eponsi, in Evangclio aulem lotius corporie
.
Ecclesia;, i n universo orbe icrrarutn, et in lolo mundo Cbrisli fit bonus odor, qui lunc doinum
implevit : fortasse per ha3c invenilur in utrisque aliqua conjunclio c i socicias, ut duo videanlur iuiutu.
\ ,^
Et ha3C quidem baclenus. Quae autem sequiiur
' dielio, videlur quidem congruere argumenlo epi, , D thalatnii, lanquam ab ea dicatur quae paralur i n
- thalamo ; indical aulem majorem et perfecliorem
philosophiam, quain recle exsequi eorum esl eo, lumqui jam sunt perfecli. Qnid est ergo quod d i . ;
cium est ? Fasciculus myrrha patrueliz meus mihi,
in medio uberum meorum commorabitur. Aiunl slit .

dio esse sui ornandi ctipidis mtriieribus, non soluin
,
exleniis procurare omamemis u l sinl amabiles iis
' qui cum ipsis vivunl, scd cliam dare operain
per quamdam suaveolentiam, corpora quoque suis
, '
marilis congruenler vide;nlur agcre; ad eum
,
usum aroma inlcr SU- vestis ambilum occullanlcs,
quo suiim eniiltciite vaporem, corpus quoqne
, , \
l)ono odorc balitus simul afficitur. Gum b&c au* . 8

HCor. n, l o .

"Joan. xn, 3.

"Joan. X X M , 13sqq.

811

*S. GREGORll NYSSENl

812

gteterinl? Quoniam ergo id quod erat validissi- ,

mum exercitus jEgypiioruni equitatus erat, viin
, ,
adversum iltos illatam, qiue non cadebat sub ocu *
los, per quam adversus ^Egyptios parla esl vicio- , \ ,
t o r i a , equilatum Scriptura nominavit : nam illi
, \
quoque senliebant etim belligerantem, el inter se .
clamabant, Dominua bellum gerit adversus iEgy-
ptios, et fugiamus a facie Domini. Esl aulem per . ,
gpicuum, quod proul fueril instrucla acies advcr \
sariorum, verus imperator exercitus suas annal ,
copias. Erat ergo quaedani virlus non cadeng sub
. - ,
aspeclum, quae per miracula qua? fiebant in mari,
\

iEgyptiis affcrebal exiiium, quam Scriplura nomi- , .

navil equos. Angelicum autem exercilum eum esse
\
existimanius, de quo dicit propheta : Ascendes
* equcs /uoi, el equitatus est tua salus**. Sed Dei ' . *
quoque currus David fecit mentionew, dicens :

Cunus Dei decem niillibus multiplex *, cut subjun-
guntur millia eorum qui dirigunt. PraHerea qitie
, \
Eliam sublimem e lerra ad locum aetbereum lollil
\
virtus , equorum nomine nominalur a Scriplura.
. \
Quinetiam ipsmn pr< phetam dicit bistoria currum
, \ ,
Israclis et equitcm
Eos quoque qui tolum orbem
,
lcrra obiverunl, pcr quos lerra babitalur et quie , .
scit, Zacliarias propheta nominavil cquos disse
rcnles cum equite, stanle in medio duorum mon ( . Est ergo equus ei qui universilalem pos
sidel : alius quidem sursum tollens propbetam;
\
alius aulem faciens ut habiletur orbis terra?. ;
.
1

alius aulem qui jitngilur c u r r u i ; alius iieni Q

qui Deuin accipil vectorem ad salutem homi- , ?
imm, alius aulem qui iEgyplias obruit copias. Cum

ergo in divinis equis magna sit, qua* apparel per
.
operationes differenlia, assimilalur equitalui qui

igyplias perdil copias, ea quae pcr cursum v i r l u - ,
tis Deo appropinquavil. ha eniin ei dicit Verbum : . \
Equis meit in curribus Pharaonie assimilavi te, *
propinqua mea. Multas aulem easque magnas lau- , . "
des simul verbiim compleciilur : et est quidam

lauduni catalogus quse bis equis facta fuit assimi, , , , ,
lalio. Qua?cunque enim de Israele commemoranlur \ , \
in regione iEgyptiorum, serviius, paleae, lutum,
, *
lateres, universa circa terram occnpatio et afllictio,
,
duri eorum operum praefecti, qui quotidie ab eis
, \ , \
luteuin exigebant Iribulum, proptcr quos aqua ? , \
ganguis, et lux obscuralur, et ranae serpunt in do- , \
mos, et e camino puUis facit pusiulas enasci e ' , \, , corporibus, et, ut seniel dicam otnnia, locusia, , ,
cynipbes, bruchus, grando, quae accidernnl primo \ >,
genilis : liaec omnia, el quxcunque mclius perse- ,
qiiitur liisloria, pcr quse acquiriiur galus Israelilis, \ .
est laudum argumenlum animae q u Deo conjun- ,
,
gitur. Non enim esset assimilata illi exercilui qui
malos perdit &gyptios, per quern a roala tyrannide , \
, ,
libcrattir Israel, nisi ea omnia recte gesia essent,
\ ?> ,
qunc et iEgyptum pcrdunt, et parant iter ad Deum,
eorum qvii a limo ^Egyptio rrngrant ad lerram pro-

"Habac. , 8.

Psal. txvn , 18.

" IV Rcg. , 11.

Zacb. , 8 .

 CANTICA CANTIC. IIOMILIA I I I .

8\

8U

. , missionis. Igitur quandoquidero, sicul d i i i l divinus

, Aposlolus", omnia scripta sunt ad nostram admonilionem, qua* divinilus inspirata coniinet Scri ,
plura : nibil aliud nobis consulit Verbum per ea

, \ quae dicta siint sponsae, quam quod nos uportel su ' , \ - pra nos suscepto Verbo veclore, et devictis equis
Augyptiis, cum ipsis curribus el ascensoribus, et

\ , \ - omribus itnprobis copiis euffocatis, ita assimilari
iltis copiis, laiiqoam equitalum quemdam, eos qui
,
, - adversarium exercilum in aquam demerserunt. Ut
. * - aulem apcrtius intelligamus quod dicilur, id eet
ejusmodi: Fieri non poiC3l ut asstrailetur quisquam
, *
, equis, per quos in profundum sunt demersi carrus
, jEgyptiorum, nisi per aquam mysticam liberalus a
- g servitute adversarii, omni sensu iEgypiiaco, et
omni exleruo vitio et pcccato in aqua relicto, ptjre
, , \
emergat, jtEgyptiacxe conscienliae nibil sccum ad ducens in viiam po6lea fuitiram. Qui cnim est
, ,
plane purus ab omnibus pla-is iEgypliis, sanguine,
.
et ranis, ct pustulis, et lenebris, locustisque et

scynipbibus,eigrandine, ei imbre ignis et ca*teris
, , \ , \ >
quoruni divina meminit bistoria, is dignus est qul
, , \ ,
assiroilelur illi virluti cujus Verbum csl veclor.
\ , \ ,
Otnnino autem non ignoramus ea quas significan ,
lur per plagas, quemadmodum ^ g y p l i i s sanguis
, .
fnit plaga, et odor ranarum, cl lucis in tenebras

muuiio, et caetera omnia. Quis enim nesctt per
, ,
cujusmodi vitam fil sanguis quispiam, ab co quod
\ , \ ^
prius cral poiabile mulalus in corrupiioncm : et
, \ * .
#

, Q
*
\
\ ,
\ ,
; \ '
^
\ ,
.

quid faciens, domi suac procreat tetritm ranarum

odorem : et quemadroodum transmutal vitam 1cidam in opera amica nocti ct tenebris, per qusc
fornax gebennae facit "cbullire inalas pugtutas
damnalionis ? Ua aulem unumquodque ex malis
quae sunt in jEgypto, facile est Iransmutare ad
erudilioneoi et casiigalionem auditoris. Sed fueiit
gnpervacaneum exlendere orationem pcr ea de
quibug constal.

\
, , \ \
*
, .
\ ,
)
,

, " ,
' \
\
,
.
,
, ,
.

Cuni lris crgo et quae sunl bujusmodi evaserimns

guperioreg, et Deo appropinquaverimns , ipsi qnoque omnino audiemus : Equilatui meo in curribus
Pharaonh te nssimilavi, propittqua mea; sed eos qui
lemperatam et puram vilam excrctierunt, fortasse
male habet ilhtd, ee equo csse assimilatos : proplcrca quod mulli propbelse nobis prohibent no
assimilemur equis, cum Jeremias qnidem adulterii
rabiem equorum noroine signifi avorit, cum d i c i t :
Equi in feminas currente* facli snnt : unutquisque
hinniebal ad uxorem proximi $ui ; magnus aulem
David rem duxeritesse terribilem, lleri sicut equam
ct mulum : quorum jubel in camo et freHo maxiU
las conslringere . . ideo eo qnnfl deinceps sequitur, eum sensuni miligal, dicciis : Non sunl
maxillse tute cjusmodi, ot sicut equns camo ef
freno opus babeas ut conslringaris : sed per puriiateni lurlurum tibi ornatur gcna. I>icil cnim : Quam

> e

l C o r . x, I I .

1 7

Jcrcm. v, 8.

rt

Psal. xxxi, 9.

tv

ee

815

S. GRKGOftn NYSSENI

8t6

pulchrai (actte sunt libi gemv sicut turluris! De liac

Butem ave testantur qui haec observnrunt, quod si . separala fuerit a conjugio, manet deinceps solita- , , *
ria, nec cuni ullo conjungilur : adeo u l in ea na* , ,
.
iuralilcr excrcealur leniperantia. Proplerea aenigmauca laudum signilicatione a Verbo comprebensa
esl baec avis, quod pro freno fuerit divini equi , \
roaxillae lurluris assimilatio, per quam signiOcatur
, ' )
vilam purain buic eqtio convenire. Proplcrea cum
.
admiralione ei dicil Verbum : Quam pulchrce factte
sunt gencc lute ut tvrturis : buic aulem subjungit \\
aliam quoque laudem per siniililudinem : Collum * \ , .
tuum sicut torques. Nam cum semel incidisset in
tropicam significalionem, perea quae de equis con- " ,
\
siderantur, sponsae laudem xcogilal. Laudat eoim
collum, quod in Agurani cireuli eat in gyrum, quod .
,
eliam in superbis el ferocibus equis videimis tieri.
Torquium enim nicntio indical circuhim : cujus .
figura in collo ostensa reddit equum seipsa decen- , \
liorem :- torques aulem Graece dicilur , * \
diminutivum ejus quod est . " aulem
proprie quidem dicilur iu locis mariiimis. in qui- >, ,
bus lillus intrinsecus in lunae formain cavatum,
s nu mare excipil, cl pcr se facil qtiiescere eos qui , \
mari adnaviganl. Ex mciaphora aulem propier .
iiguram ornamentum colli dicilur . Quando . " aulem diminulive dicimus pro , p<r \ ,
banc vocem propemodum ostendimus ipsam simi-
liludinem. Golli ergo cum lorquibus similitndo . oslendit multa acomia quae sponsae conveniunl : ,
Primum qmdeni, quod equus colkim in orbem flo- >
,
ctens, ad omnes suos gressus aspicit, quo fil ut
inuffensus et tulus sil gressus sjus, neque ad lapi-
\ , dem offendens, neque in fossani lemere incidenft.
, .
IIoc non parum fack ad laudem animae, neinpe ad
| , ,
seipsain aspicere, et tutissime ad cursum divinum
, \
icslinare, quaicunque ex lentationibus illi eve ,
niunt ad cursum impcdimcnta vitans el superane.
Deinde aulem ipsam quoque primilivum nomen ,
. " \
, unde propter figuiae similitudinern colli
ornamentum nominalum fuit , magnas ,
, ^
quasdam laudes coutinel, quando , id
, ,
cst, navalibus, cullum fucrit assiinilatum. Quaenam
.
auiem sunt laudes quae nobis per haec a Scriptura
gignificantur ? Naviganiibns res jucunda el salularis ^
; \ est porius, et qui postquam in mari fuerinl jaclati cl
, \ vexali, iranqniilum aliquem porium occupaverint,
, ,
in quo afQicliones quas in mari perpcssi sunl ob ,
Hli, toli versanlur in requie, longos labores quirle
,
recreanlee, non est cis naufragii melue, neque in
,
mari lalcntium caulium suspicio, nec periculum
, ,
prsedonum, neque a flaiibus perturbatio, neque-a
, ,
profundo per venlos lumescit mare : sed remo:i
*
surit ab onwibits ejusmodi periculie qui tcmpeslale

jaclanlur, cum mare sU in portu tranquillum. Si
, quis ergo animam stiam ila constilueril, ul ipsa sit
. Iranquilla in quiele, non agitala fluclibus, minime
,
emola a spirilibus hnprobilaiis, r.eque inlumesccns
,
per superbiam, neque spumans i r a fluclibus, nc{

817

IN CANTICA CANTiC. II\)M1LIA 111.

; , * , -
* , *
,
\ ,
, \
,
; ' ^,
,
,

. , ,
\

quc ulla alia undarum animi peiluibalioiie, iillovn

venlo lala, qui mulios excitat fluclus animi affe*ciuum : si ergo ipsa ila se habeat, el eos qm in
roari rilae tempeslate agilantur in sumnns omne
genas maloptrm floctibtis apud se in tranquillo rc
lineai, eis planan* el inrllis procellis agitalam pcr
virlutem explicans vitam : adeo ul qui in ea fuerint sinl eitra omitia mala naufragii, recle a Scri
plura assimilalur , id est, torquibus, quas
c f l e r u Q i u r numero plurali, voce significante perfeciionem in unaquaque virlule. Si enim uni soli assimilala lorqui esset, laus omnino essel inulilis,
quod non idein baberel lesUinorium in caeteris virlulibus: nunc autem oraiione complectilur omne
virlulum lestiraonimn, quae fit lorquium multitu-

<
.
,
,
-. '
, \
" \ \
,
, ^
\ , \ ,
.

\
jvprj,
.

dini assiinilalio. Est boc quoque consilium, quod a

Verbo praBbetur toli Ecclesiae, non oporlere nos
ad unum aliquod bonum aspicienles, in caeleris reclc
faclis esse negligentcs. Sed si sit libi inonile lemperanli*, velufrt quibusdam margarilig, pura vita
incollo resplendens : sil tibi aliud monile, quod
preliosas gemmas praceplorum in se conlineat, ei
perse in cervice copiosam suppeditet pulebriludinem. Sil etiam tibi aliud colli ornamenium, neaipc
pielas, re<;laque ct sana (iJes, in orbein circunidans coUum animse. IIoc esl collare aureuin, quod
ex sincero auro Dei cognitionis circa collum refutgel : de quo dicit proverbiuin, Coronam graliarum
accipies luo capiiu el torques aureos collo luo.

, $
-

. - C
\ .,
.

- . ,
,
\
. ,
.
, ^' ^
,
,
/ ^
\
,
,
,
) ,
. ' '
*, .

Alque cst quidem ejusmodi consiiiuni per torqucs. Tempus est autem deducendi ad contemplalioncm ea quoque vcrba quas ainici sponsi facrunt
ad virginem. Esl autem bujusmodi diclio, Similitudines auri facicmus libi cum notis argenli:
donec rex in accubitu suo. Eorum autem, ei quideui qui aspicil ad seriem prius daiae nobis conlemplalionis, videlur quodammodo perfectus essc
sensus el habere consequenriam. Diclionis auieui
conlexlus profundas babens tropicas signiiica&iones,
eilicil ut sit inteltectu difficile, quodsigniGcatur-pcr
a?nigmata. Nam quonlam pulebritudo aniniae assiniilala fuil equis qui cunrus perdunt iEgyptios, lioc
esl exer^UuLangelico : iliis aulem equis dicil bomis asceaser frenum quidem esse puriiaiem, quani
signilkavit per bocquodassimilavit genas turturibus : ornatum autem el collare, varia momlia qu;c
resplendent per viriules; voUrnt etiaw amici aliquam fleri accessionem equi pulcbriludini, ornautes pbaleras cx auri similUuduiibus, quibus etiam imprimunl notas puritaiis argenli, ul magis splendeat
pulchriiudo ornarocnxi, fulgore argenii conleinperato cum nilore auri, Necesse auleiu fueril, tropicis
relictis eigniQcatiouibus, non dimovere oralionera
ab eo sensu qui nobis prosit. Illis quidcm equis
fuit assimilala quae per virtutcs purgala fuit anima,

Prov. i , 8.

819

890

S. GREGOIUI NYSSENI

Sed nondum erat Verbo subjecla, ncque in se por- . '

, *
tavil eum, qui propter salulem veliebaiur bia equis.
Oportebat enim piimuto per omnia ornatum esse \ .
,
cqtiunr, et deinde eum regem veclorem accipere.
!0' .
An autem ex allo cquum sibi accommodel, is qui,ut
dicit Propbeta, super nos equos ascendit, et pro- ,
' , \ \
pier nostram salutera super nos equilat, an eliam
\ ,
sit in nobis, qui inbabilal el inambulal,etin auimae
noslrse profunda permeat, nibil refcrt quod ad sen-r \ , \ \
, . IJ
sum atiinel. Gui enim est unum ex ambobus, quod
,
reliquum esleiiam se recte babel. Nam et qui Deuoi
supra se habet, oinnino etiaro in se babet: el qui . " ' , \
\
in se aceepil, subit euni qui i n seipso esl. Rex ergo
. }
cet quielurus super bqnc equum. In divina autein
. \
polestateidem esl,ut dictura esl,scs>io el accubitus,
ulrumvisenim exambobusinnobis fueril, parest gra- , , \
tia. Quia ergo slraiores regis equum per praecedertia
, . :owamenla aplum faciunl adeum excipiendom: idem
\ ,
eel aulem Deum in aliquo esse, et esse super ali; ^
quero: relicta consequentia et significalione troptca,
\ ,
ministri qui paranl equum, fecerunl lecticam. Oporlct emm nos, inquil, facere auri simililudines, *
cuin notis argeati, quae equi formam decoranl. Ul , \ ,
^ . , ,
sil, iijquit, rex nou in calhedra, sed in atcubilu
,
HUO.
. " , \, )
.
,
Atque diclionis quidero consequentia , sicut
ostendil Scripiura, boc modo se babei; par esl au- , '.
loui hoc non prcetermitl*re inconskleratum, cur ^ ,
,
poQ ipsum auruni assuniilur ad ornalum , sed auri
\ ,
simililudines; c l non ipsum argenluin, sed qqae ex
bac tnateria impressae suut notae auri similitudini.
. " \ Quod ergo de bis nobis vcnit in mentem, est ejus, ^ modi: Universa doctrina de imffabili nalura , elsi
,
maxiine Deo convenienteni et excclsam videalur
\ ,
ostendere scnlcntiaoi, anri sunt similitudines, non
auleip ipsum aqrum. Non polesl enim fieri u l \, .
pleno el perfecte ostendaiur bonuni qund superat
, ) ^,
intcltfgentiam et menlis conceplionem; etiamsi sit
Paulus quispiam, qui in paradiso arcanis mysteriis ,
\ . " ^
fuil inilialus, etiamsi audierit verba ineflabilia ,
.
inanenl ineffabiles de Deo intelligenliae. Dicit entiu
verba esse iweffabilia barum inlelligeniiariun. Qui ^ . \
,
ergo nobis affenna bonas aliquas considerationes
,
de itileUigentia raysleriorum , dicere quidem non
possuni qucmadmodum se babct ipsorum natura, , , ,
dicunt aulem splendorem gloria?, iiguram subslan- , .
,
ii;e, formam D e i , Verbum in principio, Deuip Ver ,
bura. Quae quidem oinnia nobis, qui divinum illum
\ , tbesaurum non aspcsimus, videniur esse aurum ;
. 'iis aulem qui possunt aspicere ad veriiaiem, sunl
\,
auri similitudo el non aurum , apparens in subtili " ducaicv.
bus liolie argenti. Argenlum aulem esl verborum
cigniftcatio, sicut dicilScriptura, Argenlum ignUum , ,
1'mgtta jusii. Quod ergo per h c signiflcalur , est
. \ ,
bttjusmodi, nempc quod divina nalura siiperat
T

II Cor. xir, 4.

821

LN CANTiCA CANUC. HOMILIA 111.

822

. omnem quae comprebendit cogilalionem. Quac aulem de ea nobis ioesl inlelligenlia, meniisque eon , , -at,
\
ceplio, est similitudo ejus quod quaeritur. Non enim
,
ostendit ipsam illius fonnam, quam neque novit
.
quispiam , neque nosse aul videre polesl, sed per
,
speculuni et aenigma describil quanjdam illius quod
, *
quwrilur appareniem speciem, qua3 inest aniuiis ex

quadai conjectura. Omnis autem oralio q u signi ,
ficat bujugmodi meiilis concepliones, babel viin

cujiisdaiu puncli individui, non valens explicaie id
. quod vull mentig cogitatio: adeo u l omnis quidein

cogitatio mentisque conceplio sit infra Dei com
prebensioncm. Ouinis aulem inlerpretang oralio
.
videtur esse breve punclum, u l quaj non possil si\
D U I I extendi cuin laiiludine cogtlaliouis iHenligque
\ , , conceplionis. Animam ergo, quse per bujusmodi
, \
nientis concepliones lanquam mamx ducilur ad eo. rum qua3 capi non possunt cogilalionem, dicil per
, -
solam iidera oportere ad suam introducere babita , tionem naluram iilam quae omneni superai intelli . , gcntiam. Et boc csl illud quod diciiur ab ainicis :
Tibi, anima, quee rccle eqais es assimilala , fa \ cieinus quaedam veritaiis simulacra et quaadam
\ . ' simililudines. Hujusmodi est enim borum verbonun
, \
argenti vis, ut suscitabula quaadam ignea videantur
', . csse verba, quae non possunl accurale et exacte
oslendere, qua? inesi^ menlis conceplioBem. Tu aur
, \ ' -
lem bis accepiis, fies per fidem subjugaic juiuen
tum et babilaculum ejus qui in ie esl habilalurus,
\
per eam quae esi in le babhaiionem; ejus eiiim
, ' ,
(ies el sedcs et doiritis. Fortasse aulem dixcrit quis ,
piam Pauli aniiuam, aul si qua alia ei fuerit gimi . ) i s , dignam egse-de qua baec verba dicaulur. llle
.
cnim scmcl factus va& eleclionis, supra se el in
8 1

e babetat Dominum : equus qiridem faclus in eo quod poflarol ejug nomen ad genlee el reges :
in eo aulem qnod ipse non amplius viveret, sedJIIum in se ostenderel vivenlen, et daret experimenlum Christi in 8e loquenlis , effeclus domus contineng Ulam naturam quae non potesl comprebendi.
\ Cum amici sponsi baee pura? dedisscnt virgini
(' (hi auiem sunl adiainislralorii spirilus, qui milniii , lur ad minisierium , propler eos qui sunt fuluri
), bscredes salutis " ) , sponsa fil quodammodo per .
fectior per graliaruiii accessionem. Cuniqpe ad
,
eum qucm desiderabal magis appropinquasset,
; , - priusqiiam ejus ptilcluiludo oculis apparuisset, pcr
,
odorandi facuilaiem eum quein quaerebat allingit,
el veluli cujusdam coloris proprielatc ab odo, D randi facullale aniinadversa, dicit se ejus coguo. , \ , visse odorem , nempc unguenii guavem odorem,
, cujug noroen est nardug , bac voce ulcns ad
. " , \,
aaiicos, Nardus mea dedit odorem *uum. Quomodo
, '
enim vos, inquU, noii ipsum sincerum aurum di
viRiiatrg, sed per eas mentis conceplioncs, quas
, ' - capere possumus, nobig donalis aiiri gimililudines,
, non dilucida oralioue quae suul ejus apcrienles,
3 , sed per exiguag ralione pi-aedili argenti notas, pra>
*
benles quagdam apparentes gpeciesejitg quodquaeri ,
l u r : ita ego quoque per bene spiranUm mei unguenii
st

" Act. i x 15
f

" 1! Cor. x m , 3.

"Hebr. , 14.

8 2 5

S. CREGORII NYSSENI
frngranliam, sensu percepi illius ipsiue boniim .
ndorem. Milii autem id quod dicilur, videtur ha- * \
bere talem sensum : Qtiandoquidem imiltoriim et
, ' *
divergorum arotnalum, sed non cx alia proprie- \
l a l e , bene spiranlium, artificiosa el moderala , mislio tale eflicil unguentum, ex iigqua? gimul.inji- , \, ciuntur, mia herba redolente, cui nomen est nar-
dug, nomen praebens loti coniposilioni : quod au-
tem ex omnibus aromaticis proprieiaiibus in unam ,
concilialur et conftalur fragrantiam, (anquam
ipsum sponsi suavem odoreni purgaius suscipit ,
scnsus: baec per ea quae dicta sunl exislimamus * \,
Verbura nos erudire, quod illud quidem, qualecun- \ ,
que sit secundum eseentiam, quod eomm quae \ \
gunl, giiperat omnem conslilulionem et adminislra- tlnnem, inaccessum est, neque langi aut compre- & , * , *
hendi poiesl : qui vero in nobis esl bonus odor , \
ineiar unguenti compositus per ptirilatem virlutum, , \ , \
) , \ *
18 nobis exsislit loco UHug, sua piirilalc imitans id
quod esl nalura sincerum el inlerilui minime ob- ,
noxium, et bonitale bonum, el eo qnod non irilcrit ' \ ,
fd in quod non eadil iiiterlius, et eo quod mutari ei .
alterari non potest, id quod est immutabile elinal- ,
terabile, et omnibjus quae nobis recte geruntnr \ \
,
ex viriule, veraro virliitem intelligimiig, de qua
dicit Abacuc prophela *\quod comprehendit omnes ,
ccelos. Qtiae ergo haec disserit apnd amicos sponsi,
* nempe quod suiim odorcm dedei i l nardns; hnec et
, ,
qua? siml bujusmodi mibi videlur pbilosophando
dicere, nempe quod fti quis omnem benc olenlcm Q ,

ftorem, aut aroma collegcrit ex variis pratis virtu . \
lig, et kotam suam vitam ununi effecerit unguentum

pcr bonttm odorem glngulorum viiae studiorum, et
^ ,
ea ratione per omnia fueril perfectus, ad ipsum
, \ /,
quidem Dci Verbum, tanquam ad orbero golis deftgcre octdog gua non potest natura : ged in ipo ,) .
tanqtiam in speculo golem agpicit. Hlius enim vene , elet divinsp. virtutis radii, pune vilae illucescentes , ^,, per manaHlem ex illis impattbililalem, efficiunt . "
nobig aspeclabilem qui est inaspectabilig, e( coro- , \
,
prebengibilem etim ad quem non patet adilii*, in

speculo nosiro solem degcribenteg. Idem est auiem

dicere, quod ad sensum atlinet, aut solis radios, ,
. \ , ,
aut Tirtulis fluxug et emanationes, aut odores aro ,
maticos. Quidquid enim posuerimug ex eo ad sco- D
,
pum verbi, una est quse ex omnibus Gl genlenlia,
, \
ncmpe quod boni superantis oninem inlelligentiam
, , \ per virtutes nobis cognilio inest, gicul per quam ,
dam imaginem cogilari potest primaria pulcbri , \ ludo. Ua etiam Paulug * , qui est sponsa, per v i r , \
tutes sponsum imilans, et per gpeciem in se de * gcribenseam ad quam non paieladilus pulcbriludi, ucm,ex fruclibug spiriltis,charilate,gaudioet pacc,et
, , .
quae gunl hujusmodi species, hanc nardum compo" \
neng tanquam unguentarius, dicit in se esse Chri, *
tti bonum odorem, graliam illam exsuperanteni, ad
* ^
quam non patet aditug, in eeipso odorans, et se'Habac, . 5.

"

I I Cor. x n , 2 sqq.

23

CANTICA CANI1G. IIOMILIA I I I .

TOG , * ipsum aliis praebeus, lanquam aliquem sufliium

acal ,
libere suseipiendum, quibus convenienter ei q u *
, * , , , unicuiquc adesl affectioni, vcl vivificus vel lelilcr
, eral baliius. Quomodo cnim idem unguentum &i
4 ' . fuerit apposilum scarabaeo el columba?, non idcm
, , eflicil iu utrisque : sed columba quidem pcr bonum
,
unguenli balitum fu robuslior, interil auiem sca . rabaus: iia eliam magnus Paulus in di\ino illo
, - siiOitu, si eral quidein quispiam aliqua columba,
, , - aul Tilus aul Sylvanus, aul Timoibeus, eum imper,

liebal bono odore ungucnti, u l qui in omiri bono

. sua proiiceret doctrina et exemplo. Sed si quispiam
\ cral Denias aul Alexander, aut Ilermogcnes, non
, fcrentes sulfitum conlinentise, n<>n secus atque
, scarabad fugabanlur a bono odorc. Quamobrem, , - dicebal is qui ejusuiodi bona olebal unguenla:
, Chritli bonui odor sumus in iis qui servanlur, el in
.
iis qui pereunt: aliis autem odor moriis in mortent,
, eliis aulem odor vilce in vitam
Quod si nardus
- evangelica babcl aliquam aflinitalcm cum unguenlo
,
sponsie, licet volenti perea quae scripta suntaiiimo
. - cogiiare qu&nam essel naidusillapislicapreliosa,quae
Domini quidem capiti infusa, totam domum rcpicvit
,
bono odore". Forle enim non fuil ab unguenloalic *
num unguonlum, quod sponsx quidem dal odorem

. \
sponsi, in Evangclio aulem infusum ipsi Dontino, im \ , \ plet bonoodorc doinum in qua erat convivium. Mibi
,
enim videiur propbetico quodam spirila per unguen"
tum significassc mulicr moilis inysierium,quoinodo
,
~ iis q u ab ipsa fiunt, feit Domiiius lesliinoitium,
n.
'
_
.
/ ..
^
j .

: .
- J
./:

38 IY,* _
diccns
: Prceoccupavil
ad
me sepcliendum
. Do ~
,

inum aulem bono odore replelain, pro toio niundo

, , .
" , el universo orbc tcrrarum admonel esse intelli gendtim, dicens : Ubicunque prmlicaium fuerit
hoc Evangetium in toio mundo, odor unyvenli simul
\ dislribuetur cum pradicatione Euangelii, et moni , , tnenlum, inquil, eril eju* Evangelium. Quoniam
, ergo in Ganlico canlicorum, nardus dal sponsae
odorem eponsi, in Evangclio autem lolius corporis
.
8

Ecclcsia, in universo orbe lerrarum, et in tolo mundo Ghrisli fil bonus odor, qui tunc domum
implevit : fortasse per haec invenilur in utrisque aliqua conjunclio ci socicias, ul duo videaniur I I I I U I U .
\ -
E l baec quidein baclcnus. Quae autem sequitur
' dielio, videtur quidem congruere argiimenlo epi, , D thalamii, tanquam ab ea dicatur quae paralur i n
- thalamo ; indicat auiem majorem et perfecliorem
, - philusophiam, quam recte exsequi eorum esl so . ; him qui jam sunl perfecli. Qnid esl ergo qnod d i ctum esl ? Fasciculus myrrha palntelii meu$ wi/ii,
\, in medio uberum meorum commorabitur. Aiunl slu .

dio esse sui ornandi cupidis mulieribus, non solmn
,
\ exteruis procurare ornamcmis u l sinl amabiles iis
' qui cum ipsis vivunt, scd eliam dare operain ul
per quamdam suaveolentiam, corpora quoquc suis
, '
marilis congruenter videnitur agere; ad eum
,
usum aroma intcr suae vestis ambilum occullanles,
(iiio suhm emiltcnte vaporem, corpus quoque
, ,
bono odorc balilus simul afficitur. Gum b&c au . 2

HCor. I I , \l>.

"Joan. xn, 3.

" J o a n . XXYI, 13sqq.

827

S. GKECOKII MSSENf

lem sit in eis consuetudo : cujusmodi esl canti- , ^

; \, , &
c H i n quod canii forlis eteicelsi animi vhgo? Mibi,
iuqnit, esl fascicnlus, quem a collo suspendo su- , , oV
pra pcctus, per quem bonum odoivin praebeo cor- ,
pori. Nullum autem aliud ex bene spiraiitibus aro- ' ;

jnaiibus, quani ipse Dominus effeclus niyrrlia,
siluni csl in fasciculo conscienlia*, in ipso meo , .
corde coinu orans el babilans. Localisenim cordis
posilura ab iis qui ea sunl speculati, dicitur esse ( .
,
in inedio uberum. Illic aulem dicit sponsa se babere fascieulum ubi bonum lanquam llicsaurus .
, '
recondilur. Sed et cordicunt essc quemdam fonleni
nobis innali raloris, a qtio per arlerias in nniver- *
, \
sum corpus calor disiribuitur : per quem fiunt
calida et vilalia mcmbra corporis, ut quae fovean- , , \
lur ab igne cordis. Qua? ergo in anima? facultate
. principatuin tenente suscepil bonum Christi odo- , \
rem, el cor suum fecit fascictduni bujus euffitus, ,
se ila coinparal, ut oinnia siugulatiin viue studia, * , '
lanquam alicujus corporis membra fcrveaul spiritu

qui ex corde pcrmeal, nulla iniquilale in ullo mem ,
bro corporis refrigcranle ditcclionem in Deuin.

.
' .
Sed iranseanius ad id quod deinceps scquitur.
Audiamus quid abundans vitis de suis dicil fructi- \
bus quae in oninibus lalcribus domus Dei, sicut
,
dicit Propbcia", exlendilur, e( pcr pampitios d i , , , xal
lectionis divina circumvolvilur vita,el in quamnon

cadil ituerilus. Botrm, inquil, Cypri pairuelis meus
\ . , \,

mifii in tineis Engaddi. Quis esl adeo bcatus, irao Q .

vero quis adeo oinnem euperal beaiitudinem, ut

,
euurn frucliMii videne in ipso sune animse bolro, v i ,
dcat vineae dominum? Vide enim quanium crevil, $
quae in sua nardo sponsi bonum cognovit balilum,
;
myrrba qua3 seipsain fecit odoriferam, et cordis fa- ,
eciculo complexa aroma, ul sibi perpeluo pernia- , \
neat bonum nunqtiam expirandum , tlt matcr di- ,
vini botri, qui ante passionein quidem , id ,
cst, florebal, in pas-ione autem vinum effundebal:
, vintwn enim cor laeiificans fil, el nominatur san- , \ ,
. ,
guis uvae post passionis cnconomiam. Cum aulem

bolro fruamur dupliciler, nempe et cum flos bono
o d r e sensus delectal, et cum fructu jam perfecto \ .
,
enm comcdendo voluplalein capimus, aul cum in
t

convivio vino exbilaramui : bic sponsa accedil ad

botrutn florentem ul fructificct, cyprum nominans,
florcm viiis. Qui enim natus esl nobis puer Jesus,
qui in iis qui ipsutn susceperunt diverse proGcit,
eapiemia etsetale et gratia, non eslidem iu oninibus, sed pro niodo ejus in quo est, qtiatcnus is qui
ipsum capit esl idoneus, lalis apparel,atil infans^
aut proGciens, aut perfectus, convenienier boiri
naturae : qui nou semper cernittir in vhe in eadem forma, s*>d formam mutal cum tcmpore, flor^ns, vernans, perfeclus, malurus, vinum faclus.
Proiuitlilergo vinea iru<lu suo, qui nondum malurus et tempcslivus cst ad vinum, ecd cxspcctal
8 5

Psal.

CXIVJI.

4.

, '
,

, . ,
,
\ \ ,
, ,
, ,
, , ,
\ , -

629

IN CAXTICA CANTIC. IIOMJLIA IV.

, , , - plcniludinem temporuui; laaicn lanquam om, .

nino ad obleclanduiu ineptus. Pro gustu eniui de , ;
leclal odoraluin, bonoruui exspectaiione, spei va,
poribus lenieus scnsus auiina. Cerla eiitm cl in .
dubilaia fides de gratia quae spcralnr, esl fiuilio
\
iis qui per palicotiam cxspcclant id quod exspe ,
clalur. Sic esl ergo bolrus Cypri, vinuin promii. \
lens, uondu m aulem factus vinum, sed per florem
,
(spes auletn esl flos) de fulura gralia iidein faciens.
.
Adjcclio aulein vocabuli Gaddi, significat locum
\, pinguem, in quo radices agcns vilis opimum cl
, ,
suavein edit frucluni. Sic enim qui de locorum
( )
scripserunt bistoria, dicunl sortera Gaddi esse ap.
posilam ad alendos boiros. Quoniam ergo qui legi
,
Doinini volunlatem babel convcnientcm, diu elnoc\ . - tu in ea medilans, eflicilur arbor semper germinans,

aquarum fluxibus pinguis evadcns, suoque lempore
.
frucluin praebeus, ea de causa sponsi vinea, in Gaddi
, \
agro pingui aclis radicibus, hoc est in profunda

cogilalione, qua? per divina documenla inigalur
, ,
elaugetur, florenlem hunc et vernanlem bolrum
^^ ,
produxil, suum intncns agricolam el plantalorem.
,
Quam beala esl b&c agricullnra, cujus fruclus
\ sponsi formac assimilalur! Nam quoniam ille ost
, ,
vera lux, et vera vila, ct justilia vera, sicul dicit
,
Sapicn(ia,cl quaesunl hujusinodi, quando quispiam
per opera Qt ea q u ille esl, sic aspiciens botrum
, \ .
propria* conscicnliae, ipsum sponsuin in boc aspi ,
c i l , lucida et immaculala vita veritaiis lucem iii*
!
tuens. Proplerea dicit vilis illa ferlilis, Meus est
, \ , \ - G bolrus qui floret et germinat. Ipse cst ille verus
, \, \
b)lrus,qui scipsumin vcclibus ligncisexhibet,cnjus
, ,
sanguis iis qui salvi fiunl ct hfclanlur fit poculentus
( l sduiaris, in Gliri&lo Jesu Domino nostro, cui
,
gloria el poleulia in ssccula saeculorum. Amen.
, ,
\ . , , \
, \ , \ , , . .
4

'.

HOMILIA IV.
C A P . ,} 1 5 . Ecce pulctira es, propinqua mea ecce
pulchra es; oculi lui columbce. 16. Ecce pulcher es,
patrvelis meus et formosus. 17. Lectulus nosler wmbrosus.Trabes nostrce cedri, laquearia nostra cupressi.

, * , ol
^ .
, 1, .
,
,

, .
CAP. it, 11. Ego flos campi, lilium convallium. 2. Sicul
,
lilium inler spinas, sic soror mea inter filiat. o. Sicut
.
- pomum in ligtiit silvie, $ic patrueli meus inler
, filios. Sub umbra ejus desideravi et sedi, el fruciui
ejus dulcis in gutture meo. 4. Inlroducite me in
.

, cellam vinariam : ordinale in me cliaritatem

. ,
S.Fulciteme unguenlis, tternite mihitorum w malis;
' . ,
quia sum sauciala dilectione. 6. Sinislra eju* sub
, ]!>. - capite meo, et dextra ejus amplexabitur me.
7. Adjuravi vos, filias Jeru$alem, in pote*tatibu$ el
,

virtutibu* agri, l i excilelit et expcrgisci (aciatii

. " ,

,


charitalem, donec velit.
'

^ ..
t

S. GfflEGORIl NYSSENI

Aiunl cos qui aiirum arle expur^aul, si pcr ali- \ ,

* qiam sordidiorem maieriam dc induslria permistam,
,
obscurala fueril pulcliriLudo splendoris, per ignis
, \
fiisioiiem cotori aflferre remediiim, et boc saepe
, \ * ,
facere, et in qualibel fusione ronsiderare, quan
lum aurtiin post priorein in sequeiHibus fuerit
, \ \ '
coloralius, neque prius cessare igne maleriam
,
expingare, quain ipsa auri speeics sibi ipsi ferat
\ .
lesliinouium, quod sit pura cl rainime adullerina.

Quanam aulcm de catisa, corum quae lccia sunl
prasenlem traclaiites contemplationem, boruiu
, ,
niemincriimis, (iel nobis manifeslum ex ipso sensu
eorum qu# scripta sunl. Aurea ab initio eral bu. ,
mana nalura, ct resplendens stiiiililmJiitc, qticc
\ :
interccdebal cuin bono eineero, et hi quod non
\ -
cadit inlerilu: sed decolor et nigra poslca facta ,
esi per adiwislionem vitii, quomodo in principio
" ,
Canlici awliviinus sponsarp dicenlem, qiiod nigrain
,
cam fecerii negligenlia custodia; vincae, cujufrcurans ,
deformilatem qui in sapientia otnnia fabricatur ' ,
Dens, non niacbinaiur in ea novam aliquam qujc , ' \ , *
non piius erat piilcbriludinem, sed per solutioncm

ad priore:ii rcducit graiiam, eatn quae vitio fuerat
. " nigreTacta, fundendo ac conilando deducens ad
:,
sinccritatem m quam non cadit inlcritire. Quomodo \
orgo perili el diligentes auriiiccs , post primam
r.isionem consideranl quanla ptilcbritudini facla sK , . ,
accoesio maleriie, cujus sordes igne fucranl con- , \
s uiiptsc : et rursns facla secunda fusionc, conside- , \
ranl annon addila in prbna satis expurgata fuerii Q
pulchriiiido, et sa;pe pariler facicntes, sempcr \ ,
agnoscunt per probationem cx scientia profectani, \ accessiuiiiis pulchriludinis rila ctiam ntinc quoque

qui auro nigrefaclo adliibet remedium, cum vchiti

qiiadam fusione adbibilts mcdicaineiilis claram ac
. \ ,
nitidain redudisset aniinam : in iis quidem quae

,
piaeeesserunt, cujusdam equi, in eo quod apparet,
>.
ei sno tesltmonio iribuii pulchritudinem : nunc
aute lanquam virginis de caelero apparentcni ad;nill'it ejus pulcbritndinem. Dicil eiiim : Eece
pulchra e$ propinqua mea, erce pulchra e$. Oculi lui columbce.
Docel aulem oralio per ea quai scripta sunl, hanc
,
pulcliriliidinis csse resumptionem , quod rnrsus ,
appr.-pinquarit vciae pulcbriludini, a qua recessit. ,
Dicil : Ecce pulchraes, propinqua mea. Prop- , . \
lerea, inquil, anlea non eras pulchra , quod mala ^], \.\\.

viiii appropinqualione a primaria abalienata pul,
cbritudine, iransmutala fneris ad deforniilaiem.
. *
Id auteiii quod dicilur est ejusmodi HLiberi arbilrii
, \
capax fa< la est bumana nalura, et ad quod eam
, *
ducit instiluli sui elcolionis inclinalio, ex eo eliam
\ .
muiaiur. Nam el si irse susceperit niotum, (it ira , \ ^
cunda : el si dominatum obtinuerit cupidilas, solvitur in volupiatem. Quod si ad nieium ct fonnidi- , .
nein el singulas animi perlurbaliones facla fuertl \ , *

c.onversio, subit formas uniuscujusque aniuti pcr \ .
(i.rbalionis : quomodo eliam conlra lenitas, patien, , , ,
tia, purilas, pax, irse non esse obnoxium, aegritii, ,
d^ne carere et nmlcslia. minimc perturbari, haec
,
omnia cum in sesusccprnl, uniuscujusqnc horum
%

&>3

CANTICA CANTIC. IIOMILIA IV.

.

,
\ ,
, \ ,
. ,
, \
,
. \ ' ; \
\ ,
, '
,
* \ - ^
, \
,
.

. " ,
,
,
,
, , ,
) ,
.

, , \
\ , Q
,
\,
. , ,
. ,
\ * ,
,
. '* *
, \,
.
,
.
,
*
, -

8^4

signat charactcrcm screno a<i Iranquillo minimeque perlurba'0 slatu anima?. Evenit ergo, ut virluic
a vitio disjuncta sine nicdio, non possinl ulraque
uni simul adesse : qui enim recessit a temperanlia,
vcrsalur oninino in vila dissoluia et mininie frugali,
el qui vitain abominatur immundam, ita se gerit
ul in aversando malo maueat impollulus. Ila eiiam
de caeteris : qui esi bumilis, separalur a siiperbia,
et qui per fastum intuinuit, repellit humililalem.
El quid opus est immorari in dicendis singulis,
quemadmodum in iis qux* sibi inler se advcrsanlur
nalura, absenlia unios sit positio ct subsisicntia
alterius ? Cnm sit ergo in poleslale noslri Iiberi
arbilrii, ei similem flguram cui volueril suscipere,
ei qnse pulcbra facia esl rccte dicit oralio : mau
quidem socielate rccedens mibi appropinquasti:
appropinquans autem primaria3 et exemplari pulcbritudini, ipsa quoqtie pulchra es, veluli quoddam
speculum conformata meo cbaracteri. Homo enim
revera speculo est similis faclus, formas suscipicns
cx simulacris institutorum et liberarum eJcclionum. Sive enim aurum viderit, aurum apparel, et
eumdem materias splendorem praese ferl: sive eiiaiu
quidpiam deforme apparucrit, eai dem eliam lurpitudincm exprimit per assimilaiionem, uipolc
ranam aliquam, aul bufonem, aut scolopendram,
aut aliquod aliud injucundum speclaculum, sua
forma refcrens quod inventuin fueiil eis adversurn.
Quoniarn ergo expulso a lergo vitio, expurgata a
Verboanima, solis circulum in se suscepit, et simul
reluxil cuni luce quac in ipsa apparuit, propurca
ei dicit Verbum : Pulchra facta es, quae meae luci
appropinquasti, per appropinquationcm acquirens
corainunioncm pulcbritudinis. Ecce es, inquil,
pulclira, propinqua mea. Deinde cuni se cobibuissei,
ct eam veluti in quadam additione el accessione
conleinplalus esset pulcbriiudinis, rursus camdem
repelit oralionem, dicens : Ecce pulchra es.
Sed prius quidem eam nominavit propinquam :
bic autem cam qux cognosciur ex specie ocuior u m , Qcnii enim tui columbcc. Prius enim quando
eqno fuit assimilata, laus crat in maxilla el collo.
Nunc autcm cum ejus propria apparuil pulcbritudo, laudalur gralia el decor ejus oculorum. Laus

, > aulem ejus oculornm , quod sinl oculi coliimbse.

. Quod quidem mihi videlur bunc scnsum indicarc,
, quandoquidem in pupillis oculomni cernunlur fa , - cies eoruro qui fixis intuentiir oculis. Dicunt enim
bi qui sunt pra?diti scicntia hujusmodi reruni na^, .
luralium, quod simiilacromm incursiones exci
piens, qua exeunt ex rebus aspeclabilibus, iia v i , suro in operationem dcducit oculus. Hac de causa
. ,
laus oculorum pulcbriludinis csl forma columbae,
.
quse apparet in eorum pupillis. ln quod enim defixerit
\ , $ ,
oculos, ejus in se suscipil simililudinem. Quoniaiii
, , \
ergo
qui non amplius aspicit ad carnem el sangui ,
nein, ad viiam aspicit spirUualero, sicui dicit
, \
Aposlolus# vivifttans, spirilu ambutans , et cor, , * "Calat. , ibsqq.
v #

KZo

S. GKECOAH NYSSENI

poris aclioncs spiritu mortiflcans , lolus efle-

* ; ,
clus spirilualis, non animalis, ncque carnalis : bac

de causa feriur (estimonium de aniina liberata a
corporali afleclione, quod babeal spcciein coluiuba*. . \

in oculis : hoc est, quod characlcr vilae spiriiualis
, \
illuslrelur perspicienle animi facultate Quoniam
.
crgo purus faclus csl ejus oculus capax cbaractcris
,
columbae , proplerea in eain etian cadit u l com>lenipletur sponsi pulcbritudinem. Nunc enim pri- .
muiu virgo ia sponsi formam intendil ocuios, quo- ^ ,
.
niam columbam habebal i n oculis. IVemo enim po- , ,
' '. , *
lest dicere Dominum Jesum, inquit, nisi in Spirilu
iancto : c t d i c i i : Eccepulcher e$ patrucli$ meus.et
formosus. Ex quo cnim uibil aliud mihi videlur esse , ,
pulchrum , sed aversatus stiin omtiia qua* antea
repulabanlur in bonis ac pulchris, iion amplins , , , . ,
mibi aberral de bono jndiciwm, ut aliquid aliud
cxislimem pra3ler le esse boniun ac pulcbrum : ,
. ,
iton ulliim honorein b u m m u m , non gloriam,
* ;
nou splendorem mundanum, non poleuliam. Hxc
,
cniin iis qtii aspiciunt ad 'sensum, boni quidem
specie stinl i l l i i a , scd non sunl id qtiod putaulur. , . '
Quomodo enim fnerit pulcbrum, quod nullo niodo , ' \
, !*
consistit ? Nain qnod in hoc mundo esl lionoralum ,
, \ .
suam babel cssenliam in sola existimaiione eorum

qui essc existimant. Tu aulem vere pulcber : non
solum pulcber, scd ipsaboni essenlia semper talises .
,
omnino id quod es : neo in tempore florens, nec in
lempore rur&us florem abjiciens, sed cum vilac , \ ,
xlernitale simul exlendcnsspeciem ac decorem : cui
nomen fuit beniguitas el charilas in homines. Nain C .
qui ex Juda nobis orlus cst Cbrislus , cst aulem Judalcus popnlus frater ejus qui ad le accedil ex
gcnlibus propter tui in carne faclam manifeslalioncm, dicilur patruelis ejus quae amal.
Dcinde subjungit, Lectu$ nosler umbrosus. Hoc
, .
esl, te cognovil, aut cognoscet humana natura,
, , ,
umbrosum factum perdispensationem. Venisti e m m ,
. ,
inquit, lu pulchcr et dccorus palruelis meus ad le- , , , ,
clum nostrum factus umbrosus. Nisi enim ipse teip- .
suin obumbrasses, dum per servi formam merum
, radium divmilalia obvelasli, quis tuam sustinuissei ,
appariiionem ? Nullus cnim unquam videbit fa- ; ,
ciem Domini, ct vivel . Venisti ergo speciosus,
\ . , ' bed lali> eflectus u l le possemus suscipere. Venisli
, .
adumbralis radiis divinilalis integumeiilo corporis.
Quemadmodum enim potuissct mortalis natura, . \
et in quanv cadit inlentus, conjungi cum ca quae \ ,
bUerilui minime est obnoxia, el ad qiiam non patct

adilus, nisi nobis viveniibus in lenebris, umbra D ; .
corporis fuisset interjecla inter lucein? Lectum
autem nominat sponsa, tropica signiOcalione i n - . ' \
lerprctans buman natura? cum divina contempe
rationem. Quomodo eliam magnus Apostolus de- , \ , \ tipondet nos virginem Gbristo, aniraamque ornat
tanquam sponsam, el duorum conjunctionem ad

uoius corporis unionem magnura dicit esse myste .
rium ac sacramenlum unionis Cbristi cum Eccle- ,

sia. Gum enim dixisset, Erunt duo in unam car- '

nem, subjungil: Sacrainenium hoc magnum e$t; ego
.
,
ki

4 I

1 Cor. x i i , 5.

" Exod. xxxm, 20.

<7
CANTICA CANTlC. HOMILIA IV.
m
, . autem dico in Chruto el Ecclesia . Propter boc ergo
ok > ,
sntram&nlunt, Icclnm anima virgo nominavit cuni
*; Oeo conjnnclioncm ac socielalcm. Fieri aulem bene
. " , \ \,
non poierat ut ea esset, nisi pcr boc quod Domi i v
& \ , \ *
nus umbrosus per corpus nobis apparuit. Qui hon
* - ] . " ,
solum esl sponsus , sed eliam ipsc aidificator in no*

bis fuil domus, et domus arcliiiecltis e.i ariis ina~
\ ,
lcria. Teclum etiim imponil domui, opus ornans
, \, per materiam qua? nequit puli efieri; talis est aitlem
, , - ccdrns et cupressus, quarum Virlus quoc inest l i . ,
gnis, est poteiiiior quavis causa pulrefaciioni&, non
, tempori ccdeus, non tineas procrcans, non silu
Sk , vo.niens ad inlerilum. Ex bis, cedri, proplerea quod
. " sunl procerae, laliludinem domus leclo occupant.
* * .
Cupressi aulem per ea qtta? dicunlur laquearia, Miut

.
\ decori inlernae opcris constructioni. Diclionis autem iia babct contextus ; Trabes domorum nostra*
,
rum cedri. Laquearia nostra cupretsi. Quae aulcm
.
pcr ligna significanlur cenigmata, sunt planc mani
, \ \ fcsla iis qui sensus consequunlur sericm. lmbrem
vocat Dominusin Evangeliis varios insultuslentatio , ,
ntim, dicensde eo qui recte domum aedificaret supa
^
cl , cl ,
pclram: Venit imber, flaverunl vcnti, el venerunt fluvii,

.
Propler inalam
, et ab ii* ill(rtum mansit xdificium
ergo hanc pluviain, opus est nobis bujusmodi tra . * ,
- bibus. Eae aulem fuerint virtutes, quai lentationum
insultus in se non admitlunt, ul quae sinl firma? ac
. \ , \
solidae, nec facile cedant, el hoc servenl, u l in
.
' , lenlationibus rainimc cmolliantur a vitio. Quod autem dicitur, inlelligemus, si cum eo quod est pro .

positum simul cxaminavcrimusdictioni9 contextum,
, . " qui est in Eccleaiasle. Illic enim d i c i t : In pigritiii
I humiliabitur conlignatio, et in olio manuum per , siillai domus " . Quomodo euimsi ligna quauecluin
continent, sinl iniirma et inibecilla, ad domus aulcm curani gerendam sil piger patcrfamilias, lectum
, ,
. nibil profuerit cum imber per slillas hiflnat; tc, , \
ctiim enim necessario cavalur cedens aquas pon
deri; ncc liguorum imbecillitas resislil, fracta ab
. \ insullu ponderis : proplerea subif interna, quae in
, concavitalibue intercipitur aqua, ipsa3que slillae, u l
esl in provorbiis, hominem domo expellunt in tem - pore pluviae; ita nobis in aenigmate parabolae pra3. - cipil, per virtuturo robur ac Grmilatem non cedere
j ) fluxionibus lentalionum : ne per animi motuum
^^, emoUili incursionom, cjusmodi aquarum extrinsc .
cus in cor influenlium influxum admillamus inlra
, \ ^^ * pcnelralia, per quas nobis pereanl qune sunt repo \ - sila. Hse aulem cedri Libani, quas planlavil Domt ,
nus. in quibus nidificant volucres , inler qnas
. , - pra3cipuus esl nidusberodii ;ha? ergo cedri, nempe
, , virtules, muniunt doinum uuplialis ibalaim, in
. quibus ludiflcanl aniinaB eiieclaB volucres, inter
, , quas principatuin tenet herodii nidus, quem domum
, ,
vocat Scriplura. Aiunl auiein banc avem odio
^ , \ babere coilum, el quadam nalura? necessilate in~
, ,
ter se copulari clamanles, et aegre ferentes, et trf'
K i

% e

%1

Ephcs. v, 51, 52.

M a t t h . vn, 2 i sqq.

4 1

Eccle. x, 18.

* Psal. c m , 16.

839

. CREGORH NYSSENI

stitiam significantes. Unde milii videlur Scripluram ;.

per hoc nomen in acnigmale significare purilatem,
,
Has crgo Irabcs supcr lecla puri llialaini aspicil
, \ gpoiisa. Videt au:em et qui esl ex cupresso orna, \ . "
l u m , qui pcr bene levigalam ei couciiinalam

composilioncm illnslral eam quae vidclur pulcbri .
ludinein. Cupressum enim dixit esse ea quae sunl
.
in leclo laquearia, apla qunedam cl concinna ac
\
cciala asserum compactio, lecli varians pulchrilu \
dinem. Quid ergo pcr baec discimus? Bene olet na .
turaliler cupressus, ea ipsa aulem nullam admitlil
,
pulredmcm, et esl apla ad universum fabrile arli \ >
Aciuin, ut (jua* sil laevis et concinna, et ad ea quae pcr .
cxlaluras fiunl ornamenla apposita. Per ca crgo qua3
;
dicunlur, cxisiimo nos bocerudiri, quod non solum
\ \ , \
quae sunl in anima virtules, in babilii non eviden- ^ ,
ler recte se gerunt, sed neque eani negligant ve \ , \
nuslalem, qux est in eo quod apparct. Sunt enim
.
providcnda bona coram Deo et hominibus
: el
,
quod oportel Deo quidem csse manifcstuin, homi
uibus autem persuadere, el bonum liabere lesli *
moniuni apud eos qui foris sunl * \ ct splendidis
.
luccre operibus corain bominibus, et decore hone \ * \ *
steqne ambulare apud eos qui foris sunt. llsec sunt
, \
laqttearia per bonum Cbristi odorem, cujus aeni , *
gma esl cuprcssu?, in vilae honestate nrlillciose ela , \ borata, sicut ea rccte el concinne sciebal compo .
nere saptcns arcbitectus Paulus, dicens : Omnia in
, ,
vobis ordine el honeste fiant .
,
4 T

\ ,

.
Hisila reclegeitiSjlltincremenlumejusquseest in Q
nobis pulchriludiiiis , ampla et lata noslra nalura
edente floreni odoriferumel purum. Flori aulem noiuen est lilium. In quo nauiraliler consideratus splendor, lacile significat jubar temperantiae. Hac eniin
sponsa apud se pcrsequens dicit : Ego,postquam fuit
ad lectum noslrum sponsus nosler corpore adumbralus, qui sibi aediftcavil domum, tcgensnieip9am viriulumcedris, odore rupressonim exornans teclum, ex
campo nalur% oria sum flos, et colore et odore
rcliquis floribtis aniccellens. Nala enim sum lilium
ex convallibus. S c anlem habet conlextus dictionis : Ego flos campi, lilium valiium. Revcra enim
per ea quse sunt a nobis prius considerata, in naturae atnpliludine exculla est anima. Dum enim

,
,
\ . "
. 1} ^ .
\ *

,
,
,\
, ,
\ .
. "
,
. ota
ca.p.in. audimus, intelligimus natnr* amplilutli- D y^.

. . nein, propierea quod ea sit apla ad suscipiendas

, imiltas el infinilas inlelligenlias seu menlis couce, \
piiones, ot verba et disciplinas. Si igilur co, quo
.
dicimtis niodo, ab eo qui noslrani cotit naluram
elaboraia est anima, exorilur cx naturce noslraB

,
campo flos bene olens, nilidusque el ptirus. ilic

\
vero campus etiamsi nominetur vallis, cum vila
. ,
coolcsli comparalus, nihilo aecius est campos :

nec obslal quominus qu;e in ipso culla esl, flos
, \, \
reclc Aal. Ex concavo eniui in aUum oriens, as

11 Cor. , 1 .

% e

I Timolb. , 7.

tl

I Cor. xiv, 40.

8i2

IN CANTICA CANTIC. IIOMILIA IV.

811

surgit germen , sicul licet videre fieri in lilioMagna eniin ex parte cum in rcclum a radicc
\ 6 ,
insiar arundiitis excurreril herba l i l i i , florem edit
\ .
ex vertice, non modico intercedenle inlervallo a
\ { terra (anlum distans, quanluro, u l opinor, salis sit
,
ad lioc u l maneat pura in suLlimi pulchriludo,
,
non inquinata mistione cum terra. Propterea etiam
, ,,
, juslus oculus, eam quae boc facla esl, vel fieri
desideravtl (ulrumque enim ex iis quae dicta sunt
. \
inlelligimus, nempe quod vel glorialur se jaro f a o
, tam esse quod desideravit, vel quod rogat agri colam u l flos iiat per illius sapienliam, ex vallibus
,
bumanse vilse ad lilii asstirgens pulchriludinem)
,
sive ergo vult hoc fieri, scu facta est quod voluit,
,
recle juslus sponsi oculus ejus bono annuit dcsi , \ derio qua ad ejus forroam aspicit, u l ipsa Qal
, lilium, minime suffocala a spinis vilae, quas no,
niinavit filias, tacite, iit arbitror, ostendcns ini , , micas vitse humanae potesiates, quaruin nomhia , lur paler is qui est invehlor vitii.
, , , ,
.
, \, ,
Sicut lilium crgo, inquit, inter spinas, $ic soror
. "
mea inter filias. Quantum videmus ascensuni i n
\
altum, tanluro videmus esse animae profeclum.
. ,
Primus ascensus est assimilari equis, qui copias

jEgyplias psrdiderunl ac destruxerunt. Secundus
. , ,
ascensus est, quod ea facia sit propinqua, el
\ .
quod fccerit oculos columba?. Tertius est ascen , ' sus, quod non amplius propinqua, sed soror Do . *0 , \,
mini sit nominata. Qui enim, inquil, fecerit volun , lalem Patris mei qui in ca*li$ est, hic est frater,
, xal ,
. soror et mater . Postquam ergo facta est
, - neque a spinosis laesa fuit tcntaiionibus quominus
- esset lilium, oblita populi el domus palris et ma~
, \ iris sua3, aspexit ad verum Palrem : el ideo voca , , tur soror Domini, spirilu Uliorum adoptionis in
\ ,
banc adofylala cognationem, et liberala a societale
, el conjunciione cnm fdiabus pairis qui falso no\ minalur, scipsa rursus fit sublimior, ei aspicit
, niysterium per oculos columbae, pcr spiritum i n , \ , quani propheliae. Hoc esl aulcm quod aspicit :

Sicut pomum in lignh silvce, $ic palruelis meus
. *0 ,
inter filiot. Quid esl ergo quod vidil? Silvam solet

,
nominare Scriplura, silvestrem hominum vitam,
'. ; - in qiia luxuriant varia genera aniini perlurbatio ^
,
, \
, \ \ ^ , .
, \ ,
.
, , , , Matlh. x n , 5 0 ; Luc. v m , 21.
PATROL.

GR

XLIV.

B 1

num, & qua lanquam in antro insident ac delilcscunt ferae exitiosae, quarum nalura in luce et
sole est oiiosa, et, vim non babens operandi, vires
babet in tenebris. Nam postquam soi occiriit,
nocte adveniente, Propliela dieil beslias silvae in
ea ex anlris emergere . Quoniain ergo singularis
ferus qui pascitur in silva, gravissimum aUulil
dammim pulchrae vineae bumanse naturse, eic.ut
dicit Prophcta, Eam vastavit aper de silva, el $inyularis ferus depastut est eam " : propterea in
silva planlalur malum, qtiod in eo quidem quod

Psal. c m , i 9 scq.

81

1 1

P^al. L \ X I X , 14.

Bi5

S. GREGORII NYSSENI

csl lignum, cst ejusdom essenliae cujus silva hu-

mana, lenlatus est enim in simililudinem absque , ,
peccato : in eo auiem quod taleui fert frucium,
\ '
u i per e 11 dulces reddanttir sensus animae, babet \
niajoreiii a silva differentiam, quam ea qoam
, ,
babet linum a spinis. Nam lilium quidem specie et
,
odore (enus delectationem parit; pomi autem .
gratia iribus sensibus aple el convenienter distri-
buiiur, ut quae ei oculos delectat specie aspecta- . bili, et bono odore odoratus eensum recreat, et
, \ effecta nulrimenUim dulcedine afficil sensum gu- , \ slus. Rccte ergo vidit sponsa q u sil sui a Do- , \
niino difterehlia, quoniam ille quidem et nobis lit
.
helitia oculoruni, u l qui in eis sil lux, cl unguen-
lum odoratui, et viia comedentibus. Nam qui eum
\
comederil, vivet, sicut alicubi dicit Evangelium * \ , , \ , \
Kuinana aulem nalura perfecta per virtules, fii
. , ,
flos, non solum agricolara nulriens, sed scipsam
.
exornans. llle cnim non est bonorum nostrorum
, , oi
egens, sed nos illius bonis egemus, sicul dicit
, .
Propheta
: Quoniam bonorum meorum non eges. , '
,
, " .
8 1

8 0

,
Proplerea sponsum aspicit purgala anima, in
lignis silvae facla malum, ul cum sibi inserueril

omncs agresies ramos silvae, efliciat ut similes
, .
fructus producant. Quomodo efgo filias, quod sint
" ,
spinis similes, inlelleiimus filios patris qui falso
,
dicilur : qu?e quidein siuiul cuni flore exortK, pro ,
r.cssu lcmporis ipsae quoque transeunt ad graliam
l i l i i : ila bic quoque cum audivissemus assimilatos ^ \
ejusmodi lignis silvae, non existimavimus signifi- \
r.ari .amicos sponsi, scd adversarios, quos cum ,
, sint filii tenebrarum et ira?, per fruclus commu ,
nionem transformat in (ilios lucis el (ilios diei.
Propterea dicit anima qiiae sensus habet exerciia- , :
. tos : Frucius ejus dulcis in gutlure weo. Fruclus
aulem omuino doctrina est :Quam dulcia naroque , \<
gutluri meo eloquia lua, inquil Propbela, supra mel
. , \,
ori meo **.Uimalumin lignis silva;, sic patrueUs meti* inter filios. Sub umbra ejus desideram , ,
et sedi, et (ructus eju$ dulcis in gutiure meo. Tunc ,
enim vere verbo dulces fiunl sensus animac, quan- ,
.* \ do nos ab aslu lentationum mali umbra separavit,
non ab hoc sole uramur qui ardel imininens D
%

nudo capiti. Non alias aulem licet sub umbra arboris vitae refrigerari, quam si cupiditas ad eam
deduxerit aniraam. Vidcs cur tibi sit insita vis
concupiscendi, nenipc u l libi pomi afiferat desiderium, ex quo ei qui appropinquaril muliiplex
fruenda exsistil voluplas. Nam et oculus recreatur
aspeciabili pulchriludiiie, et nasus bene spirantem
percipil odorem, ct corpus aliiur, et os dulccdine
afliciiur, et aestus avertitur, et umbra fit sedes cui
insideat anima, quae abnegavit calbedram pesli-

.
,
,
,
.
,
. "|
,
, &
^ . "
,
lentiai.
, , , \ <:, \ , , .
" Hcbr. , 15.

Joan. , 58.

" Psal. xv, 2.

e e

Psal. , I I .

345

1 CANTICA CAJSTIC. HOMILIA IV.

816

olrov, Deirnle dicil

Introducite me in cellam tina ,
. riam; ordinate in me chatitatem. Fulcite me uw
\

guentu, malis torum mihi sternite, quia sum sau. "

ciata dilectionis. Ut ad divinum currat cursum quae
'. , \ recte prius equis assimilaia est anima, lanquam
,
crebris el ordinatis saliihus ad antcriora tenden
tibus extcnditur, ad posteriora autem non convcr \ $. tiiur, quanlum licet occupando. Quineiiam silit.
\ ,
Usque adeo autem augetur siiis, u l e sapieniiae
, *
cratere non bauriat, neque ad sedandam sitim
'
satis esse pulel, si totum cralerem in os infundat,
, \
sed rogat ut deducatur ad ipsam ccllatn vinariam ,
,
el ipsis lorcularibus os subjiciat, et dulce vinum
, \
sralcns aspiciat,l)otnimque qui exprimilur in tor ,
cuiaribus, et vitcm illam quae hunc botrum alit,
, \ - ct verae illius vilis agricolani, qui adeo oplimurn
,
et euavera eificil botrum. Quorum unumquodquc
\ supervacaneum fuerit explicare, cum sit manifesta
, qu;e in imoquoque eorum consideratur tropica si . gniGcatio. Ulud autem omnino vult videre mystc , rium, qiiemadmodum sponso calcanti torcular r u
brae fiant vestes. De quo dicit proplieia : Quatn ob
. \ ,
rem rubra sunl vestimenta tua, et indumenta sicul
, de calcalo torculari" 1 Propler bsec et quaD sunt hu
; \ jusmodi, cupil ingredi domum, in qua est vini
, myslerium ac sacramentuin. Deiude ingressa, ad
. , \
majus rursus exsilii. Rogal enim ut subjicialur
. .
charilali. Charitas autetm esl Deus, ut vox est
, , - Joannis , cui subjeclam esse animam, esse salu%

f S

, \ . Q lem David p r o n u n t i a v i l . Quoiwam ingressa sum,

\ , , ,
inquil, in cellam vinariam, subjicite nie cliarkati,
, '
seu ordinate in me cbarilatem. Quomodocunq-ie
. " , enim ularis verbi inversione, idcm est quod -pcr
,
utrumquc significatur, nempe et ex eo quod sub , \
jecla sit cbarilati, et ex eo qnod cbarilas ei ordi.
nelur.
" \
Nunc auieni et scitum aliquod dogma ex bac vocc
,
forte docemur, nempe cujusmodi sil Deo tribitcn , \
da cbaritas, et quemadmodum in se invicem affe. clos esse oporleal. Si enim oportct omnia ordine
,
et houesle lieri, mullo magis in bis esl ordo con. \
veniens. Neque enim condemnatus esset Cain pro , ,
plerea quod male dividerei* , si cum eo quod rocle
\ ,
oblulisset, eliam id quod decet in ordine servasset,
, \ - D tam eorum quse reslabant ad usum, quam eorum
. quse Deo consecrabanlur. Cum enim oporterel ex
, - iis quas primo nala erant, Dco divinas offerrepri , .
niilias, ipse repletus iis quae erant preiiosiora. re , liquiis Deum excipiens est prosecutus. Oporlet
,
ergo scire ordinem charitalis, quam per legem
, , , exponit, nempe qucmadmodum Deum oporteat di, \
ligere, eluxorem, el inimicum, ne forte inordinala
.
et inversa fiat charitaiis adimpletio. Oportet enim
\ , \ , Deum quidem diligere ex toto corde et anima et
* , ,
potentia el sensu : proximum autem tanqu.nn se ,
ipsuni: ct uxorcm, si purioris quidem est aninue,
* , * sicut Cbrislus Ecciesiam ; sin aulcm est aniinaj
8

1 7

Isa. L X I I I , ^ .

8 8

1 Joan. iv, 8.

8 9

Psal. L X I , 2.

6 0

Genes. iv, 7.

S. CREGORU NYSSENi

*47

paulo magis obnoxi animi perturbationibus, sicut

coipus proprium. Sic enim jubet qui ha?c ordinat
Paulus". Inimicum aulern, ineoquod non reddamus malum pro malo, sed pro injuria referamus
beneficium. Nunc autem licet videre confusam et
inordinatam in multis charitatem, per non con^ruentera inconcinnilaiem erratice incedenlem.
Nam aliqui quidein pecunias, el bonores, et uxoies,
in as forle ardentius affecli, ex tola anima diligunl et tolis viiibus, ut eliam animam pro eis velint profundere: Deo quanlum videlur: proximo
anteni vix tanlam ostendanl charilatem, quanta
debelur inimicis. ln eos autem qui odio babent
bapc esl affectio, ul niajori malo ulciscanlur eum
qui prior affecit injurria. Ordinalc ergo in me, iuquil, charitalem, ut Deo tanlum iribuain quanlum
debelur, in unoquoqne auleni aliorum, abea quam
par esl mensura non aberrem. An forle per hoc
eliam licel inlelligere, quod Quoniam quae primo
fueram dilecta, per inobedieniiam inter inimicos
fui repulaia, nunc ad eaindem reversa sum graliam, per cbaritalera sponso conjuncia, ea nunc
dicit^ConGrmate mibi bujos graliac gtabililatem et
jmmulabililatem, vos amici sponsi, sUidio
diligeniia raibi conservanles propensionem ad id quod
esl melius.

.
,
. \ \
, . \
\ ,
, \ ,
\ 6
*

. * \ ,
.
, \, * ,
, \ , .
,
\ ,
, \
, , \,
\ ,
, \
(.

Haec aulem cum dixisset, transit rursus ad id

, ^quod esl sublimius : fulciri quippe rogal unguen-
tis ad oblinendam bonorura firinitatem. fulcile me, . , ,
inquit, unguenlis. adnrirabiles columnas et nova ^ . *fi \ !
fulcra! Quemadmodum flunt Hinguenla columnae ; '
domus? queinadmodum flrmissima tecti constru- ;
ctio nitilur bene spiranti odore? Annon plane ,
perspicuum est, quod quae mullifariam a mullis ,
\ ;
exercenlur vinuies, pro varietate operationuro
eiiam nominantur ? virtus enim est non solura bo- , \ num inlueri, et esse panicipera ejus quod est me- , \ .
lius, sed eliara immulabililatem in bono conser ,
vare. Qui ergo vull fulciri unguenlis, quaerit sibi
.
adesse iirnmalem in virtutibus. Virtus enim est
unguentum, quoniam est sejuncla ab omni telro ,
odore peccatorum. Admirabitur auleiri etiam quis- . * \
,
piam coosequenliam eorum quae dicta sunt, per
. \ \ , \ ,
qiwenam cupit sibi slernt domum. Nam hic non
rubis et spinis, et slramine, et anindine, el feno, D * * l * ( 6 ,
quibus coaslruuntur domus maleriatae : sed domus \ ),
slernendae maleria sunl poma. Sternite, ioquit,
. ,
nihi torum in malis* Ul sit omnino ei hic fructus, pulcbritudo, ungtientum, dulcedo, nutrimen- '
tum, per umbram refrigeratio, sedes in qua quie- , , , , ,
scitur ; columna, quaB stabilit: lecium quod tegil. , ,
, . *
Nam u l pulchritudo quideHi cernitur cum deeiderio. ut unguenlum delectat odoralura, ut nulrimen- , ,
tuni pingnefacit corpus, et dulcedine aificit guslum, \ ,
,
ut umbra refrigerat aesium : ul sedes recreal la ,
borem: ut domus leclum , inquilino operimentum

st<ppeditai: ut columua praebel immulabiliUtem :
e l

Eplics.v,25.

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA IV.

S49

85)

. ul malum evidens decorat lecium. Quodnam enim

polesl excogitari pulchrius epectaculum, quam
, malorura compoeitio, quando bene disposilus frn' cius continentcr in aliquo loco plaoo el aujuabili
, - sibi unitus, exlerna specie variatur, rubore fru . , ctus admixlo cuidam candori. Si ergo fleri poeseft
- ul in supcrficiecollocaia maloruro positura videretur
, - desuper in aUum gublata, quid hoc aspectii videri
; " \ posset elegantius? Quod quidem non est ejusmodi,
. ut (ieri non possit in desiderio bonorum q u ca , , dunlsub intelligcnliam. Neque enim estgrave illud
0 . - genue frucius, neque in l c r r a m vergens ac de , \ . pressum, sed suaple nalura sursum fertur: erigit
enim sese virtus, ei in altum aspicif. Quamobrem
. horum malorum pulchritudine desiderat sponsa
- suae domus tecium decorari. Non enim mihi vide, tur principale verbi bocesse sludium eliiislilulum,
\ . ut aliquod humi stratuni oslendatur speclaculum
, per malorum compositionein. Quaenam cnim per
- haBC esset ratio ducendi ad virlulem , nisi aliqua
nobie utilitalcin afferens inlelligentia considerare ;
tur in iis quae dicla sunt ?
;
Quidest ergoquod conjicimus? Qui in nostrae na , lurae silva genninavit propter suam in bomines \ , benevolenliam, ex eo quod fuit particeps carnis et
. sanguinis, factus cst malutn. Ad utrumque enim
. eorum licet videre in boc fructu per colorum as ' - similalionem. Nam quodam quidem candore imi, tatur carnis proprietateni : ei aulem illitus rubor
- pcr suam teslatur speciem se quamdam babere
. " C cogiationem cum natura sanguinis. Quod ergo re , - rum divinarum deliciis seobleclans anima, ea intra
. tecta aspicere desideraveiit, boc anigmate erudi , - mur. Ex eo enim quod sursuro aspicienles, poma
. aliendamus, ad conversationem coeleslem licet de" , duci per documenla e.vangelica. Quae quidetn qui
\ , desuper venit, et est super omnia, nobis ostendil
per suam in carne manifeslationem, ul qui omuiuiu
, , bonorum vitae institulorum el aclionum tn sc ex.em , pla indicarit, sicul dicil Dominus : Discite me
. , - quod sum mitis et humilis coide
Hoc ipsum au , tem Aposiolus quoquehumiliialem nobisexponens,

- dicit : Per unam enim contemplationem licet verbi
. , universam confirmare verilatem. Dicil enira eis qui
, , sursum aspiciunt : Hoc sentile, inquit, in vobis quod
- D , Qhrislo Jesu : qui cum in forma Dei esset

non rapinam arbiiratus est se etse cequalem Deo,

, \
$ed servi (ormam accepil, qui per carnem et san , \ \
guinem est in hac viia versatus, et pro ea quae

eibi erat proposita laeliiia. el noslrae bumanilalie
, voluntarie parliceps factus est, el usque ad raorlis
. * venit experientiam. Propterea dicit sponsa : S/er, , niie mihi torum in mali* , ut semper in allum aspi - ciens, attente et flrraiter videara excmpla bonorum
.
quaa oetenduntur in sponso. lllic est lenilas : illic
, \ irae vacuitas : illic obiivio injuriarum acccplarum
, \ abinimicis : et bumanilas in eos qui molestiam
xitv , ,
afferunt, et pro malo referunt bcneficium. lllic esi
%

"Maub.xi.ao

"Philipp. n, 5.

S5I

S. GKEGORIl NYSSENI

1 . per nt!a, puritas, patienlia, ctinani gloria nihil ,

\
cst rmixtum, fraudeque qua? versatut in iis quae .
ad hanc vitam pcrtinem.
, ,
Posl haec laudat sagiuarium, quod scopum recte
attingat, u l qui telum pulchre in ipsam dirigat. ' . Vulnerata, inquit, sum dilectione. Oslendit hac , \, .
, . "
oraijone telum, quod cordi atte insidel. Qui telum
aulem jaculaiur, est dilectio seu charitas. Chari- .
tatem aulem esse Deum didicimus a sacra Scri- ,
\
p t u r a \ quielectam suam sagillam, nempe Deum
, unigeniluro, einiuil in eos qui servanlur, spiritu
. '\
vitae illita triplici acuiei cuspide. Aculeus aulem
est fides, ut qnae in quo fueril, cum sagitta siniul ,
adducal sagittarium, ul dicit Dominos : Ego etPa- , ,
, ,
ter unttm suutus, el veniemus, et mansionem apud

eum faciemus . Videt ergo qua3 per divinas ascerv ^ .
,
siones in altumsublataest anima, dulce telum charilalis,. quo ipsa fuit sauciaia, et de eo vulnere , , \
glorialur, dicens : Vulnerata sum ego dilectione. , , . *
\ ,
pulchrum vulmi9 et dulcis plaga , per quam
\ , \ plagam vita stibil inlerna, quod quai a telo
facla est divisio, quoddam oslium et adilum ape- !
, \
ru r i t ! Nam simul atque telum accepil cbaritalis,
ad nupltalem laHitiam proiinus Iransmutala fuit
.
jaculatio. Vides enim qucmadmodum manus arcum
,
iraclanl, dispei liiae ad usum operaiionibus. Nam
.
sinislra quidein arcum, dexlera vcro nervum ad
se atlrahit, per sagiilae concavilalem telum ad se /, allrahens, quod adbibita manu sinistra ad scopum

dirigitur. Q u ergo panlo ante tefi facta est sco- ^ .

pus, nunc seipsam pro lelo aspicit in manibus

,
sagiltarii, cum aliler dextera, el aliter sinislra \ \ , ;
lelum a.pprehendat. Sed quoniam per iropum ex , \
epitbalamio sumptum producuniur ex consequenti . '
theoremalum significationes, non fecit aculeum ,
teli susiineri a sinistra, neque dexteram lenerc
alleram pariem, ut sit anima telum in manu po- ,
tenlis directum sursum ad scopum, sed fecit sini- ,
'
stram quidem subjici capiti pro aculeo : dexleram
\ autem tenere id quod restal : ut simtrt, ut opinor,
$ ,
duplici a?nigmale pbilosopbelur oralio de divina
, ,
asccnsione, oslcndens quod idcm sil sponsus et
,
sagillarius, eadem nostra sponsa et sagitta, nempe
ira ulens anima, el tanquam jaculum ad bonum \ \ \
scopum dirigens : canquam sponsam sursum de-1) , \ ,
ducens ad participalionem^ aelernilatis, in quam
*
non cadil inlerilus, viiae longiludinem et annos
, \
vit:e per dexleram elargiens, per sinislram autem,

aelernorum bonorum divilias et Dei gloriam, cujus
, \
non possunt esse parlicipes, qui qunerunt gloriam
mundi. Propterea dicit : Sinislra ejus sub capite ,
. ,

ieo,perquam jaculum dirigitui ^dscopum. Dextera

,
aulem ejus me apprehendens et ad se trahens, ef *
ilcit me levem, ut sursum ferar, ut illuc mitlar,
\ ,
et a sagittario minime separer. Adco ut et simul
, , \
feratur per jaculalionem, et in Doniini manibus

conquiescal. Harum manuum proprietates dicit
e

EV

1 Joan. , 8 .

Joan. xiv, 23.

853

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA IV.

, \ \ -
.
, ,
$ ,
\ .

.
,
,
, , \
.
" ,
,

,

) ,
. " \
.
" ,

* , "
,
\ *
. "
\
, ,
, ,

, '

, ^ \
, , \ C
.
,
.
, , ,
,
* ' '
, \
,
.
, \ .

, \ ^
, "0 , ,

,
,

.
i v , *
, \
,
\ , , \ . ,
" ,
.
Prov. , iG.

1 Tiiuolh. n, 4.

8o*

Proverbium, nempe quod longiludo viiae ct anoi

vilae sunt dextera sapienlia?: iu ejus aulem sinistra
diviiiae et gloria* .
6

Deinde convertil orationem ad filias supcrnae

Jerusalem. Est aulem oratio adhortalio q u adbibelur cum adjuralione, ul mulliplicelur et augeatur semper charitas, donec ad efleclum suam
deduxerit voluntatera, qui vult omnes bominessalvos iieri, et ad agnilionem venire veritatis".
Haec sunt autem ejus verba : Adjuratfi vo$ fxitcc
Jerusalem, in potestatibus et viriufibus agri, si
excitetis et expergisci faciatis charitatem. Jusjurandum est oratio per se confirmans verilaicm. Esl
aulem duplex juramenti operatio ; aut euim quispiam ei qui audit firmat fidem verilatis, aul alius
per juramenlum afferi necessiutem ut miuime
menliatur, ut : Juravit Dominus David veritatem,
et non frustrabitur eam : bic Odes promissi confirmalur jurejurando. Qaando aulem curam gerens
Abrabam nobilis conjugii fili sui unici, iraperat
servo suo ne aliquam ex iis qui sunt ex genere Chanaan , qui damnali sunt ad servitutem. conjungai
raatrimonio cum Hlio Isaac, ne successionis generisnobilitas corrumpatur niislioneservilis generis:
sed ex pairia sua terra el cognatione fdio suo accipiatconjugem , affertnecessilalem, ne in jussu exsequendo sit negligens, propterea quod eum adjuraverit, si eum niiliat, propler ipsum esse facturum qnae ceusuil de filio. Adjuratur ergo famulus
ab Abrabamo, ul Isaac, quam par esl, cunjugem
accipiat. Ergo cum jurisjurandi duplex sitoperalio,
bic anima ad lanlain conscendens alliludincro,
quantam conlemplali sumus in iis qu33 fuerunt
prius examinala, animabus quae discunt exponcns
progressum ad id quod cst perfectum, non prasbet audientibus per juranienium, ut sini remotce
ab omni dubitatione de iis quae ipsa esl assecuta :
sed-el illas deducit ad vitam ex virtule degcndam
per adjuralionem, et ut eousque insopilam et v i gilantem babeat charitatem, donec ad fineiu vencr i l bona ejus voluntas. Ea aulem esl, ut oinncs b o roines salvi flant, el ad agnilionem veniant veritatis. Adjuratio autem sicut illic facta est in femorc
patriarcbde, ita hic in potestalibus et virlutibus
agri, verbo sic dicente : Adjuravi vos, filia Jerusalem, in potetiatibus et virlutibus agri, st excitetis
et expergisci faciatis charitatem, donec velit. In bis
primum considerandum est quis sit ager : dcinde
quae sit virtus et potesias agri,et an hsec inler sc
differant, aut si unum ulriusque significalum.
PraHerea quid sit cxcitarc, et quid expergisci faccre charitaicm. Illud enim : Donec velit, prius
iuit explicilum pcr ca quse dicia sunt.

Psal. cxxxi, 11.

Gcn. xxiv, 2 sqq.

855

S GRECORII NYSSENI

856

Alque quod per agruro quidem mundum signi- J

"
iicel yox Domini, cx Evangeliis cuivis est pcrspi , \
cuum. Quod auiem irai^eat Ogura mundi hujus,
: ,
et quod in nalura instabili nihil firmum oslenda\ ,
tur el slabfle, est evideris e i magna et sublimi
\,
voce Ecclesiastae, qui quidquid apparct el transit,
,
inier.ea quae sunt vana annumeravil. Quaenam est
. ,
ergo poteslas hujus agri qui est niundus? aut qiue
; , virtus eorum, quorum memoria efficil filiabus Je
rusalein ut non sit transiliendUm praeceptum ?
;
,
Nam si ad ea quae apparent aspiciamus, hanc exi,
stimaiioncm rejicil Ecclesiastes, quasi in eis non,
nulla sit vis poteslatis, vanum nominans quidquid
.
in eis ostendilur, cl in quod sludium conferiur.
. ,
Nam quod est vanum, non consislit. Quod autem
in essentia non consislit, non babet virtuiem. An 1 \ . " ,
forte per pluralem significationem bujus polestaiis,
;
inveniii poiesl aliqua sensus conjectura? In sacra
enim Scriplura lalem nominis differentiain in liu- *
,
jiismodi novimus, ut quando singulariler dicilur

virtus *, ad Dcum referalur sententia bujus Y O cis : quando aulem per iiguram pluralem enunlia- ,
, ,
tur, osleridit naluram angelicam, ut, Cftristus Dei
,
virlus, et Be\ sapienlia ; bic singulari Deum si . ,
gnificat. Laudale Dominum, omnes virlules ejus ' .
.

iiic plurale viriulum indical gignificalionem na
lui angelorum, q u cadit sub inlelligentiam.
. ^
Nomen aulcm potestalis simul acceplum cum vir , ' tuffe babet clariorem sententiae expressionem; sic
7

7 1

Scriptura per iteraiam repetilionem verborum quae , *

babent eamdem vim, flrmius ac stabilius id quod * , ,
xul
vult, exprimente, ul illud, Dominus virlus mea,
.
Dominus firmamentum meum . Idem enim esl,
quod per utrumque verbum significatur. Sed com- '

positio eorum quae parem vim babent, indicat
.
inlensionem ejus quod significalur. Pluralis ergo
, \ ,
virlutum signiiicalio, et simili modu menlio pole
statum, videlur nientem audiloruni deducere ad

angelicam naluram. Quo fil ul adjuraiio, quae a
,
magislro adhibetur animabus qua; discunl, ad
,
conlirmalionem eorum quse sunt dijudicata, non
, sit adversus huncmundum qui praeterit, sed adversus

\ ,
semper permanenlem angelorum naluram, ad quos
, \
jubetur aspicere, ut confirmet exemplo slabilitalein ct conslanliam vilae quae ex virlute agilur. , ) .

Nam quoniam vilam post resurreclionem angelicse
.
naturae siniilem futuram esl polliciius (non est
( ),
aulem mendax is qui promisii), consequens fuerit,
\
eliam eara quae esl in mundo vilain praeparari ad
, \
cam quae postea cst futura, ul qui in carne v i , ,
vunl, in agro mundi degenles non vivant secundum
,
carnem, neque conformentur buie mundo, sed
,
pracmediieniur eara vitam quae spcratur, per v i .
tam quae agilur in boc mundo. Proplerea sponsa

aiTert animis eorum qui discunt banc per jusju ,
randum coniirmalionera, ut eorum vita quae in hoc
: ,
dgro rtcie dcgittir, aspiciat ad virtutes, per impa7>

T i

Hom. , 16.

7 1

I Cor. , 2*.

' Psal. CXLVIII, 2.

1 1

Psal. xvu, 2.

357

IN CANTICA CANTIC. IIOMILIA V.

858

- tibilitalem vltam imitans angelicam. Sic enim

. \ excitata et experrecla charilaie, id esl, in altum
, \ \ sublata, et semper per additionem ad niajorcm
, auela ampliludinem, bonam Dci dixit volunlatem
\ perflci, sicut in coclo et in lerra, cum angelica
, \ - impaiibililas in nobis quoque pcrfecta fuerit. Ha3c
. , " eicogilavimus in illud: Adjuravi vos, filia>Jeru$akm, in potestatibus, et virlutibus agri, si exciietis
,
,
,

et expergisci facialis charitalem, donec velit. Quod

, . si aliqua alia inveniatur sentenlia, q u magis ac cedal ad veriialem eorum quae qusrunlur, accepta
, , \ - erii gratia, et gralias agemus ei qui revelat oc culta mysleria per sanctum Spiritum, iu Cbrislo
, Jesu, quera decet gloria in saecula saeculorum.
Amcn.
,

. '.
HOMILIA Y .
'.
C A P . I I , t - 8. Vox palruelis mei. Ecce hic venit
.
satians svpra montes, el per colles transiliens. 9. Si , .
"
milis ett patruelis meus caprem, aut hinnulo certo ,
.
rum, $uper monlei Basthel. Ecce hic ttat posi parieapparem
,

, tem meum, prospiciens per fenesiras,
ei dicit
.

per cancelloi. 10. Reipondet palruelis,

, , , - mihi: Surge, veni, propinqua mea , pulchra mea,
, , . " columba mea. 11. Quoniam ecce hiems procteriit,
imber abiit et se recepii. 12. Flores visi sunt in
,
,

terra, tempus putationis advenit. Vox lurturis audila

. ,
, est in terra nottra. 15. Ficus protulit gros$o$
suos. Vites florenl dederunt odorem. Surge, veni,
.

,
.
", propinqua mea, pulchra mea. 14. Columba mea,
y

, ,
, . Q in legmine petras juxla propugnaculum. Oitende
mihi faciem tuam , et fac me audire vocem tiiam.
,
Vox enim tua est dulcis , et facies tua decora.
, ,

15. Capile nobis vulpes , quce sunt quidem parvos,

, ,
demoliuntur autem vineat : florent enim vinea:
.

nostrx. 16. Sed patruelh meus mihi, et ego ei,

dies,
.
, , qui pascit inter lilia. 17. Donec penpiraril
et molce fuerint umbrce. Revertere cito,

,

truelii, sis similis caprem, aut hinnulo cervorum

,

.
,
supra monles. concavos.
, , ,
.
Quae per lectionem nunc nobis sunt proposita

ex philosopbia Canlici canticorum, adducunt etiam
] '^ , \
nobis desiderium contemplalionis eoruin bonoruro

quae supra sunl, et animis nostris aegritudinem
, \ , D afferunt, quae efficit ut quodammodo desperemus
de iis menie percipiendis quae non possunl com.
prehendi. Quemadmodum eniro non a?gre ferat
,
quispiam, si consideret, quod in lantis in aUum
,
sublata ascensionibus per charitalem, ad boni par, ,
ticipationem, purgata anima, nondum, sicut dicit
;
, Aj)oslolus , comprebendisse videtur id quod quae , , ritur ? quanquani aspiciens quidem cerle ad illas
ascensiones qua3 fuerunt peractae in prioribus
, \ de superoo ascensu eani ducebam bealam, quando
agnovit dulce nialum, ipsum separans a silvae ste, \ ,
riVilale, et lanquam concupiscendam ejus pulabat
.
n

'* Epbes. , 12.

859
S. GUEGORIl NYSSENI
essc uiubrara ; el fructus dulcedine affecla, erat , , \
in laetitiae penelralibue. Vimim aulem nominal
, , Ixiiliam, quod lseliGcal cor eorum qui sunt ejus
,
pariicipes, et tanquam in cbaritaie collocala, ful
ciiur unguemis, poraorum operiiuento vallalur, et
lanquam in corde accepta cbarilaiis sagilta, rur- , \
. \ ,
sus ipsa quoqucin manibus sagittarii fitjaculum ad

scopuin verilalis direcluro in manibos potentis .
', ,
llaec et q u sunt hujusraodi aspiciens, exislima .
bain eam, quae erat adeo sublala in altum, ap \ prebendisse summum bealiludinis. Scd, u l videlur,
,
qua3 prius sunl peracia, sunt adbuc prooemla as ,
census. Omnes eniin Hlas ascensiones, non nominat conlemplalionem et evidenlem verilalis com- , \ . prebensionem, sed vocem ejus qui desideralur,
7 I

quae per audilum exprimitur in proprieiaiibus : ^ ' ** \ ,

non autera menirs comprehensione cognoscilur et ,
btliucal *.'Si ergp illa in alluiu usque adeo evecta,
sicui discimus de maguo Paulo, qui super trcs , ,
coelos fuil sublatus, nondum accurale compre-
; " ,
hendisse ostendilur id quod consideratur : quid
conscntaneum esl nobis usuvenire, aul in quibus- .
nam csse nos repulare, qui ad adytorum contempla- , \, , ,
tionis vcslibula nondtim prope accessiinus? Licet ,
, ,
autem per ea quse ab ipsa dicta sunt videre quam
sil coulemplalu difiicile quod quseritur. Vox pa- , . "
, \ \ \
truelU mei, inquii, non forma, non facies, non
, $
fi^ura expressam ostendens naiurani ejus quod
qtifrrilur, sed vox, magis afferens conjecluram, ,
, ' \ ,
quam Grniani cogniiionem, quis sit is qui loquilur.
Quod enim id quod dicilur propius accedal ad C , \ ,
conjecluram, quam ad cerlaiu cl indubilaiam com,
prebensionem, ex hoc perspicuura est, quod non . , \,
in una quapiam baereafr verbi cogitaiione, neque , ,
, '
unam aspiciat formam, sed ad multas feralur v i siones, raodo boc modo illud se videre exisii- , \
mans, el non semper iu eadem permaneat figura , \, ,
ejus quod est comprebensum, Ecce enim, inquit, , \ ,
hic venit, non stans, nequc permanens, ut per . " , \, ,
diutnrnain mansionem possit agnosci ab eo qui
. \ ,
fixis intuetuF oculis, sed se ab oculis surripiens,
.
priusquam ad perfectara venial cognilionem: Sa/7

tans ennn, inquil, super moniet et transiliens colles.

El nunc quidem exisiimatur caprea, rursus autem assimilatur binnulo cervorum. Simili$ est euim,
inquil, patruelis meus caprece, aut hinnulo cervorum super montes Bcelliel. lta quod seniper comprebenditur, est alias alia figura.
Hsec sonl quae mibi ex eo sensu qui est in D
promptu, afferunl molesliam, el eQiciuDt ut despe- ,
rem plene et perfecte posse assequi comprehen- .
sionem eorum quae supra sunt. Yerumenimvero , ^
leniandum est, in Deum spe collocata, qui dat ,
verbura evangelizanlibus virlute multa , in serie

aliqua per consequens adaplare contemplationem
. , . \
iis quae comprehensa sunt inlelligenlia. Vox pa- .
iruetis mei, inquit. Et stalim subjunxit : Ecce hic
;
venit. Quid ergo in bis intelligimus ? Praevidcnl
forlasse qiue dicia sunl pcr Evangelium mauifesia ,
7 T

" Psal. cx-xvi, 4.

" I I Gor. , 2.

7 7

Psal.

LXVII,

12.

1N CANTICA CANTIC. IIOMILIA Y.

, tam nobis Dei Verbi dispeneationem, quae per

.
propbetas quidem priusfuit annanliata, manifestata
,
aulem per Domini in carne apparilioneiu. Nam
, , de voce divina lesiimonium ferunt opera, el verbo
,
. , \, promissionis conjungilur evenlus, siciil dicit Pro , * .
pheta : Sicut audhimus, tic vidimus . Vox pa .
truelis mei, i n q u i l , h o c esl quod audivimus. Kece
hic venil ;*boc quod oculis accepimus. Muliifariam

mullitque modis olim Deus toeutus patribus no~
'
'
stris in prophetit : haec esl auditio vocis : in no . ,
vittimis diebus tocutui est nobis in FUh . Hoc esl
,

id quod diclum est, Ecce hic venit taltans supra

, \ - montet, et per colles Iransiliem ' apposile ac con , venienter et capreae ex propria aliqua ratione, et
, ' .
rursus hinnulo cervorum alio eensu assimilalus.
. Caprera signiflcat visus acumen et perspicacilalem
\ ,
ejus qui omnia rcspicit. Aiunt enim hoc animal
^ . "
egregie et mirandum in modum inluens, nomen
.
habere ex operaiione; enim dicitur,
\ , ,
, quod est videre. Atqui idem
.
est quod , quod significat idem quod videre
\ \ et aspioere. Qui ergo omnia aspicii el intuelur, ex
,
eo quod omnia inlueatur, nempe
, \ - nominatur Deus universorum. Quoniain ergo Deus
, \
m carne fuit manifestatus, qui ad adversarias de * ,
lendas poiestales in mundo apparuit, propterea as
similalur capreae, ut qui e coelis in terram aspexe. " ,
r i l . Hinnulo autem cervorum, qui tnontes et colles
, \ , saltibus comprehendit, hoc esl, qui conculcat frau7 8

1 9

,
\ ^ gitque et evertit improbas viili daemonlim allitudi .
nes. Nam roontes qiiidem dicit eos qui contiirban , - tur in ejus fortiludine, ut dicil David, Qui iransfe ,
runtup in cor mari$, et qui in cognatuin eis abyssi
( \
locum demerguntur * . De quibus dixil Doininus
), " - suis discipulis : Si habeatis fidem sicut granum si.
napis, dicetis huic tnonti (hoc verbo oslendens illud
, \
improbum ac lunare daemonium) : Exiolliior et
\ projicitor in mare . Qttoiiiam i^ilur esl propriuin
nalurae binnuloruro cervorum, u l et belluas con
sumanl, el alitu colorisque sui proprielale serpen* , \ tes fugenl, propterea capreae quidein assiiqilatur
,
qui omnia inluelur; hinnulo autem cervorum, ut
\ >.
8I

qui conculcet et consumal advereariam operationem, quam tropica signiQcalione nominavit monles et
cojles.
j ) Fuit ergo vox sponsi per propbelas in quibus Deue
est locutus : el post vocem venit Verbum, saliens
\
supra monles adversos, et in colles transiliens, ex
,
sequo omnem quae ab ipso defeeii polesiatem sibi
, ,
reddenssubjectam, tam quae est superior, quam qux
,
est inlerior el minor. Hoc enim subindical collium
, \ .
a montibus differentia, quod id quod excellit inter
adversarios, xqut delealur, et eadem virtule ac
, \
poleslale conculcetur, alque id quod esl inferiu9.
, \
Similiter enim conculcanlur leo el draco, qul
.
cminent, alque scrpens el scorpius qui videntur
\ , ,
inferiores. Exempli causa : In turbis quae eum se , .
quebanlur erant montes, diemones, aul in syna*
, ,
f e

Psa).

XLVII, 9.

1 9

Ucbr. i 2.
?

8 0

Psal. XLV, 3.

e l

Malth. XVII, 19.

803

86i
S. GREGORII NTSSENI
, ,
; ,
\ .
\ \ \ ' >, ,
\
, ,
,
, , \ ,
'
, .
, \ .
\ .
, . \ ,

* \
,
\
, .

gogisj, aut in regione Gerasenorum, aut in aliis

inultis locis,quierigebanturetexlollebanlur advefsus
, bumanam naturam. Ex iis sunl et colles et montes
excellentes et inferiores. Sed binnulus cervorum
qui consumit serpentes, et qui etiani discipulos
perficit in naluram cervorum, cum dicil : Dedi
vobit potestatem calcandi $uper serpentet et scorpios **, in omnes ex aequo plantam immiltit, baec
el fugans, el ab his ad alia transiliens, u l per liaec
appareal magniludo eorum qui in allum lolluntur
ex virlule, non aoiplius obscurata a collibus vitii.
Videniur enim monies Belbel ex interpretalione
nominig, ostendere excelsam et coelestem viiam.
Nam domum Dei banc significare dictionem, d i cunt i i qui sciunl linguatn Hebraara. Dicil ilaque,
Super monle$ Belhet. Eos vidit purgalus el per-
spicax animae oculus, qui cum divinig illis saliibus
qui Gunl adversus adversos colles, simul transilit; et de tempore quod poslea est futtirum,
lanquani de jani prsesenle verba facit: propterea
quod sil cerla el indubilala quae speratur gralia,
spem lanquain opus jam facluin inluens.
Dicit enim, quod q u i ' n o b i l i celeritate sallat
adversus monles, et a collibus in colles transilit, seipsum ostendit immobilein, post parietein
manens, et ex cancellis verba faciens. Sic autem
babet ieiius: Kcce hic ttat pott parietem meum^
prospicient per fenestras, apparent per cancellos.
Alque quod corporaliler quideiu describilur ab
oralione, esl ejusmodi: Gum sponsa inlus custo- ^
dienle domum, per fenestras amalor disscrit,
et pariele interraedio utruraque arcenle, citra
ullum impedimenluni, sermonis communicatio, per feneslras quidem se demitiente capile, per
cancellos aulem qui sunt in feDestris, interius
oculo despicicnte. Anagogica aulem comlemplalio
scquilur sensum prius examinalum. Via enim consequenliae humanam naturam Deo conjunciara
reddit oralio, primum quidem ipsam illustrans
per prophetas ei pracepla legis. Sic enim intelligimus, fcnestras quidem prophetas, qui lumen i n Iroducunl : cancellos autem, legalium prxceptorum connexiouem : per q u ambo intro subil
eplendor veri luminis. Posl haec aulem est perfecta j )
lucis illuminatio, quando apparuit vera lux iis qui
sedent in lenebris et in umbra luorlis, per contemperationem cum nostra natura. Prius ergo
splendores propheticarum intelligentiarum animae
illucescenles, per a nobis roente intelleclas fenestras et canccllos, immiltunt desideriuro videndi
eolem sub dio. Deinde sic id quod desideratur procedit ad effeclum.

,
, \ ,
, \ . "

,

,
.
,

, \
,
,
,

.
.
\
,
\ .
,

*
\ .
,

$ , . \
\
\ ,
.
' .

Audiamus aulem qusenam dicit Ecclesiae is qui nondum esl intra parieiem,sed siat pcr fenestras illam alloquens. Respondet emm, inquit, pafrue/ts meut eldicil

, '
.

" Luc. , i9.

 CANTICA CANTIC. IIOMILIA V.

, \, , '
- mihi : Surge, veni, propinqua mea, pulchra mea, co, , , , lumbamea. Quoniam ecce fiiems prceteriit, imber
. " , - abiit, el te recepil. Ftores visi tunl in terra, tempus
, . , putalionis advenil. Vox iurluris audila est in terra

.
nostra. Ficus protulU grossos suox. Viles florent, de .
derunt odorem. quam eleganler nobis degcribit
.
, veris amoenitaiem Creator veris, cai drcit David:
. jEstatem et ver, (u finxisli ea *. Solvit biemis tristi , tiani, dicens Iransiisse bibernam moestitiam, et i m , , *
brium molestiam. Oslendil prala scalentia et deco , rata floribus. Flores aolem dicit esse in soo vigore,
, et jam esse tempesiivos ad putandum : perinde ac
. \ - si plexuift coronac aut unguenli confposilionein
. , omnino lollanl i i qui legunt flores. Tempug aulem
\ ,
laeiius reddil oralio, avium qtroque canlibns in sil, vis resonanlibus, suavi voce turturum sonante in
* , \ auribus. Ficum autem dicitet vilem, quae ex eis
fulurae sunl delicias in iis quae appareut exordiis :
, illam quidem groesos producenlem, hanc antem
. \ , * edentem flores, ut ex bono odore voluplaieni affa , - tiro percipiai odoratus, Atque sic quidein luxuriat
* ,
oralio in describendo verno tempore, el Cristiliam
, ^ repellens, et lubenier versang in jucundis narra . tionibus. Non oportel aulem, u l arbilror, cogita , tionem permanere in his lnculenlis descripiionibus,
, \ sed per eas deduci ad ea qua? per liaec eloqura si. , , gnificantur mysleria, ut aperiatur thesauru? i n , ' telligentiarum, qui occuliatur in verbis. Quid est
ergo quod dicimus? Frigore idololatriae aliqvando
, ^ concreverat genus bumanum, mobili liominuio na , ^. lura conversa ad' cultum rerum immobilium. Stmt ; - les enim, inquit, fiant, qui faciunl illa,etomne$ qui
, confidunt in*ei$ **. Consenlaneum autein crat hasc
iia fieri. Quomodo enim qui veram aspiciunlDivi . , ,
nilatem, in se accipiunt divinae nalure proprie
,
'
tales : ita qui gimulacrorum atteudebal vanilati,
. \ . iransformabalur i n id quod aspiciebatur, lapis
, ' faclus ex bomine. Quoniam ergo q u per cultum,
idolorum lapidueral, ad id quod est melius erat
, - immobilis natura, concreta frigore idololatriae :
, ea de causa propter asperam hanc biemem oritur
. sol justiliae, el ver efficit, meridiano venlo banc gol , venle glaciem, siinul cum orlu radiorum foyenle
, ,
quidquid est subjectum, ut spirilu excalefactus qui
"> per gelu homo lapidueral, et fotus radio V e r b i ,
, \ ,
rursus fiat aqua saliens in vitam aeternam . Flabit'
, , enim ipitilus ejus, inquit, et fluent aquee con versa petra in Utcus aquamm, el rupe in fonfes
\ aquarum V Q u o d quideiu aperlius Judasis Baplista
, \
clamavit, dicens, lapidesesse suscilandos, ut fierent
,
filii palriarchae Abrabae ei assiiuilali per virtu . , \,
tem. Ha?c ergo a Yerbo audit Ecclesia, per fene,

stra propbeticas et legales canctlios accipiens
,
splendorem verilatis : eum consistcret doctrin
. "
paries typicus, l e x , inquam, qux faciebat um ,
bram futurorum bonorum, non auiein oslendebat
8B

8 8

M
M

Psal. L X X I I I , 47.
Malib. , 9.

Psal. c x i n , 8.

Joan. iv, U .

8 8

Psal.

CXLVII,

48.

8 7

Psal. c i m , 8.

8(17

S. GREGORU NYSSENI

86S

ipsam rerum iraaginem, post quam stabal veriias , 6 bxrens iigurae, primuni quulein pcr proplielas Ver- , .
buni illuslrans Eccleshe iposleaautcm Evangelii ma- ,
iiifeslalione consuincute omnem umbralicam figiirx \
visionem,per quam deslruilurquidem paries inlerme- ,
dius, conjungilur aulem qui csl in donio aer luci lhe , ,
reae, adeo ut non amplius opus babeat, ut ei illu ,
cescal per fcneslras, cum ipsa lux vera per radios
, cvangelicos omnia qua? sunl illuminet. Proplerea

Verbum claniai Ecclesise per feneslras, erigens

clisos, et dicens : Surge quae lapsa es in lubrico

]>eccali eoeno, quae a serpente fuisii iuipedita, et
,
cecidisli in lerram, et fuisti in lapsu irfobedieniia?,

surge.
,
, . ,
, , ,
, , , \ ,
, .
, ,
Non autem libi suiTicil, inquit, a lapsu solum
erigi, scd etiam progredere per virtulum profe- , \
, . "
ctum, cursum peragens in virtute. Quod quidem
\ .
didicimus in paralylico. Non solum enim effieit
Yerbum ul tollat onus illud lecli, sed eliam ipsum
, \ . "
jubet a m b u l a r e . Quo mibi videtui* Scriptura,
per iranseuotis molum, significare progressum et \
augmenlum in bono *. Surge, inquil, et veni. vis .
, \, . "
jussus et impciii ! Esl revera vox virlutis vox
Dei, ut inquil Psalinieta . Quoniam ecce dabit vocem 1
$uam, vocem viriulis: el, Ipse dixit et facta sunt, , \,
ipse mandavit el creatasunt. Ecce nunc quoque , . , ,
* ,
itixit jacenli: Surge et veni: el statim ad opus de-
.
\ ,
riucilur quod jubeiur. Nam simul atque accepit vim
" \, \
Verbi, stat et assistit, el ad lumen prope accedit,
ut tesiatue est ipse qui eain vocavit, cum sic d i - C .
xissel Verbum iSurge, veni, propinqua mta, columba , \ , \ , \
mea. Quis est bic ordo sermonis ? quemadmodum
, ' cohaeret allerum alleri ? quemadmodum congcrva- ,
tur per seriem, tanquam in aliquo lorque, sensuum
, , , ,
consequeiuia ? Audil jussuin : verbo conGrinalur . ;
ue roboraiur, excilalur, accedil, appropinquat, ; *
pulcbra reddilur, columba nominalur. Quomodo
eiiiin polest fieri u i in speculo pulcher sit aspe- ;
clus, si non pulcbre alicujus formse acceperil s i - , , , ,
niulacmm ? Ergo buuunaa quoquc natura? specu- , .
lum non prius evasil pulchrum, quam pulchro ,
appropinquavit, el informalum fuit imagine divinse ; \
pulcbriludinis. Quomodo enim serpenlis habuit
,
speciein quandiu humi jacuil, et ad ipsum aspexil: j j , ' , \
eodein modo poslquam surrexit, et bonum sibi anle
. "
oculos posuil, atque vitio terga verlil, conformalur
,
eliani iili ad quod aspicit. Aspicil aulcm ad priiua * ,
liam et exemplarcm pulchriludinem : caeterum
, \ ,
coiumba pulcbriludo esl. Proplerea cum luci ap , ,
propinquarit, lux eflkilur. In luce autera tanquam
' \ .
imago efDngebalur spccies columbae, illius, inquam
.
9 1

Matth. , 6 : Marc. , 14.

Pial. t x v n . 2 J .

9 1

P w l . x \ x n . 9.

S<59

CANTICA CANTIC. HOMILIA V.

870

, . colurobae, cujus spccies signiflcavit adventara sancii

\ ,
Spiritus.
,
.
Cura ergo sic eatn allocuta esset oratio, el ipsam
, \
, , - quidem nominasset pulchram propler propinqui , \ , talem, columbam aulem propter pulchriludinem ,
persequitur id quod deinceps sequitur, dicens non
. aniplius dominari hiemis animarum Iristiiiam. Neque enim frigus resistit radio. Ecce enim, inquit,
. , , \,
,
\ . hiems prcetenit, imber abiit et recepit. Malo mtilta
, - tribuit nomina, u l quod nominctur ex diflerentiis
. \ , \ , \ operalionum. Idem enim et hiems et imber et slilkc,
, et convenienter unlcuique nomini tenlalione aliqua
. ex proprieiate significala, dicitur biems, proptor
muliiplicem malorum significationem. Nam bieme
, , \
, , (&- et quae geruiinarant marcescunt, et arborum pulpzl , . $ chritudo, quae naHuraliier suara vcnusiatcm ac de , , corem accepit a foliis, excidil a foliis et misretur
, lerrae; musicarum avium sUet concentus : fugit
luscinia, torpet birundo, a nido pcregrinalur tur ,
tur ;imitanlur omnia trisliliam morlis, interil ger , .
, men, moritur herba : et quo modo ossa separata a
, , \ carnibus, iia rami nudati fbttis deforme evadunt
. ' spectaculum, pro specie ac decore qui eis adcrat
ex germinibus. Quid aulem commemorare altinct
,
; ea quai in niari hieme accidunt, quemadmodum
, ab imo eversum et tumefactum ecopulos iiuitalur
; et montes, in rectam figuram inslar verticis aqua
, C asiigiala? quemadmodum in terram irruit, non
R c c u s atque hoslis erumpens ullra fities suse habi, \
talionie, et frequentium undarum ictibus, lanquam

aliquibus machinarum insultibus, ipsam quatiens?
. ,
Sed bas et quae snnt hujusmodi biemis affeciioncs
\ omnes mibi menle versa ad Iropicam deducens si .
gnilicalionem. Quid sit quod hieme deflorescil ct
\ ;
marcescit? Quid sil quod interram ex ramis resol;
vilur ? Quaenam sit vox quae silet cannrarum aviuni?
; ;
quodnafti sit mare quod rugit fluctibus ? Quisnam
; ;
deinde sit imber ? Quaesinl imbris slillae? Quemad ; ,
modum imber abeat et se recipiat ? Per boc enim,
\
id quod est animatum et liberoarbilrio predilum,
.
lacile signiGcat aenigma hujue bierois.
'
Forle enim etsi singula non explicarit oralio,
,
auditori erit manifesu senleniia quae se ogtendit

in unoquoque eorum : quemadmodum in inilio hu , , mana germinavit natura, quandiu fuit in paradiso,
, ' aqua illius fonlis irrigata el germinans : quando
\ , erat pro foliie ge.rmen imroortalilatis, naturaro de corans;sed eutn hiems inobedienlia* radicem ex , , siccassei, flos in terram excussus est, dissolulus,
, et nudatus fuit homo a pulchriludine immortali , \ - latis, el exsiccala fuit berba virtaium, refrigeraia
, - ^ in Deum charitate, proplerea quod abundaesel
,
iniquilas, tinde varise affectiones advmis flatibus

in nobis sunt in allum excuatae, per quas Gunt
,
roala animae naufragia. Sed cum venisset qui ver
. '*
in nostris animis indidit ac procreavil, qui, cum
, ,
nialus ventus macc aliquando exciiassct et ventos
1

S. GREGOUU NYSSENl

871

iucrepat, et dicil m a r i : Tace, obmulcsce: et ad \

screnitalem et tranquillitatem redacta sunt omnia,
el rursus incipit nostra natura propriis ornari
fluribus ; vitae autem noslrse flores virlules, nunc
quidcm florenl, suum autem fructum pra?benl suo
lempore. Proplerea dicit Scriplurae texlus, Hiems
prateriit, imber abiit, se recepit. Flores visi sunt in
terra, tempus putalionis advenit. Vides, inqnit, pratum florens virlutibus ? Vides lemperanliam, hoc
esl splendidum et bene olens liliuni ? Vides pudorem, rosam ? Vides violam, Christi bonum odorem?
Gur ergo pcr haec non texis coronam ? Hoc est
leropus in quo his collcctis oporlel hujusmodi
coronis ornari. Tempus puialionis advenit. Hoc
leslificatur vox lurturis, id est, vox clamanlis in

87S

, \
xfj , , ,
, \ , \ ,
,
,
. ,
, ,

\ ,
.
, , ; , \ ; , ;
, ; ;
-

deserto . Joannes enim cst turtur. Is est praecur- . .

,
sor praeclari bujus veris, qui oslendit hominibug
. \
pulchros flores virlutis, et porrigit iis qiii volunt
. ,
flores colligcre: per quos ostendebat florem qui
,
exit e radice Jesse, nempe Agnum Dei qui l o l lit peccala raundi, et suggerebat de malis poeniten-
^ \ ,
liam, et vitam degendam ex virlule.
, \
* .
Audila ett enim, inquil, vox lurturis in terra
nostra. Terram forie uominal eos qui sunt damnati iu vtiio, quos publicanos el meretricetf dioit
Evangelium, a quibus auditum est verbum Joannis,
cum reliqui imninie admisissent praedicalionem.
Quod autem dictum est de ftcu : Protulit grossog ^
$uos, ralione sic intelligamus: Ficus ob calorem,
esl predita vi insigni attrabendi bumoris ex profundo. Gum autem multus humor consislat in raedulla, necessario nalura per humorum concoclioDcmin planta, expellil ex ramis inutilem et terreslrein humorem. Idque saepe facit, donec sincerum
et ad nuiriendum apium humorem aplo proferai
teinpore, ab inutili expurgatum qualitaie. Quod
ergo anie dulcem et perfeclum fructum, a ficu i n star fructus producilur, grossus dicilur, quod
quidem est ipsura quoque esculentum nonnunquam volentibus : non est tainen ille fructus, sed
iVuctue prooemiura. Qui ergo ea vidit, fructtim mox
futarum omnino cxspectat. Sunt enim signum fi-

, \,
.
, \
, ,
.
,

,

. ,

\
-;
, \ ,
.
,
'
,
cuum esculentarum grossi, quos dicil flcum protu- D . ,. \
lisse. Quia enim ver spiriluale sponsse describil
.
oratio; est aulem boc leinpus in confinio duorura
, temporum, nempe et trislitiae biemalis, et fruvat \ .
ctuum, qui colliguntur aestate, parlicipationis :

proplerea mala quidem praeleriisse dilucide annun , l i a t , perfectos aulem fructus virlutis nondum
, \
aperie osieudil. Sed bos quidera recondit ac reser- , ^
vai in tempus opporlanum, quando aestas instite
r i l . Scis auiem omnino quid significetur per aesla , tem ex voce Domini, nempe quod Messis est $ce- , .
culi consummatio ; nunc aulem oslendh florenles

spes virlutum, quarum fruclos, ut dicit Propbeta, , , ' ~
9 1

9%
t

Mattb. , ;

Marc. , .

9 1

Mallh. x i u , 59.

 CANTICA CANTIC. IIOMILIA V.

875

871

- apparet in tempore suo *. Cum igilur burnana

, , natura, congruenler flcui, de qua hic fit lnenlio,
, . per infellectam a nobis biemem malum collegerit
bumorem, reclc qui animae ver in nobis efficit, et
, 7 convenienti agricultura in nobis planiat id quod
, est buinamim, primum quidem a natura expellit
! , \ : - quidquid est lerrenum el inulile, raraorum loco,
, per confessionem expellcns excreroenia. Deinde
\ \
beatiludinis quse spcratur, quemdam charactcrem
, * > per bonestiorem vivendi ralionem injiciens bonii . '
nibus, veluii quibusdam grossis, fructuum futu,
ram annunliat dulcedinem. Et hoc est quod dici ,
tur, Ficus protulit grossos suos. Ila milii intellige
. \ , eliam florenlem vitem, cujus vinum quidem quod
6 .
UetiOcat cor bominis, implebil ipsum cralerem
\ \ , ^ sapienliae: et proponetur comivis ul ex sublimi
, ,
pra?dicalioue libere miscealur ad bonam el so * \
briam ebrietatem. lllam dico, per quam bominibus
'
ex rebus malerialibus fil transmulatio ad id quod
\ ^.
est divinius.
iv, *
.
,
Nnnc quidein florct viiis, et cx ea per florera
* , \
emittilur vapor quidam bcne olens et suavis, con, temperalus cum ambienle spiriiu. Nosli autera
. , omnino spiritum, qui efficit bunc bonuin odorem
,
iis qui salvi fiuiii, ut qui hoc didiceris a Paulo .
. ,
Hiec sponsse oralio prius oslendit indicia et nolas
, \ boui veris aniniarum, ci eam iiicital ul frualur iis
,
quse sunt proposita, verbis eam excitans, Surge,
, , , , dicens, veni, propinqua mea, pulchra mea, columba
, , . "
mea. Quam inulla auiem dogmala paucis bis verbis
0 - nobis ostendil Verbuin ! non enim iuani aliqua et
!
supervacanea oratione in ii3deni verbis lubentcc
(?
iinroorari divinilus inspiralam doclrinam est con(- \ . \ senlaneum. Sed magna aliqua et Deo conveniens
.
inielligentia oslenditur nobis per banc repelitam
* \ atsenienMam. Quod aulem dicitur est bujusinodi:
3 \ ,
Beala et aeleina et omnem inlelligentiam excedena
, ' .
naiura, omnia quae sunt in seipsa coercens, a nullo
\ , ,
lermino circumdatur. Nibil est eoim quod circa
oc, , , , ,
ipsam cousideraiur, non leinpus, non locns, non
, , color, non figura, non magnil.ido, non quantilas,
, , ,
\ ! \ ^ noii inlervallura, nequc ulluiii aliud nomen pei tinene
ad circumscriptionem, aut rcs , aut intelligcntia,
. " ,
sed omne bonum quod circa ipsam inlelligitur pro . \
' , - cedil in inflnitum, el minime drcumscribitur. Ubi
enim vilio nulhis est locus, nullns est boni iinis.
' ,
(n imitabili eniro nalura, proplerea quod parilcc
,
inest polestas el libera eligendi voluntas ad incli , \
nationem ac propeiisionem ad utraqiie contraria,
, \
, qiiod esl in nobis bonum el nialum iia desinunl,
, , \ *
ui sibi invicem succedanl: et bom est terminus
. \ \ \
vitiuni adveniens : et omnia ammarum nostrarum
\ , :\ ,
studia cl insiituta, quac sibi invicem adversanlur,
\ ,
in se invicem desinunt, et a se inviccratcrminantur.
9 5

"

Ps.d. i , 3.

I I Cor. i i , i 6 .

PATROI..

CiB.

XLi\.

S. GREGOIUI NYSSENI

875

876

Simplcx aulcm ct pura et uniformis et immutabilis ,

cl inallerabilis, et quae semper slmililer et eodeni , , \
niodo se babel natura, et a seipsa nunquam excedii:
. "
propterea quod non git capax societatis cum malo, ' ,
manel in bono miniuie circumscripta, in se nullum
7 vblens finftm, propterea quod in sc nullum videat
.
conlrariuin. Quando ergo trabit bumanam animam

ad sui parlicipaliouem, sequali semper niensura, in
, \ ea qua3 ad id quod est melius ac praestantius fit
, \
exsuperatioue, assurgit supra eam qua? est parli ceps. Nam anima quideni seipsa semper Gt major,
.
et augctur per participaiionem cjus quod exsuperai, neque desinit augeri: bonum autem qtiod pariicipalur, semper manet in sequalitale, ut quod ab ca quae semper est amplius parliceps, semper invcniatur in a?qitali exsuperalione.
Videmus ergo tanquam in scalarum ascensu per virimis ascensiones eponsam a Verbo deduci.
\
linmiuit primo Yerbum radium per fenestras pro- . *
, \
pbelicas, aut cancellos praeceplorum legis, et eam
advocal ut appropinquet Iuci, ct pulcbra fial instar , \
columba? formata in luce. Deinde cum rerum pul- * \, \
\ cbrarum lantuin fuisset, quanlum poiuit capere,
parliceps.rursusde inlegro, ut quae bonorum adhuc . , ,
non essel particeps, eam allrahit ad parlieipalionem , boni supereminentis, adeo ut id ipsum quod semper , ,
apparet congruenter proporiioni profeclus, sinud
ctiam atirabat desiderium, el propicr exsuperaiio- \ \ nem bonorum quce setnper considcranliir in eo , \
, quod supercmincl,videatur primo langcre ascensum.
.
Piopierea crgaei excitaiae rursus dicit, Surge, et

. I v p i V I V U

VIQV

VV.WU.M

uw.v

>> y )

\y* _

ci cum venisset dicit, Veni. Neque enim ei qui vere

, ,
gurgil unquam deeril seroper surgere; neque ei , .
qui c u n i l ad Dominum, unquam consumetur \ ,
ainplum ct latum campi spatium ad divinum , curstim conQciendum. Oportetenini semper surgere . ' , \
et excitari, et per cursum appropinquando nun- .

\ '
quam oessare. Quamobrem quotics dicit: Surge et
Yert?', lolies largitiir facultatem ad id qirod melius
esl ascendendi. Sic inlellige quse sequuiHur in .
textu. Nam qtii pulchram ex pulcbra jubet tieri, . ,
apcrle admonet et suggerit illud Aposlolicura, ,
jubcns camdera imaginem a gloria iransformari in

gloriam , adeo ut semper videaiur esse gloria quod
\ \
actipitur, ei quod semper invenkur, et licet sit
, \ ,
niagnum et exfelgum, credalur esse niinus eo quoa D .
gperatur. Sic ergo cum cssel columba iis quse prius ,
recle geseisset, nibilominus eam rursus jubel fieri

columbara, per iransformationem in id quod est
.
meliue. Ei si hoc factum fuerii, deinceps ostendet
,
oraiio per noinen id quod est supcrius.
.
,
,
Dicil enim : Et huc veni, columba mta, in te.
gmine petrce juxia propugnaculum. Quis esl ergo
ascensus ad perfectionem, qui significelur in iis , quae nunc dicta sunl? Non amplius aspiccrc ad
; gludium eorum q n altrahunt, sed ad id quod est
, '
inelius ducem habere propriam cupiditatem. Huc, . , ,
inquil ipsi, v e n i : non ex segritudine, aut ex ne, , , ,
cessiiate, sed propriig luis raiionibus coidlrmang
^" 11 Cor., , 18.

877

IN CANTlCA CANTIC. HOMtLlA V.

878

( , . cupidilatera ad id quod est honestura, non ducente

necessitate. Domino enim caret virtus, et est vo
, \ , \
lunlaria, et ab omni necessitate libera. Talia erat
. \,
Oavid, qui ex iis quae ab ipso facta erant, ca eola
* esse Deo graia et probala animadvertebat q u
, .
erant voluntaria, ct se voluniarie sacriOcaiurum
, ,
promiUebat . Talis est unusquisque sanclus qu*
* . \
se Deo offert, non actus necessilate. Et l u ergo

ostende perfectara in te accepisse constilutionem,
,
cupidilalem ascensus ad id quod est melius* Gum
\, \
autem lalis, i n q b i l , evaseris, venies ad petram
. .
tegmiuis juxta propugnaculum. Quod autem dicit

. \ esl ejusmodi. Oporlet enim ab aenigmatibus abdnctam oraiionem tractare dilucidius. Unmn tegmen
, ,
humanae a m m est sublime Evangeliuro, in quo
\ , cuni fuerit umbrosa doclrina per typicas el sym
bolicas intelligenlias, non amplius opus babet
.
veriiate, quae aperiat operia preceptorum acni, > gmaia. Pctram autem gratiam nominari evangcli & cam, nenio conlradixerit ex iis qui sunt utcunque
, . fidei participes : ex roullis enim locis Scriptura
, , dici potest petram esse Evangelium.. Quod ergo
, dicilur est ejusmodi: Si in lege fuisti exercitala,
, anima, el per fenestras propbelicas splendores
. - menie aspexisli, ne nianeas amplius sub umbra
, muri legalis; murus enim facit urobram fulurorum
- * \ bonorum, non ipsam rcrum iraaginem : sed ex
" - quod est prope murum transi ad pelram. Petra
.' eaim est propinqua propugnaculo seu anlerourali:
\ , quandoquidem lex fbit propugnaculum seu ante--- - _1-..
fr.'.........
T*l
V _ 1-
'
.
ntmiftlA 41

.
.!L! . *
1
- *.

-
.

rourale
fidei evangelicae
:. et
sibi
iiiter se cobaretit
,
; \ - dogmala, ut quae virtute eunt propinqua. Quid
, , * enim praceplo, Non moechaberii, est propinquiue,
; \ Non concupisces? et praeceplo, quod jubel se caede
, \ non contaminare, quam, ne ira quidem cor inft . , \ cere ? Quoniam ergo cobseret propugnaculo tegmen
, , petrsc, est libi indubitatus transitus a muro ad pe , \ ^ \ Iram. Circumcisio est in rouro, et circumcisio eat
, \ ^ , in petra, ovis et ovis, sanguis et sanguis, pascha
, * , - et pascha, et eadem fere omnia, sibi invicem co . ' - haerentia* nisi quod pelra quidera est spirilualis,
* , rourus autem est terrcnus, quod simul curo cor. \ , \
porali terrcnum quoque est effictum. Petra aulem
, evangelica non babet carnale lutum sententiarum.
. \ - D Quineliam accipit homo circuincisionem, et totu*
, \
sanus permanei, figmenlo naturae nullaro accipiente
,
mulilationem. Observal quoque Sabbatura a malb
, \ ceesalione, et non admillit quietem a bonis,
, \ . cum didicerit quod Sabbato licet bonum facere.
Facit etiam indistinclam cibi parlicipalionem, et
immundum non tangit. Doeet enim pcira nihil
, esse imraundum ex iis q u per os ingrediuntur :
\ sed corporalibtis omnino rejeclis observationibus,
iraducil verborum sententiam ad id quod esl iit , ,
corporeum, el quod cadit sub inlelligenliam, sic

. dicente Paulo, Lex e$t spiritualis **. Nam qui vere
Uiv ,
legem ejecit, is sub tegmen petrae evangelicaa reoi , pitur, quaa est proxima corporali propugnaculo.
.
,T

"Psa/. . , 8. " Matlb. xv, 18. Rom. vn, 14.

S. GRECORIl NYSSENI

879

880

Verlium sic ei clamassct pcr feneslras, pul- % cbre respomUl colnmba, illuminala splendore in, ' , telligeiUiaruiii, et polram intclligens quae cst Chri , \
gttis. Dicit enim : Ostende milii faciem luam, et
, \ . ,
fac me audire vocem luam. Vox enim tua est dulcis, & , %'
et faciet tua decora. Quod aulem dicit esl ejus- , .
\
modi : Non amplius mihi loquere per sermonein
dociinieiiloriim propheticorum et Iegalium, sed ul \ ,
' ,
possum videre, ila teipsum mihi aperlc ostende,
ut sim intra petram evangelicam, relicto legis an- , ,
lemurali, aut, ut mea3 capiunt aures, iia concede, \
,
ut vox tua meis auribus insonel. Si enim vox
.
qiuc emitiitur per fenesiras esl adeo dulcis, multo
magis lua in conspeciu praesenlia erit amabilis. ,
. ,
Hsec dicil sponsa, cum inlellexisset mystcrium
quod est in pelra evangelica, ad quod eam dcduxil
,
Verbum, quod muUifariam muUisque modis exsti- \
l i l in feneslris; el lenelur desiderio ejus adventus
,
in carhe, nempe ut Verbiim fial caro, et Deus in
carne appareal, et divinas voces noslris auribus , \ \
exbibeat, qure dignis promiltunt bealitudinem. >, \
\ides quemadmodum volo sponsse conveniunt voces Simeoms, Nunc dimiitis servum tuum, Domine, .
, "
secundum verbum tuum in pace. Quia viderunl
, * &
oculi mei satulare luum *. Ille enim vidit ipsum,
. "
ut desideravil videre. Dulcem autem ejus vocem
. , .
agnoscunt, qui acceperunt gratiam Evangelii, qui

dixerunt, Yerba viice wterna habes*.
, ,
'
.
Propterea jusium sponsse volum suscipit purus
'.
gponsus, et seipsum aperte oslensurus, primum
, \
incitat venalores ad venandas vulpes, ne amplius
,
ab eis iinpedialur vinea, quominus florcat, dicens :
, *
Capite nobis vulpes, quce sunt quidem parvm, demo ,
tiuntur autem vineas. Florebunt enim vineae, si ea
,
*
.
'
tollantur, a quibus vaslantur. Capile nobis vulpes
parvas, quce demoliunlur vineas. Florent enim tinece .
,

noilrce. Fierine potest ut pro dignitate assequamur
majeslatein sementiarum, et divinae magnitudinis , . *
miraculuro quod qonlinet oralio, et quantam divi- *
; " we virlutis excellenliam significat sensus eorum
quae dicta suntt nempe quemadmodum ille de quo ; "
hac dicuntur, homicida, qui potens est malitia, ;
cujus lingua tanquam novacula acula, dc quo dicit f> , \ , CIIIII

Propbeta, Sagittee potentis acutce cum carbonibus

de$olatoriis ; el, Intuiiatur tanquam leo in spelunca
$ua \ Draco ille magnus, apostala,infernus; dilatans
os suum, reclor hiijus mundanae poiestatis lenebraruin, qui babet iniperium mortis, el quaccunque ex persona ejus narrai prophelia. Qui aufert
terminos genlium, quos r.onstituit, nempe Altissimus, pro numero angclorum suorum; qui comprebendit orbein terra? sicut nidum, et eam tollii tanquam ova derelicta; qui dicit se posilurum thronum
suum euper nubes , elfuturumsimilem Aliissimo,
et quecunque Scriplura de eo persequiiur in Job,
1

* Luc. , 29, 50.

Joan. , 69.

, , \
[\ *
]
' \, "
, , , , $,
,
,,
, \
. ,
", *
, , \

Psal. cxix, i.

> Psal. x , 9 sec. Ilebr.

881

832

IN CANTICA CANTIC. nOMILIA V.

quae plane *uiit terribilia, cirjus lalcra quidem

, \ , sunl aenea, aurum autcm fusile spina; inleslina
\ , aulera ejus lapis smyrilcs : el quaecuiique sunl bu , )\, jusmodi, pcr quae terribilem illam nalurara de- , \ scribit Scriptura. Uic ergo talis el tantus impera , * tor legionum dicnionuin, queuiadmoflum a vera ct
. , , sola polesiate nominaiur? parva vulpes : ei omnes
' , qui eum circumsislunl, el universus qui est sub ejus
; polestate exercilus, oinnes e* aquo despeclui ha . \ , bili nominanlur vulpeculae ab eo qui incital vena , & - lores ad eos venandos. l i aulem forte fuerint angcHcae poiestates, quae in adventu Domini iu lerrain
'/
* . deducuni ipsum regem gloriae, in ninndum addu \ , centes, et ipsum oslendenles ignoranlibus : Qui$
est iste Rexglorice ? Forlts et potens in pradio .
\ , \
e

, \ .

; .
* Forteautem dixerit quispiam etiam spiritus ad
ministratorios, qui miltunlurad ministerium propter
.
eos qui snnt fuluri baeredes salulis . Fortasse
h \ ,
etiam autem dixerit quispiam venatores esse sau , ,
clos apostolos, qui mittuntur ad has feras venan*
: .
das. Quibus dixil: Facinm vos pi&caiores hotni
num . Non enim fccissent piscaiionem hominuin,
- ,
eloquiorum gagena eorum qui salvj fiunl aninias
irreiientes, nisiprius espeluncis belluas ejicerent,
, ,
nempe parvas vulpes ex cordibus in-quibus delite , ,
scebanl, ut Filio et Deo locum faccreni, in quo
, ,
caput suum reclinaret, nullo genere vulpium deli
tescente amplius i cordibus. CaMerum non esse
.
quos ponil Scriptura vcnatores, magnam et inef , \
fabilein divinam viuutem, discimus per ca qux
$ - C ipsis jubenlur. Non enim dixil, Venamini aprum
. ,
silvestrem, qui vineam Dei depopulalur, aul sin , - gulaceni ferum, aut rugieniem leonem, aut iua, ,
gnam batenara, aut marinum draconem. Viin enim
, , .
aliquam eorum quse contra depngnant, per ea
oelendcrel oralio venaloribus. Sed illae omnes,

inquit, terreslres polcslales, adversus quas csl
.
5, , , colluclalio honiinibus, principalus, polesiales ct
1 \, \ - reclores tenebrarum niundi hujus, et spirilus ne, , \ qitilia?, sunl parvae vulpes dolosse ei iufelices, si
cum nostris conferantur viribus. Si illas devi
, \ , ,
. - cerilis, propriam accipietis graliam. Vinea nowv , . slra est bumana natura, quas ferl bolros per
6 , , flores vitaa q u agitur ex virlute. Qapite igitur
nobis parvas vulpes, qxice demoliuntur vineas, et

. D vineie notlrae florenl. Divinum jussum audivit vinea,
, al nempe mulier de qua dicil David, Uxor lua sicut
//
vilis abundans *. El vidit eam, virlute ejus qui jus , , \ , sit, ab exitio el depopulalione hamm ferarum
. \
expurgalam, et stalim dat seipsain agricola3 qui

sopis inlermediuin diruit parielem. Neque enim am , plius arcetur pariete legis, quo minus conjungalur
> - cum vo qui desideralur.
. ^.
', , , *
Sed ego, inquit, patrueli meo , ei palruelt$
< ,
, oji
meus mihi, qwi pascit inter lilia, donec perspirarit
7

Psal. x x n i , 8

Hcbr. , 11.

Matlh. , 10

Psal. cxxvn, 3.

SHTJ
S. f.REGORll NYSSENI
SS4
dte* el molai fuerint umbroe. Hoc aulem est : Vidi , al .
ffjcie ad* faciem eum qui semper manel, et qui pro- , \, *> &\
pter me ex sorore mea Synagoga in humana natura \, * ;
est exortus, et eo requiesco, et fio ejus habi , \
laculum. Hic enim est pastor bonus, qui non feno , \ .
pascil gregem, sed puro lilio pascit oves. Is est
0 , \
enim revcra qui feno non amplius nutrit fenum.
. ,
Naturae enim cxperti rationis proprium nutrimen- . .
lum est fenum. Homo aulem cum sit parliceps ra ; .
lionis, vero nutritur verbo. Quod si hujusmodi
* ^ ,
feno fuerit saturatus, ipse quoque Gt fenum. Om- . , \ ;
nis enim, i n q u i l , caro ett fenum , quaudiu caro . , , / ,
est. Sin autem fiat spiritus qui nalus est ex spi- . ,
, r i t u , non amplius cibum depascet ex feno, sed
, ,
gpirilus erit ejus alimentum , quod quidem tacite
signiflcat lilii puritas et bonus odor. Erit ergo ^ \ *..
\ , \ ,
ipse quoque lilium purum et bene olens, mutalus
.
et alleralus ex alimenli natura. Hoc est dies qui
radiis diflunditur scu perspirat, sicut divina no- , ,
piinavit Scriptura, eam quae per radios spiritus
, , !
facta est diflusionem nominans perspirationem,
unde movenlur wiibrae vitae : quas diligenlcr ct \ &
, \
sludiose inluenlur, qui luce verilatis animae oculura non illuslrarunt, umbram et id quod est va- , \
, \
num ac inanc, tanquam quod consislal, aspicicntes,
. '
et quod vere esl, tanquam quod non sit, non re , , \
ctis cernentes oculis. Sed qui nutriunlur per lilia,

,
hoc est,.quorum puro el bene olenii nulriineulo
impingualur anima, cum ab omni fallaci et um- ^
brosa visione eorum in quae studium in bac vita Q ,
confertur, se abduxerint, ad rerum verara aspi- , \ \
.
cient substantiam , eflccli filii lucis el diei.
, \
Haec aspicil sponsa, et urget Verbum ut quam
citissime spem bonorum deducat ad effecium, d i -
cens : Reverlere cito , patruelis, sis similis caprew , ", , , \
Qiit hiunulo cervorum supra montes concavitatum.
Yidc ut caprea , lu qui aspicis cogilaliones homi- . ,
n u m , tu qui cordium legis disceptalioucs. Dele ,
pcccali generalionem, sicut binnulus cervorum . ,
dclel genus serpentum. Vides concavos montes .
^ , vitae humanae, quorum ea quse assurgunt, non
sunt verlices, sed valles ? Currit ergo quam celer- , , ;
rime \erbum ad montes concavos. Quidquid enim \ .
extollilur adversus verilateni, est baralbruin et ,
non mons, concavilas et non assurgens iasti- D \ . , \ .
, ,
giiuu. Si ergo, inquit, ad liaec accurreris, Omni$
:vallis implebitur et otnnit mons hujusmodi humi- ,
.

liabiiur . Et baec dicit anima quam pascit Verbum, pon aliquibus spinis aul leno, scd bono , ,
odore liliorum purae vitae adnrinistrationis. Qui- , * >
bus eliam nobis delur ealiari pastis a Verbo, in . \ ,
Cbrislo Jesu Domino noslro, cui gloria ct potentia

, ) ,
cum sanclo Spiritu, niinc et seniper, ct iu saccula

. .
$aeculprura. Amen.
10

Cp.

HOMILIA V I .
C A P . I I I , vers. 1. In lecto noctu qucesivi quem dUigil
9

Isai. X L , 6.

1 0

lsai. X L , 4 ; Luc. , 4

8S3

886

1 CANTICA GANTIG. HOMILIA V I .

ctr ) ,' . ,
ahor* ,
.
' ,
,
.
. ,
.
,
Ja.
,;
',

. ,
, abrdr,

,
. , , , , [WS , .

animamea. Quaski etim el non invenieum: vocavieum

et non audivil me. 2 . Surgam aulem et circuibo civitetem in [oris el in plateis: et quaram quem diliyil anima
mea. 3 . Qucesivi eum et non inveni eum. Invenerunt
niequi custodiunt circumeuntet civitatem. Numquem
diligit anima mea vidistis? 4. Quamprimum parum
ab eis transii, donec inveni eum quem diligit avima
mea, tenui eum, el non dimisi eum donec eum inIroduxi in domum matris tnece, et in conclave eju
quos me concepit. 5. Adjuravi vos, /ilice Jerusalem,
in poiestatibus et virluiibus agri, *i excitelis el expergisci faciatis charitatem, dunec velit. 6. Quoe est
ista quoB ascendit in desertum sicut truncus fumi
evaporam myrrham el thus, ex omnibus pulveribus
aromatorii? 7. Ecce lectulus Salomonis: sexaginla
, fortes circa eum ex [orlibus Israel. 8. Omnes tenentfffl
,

tes gladium, periti pugnas, vir gladium super femur

errwr ;

iuum propter stuporem nocturnum.
;
.

fuar, .
.
& \
Rursus magna et excelsa dogmata a Ganlico
" canticorum per hanc docemur lectionem. Philoso &. - phia enim est sponsae uarratio per ea quae de sc
W , ' ,
recenset, statuendo queraadniodum iu Deum se
gerere oporteat amatores supramundana pulcbri . "
tudinis. Quod aulem discimus per ea quaesunt pro&* . ,
posita, prope est ejusmodi. Oportet enim, ut ar*, ! bitror, prius exponere sensum qui inest in verbis:
* deinde verba divinitus inspirata accommodare iis
^ &. , C quae sunt prius considerala. Est ergo, ut paucis
,
dicam, bujusmodi dogma per ea quse dicta sunt:
% Bifariam dividitur rerum creatarum natnra ex su* . prema divisione. Nam aliud quidem est sensile et
frr.v \ .
maleriale: aliud autem quod intelligentia percipi7 , tur, et est expers maieriae. Atque sensile quidem
^ - dicimus quidquid sensu comprehenditur. Quod in*?' telligentia autem percipitur, id quod omnem su \ - perat seusus comprehensionem, aec ullis continelur
.
finibus. Nam cum oranis materia a quanlo et quali
% , \ \ - sit comprehensa, unius est meniis comprehensionls,
5** \ ea qua3 sunt in ipsa consideranlis, iinis in ponderect
^ \ , - forina et superflcie et figura : adoo ut qui scruta^ , tiir materiam, nibil possit exlra banc comprebenk 5 . dere in pbaotasia; id autem quod percipitur inlel^ , & ligentia, et est expers materiae, purum ab onmi
i&vl . \ - ejutmodi comprehensione, effugit terniiuuni, ut
^ ^HP^P^v^l^f , \ quod in nullo flniatur. Hursus aulem cum qure i n , \ * \ - telligenlia percipiiur natura, bifariaia sit divisa,
* , \ alia quidem est increata, et eorum quse sunt creat>ix, et quae semper est id quod est: et senipcr
^ , similiter et eodem modo sc babet, et quavis ad
ditione et diminutione est superior, nec bona valct
^?^, \ accipere: alia aulem quae per creationem deducla
^ , \
ad generalionem, semper aspicil ad primam eorum
'& , quaB sunt causam, et participaiione ejus quod su^ .
^*, - pereminet semper conservalur in bono, et quodammodo ereatur, per increiuentum in bonis imiiala
' ad
id quod est majus, adeo ut ne in bac quidcui
** \ ,
censideretur ilnis, neque ullo termino circumscri**1 , \

t 3 V t

887

S. GREGOKll NYSSENI

balur ejus incrementuni ad id quod est raelius : sed \ : it seinper quod prasens est bonuip, etsi maximo
, ,
videatur esse magnum et praestabile, principium
.
ejus quod supereminet, et est majus : adeo ut in
, \ * ,
boc verum sit quod dicit Apostolus " * per exten\ ,
sionem ad id quod est anle, oblivioni datis iis quce ,
prius sunt perfecta. Nam quod semper cst majus,

et quod invenilur in bonorum exsuperalione, apud
.
sc detinens affectionem eorum qui sunt parlicipcs
,
non sinil aspicere ad ea quae sunt prgeteiita, in jis .
fruendis quae sunt prxslanliora, excutiens memoriam eorum quae sunl deieriora. Atque sensum
quidem qui a philosophia sponsae narraiiouis nobis staluitur, laleni esee existiinanus.
Tempus aulem est primum quidem
raeminisse
*
contexlus verborum divinorum eloquiorum: deinde
' iis quae prius sunt considcrala adaplare sensum ^ ( qui situs est verbis.
- ln
- lectonociu qtuesivi
.

ipsum, et non inveni: ipsum vocavi, et non audivit

bv ) ,
tne. Surgam autem el circuibo civitatem, in foris

, et in plateh, et quaram qxiem diligit anima mea. .
r g
Quvsivi eum et noninveni eum. lnvenerunt me qui , ,

,
euttodiunt circumeunles civitatem. Num quem diliyit

.

anima mea vidistis? Quamprimum paruin ab ei$ , . Iransii, donee invehi eum quem diligit anima mea: , .
tenui eum et non dimisi eum, donec eum inttoduxi ; in domum malris mea? et in conclave ejus quce me ' ,

concepit.
,
,


,

.
Quomodo ergo in iis quae dicta sunt invenimus
sensus qui dogmatice per periphrasim a nobis sunt C ;
expositi? In praecelentibus ascensionibus, fuii pro
ratione ejus quod seir.per fit incremenli, semper
. \
mulata ad id quod est melius, el in bono compre , \
henso nunquam sistens, nunc equis comparata, , '
qui jEgyptium everlunt lyrannum, rursus auiem

lorquibus et turtuiibus assimilata in colli orna \ inenlo. Deinde his non contenta procedit adhuc su . ,
perius. Nam per suavem nardum divinum agnoscit
. bonum odorem, et nec in bis quidem manet, aed
, , \
rursus cum quem desiderat, veluti quoddam bene
,
olcns aroma, suspendit inter sua ralione praedita
,
ubera, undc scatent divina documenta, in amplo ,
cordis spatio eum inducns. Posl baac fruclum suum
. facil Agricolam, ipsum botruin nominans, suavera
, ,
1

et gralum odorem emiltenlem per florcm. E t bls

nseensionibus sic aucla, puSchra dicilur, el iit p#opinqua: et quaa esi in ipsius oculis pulcbriludo
assiinilalur columbis. Deinde procedit ad id quod
esl majus. Facta enim perspicacior illa quoque
Verbi discil decorem, ei miralur qucmadmodun>
adumbralus desccndil ad lectum \hx inferioris,
materiali natura corporis bumani occullalus. Hig
accedil quod virtulis doiuuni vcrbis describit, cujug
qua tegilur niaieria est ccdrus el cupressus, quae
putredinem non suscipil el corruptionem, per quae
verbis explicat gtabilitatem et immutabilitatem babiludinis ad bonuin. Prselerea pcr comparalionem
1 1

Pbilipp. , 13.

'

, ,
\ , \
.
. ,
\
,
.
, ,
, ,
' \
. \

890

1JN CANTiCA CANTIC. IIOMILIA V I .

889

: ostendilur ejus ab co quod est melius differentia,

, \ \ et vidctur esse lilium inter gpinag : et rursus in
'
Hla cernittir gpoiyji ab aliis discrimen. Nominatur
.
enim pomuin in sylva sterili bono fruetus odore
, - decoralum, cujus umbram ipsa subiens, exsistit iu
, , \
domo viri, el fulcitur unguenlis, el pomi fructibus
,
slipaiur, et electa sagilta in corde suo accepta, per
, \ dulcera plagam ipsa rursus fit sagiita in manibus
, \ sagiltarii, sinistra quidem dirigente caput ad sco ,
pum supernum : dextra auteni ad seipsain gagitlam
convertente. Post haec, ut quae jam pervenerit ad
. id quod est perfeciura, c&lerig suam i u eum quem
,
desiderat, enarral charitatein, ratione cujusdam
\ - adjurationis eas excilans ad dilectionem. Quis ergo
, *
iion dixerit animam qua: est adeo sublata in altiim,
. pervenisse ad summum terminum perfectionis? Setl
lamen finis eorum qua3 prius sunt confecta, (U
; ' principiuiir deduclionis ad ea quae supereminent.
\ - Nam illa omnino sunl existimala sonus vocis per
. , auditum animam converleniis ad naiurallum rerum
- contemplationem, ei incipit videre eum quem desi
, derat, in alia specie apparentem oculis. Nam ca, . preae evadit similis, et assimilaiur binnulo cervi;
, \ \ aec est in noslro visu, nec in eodem loco quod
, \ , \
apparet; sed salit in monles, a promonloriis sab
'
Uns guper vertices collium. Et rursus in meliori
, slatu gponsa conslituiiur, cum ad eam venerit vox
. \
secunda, per quam incilatur u l relinquat uinbram
, - quac procedil ex parieie, el sit sub dio, ut quiescat
, * Q sub tegroine pelra, quae est juxla propugnaculum
, \ ,
et se verni temporis expleat deliciia, colligens flo , res hujus temporis, qui gunl pulcbri et elegantes,
, , -' el apli ad gecanduro, et quaecunque alia tempus
,
fruenda exhibei iis qui se explent deliciis in musi , carum avium vocibug : per quae sponsa rursus eva , dens perfectior, se dignam censet ut manifeste
' intueatur faciem ejus, et ejus oraiionem excipiat
,
ab ipso, qui non aniplius per alium verba faciat.
, \ * Rursus est conscntaneum propler hsec beatam exi, ' .
stiraari animam, quae i n alta ascensione pervenil
, ad summum eorum quae desideranlur. Quid enim
ad bealiludinem majus polest excogitari quam v i . - dereDeum? Sed boc quoque estquidem finiseorum
, ; \ , quae peracta sunt, iniiium vero spei eorum quae su , - D pereminent. Hursus enim audit vocein, quae jubet
.
veoaloribiia u l pro ealule vinearum raiione pnedi \
tarum, venentur animalia quse fruclug laedunl,
,
nempe parvas illas vulpes. Eo autem faclo duo i n
, se invicem transeunt. Nam et Deus est in anima,
\ , et rurgus anima niigrat in Ueum. Ait enim, Patrutr
, , \ lii meus mihi, et ego ilii pascenti inlerlitia, et bu . , manam vitam iransferenti a visis umbrosis ad eam

,
quae vere est veritaiem. Vides in quantam ascende , \ r i l akiludinem anima quae juxia id quod dicil Pro \
pbeia " , ambulat a virtute i n virtutem, ut videatur
. $
eese asgecuta gummum epei bonorum. Quid enim
ogi altius, quara esae in ipso qui desideratur, aut
N

"

Pgal.

LXXXIII,

8.

S. GREGORII NYSSENI

891

eum qui dcsideralur in seipsum suscipcre? Et l a - ,

men cum in eo fuerit, rursus lamentalur, ul quae ;
boni sit indigcns: et ul quae nonduin habeat pro- , \
; ' ,
positum desidorii, angiiur ei esl perplexa, eamque
, \
perplexitaiem animae narralione sua profcrl in
, publicum.
\ \ \
, .

Haec autem omnia discimus per conlemplationem
vtTborum in contextu nobis proposiloruni, per quas ( , ' ,
apcrl; docemur, quod neque ullo fin terminatur
magniludo divinae nalure, neque ullus modus co- ,
gnilionis fit terminus inlellectionis eorum qua? , '
\ ,
quiminlur, quo oporteat se sistere, ne progrcdia
tur ac promoveatur ulterius is qui sublimia perse- ' \ ,
q u i t u r : sed ita se gerat is q u i per supereminen
l i m n intclleclioneni ad supernam c u r r i t menlem,
,
u l oinnis perfeolio cognitionis qiiani buinana polest
. '
assequi n a l u r a , sit p r i n c i p i u m desidcrii c o r u m quae
, ,
sunt excclsiora. M i h i autem diligcnter coiisidera
,
i d quod est proposilum ad conleniplaiidnm, si hoc
, , <Lv
prius nienle comprehenderis, quod Ihalamus est
, \ scripiurae corporalis descriplio, et nuptialis appa ,
r a l u s maleriam d a l c o n l e m p l a l i o n i , a quibus philo ,
sophia, ad i d quod esl p u r u i n et expers materia?

scntentiarum et mentis conceptionum transfercns
. signiftcationes, per ea quaB i n ipsis p c r a g u n l u r
, \
producit dogmata, utens i i s quae fiunt i n senigma1

libus ad declaranda ea quae significantur. Quoniam

ergo Scriptura animam posuit esse sponsam : qui
autem ex toio corde, et anima, et virtme ab ipsa
diligilur Deus, vocatur sponsus, consequcnler, quae
venit ad summum, ut exislimabat, eorum quae speraniur, et jam se conteniperalam arbilraiur cum
eu qui desideratur, leclum appellat perfectiorem
boni participaiionem, et noclem dicit lempus lenebrarum : per nomen autem noctis, ostendit contemplaiionem eorum quae non cadunt sub aspectum, ad similitudinem Mosis qui fuit in caligiue
in qua erat Dcus, qiii, ut ait Prophela , lenebras
posuil lalibulum suum in circuitu suo.

* < ,
, \ ,
, , \
,
,
, *
,
, ,
,
,
.
1

i a

In qua cum fuerit, docelur quod tantum abest

ut ascenderit ad perfeclionem, ul ne principium
quidem altigerit. Jam enim, inquit, iis quae sunt D
perfecta, dignata, et tanquam in lecto quopiam eorumqutt suntcognila comprehensionis requiesceng,
quando eram intra ea quae non caduut sub aspeclum, relictis sensibus, quando conlinebar divina
nocle, quaerens eum qui lalebat in caligine : tunc
qiiidem habebam dilectionem in euin qui desiderabalur ; idipsum autem quod diligebaliir evolabat,
ul id apprehendere non possent cogitaliones. Qnaercbam cnhn ipsum in leclo nieo noctu, ut nossem
quae sit ejus essontia, unde incipiat, quo desinat,
in quonam suam habeat essentiam. Sed non inveni
ipsum : vocavi ipsum nominatim, quantum a me
ftcri potuit, ut invcnirem in nomine ejus qui noii
1 1

Psal.

12.

, ,
, \
. , \,
, \
,
,
, \,
,
* .
\ ,
, , , \
. '
, \
. '
.

 CANTICA CANTMC. IIOVHJA V I .

8.4

- potest iiomiiiari. Sed non erat nominis sigtiifimio

; , , q u pnrlingerel usque aii id quod qua-rilur. Quomodo eniin qui est supra omne noiuen, efferri p<> .
sii pcr vocationcm nominis ? Quamobrem d i c i l ,
, , ^ Vocavi ipsnm.el rwn audiit tne. Tunc cognovi qtiod
. , \ .
niagifu.Tiili<r, gloriae, saiulilalis ejus non csl ffnis.
\ ,
Quatiiobrem ipsa rursus exsnrgii, et obil cogita , \ ,
tione fiupramundanam, ct quae inlelligcnlia percipi\ *
tur,
naturam, quam vocat civilalem, in qua sunt
, , \
principatus el domiiialiones, ac polestatibus assi ,
, gnali ibroni, el eoeleslium conventus, quem forum
. " nominat, el incomprebensibilis numcro miilnludo,
qiiam signilical nomine plaleau, an in eis invenia , \
tur id quod diligilur. Aique illa quidem scrutans
, *
obil
omueni augelicum exercilum, et cum in bonig
A p a *
r

; pc i r w n l i s non vidisset id quod quaerebatur, boc apud

se cogitavii: Nuin comprehendi potest illud quod a

, ;
me diligilnr ? et dicit eis : Nunquid vos quem diligit
, \
aniina mea, vidislh? Cura autem illi lacuissent ad

eam inlerrogaiionem, et silcnfio indicassenl illis
* ,
qiioque esse incoinprebensibile id quod ab ipsa
qu&ritur; postquam nimis curioso siudio cogita , \ lionis peragravil illam siipramundanam civilalem ,
lunc reliclo universo quod inveniebatur, ita co, : ,
gnovit id quod quaerebalur, ul ei soium, quod ia , \ lelligerelur nou posse comprehendi, cognoscerelur
, ,
. csse, cujus onine signum ac indicium comprehendens, Ht inipedimentum iis qui quaerunl ad ejus
* ,
, \ inventionem. Propterea d i c i t : Quamprimum parum
ab eis Iransii, relicta omni crealura, et prseier,
, \ isso universo quod inlelligilur in croatura ; et
- dimissa omni via el ratione comprebendendi,inveni
fide eum quf diligilur: el non amplius dimiUam
,
eum ansa fidei apprehcnsum, donec fuerit intra
,
meum conclave: cor auieni omnino est conclave,
,
quod lunc fit capax divinae ojus babilalionis, quan , ,
do rcdieril ad illum slatum in quo fuit ab initio,
.
quando fujt efltclum ab ea*qua3 concepit. Non ab ,
errabit aulcm omnino quisqnis intelliget matrem,
.
pritnam causam nostra constilutionis.
Tcnipus est aulem ixponendi voces divinas In
' '
, ipso verborum contextu, ut vcrba convenianl iis .
quae sunl considcrala. In leclo meo noclu quwsivi quem diligil anima mea. Qua*sivi enim eum et
.
non inveni eum, vocavi eum et non audivil tne.
,

Surgam autem et circuibo civitatem in foris et plateis,
, .

et quiuram quem diligit aitima mea. Qncesivi eum

,
et non inveni eum. lnvenerunt me qui custodiunt
,

. " , . circumeuntcs chitatem. Num quem diligit anima mea,

vidistis? Quamprimum parum ab eis transii, donec inveiii eum qttcm diligil anima mea. Tenui eum
..
, ;
et non dimisi eum, donec eum introduxi in domum
' ,
matris mea\ et in couetave ejus qum me eoncepit.

. ' ,
Posl hpec rursus propter bcnignitatem alloqniiiir

,


filias Jertisalem, quas amea comparalione sponsse
,
pulcbriludinis, quam lilio assimilaverat, spinas
. ,
\ , appellavit, et per adjurationem potesialum quae
sunt in mundo, facit assurgere ad parem n>odum
charilalis, ut voluntas spongi sitetiam in cis forii.
,
C

S. GREGOMl NYSSfciSl

895

Dictum cst aulem in iis quae praeccsscrunl, quis , \ sit mundus in quo sunl virtuics ac potestnles, ei ,
\ '
quae sil voluulas ejus qut ex toto cordc diligitor,
adeo u l non sit opus de iis lein prolixius dicere, . ,
cum quae in verbis prius fuit considerala scnlcn- \ , \
\
l i a satis declarel id quod in lioc loco inielligilur.
, '
Scd procedamus ad id quod deineeps sequitur, ut
, 0videamus, num fieri possit ut nos quoijue cum
perfecla columba, quae iu altum evolal, ascenda- ,
. mus, et amicorum sponsi vocem audiamus, qui
ejus ascensum ex deserto miraniur, quod quidera , \
pracipue epeclalores in stuporem irabit, quando- , \
, quidem talem producit deserlum, sic ui arborum

pulcbriludinem iinitelur, quae in deserto vapore
, \
siiiTitus excolunlur. Sufiitus autcm orant myrrba et
Ibus. Canterum una cum vapore ex his prodennte ^ , , pulvis quispiam excilabalur et ascendcbai cx aro ,
maiibus comminulis. Ita ui loco pulveriscun acre
.

misli sublilis qusedam aromalum essel diffusio,
\
cujus vi rectus et sublimis pulvis erumpebat.
\ \ ,
, * .
Porro texlus sic babet: Quaest isla qua> aacendii

'
de deserto sicut truncifumi incensa myrrha et llius ab ,

omnibus pulveribus unguenlariilSi quis aninuim ad

ea quae dicla sunt ddigenter aitendal, verilatem ;
dogmatis, quod a nobis prius intellefclnm est, i n - ,
veniet. Nam quemadmodum in ibeatrorum pompis,
. "
licet iidem sint, qui proposiiani ipsis hisloriam ex
bibent, nunc b i , nuuc illi censenlur apparere, qui G i ,
pro vanclate personarum speciem mutant, et qui

nunc sorvus aut bomo privatus apparet, paulo post
\ ,
bellalor aut miles eernilur, el rursus babilum sub\ *
diii deponcns, imperatoris personain ei cullum
, assumit, aul regis speciem induil : sic et in vir- ,
tulis progressibus non semper eamdeni relinent
,
formam qui a claritate transformantur in clariia- \ ,
tcm, sed pro ralione bonorum perfeclionis, quibus
sc quisque praeditum ostendit, proprius quidam ,
vilae iilucescit character, alius faclus ex alio, et
\
apparens per augmentum bouorum. Quamobrem
, mihi videntur amici sponsi tanquam rem novam , ,
admirari id quod apparel, qui piius quidem eam
.
cognoverunt pulcbram; pulchram, inquam, inier
,
alias mulieres : postea autem auri quoque murae , *
nuliscum noiis argenti ejus decorarunt pulcbri- *
tudinem. Nunc autem pracedentiuin notarum nul- . \
lam intuentes, sed a sublimioribus iliam iusignien- \ les, mirantur non solum ascensum, scd etiam unde , ' ,
ascenderit. Hoc est enim quod majoreni aftert stu- , \
porem, quod una sola cernatur ascendere compa- .
rata nemori proceiarum arborum : putantur enim , \
caudices in altum ascendere et crescerc. Quod
aulem alil caudiccs, non est aliqua lerra pinguis \
ct irrigua, sed squalida, arida el dcserta. In quo- . ,
nain crgo radices agunl hi trunci, el unde au- \ , ' \
gcnlnr? Radix quidcui est pulvis aromatum. I r r i - . ^
gatio autem est vapor ex suQitibus, irrorans hoc , \ ; ,
.
ncmus per bonum udorcin, quanlam babet laudem
9

897

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA V I .

898

, id quod dicitur ejus, de qua lalum fuit dehis let

limonium. Nam et quod se invicem inlerrogant
. de ea qua; apparuit, tanquam in alia quae ostendi, , \
tur fonna, et non in ea quae prius erat, est enco , '
mium ejus, quae ex profeclu in virtute efficilur,
, pcrfeclissimum, testans magnam ejus esse differen \ - liam et mtilationem in eo quod esl melius. Esl enim
. vox stupenlium el perculsoruin admiratione, quod
- praeier solilum fornia floreat, nempeQuemadmoduni
, ea quae ascendit ex deserto,cum prius nobis videretnr
, , nigra.lenebrosamforraam ablueril? queraadmodum
; ei nivea reiulget pulchritudo? Num desertum, ut
; - videtur, cst causa quod ipsa sicut virgultum as , , , surgat iu allum, ipsam in eam mutans pulchriludi , \ nem? Non enim casu fortuiio, neque aliqua sorte
; - ' sine delectti faclus est hic in altum ascensus : sed
, - ex suis laboribus per continentiam et diligentUm
acqnisivit pulchritudinem. Ita cliam aliquando Pro' ' \ pbelx anima fuit sitiens divinum fontem, post . \ quam caro quae ei evaserat deserta, nullnm babens
, aditum, aridaque et ixiaquosa, divinam in se suscc \ \ , pit sitim. Quod ea ergo ascendit in desertum, boc
. perbibel leslimomum, quod per industriam altcn , liohemque et conlinentiam in ahuui asccnderit,
\ adeo ul el amicis sponsi id sit admiralioni, qui
, \ - multis exemplis ejus explicant pulchriludinem,
,
qtiandoquidcm uno non poierat universa compre , * hendi. Nam primuin quidem caudicibus aut vir . gultis assimilant ejus pulchriludinem, nec uni

, \,
^
muimudjni
*
comparatur ejus pulcbriludo admirabilis, ut de ,
scriptione nemoris oslendatur virluium varietas.
.
Deindc fumus ex suflUibus assumilur ad imaginem

pulchriludinis : neque bic simplex, sed suffUibus
, '
myrrhse et lburis simul commisiis, ut ex utrisque
\ ,
una sit vaporis gratia. per quae spor.sac describilur
, '
pulcbritudo. Alia laus est mixtio aromatum. Myr . ,
rba est apla ad corporum sepulluram : ihus auiem
. , esl quadam ralione consecratum bonori Dei. Qui
se vult ergo Dei dedicare cultui, non erit bonum
tbus Deo consecralum, nisi prius fucrit myrrha,
.
boc est, nisi morlificaverit membra qux sunt su , - pra terram, consepuitus cum to qui pro nobis
, , ,
morlem suscepit, et myrrham illam qua3 assumpla
\ , - D ^
\ ,
mortiticanda sua membra acceperit. Quae cum facta

fuerinl, omne genus aromatum ex viriute, in vitae
, \
circulo, tanquam in aliquo mortario in subtiles
, ,
partes comminulorum, suave.m illum eflicit pulve ,
rem, qucm qui accepit in anbelitu, odorus eflici *( ,
tur, plenus spiritu unguenta redolenti. Post de
,
pulchriludine lalura testimonium, amici sponsi,
, , el qui parant tbalamum impollutura, et purae
.
sponsae pronubi, oslendunt ei regalis lecli pul, ,
chritudinem, 111 sponsam majori acccndant desi , \ dcrio divinae et immaculatae cum eo viiae consue, tudinis.
, \ '
.
c

s o | ( | | I |

a d

QX

s e J

e t

>

q n o a l i e

i n

p r o p r i a

S.GRECORll

899

900

NYSSENl

Hiec aolem est lecli rcgis descriplio, de qua in

,
,
oratione uemonstrativa per ea quae disserunt ci
aliquid relinquunl exislimandum. Dicunl enini . * . *
,
Ecce lectns Salumonis,
sexaginta fortes circa ,
eum ex fortibus lsrael. Omues tenenles gladium, ,
periti pugnw, uniuscujusque ensis super femur suum (, * ,
, *
propler sluporem noclurnum. Alque quod non ex
" \
hisloria quidem de leclo verba fiant, cuivis fuerit
perspicuum perca quae de Saloiuone scripta sunl b i - \, \ , slorice ac corporaliler : cujus el mensam rcgiam, .
, \ !}
ct reliquum in rcgno apparatum, vilseque totius

traduccndae raiionem diligentissime et accuratis
\ \
sime descripsii liber Rcgum : novi aulem et alicni
de leclo nihil dixil : ilaque oninino est necesse , , ,
exposilionem non luanere in liilera, sed aliquam
accuratiorem comprebendere inielligenliam, mente & ,

abducla a maieriali significalione ad spirilualem
verbi contemplalionem. Quis enim Jecti nuptialis .
fuerit ornalus ex sexaginla armatis, qui ea didice- ,
; ^
runtquae sunl belli terribilia? Etquis ornatus est
cnsis quo accinctum esl corpus? Quid vero qui ; \
circa eos esl stupor nociurnus? Terribilem etiain
; sltiporem fieri ex quibusdam nocliirnis terroribus,
, *
per siuporis vocabuluin oslendil oratio, quem l.is 6 ,
dicit evenirc armalis. Est ergo omnino pcr baec . verba quaBrendus sensus consentaaeus ac conse-
quens iis quae prius sunt considerata. Quis est
.
ergo sensus? Esi consenlaneuni ostendi d i v i n m
; " pulcbriludinem in terrore habere aliquid amabilc,
, *
ex iis qu33 sunt contraria corporea? pulcbriludiiii. Q . Nam liic quidem altrabit ad cupidilalem id qnod
\ , \
cst visui jucundum, quod blandum et ab omni \
terribili iratique animi affectione separaluiri. Pul- . ,
cbriludo autem illa in quam non cadit interilus, \ .
esl magni et excelsi animi virtus terribilis, et quae \ (
non potest conturbari aut slnpore aflici. Nam
,
quoniam animi motibus obnoxia et sordida eorpo- , \
rum cupiditas, membris carnis insidens, velnti
* *
quxdam praedonum lurmae, menti insidiatnr, eam
,
saBpenumero captivam ad suam arripicns volunta- , "
tem : Deo autem evadens inimica, sicut dicit Apo- ,
slolus, quod prurienlia caruis Deo est inimica :
*
propterea esl consequens, ut divinus amor fial ex I \ \
iis qu% sunt contraria corporali cupidilaii. Quo ,
flt ut si bujus dux fuerit dissoltitio, rcmissio, .
mollisque et enervaia diflusio, illic vcbemens el quse perlurbari non poiest animi magnitudo sit
\ ,
maleria divini amoris. Cum enim ira forlis ac , \
virilis insidianlis voluplalis turmas perterrucril, et
^.
in fugam verlcrt, luin apparet pura animae pul-
cbritudo, millo motu niaculata corporalis cupidila, , \
tis. Necessario igiiur nuptialis regis leclus ab ar \ [,
matis circumdatur, quorum bclli perilia, eo quod
\ ,
super femur paralum habeant ensem, terrorem oc
aiiert et slnporem tenebrosis cogiiationibus, el iis .
qai in obscuro insidiantnr, et sagillis appelunt
reclos cordc.
1

Rom. V : I I , 7.

901

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA V I .

902

" ^ Qnod enim obscenas voluplales deleat ac pftrunat

, eorum qui lectum ambiunt armalura, perspicuum
, ,
fuerit ex ejus quod esl in conlextu descriptione :

, qui ita habet, Omnes perili pugna , tmuscujnsque
. ensis supra femur suum. Revera enim til bellum ge\, \
ralur adversus volupiaies, oporlet carni et san , ^
guini, tanquam feiuori, ensem habere accommoda.
tum. Omnino autem iniclligil is qui Scriplura? ajni \ , gmalum non est ignarus, ex mentione femoris id
, \ quod significatur, et quod gladius est verbum. Qui
. , ergo fert arma, dico autem temperantiae gladium
^ , , accinctum, is est amabilis leclo in quera non cadit
,
corruptio et interitus, unus ex forlibus Israel, et
, \ . dignusqui referaturin calalogum sexaginta. Hunc
,
autem numerum aliquam niyslicam babere ratio ,
nera non dubito : sed id iis solum est maniieslum,
quibus occulta revelal mysteria gralja Spiritus. Nos
. aulem recte babere pulamus, si cum iis quae sunt
, in promplu verbi senlenliis nos affatim expleveri , nius, sicut in Pascbate praecipit Moyses, ex carnibus
, ea qua? apparent comederimus, dimiltamus, ncc
. curiose scrulemur id quod sub ossibus latet obscu , ritatis . Si quis autcm desiderai occultas verbi
- medullas, quaerat ex eo qui dignis revelat occulla.
. * Ne tamen videamur id quod dicilur praelerire non
, excussum, et divinum negligere praeceptum, quod
, , divinas jubet scrutari Scripturas , ita considere mus de eo quod dicitur de sexagiuta: Duodecim
* , virgae, pro numero iribuum Israel, ex praeceplo
- C divino accipiunlur a Moyse, sed nna omnibus antc, , laia est, quae sola pr* caeieris floruerat. Rursus ab
. , Jesu Nave pares numero iribubns Israel lapides ac cipiunlur ex Jordane, quorum omnium nullus reji , , citur, pari lionorc assumpli ad ferendum tcslimo nium de mysterio quod factum est in Jordane.
.
Magna est autem consequentia in iis quae refe\ .
runtnr. Quemdam enim profectum ad id quod est
, ,
perfectius ostendit oratio, utpole in inilio quidem
f \ * legis lalse inventam fuisse unam yirgam virentem
\ - et germinantem : cacteras autem fuisse rejectas ut
. ,
siccas et inferliles. Cum autem plus processisset
temporis, et legalia cjus prsecepla diligenlius et
, \ accuratius fuissent examinata, secundo etiam ac ^ cepisse circumcisionera a Jesu eis allatam, gladio
pelrhio eis auCerente omnino quidquid erat i m \ , mundum (iutelligil aulem omn no prudene audi
tur petrae et gladii significationem) et fuisse con
\
senianeum posl confirmationem ipsius vit quae cl
*
\ , cx Isgc ex vlrlule agilur, nullum ex iis lapidi ' bus, qui assumpli sunt sub nomine iribuum Israe . \ lilarum , inventum fuisse rcjiciendum. Uuoniam
, autem oportel omnino quaerere bonoruni incre , \ ) menta, quando lcmpus processit, et foit amplior
. virtus Israelis. Sic enim dicitur in verbis qna stint
nobis proposila, quod tunc in Isracl non amplnis
^ , ,
ex iribu lapis aul virga una sumitur : sed pro vir$i*

i e

1 6

1 1

Exod. x i i , 9.

i e

Joann. v, 59.

S. GREGOKll NYSSENI
903
aul lapidibus in unaquaquc Iribu quinque viri b d - \ ' licosi, rei miliiaris perili, ex fortibus lsrael, quo- , ,
rum unusquisque ensem babebat supra femur, d i - (*, vinum leclum in orbem circumdabnnl. Qiioruni . Qv ,
, ,
propterea nulius fuil rejiciendus, quoniam eujusHbet tribus primiliae sunt quinque, quorum mi- ,
inerus duodecies muIiipHcatus summam eificil se- .
xaginta. Oportet ergo ex unaquaque tribu quinque
terribiies armalos niilites essaoustodes lecli regis, , ,
adeo ut si deficiat nu:uerus quinque, id quod re- .
stal roinime sit admitlendum.
Apa ;
JSUIU autem in boc incoeplo est aliquid auden * ,
dum, ul dicamus Quemadinodum in unaquaque
tribu armanlur qutnquc, ui sint mstodes lecli ;
, regis?el queniadmodum uiiusqiiisqiie liorum qtiin
i|ue f i l terribilis adversariis, ensein suuni babens ^ ,
; ,
imposiium super femur? An non cst manifestum,
, quod unus lapis, nempe ii quinque annati sunt
, uiuisquisque sensus, convenienlem suum enscin
;
educens i d lerrorem inimicorum ? Oculi quidem
(5 ,
est ensis perpeluo aspiccre ad Dominum, et recia
, \ \
intueri, ct nullo lurpi spectaculo inquinari. Auditus arma sunl simililer, divinorum documen- .
torum auditio, et nunquam vanum in se admiitere
, \
sermonem. Ua etiam licet armare gustum, et
. \
tactum, et odoratum gladio contincntiae; unum , \ ,
quemque sensum tegendo congruenli lorica, per ^,
q u tenebrosis cogitalionibus siupor fit et lerror,
, ' \ quorum eliam tempus aptum ad insidias struendas
,
adversus animas nox sunt et tenebrse. In ea enim ^ \
dixit Propbela, beslias agri nialum sibi providere
. ,
esum ex pecoribus Dei. Po$uisli enim, inquit,

tenebras, et facla e$t nox. In ipsa pertransibunt
.; , , ,
omnes beslxce &ilv(c, catuli rugienles ut rapiant
.

Quoniam autein est Israel quicunque fit salvus: ,

non enim quicunque sunt ex Israel, sunl Israeli- .

Ue ; sed quicunque Deum proprie aspiciunt ex
, *
bona operalione banc babeni denominalionem : ' ,
propriuni est aulem ejus qui Dcum videt, nullo . "
sensu aspicere ad peccatum. Nemo cnim potest , \
ad duos dominos aspicere, sed et omnino unus . \
odio babendus, si est aliler diligendus. Ea de causa
fit unus leclus regis quidquid servalur. Si enim
, I .
omncs Deum videbunt qui fuerim corde mundo;
.
qui autem Deum viderunt, Israel proprie fiunt et D \ numinanlur : in duodecim autem tribus dividilur
,
hoc nomcn arcana quadam ratione, recte pleni \
ludo eoruin qui salvi fiunt, numero sexaginta in
^
summam redigitur, cum unum qtiidem sumatur
, in unaquaquc parte, in quinque aulem arroatos
'
pro nuinero scnsuuin boc unum divulatur.
,

.
,
Omnes ergo qui divina induti sunt armatura,
unuia regis lectum circumdant, elTecti omnes unu.*
, .%
Isracl, et cum pcr duodecim iribus intelligalur quaj , \
, *
est ubique oplimatum cl sc fortitcr gcrcntium
r

i e

17

Psal, c i u , 18, 20, 21.

1 8

llom. \, 6

05

1 CANTICA CANTIC. IlOMlMA V I I .

900

- respublica, fortium virorum plcniludinc rcdacla

in sunimam numeri sexaginla, una acics, el unus
, \ , \
exercitusi et unus est lectus, nempc una Eecle , , \ ,
sia, et populus unus, ct una sponsa fient omnes
,
sub uno tribuno mililum, et concionalore, cl
\
aponsd compacti ct concinnati in unam corporis
.
conjunclionem. Quod aulem lecius sit requies
, \
eorum qui salvi fiunl, docemur eliam ex voce
, \ * " ,
^ Oomini, qui dicil ei qui noctu osliuin pulsabai
impudenter : Clausum est ostium, el pueri mecum
" .
$unt in cubili . Recte aulem eos qui per anna

justitiae sibi compararuni impatibilitaltm, pueros
, ,
noniinat, exponentibus nobis dogmatibus, quod
,
bonum quod xiobis accedit ex induslria ac d i l i ,
gentia, non est aliud bonum ac bonestum, quam
. " (
' id quod ab htitio italura es4 nobis repositum.
, , Quando enim qui fetnori accinxit ensem, ailen . dendo vitse ex virtule agendse, expuUl animi per . uirbationem, tunc infans tate esi, expers sensne
ejusmodi 'animi perturbationis. Non enim ea aelas
\ , \
\ . ' immalura capax est ejusmodi perturbalionis. ldcm
, , \ est ergo dicere el armatos esse circa lectum, ei
6 . ~ infaiiles, una quippe est impalibilitas, quandoqui * dem hi non admiserunt, illi vero ejecermu animi
, , \ - perlurbalioncm. Nam illi quidem nondum novc , r u n l ; bi vero ad priorem statum se redegerunt.
, , , conversi, ct impalibiliiale effecli pueri, adeo ut
, beatus in bis invenialur, vel infans, vel armatus,
vel verus Israelita faclus, ut verus Israelil* qui ,
dem in puro eorde Deum videns, ut armalus aulem,
\ ,
C in impalibililate ac purilaie regis leclum, >d e*t.
cor suum cuslodiens, ut infaus autem, in beaio
, ,
, ) lecto quiescens, in Chrislo Jesu Doinino nostro,
eui gloria in saecuta exculorum. Ameo
. '.
HOMILIA V I I .
\
Ck?. , f. 9. Ferculum sibi fecit Salomon ex ligni$

,
Libani. 10. Columnai sibi fecit argenteas, etreclinalo ,

,
- rium suum aureum, ascensus ejus purpureus. Intra
.
- ipsum e$t pavimentum charitate stratum ex filiabvs
,
,
Jerusalem. 11. Exite, filiie Sion el videteregem Salomonem in corona qua coronavit eum mater ejus, in
, ,
, ,

- die denponsationis suiv, et in die leeiiliie cordis sui
/i
C A P . I V , f . 1. Ecce pulchra es, propinqua mea, ecce
,

. pulchra es. Oculi tui cohimbce, prccicr id quod in te

, , . reiicetnr. Coma tua velut greges caprarum quw swit

,

- ^ revelaiie de monle Galaad. 2. Dentes lui sicut gregcs
tonsarum qua ascenderunt de lavacro, et omnet

,
geminos pariunt, el sterili* uon est intereat. 5. Sicut

. "
funiculus coccinetts labia lua, et sermo tuus pulcher.
,
Tanquam coriex mali punici gena lua, extrp silenr* ,

tium tuum. 4. Sicut turris David coUum tttum, quat

.
, . - est adificata in Thalpiolh. Mille clypei iu ipsapertdent, omnes haslw fortium. 5 . Due ubera tua sicut
{>

/
duo hinnuli caprece gemelli, qui pa&cuntur in liliii. 6.
. , Donec perspiret dies tn&veanlur umbrcc. Ibo ad

.

montem myrrhm, et ad collem tkuris. 7. 2
' ,

.
pulchra es> propinqua mea, et macula non e$t fn tc.

ai .

. "
,
Luc. , 7.
1

s o

PATROL.

GR.

XLIV.

29

907

908

S. GRGGOKII NYSSENl

,

. " ,
, .
muUis rex Salomon assumilur in typum veri

regis ; mullis, inquani, quse a sancta Scriptura
,
de ipso recensentur, relata ad id quod est melius.
\ , \
Nam et pacificus dicilur, el immensam babeus .
sapieivtiam : et templum aedificat, et regil Israelem,
,
, ,
populum judicat in j u s l i l i a : et est ex semine
\ .
Davhl. Sed et ad ipsum venit regina ilbiopum.
" .
Nam haec quidem omnia, et quae sunl bujusmodi,
, \
do eo quidem dicunlur lypice, describmu aulcm
,
virtutem Evangclii. Quis cnim adeo pacificus est
. , atque is qui intercmit inimicitias, cruci autem
suos aflixil inimicos, nosque , imo vero lotum ,\
" ,
mundum sibi reconciliavil, et sepis inlcrmediam
, \ ,
solvit maceriem, iit duos in seip^o conderet in
nnum novum bominem, qni facit pacem, et qai
prsedical iis qui longe, et iis qui prope, pacem per R , ,
,
eos qui annunliant bona ? Quis esl autem talis
; ;
a>difica!or tcmpli, qualis qm fundamenta quidem
,
jacit in montibus snnclis, boc cst, in propbetis et
, apostolis, qui acdificat, sicul dicil Apostolus, super
fundamenium apostoloriim ct prophclarum, per se , , \
viventes ct animalos lapides, qtii per se ac sponle \ , \
, '
volvunlur ad compactionem et connexionem parie luin, juxta id quod dicit Propbeta , ut connexi et
,
compacti in virtule fidei et vineulo pacis, per se
,
\ , *
crescant in tcmplmn sanolum, ut fiant habiiacu , him Dei in spiriiu? Quod aulem sua sapienlia
Salomon veram significel sapienliam, neino contra- ; " \
d i x c r i l , ad bisloriam aspiciens et veritatem. , 1 1

f l

_
_ quod ille_ excessit
_
Testalur enim
historia,
terminos
7

buraanae sapientiae, ut qui omnium rerum cognilio- ^ .

nera in sui cordis latiludine ccperii, adeo ut et ,
priores praeterierit, et qui deinccps sunt conseculi, ,
eura non possint assequi : Dominus autem sua , \ iiatura, id ipsum quod esl, est cssentia veritatis, , \
, ,
apieniia et poienthc ac virtulis. Propterea cum
\ .
dixisset David : Omnia in sapientia fecisti :
Pro
pbeiam interpretans divinus Aposlolus, in ipso
,

dicit creala esse omnia " : utpote quod Propbeta
,

'
eum significet per sapieniiam.
ota .
, \
Quod aulem rex Israel sit Dominus, inimici etiani
, ejus lestati sunt, qui confessionem regni cjus subscripserunt cruci, Hic est rex Judawrum " : acci-
pimus enim lcstimonium, etiamsi de magnitudine ^

, \
potestalis censealur detrabcre, dum regno lsraeli
,
larum terminat dominium. Non enim ita babet: scd
.
ex parte imperium in omnes ipsa in cruce inscrip * ,
tio Iribuit, quod non adjecerit, quod is sit soluni
, ,
rex Judaeorum. Nam cum ei oralio absolule tribuc . *rit suo teslimonio Juda?orum impcrium, eliam

imperium in omncs laciteeo sermone comprehendil.
, \
Hex enim universa3 terrae eliam in parteiii domina .
lum obtinet; Saloraonis autem sludium in verum
judicium, significat verum judicem lotius mundi,
"
Psal. cin, 24.
Coloss. , 16.
Matlh. xxvn.
^
Epbes. ii, 14 scq. " Psal. xxxvi, 2 sqq.
es

1 1

e v

IN CANTICA CANTtC. HOMILIA V I I .

909

910

\ - qui d i c i l : Pater nemiuem judical, sed judicium

omne dedil Fitio " ; et, Non pouum ex me facere
, quidquam : sed $icut audio, judico: el judicium
Uaec esl euim jusii judicii
,
meum justum est
' , * exaciissima definilio, non ex se aliqua aflectione

, , dare responsum iis qui in judieio contendunl; sed

. ' primum audire eos qui subeunl judiciuui, et deinde
, * in eos ferre senlentiam. Quainobrem se qusedam
non posse Dei faietur poleiitia. Nam cxlra justuni
, * pervertere judiciura minime polest veriias. Quod
* ; . autem sit ex semine David secundum carnei, id.jue
. significetur per cum qui natus esl ex Davide, de co
prsetermiUemus prolixiori uti oralione, ut de quo
. \
salis conslot. jEthiopissse autem myslcrium, queni ,
admodum relicto regno iElbiopum, et transmisso
, ^ lanto quod inlercedebat spatio, properat ad Saloinoncm propter laudem sapicnliie, gemmis etauro,
. ,
unguenlisqne pretiosis regem honorificc prose ,
, , - quens, manifestum fuerit animum advenenti ad
, qnodnam Evangelicum nepicit miraculum. Quis
eniui nescit,quod quae ex idololatria ab biitio esi ex
, \
, - gentibus Ecclesia, nigra erat, priasquam fierei Ec . clesij , longoque inlerjecto ignorationis inlervallo,
\
procul habitabat a veri Dei cognitione? Sed quando
, apparuit gralia Dei, et illnxit sapientia,el lux vcra
, ,
ad eos qui sedebant \n lenebris el umbra ,
; mieit radium, tunc Israele ad lucem claudenle
' , oculos, et seipsum abducenie a bonorum partici, \ - palione, veniunt jEihiopes i i qui ad ftdem accedunt
- ^ ex gentibus, et qui aliquando looge erant, prope
, ,
accedunt, nigrore ablulo aqna myslica, adeo ut
,
iElbiopial ponexerit manas Deo,eo quodobhilcrit
ol , oi dona regi, pietatis aromata, et aurum Dei cogni, \ , ,
lionis, et gemmas praceplonim, et virlulum ope *
ralionis.
, ,
, \ , \ \
.
Sed qaorsum aspiciens, hinc incipio a nobis

proposiU verbbrum conlemplaiionejam declarabo,
(5 ,
si prius posuero dictionem divinoruin eloqtiiorum,
)
qoae sic babei: Ferculum tibi fecit rex Salomon

,
ex lignis Libani, columnas sibi fecit argenteas, et
, reclinatorium suum aureum. Ateensus ejus purpurens.
, .
' Intra ipsum est panimentum chariiaie stratum ex


filiabug Jerusalem. Qitomodo in iis qua? prius
.
" - D sunl examinata, dc Salomone dictum est, p?r qu?
ua3
, * illod de templo mysleriuni i lali persona dcscri\ bitur: sic etiara ex ferculi constructione signifi * catur de nobis dispensaito. Mullis enim modis est
\ . - Deus in iis qui sunt se digni, prout fert uniuscu> ,
jtisque facultas, ei sic unoquoqtie esl dignus. Fit
\ ,
enira aliquis locus Dei, alius vero domus, alius
.
autem sedes, el alius scabellura. Est etiam aliquis,
, , , \ qui effectus currus, et cquus qui habenis facilc
. ,
regitur, suscipiens bonum suum sessorem, et proui
, * ,
vtdettir ei qui dirigil, cursum suum conflcit. lk
8

Joan. v, 22.

" ibid. 50.

* Psal. L X Y U ,

52.

S. GREGORIimSSEM

911

052

aulem nunc docemur, fil eliam quispiam ejus .

ierculum, qui ex illius sapientia non solum con* , \
slruilur ex lignis Libani, sed ctiam auro etargento , *
et purpura ct gemmis convenienter ornatur in
, \
unaquaque parte, pcr quae chariias ejus efficax fit,
\ \
non omnibus capientibus charitatis operationem,
, ' ,
sed si qua filla supernae Jerusalem quae est libera",
cognoscitur per vitam. Alque quod is quidem qui
'
in se ferl Deum, sit ferculum ejus qui in ipso
. "
insidet, manifeslum fuerit etiam priusquam de ,
eo loquamur. Qui enim, juxta sanctum Paulum, \ , \
non amplius vivil ipse, sed in se vivenlem habet
. ,
Christum , ct dat experimentum Chrisli qui k i
,
ipso loquilur, is dicitur et fit ferculum ejus qui ab ,
ipso fertur et poriatur. Sed non est boc quod
, \
quxritur. lllud potius oportet diligenter atlendere, \ ' .
quid sibi vull varia el multiplex materia.
' .
,
\ .
\ ,
Quomodo ergo praeler aurum, a/gentum, et pur\ ,
puram, et gemmas assumitur ligni natura ad
construclionem ferculi ? Atqui sapiens architecius ;
, \
Paulus repudiandum censet lignum cum feno et
,
siipula ad domus aediQcationem, ut quod consu
matur a vi ignis consumente, quae opus probat .
Scd scimus esse aliquam ligni naturam, quae in eo . '
, , j
quod est, non perroanet, sed seipsaro mu , - lal in aurum, aut argentum, aut aliquid aliud
pretiosum. In raagna enim Dei doroo ait Apostolus
.
csse vasa naiura aurea et argentea , nempe crea- Q , \
turam incorpoream et intelligentera per haec lacilc
, , , \
giguificans forlasse; per haec lignea vero et fictilia
\ nos fortasse subindicaus, quos lerrenos fecti inobe, , dientia et flctiles : peccalum autem per lignum
\ *
commissum nos fecil vasa lignea ex aureis. Pro
, \
dignitate aulem materiae divisus est etiam usus va .
eorum. Nam quae sunt ex preliosiori materta, ordi \ . nala sunt el deputata ad bonorem ; alia autem sunt
,
abjecta ad turpe et ignominiosum ministerium. Sed
^ .
quid de talibusdicit Paulus? Est in vasis poteetate
; "
exsualiberi arbitrii electione, vcl aureum ex iigneo,
, ,
vel argenteum fieri ex fictili. Si quis enim, inquil,
' . ,
ieipsum emundaveril, eril vas Domino in honorem,
, ,
ad omne opus bmum paratum
Forle ergo per ea
,
.
qua3 dicta sunt, adducimur ad proposilam ejusquod D
lecium est conlemplaiionem. Mons Libanusin mul .
tis locis sanctaa Scripiura commeraoratur, ad in-
dicandum adversariam polestalem, ut quando dicit

per Prophelam : Conteret Dominus ^edrcs Libani,
et comminuet eas el Libanum ut vitulum iilum ,
,
, qui scilicet fuit a Mose comminulus in deserto, et
, \
propter sublilitatem factus fuit polabilis lsraelUis.
..
Hic enim significatur per propbcliam, quod non

solum mala quae orla sunt ex adversaria poteslale,
, \
sed etiani ipse mons prima raali radix Libanus, qui
, ,
clam fovet ejusmodi arborum silvam, ad nihilum
, rcdigetur. Nos ergo fuimus quidem aliquando ligna
, 0

lft

s>

Galat. i , 20.
I I Cor. m , 12.
* Psal. xxvni, 5 sqq.

1 1

1 Cor. . 1 2 .

II

Timolb.

, 20.

ibid.

21.

9i3

91 i

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA V I I .

. , Libani, ut qui in illo radices cgissemus, pcr nialam

! ^,
vilam, c l pcr fraudem daemonum : scJ peslquam
, \ ' illinc a ralionis parlicipe sccuri excisi sumus, et
,
fuimus in manibus arliucis, is nos suum fecit fer \ ,
culum, iransmuiaia ligni natura pcr regeneratio ,
ncm in argentum et aurum, et florentem purpu ,
ram, ct in splendorom gemmarum; et sicut dicit
, \
Apostolus
Convenicnter unicuique divisil Deus
* \ ,
dona sancti SpirUu* : et alii quidem dat prophe
tiam convenienlcr proporlioni ildci; alii vcro a l i
\
quam aliam operationem, proul est unusquisque
*
aplus natura, ei potcst suscipere graiiam, ut qui
,, .
vel ordinetur oculus Ecclesioe, vcl locum leneat
, .
Hianuum, vel loco pedis fulciat ac slabiliat : ila
, ,
cliam in ferculi construclionc aliiid quidcm est
9

.\

\ cobimna. aliud vero ascensus, aliud Yero est ca

, ,
pars qi:u3 cst ad capul, quam vocavit rcclinatoriuro,
. - alii aulem sunt colloc.Ui intus. Quorum omnium
* quadam ralione composilionem arlifex non unifor. fiv
miier cxcogilal solummodo ad-ornatum, sedexor nantur quidemomnia pulcbritudine ; diversaautem
et unicuique eorum conveniens cxcogitatur elegan \ .
lia ct decor. Sunl ergo argenteae quidem ferculi
\ * colunrmse, earum aulem purpurci ascensus : aureum
- aulem est.reclinatorium quod sustcntat caput, in
. ,
quo caput suum redinat sponsus: gemmis autem

et lapidibus preiiosis variatur quidquid est intus.
. ,
Sunt ergocoluranfle,Ecclesiae columnae, quibus plane
, purum el igne examinatum argenium csi eloquium.
\ .
Piirpura aulein sunt, qui ad regalis reipublicae
C aummum gradum ascenderunl. Piaecipuum enim
r

regni signum ccnsetur esse purpura. Principatum

.
aulem oblinens facullas, in qua caput suum recli .
nei is qui conslruxit ferculuin,est purorum dogroa ,
tum aurum. Qtiaecunque aulein latent, ct non ap,
. " \ - parent, decoraulur pura gemmarum conscieutia,
per quae omnia consislil cbarilas ex. filiabiis Israel.
, '
Si quis autem velit ferculum quidem dicere u n i
versam Ecclesiaoi, dividat autem e i differentiis
.
operalionum in pcrsonas altquae, parles ferculi,

ut jam dc eo dictum est anlea, sic quoque est fa
, \ , \ cilliimim unicuique ordini eorum qui sunt i n Ecclesia adaptare paries fcrculi : quomodo dicil Apo ,
stohis : Pusuit, inquit, Deus in Ecclesia, primum

et
, " ^ apostolos, secnndo propltetas, tertio doctores
sanctorum, ita
rfjf ,
,
- singulatim omnia ad- perfectionem
" "
, ,
* ut per has voecs, qu&cunque ad opificium ferculi
pertinenl, sacerdoles ac doctores inlelligantur, et

vene.randam virginilalem esse slaluamus, quae i n
ferculo, virliuum puritate, tanquaro radiis quibus \ ,
dam preliosiorum lapidum fulgeat.

, .
Acdc bis quiifem haclenus. Quae sequuntur verba,
.
prolata ab ipsa sponsa, exboriationein ad filias Je
rusalem continent. Nam quemadraodum magnus
. '
illc Paulus' pro damnoducebat, si non cum uni ,

llom. xii, 4 sqq. I I Cor. i , 12, 28.

1 7

I Cor. vn, 7.

,:

, , ,

9! 6

8. GREGORN NTSSEM

vcrsis bonn sua communicasset, eaque de causa ,

verbis hisce ad audientos ulebatur : Velim vos tales
,
fieri qualis ego sum, cum et ipsc aliquando lalis *
.
luerim, quales vos estis. Uem : Velim vo* fieri imi \
tatores mei, quemadmodum ego Chrisli sum imita-
tor * : sic et benignissima baec sponsa divinorum
, , \
sponsi mysleriorum parliceps facta, posieaquam
, ' !
cubile conspexil,ac regis ferculum eflecia cst, ad
' , ,
juvenculas clamar (el fuerint forsilan ba? illorum
; " anim qui salutem consequunlur), et : Quousque , \
tandem,ait, intra vilse speluncam abdilse lalelis? * ., Progrediraini extra nalure velamenta, facta3que ,
filiae Sion, admirandum boc spectaculum aspicite.

Inlueinini decentissimara in capite regis coronaro,
, "

quam mater ipsius ei circumposqit, quemadmoduDi

.
vales ille Ioquitur : Posuisti in capul ipsius coro- ' * \ -.
nam de lapide preiioso factam . Neque quisquam
\ ,
eorura qui aliquo iu oraculis divinis judicio valent,
\ , '
de vocabuli yi argutabilur, quod pro palre matris .
bic fiat mcnlio, cum utriusque vocis sensus idem
p,
sit. Nam cum in natura divina neque masculus,
,
neque femineus sexus exsislat, (quo enim paclo in
, '
deilate nobis quiddam ejusmodi venire in menlem
,
possit, cum sexus discrimen ne quidem in nobis boniinibus perpcluo duraturuin s i l , quippe qui id
; lemporis, cuni omnes unuin in Ghrisio efliciemur,
signa discriminis bqjus una cum tolo veieri ho- ,
mine exuturi suraus?) idcirco in nalure illius inef- .
fabilis indicatione quaevis parem vim obtinet;
*
ncque maris, nequc feminse vocabulo signiQcalio- ^, "
nem illius purissimae nalura? polluente. Proplerea * ^
in Evangelio quidam pater filio nuplias facere d i
citur* : Propbela vero ille Dcum compellans : Po . \
suisti, ait, in caput ipsius coronam de pretioso /a , \
pide faclam : haec denique corona sponso a malre ,
iinposila dicilur. Qnia igitur una? tantum nupliae
, ,
sunt, et una sponsa, et ab uno corona sponso i i n , *
ponilur: omnino nibil discriminis esl, sive quis
\
Dei Filium unigenam Deum vocet, sive Filiura d i - . ,
lcctionis ejus, quemadmodum Paulus loquilur,
, \ ^ cum eadem potestas utroque vocabulo indicata
(
cxornet ipsum ut sponsum, ad cobabitalionem ) ,
nostram. Egredimini ergo, inquit ad juvenculag .
sponsa, et filiae Sion efficlamini, ul de sublirai epe , cula (hoc eniin vox Sion significal) spectaculura . , .
admirandum videre possitis, videlicet sponsum
, \, , ,
corona redimitum. Esl auiem corona bujus Eccler
, .
aia, qua3 sponsi caput vivts et animalig lapidibus
, .
undique circumdat. Atque hanc coronam cbaritas
,
conncxuil. Nam sivequis hoc matri, sive cbaritati
. .
Iribual, non aberrabU. Etenim Deus est charitas,
quemadmodum Joannes a i i A i q u i hac ex corona ,
volupJatem eum caperc ait sponsa, miriOccgauden- . "
icm ornalu illo sponsalitio. Revera enim laBtilia
\

nfliciljir is qui Ecclesiam conjugem sibi fecil, rc ,

, <
diinilus illorum virlutibus, qui in ea sunt eximii.
, > , 4
f ueril autera fortassc melius baec ipsa verba col- ,
3 9

1 Gor. , \.

8 9

Psal

xx,

" Maub. , 2 sqq.

4 1

I Joan.

, 8.

1 CANTICA CANTIC. HOIULIA V I I .

017

918

ir
. loeari, quae quidem hujusmodi eunt: Egredi mini et videie, /ilice Sioti, Salomonem regem in co*
, rona, qua coronavit eum maier ipsiu* iiio die quo
;, \*
despondebatur, et die laliiicc cordis ipsius. Hanc

igilur sponsae b^nignilatera Verbum excipiens, quod
\ . ca Doinini ad imilationein velit omncs saivos fieri,
, ct ad cognilionem veritatis pcrvenire", pulcbrio * ' rem illam efficit, faclus cl praeco et piclor quasi
' , quidam vcnustatis ejus.Noiv enim simpliciier ipsius
\
forma laudalur, generatim praedicata : sed sigil .
latim membra consideranlur, ac pecnliare quoddam
membro cuique per comparalioiwm ac simililudinein encomium iribuitur.
,
,
Sunl autem haec ipsius verba : Quam pulchra e$,
. '
amica mea, quam pulchra es. Nam posleaquam iini , \ tata bcnignam lleri sui veJuulatem egredi jussit
*
.
A l . - L - . . ^

.
i .
A U
:
i r i
*

,
puellas, adi exeinplum
Abrabami,
quamlibet
de lerra
, \ \ sua el cognalione sua, quara cum sensuum organis
, habet, ul purum illum sponsum videant redimilum
corona, quae est Ecclesia;reipsa propius ad bonitatem
,
berilem accedit, facla jam Deo propior per dileclionem
. proximi. Quapropler ad eam iuquil Verbum : Quam
, \ , pulchra e%, postcaquam bono animi inelituto ad
. pulchritudinem accessisti. Laudis autem repelitio,
. minime falsum hoc tesiimonium esse dcmonsirat.
Nam teslimonie dupltei veritalem conOrmari d i .
, Yina lex pronunliai. Eam ob causani a i l : Quam
, . * pulchra es, amica mea, quam pulchra es. Quii
, \ vero universa Ecclesia unum Cbrisii corpus est,
, , \
el boc uno in corpore, quemadmodiun Apostolus

inquil* , membra ninlta sunl, quas quidem omnia
,
non eumdera actum babent (quippe quod alium

Deus in boc corpore lanquaHi oculum creaverit,
, \
alium tanquam aureni, aliis facultaluni eflectione
*
manuum locura oblinenlibus, aliis pedum, qui v i \ \ , \
delicel onera suslinent, nonomissis neque guslaiu,
, *
neque odoralu, neque unoquoque oinnium,ex qui \
bus bumanum corpus constat : et possunt ceric in
\ , \ , communi EcclesiaB corpore iabra, denlee, lingua,
, \ ,
ubera, venter, collum reperiri, atque, uti Paulus

ait, etiam partes corporis eas qua? esse indecora:
ai^enlur) : idcirco elegans illc formae gpeclalor et
,
explorator membris singulis, quac tolo in corpore
, \
ipsi placuerunl, pcculiareni quamdam ct convcnien.
lem laudem iribuit.
Ordilur aulcm ba;c encomia de membris prav
"
cipuis. Quid enim inler mcmbra noslra pncslan.
lius esl oculis? pcr quos nimirum lucis fit p.erco ; ' > ,
plio, quibus cl amica et boslilia agnoscimus, per
' ,
quos ab alicnis nostra sccernimus , qui nobis
\ :,
omnium operum magislri sunt et doclores, nobis \ , \
cumquc nati ac inseparabiles experlis omnium er \ \ ,
rarum Uiucris duces, quorum dcnique siius ipse,
,
collocalorum videlicet supra reliquorum sensuuni
'
organa, praestanliorem in vila nobis usum borum
.
esse demonstrat. Atque ba?.c qui audiunt, oiunino
,
pcrspicere nullo negolio possunt ad quaenaiu Ec .
4

I Tiniutb.

i i , 4.

* I

Cor. xn, i%

94

S. GREGORII NYSSENt

9*0

clcsiae uicmbra Iiac oculorum laus perlineat. Eral * ,

Samuel ille videns (sic cnim appellabalur), revera
, \
oculus : eral oculue Ezechiel, qui a Deo in specula
' collocaius erat ob salulom illorum, qui ab ipso
, \ ,
mslodiebanlur : erat oculus Michxas ille videns,
\ ,
e\ Moses ille speclans, qui qiiidem eamdem ob
, \
< ausam etiani deus appellatus fuil : sunt denique \
oculi, omnes illi qui ad populum ducendum ordi ,
nali sunl, quos etiam hoinines iili prisci Videnles
,
itominabanl. Uidem boc lempore quotquol in Ec ,
riesix corpore locum illorum explenl, el ad inspe ,
< tionem consliiuti sunt, proprie oculorum nomine \
rciisenlur : si quidem accurale Solem justiliae i n , ,
lutnltir, ac nequaquam in operibus tenebricosis
, \
caecutiiinl, si ab alieno recle nostra seccrnunt,
' , dum agnoscunt id omne a nalura nostra alienum
.
cssc quod sub aspeclum cadil, et monienlaneum
\ \ ,
esl, proprie V C F O noslrum quidquid per spem no-
bis est proposilurn, cujus possessio nobis adimt \ \ ,
nunquam potest. Eiiam ad oculos pertinet agnitio .'
amici hominis et infesli, ul verum quidem amicum
\ , \
loto cordc atquft animi Cacultate diligamus, odium , \ \ vero perfecliua adversus hostem vitae noslrae
,
<xerceamus. Pfaeter ba?c quisquis res agendas prae- ' , '
snibit, et ea docel, qnae expediunt, el dux est

ilincris ad Deum : is pupi ac sani oculi rouncre .
pirnclare fungilur, dum inslar corporeorum ocuto- ,
n i m sublimi quadam vivcndi ratione caeteris prse) '

hicct. llas ob causas sponsse pulchriludinem Ver- ,
bum ab bac parte prxdicare incipil, cum a i t : Oculi ^ \ ^
tui columbce. Gura eniin videal cos, qui oculorum
, .
lminerc fmvgunlur, innocuos in bono csse, am- * " . "
plcxus illorum et simplicitatem el innocentiam in
.
moribus cohimbas appellat. Etcnim innocens quae
dam simplicitas colunibis peculiaris ac propria est.
,
Vel forlassis etiam hujusmodi quaedani laus oculis
,
tribuilur. Nimirum cum imagines rerum omnium,
,
qnae sub aspectum cadunt, purain in pupillam i n cidentes, vidcndi actum absolvuni : necesse est
. "
prorsus quidquid aliquis inluealur, ejus formam
, \
ipsum reeipere pcr oculuni, exprimentem visx rei
\
speciem, sicnl in speculo vtdemus accidere. Quare
- .
cum is qui munus boc videndi conseculus esl in
.
Ecclesia, nutlam ad rem crassam elcorporcain re- ,
spicit : perficitur in eo vitaspirilualis, et ab exleris D
crassisque rebus aliena. Ea vero vita per Spirilus .
sancti graliam conformatur. Quamobrem laus ocu- . ,
,
loriiin perfeclissima eal, esse hurum bomimim
vilae specicm conformalam ad sancli Spirims gra- \ . \ , liam. Siqtiidem columba est Spiriius sanclus. Pra>
,
dicalur autcm ulcrquc oculus, ul tulns homo Jau, \ dis fiat particeps, lum Is qui apparet extrinsecus,
iiirn qucm mente iniclligimus. Elenim illam ob \ ^, , .
, \
ausam iu bac latidalione menlioncm facil etiam
\
alterius cujusdam excellentia?, cum ait : Prccter id
<juod in lereiicetur. Nam vita bona partim bominum ,

oculis exposita cst ct noia, parlim occulta el ne . " mini oralione explicabilie, Dco nimirum solo eam
inlucnlc. Quapropler is, qui quod necdum faclum- , . '
v e t

921

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA V I I .

92*

, \ est, videt, et abdita pprspicil, testiraonium perbi ,

bet personse illt, qua2 commendaiur, ainplius inesse
,

id quod relieeatur, quam quod extrinsecus appa.
reat, cum ait : Oculi tui columbce, praHer id quod
in ( reticetur. Nimirum id quod lacite in admiralionem venit, non conlinuetur illo, quod hactenus
celebratum est. Caelerum paulalirn ulterius pulcbritudinis encomium proferl, ad comas sermone Iranslalo, cum inqtiit : Comas IUCB sicut greges caprarum, quce sunl revelalce de monte Gataad.

Priraum atiicra considerandum est, quse comac
' (> ,
naiura sit : atque ita deinde laus haec intelligetur,
. - qme per coraas sponsae tribuilur. Capillum Paulus
,
capitie muiiebris gloriam appellat, et coroam pro
\ \
velamento mulieri datam ait *. Idem verecundiam
. \
et pudiciiiaro velamentum mulieris decens esse
,
tradit, his verbis nsus : Quemadmodum decet (e

,
minas, qnce religi&sam erga Deum pietalem pro
' .
filenlur, ut cum verecundia et pudicitia sese or " , ,
nenfc". Quibus in verbis per capillos capius, quos

alit femina, verecundiam ct pudicitiam accipienda
.
esse, Paulus pro sapientia sua significare voluit.
Ncc enim convenit atiam quamdam gloriam sta, , - tuere in anima, quae religiosam erga Deum pieiatem
, ,
profiteatur, quam verecundiam et pudiciliam, corase
, .
appellalione indicatam : qua si careat, dehoneslai
, - caput suum, ut idem Aposlolus loquitur. Hac de

capillis disputalione Pauli consideraia, conferenda
, \ ,
eril omnino Aposloli scntentia cum bac Ecelesiae
,
laude, quae illis verbis bisce comam prsedicanlibus
, ,

tribuitur: Comrc tuce velut greges caprarum, quai

. - Q rcvelatce sunt de monle Gaiaad. Nam per baee vir- .
tuli conscntanea vivendi ratio laudatur. Quan \ ,
quam et hoc addi ad haec de capillis vcrba cou .
venil, nirairum comas omnis vitalis sensus ex \ ,
perles esse. Nec enim parum boc augct encomia,
, \
quod in capillis neque molesliae, nequc voluplatis
. , ,
ullus scnsus exsistat. Gorpus quidem ipsum, unde
\, ,
nascunlur, si vellicetur dolorem percipit : verum
, capillus ipse neque si resecetur, neque si fcxuratur,
, neque si per aliquam ornandi corporis curam lcvi.
getur, quidquam eorum, quae fiunt senlil. Carere
. autcra sensu, morluis est peculiarc. Quamobrem
, quicunque nibil eorum, quae in boc mundo magni
\ ,
sestimantur, seiitit; neque propler gloriam et hono \ ' ^>
rem iastu quodam elatus, neque ob injnrias et
' D ignominiam dolens, sed in ulroque horum adver , sanlium sibi pati quadam ralione semet conser \
vans; is vero esl haec sponsae coma tantopere lau, , .
dala, plane mortui hominis et immobilis ad raundi
negotia speciem prae se ferens, quocunaue laiidem
pacto res ipsius comparata? sint.

Quod auiem capillorum eximia ptdcbriludo ca, - prarum ad greges de Galaad revelalos comparelur,
*3 \
de hoc quid accurale staluendum s i t , cquidem
adhuc percipere non polui: ulimur tamen hac con , <
\ - jeclura, quod quemadmodum de Libani lignis in
aurum, argeiUum,purpuram commutalis ferculum
\ ,
sibi rex confecerit: sic praeclarus ille pastor, ac*
ccplis caprarum gregibus, noverit caprilia monlis

fc

Cor. x i , 15,

ITimolb. H , 9.

923

S, GREGORII NYSSENI

fH*

Galaad !n ovilia commutare. Atque hoc exteri mon- . "

tis nomen esl, qui graiiam talem revclat, ut i i qui ,
^cx gcnlibus praiclarura illum pastorem secuti sunt,
in ornalu sponsa? capillorum nomtne censeanlur. xdtXEt per capillos pudicitiam, ei pudorem, et conli* \ , \
, \ >nenliam, et mortiiicationem corporis inlelligi, jam
anle declaratum esl. Forlassis el Elias aliquid no- . "
bis ad banc caprarum consideralionem conferet, \ ,
qui longo tempore versatus in moute Galaad, insi- ,
,
gnia vitae conltnenlis exenipla prebuil : forma
squalidus, capillis hirsutus, pro vesle molli pelle , , \
capra lcclus. Ilaque omnes, quoiquot ad exem- .
plum prophelae illius vitam suam instituunl, orna- raentum Ecclesiae Gunt, gregatim ( q u i pbiloso- , , ,
pbandi mos boc tempore iu usu esse coepit) viriu- ,
tem in conversalione mutua colenles. Jam quod de ^ ' .
Galaad hujusmodi greges revelentur, id vero nyra- ,
*,
culura ipsum auget : nimirutn quod ex eibnica
vita ad commentalionem verae de Deo doctrinje ac- &cesscrimtis. Nec enim a Sion monte sancto ejus .
facium esl hujusmodi vitae inilium, sed addicta si- roulacris natio Unlopere vitam suam immutavil, ut
,
praeclaris virlutibus sponsa? capui exornel. Secuaduro bsec in laudando progrcssus ad denles sese * .
confert, oris ac labiorum encomiis omissis : i d ,
quod minime relinquendum nobis esl non pervesli- \
galum. Gur landem in bac commentatlone dentes . " . :
labiis antcponunlur ? Forlasse quis dixcrit, in de-
monslralione pulcbrttudinis elegantioris cliam oris ;
risum per dentium descriplioncm tacile indicari. Q ,
Ego vero
respiciens alio, dentium pulcbritudinem ,
alia de causa laudari prius quam os, exislimo.

Nam laudatis his, nc labrum quiden 8inc commen . ,
dalione praeleril, cum ait ipsius labra esse instar
,
funiculi coccinei, et loquelam ejus elegantero.
, \
Quaenam esl igilur hac *n parte conjectura mea?
. \ ; \
Ordo in disciplinie optimus est, primum doceri, ac

deinde loqui. Disciplinas autem qui ciboe animi

csse dixerit, a vero non aberrabit. Ui aulem cor , poreuro alimcnlum denlibus comminuendo para. "
mus, ita u l visceribus nostris idoneum fiat: codem
modo facullas quscdam esl in animo, qusc doclrinas , comminuil, et per quam ulilis illi iit doctrina, qui
cam rccipit. Quapropler cos doclores, qui doclri
nas cum judicio iradunt ct parliunlur, qnorumque [> , .
opera percipi commode doctrina polest, el ulilis
,
est, figurate denles bic appellari dico. Eaque de
,
causa prius eliam dcnles laudanlur, alquc ila
\ .
deinde labiorum encomium iiiferlur. Nec enim
, '
labia sila in loquendo pwlcliritudine florercnt ornata, nisi denles per sludiosarn disciplinarum con- . ,
feinplalioneni labiis hanc ipsam in loqnendo gra
liam conferrent. Hanc nos causain proferimue ob
servari i n bis laudalionibus ordinis.
.
\ .
' \ ,
N U D C tcmpus fueril, ut in laudalionem ipsam inquiraoius, qui fiat, u l denlium pulcbriludincm cum

loncis grcgibus conferat, qua; rcccns de lavacro
, >

92

CANTICA CANTIC, HOMILIA V I I .

92$

egressae gemellis felibus pariler omnes exstillant.

; "
Verba encotnii baec s u n l : Dente* lui $icut greges
,
' tonsarum, quic de lavacro ascenderunt, ei omnes
, ,

geminos pariunt , neque tterilis inler eas utla.

' .
Jam si ad corpoream bujus exempli ralionem re ,
spiciamus, baud scio qui possit aliquis dicere lau , dari dentes per compaiaiiouem inslilulam ad fe . cundas gregcs. Elenim dentium posita laus esl in
, ^ \ \ soliditate, et in silii apto alque elegante; itemque
, ' \
in eo, ut firmiler a natora eequabili quadam seriei
,
concinnilate gingivis inflxi sint. vero greges de

lavacro cum fetibus gemellis ascendenles, perque
,
saltus dispersi, qualem dentium pulcliriludinem
* nobis depingant, 11011 est in proclivi perspicere.
,
Nam denles certa serie consislunt, concinna qua dam ratione sibi invicem contigui: cum greges illi
'
sparsim a se invicem discedant, passim rarescentes,
. \
ut necessartum sibi pastum qimrant. Prscterea non

convenil dentem a nalura nudum cum boc a n i m a l i ,
.
quod lanam gerit, comparari. Quapropler invesli , -
gandum nobis est, qui (ial ut encomiis pulcberri,
mam dcnliura concinnilateHi celebrans, banc illocb , , \ m m eleganliam cum gregibas gemellos parienlibus,
quibus delonsae lanae sinl, qoaeque Iavacro sordes
.
; corporis abluerint, conferat. Quid ergo de his nos
, - indagabimus? Quicuuque divina mysteria perspi cua quadam enarralione quasi comtninuunt, ul ali , meiilum spiriuiale facilius accipi acorpore Ecclesiae
possit, bi dentium opus conficiunt, crassumqite ct
,
, consislentem verbi paneiu suo ore suinenles, et
per subliliorem contemplationem aplum esui red
, ( \ denles animis eorum qui susctpiunt, ut cxempli
) causa (nielius esl enhn exemplis sensum exponcre)
\ , bealus Paulus nunc quidem simpliciler et absque
itlla pneparalione, tanquam frusluni quoddani non
eonfectum, nobisproponit legis praceplum, dicens:
, *
Non obturabis os bovi Iriluranti
Rursus cum id
,
, comminursset per exposiiionera, facil ut legis voluntas facile possit accipi, dicens : JSum boves curm
, ;
\
,
, sunt Deo, an propler 110$ omnino scripta tmt* ? et
,
.
. alia muha ejusmodi, ut, Abraham duos habebat
. - filio8 unum ex ancilla, el unum ex tibera **. Hic
, panis esl non coniectus. Sed quando enm deinde
comminuens, facil asculentum iis qui nulriuntur,
,
- D ad duoTeslamenla transfcrt bistoriam, unum quidem generans ad servitulem, alterum autem liberans
. , *
servitule. Sic et imiversam legcm, ne in singulis
,
iflunoremur, cnm eam accepissel crassum corpus,
, ,
comminuit per contemplalioneni, eani ex corporali
, ,

. " \ eiDciens spirilualem, dicens: Scimus quod lex est
spirituaiis
Quod ergo in Paulo animadvertimus,
, ,
Ecclesia opus habei dentibus ad conciliandam in

comminuendo dogmalibus claritatem : boc eliam
\ \
dicimus in illo, qui ad ejus ipiilationeni nobis de .
clarat mysleria. Sunt ergo dentes Ecclesia3, qui non
confeclam divinorum eloquiorum herbam nobis com\ . " minuunt et ruminant. Quo modo ergo eorum qui
7

* I Cor. lx, 0 sqq.; Dcut. xxv, 4.

ibid.

* GalaU , 22 sqq.

Rom.

vn, 14.

S. GUEGORII NYSSENl

9*7

boniim opus cpiscopalus desideranl*, singula di- /

vinus describilPaulus, el convenit eum qui munus
aecipit episcopatus, cum omnibiis habere. eliam docendi gratiam : sic hic eos, qni ad minislerium
denlium ordinali sunt in Ecclesia, vult oratio quidem primum esse tonsos, boc est nudatos pondere
materidi, deinde lavacro conscienliae csse puros
ab omui iiiquinamenlo carnis et spiritus: prsetcrea
scmper per profectura nscendere et nunquam retro
irahi ad barathrura; postrcmo autem duplici bonorum conceptione profitcri gcnerationem in omni
gencre virtulis, et in nullo honesto sludio et exer
ciiio esse steriles.

'
, ' ,
,
*

,
\ *
,
\ \
,
\ \ .
, *

Duplex aulem conceptus exsistit aenigma approbaiionis utriusque eorum qu# consideranlur in no- ^ ,

bis, ut cjusmodi dentes geinellos pariant, anima*
,
quidem impaLibililatem, vilae aulcm corporali procrcantes honeslatem; subjungit bis consequenter
t
laudem labris convenienleni, filo coccineo assimi ,
lans pulcliritudinem, cujus inlerprclaiionem eis
,
subjunxit, pulcbrum sermonem iilum nominans.
, Hoc autein in iis quae pracesserunt jam est prius
. consideralum, nempe quemadmoduro minislerio
,
denlium, quae est in labris, ornatur pulchritudo.
. ,
Per dentcs enim, hoc est per exposilioncm docio
rum, simul loquilur os Kcclesiae. Propterea primum
.
londentur denles, el lavanlur, c l non sunt steriles,
, \ , \
et geminos pariunt, et lunc florent labra specie
, \
coccinea, quando universa fuerit Ecclesia in boni ,
conceulu labruin unum et vox una. Est aulem du- \ .
plex ostensio pulcbriiudinis. Non solum enim ab .
solutc filum dicit esse Jabra: sed addidit etiam
\
florem boni coloris, ad6o ut per utrumque ornelur
,
os Eccleeiae, nempe et per filum et per coccinum,
*
quod in ulraqne parle est proprium ac separatum.
\ ,
Nam per iila quidem docetur consensionem ac con* . oordiam, ut ea loia in filo sil una et eadero catena
*
ix diversis fllis contexta ; per coccinum aulem,

ad sanguinem per quem redempti sumus ut aspi-
ciat docetur, et confessionein ipsam in ore habeat , \ \
cjus, qui nos suo redemit sanguine. Nam per haec ,
ainbo labris Ecclesiae impletus est suus decor,
.
quando ct fides praelucet confessioni, et charilas \
cum fide contexilur. Gum sit autem opus veluti
, \ quadam definiiione comprebendere exemplum, id
, \ . \
quod dictum est, sic definiemus: Goccineum filum
/
est fides qua? operatur per dilectionem: adeo ut
\
(idem quidem significet, coccinum cbaritalem au , '>
lem interpreletur filum. His ornata csse labra
*
sponsae leslatur veritas. Pulcber autera sermo sub.
tiliori aliqua conlemplatione, aut alia inlerprolalione
.
non indiget. Antea enim dcclaravit Apostolus,

quod hic serrao esl verbura fidei quod pnedicamus,
. ,
diceijs : Si confessu* fueris oretuo Dominum Jesum,
, i crcdideri$ in corde tuo, quod Deus ipsum suscita, &
vit mortuii, salvus eris. Corde enim credilur ad
,
\
xapSia ,

51

1 Timolb. , J.

ftom. x, 9, 10.

1 CANTICA CAN IC. HOMJLIA V I I .

$29

, . I
, . ,
*
. "
,
.
,

, \ *
,
.
" ,
{5 . { , * I

*
' ,
, ,
. \
\
*
. \


. \
, , \ ^
. ,
, ,

.
,
\ ,
.
,
, \
. , , ot , \,

. , \,

,
.
- ]
, , *
.
" \
* ' \
' ,
.
,
\,
, *

A o m . n , 29.

5 3

Rom. xv, 4.

930

justitiam, ore autem confessio fit ad salultm. Hic

esl aulera pulcber sermo, per qu$m labra Ecclesix
decore sunt flortda filo illo purpureo; oris aulem
speciem ac decorem amat, delectaiur eiiara sponsus
rubore genae. Illam autem partcm factei per abusum vocat , id esl, malum seu pomum, consueludo. Asfeimilal ergo genae malum conici mali
punici, cjus laudem scribens bis verbis: Tanquam
cortex tnali punici gena tua txlra
silentium
tuum.

Atque quod pudor quidem sil id quod laudatur,

cuivis facile est considerare ex consequenlia eorum
quaj sunt coDsiderata. Nam cum Verbum corporasset Ecclesiam in formam sponsae, el singularum
curam gessisset virtutum convenienter descriplioni
vultus pulcbriludinis, minc per ruborem qoi genas
condecorat, laudat temperaiftiam, earo ornans pudore sub nigmale mali punici. Hic enini fructus
astringil, et esui non apla nulritur superficie.
Quamobrem pulcbre ei convcnientcr samilur por
contemplationen) recta aciio lemperanlise. Quo
modo enim nutrit aslrictio corlicis mali punici,
et conservat dulcedinem fruclus qui in eo continelur, ita austera continensque et aspera viia (it cusios bonorum temperantiae. Est bic aulem duplex
laus virlulis, nempe ct per ea qiwe appare-nt in vita
honesia, et perea quae recte ger-jiUur in animse
irapatibilitate : Cujut taus esi, sicut dicit Aposlolus,
nen ex hominibus, %ed ex DeoNam
qui relucet in
iis, quae fiunt, pudor, propriam quidern babel lau~
dem ex iis qua sunt maniiesta; siifit autem
exlra ea, qua3 iacenlur, et sunt occulla miracula,
q u solura cernunlur illo oculo qui occulta aspicit. Per ea autem quae posiea sequuntur, discimus,
quod quaecunque fiebanl ab iis sanctis qui a Deo
erant inspiraii, fuerunt quidam typus et doctrina
eorum quae recie fiuni ex virlule. Nuptiae, migrationes, beHa, aedificiorum exslruciiones, prsefigurabant omnia adaioniliouem vitae poslea fuiurae.
Scripta sunt enim, inquit, hac ad nostram admonitionem, ad quos fines sceculorum pervenerunt**.
Nam bellum quidein quod gestum esl adversus alienigenas, consulit ul nos fortiter geramus adversus
vilia. Sludium aulem conlrahendi mairimonii, per
senigmata nos admonel ut cobabilemus cum v i r l u libus. Simililer autem migratio denotat migralionem ad vilam ex virlule agendam; per domorum
aulem exsiruciiones in quas ab eis conferlur studium, jubemur curam gerere nostrarum domorum
quse scdificantur per virlulem. Quamobrem milft
videlur insignis illa lurris, in qua optima spolia
suspendil David aspiciens ad profectum Ecclesiae,
pracOgurare opus eorum qui sludium in virtutem
conferunt : quae quideiu apparet exlensa in altiludinem aliciijus promontorii, apta aulem illo teu>-

951

S. GREGOUU M S S E M

9S2

pore ftfit cxistimata ad cuslodienda spolia, qua

subjugatis cl in servilutem redaotis alienigeuis,
cum casieris bonis rex sibi lucrifecit. Oslendil crgo
rex por suam sapienliam, ad quodnam bonum
aspiciens David bumanrc vitae, fulurse vila? veluli
quoddam consilium prius exposuerit per lurris
construclionein. Namioliuscorporis Ecclcsiae singulorum membrorum, per comparalionem alicujus
ciwn aliquo et simililudiiieiu, laudaiurus pulcbriLudinem, describens quales essc oporleat eos qui in
populo tciietit locura colli, mentinit liujus turris,
quae quidem noimnalur David, cognoscitur auicm
eliani ex propugnaculis. Nominanlur aulem propugnacula Tbalpiolh.

'

,

. "
, \ -ij
,
. ,
*
\ , *

, ,
, ,
\, \ . .
Ua aulein habet contexlu9 oratiouis : Sicut tur \rU David collum luum, quce est cedificala in Thal ,
ir

piolk, mille cltfpei in ipsa pendent, omnes hasice for * ,

tium. Gorporalis ergo (urris constructio ex boc

.
cst insiguis el suspicienda, quod sit opus rcgis
,
David, el ex loci superbia, et ex ariuis in ea sus , \ ,
pcnsis, nempc clypeis el liastis, quarum mullilu\ ,
dineni osiendit conlexlus lioinine millenarii. Est
,
auiem noslcr ecopus considerare vim divinae ora .
lionis : quemadinodum huic lurri comparalur pars

illa Ecclesiae cui nomen est collum. Primum ergo

convemt examinare, qua?nam pars in noslrocor, .
porc appellelur colli nomine, deinde membro Ec- "
clesiai nomt accommodare. Quod ergu mediis hu , ,
ineris immiuilur, in sc autem caput suslinel, el
'
fil pro basi ejus quod illi imponitur, collnm nomi- . ~ ^ ,
nalur, cujus id quidem quod esl retro fulcitur os- ' , \ \
sibus; quod auletn anlerius est, liberum est ab ,
ambiiu ossium. Ossis autem nalura non est gibi , ipsi conliueiis ct individua, sicut cubiti et tibiac,
.
sed dorsi vertebris mullifariam iigura divisis, per
, * nervog el medullas et ligamenla eis adnala, ip&a-
rum ad se Invicem Ot unio ; et per medullam t i - ,
biae similem per medium pervadenlem, quae conli ,
nelur quidem membranis, id autem quod esl intus \
unitum esl cerebro : anle autem conlinet collum
, \
asperam arleriam, el esl receplaculutn spiritus qui ,
intro admillitur et influit, per qucro ignie cordis
,
vcnlilatur el reducitur ad opcrationem secundum ^ naturam. Gontinel aulem cibi quoque mealus, per ,
gulam et fauces, quidquid per os introduciliir
. \ ,
transmittens ad concavitaiem quae cst eorum ca-
pax. Habel aulem collum quidpiam exiraium prae- ^. \
ier caelera membra. l n superiori enim posilura
, \ asperse arletia?, esl in eo ofticina vocis, in qua
,
sunt prseparala omnia vocis inslrumenla, per quas
.
gcneralur sonus spirilu, qui redditur, in orbein

circumacta arleria. Sic aulem a nobis descripto . )
niembro corporis, facile furit ex iis quse hic sunt
, ,
considerala, considcrare collum corporis occlesia ,
etici : quidnam sit per convenienles opcraiioncs
, quod boc nomen proprie suscipit, et collum nomi .
watur, et l u r r i David assimilatur.
,
f

353

IN CANTICA CANTIC. UOMILIA V I I .

934

\ * \ 6
, ,
'6\ .
, \ , Primum ergo quod et precipuum est, si quis in
' ,
se portat verum caput universi, illud inquam caput
, , quod est Christus, ex quoomne corpus compingilur et conjungiiur, is in se proprie fcri lioc no ,
' . men. Prailerea autem si estcapax spiritus qui cor
, nostrum reddit igncum et calefacit, el si pcr sonoram vocera deservit orationi. Non enim alia dc
\ ,
causa Deus humanam vocem naturae bominum est
\ .
fabricatus, quam ul esset instrumentum oralionis,

per se cordis motus cxplicans el dislinguens. Ha
, beat autem hoc quoque collum nulriendi opcraiio. \ - nem, doclrinam, inquam, per quam loii corpori
, , \
Ecclesiae conscrvalur virtus. Advcnienie enim nu . trimento conservalur corpus in essenlia. Siu au^ \ , - tem dcficiat, labescit, et interil. Imilotur aulcin
, \ - el concinnam vertcbrarum posituram, eo quod
. singulares qui sunt in populo, per ligamenlum ac
, - Tinculum paois, unura efficiant membrum, quod
, - incliiietur atque erigalur, et facili motu in quod , \ , \ cuoque latus converialur. Tale collum eral Paulus, et si quis alius ipsum imiians recte vilam i n * stiluit, qui portavit quidem nomen Domini, faclus
. , \
, Domino vas eleclionis; et ei adeo accurate ada , plalum fuil caput, ut el quaecunque diceret non
\ amplius eeset ipse loquens, sed caput ejus loquc , \ , retur, quomodo indicavit Gorintbiis Christum esse
, qui in ipso loquebatur et e n u n l i a b a l I l a elo - quenset bene sonans ipsi erat arteria, quae Spiritu
\ - verbum dirigebat veritatig. Ita divinis eloquiig
. \ Q omnino dulces iiebanl fauces ejus, ut qui per se
lolum nutriret corpus vivificis illis documentis.
,
Quod si etiam quaeris de vertebris, quis iia omnes

compegit in unum corpus vinculo pacis et chari ,
tatis? Quis sic docuit collura inclinare in iis quae
.
sunt humilia et abjecla, et se in omnem siuiul
\ , )
2 \ partem ver&are, et rursum erigere, ea qtiae supra
; - sunt cogitando, et in obliquum circumspiciendo se
inobiliter converterp, in declinandis et oavendis
, \
variis
diaboli insidiis ? Tale ergo collum fuit sedili , \ ?

\ , - catuni a Davide.
; .
.
Intellige autem per David regem, palrem regis

qui ab initio constituit bominem ut essel turrie, et
,
non u l caderet, et per gratiam eum rursus acdifi , \ \ , \
cavit multis munilum clypeis, u l inimicorum i n , ^
, sullibus non facile amplius posset invadi. Nam
pendentes clypei, non in lerra s i i i , sed aerii, in
.
ipso considerati, et cum cis etiam basla polen6\, \ , \
lium afferunt terrorem hoslibus: adeo ut ne om , \ ,
nino quidem audeant turrim invadere. Exiglimo
, autem eam lurrim clypeorum mulliludine, sigitifi*

care angelicum prxsidium quo circurosepti suinus.
.
Ostendit autem etiam baslarum menlio eum sen
sum. Non enim absolute dixil hastas, sed fo.lium
.
14

Cor. , 5.

9>5

936

S. GREGORll NYSSENl

adjeclione ostendit eos qui pro nobis depugnaut: \ .

, ,
adeo ut quod didlur, conveniat ei quod est i n
*
Psalmis : Caslra mciabitur angelus in circuitu ti ,

mcntium eum, et liberabit eos

Numcrus autem
inille non videlur plane significare denarium cen- ,
icnariorum, sed acceplus fuU a Scrjplura ad i n - .

dicandam niultiludinem. Solet enim per abusum
'
Scripiurae boc numero sigiiifieari multiludo, sicut
David dicil pro multitudine, Millia abundanlium *, .
, ,
el,Super millia auri et argenii* . Sic itaque collum
,
aniuiadverliinus radices agere super bumeros; per

humeros autera quibus collum esl adnalum, intel- ,/
.

ligimus sludia agendi et opcrandl, per quae nostra
bracbia stiam operanlur salulem. Qui vero d i l i - ^ . "
, , \ getiler ea quae sunt dicta perpcndit, ex iis colligit
augmenUim animae quae in allum erigitur, quando- , .
quidcra prius contenta erat, u l simitis diceretur

equis qui tyrannom expugnarunt jEgyptium , utque
colli decor cum monilibus compararetur: jam vero " ,
quantam bonitalis perfeclionem illam sibi conci- ^ ,
liasse leslalur, dum non aliquibus colli monilibus

ei lorquibus assimilal colli pulcbritudinem : sed
lurris esse dicitur proptcr magniludinem : quam
\
iusignen), el conspicuani facil, iis qui procul ,
absunt consideraniibus, non solum aedificii roa- \ ,
gnificenlia, el quod in maximam excitata sit a l , titudinem, sed el loci positura, qua3 naturaliter
\ assurgit supra loca vicina? Quando ergo regis
, \
qtiidem opus est l u r r i s , ingrcdilur autem super
, '
excclsam vitae agendae raiioncm , lunc firmum ac ^ ,
;
siabile esse ostendilur quod a Domino dicilur,
, \ ,
Non potest absconsa esse civitas quce sita est tnpra

monte **. Iniellige autem lurrem pro civitale.
^
. \ .
' xaY Tempus aulem fucrit etiam duos capreae hinnulos
considerare, qui vocanlur a Verbo ubera, quae ,
, ,
niorantur circa cor sponsae, sicul dicft, Duo ubera
* >

tua sicul duo hinnuli caprece gemelli qui pascuntur

,
tii HHis: propterea quod intra baec duo s i l silus
,
cordis, quorum pascua non sunl fenum et spitia,
scd lilia qnae loto pasccndi leropore flores porri , \
gunt, et noiv certo lempore florent, et cerlo tem- . ,
pore marcescunl, sed perpeluum his binnulis per
\ , \ se pnebenl nulrimentum, ut non amplius domi- ^
nenlur umbre crroris, cujus in banc vilam con ,
feriur studium ; sed cum lux jam omni ex pane
\
i l l n x e r i i , illustrentur omnia per diem, qui lucein
' ,
iibi Yult spirando diffundat. Sic eniin dicil Ver ,
bum : Donec perspiraverit dies, et motce fuerint m- .
brie. Scis aulem omnino te didicisse ex Evange"
,
lio, quod csl Spirilus sauctus, qui per id quod . ,
spirai ubi v u l l , lucem afferl iis qui sciuni, unde ,
veniat , el quo va l a t : dc quo nunc loquilur con-
lextus bujus oralionis, dicens : Duo ubera tua , \
sicul duo hinnuli gemtlli caprew, qui pascuntur in '.*
(iltis, donec perspirel dies et moveanlur umbric. Sed , ,
1

"

*. , 18.

8 6

Psal. LXVII, 18.

8 7

Psal. cxvm, 72. Maltb. , ii.

958
INCANTIGA CAN IC. HOMILIA .
(juod
dies
quidem
dicalur
Spiritus
sancius
,
iis
in

\ ,
al * j
quibus
fuerit
lucem
spirans,
neminem
esse
arbi ,
tror ex iis qui sapiunl qui dubitet. Si enim fiunt
,
filii lucis et filii diei qui generanlur ex sancto Spi . \
ritu
: quiri aliud inlelligere oportel Spiritum sai\ \
II, , c t u m , quam lucem et diem, cujus spiratio expellit umbras vanitalis? Omnino enim necesse esl,
\ ,
ut cum sol apparuerit, umbrae non maneanl, sed
;
, - irauseant cl disccdant. Mysierium auiem de duobus
\ . - capreae binnulis opportunum fueril adjicere ver borutn conlexlus examinalioni, quorura geminus
quidem fuil partus , nulrimenlum aulem l i l i u m ,
,
pascuae autem tcrra bona et pinguis. Ea aulcm est
, ,
cor, convcnienler ci quod dicil Domini parabola :
\ . ,
in co pascenlcs , ei purarum cogiutionum ex ro
*
, \ florrs legenles, pingucscunl. Flos aulem lilii babct
, . - dupliccm a natura gratiam, uipote suavi odore simul niisto cum colore : aileo ut is in utrpque sit
>,
gralus el amabilis bominibus, ut q u i , sivc mo , *
veanlur olfaclu, sive oculis, ejus se possinl abunde
, ,
- oblcctari pulcbriludine. Odoratus quidem repletur
. * bono odore Cbristi, per formam autem oslendilur
purilas ct nulla esse inquinatum macula.
\ .

Forle aulem eorum quae dicla sunt dcclarabilur
, obscurilas, si boc significet oralio, quod cum duo
* , homines considerenlur in singulis, unus quidem
\ , \ corporalis ei appareus, alter vero qui intelligentia
, ,
pcrcipitur, et non est aspectabilis, geminus qui .
dem esi amborum ortus : cum ipsi simul inter sc
conjuncli veniant in vilam. Nam neque anima eet
'
ame corpus ; neque ante animam construilur cor .
P is , scd oodem tempore in vita simul conveniunl
, \ , \
ac consenliuni. Alinieiilum aulern eis secundum
.
naturani qtiidem est purilas el bonus odor, el qua: , \ cuitque sunt ejusmodi,quorum ferliles sunt virtu , ' les. Quidam autem nonminquam tenenlur majore
\ .
sludio veneni quam nutrimcnti, qui virtutuiu flo ,
ribus non pascunlur, sed spinis delecianlur et lri
bulis. Nani parabolam Evangelii audivimus sic no. minanlcm peccala, quorum nialum germen serpentis
,
fabricala est raaledictio. Cum ergo discernendi vi
\ , \
pradili oouli accurale exacleque possinl discernere
,
lilium el spinam, el eligere quidem id quod cst
' * salulare, amandarc aulem id quod esl exitiale;
, \
proplerea eum qui similis magno Paulo est instar
,
nutricis inlantibus, et lacte nulrit eos qui recens
_ nati sunt in Ecclesia, duo ubera simul congenila
,
nominavil, qu$ assimilala sunt h i n n u l i s caprcaB,

per omnia tesiificans ejusmodi morobro Ecclesia:
*
praesiantiani inesse i l l i : quod recte deducatur utra ,
que cx parle ad pascua purorum Iiliorum, acutc
,
cernens ei discernens spinam ab eo quod a l i t : et
, quod versatur in ea animae facullate quae obiincl
\ ,
principaium, cujus cor est signum, quod per se
, ' alit ubera : et quod iu eis non i n se includit gra ,
Uam, sed prebet egeniibus verbi naaroilbm, et
957

1 9

* Mallb. x i n , 5 sqq.
P A T R O L . Gu

XIJV.

30

S. GREGORII NYSSEM

940

,
lanquam n u l r i i suos fovct filios, sicui facicbat el
.
dicebat ApoSiolus * . Cum auiem bucusqne Verbum
, laudem produxisset membrorum Ecclesiac , in iis
,
quae deinceps sequuntur, tolius ejus corporis simul
facit oncomium, quando per morlem deslruxerit

eum qui mortis habebat imperium
et iterum
\
seipsuip reduxerit ad suam gloriam divinilatis,
, '
quam babuit ab inilio, priusquam essel mundus. . ,5
Nam cum dixisset: Ibo mihi ad montem mijrrhce, ,
el ad collem ihuris, adjecit divinitatis gloriam quoe
,
indicalur : Tota pvlchra es, propinqua mea, el ma , \
,
cula non est in te, docens per ea quac dicta sunt,
ir , ,
primum quod nemo ab ipso lollii animam, sed
, *
babet potestatera ponendi eam, ct babet potesla, ' ,
teui rursus accipiendi eam, sibi proficiscens ad
,
montem m y r r h , non ex operibus noslris, ut ne ' \ ,
glorielur ullus, scd ex sua gratia, suscipions mor, , ' ,
tcm pro peccatoribus; deinde quod non aliler licet

bumanae naiuro purgari a macula, quam si agnus

qui tollit pcccatuni muitdi, per se universmn d le ,
verit vitium. Qui ergo d i x i l : Tota pulchra es, pro
pinqua niea, et macuta non etl in te, vi subjtinxit
. , "^
myslerium quod esl in passione, ex eo quod et
, , h r
myrrbse aenigmatis, cl deinde Iburis meiiiineril,
* \
pcr quod oslenditur divinilas; eo nos docei, quod
,
qui curo ipso fuerit myrrb particeps, omnino erit
\, ' eliam partieeps lliuris. Nam qui fuerit cum eo pas ,
SHS, siimtl etiam conglorifieabiiur. Qui aulem semel
, \
iuerit in gloria divina, lolus fit ptilcber, rcmolus
. \ .
ab omni inacula adversa. qua nos quoquc scpa ,
remur, per eum qui pro nobis mortuus fuit el
, .
resurrexil, Josum. Gbrisitim Doniinum noslrum,
\
cui couvenit gloria ci imperium in saecula saecti \
lorum Ameu.
, \
. '.
'.
IIOMILIA VIII.
, ,
6C A P . IV, v. 8. Yeni Libano, sponsa, teni L t vcv' , '

bano: venies, et iransibis ab initio fidei, capile

,

Sanir et llermon, e speluncis leonum, e montibus

pardorum. 9. Cor indidisti nobi$, soror nostra sponsa. , .

7),
Cor indidisti nobis uno ex oculis tuis, et in una tor. ,

.
que colli tui.

Magnus Apostolus, qui magnas ad Gorinlbios
, , \
recensuit visiones, de sua natura dicit sc dubitare,
\ , ,
essetne corpus an inteUigentia, lempore tradilae
,
i l l i u s ad mysteria introductionis : Haec, inquit, lcstiftcor, quod mc nondum arbitror comprebendissc, , ,
, '
eed ad ea qusc sunt anteriora extendor, eorum qure
, ,
prius peracia sunt obliviscens ; scilicet eti&m
\ ,
posl lerlmm illud coelura quod ipse solus novit
\
(neque enimMoyses de eo narravit in ntuudi crea \ ^
t i o n e ) ; et postquam audivit arcana mysleria, ad , \
buc altius pcrgit, et non cessal ascendere, bonum
, \ ,
quod comprehenditur niuiquam essc ducens ternii
num cupidilalis : per haec, ut opinor, nos docens,
, , , ,
quod beatse illius bonorum naturae mullura quidem

esi quod inveniiur; infiniiis autem parlibus est
9

et

I Tlicss. , 7.

" II Cor. xii, 1 soqq.

" Pbilipp. , I

041

IN CANTfCA CANT . IIOMILIA \ .

049
majits quod restal quolibet quod comprehenditur,
et boe fit perpetuo ei qui est illius particeps, cum
nniversa saeculorum aeternitate perea quae stral
majora semper fiat augmentum iis qui sunt
parlicipcs. Nain ille quideni roundo corde , congruenter voci Domini, Deum semper videt, convenienter virium proportioni, quanium potest capere, tanlum suscipiens animi cognilione. Id quidem certe divinitalis quod termino caret, et est
incomprehensibile, manet ullra omneni menlis
conceptioncm. Id enim, cujus magnificentiae gloriae non est finis, sicut lesiatur Propbeta
hoc
omnino similiier se babet pcrpeluo consideratuni
in eadem aliitudine. Quomodo etiara raagnus David
in corde pulchras disponens ascensiones, et a v i r lute ambulans in virtuiem
hoc ad Deum eiplaroavit: Tu antem altissimus in mternum e$, Domine: per banc vocem, ut arbilror, significans, in
universa saeculi quod nunquam desinit aelernitale,
qui ad tc quidem currit, semper seipso major fit
el excelsior, per bonorum ascensum convenienter
suse proportioni scinper crescens. Tu aulem idem
es aliissimus, in seternum manens, neque potcs
hie qui ascendunt inferior videri, eo quod pari
raiione semper excelsior sis eorum virtule, qui
exaltanlur. Hxc ergo de ineflabiliuni bonorum natura sialuere existimamus Apostolum dicentem,
bonum illud quod oculus non v i d i t , etiamsi semper videat. Non enim videj quantum est, sed
quantum capere potest oculus. E l auris non audivit, licet audiat qnantum id quod significatur, et
auditione verbum polest omnino comprehendere.
Et in cor hominis non ascendit, tamelsi semper,
qni miindo cst corde, videt, quantum potest : nam
quod scmper comprebenditur, est maju3 iis quae
siiut Goniprehcnsa, non tamen in se lerminat id
quod qtuerilur: sed finis ejus quod est in\enlum,
ftt principium ascendenlibus ad invcntionera eorum
quae sunt altiora. Neque unquam se sistit ascendens, ex principio sumens principium, neque in
se perficilur eorum qnae sunt seinper majora, principium. In iis enim quse $unt cognita, nunquam
ascendenlis sistilur desiderium, sed per majus
rursus desiderium ad aliud subjeclum deinceps
ascendens anima, emnino ascendit per altiora ad
> id quod est indeflnilum.

J
,
\ ,
\
.
- ,
, . \ , ,
.
\
.
,
, ,
. " \
,
\ \ , \
,
, * , ,
, ,
\ , \ .
, , ,

. \

,
, . \
, ' .
\ , " \ , I
\ \
,
*

, ,

. \ ,
, \
. \
,

,
.
,
.
, , ,

* ,

, ,
, ; \
, \
^ * & ' C *
. ,
, %

Mailb. v, 8.

" Psal. CXLIV,

5.

Psal.

Hisautem nobis sic distinclis ac divisis, lempus

est u l contemplaiionem divinorum eloquiorum adjiciamus : Veni Libano, sponsa, veni Libano,
venies el Iransibis ab inilio fidei, capite Sanir ct
Uermon, lustris leonum, monlibus pardorum.
Quid ergo iu his nobis venit in mentem ? Semper
fons bonorum eos qui sitiunt ad se allrahit, sicut
fons dicil in Evangelio : Si quit sitit, venial ad me
et bibat . In his enim neque silis, neque vebemenlis
ipsius appelilionis, neque ejus qua3 in bibendo capitur deleclalionis dedit lerminum, sed exlenaione

LXXXIII,

6, 8.

Joan. v n , S7.

S. GREGOLH ISYSSEM
9U
prajoepli in pcrpclmim facit adlioilalionem el si- , ,
tiendi et bibendi, cl mpelu ad cum contendendi.
\ ,
lis aulom qui jam gusiarunt, ct experienlia didi
. ,
cerunl quod bonus sit Dominus, gustus fil qua?dam
,
veluti adbortatioad amplioris boni parlicipationem.
Proplerea ascendenli nunquam deficit qua3 ipsi tll
.
adbortalio, ad id quod est majus omnino allrahens.
Hevocemus enim in memoriam jam saepe sponsae
faclam in iisquae prrecesserunl Verbi adborlaiionem, .
diccnlis : Veni, propinqua mea. El rursus: Yeni iiuc, * ,
columba mea, et : Veni huc in tegumtnium peirce.
pcv
Gumque lias et ejusmodi alias adhorianlcs et ailra- JICV, \ , ,
licntes ad majorum dcsidcrium ad animam voccs , . \
cmisisset Verbum, et ci jam ad ipsum asccndenli

lesliliealus esscl, quod ^sscl omnino immaculata
^
(ucens: Tola pulchra es, et macula non csl in te, , \
, , "
ne lioc leslimonio elata et facta insolenlior impedirelur, qito minus ascenderet ad aliiora, pcr banc , \,
ja,
adhorlandi voeem rursus adhortalur ad dcsiderium
reruin superuarum, dicens: Huc Libano,$poma. - oiic
\
Hoc atitem quod dicilur esl cjusmodi :Reele sccula
,
es, inqiiit in prsecedenlibus, vcnisti mccuin in
, .
montein myrrbc. Gonsepulta enim fuisti mccum
, \, ,
per baptisnuim in mortem. Simtil mecum eiiam
' .
ascendisli in collem lliuiis. Nam constirrexisti, et
^ .
in altuni fuisli sublaia in communionc divinilalis,
\ .
quam oslendil nomcn tbuiis. Ascende ergo mihi
etiam ab his monlibus in a!ios monles, proiiciens ,
.
et in allum evecla per evidenteni cogniiionem.
943

Huc, inquil, a Libano, non amplius ad nuplias ^ \ , >^

pelita, sed sponsa polius vel nupta. Non oniin ficri
. \
potesl, mecum vitae consuetudinem habcal ali , , , .
quis, uisi pcr morlis myrrham transmuletur ad
\ thnris divinitatem. Quoniam jam ad banc pervenisli

alliludinem, ne sles ascendens, ut quap. jain pro .
pterca perveneris ad perfudionem. Fidei enini
, ,
priucipium libi est hoc tbus, cujus fuisti parliceps ? .
per resurreclionem, principium est auiem progres- ,
sui ad bona excelsiora. Ab lioc ergo prjncipio,
\
quod esl (ides, venies et Iransibis : boc esl, El
. , \
nunc venies, ct non cessabis seniper Iransirc per " , \ * , ,
hujusmodi asccnsioncs.

.
Sic aulem babet verborum conlcxlus : Venies ei
,
tran&ibis ab imlio fidei, capite Sauir et Hermon. ,
Per hoc autem subindical niystcrimu secunda? na.
tivilalis. llinc enim dicunt manare fontcs'Jordanis,
.
supra quos silus csl bic mons qui divUZiinr in duo
,
cacumina, quibus imposila sunl hanc n;> tna Sanir
, ,
et Hennon. Quoniam ergo quod cx his foniibtis
\ . \
manal fluenlum, fuii nobis principiiim in Deum

transformaiionis, ea de causa audil voccm ejns ,
qui vocat ad ipsum, dicens : Vcni a Libano, oi ab . " *
inilio fidei, et a capile Sanir el llcrmon : a capiie, ,
iuquam, borum montium uudc libi orli sunl fonles
,
myslcrii. Tulcbre aulem addit inentionein leoinim
*
ei pardorum, ul per addilionem eoruin quic sunl
, <.
molcsta, suaviorcm reddal quae ex rcbus dclecian ,
tibus pcrcipilur, voluptatcm. Quoniam enim boino
. ^

945

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA VIII.

S>46

, qni crealus fueral ad Verbi imaginem, cum ali , \

quando foriuam divinam exuisset, fuit cfferalus,
.
malis sludiis effectus est pardus et lco. Qui enim

altnclus fuit a lcone qui insidialur in speltinca,
, , \
sicul dicit Propheta
et est ejus laqueo irretilus,
, translbrmatur in illius naluram, quod a bellua na, .
tura superelur. Similes enim, inquil, eis fiant qui
"
,
faciunl ea, et omnes qui conpdunt in eis . Similiter
\, ' .
auiein fit eiiam pardus, qui pcr vitce maculas ho \
tavit et eompunxit animam, Cum ergo aliquando
.
in bis fuisset bomo, errans pcr idololairiam et Ju , \
daicum errorem, et varium pccc;.torum vilium;
, \
postca autem per Jordancm et myrrbam ct Liba
num adeo in altum essel erecius, ut jam cum ipso
\
Deosublimis inccderct: ideo Scriplura pracsentiuiu
, bonorum multiplicat laeliliam, adduclis quae olim
fuerunt molcslis, afferens in quibusnam essel anima

anle Libanum et inilium fidei, et ante a nobis co .
gnita in Jordane mysteria. Quoniodo enim quae in

pace agilur vita, posl belluin fit dulcior, suavior
, \ \ - reddita Iristibiis narrationibus: el bonum sanitalis
; . ' majori afficit dulcedine noslros sensus, si ex tristi
aliqua aegritudinc ad se redeat nalura : eodem niodo
, \ augmentum et multiplicationem lsetitise quae est in
, bonis, dispensans bonus sponsus animae ad ipsum
, (5 ascendenti, non solum sponsae suam oslendil pul cbritudinem, sed verbis etiam eam admonel borrendae formae ferarum, ut in praesenlibus bonis

majorem capiat voluplalem, discens per compara
lionem, qusenam quibusuam muiavit. For.asse au
,
tem etiam aliquod aliud bonum per h;ec sponsa?
\
, concilial ex providenlia. Quoniam enim Scriptura
vull nos qui sumus mutabiles sccundum naturam,
,
miuime dcfluere ad malum per mulalioncni : sed
, ' .
per incremenlum quod seraper fiat ad melius, ad. julricem babere conversionem ad ascensum ad res
, excelsiores, ut nos recte geranms per nalurae no ^ strse conversionem a muiatione ad nialum: ea de
\ , causa, lanquam paedagogus quispiam et amicus,
ad nos a malis alicnandos, adduxit Scriplura mcn ,
lionem ferarum quae aliquando dominatum oblinuc
runt, ut per aversionem ab iis quse sunt deteriora,
*
stabiles maneamus in boriis, neque sistenlcs ad id
\
quod est melius mulalionem, neque nos conver, , , \) lenies ad malum. Propterea jubet sponsani vcnire
\/
a Libano, el ei in menioriam revocal spcluncam
, \
lcouum in qua staiionem babebal : ct monles par , dorum ei adducil, in quibus versabalur, quando
. \ tvitam degebat simul cum besliis.
6 , , \
, .
'* , Sed quia vox Verbi esl omnino vox virtntis , et

quomodo in priraa crealione lux illuxit simul cum
, jussu, et rursus Verbo imperante constitil firma). ( , \
menlum, et similiter universa creatura simul appa/. ruil cum Verbo ellicienii; eodem niodo nunc quo;- * \ ,
que cum Vcrbum jussissct ad se venire animaw.
e 8

" Pstl. x, 9.

" Psal. cxm, S.

947

9*8

S. GREGORII NYSSENl

ubsque ulla dubitaiione jussu conGrmata ac corro-

borala, talis fit qualem eain vult sponsus, traducla
ad id quod est divinius, et a gloria in qua erat ad
superiore n transforn.ata gloriam per pulcbram
inulatloncni: adeo ut esset admiralioni choro angelorum qui est circa sponsum, et omnis bonis verbis ac laudibus eam prosequenies, banc vocem
emillerenl admirabundam : Cor indidUti nobis, soror
nostra sponsa. Nam charactcr impatibilitalis ei simililer illucesccns alque angclis, eam ducit ad cognationcm el fralernitatem rerum incorporeartim,.
ul quae in carne so ita gesserit, ut nullis afliceretur animi perturbalionibus. Proplerca dicunl e i :
Cor indiJisli nobis, soror noslra tponsa. Proprie

, , , , , \
,

\ , \

,

.
\ ,
\
, .

ulroque noraine glorians. Sororis quidem noslrse, . propler impatibililaiis cognaiionem : sponsae aulem,
.
propter cum Yerbo conjunctionem. Hujus aulem
,
vocabuli, Cordificasti, talem existimamus esse signi- .
iicalionem: Animasti, perinde ac ei illi dicerenl:
, , Gor nobis indidisli. Perspicuitatis aulem gralia, ut
, \ ,
quod dicilur sit nobis dilucidius, asstinicnius divi- , , 3 num Apostolum ad ba?c interpretanda inysteria. , " lllc enim dicit alicubi, de scipso scribens ad Eplic
sios, quando nobis narravit magnani illam qusc per
. \
carnem exslitit Dei apparitioncm, quod non soltim
,
biunanae nalurae, sed etiam principalibus et poic-
stalibus qua3 sunl in coelis, nola cvasit iiiuliiplex

et varia Dci sapicnlia, manifestala per dispcnsalio-
nem Chrisli inler homines. Ita aulem habel con \ \
textus : UHnnotescdt principatlbus et potestatibus in C
,
cceleslibut per Ecclebiam multiformis sapientia Dei
. " "
tecundum prwftnitionem sccculorum, quam fecit in


Chrhto Jesu Domino noilro
In quo babemus fidu-

ciam et accessum in confidentia per fidem ejus.

, , *V
Revera enim per Ecclesiam iunolcscit supcrmun
.

danis potestalibus varia et niulliplcx Dei sapienlia,

quse per contraria res eflicit magnas et adrairabi- ^ \ .
les. Quoinodo cnim facla fuit vila per morlcm, ct

per peccaltim jusiitia, et per malediciionem bcne , diciio, el pcr ignominiam gloria, et virlus per
-
iuibecillitalem ? Nam in prioribus lemporibtis solam simplicera et uniformem Dei sapienliam novc* , \
rant supramundanae potcstaies, congruenler suac , \ ,
, ;
nature facienlem miracula. Nec iis quae cerneban
9

lur erat quidquam varium, in eo quod cum esset

virtus ac potestas natura divina, libere omnem
faceret creaturam solo molu et impulsu voluntalis,
et rerum naiuram deducens ad generationem, et
omnia faceret valde pulchra mananlia ex fonle pulcbritudinis. Varium auleiu hoc ac multiplex genus
sapienliu , quod constat ox connexione cum contrariis, nunc aperte edocti sunt per Ecclesiam,
nerope queinadmodum Yerbum caro fit, quemadroodiim morti vila miscetiir, quemadmodum suo
lirore euisque vibicibus nostra sanat vulnera:
quemadmodum imbecillilate crucis vires expugnai
adversarii: quemadmodum in carne manifesiatur
1

Ephes. , 10-12.

\

,
\ ,
,
' , iv
, \ . ,
.
,
, ?>
, ,
, , -

949

IN CANTIGA CANTIC. HOMILIA VIII.

950

* id quod uon cadit sub aspectum, qucmadmodura

* redimit caplivos, cum ipse sit qui emal, el sit ipse
\ pretium: seipsum enim dcdil pro nobU morii pre, , \ tium redemplionis: quemadmoduin el esl in mortc,
et a vita non recedit: quemadiuodum ct roiscelur
\ ,
serviluti et manel in regno. Nam cum baec omnia,
\ \
el quae sunt hujusmodi, cum sint varia ct multi, .
plicia, per Ecclesiam didicissent amici sposi,corde
\ donali gunt, ut qui alium divinae sapienliae cbara ,
ctercni auimadverterinl in myslerio: et si non sil
, , nimium atidacis dioere, illi forle cum per sponsam

sponsi vidissent pulcbriludincm, admirali sunl id
,
quod omnibus quse sunt est inaspeciabile et incoin
prebensibile. Deus euim, quem nemo vidit un
\ . " quam, ut dicil Joannes , nec polesl aliquis videre.
\ , , g sicul lesialur Paulus , corpus SUUDI fecil Ecclesiam,
, ,
et per accessioncm eorum qui salvi flunl, ipsain
, \
aedifical in cbaritate, donec occurramus onincs in
,
virum perfeclum, in mensuram selalis pleniiudinis
,
Clirisli
Si ergoEcclesia esl corpus Gbristi, Ghri,
stus aulcm est capul rorporis, suo characterc for. ,
iuans faciera Ecclesia?, forte pcr lioc ad ca aspi , cicntes amici sponsi, coidedonali sunl: quoniam

per ipsam clarius aspiciunl spojisuin qui non ca
dit sub aspecttim. Et quomodo i i qui ipsura orbem
,
solis non possunl vidcre, per aqux splendorem
.
ipsum vident: ila illi quoque in mundo speculo,
*
nempe facie Ecclesiae, vidcnt solern justiliae, qui
per id quod apparct, menle comprehendilur.
, , ,
.
C
Ea decausa non semel lanlum dicluinesl sponsae
, , , , ab amicis sponsi, Cor indidisti nobis, quod est,
* Animam quamdam el cogilationem, ad lucis com * prehensionem, pcr leipsam nobis indidisii : sed
, rursus eaindem repeium oralionem, per eoruni qua?
, . dicunlur ilerationcm id quod dicilur fide dignuiu
facientcs. Oicunt onim repclentcs : Cor indidisti

. - nobis uno ex oculis luis. Hoc esl quod amicis ad \ - mirationis in sponsam niaximam allulil affectionem.
. Nani ctim sii duplex aiiimae videndi operalio, cl
allera quidem videat verilalem, altcra vero versetur
* ,
in rebus vanis : quandoquidem circa solam boni
\
naluram aperlus est purus sponsse oculus, alier
autem plane utiosus est; uni ex oculis amici lau ,
dem tribuunt, per quem solum illum contemplalur,

, , f) illum, inquam, solum qui comprebendilur in immuiabili et aetcrna natura, nerope verum Palrcni,
,
el unigenitum Filium, el sanclum Spiritum. Solum
, , \
, \ . enim vere est id quod cst, quod in una consideia , , - lur nalura, nullam affercnte separationem aut alienationem differentia quae est in hypostasibus. S U M

. \ enim noiinulli qui in diversis oculis maie gunl acris
\ visus in id quod non potest consistere, in multas
,
dispcrtienles naiuras id quod unum est perversomm
-
oculorum visionibus. l i sunt qui dicuntur multa
, videntes, qui proptcrca quod multa aspiciunt, nihil
70

71

1 Joan. iv, 12.

1 Tiinoih. v i , 16.

" Ephcs. iv. 13.

951

S. GKEGORU NYSSENl

952

vident : et qualeiius nunc quidem Deum vident, \

rursus autera iu malerialibus oberranl visionibus, , sunt indigni quos laudibus prosequantur angeli, , \,
ut qui evanescant in pbantasiis eoruin quse non
.
possunt esse. Qui aulem ad Deum solum acriler
,
inluetur, est c&cus in aliis oinnibus, adqu% vulgi
,
dirigilur aspectus. Propterea uno oculorum amicis . \ aflferl sponsa admirationem. Estergo caecus quidem
.
is qui muJtos babel oculos, qui multis oculis ad
,
vana aspb it :IUe aulem est acris visus et perspi. \ ,
cax, qui per unura anima; oculum ad solum bonum

aspicit.
.
Quaenam sil autem illa una, aul quid sil lorques
\ ,
colli sponsae, non esl difficile considerare per ea
, :
q u fueruiit prius examinala, eiiamsi videalur
,
diclionis contextus esse obscurior. Ita eniiu habet: B .
Cor indidisti nobis uno ex oculis tuis in una, in tor *

que colli tui, adeo ut illud quidem, J/ una, conve- , \ ,
niat ei quod Utw ex oculis iuis, intelligentibus no

bisex assumptione illud, In una anima. Multaeenim

, ,
suul in unoquoque inerudilorum aniniie, in quibus . \
aniini perturbalionesper dominatum quom obliucnt,
\,
Iranseuni in mores anitnae, ad dolorem ct volupta ,
tem, aut iram et melum, ac formidinem et confi- \ , \ , \ \ ,
dcntiam mutato cbaraclere animae. Qui autem aspi .
cit ad uniformem rationem vilae quse agitur ex vir- '
lute, quod una anima vivat, latum est leslimonium.
? .
Sic ergo distinguenda est oratio, quod illud quideni,
, In una, conjuncluni ei sit quod praecessit, sic cx

inenlis conceplione nobis intelligeiitibus, aut in una Q , , .
anima, aut iu uno slatu. Id autem quod deincep>
f sequitur alium babet sensum, nempe torques colli

tui: ut si quis dicat, totum Iraducens ad sensum ela- ,
riorem: Et unus csl tibi oculus, et anima una, dum
\ ,
in unura rcspicis, propterea quod non cognoscaiur
. \
ex divcrsis affectionibus. Et situs colli lui perfc- ,
ciionem habet, cmn divhium jugum sustulcrit. Nam
' .
visus in colli quidem lorque videt Cbrisli jugum :
in aflectione aulem in eum qui est vere bonus,
,
unuin oculum et unam animam. Proplerca confite\
murquod tuis miraculis cor indidisti, unum oslen ,
dens oculum, et unam animam in torque colli l u i :
\
torques autem colli sponsoe esl jngum quoddam,

sicul diximus. Alquc haec quidcni esl laudalio ange , .
lorum qua sponsam sunl proseculi propter pulcbri- D \ ,
ludinem : cos enim comprebendimus cssc aniicos

sponsi. Ne vidcalur aulem cssc le.meraria el falsa
. '
laus sponsa?, confirrnal Verbum ainicorum dc spon \
ea3 pulcbriludine judicium, id suo suflfragio tom,
probans, et teslimonio pulcbriludinis majora ipse
,
addil miracula, oratione describens eleganiiam ac
\
decorem qui tribuUur ipsis meinbris, qucin Dco
,
danlc adjiciain in iis quae deinceps seqiiunlur, si a
, ,
divino auxilio dalae nobis fuerinl vires ad intelli, -,
genliain myslenormu, et ad aguilionem pulcbrilu
dinis Ecclesiae, el ad laudcin gloriai graliac ipsius,
,
iu Gbrislo Jesu, queni dccet omnis gloria in sxcu- , \
lu. Amcn.
, ;
. .
%

W5

IN CANTICA CAN' C. HOMILIA IX.

951

OMIAIA \
Ti
,
,
; ^ ,

;

, *

,
.

, ,
,
.

, )
. ,
,
,
.
, >, .

.,

,

, \,


. "
, \ .
fct ,
, \ '
, ,
'
,
,
,
*
. ,
\ , ,
, ,
\
. ,

.
, .
,

;

clrov,
;

UOMILIA I X .
CAP. , . 10. Quid pulchra (acta tunt ubera
tua, boror mea sponsa ? Quid ubera lua facin sunl
speciosiora vino, *t odor vestimentorum tuorum supra
omnia aromala? M.Favum distillanl labia lua,bpon$a: mel et lac sub lingua tua, et odor veslimentorum
tuoruni tanquam odor thuris. 12. Horlus conclusus,
soror mea sponsa, horlus conclusus, fons obsignatus.
15. Emis&tones luaj paradisus mulorum punicorum,
cum (ructu pomorum, et cypri cum nardis. 14. Nurdus et crocus, calamus et cinnamomum, cum omnibus
iignis Libani, myrrha et aloe cum omnibus primis
ungueulis. 15. Fons horli, puleus aqun viva', cl iutpetu fluevlis ex Libano.

"" OJV ,
\ \ ,
,
, \
*
,

,
#

,

Alque quod omnis qutdem qni facit .1lalcm Domini, ost ejus fraler et soror el mal e r ; ct quod quai cst dcsponsata ac conjuucla
Doimnu casta virgo, ad iinmaculali ilialami parlicipalionem, sponsa prnprie nomiiiatur, cuivis fucrit pcrspiciium qui non ignoral Scripluras a Deo
inspiralas : ego aulem pcrscrutans scnsum hormii
divinonnn verboruni, non video solain sponsai a
Scriplura iribui laudem cx cjusniodi appcllalione,
sed dico sponsum pcrscqui causas, quoJ ad taiitam
crcverit pulcbriludinein : ulpolc quod ipsa uon evasissct pulcbra in ionlibus bonorum dogmatui,

Coloss. , I *<iq.

7V

Prov. x, 14.

Si cum Cliri&lo consurrexistis, quce surbum sunl

qmerite, non quce supra terram: liaic dicil qui in
Pauio loquilur. Moriui enim e&lis, im|iiit, ei t-ita
ve&lra absconsa esl cum Cliristo in Deo. Qttando
Christm tnamfestatus fuerit vita veslra, ttinc
vos qnoque manifestabimini in gloria . Si ergo
infei iori nalttra evasimus morlui, spe vitae Iranslala in ccr.lum a lerra, el si qiiie per carnem est
vila, cst in nobis absconsa, congruenter ei quod
dicilur iu Proverbiis, Sapientes celabunl sensum' ;
ex^pectcums ai.lem forc ul vera vila iu nobis manifeslelur,quse est Cbrisius: ila ut et nos per gloriam uiaiiifeslemur transmutali ad id quod est divinius : sic pra?sentia audiemus, lanquam mortui
corpore ; ad uon carnalein aulem sonsum cx iis
qii;c dicunlur altracli. Qui enim csl morluus aninii
perlurbaiionibus el desideriis, vcrborum traducit
signiiicaliones ad id quod csl purum ac sinccrum,
el interilui ininiiue obnoxiuin, quae supra sunt
mcnle agitans, ubi csl Cbristus sedens in dextra
Dei Patris, in quo nulla cst affeclio animiqtie perlurbatio, oblivisccns eoruro qnae sunl buiuilia et
abjecia. Audiainus ergo verba divina, per quai describil Scripiura inuuaculalae Virginis pulcbriludincm. Audiamus aulem, ut qui jatn suinus extra
carncm cl sanguineni, in spiriiualcm aulem iransinulali naturam. Quid pulcltra facla sunt ubera tua,
soror mea sponsa ? Quid ubera tua facia bunl speciosiora vino, et vdor vcstimentorum luorum supra
omnia aromata ?
75t

li

956
3. GREGORll NYSSENl
95
,
quos nominat ubera per iropicam significalionem,
, \ nisi ipsa primum Domini sororcm se reddidisset
,
pcr bonorum operum efleclionem, el renovata ad
\ .
virginitalem per sccundani generationem, facla
\ ,
csset sponsa ejus qui ipsam despondit. y u i ergo
\ *
eam nominavit suroreni et sponsam suam, causam
,
dicit ejus uberum mutalionis ad id quod esl mcljus
,
ct perfectius, ex quibus lac non amplius manal
\ ,
nutrimentum infanlium, sed vinum fluil immorlale
.
nd laetiliain perfecliorum, cujus gratiam non cor ) rupit aqua cauponatorum. Scrvalur aulcm quodain, , * '
modo in iis qua3 dicunlur, lanquain in nupliali

laetilia, quaedam charitalis bcnignilas, ab utrisque .
sibi invicem amaloriam largicnlibus afTectionem.
,
Similibus enim vocibus vicissim sponsus excipit
.
Ecclesiam , quibus illa anlea illius in prooemiis ^
,
laudavit pulch.riliidimMn. Statim enim in primis

Yocibus, quando Verbum quod procedit ex ore di ^
vino, desideravit csse in oreejus ; Iioc signiiicans
.
per aenigina osculi, dixit causam hiijus desiderii,
, '
nempe quod bona ejus sinl ipsa ubera, liberali
. .
ojtis suppcdilalione vincentia vini naluram, et su \ , *
peramia omnem bonum odorcm unguentorum et
,
aromalucn, ba:c liis vcrbis dicens: Bona sunt ubera
.
lua super vimtm, elodor unguenlorum luorum supra

omnia aromata. Quoniam ergo in aliis omnibus hoc
, \
dogma discimus a divina pbilosopbia, quod laiis
,
fit nobis Deus, quales nos Deo oslenderinnis per
).
liberam arbitrii noslri elcclionem ; cum enim bonis
\ *
esse bonum lcslalur David in sua propbeiia : cis Q
,
nutem qui vila sunt eiferali, alius ex propbelis
\ ,
nrsuin dicil el pardum, per gnigmata multo anle
,
profcrens evangelica docupicnla, in quibus alius a
, \
dcxlris cernilur, alius a sinislris cbaracter verbo
rum regis : aliis quidem bonus et suavis, aliis vero
\ , \ ,
terribilis et insuavis, seipsum congmcnler ad
apians liberi arbilrii eleelioni corum qui judican.
lur. Ea de causa nnuc quoque a Scriptura sponsae
^ ,
par rcferlur, tibi Domini celebravit laudibus p u l ,
cbriludinem, cum ipsi in similibus Dominus vicis .
sim laudem repetideril. Nam ipse quoque ejus ad \
jnittit mammam, nempe eam, quae per opcraiio*
,
nem ad melius facla est, inulalionem, quoniani
, \
cessantes lacle nutrire, vinum et non lac profun ,
dunt, cujus opcra perfceiioribus cordibus oritur D
,
Jaetiiin, quse juventutis non amplius agunlur flu, '
ctibus, scd possunl ore iinpleri ex craiere sapien \
1ia3,rt bona altrabere.
.
Poslquam igilur laudavit ubera propter vini
abumlanliam, addil etiam laudein boni odoris ,
dicens : El udor reslimentorum Inorum super omnia
aromala. Oporlet aulem banc latidem inleUigerc
eos, qui didiceriut ex sacra Scriptura naluram
eorum quae nomiiianlur aromata. Qjodvis benc
spirans aroma fit voluptas scnsus odoraius. Inlelli^amus ergo illa dici aroinala, qua3 bcne spirare
di licimus a Scriptura sacra. Ut Noe olTcrt Dco
s a L T i f i r i w n , ol odoratus osl Dcus odorcm siiavi-

, ,

. ,

.

,
.
, \

957

1 CANTICA CANTIC. HOMILIA I X .

953

. t a t i s " . Est ergo Deo aroma s crificium, et mutta

\
propterea Deo per legem oiferunlur propiiialoria
, \ ,
sacrifi ia, el pro graliis agendis insliluta, et ex\ , \ \ . - pialoria, et pro peecato . Ilaec omnia pone inler
, \ , aromala, el holocausta, et singulares eorum quae
, \ sunt oblala consecraliones, pcciusculuni lioslia,
, , lobuin jecoris, adipem quae est in renibus, et pre, ,
lerea thus et oleo madefaclam similam, suflitum
, eompositionis,et alia omnia quibus Deo per ignem
, , \ , cullus exbibebalur, referunlur iu numerum aro ,
inalum. Quando ergo audiverimus unguenlum
. "
sponsae, quod supra omnia aroroaia dignum cen selur quod suscipialur, bts verbis inteUigimus,
, ) , quod niysterium verilalis evangelicae docjrinae,
,
quod peragiiur, est solum Deo odoriferum, prae , posUum omuibus legalibus aromatibus, ut quod
, noii legalur amplius ulla figura et umbra, sed nia, ' \ \ nifestatione verilalis reddatur bene olens. Nam et
,
si aliquid ex iis quae praccesserunl aromalibus o l . \
fecit odorem suavilatis, ex Yerbo quod iis q u
, .uebant apparebat, unumquodque corum dignum cst

babiliiin quod susciperctur, non ex corporali spe, \
cie eorum quae ficbam, el quod eral in protnpiu.
. \
Iloc aulem esi porspicuum ex magna voce Pro , ,
pbcix, qua dicit: Non accipiam de dome lua vilu ,
lot, neque ex grcgtbus tuil hcedos. JSon enim come * , dero carnes taurorum, neque sanguinem hircorum
. ".
Tameisi multa saspe facia sunl anima ' ,
lium sacrificia : quainvis lamen ea facta fuerini,
,
aliud est, quod per ba?c in aenigmale iibi lcge con76

* . , ^ siiluitur, ncnipe oportere interimi quse in te sunt

,
*
vitia el aniini perlurbaliones : Sacrificium enim,

inquil, Deo tpirilus conlritus; eor contrilum el hu.
"
miliatum Deu& non despiciel . Unde fil noslrum
, - sacrificium laudis, quod glorificat eum qui lalem
.
odoratur odorem. Quoniam ergo superalis legis

typicis aromalibus, quac spirilualiter juxta Paulum,
, ; , \
qui eral bonus odur Cbrisli
bene spirabal anima,
ipsa per vitam beneolens effecta est, et unguenlum
,
sacerdolii, et suflitus composilionis, bene spirans
\ - per variam virlulum composiiionem et misLionem
, digna visa est sponsi odoratui in odorem suaviiatis:
,
propterea sensus divinus, sicul nominal Saiomon,
,
corporalium legis aroroatum, addit illum maleriu:
, \ ry experlem et purum odorero, qui per virtutes con ,
ficilur ac componitur, dicens : odor unguenlo . runi tuorum supra onutia aromata.
t e

, \

.
(
)
, , .
c

'* Grx. vin, 2l.

Ecrli. x i . 3.

7K

Lcvit. ix, sqq.

7 7

ld autem quod deinceps sequitur , ad laudem

deducil aliioreui, sermone teslificans illi inesse
copiam spirilualium dono^um, quaB ei accidit e\
mediiatione el aitentione. Nam quoniam ad apem
sapientue discipulum veniitare vuli id quod scribilur in Proverbiis (inlelligis aulem omnino ex
discipulis qua3 sil magislra), dicens amatoribus
sapienliae : Vade ad apem et ditce quod sit operaria , ejusque opiiicium nundinalur, lanquam
8 0

Psal. XLIX, 9 sqq.

7 S

Psal. L , 19 sqq.

19

I ! Cor. u, 15

S. GREGORII NYSSENl

900

praeclarum, cujns labores, e( reges, et privati ad- \ \ \

bibenl ad saniiatem, el eam dicil omnibus dcside, ,
rabilein el insignem, ul quae sil viribus quidem
i nbccilla : bonoraveiii autem sapicnliam, cl ideo , \ :
vilae virtutis studiosis producta sit in exemplum. . , \,
Produua est enim, inquit, ut quae bonoraverit sa- .
,
pienliam. Gonsulil aute.u per ea quae dicta sunt,

a nulla l.ona abstinere disciplina, sed pervolanlem
pratum inspiralorum a Deo eloquiorum, colligendo , *
aliquid lanquam florcm ex unoquoque corum ad
, ,
procrealionem sapientia;, sibi fabricari ceram in
Ttv\
corde suo, lanquam alvcari quodam, reponendo ,
hanc induslriam et laborem multiplicium dlseipli
narum in inconfusis in metuoria loeulis, tanquam
\
quibusdaui in favo mcllis fislulis fabiicaiis: el sic
, , inslar sapienlis illius apis, cujus favus quidem esl R ,
dulcis, non pungens auiem slimulus, perpetuo uun- ', .
dinari banc prajclaram virlulum operalionem. Yeie ,
enim illc iiundinaiur, qui bona aelerna hboribus ,
qu bic suscipiuntur permutal, ei suos labores ad

samlatem anima? dislribuit regibus el \privalis :
, \
adeo ul sponso iial baec anima desiderabilis, clara- ,
que ct insignis angclis, dum iu iniirmitale perfieit .
virlulern propter honorem sapientire. Quouiain ergo \
eruditionis et diligenli.e sunt excmpla, qua3 dc sa- , \ pienli illa npe sunt nirraliones, et spirimalium
,
cbarismalmn variae divisiones, convenientcr studii cl diligeuliye proporlioni accedunt iis qui labora- ,
r u n l ; propterea dicit sponsae : Gor liium factum est

plciium favis omne genus erudilionis, unde profers ^ ,
ex bono ihesauro cordis suaves slillas sernionum :

adeo ut libi sil oratio mel niisium cuin lacte. *
Favum enim, inquil, distillanl labia tua, sponsa , . , \,
.
mel el lac sub lingua tua. Est enim libi paralus , ,
.
serino, au.btoribus non uniformem oslcndens Uii- ,
liiatem, sed congruens viribus eorum qui ipsum
^ ,
suscipiunt : adeo ut ct pcrfeciioribus couveniat ct infantibus : perfeclis qtiidem mel factus, lac autem
\ ; \
infanlibus, cujusmodi erat Paulus, ut qui verbis ,
quidem molliitus aleret recens natos, sapientiam , :
autem loqueretur perfeclis in mysterio, absconsam ,
a saeculis, quain non capit boc saeculum, neque , principes lmjus saeculi . Hanc ergo mcllis ci laciis
, ,
praeparalionem dicil csse sub lingua, nempe rc- . 8l

condiluin el opporlunum usum sermonis per hanc ^ , \ , vocem indicans. Nam qui scit quemadmodum , \ teat unicuique respondere, sub lingua babens hanc
ota
variam vim seruionis, aple pra?Let in lemporo
. \
unicuique ex audiloribus id quod csi ci usui.
, ,
, \ .
\
Cuin lianc auiem dedissel laudeni ori et ltnguaa
, .
spousaB, iransil rursus ad majora cncomia, diccns :
(Jdor vcslimentorum tuorum tanquam odor ihuris. ,
, .

iloc quod dicitur esl quaedam pbilosopliia, inJicans
,
quidnam inlueatur bominibus vita qua? cx viilulc
' S'o; . agilur. Nam \\ix qua; c\ virlulc agitur fmis osl
I Gor. , 8.

IN CANTICA CANTIC. IIOMILIA IX.

$61

, \ - Deo assimilari, et ea dc causa aninKC purilas, ct

, "
niliil habere admistum oninium animi niotuum ac
, ' periurbalionum, a*viris bonis diligcnler excrcelur,
,
ui per meliorcm vilam sit in cis quaidam figiira et
\
character naturoe supcreminenlis. Quoniam ergo
.
non est uniformis, neqiic unius modi vita quac cx
, , '
virlute agitur, sed quomodo in lcla aut panni

lcxlura, pcr aiulta lila, quorutu alia quidem in
' ,
reclum sunl extensa, alia aulcm per iransversum
, divisa, ars lexendi facit vcslcm : ila etiara in vila
\ \ qua ex virtute agitur, mulla oporlct coneurre ,
re, per quae bona texilur vila : sicul divinus
, Paulus bsec iila cmimeral, per quae
con ,
sislit texlura Donoruni operum , cbaritatem
\ dieens, el gaudium, cl paccm, longanimilatem, et
, \ , ^ beiiignilalciii, et quajcunque sunl hiijusmodi **,
\ , quibus ornalur qui coelesiem iitdiritur iucorru \ plionc.n, cx vila lerrena in quam cadil inlcrilus.
. Proptcrea accipit qui in vesle est ornalum spon , ) sae, ut qui odore sil similis lliuri. Alqui prius
. d i x i l omnibus aromaiibus anlecellere ungueiui
sponsse bonutn odorem : adeo ut in boc videalur
, omnia tollere cncomia, siquidem qua: cuivis p r , - lala fuil aromati, nunc per comparalioneni uni
, ota assimilatur aromaii, cum sic dixerit Scriplura :
, * Sicul odor lliuris esl bonus odor tuarum vesiium.
- St'd queniam pcculiari quadam ralione Pei bonori
. ' dcpulalus cral iburis suflilus, ca de causa qnx fuit
crv - pralata omnibus aroinalibus, digna ccnselur quae
1

, - ^ assimiletur uni aromali, quod Deo dedicalum. Quo

fil nt sil bic sensus aenigmalis: Tumn, sponsa,, ,
viilulmn induincnluui imilalur divinam bcaiiludinem , pcr purilalcin el impalibililatcm assimi \, ,
lata naiurac ad quam non palet adiius. Talis
,
est enim , inquil , odor luoruni vcslimento \ ,
n i i t i , ul sil siinilis Ibuti, quod Dci bonori cst
. ,
dicatum.

.
Rursiis per laudes qux dcinceps sequmilur
,
diseimus,
quemadinodum fiat quispiam soror el
\ ,
, ,
conjux Domini pcr hoc quod dicit, Es hortus conclusus, soror mea sponsa. Si quispiam crgo boc sibi
. ,
vindicat, ut sil quidem sponsa, proplerea quod

conjungalur
Domino, soror aulem, proptcrea quod
,
D J
voluntalem, sicul dicil Evangelium, fiat
horlus floridus ct benc gcrminans, omniuni babens
, in se arborum pulcbriludinem, ncuipe et dulcem
, , \
iicum, el fenilem oleam, el aliicomam palmam,
, \ ,
cl abuudantcm vilcm, non spinosum qiicmpiam
, , '
rubum, neque conyzam scu pulicariam, scd pro
.
eis
cupressum ct myriuin. Sic enim talcm bortum
, \ "
decorare novit, el magnus David , et subliinij
\,
Isaias. lllc quidem diceni : Jiistus ut palma florp ' , 7/
bit **; et : Ego aulem lanquam oliva fe-lili$ *; ct,
\ ' \
txor lua sicul vitis abundans **. Nam et ab aliqua
alio propbela beatus judicatur qui sub sua ficti
. \ ,
qiticscil **. haias autem dicil fiilurum ut pro ruho
\ \

U S

f a c i a l

R t

Galat. v, 22.

8 3

Psal. xci, 15.

, v

Psal. c x w i i , 10.

8 5

ibid. 3.

8 5

Micb. iv, 4.

963

S. GREGOUII NYSSEffl

quidem cupressus, pro conyza aulein floreat myr- . *

lus . Singula autem de liis arboribus aenigmata,
,
quae nobis oslensa fuerint a prophetia, fuerit su- ,
pervacaneum accnrate exponere, cura sit omnibus ,
perspictium, quis sii suavis fruclus ficus, ex succo , ,
acerrimo maluralus, qni ab initio qtiidem est ' \ ,
amarus el minime esculentus, posiea aulem dulcis , \
fruclus effectus, sensus animse afficit dulcedine. . \
Quid autem nobis confert procreatio fructus dea* Ota \ pcr accrrimum et amarissimum succum, qiii ab , *
,
initio in eo alitur, poslea aulem per convenientem
,
maluralionem et culluram mutatur in naluram
olei ? quod fit lucis maleria, recreal lassitudinem, , , \
, \ , \
relaxal laborem, caput exbilaral, et ad ceriamina
; opem fert iis qui cerlant legitime ? Quomodo autem
cflicil palma, ut frueluiu suuin fures diflicililer ^
, , \
aggrcdianlur, ut quae eum lar.quam Ihesaurum
, , \
sursum recondal, ncc vicinuni lerrae eum feral, el
, \ ;
viiisesl gratiaac decor, estquc odorifera cupressus,
et est myrti suavilas ? Haec oninia per conlempla : * tionem iropicam ad virtulis traducta ralioncm,
,
evidens esl omnibus sapienter audientibus, quor- .
sum speclcnt. Hujusmodi est ergoarborum liorlus,
\ , \
qui bcne germinai, et esl bene consilus, et manda- ,
torum vallo onmi cx parle inunilus, ut furibus et * \
besliis nulluni ad se prxbeal adituin. Nam qui
. *0
niandatorum sepi est omni cx parle circumdatus, ,
adiri non poiesl a fero singulari, ncceuiu dcpascil ,
ac populalur aper ex silva. Si qnispiam ergo cst
. \ , hortus isque munilus, is fit soror et sponsa ejus ^ \
qui dixit huic animce : Es liorlus coitclusus, soror
,

mea sponsa.
.
Scd ejusmodi borio opus est eliam fonle, ut nia , \ ,
neat nemus ilorens ac bene germinans, aqua perenni : ,
*
irrigatum ; propterea in laudibus liorlo adjunxit
fontem, diccns : IJorlus conclnsiis, fons obsignalus. ,
\
Fonlis aulem ralioitem per uenigma nos docei Pru- , .

verbium, cum d i c i l : Fons aquco sit dulcis, ei sit
libi soli, neque ullus alienus ejus sii tecum parti* , \

ceps . Quomodo enim illic prohibet, nc in alienos , ,

consumalur aqtia funtis, ita bic testalnr fontem .
minime effundi in alienos, dicendn, obsignalus, ,
,
quod perinde esl ac si dicas, custodiius. Tale est
,

aulem quod dicilur: Fons, mea qnidem senlenlia,

8

8e

proprie nominatur cogilaliva nostrae animaj facul- D \ , las, quae omne genus raliocinaiiones in nobis facit
vov,
,
scalere el emanare. Sed tunc noster l i l inotus co,
gitationis, quando omnis noslra movelur operalio
.
ad ea quae sunt nobis conducibilia, el bonorum exbibet procrealionem. Quando autem converierit ,
,
quispiam cogilalionum operationem ad excogilan . "
dum vitium, tunc in alienos f.onsumitur fluenlnm :
,
adeo ut bcne alalur quidcm spinosa vita, irrigata
ope roalarum cogitaiionum, exsiccelur autem el (
marcescai mclior planla, nullo humure bonarum
cogitationum nulricnte radiccm. Quoniam ergo , \ . signaculuiu ci quod pcr ipsum custodilur, boc do8 7

lsa. LV, 15.

* Prov. , 17.

4?'
965

IN CANTICA CANTIC. HOMlLiA I X .

966

' . nai, ut niinime subripiatur, signo furcm deterrens:

quidquid aulem non subripitur, domino nianet i n \
,
legrum : videtur bic laus sponsae dc sumroa virlute
ferre leslimoniuin, nempe quod ab inimicis inlacta
- ei manet cogitalio, cuslodita in puriiale ct inipaii ,
bilitate. Domino suo obsignat hunc fontein purilas,
,
nullo limo cogitalionmn conlurbans id quod est
. cordis lucidwn et aerium. Ut auteni fial clarior
, sententia, tale esl quod dicimus : Quoniam eorum
\ qtne sunl in nobis, alia quidem sunt vere nostra,
. * * \ quie sunt anima? propria; alia autem lanquam
, *
noslra ad uostram adjungimus proprietatem, ea,
, inquam. quse sunl corporis el quae sont externa,
' , \ falsa quadam existimalione exi&limantes propria
, , - qiKe sunt aliena (quid enim matcri;c experti animae
commune esl cum inateriae crassiludine?) ea de
; causa proverbialis nobis consulit Scriplura, ne in
, ea quaB sunt a nobis aliena, in corpus, inquam, el
, \ , \ ea quae sunl exlerna, consumatur fons cogitationis,
, - sed in suo verselur bon.o, Oei irrigans planlationetn.
. ,
Didicimus aulem virluies esse Dei plantalionem, iu
.
quibus occupata cogitaliva animae nostrae facultas,
, \
et ad nibil exlcrnum defluens, obsignaiur chara ,
ctere vcriialis, informala ad bonum babiltidine.
^, ,
.
\ .
Vidcaimis aulem earum quoque, qusc deinceps
, \, $
sequunlur, laudum virlulcm. EmUsiones tuiv
, { .
inquit, paradisus malorum punicorum, cum fruclu
, , - Q pomorum, el cypri cum nardis. Nardus el crocut,
calamus et cinnamomum, cum omnibus lignis Libuni,

.1
. , myrrha et aloe, cum omnibus primis unguentit. 15

. Fons horli, puteus aquce vivai ei impelu fluentis ex
" \ - Libano. Atque quod in iis quidem qu e dicla sunt,
, - esl quidam longe maximus ac praeclarissimus sen , - sns, perqucin ejus qtia&ex Deo est in alltun cvccta
, in admiralione habelur pulclirimdo, variis i>t nto\ . dum exsuperanlibus celebrata laudibus, esl perspi , cuum vel ex contexlu ac sensu primuni obvio eo~
, riira quae dicla suut. Quisnam sil autem vcrus
scnsus qucm baec vcrba significant, ejus solius
. fuerit aperle scire, qui, juxla divuiu Paulum,
; Spirilu scit loqui divina mysteria. Quematirooduni
; euiin quod cmillitur a sponsa, est paradisus nialo \ - D rum punicorum? quemadniodum autem ex malis
punicis producilur fruclus pomorum? Quemad; ,
modum vero ponia fituil calalogus unguenlorum et
\ \ \, \' aromatum ? In pomorum enim fructibus oyprus esl
, \ ,
nardus et crocus, et calamus, et cinnaniomum

et onine lignum Libani, quasi nulla in aromalibu
. *
Libani differenlia desit in iis quae sunt enumerala :
, , \
- quibus additur myrrba et aloe, el omnia prima un, , \ guenla. Et quae prius borlus a laudante supra esi
nominata, nunc fons dicitur bortorum, et pnten
\ ^ .
\ , - aqtise vtvae, et impetu fluenlis ex Libano. Sed dc
bis quidem qua? dicta sunt veritatem viderint, u i
, \ \
prius dixi, i i qui possunl perscrutari profundila .
tem divitiarum, et sapicnliac, et scienliau Det. Nos
^
attlcm, nc umnino rciinquaniur expctlcs gustus
, \ %

967

S. GREGORH NYSSENI

96S

bonorum qure in hoc loco sila sunt, iisque minimc , ) ,

fruamur, paucis accedemus ad contextum oralio nis, ipso Deo Yerbo adbibito, ut sit dux nostri
. ,
studii ac diligenliae. Univcrsus laudum, qui ante , \ \
diclus fuil cntalogus, et qu.nc nunc de ipsa adduxit ,
oratio, non videntur inlueri praecipue ad quamdam
nudam ac solatn laudationem, sed pcr ca quae d i -
cunlur, vira quamdam ac virmtem afferre, accordis
,
ascensum ad ea quae sunt majora et excelsiora, m- \
pole noniinalur soror et sponsa Verbi, sed utrum-
que borum nominum sponsam conjungU sponso,
,
sponsae quidem signilicaiione cam, ut nominalPau- , ,
lus , facicnle concorporalem sponso, qui non po \ lcst corrumpi, et in quem non cadit inierilus: stu ,
dio autem quod versalur in voluntale, ad fraternam
\
deducente aflinilalem et conjunctionem, convenien R ; , .
tcr voci Evangclii. Deindc laudalur natura ubcrum,

quse pro lacle vinuni eiTundit, ct manifestum esl
.
quod laus opus efiicilur. cnim, id quod nonesl,
. "
laudaiur. PraHerea ejus ur.guenlum judicatur esse ,
etiperius omnibus aromalibus, quod quidero non .
ita sc babere fuisseljudicatum, si non revera ad illam

pcrvenissel alliludinem per profeclum in eo quod
,
cst mclius. Habentur postca in admiralione favi
,
orationis qui dislillant ex ejus ore, ct contempera
. \ ,
paralur sapicntise subjceta Hngua?, contempcrato .
lactc cum mclle. El haec quoque sunt viitus, non
, ,
verba, ul quae a Vcibo ad alliorum deduela ascen- , \
sum adeo aucla sit, ut os faciai foniem mcllis, et ,
linguam promptaarium commislae sapienlise, in qua
, . consideratur tcrra promissionis, quae fluit niellc el ^ ,
lacte. Giim aulem Verbum per ascensus cam adco , cxtulisscl, ductl adbuc altius, diccns ejus vesteni
,
bcnc spirare iburis odore, pcr quod (csialur Ver- .
btim eam Cbristum induisse. Cujusvis enini vilaa
. Ata .
quai cx virtule agilur linis est Dci participaiio. Per
tbus enim Deus oslcnditur. Et nec in iis quidem se \

sistit anima, qua; scmper a Ycrbo deducilnr ad id
,
quod cst altius. Scd posiquam assimilala fuil thuri
' . ,
in bono odore, fit hortus instar paradisi. llorlus,
non sicut erat inter primos bomincs, \axus et in- , \ ,
custodilus, scd undiquc munitus meraoria man- .
dati.
;
Vides quaniam accepcrii virlulera, ad hoc ut
.
sursum ferrelur ? Rursus vide mihi cum qui supra
illud fit ascensum. Non solnm enim facta est hor- ^ , , >
tus conclusus, proprium ferens frucltim, sed fit
, , \
eliain poiabilis sitientibus, translata in naluram
. \ ' :
fonlis, idque obsignali. Et nec in bis constilil: sed
ad boc usque stitit suum in majus incremciilum, \ ,
.
ut ex ore ejus germinaret paradisus. Qui enim ac ,
CHraiius attendit euiphasim diclionis Hebraicae, d i \ ,
c i t , pro eo quod dicendum erat, Emissiones tuae ex
., \, ^/
,
ore tuo : Paradisus malorum punicorum. Qtiod qui
dem perinde est ac s\ diceret: Sermo tuus qui per
(5. poa\
os mum emiltitur, est paradisus matorum puoico *
rum. Mala autcm punica producunt onine genus
t

Ephes. , 23 sqq.

m CANTICA CANTIC. HOMILIA I X .

070

, \ , \ , fructtium : poma, cyprum cum nardo, el crocum,

calamum et cinnamomum, ei omnem aliam speciem
\ , , \ ,
Libani, et myrrhara, et aloen, et prima unguenta.
\ .

Postquaro ergo convenienter ci qu& csl in Psalmo
,
bealiludini, ipsaDei freta auxilio, disposuil in cnrdc
,
bas pulchras ascensiones, semper a virtuie ambu , \
lans in virlutem, pulcbre in sialu perfeclioi i nialo rum punicorum paradisus nominaniur oris ejus
.
emissiones. Apposite autem subjcctx sentenibe
.
adaptala fuit dictio emissionis. Nam quod etuit lilur, ab eo qui mitlit, transit ad eum qni sus-*
. \
cipit. Idque licet discere ex consueta usu vcr , \
b i , quod, ut dicit Evangeliuni, eos qui mittuntur
,
ad pradicandam verilateni, Yerbum noiuinavil apo ,
slolos, id est missos. Quid est igilur quod emiltit
.
ponsa3 ? verbum scilicet fidei ; quod cum esl in
; , <-> iis qui suscipiunt, i i l paradisus quj plantatur per
, ,
auditionem in cordibus. Nemus autem plantalam et
. frequens arboribus, paradisum solet vocare con ,
suctudo. Ut ergo discamus etiam genus arborum,
.
qua? pcr Yerbuai colunlur in hortis aniinarum eo , rum qui crodiderunt, raalos punicas nominat ar , {5
bores, quas Verbuni plantal <:l colit, quod emilti ,
tur ex ore spons<e. Malum autcm puuicam diflicili . ter fur aggredilur, ut quse spinosos proferal ramos,

et quodam in guslu austero el amarescenli propu , \
gnaculo fructum conlineal el n u l r i a i : qui suo teni\
pore, postquam maturuerit, fraclo corlice inlus
\ apparet, visu quidem jucundus el bene affectus,
, ^
guslui auiem mellilas et nihil afferens molestia*,
, \ q \ gapore quodam vini simili gustus instrumenla
, \ )., \ aflicit dulcedine. Propterea ndbi videlur paradisus

malorum punicarum, nenipe serino qui emiuilur in
. &
animas audilorum ex ore sponsae, eflicere, ut do
ceamur per ea qua? dicunUir, non per dissolutionem
,
aliquain et delicias in vita praesenti emolliri ac
, \
encrvari, sed per conlinentiam , duram et asperam
,
viiam eligcro. lla enim ad fruclum virtutis furibus
*
non patebit aditns, ut qui sil obsepius austero con
tineniiae ambilu, ct per severain ac rigidam vitae
, \ consiitutionem, veluii per quasdara spinas, eos
, \ pungens, qui u i malo afliciant, accedunt propius.
, . Sed quando leinpus praebuerit opportunilatem fru \ . '
endi fructibus, nialus punira fll omnium fructoum
D deliciae ex quovis genere malorum, non quod pru,
nis Damascenis, aut glandibus, aut aliquibus aliis
^ , ejusmodi sit fruendum, sed varia et multiplei ua,
tura aromatiun inventiur in malis : est enim cy *
prus cum nardis pulcbrum conjugium , illa quidem
.
calida, baec vero odorifera. Non est eniro calor per
,
se laudabilis, quando calor esl felida inflammalio,
, . '
sed oportet puritaiera per bonum odorem ferre te
stiraonium de calore, ut sil sancto Spiritu fervens,

qui est a teiro calore expurgalus. In his malis i n , ,
venire licet eliam alia aromata, nardum, i n q u i t ,
.
et crocum. Sed nardi quidem suavem odorem d i , \ ,
dicimus in iis qua3 supra dicta sunt; restat aulem
, \ , \ .
u l croci ostendaraug a?nigitiata. Dicunt ergo qiti
bujus floris virtutem considerarunt, cum habere
o

PATROL. GR. X L I V .

31

S. GREGORll NYSSENl

971

972

medium inter calorem

fugero immoderationem
dolores : adeo u l per
amigmate pbilosophelur

ci Irigas, et in ulrisquc
. \ ol
, et habere vim lcnicndi
, \ hoc forle (Scriptura) in
, \ * '
de virtule.
\
.
,
Propterca quod virlus est media inler duo v i l i a ,
, \ . nempe inter defecium honesti el exsuperationem.
\ \,
Sicat dicunt magni aniini virlutem el liberalitatem ,
\ , \
illaro quidem considerari in medio timiditatis et
\ \ audaciae : hanc vero in medio avaritia* et profusio, ' ,
nis; et limiditalem quidem et avaritiam dicunl esse
* \ ,
in viiio propicr defectum ejus quod decct: profu '
sioncin aulem cl audaciam in excessu et siiperabundaiuia. Medium autem nioderationis ejus quaj , B

est i n utroque, nominant virtutem. Habei ergo id \ \

, , quod de croco dicilur, quod ad virtulera ailiuct,
\
aliquid consequens medioerilali facuhaiis, ut quod
. ,
interprctatur nihil virluti deiiccre et eflluere. Ego
,
aulem dico , eliamsi rudius et agreslius videaiur id
quod dicilur, croci senigma forle magis proprie as- . sumi ad rationem fidei. Nam flos quidem versatur
* \ 6
in triplici involucro. Ipsuin auleni involucrum cst
.
flos in colore aereo. Involucpi autem exuto amictu,
, \
tres omnino inveniunlur flores bene olentes, et
,
utiles ad curationes, opcrli invoUicris, qui simi , \ \
Hler et eodem modo inter sese babenl, pulcbriludine el magoitudine et bono odore et proprielate ,
\ , ,
virlutis, et ires per omnia unus ostenduntur, co , \ , \
loris bonitate, odoris suavilaie , et qualilate v i r tutis. Quibus agnati sunl eliani trcs a l i i , visu qui- ^ . ,
, .
dem flavi, ad omnem auiem usuin salubrem nulla
qualilatc p r x d i l i . Quo fit u l iniperitos in iis COM- , tingat errare, qui propter bonum colorem pro bono \ .
" \ \ decerpunt adullerinum. Quod nunc quoque faciunt
qui errant circa fidein, qui suscipiunt omncs falsas ,
.
ct arte sopbistica confectas opiniones, c l eas pra>
ferunt bonis et sanie dogmaiibus. Eligat andiloris , ,
judicium quod v e l i t , sive alterum ex j i 3 , sivc * ,
ulrumque: sunt enim unum quodammodo ufcra- , , .
.
que, perfecta? virlutis , et divinilatis acquisitio.
Non esl cnim virlus extra divinitatem.
Nos autem transeamus ad contemplati >nem cse \
teroram aromaium, de quibus conscquentcr facla
,
esi menlio in oralione. Calamu, inquil, et cinna- D . ,
\, ,
xul
tnomum, el poma. Poma auleni sunt fructus qui
,
producuniur ex malis punicis paradisi sponsse.
.
Sed calaroum quidem dicunt bono odore caeteris
,
antecellere, adco u t a lege assumatur ad suflilum
\ sacerdotalem : cinnamomum autem vartam el

multiplicem operalioncm per quamdam naturalem
,
facullateni proinillere, ex quibtis mulla fidem v i - , \
^entur superare. Aiunt enim aqua bullienle in le- . \
uele, ei cam solum tangal boc aruma, aquam re- , ,
frigerare protinus, el illalam in fervens lavacrum,
, \ ardorem qui est in aere, transmutare in algorem,
,
ci babere naturam perimendi ea quae generantur
, \
e

* Exod. , 23.

973

IN CANTICA CANTIC. IIOMILIA IX.

374

, \ ex corruptione, et alia hujusmodi de eo narrant,

\
, quae supra fldem audilorum videntur esse. Aiunt
enim si fuerit posilum in ore dormienlis, cum qui
. ,
dormit minime impediri quominus respondeat ad
,
ea quse inlerrogantur; sed eteum mancre in somno, sobriasque et ad verbum exprcssas reddere
, \
responsiones. De quibus quidem aflirmare iia se
\
babere, nisi quis per expericntiam didicerit eorum
. \ ,
\ quae de eo narranlur verilatem, lemerarium fue , \ - rit et inconsideratum. Sed quoniam ralione quadam mystica, boc quoqiie aroma relatum est in
. '
numcrum poniorum, non vere nascens ex malis
> \
, > punicis (neque enim sensiles paradisos emillit ex
ore sponsa), sed ul consulendo suggerat aliquam

sententiam, ex iis quae sponsai conferunt ad lau '
, dem, non recle existimo se babere, si ea rejician \ tur quae narranlur de cinnamomo : b c , inquam,
, & \
quac nunc narranlibus videntur persequenda.
, \ \
, .
Ex iis enim quae dicuntur, videtur aliquid pos3e
' ,
conferri ad laudem viriulis, unoquoque ex iis quae
sunt relata, sumpto ad iiidicandain vitae quac ex

virtute agitur perfeclionem. In iis enim qui sunt
' . "
\ , eruditi el considerati, licet invenire cinnamomuui
in aniroa, quando quispiam vel fervens cupiditale,
, :
, vel ira accensus, ratione exstinxerit animi perturbationes; aut in somno v i t * in ore babens so
brium hujus ralionis cinnamomum, oslendit incr
, \ - raniem el iuconfusum sensum eorum quae dicun , \ - C tur, per sermonis veritatem imilans insomnem
angelorum naturam, quos neces&ario nnlla phan ,
tasia ac visio dimovet a veritate, ex ejus ore dici

potcst lanquam e scalurigine effundere cinnamo,
mum : per quod el ardor cupidilaiis exstinguitur,
,
* \ - et iracirca cor ebulliiio, et ipseesl purus ratione
ab omni quae est instar somiiii confusa visione.
,
Nemo autem incredibilia ista esse considerans,
, \
\ quae dicuntur de cinnamomo, orationcm reprehendat, ut qua3 ex iis qaae non sunt vera, sponsae lau. \ \
, dera iribuat. Solet enim saepe sancla Scripiura
, etiam ab externis fabulas aceipere ad opem suo
scopo fercndam, et cilra pudorem meminisse a l i .
quorum
nominum ad sensum propositum evidenlius
*
indicandum, sicul in filiabus Job, quarum pulchri , \
tudinem oraiio supra modura laudans, etiam per
,
nomina oslendit exceUens earum rairaculura, d i
cens, unam quidem dici Diem, alteram vero Ca \ siam, tertiam aulem Gornu Amaltbeae . Hoc autem
,\
est cuivis perspicuum, quod de Amaliheae fabula
,
Greca confitixit narrationcm, quam cupi essei ca " , , ,
pra, fabulamur fuisse nulriceni illius Crelensis,
. \ ,
cujus cum cornu cecidisset, fabula fecitex concavo
'
fluere
omne genus frugum ac fructuum copiatn.
,
Num
igiiur
credidil sancta Scriplura iis quae nar , ,
rantur de Amaltbea? Nequaquam, sed filiae iob

ferens testimonium, quod esset fcracissima om. *
9I

f l

Job X L V I . i i .

97

S. GREGORH NYSSENI

975

niur. qnae sunt ex virlulc bonorum, per hoc nomcn ; ,

id oslendit: adeo ut qui est considcranliusaudiens '
Scripluram, solum laudis scopum inlelligat ex ,
nomine, fabulosas autem nugas jubeat valere, et
audientes casiam et diem, neque aromalicam male- ,
riam, neque solis cursum supra terram, per haec ,
nomina didicimus, sed viiae earum ex virtute agen- , \ \ dae oslensionem dicimus nomina comprebendere. , ,
Quorum Gasia nobis ostendit sludiorum vitae puri- ,
talem et bouuin odorcm : Dies autem honestatem
' *>
ac decorem, sicut dicit Apostolus", eos qui pnre
. vivunl nominari lilios lucis, et Glios dici.
\
* , ,
.
Iia bic quoqnc ad laudcm sponsac non sunt in- \ &
uiilia, quae dicunlur de cinnamomo pcr tropicam
\
exposilionem, st sumanlur ad argumenlum enco-
iniorum. Qui aulem jain tanlus evasit, ct ad banc -. ,
encomiorum jam pervenit alliludiucm, divinoeima-
ginis in se ostendit per omnia figuras el cbaraclc, '
rcs. Hoc enim osteudit dicens : Ex omnibus lignh .
Libani. Non esse enira uniibrme lignum Libani d i
\iavct\
cunl qtii haec observarunt, unde thus fluit, sed in
lignis esse diflerentiam, qu.u figuram aromatis si- , 6
mul variat cum forma ligni. Qui ergo in omnibus ^, ' ,
viise sludiis in se significat divinac formae siiniliiu- dinero, in se oslendit pulchriiudinem omnium l i - . }
g w r u m Libani, per qu% expriinilur forma divina.
, Nemo enim fit Dei glori particeps, qui non fue > ,
r i l priinum conformis similitudini morlis. Proplerea
. - |
boc quoque dicil laus in catalogo aromalum, quod
,
malorum punicaruin poina sunt caelera aromala
.
quae Scripiura recensuii, et cum eis est myrrba ,
et aloe, et prima ungucnta. Yidetur enim, dicens , , I
cum myrrha et aloe, osienderc sepullurse socie- , \ ' \ ,
talem, siout sublime dicil Evangelium , quod per
\ . ,
haec facta cst sepultura ejns qui gustavit pro no- \ , bis moriem. Per prinia autcm unguenla Scriplura
,
ostendit puritatem et sinccrilaleiii ab omni pran-
tale cauponatoria, sicut Amos iis qui sc bujusmodi
.
explent deliciis bsec objicil, dicens : Qui vinum 6
bibunl percolatum, et unguntur primis unguenlis **: , \ \ et antea : Qui comedunt, inquit, hatdos ex grege,
, 01
el vituios lactentes ex medio armenlo, et sallant ad \y dtvor ,

'
vocem organorum " : adeo utnequefcx viiium con\ , 01 ,
, &
turbet, neque in unguenlo mistio corrunipal since, rilatcm boni odoris. Sed illic quidem omuino opor,

tel existimare prophelam exprobrare Israelilis,iquod
,
ferentes merum verbum Scriplurx omnino defe
calum ac percolatum, et bonum babentes odorem
. '* iunguentorum minime conturbalum, et spiiitualis ,

epuli deliciis se omnino explentes, ex iis commodi
nihil omnino ceperint: malo eorum instilato trans- , \
mutanle vinl perspicuilalem in turbidam perver- , \
sionem, el per pravorum cogitalorum admislio- ' ,
nom perdente purilatem primorui unguentorum. , \
Hic autem Scripiuratribuil sponsa? pura et minimc

93

'Ephcs. , 8 ; 1 Tbess. , 5.

Joan. , 39.

* Amos , C.

9 8

ibid. 4.

77

978

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA I X .

:, \
.

,
. \ ,
,
.
ca*t , . ,
;
> \ ' , , -: ' ,
, . \
: .
,

adidterina dogmala, per produclionem fructuum priimorum unguenlorum.Sed nec in his subslitil sponsa,
quominus se exlenderet ad altiora, neque Scriplura
quominus ei opem ferrel ad ascensum. Cujus enira
ex oresunt emisaiones malorum punicorum etparadisi aromatum, ea nunc fit fons, irrigans hortos qui
ex ca o r l i s u n l : non sicut de Paulo et Apollodidicimus, quod alter quidem plantaret, alter vero i r r i garel; sed ipsa duo operalur, ut quae simul et
plantet bortos et irriget. Foriasse autem subliroiorem quoque aliquam ralionem laus continel. Dicit
cnim eum esse fontem non fluenli quod profluijt,
scd boilorum : non aliquas aquarum cflluxiones,
scd hortos ipsos irrigantem. Iia animalos liortos
emanare fecit divinus Apostolus , cos apud quos
fuit, per doctrinam enasci faciens horluni Ecclcsiae.

) , * \ .
, ' , ).

Deinde Scriptura laudibus ad sunimum spori ,
sam cvebit, eam nominans puleuro aquae vivu3, et
, \ . "
cum impctu fluenlis ex Libano. Quae enim a sancla
\
Scriptura de natura didicimus vivifica, nunc qui ,
dcm propbetia dicit ex Dei pnrsona : Me retique ,

runl fontem aquce vha* *; el rursusDominodiccnle

Samaritanae : Si tcires donum Dei, et quis sil qui
- ,
dicit tibi, Da mihi potum, lu petiisse* ab eo, et ipse

, libi dedi$set aquam vivam *; et : Si qux$ siiil, ve ,
niat ad me et bibat. Qui enim credit in me, $icul di \, , \ - xit Scriplura, flumina ex venlre ejus fluent aquas
.
,
vivw : hcec auiem dicebat de Spirilu quem acce,
pturi erant qui credebant in enm *. Cuinergo divina
.
, nalura ubique inielligalur pcr aquam vivam, bic

,
verum Scripturae tcstimonium slatuit sponsam esse
9

puicum aquae vivae, qui cum iuipelu fertur ex L i ,

bano. Hoc autem esl onniium maxime adniirabilc.
,
Nam cum omnes pulei aquam simul habcant con .
sistentem, sola sponsa aquam in se babet per. , - mcantem, adeo ut putei profundum babeal, fluvii
,
vero perennem motionem. Quis autem pro digni ,
taie verbis possit assequi miracula quae oslendun, . * tur per eam quae nunc facta est ejus assimilalio ,
nem ? Forlasse non babet amplius quo allius se
';
extollat, per omnia assimilala exemplari pulcbri
tudini. Exacle enim et accurale est imilala, fonto,
. *
quidem fontem, vita autem vitani, aqua aulem
, ,
aquam. Vivus est sermo Dei : vivit eliam aniroa
. , \ q u Verbura susccpit. Aqua illa fluit ex Deo,
. H sicut fons d i c i t : Ex deo processi, et venio. Ipsa
, ,
aulem eum conlinet qui influit in puleum animae,
.
et propterea fit promptuarium aquae illius viva
; , \ *
quae fluit ex Libano, vcl potius fluit cum impetu,

sicut Scriplura loquitur. Gujus nos quoque simiis
, , .
pariicipes, possidentes illum puteum, utcongruen \ ,
ter preceplo sapienlia? bibamus nosiram aquam,
, et non alienam. In Chrislo Jesu Oomino nosiro,
, \ . quem decet gloria in siecula sa3culorum. Amoo.
,
. '.
Ilcbr. . Jer. , 13.
Joan. , 12. Joan. \ , 37 sqq
7

S. GREGOUII NYSSENl

HOMILIA X .
'.

Surge, titpixlo, et veni, ausler, el perfla horlum

, Bofifia, , , "
meum, et fluant aromata mea. CAP. V. 1 . De ,

tcendat patruelis meu$ ad horlum suum, et come- . ,

dat frucius pomorum suorum. Descendi in horlum . meum, scror mea sponsa, messui myrrham meam ,

cum aromatibus mei$. Comedi panem meum cum . "

tnelle meo, bibi vinum meum cum lacle meo. Come- ,
dile, amici, et bibite, et inebriamini, fratres mei. . , , , 2. Ego dormio, ei cor meum vigilat.
, . ,

.
Gum divinorum verborum nobis proposiia con
lemplalio et consequenlia Cantici canticoruro,
" ^
quasdam, quas difficile est assequi, el quae sunt
, \
teclat propter obscuritaleni, in arcanis conlineat
,
sentenlias, nobis majori opus esl altenlione, imo ,
vero majori per preces auxilio, et sancli Spirilus ,
deduclione, ne idipsum nobis accidat in slupendis \
,
bis miraculis, quod solct accidere in stellis. Nam
procul illarum admiranles pulcbriludinem, nul- . \
lam possumus invenire ralionem ad cognoscen- ,

dam earum crealionem, sed pulcbriludine solum
frui possumus, proplerea quod dicanuis nos le- ueri earum admiralione. Sunt enim revera quse- , .

dain slellae, splendores divinorum b o r u m eloquioruro et fulgores oculorum animae, carnis oculis \
prsefulgenles et praecellenles, secundum altimdi- nem coeli a terra, ut dicit Propbela *. Quod si id , ,
noslne animae usuveniat quod audiinus usuvenisse . \
Elise; et in igneo curru assumpta * quoque raens Q ,
, soslra sublimis transferatur ad coclesies pulrhri (
ludines (Spiriium sanclum aulcm ponemus esse
,
ignem, queui Domimis venil ut niitieret in ter , ram, q u i in specie linguarum dividebalur discipu ), *
Iis),non plane desperabimus nos b i s aslris posse

,
appropinquare, divinis, inquam, sententiis et \n, \
lelligentiis, quae per CQplestia et spiiUualia eloquia in nostris fulgenl ani nis. Aspice enim anima3 . ,
oculo, le alloquor, audilor, vocem quae a Do
,
wino emissa est ad palriarcbam . Aspice ad hoc
,
coelum, el vide has slcllas, si potes metiri altiludinem ipsarum inlelligentiaruni. Aspice reginse po- , \ , .
leslatem, ex mandalis ejus virtulem considerans,
quanta per se iroperans cernatur auclorilas i n iis quae dicuntur. Non enim precibus et votis id quod , vult eflicit, sed convenienter voci ejus qui promi- .
sit, qui quidem dicit fidelem cl prudentem dispen- ,
salorem iactum esse doininum omnium quae babet , \

Dominus*. Hac accepta potesiate, regis inslar
9 . ,
duos vcntos regit, et dispensat, ut sibi videtur :

aqnilonem quidem sibi segregans, austrum auiem

benigne vocans, el urgens ut ad se veniai. Ila
* , , \
autcin babet conlexlus diciionis : Surge, aquilo, el
. "
veni auster.
,
, ,
.
D

Licet forlasse invenire in verbis cenlurionis aliud

quod aliquain babct cognalionem et conjunctionem
Psal. , I I . IV Reg. n , 1 1 .

Gencs. xv, 5 sqq.

Kuc. , 42.

9 8 1

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA X .

S82

, ,
- W ,

.

,
,
,
. .- , \ \,
*
, .

\ -

ciim iis quae liic dicuntur Quae quidem verba

ccnlnrionis, ipse Deus Verbum est admiratus,
sicut evangelisla narravit, dicens : QIUB cum audissel Jesus, miratus est, et vocem cenluriuiMS
praeiulit fidei Israelis. Non enim mihi vidctur conferre centurionem cum populo Israclitico in rationc fidei, sed cum ipso lsraele : qui in lucla cura
adversario cum Dei auxilio vix evasit ne caderet,
nec abiit penitus ilLrsus ab advcrsario : laesus
enim fuil iu fcmore. Hic autem ccnlurio, de quo
sermoesl in prxsenlia, regia potesialc pro imperio
amandat id quod cst alienum, asciscit autem et
ad suam admittit familiaritalem id quod est sibi
gratum. Is enim proplerea maxime videtur admiralionedignus fuisse, quod dicat se in b'13 qui iu
- ^ ejus sunt poleslate mililibus, sua auclorilate l i , , \
bere queio velil amandare, et accerserc euni qvii
. - esl sibi gralus : el scrvo quod convenit imperarc
minisleriuia. Nam illic quoque quaedam pbiloso , pbia est in voce cenlurionis, qucd cum qui ftiit
' amandalus, non amplius ad se rcducil, scd cuni
. , , is abiissct, pro ipso in domum admiltit allerum.
,
,
Nam cuni ei dixisset : Vade, el vadit, dicil se
.
alium accersere, non eum quem amandavit: Scri , plura, ut opinor, doccnte lale dogma, quod quac
* .
sibi invicem adversanlur, non ejus sunt natwae 111
- \ . , \
possint simul in uno el eodem versari. Nulla cst
' - enim societas luci cum lenebris, ait Aposlolus ,
, ' , \
sed necesse est omnino, ut si lencbrae reccsserint,
, sit quae pro eis cernitur : et si vitium fuerit
,
amandalum, pro eo virlus inlroducalur; el si boc
. - riie factum fuerit, prudentia carnis non amplius

resislai spiritui; neque enira polest, inorie affecla
, ejus resislcudi potestate, sed ad omne quod par
, - esl minislerium fit apla et parata, ut quae pareat
\ . "
ef subjiciatur dominatui spiritus. Quando enim
, . expulsus quidem fucrit miles vilii socius; *
,
aulem loco ingressus fuerit miles virlulis, lorica
, \ juslitiae indulus, et in manibus ferens gladium
,
spiritus, munilus autem apiis ad legendum armis,
, ,
nempe galea salulari, et scuto Gdei, et in se ferens
, \
omnem spirilualem armaiuram, tunc timei suum
, dominum, nempe mentem, servus scilicet corpus,
, \
promptoque et alacri animo exsequiuir imperiuni
6

, Q

,
, ,
.
'* ,
' ,
. ! ,
\
,
' ,
1> ,
,
Mallh. v i i i , 10 sqq.

II .. V I , U .

jus qui dominalur : quo fit, u l ministerio corporis

irtus recie adminislretur. Hoc enim indicat id
quod dicitur a centurione : Naui et servo meo dico:
Fac koc, et facit.
T

5ed audiamus quemadmodum regina surgerc facil aquiloiiem el a se araandal, ejus flatum averlens in adversum. Non enim eum jubet quiesccrc,
quomodo io maris lempesialo, jussii Dominus fluclibus quieecere et silenlium agere; sed imperai
ut reccdat ct fugiut, ut absqiie ullo impedimcnlo
fluat auster, nullo adverso flatu obsistentc ejus
impetui, dicens : Surge, aquilo. Quaenam est au;em

983

S. GREGORIl NYSSENI

984

causa cur amandalur b;c vcntus ? Aquilo esl durus <>

^
^
^
~
et asper ventus, u l alicubi dicilur in Proverbio. ; ,
Yocaltir aulem dexler nomine. Sed non est dexler

nqtrilo, nisi quu a targo babeat orientem, peragens
' \ ^ ,
cursem ad occidenlem. Omnino aulem inlelligis ,
scnigma eorum qua? dicuntur, quod scilicet qui re- . >
, (
cessit ab oriente (sic enim nominatur Cbristus a
)
prophetia ),et se protrudii ad occasum lucis, ubi
\ ,
est potesias tenebrarum, sibi dexterum habct
, '
aquilonem, improbis insullibus eum excipientem,
quos cursus conflcitur ad tenebras. Ila sibi , .
dexterum aquilonem invenil impudicus et inlemperans, conspirantem affeclui et perturbationi igno- ,
imnhe. Ita avaro iit dexler spiritus iste nequilise, .
,
quando matcriam avaritiae, la.nquam arenam ali
quam el pulverem ei congerit. Ita ad unumquod
que peccalum suum praebens auxilium fft dexter. .
' *
Cum aulem sil quidem durus natura, duriliem autcm occtriict voluptaiibtts, propterea a suo imperio , .
ftigat aquilonem, ea qtiae adversus animi perlur- ,
, Robationcs et vitia obtinuit dominaium, aquiloni di,
ccns : Surge: Quod autem boc nomine signiiicelur
\, , <. "
polestas adversaria, cuivis fuerit perspicuum, qui
consideraveril naluram rerum aspectabilium. Quis ,
enim non novil solis molum, quod scilicet ab orlu
. ,
pcr austrura cursum conflciens, declinat ad occasuin ? Terra aulem figura cutn sit sphaeika, ut ,
;
dicunl qui in tiis suum studium posuerunt, in
qua parte a sole illuslratur, in ejus adversa nc- , ot cessario obtenebratur, ut quae adumbrelur obstru- , , ) ,
ctioue ejus quod esl intermedium. Quoniam ergo , iocus illc perpeluo manet luce carens et irigidus, . \
u l qui a radiis solis neque illuminelur neque fo- \
veatur; propterea principem poteslalis lenebra-
rum, qui motlem animarum naluram inslar aqua?
,
concrescere facit et duram reddit, nominat Ver , \ bum durum aquilonem, efleclorem trisliliae bie , ^ ,
mis, in qua dicit Evangelium nulla raiione eflugi
,
posse pericula. In ea enini mareescit decor eorum

qui florent ex viriute.
.
.

Rccle autem sua auetoriiatc vox eum expellit reginae; accersit auiem ventum meridianum, qui est
calidus et semper lucidue, quem nomiuat ausirum, ^
per quem fluit torrens deliciarurn, diccns : El veni,
ausier.perfla Iwrlum meum, et fluanl aromata mea:
adeo ut violcnto spiriiu, sicul audimus factum fuisse in cccnaculo discipulis, in plantas incidens aniinatae, moveal Dei plantalionem ad aromatum produclionem, et efflcial ut per os fluat odorifera propbelia et salutaria fidei dogmala, per omne genus
liiiguae effundentia citra impedimenlum bonuin
odorcm documentoruro. Siccentum viginii discipul i , qui planlantur in domo Dei, flalu bujus austri,
quai per linguas Iraditur, doclrinam fecerunt cfllorere. Propierea crgobuic austro dtcil sponsa: Pr~
T

Z a c b . , 1 2 .

'
,
\ , ,
0 0, > ,
,
,
,

\

, \ ,

. \
\, , 5
, -

IX CANTICA CANTIC. HOMILIA X .

986

. \ -

.

,
\ .
, *
. ,
, . , ,
,

flahorlum mcum, quandoqiiidem horto fuit malcr a

voce sponsi qui ipsain fecil, sicut continci sermo
horti el foniis. Quamobrem vult sutim horlum,
nempe Ecclesiam, qu# scatcl arboribus animatis,
eliam perflari, ut ex eis ftuant aromala. Nam Propliela qnidem d i c i l : Flabil spiritus eju$, et fhieni
aqua>*. Sponsa autem regiis ornata diviiiis, mulal
fluenla ad majorem ampliludinein et magniiicenlam, faciens aromatum fluvios eflluenles per vim
spirilus ex arboribus borli. Quo flt, ul per boc discamus Veteris Testamenli a Novo diflerenliani
quoniam fluvius quidem prephelicus impletus fnil
aquis, evangelicus aulcin aromatibus. Talis ftuvius aromalum ex horto Ecclesi fliiens pcr spiritum, ernt magnus Paulus, cujtis flueiuum eral Chri .
sli bonus odor. Talis alius fuit Joannes, Lueas,
, (5
Mallhaeus, Marcus, et alii nobiles planla borii spon
, ,
sae, qui pcrspirali lucido austro mcridiano, facli
. , ;,
sunt fontes aromalum, gcalere facienlcs bonum
, , \ \
odorem Evangelii.
9 , , \ >
, .
, \, ,
Descendal, iiiquil, pnlruelis meus ad hortutn, co,
.
medat (rtictus pomorum suorum. \ocein liberam
& confidentcr prolatam! animam liberalein ct
* ^ !
splendidam, quae oninem quantumvis magnani supe ; ,
rat magniOcentiam ! Quemnani ad convivium suis
!
excipit fruciibus? cuinani per boua propria paral
;
epulum? Quemuam vocat ad vescendura iis quar
; ; , .\ C sunl parala ? Eum ex quo sunt omnia, et per quein
omnia, el in quo oninia, qui dat omnibus alimenlum
, ,
in tempore suo, qui aperil manum suam, et implet
,
, \ , otnne animal bona voluntate, panem qui de co>lo
, \ descendit, et dal viiam mundo, qui ex proprio
fonle ad omnia quae sunl viia.ii farit emanare el
,
scaiurire; huic sponsa apponit mensam. Horlus
^ . ,
autem est mensa, planlalus pcr arbores animalas.
. * , fios autem sumus arbores, quaudoquidem nos
6JJ \ quoque suimis qui ei cibuni apponinius, salulcin
, noslraruni animarura, cum sic dixcrit is qui convi , vio nostram excipit aniraam : Meus esl cibus, ut fa& .
ciam voluntatcm Palrismei*. Estautem tnanifeslus
, c ,
scopus divinae volunlatis, qui vull omnes hominct
. ;
sulvos , fieri,, et venire ad agnitionem
veritatis .
Hic
,
_ _
,
_
,

.
esi crgo ei paratus cibn?'U nos salvi simus. Fru* ,
clus aulem nosier esi liberiarbilrii eleclio, Deo, qui

nos meiil ac dccerpii, tanqnam per quemdam ra . inum Iradens aniniam. Per hacc auleni videndum est
quod sponsa prius aOicitur dulcedine fruclus pomi,
' ul qua? d i x c r i l ; Et fruclut ejus dulcis in gulture

\ \
meo, ct lunc ipsa quoque fructus est pulcbcr, ct
\ , \ dulcedine afficiens, ei agricolae proposilus ad Iseii . ,
liani. Illud aulem vocabubim, Descendat, babel
, oplaudi significalionem, eo modo proialum quo i l ,'
\ >lud: Sanctificetur nomen tuum; et fiat volunias lua .
. '
Quomodo enim illic oplandi significationem conli ,
nct illoruin vcrboruio figura, ila bic quoquc illud,

l#

P s a l . CXLVJI, ! 3 .

Jaa

iv, 31.

" I T i u i . n , i . " Matib. , I I .

987

8. GREGORll NYSSEM
m
Detctndat, cst voium sponsx, Deo sslendenlis \ 6\ ,
\
uberlatem pomorum virlulis. Descensus aulem si .
gnifical opus banignitatis et charitatis iu liomincs.
. ,
Quoniam enim fieri non polesl, ut aliier assumamur
,
ad Allissimum, nisi inclinetur ad bumililalem ac

depressionom, qui mansuelos assuniil Domiuus,
proplerea in snblime ascendens sponsa, advocaus
,
deductionem faciendam ab eo qui inclinalur, oplat
,
ut ipse descendat a sua magnitudine, ut eum asse ,
qui possint qui inferius versaniur. Qui auiem dixit
, .
pcr propbelam: Te adhuc illic loquente, ecce ad "

siim : priusquam exirel voium sponsae, audivil ea

, \
quae est precala, et praeparalionem cordis ejns al , \ , \
to.ndit, el in borto fuit perflato ab auslro, el fruclus
, \ aromalum decerpsit, et impletus
fuit pomis virlu- , \ __
11

lis, et narralionem instrnxit convivium, sponsae sie ^

diccns : Descendi in hortum meum soror mea sponsa. Mes8id myrrham meam cum aromatibus mcis.
Comedi panem meum cum melle meo. Dibi vinum
meum cum lacte meo. Comedile, propinqui mci et
bibile, el inebriamini, [ratres mei.
t

Vides queaiadmodum doni magnitndine exsuperat

pelilionem? Oplavit sponsa fieri sibi fonles aromatnm, suas in borio planias perilari austro qui
flat a meiidie, et fructa pomorum agricolam excipere. Hoc auleni cuivis esl perspicuum, quod omnis bonus odor est voluplas scnsus oITictus. Poma
aulem sunl ad esum imbccillioris virtutis quam sil
panis, quod altinel ad bonam eoruui qui aluntur
babiludinem. lllevero cum in suum hortum descendisset, et in id quod esl majus et pretiosius frucUium mulasset naluram, decerpit quidem ex borlo
myrrham inventam cum suis aromatibus. Ab ipso
enimesse,si quid sit pulcbrum ac boneslum, in
quocunque fueril invenlum, sermo pradicavii prophelicus. Pro pomis autem eflicit m arbores pancm
ferant mislum cuni melle suo. El sic explicctur
propheticum illud, quod ejus mel, et csetera pulcbra ac bona, et vinum ab ipso bauriiur conlemperalum lacle ejus. Ex ipso enim, et per ipsum,
et in ip$o sunt omnia . bealos illos bortos,
quorum planlas tales fruclus produccre icslalum

, " ;
, \
, \
, .
.
. "

. , ,
,
,
.
; ' ,

, \
. \
, ,
^ . .

9

. \
, \ \
,
.
* , .
. /\
, . \ , ,
, \ ' ,
.
' ."
,
est, ut in omne genus nulrimenti, pro fruendi de- f) ,
~
- '
- - Ei
:
:
{ !
sidcrio
congruenter transformenltir!
enim
cui
,
boiius odor sunt delicia?, (it tnyrrba, per terreuorum
, \
membrorum moniiicalionem puram et bcne oleniem
lanquam unguenlum excoquens vitam, conlem- , \
.
perataoi ex variis et diversis viriutis aromaiibus.
, ,
Ei auiem qui quaeril nutrinienlujn perfeclius, iit
\ ,
panis, qui non aniplius comedilur cum laclucis
'
agreslibus, ul lex jubct : in prrescnli cnini esl
,
amaritudo laclucac: scd opsonium sibi ipsi niel efll ,
cictur, quando suo temporc fruclus virtulis scnsus
animae afficiet dulcedine, cujus rci cerlum argu\ \, mcnlum est panis qui post resurrectionem Domini
l 9

1 3

" Isai. LVIII, 9..

Rom. x i , 5G.

Exod. xn, 8.

900
m
m CANTICA CAN . HOMIUA *
apparuit disciptiKs in favo mellis conditus. Ei au'.
lera qui sitil fil trater vini el laclis, non spongia
\ ,
felle et aceto imbula , quam Hebraei suam osleu, . denlcs munificenliam per arundinem porrigunt be
nefactori. Omnino auleni non ignoramus senigmaia

- , eorum quaB dicla s u n l : nempe quemadmodum ar* , \ bor myrrham ferens crat Paulus, qui quoiidie mo , '
riebatur , et ipse.sibi dabal responsum mortis,
\ , - et per purilatem el divinam vilae insliiulionem aro matizans, fiebat quodammodo odor vilae iis qut
, \
salvi flunt : quemadmodum animalae borli planLe
,

domino borti panem faciunt, ut leslatur qui sedet
. " \.#,
in throno, dicens : Eturhi, et dedislis mihi ad co
medendum . Panis enim laeliliae esl beneficenlia,
, condilus melle prceeepli; quemadmodum autem
\

rursus sponso polmn prxbenl florentes horti plan , > ta;, quibus boc d i c i l , Sitivi, et potum mihi dedislis,
. vinum lacte temperatum, non.aqua, u l mos est
, \
cauponum. Lac aulem est primum nulrimentum
, \ , human naturae, pnruin et siroplex, ct vere infan .
tile et sine doio, et expurgatum ab oroni mala
causa.
,
Hac curo oratio dixisset sponsx, apponit pro , pinquis mysleria Evangelii, dicens : Csmedite, pro, , ,
, pinqui mei, ei inebriamini, fralres tnei. Apud eos
. cnim qui sciunt mysticas voces Evangelii, nulla esl
, differenlia eorum qu?e bic sunt verborum ab ea
0,
quse illic exhibelur discipulis myslagogia, nempo
, \
mysleriorum seu sacramcntorum institulione. Nam
\ , .
similiter el illic, et hic dicit Scriptura : Comedit*
; et bibiie. Adbortatio autem ad ebrietalem quam bic
,
fralrtbns fecit Scriplura, poiuerit videri multis ha . , \
berc aliquid amplius quam Evangelium. Sed si boc
. "
diligenler el accurate fuerit examinalum, invenie ; ,
lur consonare verbis cvangelicis. Quod enim hic
. ,
vcrbo jussit amicis, boc iliic rcipsa fecit, quaudo ,
quidem omnis ebrielas solel efficere, u t mcns ex
. ,
cessum patialur a vino superata. Quod ergo b i e
; \ \ adborlatur, boc tunc quoque faclum est per divi , \ , - nuin illum cibum et potum, et semper fit, simul
coBvcniente cum cibo et poiu muiatione et excessu
\. , a delerioribus ad ea qua3 sunt meliora. Sic i n \,
ebi ianlur, ut dicil prophetia, qui bibunl ex uberlale
', \ ^ .
domus, ct potantur torrente deliciarum . Quo
" \ \,
inebrialus aliquando fuit etiam magnus David, ut
, \ , qui cura a se excessisset, et fuissel in exstasi, vU
, \ dil pulcbriludincm quaa non cadit sub aspectum^
\
insignemque et celebrem illam exclamavit vocem:
.
Omni$ homo mendax *, oraiioni thesaurorum i a \ 0 ,
eflabilium permitlens interpretationem. Sic i n ,
*
ebriatus quoque fuit novus noster Benjamin Paulu&,
? quoniam fuit in cxstasi cum diceret: Sive enim ex,

cessimus, Deo (ad illum enim erat excessus), sto*
, ,
sobrii sumus, vobi$ ; sicut cum io iis qua3 diccbai
. \
Feslo, se non insanire enunliaret, sed loqui verba

sobriclatis et justitiae
Novi eiiam bealura Petrura
t s

i e

17

i e

l 9

L u r . x x i i i , 36.
1 Cor. xv,51.
I I Cor. 1,10.
cxv, I I .
HC.or. , 3 . " Aci. X X M , 24 sqq.
u

1 6

1 1

1 7

1 8

Matlb. xxv, 55. "Psak xaxv, 9.

V^l

S. GREGORII NYSSENl

991

\u hoc gencrc ebrielalis, simul et

esurientem et \ . \
incbrialuin. Priusquam enim corporale esset ei
,
allatum mitrimenluni, cum esuriret et vellet gu- \ ,
siare, suis ipsi parantibus mensam, lit illi divina
,
cl sobria visio, per quam ipse a seipso excedit, et \ , ' ,
cvangelicum coniemplatur linteum, quatuor initiis \ ,
ab allo deuiitti in lerram, omne genus hominum
,
se conlinens formalorura IriTormis innumera ,
bilibus volucrum, quadrupedum et replilium be- \ ,
sliaruni, pro mulliplici variorum cultuum el super- .
sliiionum diversitate. Ex quibus Petro jubct ora- \ lio, ut id sacrificet quod esl belluinum ct expcrs , ,
raiionis, ut iis purgatis, quod reslat sit esculen- , \
lum, quando traditur nudum vcrbum pielalis, cum
,
non semel dixerit vox divina, non esse impurum
, qnod Deus purgavit. Hac facla pradicatione tribus ^ . ' \
vicibus, ul una voce discamus Deum purganlem csse
, ,
Patrem, c t i n alia similiier Dcura purganlern unige , \
nilum esse Dei Filium,el in alia similiter, quod quod , , \
vis immtindtim pnrgans Deus esl Spiritus saactus. , Gum ergo silex vino bujusmodi ebrieias, quam con , .
,
vivis apponit Dominus, per quod animse fit exccssus
,
ad ea quac sunldiviniora, recic jubel Dominus iis qui
prope sunt por virlutcs, non iis qui Ionge absunt: ,
, Comedite, propinquimei, et bibite et inebriamint. Qui
, \
enim indigne comedil el bibiti judiciwn sibi comedil

ei b i b i t R e c l e aulem appellavil fratres eos qui , , .
\ , \
digni sunt ul comedant. Nam qtti facil volimlalcm
Palris, nomioalur a Verbo fraler et nialer el soror.
. , \ \ \ .
.
Ebrietalein aulemconsequenter scquilur somnus, C
,
u l per eoncoctionem detnr facultas convivis ad bo-
.
n tm babiludinem digerendi cibos. Proplerea post
.
ilhid epulum sponsa lenctur somno. Est auiera
\, \
alieous quidem sonmus, et a consueludine nalurali
remolus. Nam fn consueto quidem somno qui dor- . \ , , \ *
mil non vigilai, et qui vigilat, non dormit, sed
ulruraque in se invicein desinil, nempe somnus et , \
vigilia sibi invicem succedendo cedenlia, el vicis- , .
\
siin ad unumquemque accedentia. Ilic aulem nova
quaedam et admirabilis mistio el coilio contrario- \ \ . ' ,
rum circa eam cernilur. Ego enim, inquit, dormio, \, , ).
et cor meum vigilat. Quoenam ergo est de his rebus \ ; "
accipicnda senteutia ? Somnus est morlis similitudo. .
, , ,
eo enim solvitur omnis senticns corporum ope

ralio,cum nec visus, ncc auditus, nec odoratus, D , , ,

nec gustus, nec laclus, somni tempore, suo fun- \
galur niuncre : sed et corporis vires frangunlur ; . \
procreat eliam oblivionem sollicitudinum el cura- , ,
rum quai sunt in boniine, sopil metum, el iram \ , \ > , \
lcnil, et eorum qui sunt acris el acerbali animi
, .
remitiit vebeinenliam, et efficil ut nullus sit oinhium inalorum sensus, quandiu dominalur cor~
,
pori. Iloc ergo discimus per ea quae dicla sunt,
\ ,
quod scipsa evasit excelsior, quac sic rnagnificc glo
, .
rialur et d i c i t : Ego dormio, et cor meum vigUat.
* ' ,
1 J

1 Gor.

27.

IN CANTICA CANTIG. HOMILIA X I .

89*

\ , Kevera enira quandiu sola aniina in se vivit, a

\ \ } , sensibus minime perturbala, lanquam sub somno
\ , ' ei sopore quodam tenetur natura corporis, et verc
, , dici poiest, quod dormiat visus per cessalionem ab
. opere, contemptui habilis illis spectaculis, quae
& \, puerorum oculis solenl afferre sluporem. Non ea,
, \ inquam, sola quae sunt nalurae terrestris, u l aurum
, \ et argenium, el gemmae quae pulcbro aliquo colore
\ , oculorum movent avidilalem, sed ei miracula illa
\, \ , \ - qua3 movenlur in coelo, et steUamm splendores, et
, \ orbis solis, raultiplexque et varia lunae forma, ci
, , si quid aliud affert voluplatem oculis, propterea
, \ - quod nibil perpetuo maneat, sed simul movealur
. , el circumagatnr cura molionc ei mensura lemporis.
, His omnibus despeclis propter verorum bonorum
, ' contemplationem, oliosus esl oculus corporis, cum
; - ad nibil eorum quae ab ipso oslenduniur perfectio
, allrabatur ammae, propterea quod cogitatione ea
. \ ' - sola aspiciat q u sunt superiora iis quae videntur.
, Ita etiam mortuus est audilus et cessans ab operatione, cum in iis quae sunl supra raliouem occu.
petur aniina.
De sensibus autem roagis belluinis non convenit
,
aliquid dicere, quod scilicet tanquam niorlicini
, ^
, (5 quispiam felor ab anima sit abjeclus, el naribus
, odores caplans odoratus, et venlris servilio assi , \ ; , dens gustus, et praelerea lacius, qui servile et cae \ , 8 cum est scnliendi inslrumentum, quod quidcm
forte proptcr caecos fecit ualura. Qaae omnia cum
.
propter cessationem ab opcre, tanquam somno ali , ; ; \ , \ ^ quo sinl vicla el oppressa, pura est cordis opera ;, tio, et rursum aspicil cogilalio, ut quae a sensue
molione sil libera et minime perturbala. Nam cuni
.
in bominum nalura duplex sit voluplas, aliera qui
, dem quae cxercelur in anima per impaiibilitatem,
, , allera vero per perlurbalionem animi in corpore,
. quam ex ambabus liberum elegerit arbitriura, ea
, ' dominaiur in alleram. Qui enim aspicit ad sensum,
, qui per se innatus esl corpori, is traclus a volu , ^plate, vitam transibil cxpcrs guslus divinae laHili,
. ' proplerea quod solet plerumque quod prostanlius
0, cst, a deteriori obscurari. Quibus autem deside , \
rium ad Deuin esl propensum, iis non involulum
. ,
lenobris manet bonum, et censetur esse fngienduni
^ , D quidquid veluti quibusdam magicis carminibus dc Jinil ac decipit sensum. Proplerea auima quando

ciclcclalur sola ejus quod est contemplaliene, ad
,
nibil dicitur vigilare eorum quae ad voluptalem
.
liunl per sensum, sed omni sensu corporati exula,
\ nuda et pnra menle pcr divinain vigiliam Dei sus .
cipil apparilionem. Quam nos quoque digni cen ,
seaimtr assequi per somnum praediclum recte
. ".
agentes anim$ vigiliam. In Cbrislo Jesu, cui gloria
iu ssecula saBCuluruin. Amen.
'.
HOMJLIA X I .
kxl
.
CAP. v, v. 2. Vox palruelis mei pulsat ad ottium.
" , , , Aperi mihi, soror mea propinqua mea, columba
, ' mea, perfecla mea : guoniam caput meum plenum est
eCti , cl
rore, et cincmni mei gntti$ rtoctis. 3. Exui tunicam

995

*> GREGOKU NYSSENI

996

rneam, quomodo induam eam? Lavi pedct meoe, .

, ;

,
anomodo inquinabo eot ? 4. Putruelis meus misil

mahum iuatn per foramen, et teuler meus commo- ;

,
ii9 est tii ipsum.
.
* \ >
floc quoque est unura ex magnis Domini praece ,
ptis, per qu;e roens discipulorum Veibi, tan,
quam quodam pulvere a se excusso universo quod
' ,
in nalura particeps est malerise, ad supernorum
. ,
auolliitir dc&ideriuni. Hoc atitcm est oporlere esse
somno potenliores eos qui ad vitam aspiciunt su- >)
pernam, et mente pcrpcluo vigilare, veluti quam- , \ ,
dam animarum dccepliicem ct veritalis insidiatri- \
, cem expellenles ex ocnlis dormiialioiienr. lllum
. \ ,
dico somnum ct dormilalionem, per quai iis qui in
%

vita errorcm profunde immergunlur, fingunlur ^

, , *
haec visa soniniorum, nempe magistratus, diviiiic,
, , ,
fastus, praestigiae voluptalum, gloriae cupidilas,
deliciis fruendi dcsiderium, ambitio, et quaecutique \ , \ , \

in bac vita ab iis qui sunl minus considerati, fru
,
slra vehementi sludio appctunlur, q u sunt cf ^ ,
flucnlia cum labente ac Iranseunle lemporis nalnra,
, ,
et suam habcnt essentiam in eo quod esse videan
lur, ut quae neque sinl quod existimanlur, neque
* ,
pcrpeluo perraaneant in co quod exisiimanlur, sed
, &
simul et fieri videantur el pereant, inslar fluctuuni
,
qui in aquis assurgunl in vcrticem, ct ad tcmpus
molu ventorum inflali, non babenl firmam ac sla-
bilcin lixnoris durationem, ut qui cum brevi mo- 0 ,
, menlo lemporis simul assurrexerinl, rursus pla . '
nam et cquabilem bslendam maris superftciem, t i l
,
qui simul cum flalu defecerint. Ut ergo procul sit
mens nosira a visis ejusmodi, gravem hunc som-
, \
Duciv jubet exculi ab oculis menlis, ne duni in
ea, qua> non sunt, sludium conferimus, excidamus , \ . \
ab iis quaB consistunt el vere sunt. Et ideo nos
, '

admonet ut vigilemus, dicens : Sinl lumbi veotri
cl
succincli, el lucerna? ardentcs in manibus vestris . ,
. . Nam ct lux apparcns in oculis, ab eis expcllil
* \
soninum : el htmbus accinclus eflicit pcr cingulum
* ,
ut corpus somnium non possit admillcre, SCIISII
,
laborum non admilieiile somni relaxationcm. Sunt
.
aulein omnino manifcsla, quae significanlur per
xnigniata : nempe quod qui est accinctus lem \
ranlia, in luce purae conscienliae vivit, dum lucerna D \ vitam illuslral prsesentem, pcr qnam apparenle
, (
veritale, anima manel insoitinis el deceplioni mi,
nime obnoxia, et quai nullius borum fallacium
\ , somniorum sit parliceps. Ut aulem congruentcr
\ .
\ e r b i explicationi boc recle geratur, angelica
,
quicdam viia nos excipil. Ilis enim nos assimiSat
.
divimim praeccptum, cum dicit : Et vos timiles ho ! ,
mmibus exspeclantibus dominum suum quando re

deal nupiiis, ut cum veneril et puUaverit, confe- , %\ ,

tltm ei aperiant
Illi eniin sunt qui Domini ex- ,

spettant reditum a nuptiis, et coeleslibus portis .
oculis assident vigilantibus, u l pcr eas rursus i n - ,
, k

" L u c u i , 35.

ibid. 36.

IN CANTICA CANTiC. 1IOMIL1A X I .

997

,
T>a

. " ,
\

,
.
,
, ,
\.
, ,
\
. \
* ? ^
\ , \
, ,
. , \,

.
\ , '
, ,
,

.
;
\
' , \
,
(5 ,
, ,
, ,
, ,
, "\
, *
,
, \
\ ,

,
. , ,

.
|
* \ ,
; "

.
;
, \
,
, '
.
Paal. xvin, 6.

1 T

Joan. m , 29.

1 1

998

grcdialur Rex glori reversus a nupliis eupercoelcsleni illara bealiludinem. Unde congrucnter
ci quod canitur in psalmis, lanquam ex Ihaiamo
proccdens sponsiis**, nos sibi despondit virginem
pcr mysiicam regenerationem quae cum idolis fucrat fornicata, ad incorruplionem virginalem ipsa
rcformata nalura. Peraclis crgo jam nupliis, et
Ecclesia a Yerbo desponsa : sicnt dicit Joannes:
Qui habel sponsam, sponsu* e$t :
et ea admissa
in Ibalamuro mysleriorum ac sacramcntorum, ex
spectabanl angeli reditum regis, reducta Ecclesia
ad beatiludinem quae esl secundum naluram. Hig
ergo dixit oportere viiam noslram essc similem,
ut sicut illi procul sivitio el errore vilam agentes,
sunt paraii ad advcnlum Domini excipirndum: ita
lf

j j nos quoque assidenles Ycstibulis nostrorum doniiciliorum, nqs reddamus proroptos ad obfdiendum,
quando adveniens pulsabit ostium. Beali cnim, i n quit, servi, quos cum venerit dominus inveniet sic
facientes .
,

Quoniam ergo beatum est obedire pulsanii, ea

de causa anima quae perpeluo aspicit ad beaiitudinem, suis ibesauris diligenier invigilans, senlil
sponsxim slantem ad oslium, et d i c i i : Vox patruelis mei pulsat ad oslium. Qnomodo possct quispiam
pro dignilale considerare sponsae ascensum ad ea
quae sunl diviniora ? Quae cum tanta liberlate ac
fiducia durum illum boream a se amaudavit, ct l u cidum spiritum ad se atlraxit, quce malorum puniQ carum paradisos per os efBcit, quorum poma erant
' aromata, quse suum bortum mensam apposuit Domino crealura?, cujus ex iis qiue fuerunl apposila
nibil visum est rejiciendum, sed quod omnia essent
pulchra ac bona, dalum est ei lcslimonium myrrba, aroma, panis cum melle, vinum cum lacie,
cui testimonium dedit ipsum Yerbum, dicens :
Tola pulchra e$, el macula non est in te : ipsa nunc
ita est aflecta, ut quae primo esscl susccplura Dei
apparitionem, ei quasi nondum admisisset et i n truduxisset Yerbum quod stat pro foribus, admiratur vim vocis: proplerea dicit quod vox spousi
non ipsam, sed oslium ip^um tangat. Dicil eniui:
Vox putruelis mei pulsat ad oslium.
Yides quemadmodum est nou definitus ac lerD nrinatus cursus iis qui ascendunl ad Deum :
et quemadmodum id quod semper comprebenditur,
est principiiim superioris? Neque enim pcr ca qurc
sibi dicta sunt spcravimtis fore ul ingressuni sisleretad excelsa. Quid eniin amplius quaerel quispiam,
post teslinionium de perfectione, videns eam iiilns
manenlem, et exira fores Dondum egressam, ncque
visionis facie ad faciem cepisse delcclaiionem, sed
adhuc duci per audilionem ad bonorum partkipationem? IIoc igitur dogma discimus pcr ea quae
dicla sunt, quod iis qui ad majora proficiuul,

Luc._xu, 3.

S. GREGORll NYSSENI

y9

1004

semper coovenit vox Apostoli, dicens : Si quis sibi , 1

vtdelur aliquid scire, nondum scil quomodo oporteat \ ,
eum sctre*'. lu eis enim qux praecesserant, tanlum
, . "
se cognovit anima quanlum comprehendit. Sed
quoniam quod nondum esl comprehensum, est i n -
finilis partibus majus quam quod est compreben- . ' sum, propierea animse saepius apparuit sponsus, et
, \
lanquam nondum conspeclus fuisset ejus oculis,
^ ,
voce sponsx est pollicilus se ab ea videndum. Ut
. * '
aulem sit nobis sensus dilucidior, exempli causa
,
addam quamdam simililudineni. Quomodo enim si
quis fuerit prope fonlem illuni,quem ex terra dicit . "
ab inilio asceudere Scriplura' , qui lantusesl mul- , '
litudine ut universam terram circumeat, videns
, ,
aquain illam iniinitam, qua3 ex eo omnino effluil et
,
effundilur, non dixerit sc tolam vidisse aquam. ,
Quemadmodum enim viderit quod esl occullum in \
sinu lerrae ? adeo ut eliamsi diu mancnl ad aquam
.
3alienlcm,est scmper in iniiio aquae contemplalionis. ; ; "
Non enim cessat aqua, el scmper fluens et incipiens , \
scaiurire. Sic el qui ad illam divinam et non
; ;.
aspeclabilem aspicit pulcbritudinem, quando q u i - , \ \ .
dem quod semper invenitur, recenlius et adroira- \ ,
biliue omnino cernilur, quain id quod est jam
, \
comprebensum, miralur quidem id quod semper

apparel, nonduru aulem desistil a desiderio videndi, , \ ,
proplerea quod quolibel quod ccrnitur fil divinius ,
el inagniiicentius id quod exspectalur. Proplerea \ ergo bic quoquc sponsa semper admirans el slupcns
. \
0

id quod cognoscitur, nunquam in iis quae sunt

cognita sislit desiderium ejus quod venit in con
templaiioncm. Quamobrem nunc quoque tanquam
ad osiiuni pulsans senlit Verbum, et ad atidilum
stirgilel d i c i i : Vox palruelis mei pulsat ad osiiutn.
Deinde cum audilioni dedissel quielem ac silentium, audil Verbum sic voce resonans : Aperi mihi,
soror mea, eolumba mea, perfecta mea : quoniam
capul meum plenum e$l rore, el eiticinni mei gullis
noclis. Hiijiis autem sensuuo sic comprebenderis
conlemplando. Magno Mosi per lucera coepit Dei
apparitio ; poslca autein per nubem Deus cuin eo
loquilur. Deinde cuin jam fuissel subliniior ct pcrfeclior, Deum videl in caligine. Quod aulem pcr
hoc discimus, esl bujusmodi: Primus recessus a
falsis et erranlibus de Dco cxistiinalionibus esi
transitus ad lucem a lencbris. Propinquior aulem
occullorum consideraiio, per eu quae cernunlur
dcducens animain ad naluram quae nou cadit sub
aspedum, est veluti qusedam nubes adumbrans
quidquid cernilur , ad id aulem aspiciendum quod
csi absconsum, animain deducuns et assuefaciens.
Anima autcm quae per bxc proccdit ad superna ,
qualibel re relicta quam bumana polest assequi
nalura, vcrsalur in adylig Dei cognilionis, divina
^ligine undique inlercepta : in qua quolibet quod
crrnilur cl comprcbcndilur foris reliclo, animac
( nleniplaiioni solum resiat id quod non inspecla19

1 Cor. v i n , 2.

Gcn

n, 10.

\
,
. \
,
,
\ .
,
, *
, , ,
' ,

.
. *
..
\ ,
D0
. O

\ ,
.
,
,
,
\ .
,
, ,
, *
r

m
1N CANTICA CAN'
, -,
\ , , \

yvopov .
,
\
. "
, , ,
^ \
,
*

. '* ,

, , \
, \ . ,
. '

, \ ,

, *
, '
, .
; '
,
. "\
; "
,
, ' .

, , \ \ ,
\
, ,
, ,
.
,
, \
. , \,
, \ ,
,
, , \

. \ ,
\ ., , \
\
\ . , , ,
* ,
\ \ .
11

Exort. xxiv, 18.

PATROL. G R .

IC. HOMILIA X I .

1092

bileet incompreheneibile, inquo est Deue, quomodo

dicit Scriptura de legislalore : Ingressus est Moits

in caHginem ubi trat Dens

His autem sic a nobis consideraiis, censideranda

est etiam conjunctio et afllnitas verborum quae sunt
nobisproposila cumiis quae dicla sunt.Fuil aliquando
sponsa nigra, obscuris doginaiibus obtenebrala cum
eam sol aspexisset,qui pertenlationes urilsemcntem,
quai supra petram nullis nitilur radicibus : deinde
quod cum esset ab iis superata, qui earo oppugnavcrunt, vineam suam non custodierit: quod cum seipsam ignorasset,paverit greges bsedorum pro ovibus.
Sed posCquam a conjunctione cum malo se aviilsisset, et per mysticum illud osculum fonti lucis
os admovere desiderasset, tunc fil pulcbra, luce
veritaiis illuslrala, et aqua abluio nigrore ignorantise. Deinde equo assimilatur propler ejus
ad cursum pernicilatem, et columbae, propter i n telleclus celeritaiero. Quamobrem cum quidquid
comprebendilur et cernitur tanquam equus percurrisset, et tanquam columba transvolasset, prius
quidem cum desiderio quiescit in umbra mali,
malum pro nube noininans id quodobscurilateru
affert. Nunc autem a divina nocte jain circuraitur,
in qua accedit quidem sponsus, sed non apparel.
(iuomodo enim nootu apparuerit id quod non cerniiur ? sed prsebet quidem aniroae aliquem suse praesenliae sensum, effugit autem evidentem mentis
coraprebensionem, ut qui operiatur natura qu%
non cadil sub aspectum. Quaenani est autem mysterii introduclio, quae per hanc noctem induilur
animae ? Ostium langit Verbum. Ostium autem i n telligimus conjecluralem arcanorum cogitalionem,
per quam introducUurid quod quaerilur. Slansergo
exlra nostram naturam verilas, per cognilioueiu
ex parle, sicut dicit Aposlolus", menlis nostro
pulsai ostium in allegoriis et amiginatibus, diccus:
Aperi; et cum adhortaiione suggerit, quemadmodum oportet aperire oslium, veluii prebens quasdam claves, nempe pulcbra ha3C nomina, per quae
aperitur id quod eet clausum. Claves enim plane
sunt horum nominum significationes, qua? occulta
aperiunt, nempe soror et propinqua et coluroba et
perfecta. Si vis enim, inquil, aperiri ostium, et
attolli portas aniraae luie, ut rex gloriae ingrediatur, oporiet ie meam fieri sororem, in eu quod
animae mea? voluntaiem accipias, sicul dicit in
Evangelio eum fleri fratrem suum et sororem, qui
vivit in ejue voluniate. Oportet aulem te appropinquare veritati, et adeo exacte esse propinquum, ut nullo iiiterinedio disjnngaris, et babere
in natara columbae perfeclionem : boc autem est,
nulla in re deficere, et esse plenum omni innocenlia et purilate. Haec nomina cum velui quaedam
claves acceperis, anima, per ea aperi ingressuui

I Coi. , 12.
XLIV.

3SL

S. GREGORII NYSSENl

1003

tOOfi

veiilati, si fueris soror et propinqua et columba

el perfecta. Ex eo aulera quod me admiseris et ioiroduxeris, lucrifacies rorem ex capile meo quo
stim plenus, et ex noctium gultis quae defluunt ex
mcis cincinDis. Ex bis autem rorem quidem esse
curationem a propheta pra3clare didicimus, q u i
dtcit : Ro* qui ie fluit e$t illis curatio. Noctis
autem gullae prius consideratam proxime sequuntur sentenliam. Non polest enim fieri ut q u i ingres*
sus fuerit adyta eorum qua3 vires bumanas superant, nec cadunt sub contemplationem, deveniat
ad imbrem aliquero aut t o r r e n t e m cognilionis, sed
pneclare cum eo agetur, si quibusdam exilibus et
obscuris scntentus cognilionem ejus irroret veritas, per viros sanctos et divinos defluente gulta
raiionis. Gincinnos enira qui pendent ab universi-
(alis capite, iropice puto nominari prophetas et
evangelislas et aposlolos : quorura unusquisque
quanlum capere poluit, hauriens ex obscuris, occullis et inaspectabilibus ibesauris, nobis quidem
fiunl fluvii pleni aquis. Si rei autem spectetur veriias, sunt guilae r o r i g , etiamsi reslagnent m u l l i ludine ei magnitudine doctrin. Gujusmodi flumeo
erat Paulus, qui supraccelum assurgens undis sentenliarum, usquead tertium coelum, usque ad paradisura, usque ad verba arcana et ineffabilia " ,
et per omnem ejusmodi docendi amplitudinem
laie exundans, verbis rursus ostendit, quod b i c
sermo est instar gutlae roris, si conferatur cum
Verboquod est, cum dicit : Ex parle cognoscimus, Q
et ex parle prophelamus
e t : Si quis *ibi videtur
tcire, nondum scit quomodo scire oporieat ;
el :
Ego meipsum nondum exi&limo comprehendisse . Si
ergo humor roris, et gutla cincinnorum videntur
ease flumina et maria et fluctus, si cum Dostris
conferanlur viribus : quid est existimandum de
illo fonte qui dixit : Si quis titit, veniat ad me, et
bibat ? Quilibet ex iis qui audiunt ex proportione
eorum quae dicta sunt, conjecturam sumal de m i raculo. Nam si gutta sufficU ad generandum fluvium, qnid repulandum est ease ipsum Dei fluvium,
cx bac gulta conjectura ducta ?

,
\, \ :

. ,
, ,
,
.
.
\ , \
^ . ' , \
, \ ^ .
,
, \ \
, -
, 1\ ,
. ,

, ,
\ , '
^(>

, , ,
,
\, , -

Videamus autem quemadmodum eponsa obedit

Verbo, queraadmodum sponso aperit aditum. Exui,
inquit, meam mmcam, quomodo induameam f Lavi D
pedet meos, quomodo inquinabo illos ?Recte audivit
eum qui jussit ipsam fieri et propinquam, et columbam, et perfectam, ut per eam ad animam i n troducatur veritas. Fecit enim quse audivit, ut quae
exuerit pelliceam illam tunicam, quam induit post
peccalum, el a pedibus abluerit terrenas illas sordes, quibus erat involuta, ut quae a vita quam degerat in paradiso reYerea essel i n terrara : quoniara audivit **, Terra ts, et in terram reverteris.
Propterca aditum aperuit Yerbo ad animam, diducto cordls velo, boc est carne. Gamem cum
dico, velerem hominera iotelligo, quem ut exuant

" \ ,
.
,
\,
;
,
;
.
, \ \ ,
.
,
, , \ ,
,
, , .

\ ,
,
. ,

,f

9 1

11 Cor. , 4. " 1 Cor. , 9.

\ ,

. , \
\ \ \
* :
,
, >;
.
,
;

I Cor. , . Phil. , 43.

Joan. , 37.

' Gcn. ,.

1005

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA X I .

400C

, ac deponant, bortatur divinus ille Apostolus omues

,
qui verbi lavacro sunt abluturi sordes pedum ani 0 - mae. Veteri ergo exuto homioe, et ablaio cordis
. ,
involucro, Verbo aperuit aditum, quem ingreg\ , sum indumenturo gibi facit anima, convenienter
, expositioni Aposioli, qui jubet exulo corporali ve , leris bominis indumento, induere novam tunicam,
,
quae secundum Deum est creata in sanctitate el
, jusiitia * . Jeswn autem dicit indumenlum esse.
, \ .
Sponsae autem profcgsio, quod quam. exuit non
. sit rursus acceptura lunicam, sed contenta git una
tunica, congruenter legi datas discipulis, quam per
, ' 4vV , regeneratiooem renovata induit aniraa, confirroat
, convenienler ei quod dixit Scriptura, non oporlere
, eos qui semel divino indumento sunt omati, pec , cali tunicam kiduere, nec duas habere tunicas,
, sed unam solam (innocentise), ne duas contrariaa
, , inler se invicem conjunctas babeant tunicas. Q u
, est emra aocielag obacure et tenebroa tunicse cum
. luminosa et experte materia*. ? Non solum autem
\ ; lex boc jubet, non oporlere habere duas tunicag,
,
sed nec novum pannum veieri vestimento agsuere",
, ^ ne ejus qui hoc induit major sit deforroitas ac tur
pitudo, cum neque maneat id quod est assutum,
, el veleris sit scissura deterior, nec facile possit
^ , \ remedium adhiberi. Tollit enim, inquit, plenitudo
\ . , \, novum a vetere vestimento, et pejor scissura l i t ,
, adeo ut per eara, quae turpia sunt propalentur.
,
Proptera dicit : Exui lunicam meam, quomodo in~
.
, duam eam ? Quis enim cum vel ipgo sole clariorem
, ;

Domini agpexerit tunicam, contextam per ptirila\ , tem et incorruptionem, qualem oslendil in irans \ ,
figuratione in monte, mendicorum vestera panno ,
sam tubenler induerit, cujusraodi est ebrii et for \ nicatorig, sicut dicit proverbium ? Sed neque post, ,
quam pedes lavit, rureug ex incessu lerrenas sor \, ; '
des admittit.
,
.
8

Kl

^ , \, ,
Lavt enim, inquit, pedei meoi, quomocto inqui*
;
nabo eo* ? Neque enim Moses cum jussu divino l i beragget pedee a roortuo pellium indumenlo, quando
, \
terratn ascendit aanctam et illuminatam, narralur
,
rurgug pedea induisse calceis : neque quando ve , \ D gtem 8acerdolalem,congruenter flgurae quae ostenga
- fuit in moDte, affabre est fabricatus, auri el pur, \ , \ , p u r , ei bygsi, et byacintbi, et cocci in textura
, - conleroperalig gplendoribus, u l refulgeret pulcbri, tudo commigia ex omnibua, ullum ornamentum
, \ , ' fabricatus egt pedibua, sed gacerdolalig pedig eral
omaraenlum egse nudum t liberum ab orani indu , .
menlo. Oportet enim sacerdotem gemper ingredi
\ ,
super terram ganctam, guper quam non fag est
. \
iagredi cum pellibus mortuia. Et ideo Domioug
,
quoque digcipuus interdicit calceig, quando eos
,
jubet non ire in viam gentiom, ged per viam san .
ctam incedere". Sanciam autem viam oroninoin*
w

Ephes. iv, 4. Maith. x, \Q.

Marc. n, 21.

Matih. xvn, 1

* Matth. x, , 6.
f

S GREGORll NVSSfiNI

I04g

telligis, per quam jobenlur currere discipuli/ qui , \

didicisli ab eo qoi dixit : 0 0 5um tta , quam
, ,
non licet langere eum qui hominis mortui noo &5
solvit indumenlum. Quia igitur banc viam ingressa
. \ est sponsa, in qua ambulaniibus pedes aqua Do- ,
minus abluit, et exlergil linteo, quo cinctus est , \
<J>
(est autem omnino Domini cingulum, vis quaedam
purificans a peccatis; sic enim praescriptum est,
" , \, ,
Dominus virlutem induit eaque se prcecinxit): id \ ;
circo pedes abluta, semet in via regia cuslodit,
, ,
neque ad dexteram, neque ad laevara deflectens,
, *
ne allerulram ad partem exorbilans, lulo pedem
suum*inquinet. Intelligis autem quid per baec si- ,
gniflcetur, nimirum animam quae semel per bapti- .
smum calceos solverit, (est enim boc mersantie , eese proprium, ut calceorum corrigias solvat :
quemadmodum Joannes protestabatur, non posse ,
, \
se boc 111 solo Domino facere. Nam qui solvisset
*
ejus corrigiam, qui prorsus a corrigia peccaticon ;
etrictus oon lenebatur?) eam igitur abluisse pedes,
et una cum calceameptis omnes terrenas sordes ab- , jecisse. Itaque servat in via strata pedes suos i m - * ,
pollutos, sicut et David faciebal, cum abluia i l l u ,
vie cocni, pedes suos in saxo collocaret, atque bis
verbis uierelur : Reduxii de lacu miserice, de- ,

que illuvie coenosa, et pedes meos supra pelram sta-

, , **
tuii, grcssusque meos direxit *. Per petram aulem
,
hanc Dominum ipsum intelligiraus, qui et lux est
et veritas, ei immorialiias, el justilia : quibus re- . ,
bus via spirilualis quasi quadam incrustalione , \ , \ , , '
. Qv s^rniiur. Ab bis si se neutram quis in partem de , ,
flectat, is plantas suas puras conservat, nusquam
a volupiatis coeno pollutas. H$ec sunt (raeo quidem . ,
,
judicio) per quaea sponsa Verbo osiium aperiiur.
. Etenini ipsa illa confessio, qua pollicetur non
,
amplius resumpturam se lutum illud excussum,
,
neque incedendo in bac viia terrenam inquioationem admissuram : adilus esl animae hoc modo \
comparatae ad sanclificationem. SanctiGcalio au- . .
.
tem est ipse Dominus. Atque bic est verboruni
4 8

sensus.
Rursus autem secundum hoc, ulterius ascendere
conaiur anima, non jam amplius voce ostium cordis pulsante, sed ipsa manu divina per foramen ad
inleriora penelranle. Patruelis euim meu$ inquit, D
misii manum suam per foramen, et venter meu$
commotus est in iptum. Perspicere aulem quivis
omnino poiest, qui prudenier ha?c audiunt, quanto
sublimiora sunt hasc prioribus. Gum Yerbum ad
eponsam ait, Aperi, largilur e"i facullatem aperiendi per divinos sensus. Obtemperal Yerbo spvivsa, Ot enim boc, quod audit, soror, vicina, columba , perfecta : exuii pelliceam illam tunicam,
sordes pedum abluit, ac neque foedum illud lacerumque veslimentum amplius induit, neque de caelero in lerra Ggit vesiigia: audivil igitur ejus vocem, et paret pracepto, aperit ostium et ablato
9

* Joan , 6.

**Psal. x x x i x , .

, , '
.
.
,

,

,
' .
, !

, *

.
, , \ , \ [.
\ ,
\ , ih
\ ^
, :;

1009

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA X I .

WO

%b , \ - cordis operculo, deduxit velum oslii, id esi car , nis : aperta fuit loia aniinae porla, ut ingredereiur
, Rex gloria. Sed paiens porla latiiudo ostensa est
parvum quoddam el angustum ac breve foramen,
, ,
per quod non ipse sponsus , sed ejus manus vix
. '
adeo processil, ut per ipsum ingressa sit, et v i , , * \ dendi sponsi tetigeril desiderium, quo vix tantum
lucri f e c i l , ut cognosceret quod illa sit manus dc , ' \
siderati. Gujusmodi aulem nobis ostenduntur do,
gmaia, didicerimus per eam quae esl in his philoso, , ,
\ . - phiam, si in contextu verborum parum fuero i m , moratus. Anima humana est in oonfinio duarum
, - naturanim, quarum aliera quidem esi incorporea
. el intelligens, et in quam non cadil interilus ; al, lera vero corporea, et maierialis, ei expers ralio - , \., \ . & nis. Cura priuium autcra purgala ab ea quae est ad
crassam ct terrenam vitam babitudine, aspexcrit

, per virtutem ad id quod est cognaturo et divinum,
non cessat perscrutari et inquirere eorum, quae
\ , ptivq \ sunt, principium : quodnam sit iniiium pulchritu dinis reruni, undenam emanel vis ac facultas,
, ,
. quid sit a quo derivetur sapienlia quae in iis q u
suiil cernitur, et quae movet omnes disputaliones,
\
omneinquc viin perscrutandi, quxque curiose la
borat in comprebendendo eo quod qu&rilur, el in
,
faciendo terminum Dei compreliensionis solara ope , . \ ralionem quae ad nos usque descendit: per cujus
vitam nos sentimus : et quomodo spirilus q u i cum

\ , - aqua simul e m t t t i l u r ex terra, n o n roanel i n p r o \ - ^ , fundo lacus, sed bulla faclus sursura e x c u r r i i ad i d
, \ - ' quod est sibi cognatione conjunctum : el cum pervaseritusque ad suramam aqua3 superficiem, aeri, \ , \
que mista fuerit, tunc desinit gursum moveri flale
\
quidem etiam usuvenit animae divina perscrulanli,

poslquam a rebus inferioribue se extendit ad su ,
, pernarum reruro cognitioDem, utpoie quae cum
comprehenderit miracula ejus operaiionis, ulterius
\ ctiriose scrutando desinit progredi, sed ipsum admiratur et contemplalur, qui per ea quse operatuc
. $ ,
esse cognoscitur. Videl coelestem pulchnludinem ,
, luminarium gplendorem, celerem poli circumaclio, \
nem, ordinatam et numerosam, astrorum ambitug,
,
- qul orbem annuum quatuor lemporibus in se con , \ - vertant: terram quse simul aificitur curo eo quod
- j ) ambit, et cum differentia motue superuorum aiderum simul etiam mulat operaiiones; el mulii, ,
plices naturaa animantium, et corum quae in aquis
' , \
, degunt, et quibus motus cessit in aere, et qua3 in
, \ terris vilam agunl: et omnia plantarum genera,
et herbas varias, qualitate el virtule et figura a
, ,
se invicera differentcs, fructuumque et saporuin
, \
proprietates, et quae per ea quae operantur a se
, \ ,
invicem dislincta ostenduntor, aspiciens anima,
, ,
per miracuhtm eorum quae apparent, mcnie versat

et considerat eum qui ex operibus, quod sit, i n . "
telligilur. Forte autem in futuro saeculo quando
, ,
quidquid
videiur prselerierit convemenler voci Do ,
mini : Cotlum et terra transibunt: verba aulem mca

non tramibunt" : et ad illam vitaui liansierimus,
,
\ ,
Mallh. xxiv 55.

S. GHEGORll NYSSENl

i|U e l v i s u m superal, e l a u d i l u m et c o g i l a l i o n e n i :

4011

tunc non ampllus ex parte per operationem eorum

quae cernuntur boni naiuram agnoscemus * , i i t , \ ;
nunc fit, nec ex eorum quae apparenl, operaiione, inlelligetur id quod supereminet : sed aliter om- * '
nino comprehendelur ineffabilis genus beatitudi- , \
nis, et alia ejus fruendae raiio, cujus non est nunc , \
.
ea natura ut ascendat in cor hominis. Nunc lamen
taotisper animae nostrae positus est hic terminus
cognilionie illias, qui ineffabilis eet, ejus operalio, , .

quae in rebus creatis apparet, quam tropice roanum
dici intelleximus. Hoc ergo nobis dogiua philoso- , , \ \ ,
phice esl traditum per baec divina eloquia, per
qua3 pura anima, et non amplius ingredietis in
, ,
vita terrena et maleriali, ne sua inquinet vesligia
in rebus insistens inferioribus, exspeclans fore ut ^
lolum exciperel sponsum dotnum ingressum : pre- ,
. , \,
clai;e secum agi existimavit, si solum per fenestram manum aspexisset, per quam inlelligilur .

virtus ejus operans. Patruelis meux, inquit, misii
manum suam per foramen. Non enim poiest vis .
bumana in se recipere naturam iaflnitaoi et i n - , , ' . "
comprehensibilem. Venter autem meus, iuquit, \ \
commotus e$t in ipsum. Nomen illud commolionie .
signiflcat quemdam stuporem ei aduiiralionem ob
miraculum quod apparuit. Universa enim ejus co-
;
gitandi et inlelligendi faculUs commola est ad
miraculum eoruui qua3 per roanum divinara agun- .
lur : quorum consideralio btunanara superans na-
luram, per 86 interpretalur comprehendi el capi Q \, poj , \ .
noo posse naturam ejus qui operatur. Nam uni '
'
versa eoruDi, quae sunt, creaiura, esl opus manus
illius quae apparttit per foramen, u l Joannee cla- 6
,
mat in Evaugelio, et prophela illi suffragatur. Nam
ille quidem d i c i l : Omnia per ipsum fucla
sunt . . ,
Propbeta auiem oominat manum eflicienlem eo- , , , '
rum quae sunt, tirtulem, diceos: Manus mta (ecit
hase omnia . Si ergo opera illius operalionis, et , ,
yp.v
alia omnia, ei coeleslera pulchritudinem, nondum

comprebendit inquirens taominis intelligenlia, quid
gil bomo secundum essentiam, vel sol, vel aliquid ,
ex iis quae in creatiooe appareat miraculie : ea de ; \
,
causa commovetur mens bumana, et divinaui operationem miratur. Nam si comprehendere nequii .
ista, quemadmodum coinprehendet eam, quae esi illis superior, naiuram? Forte autem eliam alius
47

48

quispiam in aliam sentenliani accepiis eoruni quae dicta sunt aenigmalibus non ab eo quod cst veris^
mile, remotam faciet contemplalionem ().
Arbitror eaim per sponsae domum intelligi totam D
vitam bumanam, hanc vero manum conditrieem re-
rum ouinium quasi peregrinatione suscepta in ho- ) , \
,
rainum vilaui exilem ac uullius momenti, seipsain
, xaG
velut arctius contraxisse, idque in eo quod per
, .
omnia naturae noslra3 parliceps fieret, exceplo pec \ , 4
calo. ltaque posleaquam ad nos accesseril, con \ ; ;
siernalionein qqamdam el adniiralionem rei uova3
6

* Cor. x n i , 42.

k 1

Joann. i , 5.

* Isa. L X V I , 2.

(a) Hactenus excurru Herveti exeroplar : qu# vero scquuulur, sunt cx

Wenciali.

translaiione Joan. Lcu*

013

1 CANTICA CANTIC. H0M1LIA X I I .

;
, \ ;
,
fj , \
;
. *
, , \
, \ , \

.
,
\, \

lOU

in animis excitasse, qui fiat ui Deus in carne manifesto conspiciatur ? qui Yerbum illud flat caro?
qui partus in virginitatem (virginiias in matrem),
cadere possit? qui cum teuebris lux miscealur,
cum morte vita temperelur? qui pusillum vitae
foramen possit continenlero universum hoc manum capere, quae coelum omne metitur, terram
omnem et oronem aquam complectitur? Quare
consentaneum est Evangelii graliam per roanus
aenigma uobis a eponsa quagi valicinanle significari. Quo enim lempore conspeclus in lerra Dominus, et inler homiues vergatus est: puram et
expertem iualeriae pulchritudinem sponsi, itemque
Verbi divinilalem, el veri luminis splendorem per
manum illam eflectionum agnovimus. Manum enim
, \ - inlelligimus virUitem ejus miraculorum perfectri, ^ cem, qua mortuis viia donabatur, oculi caecorum
. - restiiucbantur in integrum, leprse morbug fugaba \ \ tur, orone geous incurabilis ac gravis segritudinig
, goliug imperii vi corporibus excedebat. Alque hac
\ , duplici manus inlerpretalione in medium propo sila, quarum allera glatuit naturam divinam pror
sus incomprehensibilem, et nulla cum re compara , \ - bilem, ex affeclione sola cognosci : allera Evan \ ; - gelii gratiam per baec verba longe ante prsedici a
.
sponsa I r a d i t : auditoris judiciopennilleraus,ulram
veluti magis couvenienlem el apiam proposilo
. loco praeferre alteri veiU. Utrumvis tamen animis
., ,
utilius existimalum fuerit, sallem aheruiro ad bo , - num commode manu quasi ducamur. Nam si
, \ - C animadvertemus, illud quod aciri de Deo potest,
.
quemadraodum Paulus l o q u i i u r " , per mundi crea \ tionem inlellectum perspici, curiositatera inda , .
gandi res incomprehensibiles fugiemus; ne si ra tione naturali tractemus naturam illam, quam vel
\ assequi, vel effari nequimus, inateries haeresi 1011 , - tra veritatem guppediietur. Sin ad Evangelium
- gpectare hoc de manu aenigma statuemus : eiiatu
6, , . boc modo firmior nobis arcanoruin dogmalum
.
fldes erit, tollente dubitationem omoem eo ipgo,
quod hsec multo anie predicantur, idque in Chrislo Jesu Domino nostro. Gui gii gloria et imperium gaeculig iniinilis. Amen.
IB*.
D
HOMILIA X I I .
CAP. , . 5. Surrexi equidem, ut aperiam co
.
gnato meo. Mantis mece stillarunl myrrham, digiii
,

mei myrrham uberem. 6. Adhibiti$ manibut clau.

$lro aperui equidem cognato meo. Praitcriit cognatut

.

*} .
meus. Anima mea egressa etl ad termonem ejus.
,

, Quassivi eum, el non inveni eum : vocavi eum, et non

. audiit me. 7. OffenderutU me custodes, qui in urbe

' , - circumeunt. Percmscrunt me, vulneraverunt me,
abstulerunl peplum me custodes murorum.

, atf
.
Qui Irans mare peregrinationem opum paranda01 *
rum gpe euscipiunt, cum jam navim e portu tn
,
altum provehunt, et in mare per gubernacula
, \
proram converlU is, qui ad clavum gedet, voluin
,
4 9

Roin. , 19.

S. CREGOMI NtSSENI
facitmt, quasi quoddam prooemium navigationis,
ac pelunt uti Deus ipsis dux sit ad navigaiionem
felicem ac prosperam. Adeoque voti totius surama
est, ut ventus levis et idoneus navigationi in velum incidal ad enm gnbernatoro scopum, qui in
puppi consistit. Is autcm ventug si ex ipsorum
voto es aspiret, et mare jucundum lit ipsis, fluctibus placidis sese leniter erigens, neque pelagi
amplitudo quidquam affert molestiae, cum magna
faciliiate navis in ipsis undis quasi volet, et opes
oculis obversanlur, quas ex mercatura sperant,
jam ipsa navigationis prosperitate, antequam
periculum faclum s i t , magnam rerura copiam
pollicente. Quo
autem respiciens boc utar
exordio, intelligere auditores arbitror, quotquot
pro perspicuitate ingenii siii quid proposilum no- ^
bis sil, vident. Elenim ingens mare considerationis dWinorum verborum nobis propositum est; et
amplac hac ex navigaiione cognitionis opes spcrantur : et animala navis haec, nimirura Ecclcsia noetra, toto ejus collcclo corpore, quasi provecia in
altum, ad enarrationie nostrae veluti divitias i n tenta est. Verum oratio nostra, qua3 gubernaloris
officio fungitur, non prius clavuro in nianus sumil,
quam universe lotum navis hujus corpus voluin
Deo faciat, ut is aspiret nobis sacri Spiritus vim,
cogitationumque fluctus moveat, ac per hos orationem nostraro quasi prospera navigalione qua-

, . &

\
,
, *
, \

,
\ . \ ?
.
.

,

. '*
, \
,
, , ' *
,
,
\ , \
.
dam ulentem recta deducat : u l hoc modo in allum per contemplaiionem provecli, cognilionis
opes veluti merces quasdam comparemus, si forie per vestras preces ut orationi noslra flatus Ule sarer secundus sit, et vela impleat, impelrelur.
Esto aulem orationis initium ipsa profectorum a C

Spiritu divino verborum commemoratio, quae qui , \
dem prorsus bapc sunl: Surrexi equidem, ul aperi- .
rem cotpialo men. Manut mew tlillarunl myrrham,
,

digili mei myrrham uberem. Non posse autem alia

\. "
, \
raiioue fieri, ut vivum Verbum sit in nobis, purus,
inquam, iile et incorporeus sponsus, qui per i m - , \
morlalilalem ac sanctitatem sibi animam copulat, ,
nisi quis necando merobra sua terrena, caruis cor- \
, ,
tinam sustulerii, aique ila Verbooslium aperuerit,
per quod in animam ingrediaiur; id vero manife- *
stuin est non modo ex divinis Apostoli dogmaLis, , '
sed eliara ex iis, qua3 hic a sponsa dicunlur. Sur- . ,
\,
rexi, a i l , ut aperirem cognato meo, idque efficiendo
ex manibus meis myrrhae fonles, e quibus hoc , '
aroma profluat, eldeclarando digitos meos myrrha D , \
csse repletos. Nam his verbis modum indical, quo
.
aperiaiur oslium sponso: Surrexi proplerea quod
, \
sepulla cum eo fuerioi per baptismura in mortein.

Non enim resurreclio quidquam eflicacilatis ba. , buissei, nisi nioriificalio voluntaria praecessisset.
.
Volunlarii aulem indicium est slillicidium illud
^
myrrhae flueniis ex ipsius manibus, et quod hoc
, \
aromaie digiti ejus abundare dicanlur. Non enim
. ^
aiiunde myrrbam in manum ipsius ail pervenire.
\ .
Nam ei res ita se haberet, exislimandum esset,
, \ aliunde orlum, et quidem ipsa inviia ei accidissc,
. ''
quod per myrrbam significalur. Nimirum inanus
( .

0*7

IN CANTICA CANTIC, H0M1UA X I I .

1013

>.) * - ipsas inquil (et manuum appellatione niotus ani ,

nii, qui aciionum effectores sunl, denolal) ex gese

stillasse myrrham, quo signiftcare voluil ex oerto
.
anitiii judicio instilutam corporearuin atfectioiniiii
* exslinctionetn, quam oniuibus in digitis fuissc
, ,
uberem ait : digilorum appeilaiione hiielligens
*
singulas eoruin species, q n in cullu viriulis d i
verae a nobis instituunlur. Ita ut borum oniiiium
\ | ,
qua? dicuntur bic, sensus quidcro sU hujusmodi:
,
Accepi vim resurrectionis ex eo, quod membra mea
* , '
terrena mortua reddiderim, eamque membrorum
^ \
mortificalionem sponle mea insiituerim, non ab
' ,
alio myrrha mihi in manus data : sed defluente
, .
illa certo animi mei arbilralu : ita ut in omriibus
" , \
, senianeis conatibus, quos digitos
Yocavit, hsec animi aflectio copiose conspiciatur.
,
Etenim videre est eos qui non perfecte virluiem
, ,
colunl, uno quidem illos animi morbo mortuos
,
, , esse, sed in caeleris vivere : quemadmodum vide \ , mus nonnullos inlefnperantiam, verbi gratia, in
seipsis quasi morle multare, sed magno sludio su ,
. perbiam alere, vel aliud quoddam vitium animo
perniciosum : verbi gratia, cupiditatem opum, vel
\ . iracundiam, vel ambiiiunem, vel quid aliud ejusce
generis, quod dum adhuc male vivit in animo,
, \
, . fieri non potest ut quis digitos suos myrrba refertos ostendat. Non enim elucel in omnibus sludiis
\
, , - et actionibus exstinctio mali, et quaedam ab eo
, , Q velut abalienalio. At cum digiti omnes hujusmodi
, myrrha, quae hic intelligitur, repleti sunt, tuui vero
, et surgtt anima, et adiluin spobso patefacit. Propterea forsan et magnue ille Paulus recte inielle ,
. cta Domini voce ait, fieri non posse u l spica pro , \ veniat, nisi prius morte granuni dissoWalur. Qni bus in verbis banc Ecclesise dociriiiam tradit,
oportere nimirum anle vilam praecedere niorlem,

. quod caeteroqui fieri nequeat, u l vila sit in homi \ \ ne,nisi per morlem ingrediaiur^.Namcum natura
* \ , . sil duplex in nobis, allera sublilis, intclligendi vi
praedila, levis ; allera crassa, lerrea malerie con \ .
sians, gravis: omnino uecesse est in harum ulra ,
, que impelum peculiarem el abhorrenlem ab allera
esse. Naro quod inLelligenliae vim habet ac leve est,
\ , \ D peculiariter ita comparalum esl,ui sursum tendal:
\ . quod vero grave est, deque materie crassa con , sUt, sempcr deorsum vergit ac movetur. Quare
. cum a nalura sic comparata sint, ut motus con \ , trarios habeant: fleri nequil ut recte babeat alterum, nisi alle.rius naturalis motus langueat. Slans
,
. autem medio inter utraque Ioco facultas illa in
nobis libera, et animi eleclio, tam firmitalem ac
,
, robur languenli, quam pravalescenti debiliiatem
indit. Nara cuicui tandem parli sesc adjunxerit,
. ,
illi advcrsus alleram vicloriam largitur. Sic in
, Evangelio
laudaiur fldelis ac prudens ille rei fami .
liaris adroiuistralor, qui quidem est ( ut cquidem
, .

*MCor. xv,42sqq.

m e i s

v i r t u l i

con

S. GREGORH NYSSENl

1019

1020

statuo) animi noslri electio, quae praeclare in no- ,

,
bis cwm imperio praeest. Laudaiur enim, quod
heri sui familiam alat, idque necando adversantia. ,
( )
Nam illorum iiuerilus aliinentum est, et sanilas
,
weliorum. Gonlra viluperatur ignavusille eervus ,
. >
qui propterea quod cuin lemulenlig versetur, verberibus Dei familiam conmmeliose aflicit. Nam , ,
, , 6
vere virtus vapulat, ciim vitia florent. Qttapropter
.
' \
recte facturi sumus, si verbura illud Vatis i m i l a t i , ,
matutinam nobis horam congliluemug ad inlerii- , \ , \ , \ ,
ciendum omnes peccatores terrae, et ad tollendum
e civitale Dei ( quae civilas ariima est) omnes ra- \ ,
.
tiocinationes designantes iniquitatem, quanun i n terilus melioruin vita est. liaque hoc roodo per morlem vivimus, cum ea quae sunt in nobis (queraadmodum Propheta loquilur) parlim occidit Verbum, parlim vivificat, sicut ipse i n q u i l : Egu interficiam et vivificabo
Quo paclo Paulus etiam inortuus vivebal, imbecillus vires babcbat, vinctus
cursum perficiebat, paupertale pressus dives erat, nibil cum haberet, habebat omnia, semper moriiQcalionera Jesu in corpore suo circumgestabat, el semper vitam ejus in se declarabat.
Enimvero ad id , quod pcoposiium nobis est, ' \ - reveriamur : nimirum animam per morlem e morte .
resurgere. Nam si noti moriatur, seoiper manet
, ,
mortua, neque vitae capax est. A l moriendo vitani . , ,
consequitur, omni mortalitale deposita. Atque . \
haec nobis doclrina ex dicto hic proposilo confir- 0 ,
matur, cum sic loquatur sponsa : Surrexi equidem,
ut aperirem cognalo meo. Manus mece stillarunt
.
,
myrrham, digiti mei mgrrhm pleni. Et myrrham .
mortis esse symbolum, nemo dubilarit eorum, qui
*
sacris in Litteris versali supt. Qui ergo mors ex
.
morte nos suscilat, de eo requirere quosdam ora- , lionem luculentiorem arbitror. Ilaque noa id ex- \ ponemus, prout a nobig praestari poierit, ordine- . ,
que in bac tractaiione progrediemur. Omnia qu& .
Dcus condiderit, valde praeclara esse **, Gommen-
tarius de ortu mundi leslalur. Ex reliquo auicm
. \
rerum valde prseclararum numero eliam bomo ); erat, vel polius is longe supra caetera pulcliritudiiie . ,
ornalus erat. Quid enim aliud esse tam pulcbrum
;
possit, quain esi nulla foedatae labe pulchritudinis , , \
similiuido? Jam si omnia fuere praeclara va.lde,
, .
atque intcr caetera omnia, vel polius supra omnia
bomo: haud dubie mors i n homine non erat. Nec
enim praeclarum quiddam fuisset homo, si tristera
. )
illum morlis characterem babuisset. Eninivero , ,
cuiu aeiernac vitae simulacrum et similitudo esset,
.
revera pulcber erat, ac valde qiiidem pulcber, h i - \ \ , lari vitae characlere cobonestalus. Quin et paradi ,
1

gus ille divinus ei per arborum feracilatem vitam ry , .

"
proferebat, et mandalum Dei vitae lex crat, quas
,
non moriturum boiuinem pollicebatur. Gum aulem
, ' \
esset in medio paradisi lignum illud, quod vitse
, \
ferax erat: quidquid tandem de eo staluendum sit
, \
ligno, cujus fructus exsistit vila. Ilidem lignum

letiferum, cujus fruclus giniul et bonus el malus

fuisee pronuiiiiaiur, medio in paradiso erat. At
enim fieri nequit, ut in loco roaxime mcdlo lignis ,
.
duobus spaliura fuerit. Nam ulrum tandem conce Mallb. xxiv, 49.

1 1

Psal. c, 8. " Dcut. xxxn, 39.

e v

Gen. , 31.

*0

CANTICA CAN' IC. IIOMILIA X I I .

,
, . '
,
,
6 . , '

.
*
,
^ , ,
, *
.

,
*
\ ^, *
,
.
,
*
,
*
,
.
, ,
, .
,
, , '
* \

, ,

, ,
, ,
,

. ,

*
,
. \
, . " , . ,
.
* , .
" . , 25. " . , 3.

102*

damus medium obtinuisse, alteruin neceesario dc

eodem loco excluditur. Etenii deea, quae rem l i quam ambiuot, accuraias medii situs ille intelligiuir, cum aequalibus ab onini parle inlervallis ab
extrerao abest. Quare si dnum in circido medium
aocuraie glaluatur, fieri nuila ratione polest, ut
eodem manente circulo, eeetra duo locum in inedio reperiant. Nam si pneter id centrum, quod
eemel stalutum est, aliud slatuatur, necesse est
cum eo circulum eliam alhun statui, alque ita
priue illud centrum e medio exdtiditur, ambilu
circuli ceutrum illud alterum circumscribenle. At
enim medio in paradiso tam boc quam illud faisse
dicitur, quanqaam esset i n utroojue vis plane coutraria, in ligao, inquam, vivilico, el altero cujus
fructus mors eral, quod peccatum appellavit Paulus, cum ait : Frucius peccaii mort
Hoc igitur aidmadvertendum est ex hac tota
commenlalione, v i u m in plantatione Dei loco sitam fuis e niaxhne medio: mortero vero minime
planiatam fuisse, neque radices egisee, neque locum usquam peculiarem habuisse, sed per privationein vilse conseri, cum vita praediti participes
esse boni desinunt. Quamobrem cum medio divinas
inter plantas loco vila sit, de cujus ruina morli*
natura exeisiit: idcirco is qui doctrinam hanc per
qusedam velut aenigmata Iradidil, etiam lignum
illud letiferum esse in medio paradisi ait, cujus
fructum babere vim quamdaro ex conlrariis mistain
coinmemorat. Nam idem et bonum et maluin esse
definit, peccati ( u t equidem opinor) naluram
obscure nobis describens. Nam quia voluplas quaedam in omnibue, q u * improbe gerunlur, omnino
pracedit, neque reperiri peccaium ullum potesi a
voluptate sejunctum, eive quid per iracundiam,
aive per libidinem designetur: ea de causa frucius
bic eiiam pulcber appeilatur, quippe qui depravalo
judicio talis esse videalur iis, qui bonum iu voluptate ponunt, sed deinde malus ex amara cibi
digestione reperilur, secundum illud Ubri Proverbiorum verbum, qiio dichur niel dc labiis maliliae
distillare , quae quidera ad lempus huiDeciet
gultur, sed deinceps felle amarior inveniatur iis,
qui niale duleedinem illam perceperint. Ilaque
l poslquam homo a fertili omnis generis bonorura
copia discessit, ac iruclu interitum afferente per
inobedientiam *aturatu3 esl ( c u i fruclui nomen
est peccalum letiferum), stalim ad praeslantiorem
vitam quod attinet, morle multaius est, ralionis
experle ac bFula cum diviniore vita commutaia.
Et qura semel immiscuerat e mors naiurae nosirse,
una cum ipsis eorum qui procreabantur successionibus mortalitas peneiravit. Quo factum ut vita
nos cxciperei mortua, ipsa quodammodo vha noslra morte perempta. Nam haud dubie vita nosira
mortua est, cura imoiortalitate spoliata sit. Itaquo
inter hasce duas viias medio qua3t degit loco, qui

S. GREGORII NYSSENI

1023

inler duas vitas cognoscitur, ut perempta pejore, ? ^ \

, \ .
interilus experti victoriam tribuai. Quemadiuodum
' ,
igitur homo dum veras vitae moritur, in mortuam
banc vilara incidit: Ua cum huic mortuae bruUeque , .
vilae moritur, \icissim aeternum viventi vilae resti-
tuilux. Quo fit, ul extra omnem dubilationem po- *
situni sil, non posse nos beatara illam viiam con- ,
sequi, nisi peccalo moriamur. Ea de causa tradi- .
tum arguie est, eodem loco in medio paradiso l i - , \
gnum utruqique esee : quod allerum ibi a natura \ . , -lj
sit, aUerum ad id quod prius exsistit, per priva- , \
lionem accedat. Nam ex eodem in idem per frut- . *|
lionem el privationem, fit commutatio vitae ac ,
morlis : cum qui moriuus est bono, vivit malo: ,
et qui mortuus esl in viliosilate, ad virtutem revi- . viscil. Quapropler pulchre sponsa manus suas .

myrrha plenas ostendit, cum viiiis omnibus morlua
, , ,
surgat, ut Yerbo adilum in se patefaciat. Et
, * *
Yerbum quod inlromillii, ipsa vila est. Tanlam
' ,
vero ad sublimilatem in iis, quae consideravimus,
.
evecia anima, quae ad Deurn spectat : nondura tamen, uli Paulus loqtiiiur, ita cognovit, quemadmodum oportet, neque se comprebendisse arbilratur r
sed adbuc ad superiora currit, enilendo ad ea, quse ante se habet.
Hoc enim ut de ipsa staluamus, verborum dein
ceps sequentium series monet. Adhibilis, inquit,
\ *

manibu* clau$tro, aperui equidem eognato meo. Ad- . ,

dit etiain, Prceteriit cognalus tneut, anima mea

tgressa est ad sermonem ejus. Quibus nos docet,

. ,
unum esse moduin percipiendi potestatem illam
\ excedentem omnera mentem, nimirum non subsi- Q , \
\
siere in iis quae perceperis : sed polius nequaquam
quiescere semper inquirenlem aliquid amplius eo, .
quod semel comprebenderis. Etenira quae myrrha , plena facta est, omnibusque vilas studiis (quae figu- ( )
tate digitos vocat) monificatum in se malum imji-
cat, sponlaneum virlutis cullum ea ipsa re demon-
etrat, quod ex se mauus ipsius myrrham distillanl: ,
haec igitur altigisse nianus suas clauslrum ait, boc , , \ ,
est, opera sua prope accessisse ad angustum illum
.
et sliictum adilum : cujus clavem Yerbum ipsuni
tradit eis, qui Petro similes sunl. Aperil auiem
sibi regni ostium per haec duo, nimirum per nianus, , ,
quae operum significationem babent, et per clau- \ .
strum iidei. Nam per haec duo, per iidem, inquam, , , \
el opera, clavis regni nobis a sermone paralur. D .
" Gum ergo sperarei ad exempluni Mosis faciem desiderali sic nianifestandam sibi, ut eam agnoscere
posset: tum vero perceplioneni ejus praeleriit ig .
*
qui quserebatur. Ailenim : Praeteriil cognatus nieus,
, non ille quidem relicta desertaque sequenle ipsum
.
.
anima, sed ad seipsum aitraeta. Anima mea i n "
q u i l , egressa e$l ad sermonem ejns. feliccm H ! \
lam egressionem, quam egreditur anima sermonem
, . \
secula! Domious custodiet ingressum tuum et
;,
egreseionem luam, inquit PropheU* . Nimirum re \ . \
vera liaec illa est, quae dignis a Deo cuslodilur,
, .
egressio pariier et ingressio. Nam egressio ex eo,
9 1

8 7

Pliilipp. , 13. Psal. cxx, 8.

1025

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA X I I .

1026

, - in quo sumus, ingressio esl ad boita supra uoa ftosita. Hanc igitur egressionem egressa est anima,
,
,
Verbo usa duce, quod d i x i t : Ego sum et via, et
, \, iar
,
osiium; si quis per me ingredialur, i$ et ingredieiur

,
et egredietur : ita ut nunquam nec ingrediundi
, *
, \ ? nec egrediundi floem faciai: sed desinat ubi proti . ciendo superiora est ingressus, et semper exlra illa
verselur, quae fucrint a se comprehensa. Sic olim
\ Mosem quoque facies illa Domini desiderata prael e r i i t : sic ejusdem legislatoris anima semper exira
, .
id progrediebalur, in quo eral, sequendo Verbum
praecedens.
Quis enim ignorat gradus illos, quos conscendit
Moses, qui semper major reddebatur, et nunquam
proficiundi aniplius finem faciebat? Major faclus esl
inilio, cum jEgyptiorum regno sublimius opprobrium Cbristi duceret: ac Dei cum populo affligi
mallet, quam temporariam peccali fruitioneni habere. Rursum major factus esl, cum iEgyplio Hebraeum affligente, hominem alienum a natione eua>
morte multat, Israeliticum propugnans. Et intelligis
omnino incremenli modum in bis, considerata flguraie bisloria. Rursum major seipso fit, cum longo
teinpcre per coromentationem in solitudine viiam
bominibtis ignotam agerei. Deinde ab igne, qui
erat in rubo, illuslraiur. Secundum boc praler l u cis radios oculis perceptus etiain auditiis ipsiits
Q fulgore quodam perfundilur. Ad haec pedes suoe
*
cadaveroso tegumento denudat; baculo dracones
- * iEgyplios absumit; nationem suam Pbaraonis l y ' rannide liberal; per nubetn euorum ductor esi;

dividit mare; tyrannidein demergit; Marrbam dul * - cem reddit; saxum mollit; angelorum cibo satura
l u r ; audii tubas; audacter monlem ardentem con
scendil; in verticem pervenii; nubem subil; cafi * ginem intrat, in qua Deuseral; foedus accipit; ftt
, sol, dum fulgens e vultu lumen emiltii, ad quod
. \
accedere propius nemo poseet. Et qui tandem ati \ ; quis omncs ipsius ascensus variasque Dei patefa' , , cliones verbis enumeret ? Nibiloiuinus vir tanlus
, \ \,
ac lalis, qui tanlis rebus interfuerat, el usque adeo
, \
in gubliine ad Deum penelraverat, insatiabilittr
. - j> ampliora concupiscit, ac suppliciler peiit, ul Deum
,
facie possit inlueri. Alqui jam ante testaia fuerai
. '
Scriplura, faclam ei fuisse copiam conversationis
cuin Dco de facie ad faciem. Nibilominus neque id
, quod colloquerelur cuni Deo quasi amicus cuin
. '',,, amico , neque quod familiariter cum eo conversa , . relur, inhibere cupidilaiem ejus poierat, ut ulle\ , riora non expeterel. Si gratiam, inquit, iuveni co , " , ram te, patefacito mihi teipsum iia, ut agnoscere
\
te possim. Et is qui gratiam hanc ipsi fatlurum se

pollicelur, uti rogalus eral (cnm quidem dicerct,
. , ,
Novi te supra omne$ ), praeleril eum in divino loco
, ,
in pelra, manu divina tectum : ita ul vix postlrans*1 , \
ilum posleriora Dei conspiceret. Quibus vcrbis,
\ ut equidem arbilror, ddcemur, eum qui vidcre

, -^
, \ , \
\ ; '
,
*
,
.
?** ,
,
.
,
. ,
,
. \ \
.

"Joana.x, 9. Exod. XXXIII, 17.

1027

S. GREGORH NYSSENl

1028

Deum cupiat, desiderii compotem iieri semper sc- ,

. , *
quendo, el divinae faciei conlemplalio est ad Deum
, ,
nunquam interrupta progressio, q u tum demum
nobis praclare succedit, cum Yerbum a tergo se- ,
\ *
quimur. Sic igitur nunc etiam posieaquam anima
, ,
per mortem surrexil, posteaquam myrrha repleta
est, pnsleaquam per opera manus admovit clauelro, \
seque intromissuram desideratum speravit, tum
.
demum ille quidem praeterit, haec vero egreditur, non amplius manens in iis, in quibus eral, sed
Yerbum tangens, quod ad ulteriora ducit.
Quae aulem sequunlur verba, magis etiam con firmant consideratam a nobis hactenus sentenliam:
, non cognosci n a t u r divinae magniludinem in per , *
cipiendo, sed in eo quod omnera imaginationem ^ \
ac vim, qua quid comprebendilur, praetereat. Nam . *fl ,
\
quae exlra n a i u r a m suam egressa jam amroa est,
ne ab ulla re consueia impediatur in cognilione
rerum sub oculos non cadentiiim : neque inqui- . \
, ,
rendi hoc, quod non inveniebat, iinem facit, neque
vocare desinit, quod caeteroqui neminis eflerri voce , ;
, , , , )
polest. Sic enim a i t : Quasivi eum, et non inveni
eum. Nam quo pacto inveniri posset, quod nullae , , , ,
* res nobis cognilaB osiendere poesuut ? non forma,
non color, nou circumscriplio, non quantilas, non \ , * , ,
locus. non flgura, non conjectura, non assimilatio,
non proporlio, sed quod semper extra omnem per- ,
cepliouis viam posituro, coinprebensionem perve- \ * \ , .
eiigantium plane fugit. Propterea, inquit, quaesm
eum per aniini facullates eas, quae inveniendi vi C ,
praedilae sunl, per ralioctnaliones et cogilaliones;
;
al exlra haec omnia posilus erat, accessum menlis
propiorem effugiens. Qui vero semper reperilur , ;
ontoi noia carere, de qua possil agnosci, quo paclo , queat is per indicalionem aliquam vocum percipi ? . '
tlanc ob causam excogilat quidem vim vocabulorum ,
omnis generis, ad expiicationem boni ejus inelfa-
bilis, sed enim omnis vis orationis, qua qtiid effer- . \
tur, inferior esl, el miniroe veritatem aequare con- \, , \
incilur. ldcirco a i l : Yocavi quidero (quantum . , \,
potui) excogitando voces quibus ineflabilis illa bea- , , \ , ,
tiludo commonstrarelur; al ille major erat, quam , \ , \ , \ ,
qui per bas significationes indicari posset. Facit , \ , \ , \ ,
hoc s-fipenumero etiam magous ille David, inOnitis , \ . \
nominibus Numen divinum compellaos, ac nihilo- D \ , . ,
minus veritatem se non assequi faielur. T u , i n quit, Deu es, miserator, longanirous, mnlla? m i - \, ! \
\ \ eerteordiae, verax ' , tu robur, ftrjnameittum, re, \ fuKium, vis, adjutor, opitulator, cornu salulis

aliaqae talia. Rursum David idem falelur nomen
. \
ejue in tota terra notum non esse, sed tantum
eeae in admiratione. Quam admirabile, ait, nomen
. *
tuum est per univcrsam terram " \ Sic eliara ad
, , '
Manoen inquit is qui vaticinium ei de filio edebal,
. \
cum interrogatus de nomine, respondet: Id quidem
,
est admirabile mihi, ac sublimius quam cujus esse
,

capax auris bumana p o s s i l P r o p l e r e a hic eliam

.
anima vocat Yerbiim quantum potcsl, nec polest
tantum quantum v u l l : quippe quae plus velit, quam possil, iroo ne tantum quidem vclle poleat, quantnm
< Psal. cn, 8 sqq.
Psal. xvn, 2 sqq. Psal. v n i , 1.
Judic. x m , 18.
l

e4

1029

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA X I I .

105

i l i u d est, sed quaiUum toto anirai sludio velle potest. Iiaque cum is qui vocat, assequi sludio suo vocatum non popsit, idcirco dicitur, Vocavi eum, et non audiii me.
" , Quae aulem porro bis adjicit sponsa, quartqnam
primo velut inluitu trisliorem quamdam indicatio
* \ . , nem babeant, mea tamen senleniia eumdem ad
. \ , scopum spectare, el babere significationem ascen - sus ad sublimiora videntur. Ait enim : Offende.
,
, runt me cuslodes qui in urbe circumevnt. Percusse
. runt me, vulneraverunt me, absiulerunt peplum
\ , - me custodes murorum. VidebuDtur baec forlasse
, ,
\ nonnullis esse lugenlis polius verba_, quam eju
,
\ quae laeta s i t ; presertim i l l a , percusserunt me,
, - vulneraverunt me, abslulerunt peplum. Verum si
\ \ . quis accurate consideret eorum, quae dicuntur,
* * mentem : potius sunt voees gloriose jaclanlis seee
, ob res pulcherrimas. Id aulein hoc quodam roodo
, perspicuum nobis erit. Paulo ante lestimonium
%

"

- " ,

*%

sponsae perbibetur, quod immunis sil ab omni

, ; velaiuine , cum in ejus persona dicitur : Exui tu " . - nicam meam, quomodo induam illam ? Hic rursum
, ail ipsa ademptum sibi esse peplum, sive .
, \ \ Quo vocabulo pallium sponsale significatur, quod
" . - una cum capite faciem quoque obvelat, quemad , , . modum est in hisloria de Rebecca *. Qui ergo nudata vesiimenlis omnibus, peplum adhoc habet,
;
\, ' quero ei nunc cusiodes civitaii3 adimunt? Numnara
\ ; forte de verbis bisce perspicitur, quantum ab eo
, leropore rursuui in sublime pergendo perfeceril ?
/ Nam ea quae jam ante tuiiicam velerem exuerat,
, el ab omni pallio immunis erat, usque adeo seipsa iit purior, ut ad priora comparata bac recenti
,
- ' Q puritate, non exoisse antehac pallium videalur;
sed rursus invenisse post nudationem i l l a m , quod
\ .
, \ dcponal. Sic ascensus ad sublimitatem illam dt \ . vinam semper aliquid oslendit rei crassae , preler
id quod quovis tempore deprehenditur. Idcirco lu , nicae illius prioris ademplio, collaia cum praesenli
. purilate, rursum et ipsa quasi quoddam velamen tum tollilur ab i l l i s , qui eam reperiunt. Suiit au * \ - tem custodes, in urbe circumeuntes ( et urbe
, \ haec anima est), qui verberando ac vuJnerando pe . " plum adimunl, ei quibus hoc datuiu negolii, ut
, - civilaiis muros cuslodiant. Enimvcro ademptionem
, - pepli bonum quiddam esse, ut oculue liberalus a
velainine puchritudinem desideralam abftque impo.
,
, - dimento iniueaiur, neroo dubitabit, qui ad Aposto D | m respiciet. Is enini ad vim spiritus referl vela "
, minis adcmpiionem , cum a i l : Ubi vero conversus
/ ,
fuerit ad Dominum, tollitur velamen : DomitiHs a . " \
tem spiritus ille est
Neque vero dubitari polesl
\ ,
ab i i s , qui rerum seriem et consequenliaro intueri
.
norunl, eiiam id quod ad bonum praparat om ,
nino bonum esse. Quare si velaminis ademptio
, ,
bonum qtiiddam est, omnino eiiam lum verbera . '
lionem , tum vulnus in bonis poneraus , quod per
, ea tiat ademptio. Sed quia sensu primum obvio
,
insuave quiddam de verbis bis elucet (elefdm

Ccn. ixiv,6i>.

" I I Cor. v, IC.

S. GREGORII NYSSENl

1051

vox i l l a , percu$$erunt M vulnerarunt me, dolenter

proierri videtur), recle facturi sumus si priinum
bujusmodi verborum in sacris Liltcris usum observaverimus, nuin forle h c de re bona usurpala
reperianlur, atque ita deinde vim eorum quae d i cuniur hic, consideraverimus.
Quo pacto sapieniia de morte juvenis animam
liberet, quid faciendum consulat, u l ne morte pereai juvenis, ex ipsamel audiamus. Si virga, i n q u i l , percusseris eum, non tnorietur . Nam tu
quidem virga eum caedes, veruin animam ejus
moni eripies. Quare videtur vox percutiendi, hoc
loco notare iiiimortalilatem, CUQI dicatur: Si percusseris eum virga, non morietur. Ueni quod subjiciatur,
aliler auimam ejus
dc morte liberari non D
*
'
*
%

91

' ,,


,
*
.

; , ,
.

66, \, . ^
, 0 .
"
,
rfj
, , \
^ , '

'

posse, quam si virga caedatur. Ilaque de his verbis

^ ,
.
demonslralur, bonum esse caedi; cum revera bo
^.
num sit, anhnam a morie liberari. Sic el Deum
agere vales a i t , occidendo vivificantcm, el percu- \ \, tiondo sananlcm. Ego, inquit, interficiam et vivi- , .
, , ,
ficabo; percutiam, et rursum ipse sanabo . Pro, . \
pierea magnus eliam David ille non vulnus, sed
\ ^ ,
cousolalioneoi oriri de hujusmodi virga d i x i t , cum
, &
,
a i i : Virga lu* et baculuz tuus, ipsa consolata sunt

,
*
me . Et quidem per haec mensam sibi divinam
parari iradit, itemque alia quaecunque psaluius Hle \ , \
* \
secundum haec recens**: verbi gratia, oleum in
, \ ,
capitc, inerum in poculo, quod ebrielalem illam
obriam efficial, misericordia pulcbre ipsum pro- , \
eequens et longa in domo Dei mora. Quod si liaec (*j , \ .
dulcis illa verberatio suppediiat, qiiemadmodum
, \
el Proverbiorum liber, et Prophela bic docent;
* \
nimirum virga caedi bonum est, quae tantorum
, ' .
bouorum fertililalera et copiam coniineat. Enim .
\ero recte fecerimus , si etiaiu id quod ante baec
. . ,
verba omissum a nobis est, mquiramus. Praleriil
sponsaiu Yerbum sic, ul Hla tanlopere desiderans *
\ , *
ipsum, non tamen prehcndendo consecuta s i t :
. *
preieriil autem, non ut deserat praeterilam, sed
.
iit magis eam ad sesc ailrahat. Sic enim ipsamei
ail : Anima mea egrena esl ad sermotiem ejus. Pri- , \
lnura igiluv illo de loco egreditur aniiiia, in quo ,

.
erat: atque ita invenitur ab iis qui urbera custo- \, ,
diunt. Hatc enim verba sequuntur : O/fenderunt me
cuttodes, qui trt urbe cireumeunt.
D
ioti siergovel inferni pericula eam invenissent,
$ ,
vel ab lalronihus invenlam diceret, gravis profecto *
casus is forel. Nam (ur non venit, nhi ut (uretur, et
. '
,
maciet, etperdatAl
si custodes eam inveniunt, qui , , .
in urbe cireumeunt, omnino lalem ob inventionem

beata pradicari debel.Namqui acustode repertuseet, , .
a lalronibussubducifuriiin nequit. Quinam igiturilli ' , custodes sunt?quinara alii, quam ministri ejus, qui . ;
cuslodil Uraelena ? qui excubando nianum suam
, ,
dexteram tegil; cui anima omnia malo cuslodienda
;
credila esi? qui ingressus el egressionis est cuslos? ;
is uiDiirum cst urbis ille cuslos de quo dicilur:
; " \
M

7 1

Prov. , 13.

Deut. xxxu,39.

Psal. , 4.

7 0

Joann. , 10.

7 1

Psal cxx, 4.

1034

LN CANTICA CANTIG. HOMIUA .

1053

, Niii Dominut civilatem cuslodiat,

frtntravlgilalit
qui
custodit
Quamobrem
spiritus
illi rainislra
" ,

. lores, qui ad minislerium miltiintur propler eos,
qui salutis baeredes fuluri sunt , per cnstodes
, '
in
his verbis denotantur, qui in civilate cir ,
cumire dicuntur. Givitas aulem illa, quemadmo
dum indicavimus, anima est, domicilium illud DP'I.
. , , \
Ab bis igitur invenla est anima, sicut aliquando a
. , ,'
pastore bono reperla illa ovis est, ob quam inven,
lara greges universi tripudiando ad Isetiliani paritor
, '
commoti suut, quemadmodum ipsc Dominus ait.
,
Sicperlucernam aliquando ct draclima repcrla esi,
. \
obquatn laelanlur amici ac v i c i n i o m n e s . Sicetiam
, ' \
servus ille Dei David reperilur, queinadmodum
.
psalmus in persona Dei loquitur : Invcni Davidern
, \
7 4

i"

Tr-r

t-

R
7

6
$ervum meum, oleo meo sacro inmxi eum *. Pusteaquam vero is posscssio illius ossc cocpit qui eum
, . "
repcrerat, audiamus qualia consequalur : Manu*
, inquit, mea feret ipsi opem,et brachium meumro , ,
,

- , bur addel ei. Nihil in eo proficiet iio$lis, et filius iniquilatis non amplius afjliget ipsum. Adversario*

,
ejut facie ipsius concidam, el convertam in fti
* \
gam illos qui odio ipsum persequuntur**. Quibus
.
adde caelcra quaecunque bene prccanlis illc cata
logus conlinet. Quamobrcm bonuro est oiTcndi ab
.
angelis, qui civilalem, animam scilicet circumeunt.

Sic senlire nos magnus ille David jubct, cum a i l :
Kvplov , {Caslrametabitur angelus Domini uttdique circum
. , 01
timentes eum, et liberabit illo* . Qure igilur ail sft
,

\ . \ ^ verberatam a cuslodibus, glorialur se inprofecmad
altiora nonnihil accessionis conseculam. Quod
,
autem vulneratam se quoque coinmemorat, in eo
declarat iciiim divinae virgae ad ima penclrasse.
,.
Non enim extrema velut in superficie virgac illius
' ,
spirilualis eflleacitatem pcrcepit, ut iclus vestigiuni
'
agnosci nullump^ssit, sed plaga basc ob vulnus in
,
slgnis conspiciiur, propter quam ipsam se sponsa
. *
jaclat. Est autem bujusmodi quaedam in bis sen , \ ,
lcntia :Virga illa divina, el baculus consolatorias,
,
qui per ipsam verberationem efHcaciler sanat,
Spirilus e s l : cujtis fruclus cum alia qtiaedam suut
, bona, quftcunque Paulus commemoravit, tum i n . \
ler ba3c ipsa temperanlia, niagislra vitae virtuii

consenlanea3. Sic cnim Paulus ipse, bujusmodi

. D plagis ttotatuft verbcro, exsulians ob baec vulnera

inquit : Sligmala Christi nieo in eorpore circum , *
fero . Quibus Verbis indicare voluit imbccillitalem
. \
in oroni malo siram, per quam Gbristi vis in vir , '
iute perficilur % Videmus igitur ex illis qua3 dixi
. " raus, eliam pra3clarum boc vulnus esse, per qitod
, sponsa? peplus aderaplus s i t : iia ut jam anim^
.
pulcbriludo sitrevelata, non amplius oflundentc
illi caliginem amictu.
'
Enimvero repelamus bscc rursum, summalim
.
corum qua3 dicta stint collecla senlentia. Anima
,
illa quae Deum indietur, et semel pulcbriludineni
^, \ intcritui nulii subjeciam desiderare ccDpit, sempcr
%

7 7

T l

* Psal.cxxvi, i .
Hebr. , 14. Luc. x r , 9,
Galal. , 17. " I J C o r . , 9.
P l T R O L . CiR. X L I V .

7 8

Psal. LXXXVIII, 21. Mbid.22, 24.

7 7

Psal. xxxni, 8.

33

S. CREGORU NYSSENI

1035

103G

reccnti quadam supra nos positi boni cupiditale. ,"

nccendilur, nulla salielate desiderium Iioc bebe
.
tanle. Propterea semper ad anleriora conlcndens,
, \
nunquam desinit inde prodire, ubi est, el ad inte- \ ,
riora penetiare, ubi necdum fuit. Eadem quid- * \
quid quovis ei lempore admirandum ac magnum
, ,
oflerlur, inferius ulteriori esse slaluil : proplcrca

quod pulchrius omnino est prius percepto, quod
\ .
semper invenilur. Quemadmodum cl^ Paulus quo- * , tidiemoriebaiur", ex quosemper ad novam quam- ,, \
dam vitam conlendebal, morluus viise pra2leriLe,
, ,
ac eorum quae jaro confccerat obliviscens. Emn
\ ,
ob causam et sponsa, quae ad sponsum cursu con .
iendit, quielem a profeclu ad majora nullam inve-
nit. Efficit ex ore suo paradisos nialorum punico. ,
rum, qui aromalis fluaul. Cibum paral creatura- ' . .
ruro Domino, suis eum fructibus excipiens. Hor- . " \
los i n roodum fontium ex sese distillat. F i l pu .
teus aquae vivae. Tola pulchra el reprebensionis ,
expers ipsius Yerbi tesiimonio dcclaratur. Rursum
, ,
altius bis cvecla, Yerbum roagniGcentius accedens , \ ,
animadvertit, cujus essel caput rore plenum, et
.
cincinni gullas noclurnas conlinerenl. Abluit pe- , ,
des, tunicam exuil, myrrbam c manibus dislillat.
. ,
Adraovet clauslro manus, aditum palefacil, quae , ,
r i t eum qui non comprebenditur, vocat eum
. .
quem assequi non possumus, offendilur a cuslo ' .
dibus. Yirgam verberantem sponle "sua recipit.
, \ *
Imitatur saxum illud de quoYales ail : Percussit
,
. $
saxum
im, et aquce profluxerunt . Yiden' quantam ad Q ; ,
8 1

imitatem sponsa pervcnerit?

Eam nimirum ob
sublimitatem
pervcnei
causam percussa, \elul a Mose rupcs illa feriebalur, ut ad simililudinem illius ct ipsa Yerbum
Dei dc vulnere imbris inslar effusura, pro sitientibtts quasi quamdam scaturiginem emillat. Secundum baec oslendit denudatam faciei venuslalem, posteaquam ei pcplum cuslodes ademerunl.
llaec sunt, quae de boc loco percipi a nobis potuerunt. Nemini autem invidebimus, si ab eo qui abscondila mysleria revelat , contemplationem horum majori cum animorum utiliiale conjunclam
conscquetur. Forlassis etiam diierit aliquis, Isaia3
vatis visionem afllne quid babere cum verbis bic
nobis propositis. Illam dico visionem cum mortuo

'
, \
, . \
, ^
.
.
\, \

. " \

.
, , \ \ \

rcge lepra infecto, vidisse ait sese quemdam in D \ /. *

subltmi cl elevalo solio magniflce i u oculis om , , \
nium eedenleni : cujus et figura3, et formae,
, ,
el magniludinis perspiciendae capax non fucrit.
\ .
Omnino enim haec prodidissct, si quidcin fuissot
\,
corum capax, sicut in caeteris eliam, quae con \ ,
Spexit, fecit, dum alas enumerat, et statum vola, '
lumque comniemorat. Salletn se voccm quamdam
*
audisse dicil, summolumque loco fuisse limen su ,
perius per conceniuro bymnorum Serapbim, el
/ .
fumadomum completam, igniiumque carbonem ab , \
nno ex Serapbim in os vatis injeclum fuisse, quo , \ fecto, DOD modo labia, sed eliam aures ipsius ad
* \
* I Cor. xv, 13.

1 1

Psal. LXXVII, 20.

105/

L \ CANTICA CANTIC. HOMILIA X I I I .

1058

, - recipiemla verba purgarentur. Nimirura ut bic

\
percussam se sponsa dicit, ac vulneralam a cu 0slodibus, eoque paclo nudatam pepli amiclu : sic
, * \ , .
ibi pepli quidem loco limen stiperius lollilur, ut
conlemplaii absque impedimcnlo quae in adylis essent possel ; pro cuslodibus vero, Scrapbim fit
meolio; pro virga, carbonis ; pro verbere, uslionis.
Cactcrum finis et in sponsae et i n prophetie
, \
animo idem cst, nimirum purilas. Quapropter u l i
, .
vatcs per carbonem ustiis dolorem nullum sentii,

sed ampliorem gloriam illustratus consequitur : sic
, ,
, eliam boc loco sponsa non de ullo cx vulnere do, ' ,
lore querilur, sed audacler etiam libereque pro ,
pler ademptionem velaminis, quod hic peplum ap . \ pellatur, sese jactat. Etiam alius .quidam sensus
, ex verbis hisce polest elici, niininie ab iis quae
^.
consideravimus bactenus abborrcns. Elenira anima
, \ * egressa ad sermonem ejus, et quserens illum qui
,
non reperitur, vocans eum qui nulla indicalione
,
vocum comprehendi poiest, a cuslodibus doceiur,
, . *
adamari ab ea quod nemo consequi possit, et
\
expeti quod sub perceplionera non cadai, quo fit,
, \
ut illa quodam modo propler desperalionem con< . sequendi quod desiderai, verberelur ac vuloenbus
, \ afficialur : arbitrata cupidilatem banc fine suo
,
excidere, nequc se bono illo potiri posse. Yerum
, adhnilur bic ci moeroris peplus, dum discil ve, ,
ram desiderati fruilionem osse, seniper i n quae . - ^ reudo proficere, neque unquaiii i n progressu
, \ cessare, semper ea cupiditate, cui qnovis lempore
\
salisfit, aliam cupidilaiem subliiuiorum gignente.

Postquam boc modo dcsperationis peplum sibi
, \
ademil, infinitamque ac nullie descriplam lerminis

dilccli venustateni vidil, quae per omnera saeculo ,
rum aclei nilaiem semper roajor ac roajor esse de ,
prebendiiur, vehemenliori desiderio iiiOammalur,
,
animique sui affeclionem per filias Jerusalero d i .
leclo sjgnificat, nimirum quod eiecio Dei telo intra
,
se receplo per lidei cuspidem, vulnerata cordc sii,
\ . .
jaculationc dileciionis in letali loco accepta. Deu*
autcm dileciio est, quemadmodum Joannes ail ** qtjiu decet gloria e l imperium iaumUs eculis.
Amen.
1

HOMILIA X U l .
'.
D
" , ,

GAP. V , ^ S . Jurejurando astrinxi w>$, filim Jeru,
,
salem, in poteaialibut ac wribus agri : si invenerku
,
;
CQQn<\lum meuw, quid renwUiabUit eif quod adile

.
ctione vulnerala sim ego. 9. Quiddifferl cognaiu$ tuus
,
;

acognalo, formosa inler mnlieres? quid cognatus

;
tuus cognato differl,quoditaj*rejnrando
tiota6trin,
.

xerit ? 10. Cognatus meut esi catididus ac rubicundu*,

,

, eleclus ex decem millibu$. II.Caput ejus, aurumCe * phaz : cincinni eju$ abieles , nigri lanquatn corvui.
fal
, 12. Oculi ejus sicut columbx, ad aquarum copias,
,
.
ablulw lacte, sedente$ juxla copias aquarum.
'
U qui pcr Mosem quidem legis inilia sancivil,
* '
per se vero implevii universam legem et propbetas,
\ , *
quemadmodum ait in Evangelio : Non veni ad 4 t V
, $olvendam legcm, $ed implendam** : qui ira sublaia
y

" Jcan. iv, 16.

1 1

Matih. v, 17.

40:9

S. GREGORll NYSSENi

4(40

caodein etiam abolevit, et una cum cupidiiate 6

, adulterium quoque sustulil : hic igitur ejicit eliam

viia exsecranda perjuria, dum per juramenli
\ ,
probibilionem otio quasi falcem astrinxil. Nequc enim fieri potest ui juramentum quis non ser .

\et, si juramentum nullum sit. Propterea inquil :

,
Audislis dictum (uisse pri$ci$ illis: Non pejerabis, . '
sed reddes Domino juramenla tun. Ego vero dico
,

vobis, ne jurelis omnino : neque per cceium, quia so- . , ,
lium Dei est; neque per Jerosolyma, quia urbs e*t
,
magni regh ; neqne per caput luum jurabis, quia non ,

yotes capiltum album aut nigrum facere.Esto autem sermo vetler, Etiam, etiam : et Non, non : quod

eulem supra fuec abundat, ex diaboto est
At
, " , , '
anima, cui Cantifcum hoc exunium perfectionis te , ,
, *
stimonium Iribuit, cui cordis velamen est adem-
.
"
ptum in depositione tunicae veteris, qua tberistrum
\ ,
Yaciem legens abjecit, per quod intelligimus om -nem cogitationem dubitanlera quasique palpilan ,
Mera, ita tit jam pure ac sine dubitatione verilatcm
, intueattir : Iwcc igilur jurejurando Olias Jerusa- \ ,
\em aelringit, neque per solium divinum, quod
,
coelum eese dicitur : neque per Dei rcgiam , quae
,
Jerosolynia -vocalur; neque per vencrandum i l ,
lad caput, cnjus capilli nec albi nec nigri fieri

possunt, sed ad agrum juramenium suum trans- ,
fert , per potestates ejus juvenculis jusjurandum
,
deferens, cuio ait : Jurejurando aslrinxi vot, filics
' \ ,
Jerusalem, in potestatibus ac viribus agri. Enim-
vero illam, cui perbibitum est testimonium , quod
" ,

totasilpulcbra, et omni labe cafeat, nibil supcrva- , & )

caneum proferre (quod quidem diaboli est), sed ex

. " '
Deo loqui, a quo (de sentenlia Micbaeae valis) ex- \ , gistit, si quid bonum, et si quid pulchrum est, ac ,
prseter haec n i b i l , perspicere quivis potest, qui ex ' , ' ,
testimonio Domini edocius esl quibus ex rebus , , \ ,
sponsa excellat. Etenim curo omillat omnee pro- \ \ ,
bibitas juramenti species, neque per orbem regiam, ,
neque per magni regis solium hasce jurenculas .
astringat (quo
discimus quanlum abesse a , \ nobis debeat ut audacter abutamur in juramentis ,
Deo, cum neqoe solii, neque civitatis illius men-
tionem \n jurejurando faciundi copia nobis flat); ctim parcat iiem venerando capiti, quod deinceps
$ , ,
ut aureum depingii, cujus capilli nec albi nec n i - j) gri sinl; ( q u i eniro vel denigrari possit aurum ,

vel albo colore obduci?) ouinino tale jusjurandum
,
irginibus hisce proponit, quod neque cum evan- ,
gelica lege pugnet, et laudis maleriera pneslanlibue
,
ipsoiD suppeditet, qaemadmodiim ait Propheta :
;
Laudabilur omnis qui jurat per enm . Quo flt
, \
adeo ut eorum quse hic dicuntur senleniia noa
,
careat illo gemino quo veritatera comprobari lex
,
Eyangelica vult : cum inquit, Esto autem nrmo
,

ve$ter, Etiam, etiam : et Non, non. Quare si pro- . "
bibetur in juramenlis ne assumalur soliura regis,
, *
et civtus in qua regia est, el verum illud caput,
,
8 1

" Mallh. , 33-36.

Psal. LXII, 12.

1041

1 CANTICA CANTIC. H0M1L1A XIII.

101*

^, Nal, ral* xai , , . solura vero coaeedUur u&urpandum Etiam, et Non,

6
in quorum utroque veritae ex aeqao per Ettam
* \ ,
conspiciatur: raanifestum est hic quoque delatum
i v fj * a sponsa juvencuVis jusjtirandum in affirmando
versari, ubi conGrmari assensuni animi noslri
, \ , , *
oportel. Yerba sunt hujusmodi : Jurejurando \ *
trinxi vo$, filice Jerusalem, in poUttatibm ac rtrt , \
bu$ agri: si invenerilis cognatum meum, quid re ,
nuntiabiti* ei ? quod dileetione vulnerata $im ego.
, . *
~ ,
,

*

,
;
.
\
Atque haec considerata sunt a nobis eliam supe , . rius, prout sententiarum series nobis saggerebat.
. * Nihilominus etiara modo , quod invenimus, indi care breviter libet. Ait Apostolus jusjurandumesse
, ' , quiddam quod mutari nequeat, quodque per 8
,
veritatem confirmet, et omnis adeo coniroversu
.
flnissit, ad confirmandura ea qua cognoveritnus.
, - Quamobrem sponsa jusjurandum virginibus de
. '*
fert, ot quidquid dicture sint, ratum plene servenL
, Quia vero juramentum omne per majus aliquid
- concipitur, qoemadmodum ait Aposlolus , quippe
quod nemo per id quod se \iliu9 sk jusjuran .
"
dum praslet: idcirco nobis erU considerandum
, \ , ,
quidnara sit illud majus per quod juvenculis a

. spooea juramenluin defertur. Jurejurando, iaquil,

; ' astrinxi vo$ , filim Jerusalem, in pote$tatibus ac
, ,
viribus agri. Quid i n \m continelur, quod supra
\ \ C nos positum sit ? Nam per agrum sigaificaliooe
. \ \
figurata mundum intelligi non dubilamus, cuw bac
,
voce DoiQinus et appellel et interpretetur muo , dura . Qusenam suat igUur muliae potestaies et
vires mundi juramento huic adhibilse, quas exisli;
mare debeamus nobis majores esse, ut jusjuran dum per majores quam nos sirous conceptum ad
, * " conlirmandam .veritatem robur accipiat ? Equidem
,
,

iiecessarium arbitror ut ad declarationem loci

. propositi aliaro converslonem haec verba interpre
taniero apponamus, q u quidem est hujusraodi:
, , Jurejurando astrinxi vo$, fiiice Jerusalem , per ca . preas et per hinnulot agn. Per quae vocabula doce . ,
mur in quo lum robur mundi hujus, tum vis sita
\ ,
sit : quae quidem ad conflrraationeni verilatis i n
\
jaramenlo adhibentur. Dua? sunt omnino res qme
.,
bominem cum Deo conjungunt. Earum altera est,
\ Nai. * , - opinio non errans in eo quod revera exsistit, iia
, ut per cogitationeg erroneas quis. ad Mbnicas ei
* .
haereiicas de Dei natura senlentias non.exorbitet.
,
Atque hoc revera est illud Etiam. Altera est ralie
cinatio pura, quae omneni viliosam anirai affeclio
nem velut eliminat : quod ipsum quoque ab hoc
,
Eliam non est separalum. Ilaque duplicis bujus
. ,
bonorum habilus (quorum alter facil ut id quod
\ .
vere exsi&lil inlueamur, alter abigit animi morbos
,
et viiia, quibus ille corrumpilur) vim nobis quasi
,
per quaedamsignacaprearum et binnulorum mentio
S T

ilcbr. v i , 1G.

" Mallb. x i n , 38.

1045

S. GllEGOflll NYSSENl

4044

ikclaral. Nam ex his allera sine errore cernil, al- ,

ter vim comedendi et absumendi venenatas besiias .
habet. Hoc igitur Eliam sponsa virginibus propo- ,
,
nit, nimirum religiosc Nu.nen dWinum inluendum
csse, ac purc vilam hanc sine vitiis quasi trans- .
^ ,
currendam : quse si pracstentur, stabililur in nobis
, ,
illud Eiiam, quod roulari nequit. Nam esl jusju\ ,
randum illud, quod veritali fidem astruit, et quod,

si quie in eo praeslet, laudatur, quemadmodum ait
, ,
Propbeia. Vere enim is qui in duobus hisce cerli ,
ludinem sibi comparat, nimirum in verbo fidei, ut
, ,
sine errore veritalem aspiciat, et in ratione vivendi,
.
si ab omni pravitatis inquinalione purus sit, I S
, igilur vere jurat D o m i n o , non se ascensurum in
,
lectulum sibi slratum, neque somnum oculis snis
concessurum, vel doriniialionem palpebris, donecin .
ee lecam Domino repereril, factus labernaculum ejus in ipso habilanlis. Quamobrcm si BOS quoque supernae ilbus Jerusalem filii sutmis, audiamus sponsam magisiram, qui desideratus cerni possit.
;
Qnid igilur inquil? s i h o c jurejurando nosmet
, *
aslrinxerimus, fuiurt>s nos in poleslatibus caprea ,
rum acri pr^ditarum visu, et in viribus cervorum

qui malum abolent; tum vero licebit purum iiluni
, ,
apoDBum cernere, qui dilectionem ejaculaiur : tum

licebit aniinae cujusvis ad eum dicere : Vnlnerata ,

*um dilectione. Bona vero dileclionis es<c vul- . \
nera, etiam Proverbiorum e libro didicimus, qui ,
ait : Optabilia sunt amici vulnera, hostis aulem ,
ata.
;
eiiam oscula mala sunt . Quisnam vero sit amicns ille, eujus vulnera sint osculis boslilibus po- ; \
fiora, pcrspicuum cuivis est salutis mysteria non , .
,
ignoranti. Etenim verus ac certus amicus est is,
qut nos etiam hostcs redditos diligere qpn desiit :
hoslis autem immanis, et cum quo nulla coiri ami- G * \ ,
cilia potest, nobis ille est, qui nulla re a nobis . laesus roorti nos subjecit. Vulnus esse puiabant iili
prrmum conditi homincs inlerdictum de vitando .
malo, quod Dei mandato continebalur. Eienim vul-
f eraiionem essc opinabantur, abigi se a re jucun- . ' ,

d a : osculum vero, exhorlalioiiem ad id quod esset
suave aepectuque pulcbruin. Yerutn experienlia \ .

dcmonstravit quod ea quae cxiglimarentur esse
, \
vulnera profecta ab aniico, longe lum utiliora, tum

opiabiliora osculis boslis essenl. Quia igilur probavit dilectionem suam a nobis prseclarus ille pro- :cus animarum noslrarum, qua Gbrislus adduclus *
eiiam tum cum adbuc peccatores esseimis, pro .
88

8 9

nobis mortuus est: idcirco sponsa vicissim amore

, ,
ineensa erga illum qui ipsam dilexerat, demon- . \
alral jacens in se dilcctionis lelum imo in pectore,
,
hoc esl, divinitatis ipsius comniunicationem. Nam
, '
Oeus esl dileclio, quemadmodum diximus, quae per
.
lldei cuspidem in cor pcnelrat. Quod si etiam leli hujus nomcn indicandum cst, quod didicimus a
Pan!o dicemus, nimirum hoc telum esse fidein per dilcctionem efticaciter se declarantem.
EniniTero hasc ita se habeanl, uli cuique vide *
bilur : nmic videamus et illam interrogalionem,
\
quam virgines magistriC suaB proponunl: Quid
. '
,
Mifferi cognalas tun$ cognato, formosa inler
*; '
D

*;\\. cxxxi, 5.

1 ?

Prov. xxvn, G.

' Galal. , 6.

10*5

IN CANTICA CANTIC- HOMILIA XIII.

1046

doO, ; . mulieres ? quid coynatut tuus cognato differt quod

' ,
\ jurejuraudo nos asirinxeris ? Ea verba taleni
* roibi conlincre sensum vidcmur, quemadmodum
ex ipsa rerum jatn inquisitarum serie conjicere l i , ,
ce(: Quia viderunl virgines praeclaram illam ani"
mae, quoe sponsa est, egressiooem, cum Verbo se
adjungeret, his verbis usaa : Egressa e$t anima
, mea ad setmonem eju*; quia item cognoverunl,
, \
quod egressa qusesierit illum, qui per signa ne ,
- , \ - quit inveniri, ac vocaverit eum qui nominuni
appellaiionibus non adbibet aurem ; idcirco jam
, ,
; quaeriinl boc quodammodo : Qui nos agnoecemu*
eum qui nullo signo reperiri potesi unde agno ,
scatur? quippe cuua vocaius uon audiat, et quaesi ,
tus non comprebeudatur ? Adime nosiris eliam
. , ,
' ;. ^ oculis vela, quod tibi cusiodes civitalis fecerunl,
, ut quamdam quagi manuductionem ad id quod
, , qiierimus consequamur. Dicito, quis sit cognatus
. luus, quatenus rerum in uatura exsistit. CominonsUato nobis viam cognilionis ejus per argumenla
, ,
, \ qiwedam, de quibus agnosci possit, tu quae pul ; , , cbra faeia es inler raulieree, propterea quod illo
. bono rcpleia sis. Indicalo nobis quod quarcimus.
, 0 \ Doceto nos per quae signa reperialur is qui non
, ^ cernUur, ut signiiicemus ipsi de dilectionis telo,
quo per medium cor vulnerata es, augens deside. ,

;
, riuni tuum per hunc dolorem. Fuerii auteni mo ; bu6 rursus de verbo ad verbum boc dictum repe , - tere, ut exposita modo eentenlia verbis ipsis ac, Q coromodelur. Quid differl cognalus (uut cognato,
;
formosa inler mulieres? quid cognatus tuus coptato differt, quod ila jurejurando nos aitrinxe
; ' ri$? Hinc jam audianius cam ctii velum faciei
piorsus adeinplum est, quaeque aperto animi oculo
; , *
verilatem intuelur : quo paclo describit eis quod
,
quaerebant ? qui depingit ad vivum oralione sva
, > ,
foriuam desiderali ? qui sub aspecium statuit virgi ,
- nibuseum quem ignorabant? Quia eaim inCbristo
quiddam crcalum est, quiddam iocroalum : et i n *
creatum vocamus illud ipaura quod aHernmn est,
ac sseculis prius, el a quo rcs universae condilae
/
sunt : crealum vero, qood ob suscepiam nostri
, ' ,
, causa administrationem conformalain eet ad similitudinem corporis bumililatis nostrae. Vel polius
, \ ,
, D fuerit atque melius per ipsa vcrba diviua sentenliam borum subjicere quasi ocutis. Increalum d i , ,
cimus Yeibum, quod initio rerum exsistebat, et
,
semper erat apud Deum, et eral Deus Yerburo,
, *
per quod facta sunt omnia, et sine quonihil eorum
, ' laclum est qua3 facta s u n t . Greatum aulem illum
, \ ,
dicimus, qui caro faclus esl, et sibi labernaculnm
.
in nobis exsiruxit, in quo etiain incarnato eluccns
, \ , \ ,
gloi ia indicat quod Deus patefactus ^ i t in carne :
' \
omnino, inquaui, Deus unigeua ille, qui Palriein
, \
sinibus exsislit, rum ita Joannes d i x e r i l : COM
, ,
$peximu$ gloriam ejus (atqui hoino eral quod ccr . )
nebatur, verum id quod per ilUim cognoacebatur,
t

9i

9 1

Juan. i , 3.

1047

S. GREGORU NYSSENI

1048

appellat gloriam) tonquam unigence aPatre,qui ple- , '

, ,
nus est gratia el veriiate
Quia igitur id, quod

increatum in ipso est, et saeculis prius, et aeter , nuro, manel incomprehensibile aique ineflabile in

universum omni naturae : quod aulem nobis per
, , \
carnem palefactum esl, aliqua ex parle in cogni ,
lionem venire potest, idcirco semper respicit buc

uiagistra, deque his sermonem inslituit, quatenug
, , \
eorum capaces esse audilores possunt. lntelligo

autem magnum illud adininistraiionis mysleriura,

per quod Deus in carne patefactus est, qui exsi, , \ \
sicbat in fornia Dei, et in servili persona per car\ , nem cum horoinibus est conversatus, qui pustea\ . quam semel in stse per primilias obnoxiam morti
" , .
carnis naluram recepit, quam per virginitalem
incorruptam assumpsit, semper una cum primitiis . , '
\ sanciificat communem naturae noslra massam,
per unilos sibi ralione parlicipaiionis mysierii hu- , , ,
jus, alens corpus suum, niiuirum Ecclcsfom, ei
onveniente quadam ralione membra sibi per fi- ,
. * dem adnascentia communi corpori agglulinans,
illud ipsum tolum decorum reddit credenlibus in
\ ,
oculos, in os, in manus, tn membra reliqua de- , "
,
cenler apleque dislribulis. Sic enim Paulus ait : ,
,

,
Corpus quidem unum est, membra vere mu/*. ,

,
Omnia auleni membra non ejusdem sunt ordinis,
,

sed est quidam in boc corpore oculus, qut ruanum

non contemnit: et si quis capul est, pedes non re-

jicit, sed temperaiur inter se lolum per membra

, ,
corpus effectionum varietate, ne membra curo loio . \ ,
dissideant. Aique hac sententia per aenigmata pro- C <,\ ,
posila, clarius deinde loquilur, cum ait : Con$ti- , &

tuit in Ecclesia Deus apostolos, prophetai, docio- ,
*
res, paslores, ad coagmmlationem sanctorum, ad

^
opus minUterii, ad wdificalionem corporis
Chrisli; ,

donec ecadamm omnes in unitatem fidei el agnitio- . ,

nis Filii Dei, in virum perfeclum, in mensuram /- ,
turaperfectioms Chxisti". El rursum : Adolescamus
\ in ipsum per omnia, qui est capul Chrittus, ex quo . ,
totumcorpuscoagmentatum et compactum. peromnem
eommhsuram $ubmini$trationi$ , pto vi tnensurce \ \
uniuscujusque membri, corporis incrementum capii, .
ad ex&truclionem sui ipsius in dilectioneQuare
si \ ,
quis Ecclesiam intuelur, adGhrisluni plane respicil,
' ' qui seipsum per accessionem eorum qui servantur, ,
aidifkatet majorem eflirit, ideoque eiiam baecdcposiio * . "
velo oculorum, ineffabilem sponsi venuslatem oculo
\ puro intueiur, per quani vulneralur telo quodam
.
amoris incorporeo el iguilo. Etenim dileclio vehemenlior dicitur amor, cujus neminem pudet, cum non
iri carnem leluiu ipsius deiigiiur, sed polius se quisque jaclat ob vulnus boc, ubi in imo corde
dcsiderii exira res crassas posiii cuspidem recepit. Id quod hsec etiaui fecil, cum ad juvenculas a i t :
dileciione vulnerata sumego.
,
- Tametsi autem ad perleclionem tanlam modo
progressa sil, posleaquam tamen indicare debet
eiiam virginibus venuslatem sponsi, non sialim ,
dicit, quod erat ab initio (nec enim fieri poteral, ^
u l vi verborum palefierel id quod est ineiTabile), VI 8

Joan. , !4.

" lCor. xn, 11 sqq.

Epbes. , 11 sq<f.

9 9

ibid. 15, 16.

i0*9

1N CANTICA CANTIC . OOMILIA X I I I .

1030
. " sed eas ad factam in carne patefactionera Dei quasi
, ' , manu ducit. Idem etiam magnus ille Joannes fe
, \
cit , cum eo quod initio rerum erat silentio pne terito, studiose commemorat illud quod, vidimus,
, * . quod audivimus, et aiirectarunt manus nostrae

' de verbo viiae. Respondit igihir illis sponsa :

,
.

Cognatu$ meus est candidus et rubicundui, electu$

, ex decem millibus. Caput ejus, aurum Cephax : cin

- cinni ejus abietes, nigri tanquam corvus. Oculi eju$

,
sicut columb<B,ad aquart/un copias, ablutce lacte, te- *
, . dentesjuxta copias aquarum. Maxillcc ipsiu$ tanquam

aromali* phialic, qum proferunl unguenla. Labra

.

ejus sunl lilia, dhlillantia myrrham uberem. Manus

' ,
,
illius lortilet,
aurea,
plcnas Tharsis.
Yenter

ejus tabella eburnea, in lapide sapphiro.
Crura
, illiut columna marmorew, fundalce super aurea*
,

bases; Species ipsius, ut eleclus Libanus, ut cedri.

,
ci>c .
Guttur ejus dulcedines, ac nihil nisi desiderium est.
,

Hic est cognalut meus, et hic proximus meus, filias
,
,
Jerusalem. Haec nimirura omnia, per qux venustas

.
*
ejus depingilur, non quse in divinilate cerni perci , >
pique nequeunt, indicant : sed illa quac admini
slrationis tenipore paiefacta sunt, cutn in terra
' ,- \
conspectus est, et humana induius natura cuin bo , \ ,
imnibus versaius fuit, pcr qua3, ut apostolicis ver , ' bis utamur, etiam illa cernunlur quae in ipso v i ,
deri nequeunt, dum ex ipsis factis inielliguntur,
,
boc est, duin per opificium nmndi ecclesiaslici pa .
tefiunt . Nam opiilcium Ecclesiae quasi quaBdam

mundi creatio esl, in qua secundum illam pro \ C pbela3 vocem, et coelum novum creatur , quod est
\ ,
firmamenlum fldei in Clirislum, ut Paulus loqui , ,
tur**, et terra nova paratur, quae imbrem in se
' ,
delatum bibal : et alius homo formatur, qui per
,
genentioncm supernnm renovatur ad imaginem
*
Crcaloris : et luminarium nalura fit alia, de qui \ ,
bus dicitur : Vos estis mundi lutnen*. Ilem : In
, \,
quibus lucetis conspicui tanquam lutninaria in


\
mundo* : mulla denique sidera, qua in fidvi fir \,
mamento exoriuntur. Neque m i r a m videri debet,
. \ ,
esse magnam siderum mullitudinem, qnae in hoc
\, qJ
niundo a Dco numerantur ac nominatim appellan \ ,
tur , quorum etiam nomina ipse Opifcx in ccelis
consignari ait. Sic enim audio novi opificii condi .
lorem ad luminaria sua dicere : Nomtna vesira in
- ^
ccelis inscripta sunt*. Nec solum boc novuin est in
*

illo novo rerum opificio, quod roagnam siderum

? .
multiludinem in eo condat Verbum, sed quod eliam
,
soles nmlti creenlur, qui bonorum operum radiis
' \
orbem ilhistrent. Sic enim ait is, qui soles ejus ,
modi condit : Splendeal lux vestra coram homini*

bus*. Item : Fulgebunt id temporis ju*ti tanquam

sol ipse*. Quemadmodum igilur is qui sensilem
\ ,
hunc mundum aspexit, et lucenlem in ipsa rerura

. "
pulcbrltudine sapientiam considcravit, ratiocinando
, \
lestimat per ea qua3 sub oculos cadunt pulchrilo) ,
r

,T

98

eT

" I J o a n . , 1.
Uom.i,20.
Luc. x,20. Mattb. v, 16.

Isa. LXV, 17. ITiinoth. m , 15.

Mallb. XIIK i 5 .

Malth. , U .

Philipp. n , 15.

10

S. CRECOMI NYSSEM

dineni illam inaspectabilcm, et fontem gapienlia?, * , \

, cojus eflluiio rerum naturam corpus hoc rede
\
g i t : sic qui mundum hunc novum in opificio Ec ,
clesiae asptcit, videt in eo illum qui in omnibus
\ ,
csl omnta manu quasi ducens cogniiioncin suam
\
ad id cujus capaces non sumus, per illa quoecoin
prebendi ac percipi a natura nostra possunt.
.
Quamobrem cum hae virgines (quae siinl auima?)

petilionem banc suam propomtnt illi qnae jam ad
\
perfecLionern cursu conieuderat, ut per ipsam l i \ ,
ceal eis innotescere desideralum : pcr ea quae sa
lulis noslrse causa palefacla nobis sunt, quasi de.
lineat eis indicia, de quibus agnoscere quresiuim
, '
possinl. Adeoque de tola Ecclesia uno sponsi cor , *
pore facto, peculiarem quemdam scnsum de quo
libet inembro in pulchritudinis descriptione osten- , ,
dit : quibufi uuiversis singnlaliin consideratis, ele ,
gantia corporis lola conformatur el absoSvilur.
'
Ordilur vero doctrinam hanc a principio i:on
.
procul a nobis remoio, neque alieno. Elenim a
\ ,
corpore incipit inslnictionem, quemadmodum et
Malthaeus f e c i l . Nam is ab Adaroo et Davide repe- \ \
,
lilo tonga serie caruis assumpiae myslerio, magno
41 i Joanni in his velul elemcntis ci principiis con- ,
fititutis reservavit ut illud principium, quod ab
.
ajlerno intelligiiur, et Verbuiu quod una cuin hoc
principio inlelligilur, Evangelio suo describerel. ,
\ \
Per bas igilur senlcnlias sponsa jnvenculas velut
, \
iniliat, cum inens noslra 11011 prius ad illud inconipreheneibile ac infmiluin perveniat, quam id quod Q .
paiefactura est, fide complectatur. palefaclum
() '
iliud, carnis esl natura. Cum cnim ail : Cognalus
. ^
mtut e$t candidus et rubicundus ; per hanc duorum
colorum misluram carnem pcculiariler describil. ,

El fecit boc etiam superius , ubi eum malum ap . \
pellavil : cujus forma ex utroque colore temperala
, ,
conspicitur; nam malum el candidum est, el r u . '
liet : indicaule, ut arbitror, quasi per quoddam
\ , syrobolum boc ipso rubore naluram sanguiuis.
Quia vero uno modo consliluitur qu:clil)ct caro,
conjugio quasi viam slruenle parliii per gencra- , \
lionem in ommbus banc viiam ingredicnlibus, ne ,
quis carnis ortu in hoc myslcrio pietalis concesso,
,
ad naturse opera el aCTeciioncs cogilando delabaCur, exislimando carnis bujus gcncralionem per- )
\ {& ,
inde comparatam esse, u l in aliis omnibus; i d circo eum qui nostra? carnis el sanguinis particeps
,
faclus est, candidum quidem illum ac rubioundam
. '
csse fatelnr, per dnos boscc colores obscuriuscule
' , \
corporis naturam indicans, non lamen consiniilt
ota ralione prorsus editum in lucem a i l , qua commu ,
niler boimnes gignuiUur. Nimirum inler omnes lio \
mjnum myriades, ex quo illi esse cceperunt, el
, ' . ,
quousque veluti fluendo natura succcdenlium sibi
, ^ ,
per partum progredielur, solus bic nova quadam
, \
partus specie in banc vitam vcnit : cui ad nasccn
dum nalura non cooperala c s l , scd scrviil.

* Mallb. , 2 sqq.

IN CANTICA CANTIC. IIOMILIA X I I I .

1053

1034

, Propterea inquit candiduni hunc et rubicundum,

.' , qui per carnem et sanguinem in hac vita vergalua
, - est, solum ex universis bominum myriadibus de

puritate virginea electum esse, cujus conceplio
, \
duorum a conjunclione profecta non sit, parlus
. ,
minime inquinatus, parturigo doloris expers : cujue
- tbalamus, Allissimi poleslas quasi quaedaui nubes
virginiiatem ipsam inumbrans, fax nuplialis Spirilus sancli splendor
cubile vitiorum expers
. >;\ ,
condilio, nuplia? purilas incorrupta. Qui ex laK \ . \
\ bus ortus est, recle appellalur eleclus ex universis
\ niyriadibus : quo quidcm significatur, non ex con \ . ' jugali toro ipsum exislere. Nam bujus solius ge * neralio parluriginem non babuit, quemadtnodum
. ' * et sine conjugio coepit cxsistere. Neque euim pro-> * prie parluriginis vocabulum usurpari de illa incorrupia et conjugium non experta polest, proplerea
,
quod virginilas et parlurigo in cadem concuirere
. \ ,
nequeant. Nhnirum uli dalus nobis ahsque Palre
,

Filius, sic eliam puer bic absque parturigine naius

. \ est. Utque Yirgo ipsa non cognovil quo paclo in
* ,
corpore ipsius corpus illud divinilaiem recipiens
, .
, \ coaluerit : sic ne partum quident sensit, eliam
Isaia prophela de illa teslante, quod parlurigo
.
ipsius doloris expers fuerit, cum ail : Priusquam
, \ labores parluriginum venis&ent, liberala marem pt ,
perW. Idcirco el electus fuit, et ulraquc parle na ,
. , \, - Jurae ordincm innovavil. Ncc enim e voluplate coepil exsistere, neque per dolores in lucem prodiit.
,
,
Alque boc fit raiione quadam consenlanea, mini
. ^ mequc absurdum est. Cum enim illa quae morlem
in naluram pcr peceatum introduxil, condeninata

sil u l in doloribus laboribusque pariat, oportebat
, \
\ - omnino matrem vitse tam conceplionem a hetilia
, \ , incboare, quam partum in laetitia pcrficere. Nimirum ail ad eam princcps ille angelus: Gaude, gratia

.
plcna*. Qua voce *moesLiliam illam abigit, qua? rc ,
rum initio propter peccatum parlui esl imposila.
.
Hic igitur ille est qui nova quadam ac pcculiari

generationis ralionc ex myriadibus universis solus
, * talis nalus est, et candidus ac rubicundus recte
, \
appellatus propler carnem et sanguinem , clcctus
.
ex dccem millibus, propler. incorruplam et \ i l i o ,
rum experlem proprielalem partus , diversam a
"
r t u reliquorum. Vel foriassis hanc ei voccm ac , \
commodavit sponsa, propler caHeras generaliouis
, \ ,
ipsius species, quae et ipsae parluriginis non sunt
' .
expertes. Nec ignorare poles, quoties sit genitus
is qui totius opificii primigenius est, primigeniua
, '
.
inier mullos fratres, primigenius ex morluis, qui priraus mortis parturigines solvit,
per resurreclionem suam universis viam ad parlum ex morluis aperuit. Nam in his oninibus natus cst, ncque
lainen per parlurigincm editus. Nain nallvitas per aquam parturiginis dolorem non adraisit, nec ilem
ex mortuis regencratio, nec divini illius opiilcii primogenitura, sed in omnibus hisce partus cxf ers doloris fuit. Ha3C causa est, quamobrem dical: Eleclus ex decem millibus.
*
CaRterum tempus jain fuerit ut eliam considere, mus ex prselectis verbis qualis illius elogantia sin. ?\ ,
.
gulis in mcmbris commemoretur. Capul ejus, i n t

p a

ba. LXVI, 7.

" Luc.

i, 28.

S. GREGORil NYSSENI

1055

1056

quit, aurum Cephax. Vox autem illa Hebraica si i , el

, \ ,
nostram in linguam transferatur, aurum purum et
,
intactum significat, quodque omni mistura caret.
Alque hanc vocera non conversam mihi reliquisse . ' propterea videntur, qui haec de Hebrais Graca fe- ,
terunt, quod non reperirent in lingua Greca voca- ,

biilum ullum quo emphasis Hebraici oominis
enuntiari posset. Nos aulem, cognito vocem htijus- .
, ,
modi significare quiddam eincere purum, quodque
nullam sordidae matenei misturam admiuat, boc 0 \
ut de dicto proposito staluamus, adducimur, nimi- \ 0
rum corporis Ecclesiae caput esse Chrislura. Chri- ,
.
slum vero nunc didicimus, non boc nomen ad

aelernitatem deitatis exiendenles, sed ad hominem
, ,
de itatem in se recipientero, qui conspectus io terra
est, et cum hoininibus versatus, ipsius videlicet ^ , \ ,
virginitalis germen, i n quo habilavit omnis pleni- ,
tudo deilatis corporaliter, ipsas primitias coramu- ; ,
nis massx, per quam Verbum naturam nostram , *
induit, redditam imraaculalam, et ab omnibus ad- , ,
haereniibus ei naluraliter vitiis expurgatam. Sic .
\ ,

enim prophela de ipso loquilur : Peccatum non

,

,
fecit, neque invenla est dolut in ore ipsius ,
xaff*
qui tentatus esl per omnia ad similitudinem natum
nostrte absque peccato
Corporis igilur Eecle- , .
,
siae capui, ei lotius naiura primitiae, aurum est
, \
purura et alienum ab omni vitiosilatis mislura.
Cincinni vero, tenebricosi aliquando et nigri, spe- \
cieque sua corvis consimiles, illis, inquam, corvis, \ ,
qui occupantur in boc, ut oculo3 coniigant, quem- , ,
\, ,
adraodum in ProverbiO est, ac pullis aquilaruin in
cibum parent illos, in quibus cernendi organa rau- ,

tilarinl; bi ergo cincinni abietes facti, nimiruni
sublimes el a lerra coelum tendenles arbores, , venuslateui sponsi accessione quadam augenl, divi- ,
mim illius ad caput aplati. Neque vero poles igno- \ ,
, .
rare quodnam sit horum cincinnorum munus, cum

superius ex ipsis sponsi verbis id inlellexeris.
Cincinni, ait, mei referli sunt gutlis aquai. Qua- , '
propter illi sunt gullam roranles cincinni, qui a , 01 propbetis nubes appcllantur, a quibus doctrinae . imber ille orilur, qui arva irianimala rigat ad agri- ,
, ' ,
culiionis divinae ferlilitalem. Adeoque aposlolos

bic Ogurate per cincinnos a verbo divino signillcari existimo, quorum nonnuili prius ob inslituta D . vhae suoe caliginosi erant, verbi gratia, latro, pu
blicanus ille, et alter persecuior, el si quis pra, , , , \
lerea fuit consimilis nigro, carnivoro, oculorum
\ corruptori corvo. Per bunc autem inlelligo prin .
cipeiu polestalis lenebrarum , quemadmodum lo ,
quilur is qui cx corvo faclus abies, proplerca cin , \
cinntis divini capitis audit. Gum enim prius eC
. "
blasphemus esset, et persecutor, et violenter inju ,
rius *, quam scilicel diu corvus erat, ad banc gra, ,
tiam iransformalus est, ut factus cincinnus, et
,
coelesti rore perfusus, universo Ecclesiae corpori

arcanoruin obscurorumque mystcriorum scnnonein
11

Msa. L I I I , 0 ; 1 Pelr. n, 22.

Hebr. I Y , 15.

1 1

Epbes , 2.

1 1

1 TiuioUi. , 13.

4058

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA XI.

1057

. roralim instillaret. Hos igilur appellari a sponsa

cincinnos existimamue, qui aureo capiti adb%,
rentes non paruro sponsi pulchriiudinem augent,
* ,
ab aura spiriius agitati. Atque iidem illius inama- .
culati capitis pulcherrimum sertum sunt, ornantes
,
illud ambitu suo. Etenim de his locum illura pro . \
pbetiae accipio : Posuitti in capul ejus eoronam ex
,
lapide prelioso " - . Iia utperappellationem ulram

. "
que intelligantur, quippe qui sint et cincinni de ' ,
cori, et magni preiii lapides, ornamemi aliquid ex
, \ , '
se capiti conferenles.
,
' \
Nunc ordinis ratio poslulat ut eliam illa qua
. *
de oculis dictmlur coasiderenius : quae quidcm
! lisec sunt: Oculi ejus vcul columbce, ad aquarum co, , - , tot(B in lacte, sedenUs tuper plenitudines aqua .
rum. llorum aulem verborum sentcniia perceptione
, . *0 quidem nostra sublimior est; inferius enim esse
\
ipsa veritate arbUrarour,quidquid de eis cogitave * ' , rimus; sed tamen studiose illam considerantibus,

bujusmodi quaedam esse vidctur: Ait alicubi suis in
,
commentariis divinus ille Aposlolus, non poese
\ , oculum nianui dioerc, Non mihi te opus est
: qui, *
bus verbis docere vult, debere corpns Ecclesise ab
,
utroque reete comparalum esse, tant perspicicndi

erilate, quam agendi vi inter se quasi temperala :
' { ,
qtiippe quod ncque contemplalio per ec animam
, \ ,
perfieiai, nisi adsint et opera vitam egregiam ab solventia; neque pbilosopbia occupala in agendo
%

1 8

,
saiis sil ulilis, nisi vera pielas eorum quae fiunt
.
dux sit. Quare si neccssaria esl liaec oculorum et
,
manuura conjunclio, fortassejam propius per basc
,
ipsa Paidi verba addncimur ad considerandum,
, , \
primo quinam sint oculi, deinde ad comprebenden * \ dam animi conteroplalione laudem horum. Qtiod au
tem de manibus dicilur, suo loco reservabimus.
iStov \ $ Oculorum a natura proprium munus cst cernere.

Propterea loci etiarn siiu supra sensuura reliquo, ; - rum organa collocaii sunt, ad diu-landum univer . "
sum corpus a natura ordinali. Quare cum illos,

qui ad veritalem duces sunt, appellari a sacris LiC ,
teris audimus ita, ut alius dicalur Viden$, alius,
,
Cernens , alius Speeulalor
a Oeo Prophetarum
*
in libris vocetur, adducimur eo, ut staluamus
, D illos qui ad cemendum, el inspiciendum, ot specu\ ,
landum ordinati sunt, oculos hic appellari. Eorum
.
vero admiranda praestantia per coroparationem
' quamdam declaralur, depingenle bujus adjeclione
,
pnlchriludinem illorom. Ait cnim : Oculi ejus sicut
. \
columbce. Praclara nimirum in hujusmodi oculis
.

laus est, expers roalitiae simplicitas, quae in illoe
,
cadit, qui nondom a vila carnali polluti sunt, sed
,
viviint et ambulant spirilu. Etenim spirilualis et
. \
immunis a rebus crassis vita per columbai speciem
,
exprimilur : cum sanctus etiam Spirilus hac specio
\
conspectus ab Joanne sii de coelis super aquam vo
.
lare. Quare illum qui ut Ecclesia? corpori sit oculi
i e

Psal. xx, 4.

I Cor. xn, 1.

" I Reg. l x , H . " Ezecb. m , 17.

17

1059

S. GRECOMI NYSSEM

loco, divinitus ordinalus est, si quidem pure spe- \

culatoris et inspectoris munere lungi velit, omneni
, vitiosilatis lippiludinem abluere aqua convenit. Et
\ ,
aqua non una est, qua oculi abslergendo repur . "
gantur, sed complures bic esse dicuntur cjusmodi ,
aquarum copiae. Nam quot virlules sunt, lot esse . "
hujusmovli Itislralium aquarum fontes cxistiman \,
duni est, pcr qtios oculi semper seipsis puriores , *
finnl. Verbi gratia, tcmperantia luslralis aquaj
fons quidam cst : altus humilhas, verilas, jusiilia,
forlitudo, boni cupiditas, mali aversatio. Hse et
,, , \ , \ ,
aliae aquae, dc uno quidem illae fonte, sed diversis \ , quasi fluenlis in unum collectis quaedam sunt co- . \
piosa plenitudo, per quae oculi ab onini vitiosa
, p
lippiludine repurgairtur. Quanquam vcro ad aqua- , '
riim copias sunl illi oculi, qui ob inlegrilalem ac ^ . ' \
, fcimplicitalem columbis cornparantur; nihilominus
\
lavacrum corum lac esse dicilur, verbis biscc:
\,
Ablutee lacle. Conveniens autem las hujusmodi
.
oculis tribuitur, cum lacie columba talis ablui,
venustaque reddi coinmemoratur. Nam vere hoc in
lacte observaium est, solura inter bumida proprie- .
,
talem hanc habere, quod in co nuilius rci simula ,
crum ac simililudo conspicialur. Etcnim res omncs
quae bumidae nalura sunt, ad similiiudinem spccu- \ .
lorum, ob lxvilalem superilciei, faciunl ut inspi- , *
cientiuin ineas vicissim ex ipsis imagines reluceant. In solo autein lacle bujusmodi simulacrorum ex- .
pressio locum non babet. Quo (it u l baec oculorum
.
Ecclcsisesit laus perfeciissima, quod nihil quod Q ,
non subsistal in rerum natura, nibil erroneum, n i - ,
b i l vanum praner ipsam rerum verilalem, velul um \
braiili quodam simulacro fraudulenlcr repraesen- * ,
tcnt : sed ipsissirnam verilalem inlueantur, erro- ,
\ .
neis bujus vilae spectris el imaginaiionibus ncqua
quam admissis. Proplcrea laclis lavacrum perfecta

liaec anima certum esse remedium staiuil ad oculo.
rum purilatem.
' , \ , \
Quae porro sequuntur verba, quasi Icx quaedam,
.
prsescribunl audiloribus quibus rebus sludiosc i n !, , \, .
tenti esse oculi debeant. Sedentes, inquit, juxla co
pias aquarum. Nimirum perpcLuam velul assiduila , *
tem altentionis in disccndis rebus divinis noslrse
dictum boc requirit, dura puros oculos laudat : do- D \ ,
cens interim nos quo pacto pulchritudinem oculo- , \
rum consequi possimus, nimirum nunquam non ad '

aquarura copias sedcndo. Pneserliin cum roulli ex

, iis qui oculorum locum oblinenl, omissa bujusmodi

copiis aquarura assidcndi diligenlia, ad flumina Ba- ,
bylonis desideant, facientes id quod in Dei persona \ in bujusmodi bominibus reprebendilur. Relique- . ,
,
runl m i , inquit, fontem aqucc vivic, ac (oderunt sibi
. ,
puleos perforalos, qui aquam conlinere nequeunl
\ llaque docemur boc dicto qui iieri oculus pulcber
,
possit, ut decus aliquod habeal omninoque conveniat
, \ itiirco capiii : nimirum si labe careat, adexemplum
columb, ei instar naUire lactis ab erroribus et frau- ^ , $ -
1 1

Jerem. , 13.

4061

I N CANTICA CANTIC. HOMILIA X I V .

10&

dibus immunis sil, a nullo rerum non subsigtentium

\ crrore ilbisus ; dcnique constanter et assidue divinarum aquarum copiis assideal/mstar ligniquod aqua , *
rum ad rivos planlatum, nusqnaiB loco SMO dimovelur.
\ Sicenini et fruclus suo tempore proferetur, e t r a .
, \ - mi cleganter coloralis foliis perpcluo florentcs conservabuntur, aura eos circumstrepenie. At nunc
. \
plerique octili spiriluales neglectis aquis hisce, ac

parvi facienles assiduilalem in vcrbo Dei, vel ava, \
ritiae sibi lacnm fodiunl, vel in vanse gloria* lapici,
, , dinis versantur\ vel in stiperbiai puleo eflodiendo
, ; laborant, vcl alios denique lacus erroris sludiose
fodiunt, qnorum nalura sic compaiata non est, ut
' ,
aquam illam lanloperc perpeluo possinl expetitam
,
, \ , \ ,
continer,semper bujus vilae bonore,potenlia,gloria,
_
. > i
.. ^ . . . ^ . . 2 -.?_
JL..^rt
ww%ne A O r>i T*'I fir./i m n l l i a v t i a l n n l

n p h i QII/V
qaas
res miriflce multi expelunt, una
cuni
ortu suo
\\ , \

,
^, \ diflluentibus, nuuuwque vestigium inanis operae in
dcceplis relinquentibus. Tales ergo vull csse inspc .
- clores ac speculatores Dei Vcrbum,quorum supcrcilia quodara vailo niunita sinl, nimirum divinorum
, ,
, dogmalum eertitudine : quiquo teganl bumilitale,
veluli quodam palpebrarum ambilu, vilse suae puri
\ \ .taiein ac splendorem, nc trabs arroganlia in pu ,
pillae puritalem illapsa, visui sit impedimenlo. Cav
,
lenim quae post oculos cseleroruin sponsi roem.
broruni sint encomia, deinccps Deo danlc percur \ ,
remus : idque per graliam
Domini nostri
^
Jesu Cbristi, cui aelernura gloria Iribuatur. Amen.
, . '.
'.
'
nOMILIA XIV*
- C
CAP. v , } \Z. Maxillcc ipsius tanquam aromaiu
.
phtalcc.quw proferunl unguenta. tabra ejussunt litia,
. , ,
- dislillantia tnyrrham uberem. 14. Manus illius to ti~
. les, aurea',plen(uTliarsis. Ventcr ejus tabella eburnea,
.

in lapide sapphiro. 15. Crura iltius columnoB war ,

more&, fundatce super aureas bases. 1. Species

.
,
ipsius, ut eleclus Libanus, ut cedri. GuUur ejus
.
- dulcedo ac nil nisi desiderium est. Hic est cognalu*
. ,
meus, et liic pruximus meus, filice Jerusulem.
,
.
r

:
Qui lacle simplici puerilem adhuc spiritualis
, aetalis tenerilalem a l i i , infantium ( u l Aposlolus
,
loquilur) in Ecclesia nutrilor, is pancm sapienlise

perfeciis secundum boniincm interiorem reservat.
, - ^ Sic enim Paulus a i t : Sapientiam loquimur inler
- ^ perfectos : nimirum qui propter babitum, quem

in audienda bona doclrina sunt assecuti, sensus
, animi cxcrcitalos babent: ul facile panem sapien, ,
lioe recipere possint, cum ad alcudum opus sit
\
eiiam maxilla, qua3 raliocinationum denlibus cibnm
hunc comminual. Quapropier et maxillas in cor
pore Cbrisii esse neccsse esl iis qui non ampliu
, \
papillaa Verbi adbasrent, sed cibirni jam solidiorein

expctunt, de quibus nunc sponsa loquitur in biscc

.

vcrbis: Maxilla! ipsius tanquam aromatis phiaim
\ \
quce projerunt unguenta. Enimvero poscere seriern
, \
ipsam, ut de maxillis dicatur, oculis jam consido
i e

Hcbr. ?, 13.

I Cor. n, C.

S. GREGORII NYSSENI

1063

ratie, cuivis esse perepicuum arbilror, qui pruden-

ler haec audit. Nam proplerea debet ad aquarum spirilualium copiam assidens oculus, erroris ex- ,
perte ac minime fraudulento lacle lavari, similis ,
factus coluinbae simplici, u l suorum bonorum par-
licipes reddat oiunes qui ad Ecclesiae corpus per- ". \
, \
linent. Ea de causa magnus eliam lsaias eum qui
vila gua jam sublimem in monleni ascendorit clara $ ,
' ,
vocc clamare jubet, ut ex ipso cognoscanl audito , \
rcs advcniantem cum robore Dominum, et illud
ipsum bracbium quod cum poleslale creatis prae- , ,
est cognoscant, eum q u i gregem pascit, et agnos \ , \
colligit, ac per spes bonas egregie felas oviculas ,
coosolalur, qui palmo ccelum compleclitur, ei ler- , \
ram universam pugno constringit: quibus adde \ \ ?
caolera quaBCunque liber hic prophelaa prseterea * \
commemoral illi praedicanda qui montis verticcra
. \
conscenderit. Quarc si eam ipsam ob causam vis \
aquarum el laclis contingit oculis ad veritalis co- ,
gnitionem, recte alque ordine secundum eos ma- ' ,
.xillae laudanliir, quarum munus est nulrimcntum \ 6V
comimnuere, quo corporis vis ac nalura conser- \ .
valur.
Videamus crgo quanam in re sita sit maxillarum
laus. Audiaimis ipsam sponsam, cujusmodi de eis
commemoret. Maxillcc ipsius tanquam aromatis
pliiala, qucv proferunl unguenia - Quibus in verbis si
species illa poculorum patula per appellaiionem
phialse significatur, qnae ila confecta est, u l omnis

" \
. ,
. ,
,
, . >
, concavitas quasi furtim sese subducat oculis, cum g ,
figura ejus non nimis profunda sit, neque se in , ' ,
,
rectucn quasi rcsupinel, non accurate concava v i dealur, neque plana ; si ergo talem poculorum spc-
ciem sponsa per phialam inlelligit: nimirum pecu-
liaris queedam crit ralio, qtiamobrem ab bac figura .
maxillae laudentur. Nam dicere poterit quispiam, \
in praedicalione simpucitatis doclrinse quasi palulae

minimeque fraudulenlae nienlionem phialae factam
, '
csse: in qua vetila profundiias a Propbela locum
babere uon polest, cum ait: Eripiat ab iis qui ode-* '
.
runt me, et ex aquis profundis
Itaque verkalem,
quaein simplicilate palcscit, absqueullafraudulenta >
concaviialc, per vocem phialae signiiicari dicimus, ,
. cujus quidem malerics sil aroma, munus autem
proferre unguenta. Maxillae ipsius, inquit, tanquam ,
, , ,
aromalis phiatae, non ex argento faclae, vel auro,
, '
vel \ i t r o , vel alia quapiam bujusmodi materie, sed
ipso ex aromaie, quod illa proferai de quibus un- , ' .
gueota parantur. Atque ex bis jam haud dubie ho- \
,
r i i m verborum sententia perspicua est: nimirum
esse proprium puris Ecclcsi* oculis, ut talem cor , }
pori cibum praeparent, per roaxillas comrainuendi vi
, prseditas, quo nibil profundiim ac lalens in iis quoe
dicimtur conspicialur, sed omnia sinl dilucida, l i - * '
\ , \" bera, ab omni fraudulenla occultatione ac profnn \ \
dltate scparala, ila ut pueris ciiam manifesta sint,
quemadtnoduni Yales ait, Teslimonium Domini est , ;."
%

1 1

Psal.

LXVIII,

15.

I0G5

IN CANHCA CANTIC. HOiHLlA XIV.

,

, ,
,
* '
*
, ,
".
, ,
.
, '
*
* ,
. "

,

106*

/?</e/e oc pt**ro* eriidff, pttrcepium Domini diluci*

ISimifum si lales sint
dum, ocutis lucem afferens '
Verbi phialae, haud dtibie non ex ulla terrcna nia*
terie confecla* eruni, sed erit ex aromatc ipsariuu
nalura, illo inquam aromale, quod excellerc omnu<
aromala cantici hujus inifio sponsa dicit. Tali*
phiala Paulus eral, qui non pcr vafrrtiein fraudu*
lenler docebal, sed aperla verilaie seipsum oinni*
bus probabal. Gujus maleries abjiciebal naluraui
terrestrem, exquo per baptismum carnis ocuiuruni
squamas deposuti
ac faclus Spiriliis sancti
fllius, cx fragranli aromate de integro instauralus
fuit. Idem posteaquam in tali oflicina electum vas
fadus est, el quidein pbiala, per quam verbum d i vinum propinaretur, non amplius hominis ullius
, cguil opera, qui mysleriorum ei cognitionem in
\ \
funderct (non enim carni acquievit et sanguini
'
sed ipse in se prolulit divinum illum poium, cujus
, et scaturiginem velut emisil, dum per Chrisli ira , granliam varias viriutes iu audiloribus quasi qua>

dam unguenta conflceret, ila ul pro divcrsitaie pro ,
prielateque recipieniium Dei vcrbum, aroma ipsum
,
conveniens usui ejus, qui illud posceret, reperire, , , , t w r , nimirum Judseis, Graccie, mulieribus, viris,
, , , , heris, scrvis, parenlibus, libcris, \eg\ non aslrictis,
. " subjeclis legi. Tam multiformcm ille docirinac gra ,
tiam habebat, onini virtule lemperatam: varia do*
, ceudi ralione, pro necessitate ct ex usu cujusque,
.
Dei verbum miscenle hac pbiala, lanquamaroinaia

quxdam pro iis qui illud reciperent. Ilujusimxli
* \<* erge raaxiltas laudat, quae pulcbriludiitem corpoiis
, spoiisi verbis bisce ad vivuin dcpingil: quodque
' *
boc maxillarum encoimum eo spcclel, porro soquenlia verba teslanlur.
, *
Etenim post niaxillas laadantur labia, per qu;o
.
sermo ille condilus aromalibus profcriur. Vciba
,
encomii hsec sunt : Labra ejus lilia, disliHaniia
. myrrham uberem. Duas virtutes simnl verbo t r i *
buil, gemina similitudine. Iforum alterum verilas
, \ - est, quae in dictis et splendida el illustris conspi . ,
citur. Nam talis est lilii species, ciijus spieudor
; - quasi quodam nigmate pnrilatein ac verilaiem
\ ., , eorum, quae dicunlur, significat. AKerum esl, quod
sola sub nienlis perceptioncm cadens et crassarpin
\
, - ^ rerum expers vila per doctrinam proferutur, ex , \
siincta vita hac infera, cujus in carne ac saitguitie
. ^ vis conspicitur, per conlcmplalioneni rerurn quas
, \ jueirte ititdliguntur. Eteniiu ex ore disiillans niyrrlia,
, quae recipicntis aiiimum replet, morlificaiioneni
. - carnis clare denotat. Nam multolies boc in litleris
a Spirilu divino profectis observavimus, appella ,
tionem myrrhse moriein significare. Quare perfectus
*
\ , et purus oculus, qui de maxilla phialfim elFicit, un guenta ex ec pioferenlem quasi quodain ex fonte*
\ , bic ergo sermonum lilia gignit pcr os illorum, qui
, divino splendore sunt oroati. Nain sic appellanlnr i i .
qui puri sunt, et ex virtulc fragrantiam qu&mda-u
. '
1 1

P$al. xvin, 8, 9

" Acl. i \ , 18.

PATROL. GR.

XLIV.

" Gala!. i , 1C.

067

S. GREGOMl M S S E N l

babent quique myrrham distiliant, quae sine de-

eain replet.
replet Est autem
fectu menlein recipientium
recipientium eain
ifla vilse hujus corporea contcmptus, cum universa
quse in hac vila cura sunt bominibus, per supernorum bonoruni cupiditalem vira suam omnem amittunl el cistiuguuritur. Talem myrrbam olim Paulus
effundebat ex ore suo, oiislam cnmpuro pudiciliae 11lio, in sancise virginis aures. Ea vero erat Tbecla,
q u praeclare animo suo defluentibus de lilio gullis
intra se receptis, extenium morteopprimit,
omni cogitatione cupid.taleque carnali exstiucta.
Cujus post perceplain illam bonara doctrinam, et
juvcnlus exsiincta eral, et exlerna venustas exsiinoia, ct exstincla omnia corporis sensuum organa solo senuone in ipsa vivente, per quem totus
oi muiidus mortuus erat, et virgo ipsa mundo
erat mortua. Sic olim magnus eiiam Pelrus ille
apud Cornelium splendida sermonis lilia profcrens,
aniroos audiloruin myrrba complet, qui mox rece*
pto ipsius sermone, cum Ghristo per baptismum
sunl consepulti, morXui vilae Imic Tacii. Adeoque
infinita reperire praeter haec sanciorum bominum
cxempla licet, quo illi pacto communis corporis
Ecclesiaa os facli, myrrha exsiinguenle morbos
animi suos audiiores repleveriitf, per sermonis
Miafructus ferenles, quibus magni ifli propugnatores fidei per egregiarn confessionem ipso testandac veritatis tempore, in cerlaminibus pro pietaie
suscepiis, toli quasi myrrba quadam sunt perfusi
Et quid opus esl oralione probxa de hoc disserere, C
r.um per ea quse diximus, declaratum sit, quo paclo Ecclesiae os lilium fial: qui myriba de lilio
distillei : qui bujusmodi slillicidio animus reciptenlum implealur.

1068

, ' fcv
,
*
, ,
,
\ .
, ,
. ,
^ ,
,
\ . ,
, ,
,
'
, \ .
\ ,
,
,
,
,
. \
,


, ,
'

* . \
\ ,

,
\ \

.
Ad sequenlia porro verba progrediamur: Manut
* .
itliu6 toriiles , aurete, plence tharsis. Esse autem
\ A/ , ,
oculi beneficium imperfecium in Ecclesias corpore, . \
si maniuim ab eo niinislerium sit disjuncluni , a
magno illo Paulo dare didicimus , qui ait, Non ,
polet oculu$ manui dicere, Non mihi te opus e$l
, ,
Nam tum maxime vis oculorum conspicitur, cum
,
ipsa opera leslimomuni oculorum acumini perhi- .
bent; per sludium prseclararuin rerum egregie se D , duci declarantia. Quia vero prius indicato manuum
, \
divini corporis encomio, per ea qnae diximus, per .
\ ,
gendum nobis est ad expositionem hanc, quo vide
licel modo comparati esse debeant i l l i , qui in Ec \ \ *
clesia nianuum locum obtinent, ipsis divini hujug
,
oraculi verbis prscnirssis, pro virili noslra abditam
, ,
in eo sentenliam considerarc Deo concedente co,
nabimur. Manu$, inquit, illiu* torliles, aurea*, pUnm . ,
\, .
tharsis. Alque haclenus quidetn in hisce verbis
,
sensus manifeslus est, quod ob quae caput lauda ,
lur, eadem manuum quoque encomium absolvanl.
\ .
caput accepirous pro Cbrisio secundum carnem,
** 1 Cor. , 2 1 .

1070

1 CANTICA CANTIC. HOMILTA XIV.

*>9

, 6 ,
,
\
.
,
, ,


", '
, \ \
( .

,
,

m quo Deue erat mimflura eibi rcconcilians, u l i

Paulus loquitur *: qui se in carne per viriules ac
tniracula palefecit. Quod si ergo caput hoc nosirum
appellalum fuit aurum immaculalum, propterea
quod exlra omne peccalum sit ( qnemadmodum
dicilur : Peccatum nullum perpetramt, neqwe rnvMa
fraus eslin ore ip&iut *),ilidemque liic manus ciiaiii
vocantur aure*: niiriirum paiet hoc tpso sigftifi*
c a r i , manus has prorsus essc puras, cxpertcs
peccaii, alienas ab ornni viiiosiiate. Manum aulem
appellamus eam, qu?e ad usus divinilus prescriplos publica bona Kcclesiac adrmnistrat: ctijus
haec propria laus est, ut capitis nalurrc siniilis
fial, ratione puritatis pcccalorum cxperlis. Tunr.
autem manus fit pura , cum lornando loluiii illud .
. \, abraserit, quod eleganliae impedimenlo est. Qirein
admodum enim i l l i , qui marmor ad figuram ani .
malis alrcujus conformant, ea tornando sculpunt
,
et incidunl lapidi, quibus ampulalis ad exemplum
, , princeps simulacrum elfmgrtur: sic ctiam jn
.
pulchritudhie manuum corporis Ecclesi i m i l u
\ \
pcr ratiocinalionum deradenda sunl lornaiionem
$
ut manus vere aurea fial et pura. Neque vero cnl ,
qtiam obscura esse possunl, quae non atnpulala
\ .
mnmis pulchriludini oflicianl, verbi gratia, slu*
,
dium placendi liominilius, avaritia, ambilio, solom
, , ,
ad ea respicere quae sub oculos cadunt, splendo, ,
rem sibi ex rcbus praesentibus comparare, ad deli *
\ cias et voluptaiem propriam abuti collecto ex Dei
, \ Q
4 * fj
\ , \
, . *

, \ , \ (&. " ,
, .
\ \
, '
,
. .

mandalo penu: quibus quidem universis et ejue

generis aliis per instrnmenla cogitationum abrasis,

solum voluntalis purum illud ac minimc adulterinum aurum relinquendum est, quod immaculalo
capiti cst siraile. Et fuerit forlasse quod dicimua
magis pcrspicuttm, si per verbnm illud Apostoli
declaretur: qni posieaquam Deum fidelem appcllavit, nibil aliud etiam in rei familiaris administraloribus reqiiirit, qnam nti quis fidelit reperiatnr . Sic enini ad verbum scripsil. Reliquum est,
quod in adimnistraloribus rei familiaris requiritur,
tu quis nimirum lldelts reperiatur. Itaqne fidelis et
prudens adminislralor
rei familiaris, qui Ecclesise manus est loco, sapienlem dominum suum in
vlia imiiaiido, manum corpoiis ad similiiudinem
, D capilis aureain reddit. Non cral ejusmodi nianua
\ ,
in aposlolorum corpore Judas ille miserandus ac
, ,
uiiser, vel polios odio dignus et exsecrabilis, cui
*
cum cura esset commissa patiperum, avariliae le ,
pram non abrasit, sed propter fures marsupii cu ,
slos, ipse eui ipsius fur faclue est, dum quod in
, \
manibus suis habebat, propriis manibus cleperct,
, non ad Dei mandaium, sed pecunias ipsas respi ; , ctens: ex quibus deinde iructum alium nullum per
, , ,
cepit, nisi strangulalionem, sponlancam abruptto * .
nem vitae, certum animae interiluni, monumenium
\ ,
sceleratum, qtiod quidem aeiernum durabil. Quam , obrgm manus csse b^lle tornatas ac sculptas opor*
, E

1 Cor. v, i 9 .

Isa.

LIII,

9 ; I Petr. n , 22.

,r

" I Cor. i v , 5 .

4 8

! Matlh. xxi?, 45.

S. GREGOftll NfSSEtfl
lel, ul amp-itaiis \\s qua male adharenl. aurum ^
supersit: quod *pecie sua capitis pulciiritudini re^

v o v

TOT!

,
.

spondeal.

Ca*u-rum vox Tharsis liabct ex sacrarum Litlerarum consuctudine signifioala complura; neque
scutpcr ident vcllc deprebendiuir. Nam seepentijnero ad quiddam viluperabile , sa>pcnamero ad
divinum et beatum quiddain ejus siguilicaiio Iraiwfertnr. Excmpli gralia, quo lempore Jonas vates a
Dei conspcclu fugiebat, naviin eunlem in Tltarsift
qua?ril*. El magnus ille David ail, navigia Tbarsis a spiritu veliementi conleri . Quibus in verbis
spiritum vcliemenlem, ul cquidcm arbilror, appellal eu:n qui discipulis in cocnaculo colleclis appar u i l , ac primo quidem axiclilu esl cngnilns,
quasi
_

,
,
. "
,
. \
.
,'
,
' , ,
\ ,
niens flaltts violenlus; ilcinde vero ciiam oculis ,
paielaclus esl, linguaruui in Hguram elliclus, ac , *
splcndciUi ignis nalura? siioilis faclus". Acperbunc
quidcin flalum mullipliciicr buinana in nalura velui , .
iunatans viliositas conterimr , quam bic Propbcla
^ '
naves Tliarsis appellavit. Alquc baec significala
.
smit vocis Iiujus , qua pejorein in partem sumitur. ,
niaguus ille Ezecbiel visionem oblaia? aliquando * sibi palefaclionis divina2 describcns, speciem unius
.
ex divinis illis speclris bac voce cxprhnit, cura
\ '
ait: El species ejus , quasi species Tharsis * . Tra- , \
dunt autem i l i i , qui accurate vocum Hebraicaruni \
vim pcrspcciam babehl, in hac illius proplietiae . '
parte per vocabulum boc significari quiddam quod
, ,
colorum et corporis sit expers, ac nienlis intclli- Q
goiilia ianlum percipiatur. Gum ergo duplex sit
*
vocis Imjus signilicatura, et vcro cuivis paleai, me- liorein injparlem hic eam accipi (non enim usur '
paii poleral in encomio, quaienus rem viluperabi \
lem noiat), ordo posiulat ut boc jam consideremus
\ ,
in manibus qiwe laudanlur : nimirum quod sponte
\ \
sua quasi lornando dctriiis omnibus, quaecunque
\ \ supervacanea et corporca in eis eranl, ad sorteni
.
divinam ac nienle laiilum comprehensibilem trans\ \
eanl: omni crassa el gravi crga res vitae bujus
, afleclione excussa. Quale quiddam lapidum scul, , \ plorcs in niassa sniaragdina eflicere praedicant.
. "
Klenim eo , quod lucidum non est, sed lerrcslre,
,
per colem absutnpto et detrito, solum boc relin, quunl, in quo splendor quidam Viridis ei olese co- j) ,
lurcin rcfcrcns conspicilur. Alque hanc in senlen.
?)/*>% \, iiam dici quiddaiu inibi videtur illusLrius ab Apo- ^, .
slolo, consulenle quodam in commcntario suo , ut * ,
.
rcmoveamus afifeclionem crga rcs sub aspectuni

cadeiiles, el ad id quod ccrni nequit desidcriis
,
animi contcndanius . Ul non t>peclemu$, inquit, ea , \ qmv cernunlur, ud quce non cernunlur. Nam quw
.
sub oculos cadunt, momenlanea sutit : qucu non , , ,
.
cernunlur, aienia . Ha*c igilur in boc manumn encomio a nobis consiiterala sunlo, quo paclo illje
ab afleciione erga rcs crassas expolila, pune fiant : per insttliilum animi ad sorteiu crassarum rerum
e::peilcin, qua3quc inente iantuiii percipilur, couimulai. Manus nim, inquit, illius toriiles, aurece,
pkna! Tharsis,
3 0

9 9

Jou.

i , 5 sqq.

J 0

Ps.d.

I L V I I , 50.

8 1

Acl. n , 20.

l f

Ezoch. i , 16.

"

I I Cor.

iv,

18.

073

IN CANTICA C \ N

* * <, . "

.
"

, ,

\
, ,

,
.
,
\
;
'
\ .
\ , ,
. .

, ' \
.
\ \ , * *
, .
^
, '
, .
,
. \

\ , ,
' .
, \ ,
, '
. '
, ,
'
. ,

, .

, } ,
,

$
, - ,
,
. , \ \
,
* , ,
\ \ ,

,

.

, . \ ',
?

* Eiod. xxxiv, 20.

Exod. XXIT, 12.

C. HOMILIA XIV.
1074
Nunc raiio seriei poscit, ut qux porro de ventrc
scquunlur, perspiciamus. Sunt auiem liujitsmoiJi
verba : Venter ejus tabella eburnea in lapide sapphiro.
Quo tempore legislator naiurae insculplani lapidcis
Ubulis legem Mosi tradidit, illas ipsas labulas appcllavii lapideas tabellns. quibus divini cbaracleres
insculpli erant . Sic enim Mosem compellat suo
de his ipsis oraculo : A&cende ad me m montem, fque ibi eslo. Tradam enitn tibi labellas lapideas, tegem ac ediola . Secunduin baec vero, poslcaquam
lex sibi quidqtiid corporcum esset ac terremim, por
elarilatem evangelicam qyasi poliendo detraxil :
non jam amplius i d ' , in quo lillerae pcrscribunlur,
lapidea labella esl : scd facla de splendcnle
ac recens polito ebore. Etenim boc in loco illud,
quoil edicta el leges Dei recipit, indicalum vocabulo venlris, esse tabella eburnea dicilur in lapide
sapphiro. Alque hoc excmplum corporeum primo
ltobis declarandum arbilror, alque ila deinde ad
contemplationem verborum indicatorum venienduni.
Den&yni quoddain et subalbum lignum esi buxus,
de quo labellas sibi conflciunt, qui scribere volunt.
Hujusmodi ergo tabella, scriplionis ad usum comparata, eliamsi forte alia facta sit ex niateric : pyxis
(quasi dicas buxeum) appellalur, nsurpaiionc qua*dani vocis non propria. Quare cum voccm hanc atfdimus, inslrunientuni quoddam laeve el aplum ad
recipiendas lilleras intelligimus : el vero cutn genernle sit vocabulum ad omnes hujusniodi labulas,
idcirco hic eliam maleriei species addilur. Non
enim dicil ex ligno, sed ebore factum opus liujua
tabellse. Traditur autcm bnjusmodi ossis eam csse
densiiatem ac soliditaiem, ut diulissime incorru*pturo maneat, nibilque delrimenlf a tempore accU
pial, Sapphirus autcm colore cseruleum imitanlc
recreat fatigalos eorum octrlos, qui studiose i n lenti sunt tabellae buic liiteris replelae : quod a natura sic comparalum ftt, ut hujusmodi splender
oculos reficiat. T*\e> igilur illud cst exempltim,
cum quo venter E^clesiae in hoc encomio comparatur. CaHcrum cum propheli librum in porsona
Dei bac exborlalione uli audio, Scribe visum hoc,
et quidem clare in tabellam : mecufii ipse cogilo,
quid per voeabulum venlris in corpore Domini,
quod hie laudauir, inlelligere convenial. Quia enim
visuni ilkid divinum clare inscribi labellae vult,
fortasee eordis puritatcm, cui per mcmoriam visa
divina inscribimus, venlris appellalione denolat.
Qi-eiuadmodum et is, qui magni prophetac Ezcebielis os aperuit, inque boc libii volumeii posiiit
ilrmque litieris refiMlum, exteri-is ct interius : ait
adciiniiComedel os tuum,ac ventertuus replebilur*.
Quibus in verbis vcnler appellaiur, pars animi i n lolligens et ralione prxdila, in qua divinilus accepia quasi collocabal. Similiter et magniim i l l u n
Hicremiam scimus corsuuin min(ice a Irisiibtis i l liscogitaiionibiie afflictum, ventrem appcllassc, d i t u

** Eiecb. m , k

8V

S. GREGORU NYSSENI

t07

ail : Venter mihi dolei, el tensus oordis mei turban- .

iur % Quod si etiam aliquid addendum est ex sa ,
cris LUleris, quod certius in hanc senlentiam nos , /
Uucat, proferamus td quod ad HIos qui credi- .

deranl Dominuu dixiu Ait eniin aquae viva3 flumina
ex illorum venlre pjromanare, q i i l i n ipsnm credant. , , . &
Verba sunl hujusniodi: Qui credit in me, quemad-
tnodum dicit Scriptura, de illius venlre amnes aquce ( vivce profluent . De liis igitur omnibus in banc
. "

genlenliam adducimur, ut statuamus per vocabu- , ,

Itim ventris cor purum inlelligendum, quod fit
.
labella divinae legis in illis, qui (utAposlolus loqui- ,
tur **) ostendunt rem legis scriptam \n cordibus ,
auia non atramenlo, sed SpiriUi Dei vivi, litteris * ,
buju&tnodi inseulplis animo, non tapideis in tabn
, . ,
8

lis (quemadmodtim ilem Apaslolus ait), sed cordis

in tabella , qua! pi*ra,quae levis, quae fulgida esl
r*a.ro hujusmodi csse convenit partem animi prineipom, ul ei clara minimeque confusa divinorum
oraculonnv memoria imprimalur; veluti signihcantibus quibusdam lilteris dislincta. Tali vero labellae
ad encoraiuin venlris atysolvendmn pulchre adjungiiur eiiam sapphirus. Eleuiin sappbiri sptandor caerulcug cst. Alque hoc ainigma coasulii nobis, u l cor
iio&irum ea quae sursum sunt velil a^c respiciat, et
Ulbic oculos obleclct, ubi Uie&auruni smuno. condiiuui Iiabet; ita ut in atlendeudo divinis pncceplis
non faligetur, spe coelesli recreanle cernendi facultaleui, quaeaiiimae oculis inest

, ,
, ,
, ,
, ' ,
, \ .
, .
\
.
\ . *
\ .

\ , ,

4*,
.
Veiilris laudationem excipiunt crurum encomia. C
. ,
Inquit enim : Crura Uhui columnw marmoreas ,,.

(undatce suptr aureas bases. Mullas habel colum- ,

nas snpientise domus, quam ijla sibi exstruxit.

. *
Mttlla? itein columnae tabcrnaculuin teslimonii . \
(ulciehant, de malerie diversa exornata?.: quanim
,
el capilula et bases eranl aurea?, pars media quasi
\
quodam argcnleo veslilu ornala erat. A l Ecclesiaa
, robiuioas (nam e( Ecclesia dointii esl, qucmadino- . (
dum Apostolus loquitur,. cum ail : Quo paclo quit
*, 4
in Dei domo vertari debeat ) marmoreas esse dicit
cxr)
aponsa, basibus aureis insistentes. Ilaquc convcnire
, \ sponstt cum BescleeU sapientia in pulchriludinis . "
dpscriplionc, quippoquas itidem u l ille auro caput

ac bases ornaverit, cuivis patct. qui scripia de la,
u

bernaculo nota familiariter habei. Nam ille aureo

capite columms singulia adaplalo, siugulas; eliam
iu aurea base collocat : iiidem ait boc loco, qua
pure sp^nsi pulcbritudinem iQtnelur, caput quidem
ejus esfte aurum piiriim et labis expers (boc enim
vocabulum Cephaz declarai), crura vero fundata
<'sse in basibus aurcis. Quaracunque autem sumenda
aint in parlem haec de columnis a^nigmata, ccrte si
Paulo, viro sanctu, lanquam discipuli assenliemur,
? vcra httiteiilia non abprrabimus. Nani is aposlolos
^x.mios, Pelrum, Jacobum, Joannem, Et-clesisc co*' Jcrcra. , 19.

Joan. , 38.

" I\om. n 15.

t

,
. '
*

, ,
,
\
. * \
^ ,
*
4 0

I I Cor. , 5.

4 1

1 Timolb. , 15.

1077

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA XIV

El vero quia discere couve , , lumnas appellavit

, . \ n i l , quo pacto quis fteri columna possit, ut et*
, , , nos digni hac appe.llatUMie ftainus : rursus
' boe quoque de Pauli sapientia intelligamus, qyi
- columnam a i l verilaiis et fjrniamentura esse V
, ltaque auruni est veritas, quae eadem ei crurum
. , basis est, et manibus atque capiti omamentuni
, \
aliquod affert. At iirmamenli vocem si quis ad mar . poris naluram transferat, non errabit: iia ut bu , jusmodi verborum sit senlentia : Crura videlicct
* corporis esse columnas marmoreas, boc cst illos,
* qui illustri vita et sana doctrina commune corpu*
, - Ecclesiae gestent atque fulcianl: per quos ,et fidet
basis ftrraa sUt, et virtulis cursus absolvhur, ct in
\ ' *
sallibus dirinae spei tolum corpus allollilur. Fiunl
, \ ' & aulem b*c praeclare per ista duo, iiiinh um vcrita
, \ , tem ac ftrmitatem : ita u l aurum ad verilalcm ac .
commodetur, qtue de Pauli sententia fundamciUum
, aedificii divini est et dicitur. Sic enim a i t : Funda , menturn aliud ponere nemo potest, praiter id quod
- positum ett, quod ett Christus
Cbiislus aulem
\ . - verilas est, in qua crura lundantur, quae columnaj

suitt Ecclesiae. Per niarmor autem intclligamus
, .
vitae splendorem el consufnliam, alque immulabili , , laieui in aflectione erga illa qu# bona sunl. Quia
. vero nuiliae sunl in labernaculo leslimonii columnav
, \
mullae ilein sapienlias domum columnai fulciuni,
\ . '* cum iulerim bic dua? suflkiant toti corpori susti \ ^ - nendo : fortassis aliam quamdam ad senientiaui
, >. \ - ^ senigmatis hiijiis scopus referendus csl. Arbiiror
* ' enim hoc astrui per illa, variis videlicel modis ad
* virlutem nosper legem duci, ac inulta quoquc pne . cepta esse sapieniiae, quae tainen euindem ad sco * pum respiciani. At concisuin Evangelii sennouem
, ac facilem numcratu, ae velut in pauca contractam
\ , vila3 virtuli consenianea perfeclionein nos ducero
* cognovit. A i t enim Domimis : Ab hitte duobus
, - mandalis lex lota pendet ac prophetce . Idcni vero
' est, sive quid oneris stfspensum de te, ftive itnposi * , tum suslineas. Nam robur illius, qui pondus aliquod
,
gestat,ulroque inodo consimiliter intendilur.Eleniiiv
cl .
" \ ferre illud ex a3qua dichur, sive appensum onus sit,
, , $ive manu subjecta quid geslet, Quare cum Donii. ' nusquidem dical, ab his duobus mandatis legem
, ' D universam eum propbelis pendcre; sponsa vero a
. ' , diiabus colunmis, quae fundamenUs aureis innilan , tur, gestari corpus commemoretr ;.recle fccerimu*,
. '
8i ad conlemplationem buju& de cruribus a;nigma \
t i s , dtio illa raandala adUiibuerimus. Eorum
* aHerum> primum appellat Dominus, alterum
primo simile. lnquit eniin, Deum lota corde, et ani
mo, et facultale firrum diligere, mandatum prV mnm esse; prox4nmm vero diiigere quasi scipsum,
. ,
ejus vero mandaik viin pareia esse, quse sit primi.
, , * Paulus eliani, duro qnasi qiiauidaui domum, qua3

Deum excipiat,magnuui iltiun Tiiiiolbeum exsiruit,
, dua&basce columnas in eo sialuit, quaruiu allerj
41

4 4

Galai. n . 9 .

1 Tiinolh. m , 5 . ^ I Cor. m , 11.

M a t l h . ,.

S. GREGORH NYSSEW

K)80

fl !ei nnnien indit, allcrani canscientiam vocat

*tw * , . \ *
Per Odem iaielligit dilecrtonem erga Deum, de toto
! torde, ci animo, et virium facultale profeciam : ,
per bonam veraconsx;ienliam,airectionemquamdam
, ,
erga proximum* cuin amore conjunclam. Et for- . ,
lassis ba?c po&terius a nobis invenla scntenlia,
\ ,
pioti sens.ui non adversaliir. Nam per ulrumque ,
haruni columnas fieri Hcet tales, quales eraat Pe- .
uus, Jacnbus, Joannes, el si quis alius hoc nomi- ue vel fuii anlehac vel erit deincepe dignus. Nam
, '
qui in bisce duobus mandatis perfecius est, is et , , \ ,
cohiinna fit eL firmamenlum veritatis, ul Aposlo- \ , \ '
lus loquilur
Adeoque duahus bisce praeclaris re- .
bus univcrsiim Ecclesiae corpus qnasi quibusdam
, ,
cniribiis innilitur, aureo basis illius fundamenlo,
\
quse Odes est, immobililalem non mulabilem ct
. "
canstanliam in omui bano animi indente.

, , \ >
\ \ ? .
Post bas vero laudes qu&ei paucis verbis repe- , lens nniversam sponsi pulchrUudinem, a i t : Spe oc,
cies ipsius, ut eleclus Libanus, ut cedri. Guttur ejus
, , .
dulcedo, ac uil nisi detiderium est, cognatus meus,
,
et pro.rimus mihi, filite Jerutalem. Quibus in
,
.
verbis clarius indicare sponsam arbUror, versari
. encomium ipsius in ea sponsi pitlchriliidine, quae
, \
*
stib aspeciurn cadal. Id aulem inleiligo pcr boc,
, '
quod sub oculos cadit, dc quo quasi quoddam cor > , 6
pus consiituit Apostolus, collcctis mcmbris sin.
gtilis, quae inlegraui Ecclesiam absolvunt. A i l
, enim sponsa unam ipsius speciem essc infinilas
. ,
illas codros, quibus undiquc Libanus cinclus sil.
\ .
Qiibns verbis significal, nibil buinile nequc abjc, , \
clnm ad vemislalcm coiporis illius conferre, nisi
sublimc sit insiar ccdri, ac vcrtic*! suo sursum G .
.
iendat. Satius aulem fueril, ut illud quod priiuum
inler coniparalumcs positum cst, considercmus. , \, .
Species ipshs, inquit, ul electus Libanus. Elcciio
alicujus rci ftt, cum juxta eam conlrarium quifl . \ . ,
collocalur. haque cmn una boni appellalio diversa , \ ,
aignificet, ac sinuil dc eo usurpetnr, qMtxl rcvera ^ *", \ -
bomun est, cl quod lale non cst, sed per fraudeni
\ ,
csse sc bonum siirmlat, idque videlur esso quod
. \
non c s l : qui in boui dijudicalionc noxi fallitur,
quod eximic seleclequc bonum est, erronco ot ,
^ ,
fallaci non pnvfrri. Quaniobrem cum boc loco ad
eleclum Libanuro sponsi- formain comparat, con \ , ,
sentauea rationc colligHiiF, moneri nos m Libanos * *
osse duos itilelligamus, aUcrum malum etrejicieiv- , ,
dum, qui perinde ac vitxihis ille (quemadmoduni
\ .
Prophcta loquiiur ** ) una cum cedris suis conlc , ,
rendiis est: alterum elcclum et prctiosum, cujtw
\ \ \,
eiegantia divina sit, el majcstaiem insigncm pra;
. ' ge ferat. D& bis auiem taie quiddam pcrcipimus:
Propric, vere, a primarie rex uniis est, rex illc .
rerum oninium crcalarum. Nihilonrmus elinm
, \ /
uuindi Dominus, illc tenebrarum rector, regium
. " \
fiibi ncmcn arrogat. Lcgioncs angelorum sunT* >, \ /
%

V l Timoih. x x i , I sqq.

V7

1 Timolh. i n , 15.

Psal. x x v u i , o, G.

1)81

Bf CANTfCA CANTIC. HOMltlA XIV.

103$

, '- ^ apud verum regem ; el daemonum legioncs apud

, \ , \ ,
principem polesUlis tenebrarum
Principalus,
,
poleslales, copi* subsnnt Regi regum, et Domino
dominatorum: itidem et aller (quemadmodum
. " ),
\, # Aposlolus a i t ) habel imperia, poteslales, copias,
, , .
quae abrogabuntur, cum mahini in niliiluin redige tur. Sunl enini lisec Apostoli verba : Cum absolve, ' ,
rit omnem principatum, el omnem potettaltm, et
,
omnem virlutem *. Cernil propbela ille sederitem
.
subliml ac elevaio in solio regem glorise, itidem
obcia ,
iile solium suum supra sidera se collocaturum

proiitetiHr, ila u i Altissimo sil similis. Habel ampla
. \ '
in domo sua Dominus universi vasa electionis :
,
itidem ille vasa i r babet, comparata ad interi\ ,
lum . Praeterea vilam et pacem per angelos dignis
. \ ' ,
' suppedilal angelorum Dominus ; eliam ille furo ;
rem, et iram.el afllictionem per scelcralos angelos
immitiil
Et quid opus esi singula couimemorare, per quae adversai itis ille conlra naturam ipsius
boni sese erigit?
Cuin igitur ejus ralione, quod sub sensus cadit,
\ ,
illustre quoddam speclaculum sit moiis Libanus

undique sublimibus cedris opacus ac densus, id \ ,
, circo diversos in sensus ratione illiits quod cernitur, in sacris Liiteris quasi dmditur, aple atque
,
idonee utramque in parteni sumplus. Eoque videre
' . \

csl idem vocabulum apud eosdem propbetas, pro
,
significatorum diversitate, tam H I latide, quain
\ .
vilio posilum. Modo enim conleril cedros Libani
,
Dominus, el universum Libanum una cutn cedris
, ' in eo cotnininuit instar ejus viluli
qui in solilu . - C dine pro idolo fabricatus erat: quibus verbis Pro ,
phela docere vult, ipsam malitiam el oninem or tam ex ea subliniilatem, adversus cogiiilioncm Dei
, .
se erigenlein, in nihiluin redigendam esse. Alias
vero nieliorem in parleni suinilur, ut cum Pro ,
plicia idcm a i t : Justus ul palma florebil, ut cedrns

.

in Libano amplificabilur * . Nam revcra jiisius
( ), * ( Domimts autem est juslus ille) qui propler nos
, ,
ortus esl de terra : is igilur esi alticoma illa pal ,
ma, que-n exorla in natura? noslrm silva, mons (it,
^ ,
aucla cedr.is eorum, qui per fidem in ipso radices
,"
agunl, qu<e quidem cedri cum plantatae in Dci
.
domo fuerint, in atriis Dei nostri florebunt. Hanc

aulcm dooium Ecclesiam essc intelligimus, Apo *
slolum seculi: in qua cedri Dci conserunlur **.
8 1

. , j ) Per atria vero aHerna illa labcrnacula accipimus,

in quibus cl florenl spes bonae, et suo tenipore pa .
lefiunt. Quare n*m Cbristi corpus per meinbra sin '
gula fiat inlegrum, Membra enim mulla corpus
, ,
umim fiunl, inquil Aposlolus
cam ipsam ob
causam lolam sponsi venusialem appellavil ele , clum Libanum, discrimen biijus el Libani qui re . jicilur, per voccm electi consliluens. Narw alter
ille Libauus est, qui secundum Isaiain una ciim
*,
sublimibus corruet, cum ex radice Jessaea flos
,
ille exorlus fueril
el virga poieslalis enala, qua
f- ,
5 0

"CO!QM.

X.ci,i5sqq.

8 8

8 1

8 1

HCor. xv, 2 i .
R mt. ix, 24.
Psal, L X X V I I , 49.
17. M C o r . xn, l i .
ha. x, o i ; x i , 1.

ROIIKXI,

5 7

* P ^ i . xxviu, 5,

C.

PsaI.

iOS3

S. GRttGORIT tSSENl

10*4

et leonis, el pardi, et aspidum natura commuta- , ' , ^

bilur in cicurem quamdam mansiteludinem : ita ui , \ * \
leo cum vitulo degal, pardalis cum hcedo requiem
,
capial, praesit iis denique puer ille pusillue,. qui
nobis natus e s l : cujus manus in caveroam aepi- , &
duin peneirat, et sobolem aspidis allingens, vene- \
, \ *
num earum bebeut. Quae ubi acciderint, fuiurum
ail Propbeta, ut ei Libanus cum sublimibus cor- , \ * *
ruai. Quaecunque vero haec prophelia per a3nigmata , , \
indical, ea tanquam manifesla omnibus, accurate . "
,
explicare velle, fuerit supervacaneum. Quis enim
' .
ignorai puerum illum nobis naiura ? qui manu sua
contingit aspides, cujus prefectura beslias peroi- ,
ciosas sub idem cum cicuribus tecUim redigit, na- \ ,
, .
turalis acerbilalis oblilas? Quare cum Libanus
ille, qui esl malilia, per hac corruat, alque eliam ** ;
una cum boc principium malorum corruat, subli- , \ .
mitates nimirum adversus veritatem erectas: i d - ,
circo pulcliriludinein Domini sponsa cum Libano- *
electo confert, bigcc verbis prolatis: Specie* ipsiut, ,
p , ,

ul tleclus Libanut, ut cedri.

.
\
Addit aiiteni guituri quoque conveniens enco^ \ mium, cum illud et dnlcedinem, et desiderium appellat. Yerba sunl hujusmodi: Guitur ejus duteedo,
ac nil niti desiderium esl. Quibue de verbis lmjus- , . "
, * ,
modi quiddam nobis ad animum aceidit r Parlem
eam, q u sub meolo est, gullur appellare consue- vimus, a quo SOIHIID conformari Iradunt, dttm
ailabitur huc quadain etim illisioiie spiritus ex ar- , . \\
" , \
teria. Quare cum favi meHis sinl praedari sermones,
el sermonis sit instrumentum vox, ciyus orlus e ,
,
guUure, forlasse minisiros et interprelee sermonis,
in quibtis Christus loquitur, liac voce qui signifi- ,
cari cogilat, a vero non aberrabit. Nam et magnus .
, , >
ille Joannes rogalus quis esset, vocem se appella i t , quippe qui Verbi prsecursor esset: ei beatu \
ille Pauius documenlum edebat loquentis in se
Chrisli
cui quia vocem suam locaverat, nil n b i , ^ ' .

dulcedo erat per ipsum ioquens. Omnes itidem
propln tae, quia Spirilui sonum in eis cdenti mem- ,
bra sua vocalia coucesseraul, nil niei dulcedo- ,
, \
erant, uiel divinum e guiture suo, velut e quodam
*
fonie proincntes, quo quidem et reges, et privati
1

bomines salubriler utuntur: cujus fruitio cupidila- D ,

lera satietate nori imminuit, sed oiulto magis desv- .
derlum \>er expetitorum parlicipationem alit. Pro- \ , plerea dixit illud nibil esse aliud, quam deside- .
" ,\, .
rium : quasi quadain definilione pulchritudinem
quaesiti hac voce describens: At/, inquil, est, nisi , '
desiderium. Quam beata sunt illa membra, per qua3 * \ ,

\oium nil liisi desiderium fit : quaeque per abso ,
hiiam in omni bono perfectionem, efliciunt amabi \ \ \, ,
(em quamdam ex omnibus lemperatam venustatem,
,
i|a ut liniversnm non modo quod oculoa attinet,
quod manua, quod ciincinjios, seil eliam propler

pftdes, crura, guitur deoique sit desidcrabile, ne .
q^ui; mcmbruin utlum in boc pulchriludinis cxccllenlia deteriore sil condilionc, quam caHera
' Joan. i , 23.

U Cor. x u i , 5.

t085

'

IN CANTICA CANTIC. HOMILIA XIV.

1086

, \, , , \,
, .
'
, '
,
, , , ,
,
,
\ ,
\ ,
,
, \ .
. ,

Uic e$t, lnqu\t,cognalus meus, et hie proximtu meu$,

filia Jeru&atem. Postquara enim per picturani
orationis subjecit earum oculis omnia inuicia, de
quibus tieri agnitio quaesiti posset, tandem oralione
deiuonstranle utitur, quasi diceret : Hic est ille
quem quammus, qui propterea quod frater nobis
faetue sil, ortus ex Juda, proxiinus factus est illt,
qui in latrones incidii, alque oleo, vino, fasciis
vulnera illius sanavit, jumenlo proprio imposuit,
in diversorio recreavit, duobus ad victum denariis
donavit, poliicitus etiam se in reditu, quod praeler
mandatum insumptum esset, reddilurura. Nec obsciirum est, quo hac singtila spectent. Nam cum
legis interpres Dominuui tentaret, seque supra ca>
teros ostentare vellet, ac parem cuiu aliis condi * , 4 * fcfeu, * t i o n e m g p e r b e
,, i s v e r b i s . Et quU I
,
mem proximus ?tum vero quadam narratione Scri ;
plura (otam admiimtrationem benignissimam e i
ponit, commemoralo descensu hominis de loco
,
superiore, et latronum insidiis, el indumenti inte, \ ,
ritus expertis ademptione, 'et peccati vulneribus,
, \
el progressu mortis ad dimidiam usqiie parlem na, \ t u r * penelranlis, retinenle immortalilaiem anima :
,
de legis iteni inutili iransitu, quod neque sacerdos,
,
neque Levila quispiam vulnera ejus, qui in lalro 4
nes inciderat, curaverit (neque enim fleri polest,
*-
ut sanguis taurorum et bircorum peccata tollal);
\,
sed itlum, qui universam homimim naturam por

primitias massae sibi circumdedit, quibus cujuslibei
, $ ,
\ , \ ,
P
* ! l conlinebalur, Jtidaica3,Saniarl
tanae, Graecse, oiunium denique hominum: bunccum
& * ,
corpore suo, quod per jumenltim signiiicalur, ad lo , ctun quo laesuserai bomo, seconferenlem curasseip , \ ,
sius vulnera, jumenlo proprio imposilum recreasse,
, \ suam ei benignam oeconomiara diversorii loco
,
\ - aperuisee, per quam omnes fatigali el oneraii quiele
fruunlur. Qui aulem ipsum ingreditur, prorsus
. ,
, illum ipsum intra se recipit, inquem ingressus erat.
Sic enim Verbum loquitur, Qui in me manet, in hoe
, , . et ipse mantbo". Itaque boirio intra spalium capa ,
citatis s u illum excipit, qui comprebendi nequit,
, '
et ab boc nummos accipit dnos, quorum alter est

erga Deum dilectio, profecta de tolo animo : alter,
, \
dileclio proximi sicut sui ipsius, quemadmodum et
. '
eo

, \
*
*
, \ * \
.
,
\ '
,
,
,
*
Luc. % $9 sqq^
%

6 1

Joan. , 57.

" Rom. , 13.

n e t i o

a r s

i (

u a

legis inlerpres ille responderal. Quia vero noa aq*

diiores legis apud Deum jusii sunl, sed qui legeni.
pitestant justi censebuntur
: non bi tanlunv
nummi duorecipicndi sunt, niniirum fidee in Deum
et bona ergaejusdem getieris homines conscienlia ;
sed eliani aliquid per opera est axldendum huic
mandalorum impletioni. Nam proplerea dicit ad.
bospitem Dominus, futurum ut quidquid in curatione bominis Isesi ab ipso flat, allerius adventua
sui tempore pro sludii dignitale recipial. Quamobrein is qui proxinius noster faclus est ob banc
erga nos benigniutero, qui quod ex Juda nobisL
6 t

S. GKEGORirNYSSENt

1087

sit orlus, lactus est cognatus noster ; hic igilur

ille eel, qtiem sponsa juvenculis indieat, bic est qui
Aliabus Jcrusalem ab integritalis baud violatae
sponsa comiuonslratur, cum ait : Hic est cognalu*
meut, et hic proximus meu$ filite Jerusalem. Illuni
et nobisper indicia commonslrala reperire et assequi conlingal, ad salulem animarum nostrarum,
idque duclu Spiritus saoctL, cui gloria saeculis infijiiiis. Ameiu
*

,
, '
, ,

'
\ ^ \
, .
*
. .
'.
IIOMILIA X V .

, *
CAP. y,f.
1 7 . Quo abiil cognatus tuus, pul; ,
clira inler mulieres ? quo respexil cognaius tuus, et

quccremm eum tecum? CAP. VI, f. i . Cognalus meus

,
descendit in horlum $uum, ad phialas aromatis, ut
,
,
.
pascai in fioriis, el ut colligal lilia. 2. Ego cognato meo,
elcognatu$meu$mUii,quipa$cilinler lilia.5. Pulchra & ,

. , [es, proxima mea, sicut ipsa benevolentia, formosa ,'/

,
sicul Jerusalem, stupor tanquam instrucKc acies. , ,
*.
^
i. Averteoculos me; nam illialas mihi reddiderunt.
,
Coma lua velut greges caprarum, quce apparuerunt
,
de Galaad. 5. Deules lui siculgreges tonsarum, qucede .
. "

fovacro ascemterunt, et omne$ habenl feius gemellos,

neque sterilU inter eas ulla est. 6. Labra tua sunt ,

iu&tar funiculi coccinei, et loquela tua elegans est. , ,

.

Matie twv inslar corlicis mali punici, prmler id qnod

i;i te retketur. 7. SexagbUa sant reginoe, et ocloginla , .

covcuhvm, ei juvencularum non esl numerus. Una

est columba mea, perfecla mea. 8. (Jnica est matri .

, .
succ, elecla illi qucc peperit eam.
^
, .
,
.
Philippus itte apostobis, qui ex civitale Pelri et
\
Andreae fuisse perbihetur: etenim hoc mibi videtur
encomium quoddam csse Pbilippi, quod eorum fra- 7 ,
trum civis fucrit, qui primam in Evangelio admi-
ralionem mercntur pcr ea quae ipsis acciderunt. \ . ,
Andreas cnim, postcaquam Bapiisla commonstras , ' sel, quinain cssct Agnus ille, qui mundi pcccaium
,
tollcrel, non laiilum ipsc mysterium boc aniir.ad- , ,
vcrlil, a tergo secutus indicatum, cognito ubinam
\ \
ille degeretscd eliam frairi suo l i l t u n nuntium
afferl, advcnis&e illiiro quem multo anle vates i n - . ,
dicarint. At is per fidem audliu prope anleverso, ,
toia anima sc agno 11 adjungii, miaqne cum no
minc cl ipsc a Domino diviniorem ad conditionem D \ \ immiitaiur : pro Simonc Pelrus ei appellalus, et
, \ . \
factns. Abrnbamo quidem ac Sarce post muilas ap^ parilioiics dlvinas ex ipsis nominibus Dominue be- ,
nedictionen impertil: cum illum quidem patrem,
,
banc vero prineipcm, noininum imiiatione facta,
.
constituil. Eodem niodo Jacob eliam post luclam
,
tota riuranlein nocle, Israelis tOgnomen ac vini i m - \ .
pctrai. Yeri>m magnus ille Pelrus non paulatini au '
goscendo ad banc graliam pervenit, sed simul el
\ , '
fratrem audiil, ct agno credidit, et per Odein est
, \ , \
consummaliis, el pelraj aggluliiialus Pelms factus
, \ \ .
esl. llic evgo Philippus, dignus qui tantornni ac
\ talitim civis essel, posteaquam invonlum Doinini
,

factus, qiicmadiuodiim in Evangrlio dicitur, quod
, ,
t

1089

IN CANTICA CANHC. HOM1L1A XY.

, -
, ' \ \
, ;
\
,
, * *


.

, .

, \
, ,

, \ ,
, \


* \
,
;
, ,
" . *
,
" ,
.
\
,

1030

Jesus Philippum invenit, etiam scctalor verbi factus est, qui ad eum dixit, Sequere me " : posteaquam ilem vcruni ad liimen delatus, inde tanquam
lyclinus ad se parlicipaiionem lucis a l t r a x i l : Natbanaelum quoque luce sua circumfiindit, quasi
praelata ipsi face, quod pielaiis est mysterium.
Suntcnim baec ipsitis verba: Invenimus Jesum illum
e Nazarelh Galilivoe, de quo el Mo$es in tege, et prophciie scripserunt
Naltianaelo aulcm sapienter lajlum liunc nuiilium accipienle, quod peraccuralc ex libris valicintonim de Douiini myslerio
cdoctus esset, ac sciret in Belhleem quidem p r i mam Dei paiefaciionem in carne fuluram, verura
eumdem Naxareib degenlem Nazaraei nomcn conseculurum : ad ba?c igitur utraque respiciente Natbanael, secumque perpendente, in Davidis quidein
oppido Betbleeni nccessarium esse ralione nativilatis carnalis, antri, fasciarum, el presepis mygterium eveniie : sed nibilominus Galilxaai (qui locus
etlinicorum bominum sedes eral) nomen aliquando
eonsecuiuram ab eo Verbo, quod libeulcr ad genles
coinmigraturuni esset: alque banc ob causam accedcnle denique Nalhanael illius in senleuiiam,
qui lumen boccogniiionis eicomroonslrassel, idque
verbis bis declarante : Polest e Nazareth boni a/tquid exsi&tere ? lum vero tandem Pbilippus ad
banc graiiam i l i i se ducem pnebet, cum ail : Veni
acvide. Quo factum,ut Natbanael relicta legis ficu,
cujus umbra impedimento eralei, quo minus iucis
* ' particeps lierei : ad eiiro peryeniret, qui fici folia
. " ,,

propler sterililalem in proferendis bonis exsicca .
v i l . Eaque de causa teslknoniuin ei Verbum Iribuit,
qnod gennaiius Israelita, uon spurius esset: quippe qui minime fraudulento aninii insliluto purum iu
ee^ palriarchae illius cbaraclerem ostenderel. En, inquit, vere hraelita, in quo dolus non e*t.
,
Quoaulem \\2dc inexordio speclet narratio, oro
nino manifestum esl audiloribus non planc inipc ritis ex leclione, quam ordiac sic poscenle de Can " . lico canlicorum proposuimus. Quemadinodiim enim

Andreas quidem per vocem Joannis ad agnum i l
lum deductus est; Nathanael autem a Pbilippo ad
, \
lucem ductus, et a circumdanle ipsum legis umbra
, \ digressus, verum ad lumen pervenit : sic eliain
\ - bae juvenculie ad inventionem indicali eis boni,
- D anhna pulcbriludinis perfcclionem adepta duce
utunttir, eamque sic compellant; Quo abiit cognu
lus tuus, pulchra inler mulieres ? quo respexit cor

,
gnniut, el ajiwremus eum tecum ? Recte aulem alqne
;


,
; - ordine virgines has, niiniruin animae, nunc illud
inierrogant. Primum euim locuiaa sunt de eo,
.
\ , quidnam esset, cum preccdente inlerrogationc
^ * qua^runt : Quid cognatut tuiif, pulchra inter mulieres ? de quo edocta? per exposita indicia, quod

, ;
"
candidus, ct rubicundus, ct caetcra, quibus forma
,
quaesili descripla esi: nunc de Ioco ubi sil, inter\ |&, '
rogant. Non pruplerea dicunt, Quo abiit cognatut
, \ . luus, vel quo respexit? ut coguito prorsus ubi sit,
, , adorent in illo loco, <iuo pedes illius stelerinl: el
; " , %

* Joan. i , 43.

ibid. 41 sqq.

IDOl

S. C R E G O R I I N Y S S E N I

10

quo respiciat edoctae, sic semet conglUnant, quo ,

et ab ipsis ejus gloria conspicialur, cujus apparitio
,
salulem afferl aspectantibus, quemadinodum Pro \ *
pbeta illc toqniltir : Osiende nobis faeiem tuam, et ,
%alvi erimui
Magistra vero ha?c ad exemplum ,
Philippi dicenlis, Veut ac vide, prabel ee ducem
, * \ '
virginibus, ut quem qnserebant assequantur : et
" ,
pro eo quod ait ille, Vide : locuro indicat, in quo
sit is quem quaerunt, itidemque quo reepiciat. Sic
, * ,
enim a i t : Cognalug meus descendit in hortum suum , \
ad phialas aromatis. Haclenus oslenditur, ubi sit. . \ &
Deinceps vero, quid spectet, el quo respiciat, bis
/ . ,
verbis magistra monslrai: Ut pascat tit horiu, et .
colligat lilia. Alque baec quasi quxdara corporea
, ,
ei externa eel pro juveoculis manuduclio, unde ,
inlelligunt illae tam ubi sit, quam quo respiciat.
.
*
\ \, \ .
\
Omnino vero etiam ulilitas aliqna dft bis verbis
a sancto Spiritu profeclis percipienda nobis est,
tdque per contemplationem spirilualem. Cum i g i - . tur audimus baec verba: Cognatus meu$ descendil 6\ ,
tit horium suum : tolum Evangelii mysterium disci- ,
mus, quolibet ex his vocabulo rem arcanam nobis
\ , " declarante. Nimirum quod is Deus, qui in eo ipso
patefactus cst in carne, quia de Juda ortus est, et , \
geulibus i n caligine atque umbra morlis sedenli- , \
bus i l l u x i t , recte et apla ralione coguati nomine
a deeponsaia sibi ad aeternam conjunctionem ap- ,
pelletur, quod ea populi ex Juda orli eoror essel. Q . , ,
, \ Verbum autem, Descendit, signiflcat propler i l l i m i , qui Jerosolynas Jericho descendit, inque la- \
irones incidit **: propler bunc igitur in hostes ''
*
lapsum, eliam ipsum descendisse : quo signiGcatur
facla ex inefiabili majesiaie ad humilitatem naturae \
noslra demissio. Ex borti aenigmale discimus, ve-
,
rura illum agricolam de inlegro arvum suum planl a r e , oimirum nos bnmines. Etenim nos arvui* .
. \
ipsius sumus, quemadmodum Paulus loquitur
Itaque cum ipse sit i s , qui rerum initio planlatio- ,
nem humans nalurae consilam a Patre coelesii ex- ,
coluit in paradiso : aper autem singularis et imma- nis horlum i l l u m , liimirum nos, depradatus s i t , \
arvumque divinum vastarit: banc ipsam ob caa- ,
sam descendit, at efficeret quo hortus desertus D \ , \
rursum per virtutum consitionem ornareiur; puro

ac divino docirinae fonte ad plantas hujnsmodi fovendas, per quosdam quasi rivos sermonis dedu-
eto. Pbialae autem aromalis haclenus in descriplio- ,
, '
ne pulcbritudinis sponsi ad roaxillarum encomium
fueranl accommodalae, quibus cibi spirituales ad \
usum pagcendorum comminuunlur : hic vero pro * loco sumuntur, quo sponsus degat: disceniibus ,
e x e o n o b i s , non versari sponsum ea in anima, ,
nbi Tirtutum qu^dam sit solitudo ; sed quae secun- .
' ,
dum hactenus indicala, aromatis est pbiala, et ungvenla profert. Qui lalis est, is sapientiae crater \ , '
" Psal.

L X X I X , 4.

" Luc.

30 eqq.

" I Gor. , 6 sqq

()

1 CANTICA CANTIC. HOMILIA XV.

1094

/. faclus, divinum et incorruptum n m i m l n sese rociprt, quod qui recepit, exhilaralur. Qux porro

eeqnuntor, indicanlcujuamodi pascuis greges prae. \
, clari illius pastoris pinguescant. Non enim ille deserta qusedam ad loca spinosaque abigil oves, ut

graraen decerpant; sed cibi loco eis hortorum
* ,
aromala proponit, el pro gramine l i i i u m , quod
, \
quidem ipsum ait a pasiore ad alendas oves col .
l i g i . Quibus verbis significalur sane quam sapicn< ,
ter, naturam illam ac potestalem, qiue universa
\ , ,
complectitur et conlinel, locum el spalium sibi
\
constituere illorum in puritate, qui ipsum reci ,
piunt, et in quibus mullipliciler virtulibus excuN
, tus borlus liliorum floribus vigel, aroinalumque
, ,
fruclus copiosos iundil. Nam liiia quidem splendo \
-r

~ l

ir

^ ^ ^ ^

,
.
/ ^, ,

\ 4


3 , , , ,
, , * , \
. , ,

\ .

ris et puritalis in menle quoddam aenigma s u n l ;

a r o m a t u m vero fragrantia significat aflectionem a
foelore peccatorum abhorreniem. In his ergo versari
d t c i t e u m , q i l i r a l i o n e pradilis gregibus praeesl:
pa3centeni in b o r t i s , el l i l i a decerpentem,

colli-

genlemque i u c i b u m o v i u m : quae quidem ipsa o v i bus

magni Pauli opera p r o p o n i t , qtri de

divino

penu c i b u m bunc ex liliis congeelum nobis o b j i c i t .

Nain l i l i a putari d e b e n t , quaecunque

verastmt,

quaBCunqne honesia, quaecunque j u s i a , quaBCiinque

p u r a , qusecunque amabilia, quaecunque boni n o m i -

nis : si qua v i r t u s , et si qua laus

Ilsec sunt ( ut

equtdem a r b i l r o r ) Hlia, quibus ab illo praeclaro

paslore ac inagisiro n u t r i u n l i i r greges.

Quae aulem sequuntur v e r b a , prolata a p u r a ct

, \ C
labis omnis expene sponsa, c u m a i t : Ego eognalo

,
m i o , et cognatus meus mihi: haec i g i t u r norma s u n l
, \
ac finitio quaedam dmnis i n v i r l u l e perfectionis.
* .
Nam ex bis d i s c i m u s , n i b i l nobis esse prseter
,
Deum debere, neque animse purificalsB ullam ad
,
rem aliam respiciendum esse ; sed dfcbere hanc ita
'
se ab oronibus erassis tam r e b u s , quam c o g i i a t i o \ , ' nibus e x p u r g a r e , ut tota translala prorsus ad sta \ ,
l u m , quem mentis inielligentia p e r c i p i m u s , oi qui
.
o m n i u m crassaruin r e r u m expere e s l , i l l u s t n s s i \ *
irniin ex se primigcnae p u l c b r i i u d i n i s s i m u l a c r u m
,
efflcial. Uique is, qui in tabula p i c t u r a m videt accu4* ,
rate conformatam ad a r c h e l y p u m , unam utriusque
* ,
formam csse p r o n u n l i a t , imaginis ptilcbriiuityiicm
\ ' , D ipsam esse arcbetypi pulchritudinem dicens, et
, archetypum in aimuiacro clare conspici : codem
, modo eiiam haec, qua3 ait, Ego cognato meo, et co, ,
gnatui meus mihi: pulchritudinom euam conforma' \
tani ad Ciirisli exemplar dicit, posteaquam naturse
\ . \ \
noslrae primam beatitudinem recuperarit, qnae ad
, \
imaginem eimililudinemque principis el unicne ve ,
raeque pulcbriludinis ornala erat. Ac veluli specu*
lum artificiose et ad usum idonee comparalum,

pura in superlicie incidentis faciei cbaracierem
, \ ^ accurate referi : sic posleaquam anima seipeani
,
idonee comparavit, omneraque viUe bujus labem
.
abjecit: puram incorrupiae pulchritudinU tpeciem

Pbilipp. iv, 8

1095

S. GllECORII NtSSENt

sibimelipsi imprimit. Quarc verbum hoc a speculo , \ ,

"
illo vojuntalis clcclione praedito atque auimalo
proferiur: Posleaquam lolo orbe meo cogiiaii fa-
ciem inlueor, per boc ipsum (oia formae ipsius \ .
venusias in me conspicilur. Alque bas voces Pau- , ,
, \
lus iinilauir clarissiine, cum ait se Deo vivendo,
. ,
lnorluum mundo fadurn esse : eolumque Cbrislum
in se vivere**. Nam cum dicil, Mihi vivere Christus , \
, ,
esl
: lanlum non clamat iis vcrbis, nullam in
ipso affeclioiiem humanain crassamque vivere, non , , , , , , , ,
voluplalem, non dolorem, non iram, non metum,
nou liinidilatem, non Irepidalionem, non faslum, , , ,
non audaciam, non injuriaruift tcnacem menio- riani, non invidiam, non affeciionem animi ad vin- ' ,
dictam, non avariliam, non honoris, non gloriae ^ . , ,
libidinem, non quidquam eorum, quae animum
,
quadam erga se affeclione polluunl, scd solus (in ,
quit) ille inihi superest, qui nibil esl borum.
xul , \
Etenini abrasis quasi poliendo universis, quaa
, \ , \ , \ , \
ipsius in naluram non cadum, nibil in me babeo,
, ,
quod non in ipso sil : eaque de causa mihi vivere
\ , ' Cbristus est, vel, ul sponsa loquitur, Ego cognato meo,
el cognalus meus mtftt, qui csl sanclificaiio, el pu- rilas, el immorlalilas, et luinen,et verilas, el bu-
.
jtisinodi alia, quaecunque animam meam pascunt,

uon in gramine vel virgullis, sed in splendoribus
*
sanclorum. Liliorum enim ualura cum colore splen. , *
dido sit ornala, hujusmodi quaradain sentenliain
\ . * *
borum verborum esse signiiicat. llaque propterea
7 0

gregeiu suum in prala liliorum ducil, qui pascil in ^ ,

liliis, ut sit xplendor Domini Dei nostri super nos . *, \ .
Nam quod alilur, omnino ad ejus speciem compa- ralur, quo vescitur. U i quis (lubel enim boc su- \, '
mere) vas quoddain concavum e vilro facljjm ha- \ *
beat, in quod si quid injicialur, pellucidum sit
*
[quidquid tandem fuerit, sive fuligo], sive quid
, ,
purum et splendidum. Itaque qui lilioruni splendo- , '
rtsra aniiuis indit, eiiam animas ipsas per ea , splendidas reddit : indila illa specie pellucente ad
,
eilcriora. Ut aulem illuslrior adbuc sil sensus, d i - . \
cintus, per virtuies animum pasci, lilia vero in
\ , \ ,
aenigmate virlules appellari : quibus qui recia v i - \ , \ \ ,
vendi ralione saliatus esl, is vila sua conspicuum
, , , ,
se reddit, dum moribus suis cujuslibet virtulis , .
speciem exprimit. Exislimato purum esse lilium D , ,
.niodesliam, et justitiam, et forliludinem, et pruden .
tiam, et quu:cuiique vera sunl, ut ail Apostolus,
quaecunque honesla, quaecunque amabilia, quae- , \
*
cunque jusia, quxcunque boni uominis : si qua
virtus, si qua l a u s . Nam hajc omnia postquam * ,
.
in animum peneirarunt, per vitam puram demonslranlur : simulque ornant illum, qui ea conlinet, el ipsa quid ornamenli a conlinenle accipiunu
Quamobrem ea, quse toiam se cognato tradidit, inque forma sua dilecli pulchriludinem recepit;
qualia consequalur ab i l l o , qui gloriflcantes se glorificat, audiamus in iis, qua3 batlenus indicatis
ordine proxima sunl.
lnquit euira ad sponsam Verbum : Pulchra et,
\ ,
proxima tnea, sicut ipsa benevolenua; formosa sieut
,
71

7I

'Galal. , 19,20.

7 0

Philipp. , 21.

Paal.

LXXXIX,

17. " Pbilipp. , 8.

 CANTICA CANTIC. HOMILIA XV.

97

.
"
'


, \
\

, \



.
, ,
,
. , ,

1008

Jerusalem, stupor tanquam imlructcc acies. Gloriam

ab exercitu coelesti Deo in altiesimis Iribui pro
declarata in homines benevolenlia, idque pasloribos audienlibus, quo lcmpore illi natanv in terra
pacem viderant " ; itemque magni regis civitateni
appellari Jerosolymam a crealura totius Doniino,
nemini esse obscurum polesl, qui evangelicis iu
libris versatus est. Adeoque sciri de boc ipso potest, quantam sponsae pulchriludinera Verbuin i r i buat, cum illani ei cum Jerosolyma, cl cum benevolentia comparat. Salis cnim pcrspicuum est, hoc
velle Verbutn dicere, usquc adeo animam in sublime evectam esse praeclaro conscendendi conatu, ut jain ad ipsa Domini miracula enitalur.
Nam si Dcus ille in allissimis, qui esl iri sinu Pa-

\ \ - ^ Iris, declarandat in bomines benevolentiae causa

,
sanguim et carm miscetur, ut in terra pax oria , ,
lur : planum est Ulam, quae ad banc bcnevolen
liam conformavil suam pulcbriludinem, praeclaris
,
operibus suis Cbristum i m i t a r i : quippe quae aliis

boc sil, quod Cbrislus humapo generi fuil : quem , ,
admodum et Paulus imilator ille Cbristi faciebat,
,
seipsum a viia velut exierminans, ut cum calami
,
tate sua salutera Israelis commuiarel. Sic enim
,
a i t : Optarim andthema esse Christo, pro fralribu*
. meis, cognalis meh secundum carnem \ Eaque do
, causa dici ad eum non ineple possct, quod hic ad
,
sponsum dicitur : Talis est animi pulcbriiudo,
, , \
qualis fuit Domini erga noa benevolentia : qui
,
seipsum exinanivil sunipla servi forma ; et se' ,
ipsum dedit pretium pru mundi vila, et propter
, nos inops factus est, cum dives esset, u l nos in
, ipsius morle vivcremus, et in ipsius inopia divi. ,
lias consequeremur, et in forma servilutis ipsius
,
regnarcrous
Eadem sponsae maje>las etiam pcr
, ,
elegantiam Jerosolymae significatur : supernse vide,
licel illius Jerosolynia?, liberae, liberorum malris,
.
quam magni regis civilatem esse de Domini dicto
, intelleximus . Etenim qua comprehendit inira se
, non comprebensibilem, ita ut habilet el ambulel ir.
,
ea Deus, haec per habitaniis in ea pulchriuidinem
, ' *
ornala, coelestis Jerosolyroa flt. Pulcbritudo au ,
lem civilaiis regis, et elegantia, ipsius baud dubio
\ .
regis esl pulchriludo. Nam is est (quemadmodum
D in Psalmorum libro dicilur) ipsa elegantia et pulcbriludo, quem el Prophela boc modo appellat :
, * ,
Elegantia tua et pulchritudine tua dirige, prospe , ,
,
rare, regna : propter veritalem, et mansueludinem,
,
.

et justitiam
Hi enim pulchritudinis divinae sunt
,
cbaracteres: verilas, inquam, et justitia, et man, \ . saetudo. Quamobrem anima talibus ornata pul ,
cbriludinibus, fit formosa tanquam Jeruealem, venuslate regia coboneslaia. Enimvero manilestum
, .
boc sponsae puichritudinis encorolura est, amplifi'
, \
catum per comparationem cum ipsa benevoleolia
.
et Jerosolyma.
7

7 S

Lue. i i , 44.

ILIT,

Tt>

Rom. i x , 3.

T i

Philipp. n , 7.

7 6

I I Cor. viii, 9 sqq.

" Matlh. v, 35.

PATROL. G B . X L I V .

35

Vnh

4099

S. GREGORJl NYSSENI

flOO

Quseaulem sequuntur, cl ipsa sponsae enconiium rsse, non nos quidem dubiiamus : verum semen * '
liani verborum, per quam hujusmodi laude cobo ,
ncslalur ea, quac digna censelur.bac predicalione,
, .
facili el expedilo conatu perspicere non possumus.

YerLa quideni bujusmodi sunt. Stupor tanquam
rai. ' inrtrucK acies. Fortasse vero quis hacienus con*,
sideratis inhaerens dixerit, per hanc cum ultra
mundana nalura comparatjonem, ampliiicari prae. ,
dirando majeslatem sponsae. Nam hae sunt illae
*
iiisiructs copia, quippe ubi Polestates seir.per do ' *
niinanlur : perpeluo Dominationes rerum poliun ,
t u r ; solide fuudati sunt Tbrorii; Principalus nullam
, in servitutem rediguntur : sine intermissione Deo
, \
copiae faustis vocibus acclamanl, volalus Seraphim
\ 6\ \
iion quiescit, et slatio non progreditur; Gherubim
sustinere sublimem illum elevalumquc ibronum
,
non cessant, niinistri opus facere, el sermonem
. \
audire non desinunt . \\x igiiur poiestalcs a Deo
\, \
cum ordinatae sini, cumque ordo ille copiarum u l ,
tramundanarum, quasque roente lantum inlelligi,
iQus, selernum non confusus maneat, nulla malitia
\
rationem illam optime constitulam everlente; i d \ , *
jirco cliain anima, quae ad illarum imitationem
,
jrdine dccenlerque facit omnia, talem sui admi .
raiioncm excitat, qualem ordinatse illae eopiae me .
renlur. Nam \ox sluporis signiOcationem conster , .
naiionis habet. Per consternationem vero si admi* ralionem intelligamus, a veritate non aberrabinius.
Caelerum quae ab bis proxima sequuntur verba, ^
,
ambiguitalem qtiamdam conlineut, quanam a per , * ,
sona, et ad quam prolata sinl, cum dicilur : Averte
* '

ocutos tuos me. A am illi alas mihi reddiderunt.

. "

Nonnullis videtur, b c a Domino ad aniniain

.
puram d i c i : vcrum ego magis convenire arbilror,
-Q
ul liaec ad sponsam referantur. Elenim huic con (& .
gruere senlenliam eorum, quce dicuntur, repcrio.

Q1133 autem mibi occurrunt, exponam breviter.
.
Saepenumero Scripluram a Deo inspiratam Dei
' . alarum mcntionem facere audio. Modo enim ait
Propbeta : Sub tegmine alarum tuarum me teges \
. ,
llem : Sub alas ejus sperabis**. Rursum Moses
*



insigni illo in carroine idem bis verbis quasi
\, .

depingil: Diductis alis $uis recepil eo$ . Nec illud

D

79

Al

quod a Doinino ad Jerosolymam dicitur : Quoties ^

volui colligere liberos tuos, quemadmodum gallina
pullo* sub alas suas colligit 1 abhorrere ab hac
gententia dicere quis possit, consequentiara ipsara
iniuens. Quare si profeclus a sancto Spirilu sermo
ralione quadam ineflabili divina in natura esse
alas definit, el si primum illud bominis opiflcium
testalur, naluram noslram ad imaginem similitudinenique Dci factam e&se : omnino palet, factum
ad imaginem hujus habuisse per omnia cum arcbetypo suo similiiudinem. Alqui alas babebat exeinplar princeps, de senlenlia sacrarum Litlerarum :
idcirco sequilur hiimanam quoquc naluram sic
83

" r?sal. cn, 2 1 .

8 0

Psal. xvi, 8.

8 1

Psal. , 8.

* \
,

,
!
,
.
^ \

'

'
.
" Dcut. , 14. " Mattb. , 37.

iioi

IN CANTICA CANTFC. HOMILIA XV

iuisse eonditam, ul esset alata, qdo nimirum eiiam

,
, \ aliig divina cum natura aimililudineni baberei.
Est autem manifestum, alarum vocabalum per

considerationem quarodam figuratara ad scnsum

Deo consenianeura esse transferendum : ita ut et
,
\ , \ poiestas, et bealitudo, et siatus expers interilus,
el alia hujusmodi per hoc nonien significcniur.
. \
\ \ , Quia igitur baec eliam erant in homine, quam
quidem diu per omnia Deo erat similis : verum
, - deinde ad vitiosilatem facla inclinatio lalibus noa
alis spoliavil (postcaquam enim exlra tegmen

alarumDei esse ccepimus, etiam propriis alis nudati
, \
sumus), idcirco Dei gralia palefacta cst, illuminans
,
, nos, u l impietaie roundanisque cupiditatibus dcpo, * \ - silis, rursum per sanctitalem ac juslitiam alas
. - proferamus . Quamobrcm si ha;c verilatis extra
, nietas prolata non sunt, convenil boc loco slatuere,
' fateri sponsam ipsam qua sit ab oculis divinis
. affecla gratia. Siinul enim et benignitatis suse nos
, , oculis aspexil Deus, et nos ad exemplum grali
. pristinse alas recuperavimus. Hc arbitror equidem
, - per haec verba significari, q u precibus David in
6\ \ psalmo xvi complexus, ad Dominum a i t : Oculi
, 01
, tui videant reclitudines, nimirum meas. Nam
. probasli, ait, cor meum, et inspexisli noclu : tgne
me examinasti, et non reperta est in me iniquilai.
, , ,
Est igitur idem, si dicas : Oculi lui videant recli . " , ,
tudine$ : et : Oculi tui contrarium non spectent.
01 * \,
01
. Nam qui rectum inluetur, obliquum non videt, et
, * \ qui obliquum non videt, omnino reclum spectat.
Itaque per summotioiiem conirarii, bonum divinis
, " .
in oculis demonstral, per quos alas anima recupe
r a t , quae per inobedieniiam primo conditorum
, '
bominum non arnplius alas a nalura habebat.
, Quare sic inlelligimus hatt verba, quasi dlcerelur :
^.
Oculi lui cum me inspiciunt, avertuntur a conlra " ' ,
rk>. Non enim vidcbunt in me quidquam eoruni,
.
qua3 mibi contraria sunt. Idcirco tuis ab oculis
\ .
hoc consequor, ut rursum alas habeam, et pcr
, ,
virtutes recuperem alas ejus, qua est tanquam
\
columba: quo flt ut volare possim, ac vicissim
, '
quiescere: quiele illa nimirum, qua Deus ab ope \ ,
ribus suis quievit.
, >
.
B k

ry
,

.
,
, , \
, . \
,
\ .


,
*
" T i l . i i , 12.

Psal.xvi, 2 , 3

Caeterum posl barc verba rursum descriplio pulchritudinis sponsae succedit, et eingula quae ad
elegantiam ipsius facere possunt, apta quadam
similitudine ornantur. Nam et comarum ejus vcnusias laudatur, et dentium collocatio, et flos in
labro, et vocis suavitas, et genarum rubor. Atque
borum omnium laus per convenientem quamdam
comparationem sponsse assolvitur. Etenim capilli
capris de Galaad conspiciendas sc prsebeniibus assimilantur: tonsaruni vero greges, geminis feiibus
gaudentes, encomium dentium conflciunl. Funiculo
denique coccineo labium comparatur : et per collalionem cum mali punici coriice genarum orsa-

05

S. GKECORII NYSSENl

I1G4

menlum indicatur. Vcrba sunt hujusmodi : Coma ,

tna velutgreges caprarnm, quce apparuerunt de G'a- .
laad. Denles tui ticut greges lonsarum, quce de , are~
lavaero ascenderunt, et omnes fetus gemellos ha- \ . "
bcnles, r.egue ilerilx* inter eas n//a e$t. Labra tua , >sunt imtar funiculi coccinei, ei loquela tua eUgans
, ,

est. Maice luce inslar cortieis mali punici, prauer id .

quod in te reticetur. Quae ouinia cum superius sa- , .

tis indagando sint explicaia, supervacaneum fueril, , .

carumdem conlemplationum repelilione molcstiam
oralioni nostrae aliquam creare. Quod si quis lamen
etiam modo dici noiinihil de Hsdem expetil, propter . \
\ ,
cos, qui nuper nos non audivere : breviter borum
senignialum senienliam percurremus. Gapilli cor- ( poris peculiarem quamdam et diversam a reliquo ^

corpore naluram habenl. Nam cum corpus univer- .

eum vis sensilis gubernei, absque qua nemo vivere .
posscl, quod sensus ipse sit vita corporis; solos
,
capillos videuius el partcm corporis esse, ei sciisu
lanien carere. Aique hanc parlis bujus propriela- * \
tetn esse, declarat hocipsum, quod neque exusiione , \ .
ncque sectione, reliqui corporis instar, dolorcm
capilli percipiant. Uaque cum dc senleniia dicti , *
P a u i i n i , gloria mulieris sit coma, quippe quae per cincinnos capul exornei: docemur per hanc . ,
capillorum sponsae praedicalionem, debere illos qui ,
in capite sponsae ess inlelligunlur, et per quos
gloria Ecclesiae accedit, babere sensus in potesta- , \
lesua,perque sapientiam sensum occuliare : qucm- , '
admodum liber Proverbiorum loquilur, cum a i t : ^ , ,
Sapienlei abscondunt sensum
: nimimm qui
.
non ex aspcciu de bono judicium faciunl, non ,
gustatu bonum explorant, non odoralni non
,
lactui, non rdterius sensus organo aeslimalionem
, \
boni permiltunl; sed onini sensu morlificalo, per
, \
snluro animum oblala menli bona amplectunt: r et -
expetant: atque hoc modo niulierem illam, qua* , '
est Ecclesia, gloria quadam exornant, non hono- \ , \ ribus intumeeceirtes, neque pcr abjcctionem animi
, ,
rebus Iristibus in angustum coacti; sed in adversis ,
casibus capillorum inetar se eensus experies decla
ranles, eliamsi vel eectio propter fideni in Cbristitm, , \ ,
vel ad bestias, vel in ignem abjectio perferenda
,
sit. Talis eral Elias ille, qui dc Galaad ascendit,
.
8e

8 7

i n horrido squalidoque corpore, caprinis pcllibus

tectus, ad oninee lyranui minas nunquam non
intcrrilus. Quicunque igitur ad imitationem generosi in boc propbela animi seipsos supra mundum
hunc universum attoUunt, cgenles, pressi, afflicii
in monlibus, aitfris, cavernis terrae, quibus denique mundus non ei dignus : bi vero gregalim
cirea universi bujus caput conepecii, Ekclcsia3
gloria fiunt, ad coelestem graliam una cuin illo
Galaadile ila conscendentes*
8 8

Caeleruna caprae animalis in hac capillorum

laudaiione mentio facla esl, forlasse propterea
I Cor. x i , 15.

8 7

Prov. x, U .

\ ,
, .
"
,
, , *&\
, \ ,
\
, ,
\ .

, , TotcOtoo

' Heb. , 37, 38.

1105

IN CANTICA CANTIC. UOMILIA XV.

-

,
, \
,
%\

*. '

,
.
,
\
. "
, *
' B
\
, '
* \
" , \ , \
,
\ , \
\
,

.
,
* ,
^ ,
, \
, ,
\
\ .
' *
,
,
,
,
, ,

, .
\ ,

, \

, \ .
,
\ .
Trs ,
,
.

, ,
,
.
" P s a l . c i t , .

Zacb. n , 1 .

quod hujus animalis natura idonee comparata

sil ad proferendos pilos ita ut ornamenli capillorum imago quaedara hoc ipsum animal s i t ,
quod a ualura pilos densos habet. Vel quod per
saxa sine ulla pedum oflensione tendat, cl circa
vrrtices montium verselur, per loca Iransilu diitocilia praeruptaque fldenter incedens : ta quod aple
ad eos accomraodabitur, qui praeclare asperam
\ i r l u t i s viam conficiuiit. Denique dixeril forsan
aliquis, propterea per bas ad capilis encomium
aliquid accedere, quod animal hoc ad mulla legalia sacrificia sit a Mose usorpatum. Scio etiam
in aenigmalis libri Proverbiorum inter quatuor illa
q u bene incedunt, numerari bircum ducenlem
caprarum gregera. De quo nostra quidem hujusraodi canjeciura eet: Quodvis inslilutum, ab uno
aliquo coeptum, in multos quasi diditur, ut in arle
ferraria Litterse sacrae indicantes auclorem ejus
arlis esse Thobelum, sctenliam eorum onnium,
qui post hunc ferri elaborationem iractamat, ad
ipsum referunt. Eodem modo rei pasioriae primus
auctor Abel exstiiit, Gain agricuUionis, venatoriae
Nembrod, vilium cullvrae Noe, Enos in Deum p r i mus sperae&e dicitur, adeoque multa de Liiterit
sacris bujusmodi licetinteiligere: mrairum posieaquam unus aliquid inslituerit, hoc ipsem insiitutum deinde per imitaiioDem tn vitam hominum
promanasse. Quamobrem cum in zelo divino proreus eximie supra caeterossese gesserit Elias, quasi
dux reliquorum in hac parte faclus: quicunque
post illum irailati zelum ejus, vestigia libertatis i n
hoc prophela seculi suni, i i velut quidani grex caprarius illius facti sunt, qui princeps talis vilae
auctor exsislil. lidem laus et gioria Cunt Ecctesise, eelecli ut capillorum siat ornamenlum, cum
sensuum viia locum in eis nullum babeat. Eodem
modo dentes eliam laudat, per quos forlassis illi
sunt iutelligendi, qui Ecclesiae corpue abint. Bos
vull semper conspici puros, quasi digressos priraum
a lavacro : et pilorum copia roinime gravatos esse,
quasi recens tonsos; et viriutum interim fecundilate geminis fetibus insignes, ut puritalis duplicis parenles flant, lum quae in animo, tum quae
in corpore conspiciatur : adeoque a denlibus bis
exterminelur, quidquid in fetificatione boni est
sterile. Funiculus autem in labro collocatus, mensura quadam circumscriplara sermonis usurpationem in aenigmate noiat, id quod Propheta custodiam et oslium compressionis appellavit: cum in
lempore ad loqueudum os aperilur, et suo lempore
rursus occludilur . Funiculum autem mensurae nomen esse, de libro propbelia Zachariae didicimus".
Habebat enim io manibus angelus in ipso loqnens,
funiculum quo terram metiri homines solent. Tunc
aulem oratio maxime suam mensnram consequitur, cum a rubedine colorata est, quae est annigma
sanguinis illius, a quo redempii sumus. Quare gi
quis ad cxemplum Pauli Christum in se 89

*M7

S. GHEGOHIl NYSSENI

1108

icm h a b e i " , qui proprio nos sanguine rederait, etiam funiculum illum geometricum habel m ore.
sanguinea linclura ornalum.
Quae aulem sequunlur verba, interprelalio sunl
O f f , \
praecedenlis aenigniatis. Nam funicuftim illurn coc. cineuin exponil loquelam eleganlem, qua voce , '
rursum purilas ei moderalio signiflcalur. Etenim
\ . , \
quod accurate elcgans est, atque ipso in vigorese
,
conspiciendum exbibei, id neque immalurum, ne- , .
que exoleluni esl. Gum vero dfeinde per malt pu- ,
nici corlicem genas ornat, insignem quaiudam in
.
bonis perfectioneiri sponsae iribuit. Yull enim si- \ gniiicare, non alia quadam in re siium esee the- , ' ,
sauritm ipsius, sed ipsam sui ipsius thesaurum
. '
esse ; quippe quae omnis boni apparatum in se
compleclalur. Nain ut cortice cominetur id quod

csculentum esl in malo punico, aic etiam demon* . slrai contineri tbesaurum ejus inieriorein pulchri , ,
tudine ilia vitae, quae sub aspectum cadit. Hicigi \ (*
lur est bccullus ille spei thesaurus proprius animi . ,
,
frucius, qui vita virluli consentanea quasi quo- ,
dam mali puuici cortice conlinelur. Quod autem
,
addilur : Prceter id quod in le reticetur ; haivc, ut
,
arbilror, sententiam habet, nou tam ex cadenli- . "
bus sub aspectum aestimari laudem hanc debere,
,
quatenus haec verbis exponuntur : quam ex iis, quae- , .
cunque silentio teguntur, indicationem quae per
, vcrba fiat, effugienlia. Quemaduiodum enim id,
. ,
quod oralio non est, silentium esse statuim-js, ila

si quod a sileniio est diversitm, orationem quis
,
,
csse dixerit, non errabit. Nam id reticemus, quod
,
verbis enuntiare non possumns. Si ergo ilhid
\ ,
quod oraiioue non conlinetur, silenlium est, eon- Q . ,
sequitur oiunino putanduoi, id esse oraiiohem,
, quod extra silentium sil. Quare cum d i c i t : Prater
, \ id quod in te retieetw, hoc vult haud dubie, pra .
clara quidem et magna esse, quae indicari oralione possinl, quod niimrum extra silentium posita stnt,
silenlio vero tecia el ineffabilia, raodis omnibus majora et admirabiliora esse iis, qtiae oraiionc prolerunlur.
\ ,
Nunc etiam illa, quae seqauntur, audiamus en ,
comia , quorum sententia consimilis est illi
, pulco, cujus os commemorat historia lapide gravi
'
sic munilum fuisse, u l difliculter ejus aqua frui
, \
puellae pascentes possent : donec eo delatus Jacob,
,
lapidem ab ore putei submovit, et aqua replelis
' .
vasis, ex quibus biberunt greges, fecil ut abunde
ae potu recrearenl
Et quae landem illa sunt, D , ; ,

quse lali cura puleo comparamus ? Sexaginta regince tunl, et octoginta concubina, et juvencularum , .
, .
non e$t numerus. Una est columba mea, perfecta
.
tnea. Unica est matri SU<B, electa illi quce peperit ,
eam. Quis igiiur nobis lapidem obscurilaiis huju*
;
volvendo submovebit? quis abditorum sensuum
, aquaro exantlabit, quae quidem usque adeo sita in
profundo est, ut noslra eam ralio nequeat atiin- ;
,
gere? Enimvero recie me facere arbitror, cum ve \,
siris auribus testalum facio, cogitationcm horum in
,
,
solos illos cadere, quos Apostolus his verbis ap9 1

I I Cor , 3.

G n. x x u , 10 sqq.

1109

CANTICA CANTIC. IIOMILIA XV.

. - j


,
\
.
( .
; \ \ . " '
, '

,
. \ 1
, '
'
.

, \, '

. "
\ .
; \
,
,
.
,
^ '

, ' , ^
\ '
. \
,
,
,



, ' ,
-
, .
\
,
, \ , .
,


'


* \
)
\

, ,
* I Cor. i , 5. * Gen. i , 26. Joan. xiv, 2.

pellal : ln omnibus opulenli facli eslis, in omni ser~

mone, et in omni cogmtione . Nostra vero penuria
propositos nobis in hisce verbis thesauros comprebendere nullo modo potest. Ne lamen ignavirc
eondemnemur, cum lex nobis lata sit, qua? scrutandas esse Litteras sacras praecipit :parumper hac
etiam in parle sudoris adhiberenon deirectabimus.
Dicimus ergo comprehensaro bis verbis pliilosophiam, perhas sponsae laudes eleganlem quamdam
nobis doclrinani proponere. Ea vero est bujusmodi-Non eadem ratione atqne ordinc universum
boc et crealum esi et renovaiur. Nam cum rermn
initio vinuniinis diviniesse crealorum natura coepit,
in requalibet una cum principio sine ullolemporis
spalio finis etiam perfectioque rei conjunctus fuit:
cum universa de niliilo producla cum principio perfectionenieliam suarn consequerentur. Estaulembumana quoque nalura illorum innumero, quae creala
sunt, et perinde ut reliquse res non pautatim ad
perfectionem suam conlendil, sed slatim ex quo
primum esse coepit, perfecta fuit. Aiunt enim L i t ierx sacra? : Factus est homo ad imaginem Dei et simililudinem**. Qulbus verbis indicalur boiiuminter
omnia bona snmmum elperfeclissiimiin. Quid enim
reperiri possit similitudine Deuin referenie sublimius? Ilaque paiet in prima crealione sine ullo
leniporis intervallo una cum principio iinem etiam
apparuisse, resque creaias a perfectione coepisse.
Posteaquam vero natura propte* affeciionem erga
vitiositatem niorti addicta, de perseveranlia inbono
e x c i d i l : non perinde ut in ortu primo, perfeclionem subito recuperat, sed via quadam ad niajus
progreditur, idque consenianea ralione el ordfne,
dum paulatim affecliouem et Contraria proclivem
exstinguil. In prima enim crealiooe nihil erat quod
impediret, quominus nalure perfertio cum ortu
ipsius concurrerel, cum nulla esset viiiositas. At in
hac altera reslilutione necessario comitaiur eos,
qui ad priraum illud bonum recurrunt, mora quandam et dilatio lemporis : proplerea quod mens noeira, qua3 ob viliositalem constricta tenelur ab
affeclione quadam propendente in rcs crassas, conjunctioncm cum malo, quasi corticem quemdam
obductum sibi, per dccentem vivendi rationem velut
undique scalpendo paulatim delrahat. Hac decausa
etiam mulias apud Palrem iilum mansiones esse
accepimus , quippe quod pro ratione propensionis
ad bonum, et abscessus a roalo, cuique merces parata sit. Alius eniin adbuc est in primo eleclionis
boni initio, ut qui recens a fundo vilse viiiosae ad
veriiaiis fruitionem emerserit; alius siudioso conalu jam boni quadam accessione et incremento
aucius est : alius eiiam amplius ob singularem bonorum cupiditateni esl consecutus : alius quasi
mediura iier conscensionis ad illa Bublimia confec i l ; alius etiam niedium boc cureu pra?teriil; nonriulli et bos superaruiil, quos rursus alii sunt praeier-

xiil

S. GREGOIMI NYSSENI

gressi; conlendentibus item aliis supra hos quo- ; ,

que ad alliora : denique Deus omnino pro varie\ .
laie induslriai singnlorum, suo quemlibet ordine
0 ,
recipit, cuique sortein ex ipsius dignitate Iribuens,
, ,
bonorumque corapensationes lam ad sublimiores,
.
quam inferiores accoramodans. Hujusmodi quam- ,
dara commenlalionem insiitui propositis in verbis
* * \
exisiimamns, animarumque discrimen indicari,

q u sponsum inluentur. Nam alias vocat juvencu-
Jas, quarum mullilydo numerum omnem superat : ,
alias concubinas ; alias reginas. Goncubinaruni nu , inerum decadibus octo definiit, cum reginarum
\, \
mimerus sexagenarium exptaat. A l supra universas .
hasce collocat unicara illam perfectamque colum- ,
,
bam, quam solam matri, et electam esse genilrici
suae pronuntiat. Ilaque per haec divina oracula d i - , \
,
ecirous, nonnullos qui non ita pridem velut ex alvo
quadam in imo siti erroris prodierint, quasique re-
cens editi, necduni sermonis arliculali capacessint ,
propier assensionem fidei non satis a raiione con- \ \ firmalam, numero infiuilos esse : quippe qui salu- .
tarem quidcm illi sermonem niysterii sacri esse , , ,
crcdiderunt, non lamen per scienliam quamdam et
ceniludinem ab ipso serruone prqfeclaro, quasi so- lido innilentem fundamento veritatera habeut. , \ , \
Alque lirc sunt illaa appcllatae juvencuhp, quod p r i - , . "
mam adbucaelatem spiritualem agant, quodque per , \
iidei serinonem genilae, nccdum convenienle incre- . * mento ejusmodi facla3 sinl, ut vel aetalero nupliis qJ \ , maturam attigerint, vel in virum perfcctum evase- ^ . \
\, r i n t , vel mensuram nupliis aplae setalis assecutae

,
sint, ut ex Dci melu ferre ulerum possinl, et spi .
rilura salutis gignere. Nimirum adbuc propier h i fanliam el imperfeotionem menlis, cum aflectione quadam nounihil brula vitae consueiudinemhabenlSed lamen Hiani bi sunteorumin numero, qui salulemconsequuniur,
quemadmodum Propheta a i t :
Ilomines et jumenta scrvabis, Domine . Quibus verbis jumenla vocat eorum, qui servanlur, partem propius nonniliil accedenlem ad bruta.
Caeterum illorum, in quibus convenienle 8 l u dio mens aucta cst, quiquc infanliam. relique- , \ runt, duplex hic discrimendiscimus. Etenim animae , . \ \
fiunt quidernilke concorporales Verbo, tam fiaequam
illae : verum nonnullae per amatoriam quasi quam- , \ '

dam afleclionem cum eo conglutinanlur : cujus ge, \ ,
neris erat Davidis ct Pauli anima : quarum illa
"

inquit : Mihicum Deo conglulinari bonum e*t ; liaec

vcro : Nenw sejungel no$ dilectione Dei, qiHEesiin D ,
Christo Jesu : non vita, non mors, non quod pnvsens, , , ,
non quod fulurum est, non quidquam earum rerum , .
.
quas extistunt . Alise autero supplicii mclii adul \ \ *
lerii conatus vitant : nam et ipsae manenl incor ,
ruptae in integrilale ac sanclificalione; sed metu
magisquam desiderio adduclse flagitium nullum ad- . millunt. Qua3 igilur per afleclioneiu quamdam per-
,
feciiorem desiderio incorruplae inlegritalis cum Dei
.
puriiau quasi coraraiscentur, reginae propter regni
,
eocietatem appelianlur. Quae aulein minarum meiu
. 8virtntem colunt, concubinae vocantur. Nec enira
91

" Peal. , 7.

Psal.

LXXII,

28.

Rom. , 28,29

1113

IN CANTICA CAN IC. IIOMILIA XV.

1!U

\ . ,
,


;
\, ,
,
, ,

\ ,

. ,
. ;
\, * '
.
,

,
, , \
.

' \ ,
, 2 ,
j
,
\ .
,

, ,
.

illarum ulla maler regis ac digniialis particeps

fieri polest. Qui enimpossel illa, quae necdura eam
condilioncm consecuta est, ul ituilius dominatui
subjecia sil, uec summum imperium boneslae ela
tionis adepla, sed melu servili a societate viiiorum
discedil ? Horum autem quae diximus, exempla
sunt, de regiuis quidem i l l i , qui ad dexlram collocari mereniur, ad quos rex ait : Venite, benedicti Patris mei, possidele paratum vobis regnum ":
alierius vero, el inferioris ordinis exemplum illi
fuerint, ad quoa Dominus inquil : Timcle illum,
quipotestalem habet, ut posteaquam occiderit, etiam
in gehennam ignis conjiciat*. Atque hoc duorum ordinum discrimen indicare niilii per aenigma videtur
ipsa in nuineris diversiias. Qui boc inquam? Sex
omnino praecepla sunt, per quae regnum paratur
iis, qui ad dextram collocanlur. Slaluamiis apud
animum.quodlibel horum esse talentum illud berile,
quod negotiando eflici a bono ac Gdeli faraulo decuplo amplius convenit, ut boc modo in gaudium Domini sui ingrediatur, reperlus in exiguis Odelis, et
proplerea raullis praefectus. Si ergo per hacc sex
praicepla regni anima fit parliceps, et in quolibel
borum quaestus ac negotiatio perfecla est, mandatum ipsum quasi decuplare, quemadmodum bonus
ille servue ait, unum heri sui (a)enlum decem aliorum lalenlorum lucrum acquisivisse : consentanea
qnadam rationa reperimus, in sexaginla reginas
unam illam excrescere : quae per decuplalionem
sex mandatorum in regni socielatem venerit: iia
ut multae siut una illa per muliiplicem mandatorum
cbaraclerera divisa, et in quolibet opere praeclaro
peculiariter velut expressa. Hoc igitur modo i n
gexaginla reginas una dividitur, secundum mandalorum species dislincta etnumerala; silque particeps regni Cbristi sponsa, quasi natio quaedam
reginarum facla, qu# prius una crat, dum per l o l
dignitales ralione mandalorum numcrando quasi
multiplicalur.

,
\


, . ,
\,
.
\
, ,
. .
, , ,
. \
,
\ -

Jam si hunc mandatorum senarium una in anima

velut cxcullura ad decuplum usque, per illassexaginta reginas inaenigmate significari non prorsus
absurde conjecimus, consimiliter eliam per ocloginta signillcari obscuriuscule myslerium Octavac
iicimus simili quodam aenigmate, ad quam respicienles illi qui metu ducli, malorum a socielaie arcentur. Ilocenim ex psalmis animadverliinus, quibus in inscriptione prafigitur Ociavae nomen ; et
voces ipsae sunlprorsus eorum qui metu fulurorum
malorum quasi flagellantur, adeoque ad commiserationem aures flectunt. Ait enim terribilem ad j u dicem is, qtii ad Oclavam respicit : Domine, nejn
furore tuo arguas me, neque in ira tua castigaveris
me. Mherere mei, Domine, quia debilis sum; sana mc,
Domine, quia eoniurbata sunt os$a mea
Quibus
adde ca tera quxcunque deinceps incorrupto judici
supplicando proponit: inler csetcra deplorans etiam

Maitb. xxv, 34.

l.uc. xu, 5.

Psal. vi, 2 sqq.

1115

S. GREGORH NYSSENl

1115

hoc, quod in niorte nulla Dei sit recordatio. Nara .

,
qui fieri possit, u i i i qui ad ejulaluin et deniiuiu
; stridorem condemnaii sunt, ex recordatione Dei
,
laetitiam percipiant? Naiu alio in loco Prophela d i c i l , recordalionein Dei Ixliliam excilare . Haec i g i - . \
lur et alia hujusmodi Deo propoaens is, qui Ocla- ,
vam meluit, laudein sentit se inisericordLe parti- *
cipem fieri, cum ait: Exaudlii vocem ploralusmei . .
,
Cum auteui mtilii utiles melus sacris in Lilleris
\ , \ declarentiir, esto in his ciiani, ul perinde ac sex
illa mandala usque ad dccuplum excrcscant, ila u l -
, ,
is qui ex Psalmorum libro didiceril, quo paclo recte
,
quis Deum meiual, niroirum deileclendo a malo,
, ,
et faciendo bonum * : bic ergo rem divini metus,
. \ quasi quamdani vel minam, vel lalenlum, nego
tiando decies ampliorera efficial. Quo fiet, ut anima ^
,
locuo) a regina secundum obiinens, quae nielu non
,
dilcctione quod bonum esl facit, ad oclogenarium
\
usque numerum excrescal, quamlibel speciem
eorum, quae ex nietu recte fiunl, inconfuse ac d i - \ * \
stiiutc demonslrans, adeoque hic oclava cum de- ,
, \ , \
cuplo luulliplicabitur, eaque ratione illa, quae ex
, mctu servilem iit modum, non ex amore sponsain
\ ,
dcoenlc ad bonum accedit, concubina pro regina
s i l ; pcr melum Oclavai, quem ad decuplum usque ,
suis aclionibus ampliGcavit, ad numerum ocloge- . "
\ , ,
nariuin usque perveniens. Atque banc concubinam,
ad lempus aliquod spurio, non ingenuo partu mo- ,
rem bero suo geremem, dictuni illud Iiislorise per-
a

peluo cum regina degere iisdem in aedibus vetat; Q quod servilis feltis ad haeredilalem regni cum inge
*
* ,xi,rn
v
)r/V,.j^
. ', \, **

. \ nuo parlu ejus par non babeal. Ejicilo,

inquit,

. tncillam el /ilium ejus. Nec enim ancillce ftlius cum

ingenuas htrredilatem adibit . Quod si cui baec (
, \ '
iiumeroruin in proposilis verbis considcralio non
niliil esse violenla, quasique lorla videlur; is veliin
, , bibi revocet in meniein, ab initio nos proiestalos
' .
csse, non posse veriia.Um nos i n hoc genere as

sequi, ac propierea sic auigimus baec aeiiigmala, ut ne prorsus nullo impenso studio pnslermilierenlur.
,
Sed lamcn si dileclio (quentadinodum alicubt
, \ \ ,
pcrscriptum est) plane tandem inelum ejiciat ,
miiiatusque metus dilectio flat; tum vero unilas
esse reperielur id, quod salutem consequilur, om- , ,
,
nibus inter se unitis in conglutinaiione cum uno
ac solo bono, per illam quae in columbaest perfe- .
. clionem. Nam bujusmodi quiddam ex verbis sequen- , *

libus intelligimus, cum a i l : Vna est columba mea, . ,

.
perfeeta mea. Unica ett matri suce, electa illi qucs
peperil eam. Atque lioc in Evangclio pei* vrcein Do- .

niini nobis illusrius declaralur. Elenim iile bene
,
dicendo vim omnem discipulis suis conferens, cum
, alia bona verbis illis, quibus ad Patrem ulilur,
,
tribuit digms : tum etiain addit hoc, quod bonorum
\
caput ac summa esl, non amplius eos in diversi '
tate quadain electionum, multipliciler divisos fore
, \ \
in faciendo dc bono judicio, sed omnes unum fuT

Psal.

LXXVI, 4.

* Psal. , 9 .

Psal. xxxui, 1 5

C J U . , 1 0 ;

Gal. , 5 0 .

Joan. , 1 8 .

 CANTICA CANTIC. HOMILIA XV.

1117

,
, , , \
, . *
\
. ,
, ,
. ,
,
,
. , \,
, .
,
. ,
, ,
,
, . ,
. " , .
, , .
, \ ,
\

' \ ,
, #
, .
,

.
, .
,
" \
,
.
. \


\, \
, \ . ,
\ .

.
,

-
.
\
. "
,
\ . \
,
-
,
, .
\ ,
,
Ephes. , 3.

Joan. xvn, 21 sqq.

1 0

4118

turos, uni illi ac soli bono agglutinalos : Ita ut per

unitatem sancii spiritus (quemadmodum Apostolus
ait) pacis constricti nexu, corpus unum Qantoronee,
et unus spiritus, per spem unam, in quam vocali
sint . Enimvero reclius feccrimus, si de verbo
ad verbum ipsas Evangelii divinassane voces apposuerimus. Ul omnes, inquil, tint unum,quemadmodum tu, mi Paler, in me es, et ego in te : ul et ipsi
unum sint in nobis . Hujus autem unitatis nexus
est gloria. Spiritum aulera sanclum appellari gloriam, nemo prudenliorum negabit, si ipsa Domini
verba inluebitur, cum ait : Gloriam quam dedisli
mihi, dedi ei$. Revera enim eamdem discipulis
gloriam dedit, cum ad eos diceret : Accipile Spiritum tanctum . Atquebanc gloriam, quam tanien
semper habuit priusetiara quam mundus bic exsisierel, accepit id temporis, cumnaturam humanam
indueret; qua quidem perSpirilura sanctum gloriflcata, quidquid huic cognalum est gloria?, Spiritus
fil particeps, facto ab apostolis initio. Hanc ob
causam art : Gloriam quam dedisli mihi, dedi eis :
ut sint unum, quemadmodum nos unum sumus : ego
fii ei, et tu in me : ul sint eomummati in unum.
Quamobrem Is, qui de puero iji viruin perfectum
augesceiido evasit, ad mensuramaetatisillius pervenit, quaaa mente intellighnus : e mancipio et concubina regiae dignitatis particeps factus est : denique capax gloriae Spiritus sancli per slatum a v i liis omnibus alienum, perque puritalem : bic igitur est perfecta illa columba, ad quam sponsus
respicil, cum ait : Una etl columba mea, perfecta
mea. Unica est mairi , electa illi quce peperit
eam. Neque vero esse nobis obscurum polest, quae*
nam sit columbae illius nialer; cum ex fructu
agnoscere arborem liceal. Ut enim hoimne conspecto non dubitamus ortum esse illura ab bomine : sic cum electa? hujus columbae matrem qua>
rimus, non aliam quamdam, sed columbam hanc
esse inlelligimus. Nam io Glio parenlis omnino natura conspicilur. Quare cum i d , quod ex Spirilu
gignitur, sit Spirilus; et vero illia cum coiuroba
sit : omnino etiam maler bujus est columba illa,
quae de coelo ad Jordanem devolavil, quemadmodum Joanues lestalur. Hanc igitur felicem praedicant juvenculae, banc concubin, banc reginae
laudanl. Etenim communis quidero animabus universis ad bealiludinem talem cursus proposilus est.
Proplcrca verbis bisce utuuiur : Videruut illam
filicB, bealamque pradicarunt eam; regince el concubince laudarunt eam. Omnes auiem sic a nalura
comparati sunt, ut cupidiiate animi ad id, quod
beatum est ac laudatur, contendant. Quamobrem si
columbam banc iiliae beatam praedicant, omnino ct
ips Geri columbae concupiscunt. Itidem quod a
concubinis el reginis columba laudatur, argumento
esl, has quoque studiosas illius esse quod pnedica*
t u r ; doncc tandero iis oronibus unum factis, qui

Joan. xx, 22.

1 0

S. GREGORII NYSSENl

adeamdem desiderii metam respiciunt, el nulla in &3

nullo vitiosilate supcrante, oinnia Deus omnibus
, , \ ,
fiat, quotquotper unilatem intcr se in boni socie . .
tale coalcscunl. Idque in Gbrislo Jesu Domino oostro : oui gloria el imperium, uunc et semper, cl iu
saeculis inflnitis. Aroen.

S. G R E G O R I I

NYSSENI

DE ORATIONE DOMINICA,
LAURENTW

SIFANO

INTERPRETE.

'.
ORATIO I .

Orandi nobis doctrinam divinus sermo tradil,
, ,
p*r quam se dignis discipulis orandi scientiam
,
eludiose ac serio requirentibus, quomodo divinum
,
audilum conciliare per verba orationis convcniat,
exponii. Ego vero sumpta audacia exiguum quid- .

dam adjiciam iis, quac scripta sunt, quod ntmirum
non quoroodo orare oportcal, praesens conventus , '
docendus sil, sed quod oinnino oporteat orare;
quod ad vulgi aures nondum fortasse pervenil: .
negleclum enim in vita aique aplerisque omissum \
eacrutn boc ct divinum opus, oralio esl. De boc , . \
, ,
igitur, quod oporteat omnino oralioni incumbere,
ut inquil Apostolus, baud alienum mibi esse vide- , ,
, !'
tur
primum, quanlum ejus fleripoterit, oratione
testari alque docere : deinde vero divinac voci ^ , ;
,
inodum nobis exponenti, quomodo Domino preca.
tionem offerre deceat, operam dare. Video enim,
,
quod omnibus rebus ( caeleris) in prajsenti selale
*
magis siudetur, cum alius ad aliud studium ani . 6
mum converterii; oralionis vero bonum, sludio
,
sibi homines non babenl. Negoliationi diluculo i n , stitor incumbit, merces suas emenlibus anle caete , ,
ros eumdem quaeslum exercentes exbibere conten . \ ,'
dens,ot prave-niis aliis, desiderantis emere neces &silalem praoccupet, el suum vendat. Sirailiter
' , \ eiiam emplor, dum providet, ne ab alio praeventus
, ' \ . \
frustra requirat id, quo opus babel; non ad ora ,
lionis, sed ad venditionis locum, forum videlicet
, wv
rerum \enalium, currit. Atque oronibus pari lucri

cupidine captis, proximuin praevenire contendenli .
bug, per aliarum remm siudia subripilur tempus
n

ttom. , I I ,

1121

DE ORATWNE BOM1N1CA. ORATIO I .

1122

- orationis ad ncgotialionem Iranslalum. Ila ariifex
, \ \ eioperarius, ita qui dicendi studium sectatur,
, lilterisque ac disciplinis libcralibus operam dat,
,
ita Htigator : ila cui judicandi munus obvenit, quis , . que in id, quod in manibus habet, studio lolue
, \ incumbens obliviscitur operam dare oralioni, daeivat, mnoBum ad rem propositam sibi ducens, si circa
, \ Deum occupalus sil. Nam qui arlem quidem cxer , . cet, inutilem quamdam et inefficacem rera ad pro \ ' positum opus, divinum auxilium esse putai; i d c i r o
, * ' omissa oralione, i n rnanibus spem ponit, oblilus
, inlHi im ejus, qui manus dedil. Simililer etiam ille,
,
qui adhibila cura, oralioncra egregic componit,
. non cogilat dc eo, qui sibi oralionem dedil: ged
, - quasi seipsum in hanc. naiuram produxerii, ita
, suis suorumque discipulorum sludiis inlenlus esl.
\ \ ac nihil sibi ab auxilio Dci bonorum obvenluruni
, \ essc exislimans, sludium oralione praestabilius esse
, . ducii. Ad eumdem moduin eliam reliqua sludia,
officia, atque excrcitia vita?, cura corporalium ac
, \ ,
lerrenarum rerum, occupalionem aniim circa res
,
, \ niajores atque coelestes excernuni et expelluni.
Idcirco abundat in vila peccatum adjectionibus
semper in niajus angescens, et omnibus bumanis
sludiis implicalum, qnoniam oblivio Dei lenet
. .
omncs, el orationis bonum rebus seriis ab bominibus non simul adbibetur. Una cum negoliatione
' \
, ingredilur avaritia. Avarilia vero simulacrorum
cultus est *. Ua agricola agriculluram necessariis
, . "
11

, Q usibus non melitur, sed ad plura sludium semper

inlendens, dum alienis finibus usurpandis suos
,
agros lalius proferl, magnum aditum peccato ad .
\, \, \ versus illud siudium alque instilutum vilae patcfa , \ cit. Unde sedatu atque composilu diificiles oriun. \ , tur contentione3 et lites, de finibus agrorum inter
sese muiuas conlroversias excitamibus iis, qui s i ,
mili avaritiae morbo lenenlur. Hinc irae, binc impe .
tus ad mahim , hinc aliorum adversus alios cona ,
lus a sanguine c l caede saepenumero inilium su
munt. Similiter opere judiciarise, dum sexcenla
. \
alque infinita iniquitatis et injustiliae palrocinia
' , *
excogilant, variis peccatis subscrviunt. Judex
\ ;
aut sua sponie ad qtiseslum jusliliae libram delor , quet, aut conlra volunlatcm nimia eublilhaie ac

D diligeDtia supervacua veritatem confundeuliuin de \ .

ceplus, quod injustum et iniquum cst, deccrnit, comprobat alque conlirmat. Et quid atlinel singulatimexponere, quibus rebus mullipliritcr, inubisque modis peccatum bumanae vitae commiscetur?
cujus peccati nulla alia causa est, quam quod ad ea, quae in manibus babent, et studiose iractani
uegoiia, divinum etiam auxilium bomines non simul adhibenl et assumunt.
,
Quod si oratio negolium pra cesserit, peccalum
.
adversus animam adilum non inveniet. Dei cnim
,
memoria in corde flxa alque fundala, irrila consilia adversarii maneut, jusiilia sese mediam u b i
. que controversiis interponente; probibet tlem
agricolam a peccalo oralio, in exiguo agri modo
\ ,
fruclus mullipbcans, neposlea amplius una cum
,
plus habendi cupidiiaie peccaium ingrediatur. l u

" Coloss. , 5.

S. GREGORll NYSSLNl

Ii23

viator, ita qui expedilionem vel nuplias parat : ita . , \

quicunque animum ad aliquod negotium adjecit
si cum oraiione quodlibet agat, prospero alque , ' felici successu negotiorum a peccando abducetur, , nullo adversario animam ad vhiura trahcnie. Siu ,
aulem reliclo Deo, negolio lolus intenlus fuerit, .
oronino necesse est, ut a Deo remotus cum adver- ,
sario prorsus verselur. Reoedit aulem a Deo, qui .
per oraiionem sese Deo non conjungit. Ergo hoc ,
prius oraiione docendi estis, quod semper orare et .
, , non defaligari oporteat '. Pcr orationem enim cuin
Deo esse conlingil. At qui cuni Deo est, ab adver- .
sario remotus est. Oraiio pudiciti praesidium at- . ,
. \ que tulamen est, irae moderaiio, superbiae scdalio
atquc repressio, injuriarum lenacis memoriai ex- , , , purgalio, invidiae profligaiio, injusliti sublalio, , ,
, .
impielatis correctio. Oralio corporum robtir est,
abundantia domus, recta juris ac legum in civilale \ , , ,
, ,
conslitutio, regni vires, belli trophseum, pacis securilas, dissideniium conciliatio, conjunclorum , ,
conservatio. Oralio virginilatis sigillum est, matri- . ,
monii fides, vialoribus scutum, dormienlium cu- , , ,
slos, vigilantium liducia, agricolarum fertililas, , ,
. , navigantitim salus. Oratio reorum ct causam d i cenlium palrona, noxiorum ac vinctorum relaxatio , , ^
, , atque solutio, faligalorum requies, moerentium
, , ,
consolatio, gaudentium animi deleclalio, lugentium
. ,
solatium, nuptias contrahenlium corona, natalitii
festi celebraiio, morienlium funus. Oralio, convcr- ,
saiio sermocinalioque cum Deo est, visum effu , ,
#
1 *

*
^
,

gientium contemplatio,
eorum quae concupiscun,

,

tur, certa fides: ejusdem cum angelis honoris con- , .
dilio, bonorum progressus et increnienlum, malo- #, rum subversio, paocatorum emendalio, prresen- tium fructus, futurorum compreltensio. Oratio \
Jonae quidem celum domum effecit : Ezccbiam
\
vero ex portls morlis ad vilam reduxit : tribus
\
autem adolcscentibus in ventuni roranlem flam- \
mam convertit *; Israeliiis adversus Amalecitas \ ^, . \
tropbum erexit , et ccnlum octoginta quinque

mtilia Assyrionnn una nocle gladio invisibili pro- , ,
s t r a v i l A t q u e soxcenla praeler ha?c cx iis, qua?
jam acciderunt, excmpla licet invenire: quibus pa- .
lam fit, nihil ex iis, qu;e per banc vitam colunlur
et in prelio sunt, oralioni prafislare. Sed tempus , \
fuerit, jam ipsi oralioni opcram dare: quinimo
,
paululuin eliam sermoni adhuc adjiciamus, quod
,
cum multa ac varia a divina gralia bona nobis
\ obtigerint, unum boc ad relributionem eorum, quae
.
accepimus, habcmus, ut per oralionem pariter et
gratiarum aciionem, benefaclorem remuneremur.

Exislimoigilur,quodsi velperiotam vitam oran
do aique gralias agendo sermocinationem cum Deo
continuemus, tantum ab ea, quam fieri par esset,
\ ,
relributione abfuluri simus, quantum si ncc omni , no quidem ab initio remunerari benefactorem in
. \ 1

11

, e

" Luc. , \ .
" IV Reg. xix, 33.

1 1

Jon. , 3 sqq.

IV Reg. xx, 5 sqq.

1 8

Dan. i , 23 sqq.

, e

Exod. xvn, i l sqq.

*25

DE ORATIONE DOMINICA. -

H2G

ORATIO 1.

, - animum induxissemus ln tres partes spatium

, , .
temporis dividitur; in praeteritum, praesens ct fa .
turum. In tribus bis beneiicium Doroini deprehen , ditur ; si quod praesens est consideraveris, per
, i p s u m y i v i s : si futurum, ille tibi earum remm,
, \ * . quae sunt in exspeclatione, spes est: si praeleritum,
, * ,
non esses, nisi priusabillo factus esses. ld ipsum,
\ , \ quod natus es, ab illo beneficium accepisli. Ac
, * poslquam natus es, beneGcio afliceris, dum por
.
illum et vivis, et moveris, ut inquit Aposlolus .
. "
Rerum futurarum spes ex eadem efficacia pendel.
,
Tu vero solius praesentis compos es. Itaque si vel
, , per orone usque lempus vitae graiias agere Deo non
intermiseris, vix praeseniis lemporis gratiam ex .
plebis: cum interim nullam rationem excogitare
, ^ possis, qua vel iuturi vel praeterili temporis debita
\ , compensentur. Nos aulem, qui tantum absumus a
, ' poiestale debilae graliarum actionis, ne in eo qui . - dem, quod a nobis fieri potest, aoinii graliludinem
; prsestamus, non dico totum diem, sed ne exiguam
; ; quidem diei partem vocationi diviuse tribuenles.
; Quis mihi lerram subslravil ? Quis perviam soler ; - tia atque industria naluram bumidam fecit ? Quis
; pot
fixit mibi coelum tanquam cameram? Quis praifeit
; , mibi facem solis ? Quis emiuit fontes in convalli \ ; bus ? Quis paravit amnibus alveos, per quos de , * - curranl ? Quis mibi brulorum animalium minisle; \ rium subjecii ? Quis me cum pulvis inaninius cs sem, vitse pariter et mentis participem fecit ? Quis
; , \
hoc lutum ad imaginem iigurae divinae formavit ?
' '

.
, \
Quis imagiDem divinam per peccaium in me con
, \
fusam ad prislinura rursus decorem reduxit ? Quis
; , \ roe pulsum paradiso, et ligno vit privatum, et in
. , \
barathrum materialis vitae demersum, ad priinam
\ , Irahit bealiludinem ? Non esl qui inlelligat, inquit
\ Scriptura
Nam profcclo, si baec perpenderemus,
. continenlem et assiduam, per omne viue spatium,
\ gratiarum actionem prestaremus : nunc vero in id
\ \ \ *
soluro, quod materiale est, omnis propemodum
\
humana invigilat natura. Huc inlenlum siudium,
\ , in hoc occupaia animi promptiludo atque alacrilas
\ est: circa hxc el memoria et spes versatur; per, ,
vigil et insomnis ad plus habendi cupiditatem in
,
omni negotio, in quo commodum excogitari potest,
.
humana natura cst; sive dc honore et gloria, sive
, , , D de copia pecuniarum agalur: sive ea res perlineat
. \
ad irae morbum, in his oninibus ad commodum
,
natura respicit. Verorum autem Dei bonorura nul, .
la ratio habelur, neque apparentium, neque promigsorum. Sed lempus fuerit, etiam verborum orationis quanlum ejus fieri potest, considerare
sententiam.
Perspicuum est enim, quod si didicerimus quo ,
, . modo petitionem forroare conveniat, licebit nobis
; &, \, - quse volumus impetrare. Quxnam est igitur ea
, ^ . doctrina ? Orantes, inquit, ne sitis , sicuti
geniiles. Arbilrantur enim se propter multiloquium
.
suum exaudilum i r i . Ac sententia quidem do , ie

f 0

Act. xvn, 48.

1 9

Rom. , I I . Mattb. v i , 7.

S. GREGOfUl NYSSEM

1127

ctrioa? forsitan pcr sese perspicua est, nlpole , , ,

dis verbis nobis exposita, nec ullam subtiliorem
0,
desiderans consideralionem, pra?lerquam quod
, .
operae pretium est quaerere, quid signiticet verbum
;
Battologice, ut intellecta sententia, vitemue id
quod vetituin et huerdiclum esl. Vidctur ergo , \ , \
mihi castigare inflaiiooem atque tumorem mentis,
eorumque, qui sese vanis copiditatibus immcr- ,
\
gunl, reprimere alque compescere ambitionera, et
. \ idcirco peregrinam et novam hanc dictionem excogitasse ad arguendam amentiam eorum, qui va- , \ ,

narum pariter ei inutilium rerura cupiditatibus
diflluunt atque dislrabuntur. Nam cordalus, do- , ,
ctus et prudens,et utilitatem sibi propositam ha , , \ \ bens sermo, prnprie sermo dicilur ; at quse per
-

r ~ ||

inanem voluptalem cupiditatibus vanis quasi superfundilur oratio, non ainplius , id est sermo, sed esl (quasi dicas, linguse volubiiitas, ei vanus scrmo) ut aliquis Graece melius
mfentem explicans dixerit, hoc esl quasi
dicas eflervescentia alque effutitio : \
, hoc est deliramenta alque nuga3, ac si
quod aliud vucabulum ejusmodi signiGcationis est.
Quid igiiur nobis sernio consu!il?Ne idem commiitamus in tempore orationuro, qualis in mente
furiosorum ac delirorum absurda perturbatio conflatur. Quemadmodum enim menle imperfecta
praediti, non cogitant ut aliquid sibi ex sententia
obveniat, sed pro arbiirio felicitates quasdam sibi
:

', \ .
;
,
. "
,
, ' , \
\ ,
,
* \
, \ , \ ,
,

fingunt, thesauros et nuptias, et regna, raagnasque Q , ,

,
lpsorum appellationibus cognomiuatas civitates
,
sibi proponentes, in eo se versari in menle sua
\ ."
imaginantur, quodcunque cogitaiionum vanitas eis
,
8ugges&erit, nonnulli vero eliam vehemeniius hac
, *
vanitaie correpti sunt, ac modum nalurae super ,
gressi, vel volucres exsistunt, vel slellarum i n
\ , raodum lucent, vel monles in manibus gestant, vel
,
coelura eibi pervium faciunl, vel ad innumeros us
que annos vivunt juvenes ex scnibus evadenles : ac
,
quaecunque alia talia raagis vecordibus, bullarum
iti modum, vana atque inania flgmenta i n corde
, \ irigeneraniur. Ut igitur iu rebus gcrendis is qui
, non ea cogital, per quae sibi deliberanti aliquid
.
boni contingat, sed vanis cupiditatibus nequidquam imraoraiur, stullus quidem et miser est, i n D > , \

haec insomnia occasionem deliberationis aliquid
,
agendi, quod ex usu sit, insumens : ita qui in
\ . "
tempore orationis in ea quae animae conducunt,

inlentus non est, sed viliosis et perturbalis animi
, , \
sui moiibus Dfuim obsequi postulat, nugalor qui *
dern revera alque blaterator esl,quippe qui oret,
,
u i Deus suarum ineptiarum el vanilatum adjulor

ei minister Gat. Quale quiddam (exemplt gratia) in
\
medium affero: Accedit aliquie ad Dcum per ora , ,
lionem, et non perpensa apud animum sublimitaie
\
polenlia? ad quam accedit, turpibus et sordidis pe \
litionibus majestaiem divinam dcdecorat impru
dens. Ui st quis prse nimia pauperlate aut rustici
late vasa ex lulo fictilia, pmiosa pulet; deinde

DE ORATIONE DOMIMCA. ORATIO 1.

1129

1130

' ) , ad regem solidas divilias el dignitatcs disli ibueie

paraium accedat, alque omissis iis rcbus, quaa a

rcge pcti solcnt, lanta dignilale praedilum rogel,
. ,
ut ex lulo subaclo alquc concinnalo efficiat a l i , ,
quid, quod sibi cordi sit : ita eliam is qui impe , ,
rile ulilur oralione, non ad danlis alliludinem sesc
* , \ e r i g i t , scd ad sordidas, bumiles et terram sapien6 .
tes cupiditaics suas divinam polenliam descendere
\ ,
desideral, atque hujus rei gralia viliosos et pcrtur>
baios animi impctus et molus corda cemenii pro , feit, non ut sanei absurdos animi inolus, sed ut
, \
auxilio Dei, repr&scntaio pravo impclu, dcleriores
. , \
efficiantur. Quoniam cnim ille moleslus esl alque
, \
odio cor meum laborat, Perculc eum, ad Deum d i . c i t , niodo non illud clamans : Meus animi molus
-
- in le sit, ac mea malitia atque nequitia ad te Irans * eat. U i entm in hominum inter se proeliis, non
potest aliquis uni parli auxilium ferre, nisi una
\ cum irascente simul in adversarium concitalits <|
ciaccrbalus s i t : ita perspicuum esl, quod qui
.
Deum commovet adversus inimicum, eum rogat,
^ ,
ut una ifascatur, et irap. socius fiat. Id aulem esf,
, '
in pcrturbalionem incidere numen dtvinum, ct af
iici more humano, atque ex bona natura in feri ,
nam sacviliam transinutari. Ila qui gloria insana
, ^
cupidine vexatnr; ita qui superbia excellere slu \ ,
det ; qui in judiciali disceplatione ad victoriam

festinat; qui in gymnicis ccrlaminibus ad coro, \ nam properat; qui in Iheatris faustas acclamatio . " \
nes aiTectat. S$pe autem eliam is qui propter in
,
\ - ^ sanum juvcntuiis roorbum conlabescit : onines bi
non ut eo, quo lenentur, morbo liberentur, Deo
. " ^; !
preccs offerunt, sed u l ad finein niorbus eorum
, \ .
perducaiur, et complealur/ Atque baac si oblincre
1\ \ , ,
non possint, calaroilosum quisque sibi judicanles,

blalerant revera, ul mentis suse morbi adjuior sit,
;
Deo supplicantes : ac quod omnium gravissimum
.
est, ad quam maxime conlrarios molus divinuin

numen sibi moveri concupiscunt, in feritatem et
\
humanitatem, efficaciam Dei pariientes, Quem enini
, \ \
propitium el mitem sibi csse desiderant, eum as
perum et immiiem inimicis suis fleri rogant. 0

bialerantium dementiam! Nam si Deus illis immi , \
tis, ne libi quidera prorsus placidus eril. Sin
. \
, ^ autem i n le, ut certe speras, ad misericcdiam
propensus est : quomodo in conlrarium mutabi , \
tur, ad sseviliam misericordiam Iraducens ? Sed ad

hoc in promptu conlentiosorum opposilio esl. Pro. '*
tinus etiim ad pairocinandum suae acerbil ti ex

prophetia desumplas voces proponunt : Davidein
, \
deflcere peccalores desidcrantem, el pudorcni ct
.
,

confusionem inimicis imprecanlem : Jeremiam, vindictain ei poenas a Deo de adversariis aumpias

videre cupientem " : Oseam vulvam stcrilem et ubera sicca inimicis dari roganlem
Ac mulia
talia passini insancli* Scripturis posila colligunt, quod adversariis imprecari, et snce ipsorum saeviiia
bonitatem Dei adjutricem adsciscere oporleat, concludentes. Ycrum nos, ut obiler eorum, qui ex ta*
li occasione in contrarium deducanlur, ineptis ac vanis sermonibus Hnem iroponarous, hoc ad singula, quae memorala sunt, in medium adducemus.
, l

Psal. i x , i sqq.

" Jcrcm. x , 17.

PATROL. G R . X L I V .

" Ose, i x , 0 sqq.

36

1,31

S. GREGORU NYSSENI

1151

Niillus e i vcrc sanctis, a sancto Spirilu divinl- ,

,
lns alTlatis , quorum dicta divina ordinatione ad
, .
admonitionem insequentium hominum perscripta

sunl, aliquid mali sibi studio hahuisse demonstra , Ititur ; sed omnium, qiune ab ipsis dicta suiit, i n . "
lentio atque consilium speclat ad' corrcctionem et
,
emendalioncm viliositatis atque maliliae, quac tunc
, ,
in nalura vigebat. Quemadmodum igitur ille, qui
\
orat, ne sint aigrotantes, ne sint cgenles, non
hominutn interitum, sed morbi et egestatis aboli- \ ,
lionem fieri cupit : ita eliam, dum quisque sancto- ,
, >
rum orant, ut id, quod n a t u r adversum et inimi \ . "
cum cst, ad interitum redigatur, suspicionem
imperilioribus prsebent, qnasi adversus homines , "
,
s;eviant et exacerbati sint. Nam et Psalmorum
scriptor cum dixit : Tollantur peccatoret et iniqui \
de terra, ut non sint " ; ut peccatum et iniquilas , '
dcficiani, orat. Non enim homo boroinum hostis
.
esi: scd liberae voluntalis imotus ad nequiliam et
,
maliliam, loco hostis constilutt id quod natura
; ;
conjunctum est. Ut maluro igitur deficiat, orat. At
\ ,
boino malum non est. Quomodo enim malum fuerit,
,
id quod boni sitnulacrum et imitamentum esl ? Ita
eiiam si pudorem et confusionem inimicis impre- .
cctur, ostendit tibi calervam adversariorum, qui \ \ ,
ab invisibili inimico stanies, vitarti humanam , ;
oppugnanl. De-quibus eliam Paulus planius loqui \ ,
lur, luciam nobis esse dicens adversus principalus,
adversus polestalesel reclores hujus mundi, advcr- . ,
sus spirituales improbitates i n coelestibus
: D.rmoniacas enim insidias , per quas malitiosa C , , .
bominibus ad peccalum adbibentur offendieula,
\ \ , \
congressus iracundi, cupiditatum occasio, invidiae, ;
odii, superbia?, laliumve malorum raateria : haec , ;
rum magnus Propbeta videt uniuscujusque animam
, *
insidiando circumcursitantia, ad pudorem redigi
. [].
precatur, qui his inimicis imprecatur. Hoc autem

nihil est aliud, quam ut ipse servelur. Naturaliler
, \
onim accidit, ut is, qui in certaniine luctas victus \ . ;
sit, ob lapsum suum pudefiat: quemadmodum
, .
,
viclor contra propter victoriam Isetalur. Ac quod
\,
cl

lia?c ila sese habeant, orationis fomia declaral.
. Erubescant enim, inquit, et confundantur qui
, \ qucerunt animam meam . Non enira imprecatur
, iie, qui damnum in pecuniis afferre per insidias ^ .
conantur: aut iis, qui de finibus agrorum contro , versiam raovenl: aut iis, qui in caput ejus aliquatn
; '
maliliam designanl: sed qui adversus animam
, . >
insidias slruuiU: animae autem insidiari, quid est
, \ ,
aliud, nisi a Deo alienare ? Porro non aliter anima
. ' >
biimana a Deo alienatur, quam per viliosam affe ,
Hionem. Quoniaro igilur nuroen dWinum perturba. , >
iionis a vilii semper expers est,qui in Vitio atque

perlurbalione semper versatur, a conjunclione
.
divini numinis segregatur. Ne igitur id sibi accidat,
, ,
pudorein adversariis impreeatur. Hoc autem nihil
, ;
aliud est, quam vicloriam sibi de bostibus preca , \
i e

t c

Psal. , 18. " Eplies. , 12. Psal. , I I .

f!53

DE ORATIONE OOMINICA. ORATIO I .

, r i : hostes vero perturbationes ct vilia sunt. Sic

Jeremias vehementi et ardenii pielaiis ainore
,
prseditus, insano simulacrorum cultui dedito rege,
,
, qui tunc regnabat, et subdiiis eodem cum illo
, errore involutis unaque perversis, non proprium
aliquod incommodum curat, sed pro coromuni ho ,
, . minum bono Deo preces oflert, rogans ut per i m pelum, qui adversus eos, qui impietalc se conlami , , \, ,
, nassent, susciperelur, universum genus humanum
, - ad sanilatem reducerelur * . SimilUer autem etiam
, prophela Oseas, cum inter Israelilas vilioshalem
atque malitiam tunc fecundam esse videret, meriio
, ,
sterilitate eos condemnat, el acerba peccali ubera
. .
; arcscere vult, ut neque nasceretur, neque alcreuir
inalum hominibus. ldcirco propheta : Da, inquit,
,
7

;
Domine, vulvam sterilem, et ubera sicca . Ac
' . , \
si quis alius in sanclis ejusmodi sermo invenialur,
qui iram aliquo modo arguat atque significet, ad
, ejusmodi omnino sentenliam speclal, q u vilium
.
expellat, non hominem conGciat. Morlem Deus non
fecit
Audis sententiam ? Quomodo igitur in morlem siiorum ipsius inimicorum rogalurus esset
Deum, qui a mortis eflkacia alienus est? Non delcclatur perditione vivorum. At is qui blaterat, cl advcrsus suos inimieos humanilalem Dei concitat, horlatur cum, ut calamilalibus hominum delectctur.
' , , ,
Verutn jam, inquit, nonnulli eliam principatus
, ,
et bonores , et divilias consecuii sunt, oratione
xa\
ad boc usi, el ob ejusmodi feliciiatem, Deo cbari
. , ,
csse exislimati sunt. Quomodo igilur prohibes nos,
;
dixerit aliquis, de ejusmodi rebus preces offerre
,
Deo? Enimvero omnia quidcm pendere a divino
, ,
consilio, atquesuperne regi banc vitam terrenam,

- I I -

"

f*
u

"

O "

"

'

- w . . w . . . ,

. uemo ignorat : nec quisquam oralioni contradixerit, sed taltum oralionis successuum alias cau ,
sas didicimus : nimirum quod non quaai bona
> prorsus petentibus haec Deus tribuat, sed ut sim ' , ' plicioribus per baec fiducia erga Deum stabiliatur
, et conGrmetur, ac paulatim per minores petitiones
, experientia ipsa discemes, quod supplices Deus
exaudiat, erigamur tandem aliquando ad sublimium
. pariter et Deum decenlium donorum desideriuin
- atque cupidttatem. Uucmadmodum in nostris libe > , - ris videmus, qui initio quidem uberibus maiernis
adhaerent, quantum natura capit, tantum a malre
* ,
, requirenles. Quod si infans adoleverit, el aliquam
iacultatem loquendi adepius fuerit, mammam qui . , , , , ^ dem respuit, quaerit autem aliquid ejusmodi, vel
* ,
comam appositiliam, vel pallium, vel aliqua talia,
, quibus infantium oculi delectantur; sed ubi ad i i r ,
miorem aetaiem pervenerit, el meos una cum cor pore creverit, tunc omnibus puerilibus studiis at
que desideriis omissis, ea quse ad perfectaro vilara
, spectant, a paremibus petilurus est : ita eiiam
, Deus, qui per omnia bominem ad sese respicere
. assuefacit, idcirco s&penumero ne minoribus qui . dem pelilionibus aures praebere iastidit, ut ad sub, <
limiorum rerum desiderium, per parvarum reruni
,
largilionem eum, qui hoc beneficium conseculus
Stov ^,
fuerit, iovitet. Et tu igitur, si ille el ille divina
f

Jcrem. x, i sqq.

* Ose. i x , !4.

Sap. i , 15.

S. GREGORH NYSSENI

1155

113

providenlia nobilis el illustris obscuris parenlibus , , , *

ortus cvasil, aul aliquid aliml ex irs rebus, q u

res per banc vitam expelunlur, acquisivit, princi , \ \
palum, vel divitias, aui clariludinem, considcra
. U
qnonam liaec spectenl, nimirum, quod per eam,
.
quae circa bas res apparct, bumanilatem in rebus
magnis tibi potenlia Dei demonstratur, u i per hoc, quod animadverteris, nec ludicras quidcm ao pwriles res fruslra a Dco peti, de majoribus ac perfectioribus Patri preces offeras ; haec aulem suia
ca, quae animae lucrum afleruni.
\ ),
Eicnim sluUissimum fuerit, st quis accedens ad
,
Dcum, a scmpUcrno temporaria rogct, a coelesll
lerrcna, ab AUissimo humilia ei abjecla, ab eo, qui , "
,
regmim coelorum largitur, hanc lerrcnam el bumilem felicitaiem ; ab co qui largitnr ea qua; eripi ^ \ , !
, ainon possunt, ad exiguum lempus alienarum rerum
usum : quarum necessaria quidem ademptio, lem- , ,
porarius vero usufruclus, et periculosa admini- ,
stralio est. Pulcbre autem per adjeclionem osten- ,
, " . :5dit absurditatem, cum d i x i t : Sicut genliles. Nam
3
in rcs apparcnles sludiuui conferre proprium cst
,
eorum, qui nullam sibi futuri saaculi spem propo , , *
niMit, non jiidicii melum, non gehennac minas, non
bonomm exspectationem, non aliud qutdquam eo- ,
, rum q u tempore resurrcclionis sperantur, qui
eiculi pecora ad prsesentem vitam inienti quod- , \ .
,
cunque gulae ac ventri, reliquisque corporis volu ,
plalibus indulgere possint, id i n parte bonorum
, \ , locant, vel principalum inter aliquos tenere, et
reliquis prsestare videri, vel multis incubare ta- Q , lentis, aut si quid aliud de bujus saeculi fraudibus
'
est: quibus si quis de futura spe dicat, plane nu , , gator esse videtur, paradisum et regnum, et coe \ , ,
leslem babiiationem, el ejusmodi res exponens. .
Quoniaro igitur proprium est eorum, qui spem non ,
babenl, u i prsegenii vita? adhserescaiit et addicli
, 4
sint, recte supervacua ac vana desideria, quae volu, , piali addicti per oralioitem se confecturos sibi
esse putant, gentilium esse, Scriptura dicit, exi- \
sliinantium se dc rebus absurdis assiduc ac se- \ . ,
\, dulo rogando conseculuros esse, ut numen divinum
. , *
eis ad res non rectas ncque necessarias auxilio sit.
, .
Exislimani enim, inquit, se propler rouUiloquium
suum exaudilum i r i . Verum haec quidem, quac co- , ,
gitare atque perpendere oportet, per ea, q u scru- j ) ,
lali sumus et ostendimus, edocli sumus : qualcm
\ , . .
aulem conveniat offerre Deo prccalioncm, in sequenlibus audiamus, gralia Domini noslri Jesa
i^hristi, cui gloria el imperium in saecula sseculorum. Amen.
ORATIO I I .
Pater notter, qui e$ in coelis.
Cura magnus ille Moyses ad eam sacrorum disciplinam, quae in monte inslituebalur, populum
IsraelUicum adducerct, non prius eos apparitione
Dei dignos judicavit, quam indicia observalione
castitatis, et aspersione aquae, populo purificaiionem lege sanxisset: ac ne sic quidem divinae potenliae apparitionem sustinuerunt, sed ad omnem
faciem et aspeclum eorum, quae apparebant, ad
igaem, ad caliginem, ad fumum, ad lubas, attoniii

'.

"
,
, \
^ *
*
,
, , , ,
* \ , f k
-

4137

U38

DE ORATIONE DOMINICA. ORATIO I I ;

, atque perculsi suiH r et ad sese rursus reversi, lc , \ .

gislatorem rogabant, u l is medialor ipsis ei inter , \
nunlius divinse volunlalis exsisterel, quasi ipsoruni
, >,
vires ad appropinquandum Deo, divinamque appa\
ritionem excipiendam, saiis idoneae suflicientesque
, \ \ , non essent . At noster legislalor, Dominus nosler
, - Jesus Christus, ad divinam graliam nos adductu, , \ - rus, non montem Sinai nobis caligtne obducluni et
,
igne fumiganlem oratione prsemonetral, neque t u , \
barum voces obscurum quiddam aique lerrificum
\ ,
resonanles, neque tridui castitate, et aqua sordes
- elucnie animam expurgat, neque omni concione ad
\
radices montis relicta, uni soli ad cacumen moulis
, caligine gloriam Dei tcgente circumfusum, ascen
8um largilur, sed prinmm quidein pro montc ad
, \ - ipsum coelum, quod per virlulem pervium homiw i , xa\
nibus eflecit, subducil; dcindevero non spectalores
- soluni divinae potenliae, verumeliam socios ct par , ticipes facit, et ad cognalionem quodammodo su; , \ pernse nalurae accedenles ducit : neque caligine
, \ preceltenlem gloriam abscondit, ut contemplalu
, diflicilis requirenlibus sit : sed claro lumine doctri ^, n3B caligine discussa, in lucida ac splendida sere ,
nitate puro corde praedilis inenarrabilem gloriam
: , conspiciendam praebet; aquam autem ad asper , - gendum, non ex alienis rivis, sed in nobis ipsis
,
scalurientero largilur, sive oculorum quis fontcs
, ' \ dicat, sive puram cordis conscienliani nullum a
. , vitiositaie atque maliiia limutn uivebenlem : non
. solum aulem a liciia uxorum consuetudine, sed ab

^
I
iI
~ ' 1

*
'
, ' \ oroni materiali pariter ac vitiosa affeclione insti , ' tuia puritate, iia per oralionein homines ad Deum
' - addueit. Haec esl enim verborum vis, quibus non
.
voces quasdam, quae per syllabas pronuntienlur,
er sermonem discimus, sed rationem asceudendi ad Deuro, per sublime inslitulum vilae confectam
expeditam.
'
Licei autem per ipsa verba oralionis cognoscere
. " divinam sacrorum disciplinam atque inslitulioneni.
, , " , \ "
Cum oraJi,inquii
non dixit,$rav , id est,
*
cum vola facilis, sed, , id est cum
, , \
oratis; quasi i d , quod ad volum pertinet, officiura
* . jam ante praestkum esse conveniat, priusquara
; "
per oraiionem Deus adeatur. Sed qucenam horuni
[| nominum, quod ad signiGcationem attinet, diffe V C U V , D rentia? , id est, votura quidem proroissio cst
alicujus rei, qux pietatis nomine dedicetur et sa> . ^ ,
cris destinelur : aulem, id est, oraiio,
x v ,
est peiitio bonorum, quae Deo cum supplicatione
,
>, ' , offertur. Quoniam igitur fiducia nobis, ut libere
loquamur, opusest, cura supplicaturi pro commodis
,
nostris ad Deum accedimus, necessario, quod ad
. ,
votum pertinet, officium precedei, ut eo, quod a
-u ,
\
,
. nobis prseslari decebat, officio functi, ita deinceps
conGdenter invicera a Deo beneGcium petamus.
LL
Quamobrem Propbeta : Vota mea, inquit, persol ^ , ,
vam tibiy quce labia mea nuncupaverunt";
et :
: t , , Yota facite, ac persolvite Domino Deo veslro " Ac
U a * ,
30

Exod. x i x , 15sqq.

a i

Matth. v i , 7 ; Luc. x i , 2 .

Psal. L X V , .

Peal. L X X V , 1*.

U34

S. GRECORII MSSENI

1140

mullis in locis Scripturai ejusmodi , id .

est, voli significationem videre licet, ut coguosca ,
mus, quod votum quidem sil, ut modo dictum esl, , \
doni pro gratiarum aclione offerendi facla prorais. ,
: vero,id est: oratio, eum, qui pdst pro- missi impletionem ad Deum flt, adilum signiiicat.
.
Docet igitur nos sermo, ne prius aliquid pelamus
, \ >
a Deo, quam aliquod ei munus acceplum et graium

oblulerimus. Vovere enim prius oporlet, deinde .
orare : perinde ac si quis dicat sementem prius ^ ,
lieri, quam fructus percipi oporiere. Ergo voti se
mina prius dejicere, atque ita ex dejeclis semini, bus adullas jam alque maturas fruges percipere
.
oportel, per orationem remunerationem accipiendo. Proinde quasi colloquium cum flducia fieri
non possit, oisi per praecedens aliquod votura et donum, adilus factus sit, necessario votura oralionero prsecedet.
Quasi igitur jam hoc confectum esset, Dominus ad
*, \
discipulos a i t : Cum oratis, dicite: Pater noster,qui
" ,

e$ in cteliz
Quis dabit mihialas tanquam colum- , .
i > # finquit alicubi raagnus ille David in Psalmis
:

;
dixerim etiam ipse, parem vocem emiltere ausus : \ Quis dabit mibi alas illas ad boc, ut possim una cura sublimilate praestantiie majestatisque verbo- ,
rum iuente sabvolare, ut terram quidem omnem re- ;
linquam, transearaque omnem aerem in medio f u - ,
sum, assequar autem aetheream pulcbritudinem, et ad sidera evadaro, et omnem in iis ordine ac , \ , \ *
ralioue digesium oraatum inspiciam, ac ne
bis quidem consistam, sed haec cliam percur , \ , \ ram, et extra omuia, quae et moventur et mulantur, \
evadam, atque subilem assequar naturam ac po
, \ , tentiam immobilem, et in seipsa statutain, fixam, G , ' ,
fundatam atque firmatam, omnia ducentem pariter
\ , ,
atqueferentemquiEcunque exsistunt, oirniia/mquam,
;
quae ab inenarrabili volunlale diviiue sapicntia3 ' \ 6pendent; ut ab omnibus quae alternant ei muiantur,
^(5 ,
menie procul remotus, in iramulabili pariter et \ , immobili animae statu eum, qui nec mutari, nec in \ allerum perverti potest, per animi senlenliam ac- , '
que judicium prius conciliem ei familiarero red- , ;
dam : deinde vero maxime familiari et amica appel- ! ^ !
latione invocem acdicam: Pater? Nam quali dicenti ! " , ,
opus estanimol quanta tiducia! quali conscientia l
,
ut ubi Deum, quoad ejus fieri potest, per eas ap- ,
pellationes qu<e in illo animadvertuntur, ad intel- , , lectum inenarrabilis gloriae quasi manuductus, ^ \, , , , ,
mente conceperit aique didicerit, quod divina na, , \ \
tura, quodcunque tandem ea sit ipsa, bonitas sit,
, \ \
sanctimonia, exsultatio, potenlia, glorta, purilas,
,
aeternitas, semper eodem modo atquesimiliter sese
,
babens : ac qu&cunque lalia circa divinam natu , \ ram intelliguntur, cum et perdivinara Scripturam
; , ^ac proprias cogitaliones animadverterit, deinde la, \
lcm emillere vocein, et eum, qui talis sit, SUUID
, ,
palrem nominare audeat? Perspicuum est enim,
\ . , quod si alicujus inlelligentiae parlice^ sit, non ,
ausurus sit, cum non eadem eliam in se cernal. ,
1 1

Matth. , 0.

" Psal. u v , 7.

iUl

DE ORATIONE DOMINICA. ORATIO I I .

1U*

& , , { i l l a m vocem ad Deum emiitere, ac dieere, Paler.

, * Nam improbse voluntatis atque proposiii pater esse
,
is, qui sua natura bonus esi, nalurauter non po \ * , test: neque vita conlaminali, sanctus: neque ejus,
* , qui buc illuc circumagitur, isqui alius fieriac m u U r i non potest : neque mortiflcali per peccatum,
\ .
pater vitse ; neque eorum, qui vitiis probrosis el
, \
ignominiosis impuisi lurpia committunt, is qui

purus ei integer est; neque avari ei raptoris, bene , \ ^
factor; nec eorum denique, qui hi aliquo malo de \ ,
preheoduntur, is qui in omni bono cerniiur alque
, , ,
coneideralur, parens esse potest. Nam si quis cx, *
piatione etiam nunc opus babene, seipsum inspi ,
ciens, et viliosam conscieniiam suam agnoscens
.
plenam maculis, et scelerum nolis injustis, prius, . , ] j quaro a tot lantisque malis expurgaius sit, ae Dci
,
cognationi ineerat, ac dicat: Pater,\usio injustus,
\ .
puro impurus : coolumelia atque convicium plane
' \ , \
ea verba fuerint, siquidem suae nequilias palreui
* \ , \ Deum nominat. Nam palris vocabulum,causam ex
, \ ,
ipso procreati significat. Ergo i conscienlia vitiosa
quis praeditus patrem suum Deum dicat, nihil
.
aliud, quam suorum malorum quasi principem el
.
auclorem eum insimulabit. A l nulla communio tuci

. , cum tenebri$, inquit Aposlolus"; $ed cum lumtne

lumen consocialur, curo juslilia jusiilia, cum ho , \ , $
nestate honesias, cum incorrupto incorruptum.
, Conlraria vero, cum iis, quae ejusdem generis sunt,
, ,
plane cognationem babent. Non enim potest arbor
8 \, \
bona malos producere fructus
Si quis igilur
,
\ . - (; gravi tardoque corde, u l inquil Scriplura, atque
, - mendacium quaerens, audet orationis verba usur \ , pare, sciat is, quod non coelestem Palrem invocat,
* \ , sed infernum, qui el ipse mendax esi, et ejus,
. quod in unoquoque cojiflalur, mendacii pater exsistit, ille qut peccatum, el peccali pater est " . Pro
\ , , \
\ \ plerea auimi affectibus ac perturbationibusobnoxii,
\ , - filii i r e ab Aposlolo appeliantur ; et qui a vita demollis item
. " sclverit, perditionis fitius nominalur
quispiam ct effeniinatus, filius puellarum Iransfu ,
, \ - gieniium appellaiur. Similiter etiam ex conlrario,
conecientia laula, pura ac luculenla praditi, fiiit
, , lucis et diei appellantur : virium ilem Glii alii,
, qui ad divinum robur sese firmaverint. Cum igiiur
ut Patrem Deum iu oratione dicarous, Dominus nos
\ ,
. *0$ ^ * docet, nibii mihi facere aliud videlur, quara sublimem et altara instituere atque praescribere vitam;
; ; \
non enim utique menliri nos verilas docet, ut di, , camus nos esse, quod non simus, et appcllemus
,
nos eo nomine, quod nalura n o b i i altribulum non
, ; \
sit, sed ut dum incorruptum, et juslum, et bonum
, \
Patrera nostrum dicimus, vitae inlegriute propin, ,
quilalem referamus, eamqueveram esse oslendainus.

Vides quanto nobis opus sit apparatu? quali vita?

quauto ac quali siudio, ut ad eum modum fiducix
, \
; - erecla tandem conscientia nostra ad Deum dicere
, audeamus, /r?Nara si pecunias spectes, si circa
M

I I Cor. , 14

, 8.

'

Mallh. v u , 18.

Joan. , 4 * .

Ephes. n , 3.

Joan. xvn, 1 2 . ** Ephcs.

1U3

S. GREGORU NYSSENI

1144

sftculares vitae iraudes occnpalus sis, aut ex homi-

nibus gloriam quaras; si viliosis cupidilalibus ser- ; ^ ?
; ;
vias, deinde ejusmodi orationera in ore babeas,
quid diclurum esse putas eum, qui vilara luam i n - ; >
tuetur, et orationera intelligit ? Nam ego quidem , \

ejusmodi qusedam, quasi Deo ad lalem dicente,
mibi verba videor audire: Patrem vocas qui vka \
\ ;
corrupiuses, eum qui incorruplibilitaiie et integritatis Pater esl ? Gur sordida tua voce conlami- \ ;
nas nomen incorraptum ? cur falso tibi verbura lioc ;
. "
usurpas? Gur naturam impollutam dedecoras? si
\
fdius meus esses, meis bonis prorsus etiam luam
vitam insignem esse oportebat; non agnosco na-
turae meas imaginem in t e ; adversariorum sunt ista , ,
insignia: quae societas luci cum tenebris? quae vitae , et mortis cognalio est? quae neceseitudo natura ^ \ , , \ . . puro cum impuro inlerccdil? multum inlerest inler
\
benefaclorem et raplorem. Insociabilis inter miseri, \ .
cordem et iininilem corilrarietas inlercedit: aliusest
pater viliorum, quae in te sunt; nammea soboles paternis bonis decoratur, filius miscricordis misericors;
integri e i puri, integer et purus est; corruptus alienus est ab i m o r r u p t o ; et ut summaiim dicam, ex
bono bonus, et ex juslo justus edilur; vos autem non novi, unde sitis. Quocirca priusquam aliquis viia
expialus el expurgatus sit, periculosum est in hac oralione audacem esse, et Patrem guum Deum nominarc.
Verum audiamus rursus verba oralionis, si quo
\
raodo forle crebriore repelilione, rerum occultarum
,
.
sentenlia a nobis animadverti aique cognosci pos , . "
sit. Pater notter, qui es in ccelis. Enimvero quod
* ,
vita cum virtute conjuncta Deus conciliandus sit,
.
inediocriter a nobis per ca, quae supra dicta sunt,
ostensum est. Sed vidcntur raibi haec verba etiam C xa\
profundiorem quaindam senlentiam designarc; lincc
, \ ,
emm et palriaB, ex qua excidimus, et cognationis
quam amisimus, recordationem nobis ingenerant. . \ Eieoim in illa narralione, quam de adolescenle ex, ,
ponit, qui sedem patriam reliquerat, et ad porciitam ,
vilam iransierat, historicorum more abiiionem ejus
ct luxum narrando, miseriam bumanam Yerbum '
ostendil; non autem prius eum ad prislinam feliei- , \
latem reducit, quam sensum pracscntis calamilalis ,
suscepissel, ct ad sese reversus poenilentiae vcrba
; ,
mcdilari coepissel: haec autcm aliquo modo cum
.
verbis oralionis congruebanl, diccbat enim i l l i c :
^ ,

Paler, peccavi in ccelum, et coram te : non adje-

cturus confessioni pcccatum i n cocluin, nisi per ,
euasus sibi patriam esse eoelum, quo reliclo pcc- ^ ,
caverat: quapropter etiam ejusmodi confessionis
\
meditalio aditu facilem ei palrem elficil, adeo ut etiam

accurrerelad cum.et osculocolluni appclcret (quod
, , \
rationale jugum signiiicat, perEvangelii Iraditioncm
(
bomini, qui primum praecepti jugum cxuerat, et legem ,
custodem repudiaverat, per os injeclum) atqueeliaiu
,
slola circumdarct euin, non alia, sed priina, qua per ,
inobedienliam nudalus eral, simul alque inlerdicta ), \
guslasset, nudum sese conspicalus. Annulus ilem
, , ,
in digilo per sculpluram palae imaginis rccupcralio- ,
nem signiGcat. Munit autcm cliain pedcs calcea . " \
nieniis, nc rnido calcanco capiii scrpeutis appro,
kt

Luc.

XV,

21.

Gen. , 10.

1U5

D ORATIONE DOMI ICA. -

. j
\ ,
, , . "

(
\ ),
\
,
- ,
,
.
, , \
, ,
.
, \ , \
. Qv , ,
,
.
,
\ ;
,
\
,
, ,
. \
( \
), ,
. ,
, ,
,
\
.
, ,
\,
, ,
.
r

ORATIO I I .

1146

pinquans, incidat in morsum. Queniadmodum igilur illtc reversio ad pairiam sedem palerna? bumanilalis adolescenli causa exsiiiit (patria autem sedes
erat coelum, in quod se peccasse ad patrem dicit):
ila eiiam bic milii Dominus, dum coclestem Palrem
invocandum esse docet, bonam illam patriam in
memoriam redigere tibi videlur, ul vehemcniiori
bonorum injecto dcsiderio sistat le rursus in via a I
patriam reducenti. Via antem qua? naluram htuuanam ad coelum subducit, nulla est alia, uisi fuga
el vitatio vitiorum terreuorum. Porro fugae vitiorum ratio mibi non alia iniri posse videtur, quani
si Dei similes evadamus. Deo autem similem fieri,
est jusluin pariter ac sanctum, bonum, cl ejtismodi
virtulibus praedilum l i c r i : quarum viiiuluiu, si
quis, quoad ejus fleri polest, insignia inaiiifesta iu
sese impresserit, sine labore, nulloqne negotio per
se suaque sponte a terrena vita ad coelestem locum
Iransfereiur. Non enim loci inlervallo numen divinum ab humano genere dislal, ut aliqua roacbina
nobis alque excogiiato ariificio sil opus, quo hu?c
gravis, ponderosa alque lerrena caruncula ad i n corpoream pariler et intellcctualem babkalionem
Iraducatur; sed virlute a vitio, proul inlelligenlia
pcrcipi dalur, separata, in solo aiiimi bumani proposito silum est, ul quocunque cupidiiatc inclinaius sit, in eo verselur. Quoniam igilur nullus Ubor
suroendo alque eligendo bono subest, atque eloctioliem etiam adeplio successnsque prosper sequilur
eorum, quse sibi quisquc sumpsit ct elegit: licet
libi siaiim esse in coelo, ubi Dcum in mente sumpscris. Nam si, ul Ecclesiastcs inquit, Deut in ccelo
e&l": lu vero Deo, secundum Prophclam, quasi
agglutinatus es et adhares* ; oranino uecesse csl,
ul Dco conjunctus illic sit, ubi Deus est. Cum igitur piaecepcril, ut in oratione Deum Patrem tuuin
dicas, non alium, quam pcr divinum vitae instilutum te coelesti Palri similem fieri jubcl, qucmadmodum etiam alibi apertius id mandat, dicens:
Sitis perfecli, sicut eliam Paler vester coeleslis perfeclut
est .
8

Si igilur inlelleximus ejusmodi .oralionis senten

, ) liam , tcmpus fueril animos nostros praparandi,
, - ut aliquando audeamus bas voces sumero in os,
, \ ac dicere cum fiducia, Paier noster, qu'% es in coelis.
, . " Quemadmodum enim similitudinis cuin Deo manifesia sunt indicia, per quae filius Dei fieri quis po , '
tcst (Quolquot enim receperunt eum, inq.iil, dedil
("
eis poleslatem, ul filii Dei fiereni : rccipit aulem
, \,
aliquis in sese Deum, qut boni perfectionem rece* ,
p i l ) : ila cliam iniprobi simulacri sua quacdam sunt
)
Ttva , signa, quibus insignilus csse filius Dei non po! , , tpst utpoie conlrariaB naturae imaginem gcrens.
Vis cognoscere improbi simulacri propnas nolas?
.
; , invidia, odium, calumnia, supcrbia, avaritia, viiiosa
cupidilas insani gloriac sludii morbus: baec cl
, , , ,
M

Ecclc. , I .

4 8

Psal.

LXXII,

28.

Maltb. v, 48.

* Joan. i , 12.

S. GREGORII NYSSENl

1141

1143

ejusmodi suul, quibus forma adversarii inaignitur ,

aique ootalur. Cujus igitur aoioius ejusmodi ma- \ ,
culis et notis infectus et inustus est, si palrem .
invocaverU, uter ei pater ausculiabit? niniiruin is, , ,
qui cognatus esl invocanti: is autem non ille COR- ;
lestis, scd subterraneus est. Cujus enim signa pro- ,
ximae cognaiionis gerit, ille suam oinnino cogna- * .
tionem agnoscel. Quocirca improbi alque scelesti , liominis oratio, quandiu in improbitale fuerit, dia- . ,
boli iiivoraiio est: al ejus, qui desliteril ab impro- ,
lit;ile, el vivit in bonilate, bonum Patrem vox i n - , \
Tocabit. Cum igitur accesseriinus ad Deuro, prius , .
viiani inspiciamus, an aliquid dignum cognalione
" ,
divina in nobis geramus; deinde vero ejusmodi ,
verbum proferre audeamus: qui enim Patrem d i - * ' cere jussit, mendacium dicere non permisit. Quo~ . ' ,
circa qui ila vitam instiluerit, ut diviiiam generis
.
nobilitalem decet, is recte ad coelestem civilatem
,
apectal, el Pairem coelorum regem, el palriam suara
,
coeleslem nominans beatiludinem. Quonam pettinet
, \
illius consilii proposiluin atque intentio ? Ea quae
. ;
supra sunt, cogiianda, ubi Deus: iilic fundamenla
,
babitaliouis suae cuique jacienda esse; illic the sauros condendos: iliuc cor suum quemque Ira- ."
duccrc debere ; ubi enim tbesaurus, ibi eliam cor
, \
e s t " : ad paternam omni tempore pulcbritudinem
, '
speclandum esse, et juxta illam, suum unum<juem . que aninium exornare debere. Non est accepiio
, . \
penonurum apud Deum, inquil S c r i p t u r a . Absint

0.
ilem a tua forma tales sordes. Ab iovidia alque
, \ .
ab omni vilii nola purum et integrum numen d i - ^ , , ,
vinum est. Ne te quidein designent ejusmodi vilia:
. '
non invidia, non superbia: non alhid quidquam
, eorum, quae divinam pulcbritudioein polluunt ac , \
focdant. Si talis fueris, ne verearis familiari et
. " , aniica voce Deuro invocare, et Palrem tuum uui , \ versi Dominum nominare : intuebilur te palernis ,
oculis, divina slola circumdabit, annulo ornabit,
, inslruei ac praparabit Evangelicis calcearoentis ,
fHides ad siipcrum iter: restituet le coelesti pairiae, \
per Gbristum Jesum Doniinum nostruui: quem de- . ".
cet gloria et imperiura, in saecula saeculorum. Amen.
4

ORATIO I I I .

Sanctificetur nomen luum; adveniat regnum tuum. ^

Lex quae fulurorum bonorum conlinet uinbram,
et typicis quibusdaro xnigmalibus el iuvolucris
verilatem prasignifical , cum in occuliuin ac remotum lempli locuin, quod dicitur (ob i d ,
quod eo, prater sacerdotes, adire fas non essei),
sacerdotem Deo preces oblaturum introducit, p r i nium quidem piacularibus quibusdam sacriflciis, et
circumspersionibus introiturum purificat el luslrai:
deinde ubi eum stola sacerdotali, auro, purpura,
reliquisque (h>ridis linrturae coloribus eleganter ct
affabre facta atque elaborata exornaveril, peclora8 0

* Alallb. , 21.

" Rom. u , 11.

8 8

Hcbr. , 1.

.

,
, ,
\, \ ^ .
\
,
,
^ ,
, \

4Ut>

DE ORATIONE DOMLNICA. ORATIO I I I .

U50

, - , lemque mitram et fasciam ei injecerit, ac tintin \ , - nabula ex fimbriis cuni inalogranatis suspenderit:

superne quoque lunicam epomidibus constrinxe - r i t , el diademale caput cxoruaverit, capillumque
, largiter infuso unguento irabueril: ila demum cum
, ad adytum arcana sacriflcia peraclui uin producil .
At spiritualis leglslalor Domituis nostcr Jesus Cbri , \
stus, corporalibus legeni velameutis spoliuis atijue
, - denudans, ei in aperium profei ens aiiiigmata al - que involucra ftgurarum : priinum quideiu non
\ - unum ex universo corpore segregans, illum solum
,
ad colloquiuui Dei adducit: sed comnume volen , ' \
tibus sacerdolii beneficitim ac niunus proponens,
, cuilibet haoc dignilatem ex aequo largiiur : deinde
\ ,
vero non alieno ornatu, qui ex linclura quadam
, ' \ et superfluo opere lexlorio exquisilus s i l , ficiam
.
pulchritudinem sacerdotis oslentat: sed proprio al \ que nalivo eum ornamento circumdat, pro varia
, vesle purpurea virtutum gratiis excolens. Instruit
. ' \
autein etiam pectus uon terreno auro, sed inlegra
,
puraque consteientia pulcbriiudinem cordis exor.
nans: atque buic milrae preliosorum quoque lapi ,
dum fulgores adaptat : bi autcm sanclorum man
datorum splendores sunt, ui Aposlolo videtur.
\
Quineliam femoralibus iminit illam parlem, cui id
indumenli genus ornamenlo esl. Prorsus aulem
,
non ignoras, quod pudicUise amiculum, ornainen . tum ejus pariis sil. Cum appendissei aulem ex fim \ , briis vilae spiritualia nialogranata et tiulinnabula
* \ (,
(per hsec aulem recte quis praclaia opera vilae cum
,
virtule acise inlellexeril, ut insigne per hanc vilam
, \
iler sit.) Ex his igilur fimbriis cum pro linlinna . bulo quidem beue sonanlem sermonem fidei sus, pendisset, pro nialogranalo vero occullam futune
, ,
spei promplitudbaem, eam, quse duriori viia tecla
\ .
est, iia demuni ad , et inlimum templi lo , cum producit. autem hoc non inanimum
, ' neque manu factum, sed arcanum cordis nostri
. peneirale alque conclave est; si vere , id
, ' est, impenetrabile nequiliae, et malis cogilationi . bus inaccessum sit. Ornat item caput coelesii sen \ su, non lilterarum figuram aurex lamina? impri, , mens, sed ipsum Dcum in principali ralioue i n . sculpens. Unguentum autcm capillo inspergit,
,
quod ab ipsa anima per virlutes inlrinsecus couii ,
citur : alque eliam praeparai eum, ut victimam et
0 ,
hosliam per mysticuui eacrificium offerat Deo, nou
, - aliud quidquam nisi seipsum. Qui enim ila a Do, \ ,
mino ad hoc sacrificium per gladium spiritus,
. ' ,
quod est verbum Dei, sensum carnis mortificans,

ducitur, is intra adyta Deum placat, seipsum per
- tale sacriGcium immolans, suumque corpus ho , stiam viventem, sanctam, acceptam Deo sislens.
.
Sed fortasse dicet aliquis, non haec, prout prima
)
facie appareat, sentenliam oralionis, quam expo. ' ,
nendam suscepimus, continere: sed nus ejusmodi
^ sermones, qui rei proposilae ex propriis ejus verbia
Bt

1 1

Levit. v i i i , 7, sqq.

1151

S. GREGORIl NYSSENI

i 152

collecti non conveniant, comminisci. ReminiscaLur , ,

ergo denuo atquc recordelur primam oraiionis do- , \ ,
ctrinam : nam q u i ila sese paravit, u l libere Deum [
patrem suum nominare audeat, is plane amictus ,
cst illa stola, quam oratio descripsil, tinlinoabulis \ , ,
resonat, corymbis decoratur, circa peelus praece- *
ptorum fulgoribus resplendet, geslat humeris pa- ,
triarcbae et prophetas, loco nominum virtulibus \ ,
illorum ad sui ornatum translaiis : caput corona

justiliae ornat, capillum coelesti unguenlo delibu- \ q> \
tura habet, et inlra supercoelestia adyta versalur : . '
,
quaB omni cogitationi profanse revera , id
est impenetrabilia aique inacccssa sunl. Eninivero ' quoroodo et exornaium et inslruclum esse conve- , ,
niat eum , q u i sacerdotis officio functurus s i t , me- . , ,
diocriler per ea quae tractata atque explicau 6unt,
.
oralio demonslravit; reliquum fuerit ipsara considerare petitionem, quaro euni, qui inira adyium versatur, Deo offerre jussit: non enim mibi verLa
oralionis nude exposita , priroa facic percepta , facilem nobis senlenliam prebere videntur.
Sanctificetur, inquit, nomen tuum; advenial rj- fj
,
, '
gnum tuum. Quid baec ad i d , quod mihi opus esl ? . ;
dixerit aliquis honio, vel propler peccata seipsum ,
per poenitentiam castigans, vel u l peccatum inva- ,
lescens effugial, Deum in auxilium vocans, sein- , ,
per in oculis habens euni, qui per tenlaiiones i m - \ pugnal: binc ira ralionem a conslantia, niodera- . " \ tione, alque officio deducit: illinc rerum absurda-
rum cupiditates animi vigorem enervant: ab aliera
parte avarilia el rei suae quovis modo augendae stu- ,
dium perspicaci parli cordis bebetudincra et caeci- , , , .
lalem inducit; fastus, superbia odium, reliquusque adversariorum nostroruua catalogus et numerus, , \
tanquain catcrva bostium undique se circumfun- .
dens, extremorum maloruni animae periculum i n - , d u c i l : et qui haec firmiori auxitio sludeat effugere ^ ; ,
' , \ ,
alque evitare, quibus verbis raagis propriis ulere\
*
lur ? annoo quibus David usus esl ? Eripiar, i n \ , , \
quiens, ex odio prosequentibus me ; e t , Aver, '
tantur inimici mei relrorsum ; et, Da nobis auxilium ex affliclione : el quaecunque lalia sunt, pcr ;
quae auxiliuw Dei conlra adversarios excilarc licct. ; . &1
' ,
Nunc vcro modus orandi quid conlinel ? Sanclifi ; celur nomen tuum. Si enim hoc a me non dicalur,
nunquid fleri potest, u l nomen Dei sancium non . sil ? Adveniat regnum tuurn. Quid enim a potestale ,
, ,
Dei alienunv est, q u i , u l inquit isaias , toluin
coelum palmo comprebendit, qui amplectilur ter- , \
r a m , qui huinidam naluram in manu conlinet et , \
comprebendit, qui omnem mundanam simul et Q ; \
l

8 1

8 1

84

8 8

supramundanaui naturam quasi in ulnis geslat ? Si

igitur nomen Dei scmper sanctum est, ac nibil effugit viro dominationis Dei, sed ct omnium rerum
potitur, et quod ad sanclificationem altinet, adjectione amplius opus oon habet, quippe cui per omnia nibil deest, sed perfectus est: quid sibi vull
boc optatum, Sanclificetur nomen tuum: advenial
regnum tuum ? An forsilan lale quidpiam Vcrbuni,
Psal. , 16.

Psal. L V , IU.

8 i

, \
. , \ , \
,
, '
,

,
, \

Psal. L I X , 13.

Isa. X L , l i .

DE ORATIONE DOIINICA. ORATIO I I I .

1!55

WU

, pcr formam orandi tradit, quod cum infirmaad boni

;
alicujus acquisilionem humana natura s i l , idcirco
\ ,
nibil nobis conlingere possit eorum, quae aflecta . '
mtis, nisi divinum auxilium bonum in nobis con .
ficiat ? Porro caput omnium bonomm est, si per
iueam vilam nomen Dci glorilicelur. Poteril aulem nobis cx conlrario planior fieri intellcclus.
"
,
. , \, *
,
!
)
,
. "
, , ,
\ , \

, , '

, , , , ,
,

, '

. , ,
.
, \
,
, \ .
\ , \,
, "

,
>. \ ,
'
, ,
, ,
,
, , \ \
, , , ,
' , ' '
, \
, ,
, \
, , \
,
*
Isa. L I I , 5.

8 7

Maitb. v, IC.

.Audivi alicubi sacram Scripturam condemnnntem

illos, qui in causa sunl, ut Deo obtreclelur. Va>
inquit, propler quos nomen meum male audit hiter
gentes " ! Hoc aulem talecst: Qui nondum scrmoni
veritalis crediderunt, eorum qui fidem myslerii
accepcrunt, vitam inspiciunt, et obscrvanl. Cum
igitur noroen quidem fidei in aliquibus fueril, vita
vero nomini quasi obloquatur alquc repngnet, quippe
vel per avariliam simulacrorum cultui dedila, vcl
cbrielalum et comessalionum turpiludine focdala,
et more suis in lulo luxuri immersa : statim in
promptu iniidelium sermo est, non in voluniatem
et instiluium eorum, qui boc sacculo facullalibusque malc utunlur, sed in mysterium, quasi lalia
facere doceal, criminationem veriens: non enim
illuni et illum, qui divinis mysteriis iniliatus sit,
vel convitiatorem, vel fraudatorem ct avarum, vel
raptorem, vcl aliquo alio tali vilio obnoxium futurum fuisse, nisi pcccare licitum eis esset, propterca graves minas talibus Scriptura intental, dutn
d i c i l : illis, per quos notnen meum male audit
inter gentes. Si igitur boc intcllectum est, tempus
fuerit, id quod ex contrario dicilur, considerarc.
Oplare enim alquo precari anle omnia opinor, atque hoc oralionis conslitui capul oportere, ne propter mcam vitam nomen Dei male audiat, sed gloriOcelur et sancliiicetur. In me igitur sanclificelur,
inquit, nomen tuae dominationis, quod a me invocatur, ut videant homines bona opera, et glorificent
Patrem, quiest in cceli* . Quis aulcni est adeo ferus
et raiionis expers, qui si inter eos, qui Dco crediderunl, videat viiam puram, quae per virlutem e i i gatur, ab omnibns peccati inquinamenlis vacuam
aique puram, ab omni suspicione mala alienam,
lempcranlia claram, prudenlia gravem, forlem el
firraam adversus affectuum ac perturbalionum i m pelns et incursus, corporis voluptatibus nullo modo
mollem et effeminatam, a deliciis, a torpore et
ignavia, a tumore fastus quam maxime remotam,
lemporalibus facultatibus el reliquo saeeulari cultu,
quantum necessitas desideiel, uteniem, summo
pede tcrram tangentem, quse fruendis percipiendisque voluptatibus hoc terreo saeculo non obruatur,
sed superet omnera per sensus adhibilam fraudem,
per carnein cum incorporea vita cerlet, unas divilias viriutis opes exisliraet, unam nobililatcm, necessitudinem cum Deo, unam dignitatem, ununi
potenlaium, seipsura in poleslate babere, et humanis affeclibus non servirc, quae productione oiaterialis bujus sieculi \itse doleal el angatur, studeat
9

87

1135

S. GREGORll NYSSENl

auiera atqnc nilalur, qnemadmodum i l l i , qui in

mari vexantur atque affligiunur, capere portuni
requietis. Quis igilur si lalem videat, nomen, quod
ab ejusmodi vita invocclur, non glorificet? Quocirca qui in oratione dicit, Sanciificetur nomen
tuum, vi verborum haec orat: Auxilii lui pracsidio
atque adjumenlo flam irreprebensibilis el inculpalus, juslus, pius : abslineam ab omni malo facinore:
loquens id quod verum, faciens quod justum sit:
in recliludine ambulans, temperanlia illuslris, i n tegrilaie decoralus, sapienlia atque prudenlia ornalus, ad supera aspirans, lerrcna despiciens, institulis angelicae viiie clarescens. Ilaec ei ejusmodi
brevis haec peiilio conlinet, quac pcr oralionero ad
Deum d i c i t : Sanctificelur nomen tuum. Non enim
aliier per homineni Deus glorificari potesl, nisi 1
virtus ejus leslelur, divinam potenliam alque virtutem esse causara bonorum.
Quse deinceps sequiiur pelilio, regnum Dei optat
advenire. Nunquid nunc regem fieri vult universi
regcm, qui semper esl, quod est? qui ad omnem
mulationem flrnius et immobilis esl? qui non potesl reperire melius quidquairi, in quod iranseal?
Quid igitur sibi vull optatio, quae rcgnum Dei evocai? Ac veram quidem bujus rci ralionem noverint
illi quibus spiritus verilalis occulla mysleria revel a t : nos autem ejusniodi de hoc dicto opinionem
atque senlentiam habemus : Una rebns universis
superiniposila est ac praesidet vera poteslas et virlus, quae universitatis suscepit imperium, el regnat ^
non violenlo quodam alque lyraonico potenlatu,
ut qua3 nietu ac neccssiludine snb imperium ac d i tionem suam obnoxios subjunxerit. Liberam enim
ac vacuam ab omni melu nulliusque domioio subjeciam convenit esse virlutem, lubenti animo bonum
eligenlem alque siimentem: capul autem omnis
boni est, vivificae potestati subdilum esse. Qouniam
igilur bumana nalura a boni judicio fraude inducta
aberravil, el ad conlrarium noslrum arbilrium inclinavit, et omne malum bominum vitam invasit,
et in potestalem suam redegil: innumeris modis
morte naturse immisla (omnis enim maliiiae ^itiosilalisque forma lanquam via quaedam et aditus
morli adversnra nos exsislil). Quoniam igilur ejusmodi tyrannidi circumvcnti atque obnoxii fuimus, ]
lanquam per carnifices quosdam vel bostes, incursibus aflfecliHim atque periurbalionum in servitulem
a morlc redaeli: recle precamur regnum Dei super
nos venire. Non enim aliter pravam corruplionis
potestaiem exuere aique eflugere poterimus, nisi
vivifica virlue invicem in nobis iroperium susceperit. Si igitur regnum Dei super nos venire
petiverimus, haec vi verborum Deuro precaraur:
Gorruptioni exeraptus sim, a morle liberalus sim,
soWar a vinculis peccali : ne poslhac regnet aropHus in ine mors : ne amplius adversum nos eflicax sit malitiae viliositatisque lyrannis, ne praeva-^
leat adversum me boglis, neu per peccaium captivura me ducat sed veniat super me rcgnum

115S

. ,

; ,

, \
*
, , , ,
, ,
,
, ,
\ ,
, , . \
,
,
.

, '
.

.
, \ \,
,
;
; '
\ ,
*
. \ (

, ,
\ , \ \
, \
.
\ ,
,
.
'
, \
, \
,

' .
,
\ ,

, ' .

, *
*
,
'
, ,
"
'
\ , \
, *
' ' ,
' ,
\ . '
, \

1157

DE ORATIONE DOMiNICA. ORATIO .

115

, . tuum, ut recedant el removeantur a me, imo vero

ad nibilum redigantur, qua? nunc imperium leueui
,
, \ et regnant vitia, alque affectus. Ut cnim dcfioit
' fumus, ita deficienl, el ut liquescit cera coram
, \ , igne, ila peribunt. Neque enim fumus refusus in
aerem eignum aliquod surc relinquit nalura, ne ' , que cera, quse lit igm* fuit, amplius reperiiur: sed
, . el haec cum flammam suo nulrimenlo aluerit,
vaporem et aerero iransftindilur, el funius ad ple * nam abolitionero redigiiur : Ua si super nos rc , , gnum Dei vencrit, omnia, quae nunc dominantur
ac principatum lenenl, ad inleritum redigentur.
, , \
. . Non eniin tenebrae pnesentiam lucis sustinent: non
' - morbus sanilale supervenienle consisiit: non vim
suam affectus et periurbationes exercent, impati *
* ', bililale el horum malorum vacuilale presenle :

vana aique (feserla mors est, e medio corruptio

exoessil, cum viia in nobis regnat, et incorrupii, ,
bilitas imperium tenei. Adveniat regnum tuum.
, ,
Dulcis vox\* per quam hanc plane precationem Deo
,
offerimus : Rumpatur acies opposila : deleatur

alienigenamm pbalanx, dirinoatur bellum carnis
,
adversos spiritum : ne corpus animae hoslis arx el
\ , '
receplaculum sit; appareat mihi regius polentatus,
fj* ,
angelica manus, cobortes regentium : legio a
\ , dextris assistenlium, ut cadanl ex opposita patle
, \ .
pugnantiuin decem millia : numero pollet ac vebemens est adversarius, sed tuo auxilio deslilulis acer el inviclus, sed quandiu solus fuerit is, qui
bello petatur : cum autem luum regnuro apparuerit, recedit dolor, tristitia, et gemitus : aique in
eorum locum vila, pax, et exsultatio siiccedunt.
H - C An forsitan, ut a Luca nobis idem intellectus
planius explicalur, is qui orat, ut regnum adve , ,
; niat, aiixilium sancli Spiritus imploral? Nam is
in illo Evangelio, pro eo, quod est, Veniat regnum
, \
tuum, Adveniat, i n q u i l , tanctus Spintus tuus tu , \,
, . per not, et purificet no$. Quid temerariae lingu
homines ad baec dicent de Spirilu sancto?qua
; mente, qua sententia, quove intellectu regiam d i ; gnitalem ad humililalem servilem iraducuni? Nam
" , quomodo bostes Dei id, quod Lucas quidem Spiri , tum sanctura dicit, Matthaeus aulem regnum no , minavit, ad subditam naturam detrahunl, vice re ; gnantis cum ea, quae regno subdita est nalura
, . collocantes? Creatura servit, at servitus regnum
. non est. Spirilus autem sanctus regnum est.
. " , D communione igitur alque socielale crealurae sepa
,
ratus esl. Quod enim regnat, regno subditum non
. " .
est : quod autem regno subdiiuro non est, ne
,
creaiura qnidem est. Nam servire creatune pro, priura esl. Si igitur Spiritus sanctus regnum eet,
; , 6 qui fit, u l non conflteantur dominaiionem, qui ne
;
orare quidera unquara didicerunt? qui ne norunt
; , \,
quidem quis eit qui puriflcet inquinatum? quis
. \
item is a quo pendeat regni potestas? Adveniat
, tmictus Spiritut tuut, inquit, et purificet nos. Ergo
\ ,
propria pariter et eximia peculiarisque sancti
.
Spiritus virtus et efficacia est, ut et p u r i f i m , et
,
remiltat peccaia: queroadmodum evangelicus sermo
.
testatur. Quocirca qui leslatur eum habere polT

S. GREGORII NYSSENI

4159

1100

sUlein reroittcndi peccala, simul etiam prorsus ",

,
cum deilatem habere tcslatur. Atque hoc ipsum
.
eiiam de Unigenitoait Apostolus, quod posleaquam
,
puriiicationero peccatorum confecerit, sedcal ad
, \ dexleram majestalis Palris. Unum igitur amborura
. , \
esi opus el puriflcantis peccatum Spirilus, et
.
Chrisii, qui peccaloruin purificalionem praeslilil.
. \ \
[(a) Quorum autem una efficientia est, eorum
etiam ualura prorsus eadem est. Omnis enim aclio , ,
facullalis pffectus est. Qtiamobrem si actio ct fa- \
; '
cullas est una, quomodo nalura? diversitas inlelligi
polest in illis, in quibus nullum lacullalis aclio- , ,
,
nisque discrimen deprehcndimus? Ut enim ex

ignis proprielatibus, cum duae sinl, quod illumi
net, et quod incendat, non licel subjecti diversilalcm infcrre : iia nec ullus, qui prudens sit, cum , ,
exea Scripliiradidiceritunaui esse Filii et Spiritus eflicienliam, naturae discrimon aliquod suspicabitur.]
' Jam vero demonstratum cst anlca piorum sen, \ ,
tentiis, eamdem esse in Patre et Filio naluram,
iieque fleri posse, ut q u diversi sunt generis, Dei
* ;,
nomine appellentur : quemadmodum fabri lignarii
* ,
filius non dicitur scanmum, neque prudens ullus
, \
dixerit ab architecto lilium esse construcium, eed
ipsa filii et palris appellatione quod secundum na-
ttiram conjunctum est, designatur; necesse esl
, \
plane cum duo sunt necessiludine juncta cum uno,
, \
neque inter se differupt, si cum Patre Filius naltira
rniitus est, eamdem porro Spiritum sanctum ha-
bere cum Filio naturam ex operationibus deroon- Q <

slratum est: colligitur inde unam ftanctae Trinila
tis demonslratam esse naiuram absque proprieia- , '
tum confusione, quae pracipue in singulis spectan- ,
tur personis, nec immulalis indiciis quibue a se .
invicem discerminuir. Quis igilur furor est eorum, ,
;
qui Spirilum sanctum oppugnant, servire Dominum
,
tradentium ? quibue ne Paulus quidem, cui fidem
habeant, salis idoneus leslis est, qui a i t : Dominus . " , , autem Spiritut e$t . An forsitan diclionem, Ad- ;
veniat, vim tollendi dignitatem habere exislimant? \, \ , \, , ;
el non audiunt magnum Davideni eliam Patrem ad
ac trahentem : el, Veni ad servandum not, claman- \ , \
tem? Si igitur in Palre venire salutare est, quo- ;
inodo in Spiritu vcnire probrosum et contumelio- ,
sum est ? an a peccalis purgare signuro esse dimi- D ; \
nulac dignitatis exislimant ? Alqui audi incredulos ,
Judaeos clamantes, qvod remiltere peccala solius * \ , \,
sit Dei, cuin de Palre hoc verbum dicerent: Quid
\;
hic inquiunl, loquitur blasphemias ? quh polest ;
remitlere peccata, nisi solut Deus " ? Si igitur Pa- , ,
ler quidem peccata remitlit, Filius vero peccatum
;
mundi t o l l i l : puriflcal item Spiritus sanctus a pec- !
cali inquinamenlis eos, in quibus fuerit: quid d i ; ' '
cent, qui suam vitam pppugnanl? Sed veniat super
, \ , \ ii04 Spiriius sancius, et purificet nos, e i capaccs
\

I I Cor. , 17. Marc. n , 7.

() Itoc uncis inclusa ab int^rprclc omissa, quui cilanlur ab Eulliymio, in Panoplia, ( i l . 12, n*jnc
addimus.

f IGl

DE ORATIONE DOMINICA. OiUTlO IV.

, ; - farial siiblimium parilerac divinorum iulellectuum,

,
qui pcr oralioncm nobis oslcndunlur a vore Ser . .
vatoris, cui gloria in srcoiila sajculorum. Anicn.
'.
ORATIO IV.
* kr
. ^ .

.
"
, '
\
.
, \

>, \ \
,
^ . \ '
, 4

, ,
\ , . , \
,
\
,
.,
. , \ , -

Fiat volunlas tua, sicut in cmto et in lerra. Panem

nottrum quolidianum da nobis hodle.

Audivi quemdaui mediciiue pciifum naiiiralibiis

ralionibus adduciis, qtiomodo sesc saniUs corporis
bcne vel secus baberel, ailiiiciose sermocinantem :
ac fortassis id quod dicituv eliam nobis ad bonam
animse valeludinem Im-ndam baud alienmn lueril.
Eorum enini quse in nobis sunt cleineniorum a l i oujus a convenienii modo dcflcxionem princip tim
ct causam esse slaluebat, ex qua n:orbus conflar r l n r ; et ex conlratio rursus eorum qu:B male
ac vitio mota atque mutata essent in convenienlem el naturalem niodum reatiiulionein, morbi
causae curaiionem alque correelionem esse dicobat: alque idcirco considerare alque dispiceie p u tabal oporlere, quid lnaxime in iis, quae perperam
in nobis el inordinale moverentur, sui praevalentia
opposili elcmenti vim, quam ad sanitalem simul
inferret, infringe el alque debilitarel: u l si quidein calor prsevalerel, auxilium ci quod opprimereCur prabeatur, el irrigclur id quod exsiccetur ct
arescat, ne forle maieria tandera deficienle, evanescat penihis cl exsiinguanir in scse calor, diun
ipsc circa sese absumiiur : simililer cliain si qutd
, ; Q ex aliis quaB pcr conlrarium in nobis cousideran .
tur modum ad reduudantiam vergcndo exce lat, ut
;
id auxilium ab arte parii quac surcumbat ferendo,
, ,^
eistatur ac repriniatur. Quae si facla fuerinl, et
.
nihil aequabili eleroentorum dislribulioni alqtte
> . "
a?quilibrilali oflkiat, reduci atque rcslilui corpori

sanilatem, ubi natura, quantum allinei ad lempern, .
mentuni, non amplius fuerii iniequalis. Qiiorsiuu
igitnr spectal irilii lioc longum orationis priiicipiuni ? Forlassc non aliena spccuiatio, neqne longe
a proposilo argumenlo sejuncla atqne diversa est; proposilttm enim nobis e*l ad cnnsiderandum, qiiid
sibi velil, quol dicitur: Fiat volunla$ tna. Cujus autem rei gralia medici spcculamenti meminerinins, dcinmps dcclarabiiiuift el apericmus.
*IIv , Erat aliquando in sanitate mente comprehensi , ,
bilepenus buinanum, tanqnara elementis quibus - D dam, anima3, inquani, molibus sectindum virtulis
. \ ,
rationem aequabililer in nobis temperalis. Sed
posteaquam praevalenle vi concupiliva, quae ox
, \ contrario inlelligilur, affeciio, conlinenlia nempo,
\ *
ab eo quod nimium el redundans erat, subacla est;
cum nou esset quod immoderatam cupidilatem iti
res incommodas el indecoras ruenlem reprimeret,
.
, el inbiberet; exinde letalis morbus peccatutn humanai natune couflatum est. Vcrus igitur animre
,
viiiorum ei morborum medicus, qui propter malo
, ,
babentes in vita hominum versatus esl, ralionibus
\ .
iis quie in oralione deprehendnntur, oausam morbi
,
eflkienlem lollens, restiluil nos in cam qua? mento

percipitur sanitaiem. Sani(as autem animx cst
\ . \ divina? voluntatis prosper succcssr.s, qucmadmo,
dum eliam ex conlrario, excidisso bona voltinlaLe,
, :
PATROL. GR. X L I V .

37

63

S. GREGOIUl NYS5EM

1161

morbus anim.e est in niorlem dcsineulis. Quoniam , \

igitur bona viclus ralione alque babimdine in pa ^
-adiso relicta a3grotavimus, cum de inobedienliae
,
vcncno largiler sumpsimus, r t idcirco boc gravi
*
alque lelali morbo nalura succubuil atque devicla
^ ,
est, \enit niedicus verus, juxla prxscripluni mc, ^ ,
dicae arlis per conlraria malum sanans ; atque eos
.
qui tdcirco in morbum incideranl, quod a divina
, \
voluntaie recesserant, rursus conjunctione cuna
3 ?1 ^ .
voluntate divina a*morbo liberat. Nara verba ora tionis moibi auimse inbaerentis curalio sunl. Pre .
calur enim quasi quibusdam doloribus aniinac
. ,
pressus, qui dicit, Fiat volunlas tua. Voltinlas au , \ \
tem Dci salus bominum est. Cum igitnr in boc
,
consistimus, ut ad Douin dicamus, Fial eiiam in
, ,

me volunlas tua, omnino necesse est prias illani U vitam incusare quae divinam volunlalem trans \
gressa eral, atque luec per confessionem comme , \
morare tQuoniam per superiorem vitam male in
, !
me operata est opposita conlrariaque voluntas, el
'
improbi tyranni minisler ftii, tanquam carnifex
, \
quidam exsequens adversus meipsum sententiam
. "
inimici, idcirco, meae perditionis miserlus, concede

ul landem aliqnando rliam in me fiat voluntastua.
\ ,
Ut enim iu spoluncis obscuris illalo luminc tene \
brse evanescunl, et oaligo rccedil:Ka si lua vo .
luntas in me fuerit, omnis pravus cl imporlunus
\
animi proposili moltis ad mhilum redigetur. Nain

sobrielas et modeslia lascivum el viliosum menlis

appetilum exstinguel, animi deuiissio fastum ab
sumet: moderatio supcrbiae morbuin sanabk : d i - ,
lectionis vero bonum magiium numerum opposilo- , , ,
rum matoruiiTi ex anima expellel: buic cnim ccdil , , ,
, ,
odium, iiwidia, simultas, iise molus, aniaiosa affectio, insidi, sitfiulalio, molcsliarum el injuria- , .
rum menioria, vindictae cupido, effervescenlia san-
guinis circa cor, acerbus el truculenitis octilus, .
omms lalium vitiorum grex dileclionis afleclione * ,
pellilur r i i a dupticem shnidacrorum culluni ejicit
, \ -pl \
eflicacia divinue voluntalis ; dupliccm, inquam, tum
,
circa simulacra, lum circa argenlum et aurum, . ,
tnsaniam alque iurorem : quae sermo propbelicus
.
gimulacra genlium nominavil
Fiat igiiur volun- tas Uia, ut diaboli voluntas exslinguaiur. Scd ^uare ; "
precamur ul a Deo benum nobis animi proposi- ^ , .
tum coniingal? qnia infirma ad bontim esl bumana
,
nalura, posleaquam semel per viliosilalem-enervata
, \
est: non enim ita facile a malo rursus ad bonum
\
bomo revcrtitur, ut a bono ad malum accessit;
, ,
quemadmodum eliam in corporibus lalis ratio
,
animadvcrli potest, quod non eimili, neque aeque
, \ .
commoda ac facili raiione tum sanum corpus
, \ '
morbo obnoxium lit, lum quod inorbo laboravcrit,
\ \
sanalur. Nam qui paulo ante in sanitale degebat,

vel per unum vulnue venit in periculum niortis :
, \ ,
atquc unus ambilus aut accessio febrie fjrmiludi , *
nem oinnem corporis ac vigorem solvii: et exi- , \ , t)h*
6 1

Psal. c x i u , 4,

16&

1) DOMIN1CA. ORATIO IV.

\ 106

, , guura ac parvum veiielli gustalum, vel p&lilus i n , \ ), - terflcil, vcl quiii id facial, parum abest: et morsiim
, * ^
serponiis, aut aculeum venenali alicujus auimalie,
, , \ , aul lapsum, aut ruinam, aut largius quam vires
fcrre possiut sumptum cibum, aut aliquid aliud
\ , .
ejusmodi, slalini vel morbus scquilur, vel niors :
,
, at rnorbi profligatio multis solerlibus inventis el
rationibus excogitalis, niulla cum difficullate, et

artiblis roedicis couficilur, si forte eliaui conflci
0,
possit. Idctrco cum ad malitm quidem ac vitiutn in
. -
\ , nobis fuil appetilus, non opus esl adjulore, quippe
iu voluniale noslra viiiosilaie seipsaiu ullro perfl *
ciente; quod si in melius inclinaiio fiai, i)eo opus
, , - esl, qui sludium el desiderium ad opus perducal
. , Proplerea dicirous : Quoniara volunlas lua leinperaiuia est, ego vero carneus sum, vendiius sub
, '
peccaitim, virlule lua haec bona mibi volunlas
,

*
conlingal : iia juslilia, pietas, a vitiis attenalio
Nam vohiiilaiis vocabulum gcneraliter otnnes virlutes in se coniprcbendit, ac qua singulalim i n
bono iiitelliguiitur, in voluntate Dei onmia animadvcrlunlur.
,
Sed quid sibi vult adjectit) verbi, Situt in tcrlo
^;
et in lerra? Videtur mihi sermo aliquam forlasse
, profundiorem indicare senleniiam, et quamdam per

conlemplalionem creaturae divini inlellectus Irade*
. " * re doctrinam. Quod autcm dico, tale estiOmni
crealura ratioitalis parlim in incorpoream, parliui
, \ . in corpoream naiuram divisa est. Esl utem angelica quidem incorporca : allera vero specie noa
>. *
bomines stimiis. Atque illa quidem quae, incorporea
(
cum sit, sola nienle comprelienditur, ut qua? niini )
, \ ^ rum a gravanle corpore remola alque sejuucla sit
, \
fde boc loquor diiro, renitenti, ac pondere suo ad
^ lerrain vergente corpore)*per superam pavleni ob , , ' versatur in levibus et aethereis locis, immorans in
. agili et expedita nalura; altera vero propler corporis
- nostri cum tcrrea nalura cognalionem, lanqaatn
, ,
limi el fa3cis qtioddam sedimentum, hanc lerre slrem vilam necessilate sorlila est. Haud equideni
, scio quid per liaec divina volunias disposuerit ao
, deslinaverit, sWe omiiem sibi creaturam consociaic
alque conciliare studueril, ul nequo inferna nalura
, , rocleslium alliludinum, neque ccelum lerrenarum
\ ' rerum penitus expers esset, ut per hominis forma , - lionetn atque condilionem ulrique elemento fien t
*, - Q aliqua parlicipatio eorum quae in allerutro inlelli
guulur; cum et anima, qua? meiile conslat, quaa
.
, mens aflinis el cognata ccolesiitim virlutura csse
, , }
videtur, terrenis corporibus inbabitet, et hanc
tov , ,
lerrca caro in restitulione universorum in coelesteui
. , locum una cum anima Iransmigret. (Rapiemur
, enim, ut inquil Apostolus, in nubibut, in oecursum
Domini, in aerem, et sic semper cum Domino erimu*".)
, Sive igitur boc, sive aliquid aliud prasier boc divi * , na sapientia disponente, in banc duplicciu viiam
.
secta omnis nalura ralionalia atque divisa est, una
,
quidem incorporea, quae coelestera beaiitudinem
, \ , \
flortita esl aliera vero, qux proplcr afGnitalem
1 Tbess. iv, 16

1167

S. GKIXOIUI NYSSENl

1IG8

quatn cum ea babet, in terra per earnem occupala '

, \
c s l : vcrumtamen boni ct bonesli sludium acqualiter
utriuaque natura cssenliae simul insitum et altri- \ bulum est, plenamque itcni ac suinmam in sese po- ' , ,
\
teslalem,el abomni necessilate libcram voluntalcm
in utrisque parem rerum universarum prases efle- \
cit, ut animi libero quodam arbitrio alque propo- , > ,
si(o regalur quidquid ralionc pariler ac mentc bo- .
, \
noraium est. Sed superna quidem vila penilus a
nequilia atque viliosilale pura esl, ac nibil quid- , "
. *
quam ex iis quae ex conlrario inlelliguuiur cum
illa vila conversatur alque comiminionem babet, ,
sed omnis vitioBiis periurbalusque inolus et afle- , :
^, ,
clus, quibus rcbus gcnus btunanuin obnoxium est,

per infernam vilam vagalur et oberrat. Quam
obrem eara qii;o in ccelis esl sanclarum viriulum . vitain a neqnilia alquc vitiosilate vacuam el - ab \ , \
omni peccatorum macula intcgram ac purain esse
* , ,
iwvil divinilus praedicta Scriplura. Quidquid autein
,
exlra bonutn pcr ipsam ab co secessionem maluai
sabiit atquc suscepit, circa concavam alqne depres- ,
sam b a n c v i l a , siculi qmedam f;ex cl limus con- '
,
Ouxit, qua ralione inquinaiur geuus buinamim,
quo minus divinum lumeii veritalis inlucalur, per \ .
cjnsmodi lenebras impeditum. Si igilur supcrna , quidem vila ab affcctibus et vitiis vacua, inlegra ^, *
, \
alque incorrwpla esi; variis aulem afleclibus el
, ;
rumnis demersa esl bujus lerrence vitie miseiia,
, \ , manifeslum fuerit quod superna quidem viia, utp o l e a b o m n i malo p u r a , p c r b o n a m Y o l i i n t a l e m Q , \
Dei prospere exigaiur atquc regalur. Ubi cnim
,
maluin non esl, bonuin prorsus esse necessc est:
\
noslra autem vita, ctim comrotiiiioiie el usu bono- , ,
ru:n excideril, siroul eliam excidil divina voluiuale.
. '* \
ldcirco per oraiiouein docemur, ila a malo vitain

nostrain expurgare, ul ad similiiudinein ccelestis
vilae insliluti, eliani in nobis absque ullo iiqpedi- , mento voluntas Dei exerceaiur, perinde ac si quis ,
; ,
dicat: Queinadmoduin in tbronis et principa(ibus
,
el poiestatibuis, et doromalionibus, et omni supraumndauo exercitu fl voluntas tua, malilia atque vi-
.
liosilate nusqoani boiii aclionem iinpedienle: ila
N

bonura etiam in nobis perficialur et absolvatur, ut e mcdio sublata omni malilia alque nequitia, \ o luntas lua in animis nostris per omnia prospere succedat. Scd quasi aliquis ex adverso gubjb iendo
atque opponendo dixisset: Et qui firrit polest ut illi quibus ea sors obligil, ul vilam per rarnem
exiganl, eam quae in incorporeis virlulibue esl puriiatem asequaniiir, CU.H, propler corporis necessarios usus anima innumeris curis demcrsa sit ? Idcirco mibi videlur lanquam disculiens ejusmodi
perplexltalem, id quod ad proposilum studium diliicile videbalur, seqnenli oralione dissolvisse.
Cerlam enim slabilemque selilenliam opiiior eum D nobis per baec verba tradere, quibus quotidianum
, ,
panem pelere nos j u b e l : quod nimiruin Trugalitas , \ el mediocritas, quantum allinet ad rationem va- .
cuitaiis affcctuum el viliorum, obsequelur ei fa-
,
cullati cui natura nibil dcest. Non enim angelus
,
in orationibus a Deo petit eibi panem submini
slrari, qtioiiiam praedilus est ivatura qua3 nibil ea . \
rum rerum nmplius opus babeat, sed bomo petere
, \ jubetur, proplerea quod id quod evacuatur eo
. quod repleal oraoino optis babeal; nam fluxa at-

H09

DE DOMtMCA. OltATU) IV.

1170

^ , \ que Iransiloria vit.e huntaiKC condilio est, pro eo

t ,
quod cojisuiiiptum ct cxcrelum esl, id quod rcno , vct requirens. Qui igitur ad naturae minislcriuiu
' .
respicit, cl niliil praicrquain quod necessc esl pcr
: vanas curas desidcral alque n q u i r i t , non nuilUiiu
,
iuira vilam augelicam eril, dum sua frugalilale
, * ,
illoruin copiam nulla re amplius egetuium imila, ,
lur. Idcirco quanrcre jubemur id quod salis sit ad
, , naiurain corporis conservandam. Panem da
ad
, , \
Deum dieenles, noa luxum, uon delicias neque
, ,
diviiias, nou floridas- vostes purpurcas, non orna\ , lucnta aurca, non lapidum fulgorcs, uon vasa ar , ,
gcnLea, nou agri copiani ac laliludinem, uon i i n , ;, ,
periuin cxerciluuiu, iion bcllorum el geiitium pra>
, .
fecturas, iion equoium greges, non boutn armeiila
\ reliquorumqiie pecorum magiiam mullitudinem,
,. .
non iiiaucipiorum copiam, clariludiuem aique
;
&plendorem in foro, nou columuas, non staluas,
; \ %
non paunos sencos, 11011 musica acroamata, ncque
, ,
qtmlquum lalc, per qiue aniuia a divina ac poliosi

cura abslrabitur, scd panem. Vides lalitudinem el
* ,, uberlaieoi pliitosopbise? quol scnlenliae brevi bae
> - voce conipiebcndanUir? lanium non aperte per
, baiic oralionem clamal iateiligentibus : Desinile,
, . bemines, circa res vauas cupiditatibus diffundi
; ac dislineri : desinite laborum adversus vosmet ;
ipsos causas et materias accumulare, esiguuni
^\ , cst, quod ualurse debes, cibtmi debes carunculai
; *
t u , rem ei inodicam ot paralu faeilein, si usum
ersus lemetipsum
f c Q et necessilalem intueris; cur adver
^ , .
mulliplicas tribula? Cujus ref gr;alia tol debilis
~ j ,
leipsuin obligalum alque subjcctuin is, aigcnlum
, \
scrulans, aurum fodiens, cl fulgeniem inatcriani
, requireus? ui tibi per cjusraodi rcs perpcluus bic
, Iribuloruin exaclor, venter luxu atque delicirs dif . ,
fluat^cui
panis, qiii id quod dccst corpori sup , , pleal, debelur Tu vcro ad Indos ncgotiandi causa
*
proficisceris, cl iu barbarico mari periclilaris, el
,
aiiniversariis uavigalionibus lcipsum conimillis, it(
rebus illuic iinpoiialis et adveclis, cibuip condias^
. ;
cousiderans quud 11011 ultra palalum sensus
;
condinienloruin progrcdilup. Si?nililer ilem quod
,
visii ct aspectu graluin csl, quud. oilore, quod ure
. *
ci facie placel, iiiomciilaiicam quaindam ot cilo
, D pcrituram graliain ac voluplalrm sensui prabel, a
.
palaio vcro promiscua aique indislincta earuin
\, :;
rerum qnae immillunlur differenlia esi, a?qualiter
.
oiunia in maleolenliam el fetorem nalura irans>.* mutanlu. Vidcs finem obsomorum apparalionis al , : ,
que eouCeclionis? Vides ciTeclum imposturae ret
, ; \ , \
culiuaria', cibommque coudilionis ? Panem .pele
,
propier viia3 ticcessarium usuni, bujus le corpori
.
dttbiiorem nalura feci!. Caitera qnsc piaeier baic
solerlia, dtdiciis ac iuxui dcdilorum cxcogilala el iuvenla ftuiU. ea dc zizaniorum juxla saforum
9

e 3 > t i

semiii'5 sunt. Scmcii palrisfainilias, frunieuliifu esl

, cl ex frumenlo panis coniiciiur; al luxus alque dcliciiC zixanimn est, qtiod ab inimico juvia Irumonlum saluui osl. Scd boniiues omisso ininisterio naiurai nccessario, cevera suffncanlur (ut aliaibi Scrino dicit) vaiiarum rcrum sludiis, ei
infrugiferi iiiancnl, dum in bis anima sc&c perpcluo c x m c l cl occupala Cbl.
Mailb. , 5 sqq.

S. GREGOKil NYSSEiNl

1179

Forsitnn ejusmodi quidpiain eliam Moyscs pcr \ ' , aniigmala alquc involucra verboium philosopliari
milii vidciur, qui voluplaiis, qurc guslalti percipi- . \
tur, scrpcntem Evae snasorem adbibucrit. Aiunt , ,
enim hanc be&liam, serpcnlcm, inqnam, si com- , (
pagi atque commissura?, per quani repere conetur, , '

caput subduxoril alquo perpulorit, liaud f.xilc a
\
posleriori p M t c ab obnitenlibMs possc relrabi per
dorsum, squama nnltnaliler in conlraiium advcr- , ) , ,
sus viro altrabcnlium resistenlc : quod facere non
prohibelur ab anlcriore parle clabi atquc pcnetrare
nitcns, levitate squama* labcnlc, id a poslcriurc , , ,
, .
paite resolvere atqnc cclrabcre lcnlans, obnitcnle
;
vi sqtianiartun, asscqni non potest : ostendcnle,
. opinor, Scriptura, quod volnplalem introriintcm,
el a n i n i a dorso obrcpenlem cavore oporiet, et. .
' ,
quain maxiine lieri polesl, v\tx co:npagcs oblu, , ,
rare; ila enim a consueludinc besliarum vita bu
mana pura scrvari possit. Quod si aliquetrt adilum
advttrsum nos naclus fucrit, vita composila nimi- . ,
. "
rum in nobis dissolula, latilabil per Iws compages
dissolulas serpens voluplaiis, nec propter squa- ), '
\ .
n i a s ex menlis recessibus ac latebris facilc ejici
p,)terit. Porro squamas cum audis, multiplices ac ,
\ ,
varias voluptalum malerias el occasiones per aeni .
gnia alquc involucrum verbi intelligc. Una cnim
, , ,
giMierati verbo bestia cst voluptalis alTectus : sed
\aria2 muliiplicesquc voltiplatuin formai, vila? bu-

manac p<r scnsus immislae atque inbaerescentes,
bo3 squainic serpcnlis sunt, varietule affeclinim Q , *
quasi maculis dislinctac. Si igilur fugis bestiaj
conlubernium alque cohabilalioncm, cave capwi,
, \ (?>
boc est, primum niali impelum ct incursum : ad
. \
boc eniin praccpti Domini pcrlinet involucruin ct
,
ajr.igma: Ipse observabit calcaneum luuin, et lu oh- .
tervabx* capul ejus <. Ne des aditum scrpcnli ad
\
interiora irrepenti, el a primo iniiio onine suum
, \ . , \
volumen simul inferenli : manc al^ue consisle in
, \
lisu neccssario : terminus eslo libi >ilac solliciludi- ,
i)is, per res obvias et parabiles nccessarii usus *.
Ique defeclus explctio. Quod si lecuni quoque ^
consiliarius Evae sermocinclur de eo quod aspeclu
. '
pulcbrain, guslalu suavc sil, cl piaeler panem lalc , \ .
obsonium lalibusque condimcnlis paralum quac- ,
vas; deindc per baec cupidinem et appeliluin e>tra D , \ ,
ne^essarii IISIIS lerrainos educas, lunc vidcbis
, \ , , , , , ,
ftcrpcntem latcnter ad avariliam deinccps proscr, , , ,
pentcm. Cuin eiihn a necessario cibo ad ingltiviem
\ .
serpscrit, ad id quod aspcclu jucundum esl irans . "
ibit, vasa sptendida atquc elcganlia q u x T e n s , m i , , nistroS ilem venustos ac deucalos, leclos argen . ,
leos, slrala niollia, (cgumenla pellucida aiquc
\ , \
auro interlexla, solia, iripodas, balncas et vasa
,
ad lavandum, labra, craleras, bauslra, alque ryla,
psycteras et refrigeratoria, cyatbos, giiiiuruia, .
\ \
candelabra, accrras, alque ejusinodi res requifcns ; per bacc cnim rcrn suam qualibct ratione , >

Gcn. lb.

M74

DE ORATIONE DOMINIGA. ORATIO IV.

\ - augendi cupidiias ingredilur. Nam ne sumplus

,
subsidium et apparalus ad ejusmodi res desit,
. >,
redilibus opus est, per quos conficianiur el com , - ~ parenlur ca quae desideranlur et requirunlur. Ergo
' .
flere illum el illuin oportcl, el plorare coiUuberna , , lem, mtillosqiic, qui suis rcbus excidunt, misera . \ bilcs ficri, ut per illurum lacrynias buic niagnt , iiceulia aique oslciitalio mensie pplcndescat. Cum
, \ -. - aulcm ctiaui his se serpens involvoril alquc implicucrit, el vcnircm cibo poiuque ad volunlalcm
,
exquisilo iniplevet it, posl ijigurgilalionem ac re
pleiionem, deinceps ad libidinosam rabiem invol. .
rcudo ses<! didabelur. Id aulem exlremum est bu $ .
manoruui malorum. Ut igiiur nil i l liorum accidal, facnltate pauis viiaui circumscribil
obsoniuiu
quscrens quod ab ipsa naiura tibi paralur. ld atitem polissimuui quideui bona cunscicnlia esl,
juslo usu panom condicns. Quod si eliam scnsuui gukc demulceii vis, obsonimn libi eslo indigenlia,
el, ut np saiieias satieiali addatur, ncu crapula infringaliir cl bcbclelur appelitus, sed cibum luum
prxcedaivt praceplormn sudures. Jn sudore et labore xeucris punt luo . Vides Serraonis primaoi
obsonii coufectionein?

Suflkit tibi ad bunc usum usque mente occupa
r i , imo vero buc usquc aiiiiiiai soHicitudioibus pa * nis illiges : ac dic ci qui educil panem de terra :
- dic corvos pasccnli, qui oinnl carni cibuoi dat,
, , qui maiium operil, el omne animal bona volunlale
, \
rcplet : te mibi viia es(, a le quoque niibi vitae
\ subsidium contingat: tu da panem id est, cx j u , , slis laboribus cibum adipiscar. Nam sl Deus jnsii ) . tia est, non babel a Deo panein, qui ex re fraudulenter el injuste parta cibuni babel ; ipse cotnpos
\, ,
voti es, nisi cx alienis copia aique facullas, nisi

, , ex lacrymis redilus, si iiemo propier tuam satieta , \ \ - tem esuriil, si nullus ob tuam replelionem inge, \ \ , muit, Dei pauis raaxiinc talis est, justiliae fructus,
pacis spica, non permista ncque inquinala zizanil
, ,
, .\ C seminibus. Quod si arans et colens aliena, el injusiitiam in oculis liabens, labulis insuper scriplia
. ,
injuslam acquisicionem roboraveris et couQrmave\ , \
ris, deinde ad Deum dicas, Da panem : alius erit
,

qui banc vocein tuam audiat, non Deus. Nam fru \, .
clum qui ex injuslitia pcrcipitur contraria nalura
producil; qui sludet justiti;c, a Deo panem accipit:
, at qui colil injusliliam, ab injuslitia? inventore nutri ,
lur atquecibalur. Gonscientiam igiturluam inluens,
.
ila panis peiilionein Deo offer, sciens, quod noa
, , csl sociclas Gbrisio cum Belial. El si dona ofleras
. ex iiijustUia, compcnsalio alque rcniuneratio canis,
, \ el nierces merelricis donura esl: eiiamsi splendl das, ambitiosas et magnificas largitiones facias,
, ^ atidles Prophetam et abominautem ex talibus bonis
. collationem el contributionem. Ad quid mihi mui ; * titudo victimarum vestrarum ? dkii Dominus:
, ,
plemts sum holocaustis arietum, el adipem agno ' ,
\\,
rum et sanguinem laurorkm et hircorum non volo :
. \ incemum, inquit, abominatio milii est* . Alibi
'. .
iminolantem viiutum pro cancm macianle reputat *.
, , ,
Si igilur a Doiirno panem babucris, id cst, cx juslis

laboribus, licct tibi ctiam ci primilias de justithu
.
fruclibus offorrc.
* Isa. Lxvi, 3.
Gcn. , 19.
Vs\\\. C X L V I , 16.
Isa. , 11
>

6 0

< T

e t

f ITS

S. GRECO II NYSSE.NI

Pukbia aulem esl ilem adjectio didiouis fwdie.

Panem enim, inquil, quoiidianum da nobis hodie . Alia philosophia bic sermo est, ul discas
pcr ea quae dicis, quod diaria ac quotidiana sil
vila huniana. Id quod praesens esl cuiquc proprium dunlaxal est; futuri vero spes in interto
uianei; ncscimus enim quid parilura sil inscquens
dies . Cur misere sollicili suraus de incerlis ? cur
curis fulurarum rerum aifligimur alque vcxamur ?
Sufflcit, inquit, diei tua aflliclio: (quod
6onat, maliliam), nialorum passionem nouiinans.
Quid sollkili sumus de ciasiino? idcirco per id
quod hodic jubet, iulerdicil tibi cura dc crasiino,
propcmodum baac libi per boc verbuin dicens :
Qui diem libi dat, ctiaip ea quae ad diem perlincnt
dal. Quis eflicit, ut sol oriatur? quis evanescere
facil et fiigal lenebras nociis? quis ostcndil libi
radium lucis? quis circiuiiagil et versai ccehim,
u( supra lcrram luminare sil ? Qui b&c tibi el
tania dal, numquid luo opus habel auxilio, ut
praslcl carni luae id quod necessitas requirit ?
ouod afieil studium ralione careiuium ac bruloi uin animaliuiu nalura ad suam vitam ? q u corvorum arva sunl ? quae aquilarum borrea ? Annon
una oinnibus vietum suppedilat divina voluntas,
quae res universas conlinel alque complcciitur ?
Et bos quidcm et asiiius, aul aliquod aliud aninial
irralionale, suapie nalura pbilosopbiam coguilam
babet aique cdoclum esl; alque id quod adest
boni consulil, iiiscqucntia vero nibil curat: nos
autem cousiliariis o;ais habeiuus, ul inlelligamus
fragilem alqne caducam banc el diariam vilae, qua!
per carnem transigitur, tondilioiiem ? an non docc;ii:ur alionim casibns ? an non ad propriam vilam
eiucudainur ? Quid diviti illi profuil niullus commcalus el a|paralus ? qut vanac spci fruslra inbaciesccbal, el inbiabal, diruens, aidificans: congregans, gcnio indulgens, longos annorum ambiius
k.pci vanilale in borreis siinul concludens ? annon
uua nox illam somnialani spem confulavil, quasi
vamim quoddam itisoiunium supcr re vana confictuni ? Corporea vila piaisenlis dunlaxal temporis
esl: al qua? per spem reposila esl, anima; propria
esl: scd hominuin ameulia circa judicium ulriusque
falliiur, corpoream quideiu vitain spc producens,
aiiimse vero viiam ad praescnlium allrabens usum
alque fruilionem : proplerea anima nccessario ab
ca qua? el esl et subsislil spe, circa id quod
apparet occnpata alienalur: inslabilibus auietu
pex spcm imiilcns, neque hujus conipos fit, elillud
uon babel. Doceamur igitnr per prxsens consiliuin,
quid bodie quidcm, quid ileni in poslerum petere
oporleal. Panis bodicrnae necessitaiis el usus e s i ;
i-egnum, beaiiludinis qua speralur. Panem autein
cum dicit, oninia, quae corpoii neccssaria suut,
comprehcndit. Si haec pelamus, perspicuum menli
oraniis erii quod circa rcm quolidianani occupa

* . , 1.

7.

\ ^. Tor ^
, , 6 . "/
\,
, .

" .
; ', \, ,
. \
; , -',
\ , \
, \ ;
;
; ;
\ ,
; ,
,
;
;
;
;
, ;
, ,
" ^^,* \ *
^ ;
;
, ;
' ,
, , , , ,
".: ; \
, ^
\ ; ,
,
'
,

*


, ,
\ .
, ,
.

, .
, , \
,
\ ,
?

%

1177

DE 010 DuMtMCA. -

V.

117d

, ,
> , \ s i l : siu autein aliquod animaj bonum, inlellige

,

iur quod pelilio perlineat ad rem perpeluarn et
, \ ,
iiifinitam : qiio poiissiiiium speclare pntcantcs
; . .
juhet : quasi una cuin majori pritna quoqne necessilas et usus conflcialur. Peiile, inquil, regnum et jusliiiam, el licec omnia adjicienlur vobi$ , per.
Chrislum Jesuni Dominum nosirum, cui gloria et imperium, in saecula s;eculorum. Auien.
T

'.
ORATiO V.
" )7
Remilte nobis debita noslra, sicut et no* remtuimut
& . debitonbus nvslris. El ne nos inducas in lenlalio- _ . '
nem. Sed libera uo* maio.
.
'
Progrediens scrnio venil ad ipsiim exlremura
* punclum v i r l u l i s ; prascribil enim per verba ora , ,
lionis qualem velit esse eum qui ad Deum acces > - surus sit, qui propeinodum non amplius inlra termi, ' - nos bumanie naturae conspicialur, sed ipsi Deo per

virtuiem assiniiletur, ul alius ille ipse dcus esse
, \ . " vidcaiur, dum facit ea quae Dei solius est facore.
, \ Dcbilorum enim remissio proprium ac pcculiare
,

Dei munus et ofiieium e s i : dielum est eiiim, quod

, . Nemo potett remittere peccata, niti solus Deus . Si
quis igitur in sua vita diviuas naturae insignia i m i , ,
lelur, illud ipsum quodanunodo A t , cujus in se
. ; evidenlia simulacra alque imilamenta oslendcrii.
^ , \
Quid igitur Scrmo docel? ul primum per opcra i i duciaui suiuamus, atque iia abolitionem et i m . - punilalein eorum quae aliquando peccaverimus
, ,
peiamus. llaec euira plane nobiscum prccsenli vo e
, ,
loquilur, nimirum qui ad benefaclorem accedil,
.\ ^ benefactor eslo : qui ad bonura, bonus, qui ad
\ , - justum, juslus, paliens ilem ac lenis, qui ad le \ \ ,
ncm ac paiienleni accessurus sil ; ad bumaniiui
\ , \ & bumanus : ct hidem in caHeris omnibus, ad beni, gnuin, ad probum el bumanum, xquum , lubenlrr
, ^ ilcni bona communicaatein el imperlienlem , el cui. *
libel misericordiam tribuentem, el si quid aliud
,
oirca Numen diviiiuai cernilur, ad unum quodquc
\ - aniini sui proposiio sese assimilans et accomtuo dans, ila sibi aditum alque fiduciam oralionis cmt , . flcial. Ol igilur lieri non polesl ut vel malus bono
- conciliclur, veljs qui in impuris cogUaliombus ver,
salur cum puro alque integro consuctudinem lia .
bcat: ila ssevitia accedoniis seipsam ab hutnauilaie
\ , \
Dei sejungit. Qui ergo dcbilorum nomine obnoxium
; \ D el obligulum acerbc detinet, suis moribus ac ra , lione facli s u i , ab bumanitale divina seipsuiu se?
paral atque sejungil. Qnae enim societas buiuanilali
' ,
. , cuiu crudelilale, el dilectionis affeclioni cum feri^ate?4lem in reliquis , qua ex conlrario , opposi
tjone inali facta, inlelligunlur: quarum rerum
, coulrarietas insociabilis esl,quaruui uua aliqua
. correplus a conlraria prorsus segregalus est. Ul
, onim ille qui morlem obiil in vila nun est: el qui
vilae parliceps est, a morle remolus et alienus est,
, ,
ila omniuo necesije est eum qui ad bumanilalem
.
lc\ accessurue s i t , ab omni saevilia alienum csse.

Al qui uuiuiiim cavum rcruiii qua pcr nialitiam ac
, ^
%

7 t

71

IIat;b. Y I , 3 3 ; Luc. x u , 31.

7 1

Liic. v, 21.

tI79

CREGORll NYSSEN!

1180

Viliosilatem iut< lligimlur cxpcrs Iticrit, dcus qiio- , \ &

datnmodo pcr ejusnutdi liabituin evadil: quippc ; ;,
cum illtid sibi confecorit, quod circa naluram di\, , \
>inam ratio cernil. Yides ad qtiantam ainpliludi ;
neui per verba oralionis Dominus intelligenlcs
^ ,
cvehat, buinanam naiuram coudilione divina quo , $
dammodo mulans, et ut dii liant, qui ad Deum
; ( ;
accessuri sint, sanciens ? Gur, inquit, servilem in
\
modum metu ircpidans cl conscientia tua iclus ; "
ac flagellalus ad Deum accedis? cur excludis iibi
, *
Aduciaro in liberlaie auitnae (onsistenlem, qu.e al>

inilio simul cum naiura iu essc producta esl? qr.id
adularis verbis ei qui assentalionibus falli nequil,
; ,
alque deludi r.ou v u l l ! cur oflkiosi alque asscnta .
loria verba affers ad cum qui opera intuelur? licel
, , , '
tibi quidquid ex Deo commodum cst anirao inge- \\ ,
alque libero ad arbilrium babere: ipse tibi sis
.
juddx, ipse te tua senleiUia absolve ac serva : reniitli libi a Deo debila desiderans, lu dimitle, cL
Dens decreveril alque senlcntiain mlcrii. Nam judicio de proximo, quod iu lua' poteslaie est, qualecuuque fuerit, senlentia par eril el respondebil: qu# eniin apud tc slalucris, lia?c libi per divinura
judicium confirmabuntur.
Sed qui possit aliquis pro dignitale explicare d i '
vinae vocii amplitudinem ? Superar id quod intel ;
> * " t)ji7r ligitur eam qu;e verbis Geri possit cxplicalionem. Remille uobis debila no$ira,$icut et tios remii- ) , ^ timus dehitoribus nostiis. Nam quae de boc aniinum \,\ " \
, \ , meiim subit cogiinrc, lemerariuin quidem esl vcl
.
menle concipere, ip.merariuin ilcin vel orationc
; " -
cogitationem et menl s conccplum palefacere alque
, 'aperire. Quid enim csl quod dicilur ? Quemadmo

dum Deus bene ac recte agcnlibus ad imilaiiduin

, < .*
proposilus est, sieul d i \ i l Aposlolus : Imilalores
; , rnei estote, sicut el cgo Christi : ila vice versa ,
, ,
mam afleciionein Dco ad bonuin pro exemplo csse
v u l l , alque ordo qnodaimuodo invcnilur, ul audea-
,
inus, quemaduioduin bonyin in nobis imilalionc
, ,
divini numinis pcrficilur, iia sperare fulurtim, ut
Deus noslra facia iinilelur, cum aliquid boni con- \ , " , , ,
fecerimus, \it lu itcm ad Deuni dicas, Quod ego
\ , ,
feci, fac; imiUre servum tuuin, lu Ooinine, pau'^, <perem ei cgouum , qui rognum universarum rerum
oblines : remisi debila [ ne lu quidem exigas : sup- , \
*
plicem rcpellere vcrilus sum ] , ne lu quidem sup plicantcm submoveas alque repellas: laclum ct ala * ' - crem dimisi meum debilorem , lalis ilcm luus fiat,
tfe tuum debitorem meo debilore trisliorem reddas : D , \ .
, * \
ambo parilcr el acqualiter exigenlibus gratias agant:
par ambobus remissio decernatur, luo simul el meo , \ * ,
debitori: ille meus est debitor, tuus autcin ego: quo ,
* aninio ego fui adversus hunc, quamque de eo scn, .
tcnliam seculus suin, haec item aptid te obtincai:
*olvi, eolve: dimisi, dimiltft : magnam ego proximo
* , \
exbibui misericordiara: imiiare, tu Domine, servi tui
\ *
humanilalem. At graviora mea in tc peccala, quam
q i w bic adversuin me commisil : id ego non nego,
^
atque hoc rcpula, quantum cxcellas in omni bono:
*
xquum csl enim ut virium luarura cxccllenli*

T >

1 1

Cor. , 16.

i 181

DE ORATIONE DOMlNICA. -

ORATIO V .

1182

, convenienlcni roisericordiam nobis peccantibue I r i .

buas; exiguain bumanitalem ego exbibui, non enim
( .
amplius capiebat nalura, lua vero inuniQienlia
\ *
exiguiiale poleniiae non probibctur quin quanium
.
vclis, lanlum largiaris. Verum diligentius perpenda
mus propositam orationis diclionem, si quo IIKMIO
, .
nobis eliam per senlenliae considerationem, quaei
, '
manuductis ad sublimem vilam aliquod adjtutiett - lum conlingcre possit. Scruiemur igitur quae sint
.
ea quidem quibus praestaniibus bumana natura
.
obnoxia sit : quae ilem illa conlpa, quorum remittendorum nos poteslatem babemus. Nain ex barum rcrtim animadversione mediocris quaedam nobis
cxcellenli;e divinorum bonoruin cognilio conlingere possil. lncipiamtis igilur hinc peccala bominum
adversus Deum commissa enumerare.
, Primmn Deo supplicium homo debuil, quod ab e*
, descivit, a quo faclns eral el ad adversarium trans*
, i i l , naluralis domiui fugilivus et descrlor faclus :
deinde quod libcrlaleni suique potestatcm ac pro \ '
priam voluntalotn cum gravi ac noxia servituie
, \
pcccaii commulavit, et sub corrumpenlis potesla , \
, lis lyrannide quam cum Deo esse maluil. Quin
. \ - etiam quod non inluilus cst pulcbriludinem faito , ris, sed ad lurpiludinem peccati faciem converlit,
, cui malo secundum judicabUur? divinorum ilem
bonoru.n despicicnlia, et improbi illius cscarum
; " ,
\ , praefcreniia, in qua parle suppiicii collocabilur ?
; " iinaginis item abolilio, divinique signi, quod tem , \ , pore primrc crealionis in nobis impressuin est, cor , \ ruptio; ad bsec dracbmas amissio, el a mensapa , \ C tris reccesus, el ad felidam porcorum viiara acces , \ siis, el expetondarum divitiarum cormplio,et quas , \ cunque talia de)icla,!um per Scripturaiu, tiim pcr
, . \ cogitaliones cernere licet, quaenam enunierare
, - oratio possil ? Quoniam igitur ob lot et lalia delicta uomine poenae pendendae Deo obnoxium esi
; gemis bumanum, idcirco mibi sermo per do<tri*
, nam oraliunis nos erudire alque insliluerc \ id
, lur, ut nequaquam dum cum Deo colloquhnur,
, \ ^ - quasi pura conscienlia praditi confidcnler el arro, ganler loqiiamur, eliarasi qtiam maxime quis ab
. " bumanis deliclis procul absil. Forsilan eniiu si
quis, sicut adolescens ille locuples , praceplis
vilam suam nioderalus s i t , aliquid lalc de vita sua
,
, , gloriari, et, Jtoc omnia servavi juventute mea ad
Deum dicere potesl, & persuasum habere, quoniam
, \
nibil in prxcepta deliquerit, sibi uon admoduiu
,
convenire dcbiloruin nomine deprccalionem, u l
, quae solis iis qui peccaverint congruat; el ail eum
, . qui pcr scortalioncm inquinalus sil, ejusmodi vo
, - cem decere; vel ei qui pcr avariliam siinulacra
, cqlueril, necessariain esse veniaBpelitionem, el cui , \ \ vis, in summa.qui per aliquod delictum animae con , \ scientiam commaculaverit, bonum el cummodum
. esse ad miseiicordiam coufugere ; quud si Eltas
,
piaeclarus ftterit, aul in spirilu ct v i r l t i l : Elix
, ,
magnus ille uitcr lilios mulicrum, aut rcuus, aut
, , - Paulus, aul Joannes, aul aliquis alius cx iis de
n

ft

- Luc. x v n i , 21.

1'84

S. GIU&OUU XYSSKNI

US3

qtnbus boiiuin diviiuc Scriplurae lesliiiioniuin cx- ,

,
slai : cur is ejusmodi vocc ulaiur, quw ipsum a
di bitis exiinal ? cui I I H I I I I I U adeo ilebiluiu ex pec- ;
calo sil ? neu quis ad baee rcspiciens coiiiumaci- ; ; */
, '
ler et arroganler loqualur, sicul ille Phaiisaeiis *,
,
qqi ne agnuscebal quidein qunc essel ipsius ualura
(iiam si aniuiadvertissel, quod boino eeset, prorsus , .
0 ^
iialuram a sordibus iuigrain ac puraui I I U I I esse,
\ tlvat
edoctug fuisaeta gaucla Scriplura, qqae dtcil, quod
* .
nQii possil inveniri inter boinines, qui unuin diem
absque macula v i v a l ) ; ne quis igilur talis in aiii- \ .
,
ejus qui per oralionem accessurus sil ad Deuin
; ^, '
alfcclus ingenereiur, non ad benefaeta ac res beiie

geslas respicerc sermo jubet, sed recordari coui , & \ ,
mvmium bumanae nalurac debilorum, quorum qui ; \ vis prorsue eliani ipe parliceps esl, ut qui naiune
communis partkeps sit; et rogare judicem, ut .
aboHliuiiein et impimilalein delicioruui largialur. '

Quasi enira vivenle in nobis Ad;nno, siugulalim
omnee houiiues quandiu pelliceas bas tiuiica* \ , \
; ,
cirea naltiram noslram videraus, et lemporaria
fblia uialerialis hujiis vila?, quae nudali prnpriis ,
iisque splendidis indunieutis raals nobis ipsis con- ^, \ , \
&uimus, cum deliciis, gloriis, diariis bonoribits, el , \
btevi duraulibtis carnis expletiouibtis dtvinos auii- , \ Cius peruMiLaviinus ; donec i|em afflictionis locuni, \
ad qiieui incolenduiii coudemnati suinus, iiiljemur: ,

quanJo ad orieiUein nos converlcritmis (nou quod
* '
Deus illic duulaxal videalur : qui enim ubique esl,
milla parte peculiariler ac separalim compro- C ^
'
hendilur, nam ex asquo couliiiel res tniiversas:
sed quod in uiienlalibus parlibus prima nobis pa-

iria s i t : dico aulein de ea quam in paradiso lia- ,
buimus, liabitalione, ex qua ej^cli sumus : Plauta* '
vit :im Deu$ paradisum iuEden in partibus orien~ , \
lalibus ), cum igilur ad ortenlalcs partcs respici- \ -
inus, el recordanmr qucinadmodinn e liu.*idis et ,
orientalibus beatiludinis locis cjecli suius, mei-ilo
,
taleiu voceiu profei hnus, qui a inala vilaj i k u ob~ ,
umbramur, qui ex oculis Dci projecli sumus, qui , ,
Iraiisfogiinus ad scrpeutem qui vescilur lerra, el \ \
iu lerra sese invvlvil, el super pectus et vctilrem
\ , \
suuiu inaiubulal , et nobis ul eadeui faciaiuus, , \
consulit, ucinpc ul circa terreiiarum reruni IVuciuia
, \ \
ac volupu&em occupali simus, et iiumilibus abje-^ , \
ctisque Gogilationibua cor noslruni iuiplicemus, et , , \
\eiiUe inambiilomus, id est, voluptariae vitas siu^
deamug el operatu deuuis : in bis igitur versan- ,
les, queiiuidmodmii ille prodigus posi longainairuni- ) ,
naMi, qua porcos pascens confliclabalur, ubi sic- , \
ut et ille ad nesmetipsos rediertiuus, el de ccelesli ,
1'alre cogilare cocperimus, recie talibus vocibus , " )7 .
' , ,
ulemtir, Remille nobis debita uostra, dbeulcs : ut
* ,
elianiii Moyses quispiam stl, et Samuel, el aliquis
, ,
alius virlule excellens, nihilomiiius,qiialeiius bumo
,
est, bauc vocem sibi convniire puivt, ul qui com', \ .
iiMiuembabcal cum Adamo naliiram, parliceps ileiu
ejcttionis quoquc sil.

7e

17

78

"

Luc.

x v i n , 1 0 qq.

. xxiv, 1 6 .

7 7

Gcn . , 8 .

Gcn. , 14.

{135

DE OilATlONE DOMINICA. ORATIO V.

, ; ;,
'
,
'
, ; ;
,
,
. " , , .

' ,
.

\ , , \ ^
,
, *

, ,
, \
* \
, '
;
; ;

;
;

; , '

, ,
.

, , \
*
, \ * ,
, \ , \
. ,
' , \
, , , , , , , .

ii8fl

Qnoniam enirn, ul inquil Aposlolus, omnesper

Adamum morimnr " , convenil eam vocem qtuc
Adamtim nominc poenitcnlitt decet, communem
esse omniuni qui cum illo mortui sunt, ut, quemadmodum ait Aposiolus, abolilione el impunitate
deliclonim nobis concessa, per gratiam rursus a
Dotnino serveimir. Sed baec quidem perindc dicta
sunt, ac si quis raiionem niagis communein inspiciens, propositam rem consideret : quod si quisveram verbi sentcniiam quaerit, non opinor opus esse
in nobis ad commtinem naturam referre cogilaiionem: potcst enim sna cujusque viiae conscientia
necessariam facere mi9ericordise pettlionem. Cum
euim vila a nobis in hoc saeculo varie mulliformiterque cxigatur; alia quidtm juxia auimum et
menteiu, alia rero secundum sensus corporis: difficu4ter,aul cliam omninofieri non possearbitror, r t
non cum uno altqtio afleclu quis in peccalum labatur,
quale quid exempli gralia affcro in medium : Cum
bapc vita qua per corpus fruimur in sensus noslros dividaiur, ea vero quaft secundum aninium
exigilur ia mcnlis iinpetu et molu libera* voluntalis consideretur, quis adeo magno atque exeelso
anirno, quis tanla prudcntia praeditus, quis lanli
spiritus est, ut per uiramque vitic raiionem viliosilatis ac malilia? contagionem el inquinaliouem
effugiai? quis, quod ad oculum atlinei, expcrs peecali esl?quis, quod ad audilum allinel, innoxius?
quis ab bac besliali gulse vnhiplale alienus? quis
laciu purus el vacuus ab occasione peccati? Quis
m-scit involucmm el rcnigma Scripturse dicenlis,
quod per feneslras niors ingressa sil* ? Scusus
enim, per quos animus eminens et ad rcs extcrnas sese exercens ea quae placcnl arripil et apprebendit, fcneslras Scriplura ap;:cllavit, quas
Scrniomorli aditum palefacere dicit.Nani revera mnltis saepe mortibus introeundi locus oculus exsistii,
dum vel irasceutem videt, et ad eamdem contra
perturbationem incitatur, vcl prospera fortuna
practer merilum utenleni, in invidiam exardcscit : vel superbienlem, ei in odium r u i t ; vel aliquam materiam boni coloris, dexteriorcmve oris
ac formse figuram, et lolus ad concnpiscendum d
quod placueril delabitur. Ua auris morti fcneslras

, , , ' D aperit, ct per ea qua* audil multos aifectns ad ani * , mum Iransmillit, metum, Iristiliam, iram, volupla \ , \
lcm, cupidilalem, risum ciTusum, et ejusmodi.
; ,
Porro gustalus voluptas, nialor, ut dixcril aliqnis,
singulorum malorum esl : quis cnim ignoral quod
, ,
, , , , gulae sludium rndix propeniodum sit ooruin pecca . loruin qiicC in vita commilluntur? Ab bac enim
, pendent luxus alque delicim, ebriclas, ingluvies,
* in viclu prodigalilas atque profusio, abundanlia,
satielas, comessatio, beslialis ct ralione carens
,
impetus ad vilia ignominiosa. Simililcr (angendi
^,
sensus omnium peccalorum cxtrcmum cst : omnia
' *
enim quac corpore exerccntur a sectaloribus volu ptatis, apprebensionis quae taclu fit morbi sunl,
, .
" 1 Cor. xv, 22.

Jcr. i x , 2 i .

1187

S. GRE60RUNYSSENI

i'SS

quae siitgulalim exponcre longuni lueril : simul ne deeoi qiii cin osl iir.miscorc gravioribus SCID:>nibus quaecunque taclus crimina suni.
Porro mulliludinem peccalorum quae animo pa- \ , -. ;
riler ac destiiuta volunlale commiUuulur, quaenam oralio enunierare possit? Ex inlerioribue, i u ", \,
quii, proiiciscunlur improba? cogilaliones : alque \
adjeeil eartim cogilalionum quibus iiiqitiiiamur
.
mumeralionem. Si igilur ab omnibus adeo parli- ,
1 tis peccalorum rctia nobis circunifnsa suut, pcr ,
onmia scnsuuin inslrumenla, pcr inlimos et occul- * , ,
los, ac quasi in corde laleules animi nioius, quis ; ;
gloriabilur, ul inquit SapienLia, sc purum habcre
. \
cor ' ? quis a sordibus expurgalus csl ? quemad nioduin Job t e s l a t u r " : Sordcs sunl anitiue pui i ,
lalis voluplas, qua? mullifariam mullisque modis
\ , ' , ' ,
btunanse viUne commiscelur, per animum pariler ac ,
rorpus, per cogilaliones, per sensus, pcr inolus ex
. proposito procedenles , per corporis opcraliom s R ; ;
et effeclus. Quis ergo purani ab bac macula ani- ,
mam babei? qui fieri poluil, ut faslu percussue \ ;
r.on sil ? qui poluii uon esse superbix pedc calca ; " <lus?quem manus peccatrix non commovit? cujus , \ kp{* , \
pes ad nequitiam et iiialtliam non cucuri i l ? quem
. , \
.
oculus iiumodeslus no inquiuavit el audilus
\ \
stolidusel impcrilus non conlaminavil, el gtislalus
ad sese non converlil, et occupalum delinuil ? *
\
cnjus cor ad vanos molus rude et inexercilalum
* *
n.ansil? Quoniam igitur baec circa nos sunt pcjora
quidem alquc atrociora iis qtii in bcslialem magis naluram degcnerant, [inoderaliora aulem atquc lo- . ' ;
lerabiliora aUeulioribus,] penitus aulein cl prorsus , \ ,
,
oninibus, quibus communis cst nalura, coumninia
quoque delicla nalura s u n l : idcirco Dco per ora-^ .
* ,
tionem supplicaiiles, u l diiuillantur nobis debila
\
oramus. Sed irriia alque iiieflicax csl cjusiuoJi vox,
\ *,
el ad aures divinas non periinel ac pcmMrai, nisi
,
conscientia una nobiscum clamct, quod rectum,
, ,

bonuni, et decorum sil iniseiicordiam imperliri.
,
Nam qui judicat bumanilalem Denm decerc(nisi
enim deccre putarei, rem inderoram el non con- ;
venienlem aggredi eum atque suscipere nonorarel), ;
, *
eum aequum fuerit suis faclis judicium de bono
alque decoro slabilire atque confirmare, ne ajusto * ,
judice ejusmodi quid audial: Medicc, cura leip&um,
, \ *
itte ad bumanitatem horlaris, quam tu proximis
* \
non impcrliris: remissionem debitoruni petis, qut
litcrgo nt tu sufloces obaeraturo ? deleri libi c h i - ty * , rographuin adversos te scriplum precaris, qui d i - ,
ligenler servasobnoxiorum paclaatque conlraclus:
, ,
labulas novas et abolitionem atque remissionem
,
dcbiioruin pelis, qui per usuras aes alienum nulris

\ ,
oi aitg^s; tuus debilor est in carcare, el tu in
oratorio; ille ob debita crucialur, et tu remitli tibi debitum vis : xaudiri oratio lua non poleet, 9up*v
rat cnim sonus et slrcpilus vocis ejus qtii crucialur : si tu corpofalc debilum dimiserU, solveniur
libi animae vincula: si condonaveris, condonabitur t i b i : ipsc judcx eris, ipse tibi legero feres, affeclione, qua tu obnoxium prosccutus ftieris, superam scnlenliam pcr te ferens.
Talc qitidpiam mibi videtur Dominus fUiam in
\

Prov. , 9. Job , 4 juxla L \ X .

i!89

DE ORATIONE DO: INICA. ORATIO .

, ,
\
, \ *
. , \ ,

, ,

* \
,
,
.'
\
,

. ;
, ,
\
,
\ , *
,
\
;
, ,
,
,
,
. \ ,
/\57

, ) .
. "
, \ , ,
\ , \
.
' ,^
, , ; ,
\ , \
;
, I
, ,
\ , \ ; , ,
\ ;
\
; ; ; / ; \ \
,
, ;
,
, \ , ,
M

Mallb. x v i i .

* Psal. v m , 8.

1 1

Psal.

CXLYIII,

ilW

t alio sermone docere, per modum narrationis hanc

sententiam in medium afferens : ubi rcx quidam
in narratione inlroducitur terribiliter pro Iribuiiali
sedens, et servos ad judicium cogens, et eorum
quae unusquisque administrassct cognitionera el
quaestionem insliluens
Cum aulem quidaro debilor adduclus, ac quoniam ad genua accidens loco
persolutionis pecuniarum, supplicem libellum obtulerat, humanilatem consecutus esset, deinde ob
modicum debilum adversus conservum acerbe seso
et inhumaniier gessisset, ex inbumanitate adversus conservum iram regis provocavil: qui quaesitoribus et lortoribus prsecepil ui eum penilus a
domo regis aitenarent, alque eo usque supplicium
prorogarenl, quoad mcritas poenas dedisset. Nam
oboli quidcm revera viles et mimeratu faciles sunt,
cuni innumeris talentifc comparali, adversum nos
debila fralrum, si ctim nostris adversus Deum delictis conferantur. Damnosa prorsus est vel injuriae
occasio -ab aliquo prebila, vel servi nequitii, vel
etiam insidiae vitae corporali struclae, et tu ad ulciscendum ejusmodi incommoda pcr inflammalionem cordis accenderis et irritaris, ct nibil non
comminisceris et excogiias, quo ulciscaris eos a
quibus injuria lacessilus sis, non cogilas ( s i adversus servum iiiiiiiruui ila exarscris) quod non
natura, sed vis in servitutem pariler et dominalioneni genus humanum scidil atque divisil? Nam
homini servire unam ralionis experlem naluram,
reruin universarum adiuiuislralor lege consliluit
et sanxit, ut inquit Propbela : Omnia subjeci$ti tub*
ter pedes ejus, oves el boves universas, volucres et
jumenla,et phces**. Atque haec etiam serva appeilai, cum in alio loco Propbela dical: Danli
pecoribus aVunenlum ipsorum, el herbam servitio
hominum " ; bominem vero propriie ac libera voluntalis graln ac douo decoravit. Iiaque quantum
ad nature dignilalem allinet, ejusdcm lecum condiiionis is est, qui lege alque coiisueludine tibi subditus efil, neque a le iaclus est, neque per le v i v i t ;
nequc corporis pariter el auimi eificarias abs le
habet acceplas. Quid igitur adversus euin iracundia tantopere eiTervescis, si quis negligcntior et
dcmigsiori animo, aul iugitivus fuerit, vel palam
fortassis adversus le contumactorem se exhibuerit,
cum leipsum inspicere oporteat, qualis tu adversus Dominum fueris, qui te formavit, qui te per
nafivilatem produxit, et miraeulorum imindi participem fecit; qui solem ad fruendum proposuil
el ex elementis omnia vivendi subsidia pnebuil,
ex lerra, ex igni, ex acre, et aqua; qui donum
cogilandi, animadverlendi intelligcndique praebuil;
qui apprebendendi et defendendi sensum, qui bojium a malo discernendi sctentiam dedit ? qui fieri
igitur poicsl ut tu ejusmodi Dondno obedias, nt
euro non offendas ? an non a dominatu descivisti ?
an non ad peccatum profugisti ? an non imprubuiu
8.

HJI

S. GIIEGOIUI iNYSSEM

dominum pro bono ampiexns es? au non, qtianlum , ;

in te , deserlam Domint domum reliquisti, cum
, ,
bi collocnlus eras ad operandum <il cuslodiendum,
, inde discessisti ? alque enumcrala delicia, an noti
;
Dco (eslo, qui ubique est, et omnia inhielur, aul
\ , conmlitlis, anl dicis, aut cogiias ea q u animo
^,
cnnciperc non oportel ? El talis cuin sis, el tol
,
\
nominibus obnoxius, magnnm aliquid conservo
.
largiri tc pmas, si ad aliqnod ejus i-n tc.pcccalum
ex anitni leitilale conniveas? S i i g i l t i r l>co pro iiiisericordia *lque venia preces oblatnri simtia,
Conscientia fiduciam nobis paremus, ul vttarn noslraiii sidvocatam el palronatn buie * pra*iHamus, el vere dicamus : El nos remisimus debniiibus nubis.
Scd qnid sibi viill id quod modo dictis slalim
:adjeclum esl ? necc$sarium existiiuo nc hoc quivov; ,
dcm praeleiire inexcussum et incxplicalum , tit
, , \
scienles quidnam orenius, non corpore, sed animo

supplicalionem offcramtis : Ne nos inducas in ten~

?
tationem, sed libera nos maio. Quseuam, fratres,
. , , ;
borum Tcrborum vis cst ? Videtuf mibi Dominus
\ -.
fiiuliis ac diversis vocabulis maltim Ulum nominare,
,
dum, juxta diilcrentiam pravarum eflicientiarum et
, improborum exerciliorum, mullis nominibus eum
, , , ,
appellal, Diabolum, Beclzebul, Mammonam, prin, , , \
ripem mundi, bomicidatn, tmprobnni, palrem men* . \
dacii, aliisque similibus. Forsiian igitur umim ali \ ,
quod ex iis quae ciroa eum inlclligunhir nomini bus est eliam leuiatio, acconftrniat nobis ejusmodl
. ,
opinionem concordantia alque convenienlia dicto- , '
.
riHii. Cmn dixisscl enim, Netnducas notin
$ iti tenta*Q- { j ' tionem : subjunxil, Liberari mato; quasi res cadem
. ,
per utruinque nozncii significclur. Nam fti is qui
) \ \
imfi Ingrossus esl in lenlatinnem prorsus extia
, *
malum est, atqtic is qui iti lenlalionem incidil
\ in inalo necessario vcrsalur, utique lciUatio
.
cl innlu significatione unum quideni suni. ;
Ad quid igilur nos ejusmodi orationis docirina
,
borlatur? Ut evitomus ac fugiamus eas
res
"
qa
per bunc mundum specuutur, quetn- .
admodiim alibi dicil ad discipulos: Totui muudtl*
, .
in malo situ* esl **. Ergo qui exlra malum essevulf,
,
necessario Fese a mundo segregabil. Non eniin
I
curn babet lenlatio aniinam atlingendi, nisi tan quani escam quamda-n hanc inundanam occupaiio. ' ^x o

ncm praro liamo avidioribus porrigercl. Imo vero

magis a^efla nobis senientia per alias simililiidines ficri poteril. Sa3Vum ftt infesiuni ex lempcslaie
atque procellis saepenuinero niare e s l ; al non procul ab eo reniotis. Vini alisumptriccm babcl ignis,
sed 6iibj'cl;<? matcriae. Dirum ei atrox btdhim vs\:
sed solis iis qiti pra;'ii parlicipes sunt. Quen admoduin igilur is qui ^aiamilaies belticornm malorum fugit, precalur ne incidat in belltim ; el qni
ignem thnei, ne in igne verselur; elqui mare borrcscit, ne navigandi necessitas incnmbal: ita qui
niali lmpclum et incursum mciuil, precelur nc in
eum tncidat. Quoniam autcui, ut anie diximtis, in
' sitnm esse mundwm Sefmo dtell * atqnc in
I Joan, , 19.

\ * ' \ \ ^ . , )
). ;, . " 6
,
*
\ >., 6
,
. , ,
\,
'.
* >\ ,

1194

) REATITUDINIBUS. ORATIO I .
, -
. ,
. ' \
,

(, ),
> ,
, ^
, \ ,
\, \ , \,
\ . .

mundanis negotiis tcnlationum occasioncs exsislunt,

rccte et convenienter qui a malo liberari precalur,
ut lcntalionibus eximatur, orat. Non enim aliquis
liamuro devoraverit, nisi per ingluviem escam attraxerit. Verum surgentes dtcamue etiaro nos ad
Deum : Ne nos inducas in lentationem, hoc e&t in
mala saeculi: sed libera nos malo, qui in hoc
mundo vires liabel, a quo libereimir gralia Christi,
cui potentia et gloria una cum Patre et Spiritu
sancto, nunc el semper, et in saecule g&culoruio.
Amen.

S. G R E G O R I I NYSSENI

DE B E A T I T U D I N I B U S .
Eodem Sifano interprete.

'.
' / , *

,
,

, *
, .
,
;
, \ ,
; "

,
,
, \ .
,
, , , \ , , 6 , > ,
\ , \ , \

,
\ ,
,
8 7

ORATIO I .
Visis autent turbis ascendit in montem, et cum covsedisset, accesserttnt ad itlum discipuli ejus, et
aperto ore suo docebat eos, dicens: Beati pattperes
spiritu, quoniam eorum est regnum c a / o m m .
8 7

Quis igilur in boccoetu talis esi, qui ct Sennonis

discipulus sit, et cum eo, a terreois concavisque ac
bumilibus cogitationibus etintelleclibus aecendal in
spiritualem montem altse contemplationisTqui mons
omnem quidem umbram ex emineotibus nequitiae
vhiique tumulis porreclam effugit, cx omnibus autero partibus verae lucis radio colluslratus, in para
verilatis serenilate omnia quaecunque in concavo
coercitorum et conclusorum oculis subducta sinit,
ex specula conspicienda prabet. Quae autem ab bac
altitudine conspiciuntur, quol et qualia sint, ipsc
Deus Verbum, eorum qui una secum ascenderum
bealiludinem cxpticando prosequilur, tanquam digilo quodam oslendens, hinc quidem regnuni COJloirum, cx aliera vero partc, supernae terrae baereditalem : deinde misericordiam, el justiliam, et
consolaiionem, atque eam, quae com Den rerum
univentarum exsisttt, cognationem : ci fructum ex
persecutionibus, quod est contubernalem Dei fleri*

MaUb. , i sqq.
PATBOL. G R . X L I V .

38

S. GREGORll NYSSEM

95

1196

ac qusecumqiie alia praelerea si quis ex sublimi .

,
specula per apem despiciat, superne de monte d i ,
gito monslranle Verbo, in promplu cst videre.
Quoniam igitur ascendit Dominus in montem, au- , ,
diamue Isatam claroantem: Venite, atcendamus in , \
moniem Domini , atque etiamsi laboramus ex pec- . \ , - ?
caio, confortemus et confirmemus, quemadmodum
,
propheiia praescribil, manus languidae ac genua
dissoluta. Nam si in summuiu jugum evaserimus, , . inveniemus qui medcatur omni morbo, omnique \ ,
languori, nempe eum qui infirmiUles nostras ,
suscipil, et niorbos p o r l a t ' . Quocirca curranius , etiam oos ad ascensum, ut cum Isaia in suramo \ . '*
\ , \ ;
jugo spei constiluli contemplemur ex specula bona
ilia quae secutis in alliludinem Yerbum ostendit; ,
verum eliam nobis Deus Verbum os aperiat, ac \\ ,
doceat nos ea quorum auditio bealiludo est. Su .
inatur autem a nobis initium conleiBplalioms, ei commentalionis, unde doctrin dictorum iniliuro
coepit.
, , ol ,

Beali, inquit, pauperes hpiritu, quoniam eorum

q-.
est regnum ccelorum. Si quis avarus incidat in la
bulas Iheeaurum alicubi abscondilum iudicanles,
,
is aulem locus, qui ihesaurum conlineal, mullum
\ sudorem ei laboreni aspiranlibus ad eas opes

ostendat, nunquid ad labores oblanguescet, ei in
lucro qu%rendo segnis eril, nulluraque prae sludio , \ , \ laborem sumere atque defatigalionem subire divi- , tiis dulcius et jucundius existimabit ? Non ita se ; ,

ros babet: non ila est; sed omnes quidem ad boc
,
advocabit amicos; ex omnibus item parlibua, ex
quibus polerit, auxiliis sibi conlraclis, multitu- ^
dine operarum op<js illas absconditas suas faclu,
rus sit. Hic est ille tbesaurus, fralres quem ,) , \, scripium indicat, abscoaditae aulem per obscurila -
tem diviliap sunl. Igilur nos quoque qui incorrupii
. \
auri cupidi suraus, precum quasi raanuum mulli- , ,
ludine ulamur, ul diviliae nobis palefianl, alque , \
orones ex aequo Ibesaurum dividamus, ct totum
, \
eum qui&que acquirat. Talis enim divisio virtutis
. esl, tit et in omnes, qui eam ampleclunlur et
, \
affcctant, dividatur, et cuique adsit universa inlcr
, \ ,
participantes, non diminuta. Nam in terrenaruro . $
quidem diviliarum dislributione, qui plus juslo ad se iraxerit, injuriam facit his qui ex aequis parli-
bus socii sunt (socii enim parlem prorsus mlnmt , 88

ie qui suara plu-s juslo auxeril); spirituales autem D .

divilise idem faciunt quod sol, qui et oronibus
, ,
vidcnlibus se inipertit, ei lotus unicuique accedit.
. \
Quoniam igitur par ab unoquoque lucrura ex la ,
bcre speralur, par ab omnibus afferatur ad id
.
quod a nobis quaeritur, precum adjumenlum. Ac
primum quidem omniura arbilror oportere consi, , . ,
derare ipsam bealitudinem, et inlolligere quidnam
,
tandeni ea sit. Beaiitudo, ut mea quidem opinio
fert, comprehcnsio qua?dam est omnium earura
. \
rennn quse nomine boni intelliguntur: a qua nihil

abesi eonim quae pertineut ad bonorum desiderium
* 1

' isa. 11 5.

Isa. , 4.

4137

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO I .

1198

/. ' , - atque cupiditalem. Poteril autem nobis t\ eonlpa . ratione contrarii planiue i e r i quid per beatitudi '
nem signiGceiur; comraria autein beatitudini m i . - seria est. Miseria igitor esl in acerbis ac Irislibus
nostraque voluntate non accidenlibus easibus el
* - calamitatibus aerunrma. Affectio itetn eorum qnx
. in ipsis fiunt, in utroqne in contrarium deducta
, .
alque divisa est. Nam ei qoi quideui beatug habc ,
lnr, ob res ad fruendum sibi propositas lfletari,
\ , (6 sibi placere el exsullare l i c e l ; ei vero qui miscr
, , - exislimatur, rebus sibi praesenlibus angi atque do, , \ * * lere contingit. Porro quod vere beatum habenduin
sil, ipsum divtnum numen est. Nam qoidqirid id
* , \ , tandem esse ponamus, beaiiludo est illa inunorla * * lis et incorrupta v i u , ineffabile pariler et inanim , ' adversibile atque inexcogitabile bonum, inenar. , rabiiis inexplicabilisque pulchriludo, a wipsa pro fecta, a seipsa data, et gratia, et sapientla, el po, \ . \ tentia, vera lux, fons oranie bonitalig, rebas unf , ' versis pracsiden9 ac saperimpoaiia petesta, sela
* amabilis, gemper eodem raodo se*e babene, perpe tua exsultatio, sompitefna tetitia, de qna si qois
. " \ , dicat omiria quae possit, nibil dicit eorum quae rei
digniias poslulat atqtie requiril. Neqtie ertim infel\ \ , ligenlia menlisqoe et ingenii agitatio lingtt 61
* \ assequiiur id quod est, atque etiam si quid de iilo
, bono vel sublimius et aliius cogiiare et infelligere
, valeamns, nulla lamen ratione vek oratiOne quod
, ' cogiialur et Inteliigiiur enuntiatur. Quoniam au . '* ^ lem is qui flnxit homtnem, secnndum imaginem
"
l>ei fecil e u n , secundo loco bealari judicandum
*
*

fuerit id quod per conimunicaltonem et parrtcipa , , lionem ejus q u vere beatitas eet, boe nowine ap , - pellatur. Quemadmodum enim in praeslanli corporis
. \ \ - forroa, principabs quidem ac primaria pulchritudo
in viventi tereque subsistenii facie est, secundum

, , vero Jocum ab bac oblinet id quod ad imitalionem
ejus i n imagine atque simulacro oslendiUir: i u t
, \ , \ natura quoque humana, q u * est effigies et imago
eupernae bcatitudinis, etiam ipsa bona pulcbrttu\, , \ '
* * \ dine designater, cum in sese beatorura ostenderit
insigninm significationea et represeniationes. Sed
, ' - quia peccati sordee pulchritudinem imaginis labe*
faclarunt et inutilem reddidemnl, yenit is qui nos
, ,
% A

* cl , D ctueret sua aqua, viventi pariter ac ealienli in v i kcxcv .

tam a3ternam, ut, depoeita turpiludine ex peccato
contracla, ad beatam forraam renovemur. Ac quemadmodum in arte pingeodi si quis ejus rei non
ignanis fuerit, ad imperiloa dicere possii, illaro pulebram esse faciem, qua3 ex talibus corporie partibue constei, cui et capillus lalig, et oculorum orbes, et superciliorum descripiiones, et genarum
poaitiones, et singulatim omnia quibus forma* praBStantia cootpletur, adsinl, eodem modo is qui ad
iimtationera ejus, quod solum beatum est, animam nostram quasi pingendo reconcinnat, singula q u
pertineant ad beatHudinem sermone describil, et ait in primis, Beati pauperts $piritu, quoniam eorum

est regnum calorum.

,
;
\ \ , \ \ ,
, .

Verum quid lucri ex ea muniGcenlia accedet,

cum senlentia quae in iis verbis continettir nobis
declarata non sit ? Etenim i n medicina roulta preliosa coroparatuque atque inventu difficilia raodicamenta infmgifera inutiliaque ignorantibus manenl^ donec ab arie audiverimus ad quid horiiM

1199

S. GREGOMI iNYSSEM

4200

quodquc ulile sit. Quid igitur csl, paupcrcm esse , ' ;

;
spirilu, per quod rcgno coelorum poliri comingii?
Duo diviiiarum csse gencra a Scriptura didicimus,
, \ .
tinum quod probelur et expetalur, alterum quod
damnelur el improbetujr. Expetendae quidem alquc ,
probandie virtutum divitiae suot; criminalionibus * ,
aulem obnoxiae sunt et improbanlur inaleriales pa-
riter alque terrenae, quoniam illae quidem animrc . ,
opes exsistuni; hae vero ad decipienda sensuum vasa \ idoneae sunt. Quainobrem has colligere Dominus . \
vclat, quippe tinearum corruplioni insidiisque no- ,
clurnorum furum expositas. SiibHmium aulcm . \ ,
rerum divitiis, quas vis corrupirix non attingil, .
sludere nos jubel. Tineas autem el furis inenlione ,
facta, perniciem anima? tbesauroruir. oslendil. Si
igitur divitiis oppouilur pauperlas, juxla analogiaro , .
et convenientem rationein, dupliccm plane pau , .
perlatem quoque animadvertere licel : unam qni , ,
dem rejiciendam, alteram *vero, quae bcata judice,
tur. Quicunque igilur a temperantia, sobrietale
\ \ ,
\ atque raodestia nudus et inops, aut preliosarum
*
juslilia?, opum, aut sapientiae, aut prudenliae, aut
,
alius cujusquam preliosarum atque recondilarum
rerum egenus, pauper, el niendicus invenitur, ,
, \
paupertatis nomine aeruninosus ac miserabilis est
, ob inopiam rerum preliosarum; at qui sponte sua
,
caruni rerum omnium quae pcr vitium cl nequi
.
tiam intelliguntur, inops et egenus est : ac nibil
ex diabolicis opibus in suis conclavibus reconditum habet, sed spiritu fervet, et pcr bunc iualormi) sibi paupertateni colligit et quaerit, illc fueril is qui a Yerbo in ea qua?. beata 1 abclur egcsUle
versari oslendilur : cujus egeslatis fructus esl regnuni ccrlorum.
Vcrum rcvertamur rursus ad instilulum, et ope- C
'' \
ram tliesauro qua-rendo navemus, neu desislanius
, \ >
scrutaloria atque inquisitoria ralione et oralione . , ,
erucre el revelare id quod occullum esl. Beai\
.
inquit, pauperes spirilu. Diclum hoc quidem aliquo
, \ inodo etiam in superioribus est, cl nunc ilerum
, *
dicelur, quod finis vitae cum virtule degenda: sil,
. \
ut qnis Numini divino assimiletur. Atqui id quod
.
passionis et affectus expers, iucorruptum atque inimoriale csl, undequaque bominum effugit imi- .
laliouetn. Neque eiiiiu fieri potesl ut viia affecti ,
bti&, pcrlurbalionibus viliisque ct casibus obnoxia,
,
absimiktur penilus et cx omnibus parlibus ei na- ,
turai quse neque penurbationes, neque casus,
*
ueque affeclus ulios admillit. Si igilur divinum
. '
Numen solum bealum cst, ul id Aposlolus nomi- D .
; ,
nal, beaiiludinis vero connnunio lioininibus per
.
boc contingit^ si Deo assimilentur, imiialio auicm

expediii et coufici non potest : utique bumana
, '

\ila bcaiiludinem asscqui non potest. Vcrum non, ) TTJ {.?.

milla Dcitalis propria hominibus quoquc proposita
\ ,
sunt, u i , si velinl, illa assequi imiiando possiiu.
, - *
Quaenam igilur bsec sunt? Videlur mibi Ycrbum

paupeilatem cl inopiam spirilus nominarc voluii , \
tariam animi buinililalem atquc dcimssiouem, al, ^ *
que liujus exeinplinn Aposlulus uobis Dei pauper ,
taicin proponil, dnni dicil : Qui cum dives sit, pro . \ \ ,
pttr tWK pauper el eyenus (uelus esl, ul nos illius
%

*20i

DE BEATITIJDINIBIJS. ORATIO I .

m\ 6 : - egeslale

4202

ditesceremm".

Quoitiam

igilur

caetcra

.
* ,
. ;
, ,
^ . '
^,

\ >
^ , *
.

,
,

omnia, qua? circa naluraui divinam c o i i 6 p i c i u n l u r ,

superaut iiioduin bumnnre natura : humililas aiilem
coalila alque consucia nobis linnii repentibus, ci
ex lerra conflalis, el iii lcrram dcflitenlibus, est,
si tu in eo quod a nalura tua non csi alienum, el
a le praslari potcst, Deum imitatus fueris, bcalaiu
formam ipse induisti. Ac nemo putcl nullius negolii rem esse, ac facilc cflici posse, ut quis inimo
bumili alque dcmisso sit. lnto contra n hil cx
oninibiis quascunque per virtutem aguntur el
exercentur, aeque laboriosum et operosum aiqiie
ejusmodi res csi. Quamobrem ? quia donnientu
bomine qui bona semina acccperal, caput atquc
prnecipua pare conlrarii seminis ab inimico nostrae
, viiae superbia; /izanium conjccium radiccs egit.
, Quemadmodnm cnim ille se in terram praecipitn , vit, eodnit modo miserum genus bumamim, a.1
- comiminem ruinam secum una delraxit, ac uullum
, \ - aliud nal.irae noslr nialinu tale est, qnalis est is
. , \, ,
qui per superbiam nobis morbus ingeneratur.
'
Quoniam igitur omnibus propemoduni qui hurr.annc
,
naltirae participes simt vilium elationis qnodam .
inodo innatum est, idcirco Dominus hinc initium
* ; - beaiiiudines exponendi facit, tanquam primordialc
\ , malum quoddam ex babilu nostro superbiam cji ; ciens, dum consulit u l imitemur eum, qui sponic
, - sua egenus fuit, qui vere bealus esl, ut, in quo

possumus, pro virili nostra parte assunilati, ex eo
, "
quod nostra volunlale cgeni pauperlatem secuii
^ fuerimus, eliam beatiludinis communionem atlra
bamus et asciscamus. Hoc enim quhque sentiet,
, ^ inquit, inter vos quod et in Christo Jesu : qui cum
\ ,
essel in forma Dei, non rapinam arbitratus est
, \
quod Deo par et ccqualis esset: sed forma srrvi sum pla seipsum exinanivit * . Ecquid magis in Dco
. ' .
incndicum, quam forma servi? quid in rego rerum
*
universarum humilius^ quam in communionein
inopis ac mendicse noslrse liatura vf-nisse? Kex
*
regnanlium, et Domiiuis doroinautium sponte sua
.
formam servilulis Induit; Judex reruni universa , , ,
rum principibus trilmlarius exsislii; crealura? Do .
minus in spelimca diversatur : qui mundmn u n i versum coniplexus est, non invenil locum iu diversorio, sed in pracscpio brutorum aninialium
abjicitur : purus ille et incorruptus bumana? naturoB sordes non respuil, uc per omiicni noslra:i)
mendicilalem penetrans, usque ad uiorfis progiedilur expcrimenlum. Videle voluiitaiiie mendicitatis modum. Vila uiortem guslat; Judex in judiciuin ducilur; Dominus vita2 rerum universarnm subjicitur jndicie decrelo; supramundanarum omnium copiarum Rex carnificum maims non rcpellil. Ad
hoc, inquil, o.xemplum niodus animi demissionis tibi speclel.
\ U Videlur aulem niihi fortasse non incomnioduin
,
esse ejnsmodi vilii inconsideranlianr, absurditatem
et importunilaiem speclare, cum mulia facili ,
lale aique romuiodiiatc succedenlc nobis aniitii
^ .
biimililale, facile assequi alque conlieeie nobia
,
, (55 bealiludinem possimus. Ut enim periii medici
causa morbi effectiicc prius exempia, aegritudmem
, facilius vincunt: ila nos qiioque, ubi- inflaliuucm
1

* I I Cor. v i u

9.

ti Philipp. n , ;> sjq.

5. GREGORH NYSSENI

1204

et tumorem inaniler se jaciantium alque super- .

;
bientium ratione represserimus, facile, commodum
, , ;
et expedilum eis iter animi demissionis efficiamus.
Unde igitur aliquis polius faslus alque superbiae , \ ,
.
vanilatem demonslraveril? qua ralione alia, quam
; \ si naturam oslenderit, quaeiiam ea sil ? Naiu si
; '* , \
quis ad seipsum, et non ad ea quae circa se suut,

regpiciat, non video qua ralione is in ejusmodi
vilium incidere possil. Quid igilur homo csl? Vis , \
, ,
ut ex scriplorum monutnentis proferam id quod
plus ponderis et auctoriiatis in se contineat, ao . \
, ,
plus aeetimari debeat ? At is qut noslra ornat, et
inflaiius gplendidiusque de nobilitaie humana lo- \ , ,
, \
quitur, ex luto generatam naluram esse dicit:

atque nobilita3 et splendor guperbi cognationem
cum latere habet. Quod si continuam pariter el ^ \ . , , ' , eam quaj in promptu atque expedilo omnibusque
,
nota est generationem proferre velis, remove
, ,
isthaec, oro, ne loquaris de hac r e : obmuiescas, ne
\ .
hiacas, ne reveles, ut lex inquit, dedecus pairis el
?
malrig tuae : ne serraone publiceg atquc divulgcs
, \ , \ ;
ea quae oblivioue atque allo sileniio leggnda gunt.
^ J , \
Et non erubescis, terrea statua, mox pulvis futura,
, \ , qui in modum bullae brevi duralurum in le lumo , \
rem contineg, te superbia repleri, faslu tumere,
, \
vano gpiritu atque cogitaiione mentem inflatam
, \ , \ :
babere. Annon reepicis ad utrumque *it bumana>
, \
terroinum, unde et iniiium sumat, et in quid de ,
sinat? Verum superbis ac jacias te nomine juven, , \
ttuig el ad florem setaiis respicis, et gloriarts, et
tibi places propier decorera et pulchritudinem,
, \ ^ quod tibi manus supra moduni vigeaiu ad molum,
; ,
quod celeres el veloces ad saliuin tilri ainl pedes,
; ,
quod capillus venlig diffundatur , quod lanugo
Diaxillas dislinguat, quod tibi veslis purpurae l i n - ! \ .
ctu supra modum flortda git, quod panni libi serici praeliis, venationihusve, aut hisloriis quibusdam
ariegati, dislincii aique exornati sint, aut forsitan ad lalaria adbibita cura in nigro nilcntia, et
superfluo opere Abularum lineU obleclantia speclas? Ad igla respicis, teipsura vero non intueris ?
Qgtendam libi tanquam in gpeculo, qui sis, et qualis sis.
Non vidisli in luco pubiico sepeliendie bomtiiibus

deslinato, naturae n o s l r mysleria? non vidisti os ; siuro, aliig guper alia temere abjectig, congeriem ? ; >, \
calvariag carnibus nudalaa, lerribilein quemdam
;
ac deforroem agpectum exhaustis oculis prabenUs?
, \
Vidigli ora ringentia, reliquaque membra proiu
; , forg lulit, divulsa atque dispcrga? gi illa vidigti, le . ;
ipeutu in illig gpectasli. Ubi signa prasentis floris? ;
ubi coloris bonitas in genis ? ubi flos labiorum ? ;
Ubi truculenta ac torva oculorum pulchritudo, sub ; \,
allo proleguraentoque superciliorum eluceng? ubi
;
rectus nasus in roedio genaruin pulcbritudiiiig col- ; ;
localus? ubi ad cervices ugque demiggae coma?? ubi ; ; ; eirca leropora cincioni ? ubi gagiilariae jaculatrices- ; ; ; ; ;
quemanug? equitatoreg pedeg? ubi purpura? ubi
; ; , *
byggug? ubi paludaroenium ? ubi balleue 1 calcea ; , ,
mina ? equus ? cursus ? freroitus? omnia, per q u \ ;
Bunc libi faaiug augelur ? dic, ubi baec, quorum no- ; ; &
" L r * . x v i i i , 6 gqq.

205

DE BEATITUUINIBUS. OHATIO 1.

,
\ ;
. *
\ , , ,
^
\
* ,
. " ,
, \
* ^ .
\ ,
, ; , \

1406

niine ntinc animos tollis et superbis, magnosque

tibi spiriius sumis in Hlis? quod soranium adeo
vanum el non subsislens? qugenam ex somno talia
visa?quaB umbra adeo tenuis tactum subtcrrugieus,
ut juveniutis soronium simul et apparens, et protinus prelervolans ? Haec ad eos qui in juventule
propter aelatis robur imperfectum minus sapiuut a
me dicia sint. Quid autem dical aliquis de iis qui
aeiale jam pleni, constiluti, conflrmatique sunl ?
in quibus aetas quidem stabilis, raores autem ei higeuium iustabile est, morbus itein superbiae augctur: nomen autem ejusmodi ingenii morbo, spirilus
et fastus imponilur. Magislratus aulem, quodquc
ei adjunctum esl, imperium atque poteslas, plerumque supcrbia materiam et occasionem praebet. Aui

* ; \ ^ n i m ipso magislratu id vitiura admiltunl, aut

boc vitio hnpulsi ad euro aspirant, aut sermones dc
, \ \ , *
magislralu illali saepenumero sopiium jam morbum
\ , \ exsuscitant. Et quaenam ejusmodi oraiio sit, quaj
'
aures eorum a praeconum voce praictusas penelrare
,
possil? quis ita affeclis persuadebit, quod nihil
\ \ , quidquam omnino differant ab iis qui in scena
, , \
cain pompa prodeunt? Eteniui illis quoque persona
.
quaedam ex arle polUa alque ornala, vestisque pur , purea auro intertexta injecta est, et in curru ma, , gnifice invebantur, et lamen nullus superbia mor bus eos ex rebus ejusmodi invadit; sed quo sensu
\
alque spiritu erant anlequam in scenam prodircnt,
, \ eumdein in animo babilum eliam in pompa con , Q servant, el poslea non a?gre ierunl, nequc angiintur,
\ quod ei de C U I T U descenderint, el habilus ipsis de, ,
trabatur et adimalur. A l illi qui per Cempus magi slralus pompam i n scena vilae ducunl, neque id,
*
quod paulo ante praHeriit, neque quod paulo posi
, ' \ sequiturreputantes, quemadmodum bultoe inflaiione
. *1
intendunlur et inlumescanl: eodem modo hi quo , que ad claritudinem vocie praeconis intumescunt, ct
, alicujus alienae personae formam sibi suraunt, na \ . turalera babilum vultus mutartfes, et in severitatem
, \
atque terrorem componenles, sonusque ab eis aepc*
\ rior ad audientium concussionem et horrorcm i n
, fcrilaiem transraolatus excogiialur, non atnplius

inira lerroinos bumanos se continent, sed in divi , \ \ nam el polentiam et potesiatein se ingerunt ci
, ' - D inlrudiint. Nam vit neeisque se poiestatcm hapere
.
creduul, quod ex iis qui causas apud eos dicjnt,
alium quidem sentenlia sua servani, alium vero capilis condemnant. Ac ne boc quidem vidcnt, quls
vere hunianae viue poteaiateni habeat, videlicet qui et inilium et flnem nalurae s l a i u i t : quanquam boc
fiolum saiis esset ad repriinendura vanum tumorem alque inflationem, quod mullos magistraium gerentes,
ct in imperio conslilulos in ipea magislratus scena c oiediis soliis ct tribunalibus raptos, ut ad sepulcra
porlatos viderunt, in quibus lamenlalio voces pr.rconis excepit.
Quomodo igitur alienae vitae poteslalem babet is,
; \ ,
qui a sua ipsius vita alienus est ? Et hic igUur st
' ) ,
pauper est spiritu, sua sponlc respiciens ad eum
\ ,
qui propier nos pauper el egenus fuit, communem \
que nalura: soriein atque conditionem ante oculos
,
ponens, nihil coniumeHosum per falsam illam ma ,
gislratus irago&diam atquc faslum iu communc
. , ,
genus slaluerit, ve.re bealus stimandas, qui lenipoe

S. GREGORII NYSSEiM

1207

rariam animi demissionem atque humilitatein regno

coetorum permulet. Nec tainen alicram, fraler, paupertatis rationem rejicias, q u ccelestiuni divitiarum conciliairix est. Vende, inquit, omnes tuas
(acuUates, et da pauperibus, et veni, tequere me,
et habebis thesaurum incalis *.
Eleuiin ejusinodi
pauperlas videtur mibi discrepare ab ea cgestate, quae beata judicalur. Ecce omnibus qucecunque habebamus, reliclis, secuti sumus te, inquil discipulus ad Dominum; quid igilut erit no&is *? Et
quod est responsuni? Beati pauperes spirilu, quoniam eorum c$t regnum cmlorum. Vis imelligere
quis pauper spirilu sil? qui corporalem opulenliam
animae divitiis permutal, qui propler spiritum egenus est, qui terrenas divitfas veluti quoddam oiuis
excussit, el abjecit, ut sublimis per aerem sursum
rapiatur, ut inquit A p o s t o l u s i n nube una cum
Deo per coeiesiia tendens. Pouderosa quaedam res
csl aurum, onerosa resomnis quae divitiaruin causa
cxpetitur; levis vero res quaedam et sublimia petens
est virlus. Verum haec sibi invicem opposita sunt.
ponderosum el leye. Ergo nulla ralione effici potosl ut levis sit is qui sese pondere raaleria? affigit.
Si igitur ad superna nos accedere oportel, ab iis
qui deorsum irahunl et inopes et egeni simus, tit
supernis versemur. Quis autera sit niodus,
praescribit psalmodia : Dispersii, inquiens , dcdit
pauperibus, jtutiiia ejus manet in sceculum ?culi . Qui pauperi impertitus fueril, in parlem ejus
qui propter nos pauper fuii seipsum constiiucl, Q
Kgenus fuit Dominus, nc l u quidem metuas egesialem. Verum regnum obtinet omnis crealura, qui
propter nos egeuue fuit. Ergo si cum eo qui egenus
fuit una pauper eris, cum regnante quoque una
regnabis. Beati cniro pauperes spirilu, quoniam ip&orum e$t regnum ccelorum, cujus cliani nos digni habeainur per Ghrislum Jesum Dominum nostruin,
cui gloriaei iroperium, in saecula saeculorum. Amen.
9

\ , *
. ,\<.
,)
, *
,
..

. , ,
, \
; \
; ,

, ;
, >,
,
\ > ,
,
.
,

\ - .
, .
,
. , ,
. ,
,
,

. ,
' .
,
. *
. , \ .
,

, \
, \
, . .

'.

.
tequentur.
01 Qui per scalam quamdam ad alliora contendunl,
cum in primo gradu constiterinl, per eum ad supe- , , ' \
riorem lolluntur, ac rursus eecundus ascendenteni , \
ad lerlium adducit, alque bic ad proximum, et ille D , \
, \ * . \
ad insequeatem. Alque ila is qui ascendil, dum
) ,
semper ab eo, in quo consistit, ad superiorein gra ,
diiro eniiilur, ad summum ascensus fastigium eva. ;
dit. Ad quid respiciens hinc exordior? Videtur mibi
in modum graduum beatitudinum cxplicationis ordo , "
dispositus atque digesius esse, facilem per mutuam
.
consequentiam sermoni efliciens ascensum. Nam
, '
qui primum gradum bealificaliouis menle conscen , ' ,
deril, eum per necessariam quarodam intellectuum
.
consequentiam proximus excipit, eliarasi prima fa ,
cie nova mirandaque commemorare sermo videa , , ;
lur. Fieri enim non posse forlasse dicet auditor,
ORATIO I I .

Beati

mttet,

quoniam ip$i hareditatem terra con- ,

" Matth. , 21.

" Ibid. 23.

" 1 Tbess. , 16.

Psal. c x i , 9

12(>9

1>E B E A T I T U D L N I B U S . 0 0 I I .

1210

' t i l , lanqiiani in graduum disposilionc, posl regnuro

, ccelorum iKt-redilas lerrai deprebendatur; scd si ,
quidem oporicrel sermonem rerum scqui naitiram,
' .
magis consenlaiieuni erat, ut coelo tcrra praepniie' , \
retur, quasi hinc illuc asceusuri simus. Sed si ora ,
tione voluercs qttodammodo facti c l erccli iuerimus,
, '
superque dorsa coelcslis testudinis consiiterimus,
, invcniemus ibi supcrcceleetem terram, quae iis qui
cum virlute viiam transcgcrint reposila esi, ut non
,
, \ , - videalur ordo a convenicnti bcalitudinum exposi . tionis consequenlia aberrasse, primum coelo, detnde
terra nobis in promissionibus a Deo proposila.
, .
Quidquid enim apparel, quantuni ad scnsum corpo .
reum allinet, totum inter se cognalum esl. Eisi
, '
cnim illud quidem loci intervallo aUuni esse vide \,
, , tur, allamen super inlelleclualeni, inque mcnte sola
.
consistentera naturam cst, ad quam fieri non potest
,
ut cogilatio asccndal, nisi raiione prius haec quae

sensus assequitur Iransgrcssa sil. Quod si appcllalione terrae supcrnai parles denomiuantur, nibil
, ,
mireris, ad bumililalcm enim nostri auditus Ver ;
bum, quasi condcscendcndo sese accominodai, qui
. ^
idcirco descendil ad nos, quia nos ad illum lolii
> , , & non poleramus. Ilaquc per vcrba ct nomina nola
. \ nobis divina myslcria iradit, bis vocibus ulens,
quas conlinet buinanx vitse cousucludo. Eleuim in
, proxime praeccdenli banc promissionc, inexplira , bilcm illam in coelis beatiludincm regnum appella ; - v i t , nunquid cjusmodi quidpiam indicans oralione
quale conlinel regnum infernum ? diademala q u , \
, \^ dam lapidum splcudore circum fulguranlia, floridas vesles purpurcas, jucundum qtieindam oculis
, \ , \
dclicatis splendorcm reddenlcs, vcslibula, auhua,
,
subliniia solia, salellilum armigcrorumquc ordine
\
circumslanlium cohortes, ac qtinecunque alia in
modum tragicorum spcclnculorum circa ejusmodi
. '* \
vilic sccnam addunl bi qtii amplitudinem principalus per ejusmodi res in majus cxtollunl ? Sed quo \, niam magnum quiddam, el stipra omnia propcmo ,
- dum qu.ne inagni fiunl iulcr liomines, rcgni uomen
, * invila est,idcirco ususcsl etiam co ad stipornorum
bonorum dcclaralionem. Nani si quidem aliud quid, - piam cxcellcntius quam regnum apud bomines cssel, pcr illud polissiimim nomen animum prorsus
.
D
audienlis siirsnni quasi alis additis evexisset, et
,
ercxisset ad inoxpUcabilis ct inenodabilis bcalilmu \ .
nis studiiim atquc cupiditaiem. Neque enim fit-ri
, , ,

poteral ul suis ac propriis vocabulis revelarenlur

.
'
bominibus illa bona qua3 superant el sensuni cl

cognitioncm bumanam : Neqne enim ocnlu$ vidit.
,
inquit, vetjuc auris audivit : neque in cor hominis
, .
ascendit . Scd nc pcnitus bealiludo, qii spera tur, conjocturani cflugiat, pro caplu liumilis et ab \ , '
jecliti iiostra. nalura? ineiTabilia illa nobis produn
lur. Nc igitur cjusdem nominis terrai divcrsa signi, \ ,
, \ licatio secundum COBIOS nicnlcm luam rursus ad infcrnam lcrrain delrabat, scd siquidcm a Vcrbocre, 97

9 7

I Cor. !, 9.

S. GREGORII NYSSENI

4311

clus es per priores beatitudinum exposilioiies ctele- ; ^ *

\,
slemquc conscendisli epem, de ilia inihi terra
\ sciscitareatque inquire,qua3 notiomnium hwredilas
, esr, sed si qui propter vitae mansueludinein et leni , \
tatem illa promissione digni judicaniur: quam eliam
magnus illc David,qui pra?t<Tomnes eos qui a-totc ,
illius in vila versali sunt lenis pariler ac paiiens .
,
fuisse (eslimonio Scripture perliibetur, suggerenle
, \
Spirilu praecepisse, ac per fidem jam lunc id quotl
" * *
speratur praeoccupasse mihi videlur, cum d i x i l :
Credo me videre bona Domini in lerra vivenlium". ,
Non enim exisiimo Prophetam Iianc vivenlium ap- , '
pellasse tenatit, qwe mortalia omnia producil, et
, \
in sese rursus quidquid ex ea prodiit resolvit :sed
, \
vidit et inlellexit terram viventium, quam mors non
invasii; in qua via peccaiorum non trita est; qua; *

^ , \

,
vitiositatis vestigium sese non accepit; qiiam is, ^
~~~
^ ~
~~"
*
*
'
* i ~ \

'

qui zizania seminai, non proscidit aralro iroprobi

.

l a l i s ; quaj iribulos et spinas non producil ; in qua

aqua requietis, et locus pascua, el fons qui iu , '
quatuor rivos diducilur, el vilis, quasa Deo summo , \ rerum colitur; el quxcunque deniquc alia a divi- , , '
nilus prodila atque siiggesla doclrina per involucra
verborum audimus. Si igilur a nobis intellecla est
. , ,
sublimis illa terra, quae supra coelos videtur, in qua
civiias rcgis collocata est, de qua magnitica ac glo- , ,
riosa pronunliala simt, ui inquit Propheta , haud
, \ recte postbac ordine continu.^tionis beaiitudintim
. 5
exposilionis offensi luerimus. Neque rnim verisimile
, ;
esset, opinor, hanc rect proposilam esse terram
' benedictionis spei eorum qui rapienlur, ul inquit C , \ .
Apostolus , in nubibus in occursum Domini in aerem, el sic semper cum Domino futuri sunl. Quid
igitur opus est iis inferna lerra, quorum vita spc suspensa est?Rapiemur enim in nubibus in occursum
Domini in aerem, et ita semper cum Domino erimus
Sed videamus cujus virlutis pra?miutn illius
'
haereditas lerrae proposila sii. Deaii enim, inquit,
. , ,
mitet et lenes : quoniam ipsi hcurediialem lerrce
,
.
eonsequenlur. Quid est leniias? et in qua re
; \ \
lcnitatem Verbuin bealam indical ? Non enim v i ;
detur mibi oporlere oniniu ex icquo virlutem
, ,
.
putare, quaectmque cum Ienilate fiunl, si quieluni

pariler et tardum per hanc diciionem dunlaxat
,
eigniilceiur. Neque eniin in cursoribus, lenis esl
*
melior acceleranlc : neque in arte pugilum is qui
cum inajore dilficullaie lardiusque se movet, ,
, ,

coronam de adversario (ollit; quineliam si curra

\ \ \
mus pro pra?mio supcrnae vocationis, inlendcndi
,
celerilatem auclor est Paulus, duuo d i c i t : Ita
\
currite, ut assequamini ; quoniam et ipse per
\ \
vebementiorein semper motum ulterius nitebalur,
, \ \ ,
ea quae post tergum essenl oblivioni Iradens, et
^ \
pignans, agilis et velox eral. Observabat eniro
,
adversarii impotuin et iucursuii), circa gressum
iirrous et eaulus erat, ct cum manus arinatas ba- , ' .
; "
beret, nun io vanum ct inane quiddam intenlabal
,
l c l u m , quod manibus lenebal, sed adversarii
,
opportunas atque ad iclus exposilas palenlesque
1

9 9

P*al. , 13.

" Peal.

LXXXM,

3.

1 Th.ss. . I f i .

Mailh. , 4.

I Cor. i x , U.

DE BEATITUDINJBUS. ORATIO I I .
tt ; pai les appelebat, adversus ipsum corpus plagas
fercns ei tnlenians. Vis cognoscere ariem pugiiis
, ,
, Pauli ? inluere vulnera conlra cerianlis ; aspice
, \ , \ , \ , < livores et sugillatioues adversarii ; vide notas et
, # puncta victi. Oinnino aulem uoii ignoras advcrsa , - rium, nimintm qui per cari.eih obluclalur, quem
. per artem pngnandi unguibus continenliae elacerans,
\ , \ suggillat, cujus membra mortificat fame, siti, frigo ,
re, nuditate, cui noias et puncla Domini imprimit
- et inurit, quem cursu a lergo reliclum v i n c i l , ne
, , \ - praecurrente adversario tenebrae oculis suis offun* (\ , dantur. Si igitur Paulus in certanunibus agilis,
acer et velox esl, David iniraicos invadens gressus
)
dilatal", el sponsus in Cantico, capreaB, quod ad
; , ,
agiliiatein et velocitatem attinet, assimilalur,
,

montes transiliens et in collibus sallans, mulla
que ejusmodi profene licct, in quibus celeritas
, ,
motus lenilali praeferri reperilur ; qui fit, ut bic

quasi rem praeclaram el eximiam lenilalem Verbum
*, ' ,
beatam praedicet ? Beali enii, inquil, lenes, quo .
ntam ipsi h(ereditatem terras comequenlur \ iliius
plane terrae (nimirum) quae bonorura fructuum fertilis est, qu# ligno vilae frondel, qusc fontibus
spiriluaiium donorum irrigui est, in qua vera viiis gerrninat, cujus cultorein esse Patrem Duiniiii audioius .
Verum videlur cjwsmodi quidpiam Verbum
'* ,
\ , \ ^ - innuerc alque signiiicare, qiiod valde nimirum
facilis iu viliura el nequiliam sit lapsus, ei res
\
propensa praccepsque inpejus natura; siculi.gravia

, \ Q ac ponderosa corpora sursum quidem versus
prorsus immota manent, sin autem ab aliqiio alle
,
cacuuiine monlis in praceps exculiantur et delur, ,
benlur, lanto impetu propria mole cursum inci .
, tanle, in subjectum feruntur, ut ea celerilas nulla
. , oratione exprimi possil. Quoniam igilur res noxia
alque periculosa in bis velocilas esl, bealum om
. , nino liabenduiu fuerit id quod ex adverso intclli \ , gitur. Id aulcm lenilas esl, niimruin adversus
\ ejusmodi nalurae inipelus et appelitus lardus
pariier motuque difiicilis babitus et assitcludo.
\ , \
, Queroadniodum enim ignis, qui nalura sursum
. versus semper movetur, immobilis in conlrarium
, cursuni esl: eodem modo vinus quoque cum ad
. superiora, sursumque versus acer, veloxquc el
4

r o n i

l a

, - D P
P * nihilque unquam de celerilate remitlai, ad conirarium molum tardatur et impedila
. * '
esi. Ergo quia nitnia in nalura nostra ad mala
velocitas esi, recte in talibus quies et lcniias beata
, '
, , judicalur. Nam otium et quies aique cessalio a
malis, motus ad superna testimonium exsisiit.
. " ' \
Cominodius autem fuerit per ipsa exempla, qua? in
\ , \
\ . vila communi accidunl, orationem declarare.
Duplex uniuscujusque voluntatis molus est, ad
,
arbilrium quo visum fuerit progrediens, hiuc ad
,
, ,
lemperanliam, illinc ad incoutinentiam. Quod
.
aulem in parle vrrtutis viliique fornia? diclnm esl,
,
boc in universo intelligalur. Scindilur enim prorsus
, \
in conirarios appetitus natura aiquc ingenium
k

i l Cor. x i , i gqq.

Psal. x v n , 17 sqq. * Cantic. n , 9.

Matlh. v i .
f

Joao. xv, 1.

4*15

S GREGORU NYSSEM

bumanum, tuni vel iracundia pcr lcnilatom alquc \

benignitatem, vcl superbia pcr inodesliam ci inoderationcm, ve! invidia pcr favorem, vel odium el
simultas pcr pacilicum et amicum affe.cium cx
contrario declaratur. Quoniam igiiur viia quidem
bumana inatcrialis et crassa esl: circa maicrias
autem perlurbaliones el affectus versanlur : alque
omnis aiTectus celereni, violenlum, irrepressibilemque habet appetilum ctimpelum ad explelionem
voluntalis (ponderosa enim el deorsum vergens
matcria csi); idcirco beatos judicat Dominus non
eos qui cxtra afleclum el pcrlurbalionem apud
seipso3 viviint (fieri eniin non potesl, ut in vila
raalcriali,
maleria? pcnilus el aflecluum expers
vita exigalur); sed qualenus progrediendi facultas
est, virlutis lerimnum, et modum in vila, qnae in
carne iransigilur, lcnilatcm dicit, ac saiis ad beatificalionem esse ail, si quis lenis et manstietus sit.
Non enim penilus vacuitalem aflectuum, cl impalibiliialem liumanne naliira3 prxscribil (non enim
aeqtii legislatoris est ea jubere qna?, nalura non
rapit ncc admillit; nani id perindo est ae si quis
aqualilia traducal ad aeriam vitam, aul contra ad
aquatn deducat ea quae in aere v i v i m t : sed convenii ad proprias et nalurales vircs aptam cl
accommodatam esse legem). Idcirco nt moderati
parilcr el lencs simus, non, ut aflecluum prorsus
expcries, et a perturbalionibus omnino vacui simus,
bealiiicaiio nos horlatur; nam hocquidem excedit
naluram, illud vero virlnie conficitur. Si igitur

i246

, .
( ' ) *
, " ' 3; ( 50 ' \ ),

, \
.

, ,
,
\ , : -
\
. \
, :
, ' .
, * xa>.
>. \ ;
, . ,
:
*
, ' , \
^,
.
immobilitalein ad cupidilatem bealificatio instilucrct, nullius ususessoi, nihilqtip adjumenti ad vilain
benedictio aflcrrct. (Qnis eniin carni et sanguini conjuncius id asscqui possct?) Nimc autem non
eum qui aliqno casu conciipicrit, sed qui consullo vitiura sibi asciveril el contraxeril, condemiiandiuii
cssc ait. Nani ul innascalur aliquando talis appctilus, sscpe inlirniilas insila nalurae, etiam praelcr
animi sentenliam eflicit: verum non in modum lorrentis impclu perturbationis transvcrsum rapi,
sed ulililer adversus ejusmodi disposilionem et affectnm consislcre, et rationibus pcrturbaiionc u
discutere atque eubmovere, hoc virlutis est opus.
Beati igitur i l l i , qui ad perlurbalos el vitiosos C
animi molus, non proclives, praecipites atquc pro : , ,
pcnsi, scd ralionc scdali sunl; quibus ratioci- '
naiio vciuli frenum quoddam impelus reprimens, : ,
non sinit animum ad immodestiam, insolenliam
. ' \
ac pcrlurbationcm rapi alqiic efferri. Magis aulem
, \
id aliquis cernere possit in ea pcrlurbalionc qu;e
. , , per iracundiam conlingil, quam bcata res babenda
.
lcniias sit. Posieaquam enira vcl verbum, vel fa , \ :
c l u m , vel suspicio niolestior niinusque jucunda
^euiii morbuni commovcril, ct sanguis oirca cor ef
ferbuerit, et animus comiiatus iuerit in ullioncm,
, , ).
quemadinodum fabulae pcr medicamentorum quarn-
dam potionem in bruloruin aniinalium spccies na- . xa:
turam transmutari fingunt: ita virum rcpente vi
\
dere licet aprum aut canem, aut panthcram, aui ^ ^ , \ /
, \
aliam quanipiain similiura forarnm ab ira facttmi
,
cssc. Oculi sanguinc suflusi sunt, capillus crcctus
,
surgii el inborrcscit, vox aspera ac verbis irritata ;
'
lingua pcrturbatione torpcns, ct non subscrvicns

motibus inicslinis ; labia conslricta, ct non arlicii , &lalc vcrba exprinienlia , nequc cohibcntia fn orc
4

DE BEATITUDlNIBtS. OBATIO I I .

4218

. pne pcrlurbalionc iunatum bumorem , scd indecorc

spumam simul cuin voce expuenlia ; talcs naanus ,
,
talcs pedcs; lalis corporis disposilio tola; unoquo
,
: , - que membro, prout animi motus fuerit, ita disposilo parilerque aflecto. Si igitur hic quidem lalis
6 ' \ \
fuerit, is aulcm , qui bealitudinem ante oculos lia ,
bcat, rationibus morbum miligel ac leniat, con \ ; ,
slanli sedaloque vultu , ac submissa placidaque

voce, lanquam niedicus quidam ex phrenitide lur;
piier se gerenlem arle curans : annon ctiam ipse, cotnparaiione i l l i u ^ cnin boc facla diccs, quod i n i -rabilis qiiidem et aboniinandus ille efferatus ; beaius vero judicandus bic lenis s i t , qui non imitalus sit
viiium proximi, nec decorum liabitum oris perverlcril?
\
Quod autem ad hanc maxime pei lurbationem
,
Yerbum respiciat, perspicuum est ex eo quod se . " cundum animi demissioncm , lenitatem nobis
, \ scripsil. Yidelur enim aUeruin cum altero coha?rcre

ac veluti mairem quamdam ejus qui circa lenila. ,
leiu versalur, babilus, csse animi demissionis con .
slitulionein atque tranquilliialem. Nara si ex aninio
^
supcrbiain cxemeris, occasiohem innascendi viiium
.
iraiiiiidbe non babebil. Contumelia eniin el igno . miuia lalis iniirmilalis irascenlibus catisa exsistit.
,
Ignoutinia autcm non movelur is qui sese auimi
,
demissione inoderatur. Nam ei quis cogitalionem
' , \
ab bumana fraudc vacuam ac puratn babeal, el vi \ , \
lilatem n a l u r x , qtiaro adeplus est, cernat, a quali
\ (, \
inilio orlus s i l , el in qucm linem bujus vilas brc, *
vis fluxus atque cursus lendat, el carri conjunctas
,
sordes, nalursequc inopiam, quod ea niinirum per
Q scse suiliciens non sil ad sui conservationem, nisi
\ , eopia brutorum aninialium suppleat id quod deesl:
, , adbaBc niolesiias, luclus, calamilales et omnimodas
\
morborum formas, quibus obnoxia vila butnana est,
. * a quibus nemo natura liber et immunis est, hxc si
,
quis diligenler pnro animi oculo cernal, haud fa . cile ad bonorum defeclus commovebilur et excan
descet; quinfcno conlra fraudem ducet esse hono ,
r c m , quo ob rcm quatnpiam a proxitno afficialur,
, quippe cum nihil tale in nalura nosira babcamua,
quod possil cum dignitale ct bonore communionem
, ,
baberc, praderquani circa aniinuni dunlaxal, cujus

honor noii conslat ex iis rebas quae pcr hunc mun. \ , dum expeluniur. Nam ob divilias gloriari, aul ge, ,
nus osienlare, aul ad gloriam spcclare, aul supra
, '
\ D proximum esse videri, quibus rebus complenlur
,
bonorcs humani , bscc omnia subversio atquc de \ .
docus :uiimce bonoris exsistunl, iit nemo ralione
, praeiliius et consideratus, anim% puriiaiom ejus \ , ,
rvmdi aliqua rc conlnminare sustinuerit. lla au . IOIH aflectum r l aninialum esse, nibil est alind
,, \ quam in profuudo habilu animi humilitatis esse .
* , \,
qua oorifecia alque expedila, nullum iracundia
\ aditum advcrsus animum habebit. Porro iracundia
, , ,
procul submola, quieta placidaquc viia transigi . *.
lnr : quod nibil alind nisi lenilns e s l : cujus finis
beatiludo alque coeleslis terrae baerediias est, pcr Cbrisium Josuin, cui gloria et iniperiuro, in sae*
f i l a saRcnlorum. Amcn.
f

,2*9

S. GREGORll NYSSENl

ORATTO I I I .

Beali qui lugent, quoniam ipsi consolationem

accipienl
Nondum in verlicem montts evasimus, sed adbuc circa radicee monlis iniellectuum haeremus:
etsi duos quosdam jam tuniulos iransivimus ad
beaiam egeslalem, atque hac superiorem lenilalein
per beatitudinem evecli: post quos lnmulos ad sublimiora nos Verbum subducil, ac lertium nobis
deinceps jugum per bealiludines oslendit: ad quod
omni lumore el onerc, atque lenaciler inbserente,
ul inquit Apostolus, peccalo deposito, nos currere
prorsus oporlel, ut leves et expedili in cacumine
constiluli, puriori lumini veritatis per animainappropinquemus . - Quid igitur est, quod dicitur,
Beati qui lugenl, quoniam ipsi cousolalionem acci-
pieni? Risum prorsus non tenebit, si quisad mundum respiciat, et bis verbis uletur irridens atque
subsannans Verburo : Si in vila beali habenlur, qui
omni calamiiate conficiunlur, miseri per consequentiain plane sunl, quorum vila molestiis paritcr
el wgritudinibus incommodisque vacat. Atquc ita
species eiiumerans oalamilatum, risum augcbil,
et amplificabit, incommoda viduilatis, el orbiiaiis
aerumnam anle oculos proponens, damna, naufragia, caplivilales ex bellis, injusUs in judicio sentenlias, exsilia publicalionesque bonorum, ignominias, el infamiae notas, calamilales contraclas ex
morbis, caecitates ac mutilationes, variaque corporis viiia alque detrhnenta, ac si quid hominibus Q
per banc vitam incidit incommodi, quod vel corpus
vel animum atlingal, omnia oralione persequelur:
per quae, ut ejus opinio fert, ridiculum oslendet
sermonem, quo Iugenles beati jiidicantur. Nos autem parum curantes eos qui el Inimili el pusillo
anhno divinos conlemplanlur inlellectus, quanlum
ejus fieri poierit, cas, quae iu hoc dicto alle defossae
jacenl, divitias peniius inspicere conemur, ul vcl
per hoc planum fial quanta sit diflfcrcntia inter
carnalem lerrenamque, et eublimem ccelestemque
inlelligenliani.
1 0

I2J0

.
ol ,

.
, '

, , \
, '
,

, ,
, \ ,
\ .
\ ,
^,
);

, \
,
\
. \ , , ,
\ " ,
, ,
, , \ \ ,
, \
, \ ,
\
, , ,
, ' , ,
. \
,
,
\ , * \
\ ,
.

" Ac primaquidem facie potest aliquis illum luctum

, \
beatnm pulare, qui propler delicla atque peccala
, \
cxsislit, juxla Pauli de trislitia doctrinam, ubi d i cit, non esse unam tristitiae speciem, gcd aliam D , ,
, ,
quidem muudanam, aliam vero qtue secunduro
. \ ,
Deum repraesenielur. Ac mundanam qtiidem i r i ,
stiliam niortis efleclricem esse, alteram vero per
poenilenliam salulein conficere moercnlibtis. Nam
.
revera non polest non beala judicari lalis animae

perturbalio, cum,animadverso eo quod dcterins est,
\, ,
itam viiiosam deplorat. Quemadmodum eifira in
. \
corporis morbis, quibus aliqua pars corporis ex
^^, vlolenta quadam laesione tabida facta fuerit, indo
lenlia argumento cet, morltiam esse tabidam ae

langnidam illam parlem ; sed si arte quadam me >
dica vilalis dcnuo sensus corpori reslitulus sit, tam
,
llatlb. , .

Hebr. , 22.

1224

DE BEATITUDLNIBUS. OllATIO I I I .

4222

, ; \ is qui labornt, quaiu qui curalionem adininislrant,

, dolenle jam parle gaudenl, quippe cerliseimo argu ,
menlo ulcntes, ad sanilalem converlisse s'e morbuin,
* , eo quod membrum sentire jam coeperit ea quae
", - facianl dolorem: ila nonnulli, poslquam ainisso
' , .
sensu doloris, u l inquit Apostolus, tradiderint se
\ ' , vilae peccalrici, cum, quod ad vilam cum viitule
. degeudam aliinet, revera inortui quidam labefacti , que sint, nullum eorura quae faciunt senstim ha ( benl. Sed si quis sermo medicus, veluti quibus ),
dam calidis penirciitibnsque medicamenlis (futuri,
ota inquam, jndicii borrendis elacerbis minis) eos per , , \ strinxerit, el lerrore corum quae in exspectalione
, \ ,
sunt cor pcnilus cxaccrbaverit, terrorem geliennae,
, \ , \ ignem qui non exslinguilur, vermem non emorien, , \ lem, slridorem deulium, pcrpeluumque flctnm, et
tenebras exlcriorcs, cl lalia universa, veluti calida
'
, quaedain c l acria niedicamenla voluptalis affe< tibue
lorpenli inferendo, rerovendoque, eo usque redc : ,
, - gcrit enm ul senliat in qua vila versetur, bealum
.
eum effecerii, sensu doloris animo ejus injecto.
,
Q-iemadmodum etiam Paulus cum qui in cubile
,
palris debaccbaius crat, landiu sermone vcrberal
, cl castigat quandiu pecoatum non sentiebai: posl , - eaquam auiem objurgalionis medicina motus eral,
, , \,
qnasi jam per luctum beatum factum consolari i n . \ cipit, ne niir.io dolore, i n q u i t , lalis absorbeatur.

Erit aulem cliain bic nobis intellectus ad proposi , lam bealhudinis speculationcm, et ad vilam cuin

virlulc Iransigcudam non inulilis, proptorea quod

rednndet quodammodo in lioiniiiuni natura pecca . tum : percaii vcro remedium esse luclum ex poe nUenlia deiuonslratum esl. Scd videlur rnihi Ver , bum profuudiusquiddam quara ea quae modo dicta
. \ - sunl significare, per durabilem locius iisum, aliud
, praeler boe inlelligendum essc doceas. Nam si so ,
lam propter delicia resipiscenltaru indicaret, niagis

consenlaneum magisqne conveniens cral u i eos
,
qui luxissent beatos judtcaret, non eos qui luge .
renl, quemadmodum, exempli gralia, comparaiione
, ^ - ejus vitae, quae cum morbo transigilur, eos qui
. \
curali sunl, non qui perpetuo turantur, beatos
, judicamus. Curaiioim enim prorogalio, infirmitaiis
' quoque perpetuilatem et conlinuilatem simul i n . - Q dicat. Alque eliam alia ralione niibi rectum csse
, \ * videtur, ut nun sciundum bunc soium inlellecturo
\ . ponamus, quod Verbum proptar peccalurn lugen' ; ;
libus beatiludinem tribuat. Mullos enim invenie
mus, quorunrj vila inculpala, nullisque criruinibug
; ; obnoxia, alque ipsius adeo divioae vocis teslimonio
cujiisque virtulis noroine commendala fuit. Nam
,
qniB avaritia Joannis ? quis simulacrorum cullus
, ,
Eliae ? quod parvum aul magnum in vila illorum
, bisloria novil deliclum? Quid ergo ? ulrum bealitu ; " dinis expcrtee eos essc senno ponel, qui nec ab i n i , ,
: " * Lio prorsus scgrolaverunt, nec reinedio boc, luclu,
ifiquain, ex poeniteulia, opus habucrunl? an absur ll

1 1

I I Cor. i i , 7.

4^23

r.RECORll NYSSENl

dum fuerit tales a divina beatitudinc repellerc et pov,

alienos arbilrari, quia neque peccaverunt, neque ; , , ol
.

hictu peccatum sanaverunt ? an bac ralione sanc ,

peccarc, quam sine peccato viverc praslabilius , 'fucrit, si solis poftnitcntibus et resipiscentibus gra- , , ,
lia consolaloris tribuilur? Beati cnim, inqnit, qui

lugenty quoniam ipsi consolalionem accipient. Ergo
quoad ejus fieri potcrit, sequcntes, ut inquit Ha- .
bacuc, eum qui ad sublimia nos evebit, rursus senteniiam quae continealur in his vcrbis invesligemus, ut discamus cui luctui consolatio sancti Spirilus propoeita sit.
Videamus igitur in vita humana, primum omniuin,
,
quid landem ipse lucliis sit, vcl ob quas res con , \ \ fliitur el conlrahatur. Ergo manifeslum id omnibus
. ,
cst, qiiod luctus sil Irisiis animi babitus et affectus,
\ , \
c| cxsistit propter privalionem rei alicujus, quac \
placcat ot accepta s i l ; qui luclus in bis qui cum *
lanilia vilam Iransigunt, consislcndi locnm non
, ,
babel. Vcrbi causa, prospera aliquis in vila utiltir
,
fortuna, omnia negolia pcr res jucundas ei secundo , ' ,
cursu fluunt alque procedunt: uxore dcleclatur;
,
ob liberos sibi placet: praesidio fralrum niunitus , , ei luius e s l ; auctorilaie praeditus ei bonoratus in
, , foro; charus principibus; metuendus adversariis;
, , , ,
subditis non contemnendus; facilis amicis, diviliis , ,
florens, et iisdem in dcliciis ct voluptaiibus fruens;

suavis et jucundus, nullis molcsliis prcssus, cor- pore robiislo; omnia consecutus quaccunque per .
bunc inundum in pretio esse videnlur; talis rc qua- , ,
que prasenli prorsus cum dclectalione alque las- , tiliafruitur. Sed si aliqua mutatioprosperilatis hujus ^ ^', ,
invaserit, aul disjimclionein charissimorum, aul
,
daiunum facultatum, aulaliqtiam corporiscommodo, .
rum exaliquoadverso graviquecasu labefeclationcm
\ , \
adducens, tunc subtractione oblcctamenti conlraria

exsistit aflectio quam lucltim appcllainus. Ergo defi. ,
nilioejus paulo ante edita vera cst, uimirum, quod
,
luclus sit acerbus, ac dolorem capiens quidam sen ,
sus privationis earum reruin quibus bomines dc- , /.
iectantur. Si igitur inlelleclum esl a noliis quis
,
sil lucius bumanus, ea qux clara ct manifesta sunt
viam nobis quamdam ad ea quae ignoranlur palc* ,
faciant, ut pcrspicmim' nobis liat quis sil luclus
: , ' ille beaius qucra consequitur consolalio. iNain si
.
privalio bonorum quae cuique adfucrinl luclum
.
efficit in hoc mundo. nemo autem ignoti boni j a
,

.
ciuram dcploraverit : ipsum bonum coguoscere , ^
pnus-, quid tundem rcvera sit, haud nlicmtm fue,
rit, atquo ila dcinccps bumanam naluram consi- , derarc. Per boc enira accidet ut beatmn iuctum
( ,
assequamur. Qualc enim usuvenil in iis qui in *
lcncbris vivnnt, cum alius quidom i n caligine n a - , tus sil, aliusautem usui cxlcrnnc Iticis assucfaclus, ', :vi quadam co conclusus fuerit, u l non codem uler-
que raodo prscsenti incommodo commovcaiur. ,
(Nam bic quidem, qui novit, qtio commodo p r i \
valus sit, graveiTi exislimat esse jacluram lucis: ,
illc V I T O qui ncc penilus quidem cognovit lalcm
,
voluplatcm, sine molcslia vitam Iransiget, propicr
) \ \
caliginis usum consuetum nullo se bono excidisse
, ,
D

DE BEATITUDINIBUS. 010 I I I .

1225

I2?.fi

, putans ; atque ex hac re accidet, ut alterum q u i dem lucis usus desidcrium nihil non rnoliri el ex ,
, cogitare cogai,quo rursus videre contingatid quo
. per vim privalus e s l ; alter vero proplerea quod i d ,
, , quod melius esl, ignorai, id quod sibi adsil bonum
, esse judicans, iri caligine vitam transigens consencscct.) llidem se res babet in proposita senlenlia
.
atque intellectu; qui id quodvere bonum esl, videre potuit, deinde egeslatem humanae naturae animadveriil atque consideravit, quasi calamilale accepta in animo se plane aflliclabit el excruciabil,
eo qaod in illo bono non verselur, praesentem vitae stalum, luctum esse ducens. Ergo non trisliliam
bealam ducere Verbum mihi videltir, sed cognilionem et scientiam boni, cui animi doloris affectus accedit ; proplerea quod i d , quod quaeritur, vilae non adsit.

Jam vero consequensel proximum fuerit invesli , gare, qux tandem illa sit ulique lux, qua obscura
hajc bumana? nalurae spelunca prxsenli vita non
. H , \
illuminatur. Nunquid ad id forsilan, quod nec ex ;
pediri, nec explicari, nec comprehendi potcst, cu, ;
pidilas spectal ? Quie enim in nobis cogilaiio conje \ ,
clurav* lalis esl, ut invcsligel ejus quod quaerilur,
naturam? q u cx nominibus pariier ac verbis s i ; ;
gnificalio conslans talis esl, ul dignam k i nobis
; ;
supernae lucis noliliam ingeneret ? quomodo nomi
, , , ;
nabo id quod spectari non potesl? quomodo sugge , ;
ram atque exprimam id qnod materiei expers esl?
, \
quomodoostendam id, quod visum eflugit ? quomodo
; , \ comprchendam i d , quod superat oronem magnitu6 ; dinem ? quod sub quantilalem, sub qualitatem non
\ ; , , ,
cadil? quod effingi, quod assimilari non potest?
, , \ , \
quod neque loco, ncque lempore deprebenditur ?
\ ; ^ quod excidit omneni limilationem, et omnem defl \
nitivam imaginationem ? cujus opus est vita,
' , \ omniumque qua3 per bonum intelligunlur, substan ; ;
tia ? circa quod omnis cogitaiio, omnis animi con \ , ; ceptus et intellectus sublimis versatur ? omne nomen altum considcratur ? Deitas, regnum, potentia, aeternitas, incorrupiibilitas, gaudiumque etexsul>alio, et omne quodcunque in alliludine tam intelligitur, quamdicitur? Qao igitur modo, quibusvo
cogilationibus, ejusmodi nobis bonum ante oculos ponl possil, quod speclalur et non cemilur? quod
rebus universis facultatem, ut sint, praBbet, ipsum vero semper est, neque ut exsistal amplius opus babet?
' Verum ne oratio fruslra laboret, in rebus ca , - ptum nostrum superantibus enilendo sese intcn ,
dens, supernorum quidem bonorum naturam, cum
, ,
fieri non possit, ut ejusmodi quispiam comprehen ,
sioni subjiciatur, curiose ct anxie inquirere de* ,
sinamus, tanlum dunlaxat ex quaesitis lucrali, ut
per boc ipsum, quod non possumus perspicere id
. "
quod q u a 3 r i m u s , aliqnamnoliliam magnitudinis re ,
rum, de quibus quaeritur, i n animo formemus et
, ' imaginemur. Quanto aulem cogniiione nostra allius
\ , illud esse naiura bonum credimus, lanto magis
, .
lucluui in nobis intendamus el augeamus, quod
tale ac tantum sit bonum, a quo disjuncli sumus,
, > \
ut ne cognilionem quidem ejus capere possimus.
Yerumtamen hujus boni, quod superat omnem vira

comprebendendi, nos bomines olim parlicipes era ,
mus : ac lantum erat in natura nostra bonum illud;
,-
quod superat omnem cogitationem et intelleclum,
. "
ut altcrum illud bumanum bonum esse videretur,
,
exquisitissima plenissimaque assimilatione atque
\ , \ *
imitatione ad imaginem primarii et originalis
,
T

PATROL. G A . X U V .

39

S. GKEGORII NYSSENl

1223

exeinplaris formatum. Nam quse nunc de illo per , \

\ \ . conjecturas speculamur el imaginamur, haec omnia
circa hominem quoque erant, incorrirplibilitas si- .
mul etbeatitudo,propria et a nullius alterius arbitrio * ;
dominiove pendens potestas, vita nullis negotiis , '
implicala, nullis molestiis, nulli aegritudini ob- , ,
noxia, stalioque auguslior, alque in locis divinis \ .
vitae iraduclio, facullas item aperta simul ac pura , \ \
menle, omni velame.nto detraclo, bonum con- . ,
tuendi. Haec enim omuia nobis liber de creaiione
mundi per aenigmala paucaque verba tecta atque ,
involuta significat, dum ail bominem ad imaginem
'
Dei efliclum ac formatum esse, et in paradiso v i ,
xisse, ibique satis et enatis in deliciis esse usiim. , ,
Porro plantarum illarum fructus, vila, cognilio,
*
scientiaque et res similes sunl. Si igitur haec in , \
nobis erant, qui fieri polesl, u l calamitali ulique , \
non ingemiscat, si quis hanc praesentem miseriam

cum bealiludine illa, quse lunc fuit, comparet, at, \
que ex adverso cxaminet excutiatque? allum de, 0 ;
pressum est; quod ad imaginem coelestis factum
.
eral, in terram redactuin est; cui regnum desli, ,
nalum erat, in servitulem redactum est; quod ad
\ ;
immortalilatem condilum erat, morte cormptum
, *
est; quod in deliciis paradisi degebat, in boc mor- , bis et laboribus obnoxium preditim traduclum est;
* ;
quod impatibilitati, nullisque affeclibus et aegrilu- , , , , &
dinibus assuelum erat, calamilosam, fragilew el \ ' , , ,
caducam invicem vilam accepit; quod uullius do, , , ,
minio subjeclum, quod sui juris, suae potestalis, ^ \ , \
sui arbilrii erat, nunc a tol ac talibus malis lenetur
,
obnoxium, ut lyrannos nostros difficile sit enu- ,
merare. Quivis enim eorum, qui in nobis sunt,
.
affectus, cum prxvaluerit, dominus subacli el in
\ \ ,
servitulem redacii exstitit. Ac veluli lyrannus \ quispiam arce animi occupata, per ipsos subditos
, ; \
vexal ac affligit obedienles, minislris ad id, quod
, * ei placiium fuerit, nostris eogilalionibus abutens:
,
sic ira, sic metus, sic limiditas, sic audacia, aegri- , \
ludinis pariler et volupialis aflfcctus, odium, con- , lenlio, immisericordia, saevitia, ferilas, inhumani. ^
tasque, invidia, assensatio, injuriarum lenax me ,
moria pariter el indolentia, et omnes, qui per
,
contrariura in nobis inlelliguntur affectus et per
turbationes, lyrannorum quorumdam ac domiuo- D
' ,
rum, pro suo imperio animam veluli caplivam

quamdain subigenlium, enumeratio esl. Quod si

quis eliam perpendat calamilates corporis, quibus

natura nostra confliclatur et implicata est, varias,
(
inquam, et muliimodas morborum species, quorum
;)
omnium expers el immune eral ab iniiio genus
, ;
bumanum, multo abundantiores lacrymas pro * \ $, \ *
fundet, dum pro bonis res tristes et acerbas invi \ cem considcrat, incommoda commodis comparando
, \ , \
opponit. Hoc igitur latenter et occulle docere v i
delur, qui luclum beatum esse praedicat, nimirum
,
ut anima verum bonum intueatur, neve praescn , \
tis vitaefraude immergatur: fieri enim non potesl,
& . \
ut vel sine lacrymis fivat, si quis diligenter res
, ,

1^*29

1)0

DE BEATITUDIMBUS. ORATIO I I I .

, * inspexerit et consideraverit, vel non in rebus I r i .

slibus et acerbis versari exisiimel eum, qui bujus
viiae voluptalibus sese immergat. Quemadmodum in brutis et rationis expertibus aniraalibus id v i dere licet : quibus miserabHis quidem naiurae constitutio (quid enim miserabilius privatione carenliaque raiionis est ?), sensum vero calamitatis nullum babent, sed per quamdam voluplatem ctiam
ab illis vita transigitur: superbit et ierocit equus; taurus putverem spargil; sus erigit setas; caluli
l u d u n t ; viluli saltant; alque ununiquodque animal videre licet per ccrla quaedam signa voluptatem i n dicare,quae si rationis obleclamenlum aliquo modo cognitum haberenl, slupidam et aerumnosam suam
v i l a m cum voluptate non transigereni. lla se res etiam babet in bominibus; qui nullam cognationem babent illorum bonorum, quibus natura noslra privala est, ab his per voluplalem prasens vita
iransigitur.
,
Consequitur aulem, ut h i , qui praesenlibus de . ' , - leclantur et acquiescunt, poliora fere non desidc . - rent alque requirant. Porro qui non quaerit, non
, ' , g invenerit, id quod solis quaerentibus obtingit. Hac
. igitur de causa Verbum luctum beatum ducil, non
quod eum propter seipsum bealum judicet, sed
,
. pcoptcr id quod ex illo accidit. Ostendit autcm
sermonis contexius, quod nomine relationfe ad
, , \
consolaiionem, lugere beata res hominibus sit.
, , "
.
" Beati enim, inquit, qui lugent; et non repressii
( , - atque flnivil oralionem in boc, sed adjecit, quoniam
, - ipsi comolationem accipienl. Quam rem cum longo
) - ante animadvo.rtissel magnus ille Moyses (imo
* vero, is qui haec in illo disponebat, Verbum, in my , sticis observalionibus Paschae): panem quidem
,
fermenti expertem hominibus in diebus feslis pra>
,
scripsisse: obsonimn vero, quo vescerentur, intyba
\ .
agrestia instituisse videtur
ut per ejusmodi aeni , C gmata atque involucra disceremus, quod illo my ( siico festo aliter frui non liceat, nisi eaeculi hujus
) \ *
inlyba amara simplici, et a iermemo vacuae viiae
, \
sponte nostra imniisceantur. Propterea niagnus
\ , \
quoque Pavid, tameisi summum humanas feliciialis
, , , fasligium ( de regno niniirum loquor) circum se
.
cerneret, largiter tamen de intybis amaris suas
vitae adjicit, suspirans in ejulatu, ac deplorans
, \, prorogalionem inquilinatus in carne, deficiensque
, - prae cupiditate ac desiderio rerura majorum, Ilei
, .
mi/it, inquit, quoniam inquilinatus meus prolonga
tus est " ! l n alio vero loco pulchritudinem divino ,
rum tabernaculorura defixis oculis contuens, prae
\ ,
desiderio delicere se ait, pra?stabilius sibi esse du
cens illic in exlremis collocalum esse, quam in
, \ , D b
presentibus prinias tenere. Quod si quis
* plenius beati hujus luctus vim contemplari atque
' - animadvertere velit, consideret eum in illa narra, . , lione, q u de Lazaro ac divke ( i n Evangelio ) ha - betur, ubi cjusmodi doclrina nobis apcrtius dccla , ralur : Memento enim, inquit Abraham ad divitem,
quud receperit bona tua tn vita tua: similiter item
, Lazarui quoque mala. Idcirco hie quidem solatio
, fruitur, tu vero cruciafis . Par enim et consenta neum id est, quandoquidem , hoc est, con (
eilii contemptus et lemeritas, iino vero
)
id esl, pravum consilium, nos a bona Dci circa
,\ ^ *
bominem dispositione atque adminislralione abr e

u s

" Exod. ! 8 " Psal. c x i x , 5.

Luc. x v i , 25.

423i

S. GREGORII NYSSENl

duxil. Nam cum Deus bonum nulla permistione \ .

, \
eum malo confusum nobis fruendmn proposuisset,
, \
vetuisselque experientiam mali cum bono permisceri, quoniam prce ingluvie sponle noslra contra- , '
rio deguslalo (dico autem de Yerbi divini conlem- *
ptu et inobedientia) nos ingurgitaviiuus et exple-
vimus, idcirco prorsue humanam naturam in utris-
,
que versari, tres niodo tristes, modo tetas invicem
,
experiri oportet. Porro cura duo sinl saecula, duplexque vila per utrumque sseculum peculiariler
,
consideretur ; atquc ilidem laelitia quoque duplex,
.
alia quidem in hoc saeculo, alia vero in co quod

per spem nobis proposilum est, spectetur : bealifi \ \
cum fuerit exislimandum, si quis portionem laHi \
ti;e per vera bona in sempiternum sseculum re
condat: tristiliae vero munus in bac brevi ac tem- ^ ,
poraria vila expleat, non in damno ac detrimenlo ,
ponens, si aliqua rerum earum privetur, quae i n
, hac vita suaves ac jucundae sunt: sed si dutn iHis .
fruitur atque politur, meiiorum ac potiorum bono
rum jaciuram faciat. Quocirca si beatum judican \ ,
durn esl, in inlinilis saeculis, nunquam finienda,
,
sed in perpetuum duratura la?iilia frui, ac prorsus
. '.
etiam contraria degustare naturam hiKnanam oportet: non amplius difficile est perspicere et intelli1

gcre senlenliam orationis, cur beali sint, qui nunc lugent, quoniam nimirum
solatio fruenlur. Solatium autem ex consuetudine, usu atque
cati et consolatorrs

exsisiit. Consolatiouis

enim

gratia

ipsi inftnita

in saecula

communicatione Paracleti, id est advo-

peculiare Spiritus opus e s t : quam etiam

nos consequamur, gratia Domini noslri Jesu Ghristi, in saecula sa&culorura. Amen.
ORATIO I V .

Beati qui esuriunt et sitiunt ju$titiam, quoniam ipst

saturabuniur * .
Qui medicinae periti sunt, aiunt eos, qui e stomacho Iaborant, et cibos fastidiunt, cum pravi
quidam succi et superflui humores ad superiorem
venlriculi partem confluxerinl, semper plenos pariter ac saturos esse sibiipsis videri, atque idcirco
pcr adullerinam ac pravam repletionem el salielal e m , natuFali i n eis appelitu exstincto, utilem c i bum respuere atque avcrsari; sed si aliqua ab
arte medica cura eis adhibila fuerit, per acutorum
ei incidenlium medicamenlorum polionem, ablutis
et expurgalis pravis ac superfluis bumoribus, qui
concaviiatibus slomachi intercepti atqtie conclusi
fueriot, ita landem accidere, ut cum id quod alie- ^
num est, nalure non amplius officiat atque molestum s i l , juvantis pariter ac nutrientis cibi eis
redeat appetitus; atque hoc restitutae sanilalis esse
sigmim, quod non amplius coacti e t i n v i t i , sed cupide et cum appetilu cibum sumani. Quid ergo
mibi hoc principium vult ? Quoniam ordine progrediens sermo, qui ad superiores scalse beaiitudinum
gradus nos quasi manu ducit, qui juxta Propbetae
vocem praclaras ascensiones in corde nostro disp o n i t , talem nobis post ante expedilos ascensus,
quartam aliam praemonstrat ascensionera, dum d i c i t : Beati qul esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam
ip$i $aturabunlur, reciura ac commodura esse opi8

" Matth. v, 6. Psal.

LXXXUI ,

6.

'.
ol ,

.
\ \
,
\ ^,
\ ,
,

.
,
, ,
, \

,
, ' \
. ;
'

, ,
,

,
,
'
, \ ,
, \
*

1233

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO IV.

123*

, n r , ut expurgata satietate et ingurgi'atione ani ,

mae, quoad ejus fieri potest, lalis el cibi et potus
,
bealum in nobismelipsis appelitum conficiamus el
\ . \ ingenereraus ; neque enim fieri potest, ut vel liomo

valeat, si alimentum suificiens vires non confirmet
| et sustenlet, vel absque comestione cibo repleatur,
,
vel sine appetilu nutriatur. Quoniam igitur bonum
.
quoddam in vita sunt vires; hae vero sufficienti
" - salurilate conservanlur; satietas autera per co
, ,
meslionem exsistil; comeslio vero ex appetilu f i t :
- beata res fuerit vivenlibus appetitus, ut qui prin , \
cipium et causa virium nostrarum exsislat. Quem, \ admodum aulem circa sensibilem hunc viclurn af fecti sumus, cum non eadem omncs appetunt, sed
,
saepe pro generibus esculenlorum sumenlium d i viditux appelitus, atque alius quidem dulcibus deleclaiur, alius vero acria pariter et calefacientia
(
^ , appetil,alius ileni salsis, alius aslringentibus gau ' det; sappe aulem accidit, ut non ex usu et com , modo appeiilus cibi in unoquoque exsistat (nam
, si quis pro temperamenti quadam proprietate ad
) \ \ aliqnod vitium propensus est, is sequalium el con ^ . venientium propria quadam vi ciborum morbum
, , - nutrit, sed si ea, quae prosint, appeiere coepit, nu-, \ trimento bonam ei valeludinem conservanle, pror^
, , 8U8 in sanitate v i v e t ) : eodem modo in animse quo \ que alimenlo accidit, ut non omnium cupiditates
. ad eamdem rem propendeant et inclinent. Nam alil
\ , quidem gloriam, aut divhias, aut aliquem munda, * * , \
num appetunt splendorem, aliiscirca mensam oc*
'
'
r
*
' "
, \ . cupalus est appetitus, alii invidiam tanquam vene
, ' nosum aliquem cibum cupide sumunt; sunt item
nonnulli, qui appetuot id, quod nalura bonum et
.
honeslum esl. Naiura autcm bonum semper et
omnibus hoc est, quod non allerius cujusquam rei causa sumendum, sed ipsum propter se expetendum est, quod seinper eodera modo se babet, et nunquam saiietale frangitur et bebetatur. ldcirco
Verbum beatos ducit non simpliciler esurientes, sed quibus ad verara jusiiliam ciipiditas inclinala
atque propensa est
Quae est igitur illa justilia ? boc enim prius opi ;
nor oralione delegi atque declarari oportere, ut
, '
, pulchritudine ejus animadversa, ila taridem appetitus in nobis ad rei conspeclse decorcm movealur.
.
, Neque enim fieri potest ut quis cupidus sit ejus
' \ quod non apparel, sed segnis atqueignava quodamr

\ , * jy
. \
, , \ * .
,
, \ ,
, \
, \
,
, , , \
,
\ .
,
, \ ,

modo natura nostra adversus ignolum, et iramobilis est, nisi auditione vcl visione aliquam notiliam
acceperitejus quodexpelcndum sit. Aluntigilur nonnulli eorum, quiejusmodi res scrutali sunt, justitiam
esse babitum tribuenlem unicuiqueid, quodaequum
est,etquoquisque dignus est.Verbi gratia, si quis pecunias dislribuendi potestatem adeplus, et sequabilitaiem respiciat, et promodo indigentiae sumentium
etpariicipanlium elargilionem lemperet, justus dicitur. Item si quis judicandj polestale accepta, uon
ad graliain alicujue el odium senlentiam ferat, sed
naturam caasarum sequens, et supplicio dignoa
afliciat, et innocenles sententia aua abeolvat et
scrvet, reliquarumque controversiaimm verura j u dicium faciat, eliara bic justus dicitur. Item qui

?35

S. GREGORll NYSSENi

subdilis Iributa incidit, cum pro modo virium t r i - , \ ,

bulum imponit, el paterfamilias, et prsetor civila ,
lis, et gentium rex; si quisque horum conve * , '
nienter et commode subditis praesit, nulloque
,
impelu atque appetilu raiioite carenii, occa
sione potestatis movealur, sed recle sub ,
ditis jus dicat, el ad volunlates et studia
.
subditorum ingenium et consilium suum acconi , |
niodel et tempcret : hujusmodi omnia rationi ac
.
definilioni juslitiaB Iribuuul et assignant i i , qui
babitu tali id, quod juslum sil, dcfiniunt. Ego vero
, ad alliludinem conslitulionis divinae respiciens,
( , ,
aliquid amplius quanri ea, quae modo dicla sunt,
, ,
per banc justitiam intelligendum esse exislimo.

Nam si salutaris quidem sermo communis est, ct
\ )
ad omnem bumanam pertinet naluram : non cu- ,
;
jusvis aulem bominis est, ia iis, qua3 modo dicta
sunt, oibciis ac muneribus obeundis versari (pau-
corum eniui est regnare, praeesse, imperare, jus
dicerc, polestalem pccuniarum adminisirandarum, ,
aut allerius rei cujusquaiu dispensationero habere: .
;
inultiludo vero ac vulgus in nuroero. subditorum et
eorum qui regunlur, sunt), quomodo aliquis ad-
, , miltere et assentiri possit, veram justitiam esse
illam, cujus non aequalis ac par conditio omni na- , , ,
turae proposila est?Naoi si juslus, prout tradunt , , ,
.
disciplinae sapienlium externorura, aequalilatcm
sibi propositam babet, ad quam polissinium spe- ' \ *
rtet : excellenlia autem ac dignitas inaequalilalem
iu se continet: non potest justiliae reddila ratio ^ ,

definilioque vera exislimari, quippe curo slalim C , ,

inacqualilate vitae communis refellatur. Quae est , , ,
Igitur illa justitia, quae ad omnes pertinet? cujus , '
appetitus cuivis ad evangelicara mensam specianii ; , <;oniraunis proposilus est: sive quig dives sit, sive , ,
pauper, sive servus, sive dominus, sive palricius, , .
sive pecuuia coinparatus, nulla forluna, nullo stalu,
nulla condilione, nulla circumstanlia neque au- , '
gente nequc diminuenlejusli deiinilionem. Nam si .
id in eo solo, qui potestate aliqua atque dignilate. ,
. , \,

eaelcros praecedil, reperiaiur : quomodo justus erit

.
ille ad vcstibuluio divitis abjeclus Lazarus, qui
itullam maleriam ad lalem justitiam babebat, non imperium, non polestatera, nou domum, non menfcam, non alium quempiam ad vitam apparalum, per quem licet illam justiliam ad opus el effecium
deducere atque repraesentare? Nam si imperando, aul distribuendo, aut omnino aliquid admioistrando ju&lum esse consislil, qui in illie muneribus non versatur, expers justitiae prorsus esl. Quoloodo igitur requiele dignus habetur is, qui nihil babuit eorum, per quae justiiia juxla vulgi opinionein designatur? Quocirca quaerenda nobia est illa justitia, cujus compotem fore Verbum promiltii
illura, qui eam expetiverit : Beati enim, ioquit, qui esuriunt juslitiam : quoniam ipsi saturabuntur.
Mullis ac variis rebus nobis ad usum proposilis, D \
quibus afticitur, quaeque appelit natura, multa
, ' &
nobis opus est scientia, ut nobis in ejusmodi escu- , ,
lenlis discernamus, quod nutriat, quod noceat, ne
i d , quod nulrjraenti loco sibi ab anima assumi ,
videtur, pro vita raorlem nobis et pestem efBciai. ,
Forsiian autem noa intempestivum nec alienum
\ \ . fuerit, per aliam quamdaui evangelicam quaastio- ,
nero bujua dicti sententiara dislinguere atque ,
explanare. Qui per ouinia communem nobiscum . *(

^"

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO IV.

1238

, , uaturam habuil excepto peccato, atque eorumdem

, nobiscum affectuum, incommodorum el afflictio * , ' oum particeps (uit, famera non judicavit esse pec \ catum, neque ejus incommodi periculum facere
. - recusavit, sed affectum naturae, quo cibus appeii^, tur, admisit alque suscepit. Gum enim quadraxfj . ' ginla dies jejunus permansisset, postea e s u r i i l :
, dedit enim, quando volebat, occasionem naturae
\ , oilkio suo fungendi. Sed teiitationuni i n v e n t o r ,
, cum intellexit affectum famis eliam illum invasisse,
consuluit, ut lapidibus exciperet appetilum : hoc
. , , autem esl pervertere ac detorquere appelitum a
. ; nalurali cibo ad ea, quae a natura aliena sunt. Dic
, enim, inquit, ul lapides hi panes fiant. Quid enim
; j M i C c a v i t agricuUura ? cujus rei gralia respuuntur
, - semina, u l cibus ex iis confeclus reprobetur? cur
arguitur sapienlia Grealoris, quasi non recte per
;
- semina genus bumanura alai? nam si lapis ad c i \ bum aptior alque commodior nunc apparet, nimi> . runi a debita providentia circa vitam bumanam Dei
. sapieulia aberravit. Dic ut lapides isti panet fiant.
, \ , - Haec etiam nunc dicit iis qui a proprio appelitu
tentantur, ac dicendo plerumque, eos, qui ad ipsum
spectant, impellit ut e lapidibus panes conficiant.
. "
, \ \ \ Cum enim appelilus necessarii ueus fines excedit,
, - quid id aliud nisi diaboli tunc calumnianlis et re , \ \ jicienlis ex seroinibus confectura cibum, et ad ea,
; , quse a nalura aliena sunt, appelitum profocanlis,
- - consilium esl? De lapidibus comedunt, quibug

\ Q fraudis et avariti panis apponilur : qui sumpluo ,

sas et redundantes, et opipare struclas et cumulatas mensas ex injusle partis bonis sibi parant:
,
quorum apparatus coenarum, pompa quaedam, fa .
stus et ostentalio est ad sluporem et admirationem
Yulgi commovendam excogitata, quae viiaB neces, \
; ; sarium usum pralerlabilur ei excedit. Quid enim
; , commune babet curo usu nature necessario, ia
gravi pariler et oneroso pondere argenti exposiia

materia, qua? esui apla non est? Quid est affeclus
. " , ,
famis? nonne desiderium ejus, quo carere non
.
possumus? Gum enim per flatus el evaporationes
\ , ;
" evanuerit et effluxerit nutrimenlum, quo vires re , , fectaB fuerint, rursus adjeclione convenienti reple , .
tur id quod deesi. Panis est enim, aul aliquid
, \ D aliud esui aptuin, quod natura appelit. Si quis
, igitur loco panis auruni ori adraoveat, nunquid
nccessitali medebilur? Gum igitur aliquis pro re bus esculentis materias esui non aptas requirit,
' in lapidibus plane occupatu3 est, quippe cum aliud
\ , qua3rente naiura, in alio ipse verselur. Dicil natura
\ \ per famis affectionem propemodum vocem emit lens, sc nunc egere cibo : propierea quod denuo
, * oporteat invicem ingeri corpori nutrimentum quod
eflluxerit, el per fapores et expiraiiones evanuerit:
, tu vero naturae diclo audiens non es; non eiiim
, quod quserit, das, sed ut maguum libi argenti pon , das in mensa sit, curas, et excusorcs maleria? re \ quiris, et bistoriam simulacrorum et imaginum,
, \ \
qux in materia insculpantur, curiose exquiris, ut

S. GRECORH NYSSENI
Iiabitus el affeclus animi lum vcbemenliores, lum
sedatiores, arlilicio summoplene scripiurisexpressi
conspicianlur, iit et iram agnoscas armali, cum
gladium trucidandi causa tollit, et cruciatum
saucii, cum accepto vulnere lelbali, animo se dcmittens ac mocrens, habilu ipso gemere et ejulare
videtur : impctum item vcnanlis, el ferae immanilatcm : ac qusecunque alia per ejusmodi curiositatem l incptam induslriam, boraines vani in matcria ad usum mcnsarum destinata effici sludiose
curant. Potura natura desiderat, tu vero preliosos
tripodas paras, labra, crateras, amphoras, et alia

; .
, , \ , , \
,
. \ /
;
'
, ; ,
'
;

sexcenta, quae nihil cum eo, quod usus requirit, commune babenl. An non plane per ea, qua* facis,
dicto audiens es ei, qui tibi consulit, ut ad lapidem respicias? Quid autera allinet, reliqtia tiujus
Inpidei cibi turpia exponere spectacula ? viliosa et absurda acroamata, quibus ad consequentia mala
sibi viam sternunt, incilamentis libidinum cibum condientes?
Hoc adversarii de cibo consilium est, bsec pro . \ consuelo et ordinario panis usu, per hoc quod ad
, ,
lapides respicere jubet, suggeril atque proponit.
.
Yerum proQigator, et perempior tenlationum, fa'* , \
mem quasi malorum causam non exterminat ex
, ,
rerum natura, sed solam superfluilatem ac nimiam
incptamque induslriam et curam, quae de consilio
, ,
adversarii una cum ncccssario usu inlroducta est,
."
aversatus, suis finibus gubernari naturam permi- sit. Quemadmodum enim i i qui vinum transcolant,
,
non reprobanl id quod in eo utilc est, proplcr
,
imniistos ei furftires, sed colo supcrflua excerncn \
tcs, puri usum non rejiciunl: ita perspicax et so , ,
lers in examinando alque discernende ea, quae ab
, ,
nalura aliena sunt, Yerbum, subtililate speculalio *
nis famem quidem, utpole vitae nostra conserva- C
tricem, non exlerminavit; superfluiiales vero necessario usui connexas et implicalas transcolavit
et abjecit, cum dixit : ilbim se novisse panem nuIrientem, qui verbo Dei natura? conciliatus sit. Si
igilur esuriit Jesus, bcalum fucril esurire, cum ad
imitationem illius ingeneretur ac repraescnlelur
etiam fanies tn tiobis. Si igitur inlelleximus, quid
sil id quod esurit et appetit Dominus, fieri non
potesl ut nunc propositae nobis beatiludinis vim
iion intelligamus. Quis est igitur ille cibus, cujus
appetilum Jesus sibi turpem non ducit? Ait ad
discipulos posl babitum cum Samaritana sermonem : Meus cibus est, ut (aciam quod vull Pater

^
,
\ ^ ,
, . ,
$, \
. ,

. ,
; \

,
, ,
\ .
meus ; non ignota est autem volunlas Patris, qui ^ , \
omnes bomines servari, ct ad agnilionem verilaiis
,
venire v u l t . Igitur si ille nos cupit scrvari, ct
.
viia nostra cibus ejus exsistit, didicimus quis ii.sus
; ,
sit ejusmodi anima? babilus et affectionis. yuis , \ .
igitur hic est ? Esuriamns nostram ipsorum salu
tem, sitiamus divinam voluntatem, quae est, ut no9 , .
servemur. Qua ratione igitur talcm nobis famem
,
conficcre possimus, nunc didicimus a beatiludine.

Qui enim jusliliam Dei desideral, invcnit id quod

vere expetcndum esfc : CUJUS desiderium non uno
.
modo eorum, qui per appetilum repraesentantur,

1 7

i e

Joaii, , 34.

I Tim. , 4.

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO IV.

\Ul

2 , \ explevit, non cnim solum tanquam cibum justiriae

, \
usum proposuit. Semiperfectus enim esset, si in
.
hac sola affectione consisterel, appetitus : nunc
\ autem etiam poiabile boc bonum fccit, ut ardorem
, et fervorem cupidiiaiis per silis afTectionem indi * . ' caret. Cum eniir. iu lemporc silis aridi quodam \ modo iiamus el ardenies, pro remedio ejusmodi
> , afleclionis polum sumimu8 cum volupiatc. Quo
niain igitur unus quidera genere ipso cibi pariicr
et potionis appelilus est; diversa vero ad utrum , \
que horum aUeclioesl, ut suinmum nobis et extre , mum boni desiderium sermo praescriberet, bealos
, \ ^ judicat eos, qui duobns his aiTectibus, fame pariter,
, et siti ad jusliliam moventur, quasi salis idoneum
.
sit id quod desideralur, ul sc ulrique appetitui i n vicem accommodel, alque esurienti quidera nutrimenlum solidum, cum sili vero gratiam ad se attrahenli potabile oxsistat.

-
Beati qui esuriunt et sitiunt justiiiam , quoniam
, .
'
ipsi taturabuntur. Nunquid ergo juslitiain quidem
, expetere beatum judicandum est; sed si quis erga
, , temperanliam, continenliam , sobrietatem , aul sapientiam , aut prudentiam, aut si qua alta virtutis
, ,
, ; species est, similiter afTectus esl, hunc Verbum
Ttva " * beatum non judicat ? Verum talem forsitan quod
, . dicilur senlcntiam in se continet: Unum ex iis q u
per virtuiem intelliguntur, justitia est. Pro pon ,
* suetudine auiem id ssepe divina Scriptura babel,
. , , ut facta mentione partis, totum comprehendat, ut
cum divinara naturam per aliqua nomina designat.
*
Dicit eniin tanquam ex persona Dei propbeta : Ego
' \
. \
* . \ * Dominus , hoc mihi nomen wternum : et memoriale
. \ generationum generalionibus ; et rursus i n alio

1 9

\ , ^ loco a i t : Ego sum qui sum : et \n alio: Miseri , eors sum : ct sexcenlis aliis nominibus id quod
, , et allum et augustum est significantibus, solet
\ - Deum sancta Scriptura nominare, ul per haec cerlo
. , , sciamus, quod cuin unum aliqtiod edat, tota no * ' minum coiigeries taciie curo uno simul exprimatur.
. , Non enim conceditur, nec probabile est, si Domi
nus dieatur, eum , non etiam reliqua esse, sed ora. \ nia per unum nomen exprimuntur. Per haec igitur
, didicimus, quod per partem aliquam multa com , , plecti soleat divinitus prodila Scriptura. Ergo cum
\ , \ , \
etiam bic Verbum dixisset, justiliam i i s , qui beato
, \
esuriant, propositam osse, per hanc, omnero v i r . . tutis specieni designat, ut ex aequo bealus sit, qui
- D el prudenliam, et forliludinem , el sobrieialem,
coniinenliam , frugalitatem, et ei quid aliud per
, ' .
Q eamdem virtulis definitionem percipitur et comprebenditur, esuriat. Nequc eniin fieri potcst, nt
, '
una aliqua virtulis species a reliquis disjuncta, ipsa
"
, \ per se virius perfecta sit. Nam cum quo non eimul
aliquid consideratur eorum , quae per bonum intel . liguntur, omnino necesse est, ul conirarium in eo
, locum habeat: opponilur autem continenliae quidero et frugalitati luxuria alque inconlioentia ; pro .
dentiae vero stultitia, et cujusque eorum quse i n
, , , 1 1

* Isa. x u i , 8.

1 1

Exod. , 4.

1 1

Exod. x x u , 27,

S. GREGORl! NYSSENl
meliorem partem accipiuntur, prorsus est aliquid, .
\,
quod ex conlrario intelligalur. Si igilur non omuia
u
cum justitia considerarenlur, fieri non possel ul
* .
quod relinqueretur, bonum essel; non euiui ali ,
quis dixerii slullam justiliam, aut audacem, aut
\
inconiinentera aul aliud quidquam eorum, quae
, pcr viiiosilatem consideranlur el intelliguniur. Quod
.
si ralio jusliliae ab omnibus, qiuecunque iu pejorem partem accipiuntur, vacua, pura atque intcgra eei, universuni in se bonum plane complexa est:
bonuui aulem est quidquid per virlutem consideralur et inlelligitur. Ergo omnis virtus bic nooiiiie
jusliliae signiucatur, quain esurienles el sitienles Verbum bealos judical, salietalem eorum qit
expeluntur, promiitens.
Beali cnhn, inquit, esurieule* et sitientes jnsli , \, cl
/iam, quoniam ipsi saturabuntur. Quod autem d i
,
,
cilur ejusmodi quanidani senlenliam coutinere vide
tur : Nihil earum rerum quibus voluplalis gratia *
studetur in boc sasculo, operara daulibus satieta- , ,
lein affert, sed , ul alicubi per aenigmata alque '

iavolucra \erborurn Sapientia dicit, Dolium perfo- ) '
, \ >
ratutn ett occupalio circa volupUUes, quo semper
seduio infundentes, irritum el inexplicabilem quein- \ ,
dam infinilumque laborem osteolant, qui bis rebus ,
student, scmper quidem aliquid in fundum cupidi- ,
. ,
taiis infundenies, ac quidquid ad volupiatem facit,
superinjicientes, ad eatielatcm vero cupiditalem non
; ,
deducentes. Quis aniinadvertil ad avariliae lerminum
; ;
pervenlum esse per i d , quod accesserit avaris id
quod quaerebanl ? quis bonoris insana cupidine ca- , \ \ ^
\
plus, ambitionis finein fecit, assecutus ea, quae
expelebai? jani vero qui voluptalein explevit acro- ;
amalibu& spectaculisve, aut insanis el furiosis ven- C
Iris sludiis, aut iis rebus seclandis, quae ventrera
plenuro consequi eolent: quid sibi ex eo, quod his
rebus frui atque potiri licuit, superesse deprebendil? Annon oronis foluptalis species, qua? corpore percipiiur, siioul alque appropinquavit, praelervolat, ne brevissimuiu quidem tempus apud eos,
qui illara aUigeriut, inanens ? Hanc igitur subliluem, certam stabilemque senlentiam a Domiuo d i scimus, quod solum viriutis sludium in nobis exsistcns, slabilis, fixa, firma, consislensque quaedam res s i l . Nam qui aliquid ex rebus subltmibus
asseculus est, verbi gratia, conlineniiam, teraperantiam, modestiam aut moderalionem, aut pietalem erga numen divinum , aul illara quampiam ex
ublimibus pariter et evangelicis doclrinis, nou
Iransitoriam et temporariam ob unumquodque eor u m , quai conseculus est, el insUbilera laeliliam
babet, sed constaiilem, permaneutem, et omni
gpatio viuc durantem. Quare? quia baec quidera
emper licet agere, ac nulluiu est temporis pundum \a omni vilaespatio, quod bonae actionis ingenerei saiielaiem. Nara et coniinentia et puritas
animi el in omni bono consianlia, el vilalio roali,
dooec aliquis virlutem sibi proposiiain habet, semper exercenlur, et una cum aclione et exercitalione scse producentem et durantera laetitiam habent. In iis autein, qui absurdis cupidilatibus ardcnt, eiiamsi semper anima eorum epecict lascin

,
;
, *
\ . ,
, , , \
, '
\ , ' \ , \ . ; "
, \
\ ,
. " , \ ,
\ , 4
, \
. \ ,
, ' \
. \
, \
, \
\ , \ ,
\
, .
, },
,

255

DE BEATITUDINIBUS. OHATIO I V .

1246

' \ - viara et inconlinenliam, altamen non seraper gaii v , \ dere licet. Nam c l aviditalem cibi immoderatam
. , satielas sislit, ei bibentis voluplas una cum siii
- exslinguilur, caeleraque ad eumdem modum et

, . , tempore aliquo opus habent et intervallo, u l e x - stinctus a voluptate et salielale rursus revocetur
., \ ejus quod deleclat et placet appelilus. Ac virluiie
,
possessio quibuscunque semel brmiler insederit,
, \ non temporis subjacel mensurae, non salielale ler - minatur, sed semper purum, sincerumque el re(^ , cenlem, ac vigenlem secundum se viventibus sen - sum suorum bonorum praebet. Quamobrem iie qui
' , bacc esuriunt, Deus Verbum expleiionem promiuil:
. explelionein, inquam , quae satietate accendat, non
, ,
bebelet appetitum. Hoc igilur est quod docel ab
. - excelso inlellectuum monle sermocinans, nempe
ut ad nullara ejusmodi r e m , cupiditatem nostram
>
applicemus, cujus nulluni expelenlibus propositus
. , ,
est fiuis, in quibus et vanum , ei inutile sludium
, ' , \
esl: quemadmodum in iis qui verticem umbrae
.
suae cursu insequuntur, quorum cursus ferlur i n
\ - iniinitum, et inexplicabile, eo sempcr celeriier
elabenle, eo quod pelitur, quo cursus insequentis
\ .
contendit, sed u l ad eas res appctitum converta \,
, ' mus in quibus per sludium cerla possessio stu denti acquirilur. Nam qui ad yirluiem aspirat,
. \ - rem propriam acquirit, bonum quod eipetivit in
\ sese cernens. Beatus est igitur qui esurit continen , ' , \ tiam ; implebilur enirn puritale. Repletio autem,
, - Q sicut dicluin est, non aversationem ei fastidium,
, , \
sed inlenlionem et vehementiam cfficit appelitus, et
\ , \ \ *
ex aequo ulraque simul inler sese augenlur. Naro et
.
sludium el affectionem virtutis rei affectai acquisitio
consequilur; et innaluro bonum assiduam perpetuamque laetitiam simul in animam infert. Talis enim
bujus boni nalura est, ut non in prsesenlia roodo fruenlem demulceat alque deleclet, sed in omnibus
lemporis parlibus laetitiara reprsesenlet. Nam et vilae recle transactae memoria, eum qui id assecuius e i t ,
el praesens vila,dum per virtutem traisigiiur,et exspectatio retribulionis et remuneralionig delectat,quam
remuneralionem non aliam quamdam esse puio, quam ipsam rursus virtuiem, quae et opus recte facientium est, et pramium recte factorum exsislii.
Caelerum si eliam aliquem audacem atlingere
\
\ sermoiiem oportet, forsitan per virtutis ei justiliae
mentionem seipsuip audientium appetitui propoiiere
, mibi Dominus vidctur : qui factue est nobis eaptentia a Deo, et justiiia, et sanctiticatio, et redemptio,
\ , ,
, qnineliaua panis de coelo descendens et aqua v i vens : quam sitire sese David i n quodam psalmo
6\ , , D coniltetur, hunc beatum affectum anima3 Deo offerens bis verbis : Siiivit anima mea ad Deum illnm

validum, vitentem; quando veniam et apparebo in
,
conspeclu Dei * ? Qui David mihi videlur virtute
; " ?)
Spiritusbas magnificas Domini doctrinas jam ante
\
, \ edoclus, eiiam expletionem ejusmodi appetitus sibi
. , pradixisse. Ego enira, inquil, in justitia appareb
, , in conspectu tuo, saiiabor videndo gloriam luam *.

. Haec igitur, ut mea quidem opinio fert, vera virtus

est, bonum quod cum malo permistum non eet,
,
circa quod oranis intellectus eorum, quae in prae , \
1 1

Psal. X L I , 3 .

t%

Psal. xvi, io.

1247

S. GREGORIl NYSSENI

etantforem partem accipiuntur, deprehendkur et

percipilur ipse Deus Verbuin, virlus quae coeloa 6 , :
l e x i t , iit Habaeuc exponit, ac recte qui hanc Dei ,\ *
justitiam esuriunt, beali judicanlur. Nam revera, , ".

,
qui Dominum gustavit , ut psabnodia dicit , boc
est, qui in sesc Deum recepit, etpletur eo quod , ,
, ,
et sitivit, et esurivit, juxta promissionem ejus, qui

d i x i l : Ego et Pater veniemus, el mamionem apud
^
eum faciemus
videlicei, Spirilu sanclo prius i n - , '
babilante. lta mibi videlur etiam magnus ille Pau- ^, .
lus, qui arcauos illos paradisi fructus degusiavit, \ 6
el plenus eorum quae guslavit, et semper esuriens esse. Elenim repletum se esse ejus, quod dcside- , \ , \ \ rabatur, falelur, dum d i c i t : Vhit aulem in me . \
Chrislut , et tanquam esuriens, semper praeieriiis * \
omissis ad ulleriora aspirat, dum d i c i t : Non quod ^
jam ceperim, aut jam perfeclus sim; curro autem, ,
ut assequar, et comprehendam . Delur enim nobis, . *
, . \
o l ad arbitrium nosirum aliquid exempli graiia
esse dicamus, quod in rerum natura non habeluj*. ,
Quemadmodum enim in sensibili cibo, si nihil ,
eonim, quae nulrimenti causa sumunttir, pro ex- , ,
cremenlo ejiceretur, sed totum ad adjeclionein
corporeae procerilalis assumeretur, quolidiano nu- * *
, *
trimento per eese adaugente magnitudinem, m
imiltam procerilatem corpora excrescerent et at- ,
tollerentur; ilidem illa justitia, et omnis una cum , \
* , '
ea virlue, quoniam secundum eum, qui mente per
cipilur, in cibi modum comesta non egeritur, al- . , tiores semper per sese participanles efficit, sui
-
r
r
? Q
' ~ ^
'

'
*
semper adjectione magnitudinem augens. Quocirca
, 81 a nobis inlellecta est illa beala fames, omni
, \ viliositalis redundanlia per vomilum rejecta, esu- , , <5!
riamus justitiam Dei, ut etiam ad explelionem et
. .
satietaiem ejus perveniamus, per Ghrislum Jesum Doimnum nosfrum, cui gloria in saecula saeculorum. Amen.
'.
ORATIO V .
e v

t T

Beaii

misericordet, quoniam ipsi misericordiam

eomequentur **.
Forsitan aliquid tale est id quod per quamdam
visionem Jacob per aenigma edoctus esl, cum scalam a terra ad altUudinein coeli perlinenlem, et
Deum super ea stantem vidisset , quale nirairum
nunc etiam nobis doctrina beaiitudinem facit, quae
seroper ad sublimiores intellectus per eam ascendenles erigit et extollit. Nam et illic opinor vitam
cum viriute conjunctara patriarchae per speciem
scalae elbngi aique informari, ut et ipso disceret,
et posleris traderet quod aliter ad Deum erigi
aique extolfi non licet, nisi quis semper supcrna
contueatur ac speclet, ac sublimium rerum desiderio continenii leneatur, ut non conientus sit i n
iis, qua3 recte jam fecerit, et conseculus sit, manere, aed in darono ponat si superiora non aliingal ei assequatnr. Et hic igilur aliarum alias excipientium beatitudinum altitudo efiicit, ut ipsi
19

ol ,

,
* ,
\ , \
' , \
, \
* . \ '
,
\ ' ,
, \
, \
, \
, ,
. \
'
, , \
. ,

Psal. x x x i n , 9. " ioan. xiv, 23. Gal. , 20.

, 12.
k

Philipp. , 13. Mallb. , 7.

Gcu.

1250

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO Y.

i9

, \ Deo appropinquelur, qui vere bealus et supcr

>, \ omnem bealitudinem conslitulus el firmatus est.
> . Proreus auiem, ut sapienli per sapientiam et per
\ purilatem puro appropinquamus, Ua beato quoque
. per viam bealiludinura conciliamur. Oei eniin re , - vera propria beatitudo est: quamobrem eliam Jacob supcr ejusmodi scalam Deum stelisse narravit.
,
IgUur participatio bealiludinum nihil est aliud,
.
nisi Deitalis communicatio : ad quam per ea, quae
dicuntur, Dominus nos subducit.

Videtur ergo mibi per eam, quae ad consequen ,
tiam proposita est, beatiludinis expositionem, aliiv \ .
quo modo Deum facere eum, qui el audiat et i n , , , .
g telligat sermonem. Beaii enim, inquit, misericor , deSy quoniam ipsi misericordiam contequentur. Scio
^ in multis locis divinae Scriplurae nomine miseri
cordis sanctos viros divinam potenliam appellare:
' sic David in Psalmis, sic Jonas in sua propheda,
i - ita magnus Moyses in niullis locis siue sanclionis
.
nominat numen divinum. Si ergo misericordis ap \ \ pellalio Deum decet, ad quid aliud le serino hor , \ tatur, nisi ut deus fias, tanquani fomiaius
in ; - signitus propria nota deilalis ? Nam si Deus mise , ricors a divina Scriplura nominatur, quod aulem
vere bealum judicandum sil, id deitas est: per, , spicuum fuerii quid ex consequeuli intelligaiur,
, - videlicet, si vel ex bominibus aliquis exsistat, qui
, .
misericors sit, bealiiudine divina dignus babealur,
, . C quippe cum id asseculue sit, quo numen divinum
- denoininatur : Misericor* Domiuus et juslu$ el Dem
cov, ; noster miseretur . Qui ergo non beatum est illud et
,
fieri et vocari hominem, quo Deus , ex eo quod
\ facit, denominatur ? Yerum affectare quidem dona
, majora in suis scriptis euadet etiam divinus Apo ( - slolus , Dobisautem id agendum est, nun ut in
, ^ ) ' aniuium inducamus appetere res bonas et bone> . stas (boc enim sponte insitum est human* na: turae, u l ad honestalem propensa e i i ) , sed ne er[, remus et fallamur in judicando atque discernendo,
, \ ' . quid bonum el honestum sit. In hac enim maxime
5 , \ parle vita nostra peccat, nempe in eo quod plene
,
intelligere non poteet, quid natura bonum et ho . nestum sit, quid falso tale putetur: nam si nulla
(, 0 , D vilae proposita malilia nequitiaque, et non honesti
1> quadam imagine obducta atque decolorala esset,
, ' . " genus humanum ad eam Don iranefugisset. Quo , circa intelligentia atque prudentia nobis est opug
ad proposili dicli cognilionem, ut edocli, quae sit
5 , \ vera insiti inlellectus pulchritudo, ad eam forme ( \ ,
mnr. Quemadmpdum enim opinio de Numine divino
\, \ , *
naturaliter quidera insila est omnibus hominibus,
,
sed ignorantia veri Dei peccatur. circa id quod coli \ tur ( nam alii quidem venerantur veram deUalem,
, qua? ei in Patre, et Filio, et Spiritu sancto consi) \ \ ,
deratur; alii vero ad absurdas opiniones dclapsi,
,
in creatura tale quid esse suspicaniur : aique i d t

10

11

Psal. cxiv, 5.

1 1

I Cor. , \ sqq.

,251

S. GREGORH NYSSENl

circo cum in re exigua a veritale aberratum essct, impietati aditus palefactus esl): eodem modo se res
.
habet in proposiio iniellectu, nisi veram sententiam perceperimus et asseculi fuerimus, nora in re
exigua nobis a vcrilate aberrantibus damnum acciderit.
Quid igilur misericordia esi, et circa quam rem
\ , \ ;
exercctur ? ct quomodo beatug est is, qui invicem \ , ; accipit quod dal ? Beati eniro, inquil, misericordes, , \, ol ,

quoniam ipsi misericordiam consequcnlur. Jam vero .

0 ,
quae qutdem prima facie occurrit, alque in prom- \
ptu est dicli sentenlia, ad muluam charitatem et , \ *
compassionem condolentiamque bominem invital, propler inacqualiiatem et varielatem vitae uegolio- , ,
rum non omnibue eadem foriuna, quod vel ad d i - , gnitatem, vel ad conslitulionem et cullum corporis, . ,
vel ad reliquas facullaies allinet, in vita ulenlibus. , \ , \ ,
Scindilur enim vita plerumque in contraria, servi- g \ , \ , \
tute et dominatione, diviliis ei paupertate, gloria . ct ignominia, iniirmitale vilioque corporis et bona , \ valeiudine, et omnibus talibus divisa. U i igitur ea , !;
pars, cui decst, ad eamdem commodilalero perveniat \ .
cum ea, cui quid superesi, et supplealur id quod deest,
ob eo qnod redundat, misericordiam adversus te- ,
nuiores et inferiores bominibus prsescribit; nam nisi }
tnisericordia animura ad ejusmodi motum etaollive- . \ , r i l , non poterit alioqui quis in animum inducere et ;
\ , ;
impelli, ut in calamilale proximum sublevet: ex
, ,
contrario enim, videlicet inhumanilate, misericor . \ , h
dia inielligitur. Ut igilur ferus, saevus et iramitis
, izz
appropinquantibus inaccessus est, ila qui et riiise .
ricors est, et incommodis proximi condolescit, af

feclione quasi conlemperatur cum eo, qui vel aliqua re opus habct, ad id sese dolenli atqne sollicito accommodans, quod mens anxia molesliisque circnmventa requirit. Ac misericordta, ut t a m aliquis deflnilione comprehensam interpretari ei explicare possit, voluntaria trisltia est, quae conflatur ob incommoda aliena.
Quod si non plene, quid per eam intelligatur, C expressimus ; forsilan alia ratione magis dilucide
* *.
\ ,ac plaiuus explicari poesit. Misericordia est erga
eos, qui ob ree aliquas Irisles ac moleslas sese . " \
, -
discruciant, cum dilectione conjuncta afieclio.
Quemadmoduro enim inbumanitas et feritas ab ,
^, . \ odio causam et originem habent: sic ex dilectione
, ;
quodammodo misericordia enascitur : nec aliunde
cxsisleret, nisi ex bac. Ac si quis plene raisericor- , :
.
diae proprietatem exquisiverit, intentionem et vehe , \ , \ mentiam inveniet diligendi affectionis cum affectu
,
tristiliae commistam. Naro participationem quidem
bonorum omnes sitniliter appetunt,etanuci, etini- . '

mici; at ut incommodorum, et reruni Iristium atque
. acerbarum parlicipes esse velint, eorum dunlaxat
proprium est, qui dileclione lenenlur ; atqui ex ^ ' . ,
omnibus rebus, quae per vitam coluntur ei exer- ,
centur, consiat rem praesianiissimam t*se dile- \ \
etionem. Dilectionis autem inteniio atque incre-
mentum misericordia est. Est igitur proprie beatus ,
exislimandus, qui in lali affectione animam occupaiam babet, utpote qui summum virtutis fastigiura .
contingal. Ac nemo in solis maleriis illam viriutem , \ ,
spectet: sic enim non cujusque bominis esset , ' /
ejusmodi rci successus, preterquam ejus, qui opes , .

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO V .
" , aliquasbaberet ad benefaciendum : quinimo mihi
sequins e.t verius esse videlur hujusmodi virtulem
,
ex studio atque voluniale aeslimare. Nam qui
, ,
bonum voluntate durJaxat in animo sibi proposuit
. ' ac destinavit, sed inopia, quominus id quod lio , ' neslum est sequatur, probibitus est, animi desli , \ nalione nibilo inferior est eo, qui per opera
voluntaiem suain ostendil. Jam vero quantum viue
* lucmm et commodum sit si quis sentenliam
beatitudinis in hanc partem accipiat, supervacmim
* * \
fuerit exponere, cum vel admodum simplicibus et
\ imperilis manifesla sint ese quse ex hoc consilio
. , ' - vitae conflci commoditates possint. Nam si, verbi
gratia, omnibus ejusmodi animi affecius adversu*
*
inferiores innatus esset, non amplius fuerit, quod
, ,
vel prastet, vel inferius s i t : non amplius in diversa
, * (
nomina vita diducelur; non molesla homini pau .)
, , perias e r i t ; non servitus deprimet; uon ignotuinia
anget; omnia enim oronibus erunt comraunia;
, .
. aequilibritas el quabilis Iributio j u r i s , lum in
faciendo, tum in dicendo in vila bominum exerce , , \
bitur, cum is, cni quid siiperfuerit, cmn eo, cni
.
, defuerit, sponte sua se exaequcl: qnod si accideret,
, \ nulla amplius inimiciliarum materia relinquerelur :
, ' - cessaret invidia ; morttium odium ; e x t o r m i n ; " , juriariim tenax memoria; mendacium, fraus,
bellum (quse omnia soboles atqtie propago plus
* , habendi cupiditalis sunl) sublata essenl. Illa autem
incompatibili condolcntiajquc experle afleolione
,
. , Q exterminata , una plane ejicientur, veluli cnm
, , , prava quadam radice, etiam viiiositatis germina.
* In locum autem exemptonim malorum succedct
, - bonorum calerva, pax, et justilia, omnisque eorum,
; "
qnae In meliorem partem intelligunlur, comitalus
, - atque sequela. Quid igitur magis bealum fuerit
. Judicandum, quam si ita vivatur, ut non amplius
, * vectibus et lapidibus vitse nostrae securiias creda , tur, sed mutuis ofDciis muniti simus ? quemadmo ^ dum enim immilis et efferalus infensos el inimicos
. , \, ' - effecit eos, qui feritatem atque saiviliam ejus

experti s i n t : sic ex contrario miserenli omnes
.
benevoli eificimur, misericordia parlieipantibug
dilectionem naturaliter ingenerante. Ergo misericordia, ut definitio quidem ostendit, benevolcntiae
maler est, dilectionis pignus, vtnculum omnis amicse afiectionis: hac vero eautione atqnc sccuritaie,quidin vita firmiusettulius excogitari possit? Itaque merito Verbum , misericordem beatuin
judicat, ciim tot in boc nomine bona appareant. Gaeterum quod boc quidem consilinm \itae non
inutile sit, cujusvis est haud ignorare : mihi autem aliquid ampliue, quam ea, quae prima fror.te
inielliguntur, expressione temporis fuluri sentenlia per arcana innuere videtur. Beati enim, inquit,
mitericordes, quoniam ipsi misericordiam eonsequentur; quaei in poslerum recondita miserantibus
misericordiae remuneratione.
D Ergo prout poterimusomisso hoc faciU inteilecln,
\
qui prompte primoque aspectu a vulgo percipilur,
ad velum interius, ralione pro viribus prospicere
, , - conemur. Beati misericordes , quoniam ipsi mi$e. ,
&1- ricordiam consequentur. Jam vero certam slabilemquesentcnliam quanidam et sublimiorem doctrinam
.
\

per hxc verba discerc licet; quod nimirum is qui
* , juxta sui imaginem bominem fecit, omnium
,
bonortim materias atquc subsidia in nalura aui
1

S. GREGORII NYSSENI

1255

operis dcposuerit, u l nulla res bona atque honesta

exlrinsecus in nos se ingerai et insinuel, sed in
polestaie nostra sil u l habeamus, quod velimus,
tanquain ei cella quadam penuaria, ex natura
bonum promentes ; per singularia enim et parlicularia de universalibus doceinur, quod non alia
ralione potiri quis possit eorum, quae cupit, nisi
ipse sibi bonum largialur: quamobrem Dominus
alicubi dicit ad auditores
Regnum Dei intra vos
est; et, Quicunque petit accipit: et qui qucerit,
invenit; el puUanti aperielur " ; ut el accipiendi
quod desideretur, et inveniendi quod quaeratur,
ct inlroeundi quo cupiamus, penes nos potestas
s i t , et a nosiro pendeat arbilrio, cum veliraus.
Unde per consequens simul probatur etiam id
quod ex coiurario inlelligilur, quodnimirum etiam
inclinalio alque propensio in malum nulla necessitate exlrinsecus expelleule innascitur. sed simul
aique sumpserinius, malum subsistit, tuncin rerum
rialuram proveniens, cum sumpserimus; exira vero
deslinaiam animi voluntaiem ipsum per sese malum secundum propriam substantiam nusquam silum
reperitur. Ex his aulera libera, plena, summaque
potestas, quara in nalura Doininus naturae fabricalus est, aperte demonstratur : proplerea quod
omnia, sive bona, sive mala sint, ex nosira libera
volunlaie dependenl; el quod divinuni judicium
incorrupta jusiaque senteniia sequens ea, qua
juxta proposituin nostrum commissa ac designata
sinl, cuique iribuit id quod quis sibi ipse forte
praestiterit : bis quidem,qui, ut inquit Apostolus",
perseverantes in bono opere gloriam et honorem
qiiierunt, \itam aeternam; iis vero qui veritati non
obtemperant, sed injuslitiaj morem gerunt, iram.affliciionem et omnia quaecunque nomina ad acerbam ei trislem perlinent retributionem. Quemadmodum enim artis exaclae, proba, vera certaque
gpecula, tales vulluum ostendunt efligies, qualescunque ipsi vultus sint, bilares quidem alacrium,
demissi autem, obscuri ei inamoeni mocrenlium ac
tetricorum; nec speculi naturam aliquis culpare
possit, si tctra el inamoena repraesentata fuerit
effigies, principali forma propler mocrorem collapsa : iia juslum quoque Dei judicium nostris affeclionibusassimilatur : qualiacunque a nobis commissa fuerini, tales nobis de suo prabens retributiones. Venile, i n q u i t " , benedicti; et : Ite* maledicti. Ecqua necessitas externa in his est, quae ad
dexteram quidem collocatis jucundam, ad sinislram
vero stantibus acerbam vocem altribuat? An non
bi quidem propter ea quae fecerunt, misericordiain consecuti sunt, illi vero, idcirco quod adversus proximos, et populares immiles, et inhumani fuerunt, saevum et immite sibiipsis divinum
numen reddiderunt ? Dives ille diffluens deliciis
atque luxuria, mendici advestibulum abjectiaique
adlicti roisertus non est; idcirco misericordiam
r

, '
,
, ;
' ,

,

,
,

\ , \ 4
, \
, ' , \
. 1 ) , \ ,
\ 0, , *
, , ,
* ' * ,
. \
,
, .,
, ,
\
, ,
, *, *
\ ,
, , \
, \ ;
. "
,
, , \
,
\
,
* ,
. , \, '
\, , .

\,
,
; * ,
, ,
;
, , **
, , \ \
, *
.
; /, \, , *
, *
&

Luc. , 21 " Matlh. , 7, 8. " Hebr. , 7. Mallb. xxv, 34, 41.

i257

DE liEATITUDLNIBUS. ORATIO V.

. ' - sibi praecidil, misericordia implorata non auditus;

. non quod gutla una de magno paradisi fonte
, - dempla damnosa esset, sed quia mlsericordia
^ *
siilla commisceri alque communicari cum inbu . manitale non potcst. Qticeemm lucicommuniocum
; , , \
tenebrisest '*. Qualia, inquit, seminaverit homo,
: .
ialia metet; quia qui seminat in carnem, ex carne
nieret corruplionem; at qui teminat in tpmtum, ex ipiriiu melel vitam (elernam*\ Semenlem esse
arbilror hominis destinalam voluntatem;messem vcro voluntali atque proposito convenienlem compensaiionem et reiribittioncm. Fccunda gpica bonorum esl iis qni ojusmodi senientem sibi elegerinl; laboriosa spinarum colleclio esi iis qui spinosa in vilam semina dejecerinl. Oportet enim plane metero
qicmque id qtiot seminavcril, ac fieri aliler nou polest.
ol \,
. Dcaii misericordes : quoniam ipsi misericordiam
rui. ; D tomeqnentur* Quaenam oralio humana profunditn*
;
tem inieilecluum qui bis verbis contiuenliir, ex \ \
ponerc possil ? Naui absoluia pariler atque indeO ,
nila vox occasionem praebct eliam aliquid amplius,
' quaro ca quaemodo dicla sunt cxquirendi, coquod
.
non adjccit qui sint adversus quos repraesentari
- miscrieoadiam conveniat, sed simpliciter dixit :
,
Heaii misericordes. Forsitan enim nobis aliquid
. , ejusmodi scrmo per baec lalenter innuit, ut scnten , \
lia misericordi beaio luclui consentanea s i l : nam
. \ cl illic bealus babebalur, qui pracscntem viiam in
,
luclu iransigit, et hic mibi senno videtur eanidcni
\
doclrinaro indicarc. Ut cnim in alienis aflicimur ca, ,
lamitalibus, cum necessariorum nostrorum ami \, fl ,
corum aliqui in improvisa qusedam incomraoda in , , * cidcriut, vel asdibus palernis ejecti, vel cx naufra , - gio midi servaii, vel in polcslalem'praBdonum el
, \
latronum redacli, vcl servi ex Hberis facli, vel ca. \
plivi ex forlunalis et bcalis, vel cum aliqua alia
simiii calamiiatc prospera eorum forluna commu '
tata, qui paulo aule in aliqua feJicilate atque com \ ' .
nioditale vilae conspicui e r a n l : ut igitur acerba
" ,
quiedaiu in aniinis noslris, dum hiscondolescimus,
* cxsistil aflectio niutua ; forlasse mullo magis in no bis ipsis opportunum fueril ejusmodi menlis i n \
stilnere afleclionem ac disposilionero, propler eam,
\ quae practer dignilatetn in v i u nostra conlingil, rau \ $
lationero. Cum enim reputaverimus qua3 sit splen , ,
dida illa nostra sedes unde excidiraus, quomodo
, \
j poteslaleoi lalronum \enerimus, quomodo
, profundo bujus saeculi demei si nudati simus,
, ;
quales et quam mulios pro eo quod liberc et ad
; '\
arbiirium noslrum vilaui dcgebamus, dominos asci
) , \
vcrimus, quomodo beatiludinem vilae morte al *
que corruptione iiUerrupenmus: nunquid G6ri po,
lest, sibas cogilauones sumpserimus, ut niisfcri , \
eordia in alienis calaroiutibus occupala sit, et nou
, anirous circa seipsum miscrabililcr aflicialur, rc *
putans qu33 et habeat, et quibus cxciderit ? Qui.l
,
enim bac captfvitate niiserabilius ? pro eo ut ala , - mur i*i paradiso, bucmorbis ctlaboribus obnoxium
, ^ ; prsedium in vita sorliti ct adepti auraus ; pro i!la

impalibililale, iniinilas passionum ct afilictioiiuiii
, * , \
sonc&inviccm acc^pimus ; pro illa sublirai convern

I I Cor. v i , \ \,
PATROL.

Gn.

" G a l . i v , G,
XLIV.

m5

S. GKEGORU NYSSENl

meliorem parCchi accipiuntur, prorsus est aliquid,

.
\,
quod ex conirario intelligalur. Si igitur non omnia

cum justitia considerarenlur, fieri non possel ut
* .
quod relinquerelur, bonum esset; non euim ali ,
quis dixeril slullam juslitiam, aul audacem, aut
\
incontineniem aut aliud quidquam eorum, quae
,
pcr viiiosilatem considerantur el inlelliguniur. Quod
.
si ratio jusliliae ab omnibus, qusecunque in pejorem partem accipiuntur, vacua, pura alque inlegra eel, universuni in se bonum plane complexa e s t :
bonum aulem esi quidquid per virlulem consideratur et inldligtlur. Ergo omnis virtus hic nomine
juslitiae signiCcalur, quain esurienles et silientes Verbum bealos judical, salielalem eorum qitae
expelunlur, promiuens.
Beati cnim, inquit, esurieuiei et silienles jutii , \, cl

liam, quoniam ip&i salurabuntur. Quod auiem di ,

.
citur ejusmodi quaaidam scnlenliam continere vide
tur : Nihil earum rerum quibus voluptalis gralia *
studelur in boc saeeulo, operam danlibus saliela- , ,

lem afferl, sed , ut alicubi per aenigmata atque

iavolucra verborurn Sapientia d i c i l , Dolium perfo- \
, \ ralum eit occupalio circa voluplates, quo seniper
seduio infundentes, irritum el inexplicabilem quein- \ ,
dam infinilumque laborem oslenlanl, qui bis rebus , \
sludent, gcmper quidem aliquid in fundum cupidi- ,
. ,
talis infundemes, ac quidquid ad voluplatem facil,
superinjicienles, ad eatietatcm vero cupiditaleni non
; ,
deducenles. Quis animadvertit ad avaritiae lerminum
; ;
pervenlum csse per i d , quod accesserit avaris id
quod qua?rebant ? quis bonoris insana cupidine ca- , \
\
ptus, ambilionig finein fecit, assecutus ea, quae
expetebat? jam vero qui voluptatein explevil acro- ;
amalibus spectaculisve, aul insanis el furiosie ven- C
iris sladiis, aut iig rebus sectandis, quae ventrera
plenum consequi eolent: quid sibi ex eo, quod his
rebus frui alque potiri licuit, superesse deprebendil? Annon omnis ?oluptaiis species, qua? corpore percipiiur, siiuul alque appropinquavit, praelervolal, ne brevissimum quideni tempus apud eos,
qui illara alligeriiil, inanens ? Hanc igilur subliloem, certam stabilemque senlentiam a Doraino d i scimus, quod soluin virtutis studium in nobis exeistens, slabilis, fixa, firma , consislensque quaedam res sit. Nam qui aliquid ex rebus sublimibus
assecutus est, verbi gratia, coniineniiam, lemperaniiam, modesliam aul moderaiionem, aul pielatem erga numen divinum, aul illam quampiam ex
tublimibus pariter et evangelicis doclrinis, nou
iransiloriam el temporariam ob unumquodque eor u m , quse consecutus est, et insiabilem laeiiliani
babet, sed constantem, perroaneutem, et omni
epalio viuc durantem. Quare? quia hxc quidera
emper licet agere, ac nulluiu est teiuporis pun^lum in omni vitae spatio, quod bona3 actionis ingeneret satielalcm. Nam ci continenua et puritas
flnimi el in omni bono conslantia, el vitatio mali,
donec aliquis virlulem sibi proposilain habel, semper exercenlur, et una cum actione et exercilalione scse producenlem et durantem betiliam habenl. In iis autein, qui absurdis cupidilatibus ardcnt, eiiamsi semper aniraa eorum specict lasciD

,
;
, *
\ . ,
, , , \
, *
\ , * \ , \ . ; "
,
\ ,
. " \ , \ , \
\ ,
, \
. \ ,
, * \
. \
, \
, \
\ , \ ,
\
, .
, ,
, *

1255

DE BEATITUDINIBUS. IV.

4246

' \ - viam el incontinenliam, altamen non semper gau, \ dere licet. Nam ct avidilalem cibi immoderatani
. , satietas sietit, ei bibeittis voluptas una cum siii
exstinguiuir, caeleraque ad eumdem modum et
, . ,
teinpore aliquo opus babenl et intervallo, ut ex - stinctus a voluptale et salielale rursus revocetur
, ejus quod delcclat et placet appelilus. Ac virluiie
,
possessio quibuscunque semel brmiler insederit,
, \ non temporis subjacet mensurae, non salielale ler - minatur, sed seniper purum, sincerumque ei re,' , centem, ac vigenlem secundum se viventibus sen - sum suorum bonorum prebet. Quamobrem iie qui
' , ba2c esuriunt, Deus Verbum explelionem promitlit:
. explelionein, inquam, quae satietate accendat, non
, ,
bebetet appetiium. Hoc igitur est quod docet ab
. - excelso intellectuum monle sermocinans, nempe
ut ad nullam ejusmodi rem, cupiditateni nostram

applicemus, cujus nullum expelentibus proposilus
. , ,
est finis, i n quibus et vanum, el inutile studium
, ' , \
esl: quemadmodum in iis qui verlicem uiubrae
.
S U 3 3 cursu insequuntur, quorum cursus ferlur in
\ - iniinitum, et inexplicabile, eo sempcr celeriier
elabenle, eo quod pelitur, quo cursus insequentis
\ .
contendit, sed ut ad eas res appetitum converta \,
, ' mus in quibus per studium ceria possesslo siu denti acquiritur. Nam qui ad virluiem aspirat,
. - rem propriam acquirit, bonum quod expelivit in
sese cernens. Beatus est igitur qui esuril continentiam ; iniplebitur enim puritale. Repletio autem,
, ' , \
, - Q sicut diclum e s l , non aversationem ei fastidium,
, , \
sed intenlionera el vehemeiitiam efficit appetitus, et
\ , \ *
ex aequo ulraque simul inter sese augenlur. Nani et
.
studium et affeclionem virtulis rei affeclatae acquisitio
consequitur; et innaluro bonum assiduam perpetuamque laetitiam simul in animam infert. Talis enim
bujusboni nalura est, ut non i n prsesenlia modo fruenlem demulccal aique delectet, sed in omnibus
lemporis partibus laetitiaro repraesenlet. Nam et vilae recte transaclse meinoria, eum qui id assecuius s i t ,
et praesens vita,dum per virtutem tra.isigitur,et exspectatio retribulionis et remunerationig delectat, quam
remunerationem non aliam quamdam esse puio, quam ipsam rursus virtulem, quae et opus recte facienl i u m est, et pramium recle factorum exsislit.

Cseteruin si etiam aliquem audacem actingere
\ sermonem oportet, forsitan per virtatis ei justilia
menlionem seipsuiQ audientium appelitui propoiiere
, mibi Dominus videlur : qui factue est nobis sapien \ , \ ,
tia a Deo, et justiiia, et sanctiticatio, et redemptio,
, qniuetiain panis de coelo descendene et aqua v i vens : quam sitire sese David i n quodam psalmo
\ , , D confiletur, hunc bealum affeclum animae Deo offerens bis verbis : Silivit anima mea ad Deum illnm

zbr
validum, viventem; quando veniam et apparebo in
zdr , zbv eonspeetu Dei " ? Qui David mibi videlur virtute
; " Spiritusbas magnificas Domini doclrinas jam ante
\
, \ edoclus, eiiam expletionem ejusmodi appetitus sibi
. , prsedixisse. Ego eniro, inquit, in justilia apparebo
, , in conspectu tuo, taliabor videndo gloriam luam .

. Haec igitur, ut mea quidem opinio fert, vera virlus

,
est, bonum qtiod cum malo permislum noa eet,
,
circa quod omnis intellectus eorum, quae i n p r s M

Psal. XLI , 3.

Psal. x v i , i o .

1247

S. GHEGORH NYSSENl

etantiorem partem accipiuntur, deprebendkur et

percipitur ipse Deus Verbuin, virlus quae coelos , ,
t e i i t , u l Habaeuc exponit, ac recte qui hanc Dei , \
justiiiam esuriunt, beatt judicantur. Nam revera, , ".

Kvplov,
qui Dominum guslavit , ut psabnodia dicit , hoc
est, qui in sese Deum recepit, expletur eo quod , ,
, \ ,
el eilivil, et esurivii, juxta promissionem ejus, qui

d i x i l : Ego et Pater veniemus, et mansionem apud
eum faciemus
videlicei, Spiritu sancto prius i n - , *
babitante. Ua mihi videtur etiam magnus ille Pau- , .
lus, qui arcauos illos paradisi fructus degustavii, \ aizopp
et plenus eorum quae guslavU, et semper esuriens esse. Elenim repleluni se esse ejus, quod deside- , \ , \ \ rabatur, fatetur, dum d i c i t : Vivit autem tit me . \
Chrislus
et tanquam esuriens, semper praeieriiis \ \
omissis ad ulteriora aspirat, dum d i c i t : Non quod
jam ceperim, aut jam perfectus $im; eurro autem, ,
. *
ut assequar, et comprehendam
Detur enim nobis,
ut ad arbitrium noslrum aliquid exempli gratia , . \
esse dicamtig, quod in rerum nalura non habetujr. ,
Quemadroodum enim in sensibili cibo, si nihil ,
eorum, quae nutrimenti causa sumiintnr, pro ex- , ,
cremento ejiceretur, sed tolum ad adjeclionem
corporeae proceritalis assumeretur, quolidiano nu- * R'
, \ *
trimento per sese adaugente magnitudinem, m
midiam proceritatem corpora excrescerent et at- ,
tollerentur; itidem illa justitia, et omnis una cum , \
* , *
ea virtue, quoniam secunduin eum, qui mente per
eipilur, in cibi modum comesta non egeritur, al- . , tiores semper per sese participanles efficit, sui
aemper adjeciione magniludinem augens. Quocirca ' ,
, \ 8i a nobis inlellecta est illa beala fames, omni
, ,
viiiosilatis redundanlia per vomilum rejecta, esu . .
riamus justiliam Dei, ut etiara ad explelionem et
n

satietatem ejus perveniamus, per Ghrislum Jesum Dominum nosirum, cui gloria in saecula saeculorum. Amen.
'.

ORATIO V .

Beati mitericorde$, quoniam ipsi misericordiam ol ,

.
consequentur * .
,
Forsitan aliquid tale est id quod per quaradam
visionem Jacob per aenigma edoclus esl, cum sca- * ,
lam a terra ad altitudinem coeli pertinenlem, et \ , \
Deum super ea stantem vidisset , quale nimirum * ,
nunc etiam nobis doctrina beaiitudinem facit, quae , \ seinper ad sublimiores intellectus per eam ascea- ' . \ *
dentes erigit et extoUit. Nam et illic opinor vilam
cum virtute conjunctam patriarchse per epeciem ,
scalae elfingt atque informari, ut et ipsc disceret, \ * ,
et posleris traderet quod aliter ad Deum erigi ,
aique extolll non licet, nisi quis semper superna , \
conliiealur ac speclet, ac sublimium rerum desi , \
derio continemi lenealur, ut non conientus sit in , ,
iis, quae recte jam fecerit, et consecutus sit, ma- . \
nere, sed in darono ponal si superiora non atlin- *
gat et assequatur. Et hic igilur aliarum alias ex , , \
cipientium beatiiudinura altitudo eflicit, ut ipsi
. ,
e

19

"

? "

, 12.

"

i o a n

X I V

^ '
3

G a I

1 1

2 0

i T

Philipp. , 13.

" Mallb. , 7.

'

Gen.

I*i9

DE BEATITU DINIBUS. ORATIO V.

, \
, \
; .
\
: .
yjv , :. \,
.

1250

I>eo appropinquetur, qui vere bealus et supcr

omnem bealiludinem constiCuttis el firinatus esi.
Proreus autem, u l sapienli per sapienliam et per
puritatem puro appropinquamus, ita bealo quoque
per viara bealitudinura conciliamur. Dei enitn revera propria beatitudo est: quamobrem eliam Jacob super ejusmodi scalam Deum sLelisse narravit.
Igilur participalio bealiludinum nihil est aliud,
nisi Deilalis communicatio : ad quam per ea, quae
dicuntur, Dominus nos subducit.

Videtur ergo mibi per eam, quae ad consequen ,
tiam proposita est, beatiludinis exposilionem, a l i .
quo modo Deum facere eum, qui et audiat et i n , , ol , .
g telligat sermonem. Beaii enim, inquit, mi$ericor , des, quoniam ipsi mitericordiam consequentur. Scio
in roultis locis divinae Scriplura* noroine miseri
cordis sanclos virofc divinam potenliam appellare:
* sic David in Psalmis, sic Jonas in sua prophetia,
- ita magnus Moyses in niullis locis suae sanctionis
^. nominat numen divinum. Si ergo misericordis ap \ \ pellatio Deum decet, ad quid aliud te sermo hor , \ tatur, nisi ut deus fias, tanquani formatus tt i n ; - signitus propria nota deitalis ? Nam si Deus mise , ricors a divina Scriptura nominalur , quod aulem
fj vere beatura judicandum sit, id deilas e s l : per\>, , spicuum fueril quid ex consequeuli intelligatur,
, videlicel, si vel ex bominibus aliquis exsisiat, qui
misericors sit, bealiludine divina dignus babeatur,
, .
KUX , . C quippe cum id assecutue sil, quo uumen divinum
\ denoininatur : Misericors Dominus et juslug, el Deut
, ; nosler tniserelur . Qui ergo non bealum esl illud ct
,
fieri et vocari horainem, quo De.us , ex eo quod
5 \ * facit, denominatur ? Verum affectare quidem dona
, majora in suis ecriptis suadet eliam divinus Apo5 ( stolus , Dobis autem id agendum est, nun ut in
, ^ ) ' animum inducamus appetere res bonas et bone5 . slas (boc enim sponte insitum est buman* na turae, u l ad honestateui propensa eit), sed ne er, remus et fallamur in judicando atque discernendo,
, \ ' . quid bonum et honestum sit. In bac enim maxime
, \ parle vjta nostra peccat, nempe in eo quod plene
* ,
intelligere non poteet, quid natura bonum et ho . nestum sit, quid falso tale putetur: nam si nulla
(, 0 , D vite proposiia malitia nequitiaque, et non bonesli
1> quadam imagine obducta alque decolorata esset,
, . " genus bumanum ad eam non transfugisset. Quo \ , circa intelligentia atque prudentia nobis est opue
ad propositi dicli cognilionem, ut edocti, quae git
, \ vera insiti intelleclus pulchritudo, ad eam forme ( \ ,
mur. Quemadmpdum enim opinio deNumioe divina
fj \, \ ,\
naluraliter quidem insita est omnibus bomiaibus,
>1 ,
eed ignorantia ?eri Dei peccatur. circa id quodcoli \ tur ( nam alii quidem venerantur Yeram deUatem,
, qua? ei in Palre, el Filio, et Spirila sancto consi5) \ \ , I
deratur; alii ^ero ad absurdas opiniones delapsi,
,
in creatura tale quid esse suspicantur : aique i d 10

i l

Peal. cxiv, 5.

1 1

I Cor. xn, \ aqq.

S. GREGORU N\SSENl

i<2-2

circo cum in re exigua a verilale aberratwn essct, impieUli aditus patefaclus esl): eodemmodo se res
.
babet in proposito intellectu, nisi veram senlentiam perceperimus et assecuii fuerimus, in re
exigua nobis a vcrilate aberrantibns damnum acciderit.
Quid igitur misericordia esi, et circa quam rem
\ , \ \ ;
exercetur ? ct quomodo beatus est is, qui invicem
\ , ;
accipit quod dal ? Beati eniro, inquil, misericordes, , \, ,
kJisr\quoniam ipsi misericordiam consequentur. Jam vero . ,
quae quidcm prima facie occurrtt, alque in prom- \
plu est dicti sententia, ad mutuam charitatem et , \
compassionem condolentiamque hominem invitat, propler inscqualiialem et vartetatem viiae negotio- , ,
rum non omnibus eadem fortuna, quod vel ad d i - , gnitatem, vel ad conslitulioncm et cullum corporis,
. ,
vel ad reliquas facullates altinet, in vita ulentibus. , \ , \ ,
Scindilur enim vita plemmque in conlraria, servi- g \ , \ , \
. ' tute et dominatione, divitiis et paupertate, gloria
0 , \ ct ignominia, infirmilale vilioque corporis et bona
,
valeludine, et omnibtis talibus divisa. Ut igitur ea
pars, cui decst, ad eamdem commoditatem perveniat \ .
cum ea, cui quid superest, et suppleaiur id quod deest,
ob eo qnod redundat, misericordiam adversus te- ,

nuiores el inferiores hominibus praescribit; naro nisi
tnisericordia animum ad ejusmodi motum etaoUive- . * \ ,
rit, non poterit alioqui quis in animum inducere et
\ ,
impelli, ut in calamilale proximum snblevei: ex
, ,
contrario enim, videlicet inhumanitate, misericor . \ ,
dia imelligitur. Ut igitur ferus, saevus el immitis
, '
appropinquanlibus inaccessus est, ita qui et mise .
ricors est, et incommodis proximi condolescit, affeclione quasi contemperatur cum eo, qui vel aliqua re opus habet, ad id sese dolenli atque sollicito accommodans, quod mens anxia molesliisque circumventa requirit. Ac misericordia, ut tam aliquis deflnilione comprehensara inlerpretari et explicare possit, volunlaria trislUia est, quae conQatur ob incommoda aliena.
Quod si non plene, quid per eam intelligatur, C
expressimus ; forsitan alia ralione magis dilucide
* .
\
ac plaidus explicari poesit. Misericordia est erga
. \
eos, qui ob res aliquas tristes ac moleslas sese
, *
discruciant, cum dileclione conjuncta aflectio.
, Quemadmodum enim inburoanitas et feritas ab
, .
odio causam et originem habent: sic ex dilectione
,
quodammodo misericordia enascilur : nec aliunde
cxsisieret, nisi ex bac. Ac si quis plene misericor- , ;
.
diae proprietatem exquisiverit, intentionem et vehc , \ , \ inentiam invcniet diligendi affeclionis cum affectu
* ,
trisliliae commistain. Nam participalionem quidem
bonorum omnes simitiler appetunt,et amici, e t i n i - .

mici; al ul incommodorum, et rerum tristium atque
. 'acerbarum parlicipes esse velint, eorum duntaxat
proprium est, qui dileclione tenentur ; atqui ex ^ ' . .
omnibus rebus, quae per vilam coluntur et exer- ,
cenlur, constat rem praesiantissimam t*se dile- * \ etionem. Dilectionis autem intcniio atque incre-
mentum misericordia est. Est igitur proprie beatus ,
exislimandus, qui in tali affectione animam occu . patam babet, utpote qui summum virlutis fastigium
, ,
contingat. Ac nemo in solis materiis illam virmtem
spectet: sic enim non cujusque bominis esset , '
ejusmodi rci successus, praelerquam ejus, qui opes , .

153

DE REATITU DINIBUS. ORATIO V.

mt

" , aliquasbaberet ad benefaciendum : qninimo milii

sequius e.t verius esse videlur hujusmodi virtutem
,
ex studio atqne voluniale aeslimare. Nam qni
, ,
bonum voluntate duntaxat in animo sibi proposuit
ac destinavit, sed inopia, quominus id quod lio. '
, ' nestum est sequatur, prohibilus est, animi destinatione nihilo inferior est eo, qui per opera
, \
volunialem suain ostendit. Jam vero quantum vitee

* lucrum et commodum sit si quis sentenliam
beatitudinis in hanc partem accipial, supervacuum
* * \
fuerit exponere, cum vel admodum simplicibus et
\ imperilis manifeslse sint eae quse ex hoc consilio
. , ' - conllci commoditates possint. Nam si, verbi
gralia, omnibus ejusmodi animi affectns adversm
* *
* , , inferiores innatus esset, non amplius fueril, quod
, * ( ^ vel prastet, vel inferius s i l : non amplius in diversa
nomina vila diduceiur; non molesta homini patj .) perias e r i t ; non servitus deprimet; non ignominia
, ,
anget; omnia enim omnibus erunl comraunia;
, .
. aequilibritas et aequabilis tributio j u r i s , lum in
faciendo, tum in dicendo in vita bominum exerce , , \
. bilur, cum is, cui quid superfuerit, cum eo, cui
, defuerit, sponte sna se exaequct: quod si accideret,
, \ nulla amplhis immiciliariim materia relinqueretur :
, ' - cessaret invidia ; mortuum odium ; exiorris i n ; " , juriarum tenax memoria; mendatium, fratis,
bellum (quse omnia soboles atqne propago plus
habendi cupidilalis sunl) sublata essent. Illa autem
,
incompatibili condolcntiasque experle aflectione
,
. , Q exterminata , una plane ejicientur, veluli cum
, , , prava quadam radice, etiam viiiositalis germina.
* In locuni autem exemptorum malorum succedct
, - bonorumcaterva, pax, et jusiilia,omnisque eorum,
; "
qnae in meliorem parlem intelligimtur, comitatus
, ^ aique sequela. Quid igitur niagis bealum fuerit
. judicandum, quam si ita vivatur, ut non amplius
, * veclibus ei lapidibus viiae nostrae securiias creda , tur, sed mutuis officiis muniti simus? quemadmo ' ^ duni enim immitis et efferalus infensos et inimicos
. , , ' effecit eos, qui feritalem atque saivitiam ejus
experti s i n t : sic ex conlrario miserentl omnes
.
benevoli eflicimur, misericordia parlicipantibus
dileclionem naturaliter ingenerante. Ergo misericordia, ut deflnitio quidero ostendit, benevolentiae
mater est, dilectionis pignus, vtnculum omnis amicse aflectionis: hac vero eautione atque sccurilate, quidin vita firmius et tuttus excogitari possil? Itaqtie merito Verbum , misericordem bealum
judicat, cum tot in boc nomine bona appareant. Gaeterum quod boc quidem consilium \ilae non
i n u l i l e sit, cujusvis est haud ignorare : mibi autera aliqaid ampliiis, quam ea, qua prima fror.te
intelligtintur, expressione temporis futuri sentenlia per arcana innuere videtur. Beali enim, inquit,
misericordes,
quoniam ipti misericordiam eomequentnr; quaei in postemm recondita miserantibus
misericordiae rerouneratione.
D Ergo prouipoterimusomisso boc facili intetlectti,
7ta\
qui prompte primoque aspectu a vulgo percipitur,
, - ad velum inlerius, ralione pro ^iribus prospic^re
, - conemur. Beati miserieordes , quoniam tpsi mise. , rieordiam conseqnenlur. Jam vero certam siabilem. \
qnesentcnLram qitamdam et sublimiorem doctrinam

per hxc verba discere licet; quod niminim is qui
' , juxta sui imaginem hominem fecit, omnium
|5 ,
bonorum materias atque subsidia in oatura aui

S. GREGORII NYSSENI

1255

operis dcposuerit, u l nulla res bona atque honesia

exlrinsecus in nos se ingerat et insinuet, sed in
potestaie nostra sit, ut habeamus, quod velimus,
tanquain ex cella quadam penuaria, ex nalura
bonum promeiiles ; per singularia enim et particularia de universalibns docemur, quod non alia
ralione poiiri quis possit eorum, quae cupit, nisi
ipse sibi bonum largiatur: quamobrem Dominus
alicubi dicit ad auditores
Regnum Dei intra vos
e$t; el, Quicunque petit accipit: et qui qucerit,
invenit; el pulsanti aperietur";
ut el accipieudi
quod desideretur, et inveniendi quod quaeratur,
el inlroeundi quo cupiamus, penes nos potestas
s i t , et a nosiro pendeat arbilrio, cum velimus.
Unde per consequens simul probatur etiam id
quod cx conirario intelligitur, quodnimirum etiam
inclinatio atque propensio in malum nulla necessilale exlrinsecus expelleute innascilur, sed shnul
alque sumpserimus, malum subsistit, luncin rerum
naiuram proveniens, cum sumpserimus; exira vero
deslinaiam animi voluntaiem ipsum per sese malum secundum propriam substantiani nusquam silum
rcperitur. Ex his auleni libera, plena, suramaque
potestas, quam in natura Doininus naturae fabricalos est, aperte demonstratur : proplerea quod
omnia, sive bona, sive mala sint, ex nostra libera
volunlaie dependent; el quod diviniim judicium
incorrupta justaque sententia sequens ea, qua
juxta propositum nostruro commissa ac desiguaia
sinl, cuique iribuit id quod quis sibi ipse forte
praslilerit : his quidem,qui, ut inquit Apostolus",
perseverantes in bono opere gloriam el honorem
quxrunt, \itam aeternam; iis vero qui veritati non
oblemperant, sed injuslitiaj morem gerunt,iram,affliciionem et omnia quaecunque nomina ad acerbam et tristem periinenl relribulionem. Quemadmodum enim artis exactae, proba, vera certaque
apecula, tales vultuum ostendunt efligies, qualescunque ipsi vullus sint, hilares quidem alacrium,
demissi autem, obscuri et inamoeni moorentium ac
telricorum; nec speculi naturam aliquis culpare
possit, si tctra et inamoena repraesenlata fuerit
efligies, principali forma propter moerorem collapsa : iia justum quoque Dei judicium nostris affeclionibtis assimilalur : qualiacunque a Dobis commissa fuerini, tales nobis de suo prabens retribuliones. Venite, i n q u i i " , benedicti; e t : Ite, maledicti. Ecqua necessitas externa in his est, quae ad
dexteram quidero collocatis jucundam, ad sinislram
vero slanlibus acerbam vocem altribuat? An non
bi quidem propter ea qua3 fecerunt, misericordiain conseculi sunt, illi vero, idcirco quod adversus proximos, et populares immiles, et inhumani fuerunt, saevura et immite sibiipsis divinum
numen reddiderunt ? Dives ille diffluens deliciie
alque luxuria, roendici advestibulum abjecti alque
afflicti roisertus non est; idcirco misericordiam
%

" Luc. xvu, 21

1 1

Matth. vi, 7, 8. * Hebr. xn,

, ' '
, *
\ ,
* ,
,

, ,
, \ , \
,
, ' , \
. 1 ) , \ ,

^ \ (5, , '
, , ,
' * > ,
. \
,
, ,
, ,
\
, ,
* ,
, '
\ ,

; , , \
,
. "
,
, , \
,
* \
,
' ,
. , \, '
\, , .
\ \,
,
; * ,
, ,
;
, ,
, , \ * 0\
, '
.
; , ,
,
, *

. " M a l l b . xxv, 3 i , 41.

57

DEiiEATlTLDKNlBUS. ORATIO V.

. ' - sibi praecidil, misericordia implorata non fluditus;

\ .
nan quod gulia mia de magno paradisi ionl< , - dempla damnosa esset, sed qitia misericordiai
*
slilla commisceri atque communicari cum inhn .
manilale non poiesl. Qvceenim tucicommuuiocum
, , \
lenebrisest Qualia, inquit, seminaverit homo.
.
4alia melet; quia qui seminat in earnem, ex came
nte'ei corruplionem; qui teminat in spiritum, ex spiritu melel vitam teUrnam'*. Semcntem esse
arbilror hominis desiinatam voliinlalem ;messem vcrp volunlali alque proposilo convenienlem compensalionem el retribulioncm. Fecunda spica bononim est iis qui cjusmodi sementem sibi elegerint; laboriosa spinarnm colleclio esi iis qui spinosa in viiam semina dejecerinl. Oporlel enira plane mctero
qicmque id qtiol seminavcrit, ac fieri alilcr non potest.
ol ', 6TL Dcati misericordes : quoniam ipti misericordiam
. ; consequentur. Quaenam oralio humana profundiln ;
lem inlellecluuro qui bis verbis conlinenlur, ex \ \
ponerc possil ? Nam absolula pariter atque indeG ,
nila vox occasionem praebet eliam aliquid amplius,
'
quam ea quaemodo dicla sunt cxquirendi, coquod
.
non adjccil qui sinl adversus quos repraesentari
- miscrieoadiaro convemat, sed aimpliciter dixit :
,
Beati miicricordes. Forsitan enim nobis aliquid
. , ejusmodi scrmo per baec latenter innuit, u l senten , \
tia misericordise bcaio luclui consentanea sil:nam
.
cl i 11 beatus habebalur, qui prxscntem v i u m in
,
luclu Iransigit, el bic mibi senno videlur eamdcm
\
doclrinam indicare. U l cnim in alienis aflicimur ca, ,
laimlalibus, cum necessariorum nostrorum ami , ,
corum aliqui in improvisa quaedam incomraoda in
, , ^ ciderinl, vel sedibus palernis ejecti, velex naufra
, gio nudi servali, vel in polestalem'prttdonum et
,
lalronum redacli, vel servi ex liberis facti, vel ca/ \
ptivi ex forlunatis ct bealis, vel citm aliqua alia
simili calamiiale prospcra eorum forluna commu *
taia, qui paulo anle in aliqua TeJicilate alque com \ ' .
modilate viUc conspicui erant: ut igitur acerba
" ,
quredam in aniiuis noslris,dum biscondolescimus,

cxsislil afleclio nmtua ; forlasse multo magis in no bis ipsis opportunum fuerit eju&roodi nwntis i n \ \
sliiuere afleclionein ac disposilionero, propter cam,
*
quae pracler dignitatem in vila nostra contingil, mo \b \
lationem. Cum eniin reputaverimus qiue sil splen , ,
dida illa noslra sedes unde excidimus, quomodo
, \ jy in pote&lalem lalrouum vencrimus, quomodo ia'
, profundo bitjus saeculi demetsi nudati simus,
, ;
quales et quam mulios pru co quod libcre ct ad
; *\
arbiirium noslnim vilam dcgebamus, dominos asci
) , \
verimus, quomodo beatitudinem vilae morle at \
que corruplione interruperimus: nunquid Geri po,
lest, sihas cogitatione* eumpserimus, ut niistri , \
cordia in alienis calaraiialibus occupata sit, el nou
)^ , animus circa seipsum miscrabililcr aflicialur, rc
pulans quae et habeai, et quibus cxciderit? Qui.l
,
enim bac capliviute miserabilius ? pro eo ut ala , \ mur IM paradiso, bucn^orbis ctlaboribus obnoxiuiu
, ; priedium in viia sortili ct adepli 5umus ; pro iila

impalibiliiale, iniinilas pa&sionum c l aiQictionum
, ' , \
sonc&inviccm accopimus; pro illa sublirai converI I Cor. v i , l i .
PATROL.

GP.

" G a l . i v , C.
XLIV.

40

4239

S. GREGORll NYSSENI

1260

aaiione, viiaquc communi cum angidis, ad viven-

cum cum feris lerrestribus damnati sumus, an- ,
\
gelica paritcr et impatibili viia, cum pecuaria beslialique permutata : quis numcro facile compre- * ,
;
bendere possit acerbos viiae iiostra tvraiinos, furenics et saevienles dominos ? acerba doniina ira- ,
, \ undia ; altera talis invidia est; odiuro, superbiae
,
Vitium, furiosa quyedam ac soeva tyranniscst; lanquam pecunia redemplis insultans atqne illudens \ f
libidinosa cogitatio est, quae absurdis el vitiosis pa-
\ , \
riier atqitc impuris ministeriis naluram mancipat
.
atque addicit: quae vero tanta lamque iminensa
acerbitas est, quam avaritiae tyrannis non superet \
alque prsecedat, quse miseram animam in servitu- ; '
,
tem redacUin semper inexplebiles et insatiabiles
suas cupidilalcs cogit explere , quas cum semper * oi ,
accipit, tum nunquam iroplelur, veluli multiceps , \
quaedam fera oribus innumeris inexplebili ventri . ,
cibum iransmitlciis : cui nulla unquam lucrandi sa- , \
tielas exsistit; sed id quod semper accipilur, ma- \ \ , 01
teries alque incilanieiilum plus babendi cupiditatis ,
l i l ? Quis igilur bac infelici ae misera vita consi- \ |
derala at ^ue perpcnsa, ejusmodi calamitates et i n .
commoda non iuiseratur, non bumauo more afll,
\0.
cilur et cominovelur? Nam idcirco nosmelipsos non nmeramur, quia eensu malorum caremue:
quale quiddam furore correptis accidit, quoruro iiisuperabile malum eiiam scnsuin corum qiuR patiuntur insuper adeniit. Si quts igitur aeipsum agnoverit, qualis el prius essct, et qualis in presenii
sit (ait enim etiam Salomon alicubi, quod qui seipsos cognoscunl et scnitantur, sapientes sint), is
itunquam desinel miserari : talem auiem animae affectionem ctiani divina nimirum misericordia conscjfuetur. Quainobrem ait : Deali mteericordes, quoniam ipsi nmericordiam consequentur.'
Ipsi, non a l i i : per boc enim nonien declaralur, ut C \ \
si qtiis dicat : Bealum est haberc curam ccrporis
, , sanitatis. Nam qni curam babel, ipse in sanitaie
. vivet: ila misericors bealus estbabendus, quoniam
,
fruclus misericordioe proprium onuin misericor- \ ,
dis exsisiil, sive juxla nunc repertam a nobis
-rattonem dicta intelliganlur, sive etiam juxta eam
, \
quae ante discussa atque explicala est, de eo dico,
qui in alienis calamitatibus animi condolenliam et ,
compassionem osleridil : simili enim utrumque r a - , tione bonuin e$t, et seipsum, juxia modo dictam

ralionem, miserari, et condolescere infortuniis , \
atque calamilatibus proxiraoruni, propterea quod
, \ jitslum Dei judieium hominis adversus inferiores
ct tenuiores propensam voluntatem in supreimr po- ,
leslale demonalrat, ut homoquodammodo sui ipsius D . ,
judex ait, sibi ipse senlenliam ferens in subdilorum , causis judicandis. Quoniam igitiir creditur et vero
) ,
credilur fulurum esse u l omnis bumana nalura i r i - , ,
bunafi Cbristi sistalur, i i l recipiat quisquepcr cor- , \
pus prsemia paria iaclis, sive bonuiu, sive malum
^ \ ,
quis feceiit (dicam forsrtan etiam aliquid auda\
cius), si iieri polest u l arcana parilcr et visum ef. ,
fagieniia ratione comprehendamus, etiani nunc
,
bealam eorum qui misericordiam consequuniur,
\ remunerationem animadverlere licel. Nam quae .
advcrsus eos qui per boc sseculum in vtia miserW ,
cordiam exbibenl exsistit in animis bominum , \
benevolenLia, ea nimirum iu perpetuum manet \ t

DE BEATITUDINIBUS. ORATIU V.

1*01

1203

; - apud eos qui illius graiue atque oilioii parlicipes

, - fuerint. Quid igilur, si bciielaclor in tempore i n ; , quisitionis agnitus sit ab iis qui beneGcio cjus usi
, fuerinU quomodo verisimilc est eum, dum jurun \ dis el gratis vocibus coram Deoomniscrcalure ex. , cipielur atque celebrabilur, aniino afleclum i r i ?

nunquid aliqua alia beatiludine insuper opus ba bebit, qui in tani freqtienli tbeatro ob rcs opiimas
.
, - quasi pra?conis voce celebrelur? nam quod adsint,
.
qui beneficium acceperint, docel Evangclii vox,
ubirex ci justis el peccatoribus rcspondet. Ad utrosque enim demonstralivis verbis ulitur, tanquam
digilo indicans subjectum : Quatenus fccislis uni ex Ins fratribus meis minimis* . Per boc enim, quod
dixit, x bis, eorum quibus benefacturo fuent prxsenliam oslendit.
%

Dicat nunc i n i b i , qui inaniinam pecuniarum
i j materiam futurae beatitudini pracfert , Qiiis auri
; splendor ejusmodi? qui preliosorum lapidum
; , fulgores ? quis indumentomm ornalus talis, qualc
bonum illud esse spes suggerii atque proponit,
\ ; "
, cum rex creatura in sublimi solio glorire magnifice
prsesidens, bumanae naturae sese revelaverit, et
,
conspiciendum praebuerit, cuin circum ipsum
\
, \ innumerabilcs angelorum visae fuerinl legiones,
^ , \ - alque adco cuin in oculis omnium fuerit arcanura
yjDij el ineffabile illud regnum coelorum, ac rursus ex
, contrario demonslrata fuerinl lerribilia illa sup plicia, in nicdio vero horum omnis bominum
, \ nalura qui a prima creatione usque ad rcrum
, universarum consumraationeiu nati fucrint, tum
* \ metu, tum spe fuluroruin slet suspensa atque
- C sollicila, in utramque partem evenlus exspeclaliune saepe Ireniens, alque cliam iis qui cum
, , , , bona conscientia vixcrinl fulurum rei evenlum
suspectum babenlibus, cuin alios viderinl a prava
;
conscienlia in borridas illas ac telras lenebrae,
\
lanquam ab aliquo carnifice trabi? Si bic, faustis
^, ^ ,
paritcr ac gralis ab iis qui beneficia tcceperint
edilis vocibus alque acclamalionibus, Gducia ope ; \
\ , \ - nmi magnificus ac splendidus judici so sislat,
nunquid siinilem ac parem malerialibus divitiis
, \ ,
felicitatem ac beatiiudiiiem illam esse exislimabil ?
; \ ,
. \ , \ nunquid nionles omnes et campos, el saltus, et
, \ mare in aurum Iransraulala pro illis bonis sibi ccdi
ac Iradi pacturus sil? Ille vero qui diligenler

\ ^ gaiaculis et clauslris, ferratisque poriis et tulis
, \
i)v
condiloriis mammonam absconderit, el omni

\ , inandalo antiquiiis magisque curandum duxcrii,
, \
ul materia sibi in occullo delossa atque congesta
* cssel: si is, inquam, pracceps in lenebrosiiin illum
ignem dclrudatur , omnibus iis qui per banc vitam
, \ expcrti fuerinl sarvitiam et inliumanitatem ci
objicientibus el dicenlibus : Memenlo quod receperi*
bona lua in vita lua " : conclusisti simul in muni
roenlis diviliarum misericordiam, el reliquisli supcr

terram niiscrandi aflcctum; non portasli ad boc sa:
, , - culum liumanitaicm ; non habes quod non habuisli;
nou inyeiiis quod non deposuisli; non colligis quod
,
. , non disporsisii; non oietcs quorum non dejecisti
1

Mallh. xxv, 10,45.

L"C. xvi,

25.

1203

S. GKEGORll NYSSENl

sentma; digna semcnlis tibi mcssis; accrbitalcni . " ,

seminasli, colligc manipulos; coluisti immisericor- >, . ,
iliam, babc quod dilcxisti; non aspcxisli quemquam
condolenlcr,non aspicicris cum miscralioue; despe- ; ;
;
xisli cum qui aflligerclur, despicicris dum peribis;
fugisli misericordiam, fugici lc inisericordia; abo- ?
minalus es c l fastidisli cgcutim, fasiidiel ic qui pro- , \
plcr lc egenus f u i t ; si bacc aique sin.ilia dicanlur, ;
ubi aurum? ubi splendida vasa, splendida supcllcx? ;
; ;
ubi pcr signacula tbesauris adbibita caulio ? ubi
; ad nocturnas cxcubias ordinali canes, advcrsus
insidiniucs armorum apparaius ? in codicibus per- ; , ,
scripia nominum aunolalio ? quid baec ad flelum c l ,
slridoreiu dentium?quis illuminabil tcncbras? quis ,
,
cxslinguel flammam? quis aveilel vermcm nunquam morienlem ? Quocirca considcremus ct i n - , \
iclligamus, iralres, vorem Domini, lam niulta
. .
paucis verbis dc rcbus fuluris docenlem : et ciliciamur misericordcs, u l idcirco beati fiamus, pcr
ilbrisiuni Jesum Dominum noslrum, cui gloria el imperium, in ssecula sculorum. Ainen.
OIUTIO V I .
cp.
Beati puro corde , quoniam ipsi Dcnm videbunl. cl \ ,

.
Quod acciderc verisimilc cst iis qui cx aliquo alto
" . vcrlicc montis in vaslum aliquod pelagus dcspiciunl, ,
id mcnli meae accidit ab excclsa voce Domini,
, ',
tanquanide aliquo cacuniine nionlis, ad incxplica- , , bilcm inlclleiluum dcspcclanli piofundilatcm. .
Qiicmadmodum cnim in multis Iocis niaritinsis iiionlem vidcrc liccl circa eain parlem qua niaie
,
spcclat, quasi dimidium abscissuin, et a veitice ad
' ,
protundum usque direclo abrasum, cujus in supe riorc parte cacunien quoddam projcctum profundo
,
imininel; quod igiuiraccidere vcrisiinilcesl ei, qui a
,
lali tanlajque aliitudiiiis spccula in profundum mare ; .
despicial, itidein mibi nunc animus quasi verligine ,
Jaboral in magna bac Domini voce suspensus : cl r/J ,
Beali puro corde, quoniam ipsi Deum videbunt
xdr .
Deus spcctaculo propositus esl iis qui cor expur- ,
gatum babuerint. Deum nemo vidil unquam, u l ma- , *
* gnus inquil Joannes *: conGrmat aulem eam sen- , Or
lenliam eliam illa sublimi nicnte Paulus, qui di ,
. ^
x i l : Qttem nullus hominutn vidil, neque videre po- \ , *
le*t . Haee esl illa ISRVIS, abrasa aiquc prxrupla ,
pelra, quse nullum in sesc iniellecluum sustenta- '
ineniuiu et firiuamcnlum ostendit: quam eliam , Moyses itidem inaccessam in suis dccretis pronun- , liayil, nusquam iuciis nosira adirc possit, quid- \ ) . , \.
quid enitcns apprebendere, qaove sesc sublevare
, .
^
poleril pcr illam sententiani abraso ; JSon esl enitn, . inquit, qui Dbmnum videbil, el vivet
Alqui , \
Mdere D.?um, vila scnipilerna csl. Hoc aulem
\ . ,
Hcri non posse, ut Deus videalur, coluninae fnlci Joannes et Paulus el Moyses oflirmant. Vidcs- ; , ,
nc verliginem , cnm qua una Irabilur animus ad
; ,
profundilatem coruni qux in bac oralione consi- \ .
dcrantur? Si Dens est vita, q u i non videl Deuin,
\ ; '
vilam non vidct Quod Dcus vidcri non possit, lum
,

kl

8 9

Mallb. , 8.

Joan. , 18. " I Tim. , 16.

Exod. xxxm, 20.

1205

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO V i .

1206=

\ , propbclae, lura aposloli divino spmlii ducli atle, ^ \ siantur. In quas anguslias spes hominibus rcdigi
. '
tur ? Verum sublevat alque suslenlat Dominus la ,
bcsceniem spem. Queniadmodura in Pelro fecit:
, ,
qnem pcriclitanlem ne submergcrctur rursus in

solida alque resislenli vestigiis aqtia .coliocavii \
Si igitur etiam ad nos manus Verbi adroota fuerit;
^ , \,
et insiabiles in profundo speculaiionum in alicr*
,
.
ulro intellectu conslitueril, extra melum erimus , firmiier quasi inanu ducens no3 Verbuiii ainplexiBeati euiin, inquit, qui puro corde prcediti sunt : quoniam ipsi Deum videbunt.
,
Promissio quidem ccrle tanla est, ul stipcn l
.
cxlremum lerminum beatiludinis. Quid enini aliquis
, ,
post bonumejusmodi aliud desideraveril, cum omnia
;
babeat in co queui viderit? Nam videre, in usu
,
Scriplurae, idem signilicat qaod habere : quemad" ,
\ , ^ modum illud, Videas bona Jerusalem * , iden quod
, invenias, significanle verbo. Et : Tullaiur impius,
, ,
ne videat gloriam Domini , per non videre, non
, . participem esse propbeta signiiicanle. Ergo qui
, \ Deum vidil, quidquid in bonis numeralur, per boc
, , quod vidit, adeplus esl, vitam sine fiuc, seternani
, , incorrupiibililaiem,
iinmurlatem beatiludinem,
, ,
regnuin sine fine, lactiiiam conlinentem, vcruni
, , \
lumcn, spiritualero el dulcem vocem, gloriam i n , , - accessam, perpeluam cxsullalionem, omnc denique
, . ' bonum. Enimvero quod in promissione bealhudmi
/,
pcr spem proponitur, tale ac tanlum esl; sed
\ .
quoniam anle demoitslralum est, niodum \idendi

Deum confici per boc, si quis puro cordc e\6titcril:
# , c in loc rursuiu mcne mea quasi vcrligine corrcpta
\ . ,
sestuat, ambigondo annc purilas cordis sil cx iis
. rcbus quae neque eflki possunt, et naluram noslram
, ,
superanl et excedunt. Nam si per banc Dcus vidc ,
t u r , Moyses auiem ct Paulus non viderunl pcr

boc quod neque ab sese, neque ab alio quoquam
.
Deuni videri posse aflirinaul, ea qtia? nunc a Verbo
, bealiiudini proponilur, res ejusmodi csse videtur,
; " , quae effici alque repraesentari non pobsit. Quid igi tur lucri nobis accedil ex co, quod cognoviinus
.
qua raiione Dcus videatur, si vires rei excogilalae
non adsunt ? id enim siinile esl, ac si quis dicercl,
* beatuin esse iu coelo versari, quoniam illic con ,
gpicuiiilur ca, qua? jn boc saeculo non coiispiciun . " ' - lur. Nam si aliqua ralio expedieodi ilineiis in coe , - D lum per sennonem pramonslrarelur, utile audicn , , tibus csset didicisse quod bealuni sit in coelo ver ; '
sari. Quandiu aulem ascensus expeditus non csl,
* , quid, eraolumenli afifert cognitio coelestis beatilu \ dinis, angens dunlaxat el male babens nos edoctos
; . qualibas rebus privati simus, et propter asccnsura
, impedilum careamus? Nunquid igitur ad id, quod
, naluram noslram exccdit, Dominus hortalur, ci
< . supcrat modum bumanarum Tiriuni magnificcnlia
,
praecopli ? Non ita se res habel. Ncquc enim vo
lucres fieri jubet, quibus alas non produxit: ncqne
, '
aub aqua vivcrc, quibus terresirero vilam aesigna^
. .
vit. Si igilur lcx in aliis omnibus accipicnliuiu
k

Maltb. iv, 30.

Psal. cxxvn, 5.

Isa. xxvi, 10, juxta LX^C.

1*67

S. GREGORIl NYSSEM

1268

vinbus conveniens est, el ad nullam reni quae , , -\ ,

eupra naluram sit cogit, ctiam boc prorsus cx eo * \, ?
quod consenlaneum est intelligemus, non despc- ,
randum videlicel csse id quod per bealiludinem
, ,

praemonstratur, sed el Joannem, et Paulum, ci

,
Moysen, et si quis alius illorum similis est, non , \
excidisse bac sublimi beaiiludine, quai ex conspe- ,
clione Dei aceedit, neqne illum qui d i x i l : Tiecon- , .
dita est mihi juslitite corona, qnam reddet mihi ju- , * stus judex
neqwe cum qui recubuil snper peclus , > Jesu , neque ouni qui audivit a vocc divina,
.
Cognovi te prwter omnes . Si ergo non ambigilur,
.,
. quin illi qui conleniplalioncm Dei supia vires esse , *
aedicuverunt, bcati sinl, bealiludo aulein ex con- . \
speclione Dei cxsistit, ntque Deum videre contin ,
gil, si quis puro*corde sit, ccrte purilas cordis, per quam bcalum fieri licel, non est ex iis rebus , \
quai confici non possunt. Qui igilur dici polest , quod el illi qni cum Paulo coolemplationem Dei ;
siipra vires esse pronunlianl, vera dicanl, et Domini vox illis non adversctur, quae Deum per puritalem cordis conspectum i r i pollicetur ?
\ :
Yidelur mibi baud alienum esse, si de bis rebus
,
paucis digrediendo primum quacdam proponamus,
qua? tanquam iirma atque nullius probalionis egen- .
lia sumamus, ui commode no^is circa rem propo- * ' ,
,
eitam speculalio proccdal. Divina nalura, quidquid
ipsa landcm per se secundum essentiam est, supe- ,
rat omnem comprebendendi ralionem alque soler- \
liam, quippe qusc conjecturales rationes et excogitationes rcjiciat, repcllat, aspernetur et non ad- . 'miltat, ac nulla adhuc inter homines facullas ad Q
\, _
comprebensibilium animadversionem et cognitionem
invenia est, nullaque ratio, nullum compcudium, ,

nulla via, nullus apparalus, nullum inslrumenium
excogitatumest, quo res incxplicabiles compreben-
.
daniur. Quapropter magnus ille Aposlolus
, id esl omni invesligaiione superiores, ,
sive iropervesligabiles vias ejus nominat **: slgniO- \ \
cans per ea verba, cogilationibus inacccssam esse \ . \
illam riam quae ducil ad nalune divinae cognilio- . " \ \ , nem. Quasi nullus adbuc eorum qui vilae cursum
.
ante confecerunt aliquod vesligium vcl signum
cognilioni ircpresserit, quo signo excogitaretur et 3
perciperetur rcs quae superat omncm eognitionem.
Talis autom secundum natiiram curo sil is qui su- , .
perat omnem naluram, alia ralione et videtur et D ,
percipitur, qui et videri et comprehendi non po- , le$t. Multi autem swni modi talis contemplationfs . \
et cognitionis. Licet enim per eam quae in u n i - , ,
verfto apparet sapientiam, conjectando, ceruere eum .
qui omnia cum sapientia fecit. Queroadmodum ,
etiam in operibus ,bunianis mente cernilur afiquo , *
rnodo arlifex proposilac cujusque struciura3, quippe , \
qui artem in opcre condiderit. Cernilur aulem non
natura arlificis, sed scicnlia duntaxat artiiiciosa, ,
quam anifex in opere expressam reliquit. Eodem * \ ,
etiam modo cum ad ornatum qui in creatura con- \ 4

k9

4 9

4 1

I I Tim. , 8.

" Joan. , 20, Exod. , 17. Rom. , 33.

mo

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO V I .

sotav, - spicitur respicimus , noiro qu&riam in aniiuo

, nostro informatur non essenliae, sed sapientiae ejus
. \ qui res universas sapicnter fecit. Quin eiia.n si
, \ , noslrae vilae causam consideraverinius, quod iiuu
, \ \
ex necessilate, sed ex bonse voluntalis deslinatioce
^ .
ad creandum homiuem inolus sit, rursus eliain por
, liunc modum Deuro a nobis visum cl animadvcrsum
, esse dicimus, cum non naluram, sed bonilaieni
\ comprcbenderimus. Eodem niodo caetera quoque
, , *
omnia, qux cogilationem erigunt ad considoraiio .
neiu ejus quod et prseslat et excellit, el mcltus ac
,
superius est quasn caelerae res : lalia oinuia con, .
templalionein eyt cognitionem Dci noniiuainus, unaquaque sublimi cogitalioue alque consideraiione Deum nobis in conspeclum adducente. Nani ei
potentia, et puritas, et eodem niodo sese babere, el cuin conlrario permislum non esse, ac talia omia divinse cujusdam et subliinis opinionis et nolionis visum et imaginalionem animis irnprimunt
atque informant. Jgitur per ea qua3 raodo dicta sunt oslendilur, quomodo et Dominus vera d i n l
qui pollicitus esl Deum ab iis qui cor purum babcant conspeclum i r i , ct Paulus" non meiilitur,
qui in stiis scriptis dicii, quod Deum neque viderit quisquam, neque videre possit. Nam qui natura
invisibilis est, dum per quasdani, quae circa ipsuni animadverltintur, proprietalcs cerniiur, efficicnliis
el actionibus visibilis atqtie conspicuus fit.
' Venim non ad boc solum bcaliludinis sciilcniia
gpeo.tal, u l ex quadam efficacia aiquc operalione
,
eum qui operelur talem esse aniniadvertere atque
\ , - exisiimare possimus ( forsitan cnim eliam sapienli bu? liujus saeculi per aptitudinein alque concinnilalem mundi supeniae sapieniiae atque potentise
\ . *
aiiimadversio coguilioquc contingcre possit), sed
, aliud mihi raagniftcenlia beaiitudinis iis qui capere
' et animadvertere possint id quod desideralur,nempe
consilium iradere atque suggerere videtur; porro
, consideratio alque intellectus, qui mihi in nienlem
, venit per exempla atque sirailitudines declajrabilur.
Bonum quoddam in vita bumaoa sanilas corporis
.
\ est, sed beaium est, non modo scire ralionem sa ap- nitalis, verum in sanilale vivere. Nam si quis iau|5 ; g des sanitatis persecutus cibum sumat qui matos
bumores el morbos generef, quid buic, dum niorbis
, \
* conlkitur, laudes sanilatis prosunl ? Eodem igilur
. modo propqsilam quoque orationem intelliganms,
, . quod non cognoscere aliquid de Deo Doininus bea tum esse dicat, sed in sesc Deum babere. Beati
enim puro prcedili corde, quoniam ipsi Deum videbunl
Non enim roibi videlur quasi cx adverso
, \
, spectandum Deum proponere ei qui animac oculum
- babuerit expurgatura, sed forsitan boc nobis ma, gniflcentia dfcti suggerit quod etiam ad alios ser , mo aperlius e^primit, ubi dixit, Inlra vos esl re . gnum Dei " : ut doceamur quod qui cor suum ab
' , , - omni creaturaf atque viliosa afleclione cxpurgavii,
in sua ipsius pulchriludine divinne natursc imagi , ,
, - D nem inluctur. Ac mibi videtur Verbum, paucis
- quoc dixit, ejusmodt consilium complccli : vos
, \ , bomincs, quibus inest aliqua cupidilas conlcm\ , \ plandi id quod verc bonum esl, cum audiverilis
divinam majestalem supra coelos clalam et exalta . , lam, gloriam ejus incxplicabilom, pulcbriludineiu

# 1

1 Tim. , 16.

9 3

Maltb. v, 8.

5 1

Luc. xvii, 21.

ini

s. GUEGonu NYSSENI

*m

iiieiiabilem esse, naluram compreheadi ac percipi .

non possc, ne prolabamini ad dcsperalioneiu, qua
.
non possilis inlucri quod desideralis. Nam quod a
le capi cl compreliendi polosl, Oei conlemplalionis ,
. '
i;i le modus est, quippe cuin is qui le fonnavit,

tale bonum slatim ila nalurac quasi inessenliaverit,

sive consubsianliaverit et incorporaverit; l u i cnira
. *
fabricalioni et conslitulioni Deus suse nalurae bo ,
norum simulacra simililudinesque et quasi imiiainenla impressit el infortnavil, veluli ceram quam- . " \
, *
dam sculplili figura praefornians et lingens. Sed
, * ; '
viiiositas divinam imaginem referenli signo circumfusa, bonuin turpibus velamentis obduclum et ;
occultalum inutile libi fecit. Si igilur diligenli el ;,
,
accurata vita sordes cordi illilas el obductas rursus
ablueris.resplendcbil in le divina pulcbritudo. Quem- ,
admoduni in ferro fieri solet, cum id quod paulo , \
anle nigrum erat, per colem detracla rubigine, . , .
,
splendores quosdam in se ad solem refulgens ct
*
nitores edil, ita lionio quoque inlernus, quem cor
Dominus nominat, cum sordes rubiginosas, quae , ,
proptcr pravum siium in forma cflloruerunt, ab- . "
,
elerserit, rursus cum oiiginali et principali forma
,
r/imililudinem recuperabit, ac bonus erit. Nam
quod boni simile, bonum prorsus cst. Ergo qui ,
, \,
seipsum vidct, in scipso quod desiderat intuelur:
atque ita bealus fil, qui corde puro pnedilus est, , , \
quoniam dum suam puritatem inluclur, per inia-
,
ginem, formam principalem aniniadvenit. Quemidinodum enim i i qui in spcculo solcm vident, ~ . , , \
i l i n m c i si <\ 11 n >\c* rkt s\/> 11 \ .
*
_ >(__
<_ 1*. F I ... _ -~
1
cliamsi
cceluni ipsum fixis oculis non conlueanliir,

.
.
,
iiibilo secius in splendore speculi solem vident . "
quaro illi qui ipsum oiLcm solis inluciUur : i l a , , , \ inquit, eliam vos, etianisi vircs vobis non suppe- , \ ,
tant ad contemplandum ct ammadvertendum lutnen , ,
inaccessum, si ad eum qui ab initio in vobis con- \ , \
slilutus est imaginis decorcm ac gratiam reversi *
fuerilis, in vobis ipsis quod qua?rilis babclis.
Puritas enim et viliorum aflectuumque vacuitas, el
. ; , ,
ab omni malo alienalio deilas est. Si igilur bsec
,
in ic sunt, Deus prorsus in le esl. Cum igilur ab
, * .
onini viiiositate pura, ab afleclu ac vilio libera alque ab omni inquinalione sejuncla in tc ratio fuerit, bcatus cs pcopler acumen alque clariludinera visus, quoniam id quod cflugit visum eorum qui
non ftierint purgali, ipsc expurgalus animadverlis, ac materiali caligine ab oculis antmi dempta, per
puram cordis screnilatem bcaium spcclaculum clare cernis. Hoc autem quid esi? sanctimonia,
purilas, simplicitas, omues ejusmodi lucidi divinae naturse splendore.s, per quos Deus videlur.
Verum quod bxc quidem ila se babcant, ex Hs D
quce dicla sunl non dubilamue. Scd quod ab iniiio -.
\\ dubio poncbalur, adbue in cadcm pcrplexitalc . ;
,
ficrmo relinquit. Ut enim is qui in coclum evasil,
,
parlicipatione fruilur cocleslium miraculonim, scd
asccndendi modus impeditus cilicit ul nibil nobis ' . *
prosint ea de quibus nihil conlroversiae esl: ita ex- ,
'
Murgalionc cordis bealiludinem exsistere non dubitaiur, scd quoroodo quis cor ab inquinamenlis , *.
\ .
oxpurgare possit, eadem prorsus quap in ascensu
; *
in coelum apparet diiliculias cssc vidclur. Q u
*
igitur cala Jacob ? qualis invcnietur igneus currus
,
ad similitudincm rjus qui proplielam Eliam in

1x73

DE BEATITUDINIBUS. OBATIO V I .

, ;

| , \
.
, \
, \ , ,
, . "
' ,
, !
,
,
, . ,
\ *, ^
.
, \ , \
,
, \
,
^ \ \ , \ .
, ,
. '

,

-

1274

coeluin evexit, quo ad supcrna miracula ccr noslrum ereclam, lerrcum lioc pondus cxcutiat?Nam
si qttis necessaiias animi afftcliones el viiia cogilatione exacte comptexus fucril, aique perpendtfril,
ntilla via, nulla ruiiotie, nulla machinatioitc fiuri
possc putabit, ul conjtincta mala moveanlur. Protinus a passiono, ab aflcciione, a perlurbatione, ab
sngritudine nativiias noslra orditur, cl pcr passioncin ct affeelionem ad incrcmenltim progrcdiltir,
et in passione ct aflcclu vita noslra dcsinit: alquc
commistum quodammodo nlalum cum naiura csi,
pcr eos qui anliquiius passionem, vitiuui, c i afloctutn admiso unl, qui per inobedienliam mot buui
invexerunt cl inlroduxcrunl. QiKimadinodiini aulcm
succcssione atque continuatione subiude nascen-

lium per quamque specicm animaliiim nalura si

mul tradtictiur el propagalur, ut juxta ralioncm
naturae quod naluin fuerit idcm sit cum co undc
nalum esl: ilidem ex hominc homo nascimr, ex
obnoxio vitiia, perlurbalionibus, ei afleclionibus,
iisdcm obnoxius, cx peccatore pcccalor. Ergo una
cunr nascenlibus aliquo niodo peocatum exsislit,
simnl et nascenset augcscens, et cum termino vilai
una dcsinens. Veruin asseculu nobis difficilem e&se
virlulem, immensis tt infinitis sudoribtis ct laboribus, sludio atque defatigationc vix parabilem, iu
nnillis locis c sacra Scriptura didicimus, arclum,
et per angustias porreclum iler rcgui audicntcs,
lalain vcro, dcclivcm et expcdilam viam qucc per
viliositatein et nequitiani vttam in pcrniciem ad> - C d i i . Non tamcn nnlla plaiic ralione toniici el ex
pediri posse siiblimem vilam Scriplura affirnial,
,
qnne lot virorum in sacris libris miracula exposuit.
cl ,
Sed cum dup!cx sil in promissionc videndi Dcum
.
inlelleclus: unus quideni cognoscendi naluram
univcrsilati in siipcrnis praVtdcnlctn , altrr vero, per puritatem vila3 cum Oeo quasi contemperandi ct
conjongendi: priinam quideiii contcniplaiionis spcciem impediiam cssc, el conftci non posse, sanctonun vox declarat, sccuudam vero* per pnrsenicin doclrinam hunianae nalurae Dounhus promillit,
cum dicit, Dcati pvro corde, quoniani ipsi Deum videbunt.
; Porro quomodo punim lieri liceal, id per omnem
wv ; - < propcmoduni cvaiigclicam doctriuam libi discere
. ; - l i c e i ; nam si erdine dcinceps posiia pneccpla per, ; . curreris, manifcslum cordis purificatorium remc-
, 0: , dium dcprcbcndcs. Cura enim vilium et ncquitiam
, bifariain divisisset, ejusque unam spcciem posuis , set, quas pcr opcra designalur, alleram, quai cogi , \ lando concipitur, prius qnideui pcr anliqnam legem eam qu;c per opcra proditur ncquiliam pu; ,
, ' ^ nivit, nunc vcro ad allcram pcccali spccicm legem
spcclarc facil, non improbmn facinus puniens, sed
: .
ul ne prorsus quidem malum cxsislal prospicicns
- ,
ct cavens. Nam cx animi deslinala volunlatc ne .
quiliam cximcre, cst cx iuagna superfluiiale viiam
\ ,
a sccleslis facinoribtis eiTicere alienam. Porro ciim
in mullas parlcs multasque spccies vilioeitas dedu . cla sit, uniciiique earura rcriun quae velit sunt
:: \ ^
pcr prscccpla, proprium opposuil rcmcdium alquc
,
n n alioncm. Ac quoniam iras morbus per omncm
, ' (vtlam plcru iiiquc in promptu alquc in proclivi cst,
: . , \, u c

27

S . GREGORIl NYSSENl

ab eo q iod magis oblinet ac dominalur, curatio- , ,

nem orditur, irae vacuilatein sanciens in pritnis. ^. 0
- \
Didicisli, inquit, anliqua lege, non esse caedem fa
|
ciendam : nunc disce irain adversus proximos
el popularcs ab anima scgregandam e$se * . Non
\ , .
cnim penilus irasci veluil (licet cnim ob bonuni

.
noniuiiiquam uli tali animi impelu), sed ob nulluni
, */;
bonuin adversus fralicm ira aliquando concitari,
id praicepluni cxslinguit ac lollit. Quicunque ,
enim, inquil, irasciiur fralri suo teinere, nullaque . <
,
ratione. Nam adjectio diclionis temere, oslendit
leinpestivum et oppouuuum esse sa?pe iracundiae
usum, cnm vindkaudi pcccati causa efferbueril is .
affecius. Ha;c irae specics Pliineeso Scripturae lesli- 3

monio assrgnatur, C U I D caide deltiiquenltuin miiias
8 1

57

Dei ajversus plebein comsuoli placavii . Deinceps \

, ;
ad ea qnae pcr voluptatcm delinquunlur, curando
Uansit, ct adullerii pelulanlem el imporlunam cu- ,
piditalem per inlerdiclum ex corde lollil. lia sigil- .
lalim eliam otnnia invenies in sequenlibus corri- , . '
gere Dominum, adversus unainquamque viliosiuiis ,
ei nequiliae speciem sanclionibus obsisteulem. Pro- , \
hibcl injuria pugnam lacessere, ac manus afferre . , ^
per boc,quod ne propulsare quidem injuriam per- ,
, \
nulrit. Exlerniinat avaritia3 vilium per boc, quod
, *
bnperal ut uon modo paliamur nos exui, sed id
eiiain quod nobis reliclum fueril adversario con- ,
cedamus. Medctur tinriditalt jubens nos morlis .
, !
csse contcinptores. Et in sumroa per uiuimquod
que inicrdicluin reperies in modum aratri inciso- Q
,
. .
rem sennonem pravas peccalorum radices cx io
,
timo corde nostro eflbdere, quibus interdictis a
spiaosis fructibus licet expurgari. Ergo pcr utrum- ,
que nalurain dcmerelur, quod et bonum promillit, , et ad quamque rem proposilara suggerit uobis do- . ;
clrinam. Quod si laboriosum sludium bonarum rc- rtiui csse pulas, compara rem cum vita conlraria, ' ar, repcries quanlo nialilia ncquiliaque laborio- , . :
sior cl molcslior sit, si uon ad prsesenlia, sqd ad , >
fulura respicias. Najn qui gcbennae menlionem . \ , \
audivcrit, is non amplius cum Iabore et sludio se a
voluplatibus cum pecoalo conjunctis abstiucbil ;
.
sed solus mclus cogitalioni injectus ad expellen ,
duin viiia suificict. Enimvero baud incoimnodum
fueril ammadverso quod lacilum subaudilur, ve- D \ .
bemcr.liorein debinc concipcre cupiditaiem. Nam
si beali sunt, qui ptiro corde piaedili sunl, miscra- , ,
biles omnino sunt, qui menlem sordidatam babcnl, \ , \ ,
quoniam faciom atlversarii inlucbuntur. llcmque, * ,
si ipsa divina eifigios imprimilur vhie cum virlulc , ,
conjtim ta?, pcrspicuum est quod vita viiiosa for- \ \ ,
m a ac facics adversarii exsisiit. Jam vcro si sccun- \ . ,
dum diversas consideraliones Oeus quolibel eoruni \ ' ,
vocabulcram quae circa bonum iiilclligunlur, co ^giinminalur, luincn, \ i l a , iiicorruptibililas, cl qa>
,
cunquc cjus gencris sunl, prorsus, advci so, id
, *:''
quod cuiquc lioruin opposilura cst nequiliiC inveii , 3

>e

Exod.xx,3.

" Maltb. , i *

81

Nuai. H V , I sjq.

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO V I .
117*
, , tori allribuclur, lenebrae, mors, corruplio, el quae , ,
cnnque ejusdem cum Uis gcneris et nalura; sunl.
,
Quocirca cum didicerimus quibus rebus et nequi . .
'
tia et cum virtute vita conjuncta formcnlur ct
insigniantur, proposila nobis, juxla liberum animi arbUrium, in ulram parlem velimus der.linandi
poieslate, fugiamus formam diaboli, dcponamus pravam persooam, resnmamiis divinam imaginem,
limue puri corde, ut efliciamur beali, divina in nobis imaginc pcr punim vitue inslilulum impressa,
per Chrislam Jesum Dominum noslrum, cni gloria in saicula saeculorum. Amcn.
Z'.
cl '
abzol vlol
.
,

,
\ * , : *
cv , "
, ,
,
'
\ \ ,
\ \ .
, , \
* , ,
" .
,

; C
)
-; " ,
,
,
' ,
\
, ,
.
; ,
;
\ *
\ , ' .
, /'
"
, . ^
, .
; , ,
, ; / ;
; ;, ; "
\ :
; "
, , \

Maltb. , 9 . " G c n . V n i , 27.

I$a. XL, 0.

V I I .
Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur .
M

S;cri tcslimonii labcrnaculi, quod legislalor juxta

demonstratam sibi in monte a Deo formam Israelitis fabricatus est, omnia quidem ct sancta el sacra
sigillatim eraut, quaccunqiie scptis inlrinsecusconlinebantur; ad intiinQm aulem in bis parlem acccdere ac penelrare ias non erat, eaque Sancla sanctorum dicebatur; indicanle, opinor, -bac ampliGcaliva nominis formalione, quod ea pars non ctiam
pari cum cseteris condilione particcps sanclilalis
esset, sed quanttim diiTcrrel a communi atquc profano consecralum el sanclum, lanto illa pars inacccssa, quovc adire ac peuelrare fas non cral, sanciis, quibus circumdaia eral, sacrior ei purior csset. Ad eumdem igilur moduin ex bis quae nobis in
boc monle praemonstratae suut bealiiudinibus, arbilror ego omnia quidem sacra ac sancta sigillalim
qu&cunque superior divinus scrmo composuit et
afllrmavit : quod autcm nunc coutemplationi alque
commenlaltoni proposilum est, , id esl, iftaccessum revera ac Sancluin esse sanclorum. Nara
si videre Dcura ab nulla re supcrari potcsl iu bono,
lilium Dei fieri omnem plane superat fclicitalem :
quscnam enim verborum excogitatio , qurcnam ei
nominibus conflala signiflcalio lanlae promissionis
donum complecletur? Quodcnnque vebcmenliore
mentis intentione aliquis cogilaverit, supra illud
prorsiis est id quod signifioalur : si bonum, vel
cbarum, et bonorandum, vcl sublime nominaveris
id quod juxta beatitudinem hanc pcr promissioncm proposilum est, a n i p l i u s q i K i m pro signilicalionc
illorum nominum declaralur : superat volum prosp*r successus cl felicitas quae conscquilur : supra
spem donum, supra naluram gralia est. Quid est
boino si cuni divina natura compareiur ? cujusnam
sanclorum profcram vocem, per quain genus bumanum cxlenualur? secnndiim Abrabainuni terra
ac c i n i s " ; secumlinn Isaiam lenum ; secundum
Davidem nc fenuin quidcm, sed sbnile feno est.
Nam illc qttidcm dicit : Omni$ caro fenum ; bic
vcro ail : llomo quati fenmn* ; sccundum Ecclesiastem, vanilas*' ;secundumPaulum miscria e s l " .
Quibus enim seipsum Aposlolus verbis denominat,
bis* univcrsum genus bumanuin miseralur. Haec
bomo : Dcus autctn quid esl? Quomodo dicam
quid, cujus ne vidcndi quidem, nec atnibus percipicndi, ncquc cordc coiuprcbondendi potc&taseslt

Ps. xxxvi, 2.

6 0

e t

Eccle. i , 2.

4 8

I Cor.

i9.

1270

S. GKEGOIUI NYSSENI

quibus vocibus enunliabo naiuram? quod bujus . ol

boni inter ea quae nota sunt exemplar et simili ,' ,
tudinem iqveniam? quas novas formabo voces ad

,
significandum id quod el ineflabilc el inexplica , \
bileest? Audivi divinan Scripturam magna de
, \
superna natura exponentcm, sed quid bxc ad
,
ipsam naluram? Quanluiu enim cgo poleram ca , 6
pere, tanhim Scriptura dixil, non quanlum est id
, \ .
quod signilicaliir. Ul eirini corum qui respirando
\
aerem ad se irabuut, quisque pro ea quaj in ipso
est caparilale, alius plus, alhts vcro minus aeris . ^, ,
, ,
nssumit, non lamen is qui mulluni in se deiinet
;
aerem, (olum intra sese elemeotum redegil, sed el
;
is cx loto quanium polerat sumpsit, el lotitm nou
;
babet: ila sanctae quoque Scripturae dc Deo scrmones, qui nobis ab iis qui sanclo Spirilu afUali , ' ,
erant cxposili sum, ad noslrse mentis quidem mo , ' , ,
dum sublimcs ct magni s u n i , atqueadeo superant
\.
omnem magniludinetn, scd vcram magniludinera
non assequunlur. Qitis cmlnm, inquit, palmo d i - ,
mensus est, el manu aquam, et omnem terram Tln
pugno ? Vidcsne magnifica verba describentis inex- ; . 6
,
pucabilem polenliam? Sed quid bacc ad id qaod

rovera esl? Nam parlem aliquam divinaB eflicieniiae >

,
talibus magnificis vcrbis serino propbelicus indi , ,
cavit: ipsam vero potentiarn unde efiicieulia exsislil (ne quid dicam dc nalura unde polenlia pro- ,
.
ccdil), ncqnc diccndo exprcssil, neqtie cxpressurus
/ \ , ,
fueral: quin eliam sernionc reprcbeudil cos qui
, , '
quibusdam conjccluris diviuum Numen quasi ad
umbrando cxprimutit, atquc cffingunl, lanquam ^ , , ,
cx pcrsona Dci talia verba profcrcns : Cui me a$- , ,
.
timilastis ? dicil Dominus
Idem vcro consilium
Ecclesiastes quoque in suis ponil sermonibus : Ne ; ,
fesliues a/fcrre verbum ante faciem Dei. Quoniam , ,
Deus in ccelo supra, et lu initrra w/ra
: oslen- ;
dens, opinor, pcr elcnienlorum ab invicem dislan- , , , , \
tiam, quantopcrc divina natura tcrrcnas superct
cogilationes. Iluic tamen tali ac lanlnc rci, quam .
ueque videre, neque audire, neque ralione perpen- ,
dcre licct, is qui pro nihilo in rebus universis , \
rcpulalus est bomo, 'qui cinis, qui fenum, qui va- ;
! !
nitas cst, concilialur, alquc in locuin filii assuiuilur a Deo rcrum univcrsarum. Quai graiiarum ! adio buic boneiicio par inveniri potcst ? quai vox, ^ !
quse sentenlia, quis cogilalionis molus, quibus in- ^'.
supcrabilc benelicium cclcbrelur? Exccdit bomo ,
suain ipsius nalurain, immorlalis cx mortali; cx ,
fragili aiquc caduco, inlcgcr el incorruplus ; ex ;
diario atque tcmporario, sempilernus; in suinma,
deus ex boniine cvadens. Nam cum dignus babitus sit, qui filius Dei fiat, dignilatcm pairis in scse
prorsus babebit, atque oimiiiim palcrnorum boiiorum baircs exsistit. divilis Doiniui magniiicam largilionem! U largam et ubcrcm palmaui! magnani iiiaiium! quaula arcaiioriim Ibcsaurorum
sunl dona? In parem propemodum atque ipse csl bonoris condiiioiicin Jiunianilale ad luclus, uaiuram propter peccalum iguominia notala:u alipic dcboncslalain recipit. Nam si cjus quod ipse osi
propinquitatem cl neccssiludinem liominibus larghur, nunqmJ aliud alquo parcm quarud.uu houoni
Cuudiiiuncin pcr cogiiatioucm pollicclur?
1

M , e e

>

* Isa. X L , \%

* Ei-dc. v, i .

m\

DE REAT1TUD1MBUS.

; Ac pracinium quidcm ecrlanunis lantum esl :

ur; :: , \ , ; - certamcn vero quol ? Si fueris paciiicus, inquit,
adopiionis decore coronaberis. Milii cliam opus
ptrs . \ \ '
. ipsuin propler quod Unlam mercedem pollicelur,
allerum donuiu esse videlur. Quid enim bominibus
ex iis rebus quibus frui aique poliri sludent
; , vila pacifica dulciuscsl? QiiQdcunque nominavcris cx iis rebusquae res in viia suaves et jucun . ,
dx sunl, pace opus bab<H ad boc ul jucuiidum
:, , , , , ,
sil. INam si omnia suppclant, quae; unqwe in vita
, ., , ,
magnifiunt alque in prelio s u n l , divitiae, (>ona
, , ,
^, - valeludo, uxor, liberi, domus, parenics , mini , \ * slri, amici: lcrra, mare, propriis proveutibus ct
, boc cl illa ditans : borli amoiui, vcnaliones, lava \ cra, palapstrai, gymnasia : loca deliciis cl volupialibus capiendis exercendaeque pubi destinata, at . ,
que omnia quattunque voluptatis inventa s u n t :
, ,
; buc adjicianlur jucunda speclacula, atque nntsica
acroamata, ac si quid eet aliud per qnod dclicias
,
seclanlibus vila suavis exsistit : si ba?c quidam
.
omnia suppelant, pacis VQJO bonuni non adsit, quod
illarum rerum lucrum est? quid illa prosunt, bcllo
,
quominus bonis fruainur impcdiente? Ergo cuni
' ,
ipsa pax iruenlibus jucunda est, lum omnia qus
canque in vila colunlur, expeluniiir, et in preiio
.
sunl, dulcia eflicil alquejucmida. Quin ctiam si qtia
* . \
niore bumano nobisr in pacc calaniiias accidat,
,
bono malum conlempcralum levius ac tolcratu fa ' \ ,
cilius, quibus accidit, exsistit; bello vero vilam

; , r premcjile, sonsu quodammodo adversus ejusmodi

-
i..s
1
1
,

,
acerbarum rcrum casus caremus. Communis coim
, calamilas dolore superat incommoda eingulorum.
^ '
Ac quemadmodum mcdici dc corporis incommodii
.
dicunl, cum duo simul in uno corpore morbi con , currerint, solius cxsuperantis sensum exsislere, ac
- ,
latere quodammodo mali inferioris dolorein, im ; \ , \ mensa alque insuperabili magniujdiiie praevalenlig
, \ ; \ celalum; ilidem incommoda belli exsupcramia ^ , \ ,
aeerbiialeiu cfliciunt, u i proprias calamilales bo7 ,
imnes singiriares non seniiant. Quod si ad pro, \, , , ,
priorum incoramodorum sensum aniimis quodam;\, , , lnodo lorpet coinmunibus belli ma^is consternatus,
quomodo voluplatis sensu fruelur? ubi arma ct
, \ , equi; ubi ferruni acutum et tuba Sonans; ubi
, \
; D pbalanges hastis inborrescenles, et scuta coba^^ - renlia sculis; ubi galeac cristis ad ierrorem com; posilis Dulaules; ubi conflictus, iinprcssioncs, ma nuum conserliones, praelia, ca?des, fugas, persecn liones, gemitus, ululatus; ubi lcrra sanguiuc ma ; , d e l ; morlui conculcaulnr el obterunlur, saucii
, - derclinquuntur, alque omnia fiunt quaicunque in
/ . " - aspcro bello accidere solenl? nunquid in liis rebus
. " \
occupato otiuin unquain eril, cogitalionem ad rei
* ,
alicujus jucundan recordaiionem convertendi quod

6i quaitdo aiiimum subeat cliaiu alicujus rei jticun .
dissima3 mcmoria : nonnc rcrordalio cbariftsimo ,
rmn in lempore periculi cogitalioncm subiene,
, , ' accessio calamitalis fit? Ergo qui merceden tibi
^ \ 0 *
proponil, si ab incomniodis betli (e absiinuert^

4283

S. GUEGOBll JNYSSENI

128

duo tibi dona lar^Uur. Nam uniim quidem donum \,

est ipsum prxnrium certaminis, arllerum vcro ipsum
, <
certamen. Ilaquc si nulla ci rei etiam spes propo , ' <
sila essel, ipsa propler sc pax cordatis quidem
\ .
boininibus prae cseteris rebus omnibus cupide cxpelenda atqne aniplectenda essel. Per hoc igiti
insuperabilein magiiiludinem liuuianilalis agnoseere licet, quod bonas remunerationes non labori
bus ac sudoribus, sed deliciis et animi obleclalionibus qnodamn.odo largitur; si modo exbilarantiui
rerum caput est pax, quam lam imiliam cuique suppetere viilt, ul non niodo quilibet pse cain Iia
bcat, scd ex niulla superfltiilale non babcntibus quoque impertialur.
Beaii cnim, inquil, pacifici. Esl auicm pacificus
, \, elpr\voxoiol.
is qui pacem alteri dal; at nemo praebcrc alteri ;
possil id quod ipse non babcat. Vult igilur lc , !. '
, (
priorem essc plenum pacis boiiomm, deinde vcro
> ^
piaebere iiidigenlibus ejusniodi boni. Nec vcro
liitnis curiose niibi oratio iu profundo latentem . \

speculaiionem exquirat. StiiTioit cnim nobis ad boni
acquisilionem eliam is qui in promptu est intel- , .
lectus. Beali pacifici. Mullorum morborum cura- . ^
,
lioucm scrmo exiguo remedio praslat, per colle *
eiioncm banc et vocem generalein singularia ac
. , :
spccialia comprebendens. Qtiid sil pax primuni
;
coiisideremus. Quid aliud quam cum dilectione
conjuncta advcrsus popnlarem et proximuin affe- ; ,
ctio niulua? Quid igiltir est i d , quod dileclioni , , , ,
. ) ^^
ex adverso intelligatur? odium, ira, excandescentia, invidia, injuriarum lcnax mcmoria, simulalio, ; *
calamilas alque clades bclli. Yidesne adversus
quol et quales morbos quasi praemuniens reme- \
,
diuni una sit vox? Nam pax ctiiquc cnumeratorum
{

x o

inalorum ex aequo rcptignal et advcrsatur, suique C ^ * .

\ , . )
prsesenlia abolitionem mali prae.stat. Ul enim supervenienie sanilale, morbus evanescit, ac luce . >
, :
apparcnle, tenebrae non relinquunlur: ila cum pax
,
apparueril, solvunlur omnia quse ex conirario
\ ^,
tonflantur incommoda. Uoc vero quantum sit bo ,
num, nibil opinoF opus essc persequi oralione; lu
, \
ipse per le repula alque pcrpendc qttalis sil viia
^oruin qui muluis odiis alque suspicionibus labo- \ ^
raul, quoruro occitrsus quidem alque congrcssus . & ,
infausti, abominabilia autem atque deteetabilia \ '
, \ , .'
ipsis inter se omnia : ora ilem voce carenlia;
oblolus aversi; aures ad vocem odio prosequenlis ,
*
ct odio babili oblurala? ; quidquid allerulrt eorum
cbarum esl, id alteri invisutn : alque ex fonlrario
quidquid iiiimicum cl boslile, id adversario alque D , iniiuico gratum el acceplum cst. Ut igilur aromata
. " , 'boni ac suavis odoris fragranlia sui proxinium
,
aera replent, ita libi ox superibia copia abundare
graliani pacis vult, ui lua vila alieni morbi me- .
dela sit. Quaitliim aulcm id bomini s i l , exaciius ;
cognoveris, si cujusqne eorum, qui cx inimica vo ; :
luntaie iu animo exsistunt morborum calamilalcs

porpemlas. Quis affeclus el vitia irae diguc expo- .
sueril? quac oraiio liirpitiidinem ejusmodi morbi , \
dcscribei? Vides eorum qui a dwmone vexantur . \
aflectiis in iis qui ab ira vicli sunt apparere. Be- , ,
pula ad invicem comparala, tum quac iralis, tuiii \ . \
quae a daemone correptis accidunt alquc conlin- \ , ,
gunt, ccqua sit in bis diffcrenlia. Sanguinc suflusi
:, ,

DE BEATITIDI.NIBUS. ORATIO V I I .

28

^-caTOt , : ac distorli eorum qui a dxmonio vexantitr oculi

>> .
sunt : lingua praeceps, aspcra loquela, acuta ac
, - lalraiui siinilis ?ox. Communia ba?c lum irae tum
.
daemoni, quassaiio eapitis, manmim -siolidi molus,
* , concussio et quasi aeslualio corporis tolius, pedes
inslabites, una utriusque morbi per ejtismodt
r o t p i , ; \
accidenlia descriptio esl. Tanlum duntaxal allc^
rum ab allero variat, qtiod unum quhlem volunta3C , \ ,
> ; * rimn mahim esl, alterum absque volunlale ipsorum accidil in quibus cxsistit. At quaiiio miseat- .
rabilius est, si praeler animi senlentiam alicui
,
quidpiam accidal, quam si proprio impetu in cala:. , ^
milalem incidat?ac morbiim quidetn ex daemone
,
acdidentem si quis animadverierii, non polesl non
.
miscrari : ex ira vero provenientem vecordiam si , \
, , - ^ mul alque vidil, imilalur, damno sibi ducons, si
*
suo toorbo non superaverit eum qui prior spgrotare
*>, ,
coeperit. Ac da?mon quidem torquens obnoxii cor \
pus, ultcrius malum non extendit quam ul in ae \ rem fruslra furenlis manus disjicial: iracundiae
, \
vero daeuioii non irritos corporis efficit niotus.
.^
Cum enim perlurbalio pravalueril, el sanguis circa
, \
cor supra modum efferbueril, nigra Lile, ut aiunt,
; \ ex iracunda afleclione per lolum corpus diflusa,
\ lunc prse coarclaiione vaporum inlcrnorum omnia
^ \ seiisuuin vasa circa caput in angustum redigun:, \
t u r ; oculi quidem ullra palpebrarum limlles pro \ ,
Irudunlur, sangttinco quodam ac draconico oblutu
* ,
ift id quod offendil, inlcnti : viscera autein anbe , Q litu coarctantur alqnc premunlur, iutumescunl in
collo vense; lingiia eflBcitur erassa; vox, in angu?6 ^ . \
slum redacta arieria, sponte sua redditur acuta;
,
* , labia suffusione frigid illitis bilis quasi concrescunt et congelantur, obnigrescunt atque lorpe^ , \
scunt ad naluralcm dislinctionem et occlusionem,
, * \ . ut ne salivam quidcfn iu ore redundantein coitti \ . nere possint, sed una cum vcrbis emiUant, coaoio
sono spumam simul exspuenle. Tunc igilur et

manus el pedcs itidem prae morbo movcri videre
, , '
liccl. Movenlur autcro baec membra non jam am . \
plius fiustra, qucniadmoduin fil in iis qui a daeh ' ,
monc vexanlur, sed in perniciem eorum qui inler
;
se per morbum confligunt. Protinus enim adver , \ ,
sus sensoria ictibus opportuna se inviccm pulsanix .

^ , - D liuni impelus feruntur. Quod si forte os in con flictu corpori appropinquaverit, ne denlos quidein
I , oliosi manent, sed ferae in modum iis qux inva .; serint iubxrescunt. Et quis singulalim omnia
, raala, quae ex ira proveniunt, enumcrare possit?

Qui igilur pruliibet cjusmodi lurp:tudiiiem, ob
/ .
maxiinum bcnelicium jure bcatus el bonorandus
Qoujinabilur. Nam si is qui aliqua corporea molcslia boniinein libcraveiit bonoralus ob fjusinodi
bentllcium est, quanlo magis is qui ajiiinum ab boc morbo liberavcrit, pro bcnefactore viue a cordalis bomiuibus babebitur? Quanto enim animus corpore pra?slan(ior est, lanlo magis qui aminis
medelur,iis qui corpora xurant, bonorandus est.
Ac nemo arbitretur me \rx injucunditatem eoKa\
rum nialorum, qua3 ex odio designanlur, gravjssi ,
/ .
mam et alrocissimam puiare. Yidetiir enim mibi
u\
inviduc aiquc simulationis vitium memorato raortv

S. GIIEGORII NYSSEM
mulio gravius esse, quanlo occultum malum eliam * ^
aperlo alrocius est. Elcnim ex canibus eos magis *.
caveiuua, quorum neque lalralus iram praesigni ,
i i c a l , neque ex adverso incursus esl, sed mili p j - , , '
riler ac mansucto babilu non pnevidenles neque \ )
circumspicienles nos observant: tale esl invidia?
alqtie simulalioiiis viiium in iis quibus inlrinsecus . ' ,
quidem in piofundo cordis odiurn vcluli ignis qui- ,
dam laleulcr nulrilur, cxlernus vcro vullus ad
,
aniiciliae simulationem effingilur. Qucmadmodum

auteni ignis, si sub palcis occullalus sit, inilio . " ,
quidem proxima qua?,qiie cremando corrumpit,

flamma vero palam non editur, sed fumus quidem
, :
gravis el acris odoris inlrinsecus violenler coarcla- >
tus evolvilur, quod si aliquem flalum perrneanlem
,
nactus fueril, lunc in claram pariter et apertam \ ^
flammam excilalur : itidem invidia quoque cor
,
quidem veluii palearum quemdam acervum conden :
saium ignis in modum peredil et absumit; ac mor- \ ' ,
bum quidem prae pudore occullat, non lamen pe-
nilus iii perpeiuum abscondi polcst, scd veluti

fumus quidani gravis el acerbus, aeerbilas invidix
. ;
,
in iis quae circa babitum accidunl apparel. Quod
, ,
si qua calamilas cutn cui invidelur invascrit,
. ;
tmic illius dolorem voluplate alque lseiilia excipiens
, 2 , 9*\
niorbuin pfodii. Indicanlur aulem occulla morbi
Qtala, quandiu lalere videtur, per apcrta signa fa- \ .
,
ciei. Quac cnim desperalorupi lelalia signa s u n l , ea
sxpeuumcro in co qui invidia conlabescit exsi- , \, gliiul. Oculi aridi,inlra palpebras labidas ct extc- ^ ; ,'
nualas recedenles ; superciliuin contraclum ; ossa
, ' . " ;
loco carnium iranslucenlia. At quaenam morbi
, , ." !
causa esl ? Quod frater nimirum , vcl propinquus
" ^, >
ol neccssarius, vel vicinus in animi tranquillilale
* '
ac laniUia vivit. 0 novas injurias ! Crimini dare,
, *
quo l non adversa forluna conflictclur ille cujus
rfbus scciiiidis dolel; non ex co quod ab illo acce- , . ,
; \ peril aliquid incommodi injuriam aesiimans, scd
quod illc sine cujusquam injuria, cx animi *sui sen- , ; ;
lcrilia vival, el in robus jucundis verselur. Quid
; ;
passus es, infelix? libentcr dixcrim ad cum. Qua
accepla injuria exlabcscis, acerbis oculis succcs- ;
\ ; sus prosperos invidens vunni ? Quid habcs, quod
; de eo conqueraris ? quod crimini des ? si ille corpore decorus, si eloquentia ornalus , si genere su- D ; Ei
; \ ;
perior esl, si aliquo magislralii inilo splendidus ac
; ?: ;
magniiicus in dignilalc conspicilur, si aliqua pccu
niarum ei copia accessU, si propter prudcnliam
; *
in verbis ejus auclorilas inesl, si propler bcnefi * *
cium a niulliludine obscrvalur, si ob liberos sibi
\ ?
placet, si uxorc dclectalur, si ox rcdilibus atque

proventibus domus splendide alquc magnilice v i *
vendo clarescit, cur h.tc libi lanquam cuspides
. , ,
tclurum in cor incidunl; complodis palmas, digi .
los complicas ; cogilaiionibus angcris ; cx inlimis
, ;
prsecordiis doloris significanlia ducis suspiria ; i u JMC.undus tibi rediluum alqne provcnlniim fruclus ;. ; acerba mcnsa ; focus subirislis; paralai ac faciles
: ,
aiures obt ^ctanlibus ei qui sccunda forluna ular

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO VII

f*89

1290

, ' ^ - tur. Quod si aliquid dexiri ac fausii dicatur, clau ; ,

sae sermoni sunl aures. El cum ita animatus sis,
' * cur simulatione morbum obvolvis ? quomodo ami
, * cilire persona per ficlam benevolentiara in le for , matur? cur faustis appellalionibus excipis, salvero
(*{& \ - ac valere jubens, conlraria in animo clam impre ' . cans ? Talis erat Cain , qui idcireo, quod Abel pro
baretur atque placerct, in rabiem et furoreni ver, \ \ , - sus esl: invidia quidcm inlrinsecus ad eaedem hor, \
tabalur, simulatio vero carnifex erat; amicuni enini
, ' \ ,
quemdani, mitem ac benignum vullum fingens, pro , - cul ab auxilio atque prasidio parentum illum iu
; campum produxit: atque ila deinde cacde invidiam
, delexil. Qui cjusmodi igiiur niorbum e.jicit ex vila
, humana, ac benevoienlia parilcr ac pace colligat
.
eos, qui genere conjuncti sunl, et ad amiciliam
aique concordiara bomines reducit, an non divinae revera potenlix opus facit, mala quidem ex buuana natura expellens, pro iis aulem bonorum communionem introducens ? ldcirco iilium Dei paeificum nominat, quocKveri Filii imitator exsislit, qui liaec hominum \\ix largilur.
ol ^
vlci
Beali igilur pacifici, quouiam ipsi filii Dei voca .
; \
buntur, Quinam smii hi? Imiiatorcs bumanilalis
,
divinx, qui id quod proprium divinae eflicienli
. \
est, in sua viia ostendunt. Tollil el ad nibilum rc ,
digit bonorum largilor ct Dominus quidquid exlra
,
naturam boni, el a bono alienum est: hoc eliani
\ . \
tibi praescribil opus a officium, ejicere odium ,
, , ,
nire bcllum, abolere invidiam, exlcrminare pu , ,
gnara, tollere simulalionem, exsiinguere intrinse,
cus in corde urenlem ct incendentem injuriaruni
\, ^ nicmoriam tenacem, conira vero in locum eoruni
).
introducere qua-cunque subductis conlrariis ex ad ,
verso consistunt. Ut enim rccedentibus lettebris
\ ' , - lux succedit, iia eliam in locum borum cujuslibct
, , , , , spiritus fructus succedit, dilcclio , gaudium, pax,
, benignitas, animi lenitas, universus ab Apostolo
. bonoruro numerus collectus. Quomodo igilur non
; beatus est divinomm donoruin disiributor ac dis; pensalor ? imitator Dei munerum ? qui divinam
;
munificentiam sua beneficeniia exaequat ? Forsilan
* ' aulem non altenum dunlaxai bonum beatiludo spc , ctat, sed opinor proprie pacificum appellari, qui
\ , \ - eam, quse intra ipsum est, sedilionem carnis et spi rilus, atque inteslinum natura bellum ad pacificam
,
concordiam el consensum adducit, ubi corporis
, * - D lex , quaB legi mcnlis repugnat, non amplius exer\
cebilur, scd subjugala meliori regno, ministra d i .
vinorum praecoptorum exsislet. Quinimo ne existi , memus Sermoncm consulere, quod nimirum in
* '
numero binario consideranda atque accipienda sit
, viia eorum, qui recte egerint, el rem Iw-ne gesse . r i n t , sed ubi interstilium viiiosilate cx ea quoe in
\ , \ nobis est, ssepe exemplum fuerit, duo illi conlem , [], peralioite cum meliori coalescentes unus exsislunt.
Quoniam igiiur simplex et non composiium essc
,
diviiium numen, et efllngi alque simulari non po^se
,
, \ , creditur, cum bumanuin quoque genus dnplae composiiioni per talcm paciilcaiioneni exemptum fue\ ,
, \ - r i i , ac plene ad bonum revcrleril, simplex pariicr
ci ab affeclionc atque simulatione vacuum, ac re*
* , \ P A T R O L . Gn.

XLIV.

1291

S. GREGORII NTSSENI

v^ra unum eflectam, ut idem cum abscondito sit,

id quod apparel, ct vice vcrsa, abscondilum cum
apparcnle ; tanc vere confirniatur ac rala bealitudo
l i l , ac tales proprie filii Dei dicunlur, beati judicali
gloria in saeeula saeculorum. Amen.

1591

ol ,

, . .
per promissionem Domini noslri iesu Cbrisli , cui

'.
ORATIO V I I I .
Beati qui persecutionem patiunlur propler juttitiam: ol
*
.
quoniam eorum est regnum coelorum.

Ordo quidem sublimis disciplinarum doctrinae
presentem dicii commenlationcm ad octavum gra- , \
0 *
dum d u c i i : ego vero haud alienum esee dico, si
primura illud raiione alque oratione considerelur, ,
quid sit apud Propbetam octavae myslerium *Yqua3 , duobus psalmis praponilur: quid etiam purifica- , lio, sanctioque circumcisionis: quae utraque ut ,
oclavo die observarenlur, lege cautum eral. For- . "
silan aliquid cognatum habet bic nuinerus cum
\
ociava beatitudine: quae tanquam vertex omnium
bealiiudinum in summo gradu boni ascensus po- .
sita est. Nam et illic prophela rcsurrectionis diem
pcr oclavae involucrum et aenigma designat, el , \ \
purificatio coinquinali hominis rediium ad natura- \
, \
lem purilalcm oslendil, el circumcisio mortuarum
pellium, quas posi inobedientiam vila nudali in- ,
dueramus, indicai abjectionem: et bic octava bea- *
litudo reslilulionem in coelos continet eorum, qui , ;
in serviliitem quidem delapsi eranl, sed rursus ex scrvitule regnum revocati sunt. Beati entm, in- , \ quit, qui persecuthnem patiuntur propter me: quo- ^ .
niam iptorum etl regnum ccelorum . Ecce ftnis et
, , '
eventus divinorum cerlaminum, el propler Deum
.
susceplorum periculorum, laborum remuneraiio, , ,
sudonim praemium : quo regnum coelorum atbletas ;
consequunlur. Non aniplius circa rem instabilem ac . \ \
mutationibus variantem felicilatis spes oberral. .
Nam lerrenus locus esl iis, quae allernaiione va- \ riautur ac mulaiilur; de iis vero quae per coelum,

el moveutur, et apparent, nihil tale judicamus, ut \ , ,
non eodem modo nimirum ac simililer sese habeani,
\ , *
scd serie atque ordine consequentiaque suum quo\ \
que cursum omnia, q u ciica coelum sunt, per- .
agunt. Vides igilur excellentiam doni, quod non io
;
iis, quae mutantur, niagniludinem dignilatis lar ,
gitur, ne qui imitalionis mctus bonam speni lurbet; D *;sed cum regnum caelorum dixit, oslendit id donum,
' ' ,
quod nobis sub spe propositum esl, non esse mu* \ \ *
labile, sed semper eodem niodo sese babere.
.
Ex jara dictis autem, quae mibi cum dubitatione
quaerere in meniem venil, haec sunl: priraum quidem cur eum, qui spiritu paupcr sil, in cumdem
locum, quo eos, qui propler ipsum perseculionem
paliantur, recipiens, parem ulrisque reniunerationem proponat ? (Quoriim enim praemium idem est,
boriun mmirum etiam cerlamina paria sunl.) Deinde
vero qui flat, u l discretos dextros a sinislris inviians ad regoum coelorum, alias ejusmodi lionorie
causas assigoei? Nara cum illic et condolcntiam,

* Psal. xvii ct .

Matth. , 10.

" ,
,
*; ,
. Qv , - \

, *
, ;
\ \
, &
T

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO VIII.

, -

' .
; "

; , , ,
* \
,
;
, \ ,
, ;
<.
,
- - - * - '

el facullatum communicationcm, el inuluum amorcm proferat, nequc spiiilualis egestatis, nequc

propler ipsum perscculionis usquam liiemioncm
facit. quanquam multum liacc secundum eum i n lellectum, qui prima fronie occurrit, ab invicc:n
disjuncla esse videnlur. Quid eniin panpertas commune habel cum perseculione, aut bis rursus quid
convenit cum dileclionis el condolenliae affcclibus ?
Cibum indigenli aliquis subminisiravil, aul nudum
veslivit, aul teclo viatorem recepil, aul aegrolui
el in carccrem coujecluiu co, quod licuit, oflicio
prosecutus est : quid baec ratione sludii et officii
cum egestaie el perscculione commune babenl?
bic alienas calamilates cural, aliena incommoda
sarcil el sanai; illoruin aulcm uterque lam egenus,
'

*-

~..^w,

, \

" opus
quam perseculienem
patiens
officium prseslantibus
babenl, sed finie
in omnibus
par. Pariler
.

;
"
cnim in cceluin ducit el eum, qui paupcr spiriiu
\ . " - fuerit, et eum qui propler ipsum perseculionem
, \
passus sit, ct cos, qui condoleniiam crga proxiroos
.
prasliterinl. Quid igilur ad baec dicimus ? nam oni '
nia inler scse cohaerent, ad unum illum quasi sco \ .
pum conversa alque conspirantia. Elenim egcstas
pulsu facilis, et benigniias in pauperes el egenos a pauperlate aliena non cst. Vcruin baud incomuiodum esse mibi videtur, praesenlem prius invesligare orauonem, alque Ua deinceps dcspicere atque
considerare, quinam insit in iis, quae quaesila sunt, intellectus atquc consensus.
ol

.
Beati qui perseculionem paiiuntur propter justi , \ ; '
tiam. Unde perseculionein patiuulur et a quo? A l
que ea quidem, qiKc in protnplu ratio est, m a r , \ .
lyrum nobis siadium osundil, ac fidei cursum de11
Jfi.vt./.
/.^ ..
I.AI! A..AX
r
-> ^
t
~i
W
.!_
..
1
J ,

signat.
Nam perseculio
currentis
veheinens
studiuni

celerilalis signiflcai. Imo vero etiaro in currendo
. vicloriam iudicat; non enim aliter currendo quis
, vincere pntest, nisi posl se reliqueril eum, qui si . \ mul currit. Quoniam igilur el is qui ad prcemium
, supernae vocaiionis currit, et ig qui propler prae , ,
imum ab inimico exagilalur, pariler a lergobaben,
, * ille quidem de praemio simul cerlaulein, bic vero
,
perseqnenlem (bi auleni sunl, qui martyrii cur , \ sum, in ccriaininibus pro pieiate susceplis, confi '
ciunl, quos inimici quidem persequunlur, se\ non
,
assequunlur) , videtur capul et summam in spt!
. propohita? bcatitudinis, vcluti coronain quamdam
in poslremis proposuisse verbis. Nam revera bca . ;
* , JJ lum est propler Doininuin pali persecutioncm.
.
Quare? quia a malo cxagitari, causa boni adipi, sccndi fit; nam abalienalio alque vilatio mali,
boui conciliationis occasio fit: bonum auleni et
,
siipra omne bonum ipse Dominus est, ad qiieiu
, .
ciirsu conlendit, qui perseculionem palilur et ngi ,
tatur. Ergo revera bealus esl, qui inimico ad bo .
\ nura ulilur adjulore. Quoniam enim in confniio
, \ boni et mali bumana vita posita esl, sicul is, qui a
sublimi spe delapstis est, in baralbro versatur: iia
,
qui a peccato remolus, el a corruptionc alicnatus
, ,
\ . " esl, ad juslitiam parilcr et incorruptibilitatem ac ccdil. Uaque perscculionis, qua marlyres a tyrannis agiiaulur, epecies quidem proui prima fronle
,
appirct, sonsui accrba csse videtur, sed id quo
,
U

lx<>5

S. GREGOIUl

spcctanl ea quae fitint, omncm bcatiliiuiiiem superat.

CommOdius atitein fuerjt nos pcr exeinpla aiquc
eiinililudines seulenliam animadvcrlcrc cermonis.
Quis ignorat, quanlo gravius cl moleslius csse
judicelur, insidiis peli, quani diligi? hoc tamcn
quod molestum esse vi.lelur, s.vpe eliam fclicilaiis
pcr hanc viiam causa muhis cxsislil, quale de Joscpho Scriplura indical, qui a frairibus insidiis
pclilus, el ab illorutn convictu atque coulubernio
mnolus, per vendilionem rcx eorum, quorum insidiis pelilus eral, designalus c s l : forsilan ad lantam dignitatcm non progressorus, nisi invidia per
insidias illag ilcr ad rcgnum patefecissel. Quemadiiiodum igilur si quis fuluri scienlia praedilus Josepbo praedixissct, insidiis pclilus bealus eris
priraa fronle crcdibilia dicere audieoli, et ad id
quod in praesenlia acci1>iim est, respicienli, non
videreltir (non enim fleri posse pularet, ut mali
proposili bonus designaretur eventus):ita nimirnm
cliam bic cum persecutio, qua fideles a lyrannis
agilantur, mullutn juxla sensum acerbitalis babeat,
efiicii, ut ab iis qui carni paulo magis obnoxii
sunl, ea qua per res asperas el acerbas ipsis proposila csl, rcgni spes baud facile admiltalur alque
probelur. Sed Dominus nalurse vilio despcclo praedicil infmnioribus, qualis laboriosi cerlaminis
cvenlus sil, ul spe regni tcmporaliuni rerum advcrsarum sensum facilc devincant. Idcirco magnus
illc Slepbanus gaudel lapidibus undique pctilus,
ac vcluli suaTcn qnemdam rorem crebros lapidum
iclus, in modum fluccorum nivis incidenlium, corpore cupide excipit, ac benediclionibus nefarios
Itomicidas prosequilur, pro bis ipsis ne peccatum
boc eis imputarclur, orans, quoniam el proniissionem audivcral, et spem cum iis, quae apparebanl,
cougruere et convenirc videbal. Namcum audisset
eos, qui prepler Doimnum perseculionem passi
csscut, in regno coelorum versaturoe esse, dum
pcrseculioneui paterclur, vidit id quod sperabalur:
currenii enim ci per confessionem, quod sperabatur, oslenditur, coelum aperlum, divina gloria ad
cerlamea currcntis de supramundanis partibus
despcclans, ille ipse, qui in cerlaminibus alhlelae
teatimonio celebralur. Nam praesidenlis certamini
staiio per amigina atque verborum involucruin,
auxilium, quod cerlanli ferebatur, significat, ut
per boc discamus euindem esse ct eum, qui cerlamina ordinct aique disponat el eum qui cum
sislat. Quid igilur bealius fuerit eo, qui propter
taminc adjutorem cerlaminis pr&sidcm liabere?
Neque enim facile est, aique baud scio an eliam
prorsns iicri non possit, ul rebus per hanc vilam
jucundis, qua? apparenl, aliquis praeferai bonuni
quod non apparct, iit facilc vel acdibus expclti,
vel ab uxore et liberis, a fralribus, sororibus, parcnlibus ct aequalibus aegregari, et omnium quae
per vilam jucunda ac suavia sunt, expers esse mal i l , nisi ipse Dominus eum, qui juxla proposilum
vocalus fuerit, ad bonuin adjuvcl. Quem enim prac-

NYSSEM

I2M

, .
* dv * . ,
;
, \
,
\ \ , \ ' \,
, \ ,
.
" ,
, \ ,
,


\
,
,

'
,
, ,

.
, \

, \
,
\
, \
.
,
, .
, ,
,
,
.
' ,

, \
.
D ,
;
suis cerialoribus et athletis contra advcrsarios conDominum persecutionem palialur, cui licct in cer

, \ ,
,
^ , ,
, \ , \
,
,
. "
, ,

DE BEATlTUniMBIJS. ORATIO VIII.

, \ , \ , \ . noscit, ut inqtiii Apostolus, bunc et pradeslinat

el vocat, ct juslificat, et glorifical*. Quoniam igi ,
tur aniraa pcr corporeos sensus quodammodo co ,
alescil cum voluptalibus vilae, ac per oculos bono

nialcrix colore deleclatur, et auribus facilis alquc
, \ \ ,
propensa esl ad jucundas audilioncs : itemqne ol .
factti, gustalu, laciuquc, prout cuique hururo sen
sumn convenire, et naiura accommodatum esse
,
sulcf, una afficilur, idcirco veluli clavo quodani
, , \
ecniiendi vi ad vilre volupUUcs aflixa, difticuller ab
\ )
his, quibus adlioeresccn^coalucrif,. avelli solet, et

in modiim tesiudinum el coclilearum veluti lesta , / cco quoclam tcgumenlo illigata, impedila ac tarda
.
esl ad ejusinodi ir.olus, quippe lomm simul ira , ,
bens vilae pondus. Quamobrcm cum Ua sesc ba , beat, eliam prcbensu facilis persequentibus exsi \ stit, ad bonorum publicalionis minas, aul accepto
' , damno in aliqua alia recxiis qusc per banc vilain
, cxpelunlur, facile conccdcns et submiUcas sese pcr , scquenti: sed ubi vivus sermo, ulinquit Aposlolus *,
, - eflicax et omni gladio ancipilc acuiior pcnetrave , \ ril ineum, qui vere iideiTvsusceperil, el dissecuerit
, ea, quaemale coaluerint, et consueludinis vincula
; , ruperil; lunc, cum (anquam pondus iHiimac con, \
nexum mundanas voluplates vcluli cursor quidam
, ab humeris excusserit, levis et expedilus ccrtami . num sladium percurril, ipso cerlaminum pr.psbie,
, ' duce et adjutore utens ad cursum. Non cnini spc , ctal ad ca quse reli(|uil, sed qua? pctll ; ncque ocu Q lum converlil ad id quoJ a lergo jucundum est,
mk V/ nlfrrtl,
1 1X
<*><.\
* <
Ol.vil
^ O . I L A . . . . ' . . . .
*
v . 1 propositum
M
M
n wvv.! f . . rt.
>1
nAnlull/]!l : ncque
IIA/1MA
/11
,

sed ad
bomtm
conlendit
dam, , no rerum lerrenarum contristatur, sed lucro cocleslium laHatur; proplcrea omne suppliciorum gc ,
, , nus lanquam subsidium el auxilium proposili gau dii baud cunctanter excipii el admillil: ignem tanquam nialeria purificatorem; gladium tanquani
\ ,
. diremplorcm conjunctionis, qua mer.s cum materialibus el carnalibus coaluit : alque i n summn,
, .
omncs ct dolores el labores, quicunque excogilari
\ \ ,
possunt, lanquara medicamentura noxjo \oluplalis
, '
veneno adversans, cupide alque paralo animo su *
\ , scipil. Qucmadmodum enim biliosi, quiquc superfluis bumoribiis abundanl, amara rcmcdia baud
, *
gravalc sorbcnt, u l per illa causa morbi cilicicns
.
7

' , D expurgelur : i U qui ab iniinico agilalur, el ad

. ol - Deum fugit, excipil reruin accrbarum ct adversarum impetum, u l qut vim babeat volupiatis ef ,
iicaciam exslinguendi : non enim gaudcrc polest
,
qui doict. Quoniam igilur per voluptaleni inlravit
,
' . pcccatum, per contrarium prorsus expellclur. Ergo
qui persequuntur eos qui Dominum eoniilenlur,
el loleratit diiTicilia tormenta atquc supplicia o.\ cogiiant, rcmcdium quoddam anitnis per dolores
adbibcnt, violculis rcrum asperarum admolioni ,
bus voluplalis morbum curantcs. Ua crucem Pau , , , ,
lus excipit; gladiuin Jacobus; lapidcs Siepbanus,
, ,
cnpilc dcorsum verso crucifixioncm bcalus Petrcs;
,
M

Uom. vui, 30.

7 0

liebr i v , \*

2.

S. CllEGOKII NYSSEM.

SIK>

ouines qui hos seculi sunt fidei athlelac ^arias tor- , , *

mentorum et suppliciorum spccies, bcstias, bara- ,
Ihra, rogos el ilammas, frigoris concrcllones ct , \
congelationes, carniuin ex latcribus et coslis lacc- *
raiiones et avulsioncs, capita clavis midiquc eon- ,
,
fixa, oculorum amissiones, digilorumabscissiones,
\ '
corpoiis per crura in ulrainque parlcin disruptio nes, per fanicm excruciaiiones et confectioncs :
.
l.rcc atque ejusniodi omuia, lauquam pcccali cxpialioties sancli iili cuui keliiia admiltebant, ne quod \csligium cordi per voluplaleni impressum relinjiiftreiur, acerbo alquc doloroso boc scnsu omnia pcr vobiptatem aninue impressa vestigia delenle.
Beali igilur qui perseculionem pntiuntur propter
ol

^.
me. Uoc aulem lale esl(ut eiiam allcram ralioncm
( \
cognoscamus el considcremus) ac si quis sanilali
), ,
factillalem ac poteslatcm dicendi dedissct, dicercl
ol etiam I : Beali a morbo liberaii propter me, . iiatn gravium cl molcsJarum rerum alicnalio effi, \
. ,
cil, in ine verscnlur, qui aliquando segrolavcrimt. Ita vocem excipiamus, quasi ipsa vita nobis .
ojusmodi bealitudinem proclamel : Beali quos

mors persequilur propter me; quasi lux dicai :
Beaii quos persequuntur tenebrse proplcr nie. Si- .
mililer eliam justitia, sanclimonia, incomiplibi- , \ , \ , \
, \
lilas ct inlegrilas, bonitas el oinnis intcllcclus et
\ . ,
mcntis conceplus ex iis qux in mcliorem partem
ci inlclligiinliir el dicuiilur. Dominus igitur, proul , *
>intelligilnr, ila tibi dicere existimetur : Beatus
est, quicnnque ab omni re conlraria pcllilur et pro- , :, , , ,
bibetur, a corrupliouc, a lenebris, a peccalo, ab ,
injuslilia, a fraude et avaritia, ab unoquoque eo- \ .
%

ruin quac virtulis raiionibus opponuntur, lum fa- C

clis, lu:u cogitalionibus ; nam cxlra mala vcrsari,
csl inlra bona rcdaclnm ct constitulum esso.
Qui facil peccaium, inquit Dominus, servus peccali
esi .
Ergo qui descivit ab co cui servierit, liberlatcm, quod ad stalum el dignilalem altinet, usurpal. Porro suuuna libertalis species est, sui juris
ac poleslatis csse faclum, regia vcrodignilas supra
se non babct ullam lyrannid m. Ergo si sui juris
est is qui a,peccato alienus est; ac rogni proprium est, merum imperium, sunimaque ac plcna
nullius allerius arbilrio alquc dominio obnoxia potcslas : consequenler beatus judicalur, qui a malo
pcllitiir, ac pcrscculioncm palitur : quippc illa pcrscculione regiam dignilalem ei concilianlc. Ne dolcamus igitur, ct a?grc foramus, fraires, lcrrcnis ^
nos cxpclli atquc probiburi : nain qui Iiinc migraverit, in coRlcsli regia diversatur. Duo baec in creatura rcrum universarmn sunt elemenla, babilalioni ralionaHs natur^ altributa, coelum et lcrra.
Locus eoniip, qui pcrcarnem vilam sorliti sunt,
lerra; ccelum aulein incorporeorum est; necessc
ost igitur, vitam nostram prorsus alicubi esse :
iiisi cx lerra pulsi et ejccli fucrimus, in lcrra prorsus manemus : si binc abierimu3, in coelum traducemur. Yides quo ducai bcalitudo, pcr id quod
irislc et accrbum vidclur, lanli boiti libi concilia11

, . , \ ,
< .
, .
, '.
.
.

*
,

. , ,
. ,
* .
,
, \
. ,
.
, ,
, \ .

; " , \ \
:, ob
, a.Ua
-

1501

DE BEATITUDINIBUS. ORATIO VIII.

4302

. . - Irix cxsislens? Quod cum ciiam Aposlolus anim , . ,\

adverlisscl, Ontnis, inquil
disciplina in prae& sentia quidem non cum gaudio, sed cum trisiiiia
, conjuncia esse videtur, sed poslea fruclum paci * iicum jusliliae reddic iis qui per ipsam fuerint exer , . - chali, proindc fructuum, qui speranlur, flos, af; ; ; flictio esl. Propter fructum igitur etiam florem de ' ccrpamus : agitemur ut curramus, currentes au . \
tcra non fruslra curramus ; sed ad pracniium su , \ - pernse nostrae vocaiionis cursus dirigatur: ita cur * ramus, ut assequamur. Quid esl id,quod consequi mur? quodnam est illud premium? quaenam illa
* corona?Non vidctur mibi aliquid aliud esse quod , , \ libet eorum quae speranlur, praelerquam ipse Do - minus. Ipse enim est praeses moderalorque ccrtan , \ lium,el corona vincenlium : ille esl qui dividil hae. " , ' reditatem; illc bona haeredilas est, ille bona por, . l i o ; ille est, qui tibi portionem largilur; iile est,
, \ - qui ditat; ille ipse divitiae, qui et oslendii tibi
, tbesaurum, el Ihesaurus t i b i e x s i s l i l ; qui cl cupi, ,
dum te bonae margarita? reddit, et venalis tibi
- rccte ncgotianli roercanlique prostal. Ul igilur
illum adipiscaimir(sfcul rn ioro fil) iis, quae habc , mus, comparemus id quod non habemus. Ne con \
trisiemur ergo cum agitamur et persecuiionem
. .
patimur; quinimo potius eliam laetemur, quoniara
per id, quod pellimur ab iis, quoe in terra habenlur in pretio, ad coeleste bonura compellimur, secundum eum, qui promisit beatos fore eos, qui propter ipsum agiiali, persccutionemque passi
sint : quoniam illorum sil regnuui coelorum, gratia Domini nosiri Jcsu Cbristi, quoniaro ei gloria cL
impermm est in saecula saeculorum. Amcn.
" Hebr. , H .

A P P E N D I X

AD S. G R E G O R I I

OPERA E X E G E T I C A .

AYTQ

AYTQ

S. . . G R E G O R I i
ILLUD, QUANDO

S1B1 SUBJECEMT

QUI SIBI

TVNC

SLBJEC1T

NYSSENI
IPSE

QUOQUE FILIVS

SUBJIC1ETVR

Genltano Herveto ivlerprete.

Omnia quiden Doraini eloquia suut eloquia

casta el pura, sicul dicil Proplieta \ quando insiar
\ , , *
purgationis argenli, qua3 fil igne, mens expurgata \ \
ab omni hacrelica opinione, liabet eloquiorum ve- , ritalis proprium et convenicntem, et qui esl secun , 8
dum naluram, splendorem. Anie omnes atiiem
'. . '
oportet alleslari splendorem esse et puritalem in

dogmalibus sancli Pauli. In paradiso enim iniiia- \ ,
lus in arcanorum cognilione, et Christuin babens ^
in se loquentem, ea loquebalur quan consenianeum
, \ ,
est eum loqui qui eruditus fuit a taii magislro, ,
nempe sub Verbo duce et dociore. Quoniam aulem
,
mali cauponalores aggrediuntur divinum argenlum
\ . \ eflicere reprobum, mislione baerelicorum el adul- ,
lerinorum sensuum verbi splendorem obscurantes, \
et mystica Apostoli sensa, vel non intelligentes, , \
vel raaligne assumentes, ad defendendam suara
, maliiiam alirabunl, diccntes ad evertendam Uni- , ,
gcnili gloriam sibi dictum illud opitulari aposto ,
lictim, Tunc subjicietur Filius ei qui sibi subjecit

omnia, tanquam ea dictio servilem oslendai bumi- , ,
lilatcm: ea de causa visum est necessarium dili-

genler examinare hoc dictum, ul ostendamus vere ,

purum argentuin apostolicum, ab omui sordido et
baeretico sensu separalumel minime misluni. Sci- \
mus ergo in usu sanclae Scripturae banc vocem
inulla babere significala, et non semper iisdem
, ( \
tongrucre sensibus, scd nunc quidem boc signifi \ . "
care, rursus vero aliud indicare, ut, Servi, inquit,
, .
siiis dominis sint subjecli. de natura experle
, \ \ raiionis, quod boinini subjecta sit a Deo, Propbcta C , ,
i u q i i i l : Omnia tubjeculi sub pedibus ejus . Iletn
, 01 ,
3

I Cor. xv, 28 sqq.

Psnl. n , 7.

Psal.

v m , 8.

IN ILLUD, TUNC IPSK FILIUS SUBJIGIETUR, ETG., ORATIO.

430G

:, . \ dc bello eubaclis d i c i l : Subjecit populot nobis, et

\ <, , - Qentes tub ptdibut nottris \ Et rursus meniionem
, facicng coruin qui eervantur per agnitionem, dieit
. \ \
tanquam loquens ex Dei persona : JftAt alienigfnas

subjecti tuni, adeo ut videatur roaxime convenire
, . id quod a nobis est examinaUim in psalmo sexa > \, gesimo primo : Nunquid Deo tubjicielur anima
,
^ tnea ? Accedit his omnibus illud quod nobit objici
- tur ab inimicis ex Epislola ad Gorinthios, nempe :
\ , ,
Tunc el tpu Filiu$ snbjicietur ei qui sibi subjecii

;
\
omnia. Quoniaro ergo est mulliplex bujus voris e>i gnilicatio, bene erit, si, cum unumquodque eorum
, pcr 30 dislinxerimus, agnoscamus cuinam gigniO

- cato subjcctionis conveniai diclio Apostoli. Dicimus

. \ ergo quod in bis quidem qui bello redacti sunt in
, - poleslalem eorum qui vicerunt, subjectionie signi ' licatum indicat inviium et coacium se submillcre
, ei a quo victus esl. Si enim captivis aliqua acces 0 ! . . serii potentia, spcm osiendens futurum ut sint su \ - periores iis qui ipsos vicerunt, adversus dominos
, \
rursus insurgunl, ut qui probrum et dedecus exi ,
stiment quod sint subjecli inimicis. Bruta autcm
.
alio modo sunt subjecta animalibus ratione praedi , - lis, nempe quod eorum naturae desit niaximum
, bonum, videlicet ralio. Q110 fit ut necesse *it id
, \ quod cst iuferitis, esse subjectum ei cui obti .
gerunt ampliores et meliores naturs doles. Qui
' ,
aulcm ex legitima aliqua consequentia jugo tenen
tur servitulie, eiiamsi aequalis sit eorum natiira,
, . Q cum lamen legi non possint resistere, referunlur
in ordinem subjectorum, ut qui necessitatc inexcu^ sabili deducanlur ad subjeciionem. Nostrae autem
,
Deo subjectionis scopus est nostra salus, sicut dixiv , * dicimus a propbelia, quae dicil, Deo tubjecla eslo,
anima mea apud iptum enim ett talutare meum ".
, Quando ergo ab adversariis nostris nobis objicitur
. vox Aposioli, quae dicit Filium subjiciendum essc
Patri, conscqucns fueril, distincta bujus vocis si, , gnificatione, eos interrogare, ad quodnam subje, ,
* '
ctionis aspicientes signiflcalitm, banc vocem er.i . " - siimanl convcnire Deo unigenilo. Sed est perepi ), quod nullo ex diclis modis dicent se inlel, , ligere Filii subjeclionem. Neque enim cum essel

inimicus bello venit iri polestatem hoslis sui, ut
- D aul sperel aut studeal se posse aliquando insur - gere* adversus dominum. Sed nec tanquani inier
.
brula, per boni defectum, in nalura necessariam
, *
babet subjeclionem, ut oves et bovcs et pecora
.
subjiciuntur bomini. Sed neque ul pecunia empti
,
sem, aut domi nali vcriMe, lege serviens exspectat

unquam fultirum, ul vel domini clemcntia vel
\ ,
gralia ipsc liberetur a jugo servitutis. Sed neqiie

saluiis scopo sibi proposito dixerit quiequam Denm
,
unigcnitum Patri esse subjeclum : ut ea ratione
\ , '
instar hominum sibi a Deo procuret salutem. Nam
,
m mulabili quidem natura, qua3 commiiuicatione
) ,
ac participationc bonum adipisciiur, neccsse e?t
(

P s a l . x L v i . 4.

Psal. L I X , 10.

Psal. t x i , 2 .

1507

APPENDIX.

1508

iil Deo sil subjeciio, proplerea quod binc nobis " .

boirorum provenil parlicipaiio; in immulabili au*
lem cl inalterabili naiura locum non babel subje- ,
ctio, iu qua consideratur oronc bonum nomen et ' inlelligenlia, nempe aeternitas, incorruplio, beaii- .
ludo, semper similiier et eodem roodo se habere,

et neque melius, neqoe delerius posse fieri. Nam
, \
neque in bono admillit accessionera, neque pro- ,
pensionem ad id quod est deterius, id, a quo lan- \
quam a fonle ad alios emanat salus, non opus
, J
babet alio quod ipsi det salutem.
\ , ,
, , , , .
, ,
, .
'
Quoduam ergo jure dicenl ei compelere eorum
q c proprie dicuntur significari a subjectione? ;
Inventum est enim ea quae sunt examinata, procul
abesse ul proprie inlelligantur et dicantur de Deo \ \ \ .
unigenilo. Quod si etiam addendum est illud ge- ,
nus subjeclionis, quod dicit Evangelium secun- , IIr

dHm Lucam% nempe quod subjecius fucrit paren ,
libus ad duodecimum annum progressus Dominus,
ne iKud quidem conveneril Deo vero, et qui est \
anle ssecula u l vero suo patri dicatur esse subje- .
' \
clus. Nam illic quidem qui tenlatus fuit per omnia
ad eimilitudinem noslram absque peccaio , voluii \
. \ ,
eiiam procedere per aetates noslrae naturae. Et
, \
quomodo cum esset infans infantilfem accepit c i bum, butyrum et mel comedens ; ila ctiam cum Q \ ,
proccssisset ad adolescenliam, non recusavil id \
, .
quod buic aelati erat congruens ac conveniens,
\
futurus saeculo exemplum modeslia*. Quoniaui enim
in aliis hominibus imperfecta est in bis inlelligen- \ , \
tia, et opus erat juventuti ut deducerelur per per-
fectiora ad id quod est melius; proplerea qui aalus
erat duodecim annos, matri subjicitur, u l osten- ,
\ ,
deret quod id quod per profeclum perflciiur,
priusquam veniat ad perfectionem, recle suscipit , , .
\ ,, \ subjeclionem, ut quae ad bonum deducal. Qui est
aulem semper perfeclus in omni bono, neque pro- ' , \
feclum neque diminutionem ex se potest suscipere,
propterea quod non sil indtgens ejus nalura nequc , ,
. "
poesit minui, curuara subjicialur, non possent di
r

cere qui omnia dicunt inconsiderate. Nam quod eo [> , , ,

lemporc, quo in carne cum bumana versabatur na ,
tura, in aetate pucrili per ea quae agebat, quasi legc
juvenluti obedientiain sanciebat, binc patet, quod
.
ad perfectam aetatem progressus, jam noo am ,
plius a malris potestate pendebat. Illa enim ipsum
, \
borlanle io Gana Galilae ut guam osieuderel po ,
lenliani io nuptiali epulo, el usum vini largirelur
, convivio, egentibus quidem non rccusavit gratifi ,
cari; malernum aulem consilium, ut quod minime
, ,
in tempore adhiberetur, rejecit, dicens, Quid mihi
et libi, mulier * ? Nunquid etiara hanc meam sela- ; \
lero regeie vis? an nondum mea venil bora, quae ;
\ ; ;
prseUi aetati ut impcrel el sit sui juris? Si crgo

Luc. , 51. Hcbr. , 15.

Joan. , 4.

:09

ILLUD, TUNC 1PSET FILIUS SUBJICIETUK, E T C , ).

; j i

* - , . "
ip \ ,
, . . \

al , . ; \ .
, '

, \ \ ,
> ;
,
, " - ^
. \ \ \
$ , \
, , \ \
*:, ,
frj \
,
fcx !. ;
fip , ,
; . ?, \
\ ,
r3v, .
flb , . ^

, \
^
; ;

.
,
* ,
;
;
c/w ;
, , ,
, , ;
^ ,
,
" ,
, *
\
<6

'.?) ;,
TJKIV, , , , ,
* ,
t ,
^ , \
> *

1310
vila quae est in carne, jnstus el compctens aetacs
modus genitricis exculit subjettionem, q u e m locuni
habeat subjectio i n viia illius, qni in virlute sua
saeculo dominaiur, nemo dicere p o s s i t . Proprium
est ac peculiare divina? atque bealae viiae, in eodem
semper manerc, n e c admitlere mulationein quae fit
ex alteratlone. Cum ergo quod erat in principio
Verbum unigenitus Dei Filius alienus ab omui
profcctu et alteratione sit, quemadmodum flet postea quod non est nunc? Non enim boc d b i t Apostolus, qiiod Filius semper siisubjectus, sed quod in
fine consummationis universitalis subjectus sit fulurus. Atqui si bonum est subjcciio, et res digna
quae de Dco dicatur, q u o m o d o illud a Deo nunc
abosl bonuni ? Est c n i m ex aequo bonum ambobus
et Filio q u i subjicitur, ct Palri qui Filii suscipit
subjectionem. Decst ergo in praesentia et Patri ct
Filio tale bonom, et q u o d non babcbal anle saecula
ncque Pater, neque Filiu% boc in lemporum compleroento aderil et Palri et Filio, boc quidem subeunte
subjeclionem, i l l o auleai sux gloriae per boc a c c i -

pienle accessionem et incremenlum, q u o d non

babet in praescniia. Ubi ergo in eo cst, n o n esse
allerabile? nam q u o d fii postea, nunc autem n o n est,
proprium mutabiiis natunc. Si ergo bonum esl
subjcctio, nunc quoque quod b o n u n i esi, Deo esee
credendum est. Siu aulem boc indignum esl q u o d
de Deo dicatur, neque nunc est, ucquc unquani
alias. Atqui dicit Aposlolus Filium Deo el Palri
tunc esse subjiciendum, n o n nunc esse subjecium.
Nura ergo ad aliquem alium scopum aspicit Apostolus, et a pervcrsa hxrelicorura inlelligcnlia ro
molum est significatum n o m i n i s ? Qusenam esl ergo
ratio? Fortasse si siinul dicantur q u * in hacparte
gimul scripta sunt, sensus magis perspici poierit.
Quoniam enim adversus Corinlbios objurgatorium
et conientiosura sermonem instituerat, q u i lidem
quidem in Dominum susceperant, do resurrectione
autem hominura doctrinam censebant esse fabulam, dicentes : Quomodo excitantur mortui ? quali
veniunt corpore*' , quibus roullifariam multisque
modis corpora post morteio deleta sunt el inlerierunt, aut per putredinem, aut per carnem voranlia, replilia, nalatilia, volucria, el quatuor pedcs
babenlia animalia consumpta sinl? proptcrca eis
multas atlulit rationcs, u l iiec euai potentiae polenliam Dei assimilarent, nec q u o d ab bomine
nulla ralione fieri poiest, id uec a Deo siimliler
fieri posse existimarent, sed ex n o b i s n o t i s exemplis Dei poteslalis repularont magnitudinem : et i i a
eis adducit admirabilem seminuni in corpora operalionem, q u x semper a divina renovantur potestate,
cl quod divin sapienlise n o n defuit poiestas inveniendi in universitaie innuiuerabilta corporum genera, raiione pnedilorum, brutorum, aeroorum,
lerrestrium, ei eorum quaB a nobis cerminiur in
caelis, neinpe solis ct (^eierarum stcllarum, q u o r u i B

1311

APPENDIX.

unumquodquc divina ortum virtute, cst cvidcns a r -

gumentum i n corporum nostrorum rcsurrectione
modura ac ralionem Deo minime defuturam. Nam
si qu&cunque sunt, non ex aliqua subjecta materia
ad eam formam qua coiispiciuntur, Iraducta sunt;
sed divina voluntas fuit materia et essemia reruui
ab opifice crealarum: niulto magis fieri poiest, u i
quod jam est, rursus in propriaro flguram reducalur, quam ut quod non erat a principio, ad subslanliam veDiat el essenliam. Cum ergo in iis quae
ipsis priue dixerat, oslendissel, quod primo bomine
in terrara per peccata resoluto, ct proplerca tcrrestii nominalo, consequens esset, u l non sccus
aique ille, i i quoque fierent qui ex illo duxeranl originem, ul qui omnes cx co loti essent lerresires el
iiiorlales : necessario subjttnxii eliam secundam
consequcnliam, per quain bomo rursus ex inortali
reformalu.r ad iinmorialilatem, simili modo dicens,
in nalura bonum fuisse ingeneratum ex uno in
omnes difTusum, sicul et malum diiTusum iuii pcr
umim, simul cum successione poslerorum dilatatum. Usus esi auiem liis verbis, dc bac re dogma
confirmans. Primus, inquif, homo ex terra lerrenm,
stcundus autem e cotlo. Qualis terrenus, tales el lerreni. Et qualis coelettis, tales et coelettes. Et sicut
portavimus imaginem lerreni, ila portemus etiam
imaginem coeletti$. Cum bis ergo et similibue ration i b u i confirmasset resurrectionem, et per alia
inulia baeretir.os syllogismis et colleciis rationibus

'

\o\

. I

,

:
,
.
,
, \
, *

, \
.
,
,
, \
, . |
, \ *
. , \, ycl
, . ,

,
.
,
.
\
\ , xa
,
,
> ,
,

quasi illaqueasset, in quibus ostendebat eum qui C :]

non credit morluoruro resurrectioncm, nc Cbrisli ,

quidem adtnittere resurrectioncm, per connexoruni , .
muiuam inler se invicem conuexionem, inevitabilem


molilur conclusionem, sic dicens: Si non ett re- , h
surreclio mortuorum, nec C/iristut resurrexit. Si ,
Chrislu* aulem non remrrexti, inanit est eliam , . |
twtlra in ipsum fides. Nain si vera cst proposilio,
\
quod Cbristus surrcxil a mortuis, oporlet eliam
\
oninino hoc coonexum esse vcrum, nempe raor- ,
tuorum csse resurrcciionem. Per singularem enim
,
dem nstralionem idquoquequod est universe, si- .
mul demonstratur. El contra, si quis universe falsum
.
esse dicat, mortuorum esse resurreclionem, nec
,
quod est in eingulari omnino veruni invenietur, ,
nempe Cbrislum surrexisse a morluis. Nam si uni- ^ > \
verse fleri non potest, nec alicni omuino potest fieri. .
Alqui iisqui Yerbum susceperunt, hoc est credibile,

dc quo nulla est penitus conlroversia, quod Chri- , , f
stue resurrexil a inoriuis: necessario ergo in sin- , :
gulari fide resurrectionis Cbrisii, credibilis quoque ,
erit fides qua? est universe. Curo crgo eos ad dogma \ )
suscipicndum sic coegisset syllogislice, ex eo quod
\ \ , \
dixerit, Si non est (nam id quod uuiverse non est, , ,*|
ue in aliquo quidem esse polest, si cum auiem
' , \ ^
credimus resurrexisse, ejus rci fldes probal uni-
veream bominum resurrectionem), cumque illi ora- \ ,
l o n i , qua bvijus dogmalis universa concludilur
,
conilrmalio, hoc adjecisset, quod eicul in Adam
. .
omncs nioriunlur, ila ctiam in Chriblo omucs vi-

p?3

LN ILLUD, TUNC IPSE FILIIJS SUBJICIETUR, ETC , ORATIO.

fittbuntnr; aperle de ea re revelat myslcritim, quo speclct in iis quae conscquuiilur,

i3U
per

ueccssa-

riaw quaimlam consequcntiam ad finem coruni, quae spcrantur, dirigens oraliouem.

*U . - Hic esl aulem scopus et inslitutum eorum quae
dicunlur. Exponain autem prius mea dictione sen
mv. *
BLV ' '- sum eorum quae scripta s u n t , et deinde addam
ra7w ' sermonem Apostoli cunvcnienlem senlenliae a no . \ bis prius cxpositae. Quisnam est ergo scopus verbi,
cujus in ca panc dogma iradit divinus Apostolus?
-,
Quod aliqunndo ad nibilum transibil mali natura,
&; "
plene et perfecte dcleta ex rerum essentia; divij- ,
\ \ - naque ct ab omni inlerilu alieua bonitas in se
conlinebit omnem naluram ratione praeditam, nullo
,
- ex iis qui a Deo facli sunt excidente a regno Dci,
quando omni vitio quod rebus fuerat immistuin
, tanquam aliqua materia, per ignis purgatorii con ,
sumpto fusionem, omne quod a Deo ortum lia ,
buit, tale factum fuerit, quale erat ab iniiio,
,
>, . ^ quando nondum susceperat vilium. Hoc autemdicit
s'ic fieri: Fuit, inquit, in morlali el iuteritui obnoxia
liyst , ,
bominum natura, pura et ab inlerilu aliena Unigc \ . - niti divinitas. Ex onjni autem humana natura, cui admista fult divinhas, veltili priinitioc cominunis con ,
spersionis is qui in Clirislo est boino conslitil, pcr
twwj
quera divinitati universa adnala et adjuncla fuit
^, 6 .
3 - humanitas. Quoniam ergo in illo delela fuit universa
MTJ, , - natura vitii, qui peccaium non fecit, sicut dicit pro,
, pbcta, Nec inveniuseti dolutxn ore ejus * , simul autem cum peccato deiela quoque fuit qua3 cx coerat
^
& ( et ipsum sequebalur mors (non csl enim niortis
alia generalio quam peccalum): ab illo accepil i n i ) '
tium et vitii deletio, el morlis dissolutio, deindc ei
lcivoy , \ , quod flebat, per quamdam consequenliam, veluli
tWft- AWM^ > C W . ~ ."\ . . . . . . . . j... .
r p \ . . X . i _\

n i i i i l n r v . /\rAr\
n W #1 A n l A n i m H A . r/%
quidam
ordo ffuit
adjectus. Quod enim per boni decre .
\ s _
mentum seniper longius recessil a primo, aut quod
,
invenimus propinquius , proul est uniuscujusque
^ , \
dignitas et potestas, ila sequitur id quod praecedil.
^ , .
Quamobrem post eum qui esl in Ghrislo hominem,
&: ,
qui fuit primitise noslrae naturae, suscepla in se d i **
vinitate, qui fuit etiam primiliae eortiin qui dormie, \ ,
runt, et primogenitus ex mortuis, solutis mortlt
* ,
ftj , doloribus; post bunc ergo bominem qui fuit a peccaio omnino separalus, et vim moriis in se ipso
* , \ deslruxit, et omne ejus impeiium vimque el po , \
testatem fregil et abolevit, si quis inventue faerit
'^ \ \
sicut Paulus, qui Christi, quoad ejus fieri poluit,
,
fuit imitalor, a malo se abalienando, is in tempore

"ixoO , adventus pone sequelar primiiias. Et rursus, boc
dico exempli causa, Timolheus, qui