I

PATROLOGLE
CURSUS COMPLETUS,
S E U B I B L I O T H E C A UNIVERSALIS, INTEGRA, DNIFORMIS, COMMODA. OECONOMICA,

o m i i ss. p a t r h ,

ecclesixstk omw,

doctorii scriptorhoie

SIVB LATllfORUM, SIVB GRiEeORUM,

QUI AB APOSTOLICO AD JBTATBM INNOCEMTll
lli (ANN. 1116) LATINIS,
BT ADCONCILII FLORENTINI
TKMPORA {ANN. 1439) GRMCIS FLORUBRUNT :
OMNIUM QVM

R E C U S I O
C H R O N O L O G I C A
E X S T I T E R E M O M J M E N T O I U M C A T H O L I C J E TRADITIONIS P E U Q U I N D E C I M PltlORA

KCCLESLE Si-ECULA ET AMPLIUS,

W\T\KMHONKS A4:CI1KATI8SIMASINTER 8E CUMQDE NONNULLlSCOD!CIBU8llANt)SCItlPTI6 COLLATAS, PERQUAM DH.IGKN-

TER CASTIGATA ; IH88ERTAT10NIRU8, COMMRNTARllS VARIISQUE LECTIONIBUS CONTINKNTEIt II.LU8TRATA ; OMMIItUR

IKKIBUS IOST 1.1568 EIHTI0NE8 QUJI TRIBUS NOVIS8IUI8 8CULI8 bBUBNTUR AB80UJTAfr, PETECTI8
AvllCTA; 1.8 ORDINARIIS YEL ETIAH ANALYTICIS, SINGULOS SIVR 0*108, 8IVE AUCTORES ALIGUJUS
MiiMKNTi SIIRSRQHKNTIBUS, DONATA ; CAPITHLIS 1 IF8UU T E X T U I I R I T E DISPOSITIS, NECNON BT TITULIS
hlNGHI.Ahtm PAGINARUM I I A R G I N E M SUPKRIORRII DISTINGIJENTIBUS 8UBJECTAMQUB MATERlAM 81GNIFIGANTIBUS, AUORNATA; OPERIBUS CUM DUBM8, TUM APOCRYPHIS, ALIQUA VERO AUCTORITATE IN
ORMNR TR4DITIONKM ECCLESUS1ICAM POLLENTIBOS, AMPLIFICATV ;
DitKWTIS ET QUADRAGINTA INDIGIBUS SUB OMNI RESPECTU, SCIUCET, AMMIABETICO, CIIRONOLOGICO, ANALTTICO,
ANALOGICO, STATISTICO, 6YNTIIET1CO , E T C . KES ET AUCTORES EXUIBENTIRCJS, ITA DT NON SOI.UIf STUDIOSO , 8ED NEGOTIIS 11IPLICATO , ET 81 FORTE SINT , PIGRIS ETIAM ET IMPERITIS PATEANT OMNE8
88. PATRES, LOCUPLETATA ; S E U PRASERTIM DUOBUS IUMENSI8 ET GENERALIBIIS lNDICIBUS, ALTRRO
SCtl.lCBT KERUM, QUO CONSULTO, QUIDQUID NON SOI.UU TALIS TALISVE PATER, VERUM ETlAU
limi6QUI8QHK PATRUM, ABSQUE ULLA EXCEPTIONE, 1N QIIODI.IBRT SCRIPSERIT, UNO
I M T U I T U C O N 6 P I C U T U R ; A I . T I . R O SGltlPTUIti SACRitt , Q I I O L E C T O R I C O M PBRIRB 8IT OBVIUM QUINAM PATRES ET IN QDIBII8 OPBRUM SUORDM LOCIS
SINGUL0S SINGULORUll LIBRORUM SGRIPTURA VRRSUS, PRIMO GENESEOS
USQUB AD NOVISSIUUM AFOCALYFSIS, COIIMENTATI SINT l
EDITlO ACCUIU IISSIMA, CATERISQUE OMNIBUS FACILE ANTEPONRNDft, 81 PERFENDANTUR C I I A R A C T E R U M NlTIDITAS,
C1IART QIIAI.1TA8, I N T R G R I T A S T E I T U S , CORRECTIONIS PERFECTIO, OPERUU RECU80RUM T U M VAR1ETA6
TtU NIJMERII6, FORUA VOLUUINUM PERQUAM COHMODA S I B I Q U E 1N TOTO FATROI.OGIiE DECURSU CONSTANTER
8IMII.IS. P R E T I I KIIGDITAS, PRifiSERTIMQUE ISTA COLLECTIO UNA, MKTIIOBICA ET CIIRONOLOGICA,
81-XCKNTORIIII FRAGMENTORUU OPUSCULORUMQUB UACTENUS IIIC II.LIC SPAR80RDM, VEL ETIAM
INEDITOIlUll, fRIMClM A U T E M IN MOSTIU BIBLIOTIIECA* EX OPERIRUS E T MSS. Al> OUMRS
iETATES, I.0C08, LINGUAS FORMASQUB PKRTINKNTIUllS . COAUUNATORUM,
ET EX INNLMKRIS OPERIBUS TRADITIONEM CATUOLICAM GOMFLANTIBUS OPUS IINICDU HIRABII.ITEU EFFICll R T I Q M
t

SERIES GRiECA

POSTERIOR,

IN QUA PBODKUNT PATRES, OOCTORKS SCRIPTUHKSODK .. GR/ECB

AB UVO 1010 USQUE AD CONCU.il FLORENTINI TEMPORA;

AOGURAINTE

J.-P.

MIGNE,

Blbllothecae c l e r l auivereae,
SIVB CUKSUUM COMPLBTORUM 1N SINGULOS SCIENTIJB ECCLBSlASTICiK UAMOS BI>lTOKB.
%

PATROI.OGtA, Al) INSTAR IPblUS ECCLBSIA, IN DUAS PARTE8 DltlDlTUR, AI.IAM N B M P B LATINAM, ALUM GR^CO-LAHNAU.
ANBJS PARTES PENK JAM INTEGRE EXARAT^ SUNT. LATINA, DUCENTIS ET VIGINTI D(M>BUS VOLUMINIUIJS HOLE 8UA
STAN8, D E C E M E T ' C E N T I ) U 8UPRA UlLl.E FRANCI8 VENIT l GRjECA DDPLIC) F.DITIONB T Y P I S MANDATA B8T. PRIOR
GltiKCDM TEXTUU |) fim VERSIONE LATIWA LATERALI COM 1'LECTITDR, NOVEUQUE ET CENTUH VOLUMINA, PRO PRIMA
SERIE CRiCCA, MON EXGEIHT. POSTERIOR AU1KII VEHSIONBM LATINAM TANTUM EXHIBET, IDEOOUt INTRA QUIhQUE ET
UIJIKUUAGINI VOI.DUINA RETINETUR. SECUNDA SERIES GRiECO-LAT 1 8EXAGINTA VOLOHINA PROBABILITER
SQV SUPERABIT ; DTM H U J U S VERSIO H E R E LATtNA TRIGINTA VOLUMINIBUS ABSOLVETUR. UMJHUUOBQUE VOLUUEN
GRiKCO-I.ATINUM tx.TO, t!NtMQL!Ol)Ql)E NERB 1.ATINUU QUINQUE FRANCIS 80LUMIIODO E M I T U R I UTROBIQUE VERO,
UT PRETII IILJUS BLNI.HCIO FRUATUR E M P T U R , COLLECTIONEM 1NTBGRAU, 8IVE LATINAII, SIVB GRCAM COII1'ARET NElKShE EIUT, 5>E< LS KNIU CUJUSQUB VOLUMINIS AUPLITUUINEM NECNON ET BIFFICIILTATES VARIA P R B T I A
iKQllABIiNT- ATTAMEN, 81 Q U I S EUAT INTEGRE ET SEORSIM COl.KKCTlOKEM GRiECO-LATINAH, VEL EAHDEM E X
GR.tiCO I.ATINE VERSAU, T U U QUODQUE VOLUHEN PRO NOVKM VlL PR( 8KX FRANGI8 80LUII 01. 18TiB CON"
KITIONES F U T U B I S PATR0L0GI4 8ERIEUUS APPLICANTUB, Sl TEMriJS EAS 8 MANDANDI NON NOlilS D E E S T .

PATBOLOGIM

GRMCM

TOMUS

CXXIY.

T H K O P H Y L A C T U S BULGARIifi ARCHIEPISCOPUS,
EXCUDEBATUR

KT VENIT

APUD J.-P. MIGNE,

EDITOREM,

IN V I A D I C T A PAUhOlSK,
OLIM P R O P E PORTA L U T K T I ^ E PAIUSIOHUM V U L G O
WENF&H
N O M I N A T A M , S E U PETIT-MUNTHOUGE,
1NUNC V E R O I N T R A MUENIA P A R I S I N A .

TRADITIO
SMCULVM

CATHOLICA.
XI. ANMS

1070.

THEOPHYLACTI
BULGARIiE ARCHIEP1SCOP1

OPERA

QUM

R E P E R I R I

P O T U E R U N T

ACCBD1T

F R .

B I A R I J E

B E R N .

R U B E I S

AC

DOCTBIHA;

DISSEHTATIO

DE IPSIUS

THBOPHYLACTI

JBTATB,

GBSTIS^SCRIPTIS

A C C U R A N T E E T DENUO R E C O G N O S C E N T E J.-P;
BIBLIOTHECiC

CLERI

MIGNE,

UNIVEII0iC,

81VB
CURSUUM COMPMETORUM IN SINGULOS

SGJJENTLB BCCLRSIASTICJE RAMOS BDITORB*

TOMUS SECUNDUS.

VENKUNT QUATUOR VOLUMINA 44 FRAHCIS GALUCIS.

EXCUDEBATDR KT VENIT APUD J . - P . MIGNE E D I T O R E M ,

tiN VIA DICTA VAUBOISE, OLIM PROPE PPORTAM
VENFER
O R T A M MJTETIiE PARISIORUM VULGO
11, SEU PETIT-MONTROUGE,
VERO 1NTRA 11 PARISINA.
WCE, NUISC
m

 D I 1 0
SMCULVM

CATHOLICA,
XI, ANNUS

1070.

ELENCHUS
AUCTORUM O P E R U M Q U I HOC CXXIV

CONTINENTUR

THEOPHYLACTUS B U L G A R I J E RCHIEPISCOPUS.
Comm< ntariug iri Joanais Evangelium. (Conlinuatio.)
CoiiHnen4arins in omrves divi Pauli Epislolas.
Prwfath PhiHppi Montam.
Monitum T. Bailii editoris Londinensis.
Annotata pro iingvdis Epistolarum argumcniii.
Ltctori Venelus edilor.
ConwncntarUis uvEpistolam ad Romanos.
in Epistolam I ad Coririlhios.

in Epistolam II ad Corintlrios.

in Epistolam ad Galalas.

in Epistolam ad Ephesios.

iu Bpislolam ad Philippenses.

in Epistolam ad Colossenses.

in Epislolani I ad Thessalonicenses.

in Epistolam II ad Thcssalonicenses.

col.

Paris. lmprimerie J.-P. MIGNE.

9
319
319
327
330
331
335
563
795
954
1031
1139
1206
1279
1327

COMMENTARIUS IN JOANNEM
(CONTINUATIO^

. R \

CAPUT V I I I ,
e

u i

. (
. .

, "
.

6 1 5 & * 1 Dominum interroyabant de Palre.

Jiuomodo Chrisius sequentibut $e libertatem oromiserit. De ih qui dkebant Chrittum dcemonium.
habere. De Jud(ri$ conantibut Jesum tapidare,
quia se Abrahce prwiulittet.

c \ \
( ; \ , 6xt
.
,
,

, * * .
,
,
, , ^
, * c \
; > /
0; ,
*\
\ , ; , ' , \
,
. ; <
; ; ; ;
, , \ ,
, ",
, , c . - C

C A P , V I I , 5 2 ; VIII, i 2 (a). fc RespondeniRt

et dixerunt ei : Nuni e t i u Galilaeus es? Seruiaro
et vtte quod a Galilaea propheu non surrexerit,
Iierum igilur eis locutus esl Jesus, dicens : Ego
sum lux inundi : qui sequiiur nie, non ambulabit
in lenebris, sed habebit lumen viue. Nicodemo
pruJentiseimc PharUseos redargueute, utpoie i n i qua perpetranles, illi perplexi facli, agrestius, imo
ferocius reapondcrunt, dicenles : Num ei lu ex
GalUaea ee? Qualem enim consequenliam babet
hoe ad ca quae a Nicodemo dicla ? llle dixii quod noo
oporteai absque cxominc eijudicio condemnare hominem : oportebat ipsos ad hoc respondereet o&tendcre quod non ginc judicio condemnarent Jceuin, sed
legitime, el minislros miseril ad comprehenden<lm illum, ctomnia, uidecebat, fecerinl. Hi auiem
dicunt : c Num et tu ex Galifoea es ? Vides iusipieniiam?Vides quam nulla verborum con^equemia ?
Deiode ignominia eum nfficienles quasi imperiimn,
dicunl : < Scrulare, et vide quod propbela e Galilsea
nou surrexii, > boc esl, Vade, diece, quia usque ad
hoc lempus non didicisli, qnod c prophela ex Galilea non surexii. Haec aulem dicunt itnperiiiam
illi ascribenics. Quid autem dixit Nicodemtis,
Pbarisxi?Nuin dixit quod propheta esset Jesus ?
Dixit quod injudicalum occidere non liceat : quomodo igitur vos ei qui talia dixit, sic respondetis ?
A l Chrislus, qnia crebro Gali!a,*am ei objeciabam
et quasi de uno propbetarum dub)lant,osieiidenseis
quod non sii unus ex illis prophetis, dicil : c Ego
sutn lux proprielux, non propbeiica quae panicularem et parvum 6plendorein babet, sed verax lux,
quje non GalUaeae vel Palaesiinaa terminis circumecribilur, ged mundi lux sum, et omnium bominnm
Dominus, et de me propheia d i x i i : c Eece posui le
in lucem geniiuni . Utaris autem et conira Nesiorium etiam pracsenil diclo; non enim dixit In me est
lux mundi, sed, Ego sum lux mundt. Ipse enim
qui apparebal homo, erat ipse et Filius Dei ac lux
mundi : non sicut Neslorius delirat, quod in puro
bomine habilet Filius D e i : absit! Unus enim, sicui

.
, ; ,
\ ; 6 . *\ ,
; , \
, \ \
, ,
, ,
, , \ ,
\ ,
,
, \
, \
, .
\ < |1.
, \ ,
* 4 .
1

Isa.

XLII,

6.

\) Omissum el hic fragmenlum non parvulum de muliere IUa in adulierio deprehensa.

eruiionem previam num. 400, coi. 121.
PATBOL. G R .

CXXIV.

Vida Dis-

ft

TIIEOPriTLACTl BULGARLC AIICIIIEP.

12

rfictum esl| eral Mariae ei Dei Filius. c Qui auieni ;,

scquilur, iuquit, mc, 6 1 6
aaibuiabiL iu lene\ ,
tjrU, hoc est, non manebii in crrore, sed libcra
biiur nb errorc ei lenebris. Iulerea cl Nieodemum
, ! , ,
laiidal, cl ministros quod lani libere dixisscnl,netnpe
\ . *1) , quod iu Juce esseni. Taxaniur aulem et Pbarisaei,
, \, , >
qiiod in crrore el leucbris e>stn, el claiu dolos
, , *
suuercnl.
\ . " , ^, /.
%\ ?, \ , ; .
Vfias. 13,14. Dixerunl ergo ei Pharissei : Tude
' \
teipso leslaris, lesiimooiuiii tuuiii uon est verum.
:. Uispondil Jesiia el dixil cis : El si cgo teslimonium
;, \
perbibeam de meipso, vcruni csl lesiimonium meum,
, ,
qnia scio unde ?eni, el <juu vado ; vos aulem ne , \
tcilisunrie . ciquo vado.i Qoiadixerat, c Ego , , \ ,
sum lux i m u i d i , crhiwnatitur euiii qua>i do seipso
, , > testareiur. insipiftniiam Ityse sursuiu deorsunnjue
\ .
Scripiuras i r a l i i i , quu l e u e m u r de scipso, ot ipsi
I \ ; arguunt euui quasi dc se lesiareuir. ldeo ad roali- , \
goiutem ipserum eliatn respoudei illis : Esio, ipse
\ ; de me lester, quamvis boc non faciam, sed lies
; , *
habeam lesies, Paiteni meujn, ei opera, ac Scripiu ,
ras, sicut c i supra dicluiu c s l ; atiameii ponamus
, ; , .
quod ipse de uie le&ler, igiiur Hcet eliam ego mibiipsi
, \ ; , \
le&tarer, teslimonium n.eum essei veruui, > quia
, \
acio ine es*e Filium Dei, el non huniiuem p u r u m ,
, c ,
*ed supernc vonieutcin el Deum. Quomoilo igiiur
, ,
PHMtdax e r i l le limojiiu;ii n.cum, cuni Deus biin,
1 , *
cl propicrea dignus cui credalur?Nani oiuiiino Deus ^ ; . ;
sibiipsi lealis iiiaximo itioueus c s l ; sed e l voleiisire
, ;
ad Dcum veruiu, quoiuoJo menlirer a d n o n nicn-la :. "
ceai abiuirus.
, .;
;
V E E S . 15,16. c Vos sctund.i i) oarnem jmlicuiis,
''; , 1 1 0 1 1

ego non judico q:emq<iaui. Purro ei bi judiccui cgo,

j u d i c i u m mcuiu

v e i u m t-si, qtiia solus tiun suiu,

6od ego, ei qui tuUil IUC Paler. Ego quidem, inquil, cuin Deus s i i u , e l e supernis vonerin, veia
de meipso leslor ; vos golum speclalis ad boc

appaiet : el quia

quod

in carno guin, cariieui nieraiu

me esse Ruspicauiii.i, c i o o u eiiani Deum, ac a Dco

venisse: secundum caruem judicaiis, > Itoc esi,

pcriculose. Nam sicuL q u i in carue v i v i i ,

improbc

vivere d i d l u r ; ila et qui seciindun) carnemjndicat,

iujusie juJicare di. lus osl. Dcinde queniadDiodum
dixisset quispiani, Si nos Judaei judicainus injusLe,
quarc non puuis, uon coadeinuas ? d i c i l : Non ad
Loc v e n i , u l j u d i c e m ; Egoeniin nulliiin nuncjudico;
e\ si judiceiu, judicium ineiim verumest. Eienim
iiondeumali esseiis, siquidem voluissem judicare,
jkunc autem damnai-.oncui fugiiis, nonquia damuare
vos non valeain (), &ed quia nunc non esi lempus :
i\\ adveDtum gecunduiu diflfttam coiKleinuaiioiieiu
vceirani : quema imodum c l alio loco d i c i t ;
t Non veni ui judiccm munduin, sed salvcm. > Quod
1

. \ , :
, \; \, ,
. > , , ; , \
, ;
, \
, , *
\ , \ .
. "
, ;
^ , .
1

; / Ei ol
, , ;
, \ , c
\ ,
; . >
, , . ^
, * ,
: ;.

\ , , * \ <:

Joan. , 47.

() Edit. Lut. omiUit, nunc autem damnalioncm [uyhis, non qnia dawnare vot non valeon*.

13

E N A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOAXNIS - CAP. V I I I -

; , , aulem

1*

ipse s i l omniutn j u d e x , audi 05 quod m c u l h i

nescit, t Paler 6 1 7 judicium omnededil Filio*.

. "
Alque ita quandoaudis, quod t Ego nullum judico,
, >
non de futuro advenlu, sed de praesenii dictuiu
, ;,
hilellige. Dicendoauletu, c Non sum soLus, sed et
. , < \ ,
Paier meus roecuni esl, ostendil quod Nontgo so 4 * , ,
, \ lus coudemno vos ; sed ci Paler. Nou enim alilcr
. , ; quideni ego judico, alitor vcro Paier ; sed sioui ego,
' , \ iia et illc ; et skul iUe, ei ego.
, .
Y E B S . 1 7 , i 8 . c Quin el in lege vcsira sciipiuiti
c \ ,
est, qnod duorum hominum lestimomum verum
.
\ , \ esi. Ego sum qui teslimonium fero de roeipso, et
,
teslimonium fert de n\e qui misii me Paler.
\ , Dicaul lioc loco Ariani el iinomiaui, diceates
, - sse consubslanlialem Palri Filiurn : si non fuissei
ejusdem substanlia?, quomodo ausus fuisscl dicere,
,
\ ; " Ejusdem aucloritatis &uni cum Palre, et siuiiliier
, ilignus cui fides babeaiur ? JNara quemadmodum
, \ cum duo Lominesde eadem re testanlur, et verum
, esl ilioruin icstiiuoiiiuu), inanifesium esl quoU
ulriusquo eadeitt cst idoneiias in lesUndo : iia ei
. "
boc loco nibil minus babere declarat suum leslimo ; c
nium Patris lesiimonio. Audi enim quod consequen \ ,
ter magna auciorilale dicilur, Ego sum qui tesli . > , \
inonium fero de nieipso, et leslimomum ferl de ine
, \ ;
Paier. > Vides aucioriiatcm () parein, el quomodo
,
, seseque ad leslimomuiu facil idoneuni alquePalrem?
Id quod non ausus fuissct dicere, siquidem digui*
. \
, Q late Paire fuisset infcrior, ei non aequalis illt ae
, \
consubstanlialis. Nani si voluisset subjectionen et
* , ol imininuiionem quamdam orlendere, noo sese Palri
, , connuinerasset, ncc suum cu.n Patris lestimonio
,
locasscl, sed servus ciim essel (uli blaspbemant
, * ,
liaereiici) in unum conservorum respexissei, ei i l ;, . - lum contestari feti-jset, ut Joannem dico vcl pro , , pbeiae : et i n summa, si quidem lalia voluihsel
\ . , leslimonia, innumera invenissei; nunc auieui Yoieua
, , \ se Palri consublanlialem ostendere, se Palri conrtu
\ ; *
merat. Ne mireris aulem si alio loco el Joannein ei
* \ Mosen el prophetas adducil de se tesianies
Iloc
\ cnim far.il ad audilorum senteiitiam. El quoniain
, "
illi Joannem el Mosen Cbristo prsrpouebaiil, ejus
. "
gralia eos qui apud illos inagni et oobiles exislima\ \ \ - D banlur, iu lestimoaiuu trahil : ei ita quia <io Ueo
ei Paire magnam babcbaut opiniooein (quid enim
(\ , ; ;),
aliud gloriQcabant ui Dcum?), adducil nunc et illuiu
\ ,
ipsuin qui super omnes csl, Deum lesiem. quia
\
seipsum ad talem le&lem, qni nec falli nec menliri
\ , polest, adordinal, mauifestissimum quod auciorita - ,
lem et poiesialem eaiudem tum Paire liabeal. ConnaX , \
fuudanlur qui servuui i l l u m , ei per omnia iDinorem

Palre dicuiu.
.
Y E R S . 19, 20. c Dicebanl ergo e i ; Ubi est
paier
c * ;
*- , tuus? Respotulil Jesus: Nequo me nosiis, nequo
. , \ Pairem 6 1 6 mcum. Si^ me novUseiis, ct Paircm
C

Joan. v, 22

Joan. m , 14.

(a) Edit. Lut., autorilatem quaiem. Dciude, Palrem pro pawm.

TllBOPUYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

16

mttiBi n<ie$lis. Haec verba locutuft e&t Jesus in ffi^iu .

, . \ gazopbylacio, docens in teinplo. nemo apprelien , ,
ilii euro, quia nondum venerai liora ejus. > Quia

ut lenianies Inlerrogabant eum de Patre, el
, \ \ *
uon discendi gratia, proplcrea neque responso d i , c
gi autr illos, sed dicit, Neque me noeiis, neque
Paitcm meum, > idest, Non polcstis scire Paircm , .
n.eum eine me : atquc iia si puiatrs colere Deum,
\
non credilis auteni ipsum Pairem esse meum, ciijus , etv^i
rerus sum Filius, nihil prodcril vobis, neqnc novis- , . tis ipsumuloportet ngnoscerc : naui cognoscerelis , , \ .
r l bonerarelis eliam me : nunc auteni quia me ne- \ * ,
tvitis, nec honoraiit, illum quoquenesaiis, nec bo- , ,
noraiis, eiiamsi puieiis. Quod amem ine nescitis,
, . ,
noti aHa voftis causa esl, sed vos vobisipsis. Audie
, * \ . ,
qiii Filinm impie Palri eubjicis? Nisi consubstaritia- ;
1)6 essel Palri, quomodo dixisset: c Si mescirelis, et \, , c {, \
Pairem niewm ->circtts utiqne? Si enioi, uldicilis, { ; *
< reaiura csl Filitis, quomodoqui novii crealurani, no- \ , , \
vii elPeum ? Non enint qui novii substantiam atigeli, ; ,
\ . \ Yttv ,
novit cl substaiuiam Dei. Quia igiiur qui scit Filium,
et Patrcm scit; seqniiur ejusdem subsiantiai esse Pa- \ ,
\ . \, \, ' ,
irem cum Filto. Etiain, inquil, el is qui creaiuram
unvit, novilDeum. Mininie. Mulli euim, imo onmes \ . \ ,
, \ , \
creutiram quitlcm et vident elscinnt, Deum auleni
iipque vidil qnis, neqtie novii *. > Haee auiem loque- * ;- , .
: \
batur Jesue in gttzorpbylacio in inedio tetnpli, ei ita
. \ *
hbwe loquebolur. Atiamen qui occidere illum qnae, \ ,
rebanl, et iti maaibiis iHmn liabebant, non awdebanl
appifbendere eum. tiequesic iniellexerunt, qnod Q . ,
reveia divins T i r i u i i e e r a t opus, elipatain bos\ibus ,
inmedio ilioruni illa?sum mauereac imacuim, a x i :, \ *iiie cum illi ante Pascba eu<n qusesiverint, el insi, \ ,
d i a l i ei fueriul. Quem igtuir,cum uonadessel, quae (2S) ^.
rebattl, cotitra queni ferociebanl vel absentem,
, ' \ ,
bunc in inediis retibus babeniee, capcreneqiieuiit;
,
neque virlutem cjus sic aguovftrunl: c quia nondum
, 5 .
inqui?, venerat bora ejus, id est idonouui mortis
c " , ,
lempus, qno se traditnrus erat, nondum urgebat.
, ;
Kieuim neque luirc pottiissenl aliquid adrersus eum,
, ' . \
nisi fuissel lcmpus opporlunurn, quo ipse sibi dele- \ * ,
gerat. Non eim impoienliae erat cruciflgi, sed , .
peraiissionts. Peritiisii enim quando voluii : quia
, .
iiii jampridtm desiderabaut oecidere illum, sed
, \
tenubaiilor invisibilibns vinculisvirtulis suae. Opor- D , lobateuiin eum dtuliue versari io viia secundum
-.
carnin,ut boniinibue majoris uliliiatift fierel aitctor,
"
monstraodo sigfia et sermones et doctriuas. Qui ,
dani attiem iltod, c Ui)i esi paler luus ? sic intelli
giJiil diclom a ludxis ad Domimim, quasi ad inju- , \ . 41 ,
j iaiH ei probrmn : exprobrabani enim ci quasi cx
;
, *
fmnicaltone nalus ( ^ l Q e s s e t ; et quasi cogno.
scerel pairem suum, lioecdicebaau aiiler, patrctn
, \ , ejtis Nl vilem liabebant Josepb : e l dicuni : t Ubi
4

Joan. i , 18.

Excollatioue codd. Vcnct. S. Marci.

(i8) Cod. 52, .


E N A R K A T I O 1 EVANGKJLIUM JOANNIS. - CAP. V I I I .
18
xa\ - est ille paier tuus f qwasi dicereni, Obscurns ct
, c et ignobtlis pater luus, quid itlum laolopere}aclns?
; > \ \
\ ;
Y E R S . 2 1 - 2 4 . r Dtxit ergo iterom eis Jesus : Ego
,
\ \ , vado/et qtiaereiis meet non invenietis (), et in peccalo vestro moriemhii. Quo ego vado, vos non po . " ,
. " ol - teslis venire. Dicebanlergo Judaei: Niun iniei fn-iot
, , " , semetipsum, quia clicil: Quo ego vado, vos non
; \ poteslis venire? El dicebateis : Vos nb inferis csiis,
, ego de supernis sum. Vos de mmirio hoc eslia, ogo
, . de mundo boe noo eum. Dixi ergo vobis, qnod
monVroini in peccatis vesiris. Si enim non credida ,
. , , - ^ Tilis quod egfrsem, m o r k m i n i i n peccalis vcstris. *

Qua decaasa crebro Ulis dicii, c Ego vado, et qua>

.
, , reiis mo? Ut ita conculiatet lerreaf anniios *orum>
vide qttam siatiin incideritit in curas el perpkxi
; " \
. " - - onimo diccbant, Nunquid inlerfieiel seipsum? >
, ! < Quamvis cnpiebant ab ilto liberari, el illum e tnedio
lolli oplabant, alqtie etiam occidere moliebatilur :
; , \
, - attatnen ila magnum quiddam de hac re imngina * bauiur, utperplexo reddereutnr aniino. Insuper suppe
dicebal, Ego vado : > ut monstrel qnod prxsciai
, \ .
, > - ftuam mortem, et quod non ftlorum virluits opu*
crox sit, sed ejusdem YOlinHatis sna?. Vado >
, \
, enim, inquit; non vos me ducilis, sedego gponte
vado. Dicendo autem : Yos non poieslis veutre
. , ,
, * . - Q quo ego vado, > otendit quod reewrrcctorus sii
ipse quidem in glorta, el <*onsessrus ad dexreram
, c ,
Palrig : ipsi aulem in 6i* peccatis inoriiuri ^ i n l .
, ,
Ilii igitur quid ad baec dkiinl? c Nuuquid orcidet
, \
eeipsum? > Dominus aulem loUens hanc i lonim
.
suspicionefD, ostendit quod non careai comlcmna ;
lione occidere seipsum: t Vos, inquit, ab infernis
;
eslis, > nibilque divinum cogiiare volentes, iia co, \ gilalis. Ego autem cum non sim ex boc mundo, hoc
,
, \ , est, nihil mundaoum et lerrenum sapiam, nunquam
in lantam perveniam insaniam, m me ipsum occi^
*
dam. Hoc cniin diabolicum est et non divinum. Hoc
, , \ loeo Apollinarius occasione sunpta Manicbos om , nino sequens dicil : Videa quod non erat ex
, mnndo hoc corpus Domini, sed de supernis ac de
, \ . *
0, \, - coelo : sicut et divus Paulus dicit quod t Secundiis
#

, ^,
, *
, , < ;, . > ;
* , ;
, c .
; \
, *
, ,,
; ,
,
. \ ,
? * > , \

bonio Dominus de coelo*. > Quid ighurcsl dicentfum?

Num interrogare oportet illum qnomodo inlcliigai
quod ad apostolos a Domino diciiur, c Vos non
s
ex hoc mundo'? > num cl illi corpus babuerunt
CGeleste, et non bujus crealionie? vel quod non sapianiquae Imjus mundisuni, d i i i l hoe Dominus? Manifesium quod ideo, quia non sapiebant qua* imjns
mundi. Ita et nunc intelligendum, c Ego non sum

de boc muudo, 6 2 0

Asciiitium

esl

>

n o n

8 U i n

w n u S

e x

vobis, qai mundana sapitis : sicut ct Paulus ad

q.uosdani dicens, < Non estis tn carnc , non incorporeos eos esse dicil, sed testatur quoinodo virlulum
siudiosi sint, et a carnalibus affeclionibus liboru

ICor. xv, 4 7 . * Joan. xv, 19. * Rom. vm, 9 .

(a) Et non invtnitlis.

i l 0 C

cx cnpile v n , v. 54

19

THEOPHYLACTl BULGARI/E ARCHIEP.

2fl

Quidigilur ullra dicit eis Dominus? c Si non credi- * \

derilis, inqnit, mihi, in pccads veslris inoricmini.

Cum eniui propter lioc vencril, u l tollal peecala . , luumli*, hnud alilcr reniissioncm peccatortiniacei, \ .
pere posswmis, quam pcr bMptismum. Impossibilc
; -
amein e;l bapiizari eiun qui nbn credidit. Omnino
, , \, -igitur necessarium postea iu suo pcccaio mori iufi. ,
deiem. Non eniin exuit vclerem boittinem, quia non
, \
baplizatus fuit. Idcirco et alio loco dicit Dominus
, ,
f Qui non credil, jam judi< aiusest : non proptrr
\
lioc tanlum, q<iod non credif, scd el quia priorapoc .
cata babens morilur.
, . , ^, >
, * ' .
V E R S . 25-27. c Dicebanl ergo ci : quis es? El
; \
dlciteig Jesus : In primis, quod el loquor vobis(n). \ .
\ \ , '
Mnlta habno quae de vobis loquar ac judicem, scd
, . ' ,
-qni me misil, vcrax est: et ego quae audivi ab eo,
Iwec loquor i mundo. El nou cognovcrunt quod de . ,
Palre ipsius locutus cssel. Posl lanium teinpus, . ,
, ;
poai lantorum niiraculortim ostensiouein inierroganl eum, c Tu quis es? conlumeliosi et iia fne- , \ .
, , \, \ .
runt insipienlcs irrisores. At Douiimis inquit, < In
, \, '
priinis, qund ei loquor vobis. Yos, inquil, indigni
cslis ut aiirfiaiis a me sermones, ct discalis qui sim. , , \ *
, \ '
Omnia enim tcnlanles diciiis, et nibil ex his qiiic
loquor, audilis. Ego autem posscm vos eiiam ar- . ,
, , \ guere, et non solum arguere, sed ct punire. Urc
. ,
enim duo insinuat, diccns : c Quia muUa poiscm dc
vobisloqui, eijudicare: perloqoi, reprebensionem; ' c [ f. > ]
, per judicarc, condeninalionei iitlelligit. A i qui
, \ me misit, > inqutt, non ad hoc misit nio, ut jmlicem
. '* i , , \
ac arguam. Non enim misiL Deus Filium suum
, ' ( \ . c }udieel mundmn, sed nlsalvei inandiim . Igilur
, qaia Paier meus ad salvandum me misii, vcra\
' .
aulcm rst, meriio ntillum judico nunc, sed soluin
,
loquor quac audivi de Patre mco, ea quac ad salmem
, &
acilicei tpcclani, nonad reprchensionem. Hacc auiem
dicebat, ut ne putent qtiod tit impolcns lion puniat , ,
. , cos : ostendens qnod non punial eos lanquam
, ; linpoien*, sed non volens; quia non ad puniendtim,
, , '
ard salvandum veneril. Hicc aulem illo dicenie,
, , ' \
tam insipicnles eranf, tit non cognoscerem, inquif,
quod Pairem suuiii eis dicerct, qnaiuvis laula ) . ,
, c , ,
de Palrc eis dicla esseut : atqui vorc oblene , \
bratum erat insipiens cor eorum. Quidaui aulem
; '
ic inlclligunl, c Qui udsil me, verax esl : >
.
Possein, inquii, ei nunc |iidicare vos, aed rcservo
* '' ,
H I futurum eacctilttin. Non crediiis autcm, eireiri\, ,
- buiionis leinpus non 6 2 1 suspicamini. Sed quatn . * , \ \ vis vos non cre.lalis, saliem vel Paler meus esl vevax, qui staluil ciiem quo relribuatur vobis, qni et . '' \
uiisii nie ut praedicem illa, et manifesieni mundo , , ' * , \
ejus ei juslUiara et virlutem.
,
: .
1

l f

Joan. , 29.

fbid. 48.

* Joan. , 17.

() Sonsue c s l : id imprimit, anl primum snm *ouod dico vobis. Yulgala Liiifta, prlncipium*
t

ftl

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M JOANNIS. - CAP. V I I I .
Cum exaltac * " V E R S . 28, 29. t Dixit ergo Jesus
, , ,
verilis Filium hominis, tnnc cognoscoiis qnod ogo
* ,
stin, el a me>pso faciani itihil, sed iia ut ilocuil mo
, , \ , ' Paier, baec loquor, ei qui me misit, rr.ecum cst.
. , Non reltquit me solum Pater, quia cgo qux. placita
,
suntei, facio semper. > Poslqnam muha signa eis
, \
fecit, el non atli axit iltos, nunc de cruce cum eis
. , ,
loquilur. Vos enim, inquit, lunc putabilis T O S extra
, omnem soIHciiudinemet nietum fore,et a melil>erato%
, . cnm me crucifixeriiis : ego aulcm dico quod c tiinc
, < , , scietis quod ego sum; > hoc esl, Cbrisms FiliusDei
,
qui omnia porlo el duco, et non suip cunlrartus
, \ \ \, * Patri, neque a memelipso facio vel loquor: iion
, * enim babeo volnnlalein propriam separalam a vo .
luntatePalris. Quomodo aulem cogniluri sunt ipsnm
; ' - in cruce? signis quae lunc flent, et a resurrectione,
el capiiviiate : omnia enim baec poterant declarare
, \ .
. cjus forliiudincm. Utrumque igiiur scietis, ei for
titudincm mcam quando crnciflxeritis me, et con! , \ ,
cordiam mcam cam Palre. Ncque euim Paier ulms
, \
. , - essel me dala civiiale vestra Romanis, vel signa
, i cruce focissci, nisi Filius ejus essem, et cjusdnn
senteuliae, cl non contrariiis. Tunc igilur scielis
, , \
qnod qua?doceo et dico, ab illo sinf, diviua omiiitin,
, ' . ,
et verba D c i : ac nou mea, ecd ejus qui tuisit me.
\ , ' !\,
Deinde utjtie putentquod, missum cssc, subjeclioncnt
\ , \ ,
. , - signiiicet, dicit : c Patcr metts mecum est. Namquamvis miserit me bominem, non tamen sepa^
- \ , \,
ralus sum ab eo, sed mccum ille esi, u l Deus cuni
t *0 ' . > \ , ' Q Deo, E l iterum ad humiliora sermonem deducens,
, ' , ,
inqult: c Einon dimisil mesolum, quia ego placiia , illi facio. > Propter Judxos auiem tam bumilia
, < \ , "
verba loquitur. Qnia enim illi diccbant quod nonsit
.
ex Deo, quia Sabbatum non servat: dicil, c Quia
. \ , qiia? bencplacifa sunt illi, facio; el ita qnamvis
, * > Sabbalum solvam, placilum boc illi esf. Ex bis
" . > "
aulem bumilibus verbis ipse quidein nibil nocebat
, . snne gloriae, audlloribus auiem utililalem afferebal :

imo el gloriain suam per liaec consiiluebat. Nam
, ,
audietiles enm quod omnia in Patrem referrcl, ad \ . - jiciebantur el credebant iti illum. Et ita humilia
' , magis exallabant illum. Vides opera bcatae
, \ *
btimilialionis. E l qnod haee sic se babcani, audi
. ' scquenlia.
- ; "
; , .
r

c ,
. " : *
, , \
, \ . >
" ,
ot \, \
, , \,
, \ >
, \ . "
, \
\ , .
, -

V E R ? . 30-32. t Hac illo loquenle, multl credidcrunl in eum. Dicebat ergo Jcsus ad eos qui crediderant ipsijudxos. Si vos manseritis in sermone mco,
vere discipuli mer estis, et cognoscetis verilaicni,
ct verltas liberos reddei vos. Ut dicebam per bumilta verba 6 2 2 pbires advenisse atidilorcs, ila ci
evangetisla sigmlicat. c Uxc euim, iuquil, illo loquentc, mulll credidcrunl. > Ilacc bumilia scilicet
verba, et indigna gloriiC snse : cl ita scmpcr quandb
andis eum psrvum quiddam et bumilc de se loqui,
m lurberis. Proplcr auditorcs enim talia loquiluiy
on valentes sublimius quiddam sapcre, sed sUliiiy
f rocicnlcs. Qitid aulcm non evcnissct iis qui ad pro-

J3

THKOPHTLACTI BULGARMS ARCHIEP.

54

fundtialem ilieologiei aacramenti perlingere nequi- , ' .

f ,
tisaent, curo ei Cbrislianis virmtem ejus ngnoscen , *\
libue, et per ipsum salvatia, sublimitas gloriae ejns
t , \ '
imperiingibilis sii? Audiens autem quod multi credidcrint, sic hitellige, quod fnlgariter crediderini, ei , ;,
' , , > ,
non ut oporiebat, sed sicut et placaii et demulsi
, [] , ,
erborum bumililate : quod aulem tales non eranl
, * \ \ rere fideles, manifeelam esl. Dicebal enim, inqnU,
. "
ad eos qnicredideranl Jtutooe : Si vos inanseriiia
, . c "
in eermoue meo. > Significai enim cossuperficialiier
, \, *
credidiese, et propterea non permansuros in flde.
.
Hac quoque reprebensione indical so nosee illormn
, > , \
peciora, et quod sil Deus. Quia autem et recesse .
rant qiiidam qui priue pulabanlur discipuli ejus
, ,
essc, ideo ad eos qui nunc crediderunt, dicii quod
111i qaidem recesserunt, si aulem vos maneatis inser- , \ . \
moue ei fide, agnoscelie veriuiem, boccsi, Me. Ego
,
eniin sum veriias. Qtiasi dicens : Nunc quidem non
, ,
agnoscitis veriialetn. Non eniui veritas, sod iiinbra
,
ei lypus sunt omnia quae vos iu legetenere crediiis.
\ ,
At si mc agooscilis, quisum veritas, c Verilas liberos * , ' .
vos rcddel, boc est.Ego, a peecatis seilicei. Qui
* '
inini creiiil in eum qui tollii ppccatum muudi,om- , \ ,
iiino liberatus est a peccalo; Sicul igilur bis qni non
. '
rredunl, d i x i l : f In peccatis vesiris moriemini,
, c '
ita bis qui manenl in fide, promitiil liberlatein a
, . peccaiis. Nam bgales quidem aspersiones ctsacri ,
ficia non liberaoi a peccatis : Dgura cnim fuerunt.
. "
Spiriiuale autem et verum sacrificiura per fidemet
, c
agnilionem liberat nos, qni ulira eervi 11011 euinus,
, ,
scd filii Dei eflichnur.
C .
, \ (, .
\ , , , *
.
t , ^ *
V E R S . 53-36. Respondentes dixermii ei : Semen
, \ *
Abrabsc eumus, neque cuiquam servivimus unquam;
, ; '
quomodo tu dicis : Liberi reddemini? Respondit
' ', ,
eia Jesua: Amen, amen dico vobis, quod omnis jui
, *0
facit peccalum, servus esi peccaii. Servus autem
'
non manet in domo "in xternum ; Filius manel in
. , selermim. Si ergo Filitis vos Hberos reddiderfl, vere
liberi estis. > Iierum arrogaules ad ignobilem suam .
nobililatem respicientes insolcscunt, dicentes : D , ,
% , .
f SemenAbrabae sumus, quanmsde alio indignari
' & , tlebebanl,ei quidem eos indignari oportebat. Dixerat
. , c
eiiim eis: c Veriiatem scielis; quapropter oporlebat
. T i ;
Ikf-re, Quid igitur? verilatem nunc ignoramus?
, ,
623
metidaciiinme snnt omnia quae in lege el
; ')'
cogniiio noslra? Sed nibil borum eis ctir erat,
, ' \ ,
aed suspicabaniur opprobrari sibi serviiuiem et
\ ignobililaiem in mundanift negoliis. c Semen,
* . Abrabae eumus* Niiiqoam memores sunt suorum
, ' \
operum, sed ad patres recurrunt. Ideo et Joannes
* \
ad eos dixit : Ne coeperilis dicere, Palrem habe* < , \,
inua Abrabam . Quamvis manifesie menliii sint,
. , dicenles: < Nulli servivirous; servierunt enim,
. ooJuquoties m capiivitalcm ducli sunt, et iCgypiiis, et
:

l v

Malth. , 9.

25

E N A R R A T I O IN E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X V I I I .

* , , \ , Babyloftits, et atits moltis : non aulem arguit eos

\ .
Dominus mendaces, qula noft stiidebal oslendere
,
servos bomlnnm, sed peccati, qtjae gravior servitu
, , \ est, a qua solus Deus liberare potest. Remitiere
,
enim peccata, solius Dei est. Ideo d i c l l : Omnis
. , . '
qui facit peccatum, gervus esl peccali. # Ei vos
c ,
igitor serti eslls : quia peccaiores. tnsuper quia
* \ , .
verisimile 6ral illos dicere : Quamvis lali serviiutf
\ ,
obitoxii sumus, sed sacrificia babemus, sed sacerdo , ; , ,
ifcs, qoi purgabuiU nos a pcocatis : dicil quod et
,
itli sefvi eirtt; c O.mies enim peccaverunt, ei indi\ * t , \
geiu glcria t)ei
Et sacerdoies vesiri cum et
. \
ipsi servi sint, nou babent potestatem aliisdirait& ,
tendi peccata. Quod et ipse Panlus manifeslius dicit:
. *0 \ c Opus habet sacfrrdos pro seipso ofTerre, sicul eiiam
, c t- R pro populo, quia et Ipse inGrmitali obnoxms e s t \
, , \ \
Servns, inqtiit, non manet in domo, boc est, non
. 1 , ,
babet pol6stalem expendendf, eo quod non sit patOrfa:iiilias, hoc est, dominus doinus ; Filius aulem
, dominus dotnus esl, et maoetiu domo. Donium aulem
, 6 dlcil poleslaicm, sicul alio loco principolum ita
\, \ .
nominat: t !n domo, dicens, Patris inei mansiones
, \
muhae s i i n i . > Igilnr vestri quidem sacerdole3
, , ,
cuin Servi sint, poieslaiem non babent fetnittendi
. >
peccala : al Filius ego maneo in domo, boc esr,
, *
potestate el principali aihlorilale : et cum sim Do , , \ ,
minus domus, liberlalem vobis concedo. Oinnla
, \ ,
enim mca sunt, et aequalis pwenii ei polesiatis cum
. , \ Paire sum : ei si ogo llberos vos reddidero, tuftc
, \ *
, , ^ vera liberlale redimeinini. Nam nuiic quidem falsam liberiatem celebralis: vere autem fet relpsa

liberi a me erliis.
\ ; .
" ,
V E R S . 3 7 , 3 8 . t Scio quod semcn Abrahae sids,
, .
sed quaerilis me inleriicere, qtiia sermo meus
, * \ non babei locmn in Yobis. Ego quod vidi apud Pa .
trem meum, loquor ; et vos quod vidislis apud pa, \,
trem vesirm,fa(his. Vos qnidcm, inquit, vosipsoe
,
f .cilis semen Abrahae: elegovobis assentiorquod car .
nalem uobilitatem, quaB esl et iilo sanoto, scrveiis ;
. ,
verumtamen spiritualis cognaiio a vobis ahest. Ille
, \ ; ;
jiistus et mbericors, el bospilalis : vos autein (ut
,
aliam vesirain vilam prseleream, boc ipsum aulem
, \ * quod manifeslum esi, el quod nunc 6 2 4 operami , \ .
ni, examiuem) bomicidae estis, et iinmisericordes;
\ , D quserilis enim me occidere, ei morlis reum meesse
;
d k i l l s . Ighur quomodo illius filii vere esds, qui ita
, \
paieinos characieres reliquisiis;? Si igitur de ejus
. , ,
geuere gloriamini, debeiis et viriutem illius im? ,
lari. DvMiule ut non possint dicere : Jusle le quaepi* , , * ,
miis ad occideudum, pouil caiisam : Non euim
,
propter ahud insaniiis contra me, quam propier
.
serinoncm meum, qui sublimior est vesira cogila, ,
Uone, ei a vobts capi nequit: quamvis non propter
, \ , . ,
lioc oportcbai occidere, sed magis orare ut doceam
-> , \
dogmaluin sublimilaiem, elcolere, etobservare. l u * ,
super ne dicant, quia merito le odio habemus
' , \ propier sermonem tuum : non enim ditls a Deo,
f

I B

" Rom. , 23.

I V

Hcbr. v i i , 18, 28.

1 1

Joan. xiv, 2 .

VI
THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP
sed a te ipso, el proplerea non possmnus capere \, *
, ' ,
doctrinam tuam, dicit: < Nou a meipso loquor, sed
quaj apud Patrem meum vidi, lixc loquor; vos \
, , , , \
auiem quod vidisiis apud palrern veslrum , facilis.
Nam ego quidem, inqun, divina el coelestia loquor, , \
el Patrero meum per hxc exprinio : vos aulem por , '
, , .
ea quae facilis, palris veslri imaginem perfeciam

, , rcfertis, diaboli scilicet. Quando aulem audis :

Quod vidi loquor, > non intellige corporalem v i - , , \ ,
\ . ' ^
sionem, sed naluralem cogniiionem et veram. Nam
Sicut oculi bene videnies vident quod verum est, , , , \
et non mentiuntur : iia eiego vere illa loquor, quae * ,
.
cognovi apud Palrem.
c ", \
V E J I S . 59-45. Responderunt ei dixerunlei: Paler
.
rtoster Abndiam esl. Dicil eis Jesus : Si filii Abrabae
essctis, opera Abrahae faceretis. Nunc aulem quae- ", .
riiis ine inlerficerc bominem, qui veriiaiem vobis ,
, ,.
locutus sum, quam audivi a Deo. Hoc Abrabam
.
non fecit. Yos faciiis opera patris vestri. Dixerunt
.
iiaque ei ; Nos c stupro non sumus nali, unum Patrem babemus Deum. Ipse quidem patrem eis . >

ascribil diabolum : cui siimles eos operibus videt.
Contra illi muliuin se de Abrabam jactani. At Do- } $.
" .
minus sanguinariae eorum voluntalis metmiiit, el a
genere jusli eos abducil, ul nimiam glorialionem co-
rum lollal,et persuadeat ne in bac vana carnatis , \
nobililalis spuma spem habeant, sed in volunlatis ,
siimliludine. Et profecio, sicul mcdicus auiinarum, \
/ , '
comprimil inflammalorium olcus quod ex opinione
generis Abrabae natum probibebal accedcre ad C . ,
(ibristum, pulanies sufficere ad saluiem banc nobi- , \
liiatetn. NonigitureslisfiliiAbraba?, inquit, cum siiis " , " bomicidae, et quxralis me occidere. Propierea ne , '
quis dical, Justequa?runt te occidere, inqui(,Homi .
nein non adversarium Deo, neqtie suam quaerenteiu
", , \
gloriam, sed quae audivi a Patre meo, illa, nempe . , ,
verilaiem, dicenieni. Qualis aulem erat verilas isia ? , \, ">
Vel quod aequalia sil Patri, et non servus sicul unus , , ' &
prophetarum, s e d $ 2 5 Filius , nibil proprium vel , ,
faciens vel docens, sed omnia quas Patris ? Nam
.
propter haec quaerebant illum occidcre. A l illi ; * \ \, \ ,
rursum dicebani : Nos ex fornicaiione nou su , " ,
mus naii, uuum Patrcm babemus Deum. > Vide , .
stultam inflationem. Dominus et a cognalione . c ,
Abrahae ejicil eos, at illi ita efferunlur, ul pra? ar\,
rogamia seipsos Dei eliam filios faciant. Nam quia
. > .
audiveraat, Filius primogenitusmeus Israel, glo\ "
riabantur de divina adopiione : latnelsi eos eliam
,
audireoportebat quodDeusalio loco d i c i l : Filios
\ .
go.nui el exaltavi, illi autem spreverunl me. > Qtiain, ", vis autem Dominus poiuissei eos arguere quod ex
. siupro mulli eorum fuissent naii (nam conira legem
admiscebantur geniibus Hebraeaeniulieres, el Judaeis
\ .
gcniiles mulieres), noniamen facit. Non euim stu ' ,
debat rcprebendere eorum carnalem ignobililalem,
(
sed inboc toto studio incumbebai, ul degeneres eos
, \ \), .
secundum spirilum oslenderei.
, , ,
Isa. , 2.
1 6

l e

29

E N A R R A T I O 1N EVANGELTUM JOANNIS. -

CAP. V I I I .

30

c
V E R S . 4 2 , 4 3 . c DixU eis Jesns , Sl Deas pater
, . , vesicr essei, diligerclis uiique me. Ego enim ex
. ' , * Deo processi, et veni: ncque enim a meipso veni,
.
sed ilie roe misit. Quare loquelam meam non agno; " scills? Quia non poteslis audire aermonem meuin. t
Poslquam ejecil eos a familia Abrabae, ipsi in arro.
ganlia proficicntes, faciunl Deum patrem soum.
! \ ,
Ubi enim opprobravit eis quod bomicida? essonl,
. ,
ipsi pro defensione affenint qtiod Deum vindicent,
,
etproplerea consultani contra eum, et talia dicunt.
5, \
fdco et Dominus monstrans quod plane non Dcurn
* , .
vindicent, ntqne fiHi sint Dei, niediiantes edetn
, ,
contra se, sicut illi arbitrabanlur, sed mogisadver\ , * '
satiessent Deo,dicit: < Si Dcus paler vcsier easet,
, ; ,
diligereiis me. Ego eniin ex Deo exivi, > in Riun , , , . , dum videlicet, juxta advcntum in carne. Non enim
, . sum adversariue Deo, a quo veni, et ita illius vos
. ' esiis iniinici, me impngnantes. Quare sermonem
, \ . < meum non cognosciii9, neque inielligitis, neqne
, > \ cogitatis quari dicam? Omnino plane propter nihil
& ; , aliud, quam quod non potestis audire sermonein
, , - meuut, boc est, noti vuliis. Non posse enim, pro
( , ).
non velle poniitir : Quandiu enim iu vobis odinm
,
fiieril, et mens sangtiinaria, quoinodo polerhie
, ;
audire qua? diro?
c , \
V E R S . 41-45. c Vos ex patre diabolo estis, et de . eiileria pairis vcstri vukis faccre. llle bomicida rat
' , \
ab iniiio, m veritate non steiii, quia non est
, .
veritas in eo. Gum loquitnr mcndacium, ex proprii*
, , \, \ ^ loquilur, qnia meudax eet, el paier ejus : ego
. ,
aulein, quia veriiatem dico, non creditis mibi.
. ,
Dixcrat, Non potesiis audire sertnonem meum, boc
, , .
est, non vullis. Deindeeubdit eliam causam, propter
, * quam non volebint, Eo quod, iuqtiit, ex palre illo
, ; . veslro eslis, quo dico? diabolo. Nam 6 2 6
\ - quidem asserhis vobis patrem Deum per arrogan - * liam, el open vestra tesianinr diabolum patrem
vestrnm magis g^rmaunm. Nmi ejtis desideria vul
lis ficere. nonriml Opera, sed Detideria,osien * \ , , ,
, - deos ntire afleclos botnicidii niendaciiquo libidine,
, qua3 maxime propria mala siint dttbolt. < lile eiiim
bomicida fuit ab inilio, > atque iia voe quoqtte
, qunorentcs me occidere, giiniles facii esiis illi, qui
' *
, - Adam occidil. Quin c ei ille in veriiale nonslelit,
. \ D sed mendacii paler est; > igitur et vos menlienlea
el dicentes, quod non sim ex Deo, el non stantce
, > * \
iu veriiale, neque manenles in meo sermone, illiud
, \ , \
niii esiis, qui mendacium pcperil. Nam ille et
, ,
Deum apud bomtnes criminaius cst, Evae dicena,
, ,
c Invidens vobis, probibuit vos a ligno . E i He . \
, , < rum apud Deum bnniines aocusavii falso, ui Job,
\ dicens" : c Nnm graiis Job coliiDeuni? > Cutn igilur
loqnitur mendacium, ex propriis loqnilnr : boc est,
, ' ,
bomines quidom meudacio usi, quasi re aliena
* c ;
u
t u n l u r c o ; diabolus autem cum mendacio u t i l i r ,
, * ,
re proprta uiitur : nam ipsius esl proles, et ipse
,
proprie eat mendax, ei pater ejus, hoc est, mendacii

v o s

1 7

IT

Gcn. , 5.

' Job n, 3 .

31

THEOPHTLACTIBULGARLS

ARCHIEP.

tf

32

fpte eU ptr. Dixit enim ad E t a m : Qfiacnflqae : , \

6 , \ , die eomederilia, ericis sicat dii. Al bi mortem
, , .
ntfftif vimferaiariini. c Ego aolem, inquii, qula
, ^ , .
wrifatem dico, oon creditis mihi. Nibil entm
potastia inroearguere, qaam aotom veriuiera: 4 * ' , \,
, .
ei Wiic ost illa veiira contra me rabiee, quia filii
, ,
fari mendicii ettit.
* ,
.
Vet*. 46-50 c Quis ex robis argoel de
;
'-calofSi feritalain dio Yobia, qaare *#os non
, ;
c*ttiU% mihiTQni ex Dco c*t, yerba Dei aodil:
, .
pwpierea *o oon audiiie, qoia ex Dee non *eii.
, . '
fteapondentni Igiior Judei, et dixerunt ei: Notme , \ * ; ,
beiie dictmtjf not qod Satraiitatitfe t tu, et
! , \ ; '
dfemoflioro babes? Reapoodil Jesug: Daemonram * , H.-II babeo* ied ceboneato Pairem tneum:ctvos , \ .
igfMMHBla affecistis mt. figo ainem non qnaero \ ,
gioriam sieain : est qui quarral et judicet. Quta
! , \,
Dei fllioe aeipeos nominabani, inqnil, Si Dei esiis ,
fiUi, liqne peccanttm debetie 0 0 babere. Si igitnr . \ , , ei me qeem odio babeiis, poiesiis argitere peccan ,
tem, manifettiifn qaod jesie odioroeprosequhnini; , :
quod ai nemoroepotest argoere, manifestain qtiod . ; " propter veriutem exosnm habeiic. Qoam aatetn ve , .
rivatero Omnino qula dixerat e Dei Filtam, id
, *
qnod vemwmum eet. Sicut aulein Is < qui ex Deo \ , , M , w b a Dei audit: > ita etiam T O S si Dei filii
, *
e$*&Ht non a me atidiendo deelinaretia, neque ad
, \ .
maiiem qiiamretie eom qni e eupertiis venii Fitliim Q .
Dei, elea quae Deierant loqaentem. IgHur Dominus , , ,
, \ ;
qldem ita mansuet* cnm eia locutus 6 2 7 est
, ,
atiiii ad convicia pergnnl: c Nonne bene, inqownt,
* ?~
dicebamut qaia Samarilanus es tn, et dacnionium
' , \
babes? SamarUanumipsum dicebant, qnod morem
' ,
Judalcom deetnieret, nempe Sabbaiutu: Samaritani
eim non egregie judaizabant. Daemoniacum autem
.
llium vocant, forlaesis qtiidem ei hoc modo, quo
cim* ejicere daemonia dicebant in principe daemo- ,
n i o n t m . Omnee enim qui calumniabaniur ipsum
, $ , . \
in Beelxebul dsemouee ejicere, cnm dicebani daamo \
niuiii Beciiebul habere, in quo miracnla iacerel. , ,
Fortaeeie auicm aecondom quod revciavii ipsorum

cogttailones, dttmonium eum babere cogilabant, .
pniaule a dftmonibua ei revelata cordis arcaua. D .
Quaitdo auiem diiemnt eum SamaritanumfNus ,
qtiam enim evangeliela hoc dixlt. Manifeslum igilur
, \ qnod muha practermisennt evangelisiae, et non
.
oiiHtia acripeeritit, elcut alio loco assignavimus. Igi- , '
fur ilH quidem lalia per ignominiam proferunt: ipse
. ,
autem palfentcr in sc injurias suscipii. Nam cutn
,
sorpeoa filios Dai dicereni, veliemenlcr cos apguit,
, ,
veriiaiem vindicans: quando autem ipsum injnrta
, ,
alliciunl, non ulciscitur, docens eiiam nos, qnaa
\ ,
conira Deum guut vSndicare, q u x autem contra
< , \, ,
no9, mansnete ferre, sicui et fpse mansucie d i x i t :
. > ;
< Ego, Inquil, da?mouium non babco, scd bunoio
, \ ,

, e

1 9

Gen.

, 5.

" Malib. , 34.

33

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. V l l L

, \ . , \,
' , .
, . *
, ,
. " ,
, ,
.
, ,
\
; .
, *
\ " , \
.
,
B

34

Pairem memn. QuotuodOaulem bonorabal Patrero?

Ulciscens illum,el non siuena eos quibomicidtteraiil
ac ineitdaces, Salvaioris ai veiitatie Jilios nominari.
Vos igitur, inquil > eo quod houoro Palrem uttum,
queiu vos injuria afficilis, duiu falsoaffirmaius ipguiu
esse Pairem veeirum, propiorea mc igtioimiija
afficiijg; sed quamvis ego roeipsiiin nou viudiiO,
sed cum iiijuria aflicior, eustiueo : ue existitueiig
inullato fore injuriain banc. Egl eniiii Paler, qui
nie ulciicilur, quia propierea injuiia affieior, q u * !
ipeutn ulciscor, el uou paiior vos, qni voe iltitig
filios asscrilis. Egtigilurqui qttaerit gloriam ixeaui,
qui el poiest judicare, ei coudemnare eos, qui
iiijuria afljciunt. Saspe eiiim quis quwrii ulcsci, * i
nrquil ipsejudicare. Igitur Palerei qiuerii Filii gloriam, et poiesl judicare: propierea d i x i l : Est qui
quserit, el jtidicat.

c , ,
V E R S . 5 t , 52. Amen, amen dico vobis, si qois
, surtuoneiii ineum servaveril, iiiorfeiu nou videbit in
. - ^aMernum. Dixerunl crgo illi Judaei: Ntuic cognovi, . , \
imis quod dxmonium babeas. Abrabam mortuns
, \
esi, et propbeia: ei lu dicis : Si quis sermoneiu
, .
ineuin servaverit, non guslabit luorieut In aeter \ ,
mim. miseiicordiam 1 UH quidem injuria aflW
\ ^\ - ciuni, ipse auiein quaestioneiu de gloria sua, ei de \ \, \ - fensionem Pairi penmuens, ad adiuonilionem
, . docirinam veriiiur, bcnefaciens bis, qui injoria
\ .
persequuniu, lia opuriel eiiara nos ulcisci iniini ;
cos. Quid igttur il)is dixii? c Si quis sermonem
, , ^ uui hurvabit, hoc esl, credendo gimul et Titam

babel puram : I U H C enim qnis vere lenei 6 2 8 do , ctrmani Douiini, quando ti puram habet vilam:
,
talig igiiur non vldebil morlem, qua peccatores
, ;
iiioriuiitnr, et in fuluro saeculo immorlali supplicio
, \ iradunlur, et vera vita excidunU Insuper eliam si. , gniiicai eis, quod Si qui sermonem meum servai,
, , non morilur, qiiamo rolnos ego? Quid igiiur saevt. , tis conlra me? a quo tam procul abes^ ut dctinear
, \ a morte, ul et aliis mngis verain coiiferam viiam
; ,
Nain qui credunt, quamvis inoiiantur naluraliler,
, . ' allameti inDeo vivunt. Sed Judaei quid ad ba?c d i ; cunt? Dauinonio ipsuro agi putani, quod aliena
, . quxdam quasi menle capius diccrel. Mam qui ser mones Dei auribus perceperunl, nioriui ^ u n l ,
1

vov, xa\ , 0
, ; " , ,
\ ,
, .
,
, \ ;
;
, .
, ,
, "
, \ , ,
" ,
.

, 1

Abraham ei propheiae, et qui luos ausculiant, non

morieniur? Profecto nunc, aiuut, cognoviimis mullis ei eopiosis argumetais quod daemoniis actus
bxc dicas.
Y E R S . 53-55. Nunquid lu major es palre noslro
Abrabam, qui inorluiis esl, el propbet& morioi
gnnl? Queiu tu lcipsum facis? Respondil Jesas : Si
ego glorifico meipsum, gloria mea uihil esl. Est
Paier meus qui glorifical me, quem vos dicilis Deum
veslrum esse, et lainen non cognovisiis eum: ego
auiem novi eum, et gi dixero quod non noveriin
eum, ero similig vobis mendax : sed novi eiiui, et
sermonem ejug servo. Insipienteg ilii cuin non
intelligerent de qua morle Doininus dicerct, qusa
credenlfcs iu se laesura non cssei, loquunlnr ad

35

THEOPIIYLACTl

BULGARIJE

cutn ftttiUissima quaedam c l iusipientissima verba.

Yide enim qtiomodo respondenl: c ftnn tu tnajor
es palre nostro Abrabam? El iilique sic oportebal diccre, Num lu major cs Deo? I l i sermoneDei
atidito Hiortui s u n i : ei qui lutnn audiom, non moriuulur? sed non sic: el quid dicuni? Volenies
eum oslendere el Abrabamo iiitnorcm: < Nuin ui
inajor es, aiuiu, palre nosiro Abruham ? Ipse aulem Doniinus 11011 revelal eis de qua morle d i x e r i l :
qaod aulem Abrabamo prseslantior. sil, persuadel
eos paulo post. A l qitod d i n i n l : c Qucm lu Utpsuiu
facis? eoniumeliose diounl: Tuquinullius inoinetili
e, qui fabri Gliue, qui ex Galilaja, c qiiem lcipsum
faeis? > Nouopera, ncque veriias, cque Scriplura,
sed lu, qticm leipsutn iacis? > rapis enim gloriam. A l Domintis: Si ego gloiilico mcipsum,
gloria mea uibil esl, > sicui vos puialis: nunc aulem esi alius qui glorificai me, Palcr iueus. Glorilical etiiiu ipeum geiuper, alque id per propbeiias
de illo, el per lesiimonia de cudis, et per imiumera
el iiuineiu>a miraciila. Hun: aiuem vos Palrcm, i n quil, dkiiis quod sii Deus vesier. Sed neque ut
iiieum Pairem ipum aguoscilis, neqiic ul Douin
vestruni. JNam ul Paireni niecni illuin aguoscereiis, bonore uliquc Filium rjus prosequcremiui:
nimc aulcm dum Filium uou coluis, manifesUiiu
quod non cognnsulis illum ul Patrem nieuin. Scd
ncque ul Donm 2 9 cognoseilis illum ; alioqui l i meretU sermones ejus ul D e i : iiunc auiem usque
ad*o conlemniiie eiim, ul cum ille praeceperil,
i

c Ne occidas " , > medilemiui iiiortem uieam, ^

idque cum pos&iiis nie arguere de pcccalo. Ex

liis igitur mamfesium qood eum modis omnibus
ignoreils. Ego vero scio cum naiuraliier, omncm
rjus noiiliai babens. Quaiis eniin sum ego, lalis
ei Palcr. Igiiurquia scio nieipsum, el illuii) scio.
Si auleni dixero quod nesciam euiu, cro biinilie
\obis mendax. Mam vos quidcm pcr arrogauliam
dicendo quod euin sciaiis, mentiuiini: aiqui ego
cuin sciani euiu, si dixero I U C nescire, negabo verilatcm. Quam igilur conjeciuratn affers quod scias
euni ? Quia, inquil, serinonein ejus servo: scrimmem
vocando mandaia. Neque eiiiin adversarius suiu
i l l i , i.eque adversarius Deo arroganicr loquor,
iicque nisiudala ejiid Solvo. Vos auiem qitia serino ejus Iransgressores eslis, capiique n.alis co.ii-upiscenliis consiringiuiini, el caedcs sililis, cl alia
imilta legi iuicrdicta concupibcendo facitis maifesle declaraiis vos ignorare illum. JNam si coguovisseiis, servarelis uiique sermouem ejus, id esl
inandaia. Quidam aulem sic iiiiclliguul: c Scrvo
sernionein ejus, > id c*i propierca scio eum, quia
babeo in meipso laiioucm e.ssentLc ejus nil differenlein, id est defiiiilionein: el eadcm naiura sermoiieni, quem Paier babel, biinc ego sermonein in
nullo niiiiorem et ipse babeo ; nani eadem ei
iialura el idem seroio subslamix Pairi el Filio: t-t
1 1

Exod. , 13; Dcui. , 10.

ARCIIIEP.

36

. "
* t
; \ *
; 01
, \ ,
; * , ;
,
, ,
; , \ ,
, . , c ;
* ,
, ,
; , , \ , c ;
./ c
, , > * ,
. ,
,
,
. ,
, , *
{|';, .
, , ,
. '
ZQVC
f

, , <

, * ,
* , \ ,
. ,
.. ,
. ,
\ * , '.
, ,
, , * ,
, . ; ", \,
, .
, .
.
,
, , \

, .
, , , . ,
, ,

, , * \
, \
* , y.o\
* *

37

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP, VI.

xa\ -
.
, , ;
;, \ ,
, \, \ , ,

,
, \ . ,
\, > \ , , * ^
, \, . >
,
, \ .
,
; ,
* , \ ,
*

38

Ua scio Palrein ; iiam et sermonem pjus subsianli

conservo in millo niinorem. Est aniem haec figura
consueta in Scripiura, ul i-um diciiur: Da nobis
auxilium de iribulalione, ci vana salus bomtnis.
Hoc loco enim conjunciio c c i , pro, < enim,
ponilur : ul quod dicilur, huiic babeal sensum:
c Da nobisauxilium, vaua enim salus liominis . >
Sic eliam boc loco: Scio illuin, et senuonera <Jus
servo, conjunciio c el, pro eniui, ponitur:
,Sermonem enim ejus, inquil, servo. >
V E R S . 56-59. i Abrabant paier vesier exsuliavit
ul viderel diem meuni: ei \ i d i i , alque gavisus esl.
Dixcrunt ergo Judapi ad eum : Quitiquaginla annos
notidum liabcs, ei Abrabam vidisii? Dixit cis Jesus,
Amen anicn dico vobis, anieqnain Abraham Oerei,
t a

. * >, ' . - ego sum. Tollebanl ergo lapidcs, ui jacerenl in

, \ , eum. Jesus auteui abscoudil se, el exivii e lemplo,
,
traiisieitspermedium ipsorum, etpraiieriii sic. Hoc
, . \
loco docel quod major sil Abrabamo. Quia etiim
illi dicebanl et : * Ntnn lu es major paire noalro
; \ , Abrabam? * dicil boc loco: Eiiam major sum.
\ . ,
Eienim ille exsultavii, ul viderei diem meuin,
> , - koc C 8 ( , desideraium et oplalum babuil iilum, et
\ \ gaudii auctorem, scilicei, eo quod in beneiicium
, ' - cederet, et oon parvi alkujus neque vulgaris esset
, , ^
dies, sed magni. Diem aulem dicil cruccro. 0 3 0
, . Nam praiiigurabat iliam Abrabam ia oblatione
.
Isaac, et arieiis sacrificio . Sicut cnim iliic lsaac
, \ .
ligna, iia Dominus cruccm porlavil: et sicul reli , Q
quideni csl Isaac, iiimiolalus aulein aries, Ua
ei Deus quidem alicnus est a passioue, iti bumana
*,
auteiu uaiura ei carne passus esl, Hunc diem cru , cia cum pravidissel Abrabam, gavisus est, et quod
\ \ .
fuiurus essei in salulein uiundi. Insuper boc loco
" ,
oslendii eos alienos esse ab Abrahani, siquidein de
. "
quibus ille gaudebat, hi insaniebani. Signifieat au , '
tem quod oon iuviius passionem aggrediaiur : si /, \ .
quidem laudal euin qui exsuliavil propler crucem.
, ,
Nam inde (ul diclum esi) salus orbis. Alii auiem
' ,
inlelligunl per dicm omne tempus advenlusCbrisi!,
, .
quod cum Abrabam proevidissel, gavisus est, quod

ex ipso et seiuine ejus surreciurus essei Salvator.
, ,
El foriassis non solus Abrabam gavisus cst, sed
.
el omnes, sicut David dicit " : < Hsec esi dies quam
\ , \ , t , D fecit Dominus, exsuliemus ei laeteiiiur in ea. Et
ipse quidem bxc dixii; at iili non poterant penin , \ .
gere ad sublimilatem diciorum, neque digaabaiilur
. ,
interrogare vel discere quis cssei dies ille, quem
, vidlsget Abrabam: inio irridcnt cum ul insana qua> \ , \ ,
dam loqueniem. < Quinquaginia enim, inquiun!,
* , aunos nonduin babes, et Abraliam vidisli? >
. . c , ,
* , ; auiem dicebant, existimanles Duininum fonr.equiuquagmia annorum esse: lameisi lunc trigtnta ei
, ires laiitum annos baberel. Qtiare anleiii non clixe \
ruut, Quadragiulaannos nondum babes,sed quiuoua . ginla? Curiosior sane bxc iulcriogatio. i^am sini , , t ; pliciier sic inridiieis, ul memores es&enl quinqua .
t s

c l u s

1 1

Psal. L I X , 15.

1 1

Ge. xxu,

1 seqq.

I V

Psal. cxvu, 24.

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

48
39
guila annorum. Vorunitaiuen dicuul quidam , , .
quiuquageimituiii eie anuum ad bonorem antii Jobilaei
dicluuv quo oi servoa ltberos dimitiebant, el possassioues empise reddebamur, eioumia alia perficiebauiur, qua? ad bonorem Dei constiluia . At
Dominue quid dieii? c Auieqitani Abrabam Gerel,
ego suim Vide, non dicil, Antcquam Abrabam
fierel, ego eram : sed, t sum. Istiid eirim vferbum,
Syut, Deo proprie eoitveiiit, eo quod perpetuus
sit ct sewpitenms, id quod boc verbuin siguifical.
Jtaque Pater ejus in veteri lege boc verbo uiilur,
c Ego 8iim qui smii . De Abrabam vero dixil
fierel, merilo, lanquam de corruptibiti. Nam qui
fachis csl, cl corrumpilur. Verbum aulem Sum,
diviuaiii ct ;tb omui coirupiione alknani sempi.leiniiaietn sigtiitirat. Quapropter et Juda! existi- ^
roantee boc blasphemum verbum (soti enim Deo
convenii) c luleruni lapides conlra euin. A l ipeeilernm delitestil, se botniliaits, ne ante tempus moriattir. Quomodo autem se oecultai? Non in angu~
I H I H templi
se conjecit, ueque in doniutieulain
qiiamdaia fngii, neque poat parioiem vel coliimnaui
ae iucurvavit, sed sua magna poiesiale invisibilem
Q31
* insidiatoribus, qtiamvis per niedium
illoruni exiret. Ei c praHerivii sic, id e l transivit
etmpJkiier ti alfeque labore. Vide autem quomodo
ip>e quideiu oninia quae debebal, imptcvit. Matn
ipee quidem satts eos docuil et de se, eidePatrc,
et iiiousiravit c i i nobiHlalcm el liberialem verani,
quae a pcccatis libcra esl, el quod sola ecrvilus
M

8 C

f e c

,
, , *
, \ , \ ' ,
. ; c \ *3
, . ", /. - \
, , ' .
, c !\, > \ ,
\ * * \
, <
. > \ " , c ,
, . ,
' , , \
\
( ),
> ' *
, .
; , ' ,
\ , ' ,
. * *
, \
. ' ,
. ,
\ , \
\
, \
, , *

- - ,,

peccati foeda: ei in summa, uiliil eorum qiiae opor- ^

lebal, r e l i q n i l : illi auieHi lapidanl eum. Ideo re
linquil itlos, quia non altracorreillonem recipitbanl.
AdnoU autcm quod lapidanies illam, hi eranl
de quibos d u i l cvangetisia qnod crediderint in
eum, ita fides illorum non erat fides, sed temporaria qtiaedam el frigida affeclio fn bis quae
Cbrisio dicebantur.

<>\ \ . \
, . , , \
,
'
, \ \
.

CAPUT I X .
. ' .
De cceco nativilale.

.
\ E R S . I , 2 Ei praueriens Jesiis vidit bominem
c \ , ,
caecuiu a nativilaie, et iuterrogaverunt eum ,disci- \
puli ejus, diceniee : Rabbi, quis peccavii, bic, an
', , ,
parenles ejus, u i ca^cua nasceretur ? > Exivii qui- {; > " ,
dem de lemplo Dotninas, ut furor Judxoruin m i i i - D
garelur: ad sanandum autem caecuoi convertiiur,
- \ ,
eiiam per hoc signuni duriiiam et impersuasibUi \ tatcm eorum frangere conans, lametsi nibil jllis
, \ *
prodessei. Inatiper et osieudii eis quod uon sine
, , , * c \
causa neque arroganter d i x e r i i : Priusquam Abra , .
bam fierel, ego suua . Ecoe eoim miraculom
, .
facil, quale nullus unquani prius. Nam elsi quia
, *
aperueril oculos caeci, non lamen csci nati. Mani* ,
feslum igiiur quod Deus sii, et anle Abraham, qui
, fecii boc quod a sasculo nan faciuin eat. Oediia
. \ \ ,
autem opera ad cacum venii, non ille ad ipsum.
. \ Proinde ei discipuli cura vidis9eni eum lam iuieme
, tT

e i

Levil. , 24, seqq.

t e

Exod. m , 14,

1 7

Joan. v m , 58.

fl

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M J G A N N I S . -

CAP. I X .

, , speclantem cacum, iiUerroganl: c Qtiis peccatil t

Lic, vel parentes ejua, ut caecus nascereiur? > Nam
; .
apparei quidem iuterrogaiiu frigidior. Quomodo
. ;
enim peccassai priusquam nasceretur ? Neque cnim

aposioli geniiies nugas receperuni, quod anima
; ,
anle corpue in alio mondo versane peccet, ac deinda
, , *
poenam quamdam recipiat in orpus descemlens.
\ .
Piscaiores enkn cum essenl, neque audiverant lale ,
, ,
quiddam, quia haec philosophorum dogmaia erant.
.
Videlor igitur insipiens qucesiio, sed non ei qut
, ' . aitendit. Disce eniua quod aposloli, dicente Cbrisio

ad paralyticum, Ecce sanus factus es, non ulira
, " , , , > \ pecces, ut ne deierius quiddam libi fiat, > ubi
caecum fiderunt, dubitabant, ei quasi talia dicunl.:
, , \ \
* * * Esio Hle propter peccata paralyiicus foerit; de
; ; ' bocvero quid dixeris ? Nunquid ipse peccavii? Sel
hoc dicere non poiee, nam a naimlale ca?cus est.
. '
Nura parentes ejus ? Sed neque boc; non eaim
; '
iilius pro paire punilur. Igiiur non lam Snterrogant,
. ,
qoam 6 3 2 dubiiaodo baec dicunt. A i Dominus sol , .
\ens dubiuiu illorum, dicit: c Neque hic peccavit,
; , ,
(nam quomorio peccassei priusquam nascereiur?)
( \ ;)
neque parentes ejus. Non dicii auiem boc qnod
. ,
liberaverit eoa a peccalis: non enim simpliciter
. ,
dixit quod Non peccaverunt parentes, aed addidil,
, c .
c Ut csecus nasoereiur. # Nam peccaverant quidciu
, *
. parenlesejoe, sed non inde buic cxdtas.Neqoe enim
justum est propter parcntum peccata affligi filios,
\ . \
, c qui non injuaie agunt; ei boc Dcus docei .per Eze ^
, \ * , , \ , \,
c \
\ , ; " ,
, , ,
. " \
. ,
, , *
, ,
\
, . "
,
, 0
\, ,
* , , \
* , ,
, \ .
\ ,
, * ,
* ,
, \ \
\ .
*
* .
,
Ezerh.

XVMI,

PITROL.

2.

cbielem, dicene: Non eril ampfuus toec parabola,

~
qua dicitur : Palres
comedenmt u*am acerbam, ec
denles Qliorum obstupescnnl". * Legemiiem pouit
et per Mosen : < Non morietur paler pw> fllio >
Sed, dixerit quis, quomodo scriptum quod reddoi
c peccata patram in fllios io lerliam et quariam
generalionem * ? > Dicenduin igitur quod primuni
quidem iion sii generalis bsec senleniia, neqtie
contra omnes dicta, aed solum coitira co* qui
egressi sunt de iEgypio. Insuper aiiende menteni
senienliae. Non enim boc dixit^ quodPro peccatis
palruiu puniunlur fllii, sed quod Peccala palruin,
hoc esl poena? pro pcccaiis irroganda3 sunl eliani
flliis ipsorum, ulpote his qui siinilia deliquerinu
Naui ul ne puteni bi qui ex ^ g y p t o egressi sunt,
quod quamvis gravius peccaveriMt quain parentcs,
non iisdem suppliciis punianlur, iitqiiil,Non sic
erit, sed percaia palrum, boc. est poetue, eiiam ad
vos pervenieni, quia non facii cslis meliores, scd
eadem ac deleriora peccastU. Qnod autem sirpo
vides pueros mori, idquc propier parenluiu poenain,
scias quod Oeus propicr misericordiam prairipiat
illorum vilam, ul ne cum supcrvixerinl, deleriores pareniibus fianf, ei in malum suarurn aiiimarum et aliorum niullorum vivani. Vcruinlaincn \\xc,
aby^sus divinorum judicionim apud ee couUneu
Nos ad soqueulia pergamus:
VEns. 5-5. Respondil Jcsus: Neque bic pec-

[)e\i\. xxiv, 16. ' " E x o d . xx, 5.

Ga. C X X I V .

43

THEOPUVIACTI BULGARLfi A R C H i l P .

i4

c?tl, neque parenies ejue ul caecns nasceretur, sed ol , , * ( nianifcsteiHur opcra Dei in iilo. OporM me
.
operari opera ejue qui misil me, donec dics esi.
, . "
\ c n i l nox, quando uemo potcM operari. Quaudiu
, \ . "
Iticro in intindo, ltix sum mundi. Ecce iieruin
, . >
:ilia dubilailo. Quaerel euim qimpiam : Qnomodo hoc . , diciutu est: Injuria enim affectus est liomo privatus ,
lumhie, luimanircslcmtir opera Dei? > Won poluerunl ;
illa aliler manifesiari ?Quali injustilia affeclus es , ; ,
homo? Luce, inquil, privalus sum. El quale dain- ; , , .
liinn ex co quodsensibili luce privatus eil ?I:no vero ; inajus arcepit bcneficUr.n. Ocuiis eirtm anim siivwl
. !)
el corporis illunmiatusest,el iia caeciias in bomtm ei
cessit per sanalionem cognoscenti verum justiliseso- . " ,
lem : non igilur injuslilia affectusesl, eed bciieticiuin

accepilcaems nalus. Insupertt hoc sciasquisquis di- ". , ' .
\ina scrutaris, quod verbuui ti , hocesi apud
" ,
D 0 9 t i i , sape inScripUira ponuntur, non ul causam,
, , < ", \ , < ",
sed ut cveinum designeiit; flicul cl apud David: , '
Ul 6 3 3 jusiMkeria in serroonibus t u U . Non
:, , c "
enim peccavit Oatid ui jusiiflcetur l)eus: sed quia
.
ex evcntu peccalo a Davide peipelralo conttgil , , '
juslificari Deum. Nam cum Dcus quidem lanla iHi
,
dtdisset, quauta accip*re dignus nou erat, ipae . " *
aniem mandalum Dei iraiisgrcssus essel, ei cedcm
, ,
cutn aduIterJo commibissci, ct regno in coniempitim , \
Dei abnsus esset, quid aliud ex eveniu acctdebat, , \ / ijuam omnino u l Deus qui jndicabatur el diacepta- / ,
bai cuin David, jusiifieareiur, el viclor appareret , \ .
condemnato rege**? Quia a quo regnum acceperal,
, , illtt.s legea rejecit propler istud ipeu.n, quod rex C

,
U ; *
rat. Nain si priTalus fuissct, non duo illa uoala
, ,
facile siimil comntiuere potuisset. Videe quomodo ' , . ,
bic, Ui jusiificeris, non causani, sedevenlum dicat; (5
et innuinera talia ^tiam apud Aposlohim invenies. . *$, , " ut quod esl in Epislola ad. Rotnanos: < Quod
, , ;
enim nolutn est Dei, manifestum e*i in genlibus ad
\ boc, utsint inexcusabiles : quanivis non ideo
, \ ^
Deus gemibus dederit scientiam, ul inexcusabiles , ,
pecceni. Nam ipse qmoem dedit ui non pecceni: . ,
deinde quia peccavertmt, ex evcniii cognitio cessil ; ,
ris in boc, ut siut inexcusabiles. K l iierum,
. ,
f Lex subialravit ut abtindarci condemuatio
>
,
Atqui itoii propter boc data est lcx, scd ul magis co^rimerclurpcciialaro.QuiaautemnonvoIiieruiit . \ ,
iilud repriiuerehi qui logeui susceperanl, facla est efis
- ; ,
Jex in abundautiam peccali: amplius euim el ma^ie * .
imputatum esi eis peccaitim, quod etlegem habeiiics ,
peccaverint.Sicigilurei hoc Ioco,cUiappareantopera
*
Dei in ilio, noncausa, sedeventus designatur.Ex lioc ; ,
eniin qitod sanatus esl cxcus, evenit gloriOcari Deum. \ . Na m sicul saepc arcbitoclus doimim pariim quidcm ela
, " ,
boral, panini itnperfeciant refinquit: uisiquisforte , *
e: non creJatquod ipse sil ille qui partcm iltam exsiru- ,
xeril, possil condendo et pei ficiendo id ctiam quod . " ,
erat impcrfeclum ostendere, quod ipse exstruciiopi- , , *
i x ail ; ila ei Deug noster Jesus cxcaecala niembra ,
T

, l

>

1 1

. L , 6.

* I I Rog. , 13.

" Rom

, 19, 2.

Roin. , 0.

45

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. IX.

;, i/t[ \
, , \
\
, \
, , \
. , < " , \ , \
* ,
, \
.
,
, .
, .
*
. c , \,

46

sanans, ei in suam naluiamcdnstilueng,oatendil quod

ipse sil qui etalia membracondidii. Dicens auleui,
1U1 manifesietur gloriaDei, > de seipsodicii, non dc
Paire. Nam illiue gloria maniflesta erat, suam au*
lem oporiebat manifestare, quod ipse erat iile qui
4 ab inilio fecerat bomiiiem * ; > et plane non parva
erat gloria ut manifesiaretur quod ipse qui nunc
apparuit homo, sicut Deus in principio condiderit
boniinem. Quod auiem de seipso boc dicat, audi
sequenlia ; siibdii enim, c Oporlet me operari
opera ejus qui misil me . Oportei roe, inquit, manifestare ineipsum, ei facere opera qua? possuni nte
osiendere faccre eadem quas Paier. Vide auieiu
quomodo noo dixerit quod Taiia 6 3 4 pera qoae
facial Pater, oportel ei me operari, sel, llla ipsa
, \ quasiacUPaterwfNamoporietir.e.inqu^operari
. , ,
opera > illa ipsa, quae is qui misii me, facil. Hajc
, auiem oporiel me operari < quandiu dies eel, boc esi
, ', . * ~
quandiu praesens vila agilur,' ul bomiues possinl in
i , \, flie credere : quia c venttira est nox, in qua
, .
nullus poterii operari " , i id esicredere. Opusenim
* > , "
fldem nomiiial. Iiaque in fuluro saeculo niillus potest
, \
credere. Nam dies quitlem praesens "viia est, eo
c ,
quod possuinus nunc sicut in die operari: quanivis
, *
el Paulus banc nociem nominei, eo quod in ea
.
ignorelur quis viriuiera vel peccaium operetur, et
. quoad comparaiionem fuiurae lucis qnae circum, ( \
fulgebil jusios. Nox autem esl fuiurum saeculum,
6 ,
eo quod nullus illic poieril operari; quamvis ei
u

, , , , Paulus boc diem vocet, eo quod tunc u l t

Juce refulgebuut jusli, et apparebunt uniuscujusque
)* ,
f a c t a \ i llaque in Tulurosaeculo fidesnon eril,sed
, \
et voluniariiet involuiUariiobediem. cQuandio igiiur
, , \ in mundoero, lux sum mundi : i per doctrinam euiui
. et miraculorum oslentationem illusiro animas, atque
, ita oportel me etiani nunc multorum animas illu . ,
roinare, per boc quod gano csecum, ct pupillas
* t
ocirloruin cjus illtisiro. Nam quSa lux suin, opor . "
tet me ei sensibHttcr el spiriiualiter illuminare*
, , \
* \ , \ \ .
H

t , \ , \
V E R S . 6-7. c Ifoc c.um dixisset, exspuit !n
ter , \ ry ram, et focil luium ex spulo, et illevit lutum super
tfti , \ * ocitlos caeci, et dixit c i : Vade, lava in piscina
* , ,
Siloa, qaod si iuierprcleris, sonat missus. Abiii

' ergo, et la?il, el venil videiw. > Dicene, rnquil, bacc
\ , \ , , Jesus, non bis verbis conienius est, sed et opus
\, , addidii. c Exspuii enim in terram, el ltuum fecii,
i M i n x i i q u c oeulos caeci: oslendens per taitim,
, \ . "
quod ipse sit qui et Adaui de luio formaverb.
\, \
Dicendo en m : Ego suui qui Adam formavi ,
* > * ,
arrogautius visum iuissei aiidientibas : qtiod per
' .
opus monslratum non ita offendit: propterea el de
^ , , d '
, * \ lulooculoe tili formal more opiKcii quo et Adaiu
form tlus esl. Non formavit aulom laHttim oculos,
, *
neque aperuil lantum, m\ et videre concessii;
,
, \ ' onde siguuni esl quod et Adae animara inepiravaril.
, T

**MaUb. x i i i , 4.

JO;B.

ix, 4.

"fbid.

>' Mallb. x u i , 4 3 .

" Gen.

11,

7.

31

THEOPHTLACTI BULGARl/E ARCHIEP.

32

ifm eH pHIf. Dtiit enim ad Evam* : Qiiacttfique * , \

, \ ,
, , .
, t JJ , . >
01 , , <\,
, . >
, ,
* , \
.
YKIS.
46-50. c Quis ex vobis argnet me <te
c \ ;
pccaio?Si feriutetn dico vobie, qeare vos noti , ;
cediiig eiiht? Qiii ex Dco eet, wba Dei audii: , .
propterea vos Q O I I audiiis, qnia ex Dto non *ati. , .
Repoodertni tgilur Jirdfti, et dixerant et: Nonne , \ * ,
beiie dtcimua *os quod SeiVarftaiHie tu, et , \ ;
dfenUHiHim babee? Respondil Jesus: Daemomum , babeo, ed ceboneaio Pairem meum:etvos , \ .
igiie*tnia affecistis me. Ego aniem non qtiaero \ . >
gioriam meatn : est qni qa?ral el judicet. Quia , ,
Dei filioe aeipsos nomfnabani, inqnit, Si Dci eslis ,
ulu tiqne peccantem debetis odio habere. Si igitnr . \ , , et roe qnem odio babeiis, poieslis arguere peccan- ,
lcm, manifesUim quod jnsle odioroeprosequimini; , .
qiiod ai namo rae potest argnere, manifeslom qttod . ; * propter veriuiem exosum habeiif. Qoam antem vc- , . t
riiatero ? Omnirio qula dixerat $e Dei FDiem, id , >
qt#d verissimuni eet. Sicut aatem is < qui ex Deo \ , , M , w b a Dei audic: ita eiiam vos si Dei fllit , *
esmH) non a ma audiendo declinfcrelis, neque ad , \ .

die tomerferilie, rtiis sicut dii. * At bi morlem

magis vindemiarunt. c Ego autem, inqnit, qnla
*#vriatem dieo, non creditts mihi. Nihil enim
Lmd potestie in me arguere, quam solam terilalem :
foincest Ula veelta coiura me rabiee, quia filii
'* mendacii eelfo.

mariem qusmretis eiim qtii e soperms venil Filiuei

Dei, el ea quae Dei erant toquenlem. Igitur Dominus

.
, , ,

qiridem ita mansueio coiti eia loculus 6 2 7 est:

atiHi ad convicia pergnnt: c Nonne bene inqaiiint,
dicebomut qaia Samaritaaus es tn, et thcmonitim
liabes ? Samarilanum ipsnm dicebanl, qnod morem
Judalcum destraerei, nempe Sabbatuin: Samaritniii
enlm non egregie judaizabant. Daemoniacum autem
llium vocant, fortassis qtiidem ei hoc modo, quo
citm ejicere daemonia dicebani in principe daemoniorittn . Omnee cnitn qui calumniabaniur ipsum
in Beelxebul daemones ejicere, enm dicebani daamoiiium Beeliebul habere, in quo miracula faceret.
Fortaesii auicm secondunt qitod revelavil ipsonim
cogltaliones, d&ntonium eum babere cogitabant,

, ;
, ' ,
* , \
* ,
.
*
, , , . \
\
, ,

.

,e

pniaiilee a dtemonibua ei revelata cordis arcana. J) .

Quaitdo auiein dixertini eum Samaritanum ?Nusqaam enim evangelista hoc dixit. Manifeslunugitur
quod muha praclermisennt evangelisiae, el non
oimtia scripserint, gictit alio loco assignavimos. Igifur ilfi quidetn talia per ignominiam profemnt: ipse
aotem paiienler in se injurias suscipii. Nam cutn
aeipeos iilios Dei dicerenf, vebemenlcr eos apguit,
eriiaiem vindicans: quando autem ipsum injoria
afliciunt, non ulcisciiur, docens eiiam nos, qnae
contra Deum euut, vindicare, qux auiem conira
nos, tuansnete ferre, eicut et fpse mansueie dixil:
< Ego, inqiiil, daemonium non babco, scd bunoro
Gen. m, 5 .

Maitb. x, 34.

,
, \ .
, *
. ,
, 6*
, ,
, ,
\ ,
c , , ,
. ;
, \ , 4

33

ENARRATIO W

EVANGELIUM JOANNtS. -

, \ - ^
. ,
' , .
, . '
, ,
. " ,
, , \
.
, ,
\
; ; . :
,
\ , \
.
. >
B
c ', ,
,
. , . , \
, \
, .
* \ ,
\ , >. \, \ , .
\ .
;
, ,
>
, \ *
,
, ;
, \ . " ,
, ,
. ' ,
, \
; ,
, . '
' ;
, .
01 -

CAP. V H L

34

Palrem meiiui. Quoinodoaulem bonorabal Patrero?

Ulciscens iihiin,ei non sincns eos qui bomicidaBeraul
ac tnendaces, Salvaioris ei veritatis Jilios nomiitari.
Vos igiiur, inqvit, eo quod bouoro Palreni uteum,
queiu vos injuria aflicilis, duiu falsoaffirmulis ipaum
esse Pairem vcetruw, propierea mc igHOMiiuia
afliciiis; sed quanivis ego meipsnm vaidico,
sed cum iiijuria aflkior, eusiiueo : ua exiiuiweiis
iuullatu fore iujuriam lianc. El eniiii Pater, q o i
nietilcucilur, quia proplerea injuria afficlor, quod
ipsuin ulciscor, ei nou palior vos. qni vos iliitia
iilios asscriiis. Est igilur qui qoserii gloriam ixeaui,
qui el potest judicare, et condemnarc eos, qui itut
injiiria afliciunt. Saspe eititn quis qu:<;rii ulc>sci, <u
nrquii ipsc judicare. Igitur Paler ei quaerii Filii gtoriani, el poiest j u d k a r e : propierea d i x i i : c Est qtii
qoseril, el judicat. >

V E R S . 5 1 , 5 2 . < Aiuen, amen dico vobis, at quis

gurnionem meum servaverU, iiiorlem non videbit in
&lernum. Dixermu crgo illi J u d x i : Nimc cognoviitius quod daimonium babeas. Abrabam mortuns
esi, et propbeiae: ei ln dicis ; Si quis sermonem
inemii servaverit, non gustabit luoriem in aetermim. t 0 miseiicordiam! HJi quidem injuria aificiunt, ipge auiem quxslionem de gloria sua, ei defensionem Patri periuiltens, ad admonilionem ot
docirinam vcriinir, bcnefaciens bis, qui iujuria
pcrseqmiuiur. Iia opuriel eiiam nos ulcisci inimiros. Quid igiiur illis dixii? Si quis sermoiiem
n:eum borvabil, hoc e^l, credendo gimul c l vitom
babet puram : lunc enim quis vere tenei 6 2 8 doclrinaiii Douiim, quando el puram habet v i u m :
lalis igiiur tion videbit morlem, qua peccaiores
inoriuulur, ei in fuluro saeculo immortali snpplicio
trnduntur, el vera vila exciduui. lnsupcr eliam signiiicai eis, quod Si qui sermonem meui servai,
non moriiur, qnanto minus ego? Quid igilur saevilis conlra me? a quo lam procul abesi ut deiincar
a moric, nl et aliis magis veratn conferam viiam.
Nain qui creduul, quamvis inoiiaiilur naluraliler,
allameu in' Deo vivunl. Sed Jtidasi quid ad bsec d i cunl? Da'iiionio ipsum agi pulant, quod aliena
quscdam quasi menle capius diccret. Naiu qui aermones Dei auribus perceperunl, nioriui t u n l ,
vov, xa\ , \ Abrahani et proplieiae, ei qui luos auscullanl, noii
, ; , ,
morieniur? Profecio nunc, aiunt, cognoviinus mul ,
lis et eopiosis argumeniis quod daemoniis actus
, .
haec dicas.
,
V E R S . 5 3 - 5 5 . c Nunquid lu major es paire noslro
, \ ; Abrabam, qui niorluus esl, el propbela? luortui
; ennl? Quem tu tc/psum facis? Respondii Jesus : Si
, . ego glorifico meipsum, gloria mea uihil est. Esl
, ,
Paier meus qui glorifical me, quem vos dicilU Deum
, vestrum esse, ei tamen cognovisiis eum: ego
, \ , , auiem novi eum, el si dixero quod non noverim
* ' , eum, ero similis vobis mendax : sed novi eutn, et
. sennonem ejus servo. Insipientea illi ctim non

intelligerent de qua morle Doiuinus dicerci, quaa
, - credeaies iu se laesura non cssei, loquuntur ad
M

35

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

ettm eluUissima quaedantl ct iiistpienfissima vcrba.

Vide etiim quouiudo respondeni: c Num lu major
es patre noslro Abruliam? El uiique sic oporlebal diccre, Nuni lu ntajor cs Deo? 11 i senuone Dei
aadilo Hiorlui sunt: ei qui luum audiuitl, non riuutur? sed non sic: ei qwid dicuni? Volenics
eum osiendere el Abrabamo tuiiiorciii: < Num lu
major es, aiunl, palre nosiro Abrabam ? Ipse aulem Doimnus revclal eis de qua morle dixerit:
quod auteni Abrabamo prsuslanlior. sil, persuadet
eos pauto posl. Ai qnod dii-unl: < Qucni lu udpsutn
Jacis? conlumeliosedicuiil: Tu quinullius iiiouieiid
es, qii fabri Glius, qui ex Galilasa, quein leipsum
facis? > Nonopcra, ncque veriias, ncqne Scripiura,
sed lu, c quom leipsuin iacis? > rapis enim gloriam. A l Domimis: Si ego glorillco iiicipsum,
gloria iuea uibil esi, > sicui vos puialis: nuuc aulcm esl alius qui glorificai inc, Patcr iiieua. Glorilical euim ipeum setnper, atque id per propbeiias
de illo, el per leslimonia de coclis, ei per innuinera
el iiumeusa niiraciila. Iitin*: auiem vos Palrctu, i u quil, diciiis quod si Deus vesier. Sed neque ut
iiieiiia Palrem ip^um agnoscilis, neque ul Deuui
vesirum. Naui si ul Palreni meum illuin agitoscereiis, bonore uliqne Filiuiu cjus progequcremiui:
uimc auteiii dum Fibum coliiis, inanifeslum
quod iton cognosulis illuiu ul Palrem mcuui. Scd
neque ul Deum 6 2 9 cognoacilis illum ; alioqui l i merelis sennones ejus ul D e i : uunc auiem usqua
ad:o coiilemmiis eiim, ul cum ille prjeccperit,
t Ne occidas " , > vos medilemini inorlein iueam, ^
iiique cuiii posbiiis me arguere de pcccaio. Ex
bia igilur inanifesium quod eum modis oimiibus
iguorciis. Ego vero scio cum naiuraliicr, omnem
ejus notiliaui babeos. Oualis eniin sum cgo, lalis
ci Paler. Igiiurquia scio meipsuni, el iltitni scio.
f Si amem dixero quod uesciam euui, cro sitnilie
vobis mendax. Mam vos quidcm per arrogamiain
dicendo quod cuin scialis, menlimini: alqui ego
cuin sciani eum, si dixero mc ncscire, negabo veritalem. Qtiam igilur coujecluraiu aiiers quod scias
eum ? Quia, inquil, scrmoncm ejns servo: scraioneiu
vocaudo mandaia. Neque eniin adversarius suiu
i l l i , i.eque adversarius Deo arrogaiucr loqiior,

36

\ . "
t
; > *
;
, \ ,
; ' , ;
\ ,
, ,
"; , , *
\, . , c ;
* ,
, ,
; > , , \ , c ;
. / 0
, , > *
. ,
,
,
. ,
\, , '
|), .
, * , ,
. '

, , c
, * ,
' , \ ,
. ,
.. ,
. ,
\ * \ , '.
c , ,
. > , , * ,
, . ; ", \,
, .
, ,
ncque iiiandau ejiid solvo. Vos auiem quia scrino- ^ .
cjus iransgressores eslis, capiique inalis co.i ,
tupisceniiis consinngiiuiiii, el caedcs sitiiis, ei alia
, \ ,
inulia lege, iuicrdicu concupibceudo facilis, ma
ifcste declaratis vos ignorare illum. Nam si cogno- , .
visselis, servarelis uiique seruioiiem ejus, id esl
, ,
mandaia. Quidam auleui sic imclligiiui: t Scrvo
, . ,
sernionein ejus, > id cal propicroa scio eum, qnia
* , ,
babeo in n.eipso raiiouem e>senti;u ejus nil difle
renteui, id est tleiiinliunem: et eadcm nalura ser- , , \
moneiii, quem Paler babel, liiiuc ego serinouem in
, \
uullo minorein el ipse babeo ; uain eadem csi
* ^ , \
nalura ei ideio scrmo subslaniix Pniri el Filio: ei
*
e l

Exod. , 13; Dcut. , 1 0 .

37

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. VIII.

\ -
. T6
, ,
;, \ . >
, \, \ , ,

,
, . > ,
t \, > \ , , * <
, \, . >
" ,
\ , \ .
,
; ; ,
* , ,

38

ila scio Pairem ; nam ei sernionem ejas siibstanli

conservo in nullo niinorem. Eat atiierofaaecfigura
consuela in Scripiura, ul nim dicilur : t Da nobis
auxilium de iribulatione, ci vana salus bomtnis. t
IIoc loco enira conjunciio c ei, pro, c enitn,
ponitur : u l quod diciiur, buiic babeal sensum:
c Da nobis auxilium, vana enim salus bominis

Sic citani boc loco: c Scio illuiu, el sennonera ejus

servo, conjunciio t el, pro c enim, > pouitur:
cScnnoncni enim ejus, inquii, servo.

Y E R S . 56-59. c Abrabani pater vesier exsultavtt

i i l viderel dietu meum : el vidit, atque gavieus esi.
Dixerunt crgo Juda?i ad eum: Quitiquaginla annos
nondum babcs, ei Abraham vidisii? Dixit eis Jesug,
-r
* -* - " - - n Amen anten dico vobis, amequain
n - Abraham flerei,
f
. *Hpav ), * . - ego sum. Tollebani ergo lapides, ui jacerenl in
, \ ,
eum. Jesus aulem abscondii se, et exivit e teuiplo,
;.>
traiisieitspermediuin ipsorum, elpraeteriil sic. > Hoc
, . \
lot'0 dbcei qnod niajor sit Abrabamo. Quia enim

illi dicebani ei : Num lu es inajor paire nosiro
; ,
Abrabam? > dicit boc loco: Eiiam major sum.
\ . ,
Eieuini ille exsuliavit, ut viderel dieni neum,
> , koc cst, desideraiuiii et oplaiuni babuii illum, et
\ \
gaudii auctorein, scilicei, eo quod in beneiicium
, ' - cederet, ei non parvi alicujus neque vulgaris esset
, , 5
dies, sed magni. Diem aulem dicil cruceui. 6 3 0
, . Nam prxiigurabal iliain Abrabam oblaiione
.
lsaac, el aiieiis sacrificio . Sicul cnim illic lsaac
, .
ligna, iia Douiinus crucem porlavit: et sieut relti a

, Q
\ ,
, .
,
. "
, *
- /, \ .
, \ ,
,
, . "

, ,
.
\ , \ , c , D
, \ .
. 01 ,
, \ , ,
,
. , ,
" , * ;
,
, \
. , , ; .
1 1

Psal. L I X ,

15.

I S

Gen. xxn,

1 seqq.

o l u s

quidem est Isaac, iuimolalus aulein aries, ila

ei Deus quidcni alicnus esl a passione, iu bumaaa
aulem uaiura ei carne passus esl, Hunc diem cruci& cuai pravidissei Abrabam, gavisus esl, et quod
futurus essel in saluiem mundi. lnsuper boc ioco
ostendil eos alienos esse ab Abrabau), eiquidein de
quibus ille gaudebat, bi insaniebaiil. Signiiical autem quod non invitus passionem aggrediaiur : siquidem laudal eum qui exsullavil propier crucein.
Nam iude (ul diclura esi) salus orbis. Alii aulem
inlelliguni per diom omne lempus adventus Cbrisii,
quod cum Abrabam praevidissel, gavisus est, quod
ex ipso et semine ejus surreciurus essel Salvator.
Et forlassis non solus Abrabam gavisus esl, sed
ei omnes, sicul David dicil " : c Hasc esi dies quam
fecil Doniinus, exsuhemus et laileniur in ea. Et
ipse qtiidem bxc d i x i l ; at i 111 non poterant periiugere ad sublimilatem diciorum, neque digiiabaiiiur
interrogare vel discere quis cssel dies ille, qucin
vidi^set Abrabam: imo irridoni cum ui insaua qnudam loqueiuem. c Quinquaginta enim, inquiiin?,
auuos noiidum babes, ei Abrabum vidisti? Hoc
auiem dicebanl, exisiinianlcs Doininutn iennequinquagmta annorum esse: lanteisi tunc iriginia ei
tres tantum anuos baberef. Quare aulem non dixeruut, Quadragiulaannos noi)dunibabes,sed quinouaginla? Curiosior sane b c iulcrrogaiio. Nam bimpliciier sic Inridii eis, til nientores es&enl quinqua*

* Psal. cxvn, 24.

THKOPHYLACTI BULGARIiE AftCHIEP.

giiila annorum.

Vcrumtaiuen dicuul quidam , , .

quiuquage*imum eia annum ad bonorem anni Jubila?i
,
diciuoi qtio l servos liberos dimUlebant, ei pos- , , *
sassioues empue reddebautur, ei ouuiia alia perii- , \
ciebaiHur, qua ad bonorem Dei coneliUiia * . A l
, \ ' ,
Doroiniii quid dicii? < Aiiieqnani Abrabam flerel, . ; < \ >
ego sum. * Vide, R O I I dicil, Aiitequara Abraban)
, . ", /.
flerel, ego eram : scd, c sunn Islud eiiim vferbmn, , , ' . *
c Suut, Deo proprte couvenit, eo quod perpettuis , \, \ : ,
git cl sempiiernus, id quod hoc verbum siguifical.
\ \
Jiaque Pater ejus in vcieri lege boc verbo ulilur, , c
c fclgo giiiii qui sum . > De Abrabam vero dixit
. > \ , c ,
fieret, merilo, tanquatn de corruptibili. Nam qui , . ,
factus c i l , c l corrumpiliir. Yerbum anieiu Sum, ' , \, >
diviuam ct ab omui conuptione alitnam tcmpu
. \ \
ternilaleui aignifical. Qwapropler el JmlaM exisli 0 ( ),
maiiiee boc blaspbesmim verbum (soli eniin Deo
*
canvenil) < luleruni lapides coulra eum. At ipeeile- , .
ruiii deliiescil, se bumiliaiis, ne anie tempus nto- ; Haiur. Quomodo autem se oecultal? Non in angn- , ' ,
lum templi se coitjecit, ueqne in doniuiKutain
\ , ' qtiantdaui fngii, neqtie post parieioin vel columnatn
,
se iocurvavit, sed sua magua poieslale iiivisibilein . \ *
0 3 1 se fecil insidiaioribus, quarovis per medium
, \
iiloroni exirel. El c pranerivil sic, > id e l transivil . * ,
Mmplkiter et a!*que labore. Vide aulem quomodo . ,
ip*e quidem omiiia quae debebat, imptevii. Jiain
\ \ ,
ipee quidem salis eos docuil el de se, eidePatrc,
ei niotisiravit cis nobililatem el iiberlaleui veinni,
, \
qnae a pcccaiis libcra esi, et quod sola scrviitts
,
,

* , ,
, ,

peccati foeda: ei in sumina, nibil eorum quae opor- ^ \ \ . \

lebai, reliquit: illi amem iapidanl eum. Meo re- , . linquit illos, quia non nliracorredionem recipitbanl.
, ,
Aduola autcm quod lapidanles illutn, bi eranl ,
de qiiibos dixil cvangelisia qitod crediderint in
*
eum, ita fides illorum non erat fides, eed tem- , \ \
poraria qnsdani et frigida affeclio In bie quae .
Cbrisio dicebanlur.
f

t e

CAPUTIX.
De cccco nativilate.
YERS. \
2. c El praeteriens Jesns vidit bominem
caecwiu a nalivitaie, ei imerrogaverunt eum .disctpuli ejus, dkenies : Rabbi, quis peccavii, bic, an
parenles ejus, u i csecua nasceretur ? Exivii quidem do lemplo Doininns, u l furor Judaorum m i l i - D
garetur: ad sauandum autem cxcuni coovertiiur,
eiiam per boc signum duritiam et impersuasibiliUtem eorum frangere conans, laraetsi nibil iliis
prodesset. Ijisiiper el oslendit eis quod non siue
cauea neque arroganter d i x e r i i : % Priusquam Abrabam fierel, ego s u m . Ecoe enim miraculom
facil, quale nullus unquam prius. Nam etsi quig
aperuerit oculoa caeci, non umen caeci nau. Manifeslum igitur quod Deus ail, et ame Abrahaon, qui
tecii boc qood a sseculo non faclum esl. Ocdila
autem opera ad caxum venii, non ille ad ipsum.
Proinde ei discipuli cum vidisseiu eum lani intcute
9

1T

Levit. ], 2, seqq.

* Exod. m , 14.

. ' .

.
c \ , ,
\ \
, , ,
; ,
* \ ,
, \ *
, , , ' \
, , >
, .
, *
, \
, . \ \ ,
. \ \ , -

" Joan. , 5 8 .

41

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP. I X

U
c Qttis peccavii ?

, , specUntem ccum, mteirogaiu

bic, vei parenies eju&, ui caecus nascerelur? > Nam
; .
apparet quidem iuierrogaiio frigidior. Quoroodo
. \ ;
enim peccasset priusquain nasceretur ? Neque cnim

; , apostoli genliles nugag receperunt, quod anima
ante corpue in alio mundo versans peccei, ac deindc
, , *
pcenam quamdam reclpiat in orpus descemiens.
\ .
Piecatores enkn cum easeni, neque audivcraui Ule ,
, ,
quiddam, quia haec philosophoruin dogmaia eraut.
.
Videlur igilur insipiens qusesiio, sed non ei qui
, * . attendit. Disce eniua quod aposloli, dicenle Cbrisio

, " , - ad paralyticum, c Ecce sanus faclus es, non tilira
, , > \ pecces, u l ne deterius quiddam libi fiat, ubi
caecum videruul, dubilabant, et quasi lalia dicunl:
, , \
* * Esto ille propter peccata paralyiicus fueril; de
; ; * boc vero qoid dixeris ? Nunquid ipse peccavii? Se I
. '' boc dicere non poies, nam a naiivitale catcus est.
Nura parentes ejus ? Sed neque boc; non enini
; *
ftlius pro paire punilur. Igilur non lam Snlerroganf,
. , quam 6 3 2 dubitando baec dicuni. At Dominus so!, . *0
vens dubium illorum, d i c i l : c Nequebic peccavit,
, c ,
(nam quomorio peccasset prluequam nascereiur ?)
( \ ; )
c neque parenlcs ejus. JNon dieti auiem hoc qnod
. ,
liberaverit eoe a peccaii&: non enina simpliciter
. ,
dixit quod Non peccaverunt parenles, sed addidit,
, c " .
c U l caecus nascerelor. * Nam peccaverant quidcm
, '
parenieeejas, sed non inde buic caeeiias.Neque enim
.
jaalum est propier parcniuro peccata affiigi filios,
. \
, qui DOQ injuele agunl; et hoc Deus docei per Eze * Q cbielem, dicens: c Non eril ampKus baec parabola,
,
qua dichur : Patres comedenmt wram acerbam,et
* \ * c denies QHorum obsttipescunt \ * Legem item ponit
. > , \ , ,
et per Mosen : c Non morieiur pater pro fllio
c
Sed, dixerit quis, quomodo scriptum quod reddal
\ \ ; > ,
c peccaia palrum in fllioe in lertiam et quarlam
, - generaiionem ? Bicendum igilur quod priinum
, ,
quidem iion sit generalis baec senleniia, neqne
. \
conlra omnes dicta, aed solum contra cos qui
egressi sont de iEgyplo. Jusuper aliende menlem
. ,
aententise. Non cnini boc dixil quodPro peccalis
2> , , *
palruni puniunlur fllii, sed quod Pcccala patnun,
, ,
boc est poenjc pro pcccalis irrogandae sunt eiiam
\
flliis ipsorum, ulpoie his qoi siuiilia deliquerinl.
, . "
Nam ul ne piilenl bi qui ex ^Egypio cgressi suut,
,
, D quod quamvis gravius peccaveriat quam parentes,
non iisdeni suppliciis puuianlur, inquil, Non sic
, ,
eril, sed peocaia palruin, boc est poenaB, eliam ad
* , , \
vos pervenienl, quia non facii eslis meliores, scd
* , ,
eadem ac deleriora peccastis. Quod autem sa?po
, xcd .
vides pueros morj, idquc propier parentum poenam,
,
scias quod Deus propicr inisericordiam prajripial
, * ,
illoruin vilain, uA ne cum supcrvixeriul, deterio ,
res pareniibus fianf, et in malum suarum auima , \ \ ;
rutn et aliormn niulioruni vivani. VcrunUamen bajc,
\ .
aby-sus divittoruui jiidiciorum a p u d s e coniinei.
*
Nos
ad scqiienlia pergamus :
* .
V E R S . 3-5. c KespondU Jcsus: Neqoe bic pcc
t ; ,
a

8 0

Ezech.

XVIII,

PATROL.

5.

G B .

, e

" Dm. xx;v, 16. ' E x o d . xx, 5.

CXXIV.

43

THEOPUiLACTi mJLGARLE ARCUIIP.

44

cavll, neque parenies ejoe ul raecns nascerelur, sed , , *

manifeslenlur opcra Dei iri iilo. OporM me
* .
operari opera ejne qni misit me, doucc dics est.
, . "
\ c n | t nox, quando uemo potcM operari. Quandiu
, \ . "
lucro in mundo, lux snm mundi. Ecce itertim
, . #
:ilia dubilatlo. Qna?rel enim quispiam : Quomodo boc . , riicitim est: Injuria enim affectus esl bomo privaiua ,
lnniine, cui manifeslcnuir opera Dei? tton poluerunt
c ; >
illa aliier manifesiari ?Qoali injualitia affeclus es , ; ,
liomo? Lucc, inquit, privatus sum. Et qualedam- ; , \, .
nuin ex co quodsensibili luceprivalus sil?I:no vero ;
. "
mnjus accepii beneficlum. Oculis eirtm anim sinwl
cl corporis illunnnauisest, el Ua caeciias in bonum ei
cessit per sanalionem cognoscenti verum justilioe so- . " ,
;
leni : non igiiur injusliiia affeciusesl, scd beneflcium
accepilcacous iialus. lusupcr t l hoc sciasquisquis di- . , ' ;
\'m scrularis,quod verboin , boc,'esl apud
" ,
nos, f, sa pe in ScripUira ponunlur, tion ul cauiam, , , c ", , < ",
sed ut eveo-tum designenl; sicut ct apud David : , '
Ui 0 3 3 jestfficeris in serraonibus l u i s . Non
;, \ , " enim peccavil Oavid ut jwsiificeiur Deus: sed qnia
; .
ex eveniu peecato a Jtavide perpeiralo contigit , , *
jusiiiicari Deum. Nam com Deus quidem laula illi ,
dtdissel, quania accippre dignus non rai, ipne . " ;
auiem mandatum Dei trarisgrcssus essl, ei cadcm
, ; ,
cum adtilterio commisissct, c l regno i n eoDtempiam ,
Dei abnsus esset, quid aliud ex eventu accidebat, , \ quaiN omnino l Deus qui jndicabaiur el discepia- ,
bat eum David, jusiifiearelur, et victor appareret . , \
condemnato rege ? Quia a quo regfium acceperai,
, , illtua leges rejecit propler islud ipeum, quod rex C

; '
< rai. Nant si privalus fuissct, non duo illa uaata , ,
faciie siimii coniniiltere poiuisset. Videe quomodo " , . ,
bic, Ui jusilfl^eris, uon causam, sedeventuin dicat;
et innuinera lalla^liam apud Apostolum invenies. . *, , c " nt quod esl in Epistola ad. Romanos: < Quod
, , ^;
etiim notum esl Dei, manifestnm e>l in geniibus ad
\ ' boc, ul sint inexcusabiles : quamvis non ideo
, ! ?,
Deus geniibus dederil scientiam, ul incxcusabiles , ',
pccceni. Nam ipse quioein dedit ul non pecceni: . .
cleinde quia peccaverunt, ex evcntn cogniiio ccssit ; * ,
ids in boc, ut sinl inexcusabilcs. K l ileruni,
. ,
c Lex subiolravit u l abundarcl condenuialio .
,
Alqui non propter boc dala est lex, scd magis
comprimerclurpeciiamro.Quiaautemnonfoluerunl
. ,
illod repriuicre hi qui legem susceperanl, facta est eis
* ; ,
lex in abundantiam peccali: ampliua enim el magts ' ) .
jmputalum est eis peccalum, quod ct legem babeuifs ,
peccaverinl.SicigUurei hoc !oco,c Uiappareantopera

Dei in illo, non causa, sedevenlus designatur.Ex boc ; ,
euiin quod snnntu3 est caccus, evenit glorificari Deum. \ . Namsiculsaepcarcbitcclusdoinunipairtiinquideniela
, " ,
boral, partim iinperfectam reiinquil: uisi quisforie , '
ei non credal quod ipae sil Hle qni parlcm illam exsiru- ,
xerit, possit condendo et periiciendo id ctiatn quod . " ,
erat inipcrfcctum ostendere, quod ipse exstruciiopi- , , *?
f ail : ito ei Deus noster Jesus cxcxcata membra , 6
i

, l

? 6 >

99

11

. . , 6.

II Reg. x n , 13. Roi , 19, 2 0 . " Rom. , 0 .

45

ENARRATIO IN KVANGELIUM JOANNIS. - CAP. IX.

,
, ,

, \
, , \
. , "
, > , \
* ,
,
.
,
, .
" , .

. > , > ,

46

eanans, eiin suam iiaUiiainconsliluens^oetenuilquod

ipse sit qui el alia membracondidil. Dicensauiem,
1 U 1 manifesietur gloriaDei, > de seipsodicil, non dc
Palre, Nam ilHuagloria manifesla erai, suam au*
tem oportebat manifesiare, quod ipse erat ille qui
ab inilio fecerat hominem * ; > et plane non parva
erat gloria ut manifcsiarelur quod ipse qui nunc
apparuit homo, sicul Deus in priacipio condiderit
bominem. Quod auicm de seipso lioc dicat, audi
sequenlia ; stibdit euim, < Gporlet me operari
opera ejus qui misil me .> Oportet me, inquil, manifesiare ineipsum, el iacere opera qna? possuni mc
osiendere facere eadem quae Paier. Vide auiem
quomodo non dixerii quod Talia 0 3 4 pera quas
faciat Pater, oportel ei me operari sed, Illa ipsa
, , qua3lacilPater.>--fNamoporietir.e,iftquil,operari
. " , , opera illa ipsa, quse is qui imsit mc, facit. Haec
, auiem oporiei me operari qiiandiu dies eet, boc esi
, ', & . quandiu praesens vila agilur,' ul bomiues possiiti in
, \, > me credere : quia c ventura est nox, in qua
, . nullus poterit operari
id estcredere. Opusenim
, " fideni nomiual. Iiaque in fuluro s*culo nullus polesi
, \ credere. Nam dies quidem praesens Vila esi, eo
, quod possumus nunc sicui iu die operari: quamvis
* > , * et Paulus hanc nociem nominei, eo quod in ea
. ignorelur quis virtuiem vel peccaium operelur, et
. quoad comparaiiouem fulurae lucis quae circum, ( fulgebii jnsios. Nox autem est fuiuruni saeculum,
, eo quod nullus illic poieril operari; quamvis ei
, , , , Q Paulus boc dtem vocet, eo quod luoc ut t
luce refulgebunt justi, el apparebunt uniuscujusque
)* , \ f a c t a \ i Jlaque in fulurosaeculo fidesnoo erit,sed
, el voluniariiet involuniariiobedienl. Quandia igilur
, , - m mundoero, lux sum mundi : i per doctrinam euim
. et ttiraculorum ostentationem illusiro animas, alque
, ita oportet me eiiam nunc muhorum animas illu . " ,
minare, per boc quod sano caectim, el pupillas
oculorum cjus illusiro. Nam quia lux sutn, opor *
tet me ei sensibttiter et spiriiualtler illuminarc*
. "
, ,
, .
t , ,
V E R S . 6-7.
Hoc cum dixisset, exsputt in ler , \ ram,etf<;cU lulum ex spulo, et illevit lulum super
ivt\ , * oculos caeci, ei dixil c i : Vade, lara in pfecina
* , , Siloae, quod si inierpreleris, sonai mhsus. Abiii

ergo, el lavit, et venil videiis. > Dieena, inquit, bxe
, , , Jesus, non bis verbis conienlus est, sed et opos
\, , addidil. c Exspuii eohri iu terram, el Imum fecit,
, . utnnxilquc oeidos cacci: osiendens per lutum,
quod ipse sil qui ei Adam de lulo formaverb.
,
Diceudo enm : Ego &uni qui Adam formavi * ,
> ) ,
' . arrogantius visum fuisset audientibus : quod \wr
, , " ' opus inoiisiratum non ita offendit: propterea el de
, lulooculos illi formal more opillcii quo et Adam
, form ilus esl. Non fonnavil auiem laHtnm oculos,
, i>eqne aperuil lantnm, sei\ videro concossil;
, ' - unde signuni esl quod el Ada anhaam inspiramiu
n

Mallb. , 4.

** JaaB. ix, 4.

fbid.

* Mallb. x m , 4 5 .

" Cen. n, 7.

17

THEOPHYLACTl B U L G A R L E ARCHIEP.

43

Nam cum illa non operatur, eiiainsi oculiis sH, . ,

, $ :
fidel. Porro spulo inungit oculo*, quia missurus

eral eurn ad Siloam, ul nc aqiue fonlis asctibaiur
'* :, {
miraculuin ; sed discamus quod virlus egressa ex
; , .
orc ejus, ipsa formaveril et apemeril oculos cjus:
.
propierea c exspuil in terram, el ex orc fecit lumm. Deinde ut nc putes quod lerrae fueril iuiracu \ , ;
luui, jubet lavari ui onuie deponalur lulum. Qui , , '
dam aulem dicuniquod t l Sutiim non sildeposiium,
, scd formalutn in oculum. Caclerum, jubet eum ad

Siloam ire, parlim utdiscamus caeci fldem, etquam
\, > obediens fuerit. Nou enim cogitavii: Gum lulum el . , ; ^ ,
spnlimi curare valeanl oculos, quid opus mibi Silua ? , .
quid 6 3 5
laver?sed oblempemil praecipiemi.
, /: , '
lnsnper ul el confun Jal Judxorum ingraliludiiiein.
*
Veiisimile enim eial inullos illuni lulo supcr oculos ^ ,
unciuin vldisse, el eum diligenter observaste, et
,
ita non poiuisse posiea dicere, Hic esi, bic non est.
,
leriio oslcndens se non esse iniqtium legi veleri,
, ,
niiUil ad Siloaii). Propterea et evangelisla intcr; ' . "
preialioiiem Siloae ponil, ut discas quod el illic . CbrUlus cum sanaril,et quod Siloa figuia sit Gbri-
Sicut eniin spiriiualis peira esl Cbrislus, ila et
,
*piriiualis esi Siloa. El situi (orrens ille Silose , ,
lepcnlinus, et vebemcntior apparebai lorribili qtio , .
ilam fluxu , i l a et adveulus Domini occulius , el
,
angelis incognilas, omne peccaium viriuie d i l u i l .
, .
; , ,
, . " ,
^ , 6 ^ , ,
.
Y E R S . 8 - 1 1 . c Ilaque viciui, ei qui viderant eura
c 01 prius quod cajcua essei, dicebanl: Nonne bic est
pov, , . qui sedebal et qui meudicabal ? Alii dicebanl: Hic , \ "
est. Alii rursus; Siinilis est ei. IUe dicebat: Ego , " . ,
eiun. Dicebanl ergo e i : Quoinodo apeni sunl tibi
. /
ot uli ? Respondii ille, el d i x i l : Ule boroo qui dici ; ,
lur Jesus, lulum fecil, el inunxii oculos meos, el
" , ,
riixil m i b i : Vade ad piscinam Siloae, et lava. Ul
, .
autcm abii ei lavi, visum recepi. Perculsi admi , . 'rabili miraculo vicini, iiicredtili erant: et quamvis
, .
abilio ad Siloam oculis ejus lulo iiiunclis ad boc , erai, ul mulli cum videreui, el non posiea oega-
reut, quasi ncsiienles, aitamcu adhuc incrcduli
[] ^
sunt. Non lemere auiein Iioc adnolavii evangelisia,
, ,
quod mendicus fuerif, scd m oslendat ineffabilem
>, * '
Duiuini tnisericotdiain, qiae se ad iuiinvos usque ^ . ilemiilat, ita m el mendictini summa diligenlia , , '
curarel, el ut inde cliaui ipsi discereinus ne con- ,
,
leiiiiiainua imiiiuios. Cai%<Tinu aulem neque prio ,
leni enibe&ceiis c*cii;icm, neque populum limcns,
, .
conliieiur, c Ego S I K I I , > pia.du-aus bcnefatlorem:
ei dicil, c llumu quida.u qui dicilur Jesirs. > Hoiui, , , ,
nem Douiiuum -ai, co quod de illo nili.l adbuc
c , ,
luagiti coguo\eral; Laieiui' auteiu qnauluin iuuc co c " ,
gnovil. Uude anleiii cognovii illum quud J susessei ?
,
rx c)lloquiu ad discipulos. Nani quia disiipuli
, quid^m eum iiiicrrogavcrani de il!o, ct ipso n.ulia
u l

4<*
ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. I X .
50
*. , loquerelur ers, itempe, Oporlel me opemri operu
; '

, , ,
, ,
t , >
, ; ,
, -

ejiis qui misit me,i el, Lux sum mundi : > lalia
auietn miltiis alius docebal, nisi solus Jcsus, el illis
verbis crebro usus est: inde agnovil eum cru
quod Jcsus esset. Nam facienicm lutum, et inungentem oculos, ex conlaciu agnovtt, spuentem non
item. Non enim sciebal, el proplerea -quod ncsciebat, non addidit, adeo erat lionio vernx.
, . , \ , ; ^
. , ,
.
;
V E R S . 12-6. Dixorunt ergo e i : Cbi est
. A i l : Nescio. Adducunt ad Pliarisccos eum qui du . - g dum caecus fueral. Eral auten Sabbatnm onm Iiilum
;, ,
facerel Jesus, el aperirel oculos ejiis. Iicrum ergo
, inierrog-ibant 6 3 6
Pbarisaei, quomodo vi -,
.
8um recepissel. Ille atiiem dixit eis: Lutum mibi
, , . "
hnposuii super ocolos, ct l a v i , et video. Dierbant

ergo ex Pharisaeis quidam : Non esl bic boino a Dc ,
, .
quia Sabbalum non observat. Alii auiem dicebaul:
"
Quomodo poiest homo peccalor baec signa edore ?
; .
Ei dissensio erat inler eos. Quoniam Doinimis
, ,
sanans et miraculum faciens, consueveral, eo quod
,
alienus esset ab oslemaltone, secedere, inierroga, ; , >
tus caecus, Ubi esl ille ? > dicii, c Nescio : > ve ,; '
rum omnino loquens el in boc. c Ducuot auiem
,
illum ad Pbarisa?09, ut diligeritius ei exnciius
..
interrogarelur. Porro evangclisia asstgnavil Sabba , , G tain esse, ut ostendatur maliiia illorum, quod conira Clnisium apprchenderiitt occasionem, et argue ,
,
r i n l illum propier violaiionem Sabbati, et Ita
,
teniarint adumbrare miraculum. Propierea neq<e
,
inlerrogant ilttun Quomodo viderit, *ed c Qnomodo
,, c ;
oculos ejus aperuerit, > per omnia calumniantcs
,
Douiinum, quod Sabbato operalus fuerii, cogeu, les illum caecum commemorare, qaod luiurn fecerir,
,
in Sabbafo sulicet. Ipse autem aicui ad eos qui
. ,
audierant jam loquens, neque nominie Jesu memor
,
esl, ncque quid ad ipsum Dorninus dixerit, sed so , ' ,
lum, c Lulum imposuil super oculos meos, ei lavi,
,
et video. Vcrisimile enim fuil quod audiverint
, .
Phariscei ab iis qni adducebant ipsnm ad illos, qui
forie aocusabmt Dommum ei dicebanl, Eccc qua , ,
lia facii in Sabbalo Jesus. Operse prelium aulem

esl videre caeci in dicendo liberiatem, vl el Pbari. " ^ ,
8330S hnpavide alloquihir. Nam illi qtiidem addu .
cebant eum, ul nietu perculsus negarcisana(ionei)).
, Alille clariusexclainal, t Video.t Dicebani igisur
,
quidani ex Pbarisaris, \ uon onines, sed impudeniio, c , t "
res: c Hic bomo non est ex Deo. Alii amein
*, ' , dicebaiu: Quomodo potesl bomo peccator lalia
.
facere? > Yides mulios a signis nntlccrt? Ecce et
,
bi Pbarisuci el principes eranl, altamen a siguo
;
placanlur et dcftMisionem suscipiunl. < disscnsio
;
erat in eis. > Haec disscnsio prius orla fuil in Itir , ba : c " Nam alii quidem dicebant, Scducil lurbam,
., ,
alii aulem, Non. Nunc auleni ct in priucipibu&
e

e l

" ioaiK lx, 4, 5.

* Joan. Y I I , .12.

5!
THEOPHYLACTI BUL&ARLB ARCHIEP.
52
orilur, et nulti ex Pbarieaeis divisi ab aliis sunl, *v (29). iv
et palrocinanlur miracuio. Yeruimamin quamvjs
divisi fuerint, uegligenlius laraen inslaut pro Chrieto, et dublianter el dttplici animo magis quam
firmher. Audi enim qirid dicant: c Quomoda poicsi
boino peccator tatia facere ? Yides quam leviler
urgoant? Yide auiem et malitiam eorum qui criminantur. Non enim dicunt: Hic non esl ex Deo,
quia i Sabbaio sanai; sed, < Qnia Sabbalum non
serval: sursum deorsumque non beneficinm, sed
dici violalionem pronunliantes. Annota aulem el
lioc, 6 3 7 quomodo priucipes segniores qtiatn lurba
sinl in bono. Nam lurba quidern priua divisa erat
seniemiis, ct non orones dura loquebaniur contra
Clirislum . Principes autem posierius in hanc laur

dabilem dissensionem venerunl, Goniingit onim

ctiam bene dissenlire, slcui et Dominus d t c i i :
Gladium veni mitlere super lerram
, > quo
aenlentiae oronino ob bonum et pielatom divtduntur.

* , c $
, . > \ ,

, . ! ,
, ,
. * c
; > $ : "
. ,
, , ', c
,
, . ,

.
,
*

. " *
,
.
*
, ; ,
.
, , ,
,
. ,
, , ;

V E R S . 17-10. c Dicunt caeco iterum: T u , quid

dicisde illoquia apemit tibi oculos luos ? llle aulera
d i x i i : Propbeta esl. Non crediderunt ergo Judau
de ilio quod csecus fuiseel, et visuni recepisset,
dooec vocaverunt paronles ejus qui visum receperat, ei iiiterrogaveruot eos, dicenies ; Hic eaL filius
veaiei\ quem vos dicebatis ca?cum nalum csse ? quomodo ergo nunc videl. Qui fueruul inlerrcganles ;
, ; >
cscum, Tu quid dicia de illo ? > Erant piane cx
benevolorum socte. Nam postquam dixeruni, t Quo* . ,
; *
modo poiest peceaior lalia sigua facerc? > ul ne
,
Videanlur tpsi frugira palrocioari, eum qui beneil, , cium acceperat, in lestem adducunt, ut per eum
,
t\\i\ virmtem senseral, eonfutarent calumniatorea.
. * .
Vide enim quoinodo benevole iulerrogant. Non
,
enim dixerunl, Tu quid dicia de illo, > quia l u ; ;
tum fecit, qoia Sabbatmn non servavil ? sed mira , "
culi meniionem faciunt, c Quia aperuil oeuloa
*. tnos: > quasi exacuentea earatum ut pro Chrisio
.
quaa digna erant, diceret. In memoriam enim ei
, *
reducunt: c Quia aperuit oculos tuos. > Beneflcto
c " . > ,
le prosocutus est, dicunl: et iia debes illum pradicare. Ideo et caBCUS coniileiur lunc id quod potuif, D ^, .
,
quod non sii peccaior, aed ex Deo. Propbeia eniin
es(, dicU : quaravis alii dicerent qnod non csset , ' . ,
ex Deo, eo quod Sabbaium non servarel: > tanaeUi , c Cbristus U D O digito lulum inungees Sabbaium sol- .
vere videbalur: ipsi aolem tola luanu solyeotes in ,
Sabbalo animalia ut poium d e n i , videbanlur pii - - ^

Mattb. , 34.

E x collatione codd. Venet. S. Marci.

(29) Godd. 26 el 52, fjr kr *

,
; , \> .
, . . . dtsseneio erat in eis.
Quoniam aulem Dominus, cum quempiam sona-

bal, vel aliod iniraeuiam patrabaf, eolebat e loco

cedere, quia crat ab omnium ambiiione airenisalirwis; idcircocscus interrogatus,Quioam ille eseet,
aii, Retao : etiam in boc verum , dicens.
H X G dissensio, ete*

ENAHRATIO IN EYANGELIUM JOANNIS. - CAP. I X .

, . - esse. Yocant igitur duri et impersuaeibifes parentea
ejue, volenies illos perplexos reddere, e i i i a negare
ol
capcilatem filii. Nam qnia illius gralum os ob^lruere
, ,
non poterant, parentes ejus ambiguos reddutit,
.
qiioe stattrani in medio, et cum mulio fnrore inter

rogani, imo ctiftt multo nialitia. Non euira dixeruni,
, , Hic esl lilius vester, qui dudum caecus, sed,
.
Quem vod dicilis, > quasi dicentes, quem vos
, xal
, - ea?cnm fecisfis, tibique sermonem Hlom seminantes,
fingeutes et meniienles. Yerutn, scelesli Pbarisnri,
. ,
, ', " * quis paler talia contra fihtim smtm inenilrctiir?
Duobus aiitem illos angustis iocis urgeiit, et cogum
" ,
negare filitim, dkendo, < Qnem vos dicebalis, > et,
\ ,
Quomotkr rgitur nunc videi ?. t Yides enim qnod
\ . *\
aigntim hoc, quod posiea ilie viderit, ita nnrranf,
, quasi prius eum C X C U D I ruisse menfili illi easent.
;
Nam ineodactuin est, aiunt, vel illud quod ipae nunc
, ,
tidet, vel iltud quod caccus essel: sed Utad veritas,
, ' ~, xaV , #
videl 6 3 8
mendacium igituf quod vos prx ; ,
dtcasli, cxcum illum fuisse priu$.
, \ , , , . , , , vuv
, * , , .
e , , i n i :

c , *
,
{ ,
, , ,
. ,
. "
, ,
. C
, , . >

, , ,
. , ,
, , *
, .
, ,
,
,
' .
, , ; ,
. - ^

.
c ,
Ijv ,
"
. ' , *
, , ,
. ;
; '
, ,
;
; , -

V E R S . 20-23. < Respouderunt aulem eis parentea

ejiif?, el dixerunt: Scimus quod htc csl filius noster,
et caBCus uains esi. Quomodo auiem nunc vid a,
nescimus; aui quis ejus oculos aperuerit, nos
nescimus: ipse aMalcm babel, ipsum inlerrog:Ue,
ipse de se loquatur. Haec d i x e r n n l parenles ejus,
quod limerent JudaBOS. Jam enim conspiraverani
Judsei, ut 8i qnis eum confitereuir esse Cbristum,
e Synagoga ejiceretur. Propterea parentcs ejus
dixerunt : iElalem babet, ipsuin interrogatc. >
Tres interrogaiiones obiulerant Pbarisaei paremibus cacci; num filius eorum essel, nnm caecus naius
essei, et quoniodo visum recepisset. E i illi quidem
duo faientur, quod fllius eorum, el quod ca?cwa
fueril ; modum aiilem sanaiionis ignorani: ct boc
oinnino coniingebat ul confessio veriiaiis firmior
fierei, et iia ipse qui benefieium sensit, et flde d i guior crat, teslaretur illa, sicul et pareulcs ejus
dicunl, ipse seiatem babei. > Nunquid irifans est,
Tet stupidus, u i non iulellexerH qitomodo sanatus
sil? i Ilaec autem dixcrunl parenies ejus, > limenles Pharisaeos: ila adbuc eranl inexercitati ol
ignobiliores filio. Natn ilfe vcrilatis mansii i u i -

perculsus leslis : ita et

ejusoculi.

illuslrati eranl menlalcs

Yfias. - 2 9 . < Vocaverunl ergo rursum bominera qni fuerat caacus, el dixeruni e i : Da gloriam
Deo. Nos scimus quod bi<i bomo peccaior est.
Uespondil ergo i l l e , et d i x i t : An peccalor sit,
ncscio : iinum scio, quod caecus cum eseem, nunc
videam. Dixerunt ergo 111i ilerum : Quid fecit libl ?
quomodo aperuii libi oculos? UospondU eis; Dixi
vobis jam, ncc audisiis, cur iterum vultis audire?
Mum cliam vos vuliis discipuU ejiw fleri ? Convieiaii
aunl ergo ai, el dixerunl: Tu diectpulus illius esio,

T I I E O P I I Y L A C T I BULGAIM.-E AUCHIEP.

56

Mtilo;ii Mo*i iii>ci )UKi sumus. Nos scimue quod , :

Wobi loiiiiiis eM Dens, bunc nuiem nesehnus unde
,
eii. Pusiquam pirentes iiicilaraut ut filius stius , . >
jmeriogiiviur, boc faciuni importnni, etadducunt
, illum m interrogenl, teri ul calumniaodi m&li- ,
C I I I I I iiiaieriain ipsi suppedilenl. c Da enim gtoriam
, * >Deo,signiiicat iConfuere quod Jesus tiiliil operntus
. ,
est in iue. Gloriam enim esse Dei pulani, de Jesu , , ,
itibil bonum aueslari. Nos enim sciinus, iiiquiunt,
(
quod sil peccator. > Qtiomodo igiiur arguislis , euin quaudo provocavil vos, dicens: i Q u i s ex
.) , ,
vubis argtiel nie de peccaio"? Aleaeeus inquil,
. , Si quide-.u peccator esl, nescio; > boc esl, non

imnc examino boc, neque affirino: c illud quidem
; , <
uianifeste scio,quod miraculum in ine pcrfecil: res
, , , ,
Ipsa mtnc per seipsam cousi.lerelur, et senleiuiam
,
de se fcrat. Dcinde qnia sa?pe imerroganies illom, , ' .
Q.iiu fecil libi? propter unciioncm l u i t , qua? facta
* ,
erai 6 3 9 in Sabbaio, inbidiabaniur Salvaiori sensit
.
autein bomo non ad disccndum, sedad iusidiandum, ,
iiiierrogaiionem proposuisse, ausleriue eis respoa-
tit: Neque enim, iuquit, sermone nllra vosdignor. ,
!Sam quolies vobis dixi, et non aitendistis? Deiude
, * , -quod maxiine illos cruciabat, subdit; < Nura et vos
, *
vultis discipuli ejus fleri ? > Dcclaral autem quod
, ,
ipse qtiidem discipulus ejus csse velit. Caelerum, .
incessens eos placide bacc dicit, quod sane fuil
,
auimae fiberae ei hiirepida?, et non curantis insa- ; ,
niani illorunu Ad cujtis conviiium i l l i , Tu disci- \
pulus illius sis, noe autem Mosi discipuli sitmus. Q , , YMenlur auiem ei in boc mendaces; nam si fuissent ^ ,
discipuli Mosis, el Cbrisli fuissent discipuli, siculet . )
ipse dicelat eis, c Si crederetis Alosi, credereiis , utiqiie mibi. > Non dixeritnl aulem, Nos audivimus:
. seJ, < Nos*scimus quod Mosi loculus sil Deus",
. ,
quaravis a parentibus suis audissent, exactam se
babere scientiam dicebanl de iis quse per audilum * , . >
receperanl: eum aaiem qnem ocuiis vtderanl mira- , , ' c
ruia facienlem, et queio audierant divina ei superna
, .
loquenlem, impostorem vocabant. Yidca insipien ,
liain a malitia profeciara?
, &
IKI*

, ,
. * ;
V E R S . 30-. Respondil ille homo, etdixit eis :
,
,
boc enim mirabile quoddara est, quod vos nescia , .
tis unde sit, et tamen aperuit ocutos meos. Scimus
, '
autem quod peccalores Deus non audil, sed si quis
Dei cultor esi, et voTuntati ejus obtemperal, bunc , ,
audit. sarculo non est audhum quod quis aperuil . ' ,
oculoe ca3ci nati. Nisi essel bic a Deo, non potuisset .
facerc quidquam. > Yos, inqttit, Judaei, rejectetis , , ,
evtji qui me sauavil, quasi nescienles eum c unde , ,
s i t : ego aulem dico quod propter hoc magie est , , c
mirabilis, quia bomo non est ex nobilibus apod vos, , ,
' ,
neqtie ex honore praedilis, qu! talia potest. Et iia
, ,
undiqne manifeslum est quod sit majoris cujusdam
, , . ^
poientia?, ncque humano indigcat auxilio. Insuper
* Joan. , 46,

Joan.r, 46.

ENARRATIO 1 EVANGELIUM J O A N N I S . - CAP. I X .

57

.
, * c

; >
, ,
t , , ,
* ,
, .
,
,
, ,
' ,
. >
,
,

58

quia prius dixerant quidam ex eis, c Quomodo potest bomo peccator signa facere lalia? > jamei illorum assumii judicium, in memoriam eis ipsorum
verba reducens. c Scimus enim, inquit, omnes,
c quod Deus peccalores non audit, sed si quisDei
cultor fueril, el volunlaiem ejus Tecerit, bunc aud i l . > Considera boc loco quomodo non solum DoiBinum alienum faciat a peccatis, sed el ostenrfat
eum valde placere Deo, et facieniem omnia quae ad
illum perlineant, dicendo : c Sed si quis Dei cullor
fueril, ei voluntatem ejus fecerii. Insuper quia
cognoscebai eos adumbrare velle miraculum, ipse
prudenlia plenus, beueficentiam praedicai : < Nisi
enim hica Deo fuisset, > non fecisseilale miraculum, quale nullus a saeculo. Nam aperti fuerunt
, > - forlassis caecorum oculi, sed 111 non fueriint a na, ' . tiviiale 6 4 0
'i *
qaodam evcnlu : boc
, * autem rarum, quod nunc factum est. Manifeslum
, * igitur quod major quam bomines sunl, lalis esf, qui
, . , miraculum fecit. Sed quaerunl qtiidam frigidam et
. sopbisticam quapstionein: Quomodo dixil, inquiunf,
"* - quod peccatores Deus non audiat, cum audiai eos
. , , , c precanies ul remiitanlur peccata? Nam misericors
; >
e s l . Quid igilur est, dicnnl, quod boc loco d i c i l ,
* .
c Peccatores non aodil? > Oporlebal aulem ad talia
, , , ne respoudere quideni; respondendum tamen :
; Qood c Deus peccaiores non audit, > boc significat,
0 quod Deus non concedil peccaioribus signoruin
, , operalionem. c Non enim babital Spirilus Dei in
. corpore subdito peccalis **. > Audit igiiur peientes
reimssionem peccatorum vere el ex corde, non ut
peccaiores, scd u l pflbnUenies. Nam simul atque
.
peliverint remissionem, Iransferuniur ab ordine
, ,
pcccalorum in ordinem poeiiilenliuni Verisimiliter
, ' .
,
igitur dictum est quod Deus peccaiores non au . dial. Neque enim peccaloribus dai graliam signo ,
rom. Quomodo enira audirel quos odio babct,
. >
eliamsi petiverint aliquando de re quaplam isiius . , ;
modi, tanquam ea sibi qua* mininie conveniunt a l , ,
Iribuentes? Et quamvis audiat peientes remissio ;
nem, non lamen ut peccaiores, sed u l ponnitents
, , '
audit. Considera aulem quomodo dixerit, c Si
. , c
qtiis Dei cullor fuoril, > etmox apposuerii, c el vo , , c
lunlaiem ejusfecerit: mulli enim Del cultores qui . , , D dem sunl, volunlatem aulem Dei non faciunl. Oporiet
. aulem ulraque adesse, Dei cullum, et volunialis d i , , vinae adimplelionem, id esl fidem ei opera : vel f tit
, , ,
Paulus (nominal] fideni, et bonam conscien, tiam
velbrevios dicendo, theoriaro ei praxin.
, .
Tunc enim revera vivit fides, quando. opera babet
, Deo placenlia,equibusbona conscienlia ; nascilur,
, , sicui a malis operibus mala conscientia ; ei rursus
* opera tunc vivunt, quando Gdem babtierint, separata
, auiera ab invicem morlna sunl. Sicut quando est
' , * <
c fidea sine operibus, mortua e s t ei opera sine
, * > , . " flde mortua sunt. Vide aulem quomodo veritas
^ mendico nullius momemi conferat liberlalein d *
c % (

iac. v, 11.

Sap. i , 4.

* II Tim. , . Jac. u, 30.

se<

a l i o

T U E O P I I Y L A C T I BU
cendi, et redarguendi eos qui apud Judaioe uiagnt J
el bouorali. Iia magna ejus virlus sicul et mentlacium Hberlaiis carentia, et burailiatus senuo scquiiur.

-OARI.E ARCHLEP.
(0
, \
*
,

V E R S . S4-3S. c Kesponderunt el dixerunt ei :

1n peccatis natirs es loius, el (u doces nos? Et
tjecerunl fcom foras. Audivit Jesus quod ejeeissenl
(um foras : cunique invenisset eum, dixil ei : Tu
credis in Filium Dei? Uespoudit ille et dixil : Quis
esi, Honiiue, ut credam in cuni? dWitei Jesua :
Et vidisii eum, ci qui loquitur lecuin, ipsc esl. A l
illc ait*: Credo, Domine. i adoravil eum. Quandiu
gperabanl ab homine quod eis graia loqncrelor,
advocabaut eum ei inlerrogabani, idque s;epc. Ubi
aiitcin agnoverunt eum ex responrfis nonQJHL ~
pere quae illorum, sed favere v e r i l a l i : coiuenuiuul
quidein illuin, uipoie iu peccalis nalui, ineipienier
ommuo cscilalem ei objicieniee, et existimantes
quod qua&i inalediclus, el anie uaiivtiaiem condeniuaius essel u l caecus nascereiur : id quod ratione
carebat. Ejiciunt aulem illum exira leinphnn, u l
Coufcesorcm verilaiis, fifii meiidacii. Sed vide lucrum. Ejectus esi ex lempfo, et slaiim invenii eum
bominus lempli. Contcoiptus fuil opinione illoruin
propter Cbrisium, el honoralus est aguilioiie FilU
Dei. lnvenit enim illuin, inquii, Jesus, quodamiuodo
d-diia opera ad boc veuiens, ut illmn consolarctur
quasi agonolbeies aibleiam qui multum laboraver;H, el coronaium suecipiens. E l quid dicit? c Credis iu Filium Dei ? > Quid posl laiilam conlradictio-
nem cnm Judxis, posl lanla verba rogat, Num
credis? Non ignorans boc facit, sed voleos caeco
scipsum nolum facere. Quia euim prorsus eum noi
viderai, ne posi satiaiionem quideui ; ( e l quoinodo
pomissel, quia a pessimis canibus Judans buc ei
illuc trabebalur?) ejusgralia minc illum ialerrogai : ul si ille iulerrogel quisuain sit Filius Dei,
consequenler se osleitdaL Insuper el indieai ei quod
filem illius valde colat, quasi iu bunc moduia
<!i( ens : Conlumelia me aflecil populue kmius, sod
iiilia mihi illorum cura. Unius iidei ralionein babco. A l ille: < Quis esl, Domine, > Filiue Delt
Desideraniis animae verbum locuiu est. Caeicrum
jlle : c El vidisii, inquit, eum, et qui loqurlur lecuin,
ijie
> Nou d i x i l : Ego suin qui le sanavi, qui
dixi libi,Vade, lavare: sed sabmisse quidem primum
ei obscure : Et VidisU, inquit, eum; deimJe ei
manifesiius : c qui loquitur tecum, ille e&t.
Yidetur autem Dominus dediia opera dicere : c Y i disii eum, > t i i omnino \n memoriam suas s&nalionis illuni reducat, et quod a se virlHtem reeeperit
videndi. Et ille statiin credil, optsque fervenlis et
\era3 fldei oatendil adorans, confirmane aernionem
opere, quod ut Deum glorificel Cbristum. Nam soli
quidem Deo adorationem impendeodam lege caut i i m . Inlellige auiem boc roiraculum etian spirilualiter impleium. Nam ccua quidetn erai vel om-

c
, ; \
. , * , "
;
, , ;
, , .
*0 ' ,
. > " , ,
,
,
, ,

,
;
,
:
. '
,
,
. ,
, ,
, ,
. ;
; > ; ($
,
^, ; ,
.
' iaotv ( ,

; ) $ ,
;
; . " :
, ,
* , *
,
*, , t , , %
) ; 0 . ,
* , ,
, . > , , , ", '
, >, , ,
, . "
, ,
,
' /.
[ } ,
, , ^ - , \ -

s a

4 T

l f

l>eut. , 5.

ENARRATiO EVASGULIUM iOANXIS. - CAP. I X .

f>2

m* toma a nativllale, ttt tst et lotrt Itmpmre qo

[/*. ] .
erat eub generaiione cni otimmo conjnncia ast cor -, . rupiio, a qua Riorlaltlati condemnati suntus ei ad , - judicaii, dum crescimus a naliviiate illa passmmbus
, ' , , fj obuoxia. Nani ex tunc crassa quxdam nebola, et
( ' pellicea foriassis tunica ( u l dteunl sacra Eloqnia )
,
effiisa esl guper mentis nostrae oculos. Ycl eiiam
,
C&cus eral gentilium poptilus. Nain et bic a nati , vitale erat c&cus, eo quod excxcati, ea qune geniia
, )
et corrupiibilia, deiflcabani, jnxta illud : f Obte .
nebratum eal insiptens cor eorum . Tales erant
,
Persarum tnagi, viiam snam nativtiaiibus ei fut" ^ , , c - rorum pracdiclioni 6 4 2 inswnentes. Hunc igUuf
.
caccum, sive simpliciier omnem b o m i n e i n , sive
etiam genlilem
populum,

.
_
, ,vidit Jesns. ^Quia enim
w

. * non poiuit Condilflrem videre,ipsec perviscera nii

( , - sericordiae visiiavil nosoriens ex a l u > . Quomodo
) .
anteni vidit? c Praeitriens, hoc est, non in cwlfl
,
exsleiens, sed progrediens sermombus evacuationis,
- , c el prospiciens e ccelo juxta p r o p b e l i a m v i d e n s q u e
'; , > , , omnes ftlioe bornmmn. Et aliier : Praeteriens vidit
,
populism genlilein, id eat, non prlmum ad illum vc, , , nlens : venil enioi ad oves quec perierani de domo
* * ,
Israel . Deiude quasi obiter in l i a fecil visilalio , ,
nem ejus populi, qui omnino tedebal in lcnebri
* .
omnte ignoramia?. Quomodo aalem eaiut caeciia
tem? Cum expulseei i terram, ei liilum fecisseu

Quicunqtie enim credideril qnod sfcut disiillaiis i n
.
terrai, Verbum ipatim descenderii in eanciani V i r ; , . Q ginein, liujna ungeulur spirilunles oculi lnlo facto
,
esputo et terra, boc esi unico Chrisio. Qni ex
,
deiiate, cnjus ymbolum slillaet aputom, et buma , nltate, cnjos gymbolam lerra, ex qua Doniinl cor ,
p u ^ Niim igilor ftnis sanaiionis in credendo esl^
( Neiiiiqoam, scd oporiet et ad Siloam abire, fontem
, ) ( , bapiismatis, el bapitzari in mtsao, boc est, \n
) . *' Cbfisio. c Quotquot enim bapiizali sumiie sptri ; ,
luahier, c in ClirUio bapliaali SHittua
> Verum
, - ubi baptiaaiua qui fuerit, tune et (entationibus
-,
sulijacebit. Ducelor enira fortass* ad regca propter
, . " - Cbrislum, qui sanavit illum . Oportet igiluf firmi, . '
U3r ae gerere, et stare in confesstojie eonstanier,
, .
nee propier melero negare, sed etsi opusftaerii, ex ,
petli et exeoimnttnicalum fleri, juxta iHud : c Exosi
. eriCts omnibos propier nomen n*eom , et exira
, - eynagogas faeient v o s " . > Verum ciiamsi ejiciant
, , , , ooiiliteniein bomtnes veritaicm odio Itabeotes, et
, ,
perseqoantur propler illas quas eis sacras aunl et
< ,
veuarabiles, divitia dieo el gloriam eum iirvemct
. * - ieaus, ei iimc magis quando ab iniwiicis igiimniiiia
*> , % notaius fuerit, a Gbrisio honorabiiur agniirone, ee
, ' certiore flde. Nam tunc magis adorabit Cbrtatum,
qui apparet ut homo, esr auiem et Filitis Dei. Non
, , , enim aiius est Filius Dei, el alius Mariae ( nam bacc
, ,
Nestorii impieus), sed uims el idem ast Dei Filiu
, ,
ei bominis. Yide enim quomodo Dommos, dlceute
.
raeco : Quis csl Filiua Dei, u i credain in euin.' >
, w

8 i

, 91.
t, i t
lbiiL99.

Lno. . 78. PsaL , 2 :

Joan.xi'r,9.

L H , .

1 1

Malih

x, 6.

Galal. m> 97.

1 1

Maitb.

63

THEOPHYLACTI

BULGARI2E ARCHIEP.

6i

f Et vidisti, Inquit, eom, el qui loquitur tecum, , .

ille e&t. Quis Igitur erat loquens ? Oinnino ilie qui , 6 (
ex Maria mius quidem el Filius Dei, non alius ergo ) , *
vt alins >. umle proprie sancia Maria, utpote \ . " , quoc FJiuiii D i carnem factum genuerit, indivisibi- , >
letn exsisienlem , et uuum duplicem, qui esl Jesus , t ;
, , , ,
Cbrislus.
. * ; ; ,
. " ,
, , ,
*
Y E R S . 59-41. dixil Jesiis : in judicitim ego
, ,
in hiiuc imindum veni, u l qui non videnl, videaut:
.
043
vident, caeci tianl. E l audierunt quidam
, ' ,
ex Pllarisaeis liacr, qui cum ipso erant, el dixenml
;
ei : Nuin el nos Cacci suinus? Dixil eis Jrsus : Si
caeci esselis, non baberetis peccaiui : nunc vero ,
,
dicitis, Yidemu9, idcirco peccatum vesiruin tnanet.>
. >
Poslqunm vidil Dotuinus Phariaseos ex miraculo
,
inagis ollendi, quam ulilitalcm percipere, el propter, ,
ea inajori condemnalione dignos, dicit, sicul vide*
, , ?, ,
lur ei evenit : c In judiciuoi ego veni, > boc esl, i
c , , iii^jorem condemnationem ei in poeoam, Ut qui
,
non denl, videant, et qui videut, 1 Pharisaei sci, , oiot ,
licei, f ca?ci ocnlii aninuv fianl. Ecce enim ille
. >
quideni a naiiviiale non videbal, el nunc videl anima
,
ei coipore. Qui auiem videntur videre, nienie excae * ,
caii sunt. Duos enim visus, el duas cxcilates boc
.
loco dicil. Pharisaei auicm, qui semper ad sensibilia
. sunt inlenii existiinanles euin dc sensibili a m i u t e
, loqui, c Num ei nos, tnquiunl, caeci siinius? El

e l

banc solani corporalem erubrscunt caccilaiem. A l , , , ;

Domiuus ostendere eis volens quod melius essel eie
> . , ,
esse crecos corpore, et non incredulos, ittqnil : Si
,
c;rci essetis, Don baberetis peccalum. Nam si per
* , . >
liece.isitatcm naiurae excaccali esselis, rcnia darelur
,
vobis iucredulilaio laboranlibus : nunc aulem qtiia
$
diciiis vos videre, et plane etiatn ipsi facti spectaio ,
rea hujus miraculi in caeco, incredtiliiate laboratis
, : adhuf, non digni eslis venia. Nam peccalum veslnim
, :.
indelebile manet; et magis puniemini, eo qtiod cx
, ;
miraculis quae videlis, ad fidem nou irahimini.
, &
Forle aulem qtiis eiiam sic imellexcril: 1 Si caeci
. *
esseiis, non baberelis peccatum. > Nam vos quldem,
, , *
inquil, de corporali cxciiale itilerrogalis, ego autein
dc animae caeciiate dico, quod si cssetis caeci, hoc ^ , ,
,
et imperili Scripluratum, non babereiis tale pec ,
caitim, quia per iguorantiam peccarelis : nunc au , > , ,
tem diciiis quod videalis, ei prudenles vosipsos et
< '.,
Ifgi&perilos faciiis, ei ila per vos ipsos coudemuali
, ,
estis, el majus habetis peccaium, quia scienier pec ,
catis.
,
^, .
1

ti-

. '.
lispi , .

t j j , . .

V E R S . 1-5. < Amei*, amcn dico vobis: qui non inir*i per ostium in siabuluiu ovium, sed aliuude

, ,
,

CAPUT X.
De bono paslore ei mercenario. Quomodo Jesus
terrogaiui $it 111 porticu, dum ambularet.

65 '

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP. X.

C6

, . ascendit, ille fiir est et latro. Qui autein initat

,
per ostium, pastor est ovium. Huic osiiarius ape. , rit, el oves vocem ejus audiunt. Ei proprias oves
* vocat nominatim, ei educiieas. cum proprias oves
, emiserit, ante eas vadii, et oves illum seqtuniiiir,
, ,
quia noverunl vocem ejns. Alienutn autem non se , quentur, scd fugienl ab oo, quia non noverutil vo*
. ), cem alienorttm. > 6 4 4 Poslqnam illis hieredulita ' , ,
lem objccit, dicens : Yere caeci esiis secundum aui >. ,
mam propier incredulilaiig morbiim, ul ue possiut
, dicere : Non aversamur quasi caeci, sed m seduclo , , rem le fugimus, de boc nunc facit prolixum sermo , ' - nein : et quid fucii? Indicia pouil veri pasloris, et
,
lupi ct perniciosi, el sic seipsum ostendii a parla
;
bononini esse, lcstimonium ab opcrjbus suinens.

TA

, ,
prins indicia ponit peruiciosi. Ille euim, inquif,
non
iiigredhur
peroslium,
boc
esl
per
Sciiplurae.

Non euim utiiur Seripturis leslibus, neque piopbe,
tis. Nam piufecio Scripiurae osliunt suni per quag

adduciinur ad Deuin ; illa lupos non permiliuni i n . , ,
irare: probibcnt enim bserelicos, ut 1103 securi si ^, ,
I T I U S : ct de omnibus rationem danl, de quibus vo , .
' ^- fuerimus. Fitr igiiur esl qui nou per Scripturaa i n . : ; :- grediitir in siabu tim ovium, ut iliis prospiciai;
sed ascendil aliunde, hoc est aliam sibi viam ct
* ,
, insolilam paral, qtiemadmodum Theudas el Judas,
qui cum anlt; Cbristi tempora populmu seduxis .
seni, ipsum pcrdiderunl ei eimul ipsi perieruiii.
,
Talis et Amicbrisius eril. Non enini ex Sciiplurie
, ' ,
illis tesiimonia. Iusuper el Scribas nolal. Nam l . i
,
, _
_
~ I

R ,
quideiii mandata legis parvifaciebanl, mandaia au , - lem hoininum el iraditiones docebant diligenler.
. Apposile auiem dicit < Qui ascendit, > id quod furi
esl sepem transilienlis, et onmia euu pericuJofacien .
lis. Yidisii indicia latronis ? Yide et qae sint pasto ,
, ris. Paslor enim per Siripluras iug^dilur, el
. ostiarius aperit. Osiiarium aulem vcl Mosen inlelli , , ge, cui divina Eloquia concredila fuerunt. Apeiit
auiem Moses Domino, de ipso oiunmo d>ccns, sictu
, .
; " cl Dumimis ipge d i c i l : c Si credereiis Mosi, credc. - reiis ulique inilii**. > Ycl Spirilus eaucius csi os, , liarius. Nain quia in Spirilu sancio iuieiiiguulur et
( aperiuntur Scripiune qu;e oslendunl nobis Cbrietum,
merilo ottiarius dicitur Spiritus sanclus, iu quo u l
* , (50), , D Spirilu sapiemiai et scieniiae Scriptursc aperiunlur.
per quas ingrediiur Domiuus ad nosiri curam, et
c , >) *
pcr quas ostendiiwr paslor. Yocem auitiu ejue pa .
sloris audiunt oves. Natn quia illi soepe euiQ dice /
oani deceptorein, ei tioc ex sua ipsortim incrednli, ,
,
late conflrmabani, dicenlee : Niim qtiis priuciputii
, *
credidit iu i l l u m ? ostendit Cbristus qtiod
, * oporteai baberi se pro damnoso eo quod illi noc
9

87

Joan. v, 46.

, T

Joan. v i i , 4.

Ex collalionc codd, Venet. S. Marci.

(50) Cod. 51, *
<{
, *

.
"
, . . . De ipso omniuo dicens : Propkeium

tobis $u$cilabit Domtnut Deut> lanquam me; ipum

andieli$ juxla omnia (Acl. m , 22). Quod ei Douii*
nus, > eic.
v

67

TIIEOPHYLACTI BULGARIJE

crcdant, sedipsos abjiciemlos esse cx oviura geeere.

Nam siego quidem, inquit, per januam ingredior,
manifcstum quod vere suin pasior; vos auiem qui
non secuii estis, videmini non esse ovcs. Undeauiew
educii ovee proprias, nisi ex medio infidelium,
aicut ei tf&cum de medio Judaeoruro, el qui aacliTit cum, et agnovii cum? atiie ovas quoque vadit,
quamvis secus 6 4 5
corporalibua ovibus,
posl ill>s enim vadunl pasiores. Sed islo loco, osteiidit quod oiuues ducel ad veritaiem : quia discipulos qu.isi oves in medium luporum m i u i t : s i c
igiiur nova est pastoralis cura Chrisii. Alienum
autem non sequenlur; non euiui cognoscunl alieitorum vocein. > llerura boc loco Tbeudam el Judam nolat, quos non secuiae sunt ovcs. Nam paucot
s i t

ARCIIIEP.

* . *
.
6 ,
<
; > , *
,
, '
. , \,
, , '
, .
,
,
, , ;
,
-

ouosdani sulTtirali sunt; et bi posi nioriem illorum & . ' ,

discesserunt. Cbrisiam auiem vivenlem el mortumn
, *
maxime loius mundus est secutus. Notal autem c l
*
Anlicbrisium. Dic enim cum seduxerit ad parvum
. *
tempus, uou habebit eos qui sequanlur, posi suam
,
perdilionem. Nain isiud < iion sequenlur, boc
. >
tnanifestaf, quia posl moriem seduceulium iton
, eril qui aileitdal vct sequalur. Janua quidein Scri . *
plwra esl. Educil autem ad pascua Dominus oves
*
per januam banc. Quid auiem pabulum ? Vel fu, ,
turae dcliciae, vel requies in quam nos inlroducil .
Dominus. Quamvis aulem ct alio loco seipsum os * ,
liuin nominal, non est inirandum. Gum euiin curam
&uam vult demoneirare erga uos, pastorem ee no. c , > ,
minat: quando autem oslendere vult quod ipse sit Q ,
tllequi ducal ad Patrem, tuncjanuamse d i c i l : quia
, ,
ip&e juxia aliura ei alluni sensum ovis est ei pasior.
,
Insuper si quidem sermones divinarum Scripiura . ;
rum sunl ostium, ei Dominus ipsc eese dicitur Ver , *
buiii, nierjio votaiurel ostiuin.
,
. ,
, , .
.
, , , .
VB&S.
6-8. c Uanc paroemiam dixii eis Jesus.
c
l l l i auiem non cognoverunt quae essent quac loque ,
retur eis. Dixii igiiur iterutn eis Jesus : Amen, ameu
,
dtco vobis, Ego sum oslium ovium. Oiunes quol, .
quotante me venerunt, fures sunt ei lalrones: sed aon
, , ' 4

audiennil eos oves. > c Hanc, inquit, paroemiam, D

hoc eat parabolam, c dixiieis Jesus, > obscure eis
loquetia, ul aitenliores illos facerei. Poslquam igitur
hoc docuil, solvii nunc obscurilaiem, sic dicens :
Ego suin oaiiuin, > Qiiod auiem dicit, Omnes qui
w o e r H i i l , non de proplieiis dicit, sicui Manicbaei
deliraiil, Nam illi volenies ostcnderc Vetus Te?taweiitum mn eaee a Deo, et propheias non esse
roissos a Deo uiantur hocdicto:c Omnee qui vener u n t anle me, fures*Bunl e l latrones. NOD igiiur de
propbetis boc dicit, sed de Tbeuda el Juda ei aliis
eediliosis. Quod aulem de bis dlcat, manifeatuoi.
c Non audiverunt enitn, inquit, illoeoves. Sedilio808 enim illog non audieruni oves, prophetas auieoi
audivcnint, el per illos, qui Clnislum coiiiessi suni
f

, < , ,
, ,
, ,
. ,
,
. > , , , >
, .

,
> . &
, , , ,
, . *
, ,
. ' ,
, , -

69

ENAUiUTJO I X EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP. X .

70

. crccHderunl. Csclerum illud, < audiverunt illps

oves, > laudatis dixii.Nusquainautein videUiriandiire
, , \ *
inobedientes propbeiis, sed e diverso -felienienter
., .
accusal el perseqnilur. Insuper diligenler adeude
" $ , < , >
terbum ipsuro: < Quicunque venerunl, irjquh, non,
,
, - Quicunque missi sunl. Nain propbetae quidem 6 4 6
. missi advenerunl: pseudopropbclse auicm, qu.des
{ i. " , > , ei seditiosi illi dicii, a nullo missi vcneroul, aicyt
et Dominus dixit: Currebani, ei ego uon miuebav)
' , " .
*,
eos
' p , ,
; " , . >
* ,
V E I I S . 9 . Egosum oslium ; per me siquig inlia, , ,
vcrit, servuliitur, et ingrcdielur et egredieiur, t l
. , , Ji' g pascua inveniei. > Qui iugressus, inquit, pr me
, ,
ostium, el oblalus Pairi, el ovis illiu* facius fiuy
, r i l , salvabilur : el non solum sajvabiiur, aed ei
, , ,
sicul Dominus, Diaguarn babebil eecuruaUiin. lloc

cnlui signifieal per boc quod dicil, el iugridieiur
, * cl egredielur, > sicul el aposioli iugrediebanlur
, & egrcdiebantur, coram lyrannis libore loquejjies
^,
Nain el exeunles, iaeli eram, el invicii . c Lt pa, , , > , ecua, inquil, inveuiel, boc est copiosum cibuui,
. E. aliter : Quia duplex est noster bomo, inumus ct
, | exleruus, ul dicitur a Paulo, Ingredilur quidem
, & ille, dixeril qtris, qui curam gerii iulemi bomkiis:
* el egreditur iierum, qui c morlifltal uicmbra supor
* , ,
lerram, etopera corporis in Cbrteio , Talis igUur
.
c pascua invenicl et io fuluro sascuio, secundum
c (J quod tlicit propbeta: c Domimis rcgit ine, el ui, , ,
|,U mihi decril * \ ele,
, >
Y E R 9 . 1 0 - 4 3 . c Fur non venil nisi ut furelur, et
, ,
, . , , niactei ac perdat. Ego veni ut vilam b^beant, et
. . abundanius babeant. Ego sum paslor ille bonua.
Bonus paslor animam suam ponil pro ovibus. Mer' , , ceiiariue aulem et qui non est paslor, cujus non
, - siinl oves propriaB, videi lupum venienlem, ac de, , seril oves, fugilquc, et lupus rapit, et dispergit
, . ovea. Mercenarius aulem fugit, quia mercenarius
est, ei Qves non suni illi cura?. Quoniain Tbeudas
, ,
. > , ei Judas eliam cum c:elcris apostaiis abducli, occi , - si fucrunt ei perieruut : propierea subdil dicens :
cFur non veHit nisi i i t iureiurel maclel ac perdal,
, ,
, , jlloset similes eis fnres vocans. t Egn autem, i n 1

*\ ,
. < , , ,
. *
, , ,
t {,
,
" . i
, , ' ,
x.ai
, .
, ,
c * >
, , ' \
M

iv

J c r . ,^.
M.

Act. v, 44.

qutt, veni ui vilam habcani.

occiderunt et
perdldernnt eos qni secuti sunt, c Ego veni ut vitam
habeanl, > et aliquid etiain c abundamius babeani, >
eancli Spiritus comniunionem : per quam el regnum
coelorum inlelligere oporlet. llabont igilur omnea
vilain iu Chrislo.< Oinues enim resurgen " et v i veni, sed jusli qoid aiuplius babent, rrgnum scilieet cceloruin. Insuper et de passione disserit, ac
inquit: < Aniinam meam pouo pro ovibus, > sed declarans quod non involuniarius, sed voluntarius ad
pas9ioitem accedat. c Pono enim significal: Nerao
rapit ex me eam, sed cgo eam dcpouo. NoUl au-

Rom. , ; Coloss. m, 5 ; Cor. n , 40.

PsaL xxu, f. " 1 Cor.

71

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCHIEP.

72

tem el saepe cominemoratos ecdiiiosos. l l l i , iuquil, . T6 , ,

non posuerunt aniiuam pro ovibus, eed reliquerunt , *
eo$ qui ipsos secuii sunl : mercenarii enim fuerunt. ^
Tpse autem Dominus e diverso cum comprehensus
. , , /
tst, inqtiit: c Si igitur me quaerilis, ainhe illos , ' abire, utlmplealur sermo, qtod ntillus cx ipsis pe- .
r i e r i i , idque sic urgenlibus Judaeis, u l nulli lupi . ,
in oves magis 6 4 7
Cuingladiis enim, i n , ,
quit, etlignis venermit oomprebendere iltura *. Po , *
tes ei bic inielligere perbipum, spiriiualem iirimi- , '
cum, quem ei loonem Scriplura nominat, et scor- c , ,
pium, el serpentem, qui rapere quidem oves dicitur, .
quando por mala opeia quasdam devorai; disper - ,
gere autem, qnando per malas cogitaiionee confun- , , , -,
dil animam ; qui el fur merilo dicitur, furans per
,
inalas cogitaiiones, maclans per cousensum, per- -,
-clena peropus. Confertureninunaliiiaecogilalio furlo,
\
consensusautemin malain(concupisceiitiain diabolirae ,
inaciationi,opus aulem malum perdiiioni. El bocesl
, , forlequod sfgniflcat illud : i Furnonveml nisiul fnre- .
lur, et maclei ac perdat. Doniinus enitn conira ,
ria quain fur ille facil. Dal divinam vitam, saucli-
,
licang nos et cogisaiiones per advenluni bonorum
, . \
desUleriorum, eicorpora per bona opera, ei quiddatti
etiam abiindaulius dat, ul eiiam aliis prodesse possi- , ,
, , .
mus docendi gralia : profecto et regno coelonuu ut
abundantiori qtiadam remuneratione nos praemiat. ,
,
Hic igitur esi paetor bonus, sed non mercenarius,
,
tit Judttorum prtucipes, negligentes scilicet populum
et ad solani mercedem recipiendain epectantes. Non Q .
, niin quaerebant populi ulilitalem, aed ex eo turpe
,
lucrum
s a e v i a n t

, .
, ' , -, ,
. ,
.
c ,
Y E R S . 11-46. c Ego suin paslor ille bonus, el co , . gnoeco oves meas, et cognoscor a meie. Sicui novil
, .
me Pater, iia el ego novi Palrem, et animam
,
meam pono pro ovibus. E l alias oves habeo, quae
, & *
sunt ex boc o\i!i : illas oportet ine quoque ad ducere, ei vocem meam audient, et liei unum ovilc,
unus pastor. Etiam boc loco agiiosces differen- D , .

tiaiii pasloris et merccnarii. Nam merccnarius qui .
dem nescii oves, qaod conlingil quia non sa?pe illas
*
Snvisil : tiam si saepc iiiviserct, cognoscerel illns.
, A l pastor qualis Dominus, cogiioacil suas oves, quia
. , ,
curam illarum agil, et rursus cognoscilur ab iilis
> ,
quos visiiaiione dignalur, propter consuetudinem
, ' ,
agnoscentibus suum curaiorem. Yide autern quod
, <
primus ille nos cognoscit, deinde nos illum. Neque
. " ,
alilcr poiest cognosci Deus, nisi cogniti fuerirnus ab
, ' ,
illo. Eicniiii primum ipse familiaris factus esl no , '
bis carne faclus bonio; deiude nos iiii familiares
.
facli sumus rec< pia, qua deiiicali sumus, gratia.
, *
Volens aulem osieudere quod increduli indigni siul
, '-.
qul lognosiaiuur a Dco, quia revera ov.es non snot,
u

Joan. , , 9.

1 Pclr. , 48.

73
ENARRATIO IN EVANGELIU.U JOANNIS. - CAP. X.
74
, oi - dixit: c Et oognoeco meas oves, et cognoscor a raeis,
,
juxla id, c Coguovii Dominus eos qui sunt ejus".
,
Porro nc quis putel quod gicul homo logrioecat,
, , <
snbdii dicens : c Sicul cognosiil me Paier, ei ego
y

. ,
coguoftco Pairem, * [quaai diceret, Iia evidenter ii, lum scio, sicui ipee mc. Saepe autein ponit: < A i i i , , ,
inam meam pono pro ovibus, > declarans quod non
sil iropostor. Dicere enlm, Lux sum ei viia,
, , .
apud insipicnies 6 4 8 inflaiioiua esse vldebatur.
, c
Dicere auiem, c Mori volo, nuJlaiu iiividiam babei,
, > , .
ged magnam polius ouram indicai, quam exbibetv,
& , , >
voiebat pro Japidantibus. Canerum, cum dicil, c E l
* ,
alias oves babeo, de geniibus diciL Non suntex
, ,
boc ovili, > quod est sub lege : neque enim gentea
,
lcge concludunlur. c El illas quoque oporiet mc
.
, c , - congregare. > Dispersae sunl enim ct hae et Illac, non
> babenies pastorem, Nam et qui inicr Judxos melioa
sapiebant, et ad credendum propensiores eraiu,
" ,
c * > pasiore carebanl, et muiio magis gemiles. < Oporlei igiiur ei illas quai ex geniibus, c congregare,
, , , .
, V J quemadmodum el eas q n ex Judaiis erant. Verbum
auiem oporiel > boc loco non est necessiialis,
, ,
sed indubltaii evenlus sigiiificalivum. c erii
.
unum ovile, uuus paslor. Iu Chrislo enira
, . ,
, - Jcsu non esl Grxcus, neque Judaeus , neque ulla
differenlia. Unus enim cbaracier omnibus, unum
. ,
sigillum bapiisraatis, uuus paslor, Verbum Dei et
. >
, Deus. CoiifundaniurManicbaei, qui Yetue Tesiamenlum abjiciunl. Audiant, quod unum ovile* unus pasior
, ,
idcm enim Dcus Yeieris c l Novi Testamenli.
. , ,

.
, G Y E R S . 17-21. < ;Proplerea me Pater diligil, quia
ego pouo animam meam, ut iterum sumam am.
, .
Nemo tollei eam a me, sed ego pono eam a meipso.
' , ' '
Poteslaiem babeo ponendi eam, ei poteslatem habeo
. .
rursus sumendi eam. Hoe mandalum accepl a Patre
.
nieo. Dissensio igilur ilerum facta est inter Judaeos
2
propier sermones bos. Dicebant autein niulli ex ip
. ,
M S : Daemoniura babet el insanh : quid eum audi * ;
tis? Alii dicebanl: Hacc verba non aunt daenioniuio
* babenlis. Num daemonium potesl cxcorum oculos
.
aperire? > Quoniam alienum eum a Paire dicebanl,
;
etseductorem,ei perniciosum, non Salvator^m ani, , ,
niarum, oslendil per ea quje dicil, Non sum vobis
, ,
perniciosus, sed ad suslinenda omnia pro vobis pa, *
ratus, quamvis propter nibil aliud, quam quod vos
, '
^ , D in tantum diligil Deus, ut et ego propler boc ab
ipso diligar, qnia pro vobis inoriar. Quomodo igiiur
' , .
seducam vos quos scio dileclos Dei? Annon niagis
, ,
pro vobis mori quaero, u l si propter nihil aliud,
' ,
saliem propier hoc, quod magis diligar a Patre roeo?
, ; . Haec autem nunc tam bumilia dicit, se illis atiemperans, eo quod si dicerel de so eubliroia, auditorea
, ,
lllum non capereni: quia sialiter dictum considere
lur, absurdum videbiiur. Cur enim priori tempore
*
non diligebatur, sed nunc dilectiouem coepcril Paler,
. ;

11 Tim. , 19.
PATROL.

Joan , 4.
TIR.

C X X I V .

Goloss. m , 11.
3

75

TIIEOPHYLACTI BULGAWLE ARCHIEP.

76

et mors pro nobis, iili dilcciionie auclor fueritl , ; ; ,

Non iia esi, sdd, ut dixi, scse illis atiemperani baec
dixit. Dlxeril aaiem quis ec boc, Qaoniam dilcctio '; , * , Dci et Patris erga nos ex confesso eral, Vidil autem
. \ , ,
Dens et Paler etiam FHioro tutim eamdem crga nos
\
dcdarantem bonitaiem, atqtie Ha voluSsse pro nobis
,
inori, et dilrgenter ebservare 6 4 9
characteres
\ bonitatis paierna*, dilextt mcrito, non quasi merce- , ,
dem quamdam mortis pro nobie dileclionem datis
Fitio, scd speciaus inadutteratam subsianiiam in
, ,
Filio, oi qoodanunodo qufbusdam nalura vinculis
necessariis et ineviiabilibos ad hoc vocatus. An- *,
nou magnae dileclionis erga nos opus Filius susce- , \
pit, ignoiuiniose moriens pro nobls? ei hon solum

moriens, sed ei iierum accipicns anhnain, ut occi. *
dai nioricra, el nobis immorialilalem per resurre- , ,
ctionem parial? lloc igilor signiGcal quando d i c i t ,
, \
Paier dlligit me, eo quod morior pro vobis : , , \
quasi cxsullet et gaudeat Palerquod Filiussibi simi- ;
iis sit, el serYel cbaracieres surc erga liomines cba- , , ,
ritatis. Porro quod dicit, c Nullus tollit aniiuam
,
meam a me, ipropier eos qui moriem ejus mediia , ,
banlur dicil. c Yoa eniin, inqtiit, sititis meum

sanguinem**, > sed beue scialisquodmc iuvolunlario
. , c
nullus praevalebii. Insuper ut ne quis putet quod
' , '
lanquam niinisier ei subditus moriaiur ab alio jus. , , ' ,
sus, ci illi cedens : Poieslaiem, inquit, mortis mcaa
, .
ipse babco, u l Dohiiiius mortis. Iiaque propierca
" , , \
d i c i t : Potesialem babeoponendi aniinam mcarn,
, * ,
1

quamvis el unusquisque veslrum poleslaietn babeal Q , *

ponendi animam suam 2 nam unicuique volenli pos , .
,
sibile est se interficere; sed non de boc modo
,
dicil Dominus, eed quod me invito nullus potcrit hoc
. facere; id In bomiuibus non fit. Nani ciiam preior
, '
voluniatem nostram ab aliis inlerficimur. Domi , * *
lius iiunquaro involuniarie passus est, eo quod uon

aliler morU obnoxias erat, nisi quanium libebat.
. Habet et majus, quod animam iicrum accipiai.
' *
Hoc autem niandatum inquil se accepisse a Pa * ,
i r e , ut morcretur pro mundo. Usque adeo, i n , ,
quit, non sum adversarius Deo, ul et isluc ipsuui
.
inori a Paire mihi demandatum sii. Porro priniiim
, .
quod^ublime esl, d i c i i : c Potesiaicm babeo accipe , , ,
re animam raeam ; 1 Dominum enim moriis se per
?

boc o&tendil et clucem vilae. Iterum bumile verbum D

. ,
ponens, ncmpe: c Mandalum boq accepi a Paire
, > (
meo, > ita mirabiliier uiraqueconneciit^eiquod non
, )
babeaiur Diinar, ac servus Palris, et non sit adversarius i l l i , sed ojusdem poleniias ei voluniatis. Et , ,
^, . i u quoquc inulu'3 ex aadiloribus eiiam sic profuit,
, ,
eo quod talia dicebai, aique ila ut cl dissensio
, , ' fieret. Narn dutn nonnulli quibus bsec vciba ob ^ . scuriora videbantur, putabanl illum d.xmonio acium
loqui quac non Inlelligerel; alii qui vet mediocriier 7
, . ,
inlellexerant: c Uxc, aiunt, verba non sunt ejus
;,
qui (keinonio agilur. > Insuper quia verbis tion po- terant coufulare illos; cum eniin benevoli 1100 satis
, > , c , ,
inicrenl ca qux a Domino diccbanlur, ncquc iliis
* Joaa. v i u , 57.
6

78
ENARRATIO 1 KVANGELIUM IOANNIS. - CAP. X .
%* * . 4 pereuasieeeut verbift , Cbriel* operfbna palrocl-

17

(]
mrl leniant, et dieunl qwni tac verba 0 5 "
(
4UH\ d$moiaci. XJn4e nieni bec wiiiiieeMM? x
,
peribue: DaMMRiu eekn peieai oealee c ), cenm aperire. Quia tgiurrofws di*fnm, ergo et
, ,
rarba ejsmodi awK. ftuare auiero CSbifeUie ihil
* .
respomiet his qut dicebaut Spsam demoaf* agi ?
; , <Quia aufficientee eratit ad ooaialan4um Ufoe <H fide
; *
digaiores qu* adverstbaater uHe et pro ipao waio , ,
iiein reddebam. Igilur quia disseatiebaiH mier se, quid
^ olira opas era* contradicere fais qoi erimhiafeaiitiir,
;
pra&artfni cm oeqie SKC fidem quifom
tabtlnri
, * ,
eseeni?
. * - , -* -
* , ;
, V B R S . 22-46. < Facta snnl aulem fHma Riero . eolymis, et hieme era*. Et anifeulabat Jesus in leniplo in porlicu Salomonis. GureumdederiKit ergo eum
.
Judsei, et dieebotii e i : Qoousqua aoknam nostram
, *
suspeodis? Si tu es Chmttts, dic nafeis fngenire.
; ,
ResponiKt eie Jesus : Dixi TObfe, nec rediiig. Opera
^ .
qticc ego facio in uomine Patfis mei, baec lestimo, .
nium reddnni
mt. Std foe noii credHta, qnia 11011
, .
eatia ex ovibus vteis, q^eroftdmodum dieebam
' ^
* . vobie. * Q u ca^aHila faeia eant flieroaolymis?
Quidam U'WMI% <jood quo <2i a^dificattim iueril
; , '
lcmpiiw a SaJomone, eodem *Cebrawint aoeamia.
,
Altc auicni MK\ boe dkont, sad jevongeiistam Siint
' "*
, , .diceneencania oonsnrcU terapli post afttivkatean.
Praoclaniip auiem ei oeiebre agebaat fMton* Mani
%

. | - ^ ianqiiam civila suum omwauib racepisaet 90M1. ' gam ittamcapiiviiateni,jucwwUn djem efiaenlorttin
4 ^, ^aciebani. In lioc igitur feato alerat el lcaus. Nunc
auiem frequeiMias vcrsaior i a dudaea, quia passio
>.
taforibascrat.iiieins
enim injsUbat, posbquam Jiie*
ooprjj
, mein in fwriiHO cnense verie ^aatus et DoMteue.
Propievea et evangeliata iepos >eilend6ii8
- . ,
- ^uod prope eit tempua pa*siaaie, ecpjroptarea versa. - t u f bi Hterosolymis. 1 CircoiiKiedenwil ighur ipanm
iudaei, > et apparealer quidem c doaiderio quo, ,
dam dieeeudt ielcrrogant c ew i i c a l , ntiiu ipse

'sit CbrialHs , * revera auieni x orrupia ei^orio < >
a aenie preiecla esl iotomgaiio. Naui cuin opera
,
praeUicareii-t illiwa sse GbriaUim, i&ti <ex vcrbis
, - ^ qua?Toi>aai discere ; 4 ladeolium magis esict
.
dcrideiiUum. Omnino autem quaestio uiagua ingra , Axeivoi
iiludine plena e%t el faAlaeiuin iHorem tnaiiliam
* , - ostondeue. c D k eium, kquiunt, nobis itbere. >
. "
Sane ubique dicebal Ubeve, ei eamparetatin fostis,
, - c i nibil io occulto loquebaiur, Filiumqve Oai se o . c , , minabat c et kicem, e l viiam, el oatium , > adb! ^ . ^ , biio tiam iesie Hose. Propierea argnefls eoa Do , * - minas, utpote malo auima loquentes: Dixi vobie, >
, , inquit, eaepius, c et non eredkis. ei atiter: Quid
, , , ^
4la simuiaiis quod nedo verbo peraoadeamiDi ?
. , 1 Opera q u f a d o , mn vrt a<Jversarra8 Bei, sed
, , ,
c innomine Palria mei, non recipiiie, ei quomodo
, . > " , nudia verbis credeiis?Omu:no enim major est v i i Joan. , 4; , 7.
9

e t

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

79

lus operura quam verboruro ad perauadendum ; c

651 'l 4
fatebaniur hi qui melius inler ipsos
, & , , * <
sapiebant, dicqmes : Noa polest boiuo peccaior
, ,
signa lalia faceret Propierea d i c i l : Non crediiis - ;
iikilii quia mm ealis ex ovibua meis. * Nani ego
, . "
qmdeni,ul paaior bonus, qii*oporlebalfacere, feci:
\ *
vos auiei ei non sequainini, non ego pasloris,sed
;
VOH ovium yocaiione indtgni eaiis. Da el tu operau,
, , ,
Jmn blems e&t, praesens dico viia, quae seuiper a
. >
malis spiriiibus lurbaiur ut celebres encauia spi , ,
riloalis lempli l u i , eemper novus Jacius, et c ascen- , ,
siones in corde ponens . > Aderii enim lune libi
' .
Jesus, qui simul ceiebret encxuiorum festiviiaiem
, , ,
in porlicu Salomonis, cusiodia sua le muniens, et
, , -
pacilicum te faciens ab affeciiouibus. Ipse eniin
, u

10

paciilcug Salomou cst. Quisquis igilur in proie- , ,

ciione Gbrisii pacifici moraiur, babei ei Dominum .
siiuul dien festam agentem encxniorum animae,

quaudiu bioma vitae bujus durat. Yer enim fuiurum $ ,
gacculuin eai, quo omnia reviviscuul, quo niillus ,
animam inoovare potest. Nain praesenli sacculo
. ,
omnia lalia concludunlur.
. " -
, ,
, , , .
, , '
.
Y E R S . $7-50. < Oves meae vocem meam audiunl,
< , ct ego cognosco eas, et sequunlur me, el ego v i - Q , , lam aslernam do eia nec peribuni in aUernum,
, ,
neque rapiei eas quisquam de maiiu piea. Paier ,
meua qui dedil mihi, major omnibus est, ei nemo . ,
, ,
polest rapere 4e nanu Pairis niei. Ego et Paier
nniim euoiua. * Postquain dixil eis, c Non eslis .
ex ovifeus lueia, nunc bortalur eos ut fiani oves . > , ,
c ,
-ejus: ideo el subdii, dicens: Oves roeae vocein
meain audiuni, el seqmiiKur me, > Deinde incilans , .
coe, dicil que cooseeuiuri sinl ipsum gequenies. c
, . > Vitam enhn, ioquil, steruam do cie, et ne per j n i iu l e r n u m , etc Et omnmo per verba ba*c
cxciial illoa, xelumque ac desideriuiii injicit, u l et . c , ,
, ,
ipsi sequaiilur eum qui lalia largitur. Propierea
auiem dixii, < Non peribunl, quia < Nullus poiesl . rapere eaf de manu raea, eo quod c Paler meus D ,
,
qui iledii mibi eas, < ntaximus onmium esl, et
. * c ; >
de inanu qua nullus patesi eas rapere, eiiia
<
c neque de mami mea : nianus enim niea et
, , ,
Palris una eaU c Nam ego ei Paier unum sumus, >
c ,
secuudum potestaiem scilicet el viriulcm. Manutn
, >
eeim potesutem el virtutera d i i i t . Igiiur c Ego et
. >
Pater UDura sumue > secundum substanliam c(
. , >
naturani c l potestatem ac robur. ld quod et Judxi

quoque cuio ioiellexissent, quod scipsiun consub ,
filanlialem Deo fareret, c lapidare volebant em,
,
utpoie quiseFiliuinDei facerct
> Sed interroga , , "
verit quispiam: Quomodo dixit Dominus, Nullus cx
,
nianu Palria mei rapiet eas, > cum U;uen nmllos
,
videauius perire ? Dicendum quod raperc quidcm
1

1'sal. Lxxxiu, 6.

" Joan. x, 8.

81

ENARRATIO IN EVAXGELIUM JOANNIS. - CAP. X.

, . ' -
,
, >
; "
, .
, .
,
* .
* c ,
; > .
. " , , .

, , ,
,

82

noltqs potest de manu Patris, decipene autem mult i . Nam vi quadam et lyrannide nwllus potost avellere a 6 5 2 P * deceptione aiiiem quoltdie up~
planlamur. Quomodo auiem dixit, c Ovea me* me
sequuntur, et non pereunt? Tidemes enim quod
Judaa perierit. Sed propler hoc poriit, qaia non
seculus est, neqne ovis maneir usque a d flnem.
Dominus de iis qui secuti suiU eura et ovee sunt,
inquil, < Non percnnt. * Quod si quis ex ordine
ovium exciderit, c i non secuKis fnerit pjstorero,
stalim perit. (Jlaiis autein c i hoc de Jnrfa exemplo
contra Manichrcos. Eh-mm cuin ilfe snnctus eawl
ct ovis Oc'u proprla voluntole ac aua sponte excldit. Non igiiur natura sunt mala aut bona, ecd
voluatate el cottslituiintur et solvuntur.
, [ f . .
. , , ,
, . , ,
.
c ,
V E R S . 3 1 - 5 6 . c Sustulerunt ergo rursum lapides
. ' *
Judxi, ut laptdareml eum. Kespondil eis Jeitst :
, Mulia bona opera oslendi vobis ex Paire meo, pro ; 'pter quod eorum operum me lapidaiis ? Responde*
, - runt ei Judaei, dicenles : Ob bonum opus non lapl , , ,
damus te, sed ob blaspbemtam, et quia tu bonw
, . '
cum sis, facis tcipsora Oeom. Responditeis Jesus :
? Nonne ecriptum est in lege vesira : Ego d h i , Dii
, ; ,
estis? Si illos dixit deosad qnosscrmoDei factus
,
est et non potcst eolvi Scriplttra, qnem Pater
, - sanctificavit ct mieit in mundum, vos dicitis me
, ,
blaspbeniare, quia dixertro, Filius Dei sum ? Cuni
, ; > diceret c Ego et Paler unum sumua per omnia
, secunduui poteslatem et virtiileno, et judicarel
,
unam esee Patris manum etsuam; putabanl hidnci
, blaspbemam, el c apprebendebani fopidee, quod
,
faceret se ttqualem Deo " > IgUur Domintis ad, . monens el ostendens quod nutlam jusiam ftiroris
,
erga se cansam bubeant, sed absque causa insa . * oiant, reducil in memoriam nriracula a se facta,
, ,
e l : < Muha bona opcra, inqnit, osiendi vobis : pro ' , ,
ter quod eorum lapidatis nie ? aulem dicunt:
, , ,
c Propter blasphemias lapMamns tc, quia Deiim
j > , , ,
leipsum facis. > CaHerum ipse non negat hoc, ne , . >
que dicit, Non facio meipsum Deum, vel non sum
, ,
aeqnalis Palri; sed magls coufirmal iltorum senlen, , - tiaro, et asserit se Deum eese, ex bis quas scripia in
, ,
lege. Legem aulein dicil el librum David, sicut
.
simpliiiter et oronem Scripiuram. Quod autem d i eo

,

,
, '
, , , >
, ;
.
, [/*. ] . ^
,
" Joau. v, 18 ; PbiWpp. u , C.

cit, bunc sensum babet: Si bi qui graiia deiflcationem accepenmt, dii sunl, et neino illos criminaiur : quomodo ego juste a vobis increpor, quia
natura sum Dens, c quem Pater sanctifliavit, Boc
esl segregavit, ui occidereiur pro mundo ? Sanciurn eiiim diciiur, quod Deo segregaium est. Manifcstmn enim quia me sanctificavil, et aegregavit
Pater in salulem mundi, et ideo non tatn aBqualis
aliis diis, sed Dcos verus. Vere enim opds Dci esL

83

THBOPHYLACTIBULGARLB ARCHIEP.

salvare, et non bominis graii* derficati. Si tgitur

illi ad qiios Dei eermo frtvus esi, * hoc est, ego
(nam ego 0 5 9
Sermo D t l , e( babitarri
in ilKs, conettekqtte eia ut adopureimnr m filioa) :
ai Sgimr itli dii, muUo awgis * f o* exira oranem noxam atw, Oeum vocan* mfipswn, qni et natura
anm Denft, t aftiia boc comced*. Conftimiamer
lvine Artom ei Nesiiorfcauft. Nam ei Filh Dei, et
D*u& scrbsuntia natvraqae eat Chrisuis, ef non
cremeir, *t aliis dat dehaicm ad quos fli Sermo
qiti eet Dfei, ged non ipse gratia deificatur. Nam
manifesteseparat ee al> bis qui graiia detfrcantar,
propter ea quse bic dicuntur, et osteudil qaod
ctiam Ulis ipse sit auclor defficalionis Sermo qtii
Dei esi, eL inhabilat in ei : quod signiftcat pef
hot quod dicit, c Ad qtius Sermo Dei facms e*4, r
be est, litquibtts babhavtl. Quomodo igitur blaspbemo- diccna FUium Dci metpsnni? Qiiamvis
enim et carnero feramlet ex semine sini David, sed
igftoratis sacramenUtnt, et quod non altter politeril
earnalis faomiifum naltra Der recrpart, faniitianiaiem,
fKtm per e a r a m , qudsi t*Tdameiitaei famiiiaris
uisoei

8i

, ,
, *
.
, , " *
, ,
* ,
,
, xV .
Apewcvoi .
,
, * ,
, ,
. "
* ,
* , , )
* . * ,
; > ,
' , . ,
; ,
, '
,
,
,
,
, , - *,
, ,
* . , ,
' ;
r

Y K I * . ' 5 7 , S * . c Si no facid f e t a Patris m t i ,

uoliie credtro njibi : si
facio, et si nrihi R*n
credfcis, eperibus credite, i t i oognoscath ei credal i * qood Pater in me cst, ei ego in to. r Vullte,
inquil, scire aequaliutcfii ciu* Palne? evbstaulia
von potesii ecir^ fiwpoeaikile enini es scire wb- Q *
suotiam Dei], sed accipiu ex opcrum aqualitate ei

idenlilato indicium idontiialii secttiidmn v i r i u l e . ;
Ex bis babebiti deilatts ine leslimonium, el ecie- *
us et credelia quod niliil ego aliud mm quam k\ ,, *,
ojaod Paier. Eamdem enim eubsianiiam babeo ma , .
oeHs Filius, et hypo&tati dtflcrena. Siniliier ei Pa , $ *
ter manens Paler, et di/krens bypoeUai, nihil alhid ,
e$l quam Filiue, eecuixkim enbsUiiiiam &cHicctae , ,
uauiraw : quamvis auiem per byposrases diflcri- .
mugi at oon separamur bypostases, sed in se- ,. *
ipsia alier in akiero siutt absque conrusione Paler
, ' Oi Filius. Non enim sicui apud nos paier separaltis
* ' .
e a a iiuo, jquamvis naUira unum &int, ita el indi , ,
viuie persois ; sed in eeipsis altcr m altero sent
* '
t

absque coi)fiione Propterea nos irei quklem bo- D .

xnit>esv dicin^r^uipoie eubswleoiiis separau, ct non
)
umiin proprie axaisienles. Jn divina aulem Triadis ,
uius Dens, sed non iras dit, propier peraonaruni , * , inconfnsam cireinianceeftionem, adde et eandcm
,
voliwofiem..
.
,
VxR3.59-42..Qoirebanlergaiterum eum apprcben , ;
cWre,ctextYUdeairueoRua, ei abiit iierum trana
,
aartfanem m eun locnm ubi fut?ai Joannes bapiizans
priaium, masatffBe ulic. E i meUi vencruni a<t , .
u i m , ac dicebani: Joannes quidem aignum edidit ,
irailwD : omaia autem quaecunque dixii Joannee do , *
, .
boc, vera erant, e i Ofedklenint moltt ilfio in emit. >
. > ,
Quaeruni qaidem apprebendere Domlnam, 0 5 4

ferentcs eum, quod lam sublimc de se lesiimo9

n o

*5

ENARRATIO I N E V A N G E L I U M J O A N N I S . -

CAP. X L

*G

-
, ,
,
, -
, , , '
, e! .
;
6 , *
,
" \
, *
,
, , *
/ , ,

aium perbiberel; neque enim fercbanl sublimiorem

ejus tbeologianu Jpse autein iucle transit, illorum
furori cctlens, et abseptia sua illorum morbum i n i tigari faciens, Secedit auiem inviiis illis, n>onatraus (ut sape diximus) quod neqae in cruce deteulus fuisset, nisi eponle se iradidis&el. Quo aulem concedit? < Trans Jordanem, ubi ioaunes bapiizanu Non absque causa se Uluc conuilii, sed
in memoriam reduxit muliHudini quae illic facia el
dicia a Joanae de se. Qqod autein illius ilUc
eoAv^reaiiQ mulios lucnfecerit, subdit evangelisla,
diceos : < Et mulii venenml ad eum, et recordaii
loei, dicebant, inquit, Joanncs quidem signum fecit
nullum. Cseicrum quod dicit, Ha se babct; Si
111 credidimus qui nuilum uuqiiam fecit signum.
, niuIlQ roagfs ei qui lat lanlajiue operalus est signa.
Qnod auiem Joannes teslaiue qujdcm siL de Cbri sio, signum vero nullum fccerit, et proplcr bqc
.
, , fortassis nQn tanlam fidena meruerit, subdidil, diccus : Ompia auteni qu&cunque Joannea dixii de
, *
boe, vera erant. > Non ullra bi-itc ab illo, sed illurn
,
, > , ' ' cx bis qurc Cbristug fecit, iidelem affirraaut. Idcirco,
Multf, inqnit, illic creiliderunt. > Dicendo < illic,
. ,
signat quo4 locus ille roire profuerU ; quandoqui< , . c ,
deui c l bac causa subinde Dominus populum in so, litaria loca a consueludine malorumbominum Iibe ,
rans educit, quo magis illis prodesset: sicui ei in
,
vcteri lege fecisse apparei. Educlis eniin illis cx
, iEgypto, iii solitudine aptavil et formavil sibi pu ,
1

, ,
(
, .
, ,
*
, ,
.
,

pulum, dando 111 legem. Allcnde auiem et secessionem Ghrisli, quae spirilualiler . Nam secedil q u i dem ab Hierosolymis, hoc es(, Jqdaico populo, in lorum auiem transjl babentem fonlcs, Ecclesiam v i delicet ex gentibus, iu qna ionles baptisinaiis. Undo
mulli accesseruqt ad eum c Jordanem irajiseqDtes,
id esl baplisma. Nam iraitsmissio Jordanis sigjii*
ficai baplismatis irausiium. Non aliier enim quis
accedit ad Jesuqa, el vere fit fidelis, nisi bapiisma
transeal, qpiod per Jordanem sigflificaiur. .
*
, . ;
, , ,
r

'.

CAPUT X I .

Uepi . rajc

\.
.

iuscitatione Lazari. Quomoda con$lihm i&ierunl

summi sacerdoies et Pharnai de occidendo Clirislo. Depropketia CaipluB.

* , ,
,
* ,
,
* .
, ,
. >
. ,
,
, ,
2> , .
,

VERS.
1-3. iEgroiabat aulem quidam nomine
Laxarus, Beibaniensis, a casiallo Mariae et Martlue
bujus sororis. Maria autem erat ea qua? uoxii Domuium ungueolo, et extersii pedesejus capillis
suis, cujus fratcr Lazarus iegroiabal. Miserunt
655
8 sorores ad eum, dicentes : Doiuine,
ecce, quem amas segroial, > Solus quidem Joannes
hujus de Lazaro meminit hisloria?. Metoinit auiem,
ut nos erudial ne quis gravatim lerat, si boni et
Deo amici viri morbo teneantur, quia et Lazarus
cum esset amicus Cbrisli, asgroiavic. Neque lioc
ignoranduBi esi, quod UQD arai isia Haria atwe unE R

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

8*
87
xerat Domintfm unguenlo c nwretrfx " q o , * ,
* ' , \ , ,
apud Lucam vel Matlbseum ; sed alia, non mcre
irix, honesia auteui ei reugiosa et officioea. E i - , \ . enim diligenter ministrabat susceplo Christo, simi ,
Joanncs leslalur : quin et bonam partein efegisse
tesiimonium babci, ut ait Lucas. Ila autem clarae ,
el admirabiles fuerunt gorores, ut et Lazarus ipse .
notior factus sit per eas. < Erat enim, inquit, La- ,
. c , ,
zarns Beihaniensis a castello Mariae el Marlbap.

Quare autero mitientes accersunt Jesum, et non
, ,
ipsx veniunt, slcui c ccnturioet regius \? > Quia
pltirimum fldebant Gbristo et quia mulieres eram, ,
; ^ ,
non oporlebat eas ita facileedomo progredi, ei
quia in tiictn erant, occupataeque circa fratrem. , 0Naro quod hoc non fecerint ex contempia, manife- ,
r
n
'

'
stutn est ex bfo quae seqiiunlur. Hagnum enim bo- , . "
norem, el pieiatem, et precum conslamiam prae se , forunl. Dicentes auiem, c Ecce quem diiigis, g r o - *
lal, ad miseraiionem Dominom movere volebant,
, " , > ,
eo quod memores erant nominis
* axniciiiae.
Detfarai aulem e i Gdem quamdam verbum hoe m u - , .
lierum. fia enim muilam Domino inesse virtutem
cognoverunl, nl acfmirarentur quomodo inflnnitale (5
'
laboret v i r ab illo dileclus. Admiraiionem enim
, ,
quodammodo babere vidciur, c Ecce, quem diligis
' .
SQgrotat. >
, , ,
< *
V E R S . i-6. c Audlens autem Jesus, d i x i l ; Infirmi >> , * ,
las ba?c non esl ad niortem, sed pro gioria Dei, ut

^orificelur Filius Dei per eam. Diligebai autem

V

.
.
.
.
.
.
.
.
JcsusMarlbam,el sororemejus, elLazarum. Ut ergo
audivit quod a?grotaret, lumquidem lemporis maneit
nieodem )oco duobus diebus. Quoniam illic mansiirus erat duobus dfebus, ejus gralia i n q u i i : c I n firmilas baec non est ad morlem, quamvis essei
ad mortem. Sed, quod dicebam, nuniioe tunc ad
eiibliraiora irafiere volens, et veluii consolaiionem
quamdain aflerens, ne urgcndo molestl essent, bnjus
gratia inquil: Non esl ad moriem. E i a l i t e r : Si
bene considerareris, neqne ad moriem fuit iitfirmitas, qua morionlur muhi, diuturnam scilicet, eed
lemporalem et qualriduanam. Nam quia surrexil
qtialridnanua, ad tfnem speclanles rei, dicimus non
esse c ad morlem > infirmitalein, sed progloria

* .
- _ *
.
_.
~*1%
m\
1
%
,

,^
. , ,
, . >
,
, c , >
', ,
,
,
, ,
, " , ,
^ , , ,
.
,
Dei, ut gloritTcetur Fiiiue Dei. Vides unam esse D ,
gloriatn Pairis et Filii ?cum enim dixissel, f pro glo- , c ' , , ,
riaDei, > snb'didir,c utglorificelurFilius Dei.i Itaque . |
gloria Dei, Patris dico, in nullo 6 5 6
i
; ,
quam Filii. Deus igitur esi el Filius, sicutei Pater, , "
proprie ac vere. Naro ctim una gtoria ciiam una esi . >
subslanfia. Quocirca confiiiidaniur et ex hoc loco
, , .
Ariani. Verbum aulem, ut gloriGcelur, ne pules , ,
fautaesigniflcaiivum, sed evenius el effectus, utsaepe . , . diximus. Non enim ut glorificetur Deas, propterea
'. , <
Tgroiavil Lazarus, sed alia quadam de causa inflr- , * , mitas accessii, qua lamen Dominus in gloriam Dei
, .
iisus esf. f Mansii aulem diebtis duobus, > donec ,
c

Luc. , 37.

" M a i l h . , 5.

Psaf.

XLIV,

78 ; Judith , 25.

89

ENARRATIO IN EYANGELIUM JOANNK. -

CAP. .

99

* ^ , exspirarei et sepeliretur; oe quia dieere poe>rt

fic . < qtiod gravalio quaedam fuerit, deliqaiwm, vel ex , > taais, et non faerit iporUme. propterea lanto
, , ,
lempore manei, ot ei corrumperetur, dicerelque
, eoror iUum c fetere.
, ,
^ c .
t "V E R S . 7-10. c Deiwle post hoc dicit diecipolis :
Eamus in Judaeam Herum. Dieunl ei diaciptiJi :
', ,
Rabbi, roodo quarebani te Judaei lapidare, et Uerum
; ' vadis illuc7 Respondil Jeaus: Nonne duodecJm sunt
; horas diei ? * i quis ambulaverit i n die, non oflendii,
, , quia lucem hnjus mundi videl. Si quia aulem ambu . ,
laveril io nocle, offendil, quia )ux non ert iu eo. >
, . > - Nusquam alio loco praedicit quo sit profeciurus;
, , bic autem solum praedicere videtur, quia valde l i mebant discipuli inJudaeam ire- ickirco praedi , cit, ut ne repentina abitione lurbeatur, si abduce. , rentur in regionem quaro timebant. Igiiur quia
, , timebanl et Ghristo quidero ( ondam enim perfe. etam de ipso cogniiionem habebani), mullo magis
( antem sibiipsle, dicuni, c Modo quarebant te Jtidaei
), , , < lapidare, et iterum vadis illuc? At ipete animat
, illoe et dicit : Sicot qui videi lucem, non offendit;
; t *0 ^ , , qui autem in nocte ambulat, ille oflendil: Ua et
' , qui bonum facil, et in lucidia operibus ambulat,
, nihilgrava experieiur; qui aulem mala facil, patieiur.
, , E i ila non oporlet vos meiiculosos esse. Nibil emin
* morle dignum fecimus. Ve) etiaui aliter: Si is qui
. " * Q videt lumen boc, non offendit : multo magw qui
. *
mecum est, ntsi a me defecerit, non offendit. Aique
, , , ,
Ha etiam vos citm ilis mecum, qui lamen saro ,
' ,
frusira timetis. Alii atilem diem quidem inteHiguni
, . " *
tempus atite passionem, noctem verotempuspasaio , . "
nis. Vos Igitnr, inquii, qoandiii diee est, boc eat,
, quamJiu nondum inataUeinpus passionia, oon offea . , , ( ,
deiis. Non eitim peraeculionem paiiemini a Juoaeie,
, ,
neqne aliud quid gravo eveniet vobie. Cum autem
' , noxveneric, passio inquam mea, uinccerie pavore
[ f.
contrabemitii quidem, in unara domuoculam TOS
\ * , recipientes propier melum Jud&orum. t Exeoauiem
,
tempore alBicliones et tribulalionee, el muliaoffen , ,
dicula e l adversitates babebitis : cum ego qui
,
lux suni, nonultra vobiscuro corporaliier coaversa, ' D bor, noctem affliclionum babebilis
, .

77

, )"
, ,
.
, , .
, .,
.
^ - ,
' , , .
*' .
; "
, . >
9

Joan. i, 9.

7T

Joan. X Y I , 33.

Y E R S . H - 1 6 . H c ait, et post 6 5 7 bapc

dicil eis: Lazarus amicua noster dorrait, eed vado
u( a somno excitem iilum. Dixerunt ergo discipuli
ejus: Domine, ai dormii, aalvus erit. Dixerat auiem
Jeeus de morle ejus: et illi puiaverunl quod de
dormitione somni diceret. Tunc ergo Jeaua dixil
eis roanifesie: Lazarus morluua eal, et gaudeo propler vos, ut credatis, quod noo foerinr i b i ; sed
eamus ad eum. Diiitergo Thoroas qui diciiur
Didymas ad condiscipulo: Eamue e% nos, u l moriamur eum eo. > Qooniam illi formidaTefant iro i n

9!

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHffiP.

98

Juda-ain, dixil els Dominve : Qanmvie qnserebant * , <

Ei \ , ine Judspi lapidare, boc fooietam qla toqnena
,
Hfia argiwbam eoe: iranc euiem AOII ndo u i tltit
, ' .
loquar, eed vt amkein intfsam, atque lla ixm
4& . *\ %
oportet irepidare. Non enim arf ea abao ad QWB
* \ *, \ kx
pfius, ulpericulum ex Judacie expavescam, eed
amicum ex somno exchabo. At illi volentes eum ab , ' .
ittnere impedtre, 5*tia, ioqititnl, esi: t si dormit, ! * , salvas eril. Igiier AOR opos esi ut nes abeamos; , , c , .
nonenim necesaarimn eet. Undo ipae adjfeeit, Anri- * ciis nosier, nt oatendat necessartam ieer Hfc : . ,
,
Terum illi. dicunl non esse necesaariam, quando
* ,
quidem ealvns factus ait, eo quod dormiaf. imo
.
uoft solim mm tiecessarius est aitaenftrs Itina, sed
, .
et amfco daiimoent. Nam si somnos est tt ad
eahttem, wt noe optnamor, tu atilcm profeeiurr.i ut . d
excrfe*, aafott ejtia obftrturus es; nonr IgUnr opiis , ,
,
eet nt eas ct excHee \\\nm: darmtosttm enim heo ei.
liaqua W vidii eoe adfcue tarctos, ctitvc mamfcele . *
.
inqult, c Morivws esi.> Gujoa au* graiia etiaai
priiw 0 0 mamJetia dixit, tad occvtitt, morum , ^ , c *,
kimaao noownaiT Pnapier Noha. u * i m qoictem, \ ?;
qoia a faelu eral alieoms; notebal enim ad osten- ,
tattontm lacare, aed occalte reserrectlafiem exclta- ; *
tionem a %omm namiftaTit* Qaomato aolam hac , dtaitone uene futaset, niei moriem aamnum appel * '
laeselTQood amem hoe vemm, propfer mo<tesiiaiii,
,
inqn.im, occtHle loeiilum, manifestum est ax eo {; " , qtiod sequ*rtr. Wam dieens, c Mortuua asi, nen
, >
addrdit, Yado ot resvsciiem ittam. YioVa qwomodo , . , , abUrrueril a faatu, qoomodo noluerit celebrari ea
, , . '
quae facinroa erat?l*terim etiam docei noa ne lam
^
facilef eifnite ad promitlendam. Nam quamvia een- ; , ^ tariofii boc fecerit, dixil e n i n i , c Ego venJene .
sanabo eum : iHic lamen boc d i i i l , ut illins Adem
( , <
ottendorel. Igiiur haecona quidem causa esl prepler ) , * ,
quam mortem appellavil aomnttm. Alia aoiena est, . , *
ut estendat nobis quod omiiis mors somnus sit el . , ha
reqntet. Tertia vero, quamvis aliis mort foertt La- , *
xari obihifl, Ipei lamen Jesu aomnos exisiimabatur,
,
to qeod eum siatim resaeeitaturaa erat. Et aicui
, * ,
nobie faeile eal excitare dormieniero, Ua i l l i , imo ^ .
ianamerie 6 5 8
modig facUius est resuseiiare
^,
mortaum. f Gaodeo avlem, inquit, propter vos, ut
,
1

TS

redatis > mibi magia uunc ut Beo, quia non eram D

i l l i c : et cum lenge absim, praedico vobie mortem
I D Baibaiiia, de qua non audtvi, cd sictit Deus
video quat longo evenhint. Iniellexerunl auicm
quidam hoc elfam gSc: Gaiideo, inquit, reslri
causa. Nam quod ego illic non fuerim, conducit
Adei vestr; quoniam ai adfuiseem, aegrotantem
eanassem: parum aolera hoc foisael ad oeiensionem
poienti m e . Caeteritm eum absente me moriuns
cet abiens aalcm ipsnm suscitatimis sum, id magis Testraro flrmabit ndem,cum videriiis me et feoc
posae, qued aitiea ROAdmii ostendi, [quod roortous
jain diffioena, c l qoi foaiena foit, opla sua meotbra
r

7 9

Mallb. v i i i , 7.

, , '
, ,
, ^ ,
, , ' ,
^ .
, > ,
, .
, ^ ,
.' ,
, , ,
[ f . ]

93

E N A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X I .

94

, 0 A**ecipit, et reauacilalur, Hsae cto dixi&*el Doroitius,

$.
et osteodtasei guum illue accessum neceesariuji**
, Tbomas altis meticuloaior, Eaniua, juquil, u l OK> , riamur cum e o . Noa Ikluciae, aad formidinie
;, c ", , '
irislis animi verboro eai. Nanv u l alioa condiacipuloa
, , niorareiur, meaiorea eoe faeit moriis, et dedita opera
0. " ^
boc apponil, Ut moriacauf, ojua&i lalia dicens:
, ,
c Eamua et noai siulir et insiptanie?, ei aon curan > c "
lea aalulem propriam et viiain, c ut moriamur ciim
* > " xaV t o . > Eato, inquit, ipse vilam guai noo raagni fa^ > ! , ciat; nos autem cur i u slohi esaemua ? Haec thnidi
,
verba sunt, aed vide eum posiea quomodo pro veri ' , ", ,
tate ut aposiolaa accisus s i l , ita yiuai diviua gra > tia roboravit, ulhoc Pauli de eo sit diclum: c Sufli; ; .
cieniia noslra ex Deo , et c Non ego, sed graiia.
Ti

' , Origenes autem dixil de Tlioma sonDiara quoddaw.

* ;
TUomas emro cum audisset prophetia de Cbristo,
, ,
el didieissel quod et einn aainia io ifernura de c , ,
acen&urus esset ad liberaodo* animas, postquaro.
' , audivit ChriatuiB dieeniem, Vado u i exsuscuem
. , , Laz.irura, puUvit QQU aliter auaciiari eum, hoc est,
; ,
liberari animam ejui, niai ei ipse cerpore deposiio
$ , u\ uifenium desceudisset. Ideo u i veros Cturieti
, , discipulus, neque in boc voleas a ttiagtitro avell,
, vult ei ae ctalios condiacipulos dcponere aua eorpora
, ,
u l descendant cum Je&u, qur pasiiuras erai animam
,
suam, sicul suspicabalur, ut ex inferno reduceret
, $
amici animam. Hanc ridiculam eiiarraiionem appo ,
sui, uL pudore auffunderem eos qui Origenica com , ; mendaul(a). NoonedeHramertlum elsomnium plane,
, G
sapienlit enarrailo ? Tu aulem vide quomodo
, , , - Dominus, quamvisLazaiO morliw, dixerii : Eamua
, $
ad eum, quasi ad viventem. EUewm Lazarus vive . bal Gbrislo ut Deo.
*
; , ; , , , ' , *

V E R S . 17-20. Venil iiaque ieeus, ei iuveuit eum

c ' ,
qualuor dies jam ii) moiiumcnto jacenlcnu Etai
. H v
aulern BeUiaoia juxia Hierosolymam ferc gladib
.
quindccim: multique ex Judaeis veneraat ad Mar

Ihain 6 5 9
Mariam, u l eonsolareniur eas de
, *
fratre auo. Martba ergo ut audivil quod Jesn&
. , ,
, * vcnirel, occurril i l l i : Maria vero domi residebaU *
Dedita opera ex&pectavU Dominus ulLaiarus fierei
6 .
qualriduanus: deinde venii al rairaculuin facereiquod
*
\ - nulla ex parte calumniari posset qui&piam. Quareautem apponii evangelisia quod quiudecini aiadiis.
.
abfuerit Beibania a Hierosolymis ? Ut osleodereu
, ;
quod roulti Hierosolymitanorum inerito adfuerinu
; " ,
* Non enim longe aberai Beibania. Consolabanlur
auiem mulieres, non quod diligebantur a Cbrisi*
. , 4(elenim conapiravcrant, u l si quis confiierelur
( ,
CbrisluiD, exlra Synagogam fierei), sed proptcr
, calamitaiis necessiialcm, vel quod reverobautur
) , ,
f

' K C o r . , 5.
() I n cdit. L u t . dcsanl qux soquuniur : Nonnc deUramentutn elc.
9

99

THEOPHYLACTI BULGARMB ARCHIEP.

100

Jcmim, non aegnta fuit Maria, eed surgit, ei ad ;. > "

, , ' c ,
fm venii. Unde manifeslom qtiod non praveniaeet iNam Mariba, neque priu, si qoidem nosset , " , & *
wla Jesam venturum. Nondom aolem Jeaus vene ,
ral in caelellum. Tardius enhn ibal, ne Tidereiur .
ad miraculum properare, sed precibus illarum exo- . raiue hoc facere. E l quandoquidem roagnum erat 6, ^ ,
fulumm miraeuliim, et qualerariuB fecii, eraniqtie * ; * , . \
nmlti acquirendi per l l l t i d , propter hoc dispensat
ut nmlli iianl miracnli lestes. Dicit enira evange- ], ,
, /
Hsla quod Judaei qui eranl cum ilfa in domo,
secuii sinl illaiu. Maria aulein majori fervorc qtiam .
soror aua Marlba accessH ad Chr&eium. Viso cnim , 01 '
ilk>, iuquU, procidit ad pedes ejt, non reverita ;, .
.
turbant, neqne svspfeaia adeese nonnullos qui i i i i mico erga Cliristtim essent aimno. Ad TnrHum , , f
fluiem bominum resptciebai praesente magteiro, , idque unum cQrabat,m i l l i suionium imptnderei , , ^
honorem. Dldt t*\m - Domine, si fureses lric, non
fuisset mortuue frater meus. > Marlha anlem nihil , ,
tale fecil, neque emni procidit, sed magis Cbristo , ,
promiuetue ei dc fraire meliora, apparuit hicreduia. , .
Tametsi ei ipsa M a m atfhuc imperfecta videalur, - ,
dum dicii, Si futeses I n c , non fubset morluus . >
fraler meus, aitawen Gbristus ad banc non dicit .
quod ad ejus, eo quod nralta turba aderat,
el eral tempus ejnsmodi verborum, sed se ilh , < , ,
atlemperat, ei denudal bumanam suam naturam, el ,
buraana? natarse proprieiantui indtcai. Audi etiim , , \
quid dicat evafigefltsta.
. , , "*
.
V E R S . 53-57. Jesus tjpgo irt Tidil eain ploran- C
, ;
letn, et Indaeos qui veneranl cirm ea plorantes, i f l - , , , \
fremnit spirilu, et turbavH seipsum, et drxil : UW
poeuislie eum * Dicnm ci : Donrinc, t vide. ; * ,
Laerymatiie st lesus. Dixeruoi ergo Jtfd&i: Ecoo . .
quomodo 6 6 2 aiBabai um. QuMam fHiiem x " . ;
ipsfs dixeront : NOH poierat bic qni aperaH ooaloi ,
cscci, fecero ut h\c non inorereitnrf c Ad lacrymaa , , ; , qwdem natara toota eei, et tur%abainr fropfer Mariam flenlem ei tpsam
eos qui aderanu D*mi*t8 , &\
iufremit i n alloctiofiein epiriio, boc st, increpot . *0
pr spmlum coitfttsiofl^m, et oobibet iHam, el sic , ,
rogaC, ut nofi C K T D nvulatu esset interrogatio. Qoia , , \
enim contriilatus fuit [bOMo tniin erat ] el cre- $, vt
. ( dibilis eesei homana naiura, periuisit illi proprwm
operari, et aspera iraclat carnem, Sacrepatqiie eam , ,
Spiritue sancii yiriute. Itaque caro nan ferens *n- ), crepationem, tuxbatur et frmit, el cm maerore * , JJ
pugoat. Hasc aolem omnia Oominus nataram pa-ti .

permUlit, ut conftrmet food vere ei nea appareitter , , ,
lanlum sk h o n ,
n i tiaceai ms et (ermiaos e l .
modum irialttis ponere ejueqeo contrario. Nam
, ,
obsqne compaasione el lacrymi* eaae, i>esiiariii ,
eai : mulluiii autero lacrymari, plorare et contri
aiari, jBulieruin. igTiurcuni nostrtc carnieet san- . &gutnis parliteps caset, partkeps quoque fuit bimia- , , *
naru:n ei naiuraisuai affsctionaB, et iatarum ivo- , . '
(

ENARRATBQ IN KVANX5ELIUM JOANNIS.-CAP. X I .

101

102

, pfwv
- - -lum at fltensuratn ntfcis d c m o n s l w i l . Inlerrogai
, .
aniem t b f posuistia ? noti Ignorans; qno * ; , modo enim tgttorareft, qai aciebai et raortoom, cnm
( , , \ ttof&pufav , * proeol meft? verwm omnia ab eis discere, ne
; ) ' [f. ], eeipsum mrraculo temere ingerere videatur, sed
impptoxzi , * 4 exoralns faeere, tit -ct ab omni suspicione ipsum
, , signom liberaret. Qnia autem nulla adbuc conje . i w a Tesnrrectmnis Lazaii esteirsa erai, neque illuc
pntabaiur vetusse ut resustitaiarus iltom, sed m
, * f &, tkploraiurns, dicuiit ri : Dtmine, veni ei vide.
, ' , Haiigni aulem Jnfei Itemm mallgmlaiem con * < , * texunl, tametsi tania cntomitas ante oculos ipeo ' 6 *, Tutn sita erat. Sed qoid diconl ? ISon poluil bic
qut aperult ocules aeci Tacere 111 lilc non morere^
<; . t u r ? * TeRicabant atiten^mkacQlum caeci illnminaii,
, cum debereirt signmn itlnd admiratl. E l hl a mor e
;
fttfvs ^tiam iflud qaasi nt>n essel faclum, calmi. , .
tifofitar, etarandoqne ac taxando praeoccOpairt, r t
,
nen rcspecftaranrt flnfttn . Ita ipsoratn meniee
,
e w m p e m hwrdbi.
,
.
,VERS. 38-42. Jtssus wgo nrrsoin fremeiis in
. *! ,
aentetip&o, venil ad moiMimenUrm. Erat autem spc ' . - * - iofioa, tapis fcnposiius erat ei. Afi Jesua : Tol. *
lUe lapfdem. Dteil
llarrtia soror e^usqni mor, ' i o n .
tee f e r a i : Doaii^e, jam olet, qiraiifdtMiRifs m m
, iicv ^, est. Dioit ^ Jeaw : fietme diii Ubi ffaod m Pfcdi ; , tib>doria, ^sara fioriam DeiTSosialeNmt ergolapi ^. " dm a loca bf ie morima foerat posiuis. Jeawati, * , , l^m lollene aurscim ocutoe, d i x t t : Paker, gratias
Jofiriv, , ago libi, qwaniam amKsti me. Ego M e m ^tfflr.mi
^ - qod eempor MMJHa tne, sed pvopier tw1)ara
, . > ^ eiroamsasM, dici, t m d a m 6 6 3 <fod me ni4
- , eerie. Quare e n n g e i i s t gureuin deotsunique OP*
*];, J ^ ; l i i quod c 4acrymattjs ait tous, > et < infremverii
, - paastoni? Ut nos diseamuB qued- vtura HO, ' - tra amiclua fuerii. Tfani cnHimiper omnea evan '^ / ,
gelislas sublimiora de Domino loquaiur, el magna
, - diviniuiis ojus niysteria tradat, eapropter el in
*. cerporatibus faumtliora loquilur : tinde et rn luclu
, dkft quod vaMe 8t hoannem osleiiderii, ex boc

, 8 D
, 3. "
, ,
,
, .
, , -
, , " ; *
, ^,
. c , ,
, ,
, c
, .
, ,
, e i

Luc. xxu, 4i scqq.

measlrans arnis terHatom : tti rffscas quod.

^fuaiBvis Beus firerit, Toerfl ct horno. Itam ?icul
liucas ab agotna ei gntiis safnguhiels trt sudore *,
Ua et lic a IHCHI credibik facit quod carnem vero
gestaverk. At cujus graiia non seperposrto tapide
resuacrta<vrl , ed dicil, Tolltie lapitfeni ?
E*oaiim -cum movorii inortiHiin eorptis voce, t ettm
quidiffiuMrat armavorii, tnnllo magis hpidem
inovare poiuiseci voce. c Tollite, dich, iapraem,
uiJAM tesies fianl miraculi, tX iteram d k a a t s k ut de casco: 4 tiic esi, Nen eat bic, Wam -et
adeseB inioco ettaltoetopidem suid Biarribos, gtrfficieaiia erant d obuiranda ingraMrum ora, qui
lestes sigui facU erafil. Porro Mariha inale oreduta d i x i i : Jain totei, quairitluamia euim cst,

104
THEOPHYLACTI B U L G A R I A ARCHKP.
133
quasi imposslbile eilslimtns propler dierum mol- * . , "

, ,
tiludioem iSraiem susciiari: i u adbuc humi reptabal. At Cbristus eam recordari faciens eorura q u
*
ante dixerat, el ferine ut male memorem iucrepam,
"
dicit: Nonne dixi libi quod si crediderig, vigtira
, ,
sis gloriamDei ? Discipulis igilur dicebal: Propter boc mortoue esi Lazarus, u l glorifice:ur Filius , ' ,
, ;
Dei. Manhae vero i n q u i i : c Gloriam videbig Dei,
* t

dePaire dicens, lufirmtias enimaudieniitiinin^ausa
, > ; * ,
est u l baac varie dicaptur. Nam cum Judaei a&larout
< , , ,
ibi, oon dignum erai dicere Doutinum 4 c Videbis
gloriam Filti Dei. > Alioqui vigus fuiggel da eeipso .
.
arrogaiuer loqui. Nunc auiem de Paire coelesii diceos, serinoneai facil luodestioreni, minusque repu- ( ,
, '
diaudum. Quare auiem precalus 6*1, imo precanlis flguram au&cepit ? ipsum Dorainum dicentem - .
,
audi. Inquii eniiu : Propier circumsianiefli
.
lurbam dixi, ut credanl quod lu nia roigerig.
, ,
Quod auiem d k i t , ita se b a b e i : Ut ne adverearium
Dei ine puient, ui ne dicant, Non eai ex Deo, uiog- . *
tendam opui boc fleri aecuadum tnam volunlalem. , . *0
, * " Quod autem boe git, el uon propler aliura usuin,
, ,
aed propier circarattanies videaiur orare, vide ora tioneui : c Graiias ago libi, quia audtati m c 1 Qub
. " ,
uulena oravit gie unquam ? Priug enim qiiam dixia ,
aei aiiquid, inquii, Audtell me. > Ei i u BOB ora * , .
tio, eed iigura orationis egt, et indicium goluro.
; , ,
Qttod auiem non opus habeal oralione, manifestum
.* " ,
esi -ex raultfs aliis, quae abaque oratiooe faciebat.
064*Tibidico,dttiuoniaa> egredereab i l l o " ' " , a g , . " ,
e i : Volo, rouudug e a i o " , > et : c RemitlaDlur
- . .
\
- A .
. S - f.
'

. ,c T^I
\
, , * > , c , tibi peceala lua , quod maximuro omniuin. Et
* > , * ,
mari : Sile el quiesce . > Precamr Uaque ut circuinsianteg credaoi qeod 0 eupernia aii, el oon con- * , ,
irartoe Deo. Nam &i biec faciene, et ooinibus oiodi* . *
, , ,
osieudeiu guaui erga Pairero gratUudinem : nihi . , lominug dixerant, c Noa eat ex Deo: > quid non
di&iaaeBt, ai nihil lale feciaaei?
,
, < ,
, ;
VEsg. i3-46. c Aique cum b c dixiggel, voce
, *
inagna clamavit : Lazare, veni forag. Et prodiil
, . , qui fueral luorluus, maous et pedes babeoi rejua ; ,
cios fasciU gepulcralibug* 1 iaciee illiua audario erat
.
9

obvinoa. Dicii eis Jesug : Solviie eum, et aiaite D , .

abire. Multiergo ex Judasigqui veneranl ad Mariam,
,
c l videraui quas fecissel Jesus, crediderunt in cum.
& ,
Quidam auiem ex ipsis abieruoi ad Pbarisasos, et
.
dixeraiit eia quae feciseei Jesug. Cura graiia egis, .
861 Palri Domioug poiiug quain orasset, ul dicturo
; e i i ( enun egebat oraiione et orationi subaidio,
( ,
ulpoie quaiis Pairi poienlla) clamat voce magna, u l
|&, ),
Eucioriialem ei poleaiaiem babena. Non enim d i x i t ;
, .
jioinina Patrig inei, Lazare, veni foras; neque:
, , ,
Reeusciia eum, Pater, ged cum auctorilale, ut d i , , ' , , ',
cliim e^l, omiiiiio ora eorum oblurang qni illum
, ,
Patre uiinorein dicuut. Quid enim [par po:eatati
.

Joaii. , 8,16.

" Luc. , 35.

" Malib. , 5.

Maub. , 2.

105

E N A R R A T f O I N R V A N G E U U M JOANNIS. -

CAP. X I .

11

' , liutc fuit uiiqiiaiii cfmit loquitur niorluo lanquain

viventi, ei d i c i t : Lazare, veni foras? > Ecce nuuc
- ,
opere impletum esl hoc quod d i x i t :t Yonii hora
; ,
cum mortui audienl vocem Filii D e i : ct q u i audie*
,
rinl vivent **. > Nam n quis exislimel qnod Jesui
, . *
ab alio aceeperit operalionem, praedrcii boc quod
, * ,
per opera mouslraturus erat. Calcrnm, magua
, .
vox Salvaloris qna? Lazartim suscilat, symboluin eet
, magnsetubx q u sonalnra est in communi resur,
reclioue. Magna aulem voee damavtt Domlnos, el
.
i d propier boc, ul obslruerel ora gentiliuift, diceu , ,
lium in sepulcris esse animas. Vocal eriiin illam
, , . * ^ <uim clamore ul procul absenlem. Quemadmodum
, " auletn resurreclio ista parlicularis, iia eiiain untversaUs in momenio el in iclu oculi erit. c Egres-*
,
gos autem esl, i n q u i i , qui mortuns erai, obviiK-iug*
. c , *
mamig el pedes. N<m niinus enim videbalur esse
,
imrabilt vincivm egrtdi* quam gngeUarU Et inira^
. >
cuhim erat vere viuctum moveri, cenjoncttim ni, *
raculo resurreclioiHs. Jubai vero 11 um solvi, u t
,
propo facii el auingeniag videani quod iHe ipse sft
. ,
Abire auiew illtun 'dicit, ad fugieiidam ostentaiio , >
. , neni. Non enim ducil tllum gecum, neqeo jubei trt
secam ambulet u i sic seee osteniei. Faxito auiem
* , '
miracule, speciantiutn alii qdem crediderunt, alii
, .
autem aniiemiaveniiu Pharisaeis, calummanies i , miruai ul profanam reiu ausue fuerk, iroperare u l
, , , , effodiatur sepullas*
.
c , Q
V R R S . 47, 48. c Congregaverunl ergo pomiflcea
, 61 Pbariaaei 6 6 5 concilium, ae dtcebant: Quid facimus, quia taowo hie mulia aigna facii? Si d i m i *
;
serimus eum si<:, omnes cred*4t i n e u m , 61 venieul
, * ', Romajii, el lollent nostrom tum locum,- tum geatein.Obetupescendttg et admirabili erat qui lanta
.
aciebaloiiracula. Pbarissi auteineuin magisqujeio ,
banl occidere, i d quod exuemae iusipieMi l i w r i i ,
,
, quod iDorli se IradilurOB exisiimabaul a i u n q v i nmrtem iu aliorttio viucebatcorporibus : conabanlpjrqoe
, ,
ita gloriam ejua obscurare, aique posi tanU ioira ,
, c cula purum bomuieni esse arbilrabainur, c Qnid
fachuus, > diceiues, quta bic bomo nuilta sigoa
, ,
facii? E i quale boc criinen. quod &igna facii?
; , tl,<
Oponebai ergo credere e{ adorare, et uoii adbuc
; , , 8

^ . " - ^

, ,
,
. , , ,
, ,
*?
,
. , ,
. "
, ,
,
M

kabere pro boiaine puro. Yide aulem inalignitaiam

Juda?oruu>, populum conmovere aiudentium, quia
ralionem afloruiU quasi populi inuliiiudo pcricliUlura essel, el a Romaui* perdenda ob lyraimidia
suspicionem. Nain c Si pormiseriinus eum aic, >
turbaiu uiuliain bababit post se, quaesignonnu exbibiiione sequeiur, ei nos omees de lyranuida suspecios babebuut honiani.el lollenl nosiraecivitales, 61
evenenl. Haac.aulein, ut dixi, pr* uialiiiadicebanu
Uienim videaiur iiieidiari Cbrislo proplei* u i vidiam cominune periculum in medium afferunt,
conciianies populum conira Cbrisium, quasi Iper*
diliuni* auclor ilte essel fuiurug. Accipe auietn

* Joan. v, 25.
PAriiOL. G K . C X X I V .

107
THEOPHYLACTl BULGARi/E ARCHIEP.
108
aliter miraculum hoc. Esienim mens nosira ainici .
Cbristo : saepeaulem ab bumana vinciiur naiura,
.
ei incidii in peccaium, et moriiur morte aniiiue
, miserabili, digna cui misereaiur Cbrisius. Amicus
,
eoiin esi ei quae esl moriua. Sorores igiuir ei co- * gnaue mentis mortua?, caro ut Mariba [crassior
, *
eniiu et corpuleniior est Mariba], anima auiera
. \
ui Maria [qiiae magis pia ei honesia], accedani ad
, ( Cbrisium, et procidant, habenies el confessionie ),
cogitationes sequenles, u l illic Judaeos. Judas entm ( ) ,
confe$$io dicitur. Omuino Dominus asiabit ad
, ,
aepulcruro, et eaecitatem supra memoriam jaceo- tem, quasi lapidem lolli jubebii, in memoriain re- , . ,
duceudo fuiura ei bona et supplicia, clamabitqoe
.
magna voce tubaeevangelica?, Lazare, veni foras
,
e mundo: e ais sepulius in lemporalibus dislraciio- , ,
Dibus ci afifdciionibus; giciit et discipulis dicebat : !
t Non esiis ex HMindo ; > el ilerum Paulus; c E l iios exeamus ad eum exira caslra
boc , ,
eatmundum; aique iia excitabit a peccaio raor- luum corruplas babeniem raaliiia cicatrices, qui * * t
propler boc foelebat quia quairiduanua mortuus * ,
erat, quatuor divinie el lucidis virtmibus privaius,
, >
et ad illas iiomobilis et oiiosua exsistens. Verum- , ,
tainen quamvis el immobilis fuerii, manaeque ac ,
pedes viiiclus, ac propriorum 6 6 6 peccatorum
. " ,
catcnis couslriciua, elad omne opus bonum i m i i i - , ?
lis declaraiufr, quamvi* eiiam faciem sudario ob- ,
lecius, ila ul nihil divinum videre queat a carnali . '
velamento impediius, ei in eumma pessime affecius, C , ,
ci secundum viriulem praclicam, quae pcr manus et
,
pedes, ei secundm comemplativam, quas per conte- , ,
clam faciem signiOcatur : quamvis inquam, sic mi- ,
scre babeat, audiet Umen : c Solviie illum, boni el cooperarii salutis angeli vel sacerdoiea, ei re-
missionem ei daie peccatorum, ita ul ke ac moveri
,
possil ad operandum bouuin. Quidani aulem per , ,
Marlbam quidein intelleierunl Synagogam Judaeo- *
rum : per Mariaiu vcro, Ecclesiam ex gentibus: et ; , ' Synagoga quidem Judaeorum lurbalur circa plu ,
riroa (molla enim suni mandata legis el operaiu
, ,
difficUia), at Ecclesia ex genlibus non mullis opus , ,
habet mandaiis, sed paucis, in quibue c lota lex
. et propbeiae pendent , > quae de chariiale po ,
sila aunt: per fratrem auiem illarum, qui ex mor- ^ .
luis surrexil, aiiimas quai propier peccalum in in (
lernuiu descendunt, juxia illud : Converlaniur
),
peccalores in inferuum \ l l l a i enim animaa re , ,
susciial Dominus.
,
, * $
. '
$.
, ,
.
; , ,
VERS. 49-53. Unus autem cx ipsis Caipbas,
,
cum essel pontifex anui illtns, dixit eis : Vos ne, , ,
scilU quidquam, uec perpendiiis quod cxpedil uob.a
,
uuus bomo moriaiur pro populo, ac non toia
. * ,
gcns pereau IIoc aulem a scmeiipso iton dixil, sed

Joan. xv, 19.

' Hcbr. x i n , 13.

Mailh. , 40

Rs

* Psul. , 18.

109

ENARRATIO

IN EVANGELIUM JOANNIS. CAP. .

,
,
, '
.
' ,
,
. * ,
, * '
. .
,
. [f.
] ,
,
. -

liO

cujn essel ponlifex anni illius, vaticinatus esl quoil

Jesus luoriiurus esset pro genie, el non tanltim
pro gente, sed ut Glios Dei qui eraiH dispersi, congregarei in ununi. Ab illoergo die consuliabant i n viceni ul interficerent eum. > Gum aliis apud Jeda?os ei ponlifioatus digniias erat corrupia, siranl
ac venalilii facli fuerunt principalus, ne nllra per
omne lempus vita unus, sed dunlaxai in annum
unuui sacerdotio fungereiur. El quamvis Ha cornipla foret diguilas, adbuc lamen aderat Spiritns
sanctus operans iu bis qui uncii erant. Posiquam
auiem wanus injecerunt in Jesum, tunc omnino
gratia dereliquii iilos, ei iransiit ad aposiolos. I g i lur alii quidein in specie concilii morlein Chrisli
meditabantur, pontifex auiem ita erat sanguina-

, rius, ui ei nudo (quod aiunl) capite, conlra Chri ,

siuiu impudenlissitne senlenliam ferrel. Imo et alios
- quidem reprehendit, quod non inielligeretil qtiod
*
oporlebat, el ignavi essetit in ,dispiciendo qtiid ad
, , ;t
rem conducal. Nam vos, inquit, nescilis quid . ,
quam. Desides, inquii, estis ad inielligendum,
, , , , el non cogitalis qnod expodial nntim mori, et salvarl
,
omnein populum. Hoc aulera ipse quSdem sinistro
, .
aiiimo dixiu Verumlamen gralia Spirilus ore illiua
) , u*a esl ad pradicendum fulura, lametsi polIuliMi
, cor ejus non alligerit. Vide igilur 6 6 7 luania P ,
laniia Spiriius. Focil enim uta mala meiite proce*
. derent verbamirabilem babentia propheiiam. Nam,
* mortuo Cbrisio, omnes qui credidcrunt ex gcnie
a magno ei anerno bupplicio liberali fuerunl. Et
, . non pro genle soliiin Judaica morluus est, sed et ut

alii iilii Dei, boc cst gemes in unum congregareu,
* tur. Fiiios auiem Dei nominat genles, vel ab eo
quod erat fuiurnm; quamloquidem enim futurai
, ' ,
erantiilii Dei, sic as nominal : quemadmodum et
, , .
alio loco inqnii, alias oves babeo
: ab eo
,
quod fuiuruin erai, etiam islas vocans ; vel secuti( ,
dum quodomnium Paieresl, creando nos generans,
* ,
, > vel secuudum quod decoravil nos ad imagiucm et
), , similiiudinem propriam condens, sicul et in Aclis Paulus ad Albeuienses concionans, i n q u i l ' * :
) , ,
Genus igiiur cum eimtis Dei. Itaqite qnia
*
bonio animal esl phncipale, et secundum boc assi
milatum Deo, fllius Dei dicilur omnis. Proindc cum
,
. > , D dispersos nos variis modis Salanas a Deo el ab i n 8 9

,
. > (
, ), , ,

' , ,
, '>
. , '
, , > ^
Joau. x, 16.

' Acl. xvii, 29.

Geu. n, 29.

viceni diviilsil , ut umisquieqtie sscvirot conlra

proximuiu propier diviiiai-iiiu aniurcm el vauam
gloriam ; Cbrisius ila iii miaifi nos collegil Ecclesiam, cl sub uiium coegiljuguin lam eos qui
propc, quaro eos qui longe erant, unum corpus faciens, ul is qui Ron ae babiiei, cum qiii in Iudia csl,
suuiii niciubruin esse credal, et omnium tiniiiu
caput iaiealur esse Clirisium * ' . Quod auiem ait,
i Ab illodie cousultaiunl ul inierficereul J^su.u, t
inanifi slalquod abillo dieseulentiam conlirmanmi:
ei aniea qnidem cxdein ejus mediiabaiilur, scd reinissius, ei qu&stio magis eral qtiam senleutia; aunc
0

c0

* Ephcs. , IG.

111

THEOPBYLACTI B U L G A R L B ARCHI2P.

112

ftutem perfecinra jadicium, el Orma settteiilia. * PriuseiiiHi, inquit, qiwerebani octidere illum. . tpte quoque eos arguens tuquit, c Me quacriiis occi- , , , \
dero. > Gonsldera igilur pontUkalis sacerdoiia virlutein, quoojodo pleiia stt gratia Spiriius, lameisi
, .
iudigni aiiit qui illam gerant. honora sacerdo- , , > \
les digne propler graliam in eis, non propter torora , , t
voluiUalem. Igitur non solusCaipbae p r o p h e i a i , .
aedet alii mulli indigm futura viderunt, Pbarao , ,
de fertililale ac slerilitale
Nabucbodonosor de .
regnis el Cbrislo", etBalaam deCbrisio". Non au- ,
tem conliouo si quis propbeial, propbeia diciinr : .
sed 8i quis prepbeu, ille et p r o p l i e u i : slcut uequc
,
emmaqui niedicinam parat, medicus: sedqui juxta
* : luedeudi rationem medetur, is niedicus dicainr;
*
neqiie justus, jusluui quiddam facieite, sedqui juate & , .
facil, juxla diclum illud : Jusle quod jttSluni esl
, * *
perscqucre. Propbelat et Caipbas, sed D O D propbe, *
lica rociile, el proplerea non propbela.
, * *
,
, ' , ,
, ' - .
VEBS. 54-56. t Jeaus ergo jam non propalain

ambulabat inler Judjros, sed abiil in regioneoi
, ^
juxla desertum, in civiiaieiu qua: dicilur Ephraim,
,
el ibi versabalur 6 6 8
discipulis suis. lnslabal
.
aulem Pascha Judttoruin, el asceaderunt inulti Hie ,
rusalem e regioue aiue Pascba, ul puriOcareiil se.
, QuaercbanL ergo Jesuiu,xi colloquebafiiur iuier seae
, in lemplo slaiiles : Quid videlur vobis quod non C ' *
venii ad diem feslum ? Dederuiu auiem pouiificcs et
, : ;
Pbarisaei praeceplum, ul si quis cognovisset ubi ,
essei, iudicarei, comprebenderent eum I A
, , ,
condctunalionem Judaeorum secedil Doniinus, xon
, refugii, el simul nos docel (), ne uos teraere peri,
culis ingeranius eiiam pro pieiate; sed stemus qui- ,, , )>
ileiiiforiiier, depnbensi: nondeprebensi auiera, ne
, in voluntariiiiii periculum propter incerlum eventum
, *
irruaimis. Vide aulei siultam Judaeoruai seoteu, . "
liaiu; neque lcmpore fegiivhalis a caede abslioent,
, *
sed caedem commiuere consulianl, el ascenderuot
,
ul puriQcareulur. Qui peccaraut vel eponle, vel i n , v i l i , non agebanl Pascba, nisi prius puriflcali esseiit,
. , ,
}uzla coMSueludinem, loii el jejunantes, el rasi, ei J) ,
, ,
depulala quauiain sacriticia offerentes. Illi igiiur
, eplimi insidiabanlur Domino, et dicebant : Quid
.
videlur vobis qood non venial ad festum ? Hoc est,
, , * c
Necessario aderil : el si nihil aliud lempus coget
, ; ,
iilutn iliaqueari. maliliani! Gum magis oporiebat
* ,
(Oudeninaios propier fesiivitatem absolvere, lunc
, ,
insouli iosidianlur. E l si quidem privaii baec soli
1 "
/ecisseni, viium fuissel imperiiiae dandum: nunc
,
autcm Pbarisxi praeciptunt ut prodatur el couipre . ''
hendatur. Recie igitur abscedit ab illis. Nam ver , ^'
buin Dei prius quidem libere ambulabal in Juda;is,
, ,
cum per propheias aiiounliarelur: nunc auiem
?

* Mallb. , 63.

* Ccn. X L I , i eqq.

() lu edil. L u l . inierim ei not doctni.

* Dan. , \ srqq.

Nuin. , scqq-

i!3

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP. X I I .

. . - ulira sed aecedll in soliludinem, geu4it*cn Eccle.

si;m, de qua diclura est : c Filii deseriae pluree,
,
quam ejus quse babei vitutn . Porro prope
, '
Ephrxm erat soliludo illa. Epbraem autem diciUir
,
c ferlililas. F n l t r bic poslerior erat Manasse, qu*
, ,
naiu major erut. Mauasse vero interpretaiur obli . ,
vio. > Iiaque Judaeoruoi popolus, eratfilius Dei ma ; . . *
jor natu. c Filiits enii mus, inquU, priitiogeitilus
; ,
Israel . Sed venit in oblivionem corain Deo.
,
Epbrain aulcm, boc est fcriililatem ex genitbus
"
secundum iilium facit Dominus *. \n deserttim igilur
( , , ),
Epbrsem, gentiuiD scilicei Ecclesiaai pcr Evange , ,
lium Crtigiferam, Verbum exih, Juda?a derelicia.
, . ,
, , .
v

9 T

. '.

CAPUT X I L

r*V . &

.
.

,

De muliere pedes Clirisii ungenle. De rU quce Juiat

dixit. De pullo asince. De Grcvcii adeiuttibus el
interroganiibus Philippum. De voce e coelo audita.

*0
, , &
.
; *> .
,
,
.
. >
, C
.
, ,
,
. , .
, , < . * , *
,
.' . , c
,
. ,
, *
' .
, '
*
,
, ' .
,
, , , '
, '
^
.
,
, '

VERS. 1-5. c Jeaus ergo ante sex dies Pascbac

venit Beihaniam, ubi Lazarus fueral mortaus, 6 8 9
qaera susciuml a moriuis. Feceruni autem ei coenam ibi, el Marlba minislrabat, Lazarus vero unus
eral de numero discurabentiom cum eo. Maria orgo
accepU librana tmguenli nardi pisticse preiiosae, et
unxit pedee Jesa, et eitersii pedes ejus capillis suis.
Domus amera impleta est ex odore unguenli.
I>ecima quidem inensSs accipiunt ovein intino^ndam in Pascha , el ex eo lempore reqoirere
incipiunt quae necessaria ad fosturo. Deoique et
coena qtiae ante sex dies, quae est nona mensis, laulius epulantur, ei iniiia feetiviialis illo die faciuni.
Ideo et Jesus simul coenarit in Bethauiam veniens.
Oslendere aotem yolens [evangelisla verae resurrectionis Lazari signuro, d i d t : Lazarus autem
untis erat recurabentium. Non enim ui apparuit,
staitm raorluus est, sed mansit mulio lempore, solita
faciens, comedens ac bibens, aique alia agens. D i ceudo aatem quod c Marlha ministravii, signiQcavit quod in*donio ejus ceena fueril. Observa aulem
fidem mulieris, qvomodo non perniiseril ancillts
ministeriutn, aed per seipsam ministret. E l Paulus
de muliere vidua dicil, quae sanctorum pedes lavaret : Igitur ipsa omnibus n n n i s i r a t : > Maria
aulem soli Chrfsto bonorem iinpendil, quoniain euin
non accedebai ut bominem, sed ui Deum, Nam unguentum propierea effudit, et capillis capiiis lersit,
quod non baberel opinionem de illo, qualem niuhi,
lanquam de puro bomine, sed ut Doaiino ei Deo.
Assnmitur autem Maria in anagogica expoMlione
ad deitatem Palris el Domini omnium, Maria enim
c domina inlerpretatur. Igtlur Domina omitium
dcitas Pairis unxil pedes Jesu, carnem dico Verbi
quse in novUsimis, unguenlo Spiritus, sicul et David
dicit: f Propiarea unxii te Deui, Dcus luus oleo

Isa. LIV, J . " Exod. iv, 32.

9 >

Jercm. xxxi, 20, seqq.

1 1

Exod. x n 3.
f

i Tiro. v, 16.

115

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCIIIEP.

116

cXBuUaiionis '*. El magnus, ilfe Pefrus: t Gogtioscal , , , omnis domus Israel, quia Dominum et Chri tmn i l \
lum Deus fccit, hunc Jesum quem vos crucifixistis .
,
Nam caro a Yerbo assumpta, divino Spiritti, qui
, ,
nccessti ad utermn Virginis, uncla esl et facla id ,
quod Verbum, boc esl Dens : implevilque mundum * . soa fragranlia, sicut el unguenluih Maria? dommn
,
oinnem bono odore replevit. Qui autem capilli qui- ,
bus exlersit pedes? Yel cerie qui ornanl capul Dei, , , ,
ci principalem ejus poiesiatem, eancti. Hi enim qia , sunt in glortain Dei, mundus et ornalus ottque di .
cunlur, quia etpariicipes faclt sunl undionis carnis ; Domini, quos et David participes vocal, <t ,
Paulus quoque ad Corinlbios dicit: c Qui confir- . ,
mat nos yobiscum
in Gbristo, el unxil
.
. nos Deus
, \
El passim Cbiislos scimus dici eos, qui secundmn ^ ,
Cbristum vixerunt. fgitur per capillosChrisliani in- ,
telligunlur, 6 7 0
pedes exierseruni Jesu, et
, parlicipes facli sunt divina unclionis . t Morluum
.
quiddam capilli sout,morlui suntci bi quisnntChri- .
sli. c Garncm enini suam cruciGxeruni, et morlifi- ,
carunt membra quae super lerrain, mumloque moriui ,
sunt . Ornant caput capilli, eigloria sunl illius :
. ,
gloria Dei sunt cl sancii, quorum lux coram ho- * ,
minibus fulgel, et glorificalur propler eos Paler. , .
llli cl edunt ac bibunt in gloriaro Dei, el in membris , *
gloriflcam eum . E l tu quoque quia menlem
, ,
tuain tanquam aherum Lazarum rcsuscitavit Jesus,
,
et suscipis ilLum in domum aniinae tuae, et convi- ,

yium babet cum eo mens quse resurrextl : unge pe-

des Domini ante sex dies Paschae, priusquam veniai
Pascha; futuri saeculi quandiu in miindo hoc versaris, qui in sex diebus est condilus . Pedcs
Cbristi, Aposlolus. et Lvangelium, ei, ui auinmailm dicam, ipsa mandala : per ea enim iu nobis am*
bulat. Ad hsec igilur mandata afler ungueutum,
afleclum videkicet cx variis virtutibus, q u a r u m
oplima est, lanquam nardus, fervida fides, colleclum.
Nisi enim fervidani et sludiosam viriuiibusque praeililain habiludinem erga mandala oslenderis, m o r Uiisqoe Uiis ttiembris quasi capillis exterseris, et
nisi iHum receperis, non poteris domimi luam bono
odore replere. Suut eliam pedes Domini, minimi
fralres, per quos vadit Chrislus ad uniuscujusque
januam quaerens quae uiilia sunt : quos unge ele- ^
einosynaB qnguento. Atque mulli quideui omerenlur
ad osientationem; ideo nullara in se uiililateirr recipiunl. Receperunt enim mercedem in hac v i l a . >
A i lu exsterge capillos capiiis, uiilitaiem in aoima
tua accipo, in principali pane lucrum elcemosynae
congrega : el ai quid m o r i u u m babes, el inanimalum, aicul sunl capilli, in boc bono upguento in(ing i i o . Peccalaenimlua, inquil,eIeemosynis dele >
8

, .
,
,
,

, ,

.
, , , ' .
,
, ,
. ,
(], ,
, ,
. ,
, '
, 9
, . ,
* -.

* ,
, -

. , ,
. c , , $ .

* Ptial. X L I V , 8.
Mallh, v, 16, 26.

1
8

Acl. , 56.
Gcu. i , 31.

P>al. cxvin, 63.

Alaiili. vi, % 5.

* II Cor. i , 21.
Hcbr. v i , 4.
Dan. iv, 24; Eccli. m, 33.

10

Calal. v,

24.

117

ENARRATIO IN EVANGELIUM J O A N N I S . - CAP. XII.

4 ,
, tv

, ; ,
;>, ', ,
, .

.
' *
. ,
. , , , , ;
,
; ' ,
, ' , .
0 ,

,
%. ,
. \
,
, . ,
, ,
, *
, " , , , .
, , , , ,

VERS.-8.'I Dlcitergo uniis ex discipulleojus, Judas

Simotiis Iscarioies, qui erat eum prodiiums : Quara
hoc unguentum non veniit trecentis denariis, et daturo esi egenis? Dixit autem boc non quia paupercs
tlii curse essent, sed quia fur erat, ac marsupium
habebnt, eaqtie qnae mittebaolur, porlabat. Dixit
ergo Jesus : Sine i l l a m : in diem sepuliur meae
servavit islud. Pauperes enim semper habeiijs ?obiscum, me vero non semper babetis. > Judas curo
essei avarus, reprebendit honoris modum. Quare
euim non oblulisii pecuniara, inquit, ut posscm sci<licet furari, sed ungaentum ? Quomodo igitur alius
evangelisla dicit quod omnes discipuli hoc dixer i n i ? Dicendum igitur, quod omnes quidem
dixerint, sed non tali mente alii, quali iste. Non reprebendii autem eum Dominus, quamvis sciret f u raci animo hoc 6 7 1
d>x>sse (nolebal enim
illum confundere, docens e l nos longanimes debere
esse erga tales), sed occulte opprobat ei proditionem,
et quod propier avariliam iradilurus esset eum i n
morlem. Ideo et sepulturae meminil, persiringens
insipienliara ejus, si quo pacto corrigatur. Et quod
subditur, talem quemdam sensum babet : c Pauperes enim, inquit, semper habetis vobiscum, ine
auiem non seroper babeils, eo quod brevi abilurus sum, le mihi morlem machinante. IgUur st
onerosus tibi sum, et moleslas ille iu me bonor,
exspecia paulisper, el eris liber a me : ei luuc scies
num propter pauperes opus babeas unguenii vendi .- lione. Quare aulem, si quidein avarus eral et fur
, ,
pecuniarum dupensalionem ei perraisil Dominus?
;
Propier islud ipsum quod fur erat, ut omuem ei
/ ,
occasionem auferret. Non enim polerat dicere
. ,
quod propier pecuoiarum amorem eum prodiderit.
.
Nara saiis consolationis ex marsupio babebat, et
, ' neque marsupium gereos flJelis erat. c Portabat
. ,
enim, > hoc esl furabaiur, qiue miltebantur ei
, , , sacrilegus erat, in suuin usuin rapiens ea quae iu

divinum dabanlur. Audiant sacrilegi quarum paniuia
() , ),
sinl. capui maliiise eet, qnod postea vendidit Do
,
minuin. Yidea quo ferat avariiia? Ad proditionem.
. $ ;
Bene igitur Paulus c radicem oninium malorum
. 0
hauc vocavit , utpoie quae prodideril Doroinuin,
, ,
ei quolidie boc aciaU Nonnulli aiunt.ideo credium

* *
' \ ~

* ' .
Juda* pecuniarum dispeaaalionem, ceu minorem
aliis. Nani pecuniis minielrare iuinue eal quam do, /
c i r i n ; sicul et in Aclis dicunl apoaioli: c Non licet
, ,
nobis relicio sermone miaUtrare mensis . >
* <
, , .
c ,
V E R S . 9 I I . < Gognovit ergo larba mulla ex
,
Judoeis quod eesel illic : et venerunt non propter
, ' ,
Jesum lantum, sed ut Lazarom quoque viderent,
. ,
quero susciiaverai a roortuis. Gonsultabant auiem
, *
principes sacerdoium ut et Lazarom inlerficereni,
,
quia inulli propier illum abibanl ex Judaeia, et cre. > ,
debanl \n hium. > Benevoli fuerunt bi qui ad Jesum
1 1

i i i u m

i e

41

Maith. xxvi, 8.

I J

1 Tim. v i , 10.

"Acl. vi, 2.

THEOPHYLACTl BULGARLC ARCHIEP.

120

TCiirriinf, ei non sicut alii, malevoli el insani. , < Venerunt eniin, inquil,non propter Jcsnrn lanlum,
. , \,
aedtilel Lazarum viderent. Nam cum revera
' , ' .
niaximum aiiraculum esset, mulii cupiebant ejtis
qui sorrexeralspeclaiores i i e r i : fortassis exspectan- ,
tes andire a Lazaro de iis qure in inferno. Pltnrisaei

aulem lam inhumnni eranl, ul non solum Jestim, . 01 sed et Lazarum occidere cuperent, eo quod mullis , ,
aucior salulis fierel, el miraculo sno ad fidem sim- ,
plioioresadducerel. Iia apud illos rrimen eral, si cui
,
benefierel: jtno hocmale babebai eoa, quod inslanle
die feslo omnes ad Beibantam currereni, fierenique ' .
auditores miraculi, et speclaiores ejus qui resurre- , ,
xeral.
,
*.
VERS. 12, 13. t Posiero die, lurba muha quae ,
, veneralad diern feslun, cmn audisscnlquod venirel
Jesns Hierosolymam, acccpernnl 7 2 ramog pal- 6 ,
, , ;
marum, ei processeront obviam ci, et clamabaiii :
, .
Hosanna, benediclus qui venil in nomine Domini,

rtt Israel. > Omi secessisse^ paululum in soliiudinein
,
Dominos, nt resiingucrel furorem homicidarum,
^ , . tierum libere accedit, et omnibus manifeslalur.
,
InsUbat enim tunc leinpus passionis, ei non ulira
, '
oportebat eum latere, sed dare se pro salule mundi.
. "
Vide aulem consequftnliam passionis. Suscilavit

,
Lazarum, miracutu lioe niaxiino omrrium ad finem

reservato : ea prcpter mulii confluebant et crcde
t)anl :credenlibus mollis fnajor nascebalur invidia :
fttvidlam aulem secutae smit insidije ei crnx. Dicit ,
enim : c Gum audissentturbae quod venirel JPSUS, >
. , ,
occnrrerunt ei cum gloria, propter miraculum Lazari
, ^.
uiajorem ilH impcndenles bonurem qtiatn bomitii
,
ptiro debeatur. Non enim nltra ul propbelam habe- ,
bnnl illum. Quem eaim propbetarum palres eorum
. ^
ftic veneraii sont olim tinqtiam ? Unde et diccbant: *
< llosanna, bonediclusqui venit innomiiie Domini.
; " ' 4 ,
Ex bis auiem verbis colligiinus primum quidem
. >
quod Deus sit. Nam Hosanna inlerpretatur, , ,
Salva, obsecro, sicut et in cetitesimoilecimosepiinio - , 4 ; , ^,
Psalmo a LXX in Gr&cum verstim esi, ubi Hebr&ice , ^
Jiabet: ffosaona, Graece dicrtur : 4 0 Domiiie,
talva* obsecro. > Salvare autem solius Doi est: et , 4 , ,
, t 0 , , .
d ipsom dkMitn e a l : Salva nos* Domine Deus
nosler; ei ex omnibitg locis collegeril quis qnod D < ,
,4 , , . t
salttlem aoli Deo Scriptura tribuat. Igitur primum
1-uidem boe oaiendnm, dicta David ipsi Cbrisio ,
AUdbnenies, qimd D^us sit; demde quod el proprie .
Oeus. Nam Qui venii, inquit, non Qui duciuir.
, ,
Nam boc servitulis est, illuJ autem poiceiatis. Direndovero: t lo nomine Domini, > islud ipsum docet, . # > , , .
, . ,
tpiod ipte vervsait Oeus; non euini dioint eum venire in noinina servi, eed Domioi. Et insopep asse- . , ,
nint qtiod non sil advorsarina Deo, sed in noinine ,
Patris venerti, sicui ei ipse Domiiius inquii : 4 Ego 4 , t
.
veoi in noiaiuePatm.mei, alius auiem veniei iu
, ' ,
nominesuo. Porro regem Israel appellaverunt
eum, fortassis scnsibile quoddam regnum imagiaan- ;, 4
,
l e i ; exspeciabanl eoiiu ui surgeret rex major supra

121

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. X I I

, qoam fert bumana natura, qtii Irberaret, eog a Ho* " , nianortnn itnperio.
. >,
" .
, '*
YERS. 14-16. Nactns antem Jesus asellain, sedit
6, ,
snper eam : sicnl scriptum eal : Noli liritert, filia
6
Sion, ecce rex Iwis venit eeilens super pnllum agina..
.
liacaulein non cognoveruni discipuli ejus piinunn :
, ' , sed quando giorificatug eet Jeaua, Uinc recordali
, * ,
suiit quod bac essent scripla de eo, et qnod liaec
. fecisscnt ei. > Quomodo alii qtiidem cvangeUslac

Dorninam dicuiil ad dJsciptilos dixisse : < Solvile, ei
*
adduciie m i l i i ; Joanuea autem nibil lale didt,
, * sed fanlnm, inquii : Naclus Jesus asellam? Et
; ;
quid hoc ? Non etfim inler se dissideui; sed 6 7 3
* cl ,
quod illi dixeruul fusiiis, bic qtiodaoi compendio
, ,
dixil : t Naclus Jesns asellam. > Sobitam eniui
, > ,
a discipulis el adduciam inveuit, el fiedil snper eam,
- * . *
el proplerea eiiani propbeliam implevit Zacbariae,
, \
qui dixii : Ne liaieas, filia Sion, ecce rex luue
t , , venii libi sedens supcr pulbim asinas". <Jitia eniaii
/ .
plurimum reges Jerusalem injusti et avari Ciierunt,

dicii propheta : c Ne litueas, Sion.i Nam rex dequo
, , \ ,
praidico libi, non lalis csl, ged mriia el niodeslus,
, - el nulhm prae se ferens arrogantiam : idque oslen * , ,
ditur ex eo quod iusideas asino venial. Non eniin
, exercUtim posl se trabens ingressns est, eed asino
^vectus. Eral ei fuiuri synibolum quod ipse sedehl
. - C superasina. Inununduni euim animal hoc in lege.
, * . H v \
symbolum eral immiindi gejuilium populi, super
^ .
quo insedil Dei Yeibum Jesus, stibjiciens iitdoini ,
tum el inerudilum illmn quasi pullum, novum dico
,
populuiii, cl adduxil in Jcrusalem veram, cum laclus
, : essel subdima ei. Annonet eos qui ex gcntibus,
, ,
congregnvit in coebun Onminus, faclos sibi in po >,,
puhim, ei oltedieuies ejus prncdicalioni ? Declara, .
bant autero el pabna?, foriasse qui<1em quod el v i * ctorfiicrii mortis, resusciiaioLazaro. Palma enim in
certaminibus dalor vicloribus. Forlassis auteni
, , siguificabant cmn qni laudabaiur, coeleste.m esse, ei
; ,
t smuniis venisse. Solaenim nliarum arborum erigll

se in ipstim coelum, nl sic dicair., in stimmitale an *
. - p lem folia babet, alba gormina in folio ferens; porro
in irunco el mediis usque ad iasligium aspcra est,
, .
ei vix aucensibiHs : in ramis autem virgas erectaa

protniuens. Ila et qtii nd cogniiioneni Verbi ei
, , ,
Filii Dei properal, asperam quidcm illam inveniel,
*
, - ambnlans per labores virlntis. Veniens Miem ad
siimmilaiem scieniisR, assequerur fulgidissimum !u,
inen cognilionis dmnae, et revelationem invisibilium
.
ei iiicftabilinm, quasi candidissima palmarum ger ,
mina. CaMemm admlrare bic evangelistam quoniodo
,
jion
crubescat, scd evulget primum aposiolonim
,
ignoranliam. Ha3C enim, inqnit, non cognoterunl
,
discipuli ejus primum, sed quando Jesus glorificaiua
^ ,
cst. Gloriam auiem dicit ascensioitem post cructm
.
ct passionem. Tunc enim cognoverunt hi advcota
, , '
1

* Zachar. , 9.

123

THEOPHYLACTl BULGAKUE ARCHIEP.

lii

Spiiilus, c qiioddeilloessenigcripia. Nam foriassis ,

sciveruui quod fuerint scripla : quod aulem de Jesu,
t , ,
ignoraverunt : idque uiililer, alioqui scandalizali
, ' .
fuissent cum cmcifigerelur, siquidem rex a Scri plura annnntialus fuissel talia passus.
.
, ' . > " ,
*, ' ,
, .
VERS. 17-19. c Teslabalur igilur lurba quae e r i t
t ' ,
cum eo quando Lazarum vocavii de momimenlo, et
, susciiavit eum a morttiis. Proplorea el obviam ve .
nit ei turba, quod andieranl eum edidisse boc si ,
gnum. Pharisaii ergo dixerunt inier se : Videiis quod
. 01
6 7 4 "ihil proGcilis? ecce mundus posteum abiil.
, ; "
Tiirba, inquit, quae viderat miraculum de Lazaro,
. , ,
lesiia erat ct annunliatrix poienli ipsjus: ideo el , ,
occurrerunt ei cuni gloria bi qui audierant boc fa

cluin signum, scilicel credenles. Neque eniin nisi
,
credidissenl, iia repenle fuissenl conversi. Pbarisa?!
. , amem dicenies : Yidelis quod non proficilis quid, .
qnam, non ex malitia haec loqtiurrtiir, non eirim
, , ,
fuerunl ex bis qui morlem mediiaii erant Jesu, sed

benevoli qoidem esse videntur, nondutn libere loqui
, *
audeiites, eo quod non audebant manifeste resisiere
, ^ '
bis qui conlra Dominum saeviebani, ei per occasio
nem tenlant repriniere illos, fere lalia dicenles :
,
Qua3 veslra uliliias ex mullis conira hominem bnnc

,
insidiis? Quanium enim insidiamiiii, tandim bic

crescil, ei augelurgloriaejue. Nain itiuiidtis, hoc
;
_eet omuis fiiuirundo, post euna vadil; > alque ita
" , ,
quia nibil cfllciiis, cessale ab insidiis, ul uc frusira
. < > ,
iiijusiUiam palrelis./
, < . "
, ,
.
r

c * " ,
VERS. 20-25. t Eranl aulem quidam Graeci vx
.
bis qui asccnderant ui adorarenl in fesio. l l i ergo
* ;,
accesserunl ad Pbilippum, qui erat a Deibsaida
, ,
Galihrae, el rogabanl eum, dicenies : Domine, volu .
mus Jestim videre. Venil Pbilippus, et dicii Andrea?,

Andreas rursiiio et Philippus dicunt Jesu. Jesus au*
. ,
tem respondil eis dicens : Yenil bora ut glorifice , ) .
lur Filius bominis. Amen, amen dico vobis, nisi
, ,
granum frumcnii dejeclum in terram moriuum fue
,
rit, ipsum solum manel : si vero morluum fuerit, multuii) frucium afferi. Propter pulcbriiudi- D , .
,
nem templi, et ea quae de Judaeis dicebanlur ad, miranda, mulli etiain Graecorumascendeninl adora. (urj. Parum autem aberat quin bi proselyli ficrenl,

, .
lioc esl ad Judaismum accederenl. Igilnr iaina
, commnnicala de Jesu, accedunt ad Pbilippuin, el ro ,
gaverunt eum u l viderenl Jesutn, boc esl petive , , / ('
runl. A l itle (seQ vide modesiiam, c l bonum ordi
) ,
uem) Audrea; dicil, (anquam ei qui auie se era.t:

.

et ille non arrogai sibi suggesiionem, neque aucio, ,
rilalein usurpat, sed simul accipil el Pbilippum, et
, *
ita ftdenter Domino referunl. Tanius ordo, amor .
que muiuiis inler. eos erat. Quid igiiur Dominus?

; ;
Cum discipulis inlerdixissct ne in viam genliiun
*> ,
abircni, vidcrelquc gcnies se iam acccdcrc (Gra:ci

1%

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M JOANNIS. CAP. X I I .

126

(oi " enimqui volebanleum videre,omninogentiles,eranl:

, ),
Judseos autem sciebat sibi insidiari), Tempus, iuquit,
ffiti , \,
nunc ,esl accedendi ad passionetn. c Venil enim,
.
inquil, bora crucis, t u l glorilicelur Filius homi, c . >
nis. Nam quid opus esi genios quae nos accedunt,
non suscipere, et accurrere ad Judseos, qui ode,
runt et persequutitur ? Igitur qoia ex gemibue ve ; ~\ niuni ad nos, nunc esl lempus u l crucifigar. Igitur
, .
permiuam Judxis u l insidiandi flnem faciant, et
permiltam eis ut crucifigant me, ut certe nullam
, ,
habeant excusaiionem 6 7 5 poslhac, cum Juste re ,
liquero eos crucifixores et interfeclores meos, el
,
coniulero me ad genles, quae mtnc venire iucoepe \ , \ runt ad doctrinam meam. Nam valde injuslwn est

nihildari gcniibue, quaeverbum ac salulem siliunt:
. ^ Judaeis autem qui respuunl sibi dala, el insidianlur
benefaclori, luxum suppeditare. Insuper ne scanda , ,
lizeniur discipuli qtiod quando el gentes accedere
inrcp:;runl, tunc morialur, dieit quod suum mori
. fidem getilium magis aucturum s i l . Nam c sicut
,
granum frumeiiii cum seminaveris, morilur, et lunc
, , ,
mulltjm fruclum afferl,* uiique el mea mors ma ,
gnum fruclum in fide gentium apporlai : et iia
. "
niillua scaudalizelur, quod adductio geniium pcr
,
moriem meam non prohibeatur, sed ab exempto

grani credai casom in inorte mea, iucremenlum
. " eorum qui crediderint, allaturum. Nam si boc
,
grano til, inullo inagis in mc. Gam enim moriuus
futro, et rcsurrexero, mulio magis oslendam viriu , ,
. Q
, . -

l e i n

"ieam, el cuiu resurrexcro, omnes crcdenl i n i Deo

, ,
.
< ,
,
. ,
,
. ,
,
,
, ,
$,
, '
, , -

VERS. 25, 26. Qui amal animam suam, perdel

eain : ei qui odii animain suani in boc muodo, in
viiam aclernam cuslodiet eam. Si quis mtbi ministrat, me sequaiur : et ubi som fgo, illic clminisier
rntius e r i l . Si quis mibi ministraverit, cobonestabil
eum Paler. > Quoniam prope erai passionem Dominus, ei sciebat discipulos moerore plenos fore :
ideo dicit quod Usque adco non oporiet vos in mca
morie mcerere, ut eliam vos quoque nisi moriamini,
nullum lucrum habebitis. E l in summa, omnis bomo
qui praesenlem \itain diligit, ei aiiimam suam

, , J J
, ,
,
, . c ,
, 0 , ,
< . , , ,
, ,
; .
,
. ,
, >
.
3 , -

amat, > boc esl sua desideria absurda facit, el

permiilit ei quod non oporlet, nec coniemnit morlcin, c perdit eam : qui aniem odit illam, hoc
esl qui non concedit ei, neque ab illa fleciitur,
cualodiet illam in yilam asiernam. Yolensauleiu
oatcndere magnam aversalionem qua babenda esl
erga concuptsceniias aoimae, d i x i l , t Qui odit.
Elenim non suslinemus ut videamus faciem vel
audjamti8 vocem eorum qui odio babenlur. Igitur
oportei ita esseaffectos in absurdos animaeappetiius,
ui exiremo odio illos habeamus. Quod auiem dicit,
U " i odio habet aniinam euain in boc mundo,
dcclaral lemporalem rem esse. Nam quia videiur
crudcle pra3cepium el grave, miligal illud pcr boe
qnod adjicii, iu mundo boc. > Non enim, inquil,

12'/

TIIEOPHYLACTI BULGAIU.E ARCHIEP.

128

i:i iuiineiisiini leiuptis jubeo haberi odio animam, , c

ed iii boc (raiisilorio mundo aversari eam quae
. > yap,' ,
libi lam absurda iinperal. Subdil auiem etlucruin,
*/
dicens, c In elernam vitam custodiel eam. Odio
,
. * < ,
qtiidem babes ad teinpus, in srccula auiem servas
, . > ,
vivenlem divinam viiaro. Cum aulem adbortatur
. eosmagis ad conlemplum praeseniis vita?, el conlra

mortem animal, dich, 6 7 6
Q
"
minieirai,
, me sequalur : > ita prompius sit ad morlem, ut
, < ,
ego. Imiiaiionera auiem bic per opora dicit. Deinde
, .
e l cousolalio sequiUir, c Ubi ego sum, e l miuisler
.
meus erit. > Ubi autem Cbristus? In ccelie : el ila
" ,
q u i per morleni eum sequilur, t non adbaserit
. ^ ; [*
btiic mundo, iUic erit in coelis. Opponmiior enim
. " ,
inter se swrsnm et deorsum. Qui diiigit infra esse,
suraum non e r i t ; qtii aulem ftigit qnse infra sunt ,
.
ei monduin , stirsum et ici coelis erit. c Nam si
. , *
quig miiii ministravcrit, inquil, bonorabit eum Pa , I t r . f.Non d i x i l , Ego bonorabo emn, sed c Pater :
. c , ,
commetidaiis per boc quod verus Filiussit. Paier
. ,
enim bouore prosequetur lalem, u l iHinisiriini veri
, ', c , F i l i i . Prselerea per lioc docec quoJ non sit conirarius
*
Deo. Deus enim el Paier non cohoiicstarei mini *
stranlein ei qui sibi conlraritis sit. Igitur, no ame
miis antmani nosiram, u l servemtis a periculis

pro verilate, ut nolimus affligi pro bono; sed ei
.
irmdem minisiri Chrisli sumus, exponatntis cam

p'*riciilis pro vritale, dt erimus oinnino ubi nune
,
vsl Cbristue. Non de divitiis loquor dignilalibus,
* ' ,
nam ilSe nalura est Deus, sed in quibus bumana
(

u l

h i

iialura ornari polesi, ut ille Deus naiura sif, nos G ,

(\\ gralia el adoptione.
,
( ), ' oTc , , .
t . ;
YCRS. 27, 28. c Nnnc anima mea lurbaia esl. Et.
, ;
qiiid dicam? Paier, serva me <x bac bora, sed
. ,
proptma veni in boram banc. Paier, illnstra nomen
. * tiiuin. Yenil ergo vox de ccelo : illusiravi, et
, , ;
nirsu* ilbielrabo. Qnid est qiiod dictl? Yidelur
.
enim eibi ipet contraria loqni. Nam qui superius
,
videtiir admonere ut exerceamar ei paraii simug
, ,
ad mortem, ti odio habeamus animaro, hic mtnc
hirbalur, inqtiil, moriturus : quod non est exhor- , '
(Tintis ad mortem, sed avenenlie. si recte con- , * *. '
, ,
gtderaveris, invenies qood turbari ipsum, adborlatio
.
ait ad conlemptum morlie. Ut enim nequie possit
, ^
iftcere quod ipse exira bumanas passiones eonsli , ,
*iuus, facrle dt morle philosophelur, 61 ipse exira

pcricnla alios admoneat : oslendit qtiod ei ipseab ^ ,

bnmanis proprteialibus leniaius sit, ei fiosira? na, ,
n i r * fuerU particeps, quamvia absque poceaio
. I Jcirco quamvis moereal et liirbedir u l bomo, qui
,
nnfura v i i * amana est, non lamen mortem devital
,
mpote qtise esset pro mundi salule. Propierea
. , ,
r n i m , inqotf, veni in hanc boram, ut pro omni, .
bus moriem snscipiam. Docet autem per hsee nos,
,

nt nos, eiiamsi turbeniur ei moereamtts, non fugia , mus pro veriiate moriem : quia et ego, inquil, cmn
, ?. .
lurber (homo enim vere sum, et permilto natune

129
ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. X I I .
130
, , ( \ ut sua ostendal), allamen non dico ad Palrem tit
, salvei me,'< cx hora hac. Sed quid dico? c Ultislra,
() - ,
Pater, tuum nomen, > hoc est, probelur libi ul ego
) c - ;
suscipiam crucem el pcriculnm pro salule omniuuu
c , > ,
\ i d e autem quod gloriam Dei nominavii niori pro
, erilale 6 7 7 ; propierra, Paier, Et illuslravi,
inquil, ei ilerum illusirabo. Namet miraculis qux*
, . "
anie crucem, et quas in meo nomine periiciebas,
,
c illuslravi : et ilertini faclis per te niiraculis in
: , ^ , ,
, ipsa cruce illustrabo, et po9l sepuliuram cuiu
resuscilavero te, el Spirituin misero, magis glorio- .
, , c ,
> sum el menm nomen et le conslittiam. Sunl aulem
qui intcliigunt bocdiclum, c Nunc aniiua mea lur-> ,
, , , , bata est : > non quod Dominus timcat inoriein
. , c secundum bumanam uaturam, scd praeviJcat cje , > ciionem generationis Jud&orum exasperalricis, et
dolons ac parccns eis turbatur propter eos, et m i
, , , sericors dolorem in se accipit. Neque enim dlciint
qnod inorlcm limeai. Non enim ignorabat qtiam
, ,, , , - ob causam ad nos profectus esset, sicut et ipse
dioii, c Propler boc veni ID horam banc. Atioqtii
* ,
. , , , quomodo adbortalus fuissel alios, dicens : Ne
limealis eos qui ocddtmt eorpus "* ?
, * c . *
, , , ;
c , ,
VERS. 29-53. c Turba ergo qaacstabat et audie . " *
rat, dicebat lonitruum esse factom. Alii dicebant:
. ' , ' ^ Angelus ei lociitug est. Respondit Jesus, et d i x i l :
, ' .
Non propter me bac venll, scd propler TOS.
, Nunc judicium est imindi bnjus * nunc princeps
. mnndi hujiie ejicietur foras. E l ego si exaliatos fuero
, , a lerra, onines iraham ad meipsum. Hoc autem
.
dicebat sigtiificans qua morte esset morilurus. >
, - Plures cum crassiores essenl et imperitiores, puia ,
verunt lonitroum esse rocem, quamvts arliculata
. vox esset el cognoscibilis. Slatlm emm obtiti erani
, .
verboruni vocis, et solum ejns sonum tenebani.
Alii aulem et verba vocis tcRebant, qna? dicebat,
, , , * Illastravi, ei ilerom iHustrabo. > Non intelligen * 0> * ies auiem qu>s verbortim sensws, angelnm ipsf
locutum fuiase putabant, et ideo iHa inleNecltr
, ,
difficilia, utpote abangelo dicia. Jfesne a u t e m
, ' .
r

, c * , , j ) Non propter me inquil, facia eet ba?c vox, aedpropter vos. Equidem non opus habeo u i diecan/
, " . >
, , quod illuslravit Pater. iierumque illu&traliinis it
* , noroen euum : ves ftiiiem opus babeiis, irt diseati
qaod non sim adversarins Deo, sed in gloriam*
, '
. * nominis Dei. Nam si per me nojua Dei iUitsiraii-^
, ; < dnm, qnomodo 6um adversarius Dei? c Proplervo*
igiiur facla esl vox, ut seiatis quod in glorianf
, >
sim Dei. Quamvie autem scire non peesiiis, salienv
* ,
, . , inierrogaie, el disciie qnod ignoraiis. Dicemkr
auiem, c Nunc esi judicitun mundi bujiie, > videiur
, >
. quidem supcriortbue male eolur.rere. Qualem ewinv
, , ; couseqiieiitiaui habel boc ad illod quod dicluiu t*l
illustravi, ei iierum illuslrabo? Onmiwo
. ,
auiem rccle sequilur. Nam quia superius dixerat
* ,
r

* ub. x, 28.

131

THEOPHYLACTIBULGARI/E ARCIIIEP.

132

Pater, c lllustrabo, > oslendit nobis Domiuus mo- . ; , ,

dum illuslraiionis. Etquis ille? Ul ejicialur quidem
" ,
foras muudi Dominus, c i vincatiir; judicelur aulcm
\ .
mundus, boc esl de eo uliio sumaiur. Quod aulem
dicii, bunc sensum babet: 6 7 8 Ntmc judicium et
, uliio mundi fit. Quia enim diabolus mundura morti
, , , ,
subjecii, poccaio omnibus bomtnibus obiioxiis fa ,
ciis : ad me, inquit, cum venerit, ct pcccatum in
, ' ,
me non invenerii, morli autem ex aequo submise . " ,
rit, condemnabiiur a me, et sic ego uliionem de
; ,
mundo suinam. Esto enim quod aliis morlem pro <9 ,
pier peccatum attulerii : in me quid lale videt
; , quod in reliquis, ut occidal? Igilur t imindi judi, ' . ctnm, > boc esl uhio, nvnc a me fil: quia enim
,
cgo occidam eum qui onines occidit, ei me quoque
insoniem invasit, ukor ero omniuni qui ab ipso , '
, c
occisi suni, et ejicielur foras tyrannus, per morlem
, .
ineam condemnalus. Nam c ejicietnr foras, > ine , , >
lapbora esl sumpta ab bis qui in judiciis condem ,
naniur, ei a Iribunali exigunlur. Vel el sic inlelli , .
gas, Ejicieiur forae, > boc esl c in exiernas
, < , > , c
lencbras; sed et privabiiur principalu quem in
. >
bomines babebat, el non ultra regoabil aicui prius
,
in illis, ei illorum animabus, ac moriali corporc.
c Sed omnes ego trabam ad me, cum cxalialus , ,
, <
fuero in cruce. Nam oinnes, eiiam qui ex genti , , >
bus, ad fidem in me trabeuttir. Elenim quia ipsi
. ,
possunl ad me veuire, eo quod a lyraimo de .
lenii sunt, ego, viclo illo et foras ejeclo, et reseclis

nervis poienlia ejus conlra boniines, trabam eiiam

noleute iilo. ld alio loco etiam rapinam nominavil
c Nullus enim, inqnit, poiest vasa fortis diripere,
itisi alligel fonem
c Dicebat autern, si
cxahaius fuero, significans qua morte esscl inorilurus, boc esi crucifigeudus. Nani boc sigmGcal
Itiiudo crucis.

, *
,
,
. "
. , ,
,
. " > , ,

, ,
.

Y E R S . 54-36. Respondil ei lurba : Noe audit

vimus ex lege quod Cbrislus manet in qplermitn,
, *
el quomodo lu dicis : Oportet exaltari Filium bo , ininis? Quis esi isle Filius bominis? Dixil ergo eis
; ;
Jesus : Adbuc breve lempus lunien vobiscum esl. ry "
Ainbulaie donec lucem babetis, ne vos tenebrac
' . > ,
occupeni. qui ambulat in leoebris, nescil quo
.
vadai. Dum lucem habetis, crediie in lucem, ut
, . " ,
filii lucis silis. Exieiimanles reprebenauros se
, . >
Doniinum, et confuialuros eum quasi non essel
, ,
verusChrislus, dicuut: SiChrislus quidem immor , *
lalis esi, tu aulem de te dicis quod sis niorilurus,
, ,
quomodo igiiur credemus te essc Cbrisium? Hoc au ,
tem immerilo dicebanl. Nam Scriptura, quam legein
; .
appellanl, non solum resurreciionis, &ed el passionis
, ,
meminit. Eietiini Isaias uirumque ponit: passionetn
, .
quidein elmoriem, sic dicens
t Ui ovis ad occi *
sionem ducius esi; > resurreciionem autein, di^ , " cendo, c Dominus voluil eum puriiicare a plaga, el
,

' Marc. u i , 27.

1 7

Isa. LIII, 7.

133

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS.- CAP. X I I .

, osiendercei lumen.David quoqucet morliselrestirrcclionis memioneni f a c i l : Nott derelinques, i n .

q u i l , auimam meam in iuferno. El palriarclia
. < ,
quoqne benedicens Judani, de Christo proplieiizai * :
, $.
c Requiescens dorniivii u l leo, el sicut calulus leo
, ,
W s excilabil eum ? Aique iia qui
c ' , nis 6 7 9
hic uegabaut passionem, et immorialilateni Cbristo
; > " ,
iribuebant, maligua id menie faciebant. c Noe d i ,
dicimus ex lege, > hoc esl Scripiura (dicitur
. c
enim oinnis Scripiura, ul sarpe diximus, lex), c quod
, , (
, , ), < Cliristus manel in aetenium. Merilo boo didi . > cisii : Manel enim in lernum, > e i u l Deus manei
eiiaiu posl resurreclionem; passionem aulem ejus
,
non didicislis. quoinodo, cum eaedera Scriplurae,
-
ul ostendiintis, utraque doceanl? c Quomodo igilur,
, , , , ; c , ^ dicunt, lu dicis quod oporteat exallari Filium bominis? Vides quod mulia el eorum qtiae a Domino
, ,
obscure dicebanlur, intelligebant, queroadmodum
; $ ,
ei t exaitari > intelligebant de cruce dici. Igilnr
,
> , * multa quidem sic inlelligebanl, sed volunlaria maiilia ignoranliam prauexebaul. Considera insuper el
, ,
quid dk-anl: Quomodo tu dicis quod oporieal exal . *
lari Filium botnmis? Quis esl hic Filius hominis? >
;
Maliiia enim plenus est sermo illorum, quasi ila dr ; >
cenlium : Erce eiiim neque sciinus de quo dicas,
,
el quis sit Filius liominis; aliamen offirmamus ve (31) ,
* - rilalem, quod quisquis ille esl exaltandus, is no*i
sit Cbrislus. Quomodo enim , cum Scripttirae d i , ,
cani Cbrislum iinmorlalcm esse? Quid igitur Do , ,
; Q iiiiiuis ? Oblural illorum ora, et oslendil quod
passio non probibel quin ipse maneal in aeter ; ,
num * . Adbuc ad breve lempus, inquii, lux

vobiscum. Lucera eniin nominavii seipsum. Igiiur
, ' ,
sicui lux solaris oon omnino aufertur, sed cum
* , "
occiderii, iterum exorilur, ila ei mea mors oon esl
,
corrupiio, sed occasus ei iranslaiio, el ileroin
*
exonor per resurreciionem : atque ita cum nibtt
, , probibei passio quin auernus sini, Scripiurae auleiu
. "
lesianlur de Gbrislo quod aeternus s i t , ego igittir
,
sum Cbrislus, eiiamsi passionein susllnuero. Lux
, *
emm sutn, el si oceidero, iieruin exoriar; vos
,
igitur ambulale quaodiu lucem habeiis, hoc esl,
, .
Crediie in ire. Quale auiem temptis boc loco dicil?
, * > , num boc quod aote, vel posl crocem? Uurumque;
;
18

,0

, , - D Anibulaie > enim, inquil, eicrediie in mc, eiprius. c , , , quam crucifigar, et post crucem. Hoc enim siguiiical
, , [. diceudo : c Quandiuilucem babelis, > hocest Quaudii
, poiestis in me credere. Poleslis auiem et anle
erucem ei poslea credere in me, qui sum lux. < Qui
* > ,
aulein ambulat > in incrudelilale, c ncscil quo va ,
dal.)> Omnia igitur quse Judaei nuncfaciunt, nesciuni
, . *0 >
quid laciant, sed in tenebris quidem ambulame
, . >
videnlur reclam viain inccdere. Omnino aulem secu
, Psal. xv, 10. Gen. x u x , 9. * I Tim. , 17 ; EccH. xxxvi, 2.
Joau. xn, 54.
, e

1 1

Ex collatione codd Venet. S. Marci.

(31) Codd. 31 ei 52, ' .
, *, '
,
, . . . Quasi ita diienliuiu :
-

tes. no* dft te loqui; ac ne dicas, quod ex odio lihF

aiiverscmur : ecce enim neque scimus de quo
dicas, > elc.

135

THEOPHYLACTI BULGARIiB ARCHIEP.

136

venll, dum Sabbaia eervant el circumcieionem. , ' , >

, - ,
Sed iia bis eveuii qui rediderunl. Iu luce qui . * ot dem ambulaitf, et omnia quae aalutem coiiiment,
. ,
faciunt. Umbraiu euim legis et tenebrosa aeiiigmala

,.
eflugeruni, et accesseruul 8 0 ad lucein quaa
occuitabaliir, et nuitc refulsii, el facli aunt filii
, \ ,
lufcis, > boc eal Chrisu. Nam d i c i i , c u l Oiii iutis
, > ,. ,
ttaiis, lioc e&l, mci filii. Taraetsi inexordio evan , , ,
geliata quosdaai ex Deo natos dical, hoc aulem loco
.
t lucis iilios noininal", > boc est, Cbrisii. llaque

confundaniur Ariut el Eunoiuius. Uua eniin opera , , .
lio Palri et Filii eiiain boc loco indicatur.
" .
, .
YERS. 56-40. c H.c locutus est Jesus, ac digresc ,
sus abacondil ae ab eis. Curo autem lam luulla
signa fecissel coram eis, non credebaui iu eum, at
serino Uaiae propbeioe iuipleretur, quem d i x i l : Domiue, quis credidiL sermoni nostro? ei bracbium
Domiui cui revelatuin esl? Proplerea non poierant
credere, quia ilcrum dixil Isaias : Excaecavii oculoe
eorum, el induravii cor eoruu), ne videant oculis,
ei ne inlelligaul corde, ei eonvertaulur, el sanem
eos. Quare occuhatus esl ab eis? Non eniin nunc
c lapides luleruiil coulra eum , neque blaepbeinaverunt sicul prlua; quare igilur occultaitis esl ?
Ingredieus corda eorutn, videbat iiidignaiionetn
eordjum ferociuui, quamvis nibil loquerentttr. Ilaque c abscondii se, miligans illorurn iavidiaui.
Nam quod invideriut, el volunlaria maliiia non credideriai, iuaiiiuat evangeliaia, dicens: < Cum auteai
ipse laiua fecisset signa, non credideruni in euin.
Otnnino on parvoe malilias opua, lauiis signia non
credere. Taula eniin sigua, uaqnii, quae pranerroillil evangelista. Abscoudil igilur se Jeaua, invidiain illorum iiiiiigans, iuieriuique eis lentpus dat
et oiium, ul per quieiem de sermonibus el operibue
ejus considerare queanl. Ila eniiu, siquideio voluissenl, pervenire ad cognilioueui deiialis illius
poluissenl. Quamvis euim incredulilaiem ilioruiu
pra?ao5set: aliamen omnia quae ad se aliiuebanl,
rnciebai, ei secedii, ui dictum esl, daio eis lempore
dignosceudi. c Quod autem non rredideruiil io
otun, ut sermo Isaiae implealur, nou est sermo
(

' . ,
, * (
,
, ; \ '
;
, *
> ,
, . .
, , ,
' ;
> ' , >
. };
, ,
. . " t ,
' , c
. > ,
.
, , .
, ,
& ,
*
. , , . , ' ,
, ,
. , t *
1

causae, scd evenii signiiicalivus, ul sajpe dtxinius. n , ,

enim Clnisio discredituri eranl eo quod p r a ' , .
d i x i i boc Isaias; sed quia i l l i discredituri erani,
,
ideo praedixil Isaias. El iilud : Non poiueruut
, ,
Credere, quia i i e r u m d i x i t Isaias > de e i s , eam . , c
dem babei senlenliam. Per omnia enim haec vult
, > ,
asserere, quod Scriptura non sil mendax, et quod
. ,
ea quae praedixii Isaias, uou aliier eveueruni quain
,
d i x i t . U l ne quis possii dicereei dubitare, quare
, & ,
vcnil Gbrislus, si sciebal quod Judaei non cranl
, ' . "
sibi crediluri, iniroducit et propbeias qui hoc prac, ,.
dixeranl : c l quod non ignoravit li^credulilatem

iUoriiai, ct nibiloiniiiua vcnetit,
habeanl quod

" I Joao. , \

137

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. X l i .

138

%\ - peccato suo pranexant, neqoe possmt diccre quod S'

venisset, credidisseinus. Uoc aulem quod dicii,
, * ,
Q81 Non potueruitt credere, signiflcat, nolue , ,
runi. Nam inabis ei improbus bomo potesi
, . , c
, , , . * credere, quandiu lalis fuerit, mala scikicel eligens
ac volens. Porro cum audieris quod c excajcarit
*
oculos eoruin Deus, et indurueril cor eoruin : ue
, .
pules quod simpliciter bos quidem Deus bonos fece" ,
rit, illos auiem nialo?, absit! sed Dei reliclionem
, ca?calionem lo(am itiiellige : ul exeuipti gralia quid
, ,
dicam : Est quispiatn non valde malus, cum quo
, videiur adbuc esse Deus; spes enim est qnod con .
verlatur : qtiando auiem malilia replelur boino,

. "
lunc derelinquit eum Deus propier malam ejus vo ,
luntatem. Dicilur auteui bomo ul caecus, privatus
4

R

, ,

*
,
.


,
. " ,
, ,
. ,
. , *
. * ; . ,

. ,
,
. "
* c , ;
, . , , > , , , . 0
,
*
c , ; > ,
,
* . , c "
, , .

divinolumine, in tenebris inalilise ambulare, el liino

cacciias videiur ei divini luminis absenlia, ei cordis
caecitas, privalio diviui verbi, quod corda suscipienlium muicet. Excaccalor coneequeoter, qui nullus
sascipil radios diviui verbi; ei iuduralus est, qui
aernioneui corda mollienlem suscipere v u l i ,
et omnino absenlla Dei excaecal el obuiiiebrai.
Gum igilur audieris quod excaecel Deus, sic i u lellige, quod exca?cet cum praesens non sit. Si ciiim
adfuissei Deus, non excaecatus fuissei bomo. Si
eral sol, non utique crani lenebrae. Nnnc auieiu
sol facil noclem, sed quo pacto? Ociidens : ila ei
Dcus cftcos facii bomines, eum non adesi,eis. Nou
adesl auiem propier illorum maliiiam, ei tnnc ut
caeci peccant, non se cooverlenles, ei absque correcliooe prolabuntur. Videamus auiem ei Isaiae
dicla, c Domine, quis credidit audilui noslro? boc
est, nullus credidil. Quie eniin saepe in Scripiura
usurpari aoLet pro Nullus : quasi ex persoua Clirihii
boc dieal propbeia, dicenie Gbrislo scilicel ad Pairem : c Domiiie, quis credidil audilui nostro :
pro, Nullus credidil sermoni nostro et pradicalioui
meae. Praedicationem auditum noniinavit. Etcnim,
c Qu audivi a Patre meo, inquii, illa Jdico

c Et brachium auiem cui revelaluuieei"? > boc esi,

Poiene signorum virlus, quam bracbiura noininau
nulli ingratorum JudaBorum revelatum est : sed
et me tain multa signa facientem caluiuniaiiiur.

; -, ,
, *
.
:

f , , D
VERS. 41-43. c llaec dix t Isaiaa quando vidil
. "
gloriaui ejus, et locuius est de eo. Yerumiamen

eiiam ex principibus roulii crediderunt in e u o i ; aed
, propicr Pbaris&os non confilebaniur, ne e Synagoga
.
ejicereniur. Dilexeruni enim gloriam hominuro ma
.
gis quam gloriam Dei. c Haec dixit laaias quando
vidil gloriam ejus. > Cujus? F i l i i , quatuvis Patris
, (32). >
gloriam videatur $-)eclare, juxia coneeqnenliaui
; ,
propbetia. Hoc autetn loco evangelista gloriam FiSii
, , . 11

Joan. iY, 15.

" Joan. xn, 38.

Ex collatione codd. Venet. S.Marci.

(32) Cod.

26 addit: , ct meniionem feutejus.

PATROL. G R . C X X I Y .

139

THEOPIIYLACTI BULGARLB ARCHTEP.

UO

dicil vidissc Isaiam : Paulus auiem SpirUuB *. Una , ,

igiiur gloria sanclae Trinllaiis : eiquac Pairis, etiam
, .
Filii est : et qua F i l i i , 8 8 2 eliam Spiriius e. ,
Gloriam auieni dicil vidisse Isaiam, futnum illum
, .
qui apparuit, Seraphin, carbones, aliare, lliroiium.
, ,
Vidit igilur Isaias iianc gloriam, et locutus esl
, , ,
de illo, Filio vidclicei. Quid auiem loculus esi de . >,
ilto ? Ea quie supra dicla. c Quod excaeearit illo , .
rnmOculos, el indurarit corda illortun. > Ass'gnavii
; * "
auiem evangelista quod c ex principibus mtiltl
, >
crediderhil in illum, oslendens quod el in hoc
, ,
menliti sint Pharisaei, dicenies : c Num qtiis princ : ,
cipum credidil in illuni? Ecce mulli crediderunt
eliam principum, sed propler Pbarisaeos non conflie* <
bariiur. Dilexerunl enii gloriam.homiiium. > Hoc ; 1

aulcm Cliristiis eis prsedixil

: c Quomodo po- , .
lestis credere, gloriam ab boininibus accipicnies,
,
el gloriam a Deo eolo non quscremes? Ilaqtte " :,
evangelista oslendil boc eis accidere quod anle , ,
praedixil eis Cbrislus. Sic crgo non fuerunl prin- (33;;
cipes, sed servi, exlremain vilissimamque servi-
luiem servienies. Ex hoc disce quod vanx gloriae , .
seciaior servus csl c i ignomiiiiosus.
- , , . ,
;, .;.
YERS. 44, 45. c Jesus auiem elamavit, el d i x i t :
=,
Qui iredit in me, non credit In me, sed in euin
, *
qui misil me. E l qui videt me, videi eum qtii
. >
misil me. t Occullavil quidem se ad-iempus Jesus,
; ,
cedens paulisper ob iram Judxorum. Iierum aiitem
,
comparel, ac clainat libere el publice. Oslendens
.
auiem c semciipsum xqualeni Pairi " , ei Deo , ,
i:On contrariurn, <ixit, c Qui credit in ine, non , *
credil in me, sed in eum qui miait me, > qnasi

boc dicens : Quid tiimirstis credere in mc? fides ;
illa quse esl in nie, ad Patrem meum iransii. Yide . " .
aulem el serinonis evideoliam. Non dixit Qui
, , ', t
credil niibi, stsd, c qni credil in me, > quod fldem
. "
in Deum signilieal. Aliud enim esl credere cui- , .
piam, ei aliud credere in quempram. Nara is qoi
,
credii alicui, potest inielligi quod credal ei ut vera

dicemi : qui auiem credit in quempiam, omnino . ::
nl in Deuin credit. jldeo rectc quis crediderit apo- ,
siolis, al non item in aposlolos. Eaproplep Domiuus
, . -
non dixil, Qui credit mibi (boc enim Paulus for- D , *0 ( >
tassis el Petrus poierat diccre : Qui credil niibi. ,
Sed et Hebraeis quod non crediderinl Mosi, oppro- *
bratur), majua auiem esl qood dicit, Qui credit
, ), ,
in me, per quod osiendii se esee Deum : sicut ei
t >
dixcipulU d i c i t " , c Gredilis in Deum, el in mc

crediie. Alque i i a , quoniam qui credii in illum,
, , "
fidem ad Pairein iraBSiniuii, mique el qui dis^redit

ei, Palri discredil. c Qui aulem videi me, videt

eum qqi n m i l mc. Nunquid videl lineamenta
:. corpoiis e]ii9? Non: neque enim Paler Iiabet cor . > r

" Rom. , 19 scqq.

1 1

Joan. , 44; I Cor. , 3. *' Pbilipp. , 6. ** Joan. xiv, 1.

collalione codd. V e n e t . S. M a r c i .
(33) Cod. 31, .

ltl

ENARRATIO IN EVAXGELIUM JOANNIS. -

CAP. X I I

; . 6 , 6 Ps, nt quf corporalitet vidct Cbrisltim, fiderfe

,
dfcatur et Patrein , sed inleltlgc hic visionem *

talem sicet ei lia dicerei, Qui tneap aubelaiuiani,
, u i possibtte est homini, compfehendftrit per 0 8 8
,
contenrplationem meniis, el Pairis quoqoe sulv
, \ .
siamiam apprebendit. Qui cognovit me tti Deuir
, ,
etiam Palran oninino: qtiandnquidem Imago
. - Pairis. Per ortinia auiem IKBC manifestalur, eaindem
. ' ^sse sobelaniiam Parlris ac Frtii. Audiant qui Aria ,
norum morbo btboroiii : Qni credit io FiHum, no
, ' ! *
eredrt fn evm, sed in Patrein Itaqua aut ereaiura
, . " liuin Paier, aui neqoe FUius, queinataodum
& , ,
dixeril qiiis : Qni banril nquam ex flumine, non
, *
qood fltivti, sed quoil fonlis stialil; ita e l qoi credit
,
iti Filiurn, noo in Frliaei credK fluvlum (neqne

( 6 tmm tiitrnn
stibsianlia) esl Filitii, neque babct
6 , ), *
aiiqoid proster Patretii), sed tn faiitein iroiti credil*
, .
Patrent, iiiqnam.
,
Ye. 46,47. Ego lux in mumtam , u i
.
onuiis qai credii in me, Sn lenebris non itianeaL
, , Et si qois audiorK verba roea, et non credtderil, ego
non judico etiin. Non onim venl in mundum nt j u . ,
dicem munduin, sed ut salvera mundutii. lienna
, * . >
i per hoc se coDStitatantiateffl Patri declaral. ftiani
.
, qiiia Puier in Scriplura pasthit hix dictinr, eapropierei de se ipso d i c i i : c Egolux in nMittdum veni.

Unde et Paulus
deradiationeai tmn nominat,
. > "
ostendeii9 boc loco quod niHVl mediot Inler Patrem
, ,
ac Fihom ; sod obi Pajer, fbi FiUaa: sicui vbi lux
, ' , ,
4 . , ^ ibi deradialio. Liia igitor esl Filhis, et quia ab
erroro liberat, c l qiria dtecuiit meniales leiwbras.
,
Et fticui * apparuerii, clse manifo&lam facii,
, ac caetera ^isibilia ; iia et Filius qui veaii et appa ,
r u i i nobis, seipsum notum rcddidit ac Pairean,
, ,
oimii
seienlia corda euscipienliatn illtisiravii. c Si
quis audirit me, inquil, el oon c^edklerit, ogo nou
, . ,
, , . judico- eum. Non eaiui veni ut jndicem m u n d n m ,
eed ui solvem nvnndiim. Hujva dicti tali aensua
, / , '
eat:
Ei qui discredit boiuimi, ttii tgo non suna con*
. *0
deinnaiionis a4ictor : neque enira ad boe praecipue
*
vcni, lametai hoc ex consaquewii efeniat. Ego emm
, '
inquit, veni c nt salvem, ei praptar lu>c ducai. Quod
. ,
si
qui difecredil, mn ego ei ctademnaliofttft w*n
f , . auctor, sed ipse eibi cjus auctor est: id quod per
, ,
' . f> ea q u sequunlur, inagia evldeas erit, qua? audi


VBRB. 4S-50. Qui rtpcit tae, aec a^cipit verba
c ,
mca, habet qui judicei ipsum. Sermo queiu tocirtus
, . ,
avni, ilte iiKHoabii u n in txirenno di(s quia aga ex
*
moipso uon gum locuto^ sed qut aaitit ine Paief*,
, ' ,
ipaa mibi aoamialain dedil quid dicam, el quld lo , , *
qr : et scio quod m n d a i u m ejne ees vita t t r n a ;
, . "
Qusa crgo cgo loquor, ticai dixit iuttri Paicir, ak
, ,
quor. Ego, inquii, nullum judico; sed qui non
. > , , ), '
credii, babei Judicanteui se sicui et nos saepe di
care consuevitnus quando pucrum inconapositum
, M

Hcbr. i , 3

143

THEOPIIYLACTI BULGARf ARCIIIEP.

144

verberaluri sumus, quod non nos verbrramus eum, , , '

* sed ejus negligentia et dissolulio : ei non 6 8 4
eondemnaniue euro, sed admoniiiones nosira quibus ,' , , .
uon parait, illa? arguuiU eum ul inobcdionlcm. Sic
igitur et Dominus : Non ego judico, sed c sermo - c , ' c ,
, , ;
quem loculus siun, ille condeniiiabit. > Quare enim
on crediderunl ? Num ut adversario Dei, et pro- , ;
,
priam gloriam qtisereiili* ? plane t ego a roeipso
locuiua uon sum, sed omnia a Paire uieo dixi. ,
Nusquara roeipsum pr&ificavi, aliud quiddam ab illo .
, . >
scniiens : sed isqui misit me Paler niandalum mihi
dedit qutd dicerem, ci quid loquerer. Papae, ! ,
, , quania verborum humiliias? Nunquid, Domine,
, , , '
priusquam mitierel le Paier ei darei mandaium,
, non cognoscebas quid loqui oporlebat, sed ignaros
cras niandali bujus, quod cst vita acterna, et non ,
; , < ; > "
cognoscebae viiain hanc, vitam aeternam ? el quo , ,
modo dixisli, c Ego suin vita? Vides quae absur ; ,
ditas prospeciei, si non bona con&ideraiione au ,
ecullemus. Gognosce igitur quare bujniliter loqua . ;
tur, nempe propter auditores, qui tam inflnm erani.

Et quid vull per bxc signare? Nibil aliud, quarn
. " , ,
nibil se vel dicere vel sentire preier ea quae Paler.
,
Nam eicul, inquil, qui mandalum referuiit, nibil
,
dicunt praeterquam eis deinandatum : ila sane ei
. ,
ego ipse nihil aliud sentio vel docui prsler ea qti
, , ,
Palri visa sunl. Hoc igitur volens oslendere, con, .
cordiam, inquam, enleuliae cura Palre, mentioiiei
4 " , ,
fecil bujus exempli, maudati, iuquam. Ideo a d d i l ,
. " ' ,
c Quae igitur loquor, sicul dixil mibi Paier, sic
; loquor. Atque ila qtiia nibil a memetipso dixi,

, qualein occasionem praeiexent qui non crediderim ?

. [f. ]
Circa coutroversiam euim comiemiiabiiDiur, qtiod
Palri nou crediderunt. Niliil igitur bumile iuielligii , , ,
c , > oribodoxus ex humilibus illie vcrbis, c Maiidaiuni

, ,
accepi, ei siiuiHa; eed candide baec exponii: sicul

,
, . >
et hoc, < Mandaluni accepi quid dicerem, ct quid
, ,
loquerer. > Seruio eniin cuui sit Filius, et enarret
, , ' ., ,
oinnia quae sunt io meote, in Palre dico, mandatuin
,
. " ,
ab eo se accepisse a i l , quid dicai et quid loqualur :
aicul el noater seriDO, si quando vera dicluri eu> , ,
,
mus, Hla dicit qua3 mens ei suggerit, et nusquain
aliorius ftubstanibe esi sermo quam mens, s$d , ' .
omnino ejusdem subslantiae.
l l 0 S

S1

GAPUT XIII.

j)

. .

D$ peivi tive malluvio. Quomodo Juda$ exiveril ut

Chriilum traderet. De prceceplo $e invicem diliendi. Ds eo qui Pelrum inierrogatit, quo abiret
esui.

Vias. i . Anlo fesium aulera Paecbae sciens

Jetus quod veniiaet bora ipsius, ut transirel ex boc
mundo ad Pairem : cum dilexiseei suoa qui eraoi
in mundo, usqne ad finem dilexit eos. t Sciebal
quidem Dottiiuua 6 8 5
omnia ssecula horam

4 ,
,
,
, ,
' ^

e l

* Joan. xiv, 6,

1 1

a n l e

.
\
, ,

Joan. xv, 15.

Ex collatione codd. Venet. S. Marci,

(34) God. 26, , c Ille cODdcauiabil ipsum
iuo dic.

in e*lr&-

145

E N A R R A T l O 1N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X I I I .

11

* ; , morlis stise : cuin autem illa inslaret, rem facit

maguac misericordia? el condcscensionc plenam,
miramque erga discipulos praa se ferl dilecitonem.
,
Kelicturus enim illos vebemenliorein charilalem
.
, .
oslendit. Nam per hoc q'iod dicti, c Cum dilexisset
, ,
sno.s, usque ad (inem dilexit eos : lioc vuli, quod
, , ,
nihil omiseril eomm quoc facere decet eum qui
. mulluni diligil. Ideo et poslremo pedes discipulo ,
ruin omnium laval, til ingerat magnum desiderium,
, ,
ei magnam eis consolaiionem aflerai in nialis quae

passuri eranl, si cogilarenl qtiod sic dilexeril eos,
,
ut et pedes eornm laveril : qnare neque despeclu , ,
rus sit eos in rebus gravioribus. Transiium auiem
, .
uominal niortem Chrisli, propter assumptionem cx

resurreciiono. Quia igllur
iransilurus erat c ex
v

' ||
. hoc mundo, oslendii charUatem erga c suos,
t ,
Suos auiero discipulos nomlnai sccundom famili; * ritatis rationem. Quantum enira, ad ralionem crea .
lionis, ejus proprii siint omnes bomines, quemad
modum diclum e s t : c In propria venil : el sui
* c ,
aum non receperunt. > Sui auicm eiiam sancii, eo

qood famillares ei sini, quemadmodum et boc loco
*
suos vocavil discipulos. Adjecit autem his, < qui
, ,
In mundo : > quia el alti crant sui, u l Abrabam et
, >
patriarcbse, sed non in mundo; demigraverant enim
, , *
ab eo loco. c Hos igitur suos quos in boc mumlo,
.
usque in Onem dilexit, boc est, perfcclam ergu
> <
illos cbarilalem declaravit.
* , .
(J
M

VERS. 2 5. El cnena facia, cum diabolus j.m

, inimisisset i cor Judae Simonis I&cariot* ul prode ret eum, sciens Jesus quod omnia sibl dedissei P.i, , ,
ler in manus, et quod a Deo exisset, et ad Dcuiu
,
iret, surglt a coena ei ponit vesiimema : ei nim
,
accepieset linleum, praecinxil se. Deinde inisU
, , ,
aqtiam in pelvim, et coepil lavare pedes discipulo ,
rum, etexeiergerc linleoquo erat prsecinclus. Ad ,
mirans evangelisla quod Chrkaus laveril eum qui
, >. meditabatur prodiliouem, dicit, Cum diabolus
,
itnmisissel in cor Simonis. Ita ergo usque ad
, , <
finem prodiloris curam gerebat, nec fruslra appo >
nit, c Goena aulem facta : ul oslendalur inhuma . ,
, , * nitas Jud&, quem neque rnensae communio placa , D verat. < Proinde Jesus sciene quod Pater oinnia
Iradidiseei ei in mnnus, boc est, quod concredi
,
disset ei saluiem Gdeliuro, ei debeat nunc omnia
,
quae ad salutem eoroin periineanl, nionstrare cia,
*- > ,
el coepit lavare pedes dibciptilorum. HumiliialU
,
enim
lcx hocloco proccipiiur. E l aliier, c Gum sci ,
ret quod omnia iradidissei ei Paier, el q iod a Deo .
exissel, et ad Deum irei, non timebat iiiinui glo . * c (35)
a

" J o a n . , I I .

Ex coilatione codd. Venet. S Marci.

5) Cod. 34,
(
), ,
' . ,
{) Sic yerlendus est Gracus leilus.

, x. . . Monslrare eis (): quate nam &it

ei lavarepedes discipulorum. (llinc enini bumiliias.
praescribimr.) SurgU a coeua, ei laval pedes d b c i puloruni. Etaliler, cum scirei, eic.

THEOPHYLACTI B U L G A R [ . f i A R C H I E P .

148

liu.ii suam, lavans s discipulornm. Non enim d ,

apueral gloriam, wl timerel ab illa cxcidere. ($86
, ,
K l propierea nou dignalur bunaile quiddam facere

M C U I qui generosi non sunt, quoniain gloriaro ra. * ,
piunt, nolenleg ullo modo bumiliari, ul ne perdaat
,
; , *
<iuod rapueranl. A l omnium rex erat ei Dei Filius.
, ,
lloc enim vull dum dicii, Deo exiss*t, boc csi,
.
Pairis substaniia, c et Herum ad Doum ireU
, *
Et ila non minuebatur gloria ejus qui talis eal, ex
, < , ,
eoquod discipulos Uvaret. Considera igiiur, quod
, c ,
si bumiliari opus est ejus qui a Deo egressus esi,
ei ad Deum v a d i l : superbirq el fasiuosum esse,
. *
profecto opus est ejus qui a dasmombus exivit, el
,
ad daemoues vadit. Cum aulem audieris, < Dediaset
, * ci Paier : > neexislimesquamdam Filii itnpotealiam
bic declarari, sed disce pofms reveretUiam erga & *
Palrem et votunlaiis concordiain : quia aj ioipoien* , .
tibi videlur Filius, eo quod Pafcr el.ea dedisse , c , >
dicaiur, impotentem inlellige et Palrem, eo quod ,
Filiua ei regiuim Iradil, u l Aposlolqs dicii
sed .
non iia esi. Verum iraditio coocordiain et coope- ,
, ,
Talionem, djcit, lU sic dicam, el beneplacUum Patria.
Vide auiero
emlnenliam bumilitails. Kon eoim ,
^ ' * ' siiile coenaro lavat, sed poslquaip omnes.r,ecubui&*
, , ' ,
seni, surgit solas ipse, illis recumbeniibust ei de-r
. "
pouii quideai vesjimetua: docens aoa u i espcdUi
*.
r l le*?es sinui& ad minislerium. Linteo auiem praa, ,
cingltur, ipse omnla faciena, lavans ei ex&lergous.
, *
Mittit item aquam, et boc ipse faciens, non alii
comitriliena. Haec autcm omnia nobis indicia sunt g (,
ct praecepia quoo&odo cum omni alacritale i r i *
*
ntstrare oporteat, at noa ipsoa Ofirnia operari, non
, , ,
aliU uienlea mjiiistjrii.
* ,
, .* . / ,
; , ,
.
c " ,
* . 6, 7. Veail engo ad Sirooneifi Putr.um^
ct dicii oii ilia : Uonvitiv> Uv * lavaa pa4ee? Ro- * , ;
, *
,
aporidjlt Jeeua, ei ilixii ei : Qiiod ego facio, ut
* , .*
uescist nuac, scies aulcm poalea No* p r i i n u
lavat Peivuifi, quaiavi* priiBaium discipulotuui ge-
rebat; sed lorie prqdilor, cum eeaei inijMidens et ^
!iivereetiiidii6 aiile Peiruin recombebtU ojiisquo J) , -, xc^. . )
pmleg loii $uai. Unde boe majiifiaeMNn.? CoepiU
* . ", ,
mqmt, podea diaciptiJoram lavace et eaaieiigej^.
** t c
d r i n d e c vonit ad Stiwoneip PeUum. Aiqtie ita
. > " ,
teclarat q,uod noi priiuo laverit Polrum. Non d i i m
. , c "
dixisscl quod veniaset a4 Simonenv Palruw, niai
, > ) -
aliuna quemda.ai^ ante PeifHoi laviatel. Ex aliis
.
iiaqiia digcipuli RU)IU& siwunuisaet anlre Pelrum
lavari. Pfodiiorero antem boc aAsunii iuiaec posoibito , *
* * .
cst. Nam ai afe aliia discipulisi oeepis^ layare
quempiam, prohibuiseet Dominum ille qujsquis
, **
fuisaei, et dixissci quas et Pelrus, * Doininc, lu
, ,
j.ieos lavas pedes? ei non permisissel. Non igilur
& * t ,
tdliiin alium lavii p r i u s q u a m prodilorem, el deinda .; > ' .
{Virum. Peiro auiem erudkos oaUero* veri&iraii*
, ,
v

I Cor, , 15.

149

ENARRATIO 1N E V A X G E L I U M JOANNIS. -

CAP. .

1:>0

. esl coiilravcnisse, sed honorern btinca Domiuo

, . 6 8 7 snscepisse. Viile autem et Petri verba quan
lani habeant empbasnn, Tu lavas mcos petlos
. * ,
manibiis illis quibus oculos caecorum aperuisli, qui < ; bus Ieprosos mumlasti, quibils morluos suscitasli?
, ,
Tu qin baec ei majora fecisii, meos, servi irnpc, ; riti, et non manus, neque aKam partem honcsiio , , rem, sed pcdes, qui extrcmae omnium maxime
, , - sordidae partes ac ignominiosas babenlur? Quid
, , ,
igilur ail Dominus? c Qtiod ogo facio, lu nunc ne ; scis, quod sunimam bumililatem in sc coniinei,
; *0 , , 01 eanidem vos quoqtie doceo. Postbac, > quando
, ejicies in meo nonfrine daeinonta, quando videbis rae
. c ,
in coslum suini, quando a Spiritu disces quod ad
,
lexlcram sedeam Palris, tune c scies quod ille
*, , qui ila sic se huimliai ut et pedes luos lavet, tibi
, ,
del lantam virlutem conira daeinones, et assumpiug
, \ eii, ei glorificatus cum Patre, in nullo imrmnuius
, propier suam bumilialionem. Ei ita nunc in pectore
, , luo conserves eiiam ipse buniifiialem, quac le magie
, /
exallabil, quaro humiliabit.
,
, .

YtRS. 8, 0. Dicit ei Pelrus : fton lavabis pedes
. meos in aeiernum. Respoiidit ei Jestis: Si non la , ' . vero le, non bsfbebis partenfi mecum. i)icii ei Si , ,
mon Peirus; Domine, non tantum pedes meos, scd
, , cl maniis, et aptu. ^logiia reveremia PelTi erga
,
magistnim, unde cl religiose bahc ejus curairf a se
. Q amaiVdal. Qdamvis auiem et alio loco increptftus
,
fueril a Chnslo , et opoNebat cerie et ob incre :
palioneni suporioreiri nunc permiliere u( lavaret
, '
ipsum Domimis; lameh quia usque adeo magnmn
eral quod a Cbrislo gerebalur, r^cusat; el non
, , , cogitat qtiod ileruiti increpalurus slt eufn velie mentius lanquam inobedieniem Dominus. Quid i g i . ; ,
lur Cbristus? Si dixissret, Humilitalem le doceo,
, & , Peire, ei propterea lavo luos pedes : dlxissciutiqne
. ,
ei Pctrus, ol jorasset, quoJ eiiam alisque pedum
, lolione humililalera exercueril. Sed quid dicil ad
.
illum? ftuod maxime sciebal cor ejus velllcaturum,
; "
inculil ei tanquam lerriculdmenCum quoddam,
, , 0*,
c Nisi lavero le (dicens) non babes pariem mec , , ^ ' cum. Nam cum ipse prae omnitus aliis discipulis
n

. D
(
* c ; > , c
, ), ^ % ' . c
, , ' .
' ,
xfj , ^
, ,
.
| ,
. ,
,v

Mallb.

XVIII,

%l 22.
y

magis desideraret esee cum Cbristo, ideo rogabal,

c Quo vadis ? et, c Animam meam pro le ponam, promiltebal ex cbaritaie : liujusmodi minis
animuin conculil. t Nam si non lavero te, inqult,
non babes pariem mecum. Ubi auJivil Peirus
lerribiles hasce minas, quam veiiemens erat delreclando, tara vebemens, imo tebementior erat admitiendo, lla ut et caput ad lavandum darei. UtTumque autem ex cbaritaie Hebal: et detrectaiio, quia
plurimum observabat Doiumum : et admissio, quia
a Domiuo separari notebat. Tu autem cum videris
aliquem vaide urgerttem prai (cmeriiale, ac dicenlem, et cum juramento, 6 8 8
Nunquam faciam

151

THEOPHYLACTI BULGAHLE ARCHIEP.

152

Jioc : et deinde revercnlia Juramenti permanerc :, \ *

in hoc, qirod male decrevcrai, pertinacem, e i ex eo , ,
pericliiantem v d in ariima, vel in rorpore, rccle , ntaris boc Petri exemplo, qui cum perlinax essel,
, , * /
ubi vidit pertinaciam vergere in scparalionem a
, ,
Christo, abslitil ab illa.

, .
VERS. 40. t Dicit ei Jesus: Qui lolus esl, non opiis

babet oisi utpedes lavet, sed cst inundus toius : et , '
vos mundi esiis, sed non omnes. Sciebai enim
\ ,* \ . > ^
quisnam esset qui proderet se : propterea dixit, ' ', t
c Non esli* nmndi omnes. > Surapia occasione Do- .
lniaus arguil prodilorem ul eum ab immunda sen, ,
(enlia abducerel, ei indigentem lavari a maliiia in
, :iliam senlcntiam iran&ferrel. Vos igilur, inquit,
, . , \,
cum silis loii, non indigetis alio lavacro. Unus au- ^ ,
tem esi immundus, qui lolione opus babet. Qu;c- .
r u n l aulom multi quomodo dixerii Dominus apo- ^ \, ,
siolis, Vos immdi eslis. Nondum enira er.int
*
libcraii a peccalis, nondum Spiritura asseculi , . "
erant. Adbuc eniin peccatum prxvalebal, adbuc , .
c
iualediclio operabatnr. Nondum enini c Agnus qui
lollil peccala mur.di
immolalus erat. Non- ,
dum suepcnsus in ligno, a maledklo nos redemeral. .
Quomodo igitur mundi fueruat apoaoli? Est igimr ; ,
dicendum qtiod quamvis nou fuerini oinnino libe- , '
raii a peccatis, allamen propier sernionem, inqtiii, , , , < *
quem locuius sum vobis, c mundi eslis : > boc , . "
cst secundutu hoc nunc esiis muitdi, nunc lucem , aceepislis, nunc liberali esiis ab errore Judaico : Q . , ,
* < , *
quia et Isaiam audi, quomo^o doceat nos lavari :
. > "
Lavamini, et mundi estote, dcponiic malilias ab
, animabus veslris . > E l iia etiam ilii quia cum
,
inagna inQOcenlia el simplicilatc versabanlur cum
. Cbrisio, merilo loti ei mundi a Domino dicuntur.

IuiellexeruDt auiem quidam per coenam agniiionem
, niysterii secundum Cbristum in (ine sxculorum,

,
quam Cbrisius docens suos discipulos, j a v a l et

, '
pedes ipsorum, nou ui maculam babeuies, sed i:t
, prflh t ;
paratos eos faciens ad Evangeliom, juxla boc, quod
dictuin establsaia; Quam speciosi pedes cvan- .
gclizanlium pacem * . Nam vos quidcm, c , , ,
inquit, mundi csli;, sed quantum ad vos atlinet. *
[]
Oporiet autem ob aliorum purificaiiones TOS miiii
9

3 e

quod per loiionem pedum docetur. Lavacrum igi- .

lur non facit ui inlelligamus purificalionem pecca
torum aposiolorum (mundi eniin esse pcrhibeniur),
( ),
sed &ymbolum esl quod milteudi sint in pradica , .

tiouein, et iransvebani eiiam ad alios bomincs
? .
parilalero, quse ipsis dala esl pcr Verbum Domini, c , ,
cum. Idcirco et Petrus iuqiiit, c Non solum pedcs
> ,
ineos laves, sed et capui, > hoc csi, non ad praelicaiioneir tantum miitas me, sed et caput meum ,
. .
per niariyrium puriflca. Inlellige autem quod ct
.
nunc bxc perficiantur. 0 8 9 Eienim et nunc ooena

f\l in divina sacra operaiione divini corporis et
* &:mguiuis quae proponuniur. Quid igitur ab uno
Joan. , 29.

8 5

lsa. , .

" Jsa. u i , 7.

153

ENARRATIO 1N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. .

154

; , " - quoqne ttt facial cxigalur, anrfi rllahcmns in nobis

; * , omnes qui in Gbrislmn credimus, V<ibum Dei et
\ . - Evnngelii prgiiicaiionem. Omnes enim suscepimus
; , ' - Ctirisimn in cordibus rmslris. Seddebemus incoena
illa divina excilare Verbum ut surgal, et deponere
, , - ejtis vestes, qupe obiegunl illud. Vesiis esl avnriti ;
. , veslSs, vana gloria; vestis, invid'a, el qtiftvis aliarum siifiiclionum qu?e aggravani Vprbum riivinum
', , \
, in nobis. Illa oportei deponere, ut excilotur Verbum,
. - ei surgat, expeditumque sii, ul possit per poenilenliam noslram opcrari purgalioiiem. Verbtim eiiim
,
cum surrexcril, el oinnem sarcinam sollicUudinem .
'^, - que temporalem deposueril, lavabit cogilationes
, nostras, qui discipuli ejus suimis et ipsum sequi; , mur. Lavabir autern pedes, hoc est, operaiivas no , , - slras rooliones, el gressus nosiros. Si autem qtiis
. opus babneril c l alia pnrgalione, et de&idcrai etiam
d)ctrina ei coulemplalione probari, dicat ad Domi ; , num, c Doraine, non solum pedes meos, sed el ma , nus el caput, hoc est, Non soluin gressus mcos
,
ptirifices, sed et mamis, ulcgo et alios roantnlucere,
,
ei ad bonum simul assumere valeam : ei caput, ut
, ,
in conlemplaliva parie divinne cociiaiioni^, purga ; ,
tam et iinmaculatam de divinis cogitalionem ha
beara. Ita igitur per confessioncm lavari polerimus,
/,
ul non iudigne cotnmtimcemus ccenae c cl judicium

nobis manducemus et bibamus . >
). ; ',
, ; ,
; . >
8 7

c " . ; , Q
,
; ; ;
, ; * ;
. ,
,
;. >,
, . ,
, ;
, ; .
, - ,
.
; .
, ,
; > , D

Y K I I S . 12 16. c Poslquam ergo Uvisset pedes corutn, recepiisque vestibue sufs accubuissei; ilerum
dixiicts : Scitis quid fecerim vobis? Yos vocalig
me magislrum ac Dominum, ei bene diciiis : suin
elenim. Si ergo ego lavi pedes vestros, Dominus et
magisier : vos quoque debelis invicem alii alionun
lavare pedes. Exemplum enim prsebui, ut queniadmodum ego feei vobis, iia et vos faciaiis. Amen,
amen dico vobis, non esl servus major domino suo,
nrque legauis major esl eo qui legavit ipeum.
Non ullra ad Petrum solum, sed ad oinucs loquiiur,
causamque taniae erga Ulos bumililatis ponil, qu
esi, ul illius Oamus imilalores. El quid si boc quod
aniea dixcral Peiro, c Scies aulem posiea, ad
boc teinpus dicatitr pertinere? c Scies enim
posl haec > dixit, Pelre, quando receplis veslibus

, ,
,
- ; c
* * c ;
, > (
), ; ( ,
, , '
) ;
, ,
; [/". ] .
, ,
; .

accnbuiTO, ei coepero docere vos ac diccre, t Scitis

quidfecerbn vobis? c Nam si ego quem vos
teslamini c Dominuin el magislrum, ei bene lesUmini, (sum enim,) pedes vestros lavi (el
non dixit servorum indoclorum et illitleraiorum ,
sed boc illorum reliquil consideralioni), vobis
maxime uecessarium est, ut c alter alierius lavet
pedes, boc est, omni minislerio vobis iuvicem
Q 9 0 serviaiis. Lt ciiim vtill per lotionera, qux es
minisleriorum infima, ul et alia longe bonesliora
non detrecienius. t Exeinplum enim dedi vobis, ui
quemadmodutn rgo feci vobis, ila et vos facialis :

I Cor. xi, 29.

T H E O r i l Y L A C T I EULGARLE ARCHIEP.
156
15

,
t

boc est, cum alacnlalc. Qiianivis qnod ego feci,

,*

;
.
majns sit, qualenua ego Domtmis servontrn pedea
lavi : vos atiiem conservorum peilcs kivnbilis, al- , ; ; .
laiiien ei dndorrs videinus piieris lillcras etegan- , ,
,
lioirs praRscribere, i i l ad iniiUiioi.em qnamvis a

louge veniaiu. Neces<aro aulem apostolos admonet
,
d bis, quoniam in bonore eranl futurl, alii majore,
alii ininore, tu ne inier se digsidereiu el anpcrbi- . *
rent, scd ut omnium ipsorum piritus cdinpi*inie- .
reuiur el dejicerentnr. Nmt e$i cnim servos ma- , ,
jnr domino $uo, qnanditi serTns esl : t ncqiie , ,
nposiolus vel legatus eo qiii legavit, quaitdin esi [ [ . ] , c
Ifgatus : qnando auiem inajor fit, nequc servtls est , '
, t
n*-qtte legalus.
, ' ' , , .
< , ,
Y E R S . 17-19. Si haec novisiis, beati estis si feceritis ea. Non de oinnibus vobis loquor, ego seio . ^ , quos elugeriro, eed I U adiwpleatur Scripiura : Q n , '
' , ' .
cdil mecuin panem, stkstulil adtersuui me eal(M
neum feuuin. Nunc dico vobis, priusquam flai: ul
com facium fueril, credalis quod ego stm. > Ui ne , , . > " ,
dicani, Cur baec dicis nobrs quasi Ignoremus ? eci- ;
niue eliam ipsi humililairs bouum : proplerea dicii, ,
* < ! , >
c Si novislis, > non sufficii hoc vobis soltfm, scd
, c
tunc perftcte eslis beaii, si et feccritis :
quia el Juda?i mandata sciverunl, sed nou beaii : . , '
, , .
it.iserrimi aulem, utpole qui non feccrint ea. c Nou
c , de omnibus vobis dico : ego scio quos elegerim. >
Arguil et non arghti prodicorem, adumbraluin sr- ^ . , ,
.
iwmcm reiercit. Volebat enim eum ad pcenitenliain reducere : ei ideo rKclis omnibas aliis be-
, &
wfitiis qiiae in illom colk>eaverau powit hoc quod
maxime ortiniiim faciebat ad confundendam euiu. , c Qui edit panem incam, boc est, qui pascitur , <
a nie, qui mea mensa fntitur, qnod 61 inimlcos , > * , '
placarel. El non dixil, Hic Iradil me : sed, Leva- , .
, , ',
v i l adversum me calcaneum, hoc esi, dolom el de * ,
oeptioiiem conlra me compoeuil : a luctaotibus n r m pta molaphora, qui supplantantes adversarios suos, *
dum iliorum calcaneum calcant, dejiciom. Uoc ati- , ,
lem diceits, cNon de omulbus vobis dico : > ne mul- / , .
tis terrorem incuiial, separai illum manifesle, el , ^
ostendit unum esse boc contra se meditanlein; D * ,

ideo dicit, c Qui edil panem uiecum. LKicen^e aulem Doniino, c Ego scio qttos elegerim ; quid
diccmusde Juda?Nonne illum elogit ? Elegilquidem
eum cum bonus cssei, sicul ei Saul " : scd tnuialusesl, ipse liberi exsisiens arbitrii. Pormiliii autem unicuique secundum quod vull operari; noti
enim au&rl liberum arbitrium. Muialum atuem
Judam repulit, 6 1 q^mvis prius elegisscl. Ca3lerum dum dicii, u l Scriplura Mnpleatnr : ila
intelligc sicul simllia aliadcquibus sa?pe dixioto.
Neque emm propter boc coacttis fuii Judas prodere, ul appaream veri sermones Scripiur, id
^uod eimii blaspbeniia plcnum ; sed ui sciamus
I Reg, , 2

, , '
. , < ,
; *' ; ,
"
, ,
.
, . , c "
, ,
, .
,
(

157

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. X I I I .

), ' ,
, . , ,
, c , ,
, .
t , , ,
, * .
. > ;
; ; ;;
,
, , .
. , , , ,
: ' .
, ;
, ; ;, . ,
; . ;
;, ,
,
. ;
; ,
, ; ; , . ; ; ; ; ,
* ; *
,
, , ,
,
, . , , , ,
. , ,

, ,
, ' , ,
.
, .
, ; , ; ,
. ,
, , .
, , , , , . c
, , !
,
,

. .
,
. , c ,
, , ,
f , < >
, ' .
). c -

158

quod de hoc dixerh Scriplura quem vidmmis nunc

opus adinisisse. Haec aulem omnia, inquit, pradico
de prodilore, ulcum faclum fuerit, credaiis quod
cgo sim, hoc esl, quod vera dicam.
YERS. 2 0 . c Amcn, amon dico vobis : Qui recipil
qticmctinqiie ego inisero, me recipil: qui aulem me
rccipil, recipit eum qui misit me. > Qnae consequenlia priorum ad ea qune nunc dicuniur? qnas
subdil sermoni dc projilore, c Qui recipil quemcunque ego niisero, me recipit. Certe maxima conscquenlia. Quia euira diclimi eral quod prodendus
ei dereliciurus essct eos, et jam egressuri essent
dispergcndi, el, variis nialis aflligendi, duobus modis
solaiur eos : el a sc, osteudens eis quat ipse pasB surus sit elqua* prodiiori fcceril, lolis ejus pedibus,
ad communem mensam admisso : nam si hasc cogitaverinl, onmino gravia omnia facile ferent. Igiiur
bic unus quidem consolandi modus, per ea quars fe*
cerat jirimico suo usque ad ftnem, ct qnac passurus
erat. AUer aulem modus ex eo quod proiniuil omniuin donios illis futuras aierlas, et sust ipiendos ab
omnibus qui sermonem eorum audiv> rini. Vides
nunc quomodo.baec superiori cobacrcanl ? Heliclurus
erat illos, iimumera mala passuri eranl: consolalus
est eos suo excmplo, prodemltis a discipulo, cujus
laveral pedes. Solaiur eiiam praedicendo [eis qnod
ciipsi mulla ma!a passnri, scd ornnes illos excepluri
essenl : el dicit, Qui recipit vos, mereciplt, > ct
Q propler me Deum el Patrem. Auende consolationis
genus. Sicut Deum ipsum, inquit, in bonore babebunt vos bomines, alque ita propier persecutorum
malitias ne moerealis.
, . ;
*

VERS. 2 1 , 2 2 . Cum ha?c dixisset Jesus. turbalus

est spirim, el leslatus esl, dixitque : Amen, amen
dico vobis, quod umis ex vobis prodilurus est me.
Aspiciebanl ergo se invi.oem discipuli, haesilanies de
quo dicerel. > Cogitans Domimis pro.lilorem uiroquc
privandum, el palientia in laboribns, et excipimtium minisierio, lurbalur S|>iri(u, boe esl, Irislilia
affi.MHircjus anima. < Eilesiatusest, inquit, bocest,
prasdixit, alteslalus esl, afllrinavii. Igiliir discipnli
luesilanlcs, agpiciebani se iuvicem : nam qtianms
singuli bene conscii cssenl, de millo malo argoenie
lllos conscieniia, sermonem lamen Domini veriorcn
suis cogiialionibus exlsiimabant, unde el iristantur
ac hacsiiani. Sontemia enim cral ejus qni menliri
nesciebat, quam omuino 6 9 2 evenluraracredebani.
Intellexerunt autem quidam, unus ex vobh, sic :
Qui a vesiro choro excidit, el < a vobis exiii, tral
dei me : sicui elboc, Ecce Adam factns esl sicu*
unus cx nobis . nam ei in eo loco curiosrus dictum exposueriint : t Faclirs esi-, ioit, eicu?
unus qui ex nobis cecidit, boc ^st, diabolus. S i (
c u

1>0
153
THEOPHYLACTl BUl ARCHIEP.
enim itle exridil a nobis, ila rcrte et liic propier i n - / Youe, , , , 6
;* ; , )
obediciiiiaiu facius csi ex nobis ; boc est, excidil a
: - , :
nobis.
.

Y E R S . 23-26. Eral autem unus ex discipnlis ejus

t >
r< ciimbcns in sinu Jesu, m i m r u m is quem diligcbal
, .
JCSMS. lunuil ergo luiic Simon Petrus, ut scisiita ; , ; .
roiiir f|uis m e i de quo loquerelur. liaque cum re ; ,
cu! uissei ille supcr peclus Jesu, dicil ei : Dominc,
* , ; ;
quis esi? Kespondil Jesns, liie esi ctii ego iniinoliim
; , > ; . >
panein porrcxero. > Qtiare omuibus aliis ei Petro
,
ipso principe tremenle, Joaimes quasi delicatior re ;, ; cumbit iu siriu Domini? itcrum, quare de seipso
; \ ,
dicit quotl < eum diligdiat Jesus? > Recumbcbal
, ; ; '
quideiu propler duas Hlas c.iusas : una esl, quia
* ,
P'35 omnibus aliis diligebaiur maxime. Dilcciionis ' ;
aulem signuin, recumbere cum Domino. AHera,
. " , quia volebat scosleudcre alienutn a criiniucper boc

qnod lani Iibera illi cum Cbrislo familiarilas. Dc se ^,.
nutem leslalur quod dilexeril ipsum Jesus, ul ne
, , .
cum tu aulieris quod imniaiei Pelrus, nl inlerro" , ! ;
garct, pnles quod tanquam majori ipsi innucrii :
, ;, ; ^ '
uude dicit evangclisla de se, quod Pelrus sibi i u ; , ; nuit non ul majori, scd ut ei qui dilecins tuagis
;, ' ;
iuerai a Domino; el ila magis humililaiis, quain
, " ; ;
o^enlalionis \crbuin esl. Non enim riicil, Egodili- ; .
gebam Jesum, qnod de Peiro proiestaliir, sed quid?
', llle enim, inqtiit, diligebat me, qui propter ntiseri, ; ;, , , ;
cordiam et miserationem 8uam susceperat me.
; *
Uuod ei Aposlolus dicit : Persequor, si com- ; * , ), ' prebeudam ineo quo el comprebcnsussum a Deo.
* , <
El ilerum , c Qiii cognoveruut Detun, imo cogniii
.
eunt a Deo. Sic igitur rum dicii, Quem diligebat
, , ,
Jcsus, non gloriatio est, sed bumilitalis indiciuni,
. ;
Quare aulcm Petrus non inlerrogal Dominum,.sed
, ;
iuniiit Joanni ? Quia prse nimio fervore saepe inier ; ;
rogaverai Domiuum, ei hicrepaius erat, ejus graiia
, ,
nunc interrogare foncid:. . ncn etim ntinc te,. ; merarius argualura Dumino. Quare autem Joan ;. ; ^;
nes accidit ad peciits lcsu absque revervnna el
; ;
submissione? Quia nibil adbuc magnuin de Domino
; "
eeutiebat, nequc eram edocil dignum reverentiae
, ,
honorem exbibere; piscaiore* eiiim erani et ofll ii
* :
impcriii. Permiilil siiitem ei Dominns ut recumb.,1
, .
super pectus, mocrorem ejus solvens, et miiigans D ,
Inrbalioncm meniis illius, el in snmma irisiiliatn
,
sopiens. Verisimile enim 'eiiam 6 9 3 in faciebus , .
eorum mullum mceroris apparui>se. Et neque sic >
iulerrogalus Dominus noniine prcdiiomn mani- .. ,
festat, sed per bm cellara lunc manifesluni facii, a.l- ^ ,
monens proditorem, el in mcmoriam ei reducens , ,
niensam et panem quorum paniceps erai, ul ne ;
prodal,et conlra pascenlem insaniat. Acripe, inquit,

panem, cujus mecum particepses, niemor esio com . , , ,
munis mensa?. At non iniellexil anima illius prse
; , ; '
afleclione gravata, Si vis ct ipse propc Jesum re- . '
cumbere, el in pectus ejns cadere, cl my i k a ab .

k 0

% l

* Pbilipp. JII, 12.

Gala'. , 9.

161

ENARRATIO IN EVANGELIUH JOANNIS. -

CAP. X I I I .

162

, ,
' ,
.
, ;, .
,
(
.
). ^ " , .
,
, , , .

60 diecere, da operam ut propier simplicem bortamque nieniem ab eo diligaris. Etetiim Joannes iunocenlisfiimus, eimplicissimus el mansueiissimus oinnium erat, ideo et dihgebaiur. tu quo(|ue lalis
esio, et dignabiiur le pecloris sui recubiui, id quod
Ibeologicae dignilalis fiymbolum cst. ln cordc eniro
inlelligil Scriplura eioquia Domini lalenlta, el ita
revelabilur libi myelerium lotum, el verbi proditor.
Eienhu cui theologiae beneficiutn concreditam esl,
el prodilor verbi qui no reclam lenel fidem, manifeslus fit. Hxreltcus eniin adulierans verbum
veritaiig, qui esl panis, illum non purum, sed i n tinciuin babere declaratur.

,

c ; ,
,
. "
, .
, . ,
,

, .
, . , .
,

&, ,
* ,
, >. ,
" ; ,

, ,

VERS. 26*30. Et ctim iuiinxisscl panem, dodit

Judae Simouis Iseariol*. post oflulam ingressus esl iu euni Saianas. Dicit igitur ei Jesus : Quod
lacis, fac ciiius. Hoc auiem nemo discumueniium
iniclligebal ad quid dixisset ei. Quidam enim pulabaul, quia loculos babebal Judas, quod dixisset ei
Jt-sus: Eme ea qnae nobis opus suul ad diem feslum:
aut egenis ut aliquid darei. Cum ergo accepisset
offulam , conlinuo exivit. Erai aulem nox cimi
exsset. > Ubi Dominus quideni dedil buccellaiu
Juda?, si forie recogilarel aiutciiiam mensttei pauis,
a prodiiione destslerei*: Judas auiem cum ueque sic
cmendarelur, lunc plane fai tus est Saiana?, ei iradilus ei ut inemendabilis. Igiiur quaudiu unug
discipulorum videbalur, et ex sancio jllo cboro,
, ^ uon babebat laiitum accessum ad illum Salanas

ubi aulem illum divisit Dominus, ei separavil ab
;, , uliis (Jiscipulis, traducloeo per panem, lunc invasit
,
euui u l a Domiao dereliclum, el a divino cboro
, ,
separaluin. Yide enim el bor,: c Ingreesus esi in
. "
eum Satanas, > boc esi, ingressus esl inleriora
, c , ,
cordis ejus, et occupavil animam ejus. Nani p: ius
, eum foria per avaritiae vilium turbabat, nunc au .
tem perfecie eum comprebendit, prodilionem sug
gerens. c Dicit igilar ei Jesus: Quod facis, fc
,
ciiiue. > Hoc auiem Don est adbortantis ad prodi, c " ,
tionem, scd exprobranlis el permiUenlis ei ad
. > \
podilionera venire. Dicil eniin, < Fac, > quasi
dicerel: Ecce reliqui le facere quod vis: noo i m , *
. , c , > , ^ pedio luam menlero, non reiineo le ultra. Aiuea
enim ipse cobibebat maliliam ejus, apud se 6 9 4
* ,
* , lempus moriis rescrvans : sicui ei dicebai: c ISullus totlU animain nieam a me, sed ego pono eam a
,
, * nie. c Hoc autem nollus cognovit accumben
llum. > Digna quaeslio, quo pacto nullus agnoveni,
' , '
cum ro^alus Dominus quis esset prodiior, dixeril,
' .
c Cui ego buccellam iradidero. Yidetur igilur
. " ,
, clam boc dixisse Joauni, ul nulius alius audirct;
quia ci Joanues cum supra pectus recumberet, ro, , c f l ..
gabat quasi in aurem, et ita prodiior non iuanife
siauis est, alioquin eum discerpsisset Petrus forie,
, .
ei occidisset euoo. An ergo et Joaoues non oovcra , ?
4 1

Joan. x, 18.

163

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

164

eum ? Neque iete. Nequaquam enira exspectassei ut ** ;, *

dtsctpulus tn Unlam prorumperel impietateni. San
,
cla eiiim illa anima piocul a tali impietate, neque / . ** ;
de alio iacile tale quidpiain suspicata fuit. c Nullus ;. * , ;
ergo ccgnovit, sed existiniaverutiL quod dicens, ;. ^ ;
Fac titius, > diceret de aliquo ad fe&tum enriendo, ; ,
c vel ui qnid darel paupet ibus. Nam mullam cu- .
ram gerebai pauperuin. quomodo qui alios , * , , c
admonei tie portcnl peram, neque aes, ipse marsu- , c ,
pium ferebai ? Osiendil quod et possessione caren- , c .
iem et cruciiixum mundo, magnam oporiel ejuft , ;
partis curam babere. < CaHeruui uox erat ctim
, , ;
exissel; noque boc superflue assignavil evangelisla, ;,
eed ui doceat nos qiiod neque leropus prohibuerit
,
illuin, sed nocle dolum struxerit. Exivil igiiur . ,
quinla, u l mihi videlur, vespera, quando < el inlravil , . in ipsum Saiaiias. Nam quarla quidem accessit ad , , '
UKtai, quando scilieel imtlier quae apttd Matlhxum, , ,
ungiMcilum effudrl
Ipse aulem ut abivU , [f. ] .
locutus esl cum Judaeis de iradiiione. A l quinia ,
vcspera inlravit in illnnt, hoc est, occnpavil cor ; . > ejus: sicut aliud est percutere queinpiam mann
,
foris, el aliud esi confodere gladlo vhcera. Exivft * ve
igitor Judas el sensibiliier ei menlaliter n Salvatore. ; ; .
Erat aulem el nox : fortassis et spiritaaiis nox, , ,
avarilia3 obteoebrairo invaserat eum.

, ; , .
; ; . , >
.
Y E R S . 51,32. c Dicfl Jesns : Nunc glorifiealus est C

, .
FUius bominis, et Deus gloriGcalns eet per illum.
Si DeusglorificatBS eet per enm, ti Deus glorificabil ,
eum per so. conlinuo gloriftcabit euni. Quo- , ,
niam conciderant discipulornm mentes, ilerum eas
erigit, dicens, Mnnc glorHicalus est Fititjs honii- , , nis. Docel enim eos non tno&rere, scd magis gau- . * ^,
dere. Gloria etiim eai boc, ipea passio stilicei, ei . ,
quod per ignomiuiosa honrinibus boiwr conciliaiur. , Ei aliier, Ptr miracula in cruce glorificaius est, . )^
sole exstineto, petris rapire, velo scisso, aliisque , ,
niirabilibus faclis: qnomodo aulem c glorificabil 0, ;,
Deus Filium in soipso ? Hoc esi, per seipsum, no* . c
per alium, DOIV pr angeloe et arahangelos, rwn per ; > ,
alias viritnes, sed per se^psum. Omnia emiu ope
, * , ' *ralus esl ad gk>riam Filii. c Contimio > igitur, ^ , * , * . ,
inquil, glorifirabil em : boc est, non tardabii,
, f , ,
sed tn i p e 0 0 5 cruce: et iteram post I P O S dies,
eum resuscilavil eum : et pest qnadraginta diee sup- ; ;
; ,
pediiata gralia Spirilus discipolie. YideamiM aviom
ei ex superioribos nieoiera verborum. c Nunc glo- ; .
yiAcatus est Filius bomiitis, \\(>c esl, Ego doceo,
. , , - >
miraculaqiie faeio, et non in me subsislit gloria,
, , ,
eed in Deum et Pairem iransit. Qnia igilur mea
, * , aV
gloria gloria fii Pairis, n* eoDlrisiemifti. Nam
Pater ilenim glorificabk me, ul et Spse gloriHceiur. .
, .
Nuiuquid enii ego g b r i a m m i h i vindico, et ad
, ; .
illurn non irarvsii ? Yerom communis est gloria, et
v

Mallh. , 7.

163

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X I I I .

160

, ; iiemmgloriflrabic ino, einon inrdabit, sed mox,

; . " \
qitando ignominioeain passionem paiiar, quando
* \ , ' c ,
vidcbor per morleni e medio l o l l i : tunc magis
bouorabit luue pcr resurreciionem me clarum
, , ,
facicl.
; .
V E R S . 35-55. c Filioli, adbuc paulisper vobiscum
c , ' .
; , " sii. Quaereiis me : et sicut dixi Juda^is : Quo ego
-, , . vado, vos non poi^siis venire : ita el vobis diconutic.
Pra?< eptum novtun do vobis, ul diligatis iiivioem,
,
sicul dilexi vos, ui el vos diligaiie invicem. In hoc
, ,
eirim cogiioscenl omnes quod discipuli inei eslis, si
. ,
dileciionem babueriiis imer vos. Quoniam paulo
, . >
- posl passuri crant gravia, ea nnnc prsedicit eis, ut
ca babeanl in memoria ei pratparenl se ad ea. Con, ,
, ; fert aulem ad gloriam ejus. Non parva eniin
. gloria ejus fuli, quod discipulis praulixii quae evcn. - lura essenl eis, recordamibus postea diseipulis quod
' , illa eis essent prsedicta. Monsirans auteni, se non
, ,
tunc primum cognoscere, sed mulio aulea quod
. quaesiiuri essent ipsum in tribulationibus consliimi,
(f. ), dicit, quod et Judaeis ietud ipsnm dixerit, mpoie
, , - qui multo anle sciverii. IIoc aiiicm, c Quo ego
, , vado, > indical ejus moriem, quae iransilus e n i ac
. , c , > ,
transUlio in siatimi meliorein, in locum corrupiibi - lia corpora non suscipienlem. Igiiur Judaeis dice ; bal, c Quaereiis me, el quo ege vado, vos uon po. ,
lesiis vemre : timorem iHis ine.Hiiens, discipulis
, ,
auiem desiderium aceendeus. Eleidm consuevimus,
, * , ^ quando videmus quosdam ex amicis secedenies, ina
.
gi* accendi, el raaxime si eam in locuui quo nou
, - esl possibite nos tre. lgiiur desiderium illis aecen, , , dens, b c dicit. Ideo ei c Filii, adjecit: ui no
.
putcni quod eadem afleclioue qua Judseis, ba?c eis
. , c , sil locuius, sed ex cbarilatc Quaesivcruui quideui
, ; ;
eimi Judaei, qtiando civiias ipsoruni capta esl, el
, '
ira diviniUis imurissa undique In eos venii, sicut
;, ' . el Josepbus testalur propter moriem Jesu cis haec
, ,
evenisee. DtscipoH aulem, quaudo fiigetunt, et alias
' , - afflicti suni, proplerea el aho loco , Tollemr,
inquit, sponsus, ct jejunabuni aniici tbaiami. > lia . , , que futtira praiditit et his et illis : ilbs quideni
, '&, prep4er ificrediililaiem, his auteni propier amorem,
, , * ne inexspetiata inciderent niala. qooniani veri. > D simile
erai, audiemes laba lurbiri auiino,
soliUrios fulurosconsolalur, Ne doicaiis, dicens,
, ,
, - do etiim vobie cuskodem forleiu, ipsam dileclionent,
qoam si habuerUis, iuter vee orroboratt, invii tt
. |
eriiis. Deindo ei diri)ilaverU q n , Quomodo manda, ,
, ). * tum i^vurn das, .DomJne, (bariiafein quam et in
. veteri kge daiamscimus? subdii, < Sicut ogo dilexi
, , ' - voe, ita et vos miBfii dibgatfs. Queiuadmodum
. * enim ego, inqnit, gralw dUexi voe, nullis bonis
, , , operibus vestrts praeedentibiis, sed et cnm inimica
; , essel humana nattira, eam suscepi, sanciiOcavrque :
c , ha et T03 gratis c diligite inler vos; > eitam si of. > " , , fenderit te fraier, ne recordcris ejus. Vidcs quod
4 i

Mallh. ix, 15 ; Luc. v, 35.

167

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

hoc 8it noYtim mandaium, diligeudum proxiinum

cuf nibil debeas? L e i aulein dfccbat , Diliges
amicuin luiim : ut debiium proximo qui prius
inceperat, dilectioncm
reiribueitdura
jubens.
Deciarans auiem quod noit exstinguendi post
8ii nn migrationem, sed clariores futuri sini, d i c i i : c l u hoc scieni omnes. * Vides quomodo
asserat eos ab omnibus cogtioscendos, per boc illos
non parum cuusolans? Ueliquil iudicium et characieiem a iniracuiis, a cbarilaie aulem iiiinc cognoscibiles fac.it. Mulli euiin suni, qtit miracula feceruut, audiiuri**, Nescio vos. Quod auiein lolus
orbis miraculis ad fideio adducuis sil, quid niiruin?
Quia enini cbaiilas aderat, ideo el virtus ad operaiuluui miracula nou detrul. Quod si divisi et
M

16S

; , - ,
; ;, ^ ; ; ;, ; ' ; ;
* ; <
> ,
. ,
, ;
;, c ;, , , > ;
, . , ,
;, . ; ,
;. ; , ; ; ;
,

diblincli fuissent, omnia perissem, et nullus credi- . dissei illis iia comra se fureniibus. luque eos
, , c .
majori uiiraculo dignos faciebal, quod una easel aiiima, ei U J I U I U cor credenliuin .
, ;
, . '
, , * ;
; ;
.
;* , ;
VERS. 36 38, Dicit ei Simon Petrus : Domine,
" ,
quo vadis ? Rcspoudit ei Jesus : Quo ego vado, non
pDies me nunc sequi : sequeris autem poaiea. Dki* *
ei Peirus; Oomine, quare possum le sequi nunc? . * , ;
auimam liieaui pro le ponam. Kespondil ei Jesus :
. ;
Animam tuam pro me pones? Amen, aiuen dico
; ', ,
libi, non cauei gallus, donec ler me negaveris. >
Petrns prae mullo fervore magis praeceps factus, C , ; .
qui audiverai Dominum diceiiteiti, c Quo egovado,
;
vo* noi) poiestis venire : imerrogal, < Quo vadis ?
; , ,
quasi diCeus Cbrisio : Quae isia esl via quam ego
c " , ; ,
irangire non possum? enim discendi animo $ ; ;
inlerrogal, sed occulle boc subsignificat, quod Eisi
,
difficillimain omnium viam iransilurus.sis, le sequar.
; ,
' l i a sempcr cum Christo esse amabat. Ideo ei ipsc ,
ad mentein ejus respondit, c JNon poies me nunc
,
sequi, posiea auiem sequeris. > ille iia ieinera- .
riue fit, u l conlradicerei Cbristo et non conienlu*
oblatam esse spem bouam quod postea seculnrus
* .
esset, urgei peninaciitr : < Quare non possun le
,
modo sequi? animam meam pro le ponam. Yides
. [/. ]
vebemeniiain desiderii ? Quia Dominuro audiverat
, ,
I , * c
diceniem * : < Majorem hac charitalera 0 9 7 ul; .
lus babel, quam ut animam euam ponat pro ainicis
" *
suis : > desideral nunc bunc gradum et fasligium
, c ,
cbarilalis; et ideo polliccluranitnaiu suam ponere pro
,
Domino. Igiiur Salvalor ostendit, quod hoc sui soliue
,
el non cujusquaiu bominis sit, lalia cum auctoriiale
,
polliceri : et dicil, Priusqoam gallus canat, ler
.
negabis m e : > b o c est, DUDC : neque eniin erat
, , ,
magnum iiilervallum. Intempesia euim noctc disse , :
rebat, et cum prima ac secunda custodia nociis
, ; , >
liansierai. Quia igtiur magua cbariias conlradicen, . :'
tem PeiruiD fecit, cbaritaieoi quidem approbat,
i T

fc

4 1

LeTit. , 18.

" Blalih. xxv, 12; \ , 22.

' Aci. , 3?.

Joan, , 13.

|69

ENARRATIO I N EVANGELIUXI JOANNIS. -

CAP. X I V .

tTO

, conlradictionem auietr. resccal : idco el denndal

euiD stiperno auxilio, ct docel ul suam agnoscat
; . -
imbecilliUlem. Nam si diligis, debes obedire ei
,
quwii diligis. Dixi quod c Non possis, > conlradicis:
,
per negaiioneiii disces manlfesie, impossibile 11011
. ,
fieri quoil dlcu. iia curam cjus gcrens, pcrmisil
: .
cum cadere, ul et poslea oibis administraiione
: , . ,
suscepla, nibil lalc experiatiir, sed agtioscal se. Et
, :. vide quomodo ceciderit non semel, sed ter. lla de ; ,
relioiio Dei nostram arguil inlirmiiaiem; ot qui
. " ,
attendil, boc invenil Lenclicium iuaximum.
, * , , ' . ,
, . ^ , ,
,
.'.
CAPUT XIV.
.
De Thoma iguorante quo abirel Jesut. De Juda

7 | Thaddwo interroaatue Jcsum. De Spiriiu contoacvr. llepl .

latoie.
c *
VBRS. J . C turbetur cor vesirum; creditisin
, .
Deum, el in me eredile. Quoniam verisiinile t n t
,
illos turbaios esse cum audiverunl de Petro imer
, , ipsos primario quod negaiurus essel, ideo consola^ ,
lur eos, el sedai cordiitm turbdlas. Nam cuiti prin. ceps el qui tam fervidus, priusqoam gallo* canerci,
,
ter negaiurus eral, verisimile fuil niagnaui eos
.
exspeetasse vicissiludinem. Drinde quasi dicerent
-.
discipuli, quomodo non turbabimor cuiu in tan-
(as inciderimiis diilicultaies? inquii : < Cmlilis iu
; ,
Deum, ei in me credite, ei omnes vesiri labores
, > solventur, ei lurbalio sedabiuir propter iidem in
,
Denm el in me. Eaque propter eliam dixit eis, c Ne.
. lurbf.lur cor veslrum, > uiDeiim ipsuin csse credant,
, c ,
qtiaudoquidein introspiciebat corda ipsorum, el oc , ?
culiam peiturbaiionein coguoscebal.
, .
VERS. 2,3. c In domo Patrismei mansiones multai
c .
sunl. Quod si secus essel, dixissem vobis, Vado
,
. ,
paralurus vobis locum. El si abiero ad parandum
, , ,
vobls locum, ilcrtim vcuiam el assumam vos ad
. ,
meipsmn, ul ubi sum ego, cl vos stiis. Dixerat
qnidein ad Petruin Domintis, c Sequeris me postea: >
, ,
ul auleiu ne puteut casleri quod soli Peiro boc dalum
* * , ,
sii, et non eiiam ipsis, inquit: Et voa susctpiei regio
, , ,
illa quae Pclruin excepiura est, alque ila opor *
lel 698hirbari pro loco: t Multae eitim itiansiones
: ( * , Q sum in douto Pairis .niei, > bocesi, aub leslale
4

^
. ,
. " , ,
. ,
.
, '
, ,
, . > ;
- ; ,
. , ' .
PATROL. G R . C X X i V .

\JTJJ

Pairis mei. Per domum aulem polestalem ei principaluni ioiellige. Si autem, defuisseni donuis, ego
ivissem el parassein vobis. Iit i u ulriiique nou
oportei vos lurbari, eive sint parala?, sive non s i n l :
nam el si paraiaB non eesenl, ego oinui siudio pra>
parassem vobis. Quod si auiein ei propler boc ut
pra^parein vobis locum, ivissem, ne sic quidem reliquiusem vos, eed suscepissem, c ui ubi sutu cgo, ct
vos sitis. > Vide6 consolaliouia el animaiionis verba?
Llbi sum cgo, cl vos iliic erilis. ftou babei igilur
ratioitetn quod ros lurbeuiini, siquidcm mecum
erilis.

171

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCIIIEP.

flj

YERS.

El quo ego varfo sciiis, el viam

< \ , , .
scilis. Dicii ei Thomas : Doniine, nescimus quo
, ,
vadis, cl quomodo possumus viam scire. Dicit ei
. 6
Jesus : Ego sum via, et veriias, et vita. Nemo venit
, ,
ad Palrem, nisi p?r mc. Quia sciehal cogiiationem
. 1)\ ,
eorum quxrenlem discere quo vadat, dal eis occa. >
Moncm rogandi ei dicit : < Quo vado scilis, ei viam
;, , ^
scitis, > inciians eos ad interrogationem. Idco el
. \ ' ,
Tliomas : c Domine,' iiescimus, inquit, quo vadis et

quomodo possumus viam scire. Hoc auiem dicil
. c , , \,
Thomas prx niinia fonnidine, non sicut Petrus de<
,
sideranssequi. Igiiur Cbristus ostendens quod facile
; :,
el noii molesium sil eis sequi, declarai el quo vadnl,
.
, |5
ciquae sit via. Nam vadit quidem ad Pairem; \ia
aulem ipse est Chrislus. Quia
igiiur inquit, c- _Ego
,
, ,
sum via, pcr me omnino ad Patreni et \ ascen- . ,
. , <
cleiis. Non soluni auleni via, sed ei c veriias,
, '
atque Uamerito vos confidile, quod non decipiammi
,
a me. Sed el c vila sum : unde ei si morinmini,
c > : ^ , non prohibebit vos mors quominus ad Pairem veniaiis: benc igilur fidite. Per ine cnim veniunl ' , -
omnes ad Patreni. Et quia ego domiuus sum addu- ,
;. 0
cetidi ad Pairem, omiiino venietis illuc. Neque enim
.
pcr aliani viam quam per me illuc eunduin esl. Tu
,
autem et boc loco acqualcm discito Filium ei qui
gcncravii. Nani alio quidcm loco Patrera d k i t addw- . ,
, . &
ccread se. Nulltis, inquil, polesi venire ad me,
nisi Paler iraxerit eum . > Hoc autem loco dicil pcr .
< , ,
se addaci ad Pairem. Igilur acqualis esi Palris ac
Filii poiesias, iiam et una operaiio. Cu.n igitur pra- Q ,
0

cticen exerces, fil tibi Cbrislus via; cum vero conicmplalioui vacas , l i l libi veriias. Quia auiein nonuulli praciicen iia tolunt, ei in coniemplativa ita
occupali suni, ul viiain non assequanuir, vel quod
propter vanani gloriam virtulem amplexentur, el
bic recipiuut merccdem : vel quod in dogiuatibus
non recie seniiunt, el ita a recia via excideruni,
addiium est vias cl veriiaii, boc est, praciicae contcmplaliva:que, Et vila. Nam et in virlulibusomnino,
9 9 ei de divinis recia disserendo, ad vivenlein in
swculum, et non ad niorluam boroinum laudem
spcetare debemus.

YERS. 7. Si (Ognovis&eiijj me, el Patrem nieum

uiique cogiiovisselis. Et nuuc cognoschis eum, et
vidislis eum. > Quoniodo supcnus d i x i t , * Quo vado
-*cilis, ci viain scilis, bdc est, Me; boc auteiu
loco i l i c i l : 1 Si cognovissctis me, el Palrem incum
eognovissetis uliquc? Non suni hxc contraria.
Nam hciverunl qoidem Palrem, sed non ul oporicbat. Nam ul Deuin quKIera sciveruiil; ut Palrem
auleiii nondum : at ubi po lea venit Spiriius, omois
-is uaia rsl scieulia. Qtiod igitor dicil, buuc seusuin
b.ibci: Si cognovisselis meam substanliam el difnitaiem, ct Palris quoqne cognovisseiis. E\ h e
auiem lempore ccrpisiis cognoscerc cuin pcr me ui
4 1

Joan. , 44.

'
.
> . ^ 5 , .
,
, (
,
,
),
, , ,
, . ,
[] ,
^ .
D
t ,
. ,
, ,
, , > ,
, ,
; >
. ^ ,
,
. ,
. ,
, ,
. '
' , < -

173

EXAKKATlO IX EVANGELICM J O A N M S . -

CAP: X I V .

14

t w , , , , medium ot vidistis ewn, hoc esl, menie vesira*

quatitnm possibileest, speciastis. Quia enim me Do. iiiinum babclis el magislrum, per me plane ei Pa, *
tiis scieiiliam, ul apprebendi poiuil avobis, modice
, , *
accepislis; nani perfectiorem nondum accepislis. Et
. *
aliter; Si cognovisselis me, el Palrem iucum i i i i , c ,
que cognovisselis, uoo arguii quod ignorenl; sed
, ,
qtiod dieilur, hunc sensum babet: Dixi vobis, quod
* ,
Quo ego vado, scilis, hoc esl, ad Palrem : c et
-, , , ,
viaui scilis, > bocest, Me. Dixit mibi Thomas, c Nes , , . >*
cimus quo vadis, et neque viam scimus. Dixi
, > ,
. < <-,^ Thomae: c Ego sum via : et nullus venil ad Patrein.
x i l , ' . > nisi per me. > Si igUur me cognovisselis, et
, Patrem meum utiqiie cognovisselis. Caeierum me
. , ;
scitis, ergo ei Patrem meum scitis. Ex hoc enim
. , , , ipsi cognoscitis eum, et vidistis eum, me viso.
, .
< ,
:, . :
* , \
ps, ; , *
* ;
& ,
, *
, .
, ,
,
.
. ,

VERS. 8,0. Dicit ei Philippus : Ooinine, osiende

nobis Pairem, eisufficit nobis. Dicil ei Jesus : Tanio
lempore vobiscum suin, et nou cognovisii me, Philippe? Qui vidit ine, vidil Patrein : et qnomodo tu
dicis, Osiende nobis Patrem? Videbatur Pbilippo
quod Cbmtum qoidein bene cognoscerct, Patrem
aotem ignorarei. Idcirco el d i x i l : 0*iende rtobis
Patrem, ac sufficil nobis. Nam licel millies dicas
Bobis, f Si me cognovissetis, et Patreni meuin u l i que cognovisseiis, > non possumus Ua discere Pairem. Osleiide igilur nobis illum corporalibus oculis. Audiens enim Pbilippus quod ei propbelae cor , ^ poralibus oculis \idisseht Deum, dcsiderabat ci ipse
illuni \hlere corporaliier, iguoraus quod illa conli , ,
, .
gerim propbeiis per condcscensionem. Igitur Ctari; , stus docens Pbilippuro quod non sit possibile Deuni
, * c
videri corporalibus ocuiis, d i c i l : c Tanio lempore
' , ,
vobiscuin suiu, el cognovisti ine, Pbilippe?
; , , ',
Vide quia non dixii, Noa vidisii me, sed c Son co , > gnovisti uie, abducens Pbilippum ab huuiili scnsu,
,
quo desiderabat Patrein videre corporalilcr. Scieu . , ,
tia enim de Deo, iuquit, dicitur, 7 0 0
corpo, ") . * <
ralis aspecius. Deinde subdil: < Qui vidit me, vidil
, , ,
Palrein. > Quod auiem dicil, ila se habel: Tn qui , , '
deni, Pbilippe, quacris videre Palr)iii visu corpo , ,
rali, et puias quod mejam videris. Ego auiem dieo
* , ,
tib, quod si me vidiseee, etiam illumjulique vidis . , J) ses : nunc autem cum iilum no vicieris, neque me
* vidiati videre oportel. Corporaliter quidem v i , , ,
disii roe, qoia et corpus fero ; divinatit auiem sob .
sianliam non vidisii, alque ila neque Patrem vidisti
,
corporaliter, neque igiiur n>e, nque Patreni corporaliier videre licei. c Eieniiu qui vidit rae, et Pairem
. ,
vidiu > A l mulli pulanlqood mt videanl, Paiiem
. > ,
auiemnon videni. Iiaque neque me videnijuxta na *
turam divinam, sed juxta bumanam. Poles el sic
, , .
manifeslius iutelligere : Ejusdem sabeumias suin
* " , ,
eutn Patre; quiergome vidil, boc csf,cognovit, co , ,
gnovil ei Patrem. Nam ciim una sit subsianiia,
, *
scientia quoque mia est. Confundalur Arius audiens,
, .
qnoil qni vidii Fiiium, boeest, dciiaiem Filii cogno, , ,
Y i t . P a l r e m , hoc 06l, deilalem PatrU cognqvit.
, ,
n

175

THEOPHYLACTI BUIXSARIA ARCHIEP.

176

Coufiindalur ct S.ibeilius, qui dicit qnod uoa sil

* ^
byposiasis cl una persoiia Pairis ac Filii. Eece enim
.
diremit bypostases Dominus , ei aliam personnm
\ ,
osicndit Patris, cl nliam F i l i i ; dicens eniui, c Qui
vidit me, > osleudit suam personam, el posiea d i - . , c ,
cons, Vidil Palrem, > ecce el aliain pereonam. ,
, > .
Quod ai una persona esset, nihil lale dixisscl : sed
Pliilippo dicenlf, * Oslende nobis Palrem, res- , ,
, , > ,
pondissri, Non habeo Pairem , &ed cgo euui Palor
el Fi;ing. Omnino autem extrem insipicnlta inerit , '
. ,
audire quidem Filmm dicentcm, c Ad Pairem meum
, <
vado, > cl c Ego i n Palre, el quaecanqne wuiiKa

> , ,
siitii: noR irtlelligere auiem quod alia persona sil
* ,
Ftlii, et alia Pairis, eed conftntdere iUas. Propterea
, , .
dLscipnlum Dominus increpat quod lanto lejiipore
sequaltirse viderilque *igna ac deilaiis opera, nondum autem ngnoveril eum u l Deum, quo per ipsum
et Pairem cognoscereL Nunc autem d i c i l : Quia
corporaliier qnaeria videre Palrem, mamieslum
quod non credis neque rae neque illum eese Dcum.

,
,
, , *
. *
,
.
[/, ],
VERS. 10-12. Non cognoscis quod ego in Palre,
, ;
ei Pater m mc esl ? Verba qux ego ioquor vobis, a
mcipso non loquor: Paler auiem qui iumemanei,
, ' "
ipse facit opera. Credit* mihi, quod ego in Paire, t , . ,
Paler intane est: alioqui propier ipsa facta credite , .
tiibi. > In Patre est Filiue, secundutn quod in sub, .
sianlia illius apparet : e l rorsus Paler in Filio, sicul
, -
rcx in iinagiue sua apparel el imago in rege. Unus
eniin cbaractcr imaginis el regis. Quod aulem una Q ,
subblaniia mea est et Palris, manifeslum. c "Verba
-. !
enim q u ego loquor, a meipso non loquor, > boc
. "
esl, non aliter ba?c dico ; eed qtiemadmodum Pa&er , t , *
dicereL, sic 7 0 1
8 loquor. Non enim babeo
,
quiddatn proprium quod lueum sii etseparaium a Pa- , ' ,
ire, sed omnia communia. Una subslanlia e s l , sub- . .
sisleiiliis separatis. No sola autem vcrba quse lo- , *
quor, Palris stint, sed et opera. Quia euini divina
vly .
suni opera, Deus auiem esi Paier, et ego, imius sub- , ,
siantiae sunt opera, atque ita eiiamsi ego Caciam,
, ),
Paler facil; et Paier, ego facio. Crediie quod
. "
ego in Paire, et Paicr in me, boc esi, Oponel , , .
qvideiu cum audiiis Palrem el F i l i u i o , niliil aliud
c , ,
inquirere pro constiiuenda aubeianliali cognaiione. *,
Sin vero non euflkilboc vobie ad oslendeadam pa- D ^ ^ ^
.
rem substauliam el honorem, quod Pater in mea
,
subslaulia apparci, el ego in Palrts: c vel propier
,
opera crediie iuibi. Opera enim Dei sunl.
, c *
.
, ,
YEBS. 12-14. Ameu, amen dico vobis : Qui cre &> , ,
dii in me, opepa q4iae <go faeio, ei ipse faciei, et
inajora iis faciel: qiago ad Patrem incum vado.
* ,
El quidquid pclieriii tu nomiite meo, boc faciam,
ui glorificeiur Paler in Filio. Si quid petieriiie in , 6 . "0
, *
nomine mco, cgo F.iciam. > Osieudn$CbrUius<|uod
non ba?c eola pos-ii opera, sed el alia, el bis imil&o ,
, , *
uiiijora, eicellenlcr eo ponii. Non euiin dixil quod
l uiajora bis faccre po&sum : sed quod magis esl . , : e l

177

ENARRATIO L \ E V A N G K L I U M JOANNIS. -

CAP. X I V .

173

, ', - stigcipiendum, Aliis eiiam , hiquit, dare possiim itl

ctiam bts majora hciani. Vides quauta sirl virttis
, , ,
Uirigeniti, ul eiiaiu aUis dare possit quod faciant
.. '.
inajora quam Ipse feceril? Dicendo eniin, c Ego ad
, , .
Patrent nieuiti vado, lioc signitical : Poslhac voe
- ; "
op era-biiniui iniracula, ego auletn iiunc trausco. ht ; , ,
lerpretans attleiti nobis qnomodo cfui credit i llhu,
,
. , poleril facere magnael mirabilia, iuquii: c Q I I * C I M que peliveritis iu noinine meo. > Natn boo loco no
, , * - bie eperaHofcie miracutorunt metbodum oslemltt. Per
. t
p-Mitionem enim et orationem el invocalionem no . ,
inmis ejus inira operari quis polerit: ita el apo ; , ,
sloli: iin nomine Jesu Cbristi, surgo el ainbula".
. Iddrco noti dixit, Quaecunqire peiierilis, obsecrabo
, ,
Pairem et faciel: sed, Eg> faciam, suam po. > , " , * tesiatem declarims. c U i glorincclur Paler in Filio.
, , * ,
Gum enim apparel Filiutn magna posse, gloriflcaiur
, "
ot qtii lanltim Filiiun genuil. Vide entm coniequeiH
. "
lem gloriam Palris. In nomine Jesu Christi faila
, .
suut signa, a dignto credebant apostoli, el landem
"
ad Dei noiiiiam pervenienlee agnoscebaul Patrcm,
et Ua gterrficaUalur in Filio. Dicanl Ariani, num ea
,
qnac per apostolos ipse, et oa quae per se, nori
,
ipee, scd a P.itre operaiioittin recipiens faciebat,
, , aiiis dabat faciemlt polcstaiem, et ipse eaimlem
. lubebai? Qnare auletn secundo boc dixil. Cuui
^, , ,
enitn dixissei, Quodcunque in eomine meo peli ' , , '
veriiis/boc faciam, t et sitb>uuxi6sel, t D l glori, ,
ficetur Paler in Filio, itermu secnudo dicii, 7 0 2
; ; Q
> , c *0 ,
, , c
, ,
" , ,
, ,
, ,
. ^
; , , , ,
, . , ,
* , ' ,

cQasecunque peliveriiis tn nomuie meo,ego faciam.

Goaiirmans sermoneiu suum boc dicit, ei osieiidii
quod ipse facit, el iudigeal subiiilroducia virtuie. Hxc aulem oinnia d i c i i disipulis, cousolajis
eos, el osieudens quod non peribit uec obsctuabiiur
morieodo, eed maneLil iierura in propiia dij^ukaie
el io coeiis e r i l : Ad Patreio euiin, iuquil, \ado.
Non eiiim obscurns Ao, wtc esse cesso; sed iliuc eo,
ubi beaiior viia : e i in laitluui apparcbo iuifruius, eiiaiusi moriar, u i aliis ad u>ajora opera h
cieuda vires daiurus sim. Et quaecuuque p ^ l m i i l i e ,
dabo vobis : no ergo Irisliiia ailiciauiini p i o p U r
meam naortem, quse lalis osl qualeui d(iuojiitav;

. , ,
, . ^
, .
t , - D V E R S . 1 5 - 1 7 . < Si diligiii& me, prxcepla niea
, tervaic : el ego rogabo Pu-lrem, ei aliuiu Puraciu , '
tuin dabil vobis, ul mantat vobi*cum in oiieniuui^
, ,
Spiritum veritalis, quem niundus non polesl acci , ,
pere, quia non videt euni, neciiovii euui. Yos uu*
* , ' ,
lem cognosciiis emi),quia apud vos iiiaiiel, ei tu
. , "
vobiserit. Dixeral superius, c QuaBCiiuquu peiio, , > ,
rilis, faciam : ostendii nunc quod nou siinpliciler
,
qporleal petere, sed cutn ililetlione cga euin, c l
. ,
obeervalione mandaiorum : Tunc uiin faciainfcuin
. ,
sic petierilis. El aliier: Quajidoquiilem vcrisijuiic
,
esset illos audienies quod ipso privaudi c s ^ m , cou* . , 6.

179

THEOPHYLACTI BULGARL* ARCHIEP.

WO

irislari ct Itirbari anhuo : Non hoc, inqtiil, esi dili- , , ,

gere me, tristari el moesto esse vullu, sed credere $ , , \ ,
' .
his quap a me dicnnlur. Mandatum enim dedi vobia,
[f. ] ne terreaminl ab bis qtii occidunl corpus; alqueiia
. " ,
udigiiis me, boc observate, et poatbac ne sitis
, \
trisie* in morte mea. Nam trisiitia affici, non eet
. [f. ]
qjusquiobservat mandalum menm. Quomodo igiiur
nou observanles mandaium menm, sed timenies .
, ,
inortem, diciiis quod diligalis me? lnstip*r qoia
;
verisiinile est dixisse illos ad haec : quomodo
,
IIOD afliceremur tri&titia, privandi tanto solalio, et
rcfocillalione quam ex te babenms? ioquit: Non erii \
; , boc, non privabimini consolatione. c Kogabo euim,
. , ,
boc e>t, obserrabo c Pairem, et aliiim Paracleiuin
, \
tniilel vobis : i alium sicitl roc. Confundatur lioc loco
Sabellius, diccns unain personam Patris et Filii ei ^ , , . Spirilus sancli. Ecci* ciiim audil, Alitini Paracleium
, ,
dabo, el ila aliam p.ersonam Spirilus. Confundalur
, . *,
c l Macedanius, qui dicil aiterius fiubsianiiae esse
.
Spirituiu, et minorem Filio. Audil enim quod el ipse
. ,
Paracleius sil, sieul Filius. Ejusdem enim substan ,
liae est cum Filio Spiritus, miqiie auicm et cum Pa. ,
tre. Nam Paier el Fdius ejusdem subsiantiai, -fcte
, \ .
imreris aiilein quod dicil, Rogabo Palreio; non
* \
enim iit servus orat, sed voll quod sufticienlibiis
. ,
< *
arguinenlis leslettir discipulis quod omnino veirial
, , ,
euper eos Spiritus Paraclelus : ejusque gratia coudescemlensillisdicil, c Rogabo Paircm. Nainsidi-
, , xisset, 7 0 3 Mitlam, non sic credidisseiti : nunc
:iulem credibiliorem faeiens sermonein, tnquit, Q . , ,
< Rogabo Patrem. > Et si opus fuerit patrocimo et
'
oraiione, omnibus roodis operam dabo ut veniat su- , , .
ticr vos Spiriius. Id quod et uos saepeitumero dicere
, .
Mjlemus: Animam meam ponam u i boc flat, quatn, ,
vis parvo labore plerutnqtie res egeai : aiiainon
,
volciucs o^endere quod tion delrecleimis studium,
,
ita dicimus. El aliler; Quta pro nobis Oominus se- '
,
meiipsum oblulil hosliam P.ilri, placans illum per
. " euam inorleni ut Pontifex, deinde sic Spiritus veuil
,
in nos, utpole peccaio soluio, ei iniiiiiciliis sublalis:
, '
proplerea dicit, Rogabo Patrem, et Paracleluni
,
dabit vobis, > boc est, placabo vobis Patrein, el re,
coaciliabo illum vobis, qui propier peccalum inimici
, , eralis; el mitlel vobis Spiritum, per roeara pro vobis mortem placalas, et reconciliatus vobis. Quod D > ,
,
auiem dicil, Ut manoat vobiscum in aelernuin,
, :
dixii consolans eos. Non eiiiin ita, iuquil, lempora , ;*
ria eril ejus constieiudo vobiscum, o l mea , sed
, . , "
usque in aeiermim durabit : neque deficiet cum \os
' , , moriui focrint, sed simul pertnanebit, ei glorio . , ,
eiores rcddel : caeierum cura omnibus satictis
2*eiiiper est : et post eorum iiioriem , lanio , , '
tius. quanio scilicel subliuiiores lunc Jcorpo- , ,
ralibus affeclionibus. < Spiriium aulem verila ,
tts, f inquit, boc est, Spirilum non Yeieris
,
Teslainenli (naiu illa iigura est ei umbra)
, > , ,
*ed Novi, quod est verilas. Habcbanl igilur et
( ,
illi qui xci lege, Spirilum, &ed iu iigura et uinbnw
, , . ;.
i i u n , nuuc Yciilas ip>a subslautialitcr vcnit cuiu

132
E N A R R A T I O IN E V A N G E L I U JOANXIS. - CAP. X I V .

discipulis,
ul
ila
quis
dicat.
Ne
aulcin
quis
opioc *, '
iur quod eiiam Spirilas sicut ipse inearnandus s i ' ,

inquit, Quera niundus non poiesi cap.Tc. > Nou,
, . "
i n q u i l , docebii vos sicut ego : non enim muu , ,
(!us eum corporaliler capere potesl; hoc esi, Ha , , c
bitabil in ipsis animabus vestris. Et aliier : Non
\ > , , ,
polest accipere mundas, hoc est, popnlus ille pro *
uiiscuus et sapiens qi;B hujus mumli, c qnia iu>iv
,
videt eitm , eo quod incomprebensibilis sii *jus
. : ' ,
suhstantia.
Contemplalionem enhn ei visionem boc
, , ,
loco menlis dicil : unde sub.Ht, c Neque coguoscU
c , ,
eum. Yides quod, el c Non videt, > dicens, Non

cognoscif, > signiflcavil? Proplerea solaiur discipu . " c
los, dicens, c Mundtis non potest capere illum :
. ', , c , ,
vobis auiein hoc donuin ejtregium dattim es(, 11
c , ;
, c " ' * c manet apudvos: et deinde quod majus esi, c
c in vobis erit. Apud vos enim, extermim
* >
subsidiiitn
el vicinilatem ; in vobie auicm, inler , < ' ,
nam babiludinem et corroborationein siguificai.
. , < ' ,
Posterius autem illad, qtiod et Deus sil Splriius,
* ,
c , > gignifical, qui dicil, Habitabo et ambulabo in
c i s " . Igiiur imindus quidein non poiesl 7 C 4
, . , c ,
accipere Spirilum. quia non cognoscit eum, vo au , > . <
lem cognosciiis eum. > Quare? Qnia nou esiis
,
ex boc mmido, propterea capaces ejus esiis, <;i
, . < ;
c manel > nync apud vos, sed el erit semper
>
in vobis.
. > c * , >
181

c . >
c .
VERS. 18-20. Non rclinquam vos orpbanos: vc , * ^ > niam ad vos. Adbuc pusillum, et mundus jam mc
non videt: vos aulcm videlis me, qnia ego vivo, oi
, .
vos vivelis. illo dic vos cognosceiis qnod ego smw
,
in Palre meo, et vos in me, et ego in vobis.
, .
ineiualis, inquil, quia dixi vobis iue c alium Para, , , c " cleium vobis missurum, oredenies quod me tilira
, > ,
non sitis visuri : non enim abero a vobis usqtie in
' , "
finetn. Veniara enim et c non relinquam vos o r , . >
pbanos. Quia prius c filios eos dixerat, mmc
, ,
cooseqnenler inquit : c Non relinquam vos orpba * c , "
nos. U l anlcm ne exislimenl quod sicui prius sit
, , nianifestaridus el ipsis el omuibus in corpore, in , ,
q u i t : < Mundusjam me non videt : vosenim, i n . > , ,
qttil, soli videbilis me, etiam posi rcsurreciionem.
. c >
< Vivo enim, ei quamvis moriem feram, resorgam
, , .
> , - | ) et voe quoque vivelis, > hoc esl, cum videbilis
me, lseiabimini, el quasi occisi revivisceiis in inca
, ,
. ", , maniiesiaiione. Vei eiiam sic : Quemadmodum,
inquit, mors mea (acta esl ad viiam, iia etiam si
, vos moriamini, vivetib. Ne igitur eslote Iristcs,
, c ' vel propler me qui morior, vel propler vo.
, ' . ,
Nam
licet moriamini, yiveiis in aelemam v i . c
lam. illa cnim die scieiis quod < Ego Ui Pairc
, >
meo, bocesl, Cutn surgam, c scietis quod non
, " , , > aini a Palre separauis, sed eaimlem b;rbeo poicsta , .
lem. c Et vos in me estis, > quos ego custodin.
, '
ego
in vobis, > boc est, vobiscum sitm, vos eripicns
c , , ' ,
ex periculis, miracula per vos opcrans, gloriiican^ , ,
1

I I Cor. v i , 16 ; Lcvil. x v i , 12.

183

THEOPIIYLACTI BULGARi;E ARCIIIEP.

q-je VQS per onmia. Eialiter: c ln vobis sum, utca-

put in iHHiubris ; nieiubra enim Cbtisii
apost o l i : c el vos in nn\ sicul membra in capile.
Qiiando ergo resurrexii, tnanifestam de bis omnibus
srientiam tradidii. Giatia enii Spirims posl resurleclionein oinnia iila docuil eos. Cum aulem audis
qtiod Ego in Patre, el vosin me, ei ego in vobis,
ne simililer intellig.is. Nam Filius quidem in Paire,
ni illi consubstanlialis : in aposlolis auiem, utadjulor e.i cooperarius ; ei aposloli in eo, ui qui adjuvatilur, et cooperalorem babcntes ab ipso fovcnmr:
qnia et mulia alia oomiua He Deo ei bomiutbus d i cunlur, sed non simililer inlelligiintur. Dii enim d i i iirnir ei nos , sed nou ex aequo. Diciuir Filius
iinago ei gloria Palris " , el bomo quoqtie, scd non
eimililer. Ila baec quoque intdligenda eunl, sicul el ^
boc, < Quemadmodum misii me Palcr, et ego nii:to
\os, uum igilur sic debeimis iiilelligere simpliciier?Minime".Misilquii!ein Filium suumPaler,7Q5
qui erat incorporeus, et deinde incarnaliis esl, et
ex virgine nalus esl; igilur ei aposioli ex coelo nali
sun4, ci incorporei, et deinde iucarnaii, e virginibusque naii suni?Sed ilaexponere Scripturas, manifcste delirare est.

/
YERS. 21, 22. Qui babel mandaia niea, el seivat
ea, ille esl qni me diligii. Qui auiem diligU me, diligetura Paire, ciego diligam euni, el manifcslabo
ei ineipsum. Dicil ei Judas, non ille Iscarioies : Doininc, quid faciuir. est quod manifestalurus es nobis
teipsuin, et non mundo? > Sicnl et superius diximus, verbis faiijtisinodi iristiliain illoruin s^dat, docens eos quod ille diligai ipsutn, non qui dolei in
morUt ejus, qnod ei illi patiebanltfr, sod qui roandala ejti8 el pracepia servat de conlemneiula vila
pra-sente, et ponenda aniuia pro Cbrislo ei virtule;
qiiasi ita dicena eig : Vos quideiu puiatis quod pras
dileciione doleaiis in morie mea : ego autem pro
eharilalis argunieulo babeo non doiere. Quod aulem
boc drcal, mauifestum esi ex liis qua> postea d i c i i :
< Si diiigeretis me, gaudereiis uiique, quod ad Pairetn eam. > Qui ergo diligil uve, babel mandaia
mea, imo non solum babet, sed el cnslodil ea, ut
ne dialwlusvenieos rapial ibesaurum.Opus eniin
csi diligenil cusiodia, ut ueperdamus ea. Qui autem
diligii nie,qualepra2iniiMn inveniei? c Ditigelur, >nquit, a Patre , el ego diligain eum, et manifeslabo
i li memeiipsuin. Quare bocdixit: t Manifestaboilli
meraelipsan? Quia posi reeurreclionem se eis
inanifeeuiurus erat cuai divimore corpore, ul ne
puient ipeum spirilutu ei phaniasma eese, propierea
prxdicit eis boc, ot videnles etini, non discredant,
sed recordeiitur quod ea praidixeril ipsis, el quod
propier roandatoniin soorum observaiionein mauifcsietur eift, etudeanlque semper scrvare ilia, ul el
His semper manifesleiur. Magnum eloiiint reaurreclioni sacranienlura, difficile ab eis snscep&um :
1

I Cor. , 15.

" Psal. LXXX, 6.

1M

. *
c , * (
) c >,
' . " ,
> .
,
. " ;,
, , . >
. ,
^-,
,
, , ' .

, * .
, .'
, ,
' . ,
, ,
.
; . YiV/
, ,
",
, ,
;
.
< , :;,
. , , -^
, *
,

,
,
, ,

'

,
; ,
,
, ,
, ,
'
,
,
* '
,
* ,
. " ,
. , ,
, *0 ,
, , *
,
,
. , <*
; ', , ^
, ,
. , ,
;
2 ,
. ,
, ,
' , , x*'

*^ Cor. , 7.

8 8

Joan, x, 56.

185

ENARRATIO IN EVANGELLUM JOAXXIS. -

CAP. XIV.

186

, idcirco pra?parai eos <li<ens quod niairiffstaturns sit

,
s<* t:is : quia ci cnut restirrexisset, proplerca comedil
.
cum ois, iit nc viderctur eis pbanlasjHa . Id qood
, '
Jtidac nuuc accidil. Opinabaiur eniui Judas cujus
. ,
ittiuc uieiiiionem facii, qnod sicul iu soiunio videmus
. ,
inorliios, i l a et Dominus eis nianifeslnndus csset :
,
ideo cl dicil : c Domiue, qtiicl factum esl qnod no .
bis leipsmu manifusialuriig es, c l uon luumlo?
,
Prae uuilia enini adiiiirationc el slupoie boc dice , : bal, sicut si dixissei : V * nobis quod moreris, et
. , ,
qnod sicul niorluus uiauifestaudiis es nobls iu SOIH , ;
nii*. Nam quod dicit : < Uuid faclum est, > obslu ,
pescenU el alioniia menie dicebal. Quid igilur Do ,
miiius? quoinodo a minle suspicionem cjus ul fal ,
lacem refellil?
! , ; > . ;
; -. ;
,
V E R S . 2?, 24. Respoudif J C S I H , el dixii e i , Si
* , ,
quis diligil me, scrmoiieiii 7 0 6 meum servabit, et
,
Pa'er meus diiigel eum, ei ad eum veuicmus, c l
' . ,
mansiooem apud eum facienms. Qui non diligil uie,
. ,
serniones meo non servat. sermo queiu aiidilis,
, ,
non est meus, sed ejus qui misil me Palris. Judas
* ,
quideni prse mulia formidine exislimabal quod mor ,
tuus Dominus iu soniuiis se exbibiiums essel eis,
, . "
unde et interrogabai sicul diclum est. Dominus au , , "
lcm refelle.ns ejus suspicionein, i n q n i l : Sicui Palcr
, .
mauiffslat seipsui, ila et ego vobis tiianifeslabo
, ,
inemetipsnm. c Ego enim, inquit, et Paier venie . '
ii us > a.l eos qui cuslodiuril serinones meos : alquc
, '
il uon in sornniis iiianifcslabiniur vobis , sed quia
fiiih Paire ventunis sum, ul paresl Palreui uiaui , ,
. C
[f. > J , c '
, .
, ,
, *
. ,
, ,
,
, ,
, *

, ; .
, , / *
,
/ '^, . - ^
, -., : , . ,
, *
. " ,
^, ' - ,
c ,
; ,-,
. ,
*" J>an. x x i , scqq.

feslari, ita fiel ei mea mamfeslatio qua vobis manifeslabor. A l dicendo, Mansionem apud emn facieinus, snbveriii Juda? suspjcionom. Non enini
sornnia manenl, inquit. Ego autem riim uunifeslor,
inaneo cum Palre : non igitur quasi in sontnio erit
visiiatio mea. Pra3dicit aulcm eis ( u t d i x i ; sc maif. sianduin, u l ne pbaiuasma ipsuni puleul : el
iiiterim exborlaiur eos ad servandnm mandala sua,
scieulcs quod servantibus illa manifcsiandus sii
ipse el Paler. Sic quoque ab eo qui uon servai maudata, discedil el ipse el Paler, (anquain a non diligouie. c Nam qui non diligil rae, i n q u i l , serrooues
meos non scrvai, > aique ila ncque Pairem diligil,
q<ii diligii Filium. Naiu senno F i l i i , et Patris
est. Qni igilur custodil sermonem Filii, vel PaI r i s ; sicul odii Fitium, iia et Palrein. Vos igiiur,
discipnli, cuslodilesermones meos. Iiaemm declarabilis dileciionem laiu erga me, quam crga Pairein.
Quidam autem dicuul Jinlam discipiilum non ex
fonnidine, scd inisericorJi mcnie dixisse: < Quare
nianiresiaiurus es le uobis. el non niumlo? Volebal eniin non solos discipulos, sed el lotuin inuadum ulilitalcm ex inanifesiauojie ejus percipere. At
Salvalor oslendil non omncs lalia consequi, sc-d nos
du.ii9xal qui maiid.t.i illius scrvamus , digni viilebi-

1S7

THEOPHYLACTI B U L G A R I J E ARCHIEP.

188

mur ipsiusroanirestalionePatrisqueilileciione.Ineo : ,
,
, \ .
,
\ ' ,
' ,

, *
* ,
, ,
& . >

, , \
( , ; -

amem qui custodit mandata, esl Dcns ei Pater, el

non sicut in Filio, iia ei in boc. In Filio quidem natura esi, in homhie auicm secuudum babiiudinetn
quamdam.

VEHS. 2 5 , 2 6 . c Haec locutus sum vobis apud vos

manens : Paracleius auiem ille, qui est Spiritus
sanclus, quem miltei Pater in nouiiiie meo, ille vos
docebit omnia, etsuggerel vobis oninia qtiaecunque
dixi vobis. Quoniam obscura erant discipulis quoe
a Domino dicebanlur, el alia quidem non intelligebant, et de aliis niultum dubilabant : ul ne ilertim
interrogent eum el dicant : Quae mandata servare
debemtts? libcral eos a turbalione, dicens : Paracle- \ , ,
, ,
tiis obscura et intelleciu difficilia, cogniia vobis fa,
ciet. Nam baec > qua? vobis videntur obscura,
, c , ' , '
7 0 7 <JUi cum c manerem ei essem apud vos. Si
autem abbsro, de omnibus docebiniini. Igilur de die- , .
,
cessu meo non oporiei vos esse irisles, qui lania

vobis bona lanlamque sapienliam afleret. Quaudiu
. ' ,
enim ego apud vos inaneo, et Spiriius non venit,
, , niliii magnum neque sublime imelligere poieslis.
. ,
Subinde aulcm Paracletum nominat, propier conii ,
nuas ipsoram afflicliones, bono illos animo essc
, ' . ,
faciens, quod ab illo refocillandi essent. Quod auicm
,
dicii, c !n nomine taieo > veniel t ParadeUis,
, .
bocvull, qnoJNibil alienum ame doclurus est vos,
neque propriam gloriatn ftibi vindicabil; scd in no Q , '
, ,
tniue ineo veniel, boc e&t, in gloriam mei nominis,
noti sui : id quod faciunl contraria docentes, audi- , ,
, ;
loribus suis proprium nomen coinmendantes*. Qiiidam aiiiem sic intelligunt, c In nomine meo : > Noinen . , c , " , , .
Christi, Paracletus. tlabemus enim, inquii, Paracle , , .
lum Jesum Christtun. Quia igilur ei Sptrilus qui ve
i i i l ad discipulos, Paraclelus factus esl, moestitias
, ,
illorum consolalurus, iu nomine Cbristi venil. Pa * .,
racletus cnim ei ipse sicul Chrislus. Sed ei Chrisluin
.
-Panlus nominavil Spiriltun, dum dicil, c Yos autem
ndn estis in carne, sed in SpirUu, si quidem Spiri- , * '
, ' , ottus Dei babilat in vobis. Si autem quis Spirilum
Chrisii non babet, bic esl ejus " . Deinde . ,
fcubdii: f Si aulem Gbristus iu vobis". Vides quo- , < *
modo supra dicens Spirilum Dei babitare in eis, D . $,
deiiule subdil : Gbrisius iti vobis, Gbrisium sci , ,
; > .
licet Spiiilum nominaos? Qtiia ighur Spiritus Gbris
,
tus nominatur, iia debes inlelligere : In nomiue
t
ineo mitteteum Pater,i bocesl, ipse nominabitur
> ,
Christus. Igiiur el Spirilus sanctus el docuil ei sug. ,
gessit. Docuii qoidem, quaecunque non dixerat eis
,
Cbrislus, uipole poriare non vakntes. Snggessi
, * ,
vcro, quaOunqiie dixeral quidein Dominus, sed
Dbscuritis, vel quse propier imbecillitalem raiionis , ' ^,

meiiioria compreheiulere non valuerunlapostoli.
.
B

V E R S . 27. Pacem reliuquo vobis, pucem nieatn

"

Koui. ,.

Ibid. ! .

c ,

183

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. -

o i ; , .
, .
,
, ,
.
,

CAP. XIV.

190

do vobis : sicul munilns dal, ego do vobis. Ke

tiirbetur cor veslmm, ficqtie loriiiidet. llerum iu

moerore eranl discipuli, audientes Domiuutn d i cenietn : Ego quidem ducedo , Spiriius autem veniel. Id^o videns lurbari cor eonim, et maxime
propier afllicliones imminenles et ceriamina, d i x i l :
, , r < Pacem reliitqim vobis, qtiasi ila dicens : Quid
, > noceni vobis nttindi lurbaliones, cuin mecum pacem
* : , - babeatis? Nonenim talis esl pax mea,qualis imindi,
; ,
qiiaj s;rpe i malo fli, et plaite stulia est: sed ta ,
leui ego do, ut et iiiter voa pacein babeaiis, et unnm
3. * , '
curpiis 6iti8. Iloc auiem forlissimos omiiiuiu vos
, . faciei; eiiamsi mulii conira voe inHirrexerint, nibil

lamen patiemini, conconlia paceque mulua imiittli.
, ,
Deinde quia iieruin 7 0 8
< Reiinqtio, > id
' . ^ quod recedcnlis eral ei salis eos tiirbare poterat,
, c , *
siibdit: Neturbcltircor vesirum, neqtie formidoi.
, Igilur turbaiionein patiebaniur ex aflectu amoris
, . et dileciione erga illuin, quod illo privandi esseitl :
, *
limebanl anlem, eo quod evenlura erant illis ntala
,
post moricm ejus. Ipse igiitir neque turbaiionem ex
,
:>more, ntiqtie limorem ex afllictionibus absque me .
dicainine reliuqtiit; 6cd otraque sedai dicens : Nc
lurbeiur cor vestrum, neque fonmd^i.
; ,
' , , ,
, .
VERS. 2 8 , 2 9 . c Audistis quod ego dixi vobi* :
, ,
Vado et veuio ad vos. Si diligereiis mo, gau lereiis
. , ,
*> , Q ulique quod dixerim, Vado ad Pairem, quia P.Uer
major me est. El mtitc dixt vobie priusqmm fiat,
. ut cuni factuni fuerii, credatie. > Quia vidit Dominus
* , .
apostolos non plene resurrectionem euatu sperare
'
nrqiie scire quid esset, el propierea valde uroerere
, '
el lurbari ni se privando&, allempetaiis se illorum
, ,
iuflrmiiati, dicil : Quia ego dixi vobir, Vado, el
,
ilenun veniam, > adbuc lainen el trisies esiis : nribi
, *
eiiim noti fidilis, qitod eiiamsi moriar, attamen in
c " , , , >
affliciionibns veslris uon relinquam vos. Nunc ergo
, ,
cum audiveriiis qnod c ad Palrem meum vado, >
,
qui tnagnue, ei me major vobis videiur, deboMis
. ,
gaudcre quod ad ilium eam, qni me major, et oinnia
, >
, , dura poleril auferre. Vides coiisequeiitiam eenien\ \ & : quomrulo cum dtcil, t Quia Pater mcns niajor
, .
, , t " D me est, ulconsolelurdiscipulos, dixeril? Nam quia
, illi irisieseniiii qnasl non posset eos juvarc Gliristus,
; dicit : Quainvis ego non possem, saltem Paler
, ;
meus, quem vos me majorem potalis, nonne lanlns
, , ,
babiliis est qui vos juvei* Sicui et alio loco d i c i t :
, , Num puiaiis, qnod non possim orare Palrem
; "
meiim el exbibebil mihi duoileeitn lcgiones aige,
l o r u m * ? i Non enim boc loco quasi possi,
boc dicil, (uuomodo eniut, qui sola iuterrogalione
,
J'Mla30s collectos prostravil, reiroque ceJere ; ?;
; , ,
vcrum quia de eo u l bomine babebant opinioi^ni,
( , ,
;) ' ^apropler liaec iuquil. Iia igilur ol islnd : Pat?r
niajoc me csl. > Dixit enini boc juxia illorum scn ,
, toiitiam, crcdeniium ipsum qutdem inQrmum, Pa*
ircni autcnv possc in lcmpore aiflictionis sufRccre.
. >
4

" 3Iatlh xxvi, 55.

" Joan. xviu, 6.

191
THEOPHYLACH
W LOARi/E ARCHIEP.
19?
c Et tiunc dixi vobis prrusquain fiai, ni eum faciinti j i 7, ,
fuerir, credalis, liocest, ha bene fido, inorlemque ; non (imeo, neque irislis sum, til ei pradic.mi ei :. \ ,
gauderc vos jtibeam, ut qunndo faclum fuerii, , * , ^ , \
rrettatis miiii, > quod sicui scivi afflicliones vobis , , ^\
<bveuiuras, ol p n d i x e r i m eas non mentiens, iia
, ,
neqtie de adventn Paraclcti el consolationis pr;idi- , . > " fjosiv
;*s mctitiar, scd omnia vobte jucundi ocnirreiii. , \
Qtiblaiu amem Patiem, srciiiidnm qnod principiiitn OJX , ^ \ :;
caiisa est Filii, inu>Iligunl majorem esst\ Major , ,
709
'
iqiiil, Paler, secundiini qnod
.
pnncipium ei caasa mea eai. Ex ipso enim uaius ,
siiii). majorem ipso esse Palrem, non facil ipsiim , . , \, ,
altcrios substantiae. Nam quamvis in liomirvibus ( u l txempli causa dicamus) major sit paier filio, ged
. ,
jatn non alterius fniurro esl. Dein dicani bserelici,
. sccuudiiin quiil venii ad PatrernCbristus' secundmn
, , ,
qun<! Deus, vel secundum qnod boiwo? Secundum
" .
qnod boino. Quta sectmduro quod Dcus sempcr m
,
cadis er.it ei inseparaius a Paire : sccumitim Im- , ; ,
inanain igiiur naiuram major eo didiur esse Pater.
, *> . ,
.
.
VERS. 3 0 , 3 1 . c Posibac non mnlta loqnar voc ' .
biscum. Venil enitu priiiccps inuudi bujtis, ei iu
, ?
me non babd quidquam : sed titcognoscal mundiis
. " ,
quod diligo Pairem, et sicut prasceptum dedil niihi
, ,
Pater, sic facio. Gutn consolalus essel discipulos
. >
per ea qiire supra dicia sunt, iierum licit de morte
,
sua. c Venil enim, iuquii, prii.ccps litijus nnimli, (
, t , , 5boo esl, diabolus. Priucipem auifiu liiinc uilrllige
, , . " *
inundi, nwi crealurae, seil mundi coufust et muii , ,
dana sapientis : non eniin coeluin gubernal ac ter, * .
rain, quia oituiia evertissftl ei iOiiltirbassei, sed eos
, ^, \ qui sponte se ilii iraduut : tdeo vi priuceps leue, .
brarmn dicilur. Ptr lenebras iUellige prava opera.
*
Et quia verisiinile erai quosdain suspicari ntirn ei
. Cbrislus propier ptccau essei morii iradilus, pro - * pierea subdil: lti me nou babol quidqu mi, > ciiui
; ,
obnoxius sim morli, ueqtie quidquam ('cbeaiit

, ,
diabolo; seri propter dileciioitem erga Pairc.Mi, vo
.,
luiiUrius susliueo passionem. Conlinuo atilem re
, .
petit sermones de morie, illis adjuiigens et qitae ad
< onsobUionein perlinebaiU, ul crcdibilioreji) iliis | \ , , facerel. Audienics eiiim quod moriaiur discunl ei

' . 01 qtiod volutitarius coiilemnai diubolmii, ei quod

, ,
propier cbariiatem erga Patrem iiiuritur. Si igiiur
perni( iosa fnissei passio, el sabuaris, quoinodo ,
.
approbasscl Paler, qui diligebal? quomodo ilem
, /.
Filius qui diltgebalur, obissel eam? Quomodu autein
; ' iuleliigcnuis qaod propier amoreui erga Palrem
; , :
inorialur? P.tier, iuquii, qui dili^il mundtun, expo ; , \, ?
eiiil tne pro illorum iuorle. Ego quoqne Palrcm di , .
Jigens, volunialem cjus approbo, et osleiuft) quod
, ,
diltgam Palreiit, per hoc quod uiandaluni ab eo,
bocest, complaiiium illi, et decretutn ab t o , sust-i < , ,
pio el perficlo. Dicile Ariauislas: Si sei vus fuit F i , ' ,
lius, non dixissel, Propier diksciioueui erga airem
, ^
MioritH, SCTVUS cniui, quia diligit duiiiitiuiii
:. ':, ",
e

e s t

193

ENARRATIO 1N E Y A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. XV.

lfft

, * , ; s " i n , facit volnnlateiii ejits, m\ qnia servus ctft

^ . ,
ei limel supplicin. Dominns nutcm Jestis, quia m
, ^ ,
dihgens facil voIuiiiattMtt D d , non servns esi, neque
, .
crcainr, $ed revera FIMH, Palris implofia voltinla*
* ; ,
I I M I I . Cum igittir audferis qnod 7 1 0 '* Mandnliiin
, :, , ,
dedit iuihi Pater, non propier Itoc,.Mambitim
. " ,
dedil, tiiancipinm f<ias Dotuinum, til subdiUrm;
* , , - sed qtii Pater, cogimsce qtiod ipse Filius sil ejus,
dem subslanti.x* Palri : Mati<latuin dedil, > hoe e*\*
, ,
voluit, dixti, approbavii, decrcvit.
* *, t ^, , , , , , .
. '.

CAPUT XV.
De vera vite, agricola et pahtule.
, * xu*
*
YERS. i - 3 . Surgile, tamtift Itinc. Ego sum viti
, .
vcrn, el Pa;er mnis agrifola csi. Ouncin palmiiem
, .
in tiic ferenicm frueiom tollil : el omnem qni
,
, ,
fen fnietnm purgat, ui fnuiem copiosiorein afferat.
' .
iain vos mtiudi eslis propler sermonein quem lo .
cuius sum vobis. Quoniatn s.rpiws de passioner
, ,
locntns, illonim animos concnesit, ei imellexit cos
,
firmidare tanquam brcvi c;piendos, et pra nurhov
; tirnorc neqoe dictis allettdcnies, flngii se illos iiv
,
locum occuhnm abdnrivrum, in quo sinL ca,
piemli. El exstirgit sane a loco in qtio erani, tit
,
periurbatiombus aniitiariini sedatis, iraderct cis
,
dograaia magis mysiica. Abducil atitein eo<, iii
* ,
postbac dtecemus, ia horlum quem Judas sciebai.
, ,
Itaque qiiod fiebai, secessiis csse vblebaltir : revera
& , C auiem exposilio volontaria in talem locutn .ecedcmi
quem Jtulss ectebai. Qtttd igliur mysticum i l l i *
, tradii? c Ego sum, inquil, v i i i s , > Itoc cst, radix,
, .
vos anlein palmiies, al Paier nxjns agiico!a est. *
; , ,
Circa q(e auiem occupnlus esi Paier? minquld
, , , < ,
circa radicem? Non, inquil, scd circa palmiiesv
. >
c Oiniicm cnim palmiieai, inquii, m\\ aflTerenteui
; * [; , ,
frucinm lollii emii, lioc eel, onuicm hoiuificifi
, c , ,
qui per ftdem factus cei pars radicis, ci uiiilu
, * > ,
Domino, et incorporaiuo ei, oporiei ei fructom ,
ferre, boc esi, v i l a m babere viriuubus pr^cdUoiiu
,
Qnod si qnidetn solam ac uudam coHfrssionem
, , ,
lidei quis babeai, e l non per observaiiunem mon^
{ * daiorui fruclmn ferat, roortuiis palmes Hi. t Fide
,
TfTv , ?. ^ onim absqtie operibus moritia esl **. Omnis tgilur iklelis Sn Cbrisio quidein esse videuir, qua t \ .
teoas c r c i i i l . t Omnis enim palnies, irH|uit, qui es
, ,
t , , , in nc, si non alttiloril frucUim, tollil eiim Patcr, *
boc osl, potiil exlra comimntiotietn cum Filio : eui
, , ,
auiem qtti fnicliiieai, c purgat. Iiic auiem disci * nms, quod elsi valde v i r i u t e qnis pncdiitis s h , iirr, , ,
iligel tainen ol a Deo cnreitir. Natn quod infrucluo ,
S I I I I I iteqiie in vi-ie p m c r i t osse: quod autem f r u c i o m
.
fcrt, fcrliluis facil Palor. Considera auiem quoil
, propier afflicnoiiee dfscipulorum bxc dicaulHr.
.
Quaiitioqoidem eniui :ffticiioncs Tidenlur osse, quotf
$ .
rustici dicuni, fmiaiioRCS : osteudii eis Domina
, ,

Jac.n, 20.

195
T H E O P I I Y L A C T I " ; i . G A H I ; E A I l C i U E P .
196
quod per 7 1 1 vfllictioncs fenilioics eium, sicul { * ;, &
el pcr piilalionem pabmie$. Teutaliooes eniiu eos
, ;
foilions declarabanl. Deiu 110 dicant, De quibus
*
baic dicis ? c Vos, iuquil, estis Diundi propier ser; . *
nioiiein quem locuius siiin vobis. > Vitle, snpcrius
; ; ";, \,
dicebal purgare Paiiem, ntmc iterittn se inducil
, . *,
euiam agculcm. Una igiiur operaiio Patris cl Filii.
*
Ego, inquil, vos purgavi per nicam dociriuam : de .
belis iiaque quod vesirum esi conferre, ideo ei
; . , ,
ftubdit:
; *
*

YERS. 4-6. c Maneie in me, el cgo in vobis. Sicnt

c , . ;
paluies de se fruciuin ferre nequit, nisi mancai in
' ,
viie : ila neqiie vos, nisi i n ine manseritis. Ego sum
;,
viiis, vo> palmilcs. Qui mancl in me, et ego 111 eo , 1 * . , .
bic feri fruclum niuhum, quia siue me 11011 polesiis
, , ; ',
faccre quiclquan. Nisi quis inanseril in mc, ejecius
, .
esl foras sicui paluies, ei aruit : ei congregaut eos,
, ,
el iit ignoat coujiciuut, cl ardeul. 1 Ego quidein,
,
iuquit, vos purgavi per eertnoneni nieuiu el dociri, . > , ,
uaui, el uibil quod ego facerc debui, prceiermissuiii
;,
e&l. Oporlci aiitem nunc m incipianlur el ea qusc a
' .
vobis suoi. f Manelo, ioquit, 1 in me. 1 Nam ne
' . t , . "
prae liuioie aeparenlur ab eo, reniissas ipsorum
, animae couslringit, etsibi juugit, el meiiorem nupc
,
ciespem d a i : QiiKCunquc peliverilis, iuquit, sijuaii, : ,
aerius 111 ue, accipiclte. Ab exemplopalmuis cl.ire
|, ,
uobis qtialilalem el viiaui cxponil, quam largiiur
.
liis q u i aibi placcui. Nain sicui ille inanens in viie ^ , ;
frucltun facil, eo quod ab illa vivendi operaiioneut
; . "
accipit: iia ei vos 1 si inanseriiis ia nie per obser ,
valionem aiandalormii uiajorcm frucluiu affereii.
'
Qui auieui non manel, aridus l i l , boc cst, abjicil
> :
quod a radice babuit: st quod spirituale beneficium
, acfiplebal, privalur eo, ct nudalur auxtlio et vila
. * ,
quas abeodatur. Et quid taudem? t igiieui milti ; |5,
lur, et aidet. 1 Hoc autcui luco el consolaiioiiein
, , :
nou purvain eis dat, osleudena quod bi qui iuaidiait- . ):;
lur sibi, u l Judas, corubureulur : ipsi autem qui
c , ,
nianterinl in eo, frucium afferent. Nam absque
, ,
ucco ei vivificalione quae inde procedii, non poie , , runl quidquain iucere.
* ,
1

. '
] ) , .
VERS. 7-8. c Si manseriiis in ine, et vcrba mea
c ,
iu vobis nianserint, quidquid vulueriiis, pelclie, vt
, , , .
fiel vobis. In hoc GLORILICALII6 est Paier meus, 111
,
fruclum copiosum afferalis, el efficiainini mei disci, .
ptili. 1 lloc loco inlerpieiatur nobis Domiuus quid
, ,
ailquod dixit, c Si manseritis in nie, 1 hoc esi, si
. , mandaia tnea cuslodieriiis : boc eiiim signiiicai,
. , , >
.
Si verba iuea mansertyt in vobis. 1 Yuli cnimsibi
. " ,
per opra adbxreaiur. Nam quictinquc Deo placere
, |]
cupiens vivil, voluitlale sua inanel i viie, cuin
, ,
illi per dilectionem et servalioircm nianda * , lonnn, adbaretque spirilu : sicutconira qui aman ,
daiorutn observaiiooe abest, 7 1 2 sponle a Domiuo
alieuaiur. In boc aulem gloriflcatur Paier raeu, i n - ' . -

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANKIS. -

CAP. XV.

193

, , . qui t si vos fruclum mullum altulerilis. Gloria eitiiu

,
Dei el Pairis, approbaiio discipulorum Filii ejus.
.
Nam fulgenle luce apostolorum corani hominibus,
, glorificabatur Paier coelesiis. Frucius enim uposto . \ , lorum stinl gentes, quae per docirinani illorum ad fidetn

suni addueta?, el quaeoperali suni ad gloriam Dei.Si
, [] .
igilur gtorificalur Paier dum Vos fnicttiiu affe.riU,
, , utique suam gloriam oon negligei, *ed operabiitir
,
vobiscum, ui copiosiorem frticium afleraiis, quo
,
magis giorificetiir. boc enim, inquil, gloriftca . , ,
I113 est Pater mmis, ui frucium uiultuni afleraii,
, , el efficiamini niei discipuli. > Vides qtioroodo ille
. > , , esl frucium afferens qni vere esi discipultis, ei Pa*
, ler in iato glorificaiur, hoc ejst gaudel, ei gloriam
, , suam boc exiftlimal.
.

VERS. 9, 10. Sicut dilexii me Pa'tcr, iia et ego

,
dilexi vos. Manete in dileciione mea. St prxcepta
. .
inea servaveritis, nianebilt* iu dilecliono mea, siciH
, , , ;
et ego prsecepta Pairis mei servavi, et maneo in
,
ejus dileclione. Exborlaiur eos ul bene confldaui:
. > ^
dicil enim, Diicxi vos. Sic auietn dilexi vos
, , >
siciil me Paier diligii. Hoc aulem bumanitis dixit,
, . c Maneie igitur in dilectione mea. lllias enim vos
,
eslis domini. Non enim qtiia audivistis quod d i . .
lexerim vos, conlemneiis : aed dabilis operaro,
, , *
ul inaneaiis in dileciione inea. Deinde docet eos
.
quomodo poieronl manere: si mandata ana servarinU
, *
Nam (iil saepe diclwn est) ille est qoi diligil Deum,
. ,
qui mandau ejus s e r v a t P e r omnia auiera baee
,
ostemlii qnod tunc securi erum, cuin viiatn puram
. , C ogcrint. Sicnf cgo inandata Palris niet servavi, ei
, .
mauco in dilectiojie ejus. Et boc lcmperans se
; , audieijtiuiu iniirimlali dicit. Nou enim qui omuiuin
, - esi bgislator, mandiiis ubnoxius, el sine paieniis
. inandatis degere non poiest suam viiam; boc enim
cogiiare fueril absurdissimum. Dicit aulem boc,
) ,
muHitii) eos ^consolari volens. Quia enim dictbat

eis, Diligo vos, ei babiluri erant posiea ctim afflic .
tionibus certamen, ul ne uflendantar, qnaei diieclio
[/". ] ,
nibil illis prodesset: Ne turbemini, inquii, quia elsi
. ,
, , me diiigat quidein Pater, perraiilit lamen ut patiar
, pro mundo. Sicul igilur non miimilur ilileciio Patris
, , , propicrea quod ego patiar; Ha neque voe minus
diligemini a me, eliamsi tn varias iaciderilis afllic ,
lioues.
. "
, ' ,
.
t , D VKRS. I I 15. IIa?c loculus 8um vobis, nL gau, . dium meum in vobis maneal, el gaudium vftstrum
, , iiiiplealur. Iloc esl praeceplum meum, ul diligaiis
vos invicem, sicut dilexi vos. Majorem bac dilcctio. ,
fiern nemo liabel, ul quis animam soam ponai pro
. >
, , ," amicis suis. Haeo, inquii, locutus aiim vobis,
^
. ul non imminiiam gaudiutn vesirun. 7 1 3
* gaodebanl quidem, cum esscni siniul cuni co cum
roiracuU facerei el glorilicareiar : el ipei quoque
dirmouU ejtcientes gaudebant, sicut cl ipse inqiii::
;* c , . >
9

a i n

i f

Joan, xiv, 15.

803
TIIEOPHYLACTI D JLGAR1.fi ARCHIEP.
t Nolilc gnuderc qnod daemonia cjicitis. Quoniam k rriOo; apsvlrrsjs, xc\
autem elaffM tio tucidcbat, ei nfltror gaudkim ipso"
'. , \, c
r n m m i i t i h b a t , i n q t i i i : H.tc soUloria verba
, ?
c loruius sum vobis, > u l seinper e l mque ad fineiti
; ;

gauiJiiim veslctim tnlegrum mauestt, plt*muuque s i l
\ \ ; . ;
c perferluni. Non enim tiioerore digna smil p r , , , ,
setitia, sed gauMio, licet crnx, licel confiisio, Wcot
. \ , .
ignominia arcfedal. Qia amcin supra dixit, c Si
, > ,
tnandaia mea &*nraverilis, (itnf c inanebitis m
,
me, uiinc ostendii qn;e mandaU deheanl servare :
. " , ,
e i ipsis dcmofisiral c h a r i l a i e i u . Dicit e n i m , c Ut
, .
diligalis vos itivicem, nicul dilexi vos. > Non for, ,
iuiio, neqite simpliciter y u l i nos diligere invicem,
, .
sed ticul n)S ipse d i l c x i l . Observa anlejn quamodo , ;,
/

supra quidem in plursili d i x e r i l itiatidaia, b i c v e r o

d i c a i , c Hoc aulein iiiuiidaiinn meuin esl, tn s i n gulari iiumcro. Ego

qnidem opinor, qtiia

dilrctio

oniiiia maiKiata <Omplet:littir, el caput csl, ideo

usurpari mttnduia ei mandaluiu. Porro interim oaieiidii mtbis viain qua serveinus maiHlata, tteinpe per
servalionem uniirs utnudaii, cbariiaiis. Quaudo auUJIII dixil, S c u l ego dilexi vos, diligfrtis et vos i u vicejii, osieudil modiim c i stimntiialcm cbaritaits. < Majorem enini bac ctiaritalem nemo babet,

tix quig ponal animam suum pro mnicis. Alqne

ila ex vos pro vobi* iuvicem amtnaiu ponalis, qota

et ego pro vobis . li;Utir ne puleiis cx odio
erga vos fiori discessum hiinc : fil eniin ex suimtta
cbariiali.

Y E J S . U - 1 0 . Yos niei a m k i eslis, si feierilie

qiKPcmtque ego prasctpi voii*. posibac vej

(JHO servos, quia sorvns nescil quid faciai duminue
ejns. Yos aulciM dixi amicos, quia omnia quae atidivi a P.nre meo, noia feri vobis. Non vos tne clegislis, sed ego

elegi vos c l r o u s l t l u i vos, o l

vos

alis, ct frucium afleratis, ci Irucitis vcster inancaf,

111 qnidquid petierilis Pairem iu iiamine mco, dei
vob s. > Sursuui deorsunupie vcrsat cbaviiatis doc:

Irinam, ostendiiquc nobis imtUis verbis quoJ tslud

maitdatum

majoris sil tfidinenli, e l ptus curanduin

qitatn alia. CoiiMiiendat aulem el cbarilaiis suae

bigmim niaxitimni. N^m in latitum, iiHpiil, diligo
vos, nl ei occnha vobis revelaverim. Sei-vus enim
nescil iuysieria domini, vos aulcm cuiii nuiic siifrs

attiici mei, mysicriis digni facti esiis. Omnia

enini qua?ciiiique audivi a Pauc meo, nula feci vobis. > Quoinodo igitur i n q t i i l alio loco : I h i l a
babeo \obis dicere, srd non poteslis porlare modo? >
Oinnia nola fccit cis qu.c iili poieranl andirc ci
qiiorum cranl capaces. Qnando auiem dicit 7 1 4
Qutfeniiqne andivi a Paire nieo, > ne suspicens
quod doctriita Filiusojius babeat; sed ostendH quotl
iiihil alieiuim a Patrc biqnnlur, sed ca qux Palhs
y

s u n l . c i qiKVciinquedixcriiyilliubSiiitL Postquaiti anILMII d h i l , h i d k i u m cbarrl.uis ineaj crga vosest, t t l

nola sint^vobi* ca mysicria, sulnlil c i aliud cbaritalis

indiciuiii: Ego, inquil, clegi vos, boc esl Noti
vos mcam acccssislis a m i c i i i a m , scd cgo vcslrani,
t

^ , ,
. ,
,
x*irroJlal irro.Jr}. " , , : ;,
.
, ,
, >
, t
,
. " "
> , .

, ^ *
'
.
,
. ,
,
,
, . ,
' , ,
, , '

, . * "
; ,
. .
, , ,
) .
,
, ,
, .
, <
, ' ; :
, ,
1.;" , "
,
, ,
, .
. . ,

, *
c ,-, - > ,

201

E X A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOANN13. -

CAP. X V .

202

, '
, \ .
; t
, > , , , > , " , ,
, , .
.
&.
, , >
* ,
c , .
,
. $ ;
, ^.
, ", -

cl prior vos dilexi. Quomodo igiitir reliiiqucreui

vos in posterum ? Sed el posui vos, hoc esl,
planlavi vos, c ut eatis, > hoc esi, ut crescalis, et
expandammi ei extendamiui, fructumque aflera-r
lis. Hoc auiem loco manifesle agricolam se cs*
introducit. Et euperius qiiidem quuudo dicebat,
c Mundi estis propier sermonem quein loculus sum
vobis, oslendit seipsuni purgantcm : nunc autem
manifeslins per boc quod dicil, Ego elegi vos, et
posui vos. Nam agricola videlicet eligit, el ponft
sub lerram palmites. Vides aequalilateni Pairis et
F i l i i ? E l Paler agricola, et Filius minc ostendilur
agricola. Confusionem induere, Ariane, cuni bis qiri
tecum ad impietatem prosiiiunt. Vide aulem el aliud;
fUi quitlquid |>etierilis Palrcm fa nomine meo, dem
. " c " vobis,i boc esl, Egodabo vobis. Tametsi oporlcbat
, > ,
juxta coiisequemiam ila dicere : Quacunque pelivei*
. )
rilis Pairein, dabil vobis : sed dixil, t Ego dem
* " , : vobi?, > eo qitod omnino sit ejusdem polcnlia, quia
, , et Pater qui dai, per dexlram suam dat : dextra
. ,
autem ejus est Filiue. Gonsidera auiem boc loco
* .
quod quando plantali frucium afferimus, tunc quae , ,
cunqae peliverimus, dabtt nobis. Si autem non aOV
, rimus frtictum, non recipimus, quia fruclum noti
, . ,
afferens, neque aniinae pelit ulilia, sed oninino
,
muudana ei inuLilia : ideoque non accipil : iQuae * *
riiis enim, inquii, et non accipiiis, eo quod male
, , ,
pctalis .
. >
, .
, , C
. ,
. " , '
,
. > " ,
. ,
, ,
,
, '
, *
,
,
,
. , ,
, , ^
, , *
. "
, ; ,

. , , , , ,
.
,
.
, .
* , ,
. >

YERS. 17-19. c Haec rnando vobis, ul diligatis i n vicem. Si mundue vos odit, scilis quod me priusquam
odio habuit. Si de mundo fuissciis, mundus quod
suura est diligerct: quia vero de mundo non estis,
sed ego elegi vos de inundo, propterea odil vos
mundus. Ui ne opinentur aposloli quod Dominus
opprobrans proferai eis quod animatn suam pro illis
ponal, eiquodelecli sint, Ideo dixil, c Haec inaudo
vobis, > non ut exprobrem, neque ut de bonoquodani
opere arroganier loquar, sed ul animas veslras firmio
res faciam in cbariiaie mutua, idcirco cnumero mea3
erga vos chariiaiis opera. c Uaec enim maudo vobis,
ul diligatis invicein. Quia autem res ardua et
valde molesiaesl persecutionem pali, elodio haberi,
consolalur eos, dicens : Si vos odio babcnr, nibil
novuin e s l : nam et me prinium odio habuerunt,
alque ita quia comniune 7 1 5
niecum babclis,
ul odio babeamini, sit vobis magnse consolationis
loco. Subdil auletn et aliiun consolandi moduni
consolantem maxime. Contra eniin, dieii, oportcbat
voa mcerore affici, si mundus vos non baberel odio;
inundus, boc esl, mali bomines. Ex eo enim qnod
non haberemini odio, oslenderelur quod et ipsi illo
rum maliiias el iniquitali commonicaretis: nunc
aulem quia odio vos babent mall, gandete. Nam
propier virlulem vestram vos oderunl. Atioqui si
non esseiis virltiie praediti, mundus q u x l suum tst
amarcl. Quia autem t Ego elegi de mundo
i l 0 C

Jac. iv, 3.
PATROL. G R . C X X I V .

803

TIJEOPIIYLACTl BULGARLB ARCHIEP.

&H

iniquiiatis, propierea odio vos habel miindus, > , > ,

uii eos qui operibus suis nou coimnunicauL

, .

VERS. 20,21. t Mementole sermonis mei quem

,
*go dixi vobis. NOQ cst servus major domino suo. Si
. #
IIIL perscculi fueriiil, c l vos pcrsequenlur. Si ser, inonciu tueuin scrvaverunl, et veslrum servabuni.
, /;.
Sed bc omnia facienl vobis propter nomen meuw,
, quia non noverunt eum qtii misii roe. > Uocquod
. " ,
siiperius dixit, c Me priorem vobis odio habuii,
, ul nunc dilalaus, majorem iUis consolaiionem aflfcri.
, .
Dicii enini : c Momores silis sermonis mei, quod
< , , ,
uon sii servus major domino auo : igilur neque

vos ine majores. Videie igitur quo pacto me usi
. " suni. Si persecuii fuerunt Doiuinuin, c l vos servos . , :
mullo magis : si me non persecuti fuissenl, sed meuni ; ,
scrmonem servasscnt, et vestrum servaiuri esseul :
, . "
id quodoou fleu Neque eniia meum neque vestrum
,
servabunl. t Sed omnia bsec facient vobis propier
. <
me : > alque ita si diligeretis me, suslineretis u l i ' , " ,
que propter nic quem diligiiis, ut dicilis.Sed el illud
' , :.
eliam vos consoleiur, quia injoria alliciuiiiei euin
*,
-qui me misit. Itaque ai uihil aliud, certe boc sil
. ,
vobis iu consolaiionem, quod ip*i et \eetri, ei mei,
, ,
ct Pairis mei sinl iuimici.
, .
YBRS. 22-25, c Si non vcnissem, et locutus fuisc , , &
*em ei9, peccaium uon baberem ; nunc auieia non

babenl quod praciexani peccalo suo. Qui ine odil, is . , :?.
ei P-trern meum odil. Si opera non focissem inler eos
, : *
quas nemo alius fecit, peccatom non habereni: nunc
, . ,
auicm ct viderunt, el oderuut DOD solum me, ve , , , *
rum eiiani ei Pairem meuiu : sed u l compleatur

*eriiio qui in lege eoruni scriplus esl, odio babue . >
ruul me grafis. > Num aulem jusle, iriqnii, baec fa, \, ,
riunt,clodio babentel me, eiPairemmeum,ei vos?
, ;
num propierea qua dixi vel feci, banc meniem in
'; ,
suippseruni? Non, inquit: peccalum eniin boc i n * ' .
condonabile esl. Nuuquid enim nou veui el doaui ?
, ; , ,
Si I I Q U venissein, si nou fuissein locuius , poiuis , '
SOUL dicere, Non audiviraus. Nunc autem praeiextu
.
caret eoruin maliiia. Dein quia nibil aliud prae ,
texebam in oninibus, quam quod propier Palrem
(c , , ,
ulciscaniur (sic eniin dicuni, Homo 7 1 hic
, > ), *
esi a Deo, ci similia), idcirco subdit: Qui meodil, ei
, >
JPairem meum odio babel : atque iia nibil late rj ^ .
relictuni e^l ejs in excusatiouera. Non solum auieiu
*,
ducuinatu exhibui, sed et opera adjoci, qualia nullus
, -
alius, u i esi miracutum de caeco, miraculum de La, , * .
zaro, el alia similiter. Quaiu igiiur babebuot excu ; ~ aaiioncm? Doctrinaiu sermoiium praebui, adjeci el
,
opera, sicui ei Moses praecipit, ilU * obedienduin
; ^ ,
ntandans, qui et signa faceret, el pieiaiem doccret*
, , '
Nunc aulem viderunt > lalia opera, c l niliilomi . t \ nus c Me atque Palrein odio babuerunl. Oeinde
,
6ub.l'il ei prophetam lesiem : tOderunl me'graiis.
/;. >
Naiu propier bolam maliliam el uuliam aliaui cati , . .
satp uatom et boc odiutn. L^getn autein non soios
, , ,

, , o n

" Joan. xv, 22.

* Deul. , 13.

90-j

ENARRATIO IN EVANGEUUM JOANNI3. -

CAP. XV.

299

' . , , tibros Mbsi dicil, scd et propbelarum, u l

diximus. Queroadmodum et hoc loco Davidis libruin
, \
Iegem nouiinavil. Igitur David Spirilu sancto prac ,
5 .
dicit qualis fulura esset illorum malilia, el ipsi, u
,
mali, diclum a propheia impleverunt,el propheliaiu
;
veram es&e cornprobaverunt.
,
.
c " ,
VERS. 2 6 , 2 7 . c Cum autem venerit Paracleius
, ,
(qiiem cgo miltam vobis a Patre) Spirilas veriiaiis,
,
qui a Pdtre procedtf, ille leslimonium perbibebit
. , '
dc me. Et vos lesles eslis, quia ab inilio mcoum
' . > , c - eslis. Dixcral discipulis, Perseculuri sunl vos,
, > . sermonem vestrum non servabunt. > U i igttur di" * , ,
cere non possint, Et nunc, Domine, quo millis
; ; s ? quomodo digni fide erimus? quts ad nos at ; ; *
tendel? qui3 persuadebitur? ideo subdit: Cum aur
" ,
tem venerii Paraclelus, ille testabilurde mc. F i . , ,
delie, inquit, leslis ille est, et ita redarguti a Spirilu
. " ,
quod absque excusalione peccarint, praedicaiionera
,
suscipienl: c El vos quoque (eslabimini, qui ab ini , c , '
tio mecum esus, quia et operibns ei serraonibus
' ^
feci deesse ipsis excusaiionem. Bono igitur animo
. *
sitis, praedicatio non carilura est lesiibus, sed e%
, Spiritus cum signis clprodigiis.leslabilur, fidelisque
,
teslis erit. Esl enim cSpiriius)verilalis.> IgiturSpi .
riius Teritatis vera tesiiGcabilur : nam t a Patro
, *
procedit, et oninia clare novii. Estenim ex eo a
, '
quo oronium scientia. Jam quod dicit, t Quem ego
, . , c " mitlani, > a?qualitalem erga Palrem signiOcat. Nam
, . alio loco, de Palre dixil quod miltal Spirilum : boc

autcin loco quod ipse mitiat, uiique sane aequaliia , , ,
tem significans. Ut auiem ne videatur obluciari
) . "
Patri, quasi ab alia subslaniia miual Spiritum, ad'. , '
dfdit, Palre. Nam ct ipse quidem c Millam, >
, c .
sed c Palre, boc est, approbante Patre, et siiuul
, *
miuente. Non enim ex proprio sinu ipse priu*
, , - milto, sed a Palre per me suppediiatur. Cura autem audieris qnod c Procedit, > ne inielligas per
.
processionem misaionein quali emiltuntur minislra ,
lorii spiritus, sed naturalis 7 1 7 subsislenlia Spi. " , ,
ritus est processio. Nam nisi processionem sic in ,
lellexerimus, sed exiernam quamdam missionem,
,
incerlum erit de quo spiritu dical: innumeri eniin
.
n0

, - I) qui in rcinislerium mitlunlur propler eos qui

6 ,
haeredilabunl salulem . Caeteruiu boc loco singula. ris quaedam et separala proprielas est procederc ,
, .
uni proprio Spirilui atiributa. Non igilur iutellige/
mus per piocessionem simplicem emissionein, eed
, naluralem ex Patre subsistemiam. Hic igilur Spiri . ,
lus feslis eril praedicationis, c El vos quoquc lesta , '
bimini, > quod non ex aliis audiverilis, scd ipsi ab
.
iniiio mecum esiis. Non parvum autein ex boc te * ,
stimonlum abinilio siinul esse: quod ct ipsi aposloJi
, *
posica concionati sunt, dicenles, Qui gimul comedi. *
miis, simulque bibimus cum eo. Duplex igitur icsiir

monium, a vobis et a Spirilu. Nam licel YOS a j
*

neor. i , t,

JKW

T I I E O n i Y L A C T I B U L G A R l / E ARCHIEP.

SM

g r i M i a n losiari v i d e a m i n i , al 110:1 item atl gratiatn lebliiicabtiur Cl Spirilus.

, .
' , . ; , '
.
CAPUT X V I .

. i q " .

Quomodo Jesut ea qute dhcipulis evenlnra erant,

pradiiit. De hoc, Parum videbilis me. Quotnodo
Paicr (jucccunque ab eo petierim homine* dalurus
<f/.

. ,
. , ar
,
/.

V E R S . 1-4. c IIac loculus sum vobis, ut ne quid

ofleudaniiui. Alienos a synagogis facienl vos : ted
vcnicl lempus, ul quisquis iiilerfnit vos, vidcalur
c u i i u i H praesiare Deo. hxc facienl vobis, quia
non novcruni Puirem, ueque me. Sed haec locuius
suin vobis, ul, cum venerii lempua illud, reminiscamini eorum, quod ego dixerim vobis. Dixi, inquii,
vobis haec priusquam iierenl, c ut ne posiea olfendaniini > cuin viderilis mullos non credere, et vos
mulia aspera pati; sed cogilale quod eliatn aulequam
factuin sii, dixerim vobis. Suacipiie posibac a me
cousolaiioDem, qnod neque in boc decipiam vos,
sicut neque in pradiciione passionum. Nain ei
i absque [synagogis facteni vos, et excludent a
conciliis honesiisque condiiionibue, el in summa a
6ua communioiie separabunl. Elenim jam conspiraveranl, quod si quis confitereiur Cbrislutn, ejicereiur a Synagoga . Non solum auiem a Synagoga
vos alienos facieni, sed ei nione punieni, loorieque
igtioiiiiiiiQ8is>ima, utpote ceu perniciosos, el ul i n i micos Dei occidenl voe. Et omnis qui occiderii vos,
_
lanlo slinlio occidel, ut videatur Deo culluin praesiare, boc esl, putabil se rem piam Deoque graiam
faclurmn. Subdit autem coosolaiionem, quae euificere queal: Ha3c enim, inquii, facient quia non
noverunl Patrcm, neque me. Propier ine enim,
inqait, ei Paireui ba?c paiiemini, igiiur suslineie.
718 * ^ *
eriiU cum exprobraverint, ei
persecmi vos fuerinl, el dixerint oiune malum verbum contra vos, meniietiles propier me. t Hxc beaiitudo vestra sit consolalio, cum ejus fueritis recordali. c Ihec aulem locuius gum vobie, > ut quando
vidcritis inolesia ilta eveuisae, credatis ei de reliquis. Nou enim poieriiis dicere quod jucunda pra>
dixerbu vobie, decipere vos cupiens. Verum sicut
uniiuitiians triilia non decepi, ita neque laela dicens, ^

< , .
'
, ,
. ,
, .
, , , '.t , ,
> ,
, ,
' ,
, , \ ' ,
' , '
. :
, *
, \ ,
. " ,
, .
, ,
, \ '
- . .
.
~
. ,
\ ,
* ,
\ .
\ , ,
\, , ,
. > ' , , \ ,
* , c
, , , ^ '
. ,
. ,
, \ \ . ,

e a l

iudiguus fide fuerim. Inauper u l ne aiiis roinus praeparaii, sed iustructi, recordemini quod ego vobia ea
dixcriin, ct idcirco aleiis fortiier conlra adversa.

VEES. 5-7. c Haec autem vobit ab initio non dixi,

quia vobiscura eram. Munc autem vado ad eum qui
misii ine. E l nemo ex vobis inierrogai me quo vadam : sed quia bacc locuius sum vobis, niusliludo
implevii cor vestrum. Sed ego veriiaietn dico vobis;
expedil vobis u l ego vadam. Si euiin iion abiero,
paracleius uon veniei ad vos. Si auiein abicro, mii*
* Joan. , 22.

^ ,
' , , , ^
* \ , '
, ,
.
, '
,
; '
, *
. ' ^
, . ' ,
* &
1

ENARRATIO 1N EVANGELIUM J0ANN13. - CAi\ XVI.

210
, . - tam euin ad vos. Valde-gravaii sunt irialilia disc"r
, puli, cum audircul LalSa sibi advenlura. Idcirco et
. , , , Doininus, <Ha>c, inquit, tam dura ca principio non
c , dixi vobis, non ul igoorans, scd vobiscuiiterain,i
, ' c ' , cl sufliciens coiiftigium ad me babebalis, ct omne
, ccrtamen iu me rejiciebalur, ipsi vero in oinni sc^, \ . - curitale eraiis. Igilur non opus eral lalibus lunc
, sermonibue vos pra?parari el praemuniri; sed nunc
- vadens ad Pairem meum, el vos relicturus, pnedico
, - ea, ui vos muniatis. c El uullus cx vobis rogat me
, * . Quo vadU? sed pre irislilia confusi esiis, et exces $ * ; > aum mentis paiimiui : propier exspeciationem gra' , - vium concussa suni corda veslra. Atego verilalem
, dico vobis. > Vide quomodo solalur eos : Eiiamti
, t * . > . iunumeris niodis, inquil, magis tristilia afficiaiiiini,.
*0: . , ego quod vobis utile est dioo. Nam vos quidem
', , ). velleiis semper esse niecum, atqui hoe nou csi expc * diens. Nain si ego quidem nou abiero, Paraclelns
, , non veniel ad vos : aique ita etiamsi vos praesemiain
. " meam velleiis, non obedirem Tobis, sed eligerem
, polius quod vobie ulile, quam perniciosam vobis
, , voslram \oIuniatem. Iia et nos debemus fatere,
. - prospictenies semper quod ei nobis ei frairibus est
, uiile, ei non qttod suave. Nam si ego non morior
, . pro mundo, el eo ad Pairem, dalo sacrificio ei pro , pilialione pro peccalie mundi, < Paracleius non ve, niet. Quomodo euim adveniei si iiiimiciuae non
, - solvanlur, et occua morie Paier biiman naiur
(36). , non concilielur Porro boc loco Maceitoniani qnki
, , - C poterunt dicere, qui gloriam SpirUus exienuam at
; ' servum eumFilii dicuniT quomodo conducel abirc
, - Dominum, ei advenire servum ? Atque iia eisi irisies
, silis propler meam absentiam, discipuli, tamcn
; , propler advenlum SpiriUisgaiidealis, qut pltiribus et
; " , majoribu vos beneficiU719prosequcliir. Quomodo
, , aulem Doniinus dixil, c llaec ab iiiilio dixi
, vobis ? quandoquidom scripium esl quod convo . , catis illis dtiodecim, dixerit cis, c Ad prap&ides et
< ; > - reges ducemini > Dixii quidem, Ad praesidas
, , duceinini, 11011 autem, Occident vos ut impios t
;, c . perniciosos, ei inimicos Dei. Et aliier: Illic quideoi
, , , dicit qu33 a geniibus eis infligetida, nuoc auiem qua
, ^ , a Judarie. c Absque synagogis vos facient, 1 Judu?i
. scilicet. ViJe aulein in boc cl Spirilum liberuui
, esse, et Filiura approbare. Eienim quod dicii, 1 Pu . , c raclelus veniel, ad potesUiein Spiritus pcrtinel
, > . " quod aulem addil, 1 Ego mitiam eum, > ad proba *, lionem et voluutaiem Filii specut, cui placet ul ve . , niai Paracleius, el annuil, si sic dicere lioel.
, , c * , ,
* , , .
/
,
V E E S . 8 - 4 1 . t El cum veneril ille, arguet mun, , dum de peccato, ei de justilia, el de judicio : de
^ , peccato quidem, quia non credunt in roe : de ju , , fciitia vero, quia ad Palrem vado, et posihac noii vi1

t7

M;tib. x, 1 8 .

Ex collatibnc codd. Venet. S. Marci.

\3C) Cod. 32 addit: .

211

TliEOPHYLACTl BULGARIA2 ARCIIIEP.

212

debilis me : de judicio, quia princeps htijus mundi * \ , 6

jaai judicatus esl. > Yeniet Paraclelus, ct quao inde
.
Miliias? < Arguel, inquit, mundutn de peccaio,
, ; , ,
et ostendel eos peccatores, quia non crcdunt.
, >
Quando enim viderint per manus discipulorum in
, . "
Spirilu egregia signa et prodigia fieri, ei neque gic
,
credent, quoniodo non condemnaLione digni, et pec- , ,
<.aio maxhno obnoiii? Nam rninc quidem possunl
, ;
ilicere quod fabri iilius sim, ei bumilis malris,
, ,
quamvie ego miracula faciam ; tunc auiem incre / ,
dulilas onini carcbil excuaaiioiie, Sptrita iu nomine
,
meo talia perficienle. Iiaqne de peccaio illos
4 arguet, > hoc est, osiendet eos absque veuia
. >
peccare, c Et de justilia quoquc c arguel, > quia
, .
rgo ad Patrem meuin vado, boc est, oalendet els
,
quod ego, CUOJ justus fuerim et' irreprebansibilem ^ ,
, ,
ogeriin vilain, injiisle ab ipsis occisus sim, el in
, ' *
jus indicium ad Paireui vadam ; neque enim t i
, ,
iujustus fuissem, ad Pairem ascendissem. Quia
, .
enim u l adversariuin Deo et iniquum occideroot,
Osiendel eie, inquit, Spirilue, quod non aim lalis.
, , , ,
Neque enim si adversarius Dei fuissem* apud Deum
. ,
et legislaiorem hunc bonorem assecuius essem,
,
bonoreiuque non lemporaritini, sed aHeriium. Jan
, ' . ,
quod dicit, c Posthac non videbilis me, aelernam
,
tjus apud Palrem couveraalionem manife&lat. c De
. ,
jtidicio > aulem arguel eos, < quia priuceps bujus
t >
niundi judicaius esi, > boc est, eiiam per boc me
, jusium, et apeccaloimmunem ilerum osiendei me
Bpirilus, eo quod rector rnaudi a me judicatue esl Q , ei viciug. Quta dicebaat, c D&monium ba , .
bel * e i , r tn Beeizebui tuiracula facii , et, < l u i - , ,
poftUf eat: > Hc omnia, inquit, ostendeniur vana, c ,
curo apparuerii diabolos condemnalus, etoslensum
, , ,
faerit omnibus quod a me eil victus, id quod ne 6), , ' ' ,
quivissem, ei non illo fuissem foriior, el ab omui
peccato alienus. Quomodo hoc demonslralum 7 8 0 ,
. ; 9|
estT Per adveiHutn Spiriius omiies qui credunt in
* , Cbrktttin, eonculcaui el contennuni reciorem
.
inoiidi. Unde saiis monstraium quod a Chrisio
,
condemnatus sit ntulio amea. Arguii ergo Spiritus
. "
cos qtii non creduni, ut peccatoree. Fidet enim
.
Jbaplismi peccaia soivii per rcmissionem. Opera*
^lioncs aulera SpirKtis quae apparent in bis qui cre1

dideruut, visse sunt in hisqui non credidernnt. ^ .

, .
Unde redarguii sunt in yasa mala ei coinquiiiaia,
" , ,
hidigna Spirkus suscepiione. aliler: Arguit mun . *
dum qui non credidil Spiriius de jusiilia, hoc est

quia privatus est Justiiia, quia non credidit iit
, , ,
juslum Jesum, eum, qui propter justiliam aasumpius
esl in coelos. Arguit auiem et coadeinnai ut igna- , .
vom, quia vulneralo Satana, neque eic iUum voluit
^ ,
vincere.
,
.
VERS. 12-14. c Adhuc inulla habeo qux vobie
t " , *
ficam, scd non poteaiis portare nuoc: cura autem
. ,
Mallh. > i , 18.

6 9

Luc. ix* 19*

213

E N A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X V I .

2U

, .
* , ' ,
, \ .
, ,
. ,
, , .
El- , , ,
, , c
, >
, . ,
; \

,
, .

venerit ille qui est Spirilus vcrilalis, duccl vos tn

oninera verilalein. Noa enmi Ioqnelur a scmeitpso:
sed quaeeunque audierit, Ibquetur : et qoae futura
siint, annuntiabil vobU. IHe me glariflcabil, qu a
de meo accipiet, et annnntiabil vobis. Omnia quaecunque babel Paier, niea sunl; propterea dixi quod
de nieo accipiet, ei anmiiiliabil vobis.i Cum dixissel
supra, Expedil vobis ut abcam, > nunc boc ialios
proscquilur, el dicit quod t Nunc quidein non potestis porlare: si autem venerii ille, lunc frnentes
illios .donis, in oninein verilatem ducemiui. Quam
aalem veritalem inqnit nisi scienilam de onjnibus! Nain nihil de se magnum ipse Dominus l o cutus esi: partiin dans nobis figuram humililaiis,
parlim et propter inflrmitaiem audicnlium, et i n ' - g i u d i n e m Judaeorum ; at neque iegalium obseriv , .
vaiionum sotolionem manifeste inttoduxcrat, ut
,
tie Deo conlrarius videreiur omnibus. Ubi autem
, \ c n i l Paraclelus, et manifcsiata full dignilas F i l i i ,
,
el vera de omnibus scienlia in lucem prodncla,
, ,
aboliiis el sublali3 e medio flgtiris legalibus, in
,
erura kl spirilualem cullom inducti suiriris, per
, signa qua in Spirilu flunt, confirmaia flde. Dtinde
. quia magna quaedam dixeral de S p i r i l u , ui ne
, ,
pulent aliqui quod major ipso sil Spiritus, siqui , dem ipse in veriialem sii introduclurus, el faclurus
,
capaces inajoreui el plurhtm qoae, Clirislo pnescnte,
, , ,
poriare non poteram : ne igitur hoc quis exisii * , nr.et, subdit: Non etiim loquelur a seinelipso,
?

ra1

* ' * > , ^
. , "
, ,
. "
, c "
, >
, '
, *
* ,
- < "
, , *
,
. $ ,
; ,
, ,

boc esi, iiibit proprium loquetur praeier inea. Guiu

enim dicit, t Quaecunque audierit, > boc eignat
qood nibil docturu3 sil extra ca q * Gbrislus
docuit. Sicut igitur ei Domitius ipse dicer.s de
se, c Quaecunque audivi a Palre meo, loquor :
non ttl discetiietn et puertim se inlroducit, sed
quod nihil vel scial vei doceai, quam quac Paier :
iia ei de Spiriiu dicendum. Quod auiein non opus
habeat 7 2 1 dociore Spiritus, audi Paulum d i ceQlem : < Uuemadtnodun nullue novit qtue bominis sunl, nisi apirilus qiii est in eo : i u el quae
Dei, nullus novil, nisiSpirilus D e i . Vidcs quod
aancius Spiritus sui ipsiue doctor sit, srcul et
nosier? E l ex Iiis.qua3 sequuntur, diecei cordalus
deitaiem Spiriius ; c Quae eoim veniura suni, i n 7#

, , , - D q n i l , annunliabit vobis. > Maxime enim propria

esl Dei fulurorum coguiiio. Nam quia nibil aliud
, ,
desiderabile iia est humaitae naiurx u l fultiropuin

, cogniiio, consolatur apoaiolos ei ex boc. ln tanlum etiim, inquii, benefaciet vobis, ut et iuturorum
, .
praescientiam vobis, quat maxiaia omuiym videtur,
, , ,
dalurus sit. PraHerea quia ad lenlaiionee erudiendi
, , < . " erant, IIle vos prxparabil, inquil, ad fuiura qose
vobis coniingent, no per ignorantiam abaque cu , , ,
siode incidalb in illa. Glorificabit aulem et me. >
, ,
In noinina euim mco omnia et loquelur ei factet,
.
et nibil diversiun dicei : atque ita et per niiracdla
* ,
q per illum ftent, Deus credar, cmn in vos di , *

ICor. II, 11.

15

THEOPIIYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

216

scipulos meos abundans effundeiur gratia eliam '

post meam mortem, cum meuni nomen mngis , fulgebil : quod cilra controversiam magna gloria
,
esi, 8i quis ignominiose occisug, magis clarescere
incipial. Deinde quia audivcranl Dominum d i - ,
ceniem , c Unus veslcr esi magisier Cbristus",
, .
tii ne exislimenl Quia unus magister tu es, quomodo ),
dicis DObis et alium fore magtstrum Spiriium? , ,
tubdit, c quia De meo arcipiet, boc cst,ex his qu ,
novi, et ex m<a scieniia. Vel ei aliier : Dc meo,
; ,
c > ,
boc esi,de meo Lbesauro, qui scilicetPatris eel. Quo, . " ,
niara enim c Quaecunque habel Paier, mea gunt
ei ncae diviiiae: Paraclclugautem ex Patreloqueiur: , , ,
.
Terishnililer dico quod t De meo acceplurus sit, >
, , , boc esi, tbesauro et diviliis sciemiae. Quare aulem
Spirilus tunta dedit nobis bona, el non Filius? & , c
Igiiur prinium quidem dicimus quod viam donia , > , ,
Spiritus Filius paraveril, et ipse sit lalium bono- , .
FIMI auctor. Ntsi enim ipse peccaium solvisset, , ;
quooiodo nosSpiritum obtinuissemus? Non enim ,
bpbilabil Spiriius in corpore subdito peccalis " ,
Uinc esi quodti magnum quid dedil Sptriius, oc- .
casiones a Chrislo babuit. Deinde quia baerelici
,
Spirilui erant delracluii, quasi minor esset d i ;
gniiale, eo quod posterius venirei ; proplerea con . "
cedii ei majora operari per apostolos, ut per dt- , . ,
!
norum magnUudinem compulsi, vel iuvili digni ,
laiem Spirilus agnoscant, et non quia poslerior
'
apparuii, propterea minor judicelur Filio.
, , ,
, .
\ E R S . 16-18. Pusillum, et non videiis me, C
, ,
* .
iierum pusitlum ei videbiiis me, quia vado ad
Patrem. DixeruiU crgo qnidam ex discipulis ejus *
* ,
inter ae : Qoid est boc quod dicil nobis, Pusillum
* , , "
et nou videiis me, et iteruin pusillum et videbilis
; '
me, et Quia vado ad Palreni? Dicebant ergo :
Quid esl boc quod dicil pueilluni ? nescimns 7 2 2 , , ,
quid loqualttr. > Quare Ghristus recessum ei
inorlcm suam in memoriain eis reducit, quamvig
magis occulianda videanlur? Mentem eorum exer- , ; , cebat, el probatiorem efiiciebal : propierea sem, ,
per commemorans trisiia, assuefacit illos, et
ad exspeelaiionem illorum provehit, ne si repenle ,
evenianl, perlerreaalur : simul autem ct adjungit , *
*
irisiibns la?la. Igilur gic boc loco, c Pusiilum, et
non viiletis ine > dicens, ad triste gtaiim addidil , , >
la3lum quiddam : ticruin pusillum, et videbilis , *
f , * >
me, > ei, Ad Deum vado, qui vos juvare polest: et
, ,
noii peree, sed iranseo: et ad parvum qcidem
tcmpug secep&us erit, posica aulem perpetuo con, * ***
versabor vobiscum. Illi quidem tion inlellexerunl;
, '
unde admirelur quigpiain quomodo non agnove- . rint quae dicebat. Videlur ergo vel Iristilia mentem
; , .
eorum adeo invagiase, ut abjicerent diciorum , *
niemoriam, vel propier obscuriiaieai verborum , **
evcoil ne 'mlclligerent. Ideo Jesus videlur cis caii , * ^"
D

11

Mauh. xxm, 8.

7 1

Sap. i , 4.

217

ENARRATIO IN EVAKGELIUM JOANNIS. -

CA1\ X V I .

218

. - iraria quatdnm dicere : Nam si quidem videbimus

te, quo vadis? si autem vadis, quomodo videbiimis
* B l ,
le? Videnlur enim baec aenigmata esse.
; , ;

c , * ,
\ R S . 19-22. c Cognovil atilera Jesus quod vellent
\ ' , inlerrogare ee, etdixil eis: De hoc quaeritis inler vos,
', \ quod dixi : Pusillum, et non videlis me : et iiernm
, \ . , ,
positlum, et videbiiis me. Amen, amen dico vobis:
, , - Plorabilis el lamentabimini vos, mundus conlra gau , , *
debit : vos nulem moerore afflciemini, sed raoeror ve * , , , sterverteiur in gatidium. Mulier cum parit, dolorein
6tt ,
babei, quia venlt hora ejus: cum aulem peperil pue ,
rum, jam non memimt anxietaiis, propierea quod
. gaudeai bominem nalum esse in mundo. El vosigilur
, , nunc quideni mosrorciu habetis, sed ilerum vidcbo
, vos, el gaudebil cor veslrum, et gaudium veslrum
* . > '
nemo lollela vobis. Posiquain vidil discipulos non

intelligere dicta, eo quod gravali eranl ntoerore, in, ^
culcal eis manifestius de morte sira, ut assueli
, verbis, eiiain re ipsa eain foriiler ferrenl. Elenim
, , - i u q u i i : iPlorabilis ei lamentabiinini vos, propter
morleni ac crucem : < mundus aulem gaudebil,
* <
boc est, Judaei mundana sapientes gaudebuul, lau, c
, - quam qui iiileremerint me iniraicum ipsorum.
c Sed irislitia vestra in gaudium vertetur: quem-.
,
adniodum Judaeie quoque suum gauiliam in nioe . < ' rorem cedet, quando posl meam resurreciioiiein
*
nomen meum goriftcabiiur. Potes autem et muirdi
,
gaudium, non Judxorum gaudium intelligere, quo
.
, , Q gavisi sunl, moriuo Domino, sed salulein mundi:
, ,
ut sit sensus diciorum : < Vos quidem moerore af *
iiciemiui, > sed baec mea Passio propier quam vos
, , ' estis trisies, roundi loiius gaudium et salus erit.
,
lnsuper ei cxemplum commune addil mulieris et
.
pariuum. Hac auiem parabola et propbelae 7 2 3
.
usi fuerutit dolore parlus ingenli excellcntiam
,
moeroris signiiicanles. Tale aulem quiddam d i c i t :
. Apprebeudent quidem vos dolores moeslitudinis,
, ' sed dolor ille causa efficiiur parlus. Inlerea con, *
firnial el sermonem de resurrrectione, et ostendit
, ,
mori simile esse ei qui a vulva in lueem prodil. No
- eniia admiremini quod per lantam triaitiiam i n f . ,
gressuri. siiis in gaudium, qua ei mater per mop *
rorem in parlu ad hoc venil, ul sit mater. Insinua*
, D tur autem hoc loco et mysiicum quiddam, quod
. , ipse solveril dolores moriis, et novum bominein
,
nasci fcceril* posihac non corrumpendum , neque
, ,
mortalem, qui esl ipse Dominus. Vide eniin quo . "
modo non dixeril quod posthac non recordeiur
, , anxietalis quia nalus esiei puellua :|sed, Quia nalus
, , ', " - est homo in niundum. > Hoc enim non fruslra iia
. > dixit, sed volens cum empbasi el tacile insinuare
, - quod ipse sit ille natug homo, non pariurienti
,
ipsum iuferiio, sed mundo: nobis eniin ex resur
, $, reclione naius est novus homo, et iucorrupiibilia
. Je&us Dominus nosier. Igiiur exemplum mulieris
, .
parienlis non per oninia quacnas adaptare bis quao
circa iesum acciderinl ; sed tantum ut osiendaiur
*
quod lemporalis sii dolor, cl magnutn lucrum do*
4

219

THEOPHYLACTI B U L G A R l . E A R C H I E P .

223

loris et quod resurreciionis partiis sil ad viiani et , * , ; , ,

regeneralignem, alia auteiu omnia ad exempluai

alluduni, 1 merilo. Parabola enim si per oimita
serveiur, non est parabola, sed illud ipsuin qnod
. *
pcr parabolam eignatur. E l boc loco iritellig>mus
* \ .
per dolorem parfenlis, trleiitiani aposiolorum : el
, ,
per gaiidium, consolationem resurreciionis; ei
, ' , * .
ilerum per solulionem dolorum parientis, inferni

doslruclionem ; et per naiivilaiem, resurreclionem
,
Priniogenili ex montiis. Porro non ullra signatur i n " fernus per matrem. Non enim gavisus esl infernus,
, $ ,
sed aposloli gavisi suut gaudio quod nullue abslulil
* *
ab eis. Tunc euim gaudebam. quando pro nomiue
$ .
Domini aspergebauiur conviciis". Insuper dicendo, , * , *,
c Gaudium veslrura nemo tollil a vobis, > oslendit
' . " ,
quod ultra non morialur, sed perpeluo viveos, ,
illis incoiTuplibilis^gaudii eil auclor futurus.
. " ,
, , , * ,
.

VER. 2 3 , 2 4 . < E l in iilo die me non rogabiiis
, ,
quidqiiaiii. Antan, amen dico vobis: Qugcunque
, . "
petieriiis Palrein sub nomine nieo, dabit vobis.
. ,
llactenus non petistis quidquam sub nomine meo.
, . ",
Peiite et accipietis, ut gaudium vosirum sit perfeclum. > Quando resargam, tunc veniel siiper vos , ,
, &
Paracielue, ei inducet vos in omnem verilaleiu :
Meque non rogabilia quidquam lale, quale prius, , ,
c Quo vadis ? t et, c Osleude nobis Pairem. Ora- * ; ,
iria enim sclelis in Spiritu. Yel rogabiiis, hoc , esl, obsecrabiiis, orabilis. Cum igiiur a morluis Q
rc>urrexero, iuiuaiu vobis Paradetum : (unc c non
tue rogabiiis, boc esl, peletis, ila u l siui vester
mcdiator, sed 7 2 4 suifici; t vobis notnen meum
tit a Palre accipiaiis petitiones. Oslendii igiiur boc
toco noininis sui viriulein ; siquidem cum neque
vldeior, neque obsecraiur, sed cuoi noimnaiur solum, ulia facil. Hucusque, inquil, non pcliislis
quidquam sub nomine ineo* > Ex hoc aulem lempore c pelite, el oimiiuo c recipielis : ei ita
expedit vobis l ego moriar: eiquidem apud PaIrcm inajorem quam jmnc fiduciaui inveniuri estis.
bon enim quod separor' a vobis, exisiimate vos a
ie rcliclos, sed nome meuin majorem vobie liduciatn dabit, el gandium veslrum tunc erit plenis-

, c , , ,
. " ,
, c ,
, , ,

.
, *
, ' , ,
" , ,
> f ,
c . " , *
^ *
. ,
' ,
^ , \

siiuuiu, cuin accipielU omues peiiliojiea. Gonsidera D

aiitem quod ille sumit, q u i sub nomine Gbrisli pel i t . Nullus i g i t u r c x bis q u i inuudana petuul ac
animabus damuoa, iu notnine Cbrisii peiil ; ideo
cque accipii. Nomcn enim Ghrisli diviaum esl ac
salufare. Quando auleui quia peiit quaB ad perditionem animae perlinent, quomodo dicemus iilum
in salulari nomine pelere ?
YERS. 25- 28. Haec per paroemias locutas sum
vobis : veniet lempus cum jam uoo per proverbia
!o.quar vobis, scd palam de Patre anuuiuiabo voliia; in illo die in nouiine meo peieiis; el non dico
vobis quod ego rogalurus siiu Pairciu pro vobis ;

, . , ,
.
,
, . ,
*
,
03 ;

. , 41.

< *
, ,
^ .
'
,

221

E N A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X V I .

222

, ipse eniin Paler amat vos, quia T O S me amasiis

, ,
el credidisiis qtiod a Deo cxiverim. Exivi a P a i n y
. ,
ti veni in iiiHiidtim : iierum relinquo munduin, ct
; ,
vado ad Palrem. Parcemia esl senno oblique et
\ .
occultfc ac pcr parabolas lolum argumendim osten, , ,
deoe. Quia igitur Duininus mulla eis occulte dixc .
rat, et parabolam narrarat dc mnliere ac pariu,
, d i c i l : iHaec per parcemias nunc loculus sum vobts,

sed veuii hora, quaudo non ullra in parabolis lo, t ,
qoar, sed libere de Palre annuntiabo vobis. Post
/' , ,
resurreclionem eniin, cum se exbibuissct vivum
^ . >
per quadragiuia dies, loqiicbaiur cis de Palre inagis
. '
mystica el manifesliora *. Prius eniin sic pulabaot

ejus esse Palrem Deum, sicut el nosler est, gralia.
.
llcrum autein dat cis iiduciam, quod babiiuri s u l
7

,
, . ^
,
, c , , , [f. f ], -.
,
, c .
( ,
, *
, * < ,
. > "
.
,
,

i lenlalionibus siiperiium adjulorium. Sub nomine nieo, inquii, peteUs : > el in ianium vobis
conservabo amicum Patretn, ut posihac neque me
optis babcaiis inlercessore : < nam ipsemei Pater
vos amal. Insuper ul 11011 rcsilianl a Cbrisio, quasi
ipso uon babeant opus, sed a Palre absque medialore ditiganlur, dicii : Propicrca aniat vos Pater, eo quod me dilcxisiis. Qnando igitur exciderilis a niea auiicilia, lunc el a Patris amicilia excideiis. El quia muliiim eos consolalus fuil, quia
audiebanl eum a Patre exivisse, el iterum ad PaIrein ire, piopterea cominuo boc versal tundeet
illi audieudo ba?c, uliliiale percepla respiranles
aliqiiauiulnm, quid aiunt?

, . " , , ;
Y E R S . 29-52. c Dicuni ci discipuli ejns : Erce
" , - Q
nunc apene loqueris, ncc proverbium ullum dicis *
, *
, , 7 2 5 nuuc siimus quod scis omnia, nec opus est
tibi ul quis le inlerroget. Per boc credhnus qtiod a
$. ,
Deo exisli. Respondil eis Je&us : Nunc credilis!
. " .
Ecce iusiat teinpus, et jam venit, u l dispergamini
, ,
unusquUque in sua, meqiie solum reiinquaiis : et
, *
Uuieii noo sum&olus, quia Palermecuni esl. C4iim
, ' . audisscnl discipuli amicum illis fulurum Dcuut et
^
Patrein, neque iodigere se illius inlercessione, uli
, ,
maximefamiliares Palri, exiieseque illum a Deo, d i , ,
, , , > c u n l : < Nunc tcimus quod scis omnia, > boc est,
eognuscis quae uniuscnjasqoe cor offendunt, et
,
c nonopus babes ul ab aliquo discas ea, el i u , > hoc credimus quod a Deo exieris
: > Dei enim
. ,
7 8

. > , - ^
. , ,
. ,
, > ,
, ,
,
, c " . > "

. " [ |
, , <
, . ,
w

Act. i , 3.

" Joan. x v i , 50.

T e

Psal. XLIII, 22.

T e

est scire oceulta cordis . Vide auiem qnomodo

imperfecli fuerini dicenles, t Nunc sciinus : qui
eiiiiu lantas audierant docirinas, dicunt, < Nuuc
scimus. > Gbristus autem oslcndens eis quod im*
perfecii sint, ei quod noodum quidquam magni de
se intellexerinl, sed deorsum ei in lerrenis versenlur, inquil : c Nunc crediiisL I > Quodammodo
iuiproperat eis larditaiem fldei illorum. U l auleiu
ne videanlur graiificari ipsi talia de ipso&enlientes,
i u q u i l : Venil bora ul dispergamini unusquisque.
Yoa cniin, inquii, videmini de nie maguuiu quid"

2*3

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

ilam sentire ego aulcm dico vobis, quod usquc

adeo impeifccli estis, ul me iuiinicia dereliciuri
eiiig, et invasura est vos formido, et iia neque
junclim secedetis, sed separalini dispergemiui, el
imusqiiisqtie sibiipsi de salule r l profitgio prqspiciel. Veruro ego proplerea non babebo pejus :
Non enim solus suir, sed babeo el Patrom niecum : atque iia neque per iinpotenliam paVior, sed
voluiiiariiim ine perniiilo
crudfixoribiis. Coro
igiiur audieris clamaniem, U i quid me dereliquisli " ? > ne sic simpliciler inlellige, quod derelictus sil Salvaior a Paire : alioqui quomodo boc
loco lesiareiur, c Paler mecum esi f sed tntellige ul ab huinana naiura diclum, dcrelicta propier
pcccattnn ei abjecta, in Gbriolo anlem conciliata,
el assnmpia per Paircm.

VEBS. 52. aulem locutus flum vobis, ut

in ) e pacem babeaiis; In muudo affliclionein babcbilis, sed ronfidile, ego vici mundum. c IIJCC,
Snquit, loculus sum vobis, ul ne*ejiciniis me ex
inenle veslra, ncque commoveamini el lurbemini a
Btabili erga me cbarhale, sed c pacem habeaiis in
me, boc est, Maneaits infracii, recipietiles ui cerla
quxcunque d i x i vobis. Audiat aulem et Arius,
quia b r c omnia quae bumilia et indigna videniur
gloria Filii, propter auditores dicta sunt, non ut nos
utaimir bis pro dogmalibus. Dicia enim ,sunt aposlolis in consolalioncm, et demonstranl amorem quem
crga illos gerebaU c In niundo afflicliouem babebilie. Non enim per pradicia lanium vos lenlari per- C
n i i l l a m , inqtiic, sed quandiu fuerilisin mundo, lafflictionem habebiiis: non nunc tanlum, quando I r a dor, scd et postea ; sed resistile lurbaiioui, et 7 2 6
confldilo, quia ego vici mundum; > cgo autem cuin
vJccrini, non oportebil vos discipulos aniinum desponderr, setl conlcmnere eum ut vicuim. Quomodo
auiem vicit mundum? Quia devicil principem affoclionutti mundi; sed boc et ex posierioribus maiiifestitm. Omnia ejiim ei stibjeola sunt et cessertuil. Sirul igiiur Adam viclo, omnis naliira cuurieimiala esl; ila ubi Gbrisius vicil, in onniem naturaiu vicloria transiif, ei virlus uogira in Gbrisio
Jesu graliam assecula csl calcandi super serpenles
ct scorpios, et Miper onmcin poicsialcm iniinici. Per
liominem

enim

inlravit mors, et per bominem

vila " , et htiperhiin conira diabolum. Nam si uuUu8 Deus vicisset, niliil spectassel aJ nos.

CAPUT X V I I .
Oratio Jesu pro dalit iibi Patre

dncipulit.

VKRS. 1-5. c Hxc locutus esl Jesus , ei sublatis

oculis in coeluin, dixil : Palcr, venil hora, gloriiica Filium tuum, ul el Filius luus glorificei te :
aicui dedisii ei polcsiatem orouis carnis, ut omne
quod dedisti ei, del eis vitam aeternam. HJIC esl
T

' M a l l b . xxvii, 46.

" I Cor. xv, 21.

224

;,
, , )
, '
, * *
, ; . '
* c ; , > '
' . ' ,
' ; . "
, c " ;
; ,
( , c
' ; ), '
0 , t ;
, , , .
< , .
, , . > c , ,
, > ,
,
, ' *
, ,
, . ",
,
, ,
.
,
. <
. > ^, ,
, '
, < , , ,
'
c ,
, ,
. ;
.
. , . " ' ,
* ,
,
,
* *ai ,
. ,
' ,
. ,
.
. '.


.
,
, , ,
,
, >

225

ENARRATFO IN EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP. XVII.

226

. , autem vita scterna, ut cognoscanl le solum Deum

, verum, ei quem misisli Jesum Cbrislurn. Cum
. , < dixissel discipulis, c Afflittionem babebilis, et
ad fiduciam exborlatus esset : ilerum eos erigit
, ,
, - per preces, erndiens nos in lentalionibus, reliclii
, , omnibus, ad Deum confugere debere. aliier :
. " , Non hic oratio csi, sed colloqtiium cuin Paire.
'. . , Qaod aulein alio loco orat, et gemia Uectil, ne
mireris. Vehil enim Chrisius non solum seipsum
, . ;
* , manifestaturns, sed omncm virmtom doclurus; do * ', ceniem aulem, non lamnm verbis, sed el operibus
docere oponet. Ostendere aulcin volens quod non
,
invitus, sed sua sponie ad Passionem accedai, dt. , , '
c i i : c Palcr, venil hora. Eoce enira ut optabile
, - < , .
boc desiderat, et glonam vocat, non suam tanluitt,
,
, , -
^
factnm esi. Non euim Filius
eolus, sed et Pater gloriiicatus esl. Nam ante cru
* . ,
. cem quidem neque Juda?i ipsum sciverunt : i/lsrael
euim me non cognovii % inquil : posl crucein
(c ,
)* autem toius orbis ad eurn confluxii. Oslendil auiem
. qu:e &il gtoria ejus ei Pairis: Credere, inquit, oinnem carnem, el beneficia experiri, gloria Dei est.
. , , ,
, . Non enim ad Judaeos solos graiia coulrabiiur, sed
iu lotum orbem e.Uendilur. Dixil aulem hoo, quo*
, '
niam misgurus eral illos in genles. Ul igicur r.e
. ,
. "' - puieni novilalem esse, elpraeier volunlaiem Patris,
, indical a Paire aibi datam potesiaiem omnis car-
nis. Nam anie diccbal eis : ln viara genliuin nq
, ,
abierilis
Quid 7 2 7 auiem cst, c Oinnis car .
nis
?

naro
non
omnes credtderunt. E l sane Cbrw
' c .
, ; - <
*"**
sealtinebal, omues ad ilde.n ad
duccre curabal: quod aulem illi non aUendcrunt,
. , ,
non doceniis, sed non suscjpienliuin criinen esl,

Quando autemaudieris, < Dedisii, > ei c Accepi, et
, ,
simiiia, inlellige ea dicia esse ad audiiorum capluni,
. " , < , > ,
sicuisaepe diximus. Semper enim cavel ne de seipso
, > , magna dicat, ei sc ailemperat inftnnilali audito*
, .
rnm. Et quia oflendebaniur niagna de eo audienles,
,
loquitur de bis q*jorum capaces suul : sicul el <>*
sa-pe cum pueris loquimur, ei panem ita nomina, ,
inus ul illi, el aquam, el in suinma oinnia. Nam
' ,
quando evangelisia de Doimno dicii , audi quas
,
dical: lOmnia per ipsiim facta s u n i : ei, c Quos
, , ' '/ .
quoi receperuni eum, dedii eis poleslaiem fllios Dei
,
fleri . > Qui aliis dat, quomodo ipse polcstalem non
* * , "
D babel, sed accipil a Palre ? Insuper et bic iu bis ver ,
bis qua? videuiur bumilia, asserilur sublime quid, ,
dam. Nam, ut dicit, c Onme quod dedisti ei, i.boc
, ; "
per condescensionem est dictum : Del eis viiam
,
ajternam , boc potesiaiem indical Unigeniii et
. < " , ,
deilatis. Dei enim est dare vitam, eamque xtenianu
, *
< Solum auiein veroro Ueuoi > dixii Palrem, oppo ) ,
nendo eum mendacibus, qui apud gemilea erant,
. , - diis. Non eaim seipsum a Paire separal. Absit I
, . Main cuin sit verus Filius, non erit mendax Deue,
,
eed veius : fiicut bic evangelista de Doinino in
' ' ,
Epistola sua catbolica inquit, c Jesus Chrislue,
, !
bic est verus Dcus, ei vila xlcrua *'. Si auiem ur

s e d

e t

P a , r i s

1 1

81

B1

f i

Isa. i, 3. Maub. x, 5.

" Joan. , 3.

Ibid, 12.

" I Joan. v. 20.

227

THEOPHYLACTI BULCARLE ARCHIEP.

223

gcant baereiici faUum ease Dcuin ipsum FMinm, , -, ' ;

mp\
quia Paier solus dictus sU vcrus DfU% diecaitl quod
,
hic de Filio evangelisla dicat : cErai lux vera**.
Igiltir secundum cos Palcr esi lux falsa ; scd a b s i l : , , cl iia quando verura Deum dicit Palrein, faisis diie . > ,
, goniilium opponilur rsicul et hoc, c Gloriam quae
, ,
a solo Deo esi uon quscritis. Haec enim in sensti
, c baereiicorum inteiligere, nempe quod, cum Deus
. " *
solus dicias sit Pater, minime Deus sit Filius, illud
' ! "
omaino fnertl absurduin.
, ' * ,
c , ,
, , (57).
V E R S . 4*6. c Ego 1 gloriflcavi gtipor lerraut. < *
opus coiisummavi quod tjedisli mibi ut facerem :
, ,
ei nunc gbriifca mc, Paler, apud lemeiipsini? glo, , ,
, .
ria quant habui priusquam hic tnendus eesei apud
* . ,
lc. Manifesiavi nomen luum honiinibus. Disce
* , ,
boc loco quomodo glorificet Pater F i l i u m , ulique
. , < , , .
sicut ei Fiiius Palrem : c Ego te, mquit, gloriiicavi
, < . >
super lerram. i M e r i t o addidit, csoper lerram. In
coelis enim gloriiicalus erat, et ab angelis adora- , .
batur; lerra autem ignorabal eum. Igiiur quia F i Hus annuntiavii eom omnibus, idco dicit: Glori- , < , , >
ficavi le super lerrain omnero, noiitia Dei disse- , , *
< , .
minaia, el perfeclo opere c quod dedisli mibi. >
,
Hoc enini opus est inoarnaiionis Unigeniii, sancii , ficare naiuram noslratn, et prosternerc reclorem
lnundi, qtii seprius Deuin fadebal, et inserere crea- C ,
. , *
tura 7 2 8 noliliam Dei. Quomodo aulem consum; ", , , .
iuavit boc, cum uondum inceperit? Quod ad
,
me aitinet, i n q u i l , consummavi. Vel quia fec i l quod maximum omnium, el radicem bono- ,
rum omniuio nobia substravit, daemone v i c l o , ,
,'
ct se objecto voracissimae besliae morii : radicem hanc necessario scculuri eranl ei friiclus *
, , , ,
divinae notitiae : propler hoc dixit, < Perfeci opus.
* . c
SeminaTi, Snquii, radiccm planlavi, fruclus aulem
, , ,
sequenlur. < Gloriiica igiiur me, Paler, el tu apud
. > tcipsum gloria quam babebam apud le priusquam
' , ; mundus subsisterel. Nondum autem gloriiicata
,
erat carnis naiura, neque incorrupiibililale fruebaiur, neque regium tbronmn acceperai: propterea ^ * ,
, *
dicit, c Gloriiica me : > buc est, bumanain meain
, ,
naturam, qua3 nunc in ignominia, quacque crucifi , ,
genda, el subvebe eam in gloriam quam babebam
, . > apud le ego Vcrbum et Filius luus, c priusquam
mundusesset. Collocavitenim bumanam naturam in
, ; ibrono regio, et adoratur nunc ab omni crealura.
. ;,
Manifeslavi nouien luuin bominibus. > Nuac in , <
lerpretalur quid sit, < Ego glorificavi nomen luum
auper lerram, i b o c e s l , Bianifesiavi nomen tuum. * . *
Uuomodo igilur Manifeslavit Filius? Eleniiu Isaias ; ; \ . ' ,
quoque dicii : c Jurandum per Dcum veruin .
Sed, quod sa pe diximus, quamvis inauifeslum fue- , ' , -J

8 i

> Joan. i , 9.

8 1

Isa. xix, 18.

Iix collatione codd Venet.

(37) Cod.

32,

"

Marci,

229
ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS - CAP. XVII.
2%
* , - rit, lamen Jndaris loiis cl neque illis omnibus
nunc autem de omnibae fijemil-ue inqiiit, qnod
,
:

:,
.
" \ , '
> ,
, , \
.
; , ,
.

manifestum eis fulurum sit nomen Dei, cum jara

Gbristus dederit semina divinao noiiliae, ut deslruerelur idolorum ctillus, qucm suggeseil diabolus.
Et aliter: Quamvis cognoverani l>eum, non lameri
ut Patrem cognoverunl, sed u i 'opiftcem solumj;
Filiue aulem Pairei manifesiavit, ei sermontbu
et operibue aotiim e facieus. Nam ctnn se Filium
Dei demonslravit, inanifcsluni quod simul demonstraril el illom fuisse Palrem.

t ; , *
; , .
, ,
, ; , ;,
, ,
, , ;.>
,
,
; . *
c ; , . >
, ;
;, ; ; .
, *
, , . ,
:;. ,
, ,
;.

, ; . , , '
.
,
(38). , , . ; ;
. '
(39)
c , ,
, , ,
, ;
* ,
c ,
, ,
. ;

V E R S . 6-8. c Qoos dedisti mihi de mundo, ttit

crant : ct mihi dedisli eoa,
sermonem tuurn seravcrunt. Nunc cognoveruniqitod onnia qvaecuii*
que dedisti mibi, a te s u n l ; quia verba quae dedisli mibi, dedi eis, et ipsi acceperunl, el cognoTerunt vere qood a te exivi, el crediderunt qood
tu me mieisii. Duo baec docere voluii, et quod
non sit adversarius Deo Patri, ol qood volumas
ejus sil credere illos Filio ; proplerea dicit, Quos
dedisti mibi, tui erant. Utraque entm osienduutur
pcr boc quod dicii, c Dedisii mibi. Non enim rapui eos, sed lu comprobasii ut illos mibi lucrarer;
el ila non adversarius es mibi, eed concordiam ha
bes et cbariiatcro erga me, Pater. c Sermonem
autem tuain serravcrunt, per hoc quod credunf
m i h i , et non attendunt Judaeis. Qui enim creduiit
Ghristo, sernionem Dei servant, boc est, Scripluram et legem. Nam Cbrislus a Scripmra annuntiatur. E l alitcr: Omnia qusecunquedicebal discipulis Dominus, Palris erant. c Ego 7 2 9 enim, in-r
quil, a rocipso non loquor. Dicit igiiur cum aliia
ei hoc eis, c Manete in me : et ecce servaveruni
et hoc mandalum; c manserunl euim, et iia eermonem Pairis servaveniot. c Nunc cognoverunt
qnod oinnia quaecunque dedisti m i h i , a te sunt.
Quidain absquo legunt < cognovi, et ifiqniuni quod Domimis dical : Nunc cognovi ego,
Sed absurdum est, ei legendum esl ;
< Nune cognoverunl discipuli iuei, inquit, quod
nibil habeo proprium, neque a leatienu& euin; scd
quaecunquc dedisli inihi, non ut creatura graiifjcans mibi dedisti. Non enim hacc iiiibi acquisita
sunt, c sed a le sunl, > boc esl, n:\luraliter ad ine

, , ; D pert-cnl ul ad Filiuin, qui in Paternia rebus polens est. Unde aulein cognovcrunl baic discipuli
,
n;ei ? c Quia verba quae dedisti mibi, dedi eis,
. ,
bocesi, a vcrbia meis ei doctrinis. Semper enim
, . ,
eos
doi ebam qnod omnia quaiennque babeo, Pairis
' , > c
sum : et non boc solunt, sed el quod a le exic;. >
rim, et quod lu me miseris. > Nain per Evan , ; ,
golium loium boc efluere vull, quod non sil adver .
sarius
Dei, sed impleal Patris volunUleni.
,
V
E
R
S
. 9, 10. c Ego pro cis rogo, non pro mundo
, ; ,
rogo, sed pro bis quos dedisti mibi, quia tui sunl;
, , , ,
a

Ex collatione codd. Venet. S. Marci.

(38) God. 3 1 ,
. " ,
, , . . .

(59) Cod. 26, ;

, , ,
' , . . .

231

THEOPHTLACTT B U L G A R L E A R C H I E P .

i32

el iuea omnia loa sunt, el tua mea sunl, el glori- *v . , ' ^

, ;, ,
Jlcaius sum in cis. > Cum ostendissei qnod propler
, ,
nibil aliud quain propler ipaos ba? ad Palrem
c , , c
dixissei, ui disranl quod diligat eos, el curam
corum gerai, inquil, c Ego pro ipsis rogo el sup- . > ; ,
. ,
plico, non promundo. Ostendo enim omnino ex
' .
boc quod diligam eos. Non enim solum do qtiae inea
, anni, sed et to oro ut cusioJias eos. Nou oro le pro
, < *
promiscuo populo, qui niuadana sapil, sed pro
bis quoe dedisli mibi : lui enim sunt. Et audiens . " , -
, t , ;
conlinuo eum dicenlcm , c Dedisti n i i h i , ne exi ,
slime* miper daiuui priiicipalura et poiestatem la , ,
lem, quod quando babqil eos Pater, ipse non ha, ,
buerit
el iieruoi nonc cum ipse babet Patri
,
ablatam poteslatem , propterea d i c i l : Omnia mea
1

lua snnt, <t tua mea. Non enim IIIIMC accepi

* , .
, * ,
lesialem, sed quando lui fuerunl, et mci fueruni:
, . ,
c Tua enim omnia, ir.ca: > ei quamlo ipse babeo
,
* , . >
eos, el tu habes, et non es privaius: c Mea enim
c * .
omnia, (ua. > < Et gioriflcalus sum in eis, hoc
; ;, c ; *
est, poieelaieuf illonim babens ul Dominus, in eis
; ,
glorifioor, sicut et regis filius aeqiinletn cum paire
, ,
polestaiem babens ac regnum, gloriflcatur in eo
, . ; quod tanla babel, quanla paier. Si ergo ilerum F i , ,
Jius minor essei Paire, quuniodo ausus foissei d i c .
cere, < Omuia lua niea sunl? > Nam domtaus qui -
dem omnia babel qus auiu servi, servus amem non
. ,
omnia quae sunl domini, Hoc auiem loco conversim
, ,
loqui licet, ut quas sunl Patrig. ea siot et Filii, et
, ;.
contra. Gloriflcaiur igitur Filing in bis qnae sunt
. ,
Patris. Taniam enim omnium poiesialem babei,
.
j
quaniam et 7 3 0 Paier.
*
V E R S . 11, 12. c Etjam non sum in mundo : ei
, ; . ,
bi in mundo sur.l, et ego ad lc venio. Paler gancte,
; , ,
eerva eos per nomen tuum, quos dedisii mihi, ut int
. " *
tipum sicul et nos. Guin essem cum eis in mundo,
, .
ego servabam eos in noinine luo. > Quare comiouo
dicii, Jam non sum tn mundo, el, c Quaudo eram ; ; , ,
, , " '
cum eis in mundo? Yidentur enim conlradicto-f
; , r>a nou exaininanli. Alro epim loco promisil eis:
. *
Ero vobiecuin, el videbitie me " * : > nunc aulem
;, f " * , c "
alia videlur dicere. Poiest igilur vere dici quod ad
. "
ipsorum menlem isla loquerelur. Nam quia verisi ,
mile erat Lrislari eos, uipole qui reliiiquebanior adjulore destituli, oslendil quod Palri eos commeodel, D . ,
elillum cuslodeni eis pra?fitiai,ei Patremalloquatur,
*
dicens : Quiaate vocor, serva ipse illos in nomine
, ,
tuo, hoc e s t per tuum adjuloriuin el virluiero
, ,
quam dedieli mibi. Quscnam aulem esi cuslodia?
, <
c U l siul uiium. Nam si cbariiaiem inter se ba ,
boerini, et non fuerinl discordes, invicii erunt, el
, . ;
nibil eis praavalebit. Non simpliciler aulem Ui
; " .. sinl unum, > sed Sicui ego el m, unum sapienies ei
, ,
ununi volentes, illa eos concordia custodiel. liaque
, . ,
ut consoletur eos Palretn oral pro cuelodia eorum.
, , , ^
Nain diiissei: Ego cuslodiain vos, non sic crc, .
didisseni: nunc autetn dum Patrem pro eis rogai
, . " *

' Joan. , 1{).

233
ENARRAT10 1 EVANGELHJM JOANNIS. - C A P . XVII.
234
, - bona spe anhnantur. Ego senrabam eos in nomiue
, dicit : non qtiod ipse noii valeal aliier nigi
per nomen Pairis, sed, ul sape dixi, infiruiitaii
consulil auditorum, et flondum magumn quiddaiu
de se sentienlium ; proptcr boc d i c i i : In luo iuJjulorio servabam eos. Iusupcr ei bene spcrare facil.
{Juemadmodum cuin essein vobiscum praeeens, servabamiiii in nomine el adjuiorio Pairis, iia R I I O C
quoque credile vos ab eo servaiulos. Solei euiin
vesiri curam babere.
* , " ,
; *
.
c , ,
YEHS. 1 2 , 1 3 . Quos dedi&ti niibi ogo cusio, ,
divi, ei nemo ex eis periii, nisi Clius ilie per. , ] diius, ui Scriptura complereiur. JSunc auieai ad Ui
, venio, el liaec loquor in mundo, ut babeaiu gaudiuiu
. meuiii implciuin in semelipsis. Mulia verborom
, . "
bumiliias, si quis ea digoe exceperil. Yides enitu
, < , hoc loco quid apparei. Quos dedfsii mibi, cusio. ,
divi. Videiur eniiu annuuliare Palri ul el Palcr
- eos cuslodiat; sU.ul si quis cuipiam tradidksci
, , pecunias cuslodiendae, d i c a l : YUie, ego nibil pcr , .
didi, neque lu perdas. At haec ouinia dicii piopier
discipulorum consolaiionem; qua&i dicerel, Uaic l. , , >
quor ad discipulorum quieiem et consolaiionetn
, ,
ac gaudium, ui respirerrt, ac cuias depooaui lau, , ,
qoam recipieule te illos salvos, ei custodiuiro eos
sicut ego custodivi eos et nullum amUi. Quomodo,
,
, ,
Domine, nullun) perdidisti, eum ei Judas perierii,
. , ,
mullique alii retrocesserinl? Quantum ad me atat; ,
tinet, inquil, nuiluin perdidi: quantum in me fuii,
& . , ,
nullum amisi: sed servavi eoa, hoc esl, omnimo * * , dam curam babui de illorui 7 3 1 cusiodia. Quod
,, ' , , autem a seipsis resilierunt, uibil bocad me. Quod
'
autem dicit : U i Scriptura iinplealur, boc esi,
, . ,
oinnis qu33 de fllio perdilionis praediciL Eienim ei
" , ,
iu Psalmis variis de illo diclum est, el aliis
.
propheiarum libri*. De verbulo amem, ut, sa>pe
,
diximus quod eouiaiur Scriptura tauquam cventus,
. \ , < ", *
non causae sigjiiflcaiivo.
,
.

Y K R S . 1 4 - 1 6 . < Ego lradidi eis eermonem luum,
, , j ) et mundus eos odio habuit, quia non sunt dc
. ,
iriundo, sicut el ego non sum de mundo. Non
& , ' rogo ul lollas 608 de mundo, sed scrves eos a inalo.
. * ,
Dc mundo non auut, sicul ei ego non sum de
.
mundo. Orans Patrem ul juvaret apostolos, d i ,
cit et cnusam propter quam digni sini u i inu! , tam a Palre consequantur c u r a c Nam prupier
c sermonem tuum, inquii, quem dedi eis, odio
. t ,
fuerunl, el ila digni eiunt ul iuum senlianl au, , . "
xilium, propier le cxosi bis qui mundana sapiuni.
,
Vulgo eniiu piouiiscuo exosi sunt, inquit.
. eniiu sunt ex roundo, bocest, noti haber.t mcnloin
, . <
mundo agglutinalam, el oinne siudiuin in illuni i n > ,
sumeniem- Quosuodo igilur dicil alio loco, Quoi
,
dedisii mibi ex boc mundo, > lui fucrunl? lUicqui*
. , <

. , ,

, . ,
, > \, / ,
, '
, , \
- ,
, .

PATBOL.

GR.

CXXIY.

2:*j

TlifcOPMLAl/U BuLGAKliB ARCHiEP.

dem de nalura dieens, quod e* homimbus sint, et , ; *

, ,
pars mundi: hoc auiem loco lueniem et voluiitateni
signiflcal, dicens quod do mundo nou sinl. Nequc \
^ "
turbet le qtiod dicit : Sicut ego ex imindo non
, , c
<um. Non enini stc fuerunt saHdi aposioli, et
participes affeclionum raundi, sicut Dominus. , .
c Ipse eiiim peccatum non fecil, ncqcie inventus est ,
, . ; <
in ore ejue dolus : > illi aufem bumanse naluiac
infirmiuicm non fuernnl trautgrcssi. Ne igiiur , ;
cum dicitur, < Sicul ego non sum ex immdo, > i n - * ;
telligae qtiod in nullo iniiiores fuerinl apostoli Do- . , ; )
\, ;, mino; sed quando de Paire el Fdio dieilur, c sicut,
lunc solum aequalilaiem ioteliige. Quod aulcm d i c i l : '
, < ,
Non rogo ui lollas eoe ex oiundo, > dicit volens
declarare suam erga eos cbaritatein, ei quod magni .. , .
iltorum curaui faciai, iniercedeiis latuo studio pro : ; , , ; ,
eis. Non enim Pairem docel pro qnibiis oret, nam
boc absuidoi, sed (ul dixit) oalendii qiioJ valde , (f. )
.
diligat discipoloa, el illorum agai curam. Dicil crgo

P a i r i : c Nou rogo ui lollas eos de muudo, eed ui eos >
inmundocura sinl c serves a ntalo. > Bepeiit igiiur, ( ), * ,
, ,
Ex muudo non sant, mulio subsblio babent
, ,
opu. Nibil euim commune habent eum lerra, cce ; , , >
lorum facii cives : el iia quia mundus omnis ut
alienie usurus eei eis, tu ccelesiis posihac ut cceli ;, ; . .
(ivea eerves. Dicii auiem lalia audieniibus discipa- * .
, , ;.
tis, u l magle odio liabeam munduni, et non foedent

ae perdant lantas suas laedes. Illud auieni: c Serra
. " ;
eos a malo, > non latituin de libcraitone a peri8 4

uilis, verum eiiam de permaoentia el finmtaie in Q , , ,

lide dicit. Unde et subdil :
.
, , ,
. , ,
, * *
V E B S . 4 7 - 1 9 . Sanclifica eos in verhate tua.
*
Sermo lau renias esl. 7 3 2 Smisisli Jfi
. ; tnnnduro, iia et ego aiiai eos in munduin; et prb , *
eis ego sancliiico meipsum, ul el ipsi etnt sanoti- ,
iicaii iu veriiale. Sanctos fac, inqtiii, per dalionem
. , ,
Spiritus, et cusiodi eos in reciitudine sernoonis et ,
dogmalum, el erudi eos, et doce veritatem. San- ,
ctiiicaiio euiiu esl reciorum dogmatum servaiio. , *
Quod autera de dogmatis dicat, manifeslum : iuter- D , .
pretatur enini, c Seraio tuus veritas est, nuilum
* , * ,
in eo meiidacium : alque ita si et iltos feceris ser- < ,
vare eermotiem luum, ct cubtodiri a inalo, in veti- . "
tale eanctiflcebunlur. Signiflcal autem ei aliad
, ,
quiddrfin. Sanctillca eos in veriiatelua, boc esi, . ,
scpara eos in verbuni ei prsedicaiionem, et fac
* ; ,
eos sacrilkium, quod veiilali tuae ii)inislient, buic
,
suam vitam conaecrent. Sobdil enim : Sicut me
* nmim in luondut, et pro cis ego saitclifico , (/". )
meipsum, hocest, uffero sacriGciuiu : iia ci illos . c ;
; ,
sanclifica, boo est, separa iti sacrificimn, in praedi ,
cationem, el crfnstitue eos veritatia tesics, sicui et
, ,
ine nilsi&ii veriiatis lesiem ei bosiiam. Sancla oniin
,
ucunlur omnia quac Do rcposita. c Ul ci ipsi >
c01

4 a

is.a. Llllj 9.

27

ENARRATIO 1N EYANGELIUM JOANNIS. -

CAP. XVII.

238

, ; sicut el ego, sint sanctificali el oblati li;>i Deo.

( non sicuiquae sectindum Iegein sacriNcantur in fiu: ) * c :,
ra, sed io veriiate. > Sacrificia enim veicra
, < , figuralia ranl, et omnia sancia in figura ftieruut
, sacrata Dco, aiiud spiriluaie quiddam adumbranlia,
, * . - ul agnus, columbae, turiures, eic. Auiniae auiem
, quae Dco offeruntur, iit veritale sunl sanctiiicatae
, - et consocraiae Deo, sicul et Paulus dicit: Exbi * , , , ,
bele membra veslra sacrificiuin vivum sauclmn .>
. ,
c SanctiGca > igilur et consecra discipuloruui

animos, ei fac eos\eras oblaliones, et corrobora Ht
- *
pro veritale sc sacrificent.
c . > ,
, , .
,
V E R S . 20, 2 1 . < pro eis rogo laniuin, sed
, eiiain pro iis qui crediluri sunl per scnuoneui
, , , , eoruin in nie, ul omnes unnm siut, sicul m PaUr
, > - in mp, ct ogo in te, ul ei ipsi in nobis unuui sinl,
,^ . > , c
ul credal raundus quod tu me miseris. Dixcrai,
. "
c Pro ipsis ego sanctifico merpsum. Ut igilur ne
, , putet quis quod pro solis aposlolis moriuus si',
* < ,
eubdii: c Non pro bis rogo solum, sed et pro oinnibus qui credent per sermonem illoruin. Uoc

. > ' autem loco iierum erigii aposlolorum auiioos qnod
babiluri sint multos discipulos. Quia eniin dixii,
,
c Non pro bis solis vogo, > ut ue offcndantur apo*
. ,
stoli quasi nibil singulare prae aliis babeani, con , )
solatur eos, significando fore illos pluriuioruui
,
fldei ei saluiis auclores. Et quia salis couuneiidaral
, ,
8T

. C
,
, ,
|} , , ' ,
, ,
<. " , *
, ,
, *
. ,
,
* ; * "
, ,

eos Patri, quasi fide sancliiicaas eos, ei sacrilicium

eos veritali sacrum consummans, dicil posiea iteruro de concordia, el a quo coepil principio
(charilatis dicoj in eo iiunc ferme concludii, ac
inquil: Ul omnes uuum eim, boc csi, ui
pacem ei concordiam habeam, el c iu nobis, hoc esi, ut Iiidividuam erga nos servctu
fidein. Nibil eniui lla offendit discipulos,
733
ut diveili c l non idem senlire doclores. Qu*>modo cniin persuadebunl, qui non ideui sapimii?
Propterea d i c i t : c Ut et ipsi tinuui sint > iu fi<(e
erga nos> c sicut l u , Paier, in me, et cgo iu lv. >
Rursum, sicul, boa exactaj csl a-qualit lis.
Non enim possibile ul ila uniamur iuler uos sicul

, , . > , t Pater unilur Filio; alque ila cum d i c i t : Eslole

misericordes, sicul Paler vester , > iniellige.
, J - .
c Ut mundns credal quod lu ine miseris. Etcuim
,
a concordia discipulorum ego docior compiobor
* * < ,
quod a Oeo exiverim. Si aulnu pugnaveritu intcr
. >.. c " ,
. >
se, non dicenltir pacilici esse discipuli: nc-que nie,
; ,
si paciflcus non fuero, faicbuniur a le iimsuti). V i . " ,
des quomodo usque ad Onein concordiam crga Pa *
irem astruil?
. , ,
;
, , ,
V E R S . 2 2 , 2 3 . ego gloriam quaiu dedisii
, . , . mibi, dejii eis, ut siut unum, bicut ei nos uuur.i
, ,
suaius. Ego iu eis, ei Ui in me, u l siul consumoi l i
e e

Hont. v i , 19.

Luc. v i 36.
t

239

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCUIEP.

2*0

in unuin, ei ut cognoscal mundus quod tu mcmi- , .

sisti. > Qualem gloriam dalam esse dicil? Eam
^ ; ,
q u * per signa et per dogmala et doclrinas, el )
aliam quoque gloriam, coucordiae scilicet, c ut slnt , , . >
uiitiiiu > enim gloria major esi, quani ca . "
,
quac signorum. Nain sicut ei Dcum admiramur,
,
quia non esi scdiiio neque pugna in nalura ejus,
et maxima isla gloria esl : iia ei i l l i , inquil, hoc , , , ';
loco, a concordia dico, iiant cluri. Ego in eU, et , , , \
lu in me. Iloc loco ostcndil qood aposloli el . ,
. < .
P.ilrcm in se receperunl. c Ego enim, inqiiil, in
, , -
ipsis sum, el le quoquc babeo in me, el iia eiiam
.
tu in eis cs. Alio auiem loco el Palrem etiam ipeum
, ,
advenlurun dicit, ei mansionem faclurum : Sabellii os conrludens, el duas subsiamias mani- , ^
fesians. IJoc auiein loco el Arii insaniam reprimens. .
,
Patre;n cniin inquit per ipsum fieri in discipulis,
c ul scial muudus quod tu ine miseris: continuo , ,
aulem hoc dicit, osteudens pacein, qux valeat . ,
ctiam conciliare magis quam quodvis signuni. Naoi < . " ,
ul liles oinnia dissolvunl, iia concordia. onmia
,.
copulal.
, .
Y E R S . 23, 2. El dilexisti eoe, sicut el me dile, , ,
xisli. Palcr, quos dedisii mibi, volo ui ubi sum
ego, ei Uli sini mecuui: ui videant gloriam lueutit, ' ,
, ,
quam dcdisii m i b i : quia dilexisli me anie condilum
nmnduiu. Iierum boc loco per c sicut > intellige ; . > , c , * ;
, .
siguilicari quanlum bouio diligi potesl. Itaque cum
, , ,
dixissei fuiuros lulos, sanclos, mulios per eus cre * , diliitos, inuhani babituros gloriam, dicil nunc l
<te praiiniis ei coronis quae post banc viiam reposiia C $, sunt. Volo euim, inquil, ut ubi stmi ego, ei illi
sinl. El ne cum boc audieris, existimcs quod
. c , ,
eamdeni diguilalem assecuiuri sinl, subdii; c ui ,- . videant glonain nieani. > Non eniiu d i x i l : ui i r u -
,
aaiur glona mea, sed, c Ul videaul. Homiiii enim
* c .
requies niaxima, videic Filium l>ei. Hac eniin esl * , *
omnis gloria digiioruiu: quod et Paulus d i c i i :
. ;
c Nti! aiiieiu leveiaia facie gloriam Douiini gpecu- .
bmies .> 7 3 4 0 s l c u d i l igitur boc loco quodnon sit,
*
quemadntoduiu nunc videiur eis, in vili babiiu
cousptcieudus limc, sed in gloria quam babuil , . > , ,
c aiiie condilum niundum. llabcbam auiem bauc , gloriam, inqnii, eu quod dilexeris nie. > Inseruuu
, ' <
enim esl, < Quia dilexisli me. > lgitur sicut supe- ^ , , , ,
riusdixit: Glorilicaniegloriaquam babui aniequam
c , t muodus esset: > ita ei nunc < anlc condimm mun- , "
duin > sibi dalam gloriam inquil deitalis. Oedil eniin
,
ei revera Palcrdeitaieiu, uiPaier Filio naluraliler. c
Nam quia gennil euui, necessario eiiam glorix
.
auctor fuii ci suppediiaior, qui subsiamia: auctor
,
dicilur.
. ,
; ; ;
.
c , ,
V E R S . 25, 20. c Pater jusie, cl mundus (e non
, cognovil, cgo auteiu le coguovi: m bi cognoverunl
; ,
quod tu me niiscris. nouuii feci eis nojnen luum
1 9

5 Jaaii. , 23.

99

Cor. , 18.

241

ENARRATIO EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. XVIIJ.

212

* , , el noltim faciam, ut dilectio qua dilexislt me, iu

?j, .
ipsis 8 i i , et ego in ipsis. Postquam credenlibus
, bsDc precaius est, el tanla eis bona conciliasset,
,
dicit quiddam niulta? misericordiae el benigniiaiis
. 4 , , ,
plenum. < Paier enim, inquii jusie, > ego quidcm

omnes homines baec bona assequi vellem, qualia
,
precatus eum fidelibus; sed non cognoveruut
*, * ,
le, ideo privabuntur pramiis el gloria. c Ego
, .
aulem te cognovi. > Carpuutur autein boc loco
,
ei Judaei, qui se dicebam cognoscere Deum,
, el oslendit cos non cognoscere Patrom. Muu
duin enim Judaeos dicil saepius. Judaei qui . ,
dem dicunl, quod tu non rae ntiseris, ego auieni
, c >
c his > disciptilis meis c et noineu luum cogtti; ,
lum feci, et noluin faciam. Quomodo auiem
. ; R nolum faciam? Misso eis Spiritu sancio, qui indu ,
cet eos in omnem veritatem : el si didiceritil
. , , quis lu sis, tunc c dileclio qna dilexisii tne, in ipsis
, , < erit, et ego in eis. Scient enim quod non sepa;. , , ratus ego, sed valde dilecius el germanns Filius ac
,
coadunaius. Cum agnoverint aulem boc, el ftdcm
. , erga me el dileclionem servabunl. Insuper in iliis
, ,
manebo ego qoi lales fuerinl, quique le agnov^rini,
; , el ine ut Deum coluerint, inconcussamqtie erga me
, , fidem cuslodierint.
; .
CAPUT X V I I I .
. ' .
De traditione Je&u. De Judani retro cadentibus. De

.

Petro qui abscidit auricutam servo pondficis. (}MO .

modo Jesut iluclu* sil adAnnam, Caiphamel Pila

].
tum.
"
",
,
*
Q
V E R S . 1,2. C Htfccum dixUsel Jesns,ogressns esl
, ciim discipulis suis Irans torrentein Cedron, ubi erat
^ ,
, horlus in quem inlravit ipse et discipuli ejus. Sciebat
atnem et Judas, qui tradebat eum, locum, quod
. , ,
sape convenissei Jesus illuc ctim discipulis suis.
. , - Non d i x i t : Gum precatus esset Jesns; sed : Haec
, , < . cum dixisset; non enim oraiio erat, sed collo , , quium ad soiatium discipulorum factum. Media
autem n o c l e 7 3 5
^
feslinat .
queutveniat inlocum proditori nolum, seipsum per, ,
; , mitlene bomicidis : ut ostendat quod sponie ad
*
paseionem veniat, el Iaborem minueret Judaeis se
, qugereniibus. Nam ne faligareniur liuc el illuc
; . " , obambulantes et quaerenics emn, abit ipse ad cos,
, , D et se manibus inimicorum infert. Inrenilur cnim in
,
Irorto, quasi in carcere quodam. ne exisiimes
*
quod delitescendi gratia illuc so conluleril, subdit
. " ,
evangelisla quod c et Judas noveril loctim, atque
,
ila magis manifestari qtiam occuhari voluii in locum
, " .
illum veniens. Scicbai autem el Judas locum, quia
" , *
srpe illuc convenerai Jesus cnm discipulis suis.
, ,
Solitaria enim loca et silentii oflicinas quaerere
,
solebat Dominus, el maxime si quando mysiicum
,
aliquid tradebat. Unde autem Judas cognosccbat
:; ,
quod in borlo hac hora esset Jesus, el non in domo
, .
dormiens ? Sciebat Doniinum frequenlcr exlra civi ,
latom pernociare, et eaproplcr ctiam lunc cxisso
, l e r f a C , l

" Joan. ,

e t

u m e n t r a n s i l

243

THEOPHYLACTl B U L G A R I * ARCHIBP.

244

foras. Et alitcr: Ipso feslo maxime bunc tnorein ,

servasse creditus esl, docens dtscipulos SHOS subli ; *
mius qniddam. Doccbat autem ( u l diximus) in
,
(aiibus locis my&tica. Igitur quia tunc dies fcstus
" * ;
crat, conjeclabal illie eum esse, dissereniern disci ,
pnlis justa morem euum in festo.
, :
, . , ,
.
V E R H . 5-G. Judns ergo ciim accepisset coburtem,
,
el a poniiOcibus et Pharisxis minislros, venit illuc
;,
cum lalernis ac facibusel armis. Jesus ilaquesciens
, ,
omnia quas vcnlura erant super se, proccssit, ac
' ,
lixii eis : Quem quaerilis ? Respondcrunt e i : Jtesiim
;
Nazarenum. Dicil eis Jesus: Egosum, Stabat auleqi
. ; .
eiJudas qui prodebal ctim, cum ipsis. U l ergo
' dixh eis : Ego sum, abierunl reirortum, el cecide- . ; , ,
runt terram. > Pecuniis impetrarunt ut cobors
, .
sejuvaret. Mihtamenim ordo auri mancipium esl.
*
Mulii autem veniunl, Umenles eoe qui Jesum seque- , .
banlur, ei ab eo pendebant propter docirmam ei
, ,
miracula. Laicruas ei faces geslnni, u i ne occulians
so in lenebris aufugerel. At ille in lanlum fugam
. ,
non qnaerebai, ut obviam exirel seipsum traden. .
Ei rogal quidem, non quod ignoret el discere opus
, ,
babeat. Sciebat enitn omiiia, inquit, quae ventura
. $ ,
super eum erani. Et ita quia sciebal quod ad se
"$ , , '
Tcnire<il,rogar, non indigens ut doceatur, sed osien- . " , * ,
dere volcns quod et prasens noit visus vel cognttog , ,
caeet. Scd ct rogat u l alienus, el neque a voce ; .
#

agnoscunl eum, neque atii, neque ipse Judas. Quod ~ $, * .

auiem propler lenebras ignoraverini enm, pne
, ot ,
dixit evaugeiista c eos cumfacibus adveniss*. Pone
. " ,
autem quod propter tenebras non agnoverint eom,
,
oportebai cerie a voce ipsum agnovisse. Interrogat . ' ( ) ,
igiiur, ut osiendat (ut diximus) se neqae a specie,
. ,
neque a voce cogniium fui&se. Ita ineiTabJUs arai
, , ,
f jus virtus. ila neque crucifigere potuieecht, nisi
. ;
voluniarius seoblulissei.Quod 7 3 6 aulem nou eo , ,
lura excaecaril oculos eorum, sed et suplm cecide- . :
rint iiua inlerrogalionis voce proslrali, signum fuit
, {40)
casnros eoe qni contra Jesum venerani, universali
. '
geniis isiius ruina, qu posi Gbriaii ofiem euper
* ,
oos venii, sicui et Jeremias praedixit: t Domua
, ;
krael cecidil: non esl qai resoscitet . > CadaDl

et

gitur omnes \[ scrmoni divioo euni adfersarii. D

ftorttis autetn a qno salus oosira sumpsit origiaem,
paradisum referebat. Nam qai eecidimas in horio
paradisi, vidimus in borlo saluiarem passionem
sumpsisse iniiUun, et oninia qiiae prius rornip^,
reparata esee^

V E R S . 7-9. t hernm ergo eos inierpogavii, Quem

qfiiicriiis? A l illi dtxerunl: Jesum Nafarenuro. Respondit Jesus ei d i x i t : Dixi vobis qnod ego siin. Si

* c

Imo, Amos, v. 2.

Ex

eoliatione codd Venet. S. MarcL

.

(40) Cod, 51, , , .

. > ;
. ,
,
.
, ,
.
* ; 01
.
, , . c5v

245

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANNIS.-CAP. XVIII.

2iG

, igitur me quseritis, siuile lios abire, ui in pleretur

, , ,
sernio quem i l i x i l : Quos dedisti mibi, non perdidi
. ; ,
ex eis queinquam. > Prosiravit quidem eos ut re , trorsum caderenL, declarans polentiara suam, cl

qood ad passionem sponie venireL Ad haec etiam
. " ,
hoc providens, tn ne quis dicai Judaos non peccasse,
- eo quod illis se in manue tradiderat et inanifeetarat,
, * proplcr hoc osiendit cis hoc miraculum, quod sulll , ciebal ad repellendos eos. Ubi auiem in malilia
. sua pernianseruiii eliain posl imraculum isiud,
, . , ttinc se manibus eorum permisit. Et vide quomodo
; ^ nsque ad uhiiiiam boram dileclionem erga discipu . , loe reliquii. Nam c Si ine quaeriiis, inquit,
, ; , 6iniie Ulos abire, u l implereiur sernto quem dixe , ; , ral : Quos dedisii raihi, ex eis non perdidi quera . - q
Perdilionem autem Domious animse dice , ;
b a l , quia nulliis periil qui ab eo doctus fuit.
; Evangelisla antem et ad corporalein traliil. Mira . , ;
culum auiem, quomodo non comprcbenderinl illi
, :,
apostolos, et dissecuerinl eos, el maxime cmn
; . " ,
Pelrus incilassei eos. Unde manifeslnin quod com , prebensi virius boc feceril, et 6entetilia quam
, , \ praediierat, nullum esse ex illis perdendum : id
>.
qnod et evangelista dorens nos quod boc fuerit
; , ; - propier aenlenliam Domini, ne iuierficereiuur disci ; , < "
puli, inqnit : Ut iniplcretur sermo quem d i x i i ,
, , > Non perdidi ex eis quemquam. Nam propier ipso
rum iiifirmUaiem securos eos fecil a leniaiionibus.
. , |t:i ei nos nuuc r e g i i , eiiamsi ignorenuis. Unde
,. " , quaiulo iiwidis in lentaliones, crede quod nisi
, ,
eoguovissel ( posse illas evadere, non pcrmisissei
, ,
le in eas iueiderc, sicul neque liuic discipulos.
;.
t ,
V E R S . 10, iL t Simon ergo Peirus cum haberel
, , gladium, ednxit eum, ei pemissil ponlificisservuni,
>
et abscidil auriculam ejus dcxterain. Eral aulcm
) .
nomen servo Malcbus. Dicil ergo Je*us Pciro:
; .
Mitie gladium luum in vaginam. Annon bibam
, ;
poculuro quod dedit 'liiilil Paier? > Cum Peirua
; ,
vidissei Dominum prosiravisse illos, ct impleiue
,
esset fiducia propler vocein Douiini, dicentis,
, , > ,
Sirvife illos abire, existimavil 7 3 7
; ,
esset lempus vindicU, exlractoque gladio percussil
, . (41) ,
servum. Quod si quaeras, qunmodo is qui jussus esl
, ;, D *n poriare perain, neque duaa lindcas' , gladium
haberel, disce quod portaveril illum in usum agni
,
paschalis eiiam post cosnam, vel quod, limens insi^) > ^
dias, olim in boc praeparaverit. Quod si dubilas,
,
quomodo, eum probibilus fuerit velalapis perculere,
. , ^
[ [ , ] , - ad csedem se paravcril, audi quomodo non semetipsum, sed magisirum maximeuUus fuerit; deinde
, ,
* quod noiidum perfecti tunc erant. Nam vlde quomodo postea extreina ferre gaudet, nunc auiem pro
,
. magistro indignaiur, ei caput ipsum invadit, el cum
aberraret, auricuhm solam abecindit. Jesns vero
, ' $
l l a m 4

0 0 1 1

Malih. , 10.

Ex collatione codu. Venet. S. Marci.

(41) Cod. 52, , . . .

l u n r

2*7

THEOPHYLACTl BULGARIA ARCHIEP.

213

rcsliluil, et per boe miraculum ilerum insipienies & , .

Judwos refrenat al> impelu ad bomicidiimi. Nam
[/*. . ] ,
qnia u agnum erat mirarulum in nuricula, propter-
ea et nomen servi appomtevangtdisin, ul si legcn- .
les tflscredairt, ab ilfo qtiarant nam ita factum eil.
, \
Porro Dominus Pctrum qtiidem reprimil el inter '
minalur, diceng: c Milte gladium luum in vagi- , , \ nam. > Consolalur antem dicendo: c Poculum qnod
, . *
dedii milii Pater, annon bibam ilbid ? > Oslendil
, (
eiiim quod paiialur non propler itlorum virlnlcm, , , >),
eed suam permissionem, el quod non sit adversa < ,
rius Dco, sed usque ad morlem faciat volunlatem
, ; ,
Palris. Dicendo autem c poculum, insignat mortem
, fnlcein ei desidepabilem in galuiem hominum.
, , '
CaBierum tu hic aiiendas, desecari auriculam d c i .
ham servi poutificis signum fuisse inobedientiae & ,
illorum. Caecitas enim in Israel facta est, ut au- .
dienles non aodiani, propter impietalem erga
,
Salvalorero, quae niaxime fuil pontiflcum. Ideo et
atiricute absciesio in servo pontilicie faela esi. Quod
. ,
autem reslitula esl auricula, siguiilcat Israelilis ,
ofinr resiiliiendam prudeniiam, quae nunc est ablata. , ,
Etenim Efias cum venerii, revocabit eos ad Cbri- >
sium, et conjuugel palres nobis filiis, sicul el ftlala- .
< hiae dixit *.

, . , ,
, .
V I R S . 12-14. c Cohorg igilur et tribunus el
,. , minislri Judaiorum comprehenderunt Jesum , et
,
figaverunt eum, et adduxerunt eum ad Annam
, " ,
primum. Erat cnim socer Caipbse, qui erat ponlifex
H v ,
anni illius. Eral aulem Caiphas is qui consilium
. Hv ; ;
dederal Judaeis, quod expediret unum bominem
,
mori pro populo. > Poslquam omnia fecit qtue ad
. " ,
reprimendum fllorum furorem pertinere videban- , ,
lur, illi aulem non inlellexerunl, lunc tandem per . 01 ,
misit se abduci. Porro illi alliganl et abducunl ad
,
Annam, gloriantes facio, et quasi celebrari cu ,
pieiUes periride ac magnuro iropaeum excitassent.
. ,
Cscierum propbeiiae Caipliae m e m i n i l " , oslendere ,
,
\olens quod pro salute niundi haec facta sinl, et
, quod lam exoetlrns sit veritas, ut et inimici cam
praedixeriiit. Ut enim non turbeinur 7 3 8 audienles . " , , ;,
vincula, meminit propbetiae, quod salularia fuerinl ,
et inors el vincula, qua de causa ci haec periu- ,
.
Icrit.
c ;,
V E R S . 1 5 , 16. Sequebatur autem Jesum Simon
. ;
Petnis, el alius discipulus. Discipulus ouiem ille
, .
erai nolus ponlifici, el introivil cum Jcsu in alrium
. ;
poniificis, Petrus autem siabat ad oslium foris. Exi. , ;
vit auiem discipulus iile aher qui erat noius ponii
, ,
fici, ei dixii osiiariae, trt imroduxil Petrum. > Quis
eral < alius discipulus ? > Ille ipse qui baec scripsil. . > ;
Occulial autem se propter liuinililalein, quia hone- ,
siuin opus narraiurus erai, secutum se esse fugien- . ,
, ,
libus aliis; propter boc occullat seipsurn, et pra>
,
ponit sibi Petrum : Sequebatur enim , i n q u i l ,
f

" Malacb. , 5 , 6.

9 8

Joan. , 49.

849

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M J O A N N I S . -

CAP. X V I I I .

250

. , , Jesum Simon Petrus; deiude subiltt

c ei alius
, < ; .
discipulus. Propier humiliiaieni igilur se occuliat,
. et propier islud ipsum eui meminii, ul rii*iamus
, , ,
quod ceriius narrel ea qoa in atrio siia faela, eo
,
quod iniue fuerii. Vide auiem quomodo el propriam
, . "
laudem resecuerit. Nam ul ne cum andieris quod
.
c ingreseue sil cum Jesu Joannes, magmiin quid, c ,
daro de eo existimes (), dicil-, c Noius auiei erat
, ,
ponlifici. NOM enim lanquam aliis fortior einml
. ; ingressus sum, iiiquit, sed lanqoam noius ponlifici.
, , * ; .
Petrum vero praedicai, co quod propter amorem
,
secntus fuerit, el qnia non eral notus, foras sleie ,
r i t . Nam quod et Peirus ingressus fuissel si per, . "
missom fuiesei, manifeslura. Posiquam enim Joau , , .
_ ,jussit
. . ut .illum iniroduceret,
_
,
nesexivil,, elosliaria?
: , - * stalim ingressus e$l Pelrus. Quare aulem Joanues
, .
inlroduxil enm , scd mulieri hoc commisit ?
,
Quia valde adbaerebat Ghrislo, enmque sequebatur,
; ,
renuit ab eo eeparari.
, '
.
c '
V E R S . 1 7 , 1 8 . c Dixit ergo Petro ancilla osiiaria:
;
Num et lu ex discipulis es bominis istius ? Dicit
* .
i l l e : Non sum. Stabant auiem servi ei iuiuisiri,
, ,
qui prunas congesseranl, quia frigus eral, el cale, . '
faciebant ee. Erai aulem cum eis et Peirus sians,
, . $
et calefaciens se. >Inierrogal ancilla Petrum, non
, , * ,
contumeliose, non praefracte, sed valde mansuele.
. * Non enim d i x i t : Num et lu ex discipulis es impo ; , - Q sloris ? sed, c bominie islius : id quod magis
miseranlis. Oixil auiem, c nunquid el tu ? quia
;. , c ,
Joannea inlus erat. El mulier quidem iia mansuete
. '
alloquebalur. Ille auiem nihil horum seniiebat,
* ; ,
eque in animuin recipiebat Gbrisii pradiciionem.
^ * Ila infirroa res bumana nalura est, quando a Deo
; ,
derelhiquilur. Quidam aulem siulie Pelro graiiiteari
.
Tolentes, dicuiit, quod non ob timorem uegaverit
, ,
Pelrus, sed voluerit quidem semper cum Cbrislo
, '
esse eteum sequi: cognovit aulem quod si confes , ,
8 U S fuisset, se discipulum Jesu, separandus
,
fuisset ab eo, el non ullra babilurtis oral locum
, , ,
qtiod eequereiur, el videret desiderabilem, et pro , ,
pierea 7 3 9 negalrir, dicens : c Non siim. > Nam el
c .
ex eadein sententia fuil, quod se calefaceret. Si . D
, ; ,
,
,
;
c
, ; . ' ;
,
, ,
. ; , . "
, . ;,
(o) Edil. Lul.* exisiinm eum fortiorem aliis.

niulavit enim se facere ea quae ministri, ut unus

illorum, ut ne ex irisiilia faciei deprcbensus excludaiur a videndo Cbrislo* rejeclus e mcdio u i disciputus ejus.
V E B S . 19-23. c Pontifex ergo inlerrogavit Jesum
de discipulis suis, et de doctrina ipsius. Respondii
ci Jesus: Ego palam loculus sum mimdo, ego semper docui in synagoga el in lemplo quo onines
Judaei conveniunl, ei in occulio loculiis eum nibil.
Quid me interrogas? Interroga eos qui audieruni
quid locuiua sum ipsis. Eccehi sciunt quae dixerim
ego. flacc aulem cum dixissei, unus assisiens mi-

251

T H f i O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.

25*

nistroruin dedil alapam Jesu , dicens : Siccine

", ; 'reapoiKles pontifici ? Respondit el Jesus: 81 mata
, loculos swn, lesiare de mato; sin bane, cur toe
\ * , ;
casdis? > Jnterrogat ponlifex Jesum de disclpulig,

fortasse in bunc modtim: Ubi sunl, atit qui stint,
* , ,
aul qua mente eoe collegerit, et quid volens ?<)easi
, ;;
eiiim novalorem ei sedhioeum volult enm argtiere.
<le docirina interrogat qualie sit, iinm a lege . ,
recedens, ct ptignans cum Moee ? ui inde inventa
,
occasione tanqtiam advirtariom Dei oceidat. Quid
; , igilur Dontinus? Respondet illi jttxta enspicionem
. ;
ejus: c Ego quidem, inquit, in occullo nihil locutus
. , ,
suih. > Nam iti quidero ftiispicaris me sedilioeum
. > qnemdam, et in occulto eonsilia stroenlem. Ego
, aiiiem libi. inquit, dico, quod c Nthil in oectrtco
, , ,
loctiius stim, > hoc est, nthil aeditiosum , tt eicut
, ,
fu opinarii, nibil innovo, neque dotosa et occoita
intnte proprium qniddam loculus sum. Quia nisi ,"
.
sicintellexerimusquod ad suspicionem pontiflcis baec
,
dixerit Dominus, videbilur mentiri. Nam multa
, .
tlixit c in oeeolio, > ulpote ea quae supra captutn
ipulcimdlnis erant. Quod aoiem dicit : c Quid me c ,
. , t
inierrogaa? Imerroga eos qui audieruni: > non
,
pertinacis est, sed fidentis in dictormn veritate.
hiterroga enim, inquit, inimicos, fnaidialores, , ^ .
, , ,
ministros illos qut ligaverunl nie. Ista entm est
, .
vcriiatis indtibitala demonstralio, quandoquis habet
iitimicos testcs eorum quge dicit. Nam minisiri ipsi, ,
.
iiiquit, suni qui antea dixeruni: r Nunquam locu
tns esl bomo sicut hic h o m o " . Et cum ita respon- G * , ,
i ,
disset, non est admirationi, sed alapa cxditur:
. , ,
quo qnid fieret tmpudeniius ? Et cum posset omnia
' ;
conculere el abolere, nlbil qoidem bortim facit, sed
,
verba loquftur quse omnium besiiarum saeviiiem
*
demulcere posseni. Dicil e n i m : Si quidem habee
. , ,
ut reprebendas ca quae nunc a nie dicta sunl, oslen ' , ,
de quod male dixerim: si autem non babcs, quid
ferocis ? Yel el sic: < Sf male locntus suni, hoc , ;
esl, si male docni quando docut in gynagogis, ecce c ,
, ,
nuuc c testimonium perbibc > de mala docirina, et
plene inslrue ponlificem, qui nunc interrogai de
doctrina mea. < Si aulem bene > docui, et 7 4 0 ,
me admirati esiis eliam vos minislri, c quid me \
> , '
nunc c caedig, > quem prias admirabaris ? Percnssli
igilurministerDominum, magnocrimineseJiberans. ^ , > ,
Nam ubi Jesus in testes Tocaret assislenies, dicens, ; " ,
Ecce hi sciunt quae dixerim ego, > vole.ns mini- .
aier se liberare a euspicione quod non esset ex ,
admiratoribus Jesu, percuseit eum. Jesus aufem < " , > >>
dicendo, < Ego in occulto Iociilus sum nibil, >
,
reducil in memoriam propbcliam dicentcm: Non
, .
in occulio locntus sum, neque in loco lerrx tene , ,
broso .
* c
, ,
Y E R S . 24-27. El misil eum Annas vincium ad
"
Calpban poniiiicem. Slabat autcie Simon Petrus, . * ;,
;.
ct c ilefaciebat se. Dixerunt cr$o e i : Niim ci tn cx
T

9 i

Joan. VII, 4G.

, T

Isa. XLV, l J .

253

ENARRATIO 1N EVANGELIUM JOANKIS. -

CAP. X V I I I .

254

; ,
'. . ,
* ;
, . >
'
,
,
&, ,
. , ,
,
, , *
, ,
, .
;
, ' , ^
, '
^ .
, , ,
,
, ,
,
. "
,
.
, , ,
.
,
, , -

discipulis ejus es? Ncg:ivil ille, ei dixU: Non snm.

Dicil ei unus ex scrvig ponlificis, cognams ejus
cujiis abscideral Petnis auriculam: Nonne ego (e
vidi in horlo cum illo ? Iierum ergo negavii Pcirns,
et slaliin gallos cecinil. Abducunl eum ad Gaipham, eo quod ipsi nullum crimen inveniebant in
eo, fortassis suspieali iiltim sapienliorem invcnturum aliquid dignum rnorte conJra Jesom, supplanlanlem vel in responso, vel deprebensurtim in
aliquo facinore. A l Peirus fervidus aroalor lanto
slupore delinebalur, u l eiiam ciun magisler abducerelur, non coinmotus sit eed adbuc t cakfaciebat
8, > ita ut iterum inlerrogaius iwgei, et non
soluro sccundo, sed ei tertio. Qnare nuiem fvangelisla? omnes simtil de Peiro scripserant ? Non acousanles discipuium , sed nos enidienles quaiitum
malum sil non totum iribuere Deo, eed in scipso
confidere. Admira/i autcm decel Domini misericordiam, qni cum ligalus esset el abducerelur, non
neglexeril discipulum, sed conversus vidil P e t r u m \
aicul aJius evaDgelitla d i c i l , et aspectu opprobrat
ei infirmilatem, et ad poenitentiam ac lacrymas excilat. Quod autem tunc accidii Peiro, etiam nunc
videre licel eveaire muliis. Nam ligaiur qnideru
sermo Dei qui in nobis est, el quasi captivus dncilur, sive a voluplale, sive a tristitia in eenrilutem
redaclus. Utroque enim modo vincimur el abducimur, vel prae prosperis, vel prae adversis mnndi
Daum obliviscemee. E l condemnaiur qubtem ser, , $ % Q
vincit aniem absurditas. Et eervus alapa casdil
, 0 ' ,
dominum. lia enim babel afleciionum lumulius,
,
quando mens noelra quasi Pelroe aliquis saepe per , ,
linax sit, quasi non negatura verbum, et ideo et
, atal et calescil, Slat quidem, eo quod non inclinc . " , ,
lur neque bumuitltir, sed in sua peuinacia con ;, ' suuiler maneat. Calefacere aniem se dicilur, eo
, , quod prsc fervore ei fasiu pertinacia laborei. ArguU
.
autem em ancilla, parva quaedam volupiae et
, , - efferainans : stalimqne negat sermonem , ei iti
, , .
absurdUatem fenur. Sed ei quadam adversa lenta
tione argoitur, sieut tunc Peirus 7 4 1
servo, ei
, ,
ila iniirimias ejus deprehenditur. Sed precemur u l
. "* aapiciat noe iesus Verbum Dei, ct ad pcenitentian
,
et lacrymas provocet: quod fiet, quando exiverimiig
, , - D x alrio poulificU qui Dorainum crwiftgit, et recior
- eat mundi. Quaudo cnim exlra nmttilum, qni esi
, . " atrium recloris miindi, egreesi fuerimiis, lune sancv
, - ad poenitentiam siuceram exeargeinns: sicut cfc
, , , Paalus d k i l : t Egrediamur ad eum exira ponam
* *
boc eai miindura, opprobrium e;us f o r e u l e s .
t . , ,
, ,
Y E R S . 2 8 - 5 2 . c Ducunl ergo Jesvm a Caipba U*
"
. ' prxtorium. Eral aulem mane, el ipsi non iniroieniifk
in practorium, ae conuminareniur, sed ul ederenk
, , ' Paecba. Eiiviiergo Pilalus ad eos foras, et dixil ;
. - ,
Quara accusationera afferlis adveraus bomineui.
- 1

,T

98

" M a t l b . , 22.

' Uebr. x., 3S

255

THEOPIIYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

2b6

bunc? Responderunl et dixeruni e i : Si non esset ; ', *

;, .
hic nocens, baudqtiaquam libi iradidissemus eum.
,
Dixil ergo eis Pilalus: Accipile eum vos, eisecun . &
dum logem vesiram judicate eum. Dixerunl ergo

ei Judaci: Nobis non licet inierUcere quemquam:
* , ,
ui sermo Jesu impleretur, quem dixii signWicans
.
qoa morie cssel moriiurus. > Ad imillos judices
,
ducunt Dominum, opinantes se illum conlumelia
,
afiecluros, sed revera per muha tribunaiia clarum
.
reddunt. Dominue enim per omnia illa exivit non
'
conviclus de crimine, robur babens cui conlradici
, ^ ; . "
non poluit. Ducunt ergo eum ad praiorium. Non
.
enim habebant ipsi poieslatem occidendi, iilpote
, '
rerum potienlibus Romanis; vel quia limebant ne
& \ ,
postea poenas luerent, accusali quod indemnalutn
interfeeissent. c Eral aulem mane, > i n q u i l : u t ' * ,
. c , > ,
discae quod per ditnidium nociis a Caipba inlerro .
galus sil. Prius enim quam gallus cantarel, abdu , .
ctus eslad Gaipbam. Quid autcm ab eo interrogarii,
,
silenlio praeleriil isie evangelisla. Alii autem dixe:, .
r t i n t : Cum nociem in illis perfecissenl, manc ad
, , t
Pilaium duxerunt. t Ipsi aulem non eunl ingressi
, in pranorium, 1 ne polluerenlur. > dementiam t
. " \ ,
Iiijusie quidemoccidcbant, etnon pulabanlse pollui:
* ,
ei pollui se credebant, si ingrederenlur in praeiorium. Qtiid aulem esl, c ut comederenl Pascba? > . ,
;
Sane Domiuus illud fecil prinia Azymorum. Yel
'.
igilur inlclligaimis per Pascba omne festum se ,
piem dierum, vel quod ipsi quidem manducaluri
erant in parascevae vespere. ipse autem Uominus
no die praevenit, reservaus sui occisionem parascevaB, quando et veius fiebal Pascba. Porro Pilatus
aliquanlo humanior, ipse egredilur : et quia Dominum vidil vinctum, non exisLimavii inde jam se
causam babere conira Cbristuin, sed inlerrogat de
causa vinculorum. At bi cum nibil possent dicere,
Nisi bic esset malefactor, aiuni, non libi iradidissemus eum. Yides eos omni loco de< linare
accnsaiiones ? Annae inlcrrogavil , el nibtl invenit 7 4 2 Ad Caipbam misit, qui fterum ctim exannnaseet eum, ad Pilalura misit. Dcinde Pilaitis
iterum inlerrogat : Quam aceusaiionem habetis
conlra hunc ? Et neque boc loco dicere aliqtiid
poseunt. Unde quia nibil dicunl: c Accipile, inquit,

*
,
, \ .
, *
,
, *
.
, , ,
. > ' ; " ,
, . , .
$ ;
. " * , < , , .

vos illum, quia enim vobisipsis judicium vindica- D

tis, et arroganler loquimini, quasi nibil unquam
mali feceriiig : Nisi enim, inquiunl, fuissel malefactor, non tibi tradidiseemus eum : ipsi accipite,
ei judicate. Si autem ad me dcluiieseiis causam, el
formam juris servasselis, necessarium fuissei proferre causas bominis. c Judicale eum vos. Ego
enim neuliquam talisjudex fuerim. Igiuir si lex
veslra non audita causa punit, c judicale ipsi. > At
illi dicunt: < Nobis non licel occidere quemqtiam.
Hoc atiiem dixerunt scienies quod Romani ad crucem condemnarenl rebelles. Ui igitur cruciflgerciur Domiuus, ei mors ejus iuvulgarelor, ejus gratia
prselexunt quod non liceal sibi occidere: alioqui
qiomodo Siepbanum l a p i d a r u n l ? sed, ui dixi,
A c l . v i i , 58.

,
, .
, , , , < , ,
,
, , *
; .
; ; , ,
, c , > .
, '
. "*
, * ,
, -

ef

9 9

257

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - C A P . XVIII.

258

; ' , cruciflgi Dominum volcnles, hoc dicunt, qnasi

eic dixissenl : c Nobis non licet occidere i i n cruce
,
;
# qiiemquam. > Desidcraiissimum autem esset
, - nobis quod crucifigeretur. c U l sermo Jesu implea . " ,
lur quem dixeral > de morie sua, uempe quod
, crucifigendus esset, vel quod non a Judaeis, sed a
, , \
geniibus occidendus. Gum ergo dixissenl Judaui,
.
Nobis non licei occidere, lunc accipiuni eum
, < ? , >
genlilee, et pro sua coneueiudine crucifigunl. Et ita
, implelur sermo Jesu, et quod iraditus gentilibus,
;, el quod crucifixus.
,
, .
,
V E R S . 55-56. c Introivit ergo iierum in praUo ,
rium Pilaius, c l vocavit Jesam, e t d i x i l e i : Tues illc
;
Respondil Jesus : lemetipso l u
' ,
hoc dicis, an alii dixerunl libi de tne? Respondit
; *
Pilalus: Num ego Judaeus eum ? Gens lua et ponti ; Oces iradiderum le mibi : quid fecisli ? Respondil
. ; Jesus: Regnum meum non esi de boc mundo. Si ex
.
hoc mundo esset regnum meum, ministri mei u l i ,
qiie decerlarenl ne traderer Judaeis. Nunc autcui
, regnum ineum non esl binc. Yocavii Jesum Pilatus
. scorsim; el quia magna qusedam de eo eral opinio,
, *
volcbai omnia evidenier cognoscere, liberalurus
, ; ,
eum a tumuku Judaeorum. Interrogat igilur, nuin
/
rex sit, quod apud oranes de eo ferebaiur, in me . ,
dium afferens. Christus autem quaerit uuia a semet * , ipso hoc dicat, vel ab aliis : non ignorans, sed

. $ , ' ^
, /. , *
;,
.
[],
. *
, ' ,
. ,
, ,
'
, *
;, . , ' ,
* , ,
< , , . > , ; > ^. ,
. , ;
,
,
* , , , ,
, ,
.
, "
, . <
,
, . >
* ,
; , -

^eiegcre malam Judajorum meulem volens, ul ila a

Pilaio condemnentur ipsi. Ideo et Pilatus mox a

Judaeis si.bi tradituin dicit, sese a crimiue Hberans.
El aliler: Interrogai Pilaium Dominus num a seipto
dicat, vel ab aliis persuasus. Arguit autem perbot;
eum insipieniem esse, ei absqne judicio condemnantem, elquasi in bunc moduin dicil 7 4 3 PNalo
Si quidem a leipso hoc dicis, monstra signa mete
rebellionis. Si aulem ab aliis edocius es, igitur diligeniem iiiquisilionetn facilo. A l ille quid addiverit
ab aliis, non d i c i t : simpiiciier auiem sequilur senleniiam populi, el c Tradiderunl te, inquil, mibi.>
Gtim aulem dicii : Quid fecisli? verbum qnaei ad
amariiudinem adducti el exasperati videtur. Dicil
eniin, Quid fecisii? At Doitiinus rcspondendo,
> Regnum meum non esl de hoc mundo, duo baec
corrigit. Primum enim docet Pilaium ut &ciat se
non esse purtim bominem, neque ex his (errenis,
8ed Deum el Dei Filium. Deinde solvil suspicionem
lyrannidis. c Non esl cnim regnuin meuin de boc
mundo, ei ita ne timeaeme ul lyranoumet seditiosum. c Nam si esgei ex hoc roundo regnum nieum,
miois&ri inei certasseiii ulique, ut non iraderer Judaais. > Hoc aulem loco praesenlis regni inflrmiialcm
significal, eo quod a ministris babeal robur. Stipernumauiem per se sufficiensest, nullo indigens. Manicbsei hincsuiupta ansa dicuut: Mundusbic nonesl a
bonoDeo; naiuFilius Dei, aiunl,dicil:Noneslregnuut
meuin binc. Gselemin, slulii, discile qnidem p r i nium ab ipsa dictione. Di\U euim : < Regnum nieuoi
:

259

TIlEOPHYLACtl BULGAHI/E ARCIHEP.

260

esl e i hoc mundo, et rurtam < Non esl liinc & . 01

, ,
Non eniin dixii quod non eil in mundo, neque quod
. , ,
non Ml liic. Naiii rtgnum quidem ^jus etl hi hocmun, < .
du ct ab eo regiwr, elsicut ipsevuli,omnia cirttima*, , ,
agit. Nou esi auiem de mundo regnuin ejus, sed
. ,
superuam et anic ssecula, et non binc, id eet ex
* > , .
( c i m i i s constituiuw, sed hic quidem tmperai et
OC ),
rcgH : noti autem est biuc, nquo coneiiluiom ex
illib inferioribus, nequecuducum ralioqui quomodo . ,
, ; , .
intclligereiur boc, c Iit propria v e n i l \ i si muadus
, '
bic nun es>el ejui propriua ?
; * , , ' ,
- , , ; .
; , , ; ;
V E U S . 57-40. c Dixit itaque ei Pilaius: Ergo rex g
*
4 9 l u ? Uespoodil Jesus: Tu dicis, quod rex suni
; ,
ego. Ego in boc naiua aum, el ad boc veni iu
,
luuiiduui, u l lesiimoniuai ferato veriiaii. Oiuiiia
,
qui c t i ex veriiate, audii vocem lueam. Dicii ei
. . ,
IMauib : Quid esl verilas ? E l cum koc dmssei,
. ; * ;
iieruui prodiii ad Judoeos, ei dicii eis; Ego nullam
, ;
iiivtinio iu eo cau*am. Est auiem cousueiudo vobie,
;* .
ul uiiom diiniltaui vobis in Pascba. VuUieite ergo
,
diniilum vobis illum regein JudKorum > Cuut .
Pilaius inierrogassei Ooaijnum imui rex essei:
"; > ,
fcgu, iuquil iti hoc nalus suui, boc esl, ut rex
, ,
siiu, Naiura euim boc habeo, elex eo quod ualus
, , .
suui de P<Jre : nam istud ipsum de rege naUim
,
csse, regem ine ese leslaiur. iia curo audis
. ,
quod c vitam Paler dedoril Filio, ei judiciuin , > ei C , ;,
alia omuia, Ua imeliige iliud dederil, > pro ge* , ,
liueril ipsuui, Ua ut babeal viiam el judiriui, c i , * < , > ,
7 4 4 naiuraliier baec omaia Filius a Patre babeal.
, , ,
L i propterea veni iu uiunduin, ut isiud ipsum dicaui
.
ei doceam, persuadeamque bominibus ouiuibug
,
quod Rex sim ac Dominue. Conciliare auiera per
, , ;,
boc voiens Pilattiui, ei persuadere ut dicia eus, , . t i p i a l , inquit : Omnis qui est ex varilaie, audil ,
vocein nieam. lta et lu, Pilale, si quideiu veri- , ,
laiis ea filius, eainque deaideraa, audies voceui
.
meam, credeeque me regem ease, talcm quaka
" , , ,
suui mondaui, uec acquieiuira babeiilem regtium,
, ,
aed naiurale, ei a nativitale ipsa a Deo el rege illud
, olot
suscipieiileiiw Perairinguutor auiem boc loco eliam ^ , , ,
Juda, qiwd noD eiul ex verilaie, quia votem ^jua
'
audire iioluni. cuiu nou eini ex veriuie, men-
.
dacia uiiquo conlra ipsum finxerunt, cl DOII vere
, \
morlis reus est. Sic igilur.paucis iliis verbis Piia .
luiu ravoii, aique ila, u i de verilale iiilerrogarit
, * ,
.
< Quid sii? Feruieeiiiin imer boniiiiesaboliuerai,
jir ,
et ignorabaiur ab omnibus in infideliute adbuc per , ; >
Hiaueiiiibns. Quia mileoi lempore quidem indigebat
,
proprio qiuesiio ba?c+ ei urgebal u i eriperei Jesum
a Juibcorum iurore, idcirco egpedHur ad eoe, e i , .
,
d i c i i : t Ego nullaiu causam iuveuio ift CO > E l id
,
quoque sapieuter. Non eiiiui dixil : Quamvis pocca ;, , :
vertl, eldiguus sil uiorle, atlamen fesli p r i \ i ^ g i o
f ,

Joaii.1, 41.

Joan. v , 4 6 .

261

ENARRATiO EVANGELiUM JOANNIS. - CAP. X I X .

262

. \ eutii donate; sed prhnum cum Ifberavit ab omni

. , ,
criaiine, et timc oiai eos ul absolvaitt, utsi quidem
* , *
absohilus fuerii Jesus, nulla eU gtatia debeaiur;
,
dSiuisi&Miii eniru innoxium: ei auiem coudeiiinarinf,
. ", . ostendaiur eorum maliiia, quod innoxium con , : * deinoariul. Vtde autem quetn senstim babeal quod
. - l i i e i i : c illum regem Judaeornm. Manifeste enim
, ,
per boc excusat Pilatus Jesum a peccaio alienum \
. " , c sed frnstra arguilur ab eis ut regnum desiderans.
, .
Non euim si rtgeui se faceret, ei conlra Romano , /
rum potentiain exiolleret, dimitleret eum Roma~
, ' ,
norum praeses; ei ila dicendo.c Rcgein illum Judaeo . . -
rum dhniitam, per onuiia Jesuni iniioxiuin decla , .
rat, el deridel Judacos, quast talia dicens : Qiiem
, ' - vos accusaiis falso u l regnom itivadeniem ei re . , c JKllaiitein ac seditiosum dicilis, Illnni oro ul ab
,
sofvaiis: et maiiifeslum quod iron ita sii. Quidani
^ ,
autero, in boc itatum esse, non >ntcllt:xerunl de

xterna illa a Palre nalivitaie, sed posieriore c
, ,
virgine. Propierea enitn factus sum bonio, el na , ,
lus ex Maria, ul inemiacioin et diaboliiui expellaai :
. , ,
divittam itaiuram osieudens regnare super omnia.

Verilas igUur boc esi, nentpe m<?a scieniia, e i
, .
salus qusc per banc couifngii: propler boc scilicft
, ,
veni, u l verain sciemiain Dei ci satutem largiar.
,
Digmitn autem c$t ui qua*ratur, uude nioii Judaei
.
consoeludineiif babcant dlmiueiidi iiuum vinctum.
, , Priuio eithn diceie possamus qnod docMiies doclri . , us, mandaia bomiiiutu, pltirinia 7 4 5 J
civ . " - Q capila protuternni, tiec divinis usi fueruni legtbus,
^tf*m
fl.XA.tl AAik/ttl.iiAl
I
lA..tjaTi
^
>T..^.. . .~
_
-
^
I.^I.aI
AlleilAlllllinillll
,
,
( A a

unde Iel
boc1 Ha !ise _ babet,
inque consueiiidinciii
. ,
abiit eiiam absqoc raiione, qualia inulia abeqite
c ,
legis praeceplo. Deinde (alis invetita esl lex in Scri, ,
ptura,aqua verisimile esi profeclas esse absolmio' . "
nesHlascondeinnalorum. Scripium est enim de eo
,
qui praeter iroluniaieni suam occiderit, si non pro .
pter inimicitias, vel dediia opera aflligere voluil
",
viciniiro, jaciuns vas vel lapidei, ct casu percu, ' ,
liens prattercimiem iiioriaturque homo, involunla .
riosfltbomicida lalis : judicabii aulem onmis sy ,
nagoga, ct absolveut quidem illum a inorie: noii
'
enim maligiia inenie occidii. Consikaeiil auicw
, , ,
eum tntivilale lefugii, boc est, cxsiHo muliabunU
, Ex boc forte eraul iirpulsi, ul conjcctare possu, , Q nuis:ila euim tiiorom firiuarunt, imuiii absolvereiil ex bis qui <!e huinicidio fueranl coiideiunati,
,
( ), Nam lex qiiidem jubebai boc esse officium syna goga3 Jiidaeomm. El quia Rumauis cesseiai regmun,
, , .
Homanos fcceronl dominos absolvendi, sicul el
, , nunc Pilaiutu.
, . " 2
' ,
, .
f

u x , a

. W

CAPLT XIX.

liepl *

, \
. ptatov ,
.

De fiagellatione Cltrihti. De erucifixione Utritti. Di

iis (juijuxia cruceui siabaut. IH \ eliiione Domiuici
corporis. De scpultura ejusUetn.

V E R S . f -7. Clamavcruni rursuni omnes diccn-

863

THEOPHYUCTI BULGARIiE ARCHIEP.

tcs : Non lrunc, *ed Barabbam. Eral auiem Barabbas

. * 6 .
; lalro. Tiinc ergo apprebendil Pilaius Jesuiu, el
.
flagellavil. El niiliies plectentes coronam de apiuie,
, ,
itnposuerunt capiii ejus, et veste purpurea circuuidederunl eum, ac dicebant: Ave, rex Jud&orum : , \ * ,
,
dabunt ci alapas. Exivit iterura PUaius ibrae, el
. ,
dicil eis : Ecce adduco vobis euin foras, ut cognoscaiis quod iiullam in eo causam . Exivil , ,
ergo Jesus foras gesians spineam coronam, et pur- .
purcuin pallium, el dicil eis : Ecce homo. Cum ergo ,
vidissenl cuni ponlillces el minisiri clatuabant, d i - . "
. "
cemes : Cruciiige, cruciOge euni. Dtcil ei* Pilatus :
Accipite eum vos, et crucifigiie : ego enim non i n - , * ,
venio in eo causam. Responderuui ci Judxi : Nos . * ,
* legem babemus, et secundum legem nosirain debei
inori, quia Filium Dei se fecil. Vide per quai . ' *
, ,
inulta inonairatur Judxorum malilia. Barabbam
. > "
eniui manifesiariuin latronern pelunt, Doniinuu
.
vero traduni. Flagellal igiiur eiim Pilalue, ut C O I I soletur et miiiget eorum furorem. Nam quia verbis ,
potuil eum eripere, flagellat, siudens el ipse . ,
vel per hoc itisaniaoi eorum placare. pcrniiuU
.
ut oblainys eicorona eicircumponanlur, quo coruiu
, ,
ira exhauriaiur. 7 4 6 Milites vero omuia ad gra , ,
tiain Judaeorura faciunl. Nam quia audivcrunl P i laium diceniem : c Regem illuoi Judaeorum dirnii- ,
*
tam, > irrident nunc eum nt regem. Neque enim a
.
Pilato instigali boc iaciebant, qui eiiain e i n m e
invaserani Jesum pracier senieniiani pra&sidis, pe- .
, >
cuniarum graiia Judaeis graiilicanies. Placidus enim
eral Pilalus, ei non efferis muribus, sicut Judsei.
Porro educii Jesum, iram illoruin exstinguere volens; sed illi ueque sic mansuefacli *uni. Glamant
autem : c Crucifigeeum. > Cum vidisset autem P i latus omnia haec frusira flcri, d i c i l : c Accipiie eum
vos, c i cruciligiie : cgo eniin non inveuio in eo carjsam. Facit auiem boc, impellens eos in rem eis
concessam, si forte aic absolvalur Jesus. Naro
ego quidem, inquii, qui babeo poieetateoi crutiiigcndi, < nullam invenio causam: voa auiem non
babenies poiesiatem crucifigendi diciiis eum reum:
c Accipite igitureum, ei crucifigite; sed non habeiis poiestaiein, dimittalur ergo bomo ille. Iiaque

. * .
,
, . ,
.
,
, ' ,
* < , . >
, * <
, *
. ,
, ; . , , -

lalis qtiidem erai niens Pilaii, milior videlicei, neque tameu severiter pro veriuie instans. A t illi
eliam in boc confusi, dicunl quod < Secundum
noslram legem debet mori, quia Filium Dei se
fecii. Yide quomodo malilia sibi non consiet.
Supra dicebai eis Piiaius : < Accipite eum, et eecuuduro veslram legem judicaie, el illud non approbarunl. NIIDC iteruno dicum, c Secundum legein
no&irani debel mori. Supra accusabaul quod fecisseise regem, nunc de mendacio redarguii, accusanl c quod Filiuin Dei se Jeceril. Quid boc c r i inini vertiiur? Si opera Dei facii, Filium Dei esse
quid probibel? Vide aulem divinam dispensaiionem,
quomodo illi quidem ad mullos juJices duxeriiii Dominum, ui infamareut el contaiiiinareni ejus gloriaiu, sed conlumclia in capul ipsorum recideril.

, * >
,
, c , .
' ;
. ^ ,
,
. ,
, . "
. " ;
* ,
* > .
,
, > . ",
, * , c " , *

9ftf

ENARRATIO 1N EVANGELiUM JOANXIS,- CAP. X I X .

2&

- ; Uinc eiiim magis ineons demonstraUir, fem lam

, * ; "
diligeuter disquireotibus. {juniiea vclPiUtos con< , - feesusestae nibil iuvenirc inorle digiiiun 1
, . * , 4 ,
; - ,
. / ) I
*
" oyv ,
Vuts. 8*1 . Cuni ergo audisset Pilatus buiic
,
sernioueni, magis limtiii. Ei iugressue esl praeto*, * ;
rium iteruui, eidtcit ad Jesum : tJiiiie es lu ? Jesufe
.
auicjn responsuin uon dedil ei. Dicil ergo ei Pilaius t
* ;
Mihi non loqueris? Nescie quod poiestatem habeam
! , ;
crucitrgendi le, et babeam poiesiaiem absolvendl
*
iu? Re*poudii Jesus ; Non baberes potesia eni ad*
' , .
versuiu me uilain, nisi tibi dalum esset e supcrnis
.
I ropurea qui me iradidit tibi, majus peccahtiu ba , bet. Pilatu* quidem audito nudo sernfone quod
, * - ^,
ftil Filins Dei, paveecil, l l l i etiam operibus divinis
. , . $
vtsii eum occidttnt, propier qna? adorare oporiebai.
, '
Inlerrogat aoiem eum nou uiprius, Quid fecisii?
; > , ; > aed, Quis es tu ? * Nam quia lonc quldem m regni
, * iavaeorem arguebani, merito rogabat, < Quid fe; ,
cteti ? > Nunc autem qnta accusant quod Filium Dci
, $ ;
ee fecerii, rogai, 7 4 7
Unde es la? Jesue auie n
. ' ,
tacei. Didieerat enim ab eo Pikitus quod c I botf
* , "
natus sum, et, c llegnutn ineum non esi binc : atla * ,
roen uihil ex bis percepH iHiliiatis, aeqiic resiitii
, *
aliis pro veritaie, sed cessii lurfae lumultuanlL
,
Ideirco Dominus interrogaiiones ejus, utpote factas
., .
iemere, rehpnens, nibil respondei. Omiiino auieiu
; ; ,
viJeiur Pdaius non esse fervidus et constans, se.l
is quem vol paoca qoxdain lerriculamenia conca. ,
tiunl. Nam et Judaeos timebat, et Jesuin ut Filtuiu
, , . "
Dci borrelai, Yideamus auiem qnoinodo selpsaiii
, * * co0ilemnei per ea qua? d i c i i ; t Potestaiem babe
, crucifigendi le, et poieaiatem babeo dimiiUndi le. i
. ,
8 i enim boc lotem habes, et in te eiium erai,
, ;
quare non dimisieti quem innoiiom invenisli ? A i
, , ,
Domious ftiatum ejirs deprimeiw, i n q u i l : c Non ba * ,
berea poiestatem ullam adversum me, nisi essel Ubt
. > ,
superne datam. J Non entm i u simplreiier morior,
, sed mysticum altquid perflcio, el praeflnilum e$l boe
. " , "
superne in sahitem bominnm. Me antem, cum au ,
dlerisqood c supernesit d a i u m , eiisiimes Ptlaitiia
, , apud Deum a culpa Hberatum, siatiin subinferi;
1

.
,
. ,
, ,
* '
, *
,
, ,
*
,
.
.
01 ,
;, .
, . PJTBOL.

G R . CXXIV.

c Qtii tradidit me tibi, majus peccaluin babet.

Ostendit cnimbtnc tPilatum peccaio, quamvts m i nori obnoxium. Non euim quia snperne duimn cst,
boc esi, coiicessiim esl ut moriatur Cbrisius, statim
exlra noxain siml Pilalus ei Jadjei; sed veslra
quidem Toluutas matum voluit, beus aulem permtsit
ei concessii ut in opus boc progrediaiur. lgitur tnaii
non sunt citra cutpam, quia Dcus permisit ipsorum
utaiiliain prodire in opus; sed eo quod et volunl ei
faciuut, omni condemnaiione sunl dignL
VERS.
< F.t ex eo qua?rebal Pilaiue absoN
vere eum. Judaei anienik clamabant, dicenles Si
hunc absolveris,non es amicus Cresaris. QuisiuU so
regcni Tacif, coulradicii Gucsari. Pilalus airteiii
9

267

THEOPUYLACTI BULGARLE AJRCHIEP.

auditscl hunc sernionem, produxii foras Jesum, ; ,

, aediiqtie pro Iribunali Sn loco qui dicilur LilbostroI O S , liebrafce auiem Gabbaiba. Erat auiem para- , . oe
, .
aceve Paacbae, bora ferme sexu. Postquam Doinintis pcrstriuxit Pilatmn per verba, el excusatio- ; ,
nem sive defetisionem adbibuil, quod Nisi voluuia- ,
rius ego ineipsuni clarem, el Paier concederei, , ,
* ,
iiabcres potestaiem contra me, et quod peccaiom
Jiabeas ct lu, et Judas lamen majus, qui me iradi- , , \
, d i i , vel eiiani populus, co quod < Snper dolorem
, \ , '
vulncruin iiieomui) addidii*, el non eai recordauia
tuiacial luieericordiain , sed cam iuvenissei me , :,
\ ,
paliocinio ei adjulorio desiiiuium, crtici iradidii,
el neque laliajudicia in quibue innoxius declaraius , , ' , ,
* >
auni, eum ptaearuut, sed clam.ibat, Crueifige,
crticilige : > Ciiin iis, inquain, diclie Dominus per- , c >
. > ,
ciriuxisstii PUalum, < quaerebal ex boc ille magU
diiuiuere euui. > Judaei auteiu cum ipsuin accu- ;, ; ( , ,
lassent quod Deutn se lacerel, 7 4 8
teg<* ob ,
jecisaeui, se refelli poiabanl (ex lioo Pilatus magU
iwmiii, ei voluildimitiereeum, no forie Deuin offen- ) * ,
derei), iierum coufugiuijt ad exiernaa legee, et ut . '
meiiculosuin lerrenl Pilatum. fSam quia videraiil ,
, euoi pieiale movcri, ne Filium Dei occidendo Jeeum
peccet, mciuin Caisaris iiicuiiuiii, el accusantea Do- , miuuin de lyrannide, Pilaiuni magia terrent quaai , ,
offensuruin Cseearei, b\ rebellem illmn d i m i i u i . Et ,
ubi ille in tyranitide deprebensu* ? Unde auieju boc . ;
osteudelis? nuui a purpura? nuuia diadeinale? nuai ; ;
; ; a imliiaribue signis? noiine oinnia quae babcbai,
vilia ? el stola, el cibus, el doiuus ? lino ei nec do- ^ ; , , ;,
mus eral. Sed Pilalum paruoi virilem! Periclilari
; ' !
aibi visus esi, si quidein bauc causain indiscussam
, ;
negligcrei. Nain vadil quidein quasi examiiiaiums . , (
cgoiiuiu, boc cuim sessio siguificat. Nulla aulem
),
examiualione facia, iradit illuin, exislimane ae aic
, ^ , illoi placaiuriun. Quomodo auiem, Marco diceme . .;
lerltam boraiu quando Cbrislus crucittgebalur ,
, ,
Joannea sexUm dicit * ? Igilur hoc aolvunt qutdana, ; , , OTt quod acripiurserror siu Mam liltera quidem gaioma
*
ierliani boram aigaiucal, el estcbaracler ejue Ulis,
, , *
; litleraautem quae eexlam signat, babet cbara- , , .\
cierein talem, (7. Verisimile igilur lilteram gamma
, <7'
a ecripioribut non alieulis trajisiefte ea parie quee jn longitudioem reciam producebaiur iucurvaU in ^ ,
cbaracterem episemi, quo sexius numerus signalar,
,
el sic errorem bunc orium. Quod aulem boc ireri . "
,
aiinile sil faclum esee, et leniam boram ecripiam
, ' ,
e&se etiam apud Joanuero, ei non hexuin, sicul
. ,
nunc, manifesium hinc est. Nam cum irea evange, ,
lisiae, Malibaeus, Marcus ei Lucas consouaiuer
, *
djcaui quod 1 a sexta bora tenebrae faeUB auni eu , , , <3
pcr universam (crrain usque ad borain iioiiam , 1
,
oianifesium quod Domiuus iioalcr aule ^exiaiu bo , , ,
rain, priusquam Oeieni lenebrae, cruciiixus eii,
; , ; ,
seiiicel circiier boram lertiai, sicut llarcus prodit,

tlJoaonea stmiUier, quamvia scribenlium orror
a c

* Paal. Lxvin, 27.

* Psal. cvm, 16.

Marc. xv, 25.

> Joan. xix, 27.

Mailh. xxvu, 45.

269
ENARRATIO IN EVANGELTUM JOANNIS. - C A P . X I X
270
. mntaverit gamma in episemt charaolerem. Et nonnulli quidem sic dtcmil. Alii auiein aiunl quod Mar . ,
cus quidem horai qira la(a esl aementia de cruci , \
, flgondo Doralno, manifesie ei absque ilubiiatione
ponat: mique quia crueifigere ei punire ab eo teiti.
6\ , ' , pore judices dicunlur, quo senlentfani profemiii,
. eo quod vis poena? et moriis in linguis qitoque
' sil. Ejus gratia Marcue tertia bora crucifigi euni
, ' dicH, a qua Pilatus senleniiam exposuit. Joanncs
. , auiem, com Marcus dixissot lempus scnlentia?, boram in qaa Dominum cruciiixeruni dicit. Ca>:e-
,
, , r u m , considera quanta acta siut inter seritetitiain
, . a Pilalo de croce, et horam ipsam in qua in crucem Dorainiu ascemiit. Cum dimisisset Barab , ,
bam, flagellavit Jesurn, ei iradidit eis u l c r u , .
, , cittgeremr. Nam Barabb dimissio condemna 7 4 9 *ral Domini. llludunl mililcs, et vido
.
, ; quantum lemporis insumi potuerit ad majorein illti. * , sionem. Eduxil eum Pilatns, et locutus cuifi Jmheis.
Iterum tugreseus dijudicat Jesum, iteruin egreesns
.
, loquiiur cum Judaeis. Hatc Oinnia sufliciebaul ad io*
8umenduiu leiupus ab hora teriia usque ad sexiam :

. quae Joannes exponens diligenter, nlpnte qui oinnibus individuue coiues adfuerit, boro sexiae meminii,

, , quando el iradidit eum pcrferle ut eruciflgalur, non
, ullra loqueitft cuin Judasis, vel dijudicans Jesum,
sed exireiaam in eum proferens seiaentiain. Si au , , . , tcro qni9 dical, Quare circiter horam leriiam cum
dicatiir crucifigi, vull iterum absolvi illuin discat
,
* . primum quidem, quod a mulliludine*coaelus dedii
, , * ^ seiuenltaiii; deinde a somnio mulieris impuUue
; , ;
fuerii. Nuntiabal auiem ilia el, c Nibil libi ct juslo
,
buic. > lnsuper considera ei Joannem 'dixisse quod
, * c fuerii bora ferme sexia, quasi non definiens, ei
[
] in ambiguo rclinqiiens dixii, c fenne sexla. > Et iia
* < . nibil inlcreril, quod de hora non videntur proraua
, , conveuire evaogelisise, si quidom concedereiuus esse
c " /.. , " , differenliaiu. Vide onion boc, num omnas dixeriul
, ' - quod cruciiixus sil. At hoc quidem ab omnibua esl
, . " coufessuin ; de bora auiem si aliu9 dicii esse l6r[ f. ] tiam, alius quasi sexUra, quid hoc obest v e r i u i i ?
, Verumiaoien haec demoostrata suol ex abundanlia,
[ / . ] . quod nulla sit diversitas.
, , * ,
, , , ; .
, .
c * . D
V E R S . 1 4 1 8 . < E l dicil Judaeis : Ecce rex vealcr.
* , , .
Illiaulem clamabaut, Tollc, lolle, cniciilgeeum. Di *
ciieisPilalua: Regem vesirum cruciiigam ? Responde ; ' *
runl pontiflces: JSon babemua regem, nisi Caesarom.
, .
Tunc ergo tradidileum iliis, utcrucifigereiur. Acce, ( . , perant auiem Jesum, el adduxerunieum ut cruci ,
figereni: atqua is bajulant crucem suam, cxivii in
, ,
eum, qui dicilur Calvari, locura, Uebraice auleiu
, * Golgotha : ubi crucifixeruut eum, et cam eo alios,
, '
duos hinc 6t binc, rnedium auiem Jesum. > Spe
, .
diximus quod Pilalua raagis fueril mollis et meiicu
,
loaus, quam asperis moribus. Vide enim ei nunc
, . " , quod forma qnidem exarainis 61 judicii uiilur, std

271

T H E O P I l Y L A C T i BULGAR17E

ARCIIIEP.

378

ouniim) luolliier rem agit/ Ecce ctiirn, inquit, rex \ , vesicr. > Neqtie euiin Jesum condcmual, neqtie Jn
<* , c , .
* raaniiesle coofulat, sed quasi occuite cxpro .
braieis ul sycophantis : quasi dicat, Ecce qualem , ;
boininem dicitis atleniasse invadero regmim, vileiiv sciiicet, et niliil tale allentare audeuieui i e i iia ac- , , , (salio vesira falsa eai. Quid eniin bahei ilie quod
) , ,
lyraitni? nuni miliios, diviiias, oobiliiabem? c Ecce .
rex vesicr: quae ulililas si hune occideriiia, qul ; ; ;
bominem ne in mimmo quidcm nocere poterii? ; .
baee quidcm Piiatua non iasianler et iinoe el pro , ,
vcrilate cerlatis. A l illi : Tolle, tolle, crucifige, ; ,
iiKjitiuul. Urgenl ct quaerunt crucein, ut malam opi- ,
niouem ei famam assoant Cbnslo. Ignominio&iseima
. , , , , .
cnim 7 5 0
crucis
makdicla: eicul
, dklum est: lialedictus omais qai pendet in li~ . gno . > Ncsciveruul aulem quod sicul per ligoum *
uiiia, iia per lignum correciio. liiauper vide quo- * ;
luodo aliuro regem praeler Casarem nou agnoecuni,
~ . > , 6
voluntarie se Roinanoruin imperio lubjicieiuea, el * , . " ,
Dei regnmn repeUeiues. Ideo ei Deus eoe Romatiis ; ,
tradidif, quoe sibi reges aaciverani, desiiluioe dlvino , ; "
prnefddio et enra, Tunc igilur iradidil illurn eis,
,
insipiens. Oporiebal auiem inquirare num vere . ' * * habuissei poteniiaiti ad invadeudam lyrannidem. At , * , :"dlecedil improvidos, effemiuaieque seirtonliam dai.
,
t Porlans autem crucei suam > egredilur. Abotni- (44) .
nabiie enim pulabatii oinnino vel iignuro auingere, ,
ei propterea coiidemitalo el maledielo maledictuui
, ,
lignum iniponunl. Vido aulem et in veleri lypo qno- Q \ . dam bor I . K I U J I I . Isaao. eiiim t l illic ttgna portans
, .
\adil ul i;mnolelm. flaet lioc loco Dominus cruccin
;
babeus vadh, quasi miles arina gerh, quihus adver
sartum prostcmal. Qnod anlein baac figura sit Do- . " tv
teiini, niauifesltnn. Isaac eniin iiiierpreiainr risut
.
vcl gaudium. Quis auicm alius gaudium tvoslrum
, iacius est, quam is qui iu concopiione humana? ;
naiurae per angelum , boc csl, gaude, commu ,
nfcavti? Qu:e enim Virgo aodivil lacla nimtia , om- , ' ,
iiie nalura soscepil. Hujus Isaac paier esi Abrabam;
. " , . *
pater multarum gentiom, qoi esl Deus super omnia,
, .
I qui Jodaeorum esl Paier et genlium, cojus volun- , lalc ei couiltio crucem Fiiius ejus portai. Veruiir- , c ,
umeit in Veieii, i*i sola voluutatePairie res stabat;
;; * ****
Ilgura eniu) e r a t : bocaulem loco opere comptetur : ^ ; .
*, ,
veritas enitii erai. F o r U M i s ricui illic Isaac dimis6us est, el agnus itnniolatus esi, ila et boc loco d i - , ,
\ina nalura impassibilis mansii, bumaua aotem
naiura, qua3 et Agnus dicitur, quia Adae erraiicae .
*
ovi? filias, immolatur. Quomodo autem alius Evan* .
gtdisia dicil qnod c Simonem coiiipulcrini ui ferrel
iTuccmf Uiraque concigerunt, et in principio , ,
* ,
qnidem Bominus ipse crucem gerens e x i v i i , quia
, , '
lignum nmxime abomiiiabile c r a l , e l nemo alius
, < .
allingere volebal. Posiquam aulcm exiverunt, ob

e r a l

XA

Deul.^u, 25.

Ceo. wu 5 9, 9.
Ex collatione codtl. Venet. S. Marci.

(42) CoJ. 2G, ; , , . . .

273

E N A R R A T J O

lN

E V A N G E L I U M

JOANNIS. -

CAP.

X I X .

, vi.nn veneruni Simoni, venienti ex agro, el i U itn, ; " tsuerunl ei lignuin. Porro Calvari.r locum dicebant,
.
eictii aarralio prndit, quod illic sepultus sil Adam :
,
ubi priiicipiitin niorlis, illic ei casus cjus ficrcf.
, .
Tradiiio eaiin ecclesiaslica esl, quia prior Jii<la.a
, , \, poslquam rjectus fuil bomo ex paradiso, domicilium
, .
Ibi hibuil iu solalium bonorum quse in paradiso,.
. ,
dala ei lerra illa quae omnium aliarura opiiina essei
* ', et pinguissima : propterea el priina inortuum susce,
pil bominem. Homines igilur qui tunc eranl, babue , runt pro miraculo morlut calvariam depilalam, iu
,
loco iltohabiiantee, inde eum nominaveruut, et post
diluvium fama 7 5 1 h
^oe
orones d i r
^ vulgaia esi. Unde ei Dominus ubi foas moriis, illic
luorilur, u i illuin sicceL < Cruciiiguiu auiem eidiios
. 01 , * alios cuia eo. > Ipsi quidem per boc infamare raagi
eum volenles, quasi el ipselatro esset. Verumiaiii<-ti
^, , '
ei ipsi propbeliam in boc involnnlarii replerunl :
,
nompe quod Gam impiis reputalus e s l . Vide
^ ; ,
autem el Domini sapiemiaui, quomodo et boc quod
, , - faciebanl in iiijnriam ipsius Domiui, in gloriam ejns
^. ** ' * evcuit. Nam ei iu ipsa cruce lairouem salvavit, quod
,
ullo miraculo ininus esl, el ex boc n agis appan t

Deus, quod ipsc sohis glorifieaiur, quamvis ct alii
, , > simul crucilixi &iol : id quod non fuissel fariinn,
. " * , nisi innoxins fuisset, el non ( ui sic dicai) legis
, * ,
praevaricator, sed ei supra omncui legim, ct piuva .
ricaiorum judex.
, , , , , ,
, , .
c , C
V E R S . 1 9 - 2 . Scripsil auteiii c l tiluhim Pilalus,
* * 6 ei posuii super crticem. Erai autcm scriptum :
, . Jesiis Nazarenus, rex Judseorum. Uunc ergo l i i u buii mulli Judajorum lcgeruui, quia prope civilaicni *
,
, eral locus ubi cruciiuus esi Jesus. El erat scfipttiin Hebraice, et Graece, c i Laiiue. D.cobanl ergo. , ,
Piialo poulificea Judaiorum : Noli acribere, Rex
. "
* * - Judaeomm, eed quod ille dixerit: Rox sum Juda?.o, ' * T U H I . Respondil Pilatus : Quod scripsi, scripsi.
Scribii cl lilulum Pilalus enper crucem, boc csl,
. * 0 ,
. causain el maniresUiionem ei inscnpl<onem. Ila>
eniin inlerpreiamur tUulum. Siguiilcabalur aulem
, , ,
per liiulum, cujus essei crux. Cacierum eribit Ttlur
* .
liiui, panim ulciscena se de JadacU u l sibi inobc , .
dientbus, ct osteudens- maliiiain eorum, quod in
, ,
r

; e c

i u

, ^
, *
.
,
.
, , ,
$ , .

& "

. " Isa. L I I I , 4*2.

"

Joan. xn

9.

surrexeriiU conira proprimu regeiu : parlim ct

gioriaui Cbrisii doieiidcits. Quia enim illum cum
.Jaironibu* cnicifixerunl, ioinquiuare nomcn volen. les, Pilaius osLeudil qod non fuerit lalro, scd r e i
oorum : el bno uon una, scd iribus linguis manifeaut. Verisiaule enim eral mullos geniiles propicr
. fcaium commiscuisse se Juda?is, sicut ct evangolisia superius docuil de quibuedam geulilibus quK
videre volebanl Xesum . Ui igiuir oinnes agnoscerenl, omnrurn vocibus Juda:oruii) in$ania*n infawavii, A l Uli e<ian> crociAxo invidcbaul. El q4iui\
1 0

275

TIIEOPHYLACTi BULGARLE ARCHiEP.

276

tficunt? c Scribe, quod illcdixeril. > Natn nunc qui- 4 , ; ;

. 01 .
dem commums senlentia Judaeorum apparei. 5i
aulein appnsiltim fuissci, quod ipse dixeril se rc- ; t , . >
gein, visurn fuisset crimcn teineritalis el arrognnliae
, ,
iflins. Scd Pilaius non ubtemperavii, et in priori
; .
steiiL sentenlia : ideo dicit : < Quod scripsi
* ; , *
scripsi. 1 Gauemm cl aliud magnum quiddam dis ; . c "
peusaiur : qtna futurtim erat ul ires crnres eodem
in loco defuss& jacerent, ut ne ignorarelur qtis . .
cssei crnx Domini, propter boc dispensaltnn esl, ut
, ,
so!a tiiuliim baberet et inscripiionem, ut per sigmm
,
tale cognoscerelur. Laironutn enim cruces tiiubim
,
non babebant. Insinuai amein et 7 5 2 eiiblimius
quiddam inscripiio triplicibus litleris inscripta. * ,
Manifeslat enim Dominum regem esse pbilosopbhe .
pmciica? et naioralis et tbeologicae. Praciica enim ; ?
per Roinanas scripluras tigiirahir. Nam Roinano- ,
priucipalus maxime virilis eral f t sirenuus * ",
in rebus bellicis. Pcr Gra?cas vero, naturalis, cui

vacabaul Gia ci. Per Hebraicas demque, ibeologica;
. , *
nain Hcbixis diviuortim cogniiio concredila fuil.
" .
Giuria igiuir e qui percrucem apparuh tale babere
*
rcgntun, el qui inandum vicit, practicam nostram
.
virtulem roboravil, scienlianique naturae largitus
*
esi, et ab illa nos duxil in inleriora vclaniemi, in
, ,
Etiam dico sricntiam et coiitemp!aiionein, Ihcolo ,
giavi videtrcet.
, ,
, , .
c , ,
V E R S . 4 3 , 24. Militcs ergo rum crucifixissent C

,
Jesum , acceperant veslimenia ejns, ei ffcernnt
, , .
quaiuor paries, unicuique militi parlem, ct lunicam.
(5,
Eral auiem tuiiica incousmilis, a suuimo contexla
per loium. Dixerunt ergo inler se : Ne scindanius . *
, , *
eam, sed sorlianuir de illa cnjus sit, ut Scriptura
, *
implerutur, dicens : Partili suui veslitnenta mea
,
sibi, ei iu vesiem meam miseruni aortem. 1 Per
. ' ,
ifla poiissimum intplenlur propbetlae, pcr quc dia! .
Imlus insidialur. El vide veriiatem. Tres fucrunt
, '
erucifixi, auarnen in boc solo implenitir propbelica
dicta. cousidcra propbetae diligentiam. Non eniin .
sobnn quod partiii fuerim, 1 sed eliam quod noo
.
parliii fiierinl, dixil propheia. lgitur alia quidem
, .
flslribucrnnt, lunicam auiem uon, sed sorlili sunl.
{ , , ,
Quod autem r a suinmo fueril conlexla, > non D . ,
Iruslra fuit apposilum. Et alii quidem dicunl alle , *
goriam per boc aignari, quod non siinpliciier homo
* ,
fuerii cruciilxus, sed et deiiatem superoe babuerit.
;,
Quidam vero genus dicunt tuniculae evangelistam
.
narrare. Quia enim Palaestini duos paunos com .
linUendo contexuni vestes, pro solura utentes
,
coniexiu : mamfestans Joannes quod tatis fuerit
, (& lunicula, dixii qnod c a eummo per totum fueril con ,
lexta, 1 hoc eet, ab inilio ei superne usquead i n , ,
iima. Manifeslat auiem binc vilitatem vestimentonim
, , '
Gbrisii. Alii auiem dicutit quod in Patoslina con.
texantur letee non sicui apud nos : nain anpra qui . " ,
dam esl filum, infra aulem contexitur pannus, et
, * ,
ita rcgressio i i t : scd conlrario modo : infra e: im
, i

577

E N A R B A T i a i N EVAffGELIUM JOANNIS. -

CAP. X I X

278

(, , sunt fila, in gfjmmo auiem conlexilur contextus :

, , , et talis quoque fuit Innica Domtni. Sacraraeiiluui
. , ,
qnoque et per hoc nobis insinualur. Nam corpus
* [f. ]
Dmnini superne quidem conlextum est. Spiriius
.
enim snnctas venil euper Virginem, et virius AUie. ,
simi obnmbravit eam
Licel enim horoinis nalii . >
ram suect-perit, qnae inferior et labilie est, lamen
,
superne Spirilus sancii gralla conslilii, el compacla
- est divina caro. Igitar eanclum corpus Cbristi iiuli . visibile esl et dividltur elcommuntcaiur in quaiuor
,
panes orbis. Disiributus enim sitigulis, el uninseu . jusque aniniatn sanctiflcans, 7 5 3
corpore per
* , snani caruem UnigenUus et inieger et indivisus i a
otiinibus esl, exsislens ubique. Nunquam enim d i ,
visns es(, aicut et Panlus clamat . Quia autcin ex
C ( t i n

l e

, . quaiuor eleroenlis universum constilulum esl, inlel*

ligere licet per vestimenta Jesu vteibilem et pro , .
positam hanc crealnram, qtiani daemones pariiunlut
,
quando in nobis sermonam Dei occidiua. Danl
,
, , etiim operam ut nos suam faciant partero per
affectiones ad mundana ; sed lunieam non possuul
,
dividere in bis quse suut scrmonis per quem omuia
coustilula sunU Nam licet inGmUes decipiar a
. "
fluxis et transiloriis, ilerura lainen agnosco ea esso
, ,
* . - transitoria, el ralionem ac subsiaoiiam praelereimtium el fallaciuro non ignoro.
0,
^ ,
.
V E R S . M-W. < Et milites quidem b c fecerunt.
c . Q Slabanl aiuem juxta crucem Jesn maier ejus, et
malris ejus Maria Cleophae,
,
~ el
' "Maria Magda-
lene. Cum vidiseel ergo Jesue mairem ac discipu , .
Iom asfaniem quem diligebat, dicit mairi suae :
,
Mulier, ecce fllius tuus. Deinde dicit discipulo-:
, ,
. . Ecce maier lua. Etex illa bora aceepil eam discipiitus in sna. Milfies quidem faeiebant pro aua
'
insipientia. Ipee auiem malrfe curam habel, doceas
.
nos usqne ad eiireiimtn spirilum omnein habere
,
debere curam eorum qiri nos gennerunt. E l vide

quomodo ciun essenfrei alke mulieree, solius malris
.
curam agat. Nnm oportet qaWem parenlibas ad
, ,
pietaiem obsistenirbus non parere, non obsieten .
tibus auiem oimit cnra servire; sicut ct ipse cuai

mlgraret e vita, quod vertsimile erat matrem do ,
, , D lere el prsesidium reqirirere, concredidil discipulo

pracfec tnram ejils. Occullat aulem proprium nomen
,
evangelisia, modesti gratia. Nam si voluiaaei ar. "
rogansesee, causam eiiam apposuiasel propier quam
, . ,
fuisset diiectus. Eienim verisiffiile* arai magnam
, * . qnauidain istam esse et mirabileui. i a m papa? que . modo bonorat discipulum, fralfem euitm illam fact , ens?Usque adeo bonum esl manere apud patien I [f. ] - tem Chrisium; nam in fraierniiaiem illius ducit.

Admlrare aoiem quomodo in cruce omnia absquo
. , tuibaiione facil, matris curam ageng, propbelias , ,
iniplens, laironi paradisum aperlens, anle crucen
,
auicra laboraus, &udans anxius : alque bucc qoideak
L

11

Luc. !, 35.

" 1 Cor. i , 13.

tHEOPHYLACTI BULGARLE ARCRIEP.

Immflnae mlnra?, iiJa auicin divina? virtmls. Con* '**' , *

ftindaiur Marcion et omnos aKi qni Cbriainm mi
, .
jranlur in ranndo apparuiese juxta app:trentia<
>,
ianlum. Nam sl natig non fuissel, neque niaireni
^ babiiisset. Cur enim lautain de ea eurain linbei ?
, ,
Quomodo atT4Ciu soror nhlrts ejus diciiur Maria
\ :
Clpopbae, cum Joacbim non babuerit aliam proleni?

Cleopas fr*t< r fuil Josepb, et cum absque liber s ,
csset inoriung Cleopas (ul quidam diciitu), Joseph
;
fjns uxorem dvsit, eC proies fralri peperit, qoarum
, ,
tina et nunr commemoraiur tfaria, qimo soror d i c i - ,
fnr Deipnro, hoe est roguata. Solel enim Scripfnra
, ,
cognalos dicere fratreg, aicut ei Isaac de 7 5 4 ** *
, , *
becca dicebit, Soror mea est , quamvU mor

gsei. lla el b<>c loco sorof Dciparse dicitiir, qua)
', c
Cfcopb iilia b.tbila esl, propcer cognaiionem. lia* * , . qne qnainor Mniiae celebraftlur iu Efangelii*.
Prima Detpara, qoam el Jacob ei Joae mairem , .
ftomiual. Illi cnim pueri fuerunl Josepb, ex priori
*
xore t i nali, fortassc uxore Cleopha*. Dicitur au- , tem Deiparn maler eorum, qnia noverca; uxor
. ,
enim liabebalur Josepb. Seruada Maria Magdalene,
,
a qua rjecil sepicni daemonia Jesus. Tcrlia Cleo- .
pbsa, et qtiaria Lazari aoror. Assumpsil igilur disci *
pniusAlariaui infeua : nam puro ptira eet commisBa
. , '
Yide aulcm q-jomodo muliebrie eexus permarirl in
* ,
advereitaiibus, ei viri omneg dereliquerunl Domi- .
fium. Iia ergo venil corroborans quod inftrmum
*
. "
4 r a l , ei asstimeng quod nibi! babilum.

, 61
, *
V B B S . 28 30. c Poetea sciens Jesus quod omiiia C
", *
ronsummaia jam eseenl, ul consummaretur^Scri , :.
piura, dfrii : Siiio. Vas igitur erat positum aceto . 01
plenum. Illi vero impleterunt spongiam aceio et
, ,
byssopo iinpositam,et admoverunt ori ejua. Cum ergo . " , *
acc*?p*ssei Jegtia acetum, d i x i i : Consuminaium esi.
. ,
Kl liwlinato capite, tradidKapiriluiH.i Cumvidis- ,
c , , ,
et, Riqtrl, Jesni qood omnia coiiaummaia erueiu, > * > , ,
boc esi, nlbil intermisisset qtiod auae dispeneaiio- .
n i s : iia eniin roorg ejus liberaerai. Non eimu prius ,
more eorpus ejug iavagii, quam ipse voluit. Voluit ; *
aatem, cum complovissei omnia, proplerea ei dice
bat: Poteslatcm habeo poneudi animam meam
. * -
Dicil itaqtie, Sitio : propbetiam hoc loco
. 01
implAtig. A t

t l l i impietalem

ac

inaliliam suorum \y , ,

mofom doclaranles, acelo com potaul, id quod

condemnatis faciebaoi, qnia byesopum propicr boc
aderat, m leihale. Quidam auiem byssopum d i cunt calanram. Talis est eoiin suinmitas calami.
Circumpoimnl igitur calamo gpongiani, eo quod in
atibfimi eral oa Jesu, el iia propbeiia iinpleia esl,
c iu giii roea poiaveruui me aceto , dicens.
Poialus itaqne dixil : c Con$umaiatum esi. ibec
elram propbeiia cum aliis iniplela esi, nibilsuperel, oinnia coiiftuminala sunl. Absque turbatione
autem operatur ct cum polesiate omnia, quod dc1S

Gen. , 5.

Joan. x, 8.

" P*al. L X V I U , 22.

.
, ).
*
. , '
, , , t
. * < *
, ,
, . '
' *

ENARRATIG EVANGEUUM JOANSfS. >, 0> , < xe-

$ ( ) ,
, , . *
, ,
$ .
, . ' ,
* , *
.

CAP. XIX.

tS8

lartut +qtieiUia. Peftta^am eata colMtfmmatfl

fuisseia oiouia, inctinato apite (npqae eniro
ipsam ailixuui erat) c eiatsil gplriUmi, lioc eM,
exspiravit, qu.tmvis in nobit <5onlrartum flat. Pri*
uium enini cx&piranuig, et deande fttcltoames oapui.
Ilie anlem priua inHiuaTil, deinde sp1ravU.E*
quibus onanihus oiauifeeiatur quod tpee fnerii De~
mimis nwriig, ei omnia gecuiKhun potestaietn feceril.

< , ^
Vaae. 51-54. # lutlrel ergp. qutulam paramve
, (/ cral, ut uon icjtianeiviu In crace corpora SabUio
), - (erai tatui uuguas dics ifle Sa&baii), ragavema
,
Pilalom.vi ffamjarmilnr corani crnra ac lolleren* . , lur, Veneruul ergo 7 5 5 niiliies, et primi quideut
fregerwil 6rura, el allerfog qui cnieiflxus eat cum.
. , * co. Ad Joftim atuein cnm veuiisem, ot vidarant eur>
, jam uioriiraiu, nou firgoniiii ejas crnra; sed H M U S
* - wililuja faiicea taiu* ejus , et cooiiiwo exivit.
,
sangui* ei aqua. # Tradidii quidom aptHtum DoHiinas
. ; Deo ei Palri, osieiideiis quod posibac anima> Juslorum
, , * \u moanmetilis non vareanlur, airruiU auiefli h i
, iitajiiia PatrU omniuin; seil p^ccalorum animaa in
, I91UJU supplicii deiracie, hoc esl, in iiifernuai de ; ,
| cllenlur. Ai illi camelum deghaieules, el culicem
$. 01 excolaates, U l i pairalo facinore de dic obeorvando
, diiigenier cogiiaiu. Diciteiiim, IH ne maneant i n
, . "
(ruce corpora, rogaverunlPilatum, > boc esl, obse, \, ,
craverunt, c ul lollanlur. 1 Quare auiem conCringi
, ,
crura eomin peuinl ? Ul ei eiUm superviveniea*
. - * jiiuiik)S cssenl. Latraiies euim fuepaiil. Nolebant
igilur ia ^lie feaio videri puuhprcs ei homicidae. Et
; " , *
. ) $ ; aiiier : Eiiaro lex i u praecipiebati ne Bol occiderei
. " iit gupplicio hoiniiiia. Vide auiein quomodo per a
, , quae iruunl JudaVi, propbeiias.ii^loantar. Slcergo
" * - ei in boc loco duae propbetfae implenlur, ui postea
, , evaugelisia dicil. Eieuim ossa Josu non eonfriagual
) - quidei, puitguni lamea um, graiiflraniee Judaeie,
, . et sanguis et aqua egredilur. hoc quidcm adml . , - randum. Nam illi quidem eiiam morlaum *>rpt
, , cooiumelia aCDcere conanlur : al comumelia iHiain
iniraculuBi venimr. sangainem quidoip ex mor * .
tuo corpore prodisse admirabiie e&i, veiamuiuco
,
posaei quie sycopbanUruoi dicere qwod vensiinilo
,
sii, vilaleni quamdam vinulcm adbuc fuisse in cor *
, ?* ^ pore. Aqua autera egressa omnem conlroveraiam
%

.
^ .
, *
* * , *
* - ^
) , ,
. ,
,
. ' , ,
. ^
#

* Gen. 11,21.

miraculo lollii. NOJI simpitciler autem ba* ttual,

s*d qMia E4:clcsia) v i u p^r duo ista el ftt el consisliv. (iain per aquain quideio generamor, per aairrguinaw auieui ei co/pue pasciiatir. Cum igitur accedls ad calioein conuauuiottU saogaiais Glirisii, iia
aftecuia als. qaasi ex ipao lafcere bibae. Gonaiiiera
auions quoauodo per saucinn baai tulmie laterig,
IMK egl E v , eanatiMr : 41 aicut paradiso ubt
Adm obdormivit, abUfa esl ab eo cosia , ita hoe
locectini. Donunaa obdormivissol latus, intlili dedit.
Rbowpbaea autem milith) figura egi rbooipbBiu ver^aiUis q u pFofaibcl nos a paradiso ; ei qjiia ouJtufi

383

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHiEP.

284

quod vergalur nlai quid obeisut noo absistil a guo , .

cureu, Domious oslendens qtiod rbomphxam illam
aigtal, supponit in figura laius framra milkis, osten- ,
* ,
dens nobis quod sicui framea miliiis appulsa laieri
^ ,
stclii, ita el flamroea stabit, ei non ulira intermine ^
l u r / e t versione sua exterreat, probibendo ingressnm
,
in paradisum. Confundanlur Armenii, qui non ad , ,
oiiscenl in mygleriig aquam vino. Non euim cre , dunt, ut videlur, quod aqua ex lalere egregga ait
, . qaod admirabilius, 7 5 6
ganguia tatitum. Et
boclocodeslraunl majus miraculuni. Iiaqua ganguia ,
. ,
gyaibolum quod bomo gii !g qui crucifixua
est:
, , aqua vero, quod is sit soper bominem, id est
, , Deua.
f

, ,
VERS. 35-57. c El qui vidit, teslimonium perbi-
buit, el veriim ost leeiimoniura ejus, el ille scit
quod vera dicit, ut et vos credatis. Facta sunt enim
b c ut Scrlptura impleretur: Os non comminaetur
ex eo. El rursas alia Scripiura d i e i i : Yidebunl in
qnem pupugerunt. Non ab aliis, inquil, audivi,
sed ipge praesens vidi, et verum est testimoniom.
Merilo. Injuriam enim enarrat faciam, et non roagnum vel bonorificum aliquid, ut suspeclus git
aermo; eed propier boc, inquit, h*c diligenter
enarro, el ea quae ignominiosa vldenlur In medium
affero, ut et vos credatig, tanquam omnino veris,
el non ad graliam flctis. Nam qui ad graiiam loquitur, gloriosa magis ponil. Quia aulem ei Mosee
dignior fide se videbalur, adducit et hunc teslem.
Quod enim iile dixit de agno qui inamolabalur in ^
Paacha, quod < Os non confringetur , > boc Inquit
evangeligia tn Christo implelum esse : agnog enim
ille hujus erat figura. Et multa est cognatio figura
ad veriiaiem. Impletur aulem et alia propheiia qoa)
dicit, c Videbunt in quein pupugeruni. Quando
cnim venlurus est Judicare, tunc videbunt eum iu
corpore oieliore ei diviniore, et cognoscent hi qui
piipugeront , ac lugebunt. Iuguper et his qui non
credlturi erani, fidei Janua et indicium fuit id quod
ab inimicig osl aitenialiim, tit Thomae. Nam per laloa fidem regurreciionig accepit. Os quidem Jesu
non comentur, latus autem ejus scalurit nobie fon,T

18

iss, essemiam et viiam nobig dantes. Aqua quidem

egseiitiam dedil, quia per earo pervenimug ad hoc J J
ut Chrisliani simus: sanguis auiemi vitam; per
ipsum enim pascimur. Nam Agnug quidem Verbum esl Dei, qui a capite usque ad pedeg comedendus esi. Caput quidom gyaibolum eel deiutig
(ipsi enim eat capul); pedes autem carnig, ipsa enim
exirema eei. Iiisuper et intestina ejus, mysleria et
occafta revcrenter in cibum babenieg, ossa non
confringimue, hoc est difficiliores ct gravioreg engus. Quae enim non possuroug intelligere, ea non
conteremos : boc es(, non dabimua operam ul male
et perioulose iuielligamug. Eienitn quando gane
l f

Exod. , 40; Nuiii. 9, 12.

1 8

Apoc. i , 7.

,
* ,
. ,
*
. * "
. ' , , ,
, <
. . ,
* ,
, , ,
,
,
.
. , . *0
9

^

, < ,
.
,
.
"
. " ,
,
, .
, *

, .
.

^ , *
* , *
.
, ,
,
, .
,
, ,
,
. * , , ,
1

885

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. -

CAP.' X I X .

J86

. " eiiUmus, lunc conlerimus: sana enim serva,

mns divina. Quando autem lorserimus et bsereii . ,
cnm eensum acceperimus, conterimos el confrin , glmns solidum et difficilem sensuni. igiiur liacc
^ difficilia inteliectu igni tradenda euni hoc esr,
, ,
Spiritul sancto, per quem conflciuntiir ettxienoari , *
t u r , eo qood omnia scrutalur, etiam profumla
, , Dci
.

*, , *,
,
. 3
.
,

*

,
- , -

V E R S . 5 8 4 2 . r Postbaec aotem rogavit Pihlum

Josepb Arimaitiiensis, qni erat discipulus Jesti, sed
occutius propler metum Jmtoeorum, ut 7 5 7 ^Heret
corpus Jesu r idqne permisit Pilatus. Yenil ergo el
tufit corpus iesu. Venil autem el Nicodemus, qtii
venerai ad Jesum nocie
prtmum, ferens inixluram
*

) myrrbseei aloes ad tibras fenne ceniinn. Accepernul

. " , ergo corpos Jesu, et obvinxernnt illud linleis cum
, aromalibus, elcul mos esi Jtidxis sqK-Iire. Eiat
. , atilem tn loco ubi crucifixus cst horlus, et in horlo
, , monumenlum novum, in quo iiondum quisquani
, . positus erat. Vbi ergo proptcr parascevcn Judaeo , - ruiu, quod in propiuquo esset moiiuiucnuin po, . suerunt Jeeum. Quare non uutis ex dnodecim
accessil ad Pilattim, seJ Josepb, qui forle e\ sepioa , '
ginta
erat, audel hoc? Nain si propier rmuum Jn *>, ;
- dawruni dixeril quis delituisse discipulos, cl hic
. eodein correptus fuerat limore. Dicendum igtior
. , , quod bic valde nobilis fueril, ei Pilaio nolus, quia
nobilis erat. Unde cuin existimassei exstinciam esse
. "
, Judaeorum iraro eo quod adversarius i l l h crucifixns
uunc essei, absque pavore accedii, et suinptuosam
, ,
factl septdturam cum Nicodemo. Nibil divinum de
,
, * Hlo ambo senliebant, ged affeciuerant ut erga purum
hominem : quia talia afferebant aroroaia, quse po ,
, - tissimum possent corpora dtiilorna conservare, et
cobibere ne siatim corrumperentur : qood ostcn ,
dit eos adbuc nihil magnurn de eo cogilasse, ve-t
$
rumlameii amorem suum declaranl. Non enttn se . - peliuM rjt condeinnalum, sed somptuose, nt mos
, , **>. eel Juilaeis. Qiioniam autem tempore impediebantur
( (si quidem hora nona facta erat mors : deinde com
in luedio lempore acceasisseut ail Pilatum ei corp !*

liflissenl, verisiinile erat vesperain iagroisse. cunTr
, ,
non
licebal exslrnere moniimenlum), pomniieom ia
,
), - jy vtiimim monumeiuaiii. Erat eniin in loco nbi
, , - crucifixus est, borlus, el i i i borio monitmenlum
novum. Singulari autem dispensaiione iaclum
, , .
, esi, u l in propinquo essel monumenlum, ut disci , puli possem adesse, et spectatores ac lesiea faclomm ficri, et milites miui posseni ad ciislodiaro, et
; ,
cessaret eiiarn, propter locum, furtl suspicio :
,
qu:c oumia nou contigtsseni, si proctil fuissel se . "
, , ^ . c * piilius. t Movmn auteni eral scpulcrtim, in quo
nulliis adbuc erai positus : ot non caltimnietur
, ,
, >. quis resurrcclioneni, qwcwl alius reeurrexerii, et
, . - Jeeus. El aliter quoquc: < Novum monumentum
, , symbolo quodam manif. sUl (uluram uovitaiem per
1

" 1 Cor. n, 10.

287

THEOPHYLAGTl RULGARLE ARCHIEP.

285

epuUuram Doroini conira moricni l corrt*p4iowro, * <

, et quod inoovandi simiii oranes in iilo. Yidft auiem
. " )
ei diviiias pauperlalis Doiniui proptrr ? Qui eniiu
non babtik domum in viia, neque inoriem se- * .
pulcrum babet, sed in alieno depomtur, ei cum nu- , ,
dus essel, a Jo&epb vesiiiur. Esi ei nuuc Jesaa moiv ' - ' ,
. " luus, cum ocridi.tur al> avaris el violeutis, vel a
,
fame boc paiilur : sed el nudus 7 5 8
qwecoa*
qne eniro pauper paiilur, Cbrietus paliiur. Imhare , .
. " " , .
ei lu Uuuc Josepb, adde aliquid bono {Joseph ealm
inierpreialur addiiio) et nudilalem lege GbriMi, id *
esi paupari* Uocautem fac nun eemel, el ia monu*- ( ),
, .
menio pono anima?, et semper memor eslo UliiHQ
, , '
Gpen.i, cogiiaque et cura. Admisce aulemet wyr , \\ , \ \ ,
rbam et aloan. Amara et mordacia esculi illlus j u fltcia aniroo reponere oporlet, el vocem illani q u * . '
ina!eJi<l08 avocat, et in igaem m i l i i l bnnuaericorw
.
des, quo nibil amariue puio.
. ;
, \ ,
.
e

CAPUT X X .

. K ' .

Pe returrectione Chrhtu De opparitione Chritii,

primum Mariat Magdatenw, deinde cMeri* npostoU$ congregatis.

.
, ,
,
.

V E R S . 1 4 . < Uiia vero Sabbatomm Maria Magda

lene venit tnane, cum adbuc lenebra essenl, ad moiHimenlom, vidcique lapidein aublatum a monuniento. Currit ergo et venit au* Simonein Pelrum,
4 ad alterum illum discipulum quem aroabai Jesus,
rt dicii illift : Suetulerupl Poininum a monumeulo,
el nescimus ubt posuerunt eum. Exiit ergoPetnis,
et ille alius tliscipulue, et veaerunt ad monumeiitum.
Currebanl antem doo aiinul, et ille alius discipuiua
praecucurrit cilius Pelro, venilquo prior ad monuliientum. > Unain Sabbaloruin nominat quam not
pomii.icam vocatnua. Nam Sabliata dies bobdomad
nominant: uaara aulem dieruoi Sabbali, primam.
Ei( nim revera dies omues ona s o n i : spe auiem
cutti accipilur una, et coiuponiuir, multaa f i c i u
Uua iiaqne eei priraa : bis autem si accipiatar, fit
aecuQda : ei tertio, lertia : ai deinceps. Fuiiiri aulem saeculi lypag est dies hie quod &a?caium onaa
dies esi, nunquam nocle digbecUis aul dimidialua.

$
, , ,
.
, \ ,
, ,
* ,
, . '
, ,
. ' ,
,
*
.
*
,
.
.*
, , ,
, .
, .

Deu9 enim sol esl ejtis, qui nunquam occidil. Igilnr D

queinadn.odum in boc resurrexit Dominus, corrupiibile Mium corpus incorruplibile recipiens : ita et
nos ln futuro soeculo incorrupiiouem recipiemus.
Venil igilur in c hac uaa boc est, prima c SabIjalorum, > boc est, dierum Sabbaii ei bebdomadae,
c.Afaria Magdalene. Nam Sabbalum quidero praeterierai, el non ultra a lege probibebalur : ei abiil,
a, loco volcns consolaiionem qiiaindam invenire : et
cum c vidissiit lapideni sublalum, )magna feslinalione
venil ad Petrum > ei Joannem. lNam Dominus
qpldem surrexerat, lapfdo eupraposito et obsignalo
aepulcro. Quia auiem ei tesies quosdam resurrectionie esse oportebai, ct in sepulcrum ingredi, lollilur lapis ab angclo. Maria aulcm nibil adbuc dcre-

, . ,
. " ,
*
. " < $,
, < , ,
,
. > ,
, \
, *
,
< * >
' , *
.

239

E N A R R A T I O I N E V A N G E L f U M JOANNIS. -

, \
, . 11
, , . :
,
,
.
, * ,
4 ,
t ' * > ' ,
.
, , ,
$
,
, ,
- '
,
, ,
, . ,
*
,
, ,

, .
,
, ,
( ,
, -

CAP. X X .

SQft

surreciwtu! ficncus fintum e l IraoalaUonenj vocat

qnod couligerai de eo. El d i w p j i l i as&isftunt motiuipeuto, ot videnl c liutea, goJa poaiia, > 7 5 3 M
qued w * fiiguuui erai resurreclioai*. Neqw enim
sj iraaatuUs&eiil qublam corpiis. nudas&ut illut ;
neqne %i faraii esseut, curam babuiseenl dcpooendl
sudarii, iuvolvendi cipoiiendi aeorsim in unum
IOCUIM, sedgiiiipliciler sicuipotuisseui, acccpUseul
corpua. Propier Iioc etiam evangelista prius disii
quod cum niulta inyrrba sepuUiiui fuerit, quae tiott
minus bUumme liiitea corpori adhasrere facil: u i cuin
ajidieriiuus quod sudaria seorsim ilbc fuerinl postia.
ne credamus dicenlibtis quod furiim sii ablatua :
ueque eaiui iia insipieas fuisset fur, quol ki rciu supervaeuain lantainiii8uii)ps s$elctirani ei lempus, et
IUM fuisael susptcatus, quod dum in hiseasct occnpalus, forlasse iu furlo deprebendcreiur. Igkur qua
bora qtiidem fueril regurreciio, iiullu* scit, sicut e l
tantpua secandi adveniua incertun), UmtmvU auteui
Matibttiis dicai pruluudo vespere faciutn t&se lerra*
rooium, Joanaca autem uiaiie c CQM caseui adauc
lenebre, > llariam teoi&se, et vidisse remolum U pldem: uon eai diversiias. Naw primum quidenj boc
dicimua, quod apad MaUhaeum qttideai mulierea veneruni vespere Sabbaioruia : apud Joannetn aoiera
nuiUeres auuc JIOQ memoirauiur. Superfluum euiiit
fuisaet, Malibaeus hoc prius duiseei, ut Joaime*
eadeni dicerei. Sed BJaria Magdalene vnii mane.
Muiti enim fuerunt adveiUua ad sepulcruni : veuii
:

.) . > g
; ,

, . " ;
, ; , . ,
,
*\ , ,
" , , > , c
, > ,
^ * , ,
&
, *
, ,

euiio inierduni cum aliis mulieribus, iiiierdum au

tem sola. Uudc evangelisUe varias visiiatioues po6uerunl, aliuaque aliam diccntes videuiur diasonare*
Nain prl;i>um qaidem dicimue quod aliam visiutioneia dicat llaubacus mulieruip, ei aliam Joannes
unius uiulieris Magdalenes. Deinde profundo ve*
ape.re, et < uoane cuiu adbuc esaem lenebras, i d
quod alius dicit, c profundo diluculo, in idein taitd n n l : quia omuia Wla lempora fueruiu mediuni noctie. Si autem rogas quoiuodo assidentibos custodibus Joanaes el Petrus acceseerjnt ad sepulcrutn el
umlierea : u l aimpliciiet cicam, mox ui returrexissei Dominus, ei asiilissei augttlus sepulcro cum
lerracmolu, citstodcs iverunl, at nunliareut Pbari$, ei ita sepulcro a cuaiodum prasidio relicio,
, - D libertateiu accedendi habuerunl discipuli.
,
,
V E R S . 5*13. < cum se inclinassei, vidh posiia
, *
linieaimua, non lamen intravit. Venii ergo Siiuou
. "
Peirue scquens eum, et introivil in monuiiienuiin.
, ,
Et videi iinteamina posiia, et sudarimu quod fuerat
, ,
auper caputejus, I I O D cum linleamiuibua posilum,
, sed separaiiin iuvoluium in unum locura. Tnc ergo
,
imroivil ei jlle alius discipulus qut venerat prior

ad monumentuui , vidilque el creditlit. Nonduui
, .
enim noveraui Scripiuram, quod oporlui^set cum
,
a inortuis resurgere. Abieruul ergo rmsus discipu .
ad eetneiipsos. Maria auiem siabai ad monumen . '
tuoi 7 6 0
plorans. Duiu ergo flerei, i u ' . /.,
f ( j r i s

291
THEOPHYLACTI BULGARliB ARCHIEP.
2S2
c!ina?il se !n monnroentnm, el ttdet dtioe angetoe ; , $. , ;
amiclos albis, sedentes uinim ad capui et alterum
\, . \ *
ad pedee Hlic ubi posoeraru corpus Jesn. Dicuntei
- , ;
illi :Mulier, quld ploras ? Dicit
Sinlnlerant
" , ,'
Dominum meuin, ei nescio ubi posueruni eum.
\ i d e hic quan. alienua a fastti sit evartgelisia, quo- . ,
modo testetur diligentiaro Pelri in scratando. Nam
cumipse pravenissel, et vidiesei jacenlia linlea,
. ,
non ultra curiose quaerit , sed exspeclat iltuin : , ,

Petrus auiem fervcntissimus inlrogressus omtiia
, ,
diligenter exploravir, tunc bic post illum ingressus
c vidit > sepulcralia separatim posita, ac credidit: ' , <
uon quod surrcxissel Dominus, sed quod furlo abla- ; , ,
ius essei. Credidit enitn Mariae direnti, Snelale- , * .
runt DoMiinuui. Quare auiem credidit Harrae ct ^ "
. , non cogitavit quod surrexissei ? r Nondum enirn
, ; sciverani Scripturam, quod oporlebat eum a morluts
, , .
resurgere, et propterea crediderunt Marice, tuspt ,
canturque furlum el ablationem. Igitur qoidem
. c
< abierunt ad seipsog, > id efit per seipsos, et nthil
, ), ' ,
uttra cariosius inquirentes. At Maria (mutiebre
:. (
eiiim geiuis affecliouibue magis obnoxiain et ad
)
lacrymas propensum) ante sepnlcmm siat, et
. ,
plorat. Quia euim non babebat Jesum, vel locum

videns in qno fuerat posttum desiderabile corpus,
,
ex hoc solo consolalionem i n v e n i l : unde el ma , .
jorem meretur visionetn qnara discipuli. Quae
" , ,
eniiti illi non viderunl, ea haec conspicata est, duo*
<
.
angelos inquam. Maximae autem consolationl ei
erai angelorum conspeclus, et fulgidus illorum Q .
, ,
babitus. Sedereaulem unum ad capnt et alterum
, ,
ad pedes, iuanirestat quod sciant quid aniplius,
, el si rogeittnr, posse docere. Pofro dicendo, Cur
ploras? magna compassione plenum cst. Nam ut ne , . ,
), .
lurbetur mulier inierrogaiione bac, perlurbalionem
imilicris repriniunt, mansueie ac placide dicendo, , cMulier, quid ploras? llla auiem magna afleciione ,
* , ;
et ainore dicit, c Suslulerunt Domimtm meum, >
*. ;, <
proptereaque ploro : nescio enim quo Iraiifituleriiit
' , , *
euin, ul eo vadens inungatn corpus, et vel mediocrem
ex eo consolalionem inveniaiu. Tu vero disce hic , ,
, Pelrum pracllcum el fervidum, Joatinem autem
conteinplalivum ei ad divinorum cogniiionem ido- . ,
* ,
neum. Saepius igitur contemplalivus cognilione et
v

ingenio praevenil, praclicus aulem posterior esl, D * P * . ; *

atlamen fervore ac siiulio illius vincit acumen. Et
, , *
videt prior divinum quoddam myslerium practicus.
An non tale quiddam conlingit in disciplinis? Ele- $ ,
. "
Jiim cum duo pueri sunt, unua ingenio acuiior, alier
lardior, praeoccupat bicsuo studio velocitatero natu- ;
rae alterius. Eleuim in spirilualibua saepe praclicus, ,
et eermoneidiola, sensu quiddam sublimius percipit
contemplalivo. Sed el omnie anima quae dominatur .
, io
affectioiiibus, Maria dicitur. Purgaia 7 6 1
^
per affeclionum dcposilionein , videl Jesum simol
. *
Deum et hominem. Nam angelorum unus qui c ad
).
caput > sedel, deilalis symbolum esf, aher aulem
,
c ad pcdrs incarnaiionis Yerbi, qiise est extrrma.
. 01 , * xsori l u r

\, ;.

93

E N A R R A T I O I N E V A N G E L I U M JOANNIS. -

CAP. X X .

29A

c , VERS. 14-18. Haec cum dixissel, conver&a esi

\ ,
reiroraum, e l videl Jesum siantem, et nesciebal
. ; ,
quod Jesus essel. Dieii ei Jesus : Mulier, quid plo; ; ,
ras ? Quem quxris ? llla existimans quod borlula; , * ,
uns cssel, dicii e i : Domine, ei tu atportasti eum,
, , , .
di< iio mihi ubi posueris eum, e i ego tollani emn.
.
Dicit ei Jesus : Maria. Conversa illa dicil e i : Rab ', , .
boui, quod diciiur ntagieter. Dieil ei Jesas: Noli
mc taugere. Nondum euiin ascendi ad Palrem
* * . jneum. Sed vade ad fralree nieoe, el die e i s :
, * Asccndo ad Pairem ineum c l Pairem vesirum, et
Deum meum et Dcum ve&irtim. Venil Maria Ma , , ,
gdaleue, annuniians diacipulis quod vidissel Domi . " , num, et ea dixissei sibi. Qnare conversa eal
, ,
relroreum Maria, cuni loquereiur cum angelis?
' .
; , & qid accidil ei quod conversa esl reirorsum ? Yidotur igiiur, dum illa colloquereiur cum augelia,
, ;
Jeeum sieiiase posi cam, et illos lerruisse, quia
,
apeclaverant Dominum, e i habiln, e i forma, e i
, , , , aspectu, siaiiiu ricclarasse qtiod viderint Doinjouiu :
cumque boc vidisset, mulierem couver&am ease
, ,
reiroisum. Nam angelis quidem in babUuforto quo
, .
lerrebal apparuil: Mariae antem nou iiein, sed io
, ,
aimplici ct coinmuni. Idco et illuui puiavii esse
, * . boriulatium, borli videlicet illius in quo sepulcrum
*,
e r a i : unde et dicil, c Domiae, si aeporiasii euro :
, . " * ,
boc est, si lu furaius es : ei non dicit Jesuin, sed
* > ,
c cum quasi ad eum qui sciret, faiiens sermo , *, < ,
neni. t Si igiiur l u poriasti > aul abslulisii ac fura . , tus es eum ex hoc loco, dic mihi quo poauitu euin,
, , , f ' el ego illum t o i l a m , e l iransferam in loeum aliuin,
, ,
ubi magiiifice sepelietur. Forlasse eutin meluebat
, ne forte JudaVt ei in mortuuro cnrpus desawreut,
. "
ei proplerea tolebal in aJium incogniimu locum
,
eum transferre. Pleaa eniin affeclionuin erai nien

mulieris, non valens sublime quiddara cogitare.
. ,
Ideo el Dominus, quia a seipsa eublime quiddam
.
inlelligere nequibal, sua voce ee illi notum reddii.
, *
Cvm enim solo nooiiae vocasaet eara, dicens, Ma, |
ria, > sui nolitiam illi concesail. Nam eicut Judia
. , aliqoando innoie&cebai, aliquando eiiam praesena
. "
incognilus e r a i : Ha eliam loquens, qaando voluii,
,
seipsum illis nolum faciebai, sicul et ntioc quando
, ,
voluil, cognoscibiiem se fecit Marise per vucem:
* , , qui eliani si locuiua dixissd, Mulier, cur ploras ?
.
agnovil lauieo cum inulier : non enim volebai
,
Jesus. A l quando voluit, tuuc per vocem aguiti
; *
fuil. Conversa mulier dicit e i . Quid boc ?
. " , Cum ipso collocaia est, el dicebat, Dic inibi qao
. c , . posuisti cum? et nunc evangelisia dicit quod
; , c ,
c conversa. 7 6 2 Videlur iiaque quod postquaui
; ,
ipsa d i x i i , < Quo posuieli eum ? contersam eaae
c .
ad angelos iiiterrogaiuram forsilan qoare expave ;
facti fuis6el, deiude vocaiam a Cbrielo, percula^io
, ,
per voccm, el conversam ad illum ab istia, e i i i a
, ,
aguovisse ac dixisse, c Kabbonj : et voluissa
' ,
quidem accedere ad cum, el es&e cmn eo sicul
, ', ,
priua, el fortassis u l dceiderabilem amplexari.
, :
At ille crexil cjus uienicm, u l nielius quid(

THEOPHYLACTi B U L f l A R I i B A R C H I E P .
quatn ilo $e sofllirti, majoriqne reverenlta etoerva- ,
rei, 4*eiia, < letigerie me : hoc est, noa ,
ukra ree se habaiii ui o i i m , neque siinililer vobie- ,
cam eotiversart tolo. Wain qauutvlg nec verbis hoc , ,
, , ;
diierit, aic lamen intelligilur. # Ascendo eniin ad
Palrem menm, * i illac festino. Illuc eniiu fsti- ( .
^ , ,
naitli, et non jam tak habeuli corpiis, quah, dom
; ,
convenaror cuin boimnibus, m; jori jain reveiviitia
oper* pretiuiu fuerii alietidarc, et ui prastamiori . ,
qnaui coiiiniunis inctns et coiloquium et conversa- / , 4io feral. Vide anlem quantaiu senieiuiani breviier , ,
teeutus fuerit evangelisia. Dixil eniin, c Ne me ; ,
. " ,
t;uiga. Deindfr quasi inierrogassel quiepiam,
t^iare? inqffil. Eo quod 011 jam lale tnilii torpue ; . * < * *
est, qu*le ctnu ln terra versaier, sed quaie iu ooelo * ; , *
% sursum. El detnde quasi iierum subinferret : ,
Quare igitnr nanc in terra ambulas, sr Ule babes ,
eoifue ? f Nonduro enim, inquit, ascendi ad Pa- . -
troui tfneain, > aacenstirus aulera sum. Hic entm -;
per eequeiitia manifestal, dicens : < Vade autem < , ,
ad fratrre nieot, rl dic eis, Asceudo ad Patrem , > . ;
focunt, ei Patrei veslrunt : quamvis nuu siatim , * 4
a*cDdtrit, sed posl quadraginia dies. Quonmdo , *
fgiiur boc dicit M< nietn ejns erigere volebat, ei , * > ;
persuadere quod in rcelos irei, et pcr boc solalium , , ;.
l-apenl. Qma atrteni dixeral, c fratres , sululll, . ;
4 Et Palrem vesirum. Paler enini ct uosier Deus, , , ,
fted gralia, Dounni auiem Paler natura. Sic Deus . < >
quoqiie modo diverso ; noster enim uaiura, t b r i s l i , , .
auiem juxla huitianiuicm. Deus eiiiui cjus fuii se- Q \ , *
cundum qtiod bumauair. assumpsil naluram. Abii *
ighur Maria, cuoi ui Duininus iia loqui dignaius *, .
, eseet, et aunmuiai ea discipulis. Tatitum boimm
m perseverautia et a*siduiias. Assiduus igitur ei . "
,
l u sie, et (Hsces forsan quiddam, et discipuloruin
.
verbi fuiunis cs rfoctor.
, ,
.
4

^ $
- YER*. 19-25 r fttnt ergo easet veepera dte i!!o,
ifui ttkl UIIQS Sa!>baionnn, et forea eesenl ciausae , ,
ttbi arant diecipoU congregali propter inetiun Ju-
ihDoram, venii Jnsus, stetitque iu medio, et dicit , , ,
ie : Pax votiit. Et cutti boe diiUsei, oeieudit eis * . ,
ntaiioa ac latsa sauni. Cavisi suut ergo diacrpoK,
. fi*o Ooniino* Oixil crgo eis i4eram Je u8 : Pax ^ . vobie. Sicui mitfil n>e Pater, iia et ego imuo vos*
Uiic euin dixieset, insiifflavli io eoe, ei dixit : Ac , . ,
tipiie Spiritum sanclui : quofuiucuiiqiie remise- , * *
rilU pet oala, reniilluulur eU : qoorytncunqtie reii , *
uueritie, retenla situl. 7 6 3 Posiquam Maria :, . aiiiiuoiiavil bac discipulis, veiubuilo eral vel illos ; ,
noii oreiUdisae ei; vi s\ crediderunl, itoluiese quod , ip*i U O H fuerinl babiti digni ui eum vidtTenl: idto ,
ilio die eis assiaiit eilieitlibus, propierea quod a ,
muliera audiveraui eum resuirexisse. 4}uia aniein
, ,
timel>anl Judseos, ideo magis videre desidcrabaitl, :,
q u sola ipsis eral cousolaiio. Assisiit igiiur ve- . /
aperi. ExsfN^ctavii enim donec omoes cougrcgareii- ( tur. 4 Clauix auieui eraui fores, ul osieudat ), , * &,
9

297

E N A R R A T I O 1N E V A N G E L I U M J O A N N I S . -

CAP. X X .

, \ - quod i U giirrexit supraposUo tapide euper aepiilcrum. Quomodo auiem non p u t a m i n l illum pban. ,
lasma* admirabilur quispiam, Mulier priua magna
.
eos flde firmarat, et pranerea maaaueiam eie /aciem
, ,
exbibmt, ei voce fluctuabuw^as eorma luenics pia ,
, cavit. Gum aulegu dixtsset, c Pax vuhte, boc esi,
Ne lurbemini: meakores eoafecU verbi quod atile
, c
crucein diierat eis: < Pacem meam do vobis .
, \ ,
c Gavi&i auteinaifflt viso Dowino. >Et boc quoque
c
praedixerat eis aiue crucem, dicens
c Yiilebo
. . >
vos, ei gaudebit cor veairum, Qiiia auiem tum
\ \ ,
Judxie iinplacabile gerebam bellura, iterum eis
c " , \ . >
dicit, c Pax. Sicui euiin inulieribu* dixU, Gau ,
deie, o quod in luciu e r a u l : iia illie pacem dat
, . "
, , > propier bellum quod cuin Jjidaeis babebain onuiea*
- & el babituri eranl. Cougrue igilur illis gaudium, t u
inoercniibus, ei malediciis olim u l in irisliiia pa, \
r i a n l : viris auieoi pacem dicil propler pericuJa
. > , < *
prxdicalionis. luterim ei crucis boua declaral, quae
:
pacis sunt. ldeo quia per cruceai, iuquii, pax fa ,
cia, miito vos ad preedicaiionein. Consolaus ajucm
. "
eos et animan, inquii, Sicut nrisii rae Pater, ila
. \ \ ,
et ego iniuo vos. Meuiu opue, inqaU, stt&cipiie,
, ,
ei confidkc quod vobiscum aiui fuiurus. Vide aulcm
. ,
\ ^,
el ancioriialcm. Non dixit, Obsecrabo Palrem ineuu,
, . > el miltel vos: sed, < Miuo vos. Insufflal aotom,
, , , 0?, - el dal eis Spiriliun sancluin, non perfcauradontuu
. " ,
Spirilus saucii nunc eis tribuens (boc enim iu Pcn , \ ,
tecoste daiurus eral), sed ad susceptioneui Spiriius
', c . , - ^ idoneos eos rcddens. c Accipile, uiquil, Spi)'iitmi
,
sancium : > hoc esi,Estoie idonei ad su&ctpieiiduM
* (
Spiriium. Dicemlum auiem quod et potstaieu>
), quamdam ei donum spirituale dadit eis, DOB I H
.
moriuos susciient, et viriuies faciani, scd u i re , , ,
uiitiani peccaia. Ideo el subdit, c Quoruin remise . ,
riiis pcccata, rcmiuentur eis, > osteudeua qnod

geuus spiriiuaiium douorum eis dederU, reaiis*
,
siouem videlicei pcccatorum. Po&i asaunipiioneiu
-, ' . \
auiem ipse Spiriius cum dcsccndisset, el aif iioruia
." ; , cl alioruin cbarisuialum viriuieui eis largiiajs esl.
*
Digna auieui quajsiio, quarc upu LEI Galitapa dieci ,
pulis apparei, sed in llierusalem, CMIII Maroua e i
* ,
Malibaeus dicanl proniisisse eum illis
videiMium
, \ iu Galilaea
Quotnodo etgo ia Uiorusaiem a^parei?
. J J Dicuiil igitur quidaui, Quid boc? Nou enini d i x i l ,
,
7 6 4 ^ Galilsea dunlaxal videbo.vo^jn ilieruaalein
, * *
autem non videbo : el iia ampHus apparei, tt
5 \
mendaciuni. Deinde ctim videaibiiu so.iu Galilav^
*
ab omuibus discipulis^ el noji a duodeciai Unium,
; , \ ; sedei a aeptuagtuia p i ^ m i u i l , in Hierusaleai au ' , ,
leai solis duodecitu visus fuii
Nulla igilur bic
* diverbiias. Visus ewim est ab omnibus i GalHxa, a
, .
duodecim autem in Uierusalem: nain pluree v i
siones fueruiil: uude aiii bast, aiii illas ficripseruul.
, , - Foriassis auiem de eadciu ntauria iradeutibug
,
duobus evangelislis, jmplel qus a priore concise
dicta suni, posterior. Vide insupor sacerdoiuiu
, 0

11

i f

Joan. xiv, 27.

PATROL. GR.

1 1

Joan. x v i , 22.
cxxiv.

, a

Malih. xxvi, 32 ; Marc. x i v , 28.

10

TIIEOPHYLACTI BULGARI,E ARCHIEP.

300

digttiutpm, quod divina sil. Dei enim eal reminere . ,

peccaia. Sic igilur illi lionorandi ftunt ul Deus. ^ .
Nain quaums indigni sinl, quid hoc? Diviuorum
, , .
donorum minislri sunf, ei graiia operalur per eos,
" '
sicul ei per aainam Balaam iocnliie esl
no
,
eutiii indigniias nostra graliam prohibel; aique iia
* , .
quia pcr sacerdotea gralia euppeditatur, honorandi
, ,
Sttilt.
.
. , ; , '
, * .
. " * , .
V E R S . 21-29. c Tbomaa autcm imue duodecim,
, qui dicitur Didymus, nonerai cuna eis quando venit
, ' , . Jesus. Dixerunl ergo ei alii discipuli : Vidimus g *
Dominum. IHeauteni dixit eis : Nisi videro in mani. *
busejus veaiigium clavorum, ei mieero digilum meum
,
n vestigium ciavorum, ei misero manumjmeam in la- ,
lus ejns, credain. El post dies oclo iierum eranl , liaeipiili ejiis intus, et Tbomas cuin eis : venil ergo
. '
Jesu*, jantiis clausis, el eleiit in medio illorum, et
, ' .
d i x i t : Pax Yobis. Deinde dicit Thoina?: lnfer digitum
,
uiuni buc, et tide manue roeas, ct adniove nianuni
, * .
toam, et immitie in Iatus meum, et noti esse incre * ,
dnlus, eed crcdens. Respondit Tbomas, et d i x i l :
, , Dominus nicus et Deus meus. Dixit ei Jcsus : Quia
, , ..
vidisii ine, Tboraa, credidieii : beaii qui non vide- , * ,
runt, el crediderunt. Non erai Thoinas cum
. " , discipulis : verisiiuile enim illum ex dispersione
* , iionduin fuisse coiigrcgatuiu. Quid aulcm esl, c Qui Q . *
dictlur Didymns? interpreiatioesi uomiitis Thouias.
.
tt-jemadinoduiD enini Cephas inierpretamur Petrum, , c ;>
aic el Thonias dicilur, boc est, si imerpreteris, , , "
, ,
aonal Didymu* ; Merito auiem titemiuil inierpre, .

lalionis ejus riominis, ul oslendai nobis qnod dubi ,
l.itor quidam sit, ei id viiii a principio babuerit, u l
t-i noinm indicat. Dicenlibus auiem aliis discipulis , ,
de Ooniino, non credit: nou illos niendaccs existi- * ,
taans, sed rrsurreclionein impossibilein piiians : .
, ,
ifteo et arguicur, ul supra modum curiostia. Main

quemadmodani facile credere, levitalie esi: i u valde
* ,
obiuciari, rus:icilatU est crassitudo. Vide enitn
. " ^ , quomodo nequo oiulie dicebal se credere, sed ei,
*
,
Nisi mieero manum meam, > addidii. Uude auiem
;. " ,
sciebailatus babuUte vesiigia? Audieral a ducipulis.
, ,
Qnare nou siatim apparel ei, sed posi dies ocio?
, . ,
iil cum edocerelur a condisciptilis, et bis quae au
; .
dierat, in majtis 7 0 5 deeiderium accenderetiir, el
, '
lidelior i i i iuturuin fieret. Oeiendere auiem volene
; "
Dorainus quodet lunc adcral qitando incredulitaiis
, , verba cum discipuHs tractarii Tuomas, nou exspe, .
ctavit ul abeo lalequiddam audirei, sed ipseprior,
, ,
(* desiderabai, impiel. Etenim terbis iisdem usus

esi. Et vide qtiomodo loquatur priirjum increpans,

, '
c Afferroanum tuam : i e l deinjadiiionens, c Ne sis,

, * ,
inquii, incrediibis, sed fldelie. > Vides inauifcsluin
'
ex inAdeliiate fuisse dubitationem, cl fruslra quos
. , . dam gratificari Thoma), dicenles quod data opera
1

" Nuio. , 2 8

901

ENARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. X X .

304

c , , *
el prudeuter non facile credideril? Nam Domiuuti
, * c , , jucredulum vocat. Vido autem quoutodo is qoi prius
, ;. " , incredulus, taciu lateris theologua opiimus deiuon , 8lratus sit. Duas enim uaturas el unani byposiaaim
$ , , ,
uitiusCbrisii docuii. Dicendo euim Doininum, buina .
nain indical naturam : nam de bominibus dicitur
. " , Dominus, sicat, c Domine, si lu susiulisii eam .
,
Dicandoaulem, Detis meits, diwnam eubsiantiam
. , \ osiendil : ei ila unirm et eumdem esse Dominum
*
el Deum. A l Doniinus osiendens nobis quod fidei sit
, (
recipere ca qtiae non videntur, d i c i i : c Beaii qui
%>* - , c , non vidarunt, el credideruul: hoc loco discipulos
) , t ,
iuielligmis, qni ncque ftxuram clavorum, ncque lalus
,
leiigeranl, et crediderunt; noa Uios autem soliim,
. ,
scd et cos qui postea crediderunt. Non privans aun

, , * lem Tboinam beaiiludtne, boc dixit, sed consolaus

c , . > eos qui non viderant. Quia eniin mulli dicunl, Beali
,
oculi qui viderunt Doutinum, soUlurcoa quod mullo
, ,
beaiius sit cum nou videris, crcdidisse. Quomodo
, niucin corpus ineorruptibue niotisirnlitm c t l babcrc
. - l davorum lypos, ei humaua inanu tangibile facium
, ,
esi? Per allemperaiioiiem ad illorum iiifiriiiiiaieiii
. ,
f.ula siint baec omnia. Quod enim ingressuni cral
, < lausU januis, el ita tenue ac levc, onini libe , ,
MIMI fntt crassittidiue. El tit credatur Grmius resur . ,
redio, hxc inonslrantur. El propterea surgilbabens
, ;
sigua crucis el vulncra; quia et quod comedit, uon
" . iieccssilatis crat corpori, sed ad conflrmaiioitem
c ,
re^urreciiouis comcdit; ei gicut anle crucein in
, . "
fluciibiis ambulans, non altt-ritts natur.r corpns ba , , ^ l m i l , iiactnunc palpabile ipsum, ei typos babetis
ostendil. E l quamvis palpabile 61 visibile, siiiiwl
. , , *
tauien ci incorruptibifc ipsum circumfeM, litles
>1 . " conliniielur; et non necessilale cl I- g<! coiporis.
* , Ouiiie enhn quod comedimr, in Becesanin vadil , ct altcralur : id quod de Cbrislo post resur *
rectionetn non cral dicendum, scd vj quadain invi, *
sibiu el divina consumebantur cdwlia, ad oonflnna , .
, * lioDcm resurroitiouis tanium assumpin. Yide auiem
. quomodo propier unum bottiincm Tbomam non do , * digmiius esl i u coudescendere Dominus, et Litua
} , osiendere, at salvet aniinam unani incredulam : ila
, ei nos 7 6 6 neque unum vel miniinmu cotiiemucra
- debeinus.
. " ' , ^ ,
, . ' ^ *
.
; D VF.RS. 3 0 , 5 1 . Mulia quidem el alia signa fccil
, Jeau* in conspccln iliscipuloruni suorum, q u * non
. , * suiil scripia in boc libro. Ha?c auiem sciipia suat,
credaiis quod Jesus esl Cbrieiue Filius l)ei, ei
, *
ut crcdenies viiam babeatis per nomeu cjus Dd '
, ,
:. 6 quibus signis bic dicit evaugelisia? num de bis qua*
ante crucem? Non, sed da bis qu;c posl resurreciio ; ; ' ,
ncm fecit! subdK coim, iu conspeclu discipu . * '
4 * loruni. Quae auleni ante crucetn, non coraui discipulis, scd oaiuibus fuiicbat Alquc ila bxc dc quiLua
,
M

" Joau. xx, 15.

1 1

Malib. xv, 17

303

THEOHIYLACTf BULGARl.E ARCHIEP.

tiunc dteit evangelieta, poat resurreclioneni euitt , . " ropi

facia. Cuin aolis enioi discipulie versabntnr qaarfra- , .
gmia dtebut, aigaa usiendeiis reirreciianie. S i m t ; enim anie crucem faciebal signa aaiendeuf 96 essc , . "
,
Pilium D c i : ita post resurrectionem periidebal sigua
coram diacipiiJU, oUetideus ee Filium bonUnis, et
habere corpus, idque incorruplibile et divintus, ei ,
VfVv , , \
non jam caraalibus legibue eubdilam. Cum igiiur
, , ;
mulla facta siut signu resurrectionis, hauC solum
.
scripta sunt, ei neqne baec ostentaiioiiis gralia vt*t
, ,
iil ostcndalar gloria Unigeniii, sed, < ul voe, i n quii, c ercdatis. > E i quod lucrum, el cui cedena? ,
non Chrislo, quae eniin ejue utililae dum non cra- ; , * " , ,
.
dimuft? sed iu nosipsoe redundans. Dicu enint, Ut
eredcntes viiaui babealis in nomine ejas. Gredeiites ; ( -
eiiiui qtiod rosurre&it el vivit, nobisipsis vilam para- ' ;), *
. " , , ,
mtis. Propter nos enim tirrexii et vivil. Qui auiem
morluum ipsum essepulai etneque surrexisse, wque . t ,
, , . viver.% illo *ibi morteni et eorraplionet adjudicat
. ' .
et affirmat.
, , , .
9

CAPUT X X I .

. KA'.

De a^rpurUlone Chritii Petro faeta post resnrrectio n r n , cceterisque piscantibut in mari Tiberimlis.
Quomodo Chrislut Ptlro dixerti: Patce oves meu$.

r f j r
,

.
.

c
*
" ,
,
, ,
. *
.
. ,
* *
.
* ,
. * ,
; .
*
; . 6> ,
? .
Dominiis eneet, 7 6 7 lunica auccinxit se [eral cnim Q , ,
nudus ] et misil se I H mare. Alii atiiem discipuli na- - .
vigiolo venenmi: aoa eniin longe aberaat a lerra, , ,
sed circiler cubilis ducenlie, irabenles reie pisciuin. > ( ),
Gum dicil, Hanifeetavil setnelipsum Ooiniuue, > . .
aignificai evangelista quod nisi voluisaei ipse per \ , ' *
seipsuniilliscondeacendeos manifeslare, iuiseet
*3 .
visus corpore incorraptibili. Quare e( loci meclfeiv, ,
ininit, marisTiberiadistOeiendilqiiod nonjam ulira
, ,
timebant Judxos utantea, sed raagnam partein l i - -^y , ,
moria abjecibsent. Kleo el non inelusi eraui, aed et .
prospectabant e domo, qttod pritfs non audebant,
\> ; ;
ei ubique ambidabani, ibaniqueusquead Tiberiadetii
^
qtjae disiat a Hicrosolymia, ei est mare Galila\c. ^> - ,
Piscabanlur autem diacipuli, quia nibll aliud babe- ,
bant quod facercoi, noque eniai tpse M?npcr C I I U I
^ , -

V E R S . 1-8. Poiiea raauifesumt seilerum Jesus

ad mare TibenadU : manifeslavii auieiii sic. Erant
siiuul Simon Pctrus, ei Tbomas qui dicilur Didyiuus, C
t Naibanael, quj eral a Caua Galibese, ei tilii Zebedaei, aliiqueex discipults ejusduo. Dicii eis Simon
Peinis : Vado piacaiuin. Dicuniei : Veiiiiuus ei not
tecum. E l exiverunl et asceiiderunt iu iiaviin felatiiu, cl illa nocte iiibil ceperunl. ilane auteui jam
facio, steiil Jesus in liiLore, non lamea cogooverunt
discipuli quod tlesus e&sel. Dicileis Jesus: Pueri,
iium quid obsouii baboiis? Reepoderuni e i : Non.
ille dicit eis : Miltlile in dexlram navigii partem
rele, cl invfcnielis. Miaerunl ergo, ei jam non valo
baut illud irabere prse muliitudine piecium. Dicil
ergo diacipulos iUe qaem diligebai Josui, Petro:
Uominus est. Simon ergo Peirua cum audiaset quod

305

E N A R R A T I O I N EVANGELHJM JOANNIS. - CAP. X X I

30

, \ , x x i -
, & ',
. *
u . , * ,
*
^ oixaiov .
, ,

, .
^&,
.
- t ,
; * ' . ' ,

ets conversabntnr, neque Spiritus datus erat, ncque

docirina perfecie concessa, ideo suam ariem seciab intur. Pelras enim cum actuosissimus essel, non
ferebat otitim, sed in opere fervebat, et sequebantur
caneri, eo quod coujuncli eranl. Et cuni adesseteis
laboraiilibus et miseris, non staiim se osieodii, vuli
enim prras toqui enm eis: unde el dicit, c Pucri,
nura qaid obsonii babetis? quasi empturus ab cis
quiddant. Ui autera negarunt, ei cum jussisset eos
miitefe in dexiram, conseculi s t n i i , dicit discipulag quem diligebal Jcsus, Peiro : Dominus esl. >
lrerum hoc loco invenimusdiscipulorum proprietal^s
ostendi. Nam perspicacior quidetn Joannes, Pelrus*
auCemferveniior : ea propter Joanncsprimo quidem
agnoscil Dominum. Petrus vero prior veniiad eum.
, , , Succingendo ilaqiie se, reverenlh.n ostendit. M i l
, . >
tendo autcm se ininare, dcclaravit desiderii magnUu dincm: non enim exspeciatutalii, sed natansadvenit
. ^ qnamvis < circiier duceniiscubiiis abessent a le/ra*
, .
Est igitur linleum quoddam qno Phoenices
,
cl Syri piscatores se amicfebant, sive nudi essent,
. ,
sive vesliii, Iioc superimponenies; simpliciier auteiii

dicenduin, quod sicul pictores pingunl aposlolos
, . super vcsiibus tecios. fgitur quia c nudus erat
, & ,
Petrus, ei piscando laborai, in reverenliam
' < > .
indnil epemtyicm (boc esi enim succingt) el prior
,
vadil ad Dtuninum. Non etiim parva quaedam erant
; ,
quae ilebanl, sed magna. Nam primum mulli pisces
, capti sunt, deinde reie non est scfssnm
, ,
. t , , ^
( ), .
, ,
.
c , - C
, , .
-.? ,
. ,

. ,
. , . ;; ; , .
, ,
, .
, ,
, , , *
, , .
,

V E R S . 9-t4. ergo deacenJetuui ia icrram,viderunt prunaa posllas, et ph*cein suprapoaitnm ct

panem. Dicil eis Jesus : Afferte de piscibus quos
prendidistis nunc. Ascetidil Simon Peirus, et iraxit
rece iu lerram, plenum magms piscibus centum quin^oaginta iribus. Et cum lot essent, non est scUsuiu
rese. Dicii ei Jesus: Veniie, praudete. iiemodiscipnlorum audebalinlerrogare ciim, 7G8dicens :
Tu quis es? cum sciretit quod Doniinus essci. Veuit
jiaque Jesas, et acciplt panertl, td.H eis, ei piscei
similiier. Hac jam terita vice maniiestaltis esi J>sus
disciputis suis tuin rcsunexissel a moriuis. > boc
e*l miracubim quod nunc videnl, prunas dico el piscem atque panem **. Non euim jani faciebat ex U I . I
terla proposila, sicol prius itr deserlo ctim saliarei
4

, , D deduobtis piscibus ac panibus quinque, l o l miilia,

aed simpiiciter ex nibllo.Cum dUissei auiem Doniinus, i Yenhe, prandeie, > nulltis exquirli, nequo
audei inlcrrogare. Non enim ulira taniani habebani
fidudain, eed com sileniio ac lintore admirabanlur : sciebaul enitn qood Bomlnus esset. Idco neijue
interrogabani. Gum aatciii forninn mutitant ci
horroris plenam riderctit, valite gtopcscebaiit. Ac

> ; , ' ,
. , c ,, >
, .
^ ,
- ,
, .
, ,
ioaa. v i , 54, 55.

307
Yoluiftseut qniilcin de

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

ei> i n l c r r o g a r c aliquid,

scd *

308

metus et maiiifesia aspeciio, quod nou essei aiius, , to , ,

sedilleipge, non permittebant inlerrogare(a): tan- , ' , ,
uitit ea quse eig creaverat raanducarunt. Quomodo , .
aulem creavit? sna poteatate. Non enim jaai in coe- ; '.
Inm suspicit, el Palrem invocat : illa enim fiebant , (
ut ge nobis allemperaret. Jubet aulem de piscibns ) ,
afferre, ut osienderet non esse pbantasma quod , , ,
videbaiur. Sed hoc loco quidem non dicii quod co- . * ,
medit curn eis. Lucas autern dicil quod cum c illis ' * , vcrsaius > comcderii (6). Quomodo autem comede- . > , .
,
r i i , non esi noslrum dicerc. More euim adrairabili
,
facia sunt haer, uon quod natura ejus cibo babeat
opug, sctl nostri causa ad confirmationem reeurre- .
, , *
ctioiiis fiebaiU. Oslcitdens qnoque non illum assidue
apud eog fuisse, neque simililer prius, d i c i t : , *
Hoc jam terlio ntaiiifcslatus est. Intellige insu- . .
per Iianc ei per aflegoriam. Nox enim erai quando ,
tenebrae idololalrise invalucrunl, ante solis Gbrisli , , *
advenlum , quando propbetai laboraverunl, et uihil , .
,
crperunt. Nam quamvis unatn gcniem Israelhicam
conclusisse ia sagena videbantur, iamen quia el ' \
baec subinde ad idololalriam redibat, nibil forto appre- , . "
,
hcnderunt. Ubi aulem diluculmn solis jusiithe i n fulslt, el apostolicnm rete ejeclum est, dexlra cerlo , ,
docirina, ad quara lex et propbela? comparali, stni- ,
stra inieHigiiuiur, lune igitur trabitur rete ei ad , ,
Cbrisluro adducmitur non eibnici tanttim, quos et ,
cenlum dixeris , verum eiiam Israelila?, qui per ', \ ,
qmnquaginta intelligi possmil. Quando enim ple- Q . " ,
niludo ge.ntium inlraverit, lunceliam Israel gerva- . 01
. 01 bitur. > Tres vero, fidcm in sanciain Trinitalem
, , ,
significant. Nam qui in rett conlinenlur centum et
, .
qninqunginta. Eibnicos dico el Judxos, sine Irium
" , adjeclione non aunt. Absque enitn fide in Triuitatem
. , , ,
nullus in reii contineri diciiur. Illud auiem, Ve ,
nite, prandete, > istiusmodi aliquid significal, quod
post labores, requieg, delicia, fruilio, sanctog exci- ; , , \ .
" , , *
piet. Qtiapcunque enim 7 6 9
'
"
gesta eunt, mysteriig plena sonl. Quemadmodutn
, ,/
igilur et illud quod Chrielam Maria bortulanum
.
ease existimaverit, gimpKciter quidem dictum videlur, habei lamen occuJtum quiddam, siquidem ipse ,
, revera verus erat paradisi cullor, in ipso monumeoti
t u , i c

a u t

c t a

a u l

borto, lanqiiam in paradiso, genae rouliebre corri- D , gcns, aiqtie eam q u Adam primom horlulanum
' . , deceperat, ab errore et ignorantia convertens. Nam
, ,
qtiod Maria conversa sil, el quod de regurreciioae
docuerit, bocdcclarai quod muliebris sexug conter- , >
.
sns essei, ei ad sublimiorem gtaium reducias.
c " , 6
VERg. 15-19. c Cumergoprandissenl, dicitSimo , ;
iti PeiroJesus :Simon Joannig,diIigis me phigquam
* , , , .
bi?Dicilei : Eiiam, Domine, tu scis quodamem te.
* .
D i c i t e i : Pasce agnos meos. Dicil ei rursus ileruin :
* , ; *
Simon Joannis, diligis me? Ait illi : Eiiam, Domine,
, . * iu ecis quod amem le. Dicil e i : Guberna oveg maag.
. *
Dicilei lenio : Simon Joannis, amas oie?lndoluit
(a) In Edit. Lut. decst, Interrogart, ti manducarunt.

() D*&gt in grxco comtderit; sed geosui et

vcrba Lucae iilud exigunt.

309

ENARRATIO IN EVANGKLIUM JOANNIS. - CAP. XXI.

3t0

, ; , Petnis, qiiod dixissei sibi lcrlio^ Amae nie? ^ltxttqtie

* ; ; * ei : Dominc, lu omnianosti, lu gcig quod amem te.
, < ;, ;, .
Dicil ei Jesus : Paace ovee meas. Amen, amen dico
libi, cum esses junior, cingebae le, et ambulabas
. ',
, , , quo volcbas : cum auletn eeaaeris, exicndes manitg'
, , tuas, el alius le cingel, ei ducet qtio non vts. Boc
, , autem dixil, signiftcans qua inorie glorificalunis
. , - esset Deam. Gum prandii finem ipse fecieset, to< . > tius orbis ovtuin praefecitiram Peiro commiuit: tion
, atuem alii, sed huie tradit, primuin quidem quia
- , omnes praecellebat, ei lotius cceius os erat; deinde
, , * oatendens ipsi, flduciam esse suinendam, negaliotie
, velot deleta, et oblivioni tradiia; el oegaiionem qiti , ^ , '^ dem non proferi, neque exprobrat, sed dicii, Si
[f. .] diligis me, fralrum curam gusciptlo; el ferven, ' , ,
iem ilhim cbaritatem, quam erga me dicebas habere
, ^
te, ita irt pro me mori paraius eweg, nunc osiende.
t\v , Ter aulem eum inlerrogal , siimdquidem decbrans
, . , quantam credeniium caram bafcat, et q i w l usqne
- , adeo oves diligal ut dileclioais erga se boc ponat
, >;
indicium, ei ovium curam guscipial : sitnul etiam
, per irinam inleprogalionem et confessioiiem, trina*
; - negalioni roedelur, et verbfe corrtgit qu per verba
, connniaea (uersuil peccaia. Hinc raos invaluil, ut tres
, confessiones a baplizandis exigani. lulerrogatas
. " igiiur semcl atque ilertun, ipsum qai corda novil
, lcsiem advocat, noa amplius confidenter nequc le. , mere loqueus; sed illud, c Tu scis, > ubique adjtin , gens. Cumeliam terlio interregatus essei Pctnts,
, turbatue esl, meluens ne forle ipse quidem existi
i^JL ,
-V c-
W ,
_T _ . - .
C marei. so diligere,
Jt|.
.
3
*,
non diligercl. lamen.
Nam
et
, , prius cum mulla se posse arbilrarctur aiquo asse , * xerarel, postea convictua est. Illud iiaque cliaiu'
,
nujic meiuebat, el proptcrea verecunde rcspondei,
diceng : c Domiae, tu omnia noslt, 7 7 0
P "
* ,,
sentia tum fuiura : lu acig quod nuoc te aineiu,
* , !,
ut mibi quidein videiur. O i e r u m , an ctiam iu
, , ,
, . posierum periuansura sii amicitia, ei hoc quoque
, , lu nosii: ego de me non attirmo. Posiquaro vcrba
. ipsi fecissel Dominus de sui dileciione, marlyrina
, eiiam quod fulurum erai ut gugiinerct, ipsi praediclt.
, . , Dicit autem hoc, ogiendere volens quod eliam islml , $ qnod de dileclione inlerrogabat, non dilfidens ipsi,
, , $ inierrogaret eum, ged plane gaietig qnod diligrol
, , $ * qui pro ipso martyriuni essel subilurug, se\\ u l magis oaienderel ipsius Petri dileciionem, ac noa oni
nes doceat: quod gi veiimug ipsum diligerc, sic
' ,
giudeamug ipgiun dibgere, nimlrum in fralrum cora
,
guscipieuda. Aiuli auleuv quoniodo ei mariyrium
, ,,
pruidical: Quando eggeg junior cingebas le, clc.
.
Quandoquideiu eniin, inquil, me diligas, el le ani , * "
muni luani in periculia pro me positurum frequen- , , > . ,
ler gfe pollicilus , c bouo, iuquii, esio animo". %
, ,
, Tuum i u explebo desidenum, u l qusc juvcnig norv
eg paggug, ea sooex patiaris. Goinmonefacii aulenv
, . *
ipguro priorig riiae : oatondeog quod vice verga epi , rilualia carualibus respondbcant. l n corpora!i ju&
.
l u i u

r;c

>

Tob. v, 15 ; Act. xxvn, 25.

311

T I I E O P H T U C T I B D L O A R L E ARCHIEP.

312

enim juvenis est utilU : senex veco inniilis. k i apiri- , ,

;.
lualibus aulem ubi senectu& accesserit, tunc splen ; ;, ;
didior esi virliis. Ipsius iuqiie desMerbim cxeitans
;, * ,
ci iaftamnians ad inariyriuin, ista diciU kmutt anlciii
. ,
ei, quod etiam ipse eruci sil offigendtis. Ilkad enim,
! , .
c Exlendes maoiis tuae, ei aliue U> eingU, >. uHiil
aliud significai quani exiensioncni in cruce ot vin- , \
cula. Dicendo auleui, t quando eras jxiaior > ei ror- . , ,
suni, < qu&ndo vero semieris, esieadit Peiritm
, > ,
tune noque juvenem, neque eenem fuisse sed vimni
. , "
perfcclum.Quoinodoameai dixit illi ftomimis, t Aiius , , " , >
le cinget ei ducetquo non vis? > atqui Pelrws mar, , , ,
lyriura volebat: volobat quidcra et deaidera&ai, **d
* . ,
quod dicil Dominus, nalura afftctum el cotidelenc , ;
tiam significal, quodque anima inviia a corpore
. , '
'

rw ~
*' r ~

avelliluf. Deo boc ultliter dfepeoeaiite, ne vioJenlum a . ' ,

moriem nobisipste cofisciscainus. Nullua itaque abs , ^ que dolorealiquo corpus eiuil eiiam9i saactns fiie r i l . Evangelisla aulem pro suo inore nobis interpro, .
tuns quidnam bU verbie Jsibi velit Dominua, Hoc , . auiem dixit, mquit, signiiicaos qua morlt glorifica
, ,
turus esset Deum. Dixil enim Jesos beec, inquit,
, *
Pelro, c Exicndene manus tuas, etc, significaus , .
quod mariyrinm pro ip*o subiturus eesei. Morteiii
, , , ,
auiem Pelri gloriain Dei nominai. Nam revera glo , , ,
ria Di esi, eotistans pro eo ad moriem usque asse- .
\eraiio. Ntsi euim plene pergtiasa-m baborei anhna
, .
Dcum esse veraceai, nequaquam pro ipso worere .
iitr. Mors iuque ganctorum, confirmalio eei gloriae
,
DoL Discrimen aulem quis invenial inter agnos et g ,
oves et mter et , quasi dieaa in
, .
ler paseua prabere ei gregem gubernare. Siquidera
* , ,
7 7 1 B ' fbrla&se dicunlur simpllciores qui facile
; , . ' inlroducutilur, oves tero, perfecliores. Qui igitur
, . *0
,
Cbrisium dingit, etagnorum aiovium curam habebit:
, , ,
agnos pascena, boc est, mitiorem praefeciuram illis
,
accoinmodans, ei oves gobernans, qnod perfeciius
, .
quiddaro,el magis absoluium demonslral. Quando
qoidem aiitem perfeciiores eiiam aaepenumero afm ,
pliciorr et mitiori praefectura opue habent, oves eltam
.
pascere jubei>tur qui bia pra?ficiunlur. Gabernare
,
enim jain duriorem praftfeciuram demonsiral, pasce , . re vero niitiorem. Quid igitur reiribuerous Domino*
, , \
qui usque adeo nos dilexit, ot sai ^ilectioncm in
D ,
bocnoiaret, ei diligena oviuin cura habealur.
;
D

V E R S . 1 9 - 2 3 . c ElCHmhocdiiiseH, dicil S :

Se-

quere me. Gonveraus Peirus, tidei illum dSciputum

quem diligebai Jestif, aetiaeulem : qui et recubuil in
coDfta auper peclua ejne> ei d i i i i : Dotnine, qiii esi
ille qoi iradii te? Ihrnc er.go cum vidisael Ptitros,
dicii Jesu : Douiine, bie aulem qoid ? Dicft ei Jesus.
Si eum velnnmanere donec reniam, qnid ad te? lii
roe sequere. Exiit ergo sermo Istefnier fratres, quod
diacipul ua llle non moreretor. E l nen df xeral ei Jesusr,
Noomoriiar, sed, c Si eamveliin manere donee t e uiam, i u i d ad te? > Gommieit quidem Petro fidclium

" Psal. cxv, 12.

, .
, ,
, ,
; , ,
; ;,
. , ;
,
; .
,
. ,
, ', , -

S13

EVARRATIO IN EVANGELTUM JOANNIS. - CAP. XXF.

314

, ; [f. ] Oinninm praefeeturam. Qnamvisenim Jacobnt mlam

. Hierosolymis acceperit, sed Petnis lotine ferraruui
- orbis. Dixil autetn fpsi posl baee, t Seqnere iae, >
6 , .
soHicitum oslendens el familiarem quo erga ipsum
* c *
afficeretur, affecfum. Cbrislnm antem sequi btaintel , - |ige, operum in omnibus et verbortini impletionem.
. , Qui enlm per vesligia vitae ipgius inceduni, imilae . turque ejus in omnibus diiigenlianv, tsli eeqnunlur
* , ipsum. Ititerim autem Pelrumadhortaturut sc palam
, - sequaiur, euam declarans, ul dixi, quam erga ipsoi
. * babebat famiiiaritalem. Qui enim nobis valde eun
, , , familiares, ut binos sequanluragimws. Posleaqnam
. , aulem Pclrns ista audtvissel, et talibus dignus esset
. habiius, iitipsi lerrarum orbis committeretur, mar, , tyrioque dignus habcretur, Joannem vebemenier
, , - diligens, de ipso eiiam interrogat, dicena : Hic
, ? '
autem quid ? nnm eadem qna nos incedet via f
t ; ;
num parliceps erit iste ovitim pra?feetui\r, atque ad

itla delegabiiur? Hlud enhn, c Sequere me, pro, >; [f pemodum boc signiflcal : Veni, assume oves, egre]; , , derein mtindum. Igitur quia fidll DominuS Petrum
* , curaro habenlem Joanuis, et ab eo avelli nolentcm,
. dirunit eos propler iiitempestivam affcctionem
, - et consucludinem. Opus, inquit, quod libi concre , ditum esl, perfice, el c sequere me, qui edtico
, , , - le ad predicalionein, ei lolum orbcm inanus
, , c >
luas irado. lllum autein si vc.lim manere in boc Ioco,
, . Galitoa scilicet, et non mitlere tecom,c qnid a d t e ?

cDonec veuiam, q u i d a m 7 7 2 exponunt: c Do , , ^ nec, i n q u i l , tonlra JadiEoe , qiii ine crucitixerunl,
- i ;
. .
,
- , -

< veuiam, percuseurus eosin virga Romanorum,

< , , et subversurus eorum civitatem. Dicunl enim apo*

, > stolum illum ferme usque ad Vespasiani imperhim
, focaquesuperiora peragrasse, praedicantemeimanen . fem illic ; quando aatein capiendae erant Hieroftoly-
m , iransiisse. Igitor quia magnum prsedicationis
, , ' opus ipsis erai concredilum, non erant coajungendi,
sed separandi, utumisad hos, alias ad alios iret.
, .
^ , Quare autem meminit eraogeusta rectibiuis supra
, pectus, et quod inttrrogaverit, Quis est q u i te
iradet? Non lioc slmpliciter, nequc forluilo evenii,
, .
- *ed ut ostendai libertatem Petri poti negaiionem.
, * c Nam qui anle crucem noir aodcbat interrogare de
tradkore, aed aheri commiuebat, td esl Joanni,
; > , , '

. inierrogatioiiem,illioniniuin pnefeciuraconcrcditur,
ei non solum sua aliert non comniillil, scd et pro
, * , , illo ipsoqui maxime dlligebalur inierrogal, ei Qt iuediator aptid Dominum. Admirare aulem quam sit
, "
alicniis a faslu evairgeltsla, quomodo quorumdatn
* ,
suspicioneiu corrigit, quod noti rectc cognovenut
'
, $, quid de eo Dotninus dixerit, sed polaveriin quod
non moriaiur, id quod non erat, sed MaHere
,
, jubct eum Domtnus, non qood non moriaiur, sed
, - quod non sii juiigendus comes Pelro pradtealioids
, - letnpore, manere autcm debeat suo loco. Jam manere c donec vei:iam, > id est donec mibi placuerii, at
, . , ,
< , > , et iiliuneducam adpra3dicaiionem. Te <mim nnitc
, educo, ul pracsis orbi, ei c sequaris mc: ipse aateiu
, * mancal hoe loco, doncc redeam, et educam etiam
1

s i c

315

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

ipaurn sicut le. Quidam aulcm sic inieiiigunt : Cmn

audisaei, inquil, Pelritt, quod moriaiur pro Cbrislo,
d i i i l : El Joannes quid ? nuin inorielur cl ipse ?
Cbristus aulom lioc non rejccit: Ouiuis enim qui
naiuseat, eliam morietur. Dixilautem : Si voluero
manere, id esl vivere eum usque ad consumtnaiionem aaeculi, u i et lunc de me tesletur. Unde ei dicuni
vivere eiim, ei ab Antichrislo occidendum cuin Elia
pradicauieutChriauitu. Quamvis auiem eimoumnenlum ejus osiendaiur, quid hoc ? Nain vivens quidem
ingrcssus est in illtid, et deinde iranslaius, sicut ei
Enoch et Eiiae. Igilur evangelisia evertii faUam
opinionem exisiimanlium quod non morialur discipiilue liic, sed immortalis sil. Yereenim mcndacium
esi, iiuniorialeio esse bominem. Quainvig enim
Enoih vi Helias non sitil morlui, atUiuen morlales
snnt. Ila el hic quoque qoamvis non fuerit moriuag,
laiucn morieiur. Igiiur quod c nonmorilur, id est
tmmurialis sil, falsum esl Alii autem affirmanl
quod morluus fueril: et quod dicil, c Si eum
voluero manerc, > inlelligunt eicnl inlerprelaii
siiiikiis. Oinnes opiniones diximus: neqtiam ignorenl
eludiosi.Nobis attiem placet, 7 7 3 donec veniam, > iniel igalur siculChrysostomodivinoei aureo
illi ori videitir, non de vita, sed quod non ait jungeodas Pelro.
u l

316

. , " , > , "

.

, * >
, ,
. * , ,
, , ,
; ;
( ,
), ,
, ,
.
, ,
.
, ;
, ,
.
,
, * . ,
.
, ' .
, , ' . ,
, > , ,
. , . ,
, > , . ,

, c , , > , , , ouV .
V E R S . 24, 25. c Uic [esl discipulus ille qui lesti- G
c
mojHiim perbibel de bie, et scripsil haec, el scimus , * ,
quod vertiro esi teslimonium cjus. Sunt anlein el . "
alia nwita quae fecil Jesug, quae si scribanlur per , * ,
singula, nec ipse, opioor, mundus caperei eos qu*i .
scriberenlur libros. Quare curo nullus evange- . >
lislarum alius de seipso perbiberet teslimonium, , .
bic de seipso leslalur? Dichur poslremus ad scri- ; ,
bendum acccssisse, cum uiolus el exctiatiis esgcl
.
~ ad id per Cbrislum. El propter boc saepe dUeciionig ,
memiiiif, ostendens causam propler quam ad gcri- , beadum aceesserit, qaod Cbrislus commiseril hoc
&
opue e i , qui pras aliis magis diligebalur. Et sclo , . , , ^
inquit, quod vera dicit, hoc est, Cerlia indiciU , , ,
comperium babeos, scripsi quae scrip&i, uipote qui
, ,
inlerfui omnibus germonibug, et operibua el pas- D , .
, . " ^ siouibus ei his quae posi resurreclionem acciderunl.
, , ,
Dileclus enim eram, el non excludebar, aique ifca
iidenier ei de meipso dico quod vera dico, provoca- ,
tug ut exquirerem qua? facla aunt, el singula exami- * . ,
narem. Prorsus autem eoletmis nos hoiiiine* quando {& ,
,
bene fidimos veritali nequaquam teaiimonia nostra
* c recu&are : id quod et aposloli dicebanl: Nos
, ,
aurous lestea eorum qnae dichmig, ei Spirilus quem
dcdii obedientibiw eibi. Unde autem nianifestum, . 4, , , ,
inquif, quod vera dicam, et non adulcr praceplori ? ; , , .
Ex eo quod multa pratermillo, unde pcrspicuum
, *
quod non aduler. Qui enira ignoniitiiosa omnia in
mediura proiuli, et non abscondi, quod etim el pra- ,
, , varicalorem legis, cl seduclorem uoruinavcruni, el
%

317
BNARRATIO IN EVANGELIUM JOANNIS. - CAP. IV.
318
. , drcmoniacum, manifesttim esl quod ncfitiqnam aJii ,
& ,
; *
,
. , , (5$,
& . . ' " ,
, .
*
. c
. >
> , ,
6c , , , * ,
, * , , *
.
, ' , *
,

;, &
, *
t

,
,

, .
.

" Dan. iv, 17.

lea. X L , 22.

Joan. xvi, 12*

lalus fuerim. Qui enim atlulatur, ct ad graiiam

loquitur, conlrarium faclt, omUsisqneco; temptibilibus, gloriosa in medium adducit. Ne admireris
auiera si libros qui de operibus Jcsu scribanitir,
mundum dixii non capere, sed inlellecia ineffabili vi Dei Verbi, dictum fidcliter accipe. Nam
sicut nobis l o q u i , ila 1111, imo muilo facilius
esl facere ea quae votuit. Quidam autem per hyperbolen inore Scripturae pulant dictum. Mos enim
Scriptur* esl byperbole uti : sicul, Vidimus civitates pertingenles in cadum
e t , Yidimus viros,
ei eramus sicpt locuslae coram eis , et quaecnnque
eunt eimilia. Ica igilnrquodf non poseitmundiis ea*
perc libros qui scribantur, > intelligere licet. Quidam autcm per c munduai inlelligunt eos qui
mundana sapiunl: opera aulem quse facw aiint a Je8u, divina el niystoriis plena, tnm in lnvisibili quaiu
in visibili creaiura, et quae futura sunt, ei mysteriis
sunl refcrla mundaiuiin hominem non posse inlelligere : sicut et cum dicilnr , c Mulia babeo vobis
dicere, sed non polestis porlare uiodo. Gxlenim,
7 7 4 precemur nequando diclorum sanctorumquc
Cbristi obliviscamur, sed revolvamos librum hunc,
dllecti, et scrutemur in eo posiiiim ibesauram in
miraculis ae verbis Jesu, ui sic valeamus puriflcari
et vita el sermone, conseqtiamurque in die revelationis ineffabilia opera et mysieria, q u nunc qiiandiu in mundo stitnus, eapere non possumus : c i
perftciamur in Christo, qui dilexil nos, el per dllet u m fiuum discipulum illuslravil nos in theologia
i aguitione aui, et Palris, et Spirilua sancii, cui
u gloria in s&culorum ssecula. Aine.
e i

Enarrationum Theopkylacli in Ecaugelium

Joannis,

AD THEOPHYLACTI EXFOSITIONEM IN D. PAULUM

319

320

fcss

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARGHIEPISCOPi

IN OMNES DIVI PAULI EPISTOLAS

COMMENTARIUS.
PHFLIPPI MONTANI PRiEFATlO
(Edit. Basil. aani MDLIV.)

Quod in cooimcntariorum recognitione, quos in Evangelia Theophyfactus diserte

scripserat, supra aliquot annos fecimus, idem quoqae nunc facere in iis quos in omnes
divi Pauli Epistolas edidit, opera pretium duximus, candide Lector: ut videlicet aliqua
saltem ex parte intelligas, dum emendata qudam proferimus quantuoa commodum luis
studiis afferre oonali simusrne, quod pleruuique fil, splendidis typographoruro titulis
tibi hic quoque fucum Qeri putes, atqae ita per iraprudentiam, qualiumcunque nostrorum
Jaborum fructu priveris : quod Germanisinrecognilione Comtnenlariorura Chfysostomi
apud Carolum Guillard sub Sole aureo impressorutn raagno studiosorum inrommodo
cuntigisse aninaadvertinms: cum ne ea q u i d e m q u D. Erasraus a nobis admonitus ipso
einendarat, illi secuti fuerint: quos quidein labores non parvos ia tuam et sludiosorum
omnium utilitaiem haud gravatita suscepimus, fore sperairtes, ut Deo ia primis aptimo
roaximo (in cujus gloriam omnes conatas nostri potissimum incumbere debent; et cujus
auxilio freli, istud quidquidest operis tenlavimus) haudquaquam ingrati essent, ettibi,
candide Lector haud cuivis sacrce Scripturee studioso non infructuosi. Sed ne diutius
te remorer, ea paucisaccipe quorum te prasruonitum cupimus.
Nos Graeci codicis, quo usus est aliquando D. Erasmus, fidem quam potuimus diligentissime pro nostra qualicumque mediocritaU seeuti sumus, nisi siuubi acriba dormitasse videretur: perabsurdum enim fueril ubique scribam nimium bona fide amplecti,
hoc est, una cum Jpsis erratis,quod Lonicerus saepius factilasse deprehenditur. Usus
est autem, ni fallor, eodem nostro exemplari: in quo divi Pauli coutexius a Theophylacti glossa aut capita ipsa frequenter male distinguuntur, et nonnunquara dictiones alioe
pro aliis substiluuntur (quea res nobis non parum exhibuit negotii); quihus sane reslituendis qua simus usi cauiione dum diligenter expendimus quid ipse auctor in prcedentibus aut subsequentibus eumdem locum attingentibus, quidve Chrysostomus eum
tocum tractans atrt OEcumenius scripserit, aut etiam Porseuna vetus interpres legerit,
in margine Graci codicis, quem typographus brevi typis excudere statuit, suis locis exposuimus: ut I ad Corintb. , depr*ale acriptum fuerat pro , et ad
Galat. v, scandalum Christi, proacandalo crucis; quee quidem scriptoris errore contigisse
yehementer admiror Lonicerum non animadvertisse: cum vel exmox sequentibus facile
a raediocritor erudito et attento error deprehendi potaerit. Itera ad Ephes. depravate legebatur, divitice datm, cum legendum fuerit, divitice glorice; enim, non scribeodura fuerat. Quintoautem capite primae ad Timotbeum Epistol, locum in Graecis et L a tinis mutilum e x P o r s e n n scriptis, qu eo quidem loco rectius habere videbaolur, restiluimns; hoc enim loco quid Theophylactus scripsisset non satis nobis constabat, sed
qu illinc assumpsimus, his notis () interclusimus, ne quid teraere praater Graeei codicis
lidem de nostro addidisse videremur. Porsennae autem viri eruditi, ut opinor, et eloquentis versione, ut multum a Greecis discedente, , ne dicam plerumquc dissidente, ut q.ua
r

321
PRJSFATIONES.
322
sit paraphraslica polius atque eiiam nimium libera, utpote qtue plerumqtie adjiciat qn
i n Groacis non faabentur : etcoutra, plerisque in locis compiures versus prorsas omittat,
queB lamenin nostro manuscripto codiceGrooo, eoque pervetusto aperte continerrtur, i l l i u s ,
inquam, ouaissa versione, Lonioen potiuus interpretatiouem arripuioius; eamque passim,
ubi tolerabilis esset, reiinuimus. Noyooa quidem ex aooicorum quorurodam -consilio
edere siataeraajus, sed cum id in pra&faiione adorii aoimadverteremas, nobis ad id nec
satis esse olii, nec temporis, ea potissimum muiavimu$que3 Theoptaylacti mentem aut
assequi yiderenlur, aut non salis explicarent. Adbac margitii uiultis in locis q u daua addidiwus, $ quibus Laiina legens vix unquam qaid eibi velU Tbeophylactus intelligere queat: diioa yidelicet aui Groci sermonis yariam ailiogit ieetionem, aut Graecae
fiiciiouis compositiooem, aui diversam signiQcatioxiem, aliudve quidqnam bujasmodi.
Pleraque etiam delevimus ab interprete male addita, quod aut parum ad rem facerent,
aut cum Tbeophylacti sententia pugnareni. Quiedam vero perspicuitatis gralia , aut
ambiguitatis vitandae causa, a nobis sunt rnutaia, ut mediocriter erudito Lectori coiisulatur. lsta eaim veritatis et sacne Scriptur studiosis scribunlur, quibas nada et perspicua auctoris sentcntia magis placet, quam interpretia fucata et affectala dielio, quaa
istiusmodi studiosis tenehras offuodens, plurimum facessil negotii. Porro yulgarem in
Paulino textu versionem, qua passim ulitur Ecclesia, fere retinuicnus, nisi sicubi Tbeophylacti HHerpretaUoillam imiDutare ooegerit: ot, ad Romanos cap. xu necesse fuit
uautaro conformari iu configurari, quod Theopbjlactus differenAiam ponat inter figuram et
fortuam, ei Gguram muodo, formam a u l e m virtuli attribui dicat lteiu ITimoth. Tipro
inutilio, necesse fuit ponere $tulta quod Theophylaclus id interpretans dicat: Quomodo
enim non esl stultum; et , Ha3c siulia suat etnoxia. Noster vulgaris interpres legisse videiur , TheopbyJactus vero cum Cbrysostomo legit . Iteui
I I Tiuooth. ii pro tu quando ponendum fijit si quando, aut siforle vel fortasne: eo enitn loro
, non est negantis, sed dubitaotis siye addubitanter asseyeranlis: quo in sensu
seepe accipit Theophylactus, ut in episiola Evangeliis praefixa satis docuimus. I Q ipsa
autem Loniceri versione quam mulia fuerint raaJe versa,aut prorsus omissa, ex bis quaa
decerpsimus conjicere licebit, si totum opus confcrre graveris. Et quoniana princifnum
fervere solet, exploremus quam fuerit inilio fervens et diiigens, ex Diultistamon pauca
decerpentes, nea Theophylacti praeclaro opere diutius retardati pra&stantiof uoa jaclmaiit
faciamus. Noster enim Theopbyiactus pulchre Horatianum illud yiians, Brevis e$$e laboro,
obscurus fio: mediocritatera scite usque adeo amplcxus est, ut perspicue docendo, et ex
probatis auctoribus optioia quaque apiculaB Qiore seligeudo, prolixilaie n o n sit moiestus.
Sed utel nos molosliaui istam yiteiuus, pauoa iUa accipe. In ipsa statim operis praafalione, ubi de Epistolarum ordine Tbeophyiactus disserit, ac dedarat Epistolam ad Romanos non propterea primo loco collocari, quod aolo alias otnnes scripta fuerit, ad bunc
iDOdum verterat Lonicerus: Quandoquidem ad Corii)tiiios tum ad Thessalonioenses una,
i n qua de ministerio iliero&olyma transraiitenJo omnes ipsos occulie quidem coffiionoi a c i t , hanc pra3cesserint: cum io Gracis bic sit sensus: Quandoquideoa hanc prflDcedant
du63 qufiead Coiintbios suni raissa: quin el bas praecedii ea q^aa es( ad Tbeasa4onicenses;
i n qua, etc. Vides, candide Leclor, quod ad Bpistolarum ordinemaltinei, hicdoceri eam
quffl ad Tbessalooicenses acripia fuerU, eas pra^cedere qa ad Corinthios furint missae :
qua I D sententia est Chrysostomus, quod Lonicerus plaae tacuerat. GraBca autem sic hat

bent: tfatv ^ \ ,

* j j . . . Sed ad caput prim-um veniamus, el e multis pauca ^rstringainua. l a eutnPauli

locum quiin capilis e$t iaitio; Dt Filio $uo qui natus esi tx semine David oum de d u plici geoeratione Cbnstiageret Theopbyiaclus, divina et humaaa, ita acriplucn fuerat:
Quocircanon de vili exiguove homioa EvangeliutQ hoc est, aaoj de Fiiio Dei est ;
nec de exiguo Deo, nara de oalo ex sanguine Davidts secuadum carnem. Hacteous L o niceri verba. Vides quam ioepte colligat Filium Dei non ease exiguum Deuot, propterea
quod natus sit ex sangaiae Davidis secundum carnem, cum ipse Paulus de iftcaroatione
ad Philippenses scribens, long^ aHter dicat: Exinanivit sctnetipsum, eic, et paulo posi:
HumHliacit $emetipsum. Quod itaque Tbeopbylactus negat Evangeliuui boe esse
, et paulo anta , O O Q erat vertenducu, De exiguo sive parvo Deo
neque, <iDe vili eiiguovo botuinc, sed, De mero, nudo cisimplici Deoaut bomine; at sit
f

323

AD THEOPHYLACTI EXPOSITIONEM IN D. PAULUH

334

sensus : Evaogelitim hoc non esse de eo qui tantum sit homo, aut tantum Deus, sed
qui idem et Deus sit et bomo. Eodcm primo cap. ibi, Cui servio in spiritu meo in Evangelio, etc. sic prius habebatur: Naro servilutis Evangelii conatus necesse habet, etc.;
nos vero clarius ad hunc modum: < Cui enim Evangelii annuutiandi servitus est comraissa, illi necesse est ut, etc. in Glossa sequenti uhi ait: Alqui D. Paulus dum assidue oral lanquam vidisset eos , etc, potius dicere debuit, Caterum quod Paulus
continenter orabat ut eos videret, sive videre contingeret, ex ferventi boc charitate facie*
bat; et paulo posl, ubi hortatur ut constantes simus in orationibus nostris, sichabebatur: Neque enim Paulosumus potiores, qui pro cruce etiam sua removeoda precatus
CSt. GrflBCe autetn 8ic:Ou , \

, hoc eat, Neque enim Pauto sumus meliores, qui pro stimulo ter Dominum
precatue est ubi dictionem Ur omisit, qu potissimum ad orationis constantiam et perseverentiani pertinebat; et crucem etiam pro sliiuulo posuit. E t m o x ,
, vertit, Erga fidei coinmunicationem, cuoa, ob fidei irfcreraenlum, potius
vertenduoa esset. Eodem primo capile, in illud, Quemadmodum tt in reliquxs gentibus, ita
scripserat: Commiitensautemipso^inquit, quemadmodumelin reliquisgentibus. *^
\ , , , etc, hoc est lllorum autem fastum etiam comprimens, inquit", quemadniodum, etc. Quod enim sic irtelligi dtbeat, saiis declarar.t
sequentia. Eodeua capite, ubi explicat locum Pauli: Tradidit eos in desideria, etc,
ibi Theoptaylactus notat, tradit dici pro deserit eos, et permitiit. Lonicerus vero
pro $ , id esl, et pcrmittit, posuerat, amice: idque fortasse ob scriptur difficultaleua ; inire enina scribae cum calamo veluti luxurtante conjunxerat, ideoque i n lerpres ad , pro forle respexit. ltem paulo post cum declarat quod aliis impelleiuibas non babuerint opus : Sed ipsi, inquit, se contumelia affecerunt. Hujusiuodi
enim sunt impuri illi affectus; ubi longe alia prius habebatur sententia, ut eliam in mox
sequentibus, \b\ Sicut non probaverunt Deumhabere innotilia; ubi Theophylactus: I n juria, inquit, qua Deum affecerunl, non ex ignoranlia processit, sed a meditatione et
fctudio, uli nos restituimus. Qui plura volet in hoc eodem primo capite emendata notare, id ex utriusque collaiione facile poterit. Nec id tamendico, ut Lonicero detrabam :
plurimum enim illi debere me in^enue fateor: nisi enim ipsius versione fuissem adjulus, baud facile plerisque in locis pervetustos characleres agnovissem, ut imerim de ipsorum figura mihi qaidem insueta sileara ; sed re studiosi, ut diximus, si aut pauca,aut
nullius moinenti loca hic emendata fuisse pulent, eo fructu priveniur, quetn ex bac
recogni ione ipsos consecuturos speramus. Sunt forlasse nonnulla quaa typographo
potius quam inlerpreti ascribenda sunt, ut quod Christum pro crucem expresserat; sed ne
iasttdiuin pariam, oa cum plerisque aliis praetereo: ideoqu* ex aliis cnpitibus pauciora
buc transcribam. Capite secundo in illud Pauli, Qui igiiur alium docett, teipsum nondoi-es,
ibi: t Si namque gentes, etc. multum ab aucioris oieuie abcrrare videtur, et pauloante
negatio non fuerat omissa; et in glossa sequenli, post isla verba, Sin minus, ista desiderabantur: Non dixit, Non prodest, ne ipsamcontumeliaafficere videalur, sed Judceumea nudat,
dicens: Circumcisio, etc.,et moxubi duo prropulia posuissel, unum secundum carnem,
alieruia secundum spiritum sive yoluotalem, de hoc posteriore loquens, sic reddiderat
Lonicerus: Quaasese habenluti commemoratuiii esl, quando nihil carnalium quisquani
affectuum babuerint, utqui sint ablali. Graaca vero sic habent: " , . '
y

* ubi dictio , refert #

,% qua3 nos sic restituimus, quod qnidem est, ut dictum est, quando quis carnalium
affectuum nullum habet circumcisum aut amputatum; quae senlenlia belle huic loco convenit, cui prior contradicebat, et sub finem hujus capilis ab auctoris menle, ni lallor,
multum aberrabat. Sed longumesset siugula capita excutere; ad sextum igitur transitio.
In illud Pauli: Non regnet peccatum inmortali, etc, ubi extollit Christi gratiam, sic ait
Tbeophylaclus: llaque corpus sua natura haud nocet, sed obedire pcccato, illud vero
plurimum obest. Observa hicChrisii graiiam, quomodo Adam peccarit, cum tamen nondum
mortale corpus haberet : nus vero in uiortali corpore peccatum vincimus el superamus.
Mactenus auctoris verba ad Graecum exemplar restituta, quaa prius longe diversam aut
contrariara pra se (erebant sententiam, aut conferendo patebit; quod sitamcn ad alteram
editionem recurrere graveris, ibi ad istuui scribebalur modum: < Itaque corpus baud

325

PRAFATIONES.

326

nocel iralun, sed obedirepeccalo, illud vero plurimum obesL Observahic Cbrisli gratiam
quomodo Adam peccarit, cum tamen nondum mortale corpus haberet, nos vero in corpore mortali peccato exuberamus, adeoque in peccatis nascimur. Vides Lector, ut haud
noeet nalurcs, pro sua natura haud nocet; et, peccato exuberamus, pro peceatum vincimus,
dixeril diverso et contrario sensu? Capito etiam sequenti in annotatione: Etinventum cst,
|ilem in alia, Nunc autemjamnon ego operor] foedos lapsus deprebendes si conferre lubet,
ut et cap. , xi et xm. ln boc ubi Paulus ait: Vt in die honeste ambulemus. Ibi Theophylactus de Romanis honoris et glorifie studiosis hoc modo scribit:
, , hoc $1, * Quandoqui*

dem ipsi vulgi gloriam sive honorem, qui a multis exhtbetur,- magnifacerent, ab honestate
eos allicit; prius autera sic redditum fuerat: Cum enim ipsi Romani roulta verba facerent, etc, ubi , non multa verba, sed multam curam, rationem sive respectum
habere glori et auree popularis potius significat. Deinde quod adjectum est, abstrahit
eos ab ea gloriae turpitudine, multum erat a Pauli et Theophylactt proposito alienum;
suspicor interpretem exi^tiuiasse pro legendumesse . Sub eaenim
dictiono ducta erat linea, quasi suspecta essel scriptura, q u tamen beile habet, ut qu*o
Paulino textui respondet, ubi .
Sed de hac una Pauli Epistola nimium multa ; pauciora igitur ex reliquis afferam ; et
ne longius abeamus, initio Epistolae sequentis, ubi Paulus ait, Per voluntatem Oei, in eum
loeum Lonicerus : Animadverle bic deitatis vocabuliun ad Patrem perlinere; egregia,
scilicet animadversio, quasi vero usquam negariut Ariani deitatis vocabulum ad Patrem
pertinere. Greeca sic habent : , \ , hoc est, Nola autem
hanc dictionem per Patri appositam, sive de Pafre dici. Ubi Theophylactus contra Arianos
bunc locum profert, declarans quod haec praepositio per, diminutionetn non imporlet, ul
ipsi volebant: cum etiam hicapponatur Patri,ubi dicilur per voluntatem Dei,\xi fusiusaii
idem Theophylactus in eum locum Joannis, Omniaper ipsum facta sunt, ubi Ariani volebant Filium facere Patre minorem, quod per ipsum sicut per instrumentum aut servum
Pater aliefecisset : contra qaos ibi adducit hunc ipsum locum, Per voluntatem Dei; et item
alium ex boc eodem capite : Fidelis Deus per quem vocati siimus in socieiatem Filii *ui,
ubi dictio per Patrijuncta, nequaquam signilicat Patrem Filio minorem. Hunc locum
pluribus tractavi quod plerisque subobscurus viderelur, et a Lonicero quidem male
versus, ut qui ex prapositione . deitatem fecerit; a Porsenna vero plane omissus fuisset : solel enim iste si quid placeat liberius tractare ac multa de suo infarcire; et contra
si quid non arrideat, illud prorsus omittere ; quod bic conligisse videtur, si raodo ipsiua
exemplar cum nostro consenserit, eo sane pervetuslo. Nec video cur hic de gtfrmana Theophylacti Scriptura dubilare debeamus, cum hujns loci mentioiiem ipse faciat Joannis
primo, ut diximus. Quod autem Lonicerus glossam totam nonnunquam cum textu Pauli
preetermiserit, non ipsius voluntate faetum esse arbitror, sed ipsius aut scribae polius negligenlia auterrore contigisse.
Hic Gnem facere fortasse cxpediret: nam ex bujusmodi locis pro nostra qualicunque
mediocritale restilutis facile candidus Lector de reliquis conjicere posset, nec plura, opinor, desideraret : ob morosiores tamen, adhuc paucula ascribara, nt quod hujus Episiol
capite quarlo, ibi : Magnce mihi glorioe, contrariam posuerat sententiam ; et capite quinto,
in eum Pauli locum : In interitum carnis, scriptum erat: Hoc est, ut a rnorbo eum liberet, solvat, nos sic emendaviraus: Hoc est, ut morbo eum maceret et tabescere faciat,
de castigatione enim corporis loquitur, ut sequcntia satis dectaraut. Capite autera seplirao
pleraque depravata, et non pauca omissa fuisse, qui totum hoc caput conferre volet, facile
deprehendet; quod quidem vel unum caput moroso etiam Lectori, si tamen veritatis studiosus fuerit, hanc nostram operam ut minime supervacaneam, comraendare valeat. Possem ex cap. , xi et xv, manifeste depravala, et contrariam sententiam continentia pro*
ferre, sed in hac priore ad Corinlhios Epistola diutius quam stalueram suro immoratus.
In secund vero ad Corinthios Epistolae copite primo, ibi : Et spes noslra firma est pro
vobi*, glossa hujus lextus cum textu sequenti fuerat omissa; alque ila glossa textus
sequcntis huic erat adjecta, quod etiam factum est ad Romanos xiu, foedo sane lapsn, ut
alios ejusdem capitis prateream. Secundo autera capite bis contrariaui reddidit sententiam.
Primum in illud Pauli: Ut ne circumveniamur Satana, dixerat: Non enim a se discre9

327

AD THEOPHYLACTl EXPOSITIONE.M IN D. PAULUM

328

pantia Satanas accipit, verum et nostra rapit, cum dicere debuisset, Non enimad
se pertinenlia Satanas, ete.Grace enim est: \ .
Deinde paulo post in iJlud Pauli : Aliis quidem odor mortis tn mortem, pro, Deo acceptabiles esee, dixerat, esse reprobos et minime gratos apud Deum. Sed bic quodam modo
excusandus veirit, quod Graacus codex fuissel corrupUis, quem secutus est fidf, ut diximus, nimium bona ; nam looo legenduin est , ut patet ex ChryS O S I O I B O et reteri interprete. Sed ad alia properans reliqua hujus Kpistolae capita transilio.
Initio autem capitis primi ad Galatas, ibi : Sed ptr Jtsum Christum, Theophylactus huic
IOCO Objicit quod est in Actis apostolorutn cap. X I H , diceilS, \
idest: Atqui Acta apostolorum aSpiritu sancto indicaut
eum segregatum esse, etc, Lonicerus vero, de Pauli operibus inlelligens, sic verterat :
Ips res gestee elopera a Spiritu sancto profecta indicarit, etc, quae huic loco minime
conveniunt : uec q u stalim sequuntur hanc admittunt interpretationem; subnectit
eniw : Perspicouru est igitur quod sh una et eadem potestas et Palris et Filii et Spiritus sancti. Similom objectionem facit ad Rom. primo, i b i : Per quem acccpimus gratiam.
Sed niimuin his imiuoror. S-i quis tamen ex aliis Epistolis queedam desideret, conferat
primum caput ad Philippenses, ubi non pauca fuisse roultura corrupla deprehendet.
Expendat itera quaa Tbeophylaeius in eum Pauli locum ad Thessalonicenses quarto s
Non hominem tpernit, sed Deum, pulcherriraa scripserat, et plurinaum fuisse deformata
comperiet : et quasdaiu sub Qnein ejusdeu) capitis omissa fuisse perspiciet. Atque i'linc
transeat ad priruae ad Timotheura caput pritnum : et glossam ia illud Pauli, Sed miserieordiam cen$ecutus **m, quiaignorans feci, excutiat, et in una et eadem glossa non seinel
lapsutn interpretem noiabit. In Epietola vero ad PhilemoDem quod conlra etiam PorsennaB
versionem faciat reperiet, ubi : Itoperandi quod ad reiu pertinet; contrariam habet
sententiara. Porsenu enira accepisse vidutur , quasi aprivaliva particula esset,
cum verterit, quod ad rem non pertinct; quo in errore pergens, totam Theopbylacli
pervertit explicalionem, G U I I I potius conirarium si^nificaret , nenipe quod ad rein
perlinet, sive , ut ail Suidas, boc est quod decet, quod convenil, sicut
officium dicitur. etiim esi attineo, pertineo, rpeclo, sicut , , convenio,
consentaneue sum. Sic Ooinostbenes ait, , ad virtulem spectantia,
interprete Budfleojqu signiGcatio buic loco ruaximo convcqil. Sed de hujus versione
elegaoti quidem, sed parum fida, satis antea dictum puto ; fiaetn iiaque iacio, nec
yerbuiu addo : qui plara desiderat, totam opus, si lubel, conferat, et, ni fallor, Iabores
nostros boni consulet. Bene vale, catidide Lector, et lui Moiitani conatus tuis studiis proODSSQ cupientis in bonam parletn, queeso, accipe.
Lutetiio, e rausco nostroTornaceosi x u OctobrLs, ajino M D L I I .
t

MONITUM
T . B A I L I I EDITORIS LONDINENSIS.
Pracinaturus decllasimorirai obitus quam gravi Ecclesiie sludiorumque incommodo evenire asaolet,
condocefecii nuperns rcverendissimi v i r i , atque omni liiterarum genara excuhwinii, domioi Augusiini
Lindbelli, episcopi Herefordensis, inler roedia opduiae frugis molirniaa abrepU. Quem ila exstinciam
ciiam ignoii flebunt. A i vero mei muueris esse duxi (qui iii isiiusmodi siudiis illi inservieriiu) noti tam
defuncium ignavo queslu prosequi, qoain quae tolueril, meminisse; qoae maudaverit, exseqiii. Uiuc
aniinas mihi accendebalur, hosce Theophylacli Goiiiinentarios, quos ille bono publico desiinaveial, pro
mediocriiaie mca polius excolere, quam una cum ipso sepelire. Priores ipsius curas alque eliam
secutidaa experli erant : manus tantom deeral suprema. Unde licot foriassis haud usque adeo absolulos,
I K > U lamea ommno aegleclos prodire coiaperies. Describebantur e vetuslo codice mauuacriplo illuslrisaiuii comiiis Aruiideliaai, Aiigliae maresdialfi, v4ri u i atiitquo stemmate, ila porlils aiitiquiiaiis atudio
d c a n u i i . Post apograplioii cura proioiypo Adeliler coaiiwseuin, ad U A U H I et aiierutu exeinplar Oxoni^nse
iuslituia eet ca&ligaiio. Qua in re quaNiuui Uke fidoi industria?que 'prastilit, ieklando eruui viri ad ele-

389

PRiKFATIONES.

330

gnttiiorem doclrinam iacii, Thomas Triplei, amicus milii unicus, et Joannes Grcgorius ; quos in pisurioris exemplaris colialione sibi ascivit. CaMeiamm sciliccl illius eurarum ego ipse consciio,
ediiiortem islam ad mentem ejus, quanlum pole, adornavi. Discrepantes codicum lecliones, appiiiguiiiur
arae marginali. Asteriscus dictionem loquiiur ab uno aut ultero codice absenlem, atque sine maguo jseuientiac detrimeuto delebilem. *7<r. lessera est conjeciurae, cui parcius indulsiinus, quo tibi facultas magis
iDlogra judicandi. Latina quidem versio est Piiilippi Moniani; verum ubique adeo a nobis inletpolau
aique ad Gnecorum veritatem revocala, ut (si peroperas lypographicas licuissei imporlune festinabundas) minus isediuui foretnovse prorsus condendae. Idquod commilienlibus liquebit. Vale.

ANNQTATA
PRO SINGDLIS EPISTOLARUM ARGOMENTIS.

Ad Romanot ex Cortniko $cribit Apo$tolus qnos / my$lerium ud perttare scecttlo : el alia nmlla quat
nd ho$ in fide firmandos maxinw /etiiutJ*
nondkm tiderat, mendi tamen petcupidut, quia de
his mulia acceperal, quorum el wteipit ei laudat / i Ad Philippen$e insuper litterat mltlU ex Urbe
dem ut quam sciret fama et nomine cetebrem et ubiquot adierat sane, et ad fidem instruxerat. Bh itaque vulgatam : el (ul coelera omUtam) dt geniium
que Paulo ipti ei tancih nonnullu minhtrantibus
vocatione copiotius disserit.
necessaria, exorti sunl quidam, qui pravii persuauo*
nibu$, el sub legit umbra el circuncisionis obtentu,
Nec $ecu* ex Epheto ad Corinlhiot icribit Epiitoiimpliciam quorumdam coriumperenl aure*, astereniam illos objurgant quod plurimum inter $e diuite$ neminem pos$e tine tege jutlificari. Quod Paulus
derent, et primarium quemdam e $ui$ rem cum noaudien$ Plnlippenttum primo fidetn probat, tt eoruiu
verca habentem salit negligerent, vellentque tnb
$e memoriam habere inter preeandum fateiur commecalibaiu* praclexlu nonnulli dhortia faeere et uxorek
morattjue quemadmodum Uemce tete ac Chrisli fidem
relinquere : el mulli vtololhytis vescerentur : el alii
tutalm $U et qui prcelerea moletti $ihi in vinculis
cccleris pldne contempti$ eo$ duntaxal dimirarentur
fketmU
qui eswit tinguarum gratiam contcculi: el, quod
eral dele$labiliu$, nequaquam credereul humatla for- ]
Colottensibu* eliam ex Urbe lilterai imper{\tur
pora post mortem rcturrectura. Ad eosdem deincepi
quippc qubi cerneret per hominet captiotot ti eubdolo*
ei aliam ex Macedonia tcribit, quando quidem ex
faim quibu$d*m argumenli$ cirtummnlum Jri, qui
priore plurintum pro[eci$tent quippe quo$ panileret Christi fidem aperlMhni Gtccch arg*tii$ impugnatandiu fothicantem ilium tulis$e sed arrepti deinde
rent eum Ugi$ umbram ei e$ea*ivetita$ $cctareuiur
$edUio$i$$imurum hominum persuatu, legi$ duniaxal ei cireumcisionem effemnu
. ,
liiurae inhaserunt, indifferentem existimantes graliam
Ex Alhenti vero Thenalonicensibut tenbit, apud
qum Chritlo e$set in mullot collata : quiri eliam el
qtiot autea fueral diuths commtratu* : et qutniam
pTccctplont admodum jactitabanl, et glorice ducemulta cum in VerrUi> tum Jlacedouue civitate Phibant eum Apoilo vellenl vel Cephce pariet lulari, id
lippis, tum Corinthi eLThessalomca{tteroi perpntus,
ett suum quhque quem sectarelurexlollere, unde mulia
terilUi ne vel ex tui$ preuum illi offtntl hand $ali*
erani inter hos oborta dissidia : alioqui in sanctorum
ttabiles forent, rel masrore nimio eb suornm e vila
alimoniam abunde el liberaliter conferebant.
diteesium confictrenlur, quo palrio more rte p/nrfEx Roma ad Calaiat lilierat dedit. Hos emm cum
mum angeboHlur, Timotheum cum epiilola ad eot
antea ad fidem quam optime intlruxhitt,
ei credidimiiH, ui in fide obfirmnrenlur, u* quaquam pacio
diisent eo prcdicante in Christum Jetum , po$t ejus
ab ea desciscerent, sive ipsi afllictareniur, sive alio*
ilitceuum mox lapii, improborum hominum suggecernerenl affliclari : horlaiurque ut ducerent tiiam
stione ul le circumciderent compvlii $unt. Quod uti- quemadmodum &e accepment. Commonefacil intuque Paulut <rgre ferens, quia prwter $udm in$ti:utio~ per, ne graviter feraut morienliun catum et alia
vem cgissent, incusat acrius quod se celenlme adeo
pleraque. Ad eosdem idcirco ex Vrbe et afiam scribit
immuta$$enl.
Epitlolam, quia apud eos erant nonnuUi segniore* ad
bonum, et nulliu* momenli tirl, qui alios mira arle
Ex Urbe pralerea el ad Ephehto* scribit, haud
fallebanl, aslruenles jamjam instare Chrhti adrendum lamen per te uditos, $ed oudilione.solum percctum, cujns el Pautum falso testabantur auctorem, et
ptos fideles ;sse, et Chrislum Jesum oplime credere,
tese idem cognovhse per Spiritum nffirmabattt. Cujus
ei mira quadam in sandos omnes affici charUnle
rei certior factu Apottolut, per- iitiera$ Tke**al(wiaiioqui te percupere in fide hac tlabUiii. Quochra
censium primo adauciam fidem collattdat, el gloiia
l hos per liiieras inslruit, aitque haud<juaquam
ducil quod Chritti ob gratiam virilUer ferrent prchCommeutiiinm es$e, aul nuper invtnium hoc Clnisti
9

PATROL.

GB.

CXXIV.

11

831
AD T H E O V K Y L A C T l SITIONEM I X D. PAULUM
332
surus, solaiurque ubtenns illaiai hh Deum vindica- i simus lugiens Iiomam se ad Apo&lolum contuiii, opud
sumquc habitavii covjecivmin carcerem,ei in rmculii
turum quandoque iujnriab.
detentum. liunc i'aq'te cum ei optime obsequeretur,
Sciibii ad Timoiheum ex Laodicea eam ob cauel brevi probus evasisset, ul ci esset acceptwr, P/ii$am quia Epheai eunl pcrmulli qui Judaicos ritus
servarent, cum longe aliter ipse Ephesios inslruxisset, lemoui commendat per lilieras, horialnrqne ut / i docereque et fallere iniegnoret quosque adniierentur. beriate donet, nec eo u/ tervo, sed ul fratre utaiur.
Quocirca Timotheum Iwriatuv ui Eplieti maneat, et
Ad llebrceot demum ex llalla tcribit : qui et$i
corruptoret illos ca&ligel el corrigat, ut tandem
Christi acceperani fidem, heud lamen prorsut lege
suis erroribus retanescant. Ad eumdem secundo ex defecerant. Quod sane inique ferens Apotlolus, eisi
Urbe conscribh Ejiisiolam, moneique xit ad te redeat. ad genlet erat, ul.Evuiigelinm pradicorcl, jam deErat enim Apostolus ab omnibus jam dcsiitutus, qul
stinatvs, non hos lamen ferebat leyit umbris obvotvi,
tecum Romam ex Asia commigraverani, catenisabs- exislimans haudquaquam credenlibut his mole&lam
terrili, quibus eral detinrtus.
hanc fore cpistolam, in qua de Christi advenlu, lege
Ex Nicopoli ad Tiium liiteras scribit; ibi namque ipsa umbraiili disseral : quam cesaassc affirmat, (t
hicmaverai Paulus. ln Cretn auiem Tilum retiquerat,
nihil in poslerum vuliluratn, qnm Clni&tus advenerit,
ut per urbes instilueret sncerdoles. Erant enim ibidem * quem iila pnefigurassei.
plerique qui tub legit prcetexlu seducere populum
liis Uaque Episiolix Paulus lam valida (undameuta
conabantur.
jecii, ul increscenli$ in poslcrum fidei tanla pos$el
Scribii ex Urbe ad Philemonem, cujus scnus Onc- moles imponi.
tt

LECTORl

YENETLS

EDITOR.

Prodit tomus alter Operum Theopbylacii, ca quidem celcritalc, quaui salis csse puteniusad fidem adsfruendam promissioni nostrae, qua in Prccvia Declaratione nos obslrimiraus, integram operum praoclari hujus auctoris edilionem intra quadrienniurn absolvcndam fore. nahes vero hoc in tomo Commenlarios ipsius in oinnes Pauli Epistolas; qui
quidem aliquoties Latine, Graece autem ct Latiiie sernel tantum, nempe Londini
anno 1636, in lucem prodiere. Ad hanc editioncm salis niiidam el accurataui nostram
piane exegimus, nisi quod manifesta queedam Latinco versionis errata sustulimus. Quod
vcro liic e nostro adjecimus, preocipue sunt variantes lectiones ex codice bib)iotlie<
S. Marci deprompta), quas ad calcera lomi, more nostro, apposuimus. Eas d i l i ( n h r
collegit juvenis industrius Georgius Constanlini, natione GraBCus, qui siruilem oporam alias eliaoi nobis impondit. Colleclas vero iradidimus Bonifacio Finetti, ordini^
Praadicatorum, ut omnibus expensis, solertia sua et judicio, cas quae frugi alicui
esse possent, seligeret. SciJicet nos ionge abeornm opinione sumus, qui quidquid varietalis in codicibus reperiunt, id totum pro varianlibus lectionibus habent, tolumquc in
ediliones suas effundunt, sicque paginas inutili congcric oneranl haud raro. Nos econlra
rati, variantes leciiones censendas non esse, nisi qucephrtsiai vel sensum perficiunt ac
complent, aut certe talcs sunt, ut merito ambigas, num ba? tel illco ab auctoris calamo
profecteB fuerint, ea omnia praBterTnittenda pulavimus, quaa aut njanifestffi sunl a m a jiuensium aberrationes, aut phrasim sensumve, potius quacn compleant, reddunt imperlectiorem. Hocce delectu factum est, ut, cum varianles lecliones nostrro satis multm
forent, ad mediocrem numerum redactai sint. Sed et aliud in causa esl, cur ad majorem
copiam non excreverint: nempe 13 omissaB sunt^omnes quie (non paucfB quidem) cura
variantibus lectionibus ex codicibus Oxoniensibus a Londinensi ediiore collectis marginique ascriptis conveniebant (). deerunt fortasse qui veilent eas quoque hic adnolalas babere, quod referat nonnibil scire an aliqua leclio non unius tanlum, sed pluriutn codicum aucloritate confirmetur. At non existimaviraus, retn hanc tanti esse, ut
ulteriorem hunc laborem mereri posset ac poslulare. Porro variantes islee lectiones
ferrae in una vel altera voce sitee sunt : qoas idcirco Gracce lanlum apponere placuit, eo
vel magis quod ex illis oon paucee Graecam pbrasim unice spectent, adeoque LalinfB
r

\a) Omnes, iKTtiorie est nostri, collegimus ID mwgine iufcriori. Liilera Oxonlensem, m cod. 6. Marci Yeceti
iksignal. EDIT. PATR.

833

PR/EFATIONES.

334

versionis tenorera intactum reiinquant. Nonnullae tamc-n suhl paulo fusiores ; quaruth
Lalinam yexsionem a dicto Bonifacio Finetii factam non praetenniUimus ; sed eam aa
calcetn pagin ponimus, ne ipsarum variantium lectionum seri^m initumque ordinem
abrumperemus. E i fusioribus bisce variantibns lectionibus alioe sunt velut quaedam additamenta, quee ipsi texlui edito inseri possent, eumque pleniorera reddere; aliffi vero
sunt potius diversaa expositiones, aut eeedem eliam quoad sensum, sed verbis diversis
c x p r e s s ; et quidem ruodo ampliores expositionibus textus edili; modo breviores, quie
sciiicet lextum edituni veluli compendio exhibcnt. Perspicuum idcirco est, codices
plerosque qai bos Commentarios conlinent, interpolatrices manus expertos esse : neque
enira fieri potest ut tam breviores quam fusiores exposiliones hujusraodi ab eadcm
Theophylacti manu effluxerint. Sed qunam Theopbylacto sint ascribendifc, quaenam
iuterpolatori alicui, nemo, raeo judicio, definire polest, cui pree nianibus non sit ipsum
Theophylacti autographum. Neque enim ad id satis esse pulamus, majorem codicis vctusiatem; tum quod difficile sit, eam exploratam satis babere, cum saape vetustalis inccrUB
sint nolffi : tum quod recenlior codex sinccriira esse possit vetuslioris ac fmrioris codicis
apograpbum. Si quis tamen breviores expositiones potius quam fusiores, Theophylacti
esse velit, nec ille rem satis vensirailem affirmabit, utpote conapendiario commentandi
generi quo deleciabatur Theophylactns el preesertira in bisce ComojQntariis, qui in aliquibus codicibus , Compendiaria Escppsitio inscribuntur, apprime consenlaneam. Quod si hoc verum sit, habes profecto, benevole Lector,in Variantibus Jeclionibus nostris expositiones alfquot iis, quee in edito textu habentur, boc nomine,
praeferendas. Animadvertas hic vero, nos, ciim edita ioca resporidentibus sibi in nostro
codice texlibUs ampliora sunt, nequaquain integra rfeferre, no nimis vacui regione
respondeat; sed demptis iis quae in medio sunt, coruQi absentiam punctis aliquot orditiatirn positis indicamus. Codexunde variantcs lecliones desumplee sunt, nil peculiare
babel quod hic coromemoretur. Charlaceus is est, et xiy circiter saeculo scriplus censetur
a clar. viris qui Manuscriptorum Groecorum bibliothecce S. Marci Catalogum edidere.
Variantes lectiones nostras excipiunt Observationes Latini Latinii, quas ut in primo
toino, ila ct in isto appunimus, ne quid ad editionis nostr ornamenlum desideretur :
<jua de causa preemitlimus etiam non solum Philjppi Montani PrffifaLionem, veriim etiam Adnolata, queis cujuslibet Epistolae argumenlum paucis exbibelur, el unde
smgulae scripto sint, indicatur, quffi curn exstent in editionibus omnibus Lalinis
quas vidimus, Cbristofori Porsenn, qui primus hosce Commentarios Latine transtulit
atquo vulgavit, esse pularaus. Toraum denique claudunt duo lndices, Lalinus unus,
(Iraecus alter; ulerque, locupletissiraus : quo vel solo addilatnenlo haad parum sese
editio nostra supra caeteras commendat. Sed non est cur pluribus te detineamos, amioe
Lector. Jam fruere praeclaris hisce Commentariis : et tomum tertium, qui pleraque YCI
prorsus inedita, vel rarissima complectetur, brevi intervallo lemporis secuturum, securus
exspecta. Interim vale.

THEOPHYLACTI BULGARIii ARCHIEP.

335

336

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARCniEPISCOPI

EPISTOLiE D. PA13LI AD ROMANOS E X P O S t T l O .

ARGVMENTUM

EPISTOLAS

AD

ROMANOS 1
.

1 Assidua divinarum Scripturarum leciio, ad ipsarum eognitioMin ducit. Mcnliri enm nescit qui dixil:
,

c Qucuiiie.etinvenielis: pultale, etaperielur vobis . >

Proinde Episiolarum beati Pauli mysteria perditee- .

'
mut, ei assidue diligenterque in eis venemur. Cielem

enim omnibut doctrina raiione praMantior erat. Et

.
merito quidem. Nam quoniam omnibut abundantiui

laboramt, ampliorem etiam Spirilui graiiam assecu- '

tus est. Neque hoc ex Epislolis ejus tanlummodo, ,

vevum eliam ex apottolorum Aciis penpkuutn fit.

.
Mercurius enim ab infidelibut ob termomt prwslan- ,

,

iiam txislunalus ett. Prima aiaem nobis proponiiur

)
hxcad Romanos Epistola, non quod prima $criptu

',

*
fuerit: bince enim illw ad Corinlhios hanc prwcedunt,

*
el isias rurtum ea 2 9
* * ' Thesgaionicemet, in
%
qua eos de minuterio Hierosolymam miuendo non ,

sine iaudt commonefacit. Prceierea Episiola ad Ga~

lalas hanc ad Romanos prwcedil. Atqui cateris Epi-
'slolit hcec etl prior, hac ad Romano$, inquam.Quid ,

tiaque faclum est, ul primum locum oblinuerit f Quo- . ,

niam in tacra Scriptura hujusmodi ordo non est ne- , ', .

;
"

cessarius. Siquidem et duodecim prophelue, etiamsi

proxima temporum serie alter allerum non subsequa- .

^*
tur, $ed longo inlervallo ab invicem distenl, in Bi
, #
bliorum lamen serie conlinuato ordine collocanlur.

Scribit auiftn Pautus ad Romano$, perinde ac it

Chmli minUlerio fungendi necettitas ipsi incumberet, ' ,

ac veluti ad eo$, qui universo terrarum orbi prceside ,

.
,
batit. Nam qui capiti prodest, toti corpori profue
.
rit.
t

U(S

a d

M m h . VII, 7.

VariflB Jectiones
.

m.

* . .

EXPOSITIO IN EPIST. AD UOM. -

337

CAP.I.

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
IN EPISTOUM

A.D ROMANOS.

t , , \ '
, * ".,
5*>0 .
, ,
*
, \
; . ) ,
.
, , . *
; ;
, ; , , \
,

"

- '

, , 3
, < \ .
< . , .
, * , < *
& , ' "

, * \ .
, .

3 CAPUT PR1MUM.
V E R S . 1 c Pauhis. Neque Moses, neque plerique
alii, qui iJIum sunt subseculi, imo neque evangelistoo nomina sua scripiis suis praeposuerunl. Divus
autem isle, ubique Epistolis suis nomen suum pracponit: qnod illi qnidem ad prascntes scribebant,
hic vero e longinquo litlerasmillebal, el ul par erai,
cbaracteris episiolaris legem complebat. Epislola
lamen ad Hebraeos islud rion facit. Nara quoniam
infesto erga ipsum eranl animo, ne statim, audiio
ejua nomine, protinus resilirent, istad inprooemio
occuliai. Cojus aotem rei gratia ex Saulo Paulus
dlctnsesi? Ut neque in lioc, apostolorum antesighano, qui Gephae appellalus est, quod vafet, si i u lerpreteris, < Petrue r , minor esset: aut filiisZe-

bedad, qul Boanerges, id est, < Filii tonitrui, > ro

gnommati firere.
c Servus. Serviiutis raulli gunt modi. Alios
quidem ab opiflcio et creatione, seeundum quem dicitur : < Omnfa tibiserviunl *; alius a fide, justa
quem diclnm est : < Quoniam obediislis, br; quam
IradKi estts, formam doctrinae ; alhis a \Uae,ia
atiiuto: quo modo Moses dlctus est faomius Dei.
Proinde modie fais omoibua Paulua irominaiar
servus.
. .
< Jesu Ghristi. > CEconomlae et dispensationis no ,
mina prseponil, ab inferioribus ad superiora recur, 6 \ . \ , \ - rens. Etenim poai incarnatioiiem, Jesos, ei Gkrislus, id est, Uncius, diclus est : unclu eoim esi,
. ' , ,
* \ Q handqtiaquain oleo, sed Spirttu sancto, quiolco esi
omiiino preiiosior. Porro quod unciio eUam sinc
. " \ \ \,
oleo sit, pcr Spiriium solum, audi : c Ne tangaiis
, * <
* \ , uncios meos . > Quod verbum, da iis,qui anie legem fuere, accipiendum est, quo lempore unciionis
* .
per oleum ne nomen quidem innoinit.
c Vocalus. Humilis el modesti animi hoc vcrc . 0
bum C6i. Indicai enira quod non ipse quaerendo in, ,
.
venerii, sed vocalus accesserh.
t *.
c Apostolus, > Hoc posuit ad aliorum discrimen
. \ \,
qui vocati sont. Etenim fidales oronea, vocaii : al
' ,
Hli ad credendum duntaxai: Mibi vero, inquit, mu, \, \ , \ neris aposlolici funciio, aeu legalio coramj&sa est,
, - qua3 ei Cbristo, cum a Patre milterelur, caocredita
.
'
crat.
. , D t Segregatus iu Evaiigenum JDei. Hoc est, Se . lcctus ad Evangelii ministerium. Aliter autem ei
\ , , , \ ,
i Segregatus, pro eo, 4 qnod e&L Prdelliaauis
- ad boc, accipitur; ul cum ad Jeremiaoi Deus a i i :
^Paal.cxviii.91.

bRom. , 17.

' Psal. x, .

T i i E O P H Y L A C T I BULGARIA3 A R C I I I E P .

3i0

Pn^quam e*TCS cx mairice sanriificavi le d. \ 6 ;,

Qnin tiaii) ipse Paulns alibi a i l : c Qnando vismn est
. "
Dco, qui me segrflgavit ex ulero malris meus . .
,
Porro iiosi frustra d i t i i , Vocatus sum, et segre. , c , > \
gatus in Evangelium. Qiioniam vero ei ad arro c " . '
gantes sermoerat, illnm fide dignum eflicii, ceu d i ,
vinitus missum. Evangelium aulem diciiur, non
, . ,
solum propter bona jam pcracta, verum eiiam ob
, \
futura. Consolalur insuper audilorem ipso statim
. \
Evangelii nomine. Non enim tristia quaedaiu, qualia
-o;. ,
prophetarum vaiicinia. sed innumerorum bonortim
,
iliesauros Evangelium complecliiur. Deinde, Evan. * , ,
gelium hoc Dei est, boc est Palris, lum quod ab
, , ; ' , \ ;
ipso donatum sit, lum quod ipsuai manifestum
. \ ,
reddat. Eisi euim in Veieri Tcsiamenlo cognhus ^ ' ; \ , erai, solis tamen JinJaeis erai cogniius, neque illis
,
ipsis, ul Pater. Postea vero per Evangelium revela , .
lus est universo lerraruni orbi, unacum Filio suo.

Y E R S . 2. Quod aiitea promisernl per proplielas

suos. Cum tanquam novam, prscdicaiionem illam
Evnngelucalumriarenlur, dcmonstrat hoc ipsum vel
Grcis (sive gentibus)antiquius esse, el in propbelis jam antea perscriptum. Prseierea ipsum Evangelii vocabulum in Davide invenilur, dum inquil:
c Dominus dabit verbum evangelizanlibus , virtule
multa . > Et in Isaia : Quam speciosi pedes
evangelizanlium pacem *. >
f

c *0 .
,
\ , \ \ ,
, ;
p , * \ , c
!

< ; .
In Scripiurig sanclis. Non enim verba dun , \ ,
taxal propbet33 feceruni, sed el liiteris mandarunt
sua, ac per rce figurarunl : quemadmoduni Abra- Q ; , \
, \ ;,
liam per Isaacum, et Moses per eerpenlem, ma . \
unumque extensionein, agnique maclalionem. Elenim cum ardua quaepiam moliturus esl Deus, mullo , eadem ante temporcvaticinatur ac prsedicit. Quando . \ , :
& , \
crgo aitquod : c Multi prophetae cupierunt videre
, \, , \
qeau videtis, et non viderunt : n hoc dicit, nerape,
.
quod carnem illam suam non viderint, adcoque
sigua ipsa, quae ipsonnn oculls fueranl exposita.

\
V E R S . 5. De Filio suo, qui nalus est ex semine

, :
David sccundum carneui. Hic pcrspicue duas gc ,
nerationcs manifesiat: pcrhoc eniin quodail, c De
, ,
Fitio ejus. hoc est Dei, snpernam generaiionetn :
, , >
per hoc auteni quod apponit, < Ex semine David, t

\ \ , , >
inferrorem hanc. Adjicicns porro, Secundum carncra, indkavit quod et secundum spirilurn ejus- D ; .
\ \ \
ilcoi sit generatio. Quocirca non de nudo ei sim " \
plici homine Evangelium boc csi : nam de Fdio

Dei cst; neque de nudo ct simpliei Deo : nam de
, , ,
naio ex semine Davidis secundum carnem ; iia m
\ . \ ;.
i.Jem sit utranique, nempeet Filius Dei el filius Da \
vrdis. In posteruni iiaquo Neslorius erubescat.
5;, ; \ , ;
Generaiionis autem ejus, quse 5
secundum c;\r; ; ; *
IILMTI, mrnirnii ctiam isie, perinde ac ires evangce s l

Jerem. . 5

Galal:

15.

Psal. L X V I I , 15.

*lsa.Lii,7.

h Maitb. x m , 16.

Varise lcctiones.
'OijOTjpoy .,

: 0.

0.

' \ 0.

341

lN EllST. AD ROM. - C A P . I .

342

. \ \ ^
ul 1 lac andilores ad supernam illam gencralionem qtiasi manu ducal. Siquidem el ipse
, .
Dwnnrns primum visus est honio, dcinde cogriUus
est Deus.
c ,
VERS.
c Qui defniilus est Filiys Dei in virmio
, ,
secundum Spiritmn sanclificationis, ex resutrecLione.
. , \
morluoium, Jesu Ghrisii Douiiiii nostri. Supra
dixit, Evangelhim esse c de Filio suo : * uunc.igUur
*, , ,
astniii, quanam ratione cogniius sii Fiiius Dei, in , , ,
quieus, c deftuitus, > hoc eei, demonsiralus, cou, . " , \
firntatus, judicalus. Delinllio enim esi ipsa judicalio,
, \ . \
suffragium scu calculus et senienlia. Nam cuncti
. ; dcGnierunt jiidicaranlquo ipsuui es9e Filium Dei.
, , *
Undenam? In virtule,> hoc csi, ex potenlia et
. \ f , - efficacia signorum qu faciebal. Pncterea c secun , , ' - dum Spiritum sanciificaiionis, lioc csi, exSpirilu
per quem sanciiflcabat credentes. Dci enim esl,
&. \ c
donare talia. Quineiiam c ex resurreclioue m o r U o ofaoc, \,
rum : > nam prionis iile, ei solus, se ipee exctiavit.
. \
Itaque ex resurrectione definiius csl ac declar^lus
yjaX ,
" , Fiiius Dei. Magnum cnim et boc esl, perinde aique
ipse a i i : c Cum exaliaveriiia mo a lerra, iuro
, .
coguosceiie quod ego suin . >
c ' \ V E R S . 5. c Per quem acccpimus graiiam cl. apo , * . , ,
slolatum ad obediendum fidei. Vide modesliaw
, . \
el anhni candorem : N i h i l , inquit, noslruui, scd
oninia per Filium acccpirnus. Atqui per SpirUuni
, t , \, '
accepere apostolalum clgraliam.f Ille enii, iuqMil
\ , < ^>
docebit vos i . Et Spiritus ait : c Scgregalc. uiilii
\ \, c , Paulum el liarnabam ; ac, c Per Spiriuun dawr
, \ ;
sermosapientiui . > Ecquid lioc? Qua? Si^irilus sunl,
, , . ,
Filii pariler sunl, et conira. cGraliam autem, i n , \ , > ,
quit, accepimus ei apostlolaium, boccsl, Nou
, '
ipsi virtuie noslra, ui apostoli eflicereniur, iinpe . ,
iravimus, sed boc a superna gratia. Iiuo el
\ ,
persuadere, gratiae esl. Gircuire enim et prxdicare,
,
aposloloium munus c s l : pcrsuadcre vcro audiiori . . > bus, lotum esl Dei. c Ad obediendum fidei. Non
\ , , , . ad inanem verborum puguam, non ad quxslioncs,
, ' , \,
aiu ad arliliciosam oralionis slructuram missi sti , ^ ; .
mus, iuquil; verum c ad obedicnduin fidei, ui qut
insiiluii fuerint, credeiiles, inquit, cilra coulradiciionem obediaut.
.
c ln ouinibus geniibus, pro nomine ejus. In
> , omnibus porro genlibas accepimus graliam, non
, \ .
ego solus, verura reliqui eliam apostoii: non enim
,
jaui Paulus omnes genies circumierai. ISisi quis \ , ' ,
piam dicatquod, etiamsinou vivus, postmortem ta . " men ad omnes gemes transeat per Epislolas. U l au * ,
tem credanl, audientes de noinine Gbrisii, noa du
\ .
esseniia ipsius. Nonie cnim Cbrisli erat, quod ei
, . \
signa faciebat. Atque isiuc fide opus babel: nequc
: , '
enim ratione comprebendi polest. Auimadverle iiic
. " ,
Evangelii donum, uon uui videlicet genii, Veie , , .
yis Q Teslamenii h\ morein, scd oinnibus Cuinnmnicalurit.
Joan. , 28. i Joau. xvi, 13. k Acl. xin, 2. i 1 C>r. x i i , 8.
u

ls

|f

1 1

*: .

1 3

Varim lcciiOQCS.
?ow .
m.
l >

1 5

U3

TIIEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

3Si

ln quibus etls et voa vocati Jesii

c ! \ ,
Chrieii. > Hic lollit illorum fastum ei supercilium.
.
Non onim plus quam caHeras genles obtinuislis, qui
, *
virfemfni iitiperare, qnin vobis pcrinde ac casteris ' , \ , *
prxdicaimis. Noftte igiiur glorsari. Potest eiiam ali- . * .
ler inlelligi: Vocali enim esiis et ipsi, graiia anli- \ \, , *
cipali, non propria virtute aceedentes.
.
V E * S . 7 . c Oiunibus qai Rom estie, diJectie Dei,
f ; , voeaiU eanclie. Non omnibus simpiicitor Komae . ^ '^,
agentibas, sed c dileetis DeL > Uode veroliquel
. , ;
quod dilecli? ex sanciificatione. Sanctos aulem
* .
fkteles yocal omnes. Rursus autam, Vocatis,* ap { , c , ,
posuit, benefieium illis ad niemoriaoi revocaae, ac
, \ ,
siiniil iadicans, quod Eiiamai ex coneulibus et p r i - \ , '
tnaiitaa craiis, Deas laiaen eadem vos vocatioAO , j \ ,
vocavit, qua pri vaios, peraeque vos diligens el. san- & ; \ . \ \ ctiOcan*. Qiioniim igiiur aimiliierel dilecii eetis, ei , , \ ,
vocaii, et sanclificati, in lenuioraa ne efferainiui. .
.
r Gratta vobis et pax. 1 Quin et Doroinus verbum
\ . \
hot prhmim aposlolis aedes inlraniibus diccndun) * pr&cepit, Terbuin, inquaio, pacis. Neque eoim exi- , .
guurn belluin diremii, qaod nobis peccaium adver- ,
eus Deun pepereral: pax autem illa IM>D ex nostris '
laboribus, sed ex* diviua gratia profluxii : prius iia- ,
eue gratia est, Jeinde. pax. Haec ilaque duo bona
, . perpeuia manere opiat el immola, ne dtnuo nobia \ ,
in peecatum relabentibue aliud bellum exsatcitetar. , ^
c , ' H J O O J
4 Deo Patre nostro, et Doraino Jesu Gbrisio.1
Papse! quantura valuit gratia'ex divina orta dile- . > 6\,^ ,
clione! Nam qui boslea ei inglorii eramue, Patremfj ! 01 \ ,
naeli somus ipsma Deuui. c Deo Palre igjiur et . , \
Domino oostro Jesu Cttrisio, > t i l vobie siabiiis gra- ,
lia ei pax : ab his, inqnam, qui bacc ut dederunt, , \ \ , \
ita et coneervare poasunl.
. .
.
Yaas. S. t Primum quidem gratiaa ago Deo ineo
c , . "
per Jesum Cbrisium, pro omnibus vofeia, qaoniara
, ,
ndes vestra aimonlialur in uoivereo niundo. 1 Prooj
. ^
mium anima Patili dtgnum, quo docemur ei ipsi to , '
gratias agere, nec pro noslris tanluin, ted eiiam \ ,
aroximoruni bonis: bocaamquecbarilas c$t. Gralias .
autcm agil, aon pro terreetribus quibusdam el pe- , \ \ , '
reuntibua bonia, veruiu propterea quod Romani cre- ". , ,
dMcrtint. Porro, qnod au, c Deo meo, 1 affeclum, , queni habebat, deolaravit, Deum commuMm sibi
, \ . \ privatim-Tiudicando : quodet faelilaruutpropbetae. ^ , , ,
QuineUaoi Deus boc ipse facit, Deum Abrahami et , ,
I^aa<!f et Jucobi aese namiitana , ut sqam erga ipsos
. '
eliariiatem demanstraret. Gralias agere autem \
quiu per Jcsum ChrisCuno 1 Ieteeoim nobisgra ,
tiaruui actioals ad 7 Beum Pairem mcdialor est, , \ . ; "
non soltim nos doccns graiias agere, sed el naeiram
"
graiiarum aedotiem Patri offercne. Cujue porro rci
causa graiias agiit Quod fidea Romanoruin . , ,
f amiutniatur in univcrso mundo. > Duarum illis \ ^ ,
, *\ 6V
rerum lestimoniuiu dicii,ci qood crediderunt, etquod ^
1 6

18

19

ExoJ.ni> 15.

VariflB lectiones.
1

m .

1 7

.:

tn.

1 1

1 1

m .

345

EXPOSITIO l l f EPIST. AD ROMf - CAP. 1.

34$

, lanta UDertatrfei flihifcla crctirtWNlnt, ut'fitfes illo .

ruui in universo miindo prsedicelur, adettque p c r
' , ,
fpsos alii omne^ ullliiatcin - p e r r i p i a n t ; a d rffcirt
: , scilicet urbis aemulationem el imitationem acccnsi.
.
Inio cum Petrns Romar Evarigclimn praedicaseel
quae illius eranl, siia repulans, pro fide Peiri discipiiIoVuni gralias agii: adco ab invidia' quidedi alieris erat.
, ?>
VKRS. 9. cTeelis cnfirt mitii est Dctis, cdi servio
, ,
in spiritb meo, in EVangello Filil ejoe, quod sine
,
internrissione mentionem tedtri faciam eemper in
. oralibmbus meis. Quia ntlnquamf eos viderat,
, , t - JJ diclurus autem erai, Sempfer meMionem vestri
, <5.
facio, lestem invocat eum qui cordisabdita novit.
1

Inluere vero hic aposiollca viscera, affeclatnqua

* ,
singutarem, siquiJem passim mejninit hominuni,
. ; quos etiam nori conspexerat. Ubi boc? Irt preea , . ,
tionibus, idque incessanler. Colo autem Deum, hoc
, * < , ' ,
est, servio Deb; < in spiritu mcb, ideat, non
, .
, \ \ carnaiicuUu; sed spiriiuall. Geritilis enimtulius
et carnalis et eVrbneus est : Judaicus aulem, eiro , , \
ris qnidem expers, attamen et ipse corporalis ceh
, \ ,
CbrisManus autenrt culltis', et verue esf et spirttua $ ,
lis : qubd et DOminus SamaHtana* dicit : Vefi
01 \, \
aioraiores in spiritu ei verltate adorabunt . >
. "
(iuoiiiam vero, multi sint cultus modi (alius
( \
enim DeumoOlir, illique inservit ia suarum tauiuiA '
, \ , C modo rerum dispensatione : alius liospilibitt e i
\ ), peregrinis adlnbendo curam, ac viduarum prasfe , ciuram neque noh solliciiudinem gerendo, itrdeoi
ut Siephanus : alius ih verbl minisierio), propter
"
lioc ipsum Paulus iriquU : Cui ego servro in Evan '
gelio Filii. Aiqnf supra d i t i t , EVartgelium eese
, , .
Pairis ; sed niliil miruiri. Q u eftifli IHnris sunl,
,
. Filii eiiam ^ i i n l ; el quaeFilli, PatriS. Haic aiHem
, commemorans, necessariaiii suam sttper illfscuram
deraonsirat. Cui eiiiin EvangelifanTiantiandi ecrvi .
tus est comrnissa, illi riecesse est, Ul oiwiiiutii qui
verbum exccpefunt, cdraflfr ^erdt.
VERS. 10. Obsccrans sl qrto muao tahdert alit
quando prosperum iier ftdbeam fo voiuittal Dei,
, . >
* ^ ut veniam ad voe. Nunc adjkit, qua de causa
t , > , . "
illorum meminerit, neinpe, Ut v^iram, > Inquil,
, \
ad vos. Vide auldm qiiam impease qaldem eoe
. ' , ,
amabai ac videre fesiinabat; nort tamen pra?ter vo , luiiiaiem Dei. Nos vero, aut nemlnem amore coin . ,
plecihiiur, atii si quem unquam complexi fuerimos,
, ;
hoc prieier voluutatera Dcl agimus. Cieternm qitod
,
Paulus g jugiter orabai ut vlderel eos, ex velienienti
.
boc charitate faciebal : qnod vero Dei nutoi obttfm-,, .
perat, religionis eral indirhim. Nos itaqtic, si quaiido
,
precum nosirarum non cflieiamtif cosnpotes, nc

acgre lcramus. Neque enim Paulo sumtis moiio^es,
,
qui pro stimulo ler Dcom precalus ost, rtec larneu
quod voluit est asseculus : boc enini illi profaii.
, Y E R S . I I . c Desidero enim Videre vo^s, u i atiqtiod

* Joan. , 2.

Vari lectiones.
1

. " \ m.

1 3

3i7
T H E O P t t Y L A C T l B U L G A R I / E ARCIUEP.
313
vob.s donum imperliar spiritualc. Alii pro aliis , "
*!
, , ,
quiriem rebus longam profectioncm stiscipiunl: ego
vero, inquit, c ut vobis aliquid impcriiar. > Hoc ' .
, , ', " ,
aulein dicii, modesliaro spirans. Non eiiim aii, Ut
. .
insliluaiu vos, sed, Ul quod accepi, communicem.
* ,
bocquoqueexiguum c l modeslum. Porro, donum
sive graiia, omne id esi, quod ad audieniiuni com- . \
, '
ino.litalcin doclores Indicant: nam eliamsi rectum
oflieiurn, ct ex virtute facluni csse videalur, aitamen , 0.
ivctc ac prxclare a nobis facla, proplerea quod superuo opus babeant auxilio, dona sunt ct clinrfeniata*
V E R S . 12. Ad confinnandos vos : boc aulem
, ;, t communcni capiam consolalionem vobis
, pcr inuluam fulem veslram sirnul el meam. Clan- g . >
culuiu indicavil niulia ipsis opus esse correclione.
. \
( ;
Posfqnam auiem et hoc valde moleslum eral (dicere
; .-. ; \
namque poluissenl : Quid ais? Goncuiimur? Gir\ ;) c , cumfrrimur ? luaque ul coniirmemur opera indige*
. " ; ^
intis ?) infert, Hoc aulem est, u l consolaiionem
; ,
simul capiam Quod vero a i l , hujusmodi est :
, Mulias susliuuislis afflicliones : Desideravi igilur
.
vos videre, ul quadanienus vos consolarer, imo
" , ,
poiius, ul et ipsc consolalionem acciperem : com ,
niune enim hoc lucrum est. Qaasl enim i n capli. ; \ *
viia.ic degentcs, qui lum fideles erant, opus habe ; ",
bant muluo conventu, quo impense oller alterum
! *

consolareniur. Qnid inde? Num et Paulus illorutn
, , , ,
auxiiio indigebal? Absil a le islud, Ecclesiae con

Iuiiiua! Verimi ne impetuosum sermonem laciat, Q

illos ferial scu percellal, uli diximus, ea
propier c l scse eoruui consolalionis indigerc a i l .
Sin aulem quispiam consolationem liic dixerii essc
toiiliaro, quam ob fidei Romanorum incremeiilum
babueril, atque ea indigcre Paulum, rccie inea
qtiidem senleuiia dixcril : quod el perspicuum est
i x eo quod ajl, Per uiutuam fldcrn vesiram simul
et meam; u t s i l bxc seuleniia : Ego quidem contpeoa iide veslra solamen capiam, aique laeiabor
ex animo : vos vero pcr meam fidcm coniirmabi
i n i n i , consolaiione accepta de iis rebus, quibus
fortasse pra? pusillaniniilale concutimini.
lexit, uli diclum est.

'> 3 .
, ,
" , \
, , \
c \
,
, :
\ , \ , ' }-*; . * ^, !*
, .
Veruin hscc non aperie dicii, sod oraiioucui ariifivioso C.OM-

V E R S . 1 3 . < Nolo autem vos ignorarc, fratres, D

< O J ! , , /

quod s;epe proposui venire ad vos, el proliibitus

,
suin bucusque. > Poslquam supra dixeral, Oplo
. ,
venire ad vos, ac verisiniile erat quosdam cogi , ,
,
laresecum, Si optas el concupiscis 9 consolari, et
, ; , c
consolaiionera rursus accipere, quid est quod pro * . " ,
hibeai, quo minus venias? subinlulit, quoniam
, '

c Probibilus eum > a Deo. Animadverie vero, quo, , : : inodo non curiose inqitiral cur sil probibitus. Nam
^ . ^ ",
Doiuinicis mandatis plane obsequilur, erudiens ct
^, , .
nos, ne curiose hidagemus ea quae Deus facit. De ,
nunlial ilaque Romanis, quod iton per socordiam
., ^
aul conlemptum non vcncrit. Adeo enim ardenlor
, .
vosdiligo, inqui.f, ui neque probibilus desiiierim,sed
ilcrum aique iicrum conalus suiu venire, ob vcbememeiu crga vos dilcciioncm.
9

, 0

Variao lecliones.
u

anohr.nia; .

* . * .

" .

" lcr. . .

340

EXPOSiTIO 1N EPIST. AD ROM. GAP. I .

350

c , \
.
, , 0,
, \ ;,
'
, * ,
t . " \ ,
, . \
, . ,
, ,
> \ ,
, , *
t .
,
.

Ut fructum^iiquem liabcam vobis, qnemadmodum el in reliquis genlibus. > Quia ceteberriiua

erat urbs, ei omnes ad eam confluebanl propler
mirandaqua? in ipsa spectabanlur, efmagniiiccnliam
ejus, ne quis exisliuiet, quod Paulus ob eamdem
causam eos videre dcsiderel, Propler Iioc, inquil,
desiderabam vcnire, < ulfruclum aliquem babeam.
Simul aulem el aliara suspicionem diluil. Forsau
enim dixissel quispiam, Eam ob causam prohibebaris, quod non secuiulum Dei volunlalem venire volueris : dicit i g i l u r , Fructuni babcre volebam. Non
auteni ait, Utinsiiiuain, ui doceam, verum moderate
loquens, c U i aliquf m fructum babcam. > Perimle
ac supra, c U l aliquod donum iuiperiiam. Illoium
aalem fastum compescens, inquii, c Quemadmodum
et in reliquis gentibus. Non eniin quia iinperium

orbis penea vos est, arbitreimni vos reliquis gonlibus

c:mini.
c " \ , . *
; ' . >
. , , ,
* ,
,
,
* * c
.
,
.

prxsiantiores

1 1

esse :

acquali enim ordiuo colbr

YERS. 1 4 , 1 5 . Gracis ct Barbaris, aapienlibus

ei insipientibus debilor sum. Iia quanium in nie
est, paratus suin el vobis, qui Romae esiis, evangclizare. > Hoc eiiam ex modesita raanai. Nibil enim,
inquit, ego dono, verum Domini mei mandalum
adimpleo, Deoque vos gratias agere convenit: siquidem ille benefactor esi, ego vero c debilor smn, >
ei irrecusabile debitum babeo praedicandi, ipsum sci(icet munus : quod el Gorinlhiis dicebal : c V
uiihi, si non evangelizavero. > Proindesane paraius
8um cl vobis Evangclium annuiiliare, etiamsi pericula oculis observemur. Tanio in Gbristum flagrabat studio.
VERS. 1 6 . Non enim pudel mc Evangelii Gbrisli.
C Virlus enim Dei esl ad salutem oinni credenli. >
Gum Romani ad mundi bujus gloriai miriflce obslucw . '
pefacli essent, ipee vero proedicaturus erat, qui ui ,
bil noti ignominiai pertulerat, Jesum; ac verisimile
I
, \ - erat ipsis pndori hoc iore, si lalis exislimareiur
Servalor : propicrea, c Non me pudet, > iuquil :
* *
> illos juxta doceng, ne pudeflanl : quaudoquidem t t
, - ipse neduni non pudellebai, quin poiius pulcbruni
, \ sibi putabal, et gloriabatur eo noinine. Quia veio ci
. " ipsi sapienliai nomine turgidi erant, Ego, inquit,
crucem 1 0
* pwedicaiurus, nec propierea pu, , ,
dore
suffundor
:
nam, c Virtus Dci est in salotem.
.
" . , Esijeiiam virius (sive poteniia) ad puniiionem, qunu admodum iEgypiiis suam Deus potenliam demoif
slrabat, ipsos poena afliciens. Est prseterea el ad iu, . " \ , ,
" "
'

~ *v
. . .
. '
leritum, ut cum a i l : Timete eum, qui potest perdcre in gebenna . > Quae igitur ego Paulus prxdico
, , \
, . ; < non poenam neqtie inieriltnn conlitient, sed sahuem,
. Guiautem? Omni credemi.i Non enim simpliciter
cunciis Evangelium cedit ad saluieio, sed accipien , .
libusillud.
< \ " , ,
Jiida?oprimum, et Graeco. f Primum bic cst
/, , .
ordinis bonos, non gratiac exubcraulia. Non eniui

v e n

I Gor. iv, 16.

Mallli. x, 28.

Variffl lectiones.
11

" .

1 1

m.

351

THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCIllEP.

352

pttis habei Judaens (aut praeferendus esi) eo qtiod X.OJ ,

majorem jusiiliam acceperil : veruin quod primus
, ' , eam acwperit, l\onoralos e&t : solius idcirco verbf
$ .
esi bonor.
c
V E R S . 17. c Justiiia eninv Dei in ipso revelatur
,
ex fide in Adem, sicut scripluin est : Justus autem
. ,
ex fide vivel
Curo tlixerit quod ad salulcm esaet
\ , .
Evangeliutn, exponif, qui hoc Gt ; nempe quod
" *
servrtnos c justhia Dei, > non sanenosira. Qualem
. *
fiiiin justiiiam nos haberemus exsecrali operibusel
curnipti? A i vero Deus jusiificavit nos, non ex ope- \ ; '
, , *
ribus, sed ex fide, quae ad Odem uberioreoi et ma, \
jorem procedere debet. Nee enira salia esi primum
. , '
credidisse, sed ex inlroductoria fide oporlet
6
nos ascendere ad consumroatiorem fidem,, immobl

, .
.
.
.
.

Jem nempe el firmam sedem, seu stabilimeritum : ,

, \
eicui ei aposioli dixerunt ad Dominum : < Adauge

uobis fldem *. Gonfinnat aulem quod ail, nempe,

quod fidejusiificaii sumus, ex prophetia Haba- . , \ ,
, * c
cuc : c Justus enim, inquit, ex Ode vivet. > Gum
cnim ea quae nobis per gratiam suam Deus Imper- , \, .
& ,
tiir, bumanas cogitaiiones excedani, merilo uobis
,
iide opus est. Nam si cceperimus cnriosi divinarum
, rcrum scrutatores esse, universum perdrdimui.
.
VERS. 1 8 . Revelaiur enim ira Dei de coelo suprr
*
omuem impietatem ei injasiitiam bominum , veri-r
\
toleia in injusitlia deiinentiuin. Gum a comnao- . " dforibus orstis esaet, dixisseique jusiiliam Dei per
, \ , 1 1

EvaogeJim ravelari, nune ea proferl quse lerrere g , \

qucani : novit eniin quod plures metu ad virlutem
,
trahuntur. Hunc in modum Deue regni mentionem
. \
faciene, gimul gehennae meminil: Propheta3 item
\ . \
primum buna praeponuni, deiude mala subjiciunt.
, ,
Nam illa qnidem sunl praecedeniis et prsecipuae vo , * \
Iimtalis Dei, haec aniem nostrse ignavise. Considera
. '
aulem bic orationis conseculioneoi: Venit, inquit,
^ , \, , '
Doininus jusliliam tibi afferens, noxaeque dtmissio \ , >
nem : qiue si non admiseris, tum revelaiur ira Dot
, de calo, quae vidilicel in secundo exprometur ad . \
vcnm. Ae hodie quidem experimur iram ejus, \ \
| / . .] , ^
verum ad correctionem : lum vero ad siippliclum
, .
laniummodo. Et nunc quidem ab bouiimbus vide- * ,
mur In multis l x d i et affligi : tunc vero manifesU
\ eril poaoa divina super omnem impietatem. Ve- .
, .
rus sane cultus et pietas una est; impieias vero,
, ,
niultifida : eam ob rem dixit, c Omnem impietatem,
c , > . c
ceu mu!ta! eint ejus yix : et injimiliam hoini . " , \
niim. f Aliud esl iinpietas, et aliud injustilia. IHa
, , >
\ ,
eniin !n Deum, injustitia vero in hoininee. Ac illa
, . \
quidem menlis in speculalione versamis peccaluin
*^
t-si, l:33c vero in opere consisleiitis. Hujus porro
\, \ . ;
smit iDultae semilac. Nam injurius est quispiam
\ . ,
proximo, cum iu pecunia el facuhaiibtis, luiu in
,
uxore ct gloria. Quidam vero asserunl, eiiaui inju

4 0

<i ilabac. l i , 4.

Luc. xvu, 5.

Varia) lecliones.
" . " m.
* .

3 8

' .

" .

1 8

0.

353

EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. -

CAP. I .

35'.

, \ , - sliliam de dogmalibus hic positam. Quid vcro sit

.
c Verilatem i n injusliiia deiinentium, > audi : Vc " , ,
rilas, sive quaj dc Deo cst cognitio, morjalibus ab
, '' ,
iuitio esl insiia. Hauc veriialem alque noliliam
! " \ ,
Craeci in injusliiia dclinuerunt, boc est, quanlum
,
in ipsis feral, injiiria affecerunt, idolis deferentcs
- , gloriam Dei. Perindc ac si quis pecunias accipiens,
. \ " ad regis gloriam insumendas, illas in praedones et
, , ,
storia prodigat, recic diceiur injurius esse adversus
\
regis gloriam et magniiicenliam. Graeci ilaqtie tn
, .
njusiiiia dciinuerunl, hoc esi, cooperuerunt, el i n 4 1

juste veluti lenebria obfuscarunt gloriam Dei ci cogniiioiiem , cum I I O D decenier neque comirode
uterenlur.

illa

c Y E R S . 19-21. Quia quod deDco cognosci potest

.
mjnifestum csl in illis : Deus enira ipsis manifesta, Q v i i . lnvisibiiia cniin ipsius a creatura mundi per ea
, \ *?
quae facia sunl, intellecla conspiciunlur, sempiterna

quoque*eju8 polentia et divinitas : ila ut sint i u , , .
excusabiles : quia cum Deum cognovissent, no u l
,
Deuni gtoriflcaveruiit, aul gralias egeruut. $ Supra
", . ,
dixii, quod cognliionetn Dei injuria affecarunt
, "
Graci, ea nimiium abulenics. Unde igilur perspi .
cuum sit, quod Dei notitiam habuerini, nunc explicat: Quontam quod de Deo cognosci potest, ma.
, ,
nifestuw esi in illis. Deinde lioc ipsum corroborat,

\
inquiene, quoniam ex bona crealurarum coitstilu .
tione predicatur Opifex : quemadmodum et David
& , ,
, aii : c Cceli enarrant gloriain Dei . Quid auiem
sii, qnod de Deo cognosci possil, ita discere queas.
, \ , ,
De Deo, aliud quidem cognoeci non polesl, ut ipsa
, , , ,
- \ , - G essenlia : aliud vero cognosci poieat, ul omnia q u
sunt circa essemiara, nempe bonitas, sapieniia, po
. "
, \ teniia, divinitas, eive majestas : quae, el invisibilia
, ejus divus Pautas nominai, inlellecta quidem ex
, , operibus. Grsecis ilaque monslravii quidquid de
. ? sese cognosci possel, sive oinnia ad esttnliain ejus
speetanlia : quae oculisquldem sensibilibue invRibilia
\ . ,
sunt, menie vero comprehcnsibilia, propter conciu , , .
4 1

nam in opcribus ordihationem. } 2 Q u i d a m vero tavi9ibi)in, angelos dicunt, minus lamen apposile, u l
opiaor. QuidanV autem e Patribus, sempilernara potentiam, Filiura d i x i i ; divinilatem auiem, Spirilum sanctum.
c . D c Ut sinl ipsi inexcusabiles. Hoc ex evenlu conligit. Non enim propterea Deus haec feci4, u i illi
. sint inexcosabiles, verura ex eventu boc accidii.
, , '
Animadverle ilaque talem Scriptursc proprictalein,
.
ei non offendes : pleraqne namque bujusmodi ple , \
risque in locia dicuniur, quae sic dilueuda sunl,
, &
Ut per eventum illorum reddatur ratio : veluii
, *
David inquit* : c Quoniam malum coram le feci,
"
ut jusliiioeris in seriuonibus luis, ut vincas.
, ,
Quod etramsi absutduni apparet, minime tameii
\ . \ , .
est absuWum. Art enim: BeneOciis a le, Don.inf,
\ , \ , ,
supra oirtnem spera affecttis, peccavi adverbUin
, ,
16 : aique ex boc coaiiogil le raecuiu i n judicio
, $. 1

Psal. xvni, 1.

Psai. 1 , 6.

Variae lectiones.
4 1

4 f

4 4

4 4

355

T Q f i O P I l Y L A C T l BULGARMS

ARCHIEP.

discepianlem, vinccre, Ex effcclu itaqtie ndcoque , ,

exilu juslificalur Deui clitui nos ingrali 6uni8 pro
' , \ ipsius in nos collalis bencfiriis, noc quidqnam quo
. nos dcfendamus, liabeintis. Gracis it.que nihil,
71 , ,
qiio sese dcfendant, relinquilur : quandoquidem ex
,
crcaluris Dcum cognoscenfes, eum pro merilo non
; .
; lorificaverunt, nequc cgeruui graiias lanquam Creaiori el Factori, verum idolis lionorcm ipsi d**i ilum detulerunl.
VERS. 2 1 , 2 2 . Sed evanucnml iu cogiialionibue
t #
suis, el obscuraluni esl insipicns cor corum. Dicen\ .
se csse sapientcs, Mulli facli suul. > Gausam
. . *:*
reddit ob quam ad liujusiuodi amenliam cxciderinl.
.
Hatiocinalionibus, inquit, suis omnia peruuscriiiil:
, \
Aolentesquc hi forma quapiani, fonnaiu non liabcn , \ lem, adeoque corporc, incorporeum comprehen- g , ,
derc, vani deprebeiibi sunl; cogilaiionibus nimirum
.
sive raiiocinaiionibus flneni suum non periingeii ,
libus. Instpicns auiem, seu iniellectu carens cor
.
ipsorutn dicil, quod fide nolil omnia pcrcipere.
^ ;
Uiute auiem eo crroris delapsi sunl, u l raliocina* . \ . ^
lionibus suis cuncta permiliercnl? Ex eo quod pu ;
iaroni se cssc sapienles > idcoque c siulli facii sum. Qifni cuim siolidms quam lapides el ligna
.u!orare?
VERS. 2 3 . El mulaverunt gloriain incorrtiplibilis

t)ei, in sfcnililiidincm imaginis corruplibilis homi$ , \ ,
nis, ei volucrum, ct quadrupeduin, el serpenlum. > &, . ,
Qui pcrmuiai, id quod babet, iu aliud perinuial. Ha, . \
bcbant ergo cl ipsi noiiliam, sed eaiu perdiderunt,
, " , \
I I aliud quiddam babere voluerunt praeler id quod
, , ? \
liabebanl, aniiscruntquc id quod babebaot. A l l r i - C . cY- ,
buerunl autem gloriam iiicorrupiibilts Dei, non bo , , .
miui quidein, setj imagini corrupiibilis hominie. Et
, ,
quod boc lotige deleriua esl, ad repiilia eiiam delali
*
suiit, imo vero cl ad horum imagines, adeo lucu . , . \
Jenlcr insanierunl. Nam cognilionem, quam opor ,
lebal habcre de eo, qui omnia 1 3 inconq)arabililer
. ,
cxcellil, banc ei, quod omuium eel inconiparabililer
, , ,
viliesimum, atliibuerunl. Porro gloria Dei estipsum
. ;
ceu Greaiorein, ceu providenlera rebus mortalium
01 * , ol
gubernatorem cognosci, idque genus alia, qux ei
.
1

4 8

47

<onveniunt. At cnim qui sunl, qui adeo usque deliquenml? Sapientissiiui, iEgypiii. Nam
imagincs II coluerunl.
VERS. 24,25. c Propter quod tradidil eos Deus D
III desideria cordis eorum i n immundiliam, ulconuunelia afficianl corpora sua in semetipsis. Qui
commulaveruul verhatera Dei in ineiidaciuin, et coherunt et servierunl creaUiras potius quam Greator i , qui eftl benedicius in saecula, Amen. 1 < Tradidil, > pro, Permisii, dimisil : quemadmodum mc(licjssuccurrensIaboraiiti,deinde videns ipsom inordinaie se gerentem, nec diajtae observautem, sibique
immorigerum, iraditeum utvebemeutiusaBgroiet.pro
eoquodest, deserileum, 'etperiniUilul suac voluntali
indulgensa morbononconvalescat. Suniqui, i T r a d i dilcosDeus, sic iuleUexeruiit, nempepro, Tradidit
cos injuria quaDeum affecerunt, ctpetulantia : perr

** .

4 8

replilium

\ ,

* ,
\
, .
. > , t , \ , , ,
\ , \ ,
\ , ,
\ ,
. ,
< , , \ ,
, \ ,

Vari lecliones.
4 6

et

* m.

357

E X P O S J T I O 1N E P I S T . AD ROM. - CAP. I .

258

>nde ac dicimus quod

Ilunc pccuuia perdide , * ,
r i l : atqni argcntum non perdidit,sed abusus : Sau ,
lem Hidem rcgnuni corrupil, aul Solomonem, pro
\ , $ .
co quod csl, Rcgni abusus pcrdidil. Traditi surit
: ,
er-o pcr propriam nequiiiam suam, ad impurilaiem,
, '
ul non opus habuerinl aliis iujuriam infererilibus,
' .
sed ipsi se contumelia affeceruni : hujusmodi suut
;
eniui imptiri 1II afleclus. Unde autein ad impuriia . ?>
lem iradili sunl? Ex iujuria qua in Denm impege, * \
runt. Nam qni Deum non nosse, slaiim in vilas
> ,
eliam moribus (orrunipilur : quemadtnodnm et
.
David inquil : c Dixil insipiens, Nonest Deus* :
,
iilico subdens, < Corrnpli sunl ct abominabiles facii
. , sunt in stmtii? suis . > Gommutariinl igilur quai
> , , , \ vcre ad Deum perlimbant, eaqne diis ficiis appo, ,\ sueruni. , f coluerunt, > posuil pro, honorave .
runt. Et < serviernnl, pro, operibus servitutem
. \ , , exbibueruiu : id euim esl , bonos qui per
, .
opus exbibelur. Nec siinplleiier dixil, sed c Poiius
' , , quarn Crealori, ex eoniparalione delicium aggra , > , ' vans. Verum ille, inquif, c benedictus esl in saecula, >
' ,
boc est, nihil quidquani lcesus est ex ipsoruro i n , \ , .
jurta, sed esl benedicius in acvum, slabiliier ac cerlo : boc enim Amen siguifical.

V E R S . 2 6 , 2 7 . Propterea tradidit eos Deue i n
.
passiones ignominiae.Feminae enim ipsorum inimu? <; .
larunt nataraleui usom in eain, qui esi conira narji , ,
turam. Similiier el mascnli, relicto nalurali usu
- feminx, exarseruni in desideriis suis inter se imiiuo
,
mascHli in mirsculos turpitiidincm suani operanles,
xa\ , C et merccdem, quam oporluil, erroris 1 4 " I I I
,
seipsis recipienles. > Rursus Dei dereliciionem, tra, ,
diiionem nominal, propterea factam, quod iuservie ^ . " mtit creaiurae. Sicul ergo in iis qiue de Deo erani
<! , - dogmalibue, naturas maniiduclionem relinquenles,
, \ corrupti erant; ila ei in viia exsecrabiles facli suni,
, ( \ diniilienies, qua? seeundum nalurain est, voltiptat )\ \ ), \ tam (quae et faciiior essci el suavior), et ad eani,
<;>.6 ( \ ). quae praeier naiuram esl (qu ei difficilior ei inju , , 4 , cundior) prolapsi. Imniuiare enim boc significat,
\ . quod qua3 babebant dimiserunl, el alia elegeruriL
\ , . Magnum igilur accusatorem ulrique sexui, naluraiti
\ - quam iransgressi sunt, constiiuii. Gum enim de fe , \ ^ , \ \
minis turpc quiddam dixissci ac imiecorum plane
, , > - diclu, de maribus ctiam ail, quod exarserini inler
\ . , sese muiuo, oesinnn et furotem indicans. Non au, , , > - tem dixit, Concupisccnliam opcranles, sed t Turpi . tadinem, innuens, quod naturaru pudtfoccrinl.
, ,
Quoniam vero dixil, * cupidilale exarscruni, ne
, \, quis exislimaret cupidiiaiis lanluinmodo esse ino;\, , ,
bum, Ipsi, inquit, operabantur, hoc est, siudiosi
\ , , ac diligenies erant circa impuritatem, opus ipsam
\ ,
facienies, ei mercedem defectionis a Deo, ct et ro ; ,
ris idololalrici recipienies in lali lurpitudine e l
^ , \ * - xxa ipsa voluplaie, ut quae prseler oaturain s i l ct
0

51

S l

ttPgal.xm,

1,2.

Variaa lecliooes
M

111.

^ 0.

359

T H E O P H Y L A C T I BULGARJLJE A B C H I E P .

3C0

tmpuriUtis plcna, pqpnam babentes. Dicil aulcm < , ^ \ . ,

l.oc Paulus, quasi nondum poiueril eis persuadere

. ,
cssc geliennam. Ipsam, inquU, Immundam operaiio\, ,
jiem, supplicium illis esse crede, $i nondum credis
, \ .
i!e gehenna scrmonibus.
c
YERS:28. Ac non probaverunt Deum ha ,
lere in noiiiia, iradidit eos Deus in reprobum sen, ,
sum, ui Jaiiani ea, qua? non conveniunt. En jam
(
^, \ lcriio cjusdein sentenliae meminit, eademque dictio, , .
ne esi usus, c Tradidit, > inquiens. Ubique aulem
,
derelictioni s Dei causam roorialium impielalem
ease dicii, uii et nune quidem. 4 Sicut non proba , \.
verunl Deum habere in cogniiione, tradidit eos
,
(Deus) 1 in passiones. Injuria, inquit, qoa Deum affe . , , ceruni, nou ex ignorantia processit, sed a mediia, 6 , ,
lione ei studio. Non enim dixii, Queinadmodum non
, , ,
noveruat Deum, sed t Quemadmodum non proba\ , ,
verunt, 1 boc eel> siatuerunt Deum in notilia non
\ .
ienere, ac suaple gponte impietaiem elegerunl. Non
, :igiiur carnis sunl peccata, ut quidam baerelicorum
, .
puiant, verura orrupii judicii. Primum igitur illi
, \
reprobaverunt nosse Deum, ideoque Deue permjsit
iilos ad reprobam menlem deferri. Aversio namque
. " ,
Dei el dereliclio,. tradiiio norainatur in Scriptura.
, . 6
Quidam vcro e sanclis Patrijjus eleganti exjemplo
, ' usi sunl,quo explanatur, 1 Jradidil eoS;15

, . ",
Perinde, inquiunt, ac si quis copniveat, nolens v i ,
. ,
dere soleu), doinde ca.dat io scrobom, dicimne, Sol
} , , ->
non visus hunc In fossao? dejecit; jion quod ira
^*
8 1

D U S

perciius sol bominera dojeceril, verum quod oco-

los ejus non illustraverit. Japi ,quod non iliuxerit
oculie,. nde est? elaudeme, videlicet, oculos, et
poniiivouie. Sic et .Daua | f adjdti .eos in passiones
ignooijniai, quanam xaiione?ISoji agnjius.bowinibus. Quod voro oon eil agnitua, unde? Ab illis, n i inirum, qui non probav^runi, .nec slatuerunl u l
apnoscerenl ipeutn.
VERS. 2 9 . < Repletos omnl iojuslitia. 9 Yide,
singula cum amplificaiione dicuntur. Repletoa 9
enim, inquil, ei c omni in justilia: i uoiversa?,
scilicet, maliiia.mensaram atiiogeates. Dein^species maliliaB reccnset.
ForniGaiione. i.OfflnemsimpliciUsrimpuriUlem,
fornicilioaisnomiDe complexus osi.
c Yersutla. > Insidiiserga proximum.
c Avaritia. 1 PecanJarum et iacaliatum cupidilate.
c Nequtlia. > Yindicue ailecin.
Plenos invidia, bomtcidio. a Nunquam non
homicidium eslex invidia. Sic Abel invisux Gaino
redditus, occisua est , et, Joseph . iafceriraen<lus
erat.
c GontenlioDe, dolo. > Ex invidia ei lis ei dolus
prodeunt, ad perakiein ejus cui invideiur.
. < Maligniiaie. J Profunda occullau malitia, q u
bonitaie qaadam dt oblita.
Gen. iv, 57.
t

^ , '
(
, ; ) \
, .; \ . ,
^ '
.
f . ^ , ,
. \. ,
\, t , ^
. \
.
, j
.
, .
. . > .
#

. . > ,
c ,
> \
. \ " ,
, .
< ", . \
, .
,
, \ .

Vari lectiones.
M

0.

" m.

5 4

E x p o s m o m E P I S T . AD ROM.

36t

. ; .
c , .
. \
.
t , , .
, . \
,
\ ;
. , ,
, ,
.
, \ *
,-*
? ,
.
c . >
* ,
\ .
. \ ,
, .

CAP.

II.

362

VE. 5). c Susurroncr ClanruTiim cMtimninules.

< Detractorcs. Palam dctrabcnles.
c Deoodibiles. Dcum odio proseqneiites, vcl Deo
invisos.
c Comumeliosos, superbos, elatos. Ad omnium
vitioruni arcem, superbiam conscendii. Etenim,
si quis boni qnidqiiam faciat, Iioc perdil supcrbiens:
quanlo ntagis, com niala perpeiral? nequc etilm
resipisecre poiest. Noveris tamen qood sup?rbia
quidein Dei esi contemptus, arrogtmita vero esi
bominum, e qua nascilur, injtiria. Nam qui bomifics aspernaiur, omucs injuria aflicit et ronctilcat. QtiamVis autem arroganlia natnra prior e&i
quani injuria, nobls tamen injnria manifestatur
prior : deinde lnnoifscit mattr cjus arrogamia.
t inveuiores maiorum. > Noti enim contenii eratil
prioribus. Uoc antein non sttfeiti mottte, aut violenli rapliia, sed tncriitatioms s t e t sttidii.
c Pareniibus imtnofigeros. Adversas ipsam
eliam naiiiram, inquit, ptignanle*.
VERS. 3 1 . lnsipienies. Nec Immerito. Qnid
entiu aiiud iuielligareitt, qul pareutibus.non obleitperaut?
16Pac;ornni violaloree. IIoc csl, iit lionibuset pactis non permnnentes, id esi, inftdos.
c itiiplacabiles, aine affeciion*, sine misericordia. Radix outiiiuin malorum eai ipsa cbaritatia
refrixio : liitic eniiii el quod ailer alleri re-

c '. . 01 , ;

c . ,
) , .
f , , . 0
,
. , , \ " concilieliir, aUerallerum dlligal, non mieeMt!. Qaod ei Christu d l x i i : t Qoaudo abundabfl
, .
, * * iuiquitas, rcfrigtecel chariia. Porro nalura nos
iiner nos cotigluiinat, sftque ae reliqiia aaimalia t
.
verum hoaiiiree pamm ititttfcxerutit.
& %
Vcaa. 5 3 . t Qur cttm justilirfm Dei fognovissotit,
,
qi|od qui lalia facnint, digni situ morte: non so> , \ - luoi ea faciuni, verom eiiam asventiunltir ils qtit
. " & ,
faciunt. Demonstravlt qiiod qnia noliieriint agno * * ,
aecre Deum, repleii eint omni malilia : nunc dc . ,
nionstrai oequti venia eos esse dignos. Non cnlm
*
dicere possnnt, Bomim ignoravimus : nornnl namquo
. , \
jusliliam Det. Soa sponte iiaque faciuni, ac qtiod
,
, , detrrius r.si, insuper el approbanl ros qui faciuni,
* .
D boc est, pairociiiaiuur matiiise, qui moibiis esi
iuiniedicabitis.
1

. '.

CAPUT I I .

< ,
,
, ,
, \
, \
, [f.
. J , \ ^
\ & -

VERS. i . i Piopiiirquod, iuxci*sabMi cs, lioiuo

omuts, qui judioas* l u quo eiiim judicaa alierum,
leipsuiu condeumas: eadem eniro agis, qui)iHtica8,>
Quaudoquid^m diverearuia siuitis seuleuliartiin noa
boinincs, alias malo palrocinairtee, aiias alionoruiu
jtiuices uialoruiu sedenies, aimilee uobia condctniicmus : piiiu quidoip Utxli dc coneewtiealibue pravae
operaiuuii : uuuc vero.de judicanilo sermotiem fa-

* M^ltb. xmv, 42.

VarieB lcciiones.

m.

\ .
87.15
f
-

PATROL. ( ) R . C X X I V .

** .

* ,

.
12

c t

363

THEOPHYLACTl BULGARiyE ARCHiEP.

364

oil : propterca, inquiene, inexcusabilis es, ho- , > * c \ ,;

boc e i t , quandoqmdem nosti eam esse j u . , siitiain Dei, quod mali sinl^oana digni, inexcueabi- ol , el,
lis ee, qui judica* eadem tecum facieales. Yidefur .
auiem bio sermonem dirigere ad principes et ma- , ',
gislralus, praccipue vero ad Romanos, ut qui orbi

leirarum praeeidercnt. Mogisirainuni enim esljodi- tb .
care. Attaraen cuivis eliam luortalium lwec conve. ,
n i u n t : quivis enim seuteniiaro ftirre potegl, eiiamsi . , \, ,
uibunal non occupel. Adulierum igiiur, inquii,
, .
condemnans,teipsum condemnas, cum ipse inoecbus

816.
c
Yaas. 2 . t Sciinus anlem qiiod judicium Dei est
secundam veriiaiem, iu cos qui talia aguni. > Ne \ , > " ;.
, ,
quis dicat: Ego haclenus moechus cuiu essem,
effugisupplicium, nec sum punilus eliamsi moechum , - \ ptiiiiverio); perterrcfaciens ait, quod sic scse res , \ . ,
, ,
non babei apud Dcum. Hic eniin alius qtiidem poena
afficiuir, alius vero supplicium evadil, pariaquam- *
\ ,
vts faciat: illic autem sic non e s t ; judicium enim
Dei eal secunduiii veritatcm erga malos.
c , ,
Y E H S . 5 6. c Exisiima* autem boc, henio qui
, \ ,
judicas eoe qui lalia agunl, el facis ea, quod l u
elTiiglee judicium Dci? An diviiias 17bouilaiisejus, ; " * l paiicmitt, et longanirailatis coniemnia, ignoraus , \ ,
quod benigniias Dei ad pcenitentiam te adducii ? ,
Secundum auiem duritiem luam, et impceniteiis ; ,
cor tbeeaurizas libi ipsi iram in dte iras ei reveta* \ ,
iionis ei justi jndicii Dei, qui reddel unicuique , \ , \ aecundum opera *ua. > Supra dixit, qnod n.erees
*

. ) ,
erroris, et crealurarum cullus, impiis, per illa ipsa
, , ,
iu quibus iasciviebaal, reddebatur : siquidem ipsa
*
iinpuritas salis erai eis in poeaain. Jam vero quod
auperesi,supp(icium ipsis obYeiUnrum revelat. Ext \ *
. " , ,
enini, inquil, e i alia tibi relicia poaaa, bomo:
, " *
nam judiciiini Dei non effugies. Quomodo enim, qui
* , ;
lum tpsiue judiciuin oon effugisti ? Eieuim in qua
, aJterum condemiiasli, conlra teipsuro aenleniiain
. ,
lulisiL Sin auieiu proplerea quod siippliciuiu de le
,
nondum sumplum fucrit, diviUas bonitaiis ejus
. ^ ,
aspernaris, boc ipsuin ad majorem libi pauiani
, ,
cedet. Nam longanimiias, ad emendaiionem ipsa
,
uleniibus, saluiaris est : iusumeuiibus auiem eaai
, ^ ,
ad peccali augmenluin, niajoris esl supplicii occasio : non ob sui naturam, sed ob isioruin du- ^ , c >
,, . , riliein. Theaaurizasi eoim, ait, c tibi ipai iram:
nou\Deus, sed lu tibi ipsi. Unde ? a corde tuo i n - . ;
. " ^
flexibili et ad bonum obduraio. Quando enim neque
, , " ;
boni:aie molliria, neque lerrore flecieris, quid te
, , durius?Porro < dtein irse dicens, adjecil simul,
\ * ,
Retelalionis et jusli judlcti D c i : idque non
, * . ,
imnieriio, ne qnis ex iracundia jitdicium esse pu\, . " * tct. Detectie naroque i i t , inquit, omnium. Quare
pro revelaiorum merito Ai reiributio: ea propier
. , ,
justuni eiiam cst judiciuin. Uie ane, qaia opera
* {
ocniluntur, seruper juslitia obiinei: illic au

>

Variaa lectiones.
.

* . * . . " ; .

365

EXPOSITIO 1N EPIST. AD ROM. - CAP. I I .

366

. tem revelaiionem seqtiilur jusluni judicium. Obser lndiirabo cor

*. , , va loeum htinc rollaium iali
* \ Pbaraonis \ Paulus euiro itla iisdein fere verbte
intetprcialtir.
.
' \
V E R S . 7. fis quidem qni secundum paliemiam
\ , .
boui opetis gtoriam ei bonorem ei iucorroptionera
. ,
quxrilnt, vitam delernaui. Cuin dixissel quoa
,
unicuique Dominus reddel, > a bonoruiu reiribu , f *
tione orsus est, jucundiorem liac raiione orationeui
* > * , reddens. Dicendo autem, < iis qiiideui, qui secun, ^, '
dum paiienliam operis boni, > duo isla deuunlial:
,
allerum, quod non sil a bono recideuduiu, neque
* \ .
ignavher ageiulum, verum in bono ad linein usque
, \ . ,
perseverandum ; allerutn, quod nou soli fidei cou , \
fidere oporieai : nara et opere bono opus eai. C U I I I
, * ,
ail, i IIICOITupiionem, restirrecliont fores apcrit.
, \ \ .
Dtinde, quoiiiam cnncli qtiidetu resurgimus, sed on
, ,
cuntli ad eadem, sedalii quidem ad gloriain, alii vero
^ \ , \ \ >adsuppliciuii): ideo t Gloriaiu, inquil cet honoren.
> , \ , Toia itaquo 1 8 scnientia est bujusmodi : Dcus, i u , . quit, inquircmibus futuriin gloriam ei bonorem, ao
, , \ ; ' uunquam non illa cogitaniibus, praeierea auieoi ei
Ott/ . incorruplionem, in resurreciioiie videlicet, reddei
\ viiara steraam. A l quo pacio quaerilur futura glo, \ -
ria, bonoaei incorrupiibiliias? per operis boni pet>
, ,
aeveraoliam. Nam in opere pergeverans boiio, ae
.
flnuiier adteraus quamlibet leiiiationeiu cousist ns,

i s cuiti gloriaut,

tcm bonoreui veie quaerit, el iucorruptionem, sive di lucorruplibili corpore

Uicor-

rupiibiltbna bonis frualur.

4 , - G
* ^-9. clis autetn q u i sunt e t COnieniione r i
qui IIOD acquiescunt veriiati, credunt autem i n q u . *
, , , ,
l a t l , ira ei imligualio, iribulalo ei anguslia iu
, \ ouineni animam boininis operanlis maluiu; Jud;H
,
, \ * - priinuni et Graecl. , id eftl t couleiuio,
alnor esl liliuin et irratioualis qtiaedam perlinacta.
, \ . ,
Iis igiiur qtii stttil eonientioiie, inquil, id esi,
, , . ,
contemiosis. ludicat auiein hic non ex ignoraniia,
, '
aed estudio rixaadi pfavos factosi undehaud sunl
\ . . , - veuia digni. Prselerea, obedirc quidem injustiliaf,
i\ec obedire verilali, proposili seu electiouis esl
6, . ,
peccalum.Non enim dixii, Vioppressis vel tyranniiic
, , , . >
' ; , gravaiis, verum c Obedienijbus. Observa aulem
* , . > qooiiiodo vilam aeternani Deum dixerit reddilurum ;
irisiia vero uou item. c ludiguaiio euiin, ail, c ira
, , c , > ,
, ' - D ei affliclio: non adjicil, qUod u Deo reddemur.
, , . aed ila reliquil absolutuin, u i subirilelligereiur,
, * ,
erit. Nam viviflcare proprium est l ) e i : poena ver<
.
a nostra eocordia accidit. Cutn autem t oiiiuem
, '.
animam bominia > ail, contrabtt el imminuil fa , , stum Romanorum.Eiiamsi enSin imperator quispiani
, , \ .
fuerii, non evadct judicium, si malum operatur, id
, , esl, ai peiaeverai iia malo, ei non resipiscat. Non
.
eiiim dixii, , id esl, operalus, sed
6 ,
, boc est, perseveranter operans, sive
. c
exerciliuai facicns ex mato. Quouiam vcro Juda?i

* Exod. , 4 1 .

Vari leetiones.
1

. (, .

* .

367

T H E O P H Y L A C T I D U L G A R I A ARCIJIEP.

&3

uboriore doctriixi el inslilolione imbuti fuerc, ma- \ ,

fnro juita supplieio dfgni fuerinl. Poicnics enim
.
i potenier examiiiabunlur T, et magis inu<llige:ites,
magis punieniur.
c \
VKRS. 10-11. c Gloria autem ci lionor ot p:ix
, , .
onini operanli bonutn, Juda?o primuin ei Graro.
.
Non cst enim ac-ccpiio pcrsonarum apuil Dcinti.
,
Scopus esl Apo.iiolo monstrare in soqueiitihus, ni , ^ *
l i l prodesse circunicisionem, nihil item obesse
, \ ctxaioOpittpiilium, ac inditcere posibac fidera, qurc bomi . , iwm jusliiicel. Hoc igilur sibi prrefixo sropo, pr;c .
concuik nunc rcs Judftoniiii. Animadvcrle iiaqne
; , \
sapieniiam. Enarrai qu.e sunt auie Chrisli aJven , \ ^^
ium, el quod niumlus fuerit replelus inaliiia, imu
, , .
quod casligalioni fiierim obnoxii, Jiulaius primum
olGracus. Cuin vero pro coiifesso assumpsissei, , ^ '
, * , \ \
quud Gnvcus uialoium operum poenas l u e i ; ab eo .
/^
:ioiii sttnul 1 9 asiruU quod el bonorum niercedem
, ;,
lorrt. Qtiodfci ab opcribus cl honos proveuil ci iguo \ , \
mima, sequiiur lcgeiu el circumcisioaem superilua

;. "
os-e; ncc stipcrflua laiiium, vcrum etia.n Jud^o
' \
majoris supplicii causas. Si enira Gisecus eaui ol>
, '
causnm, qnod nou a crealura, a leoque aluroi lege
,
\ > insliiulus sil, coudcmnalur; mulio uiagis Judaeus,
. \ ,
qui ciiin bis, eliam qtiae a lege est, doclrinam et
\ .
ctliualionem accepil. Scopum igiiur cum didiceris,
, ,
proscquerc dein cl verba. Grjccos autem liic dicil,
; , \ non hloloruin cultores, sed Dei, et uaiuras lcgi IHO \ ^, ,
lem gerenies ei cilra legem pie vivenles, qualis

7 1

7 1

Melcbisedec, qualis Job, quales Ninivita, qualie ~ , landem Cornelius. Pari ralione Jud;cos dicit eo,
\ , ~;
,
qui anie Christi advenluiii vixere. Daiurus eniin
, avoj ,
operam ul demoustrel circumcisioneiu nihil valere,
, ^ ciifopov " ,
reeurrit ad superiora lempora, iudicaus nibil i u
.
lerfuisse iuier Graecum Dei colenlein, ei iiidasum
,
bona operaniem. }.\m si anie Cbristi atlveniuin,
' * >
qttando poiissimuin florcbanl Judaica, nibil prx&ta; . , 6).
bal Gracco Judaeus, luullo aiinus p^iiando lex esi
, .
ubolila. Uuc auicm special, ul Judaeoruin fasluin
, \ , , . '*
dejiciai, qui non admiuebanl eos qui ex geniibus
, ,
eranl. Gloria, > inquit, 4 el bonorei pax. Muudi
*
bujtis bona scmper bclla el luiouUus habcju, invi,
diae ei in&idiis exposiia : ac, eiiaui si nemo forin; ;. , ,
CCCHS insidias mediielur, ipse lanicn hxc possidens,

cogiUlionibus suis perpeluo lurbalur. Quai vcio D

apud Ueiuu iiini^gloria c l bonor, pacem conlineiii,
eo quod insidiis, el cogitalionuin lurba vacanl. Quia.
vero incredibile vidobalur, ot Grarcus (sive Genliiis)
in buuc ad'uiuoreiur bonoreoi, quippe qui neque
legeni ncquc propbeias audiverit, conitnnal id ex
boc quod Deus sil personarum acceplor. Nun
cnim personas rcvcrctur, ied res^ inquil, ei opera
cxplorat. Quooiam igilur Gr.icus iuiiil diiTcri iu

, ,
. *
", ,
,
.
, , ,

,
.
" , , ,
7 7

rSap. , 7 .

Variee lectiones.
7 4

.
'/. .

7 7

* .

TV

izsfov.

7 1

369
EXPOSiTlO IX EPIST. AD ROM. - CAP. I I .
370
* , , rebus a Judao, nibil probibel quominus peraque
, .
honoreiur. Proinde ne gloriem, Judaee, coulra eum
qui est ex gemibus, post legis abrogaiionem, ubi, quaado luaflorebam,bor.ore libi par erai Graicus,.
boiiitii) faciens.
V E R S . 12, 1 3 . < Quicunquc enim sioe lcge peccaf " , verunt, siue lege ei peribuui: el qmcuoque in k*ge

,
. \ peccaverunt, pcr legoiu judicabuntur. Non euiiii
, ' - audiiores legis justi suut apud Deuin, sed faclores
legis jusiificabuiitur. Imlicavil supra, quod Grac. ,
, cus codem oum Juda?o bonore afficitwr: nunc osien . 01 d t quod siipplicii lempore gravior Juda?o fulura sit
", , , , \ condenmalio. Graeci enim, inqtiil, siue lege pco
\ caveruui, boc est, sine ea quae per legcm e$t in, , ) , siructione: propterea c et siiie lege peribuni id
, , punieulur levius, ut qui legem accuaanteni
\ :, . - babueriul
- - - " - : nara t sine lege,
est, cilra illius 2 0
, condemnalionem. Jud%us autem c in lege peccavil,
* \ , hoc esi, cum insiituiione quae est ex lege : ideo et
\ , , in lege judicabilnr, id esi, condfemnabiiur, lege
6 \ , \ vebemcnlius ipai incumbenie ei accusanto, majo ;. , renique coudemuaiionem facienie. Quomodo igltur
, , dicis, Judaee, Gralia ego non iodigeo, quippe qui
; ex lege justificer ? Ecce enim demonslralum est, te
. " a lcge nibil adjulum fuisse : iiaque Cbrisli gratis*
, magis indiges quaui Graecus, ceu noa justificatus
. P Deum ex sola legis auditione. Nam apud ho , \ , - niines, auditores legis et graves (et jiisti) videri
* , queual: apud Deum nou ilem, sed faciores legU
.
juslificanlur.
V E R S . 1 4 , 1 5 . c Cum enim genies quae legem nou
t " ,
, , habent, naturaliier ea qu& legis sunl, Taciunl, bi
legem non habenles, ipsi sibi sunl lex. Qui oslen ,;..
, dunt opus legis scriplum in cordibus snis, leslinio . niuni reddenle illis conscienlia ipsorum. Ubi ea
, quae conlra Jud.cos faciunt argumenlis asiruit, aduo
, . prudenler sernionem moderalur, ut non videaiur
, \ quidquani adversus legem dicere. Veluli enim ex , tollens el maguifieans lfgem, inquit, quod legem
, \, - non babentes, lainen quae legis sutil facienies
, - < iiaiuralitcr, > id est, ralionibus a nalura duclis
, \ , , persuasi, adinirabiles stmf : quandoquidcm legis
* , \ non indiguerinl, ei legero interim compleverini,
\ nou liileras sane, verum opera cordibus suis in ^ . D sculpenles, el conscienlia el naluralibus cogitaiio , , nibus legis Ioco usi ad lestiinonium booi et lionesti.
. c . Tres aulein leges bic dicil : scriptaiu, naluralem ei
; . c . eam quae est in operibus. c Genles quae legein non
; , babent. Qualcm? Scriptam. c Nalu4*a faciunt
. ; . .
quae sunt legis. Qualis? Ejus qux in operibus con;; . c iistit. Hi legem non habenies. Quatem ? Scri , ; .
ptam. c Sibi ipsi sunl lex. Quanam ralionc? Na" , , turali nempe uieules. < Qui osiendunt opus legis.
Qualis? ejus quae in operibus conslat. Intuere au " \ cem hic sapienliam, quomodo Juda-us, perinde ac
, , \ sermonis consequentia poslulat, non perslrinxii.
. ' Omnino enim per conseculionem sic debebai dicere :

esl

u t l

81

Variee lectiones.

' .

. ^> .

8 1

371

T H E O P H Y L A C T l BULGA4U.E A R C H I E P .

H2

Quando etiiitl genies sine tege, nalura qua sunt , ' , c ,

Je
faciuni, longe meliores suni iis qui ex lege > , coiistituimtiir. At etiim sic non dixil : sed l;c- , ,
lius qntdihun gubdiriil, < Sibi ipsig, iuquiens,
.
sunt lex. Oslendit auiem ex hisce, qtiod ei su-
perioribug lemporibue, ac anle legis ganciionem, "
onmig providentia btimana? naturae obtigerit. Ob; \ ,
s i m i i porro ora dicentibug : Ecquld uon jam olim
* > ok
a principio advenier.g Chrislug bpni operaiionern
, '
ostendil? Dlcit enim, qood boni ei mali cogniiionem
.
omnibus a princtpio i n d i d i t ; postquam vero vidil quod uiliil iia profecerit, in navissimis leinporilms
ipse advenit.
V E B S . 14, 4 6 . f Et inter se Invicera cogiiationi-
nibus accusantibtis 2 J el defendeiilibus. ln die qua
, .
jtidicabit Deus occulla bominum, secMndum Evan! ,
gcliuni meum per Jesum CbrisliinM Ab alio adeoque
, . > '
novo prlncipio boc leg<\ Nam dc eo nunc germonein
" * , facir, i:empft qua nnione cuncli ex aequo morlajea
,
judicandi gimus. Tuuc enim stabuni uoslrae cogila. ,
liones, aliae quidem accusantes, atia? vero defen, * \
dcntes. Nec opos habel alio accusaiore vel patrono
*
boroo apud illud Judicii forum. Terrorem amem
. , ,
exaggerans, non dixit, Peccaia, a$d, Occulla.
, , , "
Horoines eniin de manifeetis tantummodo jodices
* c
sedenl: Deus vero c occulia * inquit, judica , , c , , -*
bil per Jesuni Christtim, hoc esl, Pater p<r F i , , .
liuro. < Nam fater nemlnero judicat, sed judicium
, . "
omne dedii Filio *. Yel sic intelligere queas quod C $
, c * >

ait, Per Jeaum Glirisiam : Secundum Eyangeiium

meum : per Jesura Chrislum mibi collaium elexhibitum. lapuit auteni bic, quoa nibil absurdum aul
alienuni prgedicalur per Evangelium, vcrum qua;
nalura ipsa praeoccupans docuit, videlicet, jvidiciuiQ
el supplicium, haec Evangelium eiiam tesiaiur.
VERS. 47-48.

f Si tu

autem Judajus cognomina-

ris, el requiescis io lege, et gloriaris in Dea, et

nosli volunlaleiu, el probas uiiliora, inaiHuius per
legem. Gum dixisset quod Grasio facienii ea quae
MIIII logis, nibil dcsil ad salulem ; deiuceps Judajorimi recenset magnifica, in quibtis confidenies eff<irebaulur gupra gentcs. E l prinium quidem, noiueu :
e i e i i i m valde bonorincum e r a t , xqut ac bodie
Cbrislianismus. Non dixil aulcin, t Judaeus es,
eetl, cognpminaris \ verus cnim Judseus est qut
confitemr. Elenim Judas, conlessio dicitur. < E i
requiescis in lege, pro eo quod est^ Non defatigaris circumiens et disceus quid oporlea( agere, sed
legein babes, qus le omi^ibus in rebus facile inalil u i l . f E l gloiiaris in Deo, ceu dileclua ab ipso,
et prae caeierie hominibus bonori habiiug. ^si aiitcin
inaximaB demenliae Rymbolura, Dei dileclione ad
coiuempluna conlribulium seu congeneruin u i i . c E^
noeli voluntateni, nempe, Dci. Probas aulem
meliora,id est, Judicas quje agere couveniat, el

, .
,
, '
" , , \
,
' .

^
^
, \ ,
, \ ,
. > , *
, ,
\ ,
. \ ,
,
. , , ',
<
.
. < ^ . ,
,
' (.
c \ , ' .,
\ ^ ,
, , .
* , .
. ^

* Joan. , .

Variea lectiones.
,

8 k

' .
. . * .
.

* * . 0. m.
.

*- .

373

EXPOSITIQ I N EPiST. A D ROM. -

CAP. .

374

. < , quae no conveniat agere. Per , onlcoique

, .
convemenlia intelligenda gunt, vel utilia.
,
V E R S . 49*20. c Confidis tefpsum esse ducem cco , , rnm, lumen eorun qoi in tenehris etinl, erodilorem
, insipienlium, magistrum infanlium, babenlem for . ,
mam scionliae et veritatis iu iege. Supra quidem
,
dicebat, audiiionem legia nibil prodesse, nisi el aclio
. , ,
accederei. < Neque enim anditorea, inqnit, t legis
, * . jnsti sunt apud Deum, sed factores. Nunc vero
, , majus quidpiam ait : Eiiamsi legie docior ee, nec
Uiuen quae legis sunl facie, non lantum nthil tibi
, prodes, verum etiam eo majore posna 2 2 afficieris.
* . . ,
Nam quoniam ob banc magieiralem dignitaiem
,
niaximo efferebanlur, binc poiissimum oslendil eos
. " ,
esse ridiculos. Gum enim inquit, c ducem caecorum,
' , , ,
9 1

. , ^, , *
, , , ;.
"
, ,
' , ,
* * ,
* ,
, .

, , .
'' , ' , ,
.

enidilorem insipieotitim, idque genus alia, faaimn

illorum recensef. Ita enim vocabani eeaietipsos, duces ei luroen e l prascepiores : istos autem qui ex
genUbus Judaismo accesserani, in lenebrts agenles,
et siolidos, el anienlea appellabanl. Habes autem
c formam cognitionia el veriiaiis non in operibus
et offlciis, aed c in lege, confidens ipsi ceu forroanli vtrtuiem : perinde ac ai quisquam imperatoriam imaginem babens, ipse quidem nibil ad ejtis
exemplar efDngat depmgatve, alii auiem quibus
htijusmodi non est commieaa, ciira ialniiatn eitan>
ejus revera ipaam imiienlur. Omnia itaque doctor
forniat el eiQngii cognitionera boni, adeoqne ipsam
veriiaiem in diacipulorum animis. Quod ai opere
, Q exprimal, perfectut eril : sin minns, talis eril, qua. , , les nunc ab Apoatolo culpantnr. Suni qoi per for , *
maiiooem illam intelloxerunt efAcum atque adum.
bratam imaginem cogniiionie. Non veram, inqnit,
notitiam et pieiaiem babes, sed fncatam et coloraiam.
, ;
V E R S . 21-24. c Qui ergo alium doces, teipsuui
' , ;
non doces? Qui prsedicaa non furandum, ftiraria?
, ; , - Qui dicis non moecbandum, moechari*? Qui abomi; " , narie idola, sacrilegium facis ? Qui in lege gloriaris,
; per pravaricalionem legia Deum inlionoras ? Nome
* , eoim Dei per vos blaspbemaiur inter genles, sicui
. * , scriplnm eat . Per inlerrogationera verba facit,
\ . pudefaciens eos, qoi ob docendi munus gloriaban
tur. Sacrilegiuin vero appellat ablalionem eoram
. xa\ * , D quae idolis coneecrau eranl. Nam eiiamst exsecra* | |
rentur idola, avafitiae lamen lyrannide victi, idolis
' . dicaia, iurpis quxslus gralia conlrectabant. Deinde,
, * " , > qopd gravius est infert, inquiens : c Qui in lege
, -' gloriaris, o i qui honore sis aflfoctua a Deo propter
]; legem, per legis praevaricationem Deum igoominia
afQcis? Tria sunt etiim hic erimina : primum, quod
* , *
dehonestant; alteruin, quod Deuro, a quo sunt
,
bonestaiitdebonestani; lerlium, quod lege, qua ip&i
* , ' ,
, . , bonestali fuerunt, per hanc dehoneslant, iransgredientes ipsam. Deinde ne videaiur auopte ingeniu
,
M

Isa. h i , 5.

VarifiB lectiones.
M

_ .

* .

3;5

TUEOPIIYLACTL B U L G A R l i E A U C H I E P .

376

ipeos incropare, prophetuiu Eiaiim jpsoruiu a c c u - ,

. ,
sa-lorem proiluxil ia iticdiuiu, culpam illorum dupli; *
ceai faclens. Non enim ipsi soli iujuriam ioferuiti,
" : ,
casierum el ipsi ad uoc alios praeparaiu; et tion taniiiiu qua3 legis suiii, non doceul, verum etiain con,
irana docent iiempe blaspliciuiam Dei, quod con .
tiarium esl legi. Qui eiiiui ipsos videm corrupios,
, , , ;
HuscineoporlebatJnquiuiH, a Deo diligi? nuin Deus,
, ;
qui tales diiigii, verus esse possii?
,
V E R S . 25* Circumcisio quldeta prodesi, si lcgem
,
observes : si aiitem pfKvaricalor legis sis, 2 3 cir .
cumcisio tua piaepuliuui faxia eal. Quouiain prae ,
claraiu de circumcisioue coneeperaui opinionem,
*
npn statim a principio dixil, quod superflua ei inu ,
lilis res eil circunjqisio, verum verbis quidem eain

rccipit, rcipsa vero lollit, iaqiiiens : Faleor equidem & ,

, ' ,
prodcsse eircumcisionem, verum tum cuin legein
,
observes : ein minua, uon dixit, Nou prodest, ne
, *
ipaam coniuiiiulia afficera videaiur; aed Judaeum ea
. nudat, dicens : Circumcisio lua propulium facia
. eal. > Incircuaicisuin ilaqno ipsum comaiotislral
, -
rorde. Duas entm circumeUlonefe, duoque pnepuiia
, ,
dioit, aliera quideiu secundutn id qaod videtur,
, ,
uliera vero aecuuiditm id qnod imelligiiur : exem ,
pli gralia j Gir$umefeio eecuadum id quod videlur,
,

. ,
eelilla q u * in carne Qi, CUJII quit aiiairum eecim*
,
duui earnem circuaicldaiur; eat ei circumcisio secuudum dfMriiuro earaaliuin sctiicet affeciuuin re- * ** ,
,
joctio. Rurscmi, esl praepuiiun secundum carnom,

quando aliquU incireumcisus fueril carne : et est Q . , " : , ^

pr&pulium secuiKtom spirilum* quaitdo quisquam
geuttlero babens aniinum oihil aflecluuiii pravorum
, absciderit. Dicil itaque divus pauiue : O.uaudo
, 5
iircumcisus fueris in carne, nibil auletn egeris
, ,
roram quae legis suni, prajpuiium libi adbuc eai,
. " "
ei incircumcifius ee juxla spiriium : perinde i c
.
is qui carnis adbu^ pra3pulio veetitusesi, si feceri* ea qux legls suut, circumcisua eat secundum spnilum, quippa cui camis affeclus aint adompii. Quod quidum pci* aequeatia declaral : audi enim.
YERS. 26. Quando igiiur praepuliuin jusliliat
t "
legis cuslodii, nonne prspiiiium ejus in circumcieio , uein repula,biiur? NOJI ail quod circamcisiouem
; ,
pruiputiuni vjucat amecellaive (lioc eiiim moleaium
'
esset);ecd, c ln circumcisionem reputabilur. >
. " ,
Proinde vera circaiudeio, esl bona aclio : praepu- D
. " , "
liuui siuiilitor, aclio inala. Ob&erva aulem quod non
*
dixeril, Quando prajpuiium legein aervarit. Verisi * mile natnque erat quempiam sic occursurum fuisse:
;
Oul iieri poiesl u i lex ab eo, cui pra?puiiuni est,
, .
^ervclur, cuni boc ipsum quod quisquam praeputiuni
; c ,
babeal, &it legis iransgressio? A l quomodo dixil ?
, .
Justilias legis, hoc eat,qua3 videntur jusiificare
, , *
pcr operalioiiein ipaariiiri. Circuracieio eniin non
\ "
aciio erai, aed pas*io, cireumciso nempe paiiente.
b

*> I Cor. , 18.

Variffi lectiones.
9

.
*' . .
'
* .

^ .
1

:77

EXPOSiTIO EPIST. AD ROM. CAP. I I I .

378

. - Quapropler neqe justificalio lcgis diei qneal. Nain

^ " .
est daia ia aiguom, ne cum geniibus Jud&u mUcerentur.
\
Yfias. 27-29. c Et judfcabit td quodex naiura eiu
,
praspulium legem consumuians, lc qut per litteratit
. ,
ei circamcisiotiem pratvaricalor es legis. Non eniin
* , , *
qui in mauifesio, Judaeas est, neque qua? in maiii' , ,
feato est in carne, tircumclsio eet : sed qul in ab* , *
coudiio Judeua est; el circutnciato cordis in epi~
, ' . >
ritu, Bon in liliera, cujus laiia non ex iioininibus,
, ,
sed ex Deo est. Hic aperte ostendil, quod duo
, , * ,
praepulia 2 4 Ponal, allerum quidomex natura, ahe, rnin vero ex elocllooe el voluntate : quod quidem
* , ,
esl, ut diclum est, qtiando quis carnaliiim alTeciuutii
. ,
ntillum babet circuntcisuin aui amptiialum. Duaa

'

, , , , ,
, , , > ,
?, ( ),
,
, ,
.
( ),
, . ,
,
,
,
, , , *
6 " , -

item circttmcisiofies dicil, alteram secundum car

nein, atieram in spiritn cordis. Ait itaque, c id quotf
ex natura esi praputium, Affeciuum carnis circtimeisionem habens, per hoc quod legcm perOciat,
id efcl legis (utaupra diclum) justificationes,judicabit, > proeo quod est, comleninabit, non circumci8ioneii( hoc enim odiosum erat), vorum c le,
qui, quanlum ad carnem altinet, circmiicisus quidcm viderts, corde vero incircutncisus es. quaienus
tranggressor e$ juslifi<:niionmii legis. Nou ilaque
clrcumcitionem iguomini aflicit (nam ialam potius
boaorare videtur), eed cmn, qui iu ipeam ceu pra>
varicator itijuriue exslilerit. HUce peraciis, avattifesle deflnit quisnam sil wrns Jtulueus, ostendens
, , , C eeacuncta ad osteniaiiouem facere. c eniin, >
. ,
inqutl, qui in maiiifcsio Jud&us apparet, Judttiia
,
esi, sed qui eai in abdito, > qui nihil impli, .
ciier corporale pcrttcil, vei um spiriUialiier imelligil
,
ei Sabbata, el aacrilicia, ei punllcaiiones. Porra
/, ,
eum ail : Circumcisio cordis iu spiiiiu, ecclc .
siaslicaj reipubiicai viain prestruii, ac iidem indn, , . ciU Eieniiu isla l in corde ei iu spiriu, et lau , ", , dem a Deo babel, cordu exploranle, uequc quid , , quaiu secandum carneiii j<idicante. Quod vero ex
, ,
bisce oiiuiibuB coHigilur, lale esi : nempe, quod
.
ubique viia proba opus siu Porro cuai pr;vpuiialuin
1

liveincircuuiciButn aut Gra?cura aadiveris,

ne

idolorum culiorem inleliigtN verura Dci cultoiem, H

wnule prasditum, exlra legis lamen observaliones, perinde ac aopra diciuin est.
. ',

t>

;
; .
,
. ;
; ,
, ,
, , > , ,
; , , ,
;
,
, . -

CAPUT I I I .
Y E R S . 1-5. i Quid ergo ainplius hulxo cst! aul
qitaB ulilitas circuincisionis? Multiim per oinnem
modum. Pnmui qnidein qiia illis crediia snni cloquia Doi. Quid enim si quidam illorum crcdideruiii? Nunquid incrediiliias eorum, fi^em Dol
evacuabit? Absil! Simul ac oiunia ad lcgem epeclaulia ejecisset, per hoc quod dicert, Non etiim
qui in mauifcslo, Judxiis esl, objccllonem qnarndani eaiorgeiilcin conspicatiu,
se opponil Uaaiiam auteui- esl illa objeciio? Si nibil prosnnl.
qtiit, hxr, cur JndxOrum gc-ns elctla est? Diluil
ergo bauc pro siia sapienlia : vcrbis siquideui con-

VariflB lcctiones.
1

^/: .

379

THEOPHYLACTl BULGARliE ARCHIEP.

3R0

senlir, imiltatnqtie inde Jud;eo commodUatem pro- , , . ,

ventoram asseril. Ad boc vero conflnnandum non
Jnd&orum virlutcs rcsque strenne gestas adducit,
,
verum Dci poliue dona el gratiam. Nec enim dixir,
, *
qnod muliuin praeetiierint caeteris gemibus Judxi,
* ,
eo qood hoc vel istuc gnaviter transegerint, verum
. , qnod commissa stnl illis oracula Dei : quae certe ; * , , ,' ^
Dei esi beneficcniia, 2 5
ratione illonim

vel dignitaa vel praesianiia. Quid vero esl c credtia
; , auiit? > pro, accepcrunt, vel in manus snmpserunt,
*
diguique visi sunt Deo, tit acciperent divina responsa
(/. .]
coelitus demissa. HJCC autem dicens, ipsos quidem
, .
difendere vidclnr : atlameit aliam rursus accusalio-
, ' ,
nem medium adversum ipaos proferi, demon
* sirans ipeoa divinis eloquiis fidem non adbibuiese, & ; .
p*r qa;a tatiten pluriino sinl honore affecii. Verum, , , *
la-nen bouc accusationein imrodiicit, lanquam ab . ,
alio fuclant, qui iia dicerel : Ecquid emolumenli' ; *
confcri Jndxis quod oracula Dei acceperinl, cum
, , ' iucredtili erga eadem fuerinl? Hauc antem objeclio ;
netn diluere videiur, non pro ipis, scd pro Deo po ,
tius apoiogiam affereus. Quod si iucrediili fuetiut,
,
qurd boc ad Deum? Num illorum incredulilas Qdem
,
Dci faciei irritam, boc est, oracuforum coinmissio. , *
nem ipsie factam, ejusque beneficentiam f Uequeadeo
, ;
namque Deus ex illorum incredulilate baud Isdilur, ut glorificeiur potiua u l benigntig et bumatiiia :
quamloqnidem el illi qui eum ignominia aflecturus esl, beneflcum sese exbibeat. VidetV quomodo eoe
reoH feceritex iis obquae sibi placebant, scilicei ex boo quod legein acceperinit
VERS. 4. c Sil autein Deua verax, omnis aulem C
*
bomo mendax, sicut scriptum e s l : U i jiibiiliceris
, "
in sermoiitbus luis, elviocascum judicaris. Dixil
, .
supra,quod quidaiu non crediderunt : deinde, cum
, ,
nedmii quidam, verura oranes in universum videaulur
, ,
increduli, ne molestus videretur, aermonem suum
,
aapiciiiissiiue inslittiil, atque id quod revera factum
, , * e*t, velmiper supposiiionemprofert, inquiens: Pona , * , *
miis quod omtieft inrreduli fuerini : ecquid ieltid
\ ; .
vel htnc quoquo justificattir Dens. Iloc e s l : St judi \ *
caiio fiaicl eiploralio eorum quaea Deo Judasissiiii
, *
collala, ac vicissim eorum qnae ab iis erga iliura
, *
binl facia, Deus victoriae palinam reporiabii, sicut
\ . , c
et David eliain aii. Quod vero iiiquit, c Sil Deus
, , , .
verax, usurpavit pro Manifesietur, demonsiretur.
V E R S . 5 - 6 . C Si aulem iniquiias noslra Dei jusli, ;
liam coainiendat, qiiid dicemus? Ntira injusius esl
( ); . * \
Deus, qui inft:rl iram? (secundum bominem dico.)
; > *
Absii! Alioquin quomodo Deus jiidicabtlinundiim ?
, Objectioncin hic liojusmodi adducil,ceu noimiilli sint
, ' ,
qui dicanl: Si Deus, ubi i nos beneficia conlulerit,
, $, ac a nobis contempius fuerii, jusiior appareat, et
,
vincai, per exuberaniem tiempe bomauiiaieai eiiam
, ,
indignia eitaro bencficia conferens : cur inposleruin
;
iram iitferi, boc esl, punil nos, quippe qui facli si * nine ip.M auctores cum jueliOcalionis, lum viciorirc
n

u l l a

Psal. c x v , 2 . 1 , 6.

Variifi lectionos.
7

- .

331

EXPOSITIO 1N EPIST. AD ROM. -

CAP. I I I .

?H2

1 #

. , \, ,

.
\
, ; , \ \
, ' -

\ $, .
*, f >,
, \ ,
, , ,
" , \
3 , ^ , \
,
* .

illius ? Alque tale qutdem esl argtittteitlum ; quoil

banc ad rationem dilnit omnino sapienier, i.lein in
eos retorqendo. Quia. inquit, tepomt, 2 6 P P ~
ea tion es ipsi vicloriae causa atictorve : injusinm
enim font victori auctoreni a vinceitte pitniri. A i qui D* us non est tnjiistus. Alioqui, quf judicabit
niundum, > si ipse sit itijuslus? Proinde, cum te et
punil Deus, ct non esl injustus, non es igimr ipsi
vicioria causa per commissa flagilia ina : potefal
enim elalias vinrere, etiamsinon visns fuissessceleralus. Qtiod adjicil, c Secundiiin hominem dico,
nunc habel eensum : Ego quidem, inquil, ha*c pro
Deo respondeo, joxla bumanam raliocinaiiouem,
bocesi, perinde ac possibile est liomini causarum
palrono collatis uirinque rationibtis stataere. Nani
quaecunque agit Deus, nonnullas occuftas raliones habent, acbumanas cogiialiones suporani, nostraque
lefeneione non indigenl.

VERS. 7-8. Si enim verilas Dci in meo mcndacio
abundavii in gloriam ipsius, quid adbuc et ego lan ,
; \ , quam peccalor jtidicor? El non, sicut blaspbemamur, el sicui aiunt quidam nos dicere : Facianwe
, \ , ma!a, ul vcnianl bona? quorum daronaiio jusla esL
, * ;
. > , Rureus idem resumii, m aperlftis reddat. Si enim
Deus jusius et verus apparuil ex eo quod deliqut,
.
cur ego in posleruin conderonor, qui isia in gloriam
, ,
Dei commiserimTNon enim diguus eum condemna , ;
tione, sed coronis polius. Qnod sihoc veruin, fgtlur
, .
el quod Graeci de nobis dicutil, vcrunt erit. Nam
, "
\ , . \ " - Grrrci sive genliles simulac aHdmsseot Paulnm di
, c " - cenlem, c Ubi abundavU peccatom, stiperabnndavil ei gratia*, > ridebanl hoc. asseveranlesChristia , , nos dicerc : < Faciamua mala, al veniani bona :
, \ , !
t , V \ ^ ei peccenui* mullum, ut exuberet gratia. ietbuc
igilnr quod aiebanl Craci, vituperantee proscli>
, .
dcntesque no*, etiamntim conlingtt, nemp*, ai ad , \ miserirous, quod Deus bonus appareal ex inea vifio , \ , *6
\ - ailale, necnon ingraliludine. Yerum aliter sese res
. * babet. Grecorum enini nunquam non mentieniiui*
iste sermo eei. c Qnorum eondemnaiio jusla est,
\ \ , c Qv
** , - id est, Qui jtiste punienlur. Haudquaquain fgitur
ego meum ob pcccatum Deo sum catisa Jusiiflcalio.
0 , . nts : condemnor enim lanqoam peccalor. Nequa
* , cnim eondemnarer, si ad gtoriam Dei peccassem.
r o

| e r

1 1

, 4

.
V E R . 9-18. Quidergo? praecellimus eos? Ne ; ; quaquam.
Caueati enim sumws et Judaeos et Grco$
\ '
: * , ^ omnes eob peceato esw. Sicui acriplum st, quia
Non est justus quigquaro , est iulelligens
, est requirens Deum. Omnes dtclinaveruni, simul
. ,
inuiHes facti sutit, non est qui facial bonum, non esi
, .
usque ad unum.*Sepulcrum patena guUur eorum,

linguis suis dolose agebanl. Yenenam asptdum sub
*
labiis eorum : quorum os malediciione et ainarilii *
dine
plenum esl: veloces pedes eorum ad eflfnndcn . \ * Rom. , 20.

Psal. , 53, scqq.

Vari lectiones.
1 1

" .
, . .
.
.
te/6ivsi .
.
.
. m. * .
1 1

1 1

383

THBOPUYLACTl

BULGARLE ARCUIEP.

384

dum sanguiiiei, Contrllw ei infdcitasin viiseorum, , \

.
el viam pacis non cognoverutit.27Notie8l limor Dei
. > " , *
ante octilos eorum. Supra dixerai quod essei ali, \
qua excellemia Jiida-is, u l quibus oniaino essel cro " diia liaditaque lex : nunc vcro cotnmonslrat uihil
, .
eos liabere eximimn (\<\o eicellant, quantuin ad
& , . "
opera propria. Eienini cum non observaverunl quae
*>
eia credila eranl, uiagU eoudemuaniur. Proinde

pra-sianltam qitamdam habuerunl, qitatenus elecli
,
siinl a Do; simuiac vero propriis operibus coniu ,
melta affecerunt Deum, a quo houore erani aflecii
. \
alque elecli : nedum niiiil quo excellaiu, habeut,
c ; " ; \ ,
verumeiiam ptus coiidemnanlur. Velnt igiiuriu per , \ ,
soaa Judaeorum a i t : < Quid igitur? excelilmus?
, \
pro eo quotl est, Habeiiiosue aliquam excellentiain.
1 9

1 1

ac piaestainus aliis, el placeinus Deo prai caMeris ; > \, . ,

I I O S Jiida*i, qnippe qui legeni ac circuincisioueiii
. \ ; ,
acceperioaus? c Mon omnino, dixil, pro, Neqoa \ .
qiiain. Judari eiitm aqne ac Gncci peccarunl, ne
dicam, ampliti*. Uude vero hoc perspicuuai c>>l ? , : , ,
\ , c
Ex propfaiis uimirum, Davide ac Isaia. Davidis
, , <
nanique sunt illa, ab eo loco cujtis iniiiun esi,
. . " Nou e$l jiisius quisquatii, usque ad euin ubi
,
itiquit, Malediciione el amariludine pleuuiii
.
esi ; Uaiae auiem, < Veloces pedes eoruni, > ad
tiaque I O I U J I I ubi inquii, c Viain pacia non eogno- , .
\
verunl
Postea rursuin sunl Oavidis qune se \ .
quvntur. Celeberriiuos igiiur propbetaruin adducit
,
accusalores ipeorum, sibique ipsis consemimiies
iuler se muluo iudkai. Quare posi Isai* veiba r t i r - C , ' (-4
\
ftm Davidica affert. Isaias eniiu perspicua de Ju ,
dans disseril. Proinde eiiam ei Oavid de iisdem.
. :, ^
Porro, siiuul aiqoe quispiatn a bono declinat,proti . c
UU8 Lnulilis redditur. Malilia euim nibil aliud est
, '
quatn perveraio aaiuralium erga bonum moiuum :
, .
uode ad id quodprauer naiurain est, booiinem i n }, , \
ciiatie, inuiikm ipsvm efficil. Natura enim ipso
* , ,
deincepe non ntilur, quemadmodum ncc xgrolanle
, , utilur ad propria opera : Praeierea t coulrilio et
\ *
iiifeiidlas, peccaiutn est: oibil eniiu adeo conle ^/,
r i l antniam aique ipsum, ob difiicuhaleni itiasqua
,
Htatemve viaeejus. Yirlus namque ceu naluraleno,
eiriim bonum, leviter et ajqualiler nos ferri facil :
, t , \,
sed viiium, ceu prusier naiuram, alias quideni
,

2 9

siirsuui, (tliaftvero deorsuiu facil frri, defeclu D , \

el exces&ibtis apparens, ac propterea iiiacqualeui el

.
difllcilem moium exhtbetis, ne dicam e^plicia posibac secutura. c viaut pacis. Piani couver&alioiiefit itilelKgeg : ipsa enini esi via quielis ac tranqiiilliialis. ilinc : Tulliie, inquti, t jugutu
ivaum, e\ inveiiieiis requiem
: atque ut ad veram Cbrisii pacem porvenias, bxc via est.
VERS. 1 9 , $0. t Scimuj anirni qaod qua?cnnqiie
, ,
iex ioquhur, iisquj in lege sunl ioqtiitur> ut onuie
* ,
;
s obsirnainr, et snbdftus flatomuis inundas Deo ;
*. "
qitia cx operibuB I e g i s 2 8
jusiilicabiinr omnis
, * earo coram illo. ISe dicatil Jadaii, Haec ad nos
h

Psal. x n i , 3.

* lsa. u x , 7 .

Mailb. x i , 29.

VariaB lectiones.
1 9

.
* 0.

1 9
1 7

e a

.
.
".
. .
" .
.
/ . '* .
Edu. .
1 1

3 0

1 8

^ .

C85

EXPOSiTIO IN EPIST: AO ROM. - CAP. I I I .

380

, < " , - p f r i i u c i K , a i l : c QtiaecHoqtje lex loqfjilur, t i s

. , \,
qui iii lcge*sunl l o q u i t u r . NanLqtta? ieta cst ne , ; ,
ces>iias, ut quae vobis iradita eat lex, aliis verba
, * * \
facere jndicciur ? Legem aulem appellai tolum
, ,
Ytilus Testaiiiciiti, 11911 solum.Mosnica, queroad. , " ,
iuoduni el ituuc lsaiaa Psalmortiuique valteinia
^
,
legem iionmiavit. Quod vero ait, Ut omne oa
. - obalniatur, per lioc JwdaM>rum jaciantiam indicat,
iatolerabilemque Iiitgua3 ipeorum imp>tttin. Ob , siruxii igitur liane aouiis iitsiar decurrentem pro*
, , '
pbeia. Non atitero boc dicii, qaod propterea pecoa ^ ,
verim,ulos ipeorum obstrualur : verum quodea de
, \ . * tau&a a propbetis reprebensi fuerint, ne ignoranies
, \ ;
peccata sua sese jacliienl ei glorienlnr. Atque uc
, , , ,.
pon eoli Jiukci, verum ei < uuiversua niuiHlus red

;, dalur Deoobnoxitjs, ide&t, coudemuains, fiduoia

, .
et liberiale vacaus, ul qui non ex propriis operibtis
"Qj-., , $ , * jusliiicelur, eed alierius ope ittdigeat, nimirum
Cbrisii Jesu gralia. haque, Jttdtte, qnidnaui ii* lege
; > ; ,
gloriaris, cum aiqoe a$ reliqons inundus retis exsi
;
elaa, utpoieex operibus logis batid jasliflcaliis?
T E R S . 20-21. Per legem eiiim cogiiiiio peccali.
fiuac aulem aiiie leg jnetitia Dei roanifestata est,
leslificaia a legeei proplielie. 8i gtoriarte in legey
l u , qui Jnda?us es-, uoveris istam libi majoris plicii causara esse. Maui- peccaium tibi cognilum
reddidit. i a m scieuier pecaaiui, iKajor poena itmm~
nei. Atqui per ignaviatn tuam boc coiHigtt. Etenim
etuD nou derlinaveris. quod Snaoliih tibi peccaiunv
suppuciuia tibi majas conciliasii. Eeqnanam ra
lioae a pcana istiusmodi IHwrabePis ? Si complextis ; ,
fueris
jueiitiam Dei, qvai sine lege est. Jiistos enin>
\^ <5. ,
( * . - nos Deus efficii, Uaroai opera nobis desim : riam
Deiie poiesi ompia. Belle auieiD d i x i i : c Manifesiai*
>^ , , est, u i munsirarel eam jam olim exslKisse, sed
:
* \ abscoudiiait*. Qumeiiam ouin adjicil, Comprobaiar
,
a lege et propbeiia, > ideip iudicai: non novam esse
, , \
jusiuiam, sad eum iagem Mogaieam, tam p r o
, \ *
pbeiaa de bac fccias8 verba : proiado digRam esse
/ \ . \
qua3 auscipiaiur ; etlamsi ^nim siue lega sit^ leg
, *
lauien conaonum esae u i per eam jusiiiiam o j u . .
HiftcemHr.
Vaai.
t Jus^wia autem Dei per fidetn Jee
- , ,
Ghristi in omnea et auper omnes qui credum : noct
\ *
. , \ D eaim esl disitnclio. Omnea enim peccavcrunl, efr
egenl gloria Dei. Jtisiiiicaii gralis par gratiaai i p .
sius, per redempiien^ii qua? est in Cbrislo Josu. *
,
c Jusiitia, > iiiquit, isla,boc esl,jabliftcaiio qua no9
. , \> ,
juwiilcafit
Deui, venil i n omnes per fldcm. Affe^
'., : ,
reiitca
enim
Qdem, jualificainur, c omnes, > Judart
, iGraici. Nonjjnimesl dialinctio. >Neque quo<>
, \ ", t
(egeia acceperil Judxus, propterea praefenur 2 9
. 6 1, ^ ". " \ Graco. Siquideai el ipse dcliquil, quippe qai
lege solam peccali cogaiUonera acceperit,
,
eiium peccali fugam. Quod si non adeo peccavii uir
, .
Grxcuti, gkoria umen aaque orbalus eet, ut q u |
, ",

, . .
,
. . , , ,,
.
* - .
^ .
,
^ . g
3

Variffi lectioties.
".

^ .

**.

" .

3d7
THEOPHYLACTI BULGAHIA ARCHiEP.
388
mimino DeUm offonderit. Jam qui offcndit Deitro, , ; * ignominiam cerie, non gloriam referi. eoiin ne ;, , .
* }
tletpofideat propierea aiiiinum. Juslificantur enim
omnes graiia gratia Dei : . q u graiia per redemptio- * ,
, , * 6
nem fii, boc esi perfectam liberutetn quani operatua cst Gbristus. Ipse eniro seae in preiium re- . , *
.
dempiionts dans, juatificavil nos.
c "
VERS. 25-26' f Quetn proposuit Dens per fidem
,
propiiialorium iu ipsius aanguiue ad oslensioiitiu juaiiiiae sua propter remissionem praeteriio- ,
rum delicioruiiu In siiftienlaiiooe Dei ad osien- * ,
, ,
sionem jusiiiiaj ejus in hoc lempore, ut aii ipse
, 1 *
jusius, tl jusiificans eum qui esi ex flde Jesu.
c Propiiiaturii ei sanguinisj inentiiiU, ul per* . ,
,
suadei Judaeo , quod per Chrisiniu remissio el
juglificalio Ual. Si euim l u , inquii, sanguine pe- . , \,
* * ,
cudum dilui peccaia credidisli , multo ntagis id
\ sanguine Gbristi iiet. Quod si propiUaiorium legale,
Gbriaii lypue eisislens, lanium valuertt, mulio nia- , , ,
.
gis ipsa veritas valebit. Propiiiaioriuin autem vocabaiur arcas cooperculum, quod ex iiiraqiie parte ,
' dierubim obiegebanl* Indicabat auteai onuiino bu-
, |,
iuanain nalurain, qaae cooperlorium erai diviniiatis,

conlegeue ipsam. Giorificabalur auiem ab angelicia
,
virtulibus minislraoiibus ei,propier umouetu quas
. c , , ,
ei cuin Deo Yerbo e r a t c Propoeuii > vero dixit,
ut oslcnderei jam oJim praedelmiiam esse redem-
,
,
plioneii) per Jesu Gbri&ti eanguinem, ad aanandam
,
paralysin, hoc e l , nioriiflcauooem peccatorum
, .
aiuea adiuissoruiD, c io patienlia Dci. > Quamvis
,
cnim muiia Dei bonitaie ust sumug, paralyiicta
*
lameu ac inortuis similea eramus. Haec auleui con*
, ,
ligeruni ad osiensioneiii jusliitae Dei, non ut
, \ ipse so!u& videaiur jusius, sed lalis qui ei alios pec \
cato morluoa rcauciture et jusiiAcare qucat : per ,
inde ac aticui diviiiarum inditiura esi, uon soluia
quod ipso dives sil, eed quod alios ditare possil. ,
.
i\e iiaque pudeflae buoc in ntodum jusiiocalus*
. ,
Nam ai Deus boc faciens se ostenlat, hoc esl,
, , ;
bibi placei acgloriatur, veluti nos justificans io
p^^aeuti, id ehl, qaando peccaium consumuaa- , , , 1\
lum e s l , ei quando de nobis veluli paralyiicis ei , ,
uiorluis, conclainalum est, quare l u , Juda^e, ob
;
bujusniodi Dei gloriain erubescie ?
9

Yas. 27. c Ubi est ergo gloriaiio lua? Exclu&a jy

c ; . .
. Per quaiu legem ? Faciorutu ? Wou; aed per
; ; * ;.
it-geni Odei. Dcmousiravit quod per fidem juali" , *
licamur : merito igiiur Judaium perconutur: < Ubi$ * \
uain esi glorialio lua 3 0
arroganiia ? Noo dicit
; * ;
auleio, Ubieul virtus? necenim babebatil virtuiein,
, .
sed 60lam glorialionein. Acsubdil, c Exclusa e s i ,
, ; \ ,
pro eo quod est, Tentpus amplius non babei oppor- . ,
lununi. Aiite Gbrisium eiiim opportunum erat glo- , .
riari in Jege : jan vero uiiniuie opporiunuiu esl,
' ; ,
siquidem inulilis esse demonsiraia esi. Quia si lex
. , ,
pomisset nos juslilicare, non babuissemus opus
; , ,
e L

Varie3 lecliones.
f

' o.

2 8

C89

EXPOSlTiO IN EPIST. AD ROM. - CAP. I I I .

390

, ; ( Chrislo. < Per qtialem auiem c legein, inquit,

); \, \,
exclusa esi? nunquid per legem operum, cenpe
, , \ quae dicii, c Qui fecorit k:ec, vivel in eis *? > (id
,
euim dixil lcx Mosaica.) Haudquaquam, inqui!,
. , t sed perlegem fldei, quae gralia jusiitical, ei
, , - cx operibus. Ecce fldcm legem eliam vocal, ob no.
minisapud Judaeos rcverenliam. In posterum ilaque,
Judase, in fide gloriare, quas le justificare polcsl.
VtRs. 28-30. Arbilramur iiaque juaiiCcari bot
tiiitiein per fidem sine operibus legis. An Judttoriim
\ . , ;
\ ; \ \ . Deus lanium? Nonne eigenlium ? hno ei geniium.
Quandoquidem unus esl Deus, qui jusiificabit cir , ,
cumcisionem ex fide, et prapuiium per fidem.
, ,
Cum subjecisset oculis, quod ex sanguine Cbrisli
,
et non ex operibus legis essel jusiificatio, conclu , , ,
dit sermonem, inquiens : Ex comineinoralis omni, ,
. \ - bus colligimus, lide juslificari omnem liotmnem.
, , ne turberis, Judxe, quasi res isibacc sil abetirda.
Nou cnini parlium sludiosus est Deue, ul le solum. ,
, . - modo servet, non autem omnein bominem. Ilic
, - auletu Judxosrubore suffnndii, ac perierrefacilsupra
, luodntn, ceu eos qui_ adversus Deum puguani, si
non admiitaiil geules servari per fidem. Mon eu m
.
, \ . creduul ipsu.ni ouinium pera?que Deum esse, curamque gerere oronium ex aequo. Unu* tgiiur, id est,
, ,
idem esi et Judseorum cl genlitun Deus, qui el cir , \ ,
cu:ncisum justiOcai, non ex lege, sed ex fide, ac
' ,
** . - pra?pulialum iutermediaiile lide su&cipiL Ciiiu auleni circuiDcisionis nentionem faciat ei praputii,
\ \ , ^, , Q meinoriam relrical eorum qux paulo anle dicta

, ,
* .

c ;
* . >
,
,
, 1$ . " , , ,
,
, .
, * 1$. ,
, ,
.
i 9

sunl, quibus imiicabal quod neque circumeisio pros i i , si cpera desiut; neque prapulium per sese
quidquam obsil. Uiraque igitur flde opus babenl.
V E R S . 51. i Legem ergo deslruimus per fidein ?
A b s i l , sed legem staiuimus. < Quia nonnibil lurbabalJudaeos, legem fide dissolvi, cural isiud vulneris [ingenti sua sapienlia, inquiens quod legcni
stabilil fides. Quod eniin voluit lex, nenipe jusli ficare bomineni, non poluil aulem praislare , hoc
iidesperficii. Siirnil atque enim qnispiam crediderit,
protinus jusiiGcatur. Non igilur deslruit legem
lides, scd slaluii poiius. Per boc aulein siaiuendi
vocabulum, oslendit jacere legem. Nam qui jacet,
opus babet ut erigalur e l slabiliaiur.
L

31

. '.
t ; , , * .
tj ; ,
\ .
,
*6 , !
,
,
, * .
Levit. XVIII, 5.
* .

TERS. 1-5. c Qaid ergo dicemas Abraham pairem

iiosirum invenisse sectindum carncin? Si enioi
Abrabam ex operibus jiisliftcaiu* esi, babei gloria*
tionem, sed non apud Deum. Quid eniin Scripium
d l c i l ) Credidit Abraham Deo, et repuiaimn
esl ei ad justiiiam. Abunde saiis conflrmaio hoc,
nimiruin quod omnes ptane iide indigeanl, Abralr.e
exemplo id fortiug moirstral, u l qiri apad Judaei
niagno admodom loco foeril, summoque prelio*.
Dixit itaque quod neqne h quis. lalia lanlaqua

> Gen. , 6.

(. .

CAPUT I V .

VaricB lectiones
.

391

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIE0,

392

franscgorat, cx operibns jnslificatits sil sed ex ficlc. , *

; 6 \
Patrem htinc porro appellal sectmduin carnem,
jtcrcns eos a cognatione qiiffi esi seiundutn spiii- \ .
, , ' w
mm, vel potius nccessitatem eis imponcns, ui enm
; , ,
in omnibus iniiieniur. c Si enitn ex operibns jusll
(icalus est, habel quidein quod giorieior, sed
, ;
m i m non apud Deum : boc est, gloriari poiest
,
qtiod suis laboribus aliquid reoie egerit : qnod non
, ; ,
sl apud Deimt gloriari, neque ad Deum recnrrii.
\ \*
* . '
Ktenim qni ex fiile justifuatur, gloriaiionem babei
, ; tt>v
:mud Deum, ln Deu glorians, lanquam cjus gratia
, .
scrvatus ac ab co dileclus. Euimvero el aliler glo" \ ^ <
liaiur is qui credii, tanquam qui Deum gloriiicave , \ ** ***
rUper hoc quod crediderit ipsnm ea pracslare po*se
.
qnae nobis impossibilia videnttir. H.ibet ilaqne
gloriaiionem fiduciamqne erga Dcum, veram de eo opknoneni fovetts ac credene ei> cea qi omwa
po*it.
\ E R S . 4-8. Ei aiilem qui operatur, mcrccs non
* *
, ' * .
impulaitir seeundom graliam, sed aerundiitn debi \ ,
ittnt. Ei vero qni n.n opcralur, sed credit in cuni
*\
qui ju.lilicavit rmpiuni, impualtir fldes ejus ad
, ,
jtisfiltaii). Sicut ei David dicil, beaiiuidhtetn esse
*
hominis cui Deus jusiitiam Iiupulal sine operibus :
Boali qnomm remissa; stirtl iniqnilates, et quornm , \
lecia smit peccaia. Bealus vir cui non iinpuiarit .
Dommus peccaium. Qui operatur, inquii, mer- . > 1*
cedem accipit, ceu qttae debeaiur ei pro labore: ,
qui eredil auieni, eiiamsi non operatur, fidem ta- - , ,
'
,
w n affort, rem sane haud exigiri n;o<ncnli. Cerlo
*iiim persuasum babere quod possil Deus eum qui
.
iiypie vixissei, neduin poena liberum facere, ve- ,
mm etiam juslum etlieere, luagnum revera est.
, \ ,
Eam ob rem fide credenli ad jusiiliam in ptilatui', C . \
, ,
boc esl, siiscipit fidein ejus Deus, uon ut mercedem ipsi reddat, vcrum ut justificel ipsuni. Proinde , * , '
qui credii^ affcn etiam nonnibil, fldem vidciicet. . " \ ,
Cum iiaque ab Abrahamo osienderil qood cx fide , . ",
sit jasliiia sea jusliflcalio, producrt el David, bea , , \
lumpraedicaniem bominem cui noti impuiarit Do- , ,
nnaus peccatum, ac majorem excellenliam indicat. \
Nam si felix esl at<|ue beaius, qui remissionem 3 2 .
peccatorum accepil ex graiia : mulio msgls qui
* , (idem denioiisiraverit, ei cx ea jnsltlicans fuerit. ;, \ . ,
Ne enim mibi diieris, inquit, qood secundum gra, , ;
liam remissionem aceipiat: ecceenim ille ipse eai,

qui beaius esse pra?dicalur. Nou aaieni ipaum
, bealum pracdicasset, nisi immeiisa ipsum gloria
. ,
frui conspexissel. Nam beatiuido eximium quid
\ ,
dam est, ac majus ipsa jusliiia, puta omnium qiiae
.
a Deo uobis obtingunt bonorum faaiigimnei culmen.
c ,
V E R S . 9-10. t Uealiiudo ergo baec ad circumcisionemianluin poninei, an eliam ad pra^putium? Oj- , ; ,
ciiuus eitim, impuialam esse Abrabanio lidpni ad .
jusliliain. Quoroodo igittir iinputnla eel? Guui iu
; , f

4 1

k Psal. xxxi, 1 .

Varia3 lecliones
4 1

* 0.

4 3

' .

k k

* * . .

EXPOSITIO W EPIST. AD ROM. - AP. IV.

; , &' * circumcisione essel, an iu prapiilio? cum iti

4 ;, , ,

circomcisione, sed cum in pra-putio. Si, inquii,
, , - bealiiudo ei coiifeuii, cui non impoUrorit Domi * * \
nus peccaiui, hoc csi, jusiiOcaio, jusliflcatua esi
. " ,
autem Abrabam, lum omnino beaiimdinem aese , ;
cuiua eel. Vidcamus igUur quando jutiiffcatus e s l :
* - cuni praepuiialus cesei, an cum circumdsus? Pra>
, , , - puliatug cerle. Bealiludoigitur in pra?pmiuin cadi:
.
boc esl, jpsi magia quam circumcisioni convcnit.
VERS. 11,12. c Et sigiium accepil circumcieiome,
c ; , "
signaculum juatiiiae fldei, qua> est in pnrputto, ut
, ,
' sk pateripse omninm credentiiim per praputiui,
, \ uieteia imputeiur juaikia : el paier-circumcisionie,
non iis lanium qui ex circumcisione etmi, sed
ii*

qui aectamur vesiigia Qdei, quae st in praeputto
, \
. > patris noslri Abrahami. > Objeotioncm eraergen
tem diluil :forsan enim aliquis dixisaet : Si Abra * ; baaa, cum in prepulia esset, justiftcaiu* eat, quam
,
igiturob caueam circamcisus e*t ? Ait igitur, quod
; \
circamcisionia stgnum acceperit pro sigillo obsi , ; ,
, , - gnante ae predicatite quod ex Gde jusiiflcatue eei:
quam aane fldem jam aniea,cum praputiatus eteet,
, .
osieodil. Cum ilaque duo basc cernantur circa Abra
". \

bamam, prapatium et circumobio.: per praepuiiuiu

, \ *
sane eorum qui preputium babent, paier omroon " .
Slratur. Sedquaiium? taliwn videiicel qvi ipsius b i ' ; ,
aiar credideruni, U i etiam ipsis fides imputelut ad
\
, , . . juaiiUam, bec est, ul jusii liant. Per circumcisio uem vero, ruraus ostendiiur esse paier circumctsio-
, ;
4

4 8

, , . , ; ,
\ ,
* i v ]} . '
**,
, \
; , ,
, . \
, \ , ,
,
.
* ' ",
,
,
* $ ,

nis, hec esl, circutuciaorum. Est aulem pater, no

illis, qui solani circuoicisionem habeni, sed et iia
qui incedunt per veeiigia fldei i^siug, quae ui
prepuiio ttii obt-igii. IIunc iuque ad modum bie
eai legendue locue : patrem circumciaiouis, non
iiaqaiex circumciaionesola ipsi adasquaiitur, aed et
iis qni seetaiilur vesligia fldei, hoc esl ^ u i creduiu
aeque aiqueipse in mortuorum corporura reaurreclione. Eienim ille, cum jam grandaevus essat ac .
niortuus, credidilquod Deus 3 S semen &uitm piolilioim reddcre, ipsiqoe iilium dare poiuerat Sen8QS ilaque pertotum est hujusmodi. Cum in prxpti*
tio essel Abrabamtis, credidil el juttiflcalus est, ut
boc pacto credenliuai paeputialorum patex essei.
Rursus accepit ctrcuincisioneni, sigillum el Sfguum

1 1

, \
fidei quam iu prasputio babuit, ui estei pater cir , .
cumcisoruiu, ingredienUum videlket per vegiigia
J
fldet,quam babuU dum adhuc iaeircuuiciaus easei :
-- qua absenie, fruatra circumctaionein sibi gioriiu >
, * \
ducuni : perinde ac si quis cromenam osientel

signaculum solum babeniem, ac uibil alutd iniu
, 4 ^ s x i ^ & >* > > \ reposhuin. Judaeus itaque cruuiena eef, circuonci-
.
sione qitidem atgnaia; lidein vero, cujua frignacu <
lutn esl circumcisio, non liabens.
VERS. 13, 14. Non eniro per legem promiesio
" \
Abrahamo,
ai aeoiiui ejus, ut csact ip^c baerea
,
uiundi, sed per jusiiiiam fidei. Si euiin qui ex lege,
, , ;
1 1

Variffi lecliones
T

k f

* *. " Tp o. ** **
lAW0|,.Gft C X X I V .

> .

. . .

13

-3)5

TlIKOPIlYLACTi B U L G A R I * ARCHIEP.

39

li&redee sunt, txiHantta ts\ fide*, et abolila eat , * , xaA pcomisefo. (kceiKlil ]am auiea, qund joslUia noa
, ,
ex Icge, sed ex flde sii pergit itaqtie commoneira- , * xarA
re, quod profnisato Abrahamo nou ex tege, aed ex
, *
flde jiisiiftcanle-obiigcrit. Qualfs aulem erai pro
missio? Ui e e i ipse haeres inundi, boc ett, ut ; < * ,
Sn ipso benedieereabir onwes totfaa muadi naliones. ,
Sl enim lex, inquit, dedii bserediiaiem, evacuau t s l . . \, ,
fides, ideet, vana f l Ittuiilis esse ree deprebeudHur,
c , , \ *
Quie enlm ulteriiis ffdei curam bebiiurus e*t, si
. ;
lex promissani basreditaiem darel? Yerum nou iia
; '
res babet : aiquidm Abrabain promiseionis faxiua . ost b*res, non pcr kgjciu ( ubi enim tum lex erat ?)
, ( ; )
*ed per Adcat, qnemadnimlum scripdun est, c Cro- , * "
tlniii Abrabatn

.
VERS. 4 5 . Lex entui iraai operatur. Ubi aatem
*
no:i esl lex, nee prsevaricatio. Confinnat jam qiio , . > ,
am pacio per legem promisti* aboleatur, cum ** : *
q n i i , Legem aequitur transgmtio : legfe aulem
Lranxgransio, t iraiu operatur, $ el malediciionem
; , \ guperiaducH et suppliciam. Qui igiUir auppllcio est
.
obnoxkis, quomodo, quacao, dlgnue bsereditate?
, ;
Vas. 16, . ldeox fide, ui tecuDdmn graiiam
, ,
firma eil prouiissio oinni eemini, non ei quod
\ *,
cx lege taniam, verum etiain ei quod ex Abra*
, \ ",
liami ftde, qai e*l- paier oraniaui noairuni (si (
]
< u i fcrtpMim esl : P a t r e mullaruni genliom po- ,
sui le ) nnte Oeum cui credWil. Quia lex irain

operautr, propierea dicilur Abrabainus ex Ade jusii , , \, & ficari, ac baercs conelhat, u l secMndum gratiam
\ ,
omtiia HaU Gratia anteui ad quid prodest? c Ul
. 4 *H
firroa tit paomisaio. > Non euim pr^varicationein
; < .
babet graiia, qDeoiadiaodujn lex, ut inUrma aint
, ,
quas daniur. At quoniam boc toium ik graiia et n i i fj . ' \ \\
stricordia Dei, roeriio Ula qoa? donauiur firma
, <
suiii omni samini, > tioc esi, omuihus credoiUibu :
, t ,
non iia laniam qui ex lege auBi, boe 3 4
*
, , ,
cuaiciaia, veram eliam ita qui aoat prapaiio, qui
\ , tln
S H I I I semen Abrahanii,ex tide ipsi progeniti. Quam, .
nbreir. qnt fidiiti non babet, iion esi semen
, , t \
A-btabae, qni patcr esl onniium Doainirn, hoc
, , , c
t*\, lidcliam ( sicui scriptum esl : Patreiu mul, ,
larum gentiuiii posui te) aaie Deum eui redidit.
. *
Sensua est bujusoMKli: Abraham eat paier omDiom
* : ,
aMe Deum, boc esl, ad aimiUladinom DeL Nam \ , . [ / . ]
eicni Deus rtt oniniuni Paler, ila et ilie : non xecun \ , \ ,
dum naiuralein cogaaiionen, aed actindum fidei
, xaV ;.
conjiinclionem. Adittditaulaai illad, Guirradidil,
, ,
oaieiiderel, quod I fidei couipensationem acce\ ,
peril, nimiruui, quod sit pater ouiniuai. Quare i
. , ,
I U > B adii.iseris, Judaee, ipsum esse palretn ooioium
, ;
jiosirutn, boiiorem ejas, qnem credendo accepit, ; .
iinmimtistL
%

f 9

e s l

c i r

. c Qui vivificai mortuos, ei vocai ea qux oon euul,

* Gen. xv 6 .

ibid. 7 .

Variffl loclioncs.
e >

e v

; .
\ .
. m.

. .

* . ),

".

397

EXPOSITIO 1N EPIST. AD KOM. - CAP. IV.

; . " " ,
x a l , ,
, ,
, .
* < ; . ,
c ,
, , ,
,
. , ,
, .
, ^ ..

c * * * ,
, $;, \, *. ,
~' c *

, c
, (
* ),
;

. \ ,
,
, \ ^ .
,
* )) \
,
. > , c ' *
, ,

398

Uuquain sini. Quod supra dixaral, boc denuo repeiil, nempt, quod Abraham credidit Deuin mortuum corpua, quaieerai jpsius, non solum viviflcarc,
verum eiiam fecundum reddere poiuisse. Idcirco
nuncajt, c Qui fiviflcat morluos. > Hoc vero, c Qui
vocat ea quae non suol, lanquam ea quae a u u l ,
apposuit, ut osieodai quod Deo non ait iinpossibile,
eos qui non auot filii Abrabae, ipsius fllios facere.
NOD aoiem d i x i i , Qui producil qua? non suut, sed,
Qui vocai. IU eaini nobis facile eat vocare ea
quae suot, ita illi facile est, ea quas non sunl in rerum naluram producere.
V E R S . 18. c Qui praeier spcm in epe credidh, m
fieret paier muliaraiu genlium. Ne arbilreris, in*
q u i l , lemera bonoratum Abrabamura. Quomodo
enim hoc lieri poiuit, aiquidem is c prauer *pem
butDanaiu in spe * diviua credidil, ui iierel paler muUarum geulium, oon lsniaeliurum (nam
illi noa secuQdum fidem, aed aecundum caruem ex
eo descenderuai), sed carum q u * secunduin fidem
suut iLJi aiiniles ?
VERS. 19, 2 1 . Secundum quod dicium esi :
Sie erit senien luuiu . non iofirnialus esl in Ade,
necconsideravii buum ipsius cerpus emgUuuin, cuni
jam fere cenlum esset aanorum, et emoriuam vulvaui Sarae. lu promissione auiem Dei noo bs&riiavit
diffldentia, aed cooforlatus esl fide, daua gloriam
Beo, plciiissime sctena quod quaecunque protuiserii
Deus, poiens eet ei facere. Qaia dixerat, Pieter
spem kumanam in spe divina credtdit, coiiiirmat

, ^ , " C
, \
. > , *
,
, , \ ^ ( \
, \ )*
**, c ^\ ,|,
, * . > " ,
,
. ,
* ,
, \ . , \,
\ \ ,
;

mmc lK)C ipsum , inquians dicluin esae ad ipsum,'

c Sic erii semen Uwm ut slellaB ei ui arena. >
c Ipse vero ln lldc baudquaqtiam labefacuius,
ted lorieiii am relinens, iwn reapexil ad propriam
cepus suuiit, ipso tcmpore jam einoriirain, nec expendit secuin Sarse mairicem duplici ratioae
eneciaiii (etenim et senio tt aterililaie jam erai
demoriua); * nec hasilatit, 9 hoc esi, non omnino
dubilaiil, 8 5
ambigebat, < sed flde confortatus
est. 1 Iniuere autein, qoinam ostendai credenieni
opus babere multa virtiite ac poteiilia. Nam pleri qne ftdem immimicrunt, ceu rem ininime laborioaain : opera vero inagnificarunl, ut qua sudorein
ac vires posiulent. lndigol tgittir, inquii, is qui cred i t , inagno et polenli animu, ut incredulitaiis ra * . ; D Uociiiationcs abigalacrepeltat, perindc atque Abrac ; * , ,
bamus \n fide robustior eet redditus. Qua ratiouef
Daus gloHam Deo : 1 iton liuiuauis, iuquil, ra , '
lio cinaliontbas fldam adbibens, sed digna Dci
;, \
" . " gloria secuin aniino voluuns indubfiaio, persuasus quod impossibilia possil : boec eniin Dei eat
, , .
gloria. Quocirca qnl credii, sed in tnuhig rebus
*6 ,
; , ; curiosus est, non glorificat Deuin : quia vero Abra*
haiu non erai plene ccnium annorutu, ideo moderaia
.
dixii, c Annoruiii fere cenlum.
n

4%

* Gen. , 5.

Yariffi lectiones.
f 1

\ .

TBEOPHTLACTi BULGARLE ARCHIEP.

IQQ

f Ueo itnpuialiiui esl ei ad jnsli-

< \ ! .
YER*.
liam. autem scri|>iom esi propier ipsum lan * ,
uim quod linpnlatum est ei ad justitiam, sed ct
\ ' ,
propter nos, quibus impulabilur, credenlibus in

cuni qui suacitavii Jcsum Domiaum nostrum a mor
utie , qui tradittis est proptor delicla noslra, eC n , \ .
surrexit propter jusliflcationem noslram. > Posl \ \ ,
quam et mulia ei inagua de Abrahamo dixissct, ne
; \ ; ,
qutg objiceret, Ecquid isia ad nos? subdil qnod
\ * , \
propler nos eiiam scripia sinl, e.t nobis fides impu ; , ,
landa est ad justiflcaUonem, modo eani babwcrhiuis,
. Credenlcs in emit qui exciiavil Je>wm. > Sia du- , ,
biias quomodo jusliflcari possis, ob oculos iuenlis
,
iu;e siaiue Jesum qui oblilieravit pvccala lua oinnia,
* , * , '
qui morieui obiil, non sanc ob proprium deliclum,
. ,
Tcrum prop'er dclicla muiidi. Quia vero pcccatuiu xa\ .
babens moriuus cst, merito eiiam resurrexit.
; ,
Q.ia enira raiione ab infeiis detineri potuisset, qui
, \ .
,
omni prorsus peccato vacabai? Mortuus esl igitur
c\ rceurrexii, ut ei a peccatis liberarcl, el Jusios , * \
\ , \
cflicerei. Qtiemadinodiioi igiiur Abraham effelum
\ \ , \ .
siiutn corpus credidit fecundum reddi : non dissiniilem ad modum el lu crede quod Jesus morluus esi et resurrexil, et imputabiiur libi eliam ad jusli9

a t

liam, aeqne ac progeniiori lao Abrabamo.

OAPUT V.

. '.
<

*
VERS. 1,2. C Jusiific.ni ergo ex fide, pacein ba

*
beainua erga Dcum per Douiiuuiu noslruin Jcsum
Cbristum , per quem ei accesaum babemus per ' \ ^ ,
fldein in graiiam laiaui in qu* slaintis, et gloriautur C , , . >
iii *pe gloriac De\. > De viiae ralione bic tiisseiii :
posiquam eniin de flde quidem preclara dixerai, . ,
opera vero iiiinuuueral, ne jam socordes aiinua, de , ,
thaedcimepe (onmila verba facil.Quia fldesnosjusii- ^ " , \ \ ,
licavii, iuquii, non amplius peccemus, verum c Pa- ; , , * ,
cein babeainus crga Deuw, > per vilam 3 6 'P
~
uime dispbccnlcm. Quomoiio autemislud coiuiugcl? ; . ; c .
Per Dorniuum nostrum Jesum Cbristuoi.i Qui euim
,
juftiilicavil noa cum peccalores essemus, adjuvabit
\ ;
etiawnosuicusiudiamurin jusdlia ipsius : pcripsum
eoim accessum obliiiuimiis. Quod si cum procul essc- . ' \
. ,
rous adduxii uos, inullo magie vicioiores no* reddilos
. ;
roliudjit. Addtixil aulein uos c in graiiam banc.
. ; t , ;
Quo modo ? lu fide, boc est, fidem afTereuieiv.
IJuae vcro isiaec esl gralia ? Oainium boxioruin asse- . ;
culio, quu3 per bapiisina nobis obligeruul. c l u qua
,
atainus, iirmiiudinein el iiiimulabilitaiem babentee. . c ,
Divina enim bona nunquaiu non slaut, nequc ujiquam
.
txcidunl. Nec ea soium qna3 accepimu, flrmiler
' , . \
icneiuus, verum alia pariter uoa acccpiuro* coiiH- , , , *
dimus. c Gloriaimir nanique, iuquil, c in spe
. < , \, \
boaorum quw nobis suul obvenlura : qiis cum aJ
c gloriaiu l>ei > pcriiueaul, necessario dabuainr, , ,
liaiusi propicr uos id fial, veruin ui ipse glo- ' , .
rifieeiur Deus.
sl

m ,

Xavito lectiones.

** . \ , >.' m. "^
< , . ' ^
.
.
1 1

401

E X P O S I T I O I N E P I S T . A D ROM. -

c , \ -
, ! *
, , *
. > , \,
; , '
, \ \ .
, \, *
. \ ; ; *
* ,

;, \ ^ , ,
. \
\ .
, 1

CAP: V.

W5

VEES. , 4 . c soluro autero, sed et gtorlamur

in iribulalionibus, scieoies quod tribiilatio patienliam operaiur, palieniia autem probalionem, pro*
batio vero spem, spes autem non pudefacil. t Non
golum, iuquit, ob fuiura bona gloriamur, sed qitotl
majus est, ob praseniea eiiam nosiras afflictionea*
Ne enim lurbemini, inquit, quod affligiinur : boc
ipsiim enim Cbristiani e&t gloriatio. Qua ratioiw?
Quotiiain c affliclio efficit palieitliani, palientia vero
probatum eum qui lentatur reddil : probnlut
aulem bomo factus, ei boiia aua conscientia frelus,
quod propter Deum ail afflictus, pro bujuemodt landem malis relributionem sperat. Talie auiom c spes
non excidit, c nec pudefacit sperantem. Humaott
namque tpes si non siiccedani, ip-oa spcrames pu-

.;. - ^ dore suffundunt. In divinie autem itibil lale coi

. *0 , \
tingtl. Qui enim bona confert, ei jmmortalia ea* e i
;
, bonns. Ac nos qui sunrns accepluri, etiaiDf i mo
, \
riamur, \ivemus tamen : ei in posterum nihtl eril
; .
iinpcdiens epes nostras, quorainus succedant.
Tt>

YKRS. 5 . Quia cbariias Dei dlffusa est in cor " dibus nostri per Spirilnm sancium, qui dams est
; .
nobie. Fidem asiruit fuluris ex dileclionc, qnant
, \
jam aniea Deue nobis exhibuit. Propemodum enlm
; . *
talia dicii. Ne despondeas animum : nam spesclrca
, \ \ dWina non excidil. Qiii enim adeo nos dilexit, tit
:. ,
DOS jam inde fllioa Dei faceret, citra nosirnm labo ,
rem per Spiritum sanclum, quomodo non dabil no ; bis coronas post labores ? Effusa esl igilur dilectto

\ , , C Dei in corda noalra, id est, larga 6t dlves appartl:
;/ , .
qoippe qui babemue in oorde noslro Spirlium, quem

dedlt nobie.
\ ,
. )
* * \
$ .
, , . , , '
> ,

, *
* \ ,

, , (
, )
, c , ,
.
,
, c , , \ ,
. \ ,
,
,
, * \

VERS. 6-9. iJChrisius enim, cum adbuc essemus

inQrmi, 3 7 J
lcmpus pro impiis morlous csl.
Vix enim pro justo quis morielur: nam pro bono
forsitan quis etiam audet mori. Cominendat auicm
aoam ipsius dileclionem Deus erga nos, quod cuui
adbuc peccatores essemus, Cbrisius pro nobfs mortaus esl. Muho igiiur magls jusiiflcaii nunc in sanguine ipsius, sertabimur per ipsum ab ira. > Cum
dixisset qood dilectio Dei monslralur effu^a in corda
nostra per Spinlum, quem babemua in tpsis daium
ab eo , porro cliam dileclionis inagniluilinein ob
oculos ponit, ex co quod Cbrislus pro nobis i n Armis moriuus csi, id est, peccatoribus (peccatum enim inflrinilas csl, sicut jtisitlia eanilas), el
non solum pro peccatoribus, sed quod deierius esi,
cpro impus,! eisipro justo vix quiepiam mori suslineat. Dilectionis igilur eal excessus, quod pro peccatoribus el implis sit moriuus. Quod ait, c Secunduni
lempus, conveniena ac praKleflnilum lempus significal. Quando enim opportunum erat, tum obiit.
Posiqaani igitur prae cbariiale raortuue est, per
mortem vero noe justiflcavU : niulto magie deinccps
nos servabil ab ira, quos justiflca?it jani aniaa.
, , x l a

Variae lectiones.
" ,

" ..

\ .

THEOPHTLACTIBULGARLE ARCHIEP.

ftam id qtiocT majee eal, ftempe jusfiiteattonem do-

itavit; et ab ira non Itbarabti? S e m t i s deinde ab
ira, bona otiam pro mulia saa dileclione impertiet*
V B B S . 40. c 81 enim cnm inimici esseimis, reconciliaii sumus Dco per mortem Filii ejus, miiilo magia recoociliati aalvi erimus Sn vita ipstus. Videm r dicere plane eadem : diTertai tamen sont eenlcnlia*, per eomparationem expressa?. Supra euim
hoc, nimirnm, quod pctcaiores eunras, proponil:
rfeinde assutnena Istud, nempa qaod Justidcaii inua, comparaiive infeii : Qur, cam peccatorea
eestmus, nos jusiificavii par mortem, multo magfs
jtialiflcaioe aervabil. ftunc w o mortem Clirisliac
tttam assomena, rursus per comparationem animi
eoBceplom exprfititl, bune ad modam inquiens :

404

; 61 , \
.

, ,

. " ,
, " \ , ,
, ,
, .
\ ,
,
\ ,

Tunc recoDciliaii aumua per saagoinem *t morlem & ;

r}ua, minc vero pcr vitam ipafos non senrabimnr t
,
Qwi e n i *on peperdi Filio seo, eed pro nobfa
,
nottraqoe recoaciJiaiione in moriem dedit, nonne
;
roallo magis per vilam Fitli stii servabilnos?
V B M ^ 11. t Non eolum auiem, sed et gloriamur
ia Detper Dominum nosinun Jeaum Cbriatum per
BUAC reconciliationem accepinuis. Noa solum,
iaquit, aervaii aumua, vgram ei c gloriamur in Deo
propier hoc jpsum, quod com impli eseemoi, aarvati airooa, idque per tangumom Unfgenitf. c Giartamtir aalem per Dominom Je&um Cbristuai ? x
nam ipse est aucior gJoriatiojua nosine, qoi et re*
(onciliaiionii est aticlor.

< , %\ ,
, *
. ,
\, * *
, , \
. *

, .

V B K S . . c Propterea sictit per enura hominem ^

peccatom in hanc mundqm iniravit, et 3 8 per peccaiura mora, el ila in omnes hominea mors per
transiit, in quo omnes peccavarunt. Commemorato quod Dominua Jesus nos justifica^il, recarrii
ad radicem mafi, peccatum nempe et moriem :
osiendene quod duo bsec per unum bominem, Diiuirum Adamum, ingrtssa siut in mundum, peccatom
videlieei et mors; ae rursus per unuro bominem,
uipote CbrisUiin, ablata aunt. Quid auloan asl, c In
quo omnes peccavenint?hoc esl in Adamaomaea
peccaterunt. Gum enim ille cecidlaset, etiam i i qui
non ederont de ligno, facii sunt ex illo morialoa,,
perinde ac s\ ipsi etiam impegtssem quandoquidem
ilie impegeril.
T E B J . i5,44. c Usque enim ad legem
pec-

< *
, \ , \
|,* . > , ^
, ^
, \
,
' ,
\ ,
. f ' a v t t c t o v ; t * \ * ' .
,
, \
, f.

catnm erat in niundo : peecaium aotem non

impniabaiur, cum non esset lex. Sed regnavii
mors ab Adamo usque ad Moeen io eos elian
qtii non peccaranl, in similiUidine prsevaricationia Adami, qui aal typus fuiuri. > Scopua eat
Apotfoto deroonstrare quod i i eiiam qui non diaaenl
de liyno, nec eque peccaaaent atque Adam, propter
illios tamen peccatuq ilidem exiuimabamur lan^
quam et ipsi peecasientac moriebantar. Atqoe ielud
i u conflrmat: PeccaUim regoabat ad legjf usque
)a:ioncm, boc et, eiiam anie legem. Quala igiiur

"
* . ' ' ' , \
.
', .
, \
, ',
,
, \ . *
*
,
\; ' -

VaritB lectiones.
f t

\ .

ttf. .

*\ .

m.

105

EXPOSITIO IN EPIST. Al> ROM. CAP. V.

4*F

; , erat peccalum Uuie? Nouue quod est ex transgrcs ; ,

aione legis;? quomodo lale peccainm esse potuii,
* , - eum lex non ess<H? Peccaturn eniiu lum impmaiur,
. *
quaudo eal l e i : et qui hanc tranRgrediuiHnr, ne , , 6 cessarlo dicunlur peccare. Atqui c ftfors regjtavit
; 6V - aduaqife Mosen, > boc e t i , prroaqtiam etiam k x
. , Jerreiur; iiaqtia peccaftimi erat, per qood mors
. regnavlt. Nou regnaasel autem, nisi faisaet peccalum
,
qaoddain iptam consiiUtens. Quia vero demonsira , '
luii eat, quod peccaium ex irariagressioti* legis
; / , nendum erat, rasiai, peccatum, Adaiui Sstnd esse |>er
' ( , qaod mora tegnavit eiiam i n e o s , q u i , quaniuui
, },
quhienn in ipaie erat, noo peecarunl (nam cum

lefem nonauni acccpiasent, neque illam iransgre&st
*5 ,
fuiasent, peccaeae non dicunlrir), auamen simili , , ;
.
,
* \
, .
\ , > ,
.

c '
,
.
, ,
,
. '
, .
*
, $ , -

mdtne Irangreastonls Adaini peccaverunt, ac peccali

participes facii sunt cum illo lanqtiam progenilorc,
qui eal ftgnra Ghrisli. Ut enim veius Adain omnea
obnoxios fecit ptoprto Miilpsiua lapsui eilamsi non
eram lapsi: sicChrislus omnee jusiiflcavii, tiiamei
justiflcaiione digna non transegissenl. Propter boc
c lypusest futari, Id eet, Chfisti.
VERJ. 15, 46. c Sed non aicut dellctum, iia et
doiiaro. Bi enlm untas deltoto ftitflii sunt moriui,
nrailo magit gralia Dei et donom, in gralia unius
hdmiDif Jem C h r t a i , in maltos abiradatit non
aicat per tinnro qei peccaverat, donum. Judieium
enlro ex uno ad conderonaiionem, domtm autem ex
multia delicits ad jusliMcationem. 3 9 Non ettlammodo laiiftitm profutt Chrieto, qaantntn nocult

I
'
"

- a\v, ,
Adam. Si enim peccaium lantum poluit, a i ob unius
lapwrm omnet ejaspoMeri, eliamsi nonpeccavorani,
,
, , * condemnareniMr ; malio magis gratia Dei el Pattis,
, - et non soliua hujni, verom etiam Filit auf, tn miilio^
extiberabit largiter fluens. Nec erii donnm Dei tan^
\ , , \
tum, quanta esi qua? per unum 4elinquanien> venil
,
condemnatio? c Judiciuin eniin, * boc esW peoca-. \ ,
xal ' ; tum. eondemnationi obnoxiura, c ex aao Adamoprofluens, ad cofidemnaiionem, > hoceai, ad mor
, ,
tem, el.plura Ipeccaia, niniqoaHi noi> in posloria
, c > ^, c ,
exaiUit, I et muliia pcccati* ct aiorve detUioreniur
, , \ , \
komines. c (>onum autera ex muliis deUctia ad Ju ,
sliQcationem, hoc esl, graiia, aon itnun) illud
,
peccaiuin solum abstulU, ?erum eiiam alia quae post
, ,
u

, D Utttd invaserupl bomineni. OmniumcuimpostlapsuiQ

peccatorum dimiwionera donans, in jnaiiikaiionein
\ " .
oobis cessii.

,
VEBB. 47, 48. c 8 i enim mHua deHeto mora re
gnavit per unun>, raullo magis abundantiam graliaa
, ac dowim joaiiiia accipieates, io fiia regnabuni
, \
per uum leawii Christmn. lgiiur afcut per uniuj
" ,
. " ' /delicUi4ii in omnet bomines ad condemnaUonetn,
sic per onius jusiiliam i n omnos hetninea ad j u s l i ,
ficationem vitae. > Si uniui bominis comestio de
\ '
Jigrio ntoriern fecil regnare , tnulfo magia nos, qui
. . > -

VariflB lecliones.
** .
" .

m.

, e

lcr. .

"

n u

THEOPHYtACTI B U L G A R I J E ARCHIEP.

gratiat coin exuberantiam, tum coptam et largka- , * )

rm accepimos <>t justilkati sumus, vivemus ei
\
rfgnabimns per unom Jfesum Cbristum, cujus fra- , xa\ ,
iree sumus, el i ejusdem corporis fjniiatem ae ,
suntpli, ei aicui corpus capili, stc nos ipsi ujtiti
, \ ,
Himus P. Nec enim simptex el unini speciei bonum
, .
aceepimns, nt eiiam de fulerie dubilemue, sed exu \ , ^
beranita graiia? noelra bona annt: qaemadmodum
*
si quis scre alieno obsirictns, ei iu carcerem com
* ,
Hxore ei liberie conjcctua, non solum a carcere et
\ \ ,
a debiio liberelur, verum etiam innumera talenta
,
acciptat, ac in regiaro aulam iittroductns aummo
\ , \
lionore afficlatur, regisque filios conatituatur. on- \, " \
ludens igltur senlentiana, a i i : Proiude t i c a l per
. , *
uuius delicium (quod supra judiciuro vocavlt, ounc
" '
/lelicium nominans, boc e s i , Adami peccalum) in ^ ( ,
HUJIIC bominea supervenit malediciio, $ic per jueti- , ,
.liaiu uuius Cbristi, iu omnes bomines gratia, daos '), \
ipsis el jjtsiiifcalionam pro pecaalo, ei viiam pro , ,
uiorie \ , \

\ .
c
, \ \,

, \, *
, " ,
' , ,
, ,
, ' , >
, , \ "
\ , ,
* , c ,
* > '
,
.

VERS. 19. Srcul enijn per inobedlenltaro ontue

bmiituii peccalores constilufi aanl molti , ita et
} c r obedienlbin unius jusii tonslitoenlur multi.
>on esi oiioea ejusdem repeliiio, utapparet: veram
t um aupra dixisset, Quemadmodum per anius delictum, 4 0 **c & P
justiiiam, jam inter*
prelaiur quid ait delictum uiiios, nempe inobedienlia, per quam peccaiorcs conaliluli sool mulli,
boc esi, obuoxii fiupplicio, reique mortis : el q o
*it jusiiiia unius, nimirum CbrUii : Obedientia,
inquit, ipaius ad mortem usque, moriem autem
rittcis * : per quam obedietuiam, contrita morte,
liberau amnus nos ab ipeius eondemnatione.

E R u , , i u s

c ,
VERS. 20. Zei autem eubintravit, at abundaret
* , elflicinm: ubi aalem abondavit delictum, tupera ,
Hundaviigralia. Cum ostendisset omnes ab Adamo
' ,
condemnaios esse, a Cbristo aolem conaenratos, ac
,
\
verisimile esset addubiiare quempiam ac dicere,
* ,
Quld igilur lex lot annoa faciebat, ai qtiidem Chrilus nos ]oaiifieaviit respondet, quod Lex subin- ; ,
tTivii, > pro, ad tenipas lata ett, primarh> , \ , ,
* ,
neqne praecipe^. Cam autem aobingressa esset,
auctius reddidil deHclum. Nam molta mandala da- . ,
,
b a i , q o omnia cum transgrederentur huminee,
. , , auxerunt dclicium. Particula porro, c U l , hic non
, * .
esi causae reddiiiva, sed evenluro respicit. Sancifa
csi enim lex ui raiituerei ei auferret peccaium : ; \ *
evenit autero coiurariufn, per ocordiam bominmn, ,
, . \
non per legia naturam. Postquam autem abondavit
,
pcocaium pcr legem, per Cbristem graria Oei exuberavii, nedam a peccalh liberane, sed et jus ,
liflcaas nes, et coRlesies faoiens, adopiansqae
, \ , \
# >

9 Roi. v i u , 12; I I Cor.x, 12.

Pbilipp. m & \

Variffi lectiones.
m.

m.

" .

* m .

409
EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. - CAP. V I .
410
, \ . . - nog in fllios Dei. Proplerea nou dixit, Abundavil,
, ' c , >
; .

sed, Superabundavit, eupiam ipsjua iiidicaus.

Vias. i i , c U l quemadmodum peccatum regnavit

c in moriem, sic et gralia regnet per jiisliiiam in
, \
vitam aelernam. Cara graitara superabuodam
. ,
, \ , dixissel, monalrat porro r e i convenieniiam, ne
, , aimus increduli, inquiena: Iaiperaiorii loco peccatum erat, mors vero milea ab ipso armaius. $ i
* ,
igitur peccatum domioaiom est nobia, veimi quero6* " .
dam militem babena mortem, multo niagig graiia
,
dojninabitur in oobis, juetitiara adducens, qoae pac ,
caitiin aufert, ac sjmul dura peccalum toliii, nior , ,
tem ctiam a d i m i l , viiain affereoa teuipiieiOam*
, ,
Veluii igitur contrariae inter seae pognanles acie*
, \ viov. Olove\ , ^ conslituunluf, peccalum quidem miiitem habuil
,
iDortem, gralia vero jtisiiliam. AbstulU igilur et
.
interemii justitia imperatorem peccaluoa, ac uua
, \ ,
coro ipso inoriem, ac posteruoi iutrodticla eai
.
vita sempiterna.

. CT-

C A P U T

VI.

VEBS. i , . < Quid ergo dicamos?Rcrmanebimot

c ; ,
in peccalo, tit gratia exaberet? Absit. Qtii en!m
; .
, ; mortui somus peccato, quomodo 4 1 adliuc vivc, , intis in ipsot Qtiia dixerat, c Ubi abundavii pecca , > , tnm, superexnberavit gralia, allquis forsan inferre
,
pottiisset: Deinceps ergo non desietamus peccare,
, * c ut gralia eo major demonsiretor; iatuc ergo diluii,
, \
inqniens per inficlalionem, AbsH : qnod in aperie
. \ , C absnrdis facere consuevit. Deinde raiiocinaiionem
;
p o n i l : Quoniam, inquH, morttil sumog petcalo, per
, bapiisma roorlui erga ipsum facif, itt non porro
,
obtemperemns e i ; quomodo adbnc vivcmus in illo,
, \ ;
ita nt affectl gimus erga illud, eiqoe obediamtief
,
Rinc discimos, quod omnfs sane fideUs ad peccatnni
* - rtioriou* e*t per bapiisma. Segnitcr auiem agens,
, , *
ipteeeipsum excitai, et denuo ad illud viviflcat, ut
, "
ipsi commisceatur : quemadmodum e diverso ee, \
dalue et eludiosos, hanc sib! morlem vei mortiftca , ,
lioncm nunquam non retinet atque conserval, ut
.
eiiamsi plua 'millies peccalttm imperet, ipse tamen
veluti mortuus non obsequitur.
T E R S . 3, . t An ignoralis, qood qataimpie bac " , ,
_
,
.
ptitait somus in Chriatum, i n moriem ipaius baptl ;
* zati sumue? CoosepuUi igilur fumui ptr baptlsma
in morlem, ut quomodo Cbristas rarrexil a morluie

per gloriam Patrls,sic et nog i n novitate vilae am, \ bvlemus. Quomodo pcccaio uiortui eimus, jam
. >
aeiruit, Per baptisnia, inquiens. In morlem enim
, , .
Christi baptixatl aiimus, boc esl, u l el nos slcut

ifle moiiamur. Quod enim Chrisia est crux et c, - , . '
pulcrum, id nobis est bapiiama, eiiamsi ad eadem
\ , \
uinifnque non perlineau Ipse namque carne moriuu*
, \ \ .
oei ei reenrrexit, nos autetn peccalo morienlca
, \
reaargtimta virtiiie : a l < sicati Chrlelos carne re | , -
m

| t

Variaa lectiones.
^ D).
5 .

X H E O P H Y L A C T I B U l rARLB ARCHIEP.

41*

41&

surrexil a morluis per gloriam Patrie, Iioc est.

per propriam dtoinitatim (nain glcria Palris est
Fillus), %\c et nos alia reeurreclione reeurgaurus,
nova scilicel Tivendi ratione Cuin enim fornicator
fli lemperane, ecce mortem et restirrecUoneifl, vitio
' liomine morienle, ac vinuie resurgertie ei revlriscente.

, , (

( ) * \
,
. ,
\ ,
, \ \
.

V E H S . 5, 6. i Si errim cftatplantaii sumos simiK

tndini mortls Ipaitis, simul ei resurfeciioms erimus:
Itoe ecientes, quod vefos noster tiomo simuf cmciilxos est, ut destruamr corpus peccati, ut ultra non
erviamas peccalo. > Noti dlxii, qnod Commonicaverimus slmflitudmi mortia ejus, verom c Complantail atiimis, platitatfonla iromlne fruciom qui
x ea provenit adumbrans. Corptrs enim Domfni in
ttrra sepnltom eafulis fructum protulit. Quiu auiem
nos fn aqua, ille tero in (erra seputius est, et nos
^titdem qttoad peccaftum, ilfe vero quaienus ad
forpas; idctrco non dixli, Morii, sed < Similitudini moriis. > Proinde et resurreciionis ronsortes
erimus, viue aetern liawreditaiem pobsessurt, pro0lerea quod eam q u in 4 3 operibua bant* tistii resitrreclionem pjrius repraegentavHnos. Etenim
velug nosier boiiio, id eat raaliiia, < giuul cruciflxug eat, > boc eat, periude at corpua Cbriati, in
baptfcinate aepuUua esl, < ul aboieaiur corpus peccaii > id ea(, $ive viiiuiu ex variig patiibrjg compoilu*n ac tanquam io nnun corpue coaleecens,
aife corpus Dosirua ad peccanduin proclive : propierea inferi, c U i non ullra iogerviamug peccato.
Yolo enUn, ioquh, ipsum esae mortuum, n o i u i
desirualur, sed ne peccet,

, xat ; *
,
,
, .
,
, , ,
.
,
. ,
\
, * ,
, , c . >
\ ,
\ ,
\
, , .
, ,
, , c
, ,
xaV
* , *
*
. > , \, ^ ,
, * .
c
, i \ ,
"
, , * xat
, \ ,
.

VERS. 7. c Qui eimn mortuua csi, jugiifieaUig eat

a peccato. > De quolibel hoiuine boc a i t : Quemadniodum qui viie funcluj esl> justUkaiug eat a
pcccaio, hoc eai absolulus eat , liberaitit eat :
ita et *u aapiUaiug et martutta es peccaio,
iiioriuus ei peraevera
. VERS. 8-11. t Si aiuea* m o r u i auiniis ciim Chrialo, credinua quod ei aimiit vivemu* cum :
t i ienies qood Cbrislitg reaurgens a morluia, porro
iton morilur; mors illi ultra ) domiuabtlar^ Quod
exyim luorjtuus eal peccalo aooriaua cel semet:
quod aittem vivit* vivit Deo. Sic ei * exiailnate
\p% roortuoe quidem aaae peccalo, virenlee a i u e
Deo, io Cbrisio Jeu Domiuo aostro. Ueicerare
idem vidior a i aecas se res babei. Supra enun
<Ucebat, qirod oporterei nos peccaio aeaapar manere
iiioriuos : nunc auieoi verba facii de reaurrectione
ikovae viuc, quaai secundum Deum nos semper haliere conTaoiU Si eniro moniH suinos cum Chrislo
fter bapiisma credimus quod el reaurreciionem,
itt noviiate vii coiiaislii, obUoebimua apad
Jioa gamper maueniem. Nam a l Cbrialua exciUlua,
iu >empiUma aaacob vivit, n t n anpliiig moriturua.
t

99

,
\ *
, * .
. ,
* f f l , , ,
.
, ' . \
, \ \
, * , .
,
, \ .
\ .
, , . *
, , , > *
, , \

Varia ta*tiott6$%
9

. . m.

41S

EXPOSITR) I N EPTST. ADr ROM. -

CAP: VI. .

414

. c , Etenim i t l u d , c Quod mortuus e*l, peccato morUius

, 1| . \ est, > boc esl, propter peccatum noslrum, cum mi \ .
nimft morli obnoxius esaei. c Quod autera v i v j j ,
,
vivil Deo, id est, divina poieniia. Vivii euim
.
eeroper in virtuie ei poteritia Dei t Pairis. Quia
\ , , auiem ChrUtns eecundo non moriiur, neque nos
, * . eecundam mortem pcr alierum bapiUnia habemu*.
, , >
Maneamus igitur In prioribue, ftoc est, in niorte
, ,
quidetn peccaii, in resurrecliooe atilem viUe quae
,
esl secundum Deum Hoc auiem coniinget nobia,
.
c In Cliristo Jesu, id eet, anxitio illiua. Qui enim
nos moriues exciiavit, jnulio raagia yiveales i n
vjia conservabit.
,
/ "
Y E B * . 1 2 . c Nonergo regnet pereaium in mortali
- ,
Teslro corpore, ut obediaiia ipsi hi upulitalibua
. , \ * - ipsiua. > Oeiendeiis quod noa vi aul ncces&itaie
/. , * ,
a viiiie detineaiur, sed nosira eponte, noi> dixit,
, , , c *
Tyranuidem non exerceai , sad, c Ne regneL Ra , \ . ,
gnum enim est volunlarioriim principalus. Cutn
c " , *
auieai d i x i l , < In morlali vestro corpore, fcduo hac
1 , , (- indir.avit : alierum, quod neque suavia oorpori
),
siabilia sinl 4 3 (morii siquidem esl obnoxiuui) :
*
quare non esi cur istiusmodi voluplaiibus Iradatur
, \
corpue, naque difficilia ac laboriosa perpeiuo ma. , ; , neant: bioc irislia baudquaquam sutti fugienda,
. * neque cerlamioa, q u nobie adversus volnpiaiea
, .
auni ineunda ; alierum eei, quod nobis ad nietno
;
riam revocat ac docei mortalitaiem ipsam ex pe<~
. "
calo esse. Non igitur in posleruin illi jnserviae,.
, . "
morlem scilicet aflerenti. Quo igilur mo!o regnat
, ' ,
peccalum Si obedierimus ei i cupidiiatfbus cor *
poris. Uaque corpus sua nalura baud nocet, aed
[f. .] ,
obedire pecrato. Observa hic Cbrieii graiiam, quod
Adam qutdem peccarh, eiiamsi corpus morlale non babuii : nos vero iu corpore moriali paccatum
soperamus.

V E R S . 1 5 . Ne exhibeatis mcmbra veslra arma

c
iniquifatis peccalo, sed exbibeie vos ipsos Deo
,
lanqtiam ex mortuis vivenies, ei membra vestra
, \
arma jusiilia? Deo. Ubi llanicbxi qut corpus aa . ,
tura pravuin dicuut? annorum enim hic noialno
; *
censelur; arma vero niedia ioter vinuiem ei vt, \ .
ilum. Miiiii, ensiaest inelruinentain pro civibua;
* ,
praBdoui, gladius inslrumenluui esl cotitra civca.
,
Neexbibeieigiiur membra vesira anna iujusiitia
,
, \ , D peccalo. Qui enim peccal, injuriam sane inferl;
proximo saepe , sibi vero semper. c Sed exbibete
, c ,
vos rpsos Deo, expendenles quanium intereai inier
\ ,
Deum et peccalum, et uiri melius %\t eubjici el gu\ \ ,
bernari, occidenli peccato, an vivificanli Deo. D i , .
cena autem, t Membra, arma jusiiiiae, parliui
c " ,
ostendil, id quod eupra diclum est, qtiod corpus noa
, \ ,
est pravum, siquidem jusihix arnia sive instru, *
mentom Geri poasil: partim quod ei praplium instel,
, \ ,
atque oporleat nos gub Deo imperaiore esse, nec
, non arma pro anima nosira eumere.
.
VERS. 14, * Peccatum euim vobis non domina .
r

1 1

1 1

Variai lectiones.
.

I f

1 1

i u .

I f

415

THEOPHYLACTI BULGARl ARCHJEP.

41

Ititor. Non eiiim cstis sub lege, sed sub gralia. , , , \

Corpug, inquit, vestrnm ante Cbrisii adventum a
, , peccalo facile expugnari poluit. Neque enim Spi . ^
rliurs aderat qui succurrerel, neque bapitsma qtiod
,
inorliflcare possel. Propterea et lex prrecipiens el
\ ,
snggcfens quid agendtim essel, nibil perficiebnl.
, Post Cbrisli aulem advenium Iucia facilioresl red * \ -
lifa : ideoque cerlamina majora, ceu auxilio nni .
pliori nobis giippedilalo. Non dominabilur igilur
^ , nobis peccalum, nisi nimium nos Ipsi subditleri. ,
iii 11. Non enim est lex quac Jubel tanlom, nihil
, , \ 4
antem auxtlii prirbet, vernm graiia, qoae el priora
, \
pecraia remillit, et advergus futura mtinit.
.
VERS. 16, 16: c Quid igilur? Peccabimus, quoc ; , .
niain non gumug sub legfc, ged gtib gralia? Ab' ; !
ei(. An nescUis qnod cui exhibelis vos ipsos servos
; ,
ad obedietitiam, servf eslie cui obediiis, sive pec , ,
cati ad morlem, give obedieniia ad justiliaro?
;
Ubiqae objeciioneg 4 4
suspectas liabet : idco
, \ ,
ei producit ei diluit, qtiemarimodum et banc ad
, * ! ,
quam respondet, dicens, c Absit. Deinde ostendil
.
qnod facile nobis aft non pcccare. Cogitaie enim
,
apod vos utrum sit commorfi>-g servos vos esse ( ,
pfccati, vestra gponte iIII gtihjoctog (boc eniin in ), ,
dicat per verbum c Exhibete ) , ei -Jucrari ntorlem,
, (
K o q ^ t , nulli* unquam eaeculie finicndum gtippli, \ "
cium (nam Adami peccatum morlem peperit cor , , ,
poralem, et quae dissolvkur : peccatuift atiiein
\, ),
quod nunc est, aeiernac morti, poena? nimirum geni- , \ ,
piicrnae tradii bominem) an semre Oeo, et jus- Q .
liiiam aliaque ex hac promanantia bona lucrari.
#

0 9 8

c , ,
V E R S . 17. c Graiia auiem Deo. quontam eratig
srvi peccati, obediglig autem ex corde in eam

formam doctriiwe in quam iradili eelis.> c Gratia
, .
bvo. Non eiiim eral bumanarum virtnm quod
, " ,
nos ab illis malig liberamur, ged plane divroi a u x i l i i :
' \ . propierea et gralos vos esse oportet. Porro iion
, ' ; . "
igtig coacti, ged gpouie ex animo obedigiie. Proinde
\ ,
ne reirocorraiis ad id quod deteriug egi, a
. , \ \ ,
quo. non inviii de&litfglis. Monelrans auiem, quod
' ^ ,
ciiamai ip&i accesserini, totum lamen isthtic divinus
, > , graiias opos sit, adjecit, c Tradiii egiig, boc
.
est, a Deo in eam docirinae formam perdurtf eeiis.
; , \ "
Qu.u vero islaec fonna doclrinae esi? Recte et
.
cuirt optima conversaiione viiam ducere.
D
u

V E B S . 1 8 , 1 9 . c Liberati autem a peccato, gervl

h(i\ esiis juslitia;. Humanum quiddam dico propler
mflrmitaieni carnig veslrae. Sicut enim exbibuisttg
membra vegtra eerva immundiiis et iniquilati ad
iniquitalem, iia nunc exliibete membra vegtra
serva justiiiae ad sanctificationeni. > Duo ista benellcia a Deo aecepisiis, ei quod liberait estig a lania
lurpiiudina, el quod servi facli estis jugiiiia* : quod
summo vobis est bonori. Gnm aulem dicere vellet,
In quantum servi fuisiis peccati, in tanlum nune
tuscrviie Deo, anteveriens boc, Humanutn,

,
. ' ,
. "

*
.
, \ \
. ,
*

Variffi lecVioncs.
** .

" .

417
EXPOSITK) IN EPIST. AD HOM. - CAP. VII.
418
'.* > , , - inqnit, < clico hoc eel, exiguum quiddam, bumilt,
#

, .

, * * *
. " ,
,
c "
, , , , ,
, , , ^ * \ \
* ,
, ,
, . , ,
' \ . ^
, , ,
\ , \ ;
.

inibecillitaii mirac consoiium. Oportebat qttidetu

mullo roajoiera esse servitulis mensuram quae
Deo erat exhibenda, quam qua? peccato : attaiucn
propler inflrmitalem vestram, aeqaalem saliem
exhibeie. Animadvene amem, qnam apertissime,
nec ndn aitmma persptcuitate volantariam nostram
serviiatem indicarit, inquiens : c Sicul eirini meinbra veslra exbibtiistis eerva. > Ipei enrm vos ipsos
captivaules, subjeeisiis ' imparitaii, boc esf,
adulterio, fornicalioni, rernm nefariarum patraiioni : el quid de sola impuritaie verba facio ? omni
poiioa iniquitali, ut universum dicam. Qnod autem
ail < Ad iniqoitatein, hoc est, ad legem ulterius
violaudam. Nam post patraium aliquod a vobis pcc-

caluin, bie non conquiescilis, 4 5 sed aogenditni

iuiqtiUatis vestra? raodum, hoc ip$um vobis c$l
iti fomilem. Pari iuque mcosura exbibete inenibra
vesna ^erva justiike, itl e*t, omui viriuii, u l iu
lewperantia et lanciiiltattone viiam ducatis pro
prlorl impurilate.
" ,
VERB. 2 0 , 2 ! . Gttm enim servi esseiispeccati, 11 . , '
beri fuisiis Jusitlia?. Qttem igilar fructum babebatis
; ,
lum i i i iltis in quibt nune erubescilis? ftnis euitti
, " , ,
iltorum mora eai. 9 Quando rn viiiie et maliiia t i }| , , vebaiis, iuquii, eraiia plane a jusihia aoluii, nou
, ' - subjeili ei, recusantea ipsi ornnino scrvire, eed ab
.
ea in libertalem vos ?Ind icatiles. Quare nunc ser, . - vicnies justiiiae, noa omnino subjiciamini peccalo.
* ; , ' ^ vero quid fruciue et commodi ex impurilale
* xa\ , ; habuislis? Nihil, prauer ignonaniam, et quid dico
, * *
fgnomiuiam? mortem : c finis cnim illorum mors; >
, . corporit quideni sajpenumero, animae vero omnino.
* *
Yerom a morte liberaii estia per graiiain Cbrisii,
, * pudor tero adbuc commode ane remanet : nuuc
.
enim pudel ? isioruiu sceleruin.
c > , 4VERS. 22,23. c Nunc vero liberali a peccato, serti
,
aoiem facti Doo, babetis fruclum vestrum in eanc - , . tificatiouem, Anem vero vitam aetarnam. Slipeiidium eiiim peccati, mors : donum auiem De!, v i u
, ,
aetema in Christo Jesu Dmino noslro. 1 Operum
.
peccalt fruciue esi podor : jusiltiae fructos sancti ; ,
fieaiio, ol puritas, ei castitas. Finie illorum, uiora;
6 , , ,
finis bujus vila aicraa. c Siipendia enim peccaii,
\ . , *
^ ^ l j i * . mors. . Slipendium diciiur cibarium mililibus ab
;, , ' ,
imperatore datunt. Yobis igitur sibi servientibus
; .
peccaium elargiebatur, inquii, siipendium ei scr , \,
viiulis mercedem, moriem. 1 Donum auiem D< i . >
, Nun dixrt,!Mercesqua3;esl a Deo, sed c Douum. 1 Non
. > , - enim relributionem el remuneralionein Iaboruin
, , c . >
vestrorum accopisiis, sed ex graiia baec omnia con
\ ,
ligerunt in Cbristo Jesa : ipse enim b c esl ope " \'
rattis.
.
. '.
! ,

CAPLT V I I .

\ (

\ERS. 1-5.

Variffi lectiones
l e

" .

c 11

igiioratis, fralies (sc'ieiitibut

419

TflBOPHYLACTl BULGARLE ARCHlfiP.

4S0

euim legem tequor) quod lex dojujnalur in horoi- ), '

nem quanto leiupore vivit? Kain qux eub viroest ; , ) \
n.uher, vivenii viro alligata cst ex lege ; si autcui ,
inoriuus fueril vir, aolula esi a lege vlri. Yivente . "
, itaque viro, adultera vocabiiur, si fuerU cuio alio
, tertv
viro. Si auteui oiortuus fuerU \ i r , libera et, u l
011 sii a d u l w a , * i fuerii cuin alio viro. > Jtorali , , piu?iernii.ssa, ad uOgmaiicaro iasiiUiendL ralioaera \ . > ' -, 4rausii, osiendens qqod noo amplius debaaiil este , \ ,
. , ,
tub lege. Eleiiim lex, iuqutt, quam et vos ieoelis,
domiuaiur in boiuincii) jUiiiltsper duro vixerit : \ , '
deiimciis euiui non amplius taucilur. I l a q u e 4 6 . . " \ ,
ei vos illi rooilui esiis, vobUque deincepa
.
;unplius domuiaiur. Porro boc in principio quidein
&.c i i i n i i i i ; ddncep* vero id ipsum alias d i c i l , * , *
quod sciiicet, marilo moriuo, muJkri copia fatla $ , . xa\ , 4
esi, ut alieri copulaii queai. Proindeel bic quideai
, .
lex viro assimilalur, vos auiem uxori. Deindecoii * , , *
feeiUriui eral dicere: Itaque, frairea, non doiuil u i u r vobis lex, siquidemasi luoriua : veruio buuc . *' ,
, .ad iiioduiu aon dixit,
oCfenderei Judaeos; aed
, , ,
itiorluai uxoreut iuiroduxil, boc esl, ipsoa, u | i u
. ,
duplici liberUle fjuajiiur. f i i m si inortuo inarilo
,
mulier libeiaia esi a poiealaie lcgis, I U M I I O raagU
agseria esl in liberlaiem, quajido ei ipaa uioilua ,
..
esse ceruilur.
VERS. i . c Iiaque, iraires uiei, laoniiicati eaiia
", , \
et vos legi, per corpus Cbrisli, u i siiis alieriua, ,
qui luortuis rceurrexil, ut fruciiflceiaus Deo. *
, Si viia litfuncii esiis, inquit, non estis aub lege.
. * Ei *, \,
. Ei
eiiiiu iuonuo mariio non amplius ejas lege tetieiur uxor, rouho niagis ipsa mortua liberaia e&t
, ,
a jvgo Icgis. Oliaerva bic sapiemiam, uti osiendil, ipsaiuquidcin legem velle ul ab ipsa delicianl. Libv. " .,
rau eaiis igiiur et vos a lege per corpue C h m i i
. '
crucifixi el wm\
pro aobis. Gorpus enim illu&l \ ,
proplerea occiwi.n esi, u i vos luoriamiui quidem
. *
k g i , jungaiuiiii vero alteri qui pro vobia morieiu ,
obiii, ei poaioa exciuius eai. Lex enim monua ,
ana|>lius v i v i t : Cbrjsiu3 vero T i U defuucius
,
vivit. Qupcirca non esl daia vobis poiestas ab ieio , { ' , . *|1
viveniedescisceiidi. Ecqpid iude lucri ? Ul frucium .
fcraiuus Deo, hoc cai, U l ex bac jeopula qaa
; " ^^ ,
Cbrisio juncii suiuua liberos progeoereiuua Deu, , "
iiempa boua opera.
D , , t

VERS. 5 . c Quando enim erauius iu carne, affeclua

pcccatorum qui sunl per legem, operabauiur in
niembris uoairis ul fruciiflcareiil inorii, > Demoiisiraus quod nibil nobis lex prosil ad boc ut
ciTugiaiuus carnales affcclus, aed eos lanluiuujodo
iodicei : Quando eranjus, iuquii, in carnali vita
ei pravis operibus, affeciug pcccaiorum, qui per
logem mauifeeiabaniur el agnoscebaiitar, eilicaces
ciant per animam iu membris uosiris. Non dixil
quod meiubra operarciiiur pravilaiem, ne locuiu

^^.
"Qn ,
. & , . , "
, ,
" , , ^( \
; , :,
, .
, ,

Variaa lectioKes.
. .

1 1

1 1

iil
EXPOSITIO ? EPiST. AD ROM. - CAP. V I I .
422
* . daret acctisaiiom cnrnis. Anima enfm est hisiar
, . cittiarotdt, tnenibra vero ot clthafa. Male natnqife
, t i inepte pufsaiHe cfabarcado, mate rescmat qooqcie
. * , * ciihara. Cniti iiaqae sublege esseitnis, nec (toasemiifr
, affoctu effugere, progcnerabaimis prava opera
moriL
,
c \ ,
V E R . . Nunc autem soluti sumus a lege,
,
morlui ef, in qua detrnebamar, m serviamus nos
, In novitate Spiriius, et non vetuslate liuerae.
. , , Non dixil aoluran eese legem, ne offeuderei Ju , , <
dasos; sed c Nos soiuti sumus a lege, quod esl,
* , , absolnli 4 7 sumus, liberati sumus, defuuoii viia
, , ,
et mortai, ei immobHes facti ad iliam rm in qua
- detfnefeamur. Ea vero res peccatuin erat: iu ipso
, *
eiitm vefitU vinrulo quodam deiinebaiiiar. Murtui
. , * auiem aamus erga Utod, c Ut ser-yiamus, nempe
, .,
Dco, m novitate Spiritus, e i n o n iii veiusiaie
, ,
liitera. Qaondam enim viriue difficulter adroodmu
, ' perticiebaiur, eo quod Adamus mtilias nalur.e
immlttutiones in mortali suo corpore recepissei.
* i v - lam miiic vero per gratiaiu Chrisli in bapiismale,
, nalura nostra couforiata est per Spiritum, qui uos
, , novos facit el juvenes, ac liberavii a veiusiate ac
hittriultaie liltera*. Propterea ei in ldge rariiui
. \ quiddam erat virginitas, I I U I I C auiem In Ecclesia
, Cbrrclt muitae virginum cblliades recie agenlium
| | ** 4nveniun(ur : neciion in couiemplu tuoriis aimi .
liter.
c ; ; V E R S . 7. c Qufd ergo dicemus? Lex peccalum egi ?
1 , - Q Absii. Sed peccatum non cogoovi nisi < legeio,
. , uoftcupiscendam enim nesciebam, nisi iex dicerel,
* . > Won concttpSsces. Cum multa dixisset q u vide1>ntHr legi calumniaro afferre, quale esi, c Pec< a " , ,
tum vobis non dominabitur, enim estis sub
* ^ '
* > , < # , - iege, sed sub gratia ; > ei, Lex subintravit, ut
* r \ , siiberaret^delicium ; el quod panlo ante d t x i i
4 Affectus peccaiorum, qui per legeni ; > el Yc , * * \,
c * - lusiatem littarae : > suspicioni buic quanidain veluli
objeciionem quasi per consuliationem iuiroducena
,
, \ * medelor, inquiens: c Quid igilur dicenms de lege!
; " ; 9 , c Peccatuntne est? Atqqe banc opposiuoneni d i hirt prfmoni infidando, u l i consuevil in vebe ,
* \ menler absurdis diccre; postbac rationee eliam
proponene, Peccatdm quldem aon esl, i n g u l i , sed
, <$,
r

, ^
* < . > \
; ,
;
, ' ,
*\ "
,
, *
\ '
, ^' \ .
' Rom. , .

eniin index peccati : c Non enlin noram cupidilaleni, niei ! diceret : Non concupisces. enlm
qua rattono inductum fueril diluvium? Quomodo
Sodoma incendio perierunt, ai ante legem coocupisceotia maliHD esse ignorabatur? Cojgnoacebaiur
quidem, sed noti intensa et late patens coucupisceutia, neque adeo exacie percipiebaiur ac cum legis
lesiimonio. Prius enim sola naiurae lege cojjnoscebatur, postea vero ei scripia lcge, quod ei iiiajus
suppiichim infert. Id vero non accidii ex insliliiUofie
ei doclrina legis, sed ex ignavia legis prscepua uoa
aiiscultaniiam, perinde ac in eequeniibue patetil.

Rom. , 2 0 .

Vari lecliones,

\ .

t e

I<r. >.

1 1

< .

423

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

V E M . 8 . t Occaeioae aulem accepla, peccaluin

424

' ,
\
, . ,
, * c *
( , ,
\ ), (
) , , \

. ,
\ ; ,
; , ,
* ,
* \ * , \ ,

pcr uiandatiitn operalum est me concupiscemiam. Sine lege euim peccalum erai mor~
tuuin. Non dixii quod lex operaia sil concupUceni b m , sed peccaium (quod esl eecundtim Cbrysoaioinum, ignava ei corrupia votunias), sive diabolua
(bunc eoim noiuiulli peccaium esse puiavofuiii),
sive volupialie sludimn, ac impetus ad deleriora
legis msiiiuiione 4 S
coairarium ulebalur. Perinde eniiu ac si medicus qui&piao) febricilanli et
frigidae polioneui inieropesiive expetanli impleiidas
cupidiiaiis copiam non prataian, ipsaro augeal, non
esi accusandus; aiquidem medici est probibere,
paiientis auiem non bibere : consimilem ad ralionein lex quidein docebai u i homiuem a concfjpiaceitlia abducerel : volunlas auiem peccati amana, auxil ,
concupisceniiam, el non unuut, sed omnia cupidila- " ,
\ ,
lum genera admisii, iiiieuse quod lualutn eaL O J H S rans. Cum enim niagis inbibetur quispiam, luuc . ,
magis furil. Tum ita^uc apparuit peccatum, quando * > ,
, , ,
lex eral iransgrcesa. c Naiu cilra legem peccaluai
est mortuum, boc cst, non reputatur ease. Porro, , , )
, .
lege exaisteute, ei quid deceai praecipiente, vml
peccaluni, i d e&t,aub&i&tU eipeccatum esaa apparei, iis iiiurirun, qui legein iransgrediuniar, ex scienu*
peceautibu*.
V E R S . 9. c Egoauiem vivebam sine lege^liqaando.

8ed cum venisset mandaiuro, peccalum revixil, ego
, , autein qjoriuus sum. > Anle Mosen, inquit, vivebain
vov. , \, *
iine lege : quare neque adiuodum coodemnabar :
( *
( i n propria auicm persona, bumanain naturamdi- ^ ) ;
c i l . ) cum venissel mandaium, peccaium appa- , . 01 M i i l esse peccatuin. Antea eniin etiamsi peccaBsent, , , * .
non norani tameo niorialee. Legis auieni vel boc ,
esi bouiim, quod bomines feccril iiovi&se quod
, . , c 'peccam. Quod vero dicil, t Morluus eura, > dupli- , , \ \ , **,
citer intclliges, et pro, Peccavl, et pro, Majori poenae \ , * ;
faclus sum obuoxius, quod non legis culpa evenii,
* ,
sed ejug qul non ullendit. Veluii, exempli gratia,
* * ^ aigroUbal quispiam et ignorabal se asgroiare ;
^ , , *
deinde adveniens medicue oaieudit ei quod a-gro, \ , ^ ! , \
tarct, ei quod ab hoc cibo laiiquam xgriiudiu^m
, ^|5 ,
augenie ab&tiuere oporieat ; h vero Don est obee- . , .
cuius itiedico, et inoriuus esl*
m

\ ,

, , \ ' .
, , '
, \ ^ ;
. , ,
\ * ,
, , ,
\ , \ \ , , ,
, , \ .
,
, -

VfiBi. 10, i i . c Et inveuuini eatmilii mandatam

quoll eral ad viiam, boc eaae ad mortem. Peccaioai
enim occasione accepia, per mandatum aeduxil me,
ei per Ulud occidiu Non dixil quod Maodaiiun
factum eet mibi mors, sed c Invenium eat,i novam el
iuexspectaiam absurditatem iia expooeiis : 4Nam
ecopusip&ius ad viiatu ducebat, el eo eiiam fine
datum eat. Quod si autera mors biuc evcnil, oon
iptius cerle culpa : nam peccaium, boc esi impetua
ad deteriora, corrupiaque ei peccaii ainans volun UsatJUenieolia, ac magis proprie dicaro volupiai
seduxit me, ei occidit per mandaium* Kisi enim
inandaiitiu eeaei indicaos peccatuui, neque uiiquaai

Vari lectiones.

. * *

9 9

; .

1 1

425

EXPOSITIO 1N E P I S T . AD ROM. -

CAP. V I I .

42(5

. , ,
, \ \ ,
\ \ , \
, .
* ,
\
, \ .
" ,
, \
* ,
,
*, .
' *
. "
; .
c " , ,

pcccator roputarcr, ncque poenac esscni obnoxius*

Nain f Occidit, de utroque inlelligendum est, eldc,
peccaio et de supplicio, pcrindc ac snpra diclum est,
Mortuus Suin. Tola ilaque conclusio apostolicai
sententiae est bujusmodi : 4 9 Lege non exsistente,
peccalum non imputatur : lege auieni advenienlo
et violaia, apparuii peccalum ei revixit. liaqtie per
mandatum praevaricatione violalum, peccalum, boc
e&i, peccali manifestaiio et subsislcntia subit, cum
ante neque subsisteret, neque imputarelur, eo quod
ncque lex exstabat. Causa iiaque per se lex peccaii
haudquaquam erai : nec lameu ab eo uos liberare
potuit. Ob bujus itaque debiliiaiem gralia plane
indiguimus.
VERS. 12. c Itaque lex quidem sancta, et man , \ .
- dalum sanclum, et juslura, et bonum. En mani<
, \ , \ feslissime hic Marcionilarum, Manichaeorum et
, \
Simoiiianorum, oinniumque Yeius Teslamenium
. "
calunmianiium ora obstroxit. Sanctam enim legem
, \ , \ , \
palam pronunliat, ei mandatiim sanctuno, ei j u . " , eiurn, et bouuro. Differt auiem lex amaudato,
. qujiuadaiodutn nnivcrsale a parliculari. Legia
, . enim alla quidem sunl decreia, alia vero inandata.
, \ , , \
Decreta iiaque legia sive dogmaia sancta suut,
, \ . " \
mandala eiiam de rebos gerendi, sancta, jnsta et
,
bona sunt. Boui igitur et jusli Dei aunl legialalio
.
nes, etiamsi bsereiici praedicii pravi Dei legeiu esso
impie caluninieniur.
\ ;
VERS. 15. Quod ergo bonum est, mibi factam
I , ,
esi morsT Absit 1 Sed peccaium,ut appareai pec . , C
^ mortero
, , '
Lex, inquii, nou est facia roibi mors; sed peccatum
, , \ , \
me occidil, ui appareal quale quanlutnque sil ma , .
lum, quodque lege ipsi medelam afferenie, deieriu
, , \
evaderet. Peccalura aulem, ui et supra comraemo , \
ralum, inlellige* aroaniem voluptaiie senlenliam
, , \
seu menteui, alque vehemeniem ad peccatum mo .
tionem, atque adeo diaboluni, ipsumquc actum p r
.
voluplate pellicientem. Gratias igilur Chrislo, qui
11

1 1

>

o p e r a t l M n

" * ^
. , " , ;
\ ,
, , .

* ,
,
, ' .
, ;
, ;
. ,
,
, ,
, \ c ; -

nos a tanlo malo Hberavii.

c U i fiai supra modum peccang peccalum per
maudalum. > c Ut Oal, pro, appareat, quanla
sii peccati perniciea : qucmadinoduiD et illud :
c Sii auiem Deus verax, pro, palaiu fiat et per. i
atem per niandaium deioonsira

s l U t J

luin fcst. Usum est enim peccatum mandaio ad

mortem : perinde ac inlirmiias vel morbue, quando
per inedica pbarmaca reddiiur tieieiior, malam sui
babitudinem per medicaui arteni declarare dici
queat, cum ex ea nibil juvelur.
V E R S . 14. Scimus enlm quod lex epirilaalia
sii, ego auiein carnalie, venundatus sab peccaio. >
Quia dixerat, quod jam per iuandaiuui pcccaluoi
apparuit, ue arbiireris legein causain esse peccali,
defendit eam, commune suffragium proferens, ac
dicens : Novimue quod lex spiritualia esl; i d

Vari lectiones.
M

.
m.
* . " .
P A T R O I , . Ga. CXXIV.

11

m.

17

m .
14

427

T I I E O P H Y L A C T I BULGARIJB A R C H I E P .

i28

eniin esl iu coufosso, nec cuipiam obscurutn. Tan- * . , *,

(n enim abcsl ul lex sil causa percali, ut virtulis
\ ,
polius Bil .praeccplrix, viliiquc inimica el 5 0 *"
; ; ;, \
sfis : hoc enhn est quod ait, Spiritualis esl. >
, \ .
Uude igilur pcccatum euatum esi, si lex tam m i - 4 , ,
raoda sit magislra? discipulorum socordia d
;
( \ . , \,
imbecHHiaie. cEgo enim, tnquil, < carnalis $um,
, , ,
hoe esl, univcrsa humana nalura, cm quae anie
sancitani legem , lum qua? tcmpore legis, univcr- , ,
saru affecluum lurbam sibi aggregaiam habuil., .
Non enini tanlum morlales factisuraus ex Adami ',
,
pravaricalione, verum etiam affeciug pravos nalura
recepit, sub peccato vendiia ei in eerviiuiera re- , \ , "
.
dacta, ita ut ne capui quidem erigere queat.
*0 , \, .
T E R S . 1 5 . Quod enim operor, inqnil, non
intelligo. > Non omnigenam bic ignoranliam dicii. . , ; '
Si euiin ex ignorantia peccabanl, quomodo dein; , , ,
ceps puniebaniur? Sed quid ail? Teiiebris obsepior,
. , ,
buc illuc rapior, nec quomodo ipe peccalum rapiai,
novi. Quare cum ajt, < Non uovi, > baud iguoran- " , ,
\ , \ , \ .
liam rei agendaa indicat, eed circumslanliam el i n sidias ac dcceptionem ei raplum. I l i c autem oia- \
, \ nia de morialibus qui ante Cbri&ti io carnem adven.
lum fucrc, dicii, etiauisi {propriam personam posucril.
Non eniin qaod volo, boc ago. Pro eo quod
c , . ,
est, Nun eiiim quod volueruni bomines, qui lum
, .
\ixere, iilud egerunt. Non inducil autem neccssi ,
laiem, ncque viiu per bujusmodi sennones. A l
. ; \ , ,
quid ail? Quod non laudabant, quod non recipie, ,
bnnl, quod non diligebant, boc faciebant. loferl

eniin deinceps :
c Sed quod odi, boc facio. Viden'quod neque
c >. , . '^,
\im, neque necessilalem bic inferl? Alias ioiulis*ei, , ; , *
Sed quod cogor, boc ago : Jam vero non sic dixit, , . sed, c Quod odL Quare illud, c Quod nolo, sic , ', " . " , "0 , ;
accipias, ul exposilum esi. Quomodo igilur conlin- , . ;
gebanl mala? Pcr arreplionem, per infirmUalcm
, ,
qua laborabaut ex praevaricalione Adami. Hauc .
porro iniirmiiaicm lex profecto sanare non poiuii,
, eiiamsi quid agendum essei diclarel : Cbrisius au- * .
lem accedens sanavii. Hic igiiur Apostolo scopus ,
est per omnia quae dixil ei quae dicturus est, de- , , monairare bumanam naturam immedicabilia pas- , \ aaiu, nec ab ullo alio sanitati resliluiam, prajter- , ,
quam a solo Cbrislo.
V E R S . 16. c Si autem qnod nolo, istud facio, con4 , ,
seulio legi quod bona est. # Quod bona sit lex, , " , \
jiide coqstai, quod novi naturaliier quid agendum
, \
sii, et non sum inente corruplos, etiamsi viliuui
, \ .
prosequor.
c , '
V E R S . 1 7 , 1 8 . c Nunc auiem jam non operor illud,
sed quod babiial in me peccalum. Novi auiem \ .
quod non babilet in me, hoc est in carne mea, bo- , , , .
nuui. y Non dixil quod caro illud operelur, sed
, ',
t peccaium, > hoc est peccaii lyrannistne rapiens.
, , *
,l0

Vanffi lectiones.
* .

4 1

* .

** .

420

EXPOSITIO IN E P I S T . AD ROM. -

. "
6 ^, v.a\
; \ , \, , <
\, , , ; > "
,
\
, .
\ , ,
, ' . *0
, . "
,
, .
,
.
, .
* , .
, ,
, ' \ ,
, , \
* \
, \ *,
\ \ \
$. , *0 ,
," ,
c , > *
. ;
, , ,
\ .

, * 4 4

CAP. VII.

430

Q"id igi^ur bic nugantur et ganniunt, qui carnem

critninanlur, el a Dei opificio alienant? E l quomodo, 5 1 inquiunt, ail : cQuod non babilelin carne mea, bonum? > Audiqua id ratione dicai : Ex
duobus booio compositus est, ez anima ei carne :
borum allerum, anima videiicel, imperium babet
in ommbus : caro aulem serva est. Non babilat
igitur iu carue inea booum, id est, non est siiuni
in cjus poiesiate, sed in animae arbiirio. Quidquid
igilur anima elegerii, caro pro&equitur. Quemadmodum si quis dicat, Bona el conclnna pulsauo
non esi in ciibara, sed in cUharoedo. Non eniiu c i ibaram calumniatur, sed ariiflcis excellcnliam
instruroeaio comparali oslendit,
V E R S . 18-20- Yelle enim adjacel mibi, perflcere
autem bonum non invemo. Non enim quod volo

facio bonum ; ecd quod uolo maluro, boc ago. Si

auicm quod nolo ego, boc facio, jam non ego operor illud, sed quod babilal in me peccatum. Gum
ait, c Non invenio, yiai el iusidias peccaii deinonstravit, Liberal $niui cum esscniiain animae
lura essenliani carnie a crimine et accusaiione, lotumque in pravara Qperaiioucm e\ voluntaiem
iransferi. Nam cum dicit, f Quod aolo, > aniinam
liberat a criroioe : cum vero subdii, c Jam nou ego
operor illud, carnem ab accusaiione joimunem
scrval. Ecquid igitur esi quod malum operaiur ?
peccatum, quod esi, j m i a Cbrysosiomi seuieniiam,
prava voluntas et peccandi avida. Isla vero non
csi opus Dei, aed nostra moiio ei affeclus. Ipsa
. , - C quidem siwpliciter volunta, Dei opus cst: lali
, , \
auiem volunias ad nos periinet et nieuleni iioslra-u.
. , ,
Dicium esl auieni supra quid s'u peccalum, neiupe
; \,
peccaii lyrannis, animum uoslruiu per voluplateai
* .
alio rapiemis.
c \
YERS. 2 1 . c Invenio igilqr legem volenli mibi
, \ .
faieie bonum, quod mibi maluni adjacel. Ob, ' scure hoc dicluin est, quasi quidquaoi desil: debe , bai enim sic d i c i : Invenio iiaque legein palroci , ,
nantein mihi, volenli quidem facere bouuin, quod
. *0 ,
taroen nou facio, eo quod maluin mibi adjacel.
Porro bujus loci talis est senlentla : Cognilioneai

boni ab initio mecum una conditam habui : invc \
nio eliam fegem patrocinaniem buic, eamque com \ , \ , , zb , ^ mendanlem, ac volo quidem (bonum) persequi
adeoque peragere, aiiamen vi qnadam atio raplor,
' .
; , , , - iualumque niihi proiime adinotum esl, id est operatio mali non est ablata a me. At vero divus Joan , , \
nes Chrysoslomus siinul alque bunciocum ceu euui
, ,
(uli dicturn esi) cui aliquid desit, iuterpretatus
\ , ' .
esl, admonet el alia quadam raiione bunc possu
\
intelligi : ut, Invenio quidem legem, non alii cui , . " [ft-xa\]
piain sancilam, sed ir.ihi volenli facere bonum.
,
4

Soli enim volenii facere bonam lex csl lex, eadem volens quse ipse. Quod el in sequeniibus

pianuat

fiet.
| ,

V E R S . 22, 25. 5 2

Condelector euim \ag\ Dei

Variffi lectiones.
** Chrytost. .
. .
4

4 8

4 8

431

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

432

serundum intcriorem bominem. Vidco auiem ali- . ; "

ani tcgcni iu membrig meis repugnantem lcgi men 4 , \ tis me;r, et c^ptivanlem roe lege peccati, qnae
,
in lucmbrfs meis. JVoram eanc el anlebac bo- . " \
num : invenieus aulem ipsura, in lilteris siluro,
* ,
commendo legem, ac asseniior ci < secunduni iuie- ,
riorein bomincin, sivesncundum iuenlem. c V i , .
deo auiom aliam legem, hoc est peccatum : quod
, > , *
ideo legem appcllavii, quod bominea eo decepti,
, ,
eidem oblempereni, ipsumque dimiuere metuant,
, ceu Icgem qtiaiudani quae pravaricationem non re.
cipiau Haec igitur repugtiat c legl raenlis meae, id
, , ( c
681 naturall (quem aulem supra c inierioreni bo , ), \
minein nominavil, eum nunc aperie menlem vo , \
cai), aique vincil, imo capiivat me, ei naturalem et
\ . ;
scriplam legem eupprimens. Quoroodo vero capli- ^ ^ , , ,
-Yum ducit ? c Lege peccati, boc esi poieniia
. , ,
ncque lyrannide. Non autem dixii, motu car, , < , nis, aiit natura, verum lege peccaii, q u regnal
.
el doinlnalur in membra mea. Haec vero non eal
. " , /
calumnia carnis. Quemadmodum praedo quispiam,
, ,
si occupei regiara aiiquam, i n eaque cdinmorelur,
* ,
eal ietbaec calumuta vel ciiminatio domus: bunc* , [/. ]
ud inoduai, si pcccaium babiiet in meinbris nosiris,
' .
eam ob rem non est prava caro : siquidem lyrau * ,
uide est oppressa. Nonnulli quatuor bic lcges fa- , ,
ciunt : unain divinam, doceniem nos quid deceai :
\ '
allerani iinpuguameni nos, qtix ex diaboli inotu el
* , , , operailone nos i n v a d i i : leriiam, legem ineaiis, id
, ; , ,
1 9

1 1

1 1

esl naturalein : poetremam, quae esl in membris

nosiris, td e i l amaniem peccati voluutalem et baIritudinem ad malum, quae nobis per consueiudineni
vcJull callum obduxii el induruiu
\ E R S . 24. c lnielix ego bonio, quis luelfrerabii
ex corpore looriie bujus ? > Naturalis lex non euffecii, scripta noo poiuil, aed ulramque peccati l y ramiis vicii. Unde igitur est salutis spee ? Quts
nie hberabii ex corpore inoriis ? boc esl morii
obuoxk). Posiquam eniin corpus per praevaricalioneiu passibile iactum essei, deincep* el peccalo
captu facile reddebatur. Atqui dicei aliquis, Siquidetu corpusa peccalo lam facile iuvadi poluerat,
cnr puuiti sunl i i , qui aulo Cbrisii adveuiuiu peccarunl ? Quia lalia imperata erani, quae pcccaio
etiam domiuanUi poluisseul recie pcragere.
J)
YERS. 25. Graiias ago Deo per Jesum Gbrisium
Doniiauui nosiruui. Quia in angusiiaa redaciua
e r a i , nec aliam Servaioreni invenii, uecesaario
Cbrisium inveniu Uinc ei gralias agk Deo Pairi,
per Jesnm Gbmiuni Doiuinuui noeirum, boc esl
causa graliarum aciiouis exsisienle 5 3 Gbrisio.
Ipae euim, inquit, praesiilil ac iransegil quae lex
non poiuil : ipse oie ab imbecilliiate corporis liberavil, confortans illud ut uon porro peccaii lyraunide
opprimaiur. Sed quemadmoduio per praeyaricaiionem Adami morlalc factuin, peccato expugnaiu

^ v

, ^

, ^
;
, , ' \ .
; ;
|; ,
.
, \
. ' \
,
; *
xxt .
1

' *
. ,
, . \
\ \, ' ,
, .
, \, , * ^
, ,
, . '
;,
-

Variffl lectiones.
* ; m.

4)3
EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. - CAP. VIII.
43*
;, ;, - facile reddebatur : sic per ejus obcdienliam qui
rruciflius est et resurrcxit, arrba accepta, pcccato
,
forliler
resisiiL

er

. H .
vot
, \ .
,
, . > , ,
, . , c
, ,
, , ,
, , ,
,
.
, , -
.
,
, ^
. " 0$,
, .
,
\ c . >
, ' \
.

CAP. VJI-VUI.
VERS. 25, h Igttur ego ipee menlo servio legi
Dei, carne auiem legi peccati. Nihil ergo nunc dainnationis eei iig qui sunl in Christo Jeeu, qui noii
secundum carnem ambulant, sed secundom epirilom. t Servio, pro eerviebam, d i x i t : priorum
namque memioit. Dicturas enim, Nibil ergo nunc
daronationia, > e t c , necnon indicauirus Ineffabiletn
gratiam Cbrieti, ad memoriam revocat quales no*
anlea gesserimus, et qood boroim tnleltigebamtis;
c caine * vero-, boc esl carnts imtocilliuie, legt
peccati succumbebamue. Atqei nanc niilla esi condemnalio iis qui eunt in Chrislo Jesu, hoc eet, qni

ad baptismum eunt admissi. Quia vero multi etiatn

posi baptismum peccani, adjecit, Qui non eecufi*
dum carnem ambultnt, innuens quod tolom nostra sit ignaviae. Nune enim et potaibile est et facile, non ambulare eecundum carnem, id quod tunc
temporis perdifficillimum eral. N O D aoluiu auteni
tomperandum esi nobis ne aecandum carnem ambulemus, verum oporiel etiam illud accedere,
nempe c gecandum spirilum. Non enim abetinentia a vitiis coronal, eed vrrlulis openimqiie s p i r i tualium pariicipatio*
c ,
V E R S . 2. < hex enim Spirilns vita in Cbristo
C j s u liberavit me a legepeccaii et mortis. Legeui
\ . ,
Spiritns Spirittim aanctum vorai, perinde atqne
, ,
legem peccall ipgum peccatam. Y i t s auiem legen\
. ,
banc appellat, ut opponii oam legi peecati, q u ei
, \
mortem nobis aabminietravit. Etenim graiia Dai
.
occidit peccatum et moriem : cumqne cerlamen
nobis levereddidisset, ad conflictna Ha nos perduxil.
, \
Ausa) sunt auiem p e r t e r e linguaa fegem peccati
.
hic dicere ftfosaicam legera, quam tamen Apoaiolw
. - nusquam nisi aanctam et spiriinalem appellavh. At
,
si epiritnalis est, inquiunt, el lex Mosaica, qnid igi* \ . \ ,
lur diserep:U a lege Spiriins? Plurimum qnidem.
\, \ ,
Lex eoim Hosaica SpirU tanlurn lata esl; h&c
; .
aulem ei Spiriium snppedhabat.
*
\ .

c ,
,
, \ . >
, \ , \
, . \
, .
, , , ,
c , . ;
, , .
, ,
. , ,
>

VERS. 3. Naro quod eral imposeib e legi, in qno

inftrniabatur per earnem, Deua mieso Filio auo in
aimilitudine carnis peocaii, de peccaio condennavit peccatuni io came. Memtnll 5 4 Spirilue, aunc
nieBtionem facit et Patria el Filii, Triailatem docens. Ac videlur hic saoe contra legem dicere, verum id aeee ila noa babeti Non enim d i x i t : PraviU8 legis in qaa perveree agebat, aed c impoasibililas in qua imbecillis erat. Qui vero imbecillis
t r a i ? Per caruem, id est per carnalem affectom.
Seneaa autem uoivcreus eoruai quaa 4ixii Apostolits,
bie revelatur. A I i enim, ut ei supra indicavimas

Variaalectiones.
.

* .

1 8

<

5: .

8 7

m.

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

436

qnod !ex docebat quidem, non pntuit atilem vincere

carnaliorcm affeclum. Proinde Paier misil iuum
ipsius Filium in similitudine carnis peccati, > hoc
esl, carneia babeniem similem gecundum cssentiam
noslra? peccairici, carenletn autem oroni peccaio.
Quia enim meminit peccati, ideo eimilliudinem appoeuit. Non enim aliam carnem aastimpsii, *ed
ipeara baoc astumeni, eanctificavit ei coronavit,
rondemnans peccatum ia iestompu carne, et osiendena caraein non eese natura paccatriceim Cbrisio
ergo perinda facium esl, ao ei quis ist foro niuliereai
vapulnnioto ceroeiiB, dical se ejue filiiim, cura eit
naiui regis, eaqjie raiione liberei ipsam a verberantibas. Porro quod aii, de peccaio, poiesl
niam simpliciuft inielligi, haac ad raiionem : Nieit

, *
.
t ,
,
, .
, . , *
, ,
\ ,
, . '
,
, ,
, \
. , \ \ ,
\ , ,
Filiuin suum Paler pro pecralo, Sd eet, eam ob
n
\ , ,
rem, ut dcbelkirel peecatum. Quod aone daclarans .
magnus ille Joannea Ghryiostomus : Arguil (inquii)
, , ,
et reprehendil peccaitim Cbrisius, quippe quod .
vchemenier el supra inodtim peccaieeu Quan- ,
diu enim peceaiu peccaiorei occidit, ju*te eie
.
inortem inlolU. Poitquam vero corpue Domint, i m - peccabile iikid rtperieas, leibo dodisaet, vebiii i n - , \ .
juriam facttnael pacvaaa, condcmnaluni eat. Misii " , \
igUar FiHum sttuin Deus, cnai u i oeienderet pec- \ ,
catum ct iitfusitiiA tsae ei poceaei*, tum ui juste ,

ipsum condeawarel, no dical diabolus, Ckrislus
, .
iiisiar fortis me vicit.
0

1 9

V E R B . 4. Ut justiflcalio Irtgis impteatuir in nobis,

c "
qui non secuadum carrotn ambulamus, scd secun- ^ ,
dmn eplrilam. Ne qaia dicat, Ecquid ad me, ei
, " . ,
Cbrtstus in carnei qoatn aeeumptil, victortam obii- , , ;
uuii? propterea lnquit, l n raeximo isiud lua inter , .
c i l . Nam t juWHJcatia legls, > id eat flnie ei scopua , , ,
(scopas eaim ei rat jnetticara bamtneni) c ImpU- ( ),
tur, tnquil, i in nobia, Quod enim lex volebat
, \, . *0
quidem, infirtmor attiam erai quam ut posaet, boc
, , * *
ChrUuii feck propier noe : ti corlatnan qaiden
\ ,
Hlius faii, no* vero vicioria poiili Mimm Quarc . \ ,
iteqiiaquam aiiam pccoabimus, nisi aectmdam car- , ,
nem ebambulavcHnras, boo esi> caroalia expetive- ,
rimua : iaio vero non saiia eat istud, nimirum, non , ,
sapere carnalia, caeterwm oporiet eiiam adesae no- , \ .
bis, ut iupra commemoratura est, spirllualem affc- - 4 .
clum. Ideoqueaddidit, c sed secundumRpirllum. D c , \ , c \
4 Declina enim a malo *, inquil David, necboc . , ,
S B ^ ^ ! verum fad > eiiaia t boiiunh Nonaaiii ,
* .
poatqbam audivimus quod Ghristue itobit victoriaai
* , donaTti, oraniao racidaians; aed lavaeri gratiam
.
ctotoaire opo^ieti Ditiniao e a i aobis minc lucta
tst iaeilior, qnaoi aatebaot
Yttas. 5. Qui cniirt socuadum tarnero autol, quee
cafnie aont, aapiujil t qai vero aecwndum apirilam, * , .
qtias aaat sptriit Qui aew deduat^ iiitjiiii, Km- , \, t j |
tnmleraia3cahiis aemtuii, qo*3 carais euot, semper , ,
9 0

Paal. xxxiii, 15.

Vari lectiones.
" .

1 1

\ .

4
EXPOSITIO I N EPIST. AD ROM. - CAP. V I I T .
* ol - cogilani, nihil divini considerantes: qui vero prorsus spiritui sub]cli sunt, omnia spirilualia plane
, \ \ .
ki eapiunl ct faciunt.

437

VERJ. 6. Affeclug enim carnis, niors : afleetus

,
, \ . autem spirilus, viia et pax. > Affectum carnis, pinguiorem cogiiaiionem nominat, a pejort ei nomen
,
. ; indcns. Enimvero ipsa per -seipsam caro proprium
* , ' - affeclura non babet, sed pinguis et crassa cogitalio
est affectua carois, vcluli si quis dicac, mens car ) ,
nalia apirans: quemudmodum el affeclus spirilus,
, * \
, cogiialio expetens et anbelans ad ea quse sunt spi * , > - rilus : qua) c vilam parii, ut morii opponatur,
, $ * quam carnalis cogitaiio gignil : necuon pacem,
\ c , ut staluatur in conlrarium ei quod scquilur. Infert
*
enim :
V E R S . 7. c Nam affeclus carnis inimiciiia est \n
c .
Deum : ilegi enim Dei uon subjicitur. Neqne enim
*
poiest. Spiritoalis cogiiatio pacem generat, car.
nalia vero affecians, inimicilias erga Deom. Num
$* ,
. * ; \, igiiur manue contraDeum atloIHl! Non, i n q u i t , sed
legi ejue non aubjecla, dicitur esse iniroica Deo. Ne
,
,
. turberia aulem cum audis, c Neque enini poiest; >
, , veruro id qaod dicilur, intellige siculi oporlet. Non
potesi enim affectus carnis, quandiu bajusmodi per . ,
manserii, eubdi Deo: aeque ac si dicat aliquis,
, *
Fornicatrix non poiest esse temperans. Non cnim
*** .
dixilquodnnn poierilunquam, verum Non potest >
, , ',
, . \ , jam nunc dum carnalis permanet. Quoinodo enim
ipse Paulus, qaomodo latro, quomodo innumerf alit
,
; C (ut eemel dicain) seeierosS, ex malis boni fleri po
luissent, si b e permutallo impossibilis essei t Haud
\ t
* \ , * dissimilem ad modum DominU9 in Evangclio dixit :
. , Non poleat arbor mala fructus bonos facere: >
nempe tanlisper dum mala remanserit. Ne igiiur
,
, * pjw> carnalia affeciemus, sed quae sunt spiritus, ut pacem babeamus ad Deum, qui Spiritum nobis suum
.
imperliit, per qoem ononia nobia facilia sunt qnas
in lege facto eranl difflcilia.
, .
V E R S . 8 , 0 . c Qui aulein in oame sirot, Deo pla , * . >
cere non poseunt. Vos auiem non estig in carne,
,
eed i n apiriiu. > Hoc eal, Qui carnalem affectum
, . babent, Deo placere neqveutit, taatlepar dum talea
, \
fucrtnl. fion eiMin sutoiantiam carnis, 9ed craseam
, , ^ et carnalera viiaro, et qua tolum bominem carnem
, *
efflcit, eic Domtnat, Uldem ut i i i Veieri Tesla ,
mento* : Non, 5 6 taquit permanebil Spiri , ) , c
lus meti8 in bis, qoia caro sunt. Porro quod aii,
\, , \ ,
Yos auiein non esiis in tarna, hnjusmodi esi,
, . \
Non servilis carnali vitae, eed spiriiuaii. quare
,
non dixii, Voaautem non eetie In peccatig? U i d i ; " \
scas, quod nedum peccaii lyrannidem exatinxerit
, \
Chrisius, verum eiiain carnem ei leviorem et epiri \ . "
tualiorem reddlderit. Quemadmodmn entui ferrum
*
in igna commorans, ignis flt: sie ei caro eorum qui
9 1

f l

6 1

M a u . v j i . 18.

Gen. , 5 .

Variaa lecliones.
l

* .

* ; ; .

fC,

439

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

440

per bnplisma Spirilum acciperu.nl, tota spiritualis

, .
cfliciiur.
V E B S . 10. c Siqutdem Spirilus Dei babilat iti vobi |
c Siquidem liic non ponil quia dubitet,
verum quia valde credai, pro eo quod esi, Quandoqnidem jam Spirilus Dei tleinoralur in vobis, propierea ia apirtiu eslis.

c . , t , .
, ,
, .

c Si quis autem Spirilum Cbrisii non babet, bic

non estejus. Non dixii, Siauiem Spiritum Cbrisif
non babelis, ob sermonis asperiiatem et molesiiam:
sed, c Si quis Spirittim non habel/ indefiniie i c i Ucet, non csl Chrisii, idqne non immerilo':
Spirilus enim ipse sigitlnm eat. Pcoinde qtii non
gestat sigillum, non esl Domini, qui per sigillum
jlltid significatur.
tj

4 ,
. ,
, , ',
, > , - \
;. , .
,
.

t Si ar.tem Cbristus in vobis est, corpus qufdem

wortuum est propter peccalum, spiriius vero vila
est propier jtistiilam. Rurgus eos exhilarat cum
iiiquit, c Si Cliristus est in vobis. > Nonnulli bic
per Cbrislaro, Spirilum inlellexerunl, verum id serus babel. Caeterum Apostolus hoc demonstnt,
quod cui Spirilus adfuerit, ei etiam adsil Clirislus.
Ubi enim est una sacrosancta Trinitaiis persona,
illic eiiam reliqtia* sunl. Ecquid eril si Cbrislus
fuertt in nobis? Ut corpus sil mortuum, quaienus
ad pcccatum : Spiritus autem sanclus Sn vobis vila
all hoc esi, quod non solum ipse vivat, eed eiiam
aliis tit vivaut prseslare valeat. c Spfrilus vero vita
eal propter justiliam, boc est, quod jastificaii su-

, *
, .
< .
, ,
, \

, \ . \ ,
; ,
. ,
, ,
. "
,
\ ,

8<

7 1

mus a Deo; ac in nobis ea justitia sive jusiificalio C * ,

servaiur: qua servata, peccatum non e r i l : peccalo
- , \
, \ ,
vero sublato, tollilur el mors, ac relinquitur prorsiis
( ,
vita, ei in prasenli sacculo, qtiando secnndiim Deum
\), \
vixerimas (ista enim proprie viia dicitur, quando
, .
peccalo inorlui sumus), et in fuiuro, viia indissolubilis.
c
V E R S . 41. Quod ai Spirilus ejus, qui suscilavit
,

Jesurn ex mortuis, babiial in vobis, qui suscitavit
,
. Cbrishmi a mojuuia, viviiicabit et morialia corpora
.
veaira propler inbabitantem Spiriium ejus in vo , , bls. De resurrectione bic rursus sermonem mo, ^ *
vel, inquiene : Ne angarts animi, quod moriali cor
pore cincius es: babes enira Spiritum Dei, qui
excilavil Cbrielura ex mortuis : ei quemadmodnm ^ , \
, . illum excitavit, sic el (e resusciiabit, imo vivifica
,
)>ii. Reaurgeni etenim ei illi quibus 5 7 . S p ' ' s Oti
non fueril, sed ad aoppliciuni : qui vero Spiriium
- , .
habuerint, in vitam. Proplerea non dixil Aposlo \ ,
lug, Resascilabil corpus, scd. < Yivificabii, ob in*
, , , >
habiUnlem in te Spiritum. Nec dixit, qui inbabi. , , , c
lavit, sed, c qui inbabilal, qui ad flnem usque per, .
iwancl. > Non enim sustinebit Deus, ubi viderit Spi , \, 7 *
rjium suuoi in le, noii imroJucere le in ihalamum
*
suum; queaiadinodum ei nnn habueris Spiritum
, , .
1

7,

lu

Varia3 lectioues.

7 S

. .
m.

7 1

0.

" m.

441

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD ROM. -

442

CAP. V I I I .

, , \ ' Dei, percas necessum in sempilernum etiam si

.
resurrexerie. Moriifica itaque corpus, ut babitct
Spiriius in le, ae propter ipsnm libi vita impcrliaiur.
" , , ,
V E R S . 4 2 . c Debitores igiitir sumtis, fratree, non
\ , . , carni, at secnndum carnera vivamus. Gum indf , , \ asset quaniuto commodilatle praeberet epiritualis'
, viia, nimiram quod Gbristum inbabiiare faciat, ei
, ,
viviflcel mortalia corpora : deinceps et adborialio-!
, > .
nem in medium affert, oatendens qaod non debea, ,
mtu porro quidquam c a r n i , sed Spirilui poiius.
. , Nam qoac Deus in nos rontulit, per graliam nobis
, TJJ \, obtigerunt: qua vero nostra, ex debilo suut, iit
, , eviiabniierque posiulantur. Explicans autem qm>Cflv. modo dixerif, c carni, ne pro camts nalura
(\ ,
accipias, inlulit, ut secundum carnem vivamus.
, ), " \ Non enim sollicitudinem pro carne prorsus tollo
- .
(sfquidem hnod pauca ei deberaus: est eiiim alenda,
, \ - est eiiam fovenda nobis), sed studium ct conaiuin
.
qui noe ad pfccatura ducil. Secundum carnem*
cniin v i v i i , qni carnem dominam viiae noslra
reginamque animse facil.
V R R S . 1 3 . St enini sectmdum camem maiis,
, niorieinini : sin Spiriiu facla corporis morliflcelis,

, . * vivetis. > Morlem hic dicil non eoliim inunorialem
qus csi in gebenna poenain, caeteruin ipsani et:ani
hic ia eceleslis facinoribus vttam morlem appellai.
- Sicul contra, si per spiritualem viiam pravacoiporia
opera moritflcemas, vitani cura fuiuram indiasolu , \
u

, \ . Q bilein, lum pncseniem q u est in virtute, vivemus.

Nam qui mundo mortuus est, Is vivit. Observa
; , . " ,
, ( - antem quod non dixerit, corpus occiderilis, id
), , c , > enim homirfditim forei, aed, opera corporis,
) . $ , caqne prava. Noo euim vtdere simplicitcr el audiro
\ ( (quse snnl opera corporis naluralia) tollenda sunt,
aed abusua illorom.
) , .
VERS. 4 4 . Qiiictinqneenim Spiritu Dei agunlur,
" ,
bi aunl filii Dci. > Supra pollicilus eel, Vivelie,
. > , ,
inquiens, si prava opera mortiAcetis; nunc vero
.
preiiosiorem coronam mercedemque priori majo \ ,
rcm subdil, filiorum nempe divinam adoptionem.
. , "
, ', " , > , Quare non dlxif, qntcumqite Spiritu Dei vixerinl,
\ , ged c quicunque agmitur, > id est gub^rnantnr,
ceu ab auriga quodam, Spirilum cuin carnis tum
\ .
, \ D animae dotninum facienies. Eiiamsi oniin baplisma
acceperis, el fllitis Dei fueris per baptisma, non
, , ; .
aoieni Spirilu duoaris, donum ei graiiam amisisii.

Omnes quidem Spiriltim accipimue 5 8 per regenera

lionis lavacrom, agi autem per onmem vilam eodem,

. , "
ialud a nobie lanquam nostrtim exigiiar. Eapropter
, \ , ', "
non dixit, Qnoquol Spiriliun acceperunt, bi sant
,
fllii Dei : sed, c Quotquol Spirilu Dei aguntur. >
c '
, , > ,

>
1

V E R S . 4 S . Non enim accepietis Fpiritum servilulis Herum ad timorem, aed accepislis Spirtium
adoplionis flliorum Dei. Filios Del esse qni Spirilu Dei aguntur, dixil : jam vcro quia et Judai

Vnri lectionos.

. . " .
. .

7 9

3* .

m.

. .

443

THEOPHYLACTI B U L G A R l ^ ARCHIEP.

U i

filiofum adoplionem sibi viitdicabant, ( Filios \ * xx\ c

,
euim genui el exaltavi *, el, Filiua mciu primogenilue Israel? : i ) quanLiim sit iniervalii inter ; , \ ,

nosiram et Judaeorum adoptionem monslrat. I l l i , ; ,

iuquit, spirihim servituiis acreperunt : liUeram ,
legis iia nominans, ut qua> a Spirilu qtiidem dala
, . \
ail, servis lamen interim magis conveidal. Nam
\ , ,
el oorporales inde poeuas et aupplicia praio aunf, \ * \ \,
lapidaliones, cxustiones et minae : Gladius, l n - \
quit, vos devorabii *. > Unde iugeus sane meius . \ , \ ob oculos versatur. Ac praemia rursua terrena pro- ; , \ missioneaque bonorum trrreslrium* lum mandala
\ . " ,
l vilia el servilia mulla. Qaare illi quidem, eiiamni
\ , ' * , iilii vocabaniur, eranl tamen ut scrvi: noi vero, . \ ceu in-enui et liberi. Nam el praemia ooslra sunl
, * ,
coelcstia, coelorumque rfgnum ; ac poenae noslre , \ , *
nou sum lapidaliones, idque genus alia quae a
. \
eacerdotibns inferebanlur, sed salis esl ejici ei , , \

excludi a mysttca mensa lanquain filiuin. Porro

, maodafa nobis sunt divina ac ingenuie conveniea- . \ ,
tia : videlicet, Ne intuearis foiniiiain, ut concu \ \
piscas : Ne juree : Relinque ea quae posBides : el
\ \ non poenae formidine, sed spirilus cupidiiala ct
. , ,
r.baritate perficiuntur. Id quod nanifesium ea! ex

co, quod mulli pleraque mandala iransgrediunlur. Aique illic quidein Spiritus non aderat; isiic vero
almndans ejng gralia.
c In quo clamamuB : Abba Paier. Ilebraicain
t *66 . >
dictioncm posuil, quod vorbura el Clioratu geuui , 0 norum erga palrem. Quid igilur? notine et illi Q . ; Deum vocabaat palrem? c Deum enim, inquil, qui
; c , \ genuil te, dereliquisli . alibi : Deus unns \ , f x u condidil nos . E l : c Paler uiuisomiiium noslrum
' xU .
Deus . Elsi aotem bsec dicla einl de illis, nemo
* \ ,
tamen invenlus csl qui Deum in oralionibas stiia ,
patrem vocarit, sicul nos omneg jam nunc a ba- .
piismo. Pneierca, sicubi eum iili ita appellarint, , \ *, *
r x propria ipsoram geinentia ieiad ftcerunl : flde- \ .
lcs auiem ex spirituali moiione ei operaiione. Ut
, *
cnim novimus Spiriloin propbetie ex co quod qui *
acceperit eum, Tuiura prxdicil : sic et Spiritua , ' ,
adoptionis filiorom agnosci4ur ex eo quod qui ac- ,
ccperii ipsum, pairem vocat Deuin, a Spiriiu mo- . *
tus. Nam et boc csl unum ex donie Spirtius. per ,
inde ac ipse infcrl, diceus :
0
f
V E R S . 1C. Ipse enim Spiritus tesiimouium red , .
dit spiritui noslro quod timus (UiiDei. 5 9 P a r a .
clelus
losliinomum dicii dono quod daiuin eai
tiobie. Non enim noe Abba eonainus sine lesie ei a
' ,
nobis ipsie, verum Paracleli donuai st, ei tpse
'
ilocuil nosper Spiriium, id est donum, eic ioqui in
, \ ; ,
Araiiouibus.
, ,
.
Vfias. 47. < Si auiem iilii, et baeredes : ha?redes
< , \ *
quidem Dei, cobaeredes aulem Gbrisii. Qaia non
, . >
eranes filii sunl baeredes, osiendii nos et filios
, , ! *
t

* Isa. i , 8 .
w

7 Exod. iv, 45

Isa. , 20.

Deui. xxxn, 48.

.
m.

* Malacb,

u 10.

Epbes. , 6.

Varira lcctioncs.
e

* nu

lc* .

445

EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. - C A P . VIII.

446

\ . - esse, et harredes. Quia vero nOn onines lnagnoruiu

!\ , ,
bonorum haereditatein adeunt, ostendii quod ma ,
gnorum fciiaro baerediiatem consectiluri simus, , -
t Nam Dei ftttmus baeredes. Rursus, qtiandoqut , ,
dcm fieri poiesi, itt bseredes sifnns, nec iamen
* .
omuino aimus Unigenilo cohneredos, ait quod el
iioc babemus : c Cohseredes enim Cbrisii sunius. >
, \ .
c Si u m t n compaiimnr, utet conglorlftcemnr.
, ,-
Cnm dixisset, Chrisli nos cobxredcs fore, Ostendh
, .
nos istud non sine causa asserutoros. Qui enim
itos, Ctim nibil adhuc boni rectlqoe precslliissemus,
, ,
lanlis bonis bonoravit; quomodo fion praemiis inn ; , joribiis digoabiiur, cum nos mulium laborasse
, *
virierilT Uoc aulem agit, ne ptideftant i ! qui donuiA
. , acciptunt, lanquam ciira laborem accipiant. Ye, rumiauieti perpende lecum quod fiic inmiil, quo .
inodo oporiet tantis exornaium donis seipsum
cum afflictionibas tum periculis exponere.
c
VERS. 18. t Extfttimo enioi quod non sint condi *
gnac passiones hujue temporis, ad futuram gtoriani
, > 5 , ,
qtue rovelabiiuv in nobis. Quoniam dixerat,
,
c Compatiumr, ne cuncteiur el delirctei amlitor,
, , ,
tanquam ad pericula edticuis, et ad passiones
,- .
cireumacius, nituc, Noli Umere, tnquit. c Non enim
, > ,
digna? snnl afflicliones hujus temporis, boc est
, c . >
lemporariae n transiloriae, < ad fuiurain gtoriam
, ,
quae revelabltuf. > Non dixit, futuram quietem,
. > .
aed, Gloriam. > Nomen ewfm isiud plerisque est
" , * ,
amabile. Nam ubi qtiice, ibi noo oumino gloria : ubi
. , '-
o gioria, ibi et qules. At cnm ait, t qtia* reve, , , * labitur, osiendit illam eiiamntiiti esse, vcrum
, , - absconditam : lunc auiem revelabiiur, id eel per-.
. ,
fecte manifestabitur. Nam quia Ingens esi, prae-
, ,
sensque saeculum ineffabililer Iransceudit, ideo tbi
. ",
reconditureempiLernis coexiensa saeculis, Qtiamob-'
,
rem, audiior, cum affliciionee praesentie einl
, ,
(emporie id eel transilori, t gtoria vero fuiurt
,
ea?uH, namqaam scUicei ceesaturi, affliciionea
, \ .
contemne, gloriamqao compleciere.
*
VEKS* 19. c Yeheaicns lumexspectatiocrealurae
,
reveiaiioneni filiorum Dei exspeetat. Monairaiurus
qvanlam sitnus gloriain coneeculnri, kiquil, qood
, , ,
ipsa CJteaiura in melios permulabilor : quod si
\ '
creatura, muhomagis tios. Senieniia Uaqua eorum
, .
. " , D qoee dicuniur, est hujuemodi. Quod QOauiem prOpbetis more esi, ut flumina manibus plaudenlia
\ , \
inlrodiiiant, montesque allanles, personas cuni
, \ auimalorutn, lum eensibilium ipsis iribuenies : ideni

] ' \
ei ipae bic Aposlolos agit, cum dicit, oniuem crea-*
, , l u r a m , id esl, ingenlem exspeciadoxiar , , ,
tionem habere, quod el ipea iit meliorem pernmte*
\ * \
tur slalum, nec non exspeciare rovelalionem gloria
. nostri filiorvni Dei. Tum enim e i ipsa glorificabitnr incorraptibiliUte, quando et nos. QuaBCuaqtio
, .
, , igiitir audw dici de ^reauira tanqoatn de aoimatOft
prosopopo3ia3 more dici arbitrare
.
#

v e r

Vari lectiones.
9 9

1 1

m .

447

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

458

VERS. 2, 2 1 . < Yaniiati euim creatura subjccla

,
, * ' ,
cst, volens, seil proplereum qni subjecit ipsaui.
fn spe, quod el ipsa creaiura liberabitnr a servtiuie
\
corruptionis, in liberiatcm gloria? filiorum Dei. >
,
c Yanilaii,> boc est corruplioni, c subjecia eet . > , , ,
creatura, pro eo quod est, corruplibili* facta
< , ,
csi propter le hominem. Siroul atque enitu corpus . \
'iccepisli morlale, et uflliclioni obnoxium, earo ob
, \ \
rem terra eliam spinai ac tribulos p r o t u l i t , coa- , \ .
lumque veluslaie squaliduiu elantiquatum, permu ; \
laiione indigel. Quare aulem propler alium cor- . , ,
ruptibilis facia est creatura ? Quoniam el propier
, , *
bomineni omuiiio in rerum naiuraai producla fue- ,
r i i . < Nou volcns aulem, significai divina provi * ,
d

deulia el cura totum boc conligisse, non ipsius

creaiura vinute el indusiria. enim uliliiatis
graiia id facium esi, ui corrupiionein ejtis inluona,
asperncrie eam animumque ad coeleslia iransferas.
Audiens quod aii, c in epe, iiidem pcr prosopopoeiam iniellige J i c l u m , omuiaque bis siinilia.
Ipsa iiaque creaiura c UberabUur : > nou tu solus, verum ei illud quod te longe esi inferiua,
mpote inanimaium ei insensibile : istud, inquam,
boua lecain babebit communia, nec oltra comipiioni
erit obnoxium, sed le imilabilur. Ac quemadmodtun
te corrupiibili facio, ipsa corrupiioni subjeclaerat:
sic le facto incorrupiibili, et ipsa incorruptibilis
fiel. Si igilur crcatura propter le passa est, tua
etiam inleresl, Dei cansa, afflicliones patienler

, , \
- -, * ~* ' - ,

$. \
, , \
. \ ,
\ ,*\
*, \
* \ , * . \ , ,
* , , \
. ,
& \ \
',
. "
' \ 6
.
ferre : ac si illa gloriflcari eperat, tu mulio magis. Ut enim filiorum gloria servos pater induit, iia et
creaturam nosira gloria Deus exornabii.
YERS. 22, 23. c Scimus enim quod omnis creaiura C

. , \
congemlscit el aimul pariuril usquc adhuc. Non
, \ solum auiem, sed ci ipsi primiiias Spirilus babenies,
\ , ,
c l nos ipsi in nobis ipsis gemimus, fiiiorum adopiio .
nem exspeclantes, redeinpiioncm corporis noslri.
His argumenlis cogit audilorem praesenlia contem- ,
nere, perinde ac si dicat: Ne sis creatura pejor,
, '
neque in prssenlibus morose delecieris : quin
\ ,
polius ingemiscas, quod imprx&enliariiiii fuluram
gloriam non a*secuiii8 es. Nam s\ creatara inge . ,
iniecil, lu muho magie idcm praeslare debes.
. ,
Inferl aulem, quod el nos c ipsi primitias Spiritua
, #
liabentes, hoc esi, qui fuiura guslavimus, c inge- , , ,
miscimus, quoiiiam ea nondum adepii sumus. .
Ex iiseuim spirilaiibiis donis quae accfphnns (nam
( ), \
liaec sanl primitiae), etiam de ftilnris conjecttiram ^ . ,
facimus. Deinde, ne det baerelicis occasionem d i ,
cendi, Qnia mundus isie malus esl, eapropter i n , , \, < gemiscirons: c Fdioruro adoptionem exspeciantes,
. \
inquil, geniimus. > Ac quomodo, cum jam autnus
; \ \,
adoptati, aiiaut rureus adopiioueiti praeelolamur? , (
Nae, inquit, adopiionem dico, non eam qua per ),
bapiiema obtingit (hanc eoiro jani anlea accepi- . ,
mus), sedperfeclam gloriain in corporis incorrnpli- \
v

%D

91

*Gen. , 18 ; PsaL c i , 2 6 .

Variao lectiones
.
.
\ . .
M

9 1

EXPOSITIO IN EPIST. AD R(MT. - C A P . V I I I .

450

, ; bilitale consislentem. Uoc cnim est pei fecia redem .

plio, liberias, el cum a morle, tum ab affeclieiiibue
Ibcratio, ctun a slatu adopiionis iit peccali serviltittiiu non amplins rcversuri fuerimus.
,
VEBS. 24, 25. < Spe namqtie servaii stimus. Spes
. ,
autem quae videlur, esi Fpes. Nam quod videt
; , ,
quis, quid adbuc sperai ? Si aulem quod non vi<!e .
nius, speramus, per palieniiam cxspeciamus, > Quia
, *
de rebus futuris a plerisque iu dubium vocalis scr , ,
monem habebat, Noli diffidere, inquii, lu qui fidelia
, .
es ieiis qiue dico: ex iis etiim qua? jani antca
,
recepisii, de fnluris eiiani crede. Ac sicttii amea
, *
nibil planeafferens prater solara fldeai, ingentia a
.
Dto bona accepisii : sic ei nunc lide utere erga
,
fuluroruiu bonorum spem. Nain spes tuin demum
. c , revera est spes, cuui de iis q n * non cernunmr,
; * .
fueril. < Quod enim qnisqiiaui videt, qttid adbuc
> < . aperat? Ne bic igiiur in lerris omnia quxramus :
,
4 Per patienitam > enim fuiura < exspeciamtis.
. ,
Patienliain autem cum andiveris, cerlamiita, labo ,
res et sudores inteljige donuntiari. Chrislianus
.
enim suslinere dtbel, exspecians ea quac non v i *
denior, sed ea qnae per fidcni speranlur.
VERS. 26. c Siinililer et Spirilus adjuvat iofinmt
. tateiu nosiram. > PatieiUia? meniinii. Amnians itaque audilorem, ait, quod elSpiritus nobis opituia^ , , c
lar. Proinde sperando ct ausiinendo, ne faiiacae.
> .

Natn tibi solam spem et patieniiam afferenti Spiri *

lus opiiulatur.
,
9

.
c ,
c Nam quid oremus sicut oportei, nesciriuis. >
. , Ostendti quanam ratione Spiritus saccurral infir , , ,
milaiibus uosiris, inquiens, Adeo sumus imbeciiies
*
nos, u i vel quid orare debeamus, ignoremus : i n
, ;.
uiitvertum oinnes, adeoque ego Paulus. Nam el ille
- , ' pro siimuio orabai, alque u l Uoiuam proiiciscere*
lur : Moyses ileni, ut Palaeeliuam videal: Jereniias
.
iiein pro Judais; ignorantes quid opporiununi seu
. ,
necessariuiu esset. llae^vero jam divus Paulus
, ; couimemoral, quod vereimile eral, fidelesqui Ront;cs
, , , persecuiioiiibue et 0 2 affliciionibus quatiebaniur,
. ,
cesaaiioiiem ac quieiem peiere : el cum non asse . * querenlur, despondere animuin ei offendt. Com , * *
monstrai igilur, quod nemo mortaliuiu i l l u i peiere
n o r i i quod expediat. Vos itaque, ausiinere debeiia: solus auiem Spiriius coraperium babel quid vobta
prosii. Propierea infert :
Sed illc ipse Spirilus interpellat pro nobis ge< '' D
milibus ineiiarrabiltbos. > Queinadmodum multa
. "
doaa necnon diversa baptizaiis dabal oliio Deus,

quae ei ipsa spirilus appellabaniur, el aliua q u i , & ,
dein liabebat propheliae donum, alius sapienti,
, , ?
alius quoddam aliud : bunc ad modom donum
& * ,
oraiioiiis impertiebat, quod ei ipsmn vocabaiur
.
spiriius. Cutn enim pleraque eorura qua3 tio ,
bi& prosint ignoranles, inuiilia peleremus, acce , ; ,
dcbai oraiioois cbarisma twi cutdaui corum qui tum
,

Varia* lectiones.
3

> m .

THEOPHILACTI BULGARMS ARCHIEP.

452

vixerunt, ct qtiod coti muniter omnibus conferebai .

ipse sians precabatur, aliosque id peiere docebat
, /
Spiriium igilur bic vocat bujiisniodi donum, el
,
animam rccipieiuem precalionis doaum, ac imer.
pellaiiiem apud Deum ingemisceniemque. Nam
,
magiia cum compuuclione sUbal aptrilualU ilie
,
, l muhis gemilibus: cujus bodieqae sym,
boluui esl diacouus, aiaos, inienlansque supplica- .
liones pro populo effuudeiu.
V E R S . 27. c Qui auiem scrulatur corda, seit
,
quid desiderel Spirims, qtii secundum Deiim po ,
etuiai pro sanciis. Non veluii ignoranie Deo Bians
, , , ,
precalur homo i le. Qui enitn ecrulatur corda, novii
,
quis aensus spiritus, id eat spirilualis hommie.
, ,
Nam qua> D.eo grata sani, ea postulat pro iis qui
* .
auul in Ecclesia fidelea : hi eniro, c eancii. > "
Alqoe boc i l i , ut nos diacamaa peiere aecuudum
c oi . ",
Deum, sive q u l>eo placeaut. Quia igilur Spirilus
, '
iniereedii pro nobig, ne despoikleas animuai quit- . ,
quis es qui aJHiciione premeris.
, .
c ,
V E E S . 2 8 . < Scirous aulem quod diligentibus Deum
, omnia cooperatiiur in botntni, iia qui seciindui*
propositum vocaii sunt. Quas jatn aniea comoie- . , c
, moraia sunl, oempe, quod creaiura aubjecta est
vauiiali : qaodque incorropllbiliiatero sit asaom* , *
, ' piura : ei ikeruua, Quid orare debeamua, ignora , mus : adiuoiiilionea erani iis qui Rotna? aifligf baa *. , ,
l u r , siculi aimoumnwe. Q<iae vero niinc subdit,
,
omnium suni niaiiifeslissiroa. Nam c diligeniibue
1

Deum, omnia, quaiituinvis ardua videamur el Q . ,

aspora, < in boauui cooperautur. Nondixit autem,
, ' ,
quod nibil irisie, jiiliiive difficrie iuvadai diligeutes
Deuni, aed, quod invadanl quiden, veruoi iiis
. ,
uialis el aCQiciionibus Deus couomedmn afflicio, , *
rum utiiur. Dcinde, quia boc iucreUibile vidtbalur,
. . >
a prateritis boc aiabilil, iitqgieua : lis qui *e, , , *
cuudum propositui vocaii Bunt, > Etenin) vocavii
, ;
le, iiiquil, cutn longe abea$es, sibique iepropuiqunni , , *
fecit, et iioa roulio magis 0 8 vocaio opcm ferei?
. (
Yocatus esi auieai boino gectmdum prapo&Uum, >
* ),
boc esi aecuoduiii propriaia ToluaUtem. Noo ajiim
.
suffkit vocatio (alioquiu oiuuea servaii a&aeui, aiquidain et omnes auiii vocaii) ^ r u m eiiam voiOHUi^ esi.
VERS. 29,50. c Nam quoa praeacivii, el prvdeaii^ D
" ,
,
navii cunformes fleri imagini Filii aui, u l ait ipse
. ,
primogeniius in muliis fratribus. Quos auiem pra . >
desliuavil, bos el vocavit. Prancit Peus ao$ qui
, ' .
Yocaiione digni suai, deiude praedeaiiaai. Prior Ua-<
, .
que est praescieniia, poslea tequilur pra?deiinalio.
.
Praedesliuauonem auiem inleliigee, imperiiiutabileai
,
Dei bouam voluntateio. Praenovii Utque Paulutn
^ , vocaiione Evangelii digaum esso, efcque praBdeaiina , .
v i i , boc est imperinuiabiliier deerevii, adeoqua
slaluii vocare ipsum. Conformes igitur efficit iiua- ,
gini F i l i i , quos pramoecil djgnos. Quod eniin Uui- . "
geuitus esi seeuudum aauiram , boc ipsi facii soui , ,
1

Varue lecliones.
.

* .

* ^ .

453

EXPOSITIO I N EPIST. A D ROM. -

CAP. V I I I .

454

\ . - per gralsara, ut el ipsi Dci vocarenlor. Pritno , * geniius autem eai inler multos fralres aecunduni
. dtspeitsaiioiieni : nam secundum diviuitatem est
Unigeailus. Quia eirim asettmpu caro uucta est
,
praeseniia toiius inungemis, ac primiUae uostre
,
faclus e s i , sanciiOcala in Ckrislo daiunata noslra
, ,
natura, merito primogcnilus cst, frairesqne ipsiiia
.
appellaiuur.
Qoos aulem vocavil, hos c l jusliftcavit. > Per
, \ . >
lavacrum regeoeratlonis liberana a peccaiis, justos
que effieiens.
\ .
Quos atitem jusiificavii, bos et glorificavit. In
, .
*> , filios nimiruin adopiane illos, aliaque illie iropertiens dona.
.
Vias. 5 1 . c Quid ergo dieeinus ad baee? Si Deua
;
, ' ; > ? , *
,
; ,
,
\ ;
, * ;
,
.

c * , '
,
; , ,
, , , . , *, , , , Q
(
), , *
, ,
, , , ,
, '
;
, ; -
, , .
[ f. ] ,
, ,

nobis, quis conlra ? Viden' apertlssime

bic indicara ipsum quod terba faciat ad affliclos?
Hiijusmodi enim propemoJum dfeU: Si tanus bontgdigoi jndicati feurous cam hosies eesemue, quanfo
majoribus donabintiir pott juslificaiionem etglorifieaiionein noatraai? Ac ai Daus pro nobis aii, quis
adveifain nos erii ? Eitamsi enim univcreua orbis
iii&tirgal adversum nos, Dei tamen aapieniia ad
nosiraai salutem et gloriam hanc convtrteiinsulliinu
V E I S . 52. Qui proprio Filio suo non peperctt,
ted pro nobis oiNiiibos tradidil ipeuni, quoniodo et
eani ipso non oronia nobis donabit? Q m i l t o e iera, inquK, qiue aapra commemoravi, qtiod juaii*
cavii,el quod gloriAeavil no*. Yerum boc cofttidera,

qwod c Fiiioeuoproprio, bocesl, (Jnfe6niio,di!ecio,

qui namra ex ipso est {fiunt eaim el adoplaii
par
hapiisnta), buic non pepercil, aed pronobie tradkUl
ipsuin, idqueprooauiibui,boeeal tum ingenuU iQin
non ingenuis, et humili et celebri ioeo natis : neque
aimpliciier, vcrom ad maciationem iradidit. Qai
argo jam non omuia nobis donarel? Qui enim Duminuoi tedit, 6 4 iacuHaie* non 4abit? Cum itaque
non dat aliquid, id non conducit, alqua idco non
dat. Ne igiiur iaiptnse deaidere* liberaliooem, qui
afnigerift propter Cbrisium Si enim conferat, accipiea, erisque cempo voii.
Vaas. 33 t Quis accuaabit adveraua electos Dei!
;
Quia ioier a l U i tentalianes ei illud a Juda>is obji^

ciebaiur fideJibva, quod faeile iiDomiarentur, el
, ,
, D conferlim ad Cbrislianwmero deciderenl, Deus, in
quit, vos elegil, et quts esi qui accusei electtoiiem
,
Dei Si arlifex quidquam elegerit, nemo est qui
; " ,
, culpel : ecquis est qui Dei eleciionem rcprebeasurus sil?
;
YEHS. 33, 34. c Deus esl qui jnsiificat. Quis esl
c . ;
qul condemnet? Gbrislus qui mortuus est, imo qui
, . >
, , * et rcsurrexit. Non dixit, Deus est qui remiltit
peccaia : verum, quod muho majus erai, Deus est
, c ,
, . qui jusiifical. Ne igitur nieiuamus ueque lenlanlcs
, * neque exprobranles. Nam Deus elegii ei justilicavit
, , - nos : et is qui inortuus eat pro nobls, imo qui et
#

Variaalecliones.
* . .

* .

'

455

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R I J E AttCHIEP.

456

resurrcxil, Clirslus est Filius ilie Dei. Quis igtlur . *

;
cpndeiiioab.i lanU gloriadonatos ac dignalos ?
" $ ,
c Qttiesiad dexierain Dwi, qui eiiam Inlorpellat
pro nobi* > f lulerpellai pro itobift, d t x i l , u l
. , t ,
Cbrisii erga nos dileciionem eommonstrel : quod
, *
iitamsi ea qua? nd corporis sui dispcnsationem per ,
linereni adinplevit, amicuiu tamcn c i clenieiitem
\ ,
suuin erga nos aflectum nondum dissolvit, verum
* , c
quasi tagalus pro nobis iniercedii : boc enim signi- . >
lical Nain iala dictio Unigenili glorise
. ,
diiuinuiionem nequaquam inferl. Nam cum prius
" $ (
dixissei, c Qui esi ad dextram Dei > (quod uia ),
jejlaiis ejua csl iudicium ), intulil deinde, c Inler , c >
pellai : nibll aliud per boc iunuens, quam, o i i
[/*. J, , ,
dictuin est, ejux erga nos dileclionem : quandoqoi , '
deiw el de Patre dictum sil, c Tanquam Deo exbor- J J ' . >
laoic per nos . Nuinquid igiiur gloria Det iumii , ;
Muiiur, quia exborlaiiir, aive obsecrai? Imopoiius

IfiexTabilis ipeiua erga nos curae arguiiieiiiuiu est.
/ . , c
Monnulli autem, Interpellai pro nobia, sic i n , > ,
telkxerunt, quod qttalenus corpus ferat, nec depo, , ,
sueril ipsuni ( o l i Mauicbasi nuganlur) illud ipautu

essc iiiierpellaiioneni ei inlercesioneui ad Pairem.
. ,
lniuetis eniin io lllud Pater, recordaiur dilectioaem
; ,
crga tnortalea, propter quam gestavil corpus Filius
, .
auua, aique i u ad iniserationem et inisericordtaiu
, ,
iufleciilur. Haec auiem Paulus, ut saepenuuiero idi , ,
cavi, ideo d i x i i , ut aflUclts animum addat, mou- ,
atreique, quod ei Spirilus pronobia inlercedat, ac ,
quod Paier proprio Fiiio suo pro nobis non peper , 1 9

1 1

ceril, sed juslificaril el gloriflcaril nos, ac Filius ejus ^ .

inierpellel pro nobis : unde deiitceps non desponde* .
bilis aiiimum, neque animo concideiis.
VERS. 35. Quis nos scparabil a dilectione Dci?
Q 5 Tribulatio, an augusiia, an persecutio, an
taines, an nudiias, au periculum, an gladius? >
Guni demonsirassei ineffabilem dileciiotiem Patris
et Ftiii ei Sptrilus saucii circa iios, veluti jaiu d i \ttio nuhiine afflaiue exclamal, t Qttis nos separabil a dileciione Dei ? Adeo entin dilccium, Untaque digiiatuiu proviikDlia, nibil est quod separare
possit. Tribulaiiouie auieui et anguetiae nomine
complexus esi omnia quaecuoque affligere queant,
eiiambi ea sigillaitin DOII enumeraveril.

f ;
/ , , , , [ n r / .
add. J , , ; '

,
, *
; > , ,
,
,
, .

VERS. 36. < Sicui scripiuin est: Propter te mor- D

c , "
liQcaiuur loio die : ataiimati sunius sicui oves
. .
maclaiioni desiiuaiaB. Ne videaiur aflDiclio et an"
gusiia iignum esae diviiue derelictiouis, profert ia
, inediaro propbciam, qui jaro aniea baec vaticinalua
,
iuaxiniamque consobilionem subindicaril esse
,
pro Dei gloria p a l i , vei poiiua occidi loium diem :
* quod sane t i i auimi voluniate ei proposilo; naiurae
* .
, *
naiuque bocest impossibile. Occidi auiem, esi offerri
* ' ,
et uiaclari Det : islud eniio subiudicai per boc
I Cor. , 20.

Variffi lecliones.
n

; .

1 1

' .

1 1

457

EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM -

CAP. I X .

458

Kod , quod aii, c Tanquam oves maclationi destinaue.

perinde ac Hlae non resislunl dum mactanlur,
.
sic neque noe.
V B A S . 57. c Sed in liis omnibus superamus per eum
i v
qui dilexil nos. Quia diterat, Occidimnr, consola . > , , lionem nunc adjicit* ne quis humana cogiians defi ,
ciatetdesperet/non inquiens, Vincimus, sed, c Supe * , ,
ramu&, > sive eupervincimus, boc esl, cum o n n
', c * J , ' faciliiate citra sudores el labores, et per ea ip*a
, , ;
quibus nobis insidiae lenduntur. Haec enim perfe ' .
cdssimaest victoria, quando dum agitnur el pellimur,
* .
persequentibua superiores reddiinur. Ne ilaque dif *
fidas. Deus enim est qui nos in cerlaminibus adjuvai,
* . " ,
imo qui ei dilexil nos. Quare niliil miruin si vel in
.
mediis periculis vicioriam facile obtincatnns.
VERS. 58,59. Persuasum tfnim babemus, quod
;, , &
neque mora, neque vila, neque angeli, iieque prin, , , ,
cipaius, neque virlules, neque insiamia neque fa , , ,
tura, neque altiiudo, neque profunditas, ucquo
,
aliqua alia creatara polerit nos aeparare a diletlione
,
Dei quae esl in GbrUio Jesu Dooaino noslro. P r i . > , *
mum dixii quod dilexit nos Deus : deinde aic suam
' ,
ipsius erga Deum charilatem el amorem , ni
. ,
nibil videatur magnum de se ipso dieere. Adeo, i n ,
( quil, penderous ex dileciione Dei, u l uon soluin q\m
btiic vitae conlingunl incommoda nos ab ea avocare
[/*. ]
nequeant : verumeliam si lyrannus aliquis moriem
,
jnieruiineiur fularaoi, quae iu suppiicio siiduraiura :
\ si polliceaiur \itam nullis axculie iiiiermoriiuram,
,
1

. ; ^ allaborans boc pacto nos abslrabere a Deo nilitl

, -plaoe
efficiel. Ecquid
^.. .I
. . reges ac tyrannos
...
mibi
* ,
objicie? Meque angeJi, neque omnes supernae po , , , ,
teslales polerunt nos averlere : 6 6 neque prav
, , , ,
eenlia, neque futura, neque ahiitido, boc esi
. ,
quae in coelis, neque prorunditaa, hoc est quas
. \
in terra, neque gloria, neque ignominia. Qui , \ ,
dam per altiiudinem, ccelorum regnum ; per pro

fundiiatem, jacluram ejus iatelligunt. Insupec, si

aliud eseel mundi opificium tanlum quanitim visi, , * bile hoc et intelligibile, a dilectione ejus me non
6 ,
avenerit. Non auiem quod angeli bomines a Deo
* ,
desciscere facia.it, hoc d i x i l : verum ex supposi . \
lione sermonem hunc proiulit, el ex abundanlia
, ' * oslendere volens dilectionis Dei magnitudinein i
.
excelleotiam; non qualem Hebraei sebabere dicun,
sed qualis esl iis qui aunt in Chrislo Jesu. Elenim Judsei dicunt sesc diligere Deum, verum non in
Chrislo Jesu : euiin habent fidein in CbrUtum.
S

. ' .

CAPUT I X .

, (
) , , \
. > ,
, . \
* ,
, \ ,

Y E R S . 4, 2. Veriialem dico in Christo, noo

mentior (leeiinionium mihi perhibento conscienlia
roea in SpirUu aaacio). Quooiam iriatiiia mibi magna est, et coniinuus dolor cordi meo, > Oemonstratarus est ia procureu, quod oon oranes, qui cx
Abraham, semen ipsius sint. Ne vcro ex affeclu
baec videaiur dicere, anteverlil, ac de Hebrais me-

Variffi lectiones.
1 1
1 9

.
PATHOL. G R , C X X I V .

, , .

"

.
15

459

THEOPHYLACTl B U L G A R I J E

liora dicil, suspiciofiem liftiic adimens, confilelur*-

que ee illos excellenter amare. Ne vero suspeclus
babealtir, ac fide parum dignus, c Veriutem, i n quil, c dico in Cbrislo, nea mentior. Producilque
tres in lesiiji)ouium,Cbrisliim, snain ipsiusconscfenliajn, et Spiriium sancluro, uiquicne : Quoniam
irisiitia mibi esi magna, 9 cor incuin exed<ns, Hebraeorum jiomitie, quod exlra graliam ainl : faoc
enim dicturue est.

ARCHIEP.

40

, \
. " ,
f , . > \
" , ,
, \ ,
, ( ,
, ,
* .

Vuas. 5. Opiarini enim ipse fgo analbema esee

a Cbrisjto pro fratribua meie, qui mibi eunt cognati
,
aecundum camem. > Quid analbema sit, priuiuai
. *
disce : Separalio, abalienaiio, Quemadmodum enim
, . "
iminua Deo obiatuin nemo audei aliingere : ita cum \ ,
cxcoiamunicalo agi solei, veruiiUamen alia ratione
[ " * .
Sacro enim muneri nemo sese admovere audet bo- ,
, *
noris causa : quippe Deo collaium consecralumque
, \
eet; ab hoc vero separanlur omnes, ccu profano,
* . ;
abatienatoque a Peo. Quid igitur ecl quod dicit
^.
Paulus? Videiur enim boc loco supradiciis couira, \
licere : illic enira dix.il, < Neine nos separabit a
* > ,
cbarilaie D e i : 1 jam ounc vero opjare se a i t , ut a
. ,
Gbrislo separelur. Videtur ergo coniraria dicere,
sed non ita ae ree habet, quaadoqutdem et boc pro * \ \
cbariiale Dei dicat. Cum euim oaitiea Deum accu- .
, , \
sareat, quod Hebrseos adopiioue donaios, glorifica, \ losque, adaoque roajores Chrisii appellaios, ejiceret,
, , , \ * igiiaaiiniaque alBceret, atque in illorum locum gn [ ( ,
i8, q u * ipsum nunquam agnovissent 97 induce * ,
r e t : . ejiwque Prov idenlis obmurmurareol ac Wae~
, , \
pbeeaarenl, quasi baec iajuste fierenl, et Deus
,
ipsoruju pfogeniioribas, quibus ipsa dona pollice * * batur, impogueral-inoereBsiiaque Paulus, anxieque
,
motus ei moreus pro Dei gloria, oplavit analbeina,
, , \
id est, abaltanalue esse a Cbritio, u i Hli servarenlar,
. ,
dissolvereiurque eorum adversus Deum aialedicen , ,
tia. Vidau' igiiurquod ex amore quo in Deum inflam\ ; \ ,
iuaius est, optat ei modo fieri poe&il, separari a
, ,
citu eorum qui cum Gbristo aclernum vivenl? 5ion
a charitaie ipsius, sed gloria ipsius, et gloriae \ ,
\ * \
ffuciu. Periude ac paires saspenumero a flliis se , ' ,
gregaottir, u i gtorificentur f i l i i , iwioimo lamen a
' . , \,
iiliorura dileoiioae abaiienaii, sad ipsi inglorii e&se
, ,
cupienlee, ut illi celabres evadanl. Itaque ipee, i n 1 9

11

quii, ego, qui innuroera Iraneegi, diligena Deum D , sppra quam galura fcral, opto, a i l , progloria Dei
. , *
excidere a gloria Cbrisii. Hoc aulem nou est exci . , ,
dere, sed poiius assequi. Quod vero a i l , < Pro
, >
frairibus mois, mibi sunl cognali secundum car, \ .
ueni, > viscera indicat, et quam vehemenli charitaie
erga oos affecius erat.
c , , \
V E R S . &, 5. c Qui sunl Israeliue, quorum est adoptio, el gloria, el tesianienta, et legislaiio, ei cul- , .\ , , \
, \ * ,
ttis, e i promissiones: quorum suntpatres, et ex
, \
quibus Cbrislus quoad carueni, qui esl super onmia
. . > Deus benedicius iu soecula. Amen. 1 Gommendal

Variffi lecliones.
1 1

.
.
: .
.
1 4

i H

8XP0SITI0 IN EPIST. AD ROM. - CAP. IX.

4S2

xa\ , , ?, ^ hic Judueos, cosque niagni facit, oe videalur, titi

dixi, ex affectu, vel peruirbalione animi, vel odio
6* * . \ [ ( . .], loqui. Taciie autem innult, quod Deus illos servare
volaerit : quod inde saiis colligilur, quia illos ad* \
, \ &,
***** optione filiorum dignalus esl et gloria, et quia palribos promissiones fecerit, aliaque omnia excellenlu
" , \
eis iHipertierii,Christutnqueadco ex ipsis nasci vo ' \
luerit, vemm ipsi tauia beneficia rcpulerunt. Quo . \
tirca immensam Dei dilectionem demiralus, Unt , ,
genito gratiarum aciSonem referl, inquiens: c Qui
* \ .
esisuper omnia Deus benedictus. Elsi enim alii
, \, ,
convicienlur, inquil, non commode factam assum , '
ptionem geniium, nos tamen Cbristi mysteria ba , ,
bentes exploraia, scimus quod ipse dlgnus sil glo .
ria ei praconio. Hia vero Arium pudefier) necesse
",

est, Paulu nempc Gbristum snpor oronia Deuin pro .

clamanie.

$ .
, \ , ,
, *
\ ,
, ' ,
. *0 ,
* ,
, . "

c , " *
' ", . > "
, , , \ .
, .
" , . C
i ", *
, * " "
, ,
V . , 01 ,
", c 01 , > . , "
,
. "
* "
, .
u

c "' ,
, ,
6 *
. " *
, \ ^ . >
, \, * , *
, " , * "
" . > "
" , , ,
",
. . ,
" ,
e Gen.xiu, 15.

* Gen. ,

V E R S . 6. c auiem quod exciderit verbum

Dei. Ego, inquit, uror el affligor, quod Dens LSaephematur, ac eapropter optavi omnee eahos fieri.
VeiMim si non omnes serventur, eam ob rem non
esl inentilue Deus in iis quae promisit palribus, ncque excidii verbum ejus. Quod enini promisit, boc
eiiam praestitit c eiiamsi tnaledici dicant, quod aliis
promiserll, aliis vero dederil. Audt enim scqueniia.
Y E R S . 6. Non etiim omnee qui cx Israd, bit$8
Isreeliiae: neque quia sunt semen Abrahami, proptenea tunt omnee filli. Quod promiterat, inqu.il,
Deus, boc eiiam praxlitil. Dixii enim : Tibi ei
semini UK> dabo. Yideamu* igilur quale sit seinen.
Mon euim omnes qui ex Abrabauio, Hli simpliciler
eunt semen ; neque qui ex Israat, sunt Jsraeliue :
verum qui secunduui fsaacmn naii suiit, qufiquo
Israelis virluie conepicui, per quan: Denm coaspexii.
Won eniio dixii, Qui ex Jacob, sad, f Qui ex fsrael,
bonoraiioris nomtnis menlionoia faciene. Ubi igilur
didiceris qui seeunduai leaac nascantur, inveniene
vacantem mendacio promissionem : istis enim promiesa eunt exbibita. Quare Deus haudquaquam maledictis incesaendua: quod enim dixii, id opere
pariier eomplevit, eiiamsi nonnulli haud inielli gaitt.
V S R ^ . 8 , 9. 6ed iu lsaac vocabitor tibi eemen,
^ id esl, non qui filii carnis, bi (Uii Dei; eed qul filii
suiit promissionis etiiuanlur in semine. Promtesionis eniin verbum hoc est: Secundum hoc lempus
veniam, el erit S a r filius . Non ego, inquil, libi
inlerpreior quid sit revera semen Abrabami, sed
VelerieTestamenti Scripiura, quae dicii, < ln lsaai:
vocabilur libi semeo *. Quocirca quotquol secundum laaac naii auui, boc est ex promissione, illi
aunt revera fllii Abrabam, imo vero Dei. Verboni
enim divinum omnino impleium eral. Non eniui
Uaac lege potemiaque naturas nalus est, veruin scb

Gen. xi,42.

VariflB lectiones.
** .

1 1

* .

" .

453

THEOPHYLACTI BULGARIJS ARCHIEP.

461

cundum poleniiam promissionis : nam; < Secundum

lioc lempus veniam, Inquil, el eril Sarai filius.
* , 0 .
Verbum iiaqae Dei flniil Isaac, ei genuit. Consi- 0 \ inili sane raiione super nos fllios Dei in lavacro . '
baplismaiis, veluii in tnatrice, verba divina pro, , * ,
nuniianiur, eaque nos reflngunt: siquidem in no- , .
mine Pains, ei F i l i i , et Spiritus aaacii, baptizaii
, \ ,
generamur. Ac perinde ul illic Isaaci generationem
. \
promiserai, quam posiea huplevit, eic ei nostram " , " regeneraiionem prouiisit per propbeias, et poslea
\
pcrfecii. Quare iilud, c In Isaac vocabilur libi ae- , \ ,
men, sic accipiendum eet: 1 sunt seraen Abra- c , ,
bami,qui Isaaci naiivitalis ad insiar eunt genili, , ", -
boc esi per verbum divinum. Non igilur excidil ,
serrao Del, aed vcro semini, hoc est fldelibue , . i
ex genlibus, qui facii suni fllii Dei sicui et Isaac, ^ . Q ^
,
quaienus el hiex promissione, dedii quae promisii.
, ,
Sin autem Judaei dicanl quod isiud , < In Isaac vo, \ ,
cabilur libi semen, > boc signiflcai, nempe, quod
, . ,
i i qui Isaac prognaii erani, semeo Abralue repu , " ,
teulur, oporieret et Iduroaeo ei oniues ab ipbo
, " ;
oriundoa semen Abrahae appellari. Siquidem ipso" * \ ,
rum progenilor Esau filius erai Uaac. Atqui jam noo
, .
aolum non vocantur Abrabami fllii, veruro etiaro
, .
talde suol abalienati, alieoigenique dicuotur.
\ ",
\ , \ ,
c , \ * , ^ * 1 0 * Non
auiem, sed Rebecca C
, ". >
eliam ex uno conceperal, haac patre noelro. >
Monsiravit quod cum mulii et varii Abrahamo ea- \ ",
seni filii, Isaac vocaiussit semen: haqueel i i , qai * \
simili qua ipse nascuniur ratione. Jam vero a i l : * \ , \
, ,
Non in Isaac tanluro boc videre queas, sed quod
majus esi, !u frairibus eiiam ex eodem paire et \ ,
\ ". ,
inaire, iisquo geminis prapagalis* Esau nimirum et
Jacob. Neque enim illa eadem sunl conaecuii, aed , " , alier quidem eleclua, alier vero odio eat habilus. . " ,
Quarene quaarag cur genies elegerit, easque seaien , ",
Abrah, imo dmnuin feoeril, Hebraeoa autem re- , * .
puleril.
,
V E R S . 1 1 - 1 3 . < Gum enim nondum naii esseot,
, *
aul aliquid boni egissent, aut mali (ut aecundum
clectioncm propoiilum Dei manerei, nonexoperibug, D , , " ,
^ , '
aed ex vocanie), dictum est e i : Major serviel m i ; " , ^
n o r i : sicul scriptum est: Jacob dilexi, Esau au* .
lcm odio babui J Necessum fuerii bic nos prae
iniuere, aique suaimaiiin explicare sensum eoruui
". " -
qiMB prolixe diciurus eei Apololue. Quia eniin uon
(
pnuci dicebaot, Eccur Deus genles HebFaeia praeiu , ' );
Ul (nec eniui quisqaam dixcrit isiud vinulis crgo
cooiigisse: omnes enim peccaveruni) culligk Apo- " ,
, * \
siolus mulia ambigua uoairo quideio ingenio i n , "
comprebeiisibilia, soli auiein Oeo coivprebensibilia:
, b staiuiique primum anie conspecium, quod inier illos
( ,
duoa fraires didymos, alier quidem qui electus esi,
) * ,
iion 8ti prppier viriuiem elecius : alicr vero qui

x o

E M

5 o l u m

11

2 Gen. , 23.

Vari leclioces.
1 1

" .
.

, } .

a f

Chrysosl. * .

465

KXPOSITIO1N EPIST. AD ROM.

- CAP.

IX.

466

, , \ , odio est babitus, ob vitia non sil rejeclus ( no:i

enitn egerunl quidquam boni aut mali, com adhuc
6 * ; \ ; ,
in utero esseni), verum divino proposito, boc est
, *
praesciemia, aher qnidein est electus el dilectus,
, \ ;
\ .
aher vero odio babitus, iiidern ui propheia leslatur :
\ { ; \
c Alterum quidem dilexi, alierum vero odi, ut
, , .
tohimsil Dei aique propositi ipsius et praescienliae.
\ - \
Et qutd hos dicot Imo lsraelitae omnea vitulum con . ; *0$
flarunt, et alti quidem punili sini, aiti vero nou
,
ilom. Praeierea Pharao revera durus erat, atque
: \ , \
ittdem alii multi. Quare igitur solus ille puntiur?
, ,
VideiThaec hominibus esse incompreltensibilia, soli
.
auiem Deo perceplibilla ? Hanc ad rationcm gentium
.
etectio, Judaeommqiic rejectio, nobis quidem prxter raiionem ei absurda videlor, l>eo auiein est justisima. Ilaec est sentenlia lolius in quonunc versatur loci.
c ; ;
VERS. 14. c Qutd igitur dicemus? Nunquid i n ! > ' \ juslitia esl apad Deum ? Abslt. > Iiaque ncque in
nos ethnicos, neque in Jadasos injustus est Deus.
.
V E R S . 15. c Moysienim d i c i l : Mieerebor cujuscun , \
qoe misertus fuero : et comraiserabor quemcunque
. ,
commiscratus fuero. > Adjungft, ut el supra d i \ , \ ,
tlum esl, et alium locum ex Yeleri Tesiamenlo os, ,
tendens, 7 0 Quod eotus Deus norit qui sint digut
. vel
bonore, vel poena (i). Nam quamvis omnes ex
, ,
aequo peccassent, cum viiulum flnxerunt, Deus la . \
men aliorum quidem miseretur, alios vero tradit
, \
Levitis ut interficerenlur. Neque Hoses taniusapud
, , \
Deum,
ralionem n o v i t : et lu causaui postulas cnr
; "
gentcs Judaeis sint pralaiae, cum lamcn peccalis
, ,
infectae essent ? Atqui Paulus poiuil raiionemdicere.

u a m

a , i o

l n

I o c o

, \ * ' , ^ Q
reddidit, quoniam Israeliiae ex
operibus existimarunt se jusiiflcari : istae vcro cx
,
fide, et gralia: verumid jatn nunc non dicit, abunde
.
curtosis ora obstruens, ac suadens u l nibili eorum
quae ad Deum speciant raiionem esigaut.
V E R S . 16. Igiiur non esi voleniis neque rurren * , ,
tis, sed miserentis Dei. Voluil quidem Isaac bene . "
dicere Esau, currcbai auicm Esau in campuro, ut
,
venaiu capta fera, benediciionem a paire reportaret.
. "
Sed Deus jtisto judicio Jacobuin, ceu prorsus d i , ,
.
gnum, benediciionem consequi fecit. Videlur auiem
*
bicliberum arbiirium tollere Aposiolus, at isludnon
\ ,
a g i i : sed quemadmodum de domo dicimus, Totuat
, \ , \
csl arlilicis, curo interim opus habeal maieriae, et
' \, - jy cooperatoribue ipsum adjuvantibus : atlamen quia
, \ \ rel consummaiio ab illo peudet, dicimus Tomra boc
# , ,
illius e s i : ila eiiam de Deo dicimus. quod. loiiim
' Dei sit, quamvis el noslra voluntale indigeat Deus.
, \ , \ Sed qnoniam ille consiimmat el petiicit, el ille co, , .
ronat, ei ille conderanat, dicimus, quod totum
Dei ait.
,
Y E R S . 17. Dicit enim Scriptura Pbaraoni: I n
., \ boc ipsum excitavi te, u l osiendam in to virimeni

*Malaeb. , 2 .

Exod. x x x m , 19.

Variffi lectiones.
M

" .

\ ^/ .

(1) Non hoc agit Aposlolus u i ostendat Denm

soluoi ld nosse; scd Dei misereoiis, non bomiuU

' .

volentis aoi currcniis ease ad salutem pertenire.

LATLNUS LATINIDS.

4C7

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCBIEP.

468
1 7

meaiu ct ut annuntieliir nomen meM> in uftiver&a ,

ierra. > Qnemadmoduro, biquit, corum qui vituhira
. " \ ,
finxerant, alii quidem acrvaii e*anl, alii vero sup*
\, ,
plicio affecli, aolo Deo cognosceivle, quiaam digni
, *
cgseirt ut aut eervarenlur, aut punirenlur : sicel \ ,
solus Pharao, cum plerique alii eL impii el ecetarad
ovpv *
esaent, iram Del experius esL c Propier boc ipsuni
, \, ,
euim, inquit, Pharao, excilavi te, id est, rn
, . (
niedium profull, ut per le appareat potemia mea,
, \ ,
eoerceanlurqua mtilii, oomine raeo ceu justo ei po ; , \ , }
lenli praedicoto tn univarsa lerra*
c , . *
V E K S . 18. c Ergo cujus vull miseretur, et qoem
, \ ,
vuKt InduraL > Inferi coacbisionem, ac demooairal,
qnod non oporieat rationem exigere a Deo. c Cujus . * ,
enim vuli mieeretur > pcrimle atque in hraeliiis, \
qui vituluo ftuxeraoL c E l quem vult indurat, , . , t
ul Pharaonem. Quid auiem est, linlural ? videtur ; . "
enim ab&urdumessa. Quemadmodum sol luliiDi in- ,
durai, sic Deus luleum Pharaortis cor dieilur indu- . ; rasse. Qiianam ratione? Per longammiiaiem. Lon- * ' ,
ganimem enim sese illi axbibeiis , dunorcm ipsua) * ,
faciebal: pertnde ac si quis 7 1 servaiu babealsce- ,
leraium, quo se buinanloreia ilu osUmderit, boc
eum reddii nequiorem : qitod ip&e perverstia- , '
lein aequhiamve eum doceal, sed quod. do- ,
mini longaniiuiiaie iste ad perversilatla auae i n - .
crementuni abuiatur, quippe qui eam conienmaL
, Y E R S . 19. c Dic.es igilur aiibi, Quid adhuc queriiur? Voluntaii enini ejus quis resisial? *Conalur ; per omnia, quod jsaepenumero dixi, commonsirare, , , ,
quod soli Deo sM cognila? suac reruin dispensaiio \ *
nes, alque judicia baec. Iiinc undique haud pauca
\ , \
ambigua colligit, quorum uullam dilulionein afferk,
, ,
ut ad angustiam redaclo auditore, persuadeat el
, \ .
bac esse incomprehensibilia, adeoque bumani ia" , .
genii capiura excedere. Quod Igitur hie dicii, est
,
liujusmodi : Objeclionem adducil, adeoque dubila- , ;
ilonem: Sl quem velii iudiuret, quid adbuc de
^ , ;
peceante conquerilur? Yoluulati nainque ejus quis , *
poleril reeistere? Yoluii eteium, et induravil, me- , \ ;
riloque impegil mduratus; eur ergo de illo queri- , *
tur et punii? BSP.C sane objeciio producta eat, uti
* . %
ostendal bujusmodi dubia soli Deo percepfibilia. )4
Unde nec ipse banc diluit, sed dubitami os obsiruii,
dicens:
Q
r

c &, , \ *
V B B S . 20. c Atqui, bomo, lu quts eg qui ex
adverso respondeas Beo 7 Yiden* quouiodo cobi- ' ; , -
beat imporlunain curiositatem, freaumque impooaL, ^, \ ,
erudiens nos u i discamua quid Deus sil, et quid , , . ; bomo. Tu qius es? Ntinquid imperium cum eo ;
partiris ? Num judex es eorum quae ipsum oporieal
, ; , ,
facere aut non facere? Nam explorare quid fiic
\ , , \
rieceat, vel non decear, est ejus qni ex advcrso
. ,
respondeat opponalurque Dco. Verum baudqua*
, .
quam ita faciendum, sed obiempcrandum est iis quae Deue fecerit, qaomadociifiqHe etiam seae babuerinl.
4

4 1

VarifiB lecliones.
" .

cv

* .

* , .

" i u .

AD R O M . C A P . I X .
470
V E R S . 2 0 , 2 1 . Nunqnid dicel flgtnenlum ei qui

se finxil, E^qnid me sic finxisli? Annon habel potesinlem figulus ex eadem massa facere aliud qjiiidem
vas in honorem, aliud vero ad ignominiarn ? > IIoc
exemplo usus esi Paulus, non ul e medio lolleret
liberum nostrum arbilrium , neque ul nos forpore
languidos ac plane immobiles oslendcret: verum u l
docercl qtiomodo nos oporteat obedire Deo, aiqua
intcnsum silenlium, ncqitc non summam obcdienliatn exhibere. Perinde, inquil, ut figulus ex cadem
massa, quae animus lulerii, fingit, nequc ulluni ei
vas conttadicil : sic cum h k ex eoden gcnere
niorlalkini alios quidem puniat, alios vero benore
digneiur, oe sis lu curiosas, sed adora- lanlummodo, luUimqu? imiiare : ac ul illud manuui flguli
g
sequiiur, sic lu consilio el volunUrti omnia gubernanus cede. Noveiis auiem qui Uxc legis, quod
sicut in vasibus noo ipsa massa alia quiilem nobilia,
aiia vero ignobilia eificit (est enim uua et eadom),
sed usus eoruui qni iaia sibi vindicanl: 7 2 P '
ralioiie ia homiuibua, non ipsa nalura (utpote una
ei eadem) bos quidera posnas, illos vero glorue
adjudicat, sed ipaa daliberaiio aique proposiUim.

EXPOSITIO 1N E P I S T .

* ; "I? 6
, , ;
, ;
, , ' \
, ,
.
, \,
, ,
\ ,
, , w
, , ,
$
, \ . " , , . \
, ,
( \ ), ' \
, ,
( )> ' ..
4

A R

# ,.
V E R S . 22-24. c Quod si Deue volens oslendere
, -' iraoi, et noutu facere potenliam suaia, tulit in mol .
ta longanimiiate vasa ira? paraia ad inierlium, ct
\ .
ut oslenderel divitias gloria? suae in vasa miserieor , <Ua3, ijjua3 praeparavit ad gloriaic : qiios el vocavii
, , Q uos> nou aolun e\ Judeeis, verumeiiain ex geali. ' - baa. Obsiruclo curiosorum! ore, affert jam solu, * ,, tionei. Quod autem dieiis, est bitjuamodi: lras vas
, , erat Pbarao, boc sl homo accendens iram Dei

per propriam svaai duritiem : bunc lufii & us,
. , , - id tfst exspeclavil, susiinuil. Nwn mtilta jps&m
, ktngammilerte dignaius aai: vei am is longanimitaie
. ' * isiar ad iiidurationem sui abusue est (aclusqiie est
, vae i r Dei capax, paralam ad iuleritnnv, id est
, , , a seipso proprioam ingento apialttui. Heque enim
' \ . qujdqoam reliquifc qood ipsum perderet, veruin
, omnia pairavii quae ad per&icteai< ipsam forrcnt.
, . Vol, c fulit, pro, in mediuai pnaiulii, ut, cutn
, - ", > \ , , ,
per longaniJttitatem in mdiorem animi senteniiam
, - non essei rodacttis pwiiat eum, ostendatque po^
, ^ l^miam stmin u l tnde alii reddanltir meliores.
, Quemadmodum igitnr hunc, vaa im factum ex
[f. . ] , propria voiunlatis deliberaiiane aupplicio afficiens,
, moiislravii poientiatn atiam : sie eoram, qui ex
, gemibaa plurimum deliqtierairt, misertus, quia
, *
dignos sese miserioordia feceranli, ittauifesiavit
t % . , ,
t divilias gloria) 8U33. Non dixJ4 autem,. Gltmen,. f , liae, sed,,c Gloria ; nam suiama Dei gloria eet mi
. c " , > ,
eerkordiam impertiri. Porro, < Qu* praeparavU,
. , est pro, Q a prsescivil. Nequedixil, quod omaes
-,. \ c , . " gentos servarit, sad, Ex gcniibae, > quoednm
4 1

44

Variffi lectiones.
4 1

4 1

* .

C71

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIKP.

472

vidclicel. Quocirca ne offendaris, Judse: ecce enim , * ( \ i i t \

?el ex geniibus noiinulli mjsericordiara oblinenl,
, , .
nonoulli vero miniine.
V E E 3 . 25, 26. Sicut et in Csee dicil : Yocabo
' 0 \ *
non populum meum, populum meurn: et non d i - , , \ ,
feclam, dilcclam. Et eril, in loco ubi dictum esl . , ^ ,
ipsis: Non populug meus vos ibl vocabuntur filii
, ! \ ;.
Dei vi.ventie. > Ne dicanl Judaei, tmponis nobis,
,
Paule, haec dlcens : producil Osee clamaniem affir- , \
manlomque : Vocabo non popuhim meum, popu- \ * c ,
lum meum. Quie vero erat non populus ? fps . * ; . \
genies. Ecquae non dilecta ? Ipsa geniium Ecclesia. ; . *
Populus laroen facli sunt ac dilecli, imo quod majue , \ , \ t \
est, c 01 Dei m e n l i e . > Sin vero quisquam boc , . ,
da Judaeis, qui ingraie ae gesserant, et tandein in
, gratiaw reccpli ftrerint, dictum esse asseraf, hoc , . * ,
nibili est. Nam si Ha boc coniigit, quid obsiiiit quo \ ;
minus idem genlibas provcnirei?
c *
V E R S . 2 7 . Isaias auiem clamal pro I s r a e l : 7 3
Si fucrii numerus fliiorum Israel tanquam arena roaris, ,
reliquia salvae flent. Non ftiit coolentus Osee , . >
propbcu , verum haiam eltaro letlem adducil, , clamaniem, > boc esi magna cum liberiaia et , , ^ , \
aiue formidiue pronuntianlero, quod non omnes ,
hraelita? saivi erunl, eed qui digiri tanltim ftierint , , c (id enim est, reliqaiae, r hoc est, electio), qnoa , , ,
r e l i q a i l Deus, er segregavit, tanquam dlgnos vide- , ; . ,
t , >
Mcei. Curo auiem d i c i l , t ianquam arena roarie, >
,
Ks iu memoriam revocat veierem proDjtssionem,
a

qua- 80 indignos conslituerual. igicur turbamini,

. , -

,
eeu i r r i u et vana sii facia proraiesio, quandoqni
dem omnet propheia? vaiicinentar baud omiiea esae , .
atiute digiioe.
, \
VGBJ. 2 8 . c Sertiionem enim, conaummans et
coocidens in jusittia: quoniam sermonem abbre- ,
vialom Dominus faciet io lerra. Qua raliona . reliquise sint servandse, nonc indicai: Non, ioquit, , \ ,
laboribua eicireuiliohibue, aique afflictione ex ope- \ \ - * , \, \
ribus legia orla opus e s i ; sed Deus, inquit, perflciens et concidens irel abbreviaos earmonam fldei ,
in univerea terra, bunc faciet in justiiia, hoe est , ,
ut ju&liikct eos qni ilJum snsceperinl. c Si enim , t
eoufeseus fueris ore luo Dominum Jesuin, credide- , \
risqtte in corde tuo, quod Deug axcitavit ipeuro a , .
moriufc, saWus erie . Hic est, conciaua abbre- D . ,
.
iatusque serino, brevia nimiram fldei verba.
\
Y E B S . 29. c E l aicttt pra?dixil Isaias P : Nisi Domifitis reliquiesel nobis semen, velui Sodoma facii ,
essemus, ct sicul Goaiorrba airoiles fuisserous. > , \^5 .
Cuni dixisaet reliqaias laaiiim fore salvas, quidnam , , ,
istuc git, nonc Saierpreuiur, inquieas, Aeliquit , , "
nobis Deos elecluin aemeo ac fermenium : nam pro, . \ ,
Elegit, c Reliquil, posuii : u t ui&iDeus conservas- , , < , - [/*. } *
eei illud, prorsus ioleriissemus perinde ac Sodo- , ma et Gomorrba, ulpoie condamnati obpeccala [/*. .], \ ^ ,
nostra.
.
Ose , 2 4 ; i , iO. l s a . x, 22. Rom. x , 9. Isa. , 9 .

VarioB lectiones:
k

* i . .

EXPOSITIO EPIST. AD ROM. - CAP. X.

474

c i ; - VEKS. 5 0 , 5 1 . t Quid igiiur dicemas ? Quod genics

, ,
q u non sectabantur jnsiiliam, appreheiiderunt
. , jusiitiam, justiliam autem quas est ez flde : Israel
. - vero eectando legem jusiilia, in legem jualitiao non
, ,
penrenit. > Apertisstmam bic dilulionem adducit,
,
osiendena unde gentes quidem sinl assum^tae, lsra*
,
elitas vero repulsi: Gentes, itiqoiens, ex flde jusit, ,
tiam tenenles, revera sunt justiflcatae : lsraeliiae
, , ,
vero legem justittae, boc esi, qua est ez operibus,
\ ,
perseqnentes et quaerentes, ad justificatiooem non
pervenerant. Nam lez quae ex operibus constabat,
. . ^
justificare non poierat.
c ; " , *
VERS. 5 2 . c Quare? Qoia non ex fide, sed qnasi
. > , ez operibus legis. Percontaris, unde leraelitae
, ;, exciderinl a jnsliftcatione, etiarasi mulia sint cona

> , * " U ? Noveris, inquit, quod non ex fide > quaerebant

, - juaiiOcari, c sed quasi ex operiboe legis. Atqui
. , ,
ex operibus legis non juslificabilur omnia caro
, |\ c *
Observa aoiem quod non dixerit, 7 4 Ex operibus,
, , *
sed, Quaei ex operibus, > ut oslendat quod non
.
eerio sint operum u c t i cura, sed feimulatione quadam et bypocrisi.
c ,
VERS. 5 5 . c Offenderunt enim in lapidem offen * sionis, sicut acripium e s l : Ecce pono in Sion lapf, \ dem offensionis, el pelram ecandali, et omnis qai
' , . > - credil in eum, non confundelur *. Qui impingit,
, , \ - propterea impingit, quod aliis inbiet, non animad , . \
venens quid pedibus ait obvium. Judsei itaqne legi

inhiantea, in Gbristum impegeruoi, id eel increduii
_ ,

__
, , .
.
...

fuerunt. Lapis auiem offensionie ct peura ecan#

, \ ,
\
. ' \
* * '
" , ",
. " \
, .

dali,> a flne ei eventu eorum qui non crediderunt,

Chrislus nominatua est. lpae eiiiro fundamcnlum
basisque posilus e s l : ail enim : Omnis qui credit
in euro, non pudeflet, sive Graecus, eive Judaeus.
Proinde fldes est qux omnia efficit, et jusiiiicat,
noo opera.

. .

CAPUT X .

, , \
VER. 1. c Fralres, volunias cordis roei, ei obse ,
cratio ad Deum fil pro Israele ad salulem. > Quia
. ,
perstriclurus est eoe, leni exordio uiiiur, ne exisii " , *
inent ipsum ex odio dicerequae dicturus esl, et ait,
, * ,
, id est, volunias mea ei vehemeas deside , , ,
rium, el non sotum boc, veruineliam obsecraiio,
* xa\ , \ , J) pn> vobis est: non lanium ut a poena libereroini,
*
verumetiam ut salvi sitis. Quomodo igiiur i n , \ . fensus sim vobis, pro quoruro salute Deura i m , ;
ploro ?
< *, , ,
YERS. 2, 5. c Teslimoiiium eniro illis perbibco,
* * .
quod asmulaiionem Dei habent, sed non secundum
, cogniiionem. Ignorantes enim Dei justiliam, ac
, - propriam jusliiiam quaBrenles slatuere, jusiiliae Dei
. , - non sunt snbjecii. 1 Videiur in priiicipio quidem
. , c , ipsoa bumaniier iraciare et demulccrc. Nam cum
i Roin 111. 20.

Isa.xxvm,55.

Variae lectioncs.
k J

* n i . .

5
THEOPHYLACTI BULGARIJ2 ARCHIEP.
476
liicil, r Zelum Dei babent, sed non secunekrm eogfki- ' * , 4>\* ,
lionem, misericordm poliua quam peena dignoa
OftleDdi!. ifimulaniur eali, inquU, pro lege sibi a
Peo iradita : verum non secunduat cognili+nero eel
iptorum xmulatio \ quippe qu* legem tonc aboltai
csse agnoscare nolani. Aiqui gequeniibue eorum
contenliooeffl, atnoreinque prim&Uia indicat. Nam
quareniee sialuare jusiiiiam propriam, iioe esi* e i
Jege, ex propriis nimirum laboribus el operibue
paraiam, qua* cuai excidil, Uua aubeistere IIOB
poiesl: ueque illam statueruni, nee justiuae D t i
subjecii sunt. Quod osienlaiionis, ac meuiis principaius a v i d , imo poiiue alolida et tnsipiauiis
signum esi, quaerere nimituni conelituere quod
subsUtere nequii; inque eo nequicquam atteii.
Oei autem juetiiia ea est, qua? ex Ode eal: ba?c
enim non indiget iaboribue aoelria, veriun toia
ad r a i i a Dei periinet.

*. ,
\,
+ *
,
, - .
*\ %(.
, ,
, ^* \
\ , ?
, .
"0 , \ ,
, ,
\ .
, * * , * *

7 5 VER.4. c Fiana enim legisCbrietue, a4jaaiiliam omni credeuii. (Juia proraua jusiiiiani aominaverai, eam qaae eat in lege, oe dicani ii qui cx
Hebraie credidemnt: Peccavimus ergo, et ioique
cgimus , banc iasiitiam dimUteutea ; ac ne rursus
increduli dicereposseul: Quandoquidein jusiiiiaesl
iu lege ouanino, eiiamsi earo nondum impleveriraue,
aliqaando lameo perfede implebkrous ; ambo baec e
medio loUeos, aril : t Fiais legia Cbrisuis eal, >
Quod enim voiuii qnidara lex, non uiiem perfoaU,
boc Cbrisiue peniecil, justiikare nempe boeNAem.
Quare ne dicaa qui Chrislo a^caaewti ex Hebrois,
qued detiojoeFig a4vF&a* tegem qain poiiua legis
voluiuaiem coaa^axeria in le ease perfeclaai per
Adem
CbtialQm. I^que rursua qui nondaaa creciidisxi*. Judaee, apera qued pefQcieiur aba le jwsiilia par legem : Christua enim esl conaummalor boh
jus. Proinde justitiam aesecuturus e* Gbriatum
accipe per fidem, et babebis omnia.

*
.
,
, ,
\ , , ,
, ,
*
, .
" , ,
,
. " , ,
C

^, \ "
. , ,
,
* .
" ,
, \ *
c
VERS. 5. Moses enim scribit jusiiiiano q u ex
lcge est, quod Qui fecerit ea bomo, vivet in eis *. > , ,
. ,
ConGrmatqaod dixil, qood id quod lex non periecii,
,
. * ,
istod Christirs implevic, et inqail : Moses asserit
hominem per opera jostificari : opera vero nemo
invcnius esi explere. Ilaque in lege jusliflcari, est . "
.
impossibile.
< , *
YERS. 6 - 9 . r Quae autem ex fide cst justiiia, sic D
d i c i t : Nee dixeri* in corde luo, Quis ascendet in *
coeluin ttt |d esl Chrisium deducere. Aut quis de- ; ' . ,
ecendet in abyssumf hoc est, brislam ex morluis ; '
revocare. Sed| quid dicit? Prope le eat verbum^in . ;
corde luo, et in ore . Hoc est verbum fldei quod ,
prsedicamus. Quoniam si eoafeseus fueris in ore luo , ' , *
Dominum Jesum, ei credideris qvod Deus illtnn
itiseitavft a morluia, salvas etrs. Posleaqvam ao- *!, \ ^ ,
divtsli legis opera noa posse jaaiifcare bominem, ; , *, r diace jam quoinodo ciira taborem faeile in Chrislo r

Barucb J 2 .

*Lcfit. xviu, 5 .

Dcul. xxx, 1 2 .

Vari lectiones.
k {

1 1

" .

477

EXPOSITIO IN EPIST. A D ROM. -

CAP. X.

4;

, , -
\ ( ,
.
0 , , c
; * \, c ;

. ,
, * ,
* , ,
\ ,
, ,
* * , , \
. .
.

jusliiicemur : fidem enim oujeril ex eonle el confessionem ex re. JNecessarium aulem eat declarare
lalius quod dixil, Qais ascendei in ccelum? > et,
*Quig descendetin abyssum? > Ex Moee desumpgii
hoc Apostolus, pro magiia aua sapieniia intellecium.
Moses namque quoad Htieram bunc ad modum illud
effalus e s i : Mandalum Dei ob oculos lues posiium
est, Judaee; neque opus eai le in coalum cooscendere, u i illud javenias : neque ad abyssum descendere, u l istud accipias, neque uhra maria iransire :
ged prope le esl in ore tuo, ei in menie tua. Cuncla
enira monstravil Ubi Deus per icgem. Moses igiiur
juxta litieram baec videlur sic dicere : Apostolus
autem ad Cbrisium illa traostulii: hoc est, Ne baesites, neque dicat in corde luo ; Quomodo Chrisuis
. descendil e coelis ei incarnalusaak? aul, Quomodo
, , raortuug, resurrexilexabysso, boc est ei76inQiais
* locrs? Sed crede quod ei deecenderit mcarnatus, ac
, \ ; ,
lunirio conditus redierii resurgens et augcilalus :
; , , ;
Deug namque ipsum gugcitavit. Quare et a digai, \, late et auctoriiaig exchaniis facile poleg eredare.
* . " Quid igitur bac re facilius, canr in ore tuo galutem
\ , 0- babeasl? Ne aulear ob faeiiiiatem contempitt (tignum
. " , videatur fidei negolium, oslendii iecredpUialis ra ; ttoc.naiiotiea et cogitaliones egge vel rpgifideioppo , sitag, aiaque fortiter rasiatendttm. Ne dicas enim,
, , \
inquil, iu earde luo b c vel illa, hac esi nullam
, \ 3 onuiino baeakanti cogilaJioaeia hi aitimum. indu . , , cas tuum.
\ *, " ^
.
,
\ERS. 40. c Gorde namque CFedilur ad jugiiiiam,
. \ o*e autew flt coafeggio ad galmein. Cor ipgum ore
-*\ .
indigeu Quid enlm prodesi eredere quidiem i n awiiBO,
, . ;
noit confiuri autem coram boininibue? Fides^enim
" '
roentig jugtificat quidm; ea3ienwn perfecta aaiug
, . JA foniessione sita est. Ttiat enbn effulgei fittee,
, #- . adeoqua plurea adjuvaptuf. Eget auiem el os ipauro
, , . corde. Siqttidem iirolli ore aoiiiiieiuur Chnslnni
per bypocrigim, corde longe ab eo dissiti.
^ ' .
* * ,
YEES. 4 1 - 1 5 . DicilCftim Scriptora : Oamis qui
. credil ia ipeum, non confundetur . Non enim esl
\ * , - disliucHo i u d i el Grci : idein eaiin Dominug
. D omraiaA, omaeg qui iavocaut Ulum. Omnis
& * , . > enim qui invocaverU nomen Domini salvuseril *.
, ^, \ Gorda credi, ore vera conie&gionein fleri d i x i t ; pro * duail ilaque a Scriplura testuuonia ium fidei, luoi
, coefessioois give invocationis^ Cum eniio dicit,
. ^ t , ^ < c Oawiis qui ccedit, ildem denuuliavit, per quam
, ' jusliOcalus Don pudefiei. At cum gubdit, QuisquU
** , *,, invocaveriu > confessionera iiuioii, quae galuiem
, . , operalur. Omnis iiaque, sive Judaeus, give Graecus,
, ", . c Deo gratug acceptusque est. c ldem enim DouuAua
, - omaiomy divea in omuea qui invocaiii eum, hoc
11

Isa. xxvm, 16.

* Joel. u , 32.

Variflo leeliones.
e e

UJ. *
.

8 7

0 .

\ . . .

479

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

esl, divilias in his babons, i n hia, inquam, qui i n -

vocaverinl ipsum : perinde ac si qufs dicat, Rex
iste dives esl auri et argenii. Proinde si divilias
liabel ipsos credentes, ne despondeas animum, quasi
adeo peccarie, ut libi condonari nequeat. Nam suscipiel le, ul le partcm diviiiarum suarum efflciat.
VERS. 14, 4 5 . Quomodo ergo invocabunt, in
qucm non credideruni? Quomodo aulem credeni ei,
quem non audierunl ? Quomodo vero audient sine
prxdicante ? Quomocio autem pradicabunl, nisi nriilanlur? sicut scriplum esiJ : Quam speciosi pedes
evangeliznnlium pacem, evangelizanlium bona?
Sapra dixit, Omnis qui invocaverii nomen l)omini, salvus e r i t : > nunc Judxos arguii el reprehendil qnod non invocaverinl. Quare autem non
iiivoraverunl? 7 7 Q
<> crediderunt. Quare ^
aulem non crediderunt? Num ideo quia non audiveruni ? Alqui audiverunl. Hinc sequilur objeciio :
quomodo sine prxdicante audire potueruni? Cui
prolinus adjicitur dilulio : Alqui pradiearunt, c l
inissi suiit ad eoe non pauci. Et unde perapicuum
eet eos esse illos qui sint missi ? Ad hujus confirmaiionem proferl sane prophetam dicentem : c Quam
speciosi pedes evangelizaniium pacem, evangelizanlium bona t Nibil enim aliud circumeuntes aposloli
enuni.arunt, quam ineffabiiia bona, Deique bominibus communicatam oblalamque pacein. Quare
quod noo credidernnt, culpa est coram qni non
susceperunt pracdicanles.
, | i a

!,

4M

,
,
*0 \ .
\ ,
,
.
;
; ; ,
; '
,
! ,
,
, .
; .
; ; \ . |* \
\ ; \
, \ .
, ;

c ' ,
!
, * . , . " ,
,

"* .
VERS. 1 6 . c Sed non omnes credutii Evangelio :
Isaias enim d i c i l : Domine, quis credidit auditui * ,
; ,
nostroTi Quia dixerat, evangelizanles istos propbeiae lesiimoniuin babere quod a Deo essent, ne

quis dicat: Quod si a Deo fueruni, omnes iilis ob ' \ ,
teroperare plane o p o r i u i l : aaserii, omnes revera
* \,
Evangeiio non esse obsecutos; ex eo tamen nibil
*
prorsus Iabefacuri ipaam veritatero. Hoc enim

ipsum jam olim anle raallos annoe lsaias d i x i l ,
; t
Quia, inquiens, credidil audilui noslro? > Quie? , ; \ , \
pro, Rari, poniiur boc loco : id esl, Pauci credi- , ' .
deruni audilui nosiro.
"
YERS. 17. < Fidee itaque ex audiiu esi; auditua
aulem per verbum Dei. > Cum praecedeniibus bsec .
, \
cohaerent, ac instar conclusionis cujusdam pradiciis adducunttir : subindical aulem quiddam j ) ^ * .
'
aliud. Quia eniin Judai nullo non tempore signum
, \ ,
quaerebani, ac resurrectionie aspeclum ipsum,
,
Snquii, c Fides est ex audhu, > alque ultra bunc
.
audilum non oportel inquirere quidquam aliud.
Nam audilus sive sermo non est verboram simpli , . "
citer diclorum, sed verborum Dei. Quocirca si ad- , , \
miranda quacris, adeoque miracula, ceu ex Deo 0, .
aini, crede eiiam verbis, ceu quae a Deo proferantur.
;
VERS18. Sed dico : Nunquid non audierunt?

7 Isa. u i , 7 .

* Isa. LIII, 4.

Varifle lectiones.
.
.

1 1

* , , .

481

EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. - CAP. X.

482

; , \ & aiqui in omnem terrara exivii sonus eorum, et in

> " fines orbis lerrarum verba eorom . Yeluti quis \ , [] piam dicat, Et quid ad bos, si missi sint predi , ; canles Evangelium, ti aulem omnino non audierhil?
, 3 , \ a i t : Universus lerrarum orbis eorum prxdicalio, *
nem audivit, el illi non audiissent, apud quos lanlo
, \ ; * ;
sunl lempore moraii apoeioli, quibusque eratii
oriundi? Quam, quaso, ralionem boc babnerii?
;
YERS. 19. c Sed dico ; Nunquid Isracl non co * , gnovit? Alia est objectio : Si predicarunt apostoli,
, ;
illi autem non inlellexerunl, nunquid digni sunl
.
venia?H(i}useliain dilulionem subtexu.
c *
* * \
Primus Moses d i c i t : Ego ad atnulationem vos
. > \ , ,
adducam In non genlem, in gentem insipieniem, iu
, * ol , ir.un vos mitlam * Sinon aliunde, inquit, saltemex
. " . - bonore,78 <l genteeafleclaesDM, intelligere debe , bant praedicatum Chrislum. Gum enim idolorant

,
ctdlores ceraerenl adeo repenie tantis bonis orna , . tos, oportebat eos aemulaiione incilaios inieiligere,
banc esse ipsam gentem de qua Moses verba fecerit.
, \ Nedtim enim magnitudo bonoris sufliciebat ut ad
; , .
a?muIalionem eos incilaret, verumeliam quod adeo
* , \, ,
viles oonore affecii essenl, ut ne geniis quidem
. > nomine censendi essent. < Ego enim, inquit, < ad
seniulalionem vosadducara in non geniem, in genlem
, { \ ;
insipieniem. > Quid eniin Gracis siuHius et insiptentius, quippe qui a lignis et lapidibus veluli ore

irianti pendereni?
c C
,
. > ,
\ ,
\ * . c
, \, , \ * , , \ ,
. , \, ,
, . ;
" ,
, ,
\ . "
,
, .

VERS. 2 0 . c isaias enim audet et dk-it : Invenlns

sum a non quaercniibus me, palam appartii iis, qui
me non interrogabani. Pramisso quod Moses
primum dixit, jam aherius propbetau meniionem
fach, qui eadem clarius et apenius exponit. < lsaias
eniin, > inquii, audet et dicit, > id esl eonaiui
est nudam dicere veritatem, et periculo sese
submillere poiius quam relicere. c InveMus sum,
inquil, a genlibus, quae me non inquircbant, el
quae de ine iiibil percontabaniur. Quos enim Moses
gentem non intelligentem vocavii, bos Isaias non
quaerenles, neque inlerrogantes nominat, tanquam
rudes videlicet, osoresque disciplinannn. Oporlebat
iiaque ex bisce onmibus Judseos inielligere se&e
esse repulsos, aliosque recepios.
c " D YERS. 2 1 . Ad Israel autem dicit : Tota die
expandi manns meas ad populnm non obedientem
. " , et coniradicenlem. Ne possenl dicere Judaei :
, * gemibus quidem es invenius, nobiscum vero no " , , luisli versari, subdit, c Tota die, boc est,
, , > - omni lempore < expandi maiius meas m atirahe * rem vos : al vos apparuisiis populus inobediens et
\ . , contradicens. Vesira igiiur culpa est, non niea.
. , \ - Ego namque exlendebam manus meas, ei advoca* * . " , bam vos, at vos non obediisiis. Proinde manifeslum
\ , \
esl quod et audiverunt Israeliiae, et cognoverunt,
.
sed obiemperare noluerunt.
Psal. , 4 .
Deut. , 2 1 Isa, L X V , I . d Isa. LXV, 2 .
M

71

Variee lectiones.

.
.
. " .

m.

1 1

" -

483

THE6PHYLAT1 B U L G A R I * ARCHTEP.
CAPUT XI.

. IA\

481

c
VEIIS. 1,2 c Dico igilur : Nunquid repulil Deus
; ! \
populum soum quem praenovilTAbsil 1 Nam et ego
Israeliia sutn ex semlne Abraliami, e tribu Benja- \, , .
min. Non repulit Deus populum suum quem prae- , .
, , ,
scivil. > Quia illos populum inobcdientem vocarat,
dubiui deinceps et dicit: Nuin quia populue incre- \ , :; c !
dulus ei inobediens facius esl, eapropier cassaia?
, * > *
fcuni promissiones ?Respondet: c A b s i i ! Non enim
,
repulit populum suum quem praenoverat, > hoc est,
. < \ . > ,
quem sciebat idoneum ad fldem recipiendam.
;
< Nam et ego Israelita sum. > Ac oe illi objiciant,
Tune solus 7 9 es populus? infert postbac : Non c >
* , \ , ,
repulil populum snum, pro eo quod est, Sunt et
alii ter mille, el quinquiea miUe, imo myriadea, \ , ,
1
J !
mm
ff i m n . l A l A * l i m
1 2np(iM*1liail ** a t t I I l C . ^ _
1.
~2^ *

, -

quae ex populo
credideruni,
u
l Acia
aposiolorum
.
indicanl .
" ;
VZKS.
2-4. c Aut neaciiis in Elia quid dicat
, * ,
Scrjpiura ? quomodo iulerpellel afd Deum adversutn
, \
lerael, dicens ; Domine, prophetas luos occide , " ,
ruot, el aitaria tua suffoderunt, et relicios suin
\ .
solus, et quaerunt animam meam. Sed quid dicit ei
; divinum responsum ? Reliqui niibi ipsi sepiem millia
, . >
virorum, qui non curvaverunt genua anie Baal. >
" , ; Ne objicianl ei, Quid ais, Paule? Ter millibusne,
, \ , \
vel quinquies millibus, ?el paucis myriadibue tan ,
lum populum comprebendis, qui arena* siellisquo
comparalur ? ait quod Et in Eliae lemporibus ad
; , sepiem millia redacla erantquae ad salutem perii

'
nebaitf ; yerum ne bos quidem Elias norai. Jam C .
vero verisimile eat mullos esse qui credideruni. Ac
. ,
eiianisi igooreiis vos, niliil novi esi, cum et Heliaa
, .
illos quondam ignoraverii. Clanculum auiem de \ ,
alio arguinenU) verba faciens, monstrai ipsorum

bomicidium jam olim a principio de ipsis praedica- . " ,
tum. Ne enim dicant, Tanquam impostorein Cbri- , , ,
stum occidimiis, Quomodo igiiur, inquit, veteres
;
propheias, paires el niajores ve&lri occiderunt? ; * .
flum ei ilii imposiores eram? Sed molesti erant ;
ob muliani iiberiaiein. Quomodo auiem aras ipsaa
;
suffuderuni ? Nuin ei illai immodesie sc gesserunt? , ,
Qul vero Eliam ipsum, qui pro ipsorum salute ; " \
zelo ardebai, qui miraculis niiiificisque signis cla , rebat, occidere quaerebanl ? Quare cum tunc lem , ,

poris, cum tol scelerali homines eseenl, septem

duniaxat millia elegeril sibi ipse Dominus, u l oraculum dicil, boc esl, Domini demonstraiio et colloquium : nibil novi esl, si eliamnutn digaos lanlum
seligai: quod et per sobsequentia declarat.
Vsas. 5. Sic igitur el boc leropore, reliquise
cecuodum electiouem gratiae facta suot. Etiaiu
nauc, inquii, reliquuni esi,b oc.es t reliquiaeiacupsunu
QuemadiuoduiQ enjm paleis repurgatis, quod reliquum est frumenlum est; hanc ad rationem pravos
reprobans Deos, relinquil sibiipsi dignos. Gum
A c i . i i , U.

m.

\ .

_ , ,

< , '
. , \, ,
, . "
, *
,
. , *

. Rcg. , 18.

, , \ *
, \ *
\ .

Variaj lectiones.
n

_ .

" .

E X f O S I T I O I N E P I S T . AD ROM. -

CAP. X .

436

, * gHiur aij, < Seounaiiai eieciionem, Uloram sla ,

dium owuum iaaicavit. conaui enim euo
c , >
digoi suut faeil u l eligerentur. Guro autem dixit,
Gratke, > Dei donmn cotnmonstravil.
t , i *
VERS. 6 . c Si aulem per gradam, non jam ex ope * >
ribus: alioquf graiia noa eril graiia. * Ex abundanli
.
eos qui ex Hebreis noo credideruat, inexeueabiles
, *}\, 5 \
esse declarai. Noo enioi est quod dicaiie, opera el
, & . - laboree a vobis xposcere Deum, verum toium est
,
graliae. Cur igitur non vullie servari, cum bonum
; * \
tanlura sine labore vobie proponalur ? Proinde qui
. ; ,
voluerunl, fjQ servaii eunl, qui ei popnlus Dei
.
sunt. Non igtiur Deus repulil populum suum saluie dignum.
c , \ * \
f Siu ex.operibus, jam non est graita, curn opus
. ,
non eit porro opus. t SI per opera placeainus Deo,
* \
grniia porro tion habebii locum. Nam si gratiae
, , \
locus relinqualur, abii stalini opus, nec opus porro
. " , * \
dicilur. Nam ubi gralia est, ibS opus non quaeritur :
, .
ei ubi esi opus, gratia noii est.
; " , YERS. 7. < Quid ergo ? Quod quasrebat Israel, fd
. > , non est consecutus ; electio autem est consecuta. >
4 ,
Osienso quid sit gratia, nempe qtiod sine operibus
, ,
Dei donum, dicii deinceps quod Israelita) quxren , ,
lee jubtitiam, eam non eunl aeseculi, quippe qui
, , ,
male eata quaesierint, adeoque ex operibus ; quod
* , ,
erat impossibile. Electio auiem, boc esl, electi
, \
sunt asseculi. Per hanc dictionem, bonorum ma , \ \
gnilHdincm oslendit, et quod loiutn sit divinae gra ' , , *lia. Nam et nos in familiari et communi sermone
.
dicere solemus : Hoc illi leliciier evenit, hoc est,
Gilra laborem invenlionem invenit.
c ( *
VERS. 7 , 8 . c Gaueri Tero excaccaii sunt (sicut
?> ,
acriptum esi : Dedil eis Deus spiritum coai , )
pnnctionis, oculos ut non vfdeant, et aures ut non
,
audtanl) usqne in bodiernum diem , Producil
, . ,
Isaiam testem obstinationis ac caecitatis, ne videatur
' &, ,
propria et soa dicere. Porro illud c Dedit Deus, >
c , , .
dixit pro, Reliquit eos babere splritutn compuu ,
* 4 \ *
etionis, concessh, permisit. Goropunciionem au , #
tem dfcit, siabilem alque impermuiabilem auima)
.
babilum erga maluna. Compupgi ehim, esl iixGjgt
\ ,
saneei velutf clavo impacto affigi. Incprabiiem ita . ,
que et immutabilera iliorum senieniiam, compuu , \ , - ^Q ciionem appellavil. Cum enim oculos babereni,
, \ .
ut miracula viderent; et aures, ut audireni doclri\ \ , nam Domini, neuiro borum sicut oporiuil usi sunt.
, c " , > .
Neque id solum in Chrislo, verum ei in apo^tolis
8

1 9

adiniserunt: c In bodiernum enim usque diem,

inquit.
\ '
, \ , \ , \
.
, \
. * ", ,
*lsa. xx!x, 10.

VERS. 0,10. c Et David dicit * : Fial mensa

eorum in laqueum et in capiiouem et in scandalum
el reiribulionem ipsis. Obscurenlur oculi eorum ne
videanl, et dorsurii illorum acmper incurva. Cum
sint, inquil, imperinulabiies in lnalilia, exlreiuosup-

Psal. Lxvni, 22.

V a r i lectioLes.

\ .

487

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

488

pUtio afficientur. Mensa eoim ipsorum, boc esl, , .

, , ,\ ,
ontnia bona et deliciae ipgorum, converlenlur in
\ contrariain, et illaqueeniur comprebendaiilurque,

omnium caplioii el iiwaeioni exposili, scandaJa

semper el offensiouea in viia sua babentes. Indicans , \ \
.
autem qnod pro peccatis basc palianlur, dixit, c l n
relribuiionem. Quineliam oculi eorum swu obacu- , , . \ \ ,
raii, menlis qoidem prorsus atque eiiain corporei
\ oi \ , \ \ ,
a calamiiaiibus. El dorsum eorum incunraiutn est:
. \ * serviunt enim Romanis semliiie nunquain cessalura. 2 1 Boc enim est qood ait, Semper : > min-
quain niinirum ab ea liberandi.
, c *
.
TERS. 1 1 . Dico i g i l u r : Nuoquid impegerunl, (
, ;
cadcrenl ? A b s i l ! Cum abunde saiis eos repreben- , ; , dissei, nunc consolationem eis niedtlatur, alque - Q
- - , \ $* ,
terrogal: c Nunquid impegerunl, ut cadereni? >
; , ;
hoc esi, Nunquid incurabiliier deliquerunt? Haud ! , ,
quaquam. Impegerunt eniin, boc est, offenderum:
, ' ,
verirm non ut caderenl oinnino, iia ut nonquam
\
erigi possent. Eienim gervabuMur circa teuipus , .
consuromaiioiiis, ul in progressu oraiionis dicel.
c
Sed eorum deliclo salus genlibus obligit, ut
, ,
ad semulandura provocarel eos. Duo ista vult
, * praesiare per ea quas nunc d i c i l : nempe consolari
", \
Judaeoe, et geniium fastum reprimere, inquiens,
* ,
quod isiis offendeolibus diffidenlibusque, gentibua
, \exorta esl salus. Berum enim ordo bos primum $er. vari posiulabat, deinde genles : posiquam aulem
ifilK. inobedientes facti sunl, accilaB sunt lliae : quod , * \ oteci
ei in Evangeliis baud paucis in locis signiacalur
*, \
Senralae auiem sunl genies, u l c ad semulanduni
.
provocaret eos, > boc esl, u l genlium honor mor\ c , > ,
dens bos, persuaderet eos, saltem ex aemulaiione ad " ,
versus eas, ad Gbristum accedere.
, .
YERS. 1 2 . c Quod si delictura illorum, diviliae
c [ ,
sunl mundi, et diminuiio eorum diviliae gentium :
\
quanlo magis plenitudo ipsorum ? Si, quando offen- ; , \,
derunl, inquit, lara muliis fuerunt conciliatoree sa- , \
lulis, et pro boc quod isii fuerunt rejecii, illae sint
, , \
aesumptae, lapsusqueeorum diyitiae gentiuni fuorint: * c
c Quanio magis 'pleniludo ipsorum, id esl qaando
, ,
omnes ad Cbristum reversi servaii iuerint? Haec
; ,
aulem dicil elati gratiQcaus ipsis, et aolamen affe- 73 , xa\ . rens. Non enim quia impegemni Israelilae, pro- , ,
pierea salvae facue essenl gentes, nisi fidem babois- I .
sent.
1 1

ijXV

YERS. 1 3 , 1 4 . Vobie enim gentibus dico, qualenus ego quidem aum gentiom aposiolus, ministerfum roeum glorifico: si quo modo ad aemulaudum
provocem carnem mearo, et salvos faciam aliquos
ex illis. > Rursum Judaeos consolans, geniium crisus
dejicU, inquiens : Laudo.vos, genles, propier duo
baec : aherum, quia Decessarium mihi esi, tanquam
jnslilulioois et religionis veslraB inaiiluiori, glorifi-

c , '
, *
, \
, ,
, ,
, , * ,
, ,
, , * *

VariflB Jectiones.
* m .
" .

* .

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD R O M . -

489

CAP. X I .

, , , care ministerium meum, bocest, TOS : alterum, ttt

provocein, hoc esl ad aemulalionem conjiciam g i i *
, ,
. , permoveam carnem meani, hoc est, secundum carnem cognaios milil Judaeos. Carnem aulem dicens,
\ . \ , >
cognaiionem
ei naturalera ejue affeclura comnion , , , c ;.
siravit. c Ei servem, non dixil omnes sed, c Ali *
qnol. iGIanculum enim eorum duriliam subindtcat:
, ^
foriasse euim conieniione et aemuhiione quadam
.
accensi, iioiiabunlur genles, ei credeni aliqui.
8 2 VERS. i^.c Si cnim rejeclio ipsorum esl rccon , *
ciliaiio mundi, q u eril assuniptio, nisi vila ex mor , ; >
luis? Si iraius ipsis Deus, lalia donavit aliis,
, , ,
bosiesque amtcos fecil : quando ipsos assumpsert
;, \ ;
denuo, quid non donalurus esi? Viia namque ex
, ;
morluis lum erii, boc esl infimia plane bona : hoc
, ,
. " \ & eniin pcr vilam indicat. Simul auiem ei quiddam
allius innuil : iiimirum , quemadmodum ex moriuia
, ,
resurrectio nou propter Judaeos coniingei, sic ne*
,
que aliorum sulus propier ipsos, nisi illi fldem ha* , .
bueriui. Quaecunque enim pro ipsis dicere videlur,
'. ,
, ; . \ ea dicil, frigidam gratiant illis iuiperliens, uli niedici
laboraittibus saepe faciunl.
.
VEES. i 6 . c Si autem primiliae sanciae, et maesa :
, * \
ei si radix sancla, ei rami. > Primitias el radicein
, \ , \
appellal pairiarchas : massam autem el rainos, eos
; * \ ,
* . - qui ex illis crediderunt. Consolalur igitur incredti , \ ; los Ikbraos, dicens: Ei vos sancti erilis, si credideritis. Necesse enim esl piimiiiis, boc Jesl, lerinenit
:. ,
massani, ei radici rainos assiroiiari. Sin vos illis
, , \
. , - ^ uon assiuiileiiiini, ingeniis inaliiiae boc esi argnineiituin.
.
YERS. 17, 18. c Quod si aliqui ex ramis effracli
,
suni, tu vero cuin oleaster esses, insertus cs in
, \ illis, ei eocius radicis ei pinguedinis olivai iaclus
\ ,
es, noli gloriari adversus ramos. Infidelea He .
bracos appellayil eflraclos ramos: indigni euim sancta
; *
radice facli sunt. Pulcbre aulem dixit, c Effracii
p . \
s u n l : nunquam enirn Deus sic ipsos rejecit, licei
, c >
, . nuiliifariatn peccassenl. Pro ipsis auiem lu iusitua
"' , \, .
es, Eihnice. Mon dixil auiem, Planiaius es, sed,
, , ', t
c Insitus, Judaeum iia inordens, ei osiendens gen , \ - tes in ipeius arbore, boc esl pairiardiis consislerv,
&, , ;, esseque consortes el pariicipes radicis ei pinguedi, \ nis, hoc esl ejusdem cum illis nobililaiis el gloria
, , \ - apud Deum participes. Ne igilur allollere et gloriare
.
adversus ramos.
.

, 0 ,
* . ; \
. , ;
, ;
\ " ; ,
, \ ;
\ .

4 Quod 8 gloriaris, non tu radicem porlas,

aed radix lc. > El quodnam boc ramorum qui avulsi
suul praiclaruin facinus? Radicis enim est porlare. Viden' qaam fngide graiificelur Judseis, consolari ipaos tanlummodo enileus? Alqui per hoe
poiius ad scrnulaiionein eos incilal, damnum ostendens quod suul pasei, et quomodo alii qtue lpsorum erani percep n m i ei possideiit.

VariaB lectiones.

PATROL.

Gn. CXXIV.

40!

THBOPHTLACTI BULGARLft ARCIIIEP.

491

Vaas. 19,10. t Dlccs Igilur : Effracti sunt rami, t ,

ego inserercr. Beue : propter incredulitatcm
. * , >
effracli sunt, tu aulem fide slaa : noli allum sapero, * , .
aed liine. > Hic oslcndit, quod noo quia illi iinpe , \ ^
gerinl, gemes shu subrogaiao in ipsorum locum, ,
8i*d proplef fidein quam demoDstravcrunl. Ubi au- .
lem genf.es deprimere videtur, indical Judaeomin , ^
lapsum veuia 3 ei excusaiione carere. Ulrosque . " *. > 6
autem corrigil. Dices igitur lu qui es ex gemibiis : , <, .
c F.ffracti sunl ul ego inserar. Elfradi sunt quUlem,
,
sed ob suam increduHlaiein : uon quod libi eum
, \ \ *fionorcro Deus debuerii : < Slas enim fide, boc esi, , > \ , Propier fidem fias radici insilus. Metue igilur : , .
itatn nou est naltira iuaiiio, sed tidci.
, .
c ;
VERS. 2 1 . Si eniro Dtus naluralibue ramis non
, .
ptpercil, nequando nec libi parcat. Siquidem
- \ , \
illi nalura fuerunl filii sancLoruin palriarcbaruui
;c propter incrcdulilaiein suam sunl evulsi et .
cflracli. Quare tu muiio uiagis inelue, qui asci- ,
.
ti:ius es, ne si qttando oflendas, libi eiiam non
&

|iaiv:il.

c \ >
, \ ,
, \
^. \ ,
,
* . ,
, ,
\ $ ; , , , ,
* ,
.
, ,
, . \
* , * *
, \ \
, ,
'
\ .
\ ,
* \ ^
, , - ^ t i i .
, \, ,
*
.
VERS. 2 4 . c Si enim lu ex naiurafl oteastra exii*
' >
SIIS es, e i pneier naturam insitus es in booam o l i - , *
vam : qu:mio nwfgis h< qai secundum naiuram, 1n
,
wreater euje olivfc? Si m e i geirtibtta, inqait,
; > : \,
newra malus, majotes babena oleasiro similes,
, \ ,
excnus ea ab per Idem, intitusqne es praetef
, \
naiurath bonae ei ft*cndde ole, sive patrtarchis: ,
magis iuda:u, natura bonum possidens, ad
, ,
nalivain * olcarn non recutret, hoc esi ad pa- , ,
ires?Quandoauicni aodiveris Pauhim, Scunilum
; ,
naiiiram, diccnlcm, decenselcousequens iutcHige:
, , T

VEES, 22,2 >. c Vide igiiur bonilalem ei severilaletn Dei : in eos quideni qui cecideruut, scverilaieai : in le auicm bonitaiem, si permanseris
ii bouilale : alioquin el lu excMeris. E l illi
rursus si nbii manserinl increduliuilo, inserenlur : potens csi eiiiiu Deus rtirsiim insereie
4'os. Non d i x i t , Vide igilur opus luunt, sed,
ttonitaiem Dri : > lolum enim iilius est graiia?.
El siude permanere, non dixil, iu fi<Ie, gcd, t In g
bouil.ite, boc csl, digna Dei cleme;.lia perage ad
fiuem usque vliae. Nisi enhn iia egeris, excideris :
qucin;idiuodum et illi, si non pcrseveraverini in i n creduliiaie, insercnlur. Nam uequc Deus eos nintn evulsil eflregilvc, scd ipsi a sese per i n credulitatem suani deciderunl et cffracli sunl.
Severiutem antem Dei dicit, quod non parcal eis,
sed indignos eos judfcel sanclorum patruiu communione et socielale. SapienCissimc vero Paulus genles
lerret per ea qnae Hebracis acridcruiit ; exemploque
genlium Judasos auimat et cxciial, ui per flderi
iuserantar: atqoea Dei poiemia bene sperare jubel.
c Poiens eiiSm est Deaa, inquii, inserere, qui ouinia aopra spexi nostram transigit.

Varitt lecliones.

. .

9 1

m
E X P G S l f l O 1N E P I H F .
, '
! , c , \ ,
\ , " .

A B R O M . , - CAP. I I .
494
exeropli graiia, decene eral el par, fiiium tauni
Abrabanii sanctmo esse: sicut et rursus, PiaMer
naluram, pro eo quod est, indecens et inconsequens, dixii, ut, Non erat verisimile polluii Graxi
gnaluin sauclum fieri.

,
8 4 Vsas. 25,36c Noto enim voe,fratres, ignorare
( * ),
mysierium boc (ul non silis apud vosmeiipsos pru , ;
deaie), qued caecitaa Israeli ex parie comigit, do . ^ nec pJeniludo geiiiiuin ialrarel; ei eic oinms
. ,
kreel salvuserh. Mysierium bic ignolum eiarca \ . ; "
a v m d i c i l . Quidnam auiem hocest?Quod ium in
, ' * uiriverania incredtiliiaa, verum ex parie csecitas t i
. , bduraHo Hebreos iuvasernt. Mulii eniin crediderutii, quos Deus prajscivcrai, ut supra dicium esi,
* , \ . ol / g el postbac amlii ciedituri sunl. Excaecali enini suwl
*
Israelitse, donec etbnici omues praedesliiiali salvi
x * \ , tetii aiiH : e i tunc omms Iarael salvaa erU, qui crediderit videlieet.
$.
* ^,
. \
,
, ,
c " ,
. \
; t "
,
. ' \ ( ), .

VEKS. 2 6 , 2 7 . Sicut acriptnm es(: Veniei ex

StoirLiberaior, ela\eriet hnptetatesa Jacob.Hocqutf
ipsis a nie (esiametitiirm, qttando absiulero peccaia
ipsorum. Isaiara rursue addwit clamanten, quoniam t Vetuef ex Sten, > qm posait aervare, ei purgabil lsraelitarum paccata. ^tiaudo amem b c
erunl? QUOIHIO abstulevo peccala eorum, hoc
est, Cum per bapii*ma toa dimissione nox^e donavero. Quare cam nondum h&nc aesecuti eini
(stmienim iirdurati siveexcaecali), inpoilerum banc
consequenlur.

c , \ '
& , . . >
, \, , \
,
*\ ,
*
',
( ), * ,
.

VERS. 2 8 , 2 9 . Seeuadtnn EfaHgaliam qmdem

iuimici propicr vos, etundom eteeitoaetti aaiem
ddecii propter palres. Stne pccniteniia enlai saiii
dona Dci el voeatio. > Quta vos obediisife, i n quii, EvangeHo, et assuinpti estis a Deo, ipsi caiileniiosiores facli sont, magisque resilieronl, et
hostes sunl r e d d i i i : at quatentts patre eofum }am
olim ab iniiio 6Unl elecii a Eheo, non stoet eo8 Ueua
interire prorsus (dilecii eaidi eum), sed si credide*
r i n i , recipiet eos.

,
|/. \. ] *
,
. " oi , " , , D
oi ,
, ,
, ,
* , , \
. ., * , \ \ ,
< .

VERS. 30, 5 i . c Sicut enira el vos aliquando noft

credidistis Deo, nunc autem misericordiain conseculi esiis propler increduliialem iliorum : i u el
DOII credidcruul nunc in veeirain misericonnain.
ut ei ipat iiHaericordiam coaeequaotur. ConfirDUire pergit Israelitas landem conacrvandos. Voa
enkn, inquit, elbnici primura vocaii, noluistis obedire, et propierea vocati sunt Juda^i, atque legem
acceperunt. Ruraua, vocaiis Juda&is, ei Cbrisio morem non geretitibua, vocali eslia vos, ei misericordiam eslis (.onsecuti : verum vestra oiisericordia
borum quoque erit. ^Lmiibbualur enim vos, credeatque ipsi, hacque ratione veslra miserkordia
donabiintur.

< , . > , ",

Vaas. 32. Conclusit eiiim Deus omHCsaub incre*

dulitaie, ot omnium misereaiur. > Iloc est, Argull

Varie3 leclionea.
.

4 5

' T H E O P H T L A C T I B U L G A R I . E A R C H I E P .

495

dcnonslrayil fuobedientes ftl Incredulos, ut alios , ;

aliorum contenlione eervaret. Prius enim, gentibus
-. ^non olitemperantibtis, servavit, uii dictum esi,
, , ; ,
I I braos : rursus Judans Cbristo non credemibus,
\ ,
salvae faclae sunl gentes : conservalis 8 5 aulem
[] , geMiibus Judjel xmulanles, ipsi eiiam servantur: el
,
sic omnes miscricordiam consequuntur.
.
YERS. 3 3 . < profundiiaiem divitiarum el ea * \ \ ^!
pienliae el scienliae Dci t quam sunt imperscrulabi , *.
lia judicia ejus, et impervestigabiles via? ejus! >
\ ! Repulans secum Dei diepcnsaliones, qua? a mundi
, ' ,
'uerunt constilulione, qitf per conlraria dispgn , \ *
set coniraria, ac per alios inobedienles et incrcdu , ,
los, alios obedienies et crcdulos efliciat, obsiupuit :

aflirmans cum omnino qui sic res nostras dispcusal,
, \
de Hebreorum eliam fuiura salule, aliquid dispen- " . /
salurum. Diviiias igitur divinam bonitatem appel- , ,
,
lat, cnjus profunditalem solummodo demiraliir,
. *
quaniiiaiem ignorans : opum eiiim ei, genies adeo
, 6 ;
locuplttes faccre. Enimvero cum bouitaic ei sa , piemiam adiniralur per quam nostra regil ac d i , *
spensai, rudcsque gentes erudiit; et cognilioncm
. ,
per quam novii quid unicuique conducai. Non d i , ', < , ,
xit autem, Incomprehensibilia sutil judicia cjus,
. \ ,
sed, c linperseruiabilia, 1 hoc est, non omnino re, , 6!|*
cipienlia indagaiionem. c El via* cjus, > hoc esi,
, ' ,
dispcnsaiioues, uediini 11011 possunt agnosci, sed
.
ne inquiri quidem prorsus, vel vesligium ipsarum
conspiri.
; ,
YERS. 54, 55. Quis eoim cognovii sensuui Do- C
; , \ inini? aui quis consiliarius ipi Fuii i-J ? aul quis
; > , \, ,
prior dcdit ei, ct relribuelur ipsi ? 1 Solus, inqnii,
. ,
ipse novil 8ua, el neino alius. Sapicns porro CIMH
, * ;
jbil, a nullo alio consuitore inslilulus csl, sed ipse
\ . \
aibiipsi satis fuil sufficiens, el est. Quineliam om, ,
nium bonoruai fons est, et quacunque dat, nou
, , c
.veluti competisalionem vel retributionem debeai,
, ^ , c imperlil, scd ob propriam laiilummodo boniialem.
; ,
Quis eniin priinum dedil ei, nimirum Deo, ut retri, buatur ipsi? boc esi, ui quod a Deodalur benefi;
cium, lauquam reiributio erga Ipsum facta impulciur?
" , \ ', \ *
YERS. 3 6 . 1 Quoiiiam ex ipso, el per ipsum,
, ,
in ipsum sunl omnia. 1 Ipse esl fons omniuin ; hoc
enim est quoJ ait, Ex ipso ; > ei Condiior om- D * > \ , c '
niuni : boc enim i l l u d , f Per ipsum,; et conser- > \ ,
< . ,
vator omnium : boc cnim illud, < In ipsum. Om ' , \ , nia enim ex ipso babent principium, et per ipsum
\ faila SUDI, el HI ipsum ceu fundauientum quoddam
vergeuiia eunliaque coosi&lunl et coniinenlur, con- .
versa ad ipaum.
c . . "
c Ipsi gloria in sxcuia. Amen. > Est In more
, , divo Paulo, ut cum ardui quiddain dtxerii, cum
graiiarum aclioue serinonem claudai, pcrinde ac el .
, \ , *\
jam nuuc facit. Poslquam enim admirationc et
k

i - i Isa. XL, 13.

Sap. ix, 3 .

497

IXPOSITIO 1N EPIST. AD ROXL - CAP. I I L

, xa\ ; , smpore pereulsus est ob bonitalem, t t lapientiam

, \
ei wUiiiam, et gubcrnationem Dei, ipsiim deinccps
; ; , \
gloriilcal: nos ilidem iusliiuetis ob ingeniia bona
, \ ;.
gr.uias agere, jpsmnque ei verbis ctviia gloriflcare.
. *.

86

CAPUT

xn.

, ,
, , , ,
.
, \ ; . \ \
' \
, c
, , ;

YERS. 1. < Obsecro haque vo% fralres, pcr m i seralioues Dei, u l exhibcatis corpora vestra bostiam vivenicm, eanctam, Deo placentem, ralionalem cullum Yeslrum. > Postquain abunde sUis dc
dogmaiibus verba fecisset, deinceps ad morum praecepta pergit. Etcum ineffabilem Dei circa nos dispensalionem et bonitatem ostendisset, obsccrat
nos c per miseralioues Dei, hoc est, ipsas i n i ;, , serationes inlermedias proponens, ut vel ipsas ro
. ;
veriti, nibil ipsis indignum praslcmus. Quid aiilem
", ,
obsecrai ? U l exbibeamus corpora noslra, lioc est,
? .
ui ad bellum exponamus et tradamus. Siu enitu

vulgo dici solet : Imperator acies suas ad belluui
. " \ exbibuil vel insiruxil. Aul lanquam regi Deo de \ bemue exbibere membra nosira probaia el elocia,
.
Talcs enitn sunl qui imperatori sive inititt% praifo \ c [/". .
cio sistunlur. Insuper, c bosiiam viveniem eavel .]. ,
dem exliibeamus. Quando enim ea moriiflcaveriimis,
.
lunc vivimus secundum spiriluni. Judaicum ilaquu
, ; . < ,
sacriflcium non esi Deo graium. < Quis enini, >
, t ;
inqnlt, c exquisivil haec - de maoibus veslris ?
, ,
Fidclium auiem sacriflcium, id est, ralionaleni

< culttiru vehemcnier expeiii Deus. c Sacriiica enim
1

*;' \, . > ^
, ,
\ ,
; , ;
- \ ; ,
, \ , 0 , ; , .

Deo, inquit, sacriflcium laudis : el,c Sacriiicium

laudis glorillcabil ine . Raiionalis aulem ctillus
esi, non solurn qui verbis ad Deum faciis prxslainr, verum cliam v i u est el conversatio secmidum
Clirislum : et quando nullus irralionalis affeclus
in nobis regnal, sed raiio onmia gubemai; et lanquam poniifex quisque suiipsius facius fuerii, imeriorem maliiiam jugulans, sequc exislimans scmper
coram Deo siare, ac in omui opere ct verbo iusiar
pontilicie divinae arae assisieniis perhorrescens.
VERS. 2. < El ne conGguremiui hoic saeculo, sed
transforraemini per renovalionein menlis veslrae. >
Moduin uobis proponii, quo rationalem cultum vel

\ ,

. > , ' servitulem perflcerc queaiaus : qm esl, s non
,
. D configuremur saeculo buic. Nihil enim babet vcl
>. , ,
slabile vel iirmum, sed orania sunt temporaria el
figuram tanium babeniia , subsislentiam quam ,
. , \, \ dam, et subslanliain Qrmam seu permaneulem. Ne
" , itaiue, inquit, assimileimni ei vos buic sacculoin , conslanli : boc est, Ne cogitale, neque sapiie quae
, , \ sunt bujus, i Sed Iransformeimiu per renovaiio. "; . - liem menlis vestrae, boc cst, Nunquani non lc . ; ; ipsum innova. Peccasti ? animam tuam vcierein reddidisii : isuiovare rursus. Correxisti mores ttios
\ , \ ;, \
paululum? conare magis magisque emendare, fa ;. , \
cuisque es novus, in roelias semper iransformataa.
,

Isa. , 12.

Psal. XLIX,

14.

Variae lectiones
e

499
THKOPHfLACTI B U L G A R l f ARCHIEP.
W)
Yide atilem qaoaiftdo *Je nwmdo,flgurainoMxii, eo
* \ , , , \ qujd nibii ooti eU in illo lcmporarium, el facile
dissoJubile: dc vtriuie vero, 8 7 forroam : ut quge .
paturalem pui< hritudincm geral, neque aliqua ex- ; , ; " .
lernaruni ligtirarum ornameniorumve indigetU
Mundus enini ornaUir, u | noe in fraudem inducal:
v i r l u i autein propriam suam formam absque fuco
oslendii. Scntper haque iransformari debemus set uudum Tiriutem, innovarique a malo ad bonum,
et a rainori virtute ad majorem.

.
\ * ,
\ ,
.

c Ut probcijs vos quaj sil* voluntas Dei bona, et

;
bene placens ci perfecla. > Quia dixeral, Innovc- , \ , \ . ,
mini sempcr, novi facii : jamexponit, ad quid u i i \ \ [ f. . ] ,
fis sil isibxc menlis ionovaiio : niiniruin ad boc,
, \
< Ut probetis, boc esi, ut dignoscalis quae sil
, ; , .
volumajs Dei. > Gui enim est inveteraia mens, non , }.
uovii qoa * i | volunlas Dci : quae est, iti buinili affe ,
t t u vivere ei in paupenale ei luclu aliisque rcbus
\ ,
de quibus lege cautum est. Innovalus autem spi, , .
r i l u , is novit quse ail voluntas DeS, noo perinde
,
ac Juda?i noranl, lege delenti. Siquidem el )ex Dei
, ,
voJunlas erat, sed uon beneplaceiis neque perfecla.
. \
Nou eaim primario el praccipue lala erat, m\
, ' , .
propter illorum iiubecilliiatem concessa est. Perfe , : *
cia aulem voluutas et benephcens, esl Novum Te. \
slamenium. Potes aulcm juxia Magnl Ba&ilit sea. , \ ^
leaiiain aic eTwm aedpere : Mutta vuli Dcus, alia
; * ,
qiiidem ad beneficentiam nostram quae bona etiaai
\ ,
dicmiiur, ceo botillate referia ;alia xerovult, pro ,

pter peccala nostra iralus qnae et maia dicuntur, C

ut qtine nos affligaul, etlanisi el borum finis bonus est. Bonag igilur Dei volunlalcs nos imrtari dcbcmua : Quae auiem ad aflliciionem speciani, non
omnino. Non enim nrinislri malorum nossumus,
sed prava? poiestates. Priraum igiiur considera voluiiiatem Dei, num bona s i l : deinde wbi agnoveris, contemplare aum sil etiam beneplacens. Nam
inulta bona sunt, quae neque grala sunt, ncque.
Deo placentia, temporis videlicet sau peraon
causa : veluii, Deo incensara adolere bonum osl :
al i^ud cum Ozias faceret, displicuil Deo . bo*
num eral dlscipulis in arcaiiU mysleriis insiiiui;
fd auie tempus, non beneplacens. < Non cnSm,
lnqiiit, c polestia portare modo . > Gum aotem
c i bonum et beneplacens fuerit, daio operaro ul et ^
perfectum si( ct indeficiena, Ua faclum uli exigilur, DOU curtum ei rouiilum : exempli gratia, oporlel impertiri in simpliciiale, boc cst, cuui liberalilate
uicatio mensuram.

\ , , *. .
, .
, * ;.
,
' , , \ .
, , , . , ,
* , . \ ^ ,
, .
, \, . "
\ \ , \
\ , /; ,
) ;. , ,
^ -
, .
sin parce flat, babuii perfecUm isla comiuy-

VEas. 3. c Dko eniui per graliam Dei quae data

e&l mibi, cuilibel qu.i e&i iuier vos, non ultra quam
oporiei sapere. Geu bumilia perpcluo spiraus
Paulus, nusquam ae fide dignum jactai; sed alias
miserationes Pei, alias vero graliam yiediairices
proponiu Non meuoi, inquii, seroionem 8 8 *

*
, \ , *
. > * ;,
, , , , ;
. [ ], \,

I I Paral. , 16.

c 0

Joan. , 12.

Vari lectioK
u

" .

SM
EXIO.SITIO L \ EPIST. AD ROM. - C A P . X I I .
582
4: , sed eum quem a Deo accepi, qtleei jjraiia ipeius
. \ \ * \ ,
inspiravil mihi. < Ccrilibel aulein bic verba teit,
* .\ . et privaio ei magislralnm gerenli, c Non saperc ultra
, \
quamoporleal : do buiuiJitaie itfinsun dUsarctis,
; , ' ;
sieul el Doiuinus ab ipsa etiam orms eet: Beali
. " , pauperea spiritu . > Quod autera ail, est buJHe , , ,
n.odi : Oporiet quideai eapere, boc eei, atem < , \ ,
giiaiionem habert, seii iia, ift cqple&tes res affe ;
clemus, aique auper lerreeiria elevemur, nou ut
.
conlra fralres el proxJmos afferawur ; boc eaiai e&t
sapere uUra qwam oporleL
.
Sed sapere ad sobrieialem. Acoepimus en.m
, sapientiam non ui ad ajrogaoliam abtilamur ea, *ed
. ' !; , ,
ad sobrielaiem el inoderatiaaem, bocesl, ad humi. , , litaiem. Hacc ila locuius est, ut oeleoderei eum qui
, \ non humililer, sed arrogajilar ae geeseril, ei i , pegisse el excidisse a proprii* cogilalionibus, Hu * \ ^,
milis autero, incolames salvosque seasus babet:
c ; ,
, ,
, , ,
, ,
> .
,
* , >, ,
* .
,
, , .
, .
, , < > , ' \
, , ;
;, ,
, \ . >

propterea diciiur esse sobrius.

c Unicuique sicut Deus parlitus est meniuram
fidci. Gum dixiesei noe non opertere suparbire,
sed modestos exse et humUee, nunc oetendit qua
ralione sobrios ease oporteat, ioquiens, iia eobrioe
esse oporlere, reputantea nempe, quod euiqne Deue
parliius est mensurara iidei. Qaandoquiilem enim
dona illa complures in arroganliam eflerebani, Propler hoc ipsuw, inquit, modeaie ealire oporief,
quod Deae uoicuique fidei menauraro partims siu
Non eaun tua ^irtus islhxe, neqoa iuam opus ett,
sed divinum donum : ajva magnum sive exiguuiw
fueril, Dus ecrie boc impertiit. Fidem auleni \m
donum appellat, quo miracula perfictebani. Fidet
eniia duplex esi: aliera nosira, ut, c Fides tua ic
serva?il <i: altera vero donuni Dei, per quam miracula Ount, ut cuoi ail Christus : Si babaerilis
fideiu sicul grnnum sinapls, dicelis monli buic :
Transfer le binc illo, el transferetiir .
r

YERS. 4 , 5 . Sicut enim in uno corpore mulu

\ ,
membra babemus, omnia aulem meaibra noneum *
dem babent aciuin : iia cl imilti unum corpus au , *
mus in Gbrisio, siuguli autem, altcr allerius mem*
\vulg. * ], / .
, - bra. Corporis et luembrorum exemplo ingenteiu
superbiac elatiouein tollil. Ut enim corpus unum
.
, , ; quidem esl, Jiversa vero meuibra babel differentes
\ , - D actiones exercenlia : sic et nos fideles unum sumus in Gbristo, ceu in capke, corpus constiluluui,
, ; , \ ,
atque
inier nos muluo alier aherius sumus mem * ,
\ . - bra : non minor lanlommodo majoris, sed major
, , . eiiam minoris. Ne igiiur iuter vos alier adversun

alterum efferamini: egeiis enim, merabroruin inslar, mulua vesira opera.

c , , , , , , c *

P Hallb. v, 3. q Maub. ix, 2&

YERS. 6. Habentes autem dona, secundom gra.-

liam quie data est nobis, varia, sive propbetiam

secundum ralionem fidei. Non $ 9 dixil,dona uiajora aut minora babcntes, scd, Diversa : ut eu-

Mallh. xvu, 19
Vari* lectiones.

50
TflEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP.
504
perbos Yel eo ipso nomfne compnmat: iifque Vir- ' OJ
lutes dixit, sed, Dona. Dei enim, inquit, douum est, non luum opus, qnod accepisii: ei gratia est qnae istud libi dat. U i igiUir elaios dejicial,
haee a Deo donari affinnal, charismata ca nominans. U i atiiem sognes et ignavos excilel, iierom *
oslendit qnod et nos aliquid conlribuirtius nl accipiainus dona, c Sive propheiiam, > inquiens,
c ad analogiain fidei. Etsi enim gralia est, non
larneo simpliciier effundilur; sed quatenus invenerit vas fulei sibi oblalum, ealenus influit. Propbetiae autcm priinnm meminil, cilra ullum forsan
discrimen Mud faciens, vel forlasse quia propier
eam nonnulli vulgo extollebanlur. Porro si extoitebaniur, cur non privavil eos Deus eo lono? Proptcr g
popidi comir.odiialem, itique erudiai nos, ite COHdeinnemus cbarismaia babcntes, eliamsi peccaver i n l . Si entm ego non denudo aui privo gratia mea. (iuquii Deus), tu quis es qul ipsum v i l i pcndis ?
VERS. 7. Sive niinislcrinm, in ministerio. E>1
anc et specialis cure ac gubernalionis domim, m i nisierium, qualis erat sepiem diaconorum funcfio.
lulelliges lainen generaliter omnc opus spiriuiale
per rninislerium. A i l ergo : Si quis functionem
quampiam nacius esl, iu oa funclione perseverel
(oecessum est enini senleniia: huic apponere, ,
id eei, maneal sive pergevcret), neque aliquid uhra
qu&rat, neque adTcrsus alium extollatur, sed maneat
contentus eo quod accepil.
Q
c Sive q u i docet, in docirina. > Si mini&leriiim
unirersaliier nccipias, audi deinreps ejua specics
onnumeratas : sin Yero parliculare minisleriuin
inlelligas, observa quomodo prius illius raemiueri ,
licet inferius s i l , ac doclrinam, cutn lamen niajnr
ait, secundo loco posuerit, iiidiscriminalum ordinem
oslendcns, erudiensqne nos ex ipso ordine, non
inflari deberc, neque de iis quae majora videnmr.
1

, , . , .
, , , ;
; . " ; ;,
, - ,;
{, ^ ,
c , ; .:. > ; , ' ;
, ' ; ^
, ^. * ;
, ;
, ; *
; . ,
; *
), \ ;
; ;, .
3 ; ,
; ;
, :. *
; , ;
. ; \
. \ :
,
( , ),
, , 3 .

, . .

\
*
, , ; \;,
; ;,
, ; ,
: {; ; ,
:: ; .

eflerri.

VEBS. 8. Sivcqtii exbortalur, in exbortaiione.

c , .
Est c i ipsa qtioqtte exbortatio, doetrinae spocies.
; ;, .
Docirina enim dicllur aimpliciier, deqtiavis re pro -.; ,
posiladisputalio : exbortaiio aulem sive consoIaUo
* , ; , ,
ftpecialini, qu.indo quispiam mentibus nioerore vel
iracutidia perturbaiis mitigationem et quietem indu - . , ,
cit per sennoneio. Proinde qui adbortalur vel con- , ,
solator, Jnquii, hi exboriaiione aive consolattone .
mancaf, opus smim exercen, nec confra alium
tlatoa.
, * ,
i Qui (ribuil, in simplicilate ; qui praeesl in solli. > \
ciliidinc. i. Curo de doclrina et exbonatione, qua
aunt animarum prsefectura3,90 verba fecisset, nunc , .,
de corporis rebus ioquilor : haec enim secundo luco .
, . habenliir. Simplicitatem aotem, ipsam liberalitaiem
dicit. Oporiet igilur dara cum liberalUale ei copia.
. , ^,
J'ulla eniin virtus permanere potesi, si conveniemi
. . 1

Varim lectiones.
9

* .

505

EXPOSITIO I N EPIST. AD ROM. -

, * -
, *\
, \ ^, . ,
\ , .
\ ,
,
, , , '
.
' , . ,
, . ,
, ;
\ , \ \ , ,
. ,
.
* ;,
' ,
, ' .

c , /

, ,
! .
, \ . \
, * *
, ,
, \
.
8

10

CAP. X I I .

E06

ratione fiat. Nam ei virgines oleum habcbam,

s<*d quia oleum istu.l non sufficiebai, oxciderunl.
Qui prxsidel igilur, sedulo debei bicquoqueei haudquaquam segniler boc iransigere. Praecsse autrm
cst, verbis el corporc auxiliari ei qui auxilio egel.
Quia aulem de largitione pecuniarum loculus oral,
nec omnes abuudanl facuUalibus, ail : Pr:*esto
aliter, ut potes, ac adjuva egentes, verum sedulo el
sludiose.
Qui miseretur, in bilarilate. Supra monnil,
quod cum simplicilale, shc liberalilale, sit impertieiidom : deinde, quia muki mulla, invili lamen et
coacii cum moerore qunpiam largiuniur, subdit:
Oporlel ul liberaliias flal sine trisiiiia, vel polius
ul ei adsil bilaritas, sive alacriias. Gauderc enioi
te convenil, quod pro exiguo prelio coelum accipias.
Inlelli^es autem discrinien imperlientis el miserentis. Nam impertiens, ab alio accipiens, donum
transierl: qui vero niiseretur, a seipso insumil,
sive de suo iribuil.
VEBS. 9. c Dileclio sine simulaiione. Qunnam
ralione prajdicta omnia compleanlur perficiiniurque mouslrat, inquicns : Cbarilas non sit simulafta.
Tum enini vere est charifas, el cuncla facile periicienlur. Eienimqui misereiur, hilarilor miserebUur,
iuipcrliens proximo suo tanquam sibi ipsi. Deinde
qui praeesl, sedulo pracerii, pro proximo suo perinde
ac pro se ipso cerlans, el otnnia pari diligenlia
persequelur.

. \ ^
. \ , \
, \
< ,
. , ', ;,
, \ .
,
; \,
,
. ,
< , ,
\ *
, ,
; ,
.

\ Odio prosequentcs quod malutn esi. > De chariiate verba fecil. At quoniam esl cbaritas quse
damnum infcral, cujusmodi esl illa, qme cum pra?donibus dc htrociniis convenienlibus iniercedtt, ei
in similibus : eam ob rein subjicii, OJio proseqnenies malum, > boc est: Ex animo odio habenles.
Prxposiiio euim , tiaensiiin el vehemens odiinn
significat, ct quod ex imo corde proficiscatur. Cum
eniin non pauci siut scclus opcrc quidem non pairanles, ejus tamen cupiditaie flagrantes, Odium,
inquit, mali omniumqne viiiorum ex corde poslulo,
ulvel ipsa anima sil pura. Ne igitur, cum dixi ,
Diligiie vos muluo, existimeiis exciiare me vos,
ut ad inaluni adeoque flagilia cominiuemla alier
alterum adjuveiis; sed nuilio magis e diverso, vos
D alienissimos esse volo, nediira a pra?o opere, veruiueliam ab omni cordis propensioae erga ipsuoi.
c . >
c Agglutinali bono. > Non suilkil a scelcribus
, \
declinare, nisi ct virtutis actio 9 1 prjeslo fueril;
* * c * eam ob reni dixii, Agglminaii bono, lioc es,
, .
afleclum cbarilaiis crga ipsutn babenles. Hunc ad
\
roodum Deus inariiuiu uxori faiuiliarius copulans,
\, c
Aggluliaabilur, inquil, < uxori suae. >
,
VEKS. 10. c Fralerna chariiaie ergo ros muiuo
c .
alTecti. Adbortatus sum vos, inquil, u l diligalix,
^ , , , \ -

* I Pcir. i, 1 2 .
VariaB lentiones.
ci .

; \ .

; .

; .

01

TUEOPIlYLACTi DrLGARIJE ARCHIEP.

siqe isfiid imrHo fnme MitM : fraHrre tnm* .**

* . ?
estie, in mia fli.ifiw, nearpc* bapiismatis fufiie gcnerati. JEx\m\\ tgimr esl, ul voe imiluo amore di- - ; . *
ligutis. Fr;itmiil;is enim cx amicilia aobilior no- ; , &\
^ \
liorque evadii, el aiutcidaex fraternhatc pfofluk ct
.
cmuinefnr.
< . , ;
Honorevos tmituo prarreuietites. Qut ffaterna
, $ ,
cliaritas perseverct, disserit; ex imiltio niminnM
.
honore quo alius alium ameverlit. IIoc enim est
praevenire, dttmaliu* alium iiratuo honore anicverlil. ,
$.
t , ,
^ERS. I I . C Stadio Don p'g?i. t Qia plerqne
,
Iwmorare el diligere vtdentur quoad aniimnn, mamiin aulem iiiterim non pomgiint, a i l : Necesse est , \ ,
, ' voa mutuo praeesse, ei aliorum turam gerere, aiqirc
.
conari, srcuti par est, m et per opera succurralis.
c . "
f Spiriiu fervetiies. > Perinde qiiasi dixeril ali ;
qnis: Qu! ftet iu sludio pigrf non aimus?aii: Si
* , * spirilu fervcamu*, hoc es, si fucrinius cxciiati et
. " \ , ;
calidi. Porro illud eliain observa, quod posiqnam
; ,
mtriias virintis specics receusuerit, itinc istud sub . '^
junxerit, Spirllu ferventea. > Qui eiiitu jain comluemorata peregerit, is el Spiritus graiiam ailrahit, , ;
, .
ab eoque inflamtnalue fervet.
< . " " ,
t Dominoscrvicntce. Cum fratrtim amalorfueris,
cum dHeciionem habueris, idque genu* alia quae ; , & ,
patilo anle coiiinieaioraia sanl, lum servis Douiino. " . , ; .
xetpsum entm trausfert qusecuuque fratri tno
pra?siiiens.
V E R S . 12. Spe gaudenles. Qoia niagna qncedam
.
faciuque diffictlia posiHlavil, jam nunc oelendit quo , , \ f ;
*fl
modo isla facite praeslari possint, nindfuin si &pei
coopercmur. Spes enfiiT forrioreni efficil aiiiaiain, , xai
^^.
ei confidenliorem adversus pericula.
c Tft ;. \
c In tribnlatlone palienies, > Quia spes fuluroriHii

, , csl, Eliam in prasenli, inquii, tempore mullum

,
pcrcrpics boni, iiimirum uttolerans ei probaiusred "
daris ex affliclionum paiieniia.
.
Tfj
.
In oraiione perseverantes. > Ingens ei islud

esi auxilium ad praedicia omnia perfiiieada, ipsa
vidolicel oralio. Nec dixic shnpliciler, Oranles, sed , , . ,
, , ;
Perseverantes. Eisi enim nihil siaiim accipras,
persevera, ei perficics quod cupis.
, ,
I ) .
VBRS. 15. NecessUaiibus sanciorum communi ; . "
cames, 9 2 Cum iu superioribus dicerel, Qui
, c , ,
misereiurin bilaritate , omnibus impliciier na-
nnm aperuii ; iiic vero de cleemosyna in fideies
ronferenda ioqniiur : bos enim sancios nominat. . , ,
Nec dixil, Exbibete iHoruin necessilaiibus, vemm, , < > ,
t Comiminicate, > subindicans, quodea res sit ve- , .
luif mercaius et cominune iucrum. Tu enini pecimiag ;, " .
qaidem targiris, IMi rero calum tibi referuT.t. Noc OJY. , */, , ;
dixii, Sumptibua ei hixui sanctoruni, sed, Neccs- , > .
1 1

Vaiife lectiones.
1 1

1 1

1 3

.
.
; .
f-. .
Tpev .
, . .
,

f e

/V. ; . * ; .
.

yjp-

513
509
EJPOSITIO IN EPIS . AD ROM. CAP. X I I .
, ol ; * , j siUtibus, > ui cxorct eo. Qworwodo isti iton
immiieselpiaiiebelluis shniles,qoisancri.% in reb ia
^;
ad usum ei necessiiaiein spicumibus, non opitulanltir
c Itaspilalilaif m seclanies. Noei dixil, lloapiia . > ,
, , ; IiUUin aggfedienlee, sed Suctuntes: > erutlivisi
f afe ; ; no$, ne cx*pclemus lanliapcrduin ad 90$ iuiseriei
, ;, egeui acceeserinl, verum ut accurraiuus nos ad i|>, , .
sos. iiiseqjuuiurqiie eos, ul AbraJiam el Lol.
, \
YLRS. 14. < Benediciic pcrseqtienlibtts vos : be. J ^ iicdic.Ut', oiftoAtfcemaledicere. > Cui de fraJerna
, \ cUai'haica<; iijleclioue ergiTamicos praecepla dedissei,
, . duttccps HisiruU qualiiiaie affectu erga bestes iui*
, , , * bmi esse defetauws. Ncc dixii, Ma revoceiis ad
, , , 9wuuMriaia veicrem iwjuriam, ueevO* uJciacamint,
* > ?* . I scd tjued aiulio majus esl, 4 Beinediciie. Addidii
auUM, J>> uelite maledJcare, 4 boc, sed
, , Ulud i'a(i:tiHue. Qui cmm bcuedicit its qui eb CJirieli
:, , ijuujen pcr&eqvuuiiir ipaum, imUcai lueiariecac quod
, .
diJocii i-au&a paiialiur: qui vero ex*ecraUir,ofiieMdit
seie uou bctari, ci cx hoc quod Jieque eumdiligil
cnjus causa p^rscruiioueui uusiiuet.
c ,
YERS. 1 5 . c Gaudcia cum gaudeulibua, ilete CUBX
. > ; , flcmibus. Maguuin requiril auimum, sobnti
, / . non invidere, sed cougaudere eiiaui gautkuii. Jn
;,
dicai enirn hoc auioiaai prorsv aii ouaii invidia
* liberaip, et viajwa tsi, quaiu flere cmn llculibus :
. , , eiquidem Aeuun i^iyra jpea sappediui, ad cow; . " passioaem trabeus, IHraqve ergo w)s ik>cei, coin, , paseUmejm scilioet, t iflfectuuj invidia vaeuma ergu
, ,
omnes, eliam erga ipsos pirseciuarce.
; ,
Vcns. 16. Ideui erga vos uiuiiio se<uie<iucs.
* - Rursus <le buiiiiiilale dibgerU. Yer&roile QSI ^wim,
, , quod urbi buic ceu iiup^raiojix, propri#6 iu^rii
. " , oalemalioaU arrogaoliaiq'ie tuorbus. Qaod aiKo<M
( - dicil, csl liujusmodi : Magnum leipsum esse arbi*
. * Iraiis : proinik et frairem Uleiu taniumque repuia.
, Siu abjecium ei exiguuin ipmu exisiimas, do leip^i
;, itleai sealia aique ila owaeui ina3U4iaulaiett lollea,
, , * , neqiie aboaiinerU illuin, cea sis eo prasstaulior; sed
,
taiiquam ^qualein, ei peiinJe ac le ipaum bouara
aflkji^s,
i , ;
NOJI alu sapientes, sed humiiibue couaeulicit. ; - ies Uuoaiodo prajdictuui pcrUci queai, disca :
, * , ) Si upa eul>ljiia spireums, 9 3
baiiiUibun,
;, , , boceai, vUibusei coniempii^, aiiaul abdocauiur,
; * , - Uoc es4 coudascendauiue, uua circuaCeraumr.
, .
c Ne siiis prudeniea apud v^smcUpsos. Uoc
c ^ * ;. ,
, es(, ae existuueiis vos vobis auflicere, ueque opus
, . esse vobis consuliore alio, aul eo qui quid deca(,
, * saggera^. Naui Moaea eliauui cuui Deo familiariier
colloquerelur, opus lainen UaboH con$aUore ao .
cero.
\Bas..17. Nulji maluot pro nulo reddemeg.
<
, ; Si enim alium vUuperea ceu qui malum fecerit,
H

StJtl

Varica lectionos.
11

; ; .

1 1

c u i n

491
V C M . 19,

THBOPHTLACTI BUl-GARL* ARCIIIEP.

10 Dtccs Igilur : Effracli sunt rami, c

*92
,

. * ,
* , .
, ,
,
.
, * . .
;, , .
,
, ; * , > , , .
, .
c ;
, .
- ,
.
,
.

ego inserercr. Beue : propier incredulitatciu

effracli sunl, tu aulem fide slas : noli ahum sapere,
aed liine. > Hic oslcndii, quod noo quia illi impegerinl, genies sinl subrogaUc in ipsorum locum,
8<d proplef fidein quam demoDstraveruiil. (Jbi aulem genles depriinere vidclur, indical Jtidxorum
l.ipsum venia 8 3
excusaiione carere. Uirosque
aiitern corrigit. Dices igitur lu qui es ex gemibus :
c Kffracli sunt ul ego inserar. > ElTracti suniquldem,
sed ob eiiam incredulilaiem : quod libi euin
bonorcro Deus debuerit: Slas enim fide, hoc esi,
Propicr fidem Max radici insilus. Meluc igilur :
nam nou est nalurae iusdiio, sed iidei.
VERS. 2 1 . Si eniro Dtus naluralibus ramis non
ptpercil, nequando nec libi parcal. Siqiiidcm
illi natura fucrunl fllii sanr.lorutn pairiarcbarum,
:c propier incrcdulilaiem suam sunl evulsi et
tffracli. Quare tu inulio uiagis melue, qui ascitiiius es, ne si qoando offendas, libi eiiam non
k

e t

paiv.il.

< \ >
, ,
,
. \ ,
,
* . > ,
, , c
j , , , , f
* ,
.
, ,
, .
* , * \ '
, \
, ,
'
.
,
^ ., ),
, \, *,
* .
VERS. 2 4 . i Si euim lu ex naiurafl oieastro excx*
c ' 8U9 es, ei prseier naturam insitus es iu bonam o l i , -
v a m : quanto n*gis bi qai aecundum naiuram, in
' ,
tereatar suas olivfc? Si itt ex geirtftaa, inqait,
; :, ,
natara malns, majotes babena olteaslro siuiiles,
, ,
exciius ea ab i l l n per Idem, Insilusque es praetef
,
liaiufath bouae ei fecnndie olese, sive patriarchis: ,
magis iutteus, nalura bonum possidens, ad
, ,
nalltain stiam olenfli non recutret, boc esi ad pa- , ,
lies? Quando auicm aodiveris Paulam, S?cundum
; ,
, , naiuram, dicenlcm, decenseiconsequens inlellige:

VERS, 2 2 , 2 1 . c Vide igiiur bonilalem ei severitnteiu Dei : in eos qiiidom qui ceciderunl, severitaiem : in te auicui boniiaiem, si permanseris
ii bonilale : alioquin el lu excMeris. El iili
rursus si nbn manserini incredulil;il<!, iuserentur : potens csl eiiiiu Deus rursitm iuserete
cos. > Non d i x i t , Vide igilur opas luum, sed,
Bonilaiem Dei : lolum enim iilius est graii.T.
El smde permanere, non dixil, iu fide, sed, c ln g
bouil.iie, boc csi, digna Dei cleiueulia penge ad
fiueu) usque vliae. Nisi eniin ita egeris, excideris :
qucmadmodum et i l l i , si non pcrseveraverinl in incredulilate, iilsercnlur. Nam uequc Deus eos primnm evulsil eflregiivc, scd ipsi a sese per i n credulilaiem sunm dccidcrunt el cflracll sunt.
Severitatem auiem Dei dicil, quod non pareal eis,
sed indignos eos judlcel sanclorum patruni communione el socieiaie. Sapieniissimc vero Paulae genles
lerret per ea qnae Hebracis accidcrunt ; excmploque
genlioni Judaeos animat el cxciiat, ui per fidtiri
iuserantar: aiquea Dei poiemia bene spcrare jubct.
i Potens etiim est , iiiquit, inserere, qui omnia sopra spexi nostram iransigft.

Variee lecliones.

9 1

EXPGSITIO IN EPIST.
1

oTov,
! , < , ,
, "; .
'

ROM..-CAP. I I .

494

exeropli graiia, decens erat el par, fiiium t a u n i

Abrabanii sanctiun esse: sicui ei rursus, Piaeier
naturam, pro eo quod est, indeceus et inconsequens, dixil, u l , Non erat verisimile polluti Grxci
gnaluin saucluiu fieri.

c , 8 4 Vja.25 i6 Noto enini vos, fratres, ignorare

( ' ), mysierium boc (ut non silis apud vosmeiipsos pru , ;
deaiea), qaod ceecitaa Israeli ex parie comigii, do . \ nec pJeniludo geiitium intrarel; ei sic oinnis
. , - kroel aalvuserii. Mysieriura bic iguolum etarca . ; " BVindiciL Quidnam auiein bocesl?Quod noa in
* , ' * uiriversuia incrediiliias, verum ex parte csecitas et
. , obdurailo Hebraeo* invaserai. Mulii enbn credide, , runi, quos Deus prassciverat, u i supra dicliun e&t,
. ' ,, g el postliac HIHIU credituri suiil. Excsecali eniai suwl
laraebtaB, donec eihnici omnes praedeslinaii salvi
u

faeti aini : ei lunc OHiiiie Iwaei aalvaa eril, qui cre ,
diderit videlieeL
.
t

9 8

V E K S . 2 6 , 27. c Sfcui acriptam est: Veniei ex

Slon Liberalor, eta\eriet hnphetates a Jacob. ilocqoa
tpsis a me tesiameniimi, qttairrdo absiulero peccaia
ipsorum. Isaiara rursue adi^iiil clamauieui, qnoniam c
ex Sreui, qtti posait servare, ei purgabit lsraelitaTura paccata. tysatido auiem h c
erunt? c Q U O I H I O abstulevo peccata eorum, boc
est, Cum per bapiisma aoa dimissione nox.e donavero. Quare eutn nondum hanc aasecuti sinl
(suntenim iirdurati aiveexcascali), iflpobleruiu lianc
consequenlur.

* ^,
. \
' , *
. > ,
< " ,
; .
; c " *
, "
. " ( ), .

, '
, . .
, , , ,
, ,
. ,
* */ |.
,
( ), * ,
.
c "Qoaxp ,
^ [mUg. \. ]
* ,
. " ^ 6 . 'ty&U , , >
; , , ,
, ,
, ,
. ;,, , \ ,
* ,*.

* , . , ",

V E R S . 2 8 , 29. c Secumtom EfaHgaliani qmdm,

initniu propicr vos, aecundom etecitoaeiti aaiem
dilecii propier palres. Sine paniienikt enini $ani
dona Dei et vocatio. > Qufa vos obediistis, i n quit, EvangeMo, et assumpti estis a Deo, ipsi co*itentiosiorea facii soni, magisque resilieruni, et
hoetes sunt reddiii; at quatentta paires eof um jam
olim ab iniiio 6unl electi a Eheo, non staet eoe Ueua
interlre prorsus (dilecii eiiim eum), sed si eredide*
rint, recipiet eos.
V E R S . ZQ, 5 1 . c Sicut anim et voe aliquando noa
credidistis Deo, nunc aulem misericordiam (ionsecuii esiis propter increduliunem illorum : iia ci isil
nou credidcrunl nunc in vesiram misericonnain,
ul ei ipat iniaericordiam coaeequaolur. > Confirmare pergit Israelilas landem conacrvandos. Voa
eiiim, inquii, ethnici primun* vocaii, noluisiis obedire, et propierea vocati sunt Judaei, atque legem
accepenmt. Ruraua, vocaiis Juda&is, ei Chrislo niorem non gereiilibus, vocaii eslis vos, ei roisericordiam estis (.onsecuti : verum vestra oiieericordia
borum quoqae eril. ^Cmubibualur enim vos, credenlque ipsi, bacque ralione vesira misericordia
donabunlur.
V B R S . 5 2 . c Conclusit euim Deus omHCssub lncre*
duliiate, ol omnium mUerealur. > lloc est, Arguit

Varie3 leclionea.
f l

' THEOPHTLACTI BULGARI.E ARCHIEP.

4 5

495

de.uonslraril inobedienl*s incredulos, ut alios , ; ;

aliorum conleniione servaret. Pritis enim, geniibus
. ,non obtemperantibtis, servavil, uli dictum esl,
, , ; , ; ;
H: braeos : rursus Judseis Cbristo non credemibus,
\ ,
salvae factae *unl gentes : conservatis S 5 auiem
- [] , ge:iiibus Judaei xmulantes, ipsi etiam servanlur: et
, \
sic omnes misoricordiam consequuniur.
.
YERS. 53. < profundilaiem diviiiarum et ea * \ \ ^!
pientiae et scienliae Dci 1 quam sunl imperscrulabi ,
lia judicia ejus, et impervesiigabiles via? ejus!
I \ ! ; ; Repulans secum Dei diepcnsaliones, qua? a mundi
;, * ,
'uerunt conslilulione, quf per conlraria dispgn , '
set contraria, ac pcr alios inobedienles el incredu , ,
los, alios obedienies el crcdulos efficial, obsiupuit :
* affirmans eum omnino qui sic res noslras dispcnsal,
, \
de Hebreorum etiam fulura salule, aliquid dispen (. /
, ,
salurum. Diviiias igitur divinam bonitatem appel ,
lal, cujus profunditatem solummodo deuiiraittr,
; . ^
qtiantitaltiin ignorans : opum eiiim esl, genles adeo
\ , ' ;
tocuplttes lacere. Enimvero cum bonitaic ei sa , \ pienliam admiralur per quam nostra regil ac d i *
, ' ;
spensal, rudesque gentes erudiii; ei cognitioncm
. ,
pcr quam novii quid unicuique conducai. Non d i , ', < , ,
x i l aulem, liicomprebensibilia suul judicia cjus,
; . \ \ , >
sed, t linperscrutabilia, hoc est, noii omnino re*
, , cipienlia indagaiionein. vise ejus, boc esi,
, ' 5 ;,
dispcnsalioues, ueduro non possunl agnosci, sed
.
ne inquiri quidem prorsus, vel Tcsiigium ipsarutn

conspiri.
VF.HS. 5*, 55. Qtiis eoini cognovil sensutn Do- Q ; ,
> ; , \mini? aul quis coiisiliarius ipsi fuii ij ? aut qnis
; > , , ,
prior dcdil ei, cl reiribuetur ipsi ? Solus, inqoit,
\ ; ;. ; , '
ipse novit sua, et nemo alius. Sapiens porro CIMII
, ' ;
a nullo alio consultore inslilulus esf, sed ipse.
\ . \
sibiipsi satis fuil sufikiens, etesl. Quineiiam om, \ , ; niuiu bonorum fous est, et qujecunque dal, non
, , c ;
.veluti compensalionem vel retribulionem debeai,
, * , imperlil scd ob propriam lauuimniodo bonitatem.
; ,
Quis eiiim primuui dedit ei, tiimiruin Dco, ul relri, bualur ipsi ? boc esi, ui quod a Deo dalur benefi;
cium, lanquam relribulio crga ipsum facta impulelur?
< " , * , \
VERS. 56. i Quoniam ex ipso, et per ipsuoi, ct
, , c
hi ipsum sunl omnia. Ipse esi fons oinniuin ; boe
enim esl quoJ ait, Ex ipso ; > et Condilor om- D t \ , f '
niurn : boc enim i l l u d , < Per ipsum,; ct conser- - \ ,
i . > ,
vator omtiiiim : bocenim illud, < ln ipsum. Om\ , \ , nia enim ex ipso babent principium, et per ipsnm
\ facta 6 u n l , e l i n ipsutn ceu fundamenlum quoddam
vergeulia eunliaque cousulunl el coniinentur, con- .
verea ad ipaum.
c ;. .
c Ipsi gloria in wecula. Amen. > Esl more
, , divo Paulo, u l cum ardui quiddain dixerii, cura
.
graliarum atiione sermonem claudai, pcrinde ac et
, \ ,
jam nunc facit. Postquam enhn admirationc et
k

i - j Ua. X L , 15.

Sap. ix, 5.

Yariffi tectiones.
*% , .

4W

EXPOSiTIO 1 EPIST. AD ROM. -

CAP. X I I .

, ; , smpore perculsus est ob bonitalcai, t t lapitntiam

\ , \
ct noliiiaiu, et gubcrnaiionem Dei, ipsum deincops
; , \
gloriiical: nos ilidem inslitucus ob ingenlia borta
\ , .
gr.iiias agere, jpstimque ei verbis eiviia gloriflcare.
. 11*.

86

C A P l ] T

c , ,
, , , ,
. >
, \ . \
\
,
, ,

VERS. i . i Obsecro itaque vos, fralres, pcr m i fieraliones Dei, u l exhibealis corpora vestra bo*tiam Tivenicm, sanclam, Deo placcnlem, rationalem cullum Yestrum. > Postquam abumie s:Uis dc
dogmaiibus verba fecissel, deinceps ad morum pracepia pergit. Etcum inefTabilem Dei circa nos dispcnsalionem et bonitaiem ostendiseet, obsccrat
nos c per miserationes Dei, hoc est, ipsas i n i ;, , seraliones inlermedias proponens, ut vel ipsas ro . ;
veriti, nibil ipsis indignum prxslcmus. Qaid auiem
* , ,
obsecrai ? Ut exbibeamue corpora noslra, boc est,
.
ul ad bellum exponamus el tradamus. Siu eniiu

vulgo dici solei : Imperalor acies suas ad belluiu
. " \ exbibuil vel insiruxil. Aut tanquam regi Doo de-'
jisv ^ \ bemua exbibere membra nosira probaia ei elccia.
.
Talcs eniin sunl qui imperatori sive mititiaj prxfc [/. .
cio sistunlur. Insuper, c bosiiam viveniem > eavel .], ,
dem exbibeamus. Quando enim ea morlificaverimus,
. 1
lunc vivimus secuudum spiriluni. Judaicum ilaquu
, ; . ,
saciiftcium non esi Deo gralum. c Quia euim,
, t ; >
inqiili, c exquisivit baec- de manibus veslris ? >
, ,
Fidclium auiem sacriflcium, id esl, ralioualetti
. > ciiliuni vehemcnter expeiii Deus. < Sacriilca enim
1

; , . ^
Bk , ,
, ; ,
,
, \ \
, \ 0 , ; , .
\ ,
"
. , ' ,
.

Dco, tnquil, <sacriftcium laudis : el, c Sacrificium

laudis glurillcubit me
Raiioualis aulem culius
esl, non soluin qui verbis ad Dcuni faciis praeslalitr, veruin etiaai vita esl el conversalio secundum
Cbrisium : ei quando nullus irralionalis affeclue
in nobis regnal, sed raiio omuia gubernal; et tanquam ponlifex quisque suiipsius facius fueril, interiorem maliliam jugulans, seque cxislimans scmper
coram Deo siate, ac in omui opere cl verbo iusiar
pontiiicie divina? a r assisienlis peiborrescens.
YERS. 2. i Et ne conGguremini buic sxculo, sed
iransrormemini per renovalionem mentis veslras. >
Moduiii nobis proponil, quo rationalem cultum vel
servitutem perflcerc qtieamus : qi est, si non
configuremur sxculo buic. Nihil enim babei vl

, ,
,
. , \, \
* ,
,
, , \
. "; . . ; ; \ , \ , \
. ", \
,

slabile vel (innu:n, sed oinnia sunt tetnporaria et

figuram tantum babenlia, subsislentiam quamdam, et subslanliam Grmam seu permaneiitcm. Ne
iiaque, inquit, assimilemini et vos buic sacculo i n consianii : boc est, Ne coghaie, neque sapiie qoae
sunl bujiis, c Sed Iransformemini per renovaiionem meniis vcslrae, > boc cst, Nunquam non lcipsum innova. Peccasti ? aniinam tuam vcierein reddidisii : imiovare rursus. Correxi&ii mores mos
pauliilum? conare inagis magisque emendare, facmsque es novus, io melitis semper iransformaio.

isa. , 12.

Psal. XLIX,

14.

Vari lecliones
w

499
M B O P H r U C T I BULGARttf ARCHIBP.
50)
Yide atilera qaoatodo de nuiudo, Qgurain tiixif co
, * ; ;, \
qujd oihH Bonftit in illo lemporariuni, et facile
tlissoJikbile: dc virtuie vero, 8 7 formarn : u( qwa . . *0
pataralem pul< hriluitincin geral, nequa aljqua ex- , *; .
lernarum itgurarum ornameniorumve indigtaL
Mundus eniiii ornabir, ul noe w fraudem inducal:
virlus autem propriam suam formam absque fuco
oslendii. Seniper iiaque transformari debemus se< undum virlutem, innovarique a malo ad bonum,
et a roinori virtute ad majorem.

.
\ * ,
\ ; ,
.

c U i probctjs vos qua? siT volunlas Dei bona, et

; ;
bcne placens et perfecla. > Quia dixerat, Innovc- , \ , \ . ,
mini sempcr, novi facti : jamexpontl, ad quid u i i ' \ \ [f. . J,
lis sil islbaec menlis iuoovalio : uimiruin ad boo, ,
Ut probetis, boc esi, ut dignoscatis quae sit ^ , ; t , ,
volunias Dei. > Cui enim est itiveleraia mens, non
, }. > *0
novii qiu fiit volunlas Dci : quae est, iu bumili affe ^ ,
fctu vivere ei in pauperiale et luciu aliisque rebus \ ,
de quibus lege cautum est. Innovalus auiem spi, , \ .
ritu, ts novil quaj sil voluntas Dei, non perinde
,
ac Judaei noranl, lege detenti. Siquidem et lex Dei
, , "
voJunias eral, sed non beneplaceus neqtie perfecla.
, \
Nou enim priinarto el praccipue lala erat, sed
, ' , .
propter illorum imbecilliiatem concessa est. Perfe , :
cia aotein voluutas et beneplacene, esl Novum Te. \
slamentum. Potes autem juxia Magnl Ba&iiii sen. , \ ^
leaiiam aic c^iam aeclpere : Mulia vuli Dcus, alta
; ,
quidem ad beneflcentiam noslram qua? bona eiiaai
\ ,
dicuntur, cen bonltate refena ;alia terovult, pro- ,
pter peccala nosira iralus quae et ma!a dicuntur, C
ut qu% nos affliganl, eiiamsi el boruin finis bo
nus esl. Bonaa igilur Dei votunlalcs nos imrtari dcbcnius : Quse autem ad aflliciionem spectant, non
Aiiiniuo. Non enim nrinislri malorum nossumus,
aed prava? poteslates. Priraura igitur coilsfdera voluiiiaiem Pei, num bona s i i : deinde ubi agnoveris, contemplare num sil etiain beneplacens. Nain
inulla bona sunt, quae neque graia sunt, ncque.
Deo placemia, lemporis videlicet aau poraonaB
causa : veluli, Deo incensara adolere bonom esl :
at islud cuni Ozias faceret, displicuil Deo . bonuiu eral diacipulis in arcajtie mysleriis instiiui;
fed aiiie teinpus, non beneplacens. c Non cnfni, >
liiqiiil, c polestls poriare modo . > Cuni aotem
c i bonum et beneplacen* fuerit, dato operam ui et ^
perfectum sil ct indeQciens, ila faclum uli exigilur, nou curtuni ei rouiilum : exempli gratia, oporlcl imperliri in simpliciiale, boc esi, cum liberaliiate
liicauo mcnsuram.

& \ , , \ *.

, .
, ' \ ;.
,
' , , \ .
, , , . , ,
' , . \ ^,
, .
, > \, .
\ \ , \
\ , ; ,
xoj ;. , ,

, .
sin parce flal, babuii perfecUin ista coramu-

Vea-:. 3. c Dko eniui per graliani Dei qu* data

t&l mibi, cuilibct qu.i esl iuier vos, non uKra quam
oportei sapere, Ceu butnilia perpctuo spirans
Paulus, nusquam 80 fide dignum jactai; sed alias
miseraUanes Pci, alias vero graliam mediairices
prppooiu Non ipeuoi, iuquit, seroionera 8 8 *

t ; ;
, \ , '
. *0 ;,
, , , , ;
. [f. ], \,

I I Para). xxvt, 16.

c 0

Joan. x v i , 12.

Yariaa leclior,
u

" .

50]

I X K P I S T . AD R O M . - C A P .

: , ;
.
\ , \ ,
' .\ ;
; ; , \
;, ; * t
. > " ,
, , ,
, \ ,
; *
,
1

XII.

'592

sed eum quera a Deo accepi, qttem gralia ipaius

inspiravil niihi. c Cculiliel * aulem btc verba facit,
et privaio ei tuagislrainip gerenli, c Non saperc ultra
quam oporieal : de bmmliuie priroum diseercus,
eicut ei Dominus ab ipsa etiaia orsns eat: Beali
pnupereg spiritu Quod auieni ail, esi bnjaarcodi : Oportei qiiiikm eapere, boceet, ahatntogiutionem habere, sed ita, ut cqpte&tes res affeclemus, alque super lerreairia eleveaiur, nou ut
conlra fralres et proxtaios afferarour ; boc eattu esi
sapere ulura quaro oporleL

' ; .
^, . ' , ,
. , , -

Sed aapere ad sabrieiatero Acoepimus en.m

sapienliam non u i ad airogaiiliam abulamur ea, &ed
ad sobrielatem et inodoralioaem, bocest, ad bnmi-,
lilaiem. Hacc ita locutus est, ui oeteoderel eum qui
, \ non bumilitcr, sed arrogajiltr ae geeseril, ct i w ,
pegisse el excidisse a proprii* cogitaliooibus, Hu; $
milis autem, incaluaies ealvosque seasus babet <
propterea diciiur esse sobrius.
,
c Unicnique sicul Deus parlilus esl menguram
, ,
fidcl. Cum dixbsel noa non oporteve guparblre,
, , ,
sed modefttoi esee el bumilee, nunc oeteodit qua
, ,
ralione sobrios ee&e oporteat, ipquiens, iia aobrioa
.
sae oportere, repulanies nempe, quod euiqe Deua
; ,
partiius tst mensuram fidei. Quandoqnidem enim
' ;, , ,
dona illa complures i arroganliaui efferebani, Prn .
pier hoc ipauin, inquit, modeeie eaiire oportet,
,
quod Deae unicuique fidei menaurai partitus sh.
xav , , .
Non enun lua /irius isihxe, neqaa lutim opus t ,
,
sed divinum donum : }ve magnum sive exigwuu
, , c fueril, Deus ccrie lioc impertiil. Fidem autem bi<:
; > , ' ; \
donum appellat, quo miracula perficiebam. Fid
, , c ; enim duplex e s i : ahera nostra, u i , c Fidee lua ie
servavit <i: allera vero donuni Dei, per quam mi ;, ,
racula fiuni, ut cuoi ail Cbri&tus : Si habueritis
, \ .
fidem sicut granum sinapis, diceiis monli buie :
Transfer te hinc illo, ei transfereiur
YERS. 4,5. c Sicut euim in uuo corpore mulia
\ ,
membra babemoa, omnia auiem membra uoa eum
dem habent aciuin : iia ct nuihi unum corpus s u ,
mus in Ghrisio, singuli autcra, altcr allerius mem*
[vulg. ' ], / .
\ , . - bra. Corporis ei menibrorum exemplo ingenieui
superbix elationem tollit. Ut enirn corpus unum
. "
, , ; - quidem est, diversa vero iueaibra babei difierentes
* \ \, - jy actiones exercentia : sic et nos fideles unum umus U\ Gbristo, ceu in capUe, corpns constilulua),
, ; , \ ,
* 0 , atqne inter nos muluo alier aherius sumus mem\ . - bra : non minor lanlummodo majoris, sed major
, \ , . eliam minoris. Ne igitur ititer vos aller adversuM
alierum efferamini: egetis enim, merabroruin i n star, mulua vesira opera.
VERS. 6 . c Habentes autom dona, secundum gra^ , , liam quie data esl nobis, varia, sive propbetiaoi
, , \- secundum ralionem fidei. Non 0 9 dixil,dona ma , , * jora aut minora babcnies, sed, Diversa : ut su#

v Maiih. v, 3.

q Mattb. rx,

Matlb. xvu, i 9

Vari* Iectiones.
1

501

TflEOPHYLACTI BULGARI.fi ARCHIEP.

Verbos vel CO ipso nominc comprimat: neque Vtr-

tutes dixit, sed, Dona. > Dei enim, inquit, donum esi, non tuum opus, qnod accepisthet gralia est qua? islud libi dai. Ut fgUiir elaios dejiciat,
baec a Deo donari aflirtnat, charismata ca nominans. U l auiem sognes et ignavos excitel, Hcrum
ostendit quod ei nns aliquid conlribuirtins nt accipiamus dona, c Sive propheliam , > inquiens,
ad analogiatn fidei. t Etsi emm gralia est, nou
laroeo simpliciter effunditur; sed qtialerms invenerit vas fidei sibt oblatum, eatenus influit. Propliei\x auicm primnm meminil, cilra ullum forsan
discrimen i>tud faciens, vel forlasse quia propter
eam nonnulli vulgo extollebantur. Ponosi exudlebanliir, cur non privavil eos Deus eo dono? Propter
popiili commodilatem, nlqiie erudiat nos, ne condemnemus cbarismaia habcntcs, eliamsi peccnvcrinl. Si enim ego non denudo aut privo gratia mea. (inquil Deus), tu quis es qui ipsum vilipendis ?
R

504

; \ ;
, , . , ,.
\, , , ; xa\
; \ . " ;,
," \ - ,;
, \ ; ? ,,
, ; ;. \ \, '
', ' ; }
, . ;
, \ ;
, \ / \
; . \ , ; ou
; *
), \ /
; ;, .
, TJ
; ;
, .. "
\ ; , ;
.
. ;
,
( , ), \
, , .

YERS. 7. Sive ministcrinm, in minisleiio. > E>1

aanc el specialis carae ac gubernalionis doniim, m i nisieriurn, qualis erai eeptem diaconorum functio.
Inlelliges lainen generaliter omnc opus epiriiiiale
per minislerium. A i l ergo : Si quis functionem
quampiam nactus esl, in ca functlone perseverei
(necessum esi enim senieniiac huic apponere, ,
id est, mancai sive persevcrel), neque aliquid ulira
quaerat, oeque adversus aliam extollatur, sed maneat
conientus eo qnod accepif.
Q
, . .
c Sive qui docet, in doclriun. Si mini>terlum
nniversaliier nccipias, audi deinreps ejus spccics , \
< onnun>eraias : sin vero particulare ministerimn * inlelligas, observa quprnodo prius illius memweri , , , ; \;,
; ;, ?
ltcel inieriiis s i l , ac doctrinam, cum lamen inajor
, ; ,
sit, gecundo loco posueril, iiidiscriiuiiiaium ordinem
\ ?{; ; ,
oslendcns, erudiensque nos ex ipso ordine, non
\ ; .
inflari deberc, neque de iis quae majora videniur.
eflbrri.
t , . *,
VERS. 8. c Sivcqtii exbortatur, in exhortaiione. >

; ;, . ).
Est ct ipsa qtioque exbortatio, doclrina? species.
Docirina enim dicltur sinipliciter, dequavis re pro* ; , \ posila dispulalio : exborlaiio autem sive consolalio , ; , ,
tpeciaiim, qunndo quispiam menlibus moerore vel
...
^, ,
iracundia perlurbatis nuligalionem ct quielem indu-
cit per sermoneio. Ptoinde qui adbortalur vel con- , ,
1

solalur, .inqnit, in exborlatione live consolaiiotie

mancat, opus suttm exercens, nec conira alium
tlatus.

Qui (ribuii, in simpliciiaie : quipraeesl in sollicitiidinc. Cum de doclrina et exhoriatione, qnac

siini animantiu prefecturae, 9 0 ^ r b a fecisset, titmc
de corporis rebus loquitur : haec enim aecundo loco
babentur. SimplicUatem auiem, ipsam liberalitaiein
d i t i i . Oporiet igitur dare cum fiberalllate ei copia.
Fulla eniin virtus permanere potest, si conveniemi

, ;,
,
, ., *^
.
, . oa . ,
. \ -

V a r i lectiones.
.

* 0.

05

EXPOSITIO I N EPIST. AD ROM. -

CAP. X I I .

E06

, * - ratione flat. Nain ct virgines oleum habobam,

s**d quia oleum istu.l non sufficiebai, cxcidernut.
, \
Qni prxsidel igitur, sedulo debet bicquoqtieei liaud*
, \ ^, quaquam segniler boc iransigere. Praeesse autrm
. ,
est, verbis et corporc auxiltari ei qui auxilio eget.
\ , .
Quia aulein de largiiione pecuniarum loculos crai,
\ ,
nec omnes abundanl facultalibus, aii : Preesto
,
aliter, ut poles, ac adjuva egentes, vermn sedulo et
, , \ , *
siudiose.
.
Qui misereiur, in bilarilale. Supra montiit,
, . ,
quod cum siniplicitaie, sivc liberalilale, sil ituper , . ,
tiendum : deinde, quia nmlli multa, invili lamen ct
\ ,
coacii cum moerore quopiam largiiiniur, subdit:
\ , \ Oportei u( liberaliias flat sine trisiitia, vel polius
, ,
ut ei adsil bilariias, sive alacriias. Gauderc enim
. ?,
. te conveuit, quod pro exiguo pretio coeltim accipias.
Intelliges autein discrimen imperiienlis el mise * :,
renlis. Nam imperliens, ab alio accipiens, donuni
* ,
(ransferi: qui vero misereiur, a seipso insumii,
, * .
tive de sno iributi.
VERS. 9. c Dileclio sine simulatione. Quonam
c . > /

, ,
ralione prasdicla omnia compleanlur pe.rflci inlur' .
que moiislral, inquiens : Cbaritas non sii slmulain.
, \ |&. \
Tum enim vere esi charitas, et cunclu facile perU , *
cienlur. Eienimqui miserelur, bilarilcr iniserebitur,
, ,
tinpertiens proximo suo tanquam sibi ipsi. Deinde
, \
qui praest, sedulo prscerit, pro proximo suo perinde
.
ac pro se ipso certans, et omnia pari diligemia
persequelur.
t ' . \
c Odio prosequentes qnod malum est. De cha . , \
riiaie verba fecit. At quoniani esl cbariias quas
, \
damnum infcral, cujusmodi est illa, qiue cum pra? > ,
donibus dc hlrociniU convenienlibus iniercedii, ei
. , , ,
in similibns : eani ob rem subjicit, Odio prose , \ .
quenies malum, > boc est: Ex animo odio habcnies*
,
Prxposilio eaim , iiuensum et vehemeas odiuni
; \,
significat, ct qtioJ ex imo corde proflciscalur. Cum
,
cniui non pauci siut scolus opere qiiidem nnn pa \ . ,
iranles, ejus lameri copiditate flagranles, Odiuin,
c , ,
inquit, mali omniumque vhiorum ex corde posiulo,
\ *
u l vel ipsa anima sii pura. Ne igitur, cum d i x i ,
, ,
c Diligiie vo8 mutuo, existimeiis excitare me vos,
,
ut ad inalum adeoque flagiiia cotinnitienda alier
.
allerumadjuveiis; sed multo magis e diverso, vos
1

D alienissiroos csse volo, nedom a pravo opere, veruiuciiam ab omui cordis propensioue erga ipsiim.
.
c Agglutinati bono. Non suftkit a eceleribus
, \
declinare, nisi ct virtuiis actio 9 1 prxslo fueril;
- * * eam ob rcm dixil, c Agglminaii bono, > boc es,
, .
affeclum cbaritaiis erga ipsuin babcntes. Hunc ad
\
modum Deus inariiuin uxori faiuiliarius copulaws,
\, c
Agglutinabilur, inquil, c uxori suae. >
. >
VEKS. 10. Fraierna chariiate ergo ros mutuo
.
affecli. > Adhorlalus sum vos, inquil, ut diligaiu,
^ , , , \ f

I Pcir. i , 12.

Variea lectiones.
ii .

\ .

0.

fl

TliEOPIiYLACT* DrLGARMS

ARCHIEP.

eiqwe islnd mcriie fm-re drbfii* : fratfoe enm ?*

. *
; . ^; ; ; , \
\
.
c . , ;
, * $ ,
\ .
,
^.
t , \
VERS. U . c Stadio non p'g?i. * Qwia pleriqite
* ,
bonorare el clfligere videntur quoad animuni, ma \, \ ,
mtm atitem inierim non porrigiint, a i t : Necesse e&t
, 0 vosmtiluo praeesse, ei nliomm curam gerere, afqirc
.
eoriari, srcuti par csl, ut et per opera succiirralis.
c . " '
Spiritu fervenies. Perindc qtiasi dixeril ali\ ;
qnis: Qut fiet ui studio pigri uon simus? a i i : Si
, ' ^spinlti fervcamus, boc esl, si fucrimus cxciiali el
^ \ . " , ; *
calidi. Porro illud eliain observa, qnod postquam
; , ! *
mulias virmtis specics rccensuerit, tunc istud stib . *0]
junxerit, Spirilu ferventes. Qui eniiu jatti cour, ;
niemor.iia peregerit, is el Spiritus graiiam altratth,
, \ .
ab eoqae inflammalue fervet.
< . > " ,
t Domino servicntce. Cum frafnim nmaiorfueris,
cuin dHeciiouem habueris, idque geims alta quae ; , 4 ,
* . patilo anie coiiimemoraia snnl, tum servis Douiino.
, ; .
ln tetpsum entm transfert qusecuuqtie fralri Uio

estis, in mia m.tfri**, nempe bapilsmaiie fonie gcnerati. jEqmmi igimr esl, voe imiluo aiuone diligalis. FmlcMiitiis etiftn cx amicitia nobilior 110liorqtie evadii, et amrciiiaex fra:ern"uatc profluk c l
coniinetttr.
f Honorevos muiuo prTeiiiein<i8. > Qut fraterna
cbaritas persevercl, disserit; ex muliio niiuirftm
bonore quo alius alium anievertii. IIoc eniin est
praevenire, dttm aliu* alium nratuo honore airteverlil.

1 1

1 1

&>

pra?siileris.
\"Efc9.12. t Spa gaudefite9. Qnia magna qaeeHam
faciuqae difficifta posuriavit, jam nunc oetendit quotnodo ista facile pr&siari possinl, trittiifuin si frpei
cooperemur. Spes cnraTforriorem' effitft aiiiaiain,
el conftdentiorem adversus pericula.
t In iribnlatlone paiienies. Quia spes futurortmi
csl, Eliam io prasenli, inquii, tempore multum
pcrcrpics boni, nimiruin ultolerans et probaiusrcddaris ex afflictionum palieniia.

f . -\
, , \ f ;

,
/^.
c . \
\, , , \

t
.
In oraiione perseveranles. lngens et islud
pof-
est auxilium ad praedicia omnia perficiead, ipsa
vidcticet oraiio. Nec dixii simpliciler, Orantes, seiL , , . \ ,
, , ;
t Perseveranles. Eisi enim nibil siaiim accipias,
persovera, ei perficies quod cupis.
; , *,
D .
Vens. 15. t Necessitaiibus eanctorijm communi . > *
caaies, 9 2 Curn in superioribus diceret, t Qui
, c , ,
misereiurin lularilaie , omnibus *imp!iciter ma- ' \
nnm aperuii ; Iiic vero de cleemosyna in fideles
;
ronferenda koqnitur : hos enim sancios iiominat. . \ , ,
Nec dixil, Exhibete iltorutn necessilaiibus, venim, , c ,
f Commanicate, siibindicans, quod ea res sit ve- , .
mercaius el cotnfiuine lucrum. Tu enim pecimtog ;, . \
qaidem largirie, iHi rero coelum libi referuT.l. NVc ! , , , ;
d i x i i , Sumptiboa ei toxui sanciorum, sed, t Neccs, . \
c

l f

1 6

Vaii/o lecliones.
1 1

. .
?'..
; .
.
; /, . ** : .
1 3

t e
,

. ; .
.
.

/-

EJPOSITIO IN EPIST. AD ROM. -

509

CAP. X I I .

513

, ol i v * xa\ ; silaiibua, i i l exorel eo. QnorooJo &um isli non

imniiies el pjUi*e belluis siniiles, qtii sanciis, io rebie
^ ;
ad usum et necessiiaiein spmaniibnft, non ojmulantur.
c llospilalitalf m seclanles. > Nom dixit, Hoaptla . , liUUm aggfedienles, ged c Sactaiiies: erudivux
, , < ;
nos, ue cxspttieuHis (anliaper duin ad 90 mi&eriei
#; ; ; ;
egeiii accee&erinl, vermu ui accurraimis nos ad ip, ;, \ .
sos, inseqjiawurque eos, wt Abrabam el L o i .
, ; ", ; ,
< ; , .%\
Vtas. 14. 1 Bcnediriic pcisequenlibttg vos : be . > 3
ncdjeitc, c i aokve maledicere. 1 Cutu de fraterna
\ ; ; , ^
cliariutcaf; djJectjoae ergiTatnicos praecepta dedisset,
* , ,.
diiucops HislruU qualinaia affeciu erga bestes iui
, , , *
bmi e&se defcawus, Nec dixii, Ne revocetis ad
, , j \ , c
awuiariaai veicrejn iwjurUm, neeva* ulciscamim,
* > \ \ . scd ijiuul aniho majusesl, < Beitedicile. > Addidii

, ,
:, , *
$, .

a u k w , > <* mal^llcere, bec, sed

iilud fai iaiiiua. Uuiiftim bcncdkil its qui ob CJirUli
ijuiueji pLTa^qwutiuripauin, iiuUcal lauarieeic qood
(liloeii lau&a paiiaiur : qui vero exiecraUtr,oaieadit
scso bmari, ct cx lioc qnotl Jieque euui d i l i g i l
cujus causa paraeriHiouejii gusiinet.
VERS. 15. c Gaudeie cuui gaudetUibue,
cuw
flcuiibus. > Magnutn reqnirii auimuni, non sobnti
nou invidere, sed cougaudere eiiam gamfteuiu J . i dicat etiiio boc auipjam prorsue ajb owni invidia
liberaip, el majvg aa quam flere ci\m llculibus 1
siquideaa Aeuun ftaMira jpw sappedilat, ad comt

, \
, ,
, .

;,
*
. , ,
; .
1 1

, , \ ^
;, \ .
; . ) \
* , ,
. *0 ,
* \ <
. \
\ , \
^ ,
, , * , \

, ;
. > HJ>; -

passionom trabens^Uiraqueergo IM>S docei, 1 cotn^

passionem seilioet, el ffeciuiM invidja vaeumn ergn
oiunes, elia
eliam eiga ipsos persecuJoroe.
Y E A S . 16. Idoui erga vos wuuio semie-nics. >
Rursus de bumiliiale di^aeri(. Yerwraile si euim
quod urbi buio ceu itnp^raioria", propriws fuerit
oaieiuaiioAis anogauliaiqie luorbua. Qaod aiXtNu
dicil, csl bujusniodi : Maguum teipsum essa arbi*
traris : proinik et fralrem taleiu Uulumque repuia.
Sin abjectum ei exiguum ipsiuu exisiiinaa, de ^
itleai senlia$, aique iia oaauem inaBquaulateai lollea,
peqiie abominerig illum, cea sis eo praistamior; sed
tauqoaoj qualein, ei pei ittde ac ie ipauin bonora
f Noj) alla sapientes, sed bumilibue conaenlieiiies. Quomoiia prajdicium porUci quoai, disca :

, * , f) Si uoneublbnia spirein<is, ^ 3 ^
bumilibuo,
;, , , boceat, viiibus ei coniempiU, eiwul abducauiur
; , , - Uoc e&i ci>udescendaiwu8, una ciixuiMferamur.
, .
Ne silis prudeniea apud vostweiipsos. 1 lloc
c $ * ;, ,
, \ e&|, ne existuneiis vos vobis suuicere, ueque opus
, . esse vobis consuliore alio, aul eo qui quid deceat,
, * suggerau Naui Mosea eitemi cum D^o famUiariier
colloquerelyr, opus tamen UabuU con$al(ore ao .
cero.
Yaas.17. c Nulji nialunu pro nalo reddemea.
,
Si enim aiium viiuperes ceu qui malum fecerit,
, ;
s

Varia) lectionas.
1 1

; ; .

1 1

c i w n

511

THEOPHYLACTl B C L G A R L E A R C I I L E I .

512

quare tu illum imil.iris , ac malefacis ellam ipee ? ; , \ :; \ ;;

*, ,, ,
dixit nuterti, facientcs matum
fldHi,
sed, Nemini, sive Grarcus, seu quis alius fue ", .
ril.
,
i Providenles bona coram omnibus bominibus. >
, * , '
Jloc ideo non dicit, ulad inancm gloriam vivamus,
* sed ut occasionem adversum nos quserentibug non
.
pra?beaimis. Exigit enim a nobis, ut cilra scandalum
el oifcnsionem ducanms vilain. Plurimi enim nos \ .
nosiraque obgervani.'
, ,
VEUS. 18. c Si fieri poiesl, quuUiim in vobigesl,
cnui omnibus hcminibus pacem habenles. Pulcbre
. , .
dixit, c St (ieri potesi. Nonnunquam eniro fieri
, \
non potest ul pacem qnispiain compleciatur, cum
, .
de pietalo certamen fuerit, cuin de injuria ^ , , \ \
cias, nec ; \ . *
affeciis. igilur, Qnod lui esl oflicii, facias,
cuipiam occasioiietn prabeag bellorum vcl iiimiil ,
luuni. Sin pietalem tosaru conspexeris, foriiier
' \ consiste, pro verilale dimicans : non liomini quidcm
, , , \ iiifensitg, sed impielati, illuni ipsuai sane miserans,
. , ,
ejnsqne eiiram gerens. llac raiione, quod aniea
,
inpossibile videbatur, Iil p<isible; qiod cuim ad
, te atiincf, pacatus es erga illum solam impieialem
.
impuguans.
c , ,
VERS. 19. c N<*n vosnielipgoa ulcisceule.*, d i l m i ,
. \ ,
*ed daie locuin irae. Scripium est enini : Milri
* . , \,
vindicta, cgo relribuam, dicii Domiiius. Dale
.
locum, inquil, Dei irae adversus euin qui vobis
; ; ,
injuriam afferi Si enlm vosipsoe' ulciscamini, non
w

te

cgredietur pro vobie adversiim bosles Deua. Si C *

*
*
^
^ ; . \ ,

auiem vos dimiseriiig, Deus ulciseeiur acerbius.
.
Adducit aulem tesliinoniuin quo scrmonem suum
* ,
siabiliat. Hac autem dicil ad consolationem pusil ; .
lauiniorum ; nihil enim aliud desiderant, quam
ut videant pro se de boslibus sumplam esse vindiclam.
c ; ,
VERS. 20. c Si esuril iniinicus luus, ciba i l l i i m :
, , si siiit, da ei p o i i m i : boc enim faciens, carbones
; . >
Sgnig congcres super capul ipsius. Atiiorem plu . ,
losopbiae gradum bic a nobis exigil. Quid enim
dicam, inquii, quod oporteat vos paciiicos esse ? , ; \ . , "
quin etiam benefacere impero. Garbories > auletn
, ,
t ignis congregabis super capoi ejus, dixit,
; ,
indulgcns pusillanimiiali iiijuriam paesi: nihil cnim
adeo suavc 9 4 esl, aique bosleiu videre punitum ; D \
; , \ ac propemodum lalia d i c i l : Vis ulcisci le dehosle?
. . ' " .
Bonelicium ilti exhibc, tnm accrbiore eum supplii io
* .
affecisti. Eapropler dixtt, < Carbones ignis congc \ >
res super caput ipsius; grave supplicium desi.
gnaus. Ilunc ad inodum supra dixit, t Dale locum
Dei irae.
,
YERS. 2 1 . < Ne vincaris a malo, ged vince i u
. > ,
bono maltim. > Hic loci istud gubindicat, non opor * ; ;,
lere noslali sentemia cibare boslee, ut majug sup
plicium illis asciscamiig; boc eiiim esi quod a i l :

* Deut. xxxii, 35.

Variai lectiones.
1 3

1 1

EXPOSITIO I N EPIST. A D ROM. -

CAP. X I I I .

5i*

* , Ne vincaris a malo, id est, Ne ullionis nvida menle

,
vel delibcr.itioue illud fac: nec niala palranlem
iiitiiare: boc cuim esset le succumbere el vitici:
( ),
quin potius gmde beneficemia lua tllum vlncere,
, \
alque a sua maliiia transferre. Quod igitnr supra
. "
dixit, ad pusillanimiiatis consolaiioncni d i x i t : nunc
,
aulem quod peiTeciiug esl induxii.
.
CAPUT

. '.

XIII.

VERS. 1 . Omnis anima potesiatibus subumiori*

c bus subdila sit. Cmn auditorum mores suflhienler
. > coniposuissel, eosque docuisset ut ve! boslibus
. \ ; ,
essent benigni, lianc adducii adborlaliotiem, eru diens et inslituens omnem animam, sive sacerdos
, ; , ;,
quispiam fuerii, vel monacbug, vel aposlolus, gub;, .
. J
principalibus. IsU enim gubjeciio uon inverlit
pieiaiem. Admonel auiem (ioc Apostolus, ut ostendat
, ,
Evapgeliuin uon docere defeciionem aui inobedien , ,
liain erga niagislratum, sed moderalionem poliu*
.
el obedieuliam.
c Non eniin est poieslas nisi a Deo: qnae autem
, *
sunl potestateg, a Deo ordinaue gont. Quid ais?
, . >
Omuisne princeps vel magisiraius a Deo elecius
; ;
esl? Non boc dico, inquii, neque de omnibus et
, , \ '
; , . singulis principibus vel niagistraiibus mibi germo
iiiiiic est, sed dc re ipsa. Nain principaius essc, ei
, \ ,
altos quidem magislralu fungi, alios vero magistra , \ \ ",
libus subdi, neque sursum ei deorsum onmia
. ,
misceri,
Dei sapiemiae dico opus esse. Non enim
, ', c ,
dixii, non esse principem, sed c Non esse polesia . " \
i c i

; , ^, \, . "

> , ,
' .
,
, ; , *
, , :
; ; * ; ; ; , ;
, , .

leni, nisi a Deo. > Quare, de reipea, de ipso m;gislralus, inquam, oflicio disseril. Quemadmodiim
ctim sapicntum aliquia dical : c Domiiio uxor
aplatur v i r o : inon boc dicil,quod queml bel cum
inuliere convenicniera Deus copulet, veruin qnod
ipse nuptias fecil et instituit. Oinnes ilaque poufitales, qualemcunque cogites, riie a Deo ordinaia
sunl, sive patris in iilium, sive mariii in conjugem,
sive omncs alias, imo qux vel in ipsis sunl anhiialibus, apibus niminim, giuibus el piscibus.
c " ,
VERS. 2. c llaque qui resistil poieslaii, Dei or . ,
dinalionl resisiil. Kesistenies auiem sibiipsis judi . * ,
ciuni accipient. Ne fidelcs dicere 9 5 q e a n t :
: , Viles plane nos reddis, qui tamen cftlorum regnum
, * ^ adepluri sumus , prmcipibus el magislraiibus nog
, ,
gubjiciens; monstral quod Deo subjiciatur, quis * - quig magistraiui gubjicilur : vel poiius, quod l e r r i , , biliua esl, gubdil, nempe, quod ille qui bis non
, * , \ fuerit obsecutus , Dco resistil, qui poiesiatcs et
magistratog ordinavit. Qui antem rcpugnai, ei a
\ .
Deo punietur, et ab bominibus : boc euiui subiu
nuil, cum dixit, c Sibiipsis judicium accipieut resi .
gtenies. >
YERg. 5. Principes ewioi non sunt lorror bono
rum operum, sed malorum. Vis autem uon ihncre
, ,
poiesuieiu? Bonuin fac, et babebis laudem ab
; , \
18

P r o v . x i x 14.
f

Variac leciiones
e t

TIIEOPHYLACTI BUljGARtiB ARCHIEP.

M6

ipta. Qnid mclwh an* borres? N*n m i m rum ; . > ; $ *

bene facias, magisiratus tc taerfpai: non lerribitis , ;
osl libi viituli operain navarUi; qnbi paiitia lan- * ,
dalor luus w d e l , ai feceris quod boniim eeU Tan- .
luoa enim abetl ut terrorem tibi ineuliat, ut etiam
, \ .
le luudet.
VERS. 4 . c Dei namqiie minfeter ett tibi in bo *; ; .
num. > Voluntati, taqjiU, Dei cooperalur: verbi
, , ,
gratia, consulit libi Deus per Evangelium, u l tem ;
perantiae sludeas: iia princepg pcr Icges suas eadem \ .
jubet. Adborlalur Deus ne qucmquara defraudes, ,
fte avarititf inbies, neqtie rapias aliena : magistra- . "*
lifS eiiam 6Uper bisce judicat, adeoque ferl seulen- ; ,
tlam. Adjuior ifaque nobts est ad bona opera, si
.
ifiodo ipsi mcntem adverlamus.
c |},
t Sin matutt feferis, fime : non enim slne causa
. > "
gladitim pormr. Proinde prlnceps non facit melum
, ' , ' \
ifi nobts, verum noslra nequitia, propter quam
operatur principis gladius, hoc esl coercendi po- , , lesias. Mngisirauis enim non frusira gladio cingiiur, * 0
, ' , , .
sed ut sceleratos puniat.
c Dei eiiira minisier e s l , vindex in iram e1 qui
c ;
male agil. El qoaudo viruiiem laudal, voluntalem
. \ ,
Dei implel: el quando gladio ferit, Dci miiiieter * )
est, vhidicans viriuiem el vilium abigens. Plerique , ,
ehiiA non tam propter meuini Dei, quam ob princi- , \ .
pum foruiidinem bonum periiciimi. Quare cum ,
vindex sit virlulis, supplicio afliciens malum ope, , " raorefti, Dci minislcr est.
, g , .
VEfts. 5. t Meo necessarium est subdiios esse,
,
iion solum propter iram , sed el propler conscien- , \ . , ,
liam. > Necessum esi, inquil, subdl, nou soluin ul ,
non experiarig iram Dei ei niagistrains, tanqnam \ , ^ knmorigerus, itilolerabiliierque cnicicris ; verum- ; , \ ;
afiain nt non vidoaris eonscieniiae expers, ei erga
.
benehiciorem rngraius. Plurimuin enini prosunt
rebuspiiblicig mngisiraiiig : per ipsos enim viia * \ ,
aoslra consislii. Qoi ntai essent, jam olim omnia , ; periissenl, poientioribus imbecilliores devoramibug. . , ,
Constienira icaque tua, inquii, persuadeai 9 $ libl, ^ .
siio hoirore tania tibi bona donaniea ntuiqiiam
non dignerif
Yiiw, 6 . Ideo enfm el iributa pnrsiaiis. Tu,
c , ,iirqnit, leslaris, qtrod a magislraiu beneficio aifice- V , , ,
ris, quaienus mercedem ei pendis, itt ei videlicel
* , *
qui rebus tnia prospiciat. Non enim in principio
. ,
iitbiiium solvisaemus, oisi agnovissenius, lucrum

nobis ex bujustnodi praefectura acCrescere : cuin
' \ , ; *
scflicei nos eura soluii, maglstratus babeamus, qui
.
pro nobis excubias agant.
< Siitiislri euim Dci suni, in boc ipsutn incum , lkir.les. Quare Deo eiiani placei ut ipsius miiU^. " ,
hiris iribula pendamus Vult enlni Deus pacein ac
*. Si\u
* , viriuiem in republica vcrgari, viliura autem pnfli *
gnriralque in boc principes minislrant volunlali
f

Vari lectiones.

EXPOSITIO IN EPtST AD ROM. - CAP. X I I I .

51S

OiA^pPocti rt& *\ l>et * coinmoni WMU taborantee, inqne tfipeum

pereeverarrier incumbeaies, nog in picvj nc
*, \ .
tranqiiitlilate vham iramtgaimi*. Sitl qttfeqiiam
*1*} .
male magislraiu suo ei publica ftinetione abutatur,
,
itihii advefsue rei ipstoe trtiKiaiem fdcit.
* .
VER*. 7. RedtHia trrgo oirtnlbtis d d f i i a : cul
c ,
Iribtitutft , tributunt: t u i vecirgaf, vectigarl: ciii
* * ,
* , . , , limorenr, tfinoretn: cui bonorenv, Itonortrft. Gra1'rtudo erga magistratut eet debitvm, imprit, itre ,
fragabillur libl lncumbevs. Redde igilur qtiae debfi
.
* iie omnibue, qoiboa w i i niagU-trattfs snnt commiss i : cbi (ributum debettir, capitumTe ceiisas, ei
>, , ^ ,
iribiitum da : cui veciiga), lioc est pro lerra censos,
, veciigal. Nec solum pecunias reddiie, sed timorein
, \ , , , \ etiam, hoc est mertjniiam ac religionem aique
, \ . eximium bonorem. Qaare fnfert: Cui bonorem,
, . > bonorem* Est etiim duplex metirs : alter, quo
**, , - lerrentur aeetera parlrantes, ex mala conscientia

profltftna, quem jam atitea rejecil Aposiohis : aUer
, ,
vero, qno riitigentes erga diiectos aflfcirtntirr, hoc
, , esi t excelloflg et extonius bonor, quemadmotfirm
c * > dicl*n> esk : e Non est iiropia limentibos entn,
, c .
el, Timof Dontiiii pcrmanens in sapcalum KB .
cnli. > Pretatem enim bfc sive reterewiam sublndfoat.
VKRS. 8 . c Nemini qutdquam dtibealis, nisi t i l
\ ,
. > , * - vos diiigatis matuo. > Alia qoidem debita reddiie :
cbaritalem aaiem nimquam persohrere velitis, sed
f/*.],
semper ipsam uii debitim) pcrpetcioai habi'bilis.
' \ . ,
Q Non enim qia hodie cbanlatis qTmindam proppnsionem demonslratti ergft proximum, aibitriTis te
, , \
* perseivisee debiiami ae p r o p t e m ipsntti in crastrnum negligae; sed perpeliio extetima le churKa .
tem debere praximo.
VERS. 8, 9. c Nan> qni alnertim dBigk, Irgrm
c * .
implevh. N a m : Nen meeibafcera : Nen occWos;
, *
Non fanafeeris: Non coniip48C8, ei qtiod aH^d
, xa\ ,
nwndaitint, in boc m b a coasMmmautr, tttm\rt:
, ,
. Dilige pfoximafD liiimi u l l e i p s u m . Q^it proximum diJigil, lotant tegem imf4e. Peineepe 9 7
. "
Haqoe qtilsque p#oxhnum auem d^l>ei dHigwe,
,
, qHandoquidem l#t lamiequu beaefl^ie a*> eo ej6qe dittcii^ne eit affectaft: ui toiatn legem ia>pl*a*t.
, , ' , >
, - Noa aurevn dixi*, topfota*, ttu, c Goasuinataiur,
4

. \ - D
.
. * t , \,
* > \ ,

.

eat^ quWqni^ m legie itiandatis cwuit>etur,

breviier et snccnwte periicilur. Etenim printipUmi
et liw* virtaiig, est ditecifpov Porro^ iuiensm (haritalem lex e x i g i i : c Ditigea enmi proximum tuuni, >
inqait, c u( leipsiim : * DfMnimig miem uoaier majoTem exig^l, el, Svpra teipeotn inrqil. Nam antinam
pro amtco potrere doeet.

c , .
, -

, * -

Vfns.40. Clnvril* proxitno malutn non opcratur. Plenilttdo igilur legis dilclk>. Am4ra vir
tuiis s(>ecies clwmali adesse nHMfetrat: a avaHs
abutineiiliam, in eo quod a i t : t Mahmi non opera-

Psal. xxxui, 10, 18, 19.

Variee lcctiones.
** .

1 1

" .

" , .

519

T H E O P I I Y L A C T I B U L G A R I / E ARCHJEP.

tur : > el bouorttm operationen), ctun dicii : Ple- > ,

c o5v , . >
iiiluJo igilur legis dilcclio. Tolam eniin vinu:em
, lege coimiioiisiratam in nobis perficit.
.
VERS. 1 1 . < boc, scienles tempus, quia bora
c \ , , ;
jamest no& e somno surgere. > Cbarilaiem, inquii,
. ,
plurinii facere debelis, ac per ipsaro alias virtutes
\ , \
omnea : idque propier temporis raiionem. Nam
; * *
prope es4 resurreciio, prope judicium, atque opor- , , \
lei nus e sopore socordiae desidiaeque excitari, esse " , \ .
que paratos ad opcra resurreciione digna.
'. .
c Nunc enim est propior salus nostra, quam cum
, credidimus. Quia verisimile erat eos in fidei p r i .
mordiis sludiosiorea exsiitisse, temporis aultin pro ,
cursu refiixisse : Nunc, inquit, magis appropinqua- , \,
mus fuiuro saculo. Nam illud salulem iiominavit, .
a nomiue uimirum comuiodiore : peccatoribus eniin
'
est salus, sed pernicies. Proinde quia appro , .
pinquamus futurae vil, studium vebenienlius i n - , leudamus. ld enim esl quod in scquenlibus indical.
\ .
YERS. 12. c Nox processit, dies autem appropin / , . >
quavit. > ld eal, Nox est proxime ftiicm. Exeinpli
, \ , \
gratia, demus duodeciin borarum esse noclem;
, *
cuin ergo decem praeierierini, dicimus nociem pro , ,
cessisse, pro eo quod esi, prseieriisse, proximeque
, \ , , .
tiuem esse. Nociem auicm praesens sxculum appel- ,
lai, quod pleriquc iu leuebris aganl, ac cujusque
,
v l u caligiae contegalur; diem vero, fulurum sa>
* , ,
culum, tum propter jusiorum luiuen, luin quod
, \ omnium res oeculiae lunc manifesiemur. I Evan- . ,
gelio vero, dies quidei, praseue vita dicitur, eo
, *
qiiod oporteat in ea operari; nox auteni, iuiura
, .
vila, eo quod Uim noiuo quidquam operetur.
9

c Abjiciamui igiiur opera tenebrarum, ei i i i duamur arma lucia. Opera, peccaii operalioncs
appellavit, ceu laboriosum quiddam ei niaguam
difficuUalem coniineuies el infinila pericula, idquu
in praBsenli viia, anca vero lucis, virtutis 9 3 operaliones. Euin enim qui bis armalus fuerit, iu l u luin collocant; arma > namque sunt, ei splendidiun faciunl; lucis euiin suot. Porro CUIII ah :
Abjirianius, > el, c Iaduamur, > amborum faciliialem indicavii, devitaiionis nempe pravorum
rutn, el ad virtuteoi inclinationis. Nam sicul facile
esi deponere palliom et alierum induere : ita ei a
viiio iliscedere el vlrlutem complecti.
VERS. 13. U i in die boneaie ambuleoius. >
Panlo ante dixii c Diem appropioquaase, > jaiti
nunc vero ipsam instare ostendil, iuquiena : c l l o neste ambulemus. Quandoquidem eniin vulgi gloriain auramque popularem niagai facerenl, ab bonesiale eos allicii. Ncc dixii, Aiubuleiis, sed,
c Ambulemus, adhorlalioiiem suain levem c l inair.oleslaiu efflciens. Nibil cnim adeo dedecori esi,
u*. peccatum : uli et nibil arqiie bouesiatrui parii, ac
ipsa virlus.

'- , \ ,
, \
, , \
* , * c ^
, c .
, c , \, ,
, *
, D ;. " ,
* ,
\ .
4 .
" * "
, ,
. *
,
. \ ,
, , ,
. ^*
,
, .

Yariffi !<'Ctione5.
.

1 1

^.

1 4

521

E X P O S I T I O 1 EPIST. A D ROM- -

CAP. X I V .

522

c \ :. * ,

Non in comeeaatioiiibus cl ebrlferatibus. > Btbere haudqaaquain vetal, sed iinmoderalc bibcre :
3 ^ ,
neque frui quetnquam vino probibei, sed ipsam tc*
. \
inulenliam arcet. enim esl cantilenae illa
&6 * \ .
quse in ebrielate cum injnria iiunl : quod el teniuInitia diciuir.
Non in cubilibus et iinpudiciliis. > Cum de
t \ . > \
ebrieiale prius loculus esset, nunc de malis disserit
,
ex ea ortis. Ex ebrieiate enim impudiciliae pro .
fluuni. Neque enim bic uxoribus jungi, neque ma ,
irfmouii lectum tollity sed ipsam foriiicaiionein.
, .
c Non in contentione et a?nui1aiione. Gum mala
\ .
ex concnpisceniia nata exsiinxisset, nunc eiiam ilia
, \
q u ex ira prodeani', supprimit. Nibil enim adeo
.
cupiditatemacceiidit, et iram inflammal, u l ebriclas
, \ , \ .
ac temulentia. Ex aemulaiione autcm conteniio.
.
Qui enim mulatur alicnf, is et ad rixas progre , .
ditur. Sublata iiaque cottieniioiie, ad a*mulaiionem,
, \
unde Illa exoritur, recurrit, Quoniam vero coinper , . \ lum babuit, bella cx foriiicaiione et impudicitia
\
exsuscilari, sediumque subversioncs, una cum i m \ .
pudicilia conlendoms et aemulaiioms incniioneiu
facil.
VERS. U . f Sed intlnamini Donnntim noslrum
* . > , Jesura Cbrisium. > Exuit nos pravis vestiinenlis
Apostolus, deinceps exoraat nos, non jam lucis arma
, ^ ,
nos induens, sed quod molto magi& esi formidaii* ,
dum, Jpsum Dominum pro indumenlo nobis lar . '0 ,
giens. Hoc qui vesiilus fueril, omni sane viriute
.
decoratus est.
c Et carnis curaro ne gesserilis ad cupiditates. >
t \
Non prohibet carnis curam, sed ne juxla ctipidi. > ,
tates ipsius ei prospiciamus. Ad sanilatem, inquit,
, . , ,
eed non ad libidines el voluptate* carni prospicilo.
.
Neque eniin isisec providentia aut cura Fuerii, si
& , ,
. ,
flaiiunam accendas, si caminum molestum reddas.

Uuum istuc 9 9 tanlummodo qusere, ut caro cor , pusque tuum bene valeal : supra hoc ne sis adbuc
difrai, \
curiosus, neque id agas ut cupiditates ejus accen.
das, sed omncm conatum luum eirca spiriiualia
insume.
1 7

. '.
CAPUT XIV.
c .
VEKS. 1 . c Inilrmum autein i ude assumite.
. , ^ PJeriquo Judseorum qui ildei accesaeraul, post
fidem adbuc in ciborum observaiione baerebant, a
, , suilla carne absiiueniea, nondum ansi prorsus a lege
.
deficere. Deinde ne facile deprebenderentur, ut qui
a sola porcina absiiiierent, abonmibus cannbussiiir
, , \
pliciter abstinebaut, solisque oleribua vescebantur.
. " ,
Alii rursus perfecliore erant, qui nihil ouservanie.%
, . observamibus conviiiabajilur. Veritus esl igilur
, Paulue, ne pertectiores importune el non uci par
, \ , eral imperfcciiores increpando, a Cbrisii fide de .
culerenl. Proptereasapienler reni aggredilur, utrius
que partis raiionem babcns. Neque eniro objur^
, .
ganlibua audebal dicere : Male agilis, ue jrwperfe-

Varia3 lectiones

.
PATIIOL. G H . C X X I V .

17

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCIIIEP.

514

Clcs observalione atabtlirci: neque rursus dlcerc . , ,

poluil, Bcnc agitig, ne vcheiiwmiorcs acctiaaiore*
*
facerel; scu enim niodcratamelad ulrosque tempe- , ,
ralam adbortallonem facil. El videlur quidein foriea
[]
. increpare : loiutn auitm sermonem lioc in loco . \
conlra imbecilliores insunill. Sialim enim u l dixil,
* ,
iiifihnum, > indicafil eum non essevalidum. Gum
. , c
porro ait c suscipiie, monstrol eum sedula i n - , ^ . \
digerc curatuti ratione, id qaod exlfema imbccil- , ,
, litatis argtimenttim est.
.
Non ad dijudicaiionea disceputionum. > lloc
c ,
, \ esi, ne dijudiceiis ob infirmiiatem ipsius, neque offuMidamini, nec mullis cogiiationibus lurbemini: , *
caclerum tauquam iuilrinum ei aigroium omni cu- ^ .
randi ralione susciptte.
VERS. 2. c Aliue quidero credii iicere sibi Teaci
c ' *
qoibus llbcl, qui vero infirmus esi, vescilur oleri- . \
bus. > Perieclum et imperfectura comparal, in- , , , quiens : Perfcclus, fide sua freius, omnia indiscri- 0, *
iniiiatim e d i l : imperfecJior vero, lanquam itiQrmue, , .
olera comcdic. Digntie ilaque eat ul cureiur, nou ut , \ .
olijurgaiione acri absterreatur.
VERS. 5. Qui vetcilur, non vescentem na cofti *
temnat, el qui non vescilur, vescemem ue j u d i c e i : .
Deusenim iHtimaesuaipsit. Qui oinniaedebani, ceu . > ,
porfcciiores, non edeniee vilipeadebanl, ceu uiodica , lide imbutos, ac adbuc. Judaizaniee. Contra, non
\ . ,
vescenies, qaibuelibet veeceuies judicabani, eosque , .
condenmabanl ut gulosos et voraces. Quia autem ^ \ , pleriqoe horum e gcniibus eranl, c Deus, > inquit
\, " * ,
< ipsuin assump?it, > buc est, iueffabilem suam
.
graiiam erga euni commonstravit. Quid igilur cum
\ ,
eo de lcgc diftpulas, 1 0 0 cum Ghrislus illum j u s i i - ;
(icnvii?
VERS 4. c Tu quis es qui judicas alienum ser ; vurn? Suo doinino siat aui cadil. Ad pcrfeclioiem
, ,
boc loqoiiur, abduccns ipsum ui a ionieinplo, sicet , \
a coiideinnaiione. Uiraque enim admillebani per *' !
Jeciiores, aspernanies niniirum et condeninaules
\ , \
imperfeciioreft. Clanculutit auleni el hic iinperfectos .
perstringii. Non eiiim quia illa facial quae judicari
,
non mereaniur, propier boc le non judicare jubeo,
, * vBruin qoia alienns servos st, boc esi, nonxuus,
, , , .
sed Oei. Nam ciiamsi inutmue faeril, non lamen D , * *
excidli ab eo qnml sit servtis : quare iton est tte co . vo; ,
desperandum. Animum antein mrsns -ei addens, , , , c * >
rron dixii, cadii, sed t Stat autcatuti > SiVeenim , , ' ,
boc, sive illnd toniitrgat, ad domirwm peniiwt ^el , \ t .
damnom cadeniis, ve\ staiiiislimrutn.
< StaiuetuT atnem : vou-as ei eniin Domfons star
uiete ipsom. > Ctfm aH, t siatoeiar, ifldicat ipsmn
\ , , ,
adbuc fnivteri et toticuti usque adeo, ul solo Deo
, ,
ctyiiirinaione opas habeai. Qtrod dc plane desperaiis
* * \
dicirmw.
.
VERS. 5. t Altosqntdem jtidtcat dierm hiter diem,
" ' ,
rfiiw vero judicai omirem diem. > NomruHi inodia
. , \
#

Variae lecliones.
.

\ *! .

* .

53S5

E X P O S I T I O 1 M E P I S T . AD R O M . -

CAP. X I V .

B26

XOipefey * * et jejnnio se&e inacefabont, aui eliam a snilla canio

&4 , o? x * l
ahsiiiiabjul cvrtfs cjuibHsdam diebus : alii quibus , Bqpl , , . /,
lil>ei diobua edebanj, qai et jejanantes eondemna*
\ , $ oJv **
bam. D iie igitur hiquiHir; aiius aliter judicai,
- , * cwn it ree iudiffcrens. Non sunt igiiur incessendi
, .
fralros Iwjiis rei causa. lit liis aulem indulget illis,
quod iu fide eunt adlme neopbyii.
c . > "
c Uiiusquisque Ui wio eensii abundet. Qnando
\ ,
seraAoeai <ie dogmaiibua vet doctrma, non oportrt
, * , iios proprio senw abandare, sed qas accepimus,
, *. fijriaiur iu*ri, euaisi vet angelus e coelis aliud
" \
xa\
prsedicarit. Ubi autain de cibis H jejimio sermo esl
i ajmilibue, ei qi
iatia impingu4, adbuc sunl
, oi ? <5^
naopbyii, l ifidu4gntia epue habefH, bic ab exacto
*., >6 , $ *jura noniibilaai remiilendum.
.6 ,
, * &
VER. 6. c
sapil diem, Doinbio sopit; qtii
6 , , j *{) on sapil diotn, Dorninu non sopk. Qt*t observaf,
, \, tjy *
ioquit, diem, prepier Domimim observai, ex revrraiuia ei pieiate qaadam : ei qai non observat in^^', 4> *$' *%\
quil, diem, propter DoniiiHim fioti observat, ut qvii
, , i v
, jam in Gbristo sil cousiinnnatus, legalibusque obseivationibus major.
.
4 1

< y ., (
) , ,
. > "y , ,
, \
*5 , \
, * . ., , \ , .
&, i y c *
. /, | *
; " .
< {)\ , \
4^. %gn ., '
^ . *
^, ^ ,
, \ ,
. 06 ,
, ( .
^avasoy [ / . ^ . ]
; "
; ^
^oxovy^ ^^ *' .

< Et qui edii, Donrino e d i t : graiias enim agtt

Deo : et qui non edit* DOUUBO non edit, et gratiaa
agit Oeo. Unum tanlummodo, inquit, quxrimae,
an propier Christum isla fiant, graliasque agantOeo,
eum qui vescitur, tum qui non vescilur. Nain quod
Ha peragiiur, eipers cal accusaiionis ei calumuia.
flcfluiem, ti dixi, inquil, quod adfanc erantuo-

^>. ^, ,
. ! \
^ * vGy
. 0 ,
, .
.
4 & ,
, , \ ^ . > , , ,
, 'JU ,
x a l , ,
;

v i l i i . AtqiH tacHe persiringit \ $ \ JudatzaiHes,

caini a i t , Qui on voscimr, gralias agk Beo. Q"i
cnim graiias agere queal, lege adbuc dcientus?
Quare qui mauducal, is Iftnlum gratias agil.
VERS. 7, 8. Nerao eiiim nosirura sibiipsi vivif,
iiemo sibiipei moritur. Sive enim vivamus, Domii
^Wimus : sive laoj-iauiur, Doinino morimur. > DomiiHim babemus, iixpiU, ctii nos snmue cura?, quique
pro lucro el divHiis noHrain vilam duoit, ei inortcm
ptvj damno. Neque eiiini nobis ipsts vivimns aut
inorimur aolum, sed etiam Domino. Vitam autcm boc
loco dicii, qux fidc constai, el mortera, lapsum a
tide. Itaqtie Domiuus iste nequaquam mori siuei sccundum flilem, et ab ea excidere eos gui infirmi
esse videnlar.
fj Sire igitur vivamus, sive moriamur, Domii.i
sumus. > morte secundiun fidem ad naturalem
transH : de hac enim nunc disseril. Sive, inquii,
naluralem vivamus riiam, Bomini somus : sive naturali morte luoriamur, ad enm pertinemus.

4 4

VBRS. 9. .c In boc enlm Gbrlstos mortuus est,

et resurrexit, ei , ut et inorluorura et viveniiuni
dominetur. Hoc, inqnil, persuadeat tibi, qnod
curam gerat (Dominus) infirmorum, ul eriganlur
consolidentiirquc. Qui enim sanguinem suum !undere, necuon mori susiinuil, ut nobis doiuinareltir,
quomodojam nuuc noslri non iange/e4ureoHiciUi-

Variie lectiones
i l

527

THEUPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

dine, qui sarvi ejus facti sutnus ? sicut dicere con-

aueviimis : Quomodo lieri poiest, ul aliquie servt
sui curain non gcral, pro quo lanla impeodii?
Dcinde,si inor4uorum (inquil) raiionem habct, mulio
magis vivemium. Hasc auiem dicit, Judaizantein
pudefacieus, el suadcns u l aninio 6uo recolal, quod
erga Cbrisluin, qui pro eo nioriebaiur, ingralus
cxsisiens, legi adliuc ausculialur.
YERS. 10. Tu auiera quidjudicas frairem luum?
Aui l u , quare spernis frairem iuum? Oinnes enim
siatuemur anie tnbunal Cbrisii. > Tu qui non edis,
quid iralrem luum ceu guJosum judicas quod cdai?
Tu vcro qui edis, quid coniemuis fralrcni tuum ceu
exigua fide imbuiuin ? Frater est, proinde non est
quod coniemnas proprium membrum luum. Num
euim lu pro eoee reildilurus raiionem? Ipse per sese ^
aisietur ame Iribunal, ipseque pocnam ei senleoliain suslinebil. Yideu' qui dum ad consummaiiores
verba iacil, ipsum Judaizantem lerret, ceu eum, qui
anie tremendum iribunal ralionem reddilurus sat ?
VERS. 1 1 , 12. Scripium csl enim * : Yivo ego,
dicilDominus : quoniam inibi infleclctur omoe genu,
el oranis lingua conftiebilur Deo. llaque unusquisque nosirum pro se 1 0 2 rationem reddei Deo.
Quod, inquit, judicabimur, ceu servi a domino, propbeia lesiatur. Vebementem enim adeoque maximain subjeclionem indicavit per boc quod dixit,
Oiiuies mibi genu flectent, et oinnis lingua eoruin
qui fueruni aute legem, et in lege, conGicbilur, boc
est, ralionem reddet rerura gesiarum. Cui ? Non
lcgi saue, aed Cbrielo. Quare itaque adbuc a lege
peodes?
YERS. 13. Ne igitur nos mutuo judicemus, sed
boc judicate potiue, u i non pouatis oflendiculuin
fratri, aul scandalum. Ulerque vesiruni, iuquii,
dissolviie quae iuler voa muiuo vigei conleiidonem :
neque tu qui quiboslibet veaceris, offendiculura ponas fralri imperfecio, vebementer adeoque ntmium
cum increpando : neque lu qui non vesceris omnibus, oflendiculum ponas frairi per observationem
luam. Uirisque eniin personis baec conveniunt vicisairo, oflendiculum ei scandalum.

628

, ; \
el , \, ,
. , ,
\ , ,
.

; \
;
0 , .
,
; ,
; ,
. ;
4 1

, . *|
* ,
',
;
* , ,
, \
. \
. > ", \,
, .

, ,
, ,
\ , . ;

7, . "
;

>

xt

c ,
,
, . > , \,
* 6
, ,
* 6 ,
, .
'
, .

YEE9. 1 4 . c Novi et persuasum babeo in Domino

\ Kupiq) ,
Jesu, quod nibil commune est per scse, nisi ei qui
* , !exislimal aliquid conunune esae, illi commune esl. > D , . > * , Posiquam docuil uon oporiere perterrefacere inflr
,
mum, deinceps de cibis decrelum praescribil, eru- , , diens iiubecillioreui ne conlremiscat aut meiual , *
isla lanquam Impura; aitque, Novi et persuasuio
* ,
babeo, non humanis raiionibus, sed, c iu Domino , ' , , *
, \ , c
Jc^u, boc est, ab ipso disceos, el ab eo ceriior
redditus, c quod uibil per aeipaum comaiune esi : ' ' ,
boc e&t, sua natura nibil esl immuuduui, aed ox vo- ,
. \
luuialo ac deliberalione ulenlis isia iminuudiiiea
, .
dopendci. Illi enim soli esi commune et inimundum, non omnibus.
* ha. XLV, 2 3 ,

Yariae lectiones.
5

529

530
EXPOSITIO IN EPIST. AD R O M . - CAP. X I V .
El , VERS. 15. Quod gl proptcr cibum IVater luiw
contrietatur, jam non eecundum chariialem ambu* ,
las. Ad perfcctiorem loquilur bic, docens quod
, ,
ctiamei decies milliescibi perse impuri non fueriitt,
2> ,
vel aic lamen a porcina carne libi absiineudum
,
erat, ne fraier luus oflendalur, st modo charitatern
, conservare vclis. Infert autcni ct deinceps :
. *
f Noli cibo luo illum perdere, pro quo Cbrislus
c ,
mortuus esl. > Propier cibum, iuquit, perdis ct
, , \,
subverlis fratrem, qnem tanli Christus fecii, ul pro
\ ,
ipso morlem obire dignaiussit. Animadveriens enim
, .
te ex opposilione erga illiim porcinam carnem man ,
, , \ ducare, peninacior reddimr, adeoqtio periclWalur
; , - ne a Gbristo deflcieus, sese legi tandem lotuin iradat
aiDgatque.
.
VERS. 16. c Ne blaspbemelur itaque vcslrum boc ,
num. > ld est, tu babes perfeciionem in fide (banc
, (
eniiM bomim nominat). Ne igiltir abutere bac per )
fcctione lua, neque in causa eslo cur blasphemelur
, .
vel viuiperetur. Si enim ex perOctionc lua imper ; , ,
fcclum perdis, ansam prabuisli 1 0 3 criminalionis,
.
qua maledicereiur bono quod babebas. Bonnm au, , lein imelliges docirinam uoslram, quam non vuli
, ,
mftdelium calumiiioe obnoxiam esse, dum vidcni
xat .
scandala atqne dissidia ciborum nomine.
YERS. 17. Non enim est regmim Dei cibus ei
t \
potus. > Non enim ob ba?c probamur vel grali su. *
Bitiis Beo. Non cnim sl edas, inquil, istiid le in
, \, .
regiuim coelonim introdiicil. Carpnts aulcm ipsos,
\ ,
ceti propterea inflalos, adjecii el polum.
\ .
c Sed [jusiilia et pax el gaudium in Spirtlu
, \ , ^
saiirto. Iu regnum Dei introducit jusiiiia, boc es(,
. >
virtus uuiversa, iuculpala viia, ct pax erga frairetn,
, , ,
non conieniio, et gaudium ex concordia, uon moe , \ ,
ror ex increpnlione. Quia vcro gaiidiuoi ei pax cst
\ ;,
eliam in malis rebus, subintulii : in Spirilu
. \
san< to. De gaudio enim el paoe qux csl in Opirilu
- \ \ ,
sancio, iuquil, verba bic facio. Aliius hunc.locuni
. > \
inlerpretaius est plane niagnus iile Cbrysoslomus,
, \, . *\ quarc videlicet diviis Paulus jusliliac meniineril.
,
Ul enim mouslraret, inquil, eum qui suilla carne
. , \,
non abslineat, esse injurium adversus fralrem in
,
rebus salutis, quam ci Cbrislus sua inortc peperil
,
Quare e diverso, qui propier fralrem absljnet, j u . " ,
, , p sliiiam adil et persequilur, qux subnnnislral aclcr .
num rcguuin.
YERS. 18. c Qui enim in hts inscrvil Clirislo,
, , , \ . Deo bcue ptacei, ei hominibiis probalur. > Hoc iu
loco subinnuil, quod i i qui perfecliorcs eranl, im ,
becilliores ex inani gloria iucrepabaut, Si, inquiens,
* ,
bominibus admirationi csse cupis, non lantuin ob
,
perfeclioneui, quantum ob paccm et ob alias virtu, \
tcs, adiniraiionein de le concilabis. ln bis enhn
.
Cbrisio inservire iicoi, Deoque placere, sed non in
, \ ,
boc quod porcina carne indiscriminatini vescaris.
.
YERS. 19. c haque qtuc pacis sunl scrieuuir, ei
c " ,
qn33ad inntuani sediflcalionem. > Qux paciseuni,
, c , >
dixit ad impei fccliorem : is enim paccm bnud ba ,
bcbai. c QUJL* ad aedilicaliouem, > ad pcrfccliorem
. , > -

531

THEOPHYLACf I BULGAHI/B ARCHIEP.

53?
%

rctulit ne deslroeret frMrein, otendo.ie ipstiht: , eb; %

i i r a coimmuiia baec fecil, dtimailj
c mniftain. Iri
J
.
\ , . ^ ,
lioc aulem quod primuin inenttnerit pacis, demde
, \ -
sedifiwiioiHs, oslendil, quod cilra pacem ndn *lt f.i, , , \
cile aediilcare.
**.
YER9. tOi Noli propter escam desiruere <*
c
Dei.> Opu9Dii,> fratrissalatem nominai. Nelgitttr
. i
eam dlSsolvast quam Cbrislus ei peperit; idquc
. ,
propier eibum, duai non vis videHecl abslilfere a
, (5 * ,
porcina, ut lucreris ipsum.

.
t Omma qttidem mundft* eed maluai es4 liomini
, *
qui per oflendiculum mandiicat. Ubi inolium in . > ,
iTfpuisset perfticiiorem, 1 0 4 R^tbii ne forsan in
j ?
prava sua opinione inflruius siabilirelur. Ob eatti
. \ ,
rcm rursus dogmaui prpferi, iuquiens ; Omnia q(ii- ^
^
,
^

dem munda sunt, sed maluin esl i qui mala conacienlia ei scandalizalus itiandiicat. Siquidetfn imperfectus iminundam repulans suillam carnem, dtitn
coactus ei invitus gusiat, inagi* lcditur. Quare
oj)orlei eum priiiium abs le dUceie quod otnnia alul
muiida.
YERS. 2 1 . c Bonum esl manducare cnraem,
el non bibcre viniitu, neque in quo fraler luus offendilur, aut impingll, aul inflrmaiur. > Tu, idquit,
adigis fratrem edere queeuoii audet. Ego anlem dlco
le abstinereoporlereab omni quod oiTendil fralrem;
non quia maluni sit (omnia eiiim mumla), sed qwia
oflendil. Quia vero dixil euin c hnpingere, > osiendit eum caseulieiuem : bujuginodi euiin impingunt.
Ofienditur aulem, ul levis Infinnus est aulem, ui
qui modica sil fide imbutus. Per baec autera omnia
poienliorem aiirabil ad aiixilium fratris, ul qui

..
, , , .
" , .

t ) , ,
, ,
. > , \,
^ * \
*
( ), '
. , c , t
^- ol . ' .

, .

omnlno sit iihbecilli*.

c ;
Ysas. . Tu fldem habest Penes\eip8um babe
2. * , \ 5coram DeOv Hic Bubind'oai quod velnti ambilioeue


perfeciior perieclionem suam oiteniabat. Ait iiaque:
.
\

:\
Vis Ualhi ostendere quod iri flde clfca cibos perfecius es, cfedens omnia esse et bona el pura ? fle ,
mihi demobstra, eed eufflclt conscieniia, adeoque \ ; ,
, \ , .
Deuscui \\tec demonstras.
c . >
c Beatua qoi non judicat scipsuin in hoc qaod
probai. > Etiamsi hoiuo non videai, luie libiipsi auf- , *
ficis ut sis beatus, si non condemnes lcipsntu, ne- , , **
qe conscieniia tua le condemnet iil re quam pro- D
, . 6 \
basii, teu elegisli. Haec aulem de solo praasenii
, .
Mibjeiio, cibis acilicet, imelligas.
< , , *,
YER4. 23. Qui auiem disiemiu si manducave , , )<,
rit, damnaius esl, quia iion ex fiite. Qui ambigit,
. t i ;
inquil, nec coniideaier edit, condemnalusest. Quani > ' ,
obrem? Nvu quia hiHSiundua erai cibus, eed quia
, ' *
non credidH Diuadum esxe, aique alligit escam ceu
.
iftimnndaai.
, *
Omne auiem quod uon esl eX fiJe, peccaicun
^ , ift*
e-l. GUA enim non fuerK touiieus, ireque credi,
derii puram eese cibom, sed gusiaHl ipBtim cutii
, .
piava conscreatia, offiniiro peccavit

VariflB lectiones.
%T

m.

1 1

11

533

EXPOSITIO I N EPIST. A D ROM. -

CAP. X V .

ttl

-
V*as.
t Ei auiepi qui polosl vos elabilire
, ,
secundwin Evangeliutn mepm el pradicalionem
- Jesu Cbrisli, juxla revclalionem inyslerii, tempori , \
|>us aUernie laciti : manifeslati auiem nimc per
" , ' ,
Scripturas et propbetas, juxla mandatum aetertii
, ,
Dei, ad obedjeuliam Qdei in otnnes genles palefacti:
, , soli sapjeiiii Dco per Jesmn Chri^tuni, cui gloria in
, . axcula. Amen. Potl adliorlaiionem consuevit
\ \ , *- sewpcr vomin ei pnei aiionem addere : qtiod et bic
iacit, pro imperfo/cuoribus deprecaiie : nec sennone
~: ,
lamum erudiena, 1 0 9
eliam divinum auxi \ . *
, lium adducens. ConsiruciionU auU'i eonsccutio esi
, hujusmodi : Et qui potesl yo$ fulciro per Jesum
CbrUiuro, sit gioria iu ecula. Aroen. Nam, , ar. . , , ,
iiculus, id esl, cui, redundal, assumpiue scilicei,
, . , eo qtiod senao repetilionem posiulabat. Ei qui po ;
lesl vos iujpcrfeclos ei eoncussoa stabilire : quo, > , . modo? Secundum Evangelium mauro, boc e$i, t i i
, \ , .
coulineatie ca quae Joceo. Evangeliaoi aulepi m*uiu,
, .
el Cbrisli praedicalio, unum euot. Non nosira eiiiin
ilogmaia, sed illius leges suol. Secuudum revela ,
lionem myiterii. Maxinii bonoris argumeuaim
, ,
esi, nos esse luysferiorui pariicipes, nenipe rei
,
. " , olini prsedefiniiae, inauifesiai$ aitlem ounc per Scripiuras propbeilcas. iiaque quid liipes m , unbecillis,
, ;
' ? - nc a legc deOcias caroes porcinae edcus ? Eii eniui
universa Scriplura myslcrtum hoc prxdica.1, quod
, .
ipdifferealeni cihornm usum iniroducii. Quiueiiam,
\ ' > .
secunduiu mand^tum x\un\i Dei lioc coutingsi.
,
\ . ; , Quareie non oporletx.euiii Deo, sedcrederceliDorein
gerere. Fides enim obedicniia opua liabei, nou
. \
curio$ilat.9. Pr*terea omues genies i u cre >.
d u n l : omnibus enipi . Quouio.lo igilur ipse
; , > ,
legi adbuc inservis ? c Soli auteoi sapienti Deo,
\ , ,
dixit, ad angelorum noslrique diiferentiam, nou
. .
Filii : absil! Filius enim esl sapicnlia Palris. Ipsi
, ,
itaqtie sii gloria, qui majiifestavu niy$terium boc :
, >
non legi, cui lu adhuc assides et adbucrcscis, cibo. ? , ,
rum discrimina observans. Quod ait, c per Jdsuin
, , *
Cbrislum polest, ul supradiclum est, ilaconslrui:
, >
Ei qui potesi vos fulcirc per Jtsum Cbrislum ; polesl
\ ei iia accipi : in omnes gentes palefacli pcr Jesuni
.
Cbrisluiu. Ipse namque gentibus myslerium pate ,
fecit, qui discipulos ablegavit amandavilque ul do .
0 cerent omues genies.
v e r u n

'.

CAPUT X V .

c , \
.
, \ , \
, .
, , ,
,

VEKS. 4. Debemus aulem nos qaipolenies suimis, infumilatesunpolenlium sustinere. t Posl votutn scu orationem rursus adbonalur perfectioreaque demulel, lum quodeos sibi adxquat,sccumve
reputat, tuin quod poiemes, seu fories appellat.
Non dixil autem simpltciier, infinnos, sed, c iniirmiiates iiupotenliuin, > duplicala dictione, u l ad
majoretn misericordiatti eos perlrabal.
Et non nobisipsis piacere. Simul atque dixis-

\ . > ,

Varifle lectiones.
" o.

f S

835

THEOPHYLACTI BULGAKLE ARCHIEP.

aet oporlere nos austinere, qui hoc fieri possii, edo-

e l : nimirum, si non ea lanluni quac uoslra sunl
quacramus.
YERS. 2. c Unusquisque vestrum proxiino placeat in bonum, ad sedidcalionem. ld est, quod
proximo phcet, illud faciai, inservialque fralri,
sed ad bouuro. Ne vero dicai qui sibi perfeclus v i detur, En el ego ad bonum traho; adjecii: c ad
aediflcaiionem.106 Nuric
9 d
> eliamsi
bonum esi, auamen quatenus non fil opportune, ad
dissoloiionem destructionemqtieest. Imporluna enim
increpatio haud aediOcal.
YE*S. 3. c Etenim Cbristus noo sibi placuit, ged
aicut scriplum est 7 : h.iproperia improperaniiuni
libi cecideront euper me. > Chrislum in mediutn
e

f a c i s

prodncens, exempltim euni nobls siatuit. Potuisset

enira ipse conviiiorum el opprobriorum expcrs eese,
neque paii qux lulit, si voluisset sibiipsi placere,
lioo esl, quod euum erat, qiittrere : venim uoluit
hoc, scd cnim crucem et affliclionem susciniens,
malaro apud plerosque exisiimationem sustinuii, i n iirmus esse judicaius, ei veluii imposlor et maleiiciis. c Alioa enim, inquiunt, servavii, seipsum
sertare non poiesl *. Improperia itaque impropernotium tibi Patri in Yeteri Tesiamenlo, cecid^
rmu super me Filium tuum, nequc qoidquam novi
conligii.

636

, -
.

"
, . > , *0
, , \
, ' . "
* . > ,
, ,
.
.
c \ ,

* . > ,
.
, ,
, , '
, ,
,
, \ . *
, , c , . 01
\ < >
, c * ,
.

c " , *
YERS. 4. Quaecunqne autem prascripla eunt,
ad nostram docirinam praescripta sunl, t per pa- , ticntiam el consolationetn Scriplurarum, apem ba- ^ , . ,
beamus. >. Hasc, inqult, prxscripta sunl ut iraile

r..~
?...^o- \..~
\
\,
*
.

,
mur. Hinc autem et ad lenlaiiouum lolerantiam eos
" adhortatur, inquiens : U i Scripluris finnali, eusti,, \
neamtig, el snsiinentes dcmonstremus in nobisip \ . *0
sis spem omnem viventcm et stabilem. Qui enim
,
susiinet el lolerat, futurorum bonorum spcm ba , bcre videtur, perinde ac lolcranliae expers a spe
.
cxcidit.
* \
YERS. 5. c Deus aulcm palienliae et solatii det
,
vobis idem sapere inter vos mutuo secunduiu Cbri . > ,
filum Jesuin. Dcmonstral quod cum Scripluris
6
\ ,
-eas siir.ul imperiil palictuiam ct cousolaiionein.
. \ \
Jliuc illum vocat c Deum palieniiae et cousolaiio, \ .
nis, > ul qui dalor sil harimi et auclor. Exopiat
1

aalem ab ipso dari, ul idera inler se scniiant. D ' llocenim germana? cbariiaiis est symboluin,perinde . , \
, \ \ .
qucmpiam dc proximo suo scnlire, ac de semelipso.
,
Quia vero cbarilas eiiani est tecuiiduin iitundum,
, " ,
;ipposuil c secundum Cbrisium Jesum : boc esl,
iil illa scuiialis el cogitctis, quaj placeanl Cbria4o .
JfSH.

YERS. 6 . f U i unanimiter uno ore

Deum, et Pairem Domlni noslri Jesu
Quld lucri esl ex concordia cL unanimi
QloriGcare oon soluro uno ore, verum
xPsal.LXTin, iO.

gloriflcetis
Cbrisli.
senicnlia ?
eliani una

"
, \
. ;
, , \

Mallb. , 42.
T

Y arifle lectiones.
.

S37

EXPOSITIO IN EPIST. AD ROM. -

CAP. XV.

538

( , ) . - anima (lioc enim indicat unnnlmiler) Dcuni. Hic

opus esl distinctione, deinde ah alio iniiio legon , *
\ .
dum, el Patrem Doiuini nosirt Jcsu Gbrisli. >
{ \.,
Sin ei conjtinciim legas, ui ipsius Cbrisii ei Deus
\ , ,
sit ei Paier, neque istitd erit absurdum. Deusnam , *
que Christi est sccundum humanitaiem, Paier auiem
, .
secundum diviniutein.
c ,
VERS. 7. Pfopier quod suscipile vos iiiviccm
, .
107
Chrisius suscepil nos, ad glorf m
[\] , \
Dei. > Priorem adhorlalionem repelit, el exemplum
,
Cbrisli inducil, ut suscipiamns nos mutuo : i d nani * . que ad gloriam Deicedii. Nosira enim unioiraxime
.
glorifical Denm. In boc enim cognoscent omnes
, \, , quod iti me misisti, si fuerini unum * : quemad, * ,
niodnm, si dissensiones orianlur, in causa sunlcur
. ^ ei maledicalur. Nam Graci animadverienics Chri
" ,
slianos inlcr se disscnlire, fidem accusani.
.
YERS. 8. f Diro auiem Clirislum Jcsum mini
strum fuisse eircumcisionis propler verilatem Dei,
,
, - adconfirmandas promissiones pairum. > Eidem ca , , - piii adbarei, coromonslrans quod Clirislus sibiipsi
non placueril, csclorum omnia nostri causa as, * , \
sun.pserit : el persiiadeiis gcnlibus, ne aliollanlur
.
adversum eo3 qui ex Jutlxis credideruni. Juda?i
.
cuim ob promissioncm pairibus faclam salvi facti
. *0 , sunl : genies auiem sola tnisericordia, adeoque
clemeniia. Qnod vero ail, esl hujusmodi: Promissio
,
crai ad Abrabaintim, quod semcn ejus munduni in
\ '
*, ^ liaeredilalem essel accepiurum : aiqui oumesAbraha?
, \
pnglcri obnoxii facti sunl poeuae ei culpa, ut qui
. , \ sinl irangrcssi lcgem, ac proplcrea indigoi facli
, , \
proinissione. Ven.t iiaque Clnisius ol implevii le. , - gem, cum alia, luin circiinicisionem suscipiens.
, \ ,
Logeni igiiur simul ac iinplessei, esseique cin-um , ;
cisus, el semen Abrabami facius, Dei irara dissol .
v i l , nosque idooeos reddtdil ad proiiiissiones reci ,
piendas.Eam eniin ob rcm accepil tircumcieionein,
, . ,
ul promissiones Dci veras cfficerel, non ul Iogein
[f. ] , , ' slatuerei. Quid igiiur, Juda?e, legi adhaeres, ab
;
eaque pendes, qua eo periculi adducius es, ut proniissionibus excideres?
t .
VERS. 9. Genles aulem super miscricordia glori , \ - ficarenl Deuin. > Judari sane promissiones habea<;toi , , - D bani, eliainsi indigni esseni : vero qui ex gen . \ libus es, ex sola clemeniia servalus es. Quare par
. , , est i i l l i i maxime glorifices Deum. Dei autem gloria
.
cst, quod vos unili estis nmluo, quod lu sustincaa
infirmos.
c *
VERS.9-12. Sicui scriplum esl ^ : Proplerea con , \ . \
filcbor tibi in gcnlilnis et noniini luo canlabo.
, , . > iterum d i c i l : Laelamini, genles, cum plebe ejus.
,
rursus : Laudate Dominum, omnos genles, et
, \
magnificate eum, omnes populi. El rursus Isaia
0 \, \ dicii : ri radix Jesse, et qui exsurgcl regcre
1 8

s i c u l

c t

17

Joan. x f i i , 23.

* Psal. I V H , 49.

Detu. xxxn, 43.

Psal. cxvi, 1.

Variae lectiones.
M

1 1

. .

8 7

Isa. x i , 10.

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

540

gectes, enm gcuies sperabuut. HSBC ouinia le- , '

. ,
slimonia prouilil, ul ostendercl gentes oporiere uniri
,
Judxis, atque idem seniire : ei Judaws quidein
,
compriiuit, no atiollantur adversus geutes : naro
,
propheUB omnes eas vocabani: mrsum geniibus
;
perguadet ne cristas erigant, com ostcnditcas mullo
; *
plura debere Deo quippe.qua3 mnjorem graiiaiu 1 0 8
, ,
acceperinl. Nam cum non populus essrnl, populo
. " , uniiisunt. Quod vero ait, c Confitebor libi in geuti , , bus, ex persona Clnisli dicium est, pro ao quod
, , .
esi, Praedicabo te in genlibus, Paler. At, Eril
" , , , ,
radix Jesse, > accipieudum esi pro, ex radice Jesse
, , 0
germinabii, qui exsuYgel doniinari genLibus, boc
\ ,
est Chrielue.
.
c
VERS. 13. c Deu* autem epei repleat vos oroni ^
, , gaudio ei pace in credcndo, ut abundelis in spe, in
,
viriule Spiritue sancti. Exoplal ipsis, u i omni
,
laaiiiia repleanlur Judaei : nam objurgati conlrialabaniur : ac t i l pace imbuantur credcntes ex geoii- ( )
,
bes : i i namque videbaniur esse infeosi iis qui

lege adbuc teuebatilur, vel poiius ul uirique ulro . '
que repleanlur, gaudio scilicet ct pace. Unde rero
; . isiud fiat ? Gredendo. Fides aulem ad quid nobis
prodesi? Ut exubereinns tu ape. Qui eniro fide ; .
apprebendit futura bona, praesenlia non molesie
,
ferens, hic sane spe abuudat, nimiruin quae ?en, ,
tnra sunl exspeciaus, omniaque lemporaria mala
,
ei adversa sufferene. Ecquid porro spes nobis con
. ; ;
fen? Ut obliueamus virlutem Spirilus, qux spem Q ;
.
noslram fortiorem poteniioremqueefliciel. lp&aeaim
apes Spirilus polenliain et vlriuiem nobis conciliat,
;
el contra a Spiritu sancto in nobis forlior redditur.
*
.
VERS. U . Persuasum auiem babeo, fratres mei,
c , ,
ei ipse ego de vobie, quod et ipsi pletii estis boni, \ , tate, repleii omni scieniia, ul qui possilis ct alios
, \;
admouere. > (jula saepe asperiore sermone usus
.
est, deinceps miligai eumdem. Nec dfxii, audivi,
, . ,
sed, < persuasum babeo, > hoc est, certior sum
", , , , factua eiipse ego, > qui vos objurgavi, qui accu \ , ,
savi; < quod pleni estis bonilaie, id est, roente
, ,
fralerna cbarilale iuflammaia. Vel universam vir \ <
taiem boniiatem appciial. Nec ajl, babeiis bonila . , "
lcm, sed, c ptoni isiis. A l enim quia nihil pro- , ', . dest babere quidem boniialem, necinierim novisse , ,
qui tstac sit alendum, eam ob raiionem adjecii ^ ,
c oniBi cognilione; quippe qui possilis el alios ad- t , )
m o n e r e ; non solum quidem ipsi discerc, sed po- , .
tius alios etiam docere.
, ,
VERS. 15. c Audenlius [autem scripsi vobis, fra, .
tres, ex parie, veluti commonefaciens vos.
Summa digiiilate conspicui crant Rouiaiii, ac mulio ,
c * J
faslu lurgebant. Eamob rem eos lenit et miiigat,
/ .
dum ait, < Ausus fui. Nam per bocverbum valde
, conteril eos. Neque eo conlenlus esl, sed addidil,
K

Vari lectiones.
.

ro.

541

EXPOSITIO EPIST. AD ROM. - CAP. XV.

52

> , , \ < Ex parte, boc esl, placide, el paucts : ac nou

, ', ,
veluii docens, sed, < veluti commonefaciens, hoc
.
esl, paulalhu in incinoriam revocans.
t * ,
VERS. 15, 16.i Propler graliam quae mihi daU
est a 1 0 9 Deo. Ut essein ego minister Jesu Cbrislt
, .
intcr gentes, sanciificans Evangelium Dei. > Hurai , ,
liorem modesiioremve sermonem suum faciens, Non
* , ' ,
nrihi ipse, inquit, bonorem rapui,sed Deug taoc i u ; , jnnxit mibi, ad hoc Ipsum ine segregando : non
. ;
qnod dignus essem, sed secunduin graiiam suam.
.
Quorsum vero mibi gralia collaia esl? Ui cssein mi , * uisler ac sacerdos Evangelii. Ne igilur conqucra, .
mini, si ad vos sermonem dirig:im. Uoc enim csl
. * sacerdolium meum, praedieare Evaitgelimn. Cultel
lum babeo sermonem, viclima estis vos. Quis au
;
icm accusavcril sacerdolem culielium admovenlem
ad victimam deslinaiis?
*
Ut fial oblatio genlium accepia, sanciiiicaia
, . >
in Spirilu sanclo. > Non ui ego, inquii, gloriflcer,
, \ * "
ideo vobisscripsi, sed u l e l vos cumaliis servemini,
[] , \
atquc iia fiat oblalio geiuium prorsua acceptabilis,
,
onmibus Deo frucliikanUbus. c Sanctiiicala in Spi . < ritu sanclo, boc est, spiriluali viia. Non enim sola
, > , ]]
fnles sanctilicai, sed el vita : simul ac enim credi. , .
dimusei baplizati sumus, accipiinus Spiriium. Et \ , eniin nisi vila acceeseril, gralia Spiritus exslingui * ' \ ,
tur. Dejicii aulem cogkaiiooes ei elaiionem Hoiua .
norum, ne videiicei dedigneniur eum aduiiiiere
',
dociorem, qui omnes gentes Deo adducai.
^
.
c
VER3. 1 7 . c Habeo igitur glorialioneni iu Cbrieto
. * , Jesu, in iis quae ad Deum atiinenl. Ubi vebe , *
menter sese humiliasset, ]am rursus sermonem
* , > ,
atiollit, ne contempius plane videamr, inquieoe,
xfj , ' *
Glorialionem babeo, * oon in meipso, neque in
; * ,
meo conatu, sed in gralia Jesu Cbrisii. Sedquibus
, * .
in rebus glorior? c In iis q u * ad Deum atlinent:
boc est, non in rebos vulgaribus, sed io spirilualibus.
" YERS. 1 S , 1 9 . c Non enim audco loqui aliquid eo * ,
rum qua? non effecil Glirisius per me ad obedien\ . \ ,
liam genlium verbo ei opere. In vinuie signoruui
. , ei prodigiorum, in virloie Spiriius Dei. t Gum
, D ^ixisset, Minister sum Evangelii ad oiruies gentes,
\, , **
adjicit, Non sum arrogans,nec arroganier jaclo
,
quidquam eomm qoa3 non f e c i : imo noa ego feci,
' , \ - sed Gbrislus cffecit, me insirunieuio osus. Siva
. \ enira quidquam loquar, de caileslibus disserer.6 ac
,
pbilosophans, sive operer, divinam conversaiionem
exercens, eive miracula perlkiens, omnia sunl Cbri'. **, \ ,
sti. Differunt auiem signum ei prodigium. Slgnum
. ,
, - enim dicitur de iis qua* secundum naiuram l i u n t ,
( \ , - modo lamen inusiulo, ut in Pelri socro febricitante repenle sanaia. Hic eaira febrim curari se .
cundum naiuram esi
lum vero nova quadam ra ,
1 1

OT

Vari lectiones.
*' .

4 1

1 1

0.

, f

\ .

* m

6 8

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

544

tione centigit, nempe adeo celeriter simulaique * ' > ) ) ,

auigisset. Prodigium vero est i eis qtiae sunt
* \
secundum naturam, veloti cum is qui a nalivilale
\ \
fsecus erat 6anarelur . 1 1 0 Q
l> d
,
signa et prodigia per daetnonee eliam llani, adjecit,
. >
in virtute spiriius Dei. > Hinc eiiam oslenditur
, .
dignitns Spirilus, ut qui lanta possil.
"
c Ila ul ab Jerusalem el per oircuilum usque
nd lllyricum impleveriiv. Evangclium Gbrisii. > Vis,
inquit, demonslralionem accipere eorum qtiae dico? , , \, ;

Ecce discipulorum meorum niiiUiludinem : ab Ilie
rosolymis eniui usque ad lllyricam, quae suni extrenix partes ejus qua? nunc Oulgaria nominalur. . , ,
', [] > ,
Nou autem dixit, prscdicavl, ged in>p)evi Evan , '
gelium, ut osiendai quod sermo ejus non iueflicax
. " ,
fuerit, scd perfecius. Ne vero, cum audis, ab
, ' Jcrusalem usque ad Ulyricum, > exisiimes quod
, \, c ,
recla pcr publicatn viam sil profectus, c E l pcr
\ 0 \
circuitum, inquil, faoc csl, et quae ad aquilonem
.
el ad austruin siinl gentes, praedicaudo pertransii.
c ,
VERS. 20. c Sic vero annilcns prsedicare Evau , '
gelium, nnn ubi nominatus essel Gbrisius, nc supcr
.
alienum fundamenliiiTi aedificarem. solum toi
, *
tanlisqne prcrdicavi Evangelium, illisqac persuasi,
>
vcrum neque ad bomines qtii omnino Clirisli noinen
nndierani, abii : tanlum abesl, u l nie aliorum di- ^ , \
. ,
scipulis vel ingeram, vel glorise causa boc agaui.
' , '
Proinde neque scripsl vobis ceu gloriam a vobis
.
expelens, caMerum tanquam niinistcrium impJens.
Alienum aulem fundamenluin apofilolorum dociri- Q , '
nam vocat: nou quod alicni i u e r i n t , aut alia a Paulo
, .
p r a d i c a Y e r i n l , sed mcrcedis raiionc. Merceg enim
,
corum qui apud illos laboraverant, aliena e r a i , et
, \ .
non ad Paulum pertinens.
) \
YERS. 2 1 . c Sed quemadmodum scriptum esi :
, , . >
Quibus non annunlialum esl de co, videburu : el

qui non audierunt, inlelligenl. Propbctiam tiic
\ ,
iinplelam oslendil. Ingeus autem labor esl cl sudor,
\ >
<Mim quis indociles erudire velit : ad quod sane
Paulus accurrcbat.

f \
VERS. 22. c Proptcr quod impediebar saepe venire
. > , ,
ad vos. > In epislolae Iiiijus principio, c Probibilus
< >
bum, inquit, c baclcntis. Hic aulem el causam
, ' , cur sit prohibitus, r e d d i t : Quia, inquit, qooquo
versum circuincursabam prxdicando verbum, ideo ^ * ,
* , sacpe impcdiebar : boc esi, qoanquani gaepenumero
, .
conabar, et expclerem, semper tamen impediebar.
c \
YERS. 23, 24. c Nunc vero uherius locum non
babens in bis rcgionibus, cupidilatem aulcm babcus , ;
vcniendi ad vos jam inde a mullis annis : u i si in
, Hispaniam {proficiscar, veniaro ad vos : spcro enim
, \ '
quod prxleriens videam vos, el a vobis deducar i l , . >
l u c , si vobts primum ex parle fuero explelus.
, \, ,
Impediebar, inquil, co quod praedicare vellem. Jam
vero cnm nibil ulira mihi in Incis biscc resiai agun- \
f

, , i a

ai,

' Jian. v, 7.

lsa. L I I , 15.

Variae lectiones.
' \ m.

6 7

. .

545

'

EXPOSITIO IN EPIST; AD ROM. - CAP. XV.

; , \ , \ cluin, H l

516

propter lioc tysum e l ecribo ad VOS,ct

, \ * , .
visovos; alicujus alius rei graiia, yeluti ob
, ? ,
glorias cupiditatem. Deinde, ne dicanlei, Quia iu iis
, )
regionibus nibil erat libi negoiii, nos oblter visls,
*
i n f e r l : Desideriura habui anie muhos annos : desi . "
derium boc implere fesiino. Ne vero rursus inflen, ,
tur, quod is eorum desiderio leneretur, quasi csete , " ris omnibus superioree essenl, subdit: Ut si pro ' . >
ficiscar in HUpaniam, veniam ad vos. >
vero
"
ilerum dicanl, Itineris auclarii loco nos facis; addidit : el a vobis deducar illuc : > boc esi, vos
, ' < \ '
ipsi conspicait necessilatem urgemem me ad illos
> , \ proficisci, deducturi eslis me. Quare uoo ex con
\ temptu, sed necessario transicro vos. Quoniam au, . " tcm isiud eos adhuc magis angebat, sanat illud,
, ' , .
\ , * D inquiens : Si vobis prirauin ex parte fuero explelus. Indicat autem se cliariiatem illorum amare,
* c .
idque vebenienler : ideoquenon d i x i i , videro; sed,
,
* , , ', < c explelus fucro; parenium verba imiialus. < Ex
pane, aulem d i x i t ; boc cst, nulltun me tempus
, ,
t , * , cxplcre, aut veslrse socieiatis salielalem )
creare poiesl. b i ilaque ex parte vobis explelua
,
fuero, contenlus ero.
; . ,

7 1

71

.
\ ,
. \ ;
. >
* \ ,
, ' , , ,
^; . > ,
, , * >
\ ' * , \
. \ '
. ,
, \ , . , c
, \ , , ,
.
, \
, , > ,
, \ , ,
, . < 7

75

VERS. 25, 26. c Nunc aulem proflciscor Hicroso

lyma, minislrans sanciis. Placuii enim Maccdonia
et Achaise communicationem quamdam facere \i
pauperes sanctos qui sunl in Jerusalem. > Supn
pollicebatur se ad ipsos pervenlurum : at quouian
cunctalurus erat, ne videretur eos irriderc, causam
morae suae exponit, < Proficiscor, inquiens, c Hierosolyma, minislrans sanciis, > Non dixit, eleemosynani mecum asportans, sed, miuisirans: > u l
discamus quantum sit, el a qoo fiai, quod faclum
esl, et quam ardunm/ Per lioc aulem Romanos
eliam ad eleemosynam borlaiur. Cum enhn ait,
c Placuil Macedoniae et Acbaise, e t c , seimrialioneni
eia iudit ad istos iinitandos. Porro, c placuil eis,
pro, voluerunt, bonum censuerunl miuere commuincalionem aliquam. Ubique autem elcemosynam
communicalionem vocal, quasi lucrom contiiiune
essetcum dantium tumaccipieniium. c Quamdam
autem dixit, pro exiguara : ne videatur Romanis
objicere quod et parei sini et illitaralef. Porro,

, > , . " D paoperes sanclos dixil, lioc esl, fideles. lla ut

duplici ratione miseratione digni ainl, primum
, \
pauperlatis, deinde vero virlutis nomine.
.
VERS. 27. c Placuil enim eis, el debilores sunt
c , \ *
illorum. Nam si spiritualium eorum participes facli
;
sunl gemiles, debentet in carnalibusminisirareeis. >
, \
Nibil novum, inquit, si sanclis communicare volue. > , \, , r u n l : debiiores enim illorum sunt. Erqua isttic
* .
ralione? Ex Judaeis eral Cbrisiue, propler ipsoa
; , *
venerai; ab illis eiiam aposioli ei propheia?, adeo, , ,
que 1 | 2 omuia bona. Ilornin igtiur omnium par. 'liceps lav;lus esi universus lerrarum orbis. Oebcnt
.
7 7

Variea lectiones.
7

. .
" . .

7 1
7 7

,
.

' .

547

THEOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

itaque gentes carnalia sia bona eis i n p e r l i r i -

proinde el vos. auiero dixtt. commumcare,
sed, c rainislrare. Jn or<liwe enim minislrorum
eos collocavit. Nec dixil, iu carnalibus suis. SpirimaUa enim Judaeoruiu esse leslatus est; carnalia
nee geuiium quidem. Pecunia> lamque ei facllaies
omnibus suni communes, nee ad poaseseorca lanium pertineuL
YER*. 28. Hac igiiur ubi perfecero, aique obaiguavero iliia fruclum bunc. * l d *sl, simul ac ccu
in regia proiupiuaria depoeuero, veluli in a?yk> ei
loeo uiU): bujnsiuodi enim suiti quae obsigtiamur.
Frucituu * auiem appellat, oslf&deos per boc,
eos qui dani poliua lucrari.
c ProiicJscar per vos iu HispaJiiaiD. Bursua
llispauiifi inenlionejn facil, jnuueas jieressariam
aibi fuisec profeflioflim, quodqua oon veJuii
ipxos 4cspLcieng Romam pr<eier<eat.
Yaaa. 29. Scio autcm quod veoiens ad vos, in
pleuUudiiie bwiedklkmULvaogelii Clirisli veniatn. >
lloc eai, videbo voa oomibua Evangelicie booi*
probalos. PieailudUieitt jiamque benediclioais Evajngelii,omnia bona benedictionedigiia, boc e&t, laude
jiiae sl ex Evangelio, appellal. Polea auiem per
benedkiiouem inielligere eleejBosyaafn m sii aenteniia : Iftveniaoi vos purfeaos eleemosyiu ei
buuiaoiiaie. Haec vero dicii praeoccupaas ipsas, ct
ea encoatia rey^fiii, dent operajn, u i tales v i iieajjlur.
VJSRS. 3 0 . f OtaecJO Auteoi vos, ralre&, per Q
Domjnuni iio&lriuu Jesutu Cbrisiuin l per dileiliouejoi Spiritus. Nu&quaui &ejpeuiji fide djgniu*
puial, sed mediatpree assumit, peruideaceliamjjimi
Cbristuii) ei Spiriium. Alqui Palria mu ,
ut di&cas quod neque quaudo Pairia aoiioa inea~
lionem iecerh, Fjiiiun
Spirjjuua w^icial. c DilaUauin porro <3piiiius, ddixit Qu^iaadjAoaaui
c-iwiu Paiex ei FUius ddexer* miiAdoai, *c el Spi-

518

ol * \ .
, ,
; . ,
; . ,
*
. ,
,

, \
. > ,
, ~
* .
, , ^
.
' (.
, , * , \ '.
,
..
, '
.

, ,
,
2 ,
\ . ; , ,
*.
. , ,
,
. ,
* \ **
\ ^
, '
* , \ ,
, .
,
.
U i adjirveligjne inxwaiioaibus pro wead Deura. J

MAxima aiiiaii dejedio el awneu -eai tauuUUiiQ, 3^ . ,
qwMl aii itidjgere ae bor.um precatione.
> .
VEJIS. 3 1 . c C l liberer ai) iuedeltbas.q/ii &uul in
" ^ Jutbea. > NOH dixil, ui cuaiiJUs coi^Ucber^-ei - - > , , ^
caoa eas *ed, ut liberer, # divinam iegeia i i n - , , " , > ,

pkus, qu orara jubei ne ia leniaiioneai jncida
mus. Pneierea oaiendit quod sit neceseariuiQ mi- . ,
nisirare iilis qui in xnedio ioi iucaadulorum ileganl
(a quibus ti ipse libucxari exqput), ue jguMius ^eiiam ( (5 ),
perickiliun ait, uefaiuepereanu
* *.
g (ka/ie luiAi&leriuiu weaiu r^a Jerasaleai ac
cepublle dai aauciia. J Uoc eei ui 1 1 3 oum ala- . ,
4iriUte acoipiaiU qoa? eis ^anuir. iunc auieiii per- .
ajMcwiHi eat, jqaod dareleejnoeyjiaei uon aufBciat * ,
i i i aceqpia iu Quaivd^ eaiiu uoccsaaiio tjeiepiaiq . . " 19

8 1

* M a t t b . * i , 43.

Varia3 lectiones.

m.

549

EXPOSITIO 1 N EPIST. AD ROM. -

CAP. X V I .

550

, , , exbiber, qnando ex iujuria, qnaurio ad ostentalionem, ciuicia pcreunt, aique borum omniora f r u , \ .
ctits cvanesciu
VERS.32. C U t c u m gaudlo veniam ad vos pcr
c $
voluntatem Dei. > Propierea, inquii, liberarioplo, tit
. , , ,
ciiovos videam, et cnm voluptate, uullain inde
, \ ' ,
Irisliliam conlrabens.
.
c E l refrigerer vobiscum. > Non dixit, u l vos do
c \ . ,
, , , ceam alque insihuam, sed, t refrigerer vobiscum:
boc esl, u i vos quidem i n me recreeminl per do, ' ,
cirinam, ac ego in vobis propter fidei vestrfe incre .
menlum. Monstrat aulem per diclionem hanc, quod
, \ ,
cerlaminibus ac laboribus defessi, cum ipse tum illi
\ \ \ .
refoclllailone Indigeant.
VERS. 33. c Deus autem pacis srt cam omnlbas
'
. > , * vobis. Amen. Ubiqne consuetodo esl Apostolo,
precaiionem adhortaiioni apponere.
.
. 1CTt ,
. >
,
. , \
,
( ), .

CAPuT X V I .

VER8. 4 . < Commendo autem vobis Pbaeton sororan nostran, qnaetat i * aunhsftcrio Eccleswe qnaa
sl in Com+ris. > <Jia h c ma4roaa Episiolani battc
affarebat, ideoeamcamtn^fidaUpgie.PecDliari aoiem
iiaic hoaore aflicft, e i q w d primo loeo mitonem
ejus facit, et per hoc quod ororefu appcttat (qnnr
ingens same est digcriiae), ei per boc quod oatendi
am mimatram fuisse.
"
VERS. 2. Ut ipsam acclpiaita \a 0*iio digiw
* * , . aanctts. H<ac e&t, t prapter Defmnum ipsan
) \ - liofioreiis. Qai nim quempiam quawvis exiguaw,
$'
^ Y ^ h ^ * C proper!)suacipil, itgei)4i bOBOM<ligaHir
* , a , in vero ei saoeta foerii, iUo mogis. fropl^rea
.
adjeeti, 4igne 8anua kl , quemadmoduiii
convenit sancios suscipere.
^ , $
c aaslsiaiis ti in qtwcanqtre aegotio veslri
XffiCfl** ^ , " ' , ituKgnrit. tfroe * s l , ai vestri e| fferatis, waHm*\ . 06 , " <jeei porrfgaiis. Non ftim d i x i i , t dimilUlis itv
.
aam.
- , \
c Eleniia ipsa a^tiiilewliw ti mMii ipsi. Iniprf . * , mis ommettdavit ipsam, 4ernde axfrarlatratrem H I * ; , - ierposttit, ae denuo addii noainia; fxbenatrorteiit

fitiam qua moneieos, frtfeworetniMi-deferanl, nlriiv , % , \, 4 , qaeemgenB. AsliiH cnim, kiqa-it, t muKis, mo
\ , * ,
ei aoilu ipsi, > toiias orbis praeconi, toliantaqae
.
^ paaso.
t *
VERS. 3. < Saktale Priscillam el Aquil*, adjn . > , tores meos iu Cbrislo Jesu. t Mibi, inquii, coope, ", \ r a i i %mA m verbo et doclriaa, i.ikoruinque et
\ . periculofirm facli ennl pariteipee. NOMMHU coopera \ 4 ,
rios istos iriteUextrain, lanquam ipei la4eri)aciilurum lexlores essent.
c . 1 1 4 VEHS. . Quf pro anima mea suam ipsorum
. > * \ cervicem snpposuertini. Ri eranl perfectiTiraityres.
.
Wam sab Nerone imtumera pericula Imminebant.
c , \
c Quibus non ego solus graiias ago, veram etiam
, oinnes Ecclcsiae genlium. Hospifcaliiaiem arum
f

VarMB lectiones.
M

* .

551

THEOPHYLACTl BULGARLE ARCUIEP.

hic aduuibral. Ne cnim pcr adulalioitem baic diccre

videalur, producil eliam alios inultos lestes.
YERS. 5. E l Ecclesiam quae esl in domo ipsorum. > Hi adeo probali fuerunl, ut tolam corum
faraUiam fideles fecerint. Hosce enim Ecclesiam
uominavii. Quin etiam propier bospiialiiatem liaec
dicit. Ubi eniin mulla pielas est et virtus, domus
illa Ecdesia dicilur. Audianl ilaque i i , qui mairiuonio jungunlur, quod iis ad virtulcm islud non
esi impedimenlo.
c Saluiaie Epaneium dilecium meum, qui esl
primitix Acbaia? in Cbrisio. > Magnuoi sane esl
Pauio dileclum esse, qui cum judicio, ei noa ad
gratiam amare novil. Primilias autem ipsum appellai, vel quod primus credidit, principium ei ingreseus faclus ad fidem universae genli, vel quod majo-
rem prae cseteris pietaiein rommonsiraveral. Proplerea dixil, qui est priiniti in Ghrisio, hoc
est, non in mundanis rebus, scd in iisquae ad Christum spectanl.
VER8. 6. Saluiaie Mariam quae muliam laborevit erga nos. > laboribus quos pro veritaie perl u l i i , inulierem ornai. Nou laniUDi enim, inquil, pro
sftipsa laboravit, excubiaa ageos, buroique jaceoa :
verum eiiam, quod majus esi, pro uobis apostolorum adimplevii officium. Qui ergo dicil Aposlolus:
t Mulieri docere non p e n m i i o ? verbo doctrina?
eani non arcet, scd a pnesulatu in conventu ei a
sugge&lo. Privaiam enim insiitutioiiein valde probai.
llanc eniin ad ralionem el luarilum suum uxor, et ^
liberos docei, sic Prisca Apollo instiluii. Non dixil
autem, uiuha docuit, sed, c laboravit: > ut osleadai
qood et per pecunias suas el alias wiuisirabat.

552

.
, .
t \ ' .
,
*
\ .
\ , . , >
.

v t a v

c [ vulg. ]
* ;
. > ,
, \ , .
, ,

\ .
* *
, * , , *
.
c ,
.
. , , , \ *
, \ ; .
, <
;
, , \
*
\ . \
,
. , ,
\ c * , \
, \ ' .
VERS. 7. c Salutate Andronicuin elJuniam, cogna ,
los uieos el concapiivos meos, qui sunt nobilea in
, \ *
apoblolis, qui ei anle nie iuerunl in Gbristo. > Quod ,
cognaii sinl Paulo, uon lantum est encomium, quan- .
luui csl quod sini concapiivi. Eienim graviora ca- , , .
plivis paiiebuntur, duin ageremur biuc indeel vasla- \ , leiuur. Porro magnuin eei quod aposioli sini,
, . \ ,
praeseriiin cuin Junia su inulier. Multovero imjus
* *
est quod insignes sint. Porro ab operibus suis , .
ineignes $unt f.>cli. Non verecundatur auiem Paulus .
dicere ac faleri, Qui anie me crediderunt Chrieio, D , , 4 omuiendanseos quod adeo pracsilieriul aique pr&ri- , \
pucriiil bonmii.
.
VERS. 8 . t Saluuie Ampliam dileelum meum in
c
1 1 5 Doiuino. > Si a regediligi magnum esl, quaolo . ,
praclarius esi a Paulo, qui propier virtmeiu ac , '
seciindum Deuin diligil?
;
VERS. 9. Et Urbaiium adjutorem noslruiii in
c , .
Chrisio. Major ha?c laus esi pridre, imo liaec eal *
causa illius et coniprebensoria. Naiu qui esl adjutor, \ , csi eliam dilccius.
, \ .
1

I Cor. , 55.

Varia) lec iones.

* .

1 1

8 7

*53

EXPGSITIO 1 EPIST. AD ROM. -

i Ka\ . \
.
' ,
, .
; , '*
.
. "
*
.
' .
,
. > ;.
c \ , . \
" \ ,
.
* , \ .
c ,
. ,
, .
3* , ,
.

CAP. XVI

5S4

Et Siacliyn dilcciuro mentn. # Iltinc iisdem

prscconus ornat.
VERS. iO. Sululaie Apellem probalura in Cbrislo. Iloc esl irreprebensibilcm, in omnibus inculpainm. Quidam dicunl, quod ad differenliain alierius cujiisdam Apellis non probati islud diclum sii.
c Saluiale eos qui sunl ex Aristobuli familia. >
Forsan non fueruiU m priores; ideo nominaiiin
cos non recensei.
VERS. 11. Satutale Ilerodioncm cognauim
incuin. Salulate eos qui sunl ex Narcissi domo, qui
sunl iu Domino. lioccsi fidelos.
- YERS. 12. > Satutaie Tryphaenain el Trypbosam
qiiSB laboraul in Domino. > Oe Maria quideai supni
diccbal, < quae multum laboraverit: > de his yero

a i l , quod adliuc Uboreiil. Ingens amem laus esi,

quod seniper in opere persovcreiil et luborc.
c Sluiale Persidcui diicclam qusc inultum laboravii in Domino. Llco inajor e&l isla, non soluin
quod plurimum laboraverii, sed eiiam quod sil d i lecta. Iia quemlibei pro digniiaie noininat, cum ipsos
alacriorcs reddens, tum aliojs ad scmulaiiouem i.xcilans.

,
\ .
, \ , \
. , c
,
.
t ', , , Q
, , \ . >
, , ' ,
' \
, .

, , ,
, \ ,
. >
.
c .
, ,
\
,
*
,
, \ .
,
,
. , \
. /
, , ". \
, -

VERS. 13. < Salulate Rufum elechim ia Dontiiio,

t malrem ejus cl meam. > Duplex bouum esl :
quod filius sil inculpatus, cl quod ipsa mater irrcprebcnsibilis. Omnino enim non dixissel, c matrcm
ejus el moain, > nisi lmiliam malronac isii viriulem
tribucrel.

VERS. 14. c SaliUate Asyncritum, Plilegontem c i

flermam, Patroban, ilermen et fraires qui cumipsis
suiil. Ne boc inlucaris, quod sine encomiis ipso*
posuil, sed cum inferiores essenl om.iibus, non est
lamen sua dedignalus compellaiione c l salitlaiione :
iino non parum illis laudis iribuii, dum fratres cos
nominavit.
VERS. 1 5 . c Salutale Philologumei Jiiliam, Niiiva
et sororem ipsius, et Oiympan et qui cum ipsis stiul
SMiiclos omnes. Ingens saue praccouiuin cis accensel, cum saiuios appellal.
VERS. 16. c Salutale vos inviccm in osculo sanc.lo. > Ne conlentiones el rixae orireiilur, cum alii
quidem sic, alii veroalia raltone saluiarenlur : cumquo. alii majoribus, alii vero minoribns procconiis
D veberenlur : coinmiscet bic eos, ei jungil rnrsus
sanclo osculo, ul ncqiie mnjor aspernetur iniuorem,
ueque minor invideai 1 1 6
potiori : quippe qui.i
sancmm osculum omiiia mitlgel alque adaeqnct.
< Saluiaul vos Ecclesiae Chrisii. Non ipse u n luin eos univii, verum etiam ab Ecclesiis salulein i l lis ir.msmiitii, qua unianlur conjimganlurque in
unuin. In cominune cniin omncs, non bunc vei i l lutn jam nominavii. Tol auleai in bac Epistola saluiavil, quol in nulla alia, eo quod Romanos nondum viderau Quia vero in urbem istam bau>I partim
mulli, qui ipsi cogniii fueraut, coufugerant, non

Variae lecliones.
1

m .
PATROL.

GR.

GXXIV.

18

555

THEOPHYLACTI BULGARliE ARCHIEP.

immcrito nominatim menlionem illoruui faciens, ,

coimnendal eos per lillcras
.
VERS. 17. c Rogo autem vos, fratres, ut observec , ,
lia eos qui diseensiones ei offeudicula, pracler do- \ ,
ctrinam quam YOS didicblis, facitmi. Rursus admo , . , \
nel non veluti coneullor, eed eupplicis instar,
, ' , \
smumaqiie cum reverentia. Fralrea eniin appellai.
.
Fraudulenliam auiem calumnianiium demonslrans,
, , , , ait, observate, bocegt, inquiriie iaeoasumma cuin
.
diligenlia. Primum aulem dissensiones eunt, deln- , . "
de scandala. Taniisper.emm dum corpos uniium
, * fucrit, non possunl irreperc scandala : iaia aulem
, > , \,
sunl hxreses: oam, c praeler docirinam inquti,
t , , ,
quam vos didicisiis. Non dixii, quam docuimus,
', " , , \
sed : c quam dtdicistis: > anlcvenens eos ac roon , ,
atrans, jam persuasos essc atque recepisse, ideoque \
permanere debere in iis quae accepernni. Dissidia
. , ,
igilnr el scandala seu haereses, ab iis qui dograata
,
pracier apostolicaru infctUulionem tradunt, introdu .
cunlur.
9

x a

VERS. 47, 18. Dcclinaie ab ipsis : hujusmodi

cuim Domiuo nosiro iesu Cbrieto non serviunt, sed
soo ipsorum venlri. Resiliie, inquil, ab ipsie. Nam
ei bxc ex ignorantia vel errore facerenl, par erat
emendare : quouiam vcro scieuier peccanl, fugiie.
Judacos auiem inielligit, quos maxime ceu gulosos
carpere solel : universum eiiim corum genus esl
biijusmodi. porro haereses binc nascuntur,
niiuirum quod eorum auctores afleclibus suis etvcni r i inserviant. rfoime igitur le pudet, cum sis Cbristi Tralcr, venlris servos tibi adsciscere indoctores?
Obserw bic, quod qui venlri inservit, Cbrisio non

' .
, ]
, , , ' .
, ,
' \ , .
, Mt

.
\ .
, ;
,, .

inservit.

c per dulces sermeaes ei benedictiones seducunl corda ionocenltuin. Insidianiur, inquii, per
adulaliones. Nam et boc signiGeaut; nlmirum, cum verba aroiciiiain sonent; inens
vero fraude abundei. NOQ auiem dixil : Decipiuiit
vos, sed; c Gorda innocenlium, t hoc esl simplicioruiu.
YERS. 19. Yeslra enim obedientia in omni loco
divulgaia esL Gaudeo igilur in vobis. > Sintpliciores, inquil, inescant, non autemvos. c Veslra enim
obediemia,! bocesiH7 persuasio,qu est ex mulia

\ . > ,
, " \
, ,
. , , , ,
.
t *1 .
' . , <
, \ . t , >
,
mansueiudiue, ad onuiea pervenit. > Nec cgo so- D , . \ ,lu6 fldei buic vesirae tcsiimonium perbibeo, verum , \ .
eliam universsos orbis. Gaudeo igitur in vobis,
' , > ut qui non sitis decepii.
,
c Yolo aulenwvos sapientesquidemessc adbonum,
,
simplices vero ad alum. lanuil quod vel exipsis , , \
nonnulli decepli fuerinl. Palam aulem hic ideni . "
cum Domino pra?cipit: ) Esiote prudenles u i ser- * c , **
pentcs, et aimplicea vclui columbae. Vull enira
. > < ;
sapientes quidem seu providos esse ad bonum, lioc
, ,
t, ad propriapj salutem et coinmodiiaiem: sim \
J Maltb. , 16.

Variro lectiones.

EXPOSITIO

557

1 E P I S T . A D R O M . -

558

CAP. X V I .

!; , , plicea aulcm ad malum, boc est, ad non roale faciendum aliis. Simplex enim ncmini nocet.
. *0 .
VER*. 20. c Deus auiem pacis conterei Saiaimm

sub pcdibus vestris velociter. Qnia dissidia eranl,
. 5
ideo pacis daiorem invocat, ut tcandala compescat*
, ,
Non auleni dicit, Subjiciel: sed quod umlto vebe*
. , , *
menliiis esi, c GoKtterel: > el non solum illoe scan , \ ,
duloruinaticiores, veruraei am ipsum illorum ducem.
,
Consolatur porro illos a tempore, Velociler, i n .
quicns. Gonteret, elvoium eslei propbetia
, > ,
, , . esl cniin fulufi lemporis.
:

.
t '
. \ ,
' , ^
.
,
. " , \ ,
7 * . ,
$ [ f . . ] , \ ,
, .
4 . .
.
, , \ ,
. >
, .
, , '
. ,

.
,
. , .
, , '
* ,
.

VERS. 23. c Saluiat vos Gaius bospes meus, ac

lotius Ecclesi. Hocesi, qui me bospilio excepit.
PIui imum porro laudis est, quod tolam Ecclesiam
bospiiio exceperit, adeoque ipeuni Paulum; qui non
npad illuHi divenissei, nisi eum dignum invenisset.

' , , \
. > ' .
,
\ ,
.
1

", '> <

r
-
. - ., 5. ,
,
.
c
. . ,
, , \ \ , , , ' \
, ,
\ . \ * Aci. , .

c Graiia Domini nosiriJesu Ghrisli vobiscum. >

Graiiam Cbrisli ad memoriam bic illis revocavit,
iil ab his quac jam accepissent, alacriorca rcddaulurnd nvdendum futura. Si enim, cum inimici cs*
seni, aervavii eos, mullo magis nuoc Saianam conlerei. Vide antein quod neque opera sine oralionr,
ncque orailonem sinc operibus ponit. Gum enitn
obcdienliam eisadesse leslainsesset, adjecil voium:
subindicanfe nos non solum oliin, verum eiiam nunc
ctsi probali siinus, indigere Dei gratla.
VERS. 2 1 . < Salutaivos Timoibeus adjutor meug.i
Cooperabatur enim ipsi in Evangelio. lugens autem
encomiuin e$f, tadem cum Paulo operari.
c Et Lucius, ei Jason, et Sosipaier, cognati mi. >
Jason isle in apostolorum Aciis celebratur, ul qui
foriissime exirema eiiara pericula subieril. Cognaii
auiem, non eolum secundiii carnem, verum, quod
mullo majus est, secundum pielalem. Ni enim tales
fuissent, nullam eorum fecisset meniiouem.
VERS. 22. c Salulo vos ego Tertius, qui scripsi
op slolam banc. > Maguum sai\eest, divi Pauliamamienscm csse. Hoc autem scribit, non u l seipMim
commendet, caelerum u l majori dilectione ab ipsis
afliciatur, o l qui operain suam impenderit litteris
ad ipsos scribendis.

118

S a l u u i vos Erasius, oeconomus urbis, et

- ~,
Quariiis iraler. > eel, propeclor ei gttbernaior
tirbis Gorimbi: ut animadverlas, neque opes, nequo
digniiaiem quempiam arcerc a Ade vel a recia vita.
VEBS. 2 c Graiia Domini nogtri iesu Gbrisii
cum omnibus vobis. Amen. Fundanienluni sive
principium Epistol indcorsus esl, inquiens, Gralia vobis el pax: aique etiamnuni fasiigium seu
flnem exipsa imponil, gratiain Dei cunciis nunquam
on adesse coinprecans. Hoc enim officium csi
praBcepioris, non verbo soluro, verum eriam oratione prodesse discipulis. Propterea dicebant : c Nos

VariflB lectiones
9 9

9 1

. .

659

THEOrHYLACTl BULGARI/E ARCHIEP.

560

auiem oralione et lunislerta verbi inslantes eri- , \

mus. i l s i a nos cuslodial, qtii speramus ex
[ru/.-. \
operibus salulis locuni tnvenire, cauerum prorsus
,
divinam graliam et misericordiam flduciam col ,
lGcainiu, et pcr ipsani Salaiue laqueis superioree
* \ '
evadanius, conlrilis eis sub pedibus nostris in Cbri ,
8tO Jesu Domino noslro: cui gloria in Sftcula. Aiiieu.

. .

THEOPHYLACTI
BULGARIiE ARCH1EP1SCOP1

EPISTOLJE

P R I M i E

DIVI

PAULI

AD

CORINTHIOS

EXPOSITIO.
119

PRIMJE

ARGUMENTUM
AD

EPISTOLJE

CORINTUWS.

Corinlhui opum exuberaniia el iapientia superbiens, credidit qnidem Chritto, verum po$t fidem
acceplam periclitabatur ne ChrUto excideret, quidem opulenti propriat clauet et ordine* feceranl,
sapiente* ilem proprias : tibique ipti docloret /gentes, divum Paulum ceu pauperem et plebeium
calumniubanlur. PrceUrea, quvpiam inter ip$o$
fum noverca $ua reiu liabuerat. Tum idolit immolata nonnutli edebanl pra gulotitate, et in lilibus
pecuniariis apud GrtBco$ koc e i i , infidelei judices
judicabantur. Comam itm viri nutriebant, el in
Eccleiii* manducabant, indigentibut nihil imperitentet. Charumalum imuper seu donorum nomine
inflabanlur : nec non returrectionis raiio apud C
ipws claudicabat. Hunc vero ad modum ob externam
saom tapientiam nuiabant. hia enim , qui tola ab
ea pendent, eique omnia commiltunt, omnium malormi mater ett. 1 2 0 Scribit Uaque divu$ Paulus
urbi> hvc omnU corrigeM. Quia vero cceterh omui9

flPQTHS

1 \ xa\ &,
, nJlffr

*
01
,
ol *

,
tbr

16. ' 4
*

.
ol , tr

,

*
. Kal


* .

rqc
. $ .>

td>r .

, &*
.
9

5*1

K X P O S I T I O I N E P I S T . I A D COR. -

,
*

* *

CKSir , .
1

EHJSDEM E P I S T O U E

ARGUMENTUM.

5C2

bus majns erat, dissemiones H teetat esse in

clesia, has vero ex failn eorum na$cebanlur, fastum
isiurn alqueadeo arrogamiamprimum e medfo toltil.
Ex tnim, arroganlia dico, aliiora sete docere
arbiirabantur : eam ob rem et hanc ad rationem
initiutn ducit.

ARGUMENTUM

ALTERUM.

Ex codice Arandeliauo,

, ,

.

, ,
, ,

.%
\
*

,



'

cl
,
,

*
,
,

.
*
.
" ,

,
3
* ',

rjj vla. ,

*
, ,

.
*
,

. "

Argumenium

prima ad

Cortnthht.

Corinthu* e$t urbi Ctwelm : qum tnnc temporis

opibu*, tapieniin, multisque aliis quibu* eminuit,
mperbiebat. hi isfa Paulu$ multa pa$u$ est. 11 ic
$nim comparuit illi Chrislus, Noli tacere, inquiens, c ted ioquere, quoniam populus eti mihi
wuUut in kac civVale &. Diabolus itaque cioitalem
tam magnam et (requentem incoiis, veritatem appreheudUxt compicatus, dicidebat homine$, atqu* iuUr
eoi alii quidem tuo ipsorum tuffragio doctore eletti
$unt: e mullitudine vero, alii hos tauquam *apieutiores et in docendi munere Paulo aliquantum prattantiores seclabantur; aiii vero illo$ cen ditioret,
et qui in gubcmando plus illit gfficen pouent. Alque
ita inter se inricem coniendenin, Eccletiam administrabant. Atque utud $ane e malit unum eral.
Aliewm vero, quod quidam cum noverca'$ua congressus, non solum ab itli$ non reprehendebatur,
verum etiam muliiludinem concUabat, atque ob exlernam tapientiam elatut erat. Aliud rurtut malum
, quod perfecliore$ quidam ea quce idolit immolabantur pra> guhbitale comedebant, ac in templis
discumbenle* muUo$ o/feudebant. Praterea, aiii inler
se de pecunu* contendenles, apud judicet exira Ecclesiam coMtitutot Utigabant. Porro, olii in Ecclem$ opud seipsos comedente* indigenlibut non /argiebanlur. Alii autem magnifice de donis stniienles,
*ibi inticem cemulabanlur. Adlwc
rcmrrectioms
%

, \
.
J) docirina apnd illos claudicabat. Multi etiam coifiam
nutrientes, cynicorum more circnmibant. Scripterunt

itaque ad Apcttotum per Stepkanam ei Fottmatum

.

'

. el Aehaicum de nupiiis et de calxbaiu, ceetera omil

- leniet. Tandtm aulem ipse retcribit, tton de iis olum qux illi scripteranl, sed etiam de quibus non

. tcripseranl, ut qui omnia accurate inteliexerat. (?o

, niam vero caterU omnibus graviut erat quod schi , &
, . smata in Ecclesia glUcerent, istud aulem e tuperbia
oriebalur, $uperbiam itnprimis depritnit. inde snim
.

altiut quiddam se docere opinabantnr* Propttrea.kuHC

j j r ,

,

* tn modum orditur.
*

fyorto

.

* Acl. , 9.

Variee leclioncs.
" xaQaiptl ui.

3 3

. , .

SC3

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

164

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
I N EPiSTOLAM I AD CORINTHIOS.

121

CAPUTPRIMUM.

YERS. 1. c Paulus vocaius apostolus. > Ecce

proceminm confestim increpans doclores fal&os.
Vocatug eum, inquit, non ipse inveni, neque p r o pria sapienlia apprebendi. Et missus sum a Chrieto, ei non sum proprio auffragio electus, quemadniodnm doclorea vestri.
c Jesu Clirisii. Gimstug est docior ac praeceplor : quomodo igilur vos vobis ipsis hoinines
doelores accensetis ?
Per voluntatem Dei. Non qnla nos iuerimus
digni, sed quia voluit, ideo nos servavit etvocavit.
Ilaque etiamnum vult me apostolum e i doclorem
vcslrum esse. Et quare vos alios vultia babere
dotlores ? Num Deo reeistilie? Nola autem praepo- ^
silionem, c per t Pairi apposiiam.
4 El Soslhenes frater. Per insignem modesliam,
eibilpai bomioem se longe Inferiorem coojungit,
idqiie ad verecundiam fastuosorum Goriulbiorum,
qui naminein non aspernabantur.
VKR8. S. C Ecclesi Dei, qua? est Gorinllii. Non
btijus yel tllius, sed, Dei. t Ecqui igFlur homines
Uabetis prsaidee ? Quod si Ecclesia estis, omniuo
voa unitoa ease oporiet. Nam Ecclesiae nomen conjunclionia et coadunationis esl declaraiivum.

c ; , *0 -.
. , , * ,
* . ,
\ ,
.
c . > -
;
c . >
, , .
" * xzl
" ; ; , c , \
.
< ,
*
,
.
! .
, , c .
;
, .
, .
. >
t Sanctificalis in Christo iesu. Non i n homine
,
qnopiam, eed i n Ghrisio sauctiflcati estis : per ba , ,
ptiama vidolicet, non per sapieatiam aut opes, pro, ' .
pier quas efferimini.
. , \, ,
Vocaiis sanctis. > Vel ipaum crcdcre, inquit, C

, ' ,
non est vefttrum, sed a Deo vocaii obediisiis et
. "
rredidistis. Proinde et fldes principiuio a Deo habet. Nisi enim ille Tocaseet, vos cerie non credi- ,
, **.
disseiis.j
9

c Gum omnibus qui itivocani nomen Domini noetn

JesuGbrisii. NOD solis, inquit, \obi$ Gorinlhiia
gratia sit et pax, verum eiiam omnibus qui invocanl
nomen Chrisii, non hujus vel illiiis.
c Iti omnt loco, noslro el ipsorum. Fidelium
nbivis genlium agemium meminit, uii deinoiistret,
quod una Ecclesia sint omnce fiddee, ubicnnque
eliam fuerint. Qui amem voe unam incolentes
urbem, divisi eslis? Iicrum, t noitrum, adjecit.
Cum enim dixi&sel, Domini nostri Jesu Clirisii,
inlerposiio in medium, 1 2 2 < *
' '
'
n

c *3
, ,
, \ ,
\ ,
.
,
, ,
, ' .
; /.
, c . ,
, > piwv
, ,

VariaB lectiones.
f l

, ' m. . , . ;
in. Apprekendi : El destructor cum prius essem, poitea vocaius tum.Quomodo ilaque vo* doclore* e*ti$ proprio aucloritate conslituli ?
. .
&
.
.
, e

9 1

56
EXPOSiTIO 1N EPIST. I A D C O R . - C A P . I .
mrsum
rcpetiii
ac
dixit,
noslri
Domiui
el
tpsoriim,
xaV < Ka\ \ *
ut commonstrel commonem esse Dominum. Sunt

qui verha, uti jacent, inleUiguni in omni loco
< - t
nostru ei ipsorum, boc eet, in qua ei nos et Hli
, \ .
sumus.
565

\ ,
VERS. 3. c Graiia vobis, et pax a Deo Patre nosiro,
\ ei Ddmino Jesu Gbristo. > Deo gratia et pax est.
. \ , -Eiiam prius, cum inimici essemus, per gratiam
, ,
ipsius pacem adrpii sumus. Pcrpetuo autem ba:c
\ ,
vobis diviniius adesse opto, ul neque a gralia cjus
,
excidaiis, ncque a pace, lanquam inicr vos mutuo
, . dis&identes. Ecqui igitur bominibus vos applicaiis,
, \ ' eum graiiam, luni benevoleiitiam apud illoa ceu
\ ,
docieres, amuieiiiea?
;
VERS. 3. f Gratia vobis el pax a Deo Palre no[
. , etro. > Graiiam, id est, rcconcilialionem el benevoleniiam iis a Deo comprecaiur, vellicans inde
\ ,
illam, qua3 ipsU ab iis qui diveraa docebani, coa~ *
\ \ flala eral. Qiiin eiiam dissidcnlibua pacem, cum intcr
*e, tuni apud Deum. Deum aulem Patrem nostruin
. ,
vocavit, nobis illi per lavacrum regenerationis in
flliorum numemm adsciiis.
.
Et Domino Jesu Gbrislo. Nam quae Pater dat,
, "
, \ . eadera et Filius. Hoc enun hi utroque aequulilalis
est indiciuro.
. Cod. Arttndel.]
YERS. 4. Graiias ago. Gratos nos easc docet,
. > ,
idque in omni prorsus epislola : opparluiiias autein
\ ,
nunc grattaruro aciione uaus esi. Graliarum euirii
.
, . C aciio propler graiiaro fu : gralia auiem non esl
debiium, neque compensalio. Aiqiie hoc Gorinlbio .
, 9

rtim fastum depriwiu

c . >
Deo meo. Ex iimen$a dilectione, Deum oni .
nibus communem, proprium sibi vindicat.
\ , \ .
Scmper pro vobis, super gratia Dei. Erudit
\ ,
per boc ipsosCoriiubios, Deo graiias semper agerc,
, \ - et non propriis operibue. Nam Super graiia Dei,
. c , , inquit, non ob vestra opera, c graiiae ago. >
.
t Qua? data esl vobis in Cbriato Jesn, boc cst,
TJJ . > ,
, . perGbrislujn Jesnm, noo-per bunc vel alium quempiam. Qoid ergo hominibus mftiiein adbibeii*?
" ;
" \ . ,
V E R S . 5. * Quia in omnibus divites facli estis in
, > \ , ' . " itlo. c In illo, rursuni ponitur pro, per iJiucn.
, , \ \, D Cum igiiur opes vobis adsini, ac Dci opes, idque in
' , omni re, ei per imigenilum- Dei Filium; qua, quaeso,
;
fronle vos ingrali, homines vobisipsis in doctorea
\ . "
*
* \ ,
, .
xal \ ,
.

a^ciscilis?
c In omni sermone ei omni cognittone. Polesi
esse sermo sine cognitione, ut si quis vana absquo
intelleciu effuliai : est et cogniiio sine sermonc,
ul si quis eoblimia intelligal, verbo auiem vel aermone non possit explicare. Yos aviem et verbum
liabeiis, ei noiiiiam divinam, ut et intelrigere ci
proloqui possilis.

VERS. 6. f Secundum quod testimouiuin Ghrisii

Variffi lecliones.
n

* .

5.7

THEOPIIYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

568

couliriiKUiim csi in vobis. > c Sccundnm quod, . , , \. * . ,

esi pro, pcr qux. Per veibum, inquil, ei scieuliam,
, \ , in quibus dilati cslis, stabililum 6st in vobis lesli ,
inoniuin, id est, praulicalio Gbrisli. Non eniin pcr .
oxtcrnam snpienliam acccpislis prxdicalioncm, sed , \
per signa atque dona, qitibus donali cslis.
, .
VERS. 7. Ila ut vobifi nibil desit in ullo dono.
" '.Si douis nibil illis decrat, quomodo in proctimi
. > ,
carnales eos vocal? Dicetidum iiaque esl, quod
; " ,
ncqtic omncs fucrinl spiriluales, nequc omnes car- ,
nales. Quarc qurc nuuc dicii, ad spiriluales dicit;
* ,
Hla vero ad carnale*. 1 2 3 Vcl qnod verisimilc * .
eral eos in principio omnis generis cbarismala

roiiscculos, deinceps aulcni ad sucordiain relapsos,
, ^, (.
iinduni carnem vixisse.
| VERS. 7. c l(a ul vobis nibil dosil in uMo dono. > * [ t " Qnaerilur mide evcnil, iit quibus loi spirin.Jes prae- . > ,
cuiinentias aitesiaws esl, el quos lantis pra?conir9 ,
exlulit, illos jam iu oraiionis procursu increpet, et , , \
carnalium nominc incusel. Dici potest, quod in
. " ,
pi incipio quidein, cmii ad iidem primum accede* , \,
bant, litijusmodi fuerunl, donis omnibiia instrucii, , \
laudemque inerebanlur. Poslea vero atiiinuin de ^, niitienies, seipsos rcpreliensioni obnoxios reddi- . " I I \ * ,
rierc. VeJ aliter : Neque encomia, neque accusa- , ,
tiones aeque omnino in omncg, seJ pro singulorum
.
meritis cnm bse, lum illa intendebanlur. Alii enim , . " \
ex illis adbuc diligentrs, alii negligentes erani. , ,
Sed ei tcriia raiio assignari polesi, nimirum quari
. cttcomia per admiiiisiralioncm quamdam inserla Q
auiil, TiatDque scvnioni prxslruunt. Nam qui siaiitn
. , ia exordio molesia proferi, audilorum aures ser- , , xa^
n:oni suo occlusii. Audilores enim si bonore sinl
. Cod. Arundel.]
scqtiales, ira ; si inferiores, moerore aflicieniur; e l
aic incassiim verba faciel.
i
Exspectanlibus revelalionem Domini nostri
Jesu Chrisii. > Hic perierret oos, secuudi advenius , ,
Cbritsli menlionem faciens. Nani si Gbri&lug rcve- .
landus cst, quomodo vos alios pnrsides el prse- ,
; , \
replores habciis? Innuit auiem pariter, qitod ad
.
acccpia cbaiismaia sru dona, aliis eiiam virluiibus
* ,
fiidigcant. In illa enim die dona neininem juvabunt,
nisi ei viiam babueril virlulibus ornalam. Revela- \ . ,
tionem porro dicens, iiulical, quod eiiamnum adsii \ ,. *
f

quidem, abdilus lamen sit, lum aulem revelabitur. D .

" \
VERS. 8. Qiii ci conflrmabit vos usque in flnem

fiine crimine in die Domini nosiri Jesu Ghristi. >
Gutn dicit, c Goniirmabit, > osiendil eos nonnibil , c , >
i oucussos, ei cum aU : Siue critninc, > significat * , < ,
cos j:un criniinibue obnoxios. Ad banc, cum sarpius . bic mciuinil Uomini noslri Jesu Gbrisli, quam in
ulla alia Epislola, revocat Gorintbiis ad memoriam, , .
per quem servali sunt, et cujus nomine vocentur.
"
Nam Gbristiaiii a Cbrislo, non ab alio quopiam , \ .
bumano nomiae.
, '
.

Varto lectiones.
1

EXPOSITIO I N EPIST. I AD COR. - CAP. I .

5T0
f i " \ ; , , VERS. 8. Qui ct CGiitinnabit vos us ,c a.l , * nem. > < Gonlirmabii, videtur quidem volum
, esse : ai vero plus donoiai, nimirum, quod con.
cussi erant, et indecore exorbitabant.
t '
< Sine crimine in die Domini uoslri Jesu Cbri&ti.
, Irreprebensibilea reperios in die jtidicii. Ifanc eiiiui
. Gbrisli diem vocal, eo quod liiin ipsius gloria ple , - nitis manifesiahitur. Aique illud : < sine crtmine,
. , c t , polius increpaniis est. Osiendil enim quod crimitil/ . bus obnoxii sunt. Vide aulem quam crebro Cbrisii
. , iiomen iliis offerl, el ex boc loluin fere proccinium
, \ coniexil, a fulsis doctoribus, quoruin parlium stu , dio divisi erani, abducere satagens, et ad doclri , -' nam Glirisli cogere.
,
. Cod. Arundel.]
t , '
VERS. 9 . c Fidtlis Deus, per quem vocati esiis
.
in socielatetu Filii ipsius Jesu Ghrisli Domini no, . ,
siri. Moc es(, verus Dcns. Qnod si verus, voca , ,
viique nos in sodelatem Filii sui, boc esi, ainml
* nos glorificet cum Filio in reguosuo; perspicuum
, .
cst quod implebil quae promisil. Porro, vocali estis,
, , \ .
iuquii, non vos ipsi tnoiu proprio acceesistis. Qna->
\ ;
niodo igitur auperbilis ceu de propriis operibus ?
51 , * , Observa hic : c Per quem, > manifesiius de Patre
.
diclmn.
< , ,
VERS. 10. c Obsecro autem vos, fratres, per no . >
men Domini nostri Jesu Gbristi. > Quia illis acer ^, , - biora loculurus est, aiuevertcns, obsecrare se illos

* , dicil pcr noinen Gbrisli, id esl, ego ad obsecra .,
tionem non stifficio, sed noinen Domini simul as , '
sumo, a quo vocamini quidein Cbrisliani : at vos
, ' - isiud iujuria aificienics, maluislis ab botuinibus
. .
vocari. Hoc igitur vos obteslelur.
, \
4 Ut idem dicatis omnes, ei non sint intc.r vos
, ; ", \, - scbismaia. Quid esl quod obleslor? Ul consen , . liatis, i u q u i l , omnes, ei non discindamini. Qnod
,
eniin sciudilur, \idelur pro uno mulia fieii, cinn
,* (
niulia baudquaquam sit, ( q n eniin commodilas
;), \ .
nniliorum mulilorinn ?) et lamen unum esse desiit.
.
Signiiicaniissime igilur scbisinata appcliavii ea
, , quai apud ipsos iiunl. ludical enim per hoc verbum,
.
quain misero corum res babtierint.
, \
Siiis auiein compacli in eadem mcnte, el eadm
5 , " D enleuiia. Quia supra dixcral, 1 2 4
"
,
ilicalis; ne exisiimenl banc concordiam in ver , , \, c bis laulum constare, subdit: c Eadem menle, boc
, " >. . \
esi,- u l eadem senliatis. Quonia! aulem plcrique
,
in re una consenliunl, in altera vero niinimc, pro * , c
pierea addidit, c Gompadi, > boc esl, perfecli, in
, , oinnibus rebus idem sentienies. Quoniam vero
. \
mulii cogilatione quidem et intellectu uniii sunl,
' , (
senlentia vero diseideut (nam cum eamdem qui , /
dem fidem babeamus, non copulemur autetn per
, ,
cbaritateni, eadem quidem intelligimus, disseniimus
) ,
lamen scmenlia) : ideo cuin dixiescl, t Eadeiu
e v

i l , e

m.
^ .

VaivD lectiones.
. . * \ . .

Ml

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

572

iente, >flppostiil,c Et cadem sententia : > ut ne- , \ *

,
quc eernnduin fidem, neque secundum sententiam
.
dissMeant.
VERS. H . Significatum estenim mihl de vobls,
< , ,
fratres, ab his qui sunl Cliloes. Ne inflcias eant, . " ,
lestea producil: et, ne videatur ipse flngere, isios \ , \
noniinatim reccnsei, Cliloes videlicet familiain. Fuil , . autem Gorinibii familia quae nominabaiur Chlocs.
. "
Fratres autem adhuc eos appellai. Etiamsi enim
- :: ,
peccnium eorum nunifesliiiii essci, niliil lamen
. prohibet qnominus fratres appellet. Non autem
, , '
dixil verbatim quinani fuerinl, qui boc significa- ,.
r i n i , sed lotani domuui posuil, ne hos illis infensos .
reddat.
Quod conlenliones sint inler vos. > Denunliac " . lurus quaenam ab indicauiibns audiverit, conten- ^ , ,
liones dixil, diclione usus miiiore. Quando Tcro i n
. "
propria persona ioquiuir, sctaisinata appellal, quod
, ,
irnilto pejus est contentione.
.
VERS. 1 2 c Dico aulein hoc, quod quilibet ?ec .
airom a i l : Ego quidem snm Pauli,ego vero Apollo.
, '.
Non onus et alier isla dicit, sed quilibel vestruin. , ' .
l*ti autem non iia dicebam, sed ille scrmonem
, ' ,
suum iia effiogii, ut osiendal, quod si dicere se , *
Pauli ei Gepba? discipulos culpa non acet, inutio , .
magis 8i aliorum.
c . /
Ego auiem Cepbie. Non ul seipsum praeferat,
, ' ,
PeiruiD posleriorem pogtfH, aed illum potius honoraus, perinde ac Cbiistum jain posteriore loco po- .
61 rebus enim faclu indignis primum sua? * Y<*P * ,
.
ipaius persoiia* meminii
c , > , c Ego aulem Cliristi. Non hoc reprebeodit,
quod dicant: c Ego sum Chrisli : sed qnod non >
oinnes boc dicaut. Imo a aeipao polius hoc posuii, . \ ' Tolens i l a accuaaiionem graviorem conslituere al- ,
qiie oslendere, Glirisiuro in parieiu uiiam d.iiurn, , \ <
, .
etsi illi hoc non facicbant.
[ , * '
VERS. 1 2 . 4 Dico auiem boc, quod quilibet ve , ', ,
struin a i i : Ego quidem sum Pauli, ego vero Apollo,
ego aulcm Ccphae, cgo aqlem Gbrisii. >Illud ipsuui . > , ;
.
coiitenliones voco, quod quilibei vestrum privatuin
aibi pneceptorem assignal. Non auieui Paulum el \ ' \ Apollo ei Gepbam stbi aacribebanl, aed auos quos , ' ,
\ , eilentlo praelerii, sub islis apostoloruoi nominibu
veluli personig quibusdain, ipsos ocullans, cuiti ul D , [ftr.
eemionem auiiin niinus moleaium reddat, tum ut ] , ),
doceal quod si vere apo&loloa et doctores aibi asci- \
acere non liceret, mullo niinua illos. Nomina attiem , .
ipsorum per aoxesin proiulii, Apollo quidem sibi, ,
' \, ' .
Cepbam vero Apollo praeferens. Alqui alios qtiidcm

alioroiu, alios vero Cbrisli notuine dictos rile h i , , ;
crepat. Quid iia ? Mos quidem uon perstringii; sed
lanen et ipaos posuit, veluii pariiculam ei poriio- ,
, \ .
i Cbrislo relicuui.
Cod. Arundel.]
t ;
VEES. 1 3 . t Divisus esl Cbristus ? DUsecuislis

1 1

Variaj lcclioncs.
m.

m.

573
EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. I .
574
; ; - GbrUlum ? divisigtis ejus corpua ? Indignaiionis air
11

iein pleua esl oraiio. Sunt qui, t Divisus esi Chrislus ? sie inlelleierunl : Partiius estne Chrisius
apud bomines Ecclesiam, ei nnam panem ipse sibi
acceperil, alteram vero illis dederil ?
125
Num Paulus cruciGxus esl pro vobis?
Absurditalem toliil quain i i admiseraitt, ac proprii
uoiuiiiia nieniiiiit, ne videalur ex invidia alienorum
nominom menlionent fecisse. Non dixitauiem: Nunquitl Paulus fiuxit seu creavit vos? sed quod mullo
ni.tjus esl, inexplicabilemejus clemenliam indicans,
crucem iu medium depromit. Nec d i x i l : Numqnid
Paulus mortuus esi? sed : c CrueiGxus? morli$
conluaieliam, ut exisliipabulur, deraonslraus.
VERS. 1 3 . c Divisus est Cbrisltis ? Dissecuislis
Christum ? Gorpus ejus divisisiis ? Diviso etiim corpore ejus, quod est Ecclesia, ipse omnino dividilur.
lndignaiionis aulem plena est oralio. Nonuulli vero,
c Divisus est Cliristus? ila inlelicxerunl : Partilusne est Ecclesiam ascriptitiis bisce docloribus,
ipseque unatn portiunculain accipiens, cacteris orbatus e&l? Posiquam ipsos hunc JII modiim perculiss^t, deiuceps admissas ab illis absurditatis aaioHiionem aggreditur.
t ;
Num Paulus craciftxus esl pro vobis? > Ne ex
,
invidia objurgare videaiur, sub proprio suo noraine
. ,
refutationem parat. Non autem dixil : Paulusue
; ,
flnxit vos? vel aliud isliusmodi beneOcium, sed
,
crucem in mediuni protulit, quae GbrUii in nos
, Q cbaritaiis omnium maxima demonsiratio est. Non
, ; , c
dixit : Num Paulus iiiorttitts est? sed, c Cruci ; .
fixus ? mortis ejus speciem simul indicans.
Cod. Arundel.]
; > c Aul in nomine Pauli baplizati eslis ? Bapiizavi,
, \, , '
iuquit, et ego non paucos, sed in Chrisli notnine.
. , \
Id vero ait, qoandoquidem et ea scbismaiis erat
,
causa, nempe quod a baptizanijbus nomenclaturam
. , ,
sibi usurpabant. Atqui non hoc quacritur, quisnam
'
kierit qui baplismate linxerit, caelerum in cnjns
, .
nomine baptizct. Is enini peccata-romiuit, non qui
baplizat.
, ,
VERS. 14. Gralius ago Deo, quod nemhiem
. > , ,
vestrum bnptiztverifn, nist Crispum et Gainm.
\ , ,
Quld, inquil, baptizatoris noniine adeo superbilis,
; , D cum ego polins graiias agam, quod istud nequa*
,
quam fecerini? Hsec auiem ait, baptismaiis aucto, .
riiate.in haudquaquani imminuens, sed illonim oslcn, .
lalioncm quam bac in re babebant. Siquidem
bapiisma res magna est; bapiizare aulein non perinde magnum.
,
VERS. 15. c Neqnis dicai, quod in meo nomine
. \ , ,
bapiizaverim. t Non quod de illis hoc dicebam,
, \, . eed meiuo, inquil, ne eo progrediatnr morbus. Si
, eiiim infirmis hominibus bapiizautibus emerserunt
, bxreses, forsan me praecone el Apostolo baplizairie,
, \ \ - vcrisimile esset ut aliqui conspirarent, et bapiUma
Ceiv.
milii ascriberciit.
. , ;

, \ ,
;
t ;
, \
,
. ,
, ; ' ,
,
. \ ,
; ', ; .
[ ; .; ;
, ,
, 0 .
, c ; ,
\ , , \ ,
; ,
* .
1

1 1

Variao lectiones.

. m.

" .

675

THEOPHYLACTI BULGARl/E AIICUIEP.

576

VERS. 15. Ne quisdical, quodin meo nomiue

[ " , . > " *. ,
baptizaverim. Ne quis, muhis a me baptizalis, el
\ ,
in coetuni magnum coalescr.ntibtis, dical me illos
,
in ineo nomine baplizassc, quo illtid ipsis a l l r i bucretur, atque illi a me Paullant nuncupareninr. , \ ' . .
lllos autem apcrte inscclalur, qui hanc ob rem
" * " , '
mullos bapiizabanl. Vel etiain aliier : Ne, si mibi
(
adbxrescerent, ct mco nomine vocarentur (quem \),
adinoduui inulli ab iis qtii ipsos baptizarunt, ap , \ .
pcllamur), dical aliquis, qnod in meo nomine baptizavcrim, ideoque mihi asttpulentur.
c .
c Iis autem qui salvi iiuiit, id est, nobis, potenlia
, \, , ,
Dei est. Nohis, tiiquil, id est, fidelibus, qui non
, 6 .
perimus, sed servamur, crux potentiam Dei oslen :,
dil. Divinae enim poleniia? signum est, qitol is qui
res adversas patilnr, eis superior evadal. Ac quein* .
, ,
admodiim in Iribiis pueris magis aiimiraiidum
*
eral, quod cum in fornaceui incUlisseni, non coinbnsli erant, quam si in caminum non incidissenl : , ,
, *
alque uli in Jona inajus cral quod a ceio absor , ,
plus nou consuincreiur, qunm si non absorptns
fuissel : ila quoque tn Cbrisio louge admirabilius , .
Cod. Arundel.]
crat, tit is moriendo mortem vincerei, quam si
oumtuo non morerciur.
\ .
VERS. 16. c Bapiizovi auiem et Siepbame do .
ntum. Ouuies nimiruin in domo cjus exsislenles.
, \ .
M:iguus eoim bic fuit Goriiitbi, necnon celebcrriir.us.
c . c Cselerum nesciosi qucm alium bapiizaverim.
Adeo, inquit, non suin soilicitus circa bapiisma, ; , ,
,
nl ne meniinerim quidem num alium baplizaveriiu
;
Ciirergo vos hanc ob rem efferimini ?
f , '
VERS. 17. Non enim misil me Christus bapli. , \
z u e , sed cvangelizare. Nam laboriosius erat,
, .
alqne animo ferrco plane egebat, Evangelium aw , \ nmitiare. liominis eniin scnlcniiam mutare, aique
, ,
a paiernis Iradilionibits abdiicere, idquo in inediis
periculis, niagni aniini ei strenui opus est. Assu \ .
mere aulem persuasum et-ad baptisma paratum,
\ ,
eumqiie bapiizare, cujuslibei fueril sacerdolium
. ,
babentis. Quod si ad baptizandum non eral niissus,
;
quomodo omnino baptizavii? A<l hoc quidem prae *
cipue non miitebalur : veruaiiamen.non probibeba. ,
tur quominus islud facerct. Ad illud enim quod
\ .
majits erai mitlebatur, ei tainen non eral ei inbi- D
bituro, ne id quod mintis essel, efficiat.
,
1 2 6 ' NOII
sapienlia verbi, u l non evacue
, \
tur crux Cbrisli. " Soblalo eorum fasiu qui bap:i ,
\
smaiisiiomiiiecristas erexcrant, ad eos nuuc transit, qui exterua eapieniia eirerebanlur, inquienv : \ , ,
, c
Misit me Evangeliuui praedicare, non in sapienlia
, , \ ,
verbi, boc esl, in eJoqueniia, sermouisque cum
- ,
eleganlia, lum venusiate; ne noxam patiatur et
\ . *, iminiiHitioaem crux, sive de cruce prxdtcalio. IIoc
enim est quod uii : evacuctur, t id esi, inuiilis ct , , .
,
inanis inveniatur. Si enim in sapientia verbi apo ,
stoli predicasseni, potuissenl quidaiu dicere, quod
i n

1 1

Varite lcctioncs.
f a

577

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. -

CAP. I .

578

, \
\ .
,
.
* , $


, *
\

, \ ,
\ .

oralionis persuasibililate pirsuasissent, et non virtute ejus qui pradicabaiur. Id vero in fruslralionem et i i i j i i r t a m cruciiixi cessissci. Jam vero in
aimplicilate sermonis praedicanies, crucilixi poletuiam oninia perficicniem ostemlunt. Prauerea
crux aliter CYncualur. Exempli gralia : Inierrogat
nie Gracus, sive gcnliiis, de diviuis quibusdam rebus humani ingenii caplum superantibus. Hic si
incipiam per syllogismos c i exteruam sapieniiatu
isla demonsirare, infinnus cro : nulla enim raito
ista probare potesi : sicque mca ista inOrmitag
praedicalionis iuiirmitas videbitur, atque deinceps
crux evacuatur, quippe qua vanuro qulddam c i
inane esse videaiur.
VERS. 18. t Sermo eniin crucia pereuniibus qui
. > <!em slultitia esl. > Quia nonnnlli erant infldcles
, , \ *
apud Corinlbios, crucein subsannanles ct diceutcs,
\ Revera stultiiia est prsedicare J)eum crticifixum.
. , ^
Naro 8i Deus esset, sibimeiipsi crueifixo suppelias
| | . -.] * luliaset. Qui vcro tnortcm propulsarc uon poierat,
, ;
quomodo illc a mortuis restirgere poluerii? Verisl
mile eral fideles pro sua sapieniia iilis obsislere,
, ' indigne et graviicr ferenlcs, qitae illi hi crucem ja . ,
cerenl convilia. Ait igilnr : Ne adniiremiui. Nam
?
quae a Deo daia sunl iu salutem, isia peretiDiibus
.
slullitia videiitur. Sermonem aulem crucis Diaedi ,
caiionem crucis dicit, sive Cbrisls crucifixi.
.
1

^ .
, \, , , ( j
\
, : *
, $
, .
u

'
, \ . >
,
. ,
' ,
, (
) , \
, .
1 5

c ; ;
;
: >
.
, , ;
, , ,
; >
\ .
\ , '
. ,
, \ , ,

Iis autcui qui salvi fiunt, id esl, nobis, polentia Dci esl. > Nobis, iuquil, qui non periinus, sed
gervamur, poteniia Dei cst. Quiu etiam sapieuiiam
deelaral crux. Pulenliam sane in boc, quod mone
mortem dissoJvil: summae euiin poieniiae esl, m is
qui cadit, vicloria poiialur : sapientiam vero, quod
boc modo eos qui perieranl, conservavii.
VERS. 49. c Scripltrn esl euiai c Perdani sapientiai sapienlium, ei prudeniiaui prudentitun
leprobabo. Quia incredulos sapientes pereuntes
dixeral, Scriplura? lesiimonio islud conflrmat. Ista
enim dicil : c Perdam sapienliam sapieniium,
itimirum bujus muudi, boc est, inuiilem esso dcitionslrubo (quod non esl sapientiae), 1 2 7
P demiam eoruin qui sapere et intelligere sibi videulur, reprobabo.
:

e l

VERS. 2 0 . Uhi sapiens ? ubi scriba ? ubi dispulalorsxculi bujus? Nonue siullam fecit Deus sapienliani liujus mundi? > Scripturae lesiimoni.uin
prolulii : deinceps ilaque ei a rebus ipsis demonsiralioitcm adducil. Ac Gr%cos quidem redarguil,
cum ail ; c Ubi sapiens? * boc csi pbilosophus;
Judaeos vero, cum i u q u i t : Ubi scriba? Dispulalores aulem liomioavil eos, qui raiiociiiauonibiis
et iuvesligaiionibus cuncta iribuunl. Ncmo eniin
illorum eervavil nos, sed piscaiores nos ab errore
excincroni. Islud vcro, c Deus slullam reddidit &a-

b a . xxviv, 14.

Varifle lecliones.
w

in.

" .

r u

579

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

580

pieuliam, accipll pro, inefflcafcm cssc demon- *\ , ;

.
slravii, ac convicil esse slullam, u i quae potueril invenire verum.
[ ; : ;
VER8. 20. Ubi sapiens? ubi scriba? ubi dispu ; *
talor sxculi Jbujus? Scriplur leslimonia prolulii,
deinccpa ilaqite dcinonstraiionem a rebus ipsis i n - \ ,
> ;
ducil, iitquiens ; Ubi Grsecorum sapicns? ubi Judao ; ) \ ruin scriba?ubi dispuiator qui syllogismis el dis ;
qusilionibus omnia tribuil? Ubi, si cuin appareme
;
pncdicatiouis stukiiia comparentur? Respeciu i l ; .
lins quem locum occupant? Transcendit enim eos
, ,
ci superavit. c Ssculi bujus, > boc est, iu boc eae.
culo exsistens.
c \ ;
c Nonne sluhain fecit Dcus sapientiam bujus
\
ntuudi? > Nonne Deus sapienliam Judacorum c l
Grxcorum, qui res mundanas sapiebaal, inefiica & \ ,
ccm esse osiendit, ac stuliam esse demonsiravit,
, ;
mpoie qua; veriiaiem iuvenire non poterai ? Ita sane. .
Nam per concionaiores qui slulli videbaniur, ve \ ,
riias ct salus edocebalur, c l non per eoa qui sa . Cod. Arundel.]
pienles videbantur.

VERS. 2 1 . c Nam quia in Dei sapieniia non cogovii mundus Deum, piacuit Deo per slulliiiam
praedicaiionis servare credenies. Causam reddii
quare saptentia mundi in stuhitiam versa sil. Pos:caquam enim in saplenlia, quae per creaturas ccruilur (coelmn enim et lerra, adeoque omnis creatura praedicai Gondiloreiu), non no\issei uiundtis,.
boc est, qui mundaoa sapiunl, Deuiu (per sapienliam videlicet, quae in eloquentia cernebalur, ^
impediti): visum esl Deo per predicaiionis siinplicitaieu (quae videlur quidein esse stullilia, sed noo
esi) servare credeutes. Gra?ci igitur dociorera babebanlsapienliam Dci,nen)pe Ulam quac in crcaluris
cernitur, sed lainea Deum non agnoverunt, proplcr
sapiemiam quam in oraiioais veuuslate poncbant;
qnac non esl sapienlia.

c
,

. >
.
( \ ,
) ,
, ,
( $ *

),
( ,
) .
" ,

, *
.
VERS. 2 2 , 25. c Quoniam el Judaei signa petuni,
\ , \
ei Graci sapientiam quacrunl: nos aulem praedica-
IMUS Cbrisluin crucilixum. > Vull commonslrare
. ,
Paulus quoniodo per conlraria Deus coulraria ope-
ralus sil, inquiens: Si quando dixero Judaeo, Crede,
, " , ,
actuium signa inquiril ad conDrmalionem praedica
tionis. Nos aulem Gbrislum pradicanius cruciuxum:
*
quod noa solum non est signorum exbibiiio, ve- D ,
rum eiiam iniirmitatis, quanlum quidem apparet :
, * \
aiiamen per boc, quod respeciu illius quod ille \ , ,
pelil, iniirmuiu et conlrarium videiur, ad fldeni

perduciiur. Quse res ingenlem sano Dei poien- . *
tiam ostendit. Rursus : Gra3ci sapieniiam inquirunt
' , ;
a nobis; atqui el ilHs nos crucem pracdicanius,

quod ei ipsuin, u i apparet, sluliiiiaB esse videtur,
> ,
Deuin nempc crucifixum prspdlcaie : interim laincn
* .
ila persuadenlur. Nonne igiiur raaxjinae hxc po , ,
tenliaj arguraenta eunl, ex contrariis, quoad ea quae ,, ;
Snquirunl, persuaderi eos?

1 8

< Judaeis quidem acandalum, Gracis auicm stul-

, . >

Vari lectiones.
1 4

m.

1 7

m.

81

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. -

CAP. I .

582

, , - liliam. Judseis, inquit, scandalo 8 l crucifixus.

vov * , *
Impingunl enim adversus ipsum, dicenies: Ecqui
\ \ , \
ts qui comedil 1 2 8
bibil cum publicanta et me , ;
reiricibus, ac tamiem cum praedontbus cruciflxus,
,
potesl esse Dcus? Graeci vero mysterium boc i r r i , \ ,
denl ceu sluIiiWam, eo qnod sola Qde, et non ra, ,
tiocinalionibus ullis, ex qcibos ipsi dependebanf,
\ .
romprebendaior Deum crociflxum esse,elquia oralionis splendore non exornetur.
, \ YERS. 24. Ipsis autem Tocatis Judeia atqne
, , \ .
Grsccis, Cbristum Dei virtniem, et Dei sapienliam. >
, \,
Infldelibus, inquil, JudseisCbristue esl offendfaitlum,
* \ ,
et infidelibus Graecis siuhiiia videiur, eo quod illa
, ,
qua? quaeront, signa nimirum et sapientiam, in illo
. , \
non invcniant. Vocatis aulem Judseis ei vocalia
, , , Graecis, boc est, a Deo vocalis, lanqnam digms,
, . , &
ulruinque ab illis qusesilum Ghrisltis esse inveni,. , ; ;
lur. Quid euini signa qusris, Judaeo? En Ghri , .
sius poteutia Dei est, qti signa efficit. A l l u ,
. , ;
Graece, (Juid ais? quaeris sapienliam ? liabe Ghri ; , .
etum sapientiam Palris.
c " ,
VKKS. 25. c Quia quod gtullum esl Dei, sapien * \ ,
tius eat boininibus : c l qnod inflrinum eat Dei, for . > ,
lius esl hominibus. > Grucem sluliam vocat, ut
*
quae sic videaiur: eapiemius tamen bomiuibua est.
. \
Nam pbiloaopbi frigidia ei inuitlibus rebo: incn *
buerunt ; crux auiem mundum servavit. Imbecille
. , - porro apparet, lanquam ex iinbecilliiaie crucifixo
* ' - Cbrisio ; sed foriius est hominibus, non soluin idco,
\, - Q quod iunumeris boc nonien exsiinguere conanlibux,
Qoreret magis ; veruut quia eliam per illaiu qui
, * '
imbccillis vius eai, forlia Saianas ligalus est.

teris auiem baec sic etiam inieUigere, quod in Deo
. \ , \
quod immense gapiens esl, inaipicns dicaiur, boc
,
est, siuUum : et quod supra modum firmuni, inlir\ , * \
mum, perinde ac eximius splcndor el excellens
\ .
Itimen ejus lenebraei caligo dicuniur.
c , \,
Vas. 26. c Videte enim vocalionem vestram,
\ \ , ,
fralres, quod non mulii sopienies sccundum car , , , \
nem, non roulii potentes, non mulii nobiles. > Con , \
siderale, inquit, ei scrutaniini vocaios ad fldcm, ti
\ , ,
invenietis quod non inulii eapiemes sinl secutiduni
, . , carnem, hoc est, ut apparei in speciem, iu pra>
, ', ,
aeuii vita. Non dixil aulein quod nemo sapiens, sed,
, , - D < non multi. > Nam nonnulli aapiemum ad (idem
, \ [ f . ] \ accesserunl, quonim de numero sunt Areopogiia
. \ \ . et proconMil ei alii dequorum nominibus nuncnou
, c ,
constat. Quin eliain polentes quidam, el genere
" , * clari credideruni. Propiereadeomnibus d i x i t : c non

, \
mulii. Proinde animadverte potentiam ei viriutem
.
prasdicationis, quomodo idiotas el rudes dogmaia
lara sapiemia docueril, el quonam modo externa mundi sapientia inulile qoiddani eese demonslretur.
c ,
1 2 9 VERS.27. Scdqnae etulta suntmundi ek *
git Deus, ut pudefaciat sapientes : et iniirma mundi
,
elegii Deus, ut podcfaciat forlia. ls ud eniia
6 1

Vari lectiones.
m.

* .

583

THEOPHYLACTI BULGARJJE ARCHIEP.

584

Gruo<OS mnxime ptiJel, cum in foro vidcant n>c-

chauicum vera sapieniia ipsos exccdere, ac imbecfUem adeoque conleinplibiteni opibua ei poicslate
cou*picuos buiuilure.

, > *
, \ , \ \

.
c \ \
VERS. 2 8 c E ( ignobilia mundi et contempla
, ,
elegit Deug, ei ea q u * non auul, u l ca quae sant
. ,
abolenl. > Qui nihil esse repuianlur, ea quae non
* , ;.
sunt noininai; qui autem aliquid esse vidcnlur, ea
quse sunl. Ul igilur bos oiiosog et inuiiles osieu" \ ),
dai, ideo eoa qui uibil sunl, elegit. Porro, cum
. */
audis, c Elrgii, non gic inlelligas, qitasi opera
, , ,
prelium dnxerii, aui cotitenderil conleinpios eligere
,
ac celebrea depellere : verum quia, cum celebreg
* * el insigties viri propria sapieniia iiitumescerenl,
\ , ))
ideoque Evangdii verhum non guscipereni, ad ^ , ;
biijug gugcepliouem Deo magis idonei visi sunt

ii qui ab arroganlia alieni erant.
.
c
VEES. 2 9 . Ut non glorietur omnis caro coram
Deo. Propierea, inquh, haec DCWB fccii, ut dc- . , \, " ,
primerel fagluin ei arrogaiuiam corum qui mun
dana sapiuni, persuadeaique oniuia sibi accepia
,
referenda, nec coram ipgo glorianditni. Quomodo
, . ;
igitur vos, Gorinlbii,, ob eam rem eflerimini ? , , ;
Ubaerva aulem qnod haud lemere diximus, quod
, ,
ii qui rejccli suni, proplcr arroganltaiii icdigni
>
facti sunl pr&licalione Evangelii.
.
c .
YERS. 3 0 . ex ipso auicra vos esifs iu Gbrisio
, c , > Jcsu. > Quod ail, c Ex ipgo non de produclionc
ad csse, ged ad beue egse dicluui accipiea. Porro, Q , \
quod ail egt bujusinodi : Filii Dei. facli eslis, ei x
"
~
~

*
,
ipsoeslis,iilii ejus facli iu Chrislo,pro,per Gbrislum.
\ , \ ,
Quoniaui aulem dixeral quod iguobilia elegeril
\ , ,
Deug, oatendil quod ouiuiui sunt nobilissioii, qui
, > ,
Dctiiu uacii guni io Pairem.
.
c Qui iacitig est iiobis sapicnlia a Deo, jusliiia
* ,
ci ganciificaiio ei rcdempiio. floc esl, eapienieg
|\ , \ . ,
nog ei jnstos et sancios ei liberog fecil. Hoc enim
, , \ :, \
at redeiupiio, nempe revocalio ex capiiviiaie.
. ,
Quemadniodum auletn ignobiies eligeng, uobilcg
. " ci ctaros fecil, Gliog Bei constiiuens : bunc ad
, , , ; ^ modtnn smhos gapieuleg reddidii, facus nobis ga [0 , :,
pienlia. Qoarc igilur non d i x i t : Sapienieg nos fecil,
. , ?scd: Factus est nobia sapienlia? Doni largiia , ', /; teui scilket os.cntlons, perindeac si dicat, Seipsuni D , ,
nobis iradidit. Gum aulem magnifica de Filio
. \ ,
dixisset, apponit, c Deo, ne ingeaitum ipsum
, , >
cogiics, sed ad caugam recurras, iiempe Pairem. ^ ' \ 6
Aoimadverte autem ordinem. Priinuui gapieuica
. " " * :,
iccil, liberans eos ab errore, Deique cogiutiouem
, \ *
docens :dcindc jusios, peccaiorum dimissioue 1 3 0 \ , ^,
data : post sanctificavii per Spiriiiua sanctuui : *
atquc ila pcrfectain liberalioucui ab omnibug malis * \
nobia iroperliil ei liberavil, ut ipsiug lantum simus, ,
eique addicti.
, \
Vats. 51. Ul quemadutoduin scripimn est * :
,

Jereoi. i x , 55.

YarifiB lectioncs.
t l

"

585

E X P O S I T I O IN E P I S T . I AD COR. -

586

CAP. I I .

> O.uiiia IIORC,

. , \, , Qui gloriatur, Doir.iuo glorielur

inquf.*,
sunt, ne quisquam
ec puiei esso
,
" facla
"
*
aliquid,
neque
in
seipso
glorielur,
vel
!n alioquo, * >, '
piam, sed in Deo qui lanta nobie donavil. Qui igU
.
uir vos et proplcr ipsos, et propter honiine* doxsl iy* , \ \ ;
clores inflati eslis?
%

C A P U T II.

. ?.

V E R S . 1. E l ego cum reniesem ad T O S , fratres,

' , ,
non veoi i o sublimUale sermonia. ol sapieniioc,
' * ,
aimuaiiaas vobie lestimonium Dei. > Non SOIUHI,
. > , \,
iaquil, discipoli Evangelii insipienies l obscuro
\
genere elecli aunl, verum eiiam ego ipse Evangelii
, \
prseco, non veni oratione et sapieniia humajia
, \
insiractus, annuntians vobla leslimonJum Dei, id
,
, . " , Q est mortem Gbrisll. Animadverte ergo quod e i
xa\ \ , \
praeco insipietis est et aimplex, ei id qaod proadi * .
calur, est more et crux : aitamen vel sic vtctoriam
& , obtiuuit. Perspicuum itaque cst, qaod virlue et
. ; , poleniia quae b c sese ita habere efficiat, ineffabtlis
; * esl. Quid aalem ? minquid si voluissel Pautos*
, potneril Tenire in sapienUa? Ipse aane non po , * .
iuissei; revera eiiim simpiex sive rudis erat. Po ,
luissei lamen hoc eificere Christus, qui niajora
, \ .
largims eet, sed non conducebal Evangelii praedi*
caiioni. llajor euim Clirislo gloria par divi Panli simplicitalem vinceoli, quam si per sapientiam
oraiioiiisque splendoiem victoriam reiuliesei.
, C
VERS. 2. c Non enim '. judioavi me qtridqiiam
, ".
ecire inler , nrsi Jesum Ghrisiom, et hnnc
, \ , *
crucifixum. t Gbristue, inquil, voluit ut essein
,
imperitus et simplex : aiqtie ietud cgo bonum
,
csee judicavi, quod nibil externae sapientlae scircm,
, * .
praierquam hoc tamum, quod Christus Jesus crudfixus est, et quod eum vobis praedicarem.
c \ \ \
V E R S . 3. < Et fgo in inflrniitate ei timore ac ire . ,'\,
more fui apud vos. > Noii solutn, inqult, contempius
, \
quanium ad oralionem atliriet, ad vos veni; sed et
, , \ ' ,
tn Hiflrmiiate, in tiniore ac tremore sum versaius
, , \ , apudvos, hoc esl persecoiiouem passu*, tcnia . \
tiooi aiqtte adeo innumeris formidinllius objecius.
, \ Mam et ipse, qua bomo, pericnla ineiuehai, in.o
. " , potius iremebat. Unde et majorem cst adepius

, . D
, ,
, * \
, \ ,
xal , .
tT

\ , \ ,
, '
\ , , ,

, * , ,
" *
, \ ^
- * ,
\ \ . *

laudem, quod eum

ejoadem

essel nobiscum nn-

turae, voluntate tanien ei consllio exsuperaveril.

Haec autem dicit, Gbrisli polenifam osieadens , qui
cuin tot tantaqtje essem impedimenia, prxvalaii
lamen : necnon Gorinthiorum, in sapientia, polenlia
et opibiie conlidetitinm, superbiain dejiciens.
1 8 1 V E R S . 4. Et serino meus et praedicalio men,
non in persuasibilibus bamanx sapienii verbis, sed
in demonstratiooe Spirilus et vinutis. Non erat,
iitquit, pradicatio niea exlerna persuasibiliiaie et
facanilta ornaia, sed in deiuonSlraiione Spiritus,
boc est, demonsCrationem habebam ipsumSpirilum
aanctuin : forsan ideo, qoia iuexplicabili quddain
niodo Udem ingerebat aodiioribus per gralum verbi
ftiitristeriturt, vel qu!a signa pcrficicbm et prodigia.

Variffi lecliones.
'^.

.
PATROL. Ga.

.
C X X I V .

, 7

9 9

xal

.
19

THKOPIIYLACTI BULGARLE ARCIIIEP.

JIOII anftuulialiim crt de eo, videbunl : el qui

audivcrunl, intelligenl

Qtiaa oculug non v i d i i , el auiis non andivil, et

}JI cor liominis non aacenderuui, qua? prsrparavii
Deug Jiligenlibua ge. Quae Deus prttparavii eis
qui ipsum dUigiifH, id est fidelibus. Neqoe eniiu
omnino anleqtiam fierenl, ulli crcauirae visa eque imellecia siint. Quantvig enim propbetse vidermit el audiverunt ei iniellexerunl ea, non lamcn
oculis et autibus ei cordibug bumauig, sed proj bciiris et spiritualibus. Lta auiem erant agniiio
Chrfeti ei satus per incarnationein ejus. Ubi autcm
hic lesius scribitur, non reperitur, ac librum i l lum , quemadmodum mullog alios, quoruni librt
Regnorum ei Paralipomenon meniionem faciotti,
periisse verisimile eet. Forlasse vero sapienligst-
miis P.mlus iia iuierpreiaius esi i l l u d : Quibus
uon aiinuniiatum esi de eo, videbunl, ei qui non
uiidivetuoi, inlelligenl *.
VERS. 1 0 . c Nobia auiem rcvelavii Deus per
Spiriium euum. Perinde ac si quis dicat, Si in
cor bominia non asceudil, quomodo vos didicUlis?
subdil, Deas revelavil nobis per Spiriium, non per
bumanam sapieniiam. Ipsa etiim non poiuil, neque
digna fuil videre, adeoque agnoscere Dei roybleria.
VERS. 1 0 , I I . c Spiritug enim omnia scruialur,
eliain profunda Dei. Quis enim hominum scil qutt
suni boininis, nisi spirilus bominis qoi in ipao esi?
~ ~

"
r

lla cl quse Dci sunl, nemo cognovil, nisi Spiritus

JPei. Tanluro, inquit, mygieriuni erat, adeoque
absconditum, ul non potuerimus ab alio disccre,
nist Splriius nos docuissel, qui profundilaies DiJ
noxit. Nam quod a i i , scruiaiur, non est indicium ignorautiae, ca?terum exacl comprebetisioiiis,
quemadmodura ei de Paire dictum esl, scrulans
i-orda
id esi proiunda eoruin coguoscens.
Prxierea, ceu oblectans su divinorum mygieriorum
conteHiplalione, isla scratari dicilur. Oslendh porro
per sequeniia, exaciain Spiriius cogmlioneni. l l l
euim liumanus spirilus novit quae suni in lioniiue,
gic ei Spiriiue Dei, quse aunt l)ei. Uinc autem digcimug, quod Spiriiug non gii alieriua eggeniiae
a Palre, quemadmodum bominig non eti diversae
ab co.
YERS. 10. Nobis autem revelavii Deue per Spirilinii gtium. r Perlnde ac gi qufg dieeret, Si in
ror hominig non ascendil, quomodo vos didicigiig?
a i i : c Deog revelavii nobig per Spiritum, non per
exieniam sapientiam. Non aolum itaque quod noe
Uia didicimug, lionorem indicai quo nog a Deo
dignati gtur.us, et quod una cum angelia didicimus,
ged ei illud quod muho majug esl, quod per Spirituui gancium didicimag. c llle enim, inquii,
' Isa. u i , 15.

* Ibid.

,
. ,
;

1-

,
. , \, , \
,
' , , \
. , ,
, '
* \ -
, \ ,
. \ ,
, . \ *
. "
* , \, \
, . ,
j ) ,
* .
c ^
. " , \
, ;
, ,
, .

, \ * ,
, .
, , <

Psal. vn, 10.

Var:< lectioncs
M

592

<OT; , * \ t t
, .
" , , ,
\ \ ,
6 . "
, > .
, , \ , .
\ -, \ , \
\ , *
\ \ \ , \
. , .
, , \
, \
\ . \
, * ., , . [Cod. Arundel.]

. > " ,
, ; \,
c ^ , t
* . * *
.

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. I I .

591

. ETxa, Setxvutuv ' < ducei vot in omnem veritalem. Deinde, oston , \ \ ,
dens quod Deus isla apud seipsuin babebat, et ocmo

alius cognoscebat, a i t :
,
t Spirilus eniui oronia scrulaiur, d i a m profunda
.
Dei. > Exaclam coguilionem scrulationcm bic ap, \ \
pellal, quemadniodum de Dco dicti : c Qni auiem
, > \ ,
scruiaiur corda, pro, qui profmida illoruin no. , vit. Nil mirum ei irysteria Dei pcr Spirilum nobis
.
revelata sunt. Nam Spirilus, cum sil ejusdem sub \ \ \,
slantiae c l sequalis Deo Palri, cum caciera omnia,
, .
tum ipsa Dei secrela exacte novit. Isla enim pro , [Cod. Arundel.]
funda vocavii.
VERS. 12. c Nns aniem non accepimus
c ,
luijus mundi, sed Spirilum qoi esl ex Deo. Spiri .
tum mundi bunianain sapienliam nominavit, non

, \ liauc quam accepiinus; ne vanam ei iuuitlein ostendal predicaiionem noslram. Sed Spiritum qut
. ,
ex Deo esl, hoc esi coeseeiuialem cum Deo,
, ,
qni est ex ipsius esscniia, bunc nacli stimus prav
, .

ceplorem.

" .
Ut eciaimis qua? sint a Oto donata obte.
, \, , *
Lumen, inquil, eal Spirilus, aique ipsuin lumeu
, * , *
accepimus, m jam oiim abscondila videamne, ab ee
. ; ,
videlicel illuminati. Quaenam ? < Qua a Deo douaia
,
siirt, hoc est, quas ad Chrisli dispensaiionem ai , ,
tinenl; quomodo p r o nobis moriem obieril, quo
modo nos iilios Dei fecerit, quomodo nos a dextris
. " , Patris 1 3 4 collocaril i seipso. Qui iiaque Spiri.
lun non habcnl, isla non videnl.
. , Q
VERS. 13. c Qiwe el loquimur, non in dociis hu.
, * .
manae sapienliae verbis, sed in doctrina Spiriius
, \, '
sancli. > Tanio, inquii, nos Graecorum sapieulibus
, " sapienliores sunius, qunnlo illi quidom ab h o m i n i * & ,
btis instituti sitnl: nos vero quae loquiiuur, a Spi .
rilu sanclo docli loqiiinitir.
< Spirilaalibus sptrihialia rotnparanie?. Hoc
c .
eet, Si quae spirilualrs qnnpsiiones emergunt, c o n , ,
, , * ferimus eas, hoc est, diluimtis per alios quoadaiu
spirituales coneeptus vcl bistorhs: veluii q u x M i o
* ,
, . esl, an Ghrietus resnrrexerii: qnse cmn spiri ualis
sil, ox alfa spiriuiali, nimirum Jonac bistoria,
, , ,
comparatur et diluiiur. Sic quxstio esi, an Yirgo

pfperil;quai ilidem diluitor per Sarrae , Uebceca? et
. \ , \ ,
Elisabeilue stertliuiem, quae profeclo non ex naluraH
^ ,
', * , D consecutione, quatenus ad cujuslibet matricis vim
6 , - allinel, conceperuni: lom ex eo quod Eva ex Adam
/ * \ ' sine semine progenita eral, necnon ab aliisex prhna
-, \ sua produciione ad suum esse coneideratis. Porro
. \ i l l u d , Spiritoalibus spiriluaiia comparanies,
poieris etiam sic intelligcre : apnd spiriiualcs
, ,
* , videticet boiuines spirltaalia comparantfs ct exptf - canies. Hi enim soli isla capere qucunt : Infert
.
igitur:
t .
VERS. 15. Spiriiualibus piritualia comparan, ,
les. Hoc est, sicubi quaesliones aliqiwc spirituales
, , '
emerganl, conferimus eas, hoc est,dilmmusea8 per

Variae lecliones.
.

4 1

4 1

THEOPIIYLACTI BULGARI.E ARCIIiEP.

600

VERS. 2. Tunquaiu infanles in Cbri&to, larte

c ; , ,
3 potavi, et non cibo. Nonduro euim poleraiis, s*d
*\ . , '
neque nunc quidem potestis: adbuc enim carnales ' . *
cstis. > ln rebus Chrisli, inquit, iofanlcs eslis : pro- /, , \, .
plerea lacic, boc esl simpliciore doclrina, vos
, ,
poiavi, nec solidum cibum vobis obluli, hoc est
* , docirinam pcrfeciiorem. 1 3 Quare? Propierca
. ; .
quod non potcraiis. Deirabeue autem illorum su- , 4
percilium, a i l : Neque nunc quidem potestis : aclliuc ! . ^
enim qiiae carnis snnt affeclalis. Viden' ob eani
, ,
eansam illos nou po.sse capere, quod spiriluales
;
esstfnolint, sed carnales?
4 " ; \
VERS. 3. f Gum cnim inler vos sint zelus ei con, \ ,
lemio ei disaensiorica, 'nonrie carnalos esiis, ci se ; * " , ;
cundnm boininem ambulalis ? Quae supra dixii,
omnia ad prinripes sapienlia generisque splendore R \ \
^,
elalos d i x i l : nnnc autem deinreps ad subdiios scr, ,
>onetn convertit. Non irnmeriio, inquieiis, vos
, \ . \ .
farnales noinino, qnia in vobig esi ftiitulatio <*i
\ \ \
conienlio ei factiones. Poluissd quidpui eos foini \
cationis aJiorumque vitiorum accusarc; csclonim
quia Tcberoenlor urgebanl dissensiones sive Cai lio- - \ ,
.
ncs et conlcnliones, barum iueiiiioncin feiii. Ubi.
qie antem xelmn sive semulaliouem liii seu di$re . " ,
piationiconjuiigU. Zclusenim paier est coutcnlionis:
bac aulem faciioues gignii. Haec cuui sint i..tor vos, ; ,
\ ;
nonue secttndum boniinem ambulalis? lioc est,
nonne carttalia el bumana ac terrestria sapiiis?
VERS. 4. Cuin enim quis dical: Ego quidcui
4 "
nm Pauli: alius autem, Ego vero Apullo, nouiie ^ , '* \ ;
cainales estis t Pauli el, Apollo noinine celebre*

' *
.
apud eog et doctores subindicat.
4 " , * .*
VERS. 4. Cum enim quisdicat, i-eto. Seipsum el
\ ' ApolIopor.il; illos quidem iiintiens qui diversa do ,
-cbant, in quorum partes Corinlbii divisi e r a u l :
\ fjiTmontMn vcro iniiius molesluin ei rjcqiiabilioreni
. [Cod. Arundel.]
roddtins.
4 , , '
VKRS. 5. Quis igiliir esl Paulus, quis Apollo,
' ; \
wisi miniairi pcr quos credidislis? Suo et Apollo
' , I .
jmiiime qnod vult perflcil. Confirmai enim quod,
Si nos niliil sumus, quid dicat aliquis de vestris
, , tlocloribus? Blinistri, inqull, suinus, non radix ei
\ ' ; ,
fona booorum : id enim Cbrislus esl. Proinde non
, , \ ^ \
nos superlrire, quia minisiravimus vobis ea
.
q u a Deo accepimus. Illitis enim lotum esl, qui D .

bonorum esl largiior. Nec dixit, evangelisue suHIUS, eed, minislri : illud enim verbi solius
esi: minislrare autem opera eliam coniinet.
Unicuique ul Dominus dedit. Ne ipeum quidcm cxigmini minlsierii, inquit, a nobis ipets babcmus, vcrum isiud ciiain a Doiuiao accepimue,
alius alia mensura.
VERS. 6. Ego plantavi, Apollo rigavil, sed Deus
Incremcnium dedil. Ego, inquii, prirous verbum
Evangelii disscmiiiavi ; Apollo aotem contimia sua

, , ,
, , '
, .
c . ,
, , *
, \ ,
.
4 , , *
. , ,
*
" '
" ' **

Varia3 lectiones.

m.

" m,

' .

BXPOSITIO IN EPIST. I A D COR. - CAP. I I I .

602
wmxdMamAbf , ^ instiir.tione non permisit semen exarescere csm
0

5 0

*;.
t " , ,
' . ",

\ , \ '
, \ ,
, \
.
c \ , . "
\ ; , . ;
' , ;

Saianse teDiaiionum: at vero Beus vobis dedil incrementum.

6 1

c "
. ;
\
, ^ , , , ,
, " ,
* \ " ;
,
. , , ,
c , ;

B
p

YKRS. 7. c Itaque neque quiplantat est.aliquid,

neque qui rigat, sed qui incremenlum dat Deus.
Vide quomodo seipsum el Apollo vilifaciendo, sapienium et divitum Corinlhii prafeclorum contempluni immolesium reddil, docens quod soli Deo sii
aliendendum, eique omnia quse coniingunl bona,
acrepla refereiida.
1 3 7 VERs.8.fQuiaulem plantalelquirigai, umim
sunt. Qualenus cilra Oeuin nibil possunt, unuin
sunl. Quomodo crgo eflerimini alius erga atium,
cum unuin silis?
Unusquisque aulem propriam mercedem acdi e t gecundun ' suum laborem. Quia verisiuiile

eraf, eos qui iu fidei rebus muhum laboraverant,

soguiores futuros, cum audirent omnes csse uuiim;
slalini isiud corrigii, dicens : Unum aunl, qnatemis
sine Dco, qui incremenium dal, nibil possint. Nam
quod ad reiribuiionem auinet, quisque juxia proprium laborem niercedem babebil. Non dixit aulem,
secundum proprium opus, sed, eecundum lahore.ni. Quid eniin si opus quidem non perfeccrit,
laboravit lamen ?

, 01 ,
, ,
, \
, . -

VERS. 9. c Dei enim sumus cooperatores. > Qoi

docemus, inquii, Dei sutnus cooperatores, ad scopum et propositum Dei, servare volenlis. cooperautes; non ipsi nos sumns salutis vel auctores vel
^ daiores. Non ig tur contemnendi; Dei enim sumus
* ,
cooperatores. Neque ideo nos attolli oportet: totum
eniin cst Dei.
t , .
c Deiagri(ultnra,Dria3diIicatioestis.i Cutn supra
, c ', ,
dixissel, plaatavi; eodem in Iropo perseverat,
.
agricuUuram eos appellans. Quod si igilur agricul \ , ,
lura estis c l aedificatio, a Domino debetis nominari,
, .
non ab agricoSis aut exslrticioribus. Igitur lanqiiam
5, \ arvum, una concordifle sepe mimiri debetis, et
, , ' \ tanquam aediiicium, uniri debetis, et non d i .
velli.
c ,
VKRS. 10. c Sccundum graliam Dei qnae daia esl
.
i n i h i , sapietis archilectus fundatnentun) poeui.
Sapienlem se arcliitectum appellat, non quod se , , ipsum exto!l>i, sed uti commonsirei easesse partes
, ; ,
, D sapientis archiiecli, tale fundamenlum jacere, n i inirum Christmn. Qtiod vero nou ul scse aliollerei,
o j / , , .
baecdiierit, inde planum esl: dicit eniin, sectin c . >
, dum gratiam Dei; > non eniin mcum esl opus quod
sapiens sum, sed Dei grali3.
.
c Alius aulem supera3difical : unusquisque aulem
c " '
videat quotnodo superaedificcl. > Poslquam de n n i . > , *\ , - taie eis disseruisset, in posierum de vha moribusqiie
disputat, superaedificalionem sua cnjusque opera
.
nominans.
VERS. 11. t Fundaroentum enim alind nemo poc
, . - tesl poncre, praeter id quod posiium eat, quod est
e i

Variee lectiones.
i

* .
,

' .

. 0.

603

THEOPIIYL\CTi BULG.YRLE ARCHIEP.

604

Jesus Ctirietus. t Non potcsl, tanlisper dum man- :, ; \

serit sapiens archileciiis. Nam si quis fuerit Insi- Jj , , \
picns arcbiteclus, polest quidem futidamentuni . , \
; ; , *
jarere, sed ex quo ba?reses prodeani. A i cum inter
05 fjorintliios fimdamentum unum elt Chrisius, , \ ,
debf lis ei ipsi vos snper hunc aediflcare, nou quac .
ex conteniione et semalaiione sunt, sed virtuiie
polhis opera.
\ ,
VEBS. 12. c Sin qnfe autem guperasdifical super
fundamenuim boc, auram, argeiiluin, lapidee 1 3 8 , , ; ;, , , pretiosos, ligna, femim, stipulani, uniuscujii*qtte , . '
optis manifrstum erii. Ubi acceperimue funda- ,
, "
mentuii) fidei, supersiniiinus uiiusquisqne, alii
, \ , quidem bona opera, quae differentiam adiniilunl,
, ,
qtiatenus alia majora siinl et alla minora : exempli
graiia virginitaiem, ceu aurum ; Iionestas nupflas,
, ; \?
, . 01 ,
insiar argenli; pauperuiem, velnli lapides pretiosos ; in diviijis eleemosynain, laiiquam aliud ntiniis , xal
) \
pretiosum. AIH atitcm ma!a opera superetruhmie,
- ,
quaeet ipsa suos babent gradus. Unde el illa quidem
quae facilius comburunlur, fenum eisl'pula dicun- , , ,
t u r ; qualia aunt, impurilas, idololalria, avarilia: , , ,
illa vero qua? minus sunl ejusmodi, iigna ; ut ebrie- * * ,
tas, rlsus et liis similia. Quidam aulem fortassis * \ , .
e contra; praedicu illa, ligna ; haec vero fenum et
siipulam dicunt.
c , *
YEBS. 1 3 . Dieg enim declarabit, qtiontam !n
igne revelatur: ei uniuscujusque opus quale rit,
\ ,
ignis protobil. Per diem judicii diem intelligil.
,
In igne vero opera revelari dicit, id est manifc- C * \ , ,
, , ,
siom tieri cujusnam sitit naiure, utrum aurum sini,
an diversum.
.
c ,
VERS. 14, 15. c Si cujus opus manserit quod
iuperaediflcavit, mercedem accipiet. Si cujus opus . , arseril, delrimentum patieiur. Si aunim vel . > , ,
argenlum babuerie, opus tuum omnino permanebrt, , \
et mercedem feres. Sin fenum el bujusmodi, opus \ , (
luum ignis impeium non ferei (boc tnim est, ( , ),
t arseril i), sed maluin esse coiiviuceiur. Quemad- ' .
,
inodum si quis aureis induttis arrnis igneum flumen
periranseal, illusirior evadil: sin vero feno ami * ,
clus permeet, non solum sibi emolumenlo non forct, , \ *
eedeliamexiiio: ila inoperibui se reshabet. Quam . "
obrem fidee sine operibue nibil valet. Ecce enini
.
bic fundamenium quidem est Cbrislus : opera vero ^ , ,
quae secundum Ghrislum non sunt, flamniis adjudi- .
caniur.
, . >
lpse aulem servabilur: sic lamen quasi per
ignero. Non quemadmodum opera, sic et ipse , , ci;
, , , ;
peribil, adeo scilicet, ut in nihilum redigalur, sed
, \ .
aervabilur, boc esl incolumis cusiodietur, iia ul
igne comburaiur. Nos enim de ligno quod non farile
comburiiur, aut in cinerem converiitur, ita dicere , ,
aolemue, quod in igne servatur, quo uslio diutur- \, :.
nior fiai. Peccalor itaque dclrimentom paihur, , * propicrea quod in ejusmodi rebus laboravii, per , , * v

\ ... .

ariae lectiones.
* .

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD COR. CAP. I I I .

- q * p ^ r i i l , omncs snos labores i n res uon subsL

, \ ( )
stonie* frustra impendens. (Nam omne roalum est
,
non eus.) Haud aliter quam si quis magnum dcpo, . ,
nens preiiuro, cadaver emerei, perinde ac gi vivmn
, , esset. Alqui servaiur ipse (peccaior scilicel), boc
.
est, inleger servalur ad selerua supplicla.
, \
! ; : \ . , ; . ' , ,
, , \
, '
. , ?
, .

YERS. 16. Nesciiis quod lemplum Dei estis, et

Spirilus Dei babilat in vobis? Ad eum qui foruicalus erat sermonem convertit. 1 3 9
quam
efficaciier ad pudorcm faciendum locuius est.
graiia enioi qus nobis d ia est, boc esl ab htliabilalione Spiriius, eum qui fornlcaius erat pudefac l ,
licel personam ejus non palam proposuil, qnin in
communi sermonem insliluii. Si auiem Dei lemplum
6iimus, eo quod Spiritus Dci habilal in nobis, lum
Spirilus esl Deus.
c ,
YERS. 17. Si quis templum Dei corrumpii, cor . .
rmnpei illum Deus. Id est perdei. Hoc vero non
, .
esl cxsecrantis, sed quidnam futurum sii vaticinaniis.
^ ,
c Templum enim Dei sanclum c s l , quod eslis
. ,
vos. Proinde fornicalor non poiest essc sanctus,
,
quoniam amisit qnod sit lemplum D o i , expulso
. ;
sanciificanle ipsuro Spirilu. Quis vcro lemplum
, \ .
esi ? Vos scilicei, si puri perseverelis.
.
YERS. 18. c Nemo seipsum seducat. > Exisri
t , .
mans quod aliier se res babeat, ei non sicut dixeram.
t
Si quis videlur inter vos sapiens esse in boc
, , , \
sxculo, siullus fiat, ul sii sapicus. > Paucis de forTOG , C nicalore veluli per umbram adduclis, rursus io eos
\
qui externa sapientia inflanlur, sermoneni fleciit.
, ,
Qi, inquit, videtursapiens esse inlervos, suilins
, , >. ,
i l a i , hoc esi externam gapientiam reprobel, u l
, .
possideal divinam. Nam quemadir.odum paupertas
,
eecundum Deum, diviiia suut et incelebriias sinni4 , .
liter gloria, iia sliihilia aecundum Demn sapienlia
, , . ' cst. Animadverie aiilem , non dixit, rejicial sapien , c , ,
liain , sed quod mullo majus esi, stultus fiit, >
* , boc cst iiibil a seipso intelligens, non propriis ar, , \ - guwentis fidem adhibens, sed Deum, u( jmnenla pa .
siorein, sequens, omnibusque divinis rebus credens.
E

v , ( l e

c ,
VERS. 19. C Sapicniia enim hujus niund) cst
< .
stullilia apud Deum. Non solurn eniin nlliit pro , \ , dcpt aul conducil ad veram sapienilam, veruin etiam
& , D poiius impedil: quippe qua prae sui rxistimaiione
\ - disccre dedignctur, alque proplerea nunqnam
* \ noa i n ignoramia esse faciat eum qui ipsa uiaiur.
Unde et faiuorum insiar a Deo pessum deiur.
baniur.
c Scriplam est enim : Qui apprehendil sapien< *
, > , les in aslulia eorura. Teslimouiura producit quo , inodo slullilia sit apud Deam humana sapientia,
, * aiique : Tanquam slultos appreliendit spienlea
, . Deus: boc e*t, propriis armis subigit illos. Eiiamsi
cnim astuii et sapientes fuerinl, lanquam stuiil
\ , \ \
Umen et insipicnies*arguuDiur. ExempU g r a l i a :
. ^ ,
1 Joan. , .

607

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

60S

arbitrabantur Illi se Deo non indigcre, sed omnia *

, \
se posse inielligere. At Deus monstravit illis
,
per res ipsas, quod diceodi vehemenlia el astutia
, . "
nibil illis profuerit; sed maxime divfno auiilio i i
, fj ,
imligebant, qui nibil indigere viderenlur. liaque
, ' \
in callidilaie sua, qua putabanl se omitia noviese,
.
140
l
i^venii sunt, sed piscaloribus et
coriariis in rebus necessariis rudiores.
\
VERS. 2 0 . c Et rursus : i Dominus novit cogita , \ .
liooes sapienlum, quod vanae sint. Si igitur Do , ,
minus novit quod vanse sunt cogilaliones, quippe

quae niliil necessariorum et salularium conlineam:
, ,
quomodo ?os, C o r i n i b i i , contraria Deo decernilis,
, \ ;
ac tanquam valde utiles cogitaliones vesiras prosen , , l ,

s c i r e

quimini
VERS. 2 1 . < Itaque nemo glorielur in hominibiis:
" \
, , ,
oiunia enim vestra suul, sive Paulus, sive Apollo,
.
sive Cephas. llace videlur ad subdilos quidem
, , 6 *
dicere; terret aiiiem principes, inquiens : Non
- \
oporiel vos oniniao gloriari : neque in sapientia,
;
siuliiiia enim esL: neque ob spiriiualia dona, Dci
emm sunl, ac propler subditos ha2C donanfur. ,
. c
Atqtie hoc eetquod a i l : c Omnia cnim vestra sunt,
, ,
h c esi, Quid doclores vestri superbiunl, vos aolem
\ ;
ttiflalis eos et allolliiis? Non enim proprium aliquid
, ' ,
babent, sed vestra sunt quae illi babenl, ob vestram
. , \
commodiialem daia ipsis, ei vobis polius illi gra\ .
lias agere dcbent. Rureus aulem suiipsius inemiait
, , \ ^,
ei Potri, ut minus esaet moleslus, ulqoe osiendai,
qiiod si nos vestri causa acceperimus charismaia, Q * , xa\
*
ac veslri causa nos docioree designati sumus; mullo
>
iiiagis H, qui otinc sunt doclores vestrf, de donis
, , spiriiualibus, lanquam de propriis openbus, efferri
.
non dcbent, cum aliena bona sint.
4 , , ,
YEHS. 22. Sive mnndus, eive viia, sive mors,
, . > \ , \,
*ive praeseniia, eive futura. > Ip$a viia, inqnil,
' ,
doctorum propter vos est, ut vobis prosiitl, dom
*
iuslituimini ab eis: ac mors ipsorum esl propler
, \ . " \
t o s : propier vos enim vesiramque salutem pericula
* \ ' * ,
subeunl. Vel aliier: E l Adami more est propier vos,
,
ul modesiiores reddamini; el Cbristi, ui servemini.
\ * , *
Ac simpliciier universus mundus propler vos, ut
,
pcr ipeum ad auclorem et condiiorem ducamini,

utqne ipsius corrupiione docloris \ice uiamini, ad
desiderium rerum iucorruptibilium cxcitanduin. & . , , , 6
Praesenlia sunt eiiam propter voe, boc est bona
qurc jam inde credeniibus douat Deus. Futura eiiaui
\ .
propier vos parau suni.
YERS. 23. c Omnia veslra s u n l : vos autem, Cbris i i : Christus aulem, Dci. Nou qiiemadmodum
nos Chrisii sumus, sic et Cbrislus Dei. Nos enim
Cbristi sumus, velutopus ejus ct flgmeiUui : Cliristus aulem Dei, lanquam Filius anle sxcula gcnilus
ci aelernus, ac velttti causam el auctorein li.ibens
Palrem. Quare licet diolio sit unica, diversa tameu

* , *
, . , \
. ,
\ , ;
, \ .
" ,
:t \ ,

J Psal. XCIII, 1 2 .
Varioe
7

m.

* ivx III.

lectiones.

E X P O S I T I O IN E P I S T . I AD C O R . - C A P . I V .

C09

10

. ' Xpt- esi senteiilia : neque enim omnia fcic su/il i>o>tra,
\ * , ,
u l uos Cbrisii. Nos cnim ecrvi suuitis Cbrisli et
. " , Ogmentum : ownia aulem nou sunt serva noslra
> , \
neque figmenlum. 1 4 1 Quamobrem non recie
.
faciiis, honiiuibiis vos ipsos allribueules, idque com
silis Ctnisfi.
. '.
t . ; ,
, ; .
,
, * ;
\
,
, ' , , \

CAPUT I V .
VERS. \. t Sic nos exislimet bomo, ut minisiros
Cbristi, et dispcnsaiores mysieriorum Dei. Qnta
nos doclores sumus m i n i s l r i , cur Dominum diiuiltentes, a nobis minisiris appellamini ? bispensatorcs
autem mysleriorum vocans aposiolos ac doclores,
monslravit quod non omnibus sine dispcnsaiione
verbum snppedhare oportei, sed quibus opus est,

\ , quando convenit, et sicul oporlel: praeserlim

cum mysieria sint, non debenl quibusvis revelari:
.
hoc enim non esl prudenlis oeconomi.
*0 ,
VERS. 2 . f Quod reliquum esl, quaerilur in dispen . ,
saloribus, ut fidus quisplam invenialur. Hoc esf,
,
u i herilia bona sibi non vindicel, ut non veluli do , *
minus res iractet, sed veluli aliena et herilia dis '
penset: non sua dicens esse quae beri sunt, eed e
, , , .
diverao, qua3 sua sunt, beri esse.
c , * VERS. 5 . c Mibi aulem pro minimo est, u l a vobis
, , ~dijudicer, aut ab bumano die. I$tiusmodi morbtis
. 01
Corinlhum invaseral. Nam qui juxta doclores divisi
,
eraut, sedcnies tanquam judices, viros pios el dc, voios propier simpliciiaiem iriidebant repudia *
banlque: eos aulem qui innumcris flagiliis abun , C dabant, propler eloqweutiam inlromrilebaiil, lalia
praecipilanier de'ernenles : Hic illo excellenlior osi,

ille islo inferior, aique isto ille. Cuni ergo Pau,>, \ , lus dixissct, t in dispensaiorihus requiri, u l fidos
, . \
quispiain inveuialur, * ac vidcbatur veniam ipsis

dare cujuslibel viiani judicandi, quod sanemajorea
,
dissensiones e i c i l a r e l : ne islud paiiaalur, repriuiift
^ ,
eos quoininus judiceni, inquiens : < Mibi vero pro
* ,
, \ nnoimo e s t : > periude ac si dicat: Ignominiosum
duco, me omnino a vobis judieari. Deinde, ne cos
,
percellat, quasi despicaiui duceremur, addidit:
' . ,
, * * Aut ab humano die, hoc esi, a ab alio quopiam
homine celebri el pracclaro. Scriplura enim diem
, , '
homiuis celsiiudinem nominare eolei. Alqui nemo

. ^ Paulum inaoleniiae damnet : i&la enim de seipso

.
non revera dicil (nam ipsum oinniuo noo judica
bant), sed ne alios judiceni, in propria persona,
* * , quod vull, corrigil. .
.
c ' *
VERS. 4 . c Sed neqae meipsum dijudico. Nibil
* *
eniin niiht conscioa sum ; sed non tn hoc jusliQca . " ,
tus eum. Qui autem me judicat, Donainue eai. Ne
, ,
exisiimelis, inqoit, quod villipendens voa aliosve
, * * omnes, dedigner judicari: nam neqire meipsum
" . Euflicere censeo ad bujusmodi exactum judicium.

Varie3 lectiones,
u

\ . * .
m. Diriti judicci udebant diccntes. Hic itlo melior; hic eloqnentior. Cum trgo.
m .
'* .
1 1

6il

0(7 D I I L G A R I . E A R C I i i E P .

enim conacius sum milii alicnjus lapsus, qtiippft

IJUI recle ef exacie 1 4 2 ju<iicare neqoeo : venuntamen in hoc non jusulicains suin, hoc esl, non
stirii piims a peccalo. Verisiuiile naniqiie est, n*e
peccala quwpiam admisisse, me lamen ignorare ea:
Doiiiiiiiis auiem solus est qui infallibiliter exacieque judicat. Hiuc jam reptita, qnain exaola erit
imlagaiio fuluri j t i d i u i .
VERS. 5. luiqtie ne anle lempus quidqnam ju
diceiis, quoad u&que venial Domnttts. Videu'
proplerea baec Paulum dixitse, ne alii a Corinlhiift
j j M i c e n l u r , non auiem propter seipsum ? lia nainque divus Paulus perpeiuo solel, quae alierius smit,
in propriam iransferre personain, inque seipso
dcccre, qnod esi dociurus.
Qni el illumiuabit abscondila lenebrarnm, ei
n anileslabit consilia cordium. Nuiic quidem, ait,
absronduniur prava opera (hrec eniin sunt c abscondiia lenebrarum ) , e l sarpenumero quispiam
viriute esse prxdiius apparet, cum sit prufanus ef
conuptus. Tuuc auiem Deus rcvelabil omnia, imo
ei cordiuin cousilia iu lucem proferei. Exempli
gralia : Hic quisquam preroniis quemquam v e l i i l :
en bonam, sed sentcnlia fortasse corrumpilur :
naiii uon bouo forte islhuc scopo agil. Rursus,reprehendil hic quempiam aliquis, at non in euin
litiem, ul forrigai, sed ul palciaciat fratris peccaluin. Aique bujusiuodi innumera cordium consilia
tunc relegeniur.

612

, \ ,
* , \
. ,
*
\ . , .
:

c " , &
. $ ,
,
; , \
,
, & .
c *0 \ ,
. > ,
, (
* ) , \
, \ .
,
.
* ,
*
. , , *
, *
. \

c Tunc nniquique.laus erita Deo. Ordo poslu- Q

< .
labai , ut dicerei, vel poena vel laus: caelerum in
* * '
melioretn partem sermonem transiulil.
.
YERS. 6. c Haec auiem, fratrea mei, transluli in
, , ,
me et Apollo propter vos, ut discaiis in nobis, uoa
\ ' ,
anpra id quod aeriptum esi, saperc. Ha?c,
. c ,
uempe qaae supra dicU sunl de dissensionibus, el
& \ , \
qux deinceps de non judicando alios. Uf, inquit,
\ . ",
per nostram personam discalis non sapere ullra
\, <
quam scriptutu esl. Dicit enim Scriplura, docens
| . '
ut nou exloUnmur : c * Qtii vull csse primus, sit
* c ,
inter vos posirenias: > et, **Qui seipsum buini- * > \, c
liai exahabhur : idque gentts alia innuinera. De
, * . \
non judicando autem : N o l i i e judicare, ne judi * c [vulg. ],
cemini.
' ,
c Ne alter adversus alteruin itiflemini de alio. > D
"
k i b u c ad populum dicil. Doctrinam enim variat, et , .
jnierdum in disciptrios, interdum autem indoctores ,
et magietralus invehhur, perinde ac jam nunc facit. ,
Etenim doctorum nomine inflabaniur. Exempli gra- , . \
l i a : Qui bunc doclorem habebat, adversus hujua
. ,
diacipulum valde superbiebal, ob suum doctorem

,
adveisu* allerius docioretn inflatus. Pulcbre auiem

reni ipsam inflationem nomhiavii, veluii luber ac
.
tuniorein, per meiaphorani corporis pravo bumore , \ \ ,
vel spiriui iuflati.
9

7 1

Matlb. , 27.

Matlh. x x m , 12.

;.
Maiih. v n , 1.

Variae lectiones.

f
f

\ .

13
EXPOSITIO 1 EPIST. I AU CJR. - CAP. IV.
; ; 1 4 3

Q '
V e r c

11

8e

ml e

14
dijudicat * aut qnid

habes quod non accepisii ? si aulem accepisti, quid

, ;
gloriaris lanquam non acceperis ? Rursus in do , ' "
clores inveliilur, inquiens: Quis le laude dignuro j u ;
dicavil aul censuil? bomo? Atqui fallax esi buma; ' .
num judicium.Esio amem le quiddam laude dignuui
" \
, \ , - babere: luum lamen isihuc non est, sed ejusqui dedit
6. , el accepisii illud, non tuis operibue nieruisii. Qaod
si accepisli, quid deinceps eflcrris (anquam non ac, * ;
ceperis, sed ex propriie laboribus per te habueris?
'
Qui euim accepil quidquam, euin nou oporiet eflerri
^ .
ob id quod acceperil: alienam enim hoc esl.

VERS. 8. c Jani salurali esiis, jam divites factl

, .
\ . , \,- estis. Graviier fereolts sunl liaec verba. Adeone
cilo, inquii, nullius indigelis? nulla plane rebabelis
; ; ' "*

"


R
, , opus? sed jam satiirali esiis, exiguo temporis spa\ perreclionem altingenies, oumes tum cognilionis lum charistnatum divilias accipienles? Alqui
;
, , * perfeciio esl in fuluro : vos vero jam nunc ipsnm,
ul videiur, leuelis. Glorialio nainque veslra isthuc
,
indicat, quod ad ipsam consummalionem perveneri . , lis. Hacc aulem dicil, monsirans eos omnium esse
, .
iniperfeclissimos, si ad hunc tnodum sese habeant.
w

c . \
\,
, ,

.
\ [vuly. .] ,
xai . , , Q
, , .
} ;, "
\ * > ,
.
* \
.

c Sine nobis' regnaslis Istud quoque eodem affeclu dicil, menlem ipsonim conscienthe expertem i n dicans. Cum enim tol lanlisque donis donali perfnsique siiis, rion vuttis, inquii, nos yobis consorlef,
qui tamen laboravimus, accipere.
c Aique uiinam regneiis, u i etnos vobiscum rcgnemus l i Ulinam, ii.quit, regnelis, boc est, perleciionem eseetis nacli 1 Deinde ne sermo ironicue
vidoaiur, subinferl : c U i el nos vobiscum regnenius, hoc esi, eadem boita cousequamur. Vesira
enint gloria mea e s l : quandoquidem cuivis praeceptori discipulorum perfeclio desiderabilis eet.

VERS. 9. c Puto enim quod Dens nos apostolos
. ,
exlrenios oslemlil lauquam morii destinalos. Con . ,
li i*iati, vel polius pudoreiu inducemis verba suni.
, ,
I3i emm vidco, inquii, ex bis quae vos agilts, nos
\
apostoli, oinniinn postremi a Ooo demonsiraii su, ,
nius, uiorli obnoxii : lioc esl condemnaii, atque ad
. **
morleui praeparati. Quia eniiu vos jam regnatis, binc
%
conjeclura colligo, quod nos jam simus condemnati
, \ * , D ul sunus postreini, ac veluli ultimo supplicioaddicti:
, .
nos, > inquam, c aposioli, boc eei, qui toi U n taque pro Chrislo passi sutnus.
c " ^ , \ c.Ouoniam speciaculum facli sumus mondo el an, \ . , geiis ei bominibus. > Hoc est, nnn in uno quopiam
, \
angulo paiiniur, sed ubiqiie lerrarum : speciaiuquo
(
nos, iiedum liomiues (non onim adeo viles sonl res
), . oper.aionesqtie nostr), verum 1 4 4 '
angeli.
, \ ^. Adeo enim magna suiu nosira cenaniina, ul vH an , golis specialoribus digita sitil. Nain non adver-um
\ .
bomiiics lanltumnodo luclaimir, cueierum advcrsue
etiain pravorum angeloruin viresadeoque potenliam.
8

e l

Varie3 lectiones.
n

, e

8 1

S l

a m

615

THEOPHYLACTIBULGARIA ARCHIEP.

{|

TEES. 40. f Nos Stullt propler Cbrislum, vos au-

\ *
tein prudenles in Christo. Rursusel boc ad pudo . \ ".
rem facicndum diclum est. Nam cum apostoli cae , \ >
derentur contemnerenlurquc propter Christum :
\
illi vcro in pretio honoreque esseni, ac sapienles
, puiareaiur, atqoe haec in Gbristo esse jaciareni:
, \,
Quomodo, inquit, fieri poleat, ut eadem seniientibus
; ;
contraria coniinganl? Proinde necesse est aut nos
, .
non sapere secunduui Clirislum, aut vos. Atqui i n -
dignum eet Cbristi apostolos oou sapere eecuuduro
' .
Christum : voe igilur erratis.

c Nos ioflrmi, TOS auiem fories : vos nobiles, nos

auleni ignobiles. > Hoc esl, nos agimur, persecutionem patimur : vos vero summa securilaie fruimiiii.
InOrmilaiem enim teniaiiones passim vocat.Vos,
inquit, celebree quidem eslis el ingenui, nos vero
inglorii. autem oinnia molesiia affectus dicit.
Scnsus eiiim est hujusmodi : Quomodo fieri polest,
ulnos quidem aflligamur, vosautem securitate fruainini, et in bonis vitam agalis? Quare perspicuum
esi non esse vos iu bono sialu, sed nunc potius
male vos el aposlolis indigne habetis. Non debetii
igitureamob rem erigere cristaa.

, ,
, , ,
* .
. \ ;
* 7 .
. " *
,
, > ; " ,
,
( .
\ .

VEBS. 1 1 . c banc usque boram-el esurimus, ei

\ , \ '.aiurous, ei nudi sumus. Quid, inquit, vetera re, \ . , \, ;
ccnseo ? quae in praesenlia geruntur, vide : quomodo
,
TOS in mediis deliciis agilis, nos auiem omnino di.
versum paiimur.
c E l colapbis caeditnur. Hoc est, verberamur.
c \ . > , .
Islud autem ad inflalo* dicil.
.
Et instabiles sumns. > Hoc est, agitamar et ad
c . , ,
fugam conipellimur. ld vero ad opulenios perlinei.
.
VERS. 1 2 . laborauius, propriis niauibus opec \ ,
rantes. Haec dicit rubore suffundens eos, qui lucri
.
quaeslusque graiia conanlur, audenlque conciouari.
\ .);
.

c , * , c Dum maledicimnr, bencdicuuus : dum persecu * , . \

lionem patimur, suslincmus ; dum blaspbemamur,
, ,
obsecramus. > E l quod majus est bis omnibus, inquil, non aegro ferimus isla animo. Unde vero boc . \ ; \ ;
palei ? Inde sane, quod eos, qui nobis male faciunt,
.
couiraiiis excipimus. Bene cuiin eis precamur^ qui
, >
convicia in nos jaclani, ei eis, qui conlumeliosius in
(
nos feruolur (blaspbemia enim est asperior injuria),
, ), \
illos, inqoani, obsecramus, hoc esl, mansueiioribus D , \ , \ . ,
et mollioribus verbis occurrimus. Ha?c eiibn eei obse .
cratio, sermo mansuefaciens. Propierea Cbrisiiaui
\, .
videnlur siulii, quandoquidein baec facianl.
' ,
1 4 5 TERS. 1 5 . cTaiiquam purgamenia mundi
.
facii sunius, omnium peripsema bucusque. Quid
; . "
vcro est purgaiuenluin ? Sordes quae spongia
abslergunlur. Cum enim quis sordidum quid absler- [5 ,
git, purgamenia dicuniur fionles illae qux abster- .
.
gunliir. E i * peripsema > idem signiOcat. Naia
^ est vluii spongia abslergere. A i i ergo, \ , ^ , \
, ;, >.
Nus al.jcctione sumns digni, ac ^eluli abominaiionj

Vari lectiones.
M

** .

8 1

EXPOSiTIO EPIST. I AD COR. - CAP. IV

M8

iruvtt , babendi, soliim vobis verom cliam loli mundo

ei cunctia moi talibus: nec uno dunlaxai lempore;
, ' "
scd ad hanc usqueboram. Observa bic qualem esse
, \
oporieat Cbrhsiianum, quodque ad flncin usque
.
certare debeaU
, '
VERS. 14. Nou u l voa podefaciam, baec scribo;
.
ged u i iilios meos clarissiinos moneo. Non pude, , \
faciens c vos inquit, neque prava et invtda mente
, ' * ,
hoc dico, ca?teruin t u l filios: > nec simpliciter
. \
fiiios, sed dilcclos. IgooacUe roihi si quid moleslum
. ,
a me dicuim sit. Haec enim ex amore flunt. Et no
, , \ * cfixit, increpo, sed, Moneo. Quie vero admo ;
neniem patrem non susiineal?
,
VERS. 15. Nam si decem millia psedagogorum
' , , ;
babeatis in Gbrislo, sed non moltos patres. > QuiJ
; , \, igilur, iuquiuiit ? noti diligunt nos alii? JNon eam,
ioqoil, ad ratiouem qua ego. i l i i naraque paeilagogi
. .
auni, ego vero pater. Quemadmodum igitur in pueris
" \ , ,
Aeri solet, u l sit paier unus, paedagogi vero niulii

foriasee: ad unius autera amorem, patris nimirui,
, , ,
* ' , . " , si conferantur, roolium distat eorum affeciio: eic
et nobiscum flu Aniroadverfte bic quomodo, c In
\ , , \
Christo, > apposuerit ad c psedagogoram, ne eos
, $
omnino percellai: Yerum quod plus laboris habei,
(
),
eiaatiribuit (id eaim est p<edagogum esse) c h a r i laiis auiem excessum sibi ipsi consmavit.
.
c
lo Christo eniin Jesu per EvangeUum vos ge
. , nni. > Confirmans quomodo paler s i t , Cbristi,
, ,
iwqujf, opc c vosgenui per Evangelium. Nonenim
. ,
mihiipsi, ut plerique inter vos, ascribo impuiove

1 9

- i

* *

* , , ^
. , , ,
,
\ \
, .

" " * * * " *

rem, sed Cbrislo. Non dixit aulem, docui, sed,

Genui: > naturae viddteet nomine dtleciionein
ostendens, quodque proprii valde, maximeque gemiini ieii discipuli sui aim, ot abique in Epiatola
raanifesiaL

c , .
, \, , ,
,
* \ ,
\ .
" , , .
^ \
.

VERS. 16. Adborior Uaque vos, imitatores mei

estote. t hntiamini, inqoit, me in omuibus: nec
sapieniia, nec diviiiarum nomine efferaniini, neque
cum frairibus dissideaiis: Terom eas tanium opes,
eam esse veram sapientiam noveritis, cbarilaiem
nimirum erga Gbrisium et fraires. Obsenra auiem
dilactionis affectum : adbortalur enim, non i n i peral. Magnae auiem fiduciae argumentum est,
D quod sese exemplar, quod imilenlur , proponai.

, . , \,
, .
, *
, ,
. ,
, '
* , .

\ERS. 17. c ldeomisi vobis Timoiheuro, qui est

filius meas dHeciue. 9 Quoniam Teatri, 1 4 6
'
quit, euram gero, non secus ac filiorum, misi vobis
Timoibeum. Ipae quidero venire voiui, ut vos componerem: quia vero isiuc fleri baud poiuir, niiei
isiom, qui est fllius meus dilecius. Hoe aulem
dixit, partim at monstret quanla eos cbariiate prosequaiur, siquidem a Timoilieo segregari sosiinuer^l
propter ipsos : pariim ut ct vcneratione dignus eis
reddalttr.
i n

Vari lectroties.
1

.
PATROL.

G R . CXXIV.

m.

-\ m.

20

619

THEOPHYLACTI B U L G A R I ^ ARCHIEP.

6K

t fidelis Domino 1 Iloc esl, non in rebus

\ . > , lciuporariis, sed in iie quae ad Cbristum pcrtioenl.
, * .
Itaque et ln iis quae ad vos periineni, fldeliter mt\ * ,
nisirabil.
i Qui vobis ad memoriam revocabil viae meas
* ; quae sunt iu Christo, quemadmodaui ubique in
, . >
ouini Ecclesia doceo. Non dixil, docebil, nexgre
, , (;
ferant (Juvenis cnim erat Timotbeua) sed, 4 Ad ;), *, f . , ,
memoriam revocabit: 1 qua? jam ariiea novislU,
. ' , ;
, , ,
inquil, ba?c renovabil in Yobis. Yias antem dicii,
, pradicationis verbl dispensaiionem, regulaa, con ,
sueludinee, leges d m n a s ; qua scilicet ratione
. , , ;
obambulem, quod non inflatus ui , neque baere
,
ses iaducans et schismata. Quae sunt ia Cbrisio
,
,
1 1
jtor,dixit,, hoc est,
nihil
bumani
habenles
,
sed
orania
,
,
,
1

secundum Cbrislum, Tel q u Cbristi anxilio perfi- . ,

. , ;
ciuniur. Submonstrabii autem vobis, quwnodo ia
. " ;,
onini Ecctoia doceam. Nihil enirn novi dixi vobis,
[f. .] ir.>
sed istoram eomes mecum sunt conscii. Itaqut
.
pudeai vos qnod praHer caeleras Ecclesias a viie
meis descivistis.
t * , <(>YERS. 18. Tanquam non venturus eim ad vos,
, , t
6tc inflati sant quidara. > Cutti dixtsset, Misi
> ^ , ,
vobis Tiinolbeum: 1 n% segniores redderentur,
, ^
s u b d i l : Eiiamsi nunc non veniam, ac iddrco non , ' . :
iiuilos abseniia mea inflarit, veniam lamen. ladicat
autem puerilem eoruoi meniem. Nam pueri, absenie . ,
, .
pra?copiore, incomposite ee gerere soient. Quinam
; , ; \
aolem i l l i , qui inflati erant ? Fornicaioria amici,

qui et sapens et dives e r a l : ac simpliciter omnes, Q \ * \ \

o? \, ) 8vw;
qui ob hujuemodi cfferebanlur: qui, canquam Pau , .
lus non easel qui isia argueret, superbiebant.
,
VERS. 19. t Yeniam autem ad vos cilo, si Domi. ,
nus vciuerit. 1 Ilasc dejlcieniis superbos, adeoqoe
sobrios reddenlis verba sunt. Pulehre ?ero, 1 Si
. ,
Doininus voluerh. > Oinnia namque illius nutu
t . \>agoDiur.
.
VERS. 19, 2 0 . c Et coguoscam, non sermoncm
\ ,
eorvm, qut iidlati sunt, eed virtutem. Non eoim in
.
sermone eel regnam Oet, aed in viriuie. > Quia
\ ' . > '
eloquenliae confldeaiee, Paulum ceu idioiam ei tn, ,
docium aspeniabamur: Yidebo, inquii, non elo\, ", &
queuiiam vesiram (nain ea aon eslopus) sed v i r i u , * .
lem qua signa edanlur. Non eoiiti per oralionie

eleganliam prxdtcaium et coufirmaluni csi regnum >
\ , , j ^ v i
Dei, 1 4 7
8
4
Spirilus virlute ac

poteaiia eduutar.
; ; ,
YERS. 21. c Quid vuliis? in virga veniam ad vos,
, * ; ' :
a:i io cbaritale, ei spirilu mansueiudiais? Ptt
, . , ^
virgam sapplicium elpotnam intelHgii. A i i itaque,
/
Panes vo esi, ut ego boc vei Ub modo veniam.
Nain &4 deaides fueriiis deprabensi, Teuiani ad vos,
^, \ , ' ^ ^ '
el a:qne puniani atquo Elymam. Sin eobrii fucrtlis,
,, ^; mau&ueiudinia spirilu utar. Esl elenim el.epiriuts
. ' */.' *
aueieriuiis et supplicli, veruiu a commodiore officio
, ' '

9 7

s e t l

s i

n a

U i e

:|

Varia lectiones,
5 7

m. m.
.

" .

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD C O R . - C A P . V.

621

xi\ \ *, ' eum noniinai : perinde ac

tnisericordem dicimus, non
, \ .
punilorcm ac ultorern, cum
\cra sii.
CAPUT
. '.

622
Dcum miscralorem ei
vindicem, scelerumvo
tamen etiam talis reV.

c , \
YER?. 1. Omnmoauditur inlervos fornicatio, ac
, ; ,
lalis fornicalio, qualis ne inler genles quidein no .
minaiur, iia ui uxorem palris sui quis babeal. >
,
Cominunein oaimum accueaiionem facii, ue dcsides
,
sint, quasi a delicio alieni essent, sed conenmr po, . \ ,
tius corrigcrc istnd lanquam communeopprobrium.
, *, " , Et non dixit, audacier admiuiiur, sed, t Ouiniuo
, , ;
audilur. Quod ut audiatur, iulerdiclum esi,
\, ,
quanio magis ul perpetrelur? Praeterea, c Iuler vos,
. , g qui epiriiualibus mysleriis donaii estis. Ampliikan*
auiem accusationem, qualis, inquii, c ue iiiler
. , , ',
genuts quidem. Nec dixit, AdiuiUilur,, verum,
,
Ne uoininatur quidem, ut conjugcm quisquam
. > , , ,
pairis sui habeal. Non dixit, novercair,, sed,
,
< Uxorem patris, > ut eo acrius feriat, dum p i . , < . iris memlnit. Honestius antem dixit, Habeai,
.
fornieatfonis nomen verecunde fugiens.
\ .
VERS. 2. c Et vos iuflati eeiis. Ob doclrinain
* .
ejus sapiens cnim cral. Observa aulem qjus pruden*
, ,
tiam. Niisquam illum serrooae dignamr, tanquaiu
*
ignominiosum el imlignum qui in medimn prodeat;
\ ;.
sed cum aliis, ceu dc communi delicio et culpa loquititr.
,
Nec luxisiis poiius, ut e medio veslrt lollerelar,
. ", Q qui boc opus fecii. Debebalis, inquit, lugere, quo*
\, ,
niam in coniniunem Ecclesiam calumnta pervenil.
* \ ,
Conveniebai eiiam u i orarelis ei plorareiis ianquam
\ * , " , euper morbo ei peste, c ut tollereuir e vubis, > boc
, .
csl resecarelur ceu publica uoxa. Ncque bic no~
, ' <
minis ejus meminit, verura dixil, Qui opus boc
.
fecit.
4 ,
VERS. 5. c Ego ftane Unquam absens corpore
, . > " *
praesens autcin spiriiu, jam judicavi ceu p r x s e n s ,
,
Vide ejus indignaiionem : neque praseuliam suaiu
, , '
exspcctare sinit, neque ipsum praslolari, ul luni
, \
tinciat, taelerum lanquam pesiem coinprimere feai . ,
nal priusqiiam in loiuin Ecclesix corpue dissemi , , nctur. c Praesens autem spiritu, > dixii, u i coni, , \ pellat eos ad senlenliam fereudam, 1 4 8
alque
, D perlerrefacial, qoi sciat qua3 illic judicaiuri siut,
, . , \ c
ircc ignoret per Spirilum, id esi per donum perspicaciiatis, quldnam agaut. Quod autcm a i l : c Jam
,
judicavi, tanqaaro proesens, > noiu pcrraiilii eis ui
. , , ,
aliud quidqaam cogitenl. Nam ego, inquil, senleri .
liatn luli, et nilaliud oportet fieri.
YERS. 4. c Eum qol sfc islnd operaius est, in nb ,
roine Domini nostri Jesu Cbristi, congregaiis vobis,

et meo spiriui. Ne videaiur arrogans, cos assumit
\ , " ,
consortes, Congrcgatis vobfs, inquiens, c in no\ ,
, , * mine Chrisii, boc est u i convenius non liat bumano quopiam affeclu, sed secundum Dcum : ut
. []

Yarifie lectiones
1 1

; .

THEOPHYLACTI B U L G A R I A ARCHIEP.

613

621

Chfisdis ipse vos congreget, pre qoo ctlain conve- , * , \ .

nitis. Praefecil auiem ipsis suum eiiam spiritum, ne
\ ,
ipsum venia digneulur, sed recte judicenl, aique ac
, ' ,
si ipse prsesto essel.
.
VERS, 5. Cum virtule Domini nostri Jesu Chri ,
sii, iradere lalem Salanae. > Uoc est, vel quod
$. ,
Christus talem vobis dare queat graliam, qua dia ",
bolo illum iradere poasitis : vel quod et ipse vobis * !
cum adversus isiam auffragium ferai. Nec d i x i l ,
' * . \
Dedere, sed, < tradere, subaperiene ei resipiscen- , , , , > >
.
ilx januaa. Neque noniinis ejus rursus meminit, scd
, , ,
c talem, dicit.
.
In interitum carnia, u l spirilus sahus sii in die
, 5|
Domini Jesu. Hoc esl, ut inorbo ipsum macerel. . ,
Cum enim a corporie voluptaie cupiditaies oriau- .
lur, corpus puniri vult, c u l spiritus, idesi anima, * ,
aervetur : DOO qaasi isla sola servaretur, sed quasi , , , }
hoe concesso, qnod ea eervala, corpos etiam serva- , ' ^
bilur. Quidara vero splrilum, donum epirkuale ap- , , \ peilanl, nimirum ut salvum ei servetur, ncc ab eo .' , , -
ccu ex impio discedat. Hoc enlm curam gerenlie ^ , \
poiius est, quam punieniis. Pulcbre autem diei Uiius .
meminit, ut ct illi sibi meluentes, medicinaro affe- , \
rant, el ille iiidem hanc recipial. aletaui autem , * &\
diabolo aiaiuh, aeque aique in Jobo, u l corpus lao- . " lum, non aulem animam atlingat.
, \ ,
, \ ,
Vsas. 6. c Non bona est glorialio yeeira. > Suo-
c . .
imftcai, quod ipsi non penniserinl eum reeipiscere, \ ,
gloriantes cjos nomtne. Nam unus ex Corintbiorum
. *
aaplentibua erat.
.
c Neaciiis quod modicum ferroenli totam raassam

fermeotai? E i vestri, inqtiii, non illius taniuai- ; * \ , ,
modo curam habeo. Nam roatum neglectum, reli- .
qutim Ecclesi corpus m t a r e poteai. Ut enim fer- .
mCHlum, modicum cum sil, lolaiu massani lennentat,
, *
ac aeipsum alierat, sic et bujus peccatnm ad.sese * \
plcrosque .alios attrahet.
t.
\xas. 7. f Expargaie itaque veius ferroenlum,
,
ut siiis nova conspersio, quemadinodum estis 1 4 8 , . , 6
aiymi. Hoc esl, fornicatorem istum ejiciie, imo ,
el alios qui mali surit. Veius eaim fermentum oinnis
. .
1

generis vitia nominal. E l non dixil, Purgale, sed, , , , t > c Expurgate, boc est summa diligentia purgate,
, ,
ut siiis nova ma&sa, quae non sii viiiU misia.
\ . , \ ,
< Quemadmodum estis, hoc est, aicuii decei vos
, \ , ,
caae, siire Termenilo, id est veiere maliiia, quae
, , \ ;
acclosa esi, ct mordicans per po3ailentiam.
).
c Eteoim Pascba uosirum pro nobia immolalus
t
eel Cbrisius. Quia azymorum, memiuii, quae
, ,
Pascbalis lemporc edebaotur, simulalque per alle , /,
goriam quid sint azyma cxplicatit, nimiraui aiTeclio
,
ittia noa coDlamiaata; nunc allegorice inierpreiaiur
, ,
1

Variaa lectiones.

.
.
\ . .
m . .
.
1

m.

'

625

EXPOSITIO I N EPIST. 1 A D COR. -

CAP; V .

626

, \ . , quid sit Pascha, Cbrislus, inquiens, Pascha noslrum

, est, pro nobis macialus. Deberaus igiiur azyraa, id
.
est omnenr ab omnibue viiiis purhalem amplecii.
c , ,
YERS. 8 . c Ferias iiaque celebreinus, non in fer \ ,
menlo yeteri, neque in fermento malilia, ct ver , , aoliae. > Oetendit quod omne tempus feriarum sit

occasio et opportuniias Chrlsiianis, propter excel , \
lenliam traditorum illis bonorum. Ob eam enim
causam bomo factus et occisus eat Filius Dei, ut
,
le feriari laceret: non in ferraento veteris Adami,
', ,
, . , neque in vita viliis plena, v e l , qood pejus est ver , \ satia. Malus enim est, quisquis male a g i t : yersulus
autem, qai et cunr profundilale ac dolosa menie
\ .
male agit.
c Sed in azymis sinceritaiis et veritaiis. Hoc
' \ ,
, , , ^
i " vila sincera sive pura, u l oppODatunr.aliliK:
et ?era, hoc esl, bypocriei ac dolo vacanie, u l ver * , ,
sutix opponaiur.c Yel veritalem*> ioielligere poteria
, ,
ad discrimen yelerum figurarum, quae non fuerunt
. " , c , ,
veritas. Vull enim Christianum veteribus flguris
,
. , . euperiorem esse. Yel sinceritaiem accipies pro puritaie qiuc per opera fii: verilaiem autero, pro conr j .
templaiione.
, , *
e s l

, .
" ,
. > ;
. , c , ,
, , *
- Q
\ * "
. \ .
\ ,
, , *
\ . ,
c , > \
. * * \
, , . ,
,
;
9

t \ , D
" , ,
, , , ,
. ,
/ , \ , \ . \ ,
; " \ ,
* ,
* . ,
\
. , c
, ,

YERS. 9. c Scripai vobift in Episiola, ne commitceremini fornicaloribus. I n qua Epistola ? In bac

ipsa. Gum enim supra dixisset, c Expurgate vems
fermenlum, > fornicalorcm, ut supra dictum est,
subinnuens, onde perspicuum fecit, quod fornicatoribus commisceri non oporiet; suspfrali esscnt
foriasse ab omnibus 'fornicatoribus,
ab 'iis

' eliani qui

apud Graecos essenl, recedendum esee. Interpreiaiur
igitur qualibus praecepit.
VERS. 40. c E l non omnino fornicaloribus mundl
bujus, aut avarie, aul rapacibus, aut idolorum cultoribus : alioqui debueratis ex boc mundo exiisee.
c Oinnino, > lanquam de re conf.eesa ac manifeata
posuii. Ilaec vero hujus oralionis est contruciio :
E l oinnino non probibui ne cum mundi fornicatoribus eonversaremini, hoc esl, Graecis : alioqoin
alium terrarum orbem quserere oporierel. Qui eniin
Oeri polesi; 1 5 0 cum in una eademque urbe plures sint Graew ei peccatotes, wt non commisceamiiii
ulibus?
w

. .

1 0

, !

YER^. 11. c Nunc aulem scripsi vobis, non comroisceri, gi is qut fraler nominalur, sit fornicaior,
aui avarus, aut idolorum cultor, aut eonvicialor,
aul ebriosus, aul rapax, cum bujusmodl nec cibum
sumerc. Yides non unicum solummodo scortatorem fuisse, sed diversos, idque ia variis sceleribns.
At quomodo is qui irater esi, idolorum cultor essc
potesl? Quemadniodinn in Samariianis oliin conl i g i l , qui ex dimidia parte pii esseat, Deique cullorcs videbanlur : sic apud islos accidil. Ex bis
enim nonnulli idolis delinebautur adbuc. Praalerea
viaiu praestruit sermoni, quem de iia, qui idokia

Vari lecliones.
\ . .

KJ

THEOPHYLACTIBUJLGARLE AlfCHlEP.

628

rmmolata cdebant, babiturus esl. Pulcbrt auiem ,

dixit, c Qui fraier nominaiur. > Siquideiu nomen
. , # , > \
laniiimmodo frairis habei, revera aulem fraier non
, \
esi, quisquis euuraeralis fiiiis obnoxius eal. Qued
- ; , ,
inquit, jj , poieai per conjunciioiiein disjun , , ,
ciivam inleliigi, periode ac sequeniia, Poieel eiiam
, ) ,
i i l verbum accipi pro co quod esi, Si quis iraler
, .
nominatus, c s i t , bocesl, exsisui foroiraior, eic. Cum tali ne cibus quidem Sttineadus, agnoscenx
se aboiuinaiiouen) esse propier scelua, ab co absiiueat.
VERS. 42. Quid eniro mibi de iis qui fbris sunt
< \ ; ;
jndicare? > Eos qui foris sunt, Graecos sive Gen" , . liles nominal : quijntus, Chrisiiauos. Nuila m i b i ,
, , ,
inquH, cura de iis qui foris a u n l . : lanlum enim eat
. quod ail, Exlra meas leges sunt. Supervacaneiim
a i iiaqwc forel legem sancire iis qui exlra CbrisU re . , ,
giam c l auiaui agunt. c Quaecunque eniin lex loquitur, iis, qui suni in lege, loquiiur.
VERS. 12, 43. < Nonne de iis qui inlus sunl, vog
t \ ; ,
judicaiit? Eos vero qui foris eunl, Deus Judicabil.
. , *.,
NoonulH pariicuium \, id e*t, nonne, punclo in *
lersiinguunf: deinde abalio principio sine inierro* c , ,
gaiione leguni : c Oe iis qui ialus sunt, vos judi 2 ; , -
calis. Cumeniiu supradixisset: c Quidenim mibi
, .
dc iis qui foris sunt, judicare? > subiululit, Non :
\
quasi dicat, Hea nibil referl illos judkare. Quidani
; \ , \
vero junciim cuia inlerrogaiione legunt: t Nonne de
;
us qui imas sunt, vos judicatis? boc est, Nonne
. ",
Cbrisiiaui a vobis judicandi sunl? Eoe vero qui foris
' ,

1 1

sunl, borribilior judex excipiei. Proinde, si a \ o - C

bis, qui inius suul, judicanlur, Dei judicium, quod
lerribilius esl, evadeai.
c Auferie malum ex vobis ipsis. > Meminii
Scripiuraeloci in Vcleri Teetamento, ut cominoastrel
qnod jaro olim kgislatori placoeril, ut sceleraii
flxsciaderemur. Quod ait, < Ex vobis ipsis, > osiendil
quod .impii aublaiio ipsis majori erit emolunienlo.

, f

c \ .
(5 ,
\
. , , >
.
. <7'.
1 5 1 CAPLT V I .
c .
VEES. i . Audei aliquis veelrum, habens nego , \ , \ \
lium adversus fralreiu suuue, judicariapud injusloe,
et non apad sauclos ? > Pleriqueln pecuniariis causis ; > \ ,
disaidenies, apudGraecos judicesconiewdebant, uipo- " , .
le legum peritos. Iloc igilur nuuc corrigil, quodobilcr in medium incidil. Posiquam enim nienlionem D . ,
.
focil avarorum, acluluni eflerbuit prae eorum cura
, , xi
qui talia pairarant. lnluerc aulem quomodo slaiiin
.
ub iiiilio indignalioncm suam oeiendat, audaciani
, , *, \ . >
appellans rein istam acpraevaricalioneni. Non auiem
, dixit, Apud iniideles, sed, c Apud injusios. > Cutn
, .
cnim is qui liiigut, justum asscqtii laboral, osteudil
, ,
"
eos islud baud consecmos. Injusli enim sunf,
; ,
inquit, judices Grxci : qui igUur libi jusie judica,
buni? Sanclas auiem fiJeles ap^iollaf, cx ipsis
, .
nomiuibus differentiam dcmouslraas; ilii uaoique
mjnsiisuni, isii vero sancii.
VERS. 2. c An nescilis quod saocli mundum j u [culq. ]
1 1

Ilom. , 19.

Deui. xin, 5.

Variai lcctioncs.
s

* ni.

l i

1 3

C29

030 IN EPIST. I AD COR. - CAP. VI.

630

; * dicabunl? > Qnia fideles, ulpote iodocii, ad liiero

,
dirimeiidam non videbantur idonei, auciorilatem
; , illis c o n r i l i a l : primum quidera &ancloa appellando,
, ,
deiode aflirmando quod mundum sunl judicaiiiri :
non ipsi quidem sedenles ac senientiam proferen\ \ ( tes (Dominus enim judicabii) verum condemnabunt.
), . "
Gum eniin ipsi, qui similibus affeaionibas obnoxii
, \ ,
erant, inveati fuerinl lidelee, illi vero inQdeles,
, ;
nonne boc condemnatio est infldelium?
,
c Quod &i in *obis judicaiur mundus, indigni
; *, , *
estis judiciia rainimis? Observa quodnon dixerit,
, ', c > ,
a vobis jiidicalur, sed, In vobis : hoc est, a
, ,
Deo quidem judicaiur, io vobis aulem comlemua\ , tur, pro, ex boc quod TOS credenies iis eraiis pro
exemplo. Quod aolem ait, < lndigui estis judiciis
. , c ,
. ^ niiuiinis, bujusmodi sensuio babet. Gum eiiiiu
, verisimile essei ipsos ab iis qui intus eranl judica , , tos pudefieri; e diverso, inquit, conlumeliam relu . , lerilia, * i ab illie qui forts stint, boc est, ab infidelibus judicemini. Minima enim suni illa tribuualia;
.
quae ioltts sunt non iiem.
VES. 5. c Nesciiis quod angelos judicabimus?
t ;
quanto magis sa?cularia? > Angelos daemones ap[culg. ] ; >
pellai, quos condeiimabimus, quando nos carne
,
vcsliii, incorporeis islis subslanins excellentiores
\ , fueiimu* reperli.
.
VERS. 4, 5. c Judicia igiiur de rcbus lemporariis
, si babeaiis, qu! ia Ecclesia coniempti suni, eos
, .
consliluite. Ad vcrefundiam veslram dico : Sic
? >
, g non cst inler vos quisquani, qui possil judicare
u

iiiler fratrem suum ? > Ab exoiicis judiciis eos revocare volens, ex abundanli adjicii : Forsan dixerit
quispiam, quod non sit sapiens 1 5 2
Ecclesia, qui
dijudicare possil. Si enim secundum vesirain exiaiinriaiioneni non esi sapiens, cotilemplos poiius
judices consliluile, quam inffdeles. lslud aulein
dixi, ad verecundiam vesiram, inani vesiru practexiui consenliens : quandoquidem tanta est raritas eapienlttm apud voe, u l viles et indoctiores
judiciura exerceani. c Frairem suum, > adjecil,
indicans quod quando adversus fralrem sil cooieniio, varia rerum cogniiione non est opus, affeciione nimlrum frateroa ad litis soluiioneni cooperanie.
VEES. 6. Sed fraier cum fralre judicio coulen< , \ D
dit, et boc apud infidcles? Duplex malum.el quod
\ ; , erga fratrein sil judicium, ei quod apud infideles.
<: , .
VERS. 7 . Jam quidera omnino deliclam esi in
,
vobis, quoniam judicia habeiis inler vosmelipsos.
' ,
Antea boc suslulit, quod judicarenlur apud iiifide \ \
k s : nunc autem ipsam omnino disccptalionem tof , , c "
l i t , inquiens : c Omnino est delicium, id est,
, ,
condemnalio el pudor, quoniam omnino babelis
, , '
judkia, boc esl, causas judiciarias inler vos invi, * .
cem, bocenim esl quod a i i , c Inler vosmelipsos.

Empbatice vero bocdixil. Nos enim Cbrisliani fra[;] .
ires nosiros nosiueiipsos exisiiiuare debemus.

;
, \, "
, ,
.
,
, .
, ,
\ ' ,
\ . ,
, ,
,
,
.

Varia lectiones.
1 1

" .

\ .

111

631

THEOPHYLACTI BULGAftl.* ARCHIEP.

69?

Vtfts. 7,8. c Quare uon migis mjunam accipi-

lis? qnare magts fraudem palimini? Sed ipsi
injuriani inferiis, ac defraudaiis, idque fraires. >
Muliiplcx arcusatio. Prima quidein, quod injuriam
passt, sustinere non norant : allera, quod ipsi
pothis injtiriam inferani : lertia, quod frairibus.
Bomim essei, rnquit, neque injuriam facere, neque pali : i n summa antem, melius esl pati.

\ ; \ ; * \
,
,
, *
, . , ,
, * ,
.
YERS. 9. An nescitis quod iniqui regnam Dei
" }
non possidebont? > Exborlalionem comniinatione
; >
roncludii, sermonem vehementiorem rcddens, ac
, , \ *
\eluli ia re confessa ipsos inierrogat.
.
c Ne errelis. Hic occulie indicat fuiese nonnul< . '
los apud eos qul dicerent: Clemens est Deus, nec
, ,
puniel nos, verum iu regnum introducet. A i l igitor,
, \ , ' ,
Ne crretis. t EienSm revera erroris est ei impo- ' .
slurac, hic sperare comraoda, posthac vero illic d i \ \
,
versum consequi.
.
c Neque fornicaloree. Eum qui jam condcmna .
lus erat, primo toco ponli.
.
4 Neque idolorum cullores, neqne moacbi, neque
c [va/.] , , o&ts
molles. IIoHes, turpia paiienlea noniinat. lulert
, .
igitor el turpia agentee.
\ .
VERS. 40. c Neque mascnlorum concubiiores,
c , , neque avari, neque fures, neque ebriosi, neque
, , , ,
maledici, neque rapaces, regnum Dei possidebunt.
. > ,
Quaerunl mulii, quare conjunxil ebriosos et maledi
\
cos cum tdotorum J 5 3 culloribus, cum eis qui
^ ; "
acelora nefanda perpetrani? Quoniam nimirom
\ , , , >
Cbmlus ipse, enm qui dixerit fralri suo, Fa- Q \ ,
tae , reuin facial gebeunae : ac rursusqnia Judaei
. , ,
ex ebrieiate ad idololalriam perveoeruni. Deinde,
, \ .
iion de snpplicio jom nunc loquilur; sed de regiti
!
amissionc. regno aulem pariler omnes exci ,
dunl : uum vcro in poenis discrimen babilurl sint,
.
lion esl praeseniis loci indagare.
c Kal , ,
VERS. 11. Et. haec quidem fuislis, sed sbluti
,
esiis, sed sanciiQcaii estis, sed jusiitTcaii eslis in
\ .
nomine Dommi Jesu, el in Spirilu T)ei noslri. >
, \, ,
liiteiligiie, Inquii, a qualibus malis vos liberarit,
xaV .
quaniaqtie vobis bona largitus sit Deus. Habebaiis
enim vo* prxdicla omnja : verum ab iis vos mun - \
, \ .
davit Deus : et non solum boc, sed eliam &nclifl~
; , . , cavit. Quoraodo? justiilcando, inquU, vos. Abluii

1 7

1 9

11

enim vos, dcinde jusUflcajis sanctiflcavil: non bu- D * ,

, ' , \
,
. , '
, \
, ' .
, ' ,
\ \ ,
' ,
\ .
. ,

JMS Yel illius doctoris notniue, casterum in Cbrisli

noraiiie, Spiriiuque sanclo : id esl, Triniias isla
vobts donavil. Cmn enim dicil quod Deus in noiniQC Christi et Spirilu sanclo nos sancliOcarit, n i bil aliud quain Trinilaiem poniu
VERS. 12. c Ouinia mibi liccnt, sed oon omnia
cxpediunt. > Quia foroicatoris supra incminit, ac
de illo rursuui verba iaclurus esl, sernionem de
gulosiiate inlerpouil. Ex Iiae eniro plerumque fornicaiiouis nialum provenire solei. Ait ergo: Ltcet

11

Mallb. . 22.

Variae lecliones.
4 7

1 4

" .

' .

1 1

633

EXPOSITIO I N E P I S T . I A D C O R . - C A P . V I ,

634

\ , * mihi cdere et bibere, sed non poiest islhacc immoderate facere.

.
Omnia niibi licent, sed ego sub nulliiis redigar
, ' potesiaie. Dominus sum, inquil, edendi et b i
, \, \
bendi: vcrum si me isMs immoderaie dedani, eer ,
vus eorum pro domino inveuiar. Nam qui illis u i i

lur u l i decet, iste illorum dominus esi: qui vero

io intemperantiam dilabilur, non amplius dominus,
, ,
sed servus eorum s i l , gulosilate niniirum in illo
; , regnanle. Vidisii quomodo eum, qui se potesiaie
. , ,
praediium
exislimat, subdilum esse oslendcrit?
;
Perpende eoim : Quilibei eorum dicebat; Licct
,
mihi volupluose vivere : Ille dicil, quod id noa
* , *
{) . perinde facis, ac si poiesiaiem babeas in illud, sed
veluti buic ipse potestati $is subjeclus. Nam quan , , '
B
din
inieniperans manes, non babes potestalem ia
.
ventrcm, sed isle in te poteslatem occupai.
c , \
VERS. 13. Escae ventri, et venierescis. > Ven . \,
irem, gulositatem dicit, non meinbruni noslrum :
* ,
escasaulem, immoderaium ciborum ustira. Aitergo,
. \ ,
immoderatum ciborum usum, aroiciiiam eiafiiniia , , lem cum gulositaie babere, bancque cum illo : Nec

possunt nos ba?c ad Ohristuin perducerc, sed ad
, '
sese transmitlunt obiemperanles sibi : niniirum
, ,
cxceasus ad gulosiutem, gulosiias vero ad exccs .
tim.
< \ . >
c Deus aotera et bunc et has destruel. > 1 5 4
}; ,
Non venirem, sed gulositatem : neque cibum, sed
, . , c ,
iimnoderaium corum usum. Dcstruel, uonnulli
, \
.
.
, ,

pro prcfidicaiionc accipiunt cjus, quod in fuluirosa? , , (* .

. w

.
,
culo evenlurum est. Nam ilhc neque edemus, ncque
. ,
blbemus. Quod illic non licebil modice maudu \ care, mullo magis immoderaiioet gulosilas lolletur.
*. *0 *
Tbeologus aulein dicendo venirem uua cum cibis
,
desiructioni obnoxiis aboleri, indicavil, quod ttnitit

atque saiuralue fuerit venier, desiruiiur, qai adco
. , mulia inlerim inquirat. Quidam autem dicuni, quod
V25iv , adboriaiionem voto signaverit, exoplans uti de,
struatur sive aboleatur lum imraoderaiio, tum gu.
lostlas.
*, ,
Corpus autoro non fornicalioni, sed Domiuo,
) . > , \
DotMnue aulem corport. Eece osiendh quod pro \ .
pfer sermonem de forniealione, primo locutus sit
,
de gulosilale. Consequens eniin erat dicere : Cor , ,
ptis non cibia, neque alvo : ille vero non sic dixii,
, i , *>
r u i c m i o i u : ostendens qui sil voluptaiis
, . " ,
r i a t i o . Quod aulem ait, est b.ijus, \ , , $
modi : Gorptis, inquii, non eum in finem formatum
' esl, ut delicieiur, el in foniicaiionein incidat .* cse , \
terum ut Cbrlstum ceu caput suum sequatur, ac
.
ruraus Dominus ccu caput illi insideat.
\ , \
VERS. 14. c Oeus vero ei Doniinum susciiavil,
- .
et nos suscilabit per virlutem suam. Noli animo
,
fluctuare, audiens quod Deus Domitium excitaviu
^ . \
Nam i i s , tanquam infanlibus, condescendil. Ec
1

rt

g e d >

Fo

e f f e c t u s >

e c o

VariflB lecliones.
u

.. " m.
. , \, .
. Itteeniar. Quorum enim, inquil, Deu$ venier e$t : fpiiar $ub nulliut
retttgur poteuate.
Chrtjson. ; .
. k* . . .
" .
.
u

t e

635

THEOPIIYLACTIBULGAM/B ARCHIEP.

6S8

quoniam de Palre, oeu causa, concordilcr omnes ^ , , inagna sentiebanl, idco resurrr clionem Patri refert,

ov xtjv
noaque ab ipso exciiandos dicil. Siciii enim caput
, \ '

noslrum, nenipe Clirislum excilavii; ita et reii. " ,
quum corpus, nos niimrum, exritabii. Confirmana
, , , ,
aulcm sermonem sutim, addidii, < Per viruuem
. , ,
suam : 1 quasi dicat : Noliie diffidere iis qaa? dico :
, *
i n m potenla Dei qua lam magna gessii, lioc etiara
"
cffecium dabil. Quod vero Pairi, ccti auciori, Chri , . "
bti exciiaiioncin relert, planum esl ex co quod Do \ minus de se ipso dirii : Solvite templum hoc,
" , \
ci in iribus diebus eicitabo iliisd . rurgus
< , \ \
scriplum est : c Eshibnit scipwm viveniem .
, \ , t
Quare cnm ipse seipsum cxcitaverit, Palii, ceu . " ,
caus&, rcs allribuitur.
\, , .
YERS. 1 5 . c Neseiiis quod corpora vesirasinl
c "
niembra Clirisli? 1 Redit dcuuo ad proposilam ad; \ ,
monilioncm, quae contra iornicationeivj eral susce- ^ iopia. Terribilissimo auiem argumenlo sermonem
, "
auspicaiur. Tollens ergo niernbra Chrisli, faciam
, ; I
membra mereiricis ? Ab&il! 1 Nondixil, copulabo
, , ' ,
scorlo ? venun, quod iremendum erai, Faciam
; > " ,
menibra scorli ? 1 Quis enim non perborrescai boc
, \
audicn.*, nerape, irenibra Cbristi aveiiere, eaque
;
merobra merelricis facire ?
c ^ ,
1 5 5 VERS. i6. An ncscilis quod qui adbxret
; , \, .
mereirici, unuin corpus esl ? Erunl emm, inquii,
, ;
duo in carnem unara. > Confirmal quod dixil, quo . , , 3
modo videlicelscorii luenibra eflicianlur, qu;ft sunt
. " \ ,
Clirisli. Per commislionem, inquil, vir unum cum
scorlo efficilur: qtiare et raembra ejus, qua? fuerunl , .
,

1 1

inembra C l i r i s i i , in scorli membra permulata

snnt.
c , .
VERS. 17. Qui autcm adbacrei Domino, unusspi", \ * *
riius est. > Observa quomodo ab ipsis nudie verbis
scorii el Cbrisii, promoveat accusaiionem, vehe- \ , , . \ ,
meniiorem ipsam reddens. AU itaque : Qui Do,
, :
mino adjungitur, nihil aliud quam spiritus efficittir,
, .
dutn nibil carnale Lransigit: boc esl, spirilualis e ,
iicilur. Doniiuoenim uniri, sanciiflcaiionem Spirituf

.
ipsi suppeditai. Per baec anlein commonstravit quo
.
nam niodo iideles membra Cbristi efficiaiilur.
c .
VERS. i 8 . Fugitc fornicalionem. Ceu perse-
, \ ,
culriceni quac lujnquam non corporibus noslris
immineai, fugcre uos cam adhortauir, ul omnibtis ,
viribus noslris ab ca abslineamus, conaulen*. Nibil . , **!
enim adeo nos persequilur, ac carualis i s u concu- .
pisceniia.
3 ,
c Omne peccalum quodconquc fecerit boaio,

,
oxlra corpuscsl : qui vero fomicatar, in proprhim
.
', \,
corpus pcccau > Fornicalioue loium corpus, i n
quil, coiiiquiDalur : unde el ad balneas accurrere
,
soleiu qxii fornicati sunl, ceu corpore jam polluio.
. ,
lu ipsum iiaque corpus delinquil ecorialor, conta Joan. 11, lO.

Act. 1, .

Variffi lecUones.
3,

.
' ^', , ' .

* ^ .

a v

1 1

637

E X P O S I T I O 1N E P I S T . I AD COtt. -

CAP; V I .

638

^ . \ - minang ipsttm, sordibnsque conspurcans. Ac etiamst

, * *
caedfg per corpus fieri videatur, non tamen totum
. , ,
corpus coinquinat. Nnm rerisimile est lapide peiere,
\ , vel ligno, vel alio quopiam; inslrumento, el non i n ?:
qtiinart corpus : fornicalionem auiem citra corpus
perficcre impossibile est: uode necessario eiiam
o9sv ; .
coinquinatur. Rem aulem exaggerare volaeral, qnia
,
de ipsa praesens exhortaiio iiisiiluia est. Non enim
.
omnino omnium pessima est fornicalio.. Alias otiam
. * ,
quasdam solutioues novi. Exempli graiia. Qui for , nicaiur, in propriura corpus peccai, quaienus nou
, * ,
prolis desiderio, per ind ac cura legiiima conjuge,
, ^,
misceuir, sed fruetra ipsum corrumpit seniinis
. , ,
profusione ac debililal. Rursusaliter : Qui fomica, , ,
lur, in feminam cui miscelur, peccal, quae corpus
**.
, . - ^ ipsius esi per congressum. Nam qualenu iilegiliino
cum ea misceiur, peccat in ipsam. Atqui luagtii
,
,
Joannis solulio cunclis est praesuuiior, prima ni. * ;
; , . mirum. Ainbigunl aalem iiic nonnulii, dicenies:
Quid igitur ? Nonne el ievidia corpus tabefacit
,
aileoque dissolvit ? Veruaa diluunl ad hunc rursiis
.
modum : Invidia esl passio, non aclio : deaciiono^
.
autem nunc sermocinaiur Apostolus. Ait enim :
* , *
Ome pcccaium quodcunquc fecerii bomo :
.
non auleiu de passioae ioquiiur. 1 5 6 lavidia enira
non sit a nobis, sed eflicilur in nobis.
7

4 5

YERS. 11). c An nescilis qaod corpora vestra sint

* ,
templuoi Spirilus sancii, qui eat in vobie, quem
, ;
babeiis a Deo ? > Veberaentius eos perterrefacil
, , , , Q doni maguitudine, boc est Spiritus, lum dignitate
, . , , ,
.
^ ,
*
.

donantis, boc est Dei. Templirm, inquii, tatis, et

sanciui, Spiritus niuiirura sanoii. Ne igitur polluaiis lemplum isliusmodi sanclura, neque iiuilile
reddalis Dei donura : a Deo eniin babetis el doaum
ei Spirilum.

< ; ,
, , , ,
. c ,
. . "
, ,
. ,
* * ,
, ' .

YERS. 20. c Et non estis veslri iptoram ? siquidem empli eslis preliio. > Sub Dominu, inquit,
esiis, nibilque proprium babelis, ne ipsam quidem
corpus. c Empli euiai esiis prelio, *empe
per sanguiiiein Chrisii. Proinde membra vealra
alii Doniino sunt subjecla, ei quo vuil Ule, duci
oporiet ea. llxc aulem dicens, liberum arbilrium
non l o l l i i , cseterum par eljusium esse inouslrai,
nos Deo servire, a quo et eoapii sunus.
c . 9
c Glorilicale Deum U\ corpore vestro. > Quoniam
, ,
enipii esiis, iinjuiL, glorificale Ootmi i i i corpore
,
veslro, bona opera per corpins perficientes, san, .
clumque ipsum servanles
purum. Glorificalur
,
enhn Deus, cuin bona opera vesira boinines vide , .
rint, ac deiuceps Deum gloriQcarinl.
< . ,
< Et spirilu veslro. > Osiendii quod non corporet
,
laniiun eviiare oponel fornicalioucm, cscicrum ei
, * (
atiiina, ul nc mente quidem comqtiinetmir. SpiritHim
)
cnitn nienlein nominavii. Nam quod eiiain incordc
.
est adulterium *, in Evangeik) i Q t e r d i c l u i u csi.

Maitb. , 28.

VariiB lcctiones.
1 7

.
.
: m.
in.

5 9

i 0

^: .

** .

v s

.... -

639

THEOPHYLACTI B U L G A R I * ARCHIEP.

640

f Quae eunl Dei. Aasidue iu memoriam revocat, " . *

quod in nostra polestaie non sumus, veruin eub , '
Domino Dco censemur, qui el aniinam et corpus , \ \ ..
nostruni sanguine redemit.
CAPDT V I I .

. \

VERS. 1 . c Deqnibus aulem scripsistis mihi.

c \ .
Sectas correxil, fornicaiionem, avaritiam : jam
, ,
nunc vero de nuptiis el virginiiaie siatuit. Scripse- \ \ .
rant enim ei, num abgiinendura esset ab uxore, an
, , .
secus.
c
c DoDiim eslbomini mulierera non tangere. >
\ \, \, *\
Bonuni, inquit, el eximium esi cuivis morlaliuin,
nec soli sacerdoii (perinde ac nonnulii male imelli- , ( ),
gunt) mulierein proraus non aiiingere, sed virgi- , nein perraanere. Tutior autem, nosfram imbecillita- \
tem plurimum adjuvans est matriiaonii res. Subia
.
fert i g i l u r :
c ,
V E R S . 2 . c Propler fornicaiiones autem, unuaquisque propriam uxorem babeat, et unaquaeque , \ .
auum virum babeal. > De utraque parte disserit. .
Yeri&imile est enim viruui conlinenliam amare, >,
mulierem 1 5 7 aulem non i i e m : aut diverso . * , ,
c Propter foruicationes aulem, > diceoi, compellit .
nos ad continenliam. Si enitn propter fornicationes ,
nuptiae permitiuntur, noo debent postbac mairimo- , .
uio juncii intemperanter, sed pudice congredi.
YERS. 3 . c Uxori marhus debitain benevolooliam
c TfJ reddai; similiier et uxor marilo. delTitum (inquit) * . ,
bubciis, mutuam erga vos benevolcniiam. Quaienug
, , . *
igiiur debituro, necessarium est, UL bane vobis mu- ,
tuain praesteiis.
.
c , *
VERS. 4 . c Uxor proprii corporls non nabet potetlaiem, sed mariiue : similiter autem et mariius *
, * . " \
proprii corporis poieslaiein non habei, &ed uxor. >
Qaod debiium sit, et veluli res necessaria mutua \ , .
benevoleniia, nunc demonstrat. Non eaim, inquit, , , , * ,
poteslatem habent corporum, sed euim uxor mariii \ \ * , *
ei eerva est el domina : ' serva quidem, qualenus , non babel proprii corporis poleslatem, ut iradai , ' *
ipsum quibus velii, canerum marhus dominaiur io ,
ipsum : domina vero, quatenua rursus mariii corpus , ,
ipsius esi, nec habet ie corporls sui polestaleai, ut . \ ,
iradat ipsum scorlis. Consiroilem ad raiionem mari- .
tus est, curo servus tum dooiiuua suse conjugis.
D
c ,
VERS. 5. c Ne defraudctis vos mutuo, nisi quid

. ,
ex coosensu ad tempus. Uoc est, invito marito
ne comiueat uxor; vel tnaritus, nolenle uxore, A I - , (,
terum enitn altero inviio istud facere, est defraudare, . ,
, , \
quemadmodum el de pecuniis dicitur: volenle vero,
\ * , *
flon iien, ceu quando ex consensu utrique segre,
gaverinl aliquid leniporis, tt itHtsr sese abeiiueanl.
.
" . >
c U l vacetis jejitnio et oralioni. > Inierpreta, , ,
tur quomodo dixerit, Ad lempus, quartdo
] , ,
scilicet tempus fueril vacare oraiioni, boc cst

Varia lectiones.
w

641

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. VII.

. , "
, ', " ,
, *
; > ,
, \, , ,
, .
c \ \ , . >
, , ,
* ;, . \ '
,
* * . >
.
%

42

inlense orandi. eniro dixit simpliciier. Ut

oretis : sed, c U i vaceils oralioni. Si enim simpUciier ab orando eos qui congressu uiuntur, prohiberei; quomodo nlibi dicil : c Iiice*sanifr orale * ? >
1)1 igitur oratio fervenlior flal, abstinete, inquii,
alius ab alio : velmi congressus impurilatem
faciat, sed negoiium facessat.

Et rursas in idem conveniaiis, ne lenicl vos

Salanaspropterinconliuemiamvesiram. I I I u I , ut
rareus conveniaiis, inquii, non ceu legeni i i n ponens dico, sed c ne vos tenlet Satanas, > ad fornicaiionem videlicet. Quia vero diabolus per sese
non esi auclor fornicaliouis, sed nostra imprimis i n conlinenlia, gubiniulii :c Propicr inconliiientiam veslratn.ilpsa enim cst incausa cur Saiauas nos teniei.
VERS.6. C Hocauiem dicosecnnduniindulgetuiam,
, *
non secwidum imperium. Illitd, c Ad tempus,
. , , \,
iitquit, c defraudelis vos muluo, 1 5 8 P
con, ,
cessionem dixi, imbeciilitati veslrae cedcns, noa
TcfJ , \
legein sanciens vobis, aui mandatumquod irausgredi
.
non liceat.
VEBS. 7. c Volo enim omnes homines esse sicut
c ~
et meipsum. Ubi rem arduam pracipit, sese in
. ,
medium proferre solei. Ait igitur : Oplarini ul sempcr
. \ ,
omnes continerent.
[ f . . ] .
Sed unusquisque proprium donum habct ex
** ,
Deo, alius quidem sic, alius vcro sic. > Virginem
, . > , \, inquit, quempiam manere, donum Dei est. Atqui et
, . \
. - noslro stndio ea res opus babet. Quotuodo igiiur
; , Q donum ipsum dicil? ut consoleiur eos quos abuude
percusserat, cnm dixit, Propier incomincaiiam
,
vestraro > Ubserva autero quod eiiam nuplias
. ,
doiium faciat, inquiens: Unusquisque propritim
, "
> , * ' donum habel, aliue quidem sic, > hoc esi, ui virgo
permaneai : alius vero tic, > hoc esi, ut in ma, *
irhnonio sil.
VERS. 8, 9. Dico autem innuptts el viduis , boc \ ,
, , . - numeis, si permanaerlni, sicui ei ego. * S i auiem
, non continenl, nubant : mclius esl eniui nubere
. > ,
qtiam uri. > Vident sapienliam Panli, qnoinodo

, \ lneliorem monsirei csae continentiain, nec lainen
.
,
cogat inieriiu, si quis non possii, ne pojos fiagt ; , ,
liuro commillalur? Si enim muliam, inquii, vim
\ ( susiines et ustlonem (magna eniin concupiscenliac
), \ , D tyrannis csi) absccde a laboribus ibtis et sudoribus.
\ .
nequaodo subvertaris.
c ; , , *
YERS. 10. c Iis auiem qui nialrimonio juncii sunt
. > , pnccipio, non ego, sed Domiuus. > Quia Doininus
legeiu disertis yerbis sancivit, non debere fleri d i *
* , * . vortium niei fornicatiouis causa , proplerea, c Non
- - ego, ioquit, sed Doiuiuua. Ame bac enim cora * \ , memoraia, non fucrunt expresse a Domino lege lata
instituta : etiamsi qua?cunquePauliis dical, Doiuiui
\, . *
sunl, et tion bumana. Natn in progressu d i e i l :
< . *
Puio cnim quod et ego Spiritum Oei babeam.
%

E R

, 0

1 1

1 Thess. , i $ .

*Mallb. , 52. I Cer. VII, 40.

Varia lectiones.

. * . .
.

* sivai .

4 9

1 1

. _

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIKP.

644

VERS. 10, H . c Uxorem a viro non discedere.

.
\ , , \ Quod si discesseril, manere innuptam, aut viro suo
" \ .
Tcconciliari. Et v i r uxorem non d i r a i l U U Quo* , \ niain servandae pudiciliae gratia vel pusillanhuitale,
, *
vei alia quavis de causa fiunt divortia : Salius qui ,
dem inquii, est, ut nulla prorsus l i a l eeparatio.
, ,
Quae lamen si Qeri couiigerii, maneat mulier virnm

habens, elsi non ad commislionem, saUem ot aJiuin
, .
superiuducal: vel si coniinere nequeal, viro
concilieitir.
,
YERS. 12, 15. Reliquis aulem ego dico, non Do ,
minus : Si quis frater uxorem habeal inHdelein,
' , . \
ipsaque consenlial habilare cum illo, ne dimitiai
,
ipsam. Et uxor cui marilusesl inOdclis, cui placeal
babiiare cum illa, nc diiuiuai ipsum. > Quid ais?
' , . ;
Si infblelis quispiam s i l , maucat cum uxore ; si , ;,
; .
fornitarius, non ilem ? alqui fbrnicatione 1 5 9
* * ,
lerior csi infiilelitas. Delerior quidein, scd noslra
. c " , \, ,
polius vindicai Deus, quam sua. Nam < Relinque,
\ . >
inquil, c ibi vidimam tuam, el fratri luo recouci *
liare *. decem talentorum m i l l i a sibi dcbila
conlempsil; sed coulumeliam, in eum q u i cenliim
denarios debcbnl, faclam vindicavit 7. l i a ei hic
&. \ , ;
infideliiatein, qua constai in sedeliuqui, itissimulat
^ *
Deus : ob foruicationem vero qua in uxorew pec, . ,
calur, pccnas exigil. Dicunl lamen nonnulli, quod
, ,
perignoranliamiuGdelUas conlingal, quaniqiie finein
, \ t/ , ,
babiluram esse verisimile erat. Quemadmodum et
; , '
ipse a i l : < Quid enim npsli, muiier, si viruui salvum .
facies? Fornicaiio auiem fil per manifestam roa . "
l i i i a m . Fornicaior prseterea seipsum prius scparavii.
, .
Aufcrens enim membra sua ab uxore, effccilraembra
, .
morciricis. InfidelU vero nibil in carnalem unionem
,
pcccaviL. lmo potius per ipaam foriasse eiiam i n
* ,
fide u n i e i u r . Ne dicara quod Yitae fulura s i l eversio
,
et opprobrium Evangelio, si credens ab incredulo se, jungerelur. ld lamen lu:n quidcin fulurura inlelligas,
. ,
si uirique cum iniidelilale essenl, imsseut conjugium,
, ;.
poslca al.er ad iidem venisset. Nara si prius fuisset
, ,
aut vir aui uxor fidclis, baudquaquam cum iofidoli
. ,
jungi uiairiiuonio licuisset. Nec dixil quidein : Si
, *, c .
quis vult infidclem accipere, sed, c Si quis babel
*
infidclem uxorem. Nec simpliciier infideli fidelein,
, , , c **,
scd volenti cobabitarc facit. Id eniin significal quod
, , .
ait, c Consentiat, > boc csl volucril.
ty
f

VERS. 44. Sanclificalus enim cst marilus infidclis.per uxorem, el sanciiGcaia est uxor iuGdclis
pcr marilum. Uoc esi, parlis fidclioris abundanti
puritaie vincilur iuGdelis immundilia : Non quod
sauciiiatem adipiscalurGra?cus ; siquidcm nou dixit,
sanclus est, scd, c Sanciificalus est, boc esi, pcr
fidelis sanciimoniam vinciiur : Haec aulem dicil, oe
vereatur fidelis mulier, ne, si cum infideli misceaiur,
impura fial. Quaerilur autem ; quod si qui merelrici
adbsescril, unum jain corpus cum ca sortilus, sit
Mallb. v, 24.

| | *
\ .
,
, *
" * ,
, ', c * > ,
. , ,
. * ,
, "

' Madb. xvur, 54.

VariaB leclioncs.
** .

?. .

646
645
E X P O S I T I O I N E P I S T . 1 AD COR. - CAP. V I I .
, immondus; pcrspicuum autem est, eiiam eam quae
cum tdololatra jungitur, unum cum itlo corpussor
; \
U r i : cur igitur ex ea non immunda redditur? Quo , , ,
niam
in forrricalione illud ipsum in quo eoinmunieanl,
, , \ \
commislionem
dico, impuritatem babei, eoque vei
. \_
utroeqtio coinquinari : verum quod ad iidelem spe, .
ctal et infidelem, longe se aliler res babci. Siquidem
,
ob
suam incredulilalem immundiis effioilnr inlidelis,
,
in
bac
autem mulier cum ipsonon commmticat, sed
, '
in mislione, in qua nnlla apparet impuriias, (con .
jugnlis eniin est) communicat. Propierea nuilam
.
fidelis ex eo iabeni admiuif.
c Alioquin ftlii vestri iminiindi essenf. Nam si
\ .
iiifidtlis credeniis puriiaie non 1 0 0 vinccretur,
-
foreni gana, quos parereui, libert iomiuudi vel cx
, ,
pane diuiidin inundi.
.

, . > ,
8 ^ ,
.

c Nnnc autem sancti suni. Hoc est, rion immundi. Nam perexuberaniiaindictionis bujus aancl:,
bujnsmodi suspicionis mctiim rejicit.

, . ,
,
* , .
, .

VERS. 15. Quod si infidtlis discedit, discedat.

Veluii si tibi imperet, ut suae pariiceps fias infid^lilaiis, aut discedas a niairiuionio, discede. Salijs
enim esl connubiuni solvere quam pieialeui,

c
c Non cuiin serviiuli subjecius est fraler aul
' .
soror in bujusnaodi : in pace aulem vocavii \os
, , ,
Deus. > Si lecuni, inquii, liligei, eo quod cum iilo
. *
uofi cororouidcas m iufidelilatc, disjuagiior. Hujug, \
modi eiitm serviimi non esl subjeda; boc osi, Ui
. * _ hujusiiiodi rebus virum ferre non cogeris. Molius
. c
enini esi secedere quaai aUercari. Weque vero iliu.I
. > " ,
divinae esl voluniaiis; c In pai*e enim vos vocavil. #
.
Ilaque si liligct, divorlii causam ille praebuiu
. , , ; >
, , ,
- , , , \
. , \ \
\ ,
.

VERS. 16. c Quid enim nosli, mulier/num marilum

salviim facies? > Rursus ad illud rediens, videlicet,
Ne dimitiat, hoe drcit. Si libi etttm nioletius
non sit, maneto, inquii, cum eo, et commonefacilo,
aliquid forlassis eflicies. Rern autem in amblguo
staitiil; partim, ne mulieri necessriatem virum omnino persuadendi videatur imponere; pariiti), ut
animnm ejus ad spem erigat, ne de illo despcret.

t \ , , ;
, "
, . ^
, , , ; ' c
, ,
, \ ; .
, . ,
, \ . '
, ,
> \
\
, q>, \
*, ,

VERS. 16, 17. t Aut quid uosli, vir, si conjugem

tuam salvam facies? Nisi cuique ul divisit Deus,
unumquenique ut vocavii Doniinus, ila ambulet.
Noiinulli sic legunl : c Quid nosli, vir, si nuilierciu
salvam fac ICA, necue? > Deinde ab alio exordio
c Unicuiqne ul divisil Deus; boc esl, Unde comperturn babes, banc salvam faclurus sis nccne?
id quidem est prorsas incenum. Cum autem in ambiguo Bit, connobium non esi dirimendum. Quod
si saWam non feceris, nii libi officiel. Salvam autem hanc si rcddideris, et aliis profuisli ei libi. At
non ila legit sanctus Chrysoslomus : sed, Nisi ot
unicuique divisit Deus : > qnl sensus esi longe
poiior : perinde ac si dixerit Apostolus, Haudqna-

VarifiB lectiones.
e

* lc. , .

" .

647

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

648

quam propter infidoiiUtem fildivorlium, c nisi tini- , ; ,

cuique, lioc esi, Sed unusquisque sic se babeat,
&, \ .
ut Deo de illo dUponere placuit. Uxoreni babens itifidelem vocatus es? cani retineio, necobinfideJUaiani ejicias.
c Et sic in omnibus Ecclesiia dispono. lloc dixii,
c u l ex eoquod aliosbabeanl participes, ad obsequen. t , \
dum *'mi paraliores.
, \ ".
VBRS. 1 8 . Gircurocisus aliquis m a i u s esi? Non
; .
adducat prapuiium. Yerisimile eral multos quos
,
circumcisionis pudebal roedicamenio quodam meiu , \ brum circumcisum ad priaiinum slaluni redigere,
, .
cuiiculani niiuirum superinducentes.
; .
161
1 P^aepuiio aliquia vocatus esi? non

,
circuincidaiur. Conlra nonnulli, quod in clrcuin . ,
cisione prscclarum quid esse videretur, paai fidem
.
circumcidebantur. Ait igiltir, quod isia ad fidem
g
nibil conferanl.
c , \
YERS. 19. c Circumcisio nihil est, et praepulium
, .
nibil esi, sed observaiio mandalorum Dei. > Ubique
,
una cura iideviriulis exigilur operalio. C&tera vero,
, , .
vel minus, vel non omniiio.
t " , J , ]
YEKS. 20,21. Unusquisqueinqua vocaitone voca. ; '
us esi, in ea permaneat. Servus vocalus ea? non sit
, . >
libi curae: sed et si potes fieri liber, magis ulere.
c , , , ,
In vocatiooe qua vocaius esl, hoc est, quocunque
\ ,
i n genere, vel ordine vel condiiione Cbrisii Odein
.
sosceperit qnispiam, in boc perseveret Yocaiionem
. ;
enim dicit induciionem ad fidem. Servus cumessee
credidisti ? auxius ne m neque pertorberis. Ueque , .
adeo enim non obesi servilus, u l potiui, si poics - , , *
, * , ,
liber fleri, uiere : boc est, servito, atque in osutn
G .
te coBfirio.
1

VERS. 2 2 . c Qui enim in Domino vocatus est servus,

liberlus esi Domini : siinililer qui Hbervooatus eel,
servus est Cbrisli. > Liberlus diciitir, qui servituie
liberalur. Inquit igitur : Tu qui, cum in eerviiule
maneres, credidisii in Cbrislum, libertus effecius
Cbrisli : liberavit eniin bic te tum a peccaio,
lum ab iaia serviuue exteriore, lametsi servussis.
Gum enun quis ab affeclibus liberaiur, el aniini iugcnuitaic potitur, non eat servus, elsi videaiur.
Rursus, alius quispiam, liber cuin esset, ad tidcm
vocalus, Cbribli servus eflicitur. Iiaque si scrviiulis
nomen servum obturbal, iulelltgai se in Cbrislo
liberalum esse : quod longe est bumana libcrtate
praeaiatilius. Porro, 8i liberlatis nomeii liberum
'auollit, intelligai idera seCbristi servuiu esse, ei
coniprimaiur, uipoie gui lauii Domini jnguiu subierit, ipsique placere debueriu Yiden* quani prudenier
Aposiolus, quae uirauique^deceanl pariem, commoutfacial ?
YER. 25,21. Pretio empii esiis, nolile fleii scrvi
bomiuuni. Uuusquisque in quo voeatus esl, fratres,
in eo pennaneai apud Deum. > Non solum ad serV08 bocdicit, sed cliam ad iiberos: el universos i n aiiluil Chrisiianos, ul nibil ad bomiuum gratiam

c \ ,
,
. ,
. ,
, ' ,
, . "
, \ ,
, . ,
, , .
" ,
* ^
. , el
,
, , \ ,
, \
. ,
;
,
. " , ,
.
, ,
,

Variffi lectiones.
" .
.

". 0.

649

EXPOSITIO

E P I S T . I A D COR. -

CAP. V I I .

C50

, . faeiilcnl, ncque illorum jussa qui prava injunxerinl*

tixsequautur. Hoc enim est bominibus servire, eos
,
pr&seriim qui a Deo redempii sint. Neque profcclo
. ,
bortator, ut a doininis ilesciscanl; absil! Nain tilum
1
non iia dicere liqtiido paiel ex co quod addil: < Uuue , c ";
qtiisquo in quo vocalus esl, e i c , lioc est, si fuerit
, , ,
in servimie vocaius, in ea perslet. c Apud Deuni,
* , < IJapi , auieui adjrcii, ue fojrle inaprobis doniints obsequcn, <*0,
do, detijciaiuus a Deo. Utrisque euim providci, vidc . -licei ne sub Dei prajlaxiu 1 6 2 discedaut a do ,
uiiuis, qiiorum in poiesiaie eorum sunt corpora :
4 , ; ei rursum ue a Deo deGcianl, dominis supra quani
par esi obsequendo.
.
\

,

.
1
.

>
, \
, \ ,
, , , .
c , . >

* , ,
, \
, , * , \
.
1

YERS. 25. l)e virginibus auiem pracepium Do miiii non babeo, consilium
aulem do,
lanquaui

- . . .
" ,
llH\|UHIII
it.isericordiaui conscculus a Daraiuo, ulsiin fidelis.
Posiquam uos ia seruionibus de comiueuiia exercuissei, ad idquod majus esi, virginiiaiem scilicei,
asceudit; aitque nullam Dominuiu tulisse de virginilaielegein, uequede bacquidquam sialuisse, sed
umun illud dixisse : c Qui poiesi capere, capial
Quocirca nequc, lpse ausiiu quidquaiu de illa re
tiialuere : magnmii enim boc et periculosum : eaHerum do seiiiemiani, boc est, consilium, quatemis
ipse per iuiser icoi diain Dei nou iudigitus sum babilus,
ul siiii iidelis, hoc est, faiuiliaris ejus, ei dignus cui
uiysieria concredantur.

YEHS. 2G. Exilimo cr&o boc bonum esse propler inslantein necessilatem, quoniaiu bomim esl
yomiui sic essc. > Mca quiriei, inqnit, senieiitia.

c , . ,
( , ,
) ,
. ,
.
.
.
, . t , , t -

boutineiu mairiittouiu absiiuere optimiim esi, propter

ejus diiliculiales, conjugiique mo!islias , non ob
immuiidiliain.
YEHS. 27. c Alligatus es uxori ? Noli quoerere solulionem. Solutus es ab uxore?ISo!i qtiaircrc uxorein. Si autem acceperis uxoreiii, non peccasii.
Dicendo t Ligulus es ? uslendit quod nupliac veluli
vincula, afflklionein afferaal. Soltilionetn autewi,
non eam quae fii ex coiibensu conlinemiam dicii,
sed divorlia ralioni non consemanca : uain si ex
consensu coDlincanl, ca non eslsolutio. Quia vero
dixit, Ne qu;iTas uxorem, ucca:libaium siatuere
vello videalur subdil: Si auieineiduxeris iixorem,
iion peccasti. Aniniadverte auleiii, quam lateuler
ad vii-ginilaiem impellal nuplias vinculum appelian-,
\irgiiiiialcm auletn solulioneiu ei libertaiom.
VERS. 28. < E l si nupserii virgo, peccuvil.
Yirginem bic dicil, uon eam qua: Deo consecrala sii
(ea eniui si nupserii, peccavit omnino, uipoie quaj
moBcbuin superinduxerU epouso suo Clitislo), s c j
innupiam pucliam. Ea cnim si nupscril, non peccavit : inairimonium enini non esl impurum.
Thbulaiionem laineu canis liabebunl ejusmodi.
Kgo auteui vobis parco. > Soilicitudines iu lualrimonio el inocrores obveaieules, Iribulalioncui vocat.

. " ' , ,
,
, ,
.
c ; .
; . ,
. ,' ;
, . ,
, , . ,
,
, , .
" , ,
,
\ .
D

61

**Mailh. xix, 12.

Vaii<B lectioaes.
4{

*.

" m.

6 1

PATOOL. G n . C X X I V .

" ^ .

21

651

TlIEOPilYLACTl BULGARIiE ARCHIEP.

C2

Ego aulem, inquil, vobie parco, lanquam , , \

filiis, voloque liberoft vos esae, cxiraque inoerorem
elvai \ ,
lanquam malrimonium nexus quispiain sit, quique
\ , ,
eo sini coliigaii, non sinl sui jurie, u l supra com .
niemoratum esl.
YERS. 29. c Hoc aulem dico, fratres, lempus breve
\,
est : reliquunt est, > Guin dixissct, c Afflictionem
. , c
habebuni in carae. > ne quis 1 6 3 adjicerei, atqui
xf| \, > ' el voluptatcm babebunlisubsecat ei auferi quae suni
, xatpbv
voluplaiis, per boc quod iempus esse coiilraclutn
. *
et breve subinferat. Ad dissolutionem euim et inte , \ ,
ritum omnia vergunl, appropinquaviiqtie regnuiu
. "
Gbristi, ac in poslcrum ad ipsuin migrare dcbeinus.
, , Quare etiam el nonnulla in malrimonio voluptas esi,
* .
ea lamen brevis est, exiguoque temporis spauo duratura : atqne hoc ipsum est aflliciio.

YERS. 29-51. U l qui habenl uxores, lanquam

\ ! ,
non babenles sitil : E l qui Dent, tauquam non flen\ , ,
les : el qui gaudenl, lanquam non gaudenlee : el * xal ,
qui emunt, lanquam non poesideutes : Et qui utun * xa\ ,
tur boc mundo, tanquam non utanlur. Qaod st
. > \ \ ,
qui uxores ltnbent, tanquam non habeani, esse , ,
debeanl, quid ullra proderii in malrimooio coujungi,
\ ; , '
aibique ipsi onus injicere ? Quid auiem cel, Tan- ; , * \
quam non habenles? pro, uon afllxi,non otuiie
\
ludium circa nuptias et uxorem impendenlcs.
. ,
Consimilem ad raiioneiu, neque circa alia, sive t r i , & ,
* tia, quae per, flenles, i m i u i l ; ive delectabilia, quae & * ,
per, gaudeuies, signiQcavii; ncque circa conlractus
& ,
quos per empiionem iudicavu, vebemeniius quis- c
piam siudere debel. Quorsum vero, a i i , bac et iUa
recensco? Uno vcrbodicau) : Qui utunlur boc inundo, non debent ipso abuti, boc est, omni siudio el
affectu illi iucuuibere. Abusus enim esl supeifluus
usus, ei decoruin exsuperans.
Praserii enini figura mundi bujus. * I d est, irant i l et dissolvilur. Quid ergo amore ejus leneainur,
quod dissolviiur? Figuratnautemappeliavit, innuens
bujus mundi res oculos tantum atiiugere, ac levcs
esse, nullam siabiliiaiem et subsislentiaito babemes.

*. \ , \,
; ,
, * ,
\
.
, \ .
*
c ,
, \ . ; , ,
\ , \

[f. - ] .
YERS. 32. Volo auiem vos absque solliciiudine
$v
4
{
. *
esse. Quomodo verosolliciuidiuis experles siuius ?
; .
8 cdelibes permauseriraus. luferl igiiur:

c ,
VEUS. sunl,
52,53.qaomodo
< Qui slneuxoroesi,
solliciuis
quae . ,
Doniini
placeal Domino.
Quiestvero
cuin uxore esl, sollicilus est quae suul muodi, quo, .
modo placeal u x o r i . i Qnomodo volens nos absqna
, , \
solliciiudiue esse, Paule, ac propterea nos in cae- , "
Jibalu aaservans, rursum dicis ; Qui sitie uxore
; . '
csi, de iisqus stuitsollieiiusesl > Ecce enim
, \, .
iieruiu solliciiiidiues. Sed non tales, inqnii, qtiales
, \ '
8un( mairiinoiiii; Oomini enim cura* salnlares suul,
, .
obleaabilesquc : rauudi verq curae noxiae sum, et
\, \
angusiia plenae. Quomodo enim fieh potesi, quin
, \ \ ,
aeruinnoaoin molesimuque sit uxoris placend;e slu- \ ; \
e

Vaw lecliones.
** .

, .

0 { A a <

53

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD COR. - CAP. VII.

654

ol \ 6 - \ dintn, pracipoe cum ejusmodi stf, quae trnalit delr

ctatur, et aurum, margarilas, aliamqne molliiicHi
.
expelit? Hincimseri mariii ad iniquitalem, animxqiie noxias rerum adminigtraliones inipelluniiir.
\ , ,
VERS. 5 1 . c Divisae sunt uxor el virgo. i l l o c c s t ,
, \
1 3 4 differunl infcr ?e m u l u o , nec habent sollicitu, \ * \
dinem, sed divisae suntin studiis suis : atqite ista
, \ * - quidem de aliis esl sollicita, illa vero de aliis :
,
(livcrsae aui^m sunt nirinsque cura? : ca iiaque qnae
\ .
pristanliora sunt, et minus habent laboris, ellgenda sunt.
c ,
c lnnupta cogitat qua; sunlDomini, quomodo pla , \ * ceat Domino tilsit sancta el corpore et spiritu. Qaae
, ,
vero itupsit, cogiiat quae stinl mundi, quomodopla. ,
ceat viro. Non salis esl ulvirgo sancla sit corpore.
7

\ . ,
; \ \ \
> , \ .
*& \ ,
.
,
, .
,
, \ ,
\ . "
, .

, \
, \
.
,
. \ ,
\, ,
, , ,\ , \ ,
.
\
. > ", \, ,
\ ( ;) \
,
,
* .
\
, , (\ ) , , .
, \, ,
,
\ , , \,
. ; t " , ,
\, * .
, .
w

" ,
, ,
\ ,

erum etiam spirilw. IIoc enim esl vera virginilas

animre nimirnm poritas. Nam multtt rorporequidem
casine ei impolluiac, anima contamtnaiae siint. Praeterea, et isiud perpenric, qtiod illa non esl virgo,
qunft res corat nrandanas. Cum igiiur conspexeris
quampiam, qnsc caslilaiera vovit, eolliciie incumbeniem rebtts inundi, noveriseam a conjugata nihil
discrepare. Nam Paulus fines utrisque posuit, quibus dignoscantur, non certe mairimonium etconti- '
nentiam, sed curiositatem et tranqiiHUlatein. Quare,
quae variis negotiis se implicat, yirgo non esi. Qtiaa
autcm nupta est, sollicila esl quomodo marilo pla*
ceat; formam forlasse curans, vel forsan ul bona
maierfamilias videaiur, seimmisericordem ei parcam
oslendens.

YERS. 35. c Porro hocad titilitalem vestram dico,

non ullaqneum vobis tnjiciam. De virginitate sermonem movi, rem istam vobis conducere eciens,
qitod imerore solUcitudinequecareai, animaeque eit
ulilior : non ut cogam TOS invilos in caelibatn permanere: nam necessiiatem laqueum nomioavit.
Sed ad id quod honestum esl, et ul Dominoassideatis, ita u l ab eo avelli nequeaiis. U l , itiquU, honesle et in pnrilale vivaiis (<|uid enim virginitale
bonesliug ei purius?), et ut a miptianim molesliis l i beri, Dominosine tilla dielraclione serviaiis ipsique
assideatis, totam curam veslram in ipsum Iransierenles.
VERS. 36. < Sin quis lurpe esse putetsupcr virgine siia, si fuerit superadulia, el eic oportel iieri,
quod vult, facial, non peccal, conlrabanl malrimonium. > Si quis, inqnil, revera itnbecilUs inlelligentiae, mrpe esse censeat, filiam suam virginem relinere, prspsertim quae setalis florem praBteriit, Fiat, i n qnit, sic. Quomodo ? < Quod vull faciat : boc est,
si velil eam iradere marito, tradat; non enim peccat.
Veromtamen melius e*l virginem eervare, quemadmodnm deinceps dicil.
YERS. 37-38. c Qui anlem stat flrmue In corde
giio, non babcns neceesiiatem, poiestale antem babens proprije voiuutatia, alque hoc judicavit in corda

VariaB lecliones.
r

\ .
' .

. .

655

THEOPHYLACTl BULGAULE ARCHIEP.

&6

suo, servare suaai virgiacm, b e n e facil. Igilur el , . xs\ 4

qui matrimoiiio 1 6 5 J ^ virgu.em suam, bene
, , .>
f.icit : qui vero uon jungit, nicliiig facil > Obberva,
. > ",
quoiuoilo sialiin ab inilio adudrclur cum qui servel
, \ :5suaai viigineni, siabilcai ipsum cl firmum vocans,
, \ & . et cuin juJicioogeulcin qusc agil. c Judicavil > cuuu,
, , , " 6
iiiquii, c in corilc suo. > liaque qui virgincm suaai
, , , c
nuplui Lradit, non slat finnus. Utud auicrn : c Non
, ,
Iiabens necessitaleai, > siguificat qnod potcstaicai
, \ &
babeat ul del virgini sux mariium, ncquo quisquam
. "
sil qui cogal euin ne dct. Ilonor itaque ejtisesi ser , \ , c
\are filiam virginem, camqucob rcm laudalur :
, \, c . > , naiii < Benc facil, * iaquii. Scd cl illc, qui cam
. ;
ntqrtiiselocat, btae facit. Nam elocaro, uon e*l
, . 51 !>
peccalutu. Omue aulcui qnud noa esl pcccalum,
.
bene i l l . Mclius vero est neu elocare : virlus cnim
esf.
VEas. 59, 40. Mulier alligala esl legi quaaio
, ' \ 6
leinpore vivil marilus ejus : si auleui donnicril
6 ,
maritus ejus, libcra esi ui cui vuli nubat; inodo in
\ [/.-] .
Domino. Bealior auiem esl si sic maascril juxla
,
uieuai consiliuiti. Pulo au:em quod ei cgoSpirilum
. .
Dei babeam. De gecuadie aupiiis haic iradii, per ,
miuens quideni eae : atiaiueii beatioreiu eam j u d i - ' \
eai, quas allcrum mariluai uon acccperil. Qucmad.
itiodum euitn vir^iniias pritnis nupiiis cst nieUor*
,
eic el prius malriaioiiiuui posieriori prasial. A l c , ,
ligaia esi igilur legi uiulier, boc esl, lege de
\ , ;
adullerio cavenle leaetur, uc adullera Cat, si, v i \ <,
vente mariio, alieri ropulclur : sin dtfuncius
,
U l l

1 1

fueril, libcraia esl a priuio nexu el lege, adeojue ^ \ , . c '

soluta eel. c Jdodo in Domino : > lioc est, cum tem, , ,
\ , ;.
.peraulia el decoro, in ltberoruui procrealione el
, , \,
praesiilentia, non iu libtdinis afleciione. < Secun , ,
duin vero < meutn consilium, > d i c i l , ne reiii
\ /. , \, i
isiam necessilatem aibilreris, sed consilujin idque
II , ;
diviuum. Puio, > enhn, inquil, 4 quod etego Spiri.
, , :
tum Dei babeam. > Maguas auiem buinililaiis arga,
, .
lnentuni esl hoc. Non enhn dixil : Habco, sed,
Puio me babere : > hoc est, Abiiror, exisiitno.
. '.
CAPOT 1.
YERS. 1. c De iis aulem quai idolis ininiolaniur,
c \ ,
novimus, quoniain omnes sciealiam babeaius.
,
. 9 ' =:,
Scienlia inflai, cbaritas aediflcai. Fucrunl quidaai
apud Corialbios perfccli, qui scieule, quod quac ^ \ , 4 Ofb)
, , \ , xaUJ
iiigredianlur ia buaiiiteu), ipsuin noa coinquiaeal,
* loV
quodqac idola sini lapides ei ligua, nec pos&inl ao, . ;
cere; tudiucriniiaalini ialroicruai iJolormu dciubra,
, \ ^
caque coniederunl qua3 idolia iainiolabaulur.
, ,
llosce autem alii impcrfeciiores videnies, ingrcs&i
, ' '
suni el ipst delubra, idolisqae sacriGcabani, aon
.
eadeni seniealia, veruin ceu idola boaoraada esseui,
, ts
JIC non djgoa quae sacriQcia acciperenl. lloc ad
), '
xoluio provocavit Pauluiu, quippe 1 6 6 < I ^
"
, \ que obcsset : perfeciis, unquaui i u qui dajiaouia. *
cis mensis fruerenlur : iaiperfectis, laaquaai ii ad

U 0

u l , i i

VaruB lectiones.
"

m.

667

EXPOSiTIO IN EPIST. I AD COR. -

CAP. V I I I .

658

, \ idolorum culluram impellereiUur. Ad islud ilaqiio

corrigendum (eslinat, ac ad perfectos, impcrfeclio, 26 . \
ribus, uii solel, omissis, disserit. Ac primum ipso \
, ,
rum faslum ob scienliam conceptum reprimii, i n , ,
quiens : Non vos soli hanc babeiis, sed nos omnes
,
ex xquo lenemus, quod itiliil sit idolum in mundo.
, \ ,
Verum scienlia adeo non solum non prodest, ut
, \
potius eliam obsit, inflans et hilumescere faciens
, \
babentem, ac propterea abscindens a proximi mero * ' ,
bro, nisi charilatem uua secum babucril. Quce nimi . Oaa
rum charilas, e conlra acdificare polest. Qunecunque
, \
cnim scientia s'ne cbaritate, desiruil, bxc cbarilas
, .
erigil sndilicalque, omnia in proximi gratiam
faciens.
:

7 8

77

YERS. 2. c Si quls auiem se existimat scireali1 ,

quid, nondum quidquam novit, quemadmodum no . ,
visse oporlet. Majus quiddam liic dicii, nempe :
>
Eiiamsi cbarilati scienlia conjuncta fueril; ncque
\ ,
$ic esl perfecta. Nemo enim quidquam novil quem , . " *
admodiim scire oporiei, sive Petrus [fuerii, sive
, \ ,
Paulus. Qnid igilur vos efferiniini, qui scientia sine
,
;
dileclione imbuli cslis? quandoquldcin si scicnliani
etiam cum dilectione babereiis, neque sic (ameii
pcrfecte aliquid sciretis.
, *
VERS. 3. i Sin quis anlem dlligil Deum, is co, 0 , $
gniins est ab co. > Quod a i i , est bujusmodi : Si
, \ . *
quis^cbarilale proximum suum prosequitur, is Dcum
, , , ',
etiam prorsus diligil. Qui aulem Deum diiigil, non
> ,
d i x i l , cognoverit Deum,sed, ADeo coguiiusest: >
\ . ^ boc est, noius ipsi et familiaris consliluilur. Nolus
, * , \
aulem Deo, scicRliam ab eo accipil : neque banc
. " ,
lameu perfectam babet. Proinde, ctsi scientiam
, ,
linbcas, noli effcrri. Nam neque perfecla esl, neque
** . " ,
tuum Qpus, sed Dei donum. Vide igiuir quaniis
.
argtimenlis eorum snperbiam cohibel.
\ ,
VERS. 4. < De manducatione vero coruin, quae
,
idolis sunl obhta, scimus quod idolum nibil est in
, . > ,
mundo, et qnod nullus esl Deus nisi unus. > Rursus
. , ,
cognitioncm commiinem facit, dcprimens eos. Nam
. ;
omncs, inquil, scimus quod idolum nibil sit in
; " , * *
imiudo. Nonne igiiurstint idola? nonne srulptilia?
, ,
Sunl qnidem, sed nibil s t i n l : id esi, nuHum rubur
\ . '
babenj. Neque dii su&t, sed lapides ac d;emones.
\ , \ * \
Qiiia vero apud Graccos fuere el itidocti et sapien{ * - D les : iudocii quidem niliil plus idola esse quain
, \
lapides noranl : pbilosopbi vero divinas in iptis
,
habiiare virluies arbilrabnntur, qnas el deos voca ) >
b a n l ; ad idiolas d i x i l : < Idolum nibil csl in mundo:
, , . > "
ad pbilosopbos vero, c Non esl alius Deus, prseicr *
quain unus. Igitur ncque virlntes divinas simu*
lacra isla iubabiiatu : unus enim Deus csl, nou
, .
nuilti.
t \ \ \, 1 6 7 VERS. 5, 6. i Nam etsi eunl qni dicanhir
, \ ( \,
dii, sive in coelo, sive in terra (quein.KbtiodMrn dii
), ' ,
uiiilii suut, ei domiiii niulli), uobis lamcn unris
,. \ . > ,
Deus Paier esl, ex quo omnia, c l nos in ipbun). >

8 1

8 8

VariflB lecliones.
u
3

.
<c. .

77

7 8

7 9

8 0

8 1

639

THEOPHYLACTI BULGARLft ARCHIEP.

c Quae sant Dei. Assidae iu memoriam revocat,

640

qttod in nostra poieslate non sumus, voruin sub

Domino Dco censemtir, qui el aniinam ei corpus
nostrum sanguine redemit

c " . *
, * *
, \ .

CAPUT V I I .

. '.

c .
Veas. 1. c Dequibus aulem scripsislis mihi.
, ,
Sectas correxil, fornicaiionem, avaritiam : jain
nanc vero de nuptiis el virginttaie glatuii. Scripse- \ \ .
rant enim ei, num absiineudum esset ab uiore, an
, , .
secus.
c . 6
Boaum esthomioi mulierera non tangere.
\ ,, >Bouuro, inquii, el eximium esi cuivis mortalium,
, \ ( ),
nec eoli sacerdoii (perinda ac nonnulli inale inielligunt) imiiierein proraug non auingere, sed virgi- , *
nein permanere. Tulior autem, nosiram imbecillila- \ &
tem plurimum adjuvans est matriiDoaii ree. Subio *
fert igilur :
c ,
VEB. 2 . c Propler fornicaiiones autem, unasqnisque propriam uxorem babeal, et unaquseque , \ .
.
suum virum babeai. De utraque parie diseerit.
,
Yerisimile est emm xlrum coiuinenliam amare,
\ . c * , ,
mulierem 1 5 7 aulem non i i e m : aut a diverso
c Propter foruicattones aulem, dicens, compellit .
nos ad continentiam. Si enim propter fornicaiionea
,
Diiptiae permitiantur, non debeni postbac mairimo , .
nio juncit iniemperanier, sed pudice congredi.
YERS. 3 . c Uxori roarhus debilam benevolenliam
c \ reddal; similiier et uxor mariio. > debiium (inquii)
* \ . ,
liabetis, muiuaui erga vos benevolcniiam. Quaienus
, , . *
igitur debitum, Decesearium esi, i i l banc vobis mu,

tuam prsesieiis.
.
c , *
VERS. . c Uxor proprii corporls non nabet potcsiaiem, aed maritue : eimiliter auiem et mariius * \
, * . " \
proprii corporis potestaietn non habei, sed uxor.
\ , .
Qaod debiium sit, et veluli res necessaria mutua
, \, , * ,
benevoieniia, nunc demonatrat. Non enim, inquit,
\ \ * , *
poiesuiem babenl corporum, eed enim uxor mariii
ei aerva eai ei domina :'serva quidem, quaienus , non babet proprii corporie poieslalem, u i tradat , ' *
,
ipsum quibue velii, canerum marhos dominaiur in
ipsum : domina vero, quatenus rursus mariti corpus , \ . ,
ipsius esi, nec habet is corporls sui potesiatem, ut . \ ,
iradaiipsum scorlis. Consimitan ad ratioiiemmari- \ .
lus esl, cum servus lum domiaus suae conjugis.
D
c ,
YEBS. 5. c Ne defraudctis vos rautuo, nisi quid
ex consensu ad tempus. Hoc est, invito marito , ,
ne comineat uxor; vel maritus, nolente uxore. A l - , ,
. ,
leium eniin ahero invilo istud facere, esl defraudare,
, ,
quemadmodum ei de pecuniis d i c i i u r : volente vero,
\ * , *
non iiein, ceu quando ex con&eneu utriqae segre,

gaverinl aliquid lemporis, u l inler sese abeiiueaut.
.
c " \ .
c I k vacelis jejunio ct oralioni. lnlerprela, , ,
tur quomodo dixerit, c Ad lempus, quamJo
xfl , ,
scilicel tempus fuerit vacare oralioni, boc cst
4 1

VariflB Iectiones.
.

641

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD COR. -

CAP. V I I .

42

&. , inlense orandi. enim d i i i t simpliciter. (Ji

, ', c " ,
oreiis : sed, c U l vacetls oraiiooi. > Si enim simpliEt * - ciler ab orando eos qui congressu uiuntur, probi, * c berel; quomodo alibi dicit : c Iiice*>sanier orale * ? *
; ,
I H igitur oralio fervenlior flal, absiineie, inquit,
, , , ,
alius ab alio : velati congressus no impurltatem
, .
faciat, sed negotium facessat.
c \ \ , c Etrursus in idem convcnialis, ne tenlel vos
. > Saunas propter incoutiuetitiam veslram. > Ulu.l, ut
, \, ,
c ruraus couveniaiis, > inquit, non ceu legem i m * ;, > ponens dico, sed < ne vos lentet Satanas, > ad for . \ '
nicaiionem videlrcet. Quia vero diabolus per sese
,
non esl auctor foniicalionis, sed noslra imprimis i n * * .
continenlia, subinlulit :iProplor inconlineiitiam ve \ .
slram.>Ipsa nim est incausa cur Saianas nos (entei.
, * VERS.6. C Hocautemdicosecunduniindulgetniaiii,
non secundum imperium. lllud, c Ad tempus,
. > , t , , "
inquit, c defraadeiis vos muluo, 1 5 8 P
"
, , cessionem dixi, imbecillitaii vestrae cedens, non
,
lcgeineanciensvobis, aul mandatum quod iransgredi
.
non liceat.
VERS. 7. c Volo enim omnes hominee esse sicut
c
et meipsum. > Ubi rem arditam praecipit, sese in
. ,
mediuin proferro solet. A i l igitur : Oplarini ul sempcr
. ,
omnes coniinerent.
[/". . ] .
c Sed unusqiiisque proprium donum hnbcl ex
c ** ,
Deo, alius quidem sic, alius vcro sic. > Virginem
^, , , \,
, . inquii, quempiam niauere, donum Dei esi. Atqtii et
. - nostro studio ea res opus baber. Quomodo igilur
> ; " , ( j donutn ipsuni dicil? ut consoletur eos quos abunde
percusserat, cnm dixit, c Propier inconiincaiiam
,
. , vestram. > Observa auiero qood eiiam nupliaa
, c " donam faciat, inqtiiens : c Unusquisque proprium
-* , * * donum habel, aliua quidera eic, hoc esi, ut virgo
permaneal : alius vero sic, > boc est, u l in ma, **.
irimouio sit.
c ,
VERS. 8, 9. c Dico aulem innuplis et viduis , bo , . . - numeis, si permatiserint, sicul et ego. S i aulem
-, * non Gonlineiit, nubant : mclius esi eniin nubere

. > ,
quam uri. > Vident sapiemiam Pauli, quoniodo
" , ineliorem monsirei case coiiLineniiatn, nec laincn
- ' , cogat interiin, si quie non possii, ne pojus fiagi ; , \,
lium conimiliatur? Si enim niuliam, inquit, VJIII
( suslines et ustionein (magna enim concupisceniia
) , , tyrannis cst) absccdo alaboribus ibliset sudoribus.
.
nequando subvertaris.
c ; , , *
YERS. 10. < lis autem qui niatrimouio jtiucii sunl
, (& , pnecipio, non ego, aed Doininus. Quia Dominus
* legetu diserlis verbis sancivii, non deberc fieri d i * c , * . vortium nisi fornicaiiouis causa , proplerea, c Non
(& - ego, inquit, sed Domiuua. Ame hac eniin commcinoraia, uon fucrunt expres&e a Domino lege laia
- ,
institota : eliamsi qua?cunque Paulus dical, Domiui
\, . *
sunl, et non bumana. Nain in progrcssu d i e i l :
< . >
c Puto coim quod el ego Spiriium Dei habeani.
1 Thess. , . "Mailh. , 32. I O r . VII, 40.
E R

C O N

V a r i lectiones.
* .
.

4 7

. .

. . _ " -

CiJ

THEOPIIYLACTI B U L G A R L E ARCHIILP.

6U

VERS. 10, 11. c Uxorem a viro noto discederc.

.
\ , , \
Qcod discesseril, manere innuptam, aiU viro suo
* . >
Tcconciliari. vir uxorem non diroiilau > Quo , niaiu servandae pudicitiac gratia vel pusillanimitale,
, *
vel alia quavis de causa fiunt divortia : Salius qui ,
dem, inquit, e s t . u i nulla prorsus iial aeparaiio.
, ,
Qu lamen si Geri couligerii, maneat roulier virnm

babens, eisi non ad commisliooem, saliem ut alium
non superhulucal: vel si conlinere nequeal, viro
, .
cuncilieuir.
, *
VERS. 12,13. c Rcliquis auicm cgo dlco, non Do ,
niiuus : Si qnis frater uxorem babcat infidelem,
' , .
ipsaque consential habilare cum iUo, ne dimitial
,
ipsam. El uxor cui mariiusesl inGdclis, cui placeat
' , . ;
habitare cum illa, nc dimiltal ipsum. Quid ais?
Si infitlelis quispiam s i l , maiieat curn uxore ; si , * ;.
; .
fornitarius, non item ? alqui fornicalione 1 5 9 de * ,
terior csi inGdcliias. Deierior quideui, sed nostra
. c ' > , , c ,
pulius vinilicai Deus, quam sua. Nam c Relinque,
inquil, ibi vktiDiam luam, ei fratri luo reconci . >
liare *. > E i decem talcnlorum millia gibi dcbtla
*
conlempsit; sed coutumeliam, in eum qui ceniuni
denarios debcbat, faclam vindicavil 7. Ita el bic
. , ;
infidcliialem, qua conslai in sedeliuqui, dissiinulat
*
Deus : ob foruicaiionem vero qua in uxoreui pec, . ,
calur, pocnas exigil. Dicunt lamen nonnulli, quod
, ,
perignoranliamiuGdelilas conlingat, quamque fiuein
, , , ,
liabituram esse verisimile erat. Quemadmodum el
; , *
ipse a i l ; c Quid enim nosli, mulier, si virum salvum
.
facies? Fornicatio auiem fil per manifesiam roa . '
C , .
liiiam. EornicalorpraHerea seipsum prius scparavii.
, .
Aufcrens enim membra sua ab uxore, effcciintcatbra
, *.
morelricis. infldelis vero nibil in caraalem unionem
* ,
peccavii. lmo potius per ipsam forusse eiiam in
,
fide unieiur. Ne dicara quod viiae fulura sii eversio
, ei opprobrium Evangelio, si credens ab incredulo so, ,
jungeretur. id lamen lum quidem fulurum inlelligas,
, ;.
si uiriquecum infidelilale essenl, inLssent conjugiuin,
' , ,
pobloa al.er ad fldem vetmset. Nam si prius fuisset
. ,
aut vir aui uxor Gdelis, baudquaquam cum ioGdeli
, \ . >
jungi uiairiiuonio Jicuisset. Nec dixii quidem : Si
"*
quis vull infideleni accipere, sed, c Si quis babel
, . , **,
infidclem uxorem. Nec simpliciier infideli fidelem,
, , .
sed volenti cobabilare facil. Id eniin significat quod
ait, c Cousenliat, hoc esl volucril.
$ *
YERS. 14. c Sanctificalus enim esl marilus inG . >
dclis.per uxorem, el sanciiGcata esl uxor iufldelis
,
pcr marilum. lloc est, parlis fidelioris abundanli
, * ;
puritaie vincilur iuGdelis iinmundiiia : Non quod
"* ,
sauciilatem adipiscalur Gra?cus ; siquidcm non dixil,
, ', c * ,
sancius est, scd, Sauciificatus esi, > boc est, pcr
. ,
fidelis sanciimoiiiam vinciiur : Haecaulem dicil, ne
,
Tereaiur Gdelis mulier, ne, si cum tnGdeli miscealur,
. * ,
impura Qal. Quxriiur aulem ; quod si qui meretrici
, * "
adhxscrii, unuin j a m corpus cum ca sorlilus, sit
Mallb. v, 24. J Maltb. xvur, 54.
1

Variae leciioncs
* .

1 1

. .

646
E X P Q S I T I O I N E P I S T . I AD COR. - CAP. V I I .

immundue;
pcrsptcuum
atjiem
est,
eliam
eam
qwae
,
cum idololalra jungitur, unum cum illo corpnseor ; " \
l i r i : cur igHur ex ea non immunda reJditur? Quo , , ,
niam in fornicalioneillud ipsum in quo coniiminicant,
, ,
commisiionem dico, impuritatem habet, eoqtie vel
.
utrosqm coinqninari : verum qood ad tidelem sp, ; .
ctal el infidelem, longe se aliler res habei. Siquidem
,
ob suam incredulilaiem imniundus effbitiir inHdelis,
,
in hac auiem mulier cum ipsonon commuuicat, sed
, '
in mislione, fn qua nulla apparei impuriias, (con .
jugalis enim esi) coromunicai. Propierea nullam
.
fulelis ex eo labem adimuif.
645

Alioquin fliii vesiri immundi essenf. Num si

c .
infideiis credeniis pnriiaie non 1 6 0 viiicftreiur,

forent eana, quos parerent, iibori iiuniuudi vel ex
, ,
parie dimidia mundi.
.
c , . , *
,
.

Nunc auiem sancii sum. > Hoc est, non immundi. Narn pei'exuberaniiain dictionis bujus sancl:,
bujnsmodi suspicionis mctitm rejicit.

, . ,
,
** , .
, .

VERS. 15. Quod si infidtlis discedil, discedat.

Veluii si libi imperel, ui sua3 pariiceps fias inGiLjlilaiis, aut disccdas a mairiinouio, discede. Salias
enim est connubium solverc quam pielaiem.

c
c Nou enun serviiuli subjectua est fraler ait
' .
soror m bujusieodi : in pace aulem vocavii \os
, , ,
Deus. > Si lecuin, inquil, liligoi, *eo quod cum ilto
. * BO corarouiiicas in infidelitale, disjuagiior. Hujus,
modi euim serviiuti nou esi eubjecla; boc esl, in
. * _ bujusinodi rebus virum ferre oon cogeris. Molius
.
enim esi secedere quaai aliercari. Nequc vero illud
. > " ,
divinae est voluniatis; c In paie enim vos vocavii.
.
Ilaque ai liligct, divoriii causain ille praebuiu
. , , ;
, , ,
- , , \,
. , ? ^ *
,
.

VERS. 16. < Quid rnim nosli, mulier/num marilum

salvnm faciee? > ftursiis ad illud rediens, videlcet,
t Ne dimiliat, hoc dfcit. Si tibi enim mole-tus
non sil, maneto, inquit, cum eo, et commonefacii^,
aHquid forlassis eflicies. Rem autem in ambiguo
statuil; paftim, ne mulieri necessrtatem virum omnino persuadendi videattir importere; partiin, tit
animom ejirs ad spem erigat, na do illo desperet.

f , , ;
,
, . }
, ,
, ; ' <
* > , ,
, ; .
, . ,
* , . *
, , c
*

, , >
, ,

VERS. 16, 17. < Aut quidnosli, vir, si coujugem

tuam salvam facies? Nisi cuique ut divisil Deus,
unumquemque ut vocavii Doniinus, ila ambulel.
Noimulli sic Ipgwil : c Quid nosti, vir, si niulierem
salvam fatioa* necue? Deiode ab alio exordio :,
f Unicuique ut divisit Deus; boc esl, Unde comperlum babes, si banc salvam faclurus sis nccne?
id quidem est prorsas incenum. Cum aulem in atnbiguo sit, connubiuni non esl dirimendum. Quod
$i salvam non fcceris, nil libi oDQciet. Salvam autem banc si rcddideris, et aliis profulsli e.l libl. At
non ila legit sauctus Chrysoslomus : sed, c Nisi ttt
unicuique divisit Deus : > qui sensus esi longe
potior : perinde ac si dixerit Aposlolus, Haudqna-

VarifiB lectiones.
* fcr. , .

1 1

647

THEOPHYLACTIBULGARIAS ARCHIEP.

648

quam propter iiifldelitaiem fit divorlium, < iiisi uni- 6 . ! ; ;

cuique, lioc esi, Sed unusquisque sic se babeat,
, .
ut Deo de illo di*ponere placuit. Uxoreni babens infldelem vocatus es? cani reiineto, necob infideJitaieui ejicias.
Et 8ic in omnibus Ecclesus digpono.> Hoe dixii,
c ul ex eoquod aliosbabeatil participes, ad obsequeu. ,
dum bim paratiores.
, ".
Vaas. 18. c Gircumcisus aliquis vocaius eal? Non
< ; .
adducat praptuium. Yerisimile eral inaltos quos
,
circumcisionis pudebal, medicamentoquodam meni , brum circumcisum ad pri&Unum staluiu redigere,
, .
culiciilam nimirum euperinduceates.
c ; .
161 <
pr&puilo aliquis vocalus esi? non

,
circutncidaiur. * Conlra nonnulU, quod in clrcuin

. ,
cisione prseclarum quid eaae videretur, paai fidem
.
circumcidebantur. Ait igilur, quod ista ad fidem
Q
iiibil conferani.
c ,
YERS. 19. c Circumcisio nihil est, et praeputium
, .
nibil esi, sed observatio mandatorum Dei. Ubique
,
una cum iide virtutis exigilur operaUo. Cartera vero,
, , .
vel minus, vel non omniuo.
c " , 1} ,
YERS. 20,21. Unusquisqueinqua Yocaiione voca. ; '
ius est, in ea pernianeai. Servus vocalua ea? non *it
, . >
tibi curae: sed et si poies fleri liber, raagis uiere.
c , , , ,
ln vocatione qua vocaius est, boc est, quocunqoe
,
i n gcnere, vel ordine vel condiiione Gbrisli fldein
.
susceperit quispiani, in boc perseverel. Yocalionera
enim dicii indaciiouem ad fidem. Servas cum esses . ;
credidieti ? atixiue ne sis, neque perlurberis. Usque , .
adeo euim non obest s m i l u s , u i potiu, si poics , , , ' , ,
Uber iieri, ulere : boc esl, servito, alque in
C .
le coafirto.
,
Y E R S . 22. c Qui enim in Domioo vocatus esl scrvue,
libeilus esi Domini : eimiliter qui liber vocams eel, * ,
. , 6
semia esl Cbrisli. Liberlas dicitur, qui servilute
. ,
liberalur. Inquil igilur : Tu qui, cuni in servitule
maDerea, credidisti in Cbristum, liberius effectus ;, *
, *
es Cbrisli : liberavii enim bic te lum a peccaio,
, . "
tum ab ista eerviiule exteriore, Umetsi servussis.
, ,
Cmn ennn quis ab affeclibus liberatur, et auimi i u , . ,
gcnuiiaie potilur, non est servus, etsi videalur.
, , .
Rursus, alius quispiam, liber cum essel, ad fldcm
" ,
vocaius, Cbristi servus eflicitur. liaque si scrvhulis
*
noinen servum obturbat, intelligai se iu Cbrisio
. ,
liberalum es&e : quod longe est bumana libcriaie
,
prxsianlius. Porro, si libertalis nomeii liberuni
, , ,
'auollit, imelligai ideni seCbristi servum esse, e i
,
comprimaiur, uipole qui tanti Domini juguin subie. ,
r i i , ipeiqueplaccredebuerit. Viden' quaai prudenlcr
;
Apostolus, quae uiraique;deceani pariem, commol

ntiacial ?
YBR*. 23,21. P/elio empiiesiis, nolite fleri servi
bominum. Uuuequisque io quo vocaius est, fratres,
eo permaneat apud Deum. > Non soluui ad ser?os boc dicii, sed etiara ad liberoe: et universos i n aiiluil Cbrisiiauos, u l nibil ad bominum graiiam

,
. , ,
. 4
, ,
, **

VariiB lectiones.
" .
; .

e f

0.

649

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. V I I .

, .
,
. .,
I
, c ";
, , ,
, < , , ^,
; .
,

, ;
.

G50

iaeiilent, nequc illorum jussa qui prava injunxerinl

exsequaniur. Hoc enim est hominibtis scrvire, eos
preserliin qui a Deo redempti sinl. Neque profeclo
horlaiur, ut a dominis desciscanl; absil! Nain uluni
uon ila dicere liquido paiel ex co quod addit: < Uuiutqtiisquc in quo vocalus esl, > e l c , boc est, si fuerit
in serviuue vocaius, in ea perstet. c Apud Deum,
aulem adjt-cil, ue forie improbis dominis obsequendo, deliciaiuusa Deo. Uirisque enim providet, vidclicel ne sub Dei prjeitxiu 1 2 discedant a douiiiiis, quoruin in poiestale eorum suni corpora :
ei rurstnn ne a Deo dcficiant, dominis supra quaiu
par esl obsequendo.

VERS. 25. < De virginibus auiem pneceplum D o #

,
-
6
uoii fcabeo,
aulein
do, lanquaui
I
i
i
~

.
~- miui
^f-, ~ - , consiliani
.....
*.v..
.tl.llJUti
. ** u.iserkoidiaiu conscculus a Domiuo, til sim fidelis
, ,
Posiquam iws in sermoiiibus de conijiieiilia exer, , cuiasei, ad idquod tnajus esi, virginiiaiem scilicci,
, ' . asceudil; aitque nullam Doininuin lulisse de virgic *0 , >.
nilaie legeni, nequede bac quidquani siatuissc, sed

uumn illud dixibse : Qui poiesi capeie, capiai
* , , Quocirca nequc ipse ausim quidquam de illa rc
,
hlaluere : ina^nuiii enim boc c l periculosum : caeie , , : * ,
ruui do semcjjliani, boc est, consilium, qtiatcmis
.
ipse per mfeericoidiam Dei non iudigaus sum babilus,
u i siiu fideiis, boc esl, faiuiliaris ejus, ei dignus cui
inysicria concredantur.
VERS. 20. < Exiblimo crgo boc bouum esse pro , ) pler inslaiilem necessiiatein, quoniam bomim est

6 1

. " * , ,
bomini sic essc. Mca quidei, inquil, sentelia
<? ,
bominem mairiitiouio abstitiere optimum esl, proplcr
, ,
ejus diiliculialcs, conjugiique moUslias , non ob
.
iiiimundiliaija.
c ; .
VERS. 27. c Alligalus es uxori ? Noli quxrere 80; . $,
luiionem. Solulus es ab uxoreTNoIi qmurcre uxo . , ;
rem. Si autom acceperis uxoreiu, nou peccasii.
, . ,
Diccndo Ligalus es? osiendit quod tiuplia? vehill
,
vincuta, atDiiiionem aflerant. Solutioiiem auleai,
non eam qux ex con^ensu coniincniiam dicii,
, . ,
sed divorlia ralioni non couseiiianca : uaiu si ex
, >
cousensu coniiucant, ea non esl solulio. Quia vero
, , .
dixil, < Nequ;i*ras uKOreia, uecadibautm slalucrc
" ,
vellc videalur subdit: Si aulein ei duxeris nxorcm,
^,
non peccasli. > Animadverte aulein, quam lalentcr
.
D ad viiginitaiem inipellai nuplias vinculuin appelSan-,
vtrgiuitatcm aulem soliilionem ei li!)eriaici.
t , . >
VERS. 28. < E l si uupserii virgo, poccuvil.
,
Virginem bic dici!, non eam qua? Deo consecrata sii
( , ,
(ea eniin si uupseril, peccavil oinnino, utpoie quaj
) ,
moecbum superiuduxeril sponso suo Cluisto), sej
. ,
iunupiain puetlam. Ea euiiii si nupscril, nonpecca .
vil : inairimoniuin enim non esl iinpurum.
.
i Tribulaiioneni lainen canis liabebunt ejtismodi.
,
Ego autem vobis parco. Solliciludines in nialrimo , . c , , - uio ci moeroies obvenienies, iribulaiioncm vocit.
c

Mailh. xix, 12.

Vaiiae leclioaes.
.

tn.

PATHOL. G R .

CXXIV.

" .^ .

21

651
THEOPIIYLACTl BULGARIiE ARCHlEP.
&l
Ego atilem, inquil, vobis parco, tanquam , , \
filiis, voloque liberos vos esse, citraque marorem
* ,
lanquam malrimonium nexus quispiam sit, quique
ol , ,
eo siut coliigali, non sini sui juris, u i supra cooi .
oiemoraium est.
VERS. 29. Hocaulem dico, fralres, lempus breve
c , ,
est : reliquuui esl, Cum dixissel, c Affliclioiiem
. ,
habebunl in carne. > ne quis 1 6 3 adjicerel, atqui
\, >
et volupiatem babebunt:subsecat eiaufert quac sunt
,
voluplaiis, perbocquod lempus Bse coniractum
.
et brevc subinferat. Ad diasoluiionem eiiim et ime , ,
riium omnia vergunt, appropinquaviiqiie regnuiu
. "
Christi, ac in poslcram ad ipsuin raigrare dcbeinus.
, , Quare etiam et nonnulla in malrimonio yolupias est, .
ea tamen brevis est, cxiguoque lemporis spalio duratura : atque boc ipsum est afflictio.

VERS. 29-31. c Ut qui habcnl uxores, tanquam

c , &
non habenles sinl : El qui Qent, tanquam non flen\ , ,
les : et qui gaudenl, lanquam non gaudenles : et * \ ,
qui emunt, tanquam non possidenles : Et qui uiun* * ,
tur boc mundo, lanquam non ulaniur. Quod si
. > \ ,
qui uxores babent, tanquam non habeaui, esse , ,
debeant, quid uJlra proderii in nialrimonio coujungi,
; ,
sibique ipsi onus iujicere ? Quid autem csl, c Tan; , ,
quam non habentes? pro, uon aflki, nou ouuie

ludium circa nuptias ei uxorem impendentes.
. ,
Gonsiimlem ad raiionem, neque circa alia, sive t r i - , ,
*lia, q u per, flentes, i n n u i l ; sive delectabilia, quae
* ,
per, gaudentes, signiQcavil; ncque circa conlraclus
,
quos per eupiionem iiidicaxii, vebemeiilius quia- C . , ,
piam siudere debel. Quorsum vero, ait, baec el illa
; ,
recensco? Uno vetbodicaai: Qui uiuulur hoc inun, * ,
do, non debenlipso abuti, boc esl, omni siudio et

affectu illi iiicumbere. Abusus eniin esl supeifluus
.
usus, el decoruin exsuperans.
, .
u

c Praeierit enini figura mundi bujus. * Id esl, tranil et dUsolviiur. Quid ergo auiore ejus teneaiuur,
quod dissolvilur? Figurainaulemappellavil, innuene
bujus mundi res oculos lanlum atiingere, ac leves
esse, nullam slabiliialem el subsistemiaito habenies.

c ,
, . ; , ,
,
[f.-].
$v
. . *

; .

VERS. 32. Volo aulem vos absque solliciiudine

Quomodo verosoilicitiidinis expertessiiiiue?
c&libee perroanserimus. luferl igiiur:
D
VEUS. 5 2 , 3 3 . Qui sineuxoreesi, solltciins esi quse
c ,
Domini suut, quomodo placeai Douiino. Qui vero
. ,
cuiu uxore est, solliciius esi qiiae suul mundi, quo, .
modo placeai uxori.' Quomodo volens nos absque
, ,
sollicitudine esse, Paule, ac proplcrea nos in cae,
Jibatu asservans, rursuru dicis ; c Qui sitte uxore
; . "
csi, de iisqux noniiuisuniaolliciiueasl? Ecceenim
, , .
itcruw solliciuidiiies. Sed non tales, inquii, quales
, *
snni mairimouii; Dotnini enim cura* saluiaree sunt,
, .
obleciabilesquc : mundi verq cura? noxiae sum, et
,
anguslia plenae. Quomodo enim fieri potest, quiit
, ,
aerumnoauin inolesiuaique sil uxoris placendas slu ; "
e

esse.

Variae lecliones.
e

* .

0 1

. .

0 1

53

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD COR. -

CAP. V I I .

654

ot 6 - \ dium, pracipue cnm cjusmodi sif, qtise crnatn dclo

ctalur, el aurum, margaritas, aliamque niolliticm
.
expelil? Hinciniseri mariii ad iniquitatem, animxque noxiaa rerum adminislrationes impelliuitiir.
i \ , ,
VERS. 31. f Divisne sunt uxor et virgo. >IIoccsl,
,
1 1 3 4 differnnt inicr e muiiio, nec habent sollicitu,
riinem, sed divisa? suntin studiis suis : atquc isla
, \ * qnidem de aliis est solliciia, llla vcro de aliis :
,
divrrsae am^m sunt ntriasque cnra : oa rtaque qtuc

prrstanliora suni, et minus habenl laboris, ellgenda siint.
c ,
c lunupia cogUat qnac sunl Domini, quomodo p!a , *
ceal Domino, ulsit sancta et corpore et spiritu. Q u
, ,
vero nupsil, cogilal quae sunl mundi, quomodo pla. ,
ceat viro. Non satis est utvirgo sancla sit corpore.
xal . , crum eliam spirUn. Hoc enim esl vera virginitas.

animne nimirum puritas. Nam multrc corpore quidem
, .
caslrc ei impolluiac, anima contamtnatae sunt. Prae ,
lerea, et islml perpendc, quod illa non esi virgo,
.
qitro res coral mnndanas. Cnm igitur conspexeris
,
quamptam, qiiae caslilatem vovil, sollicUe incum, .
benteni rebus inundi, noveris eam a conjugaia nihil
,
discrepare. Nam Paulua fines utrisque posuit, qui, ,
bus dignoscantnr, non certe matrimonium et conli- '
.
nentiam, sed curiositalem et iranquillitatem. Quare,
, .
quae variis negoliis se implicat, rirgo non est. Quaa

autem nupta est, sollicita est quomodo marito pla*
ceat; formam fortasse eurans, vel forsanui bona
,
maierfamiiias videaitir, seimmisericordem et parcam
,
oslendens.
.
t , ^
VERS. 35. c Porro hoc ad titilitalem vestram dico,
, ,
non ut laqneum vobis injiciam. De virginiiate ser, , monem movi, rem istam vobis conducere eciens,
, , , quod moerore solliciludincquecareat, animaeque slt
, ,
uliltor : non u l cogam vos invitos in ca?Iibatu per * .
manere: nam necessitatem laqueum nominaYit.
f
c Sed ad id quod hoiiesttim est, el ut Dominoassi . > , , , deatis, ita u i ab eo avelli nequeaiis. > Ut, inquii, honeste et in pnriiate vivalis (quid enim virginitale
\ ( honeslius et purius?), elut a uuptiariim molestiis l i ;)
beri, Dominosine ulla disiraclione serviaiis ipsique
, ;
assideatis, loiam curam veslram in ipsum iransfe ,
renies.
*
VERS. 36. < Sin qnis turpe esse putetsupcr virgi
, , ( - Q ne siia, si foerit superadulta, el sic oporlel iieri.
), , . *
quod vult, factat, non peccal, contrabanl niatrimo , , ,
ninm. > Si quis, inquil, revera imbecillis intclligentise, torpe essecenseal, filiam euam virginem reti ,
nere, prspsertim quae aetatis florem praeleriit, Fiat, i n \ , , ,
quit, sic. Qaomodo f < Qtiod vult faciat : boc est,
. ; " , ,
ei velii eam iradere marito, tradat; non enim peccat.
, ' .
Venimiamen melius e t l virginem servare, quemad , .
modum deinceps dicil.
c " ,
VERS. 37-38. c Qui atitem stat flrmus in corde
, ,
soo, non habcns iieceesitatem, poiesiate antem babens propri* voluntalie, atque hoc judicavit in corde
,
V

Varice lecliones.
7

.
' * .

. .

* . ' .

T l

55

TIIKOPHYLACTl BULGAULE ARCHIEP.

b e n e facil. lgitur et , , ' > *
v

EUO, servare suam virgincm,

1

1 1

qui malrimonio 1 6 5 j ^ virgii.em suam, beuc

, ; , >
f.icil : qui vero non jungit, nicliug facil > Obberva,
, ",
qiiomodo slaliiu ab inilio adiuirclur cuin qui servcl
, \ :suam virginem, siabilem ipsuin cl iirmum vocans,
, \ & . l ciim judicio ogeulcin qux agil. c Judicavil cuiin.
, \, , "
iiiquil, iu corde suo. laque qui virgincm suam
, ;. ,
.nuplui iradit, non slal iirmus. Ulud auicm : c Non
, ,
Iiabens necessitalem, > siguificat quod poicstaicm
, \

babeat ul det virgini eux mariiuin, ncque quUquam
. " 6\
sil qui cogat cum ue ilcl. Honor itaque ejus esi ser , \ , /
\are filiaui virginem, camqueob rcm iaudulur :
, , , > , xiiiam < Beuc facil, * inquii. Scd cl ille, qui eam
. >
lnqniiselocat, btuc facit. Nam elocarc, uon est
, . 51 \
p e c c J l m u . Oinue auleiu qnod non esl pcccalum,
.
beae l l l . Melius vcro est noii elocare : virlus ciitui
esi.
Vcas. 59, 40. Mulier ailigala esl legi quaaio
c , ' ( 6
leiupore vivil maritus ejus : si aulcm dorniicril
6 ,
maritus ejus, libcra esi u i c u i vuli nubat; modo in
\ [/.-] .
Bomino. Deqtior auiem esl si sic manscrii juxia
,
HICUIII consUiuu). Pulo aulem qiK)d ei cgoSpirilum
. .
Dci babeau). De secuodis mipiiis bajc tradii, per ,
iniuena quiUem eae : atiaiueu beaiiorem eamjudi-" \
eai, q\ix allcrum mariluai uon aoteperil. Quemad.
modu.n eiiitn virjiniias p r i m i s uupiiis est melior,
,
eic el prius malriimmium posieriori praslt. A l c , ,
ligaia esi igilur lrgi mulier, boc esl, lege de
, ;
aduilerio cavente lenetur, uc aduliera fiat, si, v i \ ,
venie mariio, alteri ropulclur : sin defunclus
,
3

fueril, liberaia esi a priuio nexu et hge, adeoiue ^ \, . c

soluta esl. c Modo in Dotuino : hoc est, cum lem, , ,
\ , ;.
.perantia el decoro, iti tiberoruui procrealione c*l
, ,> \, tva
prxsidentia, non iu libidinis affeciione. t Secmt , ,
duiu vero < meuin cousilium, > dicit, ne reni
\ . # , \,
isiaiu necessiiatem arbitreris, sed consiluitn idqne
.
diviiatm. c Puio, > eniin, inquil, 4 quodetego Spiri.
, ,
lum Bei babeam. > Magnae auiem bumiliialis arg*
, , .
lnentum esl boc. Non enim dixil : Habco, sed,
Puio INP babere : boc esi, Abitror, exisiimo.
. '.
CAPUT V I I I .
VERS. 1. c De iis aulein quai idolis iminolaniur,
c ,
novimus, quoniani omnes scieuliam babemus.
, Scienlia iiiQai, cbaritas aediflcai. Fucrunl quidaai
. > 1 :,
apud Corinlbios perfccli, qui scientee, quod qux \ , 6fo>
higredianlur in buininein, ipsuui nou coiiiquuieul,
r.ov, , \ , \
* quodque idola siul lapidcs ei ligua, nec posbini no, \ .
ceie; iadiscriminalim iiilroicrum idolormn dciubra,
, \ '
eaque comederunl quae idolis imiuolabaulur.
, \ ,
llosce auteni alii impciTecliores videules, ingicssi
, ' ' \
suiii et ipsi delubra, idolisque sacrificabani, uou
/.
eadem senientia, verumceu idola bouoraiida esscui,
,
nec tion djgoa quae sacrificia accipereiil. lloc ad
, *
zolum provocavit Pauluiu, quippe 1 6 6 <]uod ulri , \ *que obesset : perfeciis, Unquaui iU qui dajuiouia. ::\
is mensis fruereniur : imperfeciis, lanquaju i i ad
u

x a

"

m .

lecliones.

" ' <

657

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD C O R . -

CAP. V I I I .

658

, \ idolorum culluram impellerenlur. Ad isltid itaque

corrigendum festinal, ac ad perfeclos, impcrfeclio, 16 . \
ribus, uti solct, omUsis, disseril. Ac primum ipso* , ,
rum faslum ob scienliam conceplum reprimii, i n , ,
' ,
quiens : Non vos soli hanc habeiis, sed nos omne*
, \ ,
ex a?quo leneimis, quod niliil sil idolum in niundo.
\ , \
Verum scienlia adeo non solum non prodest, ut
, potius eliam obsit, inflans et inlumescere faciens
* ,
habentcm, ac propierea abscindens a proximi mein . " \
bro, nisi cbarilaiem una seouro babucril. Quaenimi ,
rum charilas, e contra aidificare polest. Quiccunque
, .
cnim scienlia s'nc cbarhale, deslruit, bxc cbarilas
:

77

7 8

,
'

' -

. ,
>
\ ,
, . " , \ ,
,
). ;

erigil andiiicalque, omnia in proximi gratiam

faciens.
VERS. 2. Si quis autem se existlmat scire a!i

quid, nondum quidquam novit, quemadmodum no

visse oporlet. Majus quiddam liic dicil, nempe :
Eiiamsi charilati scienlia conjuncta i u e r i l ; ncque
sic est perfecta. Nemo enim quidquam novil quemadmodum scire oporiei, sive Petrus [fuerii, sive
Paulus. Qnid igilur vos efferimini, qui scienlia sine
dileclione imbuli estis? quandoquidcm si scicntiam
etiam cum dilectione baberelis, neque sic (ameii
perfecte aliquid scireiis.

c , *
. " ,
, \ .
, , , ',
" ,
. ^
, ' , \
. " ",
* , ,
. " ,
.

VERS. 3. i Sin quis aulem diligil Deum, is cogniius est ab co. Quod aii, esl bujusmodi : Si
quis)cbarilate proximum suum prosequilur, is Dcuni
rtiam prorsus diligil. Qui aulem Deum diiigil, non
d i x i i , cognoverii Deum,sed, ADeo coguitusest: >
boc est, notus ipsi et familiaris constituilur. Nolus
autem Deo, scicRiiam ab eo accipii : ncquc banc
lamcn perfectam babet. Proinde, cisi scieniiam
babcas, noli efferri. Nam neque perfecla esl, neque
tuum Qpus, sed Dei donum. Vidc igiuir quamis
argumenlis eorum snperbiam cohibet.
\ ,
VERS. 4. c De manducatione vero conim, qnae
, \
idolis sunl oblata, scimus quod idolum nibil est in
, . ,
mundo, et quod nullus esl Dcas nisi unus. Rursus
. , ',
cognitionein comirmnem facit, deprimens eos. Nam
. ;
omncs, inquil, sciimis quod idolum nihil sil in
; " , '
immdo. Nonne igilurstuU idola? nonne sfulpfilia?
, ,
Sunl qnidem, sed nibil s u n l : id esl, niiHuiii robur
. '
babeitl. Neqiie dii sunl, scd lapides ac daemones.
, \
Quia vero apud Gnecos fuere el indoctt et eapien oi - D les : iudocli quidem niliil plus idola esse quam
, \
lapides uoranl : pbilosoplii vcro divinas in ipsis
, <
babiiare viriuies arbilrabaniur, qnns ct deos voca >
b a n l ; ad idiolas dixit: < Idolum nihil csl iu nnnulo:
, t , . "
ad pbiiosopbos vero, c Non esi alius Deus, pra3icr
quam tinus. Igitur neque virlnies divinae siniu*
, \ .
lacra ista itibabiiaiil : UBUS enim !>U9 csl,
mulli.
t \, 1 6 7 VERS. 5 , 6. f Nam etsi suul qui dicantiir
, ( \,
dii, sive in coalo, sve in tcrra (qiiei.Mlii.od<tin dii
* ), ' , nmlti suul, ei domiui mulli), uobis l.imcn unns
,, . > ,
Deus Paler est, ex quo omnia, c l nos in ipsum. >
8

8 1

8 8

Variffl leciiones.
7
1

.
<V. &.

T ?

8 0

8 1

f^a /

659

THEOPHYLACTJ BULGARLfi ARCHIEP.

663

Ciiin nullum esse alium Deum asscruissel, ac apud ,^.

Grcecos dii iuuhi dicebanlur : ne videretur rebus
" , ,
manifestis repugnare, eiiamsi sinl, inquit, qui d i - ! , ,
caniur dii, hoc est, qui revera oon sint, sed 110- , ' c ,
mine lenug : sive iu ccelo, ut sol et luna, aliaique , ,
Slellaj et gidera, qtiibus Graeci numina aliribuerunl: " 4 \ ,
sive guper lerrani, ut qui ex bominibug in deoruin
' ,
ordinem ab iU iranslali sunt :.' ai vero t nobig est
.
uniig Dous Pal0r, ex quu omuia : quod gigniiical , , )
euin esse Cotidilorem et Crealorem. Quod vero
adjich, Et nos iu ipstun : fidei et approprialio- * , \
iits raliouem indical : perinde ac si dicat E l nos .
ad ipsuiti conversi sumus, exque eo pendewus.
4 Et unjis Dominus Jegug Clirisius, per quem
, ' ,
oimiia, el iios per ipsum. Per Filium onmia adease \ * . >
|terducia gunt, et nog per ipsum perducti sumtig ut , \ '
essenius, et ut bene e&gemug : hoc esi, ui fideleg , , ,
ei.lccremur, atque ex errore ad verilatem iraduce- , renmr. Caeterum cum audig, Unus esi DeusPater, > . , c , ,
ct c Unus Domitius Jesug Cbristus : fte Patri
*oli altributuin censeas Dei vocabulum, Filio vero, , \ ,
Domini. Iiuliscruninatim namque et Filius Deus , . >
est, uli in boc loco: Ex qtiibng Christus gecundum , f ,
carnein, qui esi super onuiia Deug : > el rursus,
, , , ,
Pater esl Doroiuus, ut in eo psalmi
: < Dixil
. > '
Dominus Domiuo meo. Sd quoniam ad Graecog " ,
illf germo eral, niulios deos colcntes, muliosque ,
dominos : propierea neque Filium Deum bic dixil,
,
nc duoa deos exhuimareiii, u i qui muhis diis aseue- , \
visseai : neque Palrem Domiimm appeltavil, qe , '
. ,
ntuliog eiiani doiuinog apud nos esse censerenl
,
Hanc etiain ob causam neque Spirilua bic ullam
ieril ineiitionem, audiiorum imbecillitaii parcens :
quemadinoduin neque propbela? Fiiii aperte mentl- , :,
, ,
neruiil, Judieornm causa, ne ipsi generationem
, , c
affcclibua obnoxiain iriielligaut. Unde el, Unug, >
i oniinuo ; Non est, > inquiens, < Deua, niai * , c > , c ,
,
iiiius ; > et, c fjnos Deus : el, c tmug Dominug.
Dixit iiaqtie Patrem unum Beiun, ad oppositiouem \ ,
deorum falsc diclorum, ei noti Filii: et ad diffe- , *
, .
rentiain falsomoi doininorutii, noii aulem Palrig,
dixit unura Doaiinum ipsuin Filium.
c * . ,
c Sed non in omnibus est gcienlia. Non omnes,
, , ,
inquit sciunt unum e*se Deum, et noa nmllos,
uihilque esse idola.
^ .
c ,
VERS. 7. c Quidam aulem cnm conscienlia idoH
nsque nunc, quasi idoloihyium manducant, et con- ,
scieutia ipsorum cum sit iufiriua poiluilur.
. > , , ,
Quidani, > inquil, indeiinite, nolena eos palam
.
proferre. Namque 1 6 8 plurimi ab idolorum culm ,
ad Cbrigluin accesseranl, qui usque iiuiic, id eg(, , , , poslquam etiain credideraut iti Cbristum, idololbyia
, .
lauquam idololbyta inanducant. c Cum conecien- , , ,
:ia enim, inquit, c i d o l i : > boc egt, eamdem ,
tenientiam babenles de idoHg, et putaules illa esse , .

b Hom. ix, 5.

Psal. cix, 1.

VariiB lcctiones
k

* m.

661

EXPOSITIO IN EPIST.

, , , j
, ,
, *
.
,
, xh
,
, \ , ; ,
.
1

. > Iva
, , \
;.

, .
, \
. .
,
, . ,
, ,
,
.
,
, . \ ,
, ', , , ,
, ^
, .
< , ,
,
; , , ,
, ,
, \ *( , t >)
; '
, * 5 ,
.
< \ \ '
, . \
, D
, \ .

, ; , \ t , > .
c , \
,
. , ,
, * ,
\ .

", , .

A D COR. -

. 68?

altquid, eaquo metuentes quasi quae possinl laede-e..

Quapropier non d i x i l : llla pollutitit, seJ ; c Ccnscientia eoriim polluiiur; quippe qudc imbecillior
i i l , qnam u& possii intelligere idolum nibil eese;
cum ilt. ipea per sese non possijit polluere quetnquam. Intellige igitur tale quidpiam pali eos, veluli
si qnis Jmdaica censuatudine, contaniitialiofieiu
exisiimans ailingere nioriuuui, deiude alios videat*
pura conscieiuia langetites, ipse qnoque langai,
illos reveriius; interea lamen ejus conscieiiiia
coinquiuelur, ul qni ambigal secum.
VBRS. 8 . Esca autem noa non commendat
Deo. > Ne objiciaitt : Ego pura conscienlia vescor,
ecqeid mibi c u r est, si quis per iinbeciiliiatcm
offenditur? ostendil quod ipsum edere eiiam cuui
contemptu idolorum, niliil aii. Eiiamsi euiiu fraier
luus nun kedereiur, neque sic lamen laudabiie
quidquani faceres, Deoque grauim. Cibus eniun no
Deo non associat.
c Neque eniin si edanius, abundainus : neqtie si
non edamus, deilcimus.MHoc esi, Neque si edamus,
idcirco meliores sumus, ac Deo graliores : neque
6i noo edaaius, idcirco pejores sumus et deflcimus.
VIRS. 9: Videte autem ne quoiuodo baec Hcentia vesira offendiculum liai inGriuis fratiibus.
Pertemfacil eos per boc. Nec d i x i i : Scieiuia yestra, sed, Licemia, hoc est, peiulantia et arrogantia fial offeodiculum iuflrmis. Alque b e major
eoruin esl accusatio, quod ne iiiQrmis quidein luerint parcere, quibuseliam opilulari oportebai.
YERS. 10. c Nam si quisquam conepexerii lc babentem ecieniiam, in idolio accumbenLem, noun
conscienlia ejus qui iulirmus esl, aedifitabiiur ut
vescatur idololhylis? Uoc esl, sine, qur, iiti dici*,
perfeclus es, infirmus aliquis idolts immolala edienlein conspexerit, nunne niajorem arripiet occaaio*
uem, u l ipse eiiain idolotbylis vcscaiur, mngisque
siabilictiir (hoc enim est, t iEdiGcabiiur > ) ut
exisiimei idola aliquid esse ? Ille euim inscius, qua
lu ralio duclus boc facis, istud pro exborlaliona
repuiabii.
VERS. 11. f Ac peribit inflrmus fraler ob tuam
scieutiam, proptcr quem CliristOS est mortiws.
Et tua perfeclio alleri fiei occasio inieritas, idqrte
infirmo, et propter quem Cbristus est mortiius. E l
Chrislus qnidein pro ipso non detreclavii mori ; l u
vero ne a cibis qnidem :tbsiines, ut 1 6 9 ille
offendalur? Chrysostomus autem, Ob manducalionem tuani, > dicit.
VERS. 12. c Sic autem peccanles tii fratres, ei
perculientes conscientiam eorum inflrinam, in
Cbrisiuin peccaiis. Non d l x i l , OffWidentes , sed
c Percuiienles; ut cruddilalem indicaret; quandoquidem c l languentem conscientiain feriant. In
ipsum autem iransgressionis fasligiuin , peccauim
r c l u l i t ; c In Clirislum pcccaiis, inquieiis. Q U O -

Varia lectiones.
"

CAP. V I .

663

THEOPHYLACTI B U L G 4 R L G AUCHIEP.

C64

moilo aiitem percatnm in Cbrtsltim referlur? mul- ; *

ii modis: Quia el q u eervorum suortim snnl, eibi
* iribuil, et quoniatp cnrpus et membra ipettis Mint,
, \ \ Mui feriniilur, el quia, quae ipse pcr propriam vicli, &
mam apJi(icavii* uiiuiruii) salntetn ipsi dcslrutinl.
, , , \
.
f Qna^-optcT 6! esca scandalizat fratrcm mctim,
t ,
non inanducabo carncm in aeternnm, ne fralrem
,
inenm scandalizem. Ceu oplimus praeceptor, per
, t '
seipsum commendal quan dicit. Nec d i x i l , si juste
, . \ ,
scandalizei, sed Quaciinque ratione. Nec a i t , nou
, *, . ,
i&anducabo idolis oblatnm; aed, c Carnem sim , , c ,
pliciter, eiiamsi permissum fueril : nec uno alle*
[] "
rovedie, sed per oninem aelatis meae ctirsam. Islbuc ,
cnim indicat, c In aeternum. Nec d i x i t : Nft per , . ,
dam, ficd simpliciter, c Ne scandalizcm.
, ',
.
#

C A P U T

. ' .

I X .

VEBS. J. Nonne sinn aposlolns? Nonne sum bor? Nonne Domimim noslnim Jesum Cbrisium
y i d i ? C u m dixissrl: Si esea scandalizal fratrem
meum, non vescar carnibus: nc qitis cxistimet euin
superbire, osienlatoremque agorc, cngiiur dcinreps
osienderc quomodo vcl a roncessi* abstinucrit, ne
nliqnos cffendcref. Ipso enim Cbristo prvcipienie,
ul qui Evargelium pra:dieet, cx Evangelio, boc esl,
iis qui insiiluunlur edai : fgo malui poiius fame
perirc, nibilque a vobis accipore; iino manibus
meis laborabam , operan*, mibiquc alimmiiam pa

; ; Oty
; >
t E l ) ,

, , .;
, )
. ,
, , ,
, r.jp*
, -

rans. Fuorunl enim el apud ipsos nonnulli, u l vU

delur, divilcs doclores , qui glorioc sibi ducebaut,
eranlque in pretio, qnod cilra snmplum docerent,
bimrque Paulum pudefacere moliebantur : quod ipse
jnlelligens, abslinnil ( ul d i x i ) a discipulis ali,
oiiamsi boc illi indullum eral. Ego equidem, inquit,
eic nie gcssi : vos vcro ne ab idolis quidcm oblalo
absiiiieiis. Tolus ilaque sensns oralionis, quam
mnliis versibus absolvti, isle est. Deincops vcro v i lieamus singulas ordine dictioncs : c Nonnc smn
uposlolus? >
quis illi dical, Non licel tibi, ac
proplerea non accipis : Quid, inquit, audio? anuon aliiaposloli accipumt? Nae, itiquit. Quid igitur?
1 7 0 Nonne cgo sum aposiolus? id cs(, perinde ac
illi, Nonnesm liber? > boc csl, Non liabeoqucm-

\ . '
, , , , . "
', , ,
, ' .
, ,
. * ,
, : II
< \ );;
" , ,
* , ;
; , . ;
; , /.

JIICI9

IUUIII ,

UJfClilll,

IIJIIIHJUt:

tllllllirillillll

|Jil- _ WJA.WV AiAWCi,

quam, qui me accipcrc impediat. Ne vcro nirsum

dicerent, Alii aposloli lc siinl exoellentiores, quoniam Dominum vidcruni, ait : Nonne Dominum
jiosirum Jceum Cbristum vidi? Poslremo enim
omniitm, lanquam aboriivo, visus est el milit.
Magnum euim erat Cbrisli fnisse spectaiores .
Veslri enim, > inquit, c beaii oculi, quoniam v i deiis qtia* non viderunt propbetac^et reges.
e

c Monne npus meum vos esiis in Domino? > Si

liher rs et aposiolus, niliil autem inlerim aposiol
dlgmim Iransegisti, quld boc juval ? nam el JmJas
^

Matib. x, 10.

ICor. xv, 18.

' m .

, 0

"

-0",.

,-v
r

\ ; > , . " ,
,
, [;
,&
. ,
, , > , ,
& .
< ;
, , "
, ; &

* Mail!. x i u , 15.

Variffi lectiones.

<*\*

EXPOStTIO ift EPIST. I A D COR. CAP. I X .

^, . aposlolus erat, et Dominitm conspciti. Ifaitt itaqi)6
ab rem, inqaii, c Opos meuin vos esiis. Aposioli t . "
com ilaque ministeriutn impJevi. Quia vero rcm ar-
. ,
duam d i x i i , adjeott, < In Domiao : tioc e s i , Non
* > ,
inoa virtute, awl Doiitiwi.
, .
, >
VER*. 2 . c Si altis non som apnstolus, vobis u . > ,
meii snm. > Non dtco iw* tflas terrarum orbte csse
, ', ;
doclorem, e<t, Annoh vestor smn praceptor ? Qitare
* ,
igitur a vobis non accepi, a qnibus maxime tne ac*
; .
cipere oportuit? Per concessionem atuetn argtimentiun lexii.
f * \ ,
Sigillum eaim apo*lolaiu$ mei vas eatis iit Do . , .
mino. lloc cet, deinoustratio. Porro si quit scire
, *
?elit, iiuin sim apaalohi*, voe o^tendo. Vus etiim
\
eslU qui conslgnalis et slabiliiU aposlolatiim
. , , ' meum : ctinfta namqiie npoatoti opera vobis cow[f. ,[ .
roonstrtm.
,
VBRS. . Mea defengio erga eos qui me inierro*
. > ,
ganl, hscc esi. Qitsreitiibns discere undc sit
, * ,
perspicuum me aposiolnm ese, hanc apologiam
,. ' objicio, Vos nimtrnm. Ostendeng cnim vos in omui, .
bus a roc iivsiiluios ac doctos, interrnganles repello.
i ;
VERS. 4 . c Nunquid non babemus potestaiem
, .
edendi ac btbtndi? Vidclicet a discipnlis isla ac , ' .
ctytenles. Atqui habemna polesratem , verum ea
non utimur.
t
YBRS. 5. t Nonne poiestalem knbemus sorofem
, \ , \
mulierem circumduccndi, sicut et caileri aposloJi,
, \ ; ei fratres Domini, el Cephas? > DWiles femina? co , miiabaiitur apostolo9, euppedtiarent eis neres^
, earia, omnom illis securitatein qod ita paraitles
, ut soli Evangelii pnedicationi vacarent. Aniunad. " , , ,
verie aulem, quod aposiolonim corypbaeuin nliimo
* , ,
loco posuit, Ceti majoreni : boc innueas, Erquid
; .
inqiilt alios dico? Ipse Pelrus lioe facii. Fralres *u*
, ,
lem Domini appellai, Jacobum Hierotolymomm
, , \ ,
cpiscopnm , et Josen , ei Simonem, et Judam qoi
\ " ,
fralres Domini noininaii sunt, ob Joeephi ctim t i r *
.
giite Deipara desponsaiionem.
YERS. G . C A u i solus ego at Barnabas non babe*
" []
tnus poteslatetn boc faciendi ? > Iloc esi, non babe*
; ,
mus poiestaiem, olioei vivamii9, 1 7 1
nibiliim
* ,
operantes,a discipulis alamur? Bartiabani aulein
, ;
quem secuni diligeniias eirea hanc rem pariicipem
,
1

* * D n o r a t , minime occuliavit. Wam ei ille aperando

victltabat.
.
YERS. 7 . c Quis mililal slipendiis suis unquam? >
;
, . Hoc est, 8UI9 alhnen!i9? Omnea eniro qui miliianl,
e pnblico aluntur. Pukbro auiem fcin niiliurem
, .
prius posoil. Hnec enim aposioli(3B fonrtioni cOuve .
nit, propter bellum spirUualium hostiutn.
, ,
.
< ,
; ,
, ,
. , " , ',

c Quis plantai vineam, et de fniciif e}us non

elil? Hoc exentplo laborom ci ingetrtcm caUmilalom atqne curam indicavtl. Non dixilanlem, Tolutft
frucium edit: sed, c Dc fructu. > Ncquc dixit, quis

VariflB lectiones.
1 1

m.

61

THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP.

non ditescit e i fruclu? sed, t Non edii? > ubique,

qtiod ad usuin et necegsilaiem pertinet, quaerere
adinoneog, non quod gaperfluum esi.
f Quig pascit gregem, et de lacle ejus non edit? >
Noo d i x i i , Veudii pecudes, eatve edat, aui universum lac, sed, c De lacte : osteiidene nobig quod
modica consolaiione doclorera coiiienliim eese oporteat, ac neeessario viciu. Per paslorem vero,
magnain ciiram indlcavii quam doclorem gerere
oporieai.
VERS. 8. < Nunquid aecunduni bomineui baec
dico?an ei lex baec non dicit? Hoc esi, Atine ex
solis bumanis exemplis ista probo, nec babeo
Scriplurse teslimonium ? Possum equidem detuonairare, quod haec Deo placeant: eiquidem et lex, qua?

DOn est bumana sed divina, baec precipii.

YERS. 9. c Scriplum esieniiu !n lege Moysi: Noo
alligabis os bovi Iriluranii *. > Ex abundanli, quod
vuli, coiiflrmat : unde et boum exemplum profert.

668

. > ,
; * t
, .
c , \
; > , ,
, , , ',
- > , $
" , \ .
, , .
c ; \ \
; ,
,
;
, , , , .
c *
.
*
.
c ; ;
; \ * ' ,
\ . "
,
.
,
, .

t Nunqoid de bobos cura est Deo? > Quid igiiur?

Nonne curat ? Omnino cerle ; alqui non Ua, u l leges
de tis sanciat. Aliud itaque quiddani per clenieoliam
erga brula adumbravit, exerceng nimirum Juda?os
in giudio ei amore erga doclores suos. llinc porro
digtmuus, quod qusecunqiie in Yeteri Testamenio
de brulia aniinalibut dicla suut, ad bominum instiluiionem conducuat.
YEBS. 1 0 . c An propter nos ba?c oinnino dicU?
c * ; '
propter nog eiiiui aeripta sunt. > c Onmtiio, > Q . t , c , >
quagi de re confeasa posuii, ul iia auditori nullum
, , '
coulradtcendi locum relinquat.
.
Qnontam in.gpo dfbet, qni arat, arare. Hoc
c " * .
, ,
ost, praecepior gpe compeneationis el retributionig
* .
orareac laborare debel.
< Ei qui t r h u r a l , ul git particepa spei guae, in
< , , *
spe. gemine ad aream iransit, mtiltos apostolo. \ ,
runi gudore inde ob 1 7 2 oculos poneiig : nam et
\ \
ipgt araut, et aream frugesqua leruut. Quoniam aulem is, qui aral, gperat lanlum : qui vero i r i t i i r a t , .
* ,
jam etiamaliqua re fruiiur, propierca dixit, c Qui
irhurat, spei suae paniceps est. Ne quig igitur d i - < , "
cat : Quid ergo ? Tot untorumque sinloruin bauc ;
,
golam mercedem das aposlotis, ut alanlur lanluin ?
9

a fjecil, c spe , fulurorum videlicel bonoruui. D

Quare ei illa quidem sperare oporlet, sed iuteriin
cliam ali.
Veag. I I . Si nogvobis spirilualia senniiavhmis,
magnum est si nog veslra carnalia metamus? >
Rei aequiialem bic oatendii. Non enim paria reddit i g , inquit, pro is quae accepistis. NIIS euiin spiritualia vobis gemioaviroug, vos atitem carnalia nobis
redditig. Magoum igitur hoc esl?
YBBS. 1 2 . C Quod si alii poiesiafis vegirx particif 8 suiu, nomie poiiua nos? Doctores quosdam

; * ' * , . "
, \ .
c ,
;
. ,
, , .
, . ;
< ,
) ; ei97

* Deui. xxv, 4.

Variae lectiones.
.

9 1

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD COR. ,' ot \ -
* . , , *, *
, , ,
;
,
, , ' ,
, 6*\ ,

;
< ,
, " ,
, . - * , ,
, \ , \ , \
, , \
, \
.
, ,
; > , \
, ,
.
. , ,
'' ,
, , ,
. ,
, ',

CAP. I X .

$70

falsos hic denoial, qui impudenler et cum auctoriUle acdptebanl ab ipsis. Quare uon d i x i i : Si alii
accipiunt, eed, c Si potestaiis vestra pariieipea
sum, > Imc e8l,Doininanlur, hnperiuro in vos exercent, ceti servis vobis abusi stinl : Nonne multo
magis nos, qui vere sumtig aposioli?
i Scd usi suniiis potesiate h c. Poiegialeiu, inquii, hab^nieg ul a vobis alereuttir, uon lameii usi.su iuus potesiate isia, ne olfciideiemini : el
vos ne ab idolorum qiiidem oblalionibus absi neiis,
ue iuibecillioribus frairibus scandaium pouaiis?
< Sed omnia suslinemue, ne quod offeiidiculuiit
demus Evangelio Chrisli. Ne quia dicai, Quia uon
egebas, ideo iiibil accipiebas, inquil, In iiigenli aoguslia coiisiituli, omttia lamen giifftrimus, el sitim
et nudilalem, ne quod oflendiculum coniingat, boc
eai, exigua et vulgaris relardalio, Evangelto ejusqae
pradicationi.
YERS. 4 3 . C Neeciiis quod qui iu sacrario operaniur, quae de sacrario sunl edaul? > Priortbus
locis non conleuius, alia ex lege in niediuin depromil : lommonsiraiis, quod lieueril sibi a discipulia
accipere. Nain cum ea quas de bobus dkia eraut,
allegorice accepigsei, jam diseriis verbit legeiu i m perare a i i , u l i i sacra edani, qui sacra faciunt :
boc est levitae, sacerdoiibus gradu iuferiorea. Nou
auteui d i x i l , Ex offerentibus edunt, scd Ex aa-

bpou > ol , Q cro, u l ueque accipieoles pudeliaul quaai ab bo , ol uiiuibus alaiilur, neque dames aiiollaittur
.
Qui allari agsident, cum a l u r i participaat.
c , Hoc esl, poniifices ei sacerdotes. Gouituuaiii autem
, ,
xil . \ genrituietii et perseverauiiam, per assessionem i n dicai. Noo auiem dixit, quod sacra accipiaui, 1 7 3
.
, , - inoderaiioueiQ iiiuueiis, quodque pecuuias coUigero
nou oporieai. Nec dixii quod a sacriOcaiilibus acci, .
, , , piaut, verum, Cuui altari pariicipani. > Oblaia
. - Damque nou amplius offereniium eraut, aed UtupU
* etaliaris. Dixil auleui, Parlicipam, > quia vicii, \ . iiiarum sanguis saper aram effundebaiur, et adepa
cremabalur : carniutn vero parteiu quaindani acci, , ,
, \ piebat sacerdos; veluli peciusculuiu, dexlruiu ar, - D IMMIH et venirkuluia bolocaulomau laoieu solius
- \ - allaris eraut
, \ - ,
.
YEES. 14 t Ita et Dominus ordinavii, tis qui
\
Evaugeliuin
atiauaiiaiit, de Evangclio vivere.
, . >
Omnium fortissiinuin posieriore loco posutl. Quid
. , ,
enim, inquit, bacc alque lalia dico? Doiuinua sic
; , ordinavii,
legem sancieus, quae Yeleris Testamenli
. " legibug
respoudeal.
Qiiemadinodum vero gupra dixit,
, : , > \ ,
c Edere ex aacro; > siiuili raiioiie bic nou ex d i (, , , c
scipulis, sed c Ex Evaugelio edeuduw docct, no
, . ,
1

Vari lectiones.
9 9

, \
.

m.

in.

T H E O P H Y L A C T I BULGARIAE A R C H I E P .

872

efleranttir alcntes. Non enim tn alis ipsum, inqwii, <*1 , , *

. \, t , > , , ,
\cnimopwseju,nemp6 Evangeliom. vivere, dixit,
, .
uon nogoihri, neqne ihesauros coliigerr.
. ,
VRRS. 15. c Ego vero nnllo liorum sum ustis. > Hoc
\ , ,
est, neqne quopiam cxemplorum quae commenio ,
ravi, m>que illo Veteris TeBlatnenli, neque Christi
, ' .
mandato, i i l a vobis alcror sum ustis.
t ,
c Mon aulem scripsi h.e, ni ita fianl in me, >
. > " ;
Ne qois i p s i d i r a t ; Qnid inde? eiiamsi nondum
, ,
3119 8i8, in poslerum lamen nteris, alque eo ista
\ ,
dicis : boc siatim corrigil, c Non scrtpsi haec, >
c , ,
inquiens, ul iia flant in me, > boc est, U l acci.
piam.
t ,
c Bonttm est enim mihi potiti9 mori, quam u l
. , , 5 gloriam meam quis evaetief. Ego, inquit, fama
perire potitie optnrim, quam qood evacnei qtiispiatn, , , ,
\ .
hocest, vanam et vacuam osiendal gloriaiioncm
, .
meam. Gtoriaiioneni aulem dtxit, quo gaudil
, ,
excessuni osienriai. Forsan cnim aliquis dicere
\ .
potuissel, Revera niliil quidem accopit, atqui
, , *, \ .
moerens ac Ingens non aceipichal. Tanttnn igilur,
impiit, abest u l eam
tdrirco glotter.

ob rcm coiHristnr, ui et

c , *
YEAS. 16. c Si enim evangelizem, non est mibi
. \ ,
glnrialio : ntcessilas enim mibi incumbil. V;e
. ;
atilem mibi est, si non evangelizavero. Quid ais?
,
non liW gtort* loco dncifur, pravlicare evangelinm,
; ; ,
8<l cftra altontm impensas ac snmptnrn praedicare,
,
Tibi glorfae est : Nunqnid boc illo majtis est? M i iriroe, sed Evangelinm annnnliafe, prreccpwm est Q ^, \ , . O C a i
,
ao dcbilum : ei si hoc perftciam, nihil est a me
.
prsrclare et eximie faclum. Vae enim mibi, si non
, >
fniploant: ca?dar naniqne plagis multis, quippe quod
\ . ,
mandalum Domini non sum cxsecntns. Sed sine
-, > ,
impcnsis praedtearc, volontatis bonor 1 7 4

propierea gloriatfo est. Istnd vero, t Necessitas
mifii incifmbit, k non ad Ifteri arbiitii sublalionem ;
, \ tr\
aed ad opposiiionftn iiberialis in acclpicndo dicltim
.
fest, ac propier poeuac meitim , si id non efficiai.
YEHS. 17. Si eniin volens boc ago, mercedem
t , ' !
babeo : si aoiem invims, dispcnsalio milii credKa
, .
est.i Si, inquit,!praedicalio Evangelii non essel mibi
, \, , ' 61
demandata, sed a ineipso Ishid facerwn, baberem
,
cqnidem mcrccdem niagnam c l nitillam : Quod si
, *
inibi eommi&sitm el, perspiclium est quod non a D , '.
meipsoislud facio, seJ Domini mamlaluin iinpleo. IIoC
, < ". \ 5
enim esi quod ait, f Inviius. > Quocirea islaec] rcs
,
csi bonor : dispensationem naniquemibi credi. " , , ,
lam adiiiinislro. Animadvcric aulcm, quod non dixe ' \
r i l , Si aulem inviius, mercedem non babeo : indicans
, . "
quod babeat quidein mercedem, eliam in promul,
gando Evangelio, berile Iicel mandatum implcat. , \
Absurdum enim essei, sl Apostoli omnes pracdica- .
'lionis mercedem non accipcrcnl; sedenini non
talem, qualem ille qui graiis prxdicaverit.
< ; " , *
YERS. 18. c Qua>ig'uur.esl nierces? ul Evangelium

e s ,

e l

VarifiB lectiones.
m.

<S73

E X P O S I T i O 1N K P I S T . I AD C O R . -

CAP- I X .

674

, pradicans sine sumpiu ponam Evangelium Clirisii,

non abuiar poiosuie mea iu Evangelio. > Hoc
- .
esl, major est merces, dignaque gloiiatione, ul iton
, ,
abuiar poteslate moa, id csl, omuiiio utar. Sim , ,
plicera euim usum, abu&um appellavii. Ubique
<,
aulem negoiium, poiebtaiem iiominai, osueudcns
. ,
quod, neque accipienlee peccarunt qtiidquatn. c iu
, . t
Evangelio, autetn d i x i l ; uiijobjoculos pouat, quod,
> , , ,
18 qui Evangelit minisierio fungaiur, adeoque la , *
boret, accipere delwi,; qui aulem oiiosua est,
, .
niiuiiue.
,
VERS. 49. Nam cum liber essem ex omnibufc,
.
omniuui me servutn leei, ul plures lucrifacerem.
Quod majus esi, d k i l . Non solum, inquit, non
, ,
accepi, eiiamsi poleslalem baberem : veruuietiam
* \ , \
, , * liber ciim essew, et nemini subjeclns, tieque
uecessitaiem habeue, onrniibus lamen incipsuin in
, *
serviiuiem redegi : non utii, aut duobus, sed
, ' *
universo terrarum oibi : non ut adulatoris instar
, .
placeam, caelerum ui plures lucrifaciam : omnes
etiim, iuipossible.
c ,
VERS. 20. Et factus eum Judeeis tanquam Jtt" . " .
i!aeus ot Judaeos lucrer. > Nempe, quartdo circuui , , , '0 ;,
cidil Tiaioiboum. Nwi auieui dixit, iudeeus, sed,
.
Yeluli Judaeus, u l osleodat quod negoiium
dispensaiio erai.
c , ,
c lis qui suni sub lege, quaei sub legc esseat,
. ,
ut eos qui sub lege, lucrer. Proseiylas imefli *
git, vel eos qui ex Judseis fidei accesscrant ad. , ,
buc lamen lege deiinerentur. Facta autem sunt
. , G hxc, qitando rasus esi, quando qiift ad puriifieax i \ * ,
tkmetn ailinent, j oblulit. H;ec auicm per dispea.
saiiotiem faeiebat, et iu spectem, ut eos qui revera
ista faceront, con igereni.
, , " ,
VEBS. 2 1 . < 1 7 5 lHUquisiitc Icgeerant, lanquaiti
,
siiie lcge esstm. Lrge careuios eos dicil, qui
, \ legeib Mosaicam noa babebanl, qoi ex geiiiibus
, . "
erant, quaiis erai Gorneliu : ad quos ille accedens,
, * *, inlinuiUli eoruni acquioscebai. Yet Graecos i n ' ,
lettigil, veluli quando adversus Albooienses dia , ' \
puubal, ad ara, q u * apud ipnos erat, sermouem
. * ' iusiitueus : et do Cbrisio, non taiiquam de Deo,
' - eed lanquam de bomiue, docens. Nam lale quid
: , ; ;.
audire po(erui; sed et ipsum deorum suorum
quemdam arbiirabanlur, qualis flercules, qualis
, , > , , iEsculapius. Ubiquc auicai apponilur parlicula,
, .
< Tanquain, > uti diecas, quod bsec in speciem
osienlatit, lalis revcra non exsistens.
( , ' -),
c (Cuin sine lege Dei non cssera, sed in lege
, " ,
Cbrisii) ui eos qui siae lege esseni, lucrifacerem. >
, ,
Ne exitliittee quod senienliam inutarit, cum ad
* > ,
cxleges dispuiarel; Cum non essem. > inquit,
,, '
< absque lege Dei : quasi dicat, caiti non essem
, , > ,
exira Dei leges, sed in l e g : nee simpliciter ut
, . \
lege, verum in lege Cbrisii : boc est, veiere lege
; " .
praBslauliorembabeiis, Gbristi nimirum. Ecqux inde
commodiias? Ul lucrifaciam eos, qui sunt sine lego.
1

' .

\ .

VarieB lectiones.

675
TIIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.
Y*a*. 2 1 . c FarMw ftm ittftrmis Unqaam Hiflr c
OMIS, 1 inftmios lucrifacertm. > Perinde c nnnc
vobts facius sutn, ob imbccillam vesiram ftcandnli&que facile obnoxiam mentem, cum nolui a vobi*
ali. Qumcliam sicubi etim, ob auditonim Inflrmitalein, vel de Filii deiUle, vel de Spiriuu divinitaie
non [perspicne dissereniam conspexcris ; no~
e r u ipsum itifirmis tanquam iufirrouin fieri.

676
, htt

. "
\ ,

. \ !)
\ , \
,
, \ .
< ,
" . > \ ;

, ' \ * .
, * \
, . , <-

Otiiriibus faclus stnn omnia, u i oinnino

quosdam facerem salvos. > quid nmlta rccenseam? Oinnibua roe ailemperavi: Atqui
omnes servare exspectans, veruui nt paucos sattein
salvos facerem : qmitl el ndmirabilins ef. Nani
qui iiberes fruciue sperat, si ille laborei, non e>i
adeo mirandum ; quod aiitem exigns rei gratia,
modicique fniclus causa lamis laboribus se defali- , > ,
,
gavil, boc aane magnum est. < Oinniiio aulem
. .
appoaiiit, consolatiouem prabens doceoiibns. Eiiamsi
eaim oon oinnee quispiam conservei, omuino tamen paucos servabit. Oiio itaqoe torpeacere noo
debet.
1 1

YERS. 23. Ilocattiein facio propter Evangelinm,

c ,
ut pariiceps ejns effictar. Evangelium dicii lidelea,
. ,
qui per Evangeliuin aervaniur, quemadmodum ei
* : \
gtipra d i x i l : c Ex.Evangelio vivere, > pro, ex crc , , \
demibus. U i igilnr, iitquii, fldelitim coronae con, . " , \,
sors fieri posftlm, propierea ba?c facio : non qnod
;,
Ipse pro inercede basc facerei, verum ui illis per- *
euaderei omnia pro fratribus facere, spe bonorum
, '
aupernomm. Considera aulem ejug hiimiliiaiem, , . " 54
uli is qui primas ineruii, in 1 7 6 bonortnn com- Q , ,
municatione se simpliciier Qdelibus conjtingit.

.
VEBS. 24. c Nescilis quod, qui in stadio ciirc ,
runi, omnes quidem currimi, sed unus accipil
, ;
brabeum? Postqtiam ostemlerat qnod fralribua
, ,
eondeecendere oporleat, deincepa aliquanto i**r . *0 ,
ribiliuscura i i t dieserit. Quod atiiem a i i , htijuamodi
, eat: Ne exiatimelia quod simulatque credidiaiie,
, , ,
el io Ecclesise siadium iugressi etiia, ietud vobis ad
*
aaliiiem gufflcial: quemadmodum neque iis atifOcit, , \ ,
l siinpliciier currant, uisi hoc cliam adsit, tu i n , \ .
*
culpale scilicei, el ad meiam usque. Quapropier
,
et ille aolus qui iia ciirrit, brabeuro accipii: quod
toa periclitaminl ne accipiatie, dum propter ecientiaB , cilicel perfeclioaem fraires contemnilie, idolo- D .
fhytisque farcimiDi.
YEBJI. 24,25. c Sic currile, ut comprcbendalit.
, .
Omnis autein qui ceriai, ab oitinibus se abstinei.
, . , ?*1
Debelis, inquit, currere, c ut coinprehendalis.
, c . >
JHoc autem aine cbariiale nou fil, quam vos non
, , \
habetls, eiiamgi porfectos vos puletis, quod miniine * *
?obia coniigit : nondum enim apprehendtstis. I n - . ; ,
nuens auiem quod mulla eia deeranl, quippe quod
[f. .], ; *
fala, et foruicaiio, ct ebrielas apud eos regnabaiit,
, , \ ,
1

Variflo lectiones.
#

1 1

1 1

' .
.
m.
.
.
\ , \ ! , . Ul umpliciUT eurranl ; if oportet ut u$qne ad brabeum perteuiani ; omniaqne (aeiant ad illud accipitnaum :
Cit eic.

EXPOSITIO E P I S T . I AD COR. -

CAP. X .

f 78

;, ' ideo d i c i l : Qoi certat, ab onmibus se obtlinel,

non ab hoc sibi temperana, ab illo rero non; ted
, , . ab omnibus. Agnoscite igtiur quantum vobis desii,
, , '
discileque modum per quem coronemtni, fiempe
, .
ai lempernnles sitis.
, HU qnidem, ot corruplibilem coronam acei6 . >
pianl, nog vero incorruptibilem. > Serino bic pu - dorem facieoa. Siquidem ijli ob corrupiibHem
*
coronam absiinenl : not vero boc non facimus ob
.
t
incorrupiibilem.
. >
VERS. 26. c Ego igilur sic curro, non qoasi i n
, ; * ,
incerlom. > Qoid egi, NOM in incerium? h i u d eat,
, \ , \ , \
omnia in certum scopum dirigo, com circumcidens,
\ , . lom rasns, nibilque temere ac frtiatra adimitene,
, ;
qtieroadmodum vos. Quis eoim teoput ert esus
. " , j j j | oblatorum, aliia inde pereuntibus? ntiUag
\ , \ . '
omuino. Proiude citra raiionem voshoc facieuteft,
,
currilis \ iucerte, [citraqne ecoparn, et frastra.
.
Opiiini vero pneceptoria inatar ae&psum in medium
u

< , . >
, , *
,
.
c * , \ .
\
, \ . , \,
, . > ,
, * C
,
.
*, ,
\ , \, . \
, , ,
t \ ,
, '
, \ \, \
. , , , \ ,
. " * ,
.

c , . > [f. .]
. , ,
,
*
, ;

aiatuii, exempli vice.

c Sic pugno, non quasi aerem verberans.
Habeo enim quem feriam, nempe diabolum. Vos
auiem ipamn non feriiie, aed frusira aricntte per*
feciioneuai estit.

VERS. 2 7 . Yerum castigo corpus metim, et i n

servitutem redlgo. > Hic indicat eoe tum gutositate
detentos, tum eam perfectionis praiextu fovere.
Ego igUur, inqoll, omnem sustineo laborem, nt
aobrie vivam. , boc est, pugno
contra, corpui, eniro dicuntur vulnera,
qtiae snb ocnlos infligunlur, dnm pugnis contendilur. Cerlamen igitur quod esl 1 7 7 *d?crsus naluram, magntim esse indicat. Tyrannis enim
maxima eat corporis, et adversarius, inquit, magntis, ipsum corpus. Poslqaain vero, c Pugno,
dixisset, et volnerum mentionein fectsset, 9iaitm
inioiit, c in aervitaiem redijro : ut discas
quod non oportet slrangtilare ipsum vel sitffocare;
sed vehiii effrenem ecrvam bumiliare atque snbdere; qtiod donnni est, non hoslis. Nonnulli verbum , itiagis' proprie dictum puiant,
pro eo quod esi, fami trado corpua metim. Vertim
ea inlerpreiatio nulliue est momenii: oporieret
enim esse .
D
Ne qito inodo, cum aliis pracdicaverint, ipse
reprobue efliciar. Per boc eliam eos magis aobrioi
reddit. Si entm mihi, inquit, non saiis esl ad salutem,
pnedieare ac docere, nisimeipsum irrepreliensibilem
in omnibus pnebeam : quomodo voa ex tola fide
salvi eritis, qtii ailectionibus adeo auccumbiUs?

. .

C A P U T X.J

t , ,
,
. *

VERS. I ' . c Nolo aulem vos ignorarc, fralraa,

quod patres noairi omnee sub nube iueruni, tt
omnes per mare iransienint. > coromamoratqiiantis
donis Judaei a Deo donau eint, monairatque poai

Vari lectiones.
* j ) .

* ^

679

T H E O P H Y L A C I I BULGARIJE ARCIIIEP.

6&0

lanta dona plerosque non placuisse Deo. Ha?e auleiu ^ , . , , '

dioit inmiens quod quemadniodum illis non profuit
,
tuutis frui donis, quandoquidcm quae suarum erant
* &
partium, ipsi non adjecerinl adliibuerHicque : lianc
; , .
ad ratiouem ncque vobis tides proderit, et quod
, epirilualibus mysieriis donaii esiie, nisi et vos ipsos
, , \,
djgaos eiliibuei Uis Dei grulia. < Oumes, inqiiit,
.
c sub nube fuerunl. > Expandil enim uubom iti
, c \ prouotioueiu ipaie, c et per luare iraosieruui. >

VERS. 2. Et omnes ki Mosara bapiizaii riiorunL
\
in uube, ei io raati. > Hoc esi, umbra? q-uoe a uube
, \ . ,
praveniebat, marisqaa irausiiuscnm Mosepurikipes
,
arani. Gimi euiin ipsum primui iraiisire vidiseeut,
. a i i f i g U M l o i ipei aquie sesc credere. Quemadutoitum
,
\ *
I apud ttl; priitmm Cltrifcto pro uobie inoriuo rj \ ' ,

ti excUulo, baplizamur l ipei, mortem ipeius per
, \ ,
imowrsioaeiu, ei resurreotlotusui per emcrsioiieni,
,
imiiaines. lo Meywi igtuir bapiiaabaniur , boc
^. < ,)
e&t, ipsuni duccni bubneruul bapiismaus figurx.
,
Nam bgura bapiisroana e p i l ; cum qnod sub uube ,
essel, LIMQ quod maae Jiubrum trapsieric.
, .
VBRS. 3. E l oiunes eamdem e*eam spjrUualem
c ,
manducarunt,ei omnes euiudem poltmi gpiriiualeai
\ . "
biberunl. Ptiriude ac noa posi bapiisma, corpus
,
Dormnicum iu^Mi|ucainu&; t>ic uiaiiiia ipsj pogl

tuare irajeauw ipauducqruuu Ei quamaduiodum
. DOS suuguiitOM) 1 7 S totfwui bvb^us, &ic illi e
;
predura peua aqpaui gcaj.y*iewtni bitovutit. Spi- . , tiiuaUa auiiui IKEC dich, quqtiiaui eisj sensibilia
* el , *
iuerinl, qalurali Uroen ordiue facU uqu sinl, sed
, ,
araiia apiriiuali : utpote qnac upa cuui corpoie \ , \
auipias aleb^t, el ad lidem perducebaikU
.
VERS. 4 Bib^buul enijn ex &pifilva|i scqMea^e
< "
.eos pe\rq; pctra aulem eral Cbri^li^s. Qupd ad
. \
cibupi aUMie^, t r a l opus coi|{irn>aMo|ie. Nay

piolinqs iuiisiuius erat. De potw vero, ququiaai
,
suppodUaUouis ratio iuusiiau eral, probafiuue
,
indigei. Uuit ilaque quqd upn petra iiatura isiuyi
. ,
auppediia.bat (alioquiii enUn ei antea acaiuriis^i),
( verura alia qpa?4au pelra spiritpaiia lolum p r ^
), '
sliiit, neinpe C^ri^tus. c SoqpeiUe, aqieai dixil, u i l , , ;. , <
ouemlai .Chr^s;u,u.t illis ubique praes^^em i u i ^ ,
, > , , aJatque miracula uinnia perfecUse.
, .
VERS. 5. c Sed uou in plm-il)M6eoriuu beueplaci- ^
< ** ^
tum csi Dep ; Nain projitrali SJJUI ia d ^ r l o h,
. > *1
Qu^auquani P e ^ \\& dileciionis suse $igiu iliia
;
osieuderai, lajpM&q\ie bquis digualus erat: aiUutan , \ *
in plerisque Qoru^i i)p;i esi ojjlecUlus : id euMM
, \, \
sigoificat, . Nou ei)i|D oiunes reprobali
, . >
sunl, sed plerique. Cum aulem, Pluribus, > dicii,
, ' . ,
oslendil quod nibil jeo$ juvorU muliiiudo : siquideai
, >
ipei erga benefaclorem dilecliouis iudicium non
, \
dederanl. Porro, per Proslrali sunl, sul/uam
" . , c,

17

Psal, C U , H.

Vari lectiones.
u

:, fpci . .
.

1 7

1 1

19

1 0

ir.io.

631

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. -

CAP. X.

682

, - corom dcslructionem indtcat, panasquc divinitus

illadg.

,
,
. > " ,
. , , * \ ,
, . \
,
. , , >
, \
. '
. ; , ,
,
.

*. 6 . c Haec auteni figuro nostrae faenrar,

ut non sijnns coocupisceoles maloram, ticut et
illi concupierunt. Qucmadmodum beneflcia typi
fuerum, ila ei poanac. Iudical autem. quod non
soluin poena afficieiUur, vewni eiiaro tanlo majore
quain i l l i , quauto illa quidem lypus /uerint; ista
vero, veriiaa : ac quemadniodum in douia praecellebant, sic et iu jKJcnie. Dieene aujem C o n cupiacentes malorum, generalim de omni maliiia
loquiiur, quandoqnidem et omae viiium ex coocupiscentiaorilur. Deiude apeciatim iia viiia recenset.
Quid auleni illi expetivcrinl? Allia, carnea, proprioa deos, o i i el ipse per ea q u aequuntur eoruio
^ idololatriam paiefacit.

4 , ,
* ,
, .
- , \
,
(
, *
, . ,
, -

YEES. 7 . c Neque idololatrae efficiajnini, sicut

quidam ex ipsia, queroadiooduin scripium est :
Sedit popalus manducare ei bibere, el surrexeruul
ludere *. P r i m u m os carpil, qui in idolorum
delubris epulabantur, ogteadens quod, quemadmodum illi a gulosilaie ad idolorum culium delapst
sinl (cboros enim gtalueates circa vUuliim, i u debant ante ipsum), sic periculum est, ne el vos ad
idololairiam provolvamini, cum ex gulae suasu
idolis unmolaia edUis. Ubinara igiiur perfeciio lua
si ad idololatriara perriuceria?
v

" , , $ . > , Q
.
.
; "
\
, ,
, |
.
,
, . , ,
.
, , \ . > ,
.
,
, ' *
; ;

,
. ,
,
,
, \ *
$ , ,
4

Exod.

YERS. 8. iNeque 1 7 9 fornicenuir, sicui quidam

ex ipsis foruicaii sunt, etceciderunt uno die vigiali
miilia. > Rursus scorlationis meuUuit, ex frequeniia reprebensionig oraiionem Ificacioreui faciens. Peccaiuna autem istud a gaatrimargia proflciscilur. Quando vero viginli iria millia ceciderum?
Quando juxia consilium Balaam, Madianitidea mulieres apud excrciium visae, juvenea ad sete pertraxerunl, atque eoa per scoriaiionem pelliciebani,
ul sacrum facerent Bcelpbegor, ac cecidit popuius
in acie.
YERS. 9. c Neque tenlemut Cbrislum, quemadinoduiD ei quidam ipsorum tentaverunt, et a serpenlibus perierunl. > Innuit Corinlbios teniaase,
dum signa quaererent.
YERS. 10. Neque murmureiie, ut quidam ipso*
rum uaurmuraruDteiperierual ab exterminalore. >
D Hoc est, a viriuie qoapiam poenam iufligenie. Per
boc autem innuil,quod ia leniationibue impaiieniea
fuerint, aec eas aequo animo periulermt, sed murmuraverini, diceniea : Quaodo venient booa? el
quandiu duralura esi affliclio?
YERS. 1 1 . Haec auiem omnia in fignra coniiogebant illis : scripta aunt aulem ad correplionein
nostram, in quos flues acculortim devenerunl.
Perierret eos, et cuin dicit, Uaec scripta suni ad
correptionein noslram, poenasque nos io posteruiu
exspecure debemus, eaaque u n i o magis ireroendas,
quanio majora beneficia aecepimua : et cum dicit
l r i a

, 6.

Yari lectiones.
1 1

" .

PATROL. G B . C X X I V .

32

683

6*4

THEOPHYLACTl BULGARIA ARCHIEP.

ftnetn ipsis imminere, oetenditque qtiod supplicia , *

lcmporaria, sed immorulia, vos susciiabal. .
Txibunal enim illud jam nunc prae foribus est, \ , oi
.
quaodoqmdera mundi selates iranaierint. .
" , .
V E R S . l i . liaque qui ae cxislimat siare, videat
ne cadal. * Rursum eos innuit, qui tcieaiia* no- nine intoineacebaot. Quanquam eniin ie siare cii- . \ , " , ,
stima, roelue, inquii, ne cadas. TNatn iptnm aane * \ ^, coiifidere, quod sies, indicio est quod non sles : , . , ;
vkleris enim ; non revera slaa. Ac etiamsi maxime ,
.
sies, iacllia esl per arrogamiam lapsui.
< , *
V E E S . 1 3 . c Tentatio vos non cepit, niai bumana.
Fidelia autem Deue, qni non paiieiur voa lentari ,
eupra id quod poiestie, aed faciel etlam cum tenta- , \
, ,
tione
ui possilis
ausiioore. > *Quia per"~ rproventnm,

'

r ^

'
"
terrefecit eoa dicens, c Qui se eiialimat atare, , * c ,
videat ne cadat, essent tero, qui non paacas * > ;
jam lenlaiiooea auaiinuiasent; ne dicereni, Quid , ;
0 6 peiterrefacia? mullas enim perpessi leolaiionea, * , ,
I I O D umeo euccubuimirt, ait, Non cepil toa (enutio niai modica et moderau : buinanum enim *
ubique modicum vocal. Delnde rursue coneolaiur, . , \
pereuadens eii, ut in Deuui iniueantur, qui fidelis , ,
eei boc ei, w u s , nec ineniieiur unquam. Pro- , , . '
misitieOemm,Veiiite, inquiene, c qui laboratis, * , , .
I ego reliciam foa J . Non sinei igttur voa lenlari c ,
ultra firea veairas, oed tenialionero viribue veslris
respondeniero adoriri tos fcciet. Imo quajvis lenta- *
tio vires veairae exsuperat, nisi ille auxilietur vo- " , ,

bis,el felicem eventam praebeat, boc eat, libera- ^ c \ , ,

lionem a leoiatiouibue, cam teniaitoiie : hoc esi,

ceierem, el simalatqueiavaserit teniatio; iia ut ob
eubitam liberatioaem ea vobis tolerabllis efficiatur.
Faciel eoim eiltum, inquii, c ut voe suflerre
qraeatia : > boc est, rat faeilia fobia vidcatur teulatlo et colerabilia.

, < , ,
\
*
,
, , ,

, .
< , , Yiaa. 14 % Propterea, fratrea mei, fugiie ab
idolorom cullura* > Cam eos abunde satis incre- . ,
puiaset, taodem medetor ipsia, fralres vocans. Non- , * ,
dnm tamen prohibei, qvominuf idoloibyiis absti- , ^
neant, ne fratres ofiendat; aetl rem ipsam in seipsa , * *
conaideratain vituperat, idololairiam vocans, subt- , ,
tumqoe ab Hla aeceuum postulane. c Fugiie > * .
enrni, inquit.
D , ^ .
W s . 15. c Tanquam prudeniibus loquor, judi * , .
cale voe qood dico. Quia magnam illig culpam " ,
inuasit, idololatriam nominans id quod patrabani, ,
terbi asperitaicm miligat, ipaoaque reos judices , \
consutuil (id quod illius esl, qui propriis ralioni- ( ^
Dus ceu veris tonidii). Nou opus babeo, inqult, ),
aliie judicibua, tos tanqoam prudenles judicaic.
, .
Y E K S . 16. f Callx benedictionis, cui benedicimue,
, , \
iioiuie communicatio aanguioia Chrisii eat? t Hoc ; ,
eet, Eocbariatiae. llanibua enim eum teDentes, be . \
1 1

t T

i Maitli. , 28.
Variee lectiones."
1%

m.

" .

1 7

m.

685

E X P O S I T I O 1N E P I S T . AD COR. -

CAP. X .

636

nedicimus ei, et gralias agimus ei, qui sanguinem

, \ - suum pro nobia effudit, ineffabiliaque bona in nos
conhilil. Non dixit autem, Participaiio, sed Com. , , , c ,
mojiicaiio, > ut aliquid excellentius indicct, sum , . *0
, , mam puta unionem. Quod auiem dicit, hujusmodi
esl : lloc quod in calice est, illud est qaod ex
, (&*\
Gliristi lalere eflluxit : el ex eo accipicnles, com , [] ,
municamus, boc esl, tinimur Christo. Nonne ifaquc
, . ,
vos pudet, Gorintbii, ab isto calice qui vos ab
, \ ,
" idolia liberavil, ad idolorum poculum accurrere?
;
c , \
Panis quem frangimus, nonna cotrnnunicaiio
; " \
corporis Gbristi est ? Quod Domlmis in crnce non
( ), paliebatur (os enim ejus nullum est contritum)
, * . c *
boc jam susiinet, cum propter nos frangiiur. I n < , > . c quhenim, c Qnem frangimus. ~ Coinmunio > aulem c eorporis Gbrisii est, > pro eo dixitquod esi,
, , ,
Quemadinodum illud corpus Christo uniiuin est, sic
, \
el nos ipsi per panem bunc unimur.
.
VEAS. 1 7 . c Quoniam uous panis, et unum corpus
" , \ .
muUi sumus. > Quia dixerat, c Communicatio 1 8 1
* c ; *
orporis est, communicans autem aliud est ab
, *
, , eo cujns particeps est : jam majus quiddam demonsirat, inquiens, Quod illud ipsum corpus sumus.
. ; .
; * Quid enim csl panisfcorpus Chrisii. Quid aulem
fiuol illi qui participenl? corpus Cbristi : non cor , .
* \ , pora mulla, sed unum corpus. Quemadmodum enini
panis ex rouliis graais unus efficilur, sic et nos,
, .
multi cum simus, unum efficimur corpus Ciiristi.
c . > g
Omnes enim ex uno pane participamus. > liaque et uoum sumus. Quire igitur charitaiem non
" \ .
, \ \ ; observamus, et unum secundum hoc quoque efli , , - cimur? Aiqui Deus, inquii, propteroa corpus suum
nobis tradit, ot unial nos, cuno erga seipsum, lum
, , \ , \
nos inter nos mutuo. Quia enim prior carnis nostfae
.
natura corrupta erai a peccato, vitaque destituia,
, \ ,
dedit nobie suain ipse omnis peccati experlem, ei
\ ,
vivam, aimilem lamen nobis carnem, ut eam assu ,
mentes, in ipsam permisceamor, et sine peccato
, , \ wamus quaienus licet.
,
* \
, ; >
, \ , .,
\ '

VERS. 4 8 . Yidcte Israel secundum carnem.

Nonne qui edunl hostias, aliaris sunt participes ?
crassioribus exemplis, inquit, discite quod idolorum communio sit id quod a vobis geriiur. Dixii

[f-
. ] .

,
,
D

,
\
, ,
, c . > \ "
, ,
* \ ,
;*
. , *

. ,
, \
, , \

, .

autem, c Israel secundum carnem, > quasi ipsi sini

secundum Spiritum. Repota vero tecum quod non
dixerit de Judaeis, quod cum Deo communicenl, sed
Partlcipes altaris sunt. > Nam id, quod Deo segregatum arat, arae impositum comburebatur. I n c o r
pore auiem Chrisii non sic se res babei: sed est
communicaiio corporis Ghristi. Non enim arae, sed
ipsius Gbriati particlpes efficimur. Metuens igitur,
ne illi audienles quod Deus sacrificium illie accipiens, nocendi poteslaiem babet, snspicentur idola
eiiara iatic sacrificium accipientia, iis, qui non sacrificani, nocere posse, i n l u l i t :

VarieB lectiones.

" .

688

TIIEOPHYLACTI BULGARl/E ARCHIEP.

68

Vcr.s.-i9. c Quid igilur dico ? Non quoJ idolum c ; ; aliquid sil, aut quod idolis immolalum sit aliquid ? " ;
tfon quasi idolis vis aliqua inesset, et vel nocere , ,
vel prodesse potuiesent, idcirco ab iis vos abduco
* '
(neque enim.quidquam suot omnino) verum quod
.
offeratur viclima Domiuo luo. Inferi igitur :
*
VERS. 2 0 . c Sed quod qux geuies immolanl, dae ' , , \
moniis immolent, el non Deo. > Ne igiiur accurrite
. ad bostes Domini veslri. Nam si, mensa regia d i * \ ,
missa, ad coudemnatorum mensam accurreres,
\ ,
oinnino peccares ; non quod nocerei ilia quidquam
, , *
aut juvarel, cauerum quod injuria islud videreiur
*.
niensae regiae.
Nolo autem TOS paiticipes daemoniorum fieri. >

Si eniin myslicam mensam parUcipaiiles, Cbrislo
. > comaiunicaut : daemonuin mensam participanies,
* ol daciiiouibus baud dublo comtiiunicant.
, .
c , ' YERS. 2 1 . c 1 8 2
potesiis calicem Doroinl
. >
btbcre, et calicem dacntoniorum. Oum per modum
*
adhoriaiionis dixerat, Nolo vos pariicipes esse da>
* ,
iuoniorum , ne admoniiio isia flocci peudaiur,
, *
per modum sententiae negaiiva? nunc illud ipsum
, \ ,
posuii, c Non poiestie, > inquiens, c calicero Douiini bibere, ei caltcem daemoniorum. >
, \
< Non potesiis mensae Domini parlicipes esse, e i
. >
meusae daemonioram. Ex solis nominibus probat,
, .
quod ab idoloibytis absiinere oporteat.
c ;
VERS. 2 2 . c An provocamus Domioum ? Numquid
; > .
ioriiorea eo eumus ? Quo pudefaciat ipsos, boc
posuit: Num tentamus, inquil, et laccssimus Deum, Q , \, \ ,

ulrum punire nos posfiit, ad hoslesejus seccdentes?
; ,
Deinde ad absurduin perduccns oraiionem, Num* c ; quid foriiorea, inquii, c ipso sumus? > diclum
** .
iliud Mosaicuro valde acriier iig in memoriam rec ' ,
rocans c Provocarunl me in uon Deo : ad ira . >
cuadiain me coricilaverunt in idolis suis *. >
< , ' . >
VERS. 2 3 . Onmia mibi licenl, sed non omnia
,
expediuni. > Ne quis illi objicial: Tanlisper duin
* \, .,
pura cum conscienlia luanducavero, isuid faciendi
, "
poiestaiem babco : Cerle, iitquil, omnia libi liceal,
* *
quandoquidem proprii arbilrii domiuus a Deo con * ,
diius es : verum boc ipsum u l edas, non oranioo
,
libi expeiiit. Istbac enim progrcdiens, in idola pro
pcndebis, ipsorum mensas frequenter participando.
, ' .
Omnia mibi liceol, a i non omnia aedificant. j j
\ , , \ ,
Nequc libi prodesi, inquil, sicul el aniea dixi, neque frairi luo : ipsuro enim non aedificat, quin po- * ^,
, .
lius desiruil ac evcrlit ipsius fidelb. Cum itaque
" , , *
ueque le, nequc fralrem adjuvet, quid boc facis
;
VERS. 2 4 . < Nemo quod suum esi quaerat, sed
,
, ,
quisque quod proximi est. > Ne quseras nura l u
>

t Detit. x x x u , 2 1 .

VariflB lectiones.
1 1

> .
, m. Sit aliquid. Timebat, ne htcc eum
oicere, pulartmt, quasi idotis atiqua iaesset : unde aii: flon quia iila obeue /, atW prode$$e, idctrco ub ii$ vob abduco.
.
.
.
* .
* .
1 1

689

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. -

CAP, X.

690

, ' el - P
conscienlia vescaris ; sed oum fratrem tuum
aediflcei ea res. Saepe enim in Epistolis boc ponit
vov. ,
tanquam maxime necessarium. Non aulem simpli .
citer praecipit, ne propriam utilitatero quaeramus,
, *
. sed cum fralri sil illa incommodo. Tum enim ipsius
uiilitaiem propriae praferre et praeeligere debeinus.
.
V E M . 25. Omne quod in macello venit, manc ,
ducate, uibil inlerrogaiite* propler conscientiam.
.
Cam hacienus hiultia confirmasset abstinendum
,
plane ab idololbytis, ne rursum plus aequo curio *
, '
siores reddaniur, adeo ut abstineant eiiain ab iis
, ,
quse in foro vaeneunt, metuenies ne et ea sint idolo, c , >
thyia : Omne, inqtiit, quod vendiltir, edite, non exa , ,
miuantes vendentes, et inlerrogantes num idolo , ,
tbylum tit, tanqoam conscienlia vestra consiernalt,
. " quam hoc pacio purgara inlendali*. Yel sic : Ne
!) ,
feriatur 1 8 3 conscieniia tua, propterea ne exa , ,
mines. Fortasse namque, si disquirns, rescisccs
idolia esse hnmolatum quod emere cogitas, el ferie .
lur conscientia lua.
c , ,
VERS. 2 6 . c Dontini enim est terra, el plcnitudo
. ,
ejns. Non djemoniorum. Quod si lcrra sil ejus,
. , lum frucrus et arbores el animalia. Si aulem ipsius
, * .
sim omnta, lum nibit natura esl immundum, sed ex
uniuscujusque opinione.
,
VERS. 2 7 . c Si quis autero vocal vos infidelium, et
, ,
vuliis ire, omne quod vobis apponilur, edite, nibil
. > ,
interrogantes propier conscicntiam. Bene divii,
,
c Vullis. > Neque enim ipse adboriari ad boc, neque
. ,
deborlari instidiit. Nibil auiem interrogate, neido.a
u r a

"

"

"
,
.
c * \
, ,
,
. ,
' , ,
,
,
,
, , c
, , , . " * , , *
,
. ' .
,
. > , ".
( ) ,
,
. '
; *
; , ,

...ow.l

. w

. . . ^ . . w

. ^ ,

nimia sollicitudine formidare videamini, el u l conscieuiias vesiras puras elinconcussas eustodiatis.

VERS. 2 8 . Si quis autem vobis d i x e i i l : Hoc est
immolalum idolis: nolite manducare propter illuin
qui indicavit, et conscientiam. Domini enim est
lerra, el pleniiudo ejue. > Non \eluli a rebus noxiis
libi absiinerc mando; sed propter eum qui indicavit,
u i i s n o n kedatur, aique pulet idolorum res baud
rejici a Cbrisiianis. Nam quod non tanquam ab
immundis, vel ab iis quae t i n l a Domino nosiro
aliena, abstinendum essedoceo,vel inde planum esl:
< Domini enim est lerra, et plenitudo ejus, > boc
esl, omnia ipsuai replcniia, et quae in ea continenlur. Vel eliam sic : Abstine, inquil, a eibo islo
universa enini terra Oomini est, ac licet libi aliunde
impleri. Nam cuncla tibi sunt aperta.
YERS. 29. Conscienliam auiem dico, non taam
aed allerius. > IIoc esi, Graici. Forlasse enim (uli
dixi) offendetur, vel lanquatn gastrimargum te j u dicaudo, vel ceu eom, qui aeque ac ipse, idola excipial. Sed foriasse dical quispiam, Quid tu sollicitus
esdeillo qui indicaverit ? Supra enim dixisli, Quid
niibi dc iis qui foris sunt, judicare ? Non illius, i n L

Cor. Y, 1 2 .

VariiB lectiones.
41

"

: 0 .

0.

19

m.

* .

CM

THEOPHYLACTI B U L G A R L B ARCHIEP

qult, scd veslri curam gcru, ne eondcniuemini : * ,

' \ ~tdcirco addidil:
*
t quid enim liberlas mea judrcatur ab aliena
r "
ronscieniia? Non observare, et non prohiberi,
; , .
libertaiem dicil. Ego enim, inqtiit, libere et sine
\ . , \,
observattone vcscor, Graccus vero me condemnabil,
* " ,
Fabnla est inquiens, Cbrislianorum reiigio : aiunt
\ * *
quidem idola sese exsecrari, ei interim ea quae iis ,
oblata sunt libenler coincdunt.
.
V E R S . 50. c Si ego cum gratia parlicipo, quid bla ,
sphcmor ejug rei graiia, proqua graiias ago? * Ego,
; > , \,
inquit, libere pariicipo creaturaa Dei, per gratiam
,
Dei quae me stabilem et firmum fecil, adeo ut nibil
\ ,
observem : at Gracus conviciabitur mihi, quippe
* ' "
, , \
qui simulem me idola 1 8 4 quidem fugere, et lamen per gulam eis immolaia comedam. Quod aulem . ,
, > ,
adjicil, c Pro quo gratias ago, > bujusmodi e s l :
, ,
Ego, inquit, gratias ago Deo, quod adeo me excel\ ,
sum fecit, ac Judaica Immiliiale sublimiorem, u l
nullalcnus laedar. Graecus autem, ut drxi, scanda- ', , "
\ .
lizatur et blasphemat.
V E R S . 5 1 . c Sive crgo mandncalis, eive bibiiis,
c , , ,
five aliud qaidfacitis, otnnia in gloriam Dei facite.
, , ,
Omnia, inquit, facite ad gloriam D e i : quasi qna?
, '
nunc Fiant a vobis, ad Dei conturaeliam sint, imo , .
poiius bhspbemiam. Manducat ergo quisquam, vM
\ , \ bibit in gloriam Dei, quando neminem offeudit,
, , ,
quando non ut gulosos aut voluptaiis seclalor epu'
l a l u r ; stJ velal is qui corpus conservare velit ad
* \ otst
virtulis operalionem. Oinnino autem quamcunque ^ , , , , ,
rem in gloriam Dei quispiam agit, quando neque
alium scaodalo quopiam laedii, neque seipsum;
.
nempe hominibus placcre sludeas, vel ex aflfoclu
aliquo perttirbato.
< \ \ "
V E R S . 52. c Sine offensione estote ei Jmfaeis et
\ . ,
Grxcis, et Ecclesiae Dei. > lloc est, millam vitupe . ,
rationis occasionem nemini prebeuies. Conlingei
, " ,
auiera boc, si neque Judaeum, neque Graecum of *
fendamus, neque etiam fratres: nain illi sunt Ecck . " , *
si Dei. Observa, quod majim e$t, ullimo loco pro\
tulit. Nain el alios ad fidcm ailrabere convenil, nec
\ .
inicrim lamen fralres persequi. Iodicalautem omnes
, ex boc effensos, quod idolorum iinmolalis vesce . '
.rentinv
9

%1

YERS. 55. Sicut ei ego per oinnia omnibus pla- 0 < ,

, , ceo, non qu&rens quod mibi ulile est, sed quod
. , ,
multis, n i salvi flant. lmitaiores mei eetote, sicut
\ " * ,
et ego Cbrisli. Postquam magni quidpiam illis im " \ \
posuerat, reos eos faciens et Judaeoram et Graecorutn
, , $3
noxa\ serpsum i n medtum prolulit, ut osiendal rem
^. 3
baud essc diiBcilem. Qui vero suutn commodurn nori
, , \ ,
qusesierit, liquet ex multis, quae supra commemoravit, c Omntbus, > inquit, c faclus eom omnia;

maxime vero ex eo qood opiavjt anatbema esse pro

fratribus. c lmitaloree > igitur, inquii, < mei esioie. > . ,
Illuil vero, c Quemadroodum el cgo Cbristi, > ne , * , -

Variffi lectiones.

4 1

.
.
0.

" .

* , . . . 0-

69J
EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. X L
694
. , \, putes arroganiis esse sermonem, verum adbortantis
\ pojLius ad imitationem. Si enim ego, inquit, Christum
imilatus sum, qui vitam snam contempsit, ut nos
,
; , vlvamu8,quanio polius voame imitabimini. Non enim
ego tanto sura mellor vobis, quanio iile me, qui
, .
omnes hicomparabiliter antecellit,
CAPUT X I .

. \

VERS. 1 . Laudo aulem voe, fralres, quod per

omnia raei memores esiis. Abaoluto de idoloihyiis
sermone, quippe qui de magnis erat, uunc lcvius
quoddam peccatum 1 8 5 corrigil. Nam inter (lelicla
graviora, leviora collocare solet. Qutd aotem isiud
fiet? Feminae quidem non velato capite orabani, ac
valicinabantur (nam etfeminae lunc propbetiat dono
clarae erant), \iri autem, quippe qui in pbilosophia
veraati essent', comam nulriebant, com quando
orarent, tom quando propbetarent. Hsec vero Grxca?
consuetudinis erant. Quia igiiur de bisce eos adroonuerat, forsan cum prasto esset, atque eorum
quidam alii oblemperaverant, alii vero non obtemperaverant; de obedienlibus inquii, c Laudo voa,
quod per omnia rneiroemoresesiis. Alqui inler
caelera isiuc ununa erat, de coma noo nutrienda
per viro9; ipse uroen c Per omnia, > ioqoil, c mei
meminisii*. > Semper enim aapieoter praconiis eoa
lenire solet, de quibus spea est, qood per isla possint in mcliorem stalum redigi.
VEBS. 2. < Quemadmodum tradidi vobie, tradi \ ,
. , \ Q tiones coniineiis > Hinc perspicuura At, quod baud
pauca sine scriptis tradiderint et ipse ei reliqui
\ .
aposloli.
, , .
, > ,
.
. ;
"
< \ \
) * , - ^
, \ , \ .
. \ \
, ,
, * \
, c ,
. , \
$ ' * ' , < , >
\, . > *\
.
4

VERS. 3. c Volo aulem vos scire, quod cujiislibet

virr caput, Christus est. > Yideiur quidem quanlum
a verborum consequentia colligiiur, ad eos w b a
facere, quos eo laudavlt, quod praecepta sive iradiliones observaesenl : revera aulem immorigeros
corrigil. Guro vero cujuslibet viri caput esse Ghrialam audie, de fidelt isluc inlelligas. Nara fidelea
nos sumue corpua ipsiue; non autem Graeci iuQdelea : quare nec capul illorum Christus.
*
c Caput autem mulieris vir; caput vero Cbrisji
. , Deus. Capui uxoris maritus eet, proplerea quod
* , doniinelur in eam ; Christi vero capul Deus, quod
, . D git ejus cauta, ut Pater Filii. Non oporiet enira ea
\ \ * * quse de capite dfcla sunt, ex aequo de Chrislo intel , \
ligere : xerum noslrum quidem capat est Cbristus,
\ * , et quaienus est creator noster, et quatenus nos
, . \ aumus ipsius corpus. Cbrisii aoieni capul Pater est,
ceu cauaa ipsius. Sin juxta bumanitatem accipias sic
, diclum esse Patrem Gbristi caput, perinde ac Chri , \ \
slus diclus est caput nosfrom, nibil iropielade
. \
admillie : qaandoquidcm, et Dcua Pater Cbrisii
,
dicitur secundum bumanilalem. Quia enim nobis
, \ assimilari dignatus ett, et frater nosler, et caput
,
noslrum audiit, ttihil novum est, si el bumilialionis
,
. ,
'
, .
, .
, \ \ "
* .

Varias leeliones.

0.

* ; .

695

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

C95

noihina recipiat, ac eum qui juxta tliviniutem Paier est,caput babeatsecundum bumanitalemsuam, lan, , \ .
qiiain prfncipem ct Deum suum.
,
j YERS. 4. Omnis y\r orans aut propheians, in
, .
.capite bubens, deturpaf caput suum. > Virutn non
\ ,
joinoiiio caput operire probibet, sed in oraiione
. ,
iantttinei propbetia. Nec dixit, Tectus capui, verum,
, , c
In capite babens, > u l aufcrat non soluin velatio , >
nem per pileum, vcrara eiiam 1 8 6 P
comam.

*
Nam qui comam nutrit, etiam io capile habet, co , .
inam videlicel. Qui vero pudefacii caput suum ?
;
Quia cum princeps s i l , suique juris, se ipse jugo
, . subdit. Gaput enim conlegere, esl poleslaiem capiii
,
iinponere. Nam capiiis legumenium, est dominalo
ris vice, signumque subjectionis. Yel bunc ad mo- * \ \
, . .
ritira : PudefacifCbristum caput suum, aeipsum
* ,
liimirum imminuans ac liberlale privans. Ut enim
.
rxiguam corpus pudefacit capul, sic qui a Deoliber

Fiiique juris faclus esi, seipsum aulem imminuii,

c veluli eubpotestaie essei, ita sccontegii; Gbrislo
, , '
capiii ejus, tanquam corporis, esi decori. Non fuerit
autein abs re quaerere, cur veluii culpam et pccca- & , \
, , .
inm istuc Aposlolus posuerii. Imer muha alia quae
,
cam viro tum femina?, illi uempe in dominii, huic
\ )
in subjectionis signa iradita erant, islud eiiara, u l
, * , ,
Slle quidem capul aperiat, isia autem tegat, iis pro
, , aymbolo datum erai. Quomodo igUur culpa vacet,
,^ .
naturse lcges praelergredi; ac virum quidem comam
nuirire, mulierem vero retecto esse capite? Hoc ergo ,
11

e r

tollily ceo arrogantiae signum, qax non pauca saneQ

i n rebug ecclesiasiicis et m l a i e t perdii. Hincenim
oriuntur baereses, ex hoc scilicet, quod ea quae
legibus consiiiuta sunt,. unusquisque iransgredialnr.
YERS. 5. Omnfs autem mulier orane aut propbetaua non velaio capite, delurpat caput suum;
uiuim enim et idem est, ac si rasa esset. Fuerunt
auiem ei feminae propbeiiae ( u t diximus) donum
babeules, u l Philippi flliae aliacqne multse. Qnomodo
vero pudefacil caput suum? Quia fugUivum quoddam capui ostendit, ut quae defeceril a tradita sibi
a Deo polestate. Noveria autem quad virum in orattone et propbetia vetet esse tecto capite, mulierem
VQro non solis bisce illis lemporibus, verum sempcr. Hoc enim vult per boc quad a i t : c Urnim enim
et idem cst ac si rasa eseet. Nam sicul ipsi nunqaam non turpe essei radi, ila eiiain isiud, nempe
nudo capUe uicedere. Nam coma tegumenii vlce
eat. llla itaque qosa tegumenium abjicii, similis csl
illi quae comam abjecit.
V E R S . 6. c Si enim non velalur mulier, tondeainr
etiam : Si autem turpe est muHeri londeri vel raai,
velclur. Adbuc osiendit, quod reieaio caphis ra6urae eimilis esi^ ei quemadmoduirt ista turpe est,

&v , ;
,
. \ ,
.

,
\ .
* , , \ ,
, ,
\ .
; " , aorfj
. " , ,
,

, .
, .
" ,
.
. " ,
.

c , *
,
. , -

VariaB lectiones.
431

' , .
.
. , .

- (, ) ^.
*

EXPOSITIO I N EPIST. I A D COR. -

697

, \ . * \
, .
c ,
\ ,
, , \
' \ ,
, , \
.
,
*
' ,
* , .
c . > ,
*
,
.
,
. \ ,
. / '

, \ ' , *
* * . , \, c .
;
, \ , ,
^ ,

w - , ,

- ~

, ,
, ,
, , \
. "
,
\
.
, . , \,
.
,
, . ,
\, ,
* * ' . "
,
, ,


. < >
, , \ , \ ,.
" , \
;. * , ,
\ ,

esse capite.
VERS. 8, 9. c Non enim vir ex niuliere est, sed
mulicr ex viro. Elcnim non est crealus vir propier
liiuliercni, sed mulier propler virutn. Gausas di
cit propler quas vir imilieri prscest : nimirun ct
quia mulicr ex viri cosia csl, el quia vir aon est
propter illam, sed illa propier ipsum. Faciamus >
enim, inquit, adjulorium i p s i . > Qui igiiur vir
conlcgelur, qui tanlo honore a Deo affecius esi ?
Femina enim babitum sibi arripii, ac perinde facit, ac si diadema suum capiie arrepium abjiciat,
babitumque servilem assumat.
VERS. 10. Quapropter mulier debet potesiatem
babere in capiie, propter angelos. Propier haec
liaUCrfJ
III U a ^ l l C , \>\U^ICI
II
pradicta, inquit, mulier in capite suo signum
babere debet subjeclionis suae, legumenlum videlicet, si nihil aliud, angelos tamea reverim, nc et
ipsis tanquam impudens videatur. Ut cnim obvelare caput, oculos demillere facit, et verecundari,
adeoque subditi formam s e m r e ; sic revelalo capile ingredi, impudentiam declarat, quam el angeli, qui Chrislianos comilantur, exsecrantur. Clemens vero Stromatensis, curiosius, per angeloe, in
Ecclesia juslos inlellexit. Obvelelur enim, inquit, tie
bos ad fornicationem scandalizet.
e

\
. > ,
i -

VERS. 1 1 . Verurolamen neque vir sine muKere,

neque muliep sine viro, in Domino. > Hasc adjicit,
quia plurimum excellenliae viro dederal, commonsirans quod mulier ex ipso, ei propier ipsum, ei sub
ipso sit. fte igiiur viros plus quam par sil efferat,
neque illas deprimat, Revera, inqnit, in prima creatione iia mulier e viro condila fuit : nunc auiem
ne vir quidem sine muliere nascilur. Verumtamen in Domino, * hoc est, Dco universum facienie,
et vivificanie semen, malricemque conforlanle.
VERS. 12. Kaaa sicul mulier de viro, i u et vlr
per mulierem. Mulier quidem, inquil, ex viro
est : uam adbuc viro boc inlegruin re$tat, maUe-

Gen. !, 18.

Vari lectiones
1 5

698

innuu, nunquam uon turpe esse, muliercin caput

suum relegere vel nudare.
VERS. 7. c Vir quidem non debet velari, quoniam
imago et gforla Dei est. > Primam qtiidem 1 8 7
causam d i x i t , quod Christuro caput liabeai, nec
oporleat ipsum legi: jam vero secundam potiit,
quod gloria Dei sii, bocesf, vicarius Dei ei iniago
ipsius. Oportet ilaque eum qui summi imperatoris
vices geril, cum imperii sui Hisignibus coram ipo
apparere, boc est, aperlo capiie. Islud enim indicio
est, virum nulii lerrenae polestati esse subdituni,
sed ipsum dominari omnibus, oeu imaginem Dci.
Midier aulem gloria viri est. Hoc est, mariii
dominatui subdila est. Qoare par est, ut cum subjecliofiis SIKC indiciis appareat, qy^ sunl conteclo

CAP. X I .

ita ei illa ; Per hac autcm id quod supra dixi sub-

699

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

7J0

e s s e

rem ex ipso 1 8 8
*
alem est per mulie- *
ran, id esl, roulier est ministra generalioui liomi, , nis: potior auiem operaiio seminis est, iia ut vir
* iion proprle dicalur ex feroina esse, sed ex paire
. "
suo per muliercm, u l quae fuerii ministra ad gcne- , *
raiionem. De Domiuo auiem Paulus non sic dixit, , .
sed Natum ex muliere ait. Metuii enim u i i prae- ,
, \, . ,
posilione Per, > ne locum daret bsereiicis calum , ,
niaodi, quod per virginem, quasi per caualem,
,
iransierit : vel quod siue viri congressu, solius
* ,
ipsius uteri fructus eral.
.
c Omnia auem ex Deo. Non v i r i , inquit, islud
c . > ,
, .
opus esl, sed Dei. Qnod si omniaDei polentia flant,
, "
ipseque ordinavit virorum et mulierura res, noli
\ \ , ,
couiradiccre, sed oblempera.
.
Y E R S . 13. c Intcr vos ipsos judicaie. Rursum
c .
eos judices conslituit, abunde et copiosc asiruens
,
quod velit.
.
< Decel mnlierem non velalam orare Deum ? >
\ \
llic quiddam borribilius iudical, uempe quod ad
;
Dium injuria recurrat.
, .
c " I I ,
Y E R S . 14, 15. c Nonne naiura quidem ipsa docet
, * ,
ves, quod vir quidem, si comam nutriat, ignominia
; \ esl i l l i : mulier autesi, si comara nutriat, gloria est
. >
\ $;
illi ? Nam coma pro velamioe ei daia esl. > Ecqui
, \
cst ignominia viro, si comaro curel? Quia mulieris
, . TjJ
babiium assumit, cumque princeps consiitutus sii,
,
subjeciionis stgnuoi recipit. Mufieri auiem coma est
. . * .
gloria?, quooiam proprium ordinein servat. Guivis
\ ,
auiem in gloriam cedit sui stalus observatio. Quid
vero nccessum esl aliud adhnc operimentum, pe- , ;
pluro scilicet addere, si coma est velamenlum ? U i , \
non ex sola nalura, veruni eliani ex consilioei vo- .
liuiiaiis eleciione subjecliooem fateatur.
9 9

VERS. 16. Si quis auiem videtur conteniiosns

esse, no8 talem consuetudinena non babemus, neque
Ecclea'ue Dei. Conlenlionis igilur esi, in btijosmodi rebus reluctari non ralionis et intelleelus.
Quandoquidem enim Corinlhit sapientes videri volentes, per syllogisinos fortagse renitebantur, rcm
indiffereniem esse ostendeutes : Nos, inquit, talem
consueludinem non habemus, eive ita ahercandi,
eive ut vir qaidem comam nulriat; muiier vero non
obvelatum caput g e r a i : imo ne aliae quidem, i n quit, Ecclesiae Dci. Ouare non nobis solis adversa
oiini, yerom eiiani umvArsae Ecclesiae. Ista autem
pudorem incuiiunl, cogendo scilicel audiiores, ne
quidquara praier aposlolicam ronsuetudiuem faciant.
Y E R S . 17. t Hocautem praecipiene non laudo.
(juemadinodum i i qui primum crediderant, commnnia omnia habentee, coramunuer epulabanlur :
*ic perquamdam eorum imiiaiionem, etiamai non
adeo 1 8 9 exaciam, Goriuibii, staiis 'quibusdam

c ,
, .
, ,
* \ .
,
, *
,
, , ,
* ' ', . " ,
" .
, ,

c , "
} ,
* *,
\ , /)
, "

V&riaB lectiones.
1 7

1 8

8 8

. .

# 1

0 .

ID.

701 -

E X P O S I T I O I N E P I S T . I A D COR. - CAP. X I .
702
, diebus, fesiis fortasse, poslmysieriorum participationem communiter convivabantur, divttibus n i , *
miram fercula afferemibos, panperibus aulem ab
\ .
ipsis ad convivia vocatis. A l per dissensiones admi \
randoe Hle ritas, quo routua charitas, et chrisliana
, \ .
pbilosophia continebatur, comiplus est, nec ab om *
nibus servabatur. Scribit igitur Pauias, ut hoc cor ,
rigat. Gum autero in pnecedenti delicto mukos
, c , *
obedientes baberet, t foudovos, > inquit : hicvero
,
secns habente re, < Hoc autem praeciplens non
* ,
laudo, a i t : hoc est, non laudo vos, quod prorsns
, \ ,
bac de re, de qua dicturas sum, praccipiam vobis
, . *
et adborter. Oporlnit enim ut per vos ipeos intelli, ,
gentes, ncc peccaretis omuino, nec praecepio indi.
B gereiis.
c Quodnonin melins, sed in deierins convenilis.
" , Decebat vos ad meliora progrent, conventosquc
, " ,
faeere liberaliores : vos aulem consueiudiurm, quaj
\ * ;
oblbiuorat apud vos, immimiislis; ac convenitis
\ \ quidem in una Ecclesia, non lamcn ul simul cae ,
neiis. Hoc igilur est c Deterius, > id est, in quo
. , ' >
deftaitie.
, " .
VCRS. 18. Primum quidem convenientibus vobis
, $
in Ecclesia, audio schismata iuter TOS csse.
, 2 . >
staliin aggrediiur scrmonem de mensis, eed prlu*
\ ,
eos ferii, quod echismala inter eos essenl : nam
,
revera quia divisi erant, idcirco privatim unus. \ ,
quisque edcbai.
.
Et ex parte credo. > Ne dicant, Qtiid autem
\ , " *
; , , C si mentiuniur calumnialores nostri? Neque credo,
d i x i t , neimpudentiores faciat: neque non credo,
, ,
ne Yideatur eos fruslra objtirgare; sed Panim quid., ,
dain credo, inquiu Verisimile iiem est oeque
, \, \ ,
omnes morem isiura iraosgredi, sed ex parle quoa; , ' ;.
dam.
VERS. 19. < Oporlet enim et bsereses inter vos
\ ,
esse. Non dogmatum baereses dicil, sed scbisma ,
tum bujusmodi, de mensis scilicel. Quid vero egt,
, \ .
Oportet ? > Pro, posaibile est, vel necesse est vos,
, t ; \ , , ,
cunt homines silis, non omnes recta ingredi. Hauc
.
igrtur ob rein etiam credo : perinde ac Domimis
\ \
eiiam dixit : c Necesse esl venire scandala :
, \ ,
boc esi, Cum pravi sini in mundo, esse el veoire
\ , \
scaudala necesse est.
, \ .
t U t q u i probati sunt, manifesti iianl in vobis.
< " . * , D
Conjunclio, Ut, hic non est causalis, aed ad re*
< ", ,
evenlum et exitum pertinei, uti muliis in locis
, .
perspicuum est. Cum enim arrogantiores commu
nem islam ccenam non acciperent, manifesUbantur
, , ,
probaii, id esl, pauperes, quod patientcr feraut
,
sese negligi : aniea aulem non apparebat porsevo
. "
rantia eorum. Ycl probaios dicit eos, qni oiorcnt
*
coenac adbuc cuslodiebant : non enim 1 9 0
. >
ottines rfissolverant. Cum igiior dissolventes re, ( .
probi appareront, observautes manifeslaniur ceu
probali.
, !
VERS. 20. c ConvonieiUibus igilur vobis in idcni
n

6 1 1 1 1

Matib. xv, 7.

THEOPHYLACTI BULGARIA! ARCHIEP.

7C3

704

non eet Dominicam coenam manducare. > Conven- Kuptaxkv tlirvov */. > jiv *.<,
inquif, cbaritoiem indicat et coiisocialionem
\,
atqui opus non fit. Dominicain autem coenam con- .
viviura vocat, veluli imiiationem iremendae illius

,
COBM*, quam Dominus una cum discipulis suis
* \
manducavit. Proplcrea et coanam pranJiuin voca . , \, ,
vit. Yideie igitur, i o q u i l , quo o r b e m i M , nempe
.
ismiaiiotie mensae Dominicae.
c
YERS. 2 1 . Unusquisque enim propriam coenam
praesumit ad manducandum. Dominicam banc . > .
. , \
coenam privatam fecistis. Quandiu enim communia
*
esset, Dominica coena vocabatur : Domini enim res
omnibus servis sunl communes. Quoniam vero . \
, \ ,
iinusqiiisque anievcrtit propriam coenam mandu' , "
cando, nec exspeclat pauperes, sed privalim apud
aese edit, conlumelia affecistis coenara vesiram,
,
pro Dominica privalam facientea.
c \ , .
c Et alius quideui eauril, alius vero ebrius eat.
?, . ,
Pauper quidem esurit, opulentus vero inebriatur.
, Duo autem bic sunt piacula, et quod praeiereuntnr
, & \ ;
pauperes, et quod vos inebriamini, soli iis salurati
quse eiiam pauperibus oportebal apparaia esse. . , c ,
.
Emphaiice aulem dixit, t Ebrius esl.
c \
VERS. 22. < Nunquld enim domos non babclis
ad edendum et bibendum ? > Si eniin communiler
; > ,
et publice nou estis esuri, cur non in aedibus ve- ;
airis edilis ?
< ;
Aul Ecclesiam Dei contemniiis ? Cum enira
" ?,,
Doininicam coanam privatam feccris, manducans
1

et iocum es Q " ,
.
jurius.
c ,
El pudefacitia non babentes. > Non tanlum cu
, , ,
rant pauperes, inquit, quod nou alitis eos, quan, , , \
luiu quod pudefiunt redarguti, quod ipsi nibil babeant, vobis splendide accumbentibus, ac vino i n - \ ,
\ .
dulgeniibus.
; ;
c Quid vobis dicam ? Laudabo vos ? In boc non

. > ,
laudo. Post erroris demoDslralionem mitius cum
illis loquilur. Cum enim dicere potuissel, ista i n - . ,
, ;
numeris moriibus digua, ipse quid aii? c Laudabo
vos ? I n hoc non laudo. Hoc aulem facit, ut eos ; , ,
.
clemenliores erga pauperes reddat. Si eoim eos ad
,
finem uaque vebementius percussisset, adversue
, * *
inopes crudeliores facli esseni, quippe quia eorum
D
.
causa ab Apostolo ignominia affecii.
apud

teipsum, Ecclesiam

VERS. 25. < Ego enim accepi a Domino, qnod ct

tradidi vobie. Gujus rei gratia mysicriorum et
vesperae illius meminil? Omuino necessario, ut
persuadeal quod Dominus tuus omnes eadem roensa
excipere dignalus sit, tu vero fralrem ejusdem lecum generis e t n a i u r aversaris ei dedignaris?
At qui ait a Domino se 1 9 1 accepisse ? ISeque
euiin tum aderaf, sed persecuior eral. Ut disca*,,
quod eliammim ipse est qui roystica mensa myeteria illa tradit, a3que aique tum.

,
.
; %
,
;
; ,
. " , \
?
, \ .

Variae lectiones.

. " m.
i u i v . * m.

' , \ . 0 .

705

E X P O S I T I O I N E P I S T . I A P COR. -

CAP. X I .

706

f " \ , - VERS. 2 4 . c Quoniam Dominus Jesus, in nocle

, , \ , \
qua tradcbatur, accepil panem, et poslqiiaui gra* , * \
tias egissct, fregii, ac dixii, Accipile, manducate :
. , \,
Iloc esl corpua meum, quod pro vobis franghur.
, \
Recordamiui, inquii, quod hanc uUimam vobis de ^ ,
deril inslilulionem ; quodque ea etiam noote qtia
\ ;
maclandus eral, ipsum proditorem convivam ba * \
bncrit : Et lu fratrem luum indigitum judicas ?
,
Edoclus es eliain graiias agcre; quandoquidem et
, ,
ille gralias egeril, exemplum nobis relinquens :
, . \
aiqui tu indigna graliarum aclione commiilis, i n , < , , > , juriam inferens Ecclcsiae, alioque esurienle tpse
, ,
inebriaris. A t vero ille contmuniier omnibus d i , \
xif, Acciphe, edite, idque corpus suum, quod pro
, ,
omnibus ex acquo fregil, in mortem iradens; l u
, .
vero edcndo anleveriis, neque communera panem
in medium ponis, neque frangis ipsum uii delur
niuliis, verum libi ipsi contines.
< .
Hoc facite iu meam comiueinorationem. > Quid
; ,
ais? Si tfilii vel Patris cotnmemorationem face , - res, conscienlia tua perculsus esses, niei rilue
, \ *
omnes perfecisses, ac pauperes invilasses : com , ' nientoraiionein autein Domini faciens, ne mensam
.
quidem luam siiupliciler iinperlis.
< \ ,
VERS. 25. c Simililer et calicem postquam coe
nassel, dicens : ilic calix Novum Teaiainenlum est
. ,
in meo sanguine. Fuerunt eliam in Yeteri Tesla , meulo pocula, quibus sanguinem brotorum post
\ . \ - \iciimani oblaiam libareni, quem pbiala et poculo

,
, , ,
-. . ,
. \
$, ;

sangaine itaque brutoram, qui

Vetus TesUmentuin veluti sigillo consignabal,

meum ego nimc sanguinera pono, Novum Tesiamenlum eo ceu .sigillo muniens. Ne lurberis igilur
sanguinem audiens. Nam si irrationaiium pecQrum
sanguinem accepisti in Veieri Testamenlo, quanlo
polius nunc divinum?

t ,
. > , \,
.
,

;
,
,
. > , \,

c Hoc facite, quoiies biberilts, io meam commemorationeu. Per poculum istur, inquit, rocmoriam facis Doraiilicx morlis. Qni igitur lu solus
bibis et inebriaris, ueinendo isio calice oronibus
ex aequo iradito?
VERS. 2 6 . c Quoties enim ederilis pancin bunc,
calicem bunc biberiiis, moriem Domiiii annuniiabitis donec venial. > Eo, inquil, affectu debeiis esse
, \ i , i i , periode quasi iu itta ipsa esselis vespera,
, * * ,
eidemque accuinbereiis toro, ei ab ipso Cbrieio ac* .
cipereiis sacriOcium islud. Illa. ipsa enim coena est,
,
et illatn ipsain inortem annunliatnus, bac est de , , *
monstraiuus, ad secunduui usque ejus adventum.
, .
YERS. 27.Iiaquequicunquemanducavenipanein
*, ,
bunc, aul biberit calicem Domini indigne, reus erii
,
corporis et sanguinis Domini. 1 9 2 P
oblique
.
perstringil indigne inanducantee, quandoquidero ino ,
pes negligatit. Qua vero raiione reus qui indigtte
.
assuniii ? Periude nimirum ac ipse qui saoguinem
; * \ .

n u U

VariflQ lectiones.

\ .

1 1

" .

S 0 S

TlIEOPllYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

707

78

Domiui efluderU Ul enim qt lam piipiigerunl Chri *\ , ?* ,

* * \ ,
aium, ut biberent pupugerunl, vernm ut effun ,
dereni: sic indigne biliens, nihilque inde coininodi
. \ >
referens, sanguinem frustra effudil. Porro, Judasi
quidem dilaceraruut regis chlaoiydem : al qui i n - * , ,
, .
digne manducat, in Cttuum ei lulum in aniuiain
; xa*t
auaui videlicel, lianc chlaniidem iitjecil. Nonne i g i .
tur par et tuiniine dissimilia esl ignomiiiia ? Propierea el ipse iaiius reue esi.
c , \
VERS. 2 8 . c Probel aulem seipsum homo, e l sic
de pane illo edat, ei de calice bibai. Paulo , \ .
,

in more esl, sicubi in medium cujutp ara argu , \ menli iuciiU-ril aliud necessanum, boc etiam
periractare : quemadiiioduiii eiiamnum alio propo- *
\ / &
silo argumenlo de mcueis, eiinul atque in mysieriow

1 1

rum sermonem incidit, bunc veiuli maxhue neces- ^ ,

, \
sariuin absolvit, ac suraraam bonorum niooslrat,
, *
cnm pura conscieniia accedere, aiique: Non aliuni
, ,
tibi judicem proeficio, venim leipsum tibiipsi. Ju . ,
dica igilur et explora coiisriemiatu luam, ei sic ac , J \ *
cede, non quando luerini fari#, sed quando purum
.
leipsum ac dignuin inveueris.
,
Vfias. 29. c Qui enim inanducat e l bibil indignc,
\ .
judiciuni sibi manducat e i bibit. Non propter
( ), ;
ntysieriorura oalurain baec (enini suut vivifica), verum propter accedcniis iuiquiiaiem : quemadmo- \
.
dum e i sol oculis corrupiis esi noxius.
c ,
Non dijudicans corpus Oomini. > Hoc esi, non
,
exploraus, intelligens proposilas re ampliiudi. ;,
nem. Si enim disceremus unquam quisnam essei
, ' ;
t\w uobis proponiltir, non iudigercnms allero, sed
.
feiud ipsum noa eobrios redderet.
f ^^,
VERS. 3 0 . c Ideo inier vos mulii fnflrmi, et im . > '
becilles, et dormiunt m u l t i . Accipite demon&tra*
^.
lionem ab iis quaj apud vos coniingunt. Hinc eiiim
, \ , inimaturae nioriea, morbique diuiurni, eo quod
Diulti indlgne assumant. Quid igilur? Nuin i i qui
. ; ol
ad exiremam ugque seneciutem lucolumes servan , ; '
lur, peccata non admiuunl ? Pcccant saae : sed non
, * ;
liujua lemporis pcrnae solae iudigne accedeniibus
, * .
destinaUe sunl : sed iu fuiuro quoqiie &&culo illis
* , graviora suni reposiia : ueque bic nos punlii esse- * \ *
mus, nisi deliquissemus, periude ac ipse jam mfcrl.
VERS. 3 1 . < Sieuim DOS ipsos judicaremus, nou
, .
judicareomr. Non dixil, Si nos ipsos puniretuus, jy , , , <
6ta tanlum, Si judicaremus > ei condemnaremus \ ,
os ipsos, ne bic quidetn coiidemuaremur a Deo,
, * vcruin ei praesenlia ct fulura supplicia eCfugeremus. \ , \ .
YERS. 32. i Cum auiem a Domino judicamur,
< , ,
coiripiniur, ut non cuin uiuiido condeinnetimr.
. > , ,)
1 9 3 Quandoquideui reiu adeo levem et facilein
\ ., ,
non facimus, hoc esl, quod os ipsos non condem- ,
namus; neque Deue uobiscum adeo crudeliler agit, , * , ].
verum bic corripit et casiigat, u l illic miserealur.
, \, , , '
Casiigamur enim bic, i n q u i l ; non punimor, sed
,
a Paire admonemur, t ne cum roundo, id est, i u , , .
1

Yariffi lectiones.
w

pioovo.

m .

709

E X P O S i T I O I N E P I S T . I AD COR. -

CAP. X I I .

710

cl \, - fidelibu*, illic condemnemar. Nam qnoniam fiJeles

.
Deo sinl curae, peccaiorum suorum mercedem liic
accipiunt.
", , ,
Y E R S . 3 5 . c haque, fratres, cum conveniiis a<l
. \
manducandum, alter alierum exspeclate. > Post
, ' \
-nanim morlisque mentionem, rursus ad sermo. \ , , ',
nem de pauperibus redit. Non autem dixii, Aller
, aheri imperlimini, sed, c Ex&pectaie, osieudens
, \ commuuia esse quae illuc afferaulur, quodque com.
munis convenms sit exspeclandus.
?, . > YERS. 3 4 . Si quie auteui esurit, domi mandti ' >4
cet. Sermo iste pudefaciendi babul : loqui , ,
lur enim eis lanquam pueris inediam rcgrc ferenii .
bus, ipsorumque gulosilatem coudemnal. Hinc c i
, -
eos ab Ecclesia educens, in suam cujusque domuni
OJ .
^ rcmiitil, qua non exigua esl ignominla.
U l non ad judicium convenialis. > Id esl, n 1
. > ,
deirimentam veslrum, et ad condemnalionem. Eam
, 1\ .
enim ob causam suut consiituti convenius, ut ala*r
,
aballero juvelur, dum in charilale congregamini
/ * , .
Quod si boc non flal, saiius esl u l domi vos con , , *
lineaiis. Hoc autera non ideo dicit, ut domi sint,
/ .
fcelerum ut eos niagts allrabat quo sicuL oponct
conveniant.
c , , . > "
Caeiera autem cum venero dispouam. Yel de
*
aliis nonnullis ipsorum peccatis, quae opus babeant
, \
emendaiione, vel de boc ipso loquiiur, quod veri,
simile est aliqoos defensioncm parare adversus ea
- , quae dixi, verum inlerim quae dixi cuslodiant. Sin

. , (ttl
T A i k f f l .
<r~mnetrr(\t.\
' P v M f ^ e T

'
A\*
.
^
'

, \ ,
.

quisquain aliud quidquam babeal quod mihi dical,

'._
_ J

.....
^ - - .....
in
meum id
advenluin
usque servetur.
Terret
aulem eos lanquam adfulurus, u l iuterea temporisdemiuant crisias, el corriganl si quid noa bene
babeanl.

. '.

CAPUT X I I .
YERS. 1. < De spiriiualibus aulem nolo vosignorare, fratres. Hoc est, de donis Spiriius. Argunienium aniemest bujusmodt: Oumes qui in prticipio crediderani ei bapiixati eranl, Spiriium accipiebanl. Quia vero is invisibilis eral, sensibile
eignunTdabalur operationis ipsius, aique aul l i n guis loquebamur, *ui propbeiabant, aut miracula
edebani. Apud Corimbioe iiaquc cbarismaium nomine sedi es exorlae crant, adeo ut qui majora
. \ - D dona acceperani, eflferrentur : qui vero minora, i i \ ,
lis inviderent. Insuper, vates aliquol ei pseudopro .
pbeue fuerunt, qui diflieulier a divinis propaetis
, .
1 9 4 discernebanlur. Cuncta igitur bsee in meiiorem

c , ,
. ,
.
\ , *
\ ,
, \ ,
, .
,
, ,

t ,, ,
, , .
\ * ,
,
, ,
,
, ' \

stalum revocat, ac primum qnod ad vaies aiiinet.

VERS. 2. c Noslie quod quando gentes eralis, ad
idola, quemadmodum ducebamini, abJacii siiis.
Signum dat vatis et propheUe : Si, iuquiens apud
idola aliquis vaiicinaretur, a spiritu immundo dctanlos ceu rapius el abduclus, sic rapiebalur a spiritu ligatue, nibil sciens aorum q a * dicerei, $cd
vlaoe extra se consiitutus et insanus : propheu

Vari lectiojie*.
" .

711

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

712

auiem nonsic ; verum is menle sobria cuncta - ,

*
quitur. Jloc igilur est primum signum vatis dasino xal .
niaci, el propbclae diviui.
c ,
VERS. 3. ideo nolum vobis facio, quod neifco in
Spiriiu Dei loquens, dicit analbema Jesum: et neino , * \
, .
poiest dicere Doniinum Jesum, nisi in Spirilu
\ , , :,
sanclo. > Eliam hoe libi signum sil vaiis, nempe
exsccrari, blaspbemare, conviciisque incessere Je- ,
suii!: propheiiB vero, baud ciira praconium n o m i * \ , ,
nare Ooinini nomen. Quid igitur caiecbumeni fa- . ;
cinni? Quomodo isii nondum babenies Spirilum ,
aanctum, nominanl Jesam? Yerum de bis nunc non
; * ,
est termo, cseterum de fidelibusel inGdelibus. Qiiid
\ . ; vero dsemones? Nonae nomen Doniini noimnabam ?
;
Itno; sed flagriscaesi et coacii; suapie verospotiie
\ * et uisi vapulanies, nunquara.

Y E R S . 4. Divisiones auiem donorum sunt, idem
\,
Tero Spirilus. Cuin discrimen inler veruro et
,
falsum propbctam Jndicassei, eiiain.de donis Spi- , \
ritus disscrtl, ut eoseliain corrigat, qui i n istis dis
\, \ sident. Ac priuiuni euin curat, qui minus donum
. \ )
accepit, ac propierea uioorei. Gur euim doles, i n , * .
quit, quod non laoium accepisti alque alius? Non
, ;
enim debilum est sed cbarisma et donum. Ilaque
, .
gralias age, quod nihil libi Dcus cum debeat, a l i " , ,
quid sane dcderii: i m o vero idem est, qui et tibi
*
et illi largiiua est Deus. Non enim libi angelus de\ . \ dii, illi vero Deus : verum idem ulrique Spiritus.
, * 11

1 1

8 8

.
c ,
idcm Dominus. > Mentinil et F i l l i , tanquam daloris C ; > , ,
bonorum. DoIeiUem porro majori cousoiaiione re. ,
iiciens, < Minislralionum, > dixil. Qui enim cbaric , . ,
smatia vocabulum audiverat, el miuus acceperat,
\ ,
fortasse angi quealaniuio, ceu circa donum i m m i \ ,
nuius : qui vero minisierii vocem audiyerit, non
\ .
iia : laboris enim et suduris boc esl indicium. Quid
,
,
enhn doles, si alium pliis quam te laborare jussh,
;
parcens videlicet Ubi?
VERS. 5. < Ac divisiones ministraiionnm sunt, sed

8 7

VERS. 6. Diviaiones etiam operalionum suni,

c ,
iJem vero Deus qui operalur omnia in omnibus.
.
Palris hic nienlionem facit, qui operalur omnia in
,
omDibus fldelibus. En bic Trioiiaieui perfeciam.
. \ Douum aulem, et operatio, et minisleriura, 1 9 5
. , \ ,
eadem sunt, etsi nominibus differunl. jEqualia Q , * *
eniiu suni quae a Spirilu ei Filio el Palre dantur.
\
Yide auiem quomodo Spiritus meminit prhnum,
. " ,
posiremo vero Patris, eoruin causa qui in ordiue
, ,
uimiuin suul curiosi.
.
YERS. 7. Cuivis aulem dalur manifeslatio Spi
ritus ad uliliiaiem. > Ne quis dicat, Quid si idem
, t , ,
sil Dominus, et idem Spiritus, et idem Deus, cum
, , \
ego iiileriin minue acceperim? Uoc tibi, inquit,
, ; *,
ulile erai at confcrebai. Spirilus aulem manifesta. ,
Uoiiem signa dixit. Per haec enira demonstrabaiur
.
Spiriium libenter in bapiizalis commorari. Quij
. ", ;

Vari lectiones.
8 1

8 1

.
.
.
.
8 7

1 8

, \ .

8 8

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. X I I .

13

714

, >, igitur dolcs ? Sive enim roajiis, sive minus babes

&{ " , ; donum, osiendit Spiriiuin in tecsse. Etquid ulira
41

cures?
r

c f i
. > ,
. , , >
.
,
, ,
, ;.
, ,
.
, ,
, .
t , .
, * ,
.
c ,
. .
c " . >
,
', , &
!.
c ,
. , , ,
,
.
* g
.
, ' ,
, *;5 w v . * .
,

. $1 \ , t ,
, .

VEHS. 8. < Alii quidem per Spirilum datur serroo

aaptenlia. > Quatem habebai Joaimes loniiru filias,
qualein ei ipse Paulus. Observa antem praeposiiionem, c Per, > Spiriiiii bic applicari.
< Alii auiem sermo cienlia, secundum eumdem
Spirhum. Qualem babcbaul pleriqite fidclinm, qui
ipsi quidem scteutiam habcnles, alios docere non
poteranl. Sapienlia namque docel, perspicuiias
quxdain exsistens, qnae abscondita manifeslat. Ubique aniem ejusdem Spirilus meininU, consolaus
(ut scepius diciuni) eum, qui minus acceperai.
\ E R S . 9. < Alii autem (ides, in eodem Spirilu. >
Non fides dogmalum, sed iniraculorum, quae vel
montes transfert .
c Alii autem dona sanaiionum, in eodem Spir i t u . U i curei omuem aegriiudinem el languorcin.
Vfcas. 40. Alii autem operaliones t i r l u t u m .
Isfe inobedtentee etiam punire poiuil, ut Paulos
exeaecavU Elymam, et Petrus Anamam suslotit: id
qood dona sanattonnm accipiens non habebat.

c AKi autem proplieiia, alii vero dfecrelioncs

fpiriluum. > Hoc est, ut sciat, quisnam spirittialis,
et qiris non spirilualis; qnis propheia et quis i m poator.
t Alii autem generj linguarum, alii vero inlerpretalio lingnaram. > Abundabat apud Corinlliios
linguarnm donum ; binc eliam conGdebanl, quasi
prrrmim id apostoiis esset dalum, acproplerea atiis
donis excettentius sit visum. Atqni id sic non bab c l ; siquid$m doclrina? donuni majus esi, et inierprctatio Hnguarum major est, quani simpiiciier l i n guis loqni. Valde proprie aulem de linguis loquens,
4 genera, > dixil, Ipsarum differentias genera ap*
pellans.
VBRS. 11. c Oninia aiftetn haec operaiur unus ct
*
idem
Spirilua, dtvideus aeorsim ntcuique ul vult. >
.
^ , Rursug eamdem tonsolaiiouein ponit, nempe quol
idem Spirilus oporalurotniiia. Magis autern obsiruit
.
ora
1 9 6 eorom, qui talem baud a?qao animo dis \ ^ . < D
pensalionem
fcrunl. Nani < Uli vult, Inquii, ila c l
>, ,
facit. Tu veroquisesqui istud^gre feras? Observa
; $ 0,
aulem iatud in Spirilus sancti adversarios diclum
, >* , ,
esse
: non enim Quemadmodum juljelur, sed, U i
. " .
vuli. > Iiaque Dominus et Deus esl. Nec, EUicilur,
, , ', , >
sed, Operalur, aeque ac Paler : inquil eniut,
c , , c
Qui operatur ounita tn omnibus. >
.
VERS. 12. t Sicul enimcorpus unum esl, et mcm4 tv ,
bra babet mulla : oninia aulem mcmbra corporis
, , ,
, mnlta cum sini, umim suni corpus : s i c e i C b r l - slus. > Exemplo a corpore sumpio, consolaiur i l v

Ifatib. xvii, 19.

.

Vari(B lectiones.
* .

PATROL. GR. CXXIV.

24

315

THEONlYLACTf BULGARIA ARClllEP.

716

Itiiitqui ob mimrs domini conlrislatur, oslendena , ,

qnod liihil sit iinmhiuius. U l enicn corpus umiin
. "
sl et mulia, co quoil membra conlincl : sic ei
, ' \
membra et mulla suni et unum, eo quod iu unum
, .
corpus coaginetilanlur. Ubi igilur diiTcrcmia ? ubi ; ; :inajtis , ubi niiiius? onmiaenim s u i i l : c Sic,
; . < , ,
iuquit, c Cbristus, > id ost, Cbristi Ecclesia. Quan< * ,
doquidem enim ChrUius capui esi Ecclesiaa, sic Ec- . ,
desiam nominavii a capiie. Pcriude eniin u i etr.
pus c l capul unns sunl lionio, consiniilem ad *a
lionem, Ecclesiam ci Cbrisium, veluii corpus et
, , ,
caput, ununi esse scicn, pro Ecclesta Cbhslum
. .
posnil. Diciligitur, quod in Ecclesia quoque unuin
,
quoddam omnes sumus, eiiamsi ex diversis ordini .
bus sii concinnaluin.

YERS. 13. Elcnim i n Spirilo omnea nos i n

iintiin corpus bapiizaii sumus, sive Judaei, eive
geniiles, sive servi, sivc Iiberi. > Indical jam nunc,
quomodo Ecclesia asaimilelur uuius corporis exemplo, inquiens : Sub uno eodemque Spirilu nosouines, et tgo eiiam ipse Paulus, bapiizaii sunius in
unum corpus, boc esl u i situus unum corpus. Non
enim in alio quidem l u , in alio vero ego baptizaii
sumus Spiriiu, veruoa iu eodem. Proiude neque
ego quiddam te excelleniiue babeo. Nam t I u unum
corpus bapiizaii samus, pro, U l simus unum
corpus, ei Judaei el Graeei, ei servi el liberi. Si ergo
adeo disjuncios, lanloque iiitervallo disianiea, Spiriiua conjunxii alque uuivil : multo magia postquam unum facli 8umus> non debeumi coutristari, Q
ccu discrimen quoddaui s i i inlernos.

c
, , ,
, . > ;
,
,
, , [,]
, , .
,
, ' . "
, < > c
. , "
", .
,
, ;,

c omnes uno Spiriiu polali suinus. > Yidelur

bic loqui de niensa Doiniuica, ei dc pane et vino.
Ctmi eniin dicii, Spiritu qiii polavit nos, uiraque
indicavit, nempe sanguinem el caruem. YeruuUamen verius est, quod bic loqualur de accessu Spirilue, qui nobis post bapiisina conliiigii, et priusquam sacramenta accedamus. c Polaii autciu sumos, > dixilper nietapboram sumplam ab arboribus,
quas eodero fonie irrigantur. Unus igiiur Spiritus
poiavit nos, el 1 9 7 irrigavit, et onuui corpus es*e
fecii.

< . >
,
* .
, ,
. ,
,
, ,
, ,
[] [] .
" , I
.

YERS. 14. Eienim corpus non esi unuui inem< **

bniro, scd imilla. > Ne rcireris, inquil, quod lot
. > , ,
ciiiii simus, unuin corpus siuius. Elenini ei iit bu- D . maiio corpore a niultis membris IHIUIII corpus e&i
** .
invenire.
< , , tlfl,
VEBS. 15, 16. Sidixeiit pcs, quia Non sum oia *
nus, sum de coipore : mtm proplerea non est
; , de corpore ? E l si dixerit auris, quoniam jnoii ^um
,
oculus, suni de corpore : num propierca
; > esl de corpore? Iulroducit membra loqueniia ei
nturmiiraulia, quod siul aliis inferiora : u l dum
,
oaiejidil inembrorum obmurmuraiionem abaurde
factam, pudefacial eosqui in Ecclesia obmurniuraiii,
, }
propterea quod nonnulli ipsia giot majores. Ponit
, .

Varifle lectiones.
.

' .

18
EXPQSTTIO I N E P I S T . I i D C O R . - C A P . X I h
antem cluo exirema, pcdem el aurcm. Nec pedein
com oculo disserentem inducii, scd cum roanu, ipso
aliqnanluliim snperiore. Audilum autetn inlroducil
cum ocolo dispulantein ; cis enim qui longe nobb
superemiiient nunquam invidere soletnos, sed iis
qui paulo allius ascendcruni. A i l igilur : Quod si
dixerii pes, quia non habeo medium tocum aeque
ac mautts, sed sum omnium iniimue, non smn ergo
pars corporis : numquid propierea, boc est quia
non esi manus, non estideo ex corpore? Non enim
locns est in causa, cur sit pars corporis, vel nou
s i l : verum quodcorpori uuiliim sit vel non. Hunc
ad modum si auris dixerit, Quia non sum oculus,
eam ob caasam orbor omnino eo, ut sim pars corporis : Dum propterea et ipsa non erit ex corporc?
Aiqui cum locnro sibi a principio desiinatuin retineat, propriamque operalionem operetur, ipsa qnoque erit ct meoibrum et pars corporis. Proinde et
tu, qui donum minus accepisse videris, noli murmurare. Membrum eniin es Ecclesiae, q u * eat corpus Christi, eiianisi inferiorem locum nacius es.
Tum vero non ee membrum, cum leipsum abscidcris, aiqne ab unilaic avulsus fueris. Consenra i g i tur unitaiem, si vis csse membrum.

717

, * j
,
.
\
,
. , ,
, '
\, \ *
, , \,
;
, ,
, . * \
, , \
*
;;
!) ,
,
. " , .
, \
. ,
, ^ .
, .

, ;
VERS. 17. Si lotum corpus oculus, nbi audiiug?
, ; ; >
Si toium audiius, ubi olfacius? Qnia oculi ei pe , ,
dis ineminerai, ei audims et manns, eosqae in cx \
cclleniisc defeitusqqe coghationem induxerat, ac
\ ,
verisimile essei rtirsus ipsos moerorem inde potius
, quara consolalionem accipere : nunc oslendit iia
, .
commodum esse, u l sint diversa dona. Nam si l o , ;
tum corpus forel unam nieiftbrum, ubinam reliqua
, y.a\
manerent? Non igitur pudet le, qui tot mentbra
;
ejicis, ei le solum dignum esse judicas?
. c ,
YERS. 18. t Nunc autem posuil Deus merobra,
, , unumquodque eorum in corpore, sicut voluit. > Ve( , ,
bemenier eos comescit, cuni ait, quod Deus
\ ( luit, ac segregavit 1 9 8 uiiicuifie membro p r o
, " >),
prium locum (id enim signiflcai, Posuil i ) et
*
qnod neque pes quia infimum locum obtineai,
:, ,
aegre ferrc debeat. Sic enim Deus v o l u i i : alque
, boc ipsi conferl in imo loco posilum esse. Nequc
[] ,
caput supremum locum babcns, propterea deiioi
. \ \ ,
efferri. Dei cniui lioc,uon ipsius opus esl. Consi , \ - > inilem ad modmn in Ecclesia Deus consliiuil liiinc
,
esseinferiorem,id quod ipsi prudcei: illum vero sn
periorem. Atque bunc oporicl sua sorle esse coulentum, illum vero uon allolli.
< , ; \
YERS. 19,20. t Quod si cssenl omnia unum uiem , . " *
brum, ubi corpus? Nunc auiem mcmbra niulia, cor , pus vero unura est. > Animadverie sapiemiam.
,
Hoc ipso ora ipsorum obslruit, qood videbatur i l , *.
1 U parere pueillaoimilaleni; nempe, quoJ divcrsa
, ' * sint cbarismala, quodque non sint pari bouore d i , .
gna. Nisi enim essent diversa membra, neqtiecor ,
pus unum essei: quod si corpus non esxcl u n u o
r

Varis lectiones,
M

m.

719

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

7U0

lum non essel bonoris xqualilas. Jam vero eam ob . "

rem omnibus esl idem prelium, quod oninia idem
, ' ,
corpus perficiant. Itaquequia diversa meinbra eunt,
\ , ' , ideo uuum corpus pcrficilur. Quia verounum corpus,
\
ideo ejusdem dignitalis sunl omnia, ex boc ipso,
< , .
quod omnia coeantet compaginenlur ad uoius corporis compleinenltiin. A i i enim : c Mulla quidera mem.
bra, corpus vero unum. >
YERS. 2 . Non potest auiem oculus dicere ma
Dui, Opcra lua nou indigeo : aut iterum capul pedi
bus, Opera vesira tion indigeo. Pacaiis jam eis
. > ;
qui miuora cbarismata acceperant, ad eos nunc vcr ,
ba facii, qui niajora babebant, seque erga inferio, \ ,
res insolenter gerebani. Ut euim, inquit, oculus noit
. " , \, ;
poiesl dicere reiiquis membris, Vobis opus non

K.khaA
/ nn/v n
a r r t / i M A Aaf)r*\anta
l a t i / t t n n t totum
t i t f i i m * /
f
\
t
babeo (uno
namque
deficiente, nclaudicat
( , ) ;
corpus), sic nequequi majora cbarisniata accepe
runi, aiioNere sese possunt adversus eos quibus

siuil minora. Eorum enim et ipsi opera indigent,
,
ulpoie qui soli non sufficlunl ad Ecclesiam Dei aedi . &,
iicandam. Pulchre antem dixil, c Non polesf.
, , \, /'
Etiamsi namque mulia velit, i-iquit, non sic lamen
.
babel rci natura.
VERS. 22,25. < Sed inuHo magis quae videntur
c
menibra corporis fnftrmiora esse, necessaria sunt :
, .
el quae putamus ignobiliora esse corporis, bis ho~ ,
norcm abundantiorein circumdamus : ei quae inbo ,
nesta sunt nostra, abundaniiorem bonesiatem b . ,
bent. > Indicai jam quod et cornmoda et necessaria
\ *
sini q u * vidruiur esse minora. Videnlur eoim i n
.
fcriora, sed non sunl. Quae vero sunt baec quae i m - , \ ,
becilliora quidem videntur, el rofnus honesla, et )rr
;
terim tamcn necessaria sunl? Nonnulli dicunt,
, *
menibra genilalia, quae videniur quidem minus bo ,
ueeta et indecora : usque adeo autem necessarta
. ;
aant, ul sine his ne \ i i a quidem constare qtieat? * ,
Insuper majorem 1 9 9 - honorem aliribuimus.
$.
Eisi enim quisquam loto corpore nudus sit, isia
, , *
laroen nudari non patiiur. Nonnulli vero per iaibe\
cilliora quidem, sed necesearia lamen, oculos intel, .
ligunt, qui cum yarvi sini ac rellquis artubus i n , . ;
Armiores, imprimig tamen sunt necessarii. Per
, * \
ignobiliora vero et inbonesta, pedes. Oculos Uaque
\ , *>
niagna cura dignamur, ceo imbeciilos. Pedes r u i , .
sua comegimus et obvelamus, ac sollicite illrs pro-

spicirous, quamvis inferiore toco poeiti, ac bonoris
\, ^ *
facui esse videauiur. Poierit auiem quispiain bic
, * * ,
ttea ordinea nidligere in bU qua? dicia sunl; nem
pe> alia quideni sunt inflrma ei neceesaria, ut ocul i : alia vero bonoris vacua, ut pedes : alia deformia sive inbonesta, ul genitalia.
c .
VERS. 2 . < Honesla autem uosira nullius egeni. >
\ ,
Ne quis dicat, Quaenam hxc est ratio, ul prospida \ , mus inbonestis alque ignpbilibus, honesta vero
; , , * dcspiciamus? Non despicimus, ait, sed illa nulla
, ,
noslra cura opus habenl; uipole qus decus suum
a natura habeni.
fi

1 < U

VariflB lectiones.
* 0.

9 5

. , , * *

721

EXPOSITIO I N EPIST. I AD COR. -

CAP. >

72

c ' . "
, \ , 2
*
;
,
fj . ,
, , , .
. ,
, .
. \ , . ,
%\
; * , ,
, ,

Sod Deus simul lemperavit corpiis. Si ergo

teinperavit, tiim unum fecit: qtiod enim niisceiur,
unnm fit. ubi deincepa in uno majus et minus?

c *
. , ,
, ' .
, ?, -, ,
\ .
05 , \
, \
, ,
\ ,
.-, . \
.
< \ ,
,
* i . > * ,
* , \ . ,
, [/. .]
, , \
\ , ,.
*\ .

t Sed idem prose muiuo sollicita sint membra. >

Non solum, inquit, ut non abscindanlur membra
ac diesideanl, veruni ut dileclio sit multa ei coocordia. E l qui major est, minoris curam gcrit, alque sollicitus esi, non simpttciter, sed idem; hoc
est u l eadem sane, qua magnus, pnmdentia fruatur et minor. Ita spina incidenie caleaneoqae i n fixa, lolum corpus senlit ei sollieitum est; caput
se inclinat, dorsum inQeciitiir, venier et femora
contrahuniur, ocn-li multa cum sollicUudine intuenlur, manus quod infixum erat eximunt. E l de caeleris eimiliier.
TBRS. 26. t snre patitur unum membrum, compaiiuntur omnia membra : eive gtorificalur umim
menibrum, congaudent omnia 2 0 0 niembra.
Exacta eniin conjunctio communes facit calamiiales et glorias. Proinde, ut jam dixtmus, calcaneo
vnlnerato, lotum corpus condolet: rursum, 6 caput
coronciur, reliquis inde membris ei gloria ei gaudium enaergii; oculi sunlpulchri, ac lotura corpus
formostim apparet.

VERS. 25. c Et cui deerat, abundaniiorem i r i buendo bonorcm, nc scbismaia sint in corpore.
Non dixit, Dcformi et ignobili, sed, c Deficienti :
nihil enim natiira inhonesfum aul ignobile. K&nberanliorem, inqnh, imperliil honorem ei qui decrat,
Ne igilur doleas, cum niajori bonore afficiarie.
Cauea est, ne schismata sinl in corpore. Si enini
alta qufdem et a naiura et a nostra provideniia
ciirata esseni, alia vero ne nostra quidem sollicitudine dignala essent, divisa Fuissent inter se mutno,
connexum ferre non valentia. His vero disctssis,
. , neque reliqua permansisseni salva, ceu corpore jam
(pr/iv, ,
6<v.lo ac scisso. Ne igitur vos majoribus charisnja , ,
tibas decorati insurgite in inferiores, ne reseciis
..
illis vos delrimenlum paliamlni.

,
VERS. 27. Vos amem esirs corpus Gbristi, et
, * [
>
niembra ex parie. Ne dicanl, Ecquid ad nos cor \ ; ,
poris el membronim similiiudo? Imo, inquil, vos
\ ,
estis corpus Chrisii el inembra. Quare si humaiium
' , ^) D corpus non oporieat a se disseulire, quanlo minus
6 ;
corpus Gbrisii? Quia vero non ipsi soli consliuie ,
bant corpus Chrisli, sed omaes in universo terra , . >
rum be fldeles, apposuil, < E l raernbra. > Eiiain.si
, '
enim non loium corpus essent niembra ccrte eranl:
, , , ,
idque c Ex parte, boc est omnia quidein inem . bra, sed, ex parie. Nara quoad Ecclesiana quidem
, ,
quaeapud vos esi, corpus Clirisli estis, quatcuu
ialegra Ecclcsia : quoad vero calholicam pcr uni, tersum leri-anun urbem Ecclesiam, cujus corpus
, , ex oiunibus passim Eccleaiis constat, capul babens
*3, .
Cliristum, membra esiis, eo quod respeclu illius^
pars silis.

Variffi lectiones.

\ ^ .

9 8

723

THEOPHYLACTI BULGARUS ARCHIEP.

VEHS. 28 El alios quidem posuil Deus in Ec-

clesia, pritnmn apostolos, deinde prophflas. > Deus

posuit . quare igiiur le Deo opponia? Princtpe
autem loco aposlolos collocat, ceo omniuin bonoriim duces: secundo propbetas, non Veieris q u i dem Teslamenti (illi enim ad Joannem usque de
Gliristi adventu valiciuaii stnit), sed eos qui in Novo
Testamenlo post Clirisii advenluin prophetabaiil,
quales fuerunl Philippi filia?, qualis Agabus, quales
afli innumeri. Lirga euim ei abundans eral li.tc
graiia Spirilus, i n qnavis Ecclesia. Primuiti aulom
et secmidiim posuil, m linguarqin dono rdinqtialur poslremus locus, cl sic eos, qui ob id eifcrebaiilur, reprimal.
c Teriio doctores. Propbcia quidein omnia ex
Spiriiu loquiiur, doclor aiilem a seipso : propierea
lertium locura obtinej.

721

c \
K&\ ;
oO;


6; ,
, . *0
* ; oi
,
\
( \
),

, , llhi
' ,*
. '..
, ,
.
1

c Deiude virlules, post gratiae curalionum. >

Vinuies el sanabant aegroios, et puniebani adverearios: dona autem ciirationum sanabaul tanium.
Hinc illud buic anieponit. Utrique laraen borum,
qui vere doctor est, anlelatus esi, qui niiuirum
viia et verbo docet,

i . > ;,

, \ .
< " , .
, , \
* ,
* . ,
, ' \ ..

, . , , \ , oixovo . \
, \
, , \ ;
, \ .
c . " ,
.
; ;
; ;
; ;
; ;
,

,
. , , ,
; fys;
, \ ,
. " , ,
.
Y E * S . 5 1 . c ifimulamini aulem dotia ineliora. D
, '
Tacite innuii, quod sibi sinl ipsi in causa cur m i ,
iiora dona accipianL Gum eniin dicii, c iEmula * , ,
tuini, > diligenliam ei oouaiuin ipsorum postulai,
, \
ei inajorcui erga spiritualia cupiditaiem. Nec dixil,
. * , ^*,
Najora, sed, < Meliora, > boc esi, uiiliora.
, t , , .
Et adbuc excellentioreni viam vobis demotic \ * .
( , t )
alro. Aique una cum bis (boc euiui signiiicai,
\ ,
c Et adbuc ) , si omnino a3iuutatores siiis cbari ' , , amatum, monstrabo tobis viam quamdam per hy, .
perbolec, boc est, eximiam, quaB ad omnia cbari .
aiuala perducil. CbariUlem auiem inloUigit.

c Opiiulaiionea, gubernationea. Hoc est fovere

iufirmoa, ei gubernare, adeoque dispensare ea qux
fralrum aunt. Haec enim eiiainei nostrae quoque
diligenliaV sini, Dei tainen dona esse aflirmat: persuadena nobis ui grail simus, ac u l in iilum respiciamus, nep sigaus 2 0 1 superbi.
c Genera linguarum. Postrcmam boc posuii, at Q
cohibeal eotqui l\tijue nomine auperbiebant.
V E R S . 29, 3 0 . c Numquidomneb aposloli Y numquid
omnes propbeiaet numquid omnes doctores ? numquid orones virtules ? nuuiquid omoes dona babenl
curalionum ? nMmquid omuee Linguis loquuntur ?
numquid oomes iulerpretautur ? Quia verisimile
erai eos potiua dolere, ceu inajoribns et minoribus
donis pereaiuneraiiojiem nianifeslali, rursu*cooaolalur iuferiores. Quid dules, inquil, quod forsan
non babeae propbeiiain? Gogiia rursus propbeise
deease quojl tibi adeal: et quod alii e*t, alii noa
est. Iiaque hoc cainmodiusesi vobUei utilius, sicbabere seae res Ecclesiac, ut quilibei proxuni indigeai.

Variea lectiones.
V .

* .

725.

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COK . I F .

c \
, ,
, * .
,
: ,
, ?>
,
, \ 6 .
,
. ,
, >,
,
,
%

, . g
' , t\

, \ ,
. > \
,
. > , , <
, , ,
\ , ,

:2G

CAP. .
CAPUT 111.

VERS. ! . c Si linguis boininum loquar ei angeloruin,.cbarilatem autem non babcam, faclus sum aes
sonans, vel cymbalum linniens. > Haud actutum
eubmonslravil eis viam, scd comparat eam prius
cum dono quod ipsis videbaiur esse poiius, linguarum videlicet, oslemlilque hanc illud incoinparabiler antecellere, itno et caeiera omnia cbarismata :
et lum eam dignam esse ait, q u ab omnibus expe(alur. Linguas auiem bomimii, cunclarum genlium ubique terrarum commorantiutn inielligit.
Nec boc contentus, aliam ponit excellentiam : A n gelorum linguU, inqnit: non quod angeK linguas
babeanl, sed u l quiddam, quod bumanLs
guis excellentius esset, indlcaret, sic dixil. Angelorum enim lingua est intelleclualis vis qua sibi nuiluo divinaruai rerum intellecium ac divinas cogilaltones imperttunt. nostro aulem organo eam
nominavit, quemadmodum el i l l u d , t Flccletur
onme genu coelestium . I Non enim ossa el nerTOS babenl, sed summam subjeciionem indicavil.
c Faclus sum, > inquit, aes sonans, > hoc esi
vocem quidem edens, temere auiein loquens, ac
lurbulenia proferens, quibus nemini prosini, quandoqitidem charilaie sim deslilutus.

\ , \
^, \ ,
, , -.
. , \ ,

V E R S . 2. t Et si 2 0 2

H A B U E R O

R O

, I E T I A M

C L

N 0

"

verim raysteria omnia, et omnem scientiain. > Noit

simpliciier propbetiam, sed maxime sublimem, ei
quae niysteria omnia ooverit. Observa aulem quodde
,
^ Jinf^uis quicietn nullam uliliialem dixit q u e i s ines , .
i ; at de propheiia hoc dixit, Si noverim mystcs

ria omnia, et omnem scientiam.

c E i s i b a b u r o oninem fldem. Ne sigillalim
dicendo molestus videalur, ad malrem et fontem
omaiuDi, fidero pervexiit, eamque onxnem. -

\ . > " *
, \
\ , ,
, ,
c Uimonles Iraasferam, cbariialeni aulem non
" , ,
babeam, nihil sum. Quia videbalur magiium esse
. > ,
rudioribus montes tran&ferre, propierea ejus rei
, ,
meminii non quod hoc solum possit lota fides :
, , .
nam uionles traobferre, vel modicae lidei parli Do ,
miuus a s c r i b i l : c.Si habeatis, > inquierts, c iidera
, <
ut granum sinapisi.> Observa aulem.bic quomodo
. > , \ , - D per propbeliam et fidera omnia cbarismata compre , , \ hendit: aul enim verbis vel operibus sunl mi. , , racula. Non dixit autem charilatem non habens,
Hodicua sum et vilis ; verum, c Nihil sum.
, ', . >
VERS. 3. c E l si dislribuero in clboa pauperum
\ , . >
omnes faculuies meas^i Non dixit, Si pariem ali , / , ,
quam faculiatum mearum dedero, sed, .Omnes :
\ , , , c
nec dixii, Dedero, sed, cibos disiribuero, aut
\ ,
suinplui mioisieriura cum omni diligeniia adjiciaiur.
' .
Et si dedero corpus meuoi ut ardeam, charita , , . , , , . . tem aulcoi noo babeam, nibil mihi prodeat Nou.
Pbilipp. i i , 10.

Maiih. x v u , 20.

Variffi lecliones.
5

*rO.

, .

727
THEOPHYLACTI BULGARLE ARGHIEP.
128
duh, Ut nioriar, sed quod omoium difficilliinum , , *
videbatur, Vfvum quetnpiam comburi, neque boc
citra cbariiatem prodesse dicit. Atdixeritqtiispiam:
ijuomodo fleri potest ul quispiam rea suas el fa-
collales in pauperes distribuat sine cbariiaie? ilic
responderi potest, vel quod id quod non est, tanquam sil, posueril: perindo ac cum a i i : < Si
vel angelus vel nos praedicemus vobie Evangelium
pralerquam quod accepistie * : > atqui neque ipse,
neqne angeli aliud Evangelium annuntialuri erant.
Quin aliis plerisque locis quaedam dicii bujusmodi.
Vel quod quispiam sioe cbaritate possii eiiam inopibus largiri, cum non ex affeclu erga pauperes id

, , ,
, . * *
, \
, , .
(
, * ,
, .
.\ *
, .
, . ,
$.
liat, verum ut bominibus placeal. Cum diteciione auiem , quaydo veluli compaiien* ei ioflamiaalua charilate boc faciat.
Y E R S . 4 . Cbaritas paltens est, benigna esu , . *
, \ Deiucepa charHalis indicia pereurril, ac primo loco
, ^
longanimitatem ponit, radicem oranis pbilosophiae.
. ,
Longanimia enin esi, qw lento ei magooesl animo.
. |
Quia vero nonnulti aon ad pbilosophiam longanimi *, '
lale usi aunt, sed saepe eoa qui ipsis iraecuntur,

\ ,
risu et scooimalis excipientes, ceu longanimes sci*
, <
licei, in cauea auni, ut ira magis excandescerent:
, c
203
proplerea, c Benigna eet, inquit, cbaritas,
, , \
hoc est mansueta est, candidos ti innocenles mores
indicat; non u t i l l i prsedicii, subdoli et morosi. Haec ^,
. ;
autrm dixit, mtorosos et conlentiosos apud Corin .
ihios carpeiia.
. ,
c Non aemukjur. Boc est. non invidet. Polesl
enim aliquis el kmganimis esse, et inierim invidiae \ , \ '
\ . ,
affectu laborare. Verum cbariias etiam boc effugit.
;.
IIoc autem dixil, prapler invidos quosdam apud
1

Corintbios.
, , ,
Non agil perperam. Id est, non prxcipiiaiiter
aglt, sed prudenteiu efficii ei flrmum eum cui ioest.
eoim esl, qoi in sublime tollilur, levis, , , ,
* '
siolidua. Hoc autem ad eos periinet, qui leves erant
\ .
apud eog, uovorumque sludiosi.
.
< Non. inflatur. Fieri enim potest ul quisplam
omnia jam commemoraia bona habeat, ac pro , \ '
pierea iufleltir : veruni charilas istuc non agil: cae- , ^
icrum cum Jam commemoratfe bonis huuiiliter se
.
gerii. lioc vero ad arrugantea perlinet.
.
. , YERS. 5. Non pudefii. > Hoc esi, non soJuui
non infialur, sed eliamsi lurpissiina palialur proplcr ^
'
adauiala.m, nou arbitratur rem islam esse turpi, \
ludinem ac ignominiam : quemailuiodum el Chri , ;
giusobdilectionein quatn erga nos babuil, ignomi ,
niosam crucem non soluiu recepit, yeruai eiiaui
. \
gloriam peculiarein puiaviu Poieris eiiam ita in , c ^, > , .
lelligere, c Non pudeiit, pro, non Injuria aiBcii,
.
nihll enim turpiusestinjurio. Hocaulemad iastuosos
.
peninel.
, .
Non quserit quae sua sunr, non irrilalur. > Mo , . , <, ^ *
dum explicai quomodo non pudefiat cbaritas. prox a t f

* Galal. , 8 .

Varifl? lecliones.
1 KqpivOco .

' .

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD COK.

723

tov o4 , iXU tb 5 _

,
. , . '' ,
,
. ,
, $ .
.
TO

P R

730

CA1\ I U I .

H , , | i , , comuodura non qoaeril, sed proximi;

M

et derormitatem lum maxime puta t eese, cum a

turpitudine proxiimim non arcuerii. Hoc vcro spectal ad eos qui reltqnos contenincbaat. A l neqoo
irrttaiur, qaandoquideni 8 incomposile non gerii.
Vir enim iraeondtts nou esi decorns. Proitide non
lurpiter agit cbnriias, quia non oxaccrbaUir, hoe
est, in tram non presilit. Hoe fucit proiisqui iiijurta
affieiuntiir.
. , \,
c Moa cogilat malum. Otnnia, inqitil, niala
, * \
paliens non exacerbatnr ad iracundiain : et non
! , '
solum noo conira mali quidpiam molitur, ut sese
. " , ,
ulcisealur, sed ne cogilat quidem. Observa atitein
, *
undtque quomodo oa dicat, quod ckarilaasmuleior
, , quidem, sed superior evadil: aut irrilaiur quidem,
\, ? - ^

abinhio, inquit,
* c ,
prorens naeci sinit aliquam malitiam : qiieinadino , .
dum et bic, c Non cogitat, > inqail, s nialum.
1 1

1 8

v i a o r i i l l I 1

110

Hoe ipats Corintbiis diclom est, ne de injuriis injuriam rclalient.

YER8. 6. c Non gattdet supcr iniqwlaie. > IIoc
204
<
wliHaraUir si quieqoant injuria
aflicialitr, lxdauir, paiiatupque male.

. \ . , ,
, * \. ,
.
c . *
, , '
, \
. .

o b l i n e C

e s l

n o f i

c Congaudct aulem verilaii. A l quodmulto majus, inquil, congaudet probatis . el si quando veritas prosperum cursum nanclscatnr, boc quoque
gloriam suara arbitralur. Hoc aulem ad iuvidos
dicilur.

. > \ , \ , \
YERS. 7. Omnia sufferl. Et injuriae et plagae
, C
r ( e i n . lslud enim ei longanimiias donal, quam
$ . adease ei dixit. Ad insidiaa leadentes boc dicii.
.
, c Omnia credit. Quaecunque dixerit dileclus,
\ ,
nibilque maleficum aul subdoluin neque ipse l o .
quilur, neque alium loqni arbilralur.
e

m 0

1 1

c , , , , *% '
\ .
; . \ , ,
* c > , .
. >
.
. > ,
, ,
, , , ,
, \
, ,
.

c Omnia sperat, oamia suelinet. > Non desperal

de dilecto, sed s p m t eitm seroper ad uielius protnovere. Hoc vero ad desperanlee dixiu Quod si
\ero a sua spe excideril, illo i n malilia perseveranie, slrenue feri iiiius deliquia. c Onmia euim,
inqult, suslinet. Ad facile dissideotcs bxc l o qnitur.

.
, ,
\
, . \ , -

Sive vero prophetiai abolebwitur, aive liiigitaa

cessabunl. Commemoraiie drleclionis germinibus,
rtirsos atia quadam ratione eam exabal, dicendo
propheliam el linguae flnein babitaras, diarilaieni
vero perniansuram stabilem, fineque cariiurain. Si
enim propbeti et linguasini propier sueceplionen\

YERS. 8 . Gbarilas nunquam excidil. l d esl,

nunquam aberral, sed oinnia perficil. Yel, qnod
esl melius, sigiHficat, D O B diasolvilur nou discinditur neque unqwara desistil, sed i n fuiuro quoque
saeculo perdurai, alii* omnibus aboliiis, perinde ac
infra dicei.

XavitB lectiones.
.

1 1

" ;:. .

" . . .

731

TllEOPHYLACTl BULGARLB ARCHIEP.

732

fidea, fidc undique oxpuu.t el cvplicaU, mcriqtiein . , ;

praeaenii quidem, pracserlim veru iit futuro.
. ;
, \ , .
VERS. 8 - 1 0 . c Sive ecienlia destruelur; ex parle
4 , .
cnim cognoscimus, ei ex parte proplieiamua. Gum
, .
aulem veuerit quod perfectuin est, evacuabitur
, quod ex paile csl. > Si scientia abolenda esi, num- . ,
quid ighur in ignornntia vivemus? Minime : verum
; *
de scieniia ex parte, seu imperfecta loqnitur, per\ , \ ^
iude ac ipse interprelatur boc, Scienlia ex parle
, abolebiiur, adveniente cognitionc perfecia, illa
, , ,
nimiruni qtix ad vilam fuliiram special. Non cniin
. ampliua laiitumdeui scieinus, sed longe plura et
, * ,
majora: queinadmodum, quod ubique sii Deus, no , , ,
vimus quidtmi IJUIIC ; sed quo modo, nesciinus. E l g \ , ,
quod virgo peperil, sciuuis : qua vero raiione,
'
noodum iiovimus : at luuc quiddam cxcellenlius c l .
commodius de bis sciemus.
1 1

YERS. i i . Cum essem parvulus. Cum dixisset,

Cuin veneril quod peifectuui esi, destruelup quod
est ex parle, nunc etiani eicxiplum profen quo
indical, quanlum 2 0 5
discriminis inter cogniCtonem teinporis bujus, et fuluram. Hic cnim i n faolibus assimilamur, lum vero viri crimus.
Loquebar u l parvulus. Tanquam ad linguas
referat, dicil, c Loquebar.
c Sapiebam u l parvulus. Hoc ad propbelias
referre videiur.
Cogitabam ut parvulus. Ad scientiam Utuc
pertiuet.
C
s

t Quando autem faclus sum vir, evacuavi quae

erant parruli. Hoc csl, quando in fuluro
iilo
viriliorera adeoque perfccliore ni cognitioncm na ctus fuero, lum degtruelur exigua infaiiiibusquo
adxqoala scicntia, quam bic habemus. Infert
igilur;
YERS. 42. < Yidemus euim nunc per speculum in
aenigmale. Declarat id qnod de parvulo dixit, ac
demonslrat quod obscura quaedam nobis sh bic cognilio, tuin vero magis perspicua erit. Yidemus
eimn, > inquil, nuuc per speculum. Deiude
quia speculuin expressitis demonsirat rei reprxsenlate iinilalioiiem, adjecil, c In aeuigmate: oslendens cognitionein prasenlenr valde ex parie
esse et exilem.
c Tunc aulem facie ad faciem. Non quod Deus
faciero babeat, caeieruni per boc ostcudai apertiorem et planiorem cogniiionem, et omniuo revclatam.
Jam cognosco ex parte, lunc vero aguosraiu
quemadtnodum et agnitus sum, > Duplici ratione
tollil inflaiionem ipeorum, osiendens parikularein
esse coguiiionem praesentem, quodque illam a nobis ipsie non habeamus. Noo enim ego, inquii, novi
Deum, sed ipse me agnovii. Perinde igilur u i nuuc
ipse nie novii,ei ipseoiibi accurril, bunc admodum

c " . > ,
, \
, * ,
.
, .
' . ,
, .
. * ;
.
c ' . >
.
,
. , * ,
\ , , .

< ' .
, \
,
.
, . ,
, , '
.
1

l )

c ^ ,
,
,
.
<
. >
, ,
^, , , , * . "Uamp
, \
*

Variae lcctiones.
1 9

"

1 1

733

EXPOSiTIO IN EPIST. I AD COR. - CAP. XIV.

734

, Ipsi tunc accurram majore cognilione quam nunc:

, quemadmodum qni in lenebris sedet, lantisper dum
, '
non iiiiuetur solcm, ipse non accurrit ad pulcbri , ;
ludinem radii, sed luce cmissa seipsum radius dc . , .
monstrat: quando vero ipse radii fiilgorein acco > ;
perit, lum et ipse perscquiiur lumen. Hoc igiiur
, ' ,
estquod ait, Quomadmodum cogniius sum : non

quod eodeni prorsus niodo ipsum agnoscemus, ve , ,
runi quod sicul ipse ad nos nunc accesserit, sic et
, , nos tunc adjnngeinur ipsi. Yeluti si quts inveniens
, \ ,
iugenuuni infantein exposHuni, forma blandum et
, ,
conspiciium, ipse quidem infantem agnoscens lolfai,
, ,
educatioiieque digneiur, ipsumquciugenue educans,

landem opibus splendidum reddal, et ad regiatu


introducal: ac puer quandiu infans manscrit, nibil
, . borum senlial, neque tollentis agnoscal bumani
latem : simul ac veroadolererit, benefactorem agno 0.
scat, dignisque eum beneficiis prosequatur. En boc
jam exemplo illnsiraiuui est, quod adumbralum
fuit.
YERS. 13. < Nunc autem manet fides, spes, 2 0 6
t \ , \, ,
cbarilas, iria haec, sed maxima in his cbariias.
* . >
Sunt quidem etiamnum linguse et propbeiiae et
, \ , \ , \
acientia?, sint licet obscurae : atqui fide in omnes

diflusa, u l supra diclum est, omninocessabuni :ipsa
, \ ,
tainen fides, spes et cbaritas, islis diuturnioree
, *, ,
sunl (id enim significal per hoc quod ait, c Jiunc
( <
autein n.anel, > triura isiorum durationeni ac sta , > ), \
bilitalem denuntians) ; atque ititer haec tria cbarilae
, \
uiaxima esl, quandoquidem et in fuluruin saeculura
.
exlendamr,
c YERS.13. Nuncaulem manei Odes, epes, cba[ \ , \, ,
riias, Iria haec. Hoc in loco ail fldem, spem,
. > , , cbaritiitem durabiliora esse. Nam Gde praedicatio, \, . , , ,
nis ubique disseminala, uti dictum est, linguae qui \ \
dero et propbeiiae caeleraque dona cessabunt. F i . ,
des vero, qua? esl de rcbus futurU el de judicio ac
, , \
reiributiono, nec nou spes pramti et mutua dilectio,
, \ ,
ulpotc nt:igis necessaria, ad consummalionetn us , .
que pennancbuiil.
c Sed maxima in bis charilas. > itursum ex istis
. >
virlulibus quae dnrabiliores snnt, major est cbariias.
.
Nam flne advenienle fides sane ac spes cessabuni,
, \
* ,
ebatiias aulem, utpoie forlior et vebemenlior red . Cod. Arundel,]
D dita, permanebil.

1 1

. '.
.
, '
, , ,
, .
, \ ,
.

CAPUT XIV.

.
<

* , . ,
, , -

YERS. i . Seciamim charilalem. > Qnia rem

esse arduaoi cbaritafbm demonslravii, adtioriatur
deincepe ad eam. Non aolem dixit, Sequimini eam,
sed, , id esl sectamiui sive pcrsequimini;
vebementem oonalum atque diligeutiam expeiens.
Effugii eniin a nobis, qiiare muUo cursu opus esL,
uteam assequamur.
c iEinulamini spirilualia, magis aulem ul propbeietis. Ne arbilreolur quod propierea cbaritateai extulil, ut evstinguai cbarismala, infeit,

Variae lectiones.
V .

" .

jvO^iq .

1 1

735
THEOPHYLACTI B U L G A R L E A R C l I i E P .
>
boc
cst,
cbarismata,

,
, ,
r Jumalamini spit itualia,
\vae raetcris aulem propbeiiam. Hoc auleni dixil
. ,
linguamm causa, quaruin nominc arrogantee
;, ' .
erant.
c , ,
YERS. 2, 3. < Qui enim lingua loquitur, hominibus

. . II
noti loquilur, eed Deo. Nemo enim audit: Spirilu
. ,
auiem loquitur mysieria. Qni vero prnpbelal, homi \ \ . >
nibus loquiiur dificaiionem et a.lboriationem ei
, \
ronsolaitonem. Linguas cum propbetia confert,
*
ostendiique eas per se ncque omtiiiio inutiles,
; * . ,
nrque omnino commodas. Non > eniin c homini ,
Isu* loquuntur, scd Deo : hocesl, non intelleclu
\ , '
ficiliaetaperti hotuinibusdicunl;caetenim inSpiritu
. " ,
sancto loquiiniiir mystetia. Qualenus iiaque ex Spi ,
rilu loquuulur, res profecto esl ardua: quaienus aui< m
hominibus uon prodesl, inferior est prophelia. Nnn . \
, \ ,
ula et ex Spiriiu est, ei commodior, eoe, qui non
, (5 \ suiil stabtliii, aediGtans, segniores adhortans etexci, .
|;MIS, pusillanimes animans el consolans. Ubique
, ei go Paulus illad poait majus, quod esl utilius.
.
VERS. . Qui loqniltir lingua, seipsum aediflcat:
c ,
qui auiem.propbelat, Ecclesiaui sedifical. Mulii
, . >
tinguis Ioquentes non poleratu aiils inierprciari
,
qii; direreui. Isli igitor sibiipsis solis uiiles eraiti.
. . "
Qui aiiiem |m>pbeiat, omncs audienles juvabai,
, .
Quaitio igiiiir prsestaniius esl Ecclesiam juvarc ,
poiius qiiam unum, tanto eliam linguis excellenlior
, \
cst propbeiia.
.

735

c .
YERS. 5. c Yolo aulem vos omnes linguis Ioqui, Q
, . > * ;
magis auiemui propbeieiis. Quia non pauci apud
\, cos loquebanturlinguis, ne 2 0 7 *idcatur ex invidia
, < >, t \,
lingtias elevare, c Yolo, inquit, c oranes linguis
, > , ,
loqui, t non unum aui duus, potius lamen volo ut
, .
propheietis, propier majorem utilitaiem scilicet.
, ,
Miijor enim est qui prophelat, quam qi linguis
loquitiir, nisi eiiam interpretetur, ul Ecclesia aedi- ,
ficationem accipiai. Major, inquil, esl propbeta, . , , '
verum eo qui laiilum linguis loquilur, nec interpre- ovoc, . \ ,
lari novit. Nam si novil inlerpretari, aequalis est
.
propbeiae is qui linguis loquitur. JEdificat enim
,
Eeclesiam, dum iulerprelalur quae obscure in l i n . ,
gua dicuntur. Donum eiiam eral inlerpretatio, et
\ ,
aliig quidem dabaiur, qui linguis loqqebanlur, aliis
D .
Yero nou dabatur.
, ?2,
VERS. 6. Nunc autem, fratres, ei venero ad
vos liuguis loquens, qmd vobi* prodero, nisi vobis , ,
loquar in revolaiione, aul scienlia, aut propbetia,
, , ,
aut doctrina ? Yultia scire^incommodum ltngna ;
rtim quae non exponunlur? Esto quod ego Paultts
; "
docior veaier loquor Ihiguia; sod iude ad audiiores
*
nibil emoluinenti proveniet, nisi quid dixro in
, *
revelaiione, boc e$t, qaeinadmodum consueveraui
,
diccre qui revelaiionem a Deo eonili s u n l : qua? ei * \,
ipsa est prophetise species, cum muliis agiauiibus
vujusque seuaa paleGauu < Yel in adenlia, > hoc
. < " ,

VarifiB lectiones.
.

1 1

737

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD COR. - C A P . l l V .

73S

,
' . c " ,
*. , , \
.
* . >
, " , \
, \ .
.
, ,
, \ * \ , , >
.

esl, qualia dicere possunl i i qui ecicntiam babenl

adeoque mysterta audiforibus expltcanl. t Vel in
propbelia, > quando quispiam de praelerilis, praesuntibus ei fuiuris loquiiur; Ialius enim paiei propbeiia quam revelaiio. < Vel indoctrina, hoc esi
in sennoiiis forma qui instilnii, cum de verilaie
vel dogmattbus dfsseritur. Docirina enim ad auditorom flt coramodum. NonnuHi vero, quod ait, c In
revelalione, > sic intellexerunl, quod dicaut quae
facile inielliganiur, manifestaque el perspicua sinl.
Et illud, ln scienlia, > inlelligendum pulanl, quod
dicant quae sciri cognoscique possunt.
Y E K S . 7 . c Tamen inanimaia vocem dantta, sive
c , ,
tibia, sivewlhara, si dislinciionem non dcderint
, ,
, ; > ^ sono, qoomodo cognoscetur quod vel libia vel c i Ibara canilur? Quid aulem dico, i n q u i i , quod iit
\ , .\, '
nobis inutile est quod obscurum est, perspicuum
, ; \
, , , vero est utile? Nain el in iuaniinalis insfrumeutis
, si distinctionem, hoc est discreiionem et perspi , - cuitaleru soiii non babuerint, sed omnia fuerim
confusa, non agnoscetur quod libia conciniuir, ne, \
que oblectaiio, neqae lattilhi inde proveniet.
.
c \ ,
VER6. . Etenim si tuba focem mceriam de ; deril, qols parabitur ad belkim ? > supervaoaneie
\ , \ ,
ad magis necessaria venit, tubaeque weminit, i n , \ \ 0 , qtiiens : Sunt in ea modulationes qiiadam, quarum
* altae ad bellum accendtmt, alise a bello revocant.
. 2 0 8 Q"od si obsturam et incertam voceiu dedcrii,
, , \
imparali erunl wilites, et quae tanriem iucerti el
;
42 obscuri aoni est tniUtas?
\ Y E R S . 9 . c lla ei vos per lingiiam nisi manifestniw
, ;
sarnioneai dederitis, quomodo acteltrr id qnod dici . > " l u r f Eriiia eaim io aera loquenies. Ne dicant,
\
Quid ad nos tibias tubaeque exemplum? Quia vos,
; \, \ inquil, nigi per ipsum douam linguantm ptana et
[] perapicaa w b a edideriiis, lemero ei fru&ira loqui , \ ,
, nemine audienie. Hsc eoim est sutnma, ut
. ,
cbariana ait uule. Sk Tero iAulile erat linguarurn
.
donuiw cur dabalur? Num ut ille soloe ulililaleui
, ;
percipial, qui Hkid ateeperit ? Quod si aliis quoque
; fulururo ^sset tile, oportuii vel rogare Deom, u;
, * , itnarpreiauonefla per vitam a Tiitis purgatam acci ,
pial, vel ad alium qaempiam, cui interpreiandi fa * . \
culua eec aecadefe. Bivmeoim ^Paalui ideo haec
, 0 dicit, ul oea laler ae axutoo conjvagai, et oe eiisii " , \ meat $ aibiipela aufloere; aed aasaroani eoe qii*
, inlerpretari poaeiaU Tttaeium uiitiue erti donunu
* [] .
* , , ,
Ytas. 10. t Tam mulia, al res ferai, genera vo . > , - cum sunl in mundo, et nibil ipsorum aitie voce esi. >
\ , , , Hoc esi, tot esse voces in uiundo coniingit, nim , , \ " rum Scyibaruin, Indoruin, Tbracuni, aliarumqne
* .
genlium, omuesque populi aliquid dicunl; neque
emm sui.t muii.
, Y E R S . 11. < Si ergo nesciero virtutem vocis, e r

Varice lecliones.
* .

<* , ., .

e e

1 7

1 1

739

THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

740

Joqtienii Barbarua et qui loquilur, mihi Barba- *, , ,

rus. Si ignorem, inquil, vim vocie, Barbarus inibi
;, "
videbilur qui loquilur, hoc eel uon iutelligibilia
, , ,
sonans : et ego illi rursus Barbarus cqnaebor, non
*
vocum sermonisve v i l i o , sed nosirae ignoraniiae f
causa.
.
YERS. 1 2 . c Sic ei v o i , quia aemulatoree eatia
spiriiuum, ad aedidcationem Ecclesiae quaerile ut
cxuberetis. > Nonnulli ad ha?c verba, c Sic et ,
puncium affigunl, ei liunc ad modum inlerprelaniiir : Sic ei vos linguis loquentes incerte el obscure,
Barbari videmiui audiloribus : deinde ab alio principio legunt, c Quia semulalores eslis. Divus vero
Joannes conjuncliin l e g i l ; t vos igilur, > inquil,
c quandoquidemaemulamini spiritualiacbarismata,

\ , \ ,
. , c \ , , \ ,
,
* ' ,
\ . >
* \ # , \( , , \
volo ei ego, adeoque recipio hoc, perinde ac prius , \
dixi : Yeruimamen quaerite u i exuberelis ad aedifi ,
ealioncm sive commodiialem Ecclesiae. Tantum
.
eniin abest u l vos probibeam linguis loqui, u l et
[,] ,
abundare VQS velim, modo ad publicam eas uliliia,
lain transferalis.
.
VERS. 45. C Propterca qui lingua loquitur, oret
u i inlerpreielur. Modum expltcat quo fuiurum
esl u l chariema istuc in publicam ulililatem cedat.
Orei, iuquit, c qui lingua loquiiur, u i ei inierprelationem 2 0 9 ccipiat. Proinde ipsi sibi in cauea
sunt cur non accipianl iuterpreialionem, ut qui hoc
a Deo non poslulenl.

, . , *
. , ,
, . "
,
.

YERS. 1 A . C Nam si orem lingaa, spiritus meus

c ,
orai, mens vcro mea sine frucla est. > Nonnulli apud { , .
?eleres, domim oraiionis in liiigua accipienles, sona \
bant quidem Peraarum aui Romanorum voce, mens
, \ '
vero eorum ignorabat quid dicereiur. A i l ilaque Pao, . \ ouv
los : c Spiriioa meus orat, boc est donam quod
, , >
movet linguam, < inens aaiem mea sine fructo est,
,
itibil intelligena eorum quae dicunlur. Aniraadverte
,
bic quomodo in orationU procurau demoneiraveril,
. , ,
sola lingua loquenlem, sibi cttam imiiilem esae. Hac
, \ .
ralione sane divus Joannes Cbrysoalomus iaierpre .
lalur. Quidain vero eic inielligunt: Si loquar lingua,
, ,
nop aiitem inierpreier, spirilus meue, aive auima
, , ' *
mea, ipsa per seipsam jovatur : mens autem mea
, \
cilra frucium esi, cum el aliie non coromodet. Qui
. ,
ero sic accipiunt bunc lextum, meiuerant, meaqui, .
dem scttioiiiia, Moniani deliratneDtttm. Hujnsmodi ,
naroquo ba:reaim ixie iniroduxil, quod propheias
,
omnino non iuielligereni qtiae dicerent, veruro epi , { &
riiudeiemi dicereni quaedam, nec inielligerent la. * .
men quae diccreiU. A l hoc non habel bic locum.
\ ,
Non enini de propbeiis boc dixil Aposiolus, nimi, \, , *
ruai quod non inlelligerenl quae a se dicercniur, cae- \ ,
lemin de iis qui linguis loquunlur : neque de iis .
omiiibus, scd de quibnsdaro.
YERS. 45. c Quid igilur est? orabo spirilu, orabo
ei menie : psallain spirilu, psallam et meuie. QuiJ
igitur, inquit, esl commodius? et quid iieressum esl
a Deo pelre? ut orenuis spiriiu id esf, dono :
vrrum eliam Dieule, boc cst, ut ntniie iuiclli-

< ; , ,
\ vot' ,
vot. > , , ;
\ ;
, , %**

EXPOSITIO IN EPIST. I AD COR. CAP. XIV.

741

* , ;*
xa\ \ .
\ ,
, \
, ; ",
\\, , , > ,
, , , ,
c ; , , \
, * .
c , '
. " , *
, , .
,
. " ,
, ,
, .
< '
, \ ,
.
c , , , ,
, "
*
.
,
.
C
8

< , \,
* \ . >
,
, , \
.
, ,
, \
,
, \ .
" , , ,
\ ,
\
. \
. \ > , ,
, ' , , |^.] ,
\ , \ ,
, \
\ . " ,
, \
.
1 1

c , ,
\ ' , \
' , . > ftlalib. x, 10.

YERS. 1G. C Qnoniam si benedixeria spiritu, qnl

supplot locuin idiolae, quomodo dicet Amen ad luani
gratiarium aclionem, qtiandoquideni quid dicaa nescil? > Quando psaliis, iuquit, si benedixeris apir i l u , boc est, spiriioali dono lingnae, c qui supplel idiolae locum, > id eat laicus, quomodo diret
Ainen ad luam oraiionem? Te entm dicentem, ln
sxcula swctilorum, obscure et per linguam nou aud i v i i , et proimle non juvatur.
VERS. 47. c Nam t quidem bene graiias agis,
sed alicr non aediflcalur. Ne videaiur omnino do
num illud vilipendere, Tu quidem, inquit bene
graiias agis, sed proximi tui commodo non acceuVnie, inuiilis est tua graliarum aclio.
VER9. 48. Gratias ago Deo meo, qnod plus vobis
omnibus linguis loquar. Ne suspicenlur quod cau
carens eo cbarigmate, ideoipsum elevet ac vilipeodal, Plus quam otnnes, inquil, linguis loquor
VERS. 49. c Sed in Ecclesia volo quinque verba
2 1 0 menie mea loqni, ul et alios instruam, quaiu
deccni millia verboruui in Hngua. > Mentc i n e a ;
boc esi imelligeiis ei sciena quaedico, u l qui possim
inlerpreiari haec, ut ei alios adjuvem. c Quam decem miilia in lingua, qtiando nimirum possim
ea inierpreiari: uiro euiai ad me soluni commodiiaa
redil. c Quinque autem verba dicil quisquis alioa
insiiiuil, medicinam convenieiuem cuivis quinque
sensuum nostrorum adbibens.
VERS. 20, c Fratres, oe silis pueri sensibue, sed
maliiia infantes estole; sensibus vero perfecli
estoie. > Postquam commonstravit quale sit Itnguarum donura, deinceps asperiore sermone utilur,
exprobraos eisquasi puerilia affecianiilius. Infaniium
enim revera est, ree exiguas admirari, propierea
quod forsan admiraiionem et stuporem exciteiit,
quales euni linguae: magna vero couieranere, u l
qua3 nihil mirum prae se ferani, quales suot propbeliae. Adborlalur bic itaqoe eos, u l non efferanlur, non infleniur, neque simpliciler sciaot quidVu
malilia, infanlium inetar : nicnte auleni sive senaibus perfecii s i n i ; hoc esl, u i dijudicent quse aint
majora et commodiora charUmata. Preierea, i n fans est maliiia, qui nemiui esl iiijurius, veruni ifaniis iu morem innocens. Mente vero sive eeiitibua
peifecius eal, qui praierquam quod neniinidamnuw
det, juvet eiiam alios, uedum vitiuin fogiens, veruin
virlutem eliam insequens, sibique caveits, ne ia
rebus, quae alicujus ainl inomenti, daiunum patiaiur.
Uuic affiue eet ilbid : c Estote prudentea sicat serpentcs, ei simplice sicui columbs . >
VERS. i l . In lege enim scriptum e s l : Quo*
uiam aliis linguis, et labiia aliie loqvar populo
buic, ei nec sic exaudient me, dicit Doiuinus .
1

* Isa. x x v m , 41.

Variffi lecliones.
.

1 1

742

gamus qiia* oramue. Idem et dc psalrais inielligendum.

, f

743

THEOPHtLACTI BULGABLE ARCHIEt*.

741

AurftUS propbeliam cum linguis comparat, mon- ^

,
siran* ipsaro esse excellemiorem : et quomodo lioc

fiai, per seqtienfia plamim fiet. Legem auicm uni ,
vtersuin Vetus Xestamenium appcllare consuevii.
Pi opterea et nunc quae in Isaia scribuniur, in lege dic.l \ . , < '
, >
esse ecripla. Gum vero alt, Neque sic exauilicnt
* ,
ie, Indioai quod ipsos attonitos reddere poiuii
iniracutum ; quod si non persttasi erant, ipsorum rd .
, \ ,
uilpa. Deus enim que sua sunt, semper facil, ac
,
providenliam suam oslendit, eliamsi scial eos uon
.
obtetnperaiuros, u l jam inexcusabiles sini.
c " , & YERS. 22.' Iiaque linguae in signum sunf, non
, .
ftdelibus, sed iniidelibus. Signum auiera terret
, \ *
quidem, non docel vero prorsu, ueque juvat, quan \ ,
tfoquidein ei $a?pe noccal, quemadntodum el lingua
sine interpretalione, periiide ac infra dicit, Dicent, '
quod Iusaniiis. Quin eiiam signa inGdelibud daia
sunt: fidete* enim non babenl opus bisce, u i qui
jam ildeles sint.
c Prophelia 2 1 1 aulem non infldelibus, sed credemibus. Prcphetia, inquil, prcdesl fldelibus, eos
insiittiens. Nonne igitur eihifidelibusesipropheiiat
Erqui deincepe dicil, c Si omnes propbetaverint,
iugredialur auiem quiepiara inlidelisf > En istic
inGdelibuspropbetia inservit. Poteris igttur dicere,
non dixisse Apostolum iuutilem esse inlidolibus
propheliam; sed non esse in signum illis inulile,
ui lingua. Quocirca ut summaiitti dicam, ltngua est
in signum infidelibus, boc esi u l admiralionem
moveat tantom. Propbeiia vero et fldelibua esl u t i -
"* ct infidelibus, ipsos arguena, eiiamal" non dicatur
lis
in sigmun eis esse.
Y E R S . 23. Si igitur conveuerii Ecdesia universa
iti unum, e i omnes linguis loqaantur, intrent autem
idiotaeet infldeles, nonne diceni, quod insanitis?
Taciie indicat quod occaslo sit noxae etiam lingoa,
nisi interpretatio accesaerit. Hoc autem dicil, fastum eorum lollens. Cum eniiu arbiirarentur se
|inguarum nomine esse admiraiioni, conlrarium
poiiuaPaulus osiendil, quoii ecilicet ad ignominiam
ipais sant, dum sanl in causa, cur insanire tideantur. Ne auiem existimee quod charisraalis hoc opos
ail, nempe quod ignominia atficrat babentem, a i i ,
foaipientea dicent, qnod insanitis. c hlioiae > eniin,
dicit, a u l iiifidlef, quaies erant qui aposlolorum
lemporifeu* dicebant masto eos esse ptenos . Nam
aapientioree a lingais etiam nonnihil adificationis
recipiuiii, ut qui apostobrtim lemporibus eos
deinlrabanlar, ceu tnagnaliaDei eitarrantes .
Yea$. 24,25. c Siaolem omnespropbetent, intrei
auiein aiiquis infrdelis, vcl idiota, convincilur ab
m i t i b u 8 , dijudtcalur ab oinnibus : sicque occulla
eordia ejas maidfesta fitmt, el Ha cadens in faciein
adorabil Oeum, pronuutians quod Deus vere sit in

, , # ,
*
* \ ,
\ .
, . , ,
, \ ; \ *
, ,
; \
. , ,

' , ,
' ,
, , *
, \ , \

, , .
c ,
,
, " ;
, \$ " ,
.
. \ ,
,
, ,
. "- ,
, , ,
. , \,

, ? \ \ ,
* \ , \
,
.
,
, ,
* \
,
, ,

* A c l . , . vlbid. 1 1 .

Vari lecliones.

745

EXPOSITIO IN EPIjJT. I AD COR. -

I r a v . '^
, ; , ,
\ \ , xatj , ;
" \
, *
' ; , . > ,
, , . >
. . \
. , \ c
iv U;JIV . >
' , .
e , ; " ,

, ,
, , *
.
, \
. ,
.
,
, \ , c
, ,
, , .
;
,
.
, ,

CAP. XIV.

vobis. Viden' propbetiam, qnomooo sit commodior, quomodn cordieabdita revelans, facial infidolero agnoecere Deum, u l in faciem procuaibat ad~
oretque, et conileaiur quod Deua vere sit in vobisT
Quod in Nabucbodonosor eiiam contigit. Per Danielem enim somnio iUi patefaclo, Uevera, inquil .
Deus vester ipse est qui rcvelal niysieria. Hinc
igilur cognosce qnid eit quod snpra dlciuin est,
lo revelatione. Ecce enim revelalio esi quaedam
propheliae species. Observa autem quod Spirilus slt
Deus : dicil cnim, t Deua vcre in vobia est. In
propbetaiuibus autem omnino cst Spirilue. Sic
eiiim et aupra dixit, nempe quod propheii in Spirilu dantur.
x

VERS. 26. t Qirid ergo 51, fratres? Cuin convo

nhis, unusquisque vestrum pealmum babct, 2 1 2
docirinamhabei, revelationem babet, Mnguam babet
iulerpretalionem babel: omnia ad adiAcationem
fiant. > Psalmos eiiani olim faciebanl ex dono, do~
cirina pariler donura dabatur. Reveiationcm autem
propbeiiam nomhiat, a specie genus vocando. Ifeminii auiem linguae, ne rea omnino cofttempiibilia
videaiar, neqaecharismaiislocodigna. Cuncta,
inquit, ba?c ad adiGcationem fianl. CbrisUani
namque hoc est officium, ut a*dUicet, ai proait. Quomodo auiem qui linguam tanuini babet, aediflcare
poiest? Si inierpreiaiididonopradhum sibi eomileui
adhibeat, donaque conjunciim oslendant.

, \ , \ .
, , .
, \ . \ ,
, ,.
.
c ^ , * \ .
*, ,
, \
. ,
, c \ ,
tyofVl
* ,
, . ",
D
, .

V n i . 27. Sive Jlngua quis loqtiilur, per du<*

Id flat, aut ad pluriniuin tree, ei per partero, ei urnia
inicrpreletar. Non prohibeo lingua loqui, w d aine
iuterprete. Ne igiiur niulti linguia loquantur, no
confusio ei tumuliue fiat. per pariem, id est
per successionem. Oumino vero inierprelem adesaa
neceeaom fuerii.
YERS. 28. c Si auiem non fuerit inlerpree,
ceat in Ecclesia, sibiipsl auiem loquatur et Deo.
Sinon babuerit iuierpreiem, i n Ecclesia non loquatur, ne videatur Barbarus, haud inllligibilia e i
stulia plerisque sonans. Si autem adeo faerii aoibn
tiosus, ut non possil silere, sibi loqtialur ei Deo, >
boc est citra sirepilum, ac (aciie apud scse, ut
soli Deo audiantur quae dicuntur, ei non bominibns.
Animadverte aulem quomodo visus concedere, de
borletur.

c , , \ !
. > \
, c
c , > . , \
,
. , ,
.

VERS. 2 9 . < PropbeuB aulem duo aut irea dicant,

c l cseteri dijudicent. Laiiiabant inter propbeias
vani eiiam vaies : eam obrein d i c i l , Eos dijudicent
alii, ne aliquis vatea vanug occultetur. Ut eniin in
superioribus commemoraium eel, ftiii eliam donum
dijudicaiionis, utdignoscerenl qui mendaces, ci qul
veraces cssenl. Idcirco aulem duos aui irea propbeiare jubet, u i eo melior ordo coosistat, nequa i n
iiiuliitudine faisi vales clanculum dcliiescant.

17

Dan. n, 47.

$ s

Vari lectiones.
, e

PATROL.

.
GR.

1 1

CXXIV.

, \ m.

34

7C7

THEOPftYLACn

DULGAIU.E ARCHIEP.

718

V l W . 30, 51. Qtiodsi atii revelaUim furit*e~

- , .
:. * ,
detiii, priortaceai. Poleslis enmi singulatim ornncs
\ }.
propbeure, ul omnes discant, ct onines consola \ 4 ;.
tionero recipianl. > Bonum bie ordtncm et huniiH" ) , \,
lalem docel. Cam cnim alii inspirarit Spirilos, tu
/,
quiprior es, Uce. Si enira Spiritus tc volnis el
loqai, non Hlum excitassel. Dcindc II consolaiio- .
, *
nem prsebeus, c Polestis, i n q u i i , c singulatisn
omnea propfoaiare, boc est Ne mttreas, potes > , \ ,
\ , \ , \
nimet tp, ei aliue, e* omnes per pariein, boc eM
. \
per successionem prophelare. Non euim in uno
, ,
aolo concludilurdomtm, eed omnibus datur, ut uni , \ versa Ecclesia diecal, ei oonsolationem ad virtulem
.
iccipiat.
c \ ,
2 1 3 V E E S . 3 2 . c El spirilus propbeiarum prophetra eubjecii snnt. Hoc ad consolaiiouem quo- , \
. " , qiie ejus, qf centicescere jussus est, pertincl. Quod
, , ,
vero4icft, estbujnsmodl: Neconlendas, nequeseditfonem cieaft. Ipse namqtie Spmine , liocesl do- \ , \
,
num quod iu te esl, ei operaiio Spiritus qui in le
\
esl, etibjicttur dcno alterius, qui ad propheiandum
coticUalua e*l. Quod si Spiritus subjicitur, tu mnlto ,
, . ;
magit qui Spiriiuin possidcs, non debeg esse con 01 ' ' ,
leatioiae. NoftfMilli vet boc ita iutellexerunt: Yaies
[/".-.] ,
aane aped Graoos omnes, qtiando semel arrepti es , $, 01 ' *
seut a daemone, etlam si voluissent, non potueront
, * * '.,
lameu reticere. Apod nos vero sancti propbeuc
, baud aic agebafit, verum in ipeorum esl arbitraiu,
\, , ,
inquii, veNoqui, vtH tatere. Alque hoc esi quod ait,
tyiriius prephetarom, id esidona, subdtinturipsis: Q , , \
atque U mana propbetarum esl sftere, vel non
\ \ . *1
sitero. Meeitim dicat is qui donum babet, Qut tacere
, *
pessiim, periitde ae lu mandas, cam a Spirilu agi ,
talua loquar 1 Alqui SpnrKus, Inquil, qui le agital,
; \, '
tibi ftubdilur, inqoetoa deinceps poleslate situmest
, , \ ^
tacere. Noli itaque Spiriium nequidquam praelen- $
dere.
.
Y E M . 3 3 . i Nonenimeat dissensionis Deus, sed
, ';,
pacis, quemadmodufti in omnibus Ecclesiis sancio ,
VIMII. > lndicai qood Dco etiam placeat priorem ta, ,
eere. N O B eoim est Deas seditionts ct confusionis
$ - \
( qaae ex eo quod non sileant, sed omnes propbetare ( $, ;
v d i o t , nasoitur), terum pacts esl Deus. Ula vero
, ), ' \ .
pax ia oowibas Eccleaiis sancioruin, hoc csi fide- ,
UttB), w s a i u r . Sunl enim el Grflecorum et Judxo- D xacrxi , \
rum ecclesia5. Pudeal igitur vos prajier et conlra
, \ .
oiuoes fioeleuaa vivere.
J
T0U

Vas. 3 4 . : Mulieree voeira inEcelesiis taceant:

non CJiim p^roiiesum eet is loqui; sed eubdiias
eaae, ^icut ei lex dicii. Ceai oronia pulchrc orJinaasti, ei q u de linguis, el q u * de prophotis H I
qosaiienam veniabaDt, ae m d l i propbeteni, et Ha
oanCusioel tediuo ex eo aubnascatttr : nmic eiiam
mulierttmiuntilium compe6cit,dieei>s: ln Ecctcsia
laceant.i Deinde quod majus esi, convenienlius ail

.

, * , \ .
; , \ \ , \
\ , \ ,
%\ *
\ , xci
, c ^

Vari lectiones..
w

EXPOStHG H S T . I AD COR. - CAP. XIV.

e s s e

750

, ^ .
* siibjkianlur. Subjeetio eniui cum timora
-silentium indical, petinde ac 1n ancillis fiL Legeni
V * ,
anteniGenesU Hbrura a^ppellat, inquo scripiuro est:
. ^
Ad virum luum conyersio iua,etipse lut dominabi*
fk&fov *, 4 * c
tur. Si igUurdecretum cst ut.viro subdalur, muho
, - . t
mngis spiritualibus in Ecclesia docloribus.
,
^ .
V E R S . 35. I Si quid autem discere volunt, donii
, * * "
viivjs auoe interrogent. > Perinde ac &i quis dicat,
4&*. * " *
, * ; Wisi loqnantor, quomodo disceot q u Jgnorani?
Doini, inqtiit, a euis marith tiTcanl. Hoc autcin et
, .
, tlfas ornatas reddit, ei viros aiientiores 2 1 4 ^
, , *, utqtii debeani, qtue in ficctesia audiverunt, uxori, *&
feus^oe imerrogantibas reciiare, ac eluii apod eas
. * , \
depanere. Observa antem quod ne de necessariia
- quidero rebos el animae commools, raurieribus lo.
qui pennisaum eai ia eccfaia
Turpe est enim piulieribus in ecdesia loqui.
c .
Quandoqnidein illae lorsan puiabanji sibi decori esse
.
in eccleaia colloquia epiritualia miscere, ipse c
!; ,
cotilra boc tllrs j n dedecus et pudorem ledcro
, itrrtv \
asserit.
.
Y E R S . 36. An a vobis verbum Dtfprocessit? aut
* ;
ad T 0 8 solos pcrvenii? > Yelmi adversus quosdam
; 4 . , - sibi coniradicenies blc aertpo formaius est. Quid
eniro, inqult, mfbi adversaromi, necjmlchnim ea*e
, , \ ptjtatis ferolnas in ecclesia tacere? Numquid vos
;
eatis dociores? aut a vobis exiit praedicalio w b i ad
; \ ' []
reliqoosTvel apud T O S S O I O S stabiliu est fides, nec
; 3 ;
a c i l

xt\

* , \

9-
-f.
^
-

\ ,
. \
.
,
, \
. ,
, ' ; ' , \
, *
, ,
.
, .
, . ,
.
;, .
,
>i..~

- # " K X _ _ -9*...

. 6, , - ,
& , \ []
, 6
; ,
, ^ .
", , ^ -,
.
\,

oportet vos abatiis recepta recipercf Neque fgitur

v n a prlmi
n n t m t estis
a o t C e fldeles

nAAna w
< C AlI Ii . Qusa
Iiaquc
ifoniin
vos
, neque
aniverso placent orbi, yps etiaqi amare oportet.
YEKS. 97. Sl quis videtur propheu esse aut spiritoalis, agnoscat qua) scribo vobis, quod Domini
t t t u t mandata. Qaod oinnium eetforltssimam, poelrema loco posnrt, Deas, tnqviens, baec imperai pcr
me : aiqoe faoc oinnino cognoscel, qtfi visus Aierit
apud vos case propbeia, vel aHud quoddam spiriiuale
donuTD liabeal, hoc esi Bcleniiae.
Y m . 38. aotm qols ignorat, ignoret. Hoc
est, Ego d i x i : qai T u l t , obteroperet. Slc vero loqi bominis esi tia non commendanils, sed rera
inrftlicam tpenantfe. Coneoefit aoicm Paohis boc
f a c e

G c n . i u , 40.
Vari leciiones.
* .

4 4

*' .

w 1 1 0 0

^ *
* tieceaaarium eet opponete
secuiquam. Qaid eaim Paulo necessarium reniii
aliia, alqite persoadere velle, quod Del sint mandata
qne dicai, idqoe oira ad discipalos suos loquatar,
el dicai gpirHttalem hofmnem agniturum quod hxe
dtviiui sini? perspictnim enim est omnes assensuros
emii divina ac cosleslra loquf, qoo spirituales es&e
videantur.
Yeas. 39. t ftaqoe, fraires moi, asmolainiiil propheure, l linguis loqof ne probrbeaiis. Ubi de
cbarisaiaitbus dispntassei, sermonem de moiieribiis

751

THEOPHYLAGTI B U L G A R I J E A R C H I E P .

75!

io medium inscruit. Nunc aulem rursus de cbari- * *\

, xal |
smaiibus disserlt , priraas prophelia? tribuens,
, * t * ,
JSmulaimiii, inquiens: secundas vero linguis.
Atqui non dixit, Permiliite loqui, sed, Ne probi- . , ,,
l>ete : quod dicere solemug in rebus non ne4 * 1%\ ^
cessariis, ncqoe adhortantes, neqiie dehorlamee.
, ,
.
Y I R S . 4 0 . c Omnia decore ac eecandam ordinem
c \ .
Qant. Veluli in summa bic omnia corrigk, el qua3
' ,
ad eos qui Iinguis loquunUir, et qua3 ad mulieres in
; ,^ ecclesia loquentee 2 1 5 iperlinenl: ac simpliciier
* , * )]
oronia, quae apud illosbaad justoordine fiunl. Decore . " \
aulem et ordinc fleri qneaat, si i i qui liaguis lo- , , '
quunlur cum interprelalione Joquanlur et noo ve- " ,
* >
l u i i ineaoienles, si prophela sibi matuo cedant, u
,
feminse conlicescant.

CAPUT X V .

*.

VERS. 1 . Nolura anlera faciovobis, fralres,

Evangelium quod praedicavi vobis. Sermonem de
resurrectione aggredilur, qui capui esi noslra?
fidei. Si enim non est reeurreclio, neque Cbrisiua
exciialus est. Quod si non est excitaius, nique tacarnatus est: efficilurque hac raiione, ut aniversa
fides noatra evanescal. Quooiam igitur resurreclio
apud Corinibios iia claudicabai (nam sapleniea
exierna sapientia c l a r i , omnia suacepisseni poiius
quam resurreclionem), de boc contendii Paulus.
Sapientiesime vero ipsia in memoriain revocat ea
q u Jam antea illorum fidei commissa erant. Nihil
eiiiin novum, i n q u i l , vobis dico, sed quod jam
antea vobis cogniium, oblivioni vero tradituin erai,
iaiod vobis notum facio, boc est ad meraoriara
vobis revoco. Frairea autem eos appellans, partim
placavit, parttm in meraoriam revocal unde frairea
facti simpa, nimirum tum ab incarnati CbrUti a d ventu, ctijus fidea in periculum adducebatur , loro
a bapiismaie, quod sepulturae el resurreciiooia
Domim lypus esl. EvajigeHum aulera dicens, innu*
merorum bonorum metninil, quibus per incarnati
Cbnati advenlum et resurrectionem politi aumtis.

4 , , 8
. \ ;

. ,
,
\ . \
^ (
\ , ),
. .
, \, &
, , ,
, . , , ,
\ , \ > ' ^
, \
. \ ^ ^
, , ai*r
\
.

c Quod et acccpislis. Non d i x i t , quod audivit t i s , aed : c Qaod accepistia; non euim eermone
lanium, sed per opera et roiracula Evangeliora acceperani; et siinul ut eis persuadeai tu boc ceu depositum reiineanf.
D
4* Iia quo ei ataiis, per quod el galvanint. >
Eiiainxi xwncussi nonnibil eesenl, elare tamen eos
ajgeiii in boc, libetiter aimulane sc ignorare, aique
anieverienseos, u i eiiarosi maxime veltni, negare
lamen baud possioL Quid aiiteiu lucri erii ai in
Ulo steterilis? nimirum, ot salvcmini.
'VEAS. % c Qua ralione pradicaverim vobJs. >
Quod a i t bujusmodi quiddam est : De boc quod
reaurrectio s i i , uibil vobis indico : quandoquidem
bac In renoo eratiaconcussi. Hujus autera fortaste

*0 \ , , "0 ,
', *0 . , i t t i
\ ' \

.
, ' \ .
, ^
, *)
, ,
. ;
.
. t
,
/ .
,

Varia lecliones.
0 .

4 1

753

E X P O S I T I O IN E P I S T .

AD COR. -

CAP. X V .

764

, \ .

rei- eognittone opus habeiis, quanam ralione f o i u ram rcsurreciionem vobis pradicaverlm : alque
boc Yobis nolum facio, quomodo videlicet futura eil*
resurrectio.

, t
, ,
, * ,
, . >
, .
6 ; .

Si tenelis, nisi frustra credidielis. Quia

dixerat, c Siatis, > nc segnioreseoe faciat, adjicir,
Si teneiis. Tenetis auiem omnino, nisi temere
credidielis, > pro eo 2 1
* nisl frustra
nominamini Cbrisiiani. Christianismi namque universum negolium in resiirreclioni dogniate silum esl.

, \
. > \ ,
< *
. ,
. " ,
\ ' * x a l
; , ,
XJV .
"
, .
.
,
, \
,
. *
; *
- c .
, ,
* ,
; \
*s ,
; , c , > , .
. " > , \, , \
* x a l , *
\, c *
,
.

? B R S . 3 . t Tradidi enim vobis in primls, quod

et aceepi. Tanquam ingene t i t de resurrecliooe
dogma, Tradidi illud vobia in prirais. > Velut
eniffl fufidameutom esi univere fidei. Accepi
autem ct ego ipsum, a Ghristo nimirum. Quemadmodum igilur ego retineo, debetis ei vos illud ipsum
reiinere. E l sicut iu primia accepistia, non est
xquum u l j a m dubitetis, sallem ob lempus*
c Qaod Chrislus nortuua eit pro peccatis nostris,
secundum Scripiuras. Cbrisli perspicue in Pao.o
loqueuiis baec verba sunl. Quia enim Manicbaei
diciuri erant, quod Paulus mortem peccala vocet,
et ab his liberaiionero, resurreclionem, per b c
yerba eoe redarguere placuit. Mortuus enim eat
Cbrislus : qua morte? omnino corporea, haudquaqoam peccali : Peccatum enim non fecit. > At
vero f i adeo impudemes sint, ut audeanl affirmare
ipaum euam niortem q a in peccalia est, obiisse,
quomodo, dicil Pro peccalis nostrie mortuus
est ? Si enim el ipse peccator esset, quomodo pro
peccaiis nostris mortuus esl ? Pranerea cum ait,
Secundum Scripiuras, islos inanifestissime everi'u. Universas nainque Scripturse de corporea hac
Cbrisli morte leslimonium dicuut, ul : Foderunt
nim, inquit, roaous meas, et pedes meos : e t ,
Videbuui in quem pupugerunl: ei , c Vulaeraius est propter iniquitaiee nostras : et, Pro
peccaiia populi mei venii io morlero.

< \ , *
, . ,
< , > , <
. t

V E R S . 4 . E l quod sepullus sit. IgUur corpus

etiam habuit : quod eniin aepelilur, corpus est.
Non appoftuit autem, c Secuqdum Scripiuras, vel
quia omoibus aepultura Chrisli conetaret, vel quod
SecuDdum Scripiuras, commuaiier de uiroque
poaiuiin esu

\ -jj ,
. > ,
; >
\ ,
\ [\] \,
, \ * \
, , *
,
,

quod resurraxerit tertio die, secundum

Scriptoras. > ubi Scriptura loquuatur quod tertia die resurrexit ? Per Jonae propbeias flguram :
et ante bunc, ex eo quod Isaac lertio die matri
vivui gii conservalus, el oon macialus : ei aliis
iununieris figiiris. Tum a verbLs Isaiae : c Dominus
xult purgare eum a plaga* ul monstrei ei lumen; t
postea Davidis : Non decelinques animain ineam
io iaterno.

\ $. -

V E R S . 5. c Et quod visus sit Cepbae. In primU

Psal. x x i , 17.

*> Zach. ,.

ci ,.
S i

ui,5,6.

0 < 1

a Joan. n , 22.

Isa.!m,iO.

Psal. xv, 10.

V65
THEOPHYLACTt BULGARIA ARCHIEP.
7*6
fidffit efum qiii meris ottVfba ictorifete ptat- h . '
etttfcwbat. Afqd Evawgelia* testetur iptoei prhn
^ } ' lterfe* DagVfeleiUfc apparwieee. Imo, aed intof vira* , ,
prinium visus est Pelro, ceu inier discipuloa pri. " ,
itfitttf otiiaanii l<wm. Par eaftm erat, * quf ppi * **\
iiHn.e*nfes*tt* ewei Cbrlgtu*) reaurreietfonerni2 1 7
. * ^
tiaift piftmiai vWeneC. E l qui emto abaegewnrt,
.
appafet ti prinro*), af eateft&ref til, eimv pr*p*er*
nort eaee ftfeetmn.
*
ftetoto d*Htedw. Atqtl MttiitMw poM m*
smnpiionem l>omini, in Juda3 locum subfogatae , \
**' t ; ,
cat: qnonKxto IgfWatt: * Beiodee^aectm? r l i dwws igltur verisMfe s e , qeod MaUaisi queajn* * Ijpr \
|Kfet aiceesfofio vHoe foer, quaadaqiiden* e l ,
Pauto post assomptfonem vodato visuer eat. Eam ofe xfcijfivu 6 ,
canaam neqoefentpottdixit, sed mdeftaite posak. *. ,
frrWatn atneifr dkettf *rro*em ;eeae i tcribeado:
: . >
te) qtiw IhttAtm* ptxtoteuu acuto sciea* et vttfeoe , ,
illum esse ntfechft fath <*oimwmerandoiii viaae est ,
ef, ne bae ia f* teiette apoeteli* talMar Tkjere- -. -, xaU
tor. Tale qohMam ei dHm Joarvne traalt, dbsea :
* * ftv] ,
r Tbotntis atfMfn onus ex duodecim. Dicat antem * ,,
aflqwfg, tfuftf s^ciindiwni precienliam pothis Mai- -toltf ,
rttfam ralkfafa afoerolfo annamefartt, quaat Jedaaa . .
pofst pmditkrMnr atraa{iatioen
c " >%
Vsta. 6, t ^ k i d a titiM etl pttf* quam qvinijcnlii
fratriboa simtH. > Poslf oVmooetraUoaem ex Sri- , r ,
ptoiig, tesWs pn>o%C4l apolol<w, et retiqfcast fldeh *> **< ^^ , ,
bomtn^. Nofttiuifl aul^m, ^, pro,
fcefa, actipitmt. Surantn enim ti aupracapul ei vi- , " ,
60* est, ot assumptronem SUM> iWfrtafeC. QuMam ^ *\ *> ,
tcro, ( , pra, PlarJbue qnam , c , , .
quiiigentis, intdlexemnt.
c . oi
E l qirfbus plores mancrtlf iiffttfiidoeqee dfem,
. ", , .
qufdam iuiem et oMQrmteront. Habeo, mqui^,
teitiiAomfa tfva. Per rficrioirem atrtti>, Oormie^ toi, t , ,
ront, restffreciionbr prineipkim prtesfftntu QiH 6
.
enlm dormit, resorgii erhrry,
'. > >
VEES. 7. < Delndir visus* 6st Jaeato. # Frrtti
Domini, qui ab ipso primus Hierosolymorum epi- , [,] '
.
scopos coasiiiuios erat.
f E h a .
c D^inde apoeteffs oitirribo. t Fu^nmt entm t\
^ .
alit JposioK', ui ^ptaaginra.
4 " *^ , ,
YERS. t. c Novissime antetti otnfrhrti tanquatti
afcortlvo vfsiW 6St tt tnlM. I Honrifrtatla est haC]) .
dictom. Sapienler aulem nsus eet de^ciiDirtl frat, , )
ne, quartdo magnum ilfod pTofefi-ei, t ALirmianiius -, *, f ,
omrtibif$ ant^ febomvf, t aon adhibeatar cf ftdea ^ .
ced afrogantl. Aborlfvimt > proprie dfdtilf fowaa ^ ^ ^, &
in utero, quf Justotn iiicreitiemi sni * nou tt- i\ ^* \
pTevlr, quem ejicit moiier. Quia fgtltrr ipse s itt<p- 4** , *, gftirm aposioficl manerfs functione dkrt, ac reje- , {
ctitlum, sie ecipsvm noitffnavit, ceuf lajperfecltii ^ ^ . * *
et immatarum, qeantunr ad aposiott dignilateiir au- ^
liuet. Noniialli per abortivum, poslfeimtin fotvtn *. ^ , r

* Joan. xx 34.
f

Varifle lectiones.
v

* .

4 1

5
EXPGSITIO IN BPIST. I AD OOR. - CAP. I V .
758
* inlellexerunt, quaadoqiikkm Ol ip$e postremus
" apostolorum fuorii. Etenim aani ob rem Dibil Pauli
.
aucioritaU decedit, quad posiremus Doiuinum coa*
tpexerit. Nequcenim cauerie quingenlie inferiar eet Jacobua, qvod illoruro poairemua Domiuurii corr
.pexerit,
< ,
,
. "
* , , []
, . " ,
,
, .
, ^
,. \

VERS. 9. Ego enim sum mipirniis apoatoJorum,

2 1 8 " noo sutn dignus vocari aposlolus, quouiam persecutus sura Eccle&iam Dei. De seipso
sentemiam fert: nec dixit, duodetim laniuro, verum el aliorum ononium. Consldera autem quomodo
per haec verba eoruifi peceaioruro memmerii, a
quibus liberaius sit per bapiisma, ut osiendal qutj
donaveril illi Dcus. Quam ob causam vero seipsura
lesiem resurrectionis C b r i i i i , ceu ab eo conspecii,

: ; " & producons, proprios defeclus recensel? U l majorem

( .
verbis suis fidem conciliet. Qui enim revera suas
, .
comumelias profert, baud saue alleri frustra graiificabiiur.
. >
VERS. 10. Gratia aulem Dei sura id quod sum.
, . ,
Defecius suos sibi ipsi iroputat; virluies autem gra .
liae Dei referi acceptas.
c E l graiia ipsius in me non fuil inanis, sed
,
abuudaniius omnibus ipsis laboravi. Haec quoque
$ . > \
cum submissione dixil. Non enim d i x i l : QuaB digna
' * ,
sunt graiia transegi: verum, Non vana, inquit, gra" , ', , \,
tia Dei in ine inventa est. Quomodo? Eo quod plus
. ; "
quam omnes apostoli laboravi. Nec d i x f t : Periculis
. \
obnoxius f u i ; sed submisse loquens, laboris voca , , '
8

bulo usus est, ut laudem suam succideret. Caeterum

ut (Ide dignus judicarelur, haec de seipso conime. & *
morat. Oporiet enim doclorem fide dignum esse.
. .
Non ego autem, sed gratla Dei mecifm. > Quin
t , '
.
et ipsum laborare, graliae Del est, non meum opus.
, .
VERS. 1 1 . Sive igititr ego, sWe Hir, sfc prai4 , , ,
dicamus, ct sic credidisiis, > Sive ego pliis labo\ . ,
ravi, eive i l l i , circa pradicationftro lamen oiunes,
, * ^,
inquit, sumus concordes. Nec d i x i l : Si mibi non
9^, . , , *
adhibetis fidem, illis obleniperate : ita enitn seipsum
,
parvi fecisset, et pro veritale testem parum fldelem
* ,
osiendisset: sed ei ipse per se sufficere ait, el illps
* . \
per se abunde satis insiructos essc. Cum aulem aii
, ,
Praedieamus, verilatem eorum q u dicunlur,
, , J) innuit. Non enim io abscondiio (oquimar, sed pa \ , \ .
lain : elnon aliquando, sed et nunc. < Et sic cre . ,
didisiis. Non dixit, Nunc creditis, quoniam jam
, . vaeillabant. Cum aliis autem et ipsorum fldem, ve .
rilalis lesiem vocat. Non eniin siraplicit&r CTedidis , , seiis, inquH, sermonibus flctis ei fallacibus, nisi
\ ,
per&uasi esseiis vera csse qoae vobis prxdicabantur.
.
YERS. 12. c Si aotem Chrrsttig prsdrcalur quod
,
resurrexit a morluis, quomodo dicunt qaidam inter
, ,
; " . - vos qnod resurrcciio non est? Optime rattocinatur. Demonslraio enim primum quod Christu re , , \
* - surrexit, et quod sic prasdicaiur a se et apostolis ;

88

81

11

VariaBlectiones.
ke

.
- >.

* .

* .

80

8 1

759

THEOPHYLACTI BULGARliE ARCHIEP,

ab bujos excilalione Commtinera onioium returre- i x ciionem conflrtnat, ceu reliqao corpore capat ee- , \
qaenle. Non auleni conlra omnes inlendic aecusa- .
tionem, ne impudeniiores f a c i a i : aed, Quidam,
,
jnquit, c dicunt. >
, , > , c .
2 1 9 V E B S . 1 3 . f Si auiem resurrectto mortno ,
i n m non est, neque Cbrisius resurrexit. > Ne d i - . , *0 ;
cant, Cbristoa excitatoa est, sed non ideo unhrer- , -
aalis eril retfurreclio : confinnal boe, inquiens : , * c
Neque Christus cxcilatus est, ai mortuoruin re- , * > aurreciio non eat. > Uftrinnque enim uiriu^que est . ,
coiifirmatio. Cujos enim gratia resnrrexissef, nisi ;
futurum erai, u l esset primiliae oosiri?
,
Vans. 1 i . Si autem Cbristus ooo reeurrexit,
iiiaaia esl pradicalio nostra, inanis esl etiam fides g *** ^ , " . !
~ '" >
* Si
~ mortmis
'
veslra.
enini
non poluH resurgere, ,
neque peccaium subialum est, neqoe mors sublaia / ' \ ,
e a i : ac deinceps vana pradica?iraus nos, vosque , xa\
.
vana credidistie.
f ,
Vias. 15. c Inrenmiur auiera ei falsi lestes Def,
quoniam de eo tesiiflcati sooma, quod exciiarit Cbri- * ,
* ,
slum, qiieit, non exdlavil, siquidem iHOrtui non
. , , ,
resurgunt. > liopii, Inquit, inTeuimur, quoniam
, . ,
catamniati eumus Dcum, quod excilaverit, quem
Bon excitaril. Hoc aulem contingii, si morlui non . " \
, , " (
resorgant. Quocirca cum absordura inde colligatur,
naque illud eat credendum, mortuoe neiupe UOD re- .
aurgere.
c /,
V E B J . 1 6 ! , 1 7 . c Nam ei moriui nou resurgunt,
ncque Cbristus resurrexit. Quod si Cbristus non C . ,
resurrexit vana eat fldes vesira. > Rorsus eodem . '
. ,
certat argumento. Eam eoini ob eausam resurrexit
Christus, ut uairertalem resurrectionera faceret. . ,
Sln resurreciio non eet, igiiur ne ipae quidem re- . , *>
.
aurrexic. Hoc aolem dalo, vaoa eel Odea vestra :
qaod absurdum est.
c " . > *
c Adbuc cnim eaiis w peccaiis vestris. Si eniua
resurrexit, neque morluus e s i : si vero mor- " , </*,
,
luus non est, neque peccaluin solvii. More eniin

. " , , ^'
ipsius, peccaii esl dilutio. c Ecce enim, > inquit,
c agnus Dei, qui toliii peccatum mundi
Agnum , . >
auiem omniuo propter mactationem appellavic. Quod . oCx
si peccaium noo sublatum est,. in eo esiis prorsus. (| , " x*\W
, ;
Qaare iiaque credidislis quod ab eo liberaii eitis?
" \ , V B R S . 18. Ergo ei qul dormierunt in Cbristo, D
perteruat. > Id esl> qui proptet Chrislum mortui . , *
sunl, ac testimoniom perbibueruut, perienmc, si non , , est resurreciio. Cuncii praeterea simpliciter Cbri- \ ,
siiani^ qui in flde erga Gbrisiam, el vita angusta ,
et afllicu dormieraiit, iaierieront, mundanig voiu- ', , *
piatibuaorbali: oeque postbac aliquo bono fruituri, , \
, .
hl resurreciio non eric.
t
V E R S . 1 9 . Si ia bac vita in Cbrislo tanium
^perantes somua, miserabiliorea sumus omnibus , .*
bominibua. Si ad hanc usque v i u m oosira sese , , , x^

e s

Joan. i , 29.

Variae lecliones.
M

* .

^ .

76!

EXPOSITIO IN EPIST. I A D COR. - CAP. XV.

762

" - tantum extendunt, atque in hanc solam Sncumbimus

, , ol ,
nos qui in Chrislum speramus, hoc est, qui spem
\
in Clirislum habemus, nec esl illic alia vila, uiise, ,
riorea suiuus cunctis morlalibus, quippe qui neque
\ , \
praesenlibus fruiinur, m etipra dictuin e e l , nec fu, , .
lura bona sumus 2 2 0 consecuturi, propterea quod
neque resurgemus, u l quidam dicuut. Sed forlasse
* , .
dixerii quispiai, quod anima sola fruelur bonis.
; ,
At quid boc fiel ? Non enira ista sola laboravit,
. ,
sed corpus eiiam. Ubinam igiiur juslum manet, si
,
\ , corpus qtiod plurimum laboris suslinuii, iu uibilum
redigalur, ac nullo bouo perfruatur, ei sola anima
; |
coronelur.
\ ,
VERS. 20. c Nunc autem Christua a morlui* re .
surrexit, priiniiiae dormicntium factus est. Posi , quam deroonstravil quol absurda nascantur ex eo.
, , ^puod quis non credai resnrreclionein, sermonem
,
repeiii, bujusmodi quiddaui dicens : Haec sequun;, . \ 4
lur, si non est comniunis resurreciio, nempe quod
* > ,
Gbristus non sil excitaius. Alqui Gbrisius exciiatae
\ . , est: resurreciio igitur commuuis erii, alque baec
, , 0
absurda oon evenient. Contiuuo aulem, mor . ,
tuis, apponil, Manicbaeorum ora obslruens. Quod
\ . ,
si eorum qui dormieruntj primiiiae est' ei ipeos
*
omnino resorgere oporiei. Primiliae euim ad se , \
quenles respecium babent, veluti si quando unus
\ .
e muhis primus incipiat facere, quod alii deincepa
siul facluri.

* , \ '
. Q
' ,
. > *
. " , \,
,
, . \ ',
, ' ,
.
* ,
, \
, ,

* . \
.

YEE8. 2*, 22. c Quooiam quidem per hominem

mors, et per bomiiiem resurreciio mortuorum
Quemadmodum enim in Adam omnes morianlur,
aic el in Chrislo omnes viviflcabunlur. > Causain
reddil per quam conflrmal quae commeinoraia aunt.
Oportuit enim ipsam victam naturam vincere, ct
eum qui dejecius*erat, evincere. Nam in Adam, boc
est per lapsura Adami, omnes morli facti sonl
abnoxii. Sic igitur in Christo omncs reeurgent,
boc est, quia Cbristus inventus est sine peccaio,
nec morlis reus, et propterea quod volunlario q u i dem rooriem subierit, resurrexerit auiem, quatenus
impoa&ibile eral ipsum leneri a corruptione, p r l n cipem nimirum vilae. Hajc autem omnia adversus
Manicbsos.

" . > "

, , \ ^
, , "
,
>
.
,
*, , . \
' ,- * '
, , , ,
. , c
>

VERS. 25. c Unusquisque autem in proprio ordine. Ne audiens cunctos viviiicandos, arbiireri*
eiiaiu peccalores salvos fuiuros, s u b i n u l i i : Qoanlum ad resurreciione n auinet, c oroues vWiflcabunlur, i verumiaiuen c uousquisque in suo ordiue,
ei inler quos esse merebiiur.

Priroiliae Cbrislus, deindc i i qui Cbrisii suut,

iu advenlu ejua: postea finis. Primiiiae, adeoque
via resurreclionis, Cbrisius esl : post ipsum igitur
qui ad eunn perlinenl, hoc est, fidelee, ei probaii tu
ipso, primi resurgent, illo ex coelis veoienie. lloc
eniui est quod a i i : l n advealu ipsius. > Esl eniut
par, ut juati privilegio quopiaro gaudeant iu reaur-

Vari lectiones.
m.

m.

1 1

733

THEOPHYLACTIBULGARI/E ARCHIEP.

764

gcndo. Gum eniin rapiendi slnl in aera in occursum ' ^ .

Domini, prae aliisexcilanlur. Nam peccatoree infra

cxspeclam judlcem, ceu condemnali. Deinde omnium
,
.
ruruin consummatio erit, Ipsiusque adeo resurre, \ ,
<tionis, ceu omnibtis universim 2 2 1 excitatis. Nec
enim, ut nunc fil, Gbrislo solo resurgente, res bu- *
manae suum priorem slatum locumque obtinent, sic ,
,
tnm e r i l : verum omnia Onem accipieni.
,
. >
VERS. 2 4 . Cum iradideril regnum Dco Palri. >
Duo rcgna Scriptura novit, allerum quidem per ap- * *
, .
propriaiionam, alierum vero per crealionem. Crea, \ , ,
.lionis igilur , omnes, Gra?cos, Judaeos,
, \ ,
ipsos daemones, ac nolenies imperium exercet.
Omrtibos vero fldelibus ac eanclis, qui suapte sponle
, , !subjtcinntur, raiione approprialionis dorninalur. De
. \
boc ilaqne regno dicil : Postula a me, et dabo tibi
c * , \,
gentes*: > el, Data est mibi omnis poteslas S.Jt
c
llanc autem tradil Palri, hoc esl, transigii sirenue
tu perficit. Exempli gratia , rex quispiam belluru \, , , * ,
[ f.-]
filio soo commiserli adversum genles, quae defe ",
ctionem sint moiita\ tu illud adrainislrel : confecio
ilaqoe bello, domitis el subaclis rursum ger.libus, ,
tunc dicitur belluin tradcre patri, boc esl, submon- ,
\, ,
sirare quod delegalunv sibi opus perfcceril. A i t i i a qffePauhis, quod simul aique omnia subjeceril F i - . ,
lins, lum ftnie erit. Tum enim perfecte Cbrislus , .
, auper uos regnabit, non amplius divisos parlim D**o,
.& \ *
partira mundi priucipi. Regnum enim tanquaunriyranrto nsurpalum ipseeripiens, liberum tradilPalri. C ,
Quando aboleverit omnem principatum et
ftntnem potesratem et virtutem. > Hoc esl, quando
vicepit el compescueril pravas poientias. Hodio
fiamque operantar, ci vim suam exeruui plerumqre, tam vero quiescent.

.
i " ,
. > , X J I
; .
, *.

, Ofj
VERS. 2 5 , 2. c Oporiei enim ipsuro rfgnare, dontc postierri omnes inimicos sub pedibus suis. . ";
, ,
Postremus hoslh destruiiur mors. Quia dixecat
, \
Cltrrslum destructtrrum defectrices poieniias, ac
tropsea erecturom, verisimile auiem erat quero* , ,
pnm dubitare ac dicere : Fortasse debilitabitur " oU ,
, ,
mqne dura ornnia hrcc perfecerrt, neque poierit ea
, , ,
oinplerc ; ad boc, Haudquaquain, iuquit, destilueliir viribus, sed oporiet ipsum regnare, hoc eat, ^ ,
tanquam regem el poienlem versari, donec subje- , \ , .
eerii bosies, ae ipsam uhimo mortcm. Qni enim , \
diabobim subegit, perspicnum esl quod et opus , . *
ipstns nrorlem gubjitiet. Quomodo autem subditam , , ;
e.se apparcal, nisi corpora qnac conlhiebat, ero- , I Psal. i i , 8.

J.Matlb. XXTIII, 18.

Varice lectiones.
I I

6 1

<5 .
. , * , , \ * \ .
4>. * \ , ! .
[] \ \ m. AbolevenU
koc en cum vicerii, U compescuerii: nuuc enim operanlur ptavas et apottalica potettatei; tune rero operan
non poterunl , u/po/<? iit supplicium jam iradiice. aliter : Simili modo aii David (. LVI, 2) : i umora
ularum luarum tperabo, donec iranseai iniquitat. Tunc enim irttuil iniquitas, cum prineipaM et polttMt
abolentur, et absque operatione maneant.
y

735

EXPOSITIO IN EPfST. I AD COR. - CAP. VX.

766

, \, ;, mucrii? Tum eiiiin proprSe vicloria obliirelur, cum

\ , ,
el spolia. direpia fueri-nt. Ne igilur cuni audias quod
. " ,
deslruet oranem principaium ei potestalem, metuas
,
quod viribus desliiualur, aec facturus sit isia : fa. , > ',
ciel enim omnia, belluiu gubernans ac disponen*
, , ; '
lami&per duai omnes subegerit. Videifquod, t Do
; , \, , \
nec, non pooaiur ad tollendam, Poslhac ?
, . *
qua de eausa dictum esl? 2 2 2 Durai enini ejna
,
imperium, inquii, nec labefaclabilur, donec omnia
, , :
coiifeceril. Postqnam vero oronia confecerit, multo
, ,
roagis : regni enim ejas nou erit finis. Gregorius
,
autem Tbeologus ait, qiiod reguara bic diciuir, bo<
' ,
cst facere operatWe subjecliouem, itosqite suo i m , ,
pcrio subdere. Uude poslquam subjecli fuerimug
* . " ipsi, ces&at hojusmodi regnuna, boc est conaXus et
, efficacia qaa in gabernando el subjiciendo no*
usua est. Perinde aamqiift ac arehiieclus adiftcai,
, ,
usque dum lecrtra apposuaril; po&lea vero- ab hoe
> . aedificandi opere desistU : hanc ad ralionem ei F i lius regnat, hoc esi operaiur et exercct iuiperhiin suuw in nos, laftiisptr dum regno ejus pfoue aubjugati fueriimjs
.
VERS. 2 7 . c Oiunia aamque gubjecit pedibus ejua*
, ,
Quaiido autem dicai, quod omnia subjecta sunt ei,
. ) \idelicet praeler eniu qui ei subjecU omnia. Quia
\ , ,, dixerat de Filio qood abolilurus srt bogtea, tro, , paeaque crecluru, melmi nealiud qaoddain pri . \ eipium ingeifckum exisiimetur Fik-us. Ad Patrem
, igilur omnia refert, inquiens, quod ipse Filio sabje . " , ceril bost&. Quia voro> ad Gra?coa scribebat, qao ruin opinia erat quod JupUer insurrexissel adversus
r

, \ * ^
*
,
, *
.
c " , \

, " , \
**,

, ,
\ ,
. " ,
\ ,
\
. , ' ,
^ , t t j
* ,
, ,
c ^ *
,
, ,
. \
, ^
k

palrem stium Saturninn, eumquee regno dejeoie&et

ineiuii ne Ule qukldam da Filio sutpicareatiir, ceu
uieargeme advarsus Paireai : ail Uaqua, Oannia
Filio suni subjecla, detttpto Patre : nam ule poiiaa
onnia aiia Filio gubjecii.
Y E B S . 2 8 . c Guai autana aub)acia fueriot tpst
otttiiia, taac el ipse Filiue eubjicieUir ei qei i
aubjecU ooMiia. Ne quis dioat Euii Paver noa est
subjee&uaFilio, nibilprobibelPaure Frtium fortioratA
eas* : baac aspicioBem ex abuadaau dilutt, Bqiuena quoxl e4 Filiu subjicieiar Pawi, Filii erga
Patrem inullam cancofdtani el uoaniaiUateiB es^endeas. Novetis ilacjue Palrem eeee causai* ei lontem
poienlias bujaa iu Fiiio, neqne Filram aliam qaaiftpiim vini Patrt oppoeila piUea. Quod si plae quaia
par eal bumiti dicikme usas es4, ne m i r e r i r : e*t
enim in o r e divo Paule, u l , quaada funditua
quidquam lollere TelU, rouUa utatur reduadaatia :
quemadmodum demonslraturus iidclem inulitretn
nihilkedi si cobabitet manto iefitieli : Suuctificalus est, > i i M ) u i l , c mariiua inflJelia per w a i i e rein : > i w i boc dicetw, quod infidelis cuin sil vir,
saneiw rcddalur : verura dklioida isiius excessu
oalcndetts, qaod nibil tedaUir fidelis ipsa conjux :
sic hoc H I laco sttl>jeci ioflia vocabulo fundilua teHn
a

* l C o r . v i ! , 44.

Variae lectiones
1

\ .

%\ .

767
THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.
76
pravam isiam susplcionem, qua gugpicari quisquam , , 6 ,
poterat, Filiam forlasse Paire esse foriiorem, ut qui
lanta traosigere possit. Atqui Gregorius Tlieologus , , 6
,
asserit, quod Filius oninia noslra sibi propria fa . cieus, nostram eiiam 2 2 3 subjectionem propriam
* ,
reputet. Nunc vero eediiionem clemus adversug
* , \ ,
Deum : infideles quidem cum eum abneganl; fideles
\ . "
vero, dum affectibus suis inserviunt rnolii, et secun~ *
dum hoc rebelles snmus. Cum vero alii quidem
,
aguoverint quem nunc neganl, alii vero tratismutaii fuerimus ab hujug viiae affectibus; lum vere di- *
,
oiiiir Filius subjici. Huinanilalisenim personam sub.
iens, sua faoil fjurc noslra sunt.
" . ,
c U i sit Dcus orania in omnibus. Hoc est, ut
omnia a Patre dependeant, ne quis duo principia g ,
.
sine principio suspicelur, eaque inter sege divisa,
" \
Ciim enim bostes sint sub pedibus Filii, Fitius au * , '
icni non est sediiiosus erga Patrem, verum.quem , *
admodam decet ftlium , Deo Patri snbdilur,
omnino Deus Pater eril omnia in oronibus. Nonnulli - .

auiem maliliae gublationem gigniflcari aiunt per boc
, *
quod oinnia stnt subjecta. Gum enim peccatum porro
, non fuerit, planum estquod Deus omnia in omnibus
e r i l , qnando non ampiius motibus et affectibus de- * \
, ,
diii simus , ita u l nihil omnino D e i , vel parum in
* * , \ *
nobis feramus: sed toii Dei similes, toiius el soiius
Dei capaces erimus. Omnia eane tum nobia Deus . , ,
\ , , , \ .
erii, ei cibus, ei polus, el veslitus, et cogiiaiio, et
roolus.
c \
VERS. 2 9 . c Alioqui, quid facient qui pro morltiig Q
, ;
baptizantur, si omnino morlui non resurgunl? quid
et baplizonlur pro mortuis? > Marcionisla? baerelici, ; > 01 \ , * ,
gt quia apud eos non baplizatus morerelur, sub
mortui lecto, vivenleni quempiam occullanies, ac-
, , ,
cedunt lecium, inierrogantcs morluum, nuni velil
* bapiismaie lingi. Alque eo respondenlequi latitabal,
, \
qtiod vetit, gic loco morlul eum baptizani. Deinde
ob id accusali, defetidunl scse hoc loco; affirmantee \ .
Aposioium hoc dixiase, et hnnc lextum siolidi pro- \ , ,
dticunt. l d vero eic se non babel: at quomodo? , (* .
Omnes qui baptizandi aiint, gymbolum fidei profl- ;

lentur. l n eo eaim eymbolo, una cum aliig et hoc
proponiiur, Gredo regurreciiouem mortuorum. > *
Oicil igitur : Qui crediderunl fuluraoi esse re- * c . >
surreciionem mortuorum corporutn, ei qoi bapli- ^ , ,
zali sunt in talem gpem, quid facicnlsi ftierinl de- , \
cepii? Quid autem orunino baptizaniurhominegsnper , ;
resurreciione, boc est in exapectatione resurre- , ,
,
Clionts, si morlui non excilantur?
;
4 \ ; > EU0
Vcas. 30. Quid et nospericlilamur onrai bora? >
Si nou recipitia ad demonslraiionem resurreclionis,
confessionem verborom quam faciunl qui baplizan- , ,
lur, acciphe vero vocem quam res ip* loquunlur. \ .
Nos eniin aposioli oranes nunquam periculie ; *
bumaft obnoxii : et nisi essel resurreciio, cujoe , ; *

,!

Tt

VaridB lecliones.
.

EXPOSITIO EPIST. I AD COR. - CAP. X .

770
153
.' ; rei gratia pericula subiremus? Clljllf commodi
coisequendi gratia 1 Quamvis enim aliqnia 2 2 4
"
,
biiione ducius, pericula subeal, semel forsan atqiie
, ,
ilerum periculum elegerii; verum singulis horig.

quemadmodum nos, pericliiari, inaxima demonaira.
tio est, nos de resarrectione certos esse.
a m

* , , . >
, c , *
, .
" ; ,
>/ , ,
& . -
, , ' *&. ,
. , * ^
c * > ,
. ,
" *\ , ,
.

VERS. 3 1 . < Quoiidie morior, per vestram glorialionem quam babeoin Gbristo Jesu Domino nostro. >
Gum dixisset, c Periclitamur, > pericula hic exprcssil : hno poiius niajus quiddani, quotidianas vklclicet morles. Quomodo aulem in singulos dies moriebaiur? Animi promplitudiiie, el quia ad boc
instructus et paratus fuerit, el quia talia periulnrit
quae roorlem afferebant. c Per veslram gloriationem, > id eet, Per veslrum profectum, cujus graiia
glorior : gloriaiio enhn praceploris dtscipuloruin
esi progressus. Deinde Ghrialo islud ascribene,
Qnam babeo, -> iuquit, c iu Glirisio Jesu : > illius
cnim opus esl, non ineum. Sapienlissime aulem
eos commonefacit, U t , inquiens, de vestro in fide
progressu gtorior, sic pudeQam, inquit, si ad finem
usque adeo misere vos geraiis, u i resurrectioai
fidem non adbibeatis.

c ,
; > ", , ,
*
; , ;

.
;
G

VERS. 3 2 . Si aecundum bomioem ad beslias

pugnavi Epbesi, qoae tnibi ulililas? > Qualenus, i n quit, ad bomines perlinel, cum feris dimicavi. Quid
eaim si Detis e periculis me eripuii? Quid igiiur
mibt prodesl, si resurreciio non sii? Pugnam auiem
cum bestite appellai contenlionem adversue Judaeoe
et Demetriam argentarium. Qnid enim isti a belluis
dislabant?

, , . >
, ,
' , \
.
,
.

c Si nionui nou reeurgunt, edamos et bibamus,

cras enim morimur. > Si moriui non excitantur, neque erit in fuiuro quaedam voluplas, fruamur deinceps bujusce vilae bonis, edendo nimirum ei b i bendo : haec enim lanium lucramur. Ilanc autem
senlentiam ex lsaia p r o t u l i t , demenliam eorum
taxana qut negani resurrectionem.

. > *
*
. , c . >
, *
.
D

VERS. 3 3 . c Noliie seduci : corrurnpunt bonos

mores colloquia prava. > Ad adhortalionem sermo*
nem vertit. Tacile auiem eos veluti insipienies et
leves accusat. Hoc enim indicat per hoc quod a i t ,
Noliie seduci. Bonos autero mores vocat, qnibus
facile iraponi polest. Indicat porro quod et alii ipsos
ad ista subtrabant.

;, \ .
, * t , , , . \ , .
\ , > *
. 01
, ,
. ,
. .

VERS. 3 4 . c Sobrii estoie jsste, et ne peccelis ;

ignorantiam eniin Dei qaidam babent. > Tanquam
temulenli essenl, c Sobrii, > inqoil, c eslote.
i Juste vero, veluti utiliter. Poiest enim quispiam
injusie eiiam sobrius esse, sive vigilare, veluti ad
malum. c ae pecceiis, > inquil : binc enim est
qood resurrectioni non credalis. Qui cnim sibi sunl
eonscii malorum, non persnadentur esse resurreciionem, roeiu poeDarum. Ignoranliam aulem Dai

71

Jea. ixii, 13.

Variffi lecliones.

" .

771

THE0PI1YLACTI

fcatem, qni resurreciioni non adbibenl fidem. Non

iHtt noverarH Dei potenliam. Non autem dixti :
Habetis, eed, < Babent , Caciltorein el tolerabiliorem iia accusationem faciens.
2B5
Ad padorem voWs heec dtco. Poetqnam
aatis eos carpsii, consolalur eos, dicens : 41aec dixi,
#ion ut bostis vobis exprobran* eed ut pudore suffundereinim u i reducerem vos ad emendadoneai,
pudefactos nimirum, ac decorum CQgilanles.
VERS. 35, Sed dicet aliquis, Quomodo resurgunt
mortui? quali autem corpore vement? > Noa dixk,
Yos dicilis, ut sic tolerabilis reddatur sermo, laaquani de aliis non credenlibus b c iaquiral. Doo
auiem sunt de quibtis dubiutur : ipse reaorredio*
nia modus, quomodo excilatur seniel disaoluluni
corpue; et quali corpore reeurgit, boc, an alio
qoodam. Per eiemplum autem grani illa duo
diesolvit.
VERS. 36. Inaiptens, to quod semina*, DOB w i fiealur uist morialur. > perepicuo quopiam, elab
coqfiodabipeisquolidie agiior, facit diluiioncm. Hinc
et demenies eos vocai, u i qui adeo manifesla ignorenl. Tu, inquit, quod seminag, ta qui corrapti&MHs ee, ecqu! de Doo b&siias ? Non vtviGcaior,
iaquit, ni&i moriaiur, diclionibus u$us, non aeuunibus, sed corporibus propriis t accoinmodU. Non
enim dixit quod alias non germiael nisi dissolvalur,
aed, < iNon vivUkatur, jnigi morialur. > Observa
auiem quomodo in comrarium aermonam convert e r i t : illte eaiai vktebamr ambiguum, quomodo
posl mortem excitermir : ipse autem coiurarium
asserit, nempe quod ideo exciiamur, quia morimur : quasi non licerel aliter viviAcari, nisi mors
csscl.
YERS. 37. c Et quod seniinas, non corpus quod
futurum o&l seminas, sed juidum granum, ul puta
iriiici vel alicujus caeierorum. > Cum duoessequae
conlroverterentur dixissel, quomodo nimirum excitentur moriui, et quali corpore : quaesiionem,
quomodo excilcniur, dissolvil, nempe moriendo,
quemadmoduoi et granum. Jam vero cum inierprelolur quali corpore resurganl, diluit allerum illud
de quo ambigebatur, Idem, iuquiens, corpusexcitaiur, vel ejusdem essenliae, splendidius lamen et
elegantius. Haeretici auiem cootendunt non idem
corpua excilari : hoc enim indicare aiunt Apostolum, cum a i t : quod futurum. > Acqui Apostolus boc uon dicit. Quid igitur ?Non seminas quale
nascemr, splendiduni nempe el elegans, sed m i dum granum : aliamen spica decentior el pulcbrior
inde exsurgil. Neque eadem esl omnino, nam spica
non esi seminata, cura culmo nimlrum et arisiis,
sed nudum granum : neque ooanino aliud seu diversum, quandoquidem non ex alio grano, verum ex
nudo illo esi spica.
V E E S . 3. Deus autem dat corpus ipsi, quemad1

.GARL-E A R C U I E P .
OJX SITCS

- .

c .
, , :
, > , ' *>
, ; , \ .
c ' d ; .
; , ,
, \
. * ,
6 * \ *
, .
.

c ", , , 4)
). ^ \
, \
, ^ ca .
, < , , \
; < * , ,
[] }, * -,^ , . ,
, , ',
, . > " ,
{* i&taei
, ' it
, ,
, ,
.
1

\ ,
^ , , ,
, ,
, *
, , ,
*
, \ \ , ,
>,
, . 01 \ , . ,
, ,
. * ;
,
\ , '

tra
, ,
, , *
, ,
.

YaritB lectiones.
r

, . . . , .

., ' ,

773

EXPOSITTO I N EPIST.

. 6 , , , \
, ;
, . \
,
) .

ADCOR. -

CAP. XV.

771
, , ; , t

\ .

, , '. ,
.
,
, ,
, . > "
, , \ ,
[ " ,
*
(
, >),
, " * >
, ,
,
, |
,
( , *
. \ , \,
, \
, \ * \
.
, \
. \ ,
.

modum voluil. > Si ergo Dcus corpus 2 2 6

*
quid est quoil amplius curioso inquiras, quali r o r pore exciiemur, ac riiflidas resurrectiooi, audiens
Dei polentiam el VoluuXatem?Deus enim dissolulum
qtiidcm corpus excitat, vcrum ptilchrius, decenlius
ctspiritualiu*. Hoc enim et in scminibus licet invenire. Nam spcciosius el eleganlius, dissolulo seniine, quod nalum est germcn exsurgit.
EiuiiLcuique scmimiin proprium corpue. > Hoc
Laerelicoruoi ora irrefragabiiiter obslruir, aQiitnantium idem corptis, in resurrtciione non cxcitari,
sed diversum. En audis enim quod suum cuique
corpus datur.
VSRS. 39. Non omnis caro esi eadein, sed alia
quidem bominum, alia aulem pccomm, alia vero
caro yolucrium, alia vero piscium. Ne cum audip
de frunienlo, arbitreris, quod qtiemadmodum tn
boc omnes spicae acquales prodeanl, sic el in rcsurrectione omnes fore honore parcs : monstrare
vull quod discrimen sit reeurgentiiim, id qnod snpra innuit, iJQuiHbet, inquiens, in proprio ordine. Ait autem quod Non omnis caro sit eadeni
caro, > hoc est non oinncs pari bonore restirgum,
sed diverso : enimvero primaifi habenl diffcrentiam jusii ad peccalores, qtiam babent snpcrcoeleslia corpora terrestribus collata. Dcinde et in ipsis
justis magna differentia graduuro, ut in progre&s:*
dicet, adeoque in ipsis peccaloribus. Alt cnim : Perinde ac discrimen esl io carne bominum ei pecorum et reliquorum animalium : sic et peocatorum
discrimcn eril in poenis. Omnia igilur quaecunqne
nunc ab illo dicla sunl, de discriniine peccalorum
dicia sunt. De justis enim infra dicit, quamlo ca>
lestia recenset corpora.

< , *
' > ,
, ,

*
, *
, ,
( ), * .
" , ,
-

, , \ , ,
, ,
** , \

. * ,
, \ ,
. , , *
, . ,
, oijxat \

VERS. 4 0 . Et corpora supcrcoeleslla, ei corpora

terreslria : sed alia quidem supercoelcstium gloria,
alia vero terrcslrium. > llic ul supra dixi, justorum el peccatonim differenliam osicndil: illos quidein vocans supercoeleslia rorpora, bos vero, peccatores scilicct, lerreslria : ei alia quidem juslorunt
gloria, alia vero peccaloriun, uon gloria (boc eniro
subinleUigendum non est) sed conversatio.
VERS. 4 1 . Alia est gloria solis, cl alia gloria
lunae, el alia gloria slellarum : stella enim a siella
differl in gloria. > Perinde ac paulo anic eorporum
teccatorum differenlias dixil, ab bominibus exorsus
ac deinceps menlionem faciens volucrum, pecorum
el piscium, eo quod el ipsi peccatores, cum ab inflio facli essent homines, posiea ad bruioruro similiiudinera delapsi sint : ita etiam justorum differentias osieitdil. Omnes enim iu gloria: verum
afiwi est lumen solis, alind hina, ad vulgarts usque stellas procedendo. 2 2 7 ^
^iellae a slellis
discrepanl in gloria, boc esl in lumine : gloria
enim stellarum, lunen est. Nonnulli aulem par
corpora coelestta, angclos tntellexeruni, non appo-

Vari leeliones.
T e

\ .

" .

e t

775

THEOPHYIACTI BULGARLE ARCIIIEP.

776

site nt opioor. Atque istnd inde planum flt, quod , ,

producai solero el lunam et siellas. Quare de istis
. * \ .
sermonem faoit.
c c ,
Vaas. 42. t Sic ei resorrectio moriuorum. Sic,
; ,
quomodo?in mullo sane discriniine, perinde ac
.
prarscripla palefecernnt exempla.
, ,
Seminatur in corrupiione, resurgit in incorru" , piione. > Supra ctim loquereinr de seminibus, ule ; '.,
batur verbis corporibua propriis, vcltill cum dice * ,
rel, t Non vivificaiur, irisi moriatur ! > uunc da
> ,
corporibus verba faciens, diclionibus utilur semi, , ,
iiibus convenientibus. c Seminatur, > inqtiil, in
,
corruplione. > Saiionem autem hic dicit, non eam
, \
quae fil in matrice, verum corporuin dcfunctorum
$, , in lerra deposilionem, jperinde ac si dicat : Repo
nilur in terram corpns moriutim in corruplione, . , \ **, >
hoc eet, ut corrumpaiur. Pulchre auiem dixii, , .
c Resnrgit, et non, Nascitur, ne lerrae eese opus
exisiimes,
YERS. 43. c Seroiaalur in ignominia, resurgil in
, . !
gloria. > Quid enim mortuo ignobilius ? eienim in
;
gloria incorrupiibiliiatis excitatur, etiaiusi non
, \ eodem omnes fruaniur bouore.
.
< Seminalur in inflrmilatc, resurgit in polenlia.
< , .
Ad dierum enim usque quinqtie inlervallum, caro
, \
non potest persisiere adversus corrupcionem :
' }
sed excilalur in incorruptibiliiaiis polenlia, nulli
,
porro corruplioni obnoxia, etiamsi incorruplibilitas , iiHpiis 6 i i ad inajoree poenas
.
YEXS. 44. c Seminatur corpus animale, resurgit
* corpus spiriluale. > c Corpus animale, > est C . > , >
quod aniinae viribus gtibernalur, ei in quo aniina ,
dominaitim ei imperium habei. c Spiriiuale vero, \ ,
quod Spirilus eancii operalione abunde ulilur, et y ,
ab illo in orambus gubernalur. Eiiamsi enim Spiri- ' :.
lus etiamnuni in nobis operaiur, non ic lameo *, ' ,
(pcratur, neque semper : avolai enim a comniil- * /.
lentibus flagilium. Ac praesente quidem Spiritu, ,
aiuma corpus regit : luin vero assidue Spirilus
pcrmanebil in corporibus jusioruo). Vel siiupliciier . " *
spiriiuale incorrupiibile dicit, veluli eubiile niagis , \ , '
ei leve,adeo ul vel inaere vebatur, aitamcn non iia, * , ut Ortgenes dicii, acreum et aelhereum, nempe ex \ , >
aerie tberisqne substanlia cou&iituium. Quod si . ,
de mcorruptibUitaie baesitas, inluere ccelesiia cor- , xal *6
pora, quaB liactenus nullo nequesenio confecla sunt,
, \
neque labore defatigaia. Qui eniin ea lalia condidit,
.
corniptiblliuiem quoque noslram incorruplibilem
efliciet.
c Esi corpus animale. Quod j a m babemua in
% . " tfj
( .
praesenti vila.
c Eslque corpus spirituale. Quod babiluri 2 2 8
c *. "
siimua fuluro, idem sane cuui hoc, verum spiri- &, ,
luale, boc esi corrupiionis expers.
, , .
VERS. 43. Sic et scriptom est: Facius esl pri \
mus bomo Adam in aniinam vivenlem; novissimug ' '
Adam i n Spiritum viviflcantem. Prius quidem
. \
acriptum esl, posierias aulem non item ; verum cx
, , *
rcrum consecuiiooe quod evcnii, gcrtpium esee a i t :
, 1

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD COR. - CAP. X V .

777

778

- qnemadmodum propbeta dixii Jeruaatcm vocandam c urbem jusliliae > : nec tamen aperte vocaia
, \
esi. Ac Evangelium Dominum c Emmanaetem >
0 ,
vocandum ait, cum tamen ipse ita non sil appella ,
i . tiis, sed res ipsa? hanc Tocem emiserint. Primoa itaque Adam animalis erat homo, id esl, animae v i r i ' , , bus gubernaium corpus babebat : postremus vero

Adam, ipse nimirum Dominus, in Spiriium viviii ', > , t . >
cantcm. Non dixit, in Spiritum vivenlem, sed quod
, , , ,
majtis cst, c Vivificantem. > Elenlm Domimis sub. slantialiter bnbebat Spirilum sanctum s bi uniltim,
, *
per quem cl propriam carnem viviflcabat, nobisquo
, '
per ipsuin incormptibililatcm donavit. Proinde
. "
corrtiptibilis Iinjus vitcc pignora in primoAlam Iia '
btiintus, futunc autero in Ghristo.
, .

c ' , - 1
TERS. 46. Sed non primum quod spiniualo, sed
, ,
qtiod nnimale, deinde quod spiriluale. > Ne qnis
/ ,
dieai, Cur jam animale corpus babemus, adcoque
; , deteiiiis, spirilnale vcro adliuc futurum esl? Quo . '
niam, inquit, principia utrorumque sic ordinaln
, . "
fuerunl. Nam Adam esl prior, ChriMus ^poslcrior.
* \ ,
Quare res nostra semper in melius progrediuntur.
\ \ \
Crede itaque quod ct quae nunc in te eunt eorru .
piibilia detorioraquo, in incorruplibilia adeoque
meliora Iranselemenlabuntur.

VERS. 47. c Primos bomo de lerra lerrenus,
, , "
secundus homo Domimis ex C03lis. Ne oplimum
,
vivendi genus ltegligaut, in poslerum eos adhorta , , *0 '
lurus est ad viiam Deo placenlem; c Adam, > I n > , , quiens, de lcrra e r a i ; propierea et sic appella , > \ .
lus esl : Adain enim lerreum et pulvereum signifi , > .
cat. Uomo vero secundus, ipsc Dominus, ex coelo
,
crat. > Ac attcri quidem a deieriori nomen indit,
,
alteri vero a praestamiori : non quod bomo, vel
, ,
bumanitas a Cbristo assumpta, de coclis esscl, ut
'
demens Apollinarius delirabai, cxterum quod una
,
persona unius Chrisli, el homo ex coelo esse dica , ,
tur propler unionem, ac Deus cruci affixus esae,
.
ob eamdem causam.
, . >
VERS. 4 8 . c Qualis lerrenus, tales et terreui.
, \ ,
Hoc esi, sic peribunl el morientur : vel quod peo
$ caii morle morieiuur, qui terrae sunt affixi.
.
c , c Qualis coelestis, laJes et coclesies, * Id est, ita
. , \ - permanebunt immortales et fulgenles. E u i eniiu
secundus Adam mortuus est, ideo roorluus est, ui
. ' , '
niortem dissolverel : vel quod ila gloriflcabuuluc
> ,229
Q
divinam duxerint, veluti coa \ ,
leslia saperent.
.
VERS. 4 9 . c Et quemadmodum gestavimus ima \ ,
ginem lerreni, gestabimus etiara imagrnem c \ . >
leslis. Planins bic adhortatorium eermonis ba
, c biium revelat. Imaginem autem terreni prava opera
dicit : imaginem vero coelestis, bona. Ut igilur lo
* , > .
vitiis viximus, ceu terreni horoinis filii, et qoa
" .
UI

8 1

Zach. vni, 3'

Malh. i , 13.

VariflB lectiones.

PATROL. G R . CXXIV

25

779
THEOPHYLACTI BULGARI/E ARCHIEP.

lerrsc sunl afleclantes : aic virlnte rursns conspi- $cuam nunc vltam vivamns, tanquam coelesiis iina , >

ginem et imiiaiionem cooservanies. Imago etiam

lerreni esl hoc, < Terra es, et in terram abibis.
Imago autem coeleslis, a tnorluis resurreclio et
incorruptibilitas. Proinda si haec inlelligenda sinl
ceu de resurreciione dicantur, et non de vita moribusve, ctiain illud quod addil, Gestabimus imaginem coelestis, > non est inielligendum aul acribendum taiiquam consulenlis, eive adbortanlis more
sil diclum, sed u l obveniura? nobis rei sit indicium,
id csi quod fuiurumsit ul gestemus.

. , < }
!, \ , >
, \ . "
; \ , ;
, \ ,
, > ; , '
, ,
.

VERS. 5 0 . Hoc autem dico, fraires, quod caro et

xanguis regnnm Dci posidcre non possunt. Qtiia
d'xcrat, < iinaginem lerreni, > quasi jain bxc i n -

, , \*
. >
, , > \
lerpn-lelur, ait, Caro ei sanguisesl iinago lerreni, , \
boc esl, carnales operaiioncs, corporis etiam cras , \ \ sitiei propri, quse regui Dei baerediiaiem adire
,
non possunt.
, >
f ,
Neque corrupiio incorrupiibililalem hapreditat. >
Hoc esl, malilia animae nobililatem corruwpens non
, ,
poieai esse bxres gloriae illius et incorrupiibilium
,
bonorum. Poteris autem baec omnia non velui de
.
viia dicla aint, sed de resurreciione, accip re, ut
, \ , ' ;
itlud, Caroct sanguis; quasi dicai, Corrupiibile bu \ , , \ '
jusmodi corpus, ex carne ci sanguine consistens,
, ;
in fuiuro sseculo baud fruelur regno. Non esi enim
,
illic cibus et polus, quibus omnino bujusniodi cor. :, \
pus riutriiur. c Neque corruptio, > esl corrupiibile
, c 4
corpus, irftorrupiibilium baercditatem adibil. Ne, > , ,
cesse est igiiur spiriluale fore corpus nostrum ei
* incorriiplibile. Noveris auiem quod Cbrysoslonms
. ; ^
bjcc ab Aposlolo per adhortaiionis modum dicta,

qna ad oplimam vitam adborleiur, acceperit.
.
YERS. 5 1 . Ecce mysierium vobis dico. > Ad
c . ;
srrmonom de resurreciione redtt, aiique tremendum
\ , ,
quiddam c i secretum se illls esse diciurum. Indicai
* ^ .
autcm per boc se magnoilloft honore dignari, ui qui

seereia eis revelet.
, ^ .
Non oinnes quidem dormierous, oinnes lamen
c , Imtnuiabimur. Non omnes quidem morienlur,
. , , ,
inquil, omues tamen immiilabuntur, eliam qui
, \
iporiunlur, hoc est, ad incorrnpiibililatem transfe, , ,
rMitur. Tie igiiur, qooniam m o r i a m , metuas quod
, ,
k

resurgas. Ecceenim dico 3 0

<luod n o n - j )
nou morieulur, alUmen hoc non saiis est eis
ad resurreciiouem illam, nisi imnmtenlur eiiam,
et sic ad iinntorlalilalem veniant a morialitale ifla
quam babent, corporum. U l igilur illos'non juvat
quod non niorianlur, aic nobls non nocebil quod
luoriamur. Xam
illis mutaiio more est. M o - ^
ritur eniin inipsia corruplio penuulala in incorrupiibiliiaieui.
VERS. 5. momenio, in ictu oculi, in novissitna luba. ln minuiissifno et indivisibili lemporis
spatio, ac veluti palpebrae moiu,tanla fienl: quae

. , *
, \
, , ;
^
|
. "
* .
| \ * , ];

.
t >, ^ ,
. \ ,
, ta tqXiaeto'

Varice lectiones.
.

731

EXPQSITIO IN EPIST. I AD COR. GAP. X V .

T82

xai . A*e8 est yalde atlmiranda. enim tautuiu quia

palrefacla corpora resitfge&t,,nec quod quiaque pro, ' ,
priuni recipiet, imrajj conuenit; verpoi quodadeo
* \
caleriier, ut nuilia Miaro verhis exprimi possii.
. , $ -,
4 ; , - Wonnullivero, t inaorisaimatuba, istc wiie;llexeruiit,
quasi ex Apocalypsi Joantiig.evangelisue uilerpre . , ,
tantea * Seplem tubae, inquil, cum aini, prima;
,
( , qtitdem consummaliouem honiinum faciunt: non
enim simulomnes consummantur, sed ex succes ) * , \,
aione. Alque hac eat, iuquii, dispenaatioat ordi, naiio Dei, ut cum prtfnos inlercunles, qui relinqunn , \
tur, ceFimut, ipsi resipiscant. :Exircma auten luba
\
resurrectionem et imniutalionem eorui qui jam
, < , f
resurrexerunt, faeit, < in momento, in ictu ocuti.
,
, \ * - ^
, " ,
0 ,

, , c , \ *
, , \ . j

, .

c Canet enim tuba, et mortui excilabunlur incorruptibiles. > Nc ambigal quispiam, quomodo talia
laniaque in oculi iciu fieri queant, verbo SIIO auctorilatem conciliat ex poienlia baec facientis D e i :
c Canet, inquiens, c tuba, et fiei : siniilc t i
loco, Ipse dixit, et facia sunt P . > Tuba euim nibil
aliud quam jussuni et nulum D*?i siguifical, omnia
praeveuientem.

4 \ . .\
, \ .
. *

c t nos mutabbnur. > Non de seipep boc dicit,

sed de eis qui tum vivi deprebendentar.

,
. "
,
* \ , "
\, > - C
, \
* , , , *
, .
, ,
, c > , * c ,
, > , ,
. " (
) \ , \ . \ ,
,
\ \ , '
, , , \ * \ ^
,

Vxas. 55. Oportelenini corrupiibile h o c i n d u m

incorrupiibiUiaiero, et moriale boc induere imroortaliuuero. Ne qms audjeps, c Ca.ro ei sanguia
regnum Dei possidere noa possuni, ei rursus.
Morlui reeurgept incorruplibiles, existimet ipsa
corpora non resurgere, qnod nunc ex carne et sanguine consieni, i n f e r l : Resurgeut quidem corpora,
sed qua? caro el eanguis sint, sed ifi iucorrnplibilitaiem transforqiata. Observa autero rerba harc
adversus eos quidjcuni, quod uon eadem corpom
resurgant, sedalia.Corrupiibileeoiai boc, inquii,
c el iDoriale boc, > non aliud, sed, boc, cuiu demonstratione. Itaque corpms quidem idem niaaei
(ipsum enira esijquod imluiiur), mortalifas auiem et
corrupUbiliUs aboleiur ei ^yanescii, jmjnortaiUaic
ei jncorrupUbUjtaie ipsuin cingeuie. Eti auiem discriioen inler corrupuonejai.ei moriali.ialen, 2 3 1
quod morlatilaa dicatur de aoljs.aniinaiis, conuptio

*
, \ ,

. " ,
.
,- .
, , > , , -

V E R S . 54. Qnando autem corruptlbile boc in duerit incorruptibilitalem, ei morlale boc induofit
immortalilaiem, tunc fiei sermo qui scripius cst %:
Absorpta est mors in vicloriain. > Qnando haec conUgerint, iune iinpleiur quod ab Osee acriplum esi.
Quia enim opinionem hominum exsuperaniia dixisset,
Siripiurse eadem tesiimonio conflrmal. Quod autem

* Apae. v i i t , 7.

Paal. xxxu, 0.

autem eiiam 4e iuauimalis. nobis igikur sunl

quaedam ioanimalis ai^iilia, v,eivt capUlLei uugncs :
Iwec aciUcei incorrupUbiliuiem induejut.

* Oeee.xui,.i5.

VarUe lectiones
M

e e

- .

8 7

' .

7*3

THBOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

7S4

sit, t in vicloriam, boc est in flnem et pbne, ut , \ vicia perfccie exterminetur, u l nulla spes ei in poste- .
rum utliits potenlia relinquatur.
c , , ; , $,
VERS. 5 5 . c (Jbi, more, stimulue tuue? ubi, 0
; > , inlerne, vicloria toa? > Perinde ac res gestas COD, \ $, , :
spexi&sei, impeln difiuo agilalus, victoriam canit
, \
ei exsuhat, veluti prostralas morii insultan*,
eamque pedibus conculcans. InVenire autem qneaa . * $ ,
discrimcn quoddam inler iiifernum ei mortem : *
nimirum quod infernos animascondneat, mors vero , * \ .
corpora ; nam animaD sont immortales.
, ;/.
VERS. 5 6 . c Stimulus vero morlis peccatum est.
, \ \
Per illud enim potensfuit, ipao ceu armis quibusdam
. "
et slimulo utens. Perinde namque ut acorpius ani , /.*
malculuraest exiguum, in aculeoauiem robur habet
consimilem ad raiionem mors per peccalum robusta \ , ;
. \ xott
, alias ineflkax. Argumento esi Dominus no ,
Ster : cum enim mors injpso peccatum noniuvcni.
rel, inefDcax mansil.
, , ;
Yirtus autem peccali lex. > Quomodo? Quoniam
" , ?
si lex non esset, per ignorantiam pcccantcs non
sic condemnaremur. Lex aulem ipsum raaniCestaus, , * , ,
noa magis condemnavit, quippe qui scienter delin ,
quamus : forieque peccalura fecii, non per ipsius
, naiuram, sed ob nosiram socordiam, qui non recte
,
usi sumua dato nobis remedio', *icul el in Episiola
, "
ad Roinanos latins et fnsius dictum esl. Ne igiiur
\ . ,
dubiies dfi resurreciione, homo, cum videas peo
, , \
calum sublalum quod morlis erat arma, cumque
, lex ait abolita quae erat ex eveiiiu robur et polentia
9 1

porro sit valida.

. ,
pcccali. Ntfm planum est quod niors exarmala ^ ,
.
c
V C E S . 5 7 . Deo autem gratia, qui dedit nobis
vicloriam per Doniinum nostrum Jesum Christum. > . >
,
Domini Jesu quidein est certamen ; nobis aotem
, , ti\
\icioria dala e s l : non ex relributione, neqne ex
debito, verum per gratiam ei clemenliam Dei Pairis, \ ,
$ .
qni fecil nos vincere per cerlamen Filii sui.
", , ,
VERS.58. Itaque, fraires dilecti, stabiles estoie,
,
immobiles, abundanies tn opere Domini seinper. >
(Juandoquidein nostis, 2 3 2 inquit, quod resurrectio . * , ,
eii futura,et compensatio bonorum el maiorum, sia- , ,, .
\ .
biles estole. Coneutiebanturenimsermonibtisde resurrectione. Atcum negligerenl vitae boneslaiem, lan- D \ \ ,
, c
quain non esaet resurrectio, inquit, c Abuudanies in

opere Domini semper, > non eolum ip%um iacienles,
, ;.
verum etiam abunde ipsum efficientes. Opu* auicm
Douvini, hoc esi, quod diligit Domimig, el quod
, , $ ;,
postulai a nobis, ipsa virtus esi.
* , .
c , '
c Scicnte quod labor vcsier non esl inanis in
. > , ,
Domino. > Iloc esl, futurani resurreclionem spe, \ , .
rantea, credeniesque vos non amissurosquaecunque
bic laboraveritis. Nam aulebacqiiidem negligebaiis ,
, ;
virtutem, quippe qui crederelis rcsurreciionem
esse, neqae yellelis lemere adeoque frustra iaborare: , , ,

Variffi lectiones.
, 0

* m.

75

E X P 0 S 1 T I 0 EPIST. I AD COR. - C A P

XVI.

7*6

. , < , , - nunc autem novisii*, qood si qiiiil laboruverilis.

6 , , 6
non eil ftiluruin vamitn. Quod vero ail, < in Domriio, t
, \ vel quod labor vesler qui esi in Doniino, hoc esi,a
, , supernis auxilium babena, ul q.ii fialobop^ra Dco
' .
grala : vel, apud Dominum non vanus fle( labor
veaier, verum accipielis ab illo compensaiionem.
. <
CAPUT X V I .
,
Veas. 1. Decollecla vero quae fi( in sanctos,
, sicul ordinavi in Ecclesiis IGalaiiae, sic e t vos fa , \ cile. Absolulo dcdogmatibus sermone, ad summam
,
virtulum eleemosymam venit. autem collc . ,
ctionem vocal, slaliiu abexordio rem levem faciens.
.
Nam quod a niultis conlribuebatur leve eratsingulis.
. Deinde ad asmulaiionein eos ducil coimuemoralione
- eorum quoe alii gesserant, Sicnii Galaiae, iuquiens,
. " , ,
fecerunt. Non dixit autem, Horiaius sum, verum,
. , , ,
ordinavi, > quod eral majoris aucloritalis, ut
, , , discas ordinationcm es36 regiam, neque rem ipsam
, aspemeris,
.
*
VERS. 2. c Iu una Sabbalorum unusquisquevc, . > struin apud se seponal recondens quod prosperum

, fuerit. Unam Sabbaiorum Dominicam vocat, boc
. esl primam Sabbaii vel bebdomadis dierum. Ab
\ . \ ipso autem die ad eleemosynam eos bortatur, mysie, . riorum quae in eo peragonlur menlionem faciens.
,
Valde autem prudenier jtibet quemlibcl colligere
, , , quod successerit, boc eat, quidquid Deua dederii ac
. , , C miserit, etquod farile poiesi. Non enim dixit, Sia , , tim fer, ne quis parum babens [pudefiat: sed euim
, , .
apud ieipsuuacoliig*\ et quando operae preiium iuerii,
tum afifer,
f " , . > "
c Ut non, cum venero, lum collectiones fianl.
, , , . Ui IIQH cum opus iueril expendere, lum colligatis.
, " , Dicendo auiem, Giim venero, > eos promptiores
, ' facil ad collectionein,quasi contribulio ad oculos
.
ipsius perventura sii.
c " , ,''
2 3 3 ^ * 3 < Quando aulera advenero, quos
, probaveriiis per episiolas bos miuam perferre gra*
". > , - liam vesiraoi in Jerusalem. > Pulcbre Quos
, , probaveriiis > posuil, ubiqne scandala aufugiens
,
ne suspicenlur jlpsum velle quidquam sublegere a
. ,
collectis. Comma igitur post c Probaveriiis
* > , *
adjice : deinde lege, Per episiolas bos mitlam >
* > *
ut hujusmodi iudesensus concinneiur : Quos pro,
baveriiis, ho3 iniliam per liueraa mcas; perinde
* * ,
ac si diceret : Ipse eiiam cuin illis concurram, el
.
per Hlleras pariiceps ero ministerii. Graiiam aulem
, ,
rem ipsam vocavil,id esl liberalilaieui, ut oslendat
, - eos niagnum quid praeslare, ei non ex, moerore vel
Kt . necessilate. Tale eniin quiddam esl gralia, Nam si
, dixisset eleemosynaui, indignuiu fuissei sanclis qui
.
accepluri erant.
fj ,
VERS. 4. c Si aulem dignum fuerit ut et ego cam,
. > , , mecum ibuul. > Si,inquii,quodcollmumest,iaiUuiii
5

E R S

Variae lectiones.

, .

787

TBEOPHYLACTI BtJLGARi^ ARCHIEP.

T88

sft, u l meo sit ministerio drgmim, ego ^ittiul ahi1:0. , ^ ,

.
Per hoc auicrfi eoe ad liberafiintem hortanir. testes
aulom habere viilt, quod ipse nihif sit acceplutus, . *
, r
propterea d i c l t : r l e c u m ibunf. i
.
VERS. 5-7. Ventam atiteni ad vos, curn Hacerfoc , ;
uiam periransiero (uaro Macedoiiiam pertransibo). ( ).
Apnd vos autem forsan permanebo, aut eiiam liiber- \ , \ ,
uabo, iit vos nie dediicalis qtiocunque iero. Nolo
, .
enfm vos modo in trausiiu videre. Spcro auiem ali-
qiianlum lemporis me permansurum apud vos, si
, .
Doiuinus permiserit. > Non d i x i i , In Hacedoniam
, , proliclscor, ne objictanl, Nobis ergo Macedones , ,
praefers : sed, < Transeo Macedoniam, hoc est,
, > , '
tesllnantcr, ac veluti in iranscursu eos video :
\ ' vos autcm permanebo. Per boc autem indi- . \
*at, quou* eos Sfacedonibus anleponat, ceu disci ,
ftiilqg niagie geniiinos dc digniores : nam magna

<*rat apbd Corintblos Ecclesia. Terrorem auteui
* ,
inctitii peccantibus, cum inquit, c Perhianebo.
. , ,
Addit autem, c Forsau ; > quia haud saiis cerius eral. .
Non enim compertum habebat, permiuerclurne ei
, "
boc a Spirilu sancto, an secus. Spirilu enirn du- , . ,
cebatur, quocunque ipse volebat. A i verocnm essei
, \ ^
fephesi, profeciurus erat in Macedoniam, atque eam
, * .
transilurus celeriler, deinde adeos ilurus. Plerisque , aulem argumeiiiis suum (estatur erga eos alTectum, , \ ' ei quod nolit eos in transcursu et obiter videre, ei
.
quod ab eis deduci t e l i l .
VERS. 8. < Pferniaiiebo autem Ephesi ad Pfenteco- ^
. >
aten usque. Utud quoque impense diligeniis est
Ra\ ,
indicium,nempe, dicereubi eiquandiu sit permati- ,
stirus : imo vero ipsam causam apponere. lutett .
eulin:
VERS. 0. Ostium enim mihi aperlum est magnurti
c ' \ ,
ti efiicax, el adversdrii mulli. > llodesi, niulii ac , , \
cessuri sunl ad fidem, et laiug ad islosmibi patet
, \ iniroitas, 2 3 4 maiurescenie nimirum ad fidem
,
eorom ministerio. Praeceplori namque angustia
* . est, cum nod habeat promptos discipulos : laium
,
vero spalium, cum paratos eos inveiterit. Adversa- ,
rii auiem multi, propler hoc ipsum. Satanas enini
. 01 >,
videns sese jam nudatum ac derelictum, \ e b e m e n . tius perlttrbatur, adversarlosque excitat.
, ,

VF.RS. ! 0 . Si autem venerit Timoibcus, Tidele

ut aine limorefeit apud vos. Qufa veristmile erat
fore, ut Timotbeus poslquam Corintlium venisset,
cnrperet delinquentes aique objurgaret, ceniores
ipsos facitet prabmuni, ne diviles sapientes Insurgant adversus eum : non quasi meticulosos esset
Timolbeu^ animumque desponderet, sed quod
daninum inde ipsi reporlarenl. Nam ille admodum
fortiter adversus pericala inslructus erat. Pulcbre
\ero dixil, t Apud vos. > Ne enim mibi dixeris
Gracos, dum i d inierim a vobis requiram ut lulus

D .
,
. >
, ,
\ , ,
*
, ' &
.
. ,
, > . , ;
.
1

ftit.

Varilectiones
1

^ .

,; .

. .

EXPOSITIO EPIST. I AD COR. - CAP. HVI.

7^0
c Opus emin Doinini operaiur, sicut et $go, ne
, ;
quis ergo illuin spernai. Hoc est, praedical ct
. > ,
docel, nec simpliciier, sed sicm ego,* Quae niagna
\ ,, * .
sane Timolhei laua sl. Ciun igilur sit bujusmodi,
"Onsp ) . \ 3
c Nemo ipsum vitipeodai. Juveuis eniiu cr;a, ot
, > ,
eolus, ac tanti tanquam superbi populi cura ci cotn, \
missa eral, probabileque erai ipsum vilipeusuui
, \ iri.
.
,
VERS. 11. Deduciie aulem ipsum in pace, u l
, veniat ad me : exspeclo eniin ipsum.ctiin frairibus.
, \, ' , c Potius igitur, inquit, honnraie euin. Hoc enini bic
:, . , >
c Deducite > signilkat. < In pace > aulein, boc est,
, , iuirepide,sine pugna et conlenlione, cum omni obe. , ,
dieniia, At, c Exspecio ipsum, pariim lerrenlis
, ,
est, ut scienles quod onmia eiehenarraiurus, nulla
in re ipsum afiliganf, parlim ut bonoratiorem eum

,
reddat, siquidem adeo esi illi opus qpera Timoibei,
' .
ut ipsum eliaro exspeciet.
\ ' , YERS. 1 2 . c De Apollo aulem fratre, multum ad*
, hortatus sum ipsum ui veniat ad vos cum frairibus,
. > - elomiiino non eral volunlas ulouncveniret. > Apollo
7 ,
grandior erat naiu Timoibeo, el vir facurfdus. Ne
. ,
igiiur dicant, Cur ip$uai non iniseril, sed eum qui
, ?; >, junioressei? Muliuoi, > inquit, ipsuin adlioria. , ,
lus sum. Nec dicit, Restitil mibi, caelerum illum
, <
ab accusalione liberans, Oinnino, > inquU, noa
> , -. "
erat voluntas, hoc est, Deus noluit. Ne auteni
, ,
bunc fucum esie dicant inanemque prseiexium,

eubdil:
c Veniet aulem, cum opportuniUtem naclns fue*
, . > " Q
r i t . G u m Timoibeutn defendit, tum Gorinibius
,
illum expeientes videre, spe a,dventus consolalur.
*
.
VERS. 1 5 . Yigilale. > Rursusin fineeos admonet,
. >
oslendens quod non oporleat spem collocare in do*
,
cioribas, sed in seipsis. 2 3 5 < VigUate, * propler
, . ,
deceplores : quasi aulem dormiiarent ipsi, boc

.
dixit.
.
c Slate in fide. > Noa in exlernasapienlia : in ea
,
enim nemini siare Hcet, sed circumagi ac rotari.
.
Hoc, quasi vacillaasent, ait.
, . Virilker agile, eslote fortes. > Propter eos qui
,
insidias siruuni. Islud auiem dixil tanquam de effeminalis.
. >
VERS. U . C Omnia vesira in charitate Hant.
.
llocad dissidenles et Ecclesiam divellenies pertinel.
, , , ,
Sive eoim docei quispiam,sive discit, siveobjurgat,
, '
oinuia in dilectione Aant : ei non eril inflaiio intcr
, , .
V08, neque dissensio, cbariiaie intercedente.
, . YERS. 1 5 . Obsecro autem vos, fratres. > Hyper, , baion est, c Obsecro vos, > nimiruni ut ei vos lali > .
bus geraiis morenn Caetera auiem inierposita sunt.
,
c Noslis doinum Slepbauae, quod sil primiriae
*> , , , ,
Acbaia?. Yos, inquil, lenetis, nec habeus necesse
' .
ui a nie diacaiis. Primitias auiein Acbaia? vqcai
,
Siepbanam cum suis. vel quod primi ipsi clrcdider:M>
89

Variflc lectiones.
1

nu

m.

* ni.

791

THEOPHYLACTl B U L G A R I J E ARCHIEP

i e l quoJ oplimam vitam elegerint. Primiiiro ameui , \ *.^

undique cxcellenliam babere debent earuni rerum,
quarum sunt primitiae. Atbaiain aulem Graciam
vocat.
El quod ad ininisierium sanctis seipsos ordinaverinl. U i pauperes iideles susciperent ipsfcque
minisirarent, seipsos posuerunt aique segregarunt,
nonab aliisconsiiiuii necessario, sed suaple sponle
se addiccnles.
VERS. 16. f Ui el vos subdili silis talibus, et omni
cooperanti et laboranti. Hoc est, adjuvetis eos et
sumptii pecuniarum, el imnislerio c o r p o r a l i ^ i non
dixit siiiipliciier, Gooperemini, caelerum vebemenicm obedieniiaru ostendens, Subdili siiis, iuquit.
Ne auiem videalur soli Slepbanae graiificari, inferl,
t E l oroni cbcperanli ei laboranti. > Ubi ? Ad saaeiorum minislerium : digni enim omnes tales bonore. Sic enim fh ut laborem foriiler feranl.

. .

c \ ,
, \ *
, *
' , ' '
.
, >
\ . :,
, \
. , , ' ;,
. > "
, < \
. ;
. "
.
Y E R S . 1 7 . C Gaudeo autenoin praesemiaSiepbaniei
\ , \ Forlunafci et Acbaici, quoniam vestrum defectum bi
, ,
repleverunl. > Isii sunl quidivo Pauloannumiarunl
. > ,
de dissensione qua? eral apud Gorimhios, dcque aliis
\
peccatis. Tum qui ex Cbloes.familia eranl, per hos
* \ , J
forsan baec indicarunt. Quia igitur verisimile eral . \
Corinibios adversum bosefferari, conimendal eos,
, $ ,
inquiens : c Yestrum ilfi defeclum repieveruiii, >
,
boe est, pro omnibug vobis veneruiit, et propter vos
* , '
lantam profectionem destinarunt ad me.
.
YERS. 18. c Refecerunl enim vestruin spiritmn Q
c , .
et mebm. Monstravii ipsis, quod ipsius recrealio
" .
ipsorum quoqne sit. Quare cum ego refocillaius sum
" * , \
ab ipsis, et 2 3 6 *
^ Jucrali eetis il.ud ipsum,
, ,
raeam nempe refocillaiionem, nibii ingralumet triste
.
"adversus eos ostendatis.
c . ,
Agnoscite igitur lales. Hoc est, bonorate p,os.
.
YERS. 1 9 . c Salutanl vos Ecclesiae Asiae. Conc :. >
glulinat meinbra Gbrisii per salulationem, quemad- ^,
liiadum cofisuevil semper facere.
.
c Saluiant vos in Domiuo mullum Aquila et Pric '
scilla, eum Eccle^ia q u est 1n domo ipsorum. >
, ' .
Apud ipsos eniin manebat, labernaculoruni arlifex
* , .
ciim esset , et ipse. Observa auietn ipsorum virtuiem.
" ,
1 0

1 1

11

0 9 , n (

1 1

quoniam domura *uam, Eeclralain fecerunt, colle- D , ^

.
euonem fidelium in ea facifntes.
Salulate
, 'VERS. 2 0 . Salutant vos fratres omnea.
vos mutao in osculo sancto. > Uanc appendicem
. >
osculi sancti bic solum apponit, ob mulias dissen siones. Quia ergo multum eos adhorlalus erat ad
, .
unitaiem, in unum deinceps eos jungit per osculum
,
sanciuin, bocest, dolo carens ei siinulaiione.
, , :
, .
YER*. 2 1 . Salutatio mea manu Pauli. > Sua manu
< .
aaluutionem facit, ut oslendal quod plurimi lecerit
, ,
epUlolam.
.
14

Vari lectiones
1

1 1

; .

1 1

" .

. 0

793

EXPOSITIO IN EPIST. I A D

, ,
, \ ,
, ,
, ,
'
. 01
.
. , .
, ,
*
, *0 * ,
, .
, * ,
,
, :, \
,
,
, * .
t * '
. , ,
, ,
,
.
<
. . > ,
,
, c '
, *
, .
, , ,
* \ , [f. ]. , ,
> , ,
,
.
,
, Oiov.

. .

COR.-CAP. XVI.
794
VER6. 2 2 . c Si quis non amat Domiuum nostrum
Jcsum Gbrisliim, anaihema sit. Uno hoc verbo
cuoclos lerruit, fornicaiores, diesidiorum excitatores, idololbyia manducantes, resurrectloni nou
credenies, adeoque omnes simplicftcr, qui apud eoa
exlra ipsius inslitulionem et tradilionem agebani:
bujusmodi eniro omncs non amant Dominum.

c Maranatba. Hoc est, Domiuus venit. Hoc aulemdixit, pariimul] stabiliat dispensaiioms et i u carnationis erbuin, ac per hoc resurreclionem;
partim ut pudefaciat eos, quonlam Dominus pro
uobis omnia pertulit ac suscepii. Vos aulem provocaiis eum, alii quidein ab bominibua vocali, alii
vero mala perpetranles. Non ususesl autem Graeca
dialecto, sed Hebrxa, imo Syrorum poiius lingua ;
quia scilicelad Gorimbios verba facerei, qui ob externain sapientiam et Grsecx linguft elegantiain
multmn supcrbirent, osiendens quod adeo non i n digeal ipse sapieniia bac, ut el de vulgari et vili
lingtia glorieiur, adeo ul elbarbara lingua loqualur.
V E R S . 23. t Graiia Domini noslii Jesu Gbristi
vobiscum. Docloris officium hoc est, non solum
adboriari, verum eiiam orare, ac bifai iam futcrre,
tum doclrina lum superni auxilii per oraliones suppediialione.
VERS. 2 4 . Dilectio mea cum omnibus vobis iu
Cbrislo Jesu. Amen. > Quia loco dislabat, ceu dexlerae cujuspiam exiensione, 2 3 7 charilalis manibus eos compleciitur, inquieus : Dileclio mea vobiscum : > quod est, Cuni omnibus vobis ego sum.
Non enim a vobis absum, eiiamsi loco disiem. Per
baec autem commonstralquodbaec quae ecripta suut,
neque indignaliouis neque iracundiae verba fueriRt,
sed cbarhalis et cura?, etiamsi amarulentia nonnibil pra se ferrenl. Ne vero arDitreniur quod ba?c
ex adulatione loqtialur, adjicii, laCbristo iesu : >
boc esi, Nibil bumanum aul carnale cbarilae mca
babet, sed spiritualis est, et in Christo. Precemur
igitur et nos, ut hos muiuo inier nos diligeniea iu
Gbrislo, nihil mundanae cbaritalis in nobis circumferamus, quac initnica esi Deo. Sic enim el amabilibus Dei tabemaculis digoi judicabimur in Cbristo Jesu Domino noslro, qui dilexil nos : cui gloria
bi saecula saeculorum. Amen.

VarifB lectiones.
1 1

m.

1 6

795

196

TIIEOFHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

THEOPHYLACTI
BULGARIA

EPISTOLJE I I DIVI

ARCHIEPISCOPI

PAULI

AD

CORINTHIOS

EXPOSITIO.
ARGUMENTUM
SECUND/E
AD CORIJSTHIOS.

EPISTOL.E

9BSecwtdamad CorinlhiotEpistolam divus im*wonlt,q*iaproniuerat

in prion sese venlurum
adetn, cututatug esl auitm, Spirilu nimirum enm
ad (Hia rrntqis neceuaria oicupauie, tentationibusque
udvenu$ eum inturgenlibus. Dtbuii iyitur apoloffkmt $um diuiutnm morm Hxtrt. Id$sque $ecundam
h<mc Ephlolamcongeribit, raliontm reddens cur hact4nu* adtentum suum diituUrit. Simul autem e%
priort Ephlcla meliora faclg* debuit approbare tl
Itndart. Qmmadmodum enim eot peccantei increpabat, $ie jam in meliorem vtem redudo$ effetre
landibut decebal. Proinde nvn muttum acru ei w Aemens est hccc Ephlola, 4 0 niti in paucis sub /-

' ,
$

.

,

,

.
"
xepl
**?C



\,

*!
'
,
.
"Qrr T^P
,

.
*

nem partibu* : idqve propier Juda>o$ quotdam /#, ipgumque lanquam indoctum ac nutlo mero dignum calumniantes.

$ ',
r<

%
a l

T a

T a

*>
> *
"
^ ^

,
* o i 6
, .

79

EXPOSITK) IN EPIST. I I AD C O R . - C A P . I .

798

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
IN EPFSTOLAM II AD CORINTBK.

CAPUT 1.

, \ 6 ,
,
.
, \ *
,
. " ,
t * > , , ,
> -
, > ,
.

2 4 1 VERS. 1 . 1 Paulus apostolus Jesu Chrisli, pcr

oluniaieni Dei, ei Timoibeus fraler. > Misso illuc in
prima Epistola Tiinoiheo, ae denuo recepio, nan
injuria sibi ipie euni connectil: nam ei suse virtutis
experienliaro Corinlhiis dederal Timolbeus. Assumit
ilaque e u in ha.c Episioia, ceu etiui qiii ipeispm
iimolc^rU, necnon pleraque correxerii apud eos.
Obeerva. aulem quod ipsiun nonuuuquam Glium
appellat : c Tanquam palri eoim, inquit, c flliu*,
serThit miUi ; > nonaunquain aulem cooperatorem; c Opus eiiim Domitii operutur, queuiadmodniu
e g a : jam Iiune vero fratreu, ex onuni ipsum
parte honore afficieus.
c Ecclesise Doi qwe esl Gorintbi. > Rursus cot
connectii, Ecclesiani dicens. Qui eiiim disLracii suui,
> sunl Eccle&ia.
Cum omnibivs sanctis qui sunt in uoiversa
Achaia. > Omnium in Acbaia meminit, partim t t l
Gurintbfoe lionorel, vehili omuibus per littfras
baace ad eos perscriplas salulem imperliens: paitim
u i ad concordiajn congreget univer&am genieut.
Pralerea, quia cooamuniter conculiebantur omnes,
conimunem adbibel curam, adeoquo medicinaiu :
quod et ad Gaialas et ad Hebraeos scribens facii,
Sanctos vero eos appellans,' ostendii quod siquis
gil iinpurus, noa sit dignus salutalione el appellalione bac.
VERS. 2. c Gratia vobis et pax a Deo Patre noslro,
el Doniiue Jesu Cbristo. Gonsueta eiianmum salulalioue uikur : in aliis autem de bis diclum est.

.
, .
* .
4 ",
,
,

. ,
,

. ;
, .
,
, .
.
,
. ,
, *
. ,
: *. .
, , , , ,
. ,
. >
* , *0 ^, > ^

* Pliilipp. n, 22.

VERS. 3. < Benedicius Deus, ei Pater Domini

noslri Jesii Cbrisli. > Promiseral in prima Episloia
se ad eos veniurum : deinde quia dislulerat, suspi*
cabalur eos valde inoerore confici, cea alii antelnii
ipsis esenu Yolens igjtur defendere se, et com~
Biousirare, quod baud paucis tenlaiionibus se i u vadeniibus faeril impediius, sciie facil apologiaiu.
Graiias, inquil, ago, nempe Deo, qui me libr*
rayeril e periculis : por graiiarum aclionem 2 4 2
claoculum iudicans, quod magna fuerint quai ipsum
inbibuerini, a quibus tiberalas, gralias agit. Adjicc
auiem comraa ad, c Oeus : > poslea incipe, ei
Pater Doinini. SIR conjunctim intelliftas, c Deua
ei Paier Doiniiti, > aifail novoui eet. Esl euim ejus*

b i Cor. xvi, 10.

VariaB lecliones.
" 5. .

799

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP

dem el uiilua Gbrisli, secundum liunianilatem qui-

dem Deus; secunduai vero divinilalem, Pater.
c Pater misericordiarum', ac Deus totius conso'aiioms. Hoc esl, qui Lol lanlasque niiseraiiones
xbibnit, u l ex ipsis nos morlis portis reduxeril,
ac diguatus sil nos omni consolaiione in affliclionibu8. Gonsueiudo auiem eral sanctis, Deum ex beueficiis quae ab eo accipiebaul, nominare : pro
vicloria quidem in bello, t Diligam te, inquil,
c Domine, robur meum : > el, f Dominus proieclor
ieus<t. Cum vero a caligine et obscuraiione ralionis, el a moerore erepti fuerint : < Dominus
illuminalio mea . llaud dissiniili ratione nuns
qnoque Paulus Pairem ir<iscralionum, > ac c Deum
consolaiionis > ipsum nomiual,ab accidente scilicel.
Vide aulem eju9 bumiliiaiem. Siquidcm ereptns a
lenlalionibus quibus ob Evangelii pradicalionem
excipiebatur, non dicii, Pro digniiate iiberatus eum,
cstcruni per miserationcs Dei.
%

810

, , 6
, .
, \ . , ;
,
, \ .
. * ,

, t , , ;
, > , c * >
, \ ,
.
\
, . " . \
, , *
^ , ,
.

YERS. 4. t Qui consolatur nos in omni tribulac .

iione noslra. > Non dixil, Qui non sinit nos afiligi,
, , ',
sed, c Qui cousolalur nos in afflictione. > Sinil enim
. ? ,
nos aflligi, ul per palientiam mercedem habeamus :
&
et quando nos labantes viderit, consolatur nos :
,, .
Sdque semper facit. Ideoque Paulus non d i x i t , Qui
, consolatus est semel, seil, c Qui consolalur, > boc
, ', , , .
esi, seinper. Non in hac vel illa affliciiuiie, sed,
, ',
c in omni. >
.
Ui possimus nos consolari eos qtii sunt in onini
c }
affliciione, per consolatiouera qua nosipsos conso- Q ,
lalur Deus. > Non quod digni simns , i i i q u i i , conso . , \,
laiionein acclpere, propierea consolaiur nos D e i n :
&, *
veruin ut ab exemplo consolalionis quae iiifhi obve'
n i l , alios etiam consolari valeam, si quando in
;
teniationibus fuerint. Proinde el vos conspiciemes
. ' me adeo conforuimn, in aftficiiunibus vcslrie animo
, .
ne concidaiis. Per hoc auiem aposiolorum opus
,
iudicat, nempe, qnod consiiluii suni ut alios ad

< ertamen veluii inungani ei exciieni : ei quod non, * , ,
perinde ac psetidaposloli, deliciis sludeant, ac domi

desideutes, negligaui eos qui consolalione ei exci .
tatione opus habenl.
VERS. 5. c Quoniam sicut abundant passiones
Clmsti in nobis, iia per Gliristum abundat ei consolationo&tra. > Ne despondeas animum quisquisaudis ^
affliciiones el mala, i n q u i i : quaulo enim isla exuberant, lantoexuberant consokiiones. Non simpliciier
aotem dixil, passiones, sed, < Chrisii : ul vel
inde animum Corinlhiis 2 4 3 addai. Chrisii eiiim,
inquit, passiones suntisisequas nos paliiuur, nosque
eflieimur pariicipes affliclionuin ipsius. Quare,
summo islud sil libi aolalio, quod Gbrisli affliciiones
snstiueas : hno'vero non illas aolas, verum eliam
plures. Abundant enim, inquit, passiones
Ghristi in nobis, > boc est, plures perferimus, quam
Christus perluleri. Senliens auiem quanium et
quam inagnum dixerai,rursusillud reprimit, c Sic,
PSUI. XVII, i .

* Psal. x x v i , 2 .

Paal. , 1 .

f
,
'. , ,
, .
, \
. , , )
, .
";
,
xal
, *
, , .
, ,
,
, . ,

801

E X P O S I T I O EPTST. I I AD COR.. CAP. .

)\ .
,
f . .
, ,
, , >
.

802

tnquiens, c per Chrasliim abiindat consolalionostra.

Jpsi enim lotum referl. Nec dicit qtiod coneolaiio
afflicliones |a?qirparei, verum, exuberal el longe
inajor esi ipsis affiictionibos.

c
VERS. 6. c Sive autcm tribnlamur, pro vesira
, t , ,
consolatione ac salute. Proplerea, inquit, uon
,
oporiet vos lurbari ob mcam aCQiclioncm : nain
.
pro vcstra consolalione c l salule nffligimur. Poluis
semus enim nos in lulo agere, si non pradicarfe , ,
mus : nunc aulem cum pradicamus, ut omnino vos

salvos faciainus, consolemurque animas vcstras
, \ ,
per praediciitionem, el pcr inde nasccmia bona, in
.
iribulationes incidimus. Iiaqne aiDicliones sustine * - mas pro vcsira saluie. Proinde uon cst quod in
.
posiemni turbemini.

c Quab eflicilurin paiienlia earumdem passionum
, . > ,
quas et nos patimur. > Efliciiur, inquil, salus ista
\, ,
non tantom per noslram patientiam, sed eliain per
, ,
vcslram : boc esl, non ir.ei solius opus esl salws
,
vestra, sed ei veslri ipsorum. U i cnim ego praedi\ . "
cans verbum aiHigor, f-ic el vos praciiicalionew
, ,
suscipicnles, ensdcin tribulaliones suslinelis qaas
.
t t ego. Ilaud exigu:e autem ipsorum virluti testi ,
monium dicil, quod ciim lenlalionibus pracdicalio .
nem reciperenl.
c Ei spes nosira Grma esl pro vobis. Hoc est,
c \ . >
finniier de vobis coufidimus, quod ob aflliciiones
, ' , adversum TOS ingruenies, non immulabimini :
*
' ^ mulio igitur minus lurbabimini ob ea quae nos pati
cerniiis.
.
c
t Sive consolalionem accipimus, pro vestra
. > ,
consolaiione el satule. > Quia dixerat supra, Pro
, ,
pter vos affligimnr, rie videaiur grave quiddara
* , '
dicere, ait jam, Et propler vos consolalionern acci .
pimus, idest, nostra consolatio voslra esl rcfocil ,
lalio. Si enim parum nos respiraverimus, sMis hoc
- .
est ad consolalionem vobie. Volupiatcm enim no.
biscum participalis.
YERS. 7. f Scientee quod qaemadmodum esiis
c
participesafQictionutn, sic cl consolalionis n o s i r x .
, . ",
Quemadmodum, inquii, dnm nos persecutionem
, ,
patimur, vos doleiis, lanquam ietud vos ipsi pa , ,
D leremini : sic schnus, quod ciim consolalioncm
.
accipiamus, vos eam consolalionem veslram esso
ducilis.
2 4 4 VERS. 8. Non eniro volumus vos ignurare,
c , ,
fraires, de tribulatione quae nobis facla est in Asia :
,
qupniam supra modum gravaii sumus ei supra
* ,
vires, ila ut nos desperaverimus eliara de viia.
. Quia indefinite afflictionis memineral, speciatim
, , .
jam qualis fuerit explicat. Cbaritaiem autera suam
per hoc indicat. Chariiatis enim est, ea quae acci. derint, mutuo patefacere. Simul auiem apologiara
*
texii pro tarditate sua. In Asia autem obligisse
.
1

VarisB lectiones.
, e

" .

1 0

, .

533

TMEOPHYLACTI BULGARIJE ARCMEP.

804

sibt aflliclioncm a l l , de qtia ei in priori Episiola * * l ,

, , \
locuttts est : Janua ntibi apcria esl ingens,
, , '
adversariique m u l i i . > Videtur auiem idem dkere,
, t ' *
cum ail : Supra iiiodurn, e l , siipra v i i e s :
, * '
scd non iia esi. Quod atiiem a i i , est hujusmodi :
, , . ,
Supra modmn erai lenlatio, id est magna. Dcinde,
,
quandoquidem magna possil esse lenutio, et inte , , ,
rtm foniter etiam bajulari a potenli quopiam;
,
dicil, qood non solum magtia erat, verum etiain
, , , ;
vtres nosiras excedebat : boc est ct ing- ns eral,
ei plane iniolerabilis, ac tanta, c ita ut noe
, &
desperaverimus eliatn dc viia, > boc est exepe .
ctarenuis porro vivcre. Talein auiem lemaiionem
, ,
David porlas infemi noniiual, oc dolorcs panuiien .
lis, tanquam qine moricm p a r i a i , unibramque
niortis.
D
< \'
V E R S . 9. Sed ipsi in nubtsipsis responsum moriis
. , , :
babuiniue. Judicium , suflragium , seuieuliam
*
qnatn dabant res tauium non voccm edetites : hoc
,
esi, suspicionem adusque nostram persiabat moilis
, ,
exspeciaiio, et responsum quod rcrum uatura ede

b a i ; auiem ulterius progrediebatur.
.
f

1 1

U l non simus fidentes in nobis, sed in solo

c " ' , ' \
Deo. Cur auicm hoc faclum est, inquil? U i d i - . ; .
scauius confidere non in nobis ipsis, ted in solo Deo.
0, ' , *
lloc aulem dicil Panlus, non tauquani ipse istud
. ,
-imnc disccre opus babcat, (quis enim eo meiius et
(
plettius norai, quod in solum Deum nos confidere
, ; ) ,
oporteai ?) Terutn alios cornponeus per haec qua? do , ' &
eipso loquitur, siinul ctiain u l doceai noe non .
alia spirare.
, . * -
V E R S . 9 , 10. Qui suscitai moriuos, qui ex lali
^ .
tamaque niorteeripuil nos ct eripit. > Rursus eos
c o m m o i i d a c i t seritionis de resurre tione, de qta
, 0
tot in praecedenti Epistola dixil, stabiliens eam
,
tihm a pratentibas. Hinc etiam iniulit, c Qui ex . \ ^'
Hili morte eripuit. Non enim dixil, peiiculo,
" i{j^. >
*ed, Mortc. Quia ctiim resurreciio res futura erat
, , , . *
ei incerta, moustrat quod in singulos dies id fial.
,
CUIII enim botmnem qui ad porlas usque iiiferni
' . "
pervenerit, rctraxerii Deus, nibil aliud quam re
urrectio indicaiur : unde et consuevitmis de lali . ,
bus dicere, quod mortuorum resurreciionem v i .
derimns.
*D .
f l

^. 5'
,
* , ', > , <"
.

Spemimus auieui quod ei adbuc eripiet.

Hinc discimus, quod perpetuo 2 4 5 > ceriamine
viiam noslram constilulam esse oporieai. Quod
enini aii, c Eripiet, multarum leiilaiiouum aginen
praenuniiat.
Y K R S . 41. < Adjuvaniibus etvobis per oraiionem
pro nobis. Quia fflud, < U l non simus Odenles in
nobtsipsis, contmunis qtia^dam accusatio quibusdam Tidebftlur, iilosque subnoiarel; lenil jam d i cinm, et oraiiones eoruin magui praesidii loco i m n

i '
^'
.. , i.ufvi?
, , Ji to&l'
, ^ , ^;
, . AA-^fr***
4

I Cor. x v i , 9.

Variffi lectiones.
1 1

* .

1 1

* .

$05

EXPOSITIO EPIST. COtt. - C A P . I .

tl ,

.
, , , \ .
f " -
. ">(5, > , c , >
, ,
,
* , ,
, , .

,
.
, ,
. " ,
, *
,
*
.
,
*
, ^ . '
, ,
* > , ' '.
\,
. , \,
; ,
,
, *
.
* ,
, *
, ,
\ .
" . ,
\, ; ; < " , , * , > ,-*
, , .
.
. ,
. ^
, ' ,
.
c '
. > , '
, **
^ . ,
, ,

. ,
,. .
1 6

i . > ; "
' , ' -

biirc el ImmHHatem,
slqiiiitein Paulus Corinllibrum prcefbus imtigerbat,
ei ipsiirs oraionis vini. Mulium tnitn valei pretaiioEccleste, si ftatw-eportel,adeo ulTelPaulusisthtc
opus lrabeat.
< Ul ex mtiliis pgraonte, 'pro dono in nos collaio^
per nnilioegratij? agamur pro nobte. < Eripuit,
inqtiii, nos Detrs, ei eripiei > per veairas precationes, ut donuin in nos coltauim, per muUos,
hoc esi, vdbis pro me oremibus, ex nraltis peraonis
gratum imf, nimirom vestri*. Salutom enini menm
per raiiones vesiras factam, omi>ibi vob\& donavit, muliae personae ipsi graiias ngant pronobis.
Minc aittem drecimus non modo u i elter pro aiiero
inierceitat, veruni eiiam ut alter pro ahero graiiftsagat. Observa autem quomodo in exordio, per mi
serationes Dei se eervaium eese dixoril : nuncvero
eorum oraiionibus aalutem ascribil. Oporiel enim
ut una com divina misericordia nostra pariter COIIferamus . Atque bic Paulns neque toluro bencArJum
Corinibiis tribuii, ne ipsos cfferal: neque wrniiwo,
eos privavit hoc, ne scgniores reddat. Eriplet eniiu,
inquii, Deug, vobts etiam cooperaniibits per precalionem, boc est, vestra eiiam * f ereniibus.
!

VERS. 4 2 . Nam gloria noslra liaec est, tesiimonium conscien.ke nostrae. Sioc, inquii, solailt
nobis est occasio, conscienUa nostra tebfniotiium
nobis exbibcns, quod noa lanquam in pravis rebue
deprebensi agitamur el perecuUonem patimtir, sed
viriulis mullorumq ie salulis causa. Prior itaque
consolaiio cx Deo erai; baec vero ex co&eieiitia>
m e ptiritaie, iitquU. Eam ob rem el gloriaiionem
ipsam iiominat, niuliain osiendeus flduciam quaia
in pura conscienlia babeb.it.
c Quod in simpIicikHe el sinoeriute Dei. Quid
Usuuir, Uiquit, nobfs cansoienlia? el cur^toria*
inur? < Quouiain in eimplicitate, > hoc esl, seniei^lia mwiaie prava, c E l swieerilale, > hoc esi, pnTiMe meniis eioaniore fallaciai experie, quai nibii
babei obsciiramm, aut>ukerotum, qualem Deus recipil. Hsc ainem dicil ob fallaces pseudapostoios
c Non in aapienlia carnali. * Hoc esi tn poientia
et virluie verborum, ac nexu 2 4 6 sophisuiaiuiD.
Haec enim caraaiis eslaapi^ntia, cujus causa cum ipsi
fferrentur, eamdeni ipse iiagal aique repellit.
c Sed io gratiaDei coiiverati sumna in mundo.
noc est in apieulia qwaeauluper ipsum esi donau,
et in aiguis el prodlgiis quae graiia Dei fuerunt.
Maxima auiem consolalio es(, quempiain sibi consciumesse, quod oinnia nou bumana virtuto, 8e.d
divina graiia faciai. E i non apud Corinibioe tanluui,
veruni etiam in loto niundo.
f Abundaotius aulem ad tos. Quomodo? Quoniam cum signis, aiqne eliam cilra sumpium Evan-

Variffi leciiones.
1

1 6

806

plnraus. Docemnr amem

807

808
THEOPHYLACTI BU .GARLE A H C H I E P .
gelium eis pradicavii. Obsenra sulcm, qnod suum , L . "Opa , Ijv >
, .
opus graliae Dei ascribil.

VERS. 1 5 . c Non enim alia gcribimus vobis, quam

quae legiiis, aut et agnosciiis. > Quia de seipso
magua visus esi dicere, ne quis dicai banc verbosam
esse jactanliam, ait, llla scribicnus vobis quae legiiie
in lilleris hisce, agnoscitis auiem ei vos praevenienles. Non enim adversalur litieris rneis vestra cognilio, quam prius concepiam de nm babebaiis. Quidam vero boc ila inlcllexerunl : neinpe illa scrrbimus vobis quse legiiis, boc esl, qnorum memoria
vobis renovatur. Leclio etiim esl suggesiio, vel superior quaedain cogniiio. Et quid dico, inquit, quortim memoria vobis renovalur, cuai agnoscatis
nosiri essc propria, neque opus habere suggeslione,
eo quod sint porspicua ?
YERS. 1 5 , 1 4 . c Spero auiem quod ad fiuem usque
pgnosceiis; queiiiadmoduni agnovislis nos ex
p.trie. > Toium Deo accepium refnit. c Spero >
eniin, inquil, in Deum videlicel, qnod lales nos
agno&celis, quales el episiolas nostrae indicaui, ac
prseier.la noslra viia spondet. c Ex parte nanique
nos agiiovisiis, > boc est, experli estis, cum nos ex
parie vobis demonstraviinus qu%dam viiie virluie
iraiinacix in;!icia. Istud autem ex animo modcilo
locuius est.

, * , . >
\ ,
, , ,
& ;,
\ .
| ,
\ . , ,
, ;
, ;. \
, , ;
,
, .
, , )
. c > , ,
, ,
, ^
, f > c
, ,
. .

c Quia gloria vcstra sumus, sicut c l vos noslrn,

t " ,
iu dic Doiiiiui Jesu Chrisli. > Qtiid agnosceiis? , [] "
Quod gloria vesira sum, boc est lalis smn, qui vobis , ' "
occasioneio de me gloriandi pracbcre possuin, quod , ,
lalem habelis doctorem, qui nibil voa buuiauum,
' , ,
nit simulatiun, nil subdolum docueril. Deinde ne
, , istud de se jaclabunde dixisse videatur, commnuem
. = facit gloriulionein, iuquiens : Voa eliara mea eriiis
, , ,
gloriaiio. Gioriabor ennn quod bujusmodi naclus
. ; -,
sim discipulos, qui neque concaiianlur, ncquc deci , ,
piantur a pseudaposlolis. Quando vero inter nos
. &
muluo glnriabimur? Eliamnum quidei, st>d poiis* ; , tt
siitium in die Ula. Hodie namque baud pauci convi . *
cia ei opprobria quat nos susiinemus, vtdeni, ac
, , ,
fortasee calumniantur nos : tum vero, ubi cuncta
* , revelala fueriiti, videbor et 2 4 7 *
, , ,
inlis, qualem pseudapostoli calumniantur. Vos au *
tem gloriatio nontra eriiis, quod imposloribus non
, .
conjuncti fuislis.
]
(

1 7

VERS. 1 5 . c E( bac fiducia volui prius venire ad

TOS. Quali, quaeso, fiducia? Quod nihil mihi inali
conscius sim, quod gloriaiio vestra sim, quod in
carnali sapienlia non sim versaius, sed in gralia
Dei, quodque vos borum omuium tesies habeam.
Piopier baec igilur, inquil, c volui veiiire *d vos.

c
. > ;
,
, ,
,
. , ,
.

c IU secmidam graitam haberetis. ffec est,

dnplex gaudium, lum id quod conligil per priorem
Epislolain, tuiu illud quod accepiuri estis per advenlum lneum.

" . ,
, ,
.

Vari lectiones.
/ .

SOi

E X P O S I T 1 0 EPiST. I I AD C O R -

K i l * . >
i j t
^ , *
,
; ; I , ' ,
, . ,
,
U;A5;
,
, \ .
< \ ;*,
\ ' !; . >
" * "
' >
'

*

, ,
,
.
, 0(5 ,
* ' ^
, ,
' . * '
,
; " ,
, * >, , , ;
, , ,
; \ , \ ; .
1

CAP. I .

8!0

VERS. 16. c Ac per voslranslre ia Uacedoiiiaui.

Atqui priore Episiola dixcrai *, Veniam ad vob
ubi Macedoniam iransiero : > liic vero ait, Volui
prius venire ad vos. > Quid igiiur? secum ipsc puguai? Haudquaquam. Nou enim dixit, Scripsi per
vos me abllurum in Macedouiam, sed, c Volui.
Etiamsi eniin sic scripsi , tnquit, giudebaui lamen ei volebatu vcnire ad vos priusqu.tm Maocdouiain inviserem : tanluin abesl ut ex socordia inlerraiserini quominus ad vos veuireiii, ac noa sta~
rein promissioni, ut el pnevenire tllani volueriiv.
iieruni a Maeedonia venire ad voe, el a vobis deduci io Jud^aio. > priorc Episiola indcfiniie dixil, c Ul vos tuc leilticatis qnocunque
icro, t verilus ne si dixisaei, u\ Jtid&am, ct a Spi'
rilu alio coactus fnissel proiicisci, mendax esse
videreiur. Jam nunc vcro quandoqtiidi'iu ad eos
proficUci coniigit, idiO audacier dicit, quod in
Jiuhvam volui a vobis deduci : al Deo visuin esl,
t neque omniiio ad vos \euirem, neque a vobis
in J,id;eam diduceter. Audi igituf qua sequunlur.

V E R S . 17. f Cum ergo boc voluissem, numquid

leviiaie usus sum? A u l qtiae cogiio, secuudum cainem cogho, ul sit apud me, nac, nae, et non, non ?
Hiccbriusralionem reddit tapditaiis sua?, inquiens ,
Gum ad vos veuire decrevissein, cujtis causa non veiii ?
Nuin quia lcvis el inconstans sim, et qui alias alia
senliai? Neqti:iqiiam.JSum igiiur sccuudum carneui.
, , ; ,\ Q id est, liuinnuo niore dclibero, et propria voluntato
, ^'
gubernor, ul quod conslituero apud lueipsuni, idcui
, , \, ;
et impSeam, sive sit II;P, sive sil nou? Haud *ic
. ,
isiud habel. Scd Spirilu agor, ue: miiii copia <'sl
, *
facia, ul quo velim proOciscar, sed qno ilte injus , " '
xerii. liaque sa?peuuiueio apud in>j n;c i;on esi IUC ,
1 , 6
proplerea quod uon eiiam Sphitui boc placeal :
, , ,
Hcqne apud uic sil non, 2 4 8 quandoqut . " ,
deui id quod ego renuo, Spirilns jiibet. Observa
,
auieiu ^jus sapi^miam, quomodo qtiod c.:luinuiaio ,
FCS occabioiiem couvicit faciebant, quia iton venis, , *
set, cuin protuisissei lainen, boc ipse eticotnii ioco
. ;
pouil, nempe, quod sui poicstalein non habeat, cx ,
terum qnod a Spirilu agaiur quorsuai is voluerii.
, * ; *
Uuid vero? Ula quae proiiiiltebal, uonne cum Spi
\ , D riltis operaiione promitiebal, sed ignorabat quld
iz\ .
fuuiruin essei? Ignorabal. Nou eniiu oiuuia noral.
{ ;, \
Uaque pro iis orabat, quai iauiilia erant, ut cnni
. ,
de siimulo a se atifereiido orarel. Acli^ e.iaui
*
iuveniiur quod voluerit alio abire, sed a Spiriiu
~ .
6il prohibilug h. Id vero coinmode faciebal Dt-us,
ne homines illis m diis ebeeul iuteaii, id qtioJ L y caonibus accidil *.
i ,
VERS. 1 8 . c Fulelis autein Deus, quia senno no * \, . > sler qui fuit apud vos, nou fuiinae ei noo. > Oijc . > zwx Ei
clionein eiiHsrgeniem diluit. Verishnue enim erat

1 Cnr. xvi, .

^ A c l . , 0.

i Act.xiv, 10.

VaricO lcclioncs
" .

PATHOL. GR.

CXXIV.

26

TIIEOPHYLACTI BULGARI.fi ARCHIEP.

gi

dicturum qnempiam, Si qua dicis non sunl lirm, e b l , , \.

sed sacpe ilicis 32, et invcnilwr non,
nuuui*
oO, \
niiis ne quo modo et serrao iuus el pranlicalio lalis
, fcit, nempe nae et , boc esi, incoosiaus ei i n . ,
siabilis. H.nc igitur dissolvens, Quod proiuiserain,
,
iitquii, venire ad vos, meum erai, unde et a pro , wposiio decidi. Praedicalio aulcin Dei esi, el quae Dei
, ,
sunl fallere non possuni : proptcrea eliam inquit,
, . ", ,
, ,
Fidelis esi Deus, > boc est, verus. Proinde, quta
\ , , \,
vcrus esl, neque verbum ipsiua erga vos, quod nos
, .
praedicavimus, inconaans el inelabile eril, ul alias
qnidem sil uaei, aliae vero non.
VERS. 19. Dei enim Filius Jesns Gbristus, qui
,
in vobis esl per nos praedicalus, per iue el Silvanuiu
* , * \
, , ;
ei Timotbeum, non fuit na ei non, scd nae iu eo
fuil. > Deinceps dicil quali9 sermo non fuerii nae el . >
\ . '
non. Qui in vobis pradicatus esl, non fuit nx et
, , 61
, boc esl, non boc quidem UUHC prxdicabalur,
, , xa\
nunc vero aliud : vemm nae fuil, boc est, Armiler
.
ei incoticusse prxdicaius esl. Reccnsei autem ei
,
iiuiUiiudinemeoruin qui prxdicaverunl, leslimoniuni
, , *
fide dignum faciens, ac bumililateiu doccns, c u n
.
BOOS disdpulos condociores faciau
c " , , \
VERS. 2 0 . C Quoiquoi euim suul promissiones
, .
Dei, in ipso suul naj, et in ipso Amen, Deo ad g l o
,
riain per nos. * praedicatione mulia sunl quae
, , ,
piomiiluntur, resurreciio iiionuuriim, filiorum
,
adoplio, ac siiuplicilcr epes fuiwri sa?culi. A i l ergo
, , aUi
quod non solum verbi luiiHsierjum adcoque praedi .
ealio simitiler baboat, ac Urmiter praodicala eit,

' -

*
*

VCTUUI eliam quae io ipsa aual promissioues. Dei
* , ,
, .
cnim sunt : quscuuque aulem promisii Deus, i
ipso a \ et Aineu > habeut, id est, robur et slabi , * *
.
liiateni. Non enini in boinine quopiam coinpleiiiur,
, ,
tcd in ipso Dco. Slabiles 2 4 9 ^ l
suai. QuineUatu
.
ad gloriam ejus faciunt. Eiiamsi etiim ob nibil aliud
proreus, ob suam tamen ipsiua gloriam Deus pro- ; ' ,
wiesioneft suat couiplebil. Quoinodo vero complebii .
eas? c Per nos, > boc esi, per bcnoficia qua? iu nos ,
ille coniert. Noe enim ipsi ftumus occsio sua i m - .
plendi promisstt, qui promissa acdpiinus. Qnod si ,
promissiones Dei firinas suai, mulio magis ipse, el . , ,
, ,
qni de ipso est sermo, erii tirnms. Ycl, per

iio6, > aliier esl accipienduin, boo est, ad glortam
11

a (

, i e

Dci, qu;e per uos ipsi es>l obiata per 008 enim fy .
giorifieator.
t , \
VERS. 2 1 , 2 2 . c Qui auiem coiiflrniai nos vo ,
biacum iu GbrUluui, et qui uuxit nos, Dcus est:
(>6 qui et siguavii nos, ei dedii pigous SpSriius in cor
;. ,
dibus aoslris. Supra d i x i l quod Dcus impleat pro, , ,
inissiones: jam confinnal hoc, Qitod vos, inquicas,
;
ei ego doclor vesier, ttrmiier sieams in flde erga
, ,
Gbrisium, ipse dedil, qui et unxii oos el signavil:
, ** *
boc esi, propbctas, sacerdoics ei reges noe fecii.
, , ,
Talis enim esi uuugquitque qni baplizatus est :
. , ;
neiupe propbela, quippe qtii vidoril qiias ocnlus non

Vari Jectiones.
* \ \
.

, m.

ro.

"-

[ AD COR. - CAP. I .
814
viilit,
nec
auris
aodivil.
Saccrdos
eliam,
ut
qui
, - - }
debeat soipsum offerre hostiam vivenleni, sanctam,
, ,
beneplacentem Dco. Tum rex, ceu Dei sumini rcgis
, ,
* l imperatoris filitts facttis, fiituriquc regni h.Trei,
,
et qni I H I I I C regnel domiuelurque in oames absur ,
das cogiiaiiones, consiituiusque sit eupra univer ,
siim mmidum. Perindc igilur ui apud priscoi, sa. "
cerdoles ei reges inungebanlur oleo : ita etiamnum
*
nos Spiritu inuncli sumus danle Deo arrbabonem
, (
Spiriius
iu cordibus nosiris. Qaod si arrbabouem
^ *
dedii, toiimi omntno ettam dabil. Arrbaboncm au~
, \ . ~
tem appellal qua* nunc dantur charismaia Spiriius.
( *
Ex parte enim cognoscimus, et ex parte prophctt. -' ,
mu*
: lum vero perfeclum absolulnmque percipie
mus, quando mauifestabilur Christus in gloria sua.
,
. , -1 Ne igilur arbitremini nos esse qui polliccamiir,
deinceps forsau mendaces inveuiendi. Minime enim
, . ,
gcntiuin nos sumus qui fulcintus vos : venun Dcus
!> , '
esi, qui et promiuit, el flrmaicutn nio tiim vos.
, , \ , .
Ipsc enim omttia adimplcbii. Subaudirc enitn ic
.
aporlei, quod Deus liacc et illa faciens, ipse eiiam
,
complel proprias promtseiones.
*, ..
VERS. 23. c Ego auiero lestem Deum invoco in

animam meam, qnod parcens vobis, nondum veue , , ;
rim Corioihom. Atqui snpra dtxii, Propierea non
. > ,
vcni, quia non babuerim mei ipsitis poiestatem, sed
, , *
a Spirilu sim prohibilus. Q i i igitur nunc ait, U l
. ,
parcerero vobis non vent? Vel hoc ipsum a Spirilu
;
e r a i : Spirilue enim ei suggcesii ne veniret, propo .
, ^ nens nimirum et coasulens qno eis parcal: vel quia
Spiritus primum inliibuerit, posl vcro 2 5 0
'Pse
. " I I *
secum repuiaverit sic melius essi, ideoque manserit.
, % Sipiemiam hic ipsius aniinadvertc. Cum enitn illi
, , . "
diceren), Propierea non venisti, qnod, u l videiur,
,
oderie noe* ipse conirarium ait, Eam ob causam
, , ,
uon veni ad vos, quod vobis parcerem. Iloc auloia
,
referi, quia nonnulli apud eus fuerinl peccaiues et
, . ,
impoenitentes, de qnibus supplicium sumpsissei, si
, non reformaios tnvenissci. Exspeciavii igttnr tan, , ,
lisper dmn correxerint mores suos, ac tum veuiai,
. ,
ncc puuiendi occasioucni inventat.
, ,
.
YERS. 24. Non quod domincmur fidei veslr.T,
,
sed adjutores sumus gandii vosiri. Quia fideba . lur majoris auctoriialle quod dixerai (illig enim
( ,
quiepiatu parcit, in qnos puniendi jug babet), aspe ) ,
, , , , riiatem jam oraiionis curai et mitigat : Non drxi,
( ** inquiens, roe vobis parcere, eo quod sit mibi jus in
fidcm vestram (libcrne namque voluntaiis Qdes cst,
,
neque quisquam cogit nolenlem creJere); vern-.n
),
, , qttia voslra teiitia luea e*t, non veni, ne conjjciam
vos in moerorem, ac siinul vobiscuin mcercatn,
, .
; , * * Oninia enim facio pro gaudio veslro, eamque ob
, causam advenlum meum distuli, oi per aolas iniuae
vos ad meliorem statuin translatos invcniena, moe.
roris expenes conservem.

813

EXPOSITIO IN EPIST.

%%

e l

Varia) lectiones.
* .

1 4

'

816
815
T H E O P l l Y L A C T l B l .GAKIiB A R C f l l E P .
c fide s t a l i s . Subjnisse c m i eis d i s s e i i i ,
Tf vi o 7:1 . -; a*jpropterea cpiul no:i paruni cos pcrruss<*rai in priore
toT; '.., }
Episloia. Quod atilein a i l , est bujusmodi: liis
. * ,
qnne a d fidein aliimuii, s l a i i s : n o i potui * qnid .
quain lioc nomine de vobis r o m p K T i . Li a l i i s vero
/
& , \ !
concussi craiis, et vaciltobaiis: qtiae qui nou cuien , \ .
dassent, i n c t s s i s s e m eos, meriloqcie iuoT,rore aflVcissem, qiiandoquideni el ipsc conlrislaius csscm.
4

'.

CAPUT I I .
Y E R S . I . c Slaiui aulem boc apnd meipMim, ne
ileruin i trisiilia venirem ad vos. Ctim ilerutn
aii, indical se anteliac quoque mcerore afTertiwv
fnisse. Non anlcm aperle d i x i i , Aliasetiam iuocrore
iifTcislis me : eed aliler, Ea de re non veni ad T O S ,
ue iieruin vos conlrislem : quod eumdem quidcm
setismn babei. ldeo enim ille eos moerore affecil
objtirgalionibiis, quamloquidem et ipsum conlrisla-.
veratii dcliciis. Allamcn non perxque ferit.
V E R S . 2. < Si eiiim ego vos contrislo, ecquis cst
qui mc laelifieei, nisi qni ex contristaiur? Eisi
cunirislem vos, cum vos Jincrepo et aversor, ex
hoc lamen exbilaror, quia video me plurimi apud
vos fieri, adeo ut mardont vos, RI qiiando vos
avurser vcl objnrgem. Neino enim, Inqtiit, mc
adeo exbilarat a c is qui coiiirist.mr, ciim conspiriai me ira perciuim. Indieai enim quod non contenmil 2 5 1
- Unde cum inelioris vita? spem praebeal, exbtlaral me.
Y E R . 3. f El srripsi vobis boc ipsum. > Quale?
Quod parcens vobis non veni. Ubi atitcm seripsi?
Iu hac ipsa Ep stola.
c Nc cum venero, (risliam habeam propter quos
oporlebat me gaudere. Propler lioc ipsum, i n quii.nunc scripsi vobis*, nt corrigamini, ne impoeniicuiibus ac non cmendaiis assisiens, moerore af
ficiar propler vos, quos po rtcb.il Ixihiae ansam
niibi prxbere.
Cunfldens de omnibus vobis, qtiod gaudiurc
iiieuin oiiinium vestruni eet. Scripsi, inquit, conftdens quod emendaiuri siiis vos, aique ita me
gatidio aflVciuri. c Meum auiem gaudiuin omnium
vesirum est. Ea de rausa dixi, c ut non couirislcr, non ineum, sed, vestrum poiius commodum
gprctans. Novi enim quod si conspexeriiis me I * - '.
unlein, Ixtemiui et vos : aiu dolentem, el vos
dolraiis.
V E R S . 4. c Nam ex mnlta affliciione el auxieiale
cordis scripsi vobis per imilias Iacrymas. > Ciun
sitpra dixeiat, Qui conlrisiautr, exbilarat nie,
ue dicaiit, Eo niterie in mcerorem conjicere nos,
iil ipse cxhilareris, Proplerea, inquit, velieir.cnier etiam milii dolet, plus quam vobis peccanlibus. Non cnim simpliciler ex alDictione, sed, ex
niulta : > neqac per lacrymas simpliciicr, sed t per
lnulias, elanxieiale cordis scripsi ; i boc cst, suim e

,
. , , .
. ,
' ,
,
(
,
),
.
,
, ; > ,
, , , , * ,
, , , , , .
, , ,
, .
, . " , .
, ; < *0
. ;
.
c " , ' . , , ,
, ,
' ,
.
1

,
. * ", ,
, . t
. "
, , , . ,
, , .

. > ))
, >
, , ;.
,
, .
, * , , ,
, . , , , &
, ,

Variffi lestiones.
17

818
E X P O S i T I O E P I S T . 11 AD COR. - C A P . I I .
, locavii cor metnn ipsa irisiiiia, con&lriiiaeike ci
angnstum reddens, ac propierea scripsi. Quemad , . "
modum si quig paler medicus fterniis aul urcns
il . ,
filiuni suum, duptim nominc aughur, elquod ;igro , ,
Ut iilius, el qiiod adigalur ipsc admnveru nianum
'
et secnre : allera at*m ralione exhilaraliir, spe
,
niminmi saniialis ; hunc ad moduut et vgo vos
, *
deliuqucnles in moerorcm conjiriens. ipse mareo :
' , , ,
alia vero ratione, vobis moereiilibus, propier spem

emendalionis vestrae exhilaror.
817

c Non ut conlrisKMsiini, scd ui cbariiatcni co , '

gnoscaiis quaui babco abuiidauliue erga vos.
.
Consequens erat dicere, Non ul conlrisleiumi, ve , ' *
rutn ut eitteudemini: alqui non dicit boc. Edulcal
' ^ ,
auiem sermonem, cupiens cos ailrabeie, iudicando
, ,
;, , $ ' quod eos prae caleris suis discipitlis dileciione
n^jore compleclaiur ; el quod eliamsi conlristel
, \ , ,
eos, ex dileclione conlristel, non ex iracuudia.
* . , , , ,
Maximrc euim cbarilaiis syiuboluiu esi, uie ub de, . ,
licla veslra moerore afliei, ac fesiiiiarc ul vos in .
crepcm el vos inde coulrislem. TSisi enim vos diligerem, relinquereiu iiuuraios.
, , *
V E R S . 5. c Sin quispiam coulristavit, non n.e
diri , .
conirislavil, sed ex parie, ui non ouerem vos
oinnes. Vull per baec horum cbaiualem in for, \5 nicalorem conlirmari, de quo iu priore EpUtola

scripscral. Nam, Paiilo jubeiilc, omnes ipsuin ceu
. "
exsecrabilem aversaii erant. Meigilur rursns 2 5 2
, ,
contraria jussi, nempe ul recipiam ipsmn, eique
, ,
condoneul, ftcaudalum paiiauiur Pauli nomine, lan)'
quam inconslanlis, pnnlcnlissiine argnmciitaliir,
, eosque pariicipes facii lmjus comlonalionis, i u , , "
quiens, Quemadinodum comnmniier nos masrore
, "
affecit, sic el commuuitcr exbilaremiui in condo . , ,
naiione ejus. Non enim me solum, ail, moerore
,
aflecit, sed omnes vos < ex parie: boc est, pa, -,
ruin quiddam contrislavil, ne dicam quod ointiino
, ;6
vos conlrislaverii, ne ipsi gravis es^em i qiiamlo
quidem revera vos perinde conli istarii ac ">e, ai' . tamen ne aggravem eum qui fornicatus esi, t ex
, , .
parie dico vos conirislalos luisse.
t ,
V E R S . 6. Sufficil ilii qni ejusmodi cst, objur. , , ,
gaiio IKCC quae fit a pluribiis. > Non dixit, ei qui
, . *
fornicalus est, sed, illi qni est ejusmodi, pr , - ) inde ac in priori quoqtie Epistola : sed illic ne
, nominare ipsum quiilcm volens, bic vero parcens
, ei, nqsquam pcccali menlioncm facit, eru-liens nos,
.
ul conlrilis conipalienliores simus.
"
V E R S . 7. t lia ul e diverso polius vos ei condo. , , . - nelis el consolemini. > Ncdum, inquil, removeie
, ,
increpaliouem, veruin elian qniddain amplius i l i
, , indnlgcie, et adhorlemiui ipsum, boc csl, rccreiis
, et curelis ipsum : qiieniadnicdum si qnis flagris
, quempiam cxdens non soltim non dimiilal, vcnnn
. \ , . " etiain plagas el vulaera curare adborlclur. Pulcbrc
, , - autem dixit, Condonaie. Ut eniin illc non exi!

Varia) leciiones.
8 8

I f

. ^

819

T H E O P H Y L A C T I BULGARIdS A R C H I E P .

820

siimet t i b i reniissam noxain, quia satis confesaue , sll, et sufficienter poenitentia ducius, osiendll guod
, 6
non laniuin e i pcenitenda sua, qtiautum e i illorum
, .
indulgentia, diiniasion<*ra recipial.

c Ne qoo modo abtindautiori irietitia absorbeatnr
, , ,
qni btijtmiiodi est. Oportet, inqtiit, ut ipsum
, ,
denuo asgumaiis, consolemini et curelis, ne a t r i , ,
siiiia velut a bellua quadam, vel a tempeslate et
procella abeorbeatur, vel ad strangalationcm per- , ,
,
veniai, feluti Judae, p r * desperaiione; vel resiliai, ui puia non ferens e i immoderata objurga- , \
. " ,
tione dolorem, el ad majorem maliiiam praecipiietur.
Antmadverte autero qoomodo istam in oificio con- , (5
. , ,
tineal, ne posl dimissionem segnior flat. Non enim
0, '
ideo te suscepi, inquit, quod perfecte sordes elueris,
scd ne quld gravitis paliaris ob infirmitafem tuam. . , ,
,
Aiiimadverte autem quod non ad naturaro peccato .
rum, caetemm ad affectionem peccantium increpationes sini moderandae.
VERS. 8 . c Propter quod obsecro v o i ut conOrf
roelis in illuni charitaiem. > Non jam veiuii prae- . , *
ceptor iinperat, sed veluii patronus judicesprecatnr
, , ,
conflrmare, hoc est stabilire dileetionem, necsim , , ,
pliciler aut vulgariier ipsum assuaiere. 2 5 3
*
.
cat auiem eoruni etiam virtutem; qni cum antea sic ,
.'inaranl boimnem, ut ei applauderent, nunc usqae
, ,
adtioipsum aversabantur peccaii isiius causa, ut vel ,
Panlus ipse pro eo iniercederel.
.
YERS. 9. f Ideo euim acripai vobis, ut cognoscaw
,
cxperimentum vestrum, uum ad omnia obedientes , , .
silis. Pcrterrefacit eoe, u l metuentes ne inobe,

dienlia? coudeninenlur, facile condonent tiomini.
, . <
c Idea eniro scripst, inquit, c ot cognoecant expe , , ,
rimenitim vesiruni, hoc eet, obedienliae virtulem,
, ,
an quemadinodum audmsita me ad eum increpan ,
dum, sic mihi nunc obediaiis, ad eum consolandum.
*
Iii enim valel quod ait, c ninn ad omuia obedientes
, .
siiis. Aiqui non proplerea scripsit, sed ob iilius
,
eahiiem : altamen ubi nihil Isdiiur, simul illis
,
amicum sese exbibet.
~
, .
i n , , i

t 9 , .
YEBS. 4 0 . f Cui autem quidquam donalie, et
t&\
rgo. Per baec naseentem ipsorum conlenlionem et
, .
I ertinaciam, qua homini condonaturi non erani,
,
miligat. Ecce eniro illos quidem gratiae hujus auctores primarios facit, geipsum vero lubaeqnen- jy , , 0 lem : c Cui, > inqulens, donalis vos, el ego , > ,
condono. >
c Nam et ego, ai quid donavi, cui donavi, proi , ,
pier voe in persona Chrisii. > Ne exisliment se esse * . doininos dimittendi, et non, ac propierea negligant , ,
bominciTi absolvere, indicat eis quod jam ipse lali
doiiaverit, u i non poasint eese porro ipsi opponere. ,
Ne auiem vulneronltir ceu conlempti, Propter
. * I
oe, inquit, remisi e i : norain eniin quod lioc vo- , *
bis gratum sitfuturuni. Deinde, nebomioum gratia
veniara illi concessisse videalur, adjecit, < in per- . '

v a

Variae lectiones.

21

KXPOSITIO I N E P I S T . I I A D COR. -

822

CAP. I I .

, * c - sona Cbrisli, hoc est senindum Dcum, 01* cornm

* , ,
Cbrieio, et lanquam illo hoc jubcnle, ac v i l n i i
, \
.;,
ejns vicem gereus, dimisi; vei in gloriam Chrisii.
; , ,
Qtiod si in gloriam Chrisli cedii dinnsslo, qno .
modn non essel buic ignoscendiim, ui gloriGceuir
, ,
Cbristos
;
" \\
VERS. 1!. Ut non eircmnveniamur a Satana:
. "
DOII enim tgnoratntts ipsins cogilatiniics. No, in, ,

quil, Oal commune datnnum, imminuaturque grc ;.
gis Chrisii numerus. Eteganier aulem rein ipsani

circumveniionem nominavit. Non soltim enim ad se
,
perlinenlia Satanas accipit, verum et noslra r a p i i :
, ,
ac maxime per inethodum nosiram, id c*t, per poeni,
.
tentiam immoderalatvi. Propterea diaboli cogiialio , nes maliliam ejus ct imposluram vooavil, ei quo ,
modo in pieiatis specie pcrdat. Non solum enim

.
per fornicaiionem supplantat, verum etiani pcr i m , - .
modictim mosrorem. Qttomodo igitur non esl cir3 , *
cuiiiveniio> cum vel per nostra nos capial?
4 1

1 1

**;

YERS. 12, 43. Porro cum venissera Troadem iit

Evangclium Christi, ei ostium mihr aportum 2 5 4
, ,
essel in Doniino, non babui requiem spirilui meo,
,
eo quod non tnvenerim Tiium frairein meuw. >
. > ,
Supra commemoravit qnod aflQictionem babueril in
,
Aftia, monslravitqiie quomodo liberatns sit ab ea:
jam nuiic rnrsus docet quod e( alllcr affiictus fue . '
rit, co qiw* n w invenerit Titum. Gum enim non
, . "
^ adfueril qui cousoleiur, gravior esl lenlalio. Quare
igitur iue larditalis accusaiis, qui in lot calamilaics
, , inciderim, quae noa sinunl nos pro nostro arbitraln
; , | |
proficisci? Non simplicilor auleni dicit, Profecius
, ', c , ,
sum Troadem, vcrum, Ad Evangelium, boc esf,
. , "
ulpraedicarem. Eequi ighur non praedicasli, maxtme
; ,
cmn janua libi patof;icia fueril? Pradicavi qoidem,
, .
sed non inulltim, eoquod non roperi Tiium. Nou
, ,
babui enim quieiem, boc est, affligebar, angcbar
.
proplcr ipsius absentiam. An ideo iniermisisti opus
; , Dei? Nan sanc propter boc, sed quia impediebalttr
,

opus illo absente. Nam ego praedicare- valde cupie , *
bain, sed Titi abaenlia impedinieulo f u i l : mullum
.
enim cooperabaiur cuni prasetis esset.
c Vernm illis valere jussis, profeclus sum in Mace*
c * w

. , D
, ,

.
< ,
,
, , ,
*
, , ,
, >
. ] -

doniam. > Uoc est, non mullum temporis i l l i c t r i v i ,

in anguslias niimruin redaclus. Osiium ctiim i t i gens aperium erat, id esi, nmllum operis rcslabat: verum propler cooperaioris absentiam impediebamr.
VERS. 44. c Deo autem gratia, qui semper triumpbat nos in Chrislo. Cum mulios dolores coinmemorassel, qtiem in Asia, quein hi Troade,
quem ee qnod ad eos non accesseral, pertulerat, ne vkleatur isia lugens reccnsore, i n q u i l :
Gratias ago Deo, quod seinper iriumpbal nos,
hoc esl, conspicuos iacii. Triumphus enim diciiur

Vari lediones.
% l

ro. * .

4 1

m.

** m.

* .

821

THEOPHYLACTl B U L G A U I J E

progressio trgia SIYG iD)pcralrJh* pcr Jiiediam urbem

vidoria ei troprcis. nos ijfitirr cnm victoria
rfe <lia'olo Dous con?picuos rccldii. Qiiae cniin v i lieninr csse (oninnipli.r, sunt gloria nosira: futn
enim corrnti dinlx.lus. ln Chrisio auiem isla
fiuni, hoc cst, propler Chrisium ct verbi praedicaiionem ; vcl quoft in Clirisio hriunipbamtir, Loc
esi gloriticamur. Nam Chiislum veluli iropjeum
gestanies, nos quoq u in ipsius splendore glorilicamur.
odoreni noiiiix suae manifosial per nos in
omni loco. Ungticiiliiin, inquii, preliosum est
cognitio Dei, quam uos cunciia boiitiuibus manifcsiainus: irao polius non ipsum ungtienlum, sed
odorem ipsius. Eicnim pratens coguiiio non esl
admodum perspicua, sed pcr speculum el in rcni-
gmale. Pcrinde igitur ac si quis fragrauiiam olfaciens, uuguetilum alicubi posiluni osse novil, cnjusmodi auleiii sil cssemia*, non iiem : sic ei nos,
quod Deus sit, novimus, quid vero sil quoad subsiauitam, non item. Velmi 2 5 5 g
tiiuiibulutn
suinus reg.-ilf, ei quticunqiie abierimus, odorem
spirilnalis ungnenil circumfcrimus, id esl, cogniliotiis Dei. Cum igilur paulo anle dixisset, qiiod
Semper Iriumpbaniur, nunc inquil, In omni loco
homines bono suffilu afllamus. Omnis enim el locus ei len.pus nosirts insliiulionibus repleius est.
llaque slrenue oporlei ferre, siquidetn el nunc
nsque adeo gioriikemur, priuequnm fuluris bonis
poiiamur,
5

l n r

ARCHIEP.

; ;
.
. 5 ,
. , ,

,
,
.

' . * , , , , ,
.
, ' . ' ^,
,
, \ , %;
, , . \
, \
, , . "
, , ,
;.
, , \ ,
. ,
\
.

YERS. 15. Quia Chrisli bonus odor sumus Dco, C

in iis qui salvi iiunl, el in iis qui percunl. Vcl boc
dicil, quod nosnielipsos hostiain offerimus, moricndo propler Cbristum : vel quod ad Christi vicliiuam, veluti qtiidam suflhus, el nos incendamur.
Qnod vero a i l , esi bujusmodi : Sive eerveniur
quidam, sive pereant, Evangelium propriam v i r l u iew reliuel, nosque perseveramus illud esse quod
sumus. Ac quemadinodum lumeo, etiamsi caligine
perfundai eos quidebilioris visussuni, lumen lamea
e s i : mel quoque, elianisi ictero laborantibns (n)
::mnrum fueril, dulce (amen esl: hmic ad modam
Evangclium boni odoris e i l , elsi increduli quidam
pcrentit. noe bunus odor sumus non aniem
simpliciier, scd < Deo. > Qaando vcro ille judicave- ^
i l isiuc quis est qui conlradical?

" , . >
, ,

, \ . *0
, , ;,
.,
, .
,
>, mfrl*
,'
, . \ '
, , . >
" , ;

Vtns. 16. f Aiiis quideui odor morlie ad moriem,

aliis vero odor viiae ad v i u m . Quia dixeiai nos
bonam css^ fragraniiam percuniibus, nc arbilreris
illos quoqne Deo accept.ibiles esse, sobinliilil baec :
O.Sorem, inquiens, bunc alii quidem recipiunl ul
servenlur, a l i i u l pereaut: perinde ac sues etcantbaroa unguenium suffocare dicUiir, el Cluibius,
petra scanduli, et in ruinam posiius eei. Tum iguis

c , ; &
. ,
> , * , , *
, *
, , * ?
\ , ,
, , \ &

V a r i c e lectiones.
, .
() Edii. Lond. babet, nec quooue ctiamsi fcbrkUanuhu*.

8?5

E X P O S I T I O E P I S T . I I A D COR. -

, ,
$ .
; >
, c , \

,
,
,
.
, ,
.
" ,
* , ; >
, ,
,
. . , ^
\ , .
'' .
9

c * , ' ,
. ,
, ,
, .
, '
.
, c , ,
^.
'- , ,
.

. 826

anruni illnmiiial clariusque reddit, spinas vcro u r i l

el absumit.
ad baec quis idoneus? > Quia magna dixcrai,
nimirum, Bontis odor sumue, > el t Trinntpbaimir, nirsns ad moderaiam animi geiilemiam
re<lil : Ad ba?c, inquiens, nosira imbecillitae non
suflirtabai sioe potenlia D c i ; illius enim lomm hoc
eeiqttod agtinus, nibilque nosirum esi.
YERS. 17. c Nnn oniin sumus, nt mulii, cawponanies verbum Def. > Pseudaposiolos bic notai,
qui Dei gratiam siium esse opus affirinabaui: ac
Propieren, htqtul, dixi, Quis est idoneus? ae,
Deo tolmn retiili acceplmn, quod non sum sicul
pseudaposloli, cauponans ei adulierans veibuin
...., quod ipsi Evangelii otiam doc*
Del. Innuii aulem,
trinam depraveiit hnma nae sapientiae raiiocinalionibusac pecunia divendereconcnhir, quod gatis imperliemiuni erat. Verum nos non suinus luijusnitxli.
Iiifcrl igitur :
Sed tanquam cx sinceritate, sed tanquam ex
Deo, anle conspeclum Dci in Cbristo loquimur.
Hoc est, ex pura minimeque 2 5 6 ^Wnct mcntc,
ac velmi ex Deo bstbetUes ea qua? loquimur, nou
veluli per nos ipsi quidqnam lransiganiu. < Et in
Cbrisio : non per nosiram sapienliam, verum
illius potenlia hubuli t tnsliiuli. Aule conspcctum aulem c Dei riixii, ut cordis sui recliludinem el iiberiaiem osfend.u. Adeo eniin cor noslriuii purura esl, ul ei l)eo ipsum indiceimis.

. .
; *
: ,
, ;
.
'

C A P . 111.

CAPUT I I I .
V E R S . 1. c Incipimtis iierum nosmelipsos comrwend.tre? Quaadoquidem magna de soipso locutn? erat, ail, Aliquis foriasse dicere poierat: Quid
boc, Pauie? bacc de lcipso dicens, leipsuii) effers.
Hanc igiiur objectionem per seqtieniia diluU.
c Num egemus, ul nonnulli, commeiidaihiis l i t leris ad vos, aul ex vobis commendamiis? IIoc
cum acerbitale loquilur, scnnonem suum aspcriorem reddens. Pscudaposlolos autem iuiiuit, qui
cum propriis suis opcribus possenl inclarescere, loiumei.daiiiias fingenles episiolas, ad qnoscunque vellenl perferobant, quibus iia commendabauluret innolesccbant. Quod igitur ctiui arerbilale

, ,
, ; >
,
* ,
,
,
. , . " /,
, I) dicil, esl liujusinodi : Num igitnr dicat aliqun,
qtiod oporlcal iios eptslolas comnieiidaiilias afferrc
, ' ,
; ad vos, ul pcr ipsas vobis inanifcste i.ur, aut
rursuni ex vobisad alios ? Dcinde ex afleclu appo
sitf: suhdit;
4
V E R S . 4. t Epistola noslra vos estis scripla in
, cordibus uostris, quse cognosciiurol l^gilur ab bon.U
. " ,
nibusomnibus. > Quod fecissciit, tnqnil, lillerac com, , mendantee nos ei voncrabiics rc(!denles, boc ipsum
, , ,
vos facilis, dum alii vos vidoni,clde vobis audiunl ;
* , ^- ct quocunque prof'Cli fucrimus, vos circumferi
liiii : n:.mcordi nostro inscriplog geslamus,omui-

Variae Icctiones

* .

^ .

827 .
THEOPHYLACTI BULGARLB AftCHIEP.
828
bus deaiuitiantes virlulent vestram. Proiude cum ,
03 habeam epislolam me aliis comnienriaiitem,
non indigeo aliorum eptstolts a vobie, per quas
Hinotescam ignorantibus me. Porro cum vos i
inenie niea tiiis, non opus babeo ut quidam alii
me vobia pradicent. Ad ignoios enim coininendatitiie lillcris opus est, non ad cogoilos. Vos autem
Sia roemi meas inscripii estis, ut excidere non
poseitts. Hie autem lesiimonium dicil rion solum
eormn cbariiali, verumeliam operibus. Ut qui sufflcieniee fuerinl cuuciis morlalibus praeceploris sui
(lignilaiem commoiisliare. Discipulorum namque
virlue pracepiorem ornal.
VERS. 5. f Manifestaii qood eniis epielola Chrieiu c QQI istuc ratione? Qnod lex Chrisli et roan

. " ,
' ,
. ]) ,
;.
,
*
, .
,
* \
.
, .
1

c , , ;
, ,

dala fjus, liUerarum insiar, apud vos inaneanl el

'
Caetodianlur.
c * ,
c 2 5 7 Minislrala a nobis, inscripia non atramenio, aeil Spiriui Dei viveniis : uon labulis lapf- , , * , ' .
d t i s , sed labulis cordis carneis. Occasione

apprebcnsa comparandi iegem cum Evangelio, or, , , "
ditur binc, inquieiis:QueniadmoJum Moses minister
,
fuil bgis, aic elnos veetrae in verbum fiiiei ministri

exstitimus. El perinde utls tabulas lapideas incidil,
' eicei noi vcstra corda. Lcx porro atrameuto scri, .
bebatur; Evangelium aoteiu in vobis per Spirilum

scriplum est. Quanlo igiiur intervallo Spirilus ab
. "
atrameuio dUtat, ei cor a lapide, tanto ei Novum
, ,
Teslamenium a lege discrepat. Quod vero a i i , in
tabulis cordis canieis, sic lege per byperbaton, . , , " *
c in labulie cameis : deinde adjice qtiod per
mediuni imposilum esl, hoc est, cordis. > A u l , ,
c , "
quia corda *unl'lapidea, induralormn niinirum,
,
eam ob rem credenituin corda carnea cese d i x i i ,
, .
quippe quae sunl capacia verbi.
<
. 4, 5. Fiduciam aulem babenius tafom
* '
per Cbrislum ad Dcuro, non qtiod suflicienles
,
simus cogiiare aliquid a nobis, quaei ex nobis
"
ipsis. Quia commonsiravil Novum Tesiantenluni
, ,
Velere rsse majus, conscquene autem erat raiio , ,
cinari, quod et nos deinceps aposioli Novi Tesia * *
menii ministri niajores sumus Hose, qui Veieri
, , * ,
Tesiamcnto inserviit : id auiem arrogans esse
videbaiur : Nibil, i n q u i t , nosirum, sed flducia
,
nofitra, id esl gloriatio nosira, pcr Clirislum esl .
, ,
ad Deum. Cbristus enim nobis esi in causa cur iu
Deo glorierour, niliilque plane nostruui cst, ne . .
minhnum quidem. Hoc eniin indicat, cum ait : ,
4

< Non sumus sufficienles cogilare aliquid veluii

ex nobisipsis.
VERS. 6. Sed sufficientia nosira ex Deo est,
qui el nos idoneos fecil ministros Novi Testamenii.
Poientia, inquil, nostra ex Deo e s i : ipse enim
toneos nos reddidit, boc est roboravil, idoneos
fecit ministros magnas ac dWinaa hujasce rei, nempe
Novi Tesiamenti.

'' , *
^ . >
, , *
, ,

.

Vari lectiones.

29

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD COR. - CAP. I I I .

830

, ,
piv , ,
, .
3, c ,
, > .
" ,
, .

< liilecae, sed Spiriliift* > Lex qaidem fipiritualis esi, boc csl a Spiritu data : non tamen
Spiritutn suppedilabat, uiNovura. Hoc igilur dicit:
Nobis non lilterae sicul Moysi, sed,Spirilus suppedilatio commissa est. Eteniin non tanliim spiritualia
eidivina docebant apogioli, verumeliam raanum
imponentcs, Spiriluin dabant.

,
(. , , ,
, * ,
,
, .

c Littera enim occidil, Spiritus autem vivificat.

Lex, inquit, si acceperil quempiam peccantem,
eilam irt eo qood niinimum vidcretur, veluti qui
in Sabbaio ligna collegisset, eum lollil e medio.
Spiriius aiitem sancius eos qui innamera flagitia
coramiserunl eusr.ipieni, in lavacro bapliainalis
justiflcai mortuosque peccato vmflcat.

- g
258
- <Q - niinislraiio moriis lilieris
.
delormaia in lapidibus fuit in gloria. > Cum supra
,
docuisset discrimen Novi ei Veteris Tesiamentr,
,
quod illud quidem atramenlo, boc vero Spiriiu scri* ,
biiur : etillud quidem in lapidibas, boc vero in cor ,
dibus ecribalur : tum qtiod illud occidat, hoc vero
(* ,
vivificel: nunc osiendere vull, quod gloria quoque
.
Evangelii major sii. Quia vero lex gloriam sensibi, , ,
)em babuil, illain scilicel quse in vuliu Mosis reni $ * ** - lebai, Novum vero Tesiamentum iiiielleciuatem,
, ,
quam nemo sensibiliier videi; a ratiocinalioue ex . ,
cellentiam evangelica* gloriae osteudit, inquiens,
, , *,
Lex minislra erat moriis. Non dixii autem Factrix
. ,
norlia, nedetlocuoi haereiicis, sed, Adjuirix. Pec .
calim namque raortem faciebal; lex autem poenam
, - C ioduxil. Praelerea lilierae taulum lex fuit, non
, ' ,
auxilium prastans certantibus, quod fli in baplis . male, sed el supplicia indelebilia snbindicans.
, ,
Lapidibus enim iinpressum fuil boc moriis ministe . ,
rium. Si igitur lex, cnm bujusmodi sil, fuit in gloria,
, ,
quauio polius gralia, quae illain incoinparabiliter
;
excellit ?
"
c Ua ulnon possent defigere oculos fllit Israelis
,
in faciem Moysi propier gloriam vulius ejus qu:e
, . aboletur. Clanculum Judxos accusal. Adeo nain . , , ,
que rudes, inquii, fuerunt, ut neque sensibilcm
5 .
gloriam inlueri posseni. Non dixit aulem, quod lex
, ,
ei tabolae babuerint gloriam, sed vultus Mosis. Mo ,
ses enim celebris erat, non tabulae legis. Quiueliain
. ^ ipsam Mosis gloriara tollil, aboliiam illam dicens,
, ,
hoc esi quiesceniero. Vide autein quomodo non
\ , . * , ,
dixerit, pravam, fied, flnem accipienlem et ccs, , ,
santem.
.
V e r s

?: ; "
,
* , ,
,
, , -

U0(

8 i

VERS. 8. c Quomodo non magis minisiralio Spirilus erii in gluria ? Quemadniodum legetn dixeral ministerium niortis, Ua consequens eratdicere,*
Evangelium cssc niinisterium vitae : al quod majus
est dixtt, nimirum, t Spiritus. Novum cniin
Testaineutum suppeditandi faculiaiem habet, non

Varifie lectiones.
1 1

THEOPHYLACTl .G.VRl.E A R C I I I E P .

831

vilam modo,
qnod mn]ie esl, Spiritum qttoquc
ipstim qui viiam suppcdilal. lloc igitur mulio celebritts erii lege.
T E R ? . 9. f Nam si niinistraiio damnationis est
gloria, mullo magis abmiilal niiiitslerniui jtisiiiias
in gloria. Rurgus eamdem seittenliam versat.
Interprelans auiem qtiomodo dixeril, Liilera occidil, legem ait esse niinistcrium comlemnailonis, u l punilricem pecraii, non faciricem : Evangclium aulem, ministerium jusiiiiar; nara nousolum
a poena el suppiicio liberai, verum jusiificat etiam
peccalores. Multo igitur magis Evangrlium in
gloria erii.
2 5 9 V E R . 40. f Etenim neque glorificatum esl
quod glorificalum est, in bac paite, propier excellentem gloriam. > Quid coufero, inqnil, Velus el
Novwn Tesiameulum inier sese ? Tanta esi enim
Novi excellenlia, ut c in bac pane, > id est in
Comparaiione, ne gloriam quidem liabere pulelur
qiiod glorificatum est, Veius niimnim Tcstaincrilum,
propier siipereminentem Novi gloriam. Eiiamst
eaint lex glorificata esl per scipsam, propler exrcllcntiam 'atiien gloriae Evangelii ingloria videtur. Animadverie auicm quod vel per boc, Vetus
Tesiamentum comiuendal. Comparaiiones euim
inler ;ognala.
V E R S . 11. c Si enim quod abolelur, per gloriam
fuif, multo mags quod manel, in gloria erii.
Aliam raiionem adjicil : Si enim lex quae abolenda
ei abroganda crat, per gloriam daia est, multo
niagi iu gloria erit siabile ac semper duraturum
Novnm TisiamenUim.
\Ettft. 1 2 . c Jlabenles igiwr talem spem, mnlla
fidncia tilimur. Quia iiigentcm qiiamdam gloriam
allribuil, qui vero isiuc atidiverani, lanqnam
infirmi, sensibilein gloriam videre cupiebant: Spem
tabenins, inquil. Qualem? Quod majoribus bnuis
bonorati ac donaii simus quam Moscs, quolquoi
credimus. Uinc multa fiducia titimur ergn eos qnos
insliluiimis, nibil celantes, nibil etiam prastennUi**nies ; ueqtie meiuimus vestrum conspectum,
qiiemadmodum Moses Judaeonim. Non euim eslie
iiiiirrni aeque alque i l l i . Moscs enim cum socunda
vice accepisset labolas aique a monie desccnderet,
faciem babebal adeo spiendidam, u i hu\xi ncquc
nccedcre ad euni possenf, iieqne qnidquam cum eo
loqui, donec vnlium obvelarci i . Hnjus bisioriae
Paulus bic jam iuenrinil, et ail :
Y E R S . 1 3 . c Et non sicul Moses ponebat vclamen
snper faciem suam, tit non intcndercnl filii Israel
in finem ejus quod abolcutr. esl, non est opus
nos coniegi, perinde ac Moses se coutegebaf. Polesiis eiuin vos aspiccrc gloriam banc qnam nos
habemus, gloriaai dico Evangelii, quanqn.im illa
lorge clariorem : hoc cst, poteslis inielljgcre iny-

6 .
;, *

. " , ,
, ;,
,
,
, !
. .

, ;.
\ , , ;
,
, ,
^ ,
, .
* ,
; ,
. " , > )
^":
.
< , /
, .
.
,
.
, ^
. * .
* ,
. ; " , f\
, \ :
^
, , '
,
, fcxvci. ,
, ,
,. (
, ,
. ,
\
,
. ,

, "
, ,
, -

i Exod. xxxiv, 5 i .

Varico lccliones.
f i

1 1

832

. ,,

833

EXPOSiTIO 1N EPIST. !I AD COR. - C A P . I I I .

,

, , -
6 , \ , . 01 ; ,
, ,

: , .
,
, .
, ,
, *
.
7

834

stcri Dei, nempe Evaiigrlii.m ; mque opu.s est ea

vobis ubsctnitaie lanquam vclamiue qtiopiam o o
ciiliare. Isracliue aulesn, tiipote rudcs, non poleranl videre quoi! fiuem babimra crat lcx, qtiodqiie
abroganda forel. Yelum eniin piiiguem necuoii trassam corum meiiieiti sigrtilical, ul infra dis.es. Nonnulli vcro ita iiilellexerunl, quod illud ipsum, qnod
\ultum ejus inlueri non polueritnl, osleuderet gloriaai islam iineiii babcre. Cimi enim noa vidiTeiur,
gloria non eral : alque hac ralione si^nilkalauir
eam non diti duraluram, qiiandoquidem ne gloria
quidcm appareret.

2 G 0 V E K S . 14. Sed obmsi snnl sensns eorum.

*
\S.w\i \ii bodtarnum usque dim idem \elaiucii in

lertlonc Yeteiis Tcsiamenti manet non revelatum,
, ,
, , , quod in Gbrisio aboletur. c Excaecala esl, inquil,
, ,
mens eoruni : ac proplcrea ueque qui lum vixere
, :,
tidebaai, neqtie qui bodie supersuni cern.mi :
,
qnippe excu*c;<li sinl, ideiiiqiie vdainenlum babe (
ant ia facie Mosis, hoc c*t, in superficiuli lectione
, , " - legis. Nani Mosen Cbrisius lrgein nominal, ul in
\ ),
co loco : c Habenl Mosen et prupbeias . Meque
, ,
revelaiur eis, ncque dignoscitur, qtiod Cbrisius
. "
easet antiquaturits Yclus Trsiameuium. Itaque
, .
meitlis eorum error esi : siquidein excxcalio men , , ,
tis est peccaluin. Ne ighur mirum sil vobis, iuquil,
" , si non possint inlueri in gloriam Cbrisii, et crcdere
, , Judasi ; neque enim.gloriam iegis, qux minor trat,
. , \
conspicere poieranl. Si cniin legis gtoriam vidis*
. *> - Q scul, Clirisli eiiam gloriam vidissenl. Gloria enim
legis cst, ad Ghrisium couverli. Ubi auiuin d i x i l ,
,
quod lex per Ghiislum sii abroganda? ISIic ubi a i l :
; , c
Propbelam vobis excilabil Dominus Deus :

ip<mn per onmia audiciis. ltaque cuiu jubereuliir
. " ,
,/\ ipsum audire, ip.se vero el Sabbata dissolveret, et
circunicisionem aliaque omnia : lex igiiur unpe, &
rabal propriain sui dissolulionem. lustiper per boc
.
, quod praecepil sacra iieri iu uuo leiuplo, ac rursus
illad ipsum desiruxii, uonue sacrilicia oinnino au ,
;
iercbal? E l , c Tu es sacerdos in a3lernuin, $e, c
cundum ordineni Melcbisedocb ; > ei, < Sacrifi > , c
ciuin el oblationeui uoluisii . * l l x c e.inm omuia
. ^
legis sunl solulio.
f ' ,
Y E R S . 15. c Scd usqce iu hodiernum diem cuai
, D legiiur Moses, veljjuen posilum esi super cor
eorutn. > Quiu supra dixeral, quod in lecuooe
, \ ^
veleris Icgis velamen sil pusiium , ne quis exisii ,
mel quod vclainenluni legis obst-tiriialeiii dicat,
, , ,
Haudquaiiuam, inquil, sed c^ciialem el crassilu ,
dineiii cordis eorum, bauc dico velatneiiluui :
,
quandoquideni in facie Mosis, propler ipsum,
* ,
sed propler corum Tassiiiem hebeiudinemque vi\ .
sns posilum erai.
V E R S . 16. Quando aulem conversus fuciit ad
' , 8

6 1

L I I C . xvi, 29.

Deul. xvm, 18.

Psal. cix, i

Peal. , 7.

Variae lecliones.
" .
^ .
.

1 7

,; .

" .

835

UIEOPIIYLACTI BULGARIJE ARGHIEP.

836

Doiuijiiin) , auferelor vclaroea. Dominus

autein .
Spirilus esu Modtim hic dicit qno fieri p o n i l , ' "
ut corriganlur hraeliiae : c Quando conyersus fue- . " , >
, " ^ , rit ad Dominum, i n q u i l : hoc esi, quando a lege
, defeceril, acoesserilque spiriluali Evangelio, lunc
. ,
aufereiur velameiituuu Nam quando Mosee, ul
,
bisioria liabel, ad Doininum converiebaiur, reie . , clus eral. l d vero fuluri lypus e r a l : nam cum con ( ),
versus quispiam fueril ad Spiriuun (is enim Domi *
nus e s i ) , tunc nudam videbii facieiu legislaioris
,
imo ipse eril in Mosis ordine ei loco et frueiiir

gloria, legis gloriam, quantum diclum esi, supe, *
ranle. 2 6 1 ^
donabit Spirilus, utpoie
,
Dominus et omnipotens.
, ,
YERS. 17. Ubi aulem Spirilus Doinini, ibi l i berlas. In legc jngum erat ei serviius : in Spiri- ^ *
, ,
tus auieni lege ei Evangelio, liberlae, ni cilra ob
siaculum et libere videaiur gloria Doiniui,
.

VERS. 18. Nos vero omnes revelata facie
,
gloriam Domini speculautes, ad eamdein imagineni
,
transformamur, a gloria in gloriam, Unquam a

.
Domini Spirilu. > Tama, i n q u i l , liberiate ei inge; , \,
nuilaie fruimur, ut omnes nos fideles, non quem, ! ,
admodum unus illic Moses, retecta facie (non enim
( esl apud credenles velamenlum) gloriam Domini
) 4 "
epeculanies, ad eamdem imaginetn traasforniemur,
, , ,
boc esi, eamdem glortain recipiamus, et lanquam
, *
speculnm, splendorera recipienies ac rarsus re
Y

a , , c

splendenles. Ac quemadmodum argenlum soii ex Q

adverso posilum radios quosdam el ipsum appulsu
solis remitlit, sic et nos in bapiismate per Spiritum
purgaii illiusque radiis illustrati, jubar quoddam
spiriiuale remitiimus, ac traneformamar ad eamdem imaginem, a gloria Spiritus ad gloriam nortram : eamque talem, qaalem par esi babere eum
qui a Spiriiu Domini, qui nulU est subjeclus, illusiratus est. Nam cuin Dominus sii, beriles eliam
lacee habei. Siquidetn omnes fldeles Spiriiu sancto
repleniur per bapiiaina aoimaque ipsorum fulgel,
qoandoquidem eilam Mosee divinam gloriani conspicatus, iraniformalus est ei ipse in banc, hoc est,
assempsii et ipse fulgorem, luxitque vullus ipsius,
quippe qui flgura noslri esset.

, .
;, ]
,
,
,
, ,
, ,
, \
. ' , .
,
, *
,
D , , ,
, .
. '.

CAPUT I V .
VBBS. 1. c ldeo babentes hanc ministraiioncm,
quemadmodum misericordiam consecuii sumus,
non deficimus. Quia multa ac magna dixerat, n i mirum, Nos aposloli Mose majores suniue (nam si
oaines, mulio magis isti), curat nunc, adeoque de~
i n i l l i l tumorem isium, Dei est, inquiens, universuin. Nos enim ministri tantummodo suinus : neque
illud etiam minislerium nosirum esi, sed, t quemadinodum, inquil, c misericordiaui consecuti su-

f ,
, . >
,
( , ),
, ,
. , xri
, * *, > \, < >
. , c -

Varifle lectiones.
M

. .

* . .

, <

57

EXPOSITIO EPI3T. I I AD COR. -

CAP. I I I

838

, , mus ; divinrc e.mu> et istuc misericordfa esi.

, llyperbalon auien) boc est, t Ideo non deAcimus,
, .
boc est, qnia laulis sumus dignati donaiique bonis, DOII deslituimur neque deficimus ad pericula, ad afflictiones, poMquara semel misericordiain
cS'Culi, ordinati sumus ministrare.
V E R S . 2 . c Sed abdicavimns occulia dedecoris,
c * ,
non ambulaates in asluiia. > Pseudaposlolos sub . >
obscure nolal et inlelligil hic, qni simulabanl otn, oi .
nia. Accipieales entin 2 6 2 clanculum, videbanlur
, * ,
non aceipere : sancti in speciem cernebxntur, et
. , ,
iimnundi erant. Nos vero, inquii, recusaviiuus
,
talia commiilere, quae cum nianifesiantur, perpe , ' .
iranlem dedecore afficiunt, nempe quae caui bypo . ,] ,
crisi iransiguutur. lnferl enim : f non ambrlantee
" ,
in asiutia. Proinde baec 6unt ilta qiiac coniume
. ; , * K*m pariunl, qua? scilicei aslutia transigunlur. Sin
de turpibas actionibus isluc inlelligas, nibil ntirum :
oi .
nani bnjusinodi etiam suul psetidaposioli.
c Neque adulterantes verbum Dci. > Non solum
. >
t h a , inquil, nosira simplex esl el pura el expers
, , ,
sceleria, vcruin eiiam dociriua nostra ei verbum
,
fraude carenl. Non enim quidquam exiernae sapicn. ,
liae admiscemus ipsi, aul quidquain adulalorium,
,
aui ex verbo pecunias colligimus : aut jani quidcm
, ,
boc, jam vero illud docemus, pro letuporum et
^ \ , personaruin opporiuiiitaie, perinde ac pseud.
aposioli.
^
.
.{ , ,
, , ^
*
* ,
, ,
* . \
,
\ , , ,
. , , ,
.

c Sed in manifestaiione verilaiis commendanies

nos ipsos ad omnem couscientiam borainum corain
Deo. Pseudaposloli comtnendant seipsos pcr bypocrisin, etper boc quod alii esse videanlur, cum alii
g i n t : ego vero comniemlo rceipsum c inanifestaiione
veritaiis, hoc esl, ipsis operibus pro testimonio
uior : vcluii dico, me nibii accipere et vos lestes
babeo : et sic in caeieris. Alque *ic me pjraedico et
commendo apud omnes homines, tam infideles qnam
fidoles, cum vitam meam relegens, tum verbi praedicaiionem onmibus ad discendum proponene. Quia
vero fieri polcsl ut bomines fallanlur, adjicil, coraai Deo, quein pseudaposloli lestem non admittereni.

V E R S . 3. c 0od si etiam opertum esl Evange, .
noslrum, in iis qui pereunl esi operlunt.
,
Cum supra dixi&sel, Eiiamsi leraelilis vdameu ap , * posilum est, altaaien nos fideles aperla facie vide * , c
iiius, nuuc aii, Si opertiim est Evangelium, infide , libus esi operlum. Quod enim tum J u d s i respecm
. > "
Mosis coDiingebat, idem KUIIC iniidelibus, respedu
,
Evaagelii. lllorum auieno culpa esl, non Evangelii:
. ' , *
naai si credidissent, eiiam ipsi aperie paiaui con , spexisseiu gloriam Dei.
.
\ E R S . 4. f la quibus Deus saeculi hujus excaecac
, vit metues infideliuro, ne fulgeai illis illuminaiio
Evangelii glori Cbrisli. > Inler eos, inquit, qui
pereuni, qui roulii suntct varii, sunt eiiam incre, , ,

Varifle lectiones.
.

839
THEOPHYLACTI BULGAftL* ARCHIEP.
810
duli. Horum igilur c mentes excsecavil Deus saeculi , \ oi
6 ,

, '
, \
. ^
, .
. ,
, '
\
, .
. ,
,
,
, , ;

hujos. Hic prodeunt M.ircionisiae, asseverantes

de Creatore basc ebse dicla, qucm juslunt dicunl ct
bonum : Manii hiei w.ro de diabolo, qtirni et nnindi
bujus condiloreni asscruui. Ai v<ro luuirum borum diceuduin esl, ranerum de 2 6 3 ^eo noslru
boc d i c i J i n esl. A l s> sscciili huj.is Dcus esse peibibealur, nihil novmn esl, cuni cl Deus cadi diealur :
nec bujus laniuiu Deus esi. liem Deiis Abrabami
et fcaac el Jacob dicilur ; non tainen illotum lanlum Deus esi, sed etiam omnium. Qnid igitur imvi
esl, si Paulus opporttiue jam imnc ipsmu Deuin
linjiis saeculi appellai, quo in:gis oalendal iitcredalis, quod eiiam ea qua* vidciiiur, ipse condiderit,
ex quibus ipsi voluplatem capienies ipsum condi* -

r--

'

lorcm nibil faciunt? Quin cl ad bunc eiiam modum

*
,
bic locus esl legendus : lnfidelium btijus sa*culi
. ;
menles excaecavh, fuiurtim euini &a?rtihim infidelee
, \ ,
non babet. Quid vero esl Excaecavil ? Hoc esl,
, ]
pennisU eis cxcis esse, quemadmoduin et illud,
, , Tradidil cos Deus in affeclue iguominke .
. " ,
Posieaquam enim resiiierum ab eo, dimisit eos,
, . ,
reiiquk cos; uon eniin cogit ad salulem. Observa
0.)^;
autem qnod non dixerii, Excaecavti u l non credani,
sed, ul profaiii ocuii nun \itleant spleiidoreni glo- '-.
, ,
riae Cbrisii. Splendor amem esi, credcre quod
. " :*
crucilixus si, quod in ccelum receplus s i i , el quod
fulura nobis daturus sii. Queiuadmodum si quis ,
\
opblalmia laborantem excludat, ut solis radio3 non
Tideal, ne \h olleiidalur : banc ad raliouein ei illi Q ' * ; U
&^
inrreduli facii suitt a cipsis : posiquam vero lali-s
, facli eianl, exclusil Deus radios gluriae Evangelii,
. .
aque alque Israelitis Mo&is faciem obvelavit. Sic t i
. ,
nobis ntaijdatis dedil, ne projiciarous margarilas
, c > noslras ad porcos P. Beneauiem dixii, c Fulgeal;
,
luedtocrem enini nonc babemus splendorein, Doa
loiam illuuiinalioaein; id quod tupra odorem et
^,
arrbaboneni dixit, oeiendens quod illic quiddam
.
amplios resiat.
< " , .c Qui esl imago Dei invisibilis. Moastral bic
,
quod nou solum Cbrisli gloriam igaoreni, veruni
, .
eliam Palris. Cum enim Chri&lus sil imago Pairis,
, ^ ,
qui lmuc non videl, nequc illuoi novit.
.
V E R S . 5. Noo enim nosipsos prxdicamus, sed
Cbribtmn Jesuin Dominuin : nos nuteni servos ve- ^ > ,
siros, propler Gbrislum. Supra d i x i i , Non ambu-
lamus in astutia, deinde adjecil de inlidelibus, . > ,
quoniodo sint contecti. A i i igilur nuuc, Pro- ,
ptsrea frauduleuter non agimus, quia nosipsos . , ^
baud prasdicanius, vanorum aposlolorurn inslar. , ,
Nam illi persuadebant diecipulis suis ut a se sibi . nomina indereal, ut in priore EpUtola indicavii, , ^
aliis dicenlibus, c ^o quidem suui Apollo, ego voro ', ?
, [ ] ,
Cepb*q; aul, ne vos exisiinwlis, qni adverstun
. ,
nos pugnalis, quod nobiscum bellum geriiis. c Non
9

Roin. , 28.

Mailh. vn, 6.

q 1 Cor. , 12.

Variae leclioncs.

m.

841

842
EXPOSITIO 1N EPIST. I I A D COR. - CAP. I V .
. - euim nosipsos pradicamus, sed Cbristum. Adversus eum itaque dimicalis, qui pradicalur. Nos enim
. ,
adeo non pradicamus nosipsos, ut non detr$cle
mua servi veslri esse propier Chrisium, boc est,
* , ;
Eo qood ille sic nos dilexit, ei omnia nostri causa
, .
egii.
c " , ,
264V
6.<Quoniam Deua, qui dixii de lenebris
,
lucera splendescere, qui iiluxil in cordibus nostri*

ad illuminationem coqnilionis gloriae Dei, in facie
. , , ;
Jesu Chrisli. > Quare, inqoil, nosipsos non praedi ,
caouis ? Quia Deug illuxil io cordibus nostris, el
,
perinde ac faciei Mosis quondam, sic nobis nune
.
refulsit. Porro non quemadmodum ia prima crea, , , ,
tione, dixit, et facta est lux e tenebris, sic nuac
, '
dixil, et facta esl lux : sed ipse nobis effectus
. , esl lumcn. Siquidem is illuxit nobia in facie Christi,
, .
boc est per Cbristum. Per Chrieium enim lucet in
, c
oobie Pater, daique illuminationem cogniiionis,
, ,
non subsUntiae suae, eed c gloriae. Animadverle
. > "
auiem Triniiatis mysterium apod Paulum hoc etiam
* ,
in ioco. De Spirilti nainque dicit, c Gloriam Domi
ni speculamor: > Doininue eoim Spirilui est; de
,
Filio autem, Uluminaiionem gloriae Evangelii Chri
sii ; de Patre autem ounc, c lllumioalionem cogni ,
tioaia gloriae ipsius.
.
c
YERS. 7. c Habemus autem ihesaurum istum in
.
vasis ficlilibus. Postquam mulia el praeclara de
^ ,
ineflabili gloria loculus esset, ne quis dicat, Quo , ,
modo ergo manemua in mortali corpore, si talia,
; ,
ut dicis, acceperimus ? Hoc ipsum, inquit, Dei po, *
lentiae tribuendura esl, quod vas teelaceura bujus .
inodi ibesauros capil.
" ,
c U i excellentia poientiae sil Dei, et non ex no . ", ,
bis. Ut excelienlia, ioquit, potentia3 quae in nobia
,
apparet, Dei sit, neve exislimemur nos a nobis ipsis
,
aliquid egisse, veruni omnee qai vident, Dei dicanl
.
boc totum esse. Notai aulem pseudaposlolos, quo
,
niam eibiipsia universum ascribebant.
.
, *
VERS. 8. In omnibns iribulaiionem paliinur,
. > , ,
sed non angusiiamur. Adeo, inquir, loium esi
polenliac D e i , ut quamvis leslacei simus, lanli*
, ,
lamque variis tenlalionibus impulsi, non franga ,
. j j mur, neque perdamus lbesaurum qui in nobis esi.
Affiigintur enim in orani teroporc, et loco, ei re,
, , ,
iuter amicoe, inler bostes : sed ad angustias nou
, * ' ,
cogimur, Deo corda nostra dilatanie.
.
B A S

, ' .
, *
*
,
.

c Aporiamur, sed non desiituimur. > Hoc est,

in sommain rerum penuriaiu et difficuliatem incidentes, verumtamen recii coasistentes, in desperaiionem non devolvimur, neqoe vincimur :
caelerum in Deo exiiuni invenimus, atque vincimns.

, ' . , *
. , ,
.

V E R S . 9. f Perseculionem palimur, sed non

derelinqulmur.Persequuntur quidem noshomines,
verum Deus nos non deserit. Ad exercilium enim
n o t t w m , non ui luccumbamus haec pcrmitian*
tur.

PATROL. GR.

CXXIV

27

TIIEOPHYLACTIBULGARUE ARCHIEP.

terreetre torpug, luro innumara nobie booa gcrmi- naboni. Simul arjietn ct de reiurreetione ipgig rur- ; ; , \
gag diggerit, eliaingi non adeo pergpicue ac in
]) *
-priore, ne ipeos nondum reformaioa exigiimare . ,
videatur. Terregtrem aulera doroum uborMCuti * ,
corpiit nominavii. Parro dtim iaberaacQlon tocai, . ( 6
temporarlam cornipUbilemqne ejue naluram signi* \ \
Qcai: taberaaeulum enim tale cpnddam eei.EiiamM , *
aittem gaepenumero ubernacuia vocelur jtistorum
. " ,
quies, verura ieluc cum appendice dieilur, nempe , .
tabernacula aeterna. Animadverie autem quomodo

lerrestri coeleete el tabernaculo aHernum oppoaait. , , ,
Exaggerane atilem enconiium futurae gloriae corporis *
nofttri, addidil eiiani, Non manufactann; noo ut
opponerel corpori huic: hoc enim noa eat mami- , , *
'acturti. Nonnutli auiem domam matiufaclam, pro ' * ) \
^ila qtiam in lerrlg degimos, acceperunt: taberna *
cuJum autem, corpug ipaum: nt git quod dicittir,
,
bu{usmodi: Si diesolma fneril, qua in terra eet,
( , \ , xal
t i l a corporis nostri, qose el nianafacia dici poasit,
, ) *
lanquam a manibug coinposiia (panis enim ei
| \ ,
inum et&imilia, exqnibus vita no&tra constat, ma,
nibue conficiimiiir): babebimos aliam titaoi in
.
c e i i i incorruptibilem et noa mannfaciam, hoc esi, jton iudiginiem nostraruin roanuum operlioae
c , ,&
Y S R S . * . f Nam In boc ingemigcimas, faabiia .
tionem nostram, qu& de cc&lo esi, gupertadui
cupieitles. Qualem babitaiionem ? Corpog incor- ; .
, , '
rupiibile. Ex coelo autem ipsum dicii, non qttod
descendat a gupernls, aed qaod incornipilbill- C
tatie graliam inde demiseara babel Adeo ifilur
.
non esl opus ot quigqnam turbetnr ob lentaiioneg
,
<corpria quadara ex parie contingeuies, ute diterso
,
ingemtecere debeamus, quod non aoiveream
,
corrupiibile corpui exuamus, ut iacorruptibite hoc . , superifidoauMis. Propierea aon Ubernacalum ipeum
, ' , .
nominavit sed, liabUatioaem, veluii permanenaioreui.
VERS. 3 . c Si tamea ?e#tUi, non nodi inveniac , n>ur. Ne eonfldant omaet ;incorrupitbilUati cerpo. " ^
^ia. c Si roodo, > ioquit, c iaduu incorrupiione, et
, \
corpus iucorrupiibile accipientes, c non nudi in , , w
veniamur > a gloria et securiiale, tanquain peccati
> ,
deformiuteio babentes. Resurreaio namque com . *
-nronig est, hoaos non itein.
^ , * , .
VBHS. 4. Naui et qui sumui ia tabernaculo boc,
4 \ ,
'ingemiscioiue, qvaieoua nolumus exspoliari, sed
, ' , du
siipervesiiti, ui ab&arbeaiur quod morlale est a
, ;
vila. Qnia molesiuin videbatur quod dixii, . ,
g*misciniu8 daMderauies iiberari a corpore : ;"
kieflabilis eaim esl anims ad corpua affeclio: Non
\ T J "
proplerea, iitquii, ingeiniscimus, tii simpliciier a
, ,
corpore libereinur, verum quia guperinduere incor , ruplibUiialem expetimus, adeo ui non hoc quidem
^ .
3 6 8 exuere volumns, verum a corrupiione l i , , *
J>erari, ut a vita corruplio ingumatur, non corpus.
^ , '
1

fk

VariaQ lecliones
T l

. .

T i

m.

849

EXPOSITIO 1N EPIST, I I A D C O R . - C A P . V .
850
. , Non enim eimpliciier propter corpas gravamur
.
aed quia est corruptibile. Hinc autem omnino
. baeretieorum ora obslruunlur. Non enini de a t t o
, \
aique alio corpore sermo esi, eed de corruptkme
.
et iucorruplibiliiate.
,
YERS. 5. < Qai autem efflcil noe ad illud, Deo
9. , ,
osi. > Deus est, inquit, qui primum nos a d hoe
effecit. Etenim condidii nos, u i simos incomipii *
biJes. Neqae boe nune primuin ei placuil, eed jam
, ' . iude a priDcipio. Ittque omnioo flet.
.
c
Qui dedii eriam nobis pignus SpirUus. De, , \, ;
monstraiionem, inquit, eupis? Alleram libi dabo.
. ,
Qui nobis per bapiisma Spirilum dedh, pignus
^ .
quoque immortalitalis nobU imperiiiu Elenim san , , * ctificavit ei animam et corpus, et uiraque diviniora
, . "
reddidit, a paccato aos libcrans, ex quo moja
1* , propagaia erat. Quocirca cura Spiriium nobis-doderif,
,
perspicuum esl quoda peccato liberavil. peccato
* .
vero postquam noe liberavit, corrupiionem etiam
^ .
destruxit r ex peecaio enira corruplio. Iia igiiur
, ,
fuiur immortalitatis pignus est Spjrilus. Et aliier :
^ ,
Qui dedil nobis ia praaenii Spiriium ex parte, pigaue
. * , quoddani dedil se loiuni quoque traditurum. Quo ; niodo auiem dabit, nisi corpore el aiiiino iacor ^5rupiibiled Culorr fttauis ? l i b i igilur pusUlun bie
, .
acceperis. arrhabonem viddrcel, coutide quod * t
78

^ ,
. ( C
, .) 0
, .
, .
* , , ,
^ ,
, ' ,
. < ^
, > , ,
, . " ,
,
,
,
, .
; D
; ,
, ,.
, *
, * >
, , .
, ,
,
. ,
, , *
.

tolum tunc prorsue sU babiturus.

YERS. 6 - 8 . < Audenies igHur semper, ei gcientes
quod dum sumue in hoc corpore, peregrinaoiur a
Domino. (Per fldein eniin ambulamus, non par
epeciem.) Audemua aateai, et boaam volunlaiem
habemus magia pereginari a eorpore, et praeseoiee
esee ad Dominuro. > Coisftrmars pergit qaod siipra
d i x i l : nempe, qood Pericula non moramur. Nara
pericula ei morteg, inquit, retn uobie optaiam con
ciiiant, nimirum, incorruptibiliiateni propter quani
ingeiniscfmus, et celerius iioa ad Dominum noslruui
perducuni. c Audeniea igitur geroper, id esi, ne
meiuenlee neque peraeculiones. ncque insidias,
neque mortes. Expeode aulem sapieniiam, qoxnodo noiniua morlie et vius occuliarii alleram
quidein prsesemiam apud Dominuui, ahcram vero
l>aregr'iii:itionem a Domino faciens, u l nemo de
prseeeute viia pandeai. u l quas a Domino abducai.
Deinde, ne quis dicat, Quid igitur? corpus nos
alienos facit a Deo ? correxit boc, inquieiis : c Per
fidem enim ambutauiug, non per speciem, hoc est,
hic ipsum quidera novimns, sed inodice ( boc enira
eai Per fldam ; > non quidem facie ad facieni,
quod est t Per apeciem. > Cvm auiem bnec eic habeatii, Bonam voluuiaiem babemus, boc esl, valde
2 6 9 desiderarous exucre corpus boc, aique esee
t u i n Domino. Non dixit aulero, ImaiortaliUlew
assequi: verum qnod pra?8laaiioe esi, cum Doimuft
esse: boc eniin immorialitaie majus e$t.

Varia; lectiones.
.

T e

8S1

THEOPHTLACTI BULGARLE ARCHIEP.

K8

V E B S . 9 <"Ideo contendimog, gi?e abscntee, sWe < , ,

praegemes, placcre i l l i . Qtiod quaeriiur boc egi,
, . >
ul ipsi in v h a placeamus. Ne cnim audicns pe- , .
regrinationem a corpore, existimeg banc Ubi ad
,
salutem galis essc : Stnde, inqnit, probatus hlnc
, \,
migrare, viiam niinirum Deo phcentem vivcndo.
, .
V E E S . 40. Omneg cnini nog iauifesiari oporiet
<
ante tribunal Cbrisli. Tcrrorem incutil bic men , )
ttone facta iremendi illius iribunalis, el per hoo ,
qiiod ait, c Manifeslari oporUU. Nolito enim cogi, . ,
tare quod illic parieics el velamenta cordisque
, , \
profundilas vel opcra, vel consilia occuliel, sed
, ,
omaia manifestantHr.
.
c U l reporlel umigqaisque ca qtuc fiunl per
c " ;
eorpus juxia ea^quae fecii, sive bonum/sive malum,
, , . > *
Per i*ta eos qtii beue ot reilo vixerinl, meliu>
^
pO
^
eperare facii : segtiiores auimn terrore diligeti- - 0 . liorea reddii. Sernonem auteai de corporum
6
resarreciione iterum conlirmat. Qnod enim vel
, ,
boitis vel pravis operibug inscrviit atqne obsecu- ; , ?mn esi, illad omnino vcl coronalur vel puniiur.
, . ;
Obitruunlur ergo vcl binc buerelicorum ora.

V B R S . 11. C Scientee igiiur limorem Dei, b o m i c ,
mbu* guademug : Dco autem manifeslaii sumus : * *
spero auiero el conscientiis vcalrig manifestos nos . ,
esae. Seientes, inquii, iromendum illud tribunal,
, ,
omnia agimug, ne scandalum ponamus mortalibus.
,
IIoc enim eal quod ail, t Hoiniuibus guademug,
, c , ,
boc est, OiTendiculis mederaur. Eisi enkn tnali
.

x e t t u

w x o

quidquam non operemur, ct inlerim suspicioni

,
ansam praebeamus, nec removcamas scandala,
, , *
cum poesimus laaien, coiidetnnamur. Do autein
, ^
perspecti sumui, qui opUme eiiam novit qnalem
\ , vii raiiouem babeamus : neque opus esl u i ipsi
. \ ,
ftttadeamus, utpote qui scandalizaretur. Vobis ilom
. ,
manileatali sumue, quippe qui omnia nostra proba
.
icneatis. Yobig igilur persuadere non debetmia,
ccu in nobis scandalum paasis.
V E R S . 42. Non enim rursusnoe ipsos commen , '
damus Tobis, ged occVsionem damoa vobis gloriandi
.
de nobis. Gloriaadi euspicionem confeaiiin de
lerit, Ad bos, inqulcns, sermones per?enimus,
, ,
non u l nos ipsos commendemus, boc eel, allolla, , , -inus, vel praconiis evebamus, verom n l vobie de
, , ' nobis apud pseudapostolos, qui nos conluroeliie di- D ^
lacerant gloriandi e i jacUndi ansam praebeamug.
, (
.
I)L babeatig ad cos qui in facie gloriaatur, e l
" ;,
non in corde. U l babealis quod dicatig et glo \ ,
riemini de nobis apud pseudaposlolos, c qui in
, f ot *faeie gloriabaniur, t boc est, in bis quae ad , &cgteniationem facicbani, 2 7 6
qooad vultum.
, . ,
liliusmodi enim eranl, aempe pielatis larram
, *
praelendenteg, allainen boni nibilum in corde ge . -',
gtantee. Non gemper autem gloriari jubet, ged cum
* .
Illi sese exiulerint.

Y E R S . 13. t Sive enim menfe excessiinus, Deo :

gWe sobrii sumus, vobis. Sire magnuin quiddam
loqutmur (xslnsin cnim islud vooai, periudc ac

4 , ,
. " ( ^
, ), i ' i

853

EXPOSITIO IN EPIST. 11 AD C O R . - CAP. V.

, ' alibi, insipienliam ) , Dei, inquil, isluc causa f a , , [f. - cinius, ne ,vos exisiinianles nos esse vilcs, aspcr] * , * nemini et pereaiis. Sive moderalum qutddam ct
, . " * huroile dicamus, propter vos, u l i discalis humilia
, fiapere. Yel aliter : Si quis nos furere susprcelur,
a Deo mercedem recipimus, eo quod liujusinodi
,
, - suspirionisimusobnoxii; sin sobrios nos esse pulei,
ipse pariter ulilitatee sobrielate nosira provenieuie
. "
\ ,
perfruatur. Yel aliam ad rationem : Si iimnimtis,
, . Dei causa ita insanimus, u i vos ad ipsuip. perdu , ,
camus. Insaniebat ilaque Paitlus amaloriain quam\ ( , , ,
dam insaniam, Deuni amaiis, ac amaloris inslar*
, ,
illi vivens, nempe adamato, exlra seipsuro raplus,
, , ac totus iu Deum iranslaius, nec suani ipsius viiatn
. ,
viveas, sed ejus queni amal, amaloriam plane, sive
.

- -

- ' u

~i

"

,\, , , ,
.

"

dUeclam valde charam. Si igilur e nobis excessimus, iuquit, Dco omnino excessimus, id esl, Der
causa.
, Y E R S . 44, 15. c Cbariias eufm Gbrisii orget nos,
, ,
astimantes boc, quod si unus pro omnibus morluus
*
est, ergo omnes mortui suni; at qui vivuni, jani
,
non sibt vivant, sed ei qui pro ipsis morluus est,
.
et rcsurrexit. Dileciio Dei quam exbibuiterga nos,
, i urget nos et compellit ut ejus amore pericuta su , * ,
beamus, boc probe apud nos judicanies, qaod
,
qtiia raortuus est pro onmibus, perspicuum est
, quod oranes perieramus, eamqueob causain mor ,
luus esl pro iis qui perierant, obieranlque morlem,
. ,
ui nos viviflcaret. Qiioiuain igiiur nos viviiicavii,
, ' ' ~ non debemus porro nobis ipsis vivere, sed illi,
, ,
propter quem vivimue : qui nedum morluus esl
, ,
pro nobie, verum etiam resurrexii, primilias iko, .
slras, hoc esi, corpus suutn in coelos relerens, u l
" ,
oinnino nos eiiam eo perdueai. Quid enim prorsus
; opus erat illum ascendere, nisi nos quoque similia , ,
consecuiuri essemus? Proinde, quia moriuus est
pro nobis, et qua viviOcavil nos, t quia nobis
,
arrbabones incorruplibiliiatts dedit, ipsi io posieruut
, .
debemus vivere, baud noslris cupidiialibus.
"
Y E U S . 46. Uaque nos ex hoc neminem
, secundum carnem. Quia omncs occisi a peccaio
,
reviximus, el viGcaii sumus a Clirisio porbapiisu.a,
* , ,
merilo neiiiiiiem novimus fldcliam, inquil, secun " , ,
dura carnem vivcntem, boc est, jaxU velereni et
. D carnalem vitam. Omnes eniro Spirilu regenerali,
, iiovam et spirilualem viiam ductini.
.
2 7 1 E* cognovimus secundum carnemGbri^
c ,
. > aiuin, sed Biinc non novimus. Indicat quod Chri, , \, sium dncem el principem babenius bujus ipsius,
* , nempe o i secunduai carncm non vivamus, Etsi, i n , . ; quiens, Cbristus olim secundum carnem eral, nunc
; - tamen non esl. Quid inde ? carnemne deposiiit?
, .
Minime : nam quemadinodutn assuinpius est, sic
. ; " eiiam venict . Assumplus- esi autem in carne, et
n

81

8 0

A c l . iv, 41.

Variaj lectionos.
1 7

7 8

7 8

10

: .

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

856
rum corpore. Quid igitur dicil? Quod nos lunc qiii- , .
dem secundum cariien* vivere dicimur, quatido in
ffjv , ;
peccalis fuerimus : tumqtie non secundum carnera
.
vivere, quando non peccaverimus. Clirtslus aulera
, \
secundum carnem vixisse dicitur, quando gecun , , , . ,
dumnaturales el inculpatog affeciug vixii,esuriens,
* , \
aitiens, dormieng, laborans. Nunc autem non esl
,
secundum carnem, boc eet, ab his naturalibus et
* , \, ;
inculpaiis affectionibus liberatus est, impissibile
, ,
ei immoriale corpus babens; ui nos quoque, inquii,
.
abnnde doceal, ne ullerius gecundum carnem et in
peccalis vivamus, ged s&cundum gpirilum.
9

VERS. 17, c Itaqtie ai quis in Cbrislo, nova crealura. > Si quig credidit Chrigfco, in aliam plane
crealuraui pervenil, et nova creatura facta est.
N O Q debemusjgiiur
secundum velerem
morem vi
*
'
vere.
4 Yetera iransierunt, ecce nova facta suat omnia. > Qualia veiera ? peccatum et Judaicae cerelnonig. Nam vetus peccatum praeteriil, novaque
iiobis anima, et novum corpug factum est, et pro
Judaicis omnibug uova nobig facta sant omnia :
pro lege, Efangeliura ; pro Hierosolymig, coelum ;
pro templo, inlerior conina, io qua gacrosancta
Triniiag ; pro circamcisione, baplisroa ; pro
inanna, corpug D e i ; pro aqua, sanguis Domini;
pro virga Mosis vel Aaronig, crux ; pro agno, F i lius D e i ; omniaque alia eaindem ad ralionem.

/ , .
, ,
.
.

<
. > ; , \ t i
* ,
, \
,
, ,
* , ) , ,
, ,
* ,
, * /
.
4
YERS. 1 8 . Omnia autem ex Deo, qui reconcilia- Q
. >
vit noa eibiipsi per Jesum Cbrielam. Haec omnia
,
uobie daia gunl a Deo, qui reconciliavii noa sibiipsi
.
per inlerceggionem Filfi eigi . Non euiro nos ipsl
, ' accurrimus, eed ipse nog vocavil per mortem F i .
l i i gui.
4 E i dedil nobig miniglariom reeonciliationig.
profundilalem cleroenti* divinae I Cnm enim Pa- . " ! 6 ,
ter ei Filium goum legaiutn miaisset, eumque oc ,
cigum conspicatus eggel ab iig qui reeonciliatione
,
indigereni, neque gic lameo neglexit bomineg, ve , , ,
rum roinigterium reconciliationig, inquil, nobia
apogiolU goig dedil, ut circumeuntes, legaiione
fungamur ad eos qui a Deo defecerunl, eogque ad
, .
eam perducamog.
tjv YER8. 1 9 . 4 Quoniam quidem Deog eral In Cbrigio muiidum reconciliang sibi, non imputang eig peo* , *
, ,
cau ipsorum. > Quod nos gibi ipse reconciliaverit,
. *
gupra dixit. Ne 2 7 2 quie igitur dicat: Atqrit Filiom
' guum niigit: aunc ait quod Filium quidem i s o r i t , . , *
, *Terumiameunon golog Filius exhortatur, verametiam

Pater mQiidum gibiipgi reeonciliavit per Cbrigtum
(taoc enim est illud, 4 in Ghrigto > ) tantamque bo* , 4 *
ifiiatem hominibog ogiendit, ut non golum non pu- ,
,
nierit, verumeiiam recoociliatas gk : nec tantum
, .
dimigerit, ged ne impuiaverii quidem peccata. Si
,
enim rationem exigere voluisset, omnino peri .
iggent.
tt

I Joan. , 7.

857

808

EXPOSITIO IN EPIST, I I AD C O R , ' - CAP. VI.

.

r.otetv
, .
, , ,
, .
1

,
* * ,
. c , *
, . "
, *
I I ,
' , .
, , *,
; .

El posuit in nobis verbum reconciHationis. >

Nibil igitur molesium aul onerosum vobia impoDere prsecipimur a Deo, sed ut vos ipsi reconciliemus. Quia enim mibi, inqaii, non crediderunl, pereeveraie vot adhortantes, lantieper dum persuaseritis.
YBRS. 20. c Pro Chrialo igiiur legattone funginiur, laiiquam Deo exbortanie per noe. Obsecramus
pro Cbrislo, reconcilianiini Deo. < Pro Cbrisio, > id est, Chrisli loco intercedimti9. Quod enim
ille facturus eral, nos euscepimn* nunc : ei qiiemadmodum per illum adborlabatur noi Paier, sic et
nunc per nos adhortatur, ut ipsi reconciliemini.
Non dixii aulem, Reconciliale tobis ipsieDeum, sed,
Yos ipsi reconciliemini. Yos enim bosies ejus cstis,

"
'
*

- r
ft
* * ipse vero nunquam veeler : siquidem Deus el Pater
. ,
eat. Quasi vero Deue adversum eos deliqaertt, sic
, per legaios iniercedit, ut condonenl Deo. Mirain
. * - pielatis et indulgemi sive bumilialionis magnilu 1
diueiB!
,
V Eas. 2 1 . Eumenim qul peccatum non noverat,
,
pro nobis peccatum fecit, ut nos efllceremur justi . > , , ,
lia Deiia ipeo. Ne alia, inquil, omnia commemo , ,
rem, quod benefaclorem veslrnm ignominia affe , * cislis, quod Yindictam is non exegerit, quod ipse
.8
priinue poiius reconciliari voloerii, nonne propler
; ; "
id quod nunc fecit, vos ipsi reconciliari dignum eslt
, , ,
Quidnam igtiul ? Quod Filium suum qni peccatum
.
non norai, boc esi, qui ipsa jugtiiia erai, cen pec > , Q catorem ac sceleraluin, pru nobis morii iradidit.
< .> , Malediclug cnim qui pendei ex ligno , > et,
Cuni iuiquis reputalug est . Nec d i x i l , qiiod
, ,
peccalorem fecerit, sed, c Peccatam, quod tna. " ; "
jus esl. Cur istuc factum ? IKnos jualidcemnr, noa
, * .
ex operibus legis, ged ex gratia Dci. Hsec enim est
,
Dei juetitia, cum quis gratia juglificaitig fuerU, cum
, *
nullus ia eo naevus, ntillave macula invenialur.
, " , ,
c , Propterea enim n o a d i x i t , U i efficiamur j u s t i : eed,
t Jusiitia Dei, graliae excelleniiam oskeodens.
.
T

*,

CAPUT VI

c , >

VKRS. < Cooperante auteni etiam exbortamur,

. > ua in vacuum graiiam Dei recipiulis. Coopera , , * ,
inur, iuquit, nos et vobis et Deo : vobis quidem,
* , ry ut 8rveniini; 2 7 3 ^
*
voluntalem ejus
, , . *
impleamus, boc est, ut vos salvos reddamus : et
,
Cnrisli loeo ad secundum usque advenium ejus, ac
, ,
antieper dum vixerimus, horiamnr, ne i vanum
. augcipiatie gratiam Dei. Quideaim prodest a pecca , lisdivina gratia liberari, deinde rursus iisper pro
; , priam aocordiam impleri? Rursus enim inimiciiia
. na*cilur, et gralia Dei erga nos deinceps frusira
, fii. Ne Sgilur exisiimetie, quod mera fldes sit re, .
concilialio, verum viia eiiam est necessaria.
* , Y E M . 2. c A i t e n i m r - : Tempore accepto exaadi - v l te, et ia diebus saluiis adjuvi le. Ecce nunc leme o

>

Deul. , 3.

ba. , 12.

7*> Isa , 49.

Variee leotiones
1 1

a u l e m

u t

853

THEOPilYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

"

860

pus acccplabile, ecce nunc dies salutie. > Qualenam , , ; j O ,

teinpus accepiabile ? Gratiae, in quo est remissio
* . ;
peccalorum, juetiliaeque submiaitlraiio. iaiud est
acceptabile tempus, in quo nos Deue recipii, exau- , ,
, .
diique noe, et servat. Judicii enim tempore, neque
, , ,
cxaudiet, neque adjuvabit, neque servabil. la boc
. ,
ilaque graliae lempore certare debemus; facile
" fcauamque assequemar premia.
6 .
,
V E B J . 3. Nullam ulla in re dantesoffeneionem,
. ,
u l non vitupereiur minisierium nostrum. > Adbor, . ; tamur, inquil, el cooperarour. Quomodo? Ciira
oOtiD&ionem viventes. Per narrationit autero ordi. ,
ncm consolit, ut et ipsi illum intueanlor. Sicenim,
. , ,
inquil, insiituo viiam meam, u i nedum non accu ,
aalioni, verum Ne querimoniae quidem exigua?, aat , * ,
, scandalo cuipiam locum dem, ne culpetur rainisle . ,
rium noeirum. Rursum noa d i x i t , Ne accusetur,
verum, Ne miuiroam quidem repreheneionem ac- ' f
cipiat opue meum, et miaisterium meum. Ndrintillt
, . vcro sic iaierprelali sunt: Ne iiuperium in praedi
calioneni refleclai; banc eniin minUterium euuni
.
appellat. Me eaiui male vivenle, praedicalio concul , xai
cabilur et viioperabilur. Clancuium auiem Hlos
. quoque Mibindicai, quod Vobis etiam male vivemi , ,
bue, ad Gbrisium et fidem blalpbemia redun
dabit.
.
Y E R S . 4. c Sed in omnibus exbibenles nos ipsos,
' ,
Unquaiu t>ei minie&ri. Hoc majus esl, non goluni
. , seipeum ab accusationibus et reprehensionibos pu- ,
ram facere, verum eliam bujusmodi viiam common , '
etrare, ot per ipsain appareat esse minisier Dei.
. , , ,
Non dixii autem, Apparentes, eed, Exhibeales,
c , , .
boc cst, demonstranies.
< . ,
In paiienlia mulia. > Modum dicit quo lalis
, *
eratit, per palientiam vldettcel: nec simpliciier,
ed, l V r muUam, > inquii. Non enim saiis esl, , . ^
uoam aliquid ei alleruin suflerre, caterum opus ,
est ad flnem usque sustinere.
.
c l n iribulationibut, in necessitatibus. > Haec est
4 , . .
fribulaiionis iniensio el exaggeratio, quando i n - , jj
extricabilia mala fueriul, quae bomiuem pre- .
raunt.
t . , ;
In augustiie. Quae sunt a fame, vel simpliciler a icnlalionibus.
D .
, . " 2 7 4 ^EBS. 5.< plagis et carceribue. Quando
plagse et carceres ad&ini, vide quanlum aii m a l i ;
, xat
siquidem vel alieruro borutn pcr se s i l gravissi * .
niuin.
t . > ,
c In sediiionibus. Hoc es(, in perseculionibus,

,
quando non babueril aliquis ubi pedem flgat, de
loco in locum aclus.
.
c , , . *
c In laboribus, in vigiliis, in jejuniis. > Gum d i xisset de exleruis, quse sua aunt jani bic :ppoait,
" , ' ^
quibus suapte sponte sese aflligebal: 4 Laboribus,
, , t *
iuaiuium scilicel, pcr quos el seipsum el alios
, ' **
e

01

VariflB lectioncs.

. " .

e a

EXPOSITIO 1N EPIST. I I AD COR. - CAP. VI.

862

ta\ \ - alebat, comque hift oraaibus et vlgibmt et jejuMvit.

fftSUEV.
. > ,
YER8. 6. c ID purilate. TemperanUam sic ap\\ , , \
pellal, vel purilaiem in omnibus rebus, lum quod
.
iiiunerum corruplelam non admiscrit, tum quod CH
tra sumpuim pradicaveriu
. > ,
< In scienlia. Hoc est, in Dei sapiemia, qnas
; ,
est revera gcieniia; non eilerna, pseadapostolo*;$.
rum niore.
c , . longauimilaie, iti benigtiiiate. > Adamaalini
; , , plane anioii est, si quis, cmn undiqne exacerbe*
, , lur et puagauir, non solaui longauimis, verum etiam
.
inilis eit et benignus.
. ,
c 1 Spiritu eancto. Oeiendii unde haec omnia
.
p m g e r i i : uimirum t iit Spirilu eaticto. > Cum
' , lem eua oslendissel, lum Spirilus sancli auxilinm
.
poftuit. Intelligitur eliam, pro, c in donis spiriiua ; * \
iibtis; >per buc cimitdocumenlum quoqne damus,
, quod Dei simus minislri, ut qui imracula exhibea.
inus.*Vel ia Spirim sancio nullain dedimiis offen , ,
siooem, hoc est, in donis Spiritus. Mulii enim eo . ,
ruin qui effcruntur, veluli i i qui linguas babeul,
, i i * uii decei non uiunlur. Paukis vero non eic.
' . .
. >
In cbariiale non flcta. Haec res omnium bono , '
rum caoaa e s l : h c el Spiriium apud cum perina .
nere faciebat.
c , ,
VERS. 7. c In verbo veritaiis. > Hoe csl, non de
^ .
pravante* verbum Dei.
. , , , g
Iti virlule Dci. > Nihil, inquit, meum esi, sed
, baecoainia in viriute et poientia Dei facla sunl, t e l
,
in signis eliaui aique prodigits el virluie, qua Deus
.
el pmiit, ei beneiicia nobis imperiii.
< Per arma justiiiae dexlra ei siaislra. Arma

jiisliiia sinisira, trUlia cuucia; arma quidem lan , ,
quam raumenlia* ac in tulo nos collocautia \ siiii * ,
stra vero, propier laultorum opinionem. Siquideui
* ,
ei Doniinus ipse nos orare juseit, ne iugrediamur
. \
in tentaiionem. Dextra vero, jucundiora. Iu uiris, . ,
que ergo Paulus irreprebeit&ibilis monstrabaiur,
. '
at qui neque irielibus dejicereiur, nequc laHis ef, ,
ferrelur, sed arma ju&Uiiae haec revera faceret.
, '
.
c . >
, . D
;
, . ;
; ,
,
, .

. ,
*
.
': .

VERS. 8. Per glariam et ignorainiam. > Inlerpre-

Tsal. cxvn, 18.

Vari lectiones,
* m.

e 8 t

n o b i a

d e x l r a

uius275 !

etsinisira,quod sintglor i a e l ignomiuia.Qiiomodoveroarniaju&Uiia} gtoria?

Quoniani irmltoa inducit ad pietaiem, hoaor qai defertar docloribus. Quid inde? Naeccine Pauli virlus?
Imo, quia cum gloria affecltis esset, non superbiebat. Ignoniinta aulem quae patienliaml operatur,
ipsum probalum efficiebal, pra?dicaiiouemque ejos
felicem reddebat.
c Per infamiam ct bonam famam. > Hoc qiioqne
arduutn est, bifainiam sustinere : nam animuin
magnopere movet. Propterea Dominus eos bealos
praedicat, qui opprobria feruiiia. i tormenlis enim
n

863

THEOPHYLACTi BULGARLE ARCHIEP.

861

corpus cam anima parlilur dolores; in coniamelia *o ) ) *

vero sive tnfamia, totum onus aniinae Immiuet: unde 6 , \ . "OQ&y
' .
ei Jobo istuc caHeris plagis graviui erat.
< ' , *
< Tanqnam seductores etveraces. Hoc esl qood
c . >
dixii, Per ignominiam el bonam famam.
. >
VERS. 9. c Velul ignorali et agniti. > Aliis eaiin
\ *
adamali et cogniii eranl, alii vero ipsos ue aovteae
. ,
quidem dignaii erant. Hoc autem idem eei cum eo
c ,
quod dixit, Per gloriam et ignominiam. >
' , . > ,
Tanquam morieates, eiecce vivimus. > Hocest,
lanquam morti addicli et condemnaii, ac quatenus ,
, c
ad mentem insidiantium pertmei, inorienies per
< .
Dei nutem poieatiam < ecce vivimus.
c ' , c Tanquam casiigati, et non occiei. > Permiltit,
inqnil, baec Deus, ut erudiat nos ei casligei. Qnare , , , .
, cliamnum, anle futura illa praunia, non exiguam
nobis a casiigaiione lucrum provenit. Davide , .
aolem boe desuinplum e s t , Gasligaaaenim, i n * , , , qntt ille, c castigavil me Dominn, et morti non
, . >
iradidit ine.
*
< ' , .
V B R S . 10. c Tanqnam doleniee, eemper aoiem
, , *
gandenies. Apud exleroe quidem, moeaii videmur,
aii : nos vero eolida volupiale perfruimur. Noo
.
enim aliquando lailamur, aliqnando non, sed sem, , ' .
per.
Taaquam egeates, multoe aulem locupletanlee. >
< ' , .
Diviiiis ium spiritualibus lum sensibilibns aiuUot
,
lorupleiavit. Etenim omniuin acdes tibi aperlas ba- .
bens, opuleniiseimus e r a l , ac aliis imperiiri et , Jjv,
nuirire poinil, perinde ac sancloe io Hierusalem. Q ,
.'ndicat autem boc et per sequentia.
.
.
c " , ,
Taaquam nihil habentet, el omnia pos&idea ,
tes. Qui entm nulli rerum lemporalium ad viclum
" . c , > , c
c l amiciura perliaentiam afflxug esl, qaae omaiom
t u n i , babet. c Sienim fieri posset,inqoit, < oculoe , >
Testroe eruissetis et mlbl dedisaelis*; quomodo ;
, igitur lales pcctiniis pepercissenl erga ipsom ? Haee
.
aatem omnia illis receneuit, ne ob aliquid eorum
quae Iristia videbantur, turbarentur.
t : ,
YEES. I I . Oe noslmm patet ad vos, Gorinthii,
cor nosirum dilatalum est. % Postquaro propria * .
cerlamina recensuiseel, ipsisque veluli per narra- , ,
, ',
liuncnlam quamdam 2 7 6 ostendiesei, qood ipeam
R

iroitari debaerint, deinceps increpaturos eet eos, ^ , . ,

, , ' **~
,
^ . ' W
* . , &"'
, ,
^ .
, ,
. %k
, , *

ceu enm non admodum diiigentes. Antea vero qaam

hoc faciat, propriam charitatem ostendil: Seoiper,
inquiena, volo vobis loqui et diseerere, ac Hbere,
cumque flducia verba facere: boc enim significai,
t Os noslrum palet. Sic autem dicii, quia eoa
objurgaturue esi, indieane eam ease maxime dilectionem, ipsara fitlelicet loquendl Hbertalea). Noa
soittm aulem ore oatendo dilecUonem meam, verumeliam corde, amplnra illud et lalum erga toe babens. Fervor eoiin dilectionie el oa raeom aperii,
bMaiih. v, 4f.

Galat. , 15.

Vari lecliones.
7

EXPOSITIO IN BPIST. I I AD COR.

priav

- CAP. V I .

866

* * etcormeam dilaiavit, amplumqne reddidit, al omnee

* capial. Dnde etiam infert:
xa\ *
V E E S . 1 2 . f Et noo angiisiiamini in nobis: anc i v * ^
gusiiamini autem in visceribas veslris. > Vos, inquif,
. > , ,
in corde nieo, lato nimirum, sinc angustia locum
]) , ,
habeiis, blque cnm loi sttis. In vesiris auiem visce *'*, .
, Ttbue magna est aitgusiia, nec me, quamvig unixal , oum, plene capere poieeiis : lioc esi, Ej-oquidera
valde vos diligo, vos vero diligiiis quidem me, et
* , ,
babeiis me in visceribus eed augusio modo, non
,
-/, ' , - amplo.
'.
( )
8 . 1 3 . < Eamdem atitem relribulionem, tan*
.
quam flliis dico, dilatamini et vo. > Eamdem, i n ,
qnit, eoropensnilonem amiciiiap et a>qualiiaiem vos
, \
,
, ; . * ^ afferte, ac lalos vos quoqite reddiie, perinde ac
.
' , , < * ego. Indieai autem et boc esse debilum: c Ut
, , . fiiiie > eiiim, inqtilt, c dico. Nibil magni postulo,
8i paler com sim, a filiis amari cuoio: interest
.
enim (uerorum hoc.
V E R S . U . C Ne ad alleram lancem acelinemini
. > " !\
6| * , cum intlitelibtis. Ne propler seipsum igia dicere
vldealur, oetendit qnod propter ipsorum lucrum illo ,
, rnm amichia indiget, ila ferme inqaiens: Hoc est
diligere me, si non commiscealis vosinGdelibus, nec
ad eorum partes incltneiis. Nou dixii amem, Non
. , ,
commisceamini, sed, c Ne ad allerani lanrem incli, c - ** ,
nemini, > hoc est, Jmliliam iujuria ne afficiaiis, iis
,
eciticel inclin.iiij et adbxrentes, quilitis non licet.
. , '
Natn , de injiieta libra diciiar, quando
, .
nimirum altera lanx gravior exsiiteril.
iw

\ ; >

, ,
*
,
$
; ' , ,
* *
;
< ;
^ ;
, ,
-
; . ;
'
, ,
, .
& .
" ; >
> ,
, .
< ;
. > 01
, , \ *
* , .

i Qoa>etiiut participalio jtistuise cuai iniquitate?

Hic non suiipsius et iniideliuiif (onparaiiouem
facii, eed Coriiithiorum virluiis et ingeuuiiaiis,
illorumque praviialis: perinde ac si paier videas
liliufii cura bominibus depravaiis conversamem, ad
eum dicai: Quae esi comaiuuicaiio luae generosiiaii
cum illorum pollulione? Vos igilur reipsa, inquil,
jusliiia esiis; illi vero iuiquilas: quid igitur vobif
cum illis commune est ?
Y E R S . 1 5 . c Qua3 auiem aocielas luci ad tenebras?
Quae est coovenlio Cbrisio ad Belial? > Omnibua
modis volens ul ipsi deficiaut ab infidelibus, non
dixil, Quae 2 7 7 estsocieias illusiratis luaiine cum
tenebricosis ? vel GbrisUanis cum Belialitis ? vcrum
res ipsas pro persoais posuh, lumen el lenebras ;
quod plus est: et Cbrislum ei Beiial,quod significal
desenorem. Hinc autem omnino lerribiliorein orationem fecit.
Aul quaeest pare fideli cum infideli ? Hic personarum meminit, ne videatnr vitia simpliciter
accusare, vel virtutem commendare.
Y E B S . 1 6 . Quis autem conwnsus templo Dei
cum idolis ? Vos eniro ealis templum Dei vivenlis. >
lufideles sane templa idolorum gual, vel ipaa eiiam
idola. Yos aulem templuin Dei eslis, uoa talis

Varittlectiones
** . .

** .

867

THEOPHYLACTI BULGAHLE ARCHIEP.

qualera ipfti fliigUHt, sed, vivenlis. Quis igilur cou- o5v , , , eensus, id est, siiniiimdo, conventio, vobie c u
, ;

istis ?
d

< Sicul dixit Deus : Qaoniani inbabilaboin ,

el inambtilabo, eroque ipsorum Deus, el ipsi erunl
inihi populus. Ne adulari videalur, ex Scripiura
confiruial quod sinl lcmpluin Dei. Quod igilur Deus
in uobis babiiel, prioris vila; pnriias saue pr&bai:
quod vero anibulei, conalus posibac et diJigentia
facii. Cum eniui hotno purus fuerit, iubabiiat eum
Deus: post, si ad aliud quoddam optis nio.veaiur,
inambulare diciiur, quando scilicet Deus, ipsitit
tli Deus, ita in pairiarcbarum ordinem ascendenlis.
V E U S . 47. c Propier qood cxiie de medio eorum,
ci separamini, et impurum noliie tangeje, ei ego
s iscipium vns dicil Dominus . Non dixit, Ne
agaiis abstirda, sed, Ne atlingite quidem, Inipuritas autem duplex est : ahera quidem corporis,
aliera vero aaitnac : aniniae quidem, ut aordida?
co^itatiopes, et inlueri impudicis eculis, viudicl*
cupidiias, d o l i , idque genus alia : cerporis vere,
ul fornicatio, adulieriuui, omnisque impudicitia.
Yuli igilur utriuque nos esse puroe. Exile igitur e
niedio infidelium, ct segregemini, boc e*l, soli
agile, separemini, et puri eslote, et luoi euscipiam
vos. Cum eniin discesseris a pravis, lum unieris
Deo.
Y E R S . 18. c El ero vobis io Patrem, ei vos eritis
inibi iu Ul.os et Glias, dicil Dominus oinuipoiens ^
Yidea* quf prxdixerii propbeia, qux jam in nos
S
pervcnii per bapiisnta, regeneraiioaem uTiorumque
adoptiouem ?
e

CAPUT Y l l .
V E R S . i . Has ergo babcnles promte&iuucb, tbarissimi, mundemus nos ab omui inquinamenio carnis et spiriius. Qtiales promtssiones ? Quod teinpliim siinus D e i : quod habeamus inbabiianlem in
nobis ei inaiabiilaniem ipsum Deum et Patrem.
2 7 8 Pnrgenius nosipsos ab hnpuris operibus (bxe
enim carnis sunl coiiiquitiaiio) ei a sordidis ac
turbidis cogitationibus; hxc eniiu suni contamtnalio spirilne, id est, aniniae.
c Perlicierites eanctificationem in timore Dei.
Nou saits esl, inquit, abstinere ab fmpuritate,
verum opus est etiam aliqtiid boniperftcere, nempe
8:uictificationem, id est, puritalcm, letnperamiam.
In limore > auiem c Dei, > apposuii, vci qjiia est
lcmpernnlia iostituta, ut placeai bominibtis, et nun
1 timore Dei : vel osiendit nobis quomodo hnnc
perficiamus, nempe, in limorc Dei. Nam etiamsi
ravtal concupiscealia carnis, tjmoreni Dei habe, ac
lolletur insania. Non solam auiein lemperaiitiam
per sanctimcnram inielliges, veruni etiam quaaivis
u vita purilalem.

c , ;,
, ,
. " $ ,
.
,
* ,
.
*

, ;.
,
, ,
. * , :,
, c . ij
, , 0
, , \
, *
, ^ , .
.
, ,
, , . ,
.
c , \
, . > ,
;
;
. .
< , ,

\ . > ; ,
^
.
* \
[
, , .
.
, , ,
, , ,
, . ,
, , ;
, tpoCov
* i ,
.
, ,
. '^'
, * .

Levit. xxvi, 12.

Isa.

L I I , 11.

VariflB lecliones,
.

E X P O S I T I O I N E P I S T . I I A D COR. -

CAP. V I I .

VERS. 2. Capile nos, neminem LTsimus, nemJncm corrupimns, nemincni fratidavimns. > Rurses
sermonem de cbaritaie movet. Quia enim terruerai
eos cnm diceret qnod ab eo resilirent, agglulinarenlurque increduits et impuris, nunc mitjgat eos,
inquiens, t Gapite nos, > lioc est. Accipiie nos
late, neqne sit arclus nobis in vobie totus. Psemlapostolos aatem innuens, c Neminein, itiquh, ta>
simas, ' in pecnntis : c Neminem cornipimitB,
boc est, Decepimus, doctrina impia roenlcm eoctim
corruinpenles: c Neminem iraudavimus, boc est,
Non rapuimus, non qujestum nostrum fecimus praed cationis pratextu.
*
VERS. 3. c Non ad condemnationem bxc dico.

Pradixi cnim, quotl in cordibus noslris estis, ad
{. , . ^ commoriendtim, et ad convivencinm. > ut vos
; , condemnem, ba?c dico. Unde perepicmiHi est? Ex
cbnrilaie, quod in cordibus noslris sitis. Quia vero
. \ \ ,
fieri poiesl u l quispiam diligal, nec velit lamen
^, * .
una periculis se submiltere, proplerea d i x i l , c Ad
commoriendum. > Ac quia mulii, amicis prospere
, , .
**fjf niibue, pra? invidia non congratulantur, addidtt,
,
El ad convivendnm. > Totum aulem quod ait,
,
est hujusmodi : In periculis non iugiemna vos, in
OJ .
secundiore rerom staiu convivemus, et nou invidebimus.
^ , VERS. 4. i Multa mibi flducia est apud vos, mtiha
.
mibi gloriaiio de vobis. l}mw eos percelluisso
}., < , , c , > videbalur, dicendo, c Angusliamini, et, Capite
- , , nie, jam se excustif, ipsisqne medctnr, inquiens
,
Non ut cotidemaem vos, baec locnius snm, sed ob
^ ,
multam meam, quam mibi de vobis potliceor, fldu; \ . " ciam ac liberlatera, el quia cupio ad viriutem voe
, promovere. Quod enim vos non coiulemiiem, vel
. .
inde planura est, quod 6tiam apud alios vcstri nomine glorier.
,
c Repleius sura consoiatione, superabundo gaudto
5 $
. ,
in omni iribulatione noslra. Quia correxistis ea,
\, '
propier quae vos in priore 2 7 9 Epislola conde, *
mnavi, consolalione rae replestis. Nec solum roe
( ),
consolati estis (quod est a iristitia liberare), ve * .
rum eliaro iaetiiia largiter me iniplestis. Laelitiae
, *
namque copiam indicat per verbum . , , ,
, bO esi, superexubero. Ac fanium,
^ , , D \ \ i gaudium eral, ut in omni affliciione noslra
.
eaque niagna, praevaluit Hlud, illamque exslinxit.
,
Ista auiem iie quse paulo anle de ipsia dixii, con* , *
traria videnlur, sed non sunt. Nam lam baec, quam
., ,
illa amantii eunt : Ula quidero arguentia, isla
, * .
vero conflrmantie, quod non ex inimicitia, sed ez
, ,
, .
.
, , *
*
, , t ' ,
, \
. ' , \,
, > c
\ > , ,
c
* , ,
.

88

n q u

,
. >
, ,
,

ainore vebemenli istiusmodi iacrepaiioaes pro?e

niunt.
VERS. 5. Elenini cttm veiiissemus in Macedoniam, nullain requiein baboil caro nostra. Ailiictionea suam narrai, eamque verbis aggravat, r#t
osteudal ingcns esse gaudium quod ex ipsie dinaav

Variflp lecliones
M

* .

0.

f71

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

feti, tiqoidem UnUim dolorem repuleril represse- . ,

*
rilqoo. Palchre aotem d i x i t , carnem requiem
Boa babutgse : antma eniin Pauli inviuctbilis eral.
c Sed omnem iribulalionem patsi suuiue; foris
pugna. AL iuiidelibus.
t loius terrores. > Propter imbecilliores fideles,
iie aeducanlur a falsie fralribue.
VEES. 6 c Sed qui eousolaiur bumiles, nos con^
golaius csl Deus k advenlu T i i i . > Quia roulta eit
aUetiatus erai, Tilum etiam teslera producii. Quie
vero coosolaiur bumiles? Deus, ioquil : ille el nos
coneolalus eel, utpole qui Tilum nobis miaeril; ejue
enim advenius saiis fuit ut dispargerei affliclioaem
aoairam. Vull auiem Utum virura iliis venerabilem reddere. Quare roagni admodum facit ejue aoV
\6utiim

' * .
,
c ' . ,

' , 0 " , >
, .
. ;
, ,
* .
.
.
.

VERS. 7. c Noo golum autem in adventu ejut,

verum eliam in consolalioiie quain ipse accepil ia
vobis. > Mon 8oluro inquii, ob eam cauaam quod
inihi tempore affliaionia meae adfuil, me consolaiua
esi, vermn eiiam quia htijusmodi vealram vinaiem
iiobie denuntiavit, ex qua et ipae solamen adeplue
esi, boc eai, gavisua esi in vobia, suacipiens
propier virluiee veeirae. Conciliat auiein, et familiareni facit ipsis bunc virum, utpole qui eoe apud
ipsum laudaveral.
Referens nobis veetrum deeiderium, veslrum
fleiuu, vetirani aemulationem pro me. Veriaiaiile
eiiiiii erai eoa lugere et aarioe ose, quaro Um
aegro easat auiaio pracepior, et quare laiidiu abee-

, \
' . ,
, * ,
, , '
, ,
, ' ,
. ,
.

,
, . >
*
,

1 ;

- -
'

'
w

8. HIIIC bimpliciicr d i x i t , Lacryinaa, 8od,

, , ' c ,
c Fletui : 1 neque, Cupidiiaieni, sed, c Deeide, ', c , , uc/v
riuin, 1 boc esl, vebemenlein iiiquieilionem : neque , , , ,
Jraui, aed, t Jniulationem, > nempe advereus eum
. qui fornicaiuB erat. Propler nie entai aceensi et
, , \
igniii eslis, ul jussa uiea capeaserelift: vel eiiam
*
advergum pseudaposlolos aemularemini pro me.
. ,
Ilaec auiem dicil Apostolu?, 2 8 0
soluni prio " ,
res reprebensione* sanans, verunieiiam revera su *
8cipieii8 eo qui beoe se geseerani. Multi enim ma- ,
lis moribus prsedili erani, et bisce laudibua indigni;
' * ^ ,
auamen ipse uoa didacil, veruin cum eoco-
iiiia, tum viiuperia coiuniunia in mediura ponil, , daits iia cuilibel sibi coii8cio eligerc quod ad se
.
periineat.
D
c " .
< I u ut luagis gauderiem. 1 Ex praeseatia eiiaoi
, , , ' ejiis exhilaratus, magie, ioquii, gravitus eum, quia
.
talia mihi de vobis annuniiavil.
}, w
VEAS* 8 . c liaque eiiamgi coutrietavi ?08 in Epi, . ,
8lola, ine non pcenitel, quamvie poeuiiebat ine.
, ,
E u i bujaatnodi ecripserim vobie, quibue e i c e m r i m
, ,
modtiai objurgationis, ut adeo me poaniierei quod
olira iDodum vos increpaveriro : ingona umea com-
moditae q u * inde profluxil, non siitil nie jaui pOBoi $ & . &
ieniia duci. Ha3C auteai d i x i i , non quod revera
, , 4 ^
iairttoderale eos increpuerit, verum ui pruBconia

eorutu majora faciai.

f l

V a r i lecliones
.

EXPOSITIO INEPIST. AD COR. - C A P . VII.

74
V E R S . 8, 9. t Video cniin qaod Epistoia ula

: 3

< , ,-

fc)OV.

.-) , , ' , -, \
' .

cliauisi ad lcinpos, vos coalristaveril. Gavdeonuac,

nou quod contri*tati eslis, sed quod conlristaii
estis ad poeniientiam : coniristaii aatem estis secuiidum Deuwi. > Trisiiiia ad horam durat, uiiliia
auieui pcrpetua e>l. audeo > vcro, noo quoJ
coutrislaii estis, (quid enim Iiicri nviai tocedit
ex eo quod vos nioereatis ?) c sed qaia conirietaii
Ui&ad pOBiiitenliani. > Observa aaiem quoinodo
iristiliam bpisiola atlribuit, ei non dicii, quod vobia profuerii (id quod veruni erai), scd illoruin virt u t i rem ascribit. Yos enim, iuquii, t contrisiatr
estis: coutrisiali auiem esiissecuadum Deum. J
Ut in nello deiriaieniuui paiiaittiui a nobis. *
Objurgati a nobie,4nquii, conlristaii esiii secundum

, , , *
'. t -
. , , <
(: ; ) ,
< *
. "
' , '
, *
.
, , .* .

, , *.
( , .
, .

< -
*
,
, ,
* [/*. ] ,
, , , .
,
, Q
yap .
, -

, "
( ),

.
,
. > '
, ,
, * * .
, .
' .
9 8

' . * .
,
* . > .
< . > * .
< '' . > . ,
, ,
,
.
1

Deuro, ac in nulla porro re a nobis Lvsi eslis, da^

mnuinve passi. Omnes eaim vos, atqtie euum ipse
qut exvreme deliqtMTat pcr fornicaiionein, moret
vesiros correxislis. Praceptor enim lum discipulo
d^miium infert, quaiido deliaquenlem non objuiv
gai. Naiu si objurgaius esset, ipsi in lucruin cedere.
Y K R S . 10. Tristiiia namquo quae est scciMidm
Deinn, poeaiieniiam ad ealulem baud pcentleadam
operatiir : mundi vero irislilia morlem opcratur. t
Pbilosopbalur ile moerorc, ostendens quod DOR sewj sii noxia res moeror, sed quando secunduni
niundMta fiai, lioc esi propter pecunias, propier
gloriam, proptcr mortuos. Ista enim niorieip efBcit,
o

<P"dcm aniinae, sxpcnumero aulen) vi corpor s : baud pauci cnjni ob bas res perienint. Propicr peccata voro si quis libenlcr irisiatur, sccundum Dcum ronslrislatur. Mcdiciua euitn \\xc ad
banc a?gritudinem solam commodat, baud poenileudani saluicm efficieus Xneino eiiim 2 8 1 *eipsum
condoinwat peccali aominc conlrislatum), boniinemqtie a morle ammae eripii.
V E R S . i l . c Ecce cnim qnod secuiidum Denm
contrisiaii fuistis, qtiamam in vobis g'nuil sollicitudinem. > Non alionde, inquit, demonstro commodilaicm ex (ristitia secundnni Deum provcnientem, sed cx rebus vostris. Non (antum enim non
poeniiuil vos quod conlrislaii fucritis, veruin eiiaivi
siudiosiores facit esiis,
i Sed defensionem. Erga mc. Excusati enlni
^
apud me estis, quia resipuistis,
< Sed indignatiooem. Erga eam qui fornicatus;
erat.
I Sed limorem. % Erga me : timoris enim erat
lania adeoque festina correciio.
c Sed desiderium. >Erga me. Gum autem meium
dixisset, ne putaretur isla ex auctorilate quadam
Miiipsiue dicere, slaiim correxit, ;desiderium iaqqtens : quod charitatis, non poiesiatis eral indi?
cium.

< . .

c Sed aemulalioncm. Pro Deo.

Variaa lectiones,
u

.
.

PATKOL,

Ga. C X X I V .

f T

0 .

28

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

gft

c Scd viudidtam. Legom Dci: lstae eiiim in-

' . juriam paasae tdcisccboutur.
.
c ooinibus exltibujslis vos iocmuaminatos ca*e
<
i n negoiio. Non solam, mquii, nibiJ uJe eslis ausi,
, , , *
quale furnicaior isie, sed neque oblactaii esiia ia
, , '
UJo. Quld eiiita in priore Epieloia dixeral, Et vos
.
itiflali eatts (id quod eos socios contliiuebat sce
leri*), lalem, iaquit, jara nunc Hwpicionem de vobis [ [ . ]
deirivistis, ctemoiisirastisque voe eeae puros ab ba
* ,
reprebensione.
\
,
- YBRS. 12 c igUur eiiamsi scripsi VOIHS, IHHI pro ,
pier eum qui fecil iujuriam, nec propler eum
, , '
qui pogsus csi, sed ad manifestandaiti sollkUudi
ueiu nostram quam babemus pro vobie erga vos
' . > "
coram Deo. Ne dicaut ei, Quid igiiur increpabas * * ,
nos, si in boc negoiio incontamiuaii eramus? a i i :
; ,
Taniam babeo graliam liileris illis, uec pGbnUel me
* , \ |
objurgaiioiii, u l etiam dicam, quod propier boe
, , '
ipsum baec scripeerim, u l dHeciiomea el aolliciiuJo
, ,
mea pro vobie manifeuciur crga vos coraai Deo,
, ,
boc esi inspeclanle Deo, quod vera siL Meiuebam
, . enim ae iu vos quoque perveairei contagium. Queui
.
auiem dicit injuriam ioluljgse, ei iujuria aflecleai
; esse? Eos qui fornicaii eraat: ulriqueeuim se ma * . U
luo iujuria afleccruni. Quomodo auiem dicit, Noa
, ; ,
propler lios scripsi?Hoc esl, scripsi quidem, Idque
, , '
propter bos, ted non praccipue propter eos, propter
* ' ' ,
vos vcro polius, operam datis ne loia civitai Lede * *
1

relur: perinde ac cum d i c i l , Num Deus curam geril Q > , boutn ? boc dicil, quod Deus nulla boum cura
; ' ;
langatur; qui enini condiii fuissenl? verum quia
.
propier bovcs precipue non sancil ieges*
f

Y e n s

282
Propicrea consolalionem accec . *
pinms. > Eo quod siudium nieum apparuit pro vo , '
bis, neque spesiuea me iefelIit,^ropler boc, ioquit
, , , maxiiuam consolaliooem accepi.
.
c Super consolalione auiem vesira abundaniiua
4
niagis gavisi suoius super gaudio THi. Nunc vero
$ . * }
ad consolationem qua coiidolaii esiie ine, ut diclara
' , ;
csi, longe adbuc Tebenieniius gavisus suni saper
, ' ^
gaudio TiiL lsia vero laeiiiia el consolaiio ex vobie
esl, et propier vos. A i i ergo deinceps:
, ' .
VEB8.J3, U . c Quia refeciusestspirjtusgugabom " nibus vobis. Nam si quid glorialus sum ipsi de vobis,
. " .,
nou som pudefacius.i Eam ob reo) cxbilaratus sum,
^. , , ,
hiquii, quod invenit vos Tiiue lales, quales ego ipsi
, '
dixi vosesse. Proinde et ipse recreatus esi^cura ule
vos inYenerit, neqae quidquam asperum aui iiijucun ,
duin ipsi a vobisoccurriu Quod vero Paulus diecipu- ' .
loruin nomioe gloriaiur, iudical virlulibus eos con- , ,
*
ipicuos fuisse, ipsumque liberorum amauiem* Talea
.
igiiur bodieque conveuit discipuloe esae aique prasceplore*
* ,
t Sed sicut omuia in \ e r i u t e locutos sum vpbia

1 Gor. ix, 45

Vari leGliones.

. . .
.
. .

f

* .

EEPIST. I I AD COR. -

CAP. V I I I .

8TO

> . eic ei glorialio nosira qaa* faii sitper Tiio, *era

ftiit. vlH, inquil, qua?conque pradieavi wbis f*ia
, * 9 n , Tjaav,
iuernni, vel qoiaverisiaii le eral eum de Tilo iptie en
comia dtriese. Quemadmodum igituxhffcoauija vera,
. " ,
sfequaccunqoe deyobte gloriafciseum, yera visasaaj,
^ ^ , , .
Yea. i 5 . c t viaeera ipaius abuodanliu* $mit

.* , erga voe. > Tiiow ideo ipato coatmeodai, ut Jpai
rut&us eura diligaftl* cap colligaiom ipsis el ipso ,
- . , c rtiai amorefUgramem. Ideo eaiin dixit, < vi&era
, > ejus, ui affeelum ei i$nro genuinae charitags
indicei.
.
c Keminisceirtig omutom m i w m obedieniiajp,
c - ,
. qoaiNOdo cam iremore ei timoro excepistis ilkun. 9
* $, Causasreddk propier quas Tiius eoa adeodiligit,
, ostctidens principium diieciionis ex ipsSs esse, s i . inulque eos adbuc ad banc adborlalur. Non enitfi
> , ' wmplicjier charUaiero aui studium vestrwn ^erga
, , ipeum ostendislie, aed obedientiam, ianquam liberi
, , c < palrcra recipieaies, iroo tajiqaam principem : i>am
cum limore, v> alque insuper, < curo iremore. >
.> *
, , Dupljeem eaun ipsis virtuten* inease tesutur, d i * JacUonefn ^eluli ad pakrem, at meluro, tanquajn
ad principem ,.ut neque chariias *lue limore defl , $
xiai, neqoetimor adilectione sejnoctus iojoc^ndui
ait tit iagratiis.
4 0 .
Vsas. J6. 4 Gaudeo quod in ommlbus conlidojn
, ' , ' yobis. Non propler Tilum lantum gaudeo, qivod
, , bonoratus git a vobis, verum quia (ales vos invcnjo,
^ ' qui non pudefaciatis me, sed poiius cenfidenlem
. , > rcddalis, ac libere de vobis loqueiuom, in onvpi re
Oaftfo ' , , ac lempore. Quin elaliler, confidoetiaffl ac po.Uiceor
, , mtbl de vobis, g 3 quod qua^cunque vel dixero
, , <,
yel fecero vobis, libenier vos suscipiaiis, l ad
.
veslram emeadationero, sive irwrepare give lau*
dare sive grave quid praeclpere opus fueriu
. *.
CAP13T yw.
i , ,
YBHS. 1. i Nolam autem iaciaias vobis, /ratret,


graliani Dei quae data esi in Ecdesiis Macedpni.
. MOD fruslra in soperioribus niutlis pncconiia eos
" , evexit, verum antea leniit eos, quia ad paMporiaiis
aflat.
amorem eoe adhorlaiurus erat. Propierea enim et
, ^ ' anpra dixit; f Confido ia vobis, > boc est, qusRCun * > , " , . que vobis dico, facitis. Noa dixil aui^tn stauro,
, , Dato elaeinosynam, aed qoae ab aliis acio erant, in
. ^ , mediam promem, ad similcm zcluai hos adbor
, ' ,
taiur. Obaerva aa^em qjuomodo graiiaui Dei miseri , cordeni menlem appeUet: partini qaideni sermonem
* , invijdta yacuum ^teiens, partim n l Cprmlbioe pro
yocel, u l et ipsi idem tanquam dopnni Det arri . prant. ]Sou dixk autem, Uuic vel tlfi urbi, verum
, $ , '
toiam Macedoniam coinmendal, u i ei ipsi omnes
, 4 /?x jequo ad simHia respiciant.
.
" ^
VERS. % 4 Qued in nrwlio experimento iribula , , ^ ,
tionie \ abadanlta gau<Jii ipsorum fuiU > Id esf,
,
mulium afflicii, et sic u i probati Qanl per paiienw

1 1

VarifiB lecliones.
1 1

^ .

** .

THEOPHYLACTI BUI.GARI* ARCHIEP.

880

liani : non succubucrunl tamet), sedmagie gavtsi ,

s u n l : ct aimplichcr, verum cuin exubcraniia.
, .
c Et profunda paupcrias coruin abondavii in
c
divHias simplicitatis corum.i Hoc esl, quemadmo , ,
dtim ingeus afflictio cxuberavit in lauiitiam : eic
,
ingens el profuada eoruai paprias eleeiuoeyuis
\
non solum non erat iuipcdimenio, ^crum eiiatn os
, \
poiius diviiiis abundare persuasii. Non autcra
.
dixit, Eortiin quae data sunl, sed, Sinvplicitaiis,
, , ,
boc esl caadidi auimi, ad largienduin prompli.
, , .
Non euiin ex multitudine donorum, sed aniiui prom , ) ptiiudine liberaliias aesiimalur. Hoc auiem miran . ,
dum, quod tanta ex panperiate (direpii enim sunt
(
a propriis coniribulibus) laniaiu iiberaliialem
) .
ostenderint.
.
VERS. 5, 4. c Quia pro viribus teatimonium illis U
" ,
reddo, et supra vires volunlarii fueruni, curo multa
, >
exhorlaiione obsecratttes uos. litierprelalur quod
. , , "
dixii, Pro viribus, inquicns, El supra vvres:
, * >
boc enini appellal exuberanliam siiuplitUaii*, Su- , , pra vires, > inquam. Quin eiiam nou admonili a
, . ,

nobis, sed, f Volumaiii. Et qtiid boc dico? illi

' , ' , ^ ;
ipbi aiitltam adbortabanlur nos et rogabant. ltoc
atilein dicil, ul ipsoseiiam commoncfaciai no tam
, . , \
iiiulta dare, quam cam alacriiate. Ideoque io scr
mone de bac re iinmoralur.
, .
6 .
2 8 4 Gratiam et communicationera mkiislerii
; ,*
quod i i t in sanclos. > Deesi, Adborlabantur nos
, , ;
suscipere ministerium boc. c Graiiam autem
. ,
tfixit, ut quia Corinlbii spiritualium cbariemalum
,
amuibitores esscni, huic quoqtie ceu cbarjsmali
,
accurranl, periude ac supra commeriioralum est.
, .
Conuiiunicaiionem auicni vocavit, u l diecaul
,
, . .
qnod non solum danl, veruni eliaiu accipiunt.
.
VERS. 5. E l non sicul gperavinius. Nou spe , )
rasseimis, i n q u i t , qnod in tania pauperiale et
, ,
ailliclionc exsislcnies, nos adco enixe rogasscut, ul
.
susciperemus minisleriuni eorum.
" ;, u\
c Scd seipsos dedcruitt primum Doniino, deiade
. >
el nobis per volantatem Dei. > Alias eonun virlules
*
blc commcniorat. Non eniia ideo elali quia elee
,
inosyuai studcbanl, alia neglexemnt; cxlerum ee , * <
ipsos dederunl lotos Doaiino, ad omne opos Deo

11

1 7

gialum loio el iudiviso aoiiuo inclinantes. Qaia D , ;

* . &
eiiam nobis dederunl seipsos, boc esl, io onmibus
, , ,
subjecii fueruni, cbariiaiem osienderunt pervolun * ,
uiein Dei, boc ebt uii Deo placet, el non bumaua?
, .
ralioni.
" , ;
YERS. 6. c U l nog adborlaremur Titum, at quem, * '
admodum jani antea coepisset, in vobis uc porfi. , , ;
cerei graiiaui hanc. > Adco, inquii, illi sese ad
, eleemosynam dedcruai, ui ego conspicaius rem,
, ,
anxie cogilarem pro vobis, ne ipsis iiiferioree esee "
lis, ac propierea adborlarer Tilum ut venirel ad
vos: quodei ipsejam anlea exorsus erai, id c*i, ^ .

VarifiB lcciioncs.
u

1 1

(.
. .
.
. .
, , .

881

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD COR; - CAP. .

i , proposuerat veniread vos, priusquam euui com , ,

nionefacerem. Per haec aulein Tiluin ipsts conciliaf,
.
ut tibi veneril aique de eleemosyna consnliel, fa . , cilius ei credaiit, cen cogitami quae ad eorum saln, lem faciant. Rursus auiem graliam vocavit rem
, istam : niagnum enim revera est ac Dei doaum,
">
eumque, qui ejus esl pariiceps, Deo assimilare
valet. Unde ei sapiens quispiam d i x i t : Magnum
quiddam est honio, et preliosum vir misericors.
*' ,
YERS. 7. Sed sicnl in omnibus abundaiis iide
ei sermone et scientia ei omni solliciuidtiie ei cba, , ,
, rilatc vcslra in nos, ut ei rn hac gralia abundeiis.
Laudando adbortalur, inqtiieus : Queraadinoduin
. > * ,
caeiera oinnia abunde tenelis, sic et hoc loco, nou
, " **
ut deiis, verum u l exuberelis, vel supra Macedoncs,
, ,. , '
, , - ^ yel ut largr silis suupliciter. Fide auleni, ncwpc
, > , . ,
cbarismatum, indubitaia; < sermone, > sapit-ntia?;
| < , > , >
scienlia, doclrinarum; et omni solliciiudirie,
,>
erga aliam virtulem : t et cbaritale, > quani vos
. in nos habelis. Nam supra dixit, lndicaslis Tiio
,
dileclionem veslram in me, aeniulanies pro uie.
, .
t . , VERS. 8. Non quasi imperans dico. > floc cst,
, .
285
8
neque
aliqnam iu vos
poiestatem habeas.
,
' Sed per aliorum sollicUudinem, eliam veslrae
. , cbariialis ingenuum bonuni comprobans. Hoc est,
,
proptcrea laudo Macedones, ut per illorum diligen
liam vesiram erga pauperes sancios dilectionem
.
Q probaliorem ei fnlgenliorem reddam.
c
YERS. 9. c Scitis enim graliam Domini nostri
,
Jesu Ghristi, quod propier vos pauper facius esl,
, .
cum divesessei, ut illius inopia vosdivites esseiis.
, , I k c est, cogiiate, expendile vobiscum ingens my, **. %
sterium, ct nulli rei parcelis. Si enim non credis,
, ,
inqult, quod pauperlas dmtiarum sit effeclrix ,
, .
considera Dominuin luum, er non amplius dubiia , ,
bis. Nisi enim ille paupcr facius essei, hoc est,
,
infra jaceutem el ingloriani carncm susccpissci,
, * ,
aliaque cuncla conlumeliosa sustinuisset, idque
, , -- propler nos indfgnos, inimicos suos, nos baud es. ; ,
semus diiati. Quales aolem opes ail? Pieiatem,
, / ,
purilatem, sanciificaiioncm, cseteraque bona, quae
.
cum dedil tum daturus est.
c D VERS. 10. El co:si1ium in bac r e d o : boc enim
vobis uiite cst. AaimadVerie quomodo niinime
. * ,
molesius esse conlemiat. c Consilium > enim, i n , , < ,
qail, do, > id esi, consulo, non necessitalem
,
impono. Islud autem consilium do, eo quod vobie

magis prosil quam accipienlibus.
.
VERS. 10, 11. t Qui non solum facere, sed et
,
vclle coepisiis ab anno superiore, iiunc vero et
facto perficite. > Non parro ex aliorum sludio eos
. -
commoncfacit, cxterum cxsua ipsoruni prompthu , '
dinc. Sponte, inquicns, ad boc veuislis, nec soluui
, ,
Taciendi fuitdain^nium jecistis, verum eliam vo ,
1

n o n

c o

v o s

v e l u t

Variao lectioncs.
1 1

1 4

, 0.
.

" ,

1 3

** o^ vo?via;oOt .

683

T H E O P H T L A C T l BULGARWE ARCHIEP.

lerfdf, hoc et, tit voluntarii nulloque adhorlante,

faciaiis. Ntinc igilur consilium vobts do, u l ei opik
perflciatis.
f Ut quemadmodum prompiu est animus vo
lunttffcift, ha sitcl.perficiendi ex eo quod babetie. r
Ul boaum in prompiitudine noa sislal, *ed ct opere
pefffcfaiur. Nam sicut promptiioditiem el dcliberatlornem volunlas facit, sic et opue ex facullate
nascftor. Qui igilur habel, iinpleat opus : naai qui
bon babet, quod ad voluaiaiem auinet, opos
implevit.
*. 42. cSieaim volunlas prompia est, tecundum id quod habet atcepla eat, non &ecundwm
id quod noo babet. Vide sapientiam ejus, uii
llacedones (Thessaloniceases inquam) comroeodans, quod gnpra vires praestilerint, ab liis niliil
alira viree poscat. Si igitur aoimoa pronos babueritig, pro virill quae potesils contribuiie, ac guacipit
fcsec Deus.
Y E R S . 13. Non enim ut aliie sit remissio, TObis
aaiem triboialio. Non ttt alii, 2 8 6 inqait, in
quiete ac deliciis agant, T O S oportet aupra viree
elargtri, ut ex boc penuriam ei aflliciionem guatfleaiig. Atqui Domiuus vldoara etiam laudavil, qirae
orones faculiaies soag impertiil . Yerum enlm
tero Paulue bocaanc non agit, pariim quod imbecilliores eranl, partho qood opulenti eraat: atque
emoiao si pro viribas auit dediesenl, magna, eximla aique opolenia coatribuiio fuisaei. Deiade
eiiam sperat Tbeagaloniceneium exemplo eos magis C
excilandoi, ideoque iltorum arbilratui rem perroh*
i*i. Denique in seqaentibug aubobscure ad eamdero
rem bortatar.
Y E R S . 14. c Sed ex qualilaie in praesenti lem*
pore veslra abundanlia illoruro inopiam euppleat,
ut et illorum abandatuia vestrae inopisc eit gupplefaenlum. > Hoc eet florelis vos opibttg ei pecuniis,
i l l i aulem florent fiducia et libertaie erga Deum.
Dale igilur ex iis quibus abondalis dtvhiis,
itti vero destituuntur, ot accipiaiis a fidocia qua
illi quidem iocupleies sant, vos autem inopes.
Aninadverie quomodo clanculum confirmet ac probet, ut supra vires eliam denl. Si enim, inquit,
Vis ex abundanli accipere, da etiam ex abandanti:
ft

ffii

* , ,
\ *
, .

\ * . > " ;
, \ } . "
. ,
, * .

r , ifl)
, , (. ,
, ,
, ,
.
, , , , xol .
c , .
, , , \]
,
.
, * * 4
*
, *
, , , \
. .

* 1$
& i i ;
opt.

i ** * xal
,
,
^ . *
, ,
^ , J
, . ,
.
, , ,
. ftafci
sin iolam vis omnino compensatioaero accipere, ^ \ , w
pariter lolum exhibe : quod qaidcra est ex ino , \
pia et supra vires : veru.m id clam agh. Hacteaus
. * ,
igllur, at apparet, pro vlribus dare commcndal.
,
Y E R S . 15 XJi fiat aequalius, sicui scriptem esl:
,
Qui mullom, non exuberavil, et qui modicum, non
, , , defecil > Quanam ratione fll aequaKtas? Si el
. > ;
TOS et illi exuberantia permuiciis, ac defectus re*
, ^
pleaiis. Qaas autem esl a?qualitas, splrhualia pro
. .cnrnalibus dare? Hon secundum prelium, nec se*
; d
tuodura \ih'latcm rermn.quae dantur ei reddublur,
^
f

Marc. ,3.

Exod. , 18.

VariflB lectionee
" } .

, e

" .

885

EXPOSITIO IN EPIST. AD COR. - CAP. V I I I ;

836
, - aequalitas dicia est,. veram quatenus ex eo quo
abundaits, daiis voe; ac conira, quo ifli exuberani,
, ,
vobie communicant : ac ileruui qno vos indigclis,
, * ,
ab illis accipitia; ei illi quo opus habent, a vobis
, | ,
accipiunt: secundtim boc est a?qualiias. Prxcipiie
* .
autem in prasetiti, fnqult, csl sequalitas isla : in
, ,
, . fnluro auiem plurtntum excellunt ra qua? Ipsi donanl. Proinde submittite vos, opulenti, siquideiu
, ,
in rcbee etabitibu* vos pnuperes aniccellunt. Pro
docil aulein id quod de manna factum est, pariim
,
ul indicet qaomodo fll sequalhas; quando videlicet
* ,
, dives qui multuni babef, si dederit quod eibi su, , , perfluit, ei cui parum esf, ncque ipse abundat,
* . aique is cui parum esl, nun ikficit, eo quod ab illo
& * , acceperit. rursus idetn fli in ftducia erga Deum.
, , & Shnul vero majue eiiam aliquid perficit, ob oculos
ponene opulenMs, quod quemadmodum in manna,
, ,
, qui plus collegerant\ et qui miuits, onines 2 8 7
eamdero habere niensuram inveniebantur, Deo insa * ]

ttabilitatem eonim punienle, iia etiammim nimium
.
.
expeiere non oporiet.
1

>
,
,
* ,
. ,
, ^
.
, . - ^

. ,
^, ..

t " ,
, .
;
" ' ,
, ,
, ,
.

VERS. 16. c Gralia auiein Deo, cpii deiit eamde

soilicHudineiii pro vobis in corde T i l i . Cuin de
eleemosyna, quantum res poscebai, dis&eruisset,
dcinceps cemmendat eos qui eara ob rcm niissi
erant, ut omn> suspicione carenles , vebementius
eos ad alacritatem ct prompdtudiiiem contribuendl
impellanU Quia vero inter bos prinius cral Titns,
laudat eum , Dcique opus csse dicil quod ad minislrandum sit excitatus. Eaaidein cnini curam el
solliciludinem quam ego babeo pro vobis, menti
ejns iinposuil. Ilinc vero borlaiur eos uft contributionem facianl, quae alicujus momenii ;sit. Si enini
Deus ipsum exciiavit, tuni Deus petit, largitioaemque Deo dignam facare debelis.
V E S . 17. Quoniam adbortationem quidem suecepii, sed cum soUickior essel, sua volnniale
profecius est ad voe. * Unde plaaum esl quod Deus
Tiium excitaveriif-Quoniam commonefactua a me
alacriicp adboriationem suscepit, neque qoidquam
murmuravti, sed sua sponie exivii, ul eliamsi ego
ipsum non eesem adbortatus, proprium tamen sludium ipse demonsirasset.

YEas. 18. Misimus autem una cnm ipso fraf ' ,

- t r e m , cujus latis in Evangelio per omnes Eccle. > , sias. Nonnulli Lucam bic tiitelltgi a i u n l , propler
* ' Evaogelium quod scripsit : nonnnlli vero Barna , . bam. Nam ct prxdicalionem non scripiam Evangeiium vocat. Non immoratur auiem ia hnjos proeco ,
, , niis, perinde ac in T i l i : forean ideo , quia Gorin . tbiis ignotus erat, Titus aatem abunde notti? erat.
. 06 , , Atiamea et eic idoneum illi eiKOinium texru Non
eitim simpliciler dicit, EvangcliiimpraBdlcal, venim
, * ,
eiiam landatur, non a duobus vel tribas, eed ab
' .
omnibus Ecclesiis.
c ,

YERS. 19. cNon solumauiem, sedel ordiuatas est

Vari lectiones.
' .

e f

887

tHEOPHYLACTl RULGARTiE ARCHTER

ab Eecfesife cotncs pcregrinalionis nosirrc , cnm

ftratia hac qua? a aobis admiaistratur. > Commcndai hominem eiiam ex eoram jadicio, qui ipsnm
eelegeninl. Non enim tnnium, inqtiit, Evangelii
verbmn pradicando cominendatur veluli probatus,
verum eiiam ab Ecclesiis elcctus esi, ul sirnul nobiscum proitciscaiur : proindc cuin tenlalionuut
Infm periculofum esi socius. Ilaec aulern Barnabre
magis qiiadraiit. Elcclus est aulem ad gratiam banc,
boc est ad pecumarum miiiisterium, m wia nobiscum ndministrel.
c Ad ipsius Domini gloriam et promptiludinem
tcstram. t Hocesl, l el Dcusglorificetur, el vos promptiores reddatmni, utpote cum pecuniarum istamm
888rccoploresprobaii sinl, adeoque spectatrc fidei,
v l nemo advereum ipsos snspicionem parore qneal.

, obv -rfl
* . >
. 0i
, , ;
, .*
, "
.
.
, ,
, .

. > , , \
,
,
* .
,
YERS. 20. c Veriii hoc, ne qnis nos carpat in
' .
pbnUudine bnc, qnac adimmsiratur a nobis. De" ) , \
cet boc ganclam Paulr aniatam, ingenteaique curam
.
et eubmissionem. Eam enim ob rem, inquif, fcilcs
, , , \ , /i
fnisimus : nec mium, scd plures t Veriii, > id est,
, , ,
euspicantes et meiuenles ne quis suspiceiur nos
\ . qiiidqiinm e pecuniis in usum noslrum sublcgere.
. ,
Ncc dixit, Ne , sed, c Ne quis alius : ne
, / \; > succenseanl lanquaai suspccti qttod de ipso lalia
.
ftenliaul. Siquidem, inquil, fknitudo ista, id esl
, , ,
pccuniarum copia , satis esl idonca , ul pravis su ,
epicionem prabeat, nisi securiialem osfcnderimus.
, .
, &,
YERS. 2 f . c Providcnics bona, non solum coram
*.
Doroino, verura eltamcoram boaiinibus. En Pauli
,
mentem quam sollicilus fuerit, ne scandalum po. , ^
neret fratribus. Non enim d i x i t , Egd punis <mm ,
' " , ,
kigeat qni vult : sed quemadmodum, inquit, coram
Deo provideo , boc est curo videri incnlpaliis , sic , , ti coram homiaibus : ac quanlo sunt iinbccilliore?,
,
lanio magis nos demittere oporlel, qnaa ioquidem
,
et parvulis puerrs condescendarnus, si laluri si ,
nius eos.
.
< ^,
VER*. 22. c Misimus autem cum ipsts fratrem

noslrum , quem probavimus in mtiliis sa-pe studio,
sum esso, nunc aulem studiosiorem ob mnliam
. > ,
fiduciam quani babco erga vos. > AUerum addil,
irairem eum nominans, et commcndans ipsum ex
,
bec qaod probaril ipsum , judicaveritque studiosum D , ,*,
ease et muliis in rebus, ei ea3pe. Laiidis aulem
" , exaggeraiio esi, dielionem ita ingemiuare* Ntinc
. , , ;
aiitem, inquit, sludiosior factds esl, uipolc confi, *
dens quod vos largiorem eleemosynam faclnri silis,
, [] .
quam adaiiaislraiurus esi.
YERS. 25. c Sive pro Tito, qui esi socias metrs,
t , , "
et ad vos adjuior. > Hoc est, si quid mibi dicendom
. , ,
de Tilo^ eadem dicenda suni, quod collega meus

, ) ,
5it, adjuvans me iu insiituiionem el ulilitatem ve *
slrarti. Yel, si quid T i l i nomine facluri eslis, non
, *
ulgaris cujuspiam nouiine facieiis, scd collegae mci.
, * .
9 9

Variee lecliones.
.

88)

E X P O S i T I O I N E P I S T . I I AD* COft: I X .

890

. ,
Sive fratros nostri. > Hoc est, slye pro aliie
* ,
vtilils qiiiiltiilanr audire, el ilfi malium juris Ua|

Leni cur ftdc digni censeanlur : etetiim fraires no.
siri 8unt.
< , ,
c Aposloli Ecclesiarum. Iioc est, aB Ecclesiis
.
missi et elecii.
. >
f Gloria Cbrisii. > Quod omnibus majos csi ,
. , , ,
posterius posuit. In Cbrisimn, inquil, omnia refe- .
runlur, qusecunque illis obiinguni.
,
VERS. 21. Osiensionem igilur charilalis vcslrafi

el gloriatiotiis n o s i r x | pro vobis erga ipsos osien*
. > , ,
diie 2 8 9 * ^
Ecclesiarum. > Nunc osiendite,

inquii, quomodo dillgitis nos, qnomodo ciiam non
' . ,
fruslra gloriemur de vobis. Monsirabitis aul-m, si
tl; .
(bnriintem in ipsos ostendatis. Nam in ipsa Eccle . ^ siarum facie facietis, quod facielis ad bos, boc esl
, .
ad bonorem Ectfesiarum. Isli enim Eeclesiarui,
quae rpsos niiscrunf, personam gerunl.
.
1 1

. \

C A P U T

I X .

VERS. 1. c Nam de mmislerio quoii iit in sanclos,

< ,
supcrfluum est mibi scribere vobis. > Cmn lanta
. >
antea dixcrat, ac rursum diclurus erat, lamen dc
, " ,
isiis scribere, sopervacaneum sil>i esse dicii. Sa . picnier autcm boc facit, ul niagis cos aitrabal.
, Pudelient enim, si Paulus lalem de ipsis opiniouem
. , habeai, quod consilio nibil opus babcanl ad M , m
,
sanciorum misereanlur, poslca autcin deprehcn ,
(kintur opinione inferiores.
.
V E R S . 2. t Novi enim proniptitudinem vcstram,
, C
qtia de vobis apud Maccdones glorior, quod Acbai?
* ,
parala cat cx anno stiperiore. Novi, inqtiil, ct
. , ,
ipse auimi vcslri prompliiudinem : nec boc solum,
, vcrum cliam glorior apud alios, quod parala sil lola
, ,
Acbaia, non sola Corintbus : neque quidquam
* ,
deest, nisi ut veniant qui pecunias accipiant. Quaie
. ,
pudori mibi est, si videar iruslra et falso gloriari.
.
c ,
El vesira xmulatio provocavil complures.
, \ Atqui supra dixit, c Voluntarii el roganles nos :
. , <
quomodo ergo nunc dicii, < iEmalalio veslia inci( ; > ,
lavii pltiree? > Non dixit, Oaines, sed, Plurcs.
, , . Alii namque sua sponte ei rogantes nos coutribue , *
r u a t , alii auieai per veslrani aenuilalionein iuciiaii
* ! . ^ sunl : siquidem plares sliinulo iudigcnu Vel quia
, , ,
nou consuluimus,
co
non adbortati sumue, sed Uniuui
, \ - laiidaviutus vos, idque saiis fuii eis ad adliortaiio
? . , nem. Viden' qaoniodo ei iilos per bos excii^t,
, ' ; ,
bosque perilloe? Doctores, inquit, illis facii eslis :
, ' nojgitur discipulis videaiuini iuferiores, cum docio .
res esiis.
VKRS. 3. t Misi aulem fralres, ne quod glortamur
,
de vobis, evacuetur in parle hac, ul (quemadmodum
, *
^ ( ) . dixi) parali silis. > Seipsuai veluli parlem Corin
Ihioruai facit, cerlaiqne pro ipsis. A i l caim : Quia
,
postquam vestri noinine gJoriaius sum, mciai oe
* * , ,
pudefleremus, ci proplerea < misi fratrcs, ne e*a

,%

c i e

VarieB lecliones.
.

" .

" .

l i

891

THEOPHYLACTI BULGARIJB ARCHIEP.

uelur, id ee4, inani el vana arguater gbriatio , , , )

iuea cie wbie. Ego euim, inquii, de vobis super .
biens, apud ouines gloriabar, alque-etiam apud illos.
, , ' ,
liaque si deiiciatis, communis est ignoiuinia : sed , ' . " noa in oninibus, verum in bac sola parte, boc est,
, , * )
, " \
ne pudeliain in boc solo de eleemosyna argtimenlo,
* 2 9 0 * P^rali silis, perinde ac dixi Macedonibos,
qnod parati sini in tola Acbaia omaes, neque quid- , ,
" , \
quam eis deest.
.
\ ,
VERS. 4. < Ne quo pacto, si venerint mecuni Ma \\;
cedones, et invenerint vos imparatos, padeflaraus nos
( , ) .
(ue dicamue, vos) ia hac bubslantia- glorialionis. >
. , w
Rursus iu iisdeoi versaiar, ac certameu intendir,
,
ab bumanis ralioiiibus ipsos instiluens. Majus enim
[ ( . . ] . ,
dedccus esl, cum quis apud alienaa personas pude .
iial. Forsilan, inquil, mibi confidiiis ceu ignoscemt
" , , ^,
vobis : atenim Macedonas animo volvite, qui forgan
,
mecum venienl : verisimile eat enim boc. Et si
( ), ,
Snvenerint vos, aon d i x i t , Notentes dare, ecd
Imparatos. > Si enim noa paratum esse, aut cele- , , *, . > ,
riter non contribuere dedecus est, quanlo magis
nibil omnino conlribuere, vel miaus qaam par sii , *
C i r r i g i l aulem sermonem, dicens, Nos pudeflemti , .
^oe dicam, vos) in bac substaniia gloriationis : boc , ,
( , )
esi, non alia in re pudefiemus, prauerquam in sola
de elecmosyna gloriatione, cura caetera veslra re- > , , ' [] ;
prehensionem non admittant. Hoc autem dicit, non
, .
ut eis aduletur, eed polios ut paratiores reddai, ne
aliis probati, in hoc non invenianlur probali, C , , s e t

sibiqne ipsis inferiores. Gum vero a i i , ne dicam

vos, oetendil quodipsimajorem iguomiaiam relaiuri
craat. Nam ipsorum erat delicium. Subslaoliain
autem subjectum, vel rem ipsam, vel gloriationis
ejsemiam iiiiellige.

, ;,
\
. , " , ,
*
. , ,
, ;
.

VERS. 5 . c Necessarium ergo existimavi rogare

fralres, ut praeveniant ad TOS, et praeparent repromissam benedtciiouem hanc paratara esse eic, quasi
benediclionein, non tanquam avariihim. Ne coniraria dicere videaiur, cum supra d i x m i , Superyacaneum est inibi scribere, nunc autem denuo

* * **
, , [vulg. . ]
, ,
. > ,
, t , >
de iisdem diseerit, jam de Iiberalitate et de opere ,
cam alacriiaie perQcieodo verba facit, atqoe hac
,
propter ee fraires tnlsisse a i i . Duorum autem iuter :. :
ae pugnantium admoneas, nempe n l ample et cum , ;,
al^critate largianiur, utrninque sapieotiesime aggre ,
. ;
ditur. Nam prius de alacritale in dando disseril,
, ?*deinde de altero capile. A i l ifaque, Benediclio est
. ,
id qood daiur : nemo aulem qui benedictionem dat,
comrislaiur. Porro froctum statim inde germinan- . *
, ;
teni osiendU, eosqoe qoi largiuntur benediciione
.
repletos. Neque boc illi satis fait, aed addidit, t Et
, - .
non tauquam avariliam. > Nolite enim extstimare,
, , ;
inquii, quod isla, ceu vos fraodanles, accipimus;

VariflB lectiones.
" . .

a T

93

EXPOSITIOIN EPIST. I A D OR. - CAP. I X .

89*
, ' - / sed benedictionero vobis coadliare volenies. Ille
. " ,
itaque qui eleemosynam ioviie U r g i i u r , quodam .
modoexpilalur.
, 6 ,
2 0 1 VERS. 6 c Hoc auiem dico, qui parce ee * * , * mrnai, paree ei melet : et qui seaunai io benedi . > cUoatbtf9, jn beaedicUoaibus et meiet. Ad aliud
, ,
caput jam traosit, quod eet de largUer dando, i n , ,
qaiens ; Hoc etiam adjicio ei$ qux dixerim, quod
. , , non parce oporleat dare. non dixit, teuuiter,
' , .
sed' eelebrius parcimoniae vocabujum posuit. Ac
,
semen opus ipsum vocavil, ul ad relribulionem
, ;
cofifesiim resptciae, ao discas quod plura accipias
. ,
quam des. Cum vero dixisaet, quod largiler dan *
dum sh, rorsus eiiain memiuii quod cam animi
, c ' , ,
alacrilate danduni s i l : quod eoiin ail, Qui semi
nat in beaedictionibus, > boc indicat, periode ac in
superioribus diclum esl.
YfiBg. 7. Unugquisque proal deslinat in corde
" ,
suo, non ex iristitia aut necessitate. Ililarem enhn
, $
datorein diligit Deus. la sermone de proinpiitu.
dine in dando immoratur, comperium babens Ma , ,
cedoaum exemplum suflicere ad hoc, ui excilet eos
*
quo plura dent, utque pudefaciat eos, si iuferiorcs
,
illU appareaat. Ipeoruin autem meniem sanal, ut
. ,
sit eiiaai virius quod ab ipsis fli. Nam si involun * . ,
lariom esi, aon eal virms. Ideo ceu verus praece . ,
ptor, discipulos suos oranino voli pro viriuiis ra lione facerequod faciunl. Simul aulem u l et merces
, ,
ipsis tola conlingal, volunlario faciunt bouum :
*
nam iiivoluntarium roercedam minuit. Ob eam cau * "
sam, inqait, c Unusquisque ut in corde sao desti, , *
nat sive prxdelibcrat, ei non ex moerore, aut
.
neceseitaie. Tesiimoniuin praelerea ex Solomone
[] * '
producil. Aiqui aermo sapienii de largiiate dicius
*
est, ipse vero intellesit eum da prompiiludiae in
, .
danda : aul si malis, ad utraque retulii.
{

VEAS. 8. c Poiens *est auiem Deua otnnem gra

. - liaai exuberaniem facere erga vos. > Hisce verbis
, cogiutionem subveriU quam mulli haberous dicen*
les : Si mulla dedero, rnelvo ne ad paupertatera re~ . , *0
digar. Ait igiiur : Deus poteftl adeo vos rerum co ,
pia flkealee facere, ut et oninem graiiam, hoc
, ,
est eleemosynam, possUiseum exuberantia facere.
.
Daie igtiur largiier, u l eleemosyna veatra mngig
, *
\ magisque exuberei*
.
" ,
< , $ ;
, ' .
, ,
*
*
. c " ,
, ,
, ,
(
, ),
,
.

c Ui iu oroni re omiiem sufficieatiam babenles,

abundetis in omne opus bonum. > Videu' ?
opes ipsie exopiat, scd sufficieaiiam. Hoc auiem
dicens, iodicai quod neque adigal, neqae compellat
eos ex inopia dare : neque enim sufBcieniiaro deinceps.baberent. Simul auiem docel ubinam oporicat
donis Deiuti. c Ut abnndctts euim, inquii, c ad
onuie opus boaum. > Siqoidem in carnalibus vobU
sullicieniiain exoplo : ia spirilualibus auiem (boc
cnim esl quod ail, < ad omne opus bouum ) abundanliam eiiam vobie 2 9 2
imprecor, ut nedum
abunde misericordes silis, verum eiiam oinne opui
Deo placens liberaliter faciaiis.
YtRs. 9. < Sieul scriptum e s l : Dispereit, dedit

895

THEOPUYLACTI RULGARijE ARCHIEP,

paiipeiibiis, justltia ejus manet iu eascuiinii *. , .

Rixil, ul cxnberelis. > Ad isiius iiaqne eonfir- , " . *
'
malionem ex propheta tcslimonium proiulil, vide, , .
licet, Dispersit; haec eain* diciio IrberalUaUsm et
. wv
cxuberaniiam indical. Pecqni igilur el facultaies
,
non maneat : justilia aatem, boc est bitmaiiitas
( , ;
(sic enlm eam vocal, lanquam quae hominem juali ),
iicei, ac peccata solvai), ista scilicet perdurat ia
, ,
grcctibtin luin praesens tum fulurum. Hinc euim esl
. ,
quod misericors ab omnibiie, el progenies ejus a
.
p^slcris diligilur,
c , :
Y E R S . 40. Qui autem adminisiral senien semi ,
nnnti, ct panem ad mandticandum praestel, ei mulii ,
pliccl seinen veslrnm, et crescerc faciai gennina
. : \
jiisli liae vesira?. Siib cisdcm verbie et corporalia
et spiriiualia illis exopin, sermouique sno auclo- B , \
rilalein a sensibili agriculiura coneilial. Si enim
".
lerroc sctniiia mandamibusDeus imperlit seinen, ac :,
8i corpus aleniibtis alimoniam prarbel : mulloniagis * /
ccelum colcntibus auiinainquc alcntibus. Dicens
, \
igilur, Praesiel et ir.ulliplicei eemcn veslrum,
. , Thfivn.
de diviiiis sensibilibus loqtriiur, quas vult spiri- , >
tuale semcn cffici, dum paupcribus eroganlur. Hinc , :^
rnim crescit omne bonum opus in nobis, aique adeo . r.h
jusliline manipuli augoscnnt : propterea inferi, < Et , ;
criiscere facial germina justiiias vcstrac. Ilic auttm
? *
nota, quod Dcum uon delirias, sed alimoniam im- . ,
periientem inirodueal : Panem l e n i m , inquit, ,
ad inandiicandum J . Islud autem ex Isaia de- . " , ;, .
eumptum est.
Q .
YERS. 4t. c In omnibus diiescenics ad omnem
,
ennplicilalem, qnae efilcil per nos graliaruni aciio '

ncm Dco. lndicat bic rursus quomodo nos divitiis

, .
uti opotleal. A i l cuiin qtiod non sunl dtfo licmlae,
-, '
c.xMerum ad omnetn siinplicilaieai babeinix, boc
^, , //.
e$l cum liberaliiale erogandas. Quoniam vcro baud

parttm niulli in scoria ct mimos aimplicUatcm
, , ,
osicndant, Talem, inquil, simplicitaienv dico, quae
*
multam gratiaruni aciionctn afferi Dco : irao vero
,} \ , i
non suluni graitaram aclionom, verum et mulia
,
alia qua) ia progressu Episloto deinceps ponii, u i ,
* ,
sic ostendens mulia illa bona ex eiinpliciiate ona,
.
proniores eosad banc efficiaf.
11

,e

Yaas. 12-14. c Qoontam minislerium hujus officii non soluai supplel ea quae desunl eanclis,
verum eiiani abundat per niulias gralianim actioues
Deo, pcr probaiionem minisierii hujus, glorifiraitles Deum in obedientia confessioois vestrx in
Evangolium Cbristi, ia simplicilaie commttnicalionis in 2 9 3
oniues : ci ipsoruni precatione pro vobis, deeideraniium vog propier eininentem gratiam Dei in vobis. > Miiiisierium, inquit,
i 1 esi pecuuiarum suppediiatio , mulla peHuit.
Elenini solum repletis indigeiiliam frairibus,
0 8

i Psal. cxi, 9.

c l

i n

t "
^
, * ( w
,;
,
)'
) :^
Osou
. , , ,
, . ?

i Isa. LV, 10.

Varia) leciiones.
w

* .

' \ .

17

897

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD COR. - CAt>. X .

898

;, vtpui- ^
, ,


. , ,
.
. '
, ,
, \
. , , * ,
. " . "
,
, . '

verum liara exubeniis, Iioc esl, plusquam necc-ssarium sh, ipsis exbibetfs, muhaeque gratiarum
actiones flunt per probum boc et coniprobatum
propler bumanilaiem minislerium. Gloriticani enim
Deum, quod gic subjecii sitis Evangelio, u i expfeatis
fussa ejus cum liberalitale. Eleemosynam eoim
Evangelrum doeet. Alia eliam ratione glorrflcant
Deum, quia simplicitas et bonitas vesira non iu
ipsos solos, verum in omnes eiiam fideies paupcres
effunditur. Non enim invidiae affectu laborant, quorura mendicorum instar, verum graiias agunt
quod aliie etiam detis : quod maxiniae viriulis eornm argumeulum esl. Quare bujosmodi hominribus
latgius dandum esl, qoi adeo invidia vacant, qel
adeo vinuiibus sunt praedhi. Insuper pro vobis
, , eiiam apud Deiim inierpellant, ut digni judicentur
,
videre vos; vidcre, non ob pecuniam, verum ob
. excellenlein Dei graiiam excellenler vobis datam.

Rursus autem gratiam eteemosynse negoiium vo, . ,
cavit, omnia iia Deo accepta referens, ne Ipsi al->
, lollanlur. Cum autem dicil, f Excellenlero graliam
, ,
Dei, excital cos, ut iargiorcm inuniOcemiam fa , *
cianl, ne exsuperentur aut vincantur ab aliis.

VERS. 15. f Gratia aatemDeo super inenarrabili
|. dono ejus. Donura bic nominat bona ipsa quao
,
per eleemosynam fiuni lum daaiibus lum accipicn ,
libus : t e l bonorum conimonefacil, quibus donaii
,
digaaiique surnas per incarnalionem Cbrieii, per inde ac si d i c a i : Nihil arduum voe (acere exisii &
meiis; inenarrabilia enim suni boua quae accepiroua
, ;
a Deo. Quid igiiur praeclari est, i pauca caque
corrupiibilia demus?
?

. .

CAPUT X.

: ,
,
,
^
* ,
, .
,
. " -,
.
* , - ^
\ ,
(
, , ,
,
, * .
.
, , '
- 6 *
4 0

V E R S . 1. c Ipse autem Cigo Paulus obsecro vos pcr

mansueludinem et clemenliam Chrisli, Confeciis
de elcemosyna serinouibus, aasteriora nunc ordilur
adversum pseudapostolos, ei eos qui calumiiiabanlur
ipsum ceu rudem ei iudocUimel lemcresese jactanteni. Aique seipsum coinmendare coactus esl, ne
ipsius pra?dicaiio vilipendalur. Rccenset igilur quae
a se gesia sum, graliainque Dei sibi datam. Ilaque
non aberraveril, qui banc Epislolam Pauli encomiuni dixerit. Hactenus igilur ab exordio;ialemquenidam sensum prx se feri oralio conlra eos qui illum
iii)potenlemelarrogantem\ocabant;nempe,Ob8eciO
V08 ipse ego Paulus, 2 9 4 ierrarum orbis docior
(dignilateui enim ct aucioriiatcm indicant hxc vcrba, Tpse ego Paulus : > perindeac illa, Ecce ego
Paulus dico vobis el precor vos, ne me coganl couYicianies mibi uli poteatia niea advcrsum tpsos).
Magua auiem ree est; Aposlolura obsecrare. lllc
vero mansuetudinem e(iatn Cbristi ad inlcrpellationemadducit, periude ac si dical, Revereinini clemenliam Cbristi, per quam vos obsecro : simul
osiemlens cur eis parcat, nimirum u l imitctur mau-

V a w lettiones.
w

* .

THEOPHYLACTI BULGARIJB

ARCHIEP.

sueludinom Seraloris Chrigli, non quia iafirma*

e*t. Ne igitur cogatis roe deftcere a maaiueuidine
, .
hic, qaam adto cupio, gteiinierceasionU loco eam ,
vobis objiciaai.

Qui i n facie qaidem abjeeuis aum iuler v o i ,
c " ,
abeene aulem coafido vobis. > Vei pec iroaiant
. * "
baec dicil, calumuiaaLiumeum verbi* *. Dicebant
,
eniai i l l i , Gnm adeat, nulliue ett roomeini, sed vilfe
, ;
aique conlempiibilie : ain abXucril/lutaet ei super* , , *
bit, audetque advergum nos et ialerminatur. Vel
, $ \ , \ ^
vere baec de seipao d i c i i : Ego, qui cum auud vos . "
sim, bumilis et mansuelu* suui erga ; eiiarosi
, ,
nunc magaa proloquar, UOII cx arroganiia iaiud
* ,
ago, sed quia confldam vobis.
, * .
VERS. 2. Rogo auiem vos, ne prasens audeara
per eam confldealiam, qua eai&limor audere i n ,
quosdam qui arbilraatur nos veluii secundum car* . > ,
jiera ambulare. Precor, inquit, ne me adigaiis
, ^ coafideoier uli poieniia mea (coofidentiam enim
{ (
jioieniiam suam ?oeai) quam cogito audtre, boc .) c { , , eei, i n animuro induco, raiiocioor, atiicoqjicio, eo , ^ '
quod ilii me compeilani, adYersjun caluainianie* noe, 6
quasi bypocrila et osteouiorea aimus: boc eaim
* ,
cst, c eecoadum carntm Ambulare. Oteerv* a - . " , ,
<4em qiiomodo audaeiam appellal, qiiod omnino ee ; , ,
dc quibusdam ukisci velil, eliamsi ndn propter * otijoak
seipsuiu, sed ob verbum a t e pradicaium boc fa* '*
ciurus erau Aitamea Jroagie inlerest ptoeceptoda,
, .
iii buppIiciiacDiiciari, necprotcuus ad Ula insilire.
VERS. 3. < l u carne enim arobulanles* non sacuo ,
dum caruem imlilawus, Hoc>st, carne amicii,
. , ,
.
carnalibus armia baud utiaiur. De pnedicaiiooe
, ,
eaiai disputat, osiendeas quod non s i i bumana,
neqoe buuianae opis indiga. Gum autem dicit, c.Mi- , c
lilainus, > praelium et pugnaro nos suscepisse i n , ,
dicai.
.
.
VEBS. A. C Nam nrma imliiiae nostrae non sunt
carnalia. > Hoc esl, non opee, non gloria, non clo- , , , ,
,^ ^ \
quentia, non adulatioaes, non bypocrisis; lalia eaim
.
camalia sunl arma.

fi

Sed poieniia Deo, ad desiruclioneni munitionum. # N o n d i i i t , Bedpiritualia(boc enim oinninQ

debuisset dicere, u l carnali oppooereiur), sed, c polentia, subindicaos i u eorum res esse imbecilies
2 9 5 impoienlee. Gonsidera aulein detnieaum in eo D
^spiriium : non dixit eoim, Nos potenies suoius, eed,
Arma poteaiia Deo, boc est, Deus ipsa potentia
effociu Quia enim agebaniur et Hagriscaedebantur,
inQrmilalis autem iiaec esse videbanlur: Deo ( i a quii) polentiaeant bxc. Dei namgue robur periiasq
maxime apparei, ac ille est qui operatur eibellum
gerlt, etiamsi aos illis amiciamur. Ubi auiem suni
poieniia? Ad demolitionem munilionum. Quaeaanj
aalem tint isiae rouniliooes, subinferi.
Baliocinationes desiruenlee. > Graecorum syllogismos, iuquit, ei fastum eorum demolipiur bisce
e

c ,
. ,
(
), , * ;;

. . * , , ,
, , 6vva:i
.
, ( ,
.
,
, . IJoOfli t\n
;
,
.
, ,

Varia) lecliones.
^ .

f .

EXPOSITIO 1N EPIST. I I ADCOR. - CAP. X .

- , -
* -
, ,
. ' , \ , ,
II
. " , ,
, *, * .

Kal
. > ^, **
. , &7*1;, ,
]) , , \
.
t -
.*
,
, .
,
*, . * ,
\, ,
, * . ^
,,
, ,
*
, [ ,
.
,
.
*C

02

armis, v d qufa ratiocinationes sWe cagltaliones eorutD et aninias dejicimus ex errore qao deteiHae
fuere, ac Teriiatl subjicimns. Areopagila: enim ralio
el magna roens subtaia esi ab impielale >ci -pictati
subdiia. Aaimadverie aulem quod noa dixeril, Maftbiuas admovemus, sed, siatim demotimnr, cum
victoriae faciliUlem, tum armoram polervliam indicans.
VERS. 5. < E l omnctn aitKurtinem eftoHentem se
adrersus scieitdam Dei. 4 Perseverat in tropo, ut
^quod^elil clarius eipUcet. Si, inquii, aliiludo Tuer i i , boc est, lurrila munilio vcl propngnacultun resistens sciealiae Del, adeoque Evangelio, ,id quoque
demoJtmur.
1

Et captivilatem redigentes omaem intellecium

in obsequium Cbrisii."c Capiivilalis vocaboluni duo
significai: et ex libertaie lapsnm, et perfeclam captioaem, quaquis iia capiiur, ul ne resistere ^uidem
possit. Juxta secundam igiiur siflirificatioiiem nunc
Paulus dlxit, c captivaoles. Non enim lantiim, i n quit, superioree sumus, e l victoriam obtinenius de
omni bumana cogitatione el inlellectu, sed i a i a p t i Ttlaiem eiiam rediglmus, qua est coaeuaimalior
victoria. Delnde, quia capiivitatis vocabuluui gravo
esr, addii, ad obscquiuin Cbristi, > boc ^ s l , ad
serviluiem ejus redigimus ooiai liberlaie preiiosiorem : abinteritu nimirum ad salulem, a niorie ad
viiam subjicieodo eos Cbrislo. Animo igiuir levolve eoa qui magica? ariis fibros Ephesi combasscr u n l * * , el videbis quomodo Paulus captivoe doxerit,
VERS. 6. El in prompiu babenles ulcisci omnem
, . *
inobedionliara, cuai implcta fueril vestra obedien . , ,
liau c flic illos ^tiam lerruit. Vos, inqait, etiani
, *
exspetamus, ut poeiquam per admoaiiioncm no
, - atram correxerimus vos el ab illis deiicere feceri, , rous, lum illia solie mcurabiiibus reliclis seclionem
. , 'afferainas. In proupiu igiiur habemue pocaam et
, ,
uliionem, cateruin cuin vos iliis niisii siiis, prohi
. , betnur adbuc, ne ei TOS plaga contifigat. Per boe
$ , autein quod a i l , 4 Cum completa fuerii obedientia
.
, * . ,
vestra, l a c i i e i n d i c a t 2 9 6
Q^idem eiiamuum
, . - obedire, sed imperfecie. Ha3c auiem inierminaiur,
,
ut et bi et ilii meliorem v i u m induant, et u i ne^ minem ferial. Priue aulem \n nobis conficiuntur ra
, ,
liocinaiiones, p^joribus advereuni potioree lactanii * , , bus; delnde flunl xalutionee vel alliludines, v i
,
ctoriara videlicei oblinenlibus, quando conlra divi. " , - nam cognliionem eriguntur, adeoque ut vel intelle^ * , ctus locum occupeat, quales sunl qui dicunlar fu .
rores, sive numinis aiOatus. Est eaim iitlelleciui

tioiplex et ratiocinatione vacans meniie aclio im, , , pctusve ipsa opera melius ostendens ^quam demon .
stralio. Suat igiiur et in iis quibus a dseinonibus ioi
1

e o s

poniiur, tales, ui videtur, inlelleclue, quos Paulus, et si [quU alius Pauli splrilu duclus, caplivos ducit
ad obedieaiiam Christi.
*

Acl. xix, 19.

VariaB lectiones.
w

* .

" . ,

0.

** .

903

T B E O P H U C T I BULGARIJE ARCIIIEP.

904

VER. 7. Qua3 ad faciem sunt videte. Non so-

. *
,
los deccptores pcrterrefacii, verum eiiam decepios
increpau Propterca dicit, Exiis quae apparcntju- ",
, ,
dicaie, ei quis superbit, si quis locuples est, si
.
quis viriuiis imagine vesiiius esi.
. , Si quis coafidh sibi Chrisli se esse, lioc r u r ' , ,
sum apud sese cogiiei, quod sicui ipse Cbrisli est,
. iia et nos. Pseudaposloli enim gloriabantur ct
, ~. ,
superbiebanl, quod Gbrisli esseal, el quod Gbrtc ' ,* , , ^
sium ipsi viderini forsan. t Apud seipsum auiem
' , * ,
dixii, pro, Nou exspeclel nostram adversus ipsum
' , fyu
objurgaiionero, sed inieiligai quod secundum boc
,
ipsum quod Curisti esl, uibil nobis sil euperior.
. ,
Non eniin ille quidem Cbrisii, ego vero alie .
rius cujuspfam sum. Verum boc se submiilendo d i xit, quandoquideai dciaccps in flequeuiibus ostendii quauiiioi ip&e excellat.
. [vulg. >
VERS. 8. * Wam si aioplius aliquid glorialus fu.]
ero de poiestate quain dedil mibi Domiaus ad aedilicaiiouem, el non ad deslrpciionem, non erube- , ,
scaui. Non dixit, Esl raibi potestas pimiendi el o o
. , cidendi, quae illis non es(, sed longe submissius,
, *
ampliue quiddam. Nec dixit, Si gloricr, verum,
, . , Si gloriaius fuero, > boc.est, si gloriari voluero
, ', , , '
de poteslale quaai dedit mibi Dominus, rursus ipsi
, ,
toium ascribens. Accepi aulem baac poiesiaiem
. &
a Deo, ai ad Odem a?diflcem, bcneficia impertiens, ,
on ut puniain. Quare igilur dixisli, cogitationes
,
, .;
ilesirueiiies ? Quoniam boc ipsum maxime esfaedi- ; " ,
ftcaiio, marcida demoliri, obstaculaque dejicere. Q [] ,
Quomodo igilur ipsis interminaris, si.non in de
. , ,
siruciioncin accepisii polesiatem ? Praecipue quidem
; ;
i d xdiftcaiionem accepi ; siu quisquam fueril incu- ' , \ }
rabilis, demolilionc ulemur. Si igitur vulucro, ia- . , \,
quil, gloriari quod Deus aliquid amplius milii de- ,
deril, ul poteslalem babeam benefacicndi imprimis,
, \
ei quando cogar, eiiani puniendi, t jiou enibe , , *
scam, boc esi, non moustrabor csse mendax aut
, .
arrogans.
1

11

2 9 7 VERS. 9-11. < Uiaon cxistimer lauquain ler "

rerc vosper epislolas. Quoniam quideni cpUiolac, in- . "Qct , ,
qufl, graves suuiei forles, prxse.niia auiein corporis
* , xaU
iufirma,el scrino conlempiibilis. Hoc auicm ^cogilel
. ,
qui ejusinodi est, quod quales sumus scrinoue pcr
' ,
episiolas absentes, lales eliam sunius prjesentes ^ . " ,
opere. > Quod ail est bujusaiodi : Poluissem equi- , *
dem gloriari, sed ne videar lerrere vos per liltcras, , qqeaiadmodum dicunl qui me calumiiianlar : Iu
, epistolis grandis esl, ct borrenda scribil: ub> autein
, *
advenerit, despicabilis et conlcuipiibilis est, argui , ;
turque non esse lalis qualis esl in scriplis suis.
, , * {4
Yerum agnoscal quisquis esl qui tajia dicit, quod , $ ^,
non solaai grandia inlerininamur, vcrum eiiam cuin praDsenies fueriiaus, minas ad effectuin pcrducere .
possumus.

YERS. 12. - Non euim audemus msererc a u t c o m -

Variffi lectiones.
.
j ^ v .
.

1 1

0 .

" .

905

EXrCSlTIO 1N EPIST. I I AD COR. -

CAP. X.

906

. parare nos qntbusdam qtii seip*os conimen lant.

,
llic illos arrogantcs esse ostcndit, ac tnutia adeoque
. magna de seipsis jactantes. Dicil igitur : c Nos non
, , audemns insererc nosipsov, lioc est, connumerarc/
c , , cvel*comparare,i hoc est, opponcre nos quibusdam
\ .
eoruiti qui seipsos preulcant.
c Sed ipsi in scipsis seipsos meiienles, et com
* ,
paranles seipsos sibiipsis, non inielltgunf. c P i i ,
, .
inquit, ad quempiam alioruin conferri non dignar, \,
tnr, scd ipsi sibiipsis conferunlur, secuiuque ipsi
, '
certant erga se muluo, nec sentiunt quam sinl ridi , culi ita seseosientanies.Unusquisque enimseipsum
meliorem dicens, alierom dejicit, sicqueomnes intcr
. " ,
se muuio insignes videntur. Quod quam ridiculum
' '
sh, ipsi nonintelltgunt.
*

.
V E R S . 1 3 . C NOS antem non in immensum gloriac .
bimur. > Hli enini fortasse gloriaulcs dicebant, Ad
,
fincs lerrae accessimus, orbemquc lerrarum conver ,
timiis. A l i i 0 8 non sic, inquil.
, ' , ,
c Sed juxla mensurain regula qna aobis Den*
c ,
pariiius est mensuram, perliugcndi usque ad vos.
,
Quemadmodum colonia vineam Oeus dividii, huii6
. > " ,
ad modum nobis apostoiia suis lerraram orbem se
gregavit. Secunduia igitur uienearam regube quam
. ,
partitus esl nobis Deus, gloriabimor. Qualis esl
, .
; , c
. auiem mensura? Utperyeaiaaiadusqoe vos.> Posiquam ighur baec nosira pars est, ad vos eliam osque
,
gloriamur.
.
c
- Q VERS. 14. t Non enim qaaai non perlingenJto ad
*

vos, snperexiendimusnoe : ueque ad vos ei.ira per . >
vcniiMUS ia Evatigelio Obristi. YerUinile erat

pseudaposlolos vel etne pradicalione aliquo usquo

, ,
profectos, ex nuda el simplici profeelione claios
.
esse, ac lotum sibi impuiare. Ait ergo AposloIus:
,
Non lanquain ad vos non perveneriaius, nosipsos
, , > , exiendiinus : 2 9 8
Pervenimus > eniui, noii sim', : ,
plidier, sed c in Evangelio C b r i s l i : boc esl non
, ,
nudeel simpliciler peregrinautes,ulilli, veruai eiiaiu
.
cuni Evangelii prsedicatione.
?

c
, ,
,

, ,
. ,
,
. ' * *
,
^.
, ( ),

.
, ,
** *

VERS. 45, 46. f Non in immensum gloriantes m

attenis laboribus, spem autem babeiUes crescenie
fide veslra, ia vobis magni fieri secundum regulaiu
nosiram ad abuiidantiatn : ut eiiam ia illa quae ukra
vos suni Evangelium praedicomus, non io aliena
regula, u i de bis quae parala sunt gloriemur. l n dicat illos apoaiolorum laboribus extolli, et supra
modum et mensuram gloriari, boc est ad excessum
usque ct ia alienis laboribu*. At nos non stc, sed
ad vos usqoe pervenieoies, ad vos usqae Itbertate
nobtra utimur. Speramus auiem, in Deum videlicet
(non solei eaim explicare Paulus), quod abuade voe
docentes et augentes fldem vestram ioveniamur, ut
adeo roagni fiam ego in vobis. Tunc enim magni Ot
pneceplor, cum res discipuloruin creverint, ac re^
gola ejus < adabundaotiam > processeril: hoc est
9

Variaa lectiones,
11

^ .

1 7

PITROL. G R . C X X I V ,

m.

07

TIIEOPIIYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

908

mcnsuram quam accepit, abunde proraoverit. Quid , , . *

; "
igiiur sperainus? quod ei ultra vos Evaagelium p r x * \ ' dicabimus, ac forsaa etiam proplerea gloriabimur,
, .
siquiilem ipgis profueriaius. Canontm auiem ubiqua
$ , t wieoeuram vocat, tanquam orbia terrarum fabricator et arcbileclu* : el ut utdicet, qnod Dei s i l \ , ,
, *
univeraum boc, qui canonem dedit et inensaram,
*
proplerea i n f e r l :
,
< Qui aulem gloriatur, tn Domiuo glorieiur.
* ,
Jlabenies .euitn Ulia laitiaque opera, non auperbi , *
jnus, iieque uobisipsis quidquam imputamus : ged
. *3
Doo tuiiversutn, eliam ipeain ad quain perveaimua
.
aensuram, iribuimus, Oponebai igilur ei illoe i n
boc gloriari.
c Non eaim qui seipsum commendal ille proba< .
tusest, ged quem Doiniuus commendal. N o n d i x i l , * . , "
Mos euuxue probati : eed, c Quem Donwaus com , ' <"Gv
SDendal, hoc esl, qaem vcriias laboris et operie
,
.
cuui Dei gratia probatum ostendiU
. I V .
CAPUT X I .
< "
V E B J . ! , c Ikinam sustineretw madicuin me in
.
inftipleolia roea, sed t i auatiaetis me. Propriae
, teude aggreaamrat, iiiiis ueuetel praecorreclioni,
bue, doiugieme td quod otteroanin et molettoia v i . *
4etar m *aiif>*ius ceumiendattOMe. Huc aatem enm

e c e a a i u t perpxli* el tuetus, ne in dKciptiluraai
*, 61
damiiuctt vergeret, ei ipse vibpeiideretttr, pscu.iapo . * ,
t t o U vero in pretio habereotnr. Qaod eniai es nvJta
,
iiecessiuta, et ob discipulorum suorum commodum
b u c p e m n e r i l , veladaodaia inaenaatis planum esse g
^ueau Qai e n i n priomm pcccatoram meminii, a
quibus per baplitfiaa liberatue eral, aique 2 9 9
apoaloli iKMnwe iadignuai ceosei, quomodo citra
naoeaaiuieai de se magtta pradicarei! A i t ergo,
Utinam iailiaereiie n e iu paucls quibusdaro ie<
piiemeoi : ime vero e l auaiineiie. Confida eaim
qaod diugaiie aie, e i omaia toea ssstineaus
Y t t . %. < iEmulor eaim w s Dei mulaiioae.
Koa dixii, Diligo, eedquod UJUUO vebemeiitius erai,
* ^ m u l o r . > Zeloiypia enhn inter ardcnier amau*
tes Daecimr. Deinde ne exisumeat quod hainaoi
cojusquam, vebili pecaiuaruin aui g l o r i s eausa,
08 e&muleiar^ inferl, < Dei zelo. Nam ei Deui
e m u U r i dicttur, eo quod uimia nog dileclione pro-

.
,
,
,
; '

. ^ ,
.
. > ,
,
' , .
*
*. ,
, , , ,
, &
, ,
fequaiur quod aliquid inde comnodi lucre- ^ , ,
lur, eed ut aoe eervet, ad seipaum colligeudo, eibi. , ,
que aggluimaiido. HojuatDodi igkur ei roeas erga
, , '
VDS zeius est, noa u l inde quid mibi lucri accadat
.
v e r u u i m uoacorruropaoHai.

Doapoadi aim vas uai viro vicgiaem caaiam
exbibera C b m t a . Deapondi voe, inqaii, Cnrisio : - . , , .
pro ilU> igiuur i ^ u l a r , IIOQ pro meipso. Non eoim
, . ,
ego spoasua, sed pajranyn>pbus. Observa auleaa
. " , , quomodo non dlxefit, Prxcepior vesier eum, propierea debeiis me sustinere; verum ilJos apoiies , '
loto poauii, aeipeum auiem pnoaubtt vice collocai, ' ,
w

Vari lecliones.

* \ .

* .

909

EXPOSCTiG IN EPIST, I I A D GOR. -

CAP. X I .

910

, . Ss-Abonore ipsas siiBcieiis. ttiram aulcm kic quiddam

vov ( - isd i a Eoctaia cenitogh. mando eniin posl nuptfai
4 *- j)On porro virgtacs manent: liic SKilem qut *nte
, \ ot * *irgines mm faeront, poet iiuptias tiasoe effickHiiur
virgbes. flac ratioae unweraa Eocteeia virgo e s l :
,
.
ad oaiies enim Paulus ba&c loquUitr, ei a w i i o s <*
.
uxores. fyiale* aatora 4otes afferens detpeadU?
* , ,
llegiam celoruin. Huj*is ftgnra eram quce eub
Abrabarao centigirunt, quando eervum Trak IK
; .
, - etfmfcam padlam 134io desponderet , ific eria.u
JXeus mi&k eervos euos propheias deepeasatiiros
. *
Fiiio suo Ciiroto Ecclestam, *eluti Davidem, cuoi
, dictt : c A4Fdi, IHia, et vide, ei otHmscere popnti

i i H , ecdomas pairis a r i . * Tum aposlolos, ul Pan ", lum, ubi ak : Clhmti oamie leglione fvogf, , ,
1

* , 9
* . * *>
, * c 'Jdb
.
, -'
&k ..
/' .
, ,
, ' * *
*.
, *
,
%

mnr . t Presans iiaqae tempue despoasalfon

est, fuUmMn autem nup4iarwn eril, <xim clawor
factus iuerit, Ecce sponsusP. *

VERS. 5. Tiukeo M i i e m , pe stcnl serpmw E*am

seduxit asluiia sua, Ua cornua>paiUr eene* vesiri
a ainpUcitaie ^ u ert io Obmmm. i s i nim
interkua vesier s i , metue tajnen wea* eal. Noti
aulem palara prouanUai, C o r r a ^ i a t i s , eiiamtt
corrupli fueruat; verum ambigua iioc-posuil,
uao modo ut serpent Evan a>cepix> # NHN & ilic
ina|ora proaMJuenda, decapii. ttaoc ad raiioaem
pseuda|Mstoli seee p d a o t t s , ac coagaa jqosadaai
, 4| . '* Q 3 0 0 roiifc fiarraivtes, aUidi&aie sua vaiis iaapo " , w i n L perinde t cheqne aeftftiia jBerpei4is, neqte
-,
simplicius E F salle l a U ipsi ad veeiae, ut M ' . ^ ,
qae vobit baee proderant. Sioo diok ^ u i m ifmyl
' , - Adam deceptus sii : vi otlemlat, ^uod dec^H, ran. , , ,
liebre siu Neque djxii, ue 4ec)piaiaiiii, veruja, * No
, ]] | *
corrunipanuir aensus w s u j , ia ccepta tnqpo fteu
.
metapbora ^erseveraas : cowupUo eoun do virgu^ . bus diciiur, Ne <wruu>paidur a akDpJLcUate vesira,, .
quam bajbeiis iu Ckriaio, hoc e&i, Ne a liwpliuilaiu
* vesira decipiaiuini. Quidam avteai ^ic : No t.caaa * /eramiui a sio>plici fide ad iafldeliura \a .diceodo
polealatem .: ba:c eniaa esi maiJUna corrof>iiou
.
Yaa. 4 Nam si is qui veait, alium Xeso/ii
c 1
, , - jpredicaveril, qjucm non praidicayimua : aiU Spiu, , D VUIB alium accipilis , quem uon accepi&lU^ aut
, . , ; EvangeliuB) aliud quod noa receaistia, jotfe au&M
nereiis. > Quid ais, Paule? Galaiisecribens, t Si ftuie
' -, * , evangelizav^rk, iaquis, praalerquam quod accepisiis,
,
anaihema sii q : nunc vero dieis, Si aliuja Jesupi
; * praedicarent illi^ recte sostinerelis ? Audi igitur :
, .
pseudaposloli faslu iniurgescebant, quasi plus quani
** ,
veri aposioii afferreat. Qaia igilor stqlta quamplu , ,
rima nugabaniur, externa sapieniia utentee: Si,
, , inquit, alium pradicarent Christnm, pneieroiissuin
, .
a nobis, quem pradicari coaventebai, recte susii

Gen. n i Y , i .

Peal. XLIV, \ \ .

I Cor.

20.

Mallh. xxv, 6.

q Calat. i , 8.

Variffi lecliones.
11

' m .

* , \, .

*81

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHISP.

912

uuiSbetie; propter lioc enim adjecil, Quem non < "Ov .

praedicaviimts. > Sio vero eadem fldei capiia sunl, i n , ; ,
, *
quo nobis illi superiores sunl ? Observa porro, non
d i x i i Si is, qui venit, quiddam ampliuB prsedicave-
', t "
r i i (nam quiddam amplius magna eum auctorilale,
,
muliaqueverborum eloganlia dicebanl, sed,c Alium
Jesum pracdicaverit, quem non praedicavimus, > ad , "
* t ,
quod non est necessarta sennonis eleganiia. c Aut

Spirilum alinni accipilis, hoc esl, si opulciitiores
vos faceret ia spirilualibus donis, qnod ipsum ora- , c
lionis veuimaie imligel. c Vel Evangelium 6 . ,
, ,
aliud : > neque ad boc opus babebal oraiionis
, '
cullu. Ubique auiem indical, quod non siinpliciler,
. " "
8i qnid excdleuiius dicant, aitendere oporieat, scd
* , * ai quid dicanl quod dicenduin esset, c i a nobis
9

prseiermissum fueril. Observa enira : Alium, , ."

inquit, Jeeum, quem praedicavimus : Spirl
, ; ;
tum alium, queui non accepistis : Evangelium. , , ;
atiud, quod non accepistis. > Gum iiaque eadem
"
dicanl, quid ia eos inbiaiis ? Poslquam ergo eadem
.
pradicanl, Paule, quid eos probibes? Quta bypocmi uientes, alia dogmala iniroducunt.

VBRS. 5. c Extsiinio enim me nibil esse inieriorcm iis qui magni admodum sunl apostoli. > Dein- ,
<eps Peiri secuioribuB sefce conferi, boe tndicare , ,
, .
voien? : Si nie plura norunl, eiiam el i l l i s ; aJ
" c , ,
absurdum 3 0 1 ducene. Observa auiem ejus buiutlilatcm. Exislimo, > inquil, id esl puio, arbi- , , , .
, , , c
>iror : et nibil enunlial et decernit. Non simpliciler
, , , &
aulem dicil, Rcliquis aposiolis, sed, c lis qui suiu

*-

- - - - - _

'

'

exinjii aposloli, Pelruin, Jacobum, Joaunem i n - . ,

, c " nvens. Alque boc dicii, quia jam neceseiias istud
rpostulabal, -cum lamen alibi d i c a i : Qui non .
*im dignus yocari aposlolus . >
r

, ' .
YERS. 6. c Nara etsi iinperiius sermone, sed non
,
scienlia. iQoandoquidem in boc sibiplacebaulpseud , ,
aposioli, quod noa essenl indocli, oeiendil quod
, * .
noti inticieiur sese imperiium esse, atque boc sibi
, ,
gloriae ducil. Nec dicit, Eliamsi indoclus ac rudis
sim, commune boc inibi curo caeteris est aposiolis, , *
,
ne videatur una criininari ipsos : sed exlerioris sa ,
pientia ipsum negoiiuui lollit, xque atque in priorl
.
Epistola raonslravii eani noo solum esse inuiileui,
, .
verum gloriam poiius crucis subruere ac devaslare.
Sermoue igilur indocius sum, scienlia haudqua- D ,
,
quam. Per hoc aulem illos iouuii, quod quo magie
i i l i eloquentia gloriantur, eo coguilione Dei ipsos
, * .
inagisesse orbatos, el quatenuB ad ipsam auiaet,
eos esse idiotas ei indocios.

Sed in quavis re manifesii suaius in omnibus

erga vos. > Non quemadmoduro pseadaposioli, aliud
eumus, et aliud apparemus : verum in oninibua
quae facimuscl dicimus, manifesli sumuserga vos;
neqna ulla esl iu nobis dnpliciias vel bypocrisis,
' I Cor. xv, 9.

VariaB lectiones.

* " .

c
. >
, ' ,
, ' ,
, , -

913

EXPOSrriO I t f EPIST. 11 AD COR. ^ CAP. X I .

Slfc

, ul in illisqiri sofo pielalis pcrsona sunl amicti, de

terrima qaaeque palranles.
v.
VER9. 7. c Num peccalum feci, meipsum bumt- *
c " f l ,
, liaiis ut 8 exaliaremini, quod graiis Evangelidm
Dei prxdicavi vobis? In hoc, inquit, peccavi, el
; > , , ,
, propterea esi cur me accusetis, ei adver&um roe , ; , efferamini, quoniam dejeci meipsum, raendicane
, , et famem paliens? c U l vos exaltaremini, > hoc est, ad
fidem aediiicaremini. Non enim offendebanlur dein ; (8
), ceps ( quce maxima est eorum accusatio) quod uon
; . - atiier sedtficabantur, nisi ipse fame preroeretur.
Quia vero calumniabanlur eum, quod praesens b u , , , ,
niilis esset, absens vero gloriabalnr, hac de re ve~
* ,
, , ' luti apologiam lexens, feril eos : Vilis quidem fa^ ctits sum et abjectus, cselerum vos iude exaltati
.
esiis.
" ,
VERS. 8. c Alias Ecclesias exspoliavi, accipleus
. > ,
siipendia ad ininisterium Teslrum. Etsi dicere
- potuissel, Ex manuam mearum labore manducavi,
, ' , , ,
attamenasperiorem orationem faciens, Ab aliis, i n , . , ,
qnil, accepi, idque cum in vestri esaem miiiisterio.
, , .
c Exspoliavi, > aulem dixil, pro Nudavi, el pauperes
; ,
cos feci. Macedones intelligit, qui laooelst pauper , ,
rimi essenl, rne lamen babebanl se alierenlem.
, Alqui superfluis non indigebam, verum nccessariis
.
duutaxal sumpiibus. 3 0 2 Sitpeadium eniro accepi:
,
at vos ne ista qaidem mibi suppedilatis : q u
,
maxima sane esl accusatio, el quod pejus est, ad
, , '
minisieriuro vestrum: > vobis enim predicans, et
.
C vestra agens, ab aliis ajebar.
VERS. 9. f Et cum essem apud vos ei egerein,
, nulli onerosus fui. > Triplex est accusatio : prior,
.
quod cum apud vos pracsens fiierini : aliera, qnod
' , ;,
, .
vobis iuserviens : teriia, quod rebus necessariis
, , ' de&lUutua, non fui in aliquo babitus numero. Non
. ,
soluin enim mibialibi agenti non misislis quidquam,
, > .
id quod Micedooes faciebanl, *cd ne praoaeiilem
- quidero alebaiis. Islud auleui, c Nulli oaerosus
. , c ,
fui, > esl pro, Non gravavi quemquam. Iudicat au, , ^
tem eos segniter ac cum lorpore conlribuere. Non ' ,
nulli verbum, , pro, Non postbabui,
* vel segnior ad predicalionembii, acciptum: sed a
, {,
me qoidero, qijaecunque adealutero vestram neces.
sariaerant, perflclebaiuur. Porro rerum necessa1

riai-um indignus apud voe v i x i , et non petii quidquam, neque patieniiain meaui dissolvi lorpentior
reddiius.
- D
( Nam quod mibi deerat, supploverant fratres qui
venerunl a Macedonia. Ad aemulationem eos invi .
lat, quo magis ad eleemosyiiam e x c i l e l : a Ma ,
cedoaibus vlcii in alendo eum, in eleemosyna quo,
que tiacerentur. Cain vero ak, c Quod roihi de , -J
erai, indical sesenibitaceepisse ultra necessarium
. , ,
- usum. Philippensee auiem fueront qui aluerunl
ipsum.
.
9

c ,
. -

c El-in omnlbus sine onere rae vobis s e m v i et

servabo. Indical quod gratamen arbUrabaoiuc^

Vdri Jectiones.
** . .

9 9

7 0

"11

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHISP.

912

nuiSbelie; propier hoc eniin adjecil, Quem non ' . >

pradicavimus. > Sin vero eadem fiJei capiia sunl, in , ; ,
, -
quo nobis illi euperiores sunl ? Observa porro, non
d i x i i , Si i s , qui venil, quiddam amplius pradicave-
', c "
r i t (aam quiddam amplius magna eum auctorilaie,
,
muliaque verborum eleganlia dicebant, sed, c Alium
Jesum pnedicaveril, queai non predicavtiuus, > ad , c "
* t ,
quod non esl necessaria sermonis eleganiia. Aut

Spiritum aliuui accipilis, hoc esl, si opulenliores
vos faceret ia spirimalibus donis, quod ipsum ora- , c "
Uonis venusiate non indigel. c Vel Evangelium 6 . ,
, , '
aliud : > ueque ad boc opus babebat oralionis
, *
cullu. Ubique auleui iudical, quod aoa siinpliciter,
. t "
si quicl exccllenliiis dicanl, ailendere oporleat, sed
, si quid dicani quod dicendura esset, c i a nobis

praeiennissum fueril. Observa eniro : Alium, > , . " \

inquil, Jesum, quem non praedicavimus : Spiri
, ; ;
lum alium, queui non accepistis : Evangeliuni, , , ;
atiud, quod non accepislis. > Gum itaque eadem
" j
dicant, quid in eos inbiaiis? Posiquam ergo eadem
.
pradicanl, Paule, quid eos probibes? Quia hypocriei uientes, alia dogmala iniroducunl.

VERS. 5. c Exislimo enim rae nibil csse inieriorein iis qui magni admodum sunl aposloli. > Dein- , ;
^eps Pciri sectaioribua sese couferi, boc indicare , ,
, .
volens : Si me plura norunl, etiam et i l l i s ; aJ
" c , ,
absurdum 3 0 1 ducene. Observa aulem ejus hutttUitatem. c Exislimo, > inquil, id est palo, arbi- , , , .
; , , ,
iror : ei nthil enuniiat et decemil. Noa simpliciler
, , ,
aulem dicit, Rcliquis aposiolis, sed, c lis qui suni
,
-,
,
,

'
'
'
eximii aposloli, Pelruin, Jacobuni, Joaunem i n . ,
, c *0 nueos. Aique hoc dicii, quia jam necessitas istud

poslulabai, -cum lamen alibi dicat : Qui

jm dignus yocari aposlolus . >

VERS. 6. c Nam elsi imperiius sermone, sed oon

scienlia. Quandoqutdem in boc sibi placebanl pseudaposioli, quod noa essenl indocii, oelendit quod
non iuticieiur sese imperitum esse, atque boc sibi
gloriae ducit. Nec dicit, Eliamsi indoclus ac rudis
siin, commune boc inibi cum cxteris est aposlolis,
ne videaiuruna criminari ipsos : sed exterioris sapientiae ipsum negoiiuui lollii, a:que atque in priori
Episiola raonslravil eani aon soluin esse inuiilem,
verum gloriam poiius crucis subruere ac devaatare.

; , ' ,

, ,
,
, , , )|
,
]
|
|

Sermone igilur indocius sum, acienlia haudqua- D .

,
quam. Per hoc aulem illos inuuii, quod quo magig
Hli eloquentia gloriantur, eo coguiiione Dei ipsos , .
inagisesse orbatos, ei quaienus ad ipsam ailinel,
eos esse idiotai ei indoctos.
< Sed in quavis re manlfesii suaius in omntbus
erga vos. > Non quemadmodum pseudaposioli, aiiud
tumus, et aliud apparemus : verum in omnibua
qiue facimuscl diciinus, manifesli sumus erga vos;
neque ulla esi in liobis dupliciias vei hypocrisis,

' j
.
, /
,
,

' I Cor. xv, 9.

Variffi lectiones.

" .

913

EXPOSITIO Itf EPIST. 11 AD COR. ^ CAP. .

Slfr

, \ ui in illisqui soh pteiaiis persoaa sunl amicti, dt

terrima qnaeque palranles.
.
c ,
,
; > , , ,
,
, ; ,
, , '.
; (8
),
, . , , , ,
* ,
; , , '
.

VERS. 7. c Num peccatuni feci, meipsum btimllians ut exaliareniiai, quod gralis Evangelium
Dei pranlicavi vobis ? In hoc, inquit, peccavi, et
propterea esi cur me accusetis, ei adversum neefferamini, quoaiam dejeci meipsum, mendicans
ei famem paliens? c U u o s exaltaremini, > hoc est, al
fidem aedificaremini. Non enim offendebanlor deinceps ( q u maxima esl eorum accusaiio) quod uon
aliier aedificabaatur, nisi ipse fame preroeretur.
Qtiia vero calumniabantur euro, quod praesens bumilis essel, abseos Tero gloriabalitr, hac de re veloti apotogfam lexens, ferii eos : Vilis quidem factits sum et abjectus, cseteruro TOS iude exaltali
esiis.

" ,
. > ,
, * , , ,
, . , c ,
, , .
,
, ,
,
. *
,
,
, , '
.
Q

V E R S . 8. c Alias Ecclesias exspoliavi, accipiens

stipendia ad minislerioro vesirum. Elsi dicere
poiuisset, Ex manuum mearum labore manducavi,
aitamen asperiorem orationero faciens, Ab aliid, i n quit, accepi, idqae cum in vestrt essem roinisterio.
c Exspoliavi, > autem dixit, pro Nudavi, ei pauperes
ros feci. Macedones intelligil, qui lameisi pauperrimt essenl, tne lamen babebanl se alterenlem.
Aiqui soperflnis non indigebam, verum neeeseariis
duutaxal suoiptibos. 3 0 2 Siipendiom enim accepi:
ai vos ne isia qaidem mibi euppeditatie : q u *
maxima sane esl accusalio, el quod pejus est, c ad
ministerium vestnun: vobisenim prxdicans, et
vestra agens, ab aliis ajebar.
VERS. 9. c Et coai essem apud vos ei egerem,
nulli onerosos fui. Triplex esl accosatio : prior,
quod cum apud vos prasens fueriui : allera, quod
v o b l s i n s e r v i e n s : l e r t i a , q u o d r e b u s necessarhS

,
. * \
' , , ^.

d e s l i l u i u s . , n o n f u i i n a l i q u o h a b i t u s itumcro.
soliiui

enitn

m i h i a l i b i ageuli non misistis

id quod Macedones

faciebanl,

scd ne

Non

quidquam,
prxaenlem

qutdem a l e b a i i s . I s l u d a u l e m , < N u l l i oaero&us

fui, > esi p r o , N o n g r a v a v i q u e m q u a i n . Indical au-
m

eos s e g n i i c r a c c u m l o r p o r e c o n i r i b u e r e .

Non-

verbum, , pro, Non poslbabtii,

niorad p r x d i c a l i o n e i n t a l , a c c i p i u u l : sed a
iiiidem, q u s e c u n q u e a d s a l u t e n i v e s t r a m necesranl, p e r G c i e b a n i u r . Porro r e r u m necessaue patienliain m e a w d i s s o l v i lorpenlior
uod

m i b i deerat, supplevenmt

cedonia. Ad

fratres qui
eoe invi-

aeinulaiioucia

s ad e l e e m o s y n a m e x c i i e l : na aMa-

i in alendo eum, in eleemosyoa quojr. Cuin vero a i t , < Quod mihi dt>
niltil a c c e p i s s e u l i r a oecessariuaa
auieui fueruni qui aloeraot
ie onere me vobis servati et
gravaiucn inbiirabaniuc,

891

THEOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

cuetur, il es4, iaani ei vaaa arguatw gbrialio , , , , \

mea de vobie. Ego euim, inquii, de vebis auper .
biens, apud ouines gloriabar, aique-eiiam apud illoe.
, , ' ,
liaque si deticialis, communis esl ignoiuinia ; sea , * . " non in omnibus, verum in bac sola parie, boc est,
, * , *
ne pudeiiaai ia hoc solo de eleemosyna argumenlo,
* , "
*
280
P*rali gilis, perinde ac dixi Macedonibug,
quod paraii sim iu lota Acbaia omnea, neque quid- , , ,
quatn eis deest.

,
VERS. 4. C Ne qao pacto, g'i venerint mecum tfacedones, el invaneriat vos imparatog, pudeflanausnos
(oe dicamue, TOS) in hac bubstanlia gloriatlonis. > ( , ) ^ -cij
. > ,
Rursus iu iisdem versalur, ac certamea iniendit,
ab buroanis rationibus ipsos insliiuene. Majua enim , ,
dedecus eet, cum quie apud alienae personas pude- [ ( . ] . ,
.
flat. Forgiiaa, inquii, mibi confidiiis ceu ignoscerui
" , , ^ ,
vobig : alenim Macedonas animo volvite, qui forsan
,
mecum venienl : verisiinile eal eaim boc. Et si
( ), ,
laveneriat vos, non d i x i t , Nokntes dare, ecd
t Imparatos. Si enim non paratum esee, aut cale* , , *, . > ,
riter nou contribuere dedecus est, qaanio magis
nihil omnino conlribuere, vel minws qeam par *U t , '
Corrigtt aulem eermonem, dicens, Nos pudeltemua , .
^ne dicam, vos) in bac aubstanita glorkuionis: boc , ,
( , )
esi, noa alia in re pudefiemus, prauerquam in sola
de elecmosyna gloriatione, cnm caetera vesira re- * , , * []
prehensionem non admiuant. Hoc autem dicic, ooa
, . &
ut eis adaletur, sed poiios ui paraftores reddat, ne
ia altia probati, in boc non tavenianUir probalt, C , , s

sibiqne ipsis inferioree. Cura vero ait, ne dicam

vos, ostendit qaod ipsimajorem iguominiatn relaiuri
crani. Nam ipsornm erai delicuiai. Subslantiaia
aatem subjectum, vel rem ipsam, ?el gloriationia
tiseniiara intellige.

, ,

. , , ,
-
. , ,
,
.

VKRS. 5. c Necessarhim ergo existimavi rogare

fralree, u i praeveniant ad tos, et praeparenl repromissam benediciionem banc paratam esse sic, quasi
benediclionetn, non taaqoam avariliam. Ne coniraria dicere videaiur, cum gupra dixerat, c Supervacaneum est inibi scribere, > nunc autem denuo

*
, , [tuig. . ]
, ,
. > " ,
, , &
de iisdem disseril, jam de liberalilate et de opere ,
cnm alacritate perflciendo verba facii, alqne hac, \ ,propter se fraires misisse a i i . Duorum auiem inter
. Ei;
ae pugnantiuin admoneos, nempe nt ample et cum
, :,
alacritaie largiantur, uiruinqne sapieaiissime aggre ,
ditur. Nam prius de alacrtiate in dando disseril,
. ;
,
deinde de altero caphe. A i t iiaque, Benediciio est
. , &\;
id quod daiur : nemo aulem qui benedictionem dai,
conirislatur. Porro froclam siatim inde genninan* .
,
lem osiendk, eosque qui largiuntur benedictione
.
replelos. Neque boc iili satis f u i i , sed addidit, c Et
, t .
non lauquam avariliam. > Nolite enim existimare,
, , ;
iuquii, quod isia, ceu vos fraudanles, accipimus;

Variffi lecliones.
" .

143

* oJ .

EXPOSITIOIN EPIST. I I AD COR. -

CAP. I X .

89*

, * - sed benediciionem vobis condliara voleniee. Ille

*. " itaqae qui eleemosynam iovile largilur, quodam .
modo expilalur.
, ,
2 9 1 YERS. 6. Hoc auiem dico, qui parce e \ * , ' mtnai, parce e i metel : et qui aeaiinai ia benedi , eiionibifs, k i beoedicUonibus et ineiet. > Ad aliud
\ , caput jam trartait, quod eel de largiier dando, i n , , qaiens : Hoc etiam adjicio eia quac dixerim, quod
. \ , , non parce oporieai dare. E l non dixit, tenuiier,
' , . \
sed celebrlus parcimoaias vocabujum posuiu Ac
, fiemen opus ipsum vocavit, u i ad retribuiionem
, confesum retpicias, ac diacas quod plara accipias
. ,
quam dee. Cuni vero dixisset, quod largiler dan * dum s i i , rorsug eiiain memiuil quod cum animi
, t *0 * , > ,
alacrilale dandum s i l : quod eaiin ail, Qui semi .
aatin beaediciionibus, > boc indical, periode ac in
superioribus dictum est.
YEBS. 7. < Unusquisque proal desiinal in corde
" ,
8U0, non ex irislitia aui necessiute. Ililarem enim
, $
datorein diligil Deus. la sermone de proinpiitu. > )
dine in dando Immoralur, comperiura babens Ma , ,
* cedonum exemplum sutficere ad hoc, ui excilel eos
quo plura dent, uiqoe pudefacial eos, si iuferiorcs
,
illis appareaat. Ipeorum aalem menieni sanat, ut
. ,
' . , sit eiiam virlue quod ab ipsis fit. Nam si iavoluutariom est, non eal virtus. Ideo ceu verus praece . ,
ptor, discipulos suos oronino vuli pro virluiis ra lione facerequod faciunl. Simwl auleni uiet merces
, ,
* - ipeis lola coniingai, voluntario faciuot bouum :
* * " Q nam invotunlarium roercedam minuii. Ob eam cau, , * eam, inquit, Uausquisque ut in corde sao desti . nat > sive pracdelibcrat, et uon ex moerore, aui
[] ' * necessilate. > Tesiimoniain praeierea ex Solomone
producit. Aiqui aermo sapienti de largilate dictus
*
esl, ipsa vero iniellexil eum de prompiiiudine in
, .
danda : aul si malis, ad utraque reiulii.

. * ,
" . ,
,
, ,
.
, .
D

V K R S . 8. c Poiens *est auiem Deua omnem graliam exuberaniem facere erga vos. Hisce verbis
cogiutionem tubvertti qaam mulii haberous dicenles : Si nuilia dedero, aietao ne ad paupertatem redigar. A i l igiiur : Deus poteat adeo voe rerum copia affloeniee facere, u i ei oninem graiiam, hoc
esk eleemosynam, possiiiseuni exuberanlia facere.
Daie igilur largiter, u l eleeiaosyna vestra magis
magisque exuberei.

" ,
$ . $ ;
;, * .
, ,
*
& *
. " ,
*, , >
|* , ,
(
^, c ), wv ,
.
,

c Ut in omni re omnem sufBciealiam babentes,

abuodetis in ocnne opus bonum. > Videir ?
opee ipsis eioptai, scd eufikientiam. Hoc auiem
dicens, indical quod neque adigal, neque compellal
eos ex inopia dare : ueque eniiu safficienliaro deinceps.habereat. Simui auiem docet ubinam oporicai
douis Deiuli. c Ul abundelis enim, inquit, c ad
omne opue bonuiu. > Siquidena in carualibus vobU
suillcieniiam exoplo : ia spiriiualibue auiem (boo
cntm esl quod aii, < ad omne opus bouuai ) abundaniiam eiiam vobie 2 9 2 imprecor, ut nedum
abunde misericordes silis, verum eiiam oaine opui
Deo placens liboraliier faciaiis.
Ytas. 9. c Sicul scripium e s t : Dispergit, dedit

895

THKOPHYLACTI BULGARl/E ARCHIEP,

8S6

paiiperibtig, justilia e)us manet iu saeculiwn *. > , *,

, " .
Dixit, cxtiberelis. > Ad iglius itaque conflr ' malionem ex propheia tesiimonium protnlit, videl;cel, Dispersit; > haec emm dicliolrberalhatem el , , .
exuberaniiam indicat. Pecqnia? igilur el facullales . <Js>
,
non manent : jusiilia antem, boc est bumaiitfcig
( , ;
(sic eulin eam vocai, lanqtiam quae bominem jnsli
),
ftcei, ac peccata solvni), isla scilicet perdurai
, ,
sxctiluin luin praesens ttim fulurum. Hinc euim est
. ,
quod inisericors ab ouinibug, et progenies ejus a
\ .
poslcris diligilur.
,
VERS. 10. c (Jui auiem adniinislral semen semi ,
nnnti, cl panem ad manditcandtim prxstet, et mulii ,
plicct semeu vcginim, el crescere facial germina
. ; \
pislitiae vesira?. Siib cisdem verbis ct corporalia

et gpirilualia iliis cxopm, sermonique suo aucioritalem a sensibtli agricultura conriliai. Si enim
lerrx scmiua mandaniibusDetis imperlil scinen, ac
gi corpus alemibug alimoniam prarbei: mullomngig
coeluin colt-nlihus aniinauiquc alenlibus. Dicens
rgiliir, c Prasiel et ir.ultiplicci semcn vesirunt,
de diviiiis sensibilibus loquilur, quas vull spirituale semen cilici, duiii paupcribus eroganlur. Hinc
f nim crescit omne bonum opus iu nobis, aiqtie adeo
jusiitfce maoipuli augoscunt: propterea infert, Et
crescere faciat germina justiiia? vesira. llicaiilfin
nota, quod Dcum non delicias, sed alimoniam impcrtientein inlrodueal : Panem l e n i m , inquit,
c ad mandticaudum / . Islud auiem ex Isaia desumptum esl.
C
YERS. 4!. c Ia omnibus ditescenics ad omnem
siinplicilalem, quae efiicil per nos graiiaruni aciionom Deo. Indical liic rursug quomodo nos divitiis
tili oporleal. A i l cuiai quod SUHI dcfo licnda?,
cajierum ad omncui simpliciiateni babeuda?, boc
est curn liberalitaie erogandae. Quontam vcro baud
parum niulli in scorla cl mimos gimplicUaiem
oslcndant, Talem, inquil, simplicilaieni- dico, qusc
tuullam graliarum aciioucin afleri Dco : iroo vero
eolum graitarum aclioncm, vcrum el mulia
alia qua3 io progressu Episloto deinceps ponii, ut,
sic ostendens inulla illa bona ex siinpliciute oria,
proniores eog ad banc efiiciai.

,
*.
:, \

, .
. , f /)
, >
, : ,
.
, ;
?
. ,
,
. " , ], ,
.
c ,
* =.
, .
, '
^, , .

, , ,
&
,! , 4

**' ,
.
5

VURS. 1 2 - 1 4 . c Quoniam minislerium btijug offic 3

cii non goluoi gupplel ea qua? desunl ganclig, ^
verunt ctiaai abundat per niulias graiiarum aciioticg ,
Deo, per probaiionem minisiorii hujug, glorifi- (
ranteg Deum in obedieniia confesgionig veslra* in
;
Evangelium Cbrisli, ia simplicilale conimuaicatio-
nis in 2 9 3
onmeg : ei ipgorum preca :;
lione pro vobis, dceidemniium vog propier etninen)
lem graliam Dei in vobis. Minisieriuin, inquil,

i I esi pecuiiiarum suppedilatio , multa perficii.
. , , ,
Eleniui solum repletig indigemiaai frairibua,
, . *
0

Psal. cxi, 9.

c l

i n

i Isa. LV, ! 0 .

Varia) lectiones.
.

* 0* .

*''\ .

EXPOSITTO IN EPIST. AD COR. - CAJ\ X.

897

> , - ^
(r : u i T f t,
OtyeidTt.
t
r - v
n f i f e * numTr
&

trtt
,


. { , ,
.
. '
, ,
! ,
. ,
, * ,
'. " . "
,
, . '

898

verum liam exuberalis, hoc esl, plusquam neccs-

a a r t i t m sit,
cSt.
ineie
avftifwklfa
. muKaeque
r t ^ i t Unrt^nA graiiarutn

sartitm
ipsis
exbibelfs,
actiones iiunt per probum boc et comprobalum
propier humaniiaiem roinisierium. Gloriftcant enini
Deum,quod eic subjecti sitis Evangelio, u i expteatis
jussa ejus cum liberaliiale. Eleemosynam enim
Evangeltum doeet. Alia eiiam raiione glorrftcant
Deum, quia simplicitas el bonitas vesira non iu
ipsos solos, verum in omnes eiiam fidetes paupcres
effunditur. Non enim invidiae affectu laborant, reliquorum mendicorum instar, verum graiias agtttit
quod aliia etiam delis : quod maxiwae viriulis eorttm argtimeiiUim esi. Quare hujusmodi honiiiiibus
largius dandum esl, qoi adeo invidia vacanl, qal
adeo virlulibus sunt praediti. Insuper pro vobU
, * , eliam apud Deum inlerpellanl, digni judicenlur
,
videre vos; vidcre, non ob pccuniam, ?erum ob
; .
excellentem Dei graiiam excellenier vobis daiam.
, Rursus aulem gratiam eTeemosyns negoiium vo, . ,
cavit, omnia ha Deo accepta referens, ne ipsi al->
, >
lollatiiur. Gum autem dicii, Excelieulero gratiam
, ,
Det, # tixcitai eos, ut largiorcm muniflceniiam fa\
cianl, ne cxsuperentur aul vincanuir ab aliis.
1
VEES. 15. t Graiia autem Deo soper inenarrabili
,
dono ejtis. > Donum bic nominat bona ipsa qu
,
per eleeraosynam flunl luni daniibus luni accipien\ ,
libus : vel bonorum commonefacil, quibus donaii
,
digaaiique sumus per incarnaiioaeni Gbrisii, per
inde ac si dical : Nibil arduum vos iacere exisii
metis; inenarrabilia cnim suui bona quae accepimus
, ;
a Deo. Quid iguur praidari est, si pauca eaque

corruplibilia demus?
CAPUT

. .

:> .
,
,
* ,
, .
,
. " ^,
.
; *
, - ^
,
(
, , ,
0 ,
, * .
.
, , *
'
4 1

VERS. 1. Ipse auiem cigo Paulus obsecro vos per

mansueludineai et clemenliam Cbrisli. Coufeciis
dc elcemosyna sermouibus, austeriora nunc orditur
adversum pseudapostolos, ei eos qui caluniitiabanlur
ipsum ceu rudem et indocluai el lemere sese jactaolem. Aique seipsum commendare coactus esl, ne
ipsius praedicalio vilipendalur. Rccenset igilur quas
a se gesta sunt, graiiamque Dei sibi datam. Ilaque
noa aberraveril, qui baac Epislolam Pauli encomiuni dixerit. Haclenus igiiur ab exordio^lalemquemdam sensum prx se fcrt oratio conlra eos qui illum
inipolenleinetarrogantem\ocabani; neuipe,Obeecro
\oe ipse ego Paulus, 2 9 4 lerrarum orbis docior
(dignilateui enim ci aucioriiatcm indicantbxc ver
ba, Ipse ego Paulus : > perindeac illa, Ecce ego
Paulue dico vobis el precor vos, ne nie coganl coavicianies mibi uli poteolia niea advcrsuin ipsos).
Magua auieni res est, Apostolum obsecrare. lllc
vero mansueludineui eiiain Cbrisli ad inlcrpellationem aaducit, perinde ac si dicat, Revereiuini ctenientiam Cbrisli, per quam vos obsecro : simul
osteudens cur cis parcal, niiuirum ui iir/nclur mau-

Variaj lettiones.
.

k l

X.

THEOPHYLACTI BULGARLR ABCHIEP.

900

aoeludinem Serraloris Cbrisii, noa quia iaflrmu*

esl. Ne igilur cogalis roe deficere a maMuouidine , .
liic, qaa-m adeo ciipio, u i e t iaiercassionieloco eaiu * ,
vobis objiciam.
,
c * ,
c Qui i n facie quidem abjecuis aam iuler v o i ,
abeens aulem coafldo vobis. Vet per ironianl 6 0 . *
baec dicil, calumniaatiumeam verbi* iwas, Dicebant , * ,
enini illi, Gum adeel, nulliua eat momeuii, sed vilia
aique coniemplibilia : aio aWucril/luwel et euper- , ,
b i i , audeiquo adversum nos e i ioierminalur. Vel , $ , 9^
vere baec de seipao dicit: Ego, qui cum ayud voe . "
sim, bumilis ei mansuelus sum erga vos ; eiiamsj , ,
nunc magaa proloquar* UOJI cx arroganiia ialud , ,
, * .
ago, sed quia confidam vobis.
^ VEBS. 2. Rogo auiem vos, ne pratteas audeam
per eam coufideatiaai, qua eaislimor audcre io ,
quosdam qui arbilraaiar nos veluli secundum car* . > ,
Jiem ambulare. > Precor, inquit, ne me adigaiia , ^ ** conftdenier uli poienlia mea (confidentiam enim j (
poieniiam suam voeat) quam cogilo audere, boc ) { , , esi, i n animum iuduco, raiiocioer, auicotyicio, eo , ^ '
quod illi me compellanl, adveraum calunmianiea noa, 6
quasi bypocriuc ei osieaiaiores simus: boc e a i n * , t
^ 1 c secundum carnem ambuiare. * QbaervA a - . " , ,
iem quomodo audaeiam appeUat, qqod omnino ee , ,
de quibusdam uJcisci velit, eliam&i ncni propiet * ( .
seipsuai, sed ob verbum a se pradicaiuar boc fa* '' *
ciurus erau Allamen jmagie ialerest ptoecepiocia, , ^.
fcuppliciiscttiiciari, necprotciiue ad Uia insilire.
VERS. 3 . l u carne onim ambtttanles^ non sacua-
,
dura carnem miliUinus. Hoc>st, carae amicii
. , ,
caroalibus armis baud ulimur. De pradicaiiaoo .
eaiai disputal, osiendeas quod non sii bumana, , ,
neque bainanae opis indiga. Cum autem dicit, ,Mi- , c
litamus, > pra3lium et pogaam aos euscepisse i n - > , , \
dicai.
.
.
\ E B S . . Nam orma mililiee nosiraB non sunt
carnalia. > Hoc esl, non opes, non gloria, non clo- , , , ,
quentia, non adulationes, non bypocrisis; lalia enim ,^ [
. carnalia sunt arma*
, Sed poieniia Deo, ad de&iructionem muniiio
num. # Nondixit, sed Spirilualia (boc enimojiininQ . ,
debuissel dicere, ui carnali opponeretur), sed, c po- ( -
), , * > ;
teniia, subindicaos i u eoruai res eese iaibeciUes
295elia)potenies. Consideraaulem deinieaum iu eo * . ^spiriiam : non dixit eoina, Nos poteaies SUUJUS, eed, * , , , c 4
c A^ma poleotia Deo, boc esl, Deus ipsa poiemia , ,
effecit. Quia enim agebaniur et flagriscaedebantur, . ^
iaflrmitalis auiem liaec esse videbaniur; Deo ( i a - , ,
.
qail) polenlia sunt baec. Dei narogue robur per liasq
maxime apparet, ac ille est qui operaiur eibellum , & w\
gerit, etiamsi aos illis amiciamuc. Ubi aaiem suni , . UoO
poieniia? Ad demoiilioneai muailioaum. Quaeaaoi ; < * >
, ,
aoiem sint isiae aiuniiionee, subinferl.
. >
c Uatiocinaliones destrueatee. Graecorum sylloo^o, , giftmos, ioquii, ei fastum eorum demoiipiur bisce

Variao lectioncs.
^ . * .

901

EXPOSITIO I N EPIST. I I A D C O H . -

CAP. X .

009

- , ; - armis, vel quia ratiocinaiiones sive cogitatione* eo \ -

rum ei animas dejicimus ex errore quo deienise
, , \
fuere, ac veriiaii subjicimus. AreopagUae enim ratto
. ' , - ei magna mens sublaia est ab impietate
pietaii
, ,
sabdita. Animadverle aulem quoit non dixeril, M.v
. " , , ibinas admovemus, sed, siatim demoliimir, cum
, *, - victoriae facililalein, tum armoram poteoUam indi * . cans.
VERS. 5 . c omnem aliKudinem ertoHentem se
c
. , ** adversus scieiiiiam Dei. Perseverat iu iropo, ut
. , - tquod ^velil clarius explicet. Si, inquit, ahitudo fueric, hoc esl, lurrila munilio vcl propugnaculnm re ; , ,
, , eistens ecieailae Dei, adeoque Evangelio, ,id quoque
deinoJimur.
.
-
El ki captiviiatem redigeates omnem ialellecium
in obsequium Cbristi.* Capiivitatis vocabuluni duo
.
signiflcat: ei ex libertate lapstim, ei perfeclam ca ,
plioaem, quaquis ila capiuir, ui ne resisiere ^uidein
, .
. , possil. Jaxta secundam igiiur gignificationem nunc
Paulus dixit, c captivaoles. Non enim laniam, In, . * ,
, ,
quit, superiores gumus,et vicloriam obtinemus de
, *
omni bamana cogilavione et intelleclu, sed iaiapti . \ -
vilaiem eliam redigimus, quae esl coasunimalior
., *
victoria. Deinde, quia caplivitalis vocabulum gravo
, ,
esr, addil, ad obscquiutn Cbrisli, boc ^st, ad

serviiuiein ejus rediginius ornai liberUle pretiosio, | ,
rem : ab interitu nimirum ad salutem, a uiorie ad
'
viiam subjiciendo eos Cbrisio. Animo igiuir le ,
volve eos qui magicae ariis fibros Epbesi combassc .
r u n l * * , ei videbisquomodoPauIus captWos duierit,
VERS. 6. < E l in promplu babenlea ulcisci omaem

, . * inobedionliam, cuni impleu fuerilvvestra obedientisu c Hic illos eliam lerruil. Vos, inquit, etiani
\ . , , . V
exspeciaraus, ut poelquam per admoaiiioncm no , - atram correxerimas vos el ab illig deiicere feceri, , rous, lum illis eolig iacurabiiibus reliciis seciionem
. , '- afferamue. Ia prouiplu igilur babemns pocaaai et
, ,
uliioneia, caeieruui cum vos illis misti siiis, probU
. , t beaiur adbuc, ne ei vos plaga comiagai. Per boe
, auiein quod a i l , 4 Cuni compleU fueril obedientia
, * . ,
veslra, tacile iadical296 os qnidem etiamuum
, . - obedire, sed imperiecle. tiaec auieui inierminaiur,
, ut et bi et itii meliorem viiam induani, et ut ne * ^ n)inem ferial. Prius aulem \n nobis conficiunlur ra, ,
liocioaiiones, {Myoribiis adversum potiores lucianii^
, , boe; delnde fionl xallaliones vel ahiludines, v i * , cloriam tidelicet obiineniibus, quando conira divi. , - nam cogiiiiionem eriguniur, adeoque ut vel intella * , cius locum occupeat, quales sunl qui dicuniur furores. sive nuiuinie aiQalus. Est enim intelleclui
.
liuiplex et raiiocinalione vacans meniis aclio im
petuave ipsa opera melios osteadens quam demon, & , ,
slralio. Sunt igitur el in iis quibus a daeinonibug im

ponitur, lales, u l videiur, intelleclas, quoe Paulus, ei si (quis alius Pauli spirilu ducius, caplivos ducit
ad obedientiam Cbrisli.
u

k > 1

A c l . xix, 19
.

V a r t e lectiones.
. , * .
7

* .

903

THEOPHLACTI B U L G A R I i B A R C H I E P .

VERS. 7. Qud3 ad faciem suni videle. J Non so-

los decepiores perterrefacit, verum eiiam decepios
inerepat. Propierea dicit, Exiis quae apparcnljudicaie, si quis superbit, si quis locupies esi, si
quis virtuiis imagine vesiuus est.
Si quis confidit sibi Gbrisli se esse, boc r u r sum apud sese cogitei, quod sicui ipse Gbrisii csi,
iia ei nos. > Pseudaposloli eniai gloriabantur ct
superbiebanl, quod Gbrisii essenl, ei quod Gbrisiuni ipsi viderial forsan. c Apud seipsum > auiem
dixil, pro, Nou exspeciet noslraui adversus ipsum
objurgaiionea), sed inielligal quod secunduin boc
ipsuai quod Glirisii esl, nibil nobis sil superior,
Noa eoim ille quidem Chrisii, ego vero alierius cujusptaui SUID. Verum boc se submiilendo di
x i l , quaadoquideai dcinceps in sequeuiibus oslea
dii quaiiiuoi ip&e excellal.

901

.
,
* ' " ,
, ,
.
, ' . ,
01 . . ,
' ,. , , "
' , ' ,
' , /
,
. ,
.

< [vulg. *
VERS. 8 c Mam si ainplius aliquid gloriatus fu*
ero de potestate quauo dedil mibi Dominus ad d i - .]
licationem, el non ad desiruciionem, noa erube- , ,
. > , scam.i Non dixit, Eslroibi potestas puniendi el oc , * * cidendi, qwx illis noa est, sed longe submissius,
, f . , amplius quiddam. Nec dixil, Si glorier, verum,
, ', , ,
Si gloriaius fuero, > boc.est, si gloriari voluero
Oe poleslale quani dedit mibi Domiaus, rursus ipsi
, ,
toiuin asciibens. Accepi auicm baoc poieslaiem
.
a Deo, u i ad Odeni dificem, beneficia imperliens, ,
ut puaiam. Quare igilur dixisli, c coftitalioaes
, . , t
ileslrueiiies ? Quoniamboc ipsuai maxime esfaedi- ; ,
flcatio, niarcida demoliri, ob&taculaque dejicere. [] ,
Quomodo igilur ipsis interminaris, si.non in de. , ,
eiruciionem accepisii poiesialcm ? Praecipue quidem
;
i d acdiftcalionem accepi : siu quisquam fueril incu- , ])
rabilis, demolitionc ulemur. Si igilur vuJucro, i n - . , , quil, gloriari quod Deus aliquid amplius inibt de- ,
derit, ul poieslalem babeaai bencfaciendi imprimis,
,
et quando cogar, etiam puniendi, c pon erubo , , *
scam, boc esi, non monstrabor csse mendax aul
, .
arrogans.
11

2 9 7 VU:BS. 9-11. < U l non exisiiincr lanquam ler

rere vos per epislolas. Quoniam quidcai epUiohc, in. , ,
* , \
quft, graves suulel fories, pracse.niia autem corporis
. ,
inGnna,el scnno coalempiibilis. llocauicm ^cogilel
' ;,
qui ejusmodi est, quod quales suiuus scnnoue per
epislolas abseates, lales eliam surous prjesenles ^ . > ,
opere. > Quod ail csi bujusaiodi : Poiaissem equi- , '
dem gloriari, sed ne videar lerrere vos per lilleras, , , qqeniadnioduai dicunl qui me calumniantur ; In
, * -,
epislolis grandis est, et borrcnda scribit: ubi auiein
adveneril, despicabilis ei conlcmptibilis est, argui ,
turqae non esse lalis qualis esl in scriplis suis.
^ , , * jj
Verum agnoscal quisquis esl qui lalia dicil, quod , ,
noa soium grandia inlenninamur, verum eiiam cum ( pracscnies fuerunus, niinas ad elTcciuDi perducere .
poseumus.
VEES. 12.1 Non eaim aademus lnsererc autcorac

Vari lecliones.
* .
fMv .
.

* , -

EXrCSITJO EPIST. I I AD COR. -

905

CAP. .

906

; . parare nos quibusdam qtii seip?os commen lant.

,
HiciJlos arrogantes esee ostondil, ac inulia adeoqoe
, c magna de seipsis jaclanies. Dicit igttur : c Nos non
, , audeimis insererc nosipso?, hoc est, connnmerare/
c , > * , cvelliOmparare, hoc est, opponcre nos quibusdam
.
eorum qut seipso* pradicant.
c Sed ipsi in scipsis seipsos metientes, ei com
c * ,
paranles seipsos sibiipsis, non imelligant. c M i ,
, .
inqail, ad quempiam aliorum conferri non diguai:, ,
tnr, sed tpsi sibiipsis confcruntur, secumque ipsi
, '
ceriant erga se mutuo, nec sentiunt quam sint ridi ,
culi ita seseostenlantes. Unusquisqne enimseipsum
meliorem dicens, aherura dejicif, sicqueomnes inter
. " ,
se muuto insignes videulur. Qnod quaro ridiculuin
* '
sif, ipsi nonliUelligunt.

.
VERS. 13. c Nos atitem non in immensum gloriac . >
biaiur. > llli enim fortasse gloriantcs diccbanl, Ad
,
flnes lerrae accessimus, orbemque lerrarum conver ,
limus. Alnos non sic, inquit.
. ' , ,
c Scd juxia mensurain regalae qna uObis Deus
c ,
pariiius est mensoram, periingcodi ugque ad vos.
" ,
Quemadmoduai colonis vineam Deus dividil, buu6
. > " ,
ad modum nobis aposioli suis lerrarum orbem se
. , gregavit. Secundum igitur mensarara regtilse quain
parthus est nobis Deus, gloriabimar. Qualis esi
, .
auiem oiensura? cUtper?eniamadu3que vos.i Posl ; , ' . >
quam igiiurbac aosira pars est, ad vos eliam usque
,
gloriamur.
.
; - Q
VERS. . C Non enim qaati non pertingenies ad
*
vos, snperexiendiniusnoe : usque ad vos ei.im per . >
Yonlums in Evaugelio Gbrisli. > Verisimile erat
"
pseudaposlolos vel siae pradicaiione aliquo uequo
, ,
profectos, ex nuda e l simplici profeclione elaios
. esse, ac loium sibi imputarc. A i i ergo Aposiolus:
,
Non tanquain ad vos non pervenerimas, nosipsos
, , ,
exiendiinus : 2 9 8 Pervenimus eniui, non sim', c : ,
pliciier, sed in Evangelio C b r i s l i : boc esi tiou
, ,
nudeeleimpliciter peregrtnautes,uiilli, veruai etiam
.
cum Evangelii predicalione.

<
, ,
,
, ,
. > ,
* , . '
, ^ .
' , ( ), '
, ,

6 , ,

%

VERS. 45, 16. c Non in immensum gloriantts in

Henis laboribus, spem aulem habenies crescente
fide vestra, ia tobis magni fieri secundura regulaui
noslram ad abundaniiam : ul eiiam iit illa q u uUra
vos suni Evangelium praedicemus, non io aliena
regula, u l de bis quae parala sant gloriemur. > I n dicai iltos aposiolorunt laboribus exiolli, et supra
modum ei measuram gloriari, boc est ad excessum
usquc ct ia alieois laboribus. At nos noa bic, sed
ad vos usqoe pervenieoles, ad vos usque libertate
nobira utiaiur. Speramus auiem, i n Deum videlicel
(non aolel enim explicare Paulus), quod abunde vos
docentes el augenles fldem vestram inreniaraur, at
adeo roagni fiam ego in vobis. Tunc enim magni flt
praceplor, cum res discipulorum creverint, ac regula ejus ad abundantiaro processerii: hoc est
f

Variie lectiones,
11

^ .

9 t

1 7

P I T R O L . GR. C X X I V ,

hi

8 8

29

907

TIIEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

08

mcosuram qoam accepil, abunde proraoverii. Quid , , . *

; "
igiiur speramus? qtiod et ullra Evaagelium prac, '
iiicabimui, ac foreao eiiaro proplerea gloriabimur,
, . * siqoidem ipeie profuerioiue. Canoimn auiem ubiqua
i meaeuram vocat, laaquatu orbis terrarum fabri- , \ , tva
cator et architectue : et u l iwdicet, quod Dei ail
* *
iiaiveraum hoc, qui canonem dedit et inetieiiram,
*
propierea iofert:
,
Qai aulem glorialur, in Domiuo glorietur.
" * ,
I I tbenies .euirn ulia unlaque opera, aon auperbi 6 ,
mus, ueque nobtsipsie quidquam iinputamua : ecd
. *3
Doo uuiversum, eliara ipeam ad quam perveoimua
.
neusuram, iribuimue. Oportebai igiiur el illos io
hoc gloriari.
c Non eaim qni seipsum commendal ille proba .
tusest, sed quem Dominus commendat. N o n d i x i l , ' . ,
Nos eumus probaii : sed, c Quem Dominue com , ' 4 > nendat, hoc esl, quem veriias laboris ei operia
,
.
cuui Dei gratia probalum osiendiL
. lk\
CAPUT XI
"
VsR8. 4 Uiinam auatinereits madicuin ine in

inaipteatia mea, aed ct susiiaetis me. Proprias
, iaudee aggressvniB^ auliis ueuetet praecerreciioni,
bue, tidlugieM id quod ooeroemn el tnoleMiim vi. * ^
^elor ra eoitrpeiue cerotneodatioiie. Haic miein etim

eceaaiiM perpebi, et Dietus, ne io dtocipiiluriiai
damtiufu l-gerei, si tpse viUpenderelitr^ pscinlapo *, '*toli vero 1 pretio baberenlar. Qood eniai cx raufta . ,
lecaeeiiaie, ei ob discipulorum suoruni couiinodum
,
kacpemnarii, vatadaaodan ineeneaiie plaaaoi esse g .
queau Qui eain prioruui pcccalorum raeminii, a
,
quibus per bapiwMaa liberMug erat, aique 2 9 9 * , *
apostoli ftOMie iadigaam cenaet, quonodo ciira
,
eottttiuiem 4* se inagna praMiicarei I Ait ergo,
; *
Utinam astiaerelie n e iu paucis quibuedam ie- *
piienieoi : imo vere ei aueUnetis. Gonfide eaiia
. ^ ,
quod diligatig aie, ei omaia mea sartiueaii,
.
Y B M . 2 JEmulor eaioi Dei mulalione.
. ,
dixit, DUlgo, eedquod aiulio vebenionlius crat ,
' , .
t iEmulor. Zeloiypia enim inter ardeaier aoiau*
tes Daeciuur. Deinde tie exieiimeai quod bamaoi
. ,
cnjusaiiam, veluli pecuniaruia aui gloria cauaai
, , , ",
09 a*uleiiii\ infert, Dei zelo. > Nam el Deui
* ,
emuUri dicHur, eo quod uimia nos dilecuone pro , , '
equatiir w quod aliquid inde comrnodi lucre- *
^ <, , '
lur, eed ul aos servet, ad seipaum coiligeudo, eibi. , ,
que aggluiinaiido. Hojuamodi igUur ei meus erga
(, , *
3S leius est, nan ui inde quid miiii lucri accedat,
.
arufli ul uou corrumpaoiinL

4 Deapoadi -eaiui > uai viro vicgiaem caeiam
exbibere Cbrislo, Deepondi , kiquit, Cbrieio : - . , , .
pro iUo igiuu aumier, oa pro uieipeo. Noa eaixa
, . ,
ego spoasue, sed paranyinpbus. Obsorva auleaa
. " , , quoaiodo oon dixorii, Pnecepior veeaer eum, pro4)ierea dcbelU me sasiinere ; verum illos epouea , ,
loco poeuit, eelpeum auiem proiMib vice collocai,
' ,

rsoa

Variaa lectiones.
^ .

909

E X P O S T H G ra K P I S T . I I A D GOR. -

CAP. X I .

910

, . - A b o n o r e ipsos nificieiis. Miram aulcm kic quiddam

vov 4 - i s d Eocteeia canitogti. la mando eniui post uptht
- mon fwrro virgittes maneut: liic autem qut aitte
* , ot * *irgtne* *>a fuerwil, poel nuptias tiasoe efficicjfiUir
, " .
Ytrgiiiee. flac ratiooe untTensa Eockeia virgo e s i :
.
ad oaiios e n i Paulas baec Joquiiar, ei awUos *t
* , ,
uxores. tyialea aatera 4otes affierens deipaadU?
. Regiuin ceelomia. Huj^is ftgnra eram qwe eub
; .
Abrabamo cmOi$run4, quando eervum taieK trt
, * - eitaicara pacllam filio despoaderet . Hic eiia.u
. *
Dieus misk eervos auos prophetae deepetisatnros
, FHio suo Ciiriet* Ecclesram, \elirti Davidem, cuai

HcU : c Aadi, HNa, el vide, ei obUviscere popnH
",
i u i , eldomas pairis l t f i . * Tum aposloloe, til Pa, , ,
luai, ubi ak : <3lH-teii nomine legtttione fvrigi^
* > , 9 mar . Presens iiaque temp+te deepoasatfonte
* est, tuUinMn auiem nup4iarwn erit, ourn lamor
.
facius Xueril, < Ecce sponsus P.
, * c '
.
n

VERS. 5. c Tiiueo atiieui, ne stcul serpaM lCaatii

seduxil asUiiia sua, Ua cwimra>pairtr seneus vesiri
a aiaapUcitale ert io C k m m m . fciei tiim
iuterkua vesier s i , metus lamen mem est. Mon
auiem palara proaanuai, Corrapti eatis, eiiamit
corrupli fueruut; verum ambigut iiocposuil, $fe
quo inodo ut serpeas v a aVcepaX # N H N ei i l k
ina|ora proaMJuendo, dectpii. ttoBC ad raiioaetii
pseudafMwtoli seee jadaDtae, ac coagaa jqusadam
, 4| . ' Q 3 0 0 votiie iiarraivies, eaHidiiace sua <?t*is iaapo ** , iuint. A l perinde cttqne aehrtia ^orpeniis, neqne
<,
simplicius satis l a U
ad veeiae, ut m \ ^ ,
que Tobii baec proderant. Sion diok aJileaa ifoqil
' , - Adam decepius sii : vi os\*m<\*\, ^aod de<$pi, mn. <*, , , c
liebre siu Neque djxii, ue 4ectpiaiaiiii, vorma, No
, *
corrunipaotxur aensus w i x j , > ia ccepto tnopo Aeu
; .
metaphora ^erseveraas : c w u p t i o euiia do v i r g U ^
. 1)08 diciiur^ Ne ^orruir^ai^ur a akapJicUato veaiw,
,
.
quam bajbeiis iu Ckriaio, boc eai, Ne a sia?pllcUftlo
* vesira decipiaiuini. Quidam autew ic : No tcaas " 4 /erauiiui a sioiplici fide ad infldelium la .dioeodo
.
poteetatem .: ba?c enun esl roaxUna corro^iio*.

VEAS. Nam si Is qui .venit, alium Xeso/a
, ,
jprxdicaverit^ qjacw non praidicay.iuiua : auji Spiu, , D uim aliuin aceipilia , quem uon accepi&lU^ aut
, . > , ; Evangeliugi aliud quod non reccf istis, ro^te aus^i c
nereus. Quid ais, Paule? Galatiiscribens, f Sj ftuie
' -, * > , evangeluaverit, ioquis, praaierquam quod accepistie,
,
anaihema sil * nunc vero dicis, Si aJiuja lesuu
; " ' praedicarent i l l i , recte sostinerelis ? Audi igitur :
, .
pseudaposloli fastu inlurgescebanl, quasi plus quaai
" ,
veri apostoli afferreat. Qaia igitor slqlta quamplu , ,
rima nugabanlur, externa sapienlia utenles: Si,
, , inquii, alium pradicarent Christnm, pneiermissuni
, .
a nobis, quem praedicari conveniebal, recte susli-

c ^ , -'
* U &._>
\ ,'' .
, ,
, ' * * c
*. >
, *
, *

-Gen.

xxiv, A .

Peal. X L I V , i\.

I Cor. v,2a.

MaUb. xxv, 6.

Galal. i , 8 .

Variffi lectiones.
6 1

' m . " .

* , , .

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHISP.

912

miisbelis; propter hoc cnim adjeeii, Quem non Ov .

pratdicavimus. > Sio vero eadem fidei capita sunl, in ( ; ,
, \
quo nobis illi euperiores suni ? Observa porro, non
d i x i i , Si is, qui venil, quiddam ampliue prsedicave- \
',
r i i (aara quiddam aniplius magaa eum auctoriiaie,
,
muhaque verborum eleganlia dicebani, sed,c Alium
Jesuin pradicaverit, queai non praedicavimus, > ad ,
* > ,
quod non esl necessaria sermonjs eleganiia. Aut

Spirituin aliuin accipiiie, boc est, si opulenliores
vos faceret ia spirimalibus donis, quod ipsum ora- , "
lionis veausiaie uon tmligel. Vel Evangelium . ,
, , '
aliud : neque ad boc opus babebal oraiionis
, '
cullu. Ubique aulem indical, quod noa simpliciler,
. " "
ai quid excdlenlius dicanl, altendere oporleat, scd
* , * ai quid dicani quod dicendum essei, et a nobie

praelermissum fueril. Observa enim : c Alium, , . " \

inquit, c Jesum, queni non praedicavimus : Spirl- , ; ;
tum alium, queui non accepislis : Evangelium, , , ;
aliud, quod non accepisiis. > Cum iiaque eadem
j
dicant, quid in eos iabiaiis ? Postquam ergo eadem
.
praedicant, Paule, quid eos probibes ? Quia bypocriai uientes, alia dogmala iniroducunt.

VERS. 5. c Existimo enim me nibil esse inierioretn iis qui magni admodum suni aposioli. Dein- .
*eps Pelri secuioribus sefce coufen, boe indicare , ,
volen? : Si ne plura norunl, etiam el i l l i s ; a j , .
" , ,
absurdum 3 0 1 ducens. Observa auiem ejus buiwUiiatem. c Exisiimo, > inquil, id esi pulo, arbi- , , , .
, , ,
iror : ei nihil enuniiat et decernil. Non simpliciler
, , ,
autem dicil, Rcliquis aposiolis, sed, c lis qui suni
#

exiniii aposloli, > Peiruin, Jacobuin, Joannem i n nuens. Aique boc dicit, quia jam necessitas istud
.posiulabal, -cum lamen alibi dtcai : c Qui
*um digaus Tocari aposlolus .

. ,
, c .

c , ' ,
,
, ,
, * }.
, . ,
, *
,
,
.
,, .
Sermone igilur indoclus sum, gcienlia haudqaa- D ,
,
quara. Per boc auiem illos innuii, quod quo magig
i i l i eloquenlia gloriantur, eo coguitione Dei ipsos
, ' .
lnagisesse orbatos, et qualenus ad ipsam ailinet,
eos esee idiotas ei indocios.

VERS. 6. c Nam elsi imperiius sermone, sed non

-scienlia. Qoandoquidem in boc sibi placebanl pseud-aposioli, quod non essenl iudocii, osiendii quod
noii inticieitir sese imperiium esse, atque lioc sibi
glortae dacit. Nec dicit, Eiiamsi indoclus ac rudis
sim, coinniune boc mibi cum caeteris esl aposlolis,
ne videaturuna criminari ipsos : sed exterioris sapientia? ipsum negoiiaui lollit, acque atque i n p r i o r i
Episiola monsiravil eani non soluin esse inuiilew,
veruin gloriam potias crucis subruere ac devaslare.

< Sed in qtiavis re manifesii suaius in omnibus

erga vos. > Non quemadinoduro pseudaposioli, aliad
eumus, et aliud apparemus : verum ia omnibua
quae facimus c l diciinus, manifesli sumuserga vos;
neque ulla esl ia nobis duplicilas vel bypocrisis,

c '
.
, ,
, ' ,
, , -

' I Cor. , 9.

Variffi lectiones.
6 J

913

EXPOSITIO I EPIST. 11 AD COR.

CAP. X I .

Slfc

, ul in illisqiri soh pietalig persona sunl amicii, de

terrirna quaeqne palrantes.
v.
V E R S . 7 . Num peccatum feci, meipsum buml-
" ,
, liang ut yos exaltaremint, quod gratig Evangeliam
; , , , \ Dei pracdicavi vobis? In hoc, inquil, peccavl, et
/ , proptcrea est cur me accuseiis, ei adversuni roe
: , - , efferamini, quoniam dejeci meipsuin, mendicans
, , et famem paiiens? c Ul voscxaltaremini, hoc est, al
fidem aedificaremini. Non enim offendebanlur dein ; (
), ceps ( qu# maxinia est eorum accusatio) quod uon
; . - aliier aedificabanlur, nisi ipse farae preroereiur.
, , , , Qtita vero calumniabantur eum, quod praesens bu , milis essei, absens vero gtoriabalur, bac de re veloti apotogiam lexens, ferk eos : Vilis quidem fa , , '
ctus sum et abjectus, cseterura vos iude exallati
.

esiis.
V E R S . 8. c Alias Ecclesiag exspoliavi, accipieus
slipendia ad inlnisleriuro vesirum. > Elsi dicerc
potuisset, Ex manuum mearum labore manducavi,
aiiamenasperioremoralionem faciens, Ab aliie, i n quit, accepi, idque cum in vestri essem ministerio.
f Exspoliavi, aulem dixit, pro Nudavi, el pauperes
cos feci. Macedones intelligit, qui tamelsi pauperrimi essent, 1ne lamen babebanl se atlerenlem.
Alqui superfluis noo indigebam, verum necessariis
duutaxal sumptibus. 3 0 2 Siipendiam enim accepi:
at vos ne isia qaidem mibi suppedilatis : q u
maxima sane esl accusalio, ct quod pejus est, ad
minisieriam vestrum: vobis enim pradicans, et
vestra agen.% ab alits alebar.
, Y E R S . 9 . Et cum essem apud vos et egerem,
.
tiulU onerosus fui. Triplex est accugatio : prior,
' , , quod cum apud vos pracseus fuerini : allera, quod
, . vobis inserviens : tertia, qaod rebus necessariis
, , ' destilutu*, non fui in aliqao habitus numero. Non
. , c
solum enim miliialibi agenii non miaisiie quidquam,
, > , .
id quod MScedones faciebanl, ged ne prxseniem
- quidem alebaiis. Isiud auietu , < Nulli onerosus
. , c , >
fui, > eaipro, Non gravavi quemquam. lndical au-
, , ^
tein eos segniier ac cum torpore coniribuere. Noa ' , nulli verbum, , pro, Noa postbabui,
; * vel segnior ad prsedicalionem f a i , accipiuui: sed a
, ,
me quidera, qusecunqae adsalutem vesiram neces.
sariaeranl, perttciebaruur. Porro rerum necessarianim indignus apud vos vixi, et non petii quidqoam, neque patientiatn meam dissolvi lorpeniior
redditus.
< - D Nam quod mibi deerat, supplaverunt fratrea qui
enerunl a Macedonia. Ad aemulaiionem eos invi . >
tal, quo magis ad eleemosyfiam exciiet: ne aMa ,
cedonibus vicii in alendo eum, in eleemogyna quo,
que vincertnlur. Gom vero ak, Qaod roihi de , | |
. , c , erat, indicat sese mbil aceepiese ultra necessarium
- usum. Philippenses autem fuerant qui aloeraui
ipsum.
.
f Et-in omnibus siue onere me vobig gervavi et
,
, - gervabo. > ludical quod gravamen arbitrabaoiuc,

,
; . > ,
, ' , , ,
, . , c ,
, , .
, 01
, . ,
,
. '
,
,
, , '
.
Q

Vdri Jectiones.
" . .

THEOPHYLACTI B U L G A R L R A R C H I E P .

916

atancttta t t Mtppcdiftar*. PiikUre aulev addidi.l, *. , .

Servabo. Ne euim exiaUmeiis, inqaii, quod lisec
, , , cK&crim l io poeicrum acctptain a vabia: Servavi
' * <
enim me, ac servabo dwncepa eitra graraeien : quod , * > ,
iugena eanmi volnae est, eiquidem non vltra ei*
^ ,
confldat, aed oronioo aliq*id ab eis accrpere |de * .
sparat.
t ,
Vm.i* 40. f Eet veritae Cbriitt ift me> qtwmiam

gltrtaii bsei tion iiifrkrfetur in ma in regionibus
. " , ,
Acbaia*. Ne exfetiment qnod proptarea dixeril,
c Seriaboroeipstatat, aiaiagU eoa ad impenten- , , * '
chitrt attraberel aii : SecufKkn* verilafcem, quae est
, * "
)H Cbriste Jeflu, diooquod aou sim qoidquaui ac, ,
cepturas. Ne auicm quiaplam arbitretur enui ex d* . lore vel iraceadia bac dicere, gloriationeoi rem
ipsam appellai. Gratis enim predicare Evangelium, , ,
gjoriaiio ei magaa erat, ceu uhra Cbristi lerminos
. ,
prapter Gbristum proiltenii. quod aii, c Noa ia, > *
Jringeurr, > sive obslruatur, meupbora esi a flumi ,
nibaa deswpta. Tanquam auLm baec ei fama per
,
orones ierrainm Anee flueret, dicil: Non obiura . ,
biiur boaua et eelebrii iale ruroor, per bec quod
, .
3 0 3 aliqaW postbac aceipiam. Quod ail, c I cli / , *
matibus Achaia, ieriemn est : Si eniin ba*c est
,
gloria ba>c ubiqu* cualadieoda erat : sin in ipsie
, . .
aolie eoasanrai, perspicmim eal quod ipai non sini
aana menta prsedili, reHqaorura iostar.
V E R S . 4i (Juarel Qata nou diligo vos? Deas
; " ; .
novii. > Prokmrna causam cnr noo acceperit ab
'
|

ipsis, propter pseudapostolos nimiru, priue lolUl * ' , , -

^>.
...!.:: . ..!.
*
I*
.

.
ir._f.ft...
qnod
fttMpicabaotur
Coriulbii;
Quia, ut vklelur,
tspov

,

*0 , , -
qaad aoa non diHgis, noii accipis. l*no poiius,
, ,
iitqait, qaia vos dibgo, et nolo vos bedi, ulpoie qui
^, . '
iacilo ecandalum paliaini. Verum adeo perspicne
,
noa diaii, ae imbeeillilalefa eorum argaat: eed ad
* ' .
aliam cauaatn tarmoBem c o n T e r l i l .
c 0 , ,
Vaaa. H. c Quad auiem facio, et fociam, ut
, $
ampotem oecaaionem eorum, qui voiunt occasio . >
nam, al i qua glorieutur, inveniaalur aicul al aos. >
' .
Hic mafttfeitieeime causan explicat, cur non acce ,
l-erii. Quoniaai enin aovU diabol**, qaod bomitiee
,
btijas saeeuli aiudioit, per boe maxtaie caputaiur,
, quod daciores nikil eceipiattl* docait pmdaposlo*
. , ,
.ai istad qtoque akiUilafe. Hoc tn\m ratera noo
fadebait, eUamsi diviiee a m n l ; xerum eiiamai D * , . , \idereniur nihil accipere, accipiebani tamen. Pro*
', *
pMrca naa diih, Ul in quo gnaviter agimt, aed,
. -t ia glorianutr: > quod c i amgaoUea e u
, '
iniCcitMi. Qatcirea Apoaiolaa, bieae eonepeeiU
deerevii apnd se&e qaidqqara accipere a quo- ,
qaam^ idajae tom paaporiale gravareiar; ui reseoei ,
aaiam ai ooeMkmam iuorum, nac tociiiD babaant . *
carpeodi atm. Aiqai baac aoa eral reprebeoeio : * '
aiquidem lex Cbrieii eraU Aiiamen quia GoriaihiH ^ , .

ceo iufimi, feeile acaodalo^uocumbebant, saip&um
, , *
cnUodiviL Ac daiiicapa ift aliia kiieriorea invoaii

Variffi lectiones.
.

* m.

* ;

. .

7 4

917

EXPOSITIO IN EPIST.

I I AD COR. - CAP. X I .
91&<
paeudapoaurtl, neque in boc excellebaal: nisi quis
dicat, quodin boc eiiam inferioreaeinl, quod diviliis
afflatnt^a jpsi nihil accipereot, cuni Paulus ne in
multa quidem egesiate quidquaui acceperii: etquod
nequt boc vere perfteiebaot, sed m u U h a i \ t : Apostolua autem revera perficiebat.

, i v ,
,
*
, * *
*
c 01 , , ,
. >
; 01 , -.
" , ,
; , , * *
, ,
, c ,
, $ i ,
, B
, .
7 8

YERS. 15. Nam hujusmodi pseudapostoli guat

operarti eubdoli, traaefiguranlea s& |n apostolos
Ghri&ti. Quid ais? Gbrislum annuniiajites, ne
aliud EvangeUum iiitroduceaies, ul supra commemorasli, pseudapostoli nunc sunt? Na?, ioquil,
propler hoc ipsum. Ista enim siaiulant.es, clauculum impia dogmaia subinferunt. Operarii aulem
c dolosi, qualenus operari qujdem videalur, revelluat aulem planlala, ac figuram tanturo babent
apostolorum, et pellem oviam, lupi autem euut
revera.
V m . W. Nec emrp niirum. Ipga naroque Saianas transfigural se ia angeJum lucis. t 304Quando
doetor eoruin Salanas oninia audef* nihil mirum
|tos imitari ipsum. Angelum autem lucis dicit eum
qui educiam babet, qoi vero lumini aslal, qui per
boe quod ipae lunien sil, osiendii quod el Deus
lunen est. Diabotus vero in lalem transforiaaiur,
poo autem talis fit. Hunc ad madura el illi figuram
itBium apo&lotorero gerunt, noo ipsam efficactam.
autem discimaa quod ad oslentaiionem aliquid
facere, mazime sil diabolfcupi.

<
*
. > "
* $ ,
, c
,
, ,
.
, . *
,
. ,
,
.
c ^
Vsas. 1 5 . Non esi ergo magMtp, ai et miaisirt
, tranefigurenlur veluti ministri jusUlias, quorum
. > , Gnis eril secundum opera ipsorum. Hoc e s i , ceu
* ininisUri Evangelii jastttiani habeatia, vel quod
, * ' joatomm virorum gloriaai sibiipsU circumpoouui.
* Sed noa effugieal tandem : secuudani eaim opara
, , " eorum, erit eMam fiais eoruoa id eat maius.
* Itaqae ab operibu ipaorum agaoscemus ipsoa:
.
flnem enim respoadeniem operjbus babebuai.
YERS. 16 Iieram dieo (aa quis pqtet me ipai ( *
, , pienle-B ease: alioqqiQ, vel lanquaro insipienlem
. - acdpite w e , ut e i egp modicuoi quid glorier).
, ' , , , Eiiamsi enim multa jam roitigaiiono usug erat, Noa
, , c eontealua tamen eum, iaquit, camroemoratis, verum
. , D iterom (tteo, ne quia roe exiaibnei insipieoiem
aaae. 1 Gloriari eojm aimpliciter, insipieniia esi:
. ,
ego auiem noa Uftqdam iaeipiepa boc facio, sed
, ' . " eoactaa. AiUmea $t mibi ftoaigpoeciiie, sed omnino
, * ,
intipieateiD aae ]u<ttcatia> eniaiasi qecfsatiale ad ,
. , actus glorier, aoa d^lrecto bac^ Pjoinda laaquam
, > , t - iasipieiHeaa ausiinale aie k^natHeia MI ei ego, boc
eai, periode ac ilU, g a d r w ; aed at boo modicum
, .
quid.
" , , *
V B R S . 17. Quad loquor, non loquor seciiDdtim
, *. " Doroinum, sed qvaii in insipienlia, in hac tubaiau, , , , tia gloriatiooia. 1 Quod loquor, i n q u i t , non eat
* , eouadum Domiuuni, aepipe si verba spectes: scof

Vari leciiones.

o.
%

" .

919

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

950

pus vcro verborum esl admodum secundum Domi- . , , ', <

. ,
iiuro. dixU aulenvln insipienlia, sed, Veluti
in insipientia : videlur enim insiplenlia e*se ; . " .
gloriatio mea : non est autem rcvera. Ut auiem non
, \ , ,
exislimes quod ubique in insipientia loqnalur, et
,
non secundum Dominum, ail, In hac parle gloria(.
lionis, non iri aliquibus aliis.
t \ ,
VERS. 18. f Quoniain inuhi gloriantur secundura
. > , ,
c.trncm, et ego gloriabor. Hoc esi, de externis,
, ,
<!e gencris splendore, de circumcisione, de niajori. ,
bus flebraeis Hoc enim eei quod non seoundum
, *
Dcminum loquilur, cum ub biijusmodi glorialur:
;
quaeenim utililas Hebraum esse? Non igiiur tan, ' , \, i|iiam virlutem ha?c pono, verum eniiuvero quia
illi in bojusmodi sejaciant, inde et cgo contpara- g
lionem facere cogor,
3 0 5 V $ - 4 9 . c Libinlereijiaisustmetis itisipienles, cum sitis ipsi saplenles. Vos, inquit, cogiiis me
talia dicere : jnisi enim ei vos snscepisseiis illos,
ci ex boc viderem vos lauli, huc ego sane non
osseni progressus. Insipienlcs autem vocat eot,
qui propier carnalia glorianlur. Si cnim dc spiriiualibus gloriari, stultiliae signum : qnanlo magis,
de rebus quas omnino non snnl ? Quod aulem ait,
c Jiisipientee cum siiU, jticundum sane videtur,
verumtamen accosationem veberoentiorem conlinet:
Quouiam scientcs, inquil, peccatis, Nam si insipienea esaetis, venia eratis digni.
Vsas. 20. c Susiineiis enim ai quie vos in servi
E R

,
.
t ,
. , \,
, \
,
. " ,
.
, *
; , c ,
,
, , , .
, .

, . "
iwletn redigit. > Obserra qdanlam servililaiem Go- C , \
viutbioruni accuset, el quod aupra modum pseuda* * posiolis se submiserant.
.
c Si quis devorat, si quis accipit. > Viden' qnod
c , . >
iiiflfcet eos accipere, idque cum hyperbole ? Nam,
, ' ;
Devorai, hoc aignificai. Uaque et quod supra
, c , . "
dixit, c U l in quo gloriantur, bene dixit. Glo , " , > .
rtationem enim solam, non veriiatem faabebant,
, , bimnlantea ee iion accipere.
.
Si quis exlollilur. IIoc est, si quistn potesta . > , fem suam vos redigit, el contra vos atiollitur.
, *
Neque enim niiies domini eunt, aed onerofci et
, .
niolesti.
Si quis vos in faciem caedit, jueta contumeliam
c ,
loquor. Vidisii Inlensam ct vebemenlem injoriam ^. > * ;
nlquc arrogantiam : ipsis enim lanquam mancipiie ' . ,
utebaniur. Haec aoteni dieit, non quod in faciem
, '
verberarenuir, verum quod non minora paterentur
*
iis qoi in faciem ferirenlur. Ad cotitumeliam enim
* . '
eorum boc dixil. Etenim quid hoc turpius esse
, " ,
queat, quando et pecunias resque illorum, ei liber , , falem, et bonorem auferenies, tanquam servoa
;
lllos traclaveriut?
V E B S . 21. Tanquam nos infirmi luerimu*.
' . ,
Gnjus rei gratia, inquit, ipsos susttuaiia? Num
, ; * ,
quia nos infirmi sumos, nec possumus eodero modo
;
vrbiscum agere?Non ita se res babei. Nos enim,
.
8

81

81

88

Vari lectiones.
.

1 1

/ .

8 8

921

EXPOSITIO I N EPIST. I I A D COR. CAP. X I .

922
* * . iuqu.il, possumus adeo contumeliose vos invadere
,
sed nolomus omuino. Universam igUur causain
. arroganli illorum, islorum servilhati ascribit.
,
Vos enim servili admodum more ipsis subjecti, et
illis injuriae aucloree esiis, nobisque praeseniiara
, \
sermonum occasio.
* $ ( )
Imo in quo quis audel (per losiplenliam dico)'
. " audec et ego. Vide rureum qnod audaciam et
, . insipieniiam rem appellai, ac quod taniuni non
. - dicat, vi quadam buc pervenio et perlrahor. Quaa, ;
tas autem et alias precorreciiones preslruxii anie
,
basce?Haec autem facit, docens nos, u l ciira
. , >
necessiiaiem ad bujusmodi sermones non descenc $ , * >
damue. A i l ergo : In re quacunque audel qutepiam
. ' 3 0 6 gloriari, "audeo et ego : bsec enim subau.
dienda suni. Deinde ea recensel, propier q u *
8

glorienlur.
; * ; *
; . >

, *
, c
; - > .

VERS. 22. c Hebraei sunl?el ego : IsraelitaB sunt ?

el ego: scmen Abrahae sunt?el ego. > Quia non
omnca Hebraei Israelilae fuerunt (nam et Moabiiae
el Ammonilae seipsos Hebrapos faciebanl), proplerea
generis splendorem expurgans, i n t u l i l : c Semen
Abrahami sunt?elego; * Isaacum innuens.

( );
Y E R S . 2 3 . Minislri Chrisli sunt ( u l mtnus
. > , sapteae loquor) ? plus ego. Aiant qaidam, quod
,
per comparalionem sermonein profcrre non debuit,
.
sed simpliciter negare eos esse minislroa Cbristf.
, .
ltlis respondemus, quod boc uiiica diclione signifi caverit, cum dixil eoa esse pseudapostolos. Jam
, " , , nanc vero per eomparatlonem verba facere exorsus,
\ , , ' per res demonstraiionem adducfi, daiqne intelbgere
,. ,
audilori, se quidem esse Cbrisii miuieirum, illos
,' .
vero minime. Aitergo quod Eisi Gbristi minisVw
, aunt, ea lamen raiione, ut el ego in hoc minietorio
.
eos antecellam. Ac rursus rem iosipienliam appellat
propter bunailitatis euai iinmensitaiem.
, [ c l a laboribus abundaniius, in plagis aupra mo, .
dum, in carceribus abundantius. Cbancierea
,
aposlolorum recenset, el signis praeiermissis, a
, * ,
lenlalionibus principium ducil. Labores (luquit)
, plures ego suscipio, locum ex loco permuiaus, ac
, ,
docena noctu el iuierdiu, proeierea inanibus labo *
rans, imo quod majus est, verbera suslinen, eaque
, , *
aupra niodum : tuin quod adbuc majns esi, cum
, - I verberibus eiiaai carceribus mancipatus. Supra
. , c , > , < modum > auleni, el, c abundaalius, compara, ,
liva suat, veluli ad pseudapostolos; Terum ' ,
tamen per suppoaStioneai, veluti dical : Eslo quod
*
laborenl i l l i , at ego excelleniius el abuadanlius.
Nonnulli auieui haec non per cotnparaiioaem dicta
'. , ease asserunl, sed simpliciter significare abundan , '
liam ei inleasiouem.
.
1

,
,
.

c la inoriibus irequenier. Non solura ex proposito moriens, verum ad morlifero plane pericula
traditua,
V E R S . 2 4 . i Judxis quinquies quadragenag, una

Variffi Iectiones.
** .

* .

8 8

ro.

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

imous, accepi. > Qoamobrem, Una minus?Lex eral, . > , c ; ,

eum qui plures quaro quadragiota plagas vapulando
, .
accepissei, ignominiosum esse. Decreveraoi iiaque
, ,
deropta una quadraginla dare, boc esl, IrigiuU
(5
novem : ut eiiarasi in ipso verberandi iropelu ver, , ,
berana excederet, qnadraginta det, nec infamis fiat
, is qui caedilur, quippe qui inira decreiuoo numerum
.
caesus ait.
VBRS. 25. * Ter virgia caesus sum, eemel lapidaf ^, . ,
tus aum. Non omnia quae passus esl Paalua,
& , *
nobis conscripsil Lucas: vides enira multa quae
liic enumerata sunt, 3 0 7 *Hom pranermisisse. .
Noa enim ipse ad osteniationem conscripsit bisto .
riano.
YERS. 25,20. c Ter naufragium feci, nocie *t
, die ln profundo egi, in ilitieribus aape. Ecquid . ' . \
ad Evangeliura, quod iiaufragium sis passua? Pro, ;
pter Evangelium, longas et iransmarinaa vias
,
emeasus, naufragium feci. Noctu aulem ei inlerdiu
. io profundo natavit. Nonnulli asserunl, quod in
. ( ,
quodam puteo post periculum apud Lysirios, cui
, omon Byibo(quae vox Laiiaig profundhateni si, .
gmficat) abditua fueril: ei nuac de i&lo loquiiur.
c , PericulU fluviorutn. > Naai et araaes irajicere
.
cogebaiur.
c , , PericulU latroaum, periculis ex gcnere, periculie ex gentibus, periculia in civitate, periculia in , , , .
goliiudiue, periculia in mari. Ubique Silauae bel , . \
lum gerebal, el Deua certamlaia pramia propone , , t%\
bat. Eieaiia lalrones tum a geniibus excilabaniur,
lura a cognalis Judxis, qui p r invidia contra euio ^ apA , , ' efferaii magis impugaabanl. Numquid vero in urbe
, ; .
periculorura expers eral? Haudquaquain. Ergo in
; '* ' * xiv
solitudine Yerum neque illic quidem : ac ai lerraio
, fugiasei, maria euni pericula excipiebanl.
.
.
< Pericubs ia falsis fralribua. Haee ruraunt alia
, ,
apecies esl lenlalioaie, omnium maxitne dolorein

incotieaa al gigneas, a falsia frairibus iaaidias pali :
- % "
qood 01 David lugebat: Quoniam si iniinicus ma , * , ledixisaei mibi, sustiuuigseoi uiique: tu vero bomo
uoaaimU ; ei iierum : c Homo pacia ineae
* , c
. >
c , .
YERS. 27. c In labore el aenirana, ia vigiliis creb r o . Non satis fuenml exlerni angores, verum ^ ,
, %\
ipse eliam se propriis iuboribus ac defatigatioaibus

alque cxcnbiis altrivil.

, In jejuuiis aaepe, ia frigore et nudilale, prxter
, . ,
illa quae exlrinsecus suwt. Postquana lanla passus
,
rat, ne necessaria quidem alimonia, neque ainioiu
, ). abundabat orbis terrarum doctor : verum nudus
>,
certabai, ac (aaie laborans pugnabat. Aiqui plura
. , ^'
praneraiiail: boc enim e&i quod ait, c Praeter illa
>
4)uas exiriusecus s u a i : hno ne ea quidcro quoruoi

Paal. LIV, 14.

Ps I. XL, 10.

Vari3 leciiones.

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD COR. -

CAP. I I .

926

, , * &v ifteroiuit, speciatim expcessit, sed qtiomm numerug

, , t , , ,
fadte poluii ctroprebetidi, enameravH, Oiiaquies

et Ter > dicens: eomm vero qwas non facile snb
< , , , - ftumenim eadunt, mdeOaile meminii: Abundan, , . *
lias > eaif, mtfuit, ei Supra modum, ef, c Fre , , queater. Ykla aelem quomodo lot lantaqne enu * , & ,
iroeraas adversa, aoa dixerit quot ad Gbristam con-!
, - verterit, wwul qmdem moderaia spiraits, eimtjl ve-,
, - ro docene, quotf etiamei nibil amplius laboranli ob-'
.
veaiat, vel sic quoque pJenam inercedein stt accepiuros.
c Insianiia mea quoiWiana. IIoc est, furibunc * .
dus insHtius et insurrectio, qoa 3 0 8
wlgas ex
, , ,
* commuui sententia me adoriuntur.
).
c SoUicitad omnium Ecclesiarom. > Haec est
c , *
gamma omnium. Si enim is qui uufus lantummodo
*
doVnug curam gerit, idqoe cum famulos et oecono , , ,
mo3 habeat, ue respirare quidem possit : quid pati
* ,
, veriaimile est animam unam, quae inier tot pericula
pro omverso orbe, adeoque pro animabng est solli, ;
cita?
c , ; t f a g ,
YEKS. 2 9 . Quisinflrmalur, el ego non inftrmor ?
, Ne quia dkal, Sollicilus qutdem esi, verom sic sim . ,
pliciler, gpeetein eiiaoi gollicitudinig indicat. Nec
, \ ' , . dixit, Partfeepg gum moeroris, sed, Yelui ipse
, infirrous giro, perinde alfectug garo. fntcNiges au . , c ,
tem bic infirmilatem corporie, poiigsimam vero et
, , .
antms. Qood a i l , c QuU, > aacipiendomi est, quasl
g dicai, Sive magnua git, give vilig.
8

c , ; >
" .
, , ,
,
.
, ,
^ , .
, , >
, . * ,
, ; *
, ,
.
0 ; < ,
, > ,
^,
- D
.
, . .
, , ,
, . *
*
.

9 >

tt

c Qaia gcandalizaiur, e l ego non uror? Animadverte quoinodo daLoris magniludinem expresser i t . Incendor enim, inquil, et uror; aliaque pasaua laUabatur, quippe qui geirel aesa pro Domino
guo talia ferre. Hic vero aniraa aauciabaiur, adeo
ut boc ipsuoi, quod aliquis, quaiuvig vulgaria eit
et abjectug, gcandalam paualur, ipguin majore
moeroreafficiebal. Porro David docet, quod Uror, t
pro, .Scandalizor, intelligendum esu Ui eaim dixit,
c Quig ioOrraaiur, et ego noa iufiraior? % gic ait :
E l gi gcandalixalur aliquig, ego quoque gcandalizar i videor, doqtie operani nialo buic mederi, baud
secus ineum forei. Ubi vero David iatuc ait ?
< Dum auperbil impius, iocenditur pauper , boc
st, scandalizalur pauper, menle gua rep^lens iadignoa dilegceales el elalos.
VERS. 3 0 . Si gloriari oporlef, quae inQrmiiatig.
meas eunl, gloriabor. luQrmilalem peraecutioaea
vocat; in loleranlia eoim iaediae, verberum, naufrag i , alioruoaque inalorum paiientia, bumaaa imbecilliua denionalralur. Sigiiorom auiem bic noi%
memiait, siquidew ea fueniDt donum Dei. Haee au~
tem, una cuua Det poieatia ipsiug eliam paiieotian*
comtnonglrabant.
YERS. 3 1 . f Deus e( Pater Domiai no$4ri Jestt
a

Paal. , 23.

Variffi lectiones.
H

9 1

THEOPHYLACTI B U L G A R I A ARCHIEP.

928

Ciirigii, qut esl benediclus in sascula, seil quod , 6 ; ,

. \
menliar. Cum in prioribus nullaai fecerii confir ,
maiiouem eorum q u dicerct, bic confirmai, ei fi\ * dem conciliai suis verbis : forsan qula veiustiua
. \ ,
erai et obscurius quod dicturus e r a i ; cauerajvero
, .
ipsis eranl cogoiia, ut solliciludo, idquc geuus alia.
c
VERS. 3 2 . c Damasci, praposilus genlis Arene
( , .
regia custodiebai civiiaiem Damasceaorum, ul me
" , , *
comprebenderei. Observa qu.uilum fiierit bellum,
* iquidem ipsius causa princeps pnesidio flrmabat
0 ,
urbem, excubiasque agebal. Haudquaquam auiem
ae Ua gessissel geulis prefecius, ni Panli zelus
. '.
omnia iucendissei. Fuil auiem Aretas Ilerodis regis
aoc<r.
V E B S . 3 3 . < Ac 3 0 9 per fenesiram in sporia dc \
missussum perinurum, ei effugi maniis ejus. > Effugi, ^ , . ,
Uerilem legem compiens: nam et Dominus migravit
* ;
de loco in locum. Non enim opus eet ul nosipeos in
^
tenlaliones injtciamus. Ubi igilur bujtismodi sutil
.
uiala, e quibos evadere non possis, solo Deo iudigee,
, ,
etab illo duntaxatcuro inquirenda, lum exspecianda
\
est iiberatio. Sin lolerabilis ac moderata fuerit ten- ,
talio, a nobis eliam aliquid excogilandtim e s l : alqui
,
vel sic loium Deo iribuenduin, quemadmodum et \ . .
isie in sporla effugii. Etiamsi enim cuni Cbrislo eese ,
expeierei, saluiem umen morialium amabaf, seque , .
ipsum verbi oiinisferio servabai.
1

. * ,

CAPUT X I I .
VERS. 1 . c Gloriarivero non|expedit mibi. Veniam
etiim ad visiones et revelalionee Domini. Quia ad

c *
C

*C ,' * .
,
aliam gloriaiionis formam Iransil, quae ipsum splen , , \,{
Hidain faciebat, revelalionum nimirum, Nonexpedit,
, .
inquit, mibi boc, ne me ad arroganliam altollal.
; ; '
Quid vero si non dicas? nonne lamea illa nosli? Sed
, \ il;
non aque efferhnur, cum ipsi ea apud nos cogno . ,
acimua, alque cutn ad alioe proierimos, el mani , '
feaiamus. Haec aotem non dixit, ceu ipse sil pasetirns aliqnid bujusmodi, sed ul erudiai aos, ul hu- . \ , t
, .
jusmodi apud noa tpsi coniiueamu9. Quia ei alia
. \
ratione: iNon conducit, nequis me majorem arbi *
ireiur quam videi me : id quod in progressu dicil.
Pseudapostoli enim eiiamsi nibil baberenl, Ioque- \ ,
banttir lamea. Hic vero noeler, eiiamsi roultas v i - , .
eiones Domini ei revelalioues liaberei, unius lamen . ' .
feolummodo meminii, ejusque iuvitus. Noveria porro ' *
.
quod revciaiio majus quidpiaai babet quam visio :
bcc enitn lanlumtnodo videre facit: revelaiio vero
ahius quiddam quam videtur, denudat.
4

Vas. 2 . c Scio boaiinem in Gbrislo anle annoe

qiiaiuordecim. Neqne otnniurn revelalionum meinimi (inolesms enim fuisset : nam imiltae e r a a l ) ,
neque omnes reiicei: eed vel iuvitus, de una sola
loquilur, ut indicet qnod et bujus invito inenlionem
focerit. Addidit autem, c Cbristo, ne dicant
pseudapostoli quod a daemone sit perinde rapius a l qu3 Simon. Neque pracler rationem lempus est

c
.
( , ),
* ,
, . 6
, c , > ,
, 6
.

Vari lectioncs.
.

m.

9 8

; .

8 6

E X P O S I T I O I N E P I S T . 11 A D C O R . -

929

CAP. X I I .

930

uiOtj; , adjunctum, u l diecas quod cuin qualuordeeim annos

. uonticuisset, ne nunc protulissel qutdem, ni neceesitniecompulsus fuissel. Ac si talibus anie quauor , , ,
decim annos dignaius est, quaaius nunc esipost lot
I
lantaqne proCbristo pcriculat
Sive in corpore, nescio : aive extra corpus, nec ( ,
, * ) scio ( Deus n o v i i ) raptum hujasmodi usque ad tertium caslum. Vide ejus modesliam, uti fateiur se
. " ,
! , ignorare num in corpore fuerii, an exlra eorpus,
, . t 3 1 0 quando raplus esi. c Terlium autem coc& * , , lum > sic intelligas l i c e t : Scriptura aerem vocat
* , coBlttm, u l , Volucres cceli, > ei, c Ros coeli : > en
illud unuin coelum. Nec non firmamentam coeluni
* .
vocal. Vocavii enim c firmameulaia coelum :
\ , < ,
cn ccelum istud aecundum. Dkid eliain in principio
' > .
ctitii lerra creatum, coelum T o c a i : ecce coelum l e i .
titint
VBRS. 3, 4. < Et scio bujusmodi bominem (sive in
( ,
corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit), quod
, , -
raptaa sii in paradisum, et audtverit arcana verba,
), ,
quae non Hcel bomiui loqui. > tertio coelo, inqui',
^ , J t . >
ruraus raplua est in paradisnm. Rapius esl ergo,
, ,
utne in hoc quidem reliquis apostolis qui Chrisio
. ,
- convixerunl, ait inferior. c In paradisum auleu',
qooniam celebre loci hujua Bomen pradicabaiur;
. ,
unde eteumdem Dominuslatronipromisii. c Yerba
'
porro arcana > aul ineffabilia < audivit, > qu.e
.
buinana tantam spirantibus, nibilque gpiritualeba< "^& > < ,
benlibus, non licet eloqui. Hinc liquido apparet,
,
Revelalionem Paulr diclam, falso illi ascriplam esse.
. ,
'
* *
~* "
', * " Quomodo enim alias, siqaidem illa ineffabilia fuecO, ^ ;\ runl ? Ad verbum igiiur, lertium coelum alius locus
, ,
est, atquealius paradisus; secunduin vero aoagogon
, * ,
forie idem est, forie non idem. Cum enim mulu
. - sini anagogice dicenda, pauca dicemus, et captu
, - faciliora. Eslenim primura coeium, fiuisac lermintts
. ,
eihicae, quando mores suos quisquam recle forma , (5.
verii. Deinde naluralia pbilosophia esl coelum se , , cuoduin, cum scientiam aliquis de universi cogiti " , , lione, quatenus fieri potesi, circumscripserit. Deinde
. , ,
terlium coelum, theologica estscieniia, quando quia
piam, quantum ab illo fieri polesi, mensuram, qua
.
res divinae el bumanaiu cogailionem excedenies
1

, , ^
( ),
* *.
, ,
, ' .
,
, v

percipiunitir, adeplus fueril per coniemplationenu

Paulus igilur ad ea qua> juxta Trinilatein sunt loca
oninino raptus
eral,
boc esi, omnes creaturas
exguperans; neque in corpore constitutua : non enim
operabalur per corporeos sensus; neque exira corpua : lorpuisset enim ei intellectus eiiain. In dtvinis
enim rebus torpet omnis inielleclus bumanus, rapto
bomine et a Deo cootprebeoso, ut ab illo agaiur, et
operationem accipiat. Quia veroet in ibeologia? !o< is
ascensionea aunt, propterea rursus rapiiur in para(disum, arcanioribus diviaitatis mysieriie immoraus;
8

Gea. i , 8 .

Variee lecliones.
t T

.
.

TnEOrHYLACTl BULGARIA! ARCHIEP.

031

932

qua* iucogniU

cum ainl, nec uUis verbis expriuii - \ 0, !

,
poasinl, nisi buaianam quia viliialem iranscendertt,

nunquam intellexerit.
.
Vxaa. 5 * De u l i gloriabor. Vide ejus Jioinilitalem, quomodo Unquaro de-alio bxc recenseat: , \ ,
c -, , f .
De lali * eaifli, ioquk, gloriabor. * Alenim
cujusgralia, si aliue raptua est, Ui gloriaria? Ma- , , |;
"
jMfeeium ai iiaque qaod iata de aeipso dicai.
. *
3 1 1 f De meipso auiem noa gloriabor. > Vel
, \ ^
quia cum necesaiiae aoo aii, nibil lale aimplkUer
, ^
ac lemere dteara: Tel abscuram reddeos Qraiiojiem,
.
ut fleri poieei, liaec dicil.
c . ,
Nisi i n inflnnilaiibus meif. lloc est, in aJDi , .
cuanibue el persecutiooibus.

VERS. 6 Nam t i voluero gtoriari, nou ero i n aipiene : varUaieiu enim dfcajn. J Quamado, cuui * . ,
aniea dixtaset iimpientiam esse gloriari, noac a i i ,
| , ,
NOII ero iasipiens si gloriaboi? flon glorUiioois
; 4)
causa miDC se nan ia&ipieaiem Xor-e dixit, sed
,
quia noo menlireuir. IuiuLU entin : Varilaieai
. " .
euim dioam > Etga guaienva w i d i c a e , mu ero
*
inaipieaa.
Pareo auteoi, ne quis de .me exialimet sopia 14
,
quod vidjel in iae, vel audil aUqaid x mcu * Hasc
, . eai ceriiseima causa, ne bomiuee ex ipso Deun ia>
,
ciaut; ob eam eaiiu xem de teipso seuiper .Uouit: ac
si quando coaciua an dicere quidquaw, adowbrabai
, ( * , )) *
illad, ne majoixm de ipao bonunee ^piewiein coo- Cova ( fyvaiav *.
cipiant. ISoa eniro dixit, Ke quia dicai de *ne ; ve* , ! , ',
0

rum, Ne quiddam uia}oa quam pasr l i l , 4 t t e ^ o g i t e t .

ineaieve c*ncipia&. JNam ai iauroa<ei wacuwe vaJUMD* ,
VUDI propler miracula* quid AOO iddsaoal, ai liaua
. , ;
9

revelaiionfis manifesiasaei > ?

VKIA. 7. ae exceileAlia rerelajUowu eatttllar, jdaiu eai mihi siimuiua io carae, aageki9iSa>

4 %% 6{ iva
, } ,
, , ( .
' , ,
.
*
, ,
\ - ^, 66
. ; *0
*6( . *

tana% ut me colapbiaet, no xiollaj*. Aageliitt

Saiana% e i aiiaiuluaa^ Aoonulli oepbaiatgiapa, bo*
esi capUU doloreoi, a 4ud)Qlo faeiuei miellefertmt,
At absil boc : non eaim Pauli Arpua dtabolo u diuua est: quandaquideu PauJua ipii poiiaa poecipiebai, Auesqiie ^raBacribebaU >quauoVa ferajcatore*
tradeUi ei adiateriiua oaroiaT**, iteceaw illeiaetMi
praiiergrediebaxur. Quid Sgilur eai Saian ? Advecaarius dkiuir Jlebraea voce. Angeli igilur Salan euiit

oiDneaadversarii, Atexaader aecariiw,flymeaaiue^D * ,

Pbilelue, oniiiesipie iribulantes ipaum et a f f l ^ e a ^
ceu Saianx aperaperikieftlee. u i c U 4 i i a r , q/*nd Naa
periBteti Deita pra)dicatioaeiB mean aba^ie pari
culis c l iaboribue ^rocedere, ae uiuUia rawelaiiotiibue
dignatua exUxiUr. Quare Aale ino dixit, Aiigeli
Sauue ^ali aunl nubi, aed c Aogelus? ^uia m
oumi loco nasaliqweinsenLebaUH" raoitenalofuese
popaluoique coacUans, quem dacem reliquj eequo
baautr; veU quod ifilii, apeam rom adeoque reaiaum adversua verbi praedicationem, periculorumque
* Acu , 13

, #, - 6 ,
. ,
8$
^,
;.
, " , '
4 "; J
4% , ati - , -
, ,

7 * I Cor. , 5.

Variaa leciiones.
4

. .

0.

EXPOSITIO EPIST. I I AD COR. - CAP. I I I .

J4

, , - Ulatiotoem, aitgelum Saianac nominavil qno u~

. ; tem datae Deo {inquii) penotssue aet; boc
, , * , < '* enim eslquod ait, Daius e s t : aen ut eemel mibi
\ , ' . , oalaphas iafligat, ged semper. <jod vero a U : c Ne
" , > \ , extollar, quidam intellexeruot proeo q*od et, Ne
. ** ab boininibtts gloriOcer. 3 1 2 Sed id Paulus hic
, \ , aoa dtctt, eiiamsi sopra dixeril : sed tUud ipeom,
' , " , * * Ne Tane gtorioeaa eia, inqait : bomo nim et ipsa
.
erai.
c ,
V E B R . 8 , 9 . Saper lioc DoMinum rogaTi, ut
' * ' discederei a m e ; ei dixii m i b i : Suiicil libi gratia
. , , , - mea. * t Ter, pro, Sfcpe iniplorafi. Atqoi hoc
, , - eftiam bumliuUe esl, k l e r i qjuod aoa ferrei inaidias
, , ae afllictiones, el propierea pem infrioraM. Dixii
. * igfeur n i b i : Saits est quod aJero tibi graiiam dede, toYoxa , rini, nlaioriuos exckes, ot vtriates omnes perficiae.
;, . {
Ne qnaeirae igtar t ciira periouiain predicatio iibt
*
progrtdiatar: anpervacieeum enim boc eat. Qiiod
* , .
aulen eaiie esi ittri, aooepieii
< * . *
VirMia enka maa iaaVaiitaie pertlciiur, Buc
, '2 , , est, Fortaaee dalea, * Panle, ne videaiur Habecilliialig
, asse n e , qod to4ii verbo meo Meidias naebi ^ . ooniur: coiifide. Tuai Biai periecuaa videtur po ,
leatia c a , qMftndo persecaiioacaa pasti, perseeu -. "" ,
tonea vicerui. Vide auiem quomodo dixerK ipse,
, , propter bac obaoxJum aese ac iradiiaaa teoutaoni * ,
bua, ne exlollalur. Daus attlem aliam ratioit^m
* aedAidit bj8, nittiirtim quod poleaiia JpsUu i m i
, , t , 4 &- videaiur oaDSueuaatioaem habere, quaado c i n
.
iaArmilata, >fcacest, ta petaeoulionibas ei poricu^ UaipsilaeriaA.
Libeniissime igiiur gloHabor poiies i i i inHrml , ' < U!ib*j6 meit, a i inkabuet im me virtus Cbrieii. >
. *, , Qaia (jinquit) hac audivi, quod potentia Dei m
, iafifmiute perflciuir, UeaacepsgWriabor ia iafirmi i v *4* . taiibos aaaie. fi eniin qno plures fueriaL, eo ube
, riorem Dei potentiata niibi coiiciliani. N * igiiar
. , arbiiremini, quod veWli oairisiatus de alimalo
, verba fecerim; eed laelana poliae ac gioriane, U a , quam Dei potentiam majorem auraAiens adneipaiim
per aflliciionuui inteitftioiiein*
r
.
VERS. 1 0 . Propier quod placeo mini in inffrc , ,
, , - niU?iibu8, in coatamelitg, ia jieceaaUalibus, in per. , , ; , - seculionibus, in angusliia pra Gbrislo. Expeiebatn,
* , inquii, boiniaia iaslar, a rebue advrsis Uberari
, , - sed posiquaoi audivi q u audivi, exiade glorior e l
, obleclor, boe eai, exbilaror, abledalionem capio i n
, , iafirmilatibue. Deinde, ne exislimes iebrim, aot i d
, , , enus morbos alios, mlerpreiaiur ipse tlbi haa inEr, . miiales, iadicana quod sint coniumelia?, ei alia
quxdam, infirmitale* Uue. Haec porro pseudapoeioloe
, * - eliam pudefaciunl conirariis glorianles, unquaui
, , Deo coatrarlos : ac diacipulos jaxia conaolaiur,
, ne docioris aui nonine erubeacaat, aed poiiua decori
boc sibi ascribant, ceu Deo hoc voleaie, el pro
, xai
jCbristi gloria insUBtibua periculie.
/
B

1 9

Vari lectiones.

, . .

935

THEOPHYLACTI

BULGARIJE

936

ARCHIEP.

3 1 3 Quando eiiiminfirmor, tum poteng arnn < " , ; .

Quid miraris quod Dei polentia tuin demonatreiur ?
, .
iiain ct ego lum polens sum, iargiorc Dei gralia
\ ,
mibi pr*&enle el assisienie : velmi cum carceri
* ,
inclusua esi, carceris cualodem in Clirisli Gde ,
insliluil * : quando uaulragitiin passag esl, iusulares
\
Barbaros aitonitos r e J d i d i l : quaodo coram judice
,
in vinculis a s l i i i l , ipso e l accusaloribus guperior
. " , ,
Jactu* e s l . Quando igiiur inibecilli eral, boc esf, ,
in perictilig cotisiitulus, lum polons, forlig ei
splendidug erat.
c ' V E R S . 4 1 . C Factus suin insipieng, gloriando :
. .
vos nie coegisiis. > Rursus defensioiiem parat
, c * ,
gloriaiionig eua?. E l supra quidein, c Tanqaani
iasipientem, dixil, euscipite me, > ei, c Tan- * , ,
', , .
quam in insipienlia : nunc auiem parlicula
& , [& c Tanquain ablata, ingipieniem aeipsum vocai.
,
Cum enim conflrmavit quae voluit, confldenier
posihac lalem defeciam condemnat, erudiena iios , ,
* ,
abonde, ne uuquara sine neceesiiaie gloriemtir,
. c ' *
quandoquidem, urgenle neeessiiaie, insipieitiem
, ,
aese Panbis appellei. Vos eniin ma coegigiig,

boc rat, Veelrae satutis raiionem babena baec dixi,

<um viderero quod pseudapogtoli per jactanliaai
focp
siiain TOS ipsis aiiendenlca corrampunt. Ilauc
' .
igitur ob rem vojui et ipae dicere qutddam de
1

mcipfto, ia vesiri gratiam.

c '
< Ego enim debebam a vobis commeodari. >
, , ,
Par erai, inquit, y i vos mea potiua reeengereiig
depraedicarelisqiie. Quia vero id noa fecistis, sed Q , ' ,
illis nieutem adbibuislis jcorrupiique estis, bxc
.
aaialis veetraD causa d i i i .
c ,
Nihii enim inferior iui iie qui aupra modum
.
aiiui apostoli, eiai nibii sim. Sopra ctim ambi, , , guitaie nonnulla d i x i t : Existimo enini me nulla
* , c
in re iiiferiorem fuigge * ; nunc auteift majori cum
,
aucioriiaie dixil, Nibil yjferior giim, boc est
. \
Non giun posifcreudue magnig illis apostolis, Pelro
ei Peiro siintlibug. Verumlanien bic propria? consue- , '
c . .
ludinis non est oblims, sed gubiniulil : Eisi nibtl
,
tiui. Animadverta auiem ejua piudentiam. Non
,
enim poiro pseudaposiolig geipsum conferi, sed
,
nulla illormu babila ratione, vel ipsie apobiulig se
,
parein esse glaluit, quippe qui illos omnes facile
goperet. Siinul aulem iiuiuil, quod apogtolos con- ^
luinelia afliciam Corinlbii, auando apogtolis p;irem
pogiponaiu pseadapostolig.
VEBg. I 2 . C Signa quidem apostoli f;icla sunt
in vobiii. Ego quidew, hiqtiii, nihil gum : verum
iu istud non aspicias, sed animadverte, quod niliil
omigerim eorum quae verum exprimaat apostolum.
Vog cnini raibi lesiiuiouium diceiig, quod oronia
perfecerim.
l n oinni palieniia. Primug characier aposioli
est paiieniia, acomnia gtrenue ferrc. Sed videejus
11

Acl. xvi, 51.

Aci. x x t i i i , , 7 .

,
.

O .

1 1

c
. > , , *
,
". '
.
c .
, .

A c l . x x v i , 5 1 .

Varifle lectiones.
1 1

1 1

Supra , 5 .

9S7

E X P O S I T I O I N EPIST. I I A D C O R . ' - CAP. X I I .

938

*Opa , ;,
, , ,
. "
, ,
, ,
, .
.

bumililatem, quanta 3 1 4
pcricula, quantaquo
bella, tam interna, quam exierna, una bac diciione
subindicans praelercurrerit. Quod enim eral ipsiits
opos, palicntia, nimirum, unica diciione expressit;
quod vero ad signa aliinet, quas ipsius 'non erant,
sed gratia Dei, pluribus enarravii; audi igiiur.

c .
, . "

, * *' .

". " ,
, , , , *
B
, .

c In siguis, el prodigiis, et virtulibus. Quid

diiTeral signum a prodigio, alibi diclum est. Ne vero
exislimel aliquis baec de solis beneficiis dicia esse,
< In .virtulibus > apposiluro est. Nam virtus seu
potcntia, illud etiani quod punieadi vim habet
aperte signiflcal. Repuia aulem bic, quot tita defunctos, leprosos, caecos, dseroonibus occupalos,
omnes a se beueflciis affcctos, simpliciler conipreheadertl : ac ilidera castigaios, qualis ipse
Elymas.

Y E R S . 43. c Quid enim est quod minus babui

siis caeieris Ecclesiis? Ne quis dicai, Magnus
; " , ,
quidem es, vertumamen non tanta operatus es,
,
quanta apostoli ia aliis Ecclesiis, ait : In quo
*, ; >
infcriores fuistis ? > boc est, Quid mintis habuislis ?
, ;
num minus donumnacli eslis, quara caeteri ?
;
f Nisi quod ipse ego noa gravavi vos? donaie
;
mihi banc injuriam. > Magna cum gravilale et
. > asperiiaie objurgai, inqutent, Si hoc culpalis in
, ,
me, quod vos non gravarim, sed sine sumpLu
, ,
Evanqclium vobis praedicaveriro, veniam pcto; con ,
donale niibi peccaium boc. Simul autem encomium
*
, ' Q illorum contiaet sermo, siquidem iiijuria se aCQci
putanl, eo quod nihil ab iis accipere dignatae eat.
* .
V E R S . 44. c Ecce jam terlio boc paratus suni

venire ad vos, el non ero gravis vobis; non enim
,
quaero qnae veslra sunl, sed vo.*> Ne videalur hoc
, * . "
conlinuo proferre ipsis, quasi poslbac acceplurus
, , ,
stl qaidquam, ail : Noa propierea quod noo acci ,
piam, eam ob causam ad vos aon venio : qain eliam
, ,
secuado invisi, ac lerlio jam paralus sum ad voa
" , .
proficisci nec aggravabo vos. Quamobrem ? Noa
; , ' , '
quia terreinini, neque quod indrnii sitis, eed
, , ,
quia non vestra, sed vos ipsos qunero, boc est,
, .
Yesirain salulem ei animas, noa pecunias.
1

, ' . >
^- " D
- *
,
*
, ,
,
.
4 . , ,
jwSvov ' , &> * , . >
1

c Non enim debeni filir paremibus ihesaurizare,

sed parentes Oliis. Quia. verisimile erat eos dicerc,
e

e l

e l

Mcet,
nosira habeas, ideoque aegro nos erga anicno afleclus es; propier Iioc
raliocinationem infert: Parenium esi ltberis darc,
pro praeceploribus ac discipulis parenies ac liberos
accipiene : innuens ita se dcbilum negotiumque
irrecusabile explere.
V E R S . 15. Ego autem bibeaiissime impendam,
euperimpendar proanimabus veslris. Ego, inquii,
non solaoi non accipiam a 3 1 5 <>bi8, 6ed potius
addam, id eaiin cst qaod a i l , linpcndani. Lt
v

Variffi lectiones
u

1 8

" .
.
' , , ,
& , , .
.
.
1

PATROL. GR. C X X I V .

31)

529

THEOPHYLACTI BULGARIJB ARCHIEP.

910

quid dico, pecunias impendam? Ipse ego expea- ; ,

dar : lioc esl, Si oporieat me carnetn corpusque
, .
mcum pro salute veaira impendere, uou parcain.
c , c Licet pbia voa* diligens, minus diligar. > Uoc
. \ ' \
accusalionem pariier liabet ac dileclionem. Hc,
. ,
inquit, facio gane pro dilcctift a me, non paxiier
lanien diligeiuibus me. Ex()ende aulem quotnam
, . " ,
gradua baec cailsa admlliat. Cum debuiasel acci . ,
pere, non acccpit; secundum, desiiiuius; ieriiiun,
* , ,
ipsis Terbum praedieans : quarlum, quod addil
* , ,
eiiam; quinium, quod non siinpliciler, veruui
, *
cum liberalitate.: ex indigentia euiln; sexium,
. ", quod gtiipsuin impcndal; sepiimum, propler eos
, ,
qui nou perinde ipsum redameut; oclavum, quod
.
pro impense amatie.
11

, * *
V E R B . 16, 17. Sed esio, ego vos non gravavi,
, .
sed com aslutus essem, dolo vos cepi. Nunquid
per aliquem eorum quera misi ad vos circumveni
, ;
vos ? > Quod ail, est bujuswodi : Ggo quldem vos
,
non circumveni, pjotest tamen aliquis foriasse suspi ' ,
cari, quod ipse non accipians subornarim, lan, '
quam vafer, alioe a me missoa, qul in propria
, *'
persooa aliquid a vobis peiereni, ot boc ariificio
, .
accipieos, non videar Umen accipere. Niua igiiur
, .
boc veram sit, videle ei coiiiemplamini. Circuro , veniionem auieni rursus vocai rem, carpens eos
, ,
el pudore aflieiens, el osiendens quod inviti daturi
, .
eraat, ac vcluli circumventi; bsec enim esl cir,
cumvenlio ab inviio aliquid accipere. . Qaod
,
maxlmuin i pudorera eis cedit, si circumveniri se ^
,
arbiirareniur, dum praecepiorem alerenL
Y E R S . 18. Rogavi Tiium, et misi cum illo
, frairom : nunquid vos Titus circunovenil* > Hoc
;
eiiam uoooibil opprobrii babet. Nou, Misi, inquit,
, ,*, ,
sed, c Rogavi : > iunuens quod, eiiamsi accepiaset,
,
jure accepisset; rogaiue enim venit : atiamen vel
' 1
sic purus maasil. Misit autem el aiiuro quemdaui
. frairem.
.
11

;Tovt, ;
.
, .
c ; > ,
, *
exactam ratioaem a nobis praemonairatain oaien- D . " , ^
deruni. Expeade auiem quomodo nedum aeipsum
" , <
sic erudierii Paulas, veraai etlam auos comoiiUio , **1 /
nes, ne omnmo vel jusia acceptione polluerenuir.
, ;
. Y E R S . 19. c Kuraum exisliaiaiie, quod excuseraua
uo apud vos ? Corara Deo in Cbrieio loquimur. >
. >
Meluil ne adulalionis opiaionem 3 1 6 incurrat,
, ,
Non ad graliara, iaquiena, veatram luec diciiaus,
**, ^
neque n i Yobis noa excuaeroua, aed laoquam cer, ' , Xp**f
nente Deo, et ia Ghristo, boc eal, propiar Cbri, . "
siuai, loquiuiur. Iiaquc illa dicimus, quae facla
, ani, et a Deo cognila, et oon ut commendem
, "
meipaum vobis : id quod i i i exordio dixil.
.
c Noaae eodero sptriiu ambulavimus ? > Iloc eef,
Noaae aodein dono spirituali ? donum eniai vocat
quod, cum in angaslia esaei, nibil accjperei. Aiqui
opus ipsias erai, Deo tamen accepium referi.
Nonne iisdena vcatigiia? > Ne iu minima quidetu re iraimiem meaui exceaseruiit, ged eamdem

VariflB lectiones.

l f

. .

9(1

EXPOSITIO 1N EPIST. I I AD COR. - CAP. X I I .

\ , oU \
. ,
, ,
( ), ,
. " , , \?* ,
,
".
c
; , ,
$ , ; " ,
" * , '
* c , , <
, , *
, c < ,
, .

912

Haec autem omuia, dilecli, propler aediflcalio

nem vestram. Non dixlt, Propterea haec omnia
feci, ei nihii accepi, qula TOS iiiQrmi e&tis; lioc
enim aaperuni faissei ac durum : sed, Propier
veslrani aediOcaiionem. U l enim,ii>qiiit, non offendamini in me, eapropler non accepi, ob vestram
nempe utiliiaiem.
Y E B S . 20. Timeo euim ne forte cum veaero,
non quales volo vos inveaiain; et ego iaveniar i n
vobis, non qualem vos vullis. > Viden* paleraam
curam? Alii peccarunt, el Pauhie m e i u i l ; neque
cerio quidqaaai asscril, sed dubital adbuc Ne
forle, inqnil, cum vencro, non quales velim
vos inveniam, > boc est, corruplos ; el f inveniar
ego necessario qualem noa voliU, boc eat,
ulior et punilor.

Ne quo modo contentiones, leaiulauoaea, i r ,

, , , , , , , . coacertaiioaea, delraclionea, ausurraiionea, inflalio * ' ues, sediliones.* Prioiam poaiiurus erat iuQaikmes;
' * - adversus ipsum enim arroganles eraat: aiiamen
, ne videatur qua sua sunl quaerere, quod comnniHC
est, primoni dicit. Ab aemulaliooe eaim et invidia
omnia alia aascebantur, ac ruraum ab illis aunulaiio
' ^ .
, * acceadebatur. Conceriaiio auiem dicilur, quaado
. * - quisquam per liiem provocat alienim super re
quapiam. Susarraiiooem autcm caluuialaai vocat.
*
laflaUoncs vero, quae, ad oetenlaiionem et arro . *
ganiiam spirani, lumidosque mores, vel qaando
.
eeu \n naiuram quamdam lumor iranslatus fueril. Adveraus ipsum enim elaii, pseudaposioloa hoiiorabanl.
17

c C
. , *

. ,
,
. , , ,
* >

,
' . , , > ,
.

V E R S . 21. < Ne iierura cum venrro ad vos, butniliet me Deua apud voa. > Hoc eet, SulBciuai
priora. Meluo aalem, ne jaro ventens cogar austorius vobiscum agere; bamiliaiionem enim boc
vocat, qood omnino sil puuiturus aliquo*, licei
niohi isiud gloriam esae cenaeni. Non dixii aulem,
Ne buaiilier: verum, Ne hurailiet n e Deus,
indicans quod Dei causa istuc factarue s i i . Ki&\
enira inlefvenissei Deua, ipsiusque maadaUim, a
aeipao A O D iia austerus essei. Qaod auiem a i i ,
Deus meus, > ardenlein ejus cbariiatem erga
Deam iadicat.

c ,
,
, , . {> "
, , D
. , , , >
, > ,
. ,
( .
, , ,
, , .
, . ' , *

Et Lageam '.multos, ex his qai anle peccavoruai, ei non egerunlpoeniteniiam super immundiiia,
ei fondcaiione, ei impadiciiia, quam geseeruiit.
Vide aposlolicam niieerfcordiam, quomodo pro alic
rum delictis ipseluget. Non dixh auieui 3 1 7 Omnes,
sed, c Malios; > nec simpiiciier, Qui peccaruiil, aed,
Quoa non peeniiuii suoruui scelerum : * hi enim
digni sunt luctu, qui in vulnere permaneot. Neque
islos ret^gii, dans eis facileui ad poeaitealiain rediium. Eam enim ob rem el pcenileaii meminii,
ul eam arripianl, nec ubi vetierii, puniat eea,
propterea lugeat, boc e s l , suaiino ncerore conficiaiur. Observa auiem quod istud de poanUeolia,
propier Novalianos dicium est. Per immimdiliaui

Vari lectiones.
x %

f l

> .

"

JK3

rilEOPHYLACTI B U L O A R I i B ARCUIEP.

siuieui quodvis peciaium accipies, quodxis euim fffoa " ; ,

pecraium immuiidos facil. Yel specialiai, nefariaai
^
corporum misluram, qua nefauda commilluntur.
, , \
eniin unus cral qui fornicatus erai, sed inulii .
idque iu plerisqne lasciviarum speciebus*
CAPUT X I I I .
. .
V E R S . I . c Eccetenio boc venio ad vos : iu ore
duorum teslium aul irium siabit omne verbum.
Periade ac Deus mulia iniertuinaiur, iu supplicio
aulem inferendo sempercunciatur : bunc ad modum
imilaior ejus Paulus multa praeleslificalur, inquiens,
Sicut scripium est, coram duobus aul iribus teslibus
omnem conlroversiam sive ambigutlaiem sisii, boc
csl coniirmari : ita Iribus meis adventibus, oinne

; ;

(5. > " ,

^ ,
" ,
, ,
, ^
verbum, quo liitcrininatus sum vobis, statuetar ad- ' , versum vos , el stabilietur, resipuerilis. Tesli
moniorum enini loco advenitis suos ponil.
.
Y E R S . 2. c Pradixi ei praedico, ut praesens cuni
c ,
cssera iterum, absens nunc scribo iis qoi antebac
, \
peccaverunt, et reliquis omnibus, quod si vonero , , iierum, non parcam. P r a d i x i , i n q u i l , et rursua
. , , *
|>raduO. Queniadmodum enini secundo adveniens,
*
*et preescns vobis d i x i ; sic eiiamnuui bisce lineris
, pronunlio, iis quidem qui (Ligitia commiserunt, ceu
, , ;
indigenlibus correciione; reliquis autem ceu lesli- * , "
bus, c Si rursus venero, non parcam. Nec d i i i t , , . ?-,
Puniam, sed palerno verbo parcendi usus est :
, ^ ,
Quod si enim incorrectos, inquit, iovenero, non
. , ijiutius procrasiiuabo.
" , .
Y E R S . 5. c Quoniam probaiionem ejus qut in me C
c ;
loquilur, Cbrisii, quoerilis. Guin magna indigna- , tione ad contemuentes ipsum veluii imbcciltcm et
,
nibili bominem, brec dicil. Quandoquidem eiiitu
. ,
vultis explorare, nuin Cbristus in me cotnmoreiur, ,
ac proplerea meridelis ceu infinmun, el a Cbrislo
deserlum, agnosceli9 omnino, ui vilam moresque . ,
Vestros correxeriiis. Coiuroonstral autem spiriiualia
, , esse quae ioquaiur verba, deincepsque meiuendas , .04
esse minas suas, perinde ac si Chrisius loquerelur. ,
Non ideo autem puaiebai eos veluii probatioaem aut * .
experieniiam dalurus : venim quia insanabiliier de- , , ,
liqueranl. Si cogar, inquii, 3 1 8 P*nam eumere de < .
vtbie, adeoque punire vos, semietis per opera ipsa
expioravonenl quain quseriiis.
* , .
Qni erga vos non esi infirmus, sed potens est
, ,
in vobit. > Cur apposuil, < Erga vos, cuni ubique
; \
polens sii? Quia verisimile erat eosjam aniea ex . , ' W
perlos esse poieniiam. Ait igiiur : Quia jam antea
, ,
experiraenlum accepislis , omnino novistis quod ia
voe non sil inflrmus, sed fortis, id est polens. Yel , , , . "
quia itt bac vila poieniiain suain in vos demonsiral ,
dum corrigi poiesiis, perculiens vos DUIIC , u l in , ,
, ;
futaro judicio dimitiat : erga hifidelea autem in
. \
die judicii. Simul autem indicat quod, eliamsipuni, , ' ,
turaa dii, se lainen puniturum, sed Ghrisium.
, *
Nain el si crucifixus est ex iniirmilaie, sed v i

1 1

Yaria) lectiones.
** . .

1 1

1 1

8i5

EXPOSITIO 1N EPIST. I I AD COR. - C A P . XIII.

546"

. 0- vit cx virlute Dei. Plerique hoc lexlu offendunlur:

aiqui disce quod dicaiirr infirmitas tum corposig,
,
lutn circa fldein debililas, ut eo loci : Infirmum
,
in fiJe suscipite *. Dicitur rursus infirrailas eliam
,
insidix ipsoe, et pericula,el ignominiae, ul eum d
,
l , Obleclor in inflrmiialibus , el similia. Sc , , ,
, . cundum hanc igilur significalionem Domiuns ex in*
lirmilate crucifixus cst, insidias el periculum, ei
,
injuriam passns : hxc enim videutur ex iufinwtate
;6 , , *
iieri. Perlnde igilur ut stulliliam vocai Paulus pra>
. " dicalionem, non quod s i l , sed quod ila reputeiur
, , *
ab iuihlelibus : sic ex infirmiiale Dominuin crucifigi dicit, quae iia ab incredulis exislimabalur, cuiu
,
lamennon csset. iVivitlamervex poiealia Dei, hoc
, .
csl, Pairis^sive sua ipsius. Nani quxcunque Paliis
, , ,.
f

'

'

*"

T>

- '

, * ,
. " ,
. "
, <
, .
, ,
,
.
-

suiit, eliain ipsius sunt;] el quse ipsius sunl, Palris

sunt. Igiiur et poteaiia communis est,.vcl polius,
ipse est poieaiia Pairis. Proinde ipse etiam seipsum
excilavil, sicut pradixil : Solvite lemplum boc,
et exciiabo illud. Ilaec auiem omnia dicil Paulus,
quia conlemnebant ipsum , u l qui perseculiouibus
el insidiis esselobnoxius, atque ex infhniilate hxc
euai pali cxislimabaal. Osiendil ilaque quod Cbristus
exbac, ut pulabalur, infirmiiale nibil dauini accc.
perit.
, Y E R S . 4. Nam ct nos inflraii sumus in ipso, scd
( .
vivemus cuin ipso ex virtuie Dei erga vos. Hoc
, , * .
est, Perseculionem paiimur, agilaiuur ; haec caim
, , * , est infirmilas. c ln ipso, hoc est, Propler ipsum,
. ' , - Q ipstusque verbuin. perinde ac illo non cst lacsus
, * * in&idiispetWus, sicnequenos. Sed vivemus cum ipso,
, *
id est, Iavincibiles inveaiemur erga vos, boc est, a>l
, .
veslram coaimodiiaiem. Foriasse autem adbuc tcrrci
, ,
eos, Nam si patalis, inquieus, ei nos essc iafirmos,
, , ,
scilole nos esse vivenies erga vos, boc esi, ad vos,
, .
nisi viuni et mores aliier inslitueriiis, puniendos.
, ,
Y E R S . 5. Yos ipsos lcntale, num siiis in fide,
. , ,
ipsi vo6 probale. Quld dicaai, 3 1 9 iaquil, de mc
, ,
ipso, quod Cbrisias in me loquaiur, el quod potcns
gim, illura lamen crucifixum imiiaius, noa bivado
, :,
vos? Naai vel voe, si vosmel explorare veliiis, vide; ,
, - - bilis in vobie ipsis Cbristuin : i quideai omnes habeiis fidem (credenies enim tuai miracula edebanl),
** * X
( ,
vel lidem sioipliciter, vel sigaorum, q u specialiot
) , ,
, ( . ", D est. Proindesiia vobisdiscipulis Cbristus est, mulw
,
magis i me praeceptore vestro.
.
,
c *Anribn cognoscilis vosmeiipsos, qnod J c b u s
, ;
Cbrisius ia vobis est, nisi reprobi siiis? Uoc c^t,
nisi exciderilis e graiia sigaoram quaiu accopisiis.
,
. lnnuit autem eos in viia corrupios esse. Quia eaim
plerique fldem babeules, miracolorum operaiionis
. " ,
experles eranl, eo quod in viia corrupli craul, Ui
" ,
, , , videlur, i n q u i l , non agnosciiis vos ip^os, quod
Cbrislus Jesus esl ia vobis? Non esl auieni in vobis.
;
e i e

Rom. xiv, 1.

^ HCor. x n , iO.

Joan. , 49.
Varia5 lectiones.

** .

9W

THEOPHYLACTI BULGARIiE ABCHIEP.

948

eo quod viU silis reprobi. Non cerlo aulein boc ex- ,

pressif, seJ ambigue posuit, ne eos incessercl.
. , ,

.
VERS. 6*. Spero aulem qttod cognosrelis quod
c ?
noe non sumus reprobi. ftfagnx binc minae pro- . > .
rieuiit. Quia enim, inquii, vultie aecipere probalio, ,
nem, per poenam quam vobis infligemus, spero no ,
bis non defuturam derooostralionem quod non simue
, ,
reprobi, neque exciderimus a gratia signorum et
,
virluiis : vel qaod nos vUae non sumns adeo cor' ,
rupla?, ut e nobis migrare coaclus sit Chrisiue : ve , *
rom est in nobis pcr probaiam viiam, eosqne punlet
, \ qui inler vos saut immorigen.
.
7. Precor autem Dcum, ut nlhil mali fa. YERS.
.
1

1 1

ciatis, noa ui nos probaii appareamus, sed ut vos

quod bomin, eei, facialis, |nos aalem u i reprob si- *
mus. Yide misericordiam ejos. Vilipendebatur,
prosctndebatur, tanquam qui nibil possei, sedsoium
fa fitleris jactabundng. rpse vero non sofura differt
ac rejicitpoenam, verum eCiam rogal nc unquam ipsi
peccaium commiuant, et nc ipee eos panire cogatar,
necesaitate boc postnlante, eorumqne demeriiis.
Non enim in boc elaboro, inquit, ut vrdear probaios,
ceu poientiam punleodl habens, sed trt TOS bonunt faciatis semper; ei si nnqnam conttngat voe
delinqnere, m poeniieai voe scelerum : et nt ego sim
>elMl reprobas, boc eet, nt ego apud ptobeies lear inflrmus ac impoteira, quippe qni non inveniam
locam ptmiendi voa. Non enim revera reprobus
cratfuioriif : sed pottus probatu* tnvemeba-ur,
quftd ste eradtai discrpulos, u( nibil pecceni. Sed
ob maltorom opinionem dixit, t Veluif reprobl. >
YEKS. 8. Ntn enim pogsumas aliquid adversus
verilaiem, sed pro verkaie. > Ne videatnr blandirl
eis, ait : Ex menlc 3 2 0 omnino vanae gloriae experie haec facio, nempe, tst si invenerimas voe sine
lapsu, noa poterimua YOS punire. Quod at eiiam
leataverimus, Deus nobis non cooperabiiur. Potentiam enim nobb dedit, C vernm feramus calealom,
! non veritaU contrariom. Yere autem decernit,
<fut dignum panil : adversus auiem veritaieni fert
suffiragium, quinoa peceantetji ponire lenlat.
YERS. 9 . Gaodcinna enim quando nos infirmi

.
y
^
.,
* , ,
,
, xal
,
.
, \, ,
, *
\ , ,
, ,
, &
.
* " ,
, -

% h

*J

f v a

>

W j e t | X O l

>

4 X

7"77 7^

t .

, *
. .'
, '
, , * ,
. ,
, ) .
*
, 6 .
, ,
sumo.s, vos aatein potentes estis. > Rarsne ostendit
^ .
_ .
. j . . .

. -
seipeum adroodtim Ipsis ease addiccum. AU eaim : ^ . , ,
existimetls qaod quia non poseim (quandoqui , ,
dem voe non impingatis) poteiuiam meam demon* , *
sirare erga , proplerea doleam; krior enim
, ,
maxirae, quando ipse quidem ego infirmer, boc e6l,
,
inftrmos repuler, quod non posaim poientiam meam
* ,
poniendo comnonstrara t aulora poientes eitis,
, , .
hoc eet, vlrtQte comspteui, lapsaqoe vacantes.
1

floc aoiem et precamor, vettram perfeciionein. Non solum, rnqoii, boc volo, sed preeor
etiam esse vo rrrepreheasibilee et iniegros, boc
esi, perfeetoa nollam ansam prabentes.
Y E M . 10. c Propccrea ha?c abseos scribo , ut non

. >
, , ,
,
, , .
,

Vari lecliones.
*

, f

E X P O S I T I O 1N E P I S T . I I A D C O R . -

CAP. X I I L

- , . praeseBS dtiriug agatn, secundum polestatem qnam

DmniBtis dedii mihi in aedificationem, et non in
, .
, * deslruciionem. > Posftquam acriler eos terruerat, ei
, * , inierndnatus eral, aoac defeosioaem parat, Eam,
jriqatenB, ob caiuam sic ecripsr, q i o d voiaerfm

, * miaas et aeveniaiem ad Ititeras usqae esse, neqtie
. - reipsaei operibos demoutflrari. Non corretloe eniui
, . -* omntno duriter pttniam ac severe, qoomian> potegta * tent dedit roibi Dominaa. Hine tftdicat quod Domi. - mt* eiiara par ipsum, ot inedtiim, p a n i i . Common , , gtraag porroquod non desidarti potestata sfta tili ad
, * ' iliorum gappliettjm, apposuit, Nwi ad degtroetio , - iiem, sed ad fcdiflcatioaet* : > feoc esft, imptlniis
I f. }**, , * Dominue aoa vall deelrtiett, aito puuire, getf acdi, , * - ieare, boe est, benefaeere. Aiqtii incorrigibiiibug
" , . & deelruotfoacm lnducere, sedrficare e*.
c , , , , , 1 Y E I S . 11. 4 Quod reUquom eat, fralreg, gandete.
. 4 Ego, inquit, quod meam eei feci, reliqinim est ut
. , - voe veeira etiam eonferatia, & i cfnim vitam vcstram
rov , eorrtxerUis, immarcescibife poasidebifig conscien .
gaudium, etiamsi irisiia vdftig locotag gim.
c . ,
r iBtegri estote. Hoc e&4, perfocd e&tote, ei in
,
doelriaa, et in moribua, ae replele qaee desaal voble.
.
Consolaiionem acetpite * Qui nuriue 9 9 1 fuec .
, * * ruut teoutiooee et pericula, Consolaitoftein, inqoii,
accipite et a vobis ipsis, et alier ab altero, et a
' ,
. , pennutaiione vestri in nielius. Magna enitn consolatio est, conscienlia bona.
.
c , .
< Idem sapiie, pacem habete. Hoc quoque
,4. "
> priore- Epiglola ab 8 petiit ceu dissideniibus.
, Cominatt auicm Idem sapere in unanimitate do * Ctrlnae, paceni vero nori exercere in mataa convergalioiie, U(ra4|ue orgo Ipgig Panlug postulat.
.
Et Deus pacig et diteeilonig erit vobiscum. > '
*
Non golum adbortator, verum etiam exoptaiionem
. , *
, adjicit; vel ne haec quidero est exoplatio, sed ejug,
qaod eonaeqtjenier Aiiurum egt, pradiclto : niaii , ,
* . * , ruoi, Si pacem Iniet vos aluerilis, Deua erii vo , - biscum. Cbarilaiig aulem Deua dicilur, vel quod
* , xaV , fon$ git bujus, vel quod eam erga noe eximiani
. oglenderii: velquod ubi eitcharilas,niicel ipea gii,
* , ei Dominus hujug appareai. Simititer et pacig :
sWe quod fons sit bujus, give quod lam qua iu
, ,
eoJli, quam quse sopef lcrram pacaverii; vel quod
.
sit Dommog ejtw, tanquam posaessiouie.
VERS. 1 2 . Salutale voe muluo in osculo ganclo.
c . >
Nbn fucalo ac doloeo, Judae ingUr. Propler boc
, *
, * enim eaeukmiir, u i aiagia atotodamas cbarilaiem.
Nam 08 prae caneiig meinbris a n i m u prscipue
conneciU* Nam domum reversi, oacnlam flgeado
. * , tfnioMem eigniflcamos. Yel quia templufli surous
. " ,
Dei, hejus aotem templi vestibuluio esl og, vesiibula
, * oaculaaior. Per haec enim vesiibula ingredilur
,
Cbriglue, quando comaiufticamw.
: .

Variee lecliones.
** , ' .
. . .
. ; . .
,

, T

951
T H E O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.
9.2
c Saliitanl vos sancti omnes. Prxsenles qui-
ot .
de.T) per osculum conneclil, absenies atitem per
, saiulalioneno. Imo el boece conneclU . nam ab
*
ore salutatioproficiscitur.
* .
V E R S . 13. c Gratia Domiai nostrf Jesu Chrielf,
, >
et charitas Dei, et communicatio saacti Spiritue
, sil cum omnibus vobie. Amen. Poslqaam omnen
, . *. c conjurixerat, Fiiii graliam, more solito, eis coni- , ,
precalur, per quam servavit noe, noa ex operibus , ' ,
noslris, sed ex graiia, roactalus tpse pro nobis :
, ,
ac dilecliooem Palris, qua dilexit nos, dans Uni- ,
genilum pro nobis. Tanquam autem interrogaius,
, . \
uadenam Filii gratia adveniat, Ex Palris, inquit,
* ; ,
dileciione. Quid vero effecil? coaimunionem sancli
. ;
Spiritus, boc esl, participalionem et assumptionem
, ,
ojus, qua sanctificamur, advenlu Spiritus Paracleli , , " in nos panicipes ipsius facli, imoel ipsi in Spiri, '
lam permulamur, non essentia, sed participatione.
, ,
libi vero stint qui Spirilum saaclum rejiciunt, qaia
, . in 3 2 2 prineipio Episiolarum ipgum non ponil?
,
En jam posuit, el Trinitas libi a Paulo complele
; ,
enumeralur. Per quam verilaiis dogaiata irmiter
?'
relinentee, ac vilam incorruptam oslenrientcs con , servemur, ul revera perfecti siaius, ulrinque nos
, .
recle habentes, et Dei in Trinilale perfecii servi
, , perfecii declaraii. Cai gloria in sacula sacculomm.
,
Amen.
*
. .

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARCHIEPISCOPI

EPISTOL^E D I V I P A U L I AD GALATAS

EXPOSITIO.
3 f t f t ARGUMENTUM
EPISTOLJZ

*
OALATAS.
Multa vehemenlia et indignatione refertum est exordium, et univena prope modum Epistota :perpetuo
enim mansuetum cste erqa dhcwutos, aui \ncrer>a-

.
, xal

i** *?

*
9

953

E X P O S I T I O 1N E P I S T . AD G A L A T . -

CAP. L

951

.
tione opns habenl, non etl boni praceptoris. Idem
, xai xul
etiam Dominus agit. Cum enim Pelrum beatum pnv
. Kai
dicaisel 1, potteailidem objurgat ; ac discipntos in~
,

dccfos et carente intellectu appellai i . Ae Paulus

,
certe quidem ad alio* scribens, austeritate usvs ett,

.

ahia
quemadmodum ad Corinthios i ; potis&imum auttm ad
*
01 ^ ,

Gafatas hotee. Causa vero tti hujutmodi. Qui ex

, Jvdeeis ad fidem acceneratti, parlim quidem palria
,
, lege detenti, parlim vero dociores e$$e desiderantes,
,
docebanl Gatatas circumcisioriem esse retinendam, ei
)
Sabbata el neomenlai servanda. Nam Petri dtici. , ,
puti luvc non vetabant. Ac revera 3 2 4
4 ~
,
;

dem isti non velabant, non quod Ita docerent, verum

quod infirmitttti eorum qui ex Judaiis crediderant,

condetcendfivent, qnibus etiam pradicabunt. Paittns
.

,
. ' vero qui geniibut pr&dicabal, ista condescensione non
iudigebat. At si quando opus esset, ipse etiam obse" )\),
,
eundabat: hinc est qitod circttmciderU Timotheum,
, qitodqne ipte tanctificatus $it secuudum legem. At . " '
10%- , qui inipostores nou reddentes causm cur Petrus tl
,
- qui cum ipso erant, talia farereul, deeipiebant sirij*
pliciores, el tamen hoe iptum in Pauli calumniam
,

,
,
, proferebant, quod alias cireumcideret, alias vero
circumchionem lolleret, el atias alia pracdicum :

,

et prce omnibun, Paulo non e$$e oblemperandum,

,

quippe qui neque Christum vtdi$sel, nequeejus esset
,

,
discipulus, std apottolorum. Pelrum auiem, eum CCF ,
teris apottotis, ceu eos qui ipti Christum
vidissen',
, ,

suscipiendos. Ilas ab causas animo accensut Apo

stolus, Epistotam hanc conscribii. Ac prhuum qui

deiu eo sermonem dirigit, quod illi dicebant, per/o,

dientes ita et elevantes ejut aisiimalionem, nimirum,

,
,
quod
alii quidem esttnl Cliristi, ipse vero apostoh'

rum diicipulu*. Propterea %\c orditur :

fl,

THEOPHYLACTL COMMENTARIUS
IN EPISTOLAM AD GALATAS.

.
j
c , ' , *
, 6
. ' , ' , \
' 6V , *
. * ,
' ' . ,
, ', ; >
, '
* ,
.
h Mallh. x v i , 17.

i Mattb. xv, 16.

325

VERS. 1. Paulus apostoltis non ab hominibii,

neqne per hominem. > Ulico quotl hominum sil
discipulus lollii. Nou ab homiuibus enim, se<l e su~
pernis, adeoque coeliliis vocatue fuit ; el non per
bominei, sed per ipsum Ghrisium. Baptizavii quidem ipsum Ananias, sed is ad fidem non vocavir,
veroin e coelis Cbrisius. A l cor non dixit, Paitlus
vocaliis, sed, c Aposlolus ? Quia hac de re tota
eral quaeslio alque eermo ; dicebanl eaim quod ab
bominibus apostoias electus essel. Adversum isiuc
ergo renUiiur, ostondens rem sese aliler babere.

j I Cor. v, 2.
Varise lectiones.

* .

CAPUT PKIMUM.

9J5

TIIEOPHYLACTI B U L G A R l f i ARCIIIKP.

f Sed par Jceura Cbri&luui, el Deum Pairem,

,
qui suecitavit eum a moriois. Aiqui Acla apoalo- . \
lorom, a Spirila saaclo indicanl eum stgregaium
etae ad aposiolicao funclioaeni k. Perspicuum igi- '. . ,
lur quod sii una potesias et Filu et Patris el Spi- , , . *rilue* Obaerva hic prappoeUtonem, Per, Patri
, , , \ ,
appoaUain, ac Fllium prin>o nominaimn, propicr
,
toreikos qui in biace rebus curioai suat. Oppor . tuae aolem meminil mortis et resorreciioais, ut
, |
persuadeat eos noa dinlius legi advertere animuoi, ,
qua nihil eis conferre poesii : aed Cbristo potiut, * ,
qui pro ipsii roortime esi et resorrexii. Tom quod
\ *
tnagoat aii iiigratiludinU, a tali lanioque benefa- , .
ciore deficere. Paler autein ipaom euacitaaae dici ,
lor lum propler audiiorum iiubecilliutaai, tum
, quod ad Palreai eiiam rdTeraolur quaecuftqua Filiua , .
,
facil. Non enim ille ad seipeum excitaodum impolens erat, qui in ipsum credeatibus teiud dedil, t
"
vel aoJa corporum suorum umbra mortuos ausci .
larent.
9

ot .
,

.
. " 6 . , ,
, , ,
' , .
, \ * , . 01

, .
.
YERS. 3 . Gratia vobis et pax. Quta periclhabanlur ne gratia excidereoi, propterea quod ani- , ,
nium ad legem appljcarenl, imprecatur hanc ipsts.
*
Qiioniam vero eeipsos hostee Dei fecerunl, sta- , ,
tucntes iegalia qua* ille aboleveral, ad pacera illoe
, revocat ac rcducil.
.
c .
Deo Paire. l>eii9 Paler veater faclws eei.
Unde ? Ex lege ad quani inbtatis, an ex baplismate . ; , ,
Cbrisli ? Quoinodo igilur aversamini benefacloreui ? ;
Observa autem quod ait, Oeo Patre, sine ar ; , t
liculo, propier eoe qui Fifinm Pairo minorera esse
, ,
jandudunt, ex boc quod Joannee dicit, c Et Deus D , '
r a l Verbum , sine ariicwlo.
# , .
c Et Domino aoeiro iesu Cbrialo. Non lex doc . >
miaoe noster est, ted Clirisias Jeaae. Ipsa porro , * .
MomiDa beiteftcii aunt indicia. Jetme enini, vetoii a , . ,
peccaiis aarvans populam. Cbristut a Spiriiug un *
ctione, qa pro nobie unciaa est, sanclificane na- , ,
iuram noatratit per ffsaumpiioneio, ae nobis Iargiens
, ,
.
4H aic nominamor.
YEKS. . Qul dodil semetipeam pro peccaiia
c . >
Doeiri*. > En seiptura dedil : non igitur u l servns

Vtas. 2. qui mecom sunt omnes fratres. >

<iuia calumiiiabanUir euai, quod eolus haec praedicarei, indicat jam iiuno plerosque sibi altos ease
cjtisiiera sentenliae participes*
Ecclesit Galaiia?. Repuia bic ejot indifna(ionom aique dolorem. Noa eniiu dixil, Dileciis,
aauctificaiis, neque Ecclesii B e i , sed siinpliciier,
4 Ecclesiis Galatia?. > -Qoia vero dissidebant inler
ese, isloa DOD iniwria mulUsvocai Eccleeias. ParUin vero eos pudefaciene, in unuui colligit per hoc
, nomen. Qnt enim mulia sonl diviai, non posaant
326
aomenclaiura appeilari, qua? concordiaui
sigaificau

A c i . , 2.

4 1

Joan. , 1

Variae leeliones.
* m.

95

EXPOSITIO IN EPIST. AD GALAT. -

CAP. I .

958

. " , -
,
. ,
, .
, ,
;
" .
,
0, <.:,
,
. *
( ,
; ) '
, , ;
' , ,
. "
, ,
, , . ,
,
' .
,
, ,
,
,

herili jussu opcralus esl. Cum igilur audis ipsutn a

Patre daium esae, benevolealiam Patris et volanulem iutellige. Dedit autero seipsum, ul liberet uos
a peccaiis, a quibus iex libcrare non valuii. Qnomodo igilur liberatore vesiro dimisso, legi ailenditis, quae nibil vobis profuerit ?
< Ui eriperei nos ex praesenii aaecalo roalo. >
Hic MauicbaVi texiui viro faciunt, diceutes, Ecce,
saeculum preseus, sive vitam nostram, nialum appellavii. Hoc aulein noa est ita. Pfeque eaim dies
ipsae per se malae sunt. Qtia enim pravitas cursos
solaris, vel dieruai inlervalli? Neque vita nostra
per sese prava es*; quoatodo enim in qua Deuiu
agnoscirous, ac de fuluris philosopbamur ? Sed sa>
cuium pravum, operaliones pravas dicil, el corruplam voluntatem : qoemadraodum nos consuevimus dicere, Maluin babui dieui, aon tempus,sed
circumslantiam et aclionera accusaote. Non enim
u i nos occidat ei ejiclat e praesenli vita, propierea
monuus est ChrUtus ; verum u i a pravis operibua
duinceps nos liberet. Gum enim gupra riixisset,
Dedit seipsum pro peccaiis nostris, boe est, Libera*
v i l nos a praeteriiis sceleribus : poslbac att quod ei
iu fuluruii) dedit uobis securitaieiu, ut nos a mala
conversaiione eximaL Lex auleui nequo pralerila
peccala delevit, uec ad fuiura valuiu
,

41

. ,
.
. C

, ,
,
. . *
, , ,
, .
, ,
, *
;
< Q . . >
, ', ,
*
,
; , ,

*
,
,
.

. >
.
, , , .
, , , ,
* > *
" .
r

4 5

3 2 7 Secunduin voluntatem Dei el Palris nostri. > Quia putabaut illi qnod Deo non oblemperarent dimiiienies legem, snspicioncm eorum corri*
gii, ostendeas voluniaiem Pairis esse, qaod per
Filium liberaremur. Vides auteai quod non dixerit,
Juxta mandaium Pairis, sed, c Secundum volunlalem, bqe est, btitcplaciluai. Dicens auiem Dcum
Pairem noslrum, rursus benefactoris commoncfacil Cbrisii, qui Palrem euum, uoslrum etiam Pairem fecit. Qui igitur ab boc deflcitis ?
Y E R S . 5 Cui gloria w saecula saictiloruoi.
Ameii. Cum nusquam alibi ia exordiis c Ainen
posucrit, bic ponii, indicans quod sermo ejns consummalus sit, et quae dixisset, ad Galatarum accusationem abuude satis esse. Eienim menLione facta
inenarrabilium Oei beneliciorarn, ex quibus condemnabanlur , quod Cbrisluoi benefaclorem dU
misissenl; deiade admiralus ea, nec quidquani
aliud de illis enuaiiare valeas^ dexologii serxioaenx
claudii.
V E B S . 6. c Mirof quod adeo cila Iransferimini abeo qui vocavit vos per graliam Chrisii. ladicav
quod raaguam de ipsis babnerii opiaionem. Miror
eaim, inquit, quod voa qui adeo in fide laborasiU^
lani cilo transferiiniai. Duae calpae suni et quod
% Transferimiai, et quod Cilo, ui ne lempor>
qnidem apua babeaal impoaiorei : quod levUaien
excipieniium impoitoiram reprebendit. Nec dixJ^

Variae lecliones.
u

O.

** .

THEOPIIYLACTI B U L G A R I J E

ARCHIEP.

SCO

Translali eslis, scd, Transferhnini, > boc csl, \ , , , *

, , Nondum eredo, nec arbiiror consuininatam esse
fraudenu Considera hic snpienliam. Quia lege de- ^ . " .
, ,
tenli Patri servire putabanlur, Palre, iaquif,
, ot ,?
Iranaferuniur, qui amnttim iegi adbibent. Nam
. > ; ,
c ab co, iuquil, qui vocavil vos, boc esl,
\, , , ,
Patre. c Per graiiam Clirisli, id esl, ut justifice, ,
mini per Cbristum : oon ex operibus, scd grniia.
, . *
Filius enim cxbibel reniissionem in gratia, P.iler
* .
;utem ad banc vocac.
, ,
YERS. 7. Ad alitid Evangelium, quod non est
, aliud, ntsi sunl aliqui qui vos coalurbant, ei vo ,
biiil pcrverlcre Erangelium Christi. Quia stiarn
,
imposturam scduciores Evangelium vocabani, ipse
\ , ,
adversns nomen
illud pugnans,
INon csi, inquii,
r - c
"t
...^-..., ^

.
'
. . .
aliud Evangelium, praHerquam quod acccpisiis.
' & .
* ,
Unuin euiin esi, reclam el sinceram optuioneiu

contineus, qtiod ego prscdicavi : nisi jam sinl qui
, *
turbent otulos animarum veslrarum, ei facianl alia
,
pro aliis ceruere, volentes subvertere Evangelium
. ,
Chrisli. At non loltiai Evangclium subverlebanl,

verom de,Sabbaio et Circnmciaione soluin manda * ,
luin Rubiiilroduxeruui. Auantcn indical quod exi ,
giium quidpiain perpcram (V.ctuni, universum Evan *
gelinm invertal : perinde 3 2 8
4
regii
,
numismaiis quidquam amputaveril, tohim numisma
* , ,
hdulterinum reddidit. Observa atitem istud, propter
.
noi qui dicunl, boc csse modicum alque adeo con \, ,
donandum. Arripiunl aulem boc diclum Marcio

U 1

nisiae, asserenles binc non qualuor, sed unicum

Evangeliuni admitlenduin, quod tpsi nempe confusc
el mutilale composuerunt. Ecce enim, inquiunt,
Paultis uniciiDO Evangelium esse dicil. Ecquid boc ?
Nam et nos quatuor unum dicimus, secundum concentum iiiinirum. Neque enim Paulusde numero
nunc dicit, verum de dissonanlia. Quia eiiim dissonat itnposlorum praedicaiio, ideo non est Evangelium, u l si consonarei, essei Evangelium, boc esl,
praedicatio apostolica, Proinde manifeslissnnae nugae
fiuni qua3 Marcion bic proferi.
YERS. 8. c Sed licei nos, aut angelus de coelo
cvangelizei vobis praelerquam qood evangelizavimus
vobis, analhema s i l . > Ne quis dicat quod air.bitione ducios, sua dogmata jactat, seipsum devovet.

, * ,
[f. . ]
. , ,
. ;
,
, .
, , ,
, ,
, , .
" .

,
' ,
. * " ,
, Quia vero ad aucioritaiem et digniialem personarum D . , \
\ )6
confngiebant, ac Petrum cum suis, ei Jacobum
. ,
proferebant, eam ob causam angelorum eiiam me, , ,
niinii. Adjecil auiem, c l)e coelo, quandoquidem
" ,
et sacerdotes angeli vocabantur. Ne igiiur de sacer ,
doiibus baec dici putes, coeli apposhione 'snperas
, ,
polenlias significavil. Nec d i x i l , Si contraria prae, , '
dicent, Sed, Si parum quiddam annunlient pra3. [ f. add. ]
ler id quod aniiuotiavimus. Per boc igilur quod
,
angelos anaibematizal, omnem auciortlatem ejicii;
, . ,
quod vero seipsum, omnem societatem. Ne eniui
01 mjbi dicas, Ea coapostoli lai diversom praedicani;

VarieB lecliones.

' .

961

EXPOSITIO IN EPIST. AD GALAT. -

CAP. I .

962

. ; - ne niihi ipsi qutdcm parco alia ab bis procdieanti.

, Non autem quod aposiolos condeinnet, hac loqui
l u r ; sed volens obstruere ora scduclorum, atque
^ ,
nionsirare quod aucioritalem non admillit quando
, ,
.
de dogmatibus l i i sermo.
* ,
YERS. 9 . c Sicul pnidKimus, et nunc iterum
* ,
dico : Si quis vobis evangelizaverit ,'prafter id quod
. " ,
accepistis, aaaibenia sit. Ne arbiireutur eutu ab
, - ira, aut animo correpium liaee dicere, rureus eadem
, , potiit, indicans quod non cilra judiciuni, sed firaii ' " , lereisolide apud se isia slatuens, ita dixerit.
.
YERS. 1 0 . Modo enini bominibus suadeo, an
c , ;
Deo? aui qurcro buminibus placcre? Dcfensorua
;
esl ea quoruia causa accusalur. Ne igilur ipsi effe\ . "
, & ranliir, veluii pnecepiori jcs dicentes : Ne cogitelis, inquil, quod apud vos defensionem parcm, aut
, ,
. " vobis qwseram persuadere : sed ad Deum om, ' , - is oratio oiea dirigiiur. Unde neque b;rc scribo
uldiscipulos
, cea a vobis expelens gloriam, 3 2 9
, . babeatn, sed Duo ralioaem reddens pro dogmaiibus,
et ndn ul bominibus placeaui. Yel sic : Quia calum * ,
niabanlur eum, ceu alia apud aiios prsedicaniem,
' ,
quique pro bominura condiiione sese permularcl,
, ,
, ; , ; ait, Nuin hominibus suadere sLudeo, illbsque p!a , cere, an Deo ? Naai si bonanibus placere vellcm,
facerem omnino quod diciiis.
.
,
c Si enim adbuc borainibue placerem, Cbrieti
. > . servus non essero. Confirmai quod noa studeat
- Q boininibus placere. El qua laadem raiioae ipsieadu, ' ;
iarelur, et alia apad alios prsedicarei? Si enim,
-, , inquil, hocsludium meam fuissei, non defecissem a
rilibus Judaicis, et accessissem Cbrisio, nec coa, , ,
lemptis amicis atque cognaiis, lanlaque gloria, per, , .
secuiiones, pericula el contumeliam elcgissem.
Y E R S . 1 1 . Noium autem vobis facio, fratres,
< , ,
' , ' Evangelium (juod pracdicatum esl a me, quod nmi
esl secuuduai boimnem. Demoaslraluras esl eis
. ,
'
quod vere a lege destiterii; ideoque prisiiaas viiae
,
, * - ineminii, et repeniinae mutalionis s u * : oslendens
quod aou adeo repenio a Judaisino defecisset, n l
, ,
diviniorem aliquam cerlitudiaem babuissel. Hinc

,
' * , eiiam, inquit, Evangelium meum noa estsecundura bominem, boc esl, noa bominem habtii
, '
D pra?ceptorem, sed ipsius Christi fui discipulus.
.
VERS. 1 2 . Non eniin ego ab homine arcrpi
, ' ,
illud, sed per revelaiionem Jesu Ghristi. Ho
.
enim objiciebant caluinniaiores, quod non, u i ;po , ,
sioli reliqui, ipsc audivissei Cbristum , sed ib
; ,
hominibus acccpissel omnia. A i i igiiur: llle ipse
. ,
rcvelavii mibi Evangeliuai, qui Petri sodalcs in&ii ,
tuit.
.
VERS. 13. c Audivislis enim meam conversatin<
nca. aliquando iu Judaisrao, > Unde plaiiiiin ebt
. > '
quod per divinam revelalionem acceperim Evangc ;
lium ? Ex priori, inquit, coiivcrsalione mea. CUJI
. ,
e l

11

Varies lectiones.
*' . .

1 1

8 2

863

TflEOPHYLACTl BULGARI& ARCHIEP.

964

euim uUs lantusque essem persecutor, quomodo, , ! ; " ,

quaeso, lam eubito permmalus essem, ni divina alU
qua revelaiio iraxis&et me ? Qaod enim vebemens ,
.
eram peraecutor, inde perspicuuin esl, quodvel vo9
Galalse, qui tanlo iniervallo.a Judaea dielalis. audiverilis.
c " '
Qtiod iupra modum persequebar Ecclesiaro Dei*
acdepopalabar .eatn. Animadverie quomodo sia- , , ' ;
gula ctira exaggeratione ponil.pion enim dtxit, Per- . 06 , ,
sequebar, sed, Gam oaint exceesu : nec hoc solum, , . ,
verum etiam Depopulabar, boc est, Suffodere ac , *, diruere coaab.tr : hoc eniin depopulaloris opus eai. , * *.

V E R S . 14*. f proficirbam ia Jadaismo swpra

inuHoe coaclaoeos in gcnere meo, abundanliue ajmu- ,
. >
lator exeistens paiernarum mearum irariiiionuai.
Prae omnibus, inqoii, qui eranl illis lemportbue, , , ,
mullum fervoris 3 3 0 osteadebam, ac bello ad- ,
,
vereui Ecclesiam progrediebar : vel, qnta Celebris
eram, ei in preiio apud Jtidaeos. Ne exiaiimes autem
. ,
quod vanaegloriae istbc res fuerii, vel indignaiioiiis,
, , .
sed teli. Qitod si igilur advertus Ecclesiaro pro ntilla
*
buroana re pugnabam, sed ex zelo Dei, etiamsi per , , .
errorem, qua ratione jam nunc quaitdo veritalem
* , ,
agoovi, bumana? gloria? amorediversa pradicarein, ,
et non quae veriias poeiulat, et Cbristusme docait? & , ;
Y E B S . 15. Quando aulem placiih Deo, qui me
" ,
aegregavit ex utoro mairis mese. Si ab utero ma- . trie segregaius erat ad Evangelium et elecius a
, ,
Deo, omntno per divinam quampiam providentiam
reliclus esu interea temporU in Judafsmo; n i m i r u * Q *
ot lam repenliaa ejus mulaiio malloe in fide flrmarel
ei atirahorei. Segregavit autem eum Deua, tioa
. , per sorlilegiuui, sed ex praeseienlia quod digaus
, .
erat.
c E i ?ocavit per graliam euara. Deus ob v i r .
tuleni ejue vocavil eum. Yas enim eKeclionis, >
,
inquii, < mibi esi . fpse autem insigni modeetia
, > , c .
praeditu*, per graliam se vocalum esse dicil, aoa
, , , ,
ob dignilalem, sed propler misericordiam.
', ' .
c ' .
\ E R S . 16. Ui revelarei Filium suum in me.
Non dixit, U l revelaret mihi, sed, In me : tadicans , ' , ' *
quod t\on verboianlumdidiceril, vemm eliam mullo ,
spiritu cor repletum faerit, ia interiorem homi , ;
nem cognitlone intincta, et Cbrieto in eo loquente. ,
D .
" . >
U l evangelizarem ipsamin gendbus. > Revelavit mibi Filiam, non ul ipeum videam eotum ei , ,
>' .
agnoscain, verum ut aliis eliam depromam. Non
, ,
cnim credere laatummodo, veruni el eligi, a Deo
.
fuit. Quomodo igilur dicitie me ab bomiaibue do; , " ,
cium esse ?Non simpliciier aulem, Ut evangelizarera
', ' . ",
ipsum, dixit, sed, t Ia geniibue. Quomodo igllur
;
genlibus circumcisioacin pradicavero?
c . >
c Proiinus uoa conluli cum carne ei sanguine.
,
Hoc est, Non sam colloculus apostolis : hos eoim

Acl.

, 15.

Variee Icctiones.
.

965
EXPOSITIO IN EPIST. AD G A L A T . - CAP. I
9C6
, carnem ei sanguinem vocat, a oatura eos nominans.
Vel simpliciler de omnibue tnorUlibug hoc Uidt,

, ' quod imllo morlalium didici qoidquam.
.
V E R S . f 7. c Nec aseendi Hierosolyma ad eos qui
*
ante roe fuerant apostoli. Qnare ista dictl .
lus ? Num adeo imuaiuerat, u i seipsnm sufficere
; , \
sibi puiaret, nec opus babere eonsultore? Qoare
, \ ;
non auscultatus est ei qui d i x i t : Ne sis prudens
*
apud temelipsum ? * et, c Vas illis qui pradeuies
; ', c ' ;
sonl apud semetipsos*? Haudquaquam* Sed qiiia
. '
calumniatores ejue dicebant, qaod Apostolos nos
, , '
sequi oporlet, non ipsum : et quod Aposloli ante
* *
ipsum faeruai, coactueest baec dlcere, t sduclore
, cobibeat. Absurdaai enim 3 3 1 e u l is qui a
. , ,
. - Deo didkissel, hominibus postea adbaereret. Non
igitur arroganiia elatus hapc dicil, verum utosten^ , '
dat propriae praedicationis suae aacloriialem. Atqui
.
profeclus esl Jlierosolyma : non tamen a l ipee
, ' , '
disceret, sed ut aliie persuaderet, quod baec eiiani
,
flierosolymis ageniibus placeant. Deinde euiiiu
. " , ,
non ascendil, hoe est, ia primordiis suis, poslea
' ,
vero aseendk, ei Uimqubque u l aliis persuaderel.
.
c Sed abii in Arabiam, el Herum reversoa eom
' , Damascum. > Inculta loca circumibal, et agresiia.
.
Si enini cum apoetolis permansisset, impedita futs,
set pjug praedicatio, aec adeo celeriler distribata.
, ,
Ideo ad agrestiores genies currebat. Vide autern ejas
.
bumiliialem: quomodo urbes et regiones comme . " ,
morans, nusqtiam d i i e r i l quof quantosve ad Cbri , ,
, C siumconverlerit,qnaaivis Damasci adeo conftindebat
. Judaeos, u l insidiae eistruereatar a praeside. Proindo
qua? magna de sese narrare videlnr, profecio non
,
, ambitionis el laodts gratia dicit, sed, ne fcedatur
, , , praedicatio, si jpse haud flde dignus oeu vilis ac
discipulorum dtscipalus habeatur.
.
Y E R S . 18. Deinde posl aanos ires ascendi Hioc "
roeolyma, ut viderem Petrum. Et boc humilitaiis
, .
signum, siquidem i s , qui tanta transegerat, ad
,
, , ' , Peirum abiit, noa otilitatig gratia, sed solo visendi
. , studio, bonorans eum ceu se majorem. Propterea
, ', c > nequa dixii, , id est, Ut ceraerera Pelrum, sed
,! i d e t l , (Jl viderem, etcvm observatione
,
inluerer: id quod magnas ei prsedaras urbes addi
* , . p seeates dicuut, perinde ac noe abimus ad aancioa
viros : sed nos potius uliliiatis, ille vero soliua
honoris gratia.
c E i mansi apud eum diebue quindecim. Illud
. >
quidem, Utvideret, bonoris signum est: peroianere
, * ,

. , - autera, amiciii* charitallsque vebemenlis esi argu, ', , > , nientum.Non dixil autem quod illic doctas sit, sed,
c Manu apud eum, pro, cum ipso.
' .
Y E R S . 19. c Alium auleni apoalolorum vidi nenilc " ,
neui, nisi Jacobum fratrem Doniini. Propler
. >
Peirum quidem asceadit, adeo ipsom hoaorabat ac
, *
#

r a t

* Prof. , 7.

Isa. v, 2 1 .
Variffi lecliones

1 1

" .

8C7

THEOPHYLACTl B U L G A R I J E ARCHIEP.

968

desidcraiial. Vidiiaulem ci Jacobum. Islius auleai * ,

cuni bonore ineminit, Fralrem Doiuini appel
, * \
lant, adeo ab oamt invideiuia alienus erat. Aiqui
( . ,
si voluisset siguificare, poluissel dicere, Ckopx
, .
filium; neque enim secuuduni carnem frater eral
, ' .
Doniiui, sed puubatur. Quomodo auleui eral gnaius
, * \ *
Cleopae,? Audi : Gleopas ei Joseph fralres fuerunl:
;, Cleopa absqoe iiberis moriuo, Josepb excitavil ipsi
, , \
scnen, ac geuuil bunc, aliosque fraires ejus, et
,
Mariam, quam Cleopae filiaui, sororein Malris Do,
mioi Evangelium d i x i i : uipoie quod Josepb palris
*
poiius curain erga Yirgineui, quaui niuriii affecium
,
servaril.
.
3 3 2 V E R S . 2 0 . Quae aulem sciibo vobis, ecce
c " , ,
coram Deo, non menlior. Tanquam in foro
. >
judiciali' raUoiiem reddilurusjerai, ilaverbis con , ;
letidil, quo itde diguu* babealur.
.
V E R S . 21-23. Deinde veni in partes Syriae ei
Ciliciae. Eram aulem ignolus lacie Ecclesiis Judajae
quu! eranl in Clirislo. SoluiuutoUo audiveraul quod
Quipersequebauirnosaliqiiaudo, nuocprxdicaiiidem
quam aliquando depopalabaiur. Ul Peirum soltioiinodo viderei, in Judaea demoraiig, rursus ex ea discedit, propterea quod ei genlibus praedicare missus
esset, elquodsuper alienum fundameiuum xdificare
nollet. Proplerea el ignolus, inquil, eram in Judaea
Cbrislianissecunduinfaciem. Quomoiloigilur pradicassem ipsis circumcisionem,qui facie eramillis i u coguilus ? Propitr boc eniui caluinuiabaniur eum,

" [vutg. .]
\ . "

. ,
, ,
. > ,
, ,
, , *
. ,
, * .
, '
; \
quxKl'w^uda^^iFCiim(Ui04>en)pra3dicasset. Tanluin ^ , .
inodo enim de me audiveraot, quod ad Cbri&tum. , ,
ouversus esscm, ei quod ipsuin praedicareni.
.
V E R S . 2 4 . c El gloriiicabanl Deum in me. > Hoc
.
eiiam esi modeslia. Non eaim d i x i i , lpsi demira. , ,
baniur aie, mei iiomiue coa&lernabaulur, sed

loiuin graliae esse otlendit. Deum eniiu
. > c , >
c gloriftcabani ia me, > uipoiequi lolumperliciebat. .
CAPUT I I .
V E R S . 1, 2 . C Deinde posl annog 'qualuordcciai
iteraro asceudi Hierosolyma cuin Baraaba, siinul
asguuipto Tito. Ascendi auteni secuadum revelaiionem. Prioris quidcm asceoeionis Peirus eral
causa : eecundae vero^Tevetaiio. Tiium aulem ei
Barnabam adduxil lestes sus prjedicaiiojiis, quod D

aposiolis placuisseL
c L l conluli ruui ipsis Evongelium quod pr.Tdico
inier geut''S. Hoc est, qnod circumcisionis expers
esl. Cnjus auiem rei grniia posi loi annos ciiiu
j l l i s coiilulil, cuin debuissel in principio islbuc
agere ac novisse, num recie vel secus currerei?
Siulidum enim erat, til isqui lolamios oacurhssei,
aique (anta pctftcissei, opus baberel landeiu u l
discai, num in vaiuun cucuirerii. Verum si ascendii iA ipse aliquid discercl de proprio ciirsu, ralione
vacab;it revera res iblbaic. Quaudoqiiidem vero
auirnadverierel iton paucos ofTeudi, lanquam Petro
quidcin iccipienle circumcisionem, ipso vero ciricuiiisioncm rcj'cicalc, ac propierea in suspicio-

. '.
c ;
) , *1
. ' .
*
, .
, .
,
. > , <\ ;.
, ,
, *
, , ; ' ,
, ,
. ' ,

,
, ,
. ,
, ,

(63

EXrOSITIO I X EPIST. AD GALAT. - CAP. I I .

570

/ , - nem venienie quoJ iransgrederctar fcgem, ascendit

per revelaiionem, Spiriiu hoc ei suggerenie, ut
, * ;
discanl et pcrsuadeanlur qui scand.ilum pnssi erani,
,quod nulla sil dissonanlia prgdicatioce verbi,
, sed qui circumcisionem concedebanl, consilio quo; dam concedebant, nempe quia circumcisis 3 3 3
, ,
praedicabani; quam tandein absurditatem babcbit
.
res i i a ? Spiritus enim, u i alii corrigerenlur, comniovit ipsum ascendere, et

ipse

non

immerito 1110

rem ge^sil.
c Seorsim autem iis qui videbanturaliquid esse. t
' . >
Quia noa pauci etant qui scandalum patiebanlur,
, '
Paulus privalim cum Pelri discipulis colloquiuir,
, , \
ne seditio oriatur, e l u l majus scandatum atiferaiur.
.
, , Innumeri enim erant scaadalizali, qui, cum palam
, - g audirent Paulum abolere circumcisioncm, verisimile
erai qaod tumultum cierent, omniaque (urbareni.
, .
Propterea seorsim seriuocinalur, Titutn et Barna
, \ ,
, - bnm babens tesles, qui cunclis morlalibus denui>
tiarent, quod ne apostolis quideni videbaiur Paulus
. ,
quidquaro ipsis contrarium praedicare. Gum porro
,
dicil, Qui videbaniur, 1 nequaquam eos esse negal,

verum cum suo ipeius commuuem omniuai calcu , *
lum p o n i i : quemadmodum ei de sc ipsedixit, Videor
/ ,
. > , , - et ego Spiritum Dei babere P , non lollens boc ut
babeat ipsam, caeierum comaiunem opinionem addu, .
cens. Iiaque 1 Qui vidcbaniur aliquid esse, boc
esl, magnis ct eelebribus.
f , .
, " * ,

< Ne quo modo fn vanum currerem, aut cacurriasem. > Hoc esl, U l doceam eos qui in ine oflendua-

C lur, quod non invanum currain ; nonul ego discaia.

Quomodo euim discerem, cum a Paire mibi sit
,
reve.Ialus Filius, ejusque Evangelium ?
: ;
V E R S . 3. 1 Sed neque Tiius qui inecura era:,
' , , " , cum essct geulilis, compulsus est cireumcidi.
. ,
Cum prapulium haberet Tilus, inquit, non adaciua
<?\, . " esi circunicidi. Quae res maximo argumento esi,

quod aposioli non ex proposiloet principaliinstiluU,
, ' ,
sed per dispeusaiionem quamdam, propicr eos qui
, ,
ex circumcisione crediderant, circaincisioneai ad^ ,
miseiiai, etquod non posseat de Pauli pradicaiioiie

conqueri, cujus discipulue esset iiicircumcisus.

Vias. 4. c Propier subintroduclos autem falsos
c ;,
fraires, qui subintroieruul explorare libertaleui
,
, nosiram, quam habemas in Cbiisio Jesu, ut nos iu
. * ^ servitutem redigerent. > Conslruciio oratioais est

bujusinodi : Neque propier subialroducloe falsos
,
fralrcs coacius esiTiiuscircumcidi: boc esi, Eiiam&i
, , *
adessenl qui adversarcnlur uiibi, aposloli tamen ne
. propter eos quidem adegerunt nos Tiluiu circumci ,
dere. Quoinodo aulem f.dsos fralres islos appellai,
;
qui circuincisionem suadebani, quaodoquidero ct

aposioli lianc recipiebani ? Eo quod apostoli quideni
, ,
cedeiaes iis qui ex circumcisione credebant, circum , cisioncm receperunl, Judxis nimirura praedicanles :
, ilii vero, tanquam ex professo circumcisioneni

I Cor. v i i , 40.

Variajlcclioncs.
.

P / T K O L . GR. CXXIV.

31

871

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCIIIEP.

.ancieule, el quati vindirantea.. llaiic ob cau- . .

&am falsos fraiicseos appelUi. Pneiereacum dicit,
, , i * .
* SobiHlroicrunt, i claitduKtina* eoruiii insidias * , nilicat : c l pcr, Ul explorareal, t 3 3 4 iudiral , .
s bo>ics e>e. Naai exploraiores ob nallaa aliain * ,
causaci subingrcdiuntur, quain u l omnia perdiscanl, ,
ei sibiipsis facililateai subveriendi et in earviuiiem
*
rcdigeudi pareiu : quod cl islt faciebanl. Explorabanl . , cuiiu, qui esseal prapulio aniicii, babenlcs liber- , ,
laluui qua2 csl in Cbristo, boc e$t, noa tubjecli , ,
teyi, ul apprcbendaal, aique coganl circumcidi, ac ,
mrstiia i.os subjiciaal serviluti legls, a qua noe , )0
hberavil Cbrisius. Hinc igitur plaauui esl, quod . ,
apostoli quidein admiuebant lcgem, u l paulalim e ,
scrvitute eximerenl: isit veio cuiiiiniiabaui legcin, ' ,
ut serviluiem corroborarcnl.
.
V E R S . 5. < Quibus neque ad boram cessimus sub ,
jeclioni, ut verllas Kvangelii permaneal apad vos. > .
Noa dixil, Sonnoiii, sed, Subjeciioni : 1 non
, , , ,
euini u i doccrenl DOS aliquid, basc faciebant; ve- , *
rum ui nos subjicereul, ei in servhaiein redigerent. 11 . tlanc ob reii) apostolis cessimus, illis vero baud- * , . ", \,
qtiaqnam , ul flnna, iiiquii, persevcreat ei slabilia t , . ;
qnas Tubis procdicaviinus. Qualia? quod velera
" , iransieruiit, el quod lex &ii abolita, ei qaod Cbrislus , rirctuncisos non admillal, neque aliquid prosil (, . circdiuc s.o. Resislentes igilur illi*, demoiislraviuias , ,
quod vcra vobU de legis aaliquaiioue pracdica- .
verinius. Ne igiitir dcficialis a veriiaie bac.
,
Vtas. 6. Ab iUis aulem qui videbantur esse g
,
nliquid, quales aliquando fuerint, nibil mea inleresi. , *
Pcisonaai bomiais Deus non accipil. > Quia veri- , ,
siinile erat aiquca) sese opposilurum ipsi, ac diciu- * rum : Quoniodo igiiar aposloli praecipiebant circuni- ; ,
cinioncm diluii bauc objeciionem, ac veraro quitlem , tausaui uoa dicit, himirum quod ex dispensalione,
^ ;
ei obsecundanles boc faciant : ne i i qui ex Juda*is , (
Cbrisio acceeseranl audienles quod aposioli non > '
refera, scd ex dispensutione quamdam penniliaut
, ' ,
circumcisionem, ab ipsis deOciant, ceu legis dissi- > *
paioribus. Hactcnus enim illis adbibebant aoinium, , ^ .
quia lcgem observabauU llanc igilar causam occul- .
tai Paultis. Valde autem graval apostolos, cum inquit, ,' c * >
Nibil mca imeresl: > boc est, Niliil niihi curae " , > *
s m ii qui vidculur esse aliquld, magal videlicet D , ,
aposiol!, sive circuiucisioiiem praedicem, sive
,
itiiuus: uam ipsi Deo raiionem suut reddiiuri <i: nec ( (\ t\
quia aiagni sunl et priacipes, idcirco persoaam r o , *
ruai Deus rererebicur : non cuiin persoaaruui acce- . " ' , '06
plor esl*. Animadverie, non dixit, Qualcs s u u l :
, \ t , ^
ed, Qualerj oliai fuerinl : oeiendcns quod el illi in
&
po.sieruoi iia prscdicare dcsiili rinl, Evangelio ',. cl
nimirutn ubique resplcndinie. IIa?c autem dicit , , ' ?Paulus, non vilipendcns sanclos, verum prodesse ' .
cupiens audiloribus.

t Ilcbr. x i i i 17.
9

* Acl. x, 34,

Vari lcctiones.
^ .

e l

. " ', . " .

971

EXP0SIT10 EPIST. AD GALAT. -

.
, , ,
, ,
,
.
,
,
(
, * ),
,
, , ,
, \
, , ,
.
, , . . ^
' ;

.
f *
* .
,
. ,
, ,
, ,
, , . , ,
,
.

, Q
. " ,

, .
t , , c . -
, , '
c . ,
; '
.
, , ,
, ,
.
c , , ,
,
,
D
.

CAP. I I .
974
< Milii cnim qoi viilebaniur esse aliquid, 3 3 5
nibil cotUulerunt. > UH, inquii, quales fuerinl, Deo
c u r erit : hoc autem novi, qnod tnibi nihil advcrsati sinl, neque quidquam addideronl pra3dicationi
roe, neque correxerinl.

V E R S . 7-9. Sed conira, cum vidisaenl quod mibi

sit concredilum Evangelium praepuiii, sicul Peiru
circumcisionis (qui enim operatus est Petro apostolaium circuracisionis, operaius esl eiiam mibi ad
gcnles); et cum cogiiovissent gratiam Dei, quaedaia
essei mihi, Jacobus, Gepbas et Joannes qui vidabaniur columna esse, dexlras dederant mibi et
Barnabae Bocietatis, at nos i n genles, ipsi vero in
circumcisionem. > Nonnulli sic interpretali suni
hnnc locum : Non sohitn jion correxeruat moa, sed
contra poiius correcii suat. Yeruoi id iia esse nou
potest. In quo enim isii ab eo emendandi eraut?
nam qailibel eorum consummalus eraU lioc igitur
d i c i i : Scd conlra, dexiras dederuat mibi societalis : deinde quae inlerjacent, f Gum vidissenl qood mibi crcdiium sil Evangelium prapulii, t
et quae scquuniur. Tanium eniin abfuh quod roe
DOD correxerunt, nt ei laudaveritit, consenserintque, ut ego el Barnabas ad pra?puiium, sivead
gentes, ipsi vero ad circumcisionem, id est, apud
Judaeos Evangelium annunliarent. Per circumciaionem enim et prapuiium noo ipsas res, sed
praepotialos et circumcisos iutelligil. Hic ament
deinonslrat se ejusdcin esse cam Pclro preiii e i
honoris. Qui enim ei dedii Evangelii apud Hebraeos
efficaciam, dedil ei m i b i hanc ad gentes. Observa
autem quomodo indicarit, quod uedum aposiolis
prsedicatio sua placuerit, verum ipsi etiam Deo fueril
-probata. c Cam enim, inquit, 4 agnovissenl
aposloli c graliam Dei. Non dicil, Audivisseat,
veram, Cura ex ipsis rebus c cognovissenl. > Qut
eaim graliam mibi dedisset, nisi praedicaiio ista
bene ei complacuissei? Rursus autem non sine enco*
mio triam illorum meminit. Qui enim colamna
videbantur, boc esl, magni, quos omnes libique
circumferunt et celebraot, hi mihi lestimonium
dicunt, qnod pracdicatio mea Cbrislo placet. Proplerea 4 dexlras dederuni, boc esi, Consenserunt,
ei coiisortes nos fecerunt, ostenderuniqae quod
meani approbarenl pradicaiionem, quippe q u nihil
diseiderel a sermone ipsorura.
c *
V E R S . 10. Tantuin pauperum memorcs esse . > , mttft, quod etiam sollicitas fui boc ipsam facere.
, , Praedicatiooem, inqitil, dividebamus, pauperes auiem
. - iodivisoe babebamus. Hierosolymis eniro noa pauci
credentium faerunt faculiatibus suis spoliaii per
incredulos Judaeos, qui necessario etiam alimenio
> ,
deeliluebanlur. Non eniro adeo Graecl dimicabani
. "
adversum eos qui ex se crediderant, qnantum Ju , . dxi 3 3 6 Hebraris Christianis repugnabant. Quamobrem Paulus;magnaro ipsorum curam geril, perinde
, ,
. - ac lcstaturipe, iStuduibocipsam/iiiquiens, facere.i
, Elenim undique a Odebbus quos insiiluerat, colligcn, ipse persesc eisaffertbat.
.

THEOPUYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

VF.RS. 11. Quando auleni Pelrue vcnissct Amio- " tl ', , .
fbiam, in facit-m ei resliii. Plciiquc cxislimaiil
Pciruui bic aPaulo insimulari hypocriseos, ni vero ).'
DOII sic se res habcl. Qiiascuiique cnim videuir . " ,
.
tiicere adversus Petrum, pcr di*pensalioncm acta
fcunl ac ilicia. Pelrus na nquc cuin Ilierosolymis csset, permiliebal circuincisiotirm ; baud enim '/ ;
poierai subito illos a lege avellere. Yerinu Antio- , ;
',
cbiam profeclus, convesccbaiur g-nlibns. Cftm
, venissenl autem Auiiocbiam Hierosolyiniiasaliqiioi,
, ,
subducebai sese a genlibus, nc Hierosolyinilanos
.
oflen.!erel, ac simul ui darel Paulo convenieuicin
increpaiionis occastonein. Proplerea t t Patilus ob- ,
jurgat, alque Pelrus suslinet. Sic cuim facilus di- ,
. ,
scipuli iransfcrri abeo insiitulo poluerunl, accusalo
pracceplore, et silenle. farieui proinde rcsisiere, ^ , ,
,
pmtexluserai : nam si pugna rcvera fuissei, nou
* .
rormn discipulis se niutuo increpuisscnt, vebcmcnter
,
cnim eos offendisscnl. Jam vcro in publico simulaia
,
pugna, eorrcclio discipulorum erat. Neque eiiim
quidqitain Peirus coulradicil : unde planum ebl, * , -
.
q.iod oppoMlioncm Pauli aequo animo suscepcril.
t Qcia repreiicnsus eral. nte, d i x i l ;
c " . ,-IV
scd fiimplicller, ab aliis ignoranlibus id qnod ageba, ' ,
tur, consilio faclum fuisse, ac puLaniibus simulaiio- , , %
ncin csse, absenlibus quidem Hierosolya.itams,
convosci gcnlibus, praeseniibus auiem iilis, a
, . gentibus, fce subducere. Konuulli auteni sic , , ,
miellcxcrunf, quod jain anlea reprebcnsus erai,
, /.,
qnodcum Cornelio ederil, ac propierea etianimu*
^
^
1
anfcraxit se>e, verilus ne aliquo modo rur*us eum >
^
n-prcl.en.tereiii. Quia vero subliaxil se, resiiii c i .
,
V E R S . 12. t Priusquatn enim vcnirenl qiiidam a
* , \
Jai.obo; CIIIII geiitibusedebat: cum auiem venissenl,
, ;.
subirabebat se, 61 segregabal se, limens eos qui ex
circuiiuisione Cranl. Raiionem reddit reprihca .
sionisi Jatobus auieai iste eral frater Domini, q : i
" , :*:llierosolymis utpote episcopus corum, doccbal. Ab . '
boc igilur noiinulli emendali suni, qui ex Jadieie
crediderani, lege lamen adbuc detcnii, et Aniio- , , !
cbiam abicrunl: quos cum vidisacl Petrus, meluens,
' ,
tton quod ipfce pericula subirei, veruui ne illi offensi
, ' \ a fide rclrosilireiu, sublrabcbat sese ab ea, qnx
/ , /
cuni geiilibuw eral, conversaiioue. lgnoranies igiiar
:.
quidam causam, reprebcndebaiH euui.
D ' , .
c ,
V E R . 15. c Ac siinulabanl uua cuiu illo cseleii

3 3 7 qoqe Judaui, adeo ui Baruabas abdurius
.
sii ad siiuulaiiouem eoruai. llypocrisin rom ipsam
appellai : uoa eiiim vull detegere mcaieni Peiri.
II
Simul aulein propier eos qui velitnicnter iegem
- , :tuebanlur, siiuuJalioiieiii boc appcllavii, ulfundiltis , , ^ >
lollai eorum erga legcin aflectum c l propcnsionem*
. .
Reliquos auiein Juduios appelUl eos, qui in Antio ' ;,
cbia crcdidcraai, qui c l ipsi subducebant sese a
prxpulKiiis.
.
' <, *,
V E R S . 14. t Sed cuui vidissem quod non recic
Q

Varia? Icclioncs.
.

^.:; .

S77

EXPOSITIO 1N EPIST.

* ,
.
,
.: ;
6 ,
; \
, , , , . ,

, * , ^*
, ", / , ,
7 . ', 5) , *
, ; ,
-^ - , *
, ' .

GALAT. - CAP. .
U78
nmbulareiil ad vcriialem Evnngelii,' dini Pelio coram omnibus. > Ncquft baec dictio i pertuihet: non
euiiii l rpprebeiidai.Petram, bauc dicil, scd propler
ros, qui binc fructum aliquem ar&tpuiii eranl, si
audirent: Pelrus < ipse rcprebensus esl ccu lcge
deienltis; el vos quid in poslerui facitis? Hinc c4
coram omnibus ipsum increpai, ut illi amlieiUcs
perlerrefiani, tali ImHaque columna rcprebensa, ucc
babonie quod contradicat. Eusebius aulcm dicit,
uon magnum Petrum a Paolo reprehensum, sed
alium quemdam Cepbam, unain ex aeptuaginta.
Atque boc se confirmare putal, consentaneam non
esse dicens etmt, qui iu priacipio defendissel eese,
qnando com Cornclio maitducans offendisscl quosdam, rurstis opns habcre bujusinodi increpalione*
At, sapientissimo, ucqne nos dicimos Peirani cea
ignoraniem quid facto opns essei, a Paulo incrcpst*
niiu esse, sed voiantario su&iir.uisse dbjorgatioaeai,
ui alii emendarentur.

t Si tu Judaeus cnm
genliliter vivis, ei non
Judaitfe, qniil gentes cogs Jnriaizare? > Tantum
omnibd* clanial Paulus : Imilamini pi\rceplorem vestrum. E<!ce eniin et ipse Judacns cuni si,
maiiducavii (amen cum gentibus. Expende auicai
qnomodo non accusel ipenm, dicens, Male agis,
lcgcn servaos : veratn ob proprios diecipulos, qiii
cx gc:'libs credideraol, enin increpal, tanqtiam
qui cog.a eos circumcidi et jiitlaizare. lloc cniiw
paclo sermo videbatur acoepiabiiior futurus.
V E R S . 15. Nos natiira Judaei, et non ex getilibus
peccatores. Naiora, boc est, non proselyia?, scd
cv parenlibii9 Judacis nati, et educali in lege,
dimisimus consueiam in qna nuirili bumus viiant,
aique ad Clirisli fidem confiiglmUSV E I I S . 16. c Scientes auiem qitod non justuiraiur
bomo ex operibtis lcgis, nisi per ftdem Jesn Cbrisif,
ct nos in Cbrislum Jesum credidinius, al juslificcnnir ex fido Chrisli, vi non ex opcribus lcgis, co
quod non jusliflcabilur ex operibns legfs oninis
caro. Vide qoam caute on:nia loquaiur. Noa otitm
ccu malajn, sed inftrmam et qu:a noo potuerit
justificare, ipsam reliquimus. Ncmo eniai opera
ejus, ulpote gravia facluque difficilia, perficerc
poluii: 3 3 8
^ laagnitudineni eoruia, sed
potius o)> viliinlem prelii; el aliler, qui:i animam
sanciificabai, sed corf)oreas sordes ptirgabaJ.
Snpcrvacanea igitur circunicisio. !n procurtu niw
lem dicci, quod sit ciiam periculosn, a Gliriglo
alieoans.
, V E R S . 17. c Quod si quareules jiisiifirari m Cbri ,
sto, iuvenli suinits el ipsi peccalores^ nunquid
; > , ,
Cinislus peccaii minisier ? Qiuesivimus, inqnit,
, ; ,
justificari in Cbristo, dimissa lege ; ut dicilis autctn

vos, peccaiHdi esl diiaiilere legeoi: rcHquum est
'
igilur, quod in boc peccatum Cbristus nos conjo
. "
cerii. Propier SHnm eiiim dimisiaius cunclas legis
f*.ovov , , ,
raeronionias el slalufa. Ilaque non soiuiri noa jtisii^ \ ,
iicavii nos, uii dicilis, Cbiistus: verumetiaro aiajo .
ris condemuaiionis caa^a itobis est, persuadcndo
ul dimiitamus l^gcni.
,

c , , , ; >*\
. ,
. " ,
, , ,
*
,
.
.
" ,
. , , ,'
, ,
, , .

,
, , OCT>;JISV ,
<5 . >
" , * [:?]
;. , ' ,
: , .
,
\ , ; ,
,
, .
. ,
, .

n o u

79
THKOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP
980
c Absit! Ad absurdum perdueto scrmone, ne . >
quidem babuil deincept conArmalione, sed
, '
iaficiatione contenius est, id qaod ki rebas amnino *
interdictis facere consuevlL
.
V E R S . 18. c Sl enim qtiae destruxi, ilerum bsec
< , , icdifico, iransgressorem raeipsuni coostitno. Yide . "
fjus sapienliam. Dicebanl i l l i . Qui lfgcm dissolvit, , ,
iransgressor e s l : i&le vero conirarium oatendit, , ^ ,
nempe quod is qui Ifgem serval, est traosgressor, , ,
.
solum fldeoi tratisgrediens, Terum e i ipsam
legem. Ipsa eniui me perduxit ad fidero, ac persuasit , .
milii dimiiiere ipsam.ln progressu igitur monelraWt * ,
, \ , ' boc. lnterim vcro nuoc ait : Gessavil l e x ; et
, . " boc coafcsai sumus, quia dissolvimus eam, deficieo
,,
,
les ab ea. Si igilur contenderiaius staluere illam,
.
.
iransgressoree eflicimur, q u a Deo eoluta sunl & .
latuenies.
. >
V B R S . 19. Ego enim per legero legi morlnus
sam. > Conflrmat quomodo legem disaolverit, atque , , ,
ah, Perlegem gracia et Evangelii, mortuus sum
legi Mosaica?: vel, Morluus sum legi per legem : , " * *, , * ,
Jioc esi, Ipea lex rae induxit ut uan ampliu* ipsi
ausculiem, perduceas me ad Cbrislam per termones
Mosaicos el propbeticoe. Si igitur rursus iili adver- , ,
.
lam aniraum, lransgrediar etiam ipaam. Vel sic:
Lex jussit eum qui non fecerit quae scripta sunl, , . * \ pnniri et iaierimi. Proinde quia fieri noa potuii ut
perficeretur, quantam in ipaa esl occisus sum. Ne , . ^
, * igitiir imp^rel mihi, qui per eam rooriuus sum
morle anima*, eo qiiod peccarim, quia non poasem . , '
, ** , >
praesiare qtue lex pratcipii; et morle corporie, quoad
coademnationem legis. Quomodo igiuir legi quae me , \
occidit, ullerius atieadara ?
, . * ;
c U i D. vivam, cum Cbrislo aimul cruciflxus
" , .
sutD. Ne quis dicat: Quomodo igilur vivis, quan {^ ; *
daqaidem es moriuae ? 3 3 9 Lex quidero, inquit,
"
me viwnlem occidit, Cluri9ius atneoi morluuui , ,
accipieoe, vivificavit me, qui meote cum eo cruci- , .
iixus eram, alque cum eo moriuus per baptisma. , ,
Duplex aulcm bic esi roiraculum, et quod morluum
.
vitae rcstiiuit, ei quod per morlem.
YC.RS. 20. c Yivo aulem, noa jam ego, vivil vero
, ,
iu meCbpistus. > Gum dixit, f Gum Gbrislo simul
, c , >
crucifixus sum, baplisma innuit : per boc vero * c ,
, , '
quod ail, c Vivo aulem, non jam ego, sequeataoi
.
conversationem, per quara morlilicanlar nostra
membra. c V m t auiem CbrisUts in me : * hoc esl, , " ' , ' ,
nibil in nobis fit quod nolil Cbrisius, sed ille esl
, . 6)qui omnia facil in nobis, et rcgnans, et doniiaatum
, { , xvfcpv?
in nos exercens: ac noslra quidem voluaUs mortua
esi: illius aaiem , ti guberaal v i u m iiosiraia. .
Si igilur Deo aliam viiam quam qna? est in kge, , *#
vivani, ac roorluus siiu legi, nlbil legig observaro .
possum*
t , }
QUCMI auiam auac vivo ia cani, in (ida vivo
1

Varifle lectiones.
m.

m .

9S1

EXPOSITIO I N E P I S T . AD G A L A T . -

CAP. I I I .

98

. " , Filii ttei. Quae qutdeai dixi, de vtia spiritnali dixi

*
Qaio ciiam ipsam viiam sf atibilem invemca mibi
; .
eese a Gbristo. Nam lcx violala. oipnes pereaio et
,
poena tubdidi( ac uibil prohibuii quomimie oiHnes
, \ ,
non iaierireoi, pariiide ac iti dibivio, ccu pncvari , *
CMoree. Cum veniaeei auteni Cfarjsiu*, eripuil aot
, , * a coadernnatidflft, jusiiiteane nos sua worte. Proiad*
. " ,
el boc ipeum, seasibiliicr el i n carne viverc, per
,
fidem inCbmtum babotmis, quae notctua jueliikait
, , tuiii cx eonderaaalione eripit.
.
f Qui UiJaiil me, t& iradidil lenuHipsuin pro
c
me. Aiqui pro oiuailius dedU seipeam, i l p m n e g
.
, ' d i l e x i i ; attaweo Ppula$ eecum cogiun* a quibus
nos
,
Hberarit Gbrisius, et
qoae
donaril,, cbariiaio
9

, * inflaniinatiis, quod publioiai jesl, proprium farii.

a?qe ac propheiae, Dcus, Dei* m*u8 , i n ,
quiuni : pariler OfcleiMkp*, qaod lanla oportait
,
unumquemque gjraiia* raddere Ghriaio quaatas si
, *
pro jpeo solp moriuue etset, exbiberei. Qui auleia
*. 01 ,
bo boneficio usi suni, bi aoii fcuul qui credunt.
. "
Quocirca qui lfgi aascultal, bidical Cbrisium pro
,
&e non esse moriwiw. Ecqui boc non borres, sel
:. , *
ad legero rursue accurris, aioriera Douiiai l u i iau~
. . ,
lilem osimdens? Obeerva auiem quod aii, TradidU
; , geipsum, propier Ariaaos.
, .
f .
YE*S. 21. t Nonabjicio graiiaoi Dei. > Postquant
, ,
raUonea poeuisset, da cseiero affirmaiive pronun
liat, Noo abjicio Cbristi donaoi, quod niihi donavit,
, C
operibus per moriem. suain juslifi, ,
cavit; neque ad legero aocurro,
c Si enun per legeni justiiia, erge Clirietus gralia
f ,
moriuus esl. Si anini |ex, i n q u i l , sarvare et
. > , ,
, . justificare poiest, lum 3 4 0 Gbristus frutlra niorluiie cst. Propior boc eoim oroniao moruius esr,
,
, ut ipse servel pos per inorieni, lege stilicet nou
valente. Nuin si lex servai, aupcrflua csl Ghriiti
, .
mors. Video' quo blaspliemia procedat ?
;
B

CAPVT I I I .

. .

VERS. 1. c 0 insensati Galatae ! quis vos fasctnavll

non obedire verilati ? > Cum inprioribus indfcasset,
quod non ab liominibus essei apostolus, neque per
bomines, ac fide dignum eeipsum reddidisset, ctini

,

;
' , '
, ,
- J) majori auclorhale disputat. Gomparaiurus porro
iidein et legem, prius slultos eos appellat, noa
,
iransgrediens legem Clmsli, sed vehcmenter eam ,
, .
dem servans . Non enim is qiii simpliciler fratrem
, , suum slaltum appellat, reus esi, sed is qui lenierc.
lsli autem omnino josiissime slulii vocali suni, qiii.
* .
tol tanlaqne bona non eenliebant, cl Cbristi mor, ,
lem inulilem faciebanl. Observa aiilem, quod posl
.
demonstraiiones eos. Objurgat, ac staliai remiuat.
" , ,

. ,
- Non enim dixit, Quie vos deceph? sed, Qnis vos
fascinavil? Quls iuvidil vobisfindicans cos dignas
; , ; ; -

Psal. XTfi, 3 .

Mallb, , .

Vante lectiones.
" .
Cfirnium moriuum e9$e pro omnibus.
.
8 9

oE . Iniiuil etiuw hot

SS3

TBEOPHYLACTl BULGARIiB ARCHIKP.

invidia res olim eommieisse. Praelerea indicat quod

qui eis persu&serifit, hoc non fecerint quod curam
corum gerercnt, neqne u l qua? eis deessent snppler e n i ; verura u l ea etiam quae haberenl muiila redderent. Ilujusmodi euim est invidia. Kon autem
quasi iovidia tanlum roboris per se habeal, boc
lixit, verum quia docenftes ba?c per invidj&ro eo
pervcniani.
t Quororo ob oculos Cbrislus Jesus prsescriplus
est, crucifixus in vobis. > Aiqui Hierosolyrais crucifixns cst; qnomodo ergo dicHquod Aute oculos,
et, 1 In vobis ? 1 Quoniam iidei ocolis viderunt
crucem exaciius, quam qui lum coram asiilerunt
conspexerunique. Nam plcrisque eorum qtii corpoTaliter videranl , nibil commodavit : bi autem,
liamsi oculis noa vidissenl, per fidem lamen exaiins viderunt. Cbrislu* igiiur praescriplus est, boc
est, viva veluii imagine expressa depictus est per
pr&dicalioncm : vos vero prasdicniioni credentes,
ceu pr&senlem ipeum videlis. Itoc aotem et in
laudem eoruin cedunt, et in vituperium : in laudem,
quia cum lanla ceniludine hsec gusceperunt: in
Viiuperiirm, quia queai viderunt nudatum, cruciflsuai, moricnlem, bunc dimitienies, ad legem acnrrerunl. Expende autem quomodo reiiciis omnibus crucein in medium profert.

9^4

. - ,
, , $
, '

. * </
, , '
.
* ^,
,
* , * :,
, ' ; " ;

. , * , -
. , ,
, .
, , , ,
, ,
. " , ,
.

VERS. 2. f Hoc solam a vobis volo discere: Ex

'
eperibus legis Spiritnm accepistis, an ex auditu
, ;
.
fidei ? > Quia prolixiores serniones non aescquimini,
neqaq dispenaaiionfs diviiue magniludinem coa- Q , .
lemplari Yiillis, 3 4 1 concisum quiddam dicam
\obis. Ad boc euim exiguum respondele m i b i :
,
Undenam acceperitis Spirittim sancium, tantasque
;
virltites ac eigna edideriiis Ex legis operibus, an
, ;
r x flde ? Perspicuum est qtiod ex flde. Nam quando
,
frge lenebamini, Spirilum non babebalis, neqnc
. . ;
Tirlutes perficiebatis. Qut igitur flde dimissa, rur , ;
sns legi adhxrelis ?
c , ,
YERS. 5. c Sic stulli esiis, u l com spiriiu coepe ;
l i i i s , Qunc carne consammaniini? > Rtirsos oppor. , , ,
(une coulumeliain prolulii. Nam cum lemporispro , ,
cursu increinenluni facere debuisselis, inquit, noa
. ,
Holum non promovistis quidquam, verum eiiam re * norsuni abducli estis. Nam signa facere, spiriluale
est, quod vobis iuerat in principio ; ctrcumcidi D , >..
, , , ,
vcro, camale esl, qaod aunc tandem e!egisiia.
^
Nec dixii, Consummalis, sed, c Consumuiamini,
. , .
innuens quod bruiorum pecorutn iustar, apprehendenics eos i l l i , qui circuaicisioncm docebant, circumcidebanU
VERS. 4 . c Tanta passi etlis siae causa? si lamen
siue causa. > Muliis tenialioaibus colluctati erant
propler Cbrislun. Tol igitur, inquit, frusira passj
cslis? Si enim circiimcidhnioi, illa oninia sunt supcrvacanea, imposioresque l o i vos corouis orbarunt. Dcinde spem rcvoricndi ipsis addit, inquiens,

; . * Xpwoi.
, , ; *
, ^;, *
. '
- , **'

Yaciffi lcciioncs.

^\ .

7 1

. .

EXPOSITIO IN EPIST. AD GALAT. - C A P . I I I .

986

, , Si tamcn eine causa : hoc Ost, S? velitis resi

piscere, non fruslra neqne lemere a vobis lahora>, .
tnm est. Pudellam hinc qni poeuitentinm lollunl.
.
Ecce eaim anlesignani, et confessores, et mariyres
, ,
fuerunl isli, qni tanien cum excidissent, non rejicit
, * ,
eo Paulus, sed stiaviter excipit.
.
c " ,
VEas, 5. t Qui ergo tribuii vobis Spiritnm, et
, ,
viriutes operatur in vobis, ex opcribus lcgis, an
; , , ex aiidiiu flriei ? P e u s ( i n q u i l ) qui suppeditai v o
, bis Spirilum ut propbetelis et linguis loquaminl,
,
qui operalur in vobis viruites signonim et prodigio, ,
nim, basccine per legis opera faciebar, qnasi a vobis
; ; ' ,
ista pcragenlibus colerelur; aa per fldem qtmm
; in Christom demonstra,tis? Plamim csi qnod per
. , , , fidem. Qui tgiiur, hac dimissa, pcr quam glorifica, ; ' niini, ad legero currilis , qux aboleiur?
\ ,
V E R S . 6. c Queinadmodum el Abrabam credidil
. ,
Deo, et repulatum est ei ad juslitiam. Oportuir,
,
iuqail, vos pratcipue.ex miraculis qua* perfocistis,
Odei potestalem cognosccre : verumtamea in pro , ;,
geaitorem vestrum Abraham quem vos magni fa . ciiis, respicite el invenieiis ipsum quoqite ex fid.;
, justificaitim. Quod si aulem ille, qui ante graliam
, v i x i i , ex fide jastificaiur, mutto m:gis ii qui graiia
.
dignati sunt, fidei adhserere debenl.
, ,
V E R S . 7. Cognoscile ergo, quod qni ex fide
. >
sont, illi sunt ftlii Abrahae. Quanrioquidem me
lueraat, ne, si legem dimiitercnl, 3 4 2
P&lnar ( \ ) , cbac cognaiioae exciderent (muluim enim ob banc
, Q sibi Iribuebant), ipse conlrariuni osiendit, quod
.
iides poiius filios Abrabae efficfat eos, qui ipsam babeant.
f ,
V E R S . 8. Praevidens aulem Scriptura qnod cx
, ,
fide jnsiificet genies Deos, praenunliavH Abrabiv,
. > - quod In le benedicentur omnes gcntes. Demon, , strat quomodo credentes sinl filii Abrabami, e( ex
,
Scriptura testimonium profert : In le benedicen * ,
lur genles , > pro eo quod esl, Per iiniiationem
.
fidei luae. Oslendit ciiam, qnod lege sil anliquior
, fides, siquidem Abrabamum anle legis sanclioncm
* ea jusiiflcavil : el quod sccundorn propbetiam quu:
, >
nuuc fiunt, coniingtiiil. Prajvidens - enin Scri, , t , ,
piura, inquil, boc est, ipse qui legem tuIU Deus,
, ' , *
prapdeflnivil noa ex Ieg<% sed ex liile jnsliGcari. Ci
. , , nondixit, Revelavil, sed, Praediravil, uidiscas, qtiod
* c > ,
cl Abrabam bac jtistiftcaiionis formula telalus 8it,
',
alque islud in volis babuil, ut eveniret.
.
V E R S . 9. fgitur qai ex fide sunt, benedScunlur
, , , cum fideli Abrabam. 0ia turbabantur nequando
, ( - sinl maledicti, ceu illi qui in lege non persevereni
( seriplum est enim : Malediclus qttt aon perseve ), ral in iis quae scripta sunl iu 1ege ), coatrariuni
nunc potius ostendit, nempc quod bcnedicli einl
, ,
qui legem reliquerint, et ad itdem acceseerint, pc ,
rindc ac fidelis Abraham benediclus e r a t
.
V E R S . 10. < Quicunque enim ex operibus legis
" ,
1

G c n . xii, .

Dcut. xxvu,

26.

87

THEOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

938

seni, gub malediclo gnnl. Scripluni e t i enim : Ma- *. ;

Jcilictus cgt omnis qui aan permaiiserit omnibag
qure sciipu stinl in libro legis , faciat eo. Ne , / . " quia opponat, dicens, Haud iujuria Abrabanwg ex
, '
tide cum betiedicius esl, lum jaftiftcalug, quia lex
.
nonduin snncila erat : l u vcro monelra mibi qtiod ,
poslquam dala est lex, Ades justificei, ct beaedi-
clos facial : ostendit Aposiolos nunc non golum
, ,
quod el juslificei fides el bcaedicaf, eed eiinm quod
' ,
lcx peccali elmaiediciionis caii^a sii Nemo eiiim
*
poiesi facere quae gcripla eunl in lege : qui vero
* , .
facil, maledictiis est. Proinde tid<ci eU benedi- , cere, el frustra vos meiuitis, lu^uaodo vo male-
.
dicii siiis deficieuleg a leg*?. Nam si ea uiamial ,
poiiag sub exsecratione estis, quippa qui noo pos- , ,
shis explere ipsaai.

c "
, , .
,
, .
, ,
,
, ,
c , *
. *0 , ,
. , < ,
,
, oi ,
. -

Y E R S . I I , 1 2 . Qnod vero ia lge otmo juatiflcetur apud Deam, uianifesuim a&l : quia jaslns ex
fide vivel *. Lex auLcm non agl ex flde, sed qui feceriica homo, vivtt in ipsis. * Demonslraio quod
lex maledkios faciat, lides autem benedicat, osleudii jam rninc qtiod vel fides gola jugiificai,
IIOU Iex, aldiicitqne Habacuc diceutem : < Jugtug ex fide vivet, ei noa cx lege. Lex emm noa
343
fidem poamlat, vcruin eiiam opera. Pulcbre aulem dixii, Apud Deuai: apud howines
enini jnsti forsao videri queani, quj foge deieuii
auni, velmi Pharisaii jasiificaaies seipsog coram
bominibus. Quia igilur lex ob diflkultaieu) operum

s o l a , n

iipn jusliflcabal, sed lualedicikmi poijus subjiigabaf,

venil gratia facilem viam oelendeng, fltkm videli
cel, per quain jusiificali benedicimar. Ecce igitur
demonsLraiua) esi, quod nedum an|e lcgew benediceljai el jusiificabat fldas, ^ed etiam posl legem
magfc.

f W " ,
, ^
, .
, ,
,
.
c
, .
'
, |\, ,
,
* ,
;
,
, -

V E R ? . 1 3 . Cliriitus nos redemii de maledicto

lcgis, iacuis pro uobis raalediclmn. Si riplnai est
eaij ; Mulodiciu^ oiauis qui peadoi iu Ugno.
Ne quis hic occurrai, Yere, jaquiens, qai aoa facit
legem, maledicius e&t, ei fldcg ju^lilicat : iittdc
vero perspicuuin, quod uialedkliu illa 6ublala sil?
Metuimus eairo, nc forte jugo legis subdili, ipsi
eliam sub essecratlone simus: indical igilur golutani esse per Cbrisium exsecranooeni. Dalo enim
prelio, per boc qtiod ipge faclufi eel jDMlediclio, re* D "
,
demil 008 a n>aleiiiciioae legis, quaiu ipge quidein

, ,
evasit, quippe qui legera iropleyerit : uos autem
illi obnoxii eramus, ipsam perficerc noa valcnies : || ,
q u e ac gi qaein rooni adjudicatttnt, aliug qaigpiam
,
iunoxius axiiuat a oiortc, pro illo nortem gubjre
, .
volcng: Suscepii igiiur malediciioneui gugpensioni
,
debiiaai, dissolvilque maledi^tioaeip, quge nobig,

quod legeai noa impkremug, erai iwposita, ipse
, >
ei non erai obooxias. Legem eiiioi iwptevit, et
,
l>ecaMiui aoa fecii.
.

> llabac. u, 4
Varuo lccliones.
|

5^.

7 a

983

E X P O S I T I O 1N E P I S T . A D G A L A T . -

" !
. , ,
, , ,
, c ,
, ,
, > ,
\ , <
, , ,
,
.

CAP. I I I .

990

VEAS 14. U l in genlibug benedictio Abrvh*

fteret ia Cbrislo Jeeu. Eam ob rom, inquir, faius est mafodictio, ut in genlibtis, boc est, iis qtiK
tege non tebaniur c beoediciio Abrabami, t boc
eal, qtne est ex fide, c fierei in Chrisio Jeeu, boc
est, in semine Abrahami : sicui el scriptum e s i :
c la semine tuo benediceatur, in Cbrisio ex 16
nato secundum carnem, credeates videlicet ia
tpsum.

c U l promissionem Spiritus acciperemus per fi*

dem. Propterea ( i n q u i l ) benedictintur gentes,
. , ,
ei SpirilHm accipianl per Odem. Qnia eiiim iis
, .

qtii adbuc sub maledictione erant, Spiriluin acci& , , - - pere non Hcebaf, benedicuniur, soluta malediclione
_
A_V v
-*
~
t
*_
* - f"i.-!i -
J

.:
: . . . .
a Cbrislo : tumque per fldem
jastiflcali,
accjpiunt

*
\

<
promtssvMiom Spirilns. Qwe enim promlsit Dtug
,
& , Abrabaaio, spiritaalia esse intelligit Paulos, quao
tmnc videlicei nobis dala suol, ipsa benedictio,
*
idque genus alia.
, .
, .
,
, .
, , .

VERS. 15. < Fralres, secundum hominem dico.

Supra slolidos vocavil, nuac fralres 3 4 4 nominal:
illo quidcm eos perslrtngens, boc consolans. H u manum, inquii, excmplam vobis addiiclurus suat.

VERS. 15-17. c Tamen borninis conGrmalum leslanieiiiun) nemo speniii aul superordinal. Abrahamo aulem dalae sunl promissioaes, eisemini ejus,
Non d i c i l : E l seminibus, lanquam in inuliis, sed
lanquam ia uno : Et semiui ino, qni est Cbrisluft.
Hoc aulem dico: Teslameuluin aniea flrmalum a
Deo iu Cbristitm, posl quadriugenioa * i irigiala
annos facla lex non irriluni facii^ ad evacuandam
promissionein. Uoc iadicare vull, quod fldes sit
leslauietilum lege aniiquius, el quod iniquum est
ei praierri legem. Hinc el exemplum posuit. Si
enim bonio (inquh) lestamenUiai coadidit, nunqujd audei aliquis postca veuiens inveriere, vel superordinare, boc est, apponere aliquid? IUque de
Deo iilem polius seniiendiiin. Naoi et Deue lestameulum fecil cum Abrabamo, u i in semine ipsitis
benedicaalar gsnles. Seioea auiem ipsius, Cbrisius
cst. Noa e u i m d i x i t , Seminibns, ne inielligcres
ab eo propagaios Judxos et Ismaeliias : sed, c Se , - j> mbii, in singulari : quod ( u l i diclum esl) GbriUus esl. Qnomodu igilar tcstameniuai boc, et
, \, , .
, ,
consensum, el proniissionem, lex irrha f.icere po ,
lest, ila ul in Gbrislo noa benedicautur gealea, sed
, '
in legaiibus niaodaiis? Hoc eaiin nibil aliud est
; ,
quam deslruere el abolere prouiissLoaein : quod
.
absurdum esl.

, .
, . ,
, , ' *
, , .
>
, "
,
. , ,
,
.
. ,
; , $ "
, ,
; .
,
.
. , ,
* '
%

,
. . , ,
,
* 3 ,

YERS. 18. t Nam &i ex lege bi&rediiae, jam non

est ex prounwioiie. Abrahamo auieai per promiasioneio doaavil Deus. Si le* (ioquii) dooat benedicilones, et viiae et jaieiito Jbav0des Xacii, re&iat
ut proini&sio il)a Abtabaiuo K U iU irriia ac w -

Variae lectiones.
u

^ .

1 9

m.

%l

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHiEP.

fifi

jecU : vornm iJ non batal raiionem : posteriorA

eiihi) cum < sii, quomodo irrltuiu faciet prius leeiamcaium? Ne fesiincs aiitvm lotum evempluin ad
insitiiiliiut trahere. Naiu ob eam rcm ctiam ipsc
dixii, 4 SiTuixiurn liominein loquor : hoc esl,
Ilumaiium exemphtm profero. Quare si non possil
4JWinis ada?quari, non mirum.

", ; . '
5v
, ;

. !-*
> , *
. " ., .
; ,
Y E R . 19. Quifl igiiur? Lcx propicr Iransgrcs ; , \ -siones addila esl? Posiquam fidem extulisset, ac
1< ge aniiquiorem csse ostcndisset, olijeclio innnine- ,
, , \
bal, Cujiis nempe rei graiia tex data sit, si fides
; , ,
antiqnior erat, cl beucdiclioncs dabal? Ait igiuir
, \ "
. baud lemereesse latani, sed iransgressionum gralia,
*,
l pro freno sil Jnd;nis, probibens ne aliqua saliem
inan !ala violeniur, liret non omnia. Scite aulem i l - , . , )ud, Addita e s l : ui iiidicet lcgem non esse praecipneac priuio consilio dalam, quemadmodiim promissiones; sed 3 4 5 veluli obiier additatn ob inullas Iransgressiones, ut aliquoi sallem cobiberet.
c Donec vcniret semen cui promiserat. Non
tamen ad infiiiiium usque tempus dala esl lex, veram inndiu, doncc Cbrislns vencrit, cui promissum
est ut in co beuedicaniur gentes. Si ighur ad Cbrisii
usqtie advcnlam dala est, quid ulierius eam producis?

, , *
, ).
" .
' :, /V
, '. .
,
;
< * ,
, , ,
, , .
, , \

Ordinala pcr angelos in mami modialorfo.

Lala cst, inquit, lex per intermedios aagelos adminislraia, vel sacerdoie, vel revera angelos. Eienim
ad mbas illas et tonilrua ac lerriculamenla, angcli
admiiustri eranf. nianu mcdialoris, id esl, ^ , . t ,
, .
Chrisli: indicans adeo qnod et legem luleril Cbrislus,
*
t l ila in arbiirio cjus sit eam rursus tollere.
.
t ,
Y E R S . 20. c Mediator aiifem uiiins noa est, Dcns
. " ,
aiitcm uous est. Cbristus ilaque duoriim medinlor
.
csi, Dei videliret ac hominuin. Mediatorem autem
, ,
egil inter uirosque, pacem faciendo, ac bellum d i r i , . '
nicndo quod homines cum Deo gesserunl. Ex quo
,
cnim sibiipsi univii btimanam naiuram, cx eo lempore pacem fecii, carneni ob peccaia inimicam diviaas
,
iiaiura? mirandum ad iuodnm commiscens. Quocirca
. *
quia mediator et reconciliaior ipse esl, perpiscuuio
,
e*i quod ipse srrvel, el non lex.
, .
V E R S . 2 1 . Lex

ergo adverstis promissa Dei? ^

\!)S
)sil! Si promissiones benediclionem dabanl, lex

aulem maledicllonem ialroducil, perspicuum est

qnod si recepcrlmus ipsam lanquam auctoritalem
babenlem, lollil promfssioncs Dei bencdictionem
danlos. Sed absil! Audi autem cjtiae fiequuniur.
c Si enim daia esei lex qua? possit vivificare,
w a e x lege esset jusiilla. Lex, , tunc fonior
ussel ftde, et beuedicer^t et justificarel bominein,
sj vivlficare potaisset ac servare. Jam vero occidii
potius, quatenus non polest a pcccatis liberare. Quon:odo igitur dominabitur in fldem, quat poiest vivi-

;
. , ott
, ^- , , ";
, .
. " .
:,
. > ,
, ,
, ,
. ,'
*.

VariflB lcctioncs.
7

/ .

TT

ESPOSITIO EPIST. AD GALAT. - CAP. - l l l .

iicare per baplisma, el qna

, \ i?

9.H
benedich el Justili-

c a

f i

Y E R S . 22. f Scd conclusii Seriplura oniiiia s!>
, peccato, u l promisMO ex iiJc Jcsu Cbrisli darciur . , ,
cretlealibus. > Noa potuii, iitquil, lex a peccatis
, liberare, vcruni ad itoo cooperaia si, ul concliidcrel
,
bo-mines sab pecalo : boc esi, u l osienderel cos
, ,
peccaiores, et compeltetet nt remissioneai coucu ,
piscani, el accederenl ad eum qui hanc prasiare
possit, Christum scdicel. Nam cum Jadaii, nou
* . ,
senlienles peccaia &ua, remissioueai non desidera , rcifl, dedii legem condtidmtem cos, id est, coar * , - clantem, coiisiringeriieniqueperincrepaliones, mon \ ,
stranlemque pcccalores, ac coiupelienieai inqnirere
, ralionein 3 4 6 quam possint veuia douari. lluc
, '
aulem ratie esi, ipsa iu Cbrisluro fides, per quam
, ' - benedicimur el juslificaaiur.
.
V E R S . 25. Priusquam auleni veniret fides, sub
, , lege cusiodiebauiur, eonclusi ia eaai quac revelauda
^. , ,
eral, fidein. > Lex, inquif, magnam prsebcbal seca ' rilaiem iis qui sub ea erani, ac ab illa cuslodiebanlur,
, ,
a pluribus peccaiis cobibens, ac veluii murus quie ,
piain exsistens, concludens bomines, colligensque
\
. ;
adfidem.Qna isiuc ralione?^Cum eniin arguerei pec " ,
cala, nec possii ab bis liberare, necessario fidem
, - osiendebai justificantcin, quacquidemolim occullau
, , erat, posiea aaleai revelaU est, quaado Deus niaiM ,
festalus esi in carne.
.
c "
Y E R S . 24. c haque lex pnedagogus nosler fuit !n
, . > " Gbrisiuin, al ex Ude jusiiGceniur. > Ul eaiui paeda
gogus ab oinui malilia liberat adolesoeaiein, ac u l
, \ disciplinas a praecepiore suecipial cuai omni cura.
alque aileulioneparal: baac ad inoduin lex iu virtute
*
moderata alumnossuos, adeoqueeos qui sub seeranl,
' , ,
insiiiucbal, et ad Clirislum dociorem aiquc praece , ,
ploreui ubducebat, per reprehensionem el ostetisio
neai peccatorum promptiores facicns el alacrioies,
, ui qaa*rereiit euin, qui noxae oondonalioaem imper .
lirelur, ac ex fide justificarel. Pudeat ergo legis
\6.
calummaiorcs. Neque eniin pxdagogus adversalur
, .
pra:cepluri, neque Jex repugnai Tesiaiiienlo.
c , - jy Y E R S . 25, 20. i ubi venii fldes, jam suauis
sub paedagogo. Onines cnim fllii Dei eslis per fideui
/ . ,
in Cbrisio Jesu. > Cum advenerii, iuquit, Qdes, quc
. * , ,
viram perfecium cfficii, nou jaai ainplius esse poa, ^ ,
siinus sub pa?d^gogo, qui per ipsam perfecli suinus,
' ,
ei adolesceuliain supergressi. Quod perfecii enim
. "
& , viri sumus cx lide, plauum esl ex eo quod fllii
- suiuusperfidcui iu Chrisluin, naiu baee esl consliu. \ , ciio. Qinniuo autem U qui eo bonore esi d gnatus,
ul Filius Dei iial, non esi imperfecias, neque infaas.
, . " ,
, Quocirca ridiculam iuerit, eos ojui ia viroscreveriul,

8 1

8 f

8 8

Vari lectiones.
8 1

8 f

' . .
.
.
^
JJ . , .
. ; .

995

THEOPHYLACTI

BULGARIJE ARCHIEP.

M6

pttdagogo legt sulijici. Perinde enim essei ac cum , * >,

. " ,
dies illuxerit, non solcm c|tiis videre velit, sed hicer ,
nam. Observa auleinqui eupra oslenrieril lid*m filios
Abrauami facere, nunc aulcm filioe Dei. Adeo
* .
iuagna poteat.
t " ,
V B R S . 27. c Quicunque enini in Cbrtstum bapii. > ,
zati esiis, Cbrisium iuduislis. Quomodo fllii Dei
, .
suraus couflrinando osifeodil, per bapiisma nempe.
" , ,
Non dixil auiem, Qiioquol baplizaii eatis, filii Dei
*
facii estis, quem.idmoiluin cousccuiio postul ibal ;
, c .
sed qnod mulio magis est iremendum, c Gbrisitini
,
iaduislis. Si eniro Cbrislnm Fiiium Dei induimua,
(/". .)
3 4 7 ipsique assimilati sumiis: ad unam cuin eo
,
cogoaiionem, oaamqae ideam perducii sumus, graiia
.
facii qtiod ille esl naLura.
V E R S . 28. Nun csi Judaeus neque Graecus, non
,
,
ret servas neque liber, non est masculug ei femina.
' *
Oinnes eiiim vos unos esiie in Cbrieto Jesu. t
. ", ,
Unugquisque baptizatorum, ioquit, nalurales qui
ilem proprietales abjecii, unain autetn figuram el
formam oaine* aastiaipseruni, non angeli, sed ipsius
, , * ,
Domini, in seipsia oslendenles Chrietum. Proinde
. "
U I I U S sumus oinaes in Gbristo Jesu : boc est, qua * , lenus unam Cbrisii formam imposilam nobis habe
mus : \t\ quaienus etiam uniim corpus aumus,
,
tmuui caput Cbrislum babemns.
.
V E R S . 29. c Si aufem vos Ghrisii, ergo semen
c , "
Abrahami estis, ac secuadum promissionem bae, ' ,
redas. > Qnia antea dixerat, semen Abrahami, in
, ,
qno beniMticunlur gontes, Cbrislus est, cui nimirum
, , dataj suiit promissiones, ac deraonsiravii eos etiam C *
Cbristi forinam babere : nunc concludit, Ergo ei
,
vos semeu esiis Abrahami, ac denique promissas
" , \
benedicikmis baeredes. Quomodo ergo legi animuni
.
appelliiis, cum sitis benedicti, propterea quod

Cbrislura induerilis, assimilatiqoe eilis ipsi, inde , xaifcvque facit aemen Abrahami ?
, ";

. '.

CAPUT I V .

'
, , ,
,
. > ,
, , &
.

Y E R S . 1,2. c Dico auiem : Qaanto tenipore bre

parvuJus esl, nibil differl a servo, cum sil dominus
omniuin : sed sub tutoribus et acioribus esl uaqiia
t d prsesiituium lempus a paire. > Hoc est, paier
staluii cuiu nibil debere administrare, donec ad
fcfciiimam ataiem parveneril, aique oblemperare
driei.
D
c , ,
V E R S . 3. l u ei aos, cum essemus parvuli, snb
elemenlia inandi eramua iu serviiulem adacti. t ' . , }
, . 6Vco5
Parvuli, non asiale, sed Dei cogniliooe. Elementa
,
vcro innndi, novilunia ac Sabbala d i c i t : hi naniqne

diee a c u n u solis lunacque fiuru. llaque qui nos
. "
jam sub legem aguni, eamque docenl, infantes
, ,
faciuni, eleaieniisque mtindi subduni, cum tanien
, , w\
simus viri perfecii et Qlii Dei, palreeque fumiiiaB el
, , .
domini. Discimus praclcrea, quod Dcut quideia
, (
flliorum adoptionem, qua? esl ipsa byerediia*, a
)
,
,
pi iucipio dare voluerit, sed infanlia nosira, quonii1

Variffi lectiones
.

'

EXPOSITIO IN EPIST. AD GALAT. - CAP. I V .

837

\
, , , , \ , >
'
.
.

, ,
;, , .
" ,
, ,
. ,
.
" , ,
,
, . >
*

, *
,
(, )
c , > , ,
*
', * ,
,
. , , ' ,
9 9

nue boc Aeret, ohsiiiil. Volcns aotem prorsus lollere

Ifgem, noo dixii, Diebae, ged, c Elemenlis mundi
eramus in servitulem adacti: qno roagis pudefactat eos qni legi incnmbendum suadent. Ne turberta
atitem, si ex conseqoenti tutores et euraiores ehsmenta inlelliganlur. Primam enim legein debc6
accipere ttitorem, perinde ac paedagogum, noa ista.
Deinde neomenias el Sabbala elemenu 3 4 8 dtxit*
Praeterea, u l abunde c-os a lege deficere fariai atque
pudefaciat, hoc iia dixit, quemadmodum ia progreeSH deinceps uberius indicabtt. Nonnulli per elemenla
elemenialem el inlroductoriara legem inleliexernni.
V E R S . 4,5. c A l ubi vcnil pfenhado* lemporis,
misit Deus Filiuai suum, factum ex muliere, faciam
sab lege, ut eos qm sab lege erant redimeret, ut
adoptiunem flliornm reciperernus. Quandiu, i n quit, iafantee eramus, subjeclt fuimus neomeniis
et Sabbaiis : ai simulatque advenit prarstiluium
lempus incarnalionift Cbristi, cum onme scelerum
genus pergressa bumana natura opns babcret curalione, c misit Dcits Filium suum (boc esi, phcuit
ei o i venirei), Factum non dixtt, pcr nmlierem,
ne adilum invenianl qui asserunl Dominuin pcr
virginem ccu canalem trausiisse inani prorsus
apparenlia, sed, Ev mulierc, boc esl, a substanlia virginis c.oipws accipienlem, et fnictus uteri
ipsius exsisteiilem. Facius autem fuil sub leg^,
cum circmucisus eral, omniaque legis perfecii^ut

. - Q

, .
> , ,
,
.
, .
.

ab exsecralione exemplus, ab cxsccratione n<>s

redimeret* Duo auiem Cbrisii iocaraalionis ofticia
nobis e t p o n i i : aherum, ut uos redimerei ab exsecraiione legis : alttram, u l subaiiaistrarel nobis
adoptionem filiorum. Reciperemas aaiem, dixil,
iudicans quod jam anlea cx promissione ad noe
porlinuerii, eiiamsi ob infanliam noslram nobis
non fueril data. Nam el bsreditas Abrahauio promi-sa, adoplio eral. Filius enim hxredilatem adit.
V E R S . 6,7. c Quoniam auiem eslis liltl, emisil
c " ,
Deus Spiritum Filii sui in corda vestra, clamanlem,
, *
' . " , Abba Paier. llaque jara non es servus, sed filius :
, , si auieai Filius, et liaeres, hrcres qnidero Dei, coha>
res antein Clirisli. Uode, inquil, plnuum estquod
. , ,
fi.iorum adoptione donati sumus Patefccil isiud
. ;
, , D anlcbac, quando indicavii nos Clirisium jnrfuisst*,
qui est Filius. Osiendil autcm etiamnum, ex eo
,
quod Spirilum nos ncceperhmis, qui liistituit nos t*t
,
Patreui voceinus Deuin, novo qtiodam modo et
, ;
divino corda nostra commovenrio: quod certe
. ,
fierel, ni Olioruin adoptio nobis data essel. Quo; . "
, cfrca cum fiiii simus ci bseredcs, non viilgariani
, , " certe rerum, ca?ierum bottorum diviuorum, et
Unigenito cohasiedes, cur rursus servi efliciimir,
,
fldenique quae nos ia ftlios adoptavit, legi atiendendo
, ;;
rejicimua?
Y E R S . 8. c Sed tunc quidem ignoranlcs Deain, iis
,

Yariae lectiones.
0.

ni.

9 1

* .

99

T I I E O P I I Y L A C T I BU

qtit natura aon ennl dii scrviobatis. > Hic ad cos

iiui ez gcniibus crcdiderani, scrmonem couveriit,
couimoitstraiis idololatriam esse dieruat obeervaiionoin, quodqtic bodie plus peccant, qiiaiu olim. Qtiondam enim, iuquii ignorabalis Deuut, 3 4 9
lenebris septi atque scdudi, ac propierea servicbalis soli cl luiwe quai aou nalara sunl d i i . Jam vero
si posl veriiaiis agnilionem dies ob&ervelis, uihil
aliud quaui elemenlis serviiis ; qua? pejor eftl i m c e u

SARLE A R C I l l E P .
10W
; ;. > ;
\ ,
. , .,
, \
\ ,
, , / , \ .

pioUs.

V E R S . 6. c Nunc aulem cum cognoverilts Deum,

iino cogniti silis a Deo, quomodo converlimini rursus ad iniiruia ei cgena ekmenla, quibus denuo
scrvire vultis ? > Nunc aulcin, iaquil, cognovisii
Deum, imo potius non vos proprio labore iuvenisiis
ct agnovisiis Deum (ncqae enim quacsivUiis omtiino), sed ipse vos in profundis tenebris agenics i n quisi\il etassumpsil. < Cognitos, > eaim pro, Assumpios a Deo, dixii. Quomodo igitur rcverlimini
rursus ad egeaa ci imbccillia elemeula? boc esl,
quae nullum robur babent ad proposila nobis bona,
e; q u r vos spiriiualiter juvare nequeuiu ? Stuiul
anieni lanquam inlelieclu el scnsti, adeoqae viia
orbaia essenl, egena haec voiat ei iufirma, elhuiibi
boc Grxcis displiceat. Pscudapostoli ilaque, tauquam legis \indices, dierimi observaliones inlroduxerunt. Ipse autcia sapientissime idololalriam
rem ipsaro vocal, quam ei ipsa lex prohibet. Qaare
qui isla docent, legi eliam advereantur.
Y E R S . 40. c Dies observaiis, el menses, el lempora, el amios. Ex bis planum est, quod
soluin circumctsioacm praedicabant pseudaposloli,
vtTinn ctiam ferias el novilunia.
Y E R S . 11. C ac qno modo fruslra laboravarim erga vos. Vide misericordiam ejus : iHi concuiiuntur, el Paulus lerreliir. Quod ail, Ne quo
inodo, iudicat eos adbuc superesse, nec duai
prursus naufragfum passos. Facit aulem eis spem,
bi inodo vellnt vigiles ei sobrii esse, noa fraelra
se erga eos laborasse : perinde quasi dical eis,
lfeneiuoie meorura erga vos sudorum, neque vanos
faehe labores nieos.
Y E R S . 12. Esioie sicul ego, quia ei ego sicut vos.
Ad ecs qui ex Judaeis credideranl, hsec d i c i t : neui|>\ lmiiaaaui me. Nam el egoapprime lege accead.bar, non secus ac vos: attamen relicia illa, pro
Chrislo iiuiiG e l fide dimico. Tales el vos eslote.
Pulcbre auteai boc poslcriore loco posuit: homines
eniui poliuB similibue ei ejusdem generis exemplis
irahtinlur, quam ratioaibus.
t Fralree; obsecro vos, nibil me lxsislis. > Quia
asperc eoe objurgarat, rursuin leuire cupit. Neque
cniai vchemens nimium objurgaiio prodcsl, neque
uiniia indulgemia et leniias : propterea fralres eos
nomiiiai, gratiaa baplismaiis mnitionem pariier
f.icienp, ex qna omncs fralres, vcbiti ex uuo Paiic

c ,
,
, ;
, \, ,
( ,
), ' ; \ . ,
, \ , .

\ x i l
; ,
,
2; " ^
, , ,
, " .
, ,,

, \
. "
.
. c , \ , ,
\ ;. ,
,
, .
. >
" , \
. , , > ,
, ,


, xil
.
9 1

c , .
, ^ .
,. ;
* ,
\ .
.
,
^ .
c , , .. >
, .
. ,
' .
, \
, ,

VarifiD lecliones.
.

* ; .

, .

EXPOSITIO EPIST. AD GALAT. - CAP. IV.

1005
1001

Deo,
facii
sumus.
Excugat
autem
ea
qua.
3
50
, .
dixit, qood oon sint prolata cx odio. Nibil enim
0, .
iujuriae mihi iniuliatfs, ut bostililer erga vos com , movear, sed inoumera poiius boooris el dileciionie
,
opera mibi exhibuisiis. Quomodo eoim ex odio fota
* .
;
- dicerem ? Sed curaro poiius veeiri gerens, ac gratiflcari vobis coalendeae.
.
VERS. 13,14. Scitie aulem quod per infiraiiu , '
tem carnis evangclizavi vobis priua; ac lentaiioaew

quae eral iu caroe mea noo sprevisus, iieque re , .
, , , spuislis. > Novistis, inquii, quod com imbecilliiaie
carnali, hoc est, cum perseculioiiibas et periculis
,
, ' *
vobis pracdicavi; neque sic lamen aversaii esiis nua.
Neque ista teniaiio mea, id est, persecutiones el
, , ,

, * , ,
.
,
' .
' ,
. , , ,
. ,

, '
, ,
,;

w b e r a el hajusroodi, offenderunt voa, cempule

runique vos contemoere me aique reapuere. Siroul
auiem laienter pudefacit eos, oslendens o-uanu s i l
passus ab advemriis eorom noaiiue.
Sed sicul angelum Dei guscepialis me, lanquam
Cbristuro Jesum. Adeo, inquit, bonoraeiia me,
quasi major essem hoinine* Quomodo igitur nou
absurdum est, tum qaideni cum persecutiooem paterer et agitarer, me a vobis suscipi tanquam aogelum ei veluli Christum, el vos Aon offendi: jam
vero t u m consnlaai vobis qua3 hoaesia sunt, veluii
bostem judicari me a vobis, et roiaime euscipi ? >

VERS. 15. Ubi estergo beatiiudo vestfa ? A m ; >

bigit et admiraiur et a i i : Quae esi bea&iludo vealra?
, *
hoc est, Quonara abierunt iila omnia propter quas
; , '
, ; Q felices praedicabamini ab ooinibus, ceu doctoria
ve&iri
;
* amantea? Ubi nunc esi? In quid commutaia
est bealitodo illa vestra ? Nonc eniro isiam noa
; ,
video, vobis nimirum conlrario modo in n i e afleclis.
.
c Teslimoniuin enim perbibeo vobis, quod, si < rt
, ,
potuisset, oculos veairos eruissatis, ei dedisselia
.
mibi. Oiim propter verbi prsdicationem, cbario-t

rera nie oculis vegirig babuiatig. Quid tgitur coniigit

qood bosiis instarme aunc suspicemiai ? Absurdum
;
enim 681, ut is qui tanto a vobis bonore sii affe, $ ]
clua, inimica bsec vobig menie dicat.
" ; >
VEBS. 16. c Ergo inimicag vobig factus aum, ve", , ,
rum diceas vobis ? Aliaro, inquit, aoa video i a i ,
raiciiiae causam, quam quod veritatem vabie dixe .
rim, reprebcaderimque vos eeo ia opinionibag
' , - D veatris corruplos. Alqui par erat, u l eo nomine
.
majori me amore prosequeremioi, eo quod coraioria
officio funcius lioa.
c , *
VERS. 17. uEmolantor aatem voe non bene, sed
, . >
excludere vos voiunt, at ipsoi semolemiai. > iF,ma, -
latio booa est qaando virtutem cujaapiam aliquis
, i m i l e i a r ; al vero aemolaiio non booa ett cum quia
.
eumquibene se gesaerit, a virtule ejicere siadei.
, ,
b t i igiior niiunior vos excludere, boc eatejicere a
,
perfeclissima ia 3 5 1 Cbriuo cooslituiione ei co*
,
gniiione, ac ad imperfecliorem qiue e t i in lege
, , .
injicere, ui ipaos eeu pneceplom
,
1

91

Vari Jeotiones.
' .

PATIVOJU GR. C X X I V .

;1003

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

ltfti

eofquc nrniulemini ac imitemini Innqiiam discipuli.

tigo auiem e contra volebam, ipsis et quibusvb . " \
, |. /
insiriiclores esselis ad perfecliora ; id quod facturo
.
est curo apud vos agereiti. lanuii amem ista in
sequeniibus.
,
Y K R S . 18 c Bonum cst auiem aemulari in bono
. $
semper, ci uoti solum cuin praesens sum apud vos
Viden' boc indicare eum, quod digni eraul inma- , 3
, ; \
lione apud omnes ob perfeciionem, quando npud
ipsos pncsto fuerit Aposlolus ? Quin et boc signifi- ,
. , \,
cai, qiiod absenlia ipsius hormn malorum causa
, ,
fuerii. tteauni ergo rem esse dicii, cuin discipuli,
|
modopr&senlepnecepiorc, verumeiiam absenie, .
in quod deccl, sapiani.
V E R S . 19. t Filioli mei, quos iierum pariurio, lan
, , tigpcr dum formelur Cbrisius in vobis. Malrem . , ,
pro filiis suie irepidaniem imiiaiur. Corrupistis, i n ,
quil, formam Cbrisli, quam babebabis in vobis ipsis
ex baptismate, esique vobisnpus alia regeneraiione -,
reformaiioneque, ui rursus forma Cbristi in vobie ,
sit, ui ex Ipso Gguremini lienim eitiin vos parturio, ,
pcr iit&lUulionein iieruin regcnero; non enim dcs- . ,
. . :
pero. Propterea el vos liliulos appcllo, ne vos despondemis aiiimuni. Isluc eliam adversum Novatia- , .
iioe esl. Galatas enim Paulus rursus partiirii et re-
i o r m a l ; illi autem non recipiunl cx pocuheiuia cor- *
.
reciioneir.
6 ^ , Y E R 9 . 20. Ydlcm auiem cs?e apud vos modo,
ct mutare vocem nieam, quoniam conrundor ia , , . > (
vobie. > Non contentus sum liticris, inquit, sed vel- , , ' , , lem etiam adesse, pcnnularcque vocem mea-.ii, boc
.
esl, ad lucius aique plorauis hanc vcrtere. Nam
, ;
anibigo quid dicam de vpbis, quomodo vos qui adeo
,
cxaliali eraiis, u l discriuiiua sabiretis propler
ildein, ac per fldein sigua ederciis, nunc ad lega- , .
lem vFliiaiem abslrabaaiini. Ilaoc igilur ob causam
. " , ,'
Ydlem prxsens apud voe plangere. QuanJo cnim
.
pcrplexi eomus, ad Jacrymae dcferri solemus.
, ,
Y R R 8 . 2 1 . Dicile mibi, qui stib lege vuliis esse,
legem noa audiiis? >Postqtiam abunde eos euiolliil ;
el ailraxii, rurcue ad cerlamina descendii, oslen- , ,
dens quod ipsa lex non vult seipsain cuelodiri :
. ? *
Respondete, inqulens, mibi. Pulchre auiem dixit,
, .
< Qui vultis. Noa onini id quod ab illie agebatur rerum coneequenlia postulabat, sed ipsorum jy ,
iinportnna CQntenlio efflciebat. Legera autem ap
* . '
peiral Gencseos librum. Est eaim illi iu inore, io .
fnin Vcuis Tsiari)enlum legem appeHare.
Y E R S . 22. Scriptuni est etiim, quod Abrabam
,
duos lilios babuit, unum ex ancilla, e l 3 5 2 unum
, , !
*x libera. Supra dixil, c Filii eaiis Abrabaini.
, < . 6
Quoaiam vero non ejusdem fuerunt dignitafis fllii
, *
pairiarcbae, eed alter qubkm ex s e m , alter vero
,
ex libera ; oatendU quod Non soiutn fllii, verum, , ,
etiam lalea eslia, quali? est liber e( ingenuas: adeo
v/>a (tdes ingenuol reitdtdii.
.
4

Varifle lcctiones
* 0.

1005

EXPOSITLO 1N EPIST, AD GALAT. - CAP. I V .

< '' , -
, .
,
,
, \
,
* ^
, ; *
.
I , . ,
i f , * *
,
, \ .
, \
*, ;

.

1006

VERS. 23. Sed qui ex ancilla, sccundum carnem natus e s i ; qui autem ex libera, per promissioneiu. Quia cum aflirmaret eos filios esse
Abrabami, iinprobabiiia dixisse videbatur, siquidem i i qui noa secundtim carnera ex Abrahamo nati
snnt, filii ejusessent: a*serilqaod et Isaac genuinas
Abrahami fllius, ne ipse quidem secondutn carnem
naius sit, ( quomodo enim, natnra emortua, et mairice effoeta ei mutilata ? ) sed Dei verbum ei promtssio ipsuni effinxit. At vero Ismael juxia naiura?
trdinem natus erat. lioc enim esl quod ait, Seenmlum carnem. Attamen qui secundtini carnem
nalus esi, servus ct alienus est ab haereditate, qui
vero noii est secundum carnem, domiuus et liaercs
esf. Quid igitur obstal quominus et vos, qui non
secunduai carnera naii eslis cx Abrahamo, (IIii eji s
shis ? Nam et vos per vorba quae in baptisaiate rcciiautur, formaii estis.

VERS. 24. c Quae sunt per allegoriam dicla. > IIoc

t " . ,
est, baec quidem bisloria noa boc aolum indicat,
,
verum ei alia quaedaai n u u t i a l ; unde et allegoria
* .
vocala csi : figura enim fuernnt illa prapseniium.
.
f
VERS. 25,26. Haec enim duo sunt tesiamenla,
, ".
uatim qaidein a monte Sina, in scrvilalem generaris,
" * qux est Agar. Agar enim Sina mons est in Arabia;
,
conliguus est aulcm ei qiwe nunc esl Hierosaleni,
. , ;
servil auiem cum (iliis suis < Haec: > Qase hsec?

dua3 niniirum nuilieres referuuiur per allegoriam a i
. ; " ./
Novum ct Vcius TestamenU- Quomodo ? Agar enim
. ad Vclus. Elcnim lex a Siua loonte daia est. Sina
, "
vero in Arabia quidem cel, Agar auletn appellalur
Arabuin lingua. Est aatem conltgtius Jero*olymi>,

id esl, viciuus csl, coulingit: vel qnia iuferiori Ja, ,
rti^alem assimilaiur, vel ejos specieiri pne se fen,
, ,
el ad illam trans8umilur,lanquam similUudo s i l i n , . "
ler ulraque. Perinde igilor u l Agar serva erat ot
" ,
in serviluiein generabal: bunc ad niodma lex ex
,
moale Sina ( q u i :>ppella'.ur Agar) et qaa& nunc est
", / ,
Jcrusalem asbimilalo, utpolc coaifguo i l l l , adeo ,
que pari, io serviluiem generat eos qui sibi appet .
lunt animum. Nam ia lege pleraquc illiberalia at . "
que servilia erant. Virlus enim ob cormptibilcm
, , ,
mercedem siaiucbalur, nenipe ob lerrcna bona; ei
*
viiii fnga per poenas ac lerrorcs inlroducebatur.
\
, D
VER. 27. c llla aulem q u sureum esl Jerusalcm, 3 5 3 Utara est, qua3 est maier omnium nos . "
^
irua). > Figura quidem Agar, in isiis est. Expende
.
auiemei Sarrba? Ogurain. Siquidem supernam igta
, '
Jerusalem prseflgurabal. Nam illa civita esl fide . .
lium, uode el lex nobis laia e s i : ex coelo namque
,
Evangelium. Libera aniem esl a legie observaiio .
nibus, cunclaque libere ordinat et ingenue. NibU
,
eniin a nobia ob visibilem mercedeai gerhur : ne , - que corporalia nobU supplicia imniinenl, verunt et
, -, promissiones diviniores, el poenjQ ingenuis conve , .
.
niemcs, uempe a mystka menea eicludi aique in*
creparu
1

Variae lectiones.
.

1>7

THEOPHYLACTl B I L G A R L E ARCBIEP.

1008

t Scriptum est enim J : Lxtare, slorilis, quae

< , .
nou parig : erumpe el clama qu;e uoa panuris,
* 0 , ,
,
quia mulli fiiii descrtae, magis quam ejus quai ha, ,
bei virum. * Eiguria baud coaiemus, lsaiam in
,
losiein ciial, qui sierilem ac deserlani appellal Ec .
clesiam es geniibua coagmeatatam. Erat eniai di , , viaa* cogniiionia vacua ei absque liberis, quippe

tqaa oemiaem propbetarum Dei prolulerit, vel doelorem. Habenlem autem virum, Judaeorum Syna- , ,
gogam, vel quia legem babebal administraniem res , ,
t ' , \ iptius, vel quia Deuin ipsum. < Erumpe igitur,
, ,
boe esl, Vocem laeiiiiae eloquere, quia nunc multi, , ,
plicali sunt libi filii, ei prophetae, ei docioree, et
, ,
tilii Dei ex le, ac universum lerrarum orbem tu
.
ginuisti, non unicam genieni, u i Juda?oruni Syuagoga.
*
Vaas. 28, 29. Nos aulem, frairee, secundum
, ,
isaac, Glii sumus promlssionis. Sed quemadmodum
. *
luac is qais secundum carnem oaius faerai, per- , .
sequebalureum quieecuadumspiriiom, ita elnunc.
, , , ^ ,
Ecclesia, inquit, cum eterilis essel inslar Sarrbae,
, \
noa solam liberorum mulliludine aucta est, u l
.
ijla, sfed eliam eodem modo genuit quo illa. U l
, (
eaim illam non natura malrem fecit, sed promissio
, t ,
<ille eoiin qui dlxii, c Secundum illud teaipus ve , )*
iiiam , > idem iu uierum ingressus infauiem effinxii),
' , ,
sic et in nobis, ut supra commenioratum est, divina
, { rerba qaae in bapiisaiate proauniianiur, reforma . , \
lionem faciunl Prauerea, ne quis dicat, Qualis cel
,

isia libertaa, quando Judaci flagelleal credentes : Q * ol

qui aulem videolur liberi esse, persecutionem pa' '
- -
-
;
,
.
liuntur? respondet, Tam quoque ilidem sese res

babebai. Etenim Ismael persequebatur Isaac, taineu

nibil impediebai quominus is qui persecutionem
, .
paierelur, esset genuinus filius Abrahanii, ac do , minus pereequentls. Ex ista ipsa igiiur Judaeorum
,
.
pereecutioae osienditar nosira ad Iaaacum eimilitudo, ei ad Abrabam necessiiudo.
VERS. 30. c Sed quid dicil Scriplura * t Ejice
; "
ftlium ancillaa; non enim erit baeree filius ancillae

cum fliio libera. > Na quis dical, Quid inde? con , "
tolaiio esl fidelibus, qui nunc a Judaeis persecutio- ; ueiD 3 5 4 Busiinent, quod el Isaac lum fuerit per , ,
secutioni obaoxius? A u d i , inquit, quid dicat
; , ,
Scriplura, alque inde consolationera accipies. Pro D ,
, ,
lemporaria enim affliciiooe qua persequebaiur
*
Jeaacum Ismael, penitus ejicilor. Nec saiia est ei
, ad pqeoam quod ejiciiur, casierum adimitur etiam
. "
^ ei ae poeaii esse parlicepe bonorum filio paratorum:
quod curie majus est eupplicium, oipoce a Dei j u - ,
, . "
dicio aique senientia priacipiom ducens, et bon a
, ,
persecuiione. Observa autem qui non Abrahami
eed aucilla iilium nomioavit eum, qui non poesil , ,
.
bxrediialem adire, a viliore eexu ipsum appellaus.
iponiemplarc igitur qood indicaril legera ipsam si- ,
1

J b a . LIV, 1 .

* Geo. x v m , 10.

Gen. , 10.

Variffi lcctiones.
.

m .

, ,

1009

EXPOSITIO 1N E P I S T . A D G A L A T . -

CAP. V .

1010

, ^, biipsi dissipaliotiem induxisse : ftiquidem omnia

qnae dieta sunt, cum Ogura sim eomtn q n nunc
6 , ,
facia S U D I , in lege et Veiem Taslamenti libris per .
8<Tipla gnnt.
< ", \, ; ,
VERS. 3 1 . liaqve, fraires, non sumusanrithe
, , ,
filii, sed libera. Haec omnia movei, t>t osiendai
,
id quod faeium sii nobtscum bodie, ante multa
. lempora adnmbratiim pnenioasiratumque fuisse.
,
Qui igilur non absurdum, eoa qui libertaiem anie
;
lot anaos eint adeptt, ruraus spoote servos eflic:?
CAPUT V.

. '.

,
VEHS. I . < In libertaie igiiur qua Cbrisltie nos
, [vulg. ]. , ,
Hberavil, slate. Non enim, tnquit, voemelipso*
, *
liberastis, sed ille, qui prelium redemptionis dedit
-gprovobis. Quomodo igiiur vosipsos, legis domina,

tul subjugaiis prseler consiliitm Cbrisli, qui vos l i ; , , > beravii? Gum aufem dixil, c State, > monslravit
.
eos esse concussos.
Et nolite Uerum jugo servinuis conlineri.
.
Per jugum, grave onus serviiuiis quae ia lege eral,
, .
sigailicat. Quod vero, < herum, > dicit, siupidiia , , ,
tem corum accusai; siquidem cum experimenlo
,
didicerint servilutis onus, rursus ad eam suapie
'
.
sponle accedunt.
, , VERS. 2. c Ecce ego Paolus dico vobis, qiiod si
,
.
circumcidamiiii, Cbrislus vobis nibil proderit.

Proprise personoe aucioriiateio omnis dearonsira
. ,
lionis vice ponit. Gircumciso aulera non prodeet
,
Ghrisltts, eo quod lalis gratiam reprllai, ac ad le, , C gem, ceu bcnefactricem accurrat : Christo v e o
, ,
oroiiino diflidat, qoasi nullo eum beneficio aflecis .
set. Qui auiem incredulus est, nibil adipiscetur ab
eo cui ftdem noa adliibet.
VERS. 3. Teslimonium autem dico omni bomini
qui circumcidilur, quod debitor est universae legia
, . * " ' faciendae. Ne exislimeni per inimlciiiam aui
odium ba?c dici, Non vobis solis, inqnil, baec l o , , , ,
quor, Verumeliani cuivis qui circumcidiltii*, quod
,
onus ingens vobis iraponilis. Legalia enim inlcreese
.
niutuo sunt connexa. Unde si pusillam qaamdam

legis 3 5 5 pariem snsccperis, teque ipsum Jnga
, .
submiseris, lolum ejus dominatum snper te at ,
traxisti. Circumcisio enim ct victimam cxigil, e l
,
diea observat : viciima vro et locum postalat et
. 0.

. ^ ^ modum el purgationta : immundus cnim victimam

, non immolat. Pargaliones ruftu alias babenl ob, ;
eemliones. Animadvertie quomodo qui defecil a
, Cbrielo, non eolum inde non juvatur, caeterum i n , .
numeris se oneribus subjecil ? Si enim lex est dominus luus, loiam illam adimple : si auiem domious tuus non 681 ne partem etiam ejus ullain rec!piag.
VERS. . < Evacuall eslis a Cbrisio, qui in lega
c atto , ;
jusliAcamiai : a graiia excidislis. > Hoc esl, nullam
. ,
socieutem babatia cnm Chrieto, qoi (eluii opina *
mini) i n lege jueiiGcamini : graiia vere >u8iift , , ,
,
. canie excidisiis. Magnum igiiur naufragiuai aat,

V a r i lectione*.
* .

. ; 0.

m .

1011

TIIEOPHYLACTI BULGARLE ARCIIIEP.

1012

qnando quse lex promiUil QOII acceperi*, ac ca qax \ , aiiitt graiiae abjecerii
6,-, .
VERS. 5. * Nos enim Spiritu ex fide spem jusii<
liae exspcciamns. Nos fidelos, inquil, non lege,
. *; , ,
eed Spiritu sanclo sperainus jusiificari. Quomodo?
, Ex fide. Oporlet cnim Odem praecedere, deinde
. ; , ;
Spiritiis sancti accessione peccaloruin dimissionem
,
accipere ac jiisiificari ia baptisinale.
,
.
VERS. 6. < Nam in Cbristo Jcsti neque circum ,
fialaaliqiiid valcl, neque prxputiiim, sed fidee qiue
, '

per cnarilaleuioperaiur. Anlea tamendixlt uoxiani

. *
rem esse circuincisionem : qui ergo reni tndifle ;
retitem nunc eanidem eflicit ? Dicimus i g i l u r , qaod
~
nrcamcisioneni inlelligit qune cst amc ftdcm :
, 01 ,
perinde ac si diceret, qaod i i qui in Novo Testaniento dcscribuntur, ncque si circumcisi fuerint, B , ,
, . ,
adjuventur quidquam; nequc si praepuiium r e i i , (
iioani, Ixilanlur. Omnia euim a fide pendenl, quae *

:(>r cbariiaiein operantur; boc esf, quac dcbeat
,
scn per eflicax el viva commonsirari, per dileciio
xal
erga Cbristum. Significai auiem eos credidisse
qtiidem, sed non esse radicatosi Cbrisli dilection?,
. .
r l propterca ad legem (ransfugisse. Yel ad proximi
rtiam dileclionem eos dirtgil. Monslral amero - , ; ,
,
mul, quod seduclores eorum, si cbarilalem babe. , '
rcnl crga eos, nou talia ausi fuissent commiiierc.
, * II
Disce igitur qtiod fldes operaiur per cbariiaiem,
, . " , boc est, vivere demonstralur :sin cbariiaiis expers
, ,
sit, ineflicax est. Simile est i l l i t Fides sine operibus morlua i>.
Y E R S . 7. Currebalis bene; quis vos impediii
c
voriiaii noa obedire? Non interrogantis esl ho<-, ; > , '
*ed deplorantig ac dicentis, Ad consumntaiiotiem
pervenistts : quid contigii? quis lanium poluil, ut
; , tmpedirei vos ne verhaii Evangelii inorem gerere
lis, scd abrogai umbrosftque legi?
, ;
Y E R S . 8 . Persuasio ba?c non esl cx eo qul ?oc .
cat 3 5 6
*
-od pcrsuast sitis u l
, ' ,
redalis imposloribus, non esl ex Christo. Non
,
cnim vocavii vos iile u l credalis iia qui consolunl
.
ut ad Jndaismuin accedaiU.
Y E R F . 9. Modicum fermenium tolam massam

( (
corrumpit. Ne dicant, Quare nos adeo perMrinxisli (uaicum enim mandaluui violavimue) cul- ), ( ;

v o s

I i o c

e s t

pamque noalram exaggeras? respondet, quod islud D , ,

quantumvis exiguum videalur, lelhaliier laedit. Ut
. " w
euiin fermentuni, exiguuai licel sic, loiam massam
,
in se iransmulal : iia circumciaio, quamvis unicum
, , ,
sit praecrpium, ad perfectum Judaisuium vos re "
vorai.
,
YER8. 10. C Coufido de vobis ia Domino, quod
nibil aliud eapieiis. f^oufido, iaquil, dvi vobis : . > 0, , &
novi enim mcos discipulos : novi facileni vestram
ese etnendalioneai. Conlido igilur do vobis, uipole . ^ , ^ ,
qui corrigi poieaiis. Conftdo eiiam Domino, qui
* Jac. , 17.

0 .

10

Variffl leclioues.
.

10.3

EXPOSITIO i N EPIST. G A L A T . - C A P . V.
1011
vult ne mtuimum seu qualeracunque quidem
pprin. Adhortniur iiaque eos, ul et sua aiTeranl,
et in Dominum ppem s-iam collocent. Non eniai
aliier iicel beneGcia Dei consequi, quam si el vestrum etiam conaluni conferaiis.

.
' ,
.
, ' , ,
-.

Qui aatem contnrbat vos, porlabii judicium,

, ,
.
, , ^ quiequis fueril. > Vos quidcm, inquii, ad reciiorem
- eiaium iransff.remini : sed tamen qui iniposueruat
vobis, propierca liberabuniur a poena, sed pce , ,
nas lueni, eiiamsi magni vidcatitur, el fide digni.
. " ,
Hoc eimn csl istad, c Quisquis fuerit. lloc aulem
" ' . ,
dicii, ne alii quoque ipsos adoriantur.
.
V E R S . 11. c E R O autem, fraires, si circumciaiof , , ,
ncm aribuc pracdico, quid adbnc pcrscculionem
;
patior? Quia calumnialores ejus dicebanl, IJypo, ,
, , - ^ criiacsl, quippe quia alias circumcisionein pradicat, alias iton ilcm : Vos, i n q u i i , mibi tesies esLie,
, .
, ; quod persecationcm paiior a Judaeis. Si igilur.cir > enmcisionein prsedico, pro quanam alia re perseculiouem suslineo? planuai euim esl qued quia
, . ,
pairios eonr.n rilus loJIam, persequualur rae. Sin
; , ;
eircumcisiouem praedico, rihis illos confirmo :
; ' .
quare igiiur pcr&equanlur ine? Quid indp, i n " ,
quiual ? nonne circumcidil Thiolbcum ? N:P, V C . , ,
nim per quamdam diepensaiioncm. Alitid autem
*, c , i ,
esl circumciderc, aliud circumcisioiieoi pradicare.
, '
Non enim dixit, Si circumcidi, eed, c Si circumci ,
stonem praedico. Qni cnim prxdicat, docql id
, ' ,
aemper debere Oeri, ceu rein simpliciler bonam ; qui vero pcr dispeusalionem quiddam facii, uon
v d m i simplif-iier bonum boc facit, veruw lauquam ad tempus utile.
c " , C
Ergo evacuatum est scandalnm crncis. > Si
, , , circumcisionem, i n q n i i , prxdicem, deeiil icaa . dalum quo Judaei ob crucem ftcaadalizabanuir. Ob
*
nibil eairo aliud oflettdunlnr Jndaei i i t emcispra , ,
dicarione, 3 5 7 ueque eam recipiuni, nisi qtiod dis . solvai circmncisionem el legem. Proinde si a uie
, " '
circumcieio praedicalur, pugna Judceorum adversus
, , ,
cniccm, et scandalum quo scandalizaniur propier
' , ipsam, abolitum est ac cessavit.

,
V E R S . 1 2 . LMinam absciadaalur qui vos coutur "
. , banl. Eos qui deccpii fuerant, stulios in priuciplo
vocavit, nibil aliud ageu., qnam quod veluii puoros
, '
increparet. loiposlorcs autem ipsos, tanquam iucti, , ,
rabili morbo laborcaf, exsecraiur, nc dieil : U i i .
, ^ nam non solum circumciderentur, sed el fundiUis
resecarcnl sua mcmbra. Conlemplare aiucin,
, > , quoinodo dixeril, ^, quod dc captivos
.
duceniibus dicimus. Nam et isii liberialem eorutii
,
auferebaut, et a supernis Hierosolymis eos iransfe

renies, ceu exsules ct profugos, ad le^cm Jadaicani .
que
vilitalem Iransferebata. Obseiva auCcin conli a
,
abscindenies seipsos, quod Apotoli exsecraiioncai
' .
ad scsc alirabanl.
1 1

, ,
. >

V K R S . 1 5 . c Vosenim in libertate vocati csils,

fraires, lanitin) ne libcrialein in occasionein carni. >

Variffi lectiones.
1 1

I e

^ .

i a

1015

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1016

Non, lnquit, ut serviamus legi, vocaii a tva ,

Christo, ceieram ut Hberi simus a jugo legalis ser * * *
vilulis. Deinde ne suspicetnr qnispiam, quod qao . , :,
tiiam liberi sumus, liceat nobte in postertun agere
,
quae voluerimus.corrigii boc, inquiens: Nehabeamus
, , ,
Libertatem in occasioneni carni, > hoc est, carna ^
libtis cupidiiatibus. Nonenim propterea aoluti eumus
, > , .
* jtigo legis, ui praecipitemur, veruin ut sine jngo
\ ,
appoehe incedamus, velut jam probe in&litutl. Non
,' enini ot tranagrediamur legem, propterea liberi su*
, .
mu?, yerom ut superemus eiiam lcgem.
, , ' .
t Sed per cbarttauim serviie vobis invicem.
.
Sublato legis jitgo, aliud, cbaritalis niminim, j u , gum tmponit, qnod et levius el forlius est illo. In , ,
t

dicat autem laleuler, quod donjinatus cuptditare & . ).

accensi, ad eos impudenter irniperinl decepiores.

Ibcc enim esi bxreteum maler. Quoniam igitur am .
bitio vos discidit, c Pcr cbariiatem aller aheri ser, ;
viie, inieneam et vebementem charitatcm signiA ,
cansper boc verbum, t Serriie. *AdmoraIem autcm
, ,
Rermonem conversus, indicat moduro et raiionem
'
qua islad efRci queal, ot non carnalibus cupidilati .
bus inserviant.
c ; , ,
V E R S . 14. c Omnis enim l e i in ano sermone com
, ,
. pletur, nempe, Diliges proxmum tuam sicul leip, , fum . > Si omnino, inquit, implere vullls legem
, '
non per circomcisionem, sed per dilectionero adiin . " ,
plale : nam brec legte est iippletio. Anhnadvcrie
aulem quomodo ad moralem sermoetm egressas Q , , ' .
obliviscilur dogmatici, 3 5 8 *<** vebamenler
dolebatquod seducli essenl.
c ,
Y E R S . 15. Quod si invicem mordetisel devoratle,
* .
videta ne vicissim aliue ab alio consumamini;
, ,
Quod novit revera coniigisae, amblgoe ponit, nique
, ' >
ilideno id quod eequilur, Ne allerab akero con , samaroinl. Mfiueniis enim boc est, et stabilicnlis,
. , , ( non condemnaniis. Non lanlum auieni dixit, c Mor), , ,
dctie > (quod est ex indignalione), sed, c Dcvoralis

edam, quod eei exlremae ferocilaiia. Hxc autem ei de
*
rorruptia dogmalibtis dicit: inlelligitur eiiam de
, , .
muluig insidiis, rapSais ei circumvcniiombiis. Quia

vero vim facienies ac dolum medhanies, videniur
, * ,
allios consumere: Videie, inquii, ne in vos res isia
j ) .
convertatur.
, ,
V E R S . 16. t Dico aoicm, Spiriiu obambulatr, el
.
dcsideria carnia noo periVcielis. Quia niordere ac
, , -
devorare ad absumplionem vergere dixerat, remedlum jam nunc bujtia afferi, quod el cliariialem con- , , -|
serval, cl ab ipsa conservaiur, ecilicei, ulepiriluales ' , , .
,
hinl. Si enim spiriluales sutnus, diugtaias fer\ent t i s : el sidiligimus, gpirilualeseffieimur, ac dein- , ,
.
ceps carualeni concnpisceniiam baud pe^Qciinus.
,
V E R S . 17. i Garo enim concupiscit adversue
SfirUum, spiriiug vcro adversus canteui. Hxc .
! i

Matib. , 43.
Varice lectiones.
14

1017

EXPOSITiO IN EPIST. AD GALAT. - CAP. V.

10

, fce t , . - aoiem slbi iavicem ndversantur, ut non qu&cunqut

, \ - Tultis, illa facialis. Hic insurgenles Manichaei t t
, , bujtismodi omnes ba?peiici, hominero ex dtiabtis
, conirariis essentiis composiium esse dicunt, aique
* * Apostolum islud testari per ea quae nunc dicii. At
, - non iia est : non eiiim de essentia disputat, sed
, , , * carnem dicit terrestrem cogilaiionem, eamque so , ,
cordem et negligeniem, non o r p a s : et spirilum
. , , spirilualem cogitalioncm, non aaimam. Terreslris
) * . . igitur, iaquil, eogilatio opponiiur epiriluali, et spi ,
rilualis coghatio terrestri. Cogilaliomim Haque bona"
' . , rum et malarum pugnam inducit, non corporis et
, .
auimae. Velle enirn emon velle, est animaeratiocinan' , *>
tis ; inferi enim, < Ut non qusecunque velitis, ea fa , riaiis-: quandoquideai corpus animaro adjuval, noa
,
adversaiur e i ; animaque corpori adhxrei, omnia , ^ que agii ae ipsani derelinqtiat, et cum ab eo abrum .
pimr, dolcl. Quomodo igitur conlraria sunt, quae
;
tantam intor se mutuo cjoncordiam fovent?
1 , . >
V E R S . 18. Quod si spirilu ducimini, non estis
, .
sub lege. > Qui spirilum babcl, exslinguit pravas
,
cupidiiates ; qui vero ab bis liberalus est, non eget
, ' . - consitio legis, neque et subjeclus esl. Qai enim non
, - irascilur, quomodo opus habet praciptente er, Na
; , occidas?Et qui non concnpiscit, qui opus bahel con ; " sulente, Ne forniceris ? Qaod et alio in loco d i x i t :
,
359 J
* P
- Videiur aulem
, ei encomium legis canere ; siquidein spirilus loco
, ,
erat, pro viribus anis pxdagogi more instituens, ad
. Q definilum usqneiempug. Quomodo tgilur rursns sub,
; dimini paedagogo, relicto Spirilu vos perfectoa
faciente? Quod perinde esl acsi quis pbilosophus
, .
cum sit, opus babeat pxdagogo.
c ,
V E R S . 19. i Manifesta suai auiem opera carnis,
. , , qua? sunt fornicaiio, aduUerium. Corruptac, inquit,
. , ' ei carnalis voluotatis opera sunt haec, inter quas
.
agnoecilur eliam fornicaiio et adullerium. Planom
&, .
est autem quonam modo fornicaiio ab adulterio
discrepet.
, , [ c Iramundilia, lascivia. Turpes mores bie noiat,
:] ,
- quos ne suaiinuii quidem uominare.
.
Y E R S . 2 0 , 2 1 . Idofornm aervilas, veaeflcia, i n i , , , ,
micitia?, !is, aemulatio, irae, conlenliones, dissensio, , , , , ,
, , , * 4 - D nes, hsereses, invidiae homicidia, ebrietas, comes , ,
sationee, borumqae eimilia quae praedico vobis,
, .
aicul praedixi, quod qui talia agunt, regnum Dei noii
consequentur. > Dicanl nobie qui carnem c r i m i n a n .
tur. Esio quod fornicaiio et lascivia corporis sint
,
poccaia ; inimicitiae anlem elhaBresea el bojueraodi,
! , , ,
; , qui polerunl esse carnis? Est igitur persptcuum
quodomnia bxcsint corruptae volunlatis. Si aulem
. ,
carais essent, naturaliter nobis adnata, quomodo
,
nos e regno Oei ejiceretit? Non enim naiura?, sed
; , ,
voluntatie
suul lum poenae, tum coronas. Pra&terea,
. ,
1

, l s l

n e

e x

0 8 i t a d

1 8

ITfm. , 9 .

Variae lectiono9.
1 1

, ! m.

' .

1 !3

THEOPHYLACTI BULGARTJ5 ARCHIEP.

1020

iiaiur& fuisseni passiones, non dixissel, Qui , , , ,

aguut, snl, Qui paliunlur : agere eniin delibera* .
lionein el volunlatein indical. Iuimicitias porro i n - ; * \
lcllige injuslas. Sunt eniin el jusiae inimicitiae,
, ,
ncinpe, quse fldei nomine exerccntur, ergaque orn .
nes a recio tramite devianles. jEmulaliones aulem
,
dicit zeloiypias. Esl enim et bonue zelus, u l ei quis . ,
bcne agenlem imtietiir. Pulchre auiem posl dissen ,
sionee ei contentiones, bxrescs posuil : omnis * , .
caim b:rresis e i conlentione, contenlioso nimirura
, \
propriaai volanialem slatuere nilenle, ac propierea .
baTesin constiluenie. O d e s deinde ex invidia, et
, .
o.x comcssalione temulenlia. eaim sunltemu- ' $ *
1 ntorura ebriorumve contunieliosx oanlilenae. Hioc , .
priori loco posuit generantia ; posleriore vero, quae
ab iis nascuniur.
^
V E R 9 . 2 2 . c Fruclus auiem Spinius est cbariias,
c , ,
gaudium, pax. > Prava opera nobis solis flunt :
.
aique binc opera caraia dixll, quippe quae eirau!
- , \ ;
Liborem ac diificullaiem babeaal. Booa vero, non
. ,
uostra lanlum cura indigeni, verumeiiam superna
, ;
cooperaiioae; eapropler Spirilus fruclum ea dixit :
' ; *
U quain a nobis deiur semen, sive proposiium : ' ,
qnod aulem fruclum ferat, isibuc ia Deo siium eese.
, ,
Porro, radicem omnium bonorum 3 6 0 pnaio cha- . ,
rilalem ponil, deinde gaudium. Qui enim diligit, , .
semper gaadei, eiiam qnaado aflQigitcir : eum cnim
, * ; a quo sibi injuria infertur, ccu benefactorem intueiur. 6$ . \
Lxialur aulem in Deo, cujus causa nibil non agil et
, ' ,
paliiur, ac propierea bona conscicnlia exhihratur. Q ;.
cbaritale auiem et laetitia cum in animo suo pa |,
cem babei, cogiiaiionibus nimirum non perlurbatus,
; ; * \ ^
iiim erga omnes exleraos. Nameliamgi odis&e quos- .
dam videtur, non eos lamea odit, sed viiia eorum,
, ,
ipsos ceu frairescbariiate comploclens, et ad eorura
, ;, ; *
uiiliialem odium boc ostendens, u l ad mcliorein
;
viiam redeaal.
, .
, , , ,
Longaniinilas, benignitae, boniias, fides, man, , > ;
suciudo, coniinentia. Longanimilas a rriansuelu ,
dme ia hoc differre videtur in Scriptara, quod
, ,
longanimis mulliim diuque cogitet, nec ccleriler,
sed cum cuaclaiione convenientem peccaaii poenam
hnponai; mansuetos auiem omiriao noxam cisup- * ?;
" *
plicium remillal : perinde ac Moses qul Mari* et
Aaroni reiaUil noxam, praomnibtis lerram incolen- D .
libus maasueius vocalus est. Beniguilas auiem, . &
communias quiddam est quaai bonilas. Benignus * 4;
eiiim Doaiinus esl universis. Bunilas vero solis , * t , ,
. ;,
dignis bcnefacil, secandum illud : Benefac, Do ,
miae, bonis : Fidem auiem dicii, non ainiplicetn,
sed quae montes eiiaro iransferai, quae ea, quae * , ^
apud lioiuiiies sunt impossibilia, apud Deum possi, .
biiia essc indubiianter credil. Prae omnibus aulem
osi coniiaeaiia, noa iu cibis laaium, sed etiaai ab
omni nialo.
18

Psal. , .
Varieo lectioees.
1 1

m.

1 1

m.

1021

EXPOSITIO IN EPIST.

AD GALAT. .

V I .

1022

. > ^ ;
VERS. 2 3 . Adversus bojusmodi non eet kx.
,
Anima enim haec a Spiritu pcriiciens, non egeuegis
:- , *
adborlalione, qtrippe q n sil lege allior : quemad\ . moduin equi natura celeres, non opus babenl flagro.
: ,
Legem aulem ceu malaai ne hic qtiidem rejicit, sed
'
lanquain sapiemia, quani^Spirilus largiiar, minorem.
.
.
,
, VERS. 2 4 . c Qui aulem sunt Cbrisli, carnem cra . "
ciAxerunl cum v i l i i s e l concupiscentiis. Perinde
, & , ;
ac si quis dicat : Quis esl qui hajc, qua* dixisti,
, , ,
perflciai? Qai Cbrisii sunt, > inquit, id esi, qui
,
sunt a parlibus Gbrisli, c carnem crucifixcrual, *
, > , .
idest, carnalem affeclum mortificanml. Non enim
seipsos inleremerunt : ulcaraem iiuelligas non sub " , ,
slamiam carnis, sed tcrreslreai cogilaiionem, adeo
, I * utneque irae motus in ipsis porrovivanl, nec cupi ,
dilaitis, ecd u l cum ha\ lum illi crucifigerenlur et
~, / ;
morlifiearenltir. \ c l affectus simpliciier turbaias
, ,
opmiiones imeUigii, sive. ab irasini, sivea concu ^ -.
piscentia. Non sobim igitur opera morliucanda esse
, ,
ait, sed eiiam ipsa boriun principia, concupisceritias
: : .
ninvirtrm.
1 0

1 1

< , .
, , ,
.' , . ,
, ,
,
.
c [vulg. .] ,
, .
, , - ^ i
(
),

, .
, .

. q".

V e r s

361
- 2& Si Spirilu vivimui, Spirilu el ambilemns. Quia, inquil, tanlum Spiriius robur esi,
iili vivamtts illo simus contenli. Hoc enim est.
, pro eo quod est, Salis sil nobis Spirilua
poteniia, nec a lega qua?ramus additaaieniuie.
YERS. 2 6 . c Non efficiamur inanis gloriae cupidi,
invicem provocanles, invicera invidenles. > Osiendit bic quod qui eos seduxeriat, ex ambilione eo
pervenerial(hxc enimomnium malorum causa esO,
neotpe, alicr aUerum provocantes ad contenliorue
el lites : qucmadmodum si adversario suo quis dicat,
Age, si vales, experiamur lale qtiid. Quandoquideiu
vcro ex inani gloria sii invldia, banc eliam probibei.
CAPUT V I .

VERS. i . c Fratres, et si pracoccupatus foerit

c ,
homo in aiiquo deliclo, vos qui epirkuales eslis,
, ,
hiijtismodi insiaiirale in spirilu leuiialis. Quia
.
plerique apud ipsos qni delinquentes increpare vide ' bantur, suos ulciscebanlur affeclus, ex domiiialns
, , *
cupiditate eo provecii; ait, c Si praioccupatus fue
, ,
, , , ^ ^ r i l aliquis, > boc esl, Correptus a daemoae, vim
passus, Voe qui spiritoales eslis, iaslauraie,
* > ,
boc est, Non punite, aed dirigile, < In spiriiu leni , c
talis. > Non dixil, In lenitaie, sed, < Ia Spiriia le. , *, '.,
oiialie > indicans quod et Spiritui boc placeat,
[], >
et quod sit epiritualis doni, cum maueueiudine pec , ,
canies corrigere.
' .
, **.
" { ,
. , , ,
,
. ,

c Gonsiderans leipsum, ne ei tu lenieris. Ne

exlollalur is qai aliura periicii, praemunil eum.
Considera enim, inquit, aique obaerva leipsuai, ne
et lu iu cadem iticidas, lealalionera passus ab
adversario. Empbatice aulem dixil, Tu : > bu-

VariiB lectiones.
H

*' ^ .

: . .

1 8

:; . "

1028

TREOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

1021

ntaatt ntmqoe imbecilliutis

per Uot coninione- > ; *;

.
fecit.
,
V K R S . 2 . Alier alierius onera portate. > Quia
tio.ri non poiest, ut qui bomosit, non poccet; adbor- ,
ftaiur eoe, ne slnt uimiam exacti ceneorea in deli- , , \
cti* proxirai; eed feranl ea, u l ei quae ipsiae sunt,
' .
ab alio vicissim tolerentur.
slc adimpleie legeni Ghrisii. Non d i x i t ,
c
, tmpleie : sed, ', adlm. , c , ,
pleie, hoc eei, Cominuniier omnes implete, ila ul
* , , 6V
aller alteruai feral : exempii gralia qui asper est
* ,
t t iractindua, segncm tardumqae furai; el segnis ;
ebementeai iliius impelum : sic fiel, ut neque ,
ille peccel ab hoc geslalus, neque bic dcliu- ' . *
quai ab
bajnlaius.
Hanc ad ratiooem iiaqne
___ illo
.
_^
_ , ' ,
alter alieri manum porrigenles, per vos inutuo *
adimpJete legem Christi, quod proximo deeei,
.

nusquisque compleat, 3 6 8 P
n d olerel

*

emn. Preeierea, chariiaiis oftkium esi, ut alier alte- .
rius gravatnina el onera portemus. Gbariias aoiem
impletio cai mandaiorum Christi.
c , V E R S . 3. Sl enim videiur quispiam esse a l i quid, cum nibil eil, seipsum decipll. Rursus hic . *,
, ,
arrogamiam dejicii, ob oculos poncna, qnod is qui
*
videlur esse aliqtiid, niliil e s l : per hoc ipsiim quod
, ' .
videiur, lucolenter oatendens, qnod nibili sil et
comemnendus, et quod nemioem nisi eeipsum decipii.
c , \
V E R S . . Opus aotem suum probet unusqiilsque,

e r

et lunc apud geipsnm solam gloriationem babebit, c

ei nou ad alium. > Eiplorel, inquil, accurate stia
fpsias opera (hoc enim vull verbum, c Probel ),
mim qnidquarn feceril yana gloria ductus, num pcr
timulalionem, num alia quapiam bumana Causa, ei
innc non adversus aticram glorielur. Csterum st
80 eoaUnere non possit, ad eeipsunV glorialionem
transferat: boc eet, lpe sibi collatus, hestarno
opere bodieraum pra?8ianiiue censeal, el in bono
opere glorietur. Haee autem Paulue loqtihnr per
condeeceosionom, non t legitlaior, ot paulaihn
elationem hajusmodi coaeeetudtnie tollat. Qui enira
adveraos proximom, Pharisxi in morem, noo gloriari aatoefacuie eel, idem etiam de seipeo gloriari
subiia desisiet.
Y E R S . 5. c Unaaqaifqaa eaim propriom onos portabii. Qa;d eiiim gioriarie adverau* preximum?
et iu el ille propria onara fereiit, lancqae uaiascu-
jueque opus probabiuir. Proinde aum el tu onera
habeas ei iarciaae, neqoe advmue aliemm, neqo
apud te ob boaa opera gloriare.
V E R S . 6. Coramunicet autem lYqai catacfaizauir
erbo, ei qui se catecbixat ia omaibos boale. De
docloribus diD(*ep8 diaserit, ut UU qai ab fptit
instiiuaniur, insiiiueniibos oorooiunicent, non i n
U R O quopiam, sed in omoibot bonis, alimenturo,
iodumeniam, bonoretn, beaevoleDiiam, adeoqoa

e l

* * ^ ,
. > , ,
( , ), el
, ,
I , '
. '' "
, ,
,

,
. ,
,
.
, , ,
, * .
D . >
;
,
. " \
, ' ,
.

.
, ' , ,
* , , , ;,
, \ n 4 v w v . -

Varin lectiones.
I f

a u t

1025
E X P O S I T I O I N E P I S T . AD G A L A T . CAP. V I .
1026
. * omuia plane imperlientes eis bona. Majora namque
? , . accipis quam dae, uempe pro caraalibu spirittialia.
Unde et coromunicationein rem vocat, ceu reprae , .
stnsalione quapiam facta. Cnjus aulem rei gralia

dociorcs Cbrislus a discipulis ali coneiiiuii ? Pro ; ,
, ' pier duo bacc, ne magislri exiollaniur uiaiium, sed
,
Unquam diacipulis egentes, moderaie sapiant,,
, * ulque soli verbo vacent, nec alimeuii noiuine distra ,
haniur; ac ut discipuli ex beaevolenlia erga prae *
ceptorea, erga alios quoque lales esse insiiiaaitiur
%
ac discant. Simul eliam ne ipsi inopes, el mendici
xal , ,
facli, pudore suffundanlur, cum lales siol ipsorum
.
dociores.
c , '
V E R S . 7, 8. Nolile errare, Deus non trrideiur.
, . " Quidquid eniin seminaveril boino, boc ei 3 6 3
~
tl; , *
tel. Quoniam qui seminat ia carnem suam, de caraa
, metet corrupiionem ; qui vero seminat in epirilu, de
. - spiritu meiet vitain aelernam. Qaia saepenumero
, nonnulli accusanles doctoree malae vilae, negliguni
, ,
eos, nec alunl eos pemiria laborame, infra a i i :
, ,
c Facieniea bonum ne deficiamus : alque eiiam , ; num osleadit, quod in tales quoqae preceplores,
nos liberales exbibere oporlet, qaooiam in rem
; ,
. . gpiriiualem sumpius impenditur. Conferens igilur
sumplus qui fluni in carnalia iis qui Gunl in spiri ,
, * - lualia, Si in carnem, inquii, impendas, mensas et
coadimenla parans, temuleniiam, delicias et crapu, ,
lam semiaans et voracitatem, corrupiionem melea :
, , ,
* , - nam ei illa ipsa corrumpuaiur, el simul corrumpunt
i

m e

. , Q corpus. Sin in spirituffi semines, boc eet, spiritua, ,

iia opcra, eleeniosynam omnibus imperiiens, ac
, ,
temperantiam aervans, vitam aeiernam metes. NOQ
. - enim irridelur alque decipilur Deus, sed unkuique
, ' .
lunc quae sua sual larghur. Saiius est ergo in spi , - rilualia impendere, sub quibus coniinetur etiam
,
eumpius erga pracceplores, quam in carnis volupta
les, quae corrampuntur el corrompunt corpus :
.
ex volupUiibus eniio ei luxa morbi nascuniur.
.
, *
V E B S . 9. f Bonum autera facienles, na delicia . > mus : lempore enim suo metemus non deficienles.
, Nunc clarius reiegit, quod eiiamsi pravi sioi qui
, opera nosira Indigent, nos non desisiamus beneficia
.
illis imperliri. Abundantiam autem et continuaui
, . D daiionem itidical, c u m a i t , n o n oporiet deficere.
, , Deiude quia rem ardaam poslutavii, slaiim eiiam
c . > ; , , gubjicil prasmium, nempe, Meieniue. Quomodo?
, . Non deticientes, boc esl, nullam defatigatioaeai
habentes, sed perfeciam quieiem. Nam bic in messe
gqoalores et labores ferimus ; illic vero non Siein.
.
V B R S . 10. Ergo dum lempus babemus, operec " , ,
, mtir bonum erga omnes, maxime auiera erga do ' , mesiicos fidei. > Ut non semper est leropus seiuinandi, *ic aeque miserandi : id quod iadlcani v i r * ,
. " f ines ei Lazarue. Taalisper ergo dum in bac viia
1 8

' Maub. , 5.

Vari lectiones.
1 8

1027

THEUPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

lO.S

uobie tempus supercst, nedum erga prccplores ac , ,

, doclores, verumetiam erga Grajcos ei Judaeos, bo, , .
num operemur, boc est, beneficenliam et eleemo ;
s\nam. Non tamen eamdem nos mensuram habere
,
oponet erga bos, alquc fidci doaeslicos, sed longe
. /
fuajoreni liberaliialem fldclibus exbiberc convenit.
, , " ,
Hoc eniui innuU cuni a i l , Maxime. > Obscrva
,
Miw.in quomoilo etiam boc abducat eos a Judaica

vtliiaie ; sii|uidem lex erga comribules suos (aatuui
;
modo aperiebal viscera ; graiia vero lcrram simul
, \
et maro ad elcemosynae 3 6 4 mensam vocal, elsi
, .
iion pari modo vel ralioue, ui dicium est.
" ||
V E R S . 11.4 Videic qualibus vobis liiteris scripse. > ,
rim aiea manu. > Gum pauca ad niores pertinenlia
, dixissei, iteruin ad priora redii, quae cor ipsius
lanciuabani, ostendene, quod sua manu banc Epi- & , \ "
tolam tolain conscripserit, non u l cbaritaiem so , ;
lummodo erga eos demonsirel, veruai eiiam ut
, * .
uspicionem inalain lottat. Viiuperabalur eiiini ccu
.
nlia apad alios praedicaret. Adacluscsl igiiur icsti-
monium suae prn;dicalionis ia scripiis exhibere.
.
Aiqui caeieras episiolas alii scribebant, ipse aulem
,
iortasse salutatiooem solain exarabal. c Qualibus,
. , , ou est magaitudiais indicium, sed deformitalis
, ,
liileraruai; perinde quasi d i c c r e i : Eliamsi non
* ,
possiai eleguues cbaractercs ducere, coaclus la meu sum prupria nianu Epislolam scribere.
.
VtRs. 12. c Quicunque volunl plaoere in carne, bi
c "
,
cogaalvoscircuincidi. Quoiquol, >tnquii, ccla . ", ,
rescere voluiil hi carnc, > boc est, apud bomiiies, Q C , > ,
, ( '
Judseos nimiruin (probro eniin bis apud Judaoa dabaiur, quod a majoruai suorum consueludiutbus dc ), c
(icereni), < illi cugunt vos circumcidi, defendenles
, > :
sese apud Judaeos per veslram caraera. Curo auietn
. ait, c Cogunl vos, oslendii ipsos boc iaviie paesos,
, ,
prxbens eis occasioaeia reveriendi, u i qui uuac uon
, ;
voluniario errent.
.
Taulua), ui non ob crucem Cbristi perseculioneai patianiur. Propter aliam eiiam causaiu,
. ', ,
inquii, boc faciuut. Ne eniin pro cruce et iide perse
cuiionem palianlur ei divexenlur, vcluli l.anc prae , , ,
varicauies, el circumciei, volunl et alios circuiaci ,
sionis babere aocios.
.
V E R S . 13. Neqne enim qui circumciduntur,

1 1

legeai cuatodiunt; sed volunl vos circumcidi, ut in D , ,

carne vesira glorieulur. ISon solum, iiiquit, u i
. , ,
boaiiaibus placeani, baec faciunt, verumetiani pro* ,
pter ambiiionein. Noa euim ex zelo erga legem, .. ,
neqae pitHaiis ergo, inquii, isibuc aguui, sed vana3
, , ,
gtoria*, i u i i n vesira carne glorieniur: bocest,
, "
(Jl in circuincisloue carnis veslrae jactent sese, tan * ,
quam doclores vestros, ei qui vos discipulos suos
, ,
babeant.
.
YERS. 14. f Mibi autera absil gloriari, nisi In
,
ciuce Domini noelri Jesu Cbrisii. > I l l i , inquii, in
. /:circumcisione gloriaulur, re abolita el auliqtiaia,
, , ,
{

Variffi lecliones.
. .

1 1

EXPOSITIO IN EPIST. AD GALAT. - CAP. VI.

1029
10

101*0

' ^t ^ * - milii auleni contingat ulla alia re g h r i a r i ,

,
Nisi in crnce Doroini nosiri Jesu ChrLsii, (hoc
( est, in iiue erea crucilixum) qni lcgem fecit irritam
) .
et abrogavil. Tanquam auiem abominandum quip , \
piam deprecalus esl, divitio eiiain auxilio ad boc
. iiiiploraio. Quoinodo auiem in cruce quispiam glo\ ; ", *
riaiur? Qula proplor me inutilem Dominus meus
, ,
crucifixus esl, 3 6 5 qui me adeo dtlexil, uleeipsum
. , \
in morlem pro iue traderel. Glorialio igitur Pauli
,
ei omnis fulelis crux est, veiuti demonsirata in

ipsa Domini erga nos cbarilaie. Quis auleai servus
*;
a domino dilcctus glorialur?
t ' ,
Per qnem inibi mundiis crucillxus esl, t ego
.
, ,
inuhdo. > Munduin, htijus sacculi res el negotia d i , . ,
cit, gloriam, diviiias, volupiaies. Ilacc igilur milii
, ; snnl tnortua, egoque ipsis sum morluus, duplici
. ,
inierempiittne facia. Neque enim illa capere ne
* - '
poKsunl, mortua sunt enini ; nequa ipse egoad illa
.
accurrere, morlnus enlm sum.
Y E R S . 4 5 , 4 6 . In Cbrislo enitn Jesu neqtte c l r c ,
cunicisio aliquid valet, neque prxputium, sed nova
, , .
crealum. E l quicunque banc regulam seculi fue , *
rim,
pax super illosel misericordia, et super Israel
, .
Dei. > Ne jacies mibi circumcisioneai, inquil, qu;c
, ,
n i b l potest, qiia,qtie inulilis est, sicut ct prcrpu , .
liuiu. Cbristus eniin omnia novavit, aliamque a
,
nobis vitas raiiouem poslulal. Nova e n i m creaitira
. ,
esl viia secuudum Cbrisuim proplerea quod et
, ,
I I U I I C anima? uoslitc inveicralae peccato, renovaUB
*
%

, Q suni per baplisma, quodque in fuluro incorruplibilitate c l gloria bonurabimur, corporibus innovaiis
, . "
. iucorruplibilibusque redditis. Quolquol igiiur perseveraiu iu regula bac novae secuadum Christuni
,
viia, lugieutes anliquaiam ei polesiaie desiilutam
,
circuiacisioueni, paceiu erga Deuui consequeolur,
, ,
liberaii a peccalie quae Deum nobis infeasum bo ,
stemque faciunt, el cleaieulia dignabumur : non
porro ccn bosles Dei odio cxposili, sed inisericordia
, ,
donaii, ceu pace illis facla pcr crucem et gratiam.
.
Tales cliam suul lsrael proprie, tanquam videnles
,
Deum : fricul qui bujusmodi noa sunl, cluinsi
,
gcnere Isrnclilae rucriul, falso lsraelilae dicuaiur.
, .
Hoc autem a Davide desunipsil Paulus, dicenle :
, * <
< Pax Mipcr Israel >. >
.
1

c . D V E R S . 47. c De casiero neino mibi moleslus sit.

Non tatiquatn desidia laborans, aec quasi deficiens,
; , ' ..
\ixc riicil ; quomodo enim is ad socordiam relaba , , ;
lur, qui monei, lasta opporlune, imporlune ?
*
caeierum volens legcs a se sancilas iimnobiles esse,
, *
ueve aliud quiddatn ab eo sperent, sed con, ,
suiiunaiam ceitiludineui accipianl, quod sic p r x .
dical.
h

. ", ,
, ,
,
. e

P*al. cxiv, 5.

i 11 Tim. iv, 2

Ego eaim siigmaia Domini Jesu in corpore meo

porlo. Apologiani babeo, inquil, adversus eos qui
vobis dicuai me esse bypocriiam, et qaod alibi
circunicisionem prardiceiu, sligiuala niniirum el
pericula quae pro Cbrisio subeo. Haec enim oiuni

1031

THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHIEP.

1C

voce clarius tealanlur, qu-od non legis noaiine, eed , ,

.
pro Gbrisii doclrina et Evangelio ejus, periculis
, ", , ,
3*86objeclus fuerim. fton dixii auteiu, llabeo, eed,
, Porio, lanquam iropacum ei vexillum quoddam
.
regium, atque in illis glorior.
c
V E R S . 48 c Gratia Doinini noetri Jesu GbriaU cum
, . .
spiriiu veslro, fraires. Amen. Per hoc quod pro iis
precalur, indicat quod non ex ira vel odio dixerii quae ,
. ,
dixerii. Noa solum aulem votum hoc e s l , veruin*
eliaia insiitulio conAnnans ei obsignans commemo- , pr
. '
raia omnia. Eot euim commonefacii graliae quam
, ,
ieceperunt, non per legem, sed quia Chrulo credi. , * , , c
dertint. Nec d i x i l , Vobiscum, scd, c Cum spirilu
vesiro: > a carnalibus ipsos abduceas et mon- ,
, , , '
ttraas quod non a lege, sed a graita Spiriium acceperim ; el quod non lex neque circumcisio, sed G *
gralia possil ipsis Spiritum consmarc, quemadmo- , ,
duin ei dedil. Praeierea, com fraires appellat, ad
, memoriam revocat bapiisma, ex quo frairee effici* . , ,
mur, unius Palris Dei filii facti, et non ex lege. Sil , ,
autem nobiscum eiiaro graiia Dei, ila ul secundum , .
Spirilum vivamue, nec divinam Paracleti sanctili- * cationero rejiciaiuus per peccaiorum liinuai ei eor- ,
des, cauerum nunquam noa cam saiicliflcaliooem

luajoreai nobis conciUemus in Gbri&lo Jesu Domiao , *
no&iro, qui aovam viiam ei spiritualem, telerif
,
adeoque corporalis imerilu, nobie subiodicavii. Gai
fdoria ia sscola. Aaien.
. * .
.
r

THEOPHYLACTI
BULGARLE ARCHIEP1SGOPI

EPISTOLiE D I V I P A U L I AD EPHES1OS

EXPOSITIO.
3 6 7 ARGUMENTUM EPISTOUB
EPHESIOS.

AD

Eph$*u$ A$im meiropolii. CoUbal auUm |>Nam, c%j*$ templum erai in ipta tt pulcfurrimum et

.
kru / a r 6STO dk r*)r ,
%
* fri

1033
E X P O S l T l O 1 E P I S T . AD EPflES. CAP. I .
1031

maximnm, et etb omtnbu* GrtFtJj in suntma teneratione habilum : poilmmum vero ab ip$a Epheto co*

,


ttbaiur, adeovl mlUuus Dien&
diceretur,perinde
,
ui
in
Acti*
memorite
prodUum
e*t
*. Epken c*an*
, '
,
gelisia Joannes dtu multumque 4emor4tu* est, able

galus eo, ubi et mortem oppeiiit. Quin eiiam Timo ,
;)
, iheum Paulus iUic reliquil dociorem. CUirisiimi por.

ro philosopki in hac urbe vixerunl. Quia igiiur **

drperstitiosa adeo erat chitas, ac sapi&itibu* w / iia

.
poilebat, magna diligenlia Paului u&us est dum ad
,

ho$ icribit, profundioretque Mnieni\a$ et attiores m

,

credidil,
eo quod jam in fide insliluti esteni. Scribii
,
autem hanc praeciaris tententiii refertam Epulolam

,
Homa, in vinculii extistens. ett igitur et nobii

.
multa attentione, ul inUUigamus qua tunt in h*$

myueria.
" .
**
* ;
.
1 1

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
1 E P I S T O L A M AD

10 DPOTON.

EPHESIOS.

369

c
. , , \ * '.
c ,
. ", ,
,
*
.
,
, , ,
< ,
,
, ' , , ,
,
' \, ,
{ .
c
,
* , *
, .

. ,
, c * .
c , , <
* , c ,
. .
* .
i Act. xix, 54.
i Deut. vn, 45.

V E R S . 5. c Benedictus Deus et Pater Doniiui

nostri Jesu Cbrisli. En Deus ei Pater ejusdem et
unius Chrisli : Deus quidem, ul iucarnati; Pater
yero, ut Dei Verbi.
c Qui benedixit nos in omni benediclione spiriluali. ln opposilionem Judaicac, Spirituaii, dixit.Nam ilia corporatior eral; c Bencdicat Deus, > inquit, c sobolem ventris l u i : > et,
c Benedical jngressum et exiiutn luuai . > Hic
auiem oainis benedictio spiriiualie est, et niliil
nobie deest. Nam facti suinus immortales, el iilii

Variae lecliones.
.

PATROL.

ai

* m.

G E . CXXIV,

CAPUT PRIMUM.

V E R S . 1. Paulus aposiolus Jesu Christi per T O *

lunialeni Dei. > Ecce praposiiioaem, t Per, Palrl
i r i b u i t : quod observa propter Arianos.
c Sanclis qui sunt Ephesi, el fidelibus in Cbristo
Jesu. Animadverle quania viriue lum resplenduerit, cum sanctos et fideles appellei viros mtmdi
negoiiisdedilos, uxores babcntes eiliberos. At bodie
ne in monlibus quidem el speluncis lates reperiunlur.
Y E R S . 2. c Graiia vob)3 et pax a Deo Patre
nosiro, et Doimno Jesu Cbrisio. > Cum dixisset
gratiaio, infert, Dei Patrie nosiri, > ut ostendat
quid eflecerit pro nobis gralia, nimirum, ut Dominum Deum Pairem nostrum facerel. Ad haec, Dominus, hoc est Filius, sua erga tios gratia et Jesus
et Chrislus lactus est, propier nos Incarnaius, ac
Jesas vo< atus, qui el bumaniiatem diviniute unxii.

4035

THEOPHYLACTI BULGARfiE ARCHIEP.

1036

Dei, el cobaredes Ghrieli, ac primiuas oostrae a , , ,

Mipernis viriultbue adoraalur. Meriio igiiur dixii,

t l n oimii benedictiooe : omaia enim oobis do- . - c *
uala guai, cum divina lum spiritualia.
.
hi ccelesiibus. liilerpretalur propemodum
. '
quomodo sil spirilualis benediciio nosira, iu
,
ttlesiibus, inquieus. Siquidem Jadseorum benec . > * *
diclio eral i n lerra : unde el corporalis: c Bona } ' .
nini terre, inquit, comedeiU: et, c Terram
> ,
iacit el mtlle fluenlem : > ac, Benedicel Dotui- * ,
nus lerne l u *
llic aulem nihil terreslre, sed . > , '
coelestia omnia; propierea nosira benedictio epiri-
lualii esi. Regnam enim coelorum pauperibus .
annuntiaiam est, et perseculionctn passos magaa
,
laarces iu coelis e x s p e c u t .
.
I u Gbristo Jesu. Hoc est, per Jesum Chri-
. ,
slum nobis benediciio conliugit, 3 7 0
P ^o , ,
aein, velitl Judxis. Quare nou aola qualiiaie bono. " ,
rum, verum eliam quoad medialorem illia superiores
.
tiumas.
V E R S . 4. c Queniadmodum elegit nos iu ipso
c
anie mandi consiilutioHem. > Benedtxiinos, iaquit,
, , , ,
per Cbrieiam, perinde ac elegil nos per ipsam,
' , ;
hoc esi per fidem i n ipsam. Elegit auiem anie
, ;
luundi conslitulionem. Nostra eniin jam oliui prae. >" * ,
ileliniia eraitt; et noa recealia suut, sed a princi " , * .
plo diipensata ordiaalaque. Pulchre autem dixil,
, , ^
, u l oslendat munduin ab alliiudine
* /
jjuadam divinae potemiae coudiiuin
Jundauim
. , ,
sse. Uuod vero a i i , c Elegil, > Dei clemenliaui
,
declarai, ipsorumque virluieru : omnes eaim qui C *
,
iuluri suul probi, elegh
eesemus saacti et iminaculuii in conspeciu
f
ijae. Ne ubi audiveris qaod elegeril aos, ia po. ' , t , :^lerum ad desidiam labaris, veluiijam elecius: Pro^ , , *
pier hoc, iuquit, nos elegit, u i saacti simus el
, \
immaculali, permauentes ia eaaclitale quara imper,
liii nobis in baptisoio, ac vilam viriulibus cullam
, .
liabeuies. Sancius euim est, qui fidem adeptus , , &
esi; inimacalauis^aulem, qui iuculpaUe viiae eei. ;.
Sanciitaiem autein q u x r i l , el viiaiii inculpaiaio,
, , , .
iioo simpliciier, sed , Goram ipso. Nam ,
juulli iu coaepeclu bominum saacti suni, veiuii
, *
. Aiutt
Pbarisaei, caHerum non in coaspeciu Dei : id quod
* .
Oavid leslalur : Secunduai, iuquit, p u r i u ; .
tein manuum mearum
Qualem ? t In coa- * * ,
hpeciu ajut. Idem et Isaia* * : c Lavaroiai, .
inquil, el auierle praviuies corani oculis 'nieis.
l

1 ) 0 1 1

e r

V E R S . 5. Qui in cbariuie praedcsliaavii noe

iu adoplioncm filiorum per Jeeuui Gbristum in
ipsum. Quin dixil, c Elegil, volnit nos inieiligere, quod veloli probalos ob virtuicm nosiram uos
ciegeril. Qaaadoquideui aulem non a nostra sola
viriute salus provenii, adjecil, c Qui in cbarilaie
prxdestinavit nos, > hoc esi, propriae auae clemenk L e v i t . , 38.

Maltb. , 3.

<
, ,
, ,
.
, , '
> , '
. *

- Psal. , 25.
Varia3 lectioncs.

* .

* > .

1 7

: .

* Isa. i, 26.

1037

E X P O S I T I O I N EPIST. AD EPHES. -

CAP. I .

1038

, , gralia diligen* nos pracdestinavit. PrAicrea.

* - credere quidom el accedere, noslrnm esl (aiqui
, ; Dei eiiam vocantis); advenieates vero adoptione
. ' c dignari, solius ejus dilectionis esi et clemeiuiae.
. > ; Propterea adjecit, Pradegtiaavil in filiorum ad , * optionem. > Qtialein? Quae ad ipeum referai geuus
nosirum, ac nos ipsius domeslicos faciat, idqtie
, .
Per Jesum Chrislum* Nam Paier saae prade , .
, * stinavit, Cbrigiug autem adduxii nog. Per Filiao)
enim omnia nobis bona conferuiilur, aoa per ser .
vum qnempiam : binc et aplendidior est ipsa
liberalilag.
c ,
V E R S . 6. c Secundum beueplaciium voluntatie
. , , goae, ad laudem gloriae et gratiae suae. > Propterea,
* , ,
inqait, ad QUorum adoptionem nos prsedesiinavil,
, ( ), & volens ac vebementer cupiens alque desidrans,
. (boc 3 7 1 enim esl beaeplacilum), ut gratiae guae
; * gloria indicelur. An vero gloriam expelil Deug?
* ' ,
Minime : nihil enira deegt divinac natura? : cseierum
. * vuli celebrari gloridcarique a nobis, ut nos magis
, eum diligamus. Nam qui demiralur factain erga
* - sese beneflcenliam, dabil operara ne ulla raiione
beoeractorem oflendai. E l quoties recordauir bona,
, .
vehementiori amore acceadetur erga eum qui
"
. * , dedit. Yolanlas ilaque benepiacili esl anieccdeos
* , voluntas Dei () : exempli graiia : Prima voloalas Dei est, quod neoio pereat. Secunda volun* , .
la* eet, u l itnpii pereani. Non enim necessiiale
"
coacius punii, sed voleng. Quare beneplaciiuai prae .
, cedeng esl volunlas Dei.
9 * * .
c Qua nos in diiecio graliosos rcddidit. Nou
, , ' * dixit, , id esl doaavil, sad v,
, . " id est graliosos et amabiles fecit. Perinde ac * i
.- qoit gcabiosum quempiam seneni, ei fame corru , - pium ac deformera accipiens, protinus elegaalem,
, forinosum etjuaiorem reddal, amabilem ipsuin in
ootnibus efficiens : bunc ad nioduai etiain Deus
*
, DOS oaini cum deformiiale lum lurpiiudine pteaos
accipieng, amabileg ei formosos nos exbibuit.
. , ,
Concupiscet enim r e x , inquit, c decorem
c .
> , , . tuum . > Amabileg aulem nos fecit ia dilecio Filio
suo, boc esi per ipsain dilecium.
c
V E B S . 7. c ln quo babemus redemptionem per
, . > eanguiaem ipeius, remisgiouero peccaiorum. > In
, , . ; JJ dilecio, inquit, babemus rederopliouem. Qualeiu?
. ;
Rewigsionein delictorum. Quoaiodo faclaui ? Per
, ,
sanguinem. Hoc enim est maxime ireaienduin, quod
,
caeso dileeto Filio guo nos liberavit, qui invisi era ,
mag, preiium redemplionig >dans ganguiaem dile . " ,
cli. Expeude aulcm qaod sil majus Gliorum ad, " * .
opiione, quod Filio tuo noa peperceril propter nos.
, , Cum enim \erba de illa fecigget/istud dicii, de m i noribug ad majora ascendeus.
;

Psal. X L I V ,

12.

Variffi lectiones.
1

. * .

" .

() Rccole bic quae a Chrysoslomo gcripta s u n i ;

nain brevitatis causa eliam utuha omUea gunt gine

quibug

recia plenaque senleniia omnino percipi

non potegi. L A T I W U S L A T I N I U S .

W3)

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

1049

Sccundmn divliias grailacjus, quain exuberare , * fecil erga noe. > Hoc lecil, inquit, in diviitis graltae
. , ,
Ipsius. Vide atitem liic byperbolae. Diviiia nobis
. ' d a t eunt, ac dfriii Dei, l gratiae dtvitiae: et
6
,
nonsimpliciiergraiiae, sod qua exuberavii enga M S ,
. **, ',
boc esl affatim effudit.
, , .
Y E R S . 8. l n omtii eapientia et prudeatia, t
, :
notiun faceret nobis M c r a m e n t u m voluaiaiis euas, 1
. ,
Ifoc est, grociam wiam effudil in nos, u l sapienies
, ;
ci pradentes faeiens, tanifreiel fiobis mysteriam
, -1
volmiiaiSs. Perinde ac ei dtaeret, Areana cofdii
sui nobis cognila fecit. Vel ad hunc modum : Vl
. "
maaifeslaret nobis mysieriura, quod esi ia omni
, > , > :,
eapientia et prudeniia, boc enl, qiiad oraai ga .
pientia et pradeniia referluin eet. Qnod eiiim inimi
^ ,
cos abjeclos tot laiilisque bonis 3 7 9 dignatus esl, \ ,
idque in flae temporuni, alqae per eruceni, qui non
, ;
inagn sapienlla? plenunv?
V E R S . 0. c Juxia beneplaciium euom, quod prov
t ,
posuii in ipso. > Fecii auiem boe quemadmodaui
. , voluit,ac sicuii proposaii et praedestiaavil ia ipso,
> \ c , > Clirisio videlicei.
.
Y E R S . 40. Ad dispensolieneai planiiudiuis lemc ,
vporuai. 1 1 beneplaciiuai bec, el vdlooiatefii
6 c
proposuit, et praedeslinavit ad dispeneaiionem ei
, > gubernaiionem et eonsiUuiioaetn pleuiludiais tenv
, .
porum. Pienitudo enim lempof um, hoe eet novissima
, * *
lompora, poenam poeltilabaat et suppticiam, lanquam
, , nnpleia ia ipsie malfria morialiuiu. Advenlus auiem
.
F i b i potius aaluiem ia bis TAOvissimis lempof ibue

dibtribuil; quod eei incoinprefaeniibili* sapienlia?. C *
.
U l coii6ummen4ur omtiia in Gbrijilo, quae eunt
' ,
in coelis, et qua? euper terraui ia ipeo. Diwecia
,
erani coeieslia a ter/eetribue, nec habobant capui
', , ,
anuni. E u i aiiD juxia creaiioais radoaem uuns
.
erai Detis omnibus, setundcuu laaien raiionem via ,
dicaitonis,<K peculiaris cujuadatt familiaritalis,
, .
Hem. Piopowiil iiaque Paler eoneamniare -toejeslia
* ,
alque tcrreslria, hoe *, uaum caput impoaere
,
ouuiibu* Cliristum : angelie quldem eecuuduai
, ^
incorporeain naluram ; bomioibus vero seeuaduai
, . carnem. Dtcilur eUam aD^cepbalaeosis, succincle

et sunnnaiim dicere qaas prolixiue acta' ouut. k i
. -

Cbrisia igilur recapHalavU Pale*, boc csl abbreviavii quae iongo lempore dispensafa eraai, verbuin
111 justitia perbcieado abbreviando.
VERS. 1 1 . la quo ei raos eofie vocau SOBIUF,
pniidesiiuati secundum proposilum ejus qai omnia
opcratur secuaduai consilium voianiaiie aua? >
Dixil supra quod c Elegeril; > nuuc ruFSwe quod
per soricm acciii simas in Christo, t boe esi, pr
t b r i s i u m . Ouia vercfsors fortunasopas esl, ct mn
virtulis, neque volunialis, corrigit boc ipsum ,
miiuieiis : < Predesiiuaii juxla propositum Dei. >
MOII cnim prasd^siioa&set, nisi dignos agnovissei.

>

<, * -

, x o l
.
c ,


. ,
- xolty,
, 4, .
,
, ,
, , *
c . >
, ,.

Varia? lectiones.
4 1

4 1

m.

4 1

E X P O S I T i O E P I S T , AD E P B E S . -

, ; ,
6
\ *
, . , , ,
. ,
, , ,
,
, ,
, >* .

\, &,

,
,
, .
B

,
. ", ,
;
, , ,
,
. ',
* ,
.
c \ *,
, . *
, ' .
, t c
, ,
, c , t
" ,
.

, .
"
. t
, , > , *
, '
* . *
, , , ,
.
c ,
( '

. , , r
, t ) ,
. ,
^ .

0

Blatib. , 5 .

+ Halib. , 2 4

CAP. I .

10 Si*

Prius enim videbat nos anlequam iiasceretnur, ci

soriilns est nos, el segrcgavii sibi ipse qiri omniu
orperattrr Dctis. Qtiocrrca ipse nostram elertionent
et sorliiicmem operalns, mm aberravil. Felrciiaii
awtetn est, per soriem eftgi, veluii si quid ciira
laborem per dtvinam graiiam accesserii, etiawsi
ifignis evenerit. t Jtfxia consifium auicm velonlntis
scrae, inquh, ut oslendat qnod non obiter cuin
Hebrai increduli rnanerent, genles vncatac sinl^sed
jam antea haec deflnita eranl ac prasiltula, eralqire
ccnsilium hoc Dei vetus e( volunias ejus. Elsi
eiim Cbrisiusdixeril: In viam genlium ne abieritis : 3 7 3
Nou sum missus nisi ad ovesquae perferunt domus Israel * : > aitamen propter
Judaeorum adbortationem haec (ficia suni, ei ui
attraheret eos veluli infantes blandiliis delinitos:
(fuatidoqufdem revcra jara olim prafiniia alque prsedesiinala cfrat vocalio genlium.
V E R S . 1 2 . c Uf simus nos fn laudem gTorlsc ipsius,
cftri speravtmns In Cbrislo. > Ot, inquit, in gtoriam
ipsius simus nos, qui speravimus ia Gbrisio, boc
esi, qiii credidimus fa Cbrislo, el qui priusquam
instei fuiurum 63iciilura, speramus quae lum nobis
eveatura suni bona. Gloria enim et prxconiuni boniiads Dei est, quod adeo a se allenaios servaverit.
et

V E R S . 1 5 . Tn quo et vosqirl andivlsiis serinoaem

veriiaiis. Evangelium satutis vestrae. Hoccst, per
quem Cbrfstam. Sic el ad HebraBos aft : c Loemus
esl nobis inFilfo. Sermonem > aoiem ventatis'
dicil, u l opponatur figuraiae adeoqne umbros lcgr,
el c Evangelium salutis, ut siaiuamr iir contrariuni
legi occidenii, fuluraeque poenae. Ptiorls enim adventus praedicalio saluiis causa est : tuba vero secundl advenlus est propier pcenatn.
Ia qxto ti credentes signatl estis Spiritu prolirissiouis sancia. taqno, inquil, EvangeHo credenees, t vef, c ttt qvo > Chrisio, hoc est, Per
Cbrtsti gratiam credenies srgnati estis, ut sit perspicuam qaotj &rl?e sors et ba?rediia3 Dei. Sed Judxi
qaidem per circumcisioncm signati sani, tanqnaui
brirta rationis experila, sigillura caraale reciptenles : nes vero tanquarm Dei Alif, supra quam caniis
paliatur conditio, Spiritu signali samus. Prornissionis aotem Spiriiom eum appellat, vel qnod ex
promissione datus sir. Eienim per Joelem proinish Detrs, r Effnndam de Sptritu meo snper omncm
carnem . > E i Chrrslus : Acripfeiis, inquh,
c viriutera venientis snper vos Spiritus saacti .
Vel quia fiiiuroruai boaorum promfssioncs Spfrilus
giabilit. Dalus efnrm Jara nobis faftira rata elTleit :
proptcrea et arrbabo rffcifur. Audi enim aa scqnunlur.
e

Hebf.i,2.

2 ^

. &

VariaB lectione^.
u

. * . .
. " . * .

.
. * .
* .
.

1043
VEBS.

THEOPHYLAETI BULGARLE ARCHIEP.

10
14. c Qui eat irrbabo bgredilalis nostra. > < " ^ . *

Emii Deus salulem noslram a nobta, ac dedii no * ,

bis arrham interim Spirilaro, certos not factenf
^ , quod et inexplicabiliura et arcanorum bonorum ha? ^
rediiatem sii dalurus. Qui auiem revera Spiritus
. 01 ,
aiinl participes, iUi jam binc noveruni euai esse
, ^
arrbam perfectas baeredilatis : quorura de numero
* -
Paulus erai. Propterea ingeroiscebal et quaercbal
, ,
consummaiionem accipere, et esse cum Christo .
* ^
Nos autem neque arrhaboaem baberous ul convenit,
', , ".
ueque consummationera appeiimus, quippe qui non
gusiavimus illud.
c .
In redemptionem acquisilionis. Acqnisilioncm

3 7 4 Dci i
diligeaiiam ei car.tm dicit. A i l
. , ,
rgo : Arrbabo istc ad perfectam nosiram redeoi
plioaem, el puram acquisitionem dacit, ac propler & ,
, * .
ipsam daia est. Ttim enim erit perfecia liberlas,
quando prorsue destrueiur peccatum, quando e l ,
*
ancti absoluti fuerint a peccatorum cobabiiatione,
, iipparuerinlque acqaisiti et possessi Deo, quod siut
ipsius populus. Nonaulli autem acquisilionem nos- , ,
.
ipsos inlellexerunt. c In redeaiptioneui igitur
acquisilionis, > id est nostri, qui suraus acqui- . t
, , siiio et poseessio e l facullaies Dei.
, , .
. >
l a iaudcm gloriae ipsius. Conlinuo boc infert,
certioree nos reddeng quod oronia quae sunl pro- \
missa, eerlo evenienl. Naoi si nostra causa isia fa- . ,
cerei, dubitare licebai: jam vero quia baec factu-
rue csl, n i appareal ipsius propria benignilas, quis ^ \ conlradicet quod non sit faclurus? llancad ralionem
; * c
Scriplura, Fac nobis, > inquil, c propter nonien
, ,
luum , et, Non nobis], sed nomini tuo da
. >
gloriam .
,
V E B S . 1 5 . c Proplerea et ego, audiu flde vestra
,
in Domino Jesu, ac dileciione in ononee sanclos,
, .
iion cesso graiias agere pro vobis.iPropter boc:
. ; ,
Quale? Quod fide recepta, gignaii sitis Spiriiu,
, ^
arphabonemque acceperilis fuluroruni bonorura,
,
perfeclaque redemplioais, assecuturique silis ea q u *
suni reposiia iisqui recte credunt et vivunt, c Noa
cesso gralias agere pro vobis. > Animadvenig m i - , c
. ? ,
eericordiam ei clememiam ejus, quomodo pro omni , ;
bus graiias ngat, ceu ipse beneficium accepissei ?
9 7

6 0

1 ) 0 8

Non enim islis solaiu, verum eliam omnibus boc D , .

scribit. Digiium esi autem graiias noe agere Deo
pro cunctis beneficiis aliis quae in nos iile Iransiulit.
Dignum lamen eiiam esl pro fide credeiuium gralias , ,
ngere, quod sic illominali sint, quod cruoi Servato- , .
ris addili giat, a perdiiore deficienies : Hoc eniro
fraterna? cliarilaiis esi Audiia iide vestra, i n - c , , *
. ,
qnit, c quae esl per JesJin Cbristuin : nec sola
tide, verum eiiara dilecliooe, boc est misericordi et , ,

frainjm amanli animo, alque bumaao qui esl erga

Pbilipp. i , 23.

Psal. CVIII, 21

* Psal.cxjn, 1.
Variffi lectiones.

' m, 0. * . . " . m. ' 0.

. m. *' . . .

1045

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. -

CAP. I .

lOifr*

, " , omnes, et non erga solos iadigenag ttttCloe, hoc eet fldeles pauperes. Ubiqne aulem (idei cliariiatem
, . * *:
connecttl, alpoie qua vilam virtute ornatam g i g n i i :
,
Absque bac enim alterum otioaum esi, ttdeg uempe
. ,
, \, \ * sine operibui et viia, quemadmodum ei viia gine
flde.
\ .
VERg. 16. c Memoriam veslri facieos iti oraiioai-.
c - ,
, - bus meis. Expeade tecum quotnam tu corde ge*ger i t , ei quot mentienem fecerit i a oraliontbug. Nes * * , ,
vero ne nogtri quidem ipsorum, uLoportet, reml*
niseimur.
VERS. 17. l i l Deug Doroini noslri Jagu Chrigii, r
" ,
. Paier gloriae. Quid nobis comprecaris? U l Deug
; . erudial ac gspienteg vos 3 7 5 faciat. Deus 1 au * > ,
tem Domioi Jesa, > hoc esi hominis, qui secua-

'

. * ** duincaraem nobts est siinilis : c Pater gloriae, 1 id

,
est, qui ingenlia nec non pneclaranobis bona dedit.
.
Semper euim a propositoargumenlo ipeum nominat*
, , ,
u l 111 Hlo : c Pater miseraiionum, ae Deug conao * > ,
laiionig r . Quin eliam Propueia : Domiaus forti .
iudo mea, et cornu ealuiis mea *. 1 Hic Kgiiur,
,
posiquam magna ei gloriosa nobU donavit, c Pa,
,
,
trem gloriae, > boc est auctorem ipgum appdlai.
. ,
Non poiest enim eum aliter voeare, quam a gplen ' .
didiore apud nog nomine. Tbeologus aiitem Grego
rius per, gloriaro, Unigenili diviaitatem inlel ,
lcxit, nt git uniua et ejusdem Ghristi et Deug ei Fa ,
ter : Cbristi quidem, sive bumaniiaiig, Deug :
, , ,
gloria? vero, sive divinilaiis, Pater.
.
Q
,

.-,

. > , ,
.
,
. < ,
, , ,
.
, " ,
, ,
,

.

c Det vobis Spiritum sapientia ac melationis, to

agnUione ipstug illuminalos oculog cordis veslri. *
Hoc eet, Donum ei graiiam vobig exhibeal, ut per
Spiritum erudiamini. Nisi enim Spirilus revelaverii
vobis abdilamvsteria, fiert aon polesl u l alia ratione*
eadem discatis. c Ipge aamque golas, non angelug, neque archangelug, omnia rtmalnr, eiiaiiL
profuadaDei .)Aaimtlisautem homo nonpereipil
quae giial Spiritug **. > Cum igiiur a Spirilu revelata
nobia fuerlnt mygieria, lum inaguhione Deigurntis,
illustranturque oculi nogtri, nec* porro arobigimug
ac dicimug, quod sit impossibile hoc vel illud fieri
cseierum videraus omnia quemadmodum suat.

- D VERS. 18 c U i sciaiis vog, quseaH epes vacaibnis

. > ,
ejug. > Hoc eal, ad qualero spem vocati simus. Pla. , , num eai autem qnod ad illioram adopialionem, coe~
, lestiumque booorum pereeptionetn, et u i capm
. ,
Tioeiruin Chrislus esiet. Quia enini boc faiitrum
,
81, gpirilualirevelatioae opu&estut igikuc discaaiug.
.
c El q u * gint d i v i i i * glonrc baereditius ejns in

. , aanclia. > boc com adbuc obacurum sit, opus
habet revelatione Spiriuw, quorumnam sunl baere ,
ditatem adituri saacti. Magna eniai suot. ilinc et
|.
|

s I I Cor. 1, 3.

* Pgal. , | .

a I Cor. 11, 10. < ' ibid. .

Varia) lectiones.
m.

* '.

"

10
THEOPHYLACTI B U L G A R L E A R C I I I E P .
Itt*
< diviliag glorise ea ftominal, hot ett tnenarrabi- *\ * ' , ,
Jem gloriam, et bumani ingenii capium ptsne ex- . ,
guperaniem. ttereditatem aiitem isia vocat, qvippe .
quffi ginl fliiia danda.
"
Vcfts. 49, 2. < Ei q u * eit sapereniiaeng magniludo virlutis ejus in nos crcdenies, secundum ope-
raiionem potenti virtutrg , quam opetatusesi , .
ii) Cbrbto, 8U9cllaiM I H U M a mortuis. % Q U Q B prae > * ^
lieia gnai, da futoris rebus faerurit : jam vero * *
quod factam eat mamorat, u i a lioc fldem etiam
, ,
illis conciliet, ag rata ea faciat. Quale auiem boc ; , \, - \
esi ? U i credanmi, fcnqail, nos. Eteoini boo ipsirm
,
revelaikme indiget, ut ipsara apertitts tttseaiis. 3 7 0 . ;
Qaid igitur? non novefani Epireeii ae eredere?No* ; " , *
rani gane, eed noti eam ad rationem, ui Pau&is tte . (&$ dfei): naav baud facile est iHud novisse : qnoaiam ^ ,
raagaae poteati* est aftinri getoirtiain nuitare, aiqae ,
ab errore Fetotare : laataeqoe est Wrltiiis, qiwniam . i)6 morltKHNim quidem excitatio poslulal. Mortooa * ,
nanqne ono lanivm verbo exchavii Domlnus; Judaig .
autem ne muliis quideai mtionibug el admirabilibug
stgois persuaait. Dicii ergo quod ad hoe Spiritus in- , ,
digeanras revelalione, ut <tiscamus nos, qood boc
iptnm, quod crcdiderimos, magna virlate ei effica- ,
cia faeium st. Et quemadmodam Chrt&tum exci- tavil a mortois, fic ei nos ciim mortui esgeroet, * 6; >
exciiavit ax intredutitate. Propterea exeellenten
, \ . "
laagaittdinera virtatig, eive poloniia ipgiag hoc vo- ,
cavii, el robur foriitudints ejiia. Qoando enhn pro- ,
phetae nibil effecerunl, et omnis creatura, cuni v i - g " ,
sibilie perornatam et iM%neordiftemdocen8 nas, . ,
iavhibilrs per Micenlet-ac erudtentes nog an, * .
geloe : tunc iaopinaio eervali aunua. Hlud aaloo^ , , .
< Operaiug esi in Cbristo, propier bawaaaat n t l u r a dictum esse tafelHge. Qood aiai reaorrexu
homo est, lianvei De unitot faorii.
r

Y B M . 40, 2t. Et conslitaens la dextera sua io

f ,
, \
, , , , *,
c .
qoam eapva, at somwani altitudinem Indtcei. Ab
fnflmo enim gradu ad allisgiiSQm hnmanam in .
hri8lo nainrai gubvavil. De bac eniro diapuUrt* , *
quae el mortua est, et excilau : qoandoqnlde di- , ,,
vina naiara neque mortua est, neque excilata, D ^ .
neqtre exahata, qtwe nonquam DOD omaero skiiu- " dinem excellit. Saperfor igitur otnni angellca poten- .
tia constltula est humana natura, qoa aaiea abomU
nanda erat.
c ,
c omno nomen quod nominaiur, non goiem
fn boc axcak), verum eliam in futuro. > Si quid, , . ,
, ,
inqoil, in coelo egi, inferius egt agguropto et exal ,
tato, cunctigqtie ipee esl auperior. Disciroug aalem
,
qnasdam esse poteniias quan jam qoidem noimiiari
, .
ncqneunt, tum vero revelabuntar.
t .
V B K S . c Et ottiHfa subjecic sub pedeg ejug. >
" *, , Nc cum audig quod sederil gupra, exislimeg ipsum

8opercoei1e8tib8, eapra omuem prtncipatn, ei poi^statem, et vlrtutem, el dowinatioan>. > Mon dixH
, kJ est, eupra : aad , id est, plue-

Variffi lecltoncs.

* .

7 1

m .

** .

0.

1049

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. -

CAP. I I .

1050

, , pralalum laatmnniodo, ostendit quod ei Doaiiinin

. <
eum fecerk ommurn. Nee smplretter subjecit, sed
, c
exirema sabjeclione : Sob pedcs enim < ejos.
c .
E l ipaum dadH capai snper emai Ecciesi. >

Pap*! Eceleaiaiii qaoqne \n eottem tbroao eoiloca. !
, ! i t ; ubi eniai capul esl,. illic t corpu*. Quodvero
" . , , ,
ftti, 3 7 7 * Super omrtia, > significat, o**dexcelsaro
, rapnt derterit, qeod sfuper omara sit, atigalos el sn, .
per arcbamgelos.
" ,
VE*S. 2 3 . t Q r a eet corpti* ipsius, pteniludo ejaa
. > "
qni omirta in omnibus adimpletur. Ne, audito ca,
ptte, putes principaium aliqwem vei poteeiatein ( ), ,
gnifleari (aam el baeecaput significai), ail, Chrielua
,
est capat Ecclesi veluii corporis, atque ita iili con juneiue t naiio: Ecclesia cst pleahudo ipeius. Ut
. " entm corpue est pleniiado capifis, replens ipsum
, *~ per propria membra : buac ad moduai Eccleaia esl
*
pleuititdo Ghrisli, qoi omnra in omiribus adhnptoiur.
,
Adimplelorenim Cbnsiut, ac vehui piene coostim. , malur per omnia membra in ootnibas fidelibu : vel '
uii qaoad manam a4)mpletur io bomine miseri corde, et qni aliaa i a i r m i s auceurrti: quoad pe , dem adwiptetur in eo qai verbi Dei amore peregri ttatur, ifi eo qui fratreft invlsrt : et quoad aliad
,
meinbrum m alio ftdeli. Sie fit at qaoad omnia
- > . membra in omnibua ftdelibus adtmplealur, boe eal,
per omties fidelas, tlto aliam graliam eorUribueme.
;, , , - eaim impletur caput nostram ChfislttS, boe

. - - * l , perfeclum corpt reeipii, quando ftimul omnee

, ,
fverimos cojjanclt et congluliitali.
, \ .
CAPUT .
. .
\
V E R S . 1, 2 . Etvoseam essetis ddictia
, ,
et petcati, in qnrbas aliquando- ambulaiti stcun , ^
<Tam sawilom momH kujus, secwnditm principeia
. " poieeutis sferia, epmlus. Supra dixtt qiiod eara , dem pefertiam et opertiowero osienderli Deue erga
, ).
nos, quam ift ChHelo* Eientm de IHo Uixrt, qod
, $ ezcitarii eum a mortuJs, et consiituerit superomniar
, .
deincep* vero denobis )am naoo varba facU, c Vog, >
, ,
hrquieoe, 4 cam easciis morlui % (nwriem xoo cor< ( ,
poralem ex Adatao prvpagatam, sed aainaf, a BObts
e

, , k> ipsis coniaHam, Mfflrpe peccal#rum) sHecHavii

, )
. " ^
,
*
, , .
*
, *
, ,
. >
, ,

exciiaviique. Itaqueeadem pofeetia Dommum exciravit a morte corporea, ei r m 41 a morie aniroae,

peccatisriticei; ime-vero, amimo tfaosmatare ma}os eat qM> vaotUim axctcave, ut s$*pru eomraenioramm esu Senatw fgHur toiins ki loei esi bnJiismodi, etFami m lengam exteiidaiiir, ifsque dunr
perveaeril eo tfbl dlcit: Vivifleavit shwui caai
!Hri8to, muliis mmlram {xtePposfiis rapeiiiioneque Hicta cum avl, Deas aulem qai opnkntus eal
In miaerleofdia. Con dlxfesel igiuir eos essamortuo, ae monairataet quomodo riierinl m o r l a i , HW
f

, Vari lectiones.
" m.

" .

' ^ m.

1051

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

K52

miruai per deltcta et ptccala, bifariam eos conso- ,

, ,
lalur, per hoc qnod a i l , c In quibuf oliai am, , *16
bulaeiis, ei noa hodie: lum per boc quod iwferl,
, \
qnod a diabolo 3 7 8 "> poteslatem redacti pecca , ,
baiifi, et lotam non erai vestrom, eed ei cooperaio .
ria vestri, qui adeo poienler vos suo j u r i subjugabat.
, c
Peccabalis i g i t u r , c secundum aaecoluiit mundi
, ,
bujns circumambulantes, hoc esi, mundana et
, \>
lemporaria cogilantes, atque hoc tasrulo perperam
. , * met.les. Non enim saeculum malum esi, aed abutue
. , xibh
ejus. Utud enini dattim esi nobis ia ducem, quate ^,
nus corrupiibile est et fluzum, excilans nos ad in * \ }
cornipdbilia et mlnime fluxa. Nos autem corru0 , plioni el fltixui bujus alligati, ieciams illud non du, * . c "
cetn, eed impediineutuoi. Principem autem potesla
lia aeris diabolum appellat, non Condilorem, per- & , ,
. " ,
iitde ac exsecrandi llauicbaei : Principem eaoe,
qaod mortalcs ipsi eerpsos ei subjecerani, acplures ,
ipsi gerviani qtiam Deo. Verumiamen iu boc sscculo .
est iste ejue priacipaius, ac aerem non iraoscendit: ,
* /, '
n m eiiim in coelo locum habet, eed subcoelo. Pro .
plerea Paulus principem poleaiatie aeris appeUat,
non veluti ia aerem domineiur, euraque guberoel: ,
, , ! '
Abeii! sed quod in eo demoretur. Nam cum diabolue
apiritus sii, in aere, velqd spirilu, commoralar , e i . ,
, , ,
hucusque potestalem babal aique poleaiiam, super
eae qui sese ipst subjiciunt principalvm exerceas. , Nonnulli vero, c priocipem aeris p r o , atrearain . , ,
poicntiarum, inleUiguol : unde ei iniuiii, aiunt, . ,
1 1

< spiritns : boc esl, juxla principem el domina-

lorem oninis spirilus in aere veraantis. Poslqoam
enim semel princeps faciaeest, videiur ab eo prin*
cipalu ne poel tranagrestionem quidem excidisee.
c Qui nunc operalur in filiis diflideiitiae. Non
d i x i l , Qui cogit, aed, Qui operatar: unde planuin est quod io volualarioa dominetur. Si enim
aobis invitis domiaareiur, cogerei eane, u i i ex eo
qtrod sequiiur planuoi esi. Operatur eniro, i n quit, c in flliie iaobedientise, boc esl, qui uon
obiemperant Deo, sed qui illi noo coacii obteoiperant.

* < * ,
;.
,
.

, , , ,
. > " , .
, * &V
. t , ,
c , ,
, ),
.

Y E R S . 5. c In qaibas ei ooa omnes aliqaando
eouversaii surous, in desideriis carnis noslrae, fa- ,
. >
cieaies voluataie earnis et cogitaiioaum. NOR io
koc aoloconsolalus esleos, quod diceret ex diabolo D ^
, ,
, .
fuisse qood peccassent: verum eiiaro per boc quod
seipsum ei oronee reliquos cam illis ia eodein or- '
dine collocel; nemo aoiin sioe peccaioerai. Concu* .
. , .
pigcentia autem caraia eas q u ax carnali afleclu
sunt, dicit. E l quod earneio non accuaei, mauife* , ^
slum eat. Cum eniin dixissel, Facioolea volualaies > , outtv
. "
cantis; subinlulit, < E i cogilationum : > boc e s i ,
, ' ,
nibil spiriluale aeaiteales. Proiode caro non est
. , ;
accusanda, sed meaa et cogitatio ad voluptalis aflfe^
ctiooes perirahens. Vel eic: Gogilaiioneael meniee
.
noairas 3 7 9 coinquinavimug, oogiianies quae mala

Vari lectiones.
** .

"* .

8 1

1003
EXPOSITIO IN EPIST* AD EPHES. - CAP. I I .
1014
. , soni : et carnem. facientes ea. Poles aulem carois
\ , xa\ .

quideiu opera fornicaiionem et hujusmodi accipere :

mentis auiem sive cogiutiooum^ iovldiam, vindietare, Idqtie genns alia.
Eleramus nalura OHi irae, sicut el caoteri. >Pro,
Coacerbavimus Deum et provocavimus, ei niliil aliud
pranerqaam ira revera eramua : quemadmodum et
filius boiniais nalura esl liomo, sic el nos. Pcriode
autera ut illi filii gebennae et perditionis dicuniur,
qni wtia digni s u n l : sic etiraeiilii, qui quaeira digoa
auni faciunt. Naitira auiem. pro vere et geneine,
6iculet caeteri; neeo eoim liber erat.

f , .
* , \ , , *
,
, \ . "
, *
t > . ,
, > , , ,
* .

. >
Vaas. 4 Deus auiem qai dives esi in roiseai& * ,
cordia. Nos quidem ira irrecouciliabili digaa pa , t . irabamus : Deue aalem, noa siaipliciler ini&ericorg
exsiaiens, eed dives io misericordia.
c
c Propter mullam cbaritalem suam qna dilexit
. > .
aos. > Dileclio eiiam a mulia misericordia est. Quo , ;
moilo eairo, cum lilii irae essemus, d lecli fuimus?
VERS. 5. c Et cum essemus mortui deliclie, con .
vivifieavit uoft Gbristo. Hic landem esl reddilio
, sensus quem supra inceperat; caciera vero auut
. ,
inlerjecta. Iiernm auiem Cliristus medius esl, ei
* , .
res fidedigaa. Nam si primiii vivunl, lum ei nos.
* ,
Yivilicavil eaioi et illum el nos : illum qutdem, in
, ' .
actu ; nos vero, in poteniia nunc, paalo post vero
etiam in aciti. En excelleniem niagiiitadiaem po ,
teniiae eju,eoquod morluoe nos, irae filioe, vivilU
, ,
.
^ carit. Alque baec est spes vocalionis.
# (Gralia esiis servaii.) Hoc ex aaimi cousler'
,
nalione, et cum aflfectu ia medium proiulii, ineffa ,
bile Dei donum admiratus. Noo enim labore ei pro ** . , ,
priis operibus servali eslis, sed sola gralia. Quod
, . "
enim adopera attiaci, poena el ira digni eraiis.
, .
Yaas. 6. c consuscitavil, et consedere fecit in
<
coelesiibus in Cbrislo Jesu. Quemadmodum primt . >
liis uoslris, et capiie, Chrislo videlioel, exciuio,
, , ^, ,
el nos per ipsum exciiavii: buac ad moduni, illo
*
gedenie, reliqtmm corptis simal sedel. Propterea
, . *
i a q a i l : c ln Ghrislo Jesu, > boc est, Quia ipse se * > ,
del, nos eltam sedemus. Yel, Goasusciiavii, > non
. "II, ,
de resurreciione accipieadum est, sed de revivMica-*
,
tione per bapiisma. Qu^modo igitur consedcre fecii?
. ;
, , c . D c St eueiinemue, > i u q u i l , et cotiregnabimus >
El Ghrtslus, Sedebitis super duodecim ibronos .
>
rorsus : c Sedere auiem a dextrit meis el a si , < ,
nistris meis, non esl meum dare vobis, sed quibut
, ,
paratum e s t . haqae paralam esl.
. " .
J

"
,
, . > "
^,
, ,
1

b I I Tim. u , 12.

< Matlh. xix, 28.

YERS. 7. c ostenderet in saeculis eupervenienlibas abundanles diviiias graiiae suai, in boaiiale

erga nos, in Gbrisio Jesu. Ne 3 8 0
Don adbibeat dictie, oralioaem probabilem facit,
E u i , inquiens, non propter cbarilatem qaam erga
uis

fi(ieui

Marc. x, 4 0 ;

Vari lectiones.
e

* af m.
.
' . ,
m. Sed quibus paralum esU Hoc igitur etnunc ail, quia el nos tedebimus. Itaque paratum

e$l.

1055

THEOPHYLACTI BULGARt/E ARCHIEP.

tiTot

nos babot, tamen quia bonHaienv suam oslcnuere ,

. ,
veiit, omnino facief. Hodie enmi plcriqae eoni i n
rredulr, in futuro tatwen eeeculo oames agnosceiit
, ; . ,
quld nobis donaverit, cum sancios in gioria ineffa , ,
bili conspexerint. Qitod vero a l l , c In Chriato Je$, *
hoc cst, adCbrfotum solum hasc conslatent, se * , ' *:
per ipsuitY veutem etiam ad nos, veluti a prtmittit , * . 4
ad toium-: ac simulvivifeabiaiur, ac simtil eedebimus. Ha?c quideai magnas Joannea hie itfcll. Ii
Evangelio vero Mattban dicii, quod lone nomo-sede- , . " .
, ;
bit. Yere igitur Spirim el revelaihme opn 81, f
. ;
inielligamus profuadttaieut mysUriorum boroen.
, ;
Nisi euiin sapieniissimus illc doclor Joannes diser>
, ,
ris- verbis dixieaet, quod el no* seasuti simtie, pae, *
sHaffqurs affirmare qood in Gferfeto eedermes., per
-

~ .

_
0

mde atque ln Cbrislo adoraimir *b angetia. Now

enim nos in noafra peraona atforariitir, ted natar*
neslra unita Deo Yerbo, adoraia, ad nos gtoria- fota
traneic. Idem igiiuret mincdteit, quod^l noe sedebrmus.
Y E R S . 8. c Gratla emm eervait esife per iideav.
Commemoraiis iis qnas !>er snar, ntmpe quod graw
ira servali sinmrs, iirtulit etfcanr qnoxl nosirum eftt,
c Per fidem : ne de&truai Whenm arMisbinic hoe IKNI ex>oWs, Der donum est. ffursos
Hlud SHstulii, inquiens, qeod neqw fida* ex fttbil
ait r nisi enim venriesel, nisi tocaseet, w>n obe*
diiwerous. r Qaoffrodo enim, rnqutt, c?*ewl
nisi andiaat? Proinde et ipsa fides donum De e ^
Q
Yel aliier: Nom floVm dieic domim Dei, caeiefua
fldem ervari, hae est donum 0d. Esto i n i qvod
fides noacra ett, quontodo poiuiseei iaia soia aoa
servaro, nisi De^pfacowsel Booswcpre per ipaam,
na in teiotn eirmis otjoi sed at aoa qeoqiw alquidconferre videamirrf;

.
{
,
,
* , \
.
,
, , "
, c * > wa
.
c * . >
, ,
* , , . , > , ,
; > . "
* , 6 &i
, .
,
, '
, ,
;

VBES.
Noa ex aperiiHiSy ne qufs gferieier.
Noe pera bafbenles noir repuki, v e r u preditas ab
periimegratia nos s e m v i t , u i cx eveai ema
habeat ude gioriart queal. Nam eonjuacife f D t f
bic noft eal cavsali, ted cx eventa rei.

c , .
,
, , *
. ,
c ", - , ' .

Yeas. 10, t iperai enrm sama faciara, crarti itk*

Cliriaio leea m openbiw \mm$ qm paepaTavTi
D m , ut in ipm& aaibolemns^ N gi aodiaa, aoo er

c ,
, ,
" ,

eparibva- aoe easa iustiflcaloe, at$e* fia$ cirta D

dpera; a i t , qood vvtic poet Adem operibns opoa
esi. Gaaditiiaes eftm Uv ChrfecJoao, ot nova rea^
lora fectite ea defancto irbl vtfer* bonvine i* bapusmate. Ac qmniediimAim in prialpia>
cm non csaeay prtfduxii %H eoae, sic eaamnum
tu bene eseos, te p r o t a l i i c o * d i t u e q e , no tit
oiieris, verum ut apererts, el in bonis opertbat
ambel^s, boc eirt, OflMvem elaiis laae fatMi m
faiece perfieiae : a<m thioa ireave annte, sed ornneni
viUe laae cursum : boc enim indkai per, ambule Rom x, 14.

Jtpyw , (^ l
, .
,
,
.
,
^
'
, * * '
, t f t * ^ ,
,
. ,

V a r i lccttones.

Wn

EXPOSiTIO IN EPIST. AD E P H E S , - CAP. I I .

1038

. *
Deoe caim praparavfl baec; qoocirca non
licef illa rejicere, ceu apere divinitus deelinalo. In
, ; *.
* , . opeiibue bonis, non in uao opere, sed in omnibus :
am ei unum deH, mulilata esl virins. Grcgorius
, * ' ;, autem Tbeologue isunf, Greati m operibus bonis,
tioa de creatione in bnpttemate, verum de prima
, ,
creaiioue inter prelatus est.
c ,
V E R S . 11. t Propter qaod memores estote, quod
, vos olim genles in carne, qui dicimini praepulium
, ab ea qaas dieitar circarocisio in carne maeafacia,
'. . * quod eratie illo in lempore sineGhrislo. > Cum dixis , , eel qnod morittos servarit, diclurus jam est quibus
;, *
eequales fecerit el cohseredes, niniirum, Israeliiis:
' * iflgens eiiirn horum erai dignitas et aucloritas. ait,
. > e . ;
c Proptor quod memores estote: > propter quidf

*
. c >
, ,
,
. ; "
'
, .
. " ,
,
, \ .
< "^ fap,i \ , > '
* t , '
, ,
. *

p pierea
r0

qnod creali simna ad opera bona : boc

enim eoUim aufficil persuadere nobis, ot virtulis

raiionem babeamus. c Memores aolein c estote,
tJixil, eo qvod plemmque fttn soieat, nt qui a
magna vilitate ad fasitgium quoddam provecli sin4,
prioris status ne meminerint qu-tdem. Quid vero
est eiijus memores sse debetis ? Quod abalienali
eratie a Gbristo temporibus pristinis : nunc vero
victaiores tpst facti esiis, atqae adeo ei appropinquagiis, perinde ac Israel. Hic igilur bujas loci
scopos est. Animadverie autem quam scile eircumcisionem dejiciat, ostendens eam solo verbo
differro a praepmio, non opere. Vos enim genles,
foquit, in came, non ta spirilu qui dicimini, sed

> - non eslie : permde quasi dicat, tarne estis i n * .

ieriores, non in spiriiu. Et rursus : c Ab ea qua?
<, ,
dicilur circumcisio in carne, praelationem el lioxfl
norem innuens, qui in solis verbis el carne conslat.
, .
Praepailam igilur non erat gravis ac exsecrabilis

res, etiamei dicerelur ab iis qui circumcisionis
, ;
nomitie cristas lolierenl. Sme Cbristo vero esse,
* * * . iltud denwjDi vere ei grave et iniolerabile. Quorsum
, . igitur monstraiarui eos esse p&ntaipes gloriaa
,
Isfaelilaniin, dignitaiem Israelitarum elevat? At
repula lecum i n quibus devet, in rebus videticei
^
n o f i perinde aaceesariis. Non eniui ree eat necassarta drcomcisfo, sed indiffereas ac medla In r e liiis ver4> iwcessariie vebeiueaier eos alioliit, sanctos nominans Israelitas aique domesticos Dei.
4 , j D Y B R S . 12. c Alienati a conversatione Israelis.
, , ',
Non dixii, segregati, sed, c altcnali, > quando
quidem el Israelit exira legalem adeoque divinain
- ' , ' vitam erant, sed m>n tanquam alieni, sed tanquanj
<1>
*oordes.
.
4 Et boepites teslamentorum promis9ion1s. U^c
. , eltam magna eqparalio esl. Non cuim dixit, Non a u
, , , londeates lestamentis, sed omomo, c b<spiies.Eisv
, enim hradila exciderunl a promissionibos, lanier^
* .
non ut bospiies et alieni. At quaenam sunt lesia-f
;
wenta promlssionis ? c Tibi dabo et seminr IUQ
> ,
terram baitc , et quaecunque alia; promisit, sph
.
rltualiier inlellecta.

Gen. , 18.

VariflB lectiones.
. , ; .

' ^ ; m.

T I I E O P I I Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.
10C0
1059
.
c Spem non babeniee. > De fuluris ecilicet, de
,
resurrcciione el retribuiione.
c \ . Et tfine Deo in IIIUIHIO. > Alqut deos adorabanl:
' . ,
sed dii non erant. Adjccil autem, c In mundo,
, >
ul osiendat quod uon solum in coeleslibus Hebraeis
, ;. 01
erant tnftTiores, verum eiiam in rebus super ler
raui celbribus. Siquidcm Uraeliiae propter culiuia
.
Dei celeberrimi et clarissiuii fuerunt..
c ,
VEKS* i 3 . c NUPC auiem in Cbristo Jesu,vos
, ,
qui aliquando eralis longe, prope facli eslis iu
, ,
sanguitie Cbristi. Longe eramus a Deo, noo loco,
, ^
.sed voluniale et viue conversaiioue. Nunc aulem
( ), eu'
piopinqui facli sumus, non conversatione (nilenim
, .
auulimus ex opeiibus), sed in Chrisio Jesu et sanguine ejus. Naai ipse sangumc suo pro nobis effuso. , , #>
seque ipso pro nobis iradilo, liberavit nos a capii- &
' , \ . \
vitale, quas nos procul removebal ab ipso, el prope
adduxil. Poies auiem eiiam sic inteliigere, quod
, &
I rocul eraaius ab Israelilis, jam vero ipsis propin- .
qui facii sumus.
, ;
VERS. 14. c Ipse enim esl pax noslra, qui fecil
ulraqtie unnm. > Aoie incarnationem euim ingens . ",

eral inimiciiia inler circunicisioaeai el prarpulium :
, .
nunc auiem paceia adepii suaius, unum facti per
\ ,
iidem. Non porro eaim circunicisione et pr&pulio
signamur, sed idem unuaique nobis signuin est, ' , .
iides ipsa. Fingamus euiai duos, allerum servuoi,
, ,
allerum filium adoptalilimn, aique ambo* eumdein
*
offendUse : buuc, abdicalioue digna coiiiniiueodo,
,
illnm, quia faclus sii iransfuga : duinde ulrique
\ .
consltluaniur haeredes ei geuuiui. En ad euiudem ^ , \ b.
bonorem perducli suul, duoque ieii unum sunl facli.

Huuc ad modum gentes et Israelitae : illae quidem
, , *;.
m servi, hi vero Jaraeliue ul fibi iiapegorunu Quid
; ;
igiiur? adeone inagnuni parlicipare cum Israelilis? " , ;
ad coelos usque uos perduxi&ti, e l jam deaoo lan- ; , 5
quam praeciarum quid islud affers? Nae, iaquit, illa
* \ nfc
eniin oporlei fide comprebendere : ista vero, ipsis
. " , ,
eliam operibus. Pwterea, noa boc asserit, quod nos
** , '
ad Uloruia generis claritudinero 3 8 3 perduxeril :
.
sed quod el nos el illos provexeiii polius ad ma -
jora. Verumiamea niajor est erga nos beueflcentia.
, 0 ,
lllis siquidem proniiseral, nobis vcro ne promisil
.
quideai, sed procul abcramus, juxia exemplutn
supra positum.
D
,
c E l medium parielem maceriae solvens, inimiciiiam in carne sua. lnierpreiaiur quid eral me- .
dius paries maceria, inimicilia videlicel genliuia ei , ,
,
Juda3orum advereus Deuin, qua ex nosirU nasceba , *
tur deliclis, ul et propbela dicit : c Monne iaiqoi ,
tatcs veeirae dividunl iuier voseime '? t Medium
; * wv
igliur islum parietein, iniiuiciliam dko, di&solvit
, , *
ac djreaiii in propria carne sua. Quomodo? Sisleaa
. ; .
illic inimiciliam. Qtialeaua euim univil eaoi deilati,
,
perspicuum est quod reconcilialiooem feceril, coin11

* Isa. LIX, 2

VariflB lecliones.
m .
. .
0 .

1 1

1061

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. -

CAP. It.

1062

, plicatis el se invicem amplcclenlibus duabus na . , \

turis. Atque etiam alia ratione, qtiod expors pec , , cali apparoerit, universamque legem impleverit,
. ,
inioiiciltam diluil. Lex enim scpes erai, nenipe ad
, * - eecuriiatem daia, ut obflrmaret. Non servalaaulem,
, ' * oslenilil mediiiro parielem peccaium, a quo faclum
, est ul non essemus in lulo ei securhate, sed a Dco
. .
poiius separaremur.
.
Y E R S . 15. Legem mandatorum in decreiis ab" , olens. Ne quisquam objiciai : Quid prodesl, si a
, prtori legis iransgressione liberali, rursus eam ser ; ,
vare adigamur? a i l , Ipsam quoqne solvit. Cum
. , enim banc nobis ad munilionem dedissel, quia non
, , cuslodivimus eam, debebat nos punire: atqui legem
,,

is |plane
a?que
ac
si quis,

^.
|
i T twj*v,
n>
u a i i c iissolvii
IIBIITIV cet
t aabrogavit,
uiugaiu,
a
^ u c
,
,
9 7

, ,
. ,

,
, .
,
* * c ,
, . "
,
* c , * ,
* .
"
. > ,

ubi puerum paedagogo Iradidissel, hunc, cum non

obedirei, a paedagogo quoque liberel. Legem au'.em
niandatorum ait, lanquam de vita el moribus praecipientem : dogmata vero seu decreia, fidem, ut
qnac per dogmala consislal; pcrindequasi dicat,
Pro vita ildem introduxit. Non cnim ex mandatis
baec et illa facere praecipientibus juslificamur : verum si credideris in corde, ei ore confessus fueiis,
(u salvus erie. Vel dogmata appellai nrgativa Domini mandaia : Ego dico vobis, ne omnino jurelis : et, Ne irascamini *, > et id genus alia.
t Ut duoe condat in eeipso, in unum aovum hcminem. Non ex Graeco Judacum fecit, sed arnbos
ad meliorem slalam reduxil. Non dixil auiem, Per , *, , , Q mutel, aed, t Condal, ut perspicue osiendal
,
quod dixii, et quod a naiuralibus rebus deinceps
.
non oporieal resilire. Ulud auleni, Ia seipso, >
, , > , < * > acciptiur, vel pro, Propler seipsum : aon enini
\ ,
aliqais alius istud fecit, sed ipse pcr seipsum, ei
,
Judsettm eigemilem conflans, unum protulii novum
. "
et 3 8 4 admirandum. Yel quod ipse primum exbi ,
baerii forinulam nobis ei exemplar, visasque sil
*
ille primus i d , qaod illos fecil : el quia medius
,
uirisque facius, binc Judaeum occtipans, illinc vero
, ",
Gracum , commiscens iltos, acomne quod alienum
, ,
erai extermiuans, divinitas per ignem ei aquam
.
refiaxerit. In hiimana igilur natura quam assumpsii,
, , qiiae conimunis eei cum Graeco tum Judaeo, e l pro
, ulriusque ealuie assumpta, in hac, inquam, ab
,
j corruptione et vetnstate ex peccalis contracta,
^, !
alicnata, condidit duos in unum novum hominem
,
a senio peccali alque injuaiitiae liberaium. Non
;
adbuc eaim bic et ille suis cujnsque proprietatibus
, * exprimunlur, sed unius bominis secundum Chritlum

formali idiomala utrumque denolant. Propius
.
atitem atlinges quod dicitur, si inicllcxeris ipsum
^ , Dominnm esse angularem Bummam lapidem, hos
, ,
auietn duos parietes in ipso condilos.
'..
c Faciens pacem. > Et inter se mutuo : nam
{ . > (
1

* Mailh. , 34.

'
7

lsa. u v , 9.

Variee lectiones.

. .
/ .
. * . * ./: .

'

m.

' .

1063

T h M ) P i i * L A L l j BDLGARUB ARCHIEP.

Juilaeus luai gentili copulalur, quando Odelis fueril,

maxiir,e vero apud Deum : quod magis propriuro
est, ut deinceps palefiet.
Y E R S . 16. C t ut renoociliet anbos in uno corpore Deo pcr crucem. > Non d i i l i , Conciliet, sed,
c Reconciliei, > ostendens quod et olim per legern
conciliabalur ad Deuro huiuana naiara : deuideper
iransgressionem ioimica magts facla, rursus ad
Deum reconciliatione opns liabuit, qua? quaei per' fecla, nierilo appellalur Yeconcilialio. c In uno
aulem c corpore, > boc esl, suo. Q u enim nobia
debebaiur poeoa, ipse suslinuii in corpore suo per
crucem, id quod supra dixil, la carne : > ac rurBua, Duos condel in eeipso. Nonnulli auiem, f Ia
uno corpore > sic iuleliexerunl, pro eo quod est,
veiuli corpus faclos ulro&que; cujas ipse est *
caput, conciliavii Deo.
interficiens ininjiciiiaro iu ipso. JNon d i i i t ,
solvens, verum quod et majorem babet eropbasim,
c lolerOciens ut non aniplius resurgat. Quomodo
igilur rursus resurgit ininiiciua? Ula qaidem nunquam resurgii, aed aliam progeaerauius nos denaa
peccaotes. Quod ail, In ipso, xd ad crucera
referendum esi, vel ad corpus ipsine. Eianim inimiciliam ia cruce eliam occidil etin proprio corpore,
in quo crucem recepU.
Y E R 8 . 17. C TOniene, evaagelizavU j>aceai vobis qui longe eratis, el iie qui prope. > Noa alium
misii, sed ipse venil eervi ac mbiisiri formam duens, prsedicaviique pacem, ad Deum videlicei,
illis qui longc eraui gentibus, c e iis quiprope >
erani Judxis. Hi euim Deo familiariores puiabaalur. Dixii enim Clirieius : < Pacem relinquo vobis i : > et, t Coafidite, 3 8 5 8
luuadum : >
ei, PaLer vos amai : ei, c Oauiia quaecunque
peiieriiis,accipietts . H a e c e a i m oinaia pacis aigaa
6UUt
Y E E 5 . 18. < Quoniam per ipeum babeiaus accoa&iHii ambo ia uno Spiriiu ad Pairem. > iram solvil
per propriain uioriem, deinceps aulem ajaabilea
fticit Pairi per Spirilum, gralos nos facieus una
graiia. Non euiai illos ul viciniores, majori, aoa
vero ul renio4iores, minori doaavii : ecd b) ua
Spiriiu ulribque uaaui graiiam dedii, sicque ad
falreni conduxii. Vel, c io, > pracposiiioueai, p r o , ^
Per, accepil, ul sil seqienUa bujusaiodi: Per ipsum
et per Spiriluoi adducU sumus ad Palreai.
c

v i c i

Y E X S . 19. f Ergo jam aon estis bospiies ei adveaa>, sed coacives sauciorum. > Qaia FilUis aianei
ja sejnpUernum, qi non mx\\ coasecuiuri superuaiu
civiiaieia, bospiies et adveiiae aunt. Nos aulem
(ales nunc non sumus, veram coocWes sajicloruai,
pon simpliciter Judaeorum, caeterum saacionim
iiioruin palriarcbarum etpropbeurum, ac in eamdein
i Joan. xiv, 17.

k Joan. K V J ,

33.

Joan.

1064

, >
), - <
, .
c \ { , , ).*
-7}, ', < * >


,
.
1\ , , .

* , t '
II ,
t , , , \
| y , *

, .
. Oix el,
, , ;,
. <
;
.
, , > ,
.
, , \
.
t
* . * , iU'
, *
[/".-.], , >
^
', '
t ,
. * <
, ,
, t ^
t , . >
.
* " ' ?4, , , Vt$
,
,
, $ .
, , ,
' ;
, .
, , , , , ,
'
.
" ,
, !;
,
, . .'^;
,
,
, )*
Marc. , 24.
xiv, 23.
1

1 1

Variae lecliones.
f

.
ia.

. .

11

EXPOSITIO IN

1065

E P I S T . AD

EPHES. -

CAP. I I I .

10C6

, , , rbem conscripli tnmus, qna? ift coelis est, q n pei>

aeveral, qtiam ilii eliain desiderabant.
v.
c Ac domeslici Dei. Quod illi per multos laborex
. "
vix
obtinuerunl, nos per gratiam invenimus, Deo
, , dciliti, ac domesiici facli. Ecce spes vocationis : hi
. *
inli euim spe vocali sumits, u i lalia oiiam reci , ( piamus.
.
V E R S . 20. Superdificaii super rundameatnm

aposiolorum el propbetarum. Exioiiam coaduna ,
lionein genliiim ari prophelas et apoeiolos siguificare

voiens, c Suparadificaii, inqoil : periude ac si,
, , *
- dicere vellet.Fundameniem positi suai propbotae el
aposloli, vo$ reliquam struciuram coroplevisiis, ut
,
, omnes vos^efliciaaiini tinum lemplmn D e i : ejusmodi
, ^ scilicet esl i l l u d , super propbeias et palriarcbas
a?dilicari, quod alibi insiiiooem dicii. Priinos aulem
* .
,
apoaiolos posuii, etiamsi siat leinpore novissitai *.
.
c Ipso summo angulari lapide exsisictue Jeu
" .
Chrislo.
Qui omnia conlinet, eei Cbrjslus. Ipse
.
enim suimnus angiilaris lapig ei parietes coniinei
.
el fuadainenla. Aniinadverie bic quod uontnmqtiniu
; ,
ipsum superne ciagere universum dicat, abi ei capui
, *
ipsum
vocei: nonnunquamautem et infra, ut in angu, *
lari lapide: alibi autemet fandameiitum ipsutai vocat.
.
VEBS. 2 1 . c In quo omnis aediflcaiio conslrucia,
c ,
crescil in lemplum saaclum in Doinino. > ln
. ,
angulari lapide islo, Cbristo nimirum. omais aedi, , , " , ficatio, Sd est, omnes fidelcs coiislrucii ei u n i l i ,
, ,
\ , Q congenile et inseparabiliter crescuni eioaip)enlur,
386
lemplum Dei. < Hsibitabo enim, > in, . quit, ia ipsis ct inanibulabo . Nam el coinmu , , , .
niter Ecclesia, boc est, coll^ctio oranium fidtiliiiiii,
, , ,
dicitur lemplum Dei, ei umisquisqae priyalini, t lu
, , .
Domino aiitem dixil, pro, Per graliana Dontlai, nou
, c , ,
per noslroslabores.Guni auiem dicil, cenairticli, >
, ' . ,
osieadil quod in templiinc Dei noa aliter coalescere
,
possimus, nUi et viiam vivaaius quas respondeal
,
ipsi summo angulari lapidi.
.
V E R S . 22. In quo el vos coaedificamini in babic
taculum Dei in Spirilu. > Uuiversi quidem Odeles
. \
in boc coa3diflcaiilur, ac vos quoque Epbesii, ul
,
sitis babilaculum Oei in Spirilu, boc esl, pcrSpi,
rilus auxilitim : vel ul scnsibili slruciur opponcrei,
, .
"li D dixit, la Spirila. > Perinde ac si dical, Dei liabilaculum spiriuiale. Proinde ad secuudum usque
, c '
advealtim hxc cosedilicaiio Gi per nbilibei credeuies.
.

.
11

u t

fiiint

1 1

1 1

C A P U T III.

. .

Y E R S . 1. < Hujus rei gratia ego Paolus vinclue

Cbrisli Jcsu pro vobis genlibus. > Cum hai tvnns
Gbrisii erga nos curain iadicasset, deiaceps ad suam

. >
, \
19

Kom. x i . 19.

Levii. xxvi, U .

Variffi lectiones.
1 1

" m.
. , \ .
^. .
. ' .

1 1

PATROL. G B . CXXIV.

34

TllEOPHYLACTI BULGARl/E ARCHIEP.

<quoque iransil. Quia , tnquii, Doutinua itteus talia . , ,

erga nos exbibuU, n^eesse esi ui ego quae pro viribns ,
f>otero, afFerreni : vincius igUur suin pro vobis. . .
Nam licei illeciirciGxus sil> ego lamen vinctus suin
,
pro vobis. Dicens auiem, c Pro vobis geniibus, >
. , , > ,
boc indicavit, quod Non soluni voe non exsecramur, , \ venuii eiiam vincimur propter vos, el Cbristi vinctos
, ; 1103 ipsos nomiiiamus f loriae id nobis dutentes.
.
V E R S . 2 . Siquidein audivisiis dispeusaiiotrem

graiiae quae dala esl mibi erga vos. * Vaiiciniuui . ^
Dei ad Anaaiam imiull : c Vae elccironts mibt ilie ',
esi, u i porlet tioiuen roeum coraai geniibusP.
, ,
Hevelationem quoque mysierii, co quod ab homi- ,
nibos tliud non didicerii, gralise dispensatiouem
, .
vocat. Sic eiiini, inquil, dispenftavil gratia Dei, ut
, , ,
coclitus vocarer ego, utque excaecarel luaiiau suo ^ , \
me inobedieatem, t i i sic laudem obedirem. c Erga
, . ,
vos auiera, i n q u i l , dala esl mibi gratia. Ipse , . ,
namque dixil mihi, Ad genies longinquas eiuan . " ;
dabo le*. > Proiode graliae boc loluni esi, ei nihil
, .
ego mearuai virium atluii.
V E R S . 3 . < Quoniaoi secundtim revelalionem no "
luro fecit mibi mysterium. Ecce, gratiac opus esl
. > ,
inysierii revelaiio. Mysierimu est enim revera,
. ,
genles ad niajorem, quam Jadaeoruai sit, boaoreiu

a suauna viliiaie reducere.
.
Sicul siipra scripsi in brevi. > De quibus 3 8 7
c . >
supra locuiue est/ dicil quod vocatac sini genles qiue ,
Jonge eranl; quodque aediGcali sinl supra palriar , *
cbas, el quaecunque sunl hujusaiodi. c la brevi > C , ,
.
aotem, pro, paucis, dixit.
1

1 0

V E R S . 4. c Juxta quod poieslis legenies intclligere cogniiionem meaai ia mysierio Cbrisii. >
Scripsi, inquil, noii quanlum oporlebal, sed secunduai vires veetras et captum vesiruai. Ex quibus
potestis iatelligere coguiiioneia nieam quae niibi est
ia mysterio Cliristi, boc esl, quomodo cognoveriin
ci intellexerim mysterium Gbrisii, quod sedei a
dextris, quod nos etiam consedere fecerit, quod in
scipsocondideritulrosquein unum aovuro bomiaem,
et quxcunque alia ad mysteriam perlineia. Aguosceiis igilur dignilaiem cognitionis meop, qiioniam
lanla paiefeceril niibi Deus. Nam quod hoc magui
t-.onoris ^ i l , audi : c Non fecit sic, > inquil, onini
l.enti *, > quoniam juslificationes et judicia sua raa- D
nifeslavii Israeli .

6
. ,
\, , ,
*
, ,
, ,
, 6 ,
*
, .
,
. "
, , , <
" , >
.

V E R S . 5. < Quod aliis generationibus non esl

:>gnilum iiliis bominum, sicul nunc revelaluiu est
sanclis ejus aposlolis aique. propheiis ia Spiriia.
Quid igilur? Non norant propheta. ? Ecqui Gbrtsius
iuquil : Moses el Propbeiaj de me scripserunl?
El, c Scfulamini Scripturas, illae namque suut quse
leslimonium perbibeni de me ? > Priiuum quideui
boc nunc Paulus ail, quod omnibus hominibus non
luerii revelaluiii : addidil enim, c Quod in aliis

i "
, ;
. ;
; ,
;
, t
;
, * c "

Aei.ix, .

9 Act. , 2 1

1 1

Psal. C X L V U ,

8.

Varifle lectiones.
1 4

1 1

. .

lbid. 2 0 .

Joan. , 2 9 .

1CG9

EXPOSITIO 1N EPIST. AD EPHES. -

. > "
;,
, ,
.
,
. \ ,
, *
*
,
:.
c ,

,
.
. ,
. . .
, * , ^
:*
.
,
*
; c ,
,
>. ,
> , '
, c , > .
,
.$ .
r

CAP. I I I .

1070

generalionibus est palefaclum (Uiis taoininuni.

Deinde el quod ad liunc modum ne prophelis quidem
cognitum ftieril, aeque ac nunc per res ipsas palefactum esi aposlolis ei Tesiamenii propbelis
per Spirilum sanctum. Nisi enim Spirilus docuisset
Pelrum, Coruelium, qui ex geniibus erat, cum suis
non stiscepissei * . Observa auiem quod de circumcisione nihit, de genlibus vero revelationem faciai
Spiritus. Res enim ardua erat ei magna, geutes
exsecratas ad Evangelium admUii; alque veteres
adeo exarle ntysterium boc non noverunt, quandoqtridem el Pemi% qui lattlus erat, bac de re Spiriltis
instilutione indigueril.
VERS. 6. t enics esse cohxredes, ei coniorporales, el coinparlicipes promissionis e\us in Cbristo
per Evangelium. > Iloc est myslerium, geuies csse
colioRredes promissionis Israeli faciae, simulque
parlicipes. Eranl enim participesproniissionis Israeiiia?, ceu gens saucla. El gentes bacienus iinpnnu
bujtis una CUIII ipsis participes fuerunl. At qna ralioue? c In Christo, > boc
per fldem in Clirislum, quae per Evangeliuni ipsis obligit. Nec saiis
illi fuil dicere, Cobseredes, simulque participes :
veram ul indiceL magnain propinquilatem ei unionein, c Corporates 3 8 8
^ ' - I " enim
corpus facli sunl etbuici cum Israelilis sanctis,
sub nno capiie Clirislo contenium.
e l i a m

,
V E R S . 7. Cujus factussuai niinUter perdonnm
, graiiae Dei, quod datura esl mibi secundiun opera . > - ^ tiononi poienliae ejus. Evang^lii fuclus sutn mi , \ *
nisier, ct viactus sum ipsins gratia : verutii nou
,
ineuui opus esl isibuc, sed donum divinse graiiaj,
, , , ).:,
qiue data esimibi, non simpliciler, nei|ue perparce,
,
sod poienlerel liberaliler, ac iauquitii jam operelur
" . ",
Deus. Vel, quandoquideni donavil niihi Deus bocca
, '.
minielerium, largilus esi paritcr milii poiemiani.
, .
Nain uon salis fuisset aucioritas, nisi adjecia esset
- , poieiuia. Tria oporiet iiosatfcire ei conliibuerc ad
, , * ministeriaai, animara periculorum amaiilem, sa , ' ' pienliam el intellecluui, viiantque incalpau.ui .
.
Deum auteui vhuuena dare, per quam liaec oninia
cilicacia sint.
c
VERJJ. 8. c Mibi miaimo onuiiuni saactorutn data
.
est gralia baec. > Quki verba faciurus esi do graiiu;
, \ Dei ainpliliidine, vide quanla madestia de se ipse 1. quaiar. Posl eniiu l o l prarclara faeinora, seipsum
, ,
iiiiitiinuin appellai, non apoioloruui, ied oiaiiium
, , .
sancloiLDj, boc esi, fideJium. Hoc aatem, si uio, " , ,
desliam spccles, majus esl illo, c Nou $um dignu
c " . >
vocari apobtolus . >
c
< ln geuiibus evangelizaro iaipcrvesligabiles d i . , ,
viiias Cbrisii. > Qaalis, iuquit, gralia dala esl nubit
;
Ui in geaiibus praedicem Evaugeliuai. Alii eaiiu cir ,
cuiHcisioni, ipse vero genlibus Evaiigeuum aunaa. "
iiabai. Pioinde gralia iudigebat, cuoi luinori inajora
l k

AcL x, .

I Cor. xv, 9.
Varia) lectioucs.

* .

" .

10-1
TIIEOPIITLACTI BULUAIUiE AKCIIIEP.
102
credereulur. Cum cnim ipsi iiijunclum esscl ut i n - . ; ' lcriorcs ei pujon s ad Cbrislum converleret, per
, ,
lioc ipsum magnus efficitur, qui parvus videbalur;
[/". | . .
graliae igitur id opus est. Si auiem impcrvcsiiga; :,
biles sunl diviiix ipsius poslquam nobis apparuii,
;
quanlo magis cssemia ejus? Quotnodo ighur Euno ;
inius se islam comprebendisse jactabai?
VERS. 9. E l illumiiiare omnes, qua? sit dispen ,
snlio niyslciii abscondiii a sxculis in Deo. 1 Quod

genies quideui Yocanda? cranl, noverani foriasse
. " ,
pcr Spirilum cum propbelae, tum angcli : quod

vero ad lanta bona, el ad sedendum supur ilironnii
, "
, ;
Dei, quis, quaeso, boc exspeclasset? Eam ob rein
nsybtcrium > boc vocat, < in Deo abecondiium a
,
saeculis, > boc esi, antea et a principio : noa euiin
.
recena csi bxc dispeusatio, el ipsi soli cognila.
, .
1 7

c Qut omnia creavit per Jesum ChrisUim. 1 Pulcbre crcaiionis meminii. Qui eniin oniaia condidti.
Deus, itiquil, est per C b m i u m , c Siue ipgo eniai, >
iuqtiit, c facium est utbil * : > el hoc per ipsuin
revelai.

< . >

, , , , c
, , c '
.

t >
3 8 8 ***
* Ulinnoiescalnuncpriacipaiibus

ei potestaiibus iu coeleslibus per ttcclesiam mullifor * . >
mis sapieniia Dei. 1 Neque guperiorjes principatus ei
,
potesiaies, neqoe iuferiorea noraul inysieriuui glo . .
ri33 geniiuni. Eienim angeli el anhangeli boc laii*
,
luni modo coinpertuiii babebani, quod Israel essei
, .
pars Domini, adeoque populus ipsius. Gabrielporro
boc lanium noral, quod eervalanu easel populuai Q ,
huum a peccatis suis. Qaod auiem genieg untiiai
. "
bouorem consequerenlur, nuuc noruat ei supernae
,
poleniia et Inferii, per Ecclesiam, hoc esi, per
, , ,
beneficia quie nobU sunl collaia. Nara nostra bene- . ,
ficia magisiri sunt iis sapieitlia? Dei. Non auiem
.
illam simpliciler variaro d i t i l , sed, inuliiformem,
,
sive adiiiodutn vaiiani, arliucium ejus atque incoui, prebeasibiliiaicm signlficaiis. Gregorias autem Nys. ,
senus, Aine iiicarnaiioiiem, inquil, siinplicem no, ,
rau coelesiee viruuea sapieniiani Dei, nempe, quod
, ,
onnia sola aiia voluulate coadideril, deprbende , ,
banlqae cwn esse poleniem, quodque omnia con , ,servaret sapienli gubernaiione : ac sapienlem cura- forctn, qui proepicerei rebaa, agnoscebanl : nibil , , .
11

que in bis variam esl, boc esl, ut aliud quideni

<;3, aliud vcro elliccrei. lucarnalo aulem Verbo
Dci, per coniraria irausacta suni contraria, permortetii viia, per inibecilliialem poieniia, per conluMioliam gloria, per omnia vilia el abjecia Deo d i 4*ua el pracclara. flaac ad rationcm muUiformis sapientia c l potenlia Dei coelesiibus virtulibus nunc
lognita esu Qaando eiuin nos didiciinus, tum et

,
, , *
, * ,
.

; . " , * , ,
* .
per nos agnoverant, ac videntes quanlis bonis Ecclcsia sit donala, per ipsata eliam ad cogijiiiojfom sum perductae.
VERS. 41. < Secuuduin praefinitioacm saeculorum

c ,

Joan. 1, 5.

Variae leclioues.
.
. . .
1 1

3 1

1073
EXPOSITIO 1N EPIST. A D EPIIES. - CAP. I I I .
71
. , qoam focil in Chrislo Jesu Domino nostro. > Jam
, " ,
nunc qaidcm coguiia esl, inquil, sapientia eorum
. t > , , qua? nobis obiigerunl : auaaien Jam olim anlea
, erantpraedesiinaia.Nam csecunduui prafiiiiiionrm,.
. " , inquit, isaculorum, hoc esl, secundum prascicn. , c * ,
liata saeculorura futurorum. Noral enim Deus qnx
\ ,
vcntara essent, el sic definivii aique decrevil. Quod
. , aulcm ait, c Quam fecit in Chrisio. Jesu, > inielli 1 , > , Qv ,
gftur de sapieniia sive dis^ensaiione quam fe< i i
, ^
Paier pcr Filium. Chrysostomus auiem, Q1133 fecii

Iegeas,Quae fecit, inquii, suecula Dcus per FUium.

< ^
VERS. 12. In quo babemus fiduciam el acces, . "
sum in confidenlia per fidem ejus. Quod per Gbri , , , slum omnia facta sinl, liinc csi perspicuum, quod
.
ipse esl qui adducii nos. Alqui noa ut caplivi ad , ' , & ducti sumus, aeque veluli peccatores, sed liberta
(5 **,
lem babemus : neque eam simplicem, sed cuni
. { ; confideriiia et fiducia. Unde vero hxc nobis bona?
,
Pcr fidem, i n q u i i ; Iiacc enim peccala solvens, 3 9 0
, ^ ^ .
libcriatem nobis et fiduciam iinposuit.
i
VERS. 1 3 . Propier boc peio, ut non deficiatis in
, . , . affliclionibus mcis pro vobis, quae est gloria vestra.
; ,
Propler boc, iaquit. Quale boc? Quod ingcns sii
\ & ,
mysterium vocatiouis veslra, ei quod magaa inibi
, ,
credita sunl ul pradicem vobis, ac necesse est me
, vincium esse, et affiigi ab iis qui non iulelJigunt
*
mysierium hoc, sed ei coniradicunl; rogo vos, ui
, , deiicialis, boc esl, lurbeinini lumullueiniuive,
. , ceu res quapiaai pra?ier opinionem contigcril. Ia
OH " , Q g i i
i m boc vesiraai potlus cedil, quod ita
,
vos dilexit Deus, u l aeduin Filium suum pro vobie
deret, verum eliam DOS servos suos vestrae commo . dilaiis gratia in pericula et vincula conjicerct. Quod
si meae affliciiones gloria veslra esl, mulio tuagis
,
. " , per vesiras glorificabimiat. Quare neque quando
ipsi aflTigamini, deficiatis.
/..

VERS. 1 4 , 1 5 . t Hujus rei gralia flecio geniia mca
,
ad Pairem Domini nostri Jesu Gbrisii. E i quo om*
. nis paleraitas in coelo et ia terra noaiinalur. Quandoquidem adeo dilecii esiis^ ei incomprebensibilia
,
\ , \, 6unt bona quae nacii esiis ei nancisceaiini, Oro,
inquil, ut deiur vobis graiia comniorantis in vobis
, Gbrisli, ut comprebendatis ea, sciaiisque quaatum
6 , \ .
dilecti siiis. Precaiionem auiem cum compundione
, )
signiAcavil, cuai dicit, cFIecto gcnua mea. Ex su . > , >
pernoaulem Patre omnis* est, inquil, cpaiernitas :
, '
super terram > quidein generaliones ei familias
,
nominans , a pairum nomine sic appelhtas :
' t ,
ia coelis aulem, quia illic nemo ex quopiain
,
nascitur,. palernilates sive familias ipsos ordincs
,
el cboros d i c i l : boc est, cum superiores lum inle , '
tiores ipse iribue fecii, ei ab ipso sunt qui nomi.
uaaiur palres.
o r

a m

"
,
' *

V E R S . 16, 17. Ut del vobis eecaDdum diviiias

gloria3ftuae,virtule corroborari pcr Spirilum suum
in inieriori liomine : ul babilet Chi isluS pcr fldeai

VariflB lccliones.
" .

n).

3 9

" 0.

THEOPHYLACTl B U L G A M / E ARCHIEP.
m
in cordibus veslria : in chariiate radicali et fiiii- , ^.
dati. Eeqnid oro pro vobis? Ut det vobis, ccudi
^ . ;
ves et glorificari volens, adversus leriiationes cor" ,
foborari, ut non turbemini ab bisce, ac Irausfera , ,
mini alio. Porro non conlentus dicere, Gorrobo , ,
rari, adjecit, clnpolentia: exabundanii enimpre. , c
calur eis bona. Quomodo auiem corroborari? c Per
() [f. )
Spiriluni ejue : ipse namque est qui robur prabef.
. ; c
Sictit ei Isatas, < Spiriium roboris > dicii. Et non

folum ul confortcminl, verum eiiani quod majus esi
. " , t ,
vl abondanlius, c ul et Cbrisms inhabiict iiiterio. \ ,
rem bomineni vesirum : boc eet, < la cordibus
, c
ve>tris, nori superlicie lenus, sed ia profinido.
" ,
Quanain raliouet Pcr fidem. Nani in cordibus tide , , * liuin babiial Gbrislus, 3 9 1
Palre vetiiens, el
. : ,
inansionem ia illis faciens, quemadiuoduin prae- ' , ;,
dixilJ. H*c aulein assequemini, radicali ia dileo
* , "
lione cjus, gt itee iran&feraaiini ucc lurbemini. Ycl
. , %%
igilur duo eie dfviailus dari precatur, ei confori.ni
, per Spiriiuin el Gbristuin commorari in cordi. " ,
btisipsoram : vel, Ui coaforiemiai, inquil, ei idoui
,
efliciamini ut Gbristus babitei io inleriore bomine , , " vesiro.
9,>, *0, c u , n

fc

.
c " *
Vtn. 18. < Ul pos&iiis comprebendere eum omni, \ \ .
bus sanclis, quae sii lalhado, eilongiuido, et pro" ,
ftmdita*, et sublimttas. Quod principio prccains
,
cst, ut dettir eis Spiritus sapientia3 ei revclatrtnis
, \ *
ut scjaiil qux sit spes vocationis ei cwcera idcni
el mmc aii : c Ut posshis coinprcbendere ciun * *
;
omnibus fldelibua myslerimn pro vobis dispensslum : quoxl aiteo magnum est,- ui quoqnoverstiin ?i , , .
, iit omnes sii exlensum parles. Unde el corporalibus
.
\ , ,
ip-uni descripsrt figuris, comprobeadeas cuni sa. , \, *
pernn, ttim inferna alque Iraasversa. Dixi quidem
ei ego, inquii, de bisee, veram iion possunl haec ,
per meoa scrmones satis coimiiode disci, sed per '
",
SpirUum saiu-tiHii : ncc poterilis baec nliier compre
bendere, nisi corroboremini per Spiiiium. Est . ,
ei\\m multo robore opus, ac nisi iubabilet in vobis . ' *. ;,
Gbriatiis, nibil efficere polerimus. Gregorius autcm
Nysserms per laiitudineni, longiludinem, proiundila- , , ,
lero, el atliltrdiiicm, crucem signiflcari d i c i l ; atque
adeo Aposiohim Epbesiis comprecari, ui possinl ,
comprebeodere crucls niysterium. Universa eniin D . "
, \
dihpeusalio hoc coiuineiur, atquc in bac ipsa
omniom noaxime irenienda esi crnx, ex qua cbari, *
lae Dei maxime demonstralur, qiiemadmodnni ipse

Domiaas dicit *, Propierea et Pauhis de dileclione
infert:

V E R S . 1 9 . Scire etiam supercmiiientcm sciewi\x charitalem Cbrisii. > U l possilis, inquii, cogno* . > , &-
9

y Joan.xiv, 25.

* Joaa. xv, 12.

Vari leclioaes.
.

* .

* . .

() Tcxtus hir plaae perlurbaius cst. K e t lins se

babellecii codcis S Marci, , , ,

. El ita legisse
Lonkerum, quin el persenam, cx ipsoruai VCWUMIbus &als coll gilur.

1077

EXPOSITIOIN EPIST. AD EPHES. -

CAP. I I L

1078

scere cbariialem Cbrisli, aniecellentem omni scien. \ ,

liae. Qtioniam vero omui scicnliae anleccllit, quo ;
modo nos coguoscemus? Primum quidem dicil banc
, anteccliere scieultae, imairum hwmanae : Yos auioiii
* ' ,
non per humanam quidem scientiam, sed per Spiri . ", ,
lum cognosceiis hanc. Deiode, non hoe dixii, Co: , ' ^ gnoscetis eam, quanla sit : sed hoe ipsum, qnod
, \ . inagna sit, et quod exsuperel omnem scientiam et
. cogniiionem. Hoc precor, iaquil, ut vos a Spiritu
, , ; , discatie. Quis autem, tnquit, istad nescil Omnes :
, - et qai a?gro animo accipiunt quse in stngalos dies

fiunt, et qui mammonam Deo praferunt. Nam si
, - banc cognosceremus, haadquaqiiam adversas Pro, ,
\ideatiam murmttrcremus, neque rebus praescotibug
, . " ,
animutn addiceremue, a Deo deficieates. qui sic
, -> 3 9 2
* dilexit. Obeerva aoiera, charitas ejutf
;
excellit omnein cognitionam, quanto roagis ipsa
. esseniia ?
" . *
c Ut impleamini in omnem pleiiitudinem Dei. >
, " ,
Bifariam nonnulli boc intellexerunl. Ut sciaiis, i n \,
qult, vel quod in Paireet Filio ei Spirlta eancio
* ndoretur nobis Deus; baec eaim plenitudo Dei esi,
, , ", ,
nempe Triuiias : vel, Ut silie impleli, inquit, omni
, .
viritiie qtia plenus esl Deus. Reciins atiiem opinor
"
sic intelligi, Ut siiis perfecti in omni divina perfe , ,
c ioue, omnia divioa cognoscentes, qtialenu* licet.
.
i V E R S . 20, 21. Ei autero qui potesl super aju ,
nia faccre ex abundanil saper ea quai peiimtia ail
. \ ^ intelligimus, secuadum polentiam quae opepaiur i
nobis. Ipsl gloria in Ecclesia in Cbrislo Jesu, in
,
. . > , , otnne.e generaiioncs sajculi saeculorum. Amen. > Ego
quidem precor, inquit, ipse autem et meis oralio*
nibus majora efficiet. Poiest eaim non solnm om.
, " > , nia qua? quisqaain oral, sed snper omnia facere, et
supra ex abnndanli, hoc est, splendhle ei lar, > , .
giier. Ouos aulem bic exceesns poait, Saperom , , c ,
nia, >, t\ iSupra ex abuadanii. Licet enim plura
, c . >
, ,. facere, quam quae petuntar, non tamen ex supora bnndanti excelleutta, quod est largher, ei cum
, liberatilate : verum Oeus itlraque potest, quemad , - modnm et jam nunc potuit, et operaitis est in nobis
magna et cximia, hoslessnos, geniesjn filios ado*
. "
ptans. Proinde ex iis qase jam circa nos peracta
, .
%

kt

, D suat perspicuum esi quod dixi, McrilO aolem in

Dei laude sermonem mcludil, gloriOcando bene*

faitorem : ei eimul ulhacralioneostendat magni .. . tndiaem eoram quae nobis obligemnt. Kon enim
, , "
adiuiraretur, nisi lanla dadissel, quanta ad admi . *
raiionem et gloriam conciiandam saiis.essent. ;Non
, > , . >
simpliciter autenv dixil, Ipsi gloria, > sed etiam,
\ ,
c Per Jcsum Cbrisium, Revera. eaim nemo poiesi
.
ne gloriiicare quidem, nisi in Cbrisii graiia ot v i r ,
lnte. Ipseenim est qui nobig ad Deum glorificaa . t
dum el graiiam- coafert, et qui docel quomodo boc
, ,

Variaj lectiones.
4 1

**

1079

THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCIIIEP.

IQ50

prasstaiidiuii sit. Iu Ecclesla > anlem eei < glo .

ria Dei, ac recte quidem : siquidem ipsa perse .
eral aftftidtio, et porlae iuiVri uon pravalebuut ad-

versus ipsam . Quamobrem ei gloria eril aelerna.

CAPUT IV
VEHS. I Obsecro ilaque vos ego vinctus in
Doniroo, ul digne ambuleife Tocalione qna vocaii
rtie. Non oporlei dontinari proceptorem iu d"aciptilos, sed servire eie pro sabtle ipsomm : propterea et Pantas tanquam .ervus obsccrat. Propoiritauiem et vincula ad snpplientionera. < Vfnctns
f*nim f smn in 3 9 3 l><""inft, > boc esi, non ob
pravtim aliquod opns, sed propler Domlnwu. Rcvereamiiii igitur vincula q-ia* Dei causa paiior. Quid
Miiem obsecro?Non pro me ipso cortn, sed pro vobie, ui ambuletis digne vocalione : nd magna enim
vocaii eslis ; nempe, 111 consideaitg cum Cbrieto, et
conregaelis; nec oponet vos defoadare dignHaiem
vesiram per opera Gbrtelo indigna. Ab insiiluetidi
auiem rattorte ad mores Iransiil, oraiiouem ila
buum dulcem faciens.

. '*
Kupu<<,
, .
,
.
.
,
* , ,
. ? .
; , '

>

X y a

* ,
; zh
" . '
, , .

VERS. 1. c Gum omni Immilitaie. Oslcndit qno

. ,
modo dignc liceal vocalione ambulare, ncmpe si
> , >
sis bumilis. Gogilabis enim omniiio, qualis cxsislens,
. *
quibut donalus es; ae demitles le, dabisque ope, ,
ram ut servias benefactori. Praetcrea, boc est omnts . " , \
rirlulis fundamenium. Propierea et Doiniiius beali
iudines binc orati* esi, beatos eds prscdicans qui
,
sinl paupcres epiridi, bumiles videlfcei. Cuia
, ,
omni > autem , inqiiit, bumilitate, > non ca so- C , , c , ^
lnmmodo q-ia; sii in verlva, sed ft qua? sit in ape, > , ,
ribus, et i u babitn, 61 in loqnelu : ei non n l erga
, ^
hiinc te bumilem exliibeas, erga illttm vrro minime; * ; , .
scd sive parvus fueril, sive magnus.
c Et tnan^uetudine cum lcnganimiiale. > Polest
c .
enim aliqnis esse buimlia, et interitn taineii con , \ " '
ciiams el ifacundtis : at ea hnmiltias nibil prodesl.
.
Supportaalcs htvicem in ihariiate. > Docet qiwe
,
* i l maneueludinta el longanimitalis commodilas,
, *
nempe m aller allcru-ii tolerel. Deiudo ne quts
. , *
dic.it, Quomodo feram proximum iracrtnduni el
, ;
iufiiriiim ? mochim subdil quo isttic fieri posstt,
, ,
nempe, c Per diteclionem : s\ eniin cbarilatein
, .
h:ibeamnft, tMcrabirtius alter aUerum.

\ERS. 3. f Sollicili ^rvare uiiiiatem Spirilu? in
. > "
vrnculo pacis. > Qnemado 04?nm in corpore spirilus
\
es , qti oninia continet et uiiil, etiamsi diversa
, *
f ii-rinl mcndira : bnnc ad moduni in fidelibns Spi , 3
lilus sancius esl^ q
unit el conjungU omnes,
,
eliamsi diversa bHbuerirmis ei genus ei mores ci

sludta, aiqoe per buue saiiclum Spirimm imum
.
corpus efflcii*Aur. Labotrmns ilnque banc unitairui
.
(onserfare per pacem qua; esl inior nos nitttuo.
;
iNisi entm connectio dileclionis imer IIOS fneiii, ei
4

M I

Mallb. xvi, 18.

Variffi lectiones
*" w. Oraiiovem tuam dvlcem facicns moraii adhorlel.jtic.
** . *' .' ** ' .
.

1031

EXPOSITIO IN EPiST. AD EPHES. CAP. IV.

10*2

, paci miituae sliiducrtraus, unifateni, quam Spiiiius

* nobts dedii, aawuenius ; quemadmodum si dissi , ,
dium fiai inier nianiim aut pedem adversura reli ,
qtium corpus, el abscindanlur a connexu ad reli , * \
qua membra, non porro deinceps ab uno spirilu
. , \
contineniur. Mutla igilur sednliiate opus esi, ncc
,
sine laliore polerimus pacein babere coniiectenl<*s
, ,
nos iuler nos, ul quocunque unus feralnr, allcr
( ),
siinul feraliir. (Tales 3 9 4 * - '
M
'"
, \ '
gaii SMIJI) ac poiesiaiem ia uos ipsos non liabcntes,
.
uique boc paeto sub uno Spihiu simus.
V E R S . 4. c Uiium corpus, el unus spirilns. > Nou
, \ .
siiiipliciier cbarilaieat q u x r i l Paulus, sed eam qnse
,
omnes unuiu corpus faciai, propier exaclam iulcr
,
nos muluo unioncm, ut lanqoam inembra compa , . c . > ,
Uamur, ei congaudeanms. c E l unus spirilus.
Pulclirc sane boc dixii, osiendens quod si unuui
,
corpus eiui, unus etiam spirilus eruat. Yel quod
f ,
po.ssit quidem unutn esse corpus, scd non unus
,
spiriius : quomadmodam si quis baereticorum ami . ",
cus s i i , dogmalibus eorum uon ima circumactus.
, . "II ,
Vel quia iiaum spirilum per iidem accipienles,

, ,
debeiis esse concordee. Vel spiriium, uiianimem
.
piOiiipiiiudiiieui dicii el conspiraiioaem : periade
ac si dicerel, Unuin corpus el una aninia.
1

IH

8 1 , 1 ) 1

11

11,

c o 1 1

1 1

. *0 , ,
, ,
, ,
, Q
.
.
, " .
t , , ,
, *
,
* , .
, ,
, . ,
,
, .
, , ,
, , , ,
* D
.
,
| , \,
, , ,
; ,
, .
. ,
, .- "
, , *
. ,

c Sicul vocali esiis in uua spe vocatiouis vesira.

Deus, tnquil, ad eadem vos vocavii, oianibus vilam
donavit, oiuniaui ex quo esl capul, ownes simal
ex< ilavii sccuai, cl consedere fecil, ac eimpliciler
eodem bonore omnes eicepit, aique eadem omnee
speranius. Debetis igilur imuin esse, aecuhdum
charitalis eitam coujunciiooein. In coelis eniin
suquales erimne, eiiamsi in ierra dissimiles eumus.
V E R S . 7. c Uuus Domiaus, una fides, uitum baptifema. Non eaiin lu majoreai babea Doiniiium,
ille vero mitiorem; aon la ex fide, iile vero ex
operibus servatus est : non lu ex baplismale liber
faclus es, ille vero aon.
VERS. 6. c Uaus Deus el Paler oainium, qoi
super ouiuia, el per oiunia, ei in oianibos vobis.
lloc esl, Qui supra omnia, el per omnia providentia
ei gcbernalioue commeal, et in oumibus vobis babilal. Observa aateni quod bxrelici praeposilionem
c Per tribuunt F i l i o ; In > varo Spirilui,
ianq:iain immiuuiioneui iuferat : jam vero Palri
appojtue. inveniunlur : nou igitur imminuiionis
sunl.
Y E R S . 7. c Unicuique autem nosirum daia est
gralia, secundum nieiisurani donalionis Clirisli.
Si omaia, u l i dicis, sunl comniunia, unde isle
majus, ei dle miaus habel doauin? boc euiui ipsos,
periude ac Goricibios et aiioa plerosque, ad invU
diain perduxii. Dilueas igilur hoc, i a q a i t : Unicuique dala esl gralia el donum, qaemadaiodum partitus est qui dedit. Proinde quia domini eat, sia
conientus, quoniam omaiuo accepisii : non enim
%

Variffl lectioncs.
.

1 1

- tn

8 1

^ 0.

1383

TIIEOPHYLACTI BULOARM? ARCHIEP.

13U

U n q u a m debituai I t b i d a t u m e s i . quoniant men- ) . Ei ,

surain Deus preftnml, nc sis cnriestis. Nam si Dctie

roer.suram distribuit, omnmo commode id fecit.
Necessaria igilur, et cilra quae non possis Chrisliamis 3 9 5
comnmnia snnt. Sin quisquam
aliue excelleniiue donitm babenl, no lihi isihuc doleat : qnandoqutdem el labor istius major est,
perinde ac in procursu dicet. Non dixil autein,
Juxta mensuram uniuscujusque fldei, ae in e s s e

* .
, \ ,
I ,
6 , .
, ,
,
, ;
.

rein conjiciai eos quibus minora suut collaia : cxleram voluntaii daniis mensuram reiulit, nc nmnino obsirepere audeant.
V K R S . 8. Proptcr quod dicit : Ascendens
allum, caplivam duxil caplivilaiem, dedilqne dona
, : . >
bominibtis . > Quod doaa, inquil, ipse dederit, , , , planani est ex eo quod Propheta dicil, Dedil
, c " . >
b

. i c " , , '
. 6 ,
. ,
\ .
. ,
, )
.
;
, , ,
, ,
.
V E R S . 9, 4 . c Quod auiem ascendil, qnid est,
f , , ,
itisi quod descenderil cliain primum in inferiores
; *0
parlee lerrae ? Qui descendit, ipsc esl qui el asceu- C
dit supra omnes coelos, u l inipleret omnia. j De
, . >
liumililaie bic disputans Patilas, Cbrislum producit
,
exemplum, sicui ia Episiola ad Philippenses
:
,
Quemadmodum, inquit, ille uon recusavii descen- , dere, sic et vos non recusaie per hnmiliLaiem
,
vos demittere. Quod enim descenderit, perspi . "
cuum est cx Propbeia, qui eum ascendisse asse, , r i t . De Deo enim cum diciinr quod asceade*
. > , , ,
r i i , necessariuin est primum descensum inlelli ,
gere : de hoiuiiiibus aulem secus esi. Qao autem
, . ;
descenditT Ad [inferos. Hos enim inflmas lerra
,
parlcs appellai juxia communem opinionem, quem c
admodom et Jacob inquit, < Dcducelts canos meos
' $ c cum dolore ad inferos : ac David, c Similis
. :6*
ero desccurienlibus lacum . Descendil igilur D , *
ad inflmas partes, ulira quas non est aliud quid :
,
et aecendii supra omnia, ulira quae aoa eunt alia :
*
noc obstitil ei descensns, qnominus ascenderet.
. ,
Et vos igitar, si humiliemini, exallabimiiti. 0!)
. ,
haoc enim causain baec omnia efljcii, m onwia
" ,
impleat dominatu operationeque sua, idqiie ia
, ,
. /
carne, quandoquidem diviniiale jain antea cuncia
, , . "
compleret. Haec autem advengus Paulum Sainosa, , leasem et Nestorium sunl. Qui enim dcscendil,

dona hominibue. Aiqui propbeta, Accepisii, i n qnil, dona : qaod idem est. Nam Dcus, dum dal
charismata, accipil minislerinm : qui vero charisma
accipii, ot operetur et laborei, accipil. Quocirca
oliosi esse oon debemus. In suunnttatein au.em
ascendii, vel crucis, vel coeli per assumpiioaem :
qnod ei potius est, velui ex consequeniibas liqacl.
Qualem autem capliviiatem dicil ? Diaboli : capiivura enim cepit diabolam, ei mortem, et maledictionem, ei peccauim, uosque diabolo sabjeclos,
coinmemoratisque Jam obnoxios.

k Peal. x v i , 8.

* Pbilipp. u ,

8.

* Gen. xxiv, 58.

Psal. xxvn, I .

Variflo lectiones.
%

. . " : .
^ .
.

8,

! : , . .

1085

0 3 1 1 0 I X EPIST. AD EPHES. -

C \ P . IV.

IG26

? , *> * \ - planum est qnod cum in supernis essei, desrcndcrit

\ , .
per incarnaiionem in lerram, el per tnorlerc ad
3 9 6 inferos, idemque est el unus, non diver.su*.
f 2. ,
VERS. 1 1 . t Kt ipse dedit. Empbaiicc auiem
. , ,
dixil, c Ipse. > Qni enim adeo nosin curam g*ssil,
,
ut pro nohis non recusaril ne ad inflmas qiidern
, - terra partes descendere, hatid simpliciter d.slribu , liones donorum fecii, veruin plnniim esl qnod sa \ . , pienler el commode. Qnid ighur doles lanquam
;
non anqiia dislribmio facta sii? Alio autem in loco
*
Spiriium diril dispcnsare. c In quo et nos posuii
>~, \
Spiriius sanctas : ^t, c Omnia opcralur unas ot
, , , ,
idtMii Spiritns. Alias el Palri lioc iribuit : o t ,
,
c Posuil Dens in Ecclesin prinitntt quidem aposlo * , , los, c l qiuc sequuntiir. , Ego plantavi, ApoIIo
, \ . . rigavii, Deus auiem incrementum dfdil &. Hic
.
autem Filium dispensalorem lacil. Una igilur irium
est operaiio.
, . >
< Qtiosdam qntdcm apostotos, quosdnm auiem
,
prnpbeias. Primi siint apostoli, quandoquidem
, : ,
ei proplteiias babebaiu : propbela? aulem, in Novo
.
sdlicel Tesiam^nto, aposiolalum non habebaat.
. > " I I
< Alios vero evangelis!a9. Vel eos qui con

scripserunt Evangelia, vel qui non undique c i r , * ,
ciimieriiit, Evangelium lam<-n praedicanlee, qualcs
.
fuerunl Priscilla el Aquila .
\ . >
c Alios aulem pastores et doclores. Eos quibas
,
Ecclesiae eranl commissse inlelligit, episcopoi
, , , .
seilicet, quales erant Timoiheus, Tiius et atii bu .
,
, . :
jusmodi. Poleris aulem per pastores, presbyieroe
, ,
el episcopos inielligere : per doelores vero, ipsos
\ \ ,
eliam diaconos adeoque minisiros. Eteniin et illi
.
ordinem babenles expurgandi, per verbutn omnino
eordes toliunt.
,
VERS. 12. Ad consummationem sanclorum, in
, ,
opus ministerii, in aedificaiionem corporis Cbrisii. >
; ", , ,
Yides digniiatem ? Umisquisque ministrat ad
5
exsiruciionem corporis Christi, sive Ecclesia?. Quid
, . "
ilaque aegre fers, ceu minus donum acceperis?
;
Nam et la < ad consummationem sanciorum, hoc
, ,
est, ad commoditalem fldelium el perfeclionem
, .
commodas. Cave igiltir ne accepto dono al alios
" , , spdifices, leipsum majoribus invidendo subvertas.
, , - Praeterca, si ad consummationem fideliiim alius
. , accepil majus donum, cogita qnod ipsius quoque
,
labor et rainislerium majus est, ei de istis am ,
pliorem ralionem reddel. Porro, qui non diabolicum
. ,
esset, te illi invidare, qui Christi rorpus absolvtt ei

diftcal ? Islud enim bominis esi qui Deo adver ; .
sator.
<
V E R S . ! 3 . t Donec occurrainus omnes ia nolla ,
lem fidei et agnilionia Filii Dei. Eousque, inquit,
. > , ,
operari oporiet omnes qui dona accoperoat, et
, , ,
laborare el a-dilicare, donec pervenerimae ad uniia *
lem 3 9 7 fidei: boc esi, usque dum demonslr*
f

61

* A c l . xx, 28.

l Cor. xu, 28

Acl. xvin, 2, 3.

Variae lecliones
5 .

e e

m.

6 1

1087

Wt\

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

mur oinucs unam ei eamdem fulem habere, ncque , "

, ,
dogmalibus diffcrre, neque quoad vilam sectis qui
busdam inier nos dissidere. Tum enim vepa est fldei
. ,
nnilas. luro agnoscimus Filium Dei, qoandoei in do ,
nrina rectain senleaiiam habuerimus, et c b a r i u i
, ;
vinculum servaverimus. Cbaritas eniiu Gbrislus est.
. , .
,
c In vimm perfeclum, et in mensuram aclalis
. > " ,
plemiudinis Cbrisli. > Virum perfecium et men,
Miram aelatis, perfeciiorcm dogmaltim cognilionem
d i c i l : quemadmoduin el plenlludinem Chrisli, om ,
nimodam aique iniegrain ipsins cogniilone.it el
?
fideui: nimirum quod uaus ex Trinilale cum essel,
, ,
ct aequalis Pairi, farlus sil bomo, una persona iu
\
duabua naluris et volutitalibus cl operaiionibus : el
*
cum corpore Patri aesidel, veuielquc ciuu ipso, ei ^ , ' , \
quaecunque alia de ipso recle iutelliguaiur ac di .
cunlur. Quomodo lgilur alias imperfeclam dicit co ; -.gnilionera nostram ? Ul opponatur falurae cogniiioni:
,
bic vero respectu immuiabilUatis ejus, perfectam
. "/
cognitionem dixil. Qaaado enim noa exciderimus,
, ,
luai perfecli suaius, ui ex aequeaiibae liquel.
.
V E R S . 14. Ut Jam non simus parvuli fluc , ,
ciuaaies, et circumferamur omai veolo doctrin.c.
,
Ut ipaam exiguam, inqait, mensuram quam ac" , , , cepimus, contineamus firroiler et solide, ei non i n ^ ,
fantium instar concuiiamur et circumaganiur abs

quovift doclore.Ad boc eutm data siinl cbarismala,
. ,
u i aediflcenl alqne consummenl, ne concuiiaiur
, :ipsa slruclnra. Cum vero ail, t Jam non, i n - g . , c ,
dicavit olim eos id esse passos. Seipsum auiem
. ,
conaumerai, ut non reluli convicialor, sed cuin
, * .
bilarilale corrigat. At cum ait, c Flucluaoles,
, < ,
ostendiiin quali periculoconslitulse sunl illoeaaim
q u cirea recta dogmata eunl inaiabiles. In iropo . ,
auiem peraeverans, ventps eiiam vocavii diverea* .
doclrlnae, minimequo coasentieales.
clu nequiiia bominum, in aeiulia, ad circurovenc , ,
tioaem erroris. dicunlur, qui lalis ,
utuntur : bujusmodi sunl falsi doctores, tranipo * ncnles eiropliciores, ceu lalos, proui voluerim. Ne
, [] ,
i-tiur, inquii, nos circumferamur in nequiiia, eive , . " , ,
versuiia hac. Quomodo ? < In aslutia, ad circum . ;
v niioaein iraposiura, koc est, ad quodcuaque , , > ,

deeepirix

eorum

cireumveniio Yoluoril,

ad boo D ,

itaospoeili el circuroacli. Ob nibil enim aliud omnia

fallaciier conaniur ei arle quadain uiaibinaoiur,
quam ul seducant. Pulcbra aulem apposuil, c Hominum : > ree enini divina? versuitam ac deceplionem non admhtont.
V E R S . 15. c Veriiaiem aatem seciantes in cbartlate, creseemas ia ipsum per oinnia, 3 9 8
"
est capot Christns. Fraudulenli enim et in verbie
vcrsuli, omnia noiba et falsa loquunlor, tieque
qiiidqiiaro ln ipsia eel vel saiium ve) siabile. Niis
auieiu veritaii sludenles in dilectione erga Dcuai

. '
,
. * t *
-{
.
t ' ,
, ,
. > 01
,
, \
. ,

Varirc lcctioncs.
"

6 1

19

E X P 0 3 1 T I 0 I N EPIST. AD EPHES. CAP. IV.

1090
et proximum, neque dogmata falsa rettnemes,
neque io liypocrisi viventes ( liic enim videiur c i
et de vita ipsis verba faccre), augcamus in Chrittum
omnia nostra, vitani niimrum ei doctrinam. Ipsi
enini, qui capui esl, debemns adapiare noslra,
ut nibii non responrfeus et inconveiiietis capiii
feramas, sed omnia atigeamus ad ipsum.

, ,
(
),
, .

, \ ,
.
<
,
' ,
,
. / ,
*

,
, ,
, , , *
,
,
, , ' c
, ,
c
, "

, ' \ *,
*
, . " , , ^,
, , *
, , ^

\ERS. 16. Ex quo lolum corpus compacium

el coanexum per omnem juncturam submimslralionis, secundum operaiionem in mensura unhiscujusque roembri, augmenlam corporis facil, ad
aedificalionem sui ipsius in tliaritale. > Hujtis loci
sensue lalis esl, eiiamsl obscure dicius s i l : Queiuadmodum in corpore spiriiu*, qui e cerebro dcsccndii per nervos, non siaipliciler dal omnibus
membris seasum, sed unicuique sccnndum properlionem, ei quidem quod plura recipere polcrit,
plura, quod vero niimis, minus : sic cl Gbristus iu
animas nosiras quae sunl membra ipsius, facii
suppeditalionem charismatum suorum, noa sinipliciler, sed pro inensura cujnslibel membri, boc
esl perinde ut quodlibei poiesl capere : bacqae
ralionc lolam corpos xdiflcalionem ei augmeiuum
suiipsius facit in dileelione. Alilcr enim non licel
recipere suppedilaiionem descendetilis desuper Spiriius, a quo et vTvHicamur et crescimas, nisi per
diletiiouem connexi fuerimus, et uniti tanquain
unum corpus. U l enim, exeinpli graiia, mauua
a corpore avulsa, non porro rcceperil sensibilem

spiriium, eo quod a coniinuiiaie didticia esi : sicel

nos, nisi unili fuerimus, non rccipiinus acapiieaoelro
Cbrisiodescendenieai Spirilus gratiam. Propierea
. ,
dixii, c Corpus compacium el connexum, > boc est,
, , nou siinpliciier posiiis membri?, veraia eliaut cou , junciis, el unoquoque proprium locum babeate, i i l
millimi liixalum sit, neqne praster fonnam coiloca, ,
. * - lum. In nobis igiluresl ipsos construere etcoagmenlare per dileciionem : Cliristt vero caphis uosiri,

6pirilum
immitiere. Tolus igilur bic sermo esl dc
, buniililatcct unilaie. Quod vero a i l , c Per oinnem
" . :
. , < juncluram submiuistratiouis, dcnunlial hoc,
, * , quod spiriuis a capiie advecius ei guppcdiialua
oumia contingat. Corpus igitur crescit ei aedificatur
,
. ry per boc quod spiriiussuppedilaiio menibra couiiugai, aiqtie in eis opcreiur ( boc esl enim illud,

Secundum operaiionem > ), vct quod spirttu
, (
iribuii
operaiionem mftnbris.
, ' >) - .
c ,
3 9 9 V E R S . i 7 . t lloc ighur dico el lesiiflcor ii
Dontiao, ut jam noa anibulelis, s<cat ei reliquu?
,
genies ambulnil in vanitate sensus sui. > Praj, .
cepioris esl noa solum adboriari, verum eliam ier~
, , rcre, per boc quod Deus discipulis cliam asin
, ,
aique praesil, queniadioodum bic Paulus a^iu
, c >
c Teslor > euiai, inquit, vobis c in Dauiiuo , hoc
, , c ,

VaricB lectiones.
*

6 6

10" 1

TIIEOPHYLACTI B U L G A l l L E AUCIliEP.

1072

crederenlur. Gtim ctiim ipsi iiijuuclum essel ul i n - . '

(criorcs el pcjon s ad Christum converlerel, per
, ,
lioc ipsum magnus effieilur, qui parvus videbalur;
[/". j j ] . .
graliae igilur id opus esl. Si aulem impervcsliga :,
bilee sunt diviiix ipsius postquam nobis apparuil,
" ;
qtinnlo raagis csscmia ejus? Quomodo igiiur Euno ;
iiiius se istam comprebendisse jaclabai ?
VERS. 9. E l illmuiiiare omues, qua? sil dispcnc ,
salio mysieiii abscondili a sacculis in Deo. > Quod

geules quidem vocanda; cranl, noveranl foriasse
. " ,
pcr Spiritum cum propbete, (iim angcli : quod

, \
veio ad lania bona, el ad sedendum super ibrouiiui
, ;
Dci, quis, qu$so, boc exspeclasset? Eam ob rem
iiiyslcrium boc vocat, in Deo abeconditum a
,
saeculis, boc esi, antea ei a principio : non euim
.
receus esi b c dispeusalio, el ipsi soli cognita.
, .
1 9

c Qui omnia creavit per Jesum Chrislum. Pulcbre crealionis meminit. Qui enim omaia condidil,
Deus, itiquil, esl per Gbrisium, Siae ipso enim, >
iuqnit, facium est nibtl * : el hoc per ipsuin
rcvelai.

t .
, , , , c \
, , *
.

389
- 10 * Ulinnoiescatnuncprincipaiiboe

ei polesiaiibus in crelesiibus per tcclesiam mullifor * . >
mis sapieaiia Dei. > Neque soperiores principatus et
,
potesiaies, neque inferiores noraut mysierium glo .
riae genliuni. Eteaim angeli et artbangeh boc lan , '
luni modo comperium babebani, quod Israel essei
, .
pars Domini, adeoque populus ipsius. Gabrielporro
lioc lantuai noral, quod servalurue eesel populum (;
,
. "
huum a peccalis suis. Quod aulem geules lauliim
,
bonorem coiisequerenlur, nunc noruai e l superna?
, , ,
potemiaj et infernaR, per Ecclesiam, boc esi, per
beneficia q u nobis sunl collata. Nam nostra bene- . ,
.
ficia magisirt sunl iis sapieatia? D d . Non auiem
, illam simpliciler variaro d i n l , sed, inuliiforniem,
,
sive adinodmn variam, aitiliciuin cjus alque inco-ii. ,
prebeosibibuieiu signiflcaas. Gregorius auiem Nys, ,
senus, Auie incarnalionem, inquil, simplicem noraij ccelesiee virUiles sapieniiam Dei, nempe, qaod , ,
, ,
otpaia soia wia voluulaie eondideril, deprebende
, hanique cuw esse poieaiem, quodque omaia con servarei sapienti guberoaiione : ac sapienlem cura , , .
rorcm, qui prospicerei rebufl, agnoscebaal : nibilque in bis varium esl, boc esl, u l aliud quidem ^ ,
os3d, aliud vero elucerci. Incarnato aalem Verbo
, , '
Dci, per coniraria irausacla eunl contraria, permor , ' ,
teiii viia, per imbecillilalem poieniia, per coniu .
MYeliain gloria, per omnia vilia et abjecia Deo d l i;ua ct pracclara. Hanc ad rationem muliiformis sa . " , pieniia c i poteuiia Dei coeleslibu9 virluiibus nunc
' , ;,.
rognita esl. Quando eniin nos didiciaius, tum et
* .
,llye per nos agnoverual, ac videntes quanUs bonis Ecclesia sil douala, per ipsam eiiaiu ad coguiiioi:em soni perductae.
V e r s

3 1

V E M . i l . c Secuuduin praefinitioacm esculoruro

f ,

* joao. , .

Variffi lecliones.

" .

1 0

1 1

f<r. . .

5 1

1C73

EXPOSITIO 1N EPIST. A D EPIIES. -

CAP. .

i7l

. , quam focil in Chrislo Jesu Domino noslro. Jaui

, * ,
nunc quidcm cogniia esl, inquit, sapientia eorum

. > , , qua? nobis obiigeruai : aiiamen Jam olim anlea

> , eranlpraedesiinala.Naro isecundum praefinilioaim,!
. " , \
inqnii, saeculorum, hoc esl, secundmn pracsciea. , * ,
liain saculorura faturorum. Noral enim Ueus qita*
\ ,
vculura essenl, elsic definivii aique decrevil. Quod
. *0 ,
aulcin ail, c Quam fecit in Cbrisio Jesu, > intelli* 1 , , ,
gltur de sapiealia sive disjpensatiune quam ferii
, ^
Paier per Filium. Cbrysostomus auiem, < Quae fecii
Iegens,Quae fecit, inqirit, saecula Doiis per FUium.
^
YERS. 12. In quo habemus fiduciam el acces, . "
suni in confidenlia per fidem ejus. Quod per Cbri , , ,
slum omnia facta sint, Iiinc esi perspicuum, quod
.
ipse esl qui adducil nos. Alqui noa ut caplivi ad1

, ' , ^ ducti sumus, neque veluli peccalores, sed liberta (5 ,

lcm babemus : neque eam simplicem, sed cum
* . ( ;
conOdemia et fiducia. Unde vero hxc nobis bona?
,
Per fidem, i n q u i i : bac enim peccaia solvens, 3 9 0
, ^ ^ .
libcrialem nobis el fiduciam imposuit.
<
VERS. 13. Propier boc peio, ut non deficialis ia
, . > , .
aflliciiooibus meis pro vobis, quae est gloria vesira.
; ,
Propler boc, inquil. Quale boc? Quod ingcns sii
& ,
mysierium vocationis vestrae, ei quod magna mibi
, ,
ciedita suni ul praedicem vobis, ac necesse esi me
,
vincium esse, ei aflligi ab iis qai non iateUigtint

mysierium boc, sed ei conlradicunl; rogo vos, u i
, ,
uou deiicialis, boc esl, lurbemini lumullueniinive,
. ,
ceu res quxpiam praeter opinioneai coatigerit.
" , Q gloriam enim boc vesiraai pollus cedit, quod ila
,
vos dilexil Deus, ul nedum Filium suum pro vobie
>
darei, verum eliam aos servos soos vestrae commo .
dilaiis gratia in pericula et vincula coujicerct. Quod
,
si meae afflioiione* gluria vestra est, mulio magis
per vestras glorificabimini. Quare neque quando
. " ,
ipsi aiTigamini, deficialis.
.
<
YERS. 14, 15. t Hujus rei gratia flecio geaua mca
,
aii Patrem Domini noslri Jesu Ghri&li. E i quo om .
nis paiernitas iu coelo et ia lerra aominaiur. Quaa ,
doquidem adeo dilecii estis* et incomprchensibilia
, ,
6unt bona quae nacti esiis et nanciscemim, Oro,
, inquit, ut deiur vobis gralia commoranlis ia vobis
\ .
Cbristi, ut comprebendalis ea, sciaiisque quanlum
, ^ ^ dilecli silis. Precaiionem auiem cum compunclione
significavil, cum dicit, cFleclo gcnua mea. Ex su . ,
peruoaulem Patre fomnisi esl, iuquit, ipaierniias : i
, < ' > <
c super lerram quideai generationea ei fainilias
,
iiominans , a palrum nomine sic appellatas :
t ,
4 ia coelis aulem, quia illic nemo ex quopiam
,
nascitur,. paierniutes sive familias ipsos ordincs
,
el cboros d i c i i : hoc esi, cum superiores lum infe , '
liores ipse iribus fecii, el ab ipso sunt qui norai.
uanuir patres.
l k

17

c "
,
\

VERS. 16, 17. Ui dei vobis 6ecundum divilias

gloria) *ua?, virluie corroborari pcr Spiritum stium
in inleriori bominc : ui babtiet ChiisluS per fldem

Varifio Iccliones.
.

1V

m.

3 8

0.

1075
T I I E O P H Y L A C T I B U L G A K l / E AEICHIEP.
1070
cordibus vestris i n cbaritale radicali et , dati. Erquid oro pro vobie ? Ut det vobis, ccu di3 . ;
ves ct glortflcari volens, adversu* lentaiiones cor" ,
roborari, ul non turbemini ab hisce, ac irausfera , ,
inini alio. Porro non contentus dicere, Corrobo , ,
r a r i , i adjecii, i l n polentia : exabundanii enimpre. , c
calur eis bona. Quomodo auiem corroborari? Per
() - [f. )
Spirilum ejus : ipse namque esi qui robur praebei.
. ; c
Sicut et Isaias, < Spiriium roboria dicii. Ei non

frOlum ut confortemini, verum etiani quod majus ent . " , ,
f t abandamiug, c ul el Cbrtsms inbabitct inieiio. ,
rem boininem > veslrain : boc esl, U\ cordibus
, c
ve>tris, non siiperftrie lemie, sed in profuiido.
6 > ,
Qtinnam ratioiret Pcr fidem. Nani in cordibus fide , > , ' litim habhat Cbrisltjs, 3 9 1
^airt veuiens, el
. : . >
uiansioneiti ia iHia faciens, quemadaioduin - ' , ,-,
dixii J . Haec aulein assequemini, radicaii in dilec * ,
lione ejus, si nee iranaferamini ncc lurbeminL Ycl
. , )
igitur duo eie diviniius dari precatur, ei confori.ni
, per Spirhuin* el Cbrialuin commorari in cordi. " ,
busipsorum : vel, Ul coaforiemini, inqnii, ei idoui
,
efllciamini ut Gbristus habitei in inleriore boinine
, , " csiro.
9,>, , c
c u , n

YtB. 18. Ui possiiis comprebendere cum oimiibus sanciis, quae sii lalhudo, ei loiigiludo, el profiindita*. et sublimiias. t Qnod principio prccaius
est, u l delur eisSpirilus eapienliae el revcla(V>nis
at sciaut qaac sit spes vocalionis ei crciera , id<iu
el aunc ail : c Ut possiiU comprebendere cum ^
oronibus fidelibuft lnysteriuin pro vobis dispensv
tum : quod atteo magnuni eai,- quoquoverstnn ?i
in omiies sii exteiHum parles. Unde et corporalibus
ip-uni dtiSoripsK figuris, compreheadens cuni superna, tuai inferna aiqne iraasversa. Dixi quideui
ei ego, inquii, de bisre, verum noti possunl haec
per nieos scrmoues satis coinmode disci, sed per
Spiritum sam tinn : ncc poieritls baec aliier compre*
beadere, nisi corroboremini per Spirhmn. Est
enim mutto robore opus, ac uisi inbabitet in vobis
Cbrisius, nibtl efficere polerimns. Gregorius autcm
Nyssenus per laiiludineni, longiuidinem, proiandilalem, el abiltrdiucm, erucem signiflcari d i c i i ; alquc
adeo Aposiohnn Epbesiis compreeari, ul poisini
coaiprebendere crucis myeteriitin. Universa eniin D
dbpensalio i n boc conliiieiur, alquc i n bac ipsa
oiiiiiium maxime Uremenda est crux, ex qua charitas Dei maxime deitionstralur, quemadinoduni ipse
Doiniaus dicil >. Propierea et Pautus dc diieciioae
inferl:
V E R S . 1 9 . < Srire etiam supercmitientcm sctenlia? chariUlem Cbrisli. Ut possitis, i n q u i l , cognoJ Joaiu , 23.

* Joan. ,

>.
" *
, .
" ,
,
,
* " :
^; , , .
,
, ,
. , \,
,
'
,
. ,
, * * . ,
, , ,

,
.
,
, 6


. > ,

12.

Variealectiones.
1 1

. .

() Tcxlua bi<* plane perlutbaius esi. Utrrliua se

babetleciio cod'cis S Marci, ,
, ,

. El ita legisse MuwUO'".

Loimerum, qoin el Perseitaui, ex ipioram vewiuiiibus sals coll gilur.

1077

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. -

CAP: U L

1078

scerc cbariialem Cbrisli, aniecellentem omni scien . ,

ti;e. Quoniam vero omui scienliae anlecellil, quo ;
modo nos coguoscemus? Primum qnidem Jicii banc
,
anlecciiere sctenlia?, niiitirum htimana?: Vos auieiti
' ' ,
iion per humanarn qtiidem scientiam, sed per Spiri . , ,
itim cognosceiis haoc. Deiode, non hoc dixii, Co , ' ,
gnoscelis earo, qnanta sit : sed hoe ipsum, quod
, .
magna sit, el quod exsuperel omnem scientiam e.l
.
coguiiionem. Hoc precor, inquit, ut vos a Spiritu
, , ; , discaiie. Quis autem, inquil, islud nescil? Omnes :
* , - et qai agro animo accipiual quse in einguloe dies

fiunl, et qui mairnnonam Deo praferunt. iNam si
, - banc cogaosceremus, baudquaquam adversus Pro, ,
Mdeatiam murmunremus, neque rebus praescalibag
, . " ,
animutn addiceremus, a Deo deflcientea qui sic
, 3 9 2 oos dilexit. Observa auiero, si cbaritas ejo
;
excellit omnem cogailionem, quanto roagi ipsa
essenlia ?
. *
c Ut impleamini ia omnem pleititndinem Dei.
, " ,
Bifariata nonnulli boc inlellexeruni. Ut scialis, i n ,
quit, vel quod in Palre et Filio et Spirito sancto

.idorelur nobis Deus; baec enim pleniludo Dei esi,
, , , ,
nempe Triniias : vel, Ut silis impleli, inqitit, omni
, .
viriute qua plenus est Deut. Reciius aulem opinor
"
sic intelligi, U l siiis perfecti in onnti divina perfe , ,
c ione, omnia divina cognoscentee, qualenus licet.
.
t VERS, 2 0 , 2 1 . c Ei aulem qui poiest super a*u ,
nia facere ex abundanil super ea quat peihmia aut
. ^ intelligimos, secundum polenliam quae opewlur in
,
nobis. Ipsi gloria in Ecclesia in Cbrislo Jesu, in
. . , ,
otnnee generaiioncs e&culi sxculorum. Amen. > Ego
quidein precor, ioquii, ipse aulem et meis oralio*
nibus majora cfficieU Potest eaim non solum on.
, * , nia quae quisquam orat, sed enper omnta facere, et
supra ex abtindanii, boc est, eplendide el lar, > , .
giier. Duos antem bic excessus ponit, c Stiperom , , c ,
nia, y et Supra ex abundanii. > Licet enim plura
, c . "
, ,. facere, quam quae pelunlur, non tamen ex supera * ' bundanti excelleutla, quod est largiier, et cum
, liberalilatc : vernm Dcus tilraque poiesl, quemadmodum et jam nunc poluii, el operalns est hi nobis
, magna et exiniia, hosles suos, genles^ in filios ado*
. "
ptans. Proinde ex iis qaae jam circa nos peracU
, .
, D sunt perspicuum esi quod dixi. Merito auiem in
Dei laude eermonem coticludit, gloiificando beae
faitorem : et simul ul hae raiioneostendat magni .. ludinem eorum qiiae nobis obttgemni. ^ioa eniin
, , "
admiraretur, nisi tanla dadissei, quanta ad admi . <
raiionem et gloriam concitandam saii&.essent. ;Non
, , . >
siinpiiciier autenv dixil, < Ipsi gloria, ~ sed otiam,
,
t Per Jcsnm Chrisium, > Bevera.oaim nemo polest
.
ne
glorificare quidem, nisi in Cbrisli graiia ei vir ,
lnle. Ipseenim esl qi nobls ad Deum gloriQcan .
dnm el gratiam- cooferl, ei qui docei quomodo taoc
, ,
41

VarieB lecliones.
k l

** .

m.

1079

THEOPHYLACTI BULGARI.E ARCIIIEP.

prrolaiidiim sil. c Ecclcsla aitlem est c glo .

ria > Dei, ac recle quidem : giquidein ipsa perse .
verai aegiduo, et poriae inferi non praevalebunt adversas ipsam . Quamobreni ei gloria eril l e r n a .
CAPUT IV
VER9. f. Obsecro ilaque vog ego vinclus in
Dontino, ut digne ambuieiis vocalioae qua vocaii
eglig. Non oporiei doniinari prspceptorem iu d scipnlos, sed servire eis pro sabite ipsonim : proplerea el Paulos lanqnam Fcrvus obsecrai. Propoitttaiitem ei vinmla ad snpplientioncra. < Vfiiciiis
piiim c snm in 3 9 3 t>otnino, boc esi, non ob
praTiim aliquod opns, sed propler Domlnum. Hovereamini igitnr vincula qnae Dei caun paiior. Qoid
J

. \
c ,
, .
! ,
' .
.
. <
* > , ,
. .
; , *

^.'
.
\

:ulem obsecro?Non pro me ipso c e m \ sed pro vobie, ambuletis digne vocalione : ad magna enim
* ,
vocati eslis ; itempe, ul congideaiig cum Chrtato, el

ronregnetis; nec oporiel vos defcedare dignitaicm
* . *
vesiram per opera Gbristo indigna. Ab insiitnendi
, , auiein rattoire ad mores Iransiil, oraliouem ila
.
buam dulcem faciens.
V E R S . i . t Gum omni hiiutiliiaJe. Ostnidit qno
, ,
tnodo digne licfcat vocalione ambulare, ncmpe si
,
sis bumilis. Gogitabis enim omuino, qualis exsisiens,
. *
quibus donaiug eg; ac demilles le, dabisque ope, \ ,
ram u l servias benefactori. Praelerea, hoc est omnis . ,
rirlulig fiindamentum. Propierea et Dominus beali \
mdineg binc orsm esl, bealos eds pradicans qui
,
sinl paapcrtg gpiriln, bumileg videlicel. Guin
, ,
omni 9 auteni, iaqoU, < hnmililaie, t non ca so, \, , ^
lummodo qias sil in verb a, sed <>l quae sil in ope, ^ , \ ,
rtbus, ei iu babilit, 61 loquebi : et non ul erga
\ , 5
htmc te bumilem exhibeas, erga itlitm vrro miuime; * , .
ged sive parvug fnfrtt, sive magnus.
c Et iittnsueiiidine cum longaiiimiiale. Potest
c .
euim aliqnis esse bundlig, ot inierim laineu eon , \ '
ciiatng el trncundtts : ai ea hmniliiag nihtl prodest.

Siipportaaicg hiviccm in cbarilate. Docel qiwe

' ,
sil inan6iietudinig el tonganimitaiis comiuodiias,
, &
nempe at alter atterum loleret. Deiude ne qnig
. ,
dicat, Quomodo ferain proximom iracnndum ei , ;
iujnriam? modiim gubdii quo islitc fieri possil,
, .
nempe, t Per dileclionem : > si eaitn charilatem
, .
habeamiift, loterabimus alier alterum.

t
VERS. 5. t SoUiclli servare nmlatem Spirilu? in
. "
vmculo pncig. > Qneraadmorfttin in corpore spiritus

e j ' , qui omnla eontinel et nnil, eiiamsi diversa
,
f MTIIU mcmlira : linnc ad moduni in fidelibus Spi , 5
nliis sancius esi, qai unit el conjungU omaes,
, \
etiamst diversa babaerimug ei genus et moreg el

siudia, aique per bunc sanetum Spiriimn imum
.
corpns eflicimur. Laboirmas itaqae bann unilaiotu
.
rongervare per pacem qaai est inicr nos muiuo.
; *
iNisi tnim conneciio dileclionis inier nos fiiexii, el
n

7 ;

Matlb. xvi, 18.

Variffi lecliones

ijnc.

m. Oraiiovem sucm thilcem facicns morali adhorla** . * .'

. * .
T

mi
E X P O S I T I O I N E P I S T . AD EPHES. CAP. I V .
10*2
, k paci mulme siuduerimus, unifatem, quaai Spiiims
* - nobis dedil, aawttemus : quemadmodum si dissidiuin fiat inler iiianum aut pedem adversum reli , ,
qnuni corpus, el abscindanltir a connexu ad reli , \
qua membra, non porro deinceps ab uno spirilu
, '
coutineniiir. Mulla igitur sedHliiate opus eal, uec
* . ,
sine laliore polerimijs pacem babere connectenies
> .
nos iuler nos, ul quociinque unus feratur, alter
, ,
' " coJH ( ), siimil feraiur. (Tales 3 9 4 ' - '
gali
snni)
ac
poiesiaicui
i
i
i
nos
ipsos

liabcntes,
, '
ulque boc paelo sub uno Spirilu siimis.
.
1 1

m s u l ) l

VERS. 4. c Dnum corpns, ei unus sptrilus. > Noa

" , .
siiupliciler cbarilalem quairil Paulus, sed eam quse
,
omnes unutn corpos faciai, propier exaclam inter
,
, - nos muluo unioncm, ut lanquam inembra coaipa. \ . , * liamur, ei eongaudeamus, c uaus spiritus.
Pulchrc saite boc d i x i i , osiendeus quod si unum
,
corpue sint, unus eiiam spirilus eruat. Vel quod
,
possil quideai unum esse corpus, sed nou unus
,
spiriius : quemadmodum si quis baerelicorum ami . ",
<us sit, dogmalibus eorum noa una circumactus.
, . ,
Yel quia uanui epirilum per iideai aecipienlee,

, ,
debeiis esse coucordee. Vel spiriluin, uuanimem
.
proiupiiiudinem dicil el conspiraiionem : periade
ac si dicerei, Uaum corpus el una anima.

c Sicul vocati esiis in una spe vocaiiouis veslrae.
. > *0 , ,
Deus, iaquil, ad eadeai vos vocavit, omnibus viiam
, ,
donavit, onuiiuiti ex #quo est capul, oimiee timul
, ,
e\( ilavit secuai, ct consedere fecil, ac simpliciter
, \
eodtm bunore omties excepii, aique eadeni onwes
.
speramus. Debelis igiiur umnn eese, eecuhduin
.
chariiatis eiiam conjuaciioueni. l u coelis eaim
, .
ajquales erimtia, eiiamsi in lerra diseimiles sumus.
c , , ,
V E R S . 7. Unus Doiniaus, una fides, unum ba , *
pli&ma.
Non eoiin lu majorem liabes Domiuuui,
,
ille vero miuorem ; non lu ex fide, ille vero ex
- - operibus servalus est : non lu ex baptisaiate liber
, .
faclus es, illc vero .
c , \ ,
VERS. 6. c Unus Deus el Paler oninium, qui
, . > , *0
ftuper oumia, ei per omnia, ei in oinnibos vobis. >
, \
Uoc esl, Qui supra oinnia, el per oinnia providentia
\ , .
el gcbernalione coinmeal, el in omuibus vobis ba , , ,
biial. Observa aotem quod bajretici praeposiiioncm
, , , ,
c Per t Iribuuiit F i l i o ; la vero Spiritui,

lanquam immiuulionein iuferal : jam vero Patri
.
appoiiiae. iuveniaatar : non igilur imininoiionis
sunt.
,
Y E R S . 7. c Unicnique aulem noslrum data est
, ,
gralia, aecundum uiensuram donalkmi Cbrisli. >
, , ,
Si omaia, uti dicis, sunt comniunia, unde isle
; , raajus, ei ille iniaas habet donum? boc eniin ipsos,
, .
periude ac Corinihios et alios plerosque, ad invi , ,
diam perdaxit. Diluens igitur hoc, iuqait : Unicui, .- '
que data esl gralia el donum, quemadmodum parli , , lus est qui dedii. Proinde quia donuai eit, sia
. ,
contentus, quoniam omaiuo accepisti : non eniai
1 1

1 1

Vari lectiones.
.

1 1

.-1

1083

15U

THKOPHYLACTI BULGARL* ARCHIEP.

Uiiquam debilum libi dalumesi. El quoniam men- ). , surain Deus praeflnivil, nc sis ctiriestis. Nam si Ocus ** .
, , *
meriStiram distrlbuil, oniniHO commode id fecit.

,
Necessaria igilur, et ciira quae non possis Chri 6 , " .
stiauus 3 9 5
communia sttnl. Sin quisquam
, ,
alius excelleniius donnm babeat, ne tibi istbuc do - ,
leat : qiiandoquidem el labor isiitis major cst,
, ;
perinde ac in procursii dicct. Non d i x i t autem,
.
Juxta mensuram uniuscujusque fidei, ae i n mcerorem conjiciat eos quibtis minora sunl collaia : cxterum voluntati daniii meusiiram reiulU, nc omitino obslrepere atidaanl.
V K R S . 8. c Propicr qnod dicit : Ascendens i n
*
altum, capiivam duxit caplivitalem, dedilque dona
, '. "
bominibus . Quod doaa, iaquil, ipse dederit, g , , , planum est ex eo quod Propbeta dicil, Dedil
, < -.
dona hominibus. > Atqui propbeia, Accepisii, i n . t , , *
quit, dona : quod idem est. Nam Dcus, dum dal ^ . 6 ,
charismata, accipil minislerinm : qni vero charisma
. ,
accipit, ut operelur el laboret, acciptl. Quocirca \ .
oliosi esse oon debemus. Ia siiininilalem auiein
. ,
ascendii, vcl crucis, vel cocli per assumplionem : , )
qitod et poiius cst, velut ex consequentibus liqueu
.
Qualeni autcui capiiviiaiem dicit? Diaboli : capii; >,
vum enim cepit diabolani, ei moriem, el male, , , \
diciionem, ei peccatum, nosque diabolo subjeclos, , ,
coinmemoraiisque jam obnoxios.
^ .
V E R S . 9, 16. c Quod autem ascendit, quid est,
, , ,
nisi qnod descenderii eliain primum in inferiores c ;
partes lerrse ? Qui descettdil, ipsc esl qui et ascen- C
dit supra omnes coelos, ul implerel omnia. j De
, . >
buraililaie bic disputans Paulus, Cbristum producit
,
exemplum, sicul in Epislola ad Philippenses
:
, ^
Quemadmodom, inquit, ille non recnsavit dcscen- , dere, sic et vos non recusale per bnmiluaiem
,
vos demiuere. Quod enim descenderit, perspt- . "
coum esl ex Propbeia, qui eum ascendisse asse- , , 'rit. De Deo euim cum dicitur quod ascende- . > , , ,)
r i t , necessariuin esl primum descensum inlelli- ^,
gere : de honiinibue autem secus esi. Quo autem
, . ; $5
descendit? Ad [inferos. Hos eniro inflmas leme ,
partes appellat juxta communem opinionem, quem-
admodam ei Jacob inquit, < Dcducetis canos meos
' $ 6 cum dolore ad inferos : ac David, c Similis
. > '*
ero desccndenlibus ia lacum . > Descendil igitur
, *
ad infimae parles, ulira qnas non cst aliud quid :
,
et ascendii supra omnia, ulira quae non suol alia :
*
n^c obsliiil ei deecensus, quominus ascenderet.
. ,
Et vos igitur, si humiliemini, exnllabimini. Ob
. ,
banc eaim causain ha?c omnia efDcif, oo>nia
/3,
impleat domtnaiu operalioneque sua, idqne in
, ,
carne, quandoquidem diviniiaie jam antea cuncia
. )
, , .
complerel. Hxc aaiem adverous Paulum Samosa, , tensem et Nestorium &tint. Qui eniin dcscendit,
e s s e

b Peal. , 8.

Pbilipp. ,

8.

* Gni- , 58.

Psal. xxvu, 1.

Varia3 lecliones.
e%

. .
^ .

* : , . .

1 7

o5vfcf

1085

EXPOSITIO EPIST. AD EPHES. -

C\P. I V .

IG26

, * \ 6 - planum est quod cum in supernis essei, desccndcrit

, .
per incarnaiionem in lerram, el per morlem ad
3 9 6 inferos, idemque esl el tinus, non dlversus.
. ,
V E R S . 1 1 . El tpsc dedit. Empbaiicc auiem
t , , \,
dixii, c Ipse. Qui enim adeo nosin curam gessit,
,
nl pro nobis non rectisarit ne ad inflmns qtidem
, lerra paries descendere, hand simpliciier d.stribn , acliones donortim frcil, venim plamim esl quod sa \ . ,
pienler et commode. Qnid igitur doles tanquam
;
non aqi*a distribuiio facta sii ? Alio aotem in loco

Spiriium diril dispensare. c In quo et nos posnil
!# >~, \
Spiritus sanclus : <*t, c Omnia opcratur unus ct
, , , ,
idcm Spiritos. > Alias K Patri Iioc (ribuil : ot ,
,
< Posnil Dens iu Ecclesta prinium qoidem aposto , , '
los,> c l quae seqiiunlnr. Et, < Ego plantavi, Apollo
, . . rigavit, Deus auiem mcrementmn dfdii *. Hic
.
aulem Filium dispensalorem facit. Una igilnr Irium
esi operaiio.
, :. >
Qtiosdam qtiidcm apostolos, quosdam autem
,
prnpbeias. Primi sunt npostoli, quandoqmdem
! , ,
ei propbeiias babebaiu : propbeta? aulQiti, in Novo
.
stilicel Testamonio, aposiolalum non habebaat.
f .
c Alios vero evangelistas. Vel eos qui con * ,
scripserunt Evangelia, vel qni non iindtqtie cir, ' ,
ciinriierint, Evangelium tamen prxdicaiHes, qualcs
.
fueninl Priscilla et Aquila .
.
< Alios aulem pastores et doctores. < Eos quibus
,
Ecclesiae erant comraissae i n t e l l i g i i , episcopos
, , , \ .
scilicet, quales crant Timoiheus, Tiius el alii bu >
jusmodi. Poteris autem per pastores, presbyieroe
, \ . ^ et episcopos inlettigere : per dootores vero, ipsos
\ ,
eliani diaconos adeoque ministros. Elenim ei ilti
.
ordinem babentes expurgaodi, per verbuin omnino
sordes tolltini.
,
VERS. 1 3 . c Ad consummalionem sanctorum, in
, ,
opus mimsterii, in aedificaiionem corporis Cbristi. >
; , , ,
Vides dignitatem? Unusquisque iiiiiiisiraL ad

exsimclionem corporis Christi, sive Ecclesiac. Quid
, . "
itaque a?gre fers, ceu minus donum acceperis?
;
Nam et tu ad consummationem sanctorum, hoc
, ,
est, ad commoditatem fidelium et perfeciionem
, .
commodas. Gave igitur ne accepto dono ut alios
" , ,
spdifices, teipsam majoribus invidendo subvertas.
, , - Praelerea, si ad consummationem fidelium alius
. , accepil majus donum, cogila qnod ipsius quoque
,
labor et ministerium majus est, el de istis ant ,
pltorem raiionem reddel. Porro, qni non diabolicum
. " ,
esset, te lli iavidere, qot Chri&tt rorpus absolvit et

acdiftcat? Islud enim bominis esi qui Deo adver ; .
salur.
<
V E R S . 4 3 c Donec occurrainns omnes in nnila ,
tem fidei el agnilionis Filii Dei. Eousque, iuquit,
. > , ,
operari oporiet omnes qui dona accepemnt, et
, , ,
laborare ei aditicare, donec pervenerimus ad uniia
tem 3 9 7 ftdei: boc est, usque dum deroonslre*

'

A c l . , 28.

i C o r . , 28.

^ A c l . XVIII, 2,

3.

Variffl lectiones
.

6 0

*,

1087

THEOPHYLACTI BULGARMS ARCHIEP.

mur oinnes unam el eaaidtm fidem babere, ncque

flogmalibus diiTcrre, neque quoad viiam seclis quibnsdam inler nosdissidere. Tum eaim vera estfidei
nnilas, tum agnoscimtis Filium Dei, quandoel in donrina reclain senlenliam babtierimus, el cbaritativ
vinculum servaverimus. Cbaritas eniiu Christus e6t.

108*

, " oe
, ,

. ,
,
, ;
. , .
c ,
< In virum perfectuni, et in mensuram. aetatis
. > ,
plenhudinls Chrisii. > Virum perfecium et men,
Mirain aelalts, perfectiorem dogmalum cognilionem
d i c i l : qiiemadinodntn el plenitudinem Cbrisli, om , \
oimodam alque imegrain ipsius cogniiionc.u el
\ ?
fidem : nimirum qnod unns ex Trinilale cum esset,
, ;,
t aequalis Pairi, farius sit bomo, una persoaa iu
\
duabus naluris el volunlalibus cl operationibus : ei

CIIOI corpore Patri assidet, veuielqae ciun ipso, ei ^ , ' , \
qtiaecunque alia de ipso recte intelliguntur ac d i .
cuulur. Quomodo igilur alias imperfectam dicil co ; '
gnilionem nostrani ? Ui.oppoiiaiur fulurae cognitioai:
,
hic vero respeclu immuiabilitatis ejus, perfectam
. "
cognilionem dixil. Quando enim noa exciderimus,
, ,
tuai perfecii suaius, ul ex sequeaiibus liqaet.
.
V E R S . 14. Ut jam non simus parvuli flu " , .,
ciuanies, el circamferamur omni veato d o c t r i n c *
.
U l ipsain exiguam, inquil, mensuram quain ac" , \, , ccpimus, contineamus firmiter et solide, ei non i n ^ ,
faalium instar concuiiamur et circumagamur abs

quovis doclore. Ad boc euim data sunl charismala,
. ,
ut sedifirent alque consamment, ne cooculialur
, !ipga siructara. Cum vero ail, Jam non, > i n - ^ . , c , \
dicavit olim eos id esse passos. Seipsum auiera
. ,
connumerat, ut non veluli coaviciator, sed tum
, * .
bilaritale eorrigat. A l cum ait, < Fluctuaales, >
, c ,
ostendiiin quali periculo consliiuiae suni illae aaima*
quae circa recta dogmata eunl insiabiles. In iropo . ,
auiem perseverans, venips eiiam vocavii divereas
.
doclriaas, minimeque consentieules.
< , ,
cln neqaitia horainum, in aslutia, ad circurovenlioaem erroris. > dicuntur, qiii lalia .
* utnnlur : bujusmodi sunt falsi doclores, tranfiponcates airopliciores, ceu talos, proul voluerint. Ne , [;] ,
, . " , ,
i - i i u r , inquit, nos circumferamur ia nequilia, eive
. <
versulia hac. Quomodo ? In astulia, ad circiim, , > ,
v^nlioneia imposlura, iioc est, ad quodcuaque

deceptrix eorum drcumvealio toluarit, ad boc D ,

.
tpaospoaili el circamacli. Ob nibil enim aliud oinnia
,
f.illaciier conaniar el arlc quadam maibinaniur,
. c
quam al seducant. Pulcbre autem apposuii, Hominum : ree enim diviiiae versuiiam ac deceptia- "
.
nem non adaniluat.
,
Y E R S . 45. c Yeriiatem aalem seciantes in cbarilale, crescemus ia ipsum per omnia, 3 9 8 qui , ,
esi caput Cbrisles. > Fraudulenli enbn ei ia verbis , 01
ersuli, omaia nolba et falsa loquuntur, neque , ,
quidquam in ipais esi vel sanum vc) siabilc. Nd8 . , *&
aulem veritati studeiues in dilectione erga Demn
1

Varirc
"

. .

lcctioncs.

1;S9
EXP031TI0 IN EPIST. AD EPHES. - CAP. IV.
1090
, * , et proximum, neque dogmata falsa retinenies,
neque in bypocrUi viventes ( hic enim videtur et
(
el de vita ipsis verba facere), augcamus in Chrtelum
:),
onmia aostra, viiam niatirum ei docirinam. Ipst
, .
enim, qui caput est, debemtis adapiare noslra,
, - ut nibil noa respondens el iuconveuiens capiii
feramos, sed omaia augeauius ad ipsuin.
, .
V E R S . 16. Ex quo tolum corpus compaclum
<
el coanexum per omnem juacluram subimnislra ,
lionis, secundum operaiionem \n mensura uniuscu* ,
, ; jusque membri, augmenium corporis facit, ad
, ( , sedificaiionem 9ui ipeius in cbariiaie. > lltijua loci
sensue lalis esi, etiamsi obscure dicuis s i l : Qiiein '
admodum in corpore spiriius, qui e cerebro dc
, B scendii per aervos, non simpliciier dal omuibus
membris sensum, sed unicuique sccandum propt, ,
tionetii, ei quidem quod plura recipere polciit,
, , , *
plura, quod vero minus, minus : sic ct Cbristus in
,
, animas nosiras quae suni meinbra ipsius, facii
, , ' suppedilalioaeai charismaium suoram, noa siiu, > , * pliciier, sed pro mcnsura cujnslibei membri, boc
< esi perinde ut quodlibei potesl capere : bacque
ralionc toluai corpus aediflcalionem et augmctuum
, "
Soiipsius
facil in dileciioae. Aliier enim non licel

recipere suppeditniionem descendemis desuper SpiII, ' *,
rilus, a quo et vTvHicamur et crescimus, nisi per
}
dileciiouem connexi fuerimus, et uniii lanquain
, . " , , \
unum corpus. Ut eniin, exeinpli graiia, nianua
, , a corpore avulsa, porro icceperit sensibilein
, , C sptriium, eo quod a coniinuilaie diducla esi : sicet
nos, nisi uaiii fueriimis, non recipiinus a capitenoslro
Cbrislodcsceiideniem Spirilus gratiaai. Propierea
6 . ,
c - dixii, t Corpus compaclum et connexum, > boc est,
, , non simpliciter poshis membri?, veruin ciiam con , juactis, el unoquoque proprium locum babeate, ut
nullum luxalum sii, neqne praster formam colloca, ,
. * - lum. ln aobis igilurest ipsos consirnere etcoagmeit lare per dileclionem : Cbristi vero capiiis noeiri,
, - spiritum immitiere. Totus igilur bic sermo esl dc
bumililatcclunitaie. Quod vero ail, < Per omneiu
*. :
. , juncluram subininistraliotiis, > dcnuuiial boc,
, > , quud spiriuts a capile advecius et euppedilatu
oimiia comingat. Corpus igitur crescit el aediflcalur
,
Q
per boc quod sjdriius suppediiaiio mcmbra conii.
gai, aiqne in eis opereuir ( lioc eal enim Nbid,
t Secundum operalioneai ), vcl quod spiriiua
, (
tribuii operaiionem tutmbris.
, ' >) - .
c ,
399
* Hoc igiiur dico el lesiiGcor in
,
Duaiiao, ut jaia noa ainbulelis, scat et reliqua?
, ,
genles aaibuluil in vaniiaie sensus sui. > Pra*~
, , cepioris esl noa solum adboriari, vcrum eliam ler*
rcre, pcr boc quod Deus discipulig cliam a.sii-i
, ,
alque pruesil, queniadiaodum bic Paulus agiu
. <
c Testor > euhu, inquit, vobis < iu Domiuo, > hoc
, , > ,
V e r s

Vari lecliones.
**

6 6

6 7

J091

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

VM

el, lestem Domiuuni facio, qnod iton oecullaiim ,

. ,
ea q u vobU dicenda fueriiit. dixii, auleni,
, , *
porro vos ambulelis quemadinodmn aaibula ,
baiis, ne irrilet eos : scd, c Reliquarum geiuium
,
iusiar, itiquit, aliorum exemplo illos castigans
, , ;
ei erudiens, vaniiaie porro menlis circnmaiubu , \ labaui, et quia idola colebanl, el quia aifecubue
, *
suis inserviebani, el quia mumli vauiiaiibus aflixi
,
eranl. Quae ideo vauilas dicuutur, eo quod nos
*
illis vane ulaniur : non eniin sua nalura vaiia
.
s u u l : valde namque bona suni condila.
4 , \,
V E R S . 18. c Tenebris obscuialum habentes i n l d . >
lccium, abalicnati a vita Dei. Lumen quidein
*
lucebai divinse cognitionis paraeqau viiae: ipsi
auicni obtenebrarunt seipsos, irobecillem facienles , animae perspicuilatera per caliginem affecluum mun-^
'danannnque curarum. Rbeiuaa enim miiUum, c l . ' **
difficulter curabile, sutit affectus et solliciludines , mundanx qtiae mentem perlurbanl. Propterca c i . ; ,
vila Dci, id csi divina, quae secundum Deum esl, ,
abalienali sunl qui sic se babebaat. Rationalis enim . ,
viia est, veriialetn inlelligcrc. Qui vero ad bauc
- ,
caligul, meriio ne vivit quidem, eo quod vem..s
,
sil subslaiitia el lumen ralionia.
.
< Propler iguoranliam q u est in ipsis, propler
, caeciialem cordis ip^orum, Si igitur iguoraul,
. , ?
quid eos acciisas? ignoraus enim docemlus eal, ; ",
tion accusaudus. Aiqui ignoranlia, inquif, propier
.. ' , , ,
casciiaiein iis accessil, id csl propler siupidiiaieui;
, '* eiupidiias auieai ex illoruin propensionc ad iinpuram
* ,
. G
viiam. Quamobrem repreheasioae digut suni. Audi
\ "
eniui cl quae sequuatur.
. "
YEBS. 19. c Qui desperanles, eefpsos iradide ^jj
ruui impudidiiac, ia operatioaem immuiidiiiaa
,
oimiis ciim avidilaie. Viden' ex voluntaie aique , ' ,
proposilo banc eis stupidiiatem esse? 4 Despe ; < , , ranies enim, inquii, boc esi, segnes facii, nolenies
^, laborare ul inveutaiil bonum, oroiti dolore taniuin
, > ,
noii vacanies, ac veluti ad stulliliain redacii, se
, c .
ipsi tradiderunt impudiciliae: ul quid facianl? Ut
" ; " *
operenlur fiupuriialein : banc eniia excrcilii cou

litiiiique opcris loco posueranl, uec unam quideitt
, .
ejus speciem, sed omnigenani. Qui igiiur uon iu
,
suuunuin sluporem ventnri eram, qui seipsos omai
; , iuiaiundiiiei tradideraut ? Etciiim immunda vila D , .
,
doguialiini quoque pravonuu 4 0 0 ^ausa esl, et
, otmiis boui ignorariiiaiii parii. Quaado igilur alio
, , iu loco audiveri8, quod Deus iradiderii eos ia
,
rcprobam meiitem, reniiniscere eliaui bujus loci,
, ^,
alque cotnpingens ulrumquc, inlellige quod Deiis
. ,
dicaiur iradcro eos qui seipsos iradunt, boc esl
, * pcnnittore, necnou concidere, quaadoquidem se
. '**, ,
tlignos hoc permissii fecerunt. Ad b.TC cmu dicii,

Cum avidilate, voluniariam eis stupidiiatem
,
adcsse teslatur. Licuisset etiitn ei* et pecuniis el
.
vulupialibus moderale frui : illi vero iiilemperan

liaia cligenles, iu oainibus aJ Ciccilatein venerunt, ei insensibilitalem cujusvis boni.

Vari lecliones.
.

6 1

T e

7 1

7 a

7 1

* .

1093

10J4

E X P O S l T l O 1N E P t e T . A D EPHES. CAP. I V .

08 auieiu iia didicistis

,
VERS. 20-22. Voe
Chrisiuin : Siquidem ipsum audivistie, et in ipso
, ,
docti eslis, sicut esi verilas in Jesu, deponere vos
,
secundum prioreiu conver&ationem veierem bomt
nem. > Gentes quidem sic se babent, vos auiem
. '*
non eic didicistift Cbrielum, siquidem audivislis
,
Cbrisluro, tl ia ipso iabliluii estis: boc eei,
, > ,
qoandoquidem didicislis Cbrislum. Non enim dubi . ,
Uns, eaeterum admodum flrmalns aique cerlus baec
, " .
dicil. Nam ct boc esl, di&cere Cbrisium, recle
, *
vivere : perinde ac qui sceleraie vivii, Ghrlsium
, . >
ignorat. Deum > enim, inquit, c confitentur
, , c ,
> Quod auiem
. , , *e uoste, faciis auleui neganl
aii, Sicul esi veritas, sic inielliges, quod Non
,
sicul genies in vaaiiate circuinambulant, sic et
, 71

. , ' YOS ad eadem vaaa esiis composili alque comparaii.

Quse enim Cbrisli sual, tuin dogmaio, lum vita,
, .
iion sunt vanilas, eed verilae. Peccaiuin autem est
, ,
, vaniias et meadacium, ut qaod sabsiantia et sub. , jecio careat, nec babeat perfectioaem. Virins autem
veriias est, ut q u eubsislal, el perfeclionein
; "
linemque babeat. Quidauiem docii estisTeiquid est
, ,
verilas sccundum Gbrisiuai ? Niiniruai, ut abjiciatis
, .
veterein bominem, boc est, prioris viiae coaversai ionisque mores, adeoque prsecedeiiieiu viveudi
ralionem peccalis obaoxiam.
< Qui corrunipitur secundom desideria trroris. >

Bifariam boc iuielligcs : vel qaod acque ul cupidi. > tates corrumpuntnr, sic el ipse boino, boc esi
, ,
raiiocinaiio, corrumpiiar. Quomodo auieui cupi , .
ditales corruaipuntur ? Nernpe el morbo et semo
;
, ,
palcbritudo uiarceacil, ac robur tirile consimilem
ad modum, ac morte landem simpliciter omma
, ,
di&solvunlur. c In illa eniiu die, > inqutt peribuut
, <
omues cogilaliones ejus i . V e l , c Secanduin
, * , , > ,
concupisceniias, dixit, pro, a concupiscemiis :
.
etenim ab bis corruinpilur vetus nosler hoiao,
,
queuiadmodum lana ec ferrmn ab iis quae gene, ' , .
rant, ad bis etiam corrumpunlur. Nani et gloris
,
ainor pcrdit, quoad animam omnino, nonnunquam
,
eiiain quoad corpus : 4 0 1
voluptales 6iniililer.
.
Belle auiein errorem vocavit volupiaiem ex hisce
. ,
promauantem. Fucus eniin est, et nieadacium,
, .
voluptatis qaideaj specieni et Aguram habens, cuni
, , .
reipsa nibil aliud sil quam aniarulenlia. Haec euini
est deceplio aliud videri, aliud vero eese.
c . >
YEEV. 2 3 c Renovamini spiritu nienlis veslrae.
,
Ne quis exisUmet alium introduci bominein, a i i ,
c , t Renovamini : hoc esi, ipsuin quod eousenuii,
. '
resuscilaie, et aliud faciie. Proiade subjecium
, ,
quidein ideia est, peraiuiaiio aaleia est inoruin ei
. * - meiilis. At qui flat isU renovatio? Per Spiriluni
; , vot
gancluni, qui babiiat in mente uoslra : Spirilus
.
enini non susliael priora et vciera opera. Porro
, *0 ,
quod a i i , est bujusmodi: Renovaniuii spiriuiali
7 8

80

T i l . i , 16.

i Psal. C X L V , 4.

VariaB lectiones.
#

'** .
, .
.
.
; . \ .

7 7

7 8

7 8

1 9

2095

THEOPIIYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

H96

reuovniione iu mciite veslra, sed non corporalt, ' vot ,

' .
ei in corpore facta.
\ .
V E R . 24. c E l induiie novmn bomiiiem. t
,
Videu' gubjeciuui idem es*e, uempe quod exuilur
et iaduilur? indunienla autem varia, utpoie virlus
* , ,
et vitium? Ut cuiin exut ei inilui, facile eat : sic
\ ; "
et vitiuai el virtus, facilia sunl, si velimus. Cur
^, ,
vero boaiinem appellat viiium, ei euiadem virtu .
im? Quoniam e\ operibus nolatur boino : aupie
, ; "
baec uon tainas quaui natura iudicant bominem,
,
eive bonus fiive nialus sit. Novus igitur bomo e&l, , ,
qui ex baplieiaaie uuvaius eel, qui et foriis es&e
. , ,
debet, siue rugis, et saaus : baec eaiai oaioia sunt
, ,
juvenis.
,
.
Qui secunduin Deum crcalue est iu justiita et

saaciitaie verilatis. Isle, iuqait, bomo creatoa
. , ,
esl, iion secunduai cupiditaies, sed c secanduw
, ,
Deum, boc esl, a Deo esl creaiura talis quas Deo * , , fj placel, in bapiieuiatc, non ex aqua ei irra, sed
, , ;
josiitia ei sanclilaie. Ila3c enim bujnsce botniuis
. ' . >
gunl Bubslaniia. Jaslilia igilur viriuaesl universalis,
.
quemadiuodmu eiiam solemus Hluin juslum a p ,
pellare, qiii iuculpaiae vlue est. Quinetiam Domiuus,
. * t
f Nisi, iaquil, c abuudaveril jusiiiia vestra plus
qaam Pliarisaeorain k; > onincai enim virlulem
" * > .
hic dicii. Sancliias auleui puritas esi, atque adeo
,
implere omne debiium. Queinadaioduni et de ,
moriuis eanciilatem dicirous, quaudo aliqais de* , *
bila, sive iusCa iis persolveril: el, ', Q , , ',
boc esl, Expiationem feci. Quia vero el in Ycieri
,
Tcaiamenlo juslitia dicebaiur, illarn bujas fuisse . ;
liguram aflirroai. Ego auiem libi de verilalie el
. "
Evattgelii jusliiia loquor : vel iu oppoeiliouem
,
juetiti siinulatac, juuiiiaui veriialU dixii. Creaius . esi quidem bonio isle ia baplieniaie per jasltiiam

ei sanctiuiein: oporiet auiem ipsum el nunc per
& .
viiani ei opera induere. Quando aalero audiveris
" , ,
indtiere, 4 0 2
inlellige u l uunquam deponas;
* ,
ui eo ioco : c Induil malediclionem, taiiquain
, .
pallium : ei Auiicius iuwiiue". Consueviuius
.
siiani dkere, Hic illuiu iuduil.
c ,
YEBS. 25. Proplerea, deposilo mendacio, loqui ,
initii verilaiem utiusquisque cani proxiino stio,
quoniam sunius itivicem membra. Cum genera- .> , c ,,

44HI velcris boutiiiis iiieiilioneiti fecissel, deinccps
:
h|>cciaiiai per partee eum describit, ac pr'nr.o
, ,
utendaciuui rceecai, quod iit iuler nos iuvicem;
,
vausasquc adducit, quud proximi iuter uos simue, et

qood majue es>t, inajoreoiqtie uobis padorein
,
siiffniidil, quod alier allerius membru simus;
;
periiide quasi boc dicat : Numquid ocuias videns
,
vauenaium auiaial, meiililur adversus pedeui, nee
, ,
coDjicil eum iu fugai? Vol cum profaudam fossam
}, ^ ;
bub culmis ac lerra abdiiam pes explorarii,
11

e i

i l a

^ Mailb. v, 2.

Paal. cvui, 18

Psal. C I I I , i .

Variffi lectiones.

, c

.
6 .

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. - CAP.

l c 9 7

IV.

* J033

. numquid meuUtur pes, tieque oculo donuntiat,

m alio in loco conspiciat alque invenial transilum?

Ac simpliciier in omnibns idem invenies. Hunc ad
* \
moduin ct nos non menliamur, neque faliamus
allcr alterum: membra eiiim sumus unias corporls.
V E R S . 26. < Irascimini, el ne peccetis. Merw
, .
dacium primum veluit, ei quia sacpenumero ex
.
, , meadacio ira gignilur, a i t : Boaum qnidem fuisset
omniuo noa irasci : sia aolem coiiligerit, ad
\ ,
peccatum tamen ex imaioderaio irae uso deferrt
. ,
nolite. Nonnulli asseverant unam esse iram q u
,
non peccei; uipote quae sit adversum daemones ei
,
pravos animi niolus, ad quam nos bflcin loco diviuas
.
adbortatur Apostolus.
c Sol aon occidal snper iracundiam tesiram.

.
,
,
,
,

, , \
\ *

.

Ne perseveret apud le diutius aequo iracundiaj

affectus, neque sol a vobis hosiibus relicifs ei nondum reconcilialis abeat, ne fone lumea vobis
indignie prasbuisse videatur : aimul eliam, ne w>x
veheroeniius accendat ignem per cogiiaiiones, i n sidiasque paret.
c .
V E R S . 27. c Ne detis locum diaboO. Inter se
, . "
muluo pugnare, islud est Iociim dare diabolo.
,
Nam tanlisper dum uniiaie conjuncli fiterimus
,
aique coadensaii, nibil ille suorum adve^um nos
* ,
introducii, ccu no inveniens locura. A l qtiam , ,
primum animadverierit dissensionem inter uos,
wm ceu invenlo loco, capul suum sublnlrojicit
.
C serpentis instar, ac deiaceps ouitiem rcliqui corporis tracium contrahil secum.
. > $
V E R S . 28. c Qui furabaiur, jam noa furetur. >
, , , ;
Aiiimadvertts membra velcris bominig, meadacium
, , , ,
puta, Tindictae cupidilalem, fortuin? Non dixit
, .
autem, Paniaiur qui furium commiuil : sed,
, .
malo, inquil, desisiai. lllud enim ad forum axier ,
ntsm, boc aulem ad doctrinam Cbrisiianam speclat.
, ; Ubi euni auiem qui 4 0 3 Caihart dicuntur, cum
,
revera omni sordium genere sinl referli, poeni * ,
leniiam auferentes? Audianlenim quod liceal exuere
. "
noxam, et noa solum a peccato deeisiere, verum
eiiam boai aliquid operari. Audt cnim quod sequilur.
,
Magis aulem taboret operando maiiibus suia
, . >
quod bonum esl, ul habeai unde iribuat necessiu ,
tem patienil. Non enim saiis est a pecc&io
.
quieseere, eed coniraria ei via est adeuada, d i ; ,
versum ab eo coaficieodum iter. Antea operabalor
, ,
ma1um?)am nunc operetar boaom : neque id siav
*
pliciier, verum cum labore, pariim quidera tit
& ,
conterat corpus, quod anlea ex torpore mala didi % , '
cerat : pariira vero u l largiores babeal vilae morei
, . ei facoltateg. Ac imperiiai eiiam aliis, ubi anlehae
$,
aliena sublegerat, jam aliis beneflcentiam exbibendo.
!
Deus bone! ui Evangelium eos facit angeloi, qui
9 0

fere daemoneg fuerant.

VEBS. 29. Oainis earmo malus ex or* vesiro

Vari lectiones.

.
^ .
0

m.
1

PATKOL. U R . C X X I V

0.

.
31

10C9

1100

THEOPBYLACTI BULGARIA ARCTIIEP.

nou precedat. SermOneiu maium olio$um appd- ^. ,

lai, teroerarium ioiportuniimque, veloii facetias, , , .
stultiloquium. a?tcrum gpurcus el graveolens po- ,
liug etl lurpiloquium, conviciuro, oblrecutio. Nen
, * " ,
cnim renua et operuro umuirmiodo, veruin eiiam .
. verborum.Iuemus poenas.
< ' ; ,
Sed si qois bonus est ad a&difitaiionem neces&i . > ,
latis, u i det graliara audienlibus. Uoc egi, quad
proxiinuna aediQcat, et ad praegealem necessiutem , *
taile egl, illud loquamur, ei non imporiune. et i n - ^, ,
coiiimode, u l audiloree gratias nobis agaul. Nam si , ^' .
,
quid dixerimue quod aaiaise proeii, agenl nobis
gratias audilores, u i qui per nos adjuii sinl : vel u i , , . ,
ioquH, eos gratiosos et amabiles reddal sermo. Ul \, .
euiai unguenlum graliam addit assunieniibu*, sic " el sermo diviaue el aniinae ulilig. Viden* quomodo , :.
quod gemper Paulus adborlaiur, id eliam nunc
', ,
nos orel, ut aediflcewus proximum, quod eet, not- , , ,
ipsos ? Qui enSm alteri salutaria consulii, priua sibi
; ,
ipee islud faciei.
/ .
V E R . 30. c Nolite conlrislare S&irituin sanctum
< .
Dei. Si pro/eras verbum spurcHiq el Cbrisilano
, ,
ore iadignum, non bominem contriatagli, sed Spiri- , ,-,
tura Dei, a quo beneflciuiu aecepisii, a quo sancii- , * , *
ficalum esi os tuum. hjfertigiiur qua ia re beuefl* . ciuai acceperimus.
.
quo ftignaii estig in diem redempiionis. > U
;. >
eoim signavil nos, alque imperatorii grcgie oaieu- ,
dfi esse : is non pernmil nos slaiui cum obuoxiis irae Dei : aed signavil nos ei aegregavil, ul siinus , '
^ _ _ .
i 2 .
nIvirftB%jfc ifiilim <

*
m

^ ^

. ^
redempli
ad eadem. Nonoc
igiiur pudet nog ipgum
couiriftlare? Siguatum esl os iuum a Spirilu, ut .
sibil iudigaum ipso loquaris : ne diacolvas igiiur ;
sigiiium.
, * (
.
4 0 4 ^ 5 1 . Oman aiuaruleDtia, el ira, et
*, , , ,
iodigaalio, et damor et bJasphemia lollatur a vobis ktf , xaxtf >
cttui omni malitia. Per supra comroeniorau iram
^
tustttlit: nunc autem elirpiiua eam evellit : ama- , ^ |
ruleniia enim et iadignalionis etr i r radlx e$t. Cum
. eniia soeetts amams exaaperatus fuerii, vaeculuui ,
excedil ia quo coalincitur, perque lotum corpu* fun- , xaft*
ditur, ac horoinem plan efferat. Ainaruleaiia igjlur , est occoha inflaminatio, dolu, ad maleiacieuduQi
. * , 5,
prapuratio. ludignaiio aaiem ira? esl pruicipiain D * - 61
velufi acceosio qua?daro. Ira auiem csl, quax jaui ad *PrS ^, ]
opus patraadum lurgei. Quia vero ira ni&i babuerit
. ,
clamorem simul inflaromaaiem ipsam, faciUexetio- . ,
gattur, adplcit: Quod clamor eliam tollator, boc esi,
, , ',
obliueretar, ui nulbe adeo reuquia* majieaai Equug
, .
enim eai vociferaiio, ascensor auiem i r a : impedi ,
tquum, et aobveriisti asceaaorem. Tolle diaai blasr , .
pbemiam, sive convielum, quod oasctiar ex ira. , ,
Accendii auiem eam vehewemius per vociferaiio- ,
nem. Quia vero plefiqoe sunt qui clanculuui mor* . deaot, nibil qaidem palam dicenies; inordaaies , , .
, k

>

Variffl lectiones.

.
. * * .
.
. ,
. .
1

im

EXPOSITIO 1 EPJST. AD EPHES. - CAF. V.

11

, - antem clanculum, obscurarti el recondilara matlliam

. , c
snbservanles, proplerea adjicit, Gum omni mali*
, , \ .
tia, boc esl, el modka ei magna.
, ,
V E R S . 52. c Esiote autcm invicem coines, miso< .
ricordes, condonanles vobisipsis. > Quia non satts
,
esl a malis abslincre ut regnum assequaris, eed
( bonorum operum peraclio etiam est nccessaria ( s i
, ,
enim bonnm operari pralermiserimus, in gehein
,
nam praeeipitamur, eliamsl mabim non opereinar,
) ,
ui ex nuiliis Evangelii locis l i q u e l ) ; hanc ob rem
, *
Paulus, sublatis nialis, ad bonorum operationem adt , >
borlaiur, c Estote, c inquiens, comes, > ad oppo , > *
silionem irae: c misericordes, > ut opponat ama# , , ,
rulenti : condonanies vobieipsis, boc est, ad
,
veniain inclinati : et peccanlibus dimillentes, tit
.
^ opponai malitiae el blasphemiae.

t Sicul el Deus donavil nobis in Chrlslo esu.
, ,
Quoniam exempla inagis movent, Deum pro cxem .
plo producil. Poluissei quidem dicere,.Deus d h i t ,
, t Dhniltile, et dimil/elur -vobis : verumtamen
,
quia de futuris rebus pleriqae dubitant, quas jam
, ,
anie iransacla sunl, in medium promit, Inqutens,
c *. ; ,
c Deus donavit nobts. Quomodo ? In Chrisio,
,
boc est, cmn periculo Filii sui mactalioneque ejus.
. > ,
Tu fortasse ciira periculum doaas ; ille vefo non
* ,
gic: ac lu qaidem fratri tuo ; iOe vero tibl, cum
. "
boslis esses, remisil ac donavit. Obeerva autem
, , ,
quomodo pro eo quod diceret, donantes alicr a4iei*
, ' dixeril, Yobis ipsis, > ostendens perbae, qaod t i
, Q g j j i l i i donemus, ia nos ipsos singuli gra
h

liam iwpendimus.

. ' .
CAPUT c ,
V E H S . 1. c Eeiole ergo imttatores M , aleai fibl
. > ' ,
dil<scif. QtveiMdmodoni Domimts te dilexit, tie tu
, . diHge frairem, lum iiDitattjt ea Deam V** viribut.
, ,
Nof lioei eiiim hic paopertaiem caoeari, ac dicare
, * ' S! raaafearo, damiwm pttior : aed Uii qai ptceat,
, ,
gratiereiuli^ acainesoiiipUiMluorauisei magniwi
. ibeKiuram, nemf* qood Deom imttatus te. Madi*

. , ,
ailam causam pfaaelarioTefli ponii: c Sicat filii,i
f * > ,

iaquit, dttteii : > boc eil ei aliam aeeeMitatem
.
babetie, iaitandi aimirwu Patram veaupum. Quo , , t nian vto non omnei tibari imiuuErtur pairem ap * > .
posuit, cfikcli : lalea eaim patrem iroilaotur.
, D VKOS. t , c E i aiabuiaie In dilectiaoe, eienl el
> * , Gbfismt dilerii vx, et tradidii acipaem oWationem
.
I boaiiam Deo in odoram bonat fragraaiias. E a
* \ , ,
ottalam fuadnm^atum cbariits* UM oaim kae est>
, ,
non danior, non ira, aoa MaapiMiuia, std mnia
\
tublaia sonl: propterea pottremo iumniem bane
* .
poeuiu Docet aulem et wule fani Bimat llban,
^ ,
ex ebarUate vtdelicet. Qaare banc seclari deto
<?*. " mus, lanqoam eam q a nobie prasbr^t fiHorttia
9

1 0

1 1

Uaiib. m , 25.

Luc. v i , 57.

Vari leclienee.
1

. * .
^ m.
.
.
.
i f

1 1

1 1

' . ' ,
"

^ 0.

* tvtf

1101

THEOPHYUCTl BULGAHLE AHCHIEP.

1104

adoplioneni Queinadiiiodum enim agroianlcs si , , ^

a'juvemur pbarmaco quopiam, ipsum cliam phar-
iiuui nomen veneramur : sic el charilatem am- plecii debciuus : per hanc enim irariidit seipsum
.
ro uobis Doniiiius. Alqui ille pro inimicis quideui
,
iradiittl scipsani, lu vero amicis parces. Quare . "; ,
lum vere imilaberis Clirislum, quando boslibus be . , ,
nefeeeris. Tuiu exiiui servaiur quod ait, c Sicul.
. ,
Et pro bostibns iuori, islud esl ho&lia ei odor
bonae fragranliae. Iloc eniin el Cbrisius iaclus est, ,
moriens pro nobis bosiibus. Alque boc est iniilari
.
benrn.
V E R * . 5. Fornicaiio autem, et omnig iminunc \ , ,
diiia, aul avaritia, .nec nominelur apud vus, sicut
' , .
dccei saneios. Cum dixissei de amara passione
\ , [ ]
irae, venil ad niiaus malum, concupisconlUm vide- ^ , *
licet : qucmadmodum ei legislaior cum diiisset,
, < ,
Non occides, > quod est irje, secuodo subjun, , c ,
xit, Non commUles adulieriam, > quod esi con- . " , ,
cnpiscenliac. Ul enim amarulenlia, vociferatio et
, * blaspbeaiia, ab ira proOciscuulur : ila a eoncupi, , ,
seibili animae appclilu foruicalio ei in:purilae ei ava- * \
rilia. Pari naaiquc raiione pecuaias amamus el . '
corpora. Ne nominenlur igilur apud vos bujus- , ' :,
modi, sed loli ftilia puri. Verba euiin ad opera viam
. " ,
prxbcut. Itaque si sancti estis, el liugua veslra san- . c a sit. Inferl auleai deinceps :
406
^ 4 * Turpiludo el slulliloquium, aul
\ , , ,
iaceiix, qua? non sunt deceniia, eed magis graiia- , . "
rom aclio. Quemadmodum clamorein removii, qui Q , *
\ ,
etl irae vebiculum : sic nunc (urpiloqueniiam el faccltas, quae sunl fornicaiioiiis vehiculuxn. Ne dicas . , , ,
,
eniai faceiias, neque turpia, el ex&iiitxisli flammara
fornicalioiiis. Deiade ne videalur nimitim eeverut . , el momsus, quippe qui urbaniiaieni exscindai, cau- , ,
* , ,
gam imulii, iiiquieng: c Quae non guat decenlia, >
boc est, quae niliil ad vos speclanl. U l eniui coria- . "
rio non licet quidqaam faeere eorum q u non guiit
guae a r t i s , baiic ad ralionem Gbrisiiaaus sanctus ,
[] .
faclus noa debet loqui qux minime conveniual ad
sancliGcalionein : quae cuiai niilli eunt usui, nibil , . ' ,
ad nos. S?A si quid loqui velis, graliaram aciio sit , {&*

libi quodvie verbum ; ac si consueveris gralias ,
a^ere, recordaberis ex quali qualie sie fiClos, et , ,
;

ERS

1 1

tft

lugebis mala lua, admirab^risque ad sluporem ^

,
usque eum, qui laniis te dignaius sil bonis, nec libi .
,
vacabit aliud quiddam dicere. Non eaiai rieus facetiarumque praeseas lenipus esr, sed luclus et cerU- .
, ;
uiiois. Hoslis circuii denlibus freadene advcrsus le,
,
ac tu ludis et urbauiutem exerccs ? Difficile eniin
; ;
t s i le illuui viucere, eiiamsi acriier ceriet ; qaanio
inagis ei ludasl Quid auiem esi facetusT Facilis,
, , qui omnia At, facile permutans sermoaes. iloc au~

lem eat meaiis insiabilis ei alienae ab qut petrai
.
cnriuut.
, ,
Y E A S . 5 , 6. c Hoceaim sciaiia, quod omnis forai-

Variffl lectiones.
'* .

4 1

* .

1105
EXPOSITIO 1N KPIST. AD EPHES. - CAP. V.
Ih6
, ,,, , cator, aul iramumlus, aul avarus, qui esl idolorum

. .
" , , * ?,
,
. , ,
; 6 ;

.
, > ,
. "
, c
\ ?.
, *

;
-
, ;
,
, " * . '
* * . 01 " ,
. ,
* .
.
, ,
, , .
, -^,
.

, "
,
.
, , , .
4
, . ' ,
, . " ,
, , ,
. *'
, *
, , .- ,
, ' ,
.
, '

.
1 1

, ,
, , .
.
, .
^
Mattb. , 14.
* Psal. cxiu, 4.

cnltor, non habei haerediiaicm in regno Christt ei Oei.

Ncmovosseducal inanibus vcrbis. FiicrunlronmiHi
ul videlur, apud Epbesios, qui dicerent qtiod Dens
baeclevia probibtierii, ut perierrefacerei. Qnaeenim
absurdiias est dicere, Slultc, ul proplerea qtiispiam
gebennas obnoxius fiai ? Et quotnodo avarus <wi
idololatra ? Hos itaque polal hoc loco Apostolus,
quod el illatto indical : c Neino vos soducal inan:bus verbis. Inania enim verba sont, qux graiiani
temporariam babenl; ad opera vero^ inulilia dcmousirantur : estque impostura hujusmodt verba
facere. Quod auteiu avarus sit idololatra, disce :
Won poleetie Deo servire eimammonae . Deftcii
iiaque a Deo avarus, et inservit auro : qui igitar
non fweril idolorum cuilor ? Porro si dicat, Noa
erexi idola, quid lum posiea? neque enim geuiiles urbaniores se idola adorare falebantur, sed
Yenerem fonasse et Martem : ista auiem animoritui
suai affeclus. At non maclat oves : homines latiteti
inaclai el aniinas ralionales. Gentiles Dei creaturas
adorabant : avarus aulem suum 4 0 7 ipsbis 11gmcntum adorat. Non enim Deus avaritiam condtuit, sed nostra insaliabilitas. Opiaorauteai Paubim
a feavide boc dicere, alio tamen modo. Illo enim
asseveraale , c Simulacra geaiium, argentum ct
aaram P* > : ipse pro sua magna sapienlia invenit,
Argentum, inqtiiens, c l aurum sunt idola. Proinde
qui colit argenlum et aurum, omnino csl idoloru n

cullor.
Propter bsec enim venit ira Dei in fllios inobedienliae. Yel propter formcationem elimpuritaiem,
\c\ propter idolornm culturatn, ) propter bujusniodi deceplorunisermones. Inobedieatia? aulem (tlios
dicit valde iaobedientes, a Deo deflcienles, ac iradenles hujusmodi dogmaia.
Y E R S . 7. c Noliie ergo eflSci parlicipes eorum.
Eraiis enim aliquando tenebra, nunc aulem bix in
Domino. A i vos, inquit, ne communicelis eis.
Deimle sceleraprioraeis ad memoriam revocat. Cogilale, inquiens, quid eralis, el quid facii siiis, quod
a lenebris lomen facii siiis. Primum quidem ei iu
dogmpiibus, et in vitae conversatione, lenebrae re
j
j .
vero lumen eslis, utpote e( Deum
p s a

e r a l

cognoscontes, et opera lucis facientes. Hoc aulcm

coniigit vobis non a vesira virtute,sed t in Domino,
boc est per divinam graiiam. Noa debeiis igiuir fili.^
inobedientiae el increduliiaiis communicare, ia quoe
venilira. Quondani eaim eralis tales digaique-ira,
Dunc auiem non porro : ne igilur rursns curratis
ad lenebras.
Y E R S . 8 . I Ulfiliilucisambolate. Uoc estdecore,
et quemadmodam decel eam qai in lumiae ambulai.
Quin poiius aliis etiam nos lumeu esse jubet: lumi nis enim filius omaiao el ipse lumea esU

Variee lecliones.
,

.,

1 0

1 1

" .

"

1107

THEOPHYLACTI BULOARLB ARCHIEP.

1108

VEBS. 9. Frucjus tuiro Splritug in omni bonhatt

< -fl jusiilia et rerilate. Veluii interpreuiur ttobia
, , . > " quis sil flliug lucif, inquieng, qui fruclom SjririUis
, ,
liabet. Ipg* enim Spritug fructum pro&ri, non >lla

quae 'pradiiimug, veruin coairaria poiiug : bouiia* , ,
le.in quaearaaruleuliaeei iraejustkiam q u a a v a r i t i ,
, ,
ac veritatem quse impuritaiia falsai volupiaii appo- * , |
niiur. Omnem auiem boniiatem dicit, qu$ ergaoaiuag
* ,
neduai aiuteoa, sed magis erga hotfii*.
I .
, ; , ,
; .
, .
Vsag. 40, Protaales quid *U beittplacUtim
, ,
flomifio. Prohare perfeolorum eei, qui Judirara
, "
Itosguiit. Imparfccia ilaqne ac r e p r o b nenib eat,
,
cligtre, ixquc velle qua Deo plaeeant, qttatef
.
i u n l gupra comtnauiorali affecltK.
Vaag. f , 3 . E l K O coiwuunicffig operibns
, .
iafructnosta teoebrarmu, w a g aalem et
40S
' , \ .
rodargwie. Qua? enlm ia occulto fUmt ab tpsig,

itirpe eg4 etiam dieere. > lnfrugifara m t leaebraruu et peicali opera : uibtl emai fruccug fo- , . ,
nmt pratfer ftottett ct igaowiniaai. Non oportcl
,
igilur oomausioare tajibn* operibui, ged argnere
. "
potiua, lioo tat ia*iruere talia agentes. Quoeoodo
; , .
igilur atto ia looo dicii, Ne judiceug? Pro
,
quod egt, Ne eondennetig. Atiad airieui esl Brguere,
, .
ti aliud condemuare. Argaera enim ad eraendaiio, c , >
neui periinet: eoadeaware vero ad coniiciuin tt
. ,
diffamalionem. PraHerea, Non judicata, de rainimig
pecoatig dicit. liifert iiaque, Quid aatem vldee Q ; .
%

fegtucam ia oculo fratrrg lui q? > Clam aulcm aatat

Paulus oefariag fvagdan ree, quan apud epbeefog
pecuHariter locam habebani.
Vsaa. 43. 1 Ouuii* aoiem qoa> avguuiuur, a
liuniae luaailestaninp. Ciim dixiggel, Voe eaiia
lutuen , lumeii amem arguit qiue in leaebria Qani
infart: k}\ igilur voe ^irtulibog coagpicui skig, nan
poiuenini bitere geelasii. U i enim lucerna lucente
fnr non btgredilar gSo lumine vtrtuiis veslrae fulgeote, iili eapkatttr, a vobis pracsertim serniODibug
crttuteniH vhn babeiillbus redargafi.
9

c Oaina enim qood maaifestolur, lumen est.

Qotniadmodam yvkiag ei contagaiur, nollam cararo
recipii, gic et pecooutm. Cm auiem nMaifegtaiwn
fueril, e f l k i t u r UIB, noo petcatom ipaitm, eaBleroaa
jg qui opcfalae e*t. Gam enimredargiitus resljHieril,
ao reaiissionem congeoauig fneril, noaae e}w lenebra mundaue gont? Vel, Yita vesira, inquit, manifetia onrn
himen est : nemo enSm OJem et
acHionem IrrepreheiHBlbirem abscoudit. Q u vero
OGcullaolur, propterea quod digna gunt lencbris
ixxubauiur : q arguere oportel et mauifeslare.
Vaaa. 44. Propterea dicit : Expergiscere qui
dormta, witg* w morluis, et illucescet tibi Cbrifttng.DorinHfntem

ei monuum peccaiig hic immer-

^ *
.

c , . > , ,
,
, .

, .
, '
.
, . "
*
, . ,
I> , , *
. " ,
* ; ",
, , ,
. ,
, .
, f

", ,
, ,
.

% Maub. v i i , .

Variae lectiones.
1 1

4 ,

/ .

/./ ra.

I T

* :; 0(

1109
EXPOSITIO I X EPIST. AD EPIIES. - CAP. Y.
JUD
; , , sum dkil. jEque namque vfrotf esc otterig .itqiid
, ,
. " ,
, , *
4
" , ,


, . '
.
,
,
, t "E^tpat. > "
,
*,
. " 6$ >

mortuus, e.i varans ptriade aclioae, ac dormieua

etgonmia videl, et iuuginalur ea>qii noftettbsigitinL
GUITI igiiur exciialus fuerii quispiam a peceato, titiii
illuscel eiChristus, boc esl, ftrigebh, sictil aol iis qui
eftomno suiil exciiatL Tuniigper enim dum in peccalis esi, odil lucein, uec vcnii ad ipsam. Non de
infidebbus autesn hec tanttinv dick, veruui et de
Gdelibus. lnveaias auteia drscrimofl ir>ter dormietileoi ei morluum. PWiqtie enim qai inalm ^ajdeia
patraat, patraiam autem non coaiprobant, dtwrmienieg dici posaint, qui el ceteriier excitantur : ad
qaos perlinet quod dicit, c Expergfreere. Nonnulli
auieai 4 0 9
faciuni maluui, et patrociuanlur ei
qni moriui dici queaat, ut qm difficilms ad bdnum
revocari queent. Aitamen et bU verbum inchimat, ut
surgaat : non enim desperandum egt de muubiit
natiira.
e

VERS. 15. c Videie itaqno quoroodo cauie ambuletis, non quagi insipientes, sed veluii eapieaies.
Amarulenliain adbuc iramque eiporgai, perinda
quasi dical eis, Oves esiig in iuporum medio, rnulu
erga vos feroci suni animo, qui eiiam familiarisiiaii
videniar: videie autem ae cuipiain deiis occaeioaem
iniiiiiciiiae: nisiudei causa, nemo vos inalioquopiam
accuset, caHeruin et bonoreni ei omnem obedioa*
liam praslate, ubi fides non labefacleior, ac columbaruai vos more geralis. Sapieuiia? eaim est
atque prudealiae, servare voaipsos irreprebeneibiles
ncminem ulcisceales.
Y B R S . 16. c Redimenles lempus. > Non varios
. * C
nos esse docet, verum quia tempus aon est vestrum,
, ' , ,
eed advense esiis, et peregrini, el exleri, ue qua>
, ,
raiig bonorein ct gloriam neque ullioaero, sed
, , ,
omnia fene, alque ia boc tempua redimite: omnia
, ,
* - eiiaiu quas voluerint, permillite. Quemadmoduin ai
quis upulentus videat aliquos invadenies se u i
. " ,
ipsum inlerflciant, oninia dabit scque ipftum redU
,
o i e i : bunc ad modum et vos omnia daie, ut capui
, ei sumniam conservelis, nempe iidem.
, .
c Quoniam dics mali sunl. > Non dierum essan . >
tiam reprehendit, (esstntia enim diei lux esl for *
lassis, el horaj : quae igiiur in bisce niaiilia est ?)
, * ;
sed propier ea quae in diebus fiunt, easdem videiur
,
incusare : periade ac eolemus dicere, Malum diem

, , D transegi, propler ea nirairum quae iu ipso eontigorunt, quat ab homiitibue pravie facia sunl, non a
' " , .
Deo. Propierea igitur dies pravi dicuntur, tan ,
qaain sceleraios bonanee in illis dbminantes ba*

beanl.

, ,
, ,
, ,
,
, * ,
* ,
,
, , . ,
, ,
.
4

1 1

,
. , ,
,

,
, .

Y E R S . 17. c Propterea non BitiB imprndenies, ged

inletligenies ijuse sit volunias Dei. Quia dies,

inquit, pravos homineshabeaut, vos inslarprudenliuin date operam, ne ullam eis occasionem delig.
Ha3c enim esl voluntas Dei, ut Y 0 3 ia omnibus
inculpalos salva fide conservctis.

Variaa lectioncs.
to .

o.

, f

1111

THEOPHYLACTI BULGARLB ARCHIEP.

1112

Vcas. 18. t E$ nolile inebriari vino. Iram adbtic

.
-
f o r r i g i i : nam et virii imiuoderata polio iracu-adoe
. " ,
facit ac temerarios. Quod auiem imuioderatum
* , , , c
nsum darunet, planum est ex eo, quod noo dixit,
. ; * ;
Ne bibiie: sed, Ne inebriamini. Temuleniia
auiem est ab excessu ; nam vinum rooderate eum- ; , (
" ), ,
l*tum el sanitatem efficit (perfnde ac ipseletiaui ait
. *
ad Timolbeum ) et lanilian), ut David a i t . Rursus
Scriptura a i i : * cDaie vinum moerentibus, ac ebrie- , , , <
. * .
talem sive profusionem dolenlibas. Froniis

enim asperitatem 4 1 0
nebolas diggolvii: propterea et corpora noslra Deug moderala ei propor- , ,
.
tionabilia fecit, ut paucis s i n l conlenla, et ad
alleram viiam featrnent.
c . > , In quo eel luxus. Hoc esi inamoderatus ueus
Non enim gervat, sed perdit uoa corpus solum, " . , ' , v$v, . .
ged et aaimam: baec eaim est asoiia, id eei luxus,
"
eive luxuria. Vel juxla vulgi conaueiudi, .
nem pro libidtne accipil: ex temulenlia euim libido
.
nagcliur.
1 9

e t

c ,
>, , ,
$
. > , , ;
,
. , . ,
, ^ ,
. , '
eorde non huc illuc versanle. Qui enim animo obsor- C , , 06
vat qoid pgallai, ille corde psallit. Expende bic auiem
. , .
quod poslquara animaro ab an arulenlia aliisque
,
affectibug pravis pargaverit, roigericordegque nog
V ,
fecerii, et ad condonandum proclives, lum Spirilu
,
sancio impleri nog adbortalar. Non eniin gimplici .
fer veniet, sed Imptebil corda noslra. Cuai iiaque
, .
tanttim lumcn in nobis fUeril, reliqua virlug facilis
,
et plana erit.
.

V E A S . 19. Sed implemini Spiritu, loquenles

robiiipsis in pealoiis, et bymnis, el caniicig gpirilualibug, cintantes et psalleniet corde veelro
Domino. Yis, inquil, Jaelari ? Fuge replclioen>, ei Spiriiu sancto impleare. Hoc aulem obveniet
tibi, ei psallere didicerls. Psallentes enim Spiritu
sancto implenlur, periode ac i i qui gaianicas canlilenas conciaunt, gpiriiu immundo impleniur.
Psallere auiera ia corde, hoc est, cum scientia et

V E R S , 20. Graiias agenteg semper proomnibus,

in nomiue Domiui noalri Jesu Cbrigii, DeoelPatri.
S^npcr; non galura.iu trauquUliiate, verum etiam
iu mceroribug : nec pro bonis laatum, verum eiiam
pro frisiibus: ei pro iig rebus quag novioius, et
quas noa novimus: por omueg enim bene nobis
fit, etlamsi igtioremug. Sunt autem graiiae agcada*
DeoPalri nomtne Domlni uostri Jesu, boc
esi, ut simul aomineuiug Dominum Jesum, et assuraaraus ipgum, ceu mediatorem cum bonorum, luin
ipgiug graliaruai aclionis.

c , >
,
. ,
, ,
, [] , .
, .
c
, ,
, [] ,
,
.

Y E R S . 21. Subjecti aher alleri in liroore Dei.

Eu rargug cbaritalig memionem f a c i l : ex bac eniai
esl gubjedio niutua ei obedientia; noa propter
mundaaam quaropiam aul buraauam couimodilatem,

c . >
.
, '
,[, ] . *-

* I Tim. , 23.

Psal. c i n , 15.

* Prov. XXJU, 6.

Vari lectioQes.
u

.
.

1 1

m.

^ityepi

1113

EXPOSITIO I N E P I S T . A D EPHES. -

CAP. V.

1114

, - caterum limore Dei. Qul enim Dei nomine obe, .

dinal, nunquam offendentur aul dissolveutur cuin
Ulem nexum habuertnt.
, ,
YERS. 2 2 . cUxores, mnrills propriia gubditse sil s
. vcluti Domino. Non simplieUer ac lemere niulium
6 , * seduloque laborat Paulus pro conjugit finnitale, sed
quia Deus eiiam a priacipio hnjus eximiam cur.un
. ' ,
gessil. Adamo enim sororem suam, imo potitis fi , ; liam, el quid dico? carnem ipsius copulavh. Deimie
. ,
multiplicalo genere, laiiua mairimonium exiendif,
, 4 1 1 rie dilectionem adsolos cognaios coniraherei.
. Porro, Tita noslra per conjtigia conlinelur. A i t
.
ergo : c Uxores, gubjeciae estote maritis vestris.
; , , .
Si enim in concordia matrimonium fuerit, pneri
,
bene educanlar, et famuli ordinale sese habenl,
, , , ^ adeoque cuncla lam vicinorum quam amtcoruai
, , .
8unt in felici slatu. Servile autem eis tanquam
. Donnno. Ecqui alilii scripium e s i : c Nis1 quis reli ., []
querit uxoreni etvirum, noa poteril me sequi?>
, ;
Nam si lanquam Domino servieiidum est, quomodo
,
discedenduni esse dicii propier Dominum? Quoniam
; " , ', adverbium , Veluli, non est ubique acqualis
. , c ,
honoris nola. Vel snbdilae siiis, aii, Scienlcs
, quod servialis Deo : boc esl, si propler viruin
, .
imprimis, propler Dominum lamea. Nani si is qui
, exieriori potestati resistit, Dontiuicse ordinaiioni
- resistll, mulio magis quae marilo suo reluctattir.
. " - Itaqae e coatrario, qua3 marito obedil, Oouiioo
.
obedit.
" , ^
VERS. 2 3 . c QuonJzoi vir cnpul esi mulieris, sicut
,
et Cbristns esi capui Eccleshe, et ipse esi servaior
, $
corporis. Ralionibus confinnat quod oportet uxores
,
gubjeclas esse, dilectionisque argumenium et occa , gionem ponil ex hoc quod marilos recioris et pro (
specloris locum obiineai (capul entai el, ait, el
, , ) *
servalor), uxor vero gubdiii locum ; corpos eniai
. " est. Qnemadmodum et Cbrtgtus, cum sit Ecclesiae
, caput, ejus curain gerit, eamque gervat: gfc et
, n m i i u s servalor sui esi corporis, boc est uxoris.
, .
Qnoniodo igilur non debel subdi capili corpug, cuni
,
curam ejug gerai, illudque servel ?
;
< * ,
Vsas. 24. c Sed sicut Eccleaia gubjiciliir Cbrislo,
( .
gic el uxores suis inaritis in quovis. > Hinc discea
, , Jj apertius quod dixit supra, c Obieinperale propriis
mariiie tanquam Domiao. Quandoquidem enim
c , . >
uxores debent subdi maritis, ut Ecclesia Chrisio,

Ecclesia atiieni et inulieres sunt; lanquam Cbrislo
, ,
lgilur conjux marito gubdi debet. Quomodo vcro?
. ; Num ia onini jubel subdi ? Nmn quando ad iacredulilaiein eam compuleril marilus? Atqui de infl
[] ; []
delibus nunc non loquilur Paulus, eed de Gdelibus,
; *
, ad quos scilicet scribeba, .
;

Luc xiv, 2*1.

Varie lectiones.
m.

'

. . .

1115 .

THEOPllYLACTI BULGAIU.E A R C l l l E P .

1116

Y L R S . 25. c Et viri, diligile uxores vtalras, sicui 01 , ; , Cliristus clilextl Eccleaiam, ei seip&um Iradidii ,
, ,
pro ea. > Yidisii, quomodo compuleril uxorem
Paulns subdi libi ntensura qua Clirislo Ecclesia 6
, *
aubdimr: audi jani qtiomodo le rursus cogal diligere eam, nec herililer lepsum gorere. Dilige euini ,
ipsam : quali mensura ? v)ua et Cbristus Ecdesiam. * .
Gere euram ipsiug, quemadniodum el Cbristus * ; Q
Eccleaia?: ac si quid 4 1 2
oporteal pati, vcl *,
e.iiam mori pro ipsa, ne recuses. Tu cniiu ipsi , ',
amore copulaius baec faciee; ille vero in odio se . ,
prosequeDiem el adulieram. El quemadmodum ille * .
aversantein ipsum ad ee adduxii, non minis neque , *
contumeliis: bunc ad inodum &i ipse avorsamcm
le conspexeris conjugem luam, alque deliciis indul- ^ ,
gentem, mulia dileclione el providenlia atlrabere ,
ad le conare : et &i quidquam paiiaris pro ipsa, ne , *
objicias, aeque coavicieris e i : naque enim Cbrislus .
Ecclesiae objecit quidqtiam.
< ,
Y E R 9 . 26. c U l illaiM sanctificarct, mundans eam
lavacro aqaae in vcrbo. > lgiiur hupura arat et (5. /; ,
imaiunda el deforniis, al propierea noa ealexsecratue. , , ' -
earo : sio aeque ln luani ipsiusconjugem exserreris, , **,
. " , *
eui maxiroe deionnis fwerii ac vilis. Quod auiem
c * deformlsfoeril Eedesia, audi: Eralis enini quondam
lenebra?: quid queso, teaebris est nigrius ? eervien- ; * tes malilix ei iavidia? : quid immuiidius ? iuobe- ; , , *
dianies, eiolidi, imo et blaspbeini: quUI bisce esi ; * ,
,
magis deforme? Verumtanien lanquam proforniosa,
r

tanqaam pre admiranda seipsum tradidii. Purgavil Q , .

auiem lavacro aquae, hoc est baplismaie. c lu ver- t (5. > ; ,
bo. > Quali ? Ja nomiae PalrU, et Filii, ti Spirilus , .
saiuti.
1 " Y E R S . 27. c U l exbibercl sibi ipse glorioeam
. > , ' . "
Ecclesiam. > Noa simpliciier puram, sed gloriosam,
Quemadmodum igilur Cbnslue oronium bonorum *r|J
, *
auctor est Ecclesia?, sic el lu sis uxori luae: ac
quemadmodum ille, quod ad antmam atiinel, pul- cbriludiaem ei acquisivil eamque exornavit; pari * " ,
ratione lu ia boc incumbe, non in corporisornalum. . Si eiiim animae formam aiqoe pulcbriludinem i n - ,
,
qitiras a conjuge, slalim eam ei efficies, componens

.
ipsam, exbibeosque gloriosam secunduin spiriiam

cum itbiipsi, luoi Deo.

Non babenteni maculam aut rugam, aut quid D , , ,
' ,
bujiismodi, eed ul eesei sancia ei immaculaia. *

. ,
Per haec aniinae dicii affcctus. Maculx enim sunt

, .
receiites affeclus, quoe et abluere facile, qui el
, viliiperiuin afferebaot. Ruga? auleai, quae lempore
iaveierata sunl, quae ei impuros faciebant, ulpoie , . []
non faeile elnibilia. Sed diviuum lavacmm omnia ,
.
purgavil, ei sanctos e l immaculalos exbibuil.
c
V E R S . 28. t Sic debenl viri diligere uxores suas,
, . >
uicorpora sua. Non lanquam inajus niagisqtie

necessarium boc exemplum jam ponil (jam aniea
( ; eniui pianiHii eet,Cluisii babitudiaem ad Ecclesiam

Vari lectiones.
* . -

. * . " .

1117

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. - C A P . V.

i 8

) ,
* ; . "
, ,
. , , ,
,
. ,
: , , < " , ,
. ,
.
1

1118

hoc exemplo majorem esee), verum tanqnam vicinius

el rnagis faniiliare. Ne quis enim objtciai, Dens
erat ille, c i pro nobis sese Iradidit : aliunde nobis
necessilatem ob oculos slaltiii. Debenl eniin, iiiquil,
diligere, id est, ree ipsa 4 1 3
g *lia, caelerum debitum est elnecessiias : nam uxor esi corpus
tuum. Gbrisii itaque exemplnro non ob aotam d i leetionea* assumpsii, verum eUam ul mores noslroe
couiponeret. Nam, c Ut sancla sit, inquii, c ei
immaculala. Quod vero de carne profert,ob solam
dilectionem eai.
1 ) 0 I )

e s l

c , .
, '
, ; 6
. , , - ^
. ,
.
< " . >
, .
,
, ,
[] . , '.
6. ,
, * *
,

. ,
,
.
* ,
tr\c " ,
.
%

,
,

. , , [ ]
. , , , c
, > " .
, , >
,
,
, .

< V s . 2 8 , 2 9 . QuidiUgituxoremsuara, seips-iai

diligit. Nemo enim unquam snam ipsius carrem
odio babuit, sed n u l r i l el fovei earo, sicul et
Cbrfclus Ecclesiam. Inicnsam, Inquit, et aadulam
curani unttsquisque carni suae adbibei: Uaque et
tu uxari. Rursug autem Cbrisio pro exemplo tuuur,
oslendens qnod ei Clirislu* nos ceo propriam carneoi suaro dilexii.
Ycaa. 30. c Quia membra sumus corporis ejua.
Hae eat, plurinwm nobis cum ea eogaalioais
est.
t De carne ipeius, ei ex ossibus ejus. > nostra
eutui materia faclus esi, uiEva ex Adam. qoemadmodum illic est magna propinquiias, ita iaier
nos. Sumus auiera et aliter de carneejus, et osslbat
ejus, nerope ut ille ex Spiritu naiue est cttra com
niisliooero maris, sic el noe in lavacro : tura qood
nos asguippiis mysteriis divitilius iransformamur.
C Atque ul summaiiia dicam, b o c a i l : niaxima cuoi
eo nobis familiariias inlercedil. Naiu vbibiliier
comraunicavil nobiecum carne el sanguiae : invisibiliter auiem auclor nobis spiriiualis reformationis exstiiii, sicul et Adam Evae creationis cauea
fuii.

VERS. 5 1 . Propter boc reliuquet bomo patrem

suuin ei mairem, ei adhaerebit uxori 80, erunlque
duo in carnem unawi. > Ecce alterum causa? Ilrmamentum, neaipe, parenlibus suie quispiam reliciis,
itli coaneclilur. Nec dixil, Cobabitabil, sed, c Agglatinabitur, unionem indivisibileai significane.
Hoc aulem, c In carnem unam, accipilur quidem
siinpliciier (aique ita magnus ille Joannas) pro,
Erumearo una. Significat autcm el aliud quiddam:
nani erunt duo, ul periicianl carnero unam, prolem
videlicet.
8. 32. f Sacramenlum boc magnum est, dico

. , ' autem ego, in Chrislo el Eccleeia. Hoc est, magnum quiddam et admirandutn divusMoses indicavil.
.
Revera enim wysierium est, ui eos qui ipsum ge. , ,
nuerinl, qui ob ipsura maltasairuainaspassi fuerint,
' , qaique ia ipsum innumera benellcia coniulerint,
, deeeral qaigpiam, ei aggluiinetiir ei quam nunquam
, .
, anie conspexerii, neque quidquam boni aniea sii
oraa. lngens reveFa hoc mysierium esl, imerim
' ,
1 1

VariaB lectiones.
s

^ 0.
, , .

" .

* ! .

1 1

1119

T I I E O P H Y L A C T I B U L G A t t L E ARCHIEP.

tamen adCbristum, iii(|uil

H20

ego hoc refero, . \ ;

, , ;
ianquam prophetice de eo diciiiin esset. Eienim cl
, ipse dimisil pairem, non locali transiht, sed con, ,
descensu ad carnem, vfiniique ad sponsam, qa2
'.
ip>;tim nuuquam agnoverai, factusque est ruin ipsa
.
UUIIS spirims. Qui enim Domino agglutinaltir,
,
unns spiritus esl . Uuare igilur iiialriinoiiitim

, \
ciilpalnr, ubi Paulus ipsinn pro inysterii Clirisli
;
exemplo producit, myslerium vel sacrainentwin
9

414

nominaiis ?
Y E R S . 33. Verumianien el vos singuli unusqnisque uxorem suam sicul seipsum diligal. Aiqui,
, eliams! allegorice basc acceperiro, propier
uxorem t&uiea dicla sunt : neque allcgoria tnariii
erga uxorem babitudinem, qiiae est secundum l i l leram, inverlil. Debel enim unusquisque uxorem
snam diligere ac fovere, baud aecus quam seipsum.
Nec imhi dicas, Hunc el linnc defecuiro babet uxor
itiea : nam et tu in carne tua defecius habes, veiuii
manum muiilam , pedem ctaudum, ocubini slrabom : b c vero non absciudis, sed inajori cura
dignaris.
Uxor aulem ul mciuai virum. Quia asqualitas
boaorig sedilionem nonnunquam parit, propierea
timorem inducii, ui tmus sii principaius vir ipse.
Mciiim atitem hic imensam reverenliam et animi
coiitractioiiem dicil, qui bomines ingenttos dece!,
n6n servileai. Ex hujusmodi nielu dileclio corparabilur, ipsaque rursus inelum el reverenttam conciliabit. Diliget eniai conjux virum, lanqnam meia- C
brum ; metuel autem scu bonorabit, lanquam capul.
Quid vero si non mcluat mulier? Tn tanien dilige,
liioque officio fungere. Siiniliter el mulier, elianisl
non diligatur, metuat tamen. Animadveriequomodo
mtillig verbis demonslravcrii, ac perseculos sit,
quoaiodo a marilo sil diligcnda conjnx. Do iueiu
auieni non perinde mulla iradil : dilcciioueni enim
primas obiincre voluil. Eicnitn conjux nietu dilcciionis meiuere mariium debel, titi dicium est, noa
eo qul facial treinerc ac pavere, f quo odinm
potigs nascilur : scd ila, ut non conlradicat, non
insurgai, primatum uon ainbiat. Eisi enim uua sit
caro, et principilum babeat eiiam ipsa, eamque
ob rationem, xqnaleni dignilalem : verum secundus
esl domiuaius mulier, inarilus auleai habet aliquiJ ^
amplius.
D

CAPUT Y I .
Y E R * . i . Filii, obediie parcniibus veslris in
Doiiiino. Qiiemadniodtiin quicorpus lingil, primuin
juitlem caput, deinde colliim, posiremo pedcs fori n a l : sic et PauJus dixit de mariii principalti
primo, deinde de uxoris domiaatu aitero, deiuccps
dc tertio principatu, qui csi 4 1 5 ubercrum, veiba
facil: mulieri enim soltis m;.rhus domiualur, lilteii
autcm et uxor. Obedile igilur, inquit, pareutibus,

\ *
. > , ,
\ , \
,

%

. []
, , .
,
{ ,
, , , ' ,
.
c " , ,
, .
,
, .
,
.

' m.

8 7

. q\
c ,
,
, ,

, [f. ]

, . , .

l C o r . v i , 17.

1 1

*1
* * ^ ,
, . ouv ;
, ,
, . " ,
, ,
, *
, .
, ,
, , ,
* , ,
. ,


, /
.

A ariic lecliones.
\ .

1121

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. - CAP. VI.

1122

, , , - sed t in Domino : lioc trsl, quaudo secundum

Dominum fuerinl, qoae vobis mandant. Nam si
piqj, > ,
paier ad impielalem le compellai, aul ftliam prosli ,
(uere ?elit, aul lurpem ariem docere filium, non esi
, secuiidum Domiaum niandaium hoc, neque obe ,
diendom ast.
, .
Y E R S . i , 2 . C kloc eniro jusiuai est. Uooora pa .
trem luuin el matrem luam : quod est mandatuiii
,
primuro in promissione. > naiura boc juslum esi,
: . , ,
inquit, lum ei lrgecautttm esl. Quomodo auteni boc
, .
priaium maodatuin d i x i l , cum non sii? lllud enim
, ;
pniius primum e s l : Non occides, Non moecbabe* , * .
ris. At cnim vide quid adjecerit, t (n promissio' , < .
ne. Prima enim illa nou habem proniissiones el

mercedeni adjimclam : sunt euim a nialrs discessas
* ,
quidam, non bonorum operationes; neino aulem
*
dat mercedem ei qui a maio absiineu Hoc autem
. , ,
mandalum, quoniam boni operaiionem habel, p r i .
mum eiiam promissionem accepit. Admirandus
.
autcm ordo esl. Cum enim a pravis operibus legis ,
laior homines abduxissei, perducturas eos ad
,
bonorum operationem, priinuin erga parentes bono .
rem constilnil atque sancivit. Quaadoqtiidem eiiim
, , ,
i l l i nobis primi post Deiim benefaclores sunt, quippe
.
quia vilac auciores, non immerito priroi sunt, qui
nosirorum fructuum emolumema capianl.
V K R S . 3. c U i bene libi sit, el sis longaevus super
c ,
lerrani. > Expende bictecum, quomodo non longa
> " *,
dicai et multa, quoniam pueri non possini prolixuia
,

. " Q sermonem asseqni. Pra?lerea maritoct confuge j u x &

leges, quas ipsis prius posail formalis, rjon est
(5;:
magni laboris pueros ipsis subjicere. Verum neque
,
de regno bic disserii, neque de rebus sablimibus :
. * ,
veruai qux polissimum anima infaniilis audire
4*,, &
desiderat, baec ponil : ad infanies enim ei eerrao
\
esl.
Quid autem jucuodius pueris, quam diu Tivere?
6 . quandoquidem el Judaeis, lanquam infaniibus, baec
; , ,
lege suai sancita, qui perfeciiora audire non po, .
tuerunt.
, >
, *
* , *
, ,
, , *
, . D
*
,
, ,
. , ,
,

' ; [] .
, ,
, [,
?] .

1 1
1

. .
. .

VERS. 4 . t Et palres, nolite ad iraetmdiam provocare Olios vesiroe. > Non dixii, Oiligiie : boc
enim naiura ab ipsis vel invilis postulai: eed, c Ne
ad iram provoceiis: boc eet, non exbxredes eos
faciatis, neque abdiceiis eoe, neque ooerosos v o i
illts exbibcatis, ceu non eiul liberi, sed manciaia,
semperqtie erga ipsoe aegro shis animo.
c Sed educale eos in disciplina ei correptioae
Domini. Ad principium adeoque causam obedientiae ascendil, monsiratquepaieulibus qiianam raiioae
obedieaies filios faciant. Si enim, iuquil, 4 1 6
obedire luos iilios, inslilue eos divinis sernioaibus :
neque dicas, monacborum lanluaimodo esse b-gere
Scripturas : cujnalibel enim Gbrisiiani esi, raaxime
eomm qui j a inundo >ersantur, quanto majore ipsi
auxilio indigeiii, ceu in lempeslale agentee. Proindc
pro le esl quod audiaul liberi Scripiuram : disccnl
v i s

VariiBB lectiones.
.
.

1 0

1 1

* .

1123

1124

TIIEOPHTLACTI B U L G A R I A ARCIHEP.

enim iltinc: Honora patretn luum el matrem

, . ,
luam. Itane geniiiibtis termonibus educas fifinm
)* - ,
iwom, ex Qtiibos peseima qnaeqne docenlur, diviuis
,
aulem sermouibus non ilem
;
, .
Y E R S . 5. c Servi, obedile dominis carnalibus*
.
Quia et serwrum virtas ad fainiliae constitmionem
,
pertincl eamqtte perficil, ue banc qtiblem parleni
* ,
nagligtl: sed ad hanc posuremo venil, qnandoqui .
dein el dignilate poelrema sit. Non porro autem
, ,
hisoe UaqtiaRi parvulis et infaniibus disserit, sed
. ,
lauquam adullia ei consummaia? aualis, perinde
. ,
ac ia procurtu demoneirabimus. Doniinoe caroales
, \
dominos tcmporarios vocai. Sialiai eniin eos conso.
lalur, lemporariam islam aervitatem esse ostendetis,
et qiwe cum carn* simul diftsohraittr.

c \ ,
Cum timora ac iromore, in simplicitate cordw
vesiri, steat Christo. > De maliere vcrba facieas, , . >
simplicitcr dixit, ul martiuiD metaal: bic vero cuin , * >
' . .
exaggeraiiona. Tremor eaim esi itmoris tntensio.
, \ *
Uxor eniw mariio par eat, ejusdemque eam ea
houorts, at bbera e s i : eervi aateni aon sunl ejns- , .
\ , *
4em bonoria. Qnamvis enim fratrcs secunriam
,
Chrifrtum g o a i ; cum tamen liberos allerum aliert
obedire praecipU, adeoque uxorera mariio, mullo ,
. - ,
magis 8CFT08 dominie parere vult. Nequo enim baec
res ge&eris obecuriiae esl, eed prima poihis nnbili- , ,
las, nwisse se noderate gerere, atqua cedere [] . \
proxinw. Qaia vero noa paeci dominos suoa me-' , , *
tuaui,noii ex benevolentia lamen, sed quandolalere , ,
queani, insidiae eis slruuot, et fraoduletiler cnm ^ t ,
eis a g a m ; idoo, t In sinipJfeiiatecorais, apponit,
.
fraoduieittiam tollens.
Vias. 6. N#n ad O C U I M I Mnieatea, quasi bo< ' , .
mtairbue plaocniet. > Hoe est, B O A laaium prsetea- ,
tibiis dominit el vhientibu, sed abMMibos quoqoe , \ ,
eotfeuia mode servite.
.
Sad iit iervi Cbrieii. Qqi ilaqtae hominibug
* . > plucei, non eet servus Ghriati, ut el in lk> loco ,
4 i e i i : Si bomiaibua placarem, Cbristi tervae aon
* * ,
et&eiu . >
.
c Facicntes voliialalem fM ex aaima cam bona
c *
volualale. Qoia pateet aliquis in tiinrplieitiiecordit

et citra doUiui servtre, nec uoei> omnibue viFibus,
, ^ aed ccriaai Ununninodo l deflnilnm opoa pereeqai
, *
ei perflcero: ban ob ram apponit jaro, < Ex ani
, , ,
mo, hoc cst, lotis viribasei aniaii prompiilodine :
* ,
, eum beneroleaiia eiam, hoe crsl ultre 4 1 7
' , , ,
ei ponte, nn v i . Hoc roodo erviiulie ignobiliias
, .
lollilar, si volualario bonem faciant servi, non
,
exspeciaaies nocessUaiem el flagra. Vokiniaiem
,
autcni Dei vol obedientiam vocai (vali eotai boaam
. ,
reram conatiiutioaen ti ordiaem Deas), vcl, In Wih
( , ), ,
obedile douiinis vestris, iu qaibtit Deas voe morom
, , ; " ,
vuli gerert. Fortatee enim, ul et de liberis diciam
. ,
1

Galat. , 10.

Voriffi lecliones.
" .

" .

0.

1125
EXPOSHTO IN E F I S T . AD EPHE5. - CAP. V I .
1126
, cs, ad inrpia qusedam contpetlant damini, vel
,

; ,
.
c [] :, :.
,

,
.
, ,
, ,
. > ,
,
, ,
" ,
.
, ,

ad itnpielatem, quas non sunl divlna* voluntaiis.

VERS. 7. Servientes Domino, et non bominibus. Ipse etiim recipil eatn, quam dominis exhibenl
graiitudiuem, qtiippe qiii bonmn iti rebns ordiuem
lege sanxerft. E l qui bisce non inservit, u l par est,
dWiriae legt resistit.

VERS. 8. c Scieiues quod tiniisquisqne, qnodcunqne fecent bonum, hoc recipiei a Domino, sive
servus, siv uber. Quia verisimile erat, mnlios
dominos geniiles el inftdeles nibii boni imperiiiuros
eervis qui fideliter insetvirent, Eliamsi, inquit, a
domino sccundum carnem nullam eompensationem
feras, ab tiniversoram tamen Domino exspecta.

.
,
.
, .
. ; ' ,
, *
.
, .
, ,
" , *',
, ,
, . *
. ,
, , . - Q
,
.
c
; ", . Q ,
, , *
* ,
, ;
r

Hic auiem ostendil quod velut perfectioribos ei*

loquaiitr, el non vciuii ptierie. lllie enim din Hi
lerris vilam duraturaru proponebat, hos auteni ad
futuram viiam reinisil.
V E R S . 9. < vos, (lomini, eadem facite illrs. >
Eailei. Qualia ? U i cum briievoleniia serviaiis*
ei noiv lanqnam bominibus placentes, sed cuui
limorc ac iremore, erga Deurh videlicel. Eisi enira
verbalim noa dixeril, aiunsen ista vult. Servil enini
dominus servo, curam cjus gerens, omaiaque ei
n^cessaria prabens, ac simpliciler, eum susiincna,
eique condonans, ei quod ait Salomon, ruro en
simul seae circuntagens. Andi enim qunc seqauutur.
Remillenles miaas. Nondmt, Remilteniesfla , ,

8 e < 1

s a s

15

>
'P
" - Mullo magis itaqua
suppliciui : hoc esi, Neque
in ipais miais graves et
"
onerosi videamini.
c S< ienies quod ei vestri ipsorum Dominus cst
in coelis. > Animadverte quomodo perierrefaciat.
< Qua mensara enim, inquit, meiieris, reinensurabilur tibi 7: ne audias el l u : c Serve nequam,
oaine debituai reniisi tibi, nonne oporiebai et le
misereri conservi l u i ?
1

* . >
, , ,

. "
. [f. ] ,
, D

E i personaruni acceptio non est apud eum. >

Ne existioiee, inquii, si immilis sis servo luo, Dominiim istuc abs le nou inquisiiurum oo peraona)
contempiibiliutein. Haec enim exteriorum legun
stint, quai novisse sotent discrimen inler ingenutlaiem et servituiem : hominara enini leges sunt.
Htc aotem sic non fii; vcrum et lu ipse servus es

*
, ' , *
, .
I , , ,
.

ejusdem Domini. licet in conservum 4 1 8 auslcrua:

sis. Nam a principio Deus servilem coadilionem
istam noa creavir, sed avarilia, u l in captivis : et
injuria, qua paires el majores affecerjni ul in
Chanaan conligit. Etiamsi aulem a D:o non sit
condita, subjectionein lamen Dcus sancil, ob
felicem politiam, ei ne vita huniaaa sanguine repleatur.
VERS. 10. c Quod superesi, fr.ures mei, conforlamini in Djiniuo, el in poteutia roboris ojus.

c , , , r Matib. , 2.

T e

ro.

* Matib. xvm, 32.

T l

Variffi lectiones.
' .

w

1127

T I I E O P U Y L A C T I B U L G A R l i E ARCHIEP.

1128

Cujusliuet domiis esl cxercilue : omnibtts iiaqne : , .

potesialibus ordinatis, stc i n . belium eas educit.
,
Nam cum proprium ordinem nrmo lransgredialur,
.
tunc res bellica bene habebii. Quia vero pleraqua
, ,
imperaverai q u visa suni difficilia transaciu, Ne
, * . 06
meluiie, inquit, sed in Dotpini poieoiia confidiie.
. ,
Noa enim simpliciier ei robur csi, sed poteniia
, ,
roboris : boc esi, ineffabilem habei fortiiudiaem el
.
quae in omnes domineiur.
c ,
VERS. 11. c Induiie armaluram Dei, ul possilis
vos*6lare adversus insidias diaboli. Quac sit ar- "
. , '
matura, paulo post docebil. Animadverta auiem
. ", , , , ,
quomodo non dixeril pugaas aul bella, sed msi, c .
dias : iasidia; enim sunl decipere, ac pcr fraudeai
capere. Noa enim manifesia proponii bostis peccaia : ^ .
* , exempli graiia : Ad idololairiam aperie noa honalur, sed alia quadam raiione aggredilur, insidias , *
slruens, boc esi, verisimilia verba facieus, velameo- , , ,
toque uieue. Proinde, cum ostendii adversarium . esse polenlem, horrendura et varimn, excitat eos ,
.
ac vigilaates facit.
c "
\ E R S . 12. Quouiam non esi nobis collucialio
adversus sanguinem el carnem. > hoc, non ut . > ,
penerrefaciat, verum ul atleniiores rcddal, dicit. .
Nam qttt boslis vires e! polenliam narral, suos , .
facil magis caulos. Non advcrsum vulfcaree, inquii, , ,
hostes nobis lucia est, neque adversum bomiaes .
iiadem nobiscum aHeclibus imbatos, ejusdemqiie
nobiscuro poientiae.
, . >
Sedadversum principatus, advcrsuspolestates.i Q
" ,
Perinde ac Deus principatus babet ac potestatcs,
.
bunc ad modum arrogans (yrannud bujusmodi ordines fecil.
c .
c Adversus mundi rectores. > Non quod in
, '
munduro seu creaiuram domineiiiur, ejusve dotaini
, \
e i n l : eed Scripiura mundum vocat ipsa prava opera,
, , c
ei qai ea perpeiraat, quemadinodum ei illud : c Vos
, , non esiis-ex mundo*, boc esl ex iis qui prava
. ,
operantur. ln bos igiinr toluniario ia ipsorura
" .
servilulem redactos iroperium exercent dsenio

nee.
< . >
c Tenebrarum axculi hnju*. > Tenebras nequi ,
tlam dicit, quae in boc eacculo videlur et consistil;
, .
ullerius autem non pergit.
c Adversua spirilualia nequiliae. > Uos 4 1 9 * * c ,
.
ipsos daemones vocat. Ctim enim et angeli sini spi
, , *
rilus, apposuit, t Neqnilioe : siquidem illi cum
, .
boiuiaiis, lum luminis sunl spirilus. Quia vero nos
, ,
bellum non gerere affirma^i* adversux sanguinem el
, * ,
carnem, e conlrario adjicil, aed adversus leves,
" .
invincibiles, el eos qui difficillime capiuntur, pugtiamus.
< ln oocleblibus. > Per hoc rursus audilorem
rxcitat. De magnis, inquil, periculuin est : aon
etibn de lerreatribus et corrupiibilibus, seJ de

c * . >
. , , d
, ,

Joan. , 19.

Varto lectiones.

T i

"

. .

EXPOSITIO 1N E P I S T . AD E P H E S , - CAP. V L
IlCO
1129
. T6 , t , >. , , : focleslious res agilur. Prxposilio e.nim in esi
pro, super, vel, propier: ul sil senlcnlia : Pro\ , picr coelestia belligeramus, ideoque vigilare opo
, .

V E R S . 13. c Propicrea accipite armaturam Dei,

,
ut possilis rcsistere in <Jie malo. Hoc est in pra>
,
semi sacculo: boc enim diera malum appellat, a
, '
inalis lmnirum quae in ipso Guni. Consolalur auletn
, per boc, quod osicndat brevc admodum esse belli
.
tcmpus: cuat cnim diem dixil, brevilalem indi .
cavit.
, .
. .
c Etomnibus confeclis stare. Omnibus nimirum
, "
alTectibus ct pravis cupidiialibus confeciis, id est
, , .
debtllalis, ablatis. Quandoquidem vero plcrique
- -

posl victoriam cecidcrunt,, < Stare,

t addidil. Opus
- - - - r
, , ,
,
. ,
csi cniin posl victoriam eliam consislenlia, ne viclus
. ^,
rursus ad oppugnandum insurgat. Si enim ad lor . " ,
porcm Japsi fuerimus, revivisccl occisus boslis,
,
Obscrva aulem quod possibile esl ut vincamus
^, -
aique consistan.us, ei non debemus in posterum
. , esse desides, prelcxcnles foniores esse bostes,
*,
quam qitibus resislere qucamus. Eienim confortali
, *
sumus, ac docti sumus laletn anem, ut et adversus
,
daemoncs luclari qiteanius : r.on soiom luciah,
, ; ,
verum etiam tanio lerrori csse dxmouibns, propter
.
ejus qui in nobis babilai virlutem, ut ne lucia qui, ,
dem opus sii, sed sopra serpenles el scorpios gra' dianiur, eosque conculcerous. Haec auiem d i t i i

" ,
Pautus, eo quod muhi essent opponenies sese illis;
; .
; docens quod daemones nobiscurn illorum inlei ventu
dimicent. ltaque bominibus ne irascimini, sed daeimmibus ansieritalcm vestram exhibeie,
r

VERS. 14. c Slate ergo circumcincli lumbos veslros
. - in verilalc. la rebus bollicis primum esl novisse

bcnc stare. Propterca Paulus stutionis priiuum
[] , &meminit, ct ad eam adbortalur, slalioncm exigcns
, ; , .
probe ordiuaiam, mililibusqiic convenieniem et
ereciam. Qui enim retcra stal, ereclus slal, uon
; , innilens cuipiam; qucmadmodum is qui non stat,
* , ;
noqae reclus est: ut lascivus, et pecuniarum ama
, , ,
tor, el qui iii deliciis versalur, non siat rcclus, s d
, . ,
inflexus est. Edocta siaiione, cingii deinde miliiem
*,
spiritoaliier omnino, ac circumcinpil diffluentem t t

solutaia in concnpiscemiis, per 4 2 0 cingulum
, .
- D cobibens. Lumbos aulein hic dicil auiuia? forliludiueni ei poicnliam ad omnia fcrendtim. Qucmad . ' ,
modum enim carina esi in navibus, ita in ammali
-, ;. "
liimbus, veluii nimirum fuodamentum quoddam :
, *
unde el s&peuumero defessi, manibus supcr lutubis
.
hnposilis, nos ipsos bajulamus. Ihmc ad niodum
, ,
spiritualis Iumbu3 babct, qiicro in vcrilale circum, .
cingere praccipil, quae cum in dogmalibus, luin iu
,
viia reniieal. Nemo enim bxTCticorum cingilur ia
, , '
verilale, sed infra ia terram repunt, nibil alltim
;
. - lntelligere valcnies, scd buaianis oogilationibue et
bumi repealibus divina cxploranlcs. Praslcrea qui
, ,

Variffi lectiones.
. .
. . * . .

PATROL.

GR.

* . ; *

* .

C X X I V ,

1131

1D2

THBOPHYLACTI BULGARIAS ARCHIEP.

vitae stiae morfbus nutaol, mundique imposlurae , adbibeni animum, ne isii quidcm eingunlur in veri- . *
u t e , sed iufra demissi mendaciis iabiaot. At ?ero , *
nos boc pacto non oporlet agere, canerum omnia
, , , .
iransigerc in v e r i u i e : aique ei dcctrina fueril, in
,
ea ?erum inquircre: ac si viia, eimiliier. Insuper . oiimia fuci dolique oportei nos experiee esse, neque , . ,
invicero inier uos meiiliri. Quod ei banc ad ratio " ,
nem succincli fuerimus, lum currere poterioius.
Psr cincturam denique istam oslcndii nos eemper
.
armaios esse debere, perinde ac David i n q u i l :
( }
f Sicul zona qua gemper circumcingitur b. > Semper ,
enim advereum nos bellum geritur. Gregorius autem
) * , . ,
Tbeologus per lumbum concupiscemiam iptelligit (in luiubis enim renea sunt, qui in Scriplura con ) . ' 0
cupiscenli symboluni eunl), per veritaiem auiem, , ,
cooieiuplaiiooem. Asseril ergo qood Paulus omnem
,
concupiscentiam noslram contemplatione el consi, ,
deratione Dei drcumcingere bortelur. Qui enim Deum conlemplalar, eoque oblecUlur ceu revera
amabili, desiderium suum lnfra dcmiili et circum terreslria trahi non sinet.
c Et indoli loricara jaeiiliae. Justiliaro bic
c . >
universaliier vilam virlutibus comptam dicil :

perinde quasi dicat, muahi circa peclus juslis ope ,
ribus. Ut euiui lorica bominem coaserval ne sau .
cieiur, sic et jastiiia conservai euut, qui ea rounl , tor.
.
Y E R S . 15. c Et calceati pedeg ia praparatione

Evangelii pacis. > Pulcbre nobis libialia induil. .
Vel igitur hoc dicit, quod oporteal nos praeparaios . ,
csse ad Evaogeliuui predicandum promulgandum- C .
que. c Speciosi eniui < pedee, inquil, c evaogec , , c
lixaotium pacem. > Vel quia oporteat nos promptos
. > "
cee ad exiium, aecundum E?aogebum vivendo: ,
fedesenim sunl viue symbolum. Propterea d i c i t : 01 , *
Quomodo exacie aiubuleiii . > Pneparatio autcm * c .
Evangelii euat opera bona quibua ipac Dominus , ,
atlendil, u l i dictum est: Pr&paraiionem cordie , .
ipsoruni audivit auris tua *. Preclare aulem dixit, .
pacis. Quandoquidem enim beiti pugnxque 4 2 1
c .
nicminii,oslendilquod adversus daemones pugnaoduiu
,
i i i , non adversu* homines : pacis enim esi Evange- " , *
'.luni; ei quod si conlra daetnones pugnemus, pa- * * ,
cem babcmus apud Deum, adversus quem nou
,
oporiet nos deuuo eonflictari dissolvendo pacem.
.
Px)i ro, lajium nunllum esl, vicloria jam paria esl:
, ' .
nc igiiur metuainus.
c
V E R S . 1G. C Iuomnibusassumcnlee sculumfldei.
lloc esi In omnibus, > aempe pro, in veritate, , , , ,
justilia et pneparaiione Evangelii: ba?c enim omoia ,
. .
-lide indigeot. Non autem bic vera? religioaie agni
liojiem iidena dicii, sed indubiiatam, qu33 de fuluris
, ,
credere periade facial, tanquaoi sini prasseutia:
, ,
q33 ei miracula perficiai, qux gii adeo ignita el
, fervida, ui vel moaies iranafemi. Quemadmodum
, ^. "
igiiur scuium seu elypeus loii corpori praeieaditur,
7

9 1

b Psal. cvm, 19.

Isa. L I I I , 7.

Ephes. T ,

15.

t Psal. tx, 40.

VariflB lectiones.
u

.
. .
0 3 . .
* .
.

m.
.

EXPOSITIO IN EPIST. AD EPHES. - C A P . VI.

1134
im
, ceu janua quaedam cu&todiens et concladtns ipsum:
hanc ad rationem firma et indubiiata fides, tolias
' ,
aahnse esi cuslodta. Fides autem est scutum, non
; * .
, .
sopbisinata. Scuium contegit, ilia vero iinpe*., .
diuat.
<
In quo possiiis omnia lela mali ilHue ignita
. ,
exsiinguere. Hoc est, absurdas cupiditales, inflde;, (, - liiaiis cogitaiiones, quaies s u n t : N u m resnrreclio
; ; ) , .
esl! num judiciom ? ac lentaiiooes. ignita vero ap , pellal, non solum quod copiditates inflammani, ad
, , *
lurpia opera incendenles, verum eliam quod in eon . scienlia inde Jam ardeamus. lasuper per inQdelitalis
raiiocinaliones adeoque cogitationes urit nos diabo, .
las, perque tentaiiones. Fides igitur baec exslia ,
g n i l : el enfm dacmones subjicil, mifto potius affe . , - ' ctus. Sive enim coacupiscentia te inftammat, futuri
, ,
bonis credent obventnraeqve iaetilia, eam exslio * , gaes : gnre tentatiooes te invadant, fldera adhibens
, }. ^,
faturis, consolationem recipies. Reputa t e c r a
, , '
qoomodo ureretnr Abraham quandognatnraofferret,
- .
sed fldee flammam istam exstlnguebat,
.
Y E R S . 17. Et galeam salutis aaavmite. Hoc
, .
est, q a senret t custodiat. Nam si fldem habea , [,.
mus, protinuv sahiiares eliani cogttationes accipie ,]
rous, qua* capnr nosinim sen prxcipaam et p r i n d , , pem nostri partem coneervent.
.
c Et gladtum Spirftua, quod est verbam Def.
,
Per ea qtue eupra dicta simr, amiavil nos Paulus
. > ^ , C
* hoatibus: noc vera arma submi
nisirat, qitibus tpi potrus nos hostea laedere possi> , *
mus. Vel ighur Spiritum ipsum dicit gladium Spi . "
riias periphraslice, vel spirflualem vitam, perquam
;, capul draconie abseindiUir. SpiritnaMs aulem liic
, \
easia verbem Dei cst, hoc esi mandatnm. 3 i enirn
. 0*
mandaia ejvs fecerimus, occidcmos serpentem
, .
Isiutn tortuoennv, ut Isalas i n q n i t . Yel vcrbam
,
Dci e s l : 4 2 2 >
nomine Jesa Cbristi autge
, . " 0 , ,
e(ambu1a<, bujtrsque simiiia. Vel slmpliciter gla [ ]
dtum SpirHus spirhualem sapientiam vocat. f Yivas
, .
est enim sermo Det et ellkax, et petielMibilior quovts
, .
giadk> . > qni bn/us spirituaFria entis donum
, ;
habet, e l q o * Bei sunl loqurtur, prorsns intoiera *
bilis est, qualis ipse bic Paulus.
, ,
n

u ,

l n

* , .
'
, vot [] .
, ,
, . , ' , " , ,
,
* * , ,
c , >
, , :', . , 1

u a . xxvu, I

Act. m , 6.

* Hcbr. iv, 42.

YERS. f S. C omaeni orationem et deprecationem orantes omni lempore in Spiriiu. Posiqoam

armis eoe induit, ad imperaiorem eos deineeps
dacii, nt preeentur eum qno manom porrigat. Cum
enim dixissel, c Poteritis exstinguere ; ne iaflentur, inquit, Deo indigetis, et una cum pracdiciis
orandoeliam rcm totam perflcieiie: non simpliciter,
stid, Peromnem orationcm et deprecationem,
cum fletu et pecioris cooiustone, cum inflexione
genuum, idque genus siaiilibus faciam : nec stalia
.

Variffi lectiones,
, .

9 7

1135

1136

TflEOPHYLACTI B U L G A R I ^ ARCHIEP.

laniummodo bo:ie, veruin et c Omni leuipore: , , \ \

, , ,
alque ln Spiritu, boc esl spirilualta petenies,
. ,
et nihil mundanum. Dicene aulero, c Oranics per
, , omiiem oraiionem, indicavit posse quempiam
oraiionem iacere, nec lamen orare ; ul si bauologus , }
.
fuerii,
Et ia boc ipsum vigilaotes. > Sive noclurnas
* . > yigiiias, sive anima? vigilanliam bic dicil, ulrumvis
, ,
accipcre Jicet. Yigilem eniro esse oporlel qui arma- . uis est, ei coram rege sistii.
, .
laomni perseverantia el obsecralione. Quem< . > '
adinodum Cbananaea l vidua ei Anna. Ea etiim
, , .
vere esi precalio quae fli cum persereraniia.
, .
Pro omuibus sanclis, et pro me. Ergo noa
.
pro Oflbisipsis lantum esi oraadam. Observa aulem
. '
ejus bumiliiaiem: eteaim se uliimo loco ponit,

discipaiorumque oraiione opus babei, idque cum
, ,
calenie vinclus pro Cbrisio louereUir. Euiuivero et

.
Petrus caieaia vinctus erat, verum pco ipso vebe , *
inens ei inleuia oraiio ab Ectlesia iiebat.
.
V E B S . 19. Ut mibi deiur sermo ia aperlione
" .
oris inei. Non igilar niediubator quae dicerel,
,
verum sicuii Cbrislos a i l : c Ne solliciii eiiis quid
< , '
loquamiui: dabitur eaim vobis in illa bora quid
*
Ui{uewiui* : bunc ad raodum Paulus aperiens ,
os, quae a Deo suppediiabanlar proferebal, sicque , .
omtiia divina graiia perficiebal. Iliuc intftlliges
,
gladium Spiritui, qood esl verbum Dei.
0 .
^ YERS. 19, 20. c U l cum fiducia noium faciam
myslerium Evaugetii, pro qoo legatione fungor in , ,
^ . , "
caiena, ul iu ipso audeain sicui oponei mc loqui. >
Hoc cst, ot raiionem fidei meae reddam, meque , ^
defeudam, perinde ac convenil, cum loquendi liber- . ;
taie ei fortiludine multaque prudenlia. Ad quos , *
auiera lcgatione furigtris ? Ad hominei, u i ipsos * ,
.
rceoaciliem Beo. Ax isii iulerim me i a viucula
, /5 *
conjccerual, cum laaien lex praecipiat, quod legali
, ^,
423
paiianiur inali. Caieaa igitar mibi cir ,
cutitposita est, ut incaoi niihi iiduciara el libertaiem
. $ ^
aobibeai. Yesira autem oraiio aperiet mibf os, ul
,
iiberrime loquar, aique proloqoar quaecuaque ia
;
qui nie legalum aaiandavil, mibi coinjniaii. Yideir
gladium, liberlaleiu ei alacrilaiem enuoiiandi verbi Dd, quod accepiurus sral Paulua in aperiione
oris?
9 9

n i u i I

YERS. 21. U i auiem scialie ei vos quomodol)

res uicsb babeant, quidve agani, omnia vobis palefaciel Tycbicus dilectus fratej, el lldelis minitier
iii Domino. > Quae ad iii&liuilioaem ei coosolaliouem periiuere videbantur, ipse per Epislolam indit a v i l . Quia vero el vinculoruui mcniiail, non i m moralur ia serraonibus circa eaiu reai, eed peruiiil i i aliquid el Tycbico de sc dUsereiitbiin, ne Iralris
praseclU sil inulilis. Si igitur dilectus est, oiuaia
n o v i l : si iiddis, non nicnlieiux. Minisier aulem in
Domino, boc esi propter Deuui iiiiinblrans, adcoque

" ' , ,
,
. >
,
* ,
, ' \
. ,
, . c c
, , ,
,
*

* Maub. x. 49.

) .

Variaj lecliones.
1

' .

;; , . .

EXPOSITIO I N EPIST. A D EPHES. - . V I .

n
1137
fj, b , indivinis rebus, propicr aliquam rem mundanam, vel ob qaaropiam rem terresireoi: vel frater
.
in Domino, quod esi, spirilualis fraler.
V E R S . 22. c Quem misl ad vos in hoc ipsuin, ul
"Ov ,
* ", cognoscalis quae circa nos sunt, el consoletur corda
. > " vestra. Divus Joannes sic legii : t Ut cognoscaiis
qua? circa nos suni, hoc esi, U i vobis de me an \ ,
, nuniiei, nec sinat vos mei causa succumbcre, n i miumve coutrUtari, quippe qui jnni gravia admo, , .
dum patiar, caienamque feram. Hoc aolem dile ,
clionem indical, com ejus erga ipsos, lum tlloruni
, .
erga ipeum.
c ,
V E R S . 23. t P a i fralribus, et cbaritas cum fide
, .
a Deo Patre, ei Domiuo Jesu Chrtsio. Pacem eis
,
exopiat, atque cum flde dilectionem. Hoc auicm
. , tale csl, vel ut diversae opimonis bomines non d i l i ,
gant, sed soioa fideles : vel quia oporiet el fidem
,
habere eos, ul de fuluris confidant. Sioe fide enim
.
nibi! prodest chariias, irao ne dileclioquidem fuerit
, '
sine fide : id quod pacem dixit, el cum fide cbari. ,
tatem. Docens aoiem quomodo ha3c ipsa fiat, intulii,
. , Per cbaritalem At unde charitas? Si Qdem babea, . ; inus.
.
7

V B R S . 24. t jralia cum omnibus qat diligunt

*
. .
Dominum nostnim Jesum Chrislom in iucorruptio ,
ne. Aroen. Hicpacema graiia distinguit, utram\ , . ,
que seorsim ponena, etiamsi ubique aiias conneciai.
, ,
illud vero, c I n incorruptione, > sivo purilaie,
, , * Q dicit, Yel diligeotium CbrisUim, non in divilHs aul
, , *
gloria, sed in incorroptibilibus, boc eat* proplar
,
iticorruplibilia ; vel quia diligens Christum, propier
, , .
vinuiem ipsum diJigil. Peccatoro enim esl corru ,
plio, virlus aulem incorruptibilitas. Sicul enim
, >
virginem 4 2 4 corrumpi dicimus, iiero et aaimam.
, c , c
Propterea et Paulus, f Ne quo modo, inquit,
. > corrumpaaiur sensus vostri 1 : et, c Corrupti
,
,
menle*. Comingal igilar el nos dileclio nem erga Gbrisium oslendere, cum per vilae orna;, * ,
lum ei purilaiem, lum pet boc quod iacorruplibilia
^,
illa bona inquiramus : ac simplkfiter, per vilam
, omni virlute conspicuam, quae incorrupiam servat

animam, non corruplam siudiis et iniquiiaiibus, U\
. Q .
ipso Ghrisio incorruptibili sponso virginum el
.
D incorruplarum animarum, cui gioria in saecuU.
8

1 9

Amen.

y U Cor. x i , 5.

k i|

jim.

U 1 >

rariae lectiones.
%

.
.
piO'
. .

. .

THEOPHYLACTI BULGAIU/E ARCHIEP.

1130

1140

2.

THEOPHYLACTI
BULGABI/E ARCHIEPISCOP!

EPISTOLiE D l V l P A U L i AD PHILIPPENSES

EXPOSITIO.
2$ARGUMNTUM

EP1STOLJE\AD

PHILIP-

PENSES.

PhWppetue* $unt eiviiute e Macedonlw Philip01

piei$ nua, PkUipp* tondiiort ita dicia, melropoli ,
Tkettalomtm lum tribmtarH. Paulut autem multa ,
bona de iU iettatur. Hanc EpUtolam, dum in vincu- .
/ti trnet, conscriptit. Nam pott primam opologiam, . eujut in Ephtokt ad Timotkeum mmink, iterum ,
vincim erat. Phitippenses aulem per Epaphroditum , . *U"
ret mcestanat ad eum miitebani, seire pariter cu-
pientet quomodo eum itio agerelur. Pottquam autem *

vtritimUe erat eo$ turbari, eum audlrtnt maghtrum * ,
$uum 4$H vinetnm, $cribit hoc ei$ Paulu$, doceni
qttod vincuia sua non debeani Iptot turbare, quin , ,
,
potim exhUarare; quippe quod proChrhtoea paiia
tur. ComUbm autm tHtdat, uttini unanima, ti hu- & ,
miti426 affeclu prmditi, Carpil insuper Judawt, qui .

sub ChristianUmi pralextu opimone corrupli erant, .

tanes $o$ praiotque operalorei appellans. Muiia quo- ,

qne de moribus %p$u diturit. Facit eiiam prudenter ,

mentionsm tniaorum iibi neceuariorum. Videtur , .
antem honorifiee cum Ulit miteere coltoquia. Magnam .
enim virtuum et ad fidem promptiludintm ottende-
.
bant. Hie erai purpurm vtnditrix: hie Synagogas

princept credidit; kie prwterea Paulus flagrii catus " .

cum Sila in tarcerein conjectus fuit; hic el carce
tt$ cnttos uno tigno p*rmotu$, accetsit Chrislo cum nnherta domo ; kic duces miliium tmuerunt Pau- /
4m, rogaruntque ut exUrtt; ac omnino pradicalio
*
11

Vari> lectiones.
1 1

1 1

1 1

:. .

1141

EXPOSITIO IN EPIST. AD PHtUPP. - CAP. I ;

12-

ol - eja$ sptendidum exordium habuit. Alque hcec ex
,
- Acli$ dhcimut. Attetlalur autem iptit Paulut non
$8ir

modo fideiH rectam, adeoque pericula, verum eiiam

voluntatem, quoe libenter imperlial egentibui. Quo.
, ram otnnium causa vekementer eo$ cum amare, Uim
,
honorare tidetur.
* Qv


.
r

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
IN EPISTOLAM AD PHlLtPPENSES.

&

4 8 7 CAPUT PRIHTJM.

YERS. i . PaulUtei Thnotheut, tervi Jesu Christt.

.
Hlc nonponii dignilaiem aucioritaiemve suam Apo
[]
stolus, verum se servum Jesu Chrisli scribii. Ma, *
gnum qaldem eiiam hoc est, sed communius.
, ,
Tituotheo autem scribeneet Corinihiis, aposiolum
, .
; - eese vocat. Qtiam ob caasaiti? Quia illic multa ordinalurug erai, propierea apoatoii auctoritaiem assum,
psit. Hic auiem nihil tale injungit, ged velui pares
, *
honore prosequiliir.
$ .
Omnibu$ %anai$ tn Chrttto Je$u, qui tum Pat/
,
pit. Qola Jud<ei selpeoe sanctos appellabant, quippe
.

quia populus aanctug erant, eam ob rem adjecit*
, , *
Chriito Je$u. Qai enira in GhriBto lesu surtt, ii
.
,
, .
vere aunt tancti, illl auiem pfofani.
Cotpxuopu et diaconii. Coepfecopos pr^ebyiero*

appeiUvii : noa enlm in una orbe multi episcopi

$
fuerunt. Nondum efiim eram diitincta nomina,
.
veramipsl episcopi,diaconl et presbywri vocaban , ,
tor. Timoibeo enim episcopo ecribeas inquii: MinU
.

- ittrium tuutn imple *. E i rorsvs : Qnod datum ett
* , : ubl cum impotilfone manuum presbyterii*, boc esl

* eplseopotufn : non enim pfesbyieH eplscopum
ordlnabant. Rursua presbylerl episcopl etiam dice baotur ot qni <t ipsi popalura inepeciai-ent, ejusque
. , , ,
caram gereretit, oi pargarent lllosirarehtque eos

. <]ttos eseet ndcaaie. Cdjue amem ret gfaiia nunc
clero scribit ( i ) , qdod nusquam allbi fecit?Quia
,
ipsi Epaphrodtlum ablegaveraot, qui quae apostolo
; ,
D eMtint usui, affemt.
.
V E R S . 2. Oratto vtbi* et pttx Deo Patre no$lro,

,
* - DamtMo Jetu Cknsto. Gonsueiam salutationem
apponit, Comptecaae els ut gratia donentur, et ne
&,
, * * atier in altefum eUti excldant a pace et concordia.
. Gharismata enim nort alleadentibufl iastura et elaUotietn advehanu
*

I I Tim. iv, 8 .

1 Tirt. iv, 4.

Vari lectiones.
1 1

(1) Quo argiimento coagiet,

<|ueo videre. LiTiNus LATINIUS.

a clero, non > populo mlseam Epaphraditum, ego

quldem nondnm

1113

THEOPHYLACTI B U L G A R l i E

ARCHIEP.

1144

VEB$. 3, 4. Gratiat ago Deo meo in omni memoria

vetlri, semper in omni oratione mea pro omnibu*
, iv
vobis. Quoiies, inquii, veetri recordor (geinper au. , (
lem bocfacio), gloriiico Deum, quod adeoin viriute
), , ;
_creterUis : neque laroen cuai sic probaii silis in
. diviiiie rebus, 4 2 8
desino precari, sed pro . , , \
omnibue rogo, u l porro feliciter pergalis.
, .
Cum gaudio precalionem meam faciens. Poiest
.

enitn ei cum moerore mentlo cujuspiain fieri, ut

,
cuiu alibidical: Nam ex mulla afllklioneet anxietate


eordis mei scripsi vobis . Proinde cum gaudio
. "
memiaisse, gignum csi illorura irttiiig.
, .
YERS. 5. Super communicaiione vestra ad Evangt ,
lium, prima die usque nunc. Magn& ac vere apo .
siolica? rei teslimonium illis dicit, nimirum quod
, , , ,
eocii, inquit, mei estis, ac parlicipes laborum qui %aX
ob Evangelium sumunlur: non una aul ahera vice,
* ,
" , * ' .
caelcrum a lempore quo credidistis in hunc usque
; [diem. Quomodo autera communicatis? Miuentes
] . mibi necessaria, meique curam gerentes. Qui enim
, ,
buni quidquam altenlanti auxiliatar, omnibueqoe
.
modis succurrit, parliceps ei fil operis. Sic illi qui
, " , \
mariyribas provideal, vel in eremo diversaalibus
,-
imaem adiaiunl sseculi curam, ac docloribus qui in
,
causa suat ut non disirabanlur, coronarom parti .
cipes reddunlur.
9

VERS. 6. Confidens hoe ipsum, quod qui coepit in

vobit bonumopus, perfieiet. Gratias ago, inquil, el
lailor, coafidens quod Deus, qui in vobis boaa opera
facere incepit, ipse eliara coraplebit : a praueriiis
enini de fuluria coDjecluram facio. Obsem aulem C
quomodo cos moderata sapere doceat, Deo cuncla
accepia referens, noa ipsis solis : neque sic lamen
eos sua laude privavit. Dixk enim : qui cvpit in
vobi$, boc est, per vesiram volaniatem. Si enim
bominis volunias non adsii, neque Deus operabitur.
Nam si simpliciier operarelur, nibil prebiberet
qaominus in geaiihus, adeoque cunclie plane mortalibus operarelur. Ilaud parum igiiur laudig binc
illis uaecilur, ut qui Dei graiiam ailraxerial ulipsis
rooperaretur : et quia ulia taulaque sonl opera,
u i noo ab bumanis quidem viribus trangigi queanl,
scd a Deo. Siuml auiem animat eos, ne in torporeio
devolvaaiur ; uam ai Deus perfecturue est, non

perinde mulium laboris vel oegoiii erit.

, .
, ,
,
, *

Uique in diem Jesu ChrUti. Uoc e&l, usque ad

adventum Domini. Sic, inquit, confido, quod noa
in solis vobie Deus operabilur, sed ei in iie qui e
vobis crediluri suot, ad mundi usqua coosummationeui. Vel suum cujusque obiuim, diem Jesu Cbrisli
inlellige, hoc est coiisuminationem.
VERS. 7. Sicut ett mihi justum hoc sentire de
omnibus vobis, eo quod habeam vos in corde, et in

" . ,
. , , ,
,
, .
,
, .

, *<

. " ,
, , .


, *
,
, \
" . "
" , " ,
' , '
, " ^ *
^ ,
.
1

1 1

II Gor. i, 4.
\&vi
1 1

" . .
0.

;, ,

lectiones.

1 1

. 0.

1145

EXPOSITIO 1N EPIST. AD PHILIPP. - CAP. I .

1U6

, ir , ,
vinculis meis, el in defeniione et confirmatione Evangelii. Confldo, inquil, vos ad ftnein ueque talesfore,
.
, ,
, aiqtie hoc de vobis sealio, 4 2 9 quandoquidem vos
in corde meo semper gero, atqne scio praeclara
, ,
, opera vcsira, et quod absenles eiiam deli operain
consortes mibi fieri gratbe Etangelii vwiculorumque.

* . " Proiade jiistum esl me laua de vobi* ronjicere,
, atque ex primordiis flnero ?olligere. Qaania autem
laus esl Paulo esse cordi, qui aon Ha simpliciler,
.
, tedcum judieio, el dignos diligil? ne lam q u i , , dem, inquit, quando apud Ncronetn defensionem
meaiu feci, meinoria mea excidistis. Confirmaiio ; * ' , , neai aulem Evangelii viacula et affliciiones Tocat.
, .
el liaec ipsa defensionrm dicere poterie. Perspicunm
.
enim esl, nisi fuisset persuasus ineffabiles esse re . ,
iributiones, et nullis verbis enarrabilia boaa quae
,
exspectaret, non Cuiesei vincius: efferati Neronis
, * "
, - oflensioaem non incurrissei, nisi alinm imperalorem diuiius duraiurum animo suo prospexisset.
' . "
Ilaqne afilictiones sunt confirmalio Evangelii.
.
Dum contocii gratice mece vos omnet silit. Ponit

bic ob oculos, se citra jndicium baud eos diligere. ,
. , , propterea, inquii, babeo vos in corde, qnod estis
mibi consocii graiiae bujus, id est afflictionuni et
, ,
vinculorum : navalisque operaro, ne a nobis in affii *
, Clionibusdeficiatis, vcrum u i lenlaiionum quas pro
Evangelio auslinemus, poiius participes efficiamini.
. ", " , Quod auiem vincula sinl gralia, plaaum esl ex eo
) . quod Domious a i i : SuflicU libi gratia mea; potentia

14

. , * , C mea in infirmitate perfictlur . Vel quod po

.
lius eet, nt in progressu dicit, Vobis donatum ett, ut
, | , , , #pro Christo paliamini. Animadverle amem bic,
, ,
quomodo non dixeril, socii, sed, consocii, indioaus
" se aliisetiam communicare. Periade ac in alio loco
, , " ait, ul conson Evangelii fiam, boc est, U i parti , ceps flam bonorum Evangelii praedicaloribus repo.
eitorum.
,

Vias. 8. Te$tis enim mtVii est Dens, quotnodo cu

. piam omnet vos in tnceribut Jesu Chritti. Monquod

, ei non adhiberetur fldes, Deum lesiem addncii :
,
sed quia magnum anhni sui affeciuni verbis expri , , - mere non possel, Deo boc relinquit, corda explo. .
ranli. Estque boc evidens arguaientuni enui esse
, ,
veracem : noa enim si eis adularelur, Deum vocas .
, , ]
set leslem. In vhceribu* auiem dixii Jetu Christi,
' , , '
hoe esl, non ob bumanam quampiam commodila , *
tem, nec quia transmisislis niibi quibas baberem

",
opus, eed ob divinam dilectioaem. Yel quia pater
, ' , vester factus per fidem iti Cbrisium, viscera habeo
, * erga vos, non naturalia, sed qualia Cbrislu geaoi , nis stiis servis imperiil, gcneranlibus ipsi Evange. , lii filios. Omnes aulem desidero et vebcraenter amo,
.
quandoquidein el omnea tales estis.
,

YERS. 9. El hoc OTO, ut ckarilat re$tra 4 3 0 ~
.

gis ac magu abundet. Eliamsi ila adainatus eral
1 7

m a

Cor. x i i , 9.

Variae ^ecliones.
1 1

1 3

' .

1 5

1 7

1117

THBOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

adbuc Utnen Tfbetneatius vull amari. ChaxUatfg

enim modu esi, nunqoam pedem figere. Vide
autem uli dictionibus majorem inlentiotifm habenlibot tttus f i t , dicens, Adhue, magis magitque, el,
Abundet. Haec auiem ait, non ut ipsum solum d i ligant, verura eliara alios.
/a agnilione tt omnisentu. Hocestj o l non sim*
pliciter qtiosvis diltgatig, eed cum probalione et
cogaiiione et judicio : plerique enim cilra rationem
dilignnt: bint neque giabltes eunt talfum amiciliae.
Yel, Ui baereticos non diHgalis.
VERS. 10. UtprobetUpotiora. Hoe egt, quse uiilia
sinl. Si enim cam exploratioae ac judicio dtltgatis,
potesiig quod conferi examiuare et agnoscere quiiiam diligeadi ginl, fideles nimirum : et qui non,

1141

, Cti .
. "
, ' . ,
, ", , , , .
61 , ,
.
. ,
,
, , .

. ", * .
. .
, .,
,

iufldeleg videlicet. Quomodo igilur alio in loco ail, * * , .

Cum omnibut hominibut pacem habtuv* Prioium
quidem nou simpliciier dixit, ged cum disiiaciione :
Si fieri po$sk cum ommbu* paeem habett. Dcinde,
aliud esl babere pacem, aliud dilgere. Illad enim
a conteatione alieoos noe eseo j a b e l : diUgere vero,
snimi affectioncm poetulat, ac veluti coniemperalionem, morumque similiiudiaem; qaae haerelicig
noa eal exhibenda. Si enim oeulu tuu$ offendii le
txtcinde ipmrn .
t

,
;
, ,
,
. ,
, .
, ,
, ,
.
, .

Vt siin tinctri, et $ine offenta in ditm ChritlL

Non in meum boc commodnm dico, sed ne vos adulteriaum aliqaod dogma charllaii pnetextu recipia*
Js.Dml auiem, tinceri, quoad Oeom : Sine offenta,
quoad booiincs. Eiiamgt enim te non ladai qna
libi cum hxreiico amicilia inlercedit, aliaui lamen C
offendit. Qnomodo igiior in die Chrisli tnveaieris
aiucerus, irairibus luis offeodiculum ponensf

"
.
, '
. , , ,
.
, * . "
" * ;,
;
YERS. 11. Repleli fruclibu$ jusiUUe, qui $unt per
,

Jetum Chrittum, ad gtoriam ei laudem Dei. Hoc est,

.
Ut cum doclrin reciitudine vitam cliara minime
, "
condemnaadam ducalig : per jualliam etdm omnem
.
viriuiem inielligii, val eleemosyaam epeeiatim. Non
, autem ut imperfccte virtutem aut eleemosynaai .
operemini, sed ot sitie repleti. Qtfandoqoidem au- , ' .
lem el infideles videbanlur gibi et virUitcm ei elee- "
roosynam viadicare, adjerit, Qui tunt per Jaum
,
Chrhtum: illoram etiim opera non aual gecundnm
* ,
Cbristum, sed ob vaaam gloriaai, et ut hominibus
.
placeaai. ln gloriam autem Dei, boc est, Non in
, ,
roeam qui ba*c doceo. Quare non eet quod -os . " |)
. " ^ ,
obaisiaiig gloriae Dei. Simul auiem animal eos,

perinde quasi Deos gtt guppeiias illis lalurus ih operc
.
quod ad gloriani ejus gint peracturi.
, ,
YEB8. 12. Scire autem vo$ wlo, fratret, 4 3 1 g d

quce mihi acciderunt, magis ad profecinm unerunt
.
,
Evangein. Yerisimile erat eos, ubi cognoviseent
, .
eam Tincuim eese, tarbari, quast Evangelii pradi* , , 06
caiio impedireiur. Haac iuqoe lollens sogpicioaein,
1 1

ai

Rum. x n , 18.

4 Mallb. v, 29.

Varia)lecliones.
.
. * .

* ' m.

1 1

1 1

1149

BXPGSITIO 1N EPIST. D P B I L I P P . CAP. 1.

11

< \ iptv, 6V
.
,
,
, , ' . , %
*. ", ,
^ . " , ',
, , ,
* .

01 ,

. , 01
, ,
, .
, .
, .

etila iuea, sed ei ia promolionem potiue ceesermit.

Veag. 13. Ita ui vimula mea matiife$ta fUrent in
CkriUo \n toi* pratorfo, et tteltri* omnibu$. Hoc ost,
ul vinctus eum sim, iuajori fidocia loquar, neque
conlkescam, sed o i predtcatio verbi ad ipsum
usque pnetorium perveaeril, boc eet ad tpsam regiam, atque ariao a m v m a m urbem Hoc aotem ia
Clirtsio fattum est, kl est, Non dieam egl opva, sed
Chrisd. Vel, Yiacula mea in Cbristo, i d t s l , qti
proplec Cbrisiuai perprtior.
VE*S. . ta pluret e fratribui in Donano, confidentet tinculU meU, cbundantius auderent $ine (tmore termonem loqni. Et aatea qutdeiii libere docebanl verbam, nunc vero id agtint majori ftducia et
alacriiate, postquam me animadvenunt esse confldeniiorem, idquo caro vinclus srra : et illi ad a?mulaiioaem oonfortait sunl, poetquam me vidcrunt
vinclum. Qtiia vero magnmn videbalvr dicere,
neuipe, Ego ipsos animavi; In Domino dixii. Si
igiturqoi proxime eunt ad mea viittula, non lurbantuiyged majorem potius fiduciam recfpiuut, raulio
magig vos coavenii esee coafidonteg.
VERS. 15. Quidam quidtm et prcpiet \nv\d\am et
tonientionem, qnidam aulem proptet bonam voluntakm Chtuium pradkant. Cum comprebensus esset
Paulus, faaud pauci eiiam infldeUum annuniiabant
GhrigUim, votatteg ad majorem iram accendere Ncroneni, u l eo celerius Paulum e medio tolleret,
veluti praBdieaiione ubiqae por eum dispersa. Hoc
enlm esl qood ail, Per invidiam coMntiontm*
Yel tanquam t\ ipsi bonorari voluerint, aique a l i qaid mea gloria delrahtre. Alii aulem Per bonanr
voluntatom, Inquit, boc esl, sine sinialaiione, ex
animo rectaqne senieaiia.
V E R S . 16 Alii qnidem ex conUnttone Chrtstwn anwwfMwl, noft tincere. Hoc est, non pure, ncque
propler ipsum bonuni.
ExUtimanl preuuram afferre vincuits meU. Exigtimatitee me boc paclo, inquii, in perfcala roajora
injkera, el affliciionem afflictioni adducere : verum
conaiua illomm ipsis hac raiione non procedit. Nam
iade praedkatio verbi reddimr prsclarior, aieumqae
gaudium propteraa inajus est. Yiden* qnod bonum
opas facere non Kceat absque bona votuniale? aique
non golum mercedem 4 3 2 )
recipere, caeiernnv
poena etiam afiici?
Y E R S . 1 7 . Alii autem ex charilale, scientet quodi
od Evmigelii defemionem potltu* sfm. Hoc est, Nonnulliex cbarilaie ctim erga Dominum, tum erga me,
Evangelium pradicant, compertum babeoies quod
rationempradicali verbi rcdditurus stai, ac propierea mihi auxilianlar in hoc opere. Si enim multi
fuerint accedenles pra?dicationi meac, facilis mibi
defensio erii. Iu hoc igilur ipsi cooperantur, baud
paucos inaiUueates.
v

01 /<&

, . , ,
.
"

.
, ,
, '
.
,
. *$,
,
, ;

1150

a i l : Non eoiuni impediveraal Evangelium v i n -

,,
.
"
,

. , "
^, ,
\ , , >
* ,
, . ",
, , .


,
,

.
^,
, . J
, ^ . ,
^ " , .
, ,
.

n o n

Variffi Iectiones.
" .

^. .

* .

" , .

1151

TIIEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1152

VBRS. 18. Quid enim? Omni modo, $ive per occa-

; [] , ,
\, . ,\,
tionem *ive per veriiatem, Chmtut annunliatur. Quid
enim, inquil, opus esi mulla dicere? Quid mibi curae ; , , , ,
, \
esl, eicne velaliter; sive per occasionem, hoc csl,
in conieiilione ac eimulaiione : sive per veritaiem, , ,
;
boc esl, in rcclhudine elsinceriiaie menlis Clirietus
, prxdicaiur? Ilinc nonnulli slolidi puiarunl, quod
Paulus adilum dederil baereeibus. ftfodo Chrislum,
. , ,
inquianl, praedicet quis/ nibil refert. A l contem- ; , \ . ,
plare : priroo quidem non dixtt, Annuntiel, ut le , , . gemsancire videaiur, sed, Annunliatur, rera geslam
, ,
.
cnarraas reciiansque. Deinde etiamai ceu lcgem
, \ ; ,
eanciens ac pracipiens dixisset, neque sic tamen
. ; "
aditum baeresibus dedisset. Quomodo? Quouinm illi
, , '
de quibue loquitur, non prava dogmala iniroditxe, , '
runt, sed vera quid*m praedicabaul, non rectc la- , ,
men, ncqne vcro scopo: hseretici amem de indusiria
,
rena non praidicant, caelerom perversa et adul .
lorina, praeier boc quod pervcrsus eiiam illis scopus sit.
, .
Et in hoc gaudeo, sed et gandcbo. Uli quidem,

inquit, ut ine trtslhia afficianl, baec frciunt : ego
aniem laetor, quod Cbrisius lalius pnedicelur. Et si

porro hoc faciunl, eo abundmtius cgo laeiabor. Y i - , \ . ,
des arles diaboli, quomodo illum ipsum infringatil,?
;

V E R S . 1 9 . Scio enim quod hoe mihi proveniet ad
lalutom. Hoc. Qtiale ? Qaod verbi pradicalio cre- plar. . ;
scat, per odium qwo erga me afficiimlur el invi* &*
.
diam.
,
Per vettram orationem el tubministrationem Sp'~ Q
.\"
ritus Jesu Chrhii. Modesiiam ct insignem animi
* ,
modcraiionein bic expeude in divo Paulo. Cuin cnim
e\ irmiMiieris ejus opcribus atque virluiibus deb*a- , ,
, }
t ir ei galii, adjicil tamen, Si veslris oraiionibus
' ,
a Ijulus ac doualug fuero, subminislratusque fuerit
" .
mihi per eas ainplior Spirilus, binc inihi salus crit.
.
Subministrationcm autem majorem graiiae Spirilus
augmenlaiionem dicil.
VERS. 20. Secundum exipectationem el $pem meam. > .',

firmam el immobilem spem vocai,
, , *
ab eo quod capul lolum videalur inclinare ad id
. , ^
qnod iirmiier speralur. A i l ergo, FirmUer spero me
. ronservaliim i r i . Salulem aulem433 Hberalioiiem a
.
Nerouis crudelilale inlelliges. llienim primiini peri
culum evasi, ait, sic etiam praesens effugiam. Docel , [],
. .
aulem bic ne lotuin negoiium nostrum aliorum ora , /)
lionibus comaihtamus, cseierum nosipsos oporiere
, ,
eiiam aliquid afTerre, perinde ac ipse spem, omnium
. "
bonoruru causam, affen. Nam et Propheta ait :
F\al mhericordia tua ,* quemadmodum sperammus*.
Et alio in loco : Quit iperavil in Dominum, el pude,
;
factu$ est ? Alque ipse Paulus, Spei non con , .
fundii *.
.
,
Quod in nullo confmdar. Hoc est, neque in vita :

pra*dico cnim Evangeliuai : neque in mone : non
1

Psal.xxxi,2i.

Eccll. n , 1 1

' Rom. , 5.

Vari/B leclione?.
.>

m.

1153

E X P O S I T I O I N E P J S T . AD P H I L I P P . -

CAP. I .

1164

. , enim guperabunl bostes. Etsi onim occiderinl, major

mihi potius inde gloria cresccl, quai nullo nie pu ;
dore neque ignominiu afliciel. Allameo neque islud
.
quidem illift dabiiur.
' V adVfl

Sed in omni fidttcia magnificabitur in corpore

, ,
teo Chrislus, tive vilam, tive per moriem. IIH,
. , ,
inquil, dolo suo puiantnl sese me in pericula e l
morlem conjecturos : non succedel autcm eis coua * , XV
tus, sed in omni fiducia, boc est, palam el irrefra ^,
-* gabiblcr magnificabitur Chritiu* in corpore meo:
^ ,

boc cst, laniisper dum vivo, corpus boc circumfe* , , rens : non cnim moriar. Ne aulem quigquam dicat,
^ . "
Quid igilur? si lu moriare, non magnifiei? i n f e r i :
; , ;
Imo et per morlem moa.n magniiiel, quia morle ine
, ? foriiorem fecit : verumiameii iulerim per viiam
, a m glorilicalur, quoniam banc mibi donavii, e
, *
periculis eruens. De morte aiilem loquittir, non
.
veluii siatim morilurus, veriim u l eiianisi fial, non
, ,
turbciitur: vebemenler eaiai oum ampleciebantur.
* , ,
.
, , '
,
VERS. 2 1 . Mifd enim vivere Christui e$t, et mori
. , ,
tucrttm. Hoc est, Novam qoaaidam vitam vivo, el
Christus esl mibi omriia, et spirims, ei viia, el Iti , , ,
men. Vitae enhn nonien uaiuralem eiiam vitam si.
gnifical: iVam in ip$o, inquil, ei virimus, el move
( , ,
) nmr . Signiflcal etiam viiam in peccalis, uicum dicil, Qui monui sumus peccato, quomodo adhuc vtce*

,
mu$ in t//*o ? Signiitcai el vitam sempiternam, sive
; ,
eam qua? senindum Cbrigtum est: , $\
,

nostra in ccetis esl *. Hic igiiur naluraleia viiam

.

, Paulus non rejicil, sed vilam qtias peccaio dedila
esi, bujtis mundi impoelura auendeniem. Cbrigliim
, **.
autem coiiiiletur sibi esse vilam, queinadinodum e l
, [] ,
alio iu loco dicit : In fide vivo Filii Dei 7. Mori aa
lem lucriim est, quia lunc apenbis cum ipso versa . ,
, ,
Lor. Lucrum itaque mibi praebcbunl, feslinanleg nie
, . "
ex bujns rnundi vila ejicere, Cbrisio, qui esl viia

mea, me alleganies.
, , , w

m e

.
([ ,
,

. "
,
* , * , ,

( ,
), .

, . "
, ' .
,
. , , ,
Acl.

, 28.

Roro. , 2 .

est, Dixi quidem lucrum esse mori, verumUmeii

poslquam vivere incarnenon sit mfrugiferuui mibi
(fruclum euiin fero, doceos illuminansque omnes),
non novi quid eligam. Hic autein obairuunlur praesentcm vitam calumniaiaium bacreiicoruin ora : nam
non esl prava, cum frnctus nobis intperiial. Quocirca ipsa non est causa, sed vohuiias mate illu
uienliuni. Porro, mysterium quoddam revelans,
intlioat se csse dominum vilae inorlisque : oam si
velim, inquit, hoc ex Deo peiere, dabitgraliam. Ex
boc ergo debetis cousoialionem accipere, quod

> ttom. , 20.

7 Galat. , 29.

Varia) lecliones.
1

** .

4 i

YERS. 22. Si aulem wvere in earne, hoe 4 3 4 ' "

fiuctut est operis, et quid eligam, ignoro. Ne exisiimes ipsum praegeniem viiani reprelien lere, inqntl:
Si vivere in carne, hoe mihi fructut est operis, boc

1155

TnEOPHYLACTI B U L G A R I J E A R C H I E P .

1156

etiamsl moriar, non ex malitia hoslium, ed ex dl- ,

pensalione Dci iaciuai esl istud.

**,
.
YERS. 2 3 , 2 4 . Coarclor autem ex duobm, deiiderlum
,

habent, disiolvi et e$$e eum Chruto, mullo mopii

,

weiiui ; permanere autsm itt tarnt, magi$ neeeua-

,
num propler vo$. Haec ilicit praoiuaifins eoa, ut

.
slreiiue forliterque ferant fuluram inortoro suam.
;
Quid enim doletia, inquit, propler raorlem meam?
. , ,
Uanc ego desidero, ac melins mihi faoc e s l : largi- ; , [, ] \
tiir eniia inibi ulsim cnm Cbrisio. Ilaque nonopor * . *
lel vos dotere. Yeruiniamen e coutra mauere ia
" . }
carne, magis est necessarium propier veslram com,

raodilaiani. Non eaim quaero qaod meum e*4, aed

, . **
quod veslruin esi. Goarctatus igiUir biice duobaa,
, ,
boc est, ia aogusiia consiituiu, el igaaraa quidnaro - pr&Teram, iiectssariuai taoien magis judico, vobi* , .
mea viia prodesse. Esiue aliquid cuai Pauli auioio ; quiparandum? Qui buic ipsi, ul cum Chri&lo essei,
*
aliorum uiiliiaieni prxfercbai; eiquo magis Cbripto , approprieiur, conversaiioneui saaia cum Cbrisio
*.
differen&t
, V E R S . 2 3 , hoe confidsn* uio, qxod manebo, et

iimul permanebo cum ommbus vobii, ad profecium

vettrum et gaudium fidei. Qaia ntce&sariiira est, ia- . , ,
,
quii, u i ia carne maneaw, confidealer iodabitan , * , ,
ierque novi qaod manebo, Uoc est, Vivam : et oon
simplictier, sed, Yobiuum^ quod est, Yidebo voa. , " . ;
" , , Cujue rei graiia? U i vos ia fide promovealis, hoc
,
81, fulciamini, firaiemiaique curn Ia dogmate, tuai
%

iii v i i a : qtii profscius veruai gaudium esl Cl meuai * ;

. ;,
e l vestrmn. Hic eiiam nonnibil cos perierrcfacit,
* , *
perinde quaai dicat, Yidete, per vos orbatus sum
quooilnui aptid Cbrislum agam : vidcte igiiur, ne
vanaiu el irrilam faciaiis meam in carne perseve- . ; ;
raoiiam. Quid igiiur ? ob Pbilippensea solos incarne ,
perduravit? Noo propier bos aolos, verum curam
, ,
iilis 435 ^dbibeiis baec dicii, ac ad majoreo) sobrieiaiem adboruas.
VtRS. 2 6 . Ut gloriatio veitra ^ in Qhrulo


Jesu in me, plr meutn adventum iterum ad vot.
),

Quia anie dixerai, Ob vesiruin profeciura perroa . ,

nebo, iiinuit jam quod ei ipsi noanibil luceUi ex eo
,
accedai, aeutpe, u i abuodaniias glorieiur de ipsie,
,
eo quod pvoQcianl persuura ad eosadvenlum. Quid D * ,
igilur? veoUue ad ip&os? Uoc aaue incerluo) esl,
. ; ;
deque eo aaibig lur.
.
Vaas. 2 7 . Tanlum digne Evangelio Chmti con
venemini. lloc solum a vobis qu&ro, u l cre&catis .
* ,
iu virtute. Digue avlein EvaogeUo vivit, qui seip . *^ "
ium abncgaos crucem saaui loliit, Cbrleiumqae
,
sequiiur.
, , .
(J sitM cum veoero et videro vot, $ive abtetu, au,
, ,
diam de vobit. Noa ianquam senlealiaaa luatassel,
.
Htque laiiqaam noa sil.foaturu^, hjecdicil: venrm,
, ' * *^
c

Varto lectiones.
%7

* . ** , .
. * . * .
.

1157
KXPOSITIO IN EPIST. AD PHILIPP. - CAP. I I .
1158
, , \ Eiianisi, inquil, fortasse veniam, possura tame
vel absans eiiam exliilarari super converaalione
vesira secuiulum Evangelium. Proinde etiamsi non
advenero, ne recidatis, sed vigilate, tanquara certo
sim agniturus quoinodo vos geralis.
" , . Quod itaiii in uno ipiriiu, una anima. Hoc est,
, * in eodem dono coocordiae. llac enim raiione in una

aniina quidaro persistun* unanimea et concordes,
, " quando tiimirum unuia cliam spirituta babuerint.
.
8 1

. " , ,
' *
.

.
, "
.

Concerlante* fidei Evangelii. Hoc est, vos maiuo

adjuvanles in ceriainine quod pro fide suscipiiur.

YERS. 28 Et in nullo terreamini ab

. , , , , Non dico, inquit, non decidealos, sed,

adoersariis.
neque ler , , - ] reamini, id esl, non turbemini in ulla sane re,
, & , - sive pericula imermiuentur, sive moriem adducant:

, nibii enim perQciunt, sed lerriUnt ualum, adeo
.
gant imbecillee.
, Qua eil ipsis quidem indicalio interUu$, vobi$
. " , autem taluti$. Quando enim conspexerint ecee post
,

, innuniera quse leiiiaruut, ie lerriiare quidem vos

, , posse, nonne evtdens hoe illis indicium erit, qnod
sua qttideo) poribunr, vesira vcro fortia fiunt, ca
, ,
pluque difflciba, eisalutem protinus habentia?
;
jKiil . " YERS. 28, 29. Et hoc Deo. Quia vobis dontttum
, ,ett Chrhlo, non iolum ui in eum credatis, ted
. - etiam ui pro Ulo patiamini. Cbarisma nomiuans

, Paulus pro Cbristo afflictioneoi, duo hic perficil :
aheram quidein, ul non pudcfiant neque succua[] -, , * , C bant, dum paliuntur : alierum, u l non efferantur.
. , ,
Tolum enim, ioquil, Dei est. Elenim et virtutes
. *
cbarismaia d i c i t : non ut iiberum arbitrinm ipllat,
, '
aed a l eos inoderaie sapere faciat. Naro sine Deo
.
aliquid facere non possumus. Forsan et boc donum
.
csl roajua quam roortuos excilare: 4 3 6
$. *
debilor sum, bic auieni debiiorem habeo Cbrisium.
. " ! - rem adiniratione digaam ! donal wibi, et super
, ' .
hoc ipso debei aiibi.
^ , \,Y B R S . 30. Idem cerlamen habenies, quaU vidi&ti*
in me, t / nunc audiiis in me. Osiendil bic quod in
.

eodem sanl secum certamine, to iisdem pugnaoles :

,
quae res magnae ipsis virtutis teslimoniuna praebei.
. " , ,
llabelia, inquit, me excmplum : sciiis enim me
* \ * ,
apud vos cenasse, quaado videlicet caasus el in
-
.
^ earcerem conjeciua eraro : iiuoc vero audiiis eiiam.

1 4

i l l i c

'.

CAPUT 11.

, - YERS. 4 , 2 . Si qua ergo comolalxo in Chritto, si

** , ,quod
iolalium charitatti, $i qua $ocietas Spiritut, st
, qua vitcera et miseralione*, implete (ceiiiiam meam,
, . " , ul idem sapiatis. Quod ail, est bujusmodi: Si yul
,

'

(is mihi quampiam in tentationibus meis consolalionem dare; si quod solatium, quale cbariias generai;si monsiratun estis quod communtcaiionem
quaaidam babeaiis mecum in spiritualibus, et se-

Varia3 lectioncs.
1 1

f t

.
, , ^, . .
.

"

. .

1159

THEOFHYLACTI B U L G A R I & ARCHIEP:

1160

cundum Dominum ; gi affeclu migeralionig move- - '

miui, meque migeramiiti propter ea quae paiior
* ,
ha?c oinnia mihi in hoc reddhe, u l vos mutuo d i l i $." , ,
gaiig. Aiiimadvertc hic quomodo concordiam eoruin
,
SUIIIII esse beneiiciuin inie*preietur, et perinde . , , ,
accipiat, atque si ipse misericordiarn esset conse[] .
, ,
cutus. Non dixil auiem, Parale milii gaudium : ged, ,
Implete. Orei enim esiig iu me gaudium : dedislig
.
inguper milii ut pacem baberetn ; cupio postemra
; ^, *
u i istud mibi ad flnem usqnc ducatur. Quale autem
, * .
niihi gaudium?Non utepcriculisliberer, quidquamve
a vobis accipiam, sed ut vos ideiu sapiatis.
.
Eamdemcharitalem liabenles. Hoc majug esl quam
. [] .
idem gapere. Eamdem scilicet chariiatetn habeie.
/ , tucuai gumme dileclus fueris, reuiisse ac pigre
* > ' .
redamare, sed eadem mensura.
,
.

Vnanimes, idem ieniientes. Tanquam una shis
anima, non natura ei subsiamia, sed mente el con- , , []
.
cordia : quod indical cum ait, idem tentientes.
* . , ,
VERS. 3. Nihil percontentionem aut vanam gloriam.

Nibil, inquii, zelum el cotiieniionem facieutts:
,
quod solemus dicere : Danda esi mibi opeia, ne nie
. *
viucai ille : hoc est , conieuiio. Deinde
, .
inairem bujus addticii, vanam gloriam: ex bac
,
cuini illa nasciiur. Quando enim bominuiu gloriaro
;
amanius, quid, quaso, propur eam non facimug?

Sed in humititaie animi alium quisque uf prwtlanliorem exUtimet. Planum bic nobis facit qua raiione

.
vanani glotiam effugere queamug, doctriuamque
' ,
tradil 4 3 7 saluti uostrai consonam. Si euiin e x i - , .
glimaveris, inquil, quod alius non sitnpUciler feil
, , ,
major le, csuleruni quod niultis nomiuibug le ex- ' * ,
cellai, el ex multa huuiiliiaic boc modo rem se ba- ^
bere Ubi perguagerig, bonore eum prorsus aflitieg.
, . ,
Uoc si faciag, curn eum apud alios honore aflki
' ,
conspexeris, baud aegre lerea: imo eiiamsi couvi- , , .
cielur l i l . i , eliamsi verberet, patienier iercg. Ma- .
joreai namque le ipgum arbiiraiug ea: neque in ,
videbis ei : invidia enim in pareg agil, non in
. ,
exceilemioreg : et ille rursus cogiiel te esse ex , ,
cellentiorem ge, elbocpacto inl*gra efil Iranquil- .
liiag.

VER?. 4. jVoa q
fingnH con$iderate
,
.
et quce aliorum suni, unusquitque. Cuni eniui
cgo quod libi prodegl, lu vero qaod mihi conferl, & , " , quarig, neque vanse bic glorise locus relinquitur,
, , >
, :.
neque conteniioni, neque cuipiam sinipliciter nialorum, sed vita hic eslangelica ei diviua.

, I
YER9. 5. 1$ tnim affectut til in vobis, qui el in
.
" ,
Chrisio Jesu. Quemadmodum Christus inquil, Estoie
misericordet, ul Paier vesier c&leslii * : et rursus, , , '
, ' ,

Ditcite me, quia mitis sum ; sic el Paulus bu ,
nittem aJQfecium docens, Clirisium iu medium pro ,
ducit, abaude nos pudefacicns, perinde ac alio in
, *
loco d i c i l : Propiernop pauper facius est cum divet
U(C

* Luc. v i , 5$.

9 U n l

Mauli. x i , 29.

VariflB lectiones
6

" .

1 1

8 9

. .

1 1

1161

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD P H I L I P P . -

CAP. I I .

1162

&r. " ^ < . Cum enim osienderil Filium Dei omni a l i i tudioe superiorem, infiinum faciam, quem non
, , superborum pudifaciai?
,
;
I
VERS. 6. Qui cum in forma Dei e*set, non rapinam
* ,

arbiiratut est es&e *e mquaUm Deo. Numera quotnatn

. ',
hinc hasrciici cadant. Marcio Ponlicus dicebal nmn (. ,
dum et camem esse mala : proinde a Deo non
, \ , \
assumptam esse hanc. Marcellus Galatius, ei Pho . , \ ,
linas, et Sopbronias, asscverabant Verbum Dei
,
energiam esee, non essentiam personalem, atquo
,
hanc inbabitare ei qoi ex semine Davidis esset.
. Paalus dein Samosatensis dicebat, qnod ex Maria
,
babucrii principium essenliae. Sabellius autem L y . , ,
bicus affirmabat quod Pater, Filius el Spirims
, ,

. ,
\ . ' ,
*. " ,
$ '
.
, \ , ,
, ;
, , .
. \ , ,
; .
\ *

, , .
,
* .
. ,
, , , ', '

sanclus, nomina essent nuda, uni porsonae ailribtiia. Ariusdicebat Filium esse creaiuram. Apollinarius Laodicensis, quod animam raiionalem non
acceperit. Vide igitur quomodo occunibant omnes
propcmodum ensc: Cum in forma Dei essei.
Qnomodo igilur vos MareeUiatii diciiis, qnod Verbum esl energia, et non eiibsiantia ? Forma enim
Dfti esseniia dicilur, quemadmodum forma servi,
nalura servi. Quomodo et t u , Samosatensis, quod
x Virgine primom esse suum sumpserii? autea
enim erai in forroa divinaqne essentia. Quineliam
Sabellium cadentem animadverte. 4 3 8 ^on rapinam, inquit, arbitralus esl eue $e cequalem Deo.
jEquale de una persona non d i c i t u r : quod enim
aquale est, alicui est aeqitale : quare duse hinc
personae manifestanlur. Arius autem plnribus ra
lionlbus deslruiiur. ln forma enim Dei, id est,
essenlia. non dixit, Factu, sed, Exhtens. Similc
est i i l i , Ego snm qui tum . Et, Non exhtimatit
rapiname&se se (equalem Deo. Cernis a?qaalilaieni ?
Qnomodo igitur lu dicis quod sit major Pater,
Filius aotem minor? A i vide insipientem illornm
perlinaciam. Parvus , inquinnt , exsirfens Deue
Filins, non rapuit sibi ulessct aequalis et par magno
Deo. Primum quidem, qtise Scriptura docet noe
parvum esse et magnum Deum? haec enim infidelium eunt Gracorum. Quod aulera et Filius magnus Deas sit, audi Paulum : Apparitionem, inqtiit,
magni Deiet Servalorisnostri JetuChmti*. Deinde,

, . , & . $
; ,
; ' . , , ,
. ,
;
. "
, ,
,
7 .
", ,
;
. ,
,
& . si parvus, quomodo arripuil sibi ut magnus esset?
,
Praelerea, divus Paulus huoiililatem docturus, ab ; .* .
surdus esset si hoc suasisset: Qaia parvas Deus
, , magno Deo non resliiU, debelis et vos alter alteri
. (.
submitli. Nam qualis isthaec esl hnmilialio, quod
.
minor adversus majorcm non insurgalt impotentiai
" , ,
solius est islud. Attamen parem, et ejusdem cmn
, - Deo poieniiae, eponie boraineai facium esse, istnc
, , - sanc esl bumilialio. H c igitor abnnde salis, Dein * ,
cepa, aaimadvcrte quid dicat : JSon ett rapinam
. , - arburatut e$$e se trqnaUm Deo. Si quis aliquid
* I I Cor. , 9.
c Exod. , U.
d T i i . 13.
e

Variae lectlones.
1

.
. >

" .

* .

PATKOL. GR

CXX1V.

0.

6 .

" . . .
37

1163

THEOPHTLACTI B U L G A R T J E ARCHIEP.

1164

rapuerit, metuil deponere illud. ne amillal, l a n - ^ , 6 "

quam ipsius non sil. Sin quidauam a nalura ha , ,
beat, facile illud aspernalur, sciens id habere ,
quod amitli neqneal; et si deponere videatur, rur . ,
8!m ipsum recipiel. A i l ergo: Filius Dei non metutt
",
dcscendere de prepria diguiiate, quandoquidem eam non habebal ex rapina, oimirum quod eseet aequalis
Oeo Patri, sed naiuralem sibi banc digniialem agnoscebai. Propierea ei bumiliari elegil, taoquani
in isla bumiliaiione altiludinem suam servans.

* , VERS. 7. Sed temeiipsum exinanivit, formam tervi

,
accipient. Ubi suni qui dicunt, quod invilus et
; ' , ;
tuandaium implens descenderit? Audiant quod seip, . , ,
som exinaniveril, ceu Dominus, ac lanquam sui
jaris. Formam aulem servi diccns, Apollinarium
' .
,
pudcfacii. Qui enim rormam sive subsiantiam servi
,
ccipii, ralionalem omnino animam habet.
.
In similitudine hominum fadus. Hic Marcionistae .
, dicunt, qtiod apparenler incainatus erat. Vides
eniro, inquiuni, quomodo Pauiusassevcrai simililu. $ , ,
dinem eum bominis accepisse, ac in (iguram hu [] , ,
uianam Iransformalum esse, non essenlia factum
; ; 0
bomir.em? Qnid igilur esl? Dominus non oinnia
,
nosira habebat 4 3 9
<l *dam nen babebat,
, , [] ,
veluli nasci ex concubitu ei peccare. Non erat
[] .
anieai eolummodo quod apparebal et videbaiur,
, * .
verumeliam Deus : non erat nudus bomo. Pro- * . ;
pierea inquil, ln similitaaine hotntnum. Nos enfon * ,
anima et corpus sumos; isauteni anima el corpus,
* ,
el Deus. Nara cum dicar,/n timilUudittt carnit pee* , ,
caii, non hoc dicil, quod carneio non habueril,
, ' , *
vemm quod caro illa non peccarit, eed similis erat
,
peccairici secundum naluram, nou secondum ma- ^ . " ,
litiam. Quemadmodum igilur illic simile eet, eo
* ,
qnod non omoia slnt aequalia : sic ei bic siinililu- , ,
dinem dicit, quod non sii natus ex concubiiu, et
.
quia in eum non cadai peccaturo, et quod noa sit
nudus homo.
. )
VERS. 8 Et figura invenlus f home-. Quia dixe, ,
nal , Seipsum exinanivii, ne perniutationem et
, *
iransformationein negoiium ease arbitrerie, a i i :
, . , '
Manens quod erai, assumpsit quod nou erat, natura
, ,
noa est in aliud muiaia, sed in iigara faclus esl,
boc esl, ia carue : carnis eniin 481 flgurari. Gum
,
enim dixissei, Formam ervi accepit, ausus eet , ,
poslbac ei ieiad dicere, tanquam illud bisce gilen- .
iium indiceret. Pulcbre auieai dixit, Ut homo: non , ' . - ,
* '
enim crai unus ex muhis, sed, \ c l u l unus cx multis.
,
Non euim in bomineni iraneml Deas Verbum; ged
; , .
reluli booio apparuil: ac iaflgurabilis cuui eseei,
* , )
sub figuram factus est. Monnulb autem hunc ad
, -
inodum inlerprelati sunt islud: Figura invenlut,


, ofev
lanquam jam vere bomo, perinde ac divas Joannes

,
',
a i l : Gloriam tanquam Unigenitl Patre : hoc esl,
, .
qualem decei babere UnigenUnm. Tanquam eniai
u

e l

adverbium, cum dubitationem significat, tam confiriaaiioneni.

Joan. i , 14.

Variae lectiones.
51

" .

* .

1165

EXPOSITIO IN EPIST. A D P H I L I P P . C A P . I I .

Humiliavtt semetiptum, facius obediem usque ad

,
mortem, mortem autem crucis. Rursum dicit, Humi , .
,
liavit $ete, ne velut invilus obsecundasse puteiur.
' ,
, dicuni Ariani, ecce, obediens dicitur. At quid
. , , ,
boc, insipienles! Nam et amicie obedimus, nec
. , ;!
quicquam illud digniiatem nostram itnminuit. Tan; ,
. ' ,
quam Filrus Patri sponle obediit, alque in boc ipso
*
indicat se esse genuinum : geuuini enim filii est
$ . " *
palrem honore afllcere. Animadverto autem bic
, *
epilases: Servus factus est: quineiiara roortern sus , .
c e p i i : et quod boc adbuc majusest, ignominiosam:
, ,
mortem enini cruci$, boc est, exsecraudam, acele.
ralis destinalam.
,

VERS. 9. Propter quod el Deus exaltavit illum, tt
, . "
donavii illi nomen quod e*t tuper omne nomen. Quan do carnis menliooem facit Paulue, inirepide omnia
,
, .
bumilia ioquitur, taaquam caro baec recipiat. Sic
^ ,
igiiur baee de carne acclpe, 4 4 0 nusquam unum
. Cbrisium dividens. Quale autem nomen donalum
; , , ,
esl humanae nalara unius C b m l i ? FiHus, Deus.
. ( ,
Elenim homo Filius Dei, quemadmodum angelus

dixit : Etquod noscelur $anclum, Filiu* Dti voca .

biltir t.


,
VERS. 10. // tn tiomine Je$u Christi omne gcm
, , .
flectalur ccelettium ac terreslrium et infernorum.
, , , ,
Hoc eai, universus niundus et angeli el homines ei
* .
daemones; vel qtiod el jusii ei peccalores. Nam et
, da?moiies agnoscenl, el inviti inflecientur, non ain, ,
plius veritati repugnanles, qui el antc tempus illad
dicebant: Novimui le qui tis *.

YBRS. 11. omnU lingua confiieatur, quod Do ,

minus Jesus Christus eslln gloriam Dei Patris. Hoc
. ,
est, u l omnes boc dicant, quod Dominus Jesue
\
, . . Gbrtslus, Dnminns el Deas est. Haec autem gloria
esl Palris, qnod hujusmodi babeat Filium cui oaiaia
, ,
infleclanlur. Animadvcrlis quod pracoaium Unige. $ , /
nki, glorla est Palris? Sic e diverso immiautio ejai
, ; " ,
esl ignoininia Palris.
, .
YERS. 4 2 . Itaque, diUcll mei, ticut %emper obedi", ,
. * i/is. Adhorlaliones cum latide el praeconiis fieri
, conieiiil : sic eaim flt u l facile recipianiur : propterea et ipse eos celebrat, dileclos vocaas, et, Quem , , , ,
admodum , i n q u i t , amper obedimil* : perinde
. ,
, D quasi dicai, Oslendi vobis quod Filius Dei obediens
faclus e s i : imitamini igitur illum, imiiamini autem
*;,
et vos ipsos.
.
Non tanquam in prceienha mea $olum, sed multo

,
potius in abientia mea. Tum enim forlasse viderer
.
mint propier revereuliam erga mo, omoia agere .
*
, * nunc autem si ad virtulem inleodatis, moustrabiiis
qaod non propler me, eed propier Dew.
, .
Cum timou ac iremore vutram ipsorum salulem

operemini. Non propier meipsum, inquil, adborior
*. ' , ,
vo8, sed u i ea q u ad vestram salulem eunf, facia*
'
9

,
f

Luc. , 35.

Luc. , 35.

Vari lectlones.
).

11G7

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1168

1is cum timorc, eoqne vcbcmenti et intenso, et cum , ,

iremore: sine timorc namque niliil boni perficiiur,
. " ncquft in artibue liberalibas, neque in mechanicis.
, ,
Quoinodo auleiu melus perGcieturTSi considereaius
. -
quod ubique Deus praesto sit, orania audiens et ,
tmuiia videns, non solum qua? agunlur, verum eiiam , \ , , \
quae cogitantar. Servite enim, inquit, Domino in . , ,
itmort, exsultute ei in tremore *. Est enim exsul- , . "
laiio cum Iremore, quando bunum aliquig faciens,
,
idque cum iremore, lonscieniiaia habet liberam. , ,
airtcm dixil, neu , boc . , , ,
est, cum mulla diligeniia ei cura operatuini.
* ,
.
V E R S . 1 5 . Deus enim ett qui operalur in vobii et

velle et operari. Quia dixil, Cum timore ac tremore:
.
'iiunc ail, 4 4 1
lerreamini propier hoc. Non - .
oiiim boc ideo dixit, ot desieias a bono vel deOcias,
, , '
sed u l alteate agas quod agis. Nam si animadver- . " ,
tcrie, el alleirtus fueris, Deus omnia operabiiur.
.
Ipse namque est qui et prompiitudinein dal nobis,
, ,
u l velimus bonum, etqui boui operaiioaem ad flnem
.
ducit. Operatur eaim Deus in nobis velle : hoc est,
,
cuoperatur nobis ut velimus ,bona, ei auget boaam
,
, \
voluniaiem noslrani , simulque accendit ot ferven- . ;
tior reddalur. El aliler: Quoniam ipse perfectionem
, ,
addii, nos vero bomines quae perfecla videmus, ad
, ,
ea tenditnus, dirigirausve voluntaiera oostram : pro
pierea el velle ipsum a Deo perfici dicit. Exenipli
. graiia : Voluisli aliqaid ? Orsus es perflcere isluc:
;
si linem assequaris, ilerura magis idem opus perfl, * ! ,
cere cupis. Sin miaiis, torpescil tibi volunlas. Cum
$ .
iiaque Cnie apud Deum sit, qui et velle nostram
,
acceadit, non immeriio ei ipeara voluntalem apud
, .
Oeara eese asseverai. Vel ex magna graiiiudiue
"
Paulcs velle ipsuin a Deo perfici ia nobia ait: quem
admodum virlules doua appellai, arbilrii liberta , *
tem noti lolleas, sed semper nos graios eese volens,
, \
<i oinnia accepla referre Deo. Considera autem
, . "
vcrba : i n vobis, inquit, qui cum melu atque iremo *\
,
ro salutem operamiiii: iu lalibus enim Deus opera
l a r oninia*

-Pro bona volunlaie. IIoc est, u l impleatur erga vos
. , benevolenii^i atque bona voluniae ejus, ut sic viva
mus perinde ac ipse vult. Ilaque eiex boc confldile;
, .
omnino enim cooperabitar vobie l)eus, al recle j>
, '
vivaiis, si non.propler aliud quidquam, ejus lamen
,
rei gralia, quia hoc ipsi graluai eet.

YERS. 14. El omnia faciie tine murmurationibut

. ,
tt hatitationibus. Diabolus, cum aliquem ab ho ,
jieslo prorsus avocare nequit, vel arrogaaiiam ei
, , ^* >
jadticil, vel vanain gloriam, vel, si baec non possit,
. iiiurmuralionem, aut dubitalioaem et increduliia ,
l e m . ^ a i a igilur in tentaiionibas coiuiauisque

periculie fuerual, per bxc autem baud paaci ad
,
,
XOISM.
wurmura ei maledicemiam prolabebamur: Sine
,

k Psal. n, 1 1 .

VarifB lectioaes.
r

I v i .

* .

..

1169

EXPOSITIO IN EPIST. > P H I L I P P . - C A P ; I I .

1170
murmurationibus, inquft, omnia factie. Qui enim
murmurat, ingratns et maledicos esi. Haesitationes
auiem, dijudicationem dicit ac dubitationera : veluti
si mandato proposito dical aliqais : Num si hoc
fecero, babebo mercedem? Numqnid box bonum
eslTIn lalibue enim non est dubitandum, sed confldenter ageodum, ac sive sii labor, ive defaligaiio,
nibil 681 dieceplandura.
*

Y&P , \ . -,
, .
" ,
, ; ;
,
* , , .

"

,
. ,
, ,

*
.

.
[] , ;

.
, , ,

, ,
.

VERS. 15. Ut tith $ine querela ei simplices. Hoc

esi, irreprehensibiles et immaculaii; haud parva
enim maeula 68t obmurmuraiio. Non dixil aulero,
ut in 4 4 2 Epistola ad Corinthioe, poenam repoeilam esse marmurt, eo quod hisce lanqaam liberis
loqualur. Audi eniin sequentia.
FilH Dei tine .
Servorum ilaque et
ingralorum eeirourmurare.Qualis enim filias fn
aegotiis paternis sibique ipse laborans murmurat?
In medio nationis prava et perterta*. Novi, inquit,
mullos esse qui bellum gerant adversum vos, cogenles iia voe murmurare; verum poiissiniuro boc
eet laudaodum, si quis irritalus nil lale faciat.

.
" , ,
, . ,
, .
** ,
, ,
^ . " I I ,

. ,
> .

. ,
, ,
* ,
.
" ,
. ,
, '
.

VERS. 15,16. /n quibus lucete sicitt htminaria rn

mundo, vitoe verbum kabentet. JSque ac luminaria
in leaebrie laceot, bunc ad modum et vos in Diedio
p^rvereorum, recti cum|8ilis,'raagi8 eflulgere siudete.
Uoe enim quod ait, Lucete, imperalivum esse mihi
videlur. E i , Verbum vitce habentet, boc 681, Semcn
viiae tn vobis ipsis habenies, 61 vicluri posibar, el
arrbabonem ealulis jam nunc accipienies. Vel:
Quemadmodnm luminaria et luceni, eicorporarefo*
cillaiione viviQcant: sic el vos conamini esse vitalw
aliie hominlbus polenlia.
Ad glorialionem mihi in die Chritti. Tanta, inqurt,
vestra virtus sit, ul non solum ?os ad vitam ducaf,
Terura etiam me fulgentiorera faciairn adTentu
Cbrislh
Quoniam non in vanum cucurri, tuque in vanum
iaboravi. Hac mea gloriaiio est, quod tales vos
inslilnf, nec inanie mihi kabor aptrd TOS fuerii.

88

8 4

VBR8. 17. & #fii immotor $ hottia

'

iaeri/uio /Idei tettrw, gaudeo, el congraiulor omi ,
bus vobh. Elsi morior, inquit: hoc eniui immola . ,
, . \ tionem vocal, morlem nimirnm ipsam. lmmolor

autein t a p t r victima sacrificlo fidei : boe
, , ast, Ubi prius voe victimam 61 eacrum Oeo obtule[] , ro,fldelesvos faciene: altanian non lanquam mo; , rilurae trisiitia afl&cior, verum telor et congaudeo
. ,
omnibue Tobis. Laetor qoidem quod libamen Oam :
,
collaiior autem, qaonramfldemTastram valaii hos .
ltain offero Gbrisio.
* . "

Y E R S . 18. Id iptum autem vo$ gaud. Qood
.
ei ipsi oblati siiis.

. "
congaudete mihi. Quonlani ego tmmolandus^
\
ob id ipsum laUor.
88

8 8

Variee lectiones.
M

8 a

8 i

8 8

. .

8 1

8 7

1171

T H J B O P H Y I A C H R U L G A R L E ARCHTBP.

V E R S . 19. Spero aulemtn Domino Jew, Timo-

tlieum tne ciio missurum ad WJ, ul et ego bono
animo tim, eogniiis quos elrca vos $uni. Queinadmodum oroiiia, sic etiam Timoibei missionem Cbristo
tribuil. Conlido enim, inqttit, quod ille facile boc
pereequelur, ui. quemadmodum vog recreamioi,
cognkis per banc Epigiolam meam rebus metg,
quod Evangelii negoiinm promovealur, quodque
res hoalium in diversuro eiat mutaiae : 4 4 3
ad modum ci ego recreer et coasolationem accipiam,
ubi res vestras a Timolbeo mibi exacie nuniiaudag
agnovero.
VERS. 2 0 . Neminem enxm habeo tam unauimem,
qui sincera affeclione pro vobu lollicilui tit. Polaissem, inqoit, alium eiiam quempiam miliere, eed ^
nemo e*t pari roecum animo praditug, u l isie, hoc
esi, qui aeque vestri curam gerat aique ego, qui
genuine, hoc esi, paierne res vestrae curaiurug sit.
Obeerva bic eolliciludinem ejus : quando ips pro
/icisci non esset integrum, alios miUcbat, ul nullo
lempore discipuli lorpeant.
T E R S . 2 1 . Omnet enim quos $ua sunt qucerunt,
non quw tunt Jetu Chritti. Iloc esl, propriam quieleai, ei u l sinl j n tuto : nenio enim facile velil
profeciionem taiilam guscipere. Haec aulem dicit,
eimul Timolbeom commendans, siniul ei aaditoroe
erudieos, ne qua&ranl sibi quielem : nam qui bauc
foqairil, qti Cbristi gunt oon quaerit. Prob dolor 1
quanio a Gbrislo dislamue iatarvallo !
D U n c

1172

,
, ,

. " , *
. ,
, ,
,
' , &,
* ,
'
.
&,
. , ,
, '
, ,
, ,
. * , ,
( ,

01 ,
. , ,
* / . ,
,
. ,
. ,
!
C ,
, .
, , , , '
, . ",
, ,
. $
, ,
. ,
,
.

VERS. 2 2 Probationem autem ejut cognoicite,

quia lanquam patri jilius, mecum tenivii In Evangeli*. Vos, inquit, lesles eaii9, quod velaU palri
Hlias iuservierii, uon ad corporis tantumuiodo
wioielerium, sed, quod iculio praeclariug majutque
est, ad Evangelii praedicationem. Itaque *ive taaquaia Olius meus honore eet dignandug, sive tanqnam Dei miaisler, mulio magis est honore afficieudas. Gommendat aulem per baec ipsis TiuioIheum, non iantum illi graiiiicalus, quanlum jpgig.
Nam gi ipgi laaquara aucioritaiem babenii animam adverteriat, omaiuo per Terbum ejug juvabuniur, ac majorem babiiuri suni mercedem.
YERg. 23. Bunc igiixr tpero me mUnirum, mox
,
ut videro qux eirca suuL Cum videro qaaleai
, . "Ocavi ,
slDt babilura? finein res raeae, ", id esl, glalim, ^' , , ,
sui((am liunc.
;
VERS. 2 4 . Confido autem in Domino, quod $t ipse
, \
ciio veniam ad vo$. Noa Igjpquaai omnino recugariio .
venire ipse ad voa, Timoibeum miuo : verum u l ,
, quod dixi, interea lemporw animo recreer, gi didi, ' , , ,
cero qualem eoccessum res veglras naociecaDiur.
' . " , ^
Obgem aatem bir, quomodo auam eiiam ad eos
, $, , ,
profecUoaem a Deo peadere affirmei, Confido,
' , .
dfceni, ta Domino, boc eg(, si Deus voluerit.
VEBS. 2 5 . 'Necessarium auiem existimavi, Epa


phroditum fratrem et cooperalorem commiiuonem .

Variae lectiones.
** .

11^3

1174

030 IN EPIST. AD PHILIPP. - C A P . I I .

, ; , meum. sine laude hunc etiam m.uu,

perindc ac Timoiheum, ob eamdem causam quam
, (>.
gupra diximas. Gooperatore aulem commililo
.
major est. Gooperatur enim aliquis in 4 4 4 rebus

etiam qua3 periculo caronl : comralliio aulem
, .
oronino in periculis.
autem apostolum ministruni neckuiia *
* , tis mece mlttere ad vos. Hoc est, eum qui a vobis ad
me missus est, doao vobis : per ipsum enim ei mi , * '
aerani qua ad ipeios asum et necessitalem periine .
rent. V c l , Vestrum apostolum, pra ceplorem ceu
, , , .
doctorem vestrum dicii.
VERS. 26, 2 7 . Qunndoquidem desidernbat omnn
[ ,
vos videre, ac moeitu eral propterea quod autiie .
raiii itlum infirmatum. Nam et infirmatus ett utque
. , ,
, - ad mortem. Compertum babens, inqml, quod dili , , galis ipsum, el quod conlrisiati estis super aegroiatione ejus, desideral videre vos, ut a trisiilia vos
, .
liberarei, quam babelis propier inflrmitaiem ejaa.
.
Aliud autem bic eliam efficit: nam raiionem reddU
' , ( , eis, qaare serius ipsum ad eos mitlat, lanium non
| * ila dicens : Non per eocordiam hoc faclum e&l*
, verum Timotbeum quldem, ceu ejusdem mccum
, ^ animi, apud me delineo : Epapbroditos aulaci
ttgroiavil, ac propterea non venii ciiitis, Iquaado .
quidem diuiurna, l roorli admodura vicina ejua
aegriludo fuerit.
"' . , Sed Deus ipsius misertut eti. Quid dicis,
; , ,
Mauicbaee ? Si mundus pravus est, el viia quam
,
in illo vmnius, quoniodo nuoc Apostolus vocat
; miserioordiam Dei, quod Epapbrodiium vivere per '
rcieerit ? Verum baerelicis niiiil esi quod ad islud
respoadeant; Cbrisliani aoiem hic quserere qacam:
,
Si bonum sil dissolvi, et cum Cbrislo esse, cujus
; " gratia misericordiaui Del dicat esse praeseutem
vilam ? Yel quia Epapbrodiius, qui docior eratt
,
* ( y plures aaimas ad Daum adducturus erat, si viverel:
, )* quod magis necessarium quam dissoWi, ut supra
eommemoratum eai. Ve-I nuilia eiiam jaxla coin
munem audiiorum consueiudiaein Paulua loquilur,
, ei non ubique pbilosophatur : hominibus enim in
. , sieculo agenlibus verba facil, qui morlem adbuc
' - meluebaat. Pralerea, vila presens ipsa per 86 res
; , , bona est: alioqui car poenae loco iinmaluras inortes
1

, . ponil ? Ideo inUr vos inquil, mulli infirmi et tmbecillet, tl dormiunt mulii . Fuiura enbn vila, non

(
681 prava mclior, sic enim baud bona esset, yeruin
**), .
esl bona melior.
, . $, ^
A on solutn auUm ejus, verum eliam mei. Anlm ; adveriis quo pacio el liinc Epapbrodilam bonoraef ^ ,
bilein reddit ? Siquidem iUios ab aegritudine revn
lescentiam, beaeficiam Dei peculiare, el misericordiam pouit.
Ne IrUliiiam svper imtuiam haberem. Hoc cst,
" . , "
$ ^ - n ad IrislUiam qta3 mihl e i iafirmiuuo ipaius subt

94

* I Cor. , 50.
Variflo lecliones.
.

9 3

, v

1175

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

1176

nata esl, aliam trisllliain habeam, ex eo quod Ipee , \ ,

rooriaiur

445
' *8 Festinanliut aulem misi iptum, ut
lva
vttoeo gaudeaiis. Hoc eet, Sine dilalioneipsum misi, . , ,
ut videaies ipsum a mcerore quein ex ejue apgrilu *
dine conceperalis, liberali fciiie, vel potius ut
, .
gaudeatis.
Et ego minu$ tristitioe habeam. Quoroodo ero nti- . ;
nus iristis ? Qaoniam si vos gaudeaiis, ei ego gaudeo. , . \ ,
Nec dixit, Ul sine trisiilia sim ; sed, Minus trisWias ", ', ,
habeam: ianuens quod animus ejas nullo unquam
. , , 0lempore sine trislitia fnerlt. Quitenim, a i l , infirma* , ;
iur, et ego non infirmor J ?
V E R S

VERS. 2 9 . ExcifAte ergo ipsum in Domino eum

mni gaudio. Hoc est, susceptione qiue e*t secun. , *5 ,
dum Deom, quemadmodam Deo acceplura esl et , .

gratum, vel ut decel sanctos. Ifa*c aaiem propier
, .
fpsos Pbilippenses Paulus f a c i i : majus enim l u crum est ei qui beneficium dat, quam qui accipit.

, "
Et hujutmodi in honore habetote. Ne videalur ipei
,
soli graiiflcari, adborialar in communi, ot omnibug

qui eadem sint ctim Epapbiodito virime prgditi
,
honorem impertianl.
V E R S . 50. Quoniam propter opus ChriUi, usque
"
ad mortem accemt^ ffftftftf ttkB patttm eansuleas. '. '*. ,
Epapbrodilum miserunl ad Paulum PbiUppenses,
ut pcrferret ad eum necessaria quibus baberet opus. .
' ,
Rcperii igitur Pauium Romoe in periculie, quando
,
pcriculosum eral alicui ad illum accedere, iafenso
videlicet erga ipsura impcralore. Tum igitur ille, C .
, .
omni pericuio postbabilo, ministravil Paulo. lloc
. * , ' , ,
igitur nunc dicii. Animadverte autcra : aon dixit,
Propler m e ; sed, Propier opus Dci parum consu- , , ^ . ,
l u i i , boc esi, seipsum injecit morii. Quid eoim si,
; * Deo ila dispeasanle, mortuus non esl ? ille (amen
. ,
promptaro voluniatem declaravil. Quocirca ei nos,
, ,
6i quando viderimus sanclos periculis immergos,
^.
pericula negligamus. H c enim demum esl gecu

ritas, ia bujusmodi rebus i n pericuia nos conjicere

Ut imptsfel id quod ex vobis deeral, in vettro erga
me minislcrio. Vos, inquit, non fuistis Romae, u l
mibi corporaliler minUtraretis, etsi necessaria mibi
transmiseritis. Hoc igitur quod vobie dcfuil, nimium, quod corpore manuque mihi non minislraveritis, ipse complevit, omnlum vestrum loco mibi
inserviens. Quare dignus fuerit cui plurimum benevolentia? oslendaiis, eo quod ipse solue qaae omnium
vesirum erant, attulerit. Eipende aotem, quomodo
rem Ipsam, minislenura ac defcctum vooet, ut
ostendat necessitaiem et debiium esse quoddani, ul
ii qui in tranquillilale sunl, periclilaniibusopilulent u r : et qui boc non fecerii, is offlcium deeerii,
D

"Iva
. ', , ',
,
. , ,
, ,
. " *
,

. " ,
,
, , , ,
'

9 9

i 1 Gor.xi, 29.

Vari lectiones.
9 3

.
.

9 6

1 7

9 1

9 9

117
EXPOSITIO IN EPIST. AD PHILIPP. - CAP. I I I .
1178
; , perinde ac qui publica mioisteria et officia non
, *, * complet. Ne ighur 4 4 6 exislimantcs se magni

quippiam fecisse, magnifice de se sentiant, ac mercedein suam perdanf, boc nomine rem islani appelIavil, faciens boc paclo eos moderaie sapere, quippe
qui reddiderinl quod debebani.
CAPUT I I I .

, ,
V E E S . I . Quod reliquum est, fratret , gaudete

in Domino. Quandoquidem in moerore eraal, quod
, ,
ignorarent quomodo res Pauli se baberenl, quotno ,
do verbi predicatio saccederet, quomodo deaique
, ,
Epaphrodilus valeret, baec auiem omnia solverat,
\ [ ( . . ] ,
inquiens, Evangelium crescil, el ego ad vos veaiam,
. Epaphrodilusque jam emandatus est, Quod reliquum
. t u , inquil, gaudett: nulla enim jain subeet raiio,
, *
cur non gaudere debeatis. Galalas igilar filios qui, .
dem vocat, quia correctione ei eroendatiooe indige . ,
banl: hos vero frairos nominal: nam bonorifice cuai
* ,
illis loquilar.Pulchreaalem dixil,/ Domino: laelari,
. ", $ enim secunduai mundum, non est laHari, sed in
Dominoipsai eliam afflicliones gaudium babent. Y e l :
, .
QuiaDouiinus res noslras faciles reddidit, laelamint.
, ,
Eadem icribere vobis, mihi quidem non est pigrum,
. - vobi$ autem tutum. Cum mullis eos nominibus prae, ,
dicassei, iaducii tandein adborlaiionem, ne etalim
.
in principio onerosus videaiur.
. ,
Y E R S . 2. Videtecanes. Erani enim nonnulli Jud&i,
, qoi simulanles Chrislianismum ac Evaagelium
, . promulgantes, siuiul Judaica admiscebant. Quia vero
, * C non facile infernosci poteranl, proplerea dicit,
Videte, observaie, aUendite, ne lateant. Canes
, , , .
i , - autem antea appeliabantur ethnici, nunc vero Judaei,
lanquamimpudenles, et ad lumen veriiaiis impu,^
denier sese gcrenles ac omnibus allairantes.
, .
Yidete malot operarios. Hic canum eliam appel .
lalione eos prival. Ganes enim mulli eliam mensae
.
, , sunt vicini, atque domos herilee cuslodiunt. Hi vero
, * * operanlur quidem, sed ad malum, et quae longe
sunt olio deieriora, evcllenles q u probe sunl
, * ,
, . plantata.
Videle eoncUionem. Hoc esl, circamcisionem ba . ,
bentes. Magna aulein quondam el pretiosa res erat
.
apad Judaeos circuincisio, siquidem vel Sabbatam
,
propler
eam solverelur. At postquam
nunc irriia

' ~
l r I

r\ '
r
"
. facU esl, nihil aliud est aique concisio. Quoiiiam
enim non sii porro legitimujn qood flt, carnem
, . ",
Unlummodo coacidunl. Vel quia Ecclesiam discin .
dere coaabanlur.
Y E R S . 3 . Not eaim Mrotii circumcisio, qui Spiriiu
,

.
, , Deo lervimus. Si quaerenda est, iaquit, circumcisio,
, * , apud nos eam invenietis, 4 4 7 1 ' sp^iiualiler,
boc est, anima et meate servinms. Qui enim aairaa
, .
circuinci&us est et per eaai Deo inservil, is inge , nuam circumcieionem babel, quanto videliceiauima
, ,
esi corpore prasianlior. Non autem dixiu lu nobis
. ,
est circumcisio, verum, No$ iunrn. lelud enim
*1 , ', .

U K

Varia> lectiones.
m.

0. * .

79
THEOPHYLACTI B U L G A R l ^ ARCIIIEP.
1U0
ere esl bomo, circumcislo virtittibus praediu. Rur- ,
. , , :
,', .
,
. ;
^ ,
,
, , T|J
,
;
.
YERS. 4. Quanquam et ego confidentiam habeam in
, , , ,
carne. Si ex gentibus essem, inquit, possel aliquis
* , dicere, quod propierea accusem circumcisionem ,
.
quia Judaismi nobiliiaie orbatus sum ; nunc vero ct
, :, , , ego, inquii, istani babco, quatti voe dicilis, confidontiam el glorialionem in circuincisione carnali. Pla- * \ , \ .
tium esl igitur, quod non pVopterea qood orbalus ,
, * sim ea quae vobis videiur, ingenuilate vesira , sed

propier ipsam veritatem roudemno circumcisionem.
,
Si quis alius videiur confidere in carne, ego magis.
. * \ ,
Animadverie ejus sapientiam : nullius nominaiim
\ ,
memiait, minus invisum sermonem faciens; sed
per boc quod ait, Si quis videiur alius, iudicat quod ,
alii adegeriul ipsum venire ad sermones bos. Pul- . ^
, *
chre autem d i x l i , Videtur : vel qtiod tanlam non
^ |) *babeanl Gduciara, quanlam ipse : vel quod fidiicia,
, , .
quae esi in circumcisioue, noa sil vera, sed videaiur

eum, dixil, ln illis esl concisio, scd, Ipsa sunl

perdilio ei ntalilia.
Et gloriamur in Christo Jesv, et non in carne confidenles. Utnim igtlur melius csl ? in Cbrislo gloriari
corda nosira circutucidenii, ct ad fitiorum Dei iagcmtiiatem perduceuli per bapiisma; an in cnrne
gloriari, hoc esl, in carnali circumcisione supcrbire, lanquam Abrahami filii sinl ?

lantum.
VERS. 5. Circutr.cisu* oclavo die. In quo potissimuui gloriabanlur, boc primo loco posuil, circum- C
ciaioiieai nimiruin. Per boc antem quod ait, Octavo
die oslcndit se non fuisse proselylum.
Ex gnere Israel. iloc est, nou ex parentibns proeelyiis, veroni ex ipsis Israelilis.
Ex iribu Benjamin. Hoc est, ex parle probaliore.
Nam res sacerdolum ia sorte bujus iribus fuerunt.

" ,

, . ,
^, .

. , , .
. ,
. ,
.

. , ,
Hebram ex Hebrwis. Quod ad majores ineos al
tinet, ex probalis sum Jiidaeis, iaqiiil. Polerat coim
, * . \
atiquis esse ex genere Israelis, qni non esset Ile \
brojns ex Hebraeis. Mulii enim reai banc corrupe ,
rani, ipsius eiiam Hebraeae linguae ignari, eo quoji
, .
inier genies dispersi erant,, non exacie lenebant
, \, , Scripturas. Ego igitur, inquil, Hebraeus eum, boc
esl, Servu cbaracterem. Yel iasignem per h c i n - ^ . 6ta ffenniiilem indicat.
.
Secundum legtm Pharisceut. Quia 4 4 8 Q
P *^
.

dixerai voluntaria non erant, nimirum circuaicidi,
, ,
ex genere Israelis esse, idque genus alia : ntinc sub , []
dii vohmlatis el propostti sui opera, inquicns, Se , *
cundum Ugem Pharisaus, boc esl, j u i l a legis instl- , ,
tuiionem. Probatissima enim secia apud Judaeos
. *
Pbarissoi eraat.
.
VERS. 6. Secundum cemulalionem pertequent Ec*

.
cltsiam. Quia Pbarisaeorum aliquol aemulatione
, ,
acabanl, ;mulaiionem, inqoit, habebam, eamque
, , ,
taaiant, Ghrisii diseipulos pcrsequerer.
.
uae

Variaa lectiones.
.

, .

* .

1181

EXPOSITIO IN EPIST. A D PHILIPP. - CAP. I I I .

1182

Secvndum jutlitiam quce in lege ett, convirtalu$
. / - querela. Quia plerique principalas cauea et ob
, * , , allas quasdam res arimilanlur, et non propler legem,
, a i t : Gtim inculpalus essem in jitslilia legis, quo , , modo ob hutnanum aliquod, ei non proptcr divinum
;
zelum perseculns smn?
' ,
VERS. 7, 8. Sed quce mihi hcra fuerunt, hcec ar .
bitratus sum propter Christum damnum. Verumta - men exislimo omnia damnum esse, propter excelien . ! liam cogmtionis Jesu Christi Domini mei. Hic ha?re , ,
lici qui legem calumnianlur insurgenles dicunl,
, [ ] Ecce logem damnum vocat : quomodo igilur a
; - Deo data esl? Primum igitar gratias agamus quod
,
Spirilus sanctus ita ordinavit, u l suscipercni verba
,
lauquam pro iis essenl. Nisi enim providentia Dei
. , |5 * aceessisset, verba ista, ut alia pleraqne, expmige
, . * reni. Deinde observa : non dixil siinpliciter legem
, , ' esse damnum, sed, Arbitratut sum illam esse dam
num : nam nalura non esl daninnm. Quomodo enim,
. , ;
ciim ad Cbrislum ducal, si recte intelligalur? Nam
antea ego perperam earn inielligens, non accedebam
, , , Chrislo : deinde vero verilaiem agnoscens, ad
, Gbristum accossi, ac visa csl lcx mihi deirimenlum
, * , per illud temporis, quo male illam inielligens ad
. Christum non accessi. Nam secundum propriam
. \ ,
naiuram l e i esi lucrum. Audi porro : non dixit,
, *, * . Qu putabam esse lucra, sed, Quce : revera
, enim lex esi lucrum, a belluina naiura ei supersii, , - tionehominesUberans, ac veluli scalarutn locofacia,
.
t ad viiam Ghrieto dignam nos perdiicens. Ul igitur
,
qui per scalas conscendit, non despuil gradus, eed
, graliam polius illis babel ( nisi enim isUe fuissenl,
, * , non potuieset ascendere), bunc ad moduin lex qui , * dem liicrum e r a l , jam vero rietrimentum el noxam
, ' . " earo esse censemus, non quod buju&modi sil, sed
, , quod major sil gralia. Quemadmodum enim aliquis
,
argenlum conlinens, ubi anrum invenerit, nec iicel
, , * uiraque obtinere, damnuin censei retinere illad, ac
,
deinceps relicto illo aurum accipi.l : hunc ad mo* , . , ,
dum lex esl damno, si a Chrislo abduxerit; si autem
, adduxeril, non porro. Non solum igitur, inquil,
. ; . , 4 4 9 - arbilralus suni legem esse damnum , vc ; ,
rum eiiamnum arbitror. Quam ob causam? Propier
* , .
excellealiam graliae. Viden* quod comparalionem
e

, ' * D facial ? Goinparalio aulem rerum est ejusdem ge , * , neris, ei quod excellil, aliud ejusdem generis ex.
cellii. Proinde lex coguiiio est, sed minor : perinde
ac lucerna lumeo est, sed non quale solis est, l u men lamen esl.
* ,
Propter quem omnia pro damnis , arbitror
, . , etse rejectamenia, ut Christum lucrifaciam. Propier
, * , Chrisluni, inquil, pro damnis ditxi, hoc est, detri* . $ ,
inentum esse putavi, ve! omnia rejeci. Aniinadvertis
, . , quod lex noa esl natura delrimendim, sed Gbris'1
.
catisa. Rejeclamenia vero sive stcrcora num legem

nominaverii, noadum liquel : nam verisimile esl
1 1

1 1

V a r i lecliones.
" .

1 1

' ; .

1 1

1183

THEOPHYLACTI BULGARl/E ARCHIEP.

1184

lllum de mondanis rebus ac negotiis dicere. l u enim ,

gupra d i x i l : Propter quem omnia damno duxi, res .

, .
rouadanas scilicet. Sin de lege diciura accipiamus,
ne sic quidem injuriam paiilur. Rejeciamenla enim
, * ,
frumenli paleae gunl, sive culmus : atqui culoius
, ,
frumeoli conservativtts esi el flrmameaium ejus, el
, *
nisi isle esset, framentum non eseet: altamen fru , .
raenlo appareate ei seleclo, inulilis deiaceps est
\ , \
eulmus. Hanc ad rationem lex est graiia confinna * ,
irix ac leeiis : at vero simul aique iila i l l u i i l , HOQ
.
e&t opas porro litierae ejus assidere.
11

VERS. 9. Ut inveniar in ipto non habens meam
juttiliam qua est ex lege, ted illam qua tx fide est ,
Christi, quce ex Deo est juttiiia. Ul non habeam
, . "
meam jusliliam, quae esl ex operibus legis, lanquan
, ,
jam ea perfecerini ( neque enim juslUia esi ex ope- * ,
ribna, quandoquidem ha?c non perfecerim), sed eam
, *
quae est per fidem Cbrieti, quae esl juslhia ex Deo,
, ,
boc est, divinum donum , quae gralia justificat cre, ,
dentes. Si enim crediderii in corde /uo, et fueri$ . eonfetius, urvaberh*. Diviaa auiem dona longo i n , . ,
lervallo exsuperanl vilitalem operum humano slu
dio et conaiu peracioruro, periode ac fnuuenlum
,
.
paleas excedit.
, YERS. 10. ln fide ut cognoscam eum, el poienliam
reiurrectionis ejus. Per Qdem igilur cognitio. Qualis .
.
enioi rattocinalio reeurreciioacm nobis probabii?
; , . Nulla, sed fides. Si aulem resurreclio ex fide co , , ,
gnoscitur, quomodo quod majus est, nimirura na; ; "
livilas ejus, raiionibus eomprebendetur? A l qua
ralione id majus esi? Qnia resurrectionis niulia ^ *
*
sunl exempla : multi namque et ante Chrislum
. ||
reeurrexeruat : ex virgine aulem nemo uaqoam
nalas*erat. Proindc justitia, quaeex Deo est, in (ide , , ,
.
e s l : boc esi, huic inniliiur, eamque fuiidamenlum
babet. Poteniiam anlem resurrectionis d i x i l : revera .
enim ingens robur et poienlia est, resurgere. Quin- ,
eiiam 4 5 0 resurreclio potenliam nobis immitiit .
ad idem iier ingrediendum.
Kul
.
Et pa*tienum illiut. Cum persecutionem, inquH, patimur ei aflligimur, parlicipes red- , , ,
diauir pas&onam sive affliclionum Cbrisli. Si igilur . , ,
DOU ctederemus quod cum Chrislo regnaturi sumus,
. ,
non talia laaiaque paieremur. Observa auiem quod
is maxime crcdil Chrialum resurrexisse, qui patitur. j ) , , .
Audi igitur quoe sequunuir.

. ,
Configuratug moni ejus. IIoc csl, aasimilalas. U l
'
enim ille ab hominibus passus est, eic el ego. Af , . " ,
fliciiones enim et persecutiones imaglnem moriis
,
illiaa depingual : proinde el nos idem cum Chrislo
, , efficimur, qaalenus palimur. Yiden* quid prapslant
. ' ,
nfllictionee ?

VERS. l i . Si quomodo occurram ad resurreetiontm
moriuorum. Quid inde? Nisi passus esses, oPaule, . ; , ,
u

11

1 1

k Rom, x, 9.

Variffi lectiones.
1 1

.
.
. " .

m.

* .

--

1185

EXPOSITIO IN EPlST.

D PHILIPP. - CAP. I I I .

1186

non eras resurreciuros? Verum reenrrectionem bic

intellige celebrem in nubibus eublalionem. Omnes
eleuira resurgnnl, at non omnes resurgeado eublevabuntur in nubes : verum peccaiores infra quidem
exspecianl Judicem, sancti vero in nubes rapiuntur
in occursum Domtni. Intelliges aulem quod dicilur,
ex iis quae sequunlur. Morluus est, i n q u i l , Clirislus : morior elego. Resurrexil ille bonoriflce, conor
ei ego bujusmodi consequi resurreclionem celebrera. Yide aulem caulelam ejus qui lania sit operatus, qui sil supra bomiaes. Si quo modo perveniam. Nondum enim audax et confidens aum,
inqafl : adeo humili spirilu imbutus e r a i : quod el
alio in Joco a i l , Qui videtur siare, videai ne cadat :
et, Ne quo modo aliit prccdicans, ipte reprobui e/ficiar .

; * ,
, .
, " *
, *
,
. . * , , *
. ,
. "
,

' . ^
, , * *
,
, ,

1 1

V E R S . 12. Non quod jam acceperim, autjam per*

fectui sim. Gura dixissel, Si quo modo occurram,
confli mal boc, inquiens : Proplerea sic dixi per
aaibiguilatem, quia nondum accepi brabeuin , nondum pcrfecius sum.
Penequor auUm, it et , qualenut
et comprthensus tum Christojeiu. JEgo, inquil, in
cenamine adbuc versor, adbuc sequor, si quo modo
queam compreheadere finem el brabeum. Deinde
osiendens rem ipsam esse debiium, subdit : Quoniam et comprehemus sum CkriUo: id est, Cum
essem ex pereunlibus et condeainaiis, perseculus
esl me Cbrislus, el fugiemein ab eo comprebendil,
ei-ad sese converiil. Debeo itaque ei ego ipstim sequi deiaceps, ul apprebendam. Significanlissime
aulem d i x i l , . Qui enim persequilur, nibil
aliud inluelur, quaro ad quod acceleral, sed omnia
pralerit cum chariesima, lum maxime necAssaria :
bunc ad modum el noe feslinare debemue nulla re
impedili.
4 5 1 VtRs.13. Fralrei, ego me nondum arbilor comprehenditse. Quia plurimum laudaverai Philippenses,
nuac ipsorum dejiciens affecluni, Ego, inquii, lalit
ac lanius, praceptor vester, noodum opinor me
apprehendisse vinuiem uoiversam : perinde quasi
de carsore aliquis d i c a l : Nondum loturo perfecil.
Qul igilur alio ia loco a i l , Curswm coniummavi ?
A l illud morti vicinus dixil.
VERS. 1*. Unum aulem, quas quidtm reiro wnl,
oblw$cen$, ad ea qucc tuni priora,
meipsum. Ununa, inquii, facio, ui.um boc soluinmodo conlendo, u l eemper promoveam : obliviscor
operam Iransacloruin, eaque posl lergum rebnquo,
ei eorum prorsus ne recordor quidem, ac eic priora
el quas anie me sunl, perseqaor, ceu ea qaa? deaini
mibi. Nam qui se cursum absolviase putai, a cursu
desisiii, lanquam qui loluro jam confeceril. Qaid
vero esi, Extenden* ? Hoc csl, Priusquam perrene.ro

, . ,
" , ,
, ,
, .
, "
** . , ,
, ,
.
,
* , ,
* , ' , .
,
. .
$ ,
, .
, '
.
9

, .
,
, ,
;,
,
*
. *
;
.
, ,

.
, ,
, * , ,
,
, * | | , ,
. .
;
' , ;,
, ,

I Cor. x , 12.

- I Cor. , 27.

11 1 . iv, 7.

Variee lectiones.
u

1 1

"

* .

* .

11C7

THEOPHYLACTI BULGARLE ABCHIEP.

1168

1is cum limorc, eoque vebcmenti et intenso, et cum , ,

iremore: sine limore namque nibil boni pefficilur,
. nequft in ariibus liberalibas, neque in mecbanicis.
, ,
'Quomodo autein metus perOcielurTSi coneideremus
. ;
quod ubique Deus praesio sit, orania audieas et
,
Omnia videns, non sobim quae agunlur, verum etiam , , ,
qna? cogitanlur. Servite enim, inquit, Domino in . , ,
thnort, et exsultute ei in tremore Esl enim exsal , . "
latio-cum Iremore, quando bunum aliquis faciens,
,
idque cum iretnore, lonscieniiata habet liberam. , , (5 %
autom dixil, nen , boc .
, , ,
esi, cum mulia diligeuiia ei cura operauiini.
* ,
.
VERS.13. Deus enim ett qui operatur in vobii et
V
velle el operari. Quia dixil, Cum timore ac tremore:
.
N

nuncail, 4 4 1
terreamini propler boc.
onim boc ideo dixit, ul desisias a bono vel deflciag,
sed ut alienle agas quod agis. Nam si animadiertcrig, et allenius fueris, Deus omnia operabiiur.
Ipse namqne esl qui et prompiitudinem dai nobis,
u i velimus bonuna, elqui boui operaiionem ad fiaem
ducil. Operatur enim Deos in nobis telle : hoc esl,
cuoperatur nobis u l velimus ,bona, et auget bonam
Toluniatem noslram , simtilque accendil ot ierventior reddatur. E l aliler: Quoniam ipse perfectionem
addii, nos vero bomines quae perfecta videmus, ad
ea lendimue, dirigimusve voluniaiem DOSlram : propierea ei veile ipsum a Deo perfici dicii. Exempli
graiia : Voluisli aliqaid ? Orsus es perGcere istuc:

\ * .
, , '
. ,
.
, ,
.
,
,
, \
.
, ,
, ,
*
. ;
si linem assequaris, ileram magis idem opus perti- - , - ,
c:~
*~
:< . : : . . ! . .
_
*'
\
m /.
L cere cupig. Sin
minus, torpescil
libi voluntas. Cum
^

.

iiaque finis apud Deum sit, qui 61 velle nostram

,
acceadit, non imineriio ei ipeam voluntalem apud
, .
Deam eese aeseverai. Vel ex magna graiitudine
"
Pub:e veile ipsum a Deo perflci in nobia a i i : quem
, *
admodum virluies dona appellat, arbilrii liberta ,
lem non lollens, sed semper nos graios eese voleos,
, . "
i " . omnia accepia referre Deo. Conaidera autem
'
, ,
verba :In vobii, inquit, qui cum melu atque Iremo
ro saluiem operaaiini: iu lalibus enim Deus opera
i u r oninia*
x

-Pro bona voluntaie. Hocesi, u l impleatur erga vos

. , beaevoleulia' atque bona volanlas ejus, u l sic viva
mus perinde ac ipse vuli. Iiaque etex bocconfidile;
, . "
omnino enim cooperabilur vobis Deus, ol recie j> *
vivaiis, si non propler aliud quidquam, ejua Umcn
, '
rei gratia, quia boc ipsi gratum est.
,

YERS. 14. Et omnia faciie situ
murmurationibut
. , ^
tl hwtitationibu$. Diabolus, cum aliqaem ab ho , neslo prorsae avocare neqnit, vel arroganiiam ei
, , ,
iaducit, vei vanain gloriam, vel, st haec uon poseit,
. murmuralionem, aul dabitaiionem el incredulila ,
lera. ^ u i a igilar in leniaiionlbus coniinuisque

periculis fuexunt, per b c aulem baud pauci ad
,
**
juuroiura ei inalediceniiam prolabebamur: Sine
9

^ Psal. , 1 1 .

Varifle lectioaes.
1

1 .

* .

0.

1169

EXPOSITIO IN EPIST. AD PHTLIPP. - C A P . I I .

1170

, \ . - murmuralionibus, inquif, omnla facite. Qui enim

, ,
marmurat, ingralus et maledicos est. Haesilationee
" ,
autem, dijudicalionera dicit ac dubitalionera : veluli
, ; ;
si mandalo proposito .dicat aliquis : Num si boc
, fecero, babebo mercedem? Numquid boc bonum
, , eslTIn talibus eniro non esl dubitandum, eed con.
fidenier ageoduoi, ac sive eii labor, sive defaligaiio,
nibil esi dieceptandum.
*
"

VEBJB. 15. Ut sitit $ine queteia et simplicei. Hoc

, \
eei, irreprebensibiles et immaculaii; haud parva
. ,
enim maeula esi obmurmuraiio. Non dixit auiem,
, ,
ut in 4 4 2 Epistola ad Corinthios, poenam reposi lam esse murmurt, eo quod hisce lanquam liberis
'
loqualur. Audi enim sequenlia.
Fitii % sine reprehentione. Servorum itaqoe et
.
*
. ingraiorum esi rourmurare. Qualis enim filius i n
[] , ;
negotiis paiernis sibique ipee laborans murmural ?

.
In medio nationh pravce el . Novi, inquit,
, , ,
multos esse qui bellum gerant adversum YOS, co
genles iia vos murmurare"; verum potissinium boc
, , est laudaodura, si quis irrilaUis nil (ale faciat.
.
VER8. 15,16. In quibut lucete sicut tuminaria fn

tnundo, vitos verbum habentei. jEque ac lumiuaria

. " in tenebrie luceot, bunc ad modum ei vos iu medto
, ,
, . , perversorum, recii cum|eilis/magis effulgere siudeie.
Hoc enim quod ail, Lucete, imperativum esse mibi
, .
videtur. E l , Verbum vitce habentet, hoc esi, Semen

, ' ,
viiae in vobis ipsis habentes, ei viciuri poslbac, et
, ,
arrbabonem saluiia #jam
nunc accipienles. V e l :
6
* . ",
r r
, "
w..,|#
aniini/vuvui

- Quemadmodum luminaria et lucent, elcorpora refo*

cillaiione viviOcanl: sic et vos conamini essevitalts
" ,
<
aliie hominibus potenlia.
. ,
Ad gloriationem miki in die Christi. Tanta, Inqurt,
, ,
vestra virlus sil, u i non solum vos ad Yilara dticaf,
,
verum etiam me fulgentiorem facialrn adveniu
.
Chrislr.
,
non in vanum eucurri, in vanum
.
,
laboravi. Hac mea gloriaiio est, quod tales vos
, '
inslitai, nec inanis mihi labor apud vos foerit.
.
VERS. 17. Sed ImmoCor super hoiiia
'

tamfuio ftdei veitroe, gaudeo, ei congratulor omni ,
but vobis. Elsi morior, i n q u i l : hoc eniai immola
. ,
, .
|> (ionem vocal, morlem nlmirum ipsam. lmmolor
autem $ victima tacrificio fidei vetira : hoc



, ,
est, Ubi prias voe viclimam ei sacrum Deo oblule[] , ro, edeles vos facieiis: a^tamen noo tanquam mo , c
rilurus trisiitia afflcior, verum telor el congaudeo
. , omnibue vobis. La3tor qaidem quod libamen fiam :
,
collajior auiera, qaontam fldem veluii hos .
liam offero Christo.
* . "

VERS. 18. ld iptum auiem vo$ gaudei. Qood
.
ei ipsi oblati siiis.

. "
cortgaudete mihi. Quonram ego hnmolantfus,
* \
ob id ipsuin Iselor.

8 4

Variae lectiones.
1 1

8 3

f i

" ,

8 7

1171

THEOPHYLACTI RULGARLE ARCHIEP.

V E R S . 19. Sptro autem tn Domino Je$it, Timo-A

tlieum me eito mitsurum ad tm, ui ego bono
animo tim, cognitii quas eWca vot tuni. Queinadmodum oronia, sic eliam Timothei missionem Cbristo
tribuit. Goniido enim, inquil, quod ille facile hoc
persequelur, ui, quemadraodum voe recreamioi,
cognkis per banc Episiolam meam rebus meis,
quod Evangelii negoiium promoveaiur, quodque
res bostiuoi in diversum siot mulaiaa : 4 4 3
ad modum ei cgo recreer et consolationem accipiam,
ubi res vestras a Timolbeo laibi exacle nuniiandas
agoovero.
V E R S . 20. Neminem enim habto tam ttnanimem,
qui sincera affeetione pro vobii lollicitti* lil. Potaisn

sem, inquil, alium eliam quempiam miliere, sed

aemo e*t pari mecum aiiimo pneditus, u l isie, boc
eet, qui aeque vestri curam gerat aique ego, qui
genuine, hoc est, paterne res veatra* curaiarue sit.
Obeerva bic eolliciludinem ejus : quando ipsi proficisci non esset iategrum, alios mittcbat, u i pullo
lempore diseipuli torpeant.
Y E R S . 2 1 Omne* enim quce $ua $unl qucerunt,
non qum $unt Jetu Chnsii. lloc esl, propriam quielem, et ut sini j n luto : nemo cnim facile xelit
profcciionem laulam suscipere. flaec aaiem dicit,
simut Timoibeum eommeadans, siaiul et auditoree
erudieos, ne quseranl eibi quietem : naai qui banc
faquirit, quae Cbrisli sunt non quaerit. Prob dolor !
quanto a Cbrialo dislaaiue inlcrvallo !

1172

. ,

. " ,
,
, ,
,
' , ,
* ,
'
.

&,
.
, ,
, '
, ,
, ,
. " * , ,
{$ .

01 ,
. , ,
* " . , \
,
. ,
. ,
!
V E R S . 22. Probationem autem eju$ cognotcite, C
,
qxia tenquam paln filtut, mecum tervivit in Evan, ( .
geii*. Vos, inquit, lestes eelis, quod veluii pairi
, , Hlias ioservierii, uon ad corporis tanlumaiodo
, , '
.'Moiaterium, eed, quod laulto praeclarius majusque
, . ",
esl, ad Evangelii praedicationem. Itaque ftive tan, * ,
quain Glius meus honore est dignandus, sive tao . $
quaro Dei minisler, mulio magis est boaore affi, , cieudua. Commendat aulem per baec ipsle Tinoo. " ,
theum, D O D lantum illi gralificalua, quanium ipeis.
, *
Nam ei ipai lanquam aocioriuiem babenii ani .
mum adverterial, ootaino per verbum ejus juvabuniur, ae raajorem babiluri suol mercedem.
Y E R S . 2 3 . Hunc igitur spero me misturum, mox

,

l videro quce circa me tunt. Gum videro qnalem
, . "OcavJ ,
ftint babiiara? fiaaui res meae, , id est, stalim, 1> ^
^ fc^ i
,
luitlam luine.
:
V E R S . 24. Confido autem in Domino, quod $

,
ciio veniam ad vo$. Non lajpquaui omnino recusariio .
venire ipse ad vos, Timolbeum millo : verum u l ,
,
quod dixi, ialerea lemporis aokuo recreer, ei didi, ' , , ,
cero qualem successum res veslrae Daaciecaoiur.
' . " ,
Obsem autem bif, quomodo auam eltam ad eos
, $, , ,
proieclioeem a Deo peadere affinnel, Conftdo,
* , .
dfcens, in Dotntno, boc esi, si Deue voluerit.
V E B S . 2 5 Nece$$arium auiem existimavi, Epa

phrodiltun (ratrem ei cooperatorem cQmmiliionm

.
**
M

Vari leciiones.

11^3

0310 IN EPIST. AD PHILIPP. - CAP. I I .

1174

meum. sine laude bunc eiiam m . u i t ,

perindc ac Timoibeum, ob eamdem causam quam
gupra diximus. Gooperatore aulem commilito
r e u U S
major est. Cooperalur enim aliquis in 4 4 4
eiiam q u periculo caront : comraUito aulem
omnino in periculis.
Veitrum aulem apostolum ministrnm nectuita '
* , ' tis mew mittere ad vo$. Hoc est, eum qui a vobis ad
me missus esi, dono vobis : per ipsum enini ei nn , * '
serant q u ad ipsitis osum et necessitatem periine .
rent. Vei, Veslrum apostolum, praceptorem ceu
, , , .
doctorem vesirum difil.
YERS. 26, 27. Qunndoqurdem desiderabat omtu*
[
,
vot videre, ac m&uu% proplerea quod autiie .

raii* ilium infirmatum. Nam et iufirmatut esl utque

. , ,
, - ad mortem. Compcrtum babens, inquit, quod dili , , gatis ipsum, et quod conlrisiati esti* soper aegrolatione ejus, deeiderat videre fos, ut a trisiilia vos
, .
. liberarei, qw&m babetis propler inflrmitaiem ejag.
' , - Aliud auteai bic eliam efficit: nam raiionem reddit
(5 , eis, quare serius ipsum ad eos millai, tanium non
' ita dicens : Non per socordiam hoc faclum est*
' , verum Timolbeum quldem, ceu ejusdem mecum
, ^ animi, apud me delineo : Epapbroditoa aulem
a?groiavit, ac propterea non venil cilitis, Iquaado .
quidem diniurna, el morii adniodura vicina ejus
aegriludo fuerit.
* . , Sed Deug ipsius m'Mrtut esi. Quid dicis,
; , , Mauicbaee ? Si mundus pravus esl, et viia quam
,
in illo vivimus, quoniodo nuac Apostolus vocai
; misericordiam Dei, quod Epapbrodiium vivere per ' miserii ? Yerura baereticis nibil esi quod ad islad
* respondeant; Cbrisliani aotem bic quaerere qacani:
,
Si bonum sil dissolvi, ei cum Cbristo esse, cujus
; " gralia misericordiam Dei djcal esse prxseutem
, * vitaro ? Yel quia Epaphrodiius, qui docior erat
( , plures animas ad Deum adduciuras eral, si vireret:
, ) ** * quod magis necessarium quani dissolti, ul supra
commemoraium est. Vel mulia eliain juxta com >
munem audilorum consuetudinem Patilus loquilur,
, et non ubique pbilosopbalur : bominibus enim in
. , e:eculo agenlibus verba facil, qui morleia adbuc
' - meiuebaui. Prauerea, viia praseas ipsa per se res
; , , bona est: alioqui cur poenae loco immaturas mortes
, . ponil ? Ideo $, inquit, multi infirtni i w becillet, ti dormiunt multi Fulura enkn vila, non
(
ei prava mclior, sic enim baud bona esset, verum
*), .
est bona meltor.
A on solum aulem ejus, verum eliam mei. Anini , . ,
advertis quo pacio el liinc Epapbrodilam honora ;
^, , bilem reddit ? Siqutdem UHaa ab aegriludine revalescenliani, beaeQciam Dei peculiare, ei miseri
eordiam poitii.
iYt? tri&liliam svper tnstuiam haberem. Hoc cst,
" . , "
^ ^ - ne ad IrislUiam qi>a3 mibi e i tnfirmiUUe ipsius sub , ; ,
, -.
.
* , .

* I Cor. x i , SO.

VariflB lectiones.
n

9 a

, v

15

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

nata esl, aliam trieiiliain babeam, ex eo quod ipae

moriatur.
445

Festinantiui autem mui tpitim, ut

visoeo gaudeaiii. Hoc est, Sine dilalion* ipsnm misi,
ut videnies ipsum a mcerore quein ex ejus ffgritudine conceperatis, liberati t i t i g , vel potius ut
gaudeatie.
V e r s

16

, \ ,

,
. , ,
'
, .

Et ego minui imtMm habeam. Quoroodo ero n i i . ; "

nus irieiis ? Quoniam si vos gaudeatis, ei ego gaudeo. , . ,
Nec dixil, U l sine Irislitia sim ; sed, Minus iristitias ', ', ,
habeam: Innuens quod animus ejns nullo unquam . , ,
tempore sine trisiitia fuerit. Quitenim a i l , infirma- , ;
lar, et ego non infirmor J ?
VERS. 2 9 . Excipite ergo ipsum in Domino eum

tfim gaudio. Hoc esi, susceptione quae est secun. , *, ,
dum Deum, quemadmodum Deo accepium eet et , .
graium, vel ut decet sanctos. Hac auiem propier
*
, .
ipsoe Pbilippenses Paulus f a c i i : majug enim l u crum eat ei qui beneiciura dat, quam qui accipit.

.
hujusmodi in konore habetoie. Ne videatur ipai
,
aoli gratiflcarl, adborialarin commuui, ui omnibug
*
qui eadem sint cum Ejaphiodito viriuie praedili
$.
honorem imperlian!.
V E R S . 30. Quoniam propttr opnu Chritti, uique

. ad mortem aucmt, aimice xuce fiatvm ctmuie/n. .
,
Epaphrodilum niiserunl ad Paulum Pbillppenses,
ul pcrferret ad eum necessaria quibus haberet opus. .
' ,
Rcpertt igilur Paulura Romoe in periculis, quando
,
periculosum erat alicui ad illum accedere, infenso
Tidelicet erga ipsum imperalore. Tum igitur ille, G .
, .
oinni |ericalo postbabito, minislravit Paulo. Hoc
. , ' , ,
igitar nunc dicit. Animadverte autem : aon dixit,
Propler m e ; sed, Propier opus Dei parum consu- , , . ,
l u i i , boc esi, seipsum injecit morli. Quid enim si,
; ' Deo ita dispensante, mortuus non est ? Ille tamca
. ,
promptaro voluntaleni declaravii. Quocirca ei nos,
, ,
6i quando viderimus sanclos pericolis immersos,
0.
pericula negllgarous. H c enim demum est secny

riias, iu biijusmodi rebus i n pericula nos conjicere

Ut imptifet id quod ex vobis deerat, in veitro erga "
tti* minuterio. Vos, inquit, non fuislis Romae, ut . , , ',
,
mihi eorporalller minialraretis, etsi necessaria mihi
. , ,
transmisentis. Hoc igiiur quod vobis dcfuit, nimi
um, quod corpore luanoque mibi non ministrave- , ,
ritis, ipse complevit, omnium veslrum loco mibi
iaserviens. Quare dignos fueril cui plurimum bene- . " '
,

volenliae osieodatis, eo quod ipse solusquae omnium
. " ,
vesirum erant, atlulerit. Expende autem, quomodo
,
rem Ipsam, minislerium ac defectum vocet, u l
, ostendal necessitaiem et debiium esse quoddam, u l
ii qui in tranquillitale sunl, periclilanlibus opilulen, , ,
t u r : ei qui boc non fecerii, is offlcium deaerii,


D

9 9

l C o r . x i , 29.

VariflB lectiones.
9 5

.
^

9 9

91

' .

1 1

9 9

17

EXPOSITIO IN EPIST. AD PHILIPP. - CAP. I I I .

1178

, \ perinde ac qui publica ministeria et offida noo

, *, complel. Ne igitur 4 4 $ exislimantcs se magni
; ,
quippiam fecisee, magnifice de se sentiant, ac mer.
cedem suam perdani, hoc nomine rem islam appellavil, facieos hoc pacio eosmoderaie sapere, quippe
qoi reddiderinl qood debebanl.
. .

CAPUT I I I .

, , .

, ,
,
, ,
, [/. . ] ,
* -

YERS. 4. Quod reliquum esl, fratret ', gaudeie

in Domino. Quandoqnidem in moerore eranl, quod
ignorareot quomodo res Pauli se baberenl, quomodo verbi praedicalio succederet, quomodo denique
Epaphrodilus valeret, haec aulem omnia solverat,
inquiens, Evangelium crescil, et ego ad vos veoiam,
Epaphrodiiusque jam emandalus esl, Quod reliquum
. eti, iaquil, gaudete: nulla enim jam subest raiio,
,
cur non gaudere debealis. Galalas igitur Qlios qui, .
dem vocat, quia correctione et emendatione indige . ,
baal: bos vero frairos noniinal: nam bonorifice cum
' ,
iliis loquitur. Palchre aalem dixit,/n Domino: laelari,
. , pjxa enim secundum mundum, non esl laelari, sed i n
, .
Doniinoipsae eliam affliciiones gaudium habent. Y e l :
Quia;Doininus res noslras faciles reddidit, laetamini.
, ,
Eadem scribere vobi$, tnihi quidem non est pigrum,
. vobii aulem luium. Cum mullis eos nominibus prae, , dicasset, inducil landem adboriaiionem, ne statim
.
in principio onerosus videaiur.
. * ,
VERS. 2. Videiecanes. Eranl enim nonnulli Judaei,
,
qut simulanles Cbrislianismum ac Evangelium
promulganles, simul Judaica admiscebanl. Quia vero
, .
, C non facile internosci polerant, propterea dicit,
, , , .
Videte, observaie, altendile, ne lateant. Canes
autem anlea appellabaniur elhnici, nunc vero Judsei,
,
lanquamimpudenles, et ad lumen veriialis impu, *
demer sese gcrentes ac omnibus allatrantes.
, .
Videte malos operarios. Hic canum eliam appel .
lalione eos prival. Ganes enim mulli etiam niensae
.
sunt vicini, atque domosherilee cnslodiunt. Hi vero
, ,
operantur quidem, sed ad malum, et quae longe
, *
eunt olio deleriora, evcllenles q u probe sunl
, ' ,
planlala.
, .
YideU concisionem. Hoc est, circumcisionem ba . ,
benles. Magna autem quondam el predosa res erat
.
apud Judaeos circumcisio, siquidem vel Sabbaium
,
propler
eam solveretur. At poslquam
nunc irrila

|x 1

.
, . ",
.
,
.
, ,
, ' ,
, . *0
, , ,
. ,
, ', " .
m.

facla esl, nihil aliud esl aique concisio. Quoniam

enim non sit porro legilimupi qood fit, camero
tanlummodo concidunt. Yel quia Ecclesiam discindere conabanlur.
VERS. 3. Nos enim tumu$ eircumchio, qui Spiritu
Deo servimus. Si quaerenda est, inquit, circumcisio,
apad nos eam invenielis, 4 4 7 < l ^piriiualiter,
boc est, anima et mente servimas. Qui enim anima
circumcisus est ei per eaa> Deo inservit, is iugenuam circumcieionem habel, quanio videliceiauima
esl corpore prasianlior. Non auiem dixii, nobis
esi circumcisio, verum, JSo$ $umu$. Isiud enim

Variaj lectiones.
. * . .

ui

1179
THEOPIIYLACTI BULGARIdS ARCUIEP.
llrt
yere est bomo, oircumcisio virlnlihus pr&dila. Rur- ,
. , ,
eum, non d i i i t , ln illis esl concisio, scd, Ipsa sunl
, ', .
perdilio el nialilia.

,

Et gloriamur in Christo fest, et non in earne con ;
fidenie*. Ulrum igitur melius csi ? io Chrisio gloriari .
,
corda nosira circumcidenii, el ad filiorum Dei in
genuiiatem perduceuti per bnptisoia; au in carne
, , )
gloriari, hoc esl, in camali circumcisione supcr ,
bire, lanquam Abrahami filii siiil ?
;
.
VERS. 4. (fuanquam el ego confidentiam habeam in
, , , ,
carne. Si ex gentihus essem, i n q u i l , possel aliqtiia
, diccre, quod propicrea accusein circumcisionem ,
. * xa\
quia Judaismi nobiliiaie orbalus sura : nunc vero et
, \, , , ego, inquii, islnm babco, quaiii vos dicilis, confidcntiam el glorialionem in circumcisione carnali. Pla- B , .
,
num est igitur, quod nrtn pVoplerea quod orbalus
, * sim ea quae vobis videlur, ingenuilaie vestra , sed
.
propier ipsam veritaieni rondemno circumcisionem.

,
Si quis aliut videlur confidere in carne, ego mngh.
. * ,
Animadverte ejus sapientiam : nulliiis nominatim
,
memioit, minus invisuin sermonem faciens; sed
per boc quod ait, Si qun videtur alius, indical quod ,
. *
alii adegerinl ipsum venire ad eermones hos. Pul,
chre autem d i x i i , Videtur : vcl quod tantam non
$
babeant Gduciara, quaaiam ipse : vcl quod fiducia,
, , .
qit33 est in circumcisioue, non sit vera, sed vidoaiur

tantum.
VERS. 5. Circuwcitu* octavo die. In quo potissfmum gloriabantur, hoc primo loco posuit, circum- C
cUionem niimrurn. Per brc aulem quod ait, Qclavo
die, ostendit se non futsse proselytum.
Ex genere Israel. Uoc eet, nou ex parentibns prosolyiis, veruni cx ipsis Israelitis.
Ex iribu Benjamin. Hoc est, ex parle probaliore.
Mam res sacerdolura io sorle bujus iribus fuerual.

O ,

, . ,
^, .

. , , .
. ,
. ,
.
. ", &,
, ' . \

,
, .
, , * , -

Hebraus ex Hebrceis. Quod ad majores meos attiaet, ex probalis sum Judaeis, iaquit. Poterat onim
aliquis esse ex genere Israelis, qtii non esset Hebruitis ex Hebraeis. Mulii enim reai hanc corruperanf, ipsius eliam Hebraeae iiaguse ignari, eo quod
inier genies dispersi eranl, nan exacte lenebant
Scripturas. Ego igiiur, tnquit, Hebraeus sum, hoc
st, Servo cbaracierem. Vel insignem per haec I n - ^ . " f l kigennit:ilem indicat.
.
Secundtim Ugem Pharhaus. Quia 4 4 8 quae P^a>
.

dixcrat voluularia non eraat, nimirum circumcidi,
, ,
x geaere Israelis esse, idque gemrs alia : nunc sub , []
dit volunlatig et propositi sui opera, inquicns, Se ,
cundum legem Pharis#u$, hoc est, j u t t a legis insli- , , *
tulionem. Probalissima eaim secia apud Jodaeos
. *
Pbarisasi erant.
.
YERS. 6. Secundum cemulationem pertequens Ec

.
cletiam. Quia Pbarisseorum aliquot aeinulalione
*, ,
acabanl, imulatioaeni, inqoit, habebam, earaque
, , ,
lanian), ui Chrisii diacipatos pcrsequerer.
.

Vari lecliones.
.

, .

* .

1181

EXPOSITIO I N EPIST. A D . -

CAP. I I I .

1182

Secundum justitiam quce in lege e$t, conxanal

. / - sine querela. Quia plerique principatos caifea el ob

, ' ,
,
,
, ,
;
' ,

'
/>
. !
, ,
, [ ]
;
,
,

. , 0 *
, * . "
, , *
*
. , ;

, , , pc ,
, * , .
. \ , "
, ', * .
,
, , -

aTlas quasdam res anmulanlur, et non proplcr legem,

a i t : Ctim inculpatus essem in juslilfa legis, quomodo ob buroanum aliquod, et non proplcr divinum
zelum perseculus snrn?

YERS. 7, 8. Sed quw mihifacrafuerunt, hac arbitratus sum propter Christum damnum. Verutnlamen eiisiimo omnia damnum esse, propter excellen
tiam cognhionh Jesu Chrisli Domhii mei. Hic baere-

lici qui legem calumnianlur insurgenles dicunt,

Ecce lcgem damnum vocat : qnomodo igilnr a
Deo daia esl? Primum igitur gralias agamus quod
Spirilus sanctus ita ordinavit, u l suscipercnl verba
lanquam pro iis essent. Nisi enim providentia Dei
accessissel, verba ista, ut alia pleraque, expungereni. Deinde observa : non dixit simpliciier legem
csse damnum, sed, Arbitralus tum illam esse damnum : nam nalura non esi damnum. Quomodo enim,
cum ad Chrislum ducai, si recte intelligalur? Nam
anlea ego perperam eam intelligens, non accedebam
Cbrislo : deinde vero veritaiem agno3cens, ad
Cbrisiom acccssi, ac visa csl lex mihi deirimentura
per illud teraporis, quo male illam inielligens ad
Chrislum non accessi. Nam secundum propriam
naluram lex esi lucrum. Audi porro : non d i x i i ,
Qua? putabam esse lucra, sed, Quce erant ; revera
enim lex est lucrum, a belluina nalura el superslitionebomines liberans, ac veluii scalarum locofacta,

.
_ * _ . i_ _ - \ t..
1 O.V..

.
*
. _ . . . t

,
, ,
,
, * . "
, ,
,
, , *
,
, . , ,
,
. ; . ,
; ,
, .
1 0

i ad viiam Cbrielo dignam nos perducens. Ul igilur

.

qui per scalas conscendit, non despuil gradus, sed

graliam polius illis babel ( nisi euim istae fuissenl,
non potutesel ascendere), bunc ad modum lex q u i dem lucrum e r a l , jam vero detrimenlum el noxam
eam esse censemus, non quod hajusmodi sit, sed
quod major sit gralia. Quemadmodum enim aliquis
argentum continens, ubi aurum invenerit, nec licel
mraque oblinere, damnmn censei relinere illud, ac
deiaceps relicto ilio aurum accipi.l : hunc ad modum lex est damno, si a Chrislo abduxerit; si auiem
adduxerit, non porro. Non solum igitur, inquil,
4 4 9 t i arbilralus sum lcgem esse damnum , vcrum etiamnum arbitror. Quani ob causam? Propier
excellenliam graliae. Viden' qtiod coiuparationem
| n

, ' D facial? Comparalio auiem rerum est jubdem ge , ' , neris, el quod excellil, aliud ejusdem generis ex
cellii. Proinde lex cognilio esl, sed minor : perinde
1 1

ac lucerna lumea est, sed non quale eolis est, l u men lamen est.
1

CaAa , . ,
, ,
* . $ ,
, . ,
.
"

Propler quem otnuia pro damnis duxi.el arbitror

esse rejeclamenla, ut Chrinum lucrifaciam. Propier
Chrisiuai, inquil, pro dainais duxi, hoc e s i , delriineatum esse pulavi, vel omnia rejeci. Aniinadverti&
quod lex non est natura detriinenHira, sed Gbrisit
causa. Rejeclamenla vero sive stcrcora nom legem
nominaycrii, nondum liquel : nam verisimile esi

V a r i lectiones.
' .

1 1

' ; .

1183

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

118*

illiiro de mnndaiiis rebus ac aegoiiis dkere. l u enim ,

.
eupra d i x i l : Propter quem omnia damno duxi,
res
,
.
rouadaoas scilicet. Sin de lege diciam accipiamus,
, * * ,
ne sic quidem injuriam paikor. Rejeciamenla enim
, ,
frunaenti palea? sunt, sive culmus : alqui culmuf
frnmeoti conservaiivua esi ei firmameatum ejas, el , *
\ , .
nisi iete esset, frumentum non esael: attamen frnmento apparente ei seleclo, inuiilis deinclps est
,
culmus. Hanc ad raiionem lex esi gratiae conflrma * ,
irix ac leetis : al vero simul aique illa illuxil, non
.
est opus porro lilierae ejus assidere.

YERS. 9 . Vt et inveniar in ipio non habens meam

11

jutiiliam qum eit ex lege, ted iltam quce ex

fide
e$t ,
Chritti, qtue ex Deo eil ju$tiiia. Ul non babeam
, .
mearo juslitiam, qoae est ex operibos legis, lanqoan

, ,

jaro ea perfecerim ( neque eaim justilia esi ex ope- '

,

ribns, quandoquidem ha?c non perfecerim), sed eam
, *
qua? est per fldem Cbristt, quae est jusiiiia ex Deo,
, ,
boc est, divinum donum , quae gralia jusiificai cre, ,
dentes. Si credideris in corde tuo, et ore.
fuerit , eonfe$su$, tervaberii*. Diviaa aalem dona longo
ia , . ,
tervallo exsuperanl vilitalem operum humano slo
dio ei conalu peracioruro, periade ac frumenlum
,
paleas excedii.
.
u

,
VERS. \0.infide, ut cognoicam eum, et polenliam
. "
reiurrectionh ejut. Per Gdein igitur cognitio. Qualis
.
enim ratiocinaiio resurreciioncm nobis probabii?
; , . Nulla, sed fides. Si autem resurrecllo ex fide co , ,
gnoscitur, quomodo quod majus esl, nimirura na ; ; "
l i v i u s ejus, rationibus comprehendeiur? A l qua
ralione id majus esi? Quia resurrectionis mulia
*

sunt exeinpla : mulii namque ei ante Cbrisium
reeurrexerunt : ex virgine aulem nemo unqoam . " \
aaiuserai. Proiade jusiiiia, quaeex Deo est, ia iide , , ,
e s l : boc esl, huic innililur, eamque fundamentum . . ;
babeL Poteniiam aulem resurrectionis d i x i l : revera
eniai ingeas robur et potentia est, rcsurgere. Quin- ,
eliam 4 5 0 resurreclio polenliam nobis immiuit .
ad idera iler ingredieudam.
.
Et tocietatem paiuenum illiut. Gum perseculio,
, ,
nem, inquit, patimur et aflligiinar, parlicipes reddiauir passionum sive affliclionum Cbrisli. Si igilur . , ,
nori ctederemus quod cum Cbrislo regnaturi sumus,
. ,
non lalia laaiaque pateremur. Observa autem quod
is maxime crcdil Ghristum resurrexisse, qui palilur. D , , .

Audi igilur quae sequunuir.
n
. ,
Configumius moru ejus. Hoc esl, assimilalus. U
l
.
eniai ille ab hominibus paseos est, sic et ego. Af , . " ,
flictiones enim el persecutiones imaginem morlis
illius depiagunl : proinde el nos idem cum Christo ,
, , eflicimur, qualenus paiimur. Videif quid prapslant
. ,
aflliciionee ?
t

18

VERS. 1 1 . Si quomodo occurram ad returrectionem
mortuorum. Quid inde? Nisi passus esses, Paule,. ; , , k Rom. x,

9.

Variffi lectiones.
1 1

.
.

- .
.

1 9

m.

. " --

1185

EXPOSITIO IN EPLST.

; * ,
, .
, * *
,
, ;
. . , , *
. " ,
. "
,
* . ^
, , * *
,
, ,

.
1

1 1

D P H I L I P P . CAP. I I I .
1186
non cras resurrecturus? Verum resurreetionem bic
intellige celebrem in nubibus sublalionem. Omnes
eteniro resurgnnt, 1 non omnes reeurgendo gublevabunlur io nubes : verum peccaiores infra qufdein
exspecianl Judicem, sancii vero in nubes rapiunlur
in occursum Doaiini. Iulelliges aaiem quod dicitur,
ex iis qux sequuntur. Morlaus est, iaquit, Cbrislus : morior etego. Resurrexii ille boaeriflce, conor
et ego bujusmodi consequi resurreclionem celebrem. Yide aulem cautelam ejus qui lania sil operalus, qai eil supra bomines. Si quo modo perveniam. Nondum enim audax et coaAdeiis eum,
inquft : adeo bumili spiritu imbutus e r a l : quod et
alio in loco ail, Qui videtur siare, videai ne cadai :
ct, quo modo aliis prccdicani, ipse reprobus efficiar .
1

, . ,

, ,
, ,
, .

, ,
* -"

** . , ,
, ,
.
, *
, ,
> * , ' , .
,
. .
, $ ,
, .
, '
.
^, .
,
, ,
;,
,
* *
.
; .
, ,

.
, ,
, 2; * , ,
> ,
, * |] , ,
. ,
;
' * " , {,
, ,
1 1 Cor.

x , 14.

- 1 Cor. , 27.

VERS. 12. Non quod jatn acceperim, aut jam perfeclu$ tm. Gum dixissel, Si quo modo occurram,
coaQrmal boc, inquiens : Propierea sic dixi per
ambiguilalem, quia noadum accepi brabeum, nondum pcifecius sum.
Persequor aulem si et comprehendam, quatenui
comprehensus $um Christojesu. Ego, ioquit, in
ceriamine adbuc versor, adbuc sequor, si quo modo
queam comprehendere finem el brabeum. Deinde
osiendens rem ipsam esse debiium, subdit : Qaoniam eomprehemut $um Clirislo: id est, Cum
essem ex pereunlibus et condemnalis, perseculus
est me Cbrislus, ei fugientein ab eo comprehendil,
et-ad sese convertil, Debeo itaque et ego ipsum sequi deiaceps, ul apprehendam. Signiflcanlisshne
aulem d i x i l , . Qui enim persequitur, niliil
aliud inluetur, quani ad quod accelerat, sed omnia
praeleril cum charissima, tum niaxime ne<!%8saria :
bunc ad inodum et nos fesiinare debemus nulla re
impediti.
4 5 1 VERS.43. Fralret, ego me nondum arbitor comprehendisse. Quia plurimum laudaveral Pbiiippenses,
nuac ipsoruai dejiciens affectuni, Ego, iaquii, lali
ac tantus, praecepior vester, nonduro opinor me
apprehendisse virtulem uaiversara : perinde quasi
de cursore aliquia d i c a i : Nondum toiuin perfecit.
Qul igitur alio ia loco a i l , Cunum con$ummavi ?
A l illud morli vicinus dixil.
Y E R S . 14. Unum auUm, qum quidtm wnt,
oblimeens, ad vero quw *unl priora, exlendem
meipsum. Unum, inquii, facio, ui.um boc solummodo coaiendo, u i semper promoveam : obliviscor
operam iransaclorum, eaque posl lergum relinquo,
et eorum prorsus ne recordor quideai, ac sic priora
el quas anie me eunl, persequor, ceo ea qoa? deeini
mibi. Nam qui se cursum absolvisse pulai, a cursu
desisih, lanquani qui loiom jam confeceril. Qu/d
vero esi, Extendent ? Hoc esi, Priusquam pemne.ro
t

1 1 1 . i v , 7.

VarifiB lectiones.
H

1 1

"

* .

1187

TIIEOPHYLACTI BULGARUB ARCHIEP.

1183

accipere lentans, ac pcdes, currcnlcs Ucel, reliquo , !

corpore antevenere feaiinaas, meipsum inflectendo * .
ad anieriora : quod a mulla cupidiiate el proinptitudine fu.
Ad destinatum per$equor, ad brabeum supernoe ,
vocationh Dei in Christo Jetu. Mon sine prafixo .
sigao curro, sed ad scopum dcfigens oculos. Quis , ?, , .
vcro isie esl? Biabeum supernx vocationis, hoc ; , > ,
, .
esl, incorruplibilis, q u * esl in coilis. Infra enim
, ' , esl certaiueu, supra vero corona, iii splendore sancioruni. Nain et rex majori bonore affkiens certa- . ,
tores, ad superna vocans eos coronat. Oslendens , .
auiem quod Cbrisli auxilium ontnia pcrficiai, ac , "
sine illo imperfecius sit cursus, adjicit, /n Chruto , * ,
, .
Jetu boc est, per iiiius auxilium.
VERS. 15. Quicunque ergo per(ecii jumui, hoe iea- ^ " , . Tovro,
liamu*. Quale istbuc ? ut obliviscamur eoram quae ; . ,
suai posi noe. Perfecti eaini est, seipsum aon exi- * *
slimare perfecium : baec eoim est perfeclio, non , .
t

ConDdere.
Et ti quid aliter sapitis, el hoc Deus vobis revela~
bit. Hic cos securos reddit : Si pulatis, inquit,
lolum vos perfecisse, Deus vobis, ceu ignoranlibu,
osieadet quid convenial. Hjec anlem de vilae perfcctioite dicia sunt, ac ne ipsi se perfcctos putenl.

,

.
*
, ,
, , .
, .
VERS. 16. Verumtamen ad quodpervenimvs, eadem b ,
incedamus regula, ui idem sapiamu*. Hactenus, , . , , inquit, quod perfeciaius, retineamus, nimirum con, , , '
cordiam, pacem : el incedamus eadem regula, boc ^ , , )
cst, eadeai Odc, eodein termino. Regula eaim neque
, *
apposiiionera babet, neque ablatioaem : neque vos
, *
iguur Spiriius mandaia alterelis.
.
VER|. 17. Jmitatores mei ttlole, fratre$, el eonti , ,
derale eos qui ita ambulanl, tieut habetis 4 5 2
f ~ ,

/
mam no$. ln superioribus dixit, Videle canes, atque
. * * ^
Fbibppenses ab illis abduxil: nunc aulem agglutinat
* |
eos iis qui bene aiubulant: boc eniin esi qtiod aii,
* ,
Contiderale, hoc esi, latuemiai in eos, ac veluti ad
, ,
arcbelypum respicientes, ad illoruin simUiludinem
, '
eflingiuiiin : ac qiieniadroodiim habetis lypum nie,
, .
bunc ad niodum el illos. ISon eniai verbis tanlum
,
docebat, verumetiarn viia boaisque moribue seipsuni
*
exemplar exbibebat : quandoqaidem ei boc eat
.
perfectae doclrina3.
JJ

VERS. 18. Multi enim ambulunt, quos tcrpe dixi

tobU, nunc autem ei fleni dico. Mon nominalim eos , .
perstrmgil, ne provocel eos, facii tamea ul bos , , J
recognoscaut, Quo$ twpe dixi vobis, inquiens. Nunc . , ,

auiem, postquam malum progressum esl et exten- . sum, ne inemiuisse quideio horum possum sine , . *$
lacryniis. Yideti compassiooei ejus? non ob propria
;
ille mala plorabat (noa euirn habebat), sed quia alii
( ), * ' \
sctieu eui mali carenies el in deliciis vivebanl.
.
Inimicoscrucis Christi. Fuerunl notinuUi Chrlstia . *
nisaiuni eimulantes, in deliciis tamen et Iranquillitate , |)
or

Varie3 lecliones.

1189
E X P O S I T I O I N E P I S T , AD P H I L I P P . - CAP. I I I .
1100
; * viventes, bos bosles crucie appellai. Hc eniiti aniinam inquirii extansanTad morleai, siiieniem peri.
cula : ipsi auiera sobui eual, ac coairario plaae
, * \
modocoaversaniur ac virunt. Si eniai crucem ama .
reat, crucifixaai gimul viiarn quacrere siuderenl,
, ,
amarulenlam videlicet. Noa borremus igiiur in
. ,
poslerum, siquidem deliciarum el quielis mundanse
, \ , \
et secoritalis amicue, e*t hoslis crucis Ohrisii ?
,
;
* .
YERS. 19. Quorum deu* est. Serviunl enim
, .
buic lanquatn deo, et omnem curam adbibeut. Aliis
,
quidem pecunia, aliis vero venier deus est, de
quibus et alio in ioco aii : Edamut bibamut,
.
.
eras enim moriemur*. Ecce alteram idololatriam.
,
'. \
El gloria in confusione ipsorum. Quidaoi boc de
, ,
circumcisione dicunt, quam ipsi gloriam pulabanl,
. " , revera auteni igoominia esl. Hoc vero non iia esl,
.
sed siulliliarn ipaorum oslendil. Nam qui peccanl,
, , velari eos ac pudetieri oporiel; isti vero baec eibi
, .
gloi isB ducunt.
01
.

Qui ttmna tapiunt. Hi enim ventrem deom
,
babem, qui aihil spiriluale aai coelesie cogiUni.
.
VERS. 20. Nottra autem convenatio in crtlii e$t
'

*
unde etiam Sahalorem extpectamus Dominum Je$#m
,

Chriitum. haque quae superoa sunl, nos sapere el

. " ,
, \ - affeciare oporiet, ei ad pairiam nostram festinare,
ubi vivere et cominorari nobis ordiaatum es,
6
quandoquidem ei Doaaious et Rex nosier illic sii,
, aique illinc ipsum vcniurum cxspeclamus ia gloria
.
" , , G 4 5 3 Pateraa cum saaciis angelis. ltaque et a loco
el a persoaa ad pudorem commoveamini.
.
YERS. 21 .Qui trant figurabil corpushumilialionhno*

itra?. Mullanunc paliturcorpus: vincilur, flagellalur,

. ,
ianumeris malia objicitur. Obbanc rem bumiliationis
, .
corpus esl, quod corruptioni alque dolori subjectum
, $
sil : sed iransfigurabilur, id est, rdem pcrmanens
* , ,
induot incorruptibiliialem. Per transOguraiioneui
*
enim a corrupiioae muiationem intellige.
, .
Ut efficiaiur ipsum eorpori glorim tpsius.

Quandoqnidem, inquil, conforme ipsi faclum esi
. , ,
per affiiciionum communicaiionem, conforme eiiarn
,
efficieiur glurias ipsius. Papae! qnid dixil?Ei quod
. ! ;
ab angelis adoraiur, quodad dexirara Pairis stdet,
, $
gloriae corpori conforme fil corpus noslrani, ac
,
, , 9 perinde glorificaiur ui illud ! Nonne igiiur universus mundus siinul lacryinetur ac defleal eos qui a

gloria bac excidunl, digne lacrymabilur?
, ;
Secundum operalionem qua poiesi ipse etiam suo- '

. ycere sibi omnia. Quia niagaum dixerat, ac pro , * pemodom incredibile, Ne dubiies, ioquii : babet
enim poleuliam, per quaai operaiur oiania, ac sub, ' , vcai ,
jecit angeloe el arehangelos el daeaiones. Quare ai
, *
illa majora fecil, mulio magis boc, quod minus illts,
,
. , ; 01 . faciet. Qnis vero subjeciiTNoanulli asseveranl quod
DeusPaier subjecerit ipst, Cbrislo videlicei, orooia.
, ,

4 8

I Cor. x?, 32.

Variaa lectiones.
' .

" - .

1191
TIIEOPHYLACTI BULGARLB ARCIIIEP.
11
Caeierum inconsequens illud est : non enirri de.Patre .
eupra locolus est. Satitis igiiur est hoc de Chrislo
inlelligerc, qui per vtrtuieai dmniialis subjccil ipsi,
corpori 800 videlicct, omnia. Non enim meiuemus
dividere Chrisium : unura enlm novimus ipsum
eliam in diversiiate naiuraruni.

.
,
, , .

*
.

CAPUT 1Y.

. '.

VEas. \. Prolnde^ralresmei dilecti et de$iderab%",

,
le$ gaudium meum et corona mea, lic state in Domino, ,
,
diiecti. Iiaque, inquit, elsi cernaiis bos gandeates
. *, \, \
ei gloria affectos, slate vos periodc ac cousisiiiis,
\ , * ,'
aperando qnod ua cum Ghristo glorificabimur,
, |
neque ab ea spe excidatis. Observa auteni quanlis
, . " , encomiis eos evehat. Fraires, iaquil, et non simpb- * ,
', ",
ciler, verum, Dilecti: ei adhuc, Detiderabile*, hoc , ,
,
esl, nie inquisiti, quaado a me videamini. Prae . \" * , \

1
lerea, Gaudium; ueque boc simpliciler, verumeiiam,
\, ,
.
Corona, qoa non esl aliud quiddam celebrius.
,
Anle adboriatioaeai eos commendavii, ac rursae
, posl exborlaiioiiem : in lanlo fuerunt apud uni
.
preiio, u l tali lantoque honore ipsos dignarelur
Paulus.
9

4 5 4 VERS.2,3. Evodiam rogo, et Syntychem rogo

idetn tapere in Dumino. Eiiam rogo el te, germane
compar, adjuva eai. Vidcular mibi mulieres islae
capul esse Ecclesiae quae ibi erat. Commendat ilaque
bas viro,coipiam adinirando, qui aulfraierfuilalteriue
ipearum, aut maritus. Forsan aulem et cusios isle Q
fuil carceris ; perinde quasi dical : Jam landem
. frater es germanus, nunc genuiaus vir, si in opere
Dornini idem jaguin irahas, adjuvans illas. Nonnulli
auiem in errorem inducll. aiuol Paulum bic propriam suaai conjugem precari; veram enimvero ita
noa est: utenim alia protermillam, si suam uxorem
ialelligere voluiseet, , dicere debuissel.

. ,
, .

.
, , .

,
, )
, " . ,

* * . ?, Uti,
, .

Qum mecum laboraverunt in Evangelio, cum C7emente et cosUrii adjuloribui m i . lNon exiguam,
inquii, parlem isiae quoque couiuleruat, eiiamsi
haud pauci alii essentauxiliatores. Propterea, Laboraverunt mecum, ait. Non paruni enim lum sane Eccleeia3 conjungebanlur, aliero alterum honoranle et
adjuvante. Verum bodie quis nosier, proh dolor!
stalus esl Alter allerum dejicimus : hiuc eiiam D
, u l simus plane diversi ab its qui tum *ixere

,

. " , ,
,
. , ., .
,
. ,
I . *
.

Quarum nomma taiti in libro vilce. Animadvertie

qaanlum virlutis niulierculis iribuat? Nam qaod
Dominus aposiolis dixit, teriptatun
in coclii P, boc iis Paulus altribuil, quod nomina
earum cum reliquis inscripU sinl in iibro vila?,
hoc esl, in congnilioae eljudicio Dei. Yel illisviiam
adjtidicaviieiiamauniex fideearum, quemadmodaro,
Qui non enditjam judicatu* e$t 4, atque forte libro
niorlis iosertus esl.
VERS. A. Gatidete in Domino semper. Quomodo
Lnc. x , i O .
Joao. , 18.

. ^ ,
^ ; " , *
,
, , ,
.
, , *0 .
.
%

Varii lcctiones.
.

".

1 1

"

iya

E X P O S I T I O 1N E P I S T . AD P H I U P P . - CAf>; iV.

Ifl4 i

' 9&* ol ;
" * g'Uui Dumbwe *b\\H Jfenii r/ui /upeiii * .Qiiia; boX
, . ,. ipsum wc higqre,.e&lgouttefe. Non emmeinipliciler
dixii, Gaudele, sed, In Domino. Qui auicm in Do*
, ', .
miao csl, eemper gaudjst, eiiamei tarquealor, vt?I
, , , . dilaceretur. Revertebantur, inquit, concilio oaadan- .

, , les, qnomttn digni habki etient pradimto

amtu,

melia afjici .
.
T

, . *
,
, .

.
,
, .
, ' , $ 4

, .

, ,
.
, ,
,
, *
> , \ .

Ji&um dice, %audeU. Qdia rerna aatura ttoero*rem pariebai, per daplicaiioucm verbi ostfeadit, ,
OUHHUO ease gaudendum.
YEas. 5 Mojdetlia tettta nota zU opinibut hominibu$. Quia supra acous^bQt-qaosdam Paalu8,tctt
iuimicos crucis, adbortatur jam ut non infense,
6(^1 clamenier isios iraetent, eiiamai hosies auiL

.



. , ,
. ,
;
" , ,
. ^
, *
, .
.
.

Sed ffi omni oratione obsecralione eum graliarum actione petiiionet vestrai inneletcant apudDeum.
Eu aliaro cousoiationem, nerope, oxareta o n n i re,
idque cum graiiaruni aciione. Qqomodo enim quiequani futura rogaverii, qui sesc pro prioribus beneflciis non cxbibuil gratum ? Ilaqne pro ouinibus,
eiiam iis quae adversa videatur, graiia? eunt ageodc.
Nam pro bonis nos gratos esse vel ipsa reruro nattira postulai: illud auiem est aniiox vere gralae.
Hujusmodi oraiionee paiefaciunl peiilioaes noelra*
coraro Deo : aliter enim factas ne agnoscil quideia*

3 3

VERS. 5 , 6. Dominus prope e$t, nihil tolliciii sili$.

A l veiOgiaulamiai, quod isii-jn voluptaiiba vjvattg,
vosque iujuria ajliojaiit, cuai vos hi afflictione laboretis. Dominut prop* e$t, jam judiciiin455

nibil vobiesil cura, neque illorum injuria, neque

vestra affliclio : isli cnim Peo raiioacm reddent, et
vos quieia fruemiai.

YERS. 7. Et pax Dei qua extuperat omnem intel*

,
leclum, cuilodiet corda ve$tra,el inlelligentiai vetirat

,
. , , in Chritio Jesu. Hoc esl, reconciliaiio quaoi cum
bominibus fecit, quae exoedit omnem intellecluai,
,
neduro bumanum, verum etiam angelicun), periede
*, ,
*0 ( , ac 8i d i c a i : Qui sic nos iiberavil, u l ne iaudleclus
quidem comprehendere possit. Quis enim exapeclas .' ,
sel lania nobis obveutura esse bona, nosquc Deo
, reconciliandos? Ipsc voe cuslodiat el uiuniat^ ne
; aliquid mali inielligaiie, aul co^itelis. Yel pacem
, .
, *
D

Bominua loquilur, Pacem relinquo

S ista custodiel vos. Elenim pax i s u exsuperat
, .omnem iniellecluro, quando jubei u l pacem cam
inimicis habeamus, c l cum bis qui nos injuria affi, .
, /. ; , ciont. Si autem baec pax exsuperai omnem iatelleclum, quanlo niagis subslanlia? Quod vero a i l , / a
, * , ,
Chrulo Je*ti, boc esl : ln ipso vos custodiel, u l ab
,
eo non excidalis, eed potiua a i perseverelis in eo.
.
VERS. 8. Quod reliquum e$t, fratres* Tanquam
,
.
,
festinans,
et nibil commune babeus eum eU qua?
* ,
pneseniia
sunt, sic iaquit.

d i c i l

1 3

Mallb. , .

Act. , 22.

Joan. xiv, 1?.

Variae lecliones.

. * .
8

f s

P A T P C L . Gn. C X X I V .

^ .

i f i

.
38

1195

T H E O P H Y U C K BULGARIiE ARCHIKP.

96

Qucscunque vera *unt. Hoc eal, virialibos pra- " . , . *

diia, YKiuni enim mendacium eei, ei voluptas , .

.
Quwcunque ievera $unt. Ad 608 qoi lerrena sa*
piunl.
Quacunque ca$ta. Ad eoe quorum doae venler esl.
Qua:cunque nmabitia. Id eet, Deo el faominibue
graia. Hoc vero, ne offendant aiiqnos.
Quwcunque boni twmlni*; st qua xArlut, et $i qua
latit. Viden' fluod el eoram quae aliineni i d homiiioe raiionem babere eos velii? sed non simpliciter,
ve/um cum appendioe bac, Si qua virtus.
Hac eogitate. Quiae cogitationibus prava opera
nasctmlur, llcec cogitate, inquii, quae suui pnedicla.
4 5 6 ^ 9 Q
didichli$ el accepi$lis tt
audivhlis, et viditlii in me. Quia non licebat de
omnibus exacte dicere, de ingreosibus, exilibue,
verbo, babiui, tn sunima inquit : Quascunqoe didicistis et audivistis per doclrinam, el accepislis in
scripiis, ei vidislis in me per ipsa opera. H c eniin,
ul aaepe commemoraium eel, oplima esl docirina,
seipsum exemplar exbibere.
J1(cc agite. Non solum cogitaie, u i paulo anle
dictum, neque dicite solummodo, veruai etiam
facite.

" . (2).
. , * .
1

. , \ . , .
" , .
'0$,
; ' , *
.
.
, , \,
.
" , , ,
.
, , ,
, , *
, >
, ' .
, , ,
.
. ,
, ,
.
* .
Ei Deut paeU erit vobticum. Hoc est, In traa, , .
quilliiaie vivelis, si hsec egeriiis. Si enioi pacem
, , babcamas, et apud Deum, videlicei per virlulem,
c i apud bomines (Cum odientibu* enimpacem eram,^ , ( r<Lr
inqnit, pacificut*), erit ipse Deus nobiscum. Qui , , , ), ' . *
enim fugienies sectaiur, qut accedenlibus non
, * ;
aderk?
YERS. 10. Gavistts- $um in Domino vehementer, ,
quod landem aliquando refloruitti* pro me seniire. .
Non mundano more gavisus sum, inquil, neque pro , , , ', '
hujus sseculi ralioae, eed, In Domino, nou quod ego , ' *refocillationem habnerim, veruro quod vos pro- . ,
grossi estie. Proplerea ei rfebementer dicii, quia .
pro ipsorum uiiliute. Cum auiem ob prsteritum ,
, . , "\
tempus clanculura eoe objargassei,~ul~coniinuo et
semper imperiire doceat, idem rureue adumbra- , . , ,
v i l . Nam Ulud, Tandem aliquando, longi lem- - , ,
poris lapsum demonstral. Refioruiilit auiem d i - ry . , ,
, . x i t , veluii de planlis, poaiquam germiDasaent,
. 0 0
arefactis, ac denuo repullulaeceniibus. vos, in
qnit, cum essetis floridi, emarcuistis, deiude reflo- .
ruisiis. Itaque boc parher objurgaiio esl el laus: oou * ,
eniin parum esl, eom, qui exaruil, repullulatcere.
fte vero existiiuei aliquie quod et in reliquis exa- ,
ruerinl, i n l u l i l , Pro sentire : in boc solum, ut *,
E R S

uat

e i

4 0

"Psal.cn, 7,

Variffi lecliones.

, .
* ; .

- .

(4) V i * dubiUri poieet, mulilum hicessc lexium.

Adde ex cod. S. Marci Yeneli: " .

4 4

. .

. [Quacunque juUa.
facientes.

rt

.
Ad ioioste

119

EXPOSITIO IN EPIST. AD PHILIPP. -

CAP. IV.

1198

, rstr* * , tolliciu silis eubministralione eormn q u tnilil

Aor , , , *unl necessaria. Qoaerendum aoieni est, Quomodo
; ; is qui dicit, Beatittt est dare quam accipere : et
rursus ad Corinthios, Saiim $ mihi emori, quam
,
ut gloriationem meam quitquam evacuel * : nanc
, " , , ,
invenitur accipere? A l illic non injuria nihil acci-*
. ; *
piebat, propter pseudapoaiolos, quise nibil accipere
, ',
eimulabant, Ut in quo gioriantur, inquit, invenian , , ,
tur sicut et ego J. Eteoim aon simpliciler dixit, Non
. " *
infringetur glorialio mea, sed, In finibut Achaice *.
,
Nam, A/ioj, inquil, Eccleiias depra>dalu$ $um .

. " ,
Consulto iiaque illic non accipiebal : bic vero
, *
dilecli sunl dantes ac desiderabiles, a quibus nisi
* .
accepisset, perturbaasei eos. insuper, accipere
,
pro danlibus roagis est : elenim majori com, ,
T

, . modiiale afficiunlur i i qui dant quani qui acci ,

pianl. Quod vero ait, Bealius 4 5 7
ouam
. "
accipere, non est eimpliciter interdictio acciptondi,
verura comparalio e s l , quae id quod melius est
, ,
submonsirat. Non eniin quia potius csl aurum,
.
vetal quisquam ne argeniam babeas. Praeterea
,
^ ,
illud de labore, ei de eleemosyna. ex opere nosiro
] ; ; .
e t l

d a r e

daiula dicii, aique ita saae facieudum est. Sin vero tempus operandi oon fueril, vinculis nimirura
silis, vel argriludine, quid tuin faciendum? noiiae acciplendum esl? Equidem opinor.
' .
,
$ , -
[] .
. , ,
,
, .
, .

impo-

Sicut et unliebaii*. Hoc esl, Gerebatis quidem

in corde pro me solliciludinem, eipro roe solliciti
eralis : naai et ia more vobis est, utpro mesollicili
eiiis.
Non habebatis antem opporlunitatem. IIoc non socordiaj ve&ira* f u i l , inqwil, sed necessitatis : hoc
est, Non babebaiie in manibus vestris, neque abuodabatis : a commuoi loquendl consuetudine boc
desumens. Solemus enim dicere, Angustia roe i n vasit, malum lempus nunc est.
VERS. 11. Non quod penuriam hcec dicam.
Non propierea de vobis conqueror, quod penuria
angar, alque meam ipsius reua speclem.
Ego enim didici, in quibut $um, ih contentus e$se.
Observas bic diflicile esse ul aliquis sua suibcienlia
. gandeai, et quod exercitio et meditatlone opus babeai? Didici enim, inquit.

*
.
, ,
.
, ,
.
,
, ; ; "
, .
VERS. 12. Scio et humlliari, scio abundate. l d
,
.
, , j ) est, el paucig u l i novi, et famem perferre, elpenuriam, et rursus exnberare. Qualis autem tirtus esl
, .
iftlud, novisse exuberare? Omnino certe magna :
, ;
plores enim abundantia sabverlil quam penuria,
.
ad plurimas et absurdae cupidilates accendens.
, ,
Quomodo auiem novit Paulus abuadare? Quoniam
. ;
1n alios impendebat, nec gaudebat in superaben" ,
danlia, sed quaifg erat in saiuriUle et indigeaua;
" , ' ^
neque enim ob banc laxabatur, neque ob inoplam
, ,
preniebalor.
.
.
, ,
.
x

Act. xx, 55.

1 Cor. i x , 15.

In omni in omnibus initiiutus tum. In omni

iongo tempore, ei in omni re, et io omnibut qua
obitcr incidant, experiealiam accepi.

7 Gor. x i , 12.

ibid. 10.

ibid. 8.

Varifielectiones.
B

^ . _* .

4 1

* ,

4 8

^ .

99

T H E O P H Y L A C T I B U L G A R I J B ARCfilEP.

B M

El

taiiari, et eturite, et abundare, et penuriam , xal , ,

.

pali. leraelilao neque esurire noveruot: obiocuti
,
sunl enim Deo, dicenlea : Numquid poierii Deut
; aiX
parare numam^l Sed cqne saiiari. fifanducave * , ,
rant cnim, et impleti suiit, et recaicitrarunt. Yerum
. * , ,
Paulus, ei Chrisiiani sese aliier gerunu Monstrat
. ,
autcm per ba?c, quod neque anlea, cutn non con , , , , ,
ferrent, irislarelur, neque nunc, cum darenl, gavisus sii bumana raiioae, sed eoruro nomine Ixia , ' ,
tum ae indicat, ceu ipsi per hacc adjuiareniar.
.
. *
.
YEBS. 13. Omnia pos$um in eo qui me 'conforlat,
, *
Uuristo. Quia senltebal quod magna 4 5 8
, loculus essci, a i l : Non lneum opus et, sed Cbrisii, qui mibi robur dedit.
.
YERS. . Verumtamtn bene feciitis, communican* ,

J*l tribulationi m*a. Dixeral, Noviesse contenlus. ^ . , ,

" *
Ne igiiur propter boc Philippenses oflenderenlor,
, ' ,
ceu non libenter accepissel, quae i l l i obtuliseeni,
(
sed iautilia baec reputassei (solent enim daaies of, ,
fcndi,|quaodo accipientes asserunt se non indigere),
) * ^ , *
buic rei mcdetur, ioquiens: Verumtamen recie
*
, ,
fecislu; boc e&t, Elsi opus non babeam, auamen
graliam el munus vestrum accepi. Expende bic sa- * .
pieaiiam, quorr.odo rem exlollil. Communicantes
, \
afflictioni mew, inquiens, pares ipsos sibi consii- .
lak. Ego quidem, inquil, ha?c palior; quia vero mei
, , curam gessislis, Deus eliara vog pro collucialoribus , \
mcis repulal. Per ea igilur quae supra dicla suat,
. ,
fastum eorum dissipavil: pcr ea vero quae uunc di * ,
curtur, promplitudinem eorum corroborat.
Q .
Y E R 3 . 15. Seiiis autem el voi, Philippenses, quod
,
%
tit principio Evangelii, quando profeclus $um
,
,
Maeedonia, nulla mihi Eccleiia communicavit in

raltone dati et accepti, niti vo$ tolu Quia sopra
, .
videbaiur eos carpsitse, cum dicerei, Taudem ali ,
quando reflorui$ti$: sapienier jam rounc boc excu- ,
sat. Hoc ipsum, inquit, quod visus sum vos car- , , *
pere, non feci tanquam voluerim quidquam acci- , .
pere, sed quod pluriinuua siin vobia conOsus, luni

quodvos mibi ejus rei causa esiis : prinu eniin vos . ^^,
inter caeteros conali estis rationem babere ncceesi , .
taiis mea?. Aique binc accepla fiducia, vos objur" , * j
gare visum est, u i eos qui, quod consueveranl
, *
facere, praeiermiserinl. Ingens igilurencomiura est,
, ,
el quod in principio Evangelii, et quod non solum D ,
1

cum apud vos agerem, sumplum mibi suppedJlaslis, , , ',

veruai eliam quando exivi e Macedonia, hoc est,

quando ex veslra regione ac iinibus discessi. Non
.
dixil auieoi, Nulla mihi Ecclesia dedil, caeierum,
. ,
Nulla EccUsia communicavit mecum in ralione dali , '

accepii. Elenim commuuicaiio est res ipsa. Das

, '
carnalia, ei accipis spiriiualia, perind^ ac alibi d i ; cluai esl: Si no$ vobi$ tpiriiualia seminavimus, ma- ,
gnum ett $i nos vesira carnalia * ? Aliae
.
!

igitur Ecclesia? noa communicarunt in ralione daiionis carnalium, et accepUonis

h

Psal. LXXVII, 19.

I Cor. , 11.

Vari Jectiones.
%

*' .

fipiriluaiiuai.

12C1

E X P O S I T I O 1N E P I S T . A D P H I L I P P . -

CAP. I V .

1202

"

.
, ,
.

, ,
.
,
.
, * *
,
, ,
,
* ,
. , * g
;
. ,
( (
,

), '
* , ,
', .
\ , ,
, ,
, .

VE*S. 16. Quia et Thesialonicam temel tl bis \n

Xhum mihi misUlis. Magnutn et hoc ipsorum prrecoiiiuiii est, quod in meiropoli agens, a parva alebaiur civitale. Usum enim necessarioa sumplus
appellai: necessiiatcm, inquam, non dellcia* neque
lux-um.
VERS. 17. Non quod quoero datum, sed requiro
fruclum abundantem in rationem 4 5 9
Milram.
Quta bumiie quiddam prolocutus erat, diccns, In
usum meum: ne ex hoc efferantur i l l i , Non baec,
inquit, dieo, quod inquiram vestra dona, sed vcsiri
commodi causa, ul vos frnctum referatis, qoi fructns tfi rationem vestram est, boc est, vobis commocfol. Viden* quod ipsi dnndo ulilitatcm perceperuni?
VER?. 18. Rabeo autem omnia, abundo. Quia *
dixit, Non qucero: ne rursus eos socordes magis
reddal (quanto enim fuerint sapientiae stirdiosiores
it qui benefacfunl, lanto majorem q a r u n l graiiarutn
actionem ab iis quibus beneftcia impcrtiunlur); ffobeo, inquit, omnia, et exubero : id est, Hoc vcstro
dono nedum quae nobis defuerant replcstis, verum
el snper adjecistis. Dicens aulem, Habeo, tanquani
do. dcbilo, ne crislas erigant, rursunv exhilarans
ostendit, qnod ultra etiani dcbitnm feccrint, supcrflna miucndo.
Repletus $um posteaquam accepi ab Epaphrodiio
\,

qiuc mitittis, odorem suavitalu, hostiam ,

, ,
,
. !
bentplacentem Deo. Papoe! Quonam donum ipsorum
I , , , * '<2 evexil! Non ego, inquil, accepi, sed Deus per me.
. " ,
Proitide etiamsi ego non indigeam, ne sit curee
' vobis: quandoquidem neque Deus indigebat, sic
, []
lamen aecepit, ut ct Scriptura dicai, Odoratus est

Domintis odorem mavitalu : ne, si audiamus
, ^
Deum bisce non egere, sogniores in dando efll.
ciamur.
,
VERS. 19. Deu* autem meus impleat omnem ne , ,

cestHalem vtitram, secundum dkitfas suas, in gh

. , *
ria, in Chruto Jesu. Cum in superioribus dixeral,
,
,
Non liaoebotU opportunitatem, boc est, eralis in
.
angustia, precatur nunc u ; el ipsi saii* habeanl.
,
Nain si philosophi fuissenl, non comprecalus essci
;,
cis corporalia. Quia vero erani bomines bujus vila?.
, - J} egoiiis occupali, alqae aliquain eliam rerum p r sentium cupiditaiem habenles, coniprecaiur eis,
, ,
acquiescendo illls, uon abundaniiam aut delicias,
. , ,

, . , sed necessariarum rcrum copiam. ImpUai enim,

inquit, Omnem neceisilalem veuram, ne titis in m ,
digeniia. PraHerea, ne arbilrenlur quod ad angu , , sliaai cos velil conjicere, subdit, iuxta divitias
. "
tuus : boc esl, Abunde cl large necessaria vobis
. ,
, *, iiare poiesl ; quare ad gloriain ipsius ulimini abundanlia. Quod auiem a i l , / n Chritto Jetu, sic potesi
, ,
intelligi, quod Paier faciei liaec in Jesu Clirislo,
*

Gcn. VJII, * .

Variffl lectiones.
H

\ .

1 1

- .

1103

THEOBHTLACn

1104

BULGARIJE ARCBIEP.

hoc est madiante Cbrlslo. Potesl eiiam hac ratione . mielligi: in gloria qnae ad Cbrigtum Jesum refer *
lur. Jufert igituf ;
YERS. 20. Deo verq e% Patri notlro gloria in tas cula sasculorum Amen. Quia dixeral, In gloriam
. .
,
F i l i i , gubintulit, quod gloria isia Cbristi sit eiiam
, ,
gioria Patrie.
, .
4 6 0 VERS. 2 1 . Saiutate omnem tanctum in Cari

.
/o Jesu. Haud parum benevoleniia esl, per liiteras
eos saloiare.
.
Saluiant vot qui meeum sunt fratres. Fuertint enim

.
pluret cum ipgo, fortaese qai etiam ex ipea Roma
' , "
erant, qui tamen talee non erant, ut aposlolicam
, , \
reciperent funciionem. Solus enim Timotbeus
.
erai buju&modi, quem et gupra ejugdem secura
, .
D
antmi nominavit. Haud refugit lamen bos elSam

fratres appellare.
.
VERS. 2 2 . Salutanl vo* omnei tanctt, maxime qui

,
ex CcBtarh domo. Conforlatus est eos, oslendeas
. ' ,
qaod et regiam domum Evangelii praedicatio atti *
g e r i i : et <Juod, gi illi qui in regia versabantur

omnia propler Ghristuin postbabebant, quanto
,
magis YOS inferioreg idem facietis? Pariierautem
; *
gubmonet, quod ipsornro virtutis apud illos eiiaai
. 06
meminerit: alioqui enim non poluiaael eos qui in
, 6
regia essent, in desiderium eorum pertrabere, ut
.
aaluiarent ipsos.
71

VERS. 23. Graiia Domini nostri Jetu Christi cum

, )
cmnibus vobis. Amen. Precalione, uli golet, Episto- . .
lamclaudil. Pariier eos docet, ul gi quas habeanl (j " . [] ,
, "
viruiiee, eas ex graiia Clirieii babere se credant,
, .
et non propter eas exlollanlur : sic enim futurum,
* , .
graiia nunquam non sil apud eos permangura, gi
, \
non efferaatur. Goniingai auicm et nos omni v i r ,
lute, maxiine ea qua aliis impcriiamug, abundare

per graiiam Cbrisli; ut el nos ipsi adjuii, proplerea
, ,
quod oinnibus indigentibus imponiamus, potiggi ,
m u m vero iis qai pro Cbristo ntala paiiunlur,
.
froainor diviiiis bonilaiig ipgius. Cui gloria ei po, . .
leniia, nunc ei semper ei in aaecula. Amen.
%

Varfo lecliones.
m .

EXPOSITIO IN EPI$T. AD COLOSS. -

1205

1?06

ARGUMENTUM.

2.

TBEOPHYLACTI
BULOAIUJE ARCHIEP1SCOP1

EPISTOLJE

DIVI

PAULI

AD COLOSSENSES

EXPOSITIO.

Enh- 4 6 1 ARGOMENTVM

EPISTOLM
SEJSSES.

AD

COLOS-

al
,

Omnei quidem divi PauliEpistola* lancice tunt, ma ,

xime vero quce ab ipso vintfo mittuntur, tanquam jam

primtu in bello conteculus, tncloria parta, in m , .

dia coede iropma ttatuent, ea$ conscripserii. Novk
.

autem ipse hoe magnum esse, alque ad honorem

"
periinere. Philemoni eitim scribens ail: Quem ge. ,
nui in vinculis meis . Boc auiem dixit, ne nos
, .
contriitemur ob periculi, ud polius lionori nobii
,
, ducamus. Suui auiem multae hujusmodi Eputolce, ad
, ,
Ephevos nimirum, ad Philemonem, ad Timo ,

theum, ad Philippenses, aique hwc ipsa ad Golos
, . " "
$en$e$, quas ipse in vinculit $uU cotucriptiL Quem ,

admodum autem Romanit, eum eot non viditui

* anita, Ucbr<eit, scripsit tanun;pari ratione kiue
",
aniea 4 6 2 non visit liiieras mitlil. Apud autem

.

eral Philemon Archipput, cuju$ cura mtfti videtur

Eccksia quadam fuis$e commissa. Seribitautem Co

, losietuibus talideeauta. Pravum quoddam i m ,
pium dogma eo* invaurai. Arbilrabantur enim, non
* per Filium, ted per angelot seie ad Deum Palrem

,
adduei, absurdum putanles , quod FUius Jhi
' .
in extremii temponbus , eum in Veieri


TeUanunto per angeiot omnia fierent. Uabebant au

,

tem observaiionu mulias ludaicai Grwcas, die*
, .
*
observanles, et lempora clbos. Quat omnia eum
,

indigerent correctione^moOerHni apo$iolum t

&.
berei hanc Episiolam.

Philem. 10.

THEOPHYLACTI BULGARIS ARCHIEP.

1207

1208

THEOPHYLACTi COMMENTARIUS
1 N E P I ^ T O t A M AD C O L O S S E N S E S .

.
* 4 6 3 CAPUT PRIMUM.

Vzka. 1.
Ptlu$apmoltUJetu.Chritli pervoUn Xpurtov\ tm
talem Dei. Staiimin principio Ulorum dogmala clan- . ;
riilum lollil. Nou enim angelorum est apostolus, sed
ce . ,
Je$u Chrisli: atque haec est voluntas DeT," u t l l l i u s
' ,
sit aposiolus, non angelorom. Quod si Per volun , .
tatem Dei sum aposlolus, planuni est quod vera
,
pradico. Quaoautem sunt ba$9.Qm>d a Filio adducli
. ; "
auaiug adPalrem : quod liberaUsuraas et a Judaicie
* ^
ei a Gracis ob&ervationibus. Aaimadverte bic, quod
. , ,
praepositionem (Per) Patri iribaerit.
.
EtTimolheus fraler* Igitur el ipse aposlolus fuit.
. " \
Verisimile aelem eral ft bunc ipaia iaaotescere.
* , \ .
V E A S . 2. lu qui tunt Coloisis sanclis eifidelibus in


Chritio. Phrygiae urbs est Golossao, quaj tmnc.di- . ,
citur Chone : quod inde perspicuum esl, quod
*
Laodicea buic sit vicina. Unde auleai sancti facii
. ;
esiis? Nonue per bapiisma ia morlcm Cbrisli?
; 4
Bflde fideles ? Noane quia'ia -Christum creditis?' ; ;
nonne quia taala suot vobis a Gbristo credila my *
tferia? Fide?s ertim nen ideo tahium vocaamr, quia ; ,
redftntis, sed Vfiita mysteria ftotrfs a Ded tredtta
, "
tfunt, qooi ne angeli ^uidem noraut. Undefratres?
, & $5.
' J>er proprta opera, virtairsve operadones ?
; , ;
ufnime* veftiift in Ghrrsto. Bcqaiigiiar angelis ascri * .
iiiifc accessuai ad Deuni?
; '
Vt&ia \>obU et pax Deo Paire noaro. Cbrisli
XdpiC .
itfcMenfrfe non appoaft; liceiid ei sitin more, ne si
,
rtatfm in fepistols exordio eis aperte repognei, a
,
fetiqiio argumenio barum litlerarum eos resilire
,
faciat. Bicanl autem bic qui Spiritum elevant, unde
.
Pater absier Deas dicaiur? Notine per Spiriium ?
, ; >
Magaa, axteoque higenii nostri capiutn excedentia
;
(jfois doaavil? Nohne Spiritus? Qaomodo igilur au ; ' ;
cioriiaiem
hftmiauis ?
;

VKHS. S. Gralias agimus Deo et Palri Domini

noiirt itm Chrtxi, semper pro vobit orantet. iesus
,
Cbrisius fesi Domiaas ao&ter, ntm angeli qui sunl
. ,
ieivi. ffon sofam amem pcr gratiawm aciionem,
.
veram eliam per assiduam pro ipsis pfecaiionem
,
barHatem suara osiendif, qeippe 4 6 4 qufa qvos
, ' ,
rtoa viderat, boe semper in seipso babebat.
.
V E R S . 4. Audicniet fidem vetiram, qute $$t \n(

*
Chrkiofein.Ctatias
agimus, fnqait, ea quodandr. ,
,
teiimue AbEpapbrotKlo/Stfem vestram, non eam qnam
,
inangdee, sed quam iti Dominum Jesnm habetis. Per
, .
9

%%

0 1

e t

A aria3 Jectiones.
. .
. . .
8

6 0

6 1

. *

6 3

- .

1&9

EXPOSITIO IN EPIST. AD COLOSS. - CAP. I .

1210

i e

. haec aulein praaccnpal eos. Quincliaro nomina bavp,

, , ,- , ,
Cliristus, et, Jesus, beneficciujoe suitt sytnbola. Ipso
. ,
enira uncius est pro nobis, ei ipse servavil poputum
.
a pcccaiis.
) , .
Et dileciionem quam habelis in ianctos omnes. Non
, ' .
erga buuc vel illiira, sed erga onincs. Ergo el in
. " . nos quare audieiis nos tibenler. Goncilianlis autem
.
eos haec verba eunl. Videiur autem mihi per dile ,
ciionem eleemosynam et communicaiionem dicere,
*
perinde ac in aliis locis.
ti\v

VERS. 5. Propter spem qum reposila e$t vobis m
. , , , . -
coelis. Diligiti9, inquil, sanclos, non ob bumaoum
,
aliquid, sed quia futura bona speratis : vel, gratias
,
aglmus, quia iocorrupiibilia bona consecuiuri eslis.
. Non cnim in terra sunl reposita, u l corrumpautur,
, , ' , eed coelis, ut stabilitatem habeanl. Ne igliur am .
bigaiis de spe: in luto enira reposiia est. Hoc au * .
tem peritnet ad eos qui tentanlur, ne bic quielem
,'
exspectent, neque lentaiionibus succumbant, quia
, , laagnam retribulionem habenl.
.
*
Quamprius audivislis in wrbo verilalU Evangelii.
. , , , Non dixit, Praedicaiionis, sed Evangelii, u l com , monefaciat eos beneficiorum Dci : propter bona
;(>
enim Evangelium est. Si autem verbom veriiaiis est,
. \,
nullum mendacium eat in ipso. Quomodo igiiur vos
. , mendax ipsura faciiis, non credenies, quemadniodum
, * , jam anlea instituti elsiiS abipsb, quod pcr Cbristuia
; ;
sil salus? Quis auiem erai qui illic praedicaverat?
, .
Epapbras, perinde ac in sequentibus planum fil.
VERS. 6. Quod prcBsens est apud vot quemadmodum
, ^
in univeno mundo. Tanquam de re aiiqua animaia
. ,
dixit, Quodprce*ens'e$t. Npnadvenit advos, fnquit,
. , , ,* ac defecit a "vobis : scd praeseris est, ac doraiaatur
, .
iu vobis. Per baec aulem exbilarai eos. Quia vero
.
p!eriqne stabiliantur roagis, quando ei parlicipes
,
babuerihl dogmatnm, addit propierea, et In omni
, .
mundo. Ubique enim esl, el ubique consislit.
, .
.
fructifical crcscii. Fruclificai per opera; cr* , ,
scit autem, quod mulli ad fldem undiquerecipiantur.
, * AlquifrUcluln non^protulisset, riisi firnialumfuissel:
, .
arbores enim, qaando corroboraia? fueriat, lumplu , .
riniuro rrocias profcmnt.
. ,
Sicul el in vobit. Laudibas, ut supra, 4 6 5
"
7

n n t c

, ,
. ,
, ;
'

. ^, \,
'
. ;
, ' , ,
.
< .
, , ,

veriil eos, u l eitamsi voltierinl, non deiicianl. Si

enim cum ad omnes, lum ad vos bunc in modnm
praedicatum fuerii Evangeliuin, unde fil quod uonnnlH nunc diversa iradunl?'
Ex ea die qiia audivhits ei dgnoiinh gratiam Dei
in veritale. F r u c t u m / inquil, proferl, ac crescit
Evanxdium iri vobis, ab eo die quo agnovislis gi-aliam. Quomodo? Non in imposiara el verbis teiricrarlis, sed in verilate, hoc est, sjgnis el operibus
admirandis.
VERS. 7. Sicui el didicislis ab Epaptira. lpsis,
inquii, opcribus sic babuislis graiiam, pcrinde ao

Varte lectiones

* .

^ .

- .

1211

THEOPHTLACTI BULGARIJE ARCHIEP.

1211

docuil T08 etiam Epapbraa. Mon enim alia quidem

.

, . , *
facla sunt, alia autem docuit. Iste enim, quem .
admodum vidctur, praedicavit Golossensibus.
.
Dilecto contervo no$tro. Viri bic auctorilatera
.
denuniiai. Non enim diligerem eum ego Paulus,
nisi scirem eum esse verom pneconero, nec con- , , '
.
senrum fpsum nominarem.
Qui est fideli$. Hoc esl, verus.
. , .
Pro vobh miniiter Christi. Pro vobig, inquit, i n
. ' ,
rebus ad Cbrieium perlinenlibua minisiravit. Nam
, .
quod et ad Paulam abiit, eumqoe consolaius est in
, vinculis, e l quod indieavit ei res Colossensium,
, \
Cbristi ministerium eral. Si autem Ghrisii minisler
,
est Epapbras, quomodo dicitis per angelos re. ,
conciliaios esse?
^ , ;
Y E R S . 8. Qui etiam manifestavit nobit dilectionem
vestram in Spiriiu. Hoc est, spiritualem cbaritatem . ,
quam babeiis erga roe. Ista enim eubilis est, dile . ,
ciio scilicet quse esl in Spirilu. Reliquae autera
. , , []
dileclionis species, tam naluralis, ut pareuturo erga
, *
liberoa, liberorumque erga parenies, quam amico , .
rom amicarumque, instabilea sont omoee.
, '
VERS. 9. ldeo not ex qua die audimmu*, non

cesiamu* pro vobu orare. Jdeo: qnare? Quia, inquil, , *

, ; , ,
audivimus fidem vesiram et dileclionem, bonam
,
spem concipienies de futuris, oramua pro vobis
, ,
non unum diem, neque duos, eed a quo ista audi,
, ' .
vimus. Monstrat aulem per baec chariialem suam
,
erga eos, ac clanculum illos reprebeadit; siquidem
orattonibue ejus adjuli, nondum lamen seipsoe per- Q ,
,
fecierecollfgerunt, necemendarunl. Observa auiem
. " ,
quod muliis oralionibus nobia opus sil c l assiduis:
, ; ,
et qaod Paulas sine iniermissione orans, ei non, .
dum consecutus, non desistil lamen.

Et potiulare, ul impleamini agnitione voluntath
. ,
ejus. Per bsec osiendil eos neque omnino impcrfe . ,
cioe esse, neque omnino perfecios. Non enim dixit,
Utaccipiaiia, verum, Ul impleamini. Habelis enim, , ' , ' . ,
' . ,
sed nondum lolum. Et quod reconciliaii eitis,
, *
agnovisiis qoidem : quod vero pcr Filium, hoe
. ,
deeel 4 6 9 vobie, id quod impleri rogo. Yolunias
, .
eiiim ei Dei beneplacitum est, u l Filius suus pro
.
nobis dareiur, non angeli. Agnitionem igitur cognitionis additionem intellige.
/n omni inlelleclu et tapientia tpirituali. Quia eos D Ev .
pbilosopbi decipiebant, Volo, inquit, VOS per spiri , , ,
rilualera sapienUam diecere insiiiuiionem istain,
,
non juxta aapienliam hominura, per quam ounc . x A , '
decepU, arbiiraraini vos noviase. Si aulem ut , .
lautalem Dei diacamus, spiriiuali aapientia opus ,
est: quid dicet aliqais de iis qoi sese Dei eesenlkm
;
ex exlerna sapientia novisee gloriantur?
. ,
V E R S . 10, Ul vos ambuletis digne Domino. Oro,
inquit, ot voa discatis, qnod servati siiis per Uni- , , ,
gonilum, ui toe ambulelis, boc esl, Ul eecundum , " '
virtalcm vivalie. Qui euim clemenUaoi Dei didice- .
9

Varira lecliones.
.

EXPOSITIO 1N E P I S T . A D COLOSS. CAP. I .

1213

1214

, r i t , el qtiod Filium Buom pro nobls dederit, quo,

modo non atudebit eeipsum dedere virtulis labori , ,^
bus, adeoque croceoi ipsius lollere ? Ambuiare enim
; , , \ \ ad viiam et conversationem perlinet, u l i dicluni
, .
est. Ubique aulem fidei, viiae ratiunem ei conver .
saiionem connectil. Preterea, non oramus, inqiiif,
, \, , '
ut discaiis tantummodo, veruoi ut operibus quoque
. ,
demonstretis, Qui enim nofit, ei non facit, po . ,
nteiur. Animadverte aute.m, quomodo semper am ,
bulalionem vitam conversalionemque appellal,
, .
ostendens quod perinde ac nunquam non ambulare
nobis necessarium est, eic et optima vila necesaaria est.

.
Per omnia ptacentes, in omni opere bono. U l sic,
,
, ,
_
inquil, vivatis, u l per omnia placealie Deo. Qui
. ; vero boc fil? Non aliler, nisi in omni opere bono:
\ . ,
bi enim omne bonnm est, ibi e( plena Dei
. ,
complacemia. Considera aulem quomodo ubique
, , * ,
omm apponal : In omni sapieniia; et, i n omni
,
opere bono: ei omnia placentet: et, Ad omnem
,
longanmitaUm: osiendens quod habeani quidem et
, . nunc, nondum laroen toium : quare coneummatio .
nem eos assumere oportet.

Fruclificante9 crescenlet in agniiionem Deu

. ", ,
Quemadmodum, inquil, Deum perfeciius
quam qui olim viiere, banc ad ralionem debeiis ei
, \
in vita crescere juxta mensaram cogmtionis. Qut
. "
enim tanlis est donaias, u i Deum sciret, utqoe
,
filius DeS esset, quanta virtule opus habel? Vel,
, ; ",
, ' Q quia Oporlel * proferre quidem fruclum bonoruat
operum, sed iia ut et agnitionem Dei habeatis quem ,
. ,
admodam convemt, ei non qoemadmodum ounc
^ ; ,
videmini babere. Quae enim commoditas viuc ei
> conversationis ?eslra, si ignoretia Filiam Dei?
* * Vide autem quomodo supra eos cogniiione dixerii
, indigere ad hoc ut digne Domino 4 6 7 ambalareni :
nunc rursus exigil ab eis u l crescant in operibus
.
bonie, ut simul Deum ctiam agnoscant. Utrumque
eriim utriusqae est consiilativum.
VERS. i i . In omni confortaii. Precamar
.

u l impleamini in omni potenlia confortaii : aJ

/ c . >
quid? Adversus tentaiiones et persecuiiones, ne
; ,
lorpeatis neque despereiis.
, .
Secundum potenliam glorim
Ul bujusmodi
.
, , del vobis poientiam, qualem deceteum dare, inef * fabilem et ioflniiam videlicef: yerumtamen qualem
possibile esi ab bomine accipi. Magna autem esi
. . ,
consolalio. Non enim dixit,, sed, ,
, , , *
quod majus est : qoaei diceret, Ubiqoe ejos gloria
* .
- dominaiur. Noliie igitur TOS in pericniis languerc:
conforiabimini enim,uipar eal eos qai Domino adeo
,
forli ac celebri serviant.
.
Ad omnem patientiam longanimUaim. Confor .
tali ad omnem palienliam, erga eos qui foris euni;
, >
, > . longanimitaiem, inter vos rouluo. Eet enim aiiqoU
longanimis erga eos quos ulcisci poaait: auatinct
, *
9

7 1

7 1

Vari lecliones*
n

* .

T I

1215

THEOPHYLACTI B U L G A R I ^ ARCHIEP.

Iil6

autem quos non polesl ulcisci. Propterea ct de Deo ; " ' /:.
dicilur paiienlia, sed longanimitas, ut qui
.\ , ,
possit quidcni consumerc, tokral tamen. Ad omnem
, .
anlem : non quae nunc quidem esl, postea vero non
, , .
amplius. Ut igiiur in summani conirahamus ser ,
inonem, lioc dicit : Oramus, ut perfecte accipiatis
,
agniiionem dogmaiis, non in sapieniia mundana,
,
sed spirilnali: utque vitam virtutibus praeditam
, ;
liabealis, ut possilis ftrmiler stare adversus lenia, ,
liones, confortali, ut par est a Deo conforlari; ut
,
et erga exleros palientiara ostendalis, et erga fra, .
Ires longanimiiaiem.
VERJS. f.2. Cum gaudio gratias agente Palri. Ac
.
cusaiurus eos, quod circa dogmala non recle
, \
babeant, pra?mhigat sermonem, ne videatnr eos
, ,
lanquam hostis accusare. Cuin ighur anlea dixisse!, . , ;
Oro pro vobis ul haec et illa vobis bona cominganl,
\ (
quod omnjno non est Inimici : a i l nunc, Cum gau ), ,
dio gralias ago propter bona quae vobis obligerunl.
. "
liaque DOQ ex odio accuso vos, sed ex cbaritale :
, * .
el optarim quidem ornnino me posse vos comraen * , -
dare : ex necessiiaie auiein ad accusandum vos
.
adducor. Sic el in Epislola ad Corinlbios facii.
.
Taciie autem eos perducit ad sermonem de Filio.
.
Si enUn cum gaudio gratias ago, sunl iiaque ma, .
gaa quae anlea in vobis bona fuere. Haec auiem
, , '
nua servi angeli, sed Dominus Filius dcdit. Quo []. ,
nodo aulvra dixii, Graiias ago cum gaodio? Qoo;
* ,
niam vel in moerora graiiae agere liceai, quemad , V
ir.odum et Job gratias agebat In moerore constilulus':
, .

~
' * - > ~ J
** -- . *
Dominus dedit, Dominut abttulit
Non enim ab
$ raorsuga quispiam auferat { s i c enim et laudem
, ;
ejus absluleril, siquidem 4 6 8
Q
insensibilis ' , .
eustinuissei) : atqui mordebalur quldem, sed non
eauciabatur.

. ,
Qui dignos vos [ecit. Tanta, inquit, sunl ea quae
, '
\
vobis dala sunl, ui nedum opulenlos vos reddide
rint, verum eliam sufficientiam vobis el virluiem
. *
dederint, ut ba?c digne accipcre vidcamini. ExempH

gralia : Rex quisplaw, tenuis forlunae cuipiaai
,
prxfccluram iorle credens, digniiatem quidem de- ,
,
dit, non lamen ad principalum digne accipiendum

ipsumveadeinistraDduia idoneum fecit. Unde ipsum
. ,
tttpenumero bonos ridicalum reddidii. Dcns auleio
n

l a n

u a r a

D O S et bonoravil, ac sufficiehles fecii ul accipere- D

mus honorem. Duplicaiio auiem lionoris est, quod
etiani iios feceril idoneosad donum.
/ n partem sortit $oncl orum. Hoc esi, qui cum
aaiiciU eollocavit ; neque sic simpliciler, verum
Kadein eiiam frai praebueril, quod per pariem signiflcat. Licel enim in eamdein urbem conscrlbi,
nec tamen eawdfiia babere pariem : ac ruraus in
eadem sorte esse, sed non eamdem babere pariem:
ui in eadem sorie Ecclosi* omnee sumus, verum
aius aliam pariem babeu Hic auicm el endem nos
' Job i , 21
m

< > . *
, .
. ,

,
.
,
, , '
,
, '

Varimlectiones.
" Jva-. .

, .

1 1

7,1

1 9

^; 0.

1217

E X T 0 S 1 T I 0 EPIST. AD COLOSS* CAP. .

. * sorle donavii, ei eadem parle. Soitem auleo ubi, .

que vocai, ui ostendal, quod qaemadmodum sors
,
non esl bumanae diligenliae, sed forlunae potius
, *
videlur, hanc ad ralioneni nos non ex noslria

virlulibus regno digni judicamur, sed divinae loium
, .
esl gratia?. Proplerea, Cumomniaperfeuritit, inquit
, " , , ,
diciie quod inutiles tervi simus; quod enhu debuimus

*
[acere, fecimus *.
,
.
1

. , ,
$ . , ,
.

i i t lumine. E l iumro, t l prseseuli, id eet sckfttb.

Nuuc eoiai Ultiminavji nos, revelane nobis rayslerja,
ci in fuiuro majorem Urgietur clariUOem.

* . ,
, * .
, '
.
, ,
. ,
,
.

.

* '
, . , , ,
.

VERS. 43. Quieripuit nos poletiate lembrarnm.

Non boc solum magnum est, quod nos regno donarit, verum quod nos qui tales pritrs eramue : non
cnira perinde est dignis aiiquid dare, et iddignis.
Quod el in Epislola ad Romanoa inquil : Yix enim
pro jutlo qui* moritur Qui igitur sub poiesiarle
tenebraram e r a n i , boc t s i erroris et lyraanidis
diaboli. Nec dixit, tcvebrU aimplieicer, sed, potestate : muham enim "noslri potesutem babebat,
ac dominabatur. Nam grave quidem est simpliciter
sub diabolo esse : verum poienler ei subjid, hoc
longe esi gravius. Non dixit autero, Ejecii, sed, puii, oslendens quod lanquam captivi in aeruunis
detjoebamur.

, ',

Etlranslulit in regnum FUU diUctionl* suce. Magna

. sane res est, a lenebris nos liberare : al in regnmn

"

'
, - eliam nos 4 6 9 iairoducere, esl longc majas. Nec
simpliciter, veruni ul simul rcgneimis cuni Filio
. , *
dileciionis, hoc eel diiccto, qui hostes eramus, ac
, ,
lenebris immersi : quod ei afio in loco aii : Si
, .
compatimur, el conregnabimus *. Non dixil aulem,
,
.

Trausposuii (nam loium transponentie esset), sed,
, ( ),
Trantlttlit, ut esset aliqoid etiam nostrinn. Indicat
, ,
.
aaiem, per eam dictionem, facililaiem eliainpolen
liae Dei, perinde ae si quismfiitem de loco in locmn
,
iraducal.
.
u

. " ^
,
, , . - D
, ,
, .
,
. " $ . ,
, *, ,
, ,
, '.
, .
; ,
) .
%

"

Luc. xvn, 10.

Roai. v, 7.

YERS. 1 4 . Jn quo habemus redtmpliontm, rimiotioneth peccatorum. Ne *cum audis quod eripueril
nos Paler, exislimes Filium nibil boni nobis exbibaisse, deinceps aii : Qood majus est dedit nobia
Filius. Nain quod nosin regnum Irafsferamur, ipse
efit causa, donans nobis redemplionem, boc e>l
remissionem peccatorum. Nisi enim liberai! essemus, atque ab his dimissi, non essemus iranslaii
in regnum.Ipse ilaque viamdono Palris praBparavii.
Non dixil auiem, , sed,
',
id est, Peifecte nos liberavil, u l non deiuceps
impingeremus,neque cfliceremur morlales, lanquam
obnoxii peccalo Adami. Quoniain igiiur Filitislibcravii, ipse eiiam reconciliavii. Quoniodo ergo vos
dichis boc per angelos obtigisse? Observa aulcm,
quod (In quo) de Filio dicalur.
VERS. 15. Qui e$t imago Dei invi$ibiti$. Nalur

i l Tim. ii,12.

1219

THEOPHYLACTI BULGARIJE .ARCHIEP.

celebritatem, dignitatisque UnigeniUmajesUtcmhoc

loco ponit. Imago, inquit, e$t Dei: igilur esl persimilig : non enim babes mensuram magniludinis,
ut dicas quantum Immiuuatur. Si enim imago esset
quaienus est bomo, poteras aliquid dicere, nempe
quod imago non perveniat ad exemplar primum.
Quia vero imago est quatenus est Deus Deique
Fllius, nlbil discrepat imago in Deo el invisibili;
uipote quaa est invisibilis. nobis enim quia ara
humana imagineg effich, quae SJepenumero impingit,
non babei exactam illam et nibil differentem sfanlitudinem imago. Dbi autem Deae est, ibi nusquam
errot : proplerea et exacta similitudo. Si aulem
Filiug non sit persimili3 invisibili Deo, quid prohibet qoominus el angeli eint imaginea, quandoqui-

120

" , 3
. , ,
*.
, .
, ,
.
,
, .
' , , , - ,
, * .

, ; \
* ' *'

dem et ipsi sunl invieibiles ? alUmen angelns nus-

quam imago dicilur. Coniemplare autora bic
accuratam Scripturae formam. Hominem quidem
ei imaginem Dei et fitiam vocai; angelum autem
nusquam. Illic enim angeiicae naiurae alliludo etaiim
ad impietalem audilores pracipilasset, exisiimantes
cjusdem esse dignilatie angelura cum Deo. In bomine auiem tenuitas et homilitas munit nos,' ne
lale quiddam euspiccmur. Collige igilur quod cum
Unigenitos uiraque sit, imago 4 7 0 nimirum et
invisibilis; per boc qtiidem quod imago sit, discrepal ab angelis qui inviaibilea quidem sunt, non
aulem imagines : per hoc yero quod iaviaibilis, ab
hominibus, qui et ipsi quidem iuiagines diconlur,
non invisibiles lamen. Solus igiiur ipge proprie et
ciira ullam diasiniilitudinem imago esl. Quod si
adhuc instenl Ariani, quod imago non sil ejusdem
essemiae cum primoexemplari; Scripiuram aodiant
affirmanlem, Selh esse iunaginem Adami. Nonne

.
*
* , " *

^


, :,
. ,
,
,
, , -
, ,
, .
.
,
,
'. ;;
* J, .
igitur ejusdem eiiam eseentiae? Certe quidem imagineg arliflciaiea noo sunt ejusdem esseuiiae : naiuralee auiem omnino aont ejusdem essenii.
.
Primogtnitui omnt9 creatura*. Quia dixit eum ease
, .
iimsibilis Dei imaginem, basc jam nunc infert. Hic
' .
vero arianizanliuni ingens dolue euboritur. Quia
, ,
eiiim (inquiunl) primognitu$ dictus est omnu crea, .
tura, priinus eel inler creata. Alqui non dixil,
1 limo conditus, aed primogtxilus. Vel enim ffalres , , , . *
, ,
ei dabie, erilque primogenllus respeclu mei, ranae,
, , ,
lapidis, rerumque vilissimarum, cumque bis oroni . ;,
bus ejusdem eubstantiae. Qui enim primogenilus
est, homooasius esi cum bis quorum est primoge- D *' . ' ;
.
niius. Veruro io capul toum btasphemia vertalor.
, .
Talia enim de Incomparabili gtoria Condilorie i n , ;
leiligere tmphim esi. Quineiiam primogeniios non

, ' ;
omnino ad sequentea perlinere dicilurin Scripmra,
, . ;
sed abaolute sic, primus natus. Hac iiaque ratione
DeiparaMariapeperiteum gecondum carnem primo- ,
geniium, qui omnino non habuerit fralres posl eeae. '
.
Namex isia etiani unigeuilus eral. fluncad n)odum
, , ou
ex Paire esi primogeniiue, non caelerarum creatu rartim respeciu, sed absolute. Unigenitus enira seu

Variae lectiones.
8 0

m .

" .

. .

1221

EXPOSITIO IN EPIST. AD COLOSS. -

. ,
, ; *
,
' ,
* ,
. ;
, ,

, . "
" ,
, ,
, ,
.
, , ; ,
, *
, ' . *
9 1

CAP. I .

1221

cundum supernam eliam nalivilalem. Quid igiiur

esl quod Paultis argumentum qno urgebatur impugnaado, Colossensiumque opinioaem refutando
uunc dicit ? Ne exisiimeni Chrislum esae junioreua
angelis; quandoquidem veleres qaidem per illoe
adducebanlur ad Deum, nunc vero ipse adducere
dicitur, vuli commonslrare, qvod aale omnem
crealuram, adeoqae conditum munduin sil Filius.
Quomodo ? Per generatioaem. Quare et angelie
est prior, alque ita, u l et ipseeos condiderit. lgiiur
snjuid angeli ia Veteri Tesiaraeatoadniinisirarunf,
ipsiu* est. Sapientiam ilaque Aposloli bic animadverte. Ne arbitreris, cum audie euni anie omnem
esee creaturam, propterea carere principio, doc< t
le qnod Palrem babeat, et ab ipso est geniius. Cum
enim et ipse et oronia ex Deo einl, illud ipsum i n dicat, quod alius iste, el alius ille, el quod isie,
ceu ex Palre Filius : baec vero, cea creaiura per
bunc ipsuni Filiura condtae. Infert igilur :

,
, . , ,
, ' ,. .
, , . *
, ;

4 7 1 Vaas. 16. Quoniam in ipto condila tunt

univeria qum sunt iu coelu, et qu& in lerra. In
ipto, esl pro, per ipsum, perinde ac in sequentibus
ipse iadicabit. Quod autem ambiguum erat, de rebas nempe coelesiibus, primuoi posuit. Si igiiur
angeli per eum conditi sont, quomodo sunl priores
ipeo?
, , ,
Vitibilia, et invisibUia, tive ihronx, $it>e domina, , . - tiones, tive principalus, sive polestalet. De visibilibus
\ , ,
subiiliier ioqui praelerniiuens, ul de qulbus aibil
, , ,
e r 8 i a 3 , de ambiguis, invisibilibus DJmi.
.
rum, speciatim disseril. Non laraen omaes supernos
, ornalas sigillatim posuil, quippe quod ex majoribus
[ ] . , miaora eiiam osieadil. Invisibiiia nimirura sunlcum
, *
archaugelit luai angeli, antmseque nosirae. Proinde
.
ex iltis de istis eliam manifesie colligilur.

. . Omnia per ipsum et in iptum $unt condiia. En,
, , quod supra dixil, Jn ipto, jam, Per ipsum, a i i : sicut
, ct Evangelisla Joannes : Omnia ipsum facta
. , iunl i. Omnia autem dicens, Spirilum non com, . ) preheadit : uon eaim Spirilus uaus est ex illis
, ' , omnibus, sed uous est absolute, quemadmodum
, . uuus Deas el UDUS Domiuus. Omnia igitur quaecun, . , qae facia sunt, ipium lunt condita. Deiade, ue
, , - puiea ipeum esse niiaislrum vel aubcoadiiorem,
, *, j ) j
pcudenl ouinia.
, ,
Nec ipee ea taiilum condidil, veram eliaia ea ipse
, .
coniinel, ita ut si ab ejua provideulia avellanlur,
, , , pereant. Non dixit auieai , id eat coneer *
vat, sed quod sublilius est, Ia ipsum vergunt, cl ab
,
eo pendent. Alqoa boc solura in eum reepicere,
. saiia e t l ot contineat el coQSlringal illa. Bocauiem
* * ,
noa minus eti quam creare : imo potius qaoad nos,
. ,
et majus est. Eieoim nos conQciuius palliuai for, * la&te, vel domum: coneemre autem ipsum a cor * .
rupiione ooa poeiumua. Ipse tero et fecit et coueervat.
1 Joan. , .

fl

e s g e l

c o n l r o V

a ( J

i c i l >

e l

Varift? lectiones.
.

" . .

" 0.

i f t

< 1 | >

| d

e s l f

l p s o

1223

THEOPHYLACTi BULGARI/B A R Q U E P .

1221

Y V R I . 17. Etipti e$t anU omnia, omnia i * tpio

,
Goniinuo eadeoi versai, yerborum fpe*. ,
qaeaiia, laeqaam quibuadam enebria icftibua, radi , , ^
cilus eveUene peralctosum dograa. Observa autem
6 . , oW
qood non di&eril, factuseiiip&e anteomoia, sed, E$t, , , ', ,
qaod Deo roaxrmeppoprhua. Ubi amem esl Paulin
. -,
Saamatensis, qai a Maria ipeum crepi&sc affirmal? ;
In ipso porro conasiunt, lanquAin i n fundanieiito: , * *
gic ei priinogtnjius esl creatura?, laaqtiam fuada- , ; **.
mftnlum. Hoc autem aon eamdeih cum rcbiis CWH . ,
diiis eweoiiam significat, eed quod omiiia iu ipso
.
feranUir moveanturqae.
4 7 2 Vms, I8i Et ipte e$4 capui corporis Ecdesur.
-
Postquam de Fiiil digailat* dtssernit, de clemeaiia
. ,
.
deineepe verba facii. Qui ultri adeo stpremus
oiuniuni est, qui creator, qtii comervator, aeipsuat , 6 , ,
tufcrioribus copulavii. Nec lixtl, Pieniladiats Ecde . ,
siar, sed, Corpom: ul ostcndat accaratam aui erga
, ,

nos coiijunciionem, ei quod caraem ejusdcra nobis ,
cum sabstanlia? aseumpserii, ei aon ex cojlie.Ec- , .
clestam enim pro untverso mortalium genore acet-
|HI Pauhis, perinde oe fti dieat, Iti generation* se , iSft^
etindam earnem pritnue e*t tawftinuflfl, tanquaai
,
caput.
.
9

Qui e*t principium, primoenUu$ e* morluit. Priacipium, ait, resurreclionis esi, quippe qui pras cunctis reaurrextl. Pastquam aaleai solvit doioret aiortis, merhoprimofceiiUus diciiar. Alqui babei, tanqMum prhuiiise, seqtteates ipeum et rdiqoos : Prtmittai en4m quofmntdam eunl prinntia. Et quem- ^
admodant WH> mauipalo, velau primitiie, obialo,
UHa rae&sie beaedicUar : sie per Ipeum atiraea saactHicali surous ot o b h l i : auoque corpore resurgrUc universa natara digoa resurrectione jadicala
esl;
Ut sk fw omnibui ipu pnmatum tenenr, Iu onmbus
circa fpwm coneideranltir. Eietiim ame oroala
naiua est e% Paire, adaoque primus est ,
ian{|afii capnt E C C I C T K C , atque prai oaantbus resnrrexil, donans eis immorialilalem, ceu priinitiac.
Etsi eiifm alii aite bunc resurrexerunl, ruraas lamen mortui s u a l : ipse aiem perfecta Teeurreetione
resurrexii. Repttla aulem lecum, bic eara eeie p r i mogeniiam, laaquam primitias resurreciionis, eo
f

* , .
, , ,
. ,
^ . " , ;
, .
, .
, , ,
* ,
, ,
.
1

" ,
, .
,
, *
, .,
. ,
*
. " , ,
,

quod regeneratio sil eadom : illic aulen non esl JJ * , , primllUe creatioals, etsi primogenitus. Nam ratio
. *
eesentiae non est eadom : verum ille qvidem nalus
,- .
e t l : creatura vero boc ipso, creaiionis noinine aiininiin, creaiura esl.
YEES. 19. Qnoniam in ipso placuil omneix pieni- . " . , ,
ludinem inkabktre. PteaHndineni divinilal, hoc
esi, ei quid erat Filius Verfcum, illic babitavii, uoa
, ,
epcratio sive aclus quiapiam, sed essetitia. Non po, * . ,
lesl auteai aliam dicere caueam, nisi beaeplaeitam
.
ei voluiiiaiem Dei.
'

YBRS. 20. Et per ipium nconfiliare jomnia in
. * , * *
ipsum. Per ipsum, boc e s l : lpse hanc nobis salu *.
lem opcralua acquisivil. Ne vero exisliines quod

Variee lectiones.
m.

E X P 0 S 1 T I 0 E P I S T . A D COLOSS. -

1225

CAP. L

126

; , minittri locum sosoepil, inquit, In iptum, hoc esi,

,
ipse sibi ipsi bomines reconciliavlt. Alqui alibi dixii,
. , quod deoreconciliavii. Communia igiiur sunt Filio,
\ .
eiiam quae sunl Palris. Non dixil aulem, Conciliarc,
, , \
,
sed, Reconciliare, hoc est, reddere veluti debitam
, , qaoddam, quo oKtu obsiricius fuerit, ac perfecie
, ,
paccm facere, ui uon porro illi simus infensi.
.
ciiim conciliatio lanlum reddebatur, verum eliam
*, ,
modns reconcilialioiiis, 4 7 3 hoc est occisio Filii,
, .
plurimtim valuii.

Pacificans per sanguinem crucit ej$. Reconciliare
.
iiiimiciliam oslendit : pacera vero facere, bellnm.
, ^ .
Eteniin nos el inimici eramus Deo, ei bosies. Ma .
gnum ighur est rcconciliare : ai pcr seipsum, ma ' , ,
jiis : ei adbuc, Per sanguinem : ei adlmc majus,
-

, ,
. OJ , ,
, * \ ,
, , , ,
' .
, '
.

-i-*f

qnod Per crucem, per morlem ignomintosam. Non

eiiim legali insiar, perorando reconciliavil, scd
seipsum dando. Noa dixit aulem, truch, el constil i t , verom adjecit, Ejus, nc exisiimes crucem a l i quid per seposse. Non euim simpliciler cruxservavil, sed crux ipsius.

bive quae in lerra, tive quie in cctlis sunL Qnae in

, .
terra quidt-ui sunl, mvrao : quilibet enim et secum
*
ipse, ei cum aliis dissidebal, el ipsi atigelica vita3
, ,
hostes cramas. Quae vero sunt in coelis, quoaiodo?
. Terra a coelo discissa cst, e* bominibas bosies facti
, :; ' , sunl angeli, cum videretil Dominum snum injorta
;
aflici: propterea et ad eupplkium mitlebantur, uc
,
, ; , adversus Davidem , ul advcrstis Sodomilas , u i
-JTi..
V
.
_ \
. \ Z J (
.

n
.~u~
u
G:I:.._

. 1
_

,
l
-
in .valle
ploraius.
Filius >giiur bominem
ad coelos
. ,
ducens, qni umnicus, qui hostiserai, eiiam angelos
, , ,
snper terram concinenies conspici fecil, acquemlibct
$,
fidelium comilanies. Yidetur auiem niibi el Pauhis
. propierca rapias esse, ui doceretur quemadmodum
, *
bomines esseul in COBID, el quod Filius illuc susce , ; .
pius sit. In rebus igitur lerrestribus daplex pax est,
,
ci respeclu coeleslium, el respeclu sui ipsoruui: in
coelesiibus vero aitnplex. Nubiscum enim deinceps
, *
fcedas percusserunt, Ixianiurque super lam mullo. ; , rum salute. Qui igilur per angelos, 0 Colossenses,
. '
dicilis vos reconciliari ? Taaluai enim abesl u l iili
, , ;
IIOS reconciliarini, ut el iuiuiici nobis fuerint: et

,
nisi ille nos illis recoaciliassel, non babuissemus

/ ; , - 1) pacem
.
. VERS. 21. El vos eum esseiit aliquando alienati,

el inimici sensu, in operibus malit. Supra dixit, nos

, 7.
sub poteslate tenebmrum fuisse : uuac pergil aiBr ,
mare, quod menie ac eensu hosles fueriuiua, nou
, ,
idem diceas, verum, ne illa audiens, existimes ne , * , ;
ccssitaiem esse, inferl baec, ut osleudal quod tadi , ,
gnos eiiam reconciliaiione dignatus sit. Qui enliti
.
neceseario afllictionem malumque suslinet, digmn
, ; ,
esl miseraiione : qui vero suapte sjKrnle, Oiiiiim
. ; , , :, '
k

, f

i II Rtv;. xxiv i 7 .

Gen. xix,

i5.

Variffi lectiones.
' .

; .

e t

PATROL. G R . C X X i V .

; 0.
39

1227

TITEOPHYLACTI BULGARIJE

ARCHIEP.

12?

meielur. Nos igilur, iaquii, uoa iavilos, ueqne , ' .

coactos, sed volunlarios, adeoque sponte ab co rc
, , silicDies, ac prorsus iadignos, reconciliavii. llaec an. , ^tem dicil, quia coelesiium memiuerai, innuens, quod
,
omnis iniuiicilia, non ex supemis, veruni ex nobis
, ' * .
babneril exordium : siquidem /jflfcbngeti volcbanl,
, .
cl Dcus, vos aulem noluistis. Propterea non dixil , , , ' \
inimicos simpliciler, sed, Abalienalos, hoc est, non , ,
exspectanies rediium. Iaimici eoim cralis scnso,
. " , |
sive menie, boc esl volunlate ac proposilo : neque
. , \
micusque taniummodo malum exlendebatur, verura
, ,
v\ ii) operibus mulis, boc csi, ei bostes eralis, et quae
, \
.
bosiium cranl agebaiis. Per iiaec auiem omnia indi ,
cat, quod angeli potuerinl neque persuailcre
, ,
nobis, neque liberare a diabolo, qaippe qui el ipsi
, iuimici nobis essent, el nondam is ligaius essei qui
. \ , .7
nos delinebat. Christus autem et forlem bgavii, ot
.
nobis ab eo deficere persuasil.
%

9 9

VERS. 22. Nunc aulem reconcxUaml in corpore

carnis suw per mortem. Rursus rcconciliaiionis mociuin ponii, nempe quod in corpore. Quomodo? flagrisne tanlum cscsus, vel colapbis verbcratus? Non ;
vcrum eliam lurpissiina simul niorte moriens.

.
, . ;
, |&; *
.

Vl exliiberet $ sanctas ei immetuiatot et trre*

preheniibiUs coram ipso. Rursua aliud beaeficiuui
pooit, el quod supra recensuit, ettm dicerel: Ei qxi
not sttfficientet rtddidit, idein et nanc dicit. Non
eiiioi noe Hberavil laatam, inqail, a peccaiis, venim
elium sanctiiicatiaflfiin nobis impertiit, tion vulgarem, Bed coram ipso vateulam, ei itnmaculatain, et G
irreprebensibitero, ita ut a nobis ne niiniaa qnklein
rcprebensione digimm quhidam iransigaiar*
Via. 4 3 . Si lumen permneii$ in fide. Qnia iotum Fdio allribaii, ut qtii baeo sna nione transeger i l , ne dicant: In poslerum non esi latoribue
aoslris: a i l , Necessum esi, in (ide perseverare. Qnare
stgnes sitrs, neque rehibainini.

.
, ,
, .
, , , *
, ,
, \ ,
.

Fvndati ei ttabilet et hmobiUt spe Evangelii.

Quia aliquts permanerc , et tnlerira latm^ti
conculi, infcrl, Fnndati et iiabiles, hoc est, non
concussi : nac boc solmu, scd n permofi qtiidcm.
Nihil, iaquit, grave a vobift postttl*, sed ne iransferamlni a Christo : ille enim est pcs Evangelii, et
quolqool aaiplectunlur Efangelilim, m ipsum sperare debeat, ceu eum qui pacem fecerit. Proinde
qui angelis pacem ascribit, a Chrisio est amolus.
In virtulB quldem lieri non potest non tomnroveatur, saltem aKqnantolnim : in flrde atrtein, possibile sf. llaque lnbil gt-are posiulat.

,
.

, , * , :* ,
. , , ,
. ,
, \
, ' , :
* \ "
, .

.
.

Qund audivisth, quod prwdicalum esl in universa

creaiura qua; sub C02I0 est. Colosscuses primos proferl lesles, dtinde uirivcrsuni lerraruin orbcai. Nec
dixii, Quod praedi aiur, sed Quod prcedicaium est,

.
, .
, , , ,

.
, ,
, ,
, .
, .

Vari lectiones.
f l

* 0.

( .

9 7

ti

E X r O S m O I N EPIST. AD COLOSS. - C A P . .

29

Ja

,c

. " lioc est, quod jam creditu:n csl. 4 7 5 ' <P ptuton
afficitis el vos, el omnes alios lioniinos, si allicr
credftis.
05 .
Cujus faclus tum ego Paulus miniiler. Alquc lioc
,
ad auclorilafem Evangelii facit, Paulum ipsum csse
. ,
preconem. Ingcns enim ejus nomen erat; uipote
, qui apud omnes decanlatas erat, aique jam lerra . ,
rum arbem occupaverat. Ministrum anlem seipsum
dicens, niagis eos 1 credanl compellil. Non eniin
. , ,
mea, inquil, dico, ecd alii mintsiro, Dco videlioel:
, ' ? , . "
ilaque illi credetis.
.
.
YERS. 2 4 . Nunc gaudeo ia pasttonibtis meu pro
/- vobis. Videtur quidem hoc esse inconsequens; est
aulem consequens valdc. Poslquam enlm dixcrai
flov . , ; ,

, sesc faclum Evangclii ininisiritm, a quo non vull

eos cxcidere, menstrat lioc adeo c>ee verum, <it
, ,
pro hoc eiiam paliar : ncc aoliim paiior, inquii,
,
vtruin Lctor etiam in affliciionilHis. Aflliciioaes au .
icin hae mene pro vobis suni, ut vos jiivarc queam.

,
.
'>, .

.
,,

. ,
,
, ' ,
. " ,
; "
, C
, *
,
,
, .
, ,
.
*,
,
,
: .
,
.
1

El adiwpleo ea qua desunt patsionum Christi t/t

carne mea. Videiur osleutaloria. aiqiw arrogaaiia
bic sermo esse : alqui non est; eaiinvero mulia
refertus esl erga Gbrislum dileciione. Nam eis vult
persuadere, quod Christus eliam pro iis bodie paliaiar, ei quod per oos apostoles non esiis adducii,
sed per Uluai, etiamsi nos isla faciamus. Quid i g i tur facilis resilienias ab eo, qui eiiam poel mortem
pro vobia pericula subcat ? Quod vero ait, esl l i u jusmodi : Si adbac deberet paii pro nobis Cbrisius,
abiissct aaieoa, nec reddidissel debilum, ego boc
reddo: quemaduioduai st duce exereitas abeuni^
subimperalor pro pbalange diniicaas , Ulius locum
consiiiulus, vulncra ipsius recipiau Propterea et
, boc esl defeUus, dixit, ul oslendal,
quod exisliraet $e nondtmi omnia passum essc.
Adro, iuqnii, -ddigil vos, ul lauquam ea snflkianl
priorcs pasbioues ei alOiciioncs, posi juorlem eliaui
paiiaiur in mco corpore : nonduai cniiu coulcnm
et JOI le, sed adbuc 'mninicra facU. Nou igitur
seipsoa) allollens, Paubig bax d k i t , sed monsirare
volens quod Cbristus eiiauiuuai pro ipsis curaia
gerai.

,
Pro cotpore iptius, qw*d est Eccletia. Quia dixe<rta. , , ' ^ r a i , Eliamsi ego paiior, Chiisli tamen sunl affli ,
ctkmee, Odem baie aermoni facit, ioqniens, Pro
, ,
corpore ejus basc ftunt. Noliie igHur paiare fasiuo* . saui esse serHioneia, vernai eoai, qui uoa dedigua ,
lus est sibi copulare Ecclesiam, credile eiiamnum
",
pro ipsa paii in earae mea. Si igUur corpus Christi
.
Eccleaia efrl, eique coBJuncia esl, qui capui ei,
,
quomodo vos angeloa in medium proferiis, ditseca*, ,
lieque imtlatam ?
** ;
4 7 Q VERS. 2 5 . Cuju$ fttu$ $um e* miniiter.
.

VariaB lecliones.
M

. .
.
. -

1231

THEOPHYLACTI BULGAMJB

ARCHIEP.

1232

Ouendil quod uibil ipse per sosc feceiil, siqmdem , Irct.

minisler esl. Si autein ego sum minister, qtiomodo
, : ;
angclo* produtilis iuimslros?
Seov T]{V
Secundum dispensationem Dei, qua daia esl mihi
.
in FOS, u/ impleam verbum Dei. Dispensationem Doi,
> fj
,
ycl hoc ilicit, Quod ipse in couluni assumptus nos
,
liic reliquerit praedicare verbum, ne voe lanqnam
. " ,
drrclicti desperelis; vel illud ait, Quod propier Iioc

inuxiuic ouinium dispensavit, ul ego essem pcrse, . TJ,
culor Ecclesiaj, IU flde dignus essem pracco; vel
, ,
\
quia Non opera quaesivil, neque virlulcs, sed iidem
. .
ot baplisma. Alque hac est maxima dispcnsalio.
,
; ",

Qnis cnim servalus essel si opcra quaerercntur? Ycl

sinipllciier, Dupemationem Dei datam mihi in vo.t,

, \ lioc est, erga vos qui ex gcnlibus credidislis, graliam dicit t t suflicieiHiam, quam dedil ei Dcus, ul ^ , ,
. ,
illuminrt gentes. Nam lenebris correplo*, elolidos,
,
iiiobedicnies persuadere ut hujusmodi dogmata re ,

cipiatit, IIOM esl Pauli virlutis, scd dispensalionis
. " ,
Dei. Quemadinodum aulem aifliciiones suas Cbrisli
, \ osicndit esse, sic*Dei esse dicii, complere ad ipsos
scrmonem. Cum autem dicil, Implere, oslondil qnod . , aliquid cis dcsit. lnieUige au'en et boc, dispcnsa- , . ,
,
lionetn Dei esse, quod nunc exponalur mjweriuui,
. qwando capaccs facii csiis. Dous enim omma divina
, *
proviiloniia f.icicns, el boc fecil, jnxla riispeosaiio, ,
noin omnino, ulbodte revclarelur mysteriumquando
. "
hoinines boc maxinie arcepluri erant. Proinde vani
, snnl qni bic offenduiiliir, co quod Filius in novis .
simis teitiporibus dicaiur nos adducere.



VERS. 46. Mysterium quod ubscondilum fuii tceeulis et gencralionibu*. Cum dixissel quibus donati , .
, ,

SUUIUS, oslendii ei aliam ampliiicalioncm, nimi . ,

rmii, quod anle nos nemo didicerit. Ac mysierium

iiominni, quod nemo norat pia*ler Deum : nec sini, ', .
,
pliciier Tectuni, sed, Absconditum. Quod autero
, ' ,
.
ait, swculis, hoc tst, perinde qaasi quis dicat, a

,
9

,
1

' ,

principio.
Auac autem manifetlainm est sanciis ejus. Ilaec
esl dispensalio ejus, quod aunc manifesleiur. Non
dixil auleni, iactum est, eed, Manifeslatum est :
verumiamen ne nunc quidesn oiuniljus, scd aanclis
cjus : iiaque eliamnnm adbuc aliis occuhatur. Ne
igilnr vos decipianl i l l i , non enim noverunl.
YER*. 47. Quibus voluit Deus palefacere qua tini D
diviiias glonte mykterii huju* inter gentet. Ne inlerlogcs, cujus tei gralia eolis eanciis manifestalum
cl oinuibus, inlulil, Quibut voluii : velle
autem ipsius non caret ralione. Poluissei dicere
dignis manifeslaluni esse F.vangelium. 4 7 7
iuavuli eoe lanquain gratiae obnoxios mediocria sapere poiius, quam tanquam digae coasecuios exlolli. Porro, ei quod faciuni est, pondus apponens,
uun dixit simpliciter, Patefacere gloriam myslerii,
sed, Dmiia gtoria, quas aiaxime in gentibus patcfacla3 suni, pcrinde ac alio in loco dicit ; Gentes

.
, . ,
,
.
,
. "
.
*
.
,

>
. "

, , . .
, *

,
.
,

, , ,
,
.

',

m.

Variee leciiones.
7

EXPOSITIO 1N EPIST. AD COLOSS. CAP. T.

1233

itTii

, ' ,

. " ,
, *,
, ,
> . '
.

, , ,,

.

vero super misericordia honorare Deum. Id quod in

aliis qutdeai eiiam apparei, non tamen ueque adeo,
qwanlum ia iis, qui lapidibus slupidioree, lapideset
serpenles adorant. Quod perinde est, ac si quis
canem scabiosum et famelicum, el qai moveri non
possil, accipiens, homineai ex eo faciai, aique in
regium solium collocet, majori afficiendus gloria
videbitur, quam si homini medtoeriler pemiria laboranii ba3c exbibuissei. Eelle antera dixii, Mytterii
hujus. Sunl eaim el alia mysleria : cseterutn boc
rcvcra mysterium est, quod nemo norat, quod praster communem consueludincm ei cxspecuiionem
est, nempe, quod genies asaumendse eranl

" , \ .
, , , ,

Qui est CUristut in nobi$, $pet glorim. Interprelaas

quid sinl Ope$ illae, el qutd Mytleriuw, Chrietus,
iuquit, sive Chrisli eognilio, qui est in vobis. Cum
prxconiis auleai el laudibas hoc ponil, u l ipsos
magis alltahal. Si entm Ghristus in vobis, quomodo
augelos benefactores aeserilis? Spes aulem glorias
esl, quod pcr eum speramus sempiternam nos consccuturos gloriam ; vel quod spes nostra celebris,
cl quas nos nou pudefacial, sil Gbrislas.
YERS. 48. Quem nos denunliamus. Nos, uou angeli. Quomodo igiiur illos minislros babclis? Euiphatice aulem dixit, Denuniiamus, a supernis ip&tu
videlicel deducentes.
Admonenlei omnem hominem, ac docenle omnem
hominm. Non cum inipeiio, neque necessilaie :
nam el hoc divinae esl benignitalis, non lyranuice
adduci qncmpiam, verum cuin admonilioue el doclrina. Inleiliges auiem admonilioaem de operibas; doclriaam vero, de dognialibus.
In omni tapieniia. Talia eaim posse docere, omni
sapienlia opus babel, lum ea quae esl Scriplura,
lum ea quae aumilar a raiione aique argumeniis,
et ea quae discilur ab ipsis Gracis, perinde ac Alhenienses instituebal ab ara.
Ul exhibeamu$ omnem liominem ( in
Chrhto Je$u. Quid dicis? omnero bomiaein? Na?,
inquil, hoc conamur. Si vero non conlingai, nibil
ad nos. Perieclum aulem, uon in lege, neque in a.igeiiu, sed ia Gbrislo Jesu, boc esl, in coguiiione
Ghrislt: illud eaim noa esi pcrfeclmn.
VERS. 40- ln quod el laboro ceriam. Noa fuil COIIleulus laboris vocabalo, sed apposuil , 4 7 8 C* ~
<, u l ostendal vigilaniiam atqtie exaciaiu vicius
rationem, atiaque' iiidera quaecunque smit certanlium. Quod si igtiur ego laboro pro vesiris bonis,
quanio poiius vos?
Secundum operalionem epu, quce operatur in me
in potentia. Poslquain dixit, Laboro, oslendit boc
divinuin esse. Qai ctiim me fortem ad boc facti,
perspicuum esi qaod hoc vull : quemadiiiodinn in
prtncipio dixit, Per voluntatem Dei Apottolu*. Ostcndil aulem per boc, quod mulli etiain pagucni adversiis ipsum. Tonc euiai magis apparet ei conspicua
fil poletilia Dei, quaudo uiulli fuerim advcisarii

, , ,
. ,
. ,
; >
t , ' ^
.
" . ,
; , ,
.

,
.

,
, - Q
.
? /: .
. *
, ,
, ,
, .

1 0

"

.
; ;
, , . ,
. < > , ,
, ' < , ;
. .
.
, , *^
, ,
, .
,
;
,
. , *,| .
, *

, ,
.
, .

Yaria) lectiones.
). \ ;. . .

1 0

. .

1233

THEOPHYLACTi B U L O A R L K A R C B I E P .
CAPLT il-

1338

V K K S . . Voto auiem vo# scire qna.em totticitttdinem haBtvm pro vcbis, et pro lis qui mnt Laodicem,
4i quicunqu* non videmni faciem mam in tarn*.
Aggtvaeuruadogma et instituiionem, Ingentcm priiis
iileeliouie suae affectiim ob oculos ponit, ut ee sil
gratior, et faeiJius recipiaiur. Ceria entai, inquit,
cl anxhis gam pro vobis. onnectll autem tpsis et
Laodiceases, alioeque gimplicitcr, c scilieel turbeniur, ptjtant& boc esse ipsorum imbeciMiUitis.
Qnamobrem vero aniinses? Namquid nes condemuastPropterca, iaquii, quod noi> videriils fjciem
meam. Adjeciiauiem, JII tarne, mirifice monstrans,
quod nuncptam non Spiiiiu eum iniuereninr.

, .
,
, .
, , .
, , ,
"
; * ; ,
, . ,
, ^,
/

V E R S . 9. C/l ttttfofafrouem aecipiant corda eorum,

<*NM /iieri;)/ tonslructi fri charilale. Deincepe aggrc<faer dogma, ilfoaqae aaspicalur, non accusans
eos, neque plane aecusaiioa* tiberaits. Hic amem
redditio. Ego, i u q i i i l , seUiciludiaein babeo :
quamobreui? Ne diveraa sapiant, verum consihuaatur conjunganliirqne omnee in unam Adem. Quomodo?No neeesaitatt aut violenlia, sed in cliarilaie. Hoc aiiUnn dixit, qnaci baereses eiiam scbiarnata paiiaui.
Ei in omnez ditiiia urikudini* inieiieeiu$. Iloc
?at, U l de nullo ambiganl, ut tn omttibus abunde
itcddaiur eertior atqtie ftnuetur inteileclus ipsonim,
boo esl, myslcrii cognitio. Noa dixit auten in d i vUias sbnpiiciter, sed, 7 omne$ dhUia$. Novi saut,
HrquU, quod vabis ioleUeclos ail ad myitcriuHi, ve-
rmii ceriiladinen intelleclus bojas diviiein quasro
Vi vobis. Vel cam mtellettu voko vos eeriiiicari, noa
teinere, el sioe raiione.

g " , . "
',, ,
. .
! ; ,

. ; , - '
. > ,
.

]
. , %
, "
, ,
. , , ,

**? *&r* .
, ,
,
. ",

,
.

.

; ,
.

VER. 3. 1* quo tunt omnet thttauri tapienlfa
4 7 ^ *ei*nti* abteondiiu Jpae solus, inquil, om- .
, ia novu. Qaod si ipae solus sapteas, sapleoter igi , ,
tur in oovissinjw temporibus veaii, el iton oliin, ao
. ,
frustra nonaulli demenlea islbuc carpnat. Cum d i *,
, ,
cit, Thesaurot, copiam osiendit: cutn, , ni ipsuai latere : cam, Abutndiii, qaOtl soius ipse ^ , , ,
; , '
uoveril, et ab tpao aapienlia et cognitio peleada eo,
. " , ,
Obsarva bic, etiamei videaiar magiiam aliqutd da

cere, boc lamtti ob wwpdkiores, se damiueiido, 41
, , . lisque obsecundando, dixii, ln quo tunt the$auri
.
v i d e l i n i . N a U sapiealia ipsa, e i ipaa eorgnitio.
Tovrc ,
VEHS 4. Uoc auitm dk#, ut ntmo voidecipial pro*
.
, ,
bQbililiUe termo*i$. Hoa dixi, biquit, qaod Cbri&laa
6 , {.
*olaa omnia uovil,
qais vobie imponal. Quid
, ; ,
eniiu si persuatjbiliter dicai ? NUHI HOVII, ac re .
vera asl deceptio boa lotiim, ei iaania sopbi/ / i uinitwnem mytUrn Dei 61 Palth CkrhtL Quid
ven* myslerium Dei st? Quod per Firmni Dei uccessus fiat ad Palrcm, el non per augclos.

Miiala.

Vari lectiones.
1 1

1 1

1 3

1237

EXFOSITIO 1N EPIST. AD COLOSS. CAP. I I .

.
,
6 .
\ *

Ganden$ ei xideni ordinem vestrum, et firmatnen*

tum ejus, quos in Chrislo est fidei veHra. Hoc esi,
bonam ordinaiionem vestram. Non solnm enim nou
cecidistis, sed ne ordinaiionem quideni veslram
qtiispiam confudil, solidamquc fidem veslram. Ut
eaim in acie mililari bona ordinis collocalto pha*
langem firmam eflicit: sic ei in Ecclesia quando
boiiug ordo fuerit, charilate onmia constiluenle,
ei secl abeint, lunc fit soliditas ac firmamentum.
Quineliam fides ipsa per sese iirmamenium est,
quac non sinit eogiiationes irrepere, quae ambiguilatem euggerendo concutiunt.

rqc
.
, . ,
' ,
. \
*
, ,
, ,
. " \
* ,
, , .

1&8
Vfcns. 5. Nam $\ carw absens fm, sed ipiritu
vobhcum sum. Conseqtieus erat dicere, Eiei enim
earne absum, spiritu lanien video tinpostores: is
6 in eticomium verlh sermonein. Audi ergo:

VERS. 6. Sicut ergo accepitlis Chriuum Jetum

Dominnm. Wihil novi iotrodiicimus, sed quod accepistis, illud eliam exigimus rursus, Doiuimim Jesuai Cbristum, non angelos.
In ip$o ambulaie. Ipee enim cst via pcrducens
0 8 ad Patrem. Non in aiigdis antbulale : itla etthn
via o non perdiicil.

.
, '
, ,
, .
.


. *
;
.
u

.
, ,
\ , .
^ .

VERS. 7. Radicaii. Hoo estf, tmpermulabililrr

manenlee, et non alias quideai in Cbrieto, alias
veroio aiigeHs. Qaod caiat radices egU, tratisfcrii
nuaquaiH potertt.

.
; Q
, ,
, .

.
, '
,
. ,
, ,
.

Et tvtptrmdificati in ipia. Ostpndii eos ceeidisse,

adeo ui epus baberem euperaedificatione, boc est
setunda elruclura super fundamenlum Cbrisluin.
Ei confirmati in fide. Hoc esl, consianler contineuies Cbrisuim per iidero, non per raliocinatioues
4 persuasibiles eerntones. Narn aedi{kinm, eiiamsi
itindanienlo suprapositum sil, si non flrmiter con8t6iol, lubrieum est et fallax.

.
, ,
,
, . ,
,

, .
,
, ,
|) , ,
,
.

, ,
'
.
.

, ,
. -

e t

4 8 0 Sfctt* didicislis, abundantes in ip$a in gta *

tiutum adione. Rursus Sicut ponil, ut, si nibil aliud,
ip84 eeipeos vereaniar. Quod igtlur ait, Sicul didichii$, veluti quoddam fundamenium e s i : Abundare
varo hoc est, nempe saperaBdificatio. InsliuiUonee
enirn priojaclas iraaggrdi non oporiet, veram in
Yy ipsis poliae progredi otquc contendere, u l xiuiium
quiddam in fide demonelremus, gralias agenl^s Oeo
qood noe tali gralia dignalus est, l aoo nobia ipsis
progrcssum ascribeales.
. 8. Vidtte ne quu to$ depredelur. F r asl,
clawlUura sabit, perfodii infeme parieiee vestros
clanculum, u i spolicl ac deprsedeiur meniem veslraiu icavele igtiur.
Per phitosophiem inanem fallaaam. Ostcnditviam por quara vnil fur, ipsam mmpe pbilosopbiaia. Quia vero grave videtur pbilosophix voca-

Varice lectiones.
u

,5

: .

1239

1240

TBEOPIIYLACTI BULGARMf A R C M E P .

bulum, adjecil, Ei inanem fallaciam. Est enim el ; ,

.
Irana decepiio, de qua Jeremias d k i l : Dectpuli me
" , "
Domtne, ac deceplut sum : quali et Jacob iaipo ; , , .
ncre videlur Esau, quse neque deceptio esl vo "
(anda, sed dispeasalio .
, ' .

. ;
Secundum traditwnem hominum. Animadvcrtis
; " umle sil deceplio? Neinpe, quod biimanx radocina. I ,
liones inlcrveniuut. Propierea ei baereses dicuntur,

,
quia bomiuiiin suntopiiiioiies. Cliristi.tnoium autoin
. :
fidcs uou esl bumauum dogma : pioptcre ncquc
.
lale nonien assequeiur.
Secundum ekmenla mundi. Roprebenderc iticipil
.
deincrpj dieruiu obscrvaiioneiu, clemettla imifidi,
,
solein lunamqiw dicens, per qo& videutur dics boc
, , , vel illo modo ?e babere. Nee d i x i i , Dierum obser .
v.itiones, sed n.undi lotitis mem tiii, ul vilitaleni !, < ,
tjtis abuude demousirei. Si eiiim mundus lolus u i , ^
bii esl, iuulto iuagis clenieola.
. ,
.
El non lecundum Chritlum. Quod si vel maxinie
. , ,
lcerel, inquil, partim Cbrislo, pariim vero demen 1 \ \
weiitis servire, ne sic quidem mos illis erai gercn ,
du$ : DUOC vero prorsua vos a Cbrislo iransfer.mi.
..
Observaiiotics auiein hujuamodi non lanluni Grarac
,
fuerunl, verum eliani Judaics : illae qaidem a pbi , ?
fesopbia, Utae vero Judaicae a lege.
, .
%

VEIIS. 9.Quiain ipkoinhabitat omnis pUmtudodivinitati$ corporaliter. Hoc esl, siquid cst Deus Verbum, in ipso habital. Ne autem, cum audis, Uabiluvil, exi*liiiies quod ageretur et impcllerelur, si- ^
cul propbela? (comatorabatur eniro in illis Detts,
juxla illud : InJiabitabo iu iptit, et inambulabo ),
a jecii Corporalilex : boc cst, nonoperatio quaalam,
vcruni ^tibgJantia, ac veluli incorporalus et una byposlasis cx&islens 4 8 1
assniQplo. V t l buac
ad modum juxia divi Cyrilli senlentiani : perinde
ac ia corpore hiimoraUir anima : iininoralur autetn
ipsa corpori essenlialilcr ei indivisibiliier, ac citra
uiisturain. Cseieruir. ipsa quidem anima per aiorlcai a corpore eeparaiur, Deus autem Verbum miuquani ab assuiupia carne eeparatua esi, verum in
sepulcro etiain aderat, ipsam incorruptibilein servans, anjinacque apud iiiferoa aderat, prsedicans,
aive donaos caplivis rentissionem : et omnino con-

"
.
,
, . ,
", ,
( , ,
)
, <' , ,
,
. " ,
, )
: :,
. '

,
, , \
^ , ,
"
, ,
Hinclio eral ulnuw|uc, animae videlicet et corpo- xy ,
r\s, etiaro quando volualaria ejiia morte dissociaia
sraat.
.*\.

Y E R S . 10. Et esiis in ipio repUti. Papa?! Quid d i ! , x\i l Nihil minue babeiis quam ipse, verum et vos
t ,
divinitale impleii esiia: veruratamen in ipso, boc
, .
est, per assuaipliooem. Cum enim nalura aosira
,
Deo copulaia eat, nos eiiam in ipso divinae itatur
>.
. tacli aumus participcs. Ubique enim Paulus virll
^ ,
HOS proxime Cbrielani adducere, veluti cum d i c i t :


Simul excitavits consedere fecit in cceUslibui in
0 X 1m

Jerem. xx, 7.

Gcn. xxvn, 28.

I I Cor. , 16.
Varia? lectiones..

1 7

/.

' J

1241

EXPOSITIO 1N EPIST. AI) COLOSS. -

CAP. I I

1242

* , , - Ckrhio : el, Si suititumus, conregnabhnuietiam q :

ei cobaeredes vocal r.

.
"
Qui e*t capui oiroti* principatu* poteitaiii. Non
. . , ',
vcluii bomousium capni ipsum ponit, ed, ut supra,
; , . ,
laitquam catisam. Qui igilurhoc dimtsso ad ange ,
;
los accitrriiis, quorom captii ille esl? Nain per liaec

omnia opinionci illonim de augelis perfodil ac dc .
molilur.
<J>
VEBS. 11. /n quo circumciti e&tis circumcitione
. ,
non manu facla. Admirandum beneficium auubl,
.
quod in Chriso circumcisi eslis. Non enim manus
,
bomtiiis adducit circumcisionein hanc, $ed Sphi
* , ' lus : cl uon parietn, sed lolum bomitiem circuni.
eidit.
tT\
_.
/ H exspoliatione
corpori* pcccatorum carnit, ...in
, . ^ crrcumchxone Chritti. III qutdcm exuebaiur mem , - bniin percirciimcisioncin, carneo tegumento nblalo:

bic vero exuil corptis nostntin peccata qua? pcr
, faraem pcrflciinua. Tali aiiteni circumcisioue noti
.
lex, sed Cbrisluscireuiiicidil in baptisrimU, exticng
, * nos a veiere viia pcecatis obnoxia, adeoque p r o r , - sus camali.
,
.
"
YERS. 12. Consepulti iptiin baplhmate. Quod cir , ,
cumcisionem vocavit, id nunc sepulmrani appollai,
. ^ majus quiddam ipsa circumcisio ie exbibeits. Nam
, * . quod circuuTcisum erai, non abjiciebahir, sed pe , r i i i el corruptum esl. Qui igilur bapiismaie ablni lur, confcepelitnr Gbrtslo, per irinam submersionein
, Q irittin dierum Doniiai sepubiirani sigmficans, et
.
emorieus quod ad velerem el peccabiicin Iioniinem
9

atliuei.

/n qno et reiurrexittit fidem operalionis Dei,

qui iuscilavit illum morivis. 4 8 2
*l
"
. ,
pultura, verutn eltam guscilalio esi baptisma. Qo. ; .
modo? Per fidem. Credenles enim quod Deua pos , ,
sii excitare, atque hojus rei indicium babenles,
/ ,
qnod Cbrisium extitaveril ex moriuis, sic surrexi
imi el nos geaiina raiioae; lum quod resurrecdo, ,
nem speraatee, jam videmur hancas9ecuii, eiianiei

fufura sit : lutn quod spirtlualiter interea>piio .
nrm operum peccali abjcceriimis : id quod potias
.
infcrt.
\ "
,
YERS. 1 3 . El roi, qni morlul Vf/tclti*/prr . ",
D pu corms vestra\convhificavit cumtpio. Cbrietiw,
i n q u i l , caai corporalem roortem snsiiiiw^eeel, vi%i . , ,
, > ,
ficatus est a Paire, non quod ipse non potnertl
, '
sripsum viviflcare, sed quod onniia ad Paircin re " . : 1
feraiuur. Nam qaod ipec se excilatit, a i l : / < ,
bu$ diebus excitabo lemplum * : ei ileruin, Exhibuit
- \ , , , ;Mipsum, i n q u i l , viventem post pas$ionem . Yos au.
;
leai peccaiorum morieni sustinenies, ac pRrpmium
, ,
babentes, hoc est, raultom c aiipcrfliinm c a m a l e m
,
affcctuni gercules, qni \os occidebat, convivifirali*
/, ,
csiis ciim Cbrisio. Ijt cniui is corpore resurrexk,
N

pEpbca. , 6.

1 1

11 Tiin. , 12.

/. .

1 1

' Hom. , 17.

Joan. , 10

Varia; lccliones.
" ;..; . ** ^ .

Arl. i , 5.

| m l

s e

1243

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

124*

consiinilcin ad mftdum voa splrilu : mufgeaius , * ,

*
lamen el corpnre, ivcns auUm iitagnni itle Joan.
m*s mortetn iiiieJHgemhiiu hidical. Pcopler d-lictn
. iiiin, iiiquil, sub coiidenthaiioue morli p-iii
, ,
eralis.
.
/
7

.
i)onans twbh omnia delieia* Quae mort n> faciehaiii. Yide auieni quilias nos digtios, qtiouiodo l i - * " . "
, .
b<*ravif.
VERS. \i. Deltnt quod adiersum not etat chiro\&
'
&?
'C
graphum per decreUi, quod erat contrariuin uobit. ,

. ,
Q lia dixerat, Oviiuvil nobis, ue pulares quod dimi-
, ,
4*rii ea, hic tamm m iuanereni el apparereoi :
\, , ,
Non, in juil, nou hoc, sed dclevil, Iioc esl cxscul* , , .
psiu CliH-o^r^phum JKilem itiudligcoius vel coufes , aionetn quai* laraeliiictie ipse scripeil, cum & , -
diierel nd WOMNI : Omnia qniecunque dixit Oeus, , ^
*
fuciemus el audientu* VH! fce lus qitod pepigii
,
Domiiius ciiii Ad.iuo, Quocunqnc, iiiquieug, di$
', ( f &r . .

tderia, morieri$ . lloc euiiu veluli cbirograpbum

;, , \
rciiuebal diubolus, aiquo boc ipsum nobis rcatiiil,
, *
sineiis nos emerg<>re : jus euim babebal. lloc
.
,
dtdeni Cbrisius per decreta, boc est, per fidem : *,
enim per opera, verum }>er bdei doguuJahoc
.
aoluuiiii e.si.
Aique ipsum tulit de medio, afligent illud cmcu
Kal kx ,

N< n isiud (?xbcuipsii U i u u m i i i o i l o , veruui ciiawi c

.
, /.4
ii edio aujiulii, boo esl, fecil nc apparerel. - &\ , ,
que iiobis dedil, neque ipse c i i U o d m l , sed aUigemi , ipsiiut cruci, dilai:eravii: quod remiuetiiU L-SI CIIIM ^ , , .
gaidio. Siquideut onnies eramus obuoxii peccaiU
^^*
i po3ii;c : ipse aulem, in quem nullum peccaUiui
# adebat, puuiius pro nobis, HI crurc dduil ac sutiu- * , \ *
l i i pcccaiuui ac suppliciuui: 4 8 3
'fi
^ .
chirugrapbMin dirupit.
r o

t ?

i l , i c

l t l i r

VKRS.
ExspQtiansprincipatui ei potestates. Dialk)iica poUMiiiati dicil, qiiamloquidetii ea*> buiuana nalura indiieial : vel quLa ipc fa^lus, Uuquam
aiisam liabebai boc ipsuiu, quod bomo esael : exuil
aiisaiH, id , iriepnbeusi^ilis invejihie Cbl priuctpalibusei poiesiaiibus. Klsi eiiim |iec< airiceui
iiaunam assuiHpserit, ciira lameu peccaUim. Oiaotre autem possis isluc sic d i r i : Diabolus perduo
b:rc doininabatur in bumanuin naturani, volnpla6 s d b e t

,
,
, ,
;.
\ , '/'
. * * *
-

aupie doiorem. Dominus igilur pro- , \ .

,
pUr boc liuinanain iiatiiram assuineas, ut pro
\
iMkds dimicei a Uersus priucipalus c l p<itcsiaies
,
jus : dicerc pra?l4*rinitlo quod proliims iu princi , ,
pio assuuipiioiU sauclac caniis SUUJ has sauciaver.t,
, ;
citra voluptalem conceplus, aique cilra dolorem
: quiaciiaiu poslquam aalus eseei, jamqae \ ,
a olevissel, ac in viruni crevissei, tcntalus osi qui- *<>
, :, , i!cm a voluplaiis iuescalionibus prins in monte ;
, , ' .'leulalus esi, inquani a gula, ab opum amorc el
, \ .
inatii gloria, bosle coram ipsum invadenie, ac \'n i i
l^.xod. xix, 8.
* Gen. , 16
Yarije lecliones
.
.
.^ . , - . " . " . * .
.

, !

1 1

, e

3 1

t T

1245

EXPOSITIO 1N EPIST. AD COLOSS. 1 1

6 -

, \
, ' *
. ,
\ ,
. ' ;
& , .
,
, , .
1 1

CAP. I I .

1246

pro nobis. Deinde eura lenlalor doloria wacbina*

memis in proxinii odium pervertere niiebalur, do~
lum ei necleus per Pharisxos et Scribas, atque per
eos qui ab ipeo benciicium accipiebaal: aon poiuit
auieni hoc efficere. Taadeni vero cnici aflixii, forlissimam machiuam admovcns. Atqui Domious adco
nou concedebal ei' quae volebat, u l ei pro cruafigemibus orarci. Hunc ilaque ad rooduju i i i cruce
pcrfectissimc spoliavii priiicipaius el potesiates,
nobisj spoliationem bauc arquireus aiqoe oomparans, qni bisce induii eratims, qaippe quia aalutae
noslne cou&ore enu.

{\. , Otientavit palam. Ilnc e*t indecoros esse fecit.

. Nnnquant cuii adeo padefactaa asl dinb<rlu<. Ex ;. , epeclans emm ipse ChrtaUun tewri*, qaos alios ha . ,
bail, aroisit. Palam autem. id ost publfee, cun, , , .
ctis ceraenlibHS. Orania euim ftcieH diabolus, si
, ,
poluisset, ut pereuaderei bomnribui, Cbiisium tion
, . ^
esse naorlUMin. Ilaec enim ingene ipeius fufi Mrngr*
, ,
ac dissoluiio, homiaem omiris peccali expertein
. \ morii snbjfcere. Qnamobrem bniumeras baereses
,
hie xeitavit, quae mortcm Ipsins ficlUiam esse do '* cer< at. Proplerea Domimis morluus
palatn, non
, reeurrexit atitem palam. Nani resurrectioni cjus

futurum eliam tempus teatiniomtiin dicturuni e r i l :
; * ,
moriis auiem, aliud lentpus, quam quod lum fitit
, .
teslis esse non potuft.
t

. ,
:.
, - ^
, , 6* . ,
, *, ,
. ,* , ' * : ;

Trfumphan* itlos in ipia. Iloc esi, in rmcc daiiiioacs pro^lratos monslrans. Triumpbiis eniin diciiur,
cum quis p a r t a 4 8 4
bosiibus vicioria reversus,
jKiblicam pompam duxeril, dcvb tos bo>tcsomnibus
vinctos oslendens. In cruce igiiur tropjuuin slaInens Domtiius, taiiqnam in publico tbeairo Graecorum, Roinaiioriim, Judaeorum, de damonibus
triiiinpba-vil. Si igitur angeli pro nobis baudqua*
qtraiu suut passt, sed Ciiristns, qnoaiodo per illos
affirmatis vos esse perductos ?
3

YERS. 1 6 . Nemo ergo vosjudicel tnc'wo a*t potu,

,
(iut
in partt diei fesii, uut neomeuice, aul Sabbato, , JJ ,
.
rum. Ilacicnus obscure dixit, Ne quii vos deprw
deiur : nuuc vero apertius idein a g i i , posiquaai be
,
neficia ejus recensait. Si enim talia taniaque eslis.
. asseculi, quid rebus vos exiguis obnoxios faciiis ?
, \,
; , Ne Igitur susliaealis, ul quisquam vos coudeumel,
quta non observeiis Judaicas cxrenionias ia cibia
65,
et polu. Per boc aulein commendal jameos, quipp^
.
quia Judaica isia dissolvaut. ln parte aulem dici
, .
festi, inquit, quasi non loiam aasi fuisseni f slivi , , . , ' ,
laiem observare. Eisi eniui Sablialumrel.brare. i ,
.
non exacte lanien facicban! ul qui Cbribiiauisuio
, jam essent dodiii. Oitendil igilur vanaiu csse bu . , jusmodi observaiioneiu, cmu toimu non observe .
tur : ac quod lotum jam inde distruatur. Si caim
bonuni erat, iniegre servari debnii.
" ,

VERS. 17. Quce sunl umbra fuiurarum. Futnra
t

Varia lecliones.
** Ix&iifiv 0 .

3 k

12*7

TilKOPHYLACTI B U L G A R I A ARCIllEP.

12

K o t i Teslamenti bona nomiiiat : fulura enim erant

respeciu Vetcris, quoil lum eral praeslo, suo rnm lempore.
Corpus autem Chrisli. Nemo vos teducat. Qtiidam
hiuapml, Christi, perfectam disiinclionem faeiunl,
ni sil sensus : Veleris Tesiamenti rcs sunl mnbra :
rorpu* auiem, id esl verita3, Christi esf. Protiidr,
Qnid opus est un)bram,praesontr corpoie, obtinm??
Nonnulliaulem sequentibus copul m l , utsic iutelligamns: Corpits autem Chrisii, id csl vos, nemo , boc est, danino aflicial. Nam est, quando aller quidem victoriam obtinel,
alter vero victoriae pramium accipit. Voa igilur v i cisiis diabolum, eoqite superiores facli estix : cur
igilur rursus subjitgatis vos peccaio per legis ob
servaiioncm, quae non poiest justificarc? Et aliier:

; ; . "* ?*
, ,

Eum qui nos detinebal, Chrisius, non lex vicil, et

apndeuinqiii vicloriamest ad< piu6,oporielesse brabeiun, et apud vos, qui esiis corpus C l i r u l i . Qnomodo igilur boc legi attrtbui permiliilis? Esl enim
perspicuum, Judaizeusus, nos adbuc babere legeiu domiaitm noslrum, el per illam servari expeclainus. Si autein lex est umbra, Cbrisli vero res,
rorpus, nos uaibra prius aesuefactos eseeoporl bai.
Meriio igiiur iu uovissimis lemporibua incarnaius
obi, ui nos ad Pairem adduceret.

,
, ,
. //
; ,
, , * . , , &
, , 5
. ' ,
.

4 8 5 Vaas. 18. Volentin humiiiitfe el retigione

aiigetornm, qutB non vtdu ambulans. Poslquain plevii cos indignaiione, osiendens qnod brabeo privenlur, necnon iujuria afficiantur, tunc baereiicum Q
dogtna enanal, Voluiil vos fraudare, inquiens, per
buniiliialera apparenlem. Dicebanl etiim iadignum
esse majesiaie Unigenili, quod per Unigenitum adduccrcumr ad Pairem, esscque majus quam ut
bumanx lenuiiaii convenial. Unde, inquiunl, conimodius esl dicere, quod augeli noslrx addaciioni
inservierint. Hinc aulem angclorum cultuin iutroducebam, ct siniplicioribus persuadebanl, u i iie
adhiberenl aniintim, taaquam iisqui nos servassent.
qui nunquain angelos coaspexeranl, sic de illie
asseverabani, tanquam eos vidissent.

, .
" , , , ' , ,
. ,
'
, \,
.
" , , ,
.
, \
, . ,
, .

Fruttraiiiflatus teniu carnhtua. Fruslra, inquil,

iiiflatiis esl propter islbuc dogaia a carnali sua cogilatione, non spiriiuali. Quoraodoeaim nou caraalis adcoque crassae inenlis eet, aspernari ea quas a ^
Chrisio dina smu? Sic Deu$ mundam dilexit, ut
Filium mum darel prohominibui* : ei ilerum, Pro
ipsis ego meipsum sanclifico : et, Animam meam
pono pro ovibus 7 : el, Alias ovet habeo, ei illas me
oporui adducere * : el innumera hujiismodi. Qiii
igitur snpia dixii, ln humilitaie ? De apparenle et
noo vera loquebatur. Aliler: Iniumescunl qaidem,
dociores dogma suum lneules, aec permiueiiles
ul verum doceanltir. Conimendanl aulrm propriiitn
dogma per buiniliiaiem, uon qnain ipsi babetil, &ed

. , \,
, .

* Joan. , 16. 7 Joan. xvn, 19.

.) . 01 , , /,
,
, . "
^ ;
, ?. ,
, , , ,
. ,
#, . ;
,

, ;
,
1

,
;

,
,
* ,
ru>r
- , " ,

.
, ;
. \
. ,
,
*;

Joan. , 16, 17.

Varia lecliones.
" '^

12,9
? E P I S T . AD C0LOSS - CAP. .

, \ . * , i , veluii aseerentes majus esse qunm liominibus conBfsifov ,

veniat, Unigenilum pro nobis occidi.
.
\EBS. 19. Et non lenent caput, ex quo lotum cor ,

<)
pnt nexu$ et coujunctiones subministratum it

,
con$iritctum, crescit in augmcntum Dei. Non contieir . , . net, inquil, qtii hxc Iradil, capul, hoc esl Filiutn.
, , .
Ipse entm esl capul angelorum, veluli Creaior ct
x.- , \ *
Opifex. Insuper toiius etiam Ecclesiae caput est
\ , \
cuin secundum hoc ipsom quidem, lum quatenus
,
corpus ipsius eumus ei membra, ipso nobiecum in
, .
iisdem communicanle. Ex ipso haque tiniversum
\
corpus Ecclesiae et suum esse sitnpliciier habet, et
, . ,
bene esse. Si quisquam ab eo excideril, slalim
. "
periii. Quemadtnodum cnim sensilivua spiritus a
, 1 t cerebro in loium corpus per nervos diffundilur, el
, \
capiie omnis sensus estet moius: bunc ad modiim
\
Ecclesiae corpus a Cbrislo subminutratur, hoc est,
,
,
accipil viiam et angmenlum epiriioale. Quaado au^ . * ;
lem hoc habei?Quando comiruitur, boc esl, con" , ,
nexionem ad ipeum el cum ipso babei. Spirima
.
enim sanctus per nexus et connexiones suppediu
tioneai augmeniidal.Nainsi dissolutuiH 4 8 6
fufril

etdistraclum corpus a capile, cl non consiruaiar, boc
;, \
est, non cowiponalur, ncquaquam Spiriius submini, , ,
siraiio fiet, neque augmeuium Dei, id est, oplinine
, secuitdum Deum converaatioiiis.
, ,
.
17

- ^
VERS. 20. Si mortvi e$ti$ cutn Chrislo ab cle ,

mentis mundi, quid lanquam viventet in mundo dt ; , \ , - cernilii t Per baptisma, inqtiil, commorlui Christo,
,
mortui esti* omni priori viiae, u l non amplius ne
, ipsis quidem clemcnlis servtalia, qaibus antca sub , .
jeclieralis. Qui igitur nunc rtirsus, laaquam prior^m
, , adbuc viiam viventes, subdimini illis? Docemini
enimquod haec dies fortanau sit, illa \ero iafaiisla :
, ^. ,
quae Graecoruni e u n l observationes. Quin et illud
-" .
vide, quomodo lacite eos carpat dicendo, " ; , . Nain inslar pueroruin, inqnii, qui nuper
, . ,
dUcere coeperunl, sedelis, doccndi et institueudi quid
,
facere oportel.
.
V E B S . 2l,22.iV* tetigerii, neque gustavent, neque
, , '
conlreelavfris : quce lunl omnia in inieritttm ipso usu.
. Aliam ipsorum observaiionein reciiai, qnae est in
,
cibis, Judaicam polissimum, queinadniodtim dic, , .
ruui eral Graca. Faslnui auiem dogmaiisiarum
^, ,
deprimens, Non inagna quaedam, inquii, Uxc euni,
, *
sed in corruptionen) desinunl uieiiiibus. Corrupta
. enim in venire, per aecessum dcfluuuU Neque i g i " , ^ . lar prosuat isia per sese, neque obbuni,
^ ' , .
. . ,
- . ;
* ; *,
, . " -

Secundum pr&cepla et doctrinas liominum. Non

sunl divinae insiituliones ha?, verum bominiim niandala. Quid igitur? nonne lexest docirtna Dei? Erat
quidem, cum suo lempere vigerel: bodie aulei aon
csi, cuin lempuscjus expletum esfVel quia corruoi-

Yaria 1<
,

* .

"

i?51

TIIEOPHYLACTl BULOARI.C ARCHIEP.

lil*

pebant eam apud Jndaeos peniores, traililioiies exira * ; , ;

legtMn imponenics, perinde ;tc Cbt islus in Evangelio
, a i i . Vel Grxcoram dogmaia diMioiai.
. "H " .
VERS. 23. Quit snnt rationem quidem hubentia
" sapientice in supeisiitione et humiitate, et in non
, ,

purcendo corpori, non in honove aliquo ad taturila,
tcm caniii. Ilaiioin m babenl sapit*ulia?, nou virlu* ,
, ,
lum, IUM]UC veiiiaien. Yideiur euim is qui hxc
. ;
tnulii, pius aliquis essc, et moderatns, corjmsque
, , Mium jspeniari, propierea < a cibis abslincal.
, . 6 %;
Aiqui Deus corpus bonoravil, cibosqtie dedil, u l
, , ; h
caro illis impleta consisiai, aflVclibusque sponie ' , \
doaiinemr : veium ipsi non uluntur corporc in
;*
bonore, privanies ipsum ei poiesiaiem aufercnles,
, ,
nec pcrimliunl ei ui sua spoute imperium exerceat.
, ^ .
C A P U T

. .
, ,

. , . ,
,
, \ ,
( , ;
,
) , , '
, , &', *
. , \ :, ,

III.

4 8 7 Vi;its. 1, 2 . Igilur $i ctmturrsxittis eum

ChrUio, q tMrmiu $unt qumiu,*bi Chritlin t*t in
dextera J)ei seden: Qua tumm sunlsapiie, non qnat
inper terrem. Cuai dixiasei, Morluienis cum Ciirist*,
pcrbptismavidelicel,aclacite submteUigendutHinnuis<ei, qnod shiiulexciiati estis (bapiismaeniin,
Hi pcr subinersioneii), morteui, sic per etnersionem, resirrrectionem sigitificat), iiuac infert: &i*nrrexuth ttiia eum Chmto, debeiis poslbac ia supernis
csse, ubi ille, ubi non esl observalio : ac coeleslia
sapore. Nam bsc quaj de cibis pracipiaulttr alque
dicbus, lerresiria et corporea euat, nibil aliuui aut

4|

sptriluale babenlia; aiqaideiB lerreoorum lwmmam C

stini ittandala. Non autem contenlus fuit, Superta,
dicere, neque, V bi Ckri$tus 4 : scd ftdjecH, /n dexteia Dt-i tedeiu, qno magis a lerra ooslxum aniliiiim abdtnal.

*
. , ", ,
,
, '>
,
.
, ^ cvf
VERS. 3. Mortui tnim ettit, ti/ abtcon~
.
diia est ciim ChtUioin Deo. lpaos tMrintftie praparat,
, ne qunc h c SHIII qua?rant, lum ex morte, lam tx
, . , \,
t i t a . Moiiai eniai eslis, inquit, rebue ioferioribus :
.
ergo eae quacrere non chebetis. Rursus vila veslra
' .
h\ snperms esi; qaare ei superaa carate.Gontendit
cniui oslendere, qaod ia supemis sedeant ipsi,
, , ,
aliamqau vivanl vUam, qwae in Deo e s l ; oimirum
*
6
bamlquaqaam ocolis conspicuam. Non appareiGhri*
. ;
slus : sic neque vita vestra apparel. Quare ergo
4 1

apparcnlia qua:rilis? llaec autein prsestruil, ut IIIOK ^

in moralcm iucidal aermonein. Solel eaim, dnm
aMnd asiruit, ad alia transtlire, ut hi Epislola ad
Corinihioi, cuin de Hs qui coftnas prsoecupabaat,
dissereret, rcpeiiie in niysteriorntn traditionem
dclapsus est.
VERS. 4. Cum Christus avtem apparuer.t,

,
^ ^
. :
?{
;,
. *

eemndo adventu inanireetabiiarGbristus, el omnibas

o.lendoiar Deus, in gloria simtil cum angvlis adveniens : nunc enim usqne adco abscondhus esi, ut
ci boc noinine criuiineuir. Tum igilur el vos niai.i-

>.

4 4

vita"
ve- , ,

$lra, ium et to$ apparebilii cum ipio in gioria.
In
;,

*
. , w^ts
. *

Variffl Icctiones.
1

4 1

4 1

" .

.-. .

1953

E X P O S I T i O I N E P I S T . AD COLOSS. -

CAP. I I T .

1554

, , ^. " fcsiabiaiiiii: non simpliciltT, sod, ln gtoTia. Quare

,
diem illani desiderate, non hanc; in illam vivere
. * siudcie. Tum cniiu vera manifesiabiiur viia vestra :
, , ,
praesens cnim mors esl : siquidem per corrupiioueni
f. /.
consislil, per fl.ixumei irfluxmn. IKonoreseigloriam
\ . .
bic qiuerere noliie. Nam illiegloria veslra est. Deli' lescit margariia, laniisper dum ia concliyli fuerii:
, .
eiiuulac vero iliud perfractum fuerii, turo in gloria
, ,
reluoct. IJunc ad moduni ei nos, quandiu in 4 8 8
,
corrupiibili isio corpore fueriniws, lanquam laionies
, ,
vivere debciuus, al) otmii gloria? cupidiiale alinii.
- . .
Uuaiido auleni dissolutuai ftieril boc cqrrnplibile,
tuiic erit gloria aosira, si bac digni per opera visi
fuerhniis.
,
VERS. 5. Moriificale ergo membra re$tra qua> sunt
i e

, :, , ,
. ;
*
, *
' , .
" , ,
. . ,

, ; ,
*
, , '
, ' . , ,

super lerram. : dixil, Abjicile : sed, Morlificnte,

iia tit ii-mq-iam rcsurgaitl. Meiuhra aulem supor
lerram forie corpbris qitoque membra d i c i l ; quat
duiu coelesiia miiiime opcranlur, supcr lcrram esse
dicuntur : cum autem cadesiia p<;r ipsa perficiuntur,
uou jam iu lerra S N I U : ulcuni aul vitioee non videmas, aul audimus, in lerris non suoius. Furlasse
aulem ei mcnibra in lerra dicumur, qua? m terra
per meiubra corporis commitluntur peccaia, quae et
in lerra mauenl, et ibidem corrumpuiilur : quandoqiibleui rorporis sane metnbra, latnelsi e lerra
sinl, uon iameii in lerra permauenl corruuipuniirque, stid iiicoirupiibiiia erum, cmu resuiTexerini.
A l quomodo, cum eupra dixisset, Consepulti ettit
, - Q cum Chritto, quod txuerilis corput peccatorum car*
;
"
nU, niiac iierum dicit, Morlificate? Quouiam prior
,
qttidem mortiikalio baplisaiaiis erat donuin, qiwi
peccatum aalea in nobis iialutu inlerflciebal; qua
, ,
vero nunc proponiinr monificatio, uoslrxesi volun ,
lalis, dclcns peccala qiueposl bapUsma admhluntur,
;,
imo ne ievivi?>cere qiiidcin oitinino siiieus, eo quod
;<5. " ^
aflcclum carnis inicriiuat. Qiieiaaduioduin si quis
,
siaiuam aireaai sordibus obsium reslauians, ac
,
lueidaui icddcns, coitmioncf.icil cuin qui liaac pos ,
side.it, ul siudcat deponcre rubigiuoui : uon eaai
.
quani oiiiuiiio j u a deierseiil, scd q u posibac
;

.
,
.
,
.

.
,
, , .
.

.

. .
, , , * *
\ .

viiaiura sit.
Fomicuiionem. Ecce imerprelalus esl qnae sint
ilia iuinbra : priinum aulcui islius uininil, qaod
bic aiorius piaibsimuiu regtiet.
Immunditiam, pa$*ionem. Qua3 ne diclu quidem
6uni bonesia, isia seoreim dicer^ praeierniisil; et
pcr iiitmmidiiiaiii el p^sionein oimies coaiplexus
esl lurpiuui miaiioauiu species. Vcrc cniin rabies
corporis, paseio e&l, ei qucinadmoduin febris, a ;t
vubms, aui alia apgriludo,
Concuphcentiam maU*:. Ecce gtneraliai rursus
utiiversuut iiix.il Oniuis eniin coacupisceutia prava
est, prater ean qaae Dei eei, diviuaruitiqtie reruin,
secundom quaai ei Daukl vir desideriorum e r a t .

Dan. i x , 32.

VarisD lectiones.
M

T I I E O P H Y L A C T l B U L G A R L E ARCUIEP.

1255

D.f,

Kl avariliam qtia* etl simulacrorum servilut. \

Kal .
Priii)fget>iUis iilius mala conciipiscmiiu?, osl sivari ;
tia : quam idololalriani iioiiiinavil, ceu auro et
,
aigenio servieiitem. Nam idola geniium, argenium
^ .
et aurum
.
4 8 9 VERS. 6. Propter quce venil ira Dei tuper filios AC
inojedieniia*. Ira el in futuro sawulo, et ssepe in . ,
praesenti apprehendii lales. lnobedieali;eauicm filios
:.
licil, venia eos privans, et ostendcns quod nou ex
; ,
iguoramia siut in afleclimiibus, veruin ex inobe, \ \ iv
dienlia, qtiam sic excrcueruul, ut el seipsos huic , * ;, liaderent in filios, el ex ipsa manifesiarenlur eigna- , \ , \
rciiiiirque.
.

,
VERS. 7. / n quibus et vos auibulatlis uliquando,
cum viverelit illis. Non caiel eiicgmio liic sormo, . ' > ,
lanquam nuuc nou vivarii in bU, scd erat quamlo ^ , '
fivebanl in eis. Genles euim erant.
. !
V E R S . 8. Nunc aulem deponile et vos omnia. Quo , " , ,
modo igilur, cuin supra dixissei, Qiiondam in iis
, ; ;
vivebalie, ac iudicans quod iiunc non vivant, rursus
dicit, Deponite omnia t Qui cnim depoucrent quod ; " ,
, , ;
non babenl ? Poiesl igilur responderi, quod illud,
Qnaudo vhebatis, cooperetur el ad ea qua nimc d i - ,
,
cuntur. Quasi euim hoc inutiit, quod olim qtiidem
, ,
doininabaliir !n T O S peccaiuin viiainque vesiram
,
ddinebaf, ac lyranuidein exrrcebat, ante baptisma

videlieet, eratque diflkile admodtmi a peccaiis l i ,
bcrari, adeoque affeciibus pravis : nunc atilem per
, - . ba;>iisrna occiso in vobis peccalo, faiile esl depob

nere aflecius, lanquam pallium. Ncc esl quod pras- Q ,

le\a;is vossub tyranno viiam vivere atque affecii .
bus : cstis enim eis morlui.
, , .
Iram, indignntionem, malitiam. Vindiclam mali, ,
liam dicil, quam nonnulli ainaruleiuiam nomina , .
runt, quando quisquam inaliliam in seipso scrval,
quo seso ulciscatur.
. .
Blasphemiam. Gonvicia sic vocat.
. $ermontm de ore veslro. Entpbalire dixit,
Ex oreve$tro : hocesl, quod sanclificalur percom- , ,

inimi( alioneni Dominici corporis. Absurdum enim
. " (5
fudari pcr blaspbcmiam turpiloquLMiliamque oe
\ ,
voiiruin quod Gbrisluiu recipii.
.
YERS. 9 . allerum. Gbristum
. indutDics, quj dixil, Ego sum veritas : quomudn D , , ,
nii:ic alia forma amiciiuini, mendacii tiitniruni ?
, ;
Pbiiium eniin biuc fil, quod illmn cbaraclerem exur , , tiv
riiis, qui vos verhaie aignaverii.
.
Exucntes veUrem fiominem cum operibut tui$. Quid
cir
landciu meuibra et corpus ei homiiiem vocai cor- . 3>
riiplam viiam ac rursus titain viriotibus insigiiem, , \
idem ipsum? Ul oeiendal volunlalem subslaniia
; "
esso poiiorem, nosque ab ea polius nominari, non a
, >
substantia. Nam Scripiura equos, cance el vulpcs , . *
nomiaat coe qui volutuaiis ei moram suorum no, , ^
b

Psal. cxiu, 12.

Joan. , 6.

VariflB lectioncs.

E X P O S f T K ) I N E P I S T . AD C O L O S S . -

CAP. .

'125S

toZ; . mine, hnjusmodi bclluis facti sunt siratles. Proinde

c i in gebennain, el ad aelernum Vegnnm 4 9 0
,
, . dttcit volunlas, non esseniia. Veterem igitur bomlnem, corraptam volunlalem d i c i l : Proptcrea inlu, .
Ui, Cum operibus, hoc eel, voluntatem com operibus.
,
Veierein aulem norainavii, lurpitudinem ejus ac
. ,
deforaiitatem et inlirmitaiem osiendere volens.
, ,
Obscrva autem quomodo veieris homiuis membra
. " ,
reccnsuerit : mentem, per mendacium: cor, per
*
Indignaiionein : os, et per blaspbemiam et menda * , * ,
ciura : oculos et abdiia menibra, per fornicaiionem :

hepar, per concupiscentiam : manits, per ava, , *
rhiam.
, ,
.
n

VERS. 10. Ei induenlet notum eum qui renotalvr

.
$ - ; agnitione. Novus homo est voiuntas secundum
, , *
Deum, qnae non consoneecit, sed nunqttam non v i ,
get ad Dci et divinarum rerum agiiilioaein, ei qnas
,
in dies inagis magisqoe nova demonslralur : ac cuui
, .
majorem acceperil cognhionem, pluribusque donata
faerit, valentiorem sese exbibet.
*

.

Secundum imagitum eja$ qui crcavit iltum. Hoc

, ,
esi Ghristi; quandoquidem et ipse ad eeiiiain non
' , -
pervenerit, sed adeo formosus erat, ut ne dici
.

qaidem poiest: Specioius forma prat filiit homi , \ .

num . Peccaium enini aon fecii, quod honiiuetu
' '
senio coniicii ac corrumpk. E l nos igitur ab illo
,
condlti secundum imaginem ejus, exuere et abra dere debemus, q u ex peccatis nascitur, corruplio, .
Q nem et inveieralionem. Greationem auiem iniellige,
quae fit per baptismum el opiimara vivendi rationem.*
" ", .

VERS. 1 1 . Ubi non e$tCrcccu$ Judceus.Uocest,

, .
proselylus et Judaens BX majoribus oriundas.

,
, ,
Circumcitio et prccputium , BarbarM,
Scylha,
, ,

tervui, liber: $ed omnia, in omnibus Christut. En
.

aliud encomium novi secundum Gbrislum bominis,
, , ,
quud neque gentis, neque digniiaiis, neque majorum
,
ab ipso discrlmen babealur, sedGbrisium ejugesse
.
signum. Ic omnibus enim qui vita virlutibus con \
spkua sunt efformaii, omnia esi Gbrislas, boc ast,
, , ,
" et genus, et dignhae. Vel aliam ad raiionem iaiel*, ,
ligae licebik: nempe quod Omaeg unug Gbrisius

facli silis, cum corpus ejus cslis.
'
, ,
D
VERS. \%. Induite ergo, nicut electi Dei, tancli
.

dilecli. Facilen^virlulis apparaium seropcr indfeat:
* , ui emm palliuai, sic el babc assumere pbasumos :
* " ,
deiade nos oportere eain aasidue habere, eaque ceu
* ,
ornamento u l i ; adeo u i qui bac careat, defortue et
. ' indecorus sit* Encomion autem admiscei adboria . ,
tioni eximium. Nam plerisque coiitingil, ut aint
* ,
eancii, sed non elecii, neque eiiam dilecti sunt :
.
vo8 auiem eslis ha^c omnia.

.
,
4 9 1 Viwra mtiericordiw. Non dixit, Induite
)*, ,

** ,
misericordiam, *ed, Mherieorduv viscera : parlini,
n

11

<* Psal. XLIV, 3.

4 1

. .
PATROL.

Variaa lectiones.
. " .

G I I . CXXIV*

10

THEOPHYLACTI BULGARIA ARCHiEP.

12C0
D 6 illos vilipendal, qtii digai eraul nmeralione : ; ;
parihn, ut oetendal quod ex affeclu inlimo illis i n * , , elinari oportet, ai oou ut fraireg erga fraires, ve , , '
runi ui pareaies erga liberos. Ne eaioi mibi dicas,
. , .
quod peccavti : ob eam namque causaoi abe le m i .
sei icordi* viscera ejigo.
Benignilatem, humiliialem, mansuetudinm, longa, ,
,
tumiiatem. Qui ipiaeraiioiiia visoera induerit, UU
. * ueccgaarip btfc aderuni. Qqis euioi pater adversus
.
gnaluiu suuin nori est benigaug, nen moderaio esi
, , ,
oninio, nan contendeog cum eo, aed uibtl non ei
; ;
penniilens? Ecquis non esl longanimis? Diace bic
. $
optinium ordinem. Benigniiag sive comilas genarai
^ .
bumiliialein: qui enim bonis moribas eslexcultus,
, ,
U-eliam esi bumilia. Ab huniilitaie roansuetodo
. , , 5
eei; qui enim snperbueeei, is 61 conciiatiorie est ^ .
aiMiai. tnaasueiudiae longaiiimltas, id eal magaa*
uimiias.
1259

,
YEES. 13. Supportanlei invicem tt donanlei tobi$~
metipsii, *i gui$ adverim aliqxem habial qxerelam. . ,
, ,
Hoc est, ponanies vog rauiuo, et tu illum, et ille
le ; ei nop amaralenler alier alierius lapgus explo* ,
rautes, $ed exiguos epg putanieg, dignosque dissirau- , .
" , , ,
Uiioue. Expende bic quomodo ea ipse immtnuerit,
.
Quertlam vocans.
Xf ,
Sicut et Chri*m$ donavit vobit, $ic et vo$. U l sem*per facit, a Chrisio eos adbortaiur, illom in exem- . " ,
, . '
ptom profereoe. A i sapra quidem muttios eorum

lapsus exiguoa videri facit, nudam querelam eos
appelUBS, Cura vero Cbrisluin exeaipbjffl producit, ^ , *
persnadet oobie, ut etiaiuei grandia delieia fuerint,
,
ac etiamgi nos benefactores simus eorum qui nos ,
teserunt, eisi nos magai, ipsi vero iofima) souis
, , ,
fuerint, oos iamca oainia dimillauius. Neque boc
,
eohim, varom ui eniorijuaur etiara pro iie, ei post
, ,
morlem iitis beaeficiam nusiram lestemur, pertuda
.
ac Gbrigtus posi mortew nebi* beueficia ioiperiiit.
, , .
Pariieula euiin illa, Sicut, ba3C oimiia exigil.
.

VEB3. H. Super auum hmc emnia charilaum.

Quia fieri polest, ul qui largiatur ieibuc ex pura d i - C v i
, , ,
leciioaa noa faciat, eed in epecieraei ex bypocrisi
.
iuer nobia siendit, quo possumns persequi terara
,\
largUionem. Polest aatem fieri, ui quispiam man .

suelus videalur el bomilis, uec tamea diligal :

Praptarta inqwi, Super omnia hmc iuduite chari- jy ,
laUvi.
"
*.
Quod vinculum ett perfeclionit. Isla si adtil, illa
, , *
omnia conotcUt, 6ia auiem absil, diseolvuotur, 6
fncus 61 plane aibil esee depreboadunlur. Qaemad- ,
, " ,
modum enim i n doiuo uUi iuerial coUigalionas, qaae
, ,
viueula djci aoleul, 4 9 2
corpore msi fueruu

, ,
ligamcnta, nulla est rebquoruw commoditas : bunc
'
ad inodum charitas omaia coutiael prreciionem
,
focieulia, cilraqua banc nenio asl perfectus, verum
, .
eiiamsi omnia babere videalur, bnper/ecins asu
.

e l

i n

Vari leciiones.

1261

E X P O S I T I O E P I S T . A D COLOSS. - C A P .

III.

1262

- VER9. 15. Dei palmam ferat m cordibut

vesirit. Saepe cum injuria sumns a quopiam affeeii,
.
*
* , - geminre apud nos cogitationes certanl, altera ad
vindictam nos concitans, ahera ad longanfinilatenu
& .
Si pax Dei in nobis steterit, ut jisiue alftquis ceria , ,
iDinis arbiter, boc esi Judex al moderator, dede ,
rilque viclori palmam eiqul jasseril ni sis longa*
,
nimis, cessabit adversarius luue. Ista Igiturin tobis
. ,
palmam ferai, non ira, non contettlio, non bumana
, , *
, pax (ea anfm ex uhione nascitur et oppiignatione),
eed Det, q u stablfie el indissolubllis, q u ob nul*
$ - ' , , ,
laai boaum nvnd&nain fil, seque aique Dei erga
,
iN)g pax, noiuit* causa facta eet, verum sirtipliciier
. , '
ob clemtatlam el ditectioaem toish immiciiiam
qoam erga irt habebat. Qof vero, cnm chariiati*
. ,
inemini3set, rursus de pfcce dlsputare incipit? Vidc ; fap
lur enim supervacanea ha?c esse, admonitio, cum
,
sub cbaritate pax eliam comincatur. Potesi igiiur
. ,
dicl, quod oem non raro amicus amictim accosrl,
,
aiqueet abundanti dllectione contentiones, injirris,
, , \ ,
et pugnte oriantur; Non hoc, inquit, vo!o, sed una
, , , ,
cum ditotione pacem Dei habete, oinnia cuni or ,
dinanlem, luin judicanlem.
.
9

88

In quam vocart etfis in uno corpore. Hoc est ad

. ,
pacem vocans Cbristus, fecit nos antim corpas, ca ,
poi ipse faclus. Eleniin quam aliam ob cauftaai sn, .
mus unum corpas, qaarn ui velutf membra alier
,
alierius, pacein banc servemus, el non dissidea , ; ",
mue? Vcl, quia Ad pacem vocati eslis, boc est, i n ,, , *
. C numerie bonfs cslis donati per pacem. Nisi enhn
pacem babui*semii apud Deuni, non csseniue vo , '
ca!i ab oo ut servi ejds essemue, bonorumque ejus
, .
part?cipes.
Et grati e&iote. Ibtudest grahim esse, lalem sese

. '
gerere erga conscrvos, qualem se crga ipsuin exhi, * ,
bolt Deu?. Qoi enim Deo gratias agit, quod sibi
. , *
noxam remlserii, Is non facife ulcisceiur sese de eo
,
a quo sibi injuria facia esl : Mcut is qui vindiciim
sumil, aoa meminil quautis ipse sil bencflciis aflo ' ,
clus, juxla illum, cui Cum dimissa essenl decem
.
tnitlia tatentorum, cealuin denarios dimittere la * , ,
mcn noluerit . Gralias igilur agamus quodcanquo
.
patiamur et a quocunque, el roarlyrii coronam
arcipieimis.

^
YERS. 16. Verbum Chmti inhabiiet in vobit
. '
abunde. Viam nobis pra3aionstral, per quain graii
.
eritmi?. Si enim ia nobis 4 9 3 habiiel verbum
, , , ,
Cbrisd, boc est, doctrina, dognrala, el admoniiio, *
nes, quibus nos doccl cum preseiilem viiam, luai
, ,
bona ejus asperuari, uuili niolestiae cedemus, ve ,
rum omnia conslaaier ferentes, graiias ageinus ob
, .
ea qu;c nobis obvcnienl. Non dixit aulcm simplici , , *,
,
ter, b i l in vobis, sed, Inhabilet, et, Abunde. Si
, .
enlni opulenii faerimus in cogaiiione Scriplurarum
8 8

17

Maltb. , 2.

Vari lectiones.
.

m.

8 7

8 8

^ .

am

THEOPHYLACTIBULGARLE ARCHIEP.

1264

4mne* calamilatesaquo aoimoferemue, perimle ac ,

dives pecuntis jaciuram ferre potcst.
, \

ln omni sapientio. Hoc esl, i n oiani v i r l u l e . Sa . , ] .
pieniiam enio virtuiem appellai, eieul et pecca- , \
lum insipienliam David: DixU intipicnt in eorde *
tuo * ; et, Putruerunt cicatrices mecB facie ia- , \ol
itpieniix mem *.
.
Docentes et commonente$ vo$ ip$o$ p$almi$,
hymnis, caniicis spiritualibiu. Quia ieclio laborem , , .

babel, mahumque illi oiolesiia) inest, non ad bieto- ,

- rias duxit, verum ad pealiuos, u i simul et animum
\ , * ,
canendo oblectes, laboremque fallas. Pealmis au- \ $,
lem bymnos subjuniii, ceu rem qoampiam perfe- . ,
ciiorem. Psallere namque, b o i D i n u m ; bymoos , .
, ,
veroioocinere, angelorum esu
.
/ n gratia cantanle*. Hoc eet, cum gratia ei Y O . ,
lupiaie spirituali. Ut enim bumanae cantilenae gra . "
tiam habere Videntur, eliamsi non spiritualcm:
$ ,
bunc ad rooduro divinac spirilualem babeat oblecla , .
lionem. Vel quia ex doao spirituali illis obtigerat
.
ul canerent.
In cordt venro Domino. Non gimpliciier ore, scd,
, .
, *, , ,
Corde, id esi, cum atienlione. Hoc eaim esi Deo
. ,
canere; illud vero, aeri. AlUer, in corde, non al
. , .
osientationem. Nam etai In foro fueris, potes apud
$ ,
leipsuin canere, uemine audienle*
.
,
V B R S . 1 7 . Et omne quodcunque facitiiin terbo aui
opere, omnia in nomine Domini Jetu. Si edaa, gi C iv . $,
bibaft, 8i peregrineris, omnia in nomiae Dei age,
, ,
hoc esi, ipsom adjuiorem invocans; ubi primum
, , ,
precee ad cum fudcris, tum demum opera lua ag , .
grediaris. Dei nomen da&mones ejicii, ei opcra lua
, \
f icilia libi noa reddel? Yel boc a i l : Dominum Je ; ,
sum invocute; noa angelos superinducite.
*
.
Cratia* agentet Deo Patri ipsum. Si Filiura

" .
iuvoces, Patreia invocas per ipsuin : si Filio gra , ' .
lias agis, per ipsuni etiam Patri gratias agie. Yel,
, *
Quemadaiodum nosipsos Filiua ad Pairem adduxit,
. , "
sic ei ipse gratiarum aclionem nostraai ad Palrem
,
perfert, omniura bouoram medialOT nobis exsisien.
\, ^ .
VERS. 1 & . MuHera, lubdiix viri$ vettri$
,

*
*i$ut oportet in Domino. Cur noa in omaibus Epi- , .
slolis, sed io bac, el ad 4 3 4 Epbesios, et ad T i , * ,
nioiheum ac Tiium baec praecipii? Vel quia veri&i, ,
mile est quod in his urbibue tales dissensioncs
;
fuerial: vel quia Hrma eral hic Ecclesia, ac reli
qua apud eos bene babebani, cl qaod reliquum
, ,
erai, de hisce loquiiur. Aliis fcro in akioribus
.
dogmaiibus dcTectum paiienlibus, magis eral neces'/ ,
sarium de iis scribere, ac bujusmodi adbortaiionee
,
%

ei

P a a L x i u , \.

fPsal. xxxvn, 5.

Variae leciiones.
0.

JIV m.

12C5

E X P O S I T I O I N E P I S T . AD COLOSS. -

CAP. I I I .

1286

. pniqermiuere. Magna autem in Iiisce similiiudo

eel Epistoltt ad Epbcsios cum bac. Qtiid autcm est,
\ . ,
/ / i Domino ? Pro eo qnod est, Propter Dominum
; \ , .
obediie. Non enim obedientiam natura sotummodo

debitani a vobis exigo (hoc enim indrcat pcr
( , ,

hoc quod ait, Sicui oportet, boc est, u l i con, ),

V3nit), eed potissimum etiam eam quae est propter
[.
Domimim.
%

TERS. 19. Viri, dillglU uxoret, nolile amari

01 , ,

esse ad illat. Animadverte qnomodb ejus quod
* . ", utrique setui compeih, commonefaciat: nxorc?
*
qubtem, ot obedlant; maritos vero, u l ditiganl.
, .
[] Non enim adeo a subdiio erga principem dilectio
, / quxritur, ot a principe erga subdiium. Ex eoeuim
quod uxor diligatur, diligit el ipsa vicissim : ac

* , , dum ipsa marito inservit, reddilur ei mansuetus.
Qnia vero fleri potest, ut qnisquam diligal, inlerim
(
tamen exasperetur, (nam aniicorum aliercaiioaes

sunt acerbissimae) propierea inquit, Ne sitis amari.
),
.
Revera eaim ex niulla boc fii amaruleniia, quod
,
quisquam dissideal advcrsus mcmbrum suum.
.
VERS. 20. Filii, obedite parentibut omnia; :
, .
enim plaeitum e$t in Domino. Rursus, In Domino.
. ,
Non enim a sola nalura nos ista vull facere. verinn
.
quia et Deo visum est, ut mercedero habeamus cea
, ,
Dei causa facieales. Pioram autem parenlum l i , .
beris verba faciens, dixit, Per omnia. Nam impiis
, ,
, 64 parentibas non e$t per omnia oblemperandum.
NOD enim quando ad impielaiein coguut, eis esl
.
, .
obedieadtim.
VER. 2 1 . Patm, noliie ad indignalxonem pro*
,
,
vocare filios vettros, ne pusillo animofiant.Hoc est
. , , * ? Ne omnia qoaeounque agunt, amarulcnler el exacte
inquirite, sed quaedam a vobis sunl dissimulaada,
, ,
ne conlentiosiores eos faciaiis, aique in noeroreiB
. " ,
conjiciaiis. Observa aulem ejus sapientiam, quo ,
modo infregerit parenies, eornmque viscera ui , "
.

flexerit per hoc quod dixit, Ne pu$iilofianl anima.

,
Universa enim parentom cura iu hoc iacambit, ne
.
bberi dejecio sint anhno.
QI >
KRS. 22. Servi, obedlu omnia dmink ear .
nalibui. Statim jos obedieatfce ipsuni aervi noaieu
' ,
attulit: ted, ne illos angeret* addidil, Dominii
. .carnalibus. Potior eniai tui pars, aniina, iaquil,
, , , . est libera; serviluft est lemporaria : animam495
^
igitur polius submille luam, ut voluataria sit
[-?] .
servitus.
,
.
NJOH
ad oeulum tenUttiM, quati heminibu* pla, ,
ceniei. Effice, inquii, o i servhus ex lege debiu, cx
. "
mettt Cbriaii fiau Cam enim bero non cernenu
,
funcius fueria fidelis servi oCBck), perspicuum esi
* $
qood ob Bei oculum istbue agaa ; si autem aolunv
, .
modo cum herus conspexerii, tunc bominibus pla~
, .

ces. Talis auiera si fueris, leipsum damno a

.
iicies: Dominus enim dispersit oua hominibtt*
placenlxum
Psa!.Lii,6.
u

Varia) lectiones.
. .

lffl

THEOPHTLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1268

S#d in rimplicitate cordii metuentei Dominum.

'

lloe enim esi mciuere Doniinum, quando oemioe

. ,
videnie nihil agimue m a l i : ba?c auiem cordft esi
,
simpliciias, non ad bomlnes respicera. Qui homi , ,
nibog igiiur placet, non eal ftiniplex.
$ " 6 .
Ysfts. 25. quodcunque faciii$, ex anitno opera I ,

,
mini, lanquam Domino; et non hominibu*. Non 80 , .
06 lum a simulatione, verum etiam a lorpore eoe libe
,
rari cupit; imo ipsos pro servia liberos ftch,
.
quippe qoi non opus babeanl dominorum imperio.
,
Qtiod enim ait, Ex anhno, hoc est, cupn benevo. , , , '
Jeniia, non cum servili necessiiate, sed libere et
, ,
voluntario facere.

YERS. 24. Scientes quod Dcmino aceipietii re

tributionem harediiaiis.
Domini euim non sa?pe

. 01
aervos baeredes faciunl, eiiamsi decies raillies eis ,^ ,
bene servleriiit: Domiaus aulem bawediiafie quae in

coelis esi, retribuiionem vobis dabit, t i benevolen
tiam erga domino custodiaiis.
,

ceplor est Dcus, ut miscrealur servi, ceu inGrmai

parlis, qoi lege aaucivit, ne judex pauperis miaerealar >n judicio *. Vel aliler: Cbristianus servus
Gnecum el infldelem berum injuria afliciens, non
arbiiretur evasurum sese condemnaiionem. Non
eiiim personarum acceplor est Chrfstus, ut ipsi ceu
Cbristiano remlUal quod adversus infidelem dominum deiiquit. Etsi auiein ad servos videatur dicere
istud, Non ext verionarum retpectut: domini tameo
hoc eliam ceu ipsls conveniens accipiant.

.

.

. "
, .
,
I ,

.
0
, ,
,
. 06
, *

. *
,
.
, )
" .
,
,
*
.

4 9 6 CAPbT iv.

. '.

Domino enxm Chritto urvith. Qui ordinem vobis

bunc desliaavil el subjectionein. Qiiod aulem aervialis Cbrisio, planum est ex eo quod in*e sit vesier remuneraior.
YBRS. 24. Qui autem injuriam facit, recipiet id
quod inique geuil, etl penonarum. acceptio.
Servus aulem qoi domiaum suum vel negligenler
serviendo, vel res beriles suffurando tnjuria afficil,
rcercedem a Deo ferei. Non eniai personarum ac-

* 01 ,

VEBS. f. Domini, quod jutlum e$l teqttum $'$

. ; prwitate. tiuid esl joslum? Ipsos pro htboribns re
munerare, rerumqae oroniam copiam suppedi- ^ ,
' "
- Noo
, .
tare, nee permiutre ut aliena ope indigeant.
,
eaim poslquam aadivtsli quod a Deo sml merce*
.
dem aecepuiri, Hi eos privabis iis ad quae tu obslringeris.
Scientei qvod ei vos Dominum habeiii in ccelit.
, ,
Perinde w illt vos dominos babent, stc et Do. t l
miaam babeiis. Qtia igiiar mensura mensi fueritis
, . ",
vesiris aervie, metielur ei vobis Dominos vesler ) .
* , Vel, quta et vos cum iilis eumdem habelis Domi .
num, ilaque tanquam conservis vos ipsis exhibete.
.
Htc etiim commuoem aervituicm fecit.

,

VERS. 2. Oralioni inslaie, vigilanie* in ea in gra

Letit. xix,45.

) L u c . v i , 38.

Vari lectiones.
.

120
1269
EXPOSITIO 1N EPIST A D C O L O S S . - C A P . IV.
.
tiarum actione. Novil diabolue quanltrm boirani ak
, . oralio, ac propierea nos ab ea resilire facil :qu'o - * circa dicit Pautas, Instote. Qaia vero qni perseve ^ \ rat, saepenumero ad socordiam ac defectionem
, - perdueitur, ait: Vigilantes, hoc cst, attenti, seroper
, rectntes ad opus oralionis. Insaper, in gratiarum
, , aclkme, h6c es, com graiiaruni actione banc fa cientes. Haec enim vera est oratfo, quse graliarum
, aetionem conlinel pro omnibus quae scimds, et quse
, , , ngcimus, pro acceplts beneficiis, aul eiiam aiflicttonibu?, et pro Cdmrounibus beneflctis.
.
Vtes. 5. Oranie* timul ei pro nobis. Vide hnml
* . "
litatem
ejus; siquidem ipse Patilus horam precibus
,
indigebat.
*&<.
VERS. 5, 4. Ot Deus aperiat nobis ostiMm termo
(' ), , ad loquendum mysterium Christi (propttr quod
, . ttiam vincm sum). Vl manifettem itlud ita ul oporte*

, ,
, '
, * ,
, ' .
;
,
.
0, *
*
. ,
;

me loqui. Uoo est, Ut libertaiem mihi dei, non ut

liberer a vinculis, verum ul loqaar mysterium
Ghriaii, quemadrnodum oportet me loqni: hoc est,
non cum subaiissioae, cauerum cum magiia fiducia.
Quomodo auiem, cum ipse vinctui csset, alios
adboriaiur, el rogat excipere quod habeat? Non
solum moderate sapiens, caeierum vim fraternae
oraiionis oslendens. Indigebat eniin ei ipse coeiesti
auxilio, qood fratrum oratio majus ubefiusque
datora erat. Simul eilam inducens eos ad orandum.
Si enim pro eo inlerccdere debeant, quaaio poiius
pro sefpsis?

. Q
VERS. 5. In iapientla ambulale ad eos qtii forts

itinf. Qttod Domiaus dixit: Ecce mUio vo& sicut
.
oves in medio ttiporutn. Estote efgo prudentet ut
, serpentei) ac timplices ut columbm ; hoc et iste
'

, , *
, .
" , , ,
,
, , \
.
.
.
. " .

fittnc aii: SUis fnquit, cauti, neque ullam deiis

occasionem ils qtii foris sant 4 9 7 adversuni vos,
cnm tdbis tuhil damni afferunt, ne<jue iatempesiive
eos offendatis. Foris enim sant, id est, noa assueveruni nobis, nec cjusdem sunt nobiseiiru ovilis,
sedetiamsi enradem nobi&cuno inhabileni niundum,
foris sunt, lanquara procul agemes ab Ecclesia,
regnoqoe Dei. Qntre prudenler cum eis conversandum. Sapienliaai eaiin bic prudentiam dicit. Erga
familiares enim non tanta opus esi cairlione. Addi( aatem illis animem, dum Graecos exteros
D vocat.
*
Temput redimentei. Non varios itos esse volens
, , ant bypocrKag, hscc dfdt, verura hoc aii: Tem , , pus nott est feslruat, sed illorum esi. Poiestis igi .
iur abier ipsum eiiam vestram facere, ai <*um pru , , dedlla ambuleti-, ai bon pognas intempcstivas
, - euscipiaib, verum convenieaiem ipsls bonorem
, rribuaiis, la anima nibii aceipialie deirhnenti.
. Attdi ipsum adeo Paabim Agripppse loqucntem :
n

k Mallh.x,M6,

Kxhtimo nu beaium, apud te cum $im me defen-

turm . Stc cos qui fotissont, intua esse faciemas,

Act.xxvi, 2.

Variffi lectiones.
*'* ' . . .
*

71

THEOPHYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1272

pcr man&uetudinem ipeos ad praedicalioncro aitra- ,

.
Iicutes.
V E E S . 6. Setmo vesier semper in gratia sale i j l
condiiu$. Sermoni vesiro iusii jucundiUs, iaquil; . , ,
verumtamen ia scurrililatem absque ullo persona-

rum discrimiae non incidat, neque dissolutionem', , * \ *
sed glringendi vim babeal; k enim sal indicat : . ,
neque sis supra modum jucuudus, aec tupra mo- * , ,
duin auslerus : qaemadaiodum cibus si sale careai, * , *
injucundus e*t : si vero praesalsus sil, guetui est . ^
ingratus omnino: ulroque autem modo edi non po- ; ^
lest. Nonne videe Danielem, quanam ralione bomi- , \ , *
nera impiamcurel? Nonne */ides tres puerot, quo- \ ^ ;
modo nlbil asperuin aui molestum, sed fortitudi- (3, ,
nemel liberlatetn oetendebant ? Teroerariwn enim ease et audacero, noo e*t fiduci, sed taDx
gloriae.
Ut sciatit quomodo oporuat vo$ nnicuiqut respon- &'
" , \ .
dere. Alilar divili, el aliler pauperi. Itlius enim auimus, qaippe iniirmus, multa coodescensioae indi- , ,
get: pauperis auiem aolidior e e i : quare poiest , &&
cliam ferre, si gravius quadaDleaus cum eo agas. , .
Si nuila neccssiias urgeat, ne voces Grecum pol- , "
lutum, neque contumeliose etiui incessae. Praeterea, , . *
si ad principem adducaris, decenlea ci honorem , *
iribue : sin de dogmate ipaorum ialerrogeris, die , . *0 ' *
illud esse profanum el iaipium. Paulus sane apud
*
Aibcaienses cum eerum laude loquilur : Elymae
.
auiem inaledicit, quia dignus eral .
V E R S . 7 Quce circa me tunt omnia vobis nola [a '
.
eiei Ttjchiciu. IIoc quoque sapienliam indicat, non ,
omnia Epistolis inserere, sed aecesgaria laniura
, .
aique urgeolia : priroum, uteas noa aupra modum ^ *
4 9 8 prolixas faciat ; deinde, u l is qui proflciaci- ,
lur, babeat eiiam quod recenseat, aique binc bo- . ,
noraiior habealur. Terlio, oslendii quonam erga * .
", .
ipetim affeclu imbutus fuerii : non enim ei talia
sredidissel. Deinde, nonnuUa habuit, qoa? per l i l toras palam fieri non oportuit.
,
,
Dilectut (raler, el fidelis minister, eonurvxu in
Domino. Si dilectus, omnia u o v i i : si fidelis, noo . ,
meniielur: si conservus, particeps eet ienuuo- , " * ,, .
.
* / ,
V E R S . 8. Quem misi ad vo$ ad hoc ipsum, ut cc~
gnoscal quce circa vos sunl, ut comolelur corda ,
vestra. Hic quam erga ipsos babebat charilalcm, . ,
, ,
i.idicat; aiquidein ideo ipsum misii, ut ret illorum
, *
cogaoscat, non u i sua ip&is denuniiei, sed ut eos
consolelur. Oslendil autem eos tentationibus prea- . ,
.
sos esse, aique opus habere solaraine.
' ,
V E R S . 9. Cum Onesimofideliac dilecto (, qui
esi ex vobis. Onesiuius isle esl servus Pbilemonis. .
. , ,
Papx l ad quaniam digailalem pervenit, ui frater
eiiaro Pauli s i i ! Paulus autem non pudefii frater !
.
es*e servi. Gedit porro ia laodem urbiseorum, id
, , ,
quad ait, Qui el exvobis, ut glorientur quod lalem
.
proiulerinl.
w

Act. xvi, 2 2 .

* Acl. xiii, 10.

Yari lecliones
c e

1273

E X P O S I T I O IN E P I S T . AD COLOSS. -

CAP. IV.

1271

. ,
, .
, .

. '
,

, .
, * .
, *,
* ,
. ,
.

Omnia quce hic aguntur, nola faeieni vobi$. Iloc

esl, vincula, aliaque me detinentia. Si eaim basc
non essent, veuissem ad vos.
VBRS. 10. Salutat vos Aristarchus concaptivu$
rneu$. Hic esl qai una cam ipao ab Hierosoljaiis
est reduclas. Majus auiem quara propbeta? Pauius
d i x i t : nam Uli eese hospiies et peregriaos, hic vero
et capdvum seipsum nomiuai. Revera enim capiivi
instar traclabalur agebaturque, imo pejos. Nam
captivomm, ut suarum possessionnm, qni eos ceperunt, curam geroat : bonc autem ceu inhnicum ei
bostem omnee ducebant el iraciabanl. Hoe illia
etiam in conaolalioaetn dicitur, quandoquidea p r ceptor aorum bnjusroodi paiiaiur.

.

- *
.
,

,

.

, .
,
'
, ,
, .

.
01 ,

, .
. , - Q
, , , . "
,
.
, 01 ,
. ,
.

.

,
, .
" , ,
. "
.

Mareut consobrinut Bamabie. E l huac a cognilione commendai: magno enim in pretio erat
Baraabae.
De quo accephlit mandala, $i venerit ad vos,
stt$cipite illuni. De Barnaba forsan acceperanl mandaia, ut illum bonorifice exciperent. Potes aalem
bic panctum affigere posl, Mandata accepittis ,
deinde ab alio principio legere, Si venerii ad ww,
Colossensee, $uscipite tum honorifice.

71

>

,
,

. ,
,
, ,
. ,
, .
, .
,
.

.
, *
, ,
,

Tcas. 11. Et Jetu$ qui dicitur Jutius. Fortasee

bic fuit Coriolbius.
Qui sunt ex circumcisione: hi toli sunt cooperarii
ad regnum Dei. Gum propriam cnjusque laudem
dixisset, nunc 4 9 9 communem eiiam p o n i i : magoura eaim videbatur ex Judaeis esse. Quoniam autena captivitatis meminerat, ne dejicial audiioris
aniraum, deinceps excitat, inqniens , Gooperaalur
mihi in iis quae ad regnum inducunt. Proinde qai
sociisunl capiivilatia, erunt etiam participee regai.
Divus autem Joaanes Cbrysostomus bunc ad inodam legit, quasi obscure noiasset Judseos, inquieas,
Qui $unt ex circumtteione, hi soli: plures namque
ex gemibus fuerunl.
Qui mihi fuerunt tolatio. Ostenditsese ia magnis
afflictionibus fui&se, eosque magnos esse qaosdam,
qaippe qai Paulo consolalioni fueriat. Obaerva aulem quomodo is qui captivum consolalur, simul
parliceps eese regni pradicalor cum eo. Eos igiiur
qui proptcr Chrislum affliguntur, redimcre oportei.
VERS. 12. Salulat vo$ Epaphras, qui ex vobis est
D
servu$ Chriili. E l in priucipio Epistolae, el aauc
ipsuai eommendai, u i veluti amanlem ipsos redament, ac Itbealer eum audiaat, si quid doceat. Prarcepiorem eaim in bonore esse, in comrnodiiaiera
discipulorum cedil, oblemperanlium ei ia iis q u *
dicil. Ingens autem ejus praeconium est, servura
esse Cbrisii. Gloria igitur vestra esi ille, ulpoie qui
cum ta!ia sit, ex vobis sil oritindus.
Semper $ollicitu$ pro vobit in oraiionibui. Nou
simpliciter oran^, sed solliciius ac Ireaiens pro vobis, noa nuac solum, sed scmpcr.

Variffi lectiones

* .

1273

THEOPHYLACTl BULGARI/E ARCHIEP.

(Jl iUtit perfecti. Tacite eos mordel ceu imper-

feciog. Claadicabanl enim omnino in dogmate de
aagelis. Quia vero poiest qoispiain esse perfecius,
aec siare lamen, quemadmodum cum aliquis omoia
noverii, non consislai tamen Ormiter: propierea vU
cit, (Jl $tcti$ perfecti, vldelicet et i n doclrina et in
vila.
El pleni in omni volunlale Dei. Hoc esl, U l nullam aliam volunfalem facialis, praster divinam : boc
cnim est completum et pcrfeciain esse. Ostendii
auiem per ha?c, eos partim babere qui Idani, parlim eiiatn iliis aliquid d e m e .
Yeas. 1 5 . Tettimonium enim Uli perhiheo, quod
habeat zetum multum pro vobit, tt pro ii* qui tuni
Laodicea*, ei qui Hierapoli. Uiraque exaggeralionem
liibeai, cum quod ulum dicit, (um qnod multum.
Goaimeadal aulem euai Laodiceasibus et HWapoliianis : omotno enim perlecta Epislola, de c.o audi-

1276

.
. 5
.
, ,
, "
, ! \

.


Qeov. , " ,

. ,
, .
,
, , . , , \ .
, * *
, .

VERS. 1 4 . Saluiat vos Luca* TMHCUB dileciiti.

Lucas isle evangelista est, cnjus nou exiguum el
. ,
encomium, eum esse Paalo ditectnm. Neqtie bunc
.
aliis postposuU, ul eum imminuerei, Yerum ul >a- , ,
pbram 5 0 0 *P <1 concives magui faccret. Verisi . ,
mile esl aulem alios eliam hoc noniine vocafos
.
fuisse.
. , ,
Ac Demat. Nondtim enim, ui vldeiur, magistrum
.
reliqueral.

:
.
VERS. 45. Saluiale fratret quituni Laodiceoe. Aniniadvcrte qni eos conglulinel ac copulet inler se C "P*% & .
inutao.
w

Nympham, et quas in domo ejut etl Ecclesiam.

Magnus bio vir fuit, qui domum soam totam fiddem
baboerit, adeo nt Ecclesia vocarelur. Propierea el
graiificatur ei Paulas, seorslm enm salntan*. Facil
ajlemhoc, ut et alios ad consimilem zelum provoeel, ul si el ipsi bonorari velinl, Nyiiipham butic
imilenttrr.
YERS. 1 6 . Et eum lecla fuerit apud vot Epistota
hac, facite ut in Laodicentium Eccle&ia legaiur,
atque ut vot Laodicensium Epittolam leyaiii. Juxia
ineam senlenliam fuerunl nonnulla ia hac scripta,
quae oporiebai eos andire, ac rureum in illa quse
necessum erai bos discere. Major enim esl commo*
dilas, qnando aliis accusatis, alil suapeccata agnoscunl. Qita3 vcro fnil Epislola ex Laodicea ? Ad T i moibeum priina : naai isia ex Laodicea scripta est.
Quidam autem aiunt, quod ea fueril quam Paulo
Laodicenses miserhu : verum batid scio quid illa
ipsis eniolumenli ad emcndalionem afferre potuerit.
VERS. 17. Dicite Archippo, Car non scribil ad
ipsum? Forlasse, quod exigua lantum commoneraciione, non lougis lilieris opus babebat.
Vide miniilerium quod in Dnmino, ttf
i.7ad impleas. Hoc verbum ubique perierrefaclt :

, " . ,
, []
. \ ,
.
, , .

,

,
.
, ,
. ,
, . ;
.
, .
' .
9

. ;
; , ,
.
,
.

Vari^e lectiones.

* . " ^ .

1277
KXPOSmO I N S P I S T . A D COLOSS. - CAP. I V .
1278
. - Fide/ m qui$ vos . Vidtte pote$la$
r hwe. Consimilein ad moduni hic : Vide, ui im. .
pleas opns quod accepieli in Domino, hoc eal, per
*
Domlnum : ipse natnqtie libi dedil, non ego. Quale
, *
auiem eral opns? U i Coloseensibue prospicerei,
, . ;
eosque curarel el observaret. Deo autein aslruil
.
per boc quod dicii, / n Domino : nempe ei ipsuin
,
diligenliorem facil, ul illad perficiat, vcluii herile
, * opus; el illos liuic eubjicii, ul cui a Deo ipsi eiot
, conmissi. Omnino enim propierea scripsil eis, Dt .
ciu Arehippo : utqaaado ipsos objurgct Arcbippus,
,
"noa accusftnt tanquam amarulentum, nimiruai
, , agnoscentes quod Pauli boc eil maadalam, el quod
,
ipsorum os Archtppo dixerit qaae Paulus ei nuntia,
veril. Ut igilur iliorum ora obslruat, Pautus a r l i , . " iciose boc f e c i l : quandoquidem alioqui absurdam
, ,
erat discipulis de praDceptore dispuiare.

.
VERS. 18. Memore$ e$tole vinculorum meorum*
. ' ,
Hoeest, Mei merooriam facite, qui vinctus sum et
, , .
eoademaaioe. Haec autem maxima esl eis consolaiio
,
adversus 5 0 1 quanivie aflliciionein , meminisse
.
Paali viacii.
Gratia vobiscum. Amen. Hac praeseole, eiiamsi
' " . ". ,
, , aflliciiones babueriiis ei vincula, nibil adversum vos
poterit. Nam el boc ipsum invinculis teneri, gralle
, . , , ,
est. Hevertebaaiur enim, iaquit, a carcere gauden
tes, qooddlgni judicati essentconlumelia affici pro no . $,
raine Chrisli . Viden* digniialem el honorem esse,
; . Q coniumelia affici? Ac revera magna bsec esi digni
las. Conlingal igilur el nobis iadignis , divina gra
lla dignos judicari ia afflictionibus, ul bac imbecilli ,
talem nosiram supporianies, ad commodilatem isise
, nobis cedanl, mullam peccalorum noslrorum cras, , ,
siliem expellenies, ia gloriam Pairie, Filii, sancti,
.
qne Spiritus. Gui boaor in saxula ssecuioruin.
.
Aiaea.
7 4

7 7

Act. t, 4!.
Vari lectiones.
7 9

m.

7 7

" m .

1280

THEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHIEP.

1279

THS

2.

THEOPHYLACTI
B U L G A R I J E ARCHIEP1SCOPI

EPISTOLiE

I D . PAULI AD THESSALONICENSES

EXPOSITIO.
502 503

CAPUT PRIMUM.

10 .

VEBS. 1. Paulus el Silvanus el Timotheu*. Paulus aposlolus ad Thessalonicenses gcribens, gibiipsi conjnngii e*iam Timolbeum : Epbesiis aufem
Brribeus, non sic facit, etsi illis cogoitus essct T i inotbeus. Mibi quidem ideo defeciese boc videlur,
quod glaiim ad Epbeaioa ipsam missurug egget:
supervjcuum auiem eral Epistolae conditorem, euro
qai banc mox essei subsecuturus, predicare. Hic
auiem non gic se ree babel : verum reversus jam
erai Timotbeus a Thessalonica : merito igilurgibi*
ipti hunc conjungil. Praponit aulem Tiaiotkeo S l vanum, Timolbeo foriaggig isiud prae humiliiaie sua
poslulanie, iaiitaius niaiirum prsceplorein Paulum,
qai discipulog guog gibi connumerat. Neque auiem
5 0 4 aposlolum, nequo servum gecuudum coneueludinem guam aposiolus hic appellal, eo qtiod
noviiii erant, necdum gufficieniem ejue experientiam acceperant. Non igitur eum digniiatis suae
meminisse oporlebat.
Eccletice Theualonicetuium. Etsi pauci eseeot
Thessalonicenses, el nondam flrroi constilis&enl,
Eeclesiam tainen eos appellal, vel ipgo nomine aaimum illig addeng : quaadoquidem plerunique Ectbsia? nomea muliitudinem gigniQcat.
In Deo Patre et Domino Jetu Christo. Quia ct

xal
.
,
. '
,
. \
, \

. , *

* .
,
, &
, .
, , ,
,
, .
.

.

, ,
,

.

-

Variffi lectioncs.
* .

1 1

8 1

' .

12S1

EXPOSITIO IN E P I S T . I AD THKSS. -

CAP. I .

0 2

- Graec et Judaic fuerunt Eccleaia, hanc ab Ulis

, , * dislingueug dich, Quat esi in Deo . Praclaia
. .
auiein dignitag esl, i n Deo esse. Si euim quigquaui
;
,
peccali faerit gervug, non eai ia Deo. Obeerva bie
. , , ,
praeposilionem (1n) Patri ac Filio tribui.
.
Graiia wbi$ pax. Oplat eis, ut in divinis donis
. []
promoveaai, sed tamen u l , non erga se mutno i n ,
llali, pacem babeanl.
, ' .
VERS. 2. Cratias agimus Dto semper pro omnibus

vobii. Slalim poet eucoaiium prooemium auspica. .

lur. Naro per hoc quod pro ipsis gratiag agal Deo,
,
** , indical operalos ipaos esse lalia, quorum causa Deus
glorificelur. Siiuul autem bumibier sapere docei,
. ,
laaquam Deug oainia operetur.
.
Memoriam veslri facienies in oraiionibu$ notiris.
Quod gratiag agit Deo, isibac esl propter virtuies
/*\ ! ,
* eorum : quodvero memiuerii eoruai in precatioitibus suis, cbaritalis est.
, .
VERS. 5. Sine intermisiione mmorei. Non eolum,
. ^ \
. ,
inquii, ia oraiionibus ineis yestri recordor, vemm
, ,
. et alias semper. Isiud auieio vebemeaiig cbariuiis
esi indicium.
.
' fidei vetlrw. Hoc est, coostautiae vesine.

h l u d enim esl opus fidei, tirmiter consistcre, et aoa
. , ^
solis verbis io fide gloriari.
, .
labonm ckariiaih. Qualis aulera labor eai
.
diligere ?Si gimpiiciler diligag, nullue est. Sin ger; , * ,
mane, multus esi labor. Quaado eaim quupiani ob
. "
, ; Q dilecium gibi quidvig susiinuerit, quo paclo labor
oon erit? Tbessalonicenses autem propter cbariu ,
tem, qua Pauluin prosecuti euat, niulia perpessi
.
eranl, ut discee ex Aclorum libro P .
sustintnliam $pei Domini noilri Jesu Chritli.



Multas, jnquit, el longas lenlaiiones sustinuUlis.

. ,, ,
*
Sustinuislis auiem gpe roborati. Cum ceriiludioe
f .
euiin credcbanl reposilis prsemiU. Oeus eaiin i n
principio lentari eog peraiiltebat, ne quig dicerei,
, ,
quod simpliciier et per adulatiouem Evaogelii pra>
,
dicalio consiarei, uique monstretor non esse bu
. ,
manam isiam persuasionem, verum Dei poienliam
.
quse animabug persuadebai.
" .
5 0 5 Ate Pairem noslrum. Birariamboe
,
intelligee : yel, Recordantee ante Deum, sWe coram
, , Deoet Patre oogiro : vel, Operig fldei vegtne, quod
. 48t ante Deum. Ne enim eiisiimelig quod eiae lucro
; *,
laboratig, cfcterum omniagunl corani Deo: ilaqoe
.
et mercedem reddet.
VEBS. 4. *, fralret diUcli, eleclienem
, ,

teilram. Meminimug, inquil, veslri, eo quod ecia . , , ,

* - inug vos esae electog a Deo : elecii enim eutis ad
fldem prae multig aliis. Unde vero boc liquei, dive
.
Paule? Audi, iaquii, q u swjuunlur:
, ; , ,
8 4

87

'
O r <

YERS. 5. Quia Evangctium nosirum non (uii aa vo

pAct. x v i i , 5.

Variffi lecliones.
.

8 1

: .

1283

THEOPHYLACTI BULGARIJE

1284

ARCHIEP.

insermone tantum. lade, inqnil, porspicuum esl,

, , ,
,
< electi gilig, to quod Deus pradicalionem Evan . ,
aelii in vobig gloriflcaveril. Non enim ila simplici , ler praedicavimug, quinetiam gigna gunl edita, qtil ,
bus tesiaius est Deug ftdero sibi vestram probari,
tanquam eorum qui ab eo elecii eseeut et praede- .
stiitati.

,
Sed et in tirlute. Hoc ttt, signis quac facia sunt
\

,
ad beneliceniiam graiorum, et ad poenam ingra

.
lorntn.
.
ifi Spiriiu tancto. Vel quod in sapientia spirU
,
tuali ei non externa : vel qtiod Sprriius eanctus
.
crcdenlibus dabaiur.
. , Et in certiiudine muita. Hoc est, aerumnis ti
. "
affliciionibus. Quemadmodum signa et Sptrltus
sancli largilio propler Hlorum, qui credidernnt,

cerlam persuaeionem faeia erant : tla trfbulationeg
.
Evangclii causa perpeasa magno sunt illi firma" , " .
mento.
Sicut tcitU qualet (uerimu* in vobis propter vos. , , , , \
Vos, iBquit, teetes eeiis, qnomodo ia vobis conver * ' .
saii somue, et qttod cum alacritate inutta pracdicaverimus. Sed el boc propter vos. Quia enim electi , *

aralis, propterea nibil non vestri causa laboravi;
inng : pro d i b d i s enim a Deo quis quidvis non
, . paitalur?Hic autcin gua etiam facia altingU, eliamst
.
lecie: vall eniiu prtranm eos commendare.
VERS.6. Et tos imitatoret nottri facli e*iit,e(Domini. Conforial eos cum laudando, lum ad memo-

. ^ ,
riam revocando, quod et ipsi non sint in periculis ^ ao facti inferiores. Beus boae 1 qnantum esl enca- . ,
mium, eos gtatim praecepioris sui imitatoree factos
, ,
esse; aec ejus taatum, verum etiam Domini l Qui
, 1
vero Oomiai imttaiores facti sunt ? Quoniam et ipse
; "
mulia passus hstabaiur : sponte euhn ad id accede 2 ,
bat, adeo ut dicerel Patri : tlorifica me
.
Excipientet vtrbum in tribulatione multa, cum

,
gaudio Spiritm tartcii. Yerbum non gimpliciter com
.
tribulatione sueccptstis, sed cum multa, boc esl,
, ,
506
pcricHlie. Aiqae hoc disceg ex Actie
, .
apo&lolorum. Atlamen affliciionem banc, geu peri . ' 0),
cula, laeti suscipite. Interprelans aulem quoraodo
, .
liceat et flerl posstt, at quispiara in afflktione
, , *
laetemr, dixit, Cum gandio Spiritui tancti. Non enlm .
c a , n

permisil vos Spiriius earicius dolere, aed dolor erat D , ' ,

in rebus eorporalibug; gaadtum vcro a Spirilu
.
dabalur. Quemadmodum enira l flamma pueri a

Spirilu exsibilaute irrorabanlur; bunc ad modum
,
el vog ln perkvlig Spiritag laUts facicbat, faiuram
, [f. .]
fobig prsemongirans retributionem. Aniaiadverte
. "
autem lom quenipiara fleri iniitatorem Domini,
, .
quaado pericula suslinet cum gaudio Spiritog
.
gancli.
VERS. 7. lla ut vos facti siiis forma omnibus crederMbut in Macedonia Achaia. Etsi poslremo

" . .

qJoan. , 4.

Varii lcctionus.
f :

m .

) ra.

1285

EXPOSITIO 1N EPIST. I AD THESS. - CAP. I .

!2S6

, ' - ad eos Paulue vencrit, sic tamen, inqolt, respteir

, ,
duiflU, u l eorum qui prscceseeriiit vot facti ailie
. *
docioree. Aique haec eslPauli imiiatio. Nam et Spse,
. .
pottremtu aecedens, omnes enperavit. Expende
" , ,
autem, quod non dixerit, Facli estis forma, ut cre, , ,
derent a l i i ; verum jam credentibus forma facti
,
cstis, quomodo oporleat credere, nimirum cuna
. '
fervore et promplUudiae ad pericula. Per Achaiam
.
auLem Greciam huelligit.
*

.
VERS. 8 vobis enim imonuil termo Domini. Hoc
, \
esi, fania de virtuie veslra fecii, u l praedicaiio ia ,
uolescerel oranibus, vosque omnium instiiutores
. , ,

osieaderemiai. Iilud aulem, Insonuii, veluli de

, \
luba dicium est, qtiae clare sonal, ei sooilus ejus ad
.
mulios perveaii.
$olum in Macedonia et Achaia, $ed tn


,
omni locofidesws/ra qua? etl ad Deum, egretsa ett.

.
, , Exemplo veeiro, inquii, Macedoniam quidcm et
Acbaiani verbo et doctrina roplesiu; adniiraiiooe
* vero, omnem locuni, quomodo acilicel ia lam brevi
lcmporis spatio tantani fidem ostendislis, Tanquaoa
, ,
[] . ' auieiu de reanimaia Ioqueus dixit, Egreua .
, .

Jta ul non sit nobis necesse quidquam loqui. Adeo

vebemens et efficax est fidei veslrae faroa, u l neque
exspectent nos boraines dum quidquam de vobis
dicamus : verum quoiies narrare coaamur, u l illos
ad parem aemulationem injiciamus, prsevcniaitt nos
, vestra nobis bona praedicanles.
*
I
t
I
f
S
1 +
.
J
'
^
1/ rr n c
Q
tw\2
> A h i a
M<
YERS.
9 . Jpsi
enim
de nobU Sannuntiant,
qualem

inlroitum habuerimut ad vot. Hoc est, quod nosler

. , *
ad vos adventu* referlus fueril innumeris mortihus,
vos lamen noa eslis oflensi ia nobis, Quineiiam
, ' ' .
vos in pericula propier nos incideutes, non aversi
\ * ,
, * , estis a nobis, sed sic nobis adbasrebatis, ceu iunumeris bonis a nobis aucii esselis. Secundus aulem
.
iste ejas accessus erat. Eienira profecius 5 0 7
. \ , , Berrboeam, perseculionera passus est : ac inde veaiens, sic est receptus, ut vel aaiinas euas pro eo
.
impenderenl.


quomodo conversi etlit ad Deum simulacris,
,
.

ut serviaiit viventi et vero. Hoc est, quod facile,

, , - et cum magna vebemenlia ac summo sludio. Hic au. D tem adborialionem niinus molestam inlroduxil, scile
eis in memorianj rcvocaus a quibus ad quae irans ,
ierinl, et ut iis digne vivanl.
, .
VERS. 10. Et exspeclelis Filium eju$ de cozlii,

(quem txciiavit ex morluit) Jesum, qui

(
),

. ab ira veniura. Et Ltoc e*t ejusdem meihodi: docel
enim sub narralioois specie, exspecure Filiuia Dei.
.
Aflliclie eaim baec esl maxima consolalio, quod qui
, .
passue est, excilalus esl, jaiuque in oelis esl, luin
,
, , quod ille veaiarus est, ul aos qai alfligimur, iibc, ^ rei ab ira venlura, boo est, a poena, uaquam eoa
qui ilii pcr fidem el imiuaculalaiu Vilam placueri , ,
"

,

, * ,
, , . 9 1

i n

Varii lecliones.

0.

: .

1287

THEOPHYLACTI BULGARIiE ARCHIEP.

1^3

imift : eis auteni qui nos aflligunt, non parcei. Quo- &
* & >
ntam auiem pericula jani suni in manibue, bona
. \,
varo in epe, magnam ipsis fidem t r i b u i i ; siquidein

, .
exspeeianl et epeiani firraiier quae futura suut.

.

CAPUT I I .

, ,

VERS. i . Nam ipsi sctth, fratret, inlrctlum ito , btt . \

Hrum advos,quod non fuerit inanit. Veslra, inquit,
ane magna stint : inlerim lamen neque nos hu- , \, . ,
mana ratione usi siimus. neqne inanis fuil fniroitus
, ,
nosler, lioc esl, sine periculis ac sine tentaiionibus,
^ . ,
ac nihi! babens Armitaiis. Nam, o l eoepe dictnm est,
pcricula sant quae fidem consobdanl: citra basc au- "
'.
lem inanis fueril et vacua.
' ,
,

VERS. 2. Sedante matis afflicii, et conlumelm affe- ^

,
,

cti, ticut teilu, Philippis, fiduciam habuimus tn Deo

nostro, loqui ad vo$ Evangelium Dei in mulio certa . ' , ,

mine. Gutn evasissemus, inquit, pericula aptid Phi , ;
lippcnses, io alia incidimus rursus. Yide autem,
*. " ,
qoomodo Deo rursus omnia referat accepta : Con , ^\
,
fisi, inquit, fuimus Deo, boc est, ab eo confortatl.
VERS. 3. Exhortatio enim nostra non fuii ex errort. , , ' .
IIoc esl, doclrina nostra non fuit ex impostura. Im .
postores enim seipsos non solenl in pericula conji, .
cere, sed potius in delicias : ego vero aieip&uni peri , ' cuiis objeci. Hinc ilaque manifeslura esl, quod doc- * . "
trina mea non errei, el quod pro bumanis rebus
, $,
non elegerim periculis esse obnoxius, verum ob
** divina ac siabilia bona.
C , * .
Neqae ex immunditia. Hoc est, non 5 0 8 ' .
,
runi aliquid doceo, qualia sunt magorum el incanta- , .
lorum.
Neque in dolo. Non in innovalione, vel seditioae,
. ul Tbeudae sectatores.
, .
VERS. . Sed sicul probati sumut Deo, ut crede'

retur nobii Evangelium, iia loquimur. Dcns, inquit,

,
. ,
probqvit nos, el elegit, ul eommilterel nobis Evaii, ,
gelium : noa autcm elegisset, nisi dignoe novissol. * ,
. ,
Tales igiiur maneraus probaii, quales elecii sumua
* .
ab ipso ad lalcm praedicaiioitein.
,

Pion quati hominibus placenlet, ud Deo, qui pro
.
,
bal corda nottra. Hoc est, noa ut vobis placearaus,
,
basc facimus omnia : sed Deo placere volentes, qui
abdiia exploral (nam, Probai, boc significat nuoc); D ,
( , , ) *
vel qtiia rccipii corda et coronat. Nemo autem
dolosus, et imposior, et immundue, buic placere .
, , ,
potest.
.
VERS. 5. Neque enim aliquando in lermone adu
,
laiionh (uimus, ticut icilit. Posiquam in prioribus
. ,
laudavit eos, ne suspectatn faciat laudero, a i i : Nun , ,
quain alias vobie adulatus sum (quod esl decipien- " (
lium), proinde neque jam nunc adulabor.
) .
Neque in occasione avaritim : Deu$ iestit. Neque

$ .
pra) peouniae amore prxdicaviinus vobis. Quod igi .

VariflB lectiones
?

* m. ^ .

* . * 0.

1289

EXPOSITIO 1 EPIST. I AD THESS. - CAP. I I .

1293

, * lur non sim adttlatus, vos leslcs eslis : quod atiicm

,
non sim pecuniarum amaior, neque ava.rus, Deus
.
teslis : isiud enim vos lniei.
V E R S . 6. Nec qucerentes ab hominibui
gloriam,


,

neque vobis, neque ab aliii. Non dixit, Ignominia

',
' . , aflecii sumus, neque, Non sunius konorc dignali,
, ' ,
nc videalur ipsis exprobrare : verum, Non quieiivi ',

mus honorem, cum tamen pradjcaiio bpc posiulei.

, .
Nam si regios tegaios iaagno honore dignamur,

miillo magis Dci legalos. Quomodo igitur glopaj
, .
catisa agetnus aliquid, qui neque vqbis, uequp ab
, ' , '
aliis, lanquam doctores cupiamus bonorari ?
, > ) , ;
V E R S . 7 . Cum possemus vobii oneri e$se ut Chri.ll

apostoli. VeJ bonore, el gloria, ct umplitiiu*iiie,

. , ,
9 5

9 8

\ , . \
-
5 . , ,
.* A
* i * 7 \*,,,AAMctu

vel poluissemns accipere a vobis el ali, adeoque

gravos es>se vobis. Kienim dignitas nostra bo.c

.
. ",
, . " \,
, , " , . . \ ,

, ,
.

8iulai, ul aicipiamus a vobis..

Se(f (acli sumut tn medio veitri roi/es. Mites, boc
est inansueii, sine gravamine. Vel, iufaules jn
medio yeslri, hoc est iiiiiocenles, vanac glorhc oxperlcs. Infaas enhn nibjl tale cogilal. Ilideui, / n
medio vesirum, ialcm habei sensmn: faciui sum
veluti unus ex vobis, qui non supcjriorein soi tem
acceperim.

*
.
.
;
; ,
,
f;
, .
,
, ,
.
,
, ,
, , , , . ,
,
, , ,
. , , '
, * , ,
.
,
, , , *
,

Tanquam $i nutrix foveal euo* * filig$. An Qrcm suum ostendil. Numquid nuirix adulaiur? numqoid a parvulis 5 0 9 infantibus pecuniam expelil?
Pari ralione doctorem convcnit csse inilem, ac deamanlam eiiaai eos, qui ei insuliavcriai, perinde ac
nulrix pucros, etiamsi eain feriant.
Y E R S . 8 . Sic obstricli
vobis, volebamus tradere
vobi*, non tolum Evaqgelium Dei, $ed el no$ira*
ipsorum animas. , boc est, oblrgali
vobis, aique vobis adb&renies ab , el .,
conneclo. Nonnulli vero, , legeraat, id
esi, desiderantes; sed male, igiiur, iaquil, nibil a vobis accepiinus, verqjn si possibile
essel, , hoc est, vebamenter TQlebamus
etiam animas uostra^ )n vos iiapcnd^re. Proimle
Evangcljiun iiiiperliri, esl bonoriiicenlius; aniinam
auieni iropendere, difBcjlius est Tfibauieniiorisque ae
veluli mngis insanicnlis cbariiajis est: qwod ei ipG6
ioferl.

&
\
Quoniam charmlmi nobi$ facti estit. Ne vidfa , C lur bxc omjiia dicere lanquam qui labores pro cis
> * , ,
suscjperei, $ propiarea deberet bonorari ab ipsis,
4*' , .
ail : Nullam ob rem aliam bacc facio, inqtiil, quain
* .
propicr cbaritatem, Re^ribiuioneiii eaiin noa quaro;
eed propier ipsum bonum.

, ,
Y E I J S . 9 , Memini$ti$ enim, fratns,
iaborh noilri ac
*

fatigationis: tfocie ac die operantes, ne quemquam

,

vesirum gravaremu$, pradicavimus ad voi Evangt

. ,
lium bei. Noa dixit, Meminislis beaeficioruai qu;c
* , ,
a me accepislis, sed, Laborit; ricc id siuipliciler,
* , , caeterum ei faligalionis, id csi, laboris cum magua
1

VariflB lecliones.

. * ,

.
.

PATROL. G I L CXXIV.

9 9

Ckryi. .

41

12)1

TIIEOPHYLACTI B U L G A R L E ARCHTEP.

1&2

iiligiutii. El uon solutii db\ venim eliam nocie. , , . \

quania liaec esi proaipliludo, cl sumina *e queni- , \ . \
(|uaui offeiMlal sedulilas ! Ituiuil atiloni Tbcssaloui \
ccnses pauperes fuissc, cum inqtiil iVe quemquam
! \
veslmm gravarcmut
, *

.
V I . R . 1 0 . Vottetlet eilii, et Deut. Salis Deu* A U ,
.
cioi italis babcbal el liclci; verum quia noo erat
6
perspicuum hominibus, quod Dcus bac de re teett , \ , ,
inoaiuni dieat, ipsos eliaai qtiib<is loquiiur, in lesii.
u o:iium vocal,
Quam pie. Oaitiia qnsc opus erant, implcnies :
boc eniro signiflcal, , cum limore el cullu Dei.

. ,
, , , >
.
El jusle. Uoc esl, pecuniam a ncmine exigentes.
. , (3)
^ .
inculpaie. Cilra ofTendiculum el scandalum.
.
* \ .
Vobit qui credidistis affuimut. Qiiandoquideiii ab

.
\
infldelibus ioipius vocabalur, ei circuiaior, el loqua , ,
Culus, el nibil aani.
\ .
Y E R S . 1 1 . Sicultciiis.
Rur.us eos lcstes vocat :
. :.
quod argumenlo esl, eum ntbil arroganier dicero.
*0
Qualiier unumquemque vestrum (sicui 5 1 0
P '
%- (
),
filiot tuos) deprecantet vot et consolante*. Papse!

. ,
cuju&modi id eral negoiii, qiod ncminem ciira con , '
solaliouem prxiermitieret, sed miicuiijue veiba ac\ !
coiumodarel! DcprccaMes auteui, ui foriiicr fcr.ini.
, .
Jioa igitur gloriain qua?rebatn. Supra quidem nulrici
. ,
seipsum assimilavit, IIUIIC auliiui palri, dileitioneni
\, , \ indicans, el prxsidentiam, ei buiuililaleiii oiniiis Q , .
fasius vaouam. Quis enim palcr advcrsus iilius ia;
flaius esl?
Kal ,
^
VERS. f.2. Ac lestificanles ui ambnlarelis digneDeo

quivocat vos ad suum ipsiut regnum eljgtoruim. Te

siiiicari sive obifetart jam eeverioris esl docu-ina?.
. Quare noo adulabar. Poslquam vero pr&dixii, Tan~
qu*m , lunc inlulil, Teitificanies. Non eniui, . \ , ,
\ , .
'.,
vehemenler, inquit, sed, ul paires, ut ambularelii
\, ', ,

ros digne Deo ( qui vos voeavil ad xcgnum suutn et

. \ , gloriam). Animadverlc auiem quoinodo snb narra .
tiouis specie nos doecal ct consoletur. Si enim ad
, .
rcsnnm nos vocal Dcus, oionia sunl ferenda.
aU r

| 0

VERS. 13. Jden et nos graliai agimut Deo line
,

'
intermistione, quoniam cum acccpitiis verbum audi1tu nobit Dei, accepistis non verbum hominum, zed ,

*>,
( ) .
'
{ quemadmodum ett xtre) verbum Dei. lloc loco
\ . ,
eos eliam cotmu^ndal. Noo enim, iuquii, uos qui\, , dem omnia inculpaie agimus, vos autem iadigtium
qtiiddam niea inslitulioiift demnnsirasiis. Mon euim
.
lanquam bomiaes audiiuiis, ita simpliciler affecti
, *
rstis, scd veluli ipso Deo adborianic, sic adverie , .
balis aniinum. Verbum auiem audiius Dci, praedi , ,

Variffi Jectiones.
.

(3) Pracfcrcnda procul dubio esl leciio codicis

S. Mard Veneii, . Uude vcrsio Latina boc
)<;co j t a se babere debei: fleminem injuria
affi;tCHlei petunix exaeiionibui; vel cbirius, nettuuc pe-

1 0

cunianitinjuste exigenu$. Sciiicel non qualiconqu?,

bed injtisu c\aciiuue juslilia lasdilur. Leciio lexiu
editi nec cum scusu nec cum granimalicac reguli
congruiu

12S3

090 1 EPIST, I AD THESS. -

CkP. II.

12'Ji

0? . . - calionem dicil, 0 quod audiondo credatur. Qnomodo enim credant, ei non a d i a n t ?

, ;
Qni operatur in vobk crtdentibus. {Jnde Itijuct,
"Oc *i .
qiiod tanqitam verbum Dei acceperitls ? Qperaior
, ; 6 ^ ;
enim, iuquii, in vobis, boc esi, ex ipsU operibtrc
, , , ,
deitionsiraiitr. Nisi eniin ipHtirn sic suscepissciis,
. ; ,
tol lenlationes non tam foriiler sustiuuisseiig. C l
; enim quod neque adulator s i i , neque impQslor, cx
. " , ,
periculU quae subiit, convincit: iia ipsorqin iidem
;
ex affliclionum loleramia indicat.

.
Y E B = . 44. Vos enim imilatores (acii , fratres,
,
,
Ecclewrwn quw sunt in Judaea iu Chritio Jesu. Ne

?
quis per Ecclesias quus suul in Judaja, syaagbgas
. "
Judseorum iatelligal, proptcrea adjecif, / n Chrislo
,
, , Jesu, u l fittelium Ecclesiaa indjcel.
4

.
Qata $ etlit $ proprHi cuntribu
libu$ iicui ei ipsi Judctit. Magna hiac consplaiio.
, \
.
Si enim Judaei palriae legis acraulalores, postqima
.
scmel crediderini, lanta sunt perpesei, quanio poiias
,
vos debelis? Non exiguum autem argumenlum est,
, : ; ;
verura esse Evangelii 5 1 1 verbum, quod Judsoi
,
lanu paiiaalur propier id quod anlc perserjuebanlur.
* ,
.
V E M . 15. Qui i| Dominnm occiderunl Jesnm.
*

Quid mirum, si coolribules euos a01 xenini, qoan * ,

doquidem el f>ominum occideruni? Animadverie
; "
? aotem qualis sit eonsolaiio, pariicipem fieri Cbrisii
. ; ; g affliciiouum. Propterea Paulus aeaiper islud in
tentationibus iuferi.
.
proprio*propltelat. At dicel aliquis, qaod D ; tobc . ' ,
miniim igaoravertnl, neque cognoverinl. Quid lum
. ; ; ;
postea? Nonne prophetae suos norant, quorinn
, ;
libros etiaiti circumferunt ? Quomodo igitur et bos
; " ^
occiderum ? Qnare planum sl, qaod nibil agam
; ,
veluii seaiulanles pro veriiaie, sed coalrt veritatoio
.
poiias insanienifts.
.
, ,
Elnot periecuti *uni. Aposlolp*, (Jocfores Tcgtros.
; . ; ,
Oporlet igUur vos difcipulos, ad ba?c ex<mpla
, .
deflgentee oculos, paiienti aaimo islbaec ierre.
. *
Deo non plncent. Quomodo enim ei plaeore
, queant, cujns Pilium occiderunf, acjam olim pro;
phetas eliam inleremenml ?
,
j> VEHS, 1G. ommbus homitiibtts advennnixr^
, .
prokibemes noi gentibus loqui, ut$aM fiatii. Si eniai
, ~
onivorso lerraraii) orbi salus anmintianda e$', illi
, .
ao.iem prqhibcni, eofnmuncs orbis le^rafoni sunt

Iiostes. Est citlm invid^nija itnmensa, commoneG.
.
saluteni impedire


xdrr
Ul intpUanl percata iua amper. Habc aulftm tn*
. , , ,
qtiit, Jam olim in prppbeiis, ti posibac in Cbrislo,
, ' , aique adoo !n nobis peregeruot, at oetend^int ee , * Jpsos perfcctlssime peccare, pertcnircqnc ad plenam

el summam malititt mensaram.
^.
t

*Rom. , .

V.ari Jectioniji,
1 1

(^.

1295

T H E O F l l V L A C T I BULGARIvE A R C H I E P .

1295

Pettenit autem ira in ipsot ad finem. Hoc esi, " ' . jaro, qtieniadmoduai aiUebae, rediiua est ipsis
, , ,
a rapiivilaie, neque terram suam denuo recupcta- , , '
bunt, sed ia finem usque ira Dei perveuii in ipsos,
, ,
lior. est, adiisque consiimmaironem, sic penua- , . :
nebil ipsis ira Dei. Porro, cum dicit, '
, * , ,
, cum articulo, osiandil baac iraoi ipsts
, >
fsse debitam, ei pradcsiiaalam, ac a propbeiis
.
|)F?cilic:am. Gumque consolatus essel Thessaloni- ,
ceiws ex eo quod oslenderii ipsos mullos babere , \ ,
tciiialionum suarum socios, ex boc eliamnum ani .
mum illis addii, cum oslendii poenam daluros eoa
a quibus opprimanlur.
VERS. 47. ISos vero, fratres, orbati vobis ad horm
' ), '
lempus. Dc cbaritale hic loquilur. Gerte quideui
. .
supra, Tanquam pater liberoi, dixil, at, Veluti n - , ' , , ,
, ,

trix: bic vefo, Orbati, qtiod est flliorum palrem

*
inquirentium : u i ex hoc discamus, quomodo eos
desiderarit. Simul aulem el mcerorem indicat, in
.
qao, ob suam ab iie separaiionem, conslitutus
, ' .
erat. noa esi, iaquii, qnod dicainus nosjam
, , ,
dirt exspcclasse, sed breve illud ei 5 1 2 omniao
,
inoJtcum t-mpus fuil, u i vix uuius borac spatium
.
essc repuieiur.
Aspectu, noH corde. Neque corde lamcn, inquit,
, . , ,
srparati auwue, sed aapecliu Atqui eliainsi ia corde
,
> os scmper eircuniXeramxis, conlrislamur taaiea, , ,
quod non liceai nobis corporaliter veslra prseseniia
.
nti. Obseiva aulem islod, quod qui tehemenier
, * .
diliganl, iudigeanl etiam mulua praesealia el con ,
spcclu, el quod hitic magis inflamaielttr cbarilas.
.
Abundantiut laboratimu* facitm ve$iram tidere

cum mulio*de$iderio. Abundaniius quaio verisimile . ,
erai eos qui ad borani derelicii ecant. Aaimadverte
, . "
auieiu cbariiaiem : Nam ob nibil aliud adveuire
, * ,
, * .
volo, inquti, quam u i faciem vestram videain.
"~ YERS. 18. Quaproptev voluimui venire ad vos, ego
,
quidem Paulus $em*l atque iierum, el impedivii no$ \ ,
Saiana*. Quid ais? Satanaene impedit? N * : noa
. ; ;
" . ',
cniin Dei opu* fuiu i n Epistola enim ad Romanoe
, ,
a Deo dicil se iinpediium * : insuper el Lucas ait,
* ,
quod Spiritus eos impedierii : in Episiola ad Co . !,
rialbios, Spirilus aii opas eese : bic vero laa ,
tuiamodo Salana;, tenlalioaes graves ei inexspecia*
Us adducenlis, ex divino nimiram permisso. ^ ; ,
. " : ,
Aahnadverie bic quanlum cbariiaie oblecietur,
, *
innucus, quod maxime omnium eos diligerel, ex
eo quod a i i : Ego quidem Paulu* : bocesl, Qui me- * , *
, .
caiii crant alii sludebam quidein venire, alqae ego
4 1

tt

cliam conatus suni.

VERS. 19. Qu(B aim $$ no$tra, aul gaudium,
aut corona glorias t Noune baec sunl mairum verba,
HHsericordiae et chariuiift visceribus valde inflammaiarum, parvulos suos pueros alloquentium ? Non
aatis aalein erat Coroaam dicere, ut dileciionis suae
R o m . i , 13.

* Acl. , 6.

, ,

; "
,
; , ,
,

I I Cor. , W .

Vari leciiencs.
s %

0.

1 1

U97

EXPOSITIO IN ErjST. I AD TIIESS. - CAP. .

129S

^ . * ' , , , fi-rvorem indkarel, srd apposuil, Ghrialiouh.

Propler vos euiro, inqtiit, spcro, qtioi ifiojorem fi<lu ^ ' ;,
ciam et liberiaiem nnnciscar vcslri cansa apnd
* , ,
Cbristum, alqne ob eam causam laetor, quod siiis
, ,
, .
corona mibi, et corona gloriaiionis, hoc esl splendidae gloriae, etbicestis Jamnuncerilisqueposibac.

et vos eoram Domino nottro Jesu Chrhto,

;
;
in adventu ipsiusl Quid igilur? Thesaaloniccnsrs
, ;
*P"S lua suul, beale Paule ? Non isti soli : ideo
. ,
adjecif, El os, oslcndcns quod et alii fuciii.l.
*

Voi enim isiis gloria nostra et gaudium. Quanla

eniin esi gloria, lanlam et lam celcbrcni Ecclesiam
adducerc Cbrisio!

, I
. .

<

.'

.

, , .
*
,

, ' [ xalj ,

*
.
Q

1 4

, ,
.
,
.

1 9

513

CAPUT

VERS. I . Propter quod non sustinentes amilius,

probavimu* relinqui Allunh soli. Id esi, clegimus,
atqne decrevimus.
YEES. 2. Ei misimus Timoiheum fratrem nosirum,
el ministrum , et cooperatorem noslrum in Evaugclio Chrhti. Saucto isli lanta fuil discipiitornm
cura, u l si quando ipse impodirelur nccessatiis
quibusdam causis, alios tamea miueret, qui discipulos inviserenl: hoc luin eliam fecit, Timoibeuui
ablegans. De eo auteai taala eacomia conciuit, nou
taaluin ipsum exlollene, quaatum ipsos honorans,
quaudoquidein eorum causa laalo tcmpore adeo iiecessarimn Evangelii coopcralorem ab opcrc tuiuisterii avulserit.
f

Ad confirmando* vos el exliortandos pro /ide veilra.

Cuin concutercniur ob tenialiones praceploris sui,
fulciiuenio el exbortationc iadigebani, ne a fide
excidanl. Non enira modicam discipulis perlurbalionein prajceploris leulaiioncs pr&bcnt, pcriadc
ac uiiiilibus impcratoris vulaera.
VERS. 3. Ul nemo moveatur in Iribnlathnibus
isiii. Expouil jaai quidnam allalurus ipsis esset
connr.odi sua coutirmatione Tiiaoibeas : Ui ,
inquii, moveatur, boc est lurbeiur, laxeiur iu Uiiiialionibus nieis. Nam diabolue, si invenerit opportuniiaiem leulalioais, lurbal miniaie Qnaalos reniissioris viiab suggestione, ul a rebus uicerorcai afle-

,
, ,
,
,
.
, ,
. , ,
, - ^ reniibne resilianl. Nonuulli auteoi, ,
pro,
lurbari, posiium esse dicunt, metapbora a cauibus
, ,
suaipia, qui, dum adulanlur, caudas movent.
.
Ipii cnim $ciii$, quod in hoc po&ili timus. Audia , .
*
, * mus bic, quod Cbrisiiaai, u l aifligantur, sint conatituti. Noo enimde aposiolis lanlum ba?c dicla sunt.
.
Cuai itaque ad boc posili siinus, quid novum si
, ; "

afQigamur? Quocirca ncduai ob proeteriia niaU
,
oporiei nos esse pacaios ei inconcussos, veium ciiain
.
ob futura. IIoc eniin uobis esl nr.agis proprium.

,

VERS. 4. Nam ei cum apud vos e&iemus, prmdicc

,
,
bamut vobis puisuros nos iribu!alione$> ticul et

Variae leclianes.
.

1 8

1 6

12J9

THEOPEYLACTI BULGARLE ARCHIEP.

1300

faclum eW, scitis. Magnao consolalioni esi disci- . ,

pulis, quod proeceplor aflliciiones ipsis praenumiel.
.
Sic eniin usu veaii, ut deinceps ob eas non iia per .
luibealur ac i ii;exspectatae conligerent. Hinc el
\ *
Cbrislus apostolis dicebat : Hcec priusquam fierent, ,

prccdixi vchh, ut cum facta fuerint, credatit . Noo
. ,
boc autem solutu cis Paultis denuiiliavil, vcrain ct , .
imilia alia quae eiiam evenenmt, prsedixit.
T

E R e

514 ^
& Propterea et ego amplius non tutlx ,
.

*, mhu Si praedixisii cis, Paule, quod affli- *, , ,
ciiouem sis passurus, ei quod propicr aflliciionem

, ;
luam cosnon oporieai conturbari, quid mrsus niiu

lis ? apparel eniiii qaod nott admodum cis tidas. P r ; , , .
nimia, inquit, cbaritaie boc facio. Qui entin d i l i - c . "
Riinf, ctiam qtiae (uta suiU suspecta babcni. Praeicr- ,
ea inuliae fuerunl (eniaiiones, ac nialorum magni- ^ . ,
ludo lcrruil me; Idcirco non dixft, Desperaus dc , , *

vobis, m i s i : scd eiiim, Non porro svstiucns, quod
aaiiciliae erat.

. *
Ad cognoscendam fidem testram. Quxrunl bic
quidant, quidnam qai teriium adusque coeluin con- , ,
scenderal, qui verba incffabilia audicral , isle non
;,
novit quo ia fitalu sint res Thessalonicensiiim, sed
,
Tiaiblbeuni mUtat, ut cognoscal fidem ipsorum t
; ,
Poiesl igitiir dici, quod non oninia norint sancti,
, ,
cum qui ante Chrislum vixerunl, lum qui post
.
fcbribiuin, ham et Elisaeus ignorabat quid fcum
; ,
Sunanuiide agerelur
Et Elia* puiabat se soluin
[] .
relictum, cuai adhuc septem millia csseni*. Qnin

eliam Samuel ahle bos, docetur non alteadere in Q . ficiem primi Irairis. Davidis . Hunc ad modunft
. , * ,
apostoli non noyerant omnia. Hoc aolem faclum
,
csl, ot neque ipsi aUollaiilur, neque alii de ipsis
, ^
faajora, quam par s i l , iiaaginentur, neve nos
, ,
pdsleri dicere possemus, qnod bumana? nalura
^ , ,
moduro illi transcedenies viriutis opcra perfeceirint,
,
ac proplerea nos socordes mancremus : sed ut
; .
dtscamui, quod neque ipsi diVino auxilio sempcr
freli, eed suie etiain laboribns praeclara pcragerent.
4

Nc quo modo tentarit vos qui tetoat. Non suspi-

^.

catus sum, inquil, vos concufisos esse, nisi usque , , , ' *

, .? ,
adeo eolummodo quod lentati eraiis. Vides autem
iquod diabolicum est in affliciiouibus lurbari, m a - ,

xiuie si alti offendantur ex eo quod alii affliguntur:
sicul ln Jobo feclt, uxdrem ejus lentans ex iis quae D , ir.arilus paiiebaiur. Tentat auiem diabolus, nesciens
. ,
aa s!t superaturas : qtiod ex Job inaniresiuni esl.

,
Aliamen, quae ipslus esi imprudemla, i r r u i i : ac si
, ,
quid videal imbecillc, etspeclat tet pennanet; sin
, .
fone, deeistii.
1

1 1

inani fiat labor

nostTr.

* joan. , 29,

Eiiamsi permulatS

aunr, Paule, quid boc ad te ? Ttiue labor perfeciam habcl aptid Deum mercedcm. Prai nimia laben rbaritate, fnquil, tvacuaiura inibi laborem
urbilror.
* I I Gjr. , 6.

J 1V R*g. , 8.

* III Reg. xix, 10.

Vaxiffi lecliones.
^ rim\

t>.

! l

1 9

" .

, , ;
" &/"
, , .

1 1

" ,

* H Reg. i f i

T.

1301

EXPOSITIO 1N EPiST, I AD THBSS, - CAP. I I I .

"

'

12

V E K S . 6. Nuper autem cum venisset Titnviheut od

not vobis, annunliaatet fidem dilectionnn

lettram. ILec quidem exspeciavi, iuquit, coatraria
autem eveneruni. Repula hic lecum immcnsam
laeliiiam ac clementiam Pauli. Non dixit, Dcimnliaaset, eed, Ben nuiiliassel: 5 1 5
> 8
boiium pulalal illortim in fide coufiraialicncm.
Gbarilaiis eiiam ipsortim nomiue lajiabaiur: tiam
fidei signum erat.
}

,
Et quod liabeatis memoriam nostrt temper bonam,

desideranles nos videre, quemadmodum et * .

. ,
Uoc esl, uiemiuislis nostri cunxlaude ei prxeonio.
. , , Audile, discipuli, alquc discile prsecepiorum ve>tro
^.
rum meniionem facere semper cum laude : vobU
, . ipsis oamque proderitis, non iilis. Consoialio antem
, x i m a esl Tbessalotticcnsibus ct hftlilia, quod
,
sciant Patilum novisse se ab ipsis diligi : majorem
.
enim ia eis aniorem accendit.

,
,
'

V E R S . 7. Ideo consoliitionem acupUnut in vobi*,

/. I
(ra$re$, in omni afiiciione et neceuiiim noura.
, . rem admirandam! Agil illis gratias, qnod nou sini
, , , ,
comrnoli. Non seniirous enini inquii, irisiU, \eium
| , ' . '
consolaiionem acccpimus, non in una quapiam

affliciioue, sed iu oinni. Lajiilia cniiu, quam veslri
.
causa accepimos, omnibus nosiris neccssilalibu
a?quipollel, easque compensat.
. ,
Ver fidem vestram. Vos nie firmaslis, iuquil. A l . \
qui diversum e r a l : ipsenamqueienlaiionibus baud ,
quaquam ccdens, fulciebal eos.: ailunen iu ipsos
. , \,
encoiniuiu transfcrt. Vos enim, inquil, non periui .
^ sislis mc leniaiiones seniire.
,. \

.
Y E R S . 8. Quoniam nunc vivimus, $i vos siaiis in
, ,
Domino. Non dixii, Consolaiionem acccpimus, sed,
,
Vivimus, indicans quod eorum scandalum nior!e.
, ,
cxisfnnarii, ac eorumdem progr^ssum, et conslau .
liam, ei confinnationem in Cbrisl", viiam.

"^

Y E R S . 9. Quam enim graliarum aclionem possnmut

, , Deo relribwre pro vobii tuper omni gaulio quo gan '
;
demus propler vot anle Deum notlrum ? Tuntum.
, , ' ,
inquil, esl gaudium noslrum proptcr vos, ul ucquc ' .
amus pro dignilale Deo gralias agerc pro vobis.
.
Yeslram enim virlutem donum Dei arbilramur :
.
non enim est bumani conalus aul aniuuK tanla pru ,
denlia. Quare cum illi gralias agerc debeamus, ncv.
.
D iiifcnimus dignam graliarum aciiononi.
VtRS. iO. Nocle ac die abundanliu* oranles, ul

videumus faciem vestram. Expende cxccssum ; plus .

"
quain abunde precabatur, ut videret cos : quemadmodum colouus abquis audiens quod culius ab eo
ager fiuclibus abundal, illmii oculis iuiueri cuplr.
, ' .
El compleamus ea quat desunl piUi veslriv. Aiqui

* paulo ante lestalus est stare eos : qui crgo nuuc

dicil : Quce fidel? Non omnem perceperatil

;

doclrinam, sed dceranl forlasso ipsis q^aihini dci

, ' 3 !*
resurreciione, i<?que geuus alia. Prlerea non panci
, .
eranl doclores 5 1 6
atqtie bauc ob causam
, s-

.
, ,
. "
, ', ',

. , ^ .

a , i e o

m a

f a l s i

Variae lectiones.
e l

.*

0.

l ,

r n s

1303

THEOPHYLACTI BULGARIJS ARCHIEP.

d i x i l : defeetutfidel.Ubi ilaqoe fidei eorum meitiebal, MUi, inquit, ad vos fulciendos. Hic vero, com
pleamus, ail, quod itistiiutionis polius est, quam
conflrmationis, lllud eniin compleri dicirous cui
piisillum quid deflcil.

l33i

. " , , ,
, ,
, .
, .

VERS. 11. Ip$e auiem Deu$ el Patet nosler, et Do- ,

tr.inu* noMtr Jenus Christus, dirlgat viam no$tram ad
vos. Ostemlil quod etiam apad seipsum precabatur, . , \ ' t eoB vlderet, qui quidem precationem Epistolae ,
etiam inscfticirit. Et se qaoqoa defendu, quod non
* ,
ex scgniiie relioqual ipsos: periade quasi d i c i t : ipse ^ , *> '
Deusexscindat tentalioaea uodique circumlrabeiiiea
nos, ut recto ilinere ad Teniamus.
,
.
g

V E R S . 19. Vo* auttm Dominu* muUipiltet el abun .
dare (aciat charilatein tTstram invitem ti in omnei.
Viden* cbaritatii iusaniam quae cobiberi nequIiT.Nain ,
et cxcellere et abundare eos ia dileciione precaiur; ;
et fcaon solum erga ee muluo, verum eliam erga , ' ;.

omnes. blbuc enim csl divina cbarilatis proprium,
omnes complecli. Nam si bunc diiigas, illum vero , , '
.
tion iiem, bumaoa isia amicitia esl.
. ,
Quemndmodum et not erga vos. Naro qaod noslrum
eit, inqiiit prxeens e s l : quod vero veslram est, id ,
Iti posierum fierl rogamus : babetis enim nos men- .
uram el exemplom dilectionis.
.
1 1

V E R S . V6. Ad confirmanda corda veslra inculpate

in $ahctitaU anU Deum et Patrem notlrum, in ad-
vlntu UouUni no$lriJesu Chrini cum omnibus sanclis ,

ejus. CbariUlem ipgfs lucrum afferre asserit, non Q .

amalif* Abundan Dominus, inqnit,
,
facial ckarilatt, ad confirmanda eorda veilra. ;. , ,
Per Dominum aulem Spiriium inlelliges, perlade , .
afc ttagnna feasiliae inierpretalua esi. QUis eaitt
,
aliuscoiiflrmabitirreprehebsibiles, coram Deo Patre . ;
in adventu Cbrlstf, qoam Spiriius omaino ? Non

dixit aulem : Utvos conflrmel, sed, Corda. Ecorde , ; ,
tihim fgredlunlur cogitaliones pravae . Ficri eitam
, , .
|>olefti, ut aliquis nibil mali persequen opere ipso, .
pravusiatnen sit, nempe invidtis, ituposlor, injuria- , , , Mim meaior,perVer*adogmata babebs. liiimaculaius , , ,
ergo lum Vere eel homo, qnando cor suum purgat: . " ;
tbm et sancliialem babet. Sanciilas 6ifnn proprie , *
dicilUr conlinenlia, quemadniodum et impuritas,
.
fornicatio 6t adnlterium. In universum amem, omne D ,
l*ccalumesl impuritas, etomnfe virtus es\ saticii- . , ,
ias. Inimaculaloe auleinvuli esse coram Patre, . '
eliam nuhc quidem i ea namque esi sintora virius, * ,
quac coram Deo esl, non qua? C( ram bominibus : ( ,
, ,
qUandOquidem fallax sit bumanum Judicium. In
advenlu vcroCbristi; n a m 5 l 7
ipso judicamur ),
Sa cohppecln Palri. Ul igUnr, inqnli, silis ificnl '
" , , ,
|)aii, queinadinodom oinnes sancit.
*.
b

* MaUh. , 1

Varioe lcclioncs.
1 1

>

^ ID.

1305

EXPOSITIO IN EPIST. I AD THESS. - C A P . I V .

. '.

1)06

CAPUT I V .

VERS. 1. Quod reliqunm , fratret, rogamut vos

et obsecramnt in Domino Jesu, quemadmodum acce' ,

piitit nobit quomodo oporteat vos ambulare ac
, lr -.
,
placere Deo, ui abundeti* magis. Quandoquidein,
, ,
inquii, de iis qcae deceni apud vos locutus eun,
'' . audiie porro da iis quai semptr audilu sunt neces, ,
, , saria. Nam istud, Quod reliquum (, boc signifi. " , c a i , boc 681 setnper 61 perpeluo. Vide aulem cjus
, humiliialem, queroadmodum ne ad obsecranduni
, , qaidem sibi salb esse aucloritatis pularit, sed
' . , Cbrietam assumat, inquieas : Gbrislus vos per me
, , obsecrai. Accepistis auiem, non est verborum laa * * . lum, verum etiam operum : nain per opera qooque
;
* , docebat. Qnid vero obsecramus ?> Ul abundeiis
; ,
magis : boc esf, ul aHquid sapra mandalnm facero
. " niutnini, alque imperata superelis. Quemadmoduui
" , cnim terra non ea solum quas in ipsaui jacta fue , ' r i n i , profert : sic animus non debet consistere
.
inira prsBCtptft, sed ea etiam saparare.

VERS. 2 . Scitii enim quos prwcepla dederimu$

vobts Dominum noslrum /inm Chritfum. Prae \ , ceptum *st de iis quae fugienda snnt : quae si fiant,
, . poRnam fernnl: non peracia vero, nibil merentur
, , , praconii. Sunt sutem quaedam, quae oa sani prae , * cipienda, boc esl, non minis cobibenda, sed arbi * ,
irio aodiiorum relinquenda, u l facultates effunderc,
. V
, , ,
.
virgiattaiis slatum servare. Nam qui pote*t capere,
capiat, inquii Doaiinus . Verisiutile est igilur Pau [], ;
. , ' Q |
quaedam illis niagno cum terrore iemandasse.
. ( Quamobrem ea verbis non exprimit, *ed ipsis ad
. , , , memoriam taatam revocat. Rarsus auiem b r i ' * , slum iu medium proferl. Non mea enim, inquii,
.
pracepi, sed illius sunt ha?c: itaque ille vel exaudietnr vel reprobabitur.
,
.
VERS. 5. HCBC est enim voluntas , ianctifica>
.
tio vestra. Id est, leniperanlia. Ubique autem de
, , , bac praecipil; Timolbeo mmirutn scribens*, Coria . ,
Ibii* , el Ifcbrais *. Tyrannicum enim malum est
.
impurilas, 61 niuliis et continuis pbarmacis indigeK

.

Ut abstineaiis ab omni {. Siquidem
, ,
muliae 61 variae bujus luali species suat, qtias ne
' , , .
dicere quidem susiinuh, sed simpliciier, Ab omni
dixit.

- D VERS. 4 . Ut tciat muiquitque vettrum, $uum

. .
iptius vas pottidere in $*nctificalion* .
" , \ [ Vas corpus ipsum appellat. Quando eaim conli1 * , nenles sutuus, corpusque 5 1 8 parum esi, oos
. ,
ipsum possidemus. Quando vero impurum fueril^
. [(. ] ,
peccatum ipsum possidet: qux enim islud iaiperat,
. , .
istuc fadt sicut servus. Verum tum est in honore,
, \ quando sobriom esl ei pudicum. Peccaium igiiur
. ; esi ignomiuia. Observa auiem quod aii, Ui uiau
;
lndical enim casiilaiem el [contiaeniiani opns babere exerciiio et discipima. Atque nbi suntilanicbai
et MarcionisUe qui naluras iaducunl ?
Maiib. xix, l i .
* I Tim. ,
ICor. vi, 6 .
' Hebr. x n , 14.
V a r i lectiones.
.
0 .
.

, e

1 1

1307

T I I E O P H Y L A C T I B U L G A R L E ARCHIEP.
1308
IIoc est,
3 .
, \ ,
in desiderio pasaionen habente : aam esl eiiam
. " deftiderium abeque passione, quod esl rerum divinarum. Vel quod omnia coacupiscentiain accendeu- *
, , , , lia deaiderii passioues nomiaet, vebtii deliciae,
. , opes, olium, socordia, quodlibet horuni dici potsit
passio desiderii. Nos itaqua, si YeJimu* esse teuipe- ,
ranles, nullam affeciionom qua cupidiiatem accca.
dat, admiUere oporiet.
V E R S . 5. ifi ptutione deiideru.

Sicut

et gcnte* q%m ignoranl

De*m.

Nam

qui

Deuui noa noveruni. neqne retribuiionis epem

babenl : proiade omnia voiuplali iribaunt.
VER. 6. Ui wan trantgrediatur,
ttiat in negotio fralrem suum.

neque eircumite-

Supra qnidem dix.it

"\\

,
. .

'

, dc quaTie alia fbrnicatione, nanc vero dc adullerio loquiltir; quod et cireumyentioneni ct Irans- ^ * gressionem mertlo nominai. Nam Deus unicuiquo
. ,
uxorera dedii, acterminos aalurse posuit, nitstioaem
' >
yidelicet quaa eet cum tina illa uxore. Circuinveotio
. "
itaque est ia negotio, boc est, in congriesu, pras , ,
eertim cum fial adversus frairem.
.

Eo

guod

vindex etl

iicut pradiximus

Dominut

vobi$ ti

de omuibtn

tenificli

lumm.

hi,

Ne exi-

btimes, iaquil,quod de fralribus lanium h c dicam,

imo neqne aliortjro uxoree, ixque simpliciier
maritis earentes, neque publita eceria babere
licet. Nam ba*c oainia uleiscilar Dominue: nec
impuae i s u periictmus, ted initumeras poenas
ausiiaemua pro prasenii i n bis vobtpiaie. Consi-

|, ,
, ' ,
, .
*
, .
dera aulein, prtmum obsecravit, deimle pudefecil, g " , , quemadmoduui gen{et< iuquiena : poaica a ralioaa
*

absurdilatem coinmonstravit, rem circumvemionein
, *
dJceas: deincepe atiani lcrret. Revocai aulem eis
. ' ,
ad niemoFiam> quod ea?pe baec ab ipso audivcrinl.
' .
VEKS. 7. 8.

Non

euim votavit

not Deus in

tro-

mHnditlam, ted in tanclificatiouem. Iiaqw

qui
tperuit, non homixem iperajf, $ed Deum qui dedit
Sviritum nwm sanetum in not. Qaia dixerat quod
Frairem iujuria afficis, alque intulerai quod Oeus
lioc alciscaiur, dilaial boc aanc, ostendena qaod
eiiamsi iufidelie hoc paiia&ur, sopplieiuio, qai boc
fecti, dabil. Non enim ilium uLciscilur Deus, cum.
le puaii, sed seipsuau Ipaa aauiqua 5 1 9 vocavii
te ad purilalem, ipsuin iuque injuria aflecisti per

**

axaOapciq

).

, ,
, ,
, .
, , '
. , \
,
iinpurilalem, qai Spirilum sanclum tibi dedil. Iia- D . " ,
que eive famulatn laam marilo jiinclam corrunipis,'
,
sive raginam, quale pocealum est: elenim nnus
I . ,
esl el idem qui iujuria affecius e^l, Deue. El si
^ " . '
foraiceris, ipee ulciscilur, cujus Spiriium polluisi.

Quin et aliier : Deus videns qnod ipgum in lalibus
, .
inagis coateronamue, quam homiues, sui ipftius vio ; dex est. Iloininum enim oculoe, ne ab cis con , .[
fpiciaimir, fugere.siudemue: ipsumaalem reapicienlem couiaiafiiniue.
u

4 1

Vms. 9. De fralerna auUm charxlaie non

habemus icrilnn

necetse

vobis. Non dicit jaiu de charilale

Varifle lectiones,
/ ; .

1 1

1 1

\ -

13v9

E X P O S I T I O 1N E P I S T . I AD T f l E S S . -

, : .
,
, ,
,
. " ,

, >
.

propbcta d i x i l : Erunt omnesa Deo docti .

VEBS. 10. Elenim illud fttcili*

,
,

YECS. W.Rogamus

priat agali$. Vel, Operam datU ul quieii lilis, et re*

propriaiagatii;

, ,

. , ^
,
- '
,
. , ,
; ;
,
, [] ,
. ,
,
, .
, , ,

,

"

V E B 8 . 12. Ut ambulclis decoread eos qui foris snni,

KuUauindigeaih.
lioc esl, ul non siiis i.ulecores, si apud infidtles mendicciis. Pulcbre auieai ei
j) elegariler boc posuit, neeos objurget. Si cnim iiJcles offenduuiur, si conspaxeriai botninem santim
mendicaniem (unde et bujusuiodi Clirislemporos,
boc e^i, Cbriaiuin cauponaaies appellanl), auil.o
magis inGdeles.

.

.
, .
>: ,
. s

VERR. 15. Nolumu* auUm voi ignoraxe,

lecliones.

, !

(ralres,

dormienlibui. Hic sermonem de resurredioaa

uiovel. Quauuvis euiin de bac ja.ni aaLca bis locuiaa
fuerat, jam nunc lamen mysterium quoddain rovelaturus esu Vel omuia de resurreclione probe lencbani, lagebani aulem deiuncios : cui malo nunc

Isa. X L V , 3 ; Jorem. xxxi. 3 4 .

VuriiC

1 1

Ex boc auleui oslendit, quod oiiosi,

ourioai larbulenlique sinL Cum aulem dicit Maeos qui corporale

nibu$ vestrU opcfemini, pudefacil
pudefa
opua tollunl,] soluai spiriluale qua?.renles. Dicite
euiu, vo3 stolidi, niiui jejuniam aliquis operaiar
iaaaibu9?aum bumi cubalionem? Minimc sauc; veruai de opere corporali loquiiur, quod c i magis
apiiiloale esl, nianrum, ui ex labore iuo aliis imperlias, pauperibus scilictt. Quia vero paaperea
CaenuiU quippe qui bonis buis spoliaii cs^eitt !>borare eos docei, u( iudigeulibas imperiiri cJeen.osynani poisinU 5 2 0 Quodsi bos operari jubei, qni
propler Chrislum epoliaii eranl, utullo ntagis alios.

.
, ,
El , , , ( ),

el vc-

cul pracepi vobis. Quod silis amanles fralrum,

< quidem uovi : lioc auteni obsecramus, abaadure
voa, boc esl exaberare fraieniacburiiale,elniuniiicus
esse. V t l bic igilur disiinctiouem faciio, deimle a
aovo principio lege, Ui quitli silii, aique res pro-

ul abun-

quieli lilis,

tlrum negolium ngutii, el operem.ni tuauibus veitris,

auiem vo$,(ratrct,

deiis magis, et opcram delis ut

. " ,
* ,
, , '
,

^,

fralres

Nou siiwpuciler Uicil,

Deo docti esiis, sed, Scio ex iis qua: faehis. Macedonia? auieru meminil, quandoquidciu Macedoi.ios
roeiropolis sil ipsa Tbestalonica.

in omnes

- ^ qui $unl in universa Macedonia.

ST

invkem.

pncteritionem aulem adhortationem facit, duo hacc

conficiens : prirnum qniiteiu, quod rcs eit adeo ncceasaria, ut dociore quulera non iadigeat. Q>ae
enim valde magna sunl, omnibua gunt uianifesla. A l terum auieni magis eoa pudefacit, exciiaus eos, no
iiifcrioree iuvenianiar opiniono quam de ipsis concepii, exislimans eos jatn perfocisse qiue cbarhaiis
suui.
Observa quanlo cum encomio liaec dical : Deuin
eitim ipsis viriulis biijus docioretu facii : quod c l

t / ] .

, /. , ', '
. ,
.

1310

Jpsi enim vo$ didici$ii$, ui ditigalis

, . " '
.
.

CAP. I V .

erga omnes vermu tle ea qitaj est erga iralree. Per

1311

THEOPHYLACTI BULGARIJE ARCIllEP.

J3U

tuetleluT. Qnia vero pleraque incoguila nos tnrbai.t, ,

cogniia atiiemiri&tiliam toUunt, propUrea iriquli,
}
iVtio vos ignorare. Non dixrt aulem, de inoriuis,
. , , ,
sed, De dormientibu$: ex ipsoetiaai vocabulo futu > \ ,
rani pesurreciionem oslendeus.
.
Ut non eoniriitemlni, sicul et cceieri qui spern non

habent. Gnjus rei spem ? Resurrectioais. Qui enim

non babeni spem resurrectionis, bi lugereidebent.
Aitcnd^mus igitur, et horreamus. Quid igilur? proper boc non vift ignorare, utnon contristentur? Ecqui non dicie, U i uon puniantur, verum, ut non
conlri8ientur?Na: i n q u i i : nam trislilia istapoenam
aiirahit.
f

YERS. 14. Si enim credimus quod Jetus

eot et returrexh,

ol ,

.
; . Cl
,
. , .
; , ; , , *,
; , ,
.

moriuu*

*ic et Deu$ eos qui dormierunt per

Jesum adJucet cum eo. Quemadmodum, tiiquii, Do-

.
, ,

miuuni Jestiin excitavtl, qui rorporalilcr ei passus

erai, el iuorfem obierat : s i c e i uos excitabil. Obscrva autem quomodo dc Domino, propterea quod
refturreclto ejus jain facta fcit, confidcnier dixertt,
Mortuus eit: de nobis vero, quia nosira adbuc
futara esl resurteciio, Eos qul dormUrunt, i n q u i l :
indicans esse excilatioueui. Numquid enim qui dorm i l , iaquit, non adjiciet ut resorgai? Istod auleni;
Eo* qui dormierunt Jtsum, addueet, bifariam inlelliges : vel, adducet per Jesum, hoc esi, Filius
erit illis resarreciionis mediaior, iilosque in COILspectu Pairia consihuet: vel, qui dormieruni per
Jesum, boc eal fldeles. Gbrislum cnim babenies in
seipsis, dormiunl per Jesum. De particulari igitur

,
. * ,
, ,
^ ,
,

,
, * , , , ;

resarreclione hic loqnitlir, hoc esl celebri, quae est C

iidelium, quae coni Domlno esl: nam, adducei eum
ipso, boc esl, cmn Domino in nnbibus rapiet undtque. Nam de universali resurrecilone Thessalonlcenscs norant. Verum boc jam vuli, consolari eos per
boc quod osteudal celebrem ei gloriosam 5 2 1 "
surrectioaem fidelium, u l non contrisleniur. Oinnea
eaini resurgent, sed non omnes in gloria, verum
fideles lanlum, boc cst, qui opera doclriuas simul
adjuncta babcnl. Expende aulem quae sequuntur
oninia.

, , ,
. " , ,

.
,

, .
, , * ,
. "
.

YERS. 15. Hocenim

4 0

, " , ,
,
,
, , .
,
. -

4 1

vobi$ dicimus in verbo Do-

mini. Novum aliquid dicturus est, eam ob rem

Ipsi fidem conciiiata verbo Oei. Non a me ipsoenim,

&r .

*
. ' ,
veruin quod a Cbristo didici, loquor. Eienim hoc ^ .
0 , *
diserie audivil a praecepiore, perinde ac i l l u d ;
Beatius est

dare quam accipere . Ca3iera vero ex

Qitod no$ qui vivimui, quirctidui

Aci. xx, 35.

"

iumu$ inadven-

non prceveniemus eot qui dormxernnl.

Quod in Epistola ad Gorinlbios ail, In momento in

ictu oculi i , idem et nunc ail. Quia enim difficile
videbaitir, u l ii qui compnlruerant resurgerenl,
inqail, Quod viventes baudquaquam antevertent
illos; eed qnemadmodum facile est Dco iniegros
k

.
%

4 1

, , !
'

i I Cor. xv, 53.

" , ,

Variae lectiones
n

Spiritu dicebat.
/ttin Dotnini,

4 1

!. .

4 1

4 1

1313

EXPOSITIO I N E P i S T . I AD THESS. -

; , .
ol , , (
), ' 01

.


.
, ,
\, & \ , .

CAP. V .

1311

adducere ad Chrtstum, sic 61 illoe, corruptos.

Porro cum ail, 09 qui vimmui, non de seipso
dicii (neque enim ad resarrectionem usque viciurus
c r a l ) , sed fideles intelligii : propierea adjecii:
Qui ulinquimur in aduntum Domini. lo sua enim
porsona omnes qui lum invenienlur viventes i n dicat. Beattis auiein Meihodiue, per vivenles, animas
inieliigil, boc docens quod aniroae non anleverieot
corpora. Primum euiiu excitaniur corpora, uc
animae iruaniur iltis, quas et relinqui dicil,
quaudoquidem imnioi talcs shiU;

" ,

YERS. 16. Quoniam ipse Dominui in juitu, in
,

'
voce archangeli, in tuba Dei desccndet de ctzlo.
' . , , \
Ne lue&iles in iis, inquit, qua? dico : nam ipse
. [(. ' ]
Dotninus jubebit boc. Quoinodo auiem jubebit?
[]"; ,
- archangeii, qui aliis angelig prasidet 01
, *
c l a m a i : Apparaie vos omoes : judex euim prasio
. \
est. M U I U B autein e?unl luba?, sed ad exiremaiit
, descendet judcx. Sicut enina Paler in inoiite Sina
. "
lubas babebai et angelos tuinistranies ; sic etiaiu
\ \
Filius, veluti rex aut imperalor, eadeui babtlurua
, .
esl. Vel, jussio Dei faciet terram reddere corpora

ad incorrupiibilitatem transforroaia. Ul vero oinnee
*
in unum colliganiur per diversa loca dispersi, vox

arcbangeli eiliciet, angelis admtaislraniibus.
, .
,

" 01 , .
, t o i * , ,
, .
" ,

,
.
, ' *
, , ,
. , * , ;
. " , ,
,
* []
, *

El morlui in Chrislo resurgenl ptimi. In Cbrisio

morlui, id est fldeles. Nara quoniarn in nubibus
sublevandi sunl, priuii resurgent : c*teri vero.
poslremi; quippe qui neque rapiendi sunl, ncq-c
occursuri.
YERS, 17. Deinde no$ qui vivimus, qiti reiinquimur, limul eum iptis rapiemur in nuhibus obviam
Domino in aera, $ic lemper cum Domino erimiu.
Elsi morlui 5 2 2 " " exciieuiar, aliamen et noe
vivenies gimiliier rapiemur, digui vidilicet, iu
nubibue, parinde ac Domiouin quoque nubea sue
cepii. Cujug aulem rei causa, si descenaurua est,
rapit Qdeles? Honoris cauaa. Ul enim regi in urbeia
ingredienii botioraiiores occurruiil, coadeinirati
autem intus exspeclani judicero : *ic et luai conlinget; peccatoree quidem nianebunt iiifra, eliamai
Cbrisliani fuerint ; jusli vero rapiuotur , bocque
pacto summam bonorum refereni, nimirum ut

,
\,
.

.
,

VERS. 1. De temporibus auiem el momentu, fra*, non indigelii ut scribamus tobis. Sapemcai
neuui enim esiei inutilo, lempora el momeuta consammalionis novisse i . Nain neque apoetolis boc
revelavii Oominus, qaando accedenics ipsum ro

1 1

,
, [( jy ecmper cum Cbrislo sint
].
YERS. 13. Jiaque consolamini invicem i n terbi*

isiis. U i non coniurbemini, cxiarorum instar, qui
.

resurrectiouem non gperanl.
* .

. '.

ACI.I,

GAPOT V .

7.

Variffi lectiones.
k

* .

'* .

1315

TllEOPHYLAGTI.BULGARLfi ARCHIEP.

garent. Paulaa aatem forueie ex arcanis verbis . 61

.
hoc didioit .
, ,
VEKS. 2. /p*i itfm warte n o i i l i , nda* tfftt Z>ok

mim, ncut (ur in nocte, Ua veniet. Per

ils qua5 Dominus

venunuiit.

dixil
um

5 2 3 ^ERS. C

NetchU

e f t i m

diem Domitii,

ei eominunem omnium, 61 particularem unluscitjnsque flaem huelliges. Nam ei iste inceno tempore
eingults immiaet. Roc enim nobis mahifai-iam
prodest. Primum quidem, quia si novissei uliimufti
buam diem bomo, nibil non sceleruin coaaretur
palrare aliig diebus, deinde fine vilsc appropiaquanie baptizaretur. Deiade, plerique, fti novisseni
in crafiilauni aese forie morituros, innameris
malis bosles affligerenl, lanquam Jam dc seipsis
desperaniee, boatiumque sanguine ee explere cupicnles .: quod
nunc non (It,, moriis terrore eos
^
,
remorante, viupqna cupiditale. Praeierea, vil suat
amanitores prae nimia trisiiiia perirenl, si morlls
euae tempue comperium haberent. Ad liaec justi noh
lanlum mercedis baberenl periculis objecii. Videfi
6nim poluiasent, quia coiuperlum haberent se nunc
haud rooriluros, eed post lot forlassis annos,
proplcrea sibi non parcere. Nonc vero cum i n certom sit, evadenlne pericula, sibiipsis aniem non
pareunt, perspicua eorum vhius esl. Quemadmodum ires pueri eadecausa majorem admiraiKMifin
nifrenlur, quod cum non salis novisseni an cx igui
essent evaeuri necne, nibilominus non adoraver o a t . Propterea obiias nosier lanqnam fur in
nocte. Novisiis igitar hoo, Thessalonicenses, ex
gna

hora (itr

*^** ^ ** *l -

ritus, tum repentinus eis instut inlerltut, tizut

dolor

parlut mulieri prwgnanli ; noh effagtent. Quoniaai

\ , \
* \
.
* , $
6 ,
,
* , ,

,
* , ,

. , __
- ,
,,
,.
*
, .

, . >
* , ,
, ,
[] ,
, . "
) ,
.,
. ,
. ,
, * ,
*oia

| W

'

Otar

illi qtti bos divexabant, foriunaii eraut, fideles jam

consolamr, inquiens : Ne existimetis cos eyasurds
poenam ; \eniei eiiiin eis pernictes, el inexspcclaia
c i ammnosa profecio, et quae miinas amaritodines
aflerat, non secns alque dolor parius mulieri prai^aaiui. Quomodo auiem, si Elias veuturus est,
Anlicbrislus, Paulus, nunc dicil rcpenilnum eis
instare interiinm ? Quoniam consummaiionis quidem
signom est Anlicbristu et Etias, Christi auicrii
advenlns non itcm. Subitanens eniin ct inccrlus

. , ,
. "
, , .
, , ,
; "

;,
erit. Obsvrva aulem bic exemplum doloris parlua. D . " * .
Eteiiiin novil niulier quod pariet: qtiando vero, non
,
novit. Nam paucas post 5eptiu)m mcnscm .
,
pepererunl, atque in itincre, uihil prxscientes. , .
ical illae jocanies ac ridenles ineffabitibns cruciaii- , ^.
bus repeme lunduntur, iia illorum aninix qui bodie
,
dcliciis aflluunt, dic illa adyenienie, haudquaquam
. , .
effogienL
4

8 1

VERS. 4 Vos aulem, fratrei, non estit in tenebris,

ut dies illa vot lanquam fxr comprehendat. Hoc

esf,

non lcncbricosam aeque impuratn viiani liabeiie.

* II Cor. , 4.

Dan. , 24.

, ,

* m?

,
. ;

I.uc. , 39.
Varioc Icclioncs.

* ". [' *; . .

\ .

1317

E X P O S I T I O I N E P I S T . I AD T H E S S . -

CAP. V .

1318

, Quid inde? nonne et illis mofe iacerto tempora

obvemura erat, etiamsi iropuri non eranl? Incerlo
; , '
. ; - qutdem lempore iusiabii, sed tamen in nallam eos
, ,
trisiitiam conjiciet. Natn excubtas agenlibus coni, ,
moraniibusque io luce, eliamsi predo aliquis
; .
ingressus fuerit, nihil nocebit, noque vasiare eos
poterit. Eos vero qui sunl in lenebris atque dorniiunt, spolians atque nudaas abit.

. " ,
, \ , * \
, .

.
" ,

01 ,

filii

lucis

esti$,et

filii

Non $umu$ nociis,

neque ienebrarum.

iloc

eet

ut cwleri,

$ed

peccati
,

. . " , * * ,
,

VEBS. 5 .Omnei enim t a

diei. Periade ac filii sunt gehennas, qui grbenna

digua peragnnl, ac filii titobedienlise, inobedienlefr:
baud secus filii eunl lumiuis ac diei, qui quac iucls
sunl facmnt.

VERS. 6. iVon igitur

dormiamus,

vigitemus, et sobrii slmut. Hoc est, noa negligamus

boua opera. Yigilanliae aulera inlensio esi sobriuai

esse : iieri eniin poiest, u l quis vigilet, nec lameu
sil sobrius : periade quasi dical, Sobrie agamus
qua? bona suni, et attente.
VERS. 7. Qui enhn dormiunl
qui ^

wnt nocU

nocte dormiunt:

tunt; no$ autem qui diti

sumut, sobrii eimus. Dorniienles vocat eos qui in

, .

malilia dorimuof, ceu ad viriutcm nullis praediii
, ,
viribus, atque omnia veluli per somnium imagin
.
nantf a. Hujusmodi enlm sual res praseaiis vila?, a
, .
somniis nibil diflereaies. Ebrietatem porro dicil,
, ,
noa eam quae ex vino tanlum est, verum eiiam eam
, ,
: . Q qose ex omnibus affectibus aaimiquo 5 2 4 perlurbalionibus exsislil, ut quae a nalura deficiaf, n *c
. ,
non obscuret doininanlem raiionta pariein. Haud
' ,
igitur vos debelis lales esse : non entm esiis nortrs
.
ac teaebrarum iilii, sed diei, per bapiisma mandalorumque Dci as3Uiupiionem.
*

,
. ,
,
.
, ,

. , '
. ( , '
, .
D

. "


, ,
. "
, , ,
, .
B i

^^

YERS. 8. Induii lorjcamfidei cliariiaiii. >on sal'e

esi vigilare ac sobriain ese, verum cliain armari

oportei. Nam licel aliquis vigilane sil el sobrius,
non babeai aulem arroa, facile eum latrooes conflciunl. Loricam autem fidei chariiaiis dicens, dogmala el bonam vitain adumbravii: boe enini est
?ere sobriuro esse. Non simpliciier auieai ba^c sunl
habenda, ca3teruin veluti lorica, Hanc enitn uibil
facile dissecal, sed vcluii niuuimentum qaoddain
eal pecCori, ac nnllum ignitorum Salanae leloiuui
nos langet.

galeam $pem saiuiis.

YERS. 9,10. Quoniam non potuii not Deu$ in

led in acquisiiionem

I Cor. , 13.

Yari lecliones
" ,

Qnemadinodiitn galea

praecipuum membruai nostrui, capul aimirum,

tegendo balvum praeelat ac coaservai: buac ad moduni spes conservat mentem, etsalularis ei fti, nibil
eorum quae ab exira sunt incidere siacas ia ipsam.
Aniniadverie igilurquod a l i b i dixeril, Fidem,spem
cbariutem, tria baec : nuac ea comparare jubei.
talulis

per Dominum

haw

nosirum

1319

THEOPUYLACTI BULGARt/E ARCITIEP.

nobis,ut tive , ,

Je$um Cltritbtm. Qui mortuu* etipro

vigilemut sive dormiamui, timul cum ipto

vivamus.

Hanc ob rem, inquit, h*c arma nobis comparanda

sunt, co qnod non po$uit, boc sl non segregavii
noe Deue, ut cjus iram experiamttr, eed u i acquirat
nos sibi ipsi, alque servet, dans pro nobis Filiuin
suum in inortem. Debeinus igitur in perteulis boBa
el magna sperare. Si euim credidimus quod Filio
suo nosiri gratia non pepercit, speremus quod
mullo magis ex periculis bisce nos eruet: atque
exeuiplum iulueamur, ac diligamus cum ipsum,
4um cognalos. Propierea, inquit, mortuus est Cbrielue, ul she
fniamus

boc

vigilemus, boc esl, vivamue : $ive doresl , moriamur, eum

iptc

vhamus:

alind enim supra dixil aoporem, et aliod bic. Quod

igitar ait, esi bujusmodi: Ne meiuatis corporalia
pericula ei mories : etiam&i enim moriamur, viverous tamen. Eienim is qui aic dilexil nos. ut pro
jiobis morerelur, Yivit,
V E R S . 1 1 . consolamini inticem, adifir
altsr allerum, sicut (acitis. Viden?Quid igilur
deiacepg pr(exie. Non snm doctor ? jEdifieate, i n q u i t , alier -aliertm, qnoniam doctores non sufliciant ad omniuin iiistruclUmem.
VERS.18. Hogamut auiem vos fratres, ut noverUii
0$ qui laborani ' vos. Quia 5 2 5

dixxt,

Mdifi-

cale alter alterum, ne exigii.uenl quod eos ad docloTTs digmlalem provexerii, aiqtie ila tollanlur

1320

. , \, ,
, , ; ,
, *
, \ . '
; . ^ .
,

,
\ . ,
, ,
,
, ,
,
' .
" ', ,
, " ,
*
, *
,
" , .
/
,

, . ;
" , ;
,
, ,
.
' , , 9

, ,
, ,

adversum HIos, aii : Eisi vobis pwmisi, ul vos c \, mmuo a?diiio6iis, voniintamea adborior vos, u l
, ,
illos honore aflkiaiis : tmrila enim doctores diffici.
lia ferre eogmuu-r, qaj honor ipsis aliqua 8?llem
,
ex parte leviora reddei.
.

prasunl

vobit in Domino, tl

monent vo$.

Si

eniin pracsldcs tuos in bunixnis rcbus ia prciio

babee, quanlo polius iie, qui in diviuis rebus libi
praesunt, ai grariam et bonorem te debero faieri
debeaTNaat, In Domino, hocesl, non in iiiundanis
rebus libi prasidei, sed H I iis qiKe ad Doiuinum
perlincal: orai pro te, regeneravii ic per bapiisma,
visit, admonet, medictie tibi esi, mediis uoctibus,
si accersls, vcnii. Anin>advriis in quonam Itbi
praesil?
illot

abundaniim

in D

chariiate propler opus iptorum. Noa

YERS. 13. ul habeatit

siiitpliciler

eos

diligile, inquil, aed, abundantiut, perinde ac ftlil

pareuies suos. Qui enim Chrisium diltgit, amabil et
ipsius ministrum, qaaliscuuque fuerit, quia per i p snm tremenda my>ieria est assectitus. Si uxorem
boneetan) acccperis, nonae eum diligis ei honoras
quibanctibi coociliavit? R^gnum coelorum accepisti,
ac conlemnis eum qui libi illad conciliavil? Aodi
fiamqua Paulum : oput iptorum, inquil,
konoraU .
Paum

habeie in vobh ip$i$. Scribitur eliam, Tn

"

' 0*

,

. , , ,
' ,
.
,
, , '
. ,
? ^ ;
, ;
" , \,

Vari Jectiones.
,

,
$, *
; ,
, , , , ' *
, ,
, , , , , . ;

" > .

1321

E X P O S I T I O i N E P I S T . I AD T H E S S . -

CAP. V .

13>2

, . tpiu, lioc esl, docloribus. Novil enim Inlmiciiias

adversus hos oriri. Quia enim rcprebendunt, ei a
",
nialis arceni, odio hab^ntur. Oporiet igitur pacem
, .
vo8
babere curo ipsis, idque non exlerna specic,
' , , '
sed
in
vobis ipsis.
.

, ,

.

. * , ,
, . *0
, , .
. ,
, . , ,
, \ ,

' ^

. \
. . "

.
,
, ,

, .

.
, ,
. ,
, .

,, ,

_
, ,
*.
(

,
.
, , ,
.
,
, , ,
, , , ,
;.

YERS. 1 4 . Hogamus aultm

vo, fratrei,

admone

inordinalos. Hic ad doclores converlit sese. N*,

inquil, per licentiam vel arjroganliam eos objur^air,
sed maasuete admonete. Qui enim vecors est, iit
asperior, ei objurgelar. Inordinati auiem aiml
omncs qui aliier aguat qaam a Deo sit ordiaatam :
ordinein enim unicuique eiatail, quem qui iranegrediiur, iaordinatas esl. Temolenius, conviciator,
avarus, adeoque omnes peccata commitlenles ordinem iransgrediuntar.
Con$olamini pu$illanime$.

PasiUanimis est,

qut

non sustinct lenlationem. Hic est qui snper petram

sorninatus est . Iste iiaque supportattone indigel.
Suslinele infirmos. Hoc esl, Fulcilc infirmos circa fidem, perinde ac alio ia loco, Infirmum in
*u$cip'M P, iaqail.
Patienle$ $ erga omnet. Et erga mordinatos,
e r

et erga pusillanimes, et 5 2 6
infirmos : hoc
enim doclori est coavenienlissimuin, omnes ad
pudorera convertere valeas, eiiam vel maxime
agrestes.
VERS. 15. Videle ne qnU malum pro maio

reddat. Si ^roalum .pro malo non est

alicui

reddendum,,

mullo magis pro bono reddere malum, aut malum

incboare, et euro, qui non besit, injuria afficere non
oportel.
Sed

quod bonum e$t tectamini in invicem,

elinomnei. Non satisst, mala pro roalis non reddere, sed oportel, inqmt, eiiam bonis malefactorem
compensare. Hoc enim indicat cum ait, Sectamini
quod bonum $, hoc est, Impense etudeie beaefacere, ei ia invicem, hoc esl, erga fideles, et in
omnes, id csi, erga eliam fnfidelee.

.
.
VERS. 1 6 . Semper gattdeU. Etiamsi in lentaliones
" , ,
iaciderilis. Observa aulem quod posteaquam dixissel non esse malum malo pensandum, lunc prsece
, .
, Jy perit heiandum esse. Nam qui instilulus esi ut d
,
nemine se ulciscatur, sed beneficiis poiius prosequatur eom qui contrislaveril se undenam mceroris
;
stimulum accipiel?
4 0

. , .
,
, ,
.

Mailb. xifi, 5.

VERS. 17. Sfji* intermiisione

orate : in omnibtts

agiu. Viam monslrai qua ilat ut semper

gaudeamus, oratioDam nimirum sine inlemiissione
atqoe graiiarum actionem. Qui enim assuevit cum
Deo versari, eique graiias agere in omnibus rebus,
lanquam uiiliter contingemibus, planum est quod
perpetuum gaudium babiiaras esi.

Rom. xiv, 1.
VariflB lectiones.

PATIIOL. G R . C X X I V .

4S

1123

TREOPIIYLACTI BULGAKLE ARCIIIEP.

13!i

VERS. I S . Mac entm e$l voluntat Dei \n Chriito

. \ ;
Jesu erga vos. Quomodo aatem semper graitas ages?
,
Si agnoveris banc esse voluniatem Dei, itt sis gratua
, ,
erga ipsum, eu eum qui semper tibi benefaciat in
, .
Cbrisio Jesu , boc est, per DominS Jesu Christi coo\ ,
perattonem. Eteiiim tpse nobis ad gratiarum actio\ ,
nem adjuior est, qoi ei docuit nos ialuc facere, ut
.
ex Evaugelio didicimus.
.
*
V E B S . 49, ZQ.Spiritum nolile exiUnguere. Prophe
. ,
tias nolile spernere. Quia nox est praesens haec vila,
6 , *
dedtl nobis lampadem Dens, Spiritum sanclum :
, *
sed banc alii quidera epleadidiorem fecerunt, u l
( , ,
omnes sancti: alii vero exsiiaxeruni, ut qumquo
, virginee, olei Inanem banc dimiUentes: is qui
: \ \\
Corinlbi fornicatus erat, coenum sane buic saper-\wdens. A i l ilaque, Spiriium ne extlingulfc, hoc
,
.
, ,
est donum : claudile januas sive sensus, no ingre, . diaiur spirtlus maliliae, nec exsiinguaiur lampas.
, ,
Ne injiciaiis pulverem seu terrenas curas : sic fiet
. "H *
ul inexaiinguibilis conservetur. Yel bunc ad modum
, .
interprelari possis : Fuerunl apud ipsos prophelae
, .
Dei, el propbeiae vani : quouiam autem incerium
rssei utri essenl i e r i , omnes siniul aversabanlur. , , i v
, ,

5 2 7 A i l iiaque ipsts: Spiriium, boc est donum
[ ( . ]
quod esi in veris propheiis, ne exslinguiie, eos aeque
*
ac psendopropbeias aversando; ueque epernite ma .
nantes ex Spirltu sancto propbelias.
.

YERS. 21. Omnia autem probale: quod bonum

; ; \,
*9t tenete. Quid igitur ? recipiemus ergo et pseudoprophelasTMinime, inquit. Sed omnia probate; boc Q 9 * 1 * 1 *
,
, ,
C8t, et vina ci vera cum examinatione judicale, ei
,
lum quod vieum esl tobis bonum, hoc eat, veraa
, , , , propbelias conlinete, hocest, bonoraie, curale.
.
' jrarroc .
Mf
YER. 22. Ab omni tptcU maia abttinete. Non ab
, ,
bac vel ab illa untuni, verum simpticiter ab omni,
,
el a propheia mendacii, et a peccaio.
d-cYERS. 25. Jpse auiem Deut pacis sanctificel vot
per omnia. Posl exhorlalioneut prccaiionem addu- . , :,
cit, quo ulnuque securitatem babeaoi. Quid vero \ . 'csi, omnia ? Hoc eai, corpore ei animo, ut dein- ; ' , |]
<epa diecea.
.
Ae imeger spiritus, ei anima, eorput
, ,
inculpaU in odvenlu Domini iw#<ri /eiti Chriiti
ttr
velvr. Spiriiaa eei cbarisma quod accepiinua per . .,
baplisma.Sieniin
ialiua
lampadem
conserva~
lucidam

,

verimua et ioexsiingutbilein, ingredientur in ihala. mum : porro et anima ei corpug tuui immar.ulaia
, *
eruoi, ei Spirhus in nobis fuUerk. Gregorius auiem
,
Nysseuus inquii : Quia bomo ex omni aniinarum
.
specie coropouilur, vegeuiiva, iensUiva ei intellec, , ,
tuali, apirilum diceiia Aposiolus, rationalero pariem
, ,
indicavil: an&iuam vero, seasUivaiu : corpus, viiam
, ,
noslram vegeuiivatu. Toios igilur per omnia incul*
;, ,
paioa iptot eonservari prccalur, adooque per omnia
, .
Doo platenles.
" '
1

, .
Variffi lectionea.
* .

. .

* .

1385

EXPOSlTiO EPIST. I AD T l t t S S . -

. , , , ,
* .
2 , ,
,
, .
",

1 4

"

"

ir

CAP. .

Ycns. 2 4 . Fideli* qui

vocavit

3
vos,

qui tl

faciet.

Yide hamilitaiem ejus. Quoniaro pro eis prepius

erat, Ne exisiimetis, inquil, quod ex mea oraiione
servabimini, venim ex bonilaie ejus qni vos vocavii Dei. Si enim ad salutem Yocavit, et fidelis eat,
id eal teras, omnlno lacict tecundum volantaiem
suam, ei servabit vos.
YCKS. 25.
Fratrts, orate pro nobis. Yide animi
nodesiiam: Pauloa iitorum orattone indigebat.

VERS. 2 6 . Salutate fralr$$ onme* m **culo sancio.

.
Quia enim iUe absens non potali proprto ore sabslare ipsoe, per alios salulare c u p i t : perinde ac
,
* * dkimas, Salula Ulum meo nomine. Qqoniain autem
' . \ , J J et dolosum est osculum, quale futt Judae, In lancto,
adjicit.
, , .

, ' * .
, ,
.
'
, ! .

VERS. 2 7 . Adjuro

vo$ per Dominum,

Epitlota luvc omnibus $ancti$. 5 2 8

Non

ut
U

iegatur
inslitu-

tionis gratia, qoam u l illis etiam per Epislolam banc

Joquar: quod eet argumentnm ardenlis dcsiderii.
Adjorat autem, ui quamvisipsum negligereni, propler adjuraiioaef tafiln qiiod iftjuacluai esl persequanlur. Adeo veteribus Ctarisiianie borrendai
iuerunt adjuralioaes : at hodie (vae nobis! ) nou
iicnh
YEBS. 2 8 . Gratia Demini nostri Jesu Chritii

vobis-

* . . , , cum. Amen. Omnia, inquil, bona ille nobis donavii.

. , Operam itaque nayate, at uberlorem grauaitialira-'
, - ^ haiis, vivendo pro digaitaie graiiae vobis donata?.
.
Per eandom graliam ei i m cusloAameir ab omni
, (
via prata, ot ad glariam vivamus Patria et Filii et
, ,
Spirima aaneti: qoem deoei oranrt gtoria ia sacola.
* - Amen.
, . .

Vari lectitnes.
o.

* .

1327

1"28

2.

THEOPHYLAGTI
BULGARl/E ARCHIEPISCOPI

EPISTOLJE I I D . P A U L I AD THESSALONICENSES

EXPOSITIO.
B t A ARGUMENTUM
'~
AD

SECVNDJE
EPISTOLJE
- -
THESSAL0N1CENSES.

, Seiundam

Thtualonktnset

Patdus.hane

cb cautam scnbit:

utipteral

Epinolam
In priore

divus
Epiaola

ei$ valde $$ laboras$e ul eot videret:

t

vero non $it at$eeulu$ quod expetiverai, diutiut

'erem,

Timolhium

osttndil

quanloperg

uro

jnnU.

Alque per

ip$o$ adire

hcec

desiderabat.

nox

Quia

conligii eum proficitci ad %pto$, atqhe per-

haud

Bcrlpsuut

jam

de hoe ipso negolio.

neceuario.

adtm

dicebanl jam

Ephiolai,

quam ab illo seripias. Aique hmc excogtlawal

credentes. Cumenim

pto magna consolalione ruumciioni*

quippi qui
virlulis,
pma,

landiabo-

credentes

tpemhaberent,

$$ rteepluros

mtrcedem

vitj^rosque $e opprestores $uoi digna cruciari

tubofnavil

minittroi

$uo$, qui judicium el

Variffi lectiones.

"

non lecuiurmn in potlerum compentationem,

neque

.-

Christi advenlum Jam insiare docerenl, ui inaicarenl

Nonnulli enim
adunlum,

Dotnini

Scribil

ae graviut erat, mba qucedam

fingebant lanquam Pauio diela,

tn$,quo labefaciani

Afout $ accesiit$et,

autem kae de quaitioM

tt, qxodpericulotius

teu rem illis non adtnodum neceuariam : nune vero

hac n icribit. 5 3 0

seribere,

&

adimplens. Quod enim ad eot non abierit, inde adventu$ Domini, prcclermitit

tpicuum e*i. Nam in priori, Epi$iola,

futurus

iit

ramEpisiolam

de , quando

litieras

ficere qum in fide illis deettent, hujut rei gratia alleapponii, defeclumprwtentiaper

quia
omnia

1329

EXPOSITIO IN EPIST. I I AD THESS. -

CAP. I .

1330

judicium aut pxnam, aiquehinc $$ tanctorum com

,

fringerenl ei commxnuereni, tl hoiiei verbi confiden"

liore* redderent, imo iptum Chriitum mendacii , guerent, qui iigna quoedam adventui sui futura prmCir
,
dixeral; quoe cum non [acta enenf, cumqw reinr
,

rtclto, ipsi mentiebanlur^ accidisset, Domlnus
,
aperte palam mendax demonitrabatur. Propter hxc

,

Paulus Epistolam $cribil, de advenlu Domini locutus,

,
ipsum taneiempui non revelans; tignum aulem iptius

^indicant, ipsum videlicet Aniichristum. CoMolaiur

[. .],
antem eo% perturbationibut valde maceraio*.
, nique dat noias ' quibu$ cognotcant germanqs

.

ipsiu* Epitiolas,

,
,
,

, *.

. , OC

19

THEOPHYLACTI COMMENTARIUS
EPISTOLAM I I AD THESSALONICENSES.

5 3 1 CAPUT PRIMUM.

VERS. ! . Paulu$ el Silvanus Timoth$u$ EccU

,
i t o Thetialonicemium in Deo Paire notiro, ac Do
.
mino Jeiu Chritto. In priore Epietola consimileiu ad
. " ,
modum orsus est. Quaecunqoe itaque ibi dicia
.
sunt a nobis, bic quoqwe aesumilo
,
. '
, [ f . ;],
( .
, ,
. ,
, ,
. * ,
\ , ,
, , \ ,
.

, , .
* ' ,
, ,
* ,
, , ,
' *
, * ,
, ,
%

VEBS. 2. Graiia vobit ei pax Deo Palre, Do~

mhw Jetu Chriiio. Poslquam Deus graiia sua quempiam donaril, nibil tlli inolestum erit, sed omnia
facile dissolvenlur. Sciens igitur beaiue iste, quania
ras sii Dei gralia, propterea bauc ipsis comprecalur. Si enim haec ipsis affuerii, nullam teulaiioaem
sentient, sed pace Dei fruenles, inconcusei ct paci*
flci permanebunt. Simul autem eis ad memoriam
revocat divinam graliam, ut eliamsi eoe afflictio i n vascrit, meaiores graliae per quam sint servati,
consolationem ,acciptant, atque a praieritis ei majoribus conflrraati, in minoribus noa deepereou

VEBS. 3. Graiiat agere deoemus Deo temper veiiri

cauia, fraire*,Ua ui dignum e i l . Tria haec docel ;
primnoi, quod noslras ob virlules aoa sunt nobie
gralia) babendas, aed Deo, atqae illi loium impulaoles non arrogaoles esse: alierum, quod non sini
lacrymis neque lamenlis. digna illa qua? patiunlar,
sed ejasmodi, pro quibus Deo graiias agere deceal;
iiaque IaRiari eos oportet, et aaimura non despoudere : leriiuni, quod non oporteat invidere bene

VariflB Jecliooes.

. 0.
. '
' .

m.

T 1

'. m.

33t

THEOPHTLACTl BULGARLB ARCHIEP.

op*raalibue, sed gaudert e( gratus agere Deo pro

fralribus. Quocirca qui macerantur ob ea q u alit
bene afunl, Deo maiedicunl. SUmt dignum $,
dixit, na ob ipsam graiiarum acikmem efferamur,
cea Dovuro quiddam adduxerimus : facimua enim
quod dignuoa est fleri. Propierea ei rem ipsam debilum nomlnavit. Vel quia et in verbis el io operibus gratia? suni agendae : btec enim eal digna gra~
liarum aciio.
Quoxiam wftrcretcit fide$ veitra* Quando ob fldeni tealaUoaura inoadatio irrueoe noa aubroert t i r i i \oa, aalliue alterius rei boc iodieium esi,
quam quod aucta sit, necnon altior facta fldes, perinde ac io prisco illo dilimo ahisaima montiom
non facile submerga 532
- Hinc, Supercrescit,
drxii, ut altiludinis excessom indicet.
*
8 u n l

i&i

.
' , *
. , , ,
,

* . "
\ *
.

"
. "

,
, .

^ . ,
, , *
.

.
" , *
. , , ,
,
*
, , .
,
,